dendriet 2021 nr 4 - jaargang 20

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek oktober|november|december 2021

Retouradres: Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks

Herfstpallet Den bos in!

Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend.

Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be www.natuurpunt.be/aalst Facebook: Natuurpunt Groot Aalst Affligem-Liedekerke kern affligem

Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wvangrieken@telenet.be kern liedekerke

Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.com Facebook: Natuurpunt Affligem-Liedekerke

Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt.be/boven-dender Facebook: Natuurpunt Boven-Dender Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Facebook: Natuurpunt Denderleeuw

Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook: Natuurpunt Haaltert Herzele Frederik Dierickx – 0473 48 34 74 dierickx.frederik@skynet.be www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-herzele Facebook: Natuurpunt Herzele

Erpe-Mere Peter D'Hondt - 0477 88 97 46 peter.dhondt@telenet.be Facebook: Natuurpunt Erpe-Mere

Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuur-puntninove.be http://users.telenet.be/natuurpuntninove/ Facebook: Natuurpunt Ninove

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be/www.zwamvlok.be

NATUURPROJECTEN Hogedonk (Beneden-Dender) te Gijzegem/Herdersem/Hofstade/ Mespelare - 6243 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender Beverbeekvallei te Aspelare/Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Biezebroeken te Moorsel/Herdersem - 6710 Magda De Wolf - 0473 72 55 49 dewolfmagda9@gmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Duivenbos te Herzele – 6632 Ward De Groote – 0486 16 81 91 wrd.degroote@gmail.com Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst Matthias Roggen - 0494 22 07 36 matthiasroggen91@gmail.com Plantenwerkgroep

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/ Teralfene – 6696 Lander Wantens - 0474 218747 wantenslander@gmail.com Keelman Zuid - 6178 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord - 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Kluizenbos te Aalst/Affligem - 6701 Peter Luyten - 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@scarlet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be Uilenwerkgroep NP Herzele Danny Schockaert danny.schockaert@gmail.com Dries Van Nieuwenhuyse dries_van_nieuwenhuyse@hotmail.com Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Ratmolen te Aaigem/Erpe-Mere - 6700 Peter D’Hondt - 0477/88.97.46 peter.dhondt@telenet.be Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Stefan Kestens - 0475 79 00 88 stefan.kestens@gmail.com Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei - 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.

2

dendriet

I

I

oktober november december 2021

INHOUD

3 Voorwoord

4 Paddenstoelen van oude bossen 6 De herfsttijloos 8 Aankoop Beverbeekvallei 13 Denderkalender 15 Uitneembare wandelkaart Beverbeek- en Kabbeekvallei 19 Vervolg Denderkalender 21 vzw Denderstreek is boos 22 Seizoensweetjes 24 Hoe gaat het met onze bosvogels?

28 Insectenonderzoek in het Kluizenbos

dendriet Dendriet is het blad voor de leden van 8 afdelingen en 7 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten?

Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s?

Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens hoofdredacteur Han Lagring redactiesecretaris Wim Van Grieken denderkalender Dirk De Ridder lay-out Marc Symoens corrector Ilona Blondeel adressenbeheer

en advertenties Rik De Baere, Erik De Block, Bruno De Bruyn, Frederik Dierickx, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt.

Werkten ook mee aan dit nummer: Kris Baetens, Johnny Cornelis, Frederik De Coster, Ward De Groote, Koen De Maere, Magda De Wolf, Wouter Faveyts, Renilde Gees, Dries Mertens, Marc Pollet, Daan Stemgée, Paul Van den Bremt, Hans Vermeulen.

Coverfoto: Katrien Buysse Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr.

IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten

Meer bos dankzij jou De extreme weersomstandigheden duwden ons recent met de neus op de klimaatfeiten.

Na drie droge zomers op rij, die onze waterreserves alarmerend deden zakken, kampten we deze zomer met nooit geziene overstromingen.

De menselijke en materiële tol dwingt ons om na te denken over hoe we omgaan met onze natuur en omgeving. De CO2-toename in de atmosfeer moet stoppen. Tegelijk hebben we een meer ‘klimaatrobuuste’ omgeving nodig die bestand is tegen een hete zomer en tegen een zondvloed. Natuur een meer prominente plaats geven is hierin deel van de oplossing.

Decennialang deden Vlamingen er alles aan om het water zo snel mogelijk af te voeren. Terwijl we het net beter moeten opvangen en vasthouden in de natuur.

Bossen hebben het voordeel dat zij de neerslag gelijkmatiger spreiden en meer water in de humusrijke grond laten dringen in plaats van te laten afvoeren.

We hebben veel meer dergelijke gebieden nodig die werken als een spons en het grondwater weer aanvullen. Eeuwenlang hebben we bos teruggedrongen tot plaatsen die voor landbouw en bewoning het minst nuttig waren: beekvalleien en hellingen. Zo hebben we de hoeveelheid natuurlijke opslag van CO2 stelselmatig verminderd terwijl we de gedurende miljoenen jaren opgeslagen CO2 in fossiele brandstoffen weer massaal in de atmosfeer brachten. Met de bekende gevolgen.

Oplossingen moeten komen van zowel natuur, landbouw, overheden, burgers als bedrijven.

Natuurpunt is hierin, op zijn domein, al decennialang voortrekker door het ontwikkelen van robuuste natuurgebieden die in staat zijn om de toenemende grillen van de natuur op te vangen en te milderen. Bomen zijn perfecte accumulatoren van CO2. Natte natuur helpt grondwater te voeden. Dat is common sense.

Minder bekend en vaak hardnekkig genegeerd is dat ook het omgekeerde waar is. Bossen en goed ontwikkelde natuur zijn perfecte plaatsen om het regenwater volledig in de grond te laten dringen en niet af te voeren. Anderzijds zijn moerassen en andere natte natuur even goede CO2-opslagplaatsen als bossen. Een verhaal waarbij we elke plaats zijn meest originele natuurtype teruggeven werkt dus perfect voor de biodiversiteit maar ook voor het klimaat.

Bosfundi’s die van alles bos willen maken slaan dus de bal mis. Het is op elke plaats kijken welke natuur er meest geschikt is: dat kan moeras zijn, bos of bijvoorbeeld een nat hooiland. Dat is het boeiende en wetenschappelijk onderbouwde verhaal van Natuurpunt.

Natuurpunt steekt een tandje bij met een aantal projecten op ongeziene schaal.

In deze Dendriet gaan we dieper in op een bijzonder grote bosuitbreiding in Ninove, die op Vlaams niveau zijn gelijke niet kent. In een volgende Dendriet bekijken we een grote aankoop natte natuur en een aantal grootschalige vernattingsprojecten waaraan we werken. Twee keer is de boodschap: een goed klimaatbeleid en biodiversiteitsbeleid gaan hand in hand. foto: Frank Maes

Graag nodigen we je uit voor een grootschalige bosaanplanting in Aspelare. We planten dit jaar meer dan 15 hectare bos aan om binnen twee jaar rond te zijn met 33 hectare nieuw bos. Dit vraagt vele handen. Je bent daarom welkom om mee te helpen op de eerste twee zaterdagen en de laatste twee zondagen van oktober.

Check zeker de Denderkalender. De aankoop van 41 hectare nieuwe natuur in Aspelare overstijgt ook de lokale financiële draagkracht.

Mogen we daarom ook rekenen op jouw milde steun? Natuurbehoud is namelijk ook zelfbehoud.

Wouter Mertens

I

I

oktober november december 2021

dendriet

3

Paddenstoelen van de oude bossen De oude bossen in de Dendervallei herbergen honderden soorten paddenstoelen. De meeste zijn plaatjeszwammen. Een bijzondere groep plaatjeszwammen zijn de russula’s.

Maar welke soorten russula’s kan je tegenkomen op een herfstige boswandeling? En hoe kun je ze herkennen en onderscheiden? Een kennismaking met paddenstoelen waarvan namen alleen al tot de verbeelding spreken!

Over kleuren en smaken…

Samen met melkzwammen vormen russula’s een aparte orde binnen het zwammenrijk.

Uniek voor russula’s en melkzwammen is het korrelig vruchtvlees dat breekt als een krijtje of een appel. Bij alle overige plaatjeszwammen bestaat het vruchtvlees uit vezels. Ook ontwikkelen russula’s geen velum. Bijgevolg dragen ze nooit een ring of beurs. De meeste russula’s hebben een witte steel. Daarom is de kleur van de hoed een erg belangrijk kenmerk. Ook de smaak van het vruchtvlees is essentieel om een russula op naam te brengen. Want afhankelijk van de soort is het vruchtvlees mild of pikant.

Verder zijn russula’s symbionten: via hun zwamvlok wisselen ze voedingsstoffen uit met inheemse bomen en struiken.

In de bossen van de Dendervallei vind je twee soorten met tussenplaatjes. Dit zijn korte plaatjes die niet tot de steel reiken en zich tussen de lange plaatjes bevinden. Bovendien kleurt het vruchtvlees bij beide soorten eerst roze en daarna zwart. Meest algemeen is grofplaatrussula, een forse soort met bruine hoed tot 20 cm, hard vruchtvlees, en wijd uiteen staande plaatjes die breken met een knakkend geluid. Een zeldzame dubbelganger is fijnplaatrussula, die, zoals de naam aangeeft, verschilt door de dunne en dicht opeen zittende plaatjes.

Meest voorkomende De meest algemene soort in Vlaanderen is geelwitte russula. Deze soort groeit bij allerlei loofen naaldbomen. De hoed is okergeel en contrasteert met de witte plaatjes. De smaak is lichtjes pikant tot mild. Beukenrussula daarentegen heeft niet alleen een okergele hoed, maar ook een bleek okerkleurige tint op plaatjes en steel.

Ook is de smaak erg pikant en ruikt het vruchtvlees naar appelmoes. Zoals de naam aangeeft, groeit deze soort altijd bij beuk.

Een algemene soort met kartonbruine hoed, geribde hoedrand, pikante smaak en kaasgeur is scherpe kamrussula. Ook de vrij algemene onsmakelijke russula heeft een geribde hoedrand. Maar bij deze soort is de hoed geelbruin, de smaak slechts matig pikant en de geur weinig uitgesproken. Een bruine hoed met roze onder-

Regenboogrussula foto: Danny Declercq

4

dendriet

I

I

oktober november december 2021

toon is karakteristiek voor smakelijke russula. Deze soort heeft stevig vlees met een milde smaak. Typisch is ook dat de hoedhuid iets te kort is en je bijgevolg aan de hoedrand de topjes van de plaatjes ziet.

Het lijkt wel alsof de hoedrand ‘witte tandjes’ heeft. De drie soorten groeien bij voorkeur bij allerlei loofbomen.

Groene jongens Twee soorten met een milde smaak hebben een hoed die minstens gedeeltelijk grijs kan zijn. Regenboogrussula is matig algemeen en onderscheidt zich van alle overige soorten door de vettig aanvoelende, elastische plaatjes. De hoed wordt wel 20 cm en is meestal grijs met inmenging van lila en groen. Minder fors maar zeer algemeen is berijpte russula met zeer breekbare plaatjes en een overwegend tot geheel grijze hoed zonder enig spoor van lila. Bij jonge exemplaren is de hoed opvallend mat en lijkt hij viltig of berijpt. Beide soorten groeien bij allerlei loofbomen en naaldbomen.

Zowel van regenboogrussula als berijpte russula komen in de bossen van de Dendervallei groene vormen voor. Deze herken je respectievelijk aan de elastische plaatjes en de berijpte hoed. Daarnaast vind je er twee soorten met milde smaak die altijd een groene hoed hebben.

Zeldzaam is ruwe russula, een soort die je meteen herkent aan de hoed met groene vlekjes op een bleke ondergrond. De plaatjes zijn wit en niet erg breekbaar. Kenmerkend is ook het harde vruchtvlees. Terwijl ruwe russula bij allerlei loofbomen voorkomt, geeft groene berkenrussula de voorkeur aan berk of naaldbomen. Kenmerkend zijn de glimmende hoed, de roomkleurige, breekbare plaatjes en het broze vruchtvlees.

Braken en bedorven garnalen Twee andere begeleiders van berk hebben een rode hoed. Roze berkenrussula heeft een pikante smaak en een hoed die amper 5 cm bereikt, eerst roze, later wit uitblekend.

Braakrussula foto: Danny Declercq

Daarentegen heeft schotelrussula een milde smaak en een hoed tot 10 cm, typisch baksteenrood met geel hartje. Ook de snede van de plaatjes is nabij de hoedrand rood gekleurd. Een geheel rode hoed vind je bij loofbosbraakrussula en stevige braakrussula. Beide namen verwijzen naar de pikante smaak die braakneigingen kan veroorzaken.

Loofbosbraakrussula groeit onder allerlei loofbomen en heeft een steel die normaliter langer is dan de diameter van de hoed. Stevige braakrussula groeit altijd bij beuk en heeft een steel die hoogstens even lang is als de diameter van de hoed.

De algemene en zeer pikante broze russula heeft een hoed tot 6 cm met de kleur van een wijnvlek op een wit tafellaken en donkerder midden. Uniek is dat de snede van de plaatjes onregelmatig gezaagd is. Gelijkaardig, maar met een hoed tot 12 cm, is de eveneens algemene zwartpurperen russula. Bij deze soort bevinden zich meestal gele vlekjes op de hoed, is de plaatjessnede gaaf, en smaakt het vruchtvlees mild of lichtjes pikant. Ten slotte is mild vruchtvlees met een geur naar bedorven garnalen uniek voor de eerder zeldzame vissige (eiken) russula. Niet zelden is ook de steel bij deze soort gedeeltelijk tot geheel rood.

Hans Vermeulen

I

I

oktober november december 2021

dendriet

5

Naakte madam, naakte man, moedernaakte, zonder-hemd...

Bunzing foto: Rollin Verlinde-Vilda

Neen, dit is niet het begin van een wat flauwe erotiekpagina! Het gaat hier over een in de Dendervallei zeldzame plant, een bolgewas dat in de herfst bloeit. Wat wist jij al over de herfsttijloos?

Laatbloeier Een tijloos (= tijdeloos) is een plant die buiten de normale periode bloeit, dus heel vroeg in het voorjaar of, in het geval van onze herfsttijloos, heel laat op het jaar. Deze wat geheimzinnige, gewoonlijk lilaroze bloem bloeit van augustusseptember tot oktober-november. Zij valt bovendien bijzonder op door het feit dat ze ‘naakt’ bloeit, zonder bladeren. De plant vormt pas bladeren en vruchten in het voorjaar. Die ietwat rozige bloemen zonder bladeren lagen aan de basis van talrijke fantasierijke dialectnamen zoals die in de titel. In Denderwindeke (Ninove) sprak men ook over patermoedernaakte, in Moorsel (Aalst) over pernottebegijn. Eigenlijk gaat het hier om verhaspelingen van paddermoedernaakte (naakt als een pad) en paddernaakte begijn.

De herfsttijloos wordt al eeuwen in tuinen aangeplant, oorspronkelijk vooral in medicinale tuinen, en vanaf de 16de eeuw ook in siertuinen.

Naast de oorspronkelijke lilaroze bloeivorm, vind je in tuinen ook vaak de witte bloeivormen en vormen met gevulde bloemen. Maar herfsttijloos is bovenal een wilde, inheemse soort.

Detail van de herfsttijloos foto: Jeroen Mentens - Vilda

6

dendriet

I

I

oktober november december 2021

Wilde herfsttijloos komt vooral voor in gematigde streken van Zuid-, West- en Centraal-Europa.

Oostelijk strekt het verspreidingsgebied zich uit tot in Wit-Rusland en Oekraïne. In natuurlijke omstandigheden groeit ze vooral in vochtige tot natte graslanden met een eerder voedselrijke bodem en in mindere mate in natte valleibossen of broekbossen. In België is de soort zeer algemeen ten zuiden van Samber en Maas.

In Vlaanderen is ze zeldzaam, maar men vindt ze wel eens verwilderd in en om kasteelparken en tuinen. De plant werd al in 1554 door de grote renaissancebotanist Rembert Dodoens (15171585) opgemerkt in vochtige graslanden die hij omschreef als “vette beempden”. Volgens hem kwam de soort overvloedig voor in de omgeving van Vilvoorde, vermoedelijk in de natte beemden langs de Zenne. Nog steeds vindt men ten noordoosten van Brussel heel wat groeiplaatsen, hoewel vaak in de omgeving van kasteeldomeinen.

En in de Dendervallei?

Het oudste gegeven dat we kennen, is van de hand van de Aalsterse botanist François Antoine Roucel (1736-1831). Deze peetvader van de Belgische botanisten vermeldt in zijn Traité des plantes les moins fréquentes uit 1792 (gegevens grotendeels uit de omgeving van Gent, Aalst, Dendermonde en Brussel) dat de soort zelden voorkomt in het Aalsterse. Jean Henri Mussche (17651834), hoofdhovenier van de Gentse Plantentuin, beweert in zijn Flora Gandavensis uit 1817 dat de plant overal voorkomt in de Oost-Vlaamse graslanden, maar dat moeten we waarschijnlijk met een flinke korrel zout nemen. Mussche

haalde namelijk zijn informatie bij apotheker Charles Van Hoorebeke (1790-1821) en die was niet vies van enige overdrijving. Later in de 19de eeuw echter (1884-1887) wordt onder impuls van onderwijzer en folklorist Alfons De Cock (1850-1921) en zijn medewerkers het Denderbekken systematisch onderzocht.

Tot die medewerkers behoorden (Petrus) August De Backer (Liedekerke 1851-1921) en Hugo Van Wilder (Denderwindeke 1852-1928), eveneens onderwijzers en folkloristen. De Cock had een jaar eerder zijn Flora der Dendervallei gepubliceerd, waarin herfsttijloos ontbrak. Hun inspanningen leveren een aantal vindplaatsen op: Pollare (Van Wilder, 1884), Outer (Emile Steppe, 1885), Denderwindeke, Aspelare, Sint-Antelinks (Van Wilder, 1885). De meest recente terugvondsten uit deze (deel)gemeenten dateren van 1978 (Pollare) en 2009-2021 (Beverbeek, Aspelare). Van de andere geciteerde (deel-) gemeenten zijn ons geen terugvondsten bekend. Wel zijn er enkele nieuwe vondsten in natte graslanden gedaan. Sinds 1988 is een kleine populatie herfsttijlozen bekend in in de Keelman in Haaltert. Een andere eenmalige vondst uit de Dendervallei dateert al van 2002: Overboelare. De laatste decennia zijn er ook vondsten in het Osbroek, de Gerstjens en recent nog de omgeving van het Kluisbos, maar er zijn sterke vermoedens dat het in die gevallen om verwilderde tuinplanten gaat.

Waarom zo zeldzaam?

Alle delen van de plant bevatten het uiterst giftige colchicine. Zowel de meeste (warmbloedige) dieren als mensen zijn uiterst gevoelig voor deze gifstof. Normaal gezien wordt de plant niet gegeten door grazende dieren, want ze verspreidt “een walgachtigen geur”, aldus Lieven-Amand Delathauwer in Het Belgische Kruidboek of de Gentsche hovenier (1849).

Maar als de plant wordt gemaaid en in hooi terechtkomt, wordt het natuurlijk een ander verhaal: dan kunnen de dieren ernstig ziek worden of eraan sterven, omdat de geur sterk vermindert of zelfs verdwijnt (vgl. Fredericq 1868, Handboek van Gezondheidsleer).

De naakte bloem van de herfsttijloos foto: Yves Adams - Vilda

Het is dan ook niet verwonderlijk dat landbouwers aangemaand werden om de planten actief te verwijderen. Zo vermeldt het weekblad De landbouwer dat men de planten het best uitrukt in de herfst en in de lente gedurende 2 jaar. Het blad (18 april 1917) houdt er de nu ietwat eigenaardig klinkende mening op na: “Den arbeid laat men best door vrouwen en kinderen verrichten”. Voeg er maar aan toe: hun arbeid is goedkoper. Een andere manier om ze te verdelgen is, volgens dezelfde bron, de omzetting van de beemden in meerjarige akkercultuur, met dien verstande dat de bollen zorgvuldig moesten worden opgeraapt en verwijderd. Wedden dat dit laatste weer best door vrouwen en kinderen gebeurde!

De naakte waarheid over de verspreiding van een naaktbloeier De zaden van herfsttijloos worden vaak verspreid door mieren, want ze bevatten een mierenbroodje, een zaadaanhangsel dat als voedsel kan dienen voor deze insecten. Ze kunnen ook verspreid worden door grazend vee, want de kleverige zaden blijven vlotjes aan de hoeven plakken. Soms worden ze ook per toeval gegeten door dieren en verspreiden ze zich via de uitwerpselen. En dan is er uiteraard ook nog de mens met zijn alomtegenwoordige machines. Ten slotte is er ook lange-afstandsverspreiding mogelijk via water langs beken en rivieren, want de zaden drijven makkelijk. En zoals de meeste bolgewassen kan herfsttijloos zich bovendien vegetatief vermeerderen via bijbolletjes. Naakte madammen en naakte mannen beschikken dus over tal van manieren om zich te verspreiden.

Paul Van den Bremt

I

I

oktober november december 2021

dendriet

7

Ninove in één klap 41 hectare natuur en bos rijker!

Een uniek moment: in Ninove en zijn deelgemeentes kon Natuurpunt Ninove maar liefst 41 hectare gronden aankopen. Daarvan is 33 hectare bedoeld om er nieuw bos op aan te planten. In de toekomst wordt dit een ware natuurparel, waar het ook voor jou en je gezin leuk toeven is. Maar zoals steeds: aankopen kost handenvol geld. Alle steun om de aankoop af te ronden is welkom!

Bosuitbreiding Kabbeek

Bosuitbreiding Tortelboom

Beverbeek- en Kabbeekvallei worden groener De vallei van de Beverbeek van Ninove over Outer, Nederhasselt, Aspelare tot Sint-Antelinks is een aantrekkelijk landschap met vele kleine zijbeken, waarvan de Kabbeek een van meest prominente is. Natuurpunt Ninove verwierf recent de opmerkelijke oppervlakte van 41 hectare bijkomend terrein in de Beverbeek- en Kabbeekvallei. We zijn al langer bezig aan dit landschapsproject dat zowel intacte elzenbroekbossen, waardevolle hooilanden als natuur- en bosuitbreiding omvat. Op amper anderhalve kilometer van elkaar, op de bovenste middenloop van de beek, werden drie aaneengesloten blokken van telkens 13 à 14 hectare verworven met elk eigen 8

dendriet

I

I

oktober november december 2021

karakteristieken. Maar liefst 33 hectare van deze terreinen worden bijkomend bos. Voorheen waren dit nog biologisch weinig waardevolle en voor landbouw marginale akkers of weilanden.

Hiermee realiseren we het voor Vlaanderen grootste bosuitbreidingscomplex van dit jaar en krijgt Ninove er in één klap een extra bosoppervlakte bij, ter grootte van de helft van het Neigembos. De Ninoofse bosindex stijgt hiermee onmiddellijk met een paar percenten. Voor elk van die gebieden gaan we de aanwezige kwaliteiten en uitdagingen omzetten in hogere ecologische, sociale, natuur- en landschapswaarden.

We bespreken hierna de eigenheid van de drie deelgebiedjes en onze aanpak.

Kabbeekvallei en Crickenbos De eerste site van de Kabbeekvallei ligt ingesloten tussen de Cyriel Prieelstraat, de Waalhovestraat en de Steenweg Geraardsbergen-Aalst in Aspelare. Het gebied kampte in het verleden vaak met overstromingen door de snelle afstroom van regenwater op de valleiflanken. Omwonenden van Steenweg en Prieelstraat ervaren er druk van doorgaand verkeer. Zoals in de meeste kleinere Vlaamse dorpen is het aanbod aan publieke ruimte beperkt. Daarom wordt gekozen voor de ontwikkeling van een dorpsrand-

Bosuitbreiding Vijvers

bos. De zomerse hitte van de klimaatopwarming die typisch is nabij dorpskernen wordt gebufferd tot een leefbaar klimaat en een koelteplek in hete zomers. Het wordt een soort parkbos waar ook kinderen kunnen spelen in kwalitatief groen. Een in onbruik geraakte voetweg wordt hersteld en heropend en er wordt werk gemaakt van de doorwaadbaarheid van het gebied voor wandelaars en joggers. Door de bronzones op de helling te plaggen – dit is de bovenste grondlaag afschrapen – wordt de natuurkwaliteit van de bodem er hersteld en krijgt zeldzame natuur sneller kansen. De vrijgekomen grond wordt gebruikt om avontuurlijke speelheuvels aan te leggen dwars op de afvloeilijnen van het regenwater. Samen met de boomontwikkeling wordt re-

genwater afgeremd en wordt het risico op toekomstige overstromingen van de dorpskern tegengegaan. Hiertoe is al contact genomen met de beekbeheerder en de provincie, die enthousiast is over de plannen en de aangeboden langetermijnoplossingen. De versterking van de sociale functie van het gebied kan ook een impuls geven aan de lokale economie en horeca. Zo kan je een wandeling rond de drie nieuwe bossen combineren met een terrasje. Bij de aanplanting willen we de oorspronkelijke betekenis van Aspelare nieuw leven inblazen, door de bebossing van de moeraszone en het aanplanten van esp, een synoniem van ratelpopulier als een van de toonaangevende soorten. Het woord Aspelare is namelijk afkomstig van een samenstelling van de boomnaam "esp" en het Germaanse "hlaêri", wat "moerassig bebost terrein" betekent.

Op een oppervlakte van twee voetbalpleinen (1 hectare) wordt er ook een nieuwe geboorteboszone “Crickenbos” gepland om voor de volle 6 jaar van een legislatuur jonge gezinnen met hun familie een geboorteboom te laten aanplanten voor hun kindje dat het voorbije jaar geboren werd. Zo krijgt het planten van een boom een bijkomende waardevolle symbolische betekenis. Het hele project belichaamt een totaalvisie op wonen, spelen en recreëren die het mentale welzijn moet verhogen. Een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezonde buurt.

Buren zoals het lokale onderwijs en de scouts worden actief betrokken bij o.a. aanplanting en plannen, en moreel mede-eigenaarschap wordt nagestreefd.

De Vijvers Wie Ninove en bos in één zin noemt, denkt aan het Neigembos. Uitgestrekte velden boshyacint en daslook in frêle lentelicht. Heel wat Ninovieters, maar ook mensen van ver buiten Ninove, komen in het voorjaar tijdens een wandeling in dit bos genieten van de uitgestrekte blauwwitte bloemtapijten. Het aandeel in oud statig bos was echter niet mooi verdeeld over Ninove. De zuidelijke gemeenten Denderwindeke, Lieferinge, Meerbeke, Ninove, Pollare maar ook buurgemeenten Strijland en Gooik zijn bevoordeeld en liggen op een ideale fietsafstand van het bos.

I

I

oktober november december 2021

dendriet

9

Leven en laten leven; landbouw is en blijft voor Natuurpunt in al zijn reservaten een belangrijke partner waar we in hooi- en weiland ook mee samenwerken. Dit centrale bebossingsblok is een ideale rustzone in het grotere Beverbeekproject.

De nu al aanwezige reeën kunnen er verblijven zonder voortdurend opgejaagd te worden door passanten. Voor een evenwichtige natuur is het bijzonder belangrijk dergelijke zones in te plannen.

Omdat er in Aspelare maar weinig oud bos aanwezig is van waaruit soorten het nieuwe gebied kunnen bevolken, kan het normaliter eeuwen duren om een mooi oud bos aspect met uitbundige voorjaarsflora te laten terugkeren. Zo lang gaan we het niet laten duren. Begeleid door wetenschappelijk advies en met een strakke opvolging willen we deze tijdspanne fors inkorten.

Eens de boomkronen van de nieuwe boompjes zich sluiten tot een bladerdak gaan we lokaal Vlaams Ardennen-materiaal van voorjaarsbloeiers laten opkweken om ook de voorjaarsflora versneld in het gebied te laten terugkomen.

Als Natuurpunt terrein verwerft en ontwikkelt, zit dat vaker in valleien, en nieuwe bossen zijn dus meestal vochtige “broekbossen”. Wat een unieke kans is aan deze zone nieuw bos is dat het een bos wordt op hellingronden, zoals de oude bronbossen waarvoor de Vlaamse Ardennen bekend zijn.

Binnenkort meer Ninoofse bossen met voorjaarsbloeiers zoals daslook - foto: Danny Declercq

De noordkant van Ninove en de aanpalende buurgemeenten missen echter zo’n groene bospool die een volwaardige fiets- en wandelcombinatie mogelijk maakt. Voorliggend bosuitbreidingsproject gaat dit in de toekomst veranderen!

Tussen de Prieel-, de Waag- en de Plekkerstraat ligt het centrale bosuitbreidingsblok “De Vijvers”.

Deze oude naam wijst erop dat op de hellingronden vroeger bronzones aanwezig waren.

Eeuwenlang heeft de mens in een stabiel klimaat gepoogd om “waterzieke gronden” droger te krijgen om te kunnen bewerken. Met de klimaatopwarming voor de deur, overstromingen enerzijds en watertekort anderzijds, weten we intussen wel beter. Geplande bosuitbreidingen zullen dienen om grotere oppervlakken weer een “spons” te laten zijn waarbij zelfs grote hoeveelheden water op korte tijd de bodem kunnen intrekken en watervoorraden aanvullen in plaats van af te vloeien en de bodem te verdrogen. In deze zone hebben we ook inspanningen gedaan om de klassieke goede verstandhouding met landbouw na te streven: de aangekochte gronden werden geruild om de bedrijfsvoering van een aanpalende landbouwer ter wille te zijn en de perimeter van wat we in de toekomst beogen werd langs die zijde ook ingeperkt.

10

dendriet

I

I

oktober november december 2021

Het laten groeien van nieuw bos kan op twee manieren: via ‘spontane verbossing’ of via aanplanting. Het ene is het meest natuurlijke, het andere is het snelste. Wij kiezen voor een gulden middenweg die het beste van twee werelden combineert.

Om spontane verjonging aan te moedigen krijgt de grond een lichte ploegbewerking waardoor

het makkelijk wordt om invliegende zaden te laten ontkiemen. De ontwikkeling van open terrein naar bos is een spontaan proces waarbij in de overgangsperiode bijzonder veel waardevolle natuur tijdelijk kansen krijgt zoals zangvogelsoorten, bloemrijke ruigten en dagvlinders.

We gaan dit alles zeer goed opvolgen, documenteren en bijsturen naar de voor plant en dier meest optimale vorm.

Eekhoorn - foto: Danny Declercq

Tortelboom

Kunnen we op jouw steun rekenen?

Het laatste grote blok nieuwe natuur bevindt zich dicht bij de dorpskern van Sint-Antelinks en sluit aan bij het pittoreske geklasseerde landschap rondom Hof te Tortelboom. Een mooie korte wandeling van 4 km vanaf de kerk van SintAntelinks langsheen de Beverstraat en Waagstraat dompelt je onder in een intact kleinschalig landschap uit vervolgen tijden. Hier zijn de natuur- en landschapswaarden al zo hoog dat het zonde zou zijn om het volledige gebied te bebossen. Natuurpunt gaat hier het landschap opnieuw herstellen. De voorbije twee decennia verdwenen door schaalvergroting op sluikse wijze en stukje bij beetje kleine landschapselementen.

Bedoeling is om het centrale blok bos te versterken met 5 hectare nieuw bos en de verdwenen kleine landschapselementen eromheen zoals hagen, poelen en boomgaarden te herstellen zodat de eenheid met het geklasseerde landschap en de authenticiteit opnieuw toeneemt.

Als klap op de vuurpijl voorzien we bij deze zone een heus bezoekerscentrum. Samen met Natuurpunt afdeling Herzele en het gemeentebestuur aldaar wordt gewerkt aan een Natuurpunthuis op een paar honderd meter van dit landschapsproject, van waaruit de Beverbeek- en Kabbeekvallei en het Duivenbos kunnen verkend worden, waar informatie beschikbaar is, scholen en groepen een educatief programma kunnen doorlopen en wandelaars hun dorst kunnen lessen.

Het voorliggende project breidt ons bosareaal flink uit en omvat naast de zuidelijke bospool Neigembos ook een noordelijke pool waar het goed vertoeven wordt. Het helpt ons ook om meer verantwoord om te gaan met water in een snel veranderende wereld. Het helpt ons CO2 te compenseren en vast houden en zo de klimaatopwarming een halt toe te roepen. Het helpt ook omwonenden om zich aan te passen dankzij toekomstige koelteplekken. Ook educatie en onthaal komen aan bod. Het gaat dus uit van een totaalvisie. Er komen meer natuur, een beter milieu en meer speel- en ontspanningskansen Om dit te kunnen realiseren, rekenen we op je partnerschap! De aankoop en inrichting van deze nieuwe natuur kosten handenvol geld.

Wil jij dit project steunen? Je vindt een aparte brief bij deze Dendriet met alle gegevens.

Bedankt!

Wouter Mertens Ruimte voor mens en dier - foto: Jeroen Mentens - Vilda

I

I

oktober november december 2021

dendriet

11

HEAR WHAT MATTERS TO YOU.

‘T OORHUIS AALST

Keizersplein 38 bus 1 - 053 62 90 00

HOORCENTRUM AFFLIGEM

• Moeiteloos horen, aangepast aan uw beweging.

Brusselbaan 94 - 0498 74 22 02

• Stream muziek, TV en telefoongesprekken via Bluetooth.

FIT&WELL2DAY AALST

Geraardsbergsestr 69 - 0472 64 22 37

• Wees de hele dag actief dankzij de lange batterijduur (herlaadbaar).

AALSTERS HOORCENTRUM Hogeweg 78 - 053 21 20 22

Graag een vrijblijvende hoortest?

Maak uw afspraak in één van onze hoorcentra.

Introducing Signia Xperience

GRATIS ADVIES: 0800 90 155 | WWW.VERANNEMAN-AUDIO.BE | WWW.OORHUIS.BE H O O R T O E S T E L L E N

|

G E H O O R B E S C H E R M I N G

|

H U L P M I D D E L E N

Hier jouw H E A R W H AT M AT TE R S TO YOU. advertentie?

Don’t miss out on important sounds. Existing hearing aids are limited to either focus on what is directly in front of you or your general surroundings. This can leave you missing out on sounds.

Signia Xperience is the first hearing aid platform that doesn’t make that compromise. You can hear sounds and speech from any direction, in any situation at the same time. As the world’s first, it takes your motion into account to easily follow conversations even while active.

Enjoy Enjoy conversations conversations from from multiple multiple directions, directions, even even in in noise. noise.

Benefit from from effortless effortless hearing, hearing, adapted adapted to to your your movement. movement.

Benefit Stream Stream your your favourite favourite music, music, TV TV and and phone phone calls calls via via Bluetooth.

Bluetooth.

Be active active all all day day and and utilize utilize long-lasting long-lasting rechargeable rechargeable batteries. batteries.

Be

Call us today and schedule your trial! XXXX XXXXXX

Signia Pure Pure Charge&Go Charge&Go X X Signia

45612.indd 1 1 45612.indd

12

dendriet

I

I

oktober november december 2021

Street Street Address, Address, City, City, State, State, ZIP ZIP XXX-XXX-XXXX XXX-XXX-XXXX email@email.com email@email.com 111.website.com 111.website.com

Contacteer

ilona_blondeel@hotmail.com

24.09.19 14:14 14:14 24.09.19

DENDERKALENDER

Tenzij anders vermeld, zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis en betalen niet-leden €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Alle vermelde activiteiten zijn afhankelijk van de covid-situatie.

Neem best vooraf contact met de organisator. Vooraf aanmelden is verplicht via e-mail aan de contactpersoon.

Ook al vinden de activiteiten plaats in de open natuur, voorzie je van een mondmasker.

Z aterdag 9

Z ondag 17

oktober

oktober

zenbos op de grens tussen Aalst en Affligem.

2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Eetfestijn aan huis

Trage wegen

A fdeling A ffligem -L iedekerke

A fdeling E rpe -M ere

1 9:30 - 12:00 6 Uw voordeur naar keuze in Affligem/ Liedekerke of omliggende gemeenten 4 We leveren aan huis. Het menu zal in lijn liggen met wat we al jaren aanbieden op ons lente-eetfestijn.

Kijk voor meer info op de activiteitenkalender van onze website en hou onze facebookberichten in de gaten.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

1 09:30 - 12:00 6 Kerk Erondegem, Erondegemdorp, 4 We kuieren samen langs de trage wegen tussen Erondegem en Erpe.

Kom mee genieten en ontdek baantjes die je misschien nog niet kende.

De gemeente Erpe-Mere zorgt voor een verfrissend drankje.

2 Inschrijven verplicht 5 Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar 2 natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 107 954

Z ondag 10

oktober

Z ondag 17

Paddenstoelenwandeling

A fdeling B oven -D ender

A fdeling H erzele

1 14:00 - 17:00 6 Station, Rue René Magritte, Lessines 4 Historische wandeling van een 5-tal km langs de steengroeven van Lessen met de kasseisteen als rode draad.

Geen modderige wegen deze keer, de paden en wegen zijn verhard.

2 Johan Vander Heyden – 0477 25 06 88 j.vdheyden55@gmail.com

1 9:30 - 12:30 6 Kerk Sint-Antelinks, Ransbeekstraat 1, Sint-Antelinks 4 We besteden aandacht aan de verschillende soorten en gaan ook dieper in op de standplaats, het samenleven met andere organismen (bomen) en de manier waarop men ze kan herkennen.

3 Frederik Dierickx en Patrick Rouckhout 7 Inschrijving verplicht via www.natuurpuntherzele.be Max. 50 deelnemers 2 info@natuurpuntherzele.be

oktober

Eetfestijn met huisbereide spaghetti A fdeling D enderleeuw 1 17:00 - 21:00 6 Feestzaal naast café De Vrede, Dorp 4, Denderleeuw 4 Spaghetti, ook vegie spaghetti (12 euro) en kinderspaghetti (8 euro) aan de hand van vooraf gekochte kaarten.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Z ondag 17

1 8:00 - 18:00 6 Nog te bepalen 4 Een deskundige gids begeleidt de wandeling en neemt ons mee naar en door schorren en slikken en door diepe geulen met modder. Een stevige tocht dus door dit oerlandschap in Zeeland.

3 Patrick Rouckhout en lokale gidsen 7 Inschrijving verplicht via www.natuurpuntherzele.be Enkel voor leden van Natuurpunt Herzele, Houtem en Haaltert.

Deelname: 30 euro voor volwassenen en 25 euro voor kinderen jonger dan 16. Inbegrepen zijn de busreis + de toegang tot het natuurgebied.

Kinderen jonger dan 10 jaar zijn niet toegelaten 2 info@natuurpuntherzele.be

Z ondag 24

oktober

Herfst in de Everbeekse Bossen A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Muiterij, Everbeek-Boven 4 Geniet van de beginnende herfstkleuren in de Everbeekse Bossen.

Landschapswandeling van een 8-tal km langs het glooiend landschap van Everbeek, o.m. doorheen het Steenbergbos, het Hayesbos en het Livierenbos.

2 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com

oktober

Kluizenboswandeling A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 6

4

oktober

A fdeling D enderleeuw

oktober

Historische kasseisteenwandeling in Lessen

Z aterdag 16

Z ondag 24

Uitstap naar Het Verdronken Land van Saeftinghe

13:45 - 16:30 Abdijtoren Abdij van Affligem Abdijstraat 6, 1790 Affligem Verkwikkende wandeling in het Klui-

I

I

oktober november december 2021

dendriet

13

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Z aterdag 6

november

Boomplantactie Beverbeeken Kabbeekvallei A fdeling N inove 1 9:00 - 16:00 6 Parking Natuurpunt, Waagstraat, 9400 Aspelare 4 Natuurpunt Ninove zal in dit recent verworven gebied de komende jaren een nieuw bos realiseren.

In november worden 4 aanplantmomenten voorzien. Helpende handen zijn meer dan welkom.

7 Afhankelijk van coronamaatregelen is vooraf inschrijven noodzakelijk!

Dit kan via: natuurpuntninove@hotmail.com of via de website van Natuurpunt 2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

Z ondag 7

november

Paddenstoelenwandeling

4 De Franse documentairemaker Benoît Bringer brengt in zijn film ‘Food for Change’ op een boeiende manier de uitdagingen verbonden aan het huidige, geglobaliseerde voedselsysteem onder de aandacht en laat zien dat voedsel produceren ook op een ecologische en sociaal verantwoorde manier mogelijk is. De film wordt gevolgd door een panelgesprek. Een organisatie van Oxfam Wereldwinkel Geraardsbergen i.s.m. ondermeer Natuurpunt.

7 2 euro per persoon 2 Johan Vander Heyden – 0477 25 06 88 j.vdheyden55@gmail.com

Z ondag 21

A fdeling N inove

Z aterdag 13

november

Boomplantactie Beverbeeken Kabbeekvallei A fdeling N inove Zie hiervoor op zaterdag 6 november

D onderdag 18

A fdeling B oven -D ender 1 17:00 - 20:00 6 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge 4 Traditionele avondwandeling in het Raspaillebos op zoek naar de bosuil.

Als het weer meevalt, is een auditief spektakel gegarandeerd. Met wat geluk krijgen we er ook een of meerdere te zien. Breng zaklamp en verrekijker mee. Om risico’s op valpartijen te vermijden, zijn tijdens deze avondwandeling geen honden toegelaten.

Aansluitend een jenever, biertje, frisdrank, koffie of warme choco (voor een democratische prijs).

7 Via een mailtje aan Koen met vermelding van het aantal volwassenen en kinderen 2 Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com

november

Z ondag 28

1 20:00 - 22:00 6 Jeugdcentrum De Spiraal, Zakkaai 29, Geraardsbergen

I

november

Boomplantactie Beverbeeken Kabbeekvallei

A fdeling B oven -D ender

dendriet

november

Bosuilen in het Raspaillebos

Film ‘Food for Change’

14

Zie hiervoor op zaterdag 6 november

Z aterdag 27

A fdeling H erzele 1 9:30 - 12:30 6 Kerk Sint-Antelinks, Ransbeekstraat 1, Sint-Antelinks 4 We besteden aandacht aan de verschillende soorten en gaan ook dieper in op de standplaats, het samenleven met andere organismen (bomen) en de manier waarop men ze kan herkennen.

3 Frederik Dierickx en Patrick Rouckhout 7 Inschrijving verplicht via www.natuurpuntherzele.be Max. 50 deelnemers 2 info@natuurpuntherzele.be

november

Boomplantactie Beverbeeken Kabbeekvallei

A fdeling N inove

I

Zie hiervoor op zaterdag 6 november

oktober november december 2021

Z ondag 28

november

Massale bosuitbreidingsaanplant in Aspelare i.s.m. afdeling Ninove

A fdeling D enderleeuw 1 09:00 - 17:00 of halve dag 6 Zone tussen C. Prieelstraat en Waalhovestraat in Aspelare, te bereiken via eerstgenoemde straat. Pijlen volgen.

4 Parking aan de melkstallen van David Soens, Cyriel Prieelstraat 65, Aspelare.

Van daar stap je 200m terug richting dorpskern en ga je in de bocht links tegen huisnummer 44 via de losweg naar het aan te planten terrein.

5 Stevige schoenen, lunchpakket en eventueel tuinspade 2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33

Z ondag 28

november

Rondleiding Dommelingen A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 13:45 - 16:30 6 Sporthal, Sportlaan 3, Liedekerke 4 Onder begeleiding van boswachter Tom Brichaut (Agentschap Natuur & Bos) bezichtigen we de prachtige Dommelingen in Liedekerke.

ANB voert hier een aankoopbeleid met de bedoeling hier een ambitieus en toegankelijk natuurontwikkelingsproject te kunnen realiseren.

Dit gebied is op heden nog niet toegankelijk voor het grote publiek en het is dan ook een mooie gelegenheid om het gebied beter te leren kennen.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

Z ondag 28

november

Boomplantactie A fdeling E rpe -M ere 1 14:00 - 17:00 6 Sinte Apoloniastraat 150, Aalst 4 Tijd om de handen uit de mouwen te steken! We gaan boompjes planten in Sint-Apollonia. Een gezellig samenzijn waarbij we de natuur helpen!

7 Vooraf inschrijven verplicht 2 natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 10 79 54.

7 Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar

Uitneembare wandelkaart

De Bever- en de Kabbeek Kabbeekvallei vallei foto: Frederik De Coster

Duivenbos

Sint-Antelinks

Beverbeek

Steenhuize-Wijnhuize

Voord

de

Ka bb

ee k

Aspelare

Start Parking Horeca Infobord Rode wandeling - 5 km Groene lus - uitbreiding 2 km Blauwe lus - uitbreiding 2 km

Welkom in de Beverbeek- en Kabbeekvallei Een landschap van formaat Het kleinschalig en gevarieerd landschap in de Beverbeek- en Kabbeekvallei vindt zijn oorsprong in Steenhuize-Wijnhuize en Sint-Antelinks, deelgemeenten van Herzele. Er is ook een connectie met het Duivenbos (zie wandelkaart vorige Dendriet) want daar ontspringt de Ransbeek, een van de bronbeken van de Beverbeek. Aan de grens met Aspelare (deelgemeente van Ninove) heeft de beek al een mooi debiet en voorbij Aspelare richting Nederhasselt en Outer stonden er vroeger zelfs watermolens. In het (op sommige plekken beschermde) landschap errond vind je hagen, met knotbomen omzoomde weilanden, fraai bloeiende boomgaarden en bloemrijke wegbermen.

De natte gronden in de beekvallei zelf zijn van nature elzenbroekbossen met op veel plaatsen nog in een ver verleden aangeplante populieren.

Deze broekbossen zijn kwetsbaar en daarom ook wettelijk beschermd als natuurgebied. Een kleine 20 jaar geleden begon Natuurpunt Ninove er met het aankopen van deze natte percelen. Dit resulteerde intussen vooral in een mooi project van 25 hectare dat zich vooral situeert tussen de deelgemeenten Aspelare, Nederhasselt en Outer.

Dit jaar verwierf Natuurpunt er ongeveer 40 hectare grond, wat een grote stap voorwaarts betekent. Deze gronden liggen in 3 clusters stroomopwaarts van Aspelare. Naast het beschermen van de waardevolle broekbossen zal ook de natuur op deze hoger gelegen gronden kansen krijgen. Twee derde van deze gronden worden de komende twee jaar omgevormd tot soortenrijk inheems loofbos

Maarts viooltje - foto: Frederik De Coster

Wandel er op los Van aan de kerk van Sint-Antelinks (Huigeveldstraat 1) kan je een wandeling maken die je langs de recente aankopen loodst. Dit is een mooi startpunt want je kan vanop dezelfde plek ook naar het Duivenbos wandelen. De wandelwegen zijn deels verhard (maar zeer verkeersluw) en deels onverhard. Stevige wandelschoenen of laarzen zijn aangeraden.

Er is 1 rode wandellus van 5 km. Wie graag wat langer wandelt, kan onderweg kiezen voor een extra groene en/of blauwe lus. Deze zijn telkens 2 km, waardoor je dus maximaal 9 km kan wandelen.

Een buggy- en rolstoelvriendelijk alternatief dat niet op de kaart staat is een wandeling vanaf de kerk langs enkel rustige verharde wegen. Het traject loopt van via de Beverbeekstraat, Zuurstraat, Plekkersstraat, Waagstraat en Tortelboomstraat terug naar de kerk.

Dit traject is 3,5 km lang.

De Beverbeek- en Kabbeekvallei wordt beheerd door Natuurpunt Ninove: www.natuurpunt.be/ninove – natuurpuntninove@hotmail.com

18

dendriet

I

I

oktober november december 2021

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

V rijdag 3

december

december

Quizavond

Music for Life quiz

A fdeling H aaltert

A fdeling N inove

1 20:00 stipt!

6 Centrum De Kouter, Middelkouter 10, 9450 Haaltert 4 Quiz ten voordele van de afdeling.

7 Inschrijven verplicht 2 Renilde Gees renildegees@hotmail.com

Z aterdag 4

december

Kaasavond A fdeling H erzele 1 6 7 2

V rijdag 10

18:00 - 21:30 Wattenfabriek, Solleveld 35, Herzele Onder voorbehoud (coronamaatregelen) info@natuurpuntherzele.be

Z aterdag 4

december

1 20:00 - 23:59 6 Jeugdcentrum De Kuip, Parklaan 1, 9400 Ninove 4 Algemene quiz, dit jaar ten voordele van onze eigen lokale afdeling van Natuurpunt. Deelnemen kan in ploegen van 4 personen.

7 Inschrijven met vermelding van de ploegnaam. Dan krijg je alle info om het inschrijvingsgeld van 20 euro per ploeg over te schrijven. Bij ontvangst van het bedrag is de inschrijving officieel 2 Joachim De Maeseneer – 0499 80 89 05 joachimdm@yahoo.com

Z aterdag 11

december

Natuurreizigersavond

Opruimen zwerfvuil en sluikstorten in de Wellemeersen

A fdeling N inove

A fdeling D enderleeuw

1 9:00 - 22:30 6 Bovenzaaltje Oud stadhuis, Oudstrijdersplein 6, 9400 Ninove 4 Diverse natuurreizigers komen elk op een zeer gevarieerde wijze hun voorbije natuurreis toelichten aan de hand van een fotopresentatie op een groot scherm.

2 Frederik De Coster – 0486 57 04 53 natuurpuntninove@hotmail.com

Z ondag 5

december

Klimaatproject A fdeling E rpe -M ere 1 9:30 - 12:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 Honegem als klimaatbuffer. Kan het?

Door de aanleg van stuwtjes in grachten en beken willen we het water tijdelijk stockeren zodat het minder snel wordt afgevoerd om zo tegelijk ook overstromingen in bewoonde gebieden te helpen voorkomen.

Tijdens een wandeling tonen we jullie onze plannen.

2 natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 10 79 54 7 Inschrijven verplicht.

Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar.

Z ondag 19

december

Winterwandeling A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 13:45 - 13:30 6 Liedekerkebos, ingang Schelfhoutstraat 4 Verfrissende wandeling in Liedekerkebos net voor de start van de winter.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

Z ondag 2

januari

2022

Glühweinwandeling

1 9:00 - 12:00 6 Einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 Wij ruimen het zwerfvuil op langs de wandelpaden in de Wellemeersen.

2 Dirk Van Der Weeën – 0495 66 98 05 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Handschoenen, laarzen of stevige wandelschoenen

Z ondag 12

maatregelen! We hebben jullie gemist!

We verwennen jullie graag opnieuw met onze heerlijke spaghetti en dessertjes. De opbrengst gaat naar de zorg, het beheer en de ontwikkeling van natuurgebieden in Erpe-Mere.

Volwassenen: 14 euro, kinderen tot 10 jaar: 7 euro.

Kaarten verkrijgbaar bij het bestuur 2 natuurpunt.erpemere@gmail.com

A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 09:45 - 12:00 6 Sporthal, Sportlaan 3, Liedekerke 4 Klassieker terug na corona!

Natuurwandeling in de Palitsebeekvallei met glühwein als afsluiter.

Wandeling tot aan de camping.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

december

Winterwandeling in Deftinge A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Kerkstraat, Deftinge 4 Onze voorzitter neemt je mee op een landschapswandeling langs trage wegen tussen Deftinge en Nederboelare met mooie vergezichten. Van ‘t Hof te Muizenholle tot Gemeldorp.

2 Johan Vander Heyden – 0477 25 06 88 j.vdheyden55@gmail.com

Z aterdag 18

december

Spaghettifestijn A fdeling E rpe -M ere 1 17:00 - 22:00 6 Parochiecentrum, Kerkstraat, Burst 4 Afhankelijk van de geldende corona-

I

NATUURBEHEER Z aterdag 2

oktober

Kluizenbos A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel aan de ingang van het Kluizenbos 4 Natuurbeheer in het Kluizenbos.

Drank en een tussendoortje worden aangeboden 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer 2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

I

oktober november december 2021

dendriet 19

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Z aterdag 10

Z aterdag 6

oktober

november

Liedekerkse natuurgebieden

Kluizenbos

A fdeling A ffligem -L iedekerke

A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 13:00 6 Week voordien via mail; schrijf je in op onze mailinglijst.

4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen.

Wie later wil starten (het is tenslotte zondagmorgen) of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgegeven.

2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be

1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel, aan de ingang van het Kluizenbos 4 Natuurbeheer in het Kluizenbos.

Drank en een tussendoortje worden aangeboden 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer 2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Elke 3de zaterdag

1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer,...

Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

van de maand

Honegem A fdeling E rpe -M ere 4 De bedoeling is om in een ongedwongen sfeer van de natuur en de vriendschap te genieten. Kom je wat later of moet je vroeger vertrekken, geen enkel probleem! Afspraakplaats en werkverdeling wordt steeds meegedeeld via mail. Wil je aan deze lijst worden toegevoegd, geef je naam en e-mail door, dan krijg je standaard de uitnodigingen toegestuurd.

2 Robrecht De Wolf – 0472 70 40 26 robrechtdewolf@hotmail.com

Z aterdag 16

A fdeling B oven -D ender

1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer,...

Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

I

I

Z aterdag 11

december

Kluizenbos A fdeling A ffligem -L iedekerke

Zie hiernaast op zaterdag 6 november

Z aterdag 18

december

Werkvoormiddag in een van de reservaten A fdeling B oven -D ender 1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer,...

Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 Johnny_cornelis@hotmail.com

Z ondag 19

december

Liedekerkse natuurgebieden A fdeling A ffligem -L iedekerke

Z ondag 21

november

Liedekerkse natuurgebieden A fdeling A ffligem -L iedekerke Zie hiervoor op zaterdag 10 oktober

oktober

A fdeling B oven -D ender

dendriet

november

Werkvoormiddag in een van de reservaten

Werkvoormiddag in een van de reservaten

20

Z aterdag 20

Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Stevige werkschoenen of laarzen, handschoenen

Z aterdag 27

november

Dag van de Natuur in de Wellemeersen.

Werken in de natuur is gezond!

A fdeling D enderleeuw 1 9:00 - 16:00 6 Einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 Natuurbeheerwerken in Wellemeersen.

Eigenbereide soep en broodjes worden aangeboden aan de deelnemers 2 Dirk Van Der Weeën – 0495 66 98 05

oktober november december 2021

1 8:30 - 13:00 6 Week voordien via mail; schrijf je in op onze mailinglijst 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen.

Wie later wil starten (het is tenslotte zondagmorgen) of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgegeven.

2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be

Regionale vzw Denderstreek is boos, maar “weir doeng voesj!” ln een van onze vorige edities brachten we al het verhaal over de nieuwe start van onze natuurvereniging; het bracht onze vereniging tot de next level: Natuurpunt Denderstreek is nu ook formeel, via een regionale vzw, van start gegaan. Maar niet zonder slag of stoot…

De plannen Natuurpunt Denderstreek is een regionale koepelvereniging die ten dienste staat van de acht afdelingen: Boven-Dender, Ninove, AffligemLiedekerke, Denderleeuw, Haaltert, Herzele, Erpe-Mere en Aalst.

De formele oprichting deed ons nadenken over onze eigen werking. Wat houdt de regionale werking in? En wat blijft het terrein van de lokale afdelingen?

De intense regionale samenwerking resulteert alvast in verschillende regionale acties: aanpak regionale belangenbehartiging (denk maar aan de dossiers van natte natuur en blue deal, windmolenproject, nieuwe natuurgebieden, enz.), betere coördinatie van het cursusaanbod, ondersteuning van het lokaal beleidswerk, beter en efficiënter gebruik van materiaal voor natuurbeheer en een gestroomlijnde communicatie.

De opdoffer Een extra stimulans voor deze nieuwe start en

bijhorende inspanningen was de verwachte call van minister van Omgeving Zuhal Demir voor de erkenning van bestaande en nieuwe regionales in de natuursector. Groot was de ontgoocheling toen dit alles door de minister zelf op de helling werd gezet. Een call voor de erkenning van nieuwe regionales komt er (voorlopig) niet. Op zich een vreemde beslissing; enerzijds wil de Vlaamse regering verder met de regio-ontwikkeling en is er de uitdrukkelijke wens om heel Vlaanderen via de regio’s op dezelfde leest te organiseren. Anderzijds is er de aarzeling van de minister om dit door te trekken naar de natuursector.

Voorlopig dus geen kansen voor Natuurpunt Denderstreek om mee te werken als erkende regionale natuurvereniging. En dus ook geen

kans om op korte termijn professioneel te kunnen groeien middels de aanwerving van een professionele medewerker. Toch blijft de hoop dat de minister doorduwt en ons volgend jaar alsnog de kans geeft een dossier in te dienen.

Door dit alles ontstaat een vreemde situatie.

Vlaanderen is opgedeeld in en werkt met regio’s, waaronder de Denderstreek. Alleen moet de regionale Denderstreek het doen met de noeste arbeid van vele (schitterende!) vrijwilligers, terwijl vele andere regio’s sterk professioneel worden ondersteund.

De volharding: doe met ons mee!

Maar we blijven niet bij de pakken zitten. In onze streek zeggen we: ‘weir doeng voesj!’.

Daar kan zelfs een minister of corona geen stokje voor steken. De overlegmomenten binnen onze regionale Denderstreek gaan intussen gewoon door, ook al gaan een aantal vrijwilligers daardoor – hopelijk voorlopig – fors in het rood. Stevige plannen worden gesmeed en in uitvoering gebracht. Dit alles met slechts één doel: werken aan een betere en grotere natuurwaarde in de Denderstreek.

In het najaar van 2021 mag je al wat verwachten. Zo is er op 21 november een regionale plantactiedag vastgelegd. Het wordt een nooit geziene grote aanplant op de nieuw verworven percelen van Natuurpunt Ninove (in Aspelare, op de grens met Herzele). Verder zijn de plannen concreet voor de bouw van een Natuurpunthuis in Sint-Antelinks (project getrokken door de Natuurpuntafdelingen Ninove en Herzele) en staan enkele interne opleidingen op stapel (rond communicatie, werken met Geopunt en veilig werken met machines).

In het voorjaar 2022 plannen we ook een heuse regionale dag van de Denderstreek. Hou de activiteitenkalender in de gaten!

Kris Baetens

I

I

oktober november december 2021

dendriet

21

Seizoensweetjes uit de Denderstreek Opnieuw babyhaviken in Aalst Goed nieuws voor de Aalsterse natuur! Het tweede jaar op rij kunnen we daar jonge haviken verwelkomen. Met de gewaardeerde hulp van Trekking Buitensport slaagde Natuurpunt er in om drie jonge haviken te ringen. Zo kunnen we ze blijven opvolgen.

Rik De Baere

foto: Katrien Buysse

Zoals het klokje thuis tikt De ploeg van Natuurpunt Haaltert spotte de voorbije weken enkele bijzondere planten. Langs een wandelpad in Haaltert werd een prachtige bosorchis opgemerkt. Die wilde orchideeënsoort is zeldzaam en wettelijk beschermd. Dus kijken mag, aankomen niet.

Ook het ruig klokje werd opnieuw waargenomen in Den Dotter; dat was geleden van het jaar 2000. Deze inheemse bloem is de laatste jaren sterk achteruitgegaan. De plant groeit in loofbossen, op open plekken en schone bosvloeren, liefst met een vleugje schaduw.

Dergelijke zeldzame waarnemingen tonen aan hoe bijzonder

en uniek onze lokale natuur is.

Renilde Gees

foto: Rudy Lauwaert foto: Karel Dekyvere foto: Karel Dekyvere

Eerste ooievaarsjong in natuurlandschap Beneden-Dender In Mespelare, in het vroegere natuurlijke overstromingsgebied van de Dender tussen Aalst en Dendermonde, slaagde een koppeltje ooievaars erin om een nakomeling op de wereld te zetten. Het is meer dan 100 jaar geleden dat deze vogels nog tot broeden kwamen in Dendermonde en omstreken.

Al sinds 2008 worden in Beneden-Dender regelmatig ooievaars gespot die hun trekroute onderbreken om er te eten en te rusten. Maar pas dit jaar heeft een koppeltje zich gevestigd om er te broeden.

Daan Stemgée

22

dendriet

I

I

oktober november december 2021

Geen windeieren voor SOS Kievit Van begin maart tot begin juli werden de kieviten op de grens tussen Herzele en Sint-Lievens-Houtem opgevolgd door vrijwilligers van Natuurpunt.

Het vele regenwater en de lage temperaturen vormden voor de kievit (en andere akkervogels) helemaal geen probleem. Integendeel! Maaidata en andere landbouwactiviteiten werden uitgesteld, gewassen groeiden minder snel en de grond was niet keihard waardoor voedsel makkelijk beschikbaar was. Bovendien was er minder recreatiedruk. In totaal werden 27 nesten gevonden. Uit 2/3 van die nesten kwamen jongen voort. Vooral eerste broedsels in maart/april bleken succesvol (91%). Ter vergelijking: het nestsucces zonder maatregelen is volgens het INBO slechts 34%. Om een gezonde populatie te kunnen behouden is 60% nestsucces noodzakelijk, een kaap die werd behaald dankzij deze inspanningen. Een voorlopig resultaat om tevreden mee te zijn, met dank aan alle vrijwilligers, donateurs, Falcoflights en de meewerkende landbouwers. Je kan SOS Kievit nog steeds steunen via www.natuurpunt.be/nieuws/sos-kievit-20210411.

Ward De Groote

foto: Erwin Declercq

Samenwerken met een andere vereniging loont De Harmonie van Herdersem vroeg Natuurpunt Aalst om samen een wandelweekend te organiseren in Beneden-Dender. Deze samenwerking was verfrissend en vruchtbaar. We kregen een ander publiek dat naar onze gidsen ter plekke luisterde. Kinderen keken met de ogen wijd open naar een bakje met waterbeestjes, dat zonet uit de poel was geschept. Aan de Dender werd de bever alle eer aangedaan en ter hoogte van een picknicktafel werden plannen gesmeed rond verwerving van een perceel en ecologisch beheer van een tuin. Hou het in de gaten: op 7 november speelt de Harmonie in de Werf in Aalst de muziek bij de beroemde BBC-documentaire: “Earth: One Amazing Day”. Meer info op www.harmonieherdersem.be.

Magda De Wolf foto: Magda De Wolf

Braamparelmoervlinder steeds meer waargenomen De klimaatopwarming zorgt ervoor dat het verspreidingsgebied van verschillende soorten naar het noorden opschuift. Dat is ook zo voor de braamparelmoervlinder. Het is een algemene soort in Zuid- en Midden-Europa, maar werd pas in 2006 voor het eerst waargenomen in België (Zuid-Wallonië), in 2015 in Vlaanderen (Tielt-Winge) en in de Denderstreek in 2019 (Geraardsbergen).

In 2019 en 2020 bleef het nog beperkt tot één waarneming in de Denderstreek. Dit jaar werden er al zeker 8 gezien (en ingevoerd op waarnemingen.be), o.a. in het Raspaillebos, waar de foto werd genomen, en in het Liedekerkebos.

Johnny Cornelis

I

I

oktober november december 2021

dendriet 23 foto: Johnny Cornelis

Hoe gaat het met onze bosvogels?

Niet alle vogels bouwen hun leven uit op dezelfde plaats. Je hebt stads- en tuinvogels, akker- en weidevogels, watervogels, en ook bosvogels. Verschillende van deze bosbewoners doen het steeds beter. Bossen krijgen weer ruimte om oud te worden en worden natuurlijker beheerd. Daar profiteren sommige vogelsoorten van. Jammer genoeg doen niet alle bosvogels het even goed, door verschillende oorzaken.

Een bosvogel?

Sommige vogelsoorten zijn voor hun overleven op een of andere manier afhankelijk van bos.

Die soorten lijkt het de laatste decennia gemiddeld beter af te gaan dan veel vogelsoorten die aan andere gebiedstypes gebonden zijn, zoals graslandsoorten. Bosvogels hebben geprofiteerd van het ouder worden van het bomenbestand in de meeste bossen en van een veelzijdiger bosbeheer, dat minder sterk op houtproductie is gericht. Belangrijke factoren die de aanwezigheid van een rijke bosvogelgemeenschap verklaren, zijn vooral de variatie in de structuur van een bos, de bosoppervlakte, de vorm van het bos en het omgevende landschap.

De structuurvariatie omvat de gelaagdheid, open plekken, dood hout, boomdikte en bijzondere elementen zoals klimplanten en kruidenrijke bosranden. Door het meer ecologisch gerichte beheer is er tegenwoordig in veel bossen meer dood hout aanwezig. Er wordt vaak gesteld dat ons bosvogelbestand het om die redenen goed doet.

Maar de ene bosvogel is de andere niet.

Sommige bossoorten doen het slecht. Nog andere soorten zijn al (heel) Appelvink foto: Wesley Poelman

lang verdwenen. Onze bosavifauna moet worden beschouwd als een ietwat kunstmatig overblijfsel van wat ooit een veel rijkere soortengemeenschap moet zijn geweest. Het gaat wat beter omdat we ooit nog veel dieper in het dal hebben gezeten. Maar dat ‘het’ goed gaat met ‘de bosvogels’, dat is toch een brug te ver.

Holenbroeders in de plus Sommige bosvogels zijn afhankelijk van holtes in bomen om in te nestelen. Bepaalde soorten hakken hun eigen nestholte uit in voldoende dikke bomen. De meeste soorten gebruiken bestaande holtes, ofwel uitgehakt door een andere soort ofwel op een andere natuurlijke wijze ontstaan. Ouder wordende bossen waarin ruimte wordt gegeven voor natuurlijkheid bevatten veel meer dergelijke holtes.

Een aantal holenbroeders zit daardoor duidelijk in de plus. Hoewel historische gegevens ontbreken of zeer onvolledig zijn, mag je aannemen dat soorten als bosuil, boomklever en glanskop halverwege de vorige eeuw in de regio ontbraken of er minstens zeer zeldzaam waren. Zowel bosuil als boomklever hebben een enorme opmars gekend. Tegenwoordig zijn deze soorten zelfs niet meer gebonden aan grote bossen.

Vooral bosuil is nu overal in de streek te vinden, en het is vermoedelijk de meest algemene uilensoort geworden. Boomklevers zijn nog iets meer aan bossen gebonden, maar ze zijn zich ook wel tevreden gaan stellen met kleine populierenbosjes. Met de glanskop loopt het minder hard van stapel dan met de vorige twee. De soort is nog steeds vrijwel uitsluitend beperkt tot de grotere

bossen in het zuiden van de Denderstreek.

Ze houdt daar vrij goed stand.

Grote bonte specht was destijds minder zeldzaam dan de andere vermelde soorten, maar ook geen alledaagse verschijning. In de tweede helft van vorige eeuw nam de populatie van deze spechtensoort explosief toe en die trend zet zich nog steeds door. De grote bonte specht is inmiddels zo algemeen dat hij zelfs een gewone tuinsoort geworden is.

Een opmerkelijke nieuwkomer bij de holenbroeders is de middelste bonte specht. Tot in de jaren ’70 van de 20ste eeuw was hij een schaarse broedvogel, beperkt tot enkele gebieden in de Ardennen. Eind vorige eeuw evolueerde de situatie snel en tegenwoordig telt de Belgische populatie meerdere duizenden broedparen.

Vooral in Wallonië maar ook in grote delen van Vlaanderen. Pas in 1998 was er een eerste Vlaams territorium. In 2005 werd de eerste waarneming in de Denderstreek opgetekend, in het Raspaillebos in Geraardsbergen. Sindsdien zijn er jaarlijks middelste bonte spechten waargenomen in de streek. De soort blijft schaars in de regio, en hoofdzakelijk beperkt tot de grotere bossen in het zuiden, maar daar is ze niet zeldzaam. De sterke toename en gebiedsuitbreiding van de middelste bonte specht is een duidelijke indicatie voor het ouder en structuurrijker worden van onze bossen.

Nog meer goed nieuws Ook de appelvink is een soort die heeft geprofiteerd van de veroudering van het bomenbestand. In tegenstelling tot de vorige soorten is deze prachtige forse, zaad etende vinkensoort geen holenbroeder. Als zaadeter met een forse bek vond hij in de ouder wordende bossen een groeiend voedselaanbod waarop met een populatietoename is gereageerd. Vooral in de grotere bossen in het zuiden van de Denderstreek is de soort tegenwoordig geen ongewone verschijning.

Verschillende roofvogels gebruiken bos om te broeden en te rusten. Het aantal broedparen van wespendief, buizerd, havik en sperwer, tot voor enkele decennia helemaal afwezig als broedvogels in de regio, nam toe. De vroegere zeldzaamheid was ook het gevolg van een niet afla-

Bosuil - foto: Rollin Verlinde - Vilda

tende vervolging in de 19de en eerste helft 20ste eeuw die ei zo na deze roofvogels bijna volledig deed verdwijnen in grote delen van West-Europa.

Wettelijke bescherming in de tweede helft van de 20ste eeuw was een belangrijk keerpunt.

Sindsdien hebben roofvogels hun comeback gemaakt. Hoewel het ouder worden van bossen ervoor heeft gezorgd dat de oppervlakte geschikt broedbiotoop is toegenomen, heeft vooral het stoppen van de vervolging de terugkeer ingeluid.

Inmiddels is het plafond van de uitbreiding bereikt, en bij sperwer zijn er intussen zelfs tekenen dat de soort weer aan het afnemen is. Het is aannemelijk dat de aderlating in het voedselaanbod, door het afnemen van veel zangvogelpopulaties, gevolgen heeft voor de sperwerpopulatie.

Dat het goed gaat met een handvol roofvogelsoorten is nog om een andere reden te nuanceren. De terugkeer is beperkt gebleven tot een handvol generalisten die weinig eisen stellen aan hun leefgebied. De roofvogelfauna in de regio is nog altijd soortenarm en zou onder betere natuurlijke om standigheden meer soorten kunnen tellen dan nu het geval is.

I

I

oktober november december 2021

dendriet

25

Ook minpunten

Hoe komt dat?

Jammer genoeg zijn er ook negatieve ontwikkelingen. Een aantal bossoorten doet het ronduit slecht of is zelfs verdwenen. Boompiepers kwamen tot eind vorige eeuw voor op kapvlaktes en langs bosranden. Daar is nu geen sprake meer van: de soort is volledig verdwenen als broedvogel. Bij ons was de fluiter tot voor enkele decennia in de meeste jaren te horen in hoog opgaande, open bospercelen in de grotere bossen Raspaillebos en Neigembos in Ninove. Daar is al enige tijd geen sprake meer van: fluiters zijn nu zeldzame doortrekkers. De wielewaal staat bekend als een karakteristieke soort van populierenbossen in de streek. Omdat populierenbossen vaak langs waterlopen zijn aangeplant, is het voorkomen van wielewalen ook vaak geassocieerd met waterlopen. Dat is een beetje misleidend: tot eind vorige eeuw kwamen wielewalen ook frequent voor in de meer klassieke loofbossen. Daar zijn ze sindsdien verdwenen, en houden wel nog stand in populierenbossen. Maar ook daar boert de soort duidelijk achteruit.

De nachtegaal is geen pure bosvogel, maar in onze contreien heeft de soort wel vaak een binding met bos. Op kleine, lokale en tijdelijke oplevingen na zijn nachtegalen behoorlijk schaars geworden.

De redenen waarom de voormelde soorten het in tegenstelling tot andere bosvogels niet goed doen zijn divers. De soorten die vooruitgang boekten zijn vrijwel allemaal standvogels die hier jaarrond blijven. De dalers hebben met elkaar gemeen dat ze allen langeafstandstrekkers zijn, die in Sub-Saharisch Afrika overwinteren. Over het algemeen doen langeafstandstrekkers het in heel West-Europa minder goed dan standvogels of trekkers op korte of middellange afstand.

Het is verleidelijk om de oorzaken voor de achteruitgang te zoeken in de Afrikaanse wintergebieden of onderweg, maar zo eenvoudig is het ook weer niet. Er zijn namelijk ook langeafstandstrekkers die het niet zo slecht doen, zoals de grasmus (weliswaar geen bosvogel).

Wat de voormelde soorten nog gemeen hebben is dat het insecteneters zijn, en met dat voedselaanbod schort het hier bij ons ook heel ernstig.

De afname van die soorten is niet in heel WestEuropa even groot, en lokaal slagen ze er zelfs in om toe te nemen. Het ziet er dus naar uit dat minstens een deel van de achteruitgang ook hier bij ons een verklaring vindt. Of omdat in veel gebieden waar ze vroeger voorkwamen het voedselaanbod sterk is afgenomen, of omdat voedsel minder of nauwelijks nog bereikbaar is.

Grauwe vliegenvanger foto: Rollin Verlinde - Vilda

Zo wordt bijvoorbeeld vermoed dat voor boompieper en nachtegaal, twee insecteneters die hun voedsel vooral op de bodem zoeken, het al te zeer dichtgroeien van bosbodems (bramen) als gevolg van bodemverrijking door sterk toegenomen stikstofdepositie een belangrijke rol zou kunnen spelen.

Er is nog een interessant lichtpunt van een insecteneter die het hoog in de bomen zoekt.

De grauwe vliegenvanger was tot voor enkele decennia een algemene broedvogel, die ook in veel tuinen voorkwam. De soort nam sterk af, maar heeft opvallend genoeg wel stand gehouden in bosgebieden. Zo wordt de populatie in het grootste bosgebied van de regio, het Raspaillebos, de laatste jaren op minstens 20 territoria begroot. Ook in de andere bosgebieden in de streek lijkt de soort het goed te doen. Dat ook standvogels die als bosvogel gelabeld worden

26

dendriet

I

I

oktober november december 2021

het slecht kunnen doen, wordt geïllustreerd door de matkop. Deze mezensoort is recent een van de snelst afnemende Vlaamse broedvogels.

Over oorzaken is geen duidelijkheid, maar verdroging zou voor deze liefhebber van natte bossen een belangrijke rol kunnen spelen.

Nog een negatief element is de toegenomen recreatiedruk. Het is heel fijn dat mensen de natuur ontdekken, maar voor veel bosvogels, die ruimte en voldoende rust nodig hebben, bestaat er een duidelijke grens aan wat ze kunnen verdragen aan regelmatige verstoring door mensen.

Moraal van het verhaal: ja, een aantal bossoorten doen het nu heel goed en een uitbreiding van de oppervlakte bosareaal en een natuurlijk bosbeheer spelen daarbij een rol. Maar andere bosvogels doen het dan weer helemaal niet goed. Het zijn vooral een aantal generalisten die geprofiteerd hebben. Meer kritische bosvogels staan er een pak minder goed voor of zijn verdwenen.

Wouter Faveyts

Ook jouw waarnemingen zijn belangrijk!

Jouw waarnemingen van bosvogels, maar ook van andere vogelsoorten, zijn belangrijk! Dat is nu meer dan ooit het geval.

In het voorjaar van 2020 is gestart met het veldwerk voor een nieuwe Vlaamse vogelatlas.

Gedurende drie jaar zullen vogeltellers heel Vlaanderen op systematische manier onderzoeken op vlak van zowel broedvogels als wintervogels.

Vogelwerkgroep Cinerea neemt het veldwerk in de Denderstreek voor zijn rekening.

Hoewel het onderzoek in de eerste plaats volgens een vaste methodiek verloopt, kunnen losse waarnemingen belangrijke aanvullingen vormen.

Iedereen kan dus helpen, ook jij. Dat doe je door zo veel mogelijk vogelwaarnemingen in te voeren in www.waarnemingen.be. Doen!

Meer weten? Check www.vogelatlas.be of neem contact op met de regionale atlascoördinator via wouter.faveyts@telenet.be.

I

I

oktober november december 2021

dendriet

27

Insectenonderzoek in Kluizenbos neemt vliegende start In het Kluizenbos in Affligem en Aalst zijn tal van bijzondere soorten thuis. Planten, zwammen en gewervelde dieren zijn er al goed onderzocht. Maar welke insecten er allemaal in het bos leven, is veel minder geweten. Een heus insectenonderzoek moet daar verandering in brengen. De eerste resultaten lijken alvast veelbelovend!

Bosrestant uit het verre verleden Aan de voet van de Abdij van Affligem en aan de rand van het Pajottenland ligt het Kluizenbos.

Zijn geschiedenis gaat terug tot de middeleeuwen, als onderdeel van het grote Kolenwoud dat zich uitstrekte over een deel van Vlaams Brabant en Oost-Vlaanderen. In de loop van de geschiedenis heeft de boomlaag van het bos regelmatig grondige wijzigingen ondergaan. In de middeleeuwen, toen “Afflighem bosch” eigendom was van de Abdij van Affligem, strekte het bos zich uit over 200 hectare. Tijdens de Franse revolutie werd het bos voor het grootste deel ontgonnen en het huidige Kluizenbos van ongeveer 50 hectare is dan ook grotendeels het resultaat van nieuwe aanplantingen. De vele eiken en haagbeuken uit de Franse periode zijn dus vervangen door uitheemse populieren. Ook Amerikaanse eik is hier zo terechtgekomen. Het bos ligt op een dikke afzetting van zand en klei met een lemige bovenlaag. De bronnen van de Somergembeek die hier ontspringen zorgen voor de plaatselijk drassige bodem en de typische begroeiing. Het Kluizenbos herbergt een aantal zeldzame planten voor Vlaanderen: eenbes, zwartblauwe rapunzel, penningkruid en heelkruid zijn getuigen van de hoge leeftijd van het bos. In de lente ontstaat daarnaast een tapijt van voorjaarsbloemen met o.a. maagdenpalm, boshyacint en sleutelbloem. Sinds 2018 heeft Natuurpunt 21 hectare van het bos in eigendom, en wordt er een beheer gevoerd met inheems loofbos en soortenrijke graslanden als natuurstreefdoel.

Ook probeert men een zo breed mogelijke inventarisatie te maken van de aanwezige soortenrijkdom.

Planten, zwammen en gewervelde dieren kwamen hierbij al goed aan bod. Hoe het zit met de onge28

dendriet

I

I

oktober november december 2021

wervelde diersoorten, is veel minder bekend, al werden tijdens een eenmalige nachtvlinderbemonstering al 124 soorten vastgesteld, waaronder een aantal indicatorsoorten voor oud bos (bochtige smele-uil, bosgrasuil, zwarte heksenkruiduil).

Dolichopus plumipes, een typisch voorbeeld van een slankpootvlieg foto: Rui Andrade

Het insectenonderzoek In 2019 ontstond het idee om een diepgaander onderzoek naar de insectenfauna van Kluizenbos op te starten. Gezien de hoge leeftijd van het gebied werd verwacht dat ook in andere insectengroepen misschien wel oude bossoorten terug te vinden waren. Door de coronapandemie kon hiermee pas begin april 2021 gestart worden.

De focus ligt vooral op vliegende insecten en een aantal vliegenfamilies in het bijzonder, zoals slankpootvliegen, dansvliegen, zweefvliegen en slakkendoders.

Twee sterk verschillende biotopen werden hierbij geselecteerd, nl. een beekvalleitje aan de rand van een vochtig grasland en een eikenbos.

Op beide plaatsen werden gekleurde kommen geplaatst (pan traps).

Pan traps foto: Marc Pollet

Deze vallen worden vooral gebruikt voor het verzamelen van vliegen en vliesvleugeligen (bijen en wespen). Ze worden door de kleur van de vallen aangetrokken, vandaar dat we zowel wit-, geel- als blauwgekleurde vallen hebben geplaatst. Vanuit eerder onderzoek (Pollet & Grootaert, 1987, 1994) weten we namelijk dat blauwe vallen vooral boombewonende vliegensoorten aantrekken, terwijl de meeste andere soorten met gele vallen worden verzameld. De vallen worden in 5 sets van 3 vallen in elk biotoop opgesteld.

Daarnaast werd in het beekvalleitje ook een malaiseval geïnstalleerd.

Deze val kan het beste vergeleken worden met Malaiseval - foto: Marc Pollet een open tent met een centrale verticale wand en een zacht oplopende bovenrand.

De val werkt als volgt: insecten vliegen tegen de verticale wand, kruipen of vliegen naar boven naar het licht, volgen hierbij de oplopende wand en komen finaal terecht in een vangpot op het einde van de bovenrand. Omdat zwaardere insecten vaak gewoon naar beneden vallen en dus de vangpot niet bereiken, installeerden we aan beide zijden van de verticale wand botervlootjes met een bewaarvloeistof. Vangstopbrengsten in de vallen worden wekelijks verzameld, terwijl tijdens een paar korte extra bezoeken ook nog staaltjes met een sleepnet werden genomen.

Voor een vergelijking met de insectenfauna van andere gebieden in Vlaanderen die met dezelfde methodologie werden onderzocht, loopt deze bemonstering van de vroege lente (april) tot de vroege herfst (september). Koen De Maere, Wim Van Grieken, Peter Luyten en Serge Romelart nemen het grootste deel van het veldwerk voor hun rekening, terwijl Marc Pollet zorgt voor de verwerking van de verzamelde stalen. De getrieerde vliegenfamilies (zie hoger) worden finaal gedetermineerd door Marc en collega-dipterologen. De stalen bevatten uiteraard heel wat meer ongewervelden, maar

er gaat niets verloren. Na het trieerwerk worden de reststalen gedeponeerd in de reststaalcollectie van de Koninklijk Belgische Vereniging voor Entomologie (KBVE-SRBE) die in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) in Brussel is gevestigd. Ze worden ontsloten via een lijst die op de KBVE-website wordt gepubliceerd en zijn op die manier voor verder onderzoek ter beschikking. Zowel leden als niet-leden van de vereniging kunnen zich hiervoor aanmelden bij Wouter Dekoninck, curator van de entomologische collecties van het KBIN (wdekoninck@naturalsciences.be).

Eerste resultaten Voorlopig konden slechts een beperkt aantal stalen nader onderzocht worden, maar die bevatten alvast een aantal interessante soorten.

Van Syntormon macula werd een kleine populatie ontdekt langsheen het modderige wandelpad in de bosrand. Deze soort wordt als zeer zeldzaam bestempeld en werd sinds 1981 slechts in 4 UTM 5km-hokken (of 1,5% van alle bemonsterde hokken) in Vlaanderen vastgesteld. Het feit dat deze soort enkel heel vroeg op het jaar actief is in vochtige moerasbossen zal ongetwijfeld bijdragen aan de huidige status van deze soort.

Ook de vrij zeldzame Syntormon metathesis en Hercostomus parvilamellatus werden in de stalen aangetroffen. Beide soorten zijn in ca. 6% van de sinds 1981 onderzochte UTM 5km-hokken in Vlaanderen waargenomen.

De vrij algemene veensoort Dolichopus urbanus werd zeer abundant in het beekvalleitje gevonden.

De voorlopig meest opmerkelijke vondst is een kleine Medetera-soort, die nog niet gedetermineerd kon worden. Het betreft alvast een eerste melding voor België. Deze soort behoort tot een groep met vertegenwoordigers die vooral op boomstammen van naaldbomen voorkomen. Zowel adulten als lar-ven van deze slankpootvliegensoorten leven er van schorskevers (letterzetters), waarbij de Medetera-larven zelfs de galerijen van die kevers binnendringen.

Of de “Kluizenbos”-soort op de fijnsparren in de bosrand leeft die nu massaal zijn afgestorven, is onduidelijk. We hopen alvast hierover meer te weten te komen naarmate het onderzoek vordert.

Koen De Maere en Marc Pollet

I

I

oktober november december 2021

dendriet

29

Requiem voor de ruigte Dat de natuur in landbouwgebied onder druk staat, is een open deur intrappen.

Akkervogels en akkerflora lijden enorme verliezen de laatste decennia. Intensief landgebruik, vermesting en pesticiden zorgen voor hoge opbrengsten, maar hebben als return dat de natuur harde klappen krijgt. Waar hoorde jij afgelopen lente nog een veldleeuwerik zingen, waar zag je nog klaprozen in het graan?

Waardevolle vuiligheid

Uitkijken naar de geelgors

Natuurpunt lanceerde eerder dit jaar de campagne “Levend land”, een petitie om de biodiversiteit in het boerenland weer op te krikken.

Momenteel werkt Vlaanderen aan een update van het GLB (Gemeenschappelijk landbouwbeleid) van de Europese Unie. Daarin gaat men vastleggen hoe landbouwers, als ze subsidies willen krijgen, maatregelen moeten inpassen die natuur en landschap ten goede komen.

De verwachtingen waren hooggespannen.

Overwinterende graanpercelen hebben in de regio Geraardsbergen en Galmaarden de populatie van geelgors, een iconische akkervogel, doen standhouden. Dit gebeurde in het kader van een overeenkomst tussen plaatselijke landbouwers en het Regionaal Landschap.

Een regelmatige monitoring van de percelen en de directe omgeving, zonder wetenschappelijke pretentie, liet zien dat er wel enig effect was.

Vooral ree, haas, fazant en patrijs profiteerden.

Enkele jaren geleden vond ik ergens in de Denderstreek twee grote graanpercelen die door omstandigheden niet geoogst werden. Ze gingen de winter in en werden een jaar lang niet bewerkt. De granen kwamen opnieuw in zaad, terwijl ook pioniers- en ruigtekruiden de kop opstaken. “Vuiligheid” volgens sommige locals, of “des goûts et des couleurs on ne discute pas”?

30

dendriet

I

I

oktober november december 2021

Geelgors foto: Wesley Poelman

In de lente en de zomer waren gele kwikstaart en grasmus omnipresent, in de winter verbleven er regelmatig groepjes rietgorzen. Maar de geelgors, die kwam niet, buiten een enkeling. Het feit dat er in de ruime omgeving geen vaste populatie meer aanwezig is, zal zeker meegespeeld hebben.

Land op maat van mens en natuur Het was ook een duidelijk voorbeeld dat “zomaar” wat verruigen, of hier en daar wat inzaaien, de akkernatuur niet gaat helpen. Zeker voor vogels zijn er maatregelen op maat nodig.

In mensentaal: wat een kievit of een veldleeuwerik nodig heeft, is niet hetzelfde als voor pakweg een geelgors. Gelukkig weten we wel wat er echt kan helpen, maar of dat op het terrein wordt gerealiseerd, is een ander paar mouwen.

Intussen werden de akkers weer omgeploegd en ingezaaid. Waarschijnlijk zullen het aardappelen of maïs zijn die de plaats innemen van de ruigte.

Voor alle duidelijkheid, beste lezer: dat mág ook.

Akkers en weiden worden nu eenmaal bewerkt en geoogst om in voedsel te voorzien en boeren aan een inkomen te helpen. Bovendien, er zijn landbouwers die nu al veel doen: ze nemen natuurvriendelijke beheersovereenkomsten in de bedrijfsvoering op, of ze werken mee om broedsels van akkervogels te redden, zoals bij het SOS Kievit project van Natuurpunt Herzele. Maar de economische realiteit is ook dat meer en meer landbouwbedrijven stoppen met hun activiteiten: een derde van de landbouwers is ouder dan 50 en heeft geen opvolger. Signalen dat de landbouw in zijn huidige vorm op zijn limieten botst.

Misschien vind jij in je buurt maatregelen die natuur en landbouw verzoenen? Laat het zeker weten aan de redactie van Dendriet, wie weet berichten we erover!

Dries Mertens Bronnen: Wouter Faveyts in eerdere edities van Dendriet, vilt.be, www.natuurpunt.be

Dé speciaalzaak voor al uw optische instrumenten ERKEND PARTNER

Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be

Bestel via onze webshop www.natuurkijkers.be met gratis verzending.

Verrekijkers, telescopen, sterrenkijkers, microscopen, loupes, ...

Demonstraties op aanvraag

Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20

I

I

oktober november december 2021

dendriet

31

Natuurpunt Denderstreek in actie…

Met Natuurpunt Ninove op stap in de Beverbeekvallei

Maaisel afvoeren in Den Dotter

Vlinderwandeling van Natuurpunt Boven-Dender in en om het Raspaillebos

Honegem special: natuurbeleving voor kinderen, georganiseerd door Natuurpunt Erpe-Mere

De kerkuiljongen van bij café Stinne aan het Aalsterse Kravaalbos worden geringd