dendriet 2022 nr 1 - jaargang 21

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek januari|februari|maart 2022

Retouradres: Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks

Natte natuur vitaal voor plant, dier en klimaat

Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend.

Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be www.natuurpunt.be/aalst Facebook: Natuurpunt Groot Aalst Affligem-Liedekerke kern affligem

Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wvangrieken@telenet.be kern liedekerke

Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.com Facebook: Natuurpunt Affligem-Liedekerke

Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt.be/boven-dender Facebook: Natuurpunt Boven-Dender Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Facebook: Natuurpunt Denderleeuw

Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook: Natuurpunt Haaltert Herzele Frederik Dierickx – 0473 48 34 74 dierickx.frederik@skynet.be www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-herzele Facebook: Natuurpunt Herzele

Erpe-Mere Katrien de Wolf – 0478 590 538 dewolf­_katrien@hotmail.com Facebook: Natuurpunt Erpe-Mere

Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuur-puntninove.be http://users.telenet.be/natuurpuntninove/ Facebook: Natuurpunt Ninove

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst Matthias Roggen - 0494 22 07 36 matthiasroggen91@gmail.com Plantenwerkgroep

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be/www.zwamvlok.be

NATUURPROJECTEN

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be

Hogedonk (Beneden-Dender) te Gijzegem/Herdersem/Hofstade/ Mespelare - 6243 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender

Kapellemeersen te Erembodegem/ Teralfene – 6696 Lander Wantens - 0474 218747 wantenslander@gmail.com Keelman Zuid - 6178 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34

Beverbeekvallei te Aspelare/Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com

Keelman-Noord - 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Biezebroeken te Moorsel/Herdersem - 6710 Magda De Wolf - 0473 72 55 49 dewolfmagda9@gmail.com

Kluizenbos te Aalst/Affligem - 6701 Peter Luyten - 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be

Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@scarlet.be

Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be

Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34

Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com

Duivenbos te Herzele – 6632 Ward De Groote – 0486 16 81 91 wrd.degroote@gmail.com

Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be

Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be

Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be

Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be Uilenwerkgroep NP Herzele Danny Schockaert danny.schockaert@gmail.com Dries Van Nieuwenhuyse dries_van_nieuwenhuyse@hotmail.com Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Ratmolen te Aaigem/Erpe-Mere - 6700 Peter D’Hondt - 0477/88.97.46 peter.dhondt@telenet.be Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Stefan Kestens - 0475 79 00 88 stefan.kestens@gmail.com Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei - 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.

2

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

INHOUD 3 Voorwoord

4 Uitbreiding Hogedonk 8 De geelster 13 Denderkalender 15 Uitneembare wandelkaart De Mespelwegel 19 Vervolg Denderkalender 21 2 ooievaarspalen in G'bergen 22 Wetlands4cities Aalst 24 Vogels van de natte natuur 28 Natuurherstel Walputbeek 29 Honegem als klimaatbuffer 30 Seizoensweetjes

dendriet Dendriet is het blad voor de leden van 8 afdelingen en 7 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten?

Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s?

Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens hoofdredacteur Han Lagring redactiesecretaris Wim Van Grieken denderkalender Dirk De Ridder lay-out Marc Symoens corrector Ilona Blondeel adressenbeheer

en advertenties Rik De Baere, Erik De Block, Bruno De Bruyn, Frederik Dierickx, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt.

Werkten ook mee aan dit nummer: Johnny Cornelis, Katrien De Wolf, Wouter Faveyts, Renilde Gees, Daan Stemgée, Paul Van den Bremt, Danny Van Schandevyl, Sien Vergracht, Lander Wantens..

Coverfoto: Wellemeersen - Katrien Buysse Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr.

IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten

Shifting baselines 6000 jaar geleden was onze regio maximaal be-

Dit met generaties wisselende “normaal” stelt on-

dekt met een oerbos dat zich vanaf de laatste ijs-

ze klimaataanpak en het natuurbehoud voor gro-

tijd had ontplooid. Vanaf die periode begint het

te uitdagingen. Niet alleen bossen kregen met de

verval van ons natuurlijk bosareaal. De landbouw-

tijd steeds nieuwe basislijnen, ook bepaalde na-

bevolking, die al een aantal millennia was ge-

tuurtypes en abiotische factoren wijzigden sterk.

groeid, nam in een periode van zowat een millen-

Eeuwenlang heeft de mens geprobeerd het water-

nium de fakkel van onze jagersbevolking over.

systeem te beheersen. Weilanden en meersenge-

Ontbossing enerzijds en degradatie door begra-

bieden langsheen waterlopen in de Denderstreek

zing anderzijds deden het ene bos na het andere

werden ontwaterd met het oog op een optimale

wijken.

gras-, hooi- of houtopbrengst.

Water werd in deze gebieden

Tijdens de afkalving van het Romeinse rijk veroorzaakte

gezien als een probleem waar

de onzekerheid van ‘the dark

men zo snel mogelijk van af

ages’ een spontaan tijdelijk

moest. Zelfs na een kletsnat

bosherstel. Het Kolenwoud,

2021 weten we nu wel beter.

waar onze oude bossen res-

Onze diepe en ondiepe water-

tanten van zijn, valt vanaf de

lagen slinken dramatisch.

achtste eeuw onder invloed

Anders omgaan met water is

van de middeleeuwse ont-

dringend nodig: niet meer af-

ginningen in grote en kleine

voeren, maar bufferen en la-

delen uiteen. Een eerste dieptepunt in beboste oppervlakte voor onze regio

foto: Daan Stemgée

ten infiltreren, vernatten waar kan. Onze baseline waar we

was de tweede helft van de dertiende eeuw.

naar terug moeten qua waterbeheer moet niet

Van de 14e tot de 19e eeuw steeg de Vlaamse

één maar vele generaties terug. Dit komt zowel

bosindex in eb- en vloedbewegingen van 8 à 9

de natuur als het klimaat ten goede.

naar 15,2%. Een absoluut dieptepunt in bosoppervlakte kwam er na de bevolkingsgroei en industrialisatie van de 18de en 19de eeuw.

Iets meer in het geheugen liggen wellicht de grote kappingen tijdens WO-I en de spectaculaire aanplant van populieren tussen 1930 en 1960 ten behoeve van onder andere de luciferindustrie.

Wie dieper wil graven in deze boeiende geschie-

Daarom besteden we in deze Dendriet graag aandacht aan onze natte natuur en de talrijke projecten waar Natuurpunt aan werkt.

Bijzondere aandacht vraagt het project Grote Meers (Hogedonk) in het gebied Beneden-Dender van Natuurpunt afdeling Aalst: maar liefst 22 ha natte natuur krijgt een beter beheer en een beschermde status. Dergelijke projecten overstijgen

denis moet er zeker “Bossen van Vlaanderen,

de lokale mogelijkheden. Afdeling Aalst hoopt dan

Paul Van den Bremt et al.” eens op nalezen.

ook op je milde bijdrage. Ook van de andere afde-

Feit is dat niemand het natuuraanbod van 6000

lingen vermelden we graag de watergebonden

jaar geleden als referentiebeeld hanteert om te

projecten en hoe je kan bijdragen aan lokale na-

spreken over natuurrijkdom in onze regio.

tuur. Zo kunnen onze lokale vrijwilligers zich blij-

De manier waarop we een systeem taxeren, ge-

ven inzetten voor meer robuuste natuur, met her-

beurt meestal ten opzichte van referentiepunten

stel van een aantal iconische soorten zoals de be-

(basislijnen) die meestal teruggrijpen naar de

ver, en wie weet in de komende jaren ook de otter.

eigen vroege ervaringen in de kinderjaren.

Doe de natte natuur een eindejaarscadeau!

Dit fenomeen heet “shifting baselines”. Kinderen

En vergeet vooral ook niet zelf in familie- en vrien-

die binnen een tiental jaar geboren worden, zul-

denkring te genieten van de mooie dagen die er-

len een jaarlijkse hittegolf normaal vinden, want

aan komen.

Wouter Mertens

ze hebben het nooit anders geweten.

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

3

Binnenkort nieuwe natuur in Gijzegem en Mespelare Soms loont geduld. Want al meer dan 15 jaar probeert het beheerteam van Natuurpunt Beneden-Dender een afgesloten domein van 22 hectare te kopen om het in te richten als natte natuur. Dat is nu eindelijk gelukt, wat we voor een groot deel danken aan de financiële steun van de Vlaamse overheid in het kader van de Blue Deal. Meer natuur en tegelijk een oplossing tegen droogte in de zomer en een buffer tegen overstromingen in de winter? Het zit allemaal in het nieuwe natuurgebied: den Grooten Meersch!

Rietvelden en moerasbos In het westen van het natuurlandschap Beneden-Dender, niet ver van de Hogedonk, liggen de Grote meers en de Paardenmeers. De landbouwers gebruiken de Paardenmeers nog en behelpen zich in de zompig natte weiden met een netwerk van afwateringssloten. Slobeenden voelen zich hier zo thuis dat ze er broeden.

Kijk in de zomer uit naar een bijzondere plant aan de slootkant, de poelruit. Hij kan meer dan een meter hoog worden. De geelgroene welriekende bloempjes staan met velen dicht bij elkaar. In de buurt groeit vaak de beter bekende moerasspirea.

4

dendriet

foto: Katrien Buysse

I

I

januari februari maart 2022

De Grote meers is privé-eigendom en wordt vooral beheerd als afgesloten jachtgebied.

Vroeger was het een waterwingebied voor de nabijgelegen textielfabriek, die zeer zuiver grondwater nodig had. De vergunning voor waterwinning verviel en de laatste decennia ontwikkelt zich in de meers spontaan een pioniersbos met veel wilgen. De natste delen ervan zijn uitgegroeid tot een rietveld met zeer specifieke waterminnende planten zoals dotterbloem en met rietvogels zoals blauwborst, kleine karekiet en rietgors.

Parende padden - foto: Katrien Buysse

Wandelen en spelen

Kikkers en padden

Recent kon Natuurpunt een akkoord bereiken met het bedrijf dat het gebied vroeger gebruikte als waterwinning. Nu zal het beheerteam een studie opstarten voor de inrichting en vooral voor de openstelling. Natuurpunt wil tegelijk de natte natuurwaarde versterken, de waterbuffering optimaliseren en een openbare wandellus uitwerken. De inwoners van Gijzegem en Mespelare kunnen door deze klimaatbuffer gemakkelijker droge voeten houden bij zware regenval en ze krijgen tegen 2023 nieuwe groene recreatiemogelijkheden aangeboden vlakbij het centrum van Gijzegem. Zitbanken, speelhoekjes en de aanleg van een educatieve poel, waar kinderen van de nabijgelegen scholen en de naburige jeugd naar hartenlust waterbeestjes kunnen zoeken en scheppen, staan ook op ons programma.

Hogedonk is een “hotspot” voor amfibieën.

De vele sloten en poelen zijn de ideale plaats om er hun eitjes af te zetten. Padden en bruine kikkers leven er met duizenden. Dat weten we dankzij de inzet van lokale vrijwilligers van Natuurpunt, die elk jaar tijdens de voorjaarstrek een overzetactie organiseren langs de Scheutlagestraat en de Meersstraat.

Zonder deze actie zouden jaarlijks honderden diertjes verkeersslachtoffer worden. Zij steken immers de straat over, op weg naar de poel waar ze zijn geboren. Precies daar willen ze zich gaan voortplanten.

Watersalamanders leven er ook, maar je ziet ze minder gemakkelijk door hun kleinere gestalte en doordat ze vooral ’s nachts actief zijn.

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

5

Mespelare: klein dorp, grote geschiedenis Om Hogedonk en Beneden-Dender te verkennen kan je het best de mooie Mespelwegel afstappen. De bewegwijzerde wandeling start op het dorpsplein van Mespelare. Dit fraaie dorp, de kleinste deelgemeente van Dendermonde, kenmerkt zich vooral door de romaanse kerk die dateert uit de 12de eeuw. De kerk is volledig opgetrokken in natuursteen. De huidige torenspits dateert uit 1745 en heeft een merkwaardige appel- en peervorm. In de kerk werden unieke muurschilderingen uit 1403 blootgelegd.

In de toren bevindt zich een beiaard met 21 klokken. Het mooie kerkje straalt weer volop dankzij een recent doorgevoerde grondige restauratie. Hierbij werd rekening gehouden met de dieren: zo zijn er broedplaatsen voorzien voor gierzwaluwen en kerkuil, en kunnen vleermuizen huizen op de kerkzolder.

Op het dorpsplein voor de kerk staat een heerlijkheidspaal uit de tweede helft van de 18de eeuw met het wapenschild van de familie Goubau, heren van Mespelare, die in 1633 tot de adelstand verheven werden.

Slingerende oude Dender en Donk De oude Denderloop door Mespelare lijkt vandaag meer op een beek. Wintertalingen en bergeenden hebben het er naar hun zin.

Midden in de natte meersen tussen Mespelare en Gijzegem ligt Hogedonk. Een donk is een meestal zanderig deel in het landschap dat hoger gelegen is, waardoor het vroeger altijd droog bleef wanneer de rivier buiten haar oevers trad en de omgeving blank zette.

In de meersen groeien veel soorten planten die kenmerkend zijn voor bloemenrijke graslanden.

Daarnaast zijn er ook rietkragen waar blauwborst, rietgors en kleine karekiet hun nest bouwen.

Blauwe reiger en ooievaar In een klein bosje tussen de dorpskern van Mespelare en de Dender heeft zich een broedkolonie van blauwe reigers gevestigd. In het voorjaar vliegen de oudervogels heen en weer met voed6

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

sel voor hun jonge kroost. Vaak zie je de sierlijke vogel doodstil aan de waterkant en dan lijkt hij een dode tak of paal. Zijn hals kan met een verrassende snelheid uitschieten om een argeloze vis buit te maken.

Ook de ooievaar laat zich niet zelden opmerken.

In 2021 vestigde een jong koppeltje zich in het gebied en bracht het één jong groot. De opvallende vogels foerageren graag in vochtige, met gras begroeide plaatsen, op zoek naar kikkers, kleine zoogdieren en grote insecten. Meer klepperende paartjes zijn hier langs de Mespelwegel zeer welkom. Natuurpunt voorziet daarom de installatie van meerdere hoge nestpalen in de Dendermeersen.

Een omgeknaagde boom... hier is een bever geweest! foto: Katrien Buysse

Bever: kundige knager De beverpopulatie evolueert positief in Vlaanderen. Sinds enige jaren voelen ook bevers zich terug thuis in de Beneden-Dender. Knaagsporen van die vrij grote zoogdieren zijn gemakkelijk te zien aan de voet van bomen langs de waterkant, maar het dier zelf zien lukt maar zelden, omdat het in hoofdzaak een nachtdier is. Misschien kan je de toegang tot hun burcht ontwaren langs de oever. Ze huizen in holen in de steilere stukken oever van de Dender en zijn zijbeken. Deze beschermde diersoort vormt geen bedreiging voor de vissen. Het zijn immers vegetariërs.

Omdat dergelijke grote knagers soms voor schade kunnen zorgen is een coherent “beverbeleid” nodig met alle betrokkenen: eigenaars, jagers, vissers, gemeenten en de Polder van de Beneden-Dender. Natuurpunt en het Regionaal Landschap Schelde-Durme werken hier graag aan mee.

Steun je dit nieuwe natuurgebied met een gift?

Voor de aankoop en de inrichting van de prachtige Grote Meers zoeken we nog 86.000 euro restfinanciering. Dat is heel wat voor een lokale vrijwilligersafdeling.

Daarom vragen we jouw hulp.

Steun dit nieuwe stuk natuur met een gift via rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt met de vermelding “Gift 6243 Hogedonk”. Vanaf 40 euro recupereer je een deel van je gift via de belastingen.

Natuurliefhebbers die een handje willen toesteken bij het natuurbeheer van het gebied, zijn welkom en kunnen zich melden via daan.stemgee@natuurpunt.be Alvast hartelijk bedankt!

Daan Stemgée Poelruit - foto: Daan Stemgée

Dé speciaalzaak voor al uw optische instrumenten ERKEND PARTNER

Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be

Bestel via onze webshop www.natuurkijkers.be met gratis verzending.

Verrekijkers, telescopen, sterrenkijkers, microscopen, loupes, ...

Demonstraties op aanvraag

Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

7

Geheimzinnige “Aijeuijnen” met “veel geele ghesterrede bloemkens” Om Rembert Dodoens’ “Aijeuijnen” uit de bovenstaande titel te vinden moet je al in de late winter of vroege lente op stap gaan, het best eind februari tot begin april, zeker als je ze nog bloeiend wil aantreffen. Dodoens (1517-1585) was een beroemde Mechelse arts en plantkundige, die in 1554 als eerste in onze contreien, een van die merkwaardige ‘ajuinen’ beschreef, de veldaijeuijn. Hij merkte op dat de bulbus (het bolgewas) al in april in zaad staat “ende corts daer naer zoo verdwynt hy/ alzoo datmen in den Meye ende daer naer/ noch bladeren noch stelen meer en vint.”

De vondst van Roucel Maar over wat soort ‘ajuin’ heeft hij het eigenlijk? Om dit toe te lichten, maken we een sprong voorwaarts van ruim 200 jaar naar een in Aalst residerende arts en plantkundige, François Antoine Roucel (1735-1831). Die vermeldt in 1792 in zijn Traité des plantes les moins fréquentes dat er in het Sasbosken, een hakhoutbosje tussen Aalst en Lede, de Geel velt ajuin groeit.

I

I

8 dendriet januari februari maart 2022 Bosgeelster foto: Danny Declercq

Dit is meteen de oudste vondst met exacte vindplaats voor België! De Nederlandse naam van deze plant had hij echter zelf niet bedacht, hij citeerde Matthias de l’Obel (1538-1616), een beroemde Rijselse arts en plantkundige, die de naam gebruikte in zijn Kruydtboeck uit 1581 zonder echter exacte vindplaatsen in ons land te vernoemen.

Niet-bloeiende schedegeelster - foto: Wikimedia

De ajuin in kwestie kennen we nu als de bosgeelster (Gagea lutea). De wetenschappelijke genusnaam Gagea (klemtoon op de eerste lettergreep!) verwijst naar sir Thomas Gage (1781-1820), een Engelse plantkundige, en de soortnaam lutea is echt Latijn en betekent geel. Het Sasbosken dat Roucel vernoemt valt min of meer samen met het natuurgebied Honegem op de grens van Aalst, Hofstade en Lede. Bosgeelster werd hier later ook teruggevonden door botanisten met naam en faam zoals de Torhoutse botanist en latere Harvardprofessor, Joseph-Charles Bequaert (1886-1982). Die liet verschillende herbariumexemplaren (herbarium Gent) uit 1905/ 1907 na met als vindplaatsen Hofstade en tussen Aalst en Lede. Onder meer André Kampen, de nestor en stichter van onze plantenwerkgroep, vond er in de jaren ’70 van de vorige eeuw ook al meerdere groeiplaatsen van bosgeelster terug.

Ze groeide er onder populierenbos, langs de oeverwal van een beek, langs een knotwilgenrij tussen twee graasweiden en langs een wandelpad met bomenrij. Wat later toonde hij ons ook een kleine groeiplaats in Wanzele tijdens een plantenwerkgroep. We beleefden toen trouwens een hilarisch moment. Een oudere toeschouwer die wat verderop in zijn moestuin aan het wieden was, vroeg ons geïnteresseerd of we er soms speciale planten hadden opgemerkt.

André wou zijn mond niet voorbijpraten en antwoordde laconiek: we vonden net kroontjeskruid (Euphorbia helioscopia), maar dat is misschien niet echt zo speciaal. De man antwoordde: ho,

ik heb hier lang geleden Gagea lutea ingezameld voor mijn herbarium (tja, … ik herinner me niet precies meer de Nederlandse plantennaam).

Ondergetekende kreeg toen net niet de slappe lach en hij was niet de enige!

De jaren daaropvolgend gingen Daan Stemgée en ikzelf tijdens vroege voorjaarsexcursies de verspreiding van de soort in onze regio meer gedetailleerd in kaart brengen, wat later zou leiden tot de naam van een nieuw natuurreservaat, de Geelstervallei in Lede.

Uiterst zeldzaam in Vlaanderen Bosgeelster is in Vlaanderen zeer zeldzaam.

De hoogste concentratie aan vindplaatsen valt binnen onze regio. Het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen maakte er dan ook terecht een prioritair te beschermen soort van in zijn vergunningenbeleid.

Bosgeelster komt in Vlaanderen vooral voor op oeverwallen in beekbegeleidend loofbos. De grootste groeiplaatsen vinden we langs oeverwallen van beken, op regelmatig kortstondig overstroomde plekken onder bos, houtkanten en een enkele keer grasland. De soort markeert er vaak de grens tussen lang en kort onder water staand terrein. Andere groeiplaatsen zijn graslanden op oeverwallen, al dan niet beplant met populieren. In Vlaanderen gaat het steeds om standplaatsen op vrij zandige, voedselrijke, neutrale tot vrij kalkrijke, vrij vochtige maar zeker geen kletsnatte gronden.

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

9

Het kleine amper 10 cm hoge plantje is weinig opvallend buiten de bloei.

Bovendien wordt het soms gemaskeerd door jonge ruigtekruiden- en brandnetelvegetaties. Jonge plantjes vallen al helemaal niet op. Bloeiende exemplaren vallen meer op, want ze halen 25 cm hoogte. Op de meeste groeiplaatsen komen echter niet alle exemplaren tot bloei, wat een zoektocht naar de plant nog meer bemoeilijkt. Bosgeelster verspreidt zich zowel via zaden als via bolletjes. Mieren verslepen de zaden, want ze zijn dol op het mierenbroodje dat aan de zaden hangt. De bolletjes kunnen dan weer profiteren van watertransport, wanneer de waterloop buiten zijn oevers treedt.

Botanistentrio vindt nieuwe geelster in de Denderstreek In het begin van de 19de eeuw werd de schedegeelster (Gagea spathacea; de soortnaam spathacea betekent schedevormig) als nieuwe soort voor België gevonden door abbé Léopold Hocquart (1760-1818) in het Bois de Braine bij Soignies onder de misleidende naam Ornithogalum fistulosum.

Veel later werd diezelfde geelster ook in onze streek gevonden door drie begeesterde amateurbotanisten die vaak samen op stap gingen, Alfons De Cock (1850-1921), Hugo Van Wilder (1852-1928) en August De Backer (1851-1921). In enkele Liedekerkse bosjes vonden zij vanaf 1884 omvangrijke populaties terug van deze voor Vlaanderen eveneens zeer zeldzame soort. Hun vondst moet in botanische kringen op ruime weerklank hebben kunnen rekenen, want van geen enkele andere Vlaamse vindplaats werd zoveel herbariummateriaal ingezameld.

Op het einde van de tachtigerjaren van de 20ste eeuw vond de werkgroep Bomen Park-Osbroek na gericht zoeken de plant in Liedekerke terug. Ruim een decennium later ontdekte de plantenwerkgroep nog andere vindplaatsen op het grondgebied van Liedekerke. Voordien, in 1993, was schedegeelster al door mezelf op diverse plaatsen gevonden in Geraardsbergen en van dan af ging het aantal vindplaatsen in stijgende lijn met meerdere vondsten door onze plantenwerkgroep in Affligem en Erembodegem. Het aantal vondsten liep de laatste jaren vooral op, omdat we veel makkelijker dan vroeger de soort vegetatief herkennen en meer kennis hebben van de milieuomstandigheden die het plantje nodig heeft.

Schedegeelster, eveneens zeldzaam én prioritair Ook schedegeelster is een prioritaire soort in Oost-Vlaanderen en in Vlaams-Brabant. Ook met deze soort moet dus rekening gehouden worden in het vergunningenbeleid.

In heel Vlaanderen is schedegeelster uiterst zeldzaam. De soort is in hoofdzaak te vinden in de eikenhaagbeukenbossen en essenbronbossen van het zuidwesten van Vlaams-Brabant en het zuiden van Oost-Vlaanderen, in de leemstreek dus. Ze komt er vooral voor langs de oeverwallen van kleinere beken en in de omgeving van bronzones. Meestal is er grondwaterstroming op vrij geringe diepte aanwezig. De soort kan op

Schedegeelster foto: Danny Declercq

10

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

iets nattere plekken voorkomen dan bosgeelster, maar verdraagt eveneens slechts kortstondig overstroming.

Misschien is hier nog meer dan voor bosgeelster enige relativering van de zeldzaamheid nodig.

Schedegeelster is zeker zeldzaam, maar vermoedelijk komt de soort op meer plaatsen voor dan momenteel bekend is. Het geringe aantal bloeiende exemplaren en de kortstondige bovengrondse aanwezigheid zorgen ervoor dat de soort nog gemakkelijker over het hoofd wordt gezien dan bosgeelster. Jonge niet-bloeiende exemplaren kunnen worden verward met jonge exemplaren van wilde hyacint: opletten geblazen dus! De jonge blaadjes van schedegeelster zijn rolrond, die van de jonge hyacinten zijn aan één zijde afgeplat.

De plant, 10 à 25 cm hoog, bloeit vooral in de periode april-mei. Ze vormt echter geen kiemkrachtige zaden. Een grondige Duitse studie uit

Sights Of Nature Natuurpunt Optiekshop Vlamingveld 89 8490 Jabbeke 050 31 50 01 www.deputter.be

2008 heeft uitgewezen dat ze zich vrijwel uitsluitend vegetatief kan voortplanten, met andere woorden: schedegeelster verspreidt zich alleen via bolletjes. Die kunnen vooral via watertransport verplaatst worden of via gravende dieren zoals everzwijnen. Schedegeelster is vaak gebonden aan oude boskernen. In tegenstelling met bosgeelster kan ze beschouwd worden als een oud-bosplant.

Denderstreek is geelsterrenstreek bij uitstek De ajuinenstad Aalst ligt pal op de scheiding van het areaal van beide geelsterren: vooral ten noordwesten vinden we de bosgeelster, ten zuiden treffen we de schedegeelster aan. Logisch is dit, zou je dus kunnen zeggen want beschouwde Dodoens ze al niet eeuwen geleden als "Aijeuijnen” met “veel geele ghesterrede bloemkens”?

Of lijden we aan enig chauvinisme?

Paul Van den Bremt

LYNX HD+

GRENSVERLEGGEND

OFFICIEEL PARTNER Koop uw instrument met ledenkorting bij Sights Of Nature , officeel partner en steun zo Natuurpunt

VERREKIJKERS | TELESCOPEN | MICROSCOPEN | ACCESSOIRES

Adv_Dendriet2020.indd 1

I

I

www.kite-optics.be

22/10/2019 15:25:04 januari februari maart 2022 dendriet

11

‘T OORHUIS AALST

Keizersplein 38 bus 1 053 62 90 00 • Moeiteloos horen, aangepast aan uw beweging.

• Stream muziek, TV en telefoongesprekken via Bluetooth.

HEAR WHAT MATTERS TO YOU.

• Wees de hele dag actief dankzij de lange batterijduur (herlaadbaar).

Graag een vrijblijvende hoortest?

Maak uw afspraak in één van onze hoorcentra.

GRATIS ADVIES: 0800 90 155 | WWW.VERANNEMAN-AUDIO.BE | WWW.OORHUIS.BE H O O R T O E S T E L L E N

|

G E H O O R B E S C H E R M I N G

|

H U L P M I D D E L E N

Karel Dekyvere natuurfotograaf

www.kareldekyvere.be

workshops natuurfotografie verhuur excursiemateriaal verkoop natuurfoto’s 12

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

Alle materiaal voor de actieve buitensporter en beveiliging van hoogtewerken

OUDE GENTBAAN 255 – 9300 AALST

053/ 705 222 - info@trek-king.be – www.trek-king.be

DENDERKALENDER

Tenzij anders vermeld, zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis en betalen niet-leden €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Alle vermelde activiteiten zijn afhankelijk van de covid-situatie.

Neem best vooraf contact met de organisator. Vooraf aanmelden is verplicht via e-mail aan de contactpersoon.

Ook al vinden de activiteiten plaats in de open natuur, voorzie je van een mondmasker.

Z ondag 2

januari

Z aterdag 15

januari

Glühweinwandeling

Nieuwjaarsdrink

A fdeling A ffligem -L iedekerke

A fdeling N inove

1 9:30 - 12:00 6 Zwembad Liedekerke, Sportlaan 3, 1770 Liedekerke 4 Onze klassieker om het nieuwe jaar te starten. We wandelen samen met de naburige Natuurpuntafdelingen door de Palitsebeekvallei en eindigen aan de “camping” Natuurpunt. Daar zorgen we voor glühwein, warme chocomelk en een lekker stukje cake.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

Z ondag 2

januari

Beversporen in Herdersem A fdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Kerk Herdersem, Grote Baan, Herdersem 4 De bever is terug van weggeweest in Beneden-Dender. Kom van alles te weten over dit grote knaagdier, zoek mee naar de vraatsporen en leer hoe we met hem kunnen samenleven.

3 Rik De Baere 2 0476 88 71 29 – rik.debaere@telenet.be 5 Regenlaarzen bij nat weer

V rijdag 14

januari

Nieuwjaarsreceptie en lezing over de eik A fdeling A alst 1 19:30 - 22:00 6 Onthaalcomplex Keizershallen, Keizersplein 21B, Aalst 4 Nieuwjaarsreceptie en algemene vergadering met vooraf een inspirerende lezing door Bart Backaert over “De Eik”, een van de meest majestueuze bomen in onze streek. We reiken ook de “Groene Ajoin” uit voor de meest milieuverdienstelijke Aalstenaar.

7 Deze binnenactiviteit zal verlopen volgens de geldende corona-maatregelen 2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

1 20.00 - 22.30 6 Oud Stadhuis, Oudstrijdersplein 6, 9400 Ninove 4 Alle leden en sympathisanten zijn welkom op onze traditionele nieuwjaarsdrink waarbij we met een hapje en drankje het voorbije jaar overlopen en onze komende activiteiten toelichten.

7 Gratis 2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33

Z ondag 16

januari

Glühweinwandeling A fdeling E rpe -M ere 1 14:30 - 17:00 6 Ontmoetingscentrum, Nieuwstraat 13, Mere 4 We maken een frisse start met een winterwandeling in het wachtbekken.

Genietend van de natuur kunnen we wat opwarmen met een deugddoende Glühwein of een warme chocomelk.

2 natuurpunt.erpemere@gmail.com 0487 10 79 54

V rijdag 21

januari

Jaarlijkse algemene vergadering A fdeling D enderleeuw 1 19.30 6 Café Cambrinus, Welleplein, hoekhuis Regentiestraat/Kerkstraat, Welle 4 Jaarlijks algemene open vergadering Natuurpunt afdeling Denderleeuw.

Evaluatie en natuurbeheer/verenigingswerking.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Z ondag 23

januari

Vogels kijken aan zee A fdeling N inove

4 Overwinterende vogels spotten in de IJzervallei, IJzermonding (met zeehonden), Viconia Kleiputten en Blankaart.

7 Gratis deelname.

Verrekijker, telescoop, warme kleding en lunchpakket meenemen 2 Kris De Wit – 0470 19 10 97 krisdewit123@telenet.be

Z ondag 23

januari

Winters landschap tussen Molenberg en Bosberg A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk Onkerzele, Onkerzelestraat, Geraardsbergen 4 Landschapswandeling van een 8-tal km tussen Onkerzele en Grimminge, in het hart van het stiltegebied Dender-Mark en langs de rand van het Raspaillebos 2 Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com

V rijdag 28

januari

Webinar tuinvogels en het grote vogelweekend A fdeling A alst 1 20:00 - 22:00 6 Online webinar 4 Niets leuker dan vogels spotten van achter je eigen keukenraam.

Leer alles over de wintervogels in je tuin.

Welke vogels zitten er?

Hoe kan je ze herkennen?

Hoe kan je een tuin natuurvriendelijk maken en zo meer vogels lokken?

Na deze sessie ben je klaargestoomd voor deelname aan de tuinvogeltelling van Natuurpunt.

7 Schrijf je gratis in via e-mail naar peter.luyten6@telenet.be.

Daarna ontvang je een link waarop je de webinar live kan volgen 2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be

1 8.00 - 17.00 6 Parking Van Haren, Ring-Oost 6, 9400 Ninove

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

13

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

H eel

Z ondag 6

februari

Amfibieënoverzet

Mossen in het Osbroek

A fdeling A ffligem -L iedekerkee

A fdeling A alst

1 ’s morgens en ’s avonds wordt er geteld en overgezet 6 Assestraat in Essene (Affligem) 4 Net voor de paddentrek installeren we de schermen met een groep vrijwilligers.

Zodra de trek begint zet een team vrijwilligers de amfibieën dagelijks over. Hierbij worden aantallen per soort geregistreerd voor opvolgingsdoeleinden.

7 Meer info over de start via Facebook en e-mail. Schrijf je zeker in op onze nieuwsbrief of contacteer Peter 2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

V rijdag 4

A fdeling E rpe -M ere 1 19:30 6 Ontmoetingscentrum Ratmolen, Ratmolenstraat, Aaigem 4 We klinken op het nieuwe jaar.

We staan even stil bij het voorbije jaar en kijken al uit naar wat we in 2022 gepland hebben.

Om 21 uur maken we een korte wandeling in Aaigem en praten we nadien in het ontmoetingscentrum nog wat bij met een drankje.

Deelname gratis. Inschrijven via: 2 natuurpunt.erpemere@gmail.com 0487 10 79 54

Z aterdag 5

februari

Receptie met algemene vergadering A fdeling B oven -D ender 1 20:00 - 22:00 6 Parochiale zaal, Grimmingeplein, Grimminge (steegje naast de kerk) 4 Nieuwjaarsreceptie van Natuurpunt Boven-Dender met een hapje en een drankje. Doorlopend fotoreportages van onze activiteiten en uitstappen.

Om 20.30 uur is er de algemene vergadering waarin we op een half uurtje een overzicht geven van onze werking in het voorbije jaar en de plannen voor 2022 uit de doeken doen.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

dendriet

I

1 10:00 - 12:00 6 Infobord in de Frans Blanckaertdreef, Aalst 4 We gaan op ontdekking in het vochtige broekbos en bekijken de gevarieerde soorten mossen. Als je een smartphone of tablet meebrengt kan je de prachtige details uitvergroten op je eigen scherm.

5 Regenlaarzen bij nat weer 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 p.tolleneer@scarlet.be

V rijdag 18

februari

Uilen in het Kravaalbos A fdeling A alst

februari

Nieuwjaarsreceptie met avondwandeling

14

februari

I

januari februari maart 2022

1 19:30 - 21:30 6 Café Stinne, Putstraat 118, Meldert 4 Voor de bosuilen begint het broedseizoen al vroeg en het gaat er dan soms luidruchtig aan toe in het bos. We gaan op zoek naar de bosuil, en misschien krijgen we ook de kerkuil of de steenuil te horen. Nadien warmen we ons op met een drankje achter de stoof in dorpscafé Stinne waar we de nestkast van de kerkuil bekijken.

5 Regenlaarzen bij nat weer 2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be

Z aterdag 19

februari

Nacht van de steenuil A fdeling D enderleeuw 1 19:00 - 22:00 6 Kloosterstraat, parking begraafplaats Iddergem 4 Wij gaan op zoek naar onze plaatselijke steenuilen in de Vlamovenkouter. Door het geluid van de steenuil af te spelen hopen wij al vlug op een antwoord...

5 Warme kledij en wandelschoenen 2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Joost Mertens – 0497 48 65 20

Z aterdag 19

februari

Muziekquiz 2.0 A fdeling N inove 1 Deuren open 19.30 uur Quiz start om 20 uur 6 Zaal De Linde, Gemeentehuisstraat 42, 9402 Meerbeke

4 We grasduinen in de populaire muziek van de jaren ’60 tot nu. Gezellige quiz voor ploegen van 4 personen ten voordele van de lokale natuurprojecten.

7 Inschrijven: 20 euro storten op BE17 9793 5295 5521 van Natuurpunt Ninove. Vermeld “Muziekquiz” en de naam van de ploeg. Stuur ook een mail naar natuurpuntninove@hotmail.com 2 Hendrik Blanckaert – 0485 61 21 77

Z ondag 20

februari

Knotwilgen in Denderwindeke A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Edingsesteenweg, Denderwindeke 4 Onder het motto ‘gluren bij de buren’ trekken we voor deze wandeling naar het kleinschalige landbouwlandschap op de grens van Denderwindeke en Pollare, gekenmerkt door een heleboel knotwilgen.

2 Johan Vander Heyden – 0477 25 06 88 j.vdheyden55@gmail.com

Z ondag 20

februari

Op bezoek bij de buren A fdeling E rpe -M ere 1 14:30 - 17:00 6 De Wijmenier, Ledezijdestraat 74, 9340 Lede 4 We verkennen samen met een gids van Natuurpunt Lede de Geelstervallei. Voor de mooie bosgeelster waar het gebied zijn naam aan dankt, is het nog even te vroeg maar als je goed kijkt zie je de blaadjes wel op komen piepen. Ons ander geel sterretje, het speenkruid, zullen we vast wel vinden.

2 natuurpunt.erpemere@gmail.com 0487 10 79 54

V rijdag 25

februari

Steenuilenwandeling rond Kluizenbos A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 19:30 - 21:30 6 Kluiskapel, Kluisdreef 1, Hekelgem (Affligem) 4 Onze gidsen Peter Luyten en Matthias Roggen nemen ons mee op tocht om de leefwereld van de steenuilen rond het Kluizenbos te ontdekken 2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

Uitneembare wandelkaart

De Mespelwegel foto: Katrien Buysse

Voor mijn job als leerkracht fiets ik elke dag via het jaagpad van Dendermonde naar Aalst.

Wat ik ontdekte in dit coronajaar, is dat je ernaast, pal in ’t groen, prachtig kan wandelen.

Starten doe je in het lieflijke Mespelare, waar de romaanse kerk in de steigers staat.

De eerste kilometers op het jaagpad geniet je van de kabbelende Dender, inclusief kibbelende meerkoeten en waterhoentjes.

Na de Wiezebrug is het tijd voor een stukje puur natuur, via weggetjes waarvan velen het bestaan wellicht niet kennen. Daarna leidt het jaagpad ons terug naar de brug waar het natuurgebied Hogedonk ons met zijn vijvers en reigers gul ontvangt.

Het hoofd leegmaken lukt prima in deze idyllische natuurparel.

Veel wandelplezier!

Lus De Ridder auteur van

De Kleine Wandelgids, 25 bijzondere wandelingen in Vlaanderen

Instagramaccount @staycation.belgium

Welkom in Hogedonk Mespelare is dan wel de kleinste deelgemeente van Dendermonde, maar rond het dorp ontwaart zich grootse natuur. Meersen, bosjes, bloemrijke graslanden: stuk voor stuk pareltjes waar dier, plant en mens zich thuis voelen. Kom en ontdek Hogedonk, via de Mespelwegel.

Slingerende oude Dender en Donk De oude Denderloop lijkt vandaag meer op een beek.

Wintertalingen en bergeenden hebben het er naar hun zin. Midden in de natte meersen tus-sen Mespelare en Gijzegem ligt Hogedonk. Een donk is een hoger gelegen deel in het landschap, waardoor het vroeger altijd droog bleef wanneer de rivier buiten haar oevers trad.

In de meersen groeien veel soorten planten die kenmerkend zijn voor bloemenrijke graslanden. Daarnaast zijn er ook rietkragen waar blauwborst, rietgors en kleine karekiet hun nest bouwen.

Dat weten we dankzij de inzet van vrijwilligers van Natuurpunt, die elk jaar tijdens de voorjaarstrek een overzetactie organiseren langs de Scheutlagestraat en de Meersstraat. Watersalamanders leven er ook, maar je ziet ze minder frequent door hun kleinere gestalte en doordat ze vooral ‘s nachts actief zijn.

Blauwe reiger en ooievaar In een klein bosje tussen de dorpskern van Mespelare en de Dender heeft zich een broedkolonie van blauwe reigers gevestigd. Vaak zie je de sierlijke vogel doodstil aan de waterkant. Zijn hals kan met een verrassende snelheid uitschieten om een argeloze vis buit te maken.

Ook de ooievaar laat zich niet zelden opmerken. De opvallende vogels zoeken hun voedsel graag in vochtige, met gras begroeide plaatsen. In de omgeving van het Donkmeer in Berlare broeden ze in volstrekt natuurlijke omstandigheden. Ook hier langs de Mespelwegel zijn klepperende paartjes welkom.

Bever: kundige knager Recent voelen ook bevers zich thuis in de BenedenDender. Hun knaagsporen zijn gemakkelijk te zien aan de voet van bomen langs de waterkant, maar de bever zelf zien lukt maar zelden, omdat het in hoofdzaak een nachtdier is. Misschien kan je de toegang tot hun burcht ontwaren langs de steilere stukken Denderoever.

Poelruit en moerasspirea Landbouwers gebruiken de Paardenmeers nog en behelpen zich in de zompig natte weiden met een netwerk van afwateringssloten. Slobeenden voelen zich hier zo thuis dat ze er broeden. Kijk in de zomer uit naar een bijzondere plant aan de slootkant, de poelruit. Hij kan meer dan een meter hoog worden. De talrijke geelgroene welriekende bloempjes staan dicht bij elkaar.

In de buurt groeit vaak de beter bekende moerasspirea.

Praktisch

foto: Daan Stemgée Maarts viooltje - foto: Frederik De Coster

De wandeling van de Mespelwegel is 7,2 km lang en is aangeduid met bordjes (groen).

Start: kerk Mespelare, Singelweg 2, Dendermonde.

Extra wandeltips: Hoekskenpad 5,7 km (paars) en Van Markt tot Markt 15,3 km (bruin).

Openbaar vervoer: Lijn 57: bushalte Mespelare Singel-weg (Ouburg) op 20 minuten wandelen van het startpunt.

Toegankelijkheid: wandelaars zijn het hele jaar welkom op de aangeduide paden. Stevige stapschoenen of laarzen zijn aangewezen. Niet geschikt voor rolstoelgebruikers en kinderwagens.

Honden zijn welkom aan de leiband.

De Mespelwegel maakt deel uit van het wandelnetwerk van het natuurlandschap Beneden-Dender.

Er zijn zes bewegwijzerde wandelroutes met in totaal 50 kilometer wandelplezier. De wandelbrochure met kaarten vind je op de website van Natuurpunt.

Of scan de QR-code hieronder.

Kikkers en padden Hogedonk is een hotspot voor amfibieën. De vele sloten en poelen zijn de ideale plaats om er hun eitjes af te zetten. Padden en bruine kikkers leven er met duizenden.

18

dendriet

I

I

januari februari maart 2022 Scan voor de Wandelgids Beneden-Dender met 6 wandelingen

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Z ondag 6

maart

Ontluikende lente in de Gerstjens A fdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Gerstenstraat 12, Erembodegem 4 De natuur ontwaakt stilletjes aan uit haar winterslaap. We gaan op zoek naar de eerste tekenen van de ontluikende lente.

5 Regenlaarzen bij nat weer 2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be

Z ondag 20

maart

Opruiming Honegem A fdeling E rpe -M ere 1 09:30 - 12:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 De lente kriebelt en geeft ons zin in een grote schoonmaak. We ruimen samen al het zwerfvuil in en rond onze geliefde Honegem op. Wie komt ons helpen?

Vele handen maken licht werk.

2 natuurpunt.erpemere@gmail.com 0487 10 79 54 5 Stevig schoeisel en een fluohesje. Wij zorgen voor het werkmateriaal (afvalzakken, handschoenen en grijpers)

Z ondag 20

4 We hebben jullie gemist! Met een beetje geluk ons eerste fysieke eetfestijn sinds Corona. De opbrengst gebruiken wij voor onze reservaatwerking. Het uitgelezen moment om Natuurpunt Affligem-Liedekerke moreel en financieel een hart onder de riem te steken! Voor het menu, mogelijkheden om te reserveren en het laatste (goede) nieuws hou je e-mail, onze facebookgroep en de kalender van de afdelingswebsite in de gaten.

2 Peter De Somer – 0479 84 07 64 peter_de_somer@telenet.be

Z aterdag 26

maart

Nacht van de steenuil A fdeling A alst 1 19:00 - 22:00 6 Natuurschuur in Heuvelpark, Kloosterweg 55, Aalst 4 Ga mee op zoek naar het kleinste uiltje van Vlaanderen. Onze steenuilenwerkgroep begeleidt jullie tijdens de zoektocht.

Kom alles te weten over deze sympathieke roofvogel. Daarnaast gaan we ook op zoek naar de roep van de bosuil en bekijken we de kerkuilenkast. Volg ook de Steenuilenwerkgroep groot-Aalst via facebook voor actuele info.

5 Regenlaarzen bij nat weer 2 Matthias Roggen – 0494 22 07 36 matthiasroggen91@gmail.com

maart

Vroege lentebloeiers in Ter Rijst A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Parking Ter Rijst, kruising Steenweg Edingen-Asse met de Kasteelstraat, Heikruis (Pepingen) 4 Ter Rijst omvat een Engels landschapspark met aanpalend een bosreservaat.

We vinden er vroege lentebloeiers als wilde narcis, lenteklokje en schedegeelster 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

Z aterdag 26

maart

Lente-eetfestijn A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 17:30 - 22:00 6 Sanderuszaal, Geertruidebaan in Affligem (site Bellekouter)

Z aterdag 26 27 maart

en zondag

Take away Spaghettifestijn

NATUURBEHEER Z aterdag 8

januari

Kluizenbos A fdelingen A alst

en

A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 13:00 6 Kluiskapel, Kluisdreef 1, Hekelgem (Affligem) 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen. Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend Natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgeven 2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Z aterdag 8

januari

Wellemeersen A fdeling D enderleeuw 1 9:00 - 16:00 6 Depot Natuurpunt (ex-kantine Rode Duivels), einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 We werken de hele dag in ons natuurgebied.

7 Drank, soep en broodjes voor de aanwezigen 2 Dirk Van Der Weeën – 0495 66 98 05 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Zondag 16 januari Liedekerkse natuurgebieden

A fdeling N inove 1 Za: 17.00 - 20u Zo: 11.u - 13.00 6 Afhaalpunt wordt later meegedeeld 4 We kiezen ook dit jaar voor een risicoloze covid-safe organisatie.

Onze uitbreidingen van natuurgebied zijn immers zo omvangrijk dat we ons geen afgelasting van eetfestijn kunnen permitteren.

Volg de sociale media, onze website en mails voor een onliine bestelling. Of geef je bestelling samen met betaling door aan een bestuurslid. Wij leggen u vanop afstand in de watten!

2 www.natuurpunt.be/ninove Wouter Mertens – 0495 68 89 33

A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 08:30 - 13:00 6 Week voordien via mail. Schrijf je in op onze mailinglijst 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen. Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend Natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgeven.

2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be

I

I

januari februari maart 2022

dendriet 19

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids

Z aterdag 22

januari

afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer,... Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 Johnny_cornelis@hotmail.com

Werkvoormiddag in een van de reservaten A fdeling B oven -D ender 1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer, enz. Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_ cornelis@hotmail.com

Z aterdag 12

februari

Kluizenbos A fdelingen A alst

en

A ffligem -L iedekerke

1 08:30 - 13:00 6 Kluiskapel, Kluisdreef 1, Hekelgem (Affligem) 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen. Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend Natuurbeheer 2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Z aterdag 12

februari

Wellemeersen A fdeling D enderleeuw 1 9:00 - 16:00 6 Depot Natuurpunt (ex-kantine Rode Duivels), einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 We werken de hele dag in ons natuurgebied.

7 Drank, soep en broodjes voor de aanwezigen 2 Dirk Van Der Weeën – 0495 66 98 05 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Z aterdag 19

februari

Werkvoormiddag in een van de reservaten A fdeling B oven -D ender 1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van

20

dendriet

I

I

Z ondag 20

februari

Liedekerkse natuurgebieden A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 13:00 6 Week voordien via mail; schrijf je in op onze mailinglijst 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen.

Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgegeven.

2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be

Z aterdag 12

maart

Kluizenbos A fdelingen A alst

en

A ffligem -L iedekerke

1 08:30 - 13:00 6 Kluiskapel, Kluisdreef 1, Hekelgem (Affligem) 4 Eenmaal per maand werken we samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen. Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend Natuurbeheer 2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Z aterdag 12

maart

Wellemeersen A fdeling D enderleeuw 1 9:00 - 16:00 6 Depot natuurpunt (ex-kantine Rode Duivels), einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 De hele dag werken in ons natuurgebied 7 Drank, soep en broodjes voor de aanwezigen 2 Dirk Van Der Weeën – 0495 66 98 05 Bruno De Bruyn - 0496 59 52 43

januari februari maart 2022

Z ondag 20

maart

Liedekerkse natuurgebieden A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 08:30 - 13:00 6 Week voordien via mail.

7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend Natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak opgeven.

Wie later wil starten of vroeger wil vertrekken is zeker welkom.

2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be

Z aterdag 26

maart

Werkvoormiddag in een van de reservaten A fdeling B oven -D ender 1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen. Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

CURSUS J anuari -

februari

Watervogels in de winter A fdeling N inove 1 19:30 - 22:30 6 Oud stadhuis, Oudstrijdersplein 6, 9400 Ninove 4 De cursus omvat 3 theorieavonden op 10, 17 en 24 januari. Bij de eerste praktijkles op 25 januari gaan we een voormiddag naar het natuurgebied De Bourgoyen in Gent. De verplaatsing doen we via carpoolen vanuit Ninove. Voor de tweede praktijkles trekken we op 5 februari een dag naar Zeeland. De busreis is inbegrepen in de kostprijs van de cursus.

Lunchpakket meebrengen.

3 Koen Leysen, Johan Giglot en Luc De Waele 7 Kostprijs: 50 euro voor leden, 60 voor niet-leden en 35 sociaal tarief. Max. 30 personen. Inschrijven per mail naar natuurpuntninove@hotmail.com of via de website van Natuurpunt 2 Frederik De Coster – 0486 57 04 53

Twee nieuwe ooievaarspalen in Geraardsbergen Op 20 oktober plaatste Natuurpunt Boven-Dender, in samenwerking met de stad Geraardsbergen, twee ooievaarspalen in twee van haar natuurgebieden. Een in de Boelaremeersen bij de Denderbrug in Onkerzele, en de tweede in de Gemene Meers, langs de Dijk in Grimminge. Beide zijn goed zichtbaar vanaf het jaagpad.

Vruchtbare jaren

Steun jij de nieuwe nestpalen?

Sinds 2013 broedt er in Onkerzele-Schendelbeke een ooievaarskoppel. Aanvankelijk in het provinciaal domein De Gavers, sinds 2016 op een afgeknotte populier in de Boelaremeersen langs de Pijlekaartstraat in Schendelbeke.

In totaal werden al 14 jongen grootgebracht.

Mogelijks heeft het natuurbeheer van Natuurpunt in de ruimere Dendervallei een rol gespeeld in de keuze van de ooievaars om zich hier te vestigen. Hoewel ooievaars opportunistisch zijn en een zeer gevarieerd dieet hebben, hebben ze immers een voorkeur voor vochtige graslanden, rijk aan insectenleven en regenwormen.

De twee ooievaarspalen werden geplaatst door een gespecialiseerd bedrijf. Natuurpunt BovenDender en de stad Geraardsbergen namen de kosten van één paal voor hun rekening. Voor de tweede paal werd een crowdfunding actie opgestart om zoveel mogelijk mensen bij dit projectje te betrekken.

Wil je de ooievaarspaal zelf ook steunen?

Ga dan naar https://iksteun.natuurpunt.be/project/34744 Bedankt!

Koen Steenhoudt en Johnny Cornelis

Het mannetje is al die jaren dezelfde.

Hij werd in 2010 geboren in Planckendael. Sinds 2019 is ook het wijfje hetzelfde. Het koppel wordt door de buurt in het hart gedragen en kreeg zelfs een naam: Arthur en Mascara. Hun aanwezigheid trekt andere ooievaars aan.

Zo bleven dit jaar verschillende jong volwassen vogels langdurig in het gebied rondhangen. Eentje bouwde zelfs een begin van een nest bij het sas in Idegem.

De twee bijkomende palen bieden nestgelegenheid voor deze jonge vogels. Misschien wordt dit het begin van een kleine kolonie. Tegelijk wordt een alternatief geboden aan Arthur en Mascara voor de dag dat hun dode nestboom het begeeft.

foto: Koen Steenhoudt

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

21

Hoezekouter: nieuw wetland voor Aalst Natuurpunt heeft plannen om in Aalst een nieuw wetland te realiseren. De vallei van de Hoezekouter bleek de geschikte plek, aangezien het gebied gevoelig is voor overstromingen. Door het natuurlijke karakter van de beekvallei te herstellen, worden de natuurwaarden opgekrikt en vormt de vallei opnieuw een buffer tegen natte én droge periodes. Ook Aalstenaars profiteren mee, want enkele buurtwegen zouden opnieuw opengesteld worden.

Wetlands4Cities Natuurpunt wil de komende 2 jaar in Vlaanderen minstens vijf stedelijke wetlands (natte natuurgebieden) ontwikkelen. Robuuste, natuurlijke klimaatbuffers spelen een cruciale rol bij het vasthouden en opvangen van water, het voorkomen van watertekorten, het temperen van hitte en het verminderen van koolstof in de atmosfeer. Natuurpunt heeft voor het realiseren van deze projecten de ‘fertilise the future"- award gewonnen van Ecover.

En dat uit meer dan 800 inzendingen!

De producent van ecologische schoonmaakmiddelen riep bedrijven en organisaties met innovatieve oplossingen voor de klimaatproblematiek op om een beroep te doen op dit fonds dat werd gefinancierd door de meerverkoop tijdens de coronacrisis.

Wetland Hoezekouter in Aalst Van deze wetlands willen we ook in Aalst één gebied ontwikkelen, meer bepaald in de vallei van de Hoezekouterbeek. Hiervoor wensen we samen te werken met stad Aalst, de provincie Oost-Vlaanderen, maar ook met de eigenaars van de gronden in het gebied.

Met dit wetland willen we een oplossing bieden voor het grote risico op overstromingen in de beekvallei. We willen de natuurwaarden in het gebied verhogen en het sponseffect van de bodem versterken om deze robuuster te maken tegen hitte en droogteperiodes in de zomer. Bovendien willen we het gebied toegankelijk maken opdat de Aalstenaar het kan ontdekken en er verkoeling kan zoeken op hete zomerdagen.

Wat willen we realiseren?

Hoezekouter foto: Katrien Buysse

22

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

De Hoezekouterbeek komt van Nieuwerkerken (Aalst) en Haaltert. De beekvallei ligt in licht overstromingsgevoelig gebied en heeft op het gewestplan de bestemming Groen en natuur.

Deze bestemming is bevestigd in het RUP Aalst-West (2007).

Stroomafwaarts het kasteeldomein Regelsbrugge en de terreinen van de Odisee hogeschool loopt de beek ondergronds verder tot aan de monding in de Dender.

Hoezekouter foto: Katrien Buysse

Bij grote (regen)waterafvoer na hevige neerslag heeft de beek, die net voor de koker samenvloeit met de Siesegembeek, af te rekenen met overtollige waterafvoer, waardoor problemen kunnen optreden in het centrum van de stad. Ook het kasteeldomein naast het gebied had recent af te rekenen met wateroverlast na de hevige neerslag van 4 juli. In het kader van Wetlands4Cities willen we in de vallei van de Hoezekouterbeek extra water bufferen om zo overstromingen in de lagere gebieden te voorkomen. Maar ook om de sponswerking van de bodem te versterken.

Om de beboste beekvallei als wetland in te richten en om meer water te bufferen en zo overstromingen te voorkomen willen we vanuit Natuurpunt enkele ingrepen uitvoeren in het gebied.

Zo stellen we voor om door een beperkte afgraving in het beboste deel van de beekvallei de buffercapaciteit te verhogen en een moeraszone te creëren waar de beek doorheen vloeit. Dit zorgt ervoor dat water beter kan infiltreren in de bodem, wat de sponswerking ten goede komt.

Extra water en moerasvegetatie versterken ook het natuurlijk vermogen van de beekvallei om water te zuiveren. Daarnaast willen we 1 of 2 stuwen plaatsen in de beekvallei tussen de snelweg en het kasteel Regelsbrugge. In de beekvallei zijn ook restanten van een historische stuw aanwezig.

Hiervoor plannen we contact op te nemen met de provincie Oost-Vlaanderen.

Alvorens die werken uit te voeren willen we via een hydrologische studie van de vallei in kaart te brengen welke ingrepen mogelijk zijn. Dit onderzoek willen we afstemmen op het al bestaande studiewerk van stad op de Siesegembeek.

Om onze studie, de plaatsing van de stuwen en het uitvoeren van grondwerken te financieren hebben we deelgenomen aan de projectoproep Waterlandschap 2.0 van de VLM. Het bedrag van deze projectoproep bedraagt 200.000 euro, te spenderen binnen de komende 2 jaar. Er was tot voor kort nog geen uitsluitsel of Natuurpunt deze projectoproep heeft binnengehaald.

Ook willen we het gebied voor de omwonenden openstellen door de aanwezige buurtwegen te herstellen en te openen. Zo kunnen we een wandellus creëren. Daarnaast willen we samenwerken met de lokale landbouwers op de naburige percelen om ervoor te zorgen dat het water van de percelen minder snel afstroomt naar de beekvallei en meer gebufferd kan worden op de lokale landbouwpercelen.

Wat zijn de voordelen voor Aalst

De realisatie van een wetland op Aalsters grondgebied levert tal van voordelen op. Zo komt er extra toegankelijke natuur vlakbij de stad.

Het zorgt voor een versterking van de biodiversiteit. Het mildert overstromingen en extreme weersomstandigheden, die door de klimaatverandering frequenter zullen voorkomen.

Ook draagt dit bij tot de bescherming van het kasteel Regelsbrugge, dat door het hevige onweer op 4 juli 2021 bijna was overstroomd.

Tot slot zal er bij afloop van dit project een publicatie ontwikkeld worden om de realisaties te tonen en zo ook andere steden en regio’s te inspireren tot het ontwikkelen van stedelijke wetlands.

Aalst kan zo een pionier zijn in het ontwikkelen van stedelijke natte natuur.

Lander Wantens

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

23

Vogels van de natte natuur: het water aan de lippen?

De biologische waarde van natte natuur kan nauwelijks overschat worden. Daar hoort ook een rijke diversiteit aan vogels bij. Een groot aantal vogelsoorten maakt jaarrond of gedurende een deel van het jaar veelvuldig gebruik van waterrijke gebieden. Ze komen er broeden, brengen er de winter door of gebruiken die gebieden als noodzakelijke stopplaatsen om te rusten en voedsel te zoeken tijdens de trekperiode.

Het belang van de Dendervallei voor watervogels

Grote zilverreiger met blauwe reiger op de achtergrond foto: Yves Adams - Vilda

Waterrijke gebieden als gemeenschappelijke factor De term ‘watervogels’ is een verzamelnaam voor een diverse groep van soorten die vaak niet of nauwelijks met elkaar verwant zijn.

Wat ze delen is een ecologische band met waterrijke gebieden.

Futen, aalscholvers, zwanen, ganzen, eenden, rallen, steltlopers en meeuwen zijn watervogels. Hoewel ze niet allemaal onderling verwant zijn, hebben ze wel bepaalde aanpassingen om te kunnen overleven in waterrijke natuur.

24

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

Hoewel watervogels op veel plaatsen in de Dendervallei voorkomen, is onze regio in vergelijking met andere delen van België karig bedeeld als het gaat over gebieden met grote aantallen watervogels. De natte gronden in de Dendervallei zijn klein in oppervlakte en staan vaak onder sterke druk, vooral door verdroging en menselijke verstoring. Daardoor zijn ze niet geschikt om regelmatig grote aantallen watervogels te herbergen.

Her en der in de Dendervallei zijn wel gebieden te vinden waar je regelmatig watervogels kan zien. Van noord naar zuid, en zonder volledig te zijn, heb je de Sint-Onolfspolder in Dendermonde, het Beneden-Dender-gebied tussen Aalst en Dendermonde, Honegem in Erpe-Mere/Aalst, de Wellemeersen in Denderleeuw, het RWZI in Teralfene en de aangrenzende Dendermeersen, de Dendermeersen in Pollare, De Nuchten en de Gemene Meers in Idegem/Grimminge, de Gavers in Onkerzele en de Markvallei in Viane/Moerbeke.

Natuurlijk is er ook de Dender zelf die voor bepaalde watervogelsoorten een belangrijk leefgebied vormt. Onder bepaalde omstandigheden zijn tijdelijk grotere aantallen aanwezig. Grote overstromingen die plas-drassituaties doen ontstaan trekken soms veel watervogels aan. Onder invloed van zeer koud winterweer kan er ook sprake zijn van een toename van bepaalde soorten. Beide fenomenen zijn echter vaak zeer tijdelijk van aard, en de verhoogde aantallen zijn dan ook meestal maar van korte duur.

Broedende watervogels Er komen relatief weinig watervogelsoorten tot broeden in de Dendervallei. De regio telt een aanzienlijk aantal broedparen van blauwe reiger.

Met naar schatting 150-200 koppels is de Denderstreek goed voor ca. 10% van de Vlaamse broedpopulatie. Fuut en dodaars zijn lokale broedvogels. De eerste soort is vrij stabiel na een duidelijke toename op het einde van de 20ste eeuw. Dodaars liet vooral in het begin van de 21ste eeuw een stijging optekenen.

Waterhoen en meerkoet zijn allebei ruim verspreid als broedvogel. De laatste soort is de voorbije decennia duidelijk toegenomen.

Waterral is een zeldzame, zeer lokale broedvogel. Bij de ganzen wordt het beeld vooral bepaald door uitheemse soorten: grote Canadese gans en Nijlgans komen tegenwoordig overal voor als broedvogel. De grauwe gans is de enige inheemse gans die hier broedt, en dat pas sinds 2009. Sindsdien is er een bescheiden toename.

Eendensoorten laten een wisselend beeld zien als broedvogel. Wilde eend is veruit de meest algemene soort, maar laat op langere termijn wel een duidelijke afname zien.

De krakeend kent anderzijds een duidelijke toename als broedvogel. Rond de eeuwwisseling werden de eerste broedparen vastgesteld.

Aanvankelijk was de kolonisatie aarzelend en bleef de soort als broedvogel beperkt tot de noordelijke Dendervallei. Vanaf 2010 zet de toename zich wat sterker door en inmiddels broedt de krakeend tot in het diepe zuiden van de Denderstreek met tientallen broedparen.

Een heel ander beeld is te zien bij de kuifeend.

Op het einde van de 20ste eeuw nam die soort sterk toe als broedvogel, vooral op de Dender.

De populatie steeg tot vele tientallen broedparen, maar om onduidelijke redenen zakte het na de eeuwwisseling al snel in elkaar en kuifeend is nu opnieuw een zeldzame broedvogel in de regio.

Bergeend is een schaarse broedvogel in het noordelijk deel van de vallei. Andere soorten zijn zeldzame broedvogels, met amper een handvol paren: slobeend, wintertaling, tafeleend en heel

af en toe zomertaling. Bij de steltlopers kennen we alleen kievit als vrij algemene (maar snel afnemende!) broedvogel. Daarnaast zijn scholekster, kleine plevier en houtsnip zeldzame lokale broeders in de Dendervallei.

Doortrekkers en overwinteraars Buiten het broedseizoen zijn er meer watervogels. De vele tientallen overwinterende blauwe reigers worden aangevuld met kleine aantallen grote zilverreigers. Die grote witte reigers zijn een vrij recente aanwinst, onder impuls van sterk toegenomen broedpopulaties in oostelijk

Bosuil - foto: Rollin Verlinde - Vilda

Mannetje krakeend foto: Yves Adams - Vilda

Europa. Aalscholvers zijn buiten de broedtijd overal bij open water te zien, vooral langs de Dender. Er overwinteren naar schatting 150-200 exemplaren in de streek, met grotere aantallen in vorstperiodes. Op het stromend water van de Dender en de grotere zijbeken zoals de Mark overwinteren vele tientallen dodaarzen. In de groep van de rallen zijn het vooral waterhoenen en meerkoeten die de dienst uitmaken, maar er overwinteren ook behoorlijk wat waterrallen in de regio. Overwinterende groepen ganzen zijn hoofdzakelijk lokale vogels die zich in groepen verzamelen. Pleisterende Arctische ganzen, zoals kolganzen, zijn uitzonderlijk in de Denderstreek.

Op het vlak van eenden zijn het vooral soorten grondeleenden die in de regio overwinteren, in vrij bescheiden aantallen. De wilde eend is ook

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

25

buiten de broedtijd de meest algemene soort, met honderden overwinteraars. Daarnaast overwinteren ook krakeenden, wintertalingen, slobeenden en smienten in de regio. Onder invloed van streng winterweer of flinke overstromingen kunnen de aantallen oplopen. Duikeenden zijn behoorlijk schaars, met lage aantallen kuifeenden en tafeleenden. Die laatste soort overwinterde rond de eeuwwisseling nog talrijk rond Dendermonde, met een maximum van liefst 1.270 exemplaren op de Meerdamplas in februari 2000! Sindsdien is het aantal overwinterende tafeleenden in België en andere delen van Noordwest-Europa sterk afgenomen.

Tijdens de winter en vooral op doortrek zijn ook een aantal steltlopersoorten te zien. Ondanks de sterke afname passeren nog steeds aanzienlijke aantallen kieviten op doortrek, maar als wintergast is de soort vrijwel uit beeld verdwenen.

Oeverloper, witgat, watersnip, bokje en houtsnip zijn courante doortrekkers, en op de eerste soort na zijn ze ook tijdens de winter waar te nemen.

Andere steltlopersoorten worden veel minder gezien, bij gebrek aan geschikte terreinen om aan de grond te komen.

Een glorieus verleden?

Het bescheiden hedendaagse belang van de Dendervallei voor watervogels is vermoedelijk een artefact. Als riviervallei, met talrijke zijbeken en -beekjes, is de regio van nature waterrijk. Natuurlijke, permanente grote open wateroppervlakken kwamen in de Dendervallei niet voor, maar vermoedelijk was de regio wel rijk aan natte graslanden en gebieden die in de winter en tot diep in het voorjaar periodiek onder water stonden door de winterregens. Die terreinen moeten heel aantrekkelijk zijn geweest voor watervogels die van plas-dras-toestanden houden, zoals een aantal soorten eenden en steltlopers. Eeuwenlange menselijke strijd tegen ‘waterzieke’ gronden heeft aan de vallei vermoedelijk een enorme oppervlakte aan waterrijke natuur onttrokken.

Omdat de menselijke ingrepen al zo ver in de tijd terug gaan, hebben we er het raden naar wat de watervogelwaarde van die terreinen ooit kan zijn geweest. Uit een recenter verleden zijn enkele 26

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

vensters op het verleden gedocumenteerd die ons laten vermoeden dat die waarde aanzienlijk was. Zo werden in de jaren ’70 heel wat waarnemingen gedaan van talrijke watervogels op de linkeroever van de Dender, net stroomafwaarts van Ninove, vooral op doortrek en tijdens de winter. Dat gebied ging kort daarna op de schop en wordt nu ingenomen door een groot industrieterrein. Toen in de late winter 2002 om technische redenen enkele bemalingspompen in de Dendervallei tussen Grimminge en Zandbergen het lieten afweten, lokten drassige weilanden binnen de kortste keren en nog wekenlang grote aantallen eenden en steltlopers op doortrek aan.

Het is zeer goed mogelijk dat onze vallei ooit een eldorado voor watervogels is geweest waarbij de hedendaagse waarnemingen zouden verbleken.

Het kan zelfs nog straffer. Historisch onderzoek leverde voor onze regio twee vermeldingen op van toponiemen die de historische aanwezigheid van kraanvogels zouden kunnen aantonen: de ‘Kraningen’ in Appelterre en het ‘Cranenbrouck’ in Meerbeke. Deze toponiemen zeggen op zich niets over de status van de kraanvogel op die locatie: rustplaats tijdens de trek of broedgebied?

Maar als men destijds in de naam van een gebied uitdrukkelijk verwees naar kraanvogels, is het meer dan waarschijnlijk dat hier heel regelmatig kraanvogels voorkwamen, en dat ze er eeuwen geleden zelfs broedden. Klinkt dat ongeloofwaardig, kraanvogel als broedvogel in de

Dendervallei? Dat zegt dan meer over de mate waarin wij na eeuwen van grootschalige menselijke ingrepen op onze landschappen niet of nauwelijks nog in staat zijn om ons voor te stellen hoe die landschappen er in een natuurlijke staat hebben uitgezien. ‘Shifting baselines-syndroom’ heet zoiets: ons referentiekader (onze ‘baseline’) is gebaseerd op wat we zelf vroeger hebben kunnen ervaren, maar we verliezen uit het oog dat dit referentiekader op zijn beurt al sterk was aangetast door veranderingen van voor onze tijd.

Verschillende archeologische vondsten uit de middeleeuwen in andere delen van Vlaanderen bevestigen wat de toponiemen laten vermoeden: kraanvogels waren ook in westelijk Vlaanderen aanwezig als broedvogel.

Het is dus zeer wel mogelijk dat waterrijke gebieden in de Fuut - foto: Denny Declercq Dendervallei eeuwen geleden zelfs zodanig waardevol waren dat er kraanvogels broedden!

Ruimte voor verbetering Zoals bekend uit de media kwamen in 2021 voor het eerst in eeuwen weer kraanvogels tot broeden in België. Met de hedendaagse bevolkingsdichtheid en ruimtelijke ordening is het niet realistisch dat die soort echter ook naar de Dendervallei zou terugkeren. Voor heel veel andere watervogelsoorten is er echter wel degelijk (veel) ruimte voor verbetering. Op diverse plaatsen in de vallei zijn gebieden te vinden waar waterrijke natuur hersteld zou kunnen worden. Dergelijke

projecten zijn recent op een aantal plaatsen in het land uitgevoerd, dus waarom niet hier. Op sommige plekken zou het, ietwat kort door de bocht gesteld, alleen maar neerkomen op het stoppen met het voortdurend bemalen en wegvoeren van water. In sommige oren zal dat ongetwijfeld radicaal klinken en het zou ook iets zijn waar goed moet worden over nagedacht.

Het is niettemin ernstig te overwegen. Het zou niet meer zijn dan een terugkeer naar een natuurlijker toestand en op de koop toe zou er nog heel veel voor te zeggen zijn in het licht van zeer actuele thema’s als verdroging en veranderende neerslagregimes ten gevolge van klimaatverandering. Natte natuur is op zichzelf zeer waardevol, maar het kan ons ook in staat stellen om ons te wapenen tegen enkele van de grootste uitdagingen waar we de komende decennia voor staan.

Als nieuwe natte natuur groot genoeg in oppervlakte zou zijn, zou de Dendervallei een klein beetje van die oude watervogelglorie kunnen terugkrijgen.

Wouter Faveyts

Ook jouw waarnemingen zijn belangrijk!

Jouw waarnemingen van watervogels, maar ook andere vogelsoorten, zijn ook belangrijk! Dat is nu meer dan ooit het geval. In het voorjaar van 2020 is gestart met het veldwerk voor een nieuwe Vlaamse vogelatlas. Gedurende drie jaar zullen vogeltellers heel Vlaanderen op systematische manier onderzoeken op vlak van zowel broedvogels als wintervogels. Vogelwerkgroep Cinerea neemt het veldwerk in de Denderstreek voor zijn rekening.

Hoewel het onderzoek in de eerste plaats verloopt volgens een vaste methodiek, kunnen ook losse waarnemingen belangrijke aanvullingen vormen. Iedereen kan dus helpen, ook jij. Dat doe je door zo veel mogelijk vogelwaarnemingen in te voeren in www.waarnemingen.be.

Nog meer weten over de vogelatlas?

Check deze website: www.vogelatlas.be of neem contact op met de regionale atlascoördinator via wouter.faveyts@telenet.be.

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

27

Natuurherstel in de Walputbeek Fervente vogelaars en fietsers langsheen het slingerende Denderjaagpad kennen beslist wel de Grote Berenvoet. Dit toponiem is een zone van ettelijke hectaren natte weilanden in het natuurgebied Walputbeek langs de overzijde van de Dender ter hoogte van het Ninoofs industrieterrein. Het is een gebied met grote slikplaten en historisch gezien permanent natte voeten. Natuurpunt Ninove stelt je graag zijn ambitieus plan voor dit gebied voor.

The sky is the limit Het gebied moet het hebben van zeer ondiepe plasdrassituaties, die vooral in de trekperiodes een uitgespreide dis vormen voor zeldzame waadvogels zoals tureluur, groenpootruiter en bosruiter. Met wat meer geluk kan je er ook kemphaan, zwarte ruiter of grutto treffen. Eigenlijk is the sky the limit en zijn zowat alle noordelijke vogels er ooit neergestreken. In het broedseizoen zijn bergeend, kleine plevier, scholekster, krakeend en roodborsttapuit de laagvliegende hoogvliegers.

Maar er is méér mogelijk. Dit bewijzen de “natte” jaren waar we in het verleden onder andere een emblematische soort als de zomertaling als broedgast mochten ontvangen. Een natter gebied in de zomer zou dus veel meerwaarde kunnen opbrengen, ook op reproductief vlak. Door de verdroging is een oude drink- en baadpoel voor het vee volledig verland en inwaaiende takken van schietwilg zorgen voor opschot van wilgen in de slikzones. Dit vinden de trekkers van het hoge noorden, die open landschappen gewoon zijn, niet leuk. Ze houden van overzicht, zodat ze een jagende slechtvalk, smelleken of sperwer van ver kunnen zien aankomen.

Dit zijn onze plannen Natuurpunt Ninove vond het tijd om in te grijpen en diende een project in voor grootschalig natuurherstel.

Budget: 180.000 euro. Het slib van de grote plas zal geruimd worden en de verlandingszone met ingewaaide takken afgeschraapt. Deze poel zal toegankelijk blijven voor het vee dat er rondom graast. Het is een matig voedselrijke poel met weinig waterplanten en kort begrazen oevers. Voor de doortrekkers mag dat ook zo blijven. Daarnaast bevindt zich een totaal verlande zeer

foto: Wouter Mertens

28

dendriet

I

I

oktober november december 2021

grote oude veedrinkpoel. Hier zijn de abiotische factoren veel voedselarmer en wordt het interessant om de poel te herstellen en af te sluiten zodat het vee er niet in kan. We mikken hier op broedende zomergasten, libellen en juffers, een rijke watervegetatie en de kamsalamander als topsoort.

Om te zorgen dat het waterpeil op niveau blijft, voorzien we twee waterpompen op zonnepanelen. De pompen zullen maar in werking treden op het moment dat de Dender hogere debieten afvoert. Zo koppelen we minder afvoeren aan meer infiltreren. Daardoor draagt het project niet alleen bij aan biodiversiteit, maar ook aan klimaatadaptatie, klimaatmitigatie (we doen aan CO2-opslag door veenvorming) en vernatting van grondwater en natuur. Het project is intussen goedgekeurd door het Agentschap voor Natuur en Bos.

Bouw mee aan dit wetland Verderop werkt de stad Ninove een soortgelijke visie uit voor de zone langsheen de Dender: een plas-dras met mogelijkheid tot waterbuffering van de Dender bij hoge debieten. De bedoeling is dat Natuurpunt op langere termijn ook de tussenliggende weides koopt, om aantrekkelijk wetland van 2 kilometer lengte te vormen langsheen de Dender. Tot jolijt van de vogelaar, de fietsliefhebber en onze modder-wroetende vogels.

Dit project verdient jouw steun!

Schenken kan op rekeningnummer IBAN BE56 2930 2120 7588 (BIC GEBABEBB) met vermelding van project nummer 6213 Walputbeek.

Bij elke gift voor dit natuurgebied vanaf € 40 wordt een fiscaal attest afgeleverd.

Hartelijk bedankt!

Wouter Mertens

Natuurgebied Honegem als klimaatbuffer Op een boogscheut van het levendige stadscentrum van Aalst, in het grensgebied met Erpe-Mere en Lede, ligt het natuurgebied Honegem, een brok natuur waar het elk seizoen genieten is van een gevarieerd landschap. Om van het gebied ook een echte klimaatbuffer te maken, gaan vrijwilligers van Natuurpunt Erpe-Mere proberen het water in het gebied beter vast te houden.

Een natje en een droogje De afwisseling tussen natte valleigronden en drogere stukken doet in Honegem heel diverse leefgebieden ontstaan, wat ook veel verschillende dieren en planten aantrekt.

De negentiende-eeuwse turfputten in het gebied zijn nu poelen waar verschillende soorten amfibieën leven: kikkers en padden, maar ook salamanders.

Ook de Molenbeek loopt door het hart van Honegem.

Wanneer die overstroomt, zet ze een groot deel van het natuurgebied blank.

Natuurlijke spons Maar de aanslepende droge zomers door de klimaatverandering doen Honegem geen goed. Daarom willen de vrijwilligers van Natuurpunt Erpe-Mere het water beter vasthouden door middel van stuwtjes in grachten en beken. Door deze buffering zal er bij hevige regenbuien tijdelijk water opgeslagen worden, dat vertraagd wordt afgevoerd. Dat voorkomt schadelijke overstromingen stroomafwaarts. Hiermee herstellen we het sponseffect van Honegem. Zo wordt het grondwater aangevuld en is er water voor droge periodes.

In de zomer zullen de aanpassingen ervoor zorgen dat de turfput en de andere poelen minder snel droog vallen. Daar genieten de vele watervogels en salamanders van, samen met de passerende wandelaars.

Jouw steun is meer dan welkom Dit project wordt gerealiseerd door Natuurpunt ErpeMere, in samenwerking met de gemeente Erpe-Mere en de provincie Oost-Vlaanderen. Maar ook voor het blijvend beheer en onderhoud van de vele poelen in Honegem die de zeldzame kamsalamander herbergen, is jouw steun nodig.

Je kan een bijdrage storten via de mededeling Gift 6123 Honegem op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588.

Hartelijk bedankt! Samen maken we onze natte natuur opnieuw robuust en werken we aan een klimaatbestendige waterbalans!!

Katrien De Wolf

I

I

oktober november december 2021

foto: Raf Smet

dendriet

29

Seizoensweetjes uit de Denderstreek Bruine kiekendief broedt in Dendervallei In een door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheerd moerasgebied in de zuidelijke Dendervallei heeft in 2021 een koppeltje bruine kiekendieven gebroed.

Het vrouwtje Het broedgeval werd in het voorjaar ontdekt, maar om de vogels bruine kiekendief alle kansen te geven om succesvol te broeden, werd samen met van het broedpaar foto: Wouter Faveyts het ANB beslist om nu pas met het nieuws naar buiten te komen.

Bruine kiekendieven zijn namelijk grondbroeders, en in het eerste deel van het broedproces uiterst gevoelig voor verstoring.

De vogels werden van op afstand discreet opgevolgd. Beide partners brachten regelmatig voedsel aan, en er zijn zeker grote jongen in het nest geweest. Helaas kon niet met zekerheid worden vastgesteld of er ook jongen zijn uitgevlogen. Voor zover bekend ging het om het eerste vastgestelde broedgeval van bruine kiekendief ooit voor de Denderstreek. 2021 was een goed jaar voor de soort in Vlaanderen.

Rond de eeuwwisseling piekte de Belgische populatie op 140-160 paren. Tien jaar later was de populatie helaas gehalveerd tot 70-80 koppels. Gelukkig trad er nadien herstel op, en tegenwoordig zijn weer ruim 120 paren present in ons land.

Wouter Faveyts

50.000ste door Cinerea geringde vogel

Dit nieuwtje had je nog te goed van vorige keer!

Sinds 2003 is het ringteam van vogelwerkgroep Cinerea actief op het waterzuiveringsstation in Teralfene (Affligem).

Het team bestaat uit twee ringers met vangvergunning (Wim D’Haeseleer en Joost Mertens) en een vast aantal helpers.

Er worden voornamelijk rietvogels op trek geringd tussen de derde week van juli en begin september. Rietvogels zijn lange-afstandstrekkers en beginnen dus al vroeg aan hun terugtocht naar de overwinteringsgebieden, zodat de piek in de trek na augustus zo goed als voorbij is.

Op 21 augustus werd de 50.000ste vogel van een ring voorzien. De eer viel te beurt aan een jonge bosrietzanger, na de kleine karekiet de meest geringde soort. Deze gebeurtenis werd gevierd met een speciaal ontbijt en een drankje achteraf. De toevallige bezoekers mochten hiervan meegenieten.

Danny Van Schandevyl

30

dendriet

I

I

januari februari maart 2022

foto: Joost Mertens

Veenmol gespot Tijdens natuurbeheer in september deden de vrijwilligers van Natuurpunt Erpe-Mere een fijne ontdekking.

Toen ze op een nieuw aangekocht perceel enkele paaltjes van een afsluiting verwijderden, kwam tussen de aarde een veenmol tevoorschijn. In tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden, is de veenmol geen mol, maar wel een krekel. Je kan het insect goed herkennen aan zijn molachtige voorpoten die tot graafpoten verbreed zijn. Verder verwijst zijn naam naar het veen of de zachte grond waaraan het insect de voorkeur geeft. De vrijwilligers zijn enthousiast over hun ontmoeting met deze zeldzame soort. Op waarnemingen.be zien we dat in Erpe-Mere nog maar op vier plaatsen een veenmol geregistreerd werd. Want ook al komt hij soms in moestuinen tevoorschijn bij het spitten, of onder stenen, hout of andere materialen, toch zijn veenmollen op Vlaams niveau en zelfs in de hele Benelux zeldzame dieren!

Sien Vergracht foto: Bob Rumes

Knotten en vlechten Natuurpunt Haaltert hecht belang aan onze eeuwenoude typische Vlaamse landschapselementen. Denk maar aan de majestueuze rijen knotwilgen langs de velden, de houtleveranciers voor duizenden generaties. Zorgvuldig knotten blijft belangrijk. Anders kan de stam openscheuren en zelfs afsterven. Een echte winterse klus.

De ploeg van Natuurpunt Haaltert eert nog een andere eeuwenoude boerenstiel: het vlechten van meidoorntakken.

Een ondoordringbare, stevig in elkaar gevlochten foto: Karel Dekyvere haag was vroeger heel gebruikelijk én heeft een enorme ecologische waarde. Het vormt ook een fantastische verbindingszone voor dieren. En geef toe: de imposante knotwilgen en stevige meidoornhagen zien er ook gewoon prachtig uit.

Renilde Gees

Nieuwe poelen voor Honegem In oktober waren er werkzaamheden in Honegem, op het wandelpad tussen de Erpse Cotthemmolen en Keiberg in Lede. Een tijdje geleden kocht de gemeente Erpe-Mere er twee percelen aan in het natuurgebied, langsheen het nattevoetenpad. De gemeente groef er nu, in samenwerking met het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, drie nieuwe poelen en doet ingrepen om het wandelpad minder drassig te maken.

De nieuwe poelen vergroten het leefgebied van vele salamanders en kikkers, juffers en libellen, waterkevers en kokerjuffers en van nog een hoop andere kriebelAmfibieënpoel in Honegem - foto: Rik De Baere beestjes. Deze winter zorgt Natuurpunt nog voor de aanplanting van enkele struiken en bomen in de rand. Zo ontstaan er haagkanten en een bijvriendelijk bosje dat ook kan dienen als schuilplaats voor de unieke kamsalamander. De poelen zorgen voor buffering van het regenwater en een tragere natuurlijke waterafvoer. Het wandelpad zal ingericht worden zodat wandelaars ook in regenperiodes nog kunnen genieten van de natuur.

Sien Vergracht

I

I

januari februari maart 2022

dendriet

31

Natuurpunt Denderstreek in actie…

Veel helpende handen tijdens de bosplantactie in de Kabbeekvallei in Ninove, goed voor duizenden nieuwe boompjes foto: Astrid Janssens

Natuurpunt Haaltert plant 400 struiken in Den Dotter foto: Karel Dekyvere

Bosplantactie in Honegem foto: Katrien Buysse

Herfstwandeling van Natuurpunt Boven-Dender in Everbeek

foto: Johnny Cornelis

Historische kasseisteenwandeling met Natuurpunt Boven-Dender

foto: Marc Symoens