Afgiftekantoor Gent X - P109327
Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek juli|augustus|september 2021
Retouradres: Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks
Marterneefjes Ontmoette je ze al?
Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend. Daar staat Natuurpunt voor.
www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be www.natuurpunt.be/aalst Facebook: Natuurpunt Groot Aalst Affligem-Liedekerke kern affligem
Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wvangrieken@telenet.be kern liedekerke
Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.com Facebook: Natuurpunt Affligem-Liedekerke
Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt.be/boven-dender Facebook: Natuurpunt Boven-Dender Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Facebook: Natuurpunt Denderleeuw
Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook: Natuurpunt Haaltert Herzele Frederik Dierickx – 0473 48 34 74 dierickx.frederik@skynet.be www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-herzele Facebook: Natuurpunt Herzele
Erpe-Mere Peter D'Hondt - 0477 88 97 46 peter.dhondt@telenet.be Facebook: Natuurpunt Erpe-Mere
Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuur-puntninove.be http://users.telenet.be/natuurpuntninove/ Facebook: Natuurpunt Ninove
NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com
Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com
Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be/www.zwamvlok.be
NATUURPROJECTEN Hogedonk (Beneden-Dender) te Gijzegem/Herdersem/Hofstade/ Mespelare - 6243 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender Beverbeekvallei te Aspelare/Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com
Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst Matthias Roggen - 0494 22 07 36 matthiasroggen91@gmail.com Plantenwerkgroep
Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/ Teralfene – 6696 Lander Wantens - 0474 218747 wantenslander@gmail.com Keelman Zuid - 6178 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord - 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be
Biezebroeken te Moorsel/Herdersem - 6710 Magda De Wolf - 0473 72 55 49 dewolfmagda9@gmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34
Kluizenbos te Aalst/Affligem - 6701 Peter Luyten - 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@scarlet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com
Duivenbos te Herzele – 6632 Ward De Groote – 0486 16 81 91 wrd.degroote@gmail.com
Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be
Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be
Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be
Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be
Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be Uilenwerkgroep NP Herzele Danny Schockaert danny.schockaert@gmail.com Dries Van Nieuwenhuyse dries_van_nieuwenhuyse@hotmail.com Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Ratmolen te Aaigem/Erpe-Mere - 6700 Peter D’Hondt - 0477/88.97.46 peter.dhondt@telenet.be Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Stefan Kestens - 0475 79 00 88 stefan.kestens@gmail.com Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei - 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be
Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.
2
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
INHOUD
3 Voorwoord 4 Mustelidae - martersoorten 8 Loslopende honden 11 Driedubbel ooievaarnieuws 13 Denderkalender 15 Uitneembare wandelkaart Het Duivenbos 19 Vervolg Denderkalender 21 Businessmodel nestkastjes 22 Seizoensweetjes 24 Boomvalk 28 SOS Kieviet 31 Steenuilenkasten Erpe-Mere
dendriet
Dendriet is het blad voor de leden van 8 afdelingen en 7 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek. Meer weten? Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep. Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s? Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens hoofdredacteur Han Lagring redactiesecretaris Wim Van Grieken denderkalender Dirk De Ridder lay-out Marc Symoens corrector Ilona Blondeel adressenbeheer en advertenties Rik De Baere, Erik De Block, Bruno De Bruyn, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt. Werkten ook mee aan dit nummer: Willy Beeckman, Johnny Cornelis, Frederik De Coster, Ward De Groote, Katrien De Wolf, Magda De Wolf, Wouter Faveyts, Renilde Gees, Dries Mertens, Daan Stemgée, Jan Vindevoghel. Coverfoto: Bunzing - Yves Adams-Vilda Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr. IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk. Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten
Een uitgestoken hand De Denderregio is er nog deels van gespaard gebleven: de massale aanvragen van de voorbije twee decennia voor de bouw van megastallen voor varkens of kippen in Vlaanderen. Toch verliest ook hier bij ons de landbouw stilaan zijn familiale ambachtsaura. Gelukkig zien we dat buren en zelfs de ruimere bevolking dergelijke megastallen steeds minder pikken. Recente juridische uitspraken over stikstofdepositie zijn een bijkomend breekijzer om de waanzin te stoppen. Zelfs ons inerte politieke systeem, op wat fossielen na, heeft de maatschappelijke afkeer gecapteerd en tapt stilaan uit een ander vaatje. In een op zijn minst opmerkelijke opinie stelt voorzitter van het Algemeen Boerensyndicaat Hendrik Vandamme vragen bij het huidige landbouwmodel in Vlaanderen: “bij de minste marktverstoring zweet de hele sector.” Het had zowaar een voorwoord in een natuurtijdschrift kunnen zijn. Dit benoemen is een belangrijke stap richting een landbouwmodel dat boer, buurt en beest respecteert. De stelling van Hendrik Vandamme doorbreekt een omerta binnen landbouwmiddens. De jarenlange verhalen die we als Natuurpunter horen bij onze huisbezoeken aan bevriende landbouwers, maar die niet verder geraken dan de voordeur. De opinie is een uitgestoken hand. Een hoopvol teken. Daar is vanuit onze kant alleen maar een diepe buiging voor te maken, hopend op nog meer visionaire mensen die durven publiek te spreken. Maar de weg is nog lang en tussen dit pleidooi en dat van de Boerenbond (BB) en Vlaams landbouwminister Crevits gaapt een diepe en brede kloof. De Boerenbond is vooral een bond voor eigen belangen in de bancaire sector, de chemische en voederindustrie, de verzekeringen, enzovoort... De argumentaties van Crevits houden geen steek: “Als wij niet produceren zullen anderen het wel doen. Dan voeren we vlees in van landen waar het in veel slechtere omstandigheden wordt geproduceerd.”
Twee derde van onze varkensproductie gaat naar het buitenland. Zorgelijk invoerprobleem! We gaan net minder moeten invoeren. Regenwoudsoja, om maar iets te noemen. Het wordt stilaan tijd dat een minister van een middenveldpartij zich vragen stelt of er wel zoveel stemmen te halen zijn bij de banken en of er niet meer stemmen te halen zijn bij mensen die geven om gezondheid, om landbouwers en om eerlijk voedsel. Met elke megastal zien familiale bedrijven hun winstmarges dalen. Door onze landbouw een speler te laten zijn op de wereldmarkt, kiezen we ervoor dat diezelfde wereldmarkt bepaalt hoeveel hij eraan verdient. Dat is een race to the bottom. Andere grote verliezers zijn de natuur, ons milieu en onze voedselkwaliteit. Er is in dit spel maar één winnaar: de multinationals. En de symptomen van de ziekte zijn steeds manifester: corona, varkenspest, dollekoeienziekte, kwetsbare natuur die wegkwijnt, waterkwaliteit die blijft stagneren, … Het rijtje is eindeloos. Eén zwaluw maakt de lente niet. Maar we zijn elke lente wel blij als we de eerste zwaluw zien. En bij een uitgestoken hand gaat ook automatisch onze arm omhoog. Natuurpunt werkt in de Denderstreek samen met tientallen landbouwers die het goed menen, die vechten om te overleven, die in hun eentje niet tegen de stroom op kunnen. Heel wat boeren hebben een beperkte lokale verkoop aan omwonenden: melk of wat eigen verwerkte melkproducten, aardappelen, enz. Ga op zoek naar die lokale boer die zelf producten verkoopt. Jouw vraag zal ervoor zorgen dat je eten geen drie keer rond de wereld is geweest. Dat de boer meer dan één soort zal telen. Dat hij zich los kan maken van bank en fabriek. Jouw gedrag de komende jaren is van strategische waarde. Ons overleven is misschien ook meer waard dan een paar euro’s.
Wouter Mertens
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
3
Mustelidae en consoorten: zag je deze marterachtigen al? Een freak zoals ik kijkt bij waarnemingen.be weleens naar de statistieken. En wat valt op? In coronajaar 2020 zijn er in de Denderstreek behoorlijk meer waarnemingen geregistreerd van kleine marters. Voor soorten als wezel en hermelijn zagen we zelfs de hoogste aantallen ooit! Uiteraard zijn mensen zich nu meer bewust van de natuur in hun buurt, en registreren ze dat ook (gelukkig!). Tijd voor een nadere kennismaking met Vlaanderens kleinste vleesetende zoogdieren. Musti wie? Mustelidae, of marterachtigen voor de vrienden. De steenmarter en boommarter ken je mogelijk al. In een vorige Dendriet kon je al eens uitgebreid met hen kennismaken. Maar ken je hun kleinere neefjes al? Drie ervan komen sowieso in de Denderstreek voor. We stellen ze graag even voor.
15-24 cm en wegen 65-150 g; bij vrouwtjes is dit
Rennende sigaar
staat door te dringen in kleine holen en gangen,
De wezel is de kleinste vertegenwoordiger van onze marterachtigen, en in de volksmond beter
waarbij de vrouwtjes zelfs zonder probleem op
Wezel foto: Rollin Verlinde-Vilda
4
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
bekend als 'muishond', meestal als de 'rennende sigaar' die plotseling de weg oversteekt. Mannetjes hebben een kop-romplengte van amper 13-21 cm en 40-85 g. De staart is kort (3-6 cm). Het zijn bijzonder slanke, langgerekte en lenige dieren met korte pootjes. Ze zijn in
jacht kunnen in muizenholen.
Hermelijn foto: Rollin Verlinde-Vilda
De vacht is tweekleurig, met vaalbruine rugzijde en witte buikzijde. De scheidingslijn is onregelmatig, met ter hoogte van de kin aan weerszijden meestal zelfs een afzonderlijk klein bruin vlekje. De staart is volledig bruin. Wezels zijn niet speciaal gebonden aan welbepaalde biotooptypes en kunnen dan ook zowat overal voorkomen waar hun hoofdvoedsel – woelmuizen – aanwezig is. Door hun geringe lichaamsgrootte en dus kleinere leefgebieden hebben zij minder nood aan een gevarieerd biotoop dan hun grotere familieleden. Zelfs kale graslanden en akkers kunnen voldoen, zolang er voldoende perceelranden of muizengangen zijn. Dit neemt niet weg dat gevarieerde, structuurrijke landschappen in het algemeen wel meer mogelijkheden bieden om grotere populaties uit te bouwen. Zoals bij alle marters, leven mannetjes en vrouwtjes strikt gescheiden van elkaar, in een eigen territorium. Wezels zijn volledig carnivoor, met een uitgesproken voorkeur voor woelmuizen. Andere en minder belangrijke voedselbronnen zijn jonge konijnen, ware muizen, kleine vogels en eieren, kikkers en insecten. De sterke specialisatie maakt dat wezels noodgedwongen de populatieschommelingen van de kleine knaagdieren volgen. Verdwijnen de muizen, dan verdwijnt ook de wezel. Omgekeerd kunnen zij ook heel snel aansluiten op de inname van nieuwe terreinen (braaklegging, opspuitingen, enz.) door kleine knaagdieren. Dat verklaart ook een deel van de toegenomen waarnemingen van wezels in 2020: in 2019 piekten de populaties van heel wat muizen, wat ook bijvoorbeeld voor een babyboom zorgde onder heel wat uilensoorten. Veel muizen in één jaar resulteert het volgende jaar in veel roofdieren, zoals wezels. De vijanden van de wezel zijn grotere roofdieren, maar ook loslopende honden of huiskatten. Behoorlijk wat hermelijnen en wezels sneuvelen ook in het verkeer, maar door hun geringe afmetingen kan deze doodsoorzaak minder opvallen bij waarnemers.
Wintercoupe De tweede soort is de hermelijn, die je kan bekijken als een 'grote wezel'. Bij de hermelijn zijn de vrouwtjes (kop-romplengte 21-26 cm en gewicht 140-260 g) kleiner dan de mannetjes (kop-romplengte 24-29 cm en gewicht 150-445 g). De staart is, met een lengte van 8-12 cm, in verhouding een stuk langer dan bij de wezel, en draagt een opvallend zwart eindstuk dat min of meer pluimvormig kan zijn. Hierdoor kan je al direct het onderscheid maken tussen hermelijn en wezel. De vachtkleur is 's zomers tweekleurig, met een grijs- tot vaalbruine rugzijde en een witte tot gele buikzijde. De scheidingslijn is recht en in tegenstelling tot bij de wezel ontbreken de bruine kinvlekjes. In de winter wordt een groot deel van de Vlaamse hermelijnen volledig wit, op de zwarte staartpunt na. Andere behouden integraal hun zomerkleur, of krijgen een gevlekte pels, en weerspiegelen daarmee de geografische ligging van Vlaanderen, waar winters met langdurige sneeuwlandschappen geen regel zijn. Net als de wezel gaat ook een jagende hermelijn regelmatig 'kegelen': rechtop staan op de achterpoten om hun omgeving beter waar te nemen. Meer dan de andere marterachtigen zijn hermelijnen ook overdag actief, wat je kansen verhoogt om er eentje te zien tijdens een wandeling of fietstocht.
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
5
Hermelijnen zijn typische 'randzone-dieren', die vooral landschappen verkiezen waarin een intense afwisseling optreedt in bodemgebruiksvormen (bossen, graslanden, landelijke bebouwing en tuinen, moerasvegetaties,...) en bijhorende lineaire structuren (perceelranden, houtkanten, taluds, beekoevers,...). Bovendien lijken zij een voorkeur te hebben voor wat vochtigere terreinen, en zwemmen ze ook regelmatig.
Bunzing foto: Rollin Verlinde-Vilda
Hermelijnen zijn volledig carnivoor. Hun prooikeuze is een stuk gevarieerder dan die van de wezel en dus minder gericht op woelmuizen. De hoofdmoot van het voedsel bestaat uit kleine zoogdieren en vogels. Het aandeel van deze laatste is ongeveer even groot als dat van zowel muizen en ratten enerzijds als van konijnen en (jonge) hazen anderzijds. Ongewervelden worden veeleer uitzonderlijk gegeten.
De grootste van de kleintjes Met een kop-romplengte van 33-45 cm, een staartlengte van 12-18 cm en een gewicht van 500-1.800 g voor de mannetjes, is de bunzing de grootste van de drie 'kleine marterachtigen'. De vrouwtjes zijn beduidend kleiner (kop-romp-lengte 28-38 cm en staartlengte 10,5-15 cm) en ongeveer half zo zwaar (300-900 g). De vacht is overwegend bruinzwart, met een opvallend grijswit kopmasker, grijswitte oorranden en een geelachtige ondervacht op de flanken. Het kopmasker kan meer of minder uitgesproken of nagenoeg ontbrekend zijn. Analoog geldt dit voor de kin- of keelvlek. Inkruising met ontsnapte of verwilderde fretten leidt echter ook tot meer wit, of zelfs duidelijk afwijkende kleurpatronen (zoals witte tenen). De poten zijn kort; de voortbeweging bestaat uit een snelle ren en de typische 'sprongengalop'. De bunzing is een typische bewoner van het gevarieerde, kleinschalige landschap met een hoge structuurrijkdom. Mannetjes gebruiken daarbij een groter territorium dan vrouwtjes. Onderzoek in de regio Geraardsbergen-Herzele met gezenderde dieren wees op variaties tussen 1 en 3 km². 6
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
Als uitgesproken vleeseter manifesteert de bunzing zich in Vlaanderen als een generalistische predator, die vlot inspeelt op de aanwezigheid van de meest voorkomende voedselbronnen. Zowel met het verloop van de seizoenen als tus-sen de beide geslachten kun je daarbij verschillen waarnemen. Amfibieën, en dan vooral bruine kikker en gewone pad, zijn in het vroege voorjaar een gemakkelijke prooi tijdens hun voortplantingsperiode en worden dan soms massaal buitgemaakt (met aanleg van voorraden). In die periode is dan ook regelmatig het 'sterrenschot' te vinden: de uitgebraakte eierstokken en bijhorende 'dril-in-wording' van opgegeten amfibievrouwtjes. Daarnaast vormen amfibieën het jaar rond een aanzienlijk deel van het menu; via zijn wroetend-zoekende jachtwijze slaagt de bunzing er zelfs in behoorlijke aantallen winterslapende kik-kers en padden uit te graven. Globaal vormen diverse kleinere zoogdieren evenwel de hoofd-moot van het voedsel van de Vlaamse bunzing, waarbij wilde konijnen en diverse ratten- en muizensoorten het meest vertegenwoordigd zijn. Door zijn uitgesproken nachtelijke levenswijze zal je de bunzing zelden of nooit waarnemen, of toch niet in levenden lijve. ‘Ontmoetingen’ met
bunzings gaan meestal over dode dieren, meer bepaald als verkeersslachtoffer. Het Instituut voor Bos en Natuuronderzoek (INBO) doet al vele jaren onderzoek op dode bunzings, die worden ingezameld door vrijwilligers. “Helaas” zijn er de laatste jaren minder dode bunzings te vinden, wat erop wijst dat de populatie in zijn geheel afneemt. De oorzaken daarvan zijn divers. Zoals alle marterachtigen lijdt de bunzing onder de uitkleding van ons landschap: minder ruigtes, kleine landschapselementen, overhoekjes, enz. Onderzoek van die doodgereden bunzings vond bovendien bij een meerderheid van hen sporen van rattengif. Een toppredator hoopt de sporen van gif via de prooidieren op, met eventueel noodlottige gevolgen…
Wat kan jij doen om hen te helpen? Laat wat wildernis toe in je tuin: een takkenbos of steenhoop, in combinatie met een ruig hoekje, kunnen ze zeker interessant vinden. Vermijd het gebruik van muizen- en rattengif: de beste preventie tegen deze dieren is om kippenvoer goed af te sluiten, geen afval te laten rondslingeren in een berghok of in de tuin, enzovoort. Bovendien: het zijn net marters die niets liever doen dan jagen op muizen en ratten! Heb je het geluk om één van die dieren te zien, ook al is het als verkeersslachtoffer? Geef het in via waarnemingen.be, want meten is weten!
We kunnen jammer genoeg niet anders dan concluderen dat onze kleine marterachtigen het niet goed doen, en de trend veeleer dalend is.
Bron: Natuurpunt Studie, JNM-Zoogdierenwerkgroep, Zoogdiervereniging en INBO.
Dries Mertens Rechtzetting – In de vorige Dendriet sloop een foutje in het artikel ‘Haaltert en Aalst vieren 20 jaar Natuurpunt’. Per abuis stond, naast Kris Baetens en Bob Lambrechts, de naam van Jo Wittevrongel als co-auteur onder het artikel. Dat moest Jo Fonck zijn. Onze excuses daarvoor.
Dé speciaalzaak voor al uw optische instrumenten Bestel via onze WEBSHOP! www.natuurkijkers.be Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be
Met gratis verzending.
Verrekijkers, telescopen, sterrenkijkers, microscopen, loupes, ... Demonstraties op aanvraag
Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
7
Bescherm de natuur, hond aan de leiband Je hond is meer dan welkom in onze natuurgebieden, maar wel aan de leiband. Vooral in deze periode is de natuur het meest kwetsbaar. Een loslopende hond kan het prille leven in de natuur ernstig verstoren, ook al is het ‘een brave’ en gebeurt het vaak onbedoeld.
In de lente en de zomer is de natuur één fraai tafereel. Planten komen massaal in bloei. Jonge vogels breken uit het ei. Reetjes kruipen uit de buik. Voor de ouderdieren is het alle hens aan dek. Zij gaan naarstig op zoek naar voedsel en doen er alles aan om zichzelf en hun kroost te beschermen. Want ze hebben best wat gevaren te trotseren: roofdieren, auto’s, jagers,... Maar soms komt het gevaar ook uit onverwachte hoek, van een trouwe viervoeter. Een loslopende hond kan de natuur ernstig verstoren, soms met dramatische gevolgen. Daarom vragen we om je hond altijd aan de leiband te houden in onze natuurgebieden. Hoezo? Is dat dan echt nodig? Toch wel. We zetten vijf redenen op een rijtje. 8
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
1. Honden gaan hun jachtinstinct achterna Het klinkt misschien gek, maar dieren in de natuur zien je hond als een roofdier, net als zijn verre voorouder, de wolf. Een konijn, haas of ree schrikt en slaat op de vlucht. Daarop gaat een hond vaak vol in de achtervolging. Je hond mag nog zo braaf of rustig zijn, maar als zijn jachtinstinct eenmaal is geactiveerd, is hij vaak moeilijk te stoppen. Zo kan hij andere dieren ernstig schrik aanjagen, verwonden en zelfs doden. Schaapsherder Ward, die zijn schapen laat grazen in de natuurgebieden in Aalst, trof enkele jaren geleden een drama aan in zijn kudde. Twee loslopende honden gingen drachtige schapen te lijf. Verschillende schapen stierven ter
plekke, andere later. Ook heel wat lammetjes werden dood geboren door zwangerschapsvergiftiging. Ook onrechtstreeks is er gevaar, want als dieren moeten vluchten, hebben ze geen oog voor menselijke obstakels zoals auto’s en prikkeldraad. Ook voor je hond zelf vormen die trouwens een gevaar. Bovendien bestaat de kans dat dieren wegvluchten uit een natuurgebied wanneer ze keer op keer worden opgeschrikt. 2. Spelen en snuffelen doen meer kwaad dan je denkt “Mijn hond is gewoon nieuwsgierig en wil spelen.” Het lijkt onschuldig, maar jammer genoeg kan gewoon snuffelen of aanraken al ernstige gevolgen hebben. Wanneer je hond nog maar zijn geur achterlaat bij een reekalfje, is de kans groot dat moeder ree haar jong zal verstoten en dat het reetje sterft. Alleen al de geur van hondenpis bezorgt dieren vaak stress. Ook in al zijn enthousiasme kan een hond schade aanbrengen. In Herzele lieten verschillende baasjes hun hond rondstuiven in zones waar kieviten aan het broeden waren op de grond. Het scheelde geen haar of de kwetsbare vogels raakten vertrappeld. 3. Veel mensen zijn bang van honden Niet iedereen is even dol op honden. Veel mensen zijn er zelfs bang van, zeker kinderen. Door je hond aan de leiband te houden, houd je ook rekening met hen.
4. Ook je hond zelf loopt risico We hadden het al over obstakels als prikkeldraad en verkeer wanneer je hond achter een wild dier aanzit. Maar je hond loopt nog andere risico’s. Sommige dieren kunnen evengoed uithalen wanneer ze zich bedreigd voelen of hun kroost bedreigd wordt. Je hond kan ook met andere honden in de clinch raken. En bovendien zijn loslopende honden die lustig de natuur in trekken, vatbaarder voor ziekten en onaangename beestjes zoals teken. 5. Het is wettelijk verplicht Last but not least: het is wettelijk verplicht om je hond aan de leiband te houden in natuurgebieden en bij uitbreiding overal op het openbaar domein. In verschillende natuurgebieden doen veldwachters regelmatig hun ronde om te controleren of alles in orde is. Ook andere vrijwilligers houden een oogje in het zeil. In de eerste plaats zullen ze je vriendelijk begroeten en je uitleggen wat de regels zijn. Want uiteraard begrijpen we dat niet iedereen meteen beseft dat het verboden is om je hond los te laten lopen of wat de gevolgen kunnen zijn als je dat wel doet. Toch kunnen onze veldwachters ook boetes uitschrijven wanneer iemand echt van kwade wil is.
Vrijheid Heeft je hond dan geen recht op vrijheid? Verdient hij het niet om rond te crossen? Zeker wel! We begrijpen dat je het beste wilt voor je hond en dat hij zich moet kunnen uitleven. Maar liever niet in de natuur, want daar komt de vrijheid van je hond in conflict met de vrijheid van wilde dieren. En de vrijwilligers van Natuurpunt Denderstreek willen uiteraard ook het beste voor de natuur, voor onze prachtige reetjes, hazen en eekhoorntjes, struinend door de velden en bossen. En voor de vogels die ritselen ide struiken. Zij zijn er thuis en kunnen nergens anders heen. Bedankt voor je begrip, en geniet van de natuur!
Reekalfjes liggen onbeschut in het gras en zijn uiterst kwetsbaar foto: Rollin Verlinde-Vilda
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
9
Hondenlosloopweides in je buurt Waar kan je hond dan wel loslopen? Niet iedereen heeft een eigen tuin of een die groot genoeg is voor een hond. Daarom kun je op verschillende plaatsen in de Denderstreek terecht op een hondenlosloopweide. Daar kun je je hond met een gerust gemoed laten rondstuiven.
Wat dan met herdershonden? Herdershonden zijn de enige match tussen natuurbeheer en loslopende honden. Ook in verschillende natuurgebieden in de Denderstreek, zoals in Aalst, Everbeek en Ninove, drijven ze schapen bijeen. Schapen worden hier en daar ingezet in natuurgebieden om de vegetatie te beheren. De inzet van honden gebeurt daar met uitdrukkelijke toestemming en op duidelijk afgebakende momenten en zones. De herdershonden zijn goed afgericht en krijgen uiteraard geen vrij spel. Han Lagring
Sights Of Nature Natuurpunt Optiekshop Vlamingveld 89 8490 Jabbeke 050 31 50 01 www.deputter.be
Herdershond Polly in actie in Everbeek foto: Luis De Boeck - @llongoneto
LYNX HD+
GRENSVERLEGGEND
OFFICIEEL PARTNER Koop uw instrument met ledenkorting bij Sights Of Nature , officeel partner en steun zo Natuurpunt
VERREKIJKERS | TELESCOPEN | MICROSCOPEN | ACCESSOIRES
10
I
Adv_Dendriet2020.indd 1 juli augustus
dendriet
I september 2021
www.kite-optics.be 22/10/2019 15:25:04
Driedubbel ooievaarsnieuws! Het gaat de ooievaars in de Denderstreek duidelijk voor de wind. Het wel en wee van de ooievaars in de Boelaremeersen in Schendelbeke kun je al langer volgen. Maar het lijkt erop dat deze kleppers hun lokale faam zullen moeten delen met andere soortgenoten uit Idegem, Mespelare en wie weet Haaltert.
Gezinsuitbreiding in de Boelaremeersen
Sinds eind april heeft het ooievaarskoppel uit de Boelaremeersen in Schendelbeke (Geraardsbergen) opnieuw drie jongen. Dat zijn al het elfde, twaalfde en dertiende jong die daar sinds 2016 geboren worden. Maar er is meer! Enkele kilometers stroomafwaarts in Idegem is een jonge ooievaar met een gele ring (geboren in Plankendael in 2019) begonnen met een nest te bouwen. Een broedsel zal er dit jaar niet van komen, maar aangezien ooievaars nesttrouw zijn, is de kans groot dat hij volgend jaar terugkomt en we dus mogen hopen op een tweede broedgeval.
Ooievaar broedt voor het eerst in Beneden-Dender
In de meersen tussen Aalst en Dendermonde vertoeft al van in 2008 een paartje ooievaars. Ze krijgen er slachtafval en keukenrestjes van enkele buurtbewoners. Dat makkelijk te verkrijgen kostje trekt ook andere soortgenoten aan. Dit jaar heeft een jong koppeltje zich gesetteld in een oud reigersnest in de kolonie in Mespelare. We hopen binnenkort de jongen te kunnen tellen. Als het goed afloopt tenminste, want het nest hangt in een dode spar waarvan we hopen dat de takken het nog even volhouden. 3 ooievaarsjongen in de Boelaremeersen - foto: Sven Scraeyen
Natuurpunt bespreekt met de eigenaar een eventuele preventieve kap van dode bomen. De stad sloot uit voorzorg de nabijgelegen buurtweg tijdelijk af zodat de ooievaars ongestoord hun kroost kunnen grootbrengen. Samen met de stadsdiensten overweegt Natuurpunt om er enkele nestpalen te plaatsten, want het natuurlandschap Beneden-Dender kan naast een kolonie met 25 paren blauwe reigers gerust ook enkele koppels ooievaars herbergen en van voedsel voorzien.
Geklepper in Den Dotter
Ook in Haaltert werden ooievaars gesignaleerd. Ze vlogen over Den Biest, met hun opvallende zwarte slagpennen en rode lange poten. Prachtig om te zien. Ze klapwiekten sierlijk verder, op zoek naar een geschikte broedplaats. Hopelijk nestelt zich volgend jaar een broedpaar in Den Dotter, want Natuurpunt Haaltert gaat er een ooievaarspaal plaatsen. Zo een nestplatform zal de vogel helpen om ook de bossen in Haaltert te koloniseren, een geschikt gebied voor deze vogels. Ooievaars zijn zwijgzaam, maar de partners begroeten elkaar met luid geklepper. Spits dus binnenkort je oren voor een nieuw geluid in Den Dotter. Johnny Cornelis, Daan Stemgée en Renilde Gees Het ooievaarspaartje in Beneden-Dender - foto: Daan Stemgée
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
11
HEAR WHAT MATTERS TO YOU.
‘T OORHUIS AALST
Keizersplein 38 bus 1 - 053 62 90 00
HOORCENTRUM AFFLIGEM
• Moeiteloos horen, aangepast aan uw beweging.
Brusselbaan 94 - 0498 74 22 02
• Stream muziek, TV en telefoongesprekken via Bluetooth.
FIT&WELL2DAY AALST
Geraardsbergsestr 69 - 0472 64 22 37
• Wees de hele dag actief dankzij de lange batterijduur (herlaadbaar).
AALSTERS HOORCENTRUM Hogeweg 78 - 053 21 20 22
Graag een vrijblijvende hoortest? Maak uw afspraak in één van onze hoorcentra. Introducing Signia Xperience
GRATIS ADVIES: 0800 90 155 | WWW.VERANNEMAN-AUDIO.BE | WWW.OORHUIS.BE H O O R T O E S T E L L E N
|
G E H O O R B E S C H E R M I N G
|
H U L P M I D D E L E N
Hier jouw H E A R W H AT M AT TE R S TO YOU. advertentie?
Don’t miss out on important sounds. Existing hearing aids are limited to either focus on what is directly in front of you or your general surroundings. This can leave you missing out on sounds.
Signia Xperience is the first hearing aid platform that doesn’t make that compromise. You can hear sounds and speech from any direction, in any situation at the same time. As the world’s first, it takes your motion into account to easily follow conversations even while active.
Enjoy Enjoy conversations conversations from from multiple multiple directions, directions, even even in in noise. noise. Benefit from from effortless effortless hearing, hearing, adapted adapted to to your your movement. movement. Benefit Stream Stream your your favourite favourite music, music, TV TV and and phone phone calls calls via via Bluetooth. Bluetooth. Be active active all all day day and and utilize utilize long-lasting long-lasting rechargeable rechargeable batteries. batteries. Be
Call us today and schedule your trial! XXXX XXXXXX
Signia Pure Pure Charge&Go Charge&Go X X Signia
45612.indd 1 1 45612.indd
12
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
Street Street Address, Address, City, City, State, State, ZIP ZIP XXX-XXX-XXXX XXX-XXX-XXXX email@email.com email@email.com 111.website.com 111.website.com
Contacteer
ilona_blondeel@hotmail.com
24.09.19 14:14 14:14 24.09.19
DENDERKALENDER
Tenzij anders vermeld, zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis en betalen niet-leden €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).
1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids
Alle vermelde activiteiten zijn afhankelijk van de covid-situatie. Neem best vooraf contact met de organisator. Vooraf aanmelden is verplicht via e-mail aan de contactpersoon. Ook al vinden de activiteiten plaats in de open natuur, voorzie je van een mondmasker.
Z ondag 11
juli
Dagvlinders in het Raspaillebos A fdeling B oven -D ender
1 14:00 - 17:00 6 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge 4 Tijdens de Grote Vlindertelling van Natuurpunt laten we je kennis maken met de dagvlinders die je ook in je tuin kan zien: verschillende soorten witjes, blauwtjes, vossen, zandoogjes en dikkopjes. Met een beetje geluk kunnen we ook enkele zeldzamere soorten zoals keizersmantel, kleine ijsvogelvlinder of grote weerschijnvlinder spotten. 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
Z ondag 11
W oensdag 14
Big jump Ninove A fdeling N inove
1 15:00 - 16:00 4 Big Jump is al jaren een traditie in Ninove. Na een jaar pauze wegens Covid-19 springen we nu opnieuw om helder oppervlaktewater en duurzaam watergebruik onder de aandacht te brengen. Om geen grote groep mensen te laten samenkomen, wordt de exacte locatie enkel meegedeeld aan de mensen die zich inschrijven. 7 Kostprijs: gratis.
W oensdag 28
juli
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 18:30 - 22:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 24 Erpe-Mere – Aaigem – Haaltert / Gotegemmolen. 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 p.tolleneer@scarlet.be Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 5 Laarzen/flora/vergrootglas
juli
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 18:30 - 22:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 21 Erpe-Mere – Bambrugge – Burst / Heetsvelde 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 p.tolleneer@scarlet.be Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 5 Laarzen/flora/vergrootglas
Z ondag 18 juli
5 Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar
Max. 50 personen. Afhankelijk van coronamaatregelen is vooraf inschrijven noodzakelijk! Dit kan via natuurpuntninove@hotmail.com of via de website van Natuurpunt 2 Katrien Lambrecht - 0498 69 97 89
W oensdag 4
augustus
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 18:30 - 22:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 22 Erpe-Mere / Blauwbos. 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 p.tolleneer@scarlet.be Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 5 Laarzen/flora/vergrootglas
juli
Kruidenwandeling A fdeling E rpe -M ere
1 14:30 - 17:0 6 Hoeve Van Den Bossche, Aaigemdries 11, Erpe-Mere 4 Steeds vaker gaan mensen op zoek naar de aloude kennis over kruiden. Hoe kunnen ze onze gezondheid gunstig beïnvloeden? Op welke manieren kunnen we ze gebruiken, culinair of medicinaal? 2 Inschrijven verplicht via natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 10 79 54
Z ondag 8
augustus
Ringen van trekvogels op het RWZI in Teralfene A fdeling D enderleeuw
1 7:00 - 10:00 6 Rozenlaan, Teralfene, voor spoorwegbrug 4 Ringen van trekvogels. 3 Ringers: Joost Mertens en Wim D’Haeseleer
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
13
1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids
2 Joost Mertens – 0497 48 65 20 5 Stevig schoeisel of na regenval laarzen, verrekijker
Z ondag 8
augustus
Spot de boomvalk A fdeling E rpe -M ere
1 14:30 - 17:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 Zomerwandeling in de Honegem met speurtocht naar de boomvalk. 7 Inschrijven verplicht via natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 10 79 54 5 Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar
Z ondag 15
augustus
Wandeling Beverbeekvallei Aspelare A fdeling N inove
1 13:30 - 17:30 6 Pastorij Sint-Antelinks, Ransbeekstraat 1, 9550 Sint-Antelinks (Herzele) 4 De Beverbeekvallei in Aspelare grenst aan de Vlaamse Ardennen en dat is al goed zichtbaar in het reliëf. We maken een wandeling door het rustige en prachtig glooiende landschap, waar Natuurpunt Ninove een mooi project aan het uitbouwen is. 7 Afhankelijk van coronamaatregelen is vooraf inschrijven noodzakelijk! Dit kan via natuurpuntninove@hotmail.com of via de website van Natuurpunt 2 Frederik De Coster 0486 57 04 53
14
dendriet
I
I
Z ondag 22
augustus
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 8:30 - 12:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 42 Erpe-Mere – Aaigem – Haaltert / Molenbeek. 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 p.tolleneer@scarlet.be Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 5 Laarzen/flora/vergrootglas
V rijdag 27
augustus
Nacht van de Vleermuis
4 Vleermuizenkenner Joachim De Maeseneer geeft eerst een korte inleiding over deze mysterieuze, maar bijzonder nuttige diertjes. Nadien bezoeken we de ijskelder in het Abdijpark, die is ingericht als overwinteringsplaats voor vleermuizen, en gaan we op stap met een batdetector in het park en langs de Dender. Organisatie in samenwerking met de stad Geraardsbergen 7 Vooraf inschrijven via een seintje aan Willem 2 Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be
A fdeling N inove
1 21:00 - 23:00 6 Zwarte Fles, Schuitstraat 16, 9401 Pollare 4 Wandeling met aandacht voor vleermuizen en nachtvlinders. We starten met een korte inleiding en gaan nadien onder leiding van Joachim op stap met een batdetector. Tussendoor stoppen we aan de nachtvlinderval waar Wouter ons laat kennis maken met de verbazingwekkende soortenrijkdom. 7 Afhankelijk van coronamaatregelen is vooraf inschrijven noodzakelijk! Dit kan via natuurpuntninove@hotmail.com of via de website www.natuurpunt.be/ninove 2 Joachim De Maeseneer 0499 80 89 05
Z aterdag 28
augustus
Nacht van de Vleermuis A fdeling B oven -D ender
1 19.30 - 22.00 6 ’t Groen Kruiske, Denderstraat 13, Geraardsbergen
juli augustus september 2021
Z aterdag 4
september
Vleermuizenwandeling A fdeling H erzele
1 20:30 - 22:30 6 Kerk Herzele, Kerkstraat, 9550 Herzele 4 We leren alles over het verborgen leven van vleermuizen en gaan met onze gids Frederik en een batdetector op zoek naar deze vliegende zoogdieren. 7 Max. 25 deelnemers. Inschrijving verplicht via www.natuurpuntherzele.be 2 Frederik Dierickx - 0473 48 34 74
Z ondag 5
september
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 8:30 - 12:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 44 Haaltert – Heldergem / Heldergem. 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen/flora/vergrootglas
Uitneembare wandelkaart
Het Duivenbos foto: Han Lagring
Op ontdekking in het Duivenbos Het Duivenbos is het oudste en waardevolste natuurgebied in Herzele. Mogelijk is zijn naam een verbastering van Duivelsbos. Nochtans was het gebied vroeger belangrijk voor de dorpsgemeenschap van Sint-Antelinks. In tijden van oorlog diende het bos als schuilplaats. Maar men ging er ook hout halen en deed er aan kleinschalige landbouw. Flarden van vroegere activiteiten in en rond het natuurgebied zijn nog steeds te zien: holle wegen, bermen, houtkanten, heggen en hagen, poelen, sloten, hellingen (taluds) en graften. Uitbundige bloeiers
Kansen voor de kamsalamander
Het Duivenbos is iets groter dan 10 hectare en ligt op grondgebied van de deelgemeenten Sint-LievensEsse en Sint-Antelinks, in het zuiden van Herzele. De kern van het gebied bestaat uit vochtig bronbos van waaruit de Ransbeek ontspringt en is bijna volledig eigendom van Natuurpunt. Typische voorjaarsflora is in de kern uitbundig aanwezig. Vanaf eind maart bloeit hier slanke sleutelbloem, bosanemoon, bosbingelkruid, maarts- en bosviooltje, muskuskruid en nog veel meer. Er zijn ook een aantal zeldzame soorten te vinden zoals verspreidbladig goudveil, eenbes en paarse schubwortel. Vanaf eind april word je overweldigd door de massale bloei van daslook en in de zomer nemen soorten zoals grote paardenstaart en groot heksenkruid het over. In de herfst kan je dan weer een heleboel paddenstoelen bewonderen. Wat dieren betreft broeden er enkele leuke vogelsoorten zoals havik en kleine bonte specht. In het voorjaar kan je er fitis, tuinfluiter en koekoek horen zingen. Eekhoorns, vossen en hazen zijn het jaar rond aanwezig.
Rondom de boskern liggen graslanden, struwelen en open stukken die sterk verruigen. Door de hoge stikstofdepositie in Vlaanderen rukken de laatste jaren de bramen op in deze zones. Met zes ezels, bosmaaiers en zeisen gaan we ze zoveel als mogelijk te lijf. We trachten de open stukken vrij te houden om extra variatie in het gebied te brengen. Extensieve begrazing is de voornaamste beheervorm hier. Momenteel hebben we heel wat halfopen percelen verbonden door houtkanten. Dankzij dit mozaïeklandschap bieden we kansen aan eikelmuizen, sleedoornpage en kamsalamander. Voor deze laatste soort werden verschillende poelen aangelegd die met succes de diversiteit aan onder meer amfibieën deden toenemen. Tijdens een inventarisatie in onze grootste poel in 2019 werden alle inheemse watersalamandersoorten teruggevonden. Verder ligt in het gebied ook een weide van ongeveer een hectare groot. Deze grote open structuur omringd door bos wordt beheerd als hooiweide. We streven ernaar om tweemaal per jaar machinaal te maaien met afvoer van maaisel. Regelmatig gaan we her en der ook met de zeis maaien om extra variatie in het grasland te brengen ten voordele van onder meer insecten en kleine zoogdieren.
Zelf op verkenning? Het Duivenbos is het hele jaar vrij toegankelijk op de wandelpaden. Je kunt kiezen tussen een wandellus van 3,3 of 5 kilometer. Startpunt: kerk Sint-Antelinks, Huigeveldstraat 1, 9550 Sint-Antelinks. Laarzen of stevig schoeisel zijn aangeraden bij regenweer. Honden zijn welkom, maar aan de leiband. Ward De Groote Het Duivenbos wordt beheerd door Natuurpunt Herzele: www.natuurpuntherzele.be – info@natuurpuntherzele.be Kamsalamander - foto: Rollin Verlinde-Vilda
18
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids
Z aterdag 11
september
Zwerfvuil opruimen in de Wellemeersen A fdeling D enderleeuw
1 09:00 - 12:00 6 Einde Zavelputstraat, Denderleeuw 4 Wij ruimen het zwerfvuil op langs de wandelpaden 2 Dirk Van Der Weeën 0495 66 98 05 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Handschoenen, laarzen of stevige wandelschoenen
Z ondag 12
september
Open monumentendag A fdeling E rpe -M ere
1 Vrij starten tussen 13 en 15 uur 6 Gillekeshof, Honegemstraat 81, Erpe 4 Vrije wandeling door het gebied. Op bepaalde plaatsen geven de gidsen je uitleg over de natuur dicht bij huis 7 Inschrijven verplicht via natuurpunt.erpemere@gmail.com of 0487 10 79 54 5 Mondmasker verplicht vanaf 12 jaar
Z ondag 12
september
De bijzondere flora van de Oudenberg A fdeling B oven -D ender
1 14:00 - 17:00 6 Parking Oudenberg, Driepikkel, Geraardsbergen 4 De Oudenberg is vooral bekend als de top van de Muur van Geraardsbergen. Maar wist je dat het ook een van de meest waardevolle graslanden uit de streek is? Je vindt er bijzonde-
re soorten als havikskruid, muizenoortje, knoopkruid en blauwe knoop, die half september volop in bloei staat. Ontdek het hoe en waarom tijdens deze excursie. 2 Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be
Z ondag 19
aankomst tot 18 uur 6 De Doos, provinciaal domein De Gavers, Onkerzelestraat 280, Geraardsbergen 4 Kies zelf je afstand tussen 7 en 32 km en wandel op eigen tempo langs het bewegwijzerd parcours doorheen o.m. Gemene Meers, Raspaillebos, Kluysbos en Markvallei. De opbrengst van de drank- en eetstands langs het parcours wordt aan Natuurpunt geschonken. 2 www.padstappers.be
september
Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium
1 8:30 - 12:00 6 Afspraakplaats via e-mail 4 Inventarisatie Km Hok E3 16 41 Erpe-Mere – Aaigem – Haaltert / Aaigem dries 7 Vooraf inschrijven verplicht 2 p.tolleneer@scarlet.be Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 5 Laarzen/flora/vergrootglas
Z ondag 19
NATUURBEHEER T ijdens
W eek
Liedekerkse natuurgebieden A fdeling A ffligem -L iedekerke
september
World Clean Up day
1 08:30 - 13:00 6 Week voordien via mail. 7 In deze coronatijden proberen we toch onze natuurbeheerwerken rond te krijgen. We werken in kleine groepjes. Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak meegedeeld 2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be
A fdeling E rpe -M ere
1 10:00 - 12:30 6 Kerk Aaigemdorp, Aaigem 4 Op 19 september ruimen we zwerfvuil in de Ratmolen tijdens de World Clean Up Day. Kom je ook meehelpen? Draag stevig schoeisel (dat vuil mag worden) en een fluohesje. Wij zorgen voor het overige materiaal (afvalzakken, handschoenen en grijpers).
Z ondag 26
de
O p Z ondag
september
Liedekerkse natuurgebieden
Natuurreservatentocht van De Padstappers
A fdeling A ffligem -L iedekerke
A fdeling B oven -D ender
1 08:30 - 13:00 6 Eenmaal per maand werken we
1 Vrije start van 7 tot 15 uur,
I
I
juli augustus september 2021
dendriet 19
1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon 5 meebrengen n 3 gids
samen in een ongedwongen sfeer en met respect voor de coronamaatregelen. Wie later wil starten (het is tenslotte zondagmorgen) of vroeger wil vertrekken, is zeker welkom. 2 Marc Michiels – 0496 33 45 51 marcusmichiels@telenet.be 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak meegedeeld
O p V rijdag
Kluizenbos A alst
A fdelingen en A ffligem -L iedekerke
1 9:00 - 12:00 6 Kluiskapel, aan de ingang van het Kluizenbos 4 Wekelijks natuurbeheer in het Kluizenbos met o.a. het bestrijden van de reuzenberenklauw en andere invasieve planten 2 Wim Van Grieken - 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via mail worden datum en plaats van afspraak opgegeven.
O p Z aterdag
Kluizenbos A alst
en
A fdelingen A ffligem -L iedekerke
1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel aan de ingang van het Kluizenbos 4 Eénmaal per maand is er natuurbeheer in het Kluizenbos.
20
dendriet
I
I
2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be 7 Geef je naam en e-mail door, dan word je telkens uitgenodigd voor het volgend natuurbeheer. Via de uitnodigingsmail worden datum en plaats van afspraak meegedeeld
Elke derde zaterdag van de maand
Honegem A fdeling E rpe -M ere 1 Afspraakplaats en werkverdeling worden meegedeeld via e-mail 4 De bedoeling is om in een onge-
dwongen sfeer van de natuur en de vriendschap te genieten. Kom je wat later of moet je vroeger vertrekken, geen enkel probleem! Wil je aan de lijst worden toegevoegd, geef je naam en e-mail door, dan krijg je standaard de uitnodigingen toegestuurd. 2 Robrecht De Wolf – 0472 70 40 26 robrechtdewolf@hotmail.com
Zaterdag 17 juli
Werkvoormiddag in één van de reservaten A fdeling B oven -D ender
1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer, enz. Wat we gaan doen en waar, wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief. 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
juli augustus september 2021
Z aterdag 21
augustus
Werkvoormiddag in één van de reservaten A fdeling B oven -D ender
1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer, enz. Wat we gaan doen en waar, wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief. 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
Z aterdag 18
september
Werkvoormiddag in één van de reservaten A fdeling B oven -D ender
1 9:00 - 12:30 6 Nog af te spreken 4 In een natuurreservaat is altijd wel wat werk op te knappen: vernieuwen van afsluitingen, onderhoud van wandelpaden, hakhoutbeheer, enz. Wat we gaan doen en waar wordt telkens aangekondigd in de maandelijkse nieuwsbrief. 2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
Meewerken aan een businessmodel voor nestkastjes? Als terrein beherende en terrein verwervende organisatie zijn Natuurpuntafdelingen steeds op zoek naar inkomsten. Sponsoring, giften, benefieten enzovoort spijzen de lokale kassen zodat werken aan meer en betere natuur mogelijk blijft. Bij uitzondering dient zo’n inkomstenbron zich spontaan aan. Het idee
Doe mee
Paul De Wilde is recent gepensioneerd en wil zich
De productie is gestart. De eerste nestkastjes zijn bin-
inzetten voor Natuurpunt. Heel zijn loopbaan is hij
nenkort te verkrijgen. Maar we zijn op zoek naar de
– zijn eigen woorden – maniakaal blijven zoeken om
samenstelling van een teampje dat zich mee achter
op een zo efficiënt mogelijke, economische maar ook
het idee en de uitvoering ervan wil zetten. Er valt heel
ecologische manier te produceren.
wat te doen! Namelijk:
In ‘Het Padstapperke’ las Paul dat de Padstappers
u Wie kan gratis of goedkoop aan (overschotten van)
meer dan 1000 euro hebben gedoneerd om een aan-
latten hardhout (eik of dergelijke) geraken? Ook
koop van Natuurpunt Boven-Dender te steunen.
stammen zachthout in allerlei diameters om gaat-
Hij vond dit een prachtig initiatief omdat hij zowel Natuurpunt als de gerenommeerde wandelclub een warm hart toedraagt. Een eenmalige verkoopactie van zijn eigenhandig gemaakte producten bracht al meer op dan het genoemde gedoneerde bedrag. Dus nam Paul contact op met Natuurpunt Ninove én de Padstappers om na te gaan of er een businessmodel schuilt in het maken van nestkasten en dergelijke en het verkopen ervan op evenementen zoals die van de Padstappers. Paul denkt al aan verschillende producten zoals nestkastjes, bijenhotels en bierplankjes. We starten met de eerste twee omdat dit het dichtst bij de kern van onze vereniging ligt. Bierplankjes en andere ideeën volgen misschien later nog als het model goed werkt.
jes in te boren voor solitaire bijtjes zijn welkom. Wie raakt er aan grotere hoeveelheden bamboe of andere holle stengels van diverse diameters? Alle ideeën om de productie zo degelijk en goedkoop mogelijk te maken zijn welkom. u Wie heeft het verkopen of de sociale vaardigheden in zich en wil zich engageren om in een klein team een paar keer per jaar een verkoopsstandje te bemannen op wandelingen, evenementen, handcraftmarktjes of kerstmarkten? u Welke handige Harry’s willen meewerken aan de productie van nestkastjes en bijenhotels? u Wie heeft machines of mogelijkheden? Paul denkt dan bv. aan een schaafmachine, bovenfrees, afkortmachine en kolomboor.
Paul mikt op honderden bijenhotels en nestkasten en
Wil je helpen? Neem contact met Erna:
bij dat businessmodel horen een aantal oproepen.
erna.lauwaet@gmail.com of 0486 29 80 72.
Paul De Wilde en zijn creaties
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
21
Seizoensweetjes uit de Denderstreek Help! Een nieuwkomer in de tuin Ik zag haar eerst op de spoorberm staan, maar nu staat ze ook in mijn tuin te pronken: de stalkaars (Verbascum densiflorum). Waar komt ze vandaan? Bloemzaden nemen ook wel eens de vervoermiddelen die wij, mensen, gebruiken. De trein bijvoorbeeld is altijd al een beetje reizen geweest, ook voor bloemzaad dus. De stalkaars en haar neven en nichten zijn afkomstig uit Zuidwest-Azië, Marokko en Zuid-, Middenen Oost-Europa. In Nederland blijkt ze al goed ingeburgerd, maar in ons land staat ze nog altijd beschreven als zeldzaam tot heel zeldzaam. Maar dat zou vlug kunnen veranderen, wetend dat ze ongeveer 60.000 zaden per plant en 300 per bloem produceert. De gele bloempjes wentelen in een spiraal naar boven en telkens weer ontluiken er nieuwe, van juni tot september. Als vertegenwoordiger van de helmkruidfamilie heeft ze zich hier nuttig gemaakt. Medicinaal gebruikt men haar bloemen in hoestsiroop.
Willy Beeckman
Speelplaneetbos Ouders en leerkrachten van Freinetschool De Speelplaneet in Gijzegem gingen onlangs aan de slag om de boerderij, de moestuin, het bos en het natuurgebied van de school weer helemaal in orde te zetten. Dit jaar kregen ze hulp van Natuurpunt Aalst. Met enkele kleine ingrepen – het planten van bodembedekkers en tweeënveertig struiken – werd het Speelplaneetbos weer een echt bos waar de kinderen kunnen ravotten, maar waar ook voldoende aandacht is voor fauna en flora. Ook de aanleg van wilde bloemenweides staat op het programma. Speelplaneetbos - foto: Rosalie De Schrijver
22
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
Magda De Wolf
Brede orchis boomt in Ninove Sinds de eerste waarneming van brede orchis op een hooiland in het natuurgebied Dendervallei Ninove (4 bloeiende exemplaren in 2011) gingen de aantallen er sterk op vooruit. In 2018 resulteerde dit in een telling met 373 bloeiende exemplaren. De voorbije twee jaar ging de soort er plots weer op achteruit (vermoedelijk door de droogte) en vorig jaar werden er slechts de helft bloeiende exemplaren waargenomen. Dit jaar is de trend gelukkig weer positief. Niet alleen werd op 14 april de eerste bloeiende brede orchis in Vlaanderen gefotografeerd, enkele weken later werd er een recordaantal van 378 stuks geteld! Brede orchis - foto: Frederik De Coster
Frederik De Coster
2021 nu al hoogvlieger voor broedende roeken In het voorjaar werd een sterke toename genoteerd van broedende roeken in de regio: in totaal 280 bezette nesten in 17 kolonies, verspreid over 7 gemeenten. De verspreiding is heel lokaal. De meeste broedparen zitten tussen Geraardsbergen en Ninove en in de buurt van Haaltert. De roek werd pas in 2016 voor het eerst als broedvogel genoteerd in de regio, met toen twee kolonies van in totaal 20 koppels.
Wouter Faveyts Roek - foto: Wouter Faveyts
Blauwereigerkolonies weer in kaart gebracht In het voorjaar van 2020 was er door de lockdown voor het eerst in jaren geen volledige telling van blauwereigerkolonies in de Denderstreek. In 2021 kon de draad gelukkig weer worden opgepikt. Er werden in totaal 189 bezette nesten geteld in 10 kolonies. Het totaal aantal van 189 paren is boven het langjarig gemiddelde (171 paren) sinds het jaar 2000. Wouter Faveyts Kolonie van blauwe reigers - foto: Marijn Vandenholen
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
23
De boomvalk: een roofvogel die insecten eet Toen ik de vraag kreeg om een stuk te schrijven over de boomvalk, moest ik niet lang nadenken. Ik ben nogal een nuchtere vogelkijker, die het niet gauw zal hebben over de een of andere ‘favoriete soort’. Maar voor roofvogels heb ik wel een serieus boontje. Enkele van die roofvogels hebben zelfs nog een extra streepje voor, en een daarvan is zeker en vast de boomvalk. Van een waarneming van die vinnige valk word ik altijd blij! Toch is de kans dat je er een spot kleiner dan vroeger, want het lijkt erop dat de boomvalk achteruit gaat, ook in de Denderstreek.
Zomervalk De boomvalk is een echte zomervalk. Van de drie soorten valken die in ons land broeden, is de boomvalk de enige echte zomergast. Slechtvalk en torenvalk zitten hier het hele jaar door, maar de boomvalk gaat overwinteren in Zuidoost-Afrika, tot 8000 kilometer hier vandaan. Vanaf half april komen de boomvalken weer toe in ons land. Dat is vrij vroeg voor een soort die zo diep in Afrika overwintert. Opmerkelijk is dat ze vervolgens nog een hele tijd wachten vooraleer ze beginnen te broeden. De boomvalk gaat
pas als een van de laatste soorten van start met het broedseizoen. Eind mei, begin juni worden de eieren gelegd. Zoals alle valkensoorten, bouwen boomvalken zelf geen nest. Ze broeden in een bestaand nest van een andere vogelsoort, meestal van een zwarte kraai. Doordat ze zo laat broeden, kan dat zelfs een nest zijn waar nog maar pas voordien, eind mei, jonge zwarte kraaien zijn uit gevlogen. Het duurt ongeveer een maand om de eieren uit te broeden. Tegen de tijd dat jonge boomvalken het nest verlaten is het al augustus, op het moment dat het broedseizoen voor de meeste andere vogels al lang
foto: Wesley Poelman
24
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
voorbij is. Oudere boomvalken verlaten onze contreien in de loop van september. Jonge exemplaren blijven vaak nog tot half oktober hangen. Van eind oktober tot begin april is de kans dat je bij ons een boomvalk ziet uitgesloten. Jaarlijks zijn er meldingen van winterse boomvalken, maar het gaat steeds om slecht (of niet) gedocumenteerde waarnemingen of om foto’s die duidelijk een andere valkensoort tonen.
Een insecteneter die ook vogels lust Boomvalken staan vooral bekend als snelle vogeljagers. Van slechtvalken is bekend dat ze in duikvlucht snelheden van ruim 350 km per uur halen (iets wat ze in de natuur overigens maar heel zelden effectief doen, maar dat is een ander verhaal). Toch kan ook een boomvalk er wat van. Zo vallen zelfs pijlsnelle vliegers zoals gierzwaluwen al eens ten prooi aan een boomvalk. Als je de gestroomlijnde bouw van een boomvalk ziet, met zijn lange, sikkelvormige vleugels, kan je al vermoeden dat dit beestje in staat is om hoge snelheden te halen. Minder bekend is dat boomvalken het grootste deel van het jaar eigenlijk insecteneters zijn. Bij ons eten ze bijvoorbeeld veel libellen, maar ook andere, kleinere vliegende insecten zoals vliegende mieren. Op vogels jagen boomvalken vooral in de periode dat ze broeden en er jonge valkjes in het nest gevoed moeten worden. Een vogelprooi is veel groter en voedselrijker dan kleine insecten. Zelfs op een dieet van forse insecten zoals libellen zou een boomvalk er niet in slagen om jongen groot te brengen. Daarvoor hebben ze groot krachtvoer nodig: vogels. Boomvalken jagen vooral op vogelsoorten die in de lucht of in open gebieden leven. De lichaamsbouw van een boomvalk verraadt dat het een vogel is die ruimte nodig heeft om te bewegen. Vergelijk een boomvalk met de bouw van een sperwer, een andere roofvogelsoort die (uitsluitend) op vogels jaagt. Sperwers hebben vrij korte, afgeronde vleugels en een lange staart. Die lichaamsbouw toont aan dat sperwers heel wendbaar zijn, en ook in dichtbegroeid terrein, zoals bos, kunnen jagen. Dat kan een boomvalk niet. De lange, spitse vleugels en de relatief korte staart laten geen korte draaibewegingen toe.
Vogelprooien van boomvalken zijn vooral spreeuwen, zwaluwen, gierzwaluwen, leeuweriken, kwikstaarten en piepers, soorten die leven in open land.
Van stuntelig tot stunts Hoe vinnig ze ook zijn om snelle vogelprooien te verschalken, boomvalken zijn al even behendig in het vangen van vliegende insecten. En ze leren het heel snel. Als ze in augustus het nest verlaten, zijn boomvalken, net zoals alle jonge (roof) vogels, nog onbeholpen en stuntelige vliegers. Ze worden nog enkele weken van voedsel voorzien door de ouders. Maar de jonkies blijven niet bij de pakken zitten, en scherpen hun vliegkunsten steeds meer aan. Libellen zijn daarbij geliefde doelwitten, vooral soorten als paardenbijter en verschillende soorten heidelibellen. Die zijn vaak talrijk in augustus en september. Het is ongelofelijk hoe die stuntelige boomvalkenpubers zich op ongeveer een maand omscholen tot volleerde vliegmachines die met grote behendigheid libellen uit de lucht plukken. Bij bosranden of waterpartijen komen vaak grote aantallen libellen voor, en daar moet je zijn om jagende boomvalken aan het werk te zien. Dat moet je echt eens doen: zoek bij mooi weer in september een libellenrijke plek op (een waterplas met bos of bomen in de buurt), en de kans is groot dat je een of meer jagende boomvalken aan het werk zal zien. Je zal versteld staan van hun capaciteit om van op een paar honderd meter afstand (en dan nog vaak tegen een donkere achtergrond, zoals van bomen) een libel te zien vliegen, er in een rechte lijn naartoe te suizen en ze schijnbaar moeiteloos uit de lucht te plukken! Alsof ze nog extra willen opscheppen over hun meesterlijke vliegkunsten eten ze die libel vervolgens ook nog al vliegend op, letterlijk uit het vuistje. Jonge boomvalken hebben enkele weken om hun jachtkunsten te bekwamen. Dan beginnen ze aan die ongelofelijk lange reis naar het overwinteringsgebied in zuidelijk Afrika. Zonder hun ouders, want die zijn al voor hen weggetrokken. Het trekinstinct dat in hun genen zit, leidt de weg. In Afrika zijn vliegende insecten, zoals termieten, de voedselbron bij uitstek.
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
25
Onderscheid met andere valkensoorten Voor wie veel ervaring heeft met de soort is een boomvalk onmiskenbaar. Zowel lichaamsbouw als vliegwijze zijn typisch, zelfs op grote afstand. Toch ondervinden veel waarnemers wat moeite met de herkenning. Dat is heel begrijpelijk. Oppervlakkig gezien lijken de valkensoorten die hier voorfoto: Wesley Poelman komen goed op elkaar. Kijk eens nauwkeurig in een goede vogelgids naar het onderscheid tussen de verschillende soorten. Een eerste soort die vaak voor verwarring zorgt, is de torenvalk. Torenvalken hebben een typische oranjerode kleur op de bovenzijde, met een donkere vleugelpunt. Ze hebben naar verhouding ook een langere staart en ze vliegen wat meer twijfelend en niet zo krachtig als een boomvalk. Een torenvalk jaagt vaak al ‘biddend’ (ter plekke in de lucht wapperend met zijn vleugels), iets wat een boomvalk nooit doet. De boomvalk wordt ook vaak verwisseld met de slechtvalk. Die laatste is forser, met een dikker lichaam en aan de basis bredere vleugels. Slechtvalken vliegen ook wat stijver dan de soepele, atletische vlucht van boomvalken. Let wel op: bij beide soorten zijn de vrouwtjes groter en forser dan de mannetjes. In de praktijk betekent dit dat het vooral uitkijken is voor het onderscheid tussen mannetjes slechtvalk en vrouwtjes boomvalk. Die overlappen meer met elkaar dan veel vogelkijkers zich realiseren, zowel in bouw als in vliegwijze. Bij winterse waarnemingen van boomvalken zijn wellicht meestal mannetjes slechtvalken in het spel. Het smelleken is nog een klein valkje dat hier (schaars) voorkomt als doortrekker en wintergast, en dat een onervaren waarnemer kan verwarren worden met een boomvalk.
Elders in Europa komen nog een paar andere valkensoorten voor die goed op boomvalk lijken en die voor verwarring kunnen zorgen, zoals roodpootvalk en Eleonora’s valk. Een zeldzame roodpootvalk niet te na gesproken, hoef je je daar bij ons gelukkig niet te veel zorgen over te maken. Nog een goede raad om in het achterhoofd te houden bij twijfelgevallen, is de tijd van het jaar. Vanaf eind oktober tot begin april mag je boomvalk sowieso schrappen als mogelijkheid. En verder geldt steeds hetzelfde devies: héél véél oefenen in het veld is de enige manier om het herkennen van boomvalken en andere roofvogels onder de knie te krijgen. Kijken en blijven kijken!
Hoe doen ze het in de Denderstreek? In België was de boomvalk lange tijd een heel schaarse broedvogel, met tot diep in de 20ste eeuw naar schatting minder dan 100 broedparen. In de laatste decennia van de vorige eeuw nam de populatie flink toe. Rond de eeuwwisseling was er een piek, met ongeveer 600-1000 paren, het merendeel in Vlaanderen. Sindsdien is de situatie waarschijnlijk verslechterd, hoewel niet goed onderzocht. In veel regio’s zijn afnames bekend of worden ze vermoed. In Nederland, waar men de vinger beter aan de pols heeft, is het aantal boomvalkparen de laatste decennia meer dan gehalveerd. Er zijn weinig redenen om aan te nemen dat het in ons land veel beter zou gaan. Voor Vlaanderen zal de nieuwe vogelatlas, waarvoor het veldwerk op dit moment wordt uitgevoerd, wellicht meer klaarheid brengen over de huidige toestand van onze boomvalkenpopulatie. Er is weinig optimisme. Een sterke afname van het aanbod van prooivogels, zeer belangrijk als voedsel voor de jongen in het nest, zou een belangrijke factor kunnen zijn voor de neerwaartse trend. De broedpopulaties van soorten als spreeuw, veldleeuwerik en verschillende soorten zwaluwen zijn de voorbije decennia gedecimeerd. In de Denderstreek is de boomvalk een schaarse broedvogel. Boomvalken staan er om bekend dat ze niet in hoge dichtheden voorkomen, en daardoor is de soort van nature dun gezaaid.
Broedplaatsen in de Denderregio zijn vrijwel steeds populierenrijen of -bosjes in rivier- of beekvalleien. Opmerkelijk is een melding uit 1946, toen in Ninove (exacte locatie onbekend) zowel op 12 mei als op 2 juni een boomvalk werd geschoten. Vooral die laatste datum doet vermoeden dat de soort toen al in de Denderregio als broedvogel voorkwam. Toen werd de Belgische populatie nog op minder dan 100 broedparen geschat. Rond de eeuwwisseling telde de Dendervallei enkele tientallen broedparen van boomvalken, vermoedelijk minstens zo'n 30 à 40. Boomvalk is een soort die lastig te monitoren is, maar er zijn aanwijzingen dat de populatie tegenwoordig veel van haar pluimen heeft verloren. Het is enigszins subjectief, maar alleen al de kans om een boomvalk te zien als je ’s zomers buiten loopt, lijkt alvast duidelijk te zijn afgenomen. Pakweg twintig jaar geleden kon je als vogelkijker in de juiste tijd van het jaar dagelijks boomvalken zien. Die hoogdagen lijken nu voorbij. Een boomvalk is meer een buitenkans geworden. Dat is heel jammer, want het zijn ongelofelijk schitterende vogels: hoe ze eruitzien, hoe ze vliegen en jagen en dan die wetenschap dat ze hun tijd verdelen tussen hier bij ons en beboste savannes in zuidelijk Afrika. In ons platteland, dat door hyperintensief landgebruik heel arm aan biodiversiteit is geworden, is helaas nog maar weinig plaats voor een tafereel waar ik vroeger zo kon van genieten. Een bende van tientallen zwaluwen die kwetterend voedsel zoekt rond enkele boerderijen. Ineens een opvallende, driedelige alarmroep. Boerenzwaluwen hebben zelfs een andere, aparte alarmroep voor boomvalken, waardoor je, met wat ervaring al weet dat ze elkaar waarschuwen voor een boomvalk en niet voor een sperwer. De groep zwaluwen gaat dicht bij elkaar vliegen en dan ineens dat sikkelvormige silhouet dat langs suist. Typisch zwart-wit koppatroon, donkergrijze bovenzijde, rode broek: je hebt net twee seconden tijd gehad om het in je verrekijker op te nemen. Geniet er met volle teugen van als je deze zomer getuige mag zijn van dit tafereel!
Ook jouw waarnemingen zijn belangrijk! In het voorjaar van 2020 is gestart met het veldwerk voor een nieuwe Vlaamse vogelatlas. Gedurende drie jaar zullen vogeltellers heel Vlaanderen op systematische manier onderzoeken op vlak van zowel broedvogels als wintervogels. Vogelwerkgroep Cinerea neemt het veldwerk in de Denderstreek voor zijn rekening. Hoewel het onderzoek in de eerste plaats verloopt volgens een vaste methodiek, kunnen ook losse waarnemingen belangrijke aanvullingen vormen. Iedereen kan dus helpen, ook jij. Dat doe je door zo veel mogelijk vogelwaarnemingen in te voeren in www.waarnemingen.be. Nog meer weten over de vogelatlas? Check www.vogelatlas.be of neem contact op met de regionale atlascoördinator via wouter.faveyts@telenet.be
Speur mee in Honegem Speur op 8 augustus mee met Natuurpunt Erpe-Mere naar de boomvalk in Honegem. Afgelopen jaren werden er telkens gespot in het gebied en vorig jaar was er zelfs een broedgeval met twee jongen die voor een mooi schouwspel zorgden. Hoewel we niet kunnen garanderen dat we ze die dag zullen waarnemen, werd de boomvalk onlangs opnieuw gezien in het natuurgebied. Dus wie weet hebben we geluk. Meer info op p. 14. Boomvalken van Honegem - foto: Marijn Vandenholen
Wouter Faveyts
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
27
SOS kievit: Natuurpunters en boeren zij aan zij De kievit, met zijn prachtige kuif, acrobatische toeren en opvallende roep, is een vogelsoort die vele mensen kan beroeren. Ooit was het een algemene soort van het platteland maar sinds de intensivering van de landbouw krijgt hij rake klappen. Natuurpunters van Herzele en Sint-Lievens-Houtem sloegen de handen in elkaar. Met hulp van enkele landbouwers en een drone proberen ze zo veel mogelijk nesten van kieviten en andere akkervogels te beschermen. En jij kan steunen!
Een akker vol gevaren Volgens de algemene broedvogeltellingen van het INBO nam de kievit in een schrikbarend tempo af (68% verlies over de periode 2007-2020). Daarmee zit de kievit in dezelfde groep stakkers als de veldleeuwerik, de patrijs en de grutto. Niet te verwonderen aangezien zij in Vlaanderen dikwijls blote akkers als broedplaats verkiezen. Dit was vroeger minder het geval. De kievit was tot enkele decennia geleden een echte weidevogel. Het oorspronkelijk typisch weidevogellandschap is intussen sterk versnipperd en gedegradeerd. Plasdras-situaties zijn gedraineerd en door overbemesting is de biodiversiteit sterk afgenomen. Vandaag worden graslanden bovenfoto: Erwin Declercq
28
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
dien zo intensief gemaaid dat grondbroeders er geen kans krijgen. Ten slotte is er ook nog de dreiging van toegenomen (grond)predatoren, waardoor de kievit geleerd heeft deze plaatsen te mijden. De kievit ging op zoek naar alternatieven en vond die noodgedwongen in de akker. Maar ook daar is overleven allesbehalve evident. Wanneer in maart het eerste broedsel gelegd wordt, valt dit vaak samen met de eerste landbouwactiviteiten op het akkerland. Dit heeft als gevolg dat nesten inclusief eieren vernietigd worden door ploegen, mesten, eggen, enzovoort. Onderzoek heeft al aangetoond dat op sommige plaatsen 50 tot 75% van deze eerste nesten verloren gaat door die landbouwactivi-
Vrijwilligers bakenen de nesten af - foto: Erwin Declercq
teiten. Gelukkig is de kievit een volhardend beestje en begint die na vernietiging van zijn nest steevast met een nieuwe poging. Maar ook het tweede broedsel (april-mei) wordt opnieuw bedreigd door onder meer sproeiactiviteiten, voornamelijk op mais en aardappelteelten. Doordat deze gewassen relatief laat in het broedseizoen opkomen zijn dit in mei vaak de enige blote akkers beschikbaar voor de kievit. Een tweede broedsel heeft bovendien van nature al minder slaagkans doordat de adulte vogels al veel energie verspilden en het weer minder gunstig is. De laatste jaren zien we een duidelijke impact van klimaatverandering met hete droge voorjaren en zomers. Deze vaak langdurige droogteperiodes zijn bovendien nefast voor de kuikens, die hierdoor moeilijker voedsel vinden en dus sneller verzwakken.
Natuurpunt in de bres, samen met de boeren Om de kievit te helpen, sloegen enkele enthousiaste Natuurpunters van Herzele en Sint-LievensHoutem een paar jaar geleden de handen in elkaar. Pal op de grens tussen beide gemeenten bevindt zich een koutergebied van ongeveer 100 hectare waar elk jaar een tiental koppels worden gezien. Sinds enkele jaren wordt vanaf februarimaart de kouter geïnspecteerd op nest indicerend gedrag van kievit, zoals paartjes die baltsen, potentiële indringers die verjaagd worden, of vrouwtjes die broeden. Meestal is snel duidelijk
welke akkers ze zullen uitkiezen om te broeden. De nesten vinden vergt wel wat inspanning maar is een spannende bezigheid. Eenmaal de exacte nestlocatie gevonden is, wordt deze gemarkeerd met stokjes twee meter voor en twee meter achter het nest. De vogels ondervinden hier schijnbaar geen last van en ook roofdieren lijken er niet door aangetrokken. Deze twee meter gebruiken we als buffer zodat de landbouwer de nesten goed kan zien vanuit zijn tractor en op tijd kan maneuvreren. Vervolgens wordt de eigenaar, pachter of bewerker van de grond gecontacteerd en wordt gepolst welke de geplande timing van activiteiten is. De samenwerking verloopt (verassend) vlot en er is bij zowel lokale landbouwers als loonwerkers veel bereidheid om nesten te sparen ondanks de extra inspanningen die zij hiervoor moeten doen. Eerst polsen we of werkzaamheden enkele weken kunnen worden uitgesteld. Vaak ligt dat moeilijk omdat de boer afhankelijk is van diverse factoren, vooral het weer. Lukt uitstellen niet, dan proberen we de nesten te beschermen, afhankelijk van de bewerkingen die volgen. Indien er bijvoorbeeld gemest, geploegd, geëgd en ingezaaid wordt, dan volgen deze bewerkingen elkaar heel snel op en is louter nestbescherming onvoldoende. Bij het ploegen moeten de nesten effectief verplaatst worden. Op heden hebben we geluk gehad en zijn de akkers met broedsels altijd gespaard gebleven
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
29
van zeer intensieve bewerkingen. De meeste eerste broedsels lagen op gras- en graanvelden die voor de winter werden ingezaaid. De tweede broedsels lagen dan weer op maisakkers die in april bewerkt en ingezaaid waren. Deze eerste teelten worden enkel nog bemest en gesproeid, maisakkers worden eenmalig gesproeid als de plantjes een tiental centimeter groot zijn. Vervolgens worden deze percelen normaliter niet meer bewerkt tot na het broedseizoen. Nestbescherming is in deze gevallen gewoon een kwestie van wat veldwerk om de nesten te vinden én goede communicatie met de landbouwer. Op de dag van de activiteiten worden de nesten altijd duidelijk gemarkeerd. Zij worden soms tijdelijk extra beschermd met mandjes en doeken indien ze door bijvoorbeeld sproeistoffen of mest zouden worden aangetast. In 2020 werden zo 6 nesten gespaard. Voor 2021 staat de teller op het moment van dit schrijven (begin april) inmiddels op 9 nesten, goed voor 33 eieren. En er zullen er ongetwijfeld nog volgen!
Drones De volledige kouter wordt het hele broedseizoen gemonitord om nieuwe nestplaatsen te ontdekken. Hiervoor wordt onder meer een beroep gedaan op Falcoflight, een bedrijf dat gespecialiseerd is in nestdetectie met een drone. De drone gebruikt warmte of infraroodbeelden en kan de nesten vanop hoge afstand detecteren. De drone kan vervolgens de precieze coördinaten registreren waarna de landbouwer dankzij een staaltje vernuftige technologie het nest kan sparen. Voor kievitsnesten is de drone uiteraard handig, zeker om tweede broedsels snel te gaan opsporen. Voor bijvoorbeeld veldleeuwerik is de drone echter een noodzaak. Deze nesten liggen vaak zo verborgen tussen hogere vegetatie dat een zoektocht zonder drone onbegonnen werk is. Meestal wordt op voorhand wel een perimeter afgebakend op basis van zichtwaarnemingen waarbinnen de nesten hoogstwaarschijnlijk zullen liggen. De drone hoeft zo niet telkens de hele kouter te scannen. Tot op heden stelde Falcoflight zijn diensten gratis beschikbaar. We zijn Wannes Dermout dan ook bijzonder dankbaar voor zijn hulp! 30
dendriet
I
I
juli augustus september 2021
Om de druk wat van de vrijwilligers te houden wordt eraan gedacht om per broedseizoen de kouter tweemaal grondig te scannen met Wannes zijn drone. Een grondige scan neemt een hele voormiddag in beslag en kan, zoals gezegd, de bezette kievitsnesten makkelijk opsporen. Op basis van zichtwaarnemingen en detectie door vrijwilligers is er nooit 100% zekerheid dat alle nesten worden gevonden. Vermoedelijk is een drone ook minder stresserend en verstorend voor de vogels doordat de menselijke aanwezigheid tijdens het broeden beperkt wordt. Kortom: er kan efficiënter en diervriendelijker gewerkt worden. Daarbij komt dat we eigenlijk onze beschermingsacties willen uitbreiden naar andere akkervogels, maar voor kleinere soorten zoals veldleeuwerik is nestopsporing bijzonder moeilijk, zelfs met een drone.
Wil je onze acties steunen? Wil jij ook helpen om onze akkervogels te beschermen, dan kan je ons project steunen met een gift! Alle fondsen zullen gebruikt worden om dronevluchten te financieren zodat nesten van akkervogels efficiënter kunnen worden opgespoord en beschermd. Je kan een bedrag overmaken via https://iksteun.natuurpunt.be/project/30101 Ward De Groote
Kievietnest op de grond - foto: Erwin Declercq
Gezocht: locaties voor steenuilenkasten in Erpe-Mere Met een drukbezochte cursus over steenuilen – 48 deelnemers – was de trein naar de steenuilenwerking in Erpe-Mere vertrokken. Aan boord waren aanvankelijk de cursisten en een aantal enthousiaste bestuursleden. Met een birdcaller inventariseerden ze samen de steenuilen in de gemeente. Nadien deden de bestuursleden alleen voort en vormden ze een steenuilenwerkgroep met de bedoeling de steenuil te beschermen en hiervoor nestkasten te plaatsen. Met de medewerking van Natuurpunt Aalst werden de eerste twee nestkasten geplaatst. Dankzij de gemeente Erpe-Mere, de provincie Oost-Vlaanderen en het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen beschikken we over nog 20 nestkasten waarvoor we een geschikte locatie in de gemeente willen vinden.
Ken jij een geschikte plaats? Contacteer ons! Woon je in Erpe-Mere en ken je een geschikte locatie om een steenuilennestkast op te hangen? Laat het ons weten! Heb je bijvoorbeeld een hoogstamboomgaard of een rij knotwilgen met een begraasd stuk weiland in de buurt? Misschien vinden we daar wel een geschikt leefgebied voor de steenuil. Stuur een mailtje naar natuurpunt.erpemere@gmail.com of bel naar Jan Vindevoghel op 0498 118137. Wij contacteren je om de mogelijkheden te onderzoeken en om, indien gepast, een nestkast te plaatsen. Jan Vindevoghel
I
I
juli augustus september 2021
dendriet
31
Natuurpunt Denderstreek in actie…
Boomplantactie in Honegem
Cursus vogelzang in Neigembos
Inzaaien bloemenakker in Outer, Ninove
Natuurpunt Liedekerke-Affligem maakt alternatief modderproof plankenpad in de Valier
Natuurpunt Haaltert zaait inheemse bloemen in
