dendriet 2017 nr 3 jaargang 16

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek juli | aug | sept 2017

Retouradres: Dr. Haekstraat 37, 9200 Grembergen

9 juli mp Big Ju

Vreemde eenden in de bijt Zag je deze nieuwkomers al?

Libellen spotten in de Wellemeersen

Natuurpunt Denderstreek

Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend. Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be A www.denderstreek.waarnemingen.be A issuu.com/dendriet

AFDELINGEN

Aalst

Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be facebook: Natuurpunt groot Aalst Kern Faluintjes natuurpunt.aalst@gmail.com

Dendermonding

Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be facebook: Natuurpunt Dendermonding

Haaltert

natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 facebook: Natuurpunt Haaltert

Affligem-Liedekerke

Kern Affligem Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be Kern Liedekerke Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

Denderleeuw

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Erpe-Mere

Ilona Blondeel - 0487 10 79 54 ilona_blondeel@hotmail.com facebook: Natuurpunt Erpe-Mere

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN

Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be

Boven-Dender

Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be

Lede

Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com facebook: Natuurpunt Lede

Ninove

Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be/ninovefacebook: Natuurpunt Ninove

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek

Plantenwerkgroep Allium

Werkgroep invertebraten WID

Vogelwerkgroep Cinerea

Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com

Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be users.telenet.be/WID

Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net

Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea

NATUURPROJECTEN Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rek-nr: BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 40 zijn fiscaal aftrekbaar.

Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem/Mespelare/Wieze/ Denderbelle - 4004 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.beneden-dender.be Beverbeekvallei te Aspelare/ Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Brede Schoren en Konkelschor te Berlare - 6616 Stefaan Thibau - 052 42 69 72

Dendervallei te Ninove - 6099

Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149

natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34

Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Geelstervallei te Lede/Erondegem - 6657 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be ‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare - 6644 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Honegem te Erpe-Mere/ Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/ Teralfene – 6696 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Keelman te Denderhoutem - 6178

natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord 6690

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Kortelake te Overboelare - 6655

Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ Okegem - 6646

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Paepegembos - 6693 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Wachtbekken 6 te Sint-Gillis Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs - 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85

bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei 6658

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

INHOUD

3 Opportunist zoekt opportunist 4 Nieuwkomers in de streek 8 De zomertortel 11 Buxusmot in opmars 13 Denderkalender 15 Middenkatern Duivenbos 20 Iffraken tripel 22 Mijlbeekbos 24 Zomerweetjes 26 Essengouduil 28 Libellen in de Wellemeersen

dendriet

Dendriet is het blad voor de leden van negen afdelingen en zes studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten? Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s? Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten.

Redactieraad Wouter Mertens – hoofdredacteur Han Lagring – redactiesecretaris Wim Van Grieken – denderkalender Wilfried Veldeman – lay-out Marc Symoens – corrector Mikol De Decker – adresbeheer Rik De Baere, Erik De Block, Dirk De Mesel, Bruno De Bruyn, Ilona Blondeel, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt, Yvette Saerens.

Werkten ook mee aan dit nr: Johnny Cornelis, Dirk De Vis, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Evelien Kieckens, Joost Meulemans, Johan Vander Heyden, Danny Van Schandevyl, Diemer Vercayie.

Foto cover: Yves Adams

Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van e 10 op rek-nr IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Opportunist zoekt opportunist Spreken over exoten, het ligt gevoelig. De meningen lopen uiteen.

Sommigen vergelijken invasieve exoten wel eens met actuele migraties en vluchtelingenstromen. Alsof wat geldt voor de natuur, ook zou gelden voor de mens. Ze gaan voorbij aan het feit dat de natuur en onze biotopen tienduizenden jaren nodig hadden om zich te ontwikkelen tot wat ze nu zijn, en dat cultuur daarentegen iets bijzonder dynamisch is dat zich razendsnel wijzigt en net leeft dankzij nieuwe ideeën van buitenaf. Ze gaan ook voorbij aan de dingen die ons als soort uniek maken: mededogen, solidariteit, intelligentie (met daarbij horend de enorme mogelijkheid tot opportunisme en oplossend vermogen) en last but not least… menselijkheid.

Andere mensen vinden dat alle dier- en plantensoorten evenveel recht hebben op bestaan en dat we een exotische soort die zich in onze natuur heeft gevestigd, moeten respecteren en vrij laten leven. Wie verantwoordelijkheid wil opnemen voor de ruimere biodiversiteit die in het gedrang komt door de exoot, krijgt al eens de stempel “ecofascist” mee. Een debat zonder evenwicht tussen ratio en emotionaliteit is steeds moeilijk. Velen komen niet verder dan een gepolariseerde stellingenoorlog waar de eigen rotsvaste mening niet mag wijken voor enige nuance. Resultaat: velen zijn geneigd om het onderwerp “exoten” te vermijden.

Niet zo voor Dendriet. We willen dit boeiend onderwerp, dat zich ook volop uit in de Denderregio, niet uit de weg gaan en bouwstenen aanreiken voor inzichten met zin voor nuance. De waterval aan invasieve exoten

in de natuur is het rechtstreekse gevolg van de keuzes die we als mens maakten. Om een voorbeeld te noemen: het aantal soorten dat met vrachtschepen meereist, wordt geschat op 10.000. De meesten onder hen aarden niet in nieuwe biotopen, of veroorzaken weinig of geen problemen. En ook natuur blijft een dynamisch gegeven. Zo zijn een aantal via de Romeinen gearriveerde dier- en plantensoorten intussen ingeburgerd geraakt.

Maar met zo’n groot aantal soorten is het onvermijdelijk dat er enkele hun nieuwe bestemming als een kans zien. Want hier worden ze niet meer gehinderd door natuurlijke vijanden.

Opportunisten in het spoor van de menselijke superopportunist. Het toekomstbeeld is een steeds meer geglobaliseerde eenheidsworstnatuur, een sterk verarmde soortendiversiteit.

Als die originele biodiversiteit in het gedrang is, moeten we ons als mens de vraag durven stellen of we ook geen verantwoordelijkheid moeten opnemen voor de gevolgen van onze daden. Kunnen we de diversiteit op aarde niet best in een zo goed mogelijke staat doorgeven? Natuurpunt zet alvast zijn schouders onder dit doel. En jij, wat kan je doen? Geef waarnemingen van invasieve exoten door. Een vroege detectie kan ervoor zorgen dat er snel kan worden ingegrepen. Zo kunnen we samen met jou onze energie vooral spenderen aan het realiseren van meer robuuste natuurgebieden, rijk aan planten en beestjes.

Wouter Mertens

juli / aug / sept / 2017

dendriet 3

Nieuwkomers in de © Vilda - Yves Adams

Denderstreek Reuzenbalsemien

Ook in de Denderstreek stromen de nieuwelingen toe. Exoten: planten en dieren, meegelift met transport of bewust binnengebracht. Ze vallen best op, maar doen niet altijd kwaad. Toch zijn er exoten die het hier zodanig naar hun zin hebben, dat ze een bedreiging vormen voor onze eigen natuur. Ontmoette jij deze nieuwkomers al?

Je zag ze ongetwijfeld al opduiken. Kleurrijke vogels, bonte insecten, pluizige zoogdieren, gigantische plantenslierten. Ze komen van ver, soms van heel ver: uit Azië of Amerika. Maar niet op eigen kracht. Vaak werden ze ingevoerd om vijvers op te smukken als sierbeest, om een zoo te bevolken of om ongedierte te bestrijden. Maar even vaak kwamen ze per ongeluk mee met de handel van andere soorten. Soms ontsnapten ze, of werden ze vrijgelaten. Opeens zagen ze hun leefgebied fors uitbreiden: een nieuwe wereld ging voor hen open. En ook al waren ze andere oorden gewoon, toch slaagden sommigen erin om te overleven én uit te breiden. Soms doen ze het zo goed dat ze niet meer weg te denken zijn uit het landschap.

4 dendriet

juli / aug / sept 2017

Haat-liefdeverhouding

Best leuk, zou je denken: wat extra kleur in onze natuur.

Toch zijn ze niet altijd geliefd.

Soms zijn het invasieve exoten: uitheemse dieren en planten die onze inheemse soorten verdringen. Het thema beroert wel vaker de gemoederen bij natuurbeschermers. Zij vrezen, vaak terecht, dat onze eigen soorten (ook zeldzame pareltjes) definitief het onderspit zullen moeten delven, waardoor onze natuur vooral nog bevolkt wordt door een eenheidsworst aan uitheemse soorten. Dat zou de hele biodiversiteit (lees: de kwaliteit van onze natuur) enorm kunnen kelderen. Exoten hebben vaak geen natuurlijke vijanden.

Ze vallen niet ten prooi aan roofdieren en kunnen zich dus in sneltempo uitbreiden. Op de kap van heel wat andere soorten.

Hoezo, op de kap van anderen? Wat doen exoten dan mis? Sommige planten woekeren zodanig dat andere planten gewoon geen kans meer krijgen: ze geraken niet langer aan licht of voedingsstoffen.

Ook uitheemse dieren kunnen een grote voedselconcurrent worden voor onze inheemse dieren, die nog moeilijk aan eten geraken. Of onze inheemse planten en dieren vallen zelf ten prooi aan de nieuwkomer. Veel verweer hebben ze niet: ze hebben nooit geleerd om angst te hebben voor de nieuwkomer, en plots hebben ze er een vijand bij.

De oplossing klinkt radicaal: de kwalijke exoot zo veel mogelijk verdelgen. In sommige gevallen is dat helaas de enige manier om de inheemse soorten te beschermen.

Want vaak zijn de soorten

© Vilda - Yves Adams

 Canadese gans

die het slachtoffer worden van exoten, ook belangrijk voor andere soorten. De hele natuur is dus vaak gebaat met die ene uitheemse soort minder.

Maar niet elke exoot is zomaar gespuis. Ze doen niet altijd kwaad. De meeste uitheemse dieren of planten die hier arriveren, overleven niet eens.

Zij die wel overleven, leven in vele gevallen vreedzaam samen met onze eigen soorten.

Slechts 1 op 1000 soorten is invasief en vormt een bedreiging voor onze natuur, een grote minderheid dus. Hoe dan ook is de ene exoot de andere niet: sommige worden best bestreden, in het belang van de natuur, andere vormen niet onmiddellijk een bedreiging. Alles hangt af van de soort en de lokale situatie.

Toch zijn we maar beter op onze hoede, ook al lijkt een exoot op het eerste gezicht onschuldig: vaak is het al te laat als negatieve effecten op onze natuur zichtbaar worden.

Ook in de Denderstreek arriveerden enkele nieuwkomers.

Misschien zag je ze al?

Vreemd gevogelte

Fiets of wandel op een mooie zomerdag eens langs de Dender en je ziet en hoort ze ongetwijfeld: Canadese ganzen en Nijlganzen. Met hun kleurrijk verenkleed, hun grootte en hun luide ‘stem’ vallen ze best op. En ze laten hun sporen na. Grotere ganzen kunnen schade aanbrengen aan teelten of ze kunnen kwetsbare plantjes vertrappelen en verstikken met hun uitwerpselen.

Vaak kunnen ze ook agressief uit de hoek komen tegenover andere watervogels. Of een soort zoals de Canadese gans ervoor zorgt dat onze inheemse vogels structureel afnemen in aantal, is niet bekend. Maar vast staat wel dat onze planten en dieren er hinder van ondervinden.

Nog zo’n kleurrijke nieuwkomer, vooral in Denderleeuw, is de halsbandparkiet. Stuk voor stuk zijn het afstammelingen van de parkieten die vrijgelaten werden uit een Brusselse zoo. Halsbandparkieten zijn holenbroeders, net zoals onze eigen spechten, uilen en boomklevers: ze maken hun nest in een holte. Wanneer de parkieten massaal zouden uitbreiden, kunnen ze onze eigen inheemse holenbroeders serieus in gevaar brengen. juli / aug / sept / 2017

dendriet 5

© Vilda - Yves Adams

© Vilda - Rollin Verlinde

currentie voor voedsel niet aankunnen. En bovendien vallen de larven van inheemse soorten ook al eens ten prooi aan de exoot.

Ook de Aziatische hoornaar begint aan zijn opmars in ons land. Ze dook voor het eerst op in Flobecq (Vloesberg) in 2011, maar dit voorjaar viel de wesp via Oudenaarde ook Vlaanderen binnen. Dus

 Muskusrat

 Aziatische hoornaar

Zogende exoten

Wie meer in het zuidelijke deel van de Denderstreek woont, zag er misschien al een bij het water. Een mini-bever?

Of een grote rat? Wellicht spotte je een muskusrat. Meer dan 100 jaar geleden werd het beest ingevoerd voor zijn pels, maar het slaagde erin om zich te verspreiden over het hele land. In Vlaanderen wordt de muskusrat sterk bestreden, maar in Wallonië niet. Daarom durven er al eens muskusratten de grens oversteken. Muskusratten kunnen hinderlijk zijn voor de mens omdat ze tunnels graven in dijken en oevers. En ook voor de natuur of landbouw zijn grote aantallen muskusratten geen cadeau: ze kunnen kwetsbare oeverplanten en gewassen opeten.

Een andere soort zie je vooral achter draad, in een wei. Maar er lopen her en der in de

6 dendriet

juli / aug / sept 2017

Denderstreek ook wilde populaties rond: damherten. Echt wild zijn ze natuurlijk niet: ooit werden ze in ons land ingevoerd voor hun vlees of als sierbeest. Maar sommigen konden ontsnappen en zich voortplanten. Kwaad doen ze niet: ze zijn ook met te weinig om bv. concurrent te zijn van reeën of vegetaties kaal te eten.

Kleine gasten

Zag je al eens enorme groepen lieveheersbeestjes? Grote kans dat het veelkleurige Aziatische lieveheersbeestjes waren.

In de Denderstreek werden ze voor het eerst gemeld in de Wellemeersen in 2002.

Sindsdien vind je ze overal.

Al lijken ze niet boosaardig, toch vormen ze een bedreiging voor onze inheemse lieveheersbeestjes. Ze zijn met zodanig veel dat inheemse lieveheersbeestjes de con-

op een steenworp van de Denderstreek. De wesp is misschien niet gevaarlijk voor mensen, maar wel voor onze bijen. De Aziatische hoornaar neemt, in tegenstelling tot de inheemse wespensoorten, post aan de ingang van de bijenkast en slaat daar toe. Soms dringt hij zelfs de kast binnen om er bijen en hun kroost meester te maken. Imkers en natuurliefhebbers zien de exoot niet graag komen. Bijen zijn erg nuttige beestjes die we zoveel mogelijk moeten beschermen.

Onder water

Juli 2013. Inwoners van Denderbelle zien ze wellicht weer voor zich: duizenden Chinese wolhandkrabben die het sas proberen over te steken. Een ware invasie.

Ze waren afkomstig uit de Noordzee en via de Schelde op weg naar zoet water om er

Exotisch gebladerte

Bermen, bosranden, oevers, houtkanten en natuurgebieden: ze staan er vol mee. De Japanse duizendknoop is ook in de Denderstreek massaal opgerukt. De plant begint al snel te groeien in het seizoen, met een moordende snelheid. Letterlijk, want andere planten krijgen nauwelijks de

© Vilda - Yves Adams

op te groeien. Vorig jaar nog drongen dagelijks tientallen wolhandkrabben kelders in Denderleeuw binnen. En ook in Aalst doken de krabben al op. De Chinese wolhandkrab kwam in onze wateren terecht via de scheepvaart. Hier vormen ze een bedreiging voor vissen en hun eieren, waaraan ze zich massaal tegoed doen. Ook het voedsel van de vissen verorberen ze. Hierdoor kunnen sommige vissoorten het moeilijk krijgen.

Dan heb je ook nog de geelwangschildpad. Ze zien er schattig uit, met hun gele streepjes op de wangen. Maar ze doen onze natuur geen goed.

Sinds de jaren ’60 werden ze massaal ingevoerd om in een aquarium te belanden.

Kleintjes worden groot, en vaak worden ze gedumpt in de natuur. Intussen zie je ze meer en meer in het wild, ook in de Dender, in vijvers, de Gavers en onze lokale natuurgebieden.

Maar ook in amfibieënpoelen.

Kwetsbare kikkers, padden en salamanders dreigen plots ten prooi te vallen aan de onbekende invaller. Johan Vander Heyden bedacht zelf een val om de schildpadden te vangen en bezorgt ze nadien aan het opvangcentrum in Geraardsbergen. Wil je de val nabouwen? Neem gerust contact op met j.vdheyden@pandora.be.

 Geelwangschildpad

kans om zich te ontwikkelen.

De Japanse duizendknoop kan zowat hele gebieden overgroeien en zo heel wat andere inheemse planten verstoren.

Er zijn nog plantensoorten die onze oevers en bosranden onveilig maken, zoals de reuzenbalsemien. Een mooie plant, maar door zijn snelle zaadverspreiding en explosieve groei in dichte hoeveelheden, maakt hij het andere oeverplanten erg moeilijk. De plant trekt gelukkig heel wat bijen en hommels aan, die er veel nectar vinden. Maar ook daarin delven onze inheemse planten het onderspit, want zij worden dan weer minder bezocht door bijen.

Wat kan jij doen?

Zie je een exoot, meld het dan via waarnemingen.be. Je vindt op waarnemingen.be/ exoten ook soortfiches van de belangrijkste bekende invasieve soorten. Zo kan er snel ingegrepen worden, mocht de exoot een probleem vormen

voor onze natuur.

Onthoud: sommige exoten dreigen een heleboel van onze eigen soorten te verdringen. Die pakken we best heel gericht aan. Andere nieuwkomers doen (voorlopig?) amper een vlieg kwaad: niet al wat vreemd is, is slecht. Maar hoe dan ook is het uitkijken, ook al lijkt een exoot onschuldig.

Vaak is het al te laat als er ontdekt wordt welke problemen hij veroorzaakt. Daarom nemen we beter onze voorzorgen: exoten registreren en nauwgezet opvolgen, geen exoten importeren, geen exoten als huisdier houden en liefst inheemse soorten in tuinen planten. Zo steunen we meteen onze (bedreigde) natuur, die zo al sterk onder druk staat.

Dank aan Wouter Faveyts, Diemer Vercayie, Dirk De Vis, Joost Meulemans, Johan Vander Heyden en Yvette Saerens voor de waardevolle bijdragen.

Han Lagring juli / aug / sept / 2017

dendriet 7

Zwanenzang voor

de zomertortel Nog niet zo heel lang geleden was de zomertortel een gewone soort van ons platteland, ook in de Denderregio. Maar in nauwelijks enkele decennia is de populatie van deze kleurrijke tortel gedecimeerd. Anno 2017 is de soort een echte zeldzaamheid geworden. Een triest stuk over de enige Afrikatrekker onder onze inlandse duivensoorten.

Van alledaags naar zeldzaam

Rond de eeuwwisseling bracht ik als (soms) vlijtige student menig uur al blokkend door op mijn kamer op de bovenverdieping van ons ouderlijk huis in Galmaarden. Op warme mei- en junidagen stond het raam op een kier, en de vogelgeluiden van buiten zorgden regelmatig voor afleiding. Vaak hoorde ik een dromerig en monotoon gekoer: het typische baltsgeluid van een mannetje zomertortel. Als ik buiten keek, kon ik ook de baltsvlucht zien. Van mijn vogelkijktochten in de omgeving wist ik dat dit geen zeldzaam fenomeen was. Zomertortels kwamen in de hele streek voor, en het was niet moeilijk om hun typische geluid te horen, of er eentje in pijlsnelle vlucht te zien voorbijschieten.

Nog geen twintig jaar later zit ik dit stuk te schrijven en het waarnemen van een zomertortel is inmiddels vervaagd tot een verre herinnering.

Op 12 juli 2010 zag ik mijn laatste zomertortel in de Denderstreek: een baltsende vogel ten zuiden van Geraardsbergen. Sindsdien niets meer.

Ten tijde van het veldwerk voor de Vlaamse broedvogelatlas (2000-2002) werden in de zuidelijke Dendervallei alleen al 25 territoria van zomertortel ontdekt. Rekening houdend met gemiste territoria werd de populatie op 35 tot 45 territoria geschat. Die aantallen getuigden al van een sterke afname vergeleken met de voorbije periode. In de rest van de Denderregio was de soort rond de eeuwwisseling ook nog wijdverspreid. De streekpopulatie lag toen nog ruim boven de 100 paren. In het kader van het monitoringsproject van bijzondere broedvogels, volgt de vogelwerkgroep de situatie sinds 2010 van nabij op. Het resultaat is dramatisch. In

8 dendriet

juli / aug / sept / 2017

2010-2011 werden nog 6 tot 8 territoria gevonden, een schim van tien jaar eerder. De jaren nadien zette de race naar de bodem zich verder.

In 2016 was er nog maar één territorium, langs de Schelde in Appels, in het noorden van de Denderstreek. De kans bestaat dat hier of daar nog een territorium over het hoofd is gezien, maar als dat het geval zou zijn, zullen het maar enkele zijn. Het voorkomen van de zomertortel in de Denderstreek hangt aan een zijden draadje, een draadje dat binnen zeer afzienbare tijd vrijwel zeker zal afbreken.

De neergang van de zomertortel in onze streek is geen uniek gegeven. De soort is in heel België gecrasht. Ten tijde van de Vlaamse broedvogelatlas (2000-2002) werd de Vlaamse populatie op 3.000 tot 4.500 paren geschat. De Waalse populatie telde in de periode 2001-2007 nog 4.200 paren. Die aantallen werden al beschouwd als een afname van minstens 70% sinds de jaren ’70. De Belgische populatie bedroeg toen naar schatting 29.000 paren, en het valt niet uit te sluiten dat dit toen een onderschatting was. De Denderstreek moet destijds honderden paren gehuisvest hebben. Onvoorstelbare aantallen anno 2017!

En het houdt niet op bij ons. De Europese populatie dook sinds 1980 met maar liefst 79% naar beneden en er is geen enkele aanwijzing dat die trend afzwakt. West-Europa krijgt de zwaarste klappen (-90%). Zelfs oostelijk Europa, waar soorten die in West-Europa de dieperik in gaan het vaak nog beter doen, ontsnapt niet aan de trend. In enkele decennia tijd hebben we in Europa ettelijke miljoenen zomertortels verloren!

© Vilda - Yves Adams

Oorzaken achteruitgang

Uit onderzoek is gebleken dat een sterke afname van het voedselaanbod de cruciale factor is in de catastrofale achteruitgang van de zomertortel. De soort is een zaadeter die vooral afhankelijk is van zaden van wilde planten. De enorme intensivering van de landbouw en vooral het gebruik van pesticiden heeft ervoor gezorgd dat er simpelweg veel te weinig eten is voor de vogels. Zaden van cultuurgewassen zoals granen zijn niet in staat om de rol van wilde zaden in te nemen. Het probleem van de zomertortel blijkt zich daardoor vooral in de Europese broedgebieden te situeren. Nauwkeurig onderzoek in Engeland wees uit dat, in vergelijking met vroeger, het broedseizoen opvallend is ingekort en dat het aantal broedpogingen en kuikens per broedpaar markant is afgenomen.

De mate waarin dat gebeurt, verklaart de vastgestelde daling van de aantallen.

Alsof het enorme probleem in de broedgebieden nog niet volstaat, is de zomertortel ook een gegeerde jachtsoort in Zuid-Europa. Een aantal jaren geleden werd becijferd dat jaarlijks maar liefst 2 à 3 miljoen vogels werden geschoten in

de EU. Een groot deel daarvan kwam in Spanje aan zijn einde. Wellicht zijn het er inmiddels minder, gezien de enorme afname. Hoewel voedselgebrek de voornaamste oorzaak van de afname is, zijn dergelijke gigantische afschotcijfers volstrekt onverantwoord. In de winterkwartieren in de Afrikaanse Sahel gaat het de soort evenmin voor de wind. Habitat- en voedselverlies, alsook jacht, spelen daar een rol.

Nog een verklaring voor de afname zou de opkomst van de Turkse tortel zijn in de tweede helft van de 20ste eeuw. Er bestaat echter geen enkele onderbouwing dat die soort de zomertortel heeft verdrongen. De toename van Turkse tortel begon ruim voor de sterkste afname van de zomertortel en bovendien hebben beide soorten duidelijk verschillende ecologische vereisten, waardoor ze perfect naast elkaar kunnen leven.

Is er nog hoop?

Zijn we de mooie zomertortel voor altijd kwijt in ons platteland? Eerlijk gezegd: ik vrees ervoor en de kans dat de soort als broedvogel uit België verdwijnt, is reëel. De problemen juli / aug / sept / 2017

dendriet 9

laten zich alleen oplossen op een zeer grote landschappelijke schaal. Met hier en daar een natuurreservaat en wat maatwerk gaan we er niet komen. Ten minste in een aanzienlijk deel van het platteland zou er minder intensief aan landbouw moeten worden gedaan. Hoewel er veel ecologische en andere goede redenen zijn om dat te bepleiten, ligt het niet in de lijn van de verwachtingen dat dit binnen afzienbare tijd op voldoende grote schaal zal gerealiseerd worden.

De vraag is of het nog op tijd kan komen voor de zomertortel en of we minstens een kleine populatie kunnen behouden in ons land.

Er worden parallellen getrokken met het lot van de Noord-Amerikaanse trekduif. Die laatste is een bekend voorbeeld van een zeer algemene soort die in de 19de eeuw door menselijk toedoen werd uitgeroeid. De ecologie van beide soorten verschilt sterk, dus de zomertortel hoeft niet hetzelfde lot beschoren te zijn. Toch zal er vrij snel iets moeten gebeuren dat voldoende gewicht in de schaal legt om ten minste het tempo van de achteruitgang te doen stoppen.

Het is vrij schrijnend dat de crash van de

10 dendriet

juli / aug / sept / 2017

zomertortel maar weinig aandacht krijgt, ook in natuurmiddens. Als de penibele situatie van de soort onder de aandacht komt, wordt vaak een grote focus gelegd op de rol van de jacht in het Middellandse Zeegebied. Hoewel de omvang van die jacht buiten alle proporties is voor een zo sterk afnemende soort en het buiten kijf staat dat hier paal en perk moet aan gesteld worden, is het duidelijk dat het kalf niet daar gebonden ligt, maar wel hier in onze achtertuin.

Zelfs zonder die jacht worden zomertortels hier geconfronteerd met een enorm verschraald landschap waar ze geen eten meer vinden. We hebben nood aan een platteland waar de zeer algemene soorten van vroeger weer een kans krijgen.

Zomertortel gezien?

De kans is helaas erg klein geworden, maar mocht je toch nog een zomertortel spotten, voer die waarneming dan zeker in via www.waarnemingen.be.

Wouter Faveyts

Buxusmot Wouter Mertens

in

opmars

Zoals je vooraan in deze Dendriet kan lezen, kunnen exoten soms een negatieve impact hebben op onze eigen natuur. Met de buxusmot loopt dat net wat anders. De inheemse buxusbossen (o.a. het palmboompje in de Viroinstreek) hebben momenteel weinig tot geen last van de mot, terwijl verschillende voor cultuur bestemde buxussoorten in sommige tuinen kaalgevreten achterblijven. De buxusmot heeft dus vooral gevolgen voor tuinen en minder voor de wilde natuur.

Eigenlijk is het wel een fraai beestje: witte vleugels met een donkerbruine rand, en afkomstig uit Indië tot Zuidoost-Azië. Je zou het met zijn spanwijdte van circa 4,5 cm niet meteen zeggen, maar toch is het een micro-nachtvlinder, die tot de familie van de grasmotjes behoort.

zal uiteindelijk afsterven. Voor zover bekend, komt de buxusmot in Europa voorlopig alleen voor op buxus (met een voorkeur voor de variant rotundifolia) en laat ze andere planten ongemoeid.

Razendsnelle groei

Ons advies aan buxusliefhebbers? Dweil niet met de kraan open. Sloof je niet uit in de jaarlijkse aankoop en toepassing van bedenkelijke producten die de mot en haar rupsen moeten terugdringen. Denk mee met de natuur. Voor een strakke designtuin bestaan er tuinplanten met dezelfde eigenschappen als buxus, zoals de Ilex crenata, die niet geplaagd wordt door tal van ziekten of invasieve soorten. Of beter nog: kies resoluut voor inheemse soorten. Kies ook voor een variatie aan planten. Dat zorgt meteen voor een variatie aan sluipwespjes en andere predators, die op hun beurt ervoor zorgen dat er geen enkele soort kan uitgroeien tot een structurele pestsoort.

Professionele kwekers bestrijden de buxusmot biologisch met Bacillus thuringiensis var.

Kurstaki. Gelukkig is het product verboden voor particulieren, want ondanks de verleidelijke titel “biologisch bestrijdingsmiddel” worden wel degelijk ook andere soorten rupsen vernietigd die inheems en niet schadelijk zijn. Zo verstoor je natuurlijke evenwichten in de natuur, en in je tuin krijg je weer andere plagen.

Moraal van het verhaal: probeer niet slimmer te zijn dan de natuur. Vervang je buxushagen door streekeigen planten als je de schade niet meer kan aanzien. De natuur zal je dankbaar zijn.

De opmars van de Aziatische nachtvlinder gaat snel, razendsnel. De eerste waarneming in Vlaanderen gebeurde in 2010, in een tuincentrum in Ekeren. Vorig jaar werden er in waarnemingen.be liefst 20.000 exemplaren ingevoerd. Begin mei van dit jaar werd dat totaalcijfer al overschreden. De exponentiële groei zet zich dus voort. Hetzelfde verhaal geldt voor onze Denderregio. De eerste vier exemplaren doken op in 2015, vorig jaar zagen we al 17 exemplaren, en dit jaar al 40 tegen begin mei.

Kaalgevreten

De vlinders verschijnen in twee generaties per jaar, tussen april en september. Maar de rupsen kun je het hele jaar door op je buxusplanten aantreffen. Zoals bij vele vlinders is de tweede generatie talrijker dan de eerste. Schade uit zich vooral in dode blaadjes, kale takjes, blad skeletten en spinsel. De eerste schade is meestal lastig te zien. De vraatsporen van jonge rupsen zijn kleine mineergangen of blaasmijnen, omdat ze het bladmoes aan de onderkant van het blad wegschrapen. Al snel beginnen ze bladeren aan elkaar te spinnen, waardoor de schade steeds meer opvalt. Gedurende het hele groeiseizoen zijn er dus rupsen aanwezig, die de buxus volledig kaal kunnen vreten. De plant krijgt daardoor geen kans om te herstellen en

Neem eens streekeigen planten

Wouter Mertens juli / aug / sept / 2017

dendriet 11

Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24, 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com

Uw partner in advies & opleiding Leopolddreef 54

9290 Berlare

Kwaliteitzorg

ISO 9001 - EFQM

Milieumanagement Veiligheid & Gezondheid Energie & CO2

ISO 14001 - EMAS VCA – OHSAS 18001

ISO 50001 – CO2 Prestatieladder

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ISO 26000 Interim Management Inspectie & Labo

ISO 17020 – ISO 17025

www.cryus.be info@cryus.be 0472/70.20.00

DENDERKALENDER 

uur van vertrek



plaats van afspraak

 



bijzonderheid

toelichting



contactpersoon

gids



zeker meebrengen

Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen e 1 (e 2 per gezin), tenzij expliciet anders vermeld.

Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (e o,o7 per km/persoon).

zaterdag 1 juli

zondag 9 juli

Nachtzwaluwentocht op de Kalmthoutse Heide

Open kouter

Vogelwerkgroep Cinerea

 15:00 - 24:00

 Carpoolparking, Bellestraat, N208 / E40,

uitrit 19a, Affligem  We gaan op zoek naar nachtzwaluwen

in de avondschemering. Eerst zoeken

we op de heide en de bossen naar

andere leuke soorten van die biotopen.  Opgelet: bij uitzondering is dit een

namiddag- en avondactiviteit die op

een zaterdag plaatsvindt en langer

duurt dan gebruikelijk!  Wouter Faveyts – 0479 27 32 78

zondag 2 juli Waterjuffers en libellen in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw

 14:00 - 17:30

 Infobord Rodestraat, Denderleeuw

 We gaan op speurtocht in de Wellemeersen.  Eric De Tré – 053 66 04 32  Laarzen of stevig schoeisel

vrijdag 7 juli

 Kerk Oudenaardsesteenweg, Burst



uit maïs, aardappelen en graan.

Zouden we percelen vinden waar de landbouwer maatregelen neemt ter bescherming van de achteruitgaande akkervogels?

Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

 Basisschool Ten Berge,

Galgenbergstraat 39, Berlare  We wandelen en kijken uit naar vlinders.  Dirk De Mesel – 0476 33 10 43  Indien mogelijk: vlindernet, loupe- potje

Liedekerke-Ternat(St-Katherina Lombeek)/Liedekerkebos &

Bosreservaat & Hertigembos.  Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net  Laarzen, flora, vergrootglas

afd. Ninove

zondag 30 juli Vlinders in de Boelaremeersen

 Brug over de Dender 't Oeverstekske

 Om 15 uur springen we stipt onder



begeleiding van de brandweer in de Dender om aandacht te vragen voor een betere waterkwaliteit! De kwaliteit van het Denderwater is de laatste jaren in stijgende lijn maar kan nog altijd beter! Spring met ons mee voor een propere Dender!

Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

woensdag 12 juli Natuurstudie wilde flora

afd. Boven-Dender

 14:00 - 17:00

 Parking tegenover de kerk, Kerkborre, Schendelbeke  Een week voor het Grote

Vlinderweekend kan je kennis maken

met de dagvlinders die je ook in je

tuin kan zien: verschillende soorten

witjes, blauwtjes, vossen, zandoogjes

en dikkopjes.  Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com vrijdag 4 augustus

Plantenwerkgroep Allium

Nachtvlinders in het wachtbekken

 18:30 - 22:00

afd. Erpe-Mere

 Parking stedelijke begraafplaats, Leo

De Bethunelaan, Aalst  Inventarisatie Km Hok E4 21 14

Liedekerke / Liedekerkebos & Bosreservaat.  Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net  Laarzen, flora, vergrootglas

 22:00 - 24:00  Wachtbekken ter hoogte van

Oudenaardsesteenweg 253, Erpe  Bij geschikt weer stellen we de

nachtvlinderval op. De bedoeling is

zo veel mogelijk nachtvlinders te

lokken, om ze te bekijken, te

fotograferen en indien mogelijk

op naam te brengen. De volgende

morgen, zaterdag 5 augustus van 7

tot 10 uur, bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval.  Kijk op onze Facebookpagina of de

activiteit doorgaat  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

zaterdag 15 juli Sfeervolle avondwandeling in Geelstervallei

afd. Lede

 19:30

 Kerk van Impe, Impedorp

 Ervaar hoe na zonsondergang de

De Bethunelaan, Aalst

 Inventarisatie Km Hok E4 21 23

 15:00 - 17:00

zondag 9 juli afd. Dendermonding

 Parking stedelijke begraafplaats, Leo

zondag 9 juli

 Wachtbekken ter hoogte van

 14:00 - 17:00

Plantenwerkgroep Allium

 18:30 - 22:00

Big Jump in de Dender

 22:00 - 24:00

Wandeling in de Heidemeersen

Natuurstudie wilde flora

 In de zomer bestaan de akkers vooral

afd. Erpe-Mere

Oudenaardsesteenweg 253, Erpe  Bij geschikt weer stellen we de

nachtvlinderval op. De bedoeling is

zo veel mogelijk nachtvlinders te

lokken, om ze te bekijken, te

fotograferen en indien mogelijk op

naam te brengen. De volgende morgen,

zaterdag 8 juli van 7 tot 10 uur,

bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval.  Kijk op onze Facebookpagina of de

activiteit doorgaat  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

woensdag 26 juli

afd. Erpe-Mere

 14:30 - 17:00

Nachtvlinders in het wachtbekken

 Stevig schoeisel en indien nat laarzen noodzakelijk

rust als een donkere deken over de natuur valt. Wegdromen bij poëtische teksten en zichzelf ook laten inspireren tot een vers of haiku.  Wie een leuk gedichtje of tekstje kent

mag dit zelf voordragen  Yvette Saerens – 0479 30 24 77

zondag 6 augustus Zomer in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw

 14:00 - 18:00  Infobord Rodestraat, Denderleeuw  We bekijken zweefvliegen onder de

juli / aug / sept / 2017

dendriet 13

loupe in samenwerking met de

werkgroep Invertebraten Denderstreek.  Dirk De Vis – 053 78 45 42  Stevig schoeisel

zondag 6 augustus

zondag 20 augustus

zondag 27 augustus

Wandeling in de Kalmthoutse heide

Daguitstap naar de Kalmthoutse heide

afd. Denderleeuw

 8:00 - 18:30

 We bekijken het

 (Her)-ontdek de bijzondere biotoop

 

van de Purperen Heide. We bezoeken

het Stappersven (natuurgebied van

Natuurpunt) en wandelen door de heide.  Plaatselijke gids  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

 Welleplein (kerk), Welle

Wandeling in Paardeweide en Heidemeersen

afd. Dendermonding

 14:00 - 17:00

 't Oud Brughuys, Brugstraat 55, Berlare

natuurinrichtingsproject met aandacht voor alle natuurfacetten en gaan langs in het bezoekerscentrum.

Joost Meulemans – 0476 36 92 98 Stevig schoeisel

zondag 20 augustus

 Zomerse uitstap naar het bloemrijke overstromingsgebied ‘Paardeweide’ en de beboste rivierduin ‘de Hoge berg’.  Een flesje water brengt verfrissing op

warme dagen  Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be  Stevige wandelschoenen

Kruidenwandeling

afd. Lede  Kerk Wanzele dorp

loopt, nu eens met andere ogen

bekijken. Denk aan weegbree,

brandnetel, madeliefje, paardenbloem

maar ook diverse bomen, zuring en

duizendblad. Een herborist vertelt over

de helende eigenschappen van de

planten. Wil je het verhaal van het

Sint-Janskruid horen of weten hoe je

eeuwig jong kunt blijven? Ga dan mee

op stap.  Yvette Saerens – 0479 30 24 77  Stevig schoeisel en indien nat laarzen noodzakelijk

Plantenwerkgroep Allium

 18:30 - 22:00

 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst

 Inventarisatie Km Hok E4 21 12 Liedekerke-Ternat(St-Katherina Lombeek)/ Kruisbeek – Hollebeek.  Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net  Laarzen, flora, vergrootglas

zondag 20 augustus Libellen in de Wellemeersen

afd. Ninove

zondag 13 augustus

 14:00 - 17:00

Exotische wandeling

 14:30 - 17:00

 Einde Rodestraat, Denderleeuw

 De Wellemeersen is een hotspot in

de Denderstreek voor libellen. We gaan

op zoek naar libellen onder

deskundige uitleg van onze gids

Danny Van Schandevijl, die al jaren

libellen inventariseert in de Wellemeersen.  Danny Van Schandevijl danny.van.schandevijl@telenet.be Kris De Wit – 0470 19 10 97  Laarzen!

 Wachtbekken ter hoogte van

Oudenaardsesteenweg 253, Erpe

 Waarom zijn sommige exoten zoals



reuzenbalsemien en Japanse duizendknoop gevaarlijk als ze invasief worden? Wat kunnen we ermee doen? Zijn ze ook nuttig?

Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

vrijdag 18 augustus

vrijdag 25 augustus

Vleermuizen zoeken in Geelstervallei

Nationale nachtvlindernacht

afd. Lede

afd. Erpe-Mere

 20:30

 22:00 - 24:00

 Taverne Wijmenier, Ledezijdestraat 74

 De vleermuis is een heel nuttig

vliegend nachtdier waar heel wat mensen ten onrechte schrik van hebben. Ze vliegen niet in je haar, veranderen niet in een vampier en zijn niet gevaarlijk. In Vlaanderen komen zo'n 17 verschillende soorten vleermuizen voor. Maar welke zijn er nu in de Geelstervallei?  Vleermuizenkenner Linda Garré uit Gent  Yvette Saerens – 0479 30 24 77  Stevig schoeisel en indien nat laarzen noodzakelijk

14 dendriet

zondag 27 augustus Natuurstudie wilde flora

Plantenwerkgroep Allium

 De planten waar je normaal voorbij

Natuurstudie wilde flora

afd. Erpe-Mere

 Pendelparking afrit Affligem

 19:30

woensdag 9 augustus

afd. Affligem-Liedekerke

 7:00 - 18:00

 Wachtbekken ter hoogte van

Oudenaardsesteenweg 253, Erpe  Bij geschikt weer stellen we de

nachtvlinderval op. De bedoeling is

zo veel mogelijk nachtvlinders te

lokken, om ze te bekijken, te

fotograferen en indien mogelijk

op naam te brengen. De volgende

morgen, zaterdag 26 augustus van 7

tot 10 uur, bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval.  Kijk op onze Facebookpagina of de

activiteit doorgaat.  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

juli / aug / sept 2017

 8:30 - 12:00

 Parking stedelijke begraafplaats, Leo

De Bethunelaan, Aalst

 Inventarisatie Km Hok E4 21 21 Liedekerke-Ternat(St-Katherina-

Lombeek)/Den Bos.  Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net  Laarzen, flora, vergrootglas

zondag 3 september Visarendtocht naar Harchies

afd. Ninove, i.s.m. vogelwerkgroep Cinerea

 6:30 - 15:00

 Brantano, Ring-Oost, Ninove

 Harchies is een prachtig moerasgebied

in Henegouwen aan de Belgisch/Franse

grens. Tijdens deze periode pleisteren

hier altijd een paar visarenden die een

pitstop houden op hun tocht naar

Afrika! We proberen deze majestueuze

roofvogels te spotten. Natuurlijk

hebben we ook oog voor de vele

andere vogelsoorten die hier verblijven.  Kris De Wit – 0470 19 10 97

Krisdewit123@telenet.be Wouter Faveyts – 0479 27 32 78

wouter.faveyts@telenet.be  Laarzen, verrekijker en telescoop

zondag 3 september Wandeling en bezoek aan De Nuchten

afd. Boven-Dender

 14:00 - 17:00

 Station, Jan de Coomanstraat, Zandbergen  Wandeling op de grens van

Zandbergen en Idegem, door o.m. De

Nuchten. Dit natuurgebied wordt

beheerd door het Agentschap voor

Natuur en Bos en ontwikkelt zich tot

een echt moerasbos. Een aantrekkelijk

knuppelpad voert ons dwars doorheen

het gebied.  Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

Uitneembare Uitneembare wandelkaart wandelkaart

Duivenbos

Welkom in het Duivenbos Ietsje voorbij onze Dendrietregio, in Sint-Antelinks (Herzele), ligt het Duivenbos verscholen. Twee uitgestippelde wandelingen voeren je naar een idyllisch dal met bos, moeras, bloemrijke graslanden en weiden. Het bruist er van het leven. Boven krijg je een prachtig uitzicht over de vallei van de Beverbeek en de Dendervallei. Kom en ontdek het Duivenbos. geet-mij-nietje en enkele paddenstoelensoorten schitteren in de vochtige vegetaties.

In april en mei is het Duivenbos op zijn best.

Rond die tijd ligt er in het Duivenbos een bloeiend tapijt van daslook en bosanemoon. In de vochtigste delen blinkt de dotterbloem als goud. Wie goed zoekt, ontdekt er ook eenbes, goudveil en paarse schubwortel. Maar geen nood: ook in de zomer is het ronduit genieten.

© Vilda - Rollin Verlinde

Het Duivenbos ademt geschiedenis. Tijdens de oorlog was het bos een belangrijke schuilplaats voor de inwoners van Sint-Antelinks. Ze gingen er ook hun hout halen en deden er aan kleinschalige landbouw. Tot op vandaag zie je nog kleine landschapselementen uit de tijd van toen: holle wegen, bermen, heggen en hagen, poelen en sloten.

Twee wandelingen nemen je mee naar een komvormig dal, te midden van het heuvelachtige landschap van de Vlaamse Ardennen. Het oostelijke deel is het oudst. Her en der borrelt er water tot aan de oppervlakte: het zijn echte bronnen. Door de tijd is de natuur in dit brongebied geëvolueerd naar een bos. De kern van het Duivenbos is erg nat: daar ontstonden moerasbossen. De omliggende graslanden zijn ruig, de weilanden verlaten. Op je terugweg naar boven krijg je een mooi uitzicht over de vallei van de Beverbeek en de Dendervallei.

Het gebied is een oase van rust, en een paradijs voor heel wat dieren en planten. De grote bonte specht, de groene specht en de sperwer voelen zich prima thuis in het Duivenbos. In de poel plenzen salamanders, kikkers en padden.

Ook juffers en libellen, zwaluwen en de boomklever kan je spotten in de buurt van de poel.

Iets verder, in de braamstruiken aan de rand van de weiden, huist de zeldzame eikelmuis.

In de vochtige graslanden staan sint-janskruid en valse salie. Ook reuzenpaardenstaart, moerasspirea, pinksterbloem, moerasver-

 Eikelmuis

Praktisch A Je kan kiezen uit twee bewegwijzerde wandellussen van 3,3 en 5 km. Beide starten aan

de kerk van Sint-Antelinks.

A Het gebied is het hele jaar toegankelijk op de wandelpaden. Bij regenweer draag je best laarzen of stevig schoeisel.

A Honden zijn welkom, maar moeten aan de leiband.

A Het Duivenbos wordt beheerd door Natuurpunt Herzele.

Natuurpunt Liedekerke

Foto vooraan: Johan De Neve

zondag 3 september Landschapsexcursie in de Gerstjens

afd. Denderleeuw

 14:00 - 17:30

 Gerstenstraat 1, Erembodegem

 Wandeling door de Gerstjens in Erembodegem.  Dirk De Vis – 053 78 45 42  Stevig schoeisel

nog helemaal groen. Waarom verkleuren bomen eigenlijk? En hoe gaat dat in zijn werk?  Breng zeker je fototoestel mee!  Yvette Saerens – 0479 30 24 77  Stevig schoeisel en indien nat laarzen noodzakelijk

 Afvoeren maaisel droge graslanden of

zondag 24 september

Natuurbeheer Heidemeersen

 9:00 - 12:00

 Basisschool Ten Berge,

afd. Boven-Dender

afd. Erpe-Mere

 Vrije start van 7 tot 15 uur, aankomst

tot 18 uur  Werkplaatsen Derito, Hasseltkouter 57, Ophasselt  Uitgestippelde wandeltochten van 6,

10, 14, 18, 22, 26 en 32 km

doorheen o.m. Hasseltbos,

Moenebroek, Boelaremeersen en de Nuchten.  www.padstappers.be

 Wachtbekken ter hoogte van Oudenaardsesteenweg 253, Erpe

 Bij geschikt weer stellen we de

nachtvlinderval op. De bedoeling is zo veel mogelijk nachtvlinders te lokken, om ze te bekijken, te fotograferen en indien mogelijk op naam te brengen.

De volgende morgen, zaterdag 9 september van 7 tot 10 uur, bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval.  Kijk op onze Facebookpagina of de

activiteit doorgaat  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

zondag 10 september Familiefietstocht langs onze reservaten

afd. Affligem-Liedekerke

 13:45 – 16:30  Parking zwembad, Sportlaan, Liedekerke  In een gezapig tempo fietsen we langs

onze reservaten.  Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

zondag 24 september

afd. Erpe-Mere

 14:30 - 17:00

 Gillekeshof, Honegemstraat 181, Erpe

 Wandeling door het halfopen

landschap met oog voor de

natuurhistorische achtergrond van het gebied.  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

zondag 10 september

zondag 10 september Natuurbeheer Geelstervallei

Galgenbergstraat 39, Berlare

 Rivierduinenwandeling in het





zondag 10 september

de Heidemeersen, met speciale aandacht voor plantengallen.

Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be Stevige wandelschoenen

Natuurbeheer

afd. Affligem-Liedekerke

 8:30 - 12:30

 Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld  Natuurbeheer in een van onze

reservaten. Drank en een tussendoortje

worden aangeboden.  Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

zondag 1 oktober Opendeurdag bij SOS Wilde Dieren

afd. Boven-Dender

 Doorlopend van 10 tot 18 uur

 SOS Wilde Dieren, Hoge Buizemont 211, Geraardsbergen  Verneem alles over de werking van

het Geraardsbergse opvangcentrum

voor vogels en wilde dieren en over de

vele dieren die er worden opgevangen

en verzorgd.  Na het bezoek kan je nog even

nagenieten met een pannenkoek en

een streekbiertje of frisdrank  www.soswildedieren.be

afd. Lede

NATUURBEHEER

 Taverne Wijmenier, Ledezijdestraat 74

 De bladeren beginnen te verkleuren.

zaterdag 1 juli Natuurbeheer Heidemeersen

afd. Dendermonding

 9:00 - 12:00

 Basisschool Ten Berge,

Amerikaanse Vogelkers op de rivierduin ‘t Stampkot.

Vooraf contact nemen met: Stefaan Thibau – 0478 65 17 00

beheerwerken op zaterdagvoormiddag op afroep van de conservators.  Volg ons op onze Facebookpagina  Chris Van De Velde – 0486 92 05 90

 Basisschool Ten Berge,

Hoe en waarom van herfstkleuren in de Geelstervallei

Per boomsoort kunnen de herfstkleuren sterk verschillen. Als ze bij gunstig weer aan de bomen blijven hangen, tijdens een zogenaamde ‘Indian Summer’, is dat een prachtig gezicht. Sommige bomen zijn al helemaal verkleurd, andere zijn



 14:00 - 17:00

 14:30

Galgenbergstraat 39, Berlare

 Bestrijding (uittrekken, uitsteken)

 Tijdens de zomermaanden

afd. Dendermonding

afd. Lede  Geelstervallei Lede

Wandeling in de Heidemeersen

zondag 10 september Open monumentendag

afd. Dendermonding

Natuurreservatentocht van De Padstappers

Nachtvlinders in het wachtbekken

 22:00 - 24:00

bestrijding Amerikaanse vogelkers.

Vooraf contact nemen met: Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 of Dirk De Mesel – 0476 33 10 43

zaterdag 5 augustus

vrijdag 8 september



Galgenbergstraat 39, Berlare

zaterdag 16 september Natuurbeheer Heidemeersen

afd. Dendermonding

 9:00 - 12:00

 Basisschool Ten Berge,

Galgenbergstraat 39, Berlare

 Afvoeren maaisel droge graslanden of

bestrijding Amerikaanse vogelkers.  Vooraf contact nemen met: Dirk De Mesel – 0476 33 10 43

zaterdag 23 september Natuurbeheer Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding

 9:00 - 12:00 en 14:00 - 17:00

 Tijsluis Nieuwe Dender, kant van Appels  Hooilandbeheer.  Vooraf contact nemen met: Bart Dierickx – 052 21 03 81

juli / aug / sept / 2017

dendriet 19

Iffraken tripel De Juffrouwkapel in het Raspaillebos, plaatselijk bekend als ’t Iffraken, dateert van 1865. In 2012 stortte de vervallen kapel in. Maar geen nood: in 2013 nam Natuurpunt de restauratie op zich, volgens eigentijdse bouwmethodes, met authentieke materialen, water uit de bron, en vooral veel mankracht. Veertig vrijwilligers zetten een half jaar lang hun beste beentje voor. In september 2013 was de restauratie een feit en werden 1000 uur kameraadschap vereeuwigd in een tripelbier: Iffraken. Het wordt artisanaal gebrouwen in ‘t Hofbrouwerijke bij Mechelen, volgens een recept en een proces, uitgedokterd door een van onze medewerkers.

Iffraken is een ongefilterde tripel met een alcoholgehalte rond de 9%. Het bier wordt gebrouwen met biologisch geteelde mouten, zodanig geselecteerd dat ze de volmondigheid verzekeren. De drie verschillende hop-variëteiten die op verschillende momenten tijdens het brouwproces worden toegevoegd, geven het bier een specifiek aroma met een subtiel hoppig en licht kruidig karakter. Het hogegistingsbier wordt hergist in de fles, waardoor het smaakevolutie kent en onder de juiste omstandigheden tot twee jaar na botteldatum kan bewaard worden. Het bier wordt best gedronken op een temperatuur tussen 10 en 14°C. Giet Iffraken in een geschikt glas en vorm daarbij een degelijke schuimkraag. Hou de bodem met de gist apart, zodat dit afzonderlijk kan gedegusteerd worden. De flessen worden bij voorkeur rechtopstaand bewaard bij een constante keldertemperatuur.

Bestellen?

Koen Steenhoudt

Je kan het bier bestellen via koen.steenhoudt@skynet.be (0472 90 80 57) of j.vdheyden@telenet.be (0477 25 06 88). De kostprijs bedraagt e 8 euro voor een proefkratje van 4 flesjes, of 35 euro voor een doos van 24 flesjes (33 cl.), inclusief e 2,4 euro statiegeld. Betalen kan door overschrijven op rekening BE92 4431 6588 1123 van Natuurpunt Boven-Dender met vermelding ‘Iffraken’. Santé!

20 dendriet

juli / aug / sept / 2017

Waarnemingen gezocht!

Losse natuurwaarnemingen door vrijwilligers vormen de basis van verspreidingskaarten van soorten, en van heel wat onderzoek naar de toestand en de evolutie van de natuur. Zeer gemakkelijk kunnen waarnemingen worden ingevoerd, maar ook bekeken, in een centrale databank: maak kennis met de natuurwaarnemingen-website: www.waarnemingen.be!

Om waarnemingen in te voeren en te bekijken, moet je enkel registreren. Dat is heel simpel: je gaat naar de website, en in de rechterbovenhoek klik je op ‘Registreer’. Je geeft vervolgens een gebruikersnaam, je echte naam, je provincie en je e-mailadres in en klaar is kees. De gebruikersnaam moet wel uniek zijn en heeft minimaal 5 letters en geen spaties of punten.

Waarnemingen uit heel Vlaanderen kunnen worden ingevoerd en bekeken.

Als natuurliefhebber uit de Denderstreek maak je bij voorkeur gebruik van het regionale scherm dat werd gecreëerd voor de Denderstreek:

denderstreek.waarnemingen.be

Je waarnemingen zijn zeer welkom: van een egel in de tuin tot een overvliegende ooievaar: het is allemaal het invoeren waard! Neem een kijkje op de website en ontdek zelf hoe eenvoudig het is. Door mee te werken draag je niet alleen een steentje bij tot het opvolgen van de fauna en flora van de Denderstreek; het is ook een zeer handige manier om je eigen waarnemingen bij te houden.

Het Mijlbeekbos

Groen lint langs de

Molenbeek

Sinds begin dit jaar heeft Natuurpunt Aalst een nieuw gebied in beheer: het Mijlbeekbos. Vroeger waren daar nog paardenweiden, maar intussen zijn die spontaan verbost. Het gebied bulkt nu al van het leven: heel wat dieren en planten zijn er thuis.

De komende jaren zullen vrijwilligers, samen met Regionaal Landschap en de provincie, het gebied nog meer ontwikkelen tot een groene oase.

Het Mijlbeekbos is 3 ha groot en wordt ingesloten tussen de bebouwing aan de Moorselbaan en de Affligemdreef. Centrale as is het fietspad Leirekensroute, een in 1897 geopende spoorlijn die Aalst met Londerzeel verbond. Na de sluiting van de spoorlijn in de jaren 1950-1970, werd het tracé omgevormd tot een frequent gebruikte fiets- en wandelroute, met een belangrijke landschappelijke waarde.

22 dendriet

juli / aug / sept / 2017

Evelien Kieckens

Oase

Het huidige Mijlbeekbos bestaat uit oude weides van een paardenhouder en koetsenverhuurder die niet meer gebruikt werden en daardoor spontaan verbosten. Een kleiner perceel dat erop aansluit, is in handen van de provincie. Het gebied en de omliggende percelen zijn van grote ecologische waarde, vanwege de bijzondere voorjaarsvegetatie met sleutelbloemen en grote aaneengesloten tapijten bosanemonen. Oude hooilanden zijn natuurlijk omgevormd tot zeer waardevolle moerasspirearuigten. In de nattere delen, die bestaan uit oude vlasrootputten en natuurlijk moeras, zijn grote hoeveelheden dotterbloemen en gele lis te vinden. Doorheen het gebied kronkelt de Molenbeek, die vanaf de westkant van het Kravaalbos (Meldert) het water afvoert en uitmondt in de Dender ter hoogte van de Sint-Annabrug in Aalst. De grote variatie in het gebied maakt het voor veel dieren een aantrekkelijke plek om te leven. Aan de Molenbeek en de watermolen zijn recent vogelhuisjes geplaatst voor de grote gele kwik en ook de ijsvogel is er dagelijks actief. In de bosrijke zone zijn al rode eekhoorns, spechten, boom-

 Dotterbloemen bloeien in het Mijlbeekbos

kruipers en boomklevers en zelfs een hele reeënpopulatie gespot.

Trage wegen en levendige beken

Het gebied maakt deel uit van een groter visiegebied om de vallei van de MolenbeekGraadbeek verder te ontwikkelen. De waterkwaliteit en de structuur van de beek worden aangepakt en langs de oevers komt meer begroeiing. Dit gebeurt in samenwerking

Evelien Kieckens

 Het Mijlbeekbos, voedselrijke oevers van de Molenbeek

met Regionaal Landschap Schelde-Durme in het project Erembald-Kravaal en Gestroomlijnd landschap van de provincie Oost-Vlaanderen.

Daarnaast zullen ook de trage wegen in de omgeving opnieuw toegankelijk gemaakt worden, zodat een wandel- en fietsnetwerk de landschapselementen met elkaar kan verbinden vanuit het groene lint rond de Leirekensroute.

Verbindingen naar de speelzone Ten Rozen en het stadsrandbos (bestaande uit Kluisbos, Zomergembos, natuureducatief centrum Heuvelpark en Ten Bos) kunnen heel wat betekenen. Maar dat is nog toekomstmuziek.

Kansen voor de vinpootsalamander

In eerste instantie zal een groep lokale vrijwilligers deze zomer het zwerfvuil opruimen en de fauna en flora verder inventariseren.

Daarnaast wordt gekeken welke moerassige stukken kunnen omgevormd worden tot poelen om amfibieën, zoals de zeldzame vin-

pootsalamander, meer kansen te geven. Ook wordt onderzocht of invasieve exoten zoals de Japanse duizendknoop en de reuzenbalsemien, die her en der in het gebied opduiken, kunnen teruggedrongen worden. In het najaar zullen op geschikte plaatsen de eerste struiken worden aangeplant om een natuurlijke mantel aan de bosranden te creëren.

Evelien Kieckens

Steentje bijdragen?

Wil je graag de handen uit de mouwen steken en dit stukje natuurgebied helpen ontwikkelen, neem dan zeker contact op met het lokale beheerteam Mijlbeekbos. Of wil je graag een financiële bijdrage leveren om dit project te helpen? Je kan storten op project Mijlbeekbos 6695 (zie pagina 2).

juli / aug / sept / 2017

dendriet 23

Zomerweetjes uit de Denderstreek

Vliegende edelstenen

Kom in de zomer eens wandelen in de Geelstervallei in Lede en je ziet ze ongetwijfeld voorbijflitsen langs de oevers van de Molenbeek: ijsvogels! In de steile oevers bouwen ze nu ook hun nestje. Natuurpunt Lede is apetrots op zijn nieuwe broedvogeltje.

Wouter Faveyts

Yvette Saerens

© Vilda - Yves Adams

 Zingende blauwborst in de Boelaremeersen

 Het ijsvogeltje broedt in de Geelstervallei

Vreugde en verdriet in de Boelaremeersen

Luc Favijts

Goed nieuws: dit voorjaar werden maar liefst 8 zangposten van blauwborst geteld. Het kleurrijke vogeltje is een trekker. Hij komt hier broeden maar vliegt later weer naar het zuiden om er te overwinteren.

Maar er is ook treurig nieuws uit de Boelaremeersen. Jammer genoeg moesten we afscheid nemen van moeder ooievaar. Op 11 april arriveerde ze weer op het nest, waar het mannetje haar trouw zat op te wachten, maar enkele dagen later werd ze dood teruggevonden.

Ze was verdronken in een vijver. De lange tocht  Het ooievaarskoppel op hun nest, enkele dagen voor naar ons land heeft haar wellicht te veel krach het vrouwtje verdronk

24 dendriet

juli / aug / sept / 2017

ten gekost. Ze moet ernstig verzwakt de vijver in gesukkeld zijn en er niet meer uitgeraakt zijn.

Wil je op de hoogte blijven? Lees de blog: ooievaars.natuurpunt-boven-dender.be Johnny Cornelis

Het bruist in de Ninoofse natuur

Wouter Mertens

Frederik De Coster

De positieve trend van de populatie brede orchis in Dendervallei Ninove zet zich voort. De teller staat dit jaar op 217 stuks! Daarnaast herbergt het gebied ook een mooie populatie van meer dan 100 bijenorchissen, gevlekte orchis, breedbladige wespenorchis, én twee buitenbeentjes: bergnachtorchis en hondskruid.

En ook op de Grote Berenvoet, deel van het walputbeekreservaat, beweegt er heel wat. Het voorjaar bracht een weelde aan waadvogels, met onder andere scholekster, zwarte ruiters, groenpootruiters, kemphanen, witgatjes, kieviten, kleine plevieren en regiorecords aan tureluurs!

 Brede orchis laat zich steeds meer zien in de

Dendervallei in Ninove

Ode aan de

essengouduil

Erpe-Mere telt zijn nachtvlinders

Tien jaar terug zette ik mijn eerste stapjes in de nachtvlinderwereld. Op een van onze nachtvlinderavonden vingen we een essengouduil. Een supervangst, want volgens onze nachtvlindergids een zeldzame soort en nog niet gemeld in OostVlaanderen. Wat begon met de ontdekking van een vlinder, evolueerde naar een heuse nachtvlinderinventarisatie.

Wat uitgebreider zoekwerk in de literatuur leerde ons dat de essengouduil het steeds beter doet, ook al blijft hij zeldzaam. Maar toen kwam 2010, het jaar waarin de essenziekte massaal opdook in Vlaanderen. En laat de es nu net de enige plant zijn waarmee ons beestje zich voedt. Wat nu? Verdwijnt onze nachtvlinder samen met de essen? We geven je alvast een kijkje in het leven van deze schoonheid.

Van ei tot vlinder

Gert Van Heghe

Gert Van Heghe

De essengouduil vliegt in één generatie van augustus tot oktober. De eitjes worden afgezet

op een tak of in een spleet van de schors. Al in december komen ze uit. Bij veel soorten bestaat de eerste maaltijd van de rupsen uit de voedselrijke eischaal, maar niet bij de pas uitgekomen rupsen van de essengouduil. Zij boren zich in de knoppen van de waardplant: de es. Daar blijven ze tot de temperaturen hoog genoeg zijn en de essen beginnen uit te lopen. ‘s Nachts doen de rupsjes zich tegoed aan de uitlopende knoppen en bloemen.

Overdag verstoppen ze zich aan de voet van de es, tussen gras en mos. ’s Avonds kruipen ze weer omhoog om te gaan eten. De rupsen

 Berkeneenstaart

26 dendriet

juli / aug / sept / 2017

 Braamvlinder

Marc Herremans

 Essengouduil

eten vooral van de voedselrijke bloeiwijze van de gewone es en zijn daardoor in staat om snel te groeien. Dat zorgt ervoor dat de rupsen al vroeg volgroeid kunnen zijn (mei-juni).

Wanneer ze effectief volgroeid zijn, verpoppen ze ondergronds in een vrij stevige cocon. De vlinders verlaten hun pop van begin augustus tot eind oktober, met een duidelijke piek begin september.

En in de Denderstreek?

In de Denderstreek komen nogal wat alluviale elzen-essenbossen voor. Veel van deze bossen werden in het verleden beheerd als hakhout.

Hierbij werd volgens een cyclisch beheer, meestal een periode van 10 tot 15 jaar, een deel van de bomen afgezet, waardoor hakhoutstoven of -stobben ontstonden. Op veel plaatsen zijn die bossen ingeplant met populier, zodat dit nu vaak de aspectbepalende boomsoort is.

Als we de waarnemingen van de essengouduil in waarnemingen.be bekijken, merken we een duidelijke link met dit bostype. Wat ook opvalt, is dat de vlinder sinds 2013 minder gezien werd in onze streek. Hieruit conclusies trekken is nog voorbarig. Gerichter en gestructureerder zoekwerk kan ons op termijn een inzicht geven over hoe de populatie evolueert in de Denderstreek.

Erpe-Mere start met zoekwerk

De afdeling Erpe-Mere doet maandelijks een inventarisatie van de nachtvlinders in het Keizersveld, een spaarbekken waar zich een elzen-essenbroekbos kan ontwikkelen. Zo willen we meer inzicht krijgen in de evolutie van de nachtvlinderfauna in het gebied.

Wat hebben die inventarisaties al opgeleverd?

Veel klassieke nachtvlindersoorten, maar ook de essengouduil, teunisbloempijlstaart, witte hermelijnvlinder, donkere jota-uil, bruine groenuil, brummelspanner, witbandsilene-uil, zwarte-w-vlinder, groene korstmosuil, berberisspanner, essenspanner, bruine sikkeluil, oleanderpijlstaart, absintmonnik en gehakkelde spanner.

Wil je een kijkje nemen of meedoen aan de nachtvlinderinventarisatie? Je bent meer dan welkom.

We verzamelen elke eerste vrijdag van de maand vanaf zonsondergang aan het wachtbekken in Erpe. Toegang langs de Oudenaardsesteenweg tussen huisnummer 253 en de spoorwegbrug. Op zaterdagmorgen bekijken we de resultaten. Het weer kan spelbreker zijn. Kijk daarom eens op de Facebookpagina van Natuurpunt Erpe-Mere.

Peter D’Hondt juli / aug / sept / 2017

dendriet 27

De Wellemeersen

waar libellen thuis zijn

In de lente en ‘s zomers is het volop uitkijken naar libellen en juffers. Waar kan dat beter dan in de Wellemeersen, sinds jaar en dag dé libellenhotspot van onze Denderregio. Streekgenoot Danny Van Schandevyl breidde onlangs een vervolg aan zijn observatieverslag uit 2007. De jaren daarop mochten de Wellemeersen enkele nieuwe bewoners ontvangen. Sommige vaste waarden doen het beter, maar een kleine minderheid helaas ook slechter.

Je moet op een mooie dag maar eens de Wellemeersen in trekken en je voelt het meteen: als libellenliefhebber word je hier rotverwend. Het zette Danny Van Schandevyl tien jaar geleden aan om alle (sinds 1996 beschikbare) gegevens over libellen en juffers in het gebied te bundelen in een verslag: “Libellen in de Wellemeersen”. Wat bleek daaruit? Er werden sinds 1996 liefst 34 soorten opgemerkt in de Wellemeersen. Daarvan

waren 23 vaste bewoners. Met zijn onderzoek trad Danny in de voetsporen van professor Henri Dumont, de Denderleeuwenaar die dertien jaar lang libellen en juffers onderzocht in het gebied, tussen 1957 en 1969.

Maar de natuur staat niet stil, ook in de Wellemeersen niet. Tussen 2008 en 2016 onderging het gebied een hele metamorfose.

 Gevlekte glanslibel: uiterst zeldzaam

 Variabele waterjuffer

Fonny Schoeters

Danny Van Schandevyl

Nattigheid

28 dendriet

juli / aug / sept / 2017

Bruno De Bruyn

 De Paardenvijver

Het water rukte op vanuit de kleikom, het hart van de Wellemeersen. Oorzaak is de verstoorde afwatering in het gebied: de afvoersloten slibden dicht en de kleiige grond nam het water niet meer op. De weide waar vroeger Gallowayrunderen graasden tussen de kleine poelen en slenken, staat nu bijna het hele jaar onder water. Het is momenteel een moeilijk toegankelijk, heel nat biotoop met een mozaïek van waterpartijen en een voedselrijke moerasvegetatie.

Iets verderop ligt de Gatesvijver. Die ontstond bij een uitgraving begin de jaren ’50, omdat men grond nodig had voor de bouw van de brug over de E40. De put liep vol water en het bedrijf NV Gates Europe zag zijn kans om het water te gebruiken als koelwater, om het nadien licht vervuild weer te lozen in de vijver. Jaren later bleek de vijver ernstig vervuild. In 2008 startte de sanering: de vervuilde grond werd afgedekt met zuivere grond van de aangrenzende paardenweide.

Zo ontstond een nieuwe ondiepe plas: de Paardenvijver. De oevers raakten al snel begroeid met oeverplanten.

De libellen zagen dat het goed was

Natte weiden en een nieuwe vijver: droomplekjes voor juffers en libellen én goed nieuws voor liefhebbers. Zij kregen er twee libellenhotspots bij. Want de libellen, die kwamen. Op een ondergelopen weide werden in de periode 2008-2016 o.a. koraaljuffer, glassnijder en gevlekte glanslibel voor het eerst (opnieuw) waargenomen. En ook na de aanleg van de Paardenvijver kwam de watersnuffel de vijver besnuffelen en bewonen. Ook pionierssoorten zoals zwervende heidelibel en tengere grasjuffer vonden al meteen hun weg naar de nieuwe vijver. In 2016 was er ook een jonge, maar groeiende populatie van de variabele waterjuffer en de bruine winterjuffer aanwezig. De vuurlibel komt er zeer algemeen voor juli / aug / sept / 2017

dendriet 29

en mogelijk hebben ook vroege glazenmaker en gaffelwaterjuffer er zich al voortgeplant.

Ook de warmere zomers en de almaar verbeterende waterkwaliteit lijken de juffers en libellen wel te kunnen bekoren. En ook meer zuidelijke soorten komen zich vestigen of breiden uit in aantal.

Huidige bewoners

Danny Van Schandevyl

Het beeld dat Danny nog schetste in zijn eerste verslag, was dus achterhaald. Hoeveel soorten telt het gebied? Welke doen het beter en welke slechter? In zijn vervolgstudie wordt het allemaal duidelijk.

Er werden niet minder dan 45 soorten waargenomen, opmerkelijk meer dan tijdens de vorige onderzoeksperiode. Maar liefst 15 soorten doen het beter dan tien jaar geleden. Vijf van hen doen het zelfs een pak beter: smaragdlibel, vuurlibel, variabele waterjuffer, tengere grasjuffer en weidebeekjuffer zijn de grootste winnaars.

Acht andere soorten namen matig toe, zoals de glassnijder. Die werd lange tijd niet meer gezien, maar begon in 2014 aan een duidelijke comeback. Ook de vroege glazenmaker kwam datzelfde jaar terug.

De viervlek en de bruinrode heide  Smaragdlibel libel namen lichtjes toe.

Maar er zijn ook verliezers in het verhaal. Hier er zienderogen. Maar al snel doken ze op in en daar dook nog een kanaaljuffer en bruine andere delen in het gebied, waaronder de glazenmaker op. Maar de kans is groot dat het Paardenvijver. Daar voelen ze zich nu prima om zwervers ging, afkomstig van elders in de thuis.

Dendervallei: dus geen vaste bewoners meer En er zijn tot slot ook nieuwkomers. Liefst van de Wellemeersen. De grootste verliezer tien soorten streken er voor het eerst neer, is wel de geelvlekheidelibel: sinds 2010 werd waaronder de bruine winterjuffer en de hij niet meer gezien. Maar ook in de rest van gaffelwaterjuffer. Maar de meest bijzondere Vlaanderen verdween deze libel helemaal uit nieuwkomer is wel de gevlekte glanslibel, een beeld. De houtpantserjuffer doet het algemeen uiterst zeldzame libel in BelgiĂŤ, maar intussen wel nog goed, maar gaat licht achteruit in de wel vaste bewoner van de Wellemeersen. De Wellemeersen. Waarom? Het blijft voorlopig Wellemeersen is en blijft dus een hotspot voor een mysterie. libellen.

Twaalf soorten bleven stabiel. Onder hen de Benieuwd naar de details van Danny Van kleine en grote roodoogjuffer. Op de Kleine Schandevyls nieuwe onderzoek? Hier kan je zavelput, waar ze heel algemeen waren, verhet rapport lezen: www.natuurpunt.be/publitroebelde het water en verdwenen de watercatie/libellen-de-wellemeersen-2008-2016 planten, wellicht door het toegenomen aantal vissen. De aantallen roodoogjuffers slonken Han Lagring

30 dendriet

juli / aug / sept / 2017

Natuurpunt Denderstreek in actie…

 1300 wandelaars tijdens de Open poelendag in Honegem

 Cursus natuurbeheer in de Wellemeersen

 Even rusten tijdens het natuurbeheer in de Palitsebeekvallei (Liedekerke)

 Voorjaarswandeling in Aaigem

 Voorjaarswandeling in het Raspaillebos