dendriet 2019 nr 2 jaargang 18

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek april|mei|juni 2019

Retouradres: Dr. Haekstraat 37, 9200 Grembergen

elWand ing en happ i 5 me enBened er Dend

Wild van de hyacint

Een bloemenfestijn om de hoek

Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend.

Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Facebook: Natuurpunt groot Aalst kern faluintjes

natuurpunt.aalst@gmail.com Dendermonding Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be Facebook: Natuurpunt Dendermonding Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook:: Natuurpunt Haaltert

Affligem-Liedekerke kern affligem

Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be kern liedekerke

Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Erpe-Mere Ilona Blondeel - 0487 10 79 54 ilona_blondeel@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Erpe-Mere

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Dierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be

Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net

NATUURPROJECTEN

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/Teralfene – 6696 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Keelman Zuid - 6178 natuurpunthaaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 boonen@scarlet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be

Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem/Mespelare/Wieze/ Denderbelle - 4004 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender Beverbeekvallei te Aspelare/ Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Brede Schoren en Konkelschor te Berlare - 6616 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Geelstervallei te Lede/Erondegem - 6657 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be ‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare - 6644 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

2 dendriet

I

I

Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Paepegembos - 6693 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

april mei juni 2019

Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be Lede Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Lede Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be Facebook:: Natuurpunt Ninove

Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea

INHOUD 3 Voorwoord 4 Hyacintenfestival in de Denderstreek

8 Bijzondere broedvogels van bij ons 12 Seizoensweetjes uit de Denderstreek 15 Kalender 20 De vingerafdruk van de vuursalamander 24 Roeken gezocht 26 Beverbeekvallei breidt uit 28 Speuren voor de wetenschap 30 Wandelweelde in Ninove 31 Inhuldiging wandelpaden Kluizenbos

dendriet

Dendriet is het blad voor de leden van 9 afdelingen en 5 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten?

Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Wachtbekken 6 te Sint-Gillis Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs - 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s?

Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens – hoofdredacteur Han Lagring – redactiesecretaris Wim Van Grieken – denderkalender Dirk De Ridder – lay-out Marc Symoens – corrector Mikol De Decker – adresbeheer Rik De Baere, Erik De Block, Dirk De Mesel, Bruno De Bruyn, Ilona Blondeel, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt, Yvette Saerens.

Werkten ook mee aan dit nummer: Willem Boonen, Katrien Buysse, Alain Dillen, Wouter Faveyts, Evelien Kieckens, Daan Stemgée, Gert Van Heghe, Diemer Vercayie, Jan Vindevoghel Foto cover: Lars Soerink Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr.

IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten

Citizen science “Ik zal het wel nog mijn tijd uitzingen.” Deze aprèsnous-le-déluge-mening is nooit ver weg als je bij mijn generatie het onderwerp klimaatopwarming aansnijdt. Dit is wishful thinking. Het wetenschappelijk bewijsmateriaal over dit hot issue is overweldigend. Het probleem is dat het maar zelden botert tussen wetenschap en het grote publiek.

Zo gaat de omvang van de problematiek het gemiddelde bevattingsvermogen te boven. Maar ook omgekeerd kan het detailniveau of zelfs de tastbare wetenschap vlakbij Jan-met-de-pet maar zelden bekoren.

Op sociale media, waar verwijtproza vanuit loopgraven en doorgekalkeerde clichés de maatstaf zijn, kreeg ik afrondend aan mijn mening al vaker de dooddoener voor de voeten geworpen: “Hou jij je maar bezig met je motten”. Ironisch onbegrip en dedain die een narcistische blik op de eigen leefwereld nauwelijks weet te omfloersen.

Ik zwijg dan meestal minzaam. Het heeft voor dat publiek geen zin uit te leggen dat een totaalbeeld bestaat uit duizenden puzzelstukken. Dat iemand die goed ecologie wil vatten elk puzzelstuk wil duiden. Dat verwondering helende eigenschappen heeft. Heeft het zin uit te leggen dat onze nachtvlinders ideale indicatoren bevatten om een veranderend klimaat op te volgen? Dat de helft van de winkelrekken leeg zou staan als er geen bestuiving was door insecten? Ook daar gaapt een diepe kloof tussen wetenschap en breed publiek.

Maar de laatste jaren zit burgerwetenschap eindelijk in de lift, ook op het vlak van natuur en milieu.

De beschikbaarheid van waarnemingen.be is hier zeker niet vreemd aan. We gaan in dit nummer ook graag dieper in op het thema. Wat drijft mensen die meedoen aan citizen science? Vooral dit: het plezier van buiten te zijn, het verlangen om meer te leren, als burger bij te dragen aan wetenschappelijk onderzoek, de mogelijkheid om nieu-

we ontdekkingen te doen en gelijkgestemden te leren kennen.

Veel soorten zijn sterk bedreigd in hun voortbestaan en voor hen is specifiek habitatbeheer nodig. Als beheerder van een natuurgebied is het voor Natuurpunters vaak moeilijk om te kiezen op welk type beheer je best inzet. Vaak weet je niet eens exact welke soorten er in een gebied voorkomen, gewoon omdat de soortenrijkdom zo groot is. Het is niet altijd eenvoudig te achterhalen welke soorten extra beheeraandacht nodig hebben, welke habitats noodzakelijk zijn en wat de kritische processen zijn binnen die habitats.

Om een antwoord te formuleren op deze vragen, werd in Bos t’Ename in Oudenaarde, voor het eerst in Vlaanderen, een biodiversiteitsaudit uitgevoerd door Natuurpunters.

Zo ver zijn we in onze eigen gebieden nog niet, daarvoor heb je een massa data nodig.

Toch is ook hier kennis © Yves Adams- Vilda de basis om onze beslissingen op te baseren.

In de hectiek en waan van elke dag kunnen we best begrijpen dat menig natuurliefhebber zelf niet toekomt aan natuurstudie. Een frisse neus halen, eventjes opgenomen worden in de natuur of zich laten bevangen door haar schoonheid zijn minstens even waardevol.

In deze Dendriet lees je waar je de komende weken in de regio bedwelmd kan raken door de prachtige blauw-paarse velden van de wilde hyacint. En wil je toch zelf iets meer ontdekken in deze adellijke voorjaarstapijten, dan geef ik je graag een kleine methodiek mee om in die bloemenvelden te speuren naar twee microvlindersoorten.

Ontdek je iets onderweg, vergeet het dan niet in te geven op waarnemingen.be. Zo draag je bij aan de kennis over onze planten en dieren.

Veel succes op je ontdekkingstochten, de lente wenkt.

Wouter Mertens

I

I

april mei juni 2019

dendriet 3

Hyacintenfestival in de Denderstreek In de tweede helft van april is het Hallerbos volop in het nieuws.

Tienduizenden mensen van over de hele wereld komen er kijken naar de prachtige bloementapijten van de wilde hyacint. Het Hallerbos is dé plek in Vlaanderen met de grootste oppervlakte aan wilde hyacinten. Maar ook in de Denderstreek zijn verschillende bossen te vinden waar je volop en in alle rust kan genieten van dit uitzonderlijke geuren- en kleurenspektakel.

De eersten

Oud bos

Wilde hyacinten bloeien al vroeg in het jaar, vanaf de tweede helft van april. Daarna verwelken ze en verdwijnen ze weer tot het volgende voorjaar.

Daar hebben de hyacinten een goede reden voor.

Ze moeten groeien, bloeien en zaad vormen in een heel korte periode, want later is er onvoldoende licht omdat de kruinen van bomen zich beginnen sluiten en ze overgroeid raken door andere kruiden. De wilde hyacint kan zo vroeg in het voorjaar bloeien omdat zijn energie en voedingsstoffen opgeslagen zijn in ondergrondse bollen. Ze gebruiken deze bollen ook voor de vegetatieve uitbreiding. Na de bloei kunnen zich meerdere kleinere bollen vormen uit de oorspronkelijke moederbol. Zaadvorming speelt in mindere mate een rol voor de voortplanting omdat er in het vroege voorjaar ook veel minder insectenbestuiving optreedt. Als er toch zaad wordt gevormd, gaat het om vrij zware zaden die nooit ver van de moederplant vallen. De verspreidingssnelheid van de wilde hyacint meet dan ook 1 tot 2 meter per jaar. Enige uitzondering is wanneer de zaden worden meegenomen door mieren, maar dat gaat om slechts kleine hoeveelheden.

Je kan je wel inbeelden hoe lang het duurt vooraleer een bloementapijt van honderden vierkante meter zich ontwikkelt. Vandaar ook dat dergelijke grote tapijten een bewijs zijn dat het bos al heel lang bos is en dat het wellicht gaat om een zogenaamd ‘oud bos’.

Aan het einde van de achttiende eeuw (17711777) werd in opdracht van graaf De Ferraris een volledige kartering uitgevoerd van het landgebruik in Vlaanderen (vergelijkbaar met de huidige topografische kaarten). Aan de hand van de Ferrariskaart en alle hierop volgende militaire en topografische kaarten kan de geschiedenis van het landgebruik sinds 1775 worden gereconstrueerd. Bossen die sinds dan onafgebroken bos zijn geweest, worden aangeduid met de term ‘oud bos’. In oud bos komt vaak een zeer specifieke flora voor, de zogenaamde oudbosplanten. Dit zijn planten die je bijna uitsluitend in dergelijke oude bossen vindt. Veel voorjaarsbloeiers, waaronder wilde hyacinten, zijn oudbosplanten. Het feit dat deze oude bossen nooit werden ontgonnen, heeft ofwel te maken met de ligging (steile hellingbossen die niet geschikt zijn voor landbouw) ofwel met de eigenaar (adellijke families die het bos als jachtterrein gebruikten).

4 dendriet

I

I

De ontwikkeling van een rijke voorjaarsflora in deze oude bossen hangt ook samen met het vroegere bosbeheer. In de middeleeuwen was de hakhout- en middelhoutcultuur in Vlaanderen algemeen verspreid. Bij hakhoutbeheer wordt het bos periodiek gekapt waarna de stronken opnieuw kunnen uitlopen. Bij middelhout wordt het grootste gedeelte van de houtige vegetatie als hakhout beheerd, maar staan er verspreid hoogstammige bomen tussen.

april mei juni 2019 © Jeroen Mentens-Vilda

foto: Johnny Cornelis

Hyacintenfestival Neigembos

Die beheervormen waren bedoeld om de houtproductie te maximaliseren. Het cyclisch kappen van de hakhoutlaag zorgt om de 6 tot 12 jaar voor een weerkerende lichtfase in het bos, die gunstig is voor de ontwikkeling en uitbreiding van voorjaarsbloeiers. Door de veranderende economische cultuur raakte het traditionele hakhout- en middelhoutbeheer tussen het einde van de 18de en het midden van de 20ste eeuw steeds meer in onbruik. Hakhoutbosjes werden omgezet naar hooghout door niet meer te kappen of per stronk enkele takken te laten doorgroeien tot boom. In bossen waar de hakhoutcultuur eeuwenlang heeft standgehouden, ontwikkelde vaak een heel mooie voorjaarsflora.

In de Denderstreek vind je de wilde hyacint vooral in de oude bossen in het zuiden: het Brakelbos en de Everbeekse Bossen in Brakel, het Raspaillebos en Boelarebos in Geraardsbergen, het Neigembos in Ninove, en het Berchembos in Roosdaal. Ook in de andere bossen van de Vlaamse Ardennen zijn veelal mooie tapijten van wilde hyacint te vinden.

De Vlaamse Ardennendag op de laatste zondag van april is het ideale moment om de wilde hyacint volop in bloei te zien. (www.vlaamseardennendag.be) Wilde hyacint in Everbeek

Hyacinten kijken in de Denderstreek Een rijke voorjaarsflora is natuurlijk niet enkel gebonden aan de continuĂŻteit van het grondgebruik als bos en het hakhoutbeheer. De bodem en de geografische situering bepalen eveneens het voorkomen van soorten. Zo vinden we de wilde hyacint in Vlaanderen enkel in de leemstreek ten westen van Leuven. In de Ardennen en in het oosten van Vlaanderen komt deze soort niet voor in het wild.

foto: Danny Declercq5 april mei juni 2019 dendriet

I

I

foto: Johnny Cornelis

Hyacintenfestival Brakelbos

Enkele weetjes l Wilde

hyacinten vormen pas na vijf jaar bloemen.

l In

Ronse en omgeving worden ze in de volksmond ‘blauwe kousjes’ genoemd. In Halle en in Ninove spreken ze dan weer over snottebellen vanwege het slijm dat uit de stengel komt.

l In

de middeleeuwen werd uit de knollen lijm en zetmeel voor stijfsel gewonnen.

l De

wilde hyacint wordt vaak verward met de Spaanse hyacint, die in tuinen en parken aangeplant wordt. De Spaanse hyacint heeft grotere bloemen, blauwe helmknoppen en bredere bladeren (2 tot 4 cm). De wilde hyacint heeft beige helmknoppen en bladeren tot 1,6 cm breed.

Bij de wilde hyacint hangen de bloemen in een naar één kant gekeerde en aan de top overhangende tros. Bij de Spaanse hyacint hangen de bloemen in alle richtingen aan de tros. De kruising van de wilde en Spaanse hyacint kan zich ook voortplanten. En dat is een groot probleem als de Spaanse hyacint in bossen terecht komt met wilde hyacinten. Op termijn zou zo enkel de kruising overblijven. Je kan hierbij helpen door geen Spaanse hyacinten in de tuin te planten. Zo kunnen die ook niet verwilderen.

6 dendriet

I

I

april mei juni 2019

l Ongeveer

de helft van alle wilde hyacinten in de wereld komen voor op de Britse eilanden en de andere helft in een stukje van Vlaanderen en Wallonië, het noordwesten van Frankrijk en het noordwesten van Spanje. Dat zijn plaatsen met een Atlantisch zeeklimaat.

l Wilde

hyacint is een kensoort voor het zogenaamde ‘Atlantisch eiken-haagbeukenbos’.

Dit is Europese topnatuur, beschermd door de Europese habitatrichtlijn.

Spelregels Wilde hyacinten zijn erg kwetsbaar. Als je de wilde hyacint vertrappelt, kan op die plaats geen nieuwe bol voor volgend jaar gemaakt worden en ontstaat er dus een kale plek. Als je tussen de bloemen loopt, verdicht bovendien de bodem waardoor het voor de zaden, die voor nieuwe hyacinten zorgen, moeilijker wordt om te kiemen.

Bloemen plukken heeft helemaal geen zin, want eer je er mee thuis bent zijn ze al verwelkt.

Blijf dus op de paden en geniet van daaruit van de kleuren- en geurenpracht. Ook mooie foto’s nemen is perfect mogelijk vanop de paden. En hou ook je viervoeter aan de leiband. De natuur en de andere bezoekers zullen je dankbaar zijn.

Johnny Cornelis

Foto 1

Imago van hoekbandbladroller

Foto 2

Foto 3

Zoekbeeld hoekbandbladroller

Rups van de hoekbandbladroller

Microkosmos op de wilde hyacint Aan de wilde hyacint zijn twee fraaie microvlindertjes verbonden, die iedereen met wat geduld en kennis van de juiste techniek kan ontdekken. Neem op je voorjaarswandeling eens een kniematje mee en breng deze bladrollers (Tortricidae) mee in kaart! Hier enkele tips hoe je tewerk gaat.

De imago’s (volwassen dieren na hun metamorfose van rups tot vlinder) van de hoekbandbladroller (Eana incanana, foto 1) komen van eind mei tot half april af op licht. Alleen is de soort, als ze wat afgevlogen is, makkelijk te verwarren met een paar andere soorten. Gelukkig is er een veel betere inventarisatietechniek. Ga op pad vóór er imago’s zijn, als die nog rups zijn. Dus vanaf de tweede helft van april en in de maand mei. Dan ga je op zoek naar samengeklitte bloemen van wilde hyacint (foto 2), het resultaat van de rupsen. De soort smult ook van andere planten, maar in onze regio heb je de beste kans in de blauwe bloemenvelden. Je kan zoeken vanaf de wegrand, je hoeft niet de velden plat te lopen. Het samenklitten van de bloemen valt amper op, aangezien de bloemen van wilde hyacint van nature vaak dicht tegen elkaar hangen. Ook kleine spinnetjes maken een spinsel tussen de bloemen. Wees dus niet te snel enthousiast, maar geef de moed ook niet te snel op.

Je gaat best op de knieën zitten tussen de planten (neem een kniematje mee), zodat je de bloeistengels in profiel kan bekijken. In reigerperspectief is het vraatbeeld van de rupsen amper waar te nemen. Soms kan je tussen het spinsel gele korreltjes ontlasting zien hangen. Die zijn zeker niet van spinnen, maar van rupsen! De rups bevindt zich in het spinsel of in een bloem.

Het diertje is grijsgroen met lichtbruine kop en zwarte borstpoten en de anaalplaat is bruin met zwart (foto 3).

We zijn er zeker van dat deze soort minder zeldzaam is dan gedacht. Met heel veel geluk zie je bij je zoektocht ook het imago vliegen van de reehoefbladroller.

De reehoefbladroller (Hysterophora maculosana) heeft niet alleen een feeërieke naam, maar is ook een fraaie zeer zeldzame soort smalsnuitje. De imago’s (foto 4)

Imago van de reehoefbladroller Foto 4

vliegen samen met dagactieve langsprietmotten van het voorjaar tussen de bloemen op het moment dat je naar de rupsen van de vorige soort op zoek bent: de tweede helft van april en de maand mei. Traag tussen de bloemen stappen en uitkijken of je een klein bladrollertje doet opvliegen is een goede techniek, maar je mag niet zomaar van het pad afwijken, want dan loop je het risico bloemenvelden te beschadigen. Ook hier is de beste methode dus op zoek gaan naar de monofage rupsen, maar dan in de maand juni. De larven voeden zich met de zaden. Een zaaddoos waar een rups in zit of zat, vind je door een gaatje erin te zoeken (zoekbeeld: foto 5). Pruts de zaaddoos open en kijk of de rups voldoet aan de beschrijving. Zit er geen rups meer in, kijk dan in de naburige zaaddozen of er ook gaatje in zit en waag daar een tweede kans. De rups heeft een lichtbruine kop een zwart nekschild, zwartbruine stippen en een soms vage, soms roodachtige lijn over de rug en een even vage of duidelijke rij rode vlekken in elke flank (foto 6). Van de reehoefbladroller was geweten dat die graag in holle braamstengels overwintert.

Ruben Meert, die een meester is in het ontdekken van technieken zoals hier beschreven, heeft de rups dan ook zo’n holle stengel aangeboden en deze is effectief gebruikt om te overwinteren en verpoppen (zie ook foto 4). De pop schuift zelf mooi naar buiten door een voorbereid uitkruipgat. De soort is al ontdekt in Berchembos en Neigembos. Waag eens je kans in een ander hyacintenbos om beide soorten te vinden!

Voer je waarnemingen in de databank waarnemingen. be en help ons zo de verspreiding in kaart te brengen.

Succes alvast!

Zoekbeeld zaaddoos van wilde hyacint met gaatje van de reehoefbladroller Foto 5

Wouter Mertens

Rups van de reehoefbladroller Foto 6

foto’s: Ruben Meert en Wim Declercq

Bijzondere broedvogels Vogelwerkgroep Cinerea zet hard in op de monitoring van vogelpopulaties in de Denderstreek. Meten is weten, en weten is belangrijk om te kunnen beschermen.

Natuurbehoud is veel lastiger als je niet beschikt over degelijke cijfers van de toestand van die natuur. Zopas publiceerde de werkgroep een prachtig rapport over 30 bijzondere broedvogelsoorten in de periode 2010-2017. Een bloemlezing.

Het BBV-project Het Vlaams project Bijzondere broedvogels (BBV) wordt georganiseerd door het Instituut voor natuur- en bosonderzoek (INBO) en Natuurpunt Studie. Drie soortgroepen komen in aanmerking voor dit onderzoek: zeldzame broedvogels, koloniebroeders en uitheemse soorten. In de Denderstreek volgt vogelwerkgroep Cinerea dit project op.

Overzicht van de periode 2010-2017 Op Vlaams niveau laat de rapportering over dit project al een aantal jaren te wensen over.

Cinerea nam het initiatief om zelf een rapport te schrijven over de BBV-soorten die in onze regio voorkomen. Het rapport behandelt BBVsoorten in de Denderstreek in de periode 20102017, met in ondergeschikte orde ook aandacht voor de waarnemingen vóór die tijd. Het resultaat is een grondig overzicht van de aanwezigheid van 30 bijzondere broedvogelsoorten.

Stabiele soorten Een aantal van de gevolgde soorten kenden in de besproken periode schijnbaar stabiele populaties. De jaarlijks getelde aantallen schommelen enigszins, wellicht grotendeels door verschillen in waarnemingsinspanning.

Vooral in het zuiden van de regio worden jaarlijks 8-13 territoria van wespendief geteld. De populatie wordt op 13-16 territoria geschat.

Toch bleek op het einde van de periode een neiging tot afname. Van de kleine plevier worden elk jaar 2-4 paar geteld. De reële populatie wordt iets hoger geschat: 5-10 paren.

Broedparen van deze soort komen hoofdzakelijk voor op braakliggende stukjes industrie-

8 dendriet

I

I

april mei juni 2019

terrein. Veel broedplaatsen worden maar één of enkele jaren bezet vooraleer ze bebouwd raken. De populatie ijsvogels gaat op en af, op het ritme van de ijsbedekking in de winters voorafgaand aan het broedseizoen. Doordat ze meerdere broedsels per jaar kunnen grootbrengen, kunnen ze eventuele verliezen snel goedmaken. Hoewel ijsvogels opvallende vogels zijn, is het niet simpel om broedgevallen te ontdekken zonder doorgedreven inspanning.

Jaarlijks worden 5-30 territoria vastgesteld in de Denderstreek. De werkelijke populatie wordt hoger geschat, op 10-70 territoria. Nog een bijzondere broedvogel van stromend water is de grote gele kwikstaart. In vergelijking met de ijsvogel is de populatie van deze soort iets minder gevoelig aan wat strengere winters.

In de meeste jaren worden een paar tiental territoria ontdekt. Een gerichte en doorgedreven inspanning van de vogelwerkgroep in 2017 leverde maar liefst 88 territoria op! Er zijn geen aanwijzingen dat 2017 een bijzonder goed jaar was, dus wellicht geeft het aantal uit dat jaar een goed beeld van de populatie. Rekening houdend met nog wat gemiste broedparen wordt de reële streekpopulatie op maar liefst 100-110 territoria geschat, een aanzienlijk deel van de Vlaamse populatie. Een sterk fluctuerende soort, met jaarlijks 0 tot 3 paren, was de zomertaling. De soort kan niet als een jaarlijkse broedvogel beschouwd worden (2 jaren kwam hij niet broeden) maar de goede jaren wisselen met de slechte jaren of zonder duidelijke trend; dus kan de soort als stabiel worden beschouwd voor de besproken periode. Opmerkelijk op Vlaams niveau was het voorkomen van Engelse gele kwikstaart als broedvogel: alleen in 2014 werd geen territorium gevonden. In de andere jaren ging het telkens om 1-4 territoria.

van bij ons Orpheusspotvogel

Zij doen het steeds beter De grauwe gans gaat fors vooruit: 1-13 getelde broedparen per jaar. In het begin van de periode bedroeg de populatie amper 1-2 paren. Tegen het einde bedroeg ze naar schatting 13-15 paren. Twee roofvogelsoorten die gevolgd werden lieten een toename zien in 2010-2017.

Jaarlijks werden 3 tot 12 territoria van havik geteld, maar de populatie steeg van naar schatting 5 territoria in het begin van de periode naar 15-16 op het einde.

Van de slechtvalk kwam in 2010 maar 1 broedpaar tot broeden; anno 2017 waren er 5 territoria. Haviken zijn te vinden in de bosrijkere delen van de regio. De slechtvalken broeden in urbaan gebied, voor een deel in speciaal ter beschikking gestelde nestbakken.

De middelste bonte specht, een soort die zich in 2006 in de regio vestigde en die in heel Vlaanderen een opmerkelijke toename heeft gekend, nam zeker in het begin van de periode toe. Naar het einde zette zich een stabilisatie in, wellicht doordat de meeste potentiĂŤle broedplaatsen inmiddels ingenomen zijn. Jaarlijks worden 0-10 territoria geteld en de populatie wordt op 15-20 territoria geschat. Door een paar opeenvolgende strengere winters in het

foto: Wouter Faveyts

begin van de periode 2010-2017 verdween de cetti’s zanger uit de Denderstreek, maar vanaf 2013 keerde de soort terug. Zeker in de laatste jaren was er een duidelijke toename, met tot 13 getelde territoria in 2017 en een geschatte populatie van 13-15 territoria. De zuidelijke orpheusspotvogel is nog een stijger. In de periode 2010-2017 was er alleen in 2010 geen territorium. In alle andere jaren waren er 1-5.

De populatie wordt geschat op 1-10 territoria.

Grote gele kwikstaart foto: Wouter Faveyts

I

I

april mei juni 2019

dendriet 9

Afname

foto: Wouter Faveyts

Nieuwkomers Echte nieuwkomers waren er ook. In 2013 vestigden zich een paar ooievaars, die de volgende jaren met wisselend succes tot broeden kwamen in de buurt van de Gavers in Onkerzele. Bij twee van de vier broedgevallen in 2014-2017 kwamen in totaal drie jongen tot uitvliegen. In 2016 werd ontdekt dat er zich op enkele plaatsen in de Denderregio enkele kleine kolonies roeken hadden gevestigd, een verwachte evolutie gezien de gestage toename ten westen en ten zuiden van de streek. In 2016 en 2017 werden respectievelijk 20 (2 kolonies) en 24 broedparen (3 kolonies) geteld. Losse waarnemingen wijzen op mogelijk nog enkele onontdekte kleine kolonies waardoor de werkelijke populatie vermoedelijk nog een beetje hoger ligt. Een echte klapper was de ontdekking van een succesvol broedgeval van oehoe in 2014 (twee jongen). In 2015 volgde opnieuw een geslaagd broedgeval (1 jong). In 2016 en 2017 werden de vogels niet gevonden, maar waren ze mogelijk nog aanwezig.

Oehoe in de Denderstreek! foto: Christophe Jacobs

10 dendriet

I

I

april mei juni 2019

In de periode 2010-2017 werden jaarlijks minimaal 110 en maximaal 202 bezette nesten van blauwe reiger geteld in de Denderregio.

Enkele strengere winters zorgden voor een duidelijke afname na 2010, met een dieptepunt in 2013. Daarna was er een herstel, maar in 2017 vond weer een duidelijke daling plaats.

De soort kende haar piek in de streek in de eerste jaren van de eeuw, vóór de periode 20102017. Er lijkt sindsdien sprake van een gestage daling van de aantallen, maar het aantal kolonies is wel toegenomen. Van 4-5 bezette kolonies bij het begin van de periode steeg het aantal naar 9-10 op het einde.

Onregelmatige broedvogels Ten slotte is er een groepje van soorten die niet als vaste broedvogel kunnen beschouwd worden, omdat ze maar in één enkel jaar voorkwamen of omdat concrete aanwijzingen van broeden ontbraken. Knobbelzwanen waren jaarlijks ergens in de regio wel aanwezig, maar zonder aanwijzing dat de soort tot broeden kwam. Bij aalscholver was er alleen een vroeg gestaakte broedpoging in 2015. In 2014 startte een paar zwarte wouwen een mislukte broedpoging op een paar 100 meter van de regio, in Henegouwen. De vogels werden toen ook binnen het werkingsgebied van de Denderregio waargenomen. In 2012 was er een territorium van een vrijwel zeker ongepaard mannetje kwartelkoning langs de Dender in Liedekerke.

Dat was het enige geval in de periode. Van de porseleinhoen waren er enkele waarnemingen van roepende exemplaren, maar geen concrete aanwijzingen van gevestigde territoria. Alleen in 2011 was er een territoriaal paar visdief in het Dendermondse, maar zonder concrete broedaanwijzingen. Het enige broedgeval van rouwkwikstaart vond plaats in 2011 (mannetje met onbekende partner, kan dus ook witte kwikstaart geweest zijn). Enkele eenmalige waarnemingen van zingende grauwe gorzen waren de laatste stuiptrekkingen van een intussen uitgestorven broedvogel. De soort doet het zo slecht dat ze binnen afzienbare tijd zelfs uit heel België als broedvogel zou kunnen verdwijnen.

Uitheemse soorten De twee meest in het oog springende exotische broedvogels in de Dendervallei zijn ongetwijfeld Canadese gans (32 tot 67 getelde paren in 2010-2017, met een geschatte populatie van >120 broedparen), en Nijlgans (12-28 getelde paren; populatieschatting van 50-100 paren).

Veel minder algemene exotische (water)vogels waren brandgans (0-3 getelde paren; schatting van 1-5 paren) en mandarijneend (0-5 getelde paren; schatting van 5-10 paren).

Het exotische rijtje wordt afgesloten door de kleurrijke halsbandparkiet die zich vooral in het oostelijke centrale deel van de Dendervallei heeft gevestigd: jaarlijks werden 1-4 broedparen geteld, maar de populatie wordt hoger geschat, op 10-15 paren.

Canadese gans

Rapport bestellen Van het rapport werden 50 exemplaren gedrukt in een mooie, professioneel ogende uitgave.

Voor een zachte prijs (5 euro + 2,5 euro verzendingskosten) kan je een exemplaar bemachtigen, zo lang de voorraad strekt.

GeĂŻnteresseerd? Wend je tot: Wouter Faveyts wouter.faveyts@telenet.be.

Wouter Faveyts

DĂŠ speciaalzaak voor al uw w optische instrumenten Ontdek onze nieuwe WEBSHOP! P! www.natuurkijkers.be Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20

Verrekijkers, telescopen, sterren-es, ... kijkers, microscopen, loupes, Demonstraties op aanvraag aag g

I

I

april mei juni 2019

dendriet 11

Seizoensweetjes uit Steenmarters op hotel in Aalst

© Yves Adams- Vilda

Steenmarters kunnen in Aalst voortaan op hotel.

De medewerkers van de groendienst bouwden een marterhotel in het speelbosje, achter de stedelijke begraafplaats. Het is een heus luxehotel geworden, gemaakt uit snoeihout. De steenmarter houdt van de stad en eet er alles wat hij kan vinden: afval, fruit aan de bomen en soms zelfs een kip. Soms veroorzaken de dieren overlast omdat ze hun intrek nemen in zolders of kabels van auto’s doorbijten. Het hotel moet dat op een diervriendelijke manier voorkomen.

Rik De Baere

Kan de geelgors weer uit het dal vliegen?

In het zuiden van de Denderstreek worden door de Vlaamse Landmaatschappij, in samenwerking met lokale landbouwers, maatregelen genomen voor akkervogels. Enkele leden van vogelwerkgroep Cinerea staan in voor het tellen van de akkervogels op de percelen waarop maatregelen worden genomen.

Tijdens twee tellingen in januari en februari werden in totaal 154-182 geelgorzen geteld. Vermoedelijk worden bij elke telling nog wel wat vogels gemist. De winterpopulatie in de streek wordt op zowat 200 geelgorzen geschat. De aantallen zijn de voorbije winters vrij stabiel. Anno 2019 zijn dit hoge aantallen voor de sterk afgenomen geelgors, met dank aan de genomen maatregelen. Meer van dat!

Wouter Faveyts

© Yves Adams- Vilda

foto: Wouter Faveyts

Overwinterende ooievaars Uit een telling van Natuurpunt bleek dat er afgelopen winter in Vlaanderen 60 ooievaars overwinterden.

Dat is zowat 27 procent van de volledige populatie ooievaars in Vlaanderen. Ook het mannetje van het koppel uit de Boelaremeersen in Schendelbeke bleef voor het tweede jaar op rij ter plaatse overwinteren.

Blijkbaar was er voldoende eten te vinden en had hij geen reden om naar het zuiden te trekken.

Johnny Cornelis

12 dendriet

I

I

april mei juni 2019

de Denderstreek

Omver geworpen bijenkasten

Bijendrama

In de Geelstervallei in Lede werden alle bijenkasten van imker Peter Daelman en zijn echtgenote Veerle Viaene van ‘De kruidige bij’ vernield. 60.000 bijen zijn dood: een trieste balans. Vandalen gooiden de kasten omver. Deze kwamen ondersteboven te liggen en liepen vol met water. Daardoor verdronken alle bijen, die ondanks de winter nog sterk genoeg waren om de koude te overleven.

Thuis hadden Peter en Veerle te weinig plaats om de kasten te zetten, dus konden ze terecht naast het Boshuis van Natuurpunt Lede. Midden in de natuur, waar niemand last kon hebben van de bijen.

Yvette Saerens

Gulzige koperwieken Ik heb een kleine tuin in een verkaveling met allemaal terreintjes van minder dan 6 are. In mijn tuin staan enkele hulststruiken, waarvan de vrouwelijke dit jaar overvloedig bessen droegen. Nog nooit had ik, behalve af en toe een merel, vogels in die hulststruiken gezien. Ook geen koperwieken bij mij in de buurt. Maar toeval wil, op 27 januari, tijdens het Grote Vogelweekend van Natuurpunt, dat ik acht koperwieken op de hulststruik waarneem. De volgende dagen is hun aantal aangegroeid tot 21 en ze hebben de hele hulststruik, die toch 3 meter hoog is, van boven naar beneden leeg gegeten. Hoe ze die struik vinden in een woonwijk is voor mij een raadsel.

Jan Vindevoghel

Uitje naar Zweden Even de vleugels strekken, moet deze Canadese gans gedacht hebben die destijds geringd is in Den Helder, Nederland.

Zij werd later waargenomen in GĂśteborg in Zweden. Mij sprong zij in het oog in de Grote Meersen in Ninove. Zelfs een Canadese gans gaat dus al eens verder op reis dan de gemiddelde afstanden.

Joost Meulemans

foto: Wim Dirckx

I

I

april mei juni 2019

dendriet 13

Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24, 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com

een wandeling in het Kravaalbos zeker waard!

In juli en augustus is cafĂŠ Stinne ook open in de week, van woensdag tot zaterdag vanaf 13u en op zon- en feestdagen vanaf 10u

Putstraat 116 Meldert bijstinne@proximus.be www.cafestinne.wordpress.com 14 dendriet

I

I

april mei juni 2019

DENDERKALENDER

Tenzij anders vermeld zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis. Niet-leden betalen in dat geval €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids V rijdag 5

april

Nachtvlinders in het wachtbekken

Z aterdag 13

april

Opruimen zwerfvuil en sluikstorten

A fdeling E rpe -M ere

A fdeling D enderleeuw

1 20:30 - 22:30 6 Wachtbekken ter hoogte van Oudenaardsesteenweg 253, Erpe 4 Bij zonsondergang stellen we de nachtvlinderval op. We willen zo veel mogelijk nachtvlinders lokken, bekijken, fotograferen en op naam brengen. De volgende morgen, bij zonsopgang, bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval. Achteraf voeren we de resultaten in op waarnemingen.be.

Bij slecht weer kan de activiteit geannuleerd worden.

Kijk bij twijfel op onze Facebookpagina van Natuurpunt Erpe-Mere.

2 Gert Van Heghe  Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

1 9:00 - 12:00 6 Einde Zavelputstraat Denderleeuw 4 We ruimen het vuil langs het wandelpad in de Wellemeersen.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Warme kledij, handschoenen, laarzen of stevige wandelschoenen

Z ondag 7

april

P lantenwerkgroep A llium

1 8:30 - 12:00 6 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D4 51 12 Aalst - Moorsel / Moorsel 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas

A fdeling D enderleeuw

1 8:00 - 12:00 6 Spoorwegbrug einde Rozenlaan, Teralfene 4 In het RWZI Teralfene & Dendermeersen gaan we op zoek naar trekkende steltlopers.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Warme kledij, laarzen of stevige wandelschoenen.

Z ondag 14

Vogelconcert in het Kravaalbos

april

Lentewandeling door natuurgebied Dendervallei A fdeling N inove

1 13:15 - 17:00 6 Brug ‘t Oeverstekske, Onderwijslaan Ninove (Ikorn parking) 2 Alle informatie staat in het artikel over de aprilse wandelweelde.  Chris Polus chrispolus@gmail.com

Z ondag 14 april

Z ondag 14

april

Net terug uit Afrika A fdeling E rpe -M ere

1 14:30 - 17:00 6 Kerk Aaigemdorp, Aaigem 4 We maken een wandeling door Aaigem en luisteren naar het lied van de gevederde blijvers en vogels die net terug zijn uit het verre zuiden.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

M aandag 22

april

Donk- en reservatenfietstocht in Berlare A fdeling D endermondi

april

Op zoek naar trekkende steltlopers

Z ondag 7

Z ondag 14

Natuurstudie wilde flora

grootste bloemenpark van Lede ontdekken: slechts éénmaal per jaar is het open voor het publiek.

7 Wandeling 5 km 2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

april

Wandeling Blauwe Kannen in Papegembos

A fdeling A alst

A fdeling L ede

1 10:00 - 12:00 6 Hof te Putte, Putstraat 99, Meldert 4 Natuurwandeling door het Kravaalbos, waar we vogelgeluiden leren herkennen onder leiding van een ervaren vogelgids.

2 Walter Roggeman – 0496 22 20 84 walter.roggeman@scarlet.be

1 14:00 - 16:30 6 Papegembos, Benedenstraat 87, 9240 Lede 4 Elk voorjaar omstreeks deze tijd kleurt het Papegembos blauw en verspreidt er zich een intense geur van duizenden blauwe boshyacinten. Kom samen met de gids het

1 14:00 - 17:00 6 Toeristisch infokantoor, Donklaan 123, Donkmeer, Berlare 4 Fietstocht in het kader van Opening toeristisch seizoen Donkmeer.

We vertrekken aan het Donkmeer en doen o.a. de Heidemeersen (met Hoge Berg en ’t Stampkot) en het sigmagebied Paardeweide aan.

In samenwerking met de gemeente.

2 Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 stefaan.thibau@skynet.be

Z aterdag 27

april

Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium

1 9:30 - 17:00 6 Hekelgemstr. nabij nr. 118, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D4 51 31 Aalst - Affligem / Kluisbos ☒ Dagtocht in samenwerking met de Nationale Werkgroep Botanie 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas / picknick

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids Z ondag 28

april

Opening wandelpaden Kluizenbos A fdelingen A alst

en

A ffligem -L iedekerke

1 6:45 - 9:00 en 14:00 - 17:00 6 Kluiskapel op de grens van de Kluizerij in Erembodegem en de Kluisdreef in Affligem 4 Om 6.45 uur vroege ochtendwandeling. Nadien kunnen we aanschuiven voor een ontbijt in de feesttent.

Vanaf 14 uur wandelingen langs het nieuwe wandelpad door het Kluizenbos en zijn omgeving.

Om 15 uur is er een speciale wandeling op kindermaat met weetjes en oude verhalen.

7 Maximum 50 deelnemers voor de ontbijtwandeling. Inschrijving vooraf door storting van 6 euro per pers. op BE 63 0013 6121 1508 van Natuurpunt Affligem-Liedekerke met vermelding ‘ontbijt Kluizenbos’ 2 Wim Van Grieken – 0477 408 41 wvangrieken@telenet.be

Z ondag 28

A fdeling B oven -D ender

1 9:00 - 12:00 6 Parking Denderoord, Hoge Buizemont 247, Geraardsbergen 4 Ochtendwandeling door de bossen op de flanken van de Hoge Buizemont: Boelarebos, Arduinbos en Beaurébos. We hebben aandacht voor de weelderige voorjaarsflora, maar ook voor de geologie en de ontstaansgeschiedenis van het landschap.

2 Willem Bonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be

april

Vlaamse-Ardennendag Voorjaarsflora in het Raspaillebos A fdeling B oven -D ender

1 14:00 - 17:00

Z ondag 28

april

Oorlogsverleden versus natuur in het Neigembos A fdeling N inove

1 14:00 - 17:00 6 Parking Inkhoorn, einde doodlopende Neigembosstraat 2, Meerbeke 2 Zie het artikel over de aprilse wandelweelde in dit nummer.  Frederik De Coster fred_decoster@hotmail.com

april

Vlaamse-Ardennendag Driebossenwandeling

Z ondag 28

6 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge 4 Eind april kleurt het Raspaillebos wit, geel en blauw door bosanemoon, daslook, slanke sleutelbloem, wilde hyacint, kleine maagdenpalm en tal van andere voorjaarsbloeiers.

Ook zeldzamere soorten als schedegeelster, eenbes en grote keverorchis gedijen hier prima. We nemen je mee naar de mooiste plekjes van het bos.

2 Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com

Z ondag 5

mei

Ontbijtwandeling Geelstervallei A fdeling L ede

1 06:00 - 10:30 6 Kerk van Impe, Impedorp, Lede 4 Kom vroeg uit de veren mee genieten van de ochtendlijke rust in ons natuurgebied Geelstervallei Lede.

Maak kennis met de lentebloeiers en de vogels die hier broeden.

Na de wandeling kan je aanschuiven voor een heerlijk ontbijt, met verse producten bereid door onze vrijwilligers van Natuurpunt Lede ten voordele van onze gebieden.

7 Ontbijt in OC van Impe, Essestr. 4.

Ook wie niet mee wandelt, kan aanschuiven aan ons buffet vanaf 9 uur. Inschrijven noodzakelijk tot uiterlijk 1 mei op rekening BE64 6528 5095 8652.

Kostprijs: 10 euro per volwassene en 7 euro per kind tot 12 jaar.

Vermeld het aantal volwassenen en kinderen.

2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77

Z ondag 5

mei

Dendermeersen in lentetooi V rijdag 3

mei

Nachtvlinders in het wachtbekken A fdeling E rpe -M ere

1 21:00 - 23:00 6 Wachtbekken ter hoogte van Oudenaardsesteenweg 253, Erpe 4 Bij zonsondergang stellen we de nachtvlinderval op. We willen zo veel mogelijk nachtvlinders lokken, bekijken, fotograferen en op naam brengen. De volgende morgen, bij zonsopgang, bekijken we de vangst de nachtvlinderval.

Achteraf voeren we de resultaten in op waarnemingen.be. Bij slecht weer kan de activiteit geannuleerd worden.

Kijk bij twijfel op onze Facebookpagina van Natuurpunt Erpe-Mere.

3 Gert Van Heghe 2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

A fdeling A alst

1 010:00 -12:00 6 Voet Wiezebrug, Disgenaatdreef, Herdersem 4 Wandeling door de graslanden in de Dendermeersen langs het nieuw wandelnetwerk Beneden-Dender.

2 Magda De Wolf – 0473 725549 dewolfmagda9@gmail.com

Z ondag 5 mei Voorjaarsbloeiers in de Koudenbergbeekvallei A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 13:45 - 17:00 6 Toren van de Abdij Affligem, Abdijstraat 6, 1790 Affligem 4 Leerrijke wandeling. We gaan op zoek naar verschillende voorjaarsbloeiers zoals boshyacint, salomonszegel, eenbes, daslook, enz.

3 Erik Van Wezenmaal 4 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids Z ondag 5

mei

Happening wandelnetwerk Beneden-Dender A fdelingen A alst

en ‘ s

H eerenbosch

1 14:00 - 16:00 6 Vrije School, Alfons De Cockstraat, Herdersem 4 In het prachtige rivierlandschap heeft Natuurpunt ism. Aalst, Dendermonde en Lebbeke een nieuw wandelnetwerk met 5 routes uitgewerkt. Kom het ontdekken op een wandeling met allerlei natuurattracties en zoek mee naar de Big 5 van Beneden-Dender.

Je ontvangt de kersverse wandelfolder. Onderweg valt er van alles te beleven zoals lammetjes aaien, waterdiertjes en salamanders bekijken, schapen hoeden, knaagwerk van bevers bewonderen.

Daarna kan je genieten van een gratis drankje en pannenkoek.

2 Magda De Wolf – 0473 72 55 49 dewolfmagda9@gmail.com

Z ondag 5

mei

Bedankingsevent Meirdam A fdeling D endermonding

1 14:00 6 Monding Nieuwe Dender in de Schelde, kant van Meirdam 4 We nodigen alle donateurs en onze leden uit voor een korte verkenningswandeling waarbij naast oude, ook de nieuwe percelen op Meirdam bezocht worden.

Na de wandeling volgt een receptie als afsluiter.

7 Inschrijven voor 25 april bij Bart Dierickx 2 Bart Dierickx – 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be

Z ondag 12

mei

Lente in de Rietbeemd A fdeling B oven -D ender

1 8:00 - 11:30 6 Bezoekerscentrum, Boureng 57, Deux-Acren (volg de bewegwijzering vanaf de Astridlaan of de kerk van Overboelare) 4 Ochtendwandeling langs de hermeanderende en herlevende Mar-

ke, sinds vorig jaar nu ook in Wallonië, en dat laatste is de verdienste van De Rietbeemd. De ongehoorde dwaasheden van de jaren 70 werden eindelijk nagenoeg hersteld.

De Markevallei krijgt zijn natuurlijk uitzicht terug en kan verder evolueren als een topgebied in het Europese NATURA 2000 Netwerk.

2 Godfried Merlevede 068 30 01 07 of 0486 87 17 87 g.merlevede@tvcablenet.be

Z ondag 12

mei

Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium

1 8:30 - 12:00 6 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D4 51 14 Aalst-Moorsel-Meldert / Faluintjes 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas

Z ondag 12

mei

Wandeling in de Heidemeersen A fdeling D endermonding

1 14:00 - 17:30 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 Wandeling met aandacht voor flora en fauna. We bezoeken de twee nog resterende rivierduinen ’t Stampkot en de ‘Hoge berg’ (met zijn voorjaarsflora van o.a. meiklokje, dalkruid, salomonszegel, gevlekte aronskelk).

2 Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 stefaan.thibau@skynet.be

Z ondag 12

mei

Over bloemetjes en bijtjes A fdeling E rpe -M ere

1 13:14:30 - 17:00 6 Gemeentelijk administratief centrum Steenberg, Oudenaardsesteenweg 458, Bambrugge 4 Hoe zorgen onze bijtjes voor het voortbestaan van de planten?

We nemen een kijkje bij het bijenhotel om te zien hoe het er bij onze ijverige bijtjes aan toe gaat.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

W oensdag 29

mei

Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium

1 18:30 - 22:00 6 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D3 58 44 Aalst - Erembodegem / Roeveld 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas

zaterdag

1

juni

Loeren nor den toeren A fdeling A alst

1 10:00 - 12:00 6 Esplanadeplein, Aalst 4 Kom met ons mee “loeren nor den toeren”. Bekijk de slechtvalken op de toren van de Sint-Jozefskerk eens uit een ander perspectief.

2 Katrien Buysse – 0496 43 09 12 katrien.buysse@gmail.com

Z ondag 2

juni

Grassen en plassen in Honegem A fdeling A alst

1 10:00 - 12:00 6 Grens Aalst-Lede, Onegem 108, Aalst 4 Een wandeling met oog voor al het moois dat in het voorjaar bloeit in de hooiweides en groeit in de vele poelen.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46 Peter.dhondt@telenet.be

Z ondag 2

juni

Tournée Locale, Berlare A fdeling D endermonding

6 Boerenkrijgpark, Molenstraat 1, 9290 Overmere (Berlare) 4 Allerlei activiteiten in het kader van ‘duurzaam en lokaal’.

In samenwerking met gemeente Berlare en andere verenigingen.

2 Dienst citymarketing Berlare – 05243 25 60

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids Z ondag 2

A fdeling L ede

1 14:00 - 18:00 6 Café Oude Mol, Impedorp, 9240 Lede 4 Afstanden 8 of 20 km met natuurvragen en opdrachten onderweg.

Langs het parcours zijn er rustplaatsen. Wij voorzien enkele gratis versnaperingen en bovendien maak je kans op het winnen van een prijsje. Je kan de route van 8 km ook te voet doen.

7 Inschrijven ter plaatse: 7 euro per lid Natuurpunt. Fietsende kinderen tot 12 jaar: 4 euro. Niet-leden betalen 10 euro per volwassene en 6 euro per kind tot 12 jaar.

De opbrengst gaat volledig naar onze aankoopprojecten binnen het natuurgebied Geelstervallei.

2 Chris Van De Velde – 0486 92 05 90 Yvette Saerens – 0479 30 24 77

W oensdag 5

juni

Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium

1 18:30 - 22:00 6 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D3 58 42 Aalst / Hof Zomergem 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas

V rijdag 7

Z ondag 16

juni

Gezellige familiefietszoektocht voor de natuur

voeren we de resultaten in op waarnemingen.be. Bij slecht weer kan de activiteit geannuleerd worden. Kijk bij twijfel op onze Facebookpagina van Natuurpunt Erpe-Mere.

3 Gert Van Heghe 2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

Z ondag 9

juni

Daguitstap Hoge Venen

A fdeling E rpe -M ere

1 22:00 - 24:00 6 Wachtbekken ter hoogte van Oudenaardsesteenweg 253, Erpe 4 Bij zonsondergang stellen we de nachtvlinderval op. We willen zo veel mogelijk nachtvlinders lokken, bekijken, fotograferen en op naam brengen. De volgende morgen, bij zonsopgang, bekijken we de vangst uit de nachtvlinderval. Achteraf

A fdeling D endermonding

1 14:00 - 17:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 We maken een rivierduinenwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen.

2 Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be 5 Stevige wandelschoenen.

Een flesje water brengt verfrissing op warme dagen.

A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 8:00 - 19:30 6 Carpoolparking Affligem, Molenstraat 123, 1790 Affligem 4 We carpoolen richting Hoge Venen en starten aan het natuurcentrum Botrange.

3 Antonia Fortuin 2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be 5 Lunchpakket en drank

Z ondag 9

juni

Als het gras 2 kontjes hoog is A fdeling E rpe -M ere

1 09:30 - 12:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 Ochtendwandeling door Honegem met aandacht voor de graslanden.

Wat is het verschil tussen hooiland en hooiweide? Wat is het doel hiervan?

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

juni

Nachtvlinders in het wachtbekken

juni

Wandeling in de Heidemeersen

W oensdag 12

juni

Natuurstudie wilde flora P lantenwerkgroep A llium

1 18:30 - 22:00 6 Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst 4 Inventarisatie Km Hok D4 51 13 Aalst–Moorsel-Affligem / Blanco 2 Peter Tolleneer – 0498 40 83 28 allium@belgacom.net 5 Laarzen / flora / vergrootglas

Z ondag 23

juni

Expeditie Natuurpunt A fdeling A alst

1 12:00 - 13:00 6 Natuurschuur Heuvelpark, Kloosterweg 55, Aalst 4 Kom mee supporteren voor de passerende fietsteams die zich laten sponsoren voor meer natuur via expeditie Natuurpunt. Hun lunchplek is aan de natuurschuur; supporters kunnen ook genieten van een drankje met zicht op het nieuwe park.

2 Evelien Kieckens – 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be

Z ondag 23

juni

De steengroeven in Lessen A fdeling B oven -D ender

1 14:00 - 17:00 6 Station, Rue René Magritte, Lessines 4 Traditionele wandeling langs de steengroeven van Lessen met aandacht voor de geologie en de fauna en flora van de streek.

We bekijken de site waar de Snow Games gepland zijn en geven een stand van zaken. We bezoeken ook een opgevulde groeve die uitgroeit tot een prachtig natuurreservaatje.

2 Willem Bonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids Z ondag 23

juni

Libellenwandeling Wellemeersen A fdeling D enderleeuw

1 14:00 - 17:00 6 Infobord Rodestraat Denderleeuw 4 Op zoek naar vroege zomersoorten.

2 Danny Van Schandevijl 0499 33 02 03 5 Laarzen of stevig schoeisel en vlindernet of libellenvangnet

W eekend 29

en

30

juni

Bezichtiging Eco-tuin A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 Zaterdag van 13 tot 18 uur Zondag van 10 tot 18 uur 6 Boerenkrijglaan 49, 1770 Liedekerke 4 Voorzitter Erik De Block stelt zijn ecologische tuin open.

In deze unieke tuin grenzend aan Liedekerkebos beantwoordt Erik al je vragen over ecologisch tuinieren, kruiden, enz.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

NATUURBEHEER Geelstervallei A fdeling L ede

1 Elke eerste zaterdag van de maand.

6 Afspraakplaats en werkverdeling worden medegedeeld of kunnen opgevraagd worden.

2 Chris – 0486 92 05 90 Robin – 0494 34 75 34 Facebookpagina Geelstervallei beheerwerken

Z aterdag 6

april

Heidemeersen A fdeling D endermonding

1 9:00 - 12:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 We bestrijden (uittrekken, uitsteken) de Amerikaanse vogelkers op de rivierduin ‘t Stampkot.

2 Vooraf contact nemen met: Stefaan Thibau – 0478 65 17 00

Z ondag 14

april

Natuurbeheer A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 12:30 6 Wordt tijdig meegedeeld.

4 Natuurbeheer in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z ondag 19

mei

Natuurbeheer A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 12:30 6 Wordt tijdig meegedeeld.

4 Natuurbeheer in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z aterdag 15

juni

Sint-Onolfspolder A fdeling D endermonding

1 9:00 en 14:00 6 Sint-Onolfsdijk, Tijsluis kant van Appels, monding Nieuwe Dender 4 Afvoer maaisel in functie van de omvorming naar dottergrasland.

2 Vooraf contact nemen met: Bart Dierickx – 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be

Z ondag 16

C U R S U S V anaf

donderdag

25

april

Cursus natuur in je buurt A fdeling E rpe -M ere

1 19:30 – 22:30 6 Ontmoetingscentrum Ratmolen, Ratmolenstraat 13, Aaigem.

Parkeergelegenheid rond de kerk van Aaigem 4 De cursus bestaat uit 4 theorieavonden: - Biotiek-abiotiek op 25 april, - Vogels op 9 mei, - Planten op 6 juni, - Insecten op 27 juni.

Er zijn 3 praktijkdagen: - Vogels op 12 mei om 5 uur - Planten op 16 juni om 14 uur, - Insecten op 7 juli om 14 uur.

Wil je graag weten waar een natuurgebied rond draait? Schrijf je dan snel in voor onze cursus en kom te weten welke biotische en abiotische factoren een invloed uitoefenen op de aanwezige vogels, planten, insecten en andere kriebelbeestjes.

7 Inschrijving op natuurpunt.erpemere@gmail.com en betaling van 30 euro voor leden of inwoners Erpe-Mere, 35 euro voor niet-leden buiten Erpe-Mere, en 20 euro voor studenten, op rekening BE37 9792 1409 1028 2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

juni

Natuurbeheer A fdeling A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 12:30 6 Wordt tijdig meegedeeld.

4 Natuurbeheer in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

I

I

april mei juni 2019

dendriet 19

De vingerafdruk van de vuur Met zijn lengte tot 20 cm en gele vlekken op zijn zwarte lijf is de vuursalamander met geen enkele andere salamander te verwarren. Een lang leven en mysterieuze gewoonten maken hem op vele vlakken uniek in de dierenwereld. Zijn vlekkenpatroon is bovendien als een vingerafdruk, uniek voor elk individu. Nu, in maart en april, en later in september en oktober, is de kans het grootst om hem te spotten.

Al moet je er wel ’s nachts voor in de bossen duiken, in de regen nog wel. Voor liefhebbers zoals Koen draaide het uit op een uit de hand gelopen hobby.

foto: Franky Bossuyt

kleine diertjes. En met een dikke portie geluk wordt dan wel eens een opgerolde, suffe vuursalamander tevoorschijn getoverd. Om er eentje echt ‘bezig’ te zien heb je een complexe cocktail van omstandigheden nodig: donker, niet te warm, niet te koud, natte grond, klamme atmosfeer, windstil en wellicht nog veel meer factoren waarop we nog geen vat hebben. En als al die factoren mee zitten, moeten die beestjes nog goesting hebben ook. En dat wordt bepaald door het seizoen, individuele voorkeuren, en niet in het minst de goesting die ze de dagen ervoor hadden. Na een paar goeie dagen treedt namelijk een soort verzadigingseffect op.

Winterslaap of zomerrust?

Onvoorspelbaar Salamandra salamandra terrestris is de enige landsalamandersoort die België rijk is. Het is één van de dertien ondersoorten – afhankelijk van de wetenschapper kan er eentje meer of minder zijn – die tot het geslacht vuursalamander gerekend worden. Ze komen verspreid voor over Centraal en Zuid-Europa en in het noorden van Afrika. Ik maakte kennis met vuursalamanders tijdens een van onze Natuurpuntweekends.

Er loopt dan namelijk steeds iemand te snuisteren onder stenen en stammetjes, op zoek naar

20 dendriet

I

I

april mei juni 2019

Volgens veel studies doen vuursalamanders een winterslaap. Wellicht klopt dat ook voor streken waar het verschillende maanden streng wintert. Uit eigen ervaring weten we dat onze lokale dieren het hele jaar door actief kunnen zijn, zodra de omstandigheden mee zitten. Maar is er ook maar iets dat hun niet zint, dan trekken ze zich terug in hun schuilplaats, diep genoeg onder de grond om van een constante temperatuur en vochtigheid te kunnen genieten. Als het moet, kunnen ze het daar wel maanden lang uithouden. En het is ver van duidelijk of ze dan een rustpauze inlassen of toch ondergronds actief zijn. Als koudbloedigen kunnen ze trouwens met af en toe een hapje – vaak een naaktslak – verder.

salamander

Van interesse, over passie tot obsessie

Vuursalamanderromantiek September is de periode met de hoogste trefkans. De salamanders zijn dan op liefdespad, een pad dat ze pas bewandelen wanneer ze vijf tot zes jaar oud zijn. Op die leeftijd, en in die periode, zijn beide seksen makkelijk van elkaar te onderscheiden. Vrouwtjes die mee doen om de knikkers hebben dan een dikke, vioolvormige buik en een vlakke cloaca, terwijl de cloaca van de opvallend slankere mannetjes bol staat van het testosteron.

Paren gebeurt op een wat bizarre manier. Het mannetje kruipt onder het wijfje en wrijft met zijn kop onder haar kin, vermoedelijk om haar te prikkelen. Eens ze in trance is, zet hij een spermaklontertje af op de bodem. En dan maar hopen dat het aan de cloaca van vrouwlief blijft plakken en naar binnen glijdt. Niks romantisch aan. Het vrouwtje doet het trouwens met verschillende mannetjes en slaat de precieuze lading op in speciale cellen, spermatheken genoemd. Iets zoals een bibliotheek, maar dan

voor sperma. Ze kan haar voorraadje tot wel een jaar lang bij houden en bepaalt zelf, zonder dat meneer er nog bij te pas komt, wanneer de bevruchting gebeurt.

Geboortespreiding Doorgaans is die bevruchting in juni. Op het moment van de paring is ze mogelijks al drie maanden zwanger en zijn haar 10 tot 50 nakomelingen al klaar om geboren te worden. Maar ook dit evenement kan vrouwlief naar goeddunken uitstellen. In streken met een vast winterpatroon gebeurt die geboorte en masse in het vroege voorjaar, in een zuivere bronbeek of poel. Bij ons gebeurt dit van oktober tot in het late voorjaar, afhankelijk van de persoonlijke voorkeur van het vrouwtje. Over de bevalling zelf kan ze meerdere weken doen. Ze zet haar kroost namelijk af in kleine klutsjes, gespreid in tijd en ruimte. Zo vergroot de kans dat er toch enkele overleven.

foto: Danny Declercq

I

I

april mei juni 2019

dendriet 21

foto: Danny Declercq

Oldtimers

Obsessieve passie

Volwassen vuursalamanders kunnen heel oud worden. Een dierentuinexemplaar bereikte de begenadigde leeftijd van 45 jaar. De leeftijd van in het wild levende dieren is tot nog toe beperkt door de duur van de langst lopende studies, en dat is 25 jaar. In ons eigen onderzoek hebben we een paar oude kennissen die al in 2008 volwassen waren en dus minsten 16 jaar oud moeten zijn. Vuursalamanders worden in hun overleving geholpen door de afwezigheid van vijanden. Gele vlekken betekent namelijk: ‘blijf uit mijn buurt want ik ben giftig’. Dit gif kan trouwens door de mazzels – klieren op kop en rug – tot meer dan een meter ver gespoten worden.

Je krijgt dit liefst niet in je ogen.

In de Vlaamse Ardennen bereikt de vuursalamander de noordgrens van zijn verspreidingsgebied. Om een zicht te krijgen op hun status liep in de seizoenen 2016, 2017 en 2018 een grootschalig project waarbij zoveel mogelijk bronbossen werden gemonitord. Ook werd speeksel afgenomen om te zien in hoeverre de dieren uit verschillende geïsoleerde bossen en bosjes met elkaar verwant zijn. Een paar fanaten, onder wie ikzelf, zijn zelfs bezig met langlopende studies waarbij elke waargenomen salamander individueel wordt opgevolgd.

We worden geholpen door het vlekkenpatroon, dat uniek is en vanaf een zekere leeftijd niet meer verandert.

22 dendriet

I

I

april mei juni 2019

We ontcijferden dit patroon in een code van 40 cijfertjes, die elk staan voor aanwezigheid, aantal en onderlinge relatie van vlekken op rug, kop, staart, kaken en snuit: in feite de vingerafdruk van het dier. Op basis van foto’s wordt deze code bepaald voor elke waarneming en ingebracht in ManderMatcher, ons zelf geschreven programma.

Door de dieren meermaals opnieuw te vangen ontdekken we hun voorkeuren inzake activiteit, de grootte van hun leefgebied, hun groeisnelheid, en zoveel meer. Allemaal zaken die een studie zoveel hoger tillen dan gewoon een besef van aanwezigheid of aantallen.

Meer weten?

Ons programma is openbaar.

Je vindt alle informatie op: https://jeroenspeybroeck.shinyapps.io/mandermatcher/ Op deze website vind je ook een wetenschappelijk artikel hierover.

Koen Steenhoudt

Roeken gezocht Hij lijkt nogal op een kraai en wordt daarom snel over het hoofd gezien, maar toch is de roek de moeite om in de gaten te houden. Sinds enkele jaren broedt hij in Denderstreek. Hij bouwde zijn nest al in Geraardsbergen, Ninove en Haaltert.

Jaar na jaar lijkt de roek het hier beter te doen. Om deze bijzondere broedvogel nog beter te kunnen opvolgen, doet vogelwerkgroep Cinerea een warme oproep: geef al je waarnemingen door via waarnemingen.be!

Wintergast en doortrekker In de Denderstreek is de roek bekend als doortrekker en wintergast, aanwezig van oktober tot maart.

Overwinterende roeken zijn vaak echte gewoontedieren. Ze zoeken liefst voedsel op ‘oude’ weiden: weilanden die al heel lang weide zijn en niet intensief worden bewerkt.

Veel van die weiden zijn door landbouwintensivering niet meer te vinden. Om die reden, en ook omdat roeken vaak plaatstrouw zijn aan hun favoriete voedselweiden, komen ze maar plaatselijk voor in de regio.

Het aantal overwinterende roeken neemt al jarenlang gestaag af. Het feit dat ‘oude’ weiden steeds schaarser worden speelt mogelijk een rol, maar de voornaamste reden is dat roeken uit Centraal en Oost-Europa steeds minder wegtrekken uit hun broedgebieden om hier de winter te komen doorbrengen. Ze vinden gemakkelijker voedsel dicht bij huis, en dus voelen ze zich minder genoodzaakt om weg te trekken.

Dankzij een waarneming in Everbeek in maart 2018 van een roek die was voorzien van een kleurring, hebben we een beter idee van de herkomstgebieden van de bij ons overwinterende roeken. De vogel was op 24 januari 2010 geringd in Greifswald aan de Baltische Zeekust in Noordoost-Duitsland, op ongeveer 760 kilometer van Everbeek.

foto: Wouter Faveyts

Even voorstellen Kraaien kent iedereen. Ze zijn talrijk en overal te zien. De meeste mensen, ook veel vogelkijkers, negeren kraaien omdat ze zo gewoon zijn.

Maar niet elke grote zwarte vogel is een kraai.

Een roek is even groot als een zwarte kraai. Het meest in het oog springende verschil is de witte naakte huid aan de basis van de snavel bij de roek. Andere uiterlijke verschillen zijn veel subtieler: een andere snavelvorm, langere en smallere vleugels, een rondere staart en afhangende broekveren. Er is ook een belangrijk ecologisch verschil: roeken broeden in kolonies, met een aantal broedparen heel dicht bij elkaar.

24 dendriet

I

I

april mei juni 2019

Nieuwe broedvogel

Kijk uit voor roekenkolonies

De roek is als tijdelijke wintergast dan wel afgenomen, maar heeft zich sinds 2016 als nieuwe broedvogel gevestigd in de Denderstreek. In het westen van België is de roek een zeldzame, zeer plaatselijke broedvogel. De populatie neemt al jarenlang gestaag toe in aantal en verspreiding.

In 2016 bereikte die uitbreiding onze streek.

Er werden toen meteen twee kolonies ontdekt, in totaal 20 koppels sterk, in Geraardsbergen en Ninove. In 2017 ging het om drie kleine kolonies van in totaal 24 nesten. In 2018 maakte de populatie een flinke sprong voorwaarts: zeven kolonies met in totaal 75 koppels.

In Geraardsbergen verdween de soort weer als broedvogel. De kolonies in 2018 bevonden zich in Ninove en Haaltert. De kans is groot dat sommige nieuw ontdekte kolonietjes al vóór 2018 onopgemerkt gevestigd waren.

Met vogelwerkgroep Cinerea volgen we bijzondere broedvogels in de Denderstreek, zoals de roek, zo goed mogelijk op. De broedplaatsen die de voorbije jaren werden ontdekt, zullen we blijven opvolgen. Maar de kans is reëel dat we niet van alle bestaande kolonies op de hoogte zijn, of dat er in de toekomst nog nieuwe kolonies zullen bijkomen. Roeken verplaatsen hun kolonie ook vrij regelmatig. De nu bekende kolonies kunnen de volgende jaren dus ook uitwijken.

Daarom een warme oproep: voer al je waarnemingen van nestelende roeken in via: https://denderstreek.waarnemingen.be/ of geef ze door aan de vogelwerkgroep: wouter.faveyts@telenet.be Bedankt!

Wouter Faveyts

I

I

Fotot: _Wouter Faveyts

april mei juni 2019

dendriet 25

Foto: Koen Steenhoudt

Beverbeekvallei breidt uit Ex-Vlaams minister van Natuur Joke Schauvliege gaf haar fiat voor de uitbreiding van het Ninoofse natuurproject Beverbeekvallei met 7 hectare. De bijhorende subsidies kan Natuurpunt goed gebruiken voor het beheer van dit gebied. Hopelijk kan de nu al waardevolle natuur binnenkort nog meer kansen creĂŤren voor dieren en planten zoals bosrietzanger, wielewaal, dotterbloem en het zeldzame goudveil.

Bever als kroonstuk Natuurpunt Ninove is al een tiental jaar bezig met dit natuurproject en heel tevreden met de uitbreiding.

Het probeert stukje bij beetje grond te verwerven om een aaneengesloten natuurgebied te bekomen.

De uitbreiding van 7 hectare bestaat uit wel 10 tot 15 aankopen. In totaal beslaat het hele erkende gebied nu 22,5 hectare, en Natuurpunt Ninove is al bezig met de verwerving van percelen voor een volgende uitbreiding en erkenning.

Hoe natuurlijker het landschap, hoe groter ook het waterbergend vermogen. Om de naam van het gebied alle eer aan te doen, zou het mooi foto: Wim Dirckx zijn om ooit de bever terug te zien.

Bosrietzanger Jammer genoeg zijn er weinig natuurlijke verbindingen met de Dendervallei, van waaruit de dieren er Topnatuur via migratie kunnen geraken. De bever draagt De Beverbeek bepaalt het landschap vanaf door zijn waterbouwkundig ingenieurschap bij Herzele over Aspelare, Nederhasselt, Outer tot tot het waterbergend vermogen van de beekNinove. Daar mondt de overwelfde beek uit in vallei.

Dit is ook zeer belangrijk om Ninove in de Dender. De Beverbeekvallei bevat zeer waarde toekomst te vrijwaren van overstromingen devolle natuur met veel bronnen. Het gaat groen is stukken goedkoper dan dure inefficiĂŤnte tendeels om natte populierenbossen die wachtbekkens.

100 jaar geleden nog hooiland waren. Natuurpunt Ninove zet met dit project in op het herstel van de natuurlijke elzenbossen, met een ondergroei van moeraszegge, dotterbloem, sleutelbloem en het zeldzame verpreidbladig goudveil.

Een aantal kleine landschapselementen zijn een ideaal leefgebied voor verschillende soorten vlinders, libellen en zeldzame vogels als de bosrietzanger, de wielewaal en de matkopmees.

26 dendriet

I

I

april mei juni 2019

Meer wandelaars Op termijn wil Natuurpunt de Beverbeekvallei meer toegankelijk maken voor wandelaars uit de buurt. Je kan nu al wandelen van aan de kerk van Nederhasselt tot de watermolen van Aspelare, maar daarbij zijn laarzen echt nodig.

foto: Wim Dirckx

Dotterbloem

foto: Walther De Munter

Goudveil

Alle hulp is welkom Ex-minister Schauvliege kende vorig jaar al een subsidie toe voor de uitvoering van uitzonderlijke eenmalige inrichtingswerken achter het kerkhof van Nederhasselt. Voortaan ontvangt Natuurpunt een jaarlijkse subsidie voor het beheer van het gebied door vrijwilligers en professionele krachten via sociale tewerkstelling.

Wie zelf ook een handje uit de mouwen wil steken, is meer dan welkom. Kunnen we daarnaast ook rekenen op wat financiĂŤle steun van de Ninovieter met een hart voor de natuur?

De aankopen zijn voor een deel gesubsidieerd door de Vlaamse overheid en de stad Ninove, die 10% van de verwerving mee financiert. De rest moet Natuurpunt bij elkaar zien te krijgen door giften, sponsoring, legaten en benefietactiviteiten.

Giften voor dit natuurgebied zijn mogelijk met vermelding van projectnummer 6241 op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588. Vanaf 40 euro ontvang je een erkend fiscaal attest.

De Ninoofse natuur dankt je!

Marc Lion

I

I

april mei juni 2019

dendriet 27

Speuren voor de wetenschap De meeste gegevens over onze natuur zijn afkomstig van vrijwilligers. Duizenden mensen melden hun waarnemingen en observaties op waarnemingen.be, nemen deel aan een telproject of doen op een gestructureerde manier aan natuurstudie.

Samen vormen zij de primaire bron van kennis over de natuur, en die kennis is essentieel voor natuurbescherming. In Erpe-Mere zijn ze al langer vertrouwd met waarnemingen.be. En ook jij kan onze kennis helpen verruimen met al je gespotte dieren en planten. Š Rollin Verlinde- Vilda

Italiaanse aronskelk: niet zeldzaam maar toch bijzonder

Partijtje spotten Naar aanleiding van het tienjarig bestaan van waarnemingen. be werd een wedstrijd georganiseerd om het gebruik ervan te stimuleren. Het is een competitie tussen waarnemers, tussen gebieden en tussen gemeenten.

Wie vindt de meeste nieuwe soorten? Wie heeft de meest volledige lijstjes?

Waarom waarnemingen bijhouden?

Voor een efficiĂŤnt en duurzaam natuurbehoud is informatie over de toestand en de verspreiding van soorten en biotopen essentieel.

Op basis van deze kennis kunnen beslissingen worden genomen over de aankoop of het beheer van natuurgebieden, en kunnen politici de juiste keuzes maken.

Waarnemingen.be is een initiatief van Natuurpunt Studie en de Stichting Natuurinformatie.

Waarnemingen.be biedt een module aan om natuurwaarnemingen van alle soortengroepen als puntgegevens in te voeren, te beheren, en te delen met andere gebruikers. Iedereen kan makkelijk waarnemingen invoeren en zo helpen aan het opvolgen van planten, bijen, vogels, vlinders, enzovoort.

28 dendriet

I

I

april mei juni 2019

Ook in Erpe-Mere werken natuurliefhebbers permanent aan de registratie van hun waarnemingen. Bij de vrijwilligers van Natuurpunt Erpe-Mere leeft het doen van waarnemingen al geruime tijd en op initiatief van Gert en mezelf werd ingeschreven voor de wedstrijd, met twee van onze gebieden: het Wachtbekken, een gecontroleerd overstromingsgebied aangelegd door de Vlaamse Milieumaatschappij, en het domein Steenberg, een natuurgebied met vijver en bosjes.

Ereplaatsen voor Erpe-Mere In de competitie tussen de ingeschreven natuurgebieden kwam het Wachtbekken uit op een vierde plaats. Verdienstelijk, zeker als je rekening houdt met de beperkte grootte van het gebied en het klein aantal waarnemers.

Zestien waarnemers hebben samen 1.641 soorten ingevoerd, waarvan 1.034 die in 2018 voor het eerst werden geregistreerd voor het gebied.

Het domein Steenberg eindigde op een 19de plaats met 436 soorten, waarvan 224 nieuwe soorten voor het gebied. Dit resultaat werd bereikt met 11 waarnemers op een oppervlakte van 0,255 km². De verhoudingen in acht genomen, scoren onze gebieden dus meer dan uitstekend.

Ook in de competitie tussen gemeenten scoorde Erpe-Mere zeer goed; een achtste plaats met 2.296 soorten. In Oost-Vlaanderen scoort enkel Gent beter met 3.332 soorten.

In Erpe-Mere werden liefst 415 soorten voor het eerst waargenomen, waaronder zeldzame en zeer zeldzame soorten zoals: wijnrood pissebedje, bloemkrabspin, Aziatische hoornaar, rankende duivenkervel, blaasjesmos, zeekraalzandvleugeltje, kleine schermbloemboorvlieg, donkere iepenuil, drievlekdwergspanner, gemarmerd koolmotje, zwanenbloem, hommelwoudzwever, klaverdikpoot, zeggekorfslak, enzovoort. De zeggekorfslak is een Europees beschermde soort, die als indicator geldt voor waardevolle moerassen. De bloemkrabspin is een uiterst zeldzame soort en het is de enige waarneming van deze soort in België.

De drievlekdwergspanner is een zeldzame soort; hij heeft slechts zeven vindplaatsen in België in 2018, maar werd drie nachten na elkaar gezien in het Wachtbekken.

Het hoeven natuurlijk niet allemaal uitzonderlijke of zeldzame waarnemingen te zijn. Ook “gewone soorten” worden genoteerd, zoals Italiaanse aronskelk, madeliefje en fluitenkruid, die meer dan 1.000 keer werden waargenomen en geregistreerd in de Denderregio.

Word jij ook waarnemer?

Wil je mee planten en dieren spotten? Top! Noteer dan zeker wat je ziet en geef je waarnemingen door via www.waarnemingen.be.

Tegenwoordig kan je ook in het veld zelf al je waarnemingen ingeven dankzij de gebruiksvriendelijke apps die voor de smartphone zijn ontwikkeld.

Voor Android is er ObsMapp, voor iPhone bestaat de iObsapp en voor Windows Phone is er de WinObs. Probeer bij je waarnemingen ook duidelijke foto’s toe te voegen, zodat het voor de administrators van de verschillende soortgroepen op de website mogelijk is je waarnemingen te controleren en zo nodig te verbeteren. Zo leer je zelf ook voortdurend bij om aandachtiger waar te nemen. Veel plezier!

Jan Vindevoghel Zeggekorfslak

Zij vielen (onterecht) buiten de top 20 Opvallend is dat geen enkele andere gemeente uit de Dendrietregio in de top 20 voorkomt. Nochtans zijn er ook in andere gemeenten opvallende soorten te ontdekken. Denk maar aan het prachtpurperuiltje dat zowel in Grimminge als in Lebbeke werd waargenomen, of de populierengouduil die ook in Grimminge werd gezien.

© Jeroen Mentens - Vilda

I

I

april mei juni 2019

dendriet 29

foto: Frederik De Coster

Aprilse wandelweelde in Ninove Lentewandeling door natuurgebied Dendervallei

Oorlogsverleden versus natuur in het Neigembos

We wandelen onder leiding van gids Chris Polus ongeveer 6,5 km langs rietvelden, hooiweiden, bossen, verschillende bermen en een eeuwenoude kerkweg. Op deze wandeling vertellen we over de bijzondere natuurwaarde van dit gebied met een vleugje geschiedenis over de Ninovieters en weetjes over de Dender. We staan stil bij al het moois dat de lente ons hier te bieden heeft. Halfweg pauzeren we in de Zwarte Flesch aan de Dender in Pollare voor koffie, thee of warme chocolademelk met taart (inbegrepen in de deelnameprijs).

Het Neigembos is eind april op zijn mooist door de massa’s voorjaarsbloeiers die hun prachtige kleuren tentoon spreiden.

De zangvogels komen terug uit hun winterkwartieren, de eerste vlinders fladderen rond, de natuur is ontwaakt uit zijn winterslaap.

Vooraf inschrijven is verplicht.

Dit kan door een mail te sturen naar: natuurpuntninove@hotmail.com De inschrijving is pas definitief na overschrijving van €5 per deelnemer (of €10 voor niet-leden), uiterlijk op woensdag 10 april. Dit kan op rekeningnummer BE 17 9793 5295 5521 met vermelding van ‘lentewandeling’ + aantal deelnemers.

Afspraak op zondag 14 april om 13.15 uur aan de brug ‘t Oeverstekske in de Onderwijslaan (IKORN parking) in Ninove.

Het wandelpad kan hier en daar modderig zijn; daarom zijn wandelschoenen aangeraden. Het traject is helaas niet geschikt voor wandelwagens.

30 dendriet

I

I

april mei juni 2019

Anderzijds speelde het Neigembos in een niet zo ver verleden ook een andere belangrijke rol.

Tijdens de voorbije twee wereldoorlogen speelden er zich allerlei gebeurtenissen af.

Wie goed kijkt, merkt hier en daar in het bos nog overblijvende relicten op.

Aan de rand van het Neigembos staat in het veld een bunker die onderdeel was van de KW-linie tijdens WOII. Een bezoek aan deze bunker houden we voor het einde van de wandeling. Twee re-enactmentgroepen zullen speciaal voor ons nabij de bunker hun tenten optrekken en meer uitleg geven over de leefomstandigheden van onder meer de soldaten.

Afspraak op zondag 28 april om 14 uur aan de parking Inkhoorn op het einde van de Neigembosstraat in Meerbeke.

eF es t m ee in h et K l u i ze nb o s

foto: Katrien Buysse

Op 28 april is het feest in het Kluizenbos in Aalst en Affligem. Die dag wordt het wandelpad in het bos officieel en feestelijk opengesteld. Natuurlijk wordt er gewandeld, maar er is ook kinderanimatie en heel wat lekkers. Recent kon Natuurpunt het bos nog verwerven.

Verschillende bijzondere dieren en planten zijn er al thuis. Nu jij nog! Je bent van harte welkom.

Eeuwenoude schoonheid Het Kluizenbos, op de grens tussen Aalst en Affligem, is een zeer oud bos. Tijdens de middeleeuwen behoorde het tot het grote Kolenwoud dat zich uitstrekte over een deel van Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen.

Het bos ligt aan de voet van de Abdij van Affligem, aan de rand van het Pajottenland, en is een pareltje op zich. Verschillende bronnen ontspringen tussen de lage planten en voeren het water langs grillige beekjes naar de Somergembeek en zo naar de Dender.

Het bos biedt een enorme verscheidenheid aan zeldzame planten, bomen en mossen. Talrijke dieren hebben er hun thuis en rustplek gevonden.

Programma opening 28 april Ook jij kan genieten van dit stukje natuur. Op zondag 28 april, tijdens de jaarlijkse Kluiskermis aan de Kluiskapel, wordt het wandelpad in het bos officieel én feestelijk opengesteld.

Voor wie vroeg uit de veren is, doen we om 6.45 uur een vroege ochtendwandeling. In navolging van broeder Hildebrand luisteren we naar het mooie gezang van de vogeltjes. Walter Roggeman en Joost Mertens zullen ons hierbij begeleiden. Nadien kunnen we aanschuiven voor een ontbijt in de feesttent.

Opgelet: het aantal deelnemers voor deze ontbijtwandeling is beperkt tot 50. Op voorhand inschrijven is verplicht. Stort hiervoor 6 euro per persoon op rekeningnummer BE 63 0013 6121 1508 van Natuurpunt Affligem-Liedekerke en vermeld ‘Kluizenbos’ en het aantal personen.

Vanaf 14 uur kan je met een gids het nieuwe wandelpad door het bos ontdekken. Vanaf datzelfde uur is er randanimatie voor de kinderen.

We maken wilgenfluitjes en natuurknutselwerkjes, we bouwen een bijenhotel en er is een springkasteel.

Om 15 uur is er een speciale wandeling op kindermaat, met weetjes en boeiende verhalen over het Kluizenbos.

In de feesttent van de Kluiskermis kan je terecht voor een hapje en een drankje.

Praktisch De Kluiskapel ligt op de grens van de Kluizerij in Erembodegem en de Kluisdreef in Affligem.

Meer informatie? Contacteer Wim Van Grieken: wvangrieken@telenet.be Iedereen is van harte welkom!

I

I

april mei juni 2019

dendriet 31

Natuurpunt Denderstreek in actie‌

Speuren naar beversporen in Herdersem, Aalst

Een boom in de Wellemeersen ter nagedachtenis van Dirk De Vis

De familie Rombaut-Claus wint de Groene Ajoin voor hun paddenoverzetacties in Gijzegem

Korstmossenwandeling in Erpe-Mere

Winterwandeling in Waarbeke