De paarse schubwortel

Een voorjaarsbloeier zonder bladgroen

Een boswandeling in het vroege voorjaar kan soms merkwaardige ontdekkingen opleveren. Vooral in de ietwat nattere valleibossen, gedomineerd door de in natuurkringen vaak verfoeide Canadapopulieren, kan je met wat geluk een schitterende voorjaarsbloeier aantreffen: de paarse schubwortel. Die komt steeds meer voor in de Denderstreek.

Paarse parasiet

Alleen de betekenis van zijn wetenschappelijke naam is al bijzonder: Lathraea clandestina, wat letterlijk vertaald een verborgen (uit het Griekse λαθραιος) levende, heimelijke (uit het Latijnse clandestinus) plant betekent. Eigenlijk zegt de naam dus tweemaal hetzelfde. De Nederlandse naam, paarse schubwortel, is al een stuk beter gekozen. De bloemen zijn inderdaad (meestal) roodpaars en lang gesteeld, hoewel er ook ondergronds bloeiende bloemen voorkomen. Echte bladeren heeft de plant niet, wel bleekbruine holle schubben. Die schubben staan kruisgewijs op de vlezige wortelstok, dicht op elkaar. De ondergrondse wortelstokken woekeren bij voorkeur, maar niet uitsluitend, op boomwortels. Ze boren er de wortels aan van houtige en soms kruidige planten. Paarse schubwortel is dus een parasiet zonder bladgroen die zijn hele groei en bloei in het voorjaar afwerkt, van maart tot mei. Dit is niet toevallig de periode waarin de sapstroom na de winter weer volop op gang komt en uitzonderlijk rijk is aan koolhydraten. De rest van het jaar leeft de plant dus verborgen. De verspreiding van deze plant is tot het westen van Europa beperkt: een vrijwel aaneengesloten gebied dat loopt van West-, Midden- en ZuidFrankrijk tot Noord-Spanje. In Italië en België zijn enkele kleinere deelgebieden bekend die vrij ver van het hoofdgebied verwijderd zijn. In België bevindt de grootste concentratie aan vondsten zich in de regio Vlaamse Ardennen-Pays des Collines. Maar de laatste decennia breidt paarse schubwortel zich steeds meer uit, ook in de Denderstreek.

Geschiedenis in de Denderstreek

Voor België dateren de oudste vondsten pas uit het begin van de 19de eeuw. In 1804 ontdekte abbé Leopold Hocquart (1760-1818) een groeiplaats in Orroir, een dorpje dat toen nog tot Oost-Vlaanderen behoorde (nu Henegouwen).

Enkele jaren later, in 1813-14, was het de beurt aan apotheker Charles van Hoorebeke (17901821): hij vond de plant in Ruien en Berchem. Deze drie gemeenten palen aan de Kluisberg. Jammer genoeg vermelden de oudste Belgische vondsten niet op welke boomsoorten de planten parasiteerden. Voor een nieuwe stand van zaken moeten we wachten op François Crépin (18301903), de latere directeur van de Nationale Plantentuin. In een kleine notitie uit 1863 vermeldt hij niet alleen een hele reeks nieuwe vindplaatsen in de Vlaamse Ardennen, maar ook een eerste vindplaats in de Denderstreek: Smeerebbe. Opnieuw worden er geen waardplanten genoemd waarop de plant parasiteert. We moeten het stellen met het weinig zeggende ‘grazige plekken aan de voet van diverse boomsoorten’. Gelukkig is er nog herbariummateriaal uit de 19de eeuw bewaard (Nationale Plantentuin, UGent). Daarin vinden we, weliswaar sporadisch, bijzonderheden over de waardbomen. De oudste gegevens vermelden (zwarte) els als waardboom (Planchon, 1850 en Tosquinet, 1864): het zijn vondsten uit de omgeving van Kruishoutem-Waregem (waarschijnlijk de Spitaalsbossen) en Flobecq (vermoedelijk Bois de la Louvière of Livierenbos). De eerste die populier als waardboom registreerde was een streekgenoot van ons, Alfons de Cock (1850-1921). De Cock, een onderwijzer en vermaard volkskundige, zag het levenslicht in Herdersem (Aalst). Hij was ook een verdienstelijk amateurbotanist. In 1883, het jaar waarin hij trouwens zijn Flora der Dendervallei publiceerde (zonder vermelding van de soort), vond hij paarse schubwortel in Zandbergen (Geraardsbergen), vermoedelijk in of nabij het Geitebos. Andere door herbarium gedocumenteerde oude vondsten uit de Dendervallei komen uit Smeerebbe-Vloerzegem (een waar botanisch bedevaartsoord met liefst 9 verschillende inzamelaars tussen 1882 en 1950!), Idegem (1882), Denderleeuw (1906), Ninove (1911) en opnieuw Zandbergen (1911). Maar voor een resem nieuwe vondsten in de Dender-streek is het wachten op de plantenwerkgroep van de Denderstreek (nu Allium genoemd), die in 1974 door André Kampen werd opgericht. Vooral vanaf de jaren ’90 van vorige eeuw werden nieuwe vindplaatsen opgetekend: Denderleeuw-Affligem en Erembodegem (1990), Aspelare (1992), Ophasselt (1995), enzovoort. Paarse schubwortel is duidelijk aan het uitbreiden in de Dender-streek. Meestal groeit hij er op Canadapopulier, maar in Aspelare vonden we hem op verschillende waardplanten: zachte berk, hazelaar, grauwe abeel, zoete kers, gewone esdoorn, zomereik, vlier, beuk, eenstijlige meidoorn, grauwe en zwarte els.

Bron: Lode Baekelmans Herdenkingsalbum Alfons De Cock 1850 - 1921, scan

Wat is zijn geheim?

Ook elders in Vlaanderen en België vindt men steeds meer groeiplaatsen. Hoe is dit te verklaren? Enerzijds zaait men deze fraaie en merkwaardige soort steeds meer als sierplant uit in parken en tuinen en kan ze van daaruit verwilderen. Anderzijds blijkt uit een onderzoek naar bosplanten van Bas Van der Veken e.a. uit 2004 dat de plant profiteert van de klimaatverandering. Het hoofdgebied van de soort ligt namelijk zuidelijker en de gemiddelde jaartemperatuur hier neemt toe. De parasiet is nochtans op het eerste gezicht slecht uitgerust om zich vlot te verspreiden. Met zijn relatief grote zaden (circa 5 mm, 3 à 5 zaden per vruchtdoos) die met een kleine explosie vrijkomen, geraakt hij 6 à 9 m ver en dan nog alleen als de omringende vegetatie niet te hoog wordt. De zaden kunnen echter via regenval in sloten en beken terechtkomen en op die manier bij overstroming elders afgezet worden. En uiteraard is er ook nog de mens die soms ongewild een handje helpt met zijn arsenaal aan machines die in bossen gebruikt worden. Paarse schubwortel zal ongetwijfeld de volgende jaren nog op tal van nieuwe vindplaatsen aangetroffen worden. Niet slecht voor een parasitaire plant!

Paul Van den Bremt

HEAR WHAT MATTERS TO YOU.

‘T OORHUIS AALST

Keizersplein 38 bus 1 - 053 62 90 00

• Moeiteloos horen, aangepast aan uw beweging. • Stream muziek, TV en telefoongesprekken via Bluetooth. • Wees de hele dag actief dankzij de lange batterijduur (herlaadbaar).

Graag een vrijblijvende hoortest? Maak uw afspraak in één van onze hoorcentra. HOORCENTRUM AFFLIGEM

Brusselbaan 94 - 0498 74 22 02

FIT&WELL2DAY AALST

Geraardsbergsestr 69 - 0472 64 22 37

AALSTERS HOORCENTRUM

Hogeweg 78 - 053 21 20 22

GRATIS ADVIES: 0800 90 155 | WWW.VERANNEMAN-AUDIO.BE Introducing Signia Xperience Introducing Signia Xperience | WWW.OORHUIS.BE

HOORTOESTELLEN | GEHOORBESCHERMING | HULPMIDDELEN

HEAR WHAT MATTERS TO YOU. HEAR WHAT MATTERS TO YOU.

Don’t miss out on important sounds. Existing Don’t miss out on important sounds. Existing hearing aids are limited to either focus on what is hearing aids are limited to either focus on what is directly in front of you or your general surround directly in front of you or your general surroundings. This can leave you missing out on sounds. ings. This can leave you missing out on sounds. Signia Xperience is the first hearing aid platform Signia Xperience is the first hearing aid platform that doesn’t make that compromise. You can hear that doesn’t make that compromise. You can hear sounds and speech from any direction, in any sounds and speech from any direction, in any situation at the same time. As the world’s first, it situation at the same time. As the world’s first, it takes your motion into account to easily follow takes your motion into account to easily follow conversations even while active. conversations even while active.

Enjoy conversations from multiple directions, even in noise. Enjoy conversations from multiple directions, even in noise.

Benefit from effortless hearing, adapted to your movement. Benefit from effortless hearing, adapted to your movement.

Stream your favourite music, TV and phone calls via Bluetooth. Stream your favourite music, TV and phone calls via Bluetooth.

Be active all day and utilize long-lasting rechargeable batteries. Be active all day and utilize long-lasting rechargeable batteries.

45612.indd 1 45612.indd 1 Signia Pure Charge&Go X Signia Pure Charge&Go X

Call us today and schedule your trial! XXXX XXXXXX Call us today and schedule your trial! XXXX XXXXXX een wandeling in het

Street Address, City, State, ZIP Street Address, City, State, ZIP Kravaalbos zeker waard! XXX-XXX-XXXX XXX-XXX-XXXX email@email.com email@email.com 111.website.com 111.website.com

Donderdag vanaf 19u Vrijdag vanaf 17u Zaterdag vanaf 13u Zondag en feestdagen vanaf 10u

24.09.19 14:14 24.09.19 14:14

Putstraat 116 Meldert bijstinne@proximus.be www.cafestinne.wordpress.com