dendriet 2005 nr 2 jaargang 4

BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X

BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327

jaargang 4

nummer 2 - 2005 Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden.

Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.

driemaandelijks tijdschrift

Nieuw atlasproject Paddemanders en slangedissen Vlijtige mieren Spetterende Denderkalender

natuurpunt Denderstreek

april - mei - juni

Buitensport Oude Gentbaan 259 - 9300 Aalst

Ademend waterdichte regenkledij Ademend winddichte kledij Thermische kledij Waterdicht schoeisel Verrekijker

5% Korting op vertoon van uw lidkaart van Natuurpunt www.trekking-buitensport.be ℡ 053 705 222

Ik zag de leeuwerik, ik luisterde, peinsde, schreef en herschreef!

Zingen en Vliegen Vlieglied

Karel De Pelsemaeker

©

Verrezen vogel, embleem van lentegeest Van wie het prilste geluid als muziek naar de wolken stijgt, Maar helaas verstrikt door het leven Met de wereld gebonden blijft Miskend door de goden voert hij zijn bittere strijd Hij voert die ijdel met de wind En, Met donkere geesten op d’aarde Opdat zijn nest hem eist.

Vilda - Yves Adams

Wanneer de dag heldere einders brengt Uit de duisternis langzaam ontplooit Dan klimt de leeuwerik zingend Boven de frisse morgendauw hoger zingend Zingend hoger boven weerklinken zijn strofen; Met de Hemel in gedachte fladdert hij zijn vlucht Alsof hij houdt van het licht en de goden Maar met vermoeide vleugels en uitstervend lied, Valt hij steeds op de aarde terug.

Nieuw atlasproject: amfibieën en reptielen

amfibieën reptielen werkgroep denderstreek

Help mee: nog veel werk in de Denderstreek

©

Vilda - Rollin Verlinde

Als het over amfibieën en reptielen gaat, kunnen velen moeilijk hun wansmaak voor deze diergroepen verbergen. En geef nu toe... het is toch veel aangenamer te kijken naar een lief egeltje of een prachtige ijsvogel dan geïnteresseerd te zijn in die slijmerige kikkers, padden vol wratten, glibberige salamanders en altijd giftige slangen… En toch, gelukkig maar, zijn er mensen die ook voor deze “griezels” een warm plaatsje in hun hart hebben gereserveerd.

Oog vinpootsalamander

Jammerlijke achteruitgang

Vlaanderen grotendeels dateren uit eind jaren 70, dat het steil bergaf gaat met onze inheemse amfitielen. Zo bergaf zelfs dat een aantal soorten zoals boomkikker, geelbuikvuurpad en adder op het

punt staan voor goed uit onze Vlaamse natuur te verdwijnen. De oorzaken van deze achteruitgang zijn natuurlijk bekend: het grootschaliger maken van de landbouw, toenemende druk op

©

Vilda - Yves Adams

Gelukkig maar, want het gaat helemaal niet goed met onze amfibieën en reptielen. De meest recente cijfers tonen aan, t.o.v. de oude die voor Oost- en West-

Veedrinkpoelen: ideaal voor kikkers, padden en salamanders

nr 2 - april 2005

3

bestaande leefgebieden, stijgende verkeersdrukte en vervuiling.

Maar hoe zit het nu echt met onze inheemse herpetofauna? En nog concreter: hoe is het gesteld in onze Denderstreek?

WARD doet mee

©

Vilda - Rollin verlinde

©

Vilda - Rollin verlinde

Sedert 1995 verzamelt HYLA, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt, alle gegevens voor Vlaanderen. Systematisch worden de bekende locaties bezocht om na te gaan of de historische populaties nog steeds bestaan. Andere locaties worden geïnventariseerd om te zien of en waar concreet de overblijvende populaties een laatst houvast vinden. Vanaf dit jaar tot 2009 springt de WARD (Werkgroep Amfibieën en Reptielen Denderstreek) in de Denderstreek op de kar. In deze 5 jaar gaan we een poging doen om in de hele Denderstreek na te gaan welke soorten er nog voorkomen en waar. Waar zitten er nog kamsalamanders? Zijn er nog hazelwormen? Gaan we voor verassingen komen te staan (al dan niet ontsnapte slangen)? Gebied per gebied pluizen we uit... poel na poel, gracht na gracht… En dat is een enorme taak, want zoals eerder aangehaald zijn de amfitielen niet erg geliefd, en dan ook snel over het hoofd gezien, zelfs bij doorwinterde natuurliefhebbers. Dit wil dus zeggen dat het gros van de gebieden nog maagdelijk wit zijn op de huidige waarnemingskaarten.

Alpenwatersalamander

Hugo Willocx

Paddenvisje Parende padden

4

nr 2 - april 2005

We starten van nul!

Hugo Willocx

Hugo Willocx

De verkregen informatie zal van erg grote waarde blijken. Niet alleen zijn amfibieën indicatorsoorten die ons duidelijk maken hoe het met onze natuur is gesteld, ook kunnen de beheerders van de verschillende natuurgebieden in de streek zien of het gevoerde beheer een positieve invloed heeft op de herpetofauna. En dat mogen we natuurlijk ook niet over het hoofd zien.

In elk geval staan we voor een grote uitdaging, die ons hopelijk interessante verassingen zal bieden. Want wie hoopt er niet op een mooie kamsalamander in de amfibieënfuik, of de waarneming van een levendbarende hagedis langs een spoorwegberm? Vanaf april zal de WARD de eerste gebieden onder de loep worden nemen. De Molenbeekvallei op de grens tussen Erpe-Mere en Haaltert werd daarvoor uitgekozen. Ook in Ninove staan er inventarisaties in de steigers. Ook jij kan eens mee tijdens de inventarisatierondes: geef gerust je naam op en je wordt gecontacteerd.

Stuur ook jouw kikkerwaarneming door!

We kunnen onmogelijk de gehele Denderstreek aflopen, en daarom wordt aan alle leden gevraagd om alles wat ze waarnemen door te geven. Ook gegevens van de gewone bruine kikker of pad zijn zeer nuttig. Heb jij ergens kikker-

Vilda - Rollin verlinde

Bruine kikker Kamsalamander wijfje

©

Hazelworm

nr 2 - april 2005

5

Š Vilda Yves Adams

dril gezien? Geef het door!

Vermeld naast de soort ook de juiste locatie en datum, zo kunnen de kaarten van elke soort verder worden ingekleurd. Wij houden je de komende jaren via Dendriet zeker op de hoogte van de vondsten en de ontwikkelingen van dit inventarisatieproject.

Aan allen, be-kwaak-dankt voor de interesse en medewerking!

Koen De Maere & Daan StemgĂŠe

Aandachtssoorten in de Denderstreek Vuursalamander: De vuursalamander is een van onze mooiste amfibieĂŤn. Het is een typisch nachtdier dat houdt van koele en vochtige loofbossen, vooral in beukenbossen, maar soms ook in open naaldbossen met een goed ontwikkelde mos- en kruidlaag. Overdag verbergt hij zich doorgaans onder stenen of houtstronken en in holten. In Vlaanderen komen de meeste populaties voor in de Vlaamse Ardennen, in eikenbeukenbossen op hellingen waar diverse beekjes en bronnetjes met zuurstofrijk en koel water en stilstaande bospoelen optimale overlevingskansen bieden aan de larven. Vuursalamanders bereiken in onze streken een lengte van 20 cm en kunnen vrij oud worden, niet zelden meer dan 20 jaar. De Denderstreek heeft een belangrijke betekenis voor deze soort met populaties in Buggenhoutbos, Kravaalbos, Blote heide en op enkele plaatsen in Geraardsbergen.

Kamsalamander (zie pagina 12) Hazelworm: De hazelworm is een pootloze hagedis. Hij kan tot 4550 cm lang worden maar gemiddeld zijn de dieren veel kleiner, ongeveer 30 cm. Hazelwormen hebben een stevige lichaamsbouw, wat het gevolg is van beenplaten die onder de gladde, ongekielde en goed op elkaar aansluitende schubben liggen. In Vlaanderen heeft de hazelworm een voorkeur voor beboste biotopen: loof en gemengd bos (dikwijls op hellingen), broekbossen.

De meeste dieren houden zich op in de over-

6

gangszones tussen bos en meer open vegetaties (grasland, heide), langs bospaden en in kapvlakten. De hazelworm heeft een uitgesproken verborgen levenswijze en houdt zich schuil onder houtstronken, stenen, planken, enz. Je kan hem nog bijna overal tegenkomen in de Denderstreek (vooral spoorwegbermen), maar op vele plaatsen lijkt hij toch uitgestorven te zijn.

Interessante plaatsen zijn Leirekensroute te Moorsel, Ten Bosch in Erembodegem, en oude bossen te Ninove en Geraardsbergen.

Levendbarende hagedis: De levendbarende hagedis is een kleine hagedis met een lichaamslengte van 5-6,5 cm en een relatief lange staart van 8-11 cm. Pasgeboren hagedissen hebben een lichaamslengte van 2 cm en een staartlengte van 2-3 cm. De voorkeursbiotoop van de levendbarende hagedis is vochtige heide- en veenvelden met opslag van berk en grove den.Verder komt hij ook voor in lijnvormige landschapselementen zoals bosranden, wegen en brandgangen in bossen, wegbermen, spoorwegtaluds, dijken, hagen, houtwallen en holle wegen.

In de Denderstreek is deze soort bijna uitgestorven, maar ze is misschien ook over het hoofd gezien. In de Heidemeersen te Berlare is er nog een mooie levensvatbare populatie.

Exoten (roodwangschildpadden, brulkikker, meerkikker): Sommige van deze exoten nemen soms angstwekkend toe in aantal en ze zijn een bedreiging voor de inheemse soorten. Daarom is het zeer nuttig deze op te volgen.

nr 2 - april 2005

Een bezoek waard!

© Vilda Yves Adams

Op de site van Natuurpunt vind je ook informatie over alle soorten in het specifieke Natuurloket: surf naar www.natuurpunt.be en klik op Fauna & Flora en vervolgens op Amfibieën en reptielen.

Levendbarende hagedis, mannetje Vuursalamander

INFO

WARD

Koen De Maere 0485 688 982 Greatskua2002@hotmail.com

Herken paddemanders en slangedissen Daar kikker je van op... Voor jong en oud!

Determinatie van amfibieën en reptielen in de Benelux. Door Rudy Willockx, Uitgave van Natuurpunt Hyla, amfibieën- en reptielenwerkgroep. Ledenprijs: € 12,00 te bestellen bij de natuurpunt.winkel

nr 2 - april 2005

7

Natuurgebied in de kijker

Liedekerkebos

Wim Van Grieken

Een van de belangrijkste natuurgebieden, dat bekendheid geniet tot ver buiten de gemeentegrenzen, is het Liedekerkebos. Het maakte vroeger deel uit van het grote Kolenwoud, dat zich uitstrekte van Brabant tot aan Picardië. In onze onmiddellijke omgeving zijn er meer dergelijke restanten, zoals het Hallerbos, Neigembos, Kravaalbos en Buggenhoutbos; de grotere overblijfselen zijn het Heverleebos, het Zoniënwoud en het Meerdaalwoud. Samen met het Liedekerkebos zijn deze gebieden altijd bos geweest.

Mosgal op egelantier

woud van ongenade” werd genoemd vanwege het gure tuig dat de streek onveilig maakte.

Dat “woud van ongenade” heet nu het Liedekerkebos.

Het bos is door de eeuwen heen steeds maar verder teruggedron-

gen op een kleinere oppervlakte.

In de 16de eeuw reikte het bos nog tot Pijnegem en tot Paepenberg (nu nog steeds twee gehuchten van Liedekerke) en er liep een pad door het bos van de gemeente tot de heirbaan Asse-

Wim Van Grieken

Liedekerke ligt op de oostelijke oever van de Dender en was bij het begin van onze tijdrekening een moerassige streek. Meer oostelijk, op de Brabantse leemhoogte, was er echter een groot eiken-berkenbos dat “het

Samen op verkenning langsheen de Dreef

8

nr 2 - april 2005

P

In 1996 werd begonnen met het beplanten van een aantal weiden (12 ha), wat nu het Hertegembos is. In 2004 werd een verbindingsweg tussen Hertegembos

en Liedekerkebos en een brug over de Hollebeek opengesteld (2,6 ha). Ten oosten van het RTT-domein in Wambeek werd nog een bos (13 ha) verworven en

Wim Van Grieken

Edingen; in het begin van de 19de eeuw was het bos nog 180 hectare groot en omgeven door andere grote bossen zoals het bos van Brabant ten oosten, het Monniksbos ten zuiden, het bos van de abdij van Ninove ten westen en het Hertegembos ten noorden. In 1980 besloeg het bos 77 hectare, de kleinste oppervlakte die het bos ooit bestreek.

Toen kwam het keerpunt: de toenmalige eigenaars (2 immobiliĂŤnmaatschappijen) zagen in dat wegens de gewestplannen de verkaveling in villawijken niet meer mogelijk was, en een deel van het bos (54 ha) werd verkocht aan het Vlaamse gewest. Een jaar later ondertekende de PTT-minister een contract van 50 jaar om het RTT-domein (23 ha) te verhuren aan de toenmalige afdeling “Waters en Bossenâ€?. Intussen is dit contract omgezet in verkoop en fungeert dit gedeelte als bosreservaat.

Verbinding tussen Liedekerkebos en Hertegembos

nr 2 - april 2005

9

Wim Van Grieken

Wim Van Grieken

Kardinaalsmuts

een weide van 8 ha aangekocht.

Het geheel omvat nu 114 ha.

Biodiversiteit

tamme kastanje, omzoomd door struwelen van Gelderse roos, egelantier, hondsroos, kardinaalsmuts, meidoorn, sleedoorn en kornoelje. De sleedoorn bracht ons op het idee een wandeling in december te organiseren op zoek naar de eitjes van de sleedoornpage en jawel, we hebben er gevonden.

Aan biodiversiteit heeft het

Wim Van Grieken

Het Hertegembos is een prachtvoorbeeld van nieuwe bosbouw, met grote open graslandpercelen, begraasd door fjordenpaarden; gevarieerde bosaanplant met inlandse soorten als linde, zomer- en wintereik, es en

Eenbes

Natuurlijk beheer door fjรถrdenpaarden

10

Liedekerkebos de laatste decennia enorm veel moeten inleveren.

In het begin van de jaren 80 broedde er nog de klapekster en de boompieper en kwam de fitis in het RTT-domein veelvuldig voor; de laatste drie jaar moeten we zelfs de wielewaal missen.

Ook planten hebben we zien verdwijnen, zoals boskartelblad, de grote wolfsklauw en struikheide; bij de insecten is de prachtige kleine nachtpauwoog, het broertje van de grootste Europese vlinder, er verdwenen, alsook de zandloopkever; het is meer dan 10 jaar geleden dat ik er nog een levendbarende hagedis heb gezien. De eikelmuis komt in Liedekerke nog wel voor, maar niet met zekerheid in het bos.

Er zijn ook positieve restanten, om de hazelworm maar te noemen, die we af en toe op onze zomerse wandelingen zien wegkruipen. De eekhoorn en de vos hebben er hun verblijf en de steenuil neemt er weer toe. Ook de bosuil heeft hier weer zijn plaats gevonden. Van de buizerd is het hele jaar door het miauwen te horen. Torenvalk en

nr 2 - april 2005

sperwer zijn er ook vaak te zien.

In het voorjaar bloeit op verschillende plaatsen eenbes, goudveil, de wilde narcis en de daslook, die op sommige plaatsen massaal aanwezig is. In het bosreservaat vindt men nog enige restanten van het heidegebied, zoals vleugeltjesbloem en vijfvingerkruid.

Het bos is zowel VEN- als habitatgebied en dit hebben we te danken aan de kamsalamander in een bomkrater vol waterviolier; andere salamanders, zoals de kleine watersalamander, de alpenwatersalamander en de vinpootsalamander, komen in bijna elke poel van het bos voor.

Het bos is omgeven door een complex van weiden die geklasseerd zijn als historisch

permanent; de scheidingslijn tussen het bos en de weilandcomplexen wordt gevormd door de Kruisbeek en de Hollebeek; in deze laatste kan men opnieuw het driedoornige stekelbaarsje vinden.

Natuurpunt Affligem-Liedekerke organiseert regelmatig natuureducatieve wandelingen in het bos. Afspraak op de eerste zondag van de maand, behalve juli en augustus, om 9.45 uur aan de ingang van het bos (Schelfhoutstraat). Het bos is zeer gevarieerd en elke maand is er iets anders belangrijk te zien, zodat de wandelingen een thema meekrijgen: boomknoppen, kruiden, amfibieën, voorjaarsflora om er maar enkele te noemen.

Ook ijveren we om de natuur-

waarde van het bos te vergroten en hebben we in het verleden met Aminal “Bos en Groen” overlegd of het niet mogelijk was de heide opnieuw een kans te geven. Dit werd positief bevonden door de stuurgroep maar tot nu toe, vijf jaar na de besprekingen, is er zelfs nog geen planning voor opgesteld; ook werd gevraagd de naaldboom- en populierbestanden stelselmatig te verwijderen maar ook dat is nog niet gebeurd.

Recreatie Dat de bossen in Vlaanderen ook gebruikt worden door de recreant lijkt me niet alleen logisch maar ook wenselijk en zo is het ook in het Liedekerkebos; de recreant in het bos is vooral “jogger” (95%).

Maar als men de zijberm als grasperk wil onderhouden, zelfs in het vroege voorjaar, en alle kruidige plantjes te allen tijde wegmaait, dan steigert de natuurliefhebber in mij.

Ondanks de fouten die in het verleden zijn gemaakt blijven er zeer waardevolle stukjes over die kunnen wedijveren met vele reservaten in de omgeving. De biodiversiteit van het bos is op dit ogenblik nog lang niet voldoende onderzocht op vele terreinen.

Dus biedt het Liedekerkebos voor natuurliefhebbers nog veel werk en talrijke mogelijkheden.

Erik De Block

Hertegembos

nr 2 - april 2005

INFO

Wim Van Grieken

Afdeling Affligem-Liedekerke

Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

11

Een kleine draak: de grote kamsalamander Een jonge snaak ving een grote draak In de mid-jaren 70, mijn jonge jnm-jaren (toen nog de Wielewaaljongeren), werd ik op de Honegem voor de eerste maal geconfronteerd met een kamsalamander.

Ik wist echt niet welk beest er door mijn vingers kroop, maar indrukwekkend was het zeker. Van toen af aan was ik gebeten door de “amfetielenmicrobe”. ratelende dodaarsjes waren er in het voorjaar altijd mooi te bekijken van op het aarden bergje.

Jammer dat ik geen tien jaar eerder geboren ben want tijdens de sixties zou er nog woudaapje gebroed hebben...

Een jaar later durfde ik het alleen aan – tegen de wil van mijn

moeder – om de zonsopgang te aanschouwen van aan de moerasrand. Alles op mijn weg naar en terug van de putten trok mijn aandacht. Een schepnetje om kikker- of paddenvisjes te vangen en te “bestuderen” had ik in het voorjaar ook steeds op zak. En in een met algen gesluierde sloot had ik plots een reus van een salamander in het net. Zeer donkere rug, vrij bleke buik met oranje streep en vrij grote vlekken... Ik wist echt niet wat het was... totdat

Wim D‘Haeseleer

De Honegemse turfputten leerde ik kennen tijdens een uitstap van de Wielewaaljongeren. Die putten waren moeilijk te vinden, want je moest over of onder vele prikkeldraden kruipen eer je een glimp kon opvangen van een stukje van het immense moeras.

De vrolijke zomertalingen en de

Honegem

Kamsalamanderbiotoop te Honegem

12

nr 2 - april 2005

nr 2 - april 2005

©

Kamsalamander, mannetje

schillende kammen in het water, want, wisten wij toen veel, het zijn nachtdieren die je inderdaad met een zaklamp gemakkelijk kan te zien krijgen in de oeverkanten. Rudy ving er eentje en toonde ons hoe dat vrouwtje schuimde op haar rug door het afgeven van gifsappen...

Het leegmaken van de fuiken ’s anderendaags sloeg ons allemaal met verstomming. We haalden tientallen kamsalamanders en ook enkele van de andere soorten boven. Dikke drachtige vrouwtjes, meer mannetjes nog met enorm getande kammen op de rug, groter en nog groter... De kleuren en vlekken op de buik waren telkens verschillend per individu. En dag na dag controleerden we elke poel, en telkens kammen bij de vleet, ook soms eens enkele opmerkelijke larven of salamandervisjes met opvallende kieuwen. Hoeveel exemplaren zijn er op Honegem?, vroegen we ons af.

Onmogelijk te zeggen, honderd, tweehonderd... misschien wel duizend?

In de Denderstreek is de gekende verspreiding zeer beperkt. Enkel in de omgeving van Honegem en

van het Liedekerkebos zijn er waarnemingen bekend. Onder meer door de aanwezigheid van deze aanzienlijke populaties werden deze twee gebieden aangeduid als Europees habitatrichtlijngebied. Allicht staat of stond de populatie van Honegem wel in verbinding met die van Wetteren/Serskamp. Het nieuwe atlasproject wil alvast controleren of dit nog het geval is. Vergeet niet dat alle amfibieën en reptielen in Vlaanderen wettelijk beschermd zijn en het gebruik van fuiken verboden is.

Alle inheemse amfibieën en reptielen zijn superboeiend. Wil je ook eens de kleine kammendraak ontdekken? Kom dan naar Honegem voor de speciale amfibieënwandeling op 8 mei (zie Denderkalender).

Daan Stemgée

Afdeling Aalst INFO

Latere inventarisaties in het gebied door anderen konden er wel de aanwezigheid van de overige drie watersalamanders aantonen, maar niet die van de kammen.

Een volgend bewijs kreeg ik vele jaren later te zien in betreurenswaardige omstandigheden.

Tijdens de paasvakantie kon ik enkele kinderen betrappen bij het vangen van salamanders op de vijver op Den Doorn. In hun emmer zwommen toch een twintigtal kleine watersalamanders en enkele vinpoten. Ik zei dat ze moesten ophouden en alles terugzetten, wat ze ook deden tegen hun zin. Maar mijn nieuwsgierigheid was enorm gewekt toen ze vertelden dat ze er thuis nog veel meer hadden en dat ze er ook een veel grotere verscholen.

Mijn verbazing was groot toen ze triomfantelijk pronkten met hun buit van een honderdtal salamanders. Ook één kamsalamander in de oude badkuip op den hof was toen het bewijs dat ik jaren voordien toch gelijk had.

Het echte inventariseren in het natuurgebied Honegem kwam pas op gang tijdens de start van het aankoopproject begin jaren 90. Met een groot schepnet hadden we af en toe eens een kamsalamander. Maar de doorbraak kwam er echter pas wanneer we met de werkgroep Honegem ook gebruik gingen maken van fuiken. Rudy Willockx van Hyla (de Natuurpunt-studiewerkgroep) leende ons eens zijn fuiken en toonde ons ’s nachts hoe we ze moesten plaatsen. Ze leven in iets dieper water, wist hij ons te vertellen. En tijdens die wandeling toonde hij ons ver-

Vilda - Rollin verlinde

ik in een encyclopedie het antwoord vond: kamsalamander!

Mijn vrienden en vooral de leiders bij de Wielewaaljongeren geloofden mij, jonge snaak, natuurlijk niet.

Daan Stemgée 053 41 35 37 daan.stemgee@telenet.be

13

Aandachtsoorten in de Denderstreek (vervolg)

©

Vilda - Rollin verlinde

Kenmerken

Kamsalamander

Larve van de kamsalamander

De kamsalamander is een grote donkere salamander met een ruwe huid, witgespikkelde flanken en een buik die geel tot oranjerood is met een onregelmatig patroon van zwarte vlekken. Dit vlekkenpatroon is zo onregelmatig dat men zowel individuen vindt met een ongevlekte als volledig zwarte buik. Hij is de grootste inheemse watersalamander. De vrouwtjes bereiken een lengte van 17 cm, de mannetjes blijven iets kleiner, tot 14 cm. In de voortplantingstijd heeft het mannetje een scherp getande rugkam, altijd duidelijk gescheiden van de staartkam. Opvallend is ook de zilverkleurige lengteband op de staart. De vrouwtjes hebben geen rug- of staartkam en evenmin een streep.

In landfase blijft de kam bij de mannetjes zichtbaar maar is hij veel minder ontwikkeld.

De larve bereikt een lengte van 8 cm en heeft opvallend lange en dunne tenen aan voor- en

achterpoten. De staart loopt draadvormig uit.

Levenswijze De kamsalamander is een bewoner van kleinschalige landschappen: gebieden met hagen, houtwallen, rijen knotbomen, rietkragen en vochtige bosjes.

Hij stelt vrij hoge ecologische eisen aan zijn biotoop en is een sterke predator, zelfs voor zijn eigen soortgenoten. Belangrijk voor de amfibieënpopulaties is dan ook de aanwezigheid van een goed ontwikkelde watervegetatie, waardoor de eigen larven en die van andere soorten amfibieën meer overlevingskans hebben.

De kamsalamander heeft een latere voortplantingscyclus dan de andere watersalamanders.

Het wijfje kan per seizoen 200 tot 300 eieren afzetten. Vanaf eind juni worden er larven waargenomen en dit tot half september. De metamorfose vindt plaats in augustus en september.

Zondag Zondag Zondag Zondag Woensdag Woensdag Woensdag Woensdag Woensdag Woensdag Woensdag Zondag Zondag Zondag Zondag

03 april 2005 17 april 2005 01 mei 2005 15 mei 2005 25 mei 2005 01 juni 2005 08 juni 2005 15 juni 2005 22 juni 2005 29 juni 2005 03 aug. 2005 21 aug. 2005 04 sept. 2005 18 sept. 2005 09 okt. 2005

Km HOK

PLAATS EN TOPONIEM

D3 37 11 D4 41 13 D3 37 22 D3 37 23 D3 28 33 D3 37 11 D4 41 13 D3 37 22 D3 37 23 D3 28 33 D3 37 11 D4 41 13 D3 37 22 D3 37 23 D3 28 33

Berlare / Marculfusbron Wieze-Moorsel / Hanaarden Berlare / Overheet Berlare / Paardebroek Berlare / Waterhoek Berlare / Marculfusbron Wieze-Moorsel / Hanaarden Berlare / Overheet Berlare / Paardebroek Berlare / Waterhoek Berlare / Marculfusbron Wieze-Moorsel / Hanaarden Berlare / Overheet Berlare / Paardebroek Berlare / Waterhoek

Begin/einde: op zondag: 8:30 u tot 12:00 u - op woensdag: van 18:30 tot 22:00 u.

Afspraakplaats: parking stedelijk kerkhof Leo De Bethunelaan Aalst.

O.l.v. P. Van den Bremt, L. Annaert, W. Tolleneer, P. Tolleneer.

14

Plantenwerkgroep Allium INFO

DATUM

Koen Steenhoudt

Excursiekalender Plantenwerkgroep Allium 2005

Peter Tolleneer 053 84 00 27 Allium@belgacom.net

nr 2 - april 2005

DENDERKALENDER uur van vertrek plaats van afspraak toelichting

bijzonderheid

h contactpersoon zeker meebrengen

☺ gids

Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen € 1, tenzij expliciet anders vermeld.

Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (€ o,o4 per km/persoon).

zaterdag 2 april

zondag 3 april

Vogelzangexcursie Wellemeersen

Natuurwandeling in Essene

afd. Ninove

afd. Affligem-Liedekerke

9:00 – 12:00 Infobord op het einde van de Rodestraat te Denderleeuw.

1ste praktijkexcursie in het kader van de cursus “vogelzang voor beginners”. Herkennen van de vogels aan de hand van hun zang.

Ook niet cursisten zijn welkom! ☺ Wouter Favijts 054 33 91 06 h Wouter Mertens 0495 68 89 33 wouter.mertens@lin.vlaanderen.be

14.30 – 16:30 Samenkomst om 14:15 uur aan het Cultureel Centrum Bellekouter te Affligem aan de ingang van de Cultuurzaal.

Themawandeling “Voorjaarsbloeiers” – 4 km langs de Okaaibeek te Essene. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 3 april

Dotterwandeling

Dauwwandeling in het Kluisbos afd. Affligem-Liedekerke 7:00 – 9:00 Samenkomst om 6:45 uur aan de Kluiskapel, ingang van het Kluizenbos, grens Hekelgem (Kluisdreef) en Erembodegem (Kluizerij) Kijken en luisteren naar de “vroege” vogels. Aansluitend ontbijt: € 5. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be Vooraf inschrijven voor het ontbijt, telefonisch of per e-mail. zondag 3 april

Natuurwandeling in het Osbroek afd. Aalst 10:00 – 12:00 Infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst.

Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst. ☺ Inge Singelyn en Rosanne Snauwaert h Dienst Leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 3 april

Natuurwandeling in Liedekerkebos afd. Affligem-Liedekerke 10:00 – 12:00 Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.

Themawandeling “Vroege bloeiers” 4 km. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

nr 2 - april 2005

zondag 3 april

afd. Groot-Haaltert 14:30 – 17:00 Gotegemmolen – Gotegemstraat (grens Haaltert–Aaigem).

Natuurwandeling in het reservaat “De Dotter”. h Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net zondag 3 april

Asielbezoek, vogelopvangcentrum Lierde

Meerbeke) Op zoek naar de prachtige voorjaarsbloeiers in het Neigembos. ☺ Herman Lemaire en h Theo Van Brempt 054 33 54 37 woensdag 13 april

Avondwandeling in de Honegem afd. Erpe-Mere 19.00 – 22:00 Grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 Onegem Aalst Avondwandeling. h Wim D’Haeseleer 0495 87 50 50 zaterdag 16 april

Eetfestijn afd. Affligem-Liedekerke vanaf 18:30 Ontmoetingscentrum in de Muilemstraat 33 te Liedekerke.

Eetfestijn ten voordele van de lokale reservatenwerking. Ook vegetarische schotel verkrijgbaar. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zaterdag 16 april

afd. Geraardsbergen

Planteninventarisatie Walputbeek

9:30 – 11:30 VOC Lierde, Langmunte 66, StMaria-Lierde Bezoek aan het vernieuwde vogelopvangcentrum in Lierde. Na de rondleiding sluiten we af met een aperitief. h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

9.00 – 12.00 Parking schrijnwerkerij “De Quick” Eggerstraat-Noord te Meerbeke.

Planteninventarisatie in ons reservaat Walputbeek. Zowel voor kenners als voor beginners. h Gery De Munter 054 33 03 03

zondag 10 april

Opening van het wandelpad in de Valier afd. Affligem-Liedekerke 14.00 – 16:30 Aan de hoek van de Muilemstraat met de Affligemsestraat te Liedekerke.

Wandeling door de Valier met officiële opening van het nieuwe knuppelpad. ☺ Marc Michiels, conservator h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 10 april

Afd. Ninove

zondag 17 april

Lentewandeling in Cotthem afd. Lede-Houtem 14.00 – 17.00 Kerk van St Lievens-Houtem.

Lentewandeling in samenwerking met de vzw De Pastorie van Zonnegem. Aansluitend koffie met broodjes. h Peter D’hondt 053 80 72 57 peter.dhondt@pandora.be zaterdag 23 april

Vogelzangexcursie Neigembos

Excursie Voorjaarsbloeiers, Neigembos

afd. Ninove

afd. Ninove

9.00 – 12.00 Kapel van Bevingen (Bevingen, Meerbeke)

14.30 – 17:00 Kapel van Bevingen (Bevingen,

15

2de praktijkexcursie in het kader van de cursus “vogelzang voor beginners”. Herkennen van de vogels aan de hand van hun zang.

Ook niet cursisten zijn welkom! h Stefan Kestens 0496 73 62 45 zaterdag 23 april

Zwerfvuilactie gemeente Haaltert afd. Groot Haaltert 14:00 JC Kouter - Middelkouter - Haaltert Jongensschool - Driehoekstraat Kerksken Café Gouden Koterhaak Oud Dorp - Heldergem Kaatsplein - Terjodendries - Terjoden Station Ede - Huytstraat – Ede Pastorij - Nieuwstraat -Denderhoutem De gemeente wordt vrijgemaakt van zwerfvuil in samenwerking met Natuurpunt Groot-Haaltert h Dienst Leefmilieu - 053 83 86 05 www.haaltert.be Laarzen, geschikte kledij zondag 24 april

Gentse kanaalzone: De Klinge, Canisvliet afd. Denderleeuw 8:00 – 20:00 Welleplein aan de kerk van Welle Studieuitstap naar doortrekkende eenden, ganzen en steltlopers. ☺ Franklin Tombeur en h Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 bruno.de.bruyn@kindengezin.be zondag 24 april

Lentewandeling in de Scheldemeersen te Berlare-Zele afd. Dendermonding 7:00 Taverne De Waterhoek aan het Veer in Berlare.

Wandeling in de meersen langs de Schelde en Brede Schoren met speciale aandacht voor vogels. ☺ André van Doorsselaer, Antoine Hulders en h Rudi van Onderbergen 052 44 84 42 Laarzen en verrekijker of telescoop. zondag 24 april

zaterdag 30 april

Excursie Muizenbos in Ranst afd. Ninove 14.00 – 17.00 Samenkomst om 13 uur aan de BMW-garage Meersman (hoek Pollarebaan-Elisabethlaan), daarna via carpooling naar het Muizenbos.

Ongeveer een uurtje rijden.

Excursie over de impact van de bosouderdom op de biodiversiteit.

Exclusief aanbod voor wie inzage wil krijgen in ontstaan en beheer van historisch bos. ☺ Kris Verheyen (universiteit Gent) h Frederik De Coster 0486 57 04 53 zondag 1 mei

Natuurwandeling in het Kravaalbos

14:00 – 17:00 Café Uitkijktoren, top Bosberg te Galmaarden.

Voorjaarswandeling in het kader van de Vlaamse Ardennendag. Het bos is bedekt met blauwe tapijten, van wilde hyacint en kleine maagdenpalm, en witte van bosanemoon en daslook. h Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@belgacom.be

16

en geelgorzen.

Karel de Pelsemaeker 0486 96 40 29 karel.depelsemaeker@pandora.be

weekend woensdag 4 t.e.m. zondag 8 mei

Wandelweekend in Voeren afd. Geraardsbergen Clermontshof, Remersdaal (Voeren) Een weekend waarin we de prachtige streek rond Voeren en het Land van Herve verkennen. h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be Vooraf inschrijven door storten van 120 euro per persoon op rekening 523-0456963-71 van Natuurpunt Geraardsbergen met vermelding “weekend Voeren”. Adres en aantal personen melden aan Carlos. Er zijn slechts 22 plaatsen.

afd. Aalst 10:00 – 12:00 Hof te Putte, Putstraat 99 te Meldert-Aalst.

Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst. ☺ Walter Roggeman h Dienst Leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 1 mei

Natuurwandeling in Liedekerkebos

zaterdag 7 mei

Lieveheersbeestjestocht afd. Ninove 14.00 – 17.00 Zwarte Fles, einde Schuitstraat te Pollare.

Onze inheemse soorten lieveheersbeestjes zoeken, leren kennen en inventariseren. h Joachim De Maeseneer 0496 93 53 77 joachimdm@yahoo.com

afd. Affligem-Liedekerke 10:00 – 12:00 Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.

Themawandeling “Amfibieën en bosflora” - 4 km. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 1 mei

Natuurwandeling in de Faluintjes afd. Affligem-Liedekerke 14:30 – 16:30 Samenkomst om 14:15 uur aan de ingang van het Cultureel Centrum van de Abdij van Affligem.

Themawandeling “De natuur ontwaakt” 4 km. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

Voorjaarsbloeiers in het Raspaillebos afd. Geraardsbergen

h

zondag 1 mei

Leeuweriken in Thoricourt afd. Geraardsbergen 14:00 – 17:00 Samenkomst aan de kerk van Thoricourt. Of carpool om 13:30 op de parking Colruyt, Grote Weg te Overboelare.

Wandeling van ca 9 km tussen Thoricourt en Cambron-Casteau met o.m. aandacht voor leeuweriken

zondag 8 mei

Amfibieënwandeling in de Honegem afd. Erpe-Mere 14.00 – 17:00 Grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 Onegem Aalst Op zoek naar kikkers en (kam)salamanders. h Daan Stemgée 0495 60 04 95 daan.stemgee@telenet.be zondag 8 mei

Lentewandeling in de Wellemeersen afd. Denderleeuw 14:00 – 18:00 Infobord Kasteelpark, Stationstraat te Denderleeuw.

Studieuitstap over de lente en de voorjaarsbloeiers. h Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be Laarzen of stevig schoeisel. woensdag 11 mei

Avondwandeling Ledezijde afd. Lede-Houtem 19.00 – 22:00 Kerk van Impe Avondwandeling. h Peter D’hondt 053 80 72 57 peter.dhondt@pandora.be

nr 2 - april 2005

zaterdag 14 mei

Planteninventarisatie Grote Meersen afd. Ninove 9.00 – 12.00 Ingang containerpark einde Pamelstraat-Oost te Ninove.

Planteninventarisatie Grote Meersen. Zowel voor kenners als beginners. h Gery De Munter 054 33 03 03 zaterdag 21 mei

h

gen in het kader van “het Park”.

Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zaterdag en zondag 4 en 5 juni

Zwarte Beek Weekend afd. Groot Haaltert 10:00 – 12:00 Weekenduitstap naar de Vallei van de Zwarte Beek. h Johan ‘tKint 054 33 71 72 johan.tkint@securex.be

Vogelexcursie naar de moerassen van Harchies

zondag 5 juni

Afd. Ninove

Natuurwandeling in de Honegem

9.00 – 13.00 Parking schoenen Muys, Brakelsesteenweg te Outer. Daarna via carpooling naar Harchies.

Moerasvogels kijken in Harchies.

Topwaarnemingen in het verschiet? h Joost Mertens 0497 48 65 20 j.mertens@vmm.be Frederik De Coster 0486 57 04 53 zondag 22 mei

Fietstocht doorheen de Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 14:30 – 18:00 Kunstgalerie Pieter Pauwel, SintOnolfsdijk 66 te Appels.

Fietstocht met bezoek aan enkele reservaatpercelen met aandacht voor fauna en flora. h Peter De Pinnewaert 0472 45 09 54 zondag 29 mei

Vroegochtendwandeling in de Scheldemeersen te Berlare-Zele afd. Dendermonding 7:00 Taverne De Waterhoek aan het Veer in Berlare.

Wandeling in de meersen langs de Schelde en Brede Schoren met speciale aandacht voor vogels. ☺ André van Doorsselaer, Antoine Hulders h Rudi van Onderbergen 052 44 84 42 zondag 29 mei

Dag van het Park afd. Lede-Houtem 10:00 – 12:00 Ingang park, kant station Lede.

Voorjaarswandeling in het park Van Mesen te Lede. h Herman Derder 053 80 01 10 herman.derder@pi.be zondag 29 mei

Dag van het park afd. Affligem-Liedekerke Vanaf 14:00 – doorlopend Warandepark te Liedekerke.

Randanimatie en natuurwandelin-

nr 2 - april 2005

afd. Aalst 10:00 – 12:00 Onegem, grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 te Aalst.

Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst. ☺ Koen De Maere en Peter D’Hondt h Dienst Leefmilieu 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 5 juni

Natuurwandeling in Liedekerkebos afd. Affligem-Liedekerke 10:00 – 12:00 Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.

Themawandeling “Kruiden” - 4 km. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 5 juni

Natuurwandeling in de Domentse bossen afd. Affligem-Liedekerke 14:30 – 16:30 Samenkomst om 14:15 uur aan de hoek van de Domentveldstraat en de Brusselsesteenweg te Affligem.

Themawandeling “Kruiden” - 4 km in het GNOP-gebied van de gemeente Affligem. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 5 juni

Studie-excursie naar de kalkstreek Viroin afd. Denderleeuw 8:00 – 19:00 Welleplein aan de kerk van Welle Studieuitstap over de fauna en flora in de vallei van de Viroin. ☺ Danny Van Schandevijl h Bruno De Bruyn 0496 59 52 43 bruno.de.bruyn@kindengezin.be Laarzen of stevig schoeisel, verrekijker, picknick en drank. zondag 5 juni

Steengroeven in Lessen afd. Geraardsbergen 14:00 – 17:00 Waterkasteel de l’Estriverie, Rue de

Gages, Bois de Lessines.

We bezoeken de oude steengroeven en bespreken de geologie en de industrieel-archeologische geschiedenis.

Ook fauna en flora komen aan bod. h Willem Boonen 0494 25 30 31 willem.boonen@skynet.be woensdag 8 juni

Avondwandeling in Hogedonk afd. Aalst 19.00 – 22:00 Wiezebrug te Gijzegem, Roland Monteynestraat Avondwandeling. h Brian Roelandt 052 22 57 71 zaterdag 11 juni

Orchideeëndaguitstap naar de Viroinstreek afd. Ninove 9.00 – 20.00 Parking BMW garage Meersman (hoek Pollarebaan-Elisabethlaan) Ninove. Daarna via carpooling naar de Viroin.

Op zoek naar allerlei orchideeën en ander natuurpracht in de Viroin. ☺ Danny Van Schandevijl h Wouter Mertens 0495 68 89 33 wouter.mertens@lin.vlaanderen.be Laarzen, verrekijker, lunchpakket.

REGIOACTIVITEIT zondag 12 juni

Scheldeweekend: fietstocht afd. Dendermonding 14:30 – 18.00 Taverne ‘t Oud Brughuys in Berlare aan de Schoonaardebrug kant Berlare.

De verborgen kanten van de Schelde in de belangstelling. Fietstocht langs de Scheldemeander te Berlare, verder langs Berlare broek met het Watermachien (oud pomphuis dat vroeger het broek moest droogtrekken), het Donkmeer en de Heidemeersen. h Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be zondag 12 juni

Wandeling: kruiden in Vloesberg afd. Geraardsbergen 14:00 – 17:00 Samenkomst op het Stationsplein te Vloesberg (Flobecq).

Wandeling van ca 8 km tussen de Vlaamse Ardennen en het Pays des Collines met aandacht voor tal van bloeiende kruiden. h Karel De Pelsemaeker 0486 96 40 29 karel.depelsemaeker@pandora.be

17

mid-week 14, 15 en 16 juni

Natuurwandelen en aquarelleren te Hoepertinge afd. Affligem-Liedekerke Kasteel Mariagaarde, Hoepertingen (Borgloon) Midweekse uitstap naar Hoepertinge (Limburg). In deze natuurrijke omgeving is het prachtig om te wandelen en aquarelleren. h Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be Vooraf inschrijven. zaterdag 18 juni

Planteninventarisatie Beverbeekvallei afd. Ninove 9.00 – 12.00 Kerk van Nederhasselt Planten zoeken en inventariseren.

Zowel voor beginners als kenners! h Gery De Munter 054 33 03 03 zondag 19 juni

Mid-zomer in de Rietbeemd afd. Geraardsbergen 16:00 – 20:00 Parking Cocanne, einde Hoge Buizemont te Geraardsbergen Avondwandeling in en om dit grensoverschrijdend reservaat met o.m. aandacht voor medicinale planten en volksgebruiken. h Karel De Pelsemaeker 0486 96 40 29 karel.depelsemaeker@pandora.be zaterdag 25 juni

Gebruik van eetbare planten in survivalsituaties afd. Ninove 14.00 – 17.00 Spoorweghalte, Rietstraat te Eichem.

Doe-activiteit voor beperkt aantal deelnemers. Welke planten zijn eetbaar in survivalsituaties?

Inschrijven gratis maar wel noodzakelijk via de gids. ☺ Christiaan Pické h Wouter Mertens 0495 68 89 33 wouter.mertens@lin.vlaanderen.be Laarzen zondag 26 juni

Diepe Straten te Outer afd. Denderleeuw 14:00 – 18:00 Steenbakkerij Diepe Straten te Ninove-Outer.

Wandeling langs holle wegen en koutervalleien. h Joost Mertens 0497 48 65 20 j.mertens@vmm.be

18

BEHEERSWERKEN zondag 17 april

Beheerswerken Pamelse Meersen afd. Affligem-Liedekerke 9:00 - 15.00 Pamelse Meersen aan de Langestraat, zijstraatje van de Pamelsestraat, rechtover het Molenhof aan de grens Liedekerke/Pamel.

Kappen en afvoeren van populieren.

Verwijderen van overgebleven kruinen. ’s Middags zijn er broodjes. h Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com Werkhandschoenen, kapmes, spade.

h

Maaien en afvoeren van het maaisel.

Georges Jacobs 0476 60 18 37 Laarzen. zaterdag 25 juni

Hooilandbeheer in het Moenebroek afd. Geraardsbergen 9.00 – 17.00 Einde Ruisenbroekstraat te Ophasselt.

Met vereende krachten wordt het maaisel van het groot hooiland afgevoerd zodat planten de kans krijgen om opnieuw te kiemen. h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be Werkhandschoenen, riek, picknick.

Drank wordt voorzien.

zaterdag 14 mei

woensdag 29 juni

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

Beheerswerken Linkeroever

afd. Dendermonding Om 9:00 en om 14.00 Sint-Onolfsdijk, aan de monding van de Nieuwe Dender langs de kant van Appels.

Maaien van ruigvegetatie voor omvorming naar dottergrasland. ’s Middags zijn er broodjes. h Vooraf bellen naar Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be zondag 22 mei

Beheerswerken Pamelse Meersen afd. Affligem-Liedekerke 9:00 - 15.00 Pamelse Meersen aan de Langestraat, zijstraatje van de Pamelsestraat, rechtover het Molenhof aan de grens Liedekerke/Pamel.

Verwijderen van overgebleven kruinen. Terrein klaar maken voor het maaien. ’s Middags zijn er broodjes. h Vooraf bellen naar Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com Werkhandschoenen, kapmes, spade. zaterdag 4 juni

Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding 14:00 – 17:00 Uittrekken van zaailingen van Amerikaanse vogelkers. h Vooraf bellen naar Dirk De Mesel 052 42 67 28 woensdag 22 juni

afd. Ninove 18.00 – 21.30 Einde Spoorwegstraat te Outer Maaien en afvoeren van het maaisel. h Georges Jacobs 0476 60 18 37 Laarzen.

CURSUSSEN maart, april, mei

Vogelzang voor beginners en gevorderden Afd. Geraardsbergen Reeds lopend Theoretische lessen: 19:30 – 22:30 donderdag 31 maart, 7 april, 21 april, 28 april Theoretische lessen in NMEC De Helix Hoogvorst te Grimminge.

Theoretische achtergronden bij vogelzang en voorstelling van de meest voorkomende broedvogels in onze tuinen, met extra aandacht voor hun geluiden.

Excursies: 7:30 – 10:30 Zaterdag 16 april: tuinvogels, aan het koetsenhuis Sint Adriaansabdij te Geraardsbergen.

Zaterdag 14 mei: bosvogels, Moerbekebos, parking voet Bosberg.

Zaterdag 21 mei: riet- en ruigtevogels, Boerlaremeersen, Kasteeldreef Baronie Boelare, einde Gentsestraat te Nederboelare.

Vooraf inschrijven bij Luc Favijts.

Leden NP € 12,50 en niet-leden € 15 h Luc Favijts 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be

Beheerswerken Linkeroever afd. Ninove 18.00 – 21.30 Einde Spoorwegstraat te Outer

nr 2 - april 2005

LIX

De mierenfauna van enkele habitats in de Denderstreek In vergelijking met andere insectengroepen kunnen mieren in onze streken als een betrekkelijk soortenarme groep bestempeld worden. In België zijn tot op heden (zomer 2004) 80 soorten gevonden. Mieren vervullen een belangrijke ecologische rol in graslanden, droge bosen heide-ecosystemen. Heel wat mierennesten en de onmiddellijke omgeving ervan, zijn ontwikkelingsplaats, onderkomen of toevluchtsoord voor heel wat soorten van andere groepen ongewervelden (kevers, pissebedden, rupsen, cicaden, wantsen, lieveheersbeestjes, enz.). Bovendien vormen mieren een belangrijke schakel in biologische afbraakprocessen. Op plaatsen waar regenwormen ontbreken, zorgt mierenactiviteit ervoor dat de bodem verlucht, vermengd en mineralogisch aangerijkt wordt.

bossoorten (Dekoninck, 2003).

Algemeen kunnen we dus stellen dat de mierendiversiteit in natte habitats bij ons vrij gering is.

Toch zijn een aantal soorten in goede, gezonde natte graslanden een “must”. We denken dan vooral aan hoge nestdichtheden van de Moerassteekmier Myrmica scabrinodis. Twee andere soorten behoren ook tot een karakteristieke natte graslandfauna: de humusmier Lasius platythorax en de bossteekmier Myrmica ruginodis, hoewel zij vooral in bossen grote nestdichtheden kunnen bereiken. We beschouwen deze laatste twee soorten hier veeleer als aanvullende natte graslandsoorten. Een soort die in Vlaanderen recent ook in schrale, kalkrijke natte graslanden of natte graslanden met kalkrijke kwel werd teruggevonden is Myrmecina graminicola, de Oprolmier. Zo zijn er recente waarnemingen van die soort te Sint-Agatha-Rode (De Bakker & Dekoninck, 2001) en in het Honegemgebied (Honegem-Reebroek) te Lede (Dekoninck, 2003).

Algemene resultaten Mieren in natte habitats Algemeen wordt verondersteld dat mieren vooral in grote aantallen te vinden zijn in warme, droge habitats en dat alleen in dergelijke milieus hoge diversiteiten te verwachten zijn. In Vlaanderen worden in heidegebieden het grootste aantal mierensoorten gevonden. In veen- en hoogveengebieden werden tot op heden het kleinste aantal mierensoorten gevonden; slechts 25% van alle in Vlaanderen bekende mierensoorten werd ooit in dergelijke habitats ingezameld (Dekoninck et al. 2003).

Over de mierenfauna van natte schrale graslanden, kreken en moerassen in Vlaanderen was tot voor kort weinig geweten. Een recente staalname in een aantal moerassen, rietkragen en kreken van het Meetjesland toonde aan dat in dergelijke habitats veeleer een eurytope (in verschillend milieu voorkomende) in plaats van een voor natte graslanden karakteristieke mierenfauna (zoals in onze buurlanden wel het geval kan zijn) werd gevonden (Dekoninck & Baetens, 2001). In een aantal OostVlaamse natte heiderelicten werden tijdens de zomer van 2002, 18 verschillende soorten gevonden. Het ging vooral om eurytope soorten en

20

In de zomers van 2002 en 2003 inventariseerde de WID de entomofauna van vijf natuurgebieden (zie tabel 1) in de Denderstreek met bodemvallen (pt), gekleurde watervallen (wt) en malaisevallen (mt).

Tijdens de staalnamecampagne werden 1085 mieren ingezameld en geïdentificeerd. Er werden twaalf soorten gevonden. Dat is 15% van de Vlaamse mierenfauna. De verdeling van de soorten over de verschillende tijdens dit project bemonsterde sites, is in tabel 2 te vinden. Van de twaalf hier gevonden soorten staat er één (Formica rufa) als kwetsbaar (K) op de voorlopig Rode Lijst, en wordt van één soort (de microgyne van Myrmica ruginodis) aangenomen dat zij bedreigd is, hoewel de mate waarin voorlopig onvoldoende bekend is (Dekoninck et al., 2003).

Verder werden er tien soorten gevonden die momenteel niet bedreigd zijn.

De drie meest algemene soorten Myrmica rubra of Gewone steekmier (n=147), Myrmica scabrinodis of Moerassteekmier (n=408) en Lasius niger of Wegmier (n=286) vertegenwoordigden 75% van alle ingezamelde mieren.

In het Osbroek te Aalst en de Heidemeersen te Berlare werd het grootste aantal mierensoorten

nr 2 - april 2005

Gemeente

Osbroek

Heidemeersen

Wellemeersen

Duivenbos

Molenbeekmeersen

Aalst

Berlare

Denderleeuw

Herzele

Ninove (Okegem)

(Welle)

(Sint-Antelinks)

Macrohabitats

Elzenbroek, vochtig hooiland

Droog schraal grasland, bosrand

Elzenbroek, laagveen, vochtige en vooral natte hooilanden

Matig vochtige ruigte, bosrand

Nat wilgenbroek

Aantal sites

4

2

8

4

3

Aantal vallen

1 mt, 4pt, 6wwt

6 pt

1mt, 12pt, 12wwt

4pt, 16wt

1mt, 4pt, 6wwt

Tabel 1: Bemonsterde habitats in de Denderstreek tijdens de zomers van 2002-2003

Soort

Formica rufa Lasius brunneus Lasius flavus Lasius niger Lasius umbratus Leptothorax nylanderi Myrmica rubra Myrmica ruginodis Microgyne van Myrmica ruginodis Myrmica sabuleti Myrmica scabrinodis Stenamma debile Aantal soorten Totaal individuen

Aalst Osbroek

2 3 213 2

Berlare Heidemeersen

Denderleeuw (Welle)

Herzele (Sint- Antelinks)

Wellemeersen

Duivenbos

2 7 60

22 11

1 9 75

8 308 4 9 573

37 72 41 9 304

1 4 29 10

16 4

1 7 65

Ninove (Okegem) Totaal Molenbeekmeersen

1

1 9 41 286 3

1 100 4

1

2 147 95

3 5

1 46 408 46 12 1085

1 1

1 1 27 1 10 138

1 3

Tabel 2: Verdeling van de soorten over de verschillende bemonsterde gebieden

gevonden. In de feitelijk enige bemonsterde Molenbeekmeersen-site met 3 vallensets werden slechts drie mierensoorten aangetroffen.

Mierendiversiteiten dienen met de nodige kritische geest benaderd te worden. Een hoge diversiteit blijkt niet altijd een juiste maat voor een hoge natuurwaarde van een bemonsterd gebied.

Om de natuurwaarde of het beheer in een gebied te kunnen evalueren wordt beter gekeken naar de nestdichtheden, zeldzaamheid (rodelijststatus), de habitatbreedte en habitatpreferentie van de

nr 2 - april 2005

aangetroffen soorten. In een klein gebied kunnen bvb. veel soorten worden gevonden, maar vaak in lage aantallen of dichtheden of het kan gaan om enkel eurytope soorten of soorten van omringende habitats. Deze soorten verhogen dan wel de diversiteit van een gebied maar vaak gaat het dan om veeleer toevallige waarnemingen en dragen zij niet bij tot een gezonde, blijvende of voor deze habitat karakteristieke mierenfauna. Daarom gaan we hier verder in op de zeldzaamheid en de habitatpreferentie van de per site aangetroffen soorten.

21

Voorlopige rodelijststatus en habitatpreferentie In tabel 3 wordt van alle hier gevonden soorten de Nederlandse naam, hun voorlopige rodelijststatus en habitatbreedte aangehaald.

Wetenschappelijke naam

Nederlandse naam

Voorlopige rodelijststatus

Habitatpreferentie

Formica rufa Lasius brunneus Lasius flavus Lasius niger Lasius umbratus Leptothorax nylanderi Myrmica rubra Myrmica ruginodis Microgyne van Myrmica ruginodis Myrmica sabuleti Myrmica scabrinodis Stenamma debile

Behaarde bosmier Boommier Gele weidemier Wegmier Veldmier Bosslankmier Gewone steekmier Bossteekmier Microgyne van de bossteekmier Zandsteekmier Moerassteekmier Gewone drentelmier

Kwetsbaar Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Bedreigd maar de mate waarin onvoldoende bekend Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd Momenteel niet bedreigd

B, BR B, SOL B EU EU EU B EU B, NG Onvoldoende bekend EU, DSG NG B

Tabel 3: Habitatpreferentie in Vlaanderen, Nederlandse naam en voorlopige rodelijststatus van de aangetroffen soorten (EU= eurytope soort, B=bossen, BR= bosranden, SOL B= solitaire bomen, DSG= droge schrale graslanden en NG= natte schrale graslanden)

Aantal soorten per gebied met hun habitatpreferentie 10 8 6 4 2 0 Aalst Osbroek

B, BR

Berlare Heidemeersen Denderleeuw Wellemeersen

B,SOL B

EU

B, NG

?

Herzele Duivenbos

EU, DSG

Ninove Molenb.meersen

NG

B

Figuur 1: Het aantal soorten en hun habitatpreferentie per gebied weergegeven (EU=eurytope soort, B=bossen, BR= bosranden, SOL B= solitaire bomen, DSG= droge schrale graslanden en NG= natte schrale graslanden)

22

nr 2 - april 2005

Wouter Dekoninck

Wouter Dekoninck

Werkster van Myrmica scabrinodis, de Moerassteekmier Macro- (boven) en microgyne (onder) van Myrmica ruginodis

Myrmica scabrinodis (NG-soort) ontbreekt in de Molenbeekmeersen-site. De nestdichtheden van deze hier als indicatorsoort naar voren geschoven natte graslandsoort zullen niet overal gelijk zijn.

Vooral in het Osbroek te Aalst blijkt de Moerassteekmier sterk vertegenwoordigd te zijn.

Voorts werd een veeleer eurytope mierenfauna in de hier bemonsterde habitats terugvonden.

Bosmieren in de buurt?

Van de Behaarde bosmier Formica rufa (voorlopige rodelijststatus: kwetsbaar) werd occasioneel een gevleugelde gyne (koningin) gevonden op 16/08/2003 in de Wellemeersen te Denderleeuw met UVT 250W lamp. Aangezien de gyne nog gevleugeld was moet het wijfje kort na een bruidsvlucht ingezameld zijn. Meestal vinden bruidsvluchten van bosmieren vroeger plaats, bijvoorbeeld eind mei, maar uitzonderlijk kunnen er tijdens twee periodes doorheen het jaar bruidsvluchten zijn. Bosmieren zijn de laatste decennia drastisch achteruitgegaan. In Oost-Vlaanderen zijn zij een zeldzaamheid (geworden of al altijd geweest).

Alle koepelbouwende, door iedereen als “typische bosmieren” gekende mierensoorten (Formica s. str.), zijn voor het stichten van een nieuwe kolonie in een nieuw habitat afhankelijk van renmieren als “dienaarmieren” (Serviformica’s). Een bosmieren-gyne (wijfje nieuwe koningin op zoek naar een geschikt gastnest) dringt het nest van de gastheer binnen, doodt al dan niet de aanwezige dienaarmier-koningin en profiteert de komende maanden optimaal van het harde zwoegen van de gastheerwerksters. Na een bepaalde periode bevindt zich op die plaats dan niet meer het meestal ondergrondse en moeilijk voor de mens te vinden Serviformica-nest, maar een opvallende koepel die tot 1,5 meter hoog kan worden. We

nr 2 - april 2005

mogen dus enkel bosmieren verwachten, waar voldoende nesten van deze dienaarmieren zijn.

In de bemonsterde natte sites te Denderleeuw werden geen dienaarmieren gevonden, wat niet uitsluit dat elders in de nabije omgeving wel mogelijkheden zijn tot het vestigen van Formica rufa. De dichtstbijzijnde nesten of populaties van de behaarde bosmier, moeten ons vertellen wat de afstanden zijn die gynes kunnen overbruggen. Bovendien zou het uitzoeken van aanwezige bosmierenkoepels of beginnende bosmierennesten (gemengde dienaar-bosmierennesten) in de onmiddellijke omgeving ons kunnen vertellen wat de mogelijkheden voor bosmieren in de omgeving zijn.

Koepelbouwende bosmieren hebben immers altijd tot de verbeelding gesproken van wandelaars, wetenschappers, boswachters en natuurliefhebbers.

Bovendien vormen rode bosmieren een zeer belangrijke schakel in de bosecosystemen waar ze voorkomen en worden ze vaak gebruikt om bossen of graslanden kwalitatief te klasseren. In Europa zijn alle soorten bovendien beschermd en staan ze als bedreigd (Low risk IUCN 1996) genoteerd (Seifert, 1997; van Helsdingen, 2000; Robinson, 2001).

Andere opmerkelijke vondst Een gevleugelde microgyne van Myrmica ruginodis (ML=1700µm) (in de periode van eind juli tot begin augustus) werd in het Duivenbos (Herzele) aangetroffen. M. ruginodis kan bij ons als microgyne (kleine individuen; mesosoma lengte: 1500-1700 µm) of als macrogyne (grote individuen; mesosoma lengte: 1960-2270 µm) gevonden worden. We spreken van koninginpolymorfisme. De kleinere vorm wordt niet altijd even frequent gevonden. Het is nog niet geweten of er significante ecologische of andere verschillen tussen de twee vormen zijn en daarom is elke waarneming van microgynes van de bossteekmier belangrijk.

23

Conclusies A In de bemonsterde natte graslanden in de Denderstreek werd vooral een eurytope mierenfauna teruggevonden.

A Tijdens de staalnamecampagne werden twee opmerkelijke mierensoorten gevonden en daarom stellen we voor om ook de mierenfauna van andere gelijkaardige gebieden in de omgeving op gelijkaardige manier te bestuderen.

A Om uitspraken te kunnen doen over de natuurwaarde en evaluatie van het gevoerde beheer, wordt voorgesteld de aanwezigheid en nestdichtheden van de soort Myrmica scabrinodis (en in minder mate Myrmica ruginodis) op te volgen.

A Vooral de aanwezigheid van bosmieren en dienaarmieren dient verder onderzocht te worden.

Wouter Dekoninck wouter.dekoninck@natuurwetenschappen.be

Naschrift WID:

Peter De Pinnewaert

alle in 2002-2003 ingezamelde mieren en andere invertebraten kunnen bezichtigd worden in de referentiecollecties in lokaal “De Plesj”, Welleplein te Welle.

Literatuur

Peter De Pinnewaert

Berlare Heidemeersen, droog hooiland

Berlare Heidemeersen, bosrand met jonge zomereik

* De Bakker D & W Dekoninck, 2001. Ongewervelden in het Rodebos: een opmerkelijke spinnen (Araneae)- en mierenfauna (Hymenoptera: Formicidae). Jaarboek Brakona 2001; 38-51. * Dekoninck W & J Baetens, 2001. Formicidae. In: Baetens J & P Grootaert (eds.): De betekenis van lijn- en puntvormige rietvegetaties voor semi-terrestrische ongewervelden van moerashabitats, 95-106.

Rapport ENT.2001.06, in opdracht van het Vlaams Ministerie van Leefmilieu en Landbouw en het Instituut voor Natuurbehoud, 143 pp. * Dekoninck W, 2003. Mieren in de natte landduinen van OostVlaanderen: Op zoek naar indicatoren voor natte heide. In Bonte D & P Grootaert (eds.): Onderzoek naar herstelmogelijkheden t.b.v. het behoud van de specifieke entomofauna van de landduinen in Oost-Vlaanderen: natte gebieden, rapport ENT.2003.01. * Dekoninck W, Vankerhoven F & J-P Maelfait, 2003.

Verspreidingsatlas en voorlopige Rode Lijst van de mieren van Vlaanderen. Rapport van het Instituut voor Natuurbehoud 2003.07, Brussel 191 pp. * Robinson NA, 2001. Changes in the status of the Red Wood ant Formica rufa L. (Hymenoptera: Formicidae) in North West England during the 20the century. British Journal of Entomology and Natural History, 14: 29-38. * Seifert B, 1998. Rote Liste der Ameisen (Hymenoptera: Formicidae).

In Binot M, Bless R, Boye P, Gruttke H & P Pretscher (eds.): Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Bundesamt für Naturschutz, Bonn-Bad Godesberg, 130-133. * van Helsdingen PJ, 2000. Peter’s revised checklist of selected invertebrates. EIS Newsletter, 13:3-30.

Wellemeersen, nat hooiland: minder miersoorten

24

INFO

Peter De Pinnewaert

Werkgroep Invertebraten Denderstreek

Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be

nr 2 - april 2005

Aanplantactie op de Keelman te Denderhoutem

Toegegeven, als je nietsvermoedend op een grauwe februaridag langsheen De Keelman rijdt, zou je het niet onmiddellijk zeggen, maar dit reservaat vormt wel degelijk een voor Vlaanderen uniek voorbeeld van een soortenrijk grasland. En dat dit gebied rijk is aan biodiversiteit is wel vrij letterlijk te nemen. Op een oppervlakte van iets meer dan een hectare, uitgestrekt langs de oever van de Molenbeek (Kerksken), tel je hier niet minder dan 192 verschillende soorten grassen, brede orchis, herfsttijloos, veenwortel, kale jonker, grote ratelaar, watermunt, bosbies, echte koekoeksbloem, tweerijige zegge en gevleugeld hertshooi.

De kenners merken ongetwijfeld op dat sommige van deze soorten in de rest van Vlaanderen jammer genoeg uiterst zeldzaam zijn geworden.

In mei en juni, wanneer de natuur zich stralend opmaakt voor de nakende zomer, is De Keelman op zijn best. Honderden orchideeën maken er een concours d’élégance van en toveren dit stukje grasland om in een kleurrijk lappendeken van natuurpracht.

En de toekomst? Die ziet er veelbelovend uit. Om

de biodiversiteit te vrijwaren en zelfs nog verder uit te breiden, besliste Natuurpunt Groot-Haaltert een houtkant aan te leggen. Geruggensteund door de enthousiaste vrijwilligers van Jeugdhuis De Faar uit Denderhoutem werden op 11 december jl. liefst 450 struikjes geplant. Bedoeling is dat deze houtkant, wanneer de aanplanting tot volle wasdom is gekomen, een buffer vormt voor de naburige akkers en een geliefde biotoop wordt voor insecten, vogels en kleine zoogdieren.

Deze aanplantactie past overigens in het vooropgestelde beheersplan en vormt een perfecte aanvulling op de haag die vorig jaar werd voorzien.

Samen met de voor volgend jaar geplande aanleg van een poel en de door Aquafin beloofde sanering van de Molenbeek, waardoor binnen afzienbare tijd het water opnieuw een thuis voor stekelbaarsjes moet worden, blaakt De Keelman van zelfvertrouwen. En zeg nu zelf, wie zijn wij om hem ongelijk geven?

Jo Ottoy

Afdeling Groot-Haaltert INFO

Pareltjes verschuilen zich soms op verrassende plaatsen. Het zal de gestresseerde pendelaar wellicht nog niet zijn opgevallen, maar langs de N45 Aalst-Ninove, verdeeld over het grondgebied van Denderhoutem en Welle, ligt zo’n uitzonderlijk stukje Vlaanderen.

Stijn De Ryck 0472 702 000 stijnderyck@busmail.net

Pieter Van Der Niepen

Wens je per e-mail op de hoogte gehouden te worden van de laatste Natuurpunt-nieuwtjes in Haaltert (activiteiten, beheerswerken, nieuwsfeiten, enz.) stuur dan een e-mailtje naar stijnderyck@busmail.net met de mededeling: inschrijving “NP Haaltert on line”.

Aanplant op de Keelman

nr 2 - april 2005

25

“De stille lente�

Onder deze titel verscheen in het ornithologisch tijdschrift Natuur.oriolus jg 70 nr 4 een artikel van Dr. Guy de Bethune over de evolutie van het broedvogelbestand in een kilometerhok te Kortrijk gedurende een periode van 50 jaar (1950-2000).

Het landschap in het studieterrein is vrij gevarieerd en lijkt op het eerste gezicht weinig veranderd. Totdat men het vogelbestand onder loupe neemt...

Rake klappen voor de akkervogels

Paul Vandenbulcke

Het landschap bestaat grotendeels uit 60 ha agrarisch gebied (waarvan de helft weiland, de andere helft akkerland), 30 ha open bebouwing met tuinen en 10 ha park. De belangrijkste veranderingen vonden plaats door de snelle evolutie in de landbouwpraktijken. Eerst waren er gemengde landbouwbedrijven met een bescheiden veeteelt en een gevarieerde teelt van veldvruchten. De Leiemeersen waren weinig bemest en toonden nog drassige plekken met veel moerasplanten. Veel van deze meersen werden gedraineerd en gescheurd, er werd overgeschakeld op intensieve veeteelt met bemesting en het gebruik van pesticiden en herbiciden, waardoor respectievelijk veel insecten en akkerkruiden verdwenen. De gevarieerde teelten met o.a. zaadplanten als granen en vlas van weleer moesten stilaan wijken voor raaigras en maĂŻsmonoculturen.

Al deze veranderingen hebben sluipend het leefgebied van onze broedvogels aangetast: voedseltekort, vergiftiging, verlies aan biotopen, enz.

Woudaapje mannetje

26

Paul Vandenbulcke

Kleinschalig onderzoek bevestigt grootschalige achteruitgang vogelbestand

Grote karekiet

De impact op het broedvogelbestand liegt er niet om. Uit de verzamelde gegevens blijkt een algemene vermindering van de avifauna samen met het verdwijnen van onder meer insecten (meikever) en diverse sprinkhanensoorten. Er verdwenen niet minder dan 21 broedvogelsoorten, vooral kleine zangvogels. Van de lange-afstandstrekkers, grotendeels insecteneters, zijn er maar liefst 12 van de 15 soorten verdwenen waaronder sprekende namen als nachtegaal, wielewaal, spotvogel en koekoek.

Maar ook in de groep van de zaadeters vallen rake klappen: patrijs, veldleeuwerik, vink en ringmus zijn verdwenen. Zelfs de toen zeer algemene soorten als groenling en huismus zijn fel achteruitgegaan of staan op het punt te verdwijnen.

Roofvogels en kraaiachtigen doen het dankzij een betere bescherming goed en gaan er op vooruit: sperwer, torenvalk, gaai, roek en zwarte kraai vestigden zich zelfs in het gebied in de loop van de studie, samen met de bekende inwijkelingen zoals Turkse tortel en Canadese gans. De steenuil, typisch een soort van halfopen landschap met nood aan enige natuurwaarden, is verdwenen.

Ook met de zwaluwen gaat het zeer slecht: de huiszwaluw broedt er niet meer en het bestand van de boerenzwaluw is gedecimeerd. Wat de bosvogels betreft, zijn een aantal soorten stabiel tot licht afnemend met voorbeelden als pimpelmees, koolmees, merel en roodborst; andere zijn verdwenen of gaan achteruit: matkopmees, spreeuw, heggenmuis en boomkruiper.

De toestand in het studiegebied is dus op zijn minst alarmerend te noemen. Uit onderzoek van de bestaande litteratuur in binnen- en buitenland blijkt dat deze evoluties een algemeen karakter hebben in Noordwest-Europa, net waar de landbouw het inten-

nr 2 - april 2005

Paul Vandenbulcke

Paul Vandenbulcke

Grauwe gors

Paapje mannetje

siefst is. Maar er zijn nog andere fenomenen die elkaar wereldwijd versterken en voor de ene of de andere soort mede oorzaak kunnen zijn van deze trieste evolutie: ontbossingen met als gevolg het inkrimpen van het tropisch woud, verdroging en uitbreiding van de Sahelwoestijn (voor de lange-afstandstrekkers), wereldwijd gebruik van pesticiden en herbiciden, jachtdruk en verkeer. Maar bijna alle oorzaken voor de negatieve evolutie liggen in de verarming van het milieu onder invloed van de mens.

Vergane glorie in de Denderstreek En ook in de Denderregio stelden ornithologen deze algemene tendens vast, zoals wijlen ringer J. De Maesschalck, die zeer actief was in de regio Dendermonde en vooral in Berlare, waar de laatste 60 jaar tal van belangrijke soorten verdwenen. Hij vertelde met veel weemoed over tientallen broedparen woudaapje aan het Donkmeer en over het verspreid voorkomen van de kwartelkoning in de Scheldemeersen. V. Thibau van zijn kant herinnert zich nog broedsels van ortolaan, grauwe klauwier en vond eenmaal het nest van kuifleeuwerik aan Blankaartsveld en een nest van klapekster aan de Hoge Berg te Berlare. Grote karekiet, paapje en grauwe gors broedden voor het laatst op het einde van de jaren zeventig. Ook geelgors, huiszwaluw en boompieper verdwenen iets later. Spotvogel, nachtegaal, grauwe vliegenvanger en gekraagde roodstaart zijn nu zo goed als uitgestorven als broedvogel. Veel soorten die in de jaren zeventig nog zeer algemeen waren, zijn nu vele keren gedecimeerd, zoals kneu, ringmus en boerenzwaluw.

Grauwe vliegenvanger

len hebben gevonden om de negatieve trend om te buigen. Positieve noot van de auteur is de vaststelling dat er steeds meer initiatieven genomen worden, zoals de akkervogelprojecten en de uitbouw van reservaten.

Uit de studie blijkt bovendien nog maar eens het belang van natuurstudie: het inventariseren, het tellen en verzamelen van gegevens. De studie bevestigt wat elke opmerkzame waarnemer vermoedt en weet: de langzame verarming van de natuurwaarden. Door het publiceren van hun gegevens proberen de waarnemers mensen wakker te schudden om het beleid bij te sturen en toch een deel van de biodiversiteit te bewaren voor de komende generaties. Hierin heeft onze vereniging en elk individueel lid een onmiskenbare rol te spelen. Laat ons de handen in elkaar slaan, mensen overtuigen van de noodzaak van ons werk, nieuwe leden maken en onze reservaten verder uitbreiden. En laat ons vooral hopen dat de beleidsmensen de moed zullen opbrengen om deze sluipende evolutie te stoppen.

Nooit is de nood zo hoog geweest!

Dirk De Mesel

Gekoppelde activiteiten: Lentewandeling (24 april) en vroegochtendwandeling (29 mei) met speciale aandacht voor vogels in de Scheldemeersen te Berlare (zie activiteitenkalender).

Afd. Dendermonding

Vogelstudie blijft een must!

nr 2 - april 2005

Afdeling Dendermonding INFO

De titel “Stille lente� van het voorvermeld artikel, is dan ook letterlijk te nemen: de diversiteit aan vogelzang in de lente gaat er steeds verder op achteruit door het verdwijnen van de muzikanten uit het orkest. De toekomst is onduidelijk en ziet er niet echt rooskleurig uit omdat we nog geen midde-

Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

27

’t Oeverstekske Fiets- en loopbrug te Ninove Op donderdag 23 december werd in Ninove de nieuwe fiets- en voetgangersbrug over de Dender, ter hoogte van het stadspark, officieel geopend. Het is een prachtig staaltje van moderne architectuur geworden. Natuurpunt was uiteraard van de partij!

Frederik De Coster

De Dender speelt stroomopwaarts vanaf Aalst geen rol meer voor het transport van goederen, maar biedt uitermate belangrijke mogelijkheden voor recreatie en natuur. Onze beleidsvoerders beseffen dat de recreatie een gevolg is van de aanwezige natuur. Hoe hoger de natuurwaarde en hoe mooier de Dendervallei wordt, des te meer recreatie zij zal aantrekken. Met een goede aanpak kunnen ingrepen voor deze recreatie ook de natuurwaarde verhogen. Natuur en recreatie kunnen perfect hand in hand gaan. We spreken hier dan vooral over wandel- en fietsrecreatie. Hiervoor is de nieuwe brug van groot belang. De brug betekent voor de recreatieve fietser of wandelaar, die gebruikt maakt van het jaagpad langs de Dender op de rechteroever, een vlotte, veilige en aangename verbinding met het Ninoofs stadscentrum.

Moderne architectuur: ‘t Oeverstekske

De brug staat ook symbool voor het nieuwe beleid dat we niet alleen in Ninove, maar ook in Geraardsbergen, Aalst en Dendermonde zien. De rivier is niet langer een smeerpijp door de stad die zo nodig moet worden weggestopt. Integendeel wil men steden weer op het water oriënteren.

Water brengt leven in de stad. De naam “’t Oeverstekske” verwijst niet alleen naar de functie

28

als oversteek over de Dender, maar men vindt er ook de woorden “oever” en “stekske” (visplaats maar ook lucifer) in terug. De brug staat op de rechteroever immers waar zich vroeger luciferfabrieken bevonden. Het is een eerbetoon geworden aan het grootste monument van onze streek: de Dender Joachim De Maeseneer

Afdeling Ninove INFO

Naast de schakel in recreatieve wandel- en fietsroutes speelt de brug ook een belangrijke rol voor het functioneel fiets- en wandelverkeer en ook dit moedigen we sterk aan met Natuurpunt Ninove.

De brug creëert een veilige verbinding tussen rechteroever (het stadspark, de achterliggende woonwijken, onze sportaccommodatie, enz.) en linkeroever (het stadscentrum met de scholen, het administratieve en commerciële centrum, enz.).

Ze biedt aan de zwakke weggebruiker en in het bijzonder aan de schoolgaande jeugd een veilig alternatief.

Kris De Wit 054 32 52 65 kris.dewit@skynet.be

nr 2 - april 2005

Beheerswerken in de Pamelse Meersen

Na verwerven komt werken De laatst aangekochte gronden liggen in het centrale, nattere en laaggelegen gebied waar volgens de doelstellingen van de reservaaterkenning “structuur- en soortenrijke graslanden” voorzien zijn. Dit wil zeggen dat er naast het ontwikkelen van soortenrijk beemdgras- en raaigrasweilanden ook 20% laag struweel wordt gepland (struiken en lage houtgewassen, max. 4 m hoog). Een deel van de aangekochte gronden bestaat uit voormalig weideland, waar onmiddellijk weinig ingreep nodig is. Op het andere deel werden enkele jaren terug populieren aangeplant, terwijl in de onderlaag braambessen en brandnetels weelderig tieren. Eerst moeten de populieren verwijderd worden en nadien kan alles worden gemaaid. Een kleine, dichtgegroeide afwateringsgracht zal meanderend worden uitgegraven en verder wordt hier ook een poel voorzien.

Blijkbaar waren wij niet met volk genoeg want om 16 uur stonden er nog enkele populieren recht, moesten er nog vele gezaagde boomtronken weggebracht worden en was amper één hoop takken verbrand. Samen met een overvliegende aalscholver vonden we toch dat het tijd was om terug naar huis te gaan.

Al bij al een succesvolle dag. Het enige minpunt was het lawaai, midden in het natuurgebied, van een eeuwig draaiend dieselaggregaat dat stroom levert aan een GSM-mast.

Aangezien het werk nog niet klaar is, worden er nog enkele beheerswerkdagen ingericht. Op zondag 17 april en zondag 22 mei telkens om 9 uur. Hopelijk zijn we dan weer met veel en enthousiast volk.

Wim Van Grieken

Terwijl enkelen verwoede pogingen deden om een vuurtje te maken, liet Marc, uitgerust in het nieuwe veilige boomzagersuniform van Natuurpunt, lustig de bomen links en rechts vallen.

Rond de middag kondigde een koppel buizerds de middagschaft aan. De pistoletjes waren broodnodig om energie te verschaffen voor de namiddag. Het vuur was ondertussen eindelijk op gang geraakt.

nr 2 - april 2005

Afdeling Affligem-Liedekerke INFO

Het kwam er dus op aan de populieren te verwijderen en het kap- en kruinhout van vorige ingrepen op te ruimen. Zondag 23 januari was het zover: beheerswerken. De weergoden, Frank Deboosere incluis, hadden regen, sneeuw en allerhande winterse buien voorspeld. Het mocht niet baten, de werken gingen toch door. En zie, het werd een ongelooflijk mooie dag: open hemel en een schitterende zon. Zeven moedigen waren die ochtend op het appel om de klus te klaren. “Als we met wat volk zijn, is alles rond 2 uur in de namiddag klaar!” beloofde conservator, terreinwerker en duivel-doet-al Marc Michiels.

Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.be

Met enthousiasme kan men bergen (hout) verzetten, een hapje tussendoor is daarbij broodnodig

29

Beestige natuurkampen!

Natuurkampen voor jongeren Op deze natuurkampen gaan we op excursie met onze netjes, loepen, verrekijkers... op zoek naar vlinders, libellen, vogels, slangen, zoogdieren, plantjes en veel meer van dat moois. De natuur heeft ons heel wat te bieden en daar gaan we naar op zoek. De natuurstudie-”moei-

lijkheids”graad is aangepast aan de leeftijdsgroep. Zo is er bij de PIEP zeker nog aandacht voor spel. Ook bij de INI’s ontbreekt een grootschalig bos/nachtspel niet naast natuurstudie en -beleving. Voorkennis (voor welke leeftijd dan ook) is helemaal niet vereist,

PIEP-kamp

INI-kamp

JNM-kamp

8 t.e.m.12-jarigen

13 t.e.m.15-jarigen

16 t.e.m. 25-jarigen

5-12 juli, Viroin Joachim De Maeseneer, 0496 93 53 77 of joachimdm@yahoo.com

Lid zijn van de JNM is noodzakelijk in verband met de verzekering, maar nieuwe leden betalen het eerste jaar slechts 5 euro (promoactie!).

Ze krijgen dan ook de rest van het jaar de tijdschriften en ze kunnen deelnemen aan de

(twee)wekelijkse activiteiten voor jongeren in de regio.

Meer info op: www.jnm.be/ninove www.jnm.be/geraardsbergen www.jnm.be/landvanaalst

Vanaf 15 juli, La Loraine, Frankrijk Wout Van den Auwermeulen, 0497 07 23 53 of wvdauwer@yahoo.com

JNM INFO

5-12 juli, Hoge Venen Jens D’Haeseleer, 054 41 87 09 of Jens.DHaeseleer@UGent.be

30

interesse en respect is voldoende.

Geïnteresseerd?

Neem dan gerust contact op.

Thomas De Maeseneer 054 33 93 16 thomas@jnm.be

nr 2 - april 2005

natuurpunt Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maatschappelijke visie. Onze activiteiten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.

Tel.: 015 29 72 20 www.natuurpunt.be

AFDELINGEN Aalst

Daan Stemgée - 053 41 35 37 daan.stemgee@telenet.be

Affligem - Liedekerke Kern Affligem Wim Van Grieken - 053 - 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be

Kern Liedekerke Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

Denderleeuw

Bruno De Bruyn - 053 67 07 85

bruno.de.bruyn@kindengezin.be

Dendermonding

Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Erpe-Mere

Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Geraardsbergen

Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 k.steenhoudt@belgacom.net

Groot-Haaltert

Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net

Lede-Houtem

Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@pi.be

Ninove

Wouter Mertens - 054 32 51 71

wouter.mertens@lin.vlaanderen.be

WERKGROEPEN Werkgroep Invertebraten Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255 Vogelwerkgroep Cinerea

Wouter Faveyts 054 33 91 06 wouter.faveyts@telenet.be

Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 053 79 03 60 allium@belgacom.net

Zoogdierenwerkgroep Elio Axel Neukermans - 0478 88 07 91 elio@telenet.be

Paddestoelenwerkgroep Zwamvlok Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@pi.b

Werkgroep amfibieën & reptielen Ward Koen De Maere greatskua2002@hotmail.com 0485 68 89 82

nr 2 - april 2005

Denderstreek

RESERVATEN EN NATUURPROJECTEN

Molenbeekmeersen te Denderleeuw / Okegem - 6646 Eric De Tré 053 66 04 32

Giften Reservatenfonds: rekeningnummer: 293-0212075-88 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer.

Giften vanaf € 30 zijn fiscaal aftrekbaar.

Ninove Linkeroever

eric.detre@vhm.be

Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38

johnny.cornelis@agr.kuleuven.ac.be

Brede schorren en Konkelschor te Berlare 6616

Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Den Dotter / Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere 6149 Walter Loy - 053 83 89 64 walter.loy@pi.be

Groot Neygemveld te Neigem 6100 Franky Van Vaerenbergh 054 32 28 54

't Groot Schoor te Grembergen 6603 Tarcy Verstraeten 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare 6644 Stefaan Thibau 052 42 69 72

stefaan.thibau@skynet.be

Hogedonk te Gijzegem / Herdersem / Mespelare - 6243 Daan Stemgée - 0476 60 05 95 daan.stemgee@telenet.be

Honegem te Erpe-Mere / Aalst / Lede - 6123 Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50 wim.dhaeseleer@telenet.be www.natuurpunt.be/honegem

Keelman te Denderhoutem 6178 Guido Van Rossen guido.van.rossen@telenet.be Kravaalbos te Meldert 6071 François Van den Bergh 052 35 64 29

Ledezijde 6657 Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@pi.be

Lieferingemeers te Lieferinge 6098 Koen Cochez - 09 233 92 38 koen.cochez@vlaanderen.be

Moenebroek te Geraardsbergen / Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@natuurpunt.be

Joachim De Maeseneer joachim.demaeseneer@lin.vlaanderen.be

Paddebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk Van den Bossche 052 42 49 60 Palitse beek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

Phenixberg te Okegem - 6618 Wouter Mertens 054 32 51 71 wouter.mertens@lin.vlaanderen.be

Park van Mesen te Lede Herman Derder 053 80 01 10 herman.derder@pi.be

Raspaillebos te Grimminge 6164 Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@belgacom.net

Rietbeemd te Moerbeke / Viane / Lessines - 6058 Godfried Merlevede 068 33 51 06 g.merlevede@tiscali.be

Sint-Onolfspolder te Appels / Dendermonde - 6623 Gert Gillis 052 20 22 63 Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

Dendervallei te Ninove 6099 Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com

Wachtbekken 6 in Sint-Gillis / Dendermonde Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Walputbeek / Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be

Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be home.tiscalinet.be/wellemeersen

Werkgroep Bomen-ParkOsbroek / Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer 053 79 03 60 wbpo.aalst@belgacom.net

Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en vier studiewerkgroepen in de Denderstreek. Deze afdelingen en werkgroepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwerken. Je kan voor meer inlichtingen steeds terecht bij de contactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie.

Deadline volgende Dendriet: 1 mei 2005.

Dendriet ontvangen : Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreekafdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van € 7,50 op rekeningnummer 3930491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, middenkatern afdeling...”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

REDACTIERAAD Wouter Mertens - hoofdredacteur Daan Stemgée - redactiesecretaris Stijn De Ryck - publicatiecontroller Wilfried Veldeman - ontwerp & opmaak Marc Symoens - corrector Koen Steenhoudt - verzending Willy Beeckman, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Herman Derder, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken Werkten ook mee aan dit nr : Erik De Block, Frederik De Coster, Wim D’ Haeseleer, Wouter Dekoninck, Koen De Maere, Karel De Pelsemaeker, Peter De Pinnewaert, Jo Ottoy, Paul Vandenbulcke, Pieter Van Der Niepen, Vilda, Hugo Willocx

DRUK Drukkerij Druk in de Weer, Gent Papier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapier Inkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen

31

In de ban van de decibel Vanaf 6 juni in de Helix, Geraardsbergen

INHOUD 3 8

Atlasproject amfibieën en reptielen Liedekerkebos

12

Kamsalamander: kleine draak?

15

Denderkalender

19

Aanbod de Helix

20

De mierenfauna in onze Dender-habitats

25

Aanplantingsaktie op de Keelman

26

De stille lente

28

Fiets- en loopbrug te Ninove

29

Beheerswerken Pamelse meersen

30

JNM-zomerkampen

Deze titel verwijst naar: A het Griekse dendron, wat boom betekent, A een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten, A de vertakte uitlopers van hersenzenuwcellen: een communicatiekanaal dus, A het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, A tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...

Redactieadres: Dendriet, Pamelstraat 119, 9400 Ninove E-m mail: dendriet@telenet.be Website: www.natuurpunt.be/denderstreek Verantwoordelijke uitgever: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Rekeningnummer: 393-0491337-24, Dendriet, Heldergemstraat 161 9450 Heldergem

Foto’s voorpagina: Rollin Verlinde, Paul Vandenbulcke, Pieter Van Der Niepen

SCHENK EEN LIDMAATSCHAP !

Gezinslidmaatschap: € 20 op rekening 230-0044233-21 Je ontvangt natuur.blad en Dendriet Voor € 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels) Voor € 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet (vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)