dendriet 2007 nr 3 jaargang 6

BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X

BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327

jaargang 6

nummer 3 - 2007 Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.

driemaandelijks tijdschrift

De Grote Buizemont Broedende regio-ooievaars!

Jacobskruiskruid, feiten en fabels

juli - augustus - september

Meer dan 300 … … geïnteresseerde en enthousiaste wandelaars uit de wijde omgeving gingen op zondag 13 mei met Natuurpunt Affligem-Liedekerke op verkenning rond de Palitsebeek.

De start werd gegeven in de sporthal van Liedekerke, met een heerlijk ontbijt van koeken en koffie. Schepen van milieu Hugo Asselman overtuigde het publiek in zijn inleiding van de steun van het Liedekerkse gemeentebestuur voor de bescherming van de natuur en aan Natuurpunt.

Daarna trok voorzitter Erik De Block de lange rij op gang.

Het werd een tocht naar en langs de Palitsebeek met een tussenstop aan de biotoop-in-wording van de faunawerkgroep Affli. Daar werd uitleg gegeven over de werkgroep, de beestentoren en de nieuwe biotoop. Iedereen kon zich er meteen ook tegoed doen aan een yoghurtje of een puddinkje.

De schuilhut was de volgende halte. Natuurpunt voor Kids verwende er de kinderen (ook de grote) met een donut en beloonde meteen de deelnemers aan de vragenrally met een kijkdoos.

Het laatste stukje liep door het Zilverbos en bracht iedereen terug naar de sporthal waar bij een aperitiefje en een snack kon worden nagepraat. Jong en oud, klein en groot en ook de aanwezige viervoeters leken tevreden. Natuurpuntlid en kok Bart en zijn team mogen best fier zijn op hun bijdrage aan het welslagen van deze brunchwandeling.

De mensen van Natuurpunt Affligem-Liedekerke hebben alvast het bewijs gekregen dat er veel interesse is voor de bescherming en het behoud van de natuur in eigen streek. Ze hopen meteen op nog een aantal leden die zich hiervoor daadwerkelijk mee willen inzetten.

2

INFO

Affilgem-Liedekerke Het ging dan verder langs gebieden die Natuurpunt al enige tijd in bezit heeft en waar beheerswerken werden uitgevoerd. Op die manier werd een prachtig stuk natuur opnieuw voor iedereen toegankelijk gemaakt.

Erik De Block

053 68 35 88 edebe@advalvas.be

nr. 3 - juli 2007

De Grote Buizemont Relict uit de Middeleeuwen In vorige Dendriet kon je kennismaken met Kortelake, een natuurgebied in de Dendervallei, aan de voet van de Oudenberg. Aan de andere kant van de heuvel, in de Markvallei, ligt de Rietbeemd, deels in Wallonië en deels in Vlaanderen. Waar de Mark in de Dender vloeit, sluiten de twee natuurgebieden op elkaar aan. Ertussen ligt de uitloper van de Oudenberg, in Vlaanderen de Grote Buizemont genaamd.

Heel dit gebied is van onschatbare waarde voor ons natuur- en cultuurpatrimonium.

Monumenten staan momenteel in de belangstelling. We willen jullie via dit verslag en tijdens een gepland bezoek kennis laten maken met de Grote Buizemont.

De Oudenberg van Geraardsbergen is een langgerekte heuvel met een grote historische en landschappelijke waarde. Het noordelijk deel, met de populaire Muur en de Mariakapel, geniet een beschermd statuut. Het zuidelijk deel, of de uitloper van de Oudenberg, helaas niet. Het is net deze plaats die het meest bedreigd is en waar de historische, de geologische, de landschappelijke en de natuurwaarden minstens even groot of nog groter zijn.

Het is eigenlijk de enige heuvel van de hele streek die er kaal geschoren bij ligt. Hierdoor kon er zich bij de kapel een unieke flora ontwikkelen met schermhavikskruid en blauwe knoop. Op de zuidelijke uitloper, waaronder de Grote Buizemont, liggen drie belangrijke relictbossen. Ertussen is de grond echter door akkerbouw kaal en wordt enorme erosie in de hand gewerkt. Rond deze uitloper liggen, in de Dender- en Markvallei, de Rietbeemd en Kortelake, natuurgebieden van Natuurpunt die de waarde van deze omgeving nog verder accentueren.

De Grote Buizemont heeft echter geen beschermd statuut. Om de achteruitgang en uiteindelijk de

nr. 3 - juli 2007

teloorgang van deze belangrijke site tegen te houden, dringen beschermende maatregelen zich op.

Wastine Historisch gezien is het terrein tot 1775 wastine (lat. ‘wastina’) geweest (cfr. Ferrariskaart en

De Bossen van Vlaanderen). De prehistorische mens begon de bossen te ontginnen. Hij liet er vee grazen en brandde grote delen van het bos plat om daarna de grond te bewerken. Hij kapte de bomen voor brandhout, met als gevolg dat er ruimte kwam voor dwergstruiken, gras en

© Wikipedia

Situering

Blauwe Knoop

3

Koen Steenhoudt

Landelijke rust op de anken van de grote Buizemont

kruidensoorten. Wanneer deze wastines door de mens met rust gelaten worden, evolueren ze na verloop van tijd terug naar bos.

In 1770-1776 strekte het westelijk deel van het Boelarebos zich uit tot de hoek van het Denderoord, terwijl de oostelijke zijde niet aan de Hoge Buizemontstraat grensde. In 1864 heeft men bij het Denderoord een stuk gekapt en werd aan de oostkant een perceel beplant, zodat het bos reikte tot aan de Hoge Buizemontstraat.

Deze vorm heeft het bos nu nog steeds. Het Arduinbos sloot bij de Hoge Buizemontstraat aan op het Boelarebos, een aansluiting die op de kaart van 1864 echter verdwenen is, evenals een

4

middenperceel van het Arduinbos. Op de kaart van 1936 is een kleine aanplant te zien op het oude verbindingsstuk. Deze aanplant compenseert een kapping in het andere gedeelte. Ondanks deze wijzigingen is de totale oppervlakte van het Arduinbos niet veranderd t.o.v. 1936.

Op de kaart hiernaast op pagina 5 zijn Boelarebos, Arduinbos en Bourengbos aangeduid samen met de delen die de vroegere wastine weergeven. Dit merkwaardig relictlandschap, half omsloten door de valleien van Dender en Mark, op de VlaamsHenegouwse grens, bestond uit 100 ha bos en 38 ha wastine met grasland en struiken. In 1775

bevond de wastine zich mogelijks nog in zijn middeleeuwse toestand. Door de struiken en kruiden, eigen aan een wastine, was erosie van de heuvel hier uitgesloten.

Paniseliaanse bescherming Op de kale plek op deze uitloper van de Oudenberg vinden we boven de olijfgrijze, zware Paniseliaan klei een complex Paniseliaan zand en glauconiethoudende (zandige) klei met de typische kiezelachtige zandstenen, ook wel Paniseliaan zandstenen of zwerfstenen genaamd.

Deze zwerfstenen werden in de Middeleeuwen fel gezocht om als funderingsstenen te dienen

nr. 3 - juli 2007

Beschermd landschap aan de kapel

Groen: reservaten

Uitloper Oudenberg

voor de woningbouw. Door hun geringe capillaire werking slorpen ze weinig water op zodat de muren niet nat worden.

De Paniseliaan, die voorkomt tussen 70 en 100 m boven de zeespiegel, ligt op het Ieperiaan.

Dankzij de zandstenen is deze laag niet weg geërodeerd.

Bedreiging De Paniseliaankappen zijn bedekt met een leemlaag. Eigenlijk zijn het voor de landbouw moeilijk te bewerken, maar weliswaar vruchtbare gronden.

De zandstenen, die destijds de grond vasthielden, worden er al jaren door de landbouwers uitgehaald zodat erosie van deze

nr. 3 - juli 2007

naakte, steile gronden in de hand gewerkt wordt. Men vergeet immers dat elk jaar een aantal tonnen grond wegspoelt waardoor er weer een nieuwe vracht stenen bloot komt te liggen.

De bossen situeren zich hoofdzakelijk rond de bronnenlijn. De hoger gelegen gronden zijn het infiltratiegebied voor het bronwater, dat in de bossen uittreedt.

Het intensief agrarisch karakter van de hoger gelegen gronden betekent een voedselaanrijking van het bos, die vermoedelijk een hypotheek legt op het bos de komende decennia (het infiltrerend water is soms decennia lang onderweg vooraleer het als kwel- of bronwater aan de opper-

vlakte komt). Een extensivering van deze gronden is dringend gewenst om de milieukwaliteit van deze waardevolle hellingbossen veilig te stellen.

Kansen We hebben hier nog een prachtig stuk open ruimte. Hier ligt een uitgelezen kans om de verbinding tussen bestaande waardevolle natuurkernen te herstellen. Versnippering is één van de grootste problemen van het natuurbehoud vandaag en op lange termijn. Bijkomende natuur creëren gaat daarenboven het best op die plaatsen waar er hoge natuurwaarden in de buurt zijn. Bovendien bevindt het

5

Wouter Mertens

Bossen van de Grote Buizemont: dringend nood aan een actueel beheersplan

gebied zich in de overgang van Dender- naar Markvallei. Ook komt er nog een heiderelict voor op de flank van de heuvel, gericht naar de Markvallei, die men de Kleine Buizemont noemt. Het gebied ligt in de onmiddellijke nabijheid van de stadskern van Geraardsbergen, zodat er voor de bewoners een uniek stuk met een hoge recreatieve belevingswaarde kan gecreĂŤerd worden. Het kan tevens een antwoord bieden op de toenemende verstedelijkingsdruk vanuit het stadscentrum op de resterende open ruimte in de periferie van de stad.

Eigendomstructuur In het kader van een mogelijke bescherming is deze uitloper

6

van de Oudenberg een zeer geschikte locatie. De meeste gronden in de buurt (bijvoorbeeld de landerijen op de Hoge Buizemont) zijn eigendom van de stad of van het OCMW en hoeven dus niet aangekocht te worden. De meeste percelen van het Boelarebos (29ha 32a 25ca) zijn van de stad Geraardsbergen, een aanzienlijke brok van het OCMW en kleinere stukjes van het kerkfabriek St. Aldegondis/Overboelare, van de NMBS en van privĂŠ-eigenaars. Het Arduinbos is gedeeltelijk van de stad Geraardsbergen, enkele kleine percelen zijn privaat bezit en ongeveer 1 ha maakt deel uit van de Rietbeemd.

Sollicitatie voor beschermd landschap De top van de Hoge Buizemont is aangeduid als landschappelijk waardevol agrarisch gebied.

De bossen zijn ingekleurd als natuurgebied en werden ook opgenomen in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). Het ganse complex (bossen en open ruimte) werd in 2001 aangeduid als Habitatrichtlijngebied, waarmee de overheid aangeeft dat hier een prachtig netwerk van waardevolle natuurgebieden aanwezig is of kan gerealiseerd worden.

In het gemeentelijk natuurontwikkelingsplan (GNOP), dat de Geraardsbergse Gemeenteraad op 4 februari 1997 heeft goed-

nr. 3 - juli 2007

nr. 3 - juli 2007

landschap. Bovendien zijn ze verantwoordelijk voor waardevolle bronzones met bijpassende bronvegetaties, die ondanks de vervuiling en het illegaal graven van greppels, nog steeds bestaan en van wetenschappelijk belang zijn. De grotere zoogdieren worden er vertegenwoordigd door de haas, de eekhoorn, de vos en de ree. Van de vogels vermelden we graag de boomklever en de spechten, waaronder de zeldzame middelste bonte. Heelkruid, goudveil, bosanemoon en schedegeelster zijn enkele van de zeldzaamheden uit de flora.

Ook aan esthetiek ontbreekt het niet. De ligging op de flank van de Oudenberg en in de schaar tussen Dender- en Markvallei is gerust pittoresk te noemen.

De andere kant van de Oudenberg, ter hoogte van de kapel, is trouwens al lang (1940) als Beschermd Landschap geklasseerd.

Waar staan we nu?

In de knel- en actiepunten van het milieujaarprogramma ‘99 van het GNOP staat o.a. vermeld dat er een ecologische studie en bosbeheersplannen moeten gemaakt worden voor alle bossen die eigendom zijn van de stad en het OCMW. Verder dient gestreefd naar bosuitbreiding, eventueel door aankoop van gronden in de buurt van het bos. Van het Boelarebos is een Landschaps- en bosbeheersplan Boelarebos ingediend bij AMINAL. Ook een aanvraag tot Beschermd Landschap werd ingediend. Enkele jaren geleden werd dit dossier door AMINAL afgekeurd. Doordat de stad financieel ander prioriteiten legt is ook beslist om niet verder te

gaan met het opstellen van bosbeheersplannen. De beschermingsmaatregelen liggen dus volledig stil.

Streefdoel Het complex van de drie bossen is samen met de natuurgebieden langs de Dender- en de Markvallei van een dergelijk ecologisch belang dat niet enkel het Boelarebos maar de hele omgeving van de Hoge Buizemont het statuut van Beschermd Landschap verdient. Dit is niet alleen wenselijk voor het behoud van ons natuurhistorisch en cultureel erfgoed maar ook een plicht van onze beleidsmensen. Zij tekenden hiervoor. Ook is een uitbreiding van het Boelarebos richting Arduinbos voor de natuur zeer belangrijk.

Hiervoor zijn er verbindingspercelen nodig die ofwel herbebost dienen te worden of beter nog, terug een wastine-uitzicht moeten krijgen. Aansluitende percelen langs weerszijden van de twee bossen kunnen eveneens als wastine of als boszoom ingericht worden. Het ware prachtig mocht hier ooit de middeleeuwse toestand hersteld worden. Men zou dan drie vliegen in één klap slaan: de erosie van de heuvel wordt stopgezet, er wordt een groot natuurgebied herschapen en ons natuur-cultureel erfgoed wordt hergewaardeerd.

Willem Boonen

Afdeling Boven-Dender INFO

gekeurd, is een van de belangrijkste actiepunten de wettelijke bescherming van het Boelarebos en zijn omgeving als landschap.

Een dergelijk statuut zou de garantie zijn voor het behoud van de natuurwaarden van het bos en voor het voeren van een gepast beheer. Elke aanvraag voor een eventuele ingreep zou immers nauwkeurig afgewogen worden op de eventuele schade, berokkend aan vegetatie, bodem, reliëf en fauna. Illegale kappingen en het willekeurig graven van afwateringsgreppels zouden niet meer kunnen.

Voor het toekennen van een statuut van Beschermd Landschap wordt echter niet over één nacht ijs gegaan. Verschillende partijen moeten hun akkoord verlenen.

En het bos moet een voldoende historische, wetenschappelijke en esthetische waarde hebben, drie voorwaarden waaraan voor het Boelarebos en zijn omgeving ruimschoots is voldaan.

Alleen al het feit dat het bos een restant is van het prehistorische Kolenwoud, is een historisch argument tot bescherming.

Bovendien behoort het Boelarebos tot de oostelijke Vlaamse Ardennen en vormt het een historisch waardevol complex met het Arduinbos en het Bourengbos. Dit laatste is in zijn oude vorm bewaard gebleven. Door het sterk hellende reliëf, dat het Boelarebos en het Arduinbos typeert (over een vrij kort traject van 20 naar 70 m hoogte) is het bos er altijd bewaard gebleven.

De bodem bestaat uit zandleem.

Boven de 60 meter dagzoomt zandige Paniseliaan klei. In het diepste deel is er Ieperiaan klei.

Het zijn twee tertiaire lagen die aan de basis liggen van ons

Willem Boonen 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be

7

Natuurmens in de kijker Een natuuronderwijzer met een penseel

Koolmees aan het klasraam Begin jaren zestig studeert Luc De Smet af als onderwijzer en gaat hij aan de slag in het H.– Kruiscollege in Denderleeuw.

Met zijn eerste loon kocht hij meteen een goeie verrekijker.

Zijn lessen waren steeds doorweven met zijn liefde voor de natuur. Een grote voedertafel kon niet ontbreken aan zijn klasraam. De kinderen kenden op het einde van het schooljaar bijna alle vogelsoorten uit de buurt. Eén van de mooiste dankbare momenten was wel toen zijn leerlingen een inspecteur van het Ministerie terecht wezen omdat deze dacht een pimpelmeesje te zien; verontwaardigd verbeterden ze in koor dat het om een koolmees ging… Ja zo ging dat er aan toe in zijn klas.

Als het kon, stonden de vensters open en werd aandachtig geoefend in het uit elkaar kennen van het gezang van de vogels.

Eén van de “eindtermen” in de klas van Luc was het verschil tussen de zang van een merel en een zanglijster… Waarom heb ik zo geen meester gehad, denk ik dan.

Luc kreeg in het Denderleeuwse college ook de kans om op de koer enkele verschillende soorten bomen aan te planten. Deze

8

staan er nu nog en zijn uitgegroeid tot majestueuze giganten die een echte aanwinst zijn.

De liefde voor de natuur kreeg hij ongetwijfeld via de scouts.

Heerlijk, zegt hij nu nog, zo ravotten en genieten van de buitenlucht en de natuur, én er ook respect voor tonen. De stilte van het bos, op kamp, de vogels en vooral ook de geuren zijn hem bijgebleven. Zelf werd Luc er ook groepsleider en wist hij er ook het groene accent te leggen.

Op bosklas Eind jaren tachtig kreeg Luc de kans om hoofdonderwijzer te worden van een kleine school in Okegem. Door zijn ijver en inzet verdubbelde het aantal leerlingen op een tiental jaren. Het werd natuurlijk een “groene school”! Iedereen moest mee op bosklassen, waar Luc zich volledig kon uitleven met zijn natuureducatie, lang voor er sprake was van educatieve centra.

De kinderen van het zesde leerjaar werden gedrild om vogels en wilde planten te herkennen, zelfs af en toe al met de Latijnse namen ervan. Bij een weerzien vertellen zijn oud-leerlingen van dertig jaar terug nu nog dat hen de liefde voor en het waarderen

Daan Stemgée

Ninovieter Luc De Smet is een man met vele talenten. De liefde voor de natuur overbrengen op anderen blijkt zijn roeping te zijn… vroeger in de klas, later in het Neigembos, en nu tijdens zijn aquarelstages.

van de natuur werd aangebracht door meester Luc. En dat zij nu op hun beurt dit proberen door te geven aan hun kinderen. Een oud-leerling vertelde onlangs nog dat de tuin van zijn ouders nog steeds vol staat van de stalkaars, destijds gezaaid met zaad uit een luciferdoosje gekregen van meester Luc…

Boudewijn op bezoek Begin jaren zestig sloot Luc zich ook onmiddellijk aan bij de vereniging De Wielewaal. Weliswaar bij de afdeling Brussel, want in de Denderstreek was er toen nog geen. Eén van de favoriete activiteiten van Luc waren de vrijdagnachtactiviteiten… De vrijdagavond werd er afgesproken op het rustige Brouckèreplein. Van daar ging het richting Zoniënwoud om er op te tekenen welke vogelsoorten het langst in de nacht zongen. De nacht zelf brachten ze door aan de oevers

nr. 3 - juli 2007

Luc De Smet

Oprichters van de aquarelstage, Luc en Erik beurt in het bos voor niemand minder dan het koningspaar.

Je leest het goed, Luc heeft een rondleiding gegeven aan Boudewijn en Fabiola in 1979, naar aanleiding van de opening van de week van het bos. Hij is dus eigenlijk een beetje een “koninklijke natuurgids” geworden.

Aquarelstages met Natuurpunt In de normaalschool destijds, zo vertelt Luc, waren tekenen en zingen belangrijke delen van de opleiding. Daar heeft hij toch wel goede tekentechnieken en vooral grafische inzichten geleerd. En later neemt hij deze vaardigheden terug op om ze verder

Luc De Smet

van de IJse en de vijvers van Waver, waar o.a. snor, rietzanger en kleine en grote karekiet werden gehoord. En tegen de morgen aan terug naar het bos om de volgorde van de zang van de soorten te noteren. En tot slot spoedig terug naar Denderleeuw… want toen was er nog les op zaterdag!

De rode draad echter in het leven van Luc is het Neigembos.

Als jongverkenner er ravotten, als natuurgids er wandelingen leiden, en er ook op een boogscheut van wonen in Meerbeke.

Toen hij vroeger in het stadsblad “Ninove Info” de vaste rubriek over de natuur verzorgde stond dikwijls zijn bos in de kijker.

Van zijn pen zijn ook enkele educatieve boekjes over het Neigembos zelf, en tevens rond de thema’s lente en herfst.

Een absoluut hoogtepunt voor Luc was ongetwijfeld zijn gids-

Aquarelstage te Ninove

nr. 3 - juli 2007

9

Luc De Smet

Aquarelstage te Ninove vijftig deelnemers. Aan de helft daarvan geeft Luc initiatie aquarel, de andere helft gaat wandelen in de natuur onder deskundige begeleiding van Erik De Block.

En ’s avonds is er nabespreking en ook muziek. Ambiance is er verzekerd want ook de van ’t Kliekske bekende Herman en Rosita Dewit zijn vaste deelnemers aan de stages, en maken er

dikwijls een muzikale avond van met doedelzak en zang.

Op het einde van elke stage is er ook een kleine tentoonstelling voor bijvoorbeeld de buurtbewoners.

Water en verf Ik vraag aan Luc wat aquarelleren precies inhoudt en wat het voor hem betekent. Bijna 90%

Daan Stemgée

te ontwikkelen tot stijltekenen en aquarelleren. Hij gaat naar de academie en krijgt daar een oude bekende als leraar. Rufin De Decker was jong verkenner toen Luc groepsleider was.

Toentertijd had Luc hem aangespoord en gemotiveerd om zijn tekentalent verder te ontplooien.

En na een lange tijd zonder contact stonden zij ineens weer voor elkaar, maar nu ging Rufin Luc “de les spellen”.

Na zijn eerste academiejaar behaalde Luc op 500 inzendingen meteen de persprijs plastische kunsten in Ninove, wat een grote stimulans betekende om zich verder toe te leggen. Maar al vlug kwam zijn educatieve aard weer bovendrijven en startte hij eerst in Affligem, en later in Ninove een aquarelvereniging, waar hij les en initiaties gaf.

Sinds 2001 heeft Luc ook de handen in elkaar geslagen met Natuurpunt. Elk jaar wordt er een aquarelstage georganiseerd voor een midweek in een fraaie streek. Dit is uitgegroeid tot een groot succes met nu al meer dan

Portret van boswachter Jerry Cox

10

Penseel in de aanslag

nr. 3 - juli 2007

Landschap te Prindaal, een gehucht van Neigem

nr. 3 - juli 2007

nodig. Daarom zijn de kleurposities van de verfjes van groot belang. Naast vooral landschappen heeft Luc het laatste jaar zich ook toegelegd op het aquarelportret. Een fraai voorbeeld hiervan is het portret van de in onze streek alom bekende boswachter Jerry, dat bewijst dat Luc ook hier opnieuw zich heeft ontplooid en bewezen als natuurtalent.

Nu nog altijd trekt de 65-jarige Luc enkele keren per week het Neigembos in voor een fikse wandeling. Het hoogteverschil van 77 meter is goed voor de gezondheid en in het bos is er altijd wel wat te beleven.

Daan Stemgée

Aquarelvereniging Ninove INFO

belandt in de vuilbak repliceert hij, het is steeds wikken en wegen. Het vraagt ook een uiterste concentratie om met enkele penseeltrekken en draaiingen een impressie weer te geven van een atmosfeer waar men helemaal in op gaat. Het gaat ook vrij snel, eerst een schets met compositie en dan de waterverf, want hij doet er zo’n half uurtje over. Het is inspanning en ontspanning tegelijk. Met de grote borstel wordt met de dikte van de buik het gevoel weergegeven, en in het puntje zit het verstand.

Dégradés zijn niet zo moeilijk aan te leren, maar enig inzicht in kleuren die samengaan is wel

Luc De Smet - 054 33 59 16 Erik De Block - 053 68 35 88

edebe@advalvas.be

11

Jakobskruiskruid, feiten en fabels Zegen of boosdoener De laatste jaren is er ongerustheid ontstaan over de toename van jakobskruiskruid. Vooral paardenliefhebbers wijzen op de giftigheid van de plant en de gevaren voor het vee. Er gaan zelfs stemmen op voor massale bestrijding van jakobskruiskruid.

Ook in ons reservaat Honegem werden we geconfronteerd met ongeruste medegebruikers. Een van de buren wiens paarden ingezet werden in het beheer haakte zelfs af omdat er mogelijks jakobskruiskruid voorkomt in het gebied.

Een zoekactie op internet levert vele honderden websites op, met veel nuttige maar net zoveel onzinnige informatie. Om door de bomen het bos weer zichtbaar te maken, een overzichtsartikel.

Zaadverspreiding Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris syn. Senecio jacobaea L.), is een wilde, in de regel tweejarige plant met gele bloempjes uit het geslacht Jacobaea (Kruiskruid). Het is lid van de composietenfamilie (Asteraceae).

Bij ons heeft jakobskruiskruid een gele krans van straalbloempjes, in tegenstelling tot boerenwormkruid waarmee het soms wel eens verward wordt.

In de duinen komt een vorm voor zonder deze lintbloemen. Vanouds is de soort tamelijk algemeen op matig voedselrijke, zandige gronden.

Het lijkt erop dat jakobskruiskruid de laatste jaren niet alleen bij ons maar in heel West-Europa is toegenomen. Het is een algemene plant geworden van bermen en braakliggende terreinen, die soms zeer massaal kan optreden.

De plant is een pionier en kan zich onder gunstige omstandigheden snel verspreiden. Een volwassen plant kan nl. 75.000 tot 200.000 zaadjes produceren, die op open plekken in het gras of de berm makkelijk kiemen. De zaadjes worden door het zaadpluis met de wind meegevoerd.

Jakobskruiskruid is dus een windverspreider, maar niet zo’n goede als algemeen wordt aangenomen. Er werd vastgesteld dat de meeste

12

zaden, zo’n 60%, binnen de 5 meter naast de moederplant vallen. Blijft er 40% over die wat verder vliegen, waarvan zo’n 39% tot 40 meter van de moederplant. Slechts 1% van de zaden is in staat om inderdaad veel verder te vliegen. Om een levensvatbare populatie te krijgen moeten de zaden wel op een geschikt plekje komen om te kunnen kiemen. Dit betekent dat het ‘risicogebied’ zich binnen een straal van 50 meter van de moederplant bevindt. Die risicogebieden zijn slecht onderhouden graslanden met open grond waarop toch vee graast.

Is jakobskruiskruid echt giftig?

Ja, de plant is zeker giftig. De stoffen die de giftigheid veroorzaken zijn pyrrolizidine alkaloïden. Het gif tast vooral de lever aan, maar is ook in mindere mate slecht voor nieren en longen.

De gifstoffen komen voor in de gehele plant, maar in sterkere concentratie in de bloeistengels, vooral kort voor de bloei. Behalve bij kruiskruiden komen giftige pyrrolizidine alkaloiden in Vlaanderen onder meer ook voor bij klein hoefblad en smeerwortel.

Als dieren jakobskruiskruid binnenkrijgen, worden de gifstoffen uit het bloed gehaald en in de lever opgeslagen. De lever kan het gif niet afbreken, zodat het zich ophoopt. Hierdoor kan her-

nr. 3 - juli 2007

Š Vilda - Misjel Decleer

Hooiland met jacobskruiskruid

haalde opname van weinig van de gifstoffen (1-2% jakobskruiskruid in het voedsel) uiteindelijk tot de dood leiden. Daarnaast neemt de kans op ernstige leverbeschadiging en leverkanker toe.

Runderen en paarden vermijden het plantje normaal gesproken bij het grazen, maar in tijden van droogte en schaarste kunnen ze het wel gaan eten. Sommige dieren ontwikkelen een voorkeur voor het plantje. Als meer dan 50-70% van de levercapaciteit is aangetast, ontstaan er verschijnselen van leverziekte. Helaas is het dan meestal te laat. Bij runderen kan het gif ook zonnebrand veroorzaken, doordat het in het bloed van de haarvaten, onder invloed van het UV-licht van de zon, schadelijk wordt voor de omliggende weefsels.

Schapen en geiten zijn veel minder gevoelig voor het gif. Vooral jonge planten worden door schapen wel gegeten. Zij lijken het jakobskruiskruid te kunnen ontgiften in de pens voordat het herkauwd wordt. Van konijnen is bekend dat ze de rozet afbijten en dan het bovenste deel van de wortel opeten.

nr. 3 - juli 2007

Anders dan bv. bij boterbloemen blijven de gifstoffen ook in gedroogde vorm onverminderd werkzaam. Jakobskruiskruid is in hooi extra gevaarlijk omdat de dieren het niet meer herkennen en het dus gewoon eten. In verse vorm laten ze de plant normaal staan.

Een zegen voor de natuur?

Het is een plant die van nature thuishoort in onze streken, in matig schrale tot schrale graslandvegetaties. Jakobskruiskruid levert een fraai kleurenbeeld in bermen en graslanden door de mooie gele bloemen.

Daarnaast is het een heel waardevolle nectar- en stuifmeelleverancier. Gericht onderzoek in Nederland toonde aan dat meer dan 150 Nederlandse soorten insecten de plant gebruiken als voedselplant, waaronder 32 soorten bijen, 38 soorten zweefvliegen en 38 soorten vliegen. Van 27 soorten dagvlinders (de helft van alle Nederlandse soorten) zijn waarnemingen op jakobskruiskruid bekend.

Negen van die dagvlinders zijn Rode Lijstsoor-

13

© Wikipedia

© Wikipedia

Rupsen van sint-jakobsvlinder

Sint-Jakobsvlinder

ten, soorten dus die kwetsbaar zijn en bedreigd worden.

van toepassing. Dit artikel is misschien een middel om hun vrees weg te nemen. Indien dit niet helpt...

Bestrijden dan maar.

Hoe problemen voorkomen?

Eigenaars van paarden en koeien kunnen zelf de risico’s voor vergiftiging van hun vee sterk verkleinen door ervoor te zorgen dat jakobskruiskruid zich niet in hun grasland kan vestigen. Voorkom daarom overbegrazing. De open plekken die daardoor ontstaan bieden immers prima vestigingsmogelijkheden voor de plant! Bovendien gaan dieren bij beperkt voedselaanbod toch eten van planten die ze anders mijden.

Net zoals met distels het geval is, zijn de “buren” dikwijls nogal bang dat jakobskruiskruid zich naar hun gronden verspreidt. Het gezegde “kennis is het begin van alle wijsheid” is hier zeker en vast

14

Af en toe de weide controleren op de aanwezigheid van de plant en, indien nodig, de plant verwijderen. Als het om weinig planten gaat, is handmatige verwijdering een goede optie. Als jakobskruiskruid veel voorkomt, is dit best tegen te gaan door twee maaibeurten. Een eerste maaibeurt na half juli, zorgt ervoor dat de plant voor de bloei wordt weggemaaid. De hergroei wordt verwijderd via een tweede maaibeurt eind augustus, begin september. Het jakobskruiskruid zal dan snel afnemen en uiteindelijk verdwijnen. Uitgetrokken planten en afgemaaid jakobskruiskruid moeten zorgvuldig worden verwijderd. Ook afgemaaid of uitgetrokken kan de plant zaad verspreiden en mag dus niet blijven liggen.

Peter D’Hondt

Plantenwerkgroep Allium INFO

Naast de functie als voedselleverancier voor de volwassen insecten is jakobskruiskruid ook voor meer dan 30 soorten de plant waarvan de larven moeten leven. Van die 30 soorten zijn er zelfs een paar die helemaal op jakobskruiskruid zijn gespecialiseerd en dus uitsterven als de plant verdwijnt.

De sint-jakobsvlinder is hiervan een voorbeeld. De zwart met geel gestreepte rupsen slaan de gifstoffen op in hun lichaam en zijn daarmee oneetbaar voor hun meeste vijanden. De larven van de snuitkever Longitarsus jacobaeae leven in de wortels en de stengel van de plant.

Peter Tolleneer 053 84 00 27 allium@belgacom.net

nr. 3 - juli 2007

DENDERKALENDER uur van vertrek

plaats van afspraak

1 toelichting ☺ gids

7 bijzonderheid h contactpersoon

5 zeker meebrengen

zondag 1 juli

Natuurwandeling in het Somergembos Afdeling Aalst

1 ☺ h

10:00 – 12:00 Einde Schietbaan (zijbaan Brusselse steenweg), ter hoogte van de oude Zeebergbrug Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst.

Geert Rohaert of Bart Backaert Dienst Leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 15 juli

Gezinswandeling in de Heidemeersen afd. Dendermonding 14:30 – 17:30 Waterzuiveringsstation te Berlare, einde Sluis 1 Wandeling met aandacht voor flora en fauna (speciaal bij zonnig weer vlinders). h Stefaan Thibau – 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be zaterdag 21 juli

Planteninventarisatie

Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen € 1, tenzij expliciet anders vermeld.

Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (€ o,o5 per km/persoon).

1 Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst. ☺ Paul Van den Bremt Dienst Leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 5 augustus

1 h

5

zondag 29 juli

Uitstap naar de Vlamovenkouter in Welle afd. Denderleeuw

1 ☺ h

5

14:00 – 18:00 Kerk, Welleplein te Welle Focus op open landschap, kouters en kleiputten en insecten.

Eric De Tré Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel zondag 5 augustus

Natuurwandeling in het Osbroek afd. Aalst 10:00 – 12:00 Infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) Aalst

nr. 3 - juli 2007

zaterdag 25 augustus

Internationale nacht van de vleermuis

Zomer in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw

afd. Denderleeuw 14:00 – 18:00 Infobord Rodestraat te Denderleeuw 1 Insecten onder de loupe. ☺ Eric De Tré i.s.m. de werkgroep Invertebraten Denderstreek h Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Stevig schoeisel

1 ☺ h

5

zaterdag 25 augustus

Wandeling in Wachtbekken 6 te Sint-Gillis-Dendermonde

Vleermuizenwandeling in en rond de Baronie van Boelare afd. Boven-Dender

afd. Dendermonding

1

zondag 12 augustus

Ringen van vogels te Appels afd. Dendermonding

1

7

h

20:30 – 22:30 Spoorwegtunnel einde Rozenlaan Teralfene (RWZI Teralfene-Liedekerke) Speuren met batdetectors.

Eric De Tré Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel

zondag 5 augustus

14:00 – 16:00 Houten toegangspoort, einde Hertstraat 1 Wandeling met vooral aandacht voor de aanwezige flora en fauna. h Annick Muyshondt - 052 21 07 60

afd. Ninove 09:00 – 12:00 Café Den Haas, Gooik Planteninventarisatie omgeving Berchembos, te Roosdaal/Meerbeke.

Gerry De Munter - 054 33 03 03 Laarzen en plantengids

kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten. h Peter De Pinnewaert 0472 45 09 54

7:00 – 10:00 Monding Nieuwe Dender, kant Appels (sluizencomplex) Bijwonen van het ringen van vogels.

Een must voor wie onze kleine zang- en rietvogels van dichtbij wil zien.

Vooraf inschrijven bij Dirk De Mesel is noodzakelijk. Aantal deelnemers is beperkt. Gaat niet door als het ’s ochtends regent.

Dirk De Mesel - 052 42 67 28 zondag 19 augustus

Gezinswandeling in de Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 14:30 – 17:30 Kunstgalerie Pieter Pauwel, St.Onolfsdijk 66 te Appels 1 Met aandacht voor waterplanten, één van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid,

7 h

19:30 – 22:30 Ingang Baronie Boelare, einde Gentsestraat, Geraardsbergen Een paar ervaren gidsen laten ons door middel van bat-detectoren kennis maken met een aantal vleermuizensoorten. Het park van de Baronie (oude bomen en gebouwen nabij de Dender) is daar een ideale locatie voor. We starten met een korte wandeling door een stukje van de Boelaremeersen.

Na afloop bestaat de mogelijkheid om een drankje te nuttigen.

Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 Johnny_cornelis@hotmail.com zondag 26 augustus

Fietstocht langs onze natuurgebieden afd. Affligem-Liedekerke 14:15 – 17:30 Samenkomst om 14 uur, carpoolparking afrit Affligem E40 1 Deze familiefietstocht leidt ons op een gezapig tempo langs onze gebieden in beheer en de Dender. h Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be vrijdag 31 augustus

11e Nacht van de Vleermuis afd. Dendermonding 20:30 – 22:30 Watertoren aan de Leopold II-laan te

15

Dendermonde; De Zep

zondag 2 september

1 Wandeling (met batdetectoren en halogeenstralers) langs het waterrijke gebied van de Kalendijk in hartje Dendermonde en een bezoek aan het bunkercomplex van de Brusselse forten. h Ben Van der Wijden - 052 52 30 89 A.B.Consultancy@pandora.be

Dotterwandeling afd. Groot Haaltert 14:30 – 17:00 Parking - Oud Dorp - Heldergem 1 Wandeling door het reservaat. h Stijn De Ryck - 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net 5 Laarzen, geschikte kledij

zaterdag 1 september

1

7 h

afd. Lede-Houtem en Erpe-Mere 14:00 Kerk van Smetlede 1 Paddenstoeleninventarisatie: Smetlede, Oud-Smetlede, Zandputten en Puttekouter. ☺ Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok h Herman Derder - 0495 32 42 61 herman.derder@tele2allin.be zondag 9 september

Landschaps- en bomenexcursie afd. Denderleeuw

zondag 2 september

1

Natuurwandeling in de Honegem afd. Aalst

1 ☺ h

10:00 – 12:00 Grens Aalst ter hoogte van huis nummer 108 Onegem te Aalst Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst.

Peter D’Hondt Dienst Leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 2 september

☺ h

5

Daguitstap naar het Land van Saeftinghe afd. Affligem-Liedekerke

1

afd. Affligem-Liedekerke

7

zondag 2 september

Natuurwandeling in Doment afd. Affligem-Liedekerke 14:15 – 16:30 Samenkomst 14 uur hoek Domentveldstraat-Brusselbaan 1 Wandeling (6 km) in de Domentse Bossen. h Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

16

14:00 – 17:30 Parking kerk Erembodegem Wandeling langs de Kappellemeersen, de omgeving St.- Amanduskapel en de Dendervallei.

Dirk De Vis Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel zondag 16 september

Natuurwandeling in Liedekerkebos 9:45 – 12:00 Samenkomst 9.30 uur ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat 1 Themawandeling (4 km) "Zaden en bosbessen". h Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be

zondag 16 september 2007

Viering 20 jaar Rietbeemd- 85 jaar Vogelbescherming

Paddenstoeleninventarisatie

afd. Boven-Dender

Honegem met bezoek aan Cotthemmolen en Turfput. ☺ Wim D’Haeseleer h Peter D’Hondt – 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

dinsdag 4 september

Jaarlijks biologisch etentje middag: 11:30 – 13:30 avond: 17:30 – 20:30 Parochiale zaal Grimminge, steegje naast de kerk Jaarlijks biologisch etentje ten voor dele van meer natuur in ons afdelingsgebied. Twee pensen, compote en brood: € 6. Boterham met americain, hesp of plattekaas: € 6. Twee vegetarische burgers met ratatouille: € 8.

Kaarten verkrijgbaar bij de bestuursleden Koen Steenhoudt – 054 58 67 58 Koen.steenhoudt@skynet.be

Erpe-Mere (spoorweg bij Vijfhuizen)

1 Cultuurhistorische wandeling op

☺ h

5

8:00 Samenkomst om 8 uur aan de carpoolparking afrit Affligem E40 Wandeling door schorren en slik ken.

Nogal zware tocht, niet geschikt voor zwangere vrouwen en hartpatiënten. Kinderen onder de 10 jaar niet toegelaten.

Prijs € 5. Maximaal 30 deelnemers.

Liefst vooraf inschrijven bij Erik.

Lokale gids Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be Kniehoge laarzen of schoeisel waarmee door het water (slijk) kan gewandeld worden, geschikte kledij, eventueel reservekledij. Picknick zondag 16 september

Cultuurhistorische wandeling afd. Lede-Houtem en Erpe-Mere 14:00 Cotthemmolen, Molenstraat te

afd. Boven-Dender Bezoekerscentrum Natuurreservaat DE RIETBEEMD 10:00 1 Academische zitting met muzikale intermezzo’s in aanwezigheid van tal van personaliteiten 11:15 1 vrijlating gerevalideerde vogels uit VOC’s 11:45 1 receptie 12:30 en 17:30-19:00 1 Barbecue op ons panoramisch terras en/of in ons bezoekerscentrum 14:30 1 A begeleide/vrije wandelingen in het reservaat A tochtjes te paard of per ezel A inwandelen wandelroute voor mindervaliden met GPS A permanente fototentoonstelling door 3 fotografen van alwat vliegt en kruipt in het reservaat A Powerpointvoorstelling van fauna en flora met/zonder kommentaar A kooroptreden A gezellige drankgelegenheid 19:30 Plechtige muzikale afsluiting in de gezellige intieme avondlijke sfeer van ons bezoekerscentrum in de omgebouwde schuur van de St. Antoonshoeve met een hoogstaande Liederavond, gebracht door niemand minder dan de tenor Zeger Vandersteene, die met pianobegeleiding de beroemde liedercyclus: Die schöne Mülerin van FRANZ SCHUBERT zal vertolken. h kaarten: 0486 87 17 87 of per mail : g.merlevede@tvcablenet.be dinsdag 18 september

Paddenstoeleninventarisatie afd. Lede-Houtem en Erpe-Mere

1 ☺ h

14:00 Ter Vaerent, Keiberg te Lede Paddenstoeleninventarisatie: Honegem-Solegem-St. Apollonia.

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Herman Derder - 0495 32 42 61 herman.derder@tele2allin.be

nr. 3 - juli 2007

woensdag 19 september

zaterdag 15 september

Nationale Vogelkijkdag

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Denderleeuw

1 ☺ h

5

07:00 – 12:00 à 14:00 (naar gelang het weer) Kerk Welleplein te Welle Uitstap naar de vaste telpost te Roosdaal voor de jaarlijkse trekvogeltelling.

Eric De Tré Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Picknick

afd. Dendermonding

zaterdag 18 augustus

1ste praktijkles paddenstoelen

CURSUSSEN juli/augustus

Jaarlijkse Natuurreservatentocht van de Padstappers 07:30 – 15:00 doorlopend Start en aankomst: parochiale zaal te Grimminge 1 Wandeltochten van verschillende afstanden langs en door onze reservaten. Een organisatie van de Padstappers. h Kurt Martens – 054 41 07 49 www.padstappers.be

Cursus dagvlinders van bij ons afd. Ninove en afd. Boven-Dender 1 Lopende cursus voor het leren

BEHEERSWERKEN

☺

zaterdag 14 juli

Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 9:00 - 12:00

1 Afvoer maaisel in functie van de omvorming naar dottergrasland.

Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be 5 Laarzen en werkhandschoenen

Kris De Wit - 054 32 52 65 kris.dewit@skynet.be

9:00 - 12:00 1 Maaien en afvoeren van ruigtevegetatie h Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be 5 Laarzen en werkhandschoenen

zondag 30 september

afd. Boven-Dender

h

☺ 7

herkennen van onze inheemse dagvlinders. Je krijgt ook het verhaal van hun voortplanting en welke planten ze verkiezen.

Programma (deel 6 en 7): • zondag 8 juli: 14:00 – 17:30 4de praktijkles Raspaillebos, Grimminge De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge Koen Steenhoudt • zondag 5 augustus 14:00 – 17:30 5de praktijkles Boelaremeersen, Nederboelare Ingang Baronie Boelare, einde Gentsestraat, Geraardsbergen Johnny Cornelis Voor niet-cursisten voorzien we een extra gids

afd. Ninove 09:00 – 12:00 Venebroeken, braakliggend terrein rechtover taverne Den Dollar 1 Initiatieles paddenstoelendeterminatie. ☺ Natuurpunt lesgever Wim Verach tert h Wouter Mertens - 0495 68 89 33 5 Laarzen en paddenstoelengids zaterdag 15 september

2de praktijkles paddenstoelen afd. Ninove 09:00 – 12:00 Neigembos, kapel van Bevingen 1 Initiatieles paddenstoelendeterminatie. ☺ Natuurpunt lesgever Wim Verachtert h Wouter Mertens - 0495 68 89 33 5 Laarzen en paddenstoelengids Liederavond, gebracht door niemand minder dan de tenor Zeger Vandersteene, die met pianobegeleiding de beroemde liedercyclus: Die schöne Mülerin van FRANZ SCHUBERT zal vertolken. h kaarten: 0486 87 17 87 of per mail : g.merlevede@tvcablenet.be

h

zaterdag 18 augustus

Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 1 Afvoer maaisel in functie van de omvorming naar dottergrasland. h Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be 5 Laarzen en werkhandschoenen zondag 9 september

Beheerswerken afd. Affligem-Liedekerke 8:30 – 12:30

1 Beheerswerken in onze reservaten.

Drank en een tussendoortje worden aangeboden. h Afspraakplaats en info Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

nr. 3 - juli 2007

Kraagmosklokje

17

Broedende ooievaars in onze regio!

De eerste meldingen van het voorjaar 2007 dateren van eind januari. Ook in februari en maart werd meermaals hetzelfde (?) ongeringde exemplaar geobserveerd. Het was wachten tot half maart toen er een geringd tweede exemplaar - dat later een mannetje bleek te zijn - werd waargenomen. Uit de ringgegevens leren we dat deze vogel als nestjong werd gemerkt te Hofstade (Vlaams-Brabant) uit een broedsel met drie jongen op 30 mei 2005 (info W. Van den Bossche van ‘ooievaars zonder grenzen’ zie www.ooievaars.be). Kort na het verschijnen van het mannetje werden de vogels regelmatig waargenomen in de ‘eendenkooi’ te Berlare en wat elkeen verhoopt had: ze starten met nestbouw op een door de wind geteisterde canadapopulier.

De ganse maand april is minstens één vogel op het nest aanwezig wat liet veronderstellen dat er gebroed werd. Dit betekent meteen het tweede broedpaar dat in de regio in het wild tot broeden komt. Tijdens de broedperiode werden adulte

Bron: KBIN

Solitaire ooievaars werden de laatste jaren steeds vaker opgemerkt in de omgeving van het Donkmeer te Berlare, in de Scheldemeersen en in de Kalkense Meersen. Een tam exemplaar afkomstig van het Nederlandse ooievaarsproject verbleef enige winters geleden gedurende lange tijd in de onmiddellijke omgeving van het Donkmeer. Toen reeds werd door sommigen geopperd dat ooievaars - in navolging van het broedgeval in Daknam - zich zouden gaan vestigen in de waterrijke omgeving van het meer en er gingen stemmen op voor het plaatsen van ooievaarsnesten in de St.Onolfspolder en aan den Berlaar…

Trekroute richting Afrika

vogels veelal foeragerend waargenomen in de weilanden aan het Sluis, in de potpolder van de Heidemeersen en in de Kalkense meersen.

Meerdere waarnemingen zijn er van een vogel

Terugmelding Ter ugmeldingen ugmelding en van te Daknam geringde geringde nestjongen nestjongen van ooievaar ooievaar periode 2000-2006 2000-2006 Afstand Afs tand in km

Ringnr

ringdatum rin gdatum

TM-datum

TM-plaats

TM-land

M6013

11/06/04

13/12/06

El Porcal Madrid

Spanje

1332

2 j 06 m 01 d

M6014

11/06/05

21/08/05

Muizen

België

39

0 j 02 m 09 d

M6015

11/06/05

19/08/05

Muizen

België

39

0 j 02 m 07 d

M6015

11/06/05

22/08/05

Muizen

België

39

0 j 02 m 10 d

M6016

03/06/06

19/11/06

Chiklana de la Frontera

Spanje

1823

0 j 05 m 16 d

M6052

28/05/02

23/08/02

Marignane

France

861

0 j 02 m 25 d

M6055

18/06/03

19/07/05

Montoliu de Lleida

Spanje

1095

2 j 01 m 01 d

M6056

18/06/03

broedvogel voorjaar ‘07

Muizen

België

39

18

interval

4j

nr. 3 - juli 2007

Joris Everaert

kunnen worden. Dat het ringen van ooievaarsjongen interessante gegevens kan opleveren kan je zien in tabel hiernaast. Het zijn de verplaatsingen van de als nestjong geringde ooievaars van Daknam. In totaal werden er daar in de periode 2001-2006 twintig jongen gemerkt. De trekweg van met satelliet-bezenderde ooievaars in Vlaanderen kan je volgen op de eerder vermelde site.

De ooievaars in de eendenkooi aan het Donkmeer zullen allicht nog te bewonderen zijn tot half juli.

De toegang is sinds dit jaar gratis.

Wie de laatste gegevens over het broedgeval wil volgen kan terecht op de site van de vogelwerkgroep www.durmevallei.be.

Wie het ringen van vogels eens van nabij wil meemaken kan dit tijdens de activiteit vermeld in de Denderkalender op 12 augustus.

31 maart 2007: het broedbaar op het nest te Berlare

Dirk De Mesel

Afdeling Dendermonding

Stefaan Thibau

052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Dirk De Mesel

INFO

die Oudegem, Schoonaarde-brug en Berlare Dorp overvliegt richting nestplaats. Toch moeten we opletten om alle waarnemingen toe te wijzen aan het broedpaar: een geringd derde exemplaar werd immers te Berlare Waterhoek waargenomen tijdens de broedperiode.

Op het ogenblik van dit schrijven - midden mei zijn de ooievaarsjongen net uit het ei gekropen en ze zullen als alles goed gaat rond half juni geringd

12 september 2006: groep foeragerende ooievaars in de potpolder van de Heidemeersen

nr. 3 - juli 2007

19

Baksteen op de maag?

Een probleem voor ons klimaat Begin november titelden de kranten “er komen 150.000 extra percelen bouwgrond”. De Vlaamse overheid gaat verschillende stappen nemen om die grond op de markt te gooien omdat de prijzen van woningen en bouwgrond de pan uit swingen.

Er is nog veel bouwgrond in Vlaanderen Volgens sommigen zit de rentevoet daar voor iets tussen, volgens anderen de jonge sector van immobiliënmakelaars. Maar daar heeft men blijkbaar geen vat op. Men wil in de eerste plaats de gemeenten bij decreet verplichten hun gronden te verkopen. Volgens de persberichten zouden er nog 59.342 ha onbebouwde grond zijn die volgens het gewestplan mogen bebouwd worden. De statistieken van de Vlaamse Regionale Indicatoren (VRIND) zijn enigszins anders.

Daar spreekt men van ca. 54.580 ha onbebouwde grond, waarvan een deel “in theorie” niet in aanmerking zou komen voor bebouwing, bv. wegens gelegen overstromingsgebied. Maar we stellen ons vragen bij die theorie omdat we merken dat in onze regio bebouwing in overstromingsgebied nog steeds toegelaten wordt. Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen uit 1996 voorzag dat bovenop die pot van het gewestplan nog eens ca. 7000 ha extra industriegebied mocht aangeduid worden. Wat betekent dit nu voor je omgeving. Kijk even om je heen: per 100 ha bebouwde oppervlakte mag er nog 20 à 25 ha bijkomen de komende jaren.

Vlaamse leem nog verder ontgonnen De Vlaamse overheid denkt nog steeds dat om te kunnen bouwen je beton en bakstenen nodig hebt. De gewestplannen dateren van eind de jaren ’70. Op die gewestplannen werd in onze regio 124 ha ingekleurd als ontginningsgebied (zie tabel). Om te voorzien in de noden van de toekomst worden nu bijzondere delfstofplannen gemaakt per groep van grondstof: leem,

20

zand, (rivier)klei, enz. Op basis van deze plannen zullen de gewestplannen worden aangepast.

Met deze plannen moet men goed zijn voor de komende 25 jaar.

Er stellen zich echter heel wat vragen rond die behoeftenberekening omdat die gebaseerd is op een extra groei van de baksteennijverheid bovenop de maximale productie van de huidige installaties. Men rekent er ook op dat binnenkort 1 op 2 bakstenen naar het buitenland zal gaan. In Vlaanderen wil men een tandje bijsteken ondermeer omdat men in Nederland ontginningen op termijn wil afbouwen. Door de schaalvergroting in de sector blijven er slechts een klein aantal steenbakkerijen over. Dit alles zorgt ervoor dat er grote afstanden afgelegd worden tussen plaats van ontginnen, de bakkerij en de bouwplaats.

Met het ontwerpplan voor de leem in Vlaanderen worden enkele oude ontginningsgebieden in onze regio uitgebreid en komen er een aantal nieuwe bij (zie tabel). Een paar ontginningsgebieden en steenbakkerijen stonden vroeger niet op het gewestplan en worden nu geregulariseerd. We kunnen zeggen dat de oppervlakte in onze regio ongeveer verdubbeld wordt. Dit zegt natuurlijk niets over de diepte van ontginnen. De grootste oppervlakten bevinden zich in de Vlamoven (Denderleeuw), op de Kakelenberg (Schendelbeke) en te Denderwindeke (Drogentop-Varenberg) waar de verbinding tussen twee bestaande ontginningsputten gemaakt wordt.

Tijdens een onderzoek naar effecten van de ontginning van de Kakelenberg op het reservaat

nr. 3 - juli 2007

Leemontginning in onze regio: wel de lasten, niet de lusten

Moenebroek kwam men al tot de conclusie dat men een deel van het voorgestelde gebied tegen het reservaat aan zou schrappen. Het is afwachten of de plannen voor zand en rivierklei ook voor onze regio nieuwe gebieden voorzien.

Strobalen als voorbeeld van klimaatvriendelijk alternatief voor baksteen In januari verdedigde minister Kris Peeters het plan voor de leem in het Vlaams Parlement met volle overgave. Hij beweerde ook dat het plan als een milieueffectrapport (MER) kan beschouwd worden. EĂŠn van de essentiĂŤle eigenschappen van een MER is dat alle alternatieven diepgaand onderzocht worden zodat de overheid het milieuvriendelijkste alternatief kan kiezen (tenzij ze toch bepaalde redenen zou hebben om een minder milieuvriendelijk alternatief te kiezen).

In de alternatieven van het ontginningsplan

nr. 3 - juli 2007

lezen we alleen iets over gebruik van baggerslib om bakstenen mee te bakken. Tot slot wordt er in een paar zinnen geschreven dat er alternatieven op het vlak van milieuvriendelijke bouwmaterialen bestaan, maar dit wordt afgewezen wegens de gebrekkige marktappreciatie.

Een van de alternatieve bouwmaterialen waar we hier op ingaan zijn de strobalen. De oudste bekende strobalenhuizen die er nog steeds staan, werden in 1880 gezet in Nebrasaka (VSA) door kolonisten. In Europa zou het oudste strobalenhuis van 1921 zijn (Frankrijk). Toch kwam het gebruik van dit bouwmateriaal nooit echt van de grond, wellicht door de vele (onterechte) vooroordelen. Het is pas het laatste decennium dat de bouw met dit materiaal meer toepassing vindt. In BelgiĂŤ zijn er nu een 50tal dergelijke huizen gebouwd of in opbouw. Het is een

21

Lode De Beck

Strobalenwoning in Terlanen

brandveilig materiaal doordat er weinig of geen zuurstof in de geperste balen zit. Knaagdieren kan je weg houden als je goed bepleistert. Dergelijke huizen zijn beter bestand tegen aardbevingen dan de bakstenen huizen. Strobalen isoleren ettelijke malen beter dan bakstenen; het is ongeveer vergelijkbaar met rotswol. In een bakstenen huis moet je heel wat isolatiemateriaal stoppen om een zelfde niveau van isolatie te bereiken. Je hebt er dus veel meer grondstoffen voor nodig. Daarenboven zijn de materialen van een strobalenwoning met een leembepleistering zonder enige bewerking recycleerbaar, wat niet het geval is met bakstenen en diverse types van isolatiematerialen. Door de goedkope prijs van strobalen valt de kostprijs van zo’n huis lager uit.

Enig nadeel van dergelijk bouwmateriaal is de dikte van de muren.

strobaal. Dit is vooral te wijten aan het productieproces van cement. Ook bakstenen bakken kosten veel energie en CO2. Van een houtskeletstrobalenhuis in Oostenrijk berekende men dat het 10 keer minder energie en 10 keer minder grondstoffen gekost heeft dan een bakstenen huis van een zelfde volume. Of anders gezegd, als men 10 van die huizen zou opbranden zou men genoeg warmte vrij krijgen om de bakstenen te bakken voor een even groot bakstenen huis. Zo’n bakstenen huis moet je bovendien nog veel meer verwarmen of veel sterker isoleren om een zelfde comfortniveau te bereiken als in een strobalenhuis. Komt daarbij dat er heel wat schadelijke stoffen vrijkomen bij het productieproces van bakstenen. Steenbakkerijen bekleden de top qua schadelijke industrieën.

Kyotopolitiek Men berekende dat de productie van beton 50 à 60 keer meer CO2 kost dan een zelfde volume

22

In de pers verklaren de federale en de Vlaamse ministers van leefmilieu (Bruno Tobback en Kris

nr. 3 - juli 2007

In Vlaanderen is – na het overgangsjaar 2006 – sinds begin 2007 de energieprestatieregelgeving van kracht op nieuwbouw. Dit betekent dat nieuwe huizen normen op het vlak van isolatie (Kwaarde) en energierendement (E-waarde) opgelegd krijgen. Terwijl oude huizen een K-waarde hebben van 100 tot 150, moeten nieuwe huizen in Vlaanderen nu een waarde hebben van 45 K (hoe lager de K-waarde, hoe minder het warmteverlies). In een deel van Oostenrijk geldt nu al K 15 als norm voor nieuwbouw. Niet onmiddellijk kiezen voor een strengere isolatienorm lijkt ons niet echt verstandig, zeker als de technologie en kennis voorhanden is. Het is veel eenvoudiger om tijdens de bouw een woning goed te isoleren

dan later, en om bij de aanvang een goed isolerend bouwmateriaal te gebruiken.

In dit artikel halen we slechts één voorbeeld aan van een hernieuwbare grondstof die kan dienen als bouwmateriaal, nl. stro, omdat hier al menig onderzoek naar gebeurd is en omdat de kennis voorhanden is om dergelijke huizen te bouwen.

Onze overheid blijft vastklampen aan de traditionele baksteenbouw, waardoor niet hernieuwbare grondstoffen in grote hoeveelheden ontgonnen worden. We stellen ons niet alleen de vraag of er wel nog zoveel ruimteverslindend moet bijgebouwd worden, maar ook of het klimaat daar ook nog eens de dupe moet van zijn.

Lode De Beck

Milieufront Omer Wattez INFO

Peeters) en ex-premier Verhofstadt dat ze grootse plannen hebben om de klimaatsverandering aan te pakken. We gaan zeker niet ontkennen dat iedere maatregel die ze treffen bijzonder nuttig is. Toch laten ze na om één van dé problemen aan de bron aan te pakken. Deze ministers roepen in koor dat onze huizen bijzonder slecht geïsoleerd zijn maar ze blijven de bouw van bakstenen huizen stimuleren.

Kattestraat 23, 9700 Oudenaarde www.strobouw.nl www.strobouw.info www.s-house.at

Tabel: Tab el: Huidige Huidige en toekomstige toekomstige (leem)ontginning (leem)ontginning in onze regio regio Naam gebied

Oppervlakte voorzien voorzien op gewes gewes westplan tplan Uitbreiding Uitbreiding voorzien voorzien in delfstofplan (niet enkel voor voor leem) leem le em

Blankaartsveld Berlare

3,4 ha

Totaal Tot aal

125 ha

Geen leemontginning, komt misschien in ander plan aan bod (bvb. voor zand) Vlierzele (nu volgestort) 49,0 ha Geen verdere ontginning Burst 25,4 ha Activiteiten worden stilgezet Vlamoven Denderleeuw 16,7 ha 30,1 ha Dries Denderhoutem Steenbakkerij en ontginningszone die op 7,1 ha (waarvan deels regularisatie gewestplan landbouwbestemming had bestaande toestand) Diepe Straten Outer 11,1 ha 19,2 ha Ten berg Neigem 4,0 ha 1,9 ha Baandries Nederhasselt Steenbakkerij en ontginningzone die op 4,1 ha (waarvan deels regularisatie gewestplan landbouwbestemming had bestaande toestand) Denderwindeke 1 (Drogentop) 12,5 ha Denderwindeke 2 (Varenberg) 3,2 ha Denderwindeke 3 23,1 ha Kakelenberg Schendelbeke 58,2 ha

nr. 3 - juli 2007

144 ha 23

Op stap met Zwamvlok Onze paddestoelenwerkgroep Zwamvlok heeft weer een vruchtbaar seizoen achter de rug. Tegelijk zijn er een heleboel nieuwe perspectieven op boeiende excursies.

Een terugblik

Toon Gabriëls

Ondanks de weerrecords heeft ons werkjaar weer een schat aan mooie paddenstoelen opgeleverd.

Een nieuwigheid dit jaar was dat we voor de eerste maal hebben geïnventariseerd per kwartierhok (of kilometerhok), wat heel wat meer werk opleverde, maar toch een mooi beeld gaf van de variatie. Als we de lijst van de zeer zeldzame soorten bekijken, hebben we een mooie oogst bij elkaar gesprokkeld. Ledezijde, Den Dotter en het Osbroek brachten wel wat verrassingen, maar de uitschieter was Smetlede. Door zijn variatie in de plantengroei – zuiver beukenbos, een grote partij sparren met nogal wat dode exemplaren en een gemengd eiken-beukenbos – kan je er van alles verwachten. Ook onze uitstap naar D’Heye in Bredene en de duinbossen in De Haan was de moeite waard.

In Smetlede vonden we bloedende champignonparasol, bruine grauwkop, gewoon ijsvingertje, knotshoorntje, kraagmosklokje, levermostrechtertje, sparrenstinktaailing, tengere beukentaailing en witte strookzwam.

Ledezijde leverde enkele zeer zeldzame exemplaren op: donzige mycena, fijnschubbige bundelzwam, kortwortelfranjehoed, laurierkersdekselbekertje, molmbekerzwam, slanke vaalhoed en zijige inktzwam. Lyrische namen!

Osbroek en Den Dotter lieten ons genieten van fraai borstelbekertje, geelgerand elfenbankje, geelschubbige vezelkop, giftige vezelkop, groene glibberzwam, groenschubbige parasolzwam, grote houtbekerzwam, kleine boomwrat, ranzige mycena en wormvormige knotszwam.

Voor de liefhebbers; grijp je boeken en zoek ze eens op. Wie het volledige jaarverslag wil raadplegen of hebben, kan dit verkrijgen bij Herman.

Knolparasolzwam

24

nr. 3 - juli 2007

Dinsdag-inventarisaties in 2007 telkens om 14 uur op plaatsen aangeduid door A, B of C.

Te inv inventariser entariseren entariser en gebieden A Smetlede, Oud-Smetlede, Zandputten en Puttekouter: grondgebied Lede.

Vertrek Kerk Smetlede.

B Honegem-Solegem-St. Apollonia: grondgebied Aalst, Erpe-Mere, Lede.

Vertrek Ter Vaerent, Keiberg te Lede.

C Kluisbos-Somergembos: grondgebied Aalst.

Vertrek einde Schietbaan te Aalst (zijstraat Brusselse steenweg).

Vilda - Yves Adams

4 september 18 september 2 oktober 16 oktober 30 oktober 13 november 27 november

Š

A: B: C: A: B: C: A:

Grote parasolzwam

Weekend-Inventarisaties in 2007 Naast dinsdagen hebben we weer enkele zondagen voorzien om andere liefhebbers ook de kans te geven om van het mooie zwammenrijk te genieten. Op zondag 14 en 28 oktober 2007 bezoeken we het Osbroek. Samenkomst aan de Frans Blanc-

kaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst, telkens om 10 uur.

Afdeling Ninove nodigt ons bovendien uit op de zaterdagen 18 augustus, 15 september en 20 oktober 2007. Locatie en tijdstip zullen te vinden zijn op www.natuurpunt.be/ninove.

Projectieavond Tijdens de voorbije Algemene vergadering van de afdelingen Aalst en omgeving werd een zeer gesmaakte presentatie getoond over 4 jaar werking.

Op 28 september om 19.30 uur volgt opnieuw een projectieavond over Zwammen. De gegevens vind je in de kalender.

Toon GabriĂŤls

INFO

Werkgroep Zwamvlok

1

Herman Derder 053 80 01 10 - 0495 32 42 61 herman.derder@tele2allin.be

Blauwe kaaszwam

nr. 3 - juli 2007

25

VOC nu ook in Geraardsbergen Sedert “Dieren in nesten” op TV verscheen, zijn gelukkig veel mensen tot het besef gekomen dat wilde vogels of dieren soms in een schrijnende toestand kunnen aangetroffen worden en dat wij de plicht hebben ze te verzorgen. Al lang voor er van het TV-programma sprake was, bestond het VOC (vogelopvangcentrum) van Lierde.

Door het overlijden van de drijvende kracht ervan leek het even of het einde van deze dierenkliniek gekomen was. Maar al vrij snel kwamen enkele vroegere medewerkers van het centrum, Filip en Nancy, in actie. Momenteel is er door het Agentschap voor Bos en Groen een vergunning voor drie jaar afgeleverd voor een vestiging in Lierde alsook voor een in Geraardsbergen.

Filip: Meer specifiek betekent dit dat gewonde dieren in een eerste fase zullen opgevangen worden in het verzorgings- of postoperatief centrum bij ons thuis in Geraardsbergen. Hier krijgen zij een intensieve opvolging en verzorging na een eventuele zware (operatieve) ingreep. Sommige vogels of dieren hebben tot driemaal per dag verzorging nodig en daarom is het beter dat mijn vrouw en ik niet te ver uit de buurt zijn. De revalidatiefase of verdere genezing zal in Lierde plaatsvinden, want hier staan ook de buitenkooien.

Foto VOC

Twee vestigingen. Kan je dit even toelichten?

Bosuilkuiken

gende behandeling vind je een telefoonnummer op deze bus. Indien het niet anders kan, halen wij of een medewerker het dier wel op. Maar vergeet niet dat dit ophalen dagelijks veel tijd in beslag neemt, die we beter kunnen besteden aan de verzorging.

Daarom hebben we graag dat je toch tracht tot hier te komen met het slachtoffer.

Wat moet ik verstaan onder “VOC”?

Filip: Een meer officiële naam voor VOC is eigenlijk Vlaams Opvangcentrum voor vogels en wilde dieren. Dit impliceert dat gedomesticeerde dieren hier niet ondergebracht worden. Een gans of een kanarie kan nog wel, maar voor honden en katten zijn er andere, meer geschikte asielen. Vind je dus een gewond of verweesd dier op straat of in de tuin, dan kan je het altijd bij ons brengen.

En als jullie niet thuis zijn?

Nancy: Zelfs als we niet thuis zijn, is er opvangmogelijkheid. Voor de deur staat een “vogelbus” waarin je het dier kan deponeren, zodat het even later toch de nodige verzorging krijgt. Voor drin-

26

Wat doe je het best als je een hulpbehoevende vogel vindt?

Filip: Een eenzaam vogeljong, dat je in de struiken vindt, is daarom niet altijd een wees; wacht misschien gewoon zijn volgende voederbeurt af.

Blijf er dus af. Je kan wel rond de vogel een gaas zetten om eventuele katten op afstand te houden.

Vind je toch een gewonde vogel, plaats hem dan in een aangepaste doos, en doe ze dicht. In het donker kan de vogel tot rust komen. Geef hem zeker geen eten of drinken en haal er niet de hele buurt bij. De stress zal de vogel geen goed doen, integendeel. Is de vogel te groot of ziet hij er gevaarlijk uit, gooi er dan een doek over zodat hij

nr. 3 - juli 2007

je niet meer ziet en tot rust kan komen. Ondertussen kan je het VOC bellen.

Steun het VOC Verzorging, medicatie, heelkundige ingrepen, transport, voedsel, uitrusting enz. kosten inderdaad veel geld. Daarom is het VOC aangewezen op financiële steun van sympathisanten. Deze broodnodige steun kan je geven door lid te worden en 5 euro (of meer) over te maken op 001-4121172-09.

Je krijgt dan het viermaandelijks tijdschrift waarin je het doen en laten van het VOC kan volgen. Ook een handje toesteken in het VOC kan.

Willem Boonen

Foto VOC

INFO

V.O.C.Geraardsbergen-Lierde

Hoge Buizemont 211, 9500 Geraardsbergen 0475 25 40 75 of 0478 88 47 74 V.O.C.Geraardsbergen-Lierde@telenet.be

Sperwer

Reigerkolonie in Mesen gaat achteruit

Wat de openstelling van een interessant gebied, zonder enige vorm van controle, kan teweegbrengen. Zoals in een vorig artikel gemeld, worden door onbevoegden ‘beheerswerken’ uitgevoerd. Stukken begroeiing worden weggekapt.

Niemand ziet wat of weet wat. Natuurlijk zijn er tijdens recente stormen enkele bomen omgewaaid, waar zich een groot aantal nesten in bevonden. De beheerswerken, die vroeger werden afgesproken met Natuurpunt, worden niet uitgevoerd. Er wordt in het park nog steeds rondgereden met fietsen

nr. 3 - juli 2007

en brommers. Hondenliefhebbers laten hun lieverdjes vrij rondlopen in het park. Afsluitingen worden afgebroken, maar niet hersteld. Borden worden uitgerukt, maar niet teruggeplaatst, en van het beloofde infobord aan de ingang is nog steeds niets te bespeuren. Wat jammer dat het bestuur de verkregen subsidies om het park beter toegankelijk te maken en te verzorgen, zo maar aan zijn neus laat voorbijgaan.

Afdeling Lede-Houtem INFO

Bij een laatste telling van de bewoonde nesten op 22 maart in het park van Mesen te Lede, vonden we maar 12 bewoonde nesten. Twee jaar geleden telden we er nog 41, en vorig jaar 25.

Herman Derder

053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be

27

Recent hebben de Vlinderwerkgroep, Natuurpunt en het INBO de aanzet gegeven voor een nieuw atlasproject over de verspreiding van de Vlaamse dagvlinders. Bedoeling is om drie jaar lang gegevens te verzamelen en de atlas in 2010 af te ronden. Vrijwilligersgegevens vormen nog steeds de belangrijkste bron van informatie voor verspreidingsonderzoek van soorten. Gegevens die dan weer nodig zijn om de soorten in kwestie efficiënt te kunnen beschermen.

Daarom willen we met de WID de natuurpuntleden, zowel geoefende inventariseerders als het gewone lid, oproepen om actief deel te nemen aan dit project.

1. Losse waarnemingen doorgeven van alle soorten in alle atlashokken.

2. Aantallen schatten in steekproefhokken waarin bepaalde kilometerhokken geteld worden.

3. Detailinventarisaties uitvoeren van Rode-Lijstsoorten.

4. Een vlinderroute (vaste wandelroute) uitstippelen waar wekelijks wordt geteld.

Zeker voor het luik met steekproefhokken zou het interessant zijn om binnen de afdelingen mensen te motiveren om een telhok te adopteren. Ook voor de rodelijstsoorten en de vlinderroutes kan het nuttig zijn om afspraken te maken met de tellers van andere afdelingen in de regio.

Kaarten en een handleiding voor het project zijn te vinden op de nieuwe website www.vlinderwerkgroep.be.

Voor de Denderregio zijn de volgende hokken nog niet geadopteerd: Wetteren, Berlare, SintLievens-Houtem, Aalst-centrum, Heldergem, Liedekerke. Dus wie zich geroepen voelt om een hok te adopteren, laat iets weten. Je hoeft dit niet alleen te doen: je kan misschien beter met enkele mensen samen op stap gaan, dat is veel leuker.

28

Citroenvlinder

Ik ben niet geoefend. Wat kan ik doen?

Deelnemen aan de maandelijkse tuinvlindertellingen is simpel. Kijk regelmatig eens naar de vlinders in je tuin. Als je een vlinder opmerkt, zoek je op welke soort het is. Noteer elke maand het grootste aantal exemplaren dat je samen hebt waargenomen. Vermeld volgende gegevens als je de waarnemingen doorstuurt: 1. Naam van de waarnemer.

2. Datum van de waarneming.

3. Soortnaam van de vlinder.

4. Precieze locatie van de waarneming.

5. Aantal waargenomen vlinders.

6. Eventueel aantal mannetjes en/of vrouwtjes.

Zo ben je ineens een actieve waarnemer. Tegelijk ontdek je meer van de rijkdom van je eigen tuin! Alle gegevens worden gecentraliseerd op volgende adressen. Aalst, Lede-Houtem en Erpe-Mere: Herman Derder; Ninove: Joost Mertens; Geraardsbergen: Carlos D’ Haeseleer.

Herman Derder

Werkgroep WID INFO

Ik heb al wat vlinder-ervaring.

Wat kan ik doen?

Koen Steenhoudt

Nieuw atlasproject voor de Vlaamse dagvlinders

Carlos D’ Haeseleer 054 41 87 09 fa500204@skynet.be

nr. 3 - juli 2007

Beestentoren Een beestentoren? Een toren bestaande uit allerlei opgestapelde materialen die nestgelegenheid moeten vormen voor verschillende soorten dieren zoals egels, vogeltjes, solitair levende insecten en met wat geluk zelfs vleermuizen? De scouts en chiro van Hekelgem keken eerst wat raar op van mijn vraag of ze bereid waren om iets “diergelijks” uit te proberen, maar ze zagen het onmiddellijk zitten.

nr. 3 - juli 2007

tuin van de pastorij van Hekelgem te zetten. Ze zagen het groots, de chiro: de constructie rees omhoog door gebruik te maken van een oude salontafel, houten steunpalen enz. Een namiddag plezier en enige speculatie over welke dieren daar later zouden willen komen wonen, leverde finaal toch twee beestentorens op. De beestentoren van de chiro heeft iets weg van een recyclagemonument, met wat brocante versiering uit de pastorij incluis; de scoutsleiding daarentegen waakte over het gebruik van natuurlijke materialen en bekleedde het uitstekende deel van de paal met een ineengevlochten rieten mat. Het resultaat hiervan kon de Natuurpunt-jury wel bekoren.

Een ding is echter zeker: metselwesp en hommelhome behoren nu definitief tot de woordenschat van de scouts en chiro van Hekelgem.

Afdeling Affligem-Liedekerke

Wim Van Grieken

053-77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be

Wim Van Grieken

INFO

De klus zou geklaard worden op een zondagse activiteit, op 25 maart jl. – een zonnige namiddag – als een wedstrijdje beestentoren-bouwen. Natuurpunt Affligem-Liedekerke plaatste vooraf de centrale palen waarrond het nestmateriaal kon worden gebouwd en zorgde voor een deel van het bouwmateriaal (waaronder nokpannen, riet, vliertakken, terracottategels, wat sedumplantjes). Aan de scouts en chiro, telkens de oudste tak, om – enthousiast en geïnspireerd op een Nederlandse handleiding en enkele foto’s – de beestentorens op te trekken om ter best.

Er samen ‘in’ vliegen met zo’n tiental jongelui om op een paar uur tijd te proberen een pracht van een beestentoren te bouwen, is een heuse opdracht, zeker als vlier in hun ogen even goed een beest kan zijn en de opening voor een egelbak kan dienen om een goed uit de kluiten gewassen vos door te laten...

Jeugdbewegingen en natuur, het lijkt een voor de hand liggende combinatie. Toch is dit minder evident. Uiteraard is avontuur in de natuur en kamperen in bos en hei en strand een vaste waarde in scouting, maar echte natuurbeleving met enige kennis van wat er groeit en bloeit, komt eigenlijk weinig aan bod. Reden te meer om vanuit Natuurpunt aandacht te hebben voor de jeugdbewegingen en ze ertoe aan te zetten om op een plezante manier met andere ogen te leren kijken naar de flora en fauna die ze toch regelmatig opzoeken.

Stap voor stap kregen de beestentorens die zondagnamiddag vorm. De scouts ontdekten leem als bouw- en vastplakmateriaal – en nadien als nieuwe kreet – en bouwden zo een toren in hun eigen stuk bos achter de scoutslokalen, temidden van de voorjaarsbloeiers, zoals slanke sleutelbloem en bosanemoon. De chiro kreeg de toelating om de beestentoren in de door een gracht omringde

29

Salamandra salamandra Een niet alledaagse ontmoeting in Lede Een hagemander of saladis? Euh salamander of hagedis? Een salamander! Maar welke salamander? Dat is de vraag!

30

klemt hij haar tussen zijn poten en draagt hij haar van her naar der. De knijp- en wrijfbewegingen monden uit in een bevruchting. Het mannetje zet een spermafoor af en draait het vrouwtje daar met haar cloaca over, zodat ze het sperma opneemt. De larven worden afgezet van half oktober tot maartapril in langzaam stromend tot stilstaand water.

Vuursalamanders zijn zeer honkvast. Vandaar dat men ze lange tijd in hun zelfde biotoop kan terugvinden. Als prooi zoeken ze bewegende ongewervelden, zoals slakken, duizendpoten, spinnen en wormen. Zelfs vliegende prooien worden gevangen.

Onze vindplaats is momenteel de meest noordelijke in België. Sommige meer noordelijke waarnemingen in Antwerpen en omgeving zouden wijzen op uitgezette dieren.

Afdeling Lede-Houtem

Herman Derder

053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be

Rudy Claeys

INFO

Het gaat hier namelijk over de vuursalamander.

Tijdens onze eerste uitstap met de paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok op 27 maart hadden we het genoegen dit wonderlijke en zeldzame heerschap in al zijn glorie te kunnen aanschouwen. In de jaren zeventig tot negentig werden vrij regelmatig waarnemingen gedaan. Nadien bleef het even stil, of werden waarnemingen niet doorgegeven. Daar Zwamvlok houdt van openheid, willen wij de onze toch meedelen. Op het grondgebied Lede (D3-45) werd ons exemplaar per toeval ontdekt door Toon, die even een loshangend stuk bast controleerde op zwammen. De vuursalamander lag er rustig onder te slapen en nadat enkele foto’s werden gemaakt, werd hij mooi weer toegedekt.

De vuursalamander is een glanzend geelzwart dier (misschien een echt Vlaams beest) van ongeveer 20 cm lang. De grondkleur is zwart, met daarop in meerdere of mindere mate gele vlekken. De staart is bolrond. Opvallend zijn de grote, vaak gele klieren achter de ogen, die een giftig vocht kunnen afscheiden. Vrouwtjes hebben een relatief langere staart, een kortere en bredere kop en kortere vingers en tenen. Hij heeft een voorkeur voor oude beuken- en eiken-haagbeukbossen, waarin bronnen en beekjes voorkomen. Iets waaraan onze vindplaats ten overvloede voldoet.

Het wijfje legt geen eieren, maar zet de in het moederlichaam uitgekomen en reeds goed ontwikkelde larven rechtstreeks in het water af. Wat eraan voorafgaat, is alles behalve een fijn voorspel. Het mannetje is geen gentleman. De paring heeft al plaatsgehad in de nazomer.

Voor onze streken is dat augustus-september. ’s Nachts gaat het mannetje op zoek naar vrouwtjes. Vindt hij er een, dan

nr. 3 - juli 2007

Natuurpun is een open en ongeNatuurpunt bonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maatschappelijke visie. Onze activiteiten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.

Tel.: 015 29 72 20 www.natuurpunt.be

AFDELINGEN Aalst

Daan Stemgée - 053 41 35 37 daan.stemgee@telenet.be

Affligem - Liedekerke Kern Affligem

Wim Van Grieken - 053-77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be

RESERVATEN EN NATUURPROJECTEN

Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ leeu w / Okegem - 6646

Giften Reservatenfonds: rekeningnummer: 293-0212075-88 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer.

Giften vanaf € 30 zijn fiscaal aftrekbaar.

Padde- en Porre PaddePorrebeekvallei beekvallei te Dendermonde - 6652

Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38

johnny.cornelis@agr.kuleuven.ac.be

Brede Schoren choren en Konkelschor te Berlare 6616

Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Kern Liedekerke

Dendervallei te Ninove 6099

Denderleeuw

Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com 0496 93 53 77

Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be

Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be

Dirk Van den Bossche 052 42 49 60

Palitse beek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Phenixberg te Okegem - 6618 Wouter Mertens 054 32 51 71 wouter.mertens@lin.vlaanderen.be

Park van Mesen te Lede

Dendermonding

Den Dotter Dotter /Blauwbos / Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere 6149

Herman Derder 053 80 01 10 herman.derder@pi.be

Erpe-Mere

Everbeekse bossen - 6210

Raspaillebos te Grimminge 164

Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Boven-Dender

Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 k.steenhoudt@belgacom.net

Groot-Haaltert

Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net

Walter Loy - 053 83 89 64 walter.loy@scarlet.be

Conservator Koen Van Den Berge 055 42 83 90

't Groot Schoor te Grembergen 6603 Tarcy Verstraeten 052 21 11 11

Heidemeersen te Berlare 6644

Lede-Houtem

Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Ninove

Hogedonk te Gijzegem/ gem / Herdersem / Mespelare - 6243

Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be Wouter Mertens - 054 32 51 71 wouter.mertens1@telenet.be

Brian Roelandt Brian.Roelandt@telenet.be 052 22 57 71

WERKGROEPEN

Honegem te Erpe-Mer Erpe-Mere/ e/ Aalstt /Lede Aals / Lede - 6123

Werkgroep Invertebraten

Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255

Vogelwerkgroep Cinerea

Wouter Faveyts 054 33 91 06 wouter.faveyts@telenet.be

Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50 wim.dhaeseleer@hongem.be www.honegem.be

Keelman te Denderhoutem 6178

Peter Tolleneer - 053 84 00 27 allium@belgacom.net

Guido Van Rossen 054 32 23 01 guido.van.rossen@telenet.be

Zoogdierenwerkgroep Denderstreek

Kravaalbos te Meldert 6071

Paddestoelenwerkgroep Zwamvlok

Ledezijde 6657

Plantenwerkgroep Allium

www.natuurpunt.be/elio joachimdm@yahoo.com

Frans Roggeman fransroggeman@msn.com

Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@scarlet.be

Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@scarlet.be

Werkgroep amfibieën & reptielen Ward

Moenebroek te Geraardsbergen/ berge n /Lierde Lierde - 6620

Koen De Maere greatskua2002@hotmail.com 0485 68 89 82

nr. 3 - juli 2007

Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@natuurpunt.be

Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@belgacom.net

Rietbeemd te Moerbeke beke / Vianee /Lessines Vian / Lessines - 6058 Godfried Merlevede 068 33 51 06 g.merlevede@tiscali.be

Sint-Onolfspolder te Appel Appels/ s/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx 052 21 03 81

Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Wachtbekken 6 in Sint-Gilli Sint-Gillis/ s /Dendermonde Dendermonde Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

Walputbeek /Dendermeersen Walputbeek/ Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be

Wellemeersen te Denderleeuw/ Denderleeuw Erembodegem - 6612 Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be

Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/ Osbroe k / Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer 053 84 00 27 wbpo.aalst@belgacom.net

Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en vier studiewerkgroepen in de Denderstreek. Deze afdelingen en werkgroepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwerken. Je kan voor meer inlichtingen steeds terecht bij de contactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie. Deadline volgende Dendriet: 8 juli 2007.

Dendriet ontvangen: ontvange Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreekafdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van € 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, middenkatern afdeling...”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

REDACTIERAAD Koen Steenhoudt - verzending en redactiesecretaris Wouter Mertens, Daan Stemgée redactiekern Stijn De Ryck - publicatiecontroller Marc Symoens - corrector Willy Beeckman, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Herman Derder, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken, Wilfried Veldeman Werkten ook mee aan dit n nr: Willem Boonen, Rudy Claeys, Lode De Beck, Luc De Smet, Dirk De Mesel, Herman Derder, Peter D’ Hondt, Joris Everaert, Toon Gabriëls, Daan Stemgée, KBIN, Koen Steenhoudt, Wim Van Grieken, Vilda- Yves Adams, Misjel Decleer, VOC, Wikipedia

DRUK

Drukkerij Druk in de Weer, Gent Papier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapier Inkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen

31

Prettige vakantie !

INHOUD 2

300 wandelaars!

3

De Grote Buizemont

8

Natuuronderwijzer met penseel

12

Jakobskruid: feiten en fabels

15

Denderkalender

18

Ooievaars broeden in regio!

20

Baksteen op de maag

24

Op stap met Zwamvlok

26

VOC nu ook in Geraardsbergen

27

Reigerkolonie bedreigd!

28

Vlinderatlas

29

Beestentoren

30

Vuursalamander te Lede

Deze titel verwijst naar: A het Griekse dendron, wat boom betekent, A een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten, A de vertakte uitlopers van hersenzenuwcellen: een communicatiekanaal dus, A het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, A tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...

Redactieadres: Dendriet, Pamelstraat 119, 9400 Ninove E-mail: dendriet@telenet.be Website: www.natuurpunt.be/denderstreek Verantwoordelijke uitgever: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Rekeningnummer: 393-0491337-24, Dendriet, Heldergemstraat 161 9450 Heldergem

Foto’s voorpagina: Daan Stemgée, Jean Van Holen, Vilda - Yves Adams

SCHENK EEN LIDMAATSCHAP !

Gezinslidmaatschap: € 20 op rekening 230-0044233-21 Je ontvangt natuur.blad en Dendriet Voor € 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels) Voor € 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet (vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)