BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X
BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327
jaargang 7
nummer 3 - 2008 Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.
driemaandelijks tijdschrift
Landschap Cotthem Moeraspareltje gevonden Kerkzolders ingericht Ooievaars geland
juli - augustus - september
De juiste hond in het kegelspel Afscheid van een monument
Herman De Kegel, bezielend voorzitter van afdeling Ninove (1986-2000) is niet meer. De redactieraad vond het passend om hem als natuur.mens in de kijker te plaatsen. We doen dit aan de hand van één dossier: namelijk dat van de Denderzuivering. Op de wisselkant van de jaren 80 naar 90 speelde Herman op het juiste moment op de juiste plaats een belangrijke rol van katalysator in het bewustmakingsproces rond de Dendervervuiling. En de Denderstreek was hierin voor-
trekker voor heel Vlaanderen. We vonden voldoende documenten terug om de bijdrage alsnog in een betrokken interviewstijl te schrijven. Betrokkenheid was voor Herman immers een kernwoord.
Hoe was de toestand van de Dender bij de start van Wielewaal Ninove-Geraardsbergen? Herman: Laten we een objectieve bron citeren. In het zomernummer 86 van TestAankoop werd de kwaliteit van de Belgische rivieren in kaart gebracht. In de zomerperiode is het debiet van de Dender zo klein en de geloosde smeerlapperij zo groot, dat de hele Dender nagenoeg dood was. We hadden daarmee de onprettige eer de spits af te bijten in heel Vlaanderen.
Archief Natuurpunt Ninove
Was het wel aan de Wielewaal om te reageren?
Herman De Kegel
2
Herman: We wilden voor eens en voor altijd komaf maken met het misverstand dat de Wielewaal uitsluitend een vogelvereniging was. Een van onze basislijnen vanaf 1985 was dat de mens weer moet leren dat de natuur ook haar rechten heeft. Dat wij wortelen in die natuur en dat we, als we haar zo blijven beschadigen, onszelf beschadigen. Zoals een indianenopperhoofd het op TV zei: het hart van een mens wordt hard als het zich afkeert van de natuur. Als een mens geen respect heeft voor de levende natuur, heeft hij ook geen respect meer voor de mens. De honger van de mens zal de aarde kaal vreten en een woestijn achterlaten.
nr. 3 - juli 2008
Archief Natuurpunt Ninove
Herman op de barricaden voor een leefbare Dender
Jullie waren de eerste actievoerders? Herman: Nee. Reeds in 78 en begin de jaren 80 organiseerden de BJN (nu JNM), de legendarische Ninoofse alternatieve stadskrant het Klokzjiel, het Denderactiecomité (DAK) en de werkgroepen leefmilieu Ninove en Geraardsbergen ludieke boottochten, petities samen met de Waalse spitsbroeders, sandwichbordenacties op de markt enz. Het waren vooral de activisten die te horen waren.
Waarin maakte de Wielewaal dan het verschil? Herman: In november 86 organiseerden we een invloedrijke protestwandeling met 150 deelnemers. Indrukwekkend was de petitie die door zowat 70 Ninoofse verenigingen, waaronder alle grote verenigingen en heel wat visclubs, werd ondertekend. Ook alle
nr. 3 - juli 2008
toenmalige Ninoofse politieke partijen werden met hun neus in de harde – stinkende – werkelijkheid geduwd en ondertekenden mee. Iedereen was het eens: we konden de steeds weerkerende moord op onze rivier niet langer lijdzaam aanzien. Ook al leek het nog vechten tegen windmolens, uit het protest groeide een bewustwording die niet kon genegeerd worden.
Het hoofdaccent van de afdelingswerking lag dus in Ninove? Herman: Maar dat duurde niet lang. In de stevige kern van Ninove met appendix Geraardsbergen groeide al snel een stille revolutie. Onder impuls van Godfried Merlevede en Walter Vandermeulen en onze reeds van in het prille begin actieve secretaris en lolbroek Luk Vandertrappen, werd onze afdeling een mooie Siamese tweeling. Eind 87 was Geraards-
bergen niet meer het zwakke broertje. Twee jaar later al, in 89, ging afdeling Geraardsbergen op eigen vleugels.
Maar de Dender bleef een rode… euh blauwe draad doorheen de werking? Herman: In datzelfde jaar deden we een oproep om een milieuwerkgroep op te richten ter vervanging van het ter ziele gegaan Leefmilieu Ninove. We kregen er echter nul op het rekest en besloten dus maar zelf het voortouw te nemen. Onze afdeling riep 1990 uit tot Denderjaar. Met resultaat. We sprongen op de boot van het op stapel staande comité “SOS Dender”, namen actief deel aan Denderdebatten, gingen op stickerverkoop, visten petflessen uit de Dender, organiseerden een Ninoofse Dendertentoonstelling, publiceerden een diepgravend Denderthemanummer van ons lokale tijdschrift
3
kelingsplan, en zetten samen met Wielewaal Geraardsbergen, vzw De Mark en Leefmilieu Geraardsbergen een charter op voor een landschapspark over de drie gemeenten heen. Een idee dat overigens gerecycleerd werd door het latere stiltegebied Dender en Mark. We verzetten ons met hand en tand tegen de absurde doortrekking van de N45. Driemaandelijkse contacten met de bevoegde schepen Beeckmans werden opgestart; die mondden dan wat later uit in de oprichting van een milieuraad. Ik werd de eerste voorzitter tot 2001. Naar aanleiding van onze jongerenstage zomer 91 deden we een oproep tot oprichting van een Wielewaal-jnm afdeling. Deze JNM-afdeling is nu een van de succesrijkste.
Joachim De Maeseneer
Het Denderverhaal werd toch ook een succes.
Venebroeken Vlierefluiter, gingen op studiebezoek naar Wallonië, organiseerden Denderbruggen betogingen…
En de politiek volgde? Herman: Een eerste werkconferentie van de burgemeesters van de Denderstreek greep in datzelfde 1990 nog plaats. Voor het eerst bereikt de erge vervuilingsgraad een status-quo en de ecologische tijdbom van het met zware metalen vervuild slib tussen Wallonië en Geraardsbergen kwam eindelijk onder de aandacht. Eind van dat jaar richtten we samen met Het Uilenkot, Leefmilieu Geraardsber-
4
gen en Raldes opnieuw het Denderactiecomité op, uit onvrede met het financieel ondoorzichtige beleid van SOS Dender en om inhoudelijk zwaarder te wegen op de besluitvorming.
Andere dossiers werden dan zeker stiefmoederlijk behandeld? Herman: Integendeel! We gingen in het verweer tegen het rooien van het Geitenbos, werkten aan de omvorming van de Venebroeken van recreatie- naar natuurgebied, stuurden het BPA Bruggenmeers te Okegem in de goede richting, werkten aan een natuurontwik-
Inderdaad, maar geen onverdeeld succes. Na 50 jaar schadelijk-zorgeloze vervuiling ging het langzaam de goede kant uit. De Dender werd in 92 door de Vlaamse Raad aangeduid als prioritair te zuiveren rivier. Minister van Leefmilieu De Batselier zorgde voor het keerpunt. Tegelijkertijd zien we dat ons protest zich verlegde. Onze vraag naar kleinschalige projecten werd daarbij bijna volledig genegeerd. Grootschalige Aquafin projecten werden de regel. In 93 werd er in de pers en in de politieke fora hevig gedebatteerd over de kwaliteitsdoelstelling van het Denderwater. Viswaterkwaliteit bleek dan het eerbare compromis.
Dat alles werd opgevolgd met een kleine bestuursploeg die was achtergebleven na de opsplitsing met Geraardsbergen. Herman: En meer dan dat. Het aantal andere dossiers – o.a. het geweerde dossier over de berging van
nr. 3 - juli 2008
Joachim De Maeseneer
Dender
Een leefbare Dender, anno 2008
Welke sector leverde de eerste inspanningen tot zuivering van het Denderwater? Herman: De industrie lag als eerste in de vuurlinie. Het was dan ook logisch dat zij eerst over de brug kwam. Een aantal P-bedrijven werd aangeduid. Deze waren prioritair te saneren. Stapsgewijs kwam ook de zuivering van het huishoudelijk afvalwater in een stroomversnelling. De landbouwsector is zich het langst blijven verweren tegen het leveren van een bijdrage. Na 15 jaar lang verweer en evenveel mestactieplan (MAP)-versies wordt
nr. 3 - juli 2008
Vlaanderen door Europa nu toch gedwongen om heel zijn grondgebied als kwetsbaar aan te duiden. Jammer van zoveel anti-energie.
Wat zijn de uitdagingen voor de toekomst in dit dossier? Herman: We zien de laatste jaren dat het kwaliteitsniveau van het water amper nog verbetert. Ondanks de grote financiële inspanningen. Er dient dringend werk gemaakt van de afkoppeling van regenwater uit de riolen, meer kleinschalige waterzuiveringen en IBA’s (individuele behandelingsinstallaties van afvalwater). Daarnaast dient de Dender weer meer natuurlijke ruimte te krijgen binnen de Dendervallei.
Is de boodschap waarmee je aan je 15-jarig Wielewaalengagement begon nog wel actueel? Herman: Meer dan ooit. Ik verzet me nog steeds tegen de allesoverheersende idee dat de natuur er is om overheerst te worden, om overmeesterd te worden. Door een harmoniemodel mens-natuur-milieu. In tijden waar opwarming van de aarde eindelijk centraal staat (nvdr Herman sprak er al 20 jaar geleden over!) is deze oproep brandend actueel. Maar verlies bij dit alles niet de goede moed. Een Vlierefluiter-aanpak doet wonderen! Wouter Mertens
Afdeling Ninove INFO
laagradioactief afval – en inspraakinitiatieven steeg in die periode ook spectaculair. En ondertussen devalueerde en verschraalde de natuur zienderogen. Gelukkig werd eind 93 onze bestuursploeg vanuit onze cursus natuurgids versterkt met Ria De Dyn, Kris De Wit, Stefan Kestens en Stijn De Rijck. Een samenwerking die op vele gebieden vruchten zal afwerpen (sic).
Een passend in memoriam over Herman De Kegel kan je lezen op de website van Natuurpunt Ninove: www.natuurpunt.be/ninove
5
Landschap in en rond Cotthem Cotthem is een pittoresk gehucht, gelegen in het landelijk gebied tussen SintLievens-Houtem en Oombergen (Zottegem). Het bestaat uit een twintigtal huizen, waaronder enkele nog uit de 18de eeuw stammen. Cotthem wordt aangeprezen als de poort tot de Vlaamse Ardennen vanwege zijn groen karakter. Daarnaast zijn er een aantal restaurants en tavernes die in het weekend druk door dagjesmensen worden bezocht. Maar er is veel meer‌ Het landschap in en rond Cotthem bestaat uit grote en kleine bosgebieden, afgewisseld met open akkergebieden en meer gesloten gebieden met weilanden, omsloten door knotwilgen. De meanderende Cotthembeek vormt de levende ader in dit landschap.
Geologie
Erwin Declercq
De geologische opbouw van dit gebied bestaat uit kleiige en zandige zee-afzettingen uit het Tertiair (van 65 tot 2,5 miljoen jaar geleden). Bij een rustige zee werden kleien afgezet en zanden bij een iets woeliger zee. Bij hevige erosie door bijvoorbeeld sterke stromingen of golfslag op een strand werden keien afgezet. Wanneer het zand veel kalkrijk schelpmate-
riaal bevatte, werden delen ervan in de loop der tijd omgezet in zandsteenlagen. De kalk fungeerde als cement en vormde zo de Balegemse zandsteen, die als bouwmateriaal gebruikt werd. Tijdens de ijstijden (2,5 miljoen tot 10.000 jaar geleden) werd het Tertiaire materiaal met een vruchtbare leemlaag afgedekt. In deze periode veranderde de nu rustig kabbelende Cotthembeek bij momenten in een woeste, snelstromende rivier die een diepe vallei in het landschap insneed. Hierdoor kwamen de onderliggende Tertiaire lagen hier en daar op de hellingen aan de oppervlakte. De steile hellingen van de vallei van de Cotthembeek zijn vandaag nog altijd bepalend voor het landschap in dit gebied. De veranderingen in
6
nr. 3 - juli 2008
Erwin Declercq
 Cotthembeek de ondergrond worden verraden door bronniveaus, kwelzones, het plots voorkomen van holle wegen en het aan de oppervlakte komen van keien.
Bodemgebruik Het geologisch verhaal heeft de menselijke ingebruikname van het landschap sinds de Middeleeuwen sterk bepaald. In de laaggelegen natte en kleiige zone langs de Cotthembeek vinden we drassige meersen, die wanneer de Cotthembeek na hevige regenval buiten zijn oevers treedt, nog gedeeltelijk overstromen. Sommige meersen worden als weiland gebruikt, andere gedeelten werden bebost. Deze natte en extensief gebruikte gronden herbergen een specifieke fauna en flora. In de hoger gelegen gebieden bleef de leemlaag stand houden. Deze vruchtbare bodems werden in de Middeleeuwen gebruikt als grote open akkers, de zogenaamde kouters. Bovenop de hoogste kouter loopt een oude heirweg die Oudenaarde via Asse met Tongeren verbond. Wellington zou met zijn leger via deze weg naar Waterloo getrokken zijn om er Napoleon te verslaan. De hellingen van de vallei van de Cotthembeek, gekenmerkt door een sterk wisselende onder-
nr. 3 - juli 2008
7
Erwin Declercq
 Holle weg met houtkant
grond, waren moeilijk in gebruik te nemen en werden bebost (of bebost gelaten). Oud kaartmateriaal zoals de Ferrariskaart uit 1771 toont aan dat dit gebied tijdens de laatste eeuwen weinig grote veranderingen ondergaan heeft. Het huidig bosareaal stemt trouwens nog vrij goed overeen met de beboste oppervlakte weergegeven op die Ferrariskaart. Het bosbestand is sterk gevarieerd. Naast prachtige percelen met hoogstammige eik, beuk en kastanje zijn er ook verschillende populieraanplantingen. Her en der vinden we eeuwenoude hakhoutstoven van es, hazelaar, esdoorn of zwarte els. Op de hellingen kunnen ook heel wat bronnen waargenomen worden.
Kleinschaligheid troef De vele kleine landschapselementen die in het landbouwgebied voorkomen hebben niet alleen een esthetische, maar ook een belangrijke ecolo-
8
gische waarde. Zo creĂŤren de knotwilgenrijen aan de randen van de akkers nestruimte voor onder andere de steenuil. Ze vormen ook een belangrijke verbindingsstructuur voor dieren die van het ene beboste perceel naar het andere wensen te trekken. Verder bieden ook de nog voorkomende houtkanten bescherming aan tal van planten en diersoorten. Waar de houtkanten verdwenen zijn, kan op sommige plaatsen nog een duidelijk talud in het landschap waargenomen worden, een zogenaamde graft. De holle wegen die soms meters diep in het landschap ingesneden zijn, wijzen erop dat sommige veldwegen reeds zeer lang in gebruik zijn. Naast hun historische waarde bieden ze een heel divers microklimaat aan een aantal specifieke planten- en diersoorten. Dit boeiende geheel van bossen, open kouters met hier en daar een houtkant, graft of holle weg, en het lager gelegen meersengebied met voch-
nr. 3 - juli 2008
tige hakhoutbossen en weiden omzoomd met knotwilgen vormt een aantrekkelijk en leesbaar landschap in een sterk verstedelijkt deel van Vlaanderen.
Erwin Declercq is lector en onderzoeker aan de St-Lievens Hogeschool. Het landschap rond Cotthem werd als casestudy uitgewerkt binnen een PWO-project met betrekking tot omgevingsonderwijs.
Wil je ook mee wandelen en Cotthem ontdekken? Op zondag 10 augustus om 10 uur trekken we onder begeleiding van de auteur het zomerse bos in. Voor details, zie kalender.
Afdeling Lede-Houtem INFO
Het gebied wordt dan ook door diverse doelgroepen ten zeerste gesmaakt. Wandelaars, fietsers, mountainbikers en ruiters, maar ook jagers en zelfs quad- en motorrijders maken gretig gebruik van het gebied rond Cotthem. We stellen jammer genoeg vast dat dit uiteenlopend gebruik niet altijd op de meest respectvolle manier gebeurt. Sommige wandelpaden en veldwegen worden meer en meer herschapen tot brede  Hakhoutstoofes modderpoelen en kwetsbare vegetaties worden bedreigd. Opvallend grote fazantenpopulaties bezetten het gebied en vormen zo onder andere een bedreiging voor de aanwezige insecten en amfibieÍn. Daarenboven treffen we ook hier en daar grote hoeveelheden zwerfvuil aan. Het landschap in en rond Cotthem vertelt dus een divers en interessant verhaal dat onze aandacht meer dan verdient. Dit lijkt recentelijk meer en meer door te dringen. Zo ontwikkelde de gemeente het Cotthem-wandelpad en zijn er plannen om d.m.v. verbeterde rioleringswerken het lozen van huishoudelijk afvalwater in de Cotthembeek te voorkomen. Als nu ook nog de bewoners en bezoekers dit gebied met het nodige respect behandelen, dan kan iedereen nog lang van dit leesbare landschap genieten. Het Cotthem wandelpad is verkrijgbaar bij de gemeentelijke diensten
Erwin Declercq
Recreatie
Peter D’Hondt 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Erwin Declercq
nr. 3 - juli 2008
9
Onvergetelijk... sfeervolle verhalentent geboeid naar wat Sabine De Vos vertelde. En de ouders? Die stonden ondertussen te swingen op de hilarische muziek van de kotsgekke fanfare Ya Tararah of genoten van zoveel natuurschoon zo verrassend dicht bij huis. Kortom, een dag met een brede glimlach én met een fikse knipoog naar de natuur: meer dan 70 feestvierders werd immers ter plekke lid van de grootste natuurvereniging van Vlaanderen. En of dat vleugels geeft! Aagje De Doncker
Voor nog meer sfeerfoto’s: www.natuurpunt.be/ninove
Joachim De Maeseneer
.. is beslist de meest bondige samenvatting van het feestje dat Natuurpunt op 20 april bouwde in de Ninoofse Dendervallei. Na een jaar lang voorbereidend zweten en zwoegen zetten bakken zon en een massale opkomst van naar schatting 1200 natuurliefhebbers de kroon op het werk. Er waren dan ook motieven bij de vleet om af te zakken richting Pollare: de feestelijke inhuldiging van het bewegwijzerde wandelpad in de Dendervallei, het unieke ochtendlijke vogelringwerk van Cinerea, een tochtje op de Dender aan boord van de Natuurpunt-boot, een fikse wandeling in het spoor van Natuurpunt-peter en ‘Thuis’-acteur Pol Goossen, workshops aquarelschilderen… Meer nog: wat een familiehappening moest worden, werd er ook één. Zo staken de kids wat op van de workshops circustechnieken, maakten ze het springkasteel onveilig of luisterden ze in de
Walter Roggeman (Voorzitter Natuurpunt), Schepen van Leefmilieu Marc Nachtergaele, Burgemeester Luc Durant
10
en Willy Ibens (Algemeen Directeur van Natuurpunt) knipten heel symbolisch de prikkeldraad door. Het doel? Natuur voor iedereen!
nr. 3 - juli 2008
er Joachim D
e Maesene
neer e Maese D Joachim
2
1
3
4
Joachim De Maeseneer
1. Pol Goossen vond zijn weg naar Ninove 2. Feesttent 3. Zeventig nieuwe leden
6
7
nr. 3 - juli 2008
4. 5. 6. 7.
Joachim De Ma ese
neer
5
Zwarte Flesch met plezierboot Genieten van de eerste lentezon Een gidsbeurt Het springkasteel: tot groot jolijt van het kleine volkje
11
Zeldzaam moeraspareltje in Dendervallei Al enkele jaren worden diverse hotspots in de Dendervallei uitvoerig op ongewervelden onderzocht. De Werkgroep Invertebraten Denderstreek (WID) is daarbij de drijvende kracht. Zo ook werd de spinnenfauna met verschillende bemonsteringsmethodes onderzocht. Circa 200 spinnensoorten werden aangetroffen tussen meer dan 13.000 spinnen. Hieronder bevonden zich enkele vangsten die bijzonder vermeldenswaardig zijn. Vier individuen van het zeldzame moeraspareltje (Theridiosoma gemmosum L. Koch, 1877) werden op vier verschillende plaatsen in de Dendervallei gevangen. Alvast een pluim voor de mensen die de vallen ledigden of trieerden want het moeraspareltje meet amper 1,5 tot 3 mm! De vangsten werden telkens gedaan in natte valleigebieden, nl. de Wellemeersen te Denderleeuw en het Osbroek te Aalst (determinaties door M. Alderweireldt) en de Venebroeken te Ninove en Den Dotter te Haaltert (determinaties door H. De Koninck).
een centrale draad gespannen houdt waardoor het webje parapluvormig wordt opgespannen. Vandaar‌
Parapluspinnen Het moeraspareltje is een behoorlijke speciale spin. De soort is immers de enige Europese vertegenwoordiger van de parapluspinnen, een spinnenfamilie die sterk verwant is aan de beter bekende en veel soortenrijkere familie der kogelspinnen. Vanwaar die merkwaardige naam? De soort leeft dicht bij het bodemoppervlak en bouwt daar een klein wielwebje aan de basis van de vegetatie. Opvallend is dat de spin vanuit het centrum
 Moeraspareltje
12
 Web
nr. 3 - juli 2008
Verspreiding
Eicocon
Biotoop Bij de vangsten in de Dendervallei valt onmiddellijk de verwantschap in biotoop op tussen de locaties: onder bomen en zeggevegetaties in de directe omgeving! Alle literatuur- en andere waarnemingen die mij bekend zijn duiden erop dat het moeraspareltje – hoe kan het ook anders – een duidelijk vochtminnende soort is. Binnen de groep van natte
Joachim De Maeseneer
Recent nog, in 2003, vatte Alderweireldt (2003) de tot dan toe bekende Belgische vindplaatsen samen. Uit dit overzicht blijkt dat het aantal waarnemingen recent sterk is toegenomen. Tot 1993 waren slechts twee vindplaatsen in heel België bekend. Tussen 1993 en 2003 zijn daar 20 waarnemingen bijgekomen. In het voorjaar van 2005 ving ik de soort ook nog in de natte graslanden rond het fort van Steendorp. Met de vier vindplaatsen nu uit de Dendervallei komt het aantal Belgische locaties op zowat 25. De soort heeft een ruim verspreidingsgebeid in Europa van Zuid-Zweden tot Zuid-Europa maar blijkt nergens algemeen gevonden te zijn. Enkele voorbeelden: in Groot-Brittannië beperkt de verspreiding van het moeraspareltje zich tot het zuidelijke derde van het eiland en is het zeldzaam (Harvey et al., 2002). In hun samenvatting van Centraal Europese data vermelden Hänggi et al. (1995) slechts 5 waarnemingen!
De biotoop van het moeraspareltje
nr. 3 - juli 2008
13
Joachim De Maeseneer
 Venebroeken en vochtige biotopen is er wel een grote variatie aan biotopen waar het moeraspareltje kan voorkomen, gaande van hooilanden over elzenbroek, populierenbosjes tot rietlanden en laagveengebieden.
een grotere kans, wat vermoedelijk kan bijdragen tot de overleving van deze zeldzame en merkwaardige spin.
Dank Cruciaal voor het overleven van het moeraspareltje is natuurlijk de overleving van de eicocons. Deze worden via een steeltje aan de vegetatie vastgemaakt en in tegenstelling tot de webjes gebeurt dit hoog in de vegetatie. Vermoed kan worden dat dit een aanpassing is aan het leven in moerasgebieden die uiteraard gekenmerkt worden door hoge winterse waterstanden of overstromingen. Belangrijk is dus een goed waterpeilbeheer. Maar ook het maaibeheer kan afgestemd worden. Laat maaien (bijvoorbeeld augustus-september) van grote oppervlaktes hooilanden of natte graslanden is vermoedelijk fataal voor de afgezette cocons. De overleving van het moeraspareltje heeft waarschijnlijk baat bij een differentieel maaibeheer waarbij pleksgewijs wordt gemaaid en eventueel ook meer gespreid. Dit is nu net het beheer dat voor de Venebroeken wordt vooropgesteld. Zo krijgen natte ruigtes ook
14
Dankzij de medewerkers van de WID kon de spinnenfauna van enkele belangrijke valleigebieden in de Denderstreek in detail worden onderzocht door respectievelijk Marc Alderweireldt, Joris Souffreau en Herman De Koninck. Meer daarover zal u binnenkort vinden in het globaal WID-rapport 20022007 en in de spinnenatlas van ARABEL (beide in aanmaak). Mark Alderweireldt
Werkgroep Invertebraten Denderstreek INFO
Aanbevelingen voor het natuurbeheer
Eric De TrĂŠ 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255
nr. 3 - juli 2008
DENDERKALENDER uur van vertrek plaats van afspraak
toelichting gids
bijzonderheid contactpersoon
zeker meebrengen
zondag 6 juli
Natuurwandeling in de Onegem afd. Aalst
¸ 10:00 – 12:00 Grens Aalst-Lede ter hoogte van huisnummer 108 Onegem te Aalst Mooie familiewandeling in de Honegem. Het is volzomer en heel veel insecten, zoals libellen, zijn van de partij. In samenwerking met stad Aalst. Koen De Maere of Peter D’hondt Dienst leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 13 juli
Op zoek naar de greppelsprinkhaan en andere haantjes afd. Aalst
¸ 14:00 – 17:00
Kerk van Gijzegem Aangezien er in het natuurgebied Hogedonk goede biotopen aanwezig zijn, en omdat de greppelsprinkhaan waargenomen is aan de andere kant van de Dender te Wieze, zoeken we deze Rodelijst-kerel ook op de linkeroever. We kijken uiteraard ondertussen ook rond naar alle andere insecten zoals vlinders, libellen, enz. Daan Stemgee – 0476 60 05 95 daan.stemgee@telenet.be
Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1, tenzij expliciet anders vermeld. Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o5 per km/persoon).
zonnig weer speciaal aandacht voor vlinders. Dirk De Mesel – 052 42 67 28 zondag 20 juli
Planteninventarisatie Spoorwegstraat afd. Ninove
¸ 09:00 – 12:00
Einde Spoorwegstraat te Outer Inventarisatie van de aanwezige flora op de hooiweide en omgeving. Geen kennis vereist, iedereen is welkom, ook beginners! Gery De Munter 054 33 03 03 Laarzen en eventueel een veldgids flora zondag 27 juli
Wouwen spotten in de Oostkantons afd. Boven-Dender
¸ 6:00 – 20:30
Fietstocht langs de Scheldemeander
Samenkomst aan Vesten, Geraardsbergen, verder carpooling We trekken naar Amel, een dorpje in de Oostkantons, nabij SanktVith, voor een stevige tocht met picknick te velde. Alleen al voor de landschappen is deze uitstap de moeite waard. Het is bovendien hét topgebied van België voor zwarte en rode wouw. Ook andere roofvogels, evenals als geelgors en grauwe klauwier, zullen van de partij zijn. Wouter Faveyts – 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be Picknick
afd. Dendermonding
zondag 27 juli
zondag 13 juli
¸ 14:00 – 17:30
Taverne 't Oud Brughuys, Brugstraat 55, Berlare, aan Schoonaardebrug kant Berlare Deze tocht brengt ons op de mooiste plekjes van Berlare met onder meer het broekbos, het Donkmeer en de Heidemeersen. Stefaan Thibau – 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Uitstap naar de Vlamovenkouter te Welle afd. Denderleeuw
¸ 14:00 – 18:00
zondag 20 juli
Welleplein, (kerk) te Welle Wandeling met speciale aandacht voor kouters en kleiputten met focus op open landschap en insecten. Eric De Tré Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel
Gezinswandeling in de Heidemeersen
zaterdag 2 augustus
afd. Dendermonding
1ste Praktijkavond cursus nachtvlinders
¸ 14:00 – 17:00 Waterzuiveringsstation te Berlare, einde Sluis Aandacht voor flora en fauna, bij
afd. Ninove
nr. 3 - juli 2008
¸ 21:30 – 24:00 In de tuin van Luc Barbé,
Nellekensstraat 73 te Meerbeke
1ste praktijkles cursus nachtvlinders. Determinatie van de gevangen nachtvlinders. Lesgever Natuurpunt educatie Wim Veraghtert en Bert Van der Auwermeulen – 0495 68 89 33 Zaklamp en eventueel veldgids nachtvlinders zondag 3 augustus
Natuurwandeling in het Osbroek afd. Aalst
¸ 10:00 – 12:00
Infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst Zomerse rust in het Osbroek. Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst. Paul Van den Bremt of Magda De Wolf Dienst leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 3 augustus
Zomer in de Wellemeersen afd. Denderleeuw
¸ 14:00 – 18:00
Infobord Rodestraat, Denderleeuw Zweefvliegen onder de loupe. Dirk De Vis i.s.m. Werkgroep Invertebraten Denderstreek Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel zondag 3 augustus
Wandeling in Wachtbekken 6 afd. Dendermonding
¸ 14:00 – 16:00
Houten toegangspoort op het einde van de Hertstraat te Sint-GillisDendermonde Wandeling met vooral aandacht voor de aanwezige flora en fauna. Annick Muyshondt – 052 21 07 60 zondag 3 augustus
Vlinders in Kortelake afd. Boven-Dender
¸ 14:00 – 17:30
Samenkomst: parking Colruyt, Steenweg Geraadsbergen-Lessen
15
De Dender meandert er door een golvend landschap waar de Oudenberg bovenuit steekt. In de ruigtes gonst het er van vlinders en andere insecten. Een goede herhaling voor diegenen die vorig jaar de vlindercursus volgden. En voor wie de cursus miste, een leuke kennismaking met een kleurrijke wereld. Willem Boonen – 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be zondag 10 augustus
Landschapswandeling Cotthem Sint-Lievens-Houtem afd. Lede-Houtem
¸
10:00 – 12:00 Plein voor de kerk Sint-Lievens- Houtem Wandelen langs natuurpareltjes in de bosrijke streek tussen SintLievens-Houtem en Herzele. Erwin Declercq Peter D’Hondt peter.dhondt@telenet.be zondag 10 augustus
Ringen van vogels te Appels afd. Dendermonding
¸ 7:00 – 10:00
Aan de monding van de Nieuwe Dender kant Appels (sluizencomplex) Bijwonen van het ringen van vogels. Een must voor wie onze kleine zangen rietvogels van dichtbij wil zien. Vooraf inschrijven is noodzakelijk. Aantal deelnemers is beperkt. Gaat niet door bij regen. Dirk De Mesel – 052 42 67 28 vrijdag 15 augustus
2e Praktijkavond cursus nachtvlinders afd. Ninove
¸ 21:30 – 24:00 In de tuin van Luc Barbé, Nellekensstraat te Meerbeke 2de praktijkles cursus nachtvlinders. Determinatie van de gevangen nachtvlinders. Lesgever Natuurpunt educatie Wim Veraghtert en Bert Van der Auwermeulen – 0495 68 89 33 Zaklamp en eventueel veldgids nachtvlinders zondag 17 augustus
Wandeling in de Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding
¸ 9:00 – 12:00 Kunstgalerie Pieter Pauwel, SintOnolfsdijk 66 te Appels
16
Met aandacht voor waterplanten, één van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid, kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten. Bart Dierickx – 052 21 03 81 zondag 17 augustus
Planteninventarisatie Kwaadbroeken afd. Ninove
¸ 09:00 – 12:00
Parking ex Houtzagerij Hokipal, rechtover huisnummer Pollare-Dorp 62, Pollare Inventarisatie van de aanwezige flora. Geen kennis vereist. Iedereen is welkom, ook beginners! Gery De Munter – 054 33 03 03 Laarzen en eventueel een veldgids flora zaterdag 23 augustus
Internationale nacht van de vleermuis Afd. Denderleeuw
¸ 20:30 – 22:30
Spoorwegtunnel einde Rozenlaan, Denderleeuw Wandeling langs het RWZI Liedekerke, monding Oude Dender en speuren met batdetector naar vleermuizen. Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel, zaklamp zondag 24 augustus
Vroege vogels in de hand afd. Aalst – Erpe-Mere – Lede-Houtem
¸ 7:00 – 11:00
Kerk van Teralfene Wim en Joost zijn erkende vogelringers en we brengen een bezoek aan hun ringpost. Als je eens van dichtbij een zwartkop of karekiet wil zien, moet je er beslist bij zijn. Je krijgt deskundige uitleg over de vogels en hun jaarlijkse mysterieuze trek naar het zuiden. Bovendien verzorgt Natuurpunt ook nog je ontbijt. Deelname in de kosten: 3 euro voor leden, 5 euro voor niet-leden. Opgelet! Bij regenweer wordt deze activiteit afgelast! Wouter Faveyts Rik De Baere – 053 21 29 13 zaterdag 30 augustus
Internationale nacht van de vleermuis afd. Affligem-Liedekerke
¸ 20:00 – 22:30
Sint-Gabriëlinstituut, SintGabriëlstraat 152 te Liedekerke Theoretische inleiding gevolgd door wandeling in de Palitsebeekvallei. Ondertussen speuren we met de batdetector naar vleermuizen. Erik De Block – 053 68 35 88
zaterdag 6 september
Jaarlijks etentje afd. Boven-Dender
¸ 11:30 – 13:30
17:30 – 20:30 Parochiale zaal Grimminge, steegje naast de kerk Ten voordele van meer natuur in ons afdelingsgebied Twee pensen, compote en brood: e 6. Boterham met americain, hesp of plattekaas: e 6. Twee vegetarische burgers met ratatouille: e 8. Kaarten verkrijgbaar bij de bestuursleden Koen Steenhoudt – 472 90 80 57 koen.steenhoudt@skynet.net zondag 7 september
Natuurwandeling in het Stadspark afd. Aalst
¸ 10:00 – 12:00
Hoofdingang Stadspark Aalst De bomen van het park staan nu op hun volst en beginnen hun energie in hun zaden te pompen. Natuurwandeling in samenwerking met stad Aalst. Inge Singelyn of Bart Backaert Dienst leefmilieu – 053 73 24 12 antonia.geerts@aalst.be zondag 7 september
Natuurwandeling in het Liedekerkebos afd. Affligem-Liedekerke
¸ 9:45 – 12:00
Samenkomst om 9.30 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke Themawandeling: Hop in ’t bos (5 km). Erik De Block – 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 7 september
Hopwandeling rond de abdij van Affligem afd. Affligem-Liedekerke
¸ 14:15 – 16:30
Samenkomst om 14 uur aan de abdij van Affligem Wandeling (8 km) op zoek naar ‘Hop’. Erik De Block – 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 7 september
Landschaps- en bomenexcursie afd. Denderleeuw
¸ 14:00 – 17:30
Parking kerk Erembodegem Wandeling langs de Kapellemeersen te Erembodegem, omgeving St-
nr. 3 - juli 2008
Amanduskapel en Dendervallei
Dirk De Vis
Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43
Stevig schoeisel
zondag 7 september
Dotterwandeling afd. Groot Haaltert
¸ 14:30 – 17:00 Gotegemmolen – Gotegemstraat (Grens Aaigem - Haaltert) Wandeling in ons reservaat. Stijn De Ryck – 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net Laarzen, geschikte kledij zaterdag 20 september
een tocht door een aantal van onze reservaten, die gemakkelijk een paar duizend mensen op de been brengt. Telkens wordt de opbrengst doorgestort op de fondsen van de betrokken reservaten. We nemen dit jaar als groep deel. Voor één keer houden we een flink tempo aan en beperken we onze uitleg tot een minimum. Inschrijving aan de balie. Tocht van 10 kilometer. Wie wenst, kan op eigen houtje verder stappen Carlos D'Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be, www.padstappers.be
BEHEERSWERKEN
afd. Denderleeuw
zaterdag 5 juli
¸ 14:00 – 12:00 à 14:00 (naargelang het weer). Welleplein, (kerk) te Welle Jaarlijkse vogeltelling. Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding
¸ 9:00 – 12:00
Bestrijding (uittrekken, uitsteken
Zintuigen op scherp in Moenebroek
Amerikaanse Vogelkers) op de rivierduin Hoge berg. Vooraf bellen naar Stefaan Thibau – 052 42 69 72
afd. Boven-Dender
zaterdag 19 juli
¸ 14:00 – 17:30 Infobord ingang reservaat, kruispunt Moorhofstraat/ Moenebroekstraat, Schendelbeke Wanneer we wandelen, gebruiken we meestal maar twee zintuigen, onze ogen en oren. Tijdens deze wandeling gaat de aandacht ook naar de geur van watermunt en bosandoorn, het voelen aan ruwe smele en het proeven van de vruchten in de haag. Aanbevolen voor jonge én volwassen kinderen. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be,
afd. Dendermonding
¸ 9:00 – 12:00
Afvoeren maaisel droge graslanden. Vooraf bellen naar Stefaan Thibau
– 052 42 69 72 zaterdag 23 augustus
Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding
¸ 9:00 – 12:00
Afvoeren maaisel in functie van de omvorming naar Dottergrasland. Vooraf bellen naar Bart Dierickx
Nationale Vogelkijkdag Uitstap naar vaste telpost te Roosdaal
zondag 21 september
zaterdag 16 augustus
Beheerswerken Heidemeersen
– 052 21 03 81 zondag 14 september
Beheerswerken afd. Affligem-Liedekerke
¸ 8:30 – 12:30
Beheerswerken in onze reservaten.
Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info: Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com zaterdag 20 september
Beheerswerken Sint-Onolfspolder
Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding
afd. Dendermonding
¸ 9:00 – 12:00
¸ 9:00 – 12:00
Afvoeren maaisel in functie van de
omvorming naar Dottergrasland. Vooraf bellen naar Bart Dierickx – 052 21 03 81
Vooraf bellen naar Bart Dierickx
Afvoeren maaisel in functie van de
omvorming naar Dottergrasland.
– 052 21 03 81
zondag 28 september
Paddenstoelen determineren in het Osbroek Werkgroep Zwamvlok
¸ 14:00 – 17:00
Osbroek: infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst Paddenstoelen determineren samen met de Paddenstoelenwerkgroep. Herman Derder – 053 80 01 10 zondag 28 september Frederik De Coster
Natuurreservatentocht van de Padstappers afd. Boven-Dender
¸ 9:00
Parochiale zaal Viane Jaarlijks houden de Padstappers
nr. 3 - juli 2008
17
Tel.: 053 705 222 info@trek-king www.trek-king.be
Oude Gentbaan 259 9300 Aalst
Geniet méér in de natuur... ▪ Waterdicht schoeisel (Meindl, Lowa, Hanwag) ▪ Ademende, waterdichte en winddichte kledij ▪ Thermische kledij ▪ Verrekijker (Swarovski, Eschenbach) ▪ Rugzakje
-5% Korting
op vertoon van lidkaart Natuurpunt
Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok … op pad
© Vilda - Rollin verlinde
Ook dit najaar gaan we opnieuw regelmatig op dinsdagnamiddag en zondagvoormiddag op zoek naar de zwammen in onze streek. Vier verschillende gebieden willen we inventariseren, op zoek naar algemene en misschien wat specialere soorten.
© Vilda - Rollin verlinde
Zwavelkopjes
INFO
Werkgroep Zwamvlok
Herman Derder 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be
Krukhaarkelkzwam
Agenda voor 2008 Dinsdag
2 september
Liedekerke
Dinsdag
16 september
Hemelrijck Vlierzele
Zondag
28 september
Osbroek
Dinsdag
30 september
Smetlede
Dinsdag
14 oktober
Liedekerke
Zondag
26 oktober
Osbroek
Dinsdag
28 oktober
Hemelrijck Vlierzele
Dinsdag
11 november
Smetlede
Zondag
23 november
Osbroek
Dinsdag
25 november
Liedekerke
Samenkomst: Liedekerke-bos: ingang Schelfhoutstraat te Liedekerke Hemelrijck Vlierzele : Kerk Vlierzele Smetlede : Kerk Smetlede Osbroek : infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst Vertrek stipt om 14 uur op dinsdag en om 10 uur op zondag.
nr. 3 - juli 2007
19
Gods schepping voortgezet Drie Ninoofse kerken ingericht voor vleermuizen en kerkuilen
Vleermuizen zijn erg nuttige, maar veeleisende dieren. Nuttig door de paar duizend muggen en motten die ze per nacht verorberen. Veeleisend omdat ze een complex netwerk nodig hebben van zomerverblijfplaatsen, winterverblijfplaatsen, jachtgebieden en landschapselementen die dit alles verbinden. Daarbij stellen ze hoge eisen en zo loopt het mis als een van deze radertjes niet in orde is. Vleermuizen in de regio Rond winterverblijven is er al veel gebeurd, rond zomerverblijven minder. Zomerverblijven kunnen oude bomen met holtes zijn, huizen, maar ook zolders. Verschillende soorten vleermuizen maken immers van grote zolders gebruik als zomerverblijfplaats om hun jongen groot te brengen.
tief advies aan het gemeentebestuur. Ninoofse schepen van Leefmilieu Marc Nachtergaele verdedigde dit voorstel met succes bij zijn col-
Vleermuizensoorten (of hun sporen) die we met de zoogdierenwerkgroep in de Denderstreek op kerkzolders vonden zijn gewone grootoorvleermuis, laatvlieger, gewone dwergvleermuis en op de kerk van Sint-Maria-Lierde enkele erg zeldzame ingekorven vleermuizen. Ook de erg moeilijk vindbare baardvleermuis kan voorkomen op kerkzolders in onze regio. De vereisten die vleermuizen stellen aan kerkzolders zijn een goede toegankelijkheid, ze moeten donker en warm zijn, de omgevingsfactoren moeten geschikt zijn, er moeten zich verschillende microklimaten bevinden op zolder, tocht en duiven moeten ontbreken en er moet rust zijn.
De stad Ninove beschikt jaarlijks over een budget dat kan gebruikt worden voor acties in kader van het GNOP (Gemeentelijk Natuuren Ontwikkelingsplan). In 2006 werd vanuit de natuurbewegingen, Natuurpunt en JNM, in de Ninoofse Minaraad gesuggereerd om dit budget in 2007 te gebruiken om kerken in te richten voor vleermuizen en kerkuilen. De Minaraad zag dit zitten en gaf unaniem posi-
20
Joachim De Maeseneer
Steun van de stad Ninove
 Dakkappel van de kerk van Pollare
nr. 3 - juli 2008
Joachim De Maeseneer
Kerk Eichem
lega’s. In overleg met de Ninoofse milieuambtenaar Ann Wittouck werden de prioriteiten uitgestippeld.
Pollare, Eichem en Okegem Onze voorkeur viel op de kerken van Pollare, Eichem en Okegem. Deze drie kerken hebben voldoende groen in hun directe omgeving om een gemakkelijke en veilige toegang te bieden aan vleermuizen en kerkuilen. Ze liggen bovendien aan de Dender en aan de rand van een natuurgebied: de kerk van Eichem bij Dendervallei Ninove, de kerk van Pollare bij de Kwabroeken en de Pollaremeersen en de kerk van Okegem aan de Grote meersen en de Pamelse meersen. Deze overvloed aan natuur maakt ze uitermate geschikt als jachtbiotoop. De betrokken kerkfabrieken werden gecontacteerd en werkten enthousiast mee. Een vleermuisvriendelijke zolder is immers ook volledig vrij van duiven. Een win-winsituatie dus. En aangezien deze nuttige dieren aan niets knagen
nr. 3 - juli 2008
en geen nestmateriaal meebrengen, en hun uitwerpselen onschadelijk zijn doordat ze uiteenvallen tot stof… is er geen enkele reden om vleermuizen te weren van onze kerkzolders. Tussen de stad en de kerkfabrieken werd een overeenkomst getekend. De stad zal instaan voor de werken en de kosten. De kerkfabrieken verklaarden de genomen maatregelen voor vleermuizen en kerkuilen te respecteren en controle toe te laten.
Aan het werk Medewerkers van de stad Ninove, Natuurpunt Ninove en het Agentschap voor Natuur en Bos gingen de kerkzolders bezoeken en maakten een inrichtingsplan op. Dit project werd bij het Vlaams Gewest ter subsidiëring ingediend en goedgekeurd. De winter daarop werden de werken door een aannemer uitgevoerd. Wachten op de winter was nodig omdat de kerk van Pollare al een zomerverblijfplaats was voor een groepje gewone grootoorvleermuizen en omdat er op de kerk van Eichem een koppel
21
Joachim De Maeseneer
 Loopbrug en zolder in de kerk van Eichem
kerkuilen verbleef. Verstoring in het voorjaar en de zomer moest dus kost wat kost vermeden worden. Waar dit nog niet was gebeurd werden de galmgaten, dakkapellen en stellinggaten van de drie kerken dichtgemaakt, op enkele invliegopeningen van maximaal 7 op 40 cm na. Vleermuizen kunnen hier galant door, duiven echter niet. Tevens werden tussen schip en toren of tussen twee compartimenten van het schip tussendeuren met een doorvliegopening geplaatst. Zo ontstaan verschillende microklimaten op de zolder, beperk je verstoring bij betreding en vermijd je dat duiven die toch binnen zouden geraken zich over de zolder verspreiden. Om het gemak en de veiligheid van de vleermuistellers te garanderen werden loopbruggen en ladders geplaatst. Zo wordt het mogelijk om sporen (uitwerpselen en etensresten bestaande uit vleugels van motten) waar te nemen, vaak de enige indicaties die de aanwezigheid van vleermuizen verraden.
22
Ook aan de kerkuil werd gedacht Op de drie kerkzolders werd ook een kerkuilennestkast geplaatst. In Okegem werd de oude, door duiven in gebruik genomen bak verwijderd en werd een nieuwe nestkast geplaatst. Een schuin afgezaagde invliegpijp voorkomt dat duiven de nestkast koloniseren. Een knik in de invliegpijp maakt de kast donkerder en daardoor onaantrekkelijk voor duiven, maar des te aantrekkelijker voor kerkuilen. In Eichem bevond er zich al een koppel kerkuilen. Deze werden verwezen naar een ruime nestbak omdat ze de kerk beschadigden met hun uitwerpselen en ook om vleermuizen een kans te geven op de kerkzolder. In Pollare is de kerkuilnestkast nieuw. Ze werd in de torenspits gezet met een fantastisch zicht op de Dendervallei.
En nu... wachten... En nu is het wachten en hopen op broedgevallen van kerkuilen en kolonies van zich voortplantende vleermuizen. De zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt, JNM en de kerkuilenwerkgroep zullen de zaak grondig opvolgen. Verder kunnen
nr. 3 - juli 2008
Joachim De Maeseneer
Joachim De Maeseneer
we met grote dankbaarheid meedelen dat de stad Ninove ook al voor 2009 een budget heeft voorzien voor de inrichting van kerkzolders. Er zijn immers nog interessante kerken te Ninove, zoals die van Neigem, de kerken langs de Beverbeekvallei, en verschillende kerken in de landelijke kouters. We hopen ook dat dit project navolging krijgt bij andere gemeenten in de Denderstreek.
Kerkuilenbak Pollare
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek INFO
Tussendeur en loopbrug Eichem
Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com www.zoogdierenwerkgroep.be/dender
Eikenpage in de Heidemeersen Een vlindertje apart
De vlinder is immers moeilijk te ontdekken omdat hij een groot deel van de tijd hoog in de toppen van eiken doorbrengt. Ook vliegen de vlinders vaak laat in de middag tot ver in de avond. Af en toe dalen ze tot lagere takken of zelfs naar bloeiende planten zoals wilde liguster om nectar te drinken. In de toppen van de eiken voeden de vlinders zich met
nr. 3 - juli 2008
© Website Dagvlinders van Europa
De eikenpage (Neozephyrus quercus) is een opvallend vlindertje dat wijdverbreid voorkomt in vrijwel heel Europa. Toch hebben slechts weinigen ooit het geluk gehad om het prachtige vlindertje waar te nemen.
Eikenpage: mannetje (boven) en wijfje (onder)
23
© Instituut voor natuur- en bosonderzoek
De verspreidingskaart van Vlaanderen toont het beperkte voorkomen in onze streek
honingdauw, een nectarachtige vloeistof die wordt uitgescheiden door veel soorten bladluizen. Het is een dagvlinder uit de familie Lycaenidae, de kleine pages, vuurvlinders en blauwtjes met een spanwijdte tussen 28 en 34 millimeter. Het is een bewoner van eikenbossen en -struwelen maar is ook soms ook te vinden bij grote alleenstaande eiken. De eik is tevens zijn enige waardplant. De eitjes worden afgezet aan de basis van knoppen tegen het hout aan. De kleine rups ontwikkelt zich in het ei, maar verlaat het pas in het volgende jaar na de overwintering. Ze leeft van knoppen en bloesem; bladeren eet ze doorgaans niet. Voor de verpopping verlaat ze haar waardplant en zoekt ze een plekje in de moslaag onder de boom. Er vliegt één generatie per jaar van juni tot augustus.
De meeste Europese populaties vertonen een dalende trend. In Nederland is het een vrij schaarse standvlinder die op zandgrond in het duingebied en in het binnenland vrij algemeen kan voorkomen; in België is de soort vrij algemeen. De eikenpage wordt in Vlaanderen waargenomen in bosgebieden op zandgronden (Kempen en zandgronden in West- en Oost-Vlaanderen), maar ook in andere bosgebieden kan de soort gevonden worden (Zoniënwoud, Meerdaalwoud...). In de kuststrook ontbreekt de eikenpage volledig. In onze provincie zijn er slechts een handvol vindplaatsen bekend. In onze regio is de eikenpage gedurende de laatste pentade waargenomen in de bossen van Serskamp (M. Crapoen), in de Hemelse Rij te Berlare (mond. med. Jan Maertens) en zoals in de titel vermeld in de Heidemeersen te Berlare.
Op zondag 20 juli is er een gezinswandeling gepland in de Heidemeersen met speciale aandacht voor vlinders (zie Denderkalender).
M. Crapoen
INFO
Afdeling Dendermonding
Dirk De Mesel 052 42 67 28 dirk.demesel@telenet.be
Eikenpage in de Heidemeersen
24
nr. 3 - juli 2008
Terugkeer van de babyleverancier Een nieuwe broedvogel voor de Dendervallei?
De ooievaar is een vogel die ook de meeste niet-vogelkijkers wel kennen. Al heel lang staat deze soort in de volkscultuur bekend als de leverancier van kindjes. De wetenschap heeft inmiddels aangetoond dat deze veronderstelling niet klopt, maar dat maakt de ooievaar daarom niet minder interessant. Voorjaar 2008 leek het erop dat een koppel voor het eerst zou gaan broeden in de Denderstreek.
CINEREA
Hoge gasten in Hogedonk
gesignaleerd. Een bewijs van de geschiktheid van dit vochtig weidelandschap als biotoop? De werkgroep Hogedonk begon al te dromen en wilde plannen te maken over een toekomstig nestplatform, naar het voorbeeld van de Wellemeersen te Erembodegem.
Jip en Janneke Van ĂŠĂŠn van de vogels kon een ring gelezen worden. Het bleek om een mannetje te gaan dat drie jaar
Wouter Faveyts
De beheerders van het natuurgebied Hogedonk keken in het najaar van 2007 verrast op toen plots twee ooievaars opdoken in de meersen langs de Dender. Twee late doortrekkers die wat bleven plakken, of ging het om ooievaars uit de buurt van Lokeren-Daknam, waar de soort zich sinds een aantal jaren heeft gevestigd? De afgelopen jaren worden in de Dendervallei tussen Aalst en Dendermonde af en toe pleisterende ooievaars
 Koppel ooievaars op nest
nr. 3 - juli 2008
25
ren. Op suggestie van haar kleinkinderen doopte ze hen om tot Jip en Janneke. De vogels verkozen de schoorsteen van de kapel van het klooster van Gijzegem als slaapplaats en lieten zich daar blijkbaar niet storen door het drukke verkeer. De nonnen bleken blij met het bezoek (mogelijk doordat intussen is aangetoond dat ooievaars wel degelijk geen baby’s brengen) hoewel hun dak er door de uitwerpselen steeds witter begon uit te zien.
Brian Roelandt
Schuchter huwelijksaanzoek
 Jip en Janneke op hun paal in Gijzegem geleden was geringd op een nest in Mechelen, in de buurt van de bekende ooievaarskolonie van de dierentuin van Planckendael. Deze vogel had de voorbije zomer gebroed vlakbij de reigerkolonie aan het Donkmeer te Overmere, vermoedelijk met hetzelfde vrouwtje dat merkelijk kleiner is en een beetje mankt. Het paartje bleef de hele winter trouw op post. Al gauw bleek zelfs dat ze grote plannen hadden. Een buurtbewoonster had de gewoonte om de watervogels te voeren in de weide achter haar tuin. Ooievaars zijn echte alleseters en ze konden dus goed weg met het brood en keukenafval dat hen kwistig werden toegegooid. Ze verloren hun schuwheid en de weldoenster mocht tot op enkele meters nade-
26
Vanaf februari nam het mannetje steeds een takje mee op zijn avondlijke vlucht naar de slaapplaats. Daar begonnen de vogels luid te klepperen en met de weinige takjes te prutsen: ze leken dus broedplannen te hebben! Daarnaast sleepten ze ook takken aan op twee andere, minder geschikte plaatsen: een boom op de speelplaats van de nonnenschool en de schoorsteen van een buurtbewoner die hen liever kwijt dan rijk was (iemand die misschien nog niet wist dat ooievaars geen kinderen brengen en die al opzag tegen nog een kleine).
Terug naar het Donkmeer Tijd voor de lokale Natuurpunters om versneld werk te maken van de oprichting van een ooievaarspaal! Op twee weken tijd werd met de gewaardeerde hulp van de Stad Aalst, een negen meter hoog nestplatform opgericht op een perceel van Natuurpunt vlakbij de Wiezebrug. Het leek wel of ze er zaten op te wachten. Nauwelijks was de kraan weggereden of Jip en Janneke kwamen klepperend de nieuwe woonst verkennen. Maar blijkbaar zijn
nr. 3 - juli 2008
Karl Van Ginderdeuren
Karl Van Ginderdeuren
Grote vogels en hoogspanningslijnen
Reiger in piloon
Reiger onder hoogspanning
Een van de belangrijkste doodsoorzaken van ooievaars en andere grote (roof-)vogels zijn hoogspanningslijnen. De vogels vliegen er tegen aan of elektrocuteren zich. Ook door het Denderland loopt een hoogspanningslijn Aalst-Dendermonde. Misschien moeten we ons dan ook zorgen maken voor de ooievaars die dit gebied meer en meer beginnen op te zoeken. Een reiger die zich vast vloog tegen een kabel in de buurt van de reigerkolonie in het Osbroek, bewijst dat deze bezorgdheid gegrond is. Gelukkig is elektrocutie in onze streken zeldzaam omdat er bij de hoogspan-
ningslijnen en pylonen voldoende voorzorgen worden genomen. In veel andere landen is het (verouderde) elektriciteitsnet echter nog steeds een prioritaire bedreiging voor tal van zeldzame vogelsoorten. Birdlife international spoort dan ook via campagnes elektriciteitsbedrijven wereldwijd aan om deze knelpunten zo snel mogelijk weg te werken. Ook in België zou er nog wat kunnen verbeteren, bijvoorbeeld door hoogspanningslijnen te verplaatsen of ondergronds te leggen op locaties waar ze belangrijke vogelgebieden doorkruisen.
het kieskeurige huurders. Na een aantal omzwervingen in het Aalsterse zijn ze begin april teruggekeerd naar het Donkmeer, hun broedplaats van vorig jaar, om daar te broeden. Hopelijk hebben ze dit jaar meer geluk dan vorige zomer toen het enige jong na één maand was verdwenen. Je kan hun verhaal overigens volgen op de website van de vogelwerkgroep van de Durmevallei (www. durmevallei.be). Nu maar hopen dat de nakomelingen van de ooievaarskoppels in Daknam en het
Donkmeer de nestpalen in de Dendermeersen zullen ontdekken en dat we de komende jaren de ooievaar mogen verwelkomen als broedvogel in de Dendervallei.
nr. 3 - juli 2008
Ooievaars in de Dendervallei De meeste ooievaars in de Denderstreek worden gezien op trek in het voorjaar en het najaar. Meestal gaat het om (hoog) overvliegende vogels, vaak in groepen. Het aantal doortrekkers is de voorbije
27
Europa tijdens de winter. Diverse introductieprojecten, vooral in Nederland, hebben ook bijgedragen tot deze evolutie. Of de ooievaar ooit in de streek heeft gebroed is niet met zekerheid te achterhalen. Gelet op het historisch voorkomen van de soort in West-Europa en het vermoeden dat het landschap vroeger wel geschikt moet zijn geweest, is het niet onaannemelijk dat er vroeger wel degelijk ooievaars in de Dendervallei hebben gebroed. Hopelijk breien ze in de nabije toekomst opnieuw een vervolg aan die vermoedelijke traditie.
15 jaar duidelijk toegenomen. Een analyse van de waarnemingen uit de gemeenten Geraardsbergen en Galmaarden toont aan dat de laatste vijf jaar jaarlijks tientallen ooievaars worden gezien, terwijl het in de jaren 90 vaak maar om enkele vogels per jaar ging. Deze tendens mag als representatief worden beschouwd voor de hele Denderregio. Vooral in het najaar zijn grote aantallen gezien, met als maximum minstens 164 in 2002! Dat was overigens een memorabel najaar voor de soort: als gevolg van slechte weersomstandigheden pleisterde toen een groep van zeker 107 vogels ruim een week in de streek van Geraardsbergen en Ninove. De grootste groep in de regio werd genoteerd op 2 september 2004, zowel in Ninove als in Geraardsbergen, en telde maar liefst 131 exemplaren! De aantallen in het najaar zijn groter, omdat dan heel wat jonge vogels meetrekken. De beste periode in het voorjaar is eind februari tot april; in het najaar passeren de meeste eind augustus tot begin september. Door de toename van het aantal doortrekkers zijn er ook meer vogels die hun tocht even onderbreken in de regio. Tevens is ook het aantal waarnemingen in de zomer en de winterperiode gegroeid. Ooievaars zijn in oorsprong trekvogels, die de winter in Afrika doorbrengen. Als gevolg van een betere beschikbaarheid van voedsel in de winter blijven tegenwoordig echter relatief veel vogels in West-
28
De toename van de ooievaar in de Dendervallei past mooi in het plaatje voor de rest van het land en onze buurlanden. Enkele decennia terug leek de soort als broedvogel te zullen uitsterven in West-Europa. Sinds de jaren 80 vond echter een kentering plaats, en de soort ging weer toenemen in de meeste landen. Op nogal wat plaatsen, waaronder ook in België, is dit minstens ten dele te danken aan het vrijlaten van vogels. In ons land gebeurde dat in het Zwin en in Planckendael. De Belgische populatie schommelt de laatste jaren tussen 40 en 50 broedparen. Nederland telt circa 600 broedparen. Het zijn vooral deze Nederlandse vogels die we in vooren najaar over België zien trekken. België en Nederland leveren slechts een habbekrats aan de totale Europese populatie, die op 180.000 à 220.000 paren wordt geschat, met vooral in Oost-Europa grote aantallen. Wouter Faveyts & Rik De Baere
Afdeling Aalst INFO
Wouter Faveyts
Ooievaars in België en de rest van Europa
Rik De Baere 053 21 29 13 rikdebaere@scarlet.be
nr. 3 - juli 2008
nr. 3 - juli 2008
29
JNM-Ninove-Geraardsbergen presenteert…
3e Startweekend 20 en 21 september is er een aangepast programma. JNM staat voor Jeugdbond voor Natuur en Milieu. Samen trekken we de natuur in, gaan we op zomerkamp, doen we beheerswerken in natuurgebieden, spannen we samen voor het milieu en nog veel meer… Heb jij ook zin in de beestigste jeugdbeweging? Kom dan zeker naar ons startweekend en beleef zalige JNM momenten!
Meer info op: www.jnm.be/niger
Voor de startdagen van JNM (Land van Aalst en Durmeland) www.jnm.be/landvanaalst www.jnm.be/durmeland
Joachim De Maeseneer
Het kersverse JNM-jaar starten we opnieuw met een grandioos startweekend! Het wordt een weekend boordevol beestige activiteiten waarin alle aspecten van JNM aan bod komen. Binnenkort verschijnt het hele programma op onze website (www.jnm.be/niger). Alle activiteiten zijn bedoeld voor jongeren tussen 8 en 25 jaar. Voor de 8- t.e.m. 12-jarigen
Bosuil wordt weer vrijgelaten na herstel
30
nr. 3 - juli 2008
Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maat schappelijke visie. Onze activitei ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking. Tel.: 015 29 72 20 www.natuurpunt.be
RESERVATEN EN NATUURPROJECTEN
Ledezijde 6657
Giften Reservatenfonds: rekeningnummer: 293-0212075-88 met vermel ding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 30 zijn fiscaal aftrekbaar.
Moenebroek te Geraardsbergen/Lierde - 6620
Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Aalst
Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38
Afflige-Liedekerke
Brede Schoren en Konkelschor te Berlare 6616
Dirk Van den Bossche 052 42 49 60
AFDELINGEN Rik De Baere - 053 21 29 13 rikdebaere@scarlet.be
Kern Affligem
Wim Van Grieken - 053-77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be
Kern Liedekerke
Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be
Denderleeuw
Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be
Dendermonding
Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
johnny_cornelis@hotmail.com
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Dendervallei te Ninove 6099 Jeroen Vanhee 054 33 50 29 olinda@skynet.be
Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere 6149 Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net
Everbeekse bossen - 6210
Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be
Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@natuurpunt.be
Molenbeekmeersen te Den derleeuw/Okegem - 6646
Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Phenixberg te Okegem - 6618 Wouter Mertens 054 32 51 71 wouter.mertens1@telenet.be
Park van Mesen te Lede
Erpe-Mere
Koen Van Den Berge 055 42 83 90 koen.vandenberge@skynet.be
Boven-Dender
Gemene Meers te Idegem 6647
Raspaillebos te Grimminge 6164
Tom Van Muylem 054 24 02 10 tom.tinne@telenet.be
Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@skynet.be
't Groot Schoor te Grembergen 6603
Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Groot-Haaltert
Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net
Herman Derder 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be
Lede-Houtem
Tarcy Verstraeten 052 21 11 11
Ninove
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623
Hogedonk te Gijzegem/ Herdersem / Mespelare - 6243
Valier te Liedekerke - 9418
Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens1@telenet.be
WERKGROEPEN Werkgroep Invertebraten
Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255
Vogelwerkgroep Cinerea
Wouter Faveyts 054 33 91 06 wouter.faveyts@telenet.be
Plantenwerkgroep Allium
Peter Tolleneer - 053 84 00 27 allium@belgacom.net
Heidemeersen te Berlare 6644
Brian Roelandt Brian.Roelandt@telenet.be 052 22 57 71
Honegem te Erpe-Mere/ Aalst/Lede - 6123
Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50 wim.dhaeseleer@hongem.be www.honegem.be
Keelman te Denderhoutem 6178
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek
Guido Van Rossen 054 32 23 01
Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com
Korte Lake te Overboelare 6655
Paddestoelenwerkgroep Zwamvlok Herman Derder - 053 80 01 10 herman.derder@tele2allin.be
Werkgroep amfibieën & reptielen Ward Koen De Maere greatskua2002@hotmail.com 0485 68 89 82
nr. 3 - juli 2008
Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be
Kravaalbos te Meldert 6071
Frans Roggeman fransroggeman@msn.com
Godfried Merlevede 068 33 51 06 g.merlevede@tiscali.be
Bart Dierickx 052 21 03 81 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Wachtbekken 6 In Sint-Gillis/Dendermonde Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be
Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer 053 84 00 27 wbpo.aalst@belgacom.net
Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en vier studiewerkgroepen in de Denderstreek. Deze afdelingen en werkgroepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwerken. Je kan voor meer inlichtingen steeds terecht bij de contactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie. Deadline volgende Dendriet: 1 augustus 2008. Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreek afdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, middenkatern afde ling...”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuur punt is niet mogelijk.
REDACTIERAAD Koen Steenhoudt - verzending en redactiesecretaris Wouter Mertens, Daan Stemgée redactiekern Stijn De Ryck - publicatiecontroller Marc Symoens - corrector Willy Beeckman, Aagje De Doncker, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Herman Derder, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken, Wilfried Veldeman - lay-out en opmaak Werkten ook mee aan dit nr: Mark Alderweireldt, Rik de Baere, Erwin Declercq, Frederik De Coster, Michaël Crapoen, Brian Roelandt, Karl Van Ginderdeuren, Vilda: Rollin Verlinde
Druk
Drukkerij Druk in de Weer, Gent Papier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapier Inkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen
31
16 en 24 augustus - vroege vogels in de hand!
INHOUD 2 Afscheid van Herman De Kegel 62 Landschap Cotthem 10 Verslag Feest in de Dendervallei 12 Moeraspareltje 15 Denderkalender 19 Zwamvlok op pad 20
Kerkzolders ingericht voor vleermuizen en kerkuil
23 Eikenpage in de Heidemeersen 25 Ooievaars geland in de Dendervallei 30 JNM - Startweekend 31 Colofon 32 Inhoudstafel
Deze titel verwijst naar: het Griekse dendron, wat boom betekent, een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten, de vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie- kanaal dus, het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...
Redactieadres: Dendriet, Pamelstraat 119, 9400 Ninove E-mail: dendriet@skynet.be Website: www.natuurpunt.be/denderstreek Verantwoordelijke uitgever: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Rekeningnummer: 393-0491337-24, Dendriet, Heldergemstraat 161 9450 Heldergem
Foto’s voorpagina: Op kamp met JNM: Joachim De Maeseneer Groot avondrood: Geert Rohaert Icarusblauwtje: Jean Van Holen
Schenk een lidmaatschap ! Gezinslidmaatschap: 20 op rekening 230-0044233-21 Je ontvangt natuur.blad en Dendriet Voor 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels) Voor 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet (vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)