BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X
BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327
jaargang 8
nummer 4 - 2009 Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.
driemaandelijks tijdschrift
Fietsen langs de Beverbeek Bever op komst Doe de “Dag in de natuur” 12.000 bomen gepland!
okt. - nov. - dec.
Biodiversiteitsverlies indammen bare landbouw te plaatsen naast een evenwichtige natuur. In onze regio voelen we deze problematiek sterk aan. Meer dan elders in Vlaanderen zitten natuur en landbouw verweven en zijn we op elkaar aangewezen. De belangrijkste natuurwaarden bevinden zich bovendien in waterrijke valleigebieden. Natuurbanalisering als uitwas van het heilige kalf van het economisch denken woekert om zich heen. Natuur in de regio staat dus zwaar onder druk. Of als je het positief bekijkt: er zijn grote uitdagingen. Het potentieel om in de regio grote stappen qua natuurbehoud te zetten is groot. Natuurpunt toont zich een constructieve partner om deze uitdaging aan te gaan. Als voorbeeldgebied bekijken we daarom deze keer de Beverbeekvallei te Ninove. De lokale
Koen Steenhoudt
Deze zomer publiceerde de Europese Commissie de resultaten van een baanbrekende beoordeling van de toestand van de natuur in 25 lidstaten, met behulp van gegevens die door regeringen zelf werden aangeleverd. Uit het rapport blijkt dat de EU het niet zal halen om tegen 2010 het verlies van biodiversiteit te stoppen. We hangen in Dendriet al enkele jaren aan de alarmbel. Een belangrijke, onverdachte bron bevestigt dus nu dat vooral in landbouw- en waterrijke gebieden de problemen zeer groot zijn. Nog geen vijfde (17%) van de belangrijkste soorten en habitats zijn niet bedreigd. Raar toch dat Europa geld pompt in zowel een gemeenschappelijk natuurbeleid als in een tegenwerkend gemeenschappelijk landbouwbeleid dat dit natuurbeleid sterk ondergraaft. Deze regels dienen dus dringend herzien en beter op elkaar afgestemd te worden. Het moet mogelijk zijn om een leef-
2
nr. 4 - oktober 2009
Natuurpuntafdeling plooide zich dit jaar dubbel om een gebiedsvisie en een erkenningsdossier uit te werken. Een waterrijk gebied dat het landbouwgebied dooradert. Met dus tal van knelpunten. Of zijn het opportuniteiten? Is de naam Beverbeek enkel maar een poëtisch hersenspinsel? Of is het een kattebelletje in ons historisch collectief geheugen? In een tweede artikel kijken we naar het oprukken van het grootste Europese knaagdier, de bever, naar onze regio. Is het verschijnen van deze vaandeldrager van waterrijke gebieden in het Denderbekken enkel een kwestie van tijd? Het dier staat reeds in de Vlassenbroekse polder, dus aan de drempel van onze regio. Zal het welkom zijn? Wat zijn de kansen en de knelpunten? Deze bijzonder intelligente bever is meer dan een symboolsoort: hij zorgt voor een zichzelf regulerend systeem dat water kan bufferen en tegelijk natuurwaarden verhoogt. In een tijd dat men veel geld pompt in waterbuffergebieden, kunnen bevers dit gratis bewerkstelligen. Zij zijn immers in staat om via een ingenieus dammensysteem hun eigen milieu te creëren en vorm te geven.
We zijn er ons van bewust dat het mogelijk opnieuw verschijnen van een lang verdwenen diersoort spanningsvelden kan creëren. Vandaar het belang van een goede communicatie. Daarom kozen we proactief deze Dendriet uit tot bevernummer en organiseert Natuurpunt afdeling Aalst in samenwerking met de zoogdierenwerkgroep Denderstreek een heuse beveruitstap naar de Biesbosch in Nederland. Een unieke kans om met fluisterboten op zoek te gaan naar dit mysterieuze schepsel. Schrijf je in. Laat de tijd zijn werk doen, in de geesten en op het terrein… In het verleden heeft de mens de bever al aangewend in zijn voordeel: een pauselijke richtlijn bepaalde dat de staart en achterpoten van een bever als vis konden worden beschouwd. Zo kon men toch ook tijdens de vasten en op vrijdag vlees eten… Zijn we ook in de toekomst bereid om de voordelen te zien en de bever als een partner te beschouwen in ons integraal waterbeheer en natuurbehoud? Wouter Mertens, hoofdredacteur
© Vilda - Yves Adams
Oranje zandoogje
De bever als themabeest
nr. 4 - oktober 2009
3
Een half-natuurlijk landschap van formaat Fietsen langs de Beverbeekvallei
Graag neem ik je mee naar enkele van mijn favoriete plekjes in de Beverbeekvallei, die zich over de Ninoofse deelgemeenten Aspelare, Nederhasselt en Outer uitstrekt. Als kind kwam ik in de jaren 70 af en toe op een aantal van deze plekjes. De natte bossen en weilanden vond ik toen een normaal gegeven. Eind de jaren 80 keek ik als kersvers afgestudeerd ecoloog, tijdens de eerste wegberminventarisaties voor de stad Ninove, met andere ogen naar deze vallei. De plantengroei die ik hier ontdekte verried een grote ecologische waarde, maar tevens ook kwetsbaarheid. Het beeld van het kleinschalig, gevarieerd landschap is toen blijvend op mijn netvlies gebrand. Nu nog vind je er met hagen en knotbomen omzoomde weilanden, fraai bloeiende boomgaarden en bloemrijke wegbermen. Het mag dan ook niet verbazen dat deze vallei al enkele decennia een
zekere juridische bescherming geniet: een aanzienlijk deel ervan is natuurgebied op het gewestplan en onderdeel van het Vlaams ecologisch netwerk (VEN). Het hoogste deel van het gebied, het
gehucht Turtelboom (Aspelare), is beschermd landschap. Elders in de vallei, onder meer in Nederhasselt en Outer, zijn monumenten of dorpszichten beschermd. Ondanks deze papieren bescherming heeft
 De Beverbeekvallei strekt zich van west naar oost uit over Aspelare, Nederhasselt en Outer. Het omvat nog zeer
4
waardevolle boskernen van het type elzen-essenbos.
nr. 4 - oktober 2009
Eric Cosyns
 De noordelijke valleihelling in Aspelare (Turtelboom) vormt samen met de valleibedding een uniek landschapsecologisch geheel het tot vandaag geduurd alvorens er schot kwam in het behoud en beheer van deze natuur- en landschapswaarden. Natuurpunt Ninove is sinds enige tijd bezig om systematisch en weldoordacht de belangrijkste natuurkernen in de vallei aan te kopen en te beheren. De stad draagt hierin financieel en praktisch haar steentje bij.
Fietsen en wandelen De beste manier om de circa 4 km lange Beverbeekvallei te verkennen is een combinatie van fietsen en wandelen. We beginnen onze tocht bij de kerk van Aspelare, kruisen de N460 en fietsen meteen de Plekkersstraat in, die de valleikom van de Beverbeek in het zuiden begrenst. In de ecologisch beheerde wegbermen verraden moerasspirea, echte koekoeks-
nr. 4 - oktober 2009
bloem, moerasrolklaver en een zeldzame slanke sleutelbloem een vochtige tot natte grond. Ze herinneren ons ook aan de mogelijke samenstelling en het uitzicht van de bloemrijke hooilanden die hier ongetwijfeld tot midden de vorige eeuw het landschap sierden.
Kletsnatte bosjes Waar de Heghestraat op de Plekkersstraat aansluit, stoppen we even om de kletsnatte elzenbossen te bekijken. In april kleuren de gele tinten van dotterbloem, slanke sleutelbloem en speenkruid het valleibos. Later, vanaf mei, zorgen gele lis en roze dagkoekoeksbloem voor veel kleur. Dit soort bosjes zullen we nog wel vaker tegenkomen op onze weg. Ze zijn misschien wel de meest waardevolle biotopen van de Beverbeekvallei.
Vaak zijn ze met populieren ingeplant. Vanaf mei maak je hier kans om regelmatig de wielewaal te horen zingen. Vroeger op het jaar tref je hier nog wel eens de zeldzaam geworden matkopmees.
Hagen en boomgaarden We vervolgen onze weg langs de Plekkersstraat, en bij het kruispunt met de Waagstraat, waar het landschap plots een stuk opener wordt, fietsen we de helling op richting Turtelboom. We kruisen daar voor het eerst de Beverbeek. De waterkwaliteit kan nog flink verbeteren, maar daar wordt aan gewerkt. In april zorgen de bloeiende sleedoorns in de hagen en de fruitbloesems voor schilderachtige taferelen. De fruitrat, of nauwkeuriger de eikelmuis, vindt dit een prima biotoop. Het beestje zal je
5
eigen, houtige struiken en bomen vind je hier ook gele dovenetel, tongvaren en kleine maagdenpalm. Grasmus, zwartkop, tjiftjaf en het winterkoninkje voelen zich in deze omgeving ook prima thuis. Ondertussen hebben we opnieuw de Beverbeek gekruist om vervolgens links de Zuurstraat in te fietsen. We houden even halt bij het kruispunt met de Plekkersstraat en fietsen, rechts, een eindje het mountainbike pad op.
Hooilanden vol vlinders Waar wat verder de weg versmalt, gaan we te voet verder. Dit valleigedeelte biedt een steekkaart van de meest waardevolle biotopen die we op de natste plaatsen mogen verwachten: nat elzenbos, moerasspirearuigte en dotterbloemgrasland. Het is zeer waarschijnlijk dat deze dotterbloemgraslanden vroeger over een veel grotere oppervlakte in
de vallei aanwezig waren. Volgens de Ferrariskaart (circa 1775) en de Vandermalenkaart (circa 1840) bestond het overgrote deel van de Beverbeekvallei uit natte hooilanden. Nu resten hiervan nog maar enkele percelen, waarvan sommige, verscholen achter een fors uitgegroeide meidoornhaag, langs het voetpad liggen. Op warme zomerdagen fladderen hier dagpauwogen, landkaartjes, bruine en oranje zandoogjes boven de naar watermunt en moerasspirea geurende begroeiing. Bonte zandoogjes houden zich dan weer op langs het beschaduwde pad.
Staalkaart van valleibiotopen Na deze wandeling fietsen we via de Plekkersstraat terug naar de kerk van Aspelare en we rijden via de watermolen en Melkbos richting Muylem en de kerk van Nederhasselt. Voor we deze kerk bereiken, kruisen we
Eric Cosyns
niet gauw te zien krijgen, maar recent onderzoek heeft de aanwezigheid van een populatie aan de andere zijde van de heuvel in SintAntelinks aangetoond. Wie nog van andere zeldzaamheden houdt, kan in de Waagstraat nog uitkijken naar de tweestijlige meidoorn en het rapunzelklokje. Misschien ben je wel een echte geluksvogel en kruis je plots de vliegroute van de snelle sleedoornpage. In de winter kan je de eitjes van deze relatief zeldzame dagvlinder na enig zoekwerk wel eens aantreffen op de gelijknamige plant die hier en daar in de talrijke hagen en houtkanten groeit. We fietsen vervolgens richting kerk van Sint-Antelinks om net voor de kerk via de Beverbeekstraat weer de vallei in te duiken. In deze holle weg kunnen plantenliefhebbers nog meer fraais ontdekken. Naast een rijk gamma van streek-
 Hoogstamboomgaarden nabij Turtelboom: een belangrijk onderdeel van het leefgebied van de zeldzame eikelmuis
6
nr. 4 - oktober 2009
INFO
nr. 4 - oktober 2009
7
Eric Cosyns
opnieuw de vallei en de beek. Links en rechts van het fietspad is Natuurpunt erin geslaagd om enkele hectaren waardevol valleibos en moerasspirearuigte aan te kopen. Het is een van de weinige plekken in de vallei waar bosanemoon en verspreidbladig goudveil groeien. De bedoeling is om de bestaande boskern te behouden en er de streekeigen, inheemse boomen struiksoorten te bevoordelen. Daarom zijn in de loop van  Langs de Nederhasseltstraat zijn nog brede, bloemrijke wegbermen aanwezig. Ze zijn op termijn 2008 en het voorjaar mogelijke bronnen voor het floristisch herstel van 2009 een aantal kappingen en heraanplantingen uit- ren valt tussen de Prekental- en de Daarvoor zijn niet alleen aankopen gevoerd. Tevens wordt overwogen Godeystraat. van de meest waardevolle kernen om een deel van de moerasspirenoodzakelijk, maar is ook een desaruigte om te vormen tot nat bloem- Postkaartkiekjes kundig beheer, gebaseerd op een rijk hooiland. Zo zal je hier binnen In Outer fietsen we via de goed uitgebalanceerde toekomstafzienbare tijd een staalkaart van de Zevenkoosstraat terug naar Muylem visie, essentieel. Daaraan wordt meeste karakteristieke valleibioto- en de kerk van Aspelare. Bij het binnen natuurpunt Ninove nu pen van nabij kunnen bewonderen. kruisen van de Beverbeek zien we volop gewerkt. Stroomafwaarts de Beverbeek ligt links een meer open landschap. Het Nog dit. Uiteraard kan je deze nog meer fraaie natuur te wach- wordt bijna volledig ingenomen tocht ook beginnen bij de kerk van ten op effectieve bescherming door een verruigd dotterbloem- Nederhasselt of van Outer, waar en beheer. Ten zuiden van het grasland dat smeekt om deskundig telkens parking is en je de lokale Nederhasselts voetbalveld ligt het beheerd te worden. Wie net over de horeca een steuntje kan geven. In best ontwikkelde valleibos van het Beverbeek, in de Zevenkoosstraat, cafÊ Uilenspiegel in Aspelare vind type essen-elzenbos met moerasspi- de moeite neemt om even achterom je trouwens extra info over langere rea. Dit bos is moeilijk bereikbaar te kijken naar de kerk van Outer, kan fietsroutes in de buurt. en bovendien praktisch ontoegan- hier enkele mooie postkaart-kiekjes kelijk door de kletsnatte, zompige maken. Zo heeft de Beverbeekvallei Eric Cosyns bodem. We fietsen dan maar verder nog wel meer mooie hoekjes. Aan via de Nederhasseltstraat richting jou om die te ontdekken. Outer. Kleurrijke wegbermen aan Afdeling Ninove beide zijden van deze straat zijn Natuurpunt Ninove zorgt voor hier ons deel. Tussen Nederhasselt de toekomst Wouter Mertens en Outer liggen ook nog een aantal Natuurpunt Ninove wil zich alles0495 68 89 33 bloemrijke, door hagen omzoomde zins maximaal inspannen om de wouter.mertens1@telenet.be weilanden en een zeer fraaie hoog- mooiste plekjes van deze vallei voor stamboomgaard, die te bewonde- de toekomst optimaal te bewaren.
Waterwegeningenieur van nature
Toekomst voor de bever in de Denderregio? Met één meter exclusief staart en gemiddeld 20 kg is de bever ons grootste Europese knaagdier. Zelfs een leek herkent hem aan zijn afgeplatte staart met schubben. Soms wordt hij verward met de beverrat, een ZuidAmerikaanse soort met ronde staart en witte snorharen. Deze exoot, die hoofdzakelijk langs de Maas voorkomt, is in de Denderstreek eenmalig waargenomen te Lierde. In dit artikel gaan we de bever voorstellen, zijn kansen in de regio inschatten en zijn meerwaarden toelichten. Op het punt van wereldwijd uitsterven
bossen. Ook in onze eigen Dendervallei leefden dus ooit bevers. In 1848 werd de laatste bever in Vlaanderen gedood. In Wallonië was dat in 1890, maar mogelijk zijn daar ook later nog dieren gedood. Er is al historisch bewijsmateriaal van de bever aangetroffen langs de Schelde
Joachim De Maeseneer
De Europese bever stond begin 20ste eeuw met amper 1300 dieren van de ooit geschatte 60 miljoen op het punt van wereldwijd uitsterven. Boosdoener was de jacht voor de pels, het vlees en de geurende klierafschei-
ding castoreum. Van de 8 kleine restpopulaties in Europa, WitRusland, Rusland, Mongolië en China waren de 30 dieren langs de Rhône en de 200 langs de Elbe de meest nabije. In meer fortuinlijke tijden was de bever een algemene soort langsheen waterlopen met broek- en ooi-
Plas en dras op een beversite
8
nr. 4 - oktober 2009
© Vilda - Ludo Goossens
Beverburcht: takken, modder en veel geduld... in Melle, langs de Leie en in de provincie Henegouwen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat de Dendervallei een blanco zone was. Hier wacht een monnikenwerk voor historici en paleontologen om bronmateriaal en bodems verder uit te pluizen. Ook toponiemen met ‘bever’ geven onrechtstreekse informatie, waarover meer op p. 14.
Ommezwaai De bescherming op Europees vlak kwam gelukkig nog net op tijd. Diverse herintroducties, startend in 1920 in Zweden, droegen hun steentje bij. Vrijwel alle dieren zijn afstammelingen van een ooit uitgezet dier. In 1990 bereikte een bever uit de Duitse Eifel de Hoge Venen. Begin 2000 bereikten uitzwermende bevers Vlaanderen. Zowel in Wallonië als in Vlaanderen
nr. 4 - oktober 2009
werden aan deze populaties door introductie dieren toegevoegd. Op dit ogenblik komen zowel langs de Maas als op de Dijle ten zuiden van Leuven beverpopulaties voor. Verder zijn her en der al uitgezwermde bevers te vinden, bijvoorbeeld langs de Schelde te Dendermonde (zie p. 28). Vanuit de strongholds Maas en Dijlevallei zwerven nu en dan al jonge bevers uit. Vanuit de Dijle zit je al snel in de Schelde. De aantallen zijn voorlopig beperkt doordat ze slechts 2-3 jongen krijgen per jaar, die dan nog twee jaar bij de ouders blijven. De Scheldevallei herbergt vele geschikte biotopen, maar vanuit de Schelde de Dender bevolken lijkt eenvoudiger dan het is. De sluis aan de Dendermonding is een serieuze barrière. De meest nabije dieren in Wallonië zitten in de buurt van Charleroi op de
Samber bij Farciennes en ter hoogte van Onoz op de Orneau. Via Waalse kanalen kunnen binnenschippers perfect de Dender bereiken...
Geannonceerde komst Overheden houden in hun plannen nu al rekening met de bever. Het bekkenbeheerplan voor de Dender (2008-2013) wil populaties van internationaal, regionaal en lokaal belangrijke watergebonden dier- en plantensoorten duurzaam herstellen en beheren. Men bereidt zich hierin voor op de natuurlijke dispersie van de bever in het Denderbekken. Dit plan is een verplichte vertaling van de Europese kaderrichtlijn water uit 2000 en een Benelux beschikking uit 1996. Deze bepalen dat alle rivieren zich in een ecologisch gezonde toestand moeten bevinden en
9
Joachim De Maeseneer
Beverknaagsporen dat vrije vismigratie mogelijk moet zijn. Meetbaar doel: tegen 2015 moet 90% van de hindernissen van eerste prioriteit (o.a. Dendermonde) weggewerkt zijn, al de rest tegen 2021. Is men klaar om 12 sluizen in evenveel jaar te vervangen? Deze maatregelen zullen ook de natuurlijke dispersie van de bever in het Denderbekken vergemakkelijken. Het Natuurrichtplan Dendervallei, voor de Dender tussen Ninove en de gewestgrens, vermeldt de bever nog niet, omdat de pragmatische methodologie sterk uitgaat van de actuele natuurwaarden. Men streeft in het plan echter duidelijk wel naar biotopen waar de castor fiber zich in thuis voelt.
Integratie in de Denderstreek Sommigen bekijken deze aangekondigde komst wat argwanend.
10
Nog even ... Het gaat immers over een meester-ingenieur en aannemer die het landschap aanpast aan zijn behoeften. Van dit noeste werk profiteren tal van andere dieren plantensoorten mee. Door deze ondernemingszin komt hij echter ook soms in conflict met de mens. Een gebrek aan kennis over de ecologie ligt aan de basis van vaak onterechte angsten. Kennis stelt ons in staat om de bever zijn juiste plaats te geven, ermee om te gaan en hem zelf in te schakelen voor onze eigen doelen. We houden dus hier een pleidooi om op intelligente wijze knelpunten aan te pakken.
Een dijk van een argument Vrees voor dijkdoorbraken zijn een eerste heikel punt. Bij steile oevers maken bevers geen takkenburcht, maar een hol in de oever, soms gecombineerd met
een takkenburcht. In tegenstelling tot de muskusrat maakt de bever echter geen gangenstelsel. Hij leeft in familie in een territorium. Hierdoor heb je slechts één gang in de dijk over een erg grote afstand. Is dit punt bekend en zo nodig verstevigd, dan zit men dankzij het territoriaal gedrag van de dieren voor jaren goed: andere families krijgen geen kans. Een dijk met een ecologisch maaibeheer is eveneens voldoende om een bever te weren: ze verkiezen immers dijken met veel houtopslag. In de Dendervallei zijn kritische dijken verstevigd met beton en steenslag. Je mag de angst dus als irreëel bestempelen. Bovendien liggen de dijken op vele plaatsen langs de Dender vaak nog steeds verkeerd. Ze beschermen natuurlijk alluvium tegen overstromen. Dit zou juist moeten
nr. 4 - oktober 2009
© Vilda - Yves Adams
Joachim De Maeseneer
Noestige werken aan de dam kunnen overstromen, zodat onze dorpen en steden droog blijven. Bevers houden het hout op de oevers kort en jong, waardoor de wortels de dijk verstevigen en de dijk niet kan beschadigd worden bij het omwaaien van een mastodont.
Van hout houden Bevers houden van zachthout, dus ook van populier. De duurzaamste oplossing hier is het verwerven van oevers in functie van natuurbehoud. Interessante plekken liggen veelal in een visiegebied van Natuurpunt of ANB. Onze knuffel is er partner in een natuurlijk omvormingsbeheer. Grootste probleem is hier het aankooptempo van beide actoren. De bever kan er zijn voordat een volledige areaalrealisatie een feit is. Hierdoor dringen zich misschien overgangsmaatrege-
nr. 4 - oktober 2009
len op. Laten we ons inspireren door ervaringen elders. Een optie is oeverstroken van 10 meter of meer aanleggen tussen de waterloop en de populierenplantages die men dan beplant met jonge zachthoutsoorten zoals wilg. Deze aanpak loopt gelijk met de richtlijnen rond erosiebestrijdende maatregelen. Afrasteren of gebruik van beverwerende geurtjes zijn andere beproefde technieken. Sneuvelen er toch commerciële bomen, dan is er altijd nog het schadebesluit van de Vlaamse overheid. Dat vergoedt schade veroorzaakt door beschermde dieren. Het volstaat aan te tonen dat men de nodige voorzorgen heeft genomen.
Partner in integraal waterbeheer Een bever bouwt dammen als het water minder dan een halve
meter diep is. De Dender is veel dieper, zodat bevers daar geen dammen zullen bouwen. Op de zijbeken kan dit wel voorkomen. Deze dammen zijn een objectieve partner tegen overstromingen, ze houden immers het regenwater tijdelijk op. Dit zorgt voor waardevolle milderende effecten en minder wateroverlast in lager gelegen gebieden. Zo zorgen ze voor de hoofddoelstelling van het integraal waterbeheer: natuurlijke waterberging. Overheden besteden nu vaak enorme budgetten aan kunstmatige waterbergingssystemen die door de onvoorspelbaarheid van de natuur nooit toereikend zullen zijn. Dammen dragen ook bij tot de operationalisering van de gewestplandoelstelling ‘Natuurgebied’ en tot waterzuivering en zijn beheerbaar vangsysteem voor zwerfvuil. En naast
11
de meerwaarden op soortniveau zijn er ook op het niveau van habitats en natuurdoeltypes.
Europese instandhoudingsdoelen realiseren
Bovenregionale doelen In de open valleigebieden zal de bever passeren en de boomopslag kort houden. Zo worden voor natuur vaak nefaste uniforme oeveringrepen overbodig. Open grazige vegetaties langs de waterlopen, voldoende heldere moerasbossen en plas- en draszones zijn niet de enige habitattypes die de bever dankzij de dammen kan creëren. De bever zet ook stukjes valleibos om in een natuurlijk hakhoutbeheer en zo krijg je ook natuurlijke hakhoutstoven in broekbos. Door het graven van transportkanaaltjes zorgen bevers ook voor een
subtiele afwatering, waardoor de invloed van kwelwater toeneemt. Dit kan leiden tot spectaculaire uitbreiding en/of verbetering van bijvoorbeeld zeldzame dottergrasland- en grote zeggenvegetaties. Zo kan de bever gratis bijdragen aan het realiseren van natuurrichtplannen. De bever is de vaandelsoort voor een aantrekkelijk valleilandschap en is in staat om de natuurbeleving van wandelaars en fietsers nog attractiever te maken. In Wallonië en Nederland speelt men deze toeristische troef uit en profiteert de horeca in de regio mee van de aanwezigheid van de bever.
Plaatsen noemen Wanneer kom de bever er aan? Koffiedik kijken. Knelpunten zijn de sluizen. Kleine sluizen in een groene omgeving,
© Vilda - Yves Adams
Enkele gebieden in de regio zijn speciaal aangemeld bij Europa vanwege de vochtige alluviale bossen met els en es. Deze richtlijn wacht dringend op concrete maatregelen. Goed ontwikkeld waterloopbegeleidend broekbos is tegenwoordig zeldzaam geworden. Vooral de alluviale bossen in de riviervallei zijn van internationaal belang omdat zulke bossen enkel in de NoordwestEuropese laagvlakte voorkomen. Momenteel bevinden de meeste van deze biotopen in de regio zich in een ronduit ‘ongunstige staat van instandhouding’. De bever kan hier extra hulp bieden in het realiseren van een gun-
stige staat. Ook de beverpopulatie zelf moet in een gunstige stand gebracht worden. De valleigebieden in de Denderstreek kunnen hier een wezenlijke bijdrage leveren.
Beverdam
12
nr. 4 - oktober 2009
© Vilda - Yves Adams
Jonge takjes - snoepgoed voor bevers
nr. 4 - oktober 2009
te Aalst, of Nuchten en Korte Lake te Geraardsbergen. De bever zal deze moerasbossen wat opener en dus zongevoelig maken, wat vele voordelen zal hebben voor waad- en watervogels, warmteminnende insecten en amfibieën.
Conclusie Dat de bever in de Dendervallei op middellange termijn opduikt, is een realistische aanname. De uitvoering van de Europese kaderrichtlijn water kan tempobepalend zijn. Zijn komst zal een grote meerwaarde betekenen, zowel voor natuurlijk en duurzaam natuurbeheer, als voor integraal waterbeheer, positieve beeldvorming, groene recreatie en de hieraan gekoppelde economie langs de Dender. De bever is in staat nu door de mens uitgevoerde beheerswerken over te nemen, wat tijd- en geldbesparend zal zijn. Er is genoeg
natuurpotentie zowel in de Dendervallei als in zijn zijbeken. Het huidig tempo van terreinverwerving ligt misschien niet hoog genoeg om overal tijdig klaar te zijn als de bever zijn opwachting maakt. In dat geval kan oordeelkundig ingrijpen conflicten vermijden. Wie signaleert ons in de toekomst de eerste beversporen in de Dendervallei? Laat van je horen! Met dank aan Wouter Mertens en Jorn Van Den Bogaert. Joachim De Maeseneer
Afdeling Ninove INFO
bijvoorbeeld die van Pollare, zullen zeker geen probleem zijn. Voor de essentiële sluis te Dendermonde is het wachten tot de verplichte vrije vismigratie gerealiseerd wordt. De realisaties zijn een kwestie van prioritering. Een aantal ingrepen staan al op de rol van waterbeheerder WenZ: Aalst, Geraardsbergen en Denderbelle. Deze laatste kadert in de opwaardering van de Dender tot 1350 ton. Bij de herinrichting van deze sluizen zou ook gelijktijdig de vismigratie aangepakt worden. Vaak krijgt de economische invalshoek voorrang op de prioritering. Sterke vertraging van het toepassen van de Europese kaderrichtlijn kan echter leiden tot fikse boetes, wat ook een economisch gegeven is. Waar liggen de ideale actuele biotopen voor de bever? We denken dan aan de Wellemeersen te Denderleeuw, de Kwabroeken te Pollare, het Osbroek en Gerstjes
Joachim De Maeseneer joachimdm@yahoo.com 0499 80 89 05
13
Activiteiten Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Datum
Activiteit
Locatie
Dinsdag 13 oktober
Paddenstoeleninventarisatie
Kluisbos
Zondag 25 oktober
Paddenstoelenwandelng
Osbroek
Dinsdag 27 oktober
Paddenstoeleninventarisatie
Ledezijde
Dinsdag 10 november
Paddenstoeleninventarisatie
Smetlede
Dinsdag 24 november
Paddenstoeleninventarisatie
Kluisbos
Samenkomst:
Kluisbos: ingang Parking Golfterrein De Kluizen - Zandberg 6 Osbroek: infobord - Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst Ledezijde: kerk Impe - Impedorp Smetlede: kerk - Smetlededorp
Vertrek stipt om 14 uur op dinsdag en om 10 uur op zondag. Info: marie.anne.neirinckx@telenet.be of 0486 07 50 30
14
nr. 4 - oktober 2009
uur van vertrek plaats van afspraak
toelichting gids
bijzonderheid contactpersoon
zeker meebrengen
nr. 4 - oktober 2009
15
16
nr. 4 - oktober 2009
© Vilda - Yves Adams
BEHEERSWERKEN
nr. 4 - oktober 2009
17
Tel.: 053 705 222 info@trek-king www.trek-king.be
Oude Gentbaan 259 9300 Aalst
Geniet méér in de natuur... ▪ Waterdicht schoeisel (Meindl, Lowa, Hanwag) ▪ Ademende, waterdichte en winddichte kledij ▪ Thermische kledij ▪ Verrekijker (Swarovski, Eschenbach) ▪ Rugzakje
-5% Korting
op vertoon van lidkaart Natuurpunt
Bevertrip naar Biesbosch
Busuitstap met wandeling en fluisterboottocht De bever (Castor fiber) is een echte waterrat, maar dan wel een hele grote. Een volwassen bever is zijn zonder zijn platte staart mee te rekenen tot 1 meter lang. Op het land beweegt hij zich een beetje traag en lomp voort, maar in het water is hij zeer snel. Een uitgebreid artikel staat elders in dit nummer. Dit najaar bieden we Dendrieters de gelegenheid om in levenden lijve kennis te maken met dit ronduit fascinerend dier in een Nederlands natuurgebied van formaat: de Biesbosch. Snel inschrijven want het aantal deelnemers is beperkt.
© Vilda - Rollin Verlinde
Er bestaan vele misverstanden over de bever. Zo vangt de bever geen vis – in tegenstelling tot de otter, waar hij vaak mee verward wordt – maar is hij een echte planteneter. Hij bouwt enkel een dam als de waterstand te laag is. De spectaculaire beverburcht wordt ook pas gebouwd als de oevers niet hoog genoeg zijn om een hol in uit te graven. Om deze en andere misverstanden uit de wereld te helpen gaan we op 8 november naar de Biesbosch in Nederland waar de bever al vele jaren zijn vaste plaats heeft teruggevonden. Na een geleide wandeling door de polders komen we over de bever alles te weten van de gidsen die ons rondleiden in het beverbos, een permanente openluchttentoonstelling over de bever. Als kers op de taart maken we tegen valavond een rondvaart met de fluisterboot (de Sterling) door de kreken van de Biesbosch. We genieten van het prachtige landschap en bekijken er ook de vele sporen van bevers. Normaal krijgen we deze prachtige dieren dan ook zelf te zien. Een staart als een peddel
Praktisch
Datum: Zondag 8 november 2009, 9.45 uur (om 10
Aantal plaatsen: 37.
uur stipt vertrekt de bus).
Meebrengen: Picknick voor ’s middags en ’s Afspraakplaats: Parking achterkant station van Aalst.
avonds, drank, afhankelijk van het weer laarzen en regenjas en eventueel verrekijker.
Inschrijven: Via e-mail: diemervercayie@scarlet.be
Prijs: Volwassene: 22 euro voor leden, 27 voor
met vermelding van naam, adres, aantal personen en of je lid bent van Natuurpunt of JNM. Een inschrijving is pas definitief na overschrijving op rekeningnummer: 979-2140908-26.
niet-leden. Jongere (-18): 15 euro voor leden (kinderen van NP-leden of JNM-leden), 20 euro voor niet-leden. De fluisterboot is helaas niet toegankelijk voor rolstoelen.
nr. 4 - oktober 2009
19
Programma 8 november
Organisatie:
10 uur: Vertrek per bus in Aalst. 12 uur: Aankomst in Biesboschcentrum Dordrecht (NL), picknick. 13 uur: Geleide wandeling door de polders. 15.15-15.45 uur: Bezoek Beverbos met gidsen van het Biesboschcentrum. 15.45-17.45 uur: Vaartocht met fluisterboot Sterling. Catering op de boot: koffie/thee met een ‘Beverkoek’. 20 uur: Vertrek met bus naar Aalst. 22 uur: Aankomst te Aalst.
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek (www.natuurpunt.be/zwgdenderstreek), NP afdelingen Aalst, Lede-Houtem en Erpe-Mere (www.natuurpunt.be/denderstreek)
INFO
Natuurpunt Aalst
Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@scarlet.be
Zie Zo Zoogdier 2009
Tel mee de in de week van het Zoogdier
Diemer Vercayie
In de rij van themadagen zoals de vogel- en vlindertelling mogen ook zoogdieren niet ontbreken. In het weekend van 17-18 oktober 2009 organiseert de Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt het eerste Vlaamse zoogdierentelweekend, dat de naam Zie Zo Zoogdier meekreeg. Bovendien organiseert de Zoogdierenwerkgroep Denderstreek een avondwandeling met speciale aandacht voor onze verschillende zoogdieren. Zo zullen onder meer met behulp van live traps muizen gevangen worden, maar je komt er ook meer te weten over vleermuizen, vossen, marters, eekhoorns, egels, dassen, bevers, enz. Bosmuis verlaat omgebouwde Zoogdieren zijn moeilijker waar te nemen dan vogels of vlinders, en daardoor is hun verspreiding vaak onvoldoende bekend. Daarom willen we onze zoogdieren tijdens dit telweekend extra in de kijker zetten. Als we ze willen beschermen om onze biodiversiteit in stand te houden, moeten we namelijk eerst weten waar ze nog voorkomen en waardoor ze bedreigd worden. Zoogdieren zijn een belangrijk onderdeel van ons ecosysteem en daar moeten we zorg voor dragen! Zoogdieren zitten overal, maar zijn niet altijd eenvoudig waar te nemen. Een uitzondering hierop vormen de zoogdieren die overdag actief zijn, zoals de welbekende rode eekhoorn. Andere zoogdiersoor-
20
trip trap val
ten verraden hun aanwezigheid door hun sporen (denk maar aan een molshoop, een egelkeutel of een aangeknaagde hazelnoot). Ook via vondsten van verkeersslachtoffers of via prooien die de poes achterlaat aan de achterdeur komen we te weten welke zoogdieren er zitten. We willen graag weten waar jij zoogdieren of hun sporen gezien hebt. Meer informatie vind je in de ZieZoZoogdier-brochure (bij het Natuur.blad van september, op aanvraag via info@ziezozoogdier.be of bij Natuurpunt Studie, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen): je leert verschillende zoogdiersoorten herkennen en je krijgt
nr. 4 - oktober 2009
Š Vilda - Rollin Verlinde
 Vos, verguisd maar toch zo speels informatie over het belang van het inzamelen van verspreidingsgegevens. We geven ook tips om je tuin zoogdiervriendelijk in te richten. Veel plezier en alvast bedankt!
de voorvermelde kanalen, via www.waarnemingen.be of je kan ze opsturen naar de Zoogdierenwerkgroep, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen.
Hoe meedoen? Geef tijdens het zoogdierentelweekend van 17-18 oktober 2009 al je waarnemingen van zoogdieren of hun sporen door via www.ziezozoogdier.be of via het formulier in de ZieZoZoogdier-brochure! Meedoen is eenvoudig: als je een zoogdier(spoor) opmerkt, zoek je op welke soort het is en laat je het ons weten. In de brochure geven we meer uitleg over de herkenning van 16 vrij algemene zoogdiersoorten. Meer uitgebreide informatie vind je op www.ziezozoogdier.be.
Avondwandeling
Datum: zaterdag 18 oktober 2009, 18 uur Afspraakplaats: infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst (Osbroek)
Meebrengen: eventueel zaklamp en afhankelijk van het weer regenkledij en laarzen Organisatie: Zoogdierenwerkgroep Denderstreek, Stad Aalst en Natuurpunt Aalst.
Waarnemingen buiten het telweekend
nr. 4 - oktober 2009
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek INFO
Omdat zoogdieren niet altijd gemakkelijk waar te nemen zijn, bestaat de kans dat je er helemaal geen ziet tijdens ons telweekend. Maar geen nood, je kan ook je zoogdierenwaarnemingen van buiten het telweekend doorgeven. Je hoeft je niet te beperken tot je tuin of je favoriete wandelgebied. Doorgeven kan via
Diemer Vercayie diemervercayie@scarlet.be www.natuurpunt.be/zwgdenderstreek
21
Getal van de maand: 12.000
Natuurpunt plantte recent 12.000 bomen en struiken aan in de Dendrietregio ‘De groenen: ze kopen een bos en kappen de bomen’. Het is een vaak gehoorde boutade aan de toog, een cliché in de kranten. Het is inderdaad juist dat Natuurpunt bomen kapt. We doen dit echter enkel om biodiversiteit te bevorderen. Maar de voorbije twee winters hebben we ook 12.000 bomen en struiken in de Dendrietregio aangeplant. En dat mag toch ook eens gezegd worden. Verantwoordelijk beheer Het uitgangspunt voor elk goed beheer is een beheersplan. Ettelijke agentschappen en diensten van de overheid moeten hun fiat geven over een visie die ontstaat via een intense samenwerking tussen de vrijwilligers en het professioneel kader van Natuurpunt. Als dit uiteindelijk resulteert in een officiële erkenning, dan kunnen we aan de slag.
Van exoten en pestsoorten
Johnny Cornelis
In bijna alle natuurgebieden vinden we exoten die daar spontaan of door de mens verzeild zijn geraakt. De Amerikaanse eik werd aangeplant – vaak als hakhoutsoort – omdat hij veel sneller groeit dan de inlandse
Beheerders inspecteren het eerste groeiseizoen
22
eik, en toch nog vrij hoogwaardig hout produceert. Doordat hij zo snel groeit en zich heel makkelijk verjongt, concurreert hij onze eigen eiken weg. Zijn grote, dikke bladeren vormen een tapijt dat maar heel langzaam verteert en de bodem verzuurt, zodat de inheemse kruidenlaag degenereert. De insecten die erop leven, komen normaal bij ons niet voor, terwijl onze eigen insecten er hun gading niet vinden. Het resultaat is een degeneratie van ons gemengd loofbos. Er is dus maar één uitkomst: weg met die Amerikanen. Ook lorken werden aangeplant – vaak in monotone bestanden – omwille van de houtproductie. Lorken laten jaarlijks hun naalden los. Zo sparen ze een dik en zuur naaldendek, dat nog trager verteert dan de bladeren van de Amerikaanse eik. Enkel bramen voelen er zich thuis, de voorjaarsflora kwijnt weg. Als goede natuurbeheerders kunnen we weinig anders dan hier de bijl in zetten. Een ware pest in bepaalde Vlaamse regio’s is de Amerikaanse vogelkers. De boom, eigenlijk meer een struik, wordt soms per ongeluk aangeplant doordat hij met inlandse vogelkers wordt verward. Eens hij er is, kan de verspreiding zeer snel gaan. Vogels zijn
nr. 4 - oktober 2009
Stekjeshout Een rij knoestige, diep gegroefde populieren die hun stammen in Prille houtkant in Dendervallei Ninove gracieuze kronkels de hoogte in duwen: een niet te versmaden landschaps- haagbeukenbossen op de vochtige hellingen en element. Dat we deze bochtige stammen terugvin- essen-elzenbossen in de vochtige valleien. In de valden op de schilderijen van Permeke en Valerius De leien zorgen we ook voor het herstel van vochtige Saedeleer duidt erop dat het om oude rassen gaat, die hooilanden en moerasruigtes met opslag van solimet onze streek vervlochten zijn. Merlandica, Blauwe taire bomen en veldbosjes. van Eksaarde en Serotina zijn bomen waar we best Waar nog restanten zijn van rietruigtes, is heraankunnen mee leven. planten niet aangewezen, aangezien de rietruigtes Vanaf het einde van de tweede wereldoorlog en recenter, op zich zo belangrijk zijn dat hun behoud en uitwerden de vochtigste, meest waardevolle hoekjes van de breiding moet betracht worden. Hetzelfde geldt Dender- en Markvallei omgetoverd tot ‘populierenak- waar populieren werden ingeplant in waardevolle kers’ met nieuwe klonen, die maar één doel dienden: zo hooilanden. Hier worden de stronken uitgefreesd snel mogelijk groot worden en dan door de stekjesmolen om opnieuw te kunnen hooien. De resultaten zijn van de Geraardsbergse Union Alumettières. Hun dikke, soms spectaculair, met een massale toename van vette bladeren verteren dank zij de drogere bodems zeer orchideeën en ratelaar. Ga maar eens kijken in de snel en brengen jaarlijks een boost van stikstof teweeg. Wellemeersen, Honegem en Moenebroek, naar de Hun kruinen verdampen immers duizenden liters bloemrijke graslanden waar ooit populieren stonwater per dag. Resultaat: oprukkende brandnetels en den. berenklauw, en weg die prachtige valleibossen, hooilan- Half werk levert slechts halve resultaten. Daarom den en moerassen met gele lis en dotterbloemen. wordt vaak vrij drastisch tewerk gegaan, en schuwen we het niet om een paar ha populierenbos tegelijk tegen de vlakte te leggen. Aanvankelijk misschien Kappen om te herstellen Wanneer Natuurpunt bomen kapt, gaat het meestal geen leuk gezicht. Maar een omelet maak je niet om de voormelde vier soorten en in gebieden die zonder schalen te breken. Als het kruinhout goed voldoende potentie hebben om snel hun vroegere wordt opgeruimd, laat de natuur echter snel haar rijkdom te herwinnen. Bij ons gaat het om beuken- rechten gelden en schiet de verloren gewaande vegeeikenbossen op de drogere hellingruggen, eiken- tatie rijkelijk weer op.
nr. 4 - oktober 2009
23
Joachim De Maeseneer
immers verzot op de besjes, die ze met gulle hand – euh... anus – over de ruime omgeving uitstrooien. In een mum van tijd kunnen de kleine struikjes zo dicht op elkaar staan als haar op een hond. Radicaal uitroeien tot de laatste struik is de enige manier om een gebied van de totale verloedering te redden.
Herbebossen zonder aan te planten... het kan Wanneer we in een bosgebied een partij Amerikaanse eik of lork kappen, wordt niet noodzakelijk heraangeplant. Doorgaans laten we de natuur spontaan haar gang gaan. Het bos langs de rand van de kapvlakte zorgt immers voor een toevoer van zaden. Het duurt misschien een paar jaar langer – maar ook niet meer dan dat – vooraleer de kapvlakte vol staat met pioniers als berken of elzen. Andere soorten volgen wat later. Zo krijg je, met wat vertraging, een spontaan gegroeid gemengd loofbos, met bomen die aangepast zijn aan onze streek. Enkel wanneer bramen of adelaarsvarens de verjonging verhinderen, wordt overwogen om zaadbomen in te planten. Soms wordt bewust gekozen voor een cyclisch hakhoutbeheer. Ook hier wordt niet aangeplant, aangezien de hakhoutstoven spontaan weer uitschieten. Deze beheersvorm wordt al eeuwen toegepast. Sommige oude bosplanten leven juist bij de gratie van dit soort beheer. Ze hebben regelmatig wat verstoring en lichttoevoer nodig om zich massaal te kunnen voortplanten.
Waar planten aangewezen is
Aanplantingen in de Dendrietregio Voor wie nog altijd denkt dat we meer kappen dan planten, ziehier wat cijfermateriaal en concrete acties van de voorbije drie jaar. In de Boelaremeersen (Geraardsbergen) werd in maart 2008 een ruigte langs de Dender ingeplant met 43 zwarte populieren. In december 2008 werden twee gekapte populierenpercelen herbebost met 650 streekeigen bomen en struiken. In Kortelake (Geraardsbergen) werden in 2006 en 2007 houtkanten en bosgroepjes aangeplant, in totaal 2.966 bomen en struiken. In 2009 werden 40 knotwilgen geplant. De bedoeling van de bosgroepen is zaadbomen te laten groeien en zo het landschap om te toveren tot moerasbos, deels geplant en deels
Joachim De Maeseneer
In de valleien zijn het doorgaans populieren die gekapt worden. Indien er al een stevige ondergroei was van wilgen, doornstruwelen, en hier en daar een es, els of eik, is na een voorzichtige kapping het startschot voor het herstel van het bos al gegeven. Is dit niet het geval, dan wordt vaak gekozen voor het
aanleggen van buffers van 3 tot 5 rijen laag blijvende struiken, als een toekomstige bosrand. Middenin het perceel worden dan verspreid of in groepjes zomereik, es of els ingeplant, afhankelijk van de natheid van het terrein. Op die manier ontstaat vlug een bosgebied met voldoende open ruimtes om spontane verjonging een kans te geven. Een dergelijke piramidale bosstructuur leidt tot meer variatie en komt ook het insectenleven ten goede. Op de uiterste grens van onze natuurgebieden worden vaak houtkanten aangeplant. Deze zijn niet alleen landschappelijk een toegevoegde waarde. Ze verkleinen voor dier en plant de afstand tussen de grote natuurgebieden.
Kinderen aan de plant op Dag van de Natuur
24
Vooraleer er opnieuw geplant wordt,
nr. 4 - oktober 2009
halve hectare ruig terrein en gekapt populierenbos werd omgevormd naar een gemengd bos met zomereiken, zwarte elzen en essen: 600 nieuwe bomen in totaal. Vijftig are Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik ruimden plaats voor 250 zomereiken. In Roosdaal werd een bosperceel heraangeplant: 1.700 nieuwe bomen kregen hier een stek. Aan de spoorweghalte van Eichem in het project Dendervallei Ninove werden twee jaar geleden 1.000 bomen aangeplant: de helft zwarte elzen voor herstel van een broekbos en de andere helft voor een gevarieerde inheemse haag van 200 m lang en 15 m breed. In de Beverbeekvallei, het nieuwe project te Nederhasselt (Ninove), werden twee percelen waardevol valleibroekbos in ere hersteld door een omvorming met 1.200 stuks van typische standplaatsgebonden soorten. En ook komende winter wordt er in hetzelfde tempo naarstig gewerkt om via streekeigen aanplantingen de kwaliteit te herstellen.
De optelsom: 12.000 Wie de cijfers optelt komt uit op 12.014, of afgerond het getal van de titel: twaalfduizend. We mogen dus stellen dat in onze Dender-regio, ondanks de talrijke kappingen, onze natuurgebieden niet aan bosarsenaal moeten inbinden, integendeel zelfs. Koen Steenhoudt
worden de kruinen opgeruimd
nr. 4 - oktober 2009
Koen Steenhoudt
Koen Steenhoudt
spontaan ontwikkeld. Een als kapvlakte aangekocht perceel van 6 ha is spontaan aan het verbossen, enkel de perceelrand werd aangeplant. In de Gemene Meers werd eind 2008 een brede houtkant geplant (1.400 bomen en struiken) op een blok van 5,7 ha. Spontane verbossing van het achterliggend perceel is nu al bezig. Eind 2008 werd in Moenebroek (Geraardsbergen) een nieuw bos aangelegd: 450 pas geplante struiken vormen er de toekomstige bosrand. Op een akkerperceel in de buurt van het Raspaillebos werd een sparrenbosje gekapt. In ruil werden de twee veldwegen die dit perceel begrenzen afgeboord met een 4-rijige houtkant van in totaal 450 struiken en bomen. In onze toekomstvisie wordt deze houtkant de toekomstige bosrand. Op Ledezijde (Lede) werden door een vorige eigenaar 30 populieren gekapt. Natuurpunt plantte er in de plaats elzen, essen en haagbeuken, in totaal 150 bomen, om er een meer natuurlijk valleibos te laten ontwikkelen. In november 2007 werd op de Paddenhoek bij Honegem een wandelpad langs de rand van het natuurgebied met een haagkant aangekleed en werd tussen een aanpalende woningrij en het natuurgebied een bufferbos aangeplant, waar de kinderen kunnen spelen. In totaal werden 1.115 streekeigen bomen en struiken in de grond gestopt. Dendermonding heeft de voorbije twee winters alles bijeen 1 ha heraangeplant in de Heidemeersen. Een
 Pittoreske houtkant langs wandelpad
25
Toekomst voor de Radar van Haaltert Dagelijks gebruiken nog vele inwoners van Haaltert de naam ‘de Radar’, al was het maar om uit te leggen waar een straat in die buurt zich bevindt. De naam is als een extra woord in ons lokaal woordenboek. De Radar is ons collectief bezit. De twee masten, een referentiepunt in het landschap sinds 1958, zijn een zeer vertrouwd gezicht in Haaltert. Ieder decennium heeft de toren ingespeeld op de nieuwe behoeften van mensen. Kan hij dit ook in de toekomst? Demonstratie op expo 58 Door de toenemende burgerluchtvaart in de jaren vijftig ontstond de noodzaak om de aanvliegroutes van steeds meer vliegtuigen vanuit Zaventem te controleren. Daarom werd op het hoogste punt, meer dan 70 meter, tussen Kerksken en Denderhoutem, een radar geplaatst. Het landschappelijk uitzicht op de regio is er adembenemend. De kleine mast van vijfentwintig meter hoog had een radar met een ronddraaiende antenne, die de positie van de aankomende vliegtuigen kon bepalen. De grote mast van zestig meter had een straalverbinding met Zaventem. Tijdens de wereldtentoonstelling van 1958 te Brussel werd een demonstratie opgezet. Naast paleis zeven van de Expo werd tijdelijk een ontvangstantenne geplaatst, zodat de vele bezoekers kennis konden maken met deze nieuwe technologie.
In de jaren zestig werd de Radar ook gebruikt voor een semafoondienst, voor heel België. Semafonie is een draadloze telecommunicatiedienst waarmee korte numerieke berichten in één richting kunnen worden doorgestuurd. SMS avant la lettre, zeg maar. De ontvangsttoestellen waren zo groot als een stevig boek. Kleine mast Belgacom startte met een semafoondienst in 1966. In 1989 werd een nieuw semafoonnet men sprak van een “bieper”, ongeveer zo groot als van de tweede generatie in gebruik genomen. een luciferdoosje. Tevens werd de site jarenlang Met die tweede generatie werden de ontvangers, gebruikt binnen het internationaal radionetwerk
26
nr. 4 - oktober 2009
Guido Van Rossen
Semafoondienst
van Interpol om de grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden. Jaarlijks wordt de grote mast nog gebruikt als relaisstation om de beeldsignalen van de wielerronde van Vlaanderen door te seinen naar de toren van Sint-Pieters-Leeuw. Vandaag wordt de grote mast vooral gebruikt door twee gsmproviders, Mobistar en Proximus, voor hun netwerk.
De site moet nog door de gemeente worden aangekocht, voor de bouw van een politiekantoor. Dat er een politiekantoor komt is nog niet zeker, maar dat mag niet beletten om nu ook een duidelijke tweede bestemming voor de Radar uit te werken. Wat de gemeente er nu mee doet, is hopelijk geen voorafspiegeling van de toekomst. Momenteel gebruikt de gemeente het terrein als opslagplaats voor paletten met stenen, overschot van rioleringsbuizen en vrachtwagenladingen maaisel en groenafval. De zaal van de radarapparatuur is volgestouwd met podia, stoeltjes, nadarhekken en allerhande spullen voor feestelijkheden. Hopelijk een fenomeen van voorbijgaande aard.
INFO
Natuurpunt Haaltert hoopt dat het gemeentebestuur alsnog inziet dat we Grote mast hier te maken hebben met een voorbeeld van industrieel erfgoed, uniek in België. Waarom De garageruimte verkeert in goede staat en zou de conciërgewoning, die nog in goede staat is, moeten volstaan om de waardevolle spullen van bijvoorbeeld niet inrichten en gebruiken als toe- de gemeente in op te bergen. Volgens de provinristisch kantoor? Waarom niet de zaal waar de cie Oost-Vlaanderen zouden beide torens ook radarapparatuur stond gebruiken als museum kunnen gebruikt worden voor de installatie van en ontvangstruimte en tegelijkertijd de appara- bescheiden windmolens. Zo zouden de torens tuur bewaren voor de toekomst? De inkomsten opnieuw een eigentijdse (voorbeeld)functie krijvan het gebruik van de 2 gsm-providers moeten gen. Stof voor een goed maatschappelijk debat. volstaan om de twee masten en zelfs nog wel wat meer zaken te onderhouden. Vanuit deze optiek is het ook te overwegen om via herstelmaatregelen de beklimming van de grote toren veiliger te maken. Het landschappelijk zicht op de Afdeling Haaltert Molenbeekvallei en de Dendervallei is er adembenemend en beslist een uitstapje waard. NatuurGuido Van Rossen en landschapstoerisme zitten volop in de lift. In guido.van.rossen@telenet.be elk geval moet de combinatie met de straling van de gsm-installaties grondig worden geëvalueerd.
nr. 4 - oktober 2009
27
Guido Van Rossen
Creatieve toekomstmogelijkheden
Bevers in Vlassenbroek In een meander van de Schelde in Baasrode (Dendermonde) ligt een parel van een natuurgebied: de Vlassenbroekse polder en schorren. Dit 368 ha groot visiegebied van Natuurpunt, waarvan al 70 ha in beheer, ligt net buiten de Dendrietregio, in het werkingsgebied van afdeling ‘s Heerenbosch. Op 16 oktober 2007 ontdekte ANB-boswachter Gustaaf Van Gucht er voor het eerst sporen van een bever. De start van een lokaal beververhaal. In diezelfde omgeving werden later nog oude sporen gevonden, zodat we ervan uitgaan dat de eerste bever al minstens sinds de zomer van 2007 aanwezig was in het gebied. Dit jaar heeft men een burcht van het dier gevonden, inclusief verse sporen. ver van de vitale populatie op de Dijle ten zuiden van Leuven. Wegens de ongeschiktheid van het gebied in Zwijndrecht werd het gezonde dier vrijgelaten in het Vlassenbroek, in samenspraak met de lokale Natuurpuntafdeling. De keuze voor het Vlassenbroek lag voor de hand. Het ligt immers ook langs de Schelde
© Foto Waterwegen en Zeekanaal NV
Deze bever heeft nu ook een vriend of vriendin gekregen. In de nacht van 13 op 14 juni 2009 werd door het opvangcentrum van Heusden-Zolder een bever gevangen op terreinen van een petrochemisch bedrijf langs de Schelde te Zwijndrecht. Het bleek om een jong dier te gaan, hoogstwaarschijnlijk een uitzwer-
Vlassenbroekse polder
28
nr. 4 - oktober 2009
Steven De Saeger
 Beverburcht in de Vlassenbroekse polder
nr. 4 - oktober 2009
binnen van een bever langs de Schelde te Burcht (Zwijndrecht), wat dus betekent dat er in totaal minstens drie bevers in de Schelde rondzwemmen. Wat het geslacht is van beide bevers in de Vlassenbroekse polder is niet duidelijk. Kunnen we binnen een paar jaar een heuglijk familieverhaal brengen? Duidelijk is wel dat de Bever oprukt in Vlaanderen en aan de drempel van de Dendrietregio staat. De aaneengesloten gebieden robuust natuurgebied in de Dendervallei en haar zijbeken, die dankzij Natuurpunt toenemen, openen mogelijkheden voor de toekomst. Met dank aan Steven De Saeger
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek INFO
en is door zijn waterrijke karakteristieken uitermate geschikt voor bevers. Bovendien zat er al een exemplaar, waarover reeds communicatie werd gevoerd. Het gebied past bovendien als bevergebied in de instandhoudingsdoelstellingen van de Vlaamse overheid. De vrijlating gebeurde onder ruime belangstelling van de media. Zowel VRT, VTM als TV-Limburg waren aanwezig met een filmploeg. Op hun sites kan je de filmpjes misschien nog terugvinden. De Vlassenbroekse polder zal in de toekomst nog geschikter worden voor bevers. In het kader van het Sigmaplan zal het Vlassenbroek namelijk een gecontroleerd overstromingsgebied (GOG) langs de Zeeschelde worden. Dit GOG zal dan samen met andere gebieden een belangrijke bijdrage leveren tot de beveiliging van de ruime regio tegen overstromingen. Door verhoging van de grondwaterstand in het zuidelijk deel zal er een moerasbos ontstaan met open water, een ideaal biotoop voor bevers. De dag na de vangst van de Bever op het industrieterrein te Zwijndrecht, kwam er nog een waarneming
Joachim De Maeseneer 0499 80 09 05 Joachimdm@yahoo.com
29
Jubileumeditie natuurquiz Denderstreek Doe mee!
Zaterdag 31 oktober is het weer zover: dan zitten alle natuur- en milieuvrienden uit onze Dendrietregio voor een gezellige avond samen te genieten op de stilaan gerenommeerde regio natuurquiz. Steeds meer vriendengroepjes, familiegroepjes, bestuursploegjes of toevallig samengebrachte groepjes laten zich verleiden. Jaar na jaar groeien naam, faam en deelnemerslijst. Dit jaar heeft de organisatie ook iets te vieren: de quiz wordt immers voor het tiende jaar op rij georganiseerd. Uiteraard willen we deze gelegenheid niet laten passeren om de vragen nog leuker, gevarieerder en beter geïllustreerd te maken.. In de organisatie van de avond stappen dit jaar niet enkel de klassieke organisatoren mee: JNM NinoveGeraardsbergen en Natuurpunt Ninove. Dit jaar zet ook het Ninoofse buurt- en wereldcafé Kalisj zijn schouders onder het evenement. Zij staan mee in voor de jaarlijks gewaardeerde prijzentafel, de nodige logistieke ondersteuning en de verzorgde bediening van natjes en droogjes de avond zelf. De opbrengst van de quiz geeft de organiserende verenigingen een financieel extraatje. Met elk een gevarieerde activiteitenwaaier kunnen ze dit best gebruiken. Behalve deze steun aan goede initiatieven heb je er zelf ook voordeel bij om mee te quizzen. Niet alleen kan je die avond een heleboel leuke contacten leggen (iedereen uit de regio die iets weet over natuur is gewoonweg aanwezig), meedoen aan een aantal proeven waarbij de zenuwen op de proef worden gesteld, je ongelooflijk vermaken, enz. Je kan er ook nog iets bij leren want elk antwoord wordt zo nodig ook wat geduid. Verliezers zijn er niet. Er is een apart klassement voor de jeugdploegen. En de variatie in onderwerpen is zo groot, dat er wel ergens één onderwerp is waar je ploeg zich kan onderscheiden van de andere. Wat heeft de quiz dan zoal te bieden? De quiz bestaat uit twee helften, met telkens een klassieke vragenronde, een themaronde waar de vragen je naar het mysterieuze onderwerp leiden en een fotoronde waarbij soortenkennis handig meegenomen is. De klassieke vragenrondes hebben natuur en milieu als rode draad maar zijn uit diverse heel brede invalshoeken opgesteld: geschiedenis, geologie, literatuur, muziek, taal, sport, je kan het zo gek niet bedenken. De eerste avondhelft blijft geen minuut zonder spanning. Elke ploeg krijgt immers ook een tafelronde met droedels, doordenkertjes, cryptische omschrijvingen, enz. Aan deze tafelronde kan elke vrije seconde gewerkt worden. En in de tweede helft kan de gokronde de voorlopige score nog drastisch veranderen. Zo biedt de quiz voor elk wat wils: zowel generalisten
30
als specialisten komen aan hun trekken. En uiteindelijk gaat diegene die beide benaderingen best beheert, met de hoofdprijs lopen. De spanning is de laatste jaren zo groot dat in theorie iedereen binnen de top 20 de eerste prijs kan binnenrijven. Bijzondere dank gaat dit jaar naar Jacqueline Arickx, mede-opsteller van de vragen en presentatrice, en Marc Symoens, die samen jaar na jaar de presentatie naar een nieuw hoogtepunt brachten. Zij gebruiken dit tienjarig jubileum als aanleiding om een stapje opzij te zetten en volgend jaar zelf met een quizploegje te komen meedingen. Men is gewaarschuwd. We wensen Marc en Jacqueline alvast bijzonder te danken voor zovele jaren volle inzet. Hopelijk mogen we deze waardering ook terugvinden in het aantal inschrijvingen voor de tienjarige jubileumeditie.
Natuurquiz praktisch Wanneer: Zaterdag 31 oktober Start: 19 u 00 stipt Place to be: Zaal de Linde, Gemeentehuisstraat 42 te Meerbeke (Ninove)
Ploegsamenstelling: ploegen van maximum 4 deelnemers
Inschrijven:
het inschrijvingsgeld overschrijven op het rekeningnummer: 979-3529555–21 van Natuurpunt Ninove, met de naam van je ploeg als vermelding. Tijdig inschrijven betekent een betere plaats in de zaal!
Info: Wouter Mertens 0495 68 89 33 nr. 4 - oktober 2009
Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maat schappelijke visie. Onze activitei ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking. www.natuurpunt.be
AFDELINGEN Aalst
Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be
Affligem- Liedekerke Kern Affligem
RESERVATEN EN NATUURPROJECTEN Giften Reservatenfonds: rekeningnummer: 293-0212075-88 met vermel ding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 30 zijn fiscaal aftrekbaar. Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
Brede Schoren en Konkelschor te Berlare 6616
Wim Van Grieken - 05 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Kern Liedekerke
Dendervallei te Ninove 6099
Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be
Denderleeuw
Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be
Dendermonding
Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Erpe-Mere
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Boven-Dender
Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Groot-Haaltert
Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net
Lede-Houtem
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Ninove
Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens1@telenet.be
WERKGROEPEN
Jeroen Vanhee 054 33 50 29 olinda@skynet.be
Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere 6149 Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net
Everbeekse bossen - 6210
Koen Van Den Berge 055 42 83 90 koen.vandenberge@skynet.be
Gemene Meers te Idegem 6647
Tom Van Muylem 054 24 02 10 tom.tinne@telenet.be
't Groot Schoor te Grembergen 6603 Tarcy Verstraeten 052 21 11 11
Heidemeersen te Berlare 6644
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Hogedonk te Gijzegem/ Herdersem / Mespelare - 6243
Werkgroep Invertebraten
Brian Roelandt Brian.Roelandt@telenet.be 052 22 57 71
Vogelwerkgroep Cinerea
Honegem te Erpe-Mere/ Aalst/Lede - 6123
Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255 Wouter Faveyts 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Plantenwerkgroep Allium
Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com
Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50 wim.dhaeseleer@honegem.be www.honegem.be
Keelman te Denderhoutem 6178 Guido Van Rossen 054 32 23 01
Ledezijde 6657
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be
Molenbeekmeersen te Den derleeuw/Okegem - 6646 Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk Van den Bossche 052 42 49 60
Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Phenixberg te Okegem - 6618 Wouter Mertens 054 32 51 71 wouter.mertens1@telenet.be
Raspaillebos te Grimminge 6164 Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@skynet.be
Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede 068 30 01 07 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com
Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx 052 21 03 81
Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Wachtbekken 6 In Sint-Gillis/Dendermonde Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Walputbeek/ Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be
Korte Lake te Overboelare 6655
Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be
Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Werkgroep amfibieën & reptielen Ward
Kravaalbos te Meldert 6071
Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst
Paddestoelenwerkgroep Zwamvlok
Koen De Maere greatskua2002@hotmail.com 0485 68 89 82
nr. 4 - oktober 2009
Frans Roggeman fransroggeman@msn.com
Peter Tolleneer 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net
Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en zes studiewerkgroepen in de Dender streek. Deze afdelingen en werkgroepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwer ken. Je kan voor meer inlich tingen steeds terecht bij de con tactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie. Deadline volgende Dendriet: 1 november 2010. Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreek afdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, middenkatern afdeling...”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.
REDACTIERAAD Koen Steenhoudt - verzending en redactiesecretaris. Wouter Mertens - hoofdredacteur en verantwoordelijke uitgever. redactiekern - Joachim De Maeseneer, Daan Stemgée. Stijn De Ryck - budgettering. Marc Symoens - corrector. Willy Beeckman, Rik De Baere, Aagje De Doncker, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken. Wilfried Veldeman - lay-out en opmaak Werkten ook mee aan dit nr: Johnny Cornelis, Eric Cosyns, Steven De Saeger, Marie-Anne Neirinckx, Jorn Van Den Bogaert, Guido Van Rossen, Diemer Vercayie, ©Vildaphoto: Yves Adams - Ludo Goossens - Misjel Decleer - Rollin Verlinde, Wenz.
Druk
Drukkerij Druk in de Weer, Gent Papier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapier Inkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen.
31
Dag van de natuur 21 en 22 november Kom mee werken !
INHOUD 2 Biodiversiteitsverlies indammen 42 Fietsen langs de Beverbeek 82 Bever in de regio? 14 What’s in a name? 15 Denderkalender 19 Bevertrip naar Nederland 20
Zie Zo Zoogdier
22 Getal van de maand: 12.000! 28 Bevers in Vlassenbroek 30 Natuurquiz-jubileum
Deze titel verwijst naar: het Griekse dendron, wat boom betekent, een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten, de vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie- kanaal dus, het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender... Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Redactieadres: Dendriet, Pamelstraat 119, 9400 Ninove E-mail: dendriet@skynet.be Websites: www.natuurpunt.be/denderstreek www.denderstreek.waarnemingen.be Verantwoordelijke uitgever: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Rekeningnummer: 393-0491337-24, Dendriet, Heldergemstraat 161 9450 Heldergem
Foto’s voorpagina: De planttijd komt er weer aan: Johnny Cornelis Verkleurend eikenblad: © Vilda - Misjel Decleer Zwavelkopjes: © Vilda - Rollin Verlinde