BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X
BC1133 Afgiftekantoor Gent X - P109327
jaargang 9
nummer 3 - 2010 Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.
driemaandelijks tijdschrift
Oorlogsvliegtuigen in reservaten Graslandbeheer Libellen in de Wellemeersen Bosreservaat Liedekerkebos
juli - augustus - september
Een lelijke vijfling Terwijl ik dit voorwoord schrijf, zijn we andermaal een week voor de federale verkiezingen. Traditiegetrouw een moment van reflectie. Dat deze Dendriet pas na de verkiezingen in de bus valt, is al een even grote en goede traditie. We houden ons aan vaste verschijningsdata en bovendien, in tegenstelling tot sommige andere middenveldorganisaties, houden we niet echt van uitgesproken stemadvies. Elke Natuurpunter is voldoende vrijgevochten om zelf uit te maken waar hij voor staat; onze verenging is gebouwd op dat brede vertrouwen. Zonder daarom te vergeten waar het op aankomt. Per slot van rekening moet er in elke democratische politieke strekking en filosofie wel ruimte gemaakt worden om ernstig en evenwichtig om te gaan met natuur en milieu. Dit dreigt echter andermaal in de verdrukking te komen van de moloch van het economisch denken. Vanuit natuurbehoudzijde hopen we in elk geval dat het volksverdict, nadat iedereen de wonden gelikt heeft, een bijdrage mag leveren om nu ‘onverwijld’ uit de impasse te geraken. Niet alleen de economie heeft te lijden onder het zoek zijn van vertrouwen en de impasse. De beloofde vergroening van de fiscaliteit bleef uit, in het klimaatdebat raakten federale en gewestregeringen zoals met de andere zaken niet op eenzelfde lijn. Met als resultaat dat we op de klimaattop te Kopenhagen als land geen vuist konden maken en onze goede faam als voortrekker er volledig op de helling kwam te staan. Als kers op de taart stelde men de kernuitstap voor een schamele 250 miljoen euro in uitverkoop, een habbekrats ten opzichte van de winsten die Electrabel/ Suez op onze kap maakt. En zeggen dat voor een tanend milieu- en economisch beleid er een positieve keuze mogelijk is: een innoverende en jobs creërende omschakeling naar groene energie. De keuze voor het terugdraaien van de kernuitstap is niet alleen financieel een debacle. Ze betonneert de sociale en economische weerstanden tegen de echte noodzakelijke veranderingen. Om Al Gore te parafraseren: we zitten als padden in een ketel water, en het gasvuur daaronder staat volop open. Maar doordat de opwarming geleidelijk gebeurt, is blijkbaar niemand in staat te reageren.
Er zijn echter ook lichtpuntjes: eind vorig jaar werd een federaal plan goedgekeurd om het biodiversiteitbeleid te integreren in vier sleutelsectoren: economie, ontwikkelingssamenwerking, transport en wetenschapsbeleid. En nu maar hopen dat het iets meer wordt dan een mooi stukje proza. We zijn met Natuurpunt alvast voldoende alert om, als het erop aankomt, ons steentje bij te dragen. Intussen leven we al in 2010, het jaar waartegen onze politici zich geëngageerd hadden om het biodiversiteitverlies een halt toe te roepen. Onnodig te zeggen dat de doelstelling niet gehaald wordt; we slagen er zelfs nog niet in om het tempoverlies enigszins te modereren. Als we niet opletten, wordt nu de economische crisis aangegrepen om met oude bedenkelijke recepten de thema’s biodiversiteit en klimaat verder opzij te schuiven. Onwetendheid, angst, kortzichtigheid, egoïsme en apathie is in deze problematiek een zeer lelijke vijfling. Het zijn de dingen waar Natuurpunt net niet wil voor staan: A Jaar na jaar bouwen we (o.a. via deze Dendriet) verder aan kennis op tal van vlakken, ook over onze biodiversiteit. Bijvoorbeeld een studie over de verspreiding van libellen in de Wellemeersen. Te lezen in deze Dendriet. A In tal van milieuraden werken we verder aan een vertrouwensband met diverse maatschappelijke actoren en politieke strekkingen. Telkens weer gaan onze mensen het debat aan op zoek naar een betere samenleving. We zijn misschien wel niet politiek gebonden, maar daarom niet apolitiek. Zonder confrontatie van diverse opvattingen is er geen democratie mogelijk. Dus ja: we gaan regelmatig het debat aan en bekennen kleur in dossiers die er toe doen. A Ook dit keer werken we niet kortzichtig met een kleine focus. Als voorbeeldje hiervan brengen we een boeiend interview over neergestorte oorlogsvliegtuigen in onze reservaten. Onze oude bossen en oude graslanden zijn nota bene
nr. 3 - juli 2010
trouwens ook (sterk onderschatte) erfgoedwaarden. A In de regio zetten honderden mensen zich onbaatzuchtig in op tal van niveaus voor een meer milieuvriendelijke, natuurrijke en gezonde Denderstreek. We nodigen iedereen uit om hier aan mee te werken, elk op zijn niveau. Bijvoorbeeld door te helpen op onze beheerswerken. In deze Dendriet een artikel over hooilandbeheer in de regio. Met mooie resultaten. Dankzij dit beheer overleven een aantal zeldzame planten en dieren midden de groene woestijn die het buitengebied aan het worden is.
© Vilda - Yves Adams
Conclusie: lid zijn van Natuurpunt is niet toegeven aan de apathie die lelijk om zich heen woekert. We zijn je daar dankbaar voor. Wie kiest voor Natuurpunt, kiest voor gedegen informatie, vertrouwen, een brede focus, engagement en betrokkenheid. Tegengif tegen de lelijke vijfling. We werken hard verder op basis van het vertrouwen dat je ons geeft. Veel leesplezier, Keuzes durven maken: hoe lang nog kerncentrales?
© Vilda - Misjel Decleer
Wouter Mertens, hoofdredacteur
Keuzes durven maken - propere energie en een kunstmatig sterneneiland bij Zeebrugge
nr. 3 - juli 2010
Mens in de kijker
De BAHA en de Lancaster van Moenebroek Op 5 mei 2010 werd aan de ingang van natuurreservaat Moenebroek een monument onthuld voor de gesneuvelden van een Lancaster, neergestort in 1944. Dendriet had een interview met de initiatiefnemers van deze inhuldiging. In staminee Komlamour (Astridlaan 126, Geraardsbergen) ontmoet Carlos D’Haeseleer, conservator van Moenebroek, Stefan Delannoit, Dirk Crick en Koen Vantorre voor een gesprek over BAHA, de Lancaster, de inhuldiging en nog veel meer. len vliegtuigen van de Tweede Wereldoorlog. Stefan: Je moet niet denken dat dit vanuit een militaristisch standpunt is. De meeste leden van de BAHA, zeker de cel Geraardsbergen, hebben in hun dagelijks leven niets te maken met militairen of militaristische bewegingen.
Van waar komt dan die interesse, die drive, om toch zoveel energie, tijd en geld te steken in opgravingen en bergingen van militaire vliegtuigen? Stefan (zonder aarzelen): Vermiste vliegeniers een waardig graf geven. In BelgiĂŤ zijn nog honderden bemanningsleden van neergeschoten vliegtuigen
Foto BAHA
Carlos: BAHA, wie of wat is dat eigenlijk? Koen: De Belgian Aviation History Association is een vrijwilligersorganisatie die begaan is met het vrijwaren en uitbreiden van het Belgisch luchtvaartpatrimonium, met onder meer een beschrijving en archivering van bergingen van geval-
 Sorteren van de gevonden brokstukken
nr. 3 - juli 2010
Foto BAHA
Propellernaaf van de neergstorte Lancaster vermist. Wanneer we, zoals in de Boelaremeersen in Schendelbeke, 3 stoffelijke resten kunnen bergen en een laatste rustplaats geven, geeft dit een ongelooflijk gevoel. Dirk: Je kan je niet voorstellen hoe dankbaar de nabestaanden zijn wanneer ze zekerheid krijgen, zelfs na 50 of 60 jaar, dat hun broer, vader, grootvader, oom, eindelijk een ‘echte’ laatste rustplaats heeft gekregen en hoe hij gesneuveld is. Koen: Voor ons lijkt die interesse van nabestaanden niet zo evident, maar in landen zoals GrootBrittannië, Australië, Canada en de VS had elke familie wel een slachtoffer in de Tweede Wereldoorlog. Daar is de interesse voor die oorlog en de oorlogsslachtoffers en -helden veel levendiger dan bij ons. Op 5 december 1999 hebben jullie in Moenebroek een berging uitgevoerd. Hoe begin je daar eigenlijk aan?
nr. 3 - juli 2010
Dirk: In Wereldoorlog II zijn meer dan 4.000 vliegtuigen neergehaald in België. Hiervan zijn getuigen, dagbladartikels en archieven bewaard gebleven. En natuurlijk zijn er ook de graven van gesneuvelden. Op het kerkhof van Geraardsbergen zijn bemanningsleden van 3 bommenwerpers begraven, crews van de Lancaster van Kakebeke (Lierde), de Halifax van de Boelaremeersen (Schendelbeke) en ook van de Lancaster van Moenebroek. Stefan: Na de berging van de Halifax in de Boelaremeersen en de Lancaster van Kakebeke wilden we op zoek gaan naar restanten van de Lancaster van Moenebroek. En dan zijn we bij jou terecht gekomen. Inderdaad, midden 1999 kwam je bij mij met een onverwachte vraag. Stefan: Via een artikel van Hillaire van Mello, Schendelbekenaar
met interesse voor heemkunde, wisten we dat er in Moenebroek een bommenwerper was neergestort. Ook Jozef Vermeiren vertelde nog enkele details over die bewuste nacht van 28 mei 1944. Na een eerste onderzoek met een metaaldetector vonden we enkele kleine vliegtuigonderdelen op de rand van natuurreservaat Moenebroek. We zijn dan toestemming komen vragen om verder onderzoek te mogen uitvoeren. Koen: Wat we gelukkig direct kregen, zodat we op 5 december 1999 konden starten met de uiteindelijke berging. Ik was op die berging aanwezig, en was zeer verrast door de professionele aanpak. Dirk: We starten dan ook met een breefing, waarbij onder meer aandacht besteed wordt aan de manier van werken, de veiligheid, de verantwoordelijk-
Foto’s BAHA
Foto BAHA
Onthulling van het monument in. Ik herinner mij nog goed dat we onmiddellijk op een verbrande laag stuitten, enkele decimeter onder de grond: verbrand aluminium. Daarrond vonden we een ‘afvalput’ van
kleine fragmenten, veelal materiaal van de kledij en ander uitrustingsmateriaal van de bemanning, zoals een zuurstoffles, fittings, gespen, maar geen privézaken. We denken
Foto BAHA
heid van iedereen, de taakverdeling en dergelijke. Stefan: Onze specialist zoekt de plaatsen uit waar de metaaldetector de meeste resultaten geeft. Daar zetten we de kraan
Nabestaanden van de verongelukte bemanning
nr. 3 - juli 2010
Foto BAHA
Foto’s BAHA
Bloemenhulde aan het monument dat dit resten zijn die opgeruimd werden nadat het Duits bergingscommando de bemanning en het wrak had weggehaald. Koen: Tussendoor voerden we nog metaaldetecties uit, omdat we vermoedden dat er dieper nog belangrijk materiaal aanwezig was. Stefan: Uiteindelijk zijn we op één propellernaaf gestoten, met een fragment van een houten schroef. Stefan: Alle materiaal werd gespoeld en op een aanhangwagen geladen voor verder schoonmaken en onderzoek. We zijn tot de vaststelling gekomen dat het vliegtuig vermoedelijk was neerschoten. Het aantal afgeschoten kogels op de site wijst op een vuurgevecht. De kogels zijn in het vliegtuig blijven liggen en uiteindelijk opgegraven in de onmiddellijke omgeving van de crash. Na de berging hebben we de site opgeruimd en met zo min mogelijk zichtbare schade afgewerkt. We zijn zelfs op jouw ver-
nr. 3 - juli 2010
zoek nog eens teruggegaan om de weg te herstellen. De volgende tien jaar hebben we elkaar nog dikwijls gesproken over deze berging en andere die jullie uitgevoerd hebben, tot opeens de contacten zeer intens werden. Stefan: Na het plaatsen van de monumenten voor de Halifax van de Boelaremeersen en de Lancaster van Kakebeke wilden we ook iets doen ter nagedachtenis van de gesneuvelden van de Lancaster van Moenebroek. Dirk: Via de website van de BAHA kwamen we in september 2009 in contact met een familielid van de Australische piloot van het vliegtuig en wisten we dat de broer (94 j.) nog leeft. Ook al was het voor hem niet meer mogelijk om er bij te zijn, we wilden tijdens zijn leven nog iets doen om de broer-piloot en de bemanning te huldigen. Koen: Via contacten met oudstrijdersverenigingen, de ambassades van Australië en Groot-Brittannië, de Belgische legerleiding en het gemeentebestuur kregen we na maanden
van afspraken maken, eindelijk de organisatie rond en werd op 5 mei 2010 het monument ter nagedachtenis van de gesneuvelden van de Lancaster van Moenebroek onthuld. Mijn vrouw Ann en ik waren erbij. Samen hebben we een zeer ingetogen en emotioneel moment meegemaakt. Dirk: De maandenlange voorbereiding met als resultaat de aanwezigheid van familieleden van 2 gesneuvelden is voor ons een intense ervaring. Het belang van deze dag kan alleen maar ondersteund worden door de aanwezigheid van vooral de nabestaanden van de gesneuvelden, maar ook van de ambassadeur van Australië, een vertegenwoordiger van Groot-Brittannië, de Belgische minister van landsverdediging en lokale politici. Stefan: Deze herdenking is een voorlopig sluitstuk van jaren bezig zijn met de Lancaster van Moenebroek. Bergingen in de omgeving staan niet meer op het programma, maar we willen toch
Hou ons op de hoogte, we willen hier zeker aan meewerken.
Onthulling monument op 5 mei 2010 Tijdens de berging in 1999 werd op een diepte van ongeveer anderhalve meter de propellernaaf gevonden van één
van de de Bristo Hercules motoren. De naaf, vrijwel het grootste onderdeel van het neergestorte vliegtuig, werd door Stefan Delannoit verwerkt tot een monument. Dit monument
werd op 5 mei door de families Taylor en Roderick onthuld en is te zien aan de ingang van Moenebroek. Carlos D’Haeseleer
Belgian Aviation History Association INFO
ooit een vliegeniersroute uitstippelen, waarbij alle crashlocaties, monumenten en begraafplaatsen met elkaar verbonden worden.
Stefan Delannoit delannoit.s@worldonline.be
Bosreservaat Liedekerkebos Een balans van 20 jaar spontane bosontwikkeling
Bosreservaten zijn biologisch of wetenschappelijk waardevolle bosgebieden waar bewust geen bomen meer worden gekapt. Deze bossen kunnen spontaan ontwikkelen, zonder tussenkomst van de mens. Wetenschappers zien bosreservaten als een interessant experiment: ze kunnen ontdekken wat er met een bos gebeurt als je er helemaal niets in doet. Op termijn ontstaat heel wat dood hout, wat van groot belang is voor dier- en plantensoorten die dood hout nodig hebben om te overleven. Bosreservaten zijn dan ook echte hotspots voor tal van spechten, vleermuizen, kevers, paddenstoelen, enz.
In Vlaanderen zijn er tot nog toe drieduizend hectare bosreservaat afgebakend. Dit is ongeveer 2 % van de totale bosoppervlakte in Vlaanderen. In de Dendrietregio hebben vier (delen van) bossen het statuut van bosreservaat gekregen: A Liedekerkebos te Liedekerke (21 ha) A Neigembos te Ninove (61 ha) A Karkoolbos te Geraardsbergen (28 ha) A Parikebos te Brakel (9 ha)
Bij wijze van voorbeeld gaan we in dit artikel in op enkele ontwikkelingen in het bosreservaat Liedekerkebos.
Liedekerkebos Het bosreservaat van Liedekerkebos bevindt zich aan de oostzijde van het gelijknamige domeinbos. Het historische Liedekerkebos was onderdeel van een zeer groot boscomplex, dat in de 19de eeuw echter grotendeels werd ontgonnen. Het bosreservaat ligt vooral op zandleembodems en wordt langs de
Luc De Keersmaeker
Vier bosreservaten in de Dendrietregio
Vleugeltjesbloem
nr. 3 - juli 2010
 Daslook
 Wilde hyacint
 Gele dovenetel
oostkant begrensd door de vallei van de Hollebeek. Langsheen de beek zijn plaatselijk nog steeds goudveil, wilde hyacint en daslook te vinden, oudbosplanten die wijzen op de permanente aanwezigheid van bos in deze omgeving.
nu al meer dan 50 jaar een zo goed als ongestoorde ontwikke-
ling. In 2003 werd dit gedeelte van het bos aangeduid als bos-
Van zendstation tot spontaan bos Het huidige bosreservaat werd in 1926 aangekocht door de Belgische overheid om er een zendstation te bouwen voor langeafstandscommunicatie, vooral met Congo. De antennes werden volgens een radiaal patroon geplaatst en waren via kabels verbonden met het radio-elektrisch centrum. De zones onder de antennes en de toegangswegen werden zeer regelmatig gekapt en gemaaid, waardoor hakhout en heischrale graslanden ontstonden. In 1942 werd het zendstation ontmanteld door de Duitse bezetter. De paden en een kleine zone rond het zendstation zelf werden ook daarna verder beheerd. Een oppervlakte van zowat 19 ha evolueerde echter spontaan en kent
nr. 3 - juli 2010
Evolutie van het stamtal en het grondvlak in het bosreservaat Liedekerkebos, met aanduiding van de meest voorkomende soorten bomen en struiken. De grootte van de taartdiagrammen is in verhouding tot het totale stamtal en grondvlak. Stamtal 1986: 1623 per ha
Grondvlak 1986: 28,3 m2 per ha
berken grauwe abeel / ratelpopulier elzen sporkehout overige
2006: 854 per ha
2006: 31,3 m2 per ha
inlandse eiken wilg gewone es hazelaar
Amerikaanse eik tamme kastanje wilde lijsterbes Amerikaanse vogelkers
het bosreservatenteam van het INBO (Instituut voor Natuuren Bosonderzoek) en Margot Vanhellemont (UGent). De vergelijking van de inventarisaties in 1986 en 2006 schetst een klassiek beeld van de spontane successie van een pionierbos op arme zandleembodems. In 1986 was het stamtal (d.i. het aantal bomen per ha) nog zeer hoog: ruim 1600 bomen en struiken per ha, met een diameter van ten minste 5 cm. Twintig jaar later is dat stamtal bijna gehalveerd tot ongeveer 850 per ha. Vooral lichtminnende pionierboomsoorten zoals berken, wilgen en grauwe abeel of ratelpopulier zijn sterk in aantal verminderd. Inlandse
eiken (zowel zomereik als wintereik) verliezen minder terrein en meer schaduwtolerante soorten, zoals tamme kastanje en Amerikaanse eik, houden stand of gaan licht vooruit. Beuken werden (nog) niet waargenomen in de proefvlakken en gewone esdoorn is slechts sporadisch aanwezig.
Het ‘grondvlak’ wordt groter Het grondvlak (d.i. de totale oppervlakte van de stamdoorsneden op borsthoogte van alle bomen en struiken uitgedrukt in vierkante meter per hectare) nam toe van 28,3 m2 per ha in 1986 naar 31,1 m2 per ha in 2006. Vooral inlandse eiken, Amerikaanse eik en tamme
Luc De Keersmaeker
reservaat om de spontane dynamiek verder te bestendigen. In de zone die nog lang een open karakter had, werd in 2005 een oppervlakte van 1000 m2 open gekapt om na te gaan of herstel van heischrale graslanden nog mogelijk was. Dit experiment was succesvol: ondermeer struikhei en liggende vleugeltjesbloem zijn opnieuw verschenen nadat een kleine oppervlakte bos gekapt werd aan de rand van het bosreservaat. Het bosgedeelte dat later als bosreservaat werd aangeduid, werd in 1986 grondig geïnventariseerd door Bart De Cuyper, in 65 cirkelvormige proefvlakken met een straal van 15 m. In 2006 werden dezelfde proefvlakken opnieuw geïnventariseerd door
Berk is nog steeds de dominante boomsoort in het bosreservaat Liedekerkebos, maar zijn aandeel neemt duidelijk af
10
nr. 3 - juli 2010
Luc De Keersmaeker
Een karakteristiek beeld uit het bosreservaat Liedekerkebos: de eiken verdringen stilaan de omringende berken
Amerikaanse vogelkers onder controle Onderzoek van Margot Vanhellemont naar het verspreidingspatroon van Amerikaanse vogelkers in Liedekerkebos heeft
nr. 3 - juli 2010
aangetoond dat voornamelijk de nabijheid van zaadbomen en de lichtbeschikbaarheid van belang zijn voor deze soort. De soort is weliswaar toegenomen, maar houdt gelijke tred met schaduwtolerante, inheemse struiksoorten zoals wilde lijsterbes en hazelaar, en heeft de toename van deze soorten niet verhinderd. Door de sterke concurrentie met bramen en andere boom- en struiksoorten die dezelfde ‘niches’ innemen als
vogelkers wordt de soort blijkbaar in toom gehouden. Johnny Cornelis
Bron: De Keersmaeker L., Vanhellemont M.
& Vandekerkhove K. (2009):
Een balans van 20 jaar spontane
bos-ontwikkeling in Liedekerkebos.
Bosreservatennieuws 9: 6-7.
Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek, Brussel.
Afdeling Affligem-Liedekerke INFO
kastanje zijn fors gegroeid. Bij de struiken is er een sterke afname van het lichtminnende sporkehout, en een toename van wilde lijsterbes en hazelaar. Ook Amerikaanse vogelkers breidt uit, maar heeft slechts een beperkt aandeel in het bos, ook al komen er oude zaadbomen voor. De soort gedraagt zich in het bosreservaat veel minder als een agressieve exoot, zoals we hem vaak kennen van de naaldbossen op arme zandbodems.
Erik De Block 053 68 35 88 edebe@advalvas.be
11
JNM Ninove-Geraardsbergen: Met ini’s en ouderen naar de Brenne! Deze zomer trekken de ini’s en ouderen samen op kamp naar de Brenne in Frankrijk. Het natuurgebied La Brenne ligt in het centrum van het departement Indre in Midden-Frankrijk. Dit uitgestrekte gebied wordt gekenmerkt door graslanden, afgewisseld met houtwallen, bossen, een groot aantal meren en tal van vogelbroedplaatsen. De Brenne ligt in dat deel van Frankrijk waar zowel continentale, Atlantische als zuidelijke klimaatsinvloeden zich doen gelden. Een dergelijke variatie aan weersinvloeden, in combinatie met een bont mozaïek aan milieus, levert een hoge biodiversiteit op.
Uiteenlopende biotopen Veel weilanden staan vol met allerhande bloemen, met op de magere bodems vaak veel orchideeën. Op de natste plaatsen vinden we zelfs beschermde soorten als addertong en ijle moerasorchis. De waterpartijen herbergen opmerkelijke plantensoorten die in of langs de oevers van poelen en beekjes groeien, zoals het loos blaasjeskruid. Zure heiden en bossen lopen vaak in elkaar over. Terwijl de eerste begroeid zijn met heide, dopheide, steekbrem en gewone brem, vormt de adelaarsvaren de zwak ontwikkelde struiklaag van de tweede. De gevlekte orchis verovert even-
eens zijn plaatsje op de zure bodem. De veen- en moerasgebieden worden gedomineerd door cypergrassen. Een vrij zeldzame soort die er voorkomt is galigaan. Op de zandgronden vinden we, dun gezaaid, dwergkruiden die zeer vroeg (begin van de lente) of zeer laat bloeien (einde van de zomer), zoals verschillende soorten vetkruid. Ze groeien op ondiepe grond, zeer droog tijdens de zomerperiode en altijd blootgesteld aan de zon. De zandgronden kunnen een deel van het jaar onder water staan, maar in de lente worden ze snel opgewarmd en tegen de zomer zijn ze droog. In dergelijke omstandigheden zijn tal van zeldzame en beschermde soorten terug te vinden. De kalkgraslanden, bossen en bosranden zijn vermaard om hun rijke fauna en flora. Tal van vlindertjes vliegen er ons langs de oren. Als we niet opletten, belanden onze voeten op een wit bosvogeltje of een paarse aspergeorchis!
Wim D’Haeseleer
Voor elk wat wils
Oude eik bij vijver
12
De plantenliefhebbers zullen zich alvast niet vervelen. Maar ook vogelaars, viezebeestjesman-
nr. 3 - juli 2010
nen en reptielen- en amfibieënfans komen aan hun trekken. Zilverreiger, koereiger, kwak en purperreiger broeden in de oeverzones van de ruim 1300 meertjes. In en rond de meertjes komen algemeen boomkikker, moerasschildpad en ringslang voor. In ruigtes broeden graszanger, Cetti’s zanger en rode patrijs. De libellenfauna van de Brenne is bijzonder rijk (meer dan 50 soorten). Extensief beheerde graslanden zijn botanische schatkamers, met eraan gekoppeld een rijke libellen-, sprinkhanen- en vlinderfauna. De zuidelijke boomkrekel zorgt voor achtergrondmuziek. Bossen en houtwallen herbergen veel broedvogels waaronder grauwe klauwier, wielewaal, draaihals, cirlgors, hop, zwarte wouw, wespendief en slangenarend. Langs de beken broeden ijsvogel en grote gele kwikstaart.
Wie?
Praktisch Omdat het ver is en met de trein moeilijk te bereiken, gaan we deze keer met de bus op kamp. We kamperen in tenten op een camping die hoort bij Auberge de la Gabrière, waar we beschikken over toilet en douche. Bereid je voor op heerlijke gevarieerde landschappen, overspoeld door honderdtallen nieuwe planten- en diersoorten, lange fietstochten en stevige wandelingen afgewisseld met een duikje in het water en ’s avonds kampvuur aan het meer. Voor de ini’s voorzien we af en toe aparte activiteiten en een begeleidingsploeg onder leiding van Jens D’haeseleer. Jenna, Lidewei, Inge, Sven, Maarten, Bert, Leendert en Jens
Wanneer?
001-2976111-33, met vermelVan donderdag 15 juli tot en met ding: Brennekamp 2010, naam, zondag 25 juli adres, geboortedatum en e-mailadres. Nadien zal je een brief Kosten? krijgen met verdere concrete Doordat afdeling NiGer een rede- informatie. lijke som bijlegt, hebben we de kampprijs ondanks de verre reis Contact? Waar? vastgelegd op slechts e 100. Jenna Vergeynst: 055 42 55 64 of 0499 84 20 70 Het kampeerterrein dat hoort bij Auberge de la Gabrière: 2, la Gabrière. Hoe? jenna.vergeynst@telenet.be - 36220 Lingé, Indre (Centre, Frankrijk), Inschrijven doe je door e 100 te (0033) 02 54 37 80 97 storten op het rekeningnummer
Wim D’Haeseleer
Wim D’Haeseleer
Alle leden van 13 t.e.m. 15 en 16 t.e.m. 25 jaar van JNM-Niger. De ini’s die geboren zijn in 1997 en dus dit jaar ini geworden zijn, hebben de keuze tussen dit kamp naar de Brenne en het piepkamp in de Zwarte Beekvallei.
Tweekleurige parelmoervlinder
nr. 3 - juli 2010
Tongorchissen
13
Gear for Adventure
Geniet méér in de natuur...
met het juiste materiaal van bij Trekking P Gore-tex jassen P Windstoppers
Thermische t-shirts P
Waterdichte schoenen P Verrekijker P n Rugzak P on va o t r e pv GPS P ting o tuurpunt r o k -5% rt Na lidkaa
600m2 vol gespecialiseerde uitrusting
Oude Gentbaan 255 - 9300 Aalst 053 705 222 info@trek-king.be - www.trek-king.be
- 10 juli: optreden Bert! A 11 juli: Big Dender Jump!
DENDERKALENDER uur van vertrek plaats van afspraak
toelichting gids
contactpersoon
zeker meebrengen
Iedere 4e zaterdag van de maand
Natuur.café 20:00
Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43
zondag 11 juli
Laarzen of stevig schoeisel
afd. Ninove
Big Jump
Café Kalisj, Pollarestraat 126, 9400 Ninove Voorzitter Wouter tapt in café Kalisj. Er zijn ook altijd een aantal bestuursleden op post. Alle natuurpunters uit de regio steeds welkom voor een babbel. Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
zondag 4 juli
Natuurwandeling in de Honegem 10:00
Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1 (2 e per gezin), tenzij expliciet anders vermeld. Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o7 per km/persoon).
bijzonderheid
afd. Aalst
Grens Aalst-Lede bij nr. 108 Onegemstraat te Aalst Wandeling door de Honegemse- meersen in zomerse pracht. Koen De Maere Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12 zondag 4 juli
Wandeling in de Heidemeersen afd. Dendermonding
14:00 – 17:00
Waterzuiveringsstation Sluis 64, Berlare Wandeling met speciale aandacht voor bijen en vlinders. Dirk De Mesel – 052 42 67 28
afd. Ninove
14:30 – 17:00
Voetgangersbrug ‘t Oeverstekske, Denderkaai te Ninove Met deze ludieke actie vestigen we de aandacht op de belabberde kwaliteit van onze oppervlakte wateren. Om 15 uur stipt nemen we een duik in de Dender ter hoogte van de aanlegsteigers aan de voetgangersbrug. Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be
Op zoek naar nachtvlinders afd. Lede
8:00 – 11:00 Gasthof "Ter Vaerent", Keiberg 71a, 9340 Lede We zoeken uit welke nachtvlinders in de Honegem terug te vinden zijn. Peter D’Hondt – 053 80 72 57
peter.dhondt@telenet.be zondag 11 juli
Infobord Rodestraat, Denderleeuw Danny Van Schandevijl
nr. 3 - juli 2010
afd. Denderleeuw 14:00 – 18:00
Welleplein, kerk Welle Wandeling langs kouters en kleiputten met focus op open landschap en insecten. Eric De Tré – 053 66 04 32 Stevig schoeisel
zondag 1 augustus
afd. Ninove
.
zondag 18 juli
Planteninventarisatie Grote Meersen afd. Ninove 09:00 – 12:00
Afspraak aan het containerpark (Industriezone Ninove) In de Grote Meersen kunnen planten momenteel hun eigen gangetje gaan. Kom ze ontdekken en in kaart brengen tijdens een zondagmorgen op en top onthaasten. Gery De Munter – 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be
zondag 18 juli
Fietstocht langs de Scheldemeander afd. Dendermonding 14:00 – 17:30 Taverne 't Oud Brughuys,
zondag 25 juli
Vlamovenkouter te Denderleeuw
Natuurwandeling in de Osbroek
afd. Denderleeuw
14:00 – 18:00
vrijdag 16 juli
Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Outer Iedereen kan een kijkje komen nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (van 7 tot 11 uur) een kijkje komen nemen Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be
Waterjuffers en libellen in de Wellemeersen
plekjes van Berlare met onder meer het broekbos, het Donkmeer en de Heidemeersen. Stefaan Thibau – 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Nachtvlinderinventarisatie 22:00
zondag 11 juli
Schoonaardebrug kant Berlare
Deze tocht brengt ons op de mooiste
Brugstraat 55, Berlare, aan de
10:00
afd. Aalst
Infobord in F. Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst Ontdek de rijke diversiteit aan bomen in het moerassige Osbroek. Paul Van den Bremt Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12 zondag 1 augustus
Zomer in de Wellemeersen afd. Denderleeuw 14:00 – 18:00
Infobord Rodestraat, Denderleeuw Zweefvliegen onder de loupe. Dirk De Vis i.s.m. Werkgroep Invertebraten Denderstreek Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Stevig schoeisel zondag 8 augustus
Vroege vogels afd. Aalst 7:00 – 10:00
Kerk Teralfene Kom vroeg “uit de veren”, bekijk diverse zangvogels van zeer dichtbij en bezoek de ringpost van vogelwerkgroep Cinerea in de rietkragen van het waterzuiverings station met deskundige uitleg over trekvogels. Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be
15
zondag 8 augustus
Wandeling in de Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding
14:00 – 17:00
Café De Rust aan de Sint- Onolfskapel, Sint-Onolfsdijk 89, Appels (Dendermonde) Wandeling met aandacht voor waterplanten, één van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid, kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten. Bart Dierickx - 052 21 03 81
vrijdag 13 augustus
hoogte van Electro De Roeve, vandaar carpoolend verder Vanaf half augustus trekken honderden visarenden over België. De moerassen van Harchies in Henegouwen zijn een favoriete stopplaats, waar de vogels zich in deze tijd van het jaar vaak goed laten bekijken. Uiteraard besteden we ook uitgebreid aandacht aan de talrijke andere moerasvogels, zoals grote zilverreigers, kleine zilver reigers, bruine kiekendieven en zo veel meer. Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Het Nachtleven houdt je wakker! 20:00
afd. Ninove
09:00 – 12:00
Kerk van Sint-Antelinks Een typische beekvallei herbergt al eens een aantal specifieke planten. Slenter rustig mee langs weiden en bermen om deze planten te ontdekken en mee te inven tariseren. Gery De Munter – 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be
10:00
Avondwandeling met poëzie en verhalen afd. Affligem-Liedekerke
19:00 – 21:30
Samenkomst om 18.45 uur aan ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat Poëzie en verhalen bij bomen in het Liedekerkebos door Antonia Fortuin. Erik De Block- 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be
zondag 29 augustus
afd. Boven-Dender
13:00 - 18:30
Vesten Geraardsbergen, ter
16
zondag 12 september
De Honegem: een monument van een landschap
zondag 5 september
Kruising Honegemstraat- Honegemmeersweg, aan de Molenbeek Een unieke gelegenheid om de oude Turfputten te verkennen op een wandeling met bijzondere aandacht voor de cultuurhistorische achtergrond van de Honegem als beschermd landschap. Peter D’Hondt – 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
woensdag 15 september
afd. Denderleeuw
Info-avond biodiversiteit
14:00 – 17:30
Parking kerk Erembodegem Wandeling in de omgeving van de St.-Amanduskapel en Dendervallei aan de Kapellemeersen, Erembodegem. Dirk De Vis Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43
vrijdag 10 september
Nachtvlinderinventarisatie
afd. Ninove 20:00
Kalisj, Pollarestraat 126 te Ninove We staan naar aanleiding van “Countdown 2010” even stil bij biodiversiteit. Belang? Wat kan jij doen? Wim Veraghtert Christian Pické 0477 – 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be zondag 19 september
afd. Ninove
20:00 Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Outer Iedereen kan een kijkje komen
afd. Erpe-Mere
14:00
Landschap- en bomenexcursie
nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (van 7 tot 11 uur) een kijkje komen nemen. Christian Pické - 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be
Visarendtocht in Harchies
afd. Aalst
Hoofdingang Stadspark, D. De Wolfsstraat, Aalst Door het ecologisch groenbeheer biedt het stadspark veel verrassingen voor de natuurliefhebber. Inge Singelyn Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12
zaterdag 28 augustus
Natuurwandeling in het Stadspark
zondag 15 augustus
Planteninventarisatie Beverbeekvallei
smalle heuvelrug en biedt schitterende vergezichten. We bekijken het 15-eeuwse Sint-Jansretabel en wandelen vervolgens langs beide heuvelflanken, met zicht op Zottegem, Brakel en Geraardsbergen met zijn alom bekende Oudenberg. We bezoeken ook de autochtone zaadtuin, een samenwerking tussen het INBO en Natuurpunt. We ronden af in het café aan de kerk. Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be
zondag 5 september
afd. Ninove
Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te Outer Maak kennis met de verborgen, maar boeiende wereld van de nachtvlinders aan de hand van een diapresentatie. Aansluitend wandelen we langs de drie opgestelde nachtvlindervallen in De Venebroeken. Ook onze muizen en vleermuizen komen aan bod. Christian Pické - 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be Zaklamp en stevig schoeisel!
zondag 12 september
Wandeling langs trage wegen in Hemelveerdegem afd. Boven-Dender 14:00 - 17:30
Kerk Hemelveerdegem Hemelveerdegem ligt op een
Wandeling doorheen de Boelaremeersen afd. Boven-Dender 14:00 - 17:30
Kerk Schendelbeke Op 10 jaar tijd is het landschap in de Boelaremeersen grondig veranderd. Homogene populieren plantages werden omgevormd tot een natuurlijk valleilandschap met rietvelden, natte ruigten, grote zeggenvegetaties en elzenbosjes. Waarom er zoveel populieren werden gekapt en vooral welke resultaten dit had op de fauna en flora van het gebied wordt uitgelegd door de beheerders van het reservaat. Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com
nr. 3 - juli 2010
zondag 19 september
Wandeling rond “Steen” in Affligem
BEHEERSWERKEN
14:15 – 16:45
zondag 26 september
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding 9:00 – 12:00
Aankomst tot 18:00 Parochiezaal, Beverstraat, Viane Vrije wandeltochten van 6 tot 32 km door een aantal van onze reservaten. Vrije wandelingen, zonder gids, langs bewegwijzerde routes. Inschrijven op de dag zelf op het vertrekpunt. Kostprijs: 1,50 e p.p. (1,10 e voor leden van de wandelfederatie) www.padstappers.be
Heidemeersen Bestrijding (uittrekken, uitsteken) Amerikaanse vogelkers op de rivierduin Hoge berg. Vooraf contact nemen met Dirk De Mesel – 052 42 67 28 zaterdag 17 juli
Natuurreservatentocht van De Padstappers afd. Boven-Dender Vertrek 7:00-15:00
Werkvoormiddag in één van onze reservaten afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30
Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Dat kan gaan om het aanplanten van bomen en struiken, het herstellen of afbreken van afsluitingen, het inrichten van een wandelpad, het maaien van distels, enz. Wat we vandaag precies zullen doen, wordt later nog ingevuld. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be
zondag 26 september
zaterdag 21 augustus
Gezinsnamiddag Neigembos
Werkvoormiddag in één van onze reservaten
afd. Ninove 14:00 - 17:00
Kapel van Bevingen, Bevingen, Ninove Natuurbeleving voor het hele gezin. Ontdek, proef en geniet op een andere wijze van de natuur. Ook met kleinere kinderen. Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be
nr. 3 - juli 2010
Beheerswerken
zaterdag 3 juli
afd. Affligem-Liedekerke
Samenkomst om 14 uur op de parking aan de Abdij van Affligem Zandsteen in Affligem in al zijn facetten met aandacht voor de typische natuuromgeving. Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wim.van.grieken@advalvas.be
zondag 5 september
afd. Affligem-Liedekerke 8:30 – 12:30 Beheerswerken in onze reservaten.
Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com zaterdag 11 september
Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 9:00 - 12:00
zaterdag 18 september
Werkvoormiddag in één van onze reservaten afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30
Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Zie beheerswerken 17 juli. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be
Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Zie beheerswerken 17 juli. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be zaterdag 18 september
afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30
Sint-Onolfspolder Hooilandbeheer. Vooraf contact nemen met Bart Dierickx - 052 21 03 81
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding 9:00 - 12:00
Heidemeersen Afvoeren maaisel droge graslanden. Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 052 42 69
17
Natuurbeheer Keuzes maken
Maaien, begrazen, kappen, planten, hakhoutcultuur, knotten en niets doen zijn enkele van de beheertechnieken die we in onze reservaten toepassen. We doen dit niet om ons zomaar bezig te houden, maar vanuit weloverwogen keuzes om de natuurwaarden en de biodiversiteit zo veel mogelijk kansen te geven. In deze artikelenreeks leggen we uit hoe we die keuzes maken, waarom we net die beheervorm kiezen en hoe we die keuze omzetten in de praktijk.
Een reservaat start meestal vanuit één of enkele enthousiaste Natuurpunters die een aanbod gekregen hebben om enkele waardevolle percelen aan te kopen. Op dat moment zijn er wel al ideeën over het beheer op perceelsniveau, maar niet over een grotere omliggende zone. Na de eerste aankoop start eigenlijk het (grote) denkwerk over het beheerplan. Binnen de afdeling wordt overleg gepleegd over de grootte van het interessegebied om een natuurreservaat uit te bouwen. Er wordt gekeken welke juridische beschermingen en mogelijkheden er zijn voor het gebied. Wat is de gewestplanbestemming? Hoe staat het gebied beschreven in het gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan? Ligt het binnen een habitatrichtlijngebied? Is het een beschermd landschap? In tweede instantie wordt naar geologie, bodem en waterhuishouding gekeken, waaruit de potenties voor vegetaties kunnen worden afgeleid. De huidige natuurwaarden worden in kaart gebracht, waarbij vooral de inbreng van de inventarisatiewerkgroepen belangrijk zijn, zoals de vogelwerkgroep Cinerea, de plantenwerkgroep Allium, de zoogdierenwerkgroep, de paddenstoelenwerkgroep, de werkgroep invertebraten en de werkgroep amfibieën en reptielen “Ward”. Plantengemeenschappen en de daarin voorkomende diersoorten worden op perceelsniveau beschreven. Op basis van de juridische gegevens, de potenties qua bodem en waterhuishouding en de hui-
18
Remi Paul Mathys
Het beheerplan, de basis voor elk reservaatproject
Bosorchis in een hooiland in het Osbroek dige biologische waarden gaan we nadenken over de doelstellingen voor het interessegebied. Deze vertrekken vanuit een algemeen landschapsbeeld en worden verfijnd op vegetatieniveau, maar steeds in relatief grote eenheden. Pas na deze oefening komen we tot de beheerkeuzes, die we op perceelsniveau voor de door Natuurpunt beheerde percelen uitschrijven. Al met al is dit een uitgebreide denkoefening die
nr. 3 - juli 2010
al gauw meer dan een jaar kan duren, maar die dan wel doordacht is en rekening houdt met alle bekende gegevens. Het resultaat is dan een plan met beheerkeuzes op perceelsniveau waar we enkele jaren kunnen op voortbouwen. We weten dan perfect waar we gaan maaien, begrazen, kappen en aanplanten.
Beheerkeuze: maaien en afvoeren
Topgraslanden in de Denderregio Natuurpunt beheert in de Denderregio enkele tientallen hectare als nat of droog hooiland. De resultaten zijn dikwijls zeer spectaculair. Hieronder geven we enkele voorbeelden van deze bloemrijke graslanden, tevens een aanrader om een wandeling in die gebieden mee te maken.
Orchideeën bij de vleet Orchideeën zijn ongetwijfeld dé plantensoorten die het meest tot de verbeelding spreken. Het
Johnny Cornelis
In verschillende reservaatprojecten wordt gekozen voor het maaien van graslanden om de biodiversiteit te behouden of te verhogen. Deze beheervorm is eigenlijk een voortzetten van een traditioneel landbouwgebruik dat in het verleden tot zeer mooie botanische resultaten heeft geleid. Het maaien en afvoeren (als hooi of strooisel) verarmt de bodem en, raar maar waar, arme bodems zorgen voor een soortenrijker grasland. Door het maaien van de stikstofminnende planten, zoals grote brandnetel, fluitenkruid en grassen, krijgen ijlere, minder snel groeiende planten weer kansen. Bloemrijke
vegetaties met pinksterbloem, echte koekoeksbloem, dotterbloem en veldlathyrus, worden zo hersteld. Het maaien en afvoeren zorgt ook voor kleine open plekken in de grasmat, waar een- en tweejarige planten kunnen kiemen en opgroeien tot bloeiende planten, zoals grote ratelaar, echte koekoeksbloem, pinksterbloem en grote kattenstaart.
Hooiland in Moenebroek, een paar jaren na het kappen van de populieren
nr. 3 - juli 2010
19
Wim D’Haeseleer
Gevlekte orchis in Honegem zijn dan ook de kensoorten van zeer goed ontwikkelde soortenrijke graslanden. Een orchideeënrijk hooiland wordt dan ook als de top beschouwd. Een schitterend voorbeeld hiervan is de Keelman in Haaltert, slechts één ha groot, maar met honderden bloeiende brede orchissen een parel voor het oog. Ook in Honegem zijn enkele kleine graslanden met orchideeën in beheer. Brede orchis en bosorchis komen broederlijk naast elkaar voor. Ook de orchidee-arme hooilanden in de Dendervallei, zoals in Ninove, Moenebroek en de Wellemeersen, kunnen schitterende parels zijn. Echte koekoeksbloem, pinksterbloem, grote ratelaar en veldlathyrus wedijveren hier om de meeste kleurenpracht.
Van populierenbos naar dotterbloemgrasland Een deel van de vroegere natte graslanden werden tientallen jaren geleden al door de landbouw verlaten en ingeplant met populieren, om toch enige economische opbrengst te realiseren. Een aantal populierenbossen in de Dendervallei werden
20
terug omgezet naar dotterbloemgrasland. Alle populieren werden zorgvuldig gekapt en opgeruimd, waarna een intensief maaibeheer werd gestart. De resultaten van dit beheer zijn ronduit schitterend. Pareltjes met brede orchis en bosorchis werden zo hersteld in Honegem. In de SintOnolfspolder en Moenebroek zijn de resultaten niet zo spectaculair, maar wel veelbelovend.
Hooilandbeheer voor weidevogels De keuze om percelen in hooilandbeheer te nemen is niet alleen vanuit plantkundig standpunt te verdedigen. In de Heidemeersen worden enkele percelen laat gemaaid, na 1 juli, om grutto’s kans te geven hun jongen groot te brengen. Zowat tien jaar geleden werden enkele ha weiland aangekocht in de potpolder. Deze percelen krijgen een late maaibeurt, waardoor kieviten en andere weidevogels ongestoord hun legsel kunnen uitbroeden. Nog geen twee jaar later kwamen grutto’s hier tot broeden, vermoedelijk doordat deze vogels op de laat gemaaide percelen voldoende plaats vonden om niet alleen hun eieren uit te
nr. 3 - juli 2010
broeden, maar ook hun jongen in een beschut grasland groot te brengen. Momenteel broeden er 3 of 4 koppels grutto, wat een decennium geleden nog onmogelijk werd geacht.
Wim D’Haeseleer
Droge hooilandpercelen zijn veel minder aanwezig. De droge gronden zijn veelal omgezet in akkerperce Meiorchis in Honegem len of intensief bemeste graslanden. Enkele percelen zijn echter nooit de regio meest zeldzame natuurtypes. Reebroek omgezet in akkerland, maar zijn altijd in hooi- in Honegem en het grasland van de Oudenberg landbeheer geweest en behoren nu tot de voor in Geraardsbergen zijn hiervan de mooiste voor-
Wim D’Haeseleer
Hoger gelegen droge hooilanden: zeldzaam als diamant
Echte koekoeksbloem in Honegem
nr. 3 - juli 2010
21
Wim D’Haeseleer
Hooiland met ratelaar in Honegem
Ratelaar is een eenjarige halfparasiet op grassen, die een open vegetatie nodig heeft om te kiemen en te kunnen doorgroeien. Deze structuur wordt bereikt door een jarenlang maaibeheer uit te voeren, tot de bodem voldoende verschraald is en een ijle lage vegetatie is ontstaan met voldoende kleine open plekken in de bodem. Ratelaar kan zich hier dan vestigen, waarbij zaden via overstromingen of ongewild door de mens (via schoenen of maaimachines) verspreid worden. Aangezien ratelaar een halfparasiet is op grassen wordt de grasmat, na vestiging van ratelaar, nog ijler, zodat er nog meer kansen zijn om zich uit te zaaien. In die ijler geworden grasmat kunnen ook andere een- en tweejarigen kiemen zodat het bloei aspect nog spectaculairder wordt. Ratelaar wordt dan ook als gewaardeerde hulp beschouwd in het natuurbeheer.
22
beelden. Blauwe knoop is hier de topsoort, zelfs op Europees niveau erkend.
Bermvegetaties in en buiten reservaten Dankzij de toepassing van het bermbesluit vinden we nu overal mooi ontwikkelde droge hooilandvegetaties, voornamelijk langs gewestwegen en autosnelwegen. Bloeiende margrieten en knoopkruid zorgen voor een kleurrijk aspect, met daartussen het blauw van rapunzelklokjes en het geel van biggenkruid. De Elverenberg in Ninove en de Palitsebeekvallei in Liedekerke zijn al mooi ontwikkelde voorbeelden van dit hooilandtype.
Afdeling Boven-Dender INFO
Ratelaar, de helpende hand
Carlos D’Haeseleer carlos.dhaeseleer@skynet.be
nr. 3 - juli 2010
Mysterieus en fascinerend
De wespendief
In onze streek broeden zes soorten dagroofvogels. Eentje daarvan is een wel heel opmerkelijk beest. Jaarlijkse trektochten van duizenden kilometers, een dieet dat hoofdzakelijk uit wespenlarven bestaat en af en toe rondvliegend als een reusachtige vlinder. Klinkt speciaal? Maak kennis met de wespendief!
CINEREA
Even voorstellen Pendelen tussen Europa en Afrika Nog een belangrijk verschil met de buizerd is de trekstrategie. Buizerds blijven het hele jaar door in Europa. Onze eigen broedvogels blijven in de buurt en noordelijke broedvogels zakken naar zuidelijker contreien af. Wespendieven pakken het echter anders aan. Pas in mei komen ze bij ons aan, als één van de laatst arriverende trekvogelsoorten. Hun broedseizoen duurt amper drie maanden. Vanaf augustus trekken ze alweer zuidwaarts. De wintergebieden van de soort liggen in Subsaharaans Afrika, ruim 4.500
Jean Van Holen
De wespendief lijkt wat op de buizerd, een algemene roofvogelsoort die bij ons voorkomt. Wespendieven zijn iets groter en verschillen van buizerds op basis van een aantal kleedkenmerken. Anders dan bij de buizerd kan je bij de wespendief het verschil zien tussen het mannetje en het vrouwtje. Het is een vrij discrete vogel. Geen luidruchtige cirkelaar of opvallende paaltjeszitter zoals de buizerd. Daarom hebben wespendieven een enigszins mysterieuze aura. De fascinerende trekgewoonten en levenswijze dragen ook bij tot dat beeld!
Vrouwtje (links) en mannetje (rechts) wespendief, Falsterbo, Zweden, aug 2007
nr. 3 - juli 2010
23
kilometer hiervandaan! Bijzonder aan hun jaarlijkse trektochten is dat ze slechts gebruik maken van enkele vaste plaatsen om de Middellandse Zee over te steken. Wespendieven maken op trek graag gebruik van thermiek (opstijgende warme lucht). Die vormt zich niet boven zee, en daarom trekken ze via plekken waar de oversteek over zee het smalst is. West-Europese wespendieven maken gebruik van de westelijke route, via de Straat van Gibraltar. Vogels van meer oostelijke populaties vliegen via Italië of Israël.
Een ecologisch buitenbeentje
In Vlaanderen en in de Denderregio Wespendieven komen in heel Vlaanderen voor. Volgens de Vlaamse broedvogelatlas gaat het om 160 tot 240 territoria. Hun voorkeur voor bosrijke gebieden zorgt ervoor dat ze het meest algemeen zijn in het oostelijke deel. In westelijk Vlaanderen vormt zuidelijk Oost-Vlaanderen een belangrijk broedgebied. Het zuiden van de Denderregio maakt deel uit van dat gebied. De soort komt er voor in de
Jean Van Holen
Jean Van Holen
Roofvogels worden veelal beschouwd als geduchte predatoren. Bij de wespendief valt dat wel mee. Het hoofdvoedsel bestaat uit larven en poppen van wespen. Deze worden verkregen door de grondnesten van wespen uit te graven, tot wel 40 cm diep. De klauwen van de wespendief zijn veeleer graafinstrumenten dan grijpklauwen, zoals bij andere roofvogels. Daarnaast zijn ook het verenkleed, de poten en de neusgaten aangepast aan het graven naar wespennesten. Af en toe wordt er melding gemaakt van een ‘buizerd’ die ergens op een gazon in de grond zit te graven. Wees maar zeker dat het dan om een
wespendief gaat! In Geraardsbergen en Galmaarden zijn er al meerdere waarnemingen bekend van een wespendief die in een tuin een wespennest aan het opgraven was! Leuker en goedkoper dan wanneer de brandweer het komt doen… Behalve wespenbroed eten ze ook bijvoorbeeld amfibieën en nestjonge vogels. Houtduivenkuikens zijn een geliefde prooi. Iets heel bijzonder is de zogenaamde ‘vlindervlucht’. Het is nog niet helemaal duidelijk wat de precieze functie is van dit gedrag maar spectaculair is het zeker. De vogel vliegt op en neer in diepe duiken stijgvluchten om op het hoogste punt telkens de vleugels boven het lichaam te klappen. Van op afstand lijkt hij een reusachtige vlinder!
Vrouwtje Wespendief, Falsterbo, Zweden, aug 2007
24
Mannetje Wespendief met prooi, Grimminge, aug 2009
nr. 3 - juli 2010
meeste grote boscomplexen. In het verleden werd de populatie op 4 à 5 territoria geschat. Uitgebreid onderzoek in 2009 wees echter uit dat het om maar liefst 9-10 territoria gaat! De wespendief wordt in de streek van nabij opgevolgd door vogelwerkgroep Cinerea in het kader van het project ‘Bijzondere Broedvogels Vlaanderen’.
Wespendieven zien
© Vilda - Yves Adams
Hartje zomer is het, met enige inspanning, niet erg moeilijk om wespendieven te zien te krijgen in de Denderregio. Je zal er bij voorkeur wel naar de grote boscomplexen in het zuiden van de regio voor moeten afzakken. Vooral juli en augustus zijn geschikt om wespendieven voor de kijker te krijgen. De vogels zijn dan het meest actief. Een wandeling op een mooie zomerse dag, af en toe een blik omhoog werpen en goed kijken naar elke roofvogel die je te zien krijgt... Vóór je het weet ben je aan het genieten van een prachtige wespendief tegen de blauwe zomerlucht. Met wat geluk ben je zelfs getuige van de adembenemende vlindervlucht! Vergeet je waarneming niet online in te voeren via denderstreek.waarnemingen.be! Wouter Faveyts
Wespendief
Waarnemingen gezocht! Losse natuurwaarnemingen door vrijwilligers vormen de basis van verspreidingskaarten van soorten, en van heel wat onderzoek naar de toestand en de evolutie van de natuur. Recent werd een zeer interessant initiatief gelanceerd waardoor waarnemingen zeer gemakkelijk kunnen worden ingevoerd, maar ook bekeken in een centrale databank: maak kennis met de natuurwaarnemingen-website: www. waarnemingen.be! Om waarnemingen in te voeren en te bekijken, moet je enkel registreren. Dat is heel simpel: je gaat naar de website, en in de rechterbovenhoek klik je op ‘Registreer’. Je geeft vervolgens een gebruikersnaam, je echte naam, je provincie en je e-mailadres in en klaar is kees. De gebruikersnaam moet wel uniek zijn en heeft minimaal 5 letters en geen spaties of punten. Waarnemingen uit heel Vlaanderen kunnen worden ingevoerd en bekeken.
nr. 3 - juli 2010
Als natuurliefhebber uit de Denderstreek maak je bij voorkeur gebruik van het regionale scherm dat werd gecreëerd voor de Denderstreek:
denderstreek.waarnemingen.be Meer informatie staat in het artikel in het oktobernummer van Dendriet uit 2008 over dit onderwerp. Je waarnemingen zijn zeer welkom: van een egel in de tuin tot een overvliegende ooievaar: het is allemaal het invoeren waard! Neem een kijkje op de website en ontdek zelf hoe eenvoudig het is. Door mee te werken draag je niet alleen een steentje bij tot het opvolgen van de fauna en flora van de Denderstreek; het is ook een zeer handige manier om je eigen waarnemingen bij houden.
25
Libellen in de Wellemeersen Oude en nieuwe glorie
Het natuurreservaat de Wellemeersen staat bij de natuurliefhebber uit de Denderstreek sinds jaar en dag bekend voor zijn rijkdom aan libellen en waterjuffers. In 1971 wijdde professor Henri Dumont, zelf afkomstig uit Denderleeuw, er een publicatie aan in het Bulletin et Annales de la Société Royale Entomologique de Belgique. Het resultaat van zijn onderzoek over een periode van dertien jaar (1957-1969) was verbluffend en bezorgde het gebied zijn faam. Hij vond er niet minder dan 29 soorten libellen en waterjuffers, waaronder de zeldzame glassnijder en de vroege glazenmaker. Een groepje lokale enthousiastelingen uit de toenmalige verenigingen VZW Natuurreservaten en De Wielewaal vatten in 1995, na spectaculaire libellenwaarnemingen van zuidelijke glazenmaker en zwervende pantserjuffer in het reservaat Honegem, het idee op om na te gaan wat er nog restte van die oude glorie. In het voorjaar van 1996 werd de eerste waarneming opgetekend en twaalf jaar later waren er 1840 records opgeslagen in een kleine databank. De verwerking van deze gegevens is nu gebundeld in een bijna 100 bladzijden tellend verslag. Denkbeeldige lifetrap
libellen. In het verslag vind je naast een historisch overzicht ook een gedetailleerde beschrijving van al deze biotopen. Het is bekend dat libellen tijdens hun trek- of zwerftochten de aanwezige landschapselementen volgen. Rivieren en andere grote waterlopen
Joost Mertens
Kurth Vanderheyden
De Wellemeersen voorstellen aan de Dendrietlezer is eigenlijk niet meer nodig. Dit waterrijk gebied langs de Dender is doorspekt met allerlei vijvers, bomputten, natte weiden en vloeiweiden en daardoor bijzonder attractief voor
Platbuik - vrouwtje
26
Zwervende pantserjuffer - mannetje
nr. 3 - juli 2010
Bruno De Bruyn
Vuurjuffer in het algemeen, maar ook door de mens gecreëerde opvallende lijnvormige bakens in het landschap. De Dender in het oosten, de autosnelweg E40 in het noorden, de steile spoorwegbermen in het westen, zuidwesten en het zuiden, al deze grenzen van de Wellemeersen doen dienst als artificiële routes voor de verspreiding van libellen. Het hele lager gelegen gebied ertussen doet vervolgens dienst als een denkbeeldige lifetrap die om het even welke zwervende libel kan “gevangen” houden. Eens dit het geval is, vindt zij een veelheid aan habitats op hoogstens een paar honderd meter van de Dender.
Meten is weten De gegevens die voor het opstellen van het verslag werden gebruikt, zijn voor het grootste deel afkomstig van zichtwaarnemingen. In tegenstelling tot veel andere insecten is het herkennen van libellen relatief gemakkelijk en vergelijkbaar met vogels kijken. Met behulp van een goede verrekijker is het in de meeste gevallen dan ook mogelijk de soort op naam te brengen. Wanneer
nr. 3 - juli 2010
dit toch nodig bleek, werd de soort gevangen en op naam gebracht aan de hand van een (of meerdere) determinatiewerken. De waarnemers noteerden soortnaam, aantal (globaal of zo mogelijk gesplitst in mannetjes en wijfjes), waarnemingsdatum, plaatsbepaling en speciale gedragingen (paring, eiafzet…). Ook waarnemingen van larven en larvenhuidjes werden nauwkeurig bijgehouden.
Libellenmeersen Tijdens de periode 1996-2007 werden op die manier over het hele gebied 34 soorten libellen waargenomen (zie tabel). Een vrij groot aantal als je weet dat er in België tot op heden slechts 69 soorten bekend zijn. Aan de hand van de genoteerde speciale gedragingen werden 23 soorten genoteerd als “vaste” bewoners van het gebied. Dit zijn de soorten die zich op regelmatige basis voortplanten binnen het gebied. Deze staan in de tabel in het vet aangeduid. Naar Vlaamse normen hebben de Wellemeersen dus een vrij rijke libellenfauna. Met 23 reside-
27
Bruno De Bruyn
Viervlek rende soorten is het al een gebied met een meer dan gemiddelde libellenfauna, maar de waarnemingen van zwervende dieren brengt het totaal voor de periode 1996-2007 op 34 soorten, wat toch een aanzienlijk aantal is. Sinds 1957 werden er zelfs 36 soorten waargenomen. Een 37ste soort, de zwervende pantserjuffer, werd in 2009 aan het lijstje toegevoegd, na het verwerken en publiceren van het verslag. Al deze soorten zijn in het verslag apart beschreven met wat meer uitleg over de biotoop waarin de imago’s en hun larven voorkomen, de vliegtijd, het verbreidingsvermogen, de waarnemingen in de twee periodes en enkele beschermingstips die de soort ten goede kunnen komen. Een foto, een verspreidingskaartje en een fenologiegrafiek maken het geheel compleet.
28
Enkele resultaten Het grootste deel (85%) van alle waargenomen libellen worden in de Rode lijst Vlaanderen beschouwd als “momenteel niet bedreigd”. Hieronder vallen ook alle vaste bewoners van het reservaat. Vaste bewoners zijn soorten die overwegend stilstaande wateren bewonen (gezien het gebrek aan helder stromend water). Hieronder zijn soorten te onderscheiden (bijv. kanaaljuffer en watersnuffel) die vooral de grotere vijvers bewonen, dus wateren met een rijk voedselaanbod, en soorten (bijv. de meeste heidelibellen en de blauwe glazenmaker) die de kleinere poelen, bomputten, slenken en sloten als voortplantingsplaatsen verkiezen, die ook een veel kleiner voedselaanbod bieden. Een aantal onder hen zijn door de jaren heen duidelijk algemener geworden, wat erop wijst dat het
nr. 3 - juli 2010
juiste habitat aanwezig bleef, zodat deze soorten periode slechts occasioneel waargenomen. Maar volledig ingeburgerd geraakten in het gebied, nu wijst alles erop dat zij zich in kleine aantallen vaak ook ten koste van andere soorten. voortplanten. De glassnijder en de vroege glazenmaker werden Opvallend is ook dat soorten die bekend staan als niet meer waargenomen in de periode 1996-2007 pioniers het reservaat regelmatig aandoen (tengere en zijn dus vermoedelijk volledig uit het gebied ver- grasjuffer) of er volledig ingeburgerd zijn (gewone dwenen. Het gaat om twee soorten die ook elders pantserjuffer, platbuik). Deze profiteren vermoein Vlaanderen een algemene historische achteruit- delijk ten volle van de met regelmaat uitgevoerde gang vertonen. beheerswerken in het reservaat. Twee andere soorten, de variabele waterjuffer en Tabel met de 34 waargenomen soorten in de periode 1996-2007 de blauwe breedscheen- De 23 in het vet-aangeduide soorten planten zich op regelmatige basis voort binnen het gebied juffer, verdwenen van hun vroegere voortNederlandse naam Wetenschappelijk naam Status in de Wellemeersen plantingsplaatsen en werden in de periode Weidebeekjuffer Calopteryx splendens 1996-2007 nog slechts Houtpantserjuffer Lestes viridis Zeer algemeen sporadisch zwervend Gewone pantserjuffer Lestes sponsa Vrij algemeen aangetroffen. Hoewel Azuurwaterjuffer Coenagrion puella Algemeen Variabele waterjuffer de oorzaak van het Coenagrion pulchellum verdwijnen niet preVuurjuffer Pyrrhosoma nymphula Vrij algemeen cies achterhaald kan Lantaarntje Ishnura elegans Zeer algemeen Tengere grasjuffer worden, lijkt het aanIshnura pumilio nemelijk dat dit niet Kanaaljuffer Erythromma lindeni Vrij algemeen alleen te wijten is aan Grote roodoogjuffer Erythromma najas Algemeen het verlies van hun Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum Zeer algemeen leefgebied, maar zeker Watersnuffel Enallagma cyathigerum Algemeen ook aan de onderlinge Blauwe breedscheenjuffer Platycnemis pennipes competitie met andere Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea Zeer algemeen soorten. Bruine glazenmaker Aeshna grandis Zeldzaam Nieuwkomers zijn Paardenbijter Aeshna mixta Algemeen Zuidelijke glazenmaker Aeshna affinis de kleine roodoogjuffer, de vuurlibel en de Grote keizerlibel Anax imperator Algemeen Zuidelijke keizerlibel smaragdlibel. De eerste Anax parthenope Plasrombout soort was tijdens de Gomphus pulchellus periode 1957-1969 nog Viervlek Libellula quadrimaculata Vrij algemeen niet aanwezig in het Platbuik Libellula depressa Algemeen gebied, deed er zijn Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum Algemeen Beekoeverlibel intrede tussen 1969 en Orthetrum coerulescens 1974 en nam sindsdien Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum Algemeen gestaag toe, vermoedeSteenrode heidelibel Sympetrum vulgatum Algemeen lijk door het warmere Geelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum Algemeen / fluctuerend Zwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii klimaat en de tolerantie Bandheidelibel voor meer voedselrijke Sympetrum pedemontanum omstandigheden. Het Zwarte heidelibel Sympetrum danae Vrij algemeen is nu een zeer algemeen Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum Zeer algemeen voorkomende juffer in Vuurlibel Crocothemis erythraea Zeldzaam de Wellemeersen. De Smaragdlibel Cordulia aenea Zeldzaam Gewone bronlibel twee andere soorten Cordulegaster boltonii werden in de eerste
nr. 3 - juli 2010
29
Frederik De Coster
 Bruinrode heidelibel Het aantal zwervende soorten in de laatste periode nam ten slotte sterk toe. Dit heeft vermoedelijk niet alleen te maken met een grotere inventarisatieactiviteit, maar ook met het feit dat het gebied op zich een hoge immigratie van libellen meemaakt. Het vermogen van dergelijke soorten om zich te vestigen wordt waarschijnlijk
Libellen in de Wellemeersen
niet alleen bepaald door het aanbod in habitats, maar ook en vooral door de competitie met de al aanwezige, residerende soorten.
Geen vergane glorie De Wellemeersen hebben dus nog steeds heel wat te bieden aan de liefhebber van libellen en waterjuffers. Een paar bezoekjes tijdens het libellenseizoen (eind april tot eind oktober) leveren vrijwel zeker mooie waarnemingen op. Het verslag kan bij het plannen van de uitstap alvast een goede leidraad zijn.
Is te downloaden op volgende site: www.natuurpunt.be/nl/natuurbehoud/ natuurstudie/rapporten-studie_699.aspx
30
INFO
Het verslag is ook nog, na aanvraag via mail, in beperkte oplage verkrijgbaar in boekvorm.
Werkgroep WID
Danny Van Schandevijl danny.van.schandevijl@telenet.be
nr. 3 - juli 2010
Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maat schappelijke visie. Onze activitei ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking. www.natuurpunt.be
RESERVATEN EN NATUURPROJECTEN
AFDELINGEN
Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38
Aalst
Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be
Affligem-Liedekerke Kern Affligem
Giften Reservatenfonds: rekeningnummer: 293-0212075-88 met vermel ding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 30 zijn fiscaal aftrekbaar.
johnny_cornelis@hotmail.com
Brede Schoren en Konkelschor te Berlare 6616
Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Kern Liedekerke
Dendervallei te Ninove 6099
Erik De Block - 053 68 35 88 edebe@advalvas.be
Denderleeuw
Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be
Dendermonding
Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Erpe-Mere
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Boven-Dender
Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Groot-Haaltert
Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@telenet.be
Lede-Houtem
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Jeroen Vanhee 054 33 50 29 jeroen.vanhee@telenet.be
Den Dotter/ Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere 6149 Stijn De Ryck 0472 70 20 00 stijnderyck@busmail.net
Everbeekse bossen - 6210
Koen Van Den Berge 055 42 83 90 koen.vandenberge@skynet.be
Gemene Meers te Idegem 6647
Tom Van Muylem 054 24 02 10 tom.tinne@telenet.be
't Groot Schoor te Grembergen 6603 Tarcy Verstraeten 052 21 11 11
Ninove
Heidemeersen te Berlare 6644
WERKGROEPEN
Hogedonk te Gijzegem/ Herdersem / Mespelare - 6243
Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Werkgroep Invertebraten
Brian Roelandt Brian.Roelandt@telenet.be 052 22 57 71
Vogelwerkgroep Cinerea
Honegem te Erpe-Mere/ Aalst/Lede - 6123
Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be - 2255 Wouter Faveyts 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be
Plantenwerkgroep Allium
Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net
Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Joachim De Maeseneer Joachimdm@yahoo.com
Paddestoelenwerkgroep Zwamvlok Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Werkgroep amfibieën & reptielen Ward Koen De Maere greatskua2002@hotmail.com 0485 68 89 82
nr. 3 - juli 2010
Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50 wim.dhaeseleer@honegem.be www.honegem.be
Keelman te Denderhoutem 6178 Guido Van Rossen 054 32 23 01
Ledezijde 6657
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be
Molenbeekmeersen te Den derleeuw/Okegem - 6646 Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk Van den Bossche 052 42 49 60
Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Phenixberg te Okegem - 6618 Wouter Mertens 054 32 51 71 wouter.mertens: zie eerder
Raspaillebos te Grimminge 6164 Koen Steenhoudt 054 58 67 58 k.steenhoudt@skynet.be
Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede 068 30 01 07 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com
Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx 052 21 03 81
Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be
Wachtbekken 6 In Sint-Gillis/Dendermonde Stefaan Thibau 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be
Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be
Korte Lake te Overboelare 6655
Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612
Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be
Eric De Tré 053 66 04 32 eric.detre@vhm.be
Kravaalbos te Meldert 6071
Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst
Frans Roggeman fransroggeman@msn.com
Peter Tolleneer 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net
Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en zes studiewerkgroepen in de Dender streek. Deze afdelingen en werkgroepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwer ken. Je kan voor meer inlich tingen steeds terecht bij de con tactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redactie. Deadline volgende Dendriet: 1 augustus 2010. Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreek afdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, middenkatern afdeling...”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.
REDACTIERAAD Koen Steenhoudt - verzending en redactiesecretaris. Wouter Mertens - hoofdredacteur en verantwoordelijke uitgever. Daan Stemgée, Joachim De Maeseneer - redactiekern. Stijn De Ryck - budgettering. Marc Symoens - corrector. Willy Beeckman, Rik De Baere, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken. Wilfried Veldeman - lay-out Werkten ook mee aan dit nr: BAHA, Johnny Cornelis, Bruno De Bruyn, Luc De Keersmaeker, Carlos D’ Haeseleer, Wim D’ Haeseleer, JNM-Niger, Remi Paul Mathys, Joost Mertens, Kurth Vanderheyden, Jean Van Holen, Danny Van Schandevijl, ©Vildaphoto: Yves Adams Misjel Decleer.
Druk
Drukkerij Druk in de Weer, Gent Papier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapier Inkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen.
31
Big Denderjump 11 juli 14u30 Ninove
INHOUD 2 Een lelijke vijfling 4 Oorlogsvliegtuigen in onze reservaten 8 Bosreservaat Liedekerkebos 12 JNM zomerkampen 15 Denderkalender 18
Graslandbeheer in de regio
23
Fascinerende wespendieven
26
Libellen in Wellemeersen
Deze titel verwijst naar: het Griekse dendron, wat boom betekent, een mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten, de vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie- kanaal dus, het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken, tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender... Retouradres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden Redactieadres: Dendriet, Pamelstraat 119, 9400 Ninove E-mail: dendriet@skynet.be Websites: www.natuurpunt.be/denderstreek www.denderstreek.waarnemingen.be Verantwoordelijke uitgever: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Rekeningnummer: 393-0491337-24, Dendriet, Heldergemstraat 161 9450 Heldergem
Foto’s voorpagina: Inhuldiging oorlogsmonument Moenebroek: BAHA Grote ratelaar: Johnny Cornelis Parende lantaarntjes: Joost Mertens
Schenk een lidmaatschap !
Gezinslidmaatschap: 24 op rekening 230-0044233-21 Je ontvangt natuur.blad en Dendriet Voor 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels) Voor 38,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet (vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)