Wat is vogelgriep? en wat zijn de risico’s?

Joke Colijn

Vogelgriep is een verzamelnaam voor een ziektebeeld dat door veel verschillende griepvirussen kan worden veroorzaakt. Hoogpathogene vogelgriep is zeer besmettelijk voor pluimvee en wilde watervogels en leidt tot ernstige ziekte en overlijden. Laagpathogene vogelgriep verloopt voor dieren juist mild of zelfs zonder ziekteverschijnselen. Trekvogels dragen het virus vaak bij zich, en kunnen ook nieuwe varianten van vogelgriep het land binnenbrengen. Daarom is er altijd een piek in de winter. Dit jaar was het vogelgriepvirus ook actief in de zomer en waren er veel besmettingen. Bij pluimvee én bij wilde vogels. Hoog- of laag pathogeen voor vogels zegt weinig over de risico’s voor mensen en komt bij mensen nauwelijks voor. In zeldzame gevallen kunnen sommige virustypen overgaan van dier naar mens. Dit gebeurt alleen bij direct en intensief contact tussen besmette vogels en mensen. De ziekte verloopt meestal mild, als bij een gewone wintergriep. Maar in alle gevallen geldt: raak dode vogels niet met de blote handen aan, ter bescherming van jezelf én om verdere verspreiding te voorkomen. D

Wilde dode vogels melden en opruimen

Om te monitoren hoe de verspreiding van de ziekte verloopt is het goed om dode wilde vogels te melden bij de DWHC (Dutch Wildlife Health Centre) via een formulier waarop je via een kaartje kunt aangeven waar de vogels liggen: www.dwhc.nl/ meldingsformulier.

De DWHC ruimt de vogels niet op, dat doet de eigenaar van het terrein waar de vogel ligt. Soms haalt het DWHC de vogels op voor onderzoek, maar niet als duidelijk is dat het om een vogel in een bekend besmet gebied gaat.

Dode wilde vogels kunnen worden gemeld bij de terreinbeheerder.

Die moet de dode vogel opruimen. Het is dus afhankelijk van de plek waar de vogel ligt, waar je moet melden. Dat kan bijvoorbeeld de gemeente, het waterschap, provincie of Rijkswaterstaat zijn. Ligt de vogel op eigen terrein, bijvoorbeeld in je eigen tuin? Dan bent je zelf verantwoordelijk voor het opruimen.

Uitbraak van vogelgriep

Omdat vogelgriep zeer besmettelijk is, kan het zich snel verspreiden in een gebied en makkelijk overslaan van het ene pluimveebedrijf naar het andere. Als er vogelgriep uitbreekt op een bedrijf, zijn ingrijpende maatregelen nodig om te voorkomen dat nog meer dieren besmet raken en aan de ziekte doodgaan. Daarom worden de vogels op het bedrijf geruimd. Dit kan ook gebeuren bij kinderboerderijen, dierentuinen en hobbyhouders. In de omgeving van zo’n besmette locatie geldt dan ook een vervoersverbod (zie hierna onder Landelijke maatregelen), onder meer voor levend pluimvee en eieren.

Wat doet de NVWA tegen vogelgriep?

De NVWA bestrijdt uitbraken van vogelgriep bij locaties waar vogels worden gehouden. We doen dit op verschillende manieren. We doen bijvoorbeeld onderzoek bij bedrijven, kinderboerderijen en andere locaties waar misschien besmettingen zijn. Bij een uitbraak voeren we de ruimingen uit.

Bij de ruimingen is altijd een dierenarts van de NVWA aanwezig. Deze ziet erop toe dat alles op de juiste manier gebeurt.

Landelijke maatregelen

Sinds 5 oktober 2022 is de landelijke ophok- en afschermplicht van kracht. De ophokplicht geldt voor houders van commercieel gehouden vogels. De afschermplicht geldt voor houders van dierentuinen, kinderboerderijen en eigenaren van hobbyvogels –voor zover dit hoenderachtigen/kippen, watervogels en loopvogels betreft. De afschermplicht betekent dat deze houders verplicht zijn de genoemde dieren af te schermen om zoveel mogelijk te voorkomen dat de vogels in contact komen met zieke wilde vogels of hun uitwerpselen. Dit kan bijvoorbeeld door de dieren in een volière te houden. Op de website van de NVWA (zie onderaan) is meer informatie te vinden over hoe dit het beste kan.

Vogelgriep bij mensen

In zeldzame gevallen kunnen vogelgriepvirussen overgaan van dier naar mens. Als een vogelgriepvirus leidt tot ernstige ziekteverschijnselen bij dieren, krijgen mensen die nauw contact hebben met besmette dieren, zoals ruimers, virusremmers aangeboden. Deze medicijnen verkleinen de kans dat mensen vogelgriep krijgen. Er bestaat geen specifiek vaccin voor mensen tegen vogelgriep.

Vogelgriep bij mensen komt haast niet voor. Mensen die ziek worden van vogelgriep krijgen dezelfde symptomen als bij een gewone wintergriep: koorts, hoofdpijn, spierpijn, hoest of oogontsteking (conjunctivitis). De ziekte verloopt meestal mild, maar vooral in Azië zijn er verschillende typen vogelgriepvirus die bij mensen heel ernstig kunnen verlopen.

Vogelgriep bij dieren

Pluimvee of vogels worden na infectie snel ziek. Vaak al binnen enkele uren tot 3 dagen. De eerste klachten zijn:

•algehele duidelijke sloomheid

•de dieren maken geen geluid meer

Vervolgens krijgen de dieren klachten zoals:

•ademhalingsproblemen

•diarree

•oogontstekingen

•plotselinge sterfte

Hoe vaak komt vogelgriep voor?

Ieder jaar wordt zo nu en dan vogelgriep vastgesteld bij een pluimveebedrijf in Nederland. Meestal is er sprake van een vogelgriepvirus dat niet leidt tot ernstige ziekte bij dieren (laagpathogene vogelgriep). De afgelopen jaren zien we met enige regelmaat (2014, 2016, 2017, 2020, 2021) ook de meer ernstige verlopende vogelgriep bij wilde vogels of pluimvee bedrijven (hoog pathogene vogelgriep). Bedrijven waar hoog pathogene vogelgriep wordt geconstateerd, worden geruimd om verdere verspreiding te voorkomen. Ook geldt er dan een tijdelijk vervoersverbod. Betrokken pluimveehouders en personen die betrokken zijn bij ruiming worden gemonitord op griepachtige verschijnselen. Als er bij wilde vogels in de buurt hoogpathogene vogelgriep wordt gevonden, dan wordt een ophokplicht ingevoerd in de regio. Voor de actuele situatie zie de hieronder genoemde website van de NVWA.

Vogelgriep vastgesteld in Stolwijk

In Stolwijk is op het leghennenbedrijf van de familie Snoek vogelgriep vastgesteld. Ondanks het feit dat de kippen al maandenlang opgehokt zaten, treft het virus het bedrijf nu toch. Om verdere verspreiding te voorkomen, zijn de circa 23.000 leghennen op 21 november geruimd door de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit (NVWA). Dit trieste gebeuren overkomt de familie nu voor de tweede keer en betekent een enorme slag, niet alleen vanwege stagnerende inkomsten. Het moeten aanzien hoe zowel zieke als de nog gezonde hennen worden afgevoerd, heeft enorme impact op het gezin. Wij kennen dit vogelvriendelijke bedrijf van de Stolweitjes, de merknaam waaronder de eieren worden verkocht. In het juninummer van 2020 van de Waardvogel is een interview gepubliceerd met de familie over het bedrijf in het kader van de reeks ‘Gezond eten van de korte keten’. We leven mee met de familie Snoek en hopen met hen dat ze de tegenslag opnieuw goed doorstaan.

Binnen de 1 – en 3 kilometerzone van het bedrijf dat nu is besmet, bevinden zich geen andere pluimveebedrijven. In de 10 kilometerzone rond het besmette bedrijf liggen zeven andere pluimveebedrijven. In dit gebied geldt per direct het vervoersverbod.

Vervoersverbod

Een vervoersverbod heeft betrekking op alle vogels en broeden consumptie-eieren vanaf een locatie met vogels. Ook geldt het verbod voor mest van vogels en gebruikt strooisel, en voor andere dieren en dierlijke producten afkomstig van bedrijven met gevogelte. Daarnaast gelden regels voor de jacht in de 10 kilometerzone. Zo is het in dit gebied onder andere verboden te jagen op eenden of te jagen in gebieden waar dat watervogels kan verstoren. Waar dit precies is, is te zien op de dierziektenviewer van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).

Risico’s van vogelgriep voor honden

Sporadisch kan vogelgriepvirus overgedragen worden op wilde zoogdieren zoals vossen en zeehonden en op gezelschapsdieren zoals honden. Dit is echter zeer uitzonderlijk en na directe intensieve blootstelling. Bij vossen en honden vaak als gevolg van bijtcontact met besmette kadavers van vogels. Overdracht van hond naar mensen is nog nooit vastgesteld.

Bronnen: https://www.rivm.nl/aviare-influenza; https://nvwa.nl/onderwerpen/vogelgriep-preventie-en-bestrijding Foto leghennen: www.abzdiervoeding.n