Lezing Duurzaam tuinieren en bokashi

Maken

Benjamin Hallie

Op dinsdag 27 september verzorgde Sjaak Willemstein een lezing over duurzaam tuinieren en bokashi maken. Ondanks aankondigingen via diverse kanalen was de belangstelling zeer gering, echt een gemiste kans omdat dit onderwerp voor een breedpubliekbijzonderinteressantis.Ineenland(schap)waardebiodiversiteitonder druk staat, onderschatten we soms de waarde van een natuurlijke tuin vol leven en het gebruik van duurzame producten in en om het huis D

Duurzame producten

Tijdens zijn inleiding vertelde Sjaak over zijn hoveniersbedrijf dat hij vorig jaar verkocht heeft. Al tijdens zijn hoveniersopleiding viel het hem op dat veel leerlingen graag met 40x60 tegels in de weer waren. Hiertegen had hij toen al een gezonde aversie. Dit leidde in 1985 tot de start van zijn duurzame onderneming. Zelf noemt hij een duurzame tuin overigens liever een levende tuin.

Naast zijn hoveniersbedrijf, is Sjaak in 2014 gestart met een eigen webshop voor duurzame tuin-, dier-, schoonmaak- en lifestyleproducten. In de zaal bestond aanvankelijk een beeld van producten op ‘gewone’ biologische basis. Sjaak vertelde dat ook in die producten vrijwel altijd een bestanddeel chemicaliën zit die gericht zijn op het doden van bacteriën, bijvoorbeeld bij het schoonmaken. De producten uit de webshop van Sjaak onderscheiden zich hiervan door in te zetten op het gebruik van goede bacteriën en niet op het doden van slechte bacteriën (bacteriedominantie). Goede en slechte bacteriën gaan een verbinding met elkaar aan waarbij ‘de meerderheid’ wint. In plaats van alle bacteriën te doden, zet Sjaak met zijn producten in op het versterken van de goede bacteriën. Deze bacteriën, verwerkt in een grote diversiteit aan producten, worden gewonnen door middel van een proces van fermentatie. Dit vereist een andere manier van denken en een andere manier van werken. Het is iets waar je even aan moet wennen. Toch klinkt het allemaal ontzettend logisch. Zelfs ramen zemen of het schoonmaken van het toilet kan met een product als ‘Wipe-clean’, mits in de juiste verhouding toegepast. Door de sterke concentratie is verdunning van 1 op 100 delen water noodzakelijk. Met mijn aanschaf van 2L concentraat, beschik ik hiermee over 200L schoonmaakmiddel. In verhouding dus ook nog eens goedkoper dan reguliere milieubelastende schoonmaakproducten.

Bokashi

Bokashi is een rijk en biologisch eindproduct van wederom een proces van fermentatie. Hierbij worden tuin- en (gekookte) etensresten omgezet in een bacterierijk eindproduct. Hiervoor worden Bokashi-emmers gebruikt. De emmer wordt opgestart met Bokashi-starter, een geconcentreerde bron van tachting goede bacteriestammen die vervolgens verder wordt aangevuld en opgebouwd met GFT+E. Door de samenstelling te ontdoen van zuurstof door middel van aandrukken, ontstaat een omzetting van waardevolle bacteriën, schimmels en gisten die na zes weken als hernieuwbare bron in de tuin te gebruiken is. Door de lage zuurgraad (pH2) is het eindproduct niet direct bruikbaar. De bodem moet twee weken de tijd krijgen het eindproduct verder af te breken en op te nemen in de grond, waarna de grond geschikt is als teellaag. Gedurende de zes weken van geurloze rijping (leve de goede bacteriën!) ontstaat een ‘restproduct’ in de vorm van vocht dat afgetapt kan worden uit de Bokashi-emmer. De kwaliteit van de bokashi of het vocht met bacteriedominantie is afhankelijk van de variëteit in opbouw van de emmer.

Imago

Het maken van bokashi is iets wat iedereen thuis zou kunnen doen en zonder vergunning alleen toegestaan is voor particulieren. Weliswaar doen de Wageningen University & Research en een aantal gemeentes onderzoek naar het grootschalig maken van Bokashi, vooralsnog heeft het een niet al te best imago. Zo bracht onderzoeksprogramma Pointer eerder in beeld hoe een bermbeheerder het maaisel liet fermenteren om het vervolgens weer als gezonde grond uit te strooien in de parken binnen de betreffende gemeente. Hierbij werd het vele plastic afval wat over de berm werd uitgestrooid, gepaard gaand met maatschappelijke verontwaardiging, haarfijn in beeld gebracht. Zonder af te doen aan de feiten, ontstaat op deze manier een negatief beeld over het gebruik van een in potentie prachtig product dat kan bijdragen aan een berm vol leven. Want ja, plastic fermenteert nu eenmaal niet… Naast de enigszins negatieve tendens bestaat er een brede compostlobby in ons land. Deze lobby heeft grote financiële belangen bij ons GFT+E afval. De vergistingsovens (biomassacentrales) zijn de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond geschoten en maken dankbaar gebruik van de rijke energiebron die een doorsnee huishouden als afval beschouwt. Een Bokashi-emmer op ieder aanrecht zou deze industrie erg slecht uitkomen. Een leuk feitje over het verschil tussen fermenteren en composteren is dat bij fermenteren 100% van het ‘afval’ hernieuwbaar is, terwijl bij composteren veel kostbare energie verloren gaat. In een goed opgebouwde composthoop op pakweg de moestuin, ontstaat een kerntemperatuur van 70°C waardoor verbranding (broei) ontstaat dat bijdraagt aan het omzettingsproces. Van de totale massa uit de opgebouwde composthoop blijft slechts 39% hernieuwbaar organisch materiaal over. De rest is door verbranding als CO2 verloren gegaan. Is dit dan een lobby tégen composteren? Zeker niet, maar sta ook open voor nieuwe en wellicht betere alternatieven!

Eengezonde bodem

Ieder gezond ecosysteem, hoe groot of klein ook, is afhankelijk van een gezonde bodem. Het vertrekpunt zijn de verbindingen in de grond tussen bacteriën en schimmels die met elkaar communiceren, samenwerken en elkaar versterken. Ondanks dat we al sinds 1961 de ruimte ingaan, hebben we pas betrekkelijk recent oprechte interesse ontwikkeld voor wat er op dertig centimeter onder onze voeten gebeurt. Decennialang is in de reguliere land- en tuinbouw gewerkt met NPK-kunstmest om gewassen te voeden. Deze stikstof- fosfor- en kaliumverbindingen laten een gewas weliswaar groeien, bloeien en vrucht zetten, maar vergeleken bij biologische teelt is dit een bijzonder eenzijdige manier van voeden. Door de mestgift krijgt het bodemleven, met alle belangrijke verbindingen, zo’n enorme verstorende klap, dat het zich niet kan handhaven. Dit terwijl het samenspel tussen bacteriën en schimmels in de bodem zo belangrijk is voor het weerbaar en gezond houden van de plant. Een gezonde bodem maakt (chemische) bestrijdingsmiddelen (deels) overbodig. In een gezonde bodem heerst balans en zorgt de natuur zelf voor het vinden van evenwicht. We kunnen helaas niet anders dan accepteren dat ongewenste soorten hier een onderdeel van zijn. Wel geven deze soorten je informatie over de kwaliteit en balans in de bodem en creëer je door middel van spitten of schoffelen feitelijk je eigen werk, waarna de natuur wederom op zoek gaat naar een nieuwe balans.

Rijke organische stoffen zoals lavagruis of bokashi kunnen enorm helpend zijn bij het verkrijgen van een betere balans. Houd er overigens rekening mee dat reguliere tuinkalk een restproduct is uit de chemische industrie. Een goed alternatief zou schelpengruis of zeewierkalk zijn.

Plensbuien

Naast de juiste opbouw van de bodem pleit Sjaak voor het vasthouden en gebruiken van hemelwater. In de huidige gangbare situatie stroomt regenwater via de straten weg naar het riool, om vervolgens gezuiverd te worden en op een desgewenst moment als kostbaar drinkwater opgevraagd te worden ten behoeve van besproeiing. Een eenvoudige regenton of de aanleg van een zogenaamde ‘wadi’ zijn eenvoudige en speelse oplossingen voor het vasthouden van hemelwater. Waar we tegenwoordig steeds vaker te maken krijgen met zomerse piekbuien, vertelde Sjaak dat bestrating in tuinen vroeger vaak uit ouderwetse klinkertjes bestond. Voordeel van deze klinkers is dat hemelwater makkelijk door de groeven van de bestrating heen wegloopt. Groot nadeel van klinkertjes is dat er makkelijk ‘on(gewenst)kruid’ tussen groeit. In plaats daarvan zijn er grote, moderne vaak grijze betontegels gekomen. Dit doet mij direct denken aan de collega hoveniers die klaarblijkelijk graag met deze zware tegels sjouwen,

Voor al uw boekhoudzaken, belastingadviezen, belastingaangiften en loonadministraties

Ook over uw privé-aangiften geven wij u graag advies.

Meidoornstraat 3-F

Telefoon : 0182 - 351240 2861 VH BERGAMBACHT

E-mail : info@verwaaladministratie.nl

Benedenkerkse weg 41a

2821LA Stolwijk www.groenehart-tuinenparktechniek.nl

Uw Stiga dealer voor de krimpenerwaard

Bron illustatie: www.greengiving.nl zoals Sjaak in zijn inleiding vertelde. Een mooie oplossing volgens Sjaak is het gebruik van tegels of stenen met tussenruimte. Goed voor lijfsbehoud en goed voor de afwatering. In zijn werk als hovenier maakte Sjaak graag gebruik van breed groeiende grasmengsels met hierin onder anderen klaver. Het voordeel van een combinatie tussen bestrating en gras is dat het hitte reducerend is. Hierdoor heb je minder snel last van (overlast gevende) mieren onder de stoeptegels. Hierbij moet ik gelijk denken aan bepaalde straten in Hillegersberg die worden geteisterd door een bijtend mediterraan draaigatje dat zich uitstekend weet te handhaven in onze verhitte steden onder onze loeihete tegels. Ook voor de openbare buitenruimte zouden bestrate overhoekjes en ongebruikt trottoir een vergroeningsbeurt kunnen gebruiken. Vaak groeit op plaatsen met geringe betreding veel onkruid. De maatschappelijke kosten voor het verwijderen van onkruid zijn hoog als je het afzet tegen vaste laaggroeiende beplanting.

Beplanting in de levende tuin

Met betrekking tot beplanting in de achtertuin is het goed om te zorgen voor jaarronde bloei, de tuin niet winterklaar te maken (laat uitgebloeide planten en stengels staan), kies inheems, kies voor waardplanten van vlinders en insecten (een vlinderstruik is leuk, maar niet meer dan een fastfoodrestaurant voor vlinders), kies voor eetbaar (voor mens en dier) en bij voorkeur voor biologische planten. In het verlengde van het NPK-verhaal zorgt mestgift (zowel in de vorm van kunstmest, als in het gebruik van bijvoorbeeld brandnetel- of smeerwortelgier) voor ‘celstrekking’ in plaats van celdeling bij planten. Een biologische plant heeft de tijd gehad om op natuurlijke wijze op te groeien onder omstandigheden die de plant in gelegenheid stelt te groeien door middel van celdeling. Bij (overschot aan) mestgift wordt de natuurlijke groei versneld en daarmee verstoord, wat tot celstrekking leidt en kwetsbare planten met zwakke stengels oplevert. Erg lucratief voor hoge productieaantallen, maar feitelijk niet meer dan een kwetsbare lege huls die moeite heeft met veranderende omstandigheden zoals temperatuur en droogte. Dit verklaart mogelijk het summiere plezier dat ik heb gehad van mijn hanging basket afgelopen voorjaar.

Sedumdak,foto:MariaKuijf

Duurzaam hout

Voor het gebruik van hout in de tuin adviseert Sjaak om duurzaam Europees (hard)hout te gebruiken. Van gecertificeerd tropisch hardhout valt allerminst te veronderstellen dat het op enigszins duurzame wijze is verkregen. Wel wees Sjaak ons op een aantal verrassende alternatieven. Door omzetting van suikers in het hout vindt rotting plaats. Door hout eerst aan hitte bloot te stellen, wordt dit proces verstoord en doorbroken. Dit is dus een duurzame oplossing voor hout dat blootgesteld wordt aan water en zuurstof. Een andere duurzame oplossing is het gebruik van accoya hout. Deze houtsoort wordt bewerkt met azijnzuur dat de afbraak van suikers tegengaat. Het zuur wordt vervolgens in de voedingsindustrie hergebruikt voor het inmaken van zure producten zoals uitjes. Een goede optie verder van huis, maar ook zeker duurzaam, is het gebruik van in water gekookte bamboe. Door bamboe te vermalen en te verhitten vindt directe afbreuk van suikers plaats waarna er een papje van gemaakt wordt waar vervolgens lijm aan toegevoegd wordt. Deze nieuwe samenstelling is uitstekend weerbaar tegen de invloeden van het weer.

Groene daken en groene gevels

Tot slot nam Sjaak ons mee in de aanleg van groene gevel- en dakbedekking. Bij de aanleg van een groen dak is het belangrijk om na te gaan of de constructie in staat is het gewicht te dragen. Bij een goede dakopbouw moet je uitgaan van een gewicht van 85kg/m2. Een goede dakopbouw is voor een dak met bijvoorbeeld sedum erg belangrijk, zeker wanneer je bepaalde doelstellingen nastreeft. Vaak worden sedummatten uitgerold zonder dat er een ondergrond van substraat is aangebracht. Het reduceren van de hitte van buitenaf en vasthouden van warmte binnenin is nihil zonder dakopbouw met substraat. Daarnaast is er met gevelbeplanting iets bijzonders aan de hand: gevelbeplanting kan weliswaar een functie hebben tegen hittestress of voor biodiversiteit, duurzaam is het in veel gevallen allerminst. Bij verticale groene gevels zijn vaak leidingen aangelegd die de gevel van water moeten voorzien. Bovendien worden door deze leidingen (kunst)meststoffen meegegeven ten behoeve van overleving van de planten. Vaak worden de leidingen na mestgift weer doorgespoeld waarbij veel drinkwater verloren gaat. Met deze informatie ga je toch anders kijken naar bedrijven die met hun groene gevel een groen imago bij de consument nastreven.

Almet al heeft Sjaak ons deze avond een aanzet tot anders denken geboden waarbij mogelijk een aantal oude patronen tenminste deels zullen sneuvelen. Ben je geïnteresseerd in het verdere verhaal van Sjaak Willemstein of zijn producten, neem dan contact met hem op of neem een kijkje in zijn webshop: https://www.deduurzametuin.nl/ D