PharmaMedica Crna Gora br.13 by PharmaMedica Crna Gora

PharmaMedica O

Z D R A V L J U

N A

R A Z U M L J I V

N A Č I N

www.pharmamedica.rs

C R N A G O R A BROJ 13

GODINA IV/2021.

Alergija na sunce Nizak rast u detinjstvu

AKTUELNO

Gojaznost i COVID-19

ZATVOR kod djece

Urinarne infekcije

Moringa

D-DIMER Značaj vakcinacije SARS-CoV-2 kod onkoloških bolestika P O T R A Ž I T E

S L E D E Ć I

B R O J

P O Č E T K O M

AN T A L K B E SIPM J E R A PR S E P T E M B R A

2 0 2 1 .

NEEM MASKA ZA LICE

Neem maska čisti kožu i spriječava nastajanje bubuljica. Antibakterijska Neem maska za koji reguliše lučenje sebuma, čiste začepljene pore, spriječava nastanak bubuljica. Ključni sastojci: Neem i Kurkuma

NEEM GEL ZA UMIVANJE

Čini kožu čistom, mekom i nježnom. Neem, dobro poznat po svojim antibakterijskim svojstvima, uništava bakterije koje prouzrokuju probleme na koži. U kombinaciji sa Indijskim bubuljice i akne.

NEEM PJENA ZA UMIVANJE Neem pjena za umivanje dubinski čisti i osvježava kožu, uklanja višak sebuma i nečistoće sa kože bez isušivanja. Neem, dobro poznat po svom antibakterijskom djelovanju, uklanja bakterije koje prouzrokuju probleme na koži.U kombinaciji sa bubuljice i akne.

sadr žaj

BROJ 13 1

V A ijesti ktuelno

Gojaznost i covid-19 Novosti i zanimljivosti iz sveta medicine i zdravlja

A ktuelno Značaj vakcinacije protiv SARS LCoV-2 aboratorija kod onkoloških bolesnika

6. 6.

Oralni test opterećenja glukozom

B iohemija K ardiologija D-dimer test izbora u hitnoj

10 10

Sleep apnea,tromboze glasni signal bolesti srca dijagnostici dubokih vena i plućne embolije

12. 14.

Telo u ravnoteži pH Reumatologija balans i zdravlje

14. 17. 18.

Reč urednice Kada je čovek pod pritiskom preplavljen problemima, ponaša se nalik adolescentu: tužan je ali tu svoju tugu maskira besom, čas se ponaša zrelo čas vuče potpuno nerazumne poteze poput tinejdžera, za kratko vreme ispoljava dijametralno suprotne emocije, misli da apsolutno za sve ima pravo i očekuje da okolina to bezuslovno prihvata. U takvim okolnostima, dešava se da uputi i neke potpuno nepromišljene reči i to baš osobama do kojih joj je stalo. Te drage osobe nađu se u čudu, šta to bi, pa zar sam to zaslužio, da li je to „pravo“ lice nama drage osobe, gde sam pogrešio... Preispitivanju nikad kraja. Ali ne razmišljajte puno i ne zamerite joj. Pružite joj podršku, prekršite uspostavljenu emotivnu distancu, razumite... Kao u reklami za čokoladicu - kad si gladan nisi sav svoj tako i čovek kada je pod stresom nije sav svoj. Za vraćanje u normalu često je dovoljan samo zagrljaj i reči ohrabrenja - polako, biće sve u redu!

Urednik, mr ph. spec. Jasmina Jović Novaković

18. 20.

22. 22 24. 26. 26. 30. 29.

32. 30.

34. 36. 36. 38.

38. 40. 40.

Dizajn i prelom: Pharma Medica Design Studio

web: www.pharmamedica.rs

10 32 30

ivot žene Ž Perimenopauza Preventiva

Kako organizam pripremiti za vakcinaciju? U rologija Noćno mokrenje

18 6

nkologija O Značaj psihološke podrške Spacijentima avremeni trendovi oboljelim od

Intermittent Fasting onkoloških bolesti Da li brojanje sati između obroka zamjenjuje brojanje kalorija? Ipolako z ugla psihologa Psihološko pojašnjenje nepovjerenja prema vakcinama Oralno zdravlje Fluorizacija

Fitoterapija Moringa M amin kutak Šta sve muči naše nosiće Ginekologija Rani znaci trudnoće Predstavljamo Lizozim, prirodni zaštitnik sluznice Planiranje porodice

24 40

usne šupljine, grla iparovima nosa Pružamo podršku koji imaju problem sa začećem

ematologija H Moj pedijatar Trombofilije, sklonost ka trombozama

Djeca rođena mala za gestaciono doba 34. 32.

Glavni i odgovorni urednik: mr ph. spec. Jasmina Jović Novaković

Marketing: Pharma Medica, agencija za marketing

Liječenje reumatoloških pacijenata sa biološkom terapijom u Crnoj Gori

Mktuelno A oj pedijatar

ANTIBIOTICI pravilna primjena Nizak rast u djetinjstvu ostavština za budućnost

Mamin kutak

Fitoterapija Zatvor kod djece Kantarion srećna biljka Urologija

Urinarne infekcije – Da li će jednom Prirodno rešenje prestati to peckanje?

za problem Masnoće u krvi Suplementacija Antioksidansi, moda ili potreba? Iz ugla psihologa Kako da znamo Dermatologija da je vrijeme Alergija na sunce da usporimo

e-mail: office@pharmamedica.rs Štampa: Cicero, Beograd Fotografije: Shutterstock Izdaje: PharmaMedica, agencija za marketing, 11000 Beograd, Arh.Gerasima Zelića 6/17 tel: +381 65 231. 80. 36

CIP Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 613/614 PHARMA Medica : o zdravlju na razumljiv način / glavni i odgovorni urednik Jasmina Jović Novaković. - Izd. za Crnu Goru. - God. 1, br. 1 (2017)- . - Beograd : PharmaMedica, agencija za marketing, 2017- (Beograd : Cicero). - 27 cm Dvomesečno. ISSN 2560-4546 = Pharma Medica (Izd. za Crnu Goru) COBISS.SR-ID 240135436

Izdavač ne odgovara za sadržaj oglasnog i zakupljenog prostora. Časopis je besplatan

ON-LINE IZDANJE NA www.pharmamedica.rs

AKTUELNO

Gojaznost i COVID-19 Broj gojaznih se u cijelom svijetu značajno uvećava i predviđa se da će se brojke udvostručiti do 2035. godine. Epidemija gojaznosti utiče na težinu pandemije COVID-19.

autor: Dr Elzana Čikić, Endokrinolog KCCG Podgorica

a li je gojaznost bolest ili životni stil? Američka medicinska asocijacija (American Medical Association) je već klasifikovala gojaznost kao bolest. To je zdravstveno stanje koje zaslužuje pažnju, razumijevanje i podršku kao i svaka druga bolest1. Gojaznost i bez COVID infekcije, ozbiljno utiče na zdravlje: smanjuje očekivano trajanje života kod muškaraca za 4,2 godine, a kod žena za 3,5 godine, dok morbidna gojaznost kod muškaraca skraćuje životni vijek za 9,2 godine, a kod žena za 7,7 godina. Gojaznost povećava rizik od arterijske hipertenzije, infarkta miokarda, šloga, srčane insuficijencije, dijabetesa tip 2, nealkoholne bolesti jetre i raznih vrsta karcinoma.

Gojaznost smanjuje otpornost na infekcije Poznato je da gojaznost narušava imunitet na respiratorne viruse, poput gripa i smanjuje odgovor na vakcinu protiv gripa (Green, 2017). Visok nivo šećera u krvi i dijabetes kod gojaznih, takođe su povezani s povećanim morbiditetom i smrtnošću od infekcija drugim koronavirusima, na primjer onim koji dovodi do ozbiljnog akutnog respiratornog sindroma (SARS) 2003. godine i bliskoistočnog respiratornog sindroma (MERS) iz 2012. godine.

ničke ventilacije i smrti veći s porastom BMI. Povećani rizik za hospitalizaciju ili smrt posebno je izražen kod mlađih od 65 godina. Kineska metaanaliza koja se bavila istraživanjem loših ishoda COVID-19 je pokazala da gojazne osobe imaju 2x veći rizik za loše ishode u odnosu na normalno uhranjene, a smrtnost od COVID-19 se naglo povećava pri visokim BMI. Osobe sa BMI do 40kg/m2 imaGojaznost povećava rizik ju za 40% veći rizik, a one sa BMI većim od loših ishoda od COVID-19 40% imaju za 90% veći rizik. KomorbiditeGojaznost utrostručuje rizik od hospitalizacije ti udruženi sa COVID-19 po učestalosti su: hikod infekcije COVID-19. pertenzija, gojaznost, diabetes tip 2, hronične Studije slučajeva COVID-19 sugerišu da su bolesti pluća (asthma, HOBP), kardiovaskularrizici od hospitalizacije, prijema u jedinicu ne bolesti (koronarna bolest, kongestivna srčaintenzivne njege, neinvazivne, invazivne meha- na slabost), neurološke bolesti, hronična bolest

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

bubrega, imunosupresivna stanja, gastroenterološke bolesti, bolesti jetre, bolesti krvi, reumatološke/autoimune bolesti.

Zašto gojaznost povećava rizik od lošeg ishoda COVID-192-5? Disregulacija imunološkog sistema tokom SARS-CoV-2 infekcije kod gojaznih Virus prodire u ćeliju vezujući se preko svog spike proteina za ACE-2 receptor na ćelijskoj membrani. Ulaskom u ćeliju izaziva: a) Direktan citotoksični efekat. b) Dovodi do disregulacije sestema renin-angiotenzin, a to dovodi do vazokonstrikcije i povećanja propustljivosti krvnih sudova, oštećenja endotela, povećane produkcije trombi-

www.pharmamedica.rs

na i povećane skolonosti ka stvaranju krvnih ugrušaka. c) Sve navedeno vodi u disregulaciju imunološkog sistema, pada produkcije T-limfocita, hiperaktivnosti imunološkog sistema sa stvaranjem zapaljenskih medijatora koji vode u tzv. citokinsku oluju. Masno tkivo. Hipertrofično masno tkivo kod gojaznih nije puki depo masti, već se ponaša kao aktivan endokrini organ i sekretuje brojne proinflamatorne citokine IL-6, IL-1, TNF-alfa, kao i protrombogene, vaskularne faktore: PAI-1, VEGF, tako da gojazne osobe i prije Sars-CoV-2 infekcije imaju niskoprogresivno, sistemsko zapaljenje i oštećen imunološki sistem. Takođe hipertrofično masno tkivo eksprimuje veći broj ACE-2 receptora što virusu omogućuje veći broj ulaznih mjesta. Disfunkcionalne mezenhimske matične ćelije masnog tkiva takođe igraju presudnu ulogu u podsticanju sistemske upale doprinoseći citokinskoj oluji i promovišući plućnu fibrozu, uzrokujući ARDS (akutni respiratorni distres sindrom), karakterističan za teški COVID-19.

Gojaznost smanjuje vitalni kapacitet i rezervu pluća i otežava ventilaciju. Smanjena je pokretljivost i elastičnost dijafragme, što vodi sniženju ventiliranja pluća Respiratorni sistem gojazne osobe je izmijenjen u odnosu na normalno uhranjene. Gojaznost smanjuje vitalni kapacitet i rezervu pluća i otežava ventilaciju. Smanjena je pokretljivost i elastičnost dijafragme, što vodi sniženju ventiliranja pluća. Veoma često gojazne osobe imaju sleep apnea syndrom (zastoj disanja u snu) što vodi većoj prijemčivosti gojazne osobe za virus, lošijem kliničkom toku i povećanoj smrtnosti. Kardiovaskularni sistem gojazne osobe. Gojazni veoma često imaju pridružene komorbiditete: arterijsku hipertenziju, insulinsku rezistenciju, diabetes, što gojaznost, samu po sebi čini protrombogenim stanjem koje se višestruko uvećava nakon infekcije SARSCoV-2. l

Covid-19 je ukazao na potrebu dodatne pažnje na prevenciju i upravljanje gojaznošću6 Svjetska federacija za gojaznost (World Obesity Federation) je izašla sa stavovima da se gojaznost deklariše kao oboljenje, da gojazne osobe imaju prioritet prilikom PCR testiranja i da gojazne osobe imaju prioritet za vakcinaciju. S obzirom na rizike povezane sa COVID-19, moramo podržati sve pojedince da žive aktivno i zdravo. Sistemski pristup promjenama zahtijeva vrijeme, ali pojedinci moraju pomoći u zaštiti sebe i svoje porodice tokom pandemije, odmah.

Zdrava ishrana

Zdrava ishrana s puno svježeg voća i povrća, nemasnih proteina, integralnih žitarica, restrikcija kalorija, pomažu u gubitku kilograma i sprečavanju gojaznosti. Dobra ishrana pomaže u održavanju optimalnih imunoloških funkcija, a i u prevenciji dijabetesa tip 2 i kardiovaskularnih bolesti, koje takođe povećavaju rizik od teških ishoda COVID-19.

Nedovoljno spavanje povezano je s depresijom, kao i sa hroničnim bolestima poput gojaznosti, kardiovaskularnim bolestima, dijabetesom tip 2. U zaključku, prevencijom gojaznosti se može značajno smanjiti morbiditet i mortalitet kako od nezaraznih hroničnih bolesti, tako i od infektivnih bolesti. Broj umrlih od COVIDA-19 je mogao biti značajno manji da je bilo manje gojaznih među inficiranim.

Reference 1. Theodore K. Kyle, Emily J. Dhurandhar, David B. Allison Regarding Obesity as a Disease: Evolving Policies and Their Implications Endocrinol Metab Clin North Am. 2016 Sep; 45(3): 511–520 2. Andreas Ritter, Nina Naomi Kreis, Frank Louwen, Juping Yuan. Obesity and COVID-19: Molecular Mechanisms Linking Both Pandemics. Int. J. Mol. Sci. 2020, 21(16), 5793; https://doi.org/10.3390/ ijms21165793 3. Tillman K. National Coverage Analysis (NCA) Tracking Sheet for Obesity as an Illness (CAG-00108N)

Redovna tjelesna aktivnost pomaže u redukciji kilograma, popravlja san, popravlja kvalitet života, smanjuje psihološku napetost. Fizička aktivnost takođe smanjuje rizik od bolesti koje povećavaju šanse za teški tok COVID-19 kao što su bolesti srca i dijabetes tip 2. Nova istraživanja sugešu da pomaže i u jačanju imunološke funkcije.

Dovoljno sna

Ovaj članak je sponzorisan Svi stavovi i infromacije date u ovom tekstu su stavovi autora, a ne Glosarij CD

www.pharmamedica.rs

Fizička aktivnost

CMS.gov. 2004 Available at: https://www.cms.gov/medicare-coverage-database/details/nca-trackingsheet.aspx?NCAId=57&TAId=23&IsPopup=y&bc=AAAAAAAAAgAAAA%3D%3D&. Accessed November 20, 2015. 4. Kalligeros, Markos, et al. “Association of Obesity with Disease Severity Among Patients with Coronavirus Disease 2019. Obesity, 28, no. 7, 2020, pp. 1200-1204., DOI:10.1002/oby.22859. 5. “Summary for Patients: Obesity and Risk for Adverse Outcomes Among Patients Diagnosed with COVID-19.” Annals of Internal Medicine, 2020, DOI:10.7326/p20-0011. 6. COVID-19 and Obesity: The 2021 Atlas. The cost of not addressing the global obesity crisis. March 2021

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

AKTUELNO

ZNAČAJ VAKCINACIJE PROTIV SARS-COV-2 KOD ONKOLOŠKIH BOLESNIKA

COVID-19 (CoronaVIrus Disease-19) je bolest izazvana novim koronavirusom SARS-CoV-2. SARS-CoV-2 je skraćenica engleskog termina koji označava tip 2 korona virusa – izazivača teškog akutnog respiratornog sindroma. Koronavirus pripada porodici RNK virusa koji pod elektronskim mikroskopom imaju oblik sličan kruni (latinski, corona – kruna), zbog prisustva glikoproteinskih šiljaka na njihovom omotaču.

vjetska zdravstvena organizacija je 11. marta 2020. godine proglasila globalnu pandemiju i figurativno rečeno, za neko vrijeme „svijet je stao“. Od tada smo morali da naučimo da živimo drugačije, da se prilagodimo i definišemo prioritete, kako u svakodnevnom životu, tako i profesionalnom radu. Tokom perioda dužeg od godinu dana onkolozi djeluju na dva fronta: zbrinjavaju i liječe pacijente oboljele od malignih bolesti, a istovremeno se trude da sačuvaju od Covid infekcije njih, sebe i zdravstveni sistem. Onkološki pacijenti predstavljaju posebno vulnerabilnu grupu, kako zbog same prirode maligne bole-

sti, tako i zbog neželjinih efekata koji uzrokuje specifično onkološko liječenje. Takođe, vezani su za češće posjete zdravstvenim ustanovama zbog dijagnostičkih i terapijskih procedura, što dovodi do brojnih kontakata sa zdravstvenim radnicima i drugim pacijentima, čime su izloženi većem riziku za nastanak infekcije izazvane novim koronavirusom. Kako još uvijek ne postoji efikasni antivirusni lijek za ovu bolest, primarni cilj za sprječavanje oboljevanja od Covid infekcije predstavljaju dobro poznate i već mnogo puta ponovljene epidemiološke mjere: nošenje maske, održavanje fizičke distance i higijena ruku. Ogroman napredak u suzbijanju i savladavanju Covid pandemije predstavlja vakcinacija protiv SARS-CoV-2 infekcije. Vakcinacija (aktivna imunizacija) je efikasna i bezbjedna intervencija; predstavlja jedno od najznačajnih dostignuća medicine kojom su spašeni milioni života. Koronavirus se pomoću proteina na svojoj površini, tzv. „proteina šiljka“ (engl. „spike protein“ - „S protein“) vezuje za ćelije, ulazi u njih i dovodi do bolesti. Iz

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

autor: Prim. dr Jadranka Lakićević, spec. interne medicine - onkolog; Institut za onkologiju, Klinički centar Crne Gore tog razloga je većina vakcina razvijena da cilja proteina šiljka. Posljedično, nakon vakcinacije dolazi do stvaranje antitijela i T ćelija koji onemogućavaju ulazak SARS-CoV-2 virusa u ćelije domaćina i oboljevanje. Vakcine protiv COVID-19 se razlikuju po brojnim karakteristikama, a u tekstu je dat rezime koji se odnosi na razlike u tehnologijama na kojima su vakcine zasnovane i mehanizmu njihovog djelovanja.

www.pharmamedica.rs

Naučnici se fokusiraju na genetsku sekvencu virusnog proteina šiljka, proteina S. Ova informacija se koristi za sintezu iRNK sekvence - instrukcije koju ćelije koriste da stvore protein šiljka

Sintetski stvorena iRNK se pakuje u lipidne nanočestice koje dopremaju instrukcije do ćelije

Kada uđe u ćeliju, ćelijski mehanizam prati iRNK instrukcije da produkuje virusni protein koji se prikazuje na površini ćelije i stimuliše odgovor imunog sistema

iRNK vakcine (Pfizer-BioNTech i Moderna) - „američke vakcine“ Ovaj tip vakcina sadrži iRNK (informacionu RNK) kao matricu sa uputstvom za sintezu S proteina. iRNK je smještena u omotač od lipidnih nanočestica. Omotač ima dvostruku ulogu: štiti nestabilnu iRNK od razgradnje i olakšava njen ulazak kroz membranu ćelije. U ćeliji se dešava sinteza S proteina, koji imuni sistem prepoznaje kao njemu nepoznat, te indukuje imunološki

odgovor kojim se stvaraju antitijela i aktiviraju specifične T ćelija. Ako osoba nakon vakcinacije dođe u kontakt sa SARS-CoV-2, imunološki sistem ga prepoznaje i štiti organizam prethodno stvorenim antitijelima i T ćelijama. iRNK vakcine predstavljuju novi tip vakcina, ali sama tehnologija nije u potpunosti nova (ranije je ispitivana u vakcinama protiv gripa, bjesnila i citomegalovirusa).

Vektorske vakcine - AstraZeneca i „ruska vakcina” Vektorke vakcine su napravljene tako što se u genom određenog adenovirusa, koji služi kao vektor (nosač), ubacuje genetska instrukcija za protein „šiljka” čime se kod vakcinisane osobe sintetiše S protein, a potom pokreće imuni odgovor (stvaranje antitijela i ćelijski imuni odgovor). Proizvođači ovog tipa vakcina, koje su dostupne u našoj zemlji, su ruski Nacionalni centar za epidemiologiju i mikrobiologiju Gamaleya - vakcina Sputnik V i kompanija AstraZeneca (vakcina je razvijena u saradnji naučnika sa univerziteta Oksford i kompanije AstraZeneca). Postoje brojne razlike između ove dvije vakcine, od kojih se jedna odnosi na adenoviruse koji se koriste kao vektori.

Inaktivisane vakcine – „kineska vakcina” Inaktivisane vakcine su dugo primjenjuju u humanoj medicine i predstavljaju klasičan, „tradicionalni“ pristup u stvaranju vakcina. Sadrže čitave mikroorganizme koji su prethodno inaktivisani hemijskim ili fizičkim sredstvima. Kod Sinopharm vakcine protiv Covid19, inaktivacija virusa je ostvarena hemijskim jedinjenjima. S obzirom da se koristi inaktivisan SARS-CoV-2, on nema sposobnost replikacije (umnožavanja), ali i dalje može da generiše imuni odgovor. U cilju pojačavanja imunog odgovora ove vakcine sadrže adjuvans – aluminijum hidroksid. NASTAVAK NA SLEDEĆOJ STRANI

www.pharmamedica.rs

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

Vakcinacija protiv SARS-CoV-2 virusa kod onkoloških pacijenata

cinacije nastave da slijede trenutne smjernice kako bi se zaštitili od izloženosti novom koroOnkološki pacijenti predstavljaju heterogenu na virusu, a koje se odnose se na kontinuiranu populaciju, ne samo u odnosu na tip i prošipraksu nošenja maski, fizičkog distanciranja i renost tumora, u odnosu na to da li je onkoodržavanja higijene ruku. loško liječenje u toku ili je završeno, nego se U svakom slučaju, jedinstven stav je da svi razlikuju i po drugim karakteristikama: staro- onkološki pacijenti bi trebalo da budu vakcisnom dobu, opštem stanju, postojanju ili odnisani. Posebno se naglašava da se vakcinasustvu komorbiditeta. Zbog svega navedenog cija preporučuje kod primjene svih vidova u laičkoj, a dijelom i stručnoj javnosti postoje onkološkog liječenja (kako lokalnih: hirurgiodređene nedoumice i nedovoljno razjašnjena ja, zračna terapija, tako i sistemskog liječenja pitanja o vakcinaciji protiv SARS-CoV-2 kod koje obuhvata hemioterapiju, hormonsku teove grupe pacijenata. rapiju, ciljanu terapiju i savremenu imunoPoznato je da pacijenti oboljeli od malignih bo- lošku terapiju). Preporuke se odnose na to lesti imaju povećan rizik od teških formi Covid da se vakcinacija sprovede prije započinjanja infekcije i posljedično povećan rizik za smrtni liječenja, a ukoliko to nije moguće, onda toishod. Zbog tih razloga, stručna onkološka za- kom liječenja. jednica, odnosno vodeća međunarodna udru- Za pacijente koji primaju hormonsku terapiženja onkologa: ESMO (European Society for ju nema ograničenja koje se odnosi na period Medical Oncology, Evropsko udruženje meprimjene. Kod onih koji su na zračnoj terapidikalnih onkologa), ASCO (American Sociji postoje jasne smjernice za one koji su na zraety of Clinical Oncology, Američko udruženje čenju zbog opsežnih promjena na kičmenom za kliničku onkologiju), kao i NCCN (Natiostubu ili koji zrače limfne čvorove u više reginal Comprehensive Cancer Network - alijansa ja. Kod pacijenata na sistemskoj hemioterapivodećih centara za rak iz SAD-a), preporučuju ji, ciljanoj ili imunološkoj terapiji, u dogovoru da onkološki pacijenti koji imaju aktivnu bosa onkologom bi trebalo procijeniti kada je najlest (oni kod kojih je liječenje u toku) ili koji su bolje vrijeme za primjenu vakcine (određene u prošlosti liječeni zbog maligne bolesti, pripreporuke sugerišu da je to period kada su pame COVID-19 vakcine. Ne postavlja se pitanje rametri krvne slike između dva ciklusa terapije da li su dostupne vakcine bezbjedne za ljude sa zadovoljavajući, dok po drugima nema takvih malignitetima, nego to koliko će biti efikasne. ograničenja). Takođe se ne preporučuje priOnkološki pacijenti su imunokompromitova- mjena sistemskog liječenja i aplikacija protiv ni (imaju oslabljen imunološki sistem), pa je SARS–CoV-2 vakcine istog dana. moguće da njihov organizam ne može da stvo- Što se tiče operacija, savjetuje se da se naprari odgovarajući imuni odgovor, što vakcinu vi razmak od nekoliko dana, a kod većih himože učiniti manje efikasnom. Iz tog razloga, rurških intervencija i do dvije sedmice, da bi se se savjetuje da onkološki pacijenti i nakon vak- adekvatno mogao pratiti postoperativni opo-

DEZINFORMACIJE I STRAHOVI Dezinformacije se često šire brže od snažnih naučnih dokaza, pa je pouzdane i provjerene činjenice potrebno dobiti od vjerodostojnih izvora, zasnovanih na naučnim saznanjima i dokazima. Jedan od strahova se odnosi na to da su vakcine suviše brzo razvijene, te da iz tog razloga nisu dovoljno ispitane, odnosno bezbjedne. Činjenica je da su one zaista razvijene u kratkom periodu, ali je to bilo moguće zahvaljujući globalnom angažovanju naučne zajednice i farmaceutskih kompanija širom svijeta. COVID-19 vakcine su odobrene za primjenu uz rigorozne kontrole i uz neophodna odobrenja od strane relevantnih međunarodnih i nacionalnih regulatornih instituci-

Literatura 1. https://www.farmkom.rs/pdf/slider/Brosura%20vakcina_final1322123797.pdf 3. https://www.esmo.org/covid-19-and-cancer/covid-19-vaccination 4. https://www.asco.org/asco-coronavirus-resources/covid-19-vaccines-patientscancer

ravak (na primjer, kod pojave povišene temperature razjasniti da li je to komplikacija operativnog liječenja ili je neželjeni efekat vakcine). Veća hirurška intervecija je postupak u kome se vrši opsežnija resekcija, tj. ulazi se u tjelesne šupljine ili se uklanjaju organi. Maligne bolesti, najčešće u metastatskom stadijumu, mogu da dovedu do pogoršanja opšteg stanja oboljelog, različitih komplikacija, praćenih infekcijama, kao i hospitalizacije usljed takvih stanja. U takvim okolnostima se preporučuje odlaganje vakcinacije do razrješavanja navednih komplikacija. Za zaštitu onkoloških pacijenata od COVID-19, posebno je važna vakcinacija zdravstvenih radnika u onkološkim ustanovama, kao i vakcinacija članova porodice i drugih pacijentima bliskih osoba sa kojima su često u kontaktu. Neophodno je naglasiti da se vakcinacija savjetuje i kod osoba koje su preležale COVID-19. Generalno, vakcinacija protiv COVID-19 kod onkoloških pacijenata se preporučuje ne samo zato što smanjuje rizik od oboljevanja i smrtnog ishoda od COVID-19 infekcije, nego što omogućava kontinuirano primanje onkološke terapije i spriječava odlaganje njene primjene, što rezultira boljim ishodima liječenja maligne bolesti. Takođe, njeni efekti će smanjiti opterećenje zdravstvenog sistema i ekonomsko opterećenje u čitavom društvu. Ljekari Instituta za onkologiju Kliničkog centra Crne Gore, su poštujući smjernice svih vodećih stručnih udruženja, sačinili Preporuke za vakcinaciju pacijenata sa malignim bolestima protiv SARS-CoV-2 virusa koje se mogu naći na internet stranici Kliničkog Centra Crne Gore (www.kccg.me). l

ja. Dezinformacija se odnosi na to da iRNK vakcine mogu da izmjene naš genetski materijal. Istina je da iRNK ne ulazi u ćelijsko jedro u kojem se nalazi DNK, te nikako ne mogu mijenjati niti modifikovati humani genom. Takođe, u laičkoj javnosti se pominje da vakcine protiv SARS-CoV-2, izazivaju Covid infekciju. Činjenica je da ove vakcine ne mogu dovesti do pojave bolesti, zato što nijedna vakcina koja je u primjeni ne koristi virusne čestice u obliku koji bi mogao da izazove infekciju. U zaključku, vakcinacija protiv SARS-CoV-2 virusa predstavlja jedno od najmoćnijih oružja, koje će nam svima pomoći da se vratimo uobičajenom životu koji smo imali prije pandemije, a onkološkim pacijentima pružiti mogućnost da sa manje straha prođu period liječenja i praćenja (kontrolnih pregleda).

5. https://www.nccn.org/covid-19/pdf/COVID-19_Vaccination_Guidance_V2.0.pdf 6. https://kccg.me/vijesti/preporuke-za-vakcinaciju-pacijenata-sa-malignimbolestima- protivsars-cov-2-virusa-institut-za-onkologiju-kccg/

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

BUDITE POBJEDNIK U BORBI SA AKNAMA!

O DERMASTIR-u

Dermastir kozmetika je relativno nova na našem tržištu, ali vrlo prisutna i aktuelna širom svijeta. Dugotrajna, pakovana u bezvazdušnoj ambalaži, sa dodacima kavijara, zlatnih niti, ili plavog lotosanezaobilazna je u dnevnim i noćnim ormarićima klijentele koja posebno drži do sebe. Dodatno je preporučena od strane estetskih hirurga kao odlična njega prije i nakon estetskih zahvata, a Dermastirovi stručnjaci razvili su i specijalne linije proizvoda za tretman ožiljaka i crvenila na licu, rast obrva i trepavica, hemijske pilinge kao i paletu preparata za trenutni efekat (protiv diskretnih i dubokih bora na licu, čelu, oko očiju i usta).

DERMASTIR PREPORUČUJE: 3 MOĆNA PREPARATA U BORBI PROTIV AKNI, OŽILJAKA I UPALNIH PROCESA NA KOŽI (ROZACEA, DERMATITIS, PSORIJAZA, OSIP) 1. Dermastir Tsunami Deep Cleanser obezbjeđuje dubinsko čišćenje sa blagim pilingom. Može se koristiti na svim tipovima kože, a posebno u slučaju rozacee, dermatitisa, psorijaze, osipa i blagih do umjerenih akni. Nanošenjem na kožu sredstvo pjenuša što omogućava kiseoniku da prodre duboko u kožu i maksimalno je očisti i dezinfikuje. 2. Dermastir Post Filler - Scar Repair filer koristi se za popunjavanje i otklanjanje svih vrsta ožiljaka. Sastojci iz ampule duboko prodiru u kožu i sjajni rezultati vidljivi su u tretmanima svih vrsta ožiljaka: od akni, kod intezivnih jamičnih udubljenja, operativnih ožiljaka, rana i opekotina. Koristiti jednu ampulu nedjeljno odmah nakon zarastanja rane. 3. Dermastir Dropper Repair Corrector – Serum za obnavljanje tkiva kože nakon pojave ožiljka. Uspješno popunjava i otklanja ožiljke od bora, akni, opekotina, rana, a preporučuje se i nakon operativnih estetskih zahavata. Serum koristiti ciljano na mjestima sa ožiljkom i promjenama.

IMATE AKNE? OSTAVLJAJU OŽILJKE? Ožiljci nastaju kao rezultat upale, traume ili opekotina kože, a moguće ih je eliminisati formiranjem novog vlaknastog tkiva (cjelokupan proces regeneracije kože završava se formiranjem ružičastog ožiljka koji će se vremenom izravnati i promijeniti boju u bjeličastu). Ožiljci od akni predstavljaju poseban estetski izazov, pogotovo ako se nalaze na licu.

www.glosarij.me

Uvoznik, generalni zastupnik i distributer Glosarij d.o.o., Vojislavljevića 76, Podgorica, Montenegro

BIOHEMIJA

D-dimer test izbora u hitnoj dijagnostici tromboze dubokih vena i plućne embolije autor: mr ph. Mirjana Balać, specijalista medicinske biohemije

Koagulacija krvi i posljedično stvaranje koaguluma odnosno krvnog ugruška je očekivan i poželjan proces u slučaju povrede krvnog suda i krvarenja.

romboza je intravaskularno zgrušavanje, odnosno patološko formiranje koaguluma (krvnog ugruška) unutar krvnog suda u odsustvu krvarenja. Ovako nastali krvni ugrušak naziva se tromb i može se formirati i u arterijama i u venama. Arterijski tromb sastavljen je uglavnom od trombocita, leukocita i manje fibrina, udružen je sa nastankom ateromatoznog plaka, a posljedica je ishemija i nekroza tkiva (infarkt srca, mozga). Venski tromb je sastavljen uglavnom iz fibrina, nestabilne je strukture, dijelovi tromba mogu da se otkinu i nošeni tokom krvi mogu da zatvore krvne sudove pluća i dovedu do oštećenja tkiva. U venama dolazi do otežanog protoka krvi, edema, inflamacije, a tromboza dubokih vena vodi ka plućnoj emboliji kao njenoj najtežoj komplikaciji. Kada je koagulacija pojačana (stanje koagulabilnosti), patološko formiranje koaguluma (arterijska i venska tromboza) dovodi sekundarno do abnormalne fibrinolize. Razgradnjom fibrina pod dejstvom plazmina nastaju Fibrin Degradacioni Proizvodi (FDP). Kako je D-dimer raspadni produkt stabilnog fibrina, on predstavlja pouzdan pokazatelj endogene fibrinolize, kojoj je prethodila trombotična aktivnost. Zato D-dimer može poslužiti kao indikator koagulacione aktivnosti. D-dimer se u cirkulaciji zdravih osoba nalazi u veoma malim količinama, praktično je

Venski tromb je sastavljen uglavnom iz fibrina, nestabilne je strukture, dijelovi tromba mogu da se otkinu i nošeni tokom krvi mogu da zatvore krvne sudove pluća i dovedu do oštećenja tkiva.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

Povišena koncentracija D-dimera je primećena kod svih bolesti i stanja sa pojačanom aktivacijom koagulacije i posljedično, povećanom fibrinolitičkom aktivnošću nemerljiv. Iz organizma se izlučuje putem bubrega i ćelija retikuloendotelnog sistema. Poluživot D-dimera u cirkulaciji je 4-6 h.

Kada su vrijednosti D-dimera povećane Fiziološko povećanje koncentracije D-dimera prisutno je kod osoba starijih od 50 godina, kod pušača, nakon povreda. Nakon hirurških intervencija vrijednosti D-dimera ostaju povišene i nedjelju dana nakon intervencije i polako se normalizuju u naredne tri nedjelje. U trudnoći se koncentracija D-dimera fiziološki postepeno povećava kako trudnoća napreduje, tako da su najviše vrijednosti prisutne u trećem trimestru trudnoće. Povišena koncentracija D-dimera je primjećena kod svih bolesti i stanja sa pojačanom aktivacijom koagulacije i posljedično, povećanom fibrinolitičkom aktivnošću. Pored toga, povećana koncentracija D-dimera može biti posljedica promijenjenog metabolizma D-dimera u pojedinim patološkim stanjima. Patološko povećanje vrijednosti D-dimera prisutno je u mnogim kliničkim stanjima kao što su: tromboembolijske bolesti, diseminovana intravaskularna koagulacija, akutna disekcija aorte, infarkt miokarda, maligne bolesti, ginekološke komplikacije, opekotine, infekcije (pneumonija, sepsa), bolesti jetre i bubrega.

Dijagnostička primjena određivanja D-dimera Glavna dijagnostička primjena određivanja Ddimera je u isključenju tromboembolijskih događaja kao što su tromboza dubokih vena i plućna embolija kao njena najteža komplikacija. Ukoliko su rezultati za D-dimer ispod preporučene granične vrijednosti mala je vjerovatnoća za postojanje plućne embolije, praktično, moguće je isključiti. Ograničenja ipak postoje, tako da primjena Ddimera za isključenje tromboze ili tromboembolijskih stanja kod pacijenata sa malignim bolestima je ograničena, jer kod ovih pacijenata koncentracija D-dimera može biti povećana i u odsustvu tromboze. Takođe, neki bolesnici mogu imati negativan rezultat (vrijednost D-dimera ispod preporučene granične vrijed-

www.pharmamedica.rs

Ponovljene tromboze češće se javljaju kod pacijenata kod kojih su početne vrijednosti D-dimera bile dvostruko veće od preporučene granične vrijednosti i kod onih pacijenata kod kojih je kontrolna vrijednost Ddimera, mjesec dana nakon prestanka primjene terapije, veća od graničnih, pa se na osnovu ove vrijednosti može procijeniti da li treba nastaviti sa primjenom antikoagulantne terapije.

Kod pacijenata kod kojih je potvrđeno prisustvo tromboze, koncentracija D-dimera je u korelaciji sa težinom bolesti i može se upotrebiti za predviđanje nepovoljnog ishoda. D-dimer se u tom slučaju koristi za praćenje toka bolesti, otkrivanje ponovljenih tromboembolijskih događaja i procjenu dužine primjene antikoagulantne terapije. Ponovljene tromboze češće se javljaju kod pacijenata kod kojih su početne vrijednosti Ddimera bile dvostruko veće od preporučene granične vrijednosti i kod onih pacijenata kod kojih je kontrolna vrijednost D-dimera, mjesec dana nakon prestanka primjene terapije, veća od graničnih, pa se na osnovu ove vrijednosti nosti) iako je tromboza dubokih vena prisutna. može procjeniti da li treba nastaviti sa primjeKod hospitalizovanih pacijenata takođe ima nom antikoagulantne terapije. ograničenu primjenu, zato što kod ovih paciVrijednosti D-dimera najveće su drugi dan od jenata D-dimer često bude povećan kao popojave simptoma, pa je preporuka da se ovaj sljedica samog patološkog procesa ili kao parametar određuje od drugog do sedmog posljedica primjenjene terapije. dana od pojave simptoma, a da bi se isključio D-dimer ne treba koristiti kao pomoć za is- akutni tromboembolijski događaj. Simptomi ključenje venskih tromboza ili pućne emkoji traju duže vrijeme, duže od 7 dana, mogu bolije kod pacijenata sa: terapijskom dozom da daju normalne vrijednosti D-dimera. antikoagulantne terapije u > 24h (heparin D-dimer je test niske specifičnosti i visoke smanjuje vrijednost D-dimera približno 25% osjetljivosti. Postoji više imunohemijskih meu prvih 24 h), fibrinolitičkom terapijom u toda za laboratorijsko određivanje D-dimera. prethodnih 7 dana, traumom ili hirurškom Još uvek ne postoji standardizacija metoda, jer intervencijom u prethodne 4 nedjelje, diserazličiti testovi koriste antitijela različite speciminovanim malignitetima, aneurizmom na fičnosti i različiti antigeni se koriste za kalibraaorti, sepsom, teškim infekcijama, pneumo- ciju. Iz tog razloga se rezultati različitih testova nijom, teškim infekcijama kože, cirozom je- ne mogu porediti. Za tumačenje rezultata tre, trudnoćom (može ako je prethodno mora se koristiti preporučena granična (cut određen referentni opseg). off) vrijednost koju daje proizvođač testa, a za Koncentracija D-dimera postepeno se smanju- kliničku interpretaciju važno je da li je rezultat je nakon uvođenja antikoagulantne terapije, iznad ili ispod date granice. ali nije preporučeno određivanje D-dimera za NASTAVAK NA SLEDEĆOJ STRANI praćenje uspješnosti terapije.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

Rezultati se izražavaju, u zavisnosti od vrste kalibratora koji se primjenjuje u testu, u Fibrinogen ekvivalentnim jedinicama (FEU) ili u jedinicama D-dimera (DDU). U praksi se vrlo često primjenjuje faktor 2, odnosno 1FEU približno je ½ D-dimer jedinice. Proizvođači testova preporučuju različitu vrstu i veličinu jedinica (npr. mg/LFEU, µg/LFEU) čega se laboratorija treba pridržavati bez dodatnog prevođenja u drugu vrstu ili veličinu jedinice. Takođe je važno da, ukoliko se D-dimer koristi za praćenje pacijenta, određivanje se vrši uvek istom metodom.

Referentne vrijednosti D-dimeraa Granične vrijednosti D-dimera zavise od metode kojom se on određuje, ali i od starosnog doba, prisutne trudnoće. Zato je preporuka da se granične vrijednosti za osobe starije od 50 godina koriguju prema formuli: godine starosti x 0,01mg/L (10µg/L), čime se povećava dijagnostička specifičnost određivanja D-dimera kod starijih osoba, bez značajnog uticaja na dijagnostičku osjetljivost. Zbog fiziološkog povećanja koncentracije D-dimera u trudnoći, kod trudnica je potrebno koristiti metode koje imaju definisane specifične intervale i granične vrijednosti u odnosu na trimestar trudnoće. Značajno je, zato je potrebno još jednom napomenuti da laboratorijskim određivanjem D-dimera se ne može sa sigurnošću postaviti dijagnoza tromboze, ali zato odsustvo povišenih vrijednosti isključuje trombozu. Pri interpretaciji rezultata potrebno je imati u vidu da koncentracija D-dimera u plazmi zavisi od brojnih parametara. l

ŠTA JE HEMOSTAZA

Hemostaza je jedan od najznačajnijih sistema za održavanje homeostaze ljudskog organizma. Ima značajnu ulogu u održavanju krvi u cirkulaciji u tečnom stanju, kao i u zaustavljanju krvarenja poslije povrede krvnog suda. Hemostaza je kompleksan sistem koji uključuje endotel krvnog suda, trombocite i koagulaciju krvi. Koagulacija označava proces stvaranja krvnog ugruška kojim se zaustavlja krvarenje iz krvnog suda. Posljednja faza hemostaze je fibrinoliza, proces u kome dolazi do razgradnje krvnog ugruška pod dejstvom fibrinolitičkog sistema, odnosno razgradnja stabilnog fibrina dejstvom proteolitičkog enzima plazmina. Proces fibrinolize suprotan je koagulaciji i započinje nešto kasnije. Svrha ovog procesa je da se obezbijedi prolaznost krvnih sudova spriječavanjem formiranja iIi uklanjanjem već stvorenog tromba. Poremećaji hemostaze se mogu ispoljavati povećanom sklonošću ka krvarenju ili povećanom sklonošću ka stvaranju arterijskih i venskih tromboza.

BioNTech razvija potencijalnu vakcinu za multiplu sklerozu Naučnici koji stoje iza Pfizer-ove vakcine protiv koronavirusa razvili su vakcinu za koju tvrde da dovodi do izliječenja multiple skleroze kod miševa. Dio genetskog materijala poznat kao iRNK se ubacuje u organizam i primorava ga da proizvodi protein koji šalje informaciju imunom sistemu. U slučaju vakcine protiv koronavirusa ovaj protein imitira proteine na površini virusa, pa imuni sistem počinje da proizvodi antitijela. Ako osoba kasnije dođe u kontakt sa koronavirusom imuni sistem brzo ponovo stvara antitijela i bori se protiv infekcije prije nego što se ona proširi po organizmu. U slučaju MS vakcine tehnologija sa iRNK spriječava imuni sistem da napada neurone u mozgu i kičmenoj moždini što dalje spriječava gubitak određenih tijelesnih funkcija. Klinička ispitivanja na miševima su pokazala da vakcina dovodi do izliječenja stanja, zaustavlja dalje napredovanje bolesti i oporavlja neke motoričke funkcije koje su bile izgubljene. Informaciona RNK je genetski materijal koji u humanim ćelijama prenosi genetsku poruku i daje instrukcije. Ta instrukcija je u najvećem broju slučajeva proizvodnja nekog specifičnog proteina. Nakon toga nju uništavaju drugi dijelovi ćelije. Ova tehnologija se razvija već decenijama, ali je tek sada dostigla tačku da je primjenljiva za upotrebu kao vakcina.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

REUMATOLOGIJA

Liječenje reumatoloških pacijenata sa biološkom terapijom u Crnoj Gori autor: mr. sc. dr Ana Bulatović, internista reumatolog Načelnica Odjeljenja za reumatologiju KCCG

elika revolucionarna otkrića u reumatologiji su počela sa otkrićem kortikosteroida i njihove primjene, za koju su Kendall i Hench dobili Nobelovu nagradu 1950. godine. Nakon toga presudno je bilo otkriće Methotrexata i njegova primjena 1950. godine. Black i sar. su 1962. god. objavili prve pozitivne rezultate primjene Methotrexata u pacijenata sa reumatoidnim i psorijaznim artritisom. Nakon toga je Methotrexat 1988. godine zvanično registrovan od strane FDA i kao lijek za liječenje reumatoidnog artritisa. Prva osoba koja je 1973. godine uspjela da spoji dva fragmenta DNK od različitih organizama u jednu novu rekombinantnu molekulu je bio Paul Berg, koji se smatra ocem genetskog inžinjeringa. Uslijedila je i Nobelova nagrada 1980. godine. Ovo otkriće je otvorilo vrata savremene terapije u brojnim granama medicine a naročito reumatologiji. Kontinuiranim progresom u genetskom inžinjeringu dobijena su monoklonska antitijela koja predstavljaju revolucionarnu terapiju koja je promijenila život velikog broja ljudi, pružila im nadu za kvalitetnijim i produktivnijim životom. Iako su autoimune bolesti doživotne i ne postoji izliječenje,

edukacija i razumijevanje same patogeneze bolesti, u poslednjih 10 godina je dovela do razvoja novih inovativnih ljekova, poboljšanja liječenja pacijenata, a samim tim smanjenje invaliditeta, produženje životnog vijeka pacijenata i snažnog uticaja na život pacijenta i njegovu porodicu. Biološki lijek je molekula koja se dobija putem biotehnologije iz biološkog - živog izvora. Ova

Biološki lijek je molekula koja se dobija putem biotehnologije iz biološkog živog izvora. Ova inovativna terapija se koristi za liječenje brojnih oboljenja, naročito autoimunih.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

inovativna terapija se koristi za liječenje brojnih oboljenja, naročito autoimunih. U reumatologiji se koristi u slučajevima kada konvencionalna terapija sa sintetskim bolest modifikujućim lijekovima se nije pokazala efikasnom. Zbog dobijanja složenim tehnološkim postupkom i cijena je višestruko veća od običnih konvencionalnih ljekova. Ovi moćni ljekovi se koriste za liječenje reumatoidnog artritisa, kao i drugih formi artritisa – juvenilni, psorijazni kao i drugih spondiloartritisa... Njihovu efikasnost u liječenju ostalih reumatoloških bolesti kao što su: sistemski eritemski lupus, sistemski vaskulitisi, poli/dermatomiozitisi i Sjogrenov sindrom, pokazale su brojne studije. Poznati reumatolog Prof. Jeffrey Curtis je dao objašnjenje: „Ako ste u ratu, biološki ljekovi su snajperi koji ciljaju samo jednu metu i ako je meta

www.pharmamedica.rs

Biološki ljekovi se daju i kao monoterapija međutim, češće se daju u kombinaciji sa konvencionalnim ljekovima (najčešće methotrexat), zbog dokazane efikasnosti i smanjene imunogenosti biološkog lijeka sam general onda ste na pravom putu“. Tokom 2010. godine Evropska liga za borbu protiv reumatizma - EULAR je objavila smjernice za liječenje reumatoidnog artritisa poznate kao T2T „treat to target“, koje su podrazumijevale rano i agresivno liječenje tj. liječenje do dostizanja cilja. Postavljen je cilj, a to je remisija ili niska aktivnost bolesti. Pod ranim i agresivnim liječenjem se podrazumijeva i uvođenje kako konvencionalne, a u slučaju neefikasnosti, i biološke terapije. Nakon T2T pristupa liječenju reumatoidnog artritisa, isti pristup je 2012. godine i primijenjen za liječenje spondiloartritisa. Na ovaj način se sprečava nastajanje invaliditeta, povećava se kvalitet i trajanje života, bolje psihičko stanje i produktivnost pacijenata, a takođe se smanjuje mortalitet koji je kod ovih pacijenata višestruko veći u odnosu na opštu populaciju. Takođe, liječenje pacijenata sa biološkim ljekovima ima pozitivan uticaj na zdravstveni sistem (smanjenjem troškova u drugim djelovima sistema kao što su troškovi hospitalizacije), poboljšanje ekonomskog rasta zbog povećane produktivnosti pacijenata.

Biološki ljekovi Biološki ljekovi su podijeljeni na osnovu mehanizma djelovanja na: inhibitore b-limfocita, inhibitore citokina TNF-alfa i interleukina ( IL-1, Il-6, IL-17, IL-23), selektivne ko-stimulatorne modulatore T limfocita i male molekule sa biološkim dejstvom - JAK inhibitore. U Crnoj Gori je je za reumatološke indikacije trenutno registrovano 8 bioloških ljekova a 7 se nalazi na Osnovnoj listi ljekova (anti TNFalpha, anti IL-6 , anti CD-20, anti IL-17, inhibitor JAK). Prošlogodišnji „update“ liste ljekova je omogućio široku dostupnost inovativne biološke terapije pacijentima. Terapija se uključuje prema aktuelnim smjernicama, i kod određenog broja pacijenata je efikasna, dok se kod drugih ispoljava primarna ili pak sekundarna neefikasnost. U tim slučajevima se terapija mijenja biološkim lijekom sa drugim mehanizmom djelovanja. Biološki ljekovi se daju i kao monoterapija međutim, češće se daju u kombinaciji sa konvencionalnim ljekovima (najčešće methotrexat), zbog dokazane efikasnosti

www.pharmamedica.rs

Svake godine, Vlada Crne Gore odvaja 3 miliona eura za putne troškove pacijenata. Decentralizacijom aplikacije bioloških ljekova napravljene su veće uštede. Ovo su veoma važni podaci sa farmakoekonomske strane gledišta zbog uštede, bolje raspodjele budžetskih sredstava, bez potrebe za restrikcijom u dostupnosti ljekova, dok za pacijente ovo predstavlja bolji kvalitet života, više vremena za dnevne aktivnosti kao i bolju adherenciju liječenja. i smanjene imunogenosti biološkog lijeka. Ono po čemu se do sada Crna Gora razlikovala od većine zemalja regiona je inicijativa koja je sprovedena prije 11 godina, a tiče se načina administracije bioloških ljekova. Tada je odlučeno da se ljekovi koji nijesu zahtijevali intravensku primjenu premjeste sa bolničkog niovoa na primarnu zdravstvenu zastitu. Kada se pacijent uputi na Konzilijum reumatologa od strane ordinarijusa, odluka o ordiniranju biološkog lijeka se šalje na RFZO. Na izvještaju se precizno notira način administracije lijeka tj. za subkutane oblike (bolnički, Dom zdravlja ili samoprimjena) a za intravenske - bolnički u KCCG /Dnevna bolnica reumatologije.

Prva tri mjeseca uvođenja terapije, lijek se daje isklučivo u KCCG. Na ovaj način se obezbjedjuje monitoring od strane reumatologa (primarna efikasnost, neželjena dejstva). Ovakav način primjene se pokazao benefitnim u periodu pandemije COVID 19. Vodili smo se aktuelnim Preporukama za liječenje pacijenata sa reumatološkim bolestima u vrijeme pandemije COVID 19. Pacijenti se redovno javljaju na Konzilijum reumatologa radi pregleda i odluke o daljem liječenju i optimizaciji terapije na osnovu aktivnosti bolesti. Takođe pacijenti sa visokom aktivnošću bolesti, kod kojih je planirano uvođenje biološkog lijeka nesmetano pristupaju Konzilijumu reumatologa uz prethodan „screening“ za uvođenje terapije. Nakon toga se određuje terapijski pristup i procjena benefit/rizika za određeni vid liječenja, način primjene i monitoring tih pacijenata.

Liječenje pacijenata Svake godine, Vlada Crne Gore odvaja 3 miliona eura za putne troškove pacijenata. Decentralizacijom aplikacije bioloških ljekova napravljene su veće uštede. Ovo su veoma važni podaci sa farmakoekonomske strane gledišta zbog uštede, bolje raspodjele budžetskih sredstava, bez potrebe za restrikcijom u dostupnosti ljekova, dok za pacijente ovo predstavlja bolji kvalitet života, više vremena za dnevne aktivnosti kao i bolju adherenciju liječenja. Po prvi put prošle godine u Crnoj Gori sproveden je projekat koji je imao za cilj dobijanje lokalnih podataka iz svakodnevne kliničke prakse o značaju i vrijednosti liječenja pacijenata oboljelih od reumatoidnog artritisa sa biološkom terapijom. Dodatno, projekat je jedinstven zbog

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

toga što je rađen u saradnji sa Udruženjem pacijenata i Prof. Draganom Lončarom. Pacijenti su imali priliku da kroz fokus grupe pruže dodatne informacije neophodne za bolje razumijevanje vrijednosti liječenja reumatoidnog artritisa. Preliminarni podaci o broju pacijenata su pokazali da ih je preko 3.000, od toga je oko 250 pacijenata na biološkoj terapiji što iznosi oko 8%. Taj procenat je veći nego u Srbiji 3%, Češkoj 5%, Bugarskoj 6%, uporediv je sa zemljama regiona Hrvatska 10% i nekim zemljama EU. Još uvijek smo daleko od pojedinih razvijenih zemalja EU kao što je Norveška sa 37%. Projekat kojim smo došli do lokalnih podataka iz svakodnevne kliničke prakse, govori da kontinuirano radimo na unapređenju liječenja pacijenata. l

Inovativni pristup liječenju Inovativni pristup liječenju podjednako kao i sama inovativna terapija, naročito u uslovima globalnih zdravstvenih, socijalnih i ekonomskih promjena u društvu, zahtijevaju fleksibilnost i prilagođavanje situaciji. U ovim uslovima postoji potreba za kontinuiranim praćenjem novih vodiča za liječenje pacijenata sa reumatološkim bolestima. Zaključujemo sa citatima Alberta Einsteina koji je rekao da: „Svijet koji smo stvorili je slika naših misli. Ne možemo ga promijeniti ako ne promijenimo način na koji razmišljamo“ kao i da: „Umjetnost života leži u stalnom prilagođavanju okolini.“ - Okuzo, a sve u korist dobrobiti društva i članova zajednice.

Ovaj članak je sponzorisan Svi stavovi i infromacije date u ovom tekstu su stavovi autora, a ne Glosarij CD Reference: Weinblaitt ME. Methotrexate in Rheumatoid Arthritis: A Quarter Century of Development. Trans Am Clin Climatol Assoc. 2013; 124: 16–25. www.nobelprize.org www.eular org > EULAR Recommendations: Recommendations for management Birnbaum H, Pike C, Kauffman R, Maynchenko M, Kydolezi Y, Cifaldi M. Societal cost of rheumatoid arthritis patients in the US.Current Medical Research and Opinion. Vol 26, 2010. Raciborski F, Klak A, Kwiatkowska B. Indirect costs of rheumatoid arthritis. Reumatologia.2015; 53:268-275. Keystone EC, Rampakakis E, Movahedi M, Cesta A, Stutz M, Sampalis JS, Nantel F, Maslova K, Bombardier C. Toward Defining Primary and Secondary Nonresponse in Rheumatoid Arthritis Patients Treated

with Anti-TNF: Results from the BioTRAC and OBRI Registries7. The Journal of Rheumatology July 2019, jrheum.19010 Schaeverbeke T, Truchetet ME, Kostine M, Barnetche T, Bannwarth B,Richez C. Immunogenicity of biologic agents in rheumatoid arthritis patients: lessons for clinical practice. Rheumatology, Volume 55, Issue 2, February 2016, Pages 210–220. Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o utvrđivanju Liste ljekova (“Službeni list Crne Gore”, br. 006/20 od 31.01.2020 M. Zlatković-Švenda, R. Stojanović, S. Šipetić-Grujičić, F. Guillemin (2013). Prevalence of rheumatoid arthritis in Serbia http://ema.europa.eu Z. Zrubka, Economic aspects of biosimilar competition in Hungary: The treatment of rheumatic disorders 13. NICE guideline. COVID-19 rapid guideline: rheumatological autoimmune, inflammatory and metabolic bone disorders. London: National Institute for Health and Care Excellence (UK); 2020 Jul 2. 14. www.covid19treatmentguidelines.nih.gov

Vaša kašičica zdravlja

Herbs&Honey prirodni proizvodi se zasnivaju na tradicionalnoj primeni bilja i meda u lekovite svrhe

Dostupno samo online: www.herbsandhoney.rs herbsandhoney.rs

herbsandhoney.rs

PREVENTIVA

Kako organizam pripremiti ZA VAKCINACIJU? autor: mr spec pharm Đulija Hadžibeti, Tea Medica

akcine spadaju u sami vrh medicinskih otkrića savremenog svijeta – one sprečavaju dva do tri miliona smrti svake godine i zaustavljaju 20 bolesti – prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO). Stručnjaci upozoravaju da će vjerovatno biti potrebni mjeseci, možda čak i godine, da bi se protiv Covida-19, vakcinisalo dovoljno svjetske populacije i stiglo do tačke kada možemo da se vratimo u normalu. Sada kada je u upotrebi niz COVID-19 vakcina za kontrolu trenutnog stanja pandemije, treba prevenirati i doprinijeti poboljšanju stanja osjetljivih i vulnerabilnih grupa pacijenata, zbog vjerovatnoće lošeg odgovora kod zdravstveno oslabljenih ili neuhranjenih osoba što bi smanjilo efikasnost kampanja vakcinacije. Stariji ljudi i pacijenti sa prethodnom istorijom bolesti, osjetljivog i narušenog zdravlja, imaju oslabljen imunološki odgovor i poznato je da na mnoge vakcine, uključujući sezonsku vakcinu protiv gripe, reaguju slabije od odraslih ljudi srednjih godina. Osim neodgovarajućeg imunološkog odgovora, kod ovih osoba su češća i neželjena dejstva. Loši odgovori na vakcinaciju kod starijih i zdravstveno osjetljivih kategorija nisu povezani samo sa krhkošću, koja se ne može lako otkloniti, već i sa nedostacima u mikronutrijentnim sastojcima koji se mogu riješiti. Koji su to mikronutrijenti ili dodaci ishrani koji će pripremiti i ojačati naš organizam prije vakcinacije? Evropska agencija za sigurnost hrane (European Food Safety Authority) odobrila je zdrav-

www.pharmamedica.rs

stvene tvrdnje o funkciji hranljivih sastojaka kao što su vitamin A (uključujući B-karoten), B6, B9 (folate), B12, C i D i minerale Zn, Se, Fe i Cu na normalnom funkcionisanju imunološkog sistema. Pokazalo se da svaki od ovih mikronutrijenata, kao i vitamin E, ima višestruku ključnu ulogu u podršci imunološkom sistemu i smanjenju rizika od infekcija. Uzročno-posljedična veza između statusa mikronutrijenata i odgovora na vakcinaciju, prikazana je kroz randomizirana kontrolisana ispitivanja. Takva ispitivanja su kod starijih ljudi, pokazala bolji odgovor na vakcinaciju nakon suplementacije vitaminima i mineralima ili unošenjem putem ishrane u odgovarajućoj dozi. Stoga predlažemo da svaka starija osoba preko 60 godina, kao i osobe sa zdravstvenim izazovima, 2-3 nedelje prije vakcinacije, u periodu čekanja za rekavkcinaciju i poslije vakcinacije – koristi suplemente ili preparat koji sadrži sve u jednoj tableti (vitamine A, B6, B9, B12, C, D i E i minerale Zn, Cu, Se i Fe). U našim apotekama nudimo preparat koji u sebi sadrži odličnu kombinaciju aktivnih sastojaka. Advancis Essential vitamins je dodatak ishrani koji sadrži visok procenat vitamina i minerala radi poboljšanja vitalnosti imunološkog sistema, doprinosi opštoj ravnoteži i dobrom stanju

organizma. Ova formula je takođe obogaćena prebioticima (fruktooligosaharidima i galaktooligosagaridima) koji pomažu crijevnoj flori da funksioniše na pravilan način i održi naš imunitet na optimalnom nivou. Ovaj kombinovani preparat sadrži sve potrebne, gore navedene sastojke, koji našem organizmu pružaju šansu da ojača i dâ dobar imunološki odgovor na vakcinaciju. Preporučuje se prije svega starijim osobama, takođe i osobama koji se neredovno i neoptimalno hrane, osobe koje su izložene stresovima i napornom radu. l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

ONKOLOGIJA

Značaj psihološke podrške PACIJENTIMA OBOLJELIM OD ONKOLOŠKIH BOLESTI P

otreba za kontinuiranom brigom i psihološkom podrškom u zdravstvenom sistemu je prihvaćena širom svijeta, pa samim tim i u zdravstvenom sistemu Crne Gore. Primijenjena psihologija u onkologiji predstavlja široku oblast, gdje je cilj da se osobi koja oboli od maligne bolesti pristupi sa više aspekata, kako sa medicinskog, tako i sa psihološkog. U ovom slučaju, zdravstveni saradnici pristupaju pacijentu u onom dijelu u kojem medicina ne može da odgovori, a tiče se brige o emocionalnom stanju, mentalnoj dobrobiti, duhovnim aspektima, adaptiranju na novonastalu situaciju i prevenciji duševnih oboljenja, koje mogu nastati nakon stresnog stimulusa. Rak je razarajuća bolest koja uzrokuje značajne psihološke probleme među pacijentima i njihovim porodicama. U posljednjih nekoliko decenija postoji sve više dokaza i naučnih radova koji ukazuju kakve psihološke posljedice izaziva dijagnoza raka. S obzirom da iz godine u godinu rastu brojke oboljelih od kancera, te se javlja samim tim i svjesnost ljudi kakva je to bolest, šta radi ljudskom tijelu i kakve su posljedice i prevalenca preživljavanja, oni koji obole od maligne bolesti sa svim informa-

autor: Damira Murić, Diplomirani psiholog, Institut za onkologiju, Klinički Centar Crne Gore cijama kojima raspolažu, dodatno se nalaze u stresu i na taj način negativno doprinose svom fizičkom i mentalnom stanju. Činjenica je da rak nije samo niz različitih stanja kroz koje bi osoba trebalo da prođe tokom liječenja, već je to jedno složeno i multidisciplinarno liječenje, vrlo stresan događaj sa značajnim psihosocijalnim implikacijama povezanim sa fizičkim, emocionalnim, duhovnim i međuljudskim dimenzijama. Svi aspekti života se pojavljuju u mislima oboljele osobe, od toga šta je sve bilo u prošlosti, kako funkcionisati u sadašnjosti, a šta će se dešavati u budućnosti. Takođe, šta će se dešavati sa porodicom, poslom,

Činjenica je da rak nije samo niz različitih stanja kroz koje bi osoba trebalo da prođe tokom liječenja, već je to jedno složeno i multidisciplinarno liječenje, vrlo stresan događaj

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

Dijagnoza maligne bolesti i dugotrajno zahtjevno liječenje predstavljaju krizne životne događaje koji mogu biti ozbiljna prijetnja emotivnoj stabilnosti. socijalnim kontaktima, svakodnevnim aktivnostima, finansijama i drugim životnim obavezama. Ništa manje važan aspekt nije i svjesnost postojanja, odnosno suočavanje sa mogućom smrtnošću, na koju čovjek nikada nije u potpunosti spreman, te sa samim suočavanjem šta se zapravo dešava, kako će teći liječenje, oporavak i dugotrajno preživljavanje, mogući recidivi ili prelaz na palijativnu njegu i mogući prestanak života. Dijagnoza maligne bolesti i dugotrajno zahtjevno liječenje predstavljaju krizne životne događaje koji mogu biti ozbiljna prijetnja emotivnoj stabilnosti. Psihosocijalni uzročnici distresa tokom procesa suočavanja sa malignom bolešću uključuju emotivne reakcije poput tuge, bijesa, ljutnje, krivice. Psiholog ima ulogu da zajedno kroz proces liječenja sa pacijentom prepozna njegove potrebe i probleme kako bi se došlo do rješenja i mogućeg prevladavanja distresa. Psiholog u radu sa onkološkim pacijentima evidentira očekivane i upadljive psihološke reakcije koje su se javile nakon dijagnostikovanja, tokom onkološkog liječenja i nakon liječenja. Očekivane psihološke reakcije mogu biti strah, uznemirenost, zabrinutost, osjećaj neizvjesnosti, šok, dok upadljive psihološke reakcije govore o tome da intezitet emocija i stanja koje osoba doživljava prevazilazi očekivane reakcije i vodi ka psihopatološkim simptomima koji mogu izazvati neki psihički poremećaj. Kada se govori o otporu prema liječenju, nesigurnosti i emotivnoj nestabilnosti u trenutku dijagnostikovanja bolesti, psiholog u velikoj mjeri ima značajnu ulogu u radu sa pacijen-

www.pharmamedica.rs

Psihoterapijski pristup rada pacijentu je još jedan vid pružanja psihosocijalne podrške nakon dijagnostikovanja, zato što na takav način stručni saradnik na dubljim nivoima radi sa pacijentima i mijenja loše obrasce i uvjerenja koja mogu da doprinesu lošijem ishodu liječenja.

Psihosocijalni uzročnici distresa tokom procesa suočavanja sa malignom bolešću uključuju emotivne reakcije poput tuge, bijesa, ljutnje, krivice tom primjenom određenih metoda koji će na kognitivnom nivou dovesti do racionalnijeg uvida i razumijevanja. Mnogi pacijenti s karcinomom imaju problema s prilagođavanjem tokom liječenja. Postoje pacijenti koji ispoljavaju „normalne“ psihološke reakcije (npr. tugu i preokupaciju), do onih koji doživljavaju klinički značajnija stanja, koja se karakterišu nastankom anksioznosti, depresije ili drugih psihopatoloških stanja. U oba slučaja postoje određeni pristupi i metode koji se koriste u radu sa onkološkim pacijentima, sve u cilju da se ublaži psihološka patnja i bol izazvana iznenadnim stresnim događajem i da se ojačaju lični kapaciteti osobe kako bi na adekvatniji način pronašla mehanizam prevladavanja novonastale situacije. U psiho-onkološkom pristupu jedna od najvažnih metoda je

savjetovanje kao saradnički postupak koji omogućava razvoj jedinstvenog i povjerljivog odnosa između pacijenta i stručnog lica. Psiholog pomaže pacijentu da bolje razumije osjećaje, svoje ponašanje, odnose sa drugima, situacije, mogućnosti izbora i odluka koje bi trebalo da donese. U ovakvim situacijama savjetovanje ima široku primjenu zato što pacijenti i njihovi članovi porodice se suočavaju sa višestrukim emocionalnim izazovima, moraju se prilagoditi raznim gubicima, poput gubitka dobrog zdravlja, finasijskog i profesionalnog gubitka, gubitka uobičajenih uloga u svojim porodicama i vezama, i slično. Psiholozi nastoje razumjeti prirodu pojedinca i njihova unutrašnja stanja, te zajednički sa osobom koja prolazi kroz jedno takvo teško životno iskustvo rade na procjenama emocionalnog, in-

Dijagnoza maligne bolesti i dugotrajno zahtjevno liječenje predstavljaju krizne životne događaje koji mogu biti ozbiljna prijetnja emotivnoj stabilnosti.

telektualnog i ponašajnog funkcionisanja osobe, istražuju misli i osjećanja, te pomažu pacijentu da razvije efikasne načine suočavanja sa poteškoćama i sprovode promjene koje pružaju mentalnu dobrobit, a samim tim i ublažavanje prisutnih problema. Psihoterapijski pristup rada pacijentu je još jedan vid pružanja psihosocijalne podrške nakon dijagnostikovanja, zato što na takav način stručni saradnik na dubljim nivoima radi sa pacijentima i mijenja loše obrasce i uvjerenja koja mogu da doprinesu lošijem ishodu liječenja. Kroz psihoterapijski rad je moguće usNASTAVAK NA SLEDEĆOJ STRANI

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

postaviti narušenu psihološku ravnotežu, prepoznati i prevazići simptome psihičkih problema i psihološke patnje, te učiti nove adaptivnije oblike ponašanja. Psihoterapijski rad se može odvijati kroz individualne razgovore, ali postoje modaliteti grupnog psihoterapijskog rada. Grupne radionice pacijenata na hospitalnom tretmanu predstavljaju još jedan vid psihosocijalne podrške, gdje pacijenti sa uporedivim stadijumom bolesti prolaze kroz različite emocionalne treninge i razmjenu iskustava među sobom. Kroz ovakav vid psihološke podrške, pacijentima se omogućava da lakše prođu kroz onkološko liječenje, da se očuvaju dobri resursi, osnaže oni djelovi ličnosti koji nemaju svoj puni kapacitet i da se prihvati novonastala situacija i pretvori u nešto što je konstruktivno. U ovakvim vidovima pružanja podrške i pomoći, jako je važno da se učesnici povežu između sebe i da razumiju da nisu jedini koji prolaze kroz poteškoće

u prihvatanju bolesti, sam tok bolesti, emocionalne promjene, kao i brojne druge promjene u životnom funkcionisanju. U ovakvim pristupima omogućava se da se pacijenti osjećaju sigurno i da se osjećaju slobodni da izraze svoje emocije, misli i nade. Takođe, veoma važan aspekt koji je koristan u radu sa onkološkim pacijentima, jeste spiritualna metodologija, koja pomaže u transformaciji jedinke kroz osvješćenje i integraciju potisnutih emocija. Spiritual-

nost može imati ogroman uticaj na zdravlje čovjeka i pospiješiti oporavak od traume i bolesti. Za one pacijente koji su završili formalno liječenje i koji su identifikovani kao preživjeli, uz određene mjere kontrole i nadzora od strane ordinirajućih ljekara, psiholog takođe vodi brigu o mentalnom zdravlju i nakon izlaska pacijenta iz procedura liječenja. Podrška koja se pruža pacijentima koji se smatraju da su se izliječili od maligniteta, tiče se savjetova-

nja koje uključuje pitanje životnog stila. Psiholog i pacijent mogu nastaviti saradnju kroz psihološki suport, praćenje i osnaživanje za vraćanje zajednici i promjeni životnih navika koje nisu bile adekvatne prije nego je započeto liječenje. Čovjek je složeno biće. Ne može se definisati kroz par osobina i par životnih situacija. Sve dok ljudsko biće ne osjeti prisustvo moguće smrti i ne nađe se u situaciji u kojoj mnogo toga zavisi od drugih ljudi oko njega, ne možemo adekvatno reći da poznajemo u potpunosti ljudsku strukturu i njegove načine funkcionisanja. Ali čovjek je i iznenađujuće prilagodljivo biće, koje u sebi može posjedovati izrazito veliku hrabrost, postojanje, sposobnost mijenjanja i prilagođavanja, a tu psiholog sa svojim stručnim metodološkim pristupima i tehnikama može veoma da doprinese, te s toga psihološka pomoć i prisustvo stručnog lica je od esencijalne važnosti. l

Listajte nas online Saznajte prvi na

PharmaMedica.rs

Pratite nas na #pharmamedica Čitajte nas na www.pharmamedica.rs

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

PhM www.pharmamedica.rs

Vitaminska krema za lice je potrebna svima, a evo i zašto! Njega lica nije jednostavna kako nam se čini. Neophodno je valjano upoznati svoju kožu i poraditi na konkretnim problemima. Vitaminske kreme osvježavaju i intezivno djeluju na umornu kožu, rješavaju problem akni i bubiljica i smanjuju bore. Koriste se bez obzira na godište. DR. GRANDEL VITAMIN INFUSION linija daje koži svježinu i blistavost. Snaga vitamina, sadržana u ovoj formuli, pomaže da koža duže izgleda mlađe. „ABC BEAUTY COMPLEX“ poboljšava apsorpciju vitamina A,B i C i na taj način povećava njihovu potencijalnu efikasnost.

Glavni sastojak linije je nar - mango buter. Vitamin A, u ovom slučaju višeslojni inkapsulirani Depot Retinol, ima zaglađujući i regenerišući efekat. Vitamin C iz nara stimuliše sintezu kolagena u koži i regeneriše je, usporava znake starenja i ublažava i najsitnije bore. Mango obezbjeđuje glatkost i optimizuje nivo vlažnosti. Iz kolekcije, shodno zahtjevima kože, možete odabrati gel za lice, kremu, serumm ili gel za predio oko očiju.

VITAMIN INFUSION GEL, svojom inovativnom vitaminskom formulom osmišljen je tako da kožu čini maksimalno glatkom i osvježenom. Poboljšava apsorpciju vitamina zaduženih za ljepotu kože (A, B i C) i snažno utiče na njihovu efikasnost. Čini da koža dugo zadrži mladalački izgled i teksturu. DR. GRANDEL VITAMIN INFUSION KREMA – za efektat zaglađivanja! Poboljšava vlažnost kože, ravna je i jača. Hrani je, ostavljajući prijatan osjećaj svježine. Kratak i jednostavam opis bi bio - krema za zategnutu, glatku kožu i blistav ten!

VITAMIN INFUSION SERUM osigurava glatku, matiranu i prefinjenu kožu lica. Intezivno je hidrira i pospješuje regeneraciju. Dodatna doza vitamina C daje koži elastičnost i energiju. DR. GRANDEL VITAMIN INFUSION EYE – gel za predio oko očiju sa efektom zaglađivanja. Pored nara i manga sadrži i miks algi za smanjenje otoka, umora i bora. Dodatno štiti od spoljašnjih faktora stresa.

Dr. Grandel kozmetika – Crna Gora drgrandel.cg

www.glosarij.me

Uvoznik, generalni zastupnik i distributer Glosarij d.o.o., Vojislavljevića 76, Podgorica, Montenegro

IZ UGLA PSIHOLOGA

Psihološko pojašnjenje nepovjerenja prema vakcinama autor: Jasna Bulajić-Stepanović, psiholog-psihoterapeut, psiholog Mense Srbije i psiholog Mense Crne Gore, jasnab@mensa.rs

sihoanalitičar Erik Erikson životni ciklus dijeli na 8 razvojnih faza. Prva (od rođenja do prvog rođendana) je bazično povjerenje - nepovjerenje. On smatra da bebe primarno vjeruju drugima, jer ne mogu same da opstanu. Od kvaliteta odnosa sa primarnim objektima (naročito majkom) zavisi sticanje (ne) povjerenja prema svijetu. Majka koja reaguje na potrebe bebe, koja je brižna, umirujuća, ublažava strah i daje toplinu, pomaže da se adekvatno razvije baza ličnosti. Psihoanalitičarka Melani Klajn taj period naziva shizoparanoidna pozicija. Tad beba odvaja (cepa) doživljaj majke na dobar i loš dio i projektuje ga u nju. Od zrelosti ličnosti majke, kapaciteta da izdrži izazove te faze zavisi kako beba prihvata kontradiktorna osjećanja i da li ih integriše. Samim tim što nervni sistem bebe nije sazreo nema idealnog staratelja, dolazi do optimalne frustracije koja podstiče bebu da napreduje i integriše kontradiktorne senzacije. Prema Eriksonu sljedeća je faza sticanja autonomije (neuspješnost u ovoj fazi rađa stid i sumnju), a prema Melani Klajn to je tzv. depresivna pozicija (kad se integrišu dobar i loš doživljaj objekta).

Uloga majke Zadatak majke je da upije (kontejnira) loše doživljaje koja beba projektuje, pa ih obrađene vrati bebi u vidu autentične ljubavi i topline. Majka koja je u neskladu sa sobom (zbog manjka podrške okoline, pre svih partnera, ali i ličnih kapaciteta), reagovaće ne-

Zadatak majke je da upije (kontejnira) loše doživljaje koja beba projektuje, pa ih obrađene vrati bebi u vidu autentične ljubavi i topline.

„suprotnosti se privlače“ može biti odraslima zanimljiv, ali imati dugoročne posljedice po djecu. Zato se mnogi parovi razilaze: funkcionišu u fazi zabavljanja kad sve pradekvatno, kažnjavajuće, što bebi djece. Prirodno je da se mišljenja šti od strasti, ali mnogi nikad ne budi bazično nepovjerenje. Toroditelja razlikuju, ali treba da se integrišu ljubav i seksualnost, ne kom života, kad se osoba nađe u poklapaju bar za najbitnije. Ako pređu na viši nivo komunikacikrizi, ako početne razvojne faze nije oni misle suprotno, treba da se do- je zbog nerazumijevanja (previše adekvatno razriješila, reaguje negovore nasamo, a pred dijete izase razlikuju). Pojedinačno su dobri povjerljivo i shizoparanoidno (u đu sa zajedničkim stavom. Djetetu roditelji, dobri mama i tata, ali ne neizvejsnim situacijama koje pod- to uliva sigurnost i stabilnost sve i partneri, što se vidi kad djeca postiču anksioznost kriviće druge). ostalo ga čini anksioznim. Temelji rastu i biraju neadekvatno (istorija Neusaglašene vaspitne poruke ro- ličnosti djeteta se postavljaju ade- se ponavlja). Jedini način da se to ditelja takođe loše utiču na razvoj kvatnim izborom partnera. Stav spriječi je psihoterapija. Prema istraživanjima generacije sa najmanje povjerenja su mileniKad je raskorak između riječi i djela, dijete jalci (rođeni od 1980.-1995.), gdje uvijek prije povjeruje djelima. Ako roditelj samo svaki peti smatra da se većizapali cigaru, a priča djetetu da je pušenje ni može vjerovati. Najviše povjereštetno, dijete povjeruje viđenom, ne riječima nja imaju bejbibumeri (rođeni od

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

Nepovjerljivost aktivira dijelove mozga koji imaju ulogu u procesuiranju straha i emocija, ali i onom odgovornom za pamćenje.

U STRAHU SU VELIKE OČI

1945.-1964.), čak duplo više od milenijalaca.

Šta utiče na razvoj nepovjerenja Na (ne)povjerljivost utiče više faktora: odnos sa roditeljima u djetinjstvu, životno iskustvo, slika o sebi (nepovjerljiviji imaju nerealnu sliku o sebi, pogrešno procjenjuju, pa češće doživljavaju neuspjeh), pripadnost određenim kulturama (vjera u magiju), osobine ličnosti (npr. projekcija kao mehanizam odbrane: neiskreni su nepovjerljivi, misle da ih drugi lažu kao što to oni čine), motivacija (nepovjerljivost je veća ako se donosi važna odluka), inteligencija, emocije. Inteligentnije osobe se više oslanjaju na sebe, a bolje procjenjuju, zato imaju pozitivnije iskustvo i stav prema drugima. Sa druge strane, oni sa nižim kognitivnim kapacitetima zavise od drugih, češće pogrešno procjenjuju, pa su zbog negativnih iskustava nepovjerljivi, mada vole da djeluju kao da znaju više od drugih (pokušaj kompenzacije kompleksa). Da bi očuvali nerealnu sliku o sebi krive druge. Primitivna struktura ličnosti vjeruje u teorije zavjere.

Javno izrečeni kontradiktorni stavovi unutar struke su kao kad mama i tata različito misle. Kao što to dijete zbunjuje, jer ne zna kome da vjeruje tako i ljudima van zdravstva treba dosljedno pojašnjenje

čas jedno, čas drugo. Nejasnoća buni i zahtijeva jednostavne i jasne poruke.

Da se vratimo na detinjstvo

Kad je raskorak između riječi i djela, dijete uvijek prije povjeruje djelima. Ako roditelj zapali cigaru, a priča djetetu da je pušenje štetno, dijete povjeruje viđenom, ne riječima (pogotovo kad se te dvije stvari razlikuju). Ako neko na društveno odgovornoj funkciji govori o važnosti nošenja maski, mora da to i sam čini svuda i nosti (kod nekih je to svakako), uvijek. U protivnom, riječ je o tzv. već su u pitanju drugi psihološki double-bind komunikaciji, kada mehanizmi. se šalju kontradiktorne poruke Kad se mjesecima izveštava da je koje bune ljude. Slično je sa vakpravljenje vakcine dugogodišnji cinisanjem, mada je maska možproces (uz pojašnjenje razloga za- da bitnija, jer ljudi često ne vjeruju što je tako), ne treba da čudi kako u ono što ne vide: masku vide, a to da su napravljene ranije (povakcinu ne (čak i ako neko od zvajašnjenje da su svi resursi svijeta ničnika primi vakcinu pred kabili usmjereni na to ljudi ne čuju, merama pristalice teorije zavjere jer se vezuju za vremenski okvir). misle da je to sve namješteno, da Zato mnogima treba još vremena su primili placebo, a za maske je bez presije. U toj situaciji se i miočigledno da ih neko nosi, zato ih Nepovjerenje prema nimalne nuspojave preuveličavaju, treba isticati). vakcinama niko ne želi da bude dio statistike. Živimo u kulturi koja podstiKad su u pitanju aktuelna dješaJavno izrečeni kontradiktorni sta- če nepovjerljivost, koja spriječavanja i nepoverenje prema vakcivovi unutar struke su kao kad va stvaranje bliskih kontakata. nama protiv COVID-19, izdvajaju mama i tata različito misle. Kao Nepovjerljivost aktivira dijelose dvije grupe: antivakseri i oni još što to dijete zbunjuje, čini anksio- ve mozga koji imaju ulogu u prouvek neodlučni. Mnogi pogrešznim, jer ne zna kome da vjeruje cesuiranju straha i emocija, ali i no miješaju ove dvije grupe. To što (jedini način je iznošenje zajedonom odgovornom za pamćenje. neko još nije donio odluku da se ničkog stava), tako i ljudima van Korona virus je aktivirao upravo vakciniše ne znači da je protiv, već zdravstva treba dosljedno pojašovaj bazični strah, strah od blitraži više vremena da bi bio sigur- njenje, zajednički stav. Sve drugo skosti, a na savladavanje tog straniji u odluku. Ovde je više uzroka, je kontraproduktivno. Mnogi sa ha ljudi reaguju različito, shodno ne treba prosto svesti na poveziva- istorijom jakih alergijskih reakciprethodnom iskustvu i individunje sa određenim osobinama ličja nisu sigurni, jer se zvanično čuje alnim razlikama. l

www.pharmamedica.rs

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

Cilj je svuda isti: sačuvati sebe i najbliže od korone, da svi budu zdravi. Za dolazak do cilja potrebna je jaka želja. Istovremeno mnogi strahuju od vakcine i mogućih komplikacija. U strahu su velike oči; svaka neprovjerena informacija se doživi kao istina. U trenutku kad želja postane jača od straha, kreće se ka cilju: očuvanju zdravlja zahvaljujući vakcinama (uprkos strahu od komplikacija). Iako svi treba da konsultuju izabranog ljekara o vrsti vakcine, neophodno je da alergolozi i udruženja ljudi određenih hroničnih bolesti iznesu svoja iskustva. Ne zaboravite na osnovni princip medicine „Primum non nocere” (prije svega ne naškoditi), tako je i ovaj put.

FITOTERAPIJA

MORINGA autor: Teodora Tea Antić

Vijekovima korišćenu u ajurvedskoj medicini i poznatu pod nazivom „čudesno drvo“, moringu (lat. Moringa oleifera) brojni istraživači širom svijeta smatraju biljkom sa najvećim brojem nutrijenata koju, za sada, čovječanstvo poznaje.

majući u vidu da je ljudskom organizmu potrebno četrdesetak različitih nutrijenata za uvođenje u stanje homeostaze, a da moringa sadrži tek nešto manje od sto, ne mogu se osporiti pomenuti stavovi naučnika niti sve veća zainteresovanost, kako stručne tako i opšte javnosti za ovu biljku. Najzastupljeniji na tržistu jesu prah moringe i dijetetski suplementi tipa kapsula. Trećinu ove namirnice čine aminokiseline, što možda objašnjava podatak da su njeni najčešći konzumenti upravo sportisti. Prah moringe sadrži višestruke količine vitamina C, vitamina A, vitamina E, vitamina B2, kalijuma, kalcijuma, cinka i gvožđa u poređenju sa istim količinama namirnica koje predstavljaju značajne izvore ovih mikronutrijenata. Odličan je izvor polifenolnih jedinjenja sa antioksidativnom i antiinflamatornom aktivnošću, poput flavonoida i fenolnih kiselina. Flavonoidi, među kojima su miricin, kempferol i kvercetin, predstavljaju veoma dobro izučene bioaktivne komponente dovedene u vezu sa prevencijom pojave ili povoljnim efektima suportivnog tretmana akutnih oboljenja, poput prehlade i gripa, ali i hroničnih oboljenja, od kojih su u ljudskoj populaciji najučestalije kardiovaskularne bolesti. Od fenolnih kiselina iz listova moringe izolovane su hlorogena, galska i kofeinska kiselina. Efekti hlorogene kiseline mogu biti od izuzetnog značaja u procesu regulacije koncentracije glukoze u krvi. Naime, u organizmu se konstantno odvijaju brojni procesi uključeni u regulaciju glikemije, među kojima su i procesi glukoneogeneze, odnosno stvaranja glukoze i gliko-

genolize, koja predstavlja oslobađanje glukoze iz depoa, tj. glikogena kako bi se njeni nivoi u krvi održali konstantnim. U stanjima kada se glukoza ishranom ne unosi u organizam, tijelo intenzivira ove procese i otpušta glukozu u krvotok koji je doprema vitalnim organima i omogućava njihovo nesmjetano funkcionisanje. Iako je nesumnjivo pomenuti mehanizam od životnog značaja u stanjima produženog gladovanja, u mnogome može biti korisna njegova inhibicija tokom konzumiranja namirnica sa visokim glikemijskim indeksom ili većim udjelom prostih šećera koji, za razliku od složenih, mnogo brže povećavaju glikemiju i nažalost, sveprisutni su u namirnicama koje čovjek učestalo konzumira. Moringa upravo inhibicijom enzima odgovornih za odvijanje procesa glukoneogeneze i glikogenolize u je-

tri, onemogućava povećanje koncentracije glukoze u krvi prouzrokovano ovim procesima i time održava glikemiju u odgovarajućim opsezima.

Prevencija insulinske rezistencije Na osnovu obrazloženog moringa bi mogla biti idealan dodatak poslasticama i svježe ceđenim voćnim sokovima, koji su zbog načina pripreme lišeni prirodno prisutnih dijetarnih vlakana koji regulišu brzinu apsorpcije glukoze čime spriječavaju njen nagli porast u krvi. Još jedan od mehanizma djelovanja kojim se postiže regulacija glukoze u krvi jeste povećanje osjetljivosti tkiva na insulin, čime se olakšava insulin-zavisan proces ulaska glukoze u ćelije i može se prevenirati progresija insulinske rezistencije u dijabetes melitus tipa 2.

Moringa je odličan izvor polifenolnih jedinjenja sa antioksidativnom i antiinflamatornom aktivnošću, poput flavonoida i fenolnih kiselina.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

Uticaj na sniženje holesterola u krvi

Statini, najčešće korišćeni ljekovi u tretmanu hiperholesterolemija danas, svoje efekte ostvaruju inhibicijom enzima odgovornog za endogeno sintetisanje holesterola u organizmu. Naučnici vjeruju da antidislipidemijski efekat određeni polifenoli moringe ostvaruju na identičan način. Ipak, potrebno je sprovjesti opsežnija istraživanja kako bi konačni zaključak mogao biti izveden. Tom prilikom bi trebalo detaljnije ispitati i uticaj moringe na apsorpciju egzogeno unetog holesterola, što se pripisuje postojanju saponina, biljnih metabolita koji mogu vezivati i povećavati eliminaciju žučnih kiselina, čime se smanjuje količina holesterola preuzetog iz namirnica, kao i produkcija endogenog holesterola u jetri, uslijed preusmjerava sušenje i mlijevenje listova biljke, pri čemu vanja jetre sa sinteze holesterola na stvaranje se mironaza iz biljke oslobađa, ali ne i inaktižučnih kiselina. vira, vjeruje se da se uvođenjem ove namirnice u ishranu može obezbijediti adekvatan unos Moguć antikancerogeni efekat sulforafana. Moringa, takođe, u svoj sastav ubraja i izociUzimajući u obzir da gotovo sva pomenujanate, tanine i glukozinolate, među kojima ta bioaktivna jedinjenja koje moringa sadrži je i često spominjan sulforafan, kome se priodlikuje gorak ukus, javila se potreba za inkapdaje antikancerogeni efekat. Najveće koncensulacijom praha moringe, čime je konkretna tracije glukorafanina, prekursora sulforafana, senzorna karakteristika prikrivena i ova visopronađene su u brokoliju. Ovo jedinjenje biva kovrijedna namirnica postala prihvatljiva većiprevedeno u svoju aktivnu formu, sulforafan, ni korisnika. djelovanjem mirozinaze, enzima koji se iz naMoguć benefit kod mirnica u kojima je sadržan oslobađa nakon oštećenja bubrega i jetre narušavanja njihovog integriteta, što se dešava mehaničkim usitnjavanjem, odnosno žvakaKako se pomoću jetre i bubrega metaboliše i njem. Ipak, kako se brokoli uobičajeno konzu- izlučuje najveći broj ljekova koji se koriste u limira nakon termičke obrade, čime mironaza ječenju različitih bolesti, često se uviđa pojava većinski biva uništena, u organizam se unesu neželjenih dejstava na nivou ova dva organa. tek male količine sulforafana. Poznavajući na- Najčešće proveravani markeri oštećenja jetre čin izrade praha moringe, koji podrazumijejesu aspartat amino transferaza (ASL) i ala-

Moringa bi mogla biti idealan dodatak poslasticama i svježe ceđenim voćnim sokovima, koji su zbog načina pripreme lišeni prirodno prisutnih dijetarnih vlakana koji regulišu brzinu apsorpcije glukoze čime spriječavaju njen nagli porast u krvi nin amino transferaza (ALT), dok se u slučaju oštećena bubrega opaža povećana koncentracija kreatinina u plazmi. Istraživanja vršena na eksperimentalnim životinjama, kod kojih je hemijskim agensima prouzrokovano oštećenje jetre i bubrega, pokazala su smanjenje markera oštećenja oba organa u grupi životinja u čijoj je ishrani korišćena moringa, naspram poredbene grupe iz čije je dijete izostala. Ipak, moringa se u ovu svrhu ne smije nekritički primjenjivati, već se o njenim benefitima, ali i potencijalnim interakcijama sa ljekovima treba posavjetovati sa farmaceutom ili ljekarom.

Mere opreza Dijetetske suplemente na bazi moringe ne bi trebalo preporučivati trudnicama s obzirom na mogući potencijal izazivanja kontrakcije materice. U obliku praha, moringu mogu koristiti i djeca, u skladu sa napomenama proizvođača o preporučenoj količini koja se konzumira, ali treba biti izuzetno obazriv imajući u vidu visoke koncentracije gvožđa u ovoj namirnici i činjenicu da preopterećenje gvožđem u ovoj populaciji za posljedicu može imati mnogo ozbiljnije neželjene efekte od onih koji se javljaju kod odraslih. l

FENJAL MORINGA – LOSION ZA TIJELO

400ml – 4,69€

Za vaš magični trenutak nakon tuširanja. Otkrijte magiju senzualnog losiona za tijelo od moringe. Njegova tajna leži u ulju moringe, koje se ekstrahuje iz moringa oleifera, takozvanog čudotvornog drveta i bogato je omega-3 masnim kiselinama, vitaminima i antioksidantima, karakterističnog voćno-cvjetnog miria. Neka vaše misli odlutaju i osjete oslobađajuću lakoću ove plemenite mirisne kompozicije ulja. Uživajte u osjećaju svilene, njegovane kože sa senzualnim dodirom moringe.

www.pharmamedica.rs

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

GINEKOLOGIJA

Rani znaci trudnoće Rani znaci i simptomi trudnoće nisu jednako izraženi kod svih žena, a mogu varirati i kod iste žene u različitim trudnoćama. Kod nekih žena su jače izraženi, kod nekih slabije, a neke žene uopšte ne pomisle na trudnoću dok ne dođe do izostanka menstruacije. NAJČEŠĆI RANI ZNACI TRUDNOĆE Rani simptomi trudnoće podsjećaju na simtome koje se mogu javiti neposredno prije ili tokom menstruacije, pa zbog toga mnoge žene ne shvate da su trudne. Sa druge strane, ovi simptomi mogu biti izazvani i nekim drugim stanjima, tako da je pozitivan test na trudnoću jedini siguran način potvrde trudnoće. UMOR Umor je rani simptom trudnoće koji se može javiti već nedjelju dana nakon začeća i uzrokovan je visokim nivoom progesterona u organizmu. Prisutan je uglavnom neobjašnjiv i iznenadan osjećaj umora. Isto tako, umor može ukazivati na niži nivo šećera u krvi, niži krvni pritisak, povećanu aktivnost štitne žlijezde, anemiju. Preporučuje se dosta sna i odmora i ishrana bogata proteinima i gvožđem. VAGINALNI ISCJEDAK Jedan od ranih znakova trudnoće jeste beo, mliječan iscjedak iz vagine, koji se javlja uslijed zadebljavanja vaginalnog zida, što započinje skoro trenutno nakon začeća. Ovaj iscjedak može biti prisutan tokom cijele trudnoće, nije škodljiv i ne treba da se liječi. Međutim, ukoliko je praćen neprijatnim mirisom, peckanjem ili svrabom, možda je došlo do razvoja bakterijske infekcije, pa treba potražiti pomoć ginekologa.

TAČKASTO KRVARENJE I GRČEVI Nakon začeća oplođena jajna ćelija se pričvršćuje, tj. usađuje u zid materice. Ovaj proces se zove nidacija i može izazvati jedan od najranijih znakova trudnoće, tačkasto krvarenje, a ponekad i grčeve. Tačkasto krvarenje se može javiti bilo kad između 6. i 12. dana od oplođenja jajne ćelije. Grčevi podsjećaju na menstrualne grčeve, pa mnoge žene ove prve znake trudnoće zamijene za početak menstrualnog ciklusa, iako su ovi grčevi i krvarenje mnogo blaži.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

• omogućava lak prelazak sa dojenja na hranjenje flašicom ili kombinovanje. • sadrži ventil koji sprječava stvaranje mjehurića čime se umanjuje nastanak grčića.

• sadrži sistem za izbacivanje vazduha iz flašice • 80% manja mogućnost za pojavu grčeva i 80% manje simptoma grčića (gasovi, refluks, uznemirenost)

Uvoznik za Crnu Goru: Glosarij d.o.o., Crna Gora, Ul. Vojislavljevica 76, Podgorica TEL +382 20 642 495 mail: info@glosarij.me

www.glosarij.me

JUTARNJA MUČNINA I POVRAĆANJE Jutarnja mučnina je najpoznatiji simptom trudnoće, ali se ne javlja kod svih žena. Tačan uzrok jutarnje mučnine nije poznat, ali se smatra da na njenu pojavu utiču hormoni. Povraćanje se može javiti bilo kad tokom dana, ali je to najčešće ujutro. Može trajati cijelu trudnoću, ali na sreću, kod većine žena ovaj simptom slabi oko 13-14. nedjelje trudnoće. Kako bi se ove tegobe ublažile važno je da se ne preskaču obroci, a porcije treba da su manje. Utvrdite koja hrana stvara mučinu i izbacite je iz jelovnika, a pronađite i konzumirajte hranu koja vam prija. Postoji mogućnost da vitaminski preparati koje trudnica uzima izazivaju mučninu. Zato je vrlo bitno da ih nikada ne uzimate na prazan stomak, a preporučuje se da ih pijete uveče nakon male užine, odnosno prije spavanja. Mučnina može biti podstaknuta i nekim mirisima, kao što su dotadašnji parfem, kozmetički proizvodi, miris cigareta, miris kućnog ljubimca, itd. PROMJENE NA DOJKAMA Promjene na dojkama su drugi rani znak trudnoće. Posljedica su promjene nivoa ženskih polnih hormona, pa dojke postaju otečene, bolne, osjetljive na dodir, javlja se osjećaj punoće i težine. Dio oko bradavice, areola, postaje tamniji. Trudnoća nije jedino stanje koje može uticati na promjene u grudima. One mogu biti uzrokovane i korišćenjem kontraceptivnih pilula ili mogu biti predmenstrualni simptom.

POVIŠENA BAZALNA TJELESNA TEMPERATURA (BTT) Bazalna temperatura je jutarnja temperatura izmjerena još u krevetu, prije ikakvog kretanja. Ona se povećava u periodu ovulacije kako raste nivo progesterona, a zatim opada. Ukoliko dođe do začeća tjelesna temperatura će ostati povišena, tako da 18 i više povezanih dana sa povišenom BTT predstavlja siguran znak trudnoće.

ODBOJNOST ILI ŽUDNJA ZA ODREĐENOM HRANOM Neke trudnice imaju neodoljivu potrebu za određenom hranom ili pak ne mogu da je podnesu, što je takođe posljedica hormonskih promjena. Ovaj efekat može biti toliko jak, da čak i pomisao na hranu koja je ranije bilo omiljena može dovjesti do izvrtanja stomaka. Kao i jutarnje mučnine i ovaj simptom se obično povlači oko 14. nedjelje. OSTALI RANI ZNACI TRUDNOĆE Učestalo mokrenje se javlja kada materica koja raste vrši pritisak na mokraćnu bešiku trudnice. Osjećaj gubitka daha se javlja kao rani znak trudnoće, jer uslijed razvoja embriona trudnica ima veću potrebu za kiseonikom. Međutim, ovaj simptom se ne smije zanemariti i obavezno ga treba spomenuti ljekaru, naročito ukoliko se javlja u ležećem položaju ili ako je disanje bolno. Promjene raspoloženja su karakteristične za prvi trimestar, a kod nekih trudnica su prisutne i tokom čitave trudnoće, kao posljedica promjene nivoa hormona. Povećan nivo hormona progesterona može uzrokovati i konstipaciju (zatvor), koja se može riješiti povećanim unosom tečnosti, vježbama i unosom namirnica koje su bogate vlaknima. Kao rani znaci trudnoće, ali nešto rijeđe, mogu se javiti glavobolja i bol u leđima. KAKO RAZLIKOVATI RANE ZNAKE TRUDNOĆE I PMS Jedan dio ranih znakova trudnoće poput mučnine, osjetljivosti dojki, umora sličan je onima koji se javljuju u sklopu predmenstrualnog sindroma. Ono što prilično sigurno razlikuje ova dva stanja i što ukazuje na trudnoću jeste:  Promjene areola, koje postaju tamnije i proširuju se  Povišena bazalna temperatura u post-ovulacionom periodu  Kremast vaginalni iscjedak KADA NAJRANIJE MOŽE DA SE URADI TEST NA TRUDNOĆU U prosjeku dvije nedjelje nakon ovulacije test na trudnoću može biti pozitivan. Testovi na trudnoću za kućnu upotrebu mjere nivo hormona koji se zove humani horionski gonadotropin (hCG). Ovo je hormon koji stvara posteljica i koji dospijeva u urin čim embrion počne da se usađuje u zid materice, što se dešava između 6. i 12. dana od oplođenja. Međutim, tek u vrijeme očekivane menstruacije je njegov nivo u urinu dovoljno visok da se može detektovati kućnim testom i tada tačnost testa iznosi oko 90%. Posle još nedjelju dana tačnost skače na čak 99%. Lažno negativni rezultati su mnogo češći nego lažno pozitivni, pa ukoliko krvarenje izostane svakako treba zakazati pregled kod ginekologa kako bi se i testom iz krvi potvrdila eventualna trudnoća. KAKO RAZLIKOVATI MENSTRUALNO KRVARENJE OD IMPLANTACIJSKOG KRVARENJA Implantacijsko krvarenje je obično rozikasto ili svijetlo braon, rijetko crveno, tačkasto je, oskudnije od menstrualnog i nije kontinuirano, traje nekoliko sati do par dana. Treba imati na umu da tačkasto krvarenje može da se javi i u sredini ciklusa, posebno kod osoba koje imaju neredovne cikluse, dok braon iscjedak u sredini ciklusa može biti posljedica vaginalnog pregleda, PAPP-A testa ili malo žešćeg seksa. Da sve bude još konfuznije menstruacija može izostati i ako niste trudni, iz više razloga, kao što su: psihički stres, bolest, prekomjeran fizički rad, promjena vremenske ili klimatske zone, hormonski disbalans. Zbog toga siguran odgovor na sve ove nedoumice može dati jedino ginekološki pregled.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

PLANIRANJE PORODICE

Pružamo podršku parovima koji imaju problem sa začećem Svedoci smo da je problem začeća, nažalost, sve češći izazov sa kojim se susreću parovi. Infertilitet predstavlja nesposobnost seksualno aktivnog para, koji ne koristi kontracepciju u toku jedne godine, da začne potomstvo, a zvanični podaci kažu da čak 15% parova ima ovaj problem.

ažno je što ranije detektovati da postoje određene poteškoće sa začećem i reagovati adekvatno, tako što će se oba partnera podvrgnuti ispitivanjima kako bi se ustanovilo zbog čega je ovaj problem nastao. Istraživanja pokazuju da muškarci, u jednakoj meri kao i žene, pate od infertiliteta. Premda ovaj problem izgleda zastrašujuće, njegovi uzročnici se adekvatnom terapijom mogu rešiti.

u vitamine grupe B i njen redovan unos je preporučen svim ženama koje žele da zatrudne, trudnicama i onima koje boluju od sindroma policističnih jajnika i insulinske rezistencije.

Ženski infertilitet

Muški infertilitet

Kod dama je jedan od najčešćih uzročnika pojave infertiliteta prisustvo insulinske rezistencije i sindroma policističnih jajnika. Miocystinn® Fertile je dijetetski suplement koji predstavlja jedinstvenu patentiranu formulaciju sa mio-inozitolom i d-hiro-inozitolom u odnosu 3,6:1, uz dodatak folne kiseline. Inozitoli imaju ključnu ulogu u terapiji sindroma policističnih jajnika zbog svoje prirodne funkcije u organizmu. Oni pozitivno utiču na regulaciju insulinske rezistencije, posledično uspostavljanje hormonske ravnoteže, regulaciju menstrualnog ciklusa, poboljšanje kvaliteta jajne ćelije, a sve u korist povećanja plodnosti i regulacije infertiliteta. Miocystinn® Fertile je terapija izbora u lečenju sindroma policističnih jajnika zahvaljujući svojim efektima koji su dokazani kroz brojne kliničke studije, ali i u praksi. Druga komponenta preparata, folna kiselina, spada

Muški infertilitet se dijagnostikuje kroz parametre koji se prate na spermogramu, odnosno analizom semene tečnosti. Kada parametri kao što su zapremina semene tečnosti, broj spermatozoida, njihova pokretljivost i morfologija nisu zadovoljavajući, potrebno je krenuti sa adekvatnom i dokazano efikasnom terapijom. Preporučujemo proizvode Sperginn® Forte i Sperginn® Q10. Ovi proizvodi sadrže aktivne principe koji dokazano pozitivno utiču na spermatogenezu, regulišu broj i kvalitet spermatozoida, povećavaju količinu produkovanog testosterona, a time doprinose normalnom fertilitetu i reprodukciji. Jedinstveni sastavi ovih proizvoda i aktivne komponente u visokoj koncentraciji čine Sperginn® liniju proizvoda snažnom formulacijom za jačanje muškog reproduktivnog zdravlja. Doziranje proizvoda je komforno, jer se uzima samo jedna doza jed-

www.pharmamedica.rs

nom dnevno, a preporučena je primena proizvoda Sperginn® Forte 24 dana kako bi se snažno stimulisala spermiogeneza, a zatim je potrebno uzimati Sperginn® Q10 naredna 3 meseca, kako bi se ispoljio pun terapijski efekat u vidu produkcije kvalitetnijih spermatozoida, bolje pokretljivosti i veće vitalnosti. l

Da utroje novi dan ne bude samo san, Vaša Innventa pharm

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

MOJ PEDIJATAR

autor: dr Nataša Čurović Popović, pedijatar, endokrinolog; Institut za bolesti djece

ast je veoma složen proces koji se odvija pod uticajem brojnih genetskih činilaca i niza faktora iz okoline. Hormon rasta nije uvijek najvažniji faktor rasta. Tokom intrauterinog rasta najvažnija je insulinska porodica, u ranom uzrastu to je ishrana, tokom predškolskog perioda dominiraju hormoni štitaste žlijezde, u školskom uzrastu hormon rasta, a u pubertetu su to polni hormoni. Važno je znati da je rast stalan ali nije linearan. Tokom prve godine života dijete raste 25 cm godišnje, tokom druge godine 12,5 cm, a tokom treće i četvrte godine oko 6,25 cm. Na četvrti rođendan dijete treba da je visoko najmanje 100 cm. Potom važi pravilo tri slova P: od Pete godine do Puberteta, raste se Pet centimetara godišnje, da bi tokom puberteta brzina rasta bila ista kao tokom druge godine. Definicija niskog rasta podrazumijeva visinu koja je ispod 3. percentila odnosno tjelesnu visinu koja je više od 2 standardne devijacije (SD) ispod prosjeka za odgovarajući uzrast i pol (u određenoj sredini). Postoje fiziološki i patološki oblici niskog rasta. Fiziološka varijanta niskog rasta podrazumijeva porodično nizak rast i konstitucionalno usporeno sazrijevanje, dok je patološki nizak rast veoma heterogena kategorija. Prepoznavanjem fizioloških oblika niskog rasta izbjegava se opsežno, komplikovano i skupo laboratorijsko ispitivanje, a ranim otkrivanjem onih uzroka poremećaja rasta i razvoja koji mogu

Rast je kompleksan biološki fenomen i predstavlja vitalni dio razvoja djece. Daje određenu specifičnost, kako fiziologiji tako i patologiji dječjeg uzrasta i praćenje rasta je dobar pokazatelj fiziološkog, odnosno patološkog zbivanja u organizmu.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

uspješno da se liječe, poboljšava se mogućnost dostizanja normalne tjelesne visine. Posebnu kategoriju niskog rasta čine djeca rođena sitna, odnosno djeca rođena mala za gestaciono doba (MGD) ili small for gestational age (SGA). Dijete rođeno MGD označava veličinu djeteta na rođenju u odnosu na njegovu porođajnu masu i porođajnu dužinu. To je novorođenče čija je porođajna masa ili dužina, odnosno i masa i dužina manja od očekivane za datu gestacionu nedelju i pol iz određene populacije. Djeca rođena MGD se dijele u tri grupe: 1. djeca sa malom masom, 2. djeca sa malom dužinom i 3. djeca sa malom i masom i dužinom. Ova podela nije samo od akademskog, već i od praktičnog značaja zato što odgovor na terapiju hormonom rasta (HR) može da bude različit u zavisnosti od toga kojoj podgrupi dijete pripada. Često se termini dijete rođeno MDG i intrauterusni zastoj u rastu (IUZR) pogrešno koriste kao sinonimi. Intrauterusni zastoj u rastu podrazumijeva postojanje jasno definisanog patološkog procesa koji je doveo do poreme-

Fiziološka varijanta niskog rasta podrazumijeva porodično nizak rast i konstitucionalno usporeno sazrijevanje, dok je patološki nizak rast veoma heterogena kategorija

www.pharmamedica.rs

K od 8-10% djece rođene MGD, izostaje faza ubrzanog rasta, tako da ona ostaju niskog rasta tokom djetinjstva i postaju niske odrasle osobe. normalnu visinu, pri čemu je ona uvijek značajno manja od prosječne visine djece istog uzrasta i pola koja su rođena sa normalnom masom i dužinom. Međutim, kod 8-10% djece rođene MGD, izostaje faza ubrzanog rasta, tako da ona ostaju niskog rasta tokom djetinjstva i postaćaja rasta u fetalnom period, a do- talni transfer hranljivih materija, ju niske odrasle osobe. Prosječna kumentovan je sa najmanje dva a ima i značajnu ulogu u metabo- tjelesna visina kod ove djece je za ultrazvučna mjerenja tokom trud- lizmu hranljivih materija. Placen- oko 10 cm manja. Ovo je i najčešnoće. Dijete koje je imalo IUZR tarna insuficijencija predstavlja ci uzrok niskog rasta u odraslom najčešće se rađa MGD, ali može rizik za nastanak poremećaja radobu. Procjenjuje se da oko 20% da se rodi i sa normalnom masom sta fetusa. odraslih osoba niskog rasta su djei dužinom. Maternalni faktori su najčešći ca rođena MGD koja nisu na vriDa bi se sa sigurnošću reklo da je uzroci rađanja djece koja su MGD. jeme prepoznata i nisu liječena dijete rođeno MGD, neophodno Bolesti trudnice koje smanjuju do- hormonom rasta. je da za datu populaciju ili etničku tok adekvatnih količina kiseonika Biti rođen MGD nosi povećan rigrupu postoje referentne vrijedno- i hranljivih materija neophodnih zik za nastanak brojnih zdravstvesti antropometrijskih pokazatelja za normalan fetalni rast, dovešće nih, metaboličkih, neuroloških na rođenju. Ako ovakvi podaci ne do IUZR i rođenja djeteta koje je i psihosocijalnih komplikacija. postoje, dijagnoza MGD nije doMGD. Intrauterine infekcije su pri- Ukoliko faza rasta izostane, ovavoljno pouzdana. Osim toga, da bi mjer djelovanja spoljašnjeg faktora kva djeca ostaju trajno niže tjelese reklo da je dijete rođeno MGD, koji gotovo uvijek zahvata i poste- sne visine, bivaju niski odrasli ljudi neophodno je da se sa sigurnošću ljicu i fetus. Slab nutritivni status sa svim posljedicama neispunjeutvrdi gestaciona zrelost kao i da majke u vrijeme začeća i neadenog genetskog potencijala. S druge se precizno izmjeri tjelesna masa i kvatna ishrana u toku trudnoće, strane, kada se dešava ubrzan nadužina novorođenčeta. pušenje, konzumiranje alkohodoknađujući rast, dolazi do prekoBrojni faktori od strane majke, fe- la, psihoaktivnih supstanci tokom mjerne akumulacije masnog tkiva, tusa i placente mogu doprinijetrudnoće imaju jasne negativne kasnije do centralne gojaznosti što ti rađanju dijeteta MGD. Međutim efekte na fetalni rast i mogu rezul- povećava insulinsku rezistencisve više se prepoznaje i važnost tovati rađanjem dece sa IUZR. ju i faktor je rizika za kasniji razvoj faktora sredine. Brojni genetski Prema podacima zapadnoevropkardiovaskularnih bolesti i metaporemećaji kao i poremećaji praskih i američkih autora, procenjuje boličkog sindroma. ćeni aberacijama fetalnog kariose da se godišnje rodi između 2,3 Dijagnoza i rano otkrivanje djetetipa predstavljaju tipičan primjer i 10% djece sa malom tjelesnom ta rođenog MGD počiva na antrodelovanja negativnog fetalnog fak- masom odnosno dužinom za gepometriji i samom činu rođenja. tora na intrauterini rast. Kod ovih staciono doba. Već na osnovu tjelesne mase i dufetusa smanjen je potencijal za rast Većina djece koja se rodi MGD žine na rođenju, koje odstupaju tako da je usporenje intrauterinog imaju ubrzanje rasta, kao komviše od 2 SD od tjelesne mase odrasta uočljivo veoma rano. penzaciju intrauterinog deficita, nosno dužine novorođenčeta upoDa bi genetski potencijal došao u prve dvije godine života. Ovo je redive gestacione zrelosti i pola, do izražaja potrebno je da postofaza nadoknađujućeg ili „catchneonatolog u porodilištu treba da ji odgovarajuća potpora za rast, up“ rasta, kada je brzina rasta zna- usmjeri pažnju izabranog pedijaodnosno adekvatan dotok kiseočajno veća od prosječne za i uzrast tra da je to dijete sa potencijalnim nika i hranljivih materija fetalnom i pol. To rezultira normalizacijom kasnijim zdravstvenim problemitkivu iz majčine cirkulacije. Kitjelesne visine kod skoro 90% dje- ma. Tokom prve dvije godine žiseonik, glukoza, laktati i aminoki- ce. Kod prevremeno rođene djevota, potrebno je na 6 mjeseci seline su glavni nutritivni supstrati ce nadoknađujući rast može trajati pratiti tjelesnu masu i dužinu. Ako u toku intrauterinog razvoja. Pla- i duže. Njima je često potrebno če- sa navršene 2. godine života, tjecenta obezbeđuje maternalno-fe- tiri, pa i više godina da dostignu lesna visina djeteta bude i dalje is-

www.pharmamedica.rs

pod njegovog očekivanog kanala rasta, potrebno je dijete uputiti na pregled kod pedijatrijskog endokrinologa. Poslije brojnih studija, odobrena je primjena HR za ovu indikaciju i to u Americi 2001. godine (Food and Drug Administration), a u Evropi 2003. godine (EMEA). U Crnoj Gori, djeca koja su rođena MGD, koja imaju aktuelnu visinu ispod -2 SD, odstupaju od svog genetskog potencijala više od 1,5 SD, imaju brzinu rasta ispod prosjeka i starija su od četiri godine kandidati su za terapiju HR. Terapija se primjenjuje svako veče putem supkutanih injekcija. Kod djece koja pokazuju dobar odgovor na terapiju HR, terapija ne treba da se prekida sve do adolescentnog uzrasta ili dok godišnji rast ne bude manji od 2 centimetra. Praćenje terapije HR kod dece rođene MGD se ni u čemu ne razlikuje od praćenja djece koja zbog drugih indikacija primaju HR. Pošto neželjena dejstva terapije nisu češća u ovoj populaciji, liječenje je bezbjedno kao i kod drugih bolesnika koji dobijaju HR. Osim uticaja na linearni rast, terapija HR ima i brojna druga korisna, metabolička, kardiovaskularna i psihosocijalna djelovanja. l

Pored terapije HR, kod djece rođene MGD, veoma su bitne i terapijske mjere za prevenciju metaboličkih i drugih poremećaja. Mjere prevencije trebale bi da spriječe gojenje i da promovišu zdrav način života. Treba ih započeti još u neonatalnom uzrastu, a potom nastaviti tokom djetnjstva, adolescencije kao i u odraslom dobu.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

MOJ PEDIJATAR

NIZAK RAST U DJETINJSTVU autor: Mira Samardžić, dr med, dr sc, redovni profesor Medicinskog fakulteta u Podgorici, Univerzitet Crne Gore, Klinički centar Crne Gore, Institut za bolesti djece, Podgorica

Rast djece odvija se u tri faze koje se koje su pod različitoim kontrolnim mehanizmima. U prve dvije godine zavisi od ishrane, zdravlja i rada štitaste žlijezde. Nakon toga, do puberteta, rast je dominantno pod kontrolom hormona rasta i hormona štitaste žlijezde mada nutritivni faktori takođe imaju važnu ulogu. U pubertetu na rast sinergistički utiču hormon rasta i polni hormoni.

rocjena rasta zasniva se na periodičnom mjerenju tjelesne visine, odnosno dužine kod djeteta mlađeg od 2 godine, tjelesne težine, indeksa tjelesne mase i obima glave. U slučaju sumnje na disproporcionalni rast, potrebno je izmjeriti i sjedalnu visinu. Dobijeni podaci unose se u odgovarajuće karte rasta. U procjeni rasta koriste se još i srednja visina roditelja, odnosno ciljna visina, i koštana zrelost. Na rast mogu uticati različiti faktori. Dvije velike grupe gena određuju visinu djeteta. Jedna grupa gena određuje koliko će dijete biti visoko a druga brzinu rasta.

Nizak rast Nizak rast definiše se kao odstupanje tjelesne visine izraženo kao standardna devijacija (SD) ili u obliku percentilnih vrijednosti. Smatra se da su djeca niskog rasta ako im je visina ispod 3. percentila (ili je ispod prosjeka više od 2 standardne devijacije) u odnosu na TV zdrave djece istog uzrasta i pola. Nizak rast se javlja jednako učestalo kod dječaka i djevojčica, ali dječaci se ranije i češće dovode na pregled i sa manjim zaostatkom u rastu od djevojčica.

Uzroci niskog rasta Normalne varijante niskog rasta su: porodično nizak rast i konstitucionalno usporen rast sa zakašnjelim pubertetom – u oba slučaja konačna visina u skladu je sa očekivanom u odnosu na prosječnu visinu roditelja. Kod djece sa idiopatski niskim rastom, čija je visina ispod 5. percentila i brzina rasta manja od 50. percentila, kliničkom obradom ne nalazi se uzrok zaostatka u rastu, a porast kon-

centracije hormona rasta tokom stimulacionih testova je normalan. Patološki nizak rast može biti proporcionalan i disproporcionalan. Proporcionalno nizak rast javlja se prenatalno u slučaju intrauterusnog zastoja rasta zatim kod nekih monogenetskih bolesti, hromozomopatija i dismorfičnih sindroma kao što su: Tarnerov sindrom, Daunov sindrom, Prader-Vilijev sindrom, Noonanov sindrom, Silver-Raselov sindrom i drugi Proporcionalno nizak rast koji se razvija postnatalno je posljedica hroničnih bolesti kao što su: celijakija, inflamatorne bolesti crijeva, hronična renalna insuficijencija, hronična srčana i hematološka oboljenja, loše regulisan dijabetes. U endokrinološke uzroke niskog rasta ubrajaju se hipotireoza, nedostatak hormona rasta, prekomjerno stvaranje glukokortikoida, ili terapija glukokotrikoidima u suprafiziološkim dozama, pseudohipoparatireoidizam te prerano zatvaranje epifiznih pukotina u preuranjenom pubertetu. Zračenje glave ili kičme može dovesti do deficita hormona rasta. Disproporcionalno niski rast nastaje u slučaju skeletnih displazija i rahitisa.

Dijagnostički pristup Važno je pratiti krivulju rasta djeteta i brzinu rasta kao i procjenu koštane zrelosti. Laboratorijske analize koje mogu biti od koristi za dijagnozu su: krvna slika, sedimentacija, celijačna serologija, analize za procjenu funkcije bubrega i jetre, hloridi u znoju, kalcijum, fosfat, alkalna fosfataza, hormoni štitaste žlijezde i kariotip kod djevojčica. U slučaju niskog rasta djeteta sa usporenim koštanim sazrijevanjem potrebna je dopunska endokrinološka obrada. Nedostatak hormona rasta dokazuje se stimu-

www.pharmamedica.rs

Smatra se da su djeca niskog rasta ako im je visina ispod 3. percentila (ili je ispod prosjeka više od 2 standardne devijacije) u odnosu na TV zdrave djece istog uzrasta i pola.

Toirpnica7za dečji

k a z o m nam

Jogurt

Literatura Zdravković D, Vlaški J, Sajić S, Živić S, Katanić D, Šaranac Lj, et al. Nizak rast u detinjstvu i adolescenciji. Vodič za otkrivanje, dijagnostiku i lečenje dece i adolescenata niskog rasta. 2nd ed. Beograd: Udruženje pedijatara Srbije; 2011 GH Research Society, Consensus Guidelines for the Diagnosis and Treatment of Growth Hormone (GH) Deficiency in Childhood and Adolescence: Summary Statement of the GH Research Society, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 85, Issue 11, 1 November 2000, Pages 3990–3993. https://www.medicalnewstoday.com/ articles/170880#diagnosis Sizonenko PC, Clayton PE, Cohen P, Hintz RL, Tanaka T, Laron Z. Diagnosis and management of growth hormone deficiency in childhood and adolescence. Growth Horm IGF Res 2001;11:137-65. 14. Collett-Salberg PF. Update in Growth Hormone Therapy of Children. J Clin Endocrinol Metab. 2011; 96 (3): 573-9.

www.pharmamedica.rs

Ovsena kaša bogata proteinima i vlaknima pomaže u održavanju čistoće srca i mozga.

ica.rs

O zdravlju na razumljiv način

a m ed

Liječenje djece sa nedostatkom hormona rasta treba započeti što prije. Ako je nedostatak uzrokovan tumorom ili drugim procesom u mozgu, treba liječiti osnovnu bolest. Ukoliko se radi o idiopatskim nedostatku hormona rasta potrebno je započeti terapiju hormonom rasta. Prema smjernicama Evropske agencije za ocjenu medicinskih proizvoda (EMEA) indikacije za primjenu hormona rasta kod djece su nedostatak hormona rasta, Prader-Vilijev sindrom, djeca rođena mala za gestacionu dob (SGA), Tarnerov sindrom, hronična bubrežna insuficijencija i nizak rast uslovljen mutacijom SHOX (short stature homeobox) gena. Postmarketinške studije su pokazale da je terapija hormonom rasta efikasna i bezbjedna ako se primjenjuje u propisanim indikacijama.

Ovsena kaša

Proteini i hranljive materije u jajima pomažu deci da se koncentrišu

arm

Liječenje nedostatka hormona rasta

Jaja

w. ph

lacionim testovima - insulinski, klonidinski, glukagonski itd.

Mlečna mast može pomoći u održavanju moždanih ćelija u dobroj formi za slanje i prijem informacija.

Riba

Riba je dobar izvor vitamina D i omega-3, koji štite mozak od opadanja mentalnih veština i gubitka pamćenja.

Zeleniš

Puni folata i vitamina, spanać i kelj povezani su sa manjom verovatnoćom obolevanja od demencije kasnije u životu.

Jabuke i šljive

Deca često žude za slatkišima, posebno kada se osećaju tromo. Jabuke i šljive su prikladne za užinu i sadrže kvercetin, antioksidans koji se bori protiv pada mentalnih veština.

Orašasti plodovi

Prepuni proteina, esencijalnih masnih kiselina, vitamina i minerala, orašasti plodovi i semena mogu podići raspoloženje.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

MAMIN KUTAK

ZATVOR KOD DJECE autor: Dr Dušanka Novosel, pedijatar gastroenterolog; Institut za bolesti djece, Klinički centar Crne Gore; Stručni saradnik u nastavi, Medicinski fakultet, Univerzitet Crne Gore

atvor ili opstipacija je nerijedak problem u pedijatrijskoj populaciji. Smatra se da je uzrok 3-10% ukupnih posjeta kod izabranog pedijatra, a čak do 25% posjeta u gastroenterološkim ambulantama. Funkcionalna opstipacija (bez organskog uzroka) je u osnovi 97% svih opstipacija u dječijoj dobi. Od organskih uzroka se navode kongenitalne anomalije crijeva, anomalije kičmene moždine, cistična fibroza, poremećaji štitne žlijezde, hipekalcemija itd. Najčešće se javlja kod beba nakon 4-5 mjeseca prilikom uvođenja nemliječne ishrane, zatim tokom i nakon treninga odvikavanja od pelena u uzrastu između 2-4 godine, kao i kod starije djece koja svjesno odlažu defekaciju izbjegavajući školski toalet.

Šta je definicija funkcionalne opstipacije? Prema rimskim IV kriterijuma dijagnoza funkcionalne opstipacije kod djece uzrasta do 4 godine podrazumijeva prisustvo makar dva od sledeće navedenih kriterijuma: neredovno pražnjenje crijeva (≤ 2 nedeljno), tvrde stolice i/ili stolice

širokog dijametra, natezanje pri defekaciji i bolan akt, palpacija velikih fekalija u rektumu pri digitalnom pregledu. Ukoliko su djeca ostavila pelene u kriterijume ubrajamo i najmanje jednu epizodu nekontrolisanog crijevnog pražnjenja/prljanja veša nedeljno, ili stolicu koja opstruira wc šolju. Kod veće djece u kriterijume ubrajamo i svjesno odlaganje defekacije (djeca se stiskaju, prekidaju igru, kriju se, zaliježu itd). Dešava se da prolazak tvrde stolice napravi ranicu/pukotinu na sluzokoži analnog kanala tkz fisuru i tada se javlja pojava svježe krvi na toalet papiru, krv na samoj stolici, ili pak pojava rasutih kapljica krvi po wc šolji. Pražnjenje crijeva tada postaje još bolnije i dijete ulazi u začarani krug još većeg straha, stiskanja i voljnog odlaganja defekacije, što nadalje značajno narušava svakodnevno funkcionisanje kako djeteta tako i roditelja.

Dijagnostički pristup djeteta sa opstipacijom Anamneza i fizikalni pregled su najčešće dovoljni za postavljanje dijagnoze funkcionalne opstipacije. Roditelje obično prvo pitamo u

kom uzrastu su počele tegobe (jedan od alarmnih znakova je početak u prvom mjesecu života koji bi ukazivao na kongenitalne anomalije crijeva, dok recimo početak prilikom toaletnog treninga ukazuje na funkcionalnu opstipaciju). U alarmne znakove ubrajamo još i gubitak apetita i tjelesne mase, usporen psihomotorni razvoj, nemogućnost kontrole mokrenja, razna gastrointestinalna oboljenja prisutna u porodici (upalne bolesti crijeva, celijačna bolest, alergije, poremećaji rada štitaste žlijezde). U fizikalnom pregledu djeteta sa opstipacijom obavezna je procjena rasta i razvoja, palpacija stomaka (prisustvo masa), pregled čmara (pozicija, ojed, fisure he-

moroidi) i pregled lumbosakralne regije gdje treba obratiti pažnju na indirektne znakove za anomalije kičmene moždine. U odsustvu alarmnih simptoma nisu potrebna nikakva dodatna laboratorijska ispitivanja. U prisustvu istih ili kod opstipacije sa nedakevatnim odgovorom na terapiju potrebno je uraditi ultrazvuk abdomena, hormone štitne žlijezde, celijačnu serologiju i nivo jonizovanog kalcijuma u krvi. Kontradiktorni su rezultati studija o povezanosti intolerancije na kravlje mlijeko i opstipacije. Iako velika prospektivna studija u italiji nije potvrdila navedenu povezanost i dalje se smatra nije greška kod tvrdokornih opstipacija isključiti mlijeko 2-4 nedelje i ispratiti odgovor na istu.

Kako se liječi opstipacija u ranom uzrastu? Režim pravilne ishrane i fizičke aktivnosti u dječijem uzrastu se nekako podrazumijeva. Svakako treba savjetovati povećan unos tečnosti, naročito vode, svakodnevnu upotrebu namirnica bogatih vlaknima (voće, povrće, žitarice) i fizičku aktivnost. Dijete stavljati redovno na nošu/šolju u smirenom ambijentu da se stopalima oslanja na pod, ne požurivati ga, pohvaliti ga i nagraditi ako uspješno obavi sam čin. Međutim, kod funkcionalnih opstipacija to uglavnom nije dovoljno. l

Prema zvaničnim preporukama ESPHGAN / NASPGHAN-a (Evropskog i Američkog udruženja za pedijatrijsku gastroenterologiju, hepatologiju i nutriciju) i NICE (Nacionalnog društva za zdravstvenu zaštitu) lijek izbora kod funkcionalne opstipacije je iz grupe Makrogola, čija je aktivna supstanca polietilenglikol (PEG) i koji se sada već može davati od uzrasta 6 mjeseci. Roditeljima treba objasniti da ova terapija ne izaziva nikakvu„zavisnost ili lijenost crijeva“ jer je PEG osmotski laksativ, što znači da ne djeluje na sam zid, već samo kupi vodu u crijevima i omekšava stolicu. Pedijatar prema tjelesnoj masi odredi dozu lijeka, roditelji dozu nadalje mogu inidividualno podešavati u zavisnosti od konzistencije stolice da bi dijete svakodnevno imalo 1-3 kašaste stolice na dan. Terapija traje minimum 3-6 mjeseci, često i i duže, da bi crijeva bila u treningu i da bi dijete zaboravilo da je to bio nekada neprijatan i bolan čin.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

UROLOGIJA

URINARNE INFEKCIJE

Da li će jednom prestati to peckanje?

sjećate peckanje dok mokrite ili svrab u intimnoj regiji? Osjećaj peckanja ili bol pri mokrenju, učestalo mokrenje i svrab su neki od najčešćih simptoma koji ukazuju na urinarnu infekciju. Ukoliko se pored ovih simptoma javi i povišena temperatura, prisustvo krvi u urinu, mučnina ili povraćanje moguće je da je infekcija zahvatila i gornji dio urinarnog trakta i kao takva se smatra komplikovanom, pa je potrebno da se odmah obratite ljekaru.

KADA JE POVEĆAN RIZIK ZA URINARNE INFEKCIJE?

Trudnoća Dijabetes Porodična istorija Menopauza Upotreba spermicidnih sredstava, (npr. kod žena upotreba dijafragme sa spermicidnim sredstvom kao metod kontracepcije) Seksualni odnos Upotreba antibiotika Pad imuniteta Neurološki poremećaji

UZROČNICI? Najčešći uzročnik urinarnih infekcija je bakterija Escherichia coli, koja je dio normalne flore digestivnog trakta, ali kada se nađe u urinarnom traktu može doći do komplikacija. Neki od ostalih predstavnika su Klebsiella, Enterococcus, od gljivica Candida, a od virusa Adenovirusi.

Kako prevenirati urinarne infekcije?

Šta je to što može da mi pomogne?

List planike/uve/medveđeg uva Koristi se za ublažavanje blagih simptoma, kod žena. List uve je prema Evropskoj agenciji za ljekove jedina biljka sa uroantiseptičnim efektom. Uva sadrži arbutin i metil-arbutin, supstance koje ubijaju mikroorganizme u urinarnom traktu, ali je za njihovo djelovanje potrebno da urin bude bazan. Zbog ove činjenice se ranije smatralo da natrijum-bikarbonat, odnosno soda bikarbona, poboljšava djelovanje ove biljke, pa je savjetovano da se koristi uz uvin čaj. Međutim, najnovija istraživanja govore da soda bikarbona povećava baznost urina Kako se liječi? kratkotrajno, što ipak ne dovodi do povećanja Pri prvom osjećaju nelagodnosti u intimnoj uroantiseptičnog dejstva čaja od uve. S druge zoni, bilo da se radi o peckanju ili bolu, prepo- strane, bakterije koje su i uzrok urinarne infekruka je da se obratite ljekaru. Najvjerovatnije, cije same stvaraju pogodnu sredinu za djelovalekar će tražiti analizu urina na osnovu koje će nje arbutina. Ono što zaista može biti problem pomoći prilikom postavljanja tačne dijagno- jeste unos voća i voćnih sokova, kao i slatkiša i ze i propisivanja terapije. Kako bi terapija imala šećera. Ove namirnice povećavaju kiselost uriočekivani i željeni učinak neophodno je pri- na, ometaju samo djelovanje arbutina, te ih tredržavati se režima doziranja i savjeta koje vam ba izbjegavati dok pijete uvin čaj. daju ljekar i farmaceut. Priprema čaja: U suprotnom rizikujete da se infekcija dodatKafenu kašiku usitnjenog lista planike prelino razvije i klinička slika bude teža. Antibiotici ti sa 150 ml ključale vode i ostaviti da odstonisu ljekovi za samomedikaciju, već se uzimaju ji 10-15 minuta. Nakon toga piti ovakav čaj po nalogu ljekara. 2-4 puta dnevno. Kako biste izbjegli nežeU nosite dosta tečnosti, kako biste „ispirali“ bešiku K origujte ishranu (smanjite unos gaziranih pića, šećera…)  Mokrite posle seksualnog odnosa  Održavajte pravilnu higijenu intimne regije P romijenite spermicidno sredstvo, ako ga koristite Ako ste žena u postmenopauzi, možete se posavjetovati sa ginekologom o potrebi za uvođenjem vaginalnog estrogena ili hormonske supstitucione terapije (HST).

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

ljene efekte nemojte primjenjivati čaj od uve duže od nedjelju dana.

Smeta Vam opor ukus čaja od uve? I za ovo postoji rješenje. Ukoliko Vam je ukus čaja isuviše opor za njegovu primjenu nemojte koristiti vruću vodu, već usitnjen list prelijte hladnom vodom. Ukoliko ipak ne volite da pijete ovaj čaj, u apoteci možete pronaći i kapsule na bazi lista uve. Ukoliko ste mlađi od 18 godina ili ste osoba muškog pola prije upotrebe čaja od uve obavezno se obratite ljekaru, jer se u tim slučajevima uglavnom radi o teškim infekcijama za čije liječenje moraju da se koriste antibiotici. Ukoliko ste trudni ili dojite, nemojte da primjenjujete list medveđeg uva. Plod američke brusnice Vjerovatno jedna od najkorišćenijih biljaka kod ovakvih problema, kao sok. Djeluje tako što spriječava prianjanje E. coli na epitelne ćelije urinarnog trakta, što je dokazano u mnogobrojnim istraživanjima. Međutim i dalje ne postoje podaci o efikasnosti u terapiji kod ljudi. Ukoliko se odlučite da primjenjujete ovu biljku budite oprezni, jer može uticati na dejstvo nekih ljekova, pa se obavezno posavjetujte sa farmaceutom. Ukoliko koristite varfarin, češće provjeravajte INR tokom tretmana brusnicom, jer može povećati rizik od krvarenja. Sok od brusnice je kisjelog ukusa, pa proizvođači često dodaju veliku količinu šećera, s toga ukoliko ste dijabetičar, obratite pažnju na ovo. Brusnica se može primjenjivati i preventivno, da spriječi nastanak infekcije i to u obliku čaja, soka, kapsula ili svježih/smrznutih plodova. Za ublažavanje simptoma urinarnih infekcija mogu se primjenjivati i čajevi koji povećavaju zapreminu urina i „ispiraju“ mokraćne kanale, eliminišući na taj način mikroorganizme. Neki od takvih čajeva su: List breze Priprema čaja: Supenu kašiku usitnjenog lista breze preliti sa 150 ml ključale vode i piti 4 puta dnevno. Ne-

Da li ste znali da postoje probiotici za urinarne infekcije?

Da, baš kao što postoje probiotici za crijevnu floru, postoje i probiotici koji doprinose održavanju normalne vaginalne flore kod žena i na taj način spriječavaju razmnožavanje loših bakterija. Oni često pored dobrih bakterija sadrže i ekstrakt brusnice, ekstrakt bijelog luka, vitamin A, ekstrakt grejpfruta... Osim što preveniraju urinarne infekcije, oni ublažavaju i simptome ukoliko već postoji urinarna infekcija.

mojte primjenjivati duže od 2-4 nedjelje. Ne preporučuje se upotreba kod osoba mlađih od 12 godina, trudnica i dojilja, osoba sa srčanim ili bubrežnim oboljenjima, kao i kod onih koji su alergični na polen breze. Šišarice kleke Da li ste znali da postoje Zaista treba da brojim svakog dana? VAKCINE za urinarne Da! Prvog dana treba sažvakati 5 bobičastih šišarica i svaki dan dodavati po jednu, do makinfekcije? simalnih 15 bobica, zatim smanjivati po jednu, do 5 bobičastih šišarica. Ukoliko ste pravilno Na Torlaku se izrađuju autovakcine, primjenjivali za ovakav tretman će vam trebaza svakog pacijenta posebno. Podižu ti 21 dan. imuni sistem organizma i preporučuUkoliko vam je ovaj metod komplikovan poju se za profilaksu kod hroničnih uristoji i lakše rješenje, možete napraviti i čaj. narnih infekcija. Priprema čaja: Kafenu kašiku usitnjenih bobica preliti sa 150 Da li smo nešto zaboravili? ml ključale vode i piti 2- 3 puta dnevno. Ne primjenjivati duže od 2 nedjelje. O, daaa. Origano! Iako smo svjedoNe preporučuje se upotreba kod osoba mlađih ci da se ova biljka u narodu izuzetno od 18 godina, trudnica i dojilja. puno koristi, ne postoje studije koje Seme/list/koren peršuna potvrđuju njen klinički efekt. Etarsko Priprema čaja: ulje je pokazalo izuzetnu antimikrobKafenu kašiku semena/lista/korena peršuna nu aktivnost (u nekim slučajevima je preliti sa 200ml ključale vode, ostaviti da odčak efikasniji i od antibiotika), ali još stoji petanestak minuta i procijediti, piti izmeuvijek nisu rađene studije koje bi pođu obroka 2-4 puta dnevno. Uslijed dugotrajne tvrdile njegovu efikasnost kod urinarprimjene može doći do oštećenja bubrega, jetre. nih infekcija. Takođe i bosiljak dijeli Diuretski čaj sličnu sudbinu sa origanom. Predstavlja mješavinu više biljaka, koje imaju sposobnost da povećavaju zapreminu izluče- prive, herba rastavića, rizom pirevine, konog urina. U sastav čaja ulaze: list breze, herba ren čička, list jagode, list jasena, korijen selena, rastavića, list uve, šišarice kleke, herba/list kolist mate, list masline, korijen zečjeg trna, mahune pasulja, list crne ribizle, herba i korijen maslačka. Broj biljaka koji se kombinuje za pripremu čaja je najviše četiri. Način na koji će se ove biljke kombinovati zavisi od mnogo toga, D-manoza – Šta je to zapravo? a neki od kriterijuma su: uzrast, prisutvo neTo je jedan šećer, monosaharid, za koji se vezuju bakterije i zajedno sa njim kih drugih bolesti, primjena određenih ljekova, bivaju izlučene urinom. Jedna od njegovih prednosti je ta što je relativno prisustvo kontraindikacija... bezbjedan za primjenu, pa ga mogu koristiti djeca, trudnice i dojilje. Priprema čaja: Prije upotrebe nekog od ovih preparata OBAVEZNO se konsultovati sa Kafenu kašiku čajne mešavine preliti sa 150 ml ljekarom/farmaceutom. Čajeve koji povećavaju zapreminu urina ne treba ključale vode, ostaviti da odstoji 10-15 minuta, koristiti zajedno sa diureticima. procijediti i piti 3–4 puta dnevno. Ne primjenjivati duže od 2 nedjelje. l

ŠTA OSIM ČAJEVA MOŽETE JOŠ KORISTITI?

SUPLEMENTACIJA

ANTIOKSIDANSI, MODA ILI POTREBA

la doprinosi i visok nivo šećera u krvi, ishrana bazirana na mastima, alkohol.

Kako oksidativni stres utiče na naš organizam Oksidacija je normalan i neophodan proces u našem organizmu. Međutim, kada ima više slobodnih radikala nego što je prihvatljivo dolazi do oksidativnog stresa. Slobodni radikali tada počinju da oštećuju masno tkivo, DNK i proteine. Ova oštećenja tokom vremena dovode do razvoja bolesti. Neke od bolesti za koje se smatra da su u osnovi izazvane oksidativnim stresom su: dijabetes ateroskleroza upalna stanja povišen krvni pritisak bolesti srca neurodegenerativne bolesti, kao što su Parkinsonova i Alchajmerova bolest karcinom... Oksidativni stres takođe doprinosi bržem starenju organizma.

Antioksidansi u hrani

Oksidativni stres nastaje kada dođe do disbalansa između slobodnih radikala i antioksidanasa u našem organizmu.

slobodne radikale i sistem drže u ravnoteži. To su antioksidansi - molekuli koji mogu da daju elektron slobodnom radikalu, a da to ne utiče na njihovu stabilnost. Slobodni radikali se na taj način stabilizuju i postaju manje reaktivni.

lobodni radikali su čestice kojima nedostaje jedan elektron. Kao takve veoma su reaktivne i da bi se stabilizovale moraju da „nabave“ elektron koji im nedostaje. Slobodni radikali u interakciji sa drugim molekulima od njih kradu elektron koji im nedostaje i tako prelaze u stabilniju, manje reaktivnu formu. Međutim, molekul koji je ostao bez svog elektrona sada postaje reaktivan i ima osobine slobodnih radikala. Ovaj molekul takođe teži stabilizaciji čime se pokreće lančana reakcija, odnosno proces oksidacije. U ćeliji postoji i cio sistem enzima, vitamina, minerala i drugih jedinjenja koja neutrališu

Slobodni radikali se normalno stvaraju u našem organizmu, npr. tokom vježbanja ili ukoliko postoji neka upala. Oni imaju mnoge funkcije koje su bitne za očuvanje zdravlja. Ćelije imunog sistema koriste slobodne radikale da bi se borile protiv infekcije. Slobodni radikali su dio složenog sistema kojim organizam sebe čuva. Međutim, slobodni radikali ulaze u organizam i iz spoljašnje sredine. Neki od najvećih izvora slobodnih radikala u spoljašnjoj sredini su: ozon, pesticidi i deterdženti, duvanski dim, zračenje, aero zagađenje. Prekomjernom stvaranju slobodnih radika-

Odakle potiču slobodni radikali

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

Antioksidansi su esencijalni za opstanak svih živih bića. Organizam stvara svoje antioksidanse, kao što je npr. ćelijski antioksidans glutation. Biljke i životinje takođe imaju svoje sopstvene molekule za odbranu od slobodnih radikala i oksidativnog oštećenja. Zbog toga se antioksidansi, u različitim količinama, mogu naći u svakoj namirnici biljnog ili životinjskog porekla. Voće i povrće je najbogatiji izvor antioksidanasa. Najviši antioksidacioni potencijal imaju: bobičasto voće, trešnje, južno voće, suve šljive, brokoli, šargarepa, paradajz, masline.

Imune ćelije koriste slobodne radikale da bi se borile protiv infekcije. Slobodni radikali su dio složenog sistema kojim organizam sebe čuva www.pharmamedica.rs

Kako smanjiti oksidativni stress Oksidativni stres se može spriječiti i zdravim životnim navikama. One nisu novina, ali da se podsjetimo: Redovna, umjerena fizička aktivnost. Redovno vježbanje povećava nivo antioksidanasa i smanjuje rizik od oksidativnog stresa, a takođe je povezano sa dužim životnim vijekom, sporijim starenjem i smanjenim rizikom od bolesti.

Brojne naučne studije pokazuju da hrana bogata antioksidansima smanjuje oksidativno oštećenje u većoj mjeri nego čisti suplementi

različitog voća i povrća dnevno je najbolji način da se tijelu obezbijedi ono što mu je potrebno.

Da li treba uzimati antioksidanse u obliku suplemenata

Dodatni unos antioksidanasa je važan za optimalno zdravlje, ali treba imati na umu da više Bogat izvor antioksidanasa su i orašasti plodo- nije uvijek i bolje. Prekomjerni unos čistih anvi, kurkuma, zeleni čaj, crni luk, bijeli luk, citioksidanasa može imati toksični efekat i umjemet, zatim kafa, crna čokolada. sto da spriječi oksidativno oštećenje, može da Prema nekim studijama kafa je pojedinačno ga izazove, što je fenomen poznat kao „antioknajveći izvor antioksidanasa u hrani prosječne sidativni paradoks.” osobe sa zapada. Međutim, to je najviše iz raVećina zdravstvenih radnika savjetuje da se zloga što ova prosječna osoba ne jede dovoljno izbjegavaju visoke doze suplemenata. Mnodruge hrane bogate antioksidansima. go bolja opcija je uzimanje namirnica koje su Meso i riba takođe sadrže antioksidanse, ali u bogate antioksidansima. Brojne naučne studimanjoj mjeri nego voće i povrće. je pokazuju da hrana bogata antioksidansima Neki od najvažnijih antioksidanasa u hrasmanjuje oksidativno oštećenje u većoj mjeri ni su vitamin C, vitamin E, flavonoidi. Postonego čisti suplementi. Pretpostavlja se da je to je mnogi sastojci koji djeluju kao antioksidansi, posljedica sinergističkog dejstva svih fitonutriali imaju i druge funkcije, kao npr. kurkumijenata u hrani koju jedemo. noidi u kurkumi ili oleokantal u ekstra djeviNajbolja strategija koja obezbjeđuje dovoljan čanskom maslinovom ulju, koji imaju i snažno unos antioksidanasa jeste raznovrsna ishrana antiinflamatorno djelovanje. bogata povrćem i voćem, zajedno sa primjenom drugih zdravih navika. Kako spriječiti ili umanjiti

oksidativni stres

Rješenje je uvijek u balansu

Izloženost slobodnim radikalima i oksidativnom stresu nije moguće u potpunosti izbjeći. Međutim, postoje načini da se njihov uticaj na organizam umanji. Ono što je suština jeste da se poveća nivo antioksidanasa, a smanji stvaranje slobodnih radikala.

Slobodni radikali i antioksidansi su dio našeg prirodnog funkcionisanja, a oksidativni stres se javlja kada slobodni radikali i antioksidansi nisu u balansu. Oksidativni stres može da izazove oštećenje na mnogim tkivima, što tokom vremena dovodi do brojnih bolesti. Izloženost slobodnim radikalima se ne može u potpunosti izbjeći, ali se promjenama životnog stila u smislu ishrane, fizičke aktivnosti ili životne sredine tijelo može držati u ravnoteži i smanjiti rizik od oštećenja ćelija i razvoja bolesti. l

Kako povećati nivo antioksidanasa Nivo antioksidanasa u organizmu je moguće povećati njihovim unošenjem putem hrane, čime se spriječava oksidativni stres. 5 porcija

www.pharmamedica.rs

Prestanak pušenja. I pasivni pušači su izloženi istom riziku kao i aktivni, o čemu treba razmišljati i izbjegavati boravak u prostorijama u kojima se puši. Smanjiti unošenje različitih hemikalija. Tu se misli kako na isparljive hemikalije koje se svakodnevno koriste u domaćinstvu, tako i na pesticide i druge hemijske agense koji nalaze primjenu u gajenju biljaka i proizvodnji hrane koju jedemo. Zaštita od sunca. Prolongirano izlaganje UV zracima dovodi do fotooštećenja ćelija i povećava rizik od raka kože. Smanjiti unos alkohola. Studije su potvrdile da čak i mala količina alkohola dovodi do značajnog porasta nivoa slobodnih radikala u organizmu. Kvalitetan san. Dobar san je veoma važan za ukupnu ravnotežu u organizmu. Rad mozga, stvaranje hormona, ravnoteža slobodnih radikala i antioksidanasa su pod uticajem ritma spavanja. Redovni obroci. Studije pokazuju da prejedanje i konstantno jedenje drži organizam u stanju oksidativnog stres mnogo duže i češće nego uzimanje hrane u adekvatnim intervalima, u vidu manjih ili umjerenih porcija.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

DERMATOLOGIJA

ALERGIJA NA SUNCE autor: mr ph Tamara Božilović

Fotodermatoze, alergije na sunce, sve su učestalija pojava posljednjih decenija, naročito kod djece i osoba svijetle puti i svijetlih očiju (fototipovi 1 i 2 po Fitzpatrikovoj klasifikaciji), čak su 10 puta češće kod žena.

matra se da oko 20% svjetske populacije ima alergijsku reakciju na sunčevu svjetlost. Pod pojmom alergija na sunce opisuju se stanja kože koje nakon izlaganja sunčevoj svjetlosti uključuju svrab, crvenilo i osip, ponekad i mehuriće, oderotine ili bolne čvoriće i drugačijeg je izgleda u odnosu na opekotine od sunca (koje mogu imati svi i nastaju uslijed prekomjernog izlaganja suncu bez adekvatne zaštite). Alergija na sunce jeste imunološka reakcija organizma na sunčevu svjetlost i najčešće se javlja na dekolteu, vratu i grudima, nadlakticama, zadnjem dijelu šaka i potkoljenicama. Alergija nastaje kao reakcija na UV zrake, prvenstveno UV-A zrake (UV-B zraci su oni koji izazivaju opekotine, mada i ta vrsta zračenja, kao i spektar vidljive svjetlosti, može izazvati alergijsku reakciju) koji prodiru u dublje slojeve kože dovodeći do oksidativnog stresa i oslobađanja značajnog broja slobodnih radikala izazivajući oštećenje ćelija kože, što kod pojedinaca izaziva alergijsku reakciju, tijelo oštećene ćelije prepoznaje kao alergen i dolazi do oslobađanja citokina i pro-inflamatornih medijatora i povećane koncentracije histamina. Iako tačan uzrok još uvijek nije utvrđen, atopijska konstitucija pojedinca i nasljedni faktori jedan su od uzročnika alergije na sunce.

Vrste alergija na sunce Najčešći oblik alergije na sunce jeste polimorfna svjetlosna

erupcija, skraćeno PLE, koja uključuje oko dvije trećine svih oblika alergija na sunce. Uglavnom se javlja u kasno proljeće ili rano ljeto sa naglim izlaganjem kože suncu koja je tokom hladnih dana bila zaštićena odjećom. Uključuje uvijek intenzivan svrab, uz crvenilo, potom sitne bubuljice ili plikove i pistule. Simptomi se uglavnom pojavljuju dan do dva nakon intenzivnijeg izlaganja suncu, najčešće na rukama i dekolteu. Hladnim oblozima i izbjegavanjem izlaganja simptomi se uglavnom

Alergija na sunce jeste imunološka reakcija organizma na sunčevu svjetlost i najčešće se javlja na dekolteu, vratu i grudima, nadlakticama, zadnjem dijelu šaka i potkoljenicama potpuno povlače, rijetko je neophodno uključiti terapiju. Solarna urtikarija ili koprivnjača takođe je česta alegija na sunce, nastaje samo nekoliko minuta poslije izlaganja suncu i može se pomiješati sa opekotinama od sunca. Praćena je intezivnim svrabom i crvenilom, koprivnjačom. Može proći spontano, ali je poželjna terapija da bi se ublažio svrab i spriječilo moguće raščešavanje i inficiranje kože. Solarne urtikarije uglavnom traju godinama i prvi put se pojavljuju u djetinjstvu. Značajan je oprez od indirektne izloženosti suncu, poput probijanja zraka kroz staklo u auto-

Najčešći oblik alergije na sunce jeste polimorfna svjetlosna erupcija koja uvijek uključuje intenzivan svrab, uz crvenilo, potom sitne bubuljice ili plikove i pistule

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

PRAVILNO NANOŠENJE KREME ZA SUNČANJE: Nanijeti izdašnu količinu kreme za sunčanje (cio dlan) na kožu, ali ne da se koža ,,bijeli“ već dobro utrljati;

kremu nanijeti minimum 20 minuta prije izlaska na sunce;

dodati još jedan sloj 30 minuta kasnije;

mobilu ili prilikom rasipanja UV zračenja u hladu. Prurigo nodularis je takođe vrlo česta alergija na sunce, u odnosu na PLE ne prolazi spontano, zahtjeva liječenje, simptomi uključuju neizdrživ svrab kože uz bolne čvorove i oderotine uglavnom na izloženim dijelovima tijela, najčešće rukama i nogama, ali mogu zahvatiti i cijelu površinu kože. Češća je kod djece i javlja se sa prvim izlaganjem suncu.

Dijagnoza Dijagnostika uglavnom uključuje jednostavan pregled kože od strane specijaliste. Alergija na sunce može se utvrditi i dijagnostičkom metodom foto-testa. Testiranje se vrši ekspozicijom dijelova kože UV zračenju u kratkom trajanju. Test se očitava nakon 48 sati i pozitivan je ukoliko se na datim mjestima jave lezije, iste poput onih koje se kod pacijenta inače javljaju pri izlaganju sunčevoj svjetlosti. Foto-testom može se ustanoviti i koja vrsta zračenja dovodi do alergije, da li je to UV-A, UV-B ili vidljiva svjetlost.

Terapija Kao i kod drugih alergijskih reakcija prva medikamentna linija su antihistaminici, oralni i topikalni. Jednostavno doziranje jednom dnevno i velika terapijska širina su osnovne karakteristike antihistaminika, registrovani su kao OTC ljekovi (režim izdavanja bez lje-

www.pharmamedica.rs

ponavljati nanošenje novog sloja svaka 2 sata, naročito poslije ulaska u vodu i brisanja peškirom.

lice, uši i vrat temeljno namazati;

takođe je neophodno zaštiti usne kremom za sunčanje ili balzamom sa zaštitinim faktorom.

Prevencija je ključna kada su u pitanju alergije na sunce: n e izlagati se suncu između 11 i 15 sati, tada su UV-A i UV-B zraci znatno jačeg intenziteta;  t okom oblačnih dana oblaci reflektuju zračenje na zemlju, te je zračenje čak i intezivnije i savjetuje se dodatni oprez;  k oristiti visok zaštitni faktor (idealno 50+, minimalno 30+); n ositi laganu odjeću svijetlih Nefarmakološke boja od prirodnih materijala, mjere i prevencija duge rukave i pantalone; Za smanjenje vjerovatnoće poja nositi šešir i naočare; ve alergijske reakcije na sunce, kao  p ostepeno navikavati kožu na i za umirenje simptoma postojeće sunce, poželjno tokom proljećalergije, od dijetetskih suplemenanih dana sa manje intezivnim ta preporučuje se primjena kalcizračenjem; na taj način nastaje juma i vitamina C, kao i cinka. postepena desenzibilizacija orKalcijum reguliše propusnost krvganizma i mogućnost reakcije nih sudova, koja je u slučaju alerna koži je manja. gijske reakcije pojačana, stoga  Upotreba preparata za sunčanje kalcijum smanjujući propusnost je takođe neophodna. ublažava alergijsku reakciju i otok. Postoje dvije vrste filtera koji karskog recepta). Oralni antihista- Vitamin C ubrzava razgradnju i se koriste u preparatima za minici umiruju simptome svrab, otklanjanje histamina iz organizsunčanje. To su hemijski i micrvenilo, otok. Tablete se ne usitma, ujedno uz cink dobija se kom- neralni filteri. Hemijski filtenjuju, ne lome i uzimaju se nebinacija jakih antioksidanasa koji ri upijaju UV zrake i oslobađaju zavisno od obroka. Za najmlađe smanjuju oksidativni stres i oštetu energiju kao termalno zračepacijente dostupni su u obliku sićenje ćelija kože. nje, koje stvara osjećaj toplote, rupa. Prvi izbor su desloratadin i Beta-karoten suplementi takodok mineralni filteri reflektulevocetirizin. đe mogu pomoći u ublažavanju ju ili raspršuju UV zrake i ne doOTC anihistaminske kreme su ta- i spriječavanju alergija na sunce. zvoljavaju njihovo prodiranje u kođe rješenje za ublažavanje simp- Vitamin A u koji se beta-karoten kožu. Upravo ti mineralni filtetoma i smanjenje histaminske pretvara ima ulogu antioksidanri su pogodni za zaštitu osjetljireakcije. Nanose se u tankom sloju sa u našem tijelu i time spriječave kože. do 3 puta u toku dana i u slučaju va oštećenje tkiva usleijd uticaja da se simptomi poslije trećeg dana slobodnih radikala i pruža zaštine povlače neophodno je konsul- tu kože od štetnog djelovanja UV NASTAVAK NA tovati ljekara. zraka. SLEDEĆOJ STRANI

Koža beba i male djece je naročito osjetljiva na UV zračenje i postoji veća sklonost ka razvoju opekotina i/ili alergije na sunce, pa zahtjeva posebnu njegu i zaštitu. Na tržištu su dostupne formulacije za zaštitu od sunca namijenjene nježnoj koži djece.

U slučaju intezivnijih simptoma kao kod prurigo nodularis alergijske reakcije nakon pregleda ljekar određuje terapiju, najčešće topikalnim kortikosteroidima. Postoji i posebna vrsta terapije, tzv. fototerapija – prije sezone izlaganja suncu cijelo tijelo izlaže se UV lampama radi razvoja tolerancije kože na sunčevo zračenje. Terapiju određuje ljekar.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

FOTOSENZITIVNI LJEKOVI: ANTIBIOTICI - ciprofloksacin, levofloksacin, ofloksacin, trimetoprim, doksiciklin i tetraciklin, azitromicin; ANTIMIKOTICI – vorikonazol; ANTIVIROTICI – aciklovir; ANTIDIJABETICI - glimepirid, glikazid; KOMBINOVANI ORALNI KONTRACEPTIVI; NSAIL - ibuprofen, naproksen, ketoprofen, celekoksib, posebno naneti topikalno; STATINI - simvastatin, atorvastatin, pravastatin; ANTIARITMICI – amjodaron; DIURETICI - hidrohlortiazid, furosemid, amilorid, indapamid; ANTIHIPERTENZIVI - enalapril, kaptopril, diltiazem; inhibitori protonske pumpe omeprazol, pantoprazol; ANTIEPILEPTICI – karbamazepin; ANTIDEPRESIVI - maprotilin, amitriptilin, klomipramin, sertralin, citalopram, mirtazapin, kao i biljka kantarion; ANTIPSIHOTICI - hlorpromazin, tioridazin, olanzapin, flufenazin; SULFONAMIDI – sulfadiazin; RETINOIDI za liječenje akni - izotretinoin, adapalen, acitretin; AHA KISELINE u kremama. Neće svaki pacijent koji koristi neki od datih ljekova imati fotosenzitivnu reakciju, ali preporučuju se oprez i mjere prevencije da bi se mogućnost reakcije svela na minimum. Fotodermatoze mogu otežati svakodnevni život pojedinca, ali uz konsultaciju ljekara i farmaceuta, mjere prevencije i odabir kvalitetnog i sigurnog preparata za sunčanje mogućnost reakcije je manja i uživanje u lijepim ljetnjim danima moguće.

Poželjno je da preparat bude vodootporan; pogodniji su losioni, nego sprejevi (fluidi) za sunčanje, jer losion ima veći postotak masne faze i duže će se zadržati na koži. Kvalitetnije formulacije pored filtera sadrže i antioksidanse koji povećavaju zaštitu kože od postojećih i novonastalih slobodnih radikala.

Fotoalergijska erupcija Fotoalergijska erupcija je posebna vrsta alergije na sunce. Nastaje u sadejstvu sunčeve svjetlosti i nanošenja odrijeđenih hemikalija na kožu, kao što su parfemi, mirišljave kreme i losioni, preparati sa citrusima, šminka, pa i proizvodi za zaštitu od sunca sa hemijskim faktorima zaštite. Preporuka osobama atopijske konstitucije, sa osjetljivom kožom, kao i osobama sa ranijim alergijama na sunce jeste da izbjegavaju kozmetičke preparate sa parfemima, vještačkim bojama i parabenima, posebno tokom ljeta.

Preporuka osobama atopijske konstitucije, sa osjetljivom kožom, kao i osobama sa ranijim alergijama na sunce jeste da izbjegavaju kozmetičke preparate sa parfemima, vještačkim bojama i parabenima, posebno tokom ljeta promjenu na koži. Postoje dvije osnovne vrste fotosenzitivnosti - fototoksičnost i fotoalergije i važno je razlikovati ih. Fototoksičnost je češća i nastaje nakon samo par sati ili par dana na suncu i istovremene terapije pojedinim ljekom, bez obzira da li je unet oralno, injekciono ili nanet na kožu. Molekuli lijeka promijenjeni UV zracima izazivaju ćelijsku smrt na pojedinim dijelovima kože. Promjene na koži mogu ostati ireverzibilne, a najčešće dolazi do opekotina praćenih plikovima. U rijetkim slučajevima može se pojaviti samo crvenilo. Fotoalergija se javlja nakon izlaganja sunčevoj svjetlosti dije-

lova kože na koju je nanet sloj odrijeđenog lijeka u obliku kreme, masti ili gela ili rijeđe nakon oralne primjene lijeka. UV zraci mijenjaju strukturu lijeka i dolazi do razvoja alergijske reakcije, stvaranja antigena i oslobađanja histamina. Reakcija je u obliku crvenila, svraba i otoka, a može se javiti i nakon par dana od izlaganja suncu i proširiti se i na ostale dijelove kože, a često je neophodno uključiti terapiju da bi se simptomi smirili. Nakon razvoja reakcije neophodno je javiti se ljekaru radi odrijeđivanja koji lijek je doveo do neželjene fotosenzitivnosti i utvrđivanju daljih koraka. l

Fotosenzitivni ljekovi Pojedini ljekovi mogu izazvati fotosenzitivnost - hemijski izazvanu

Promjene na koži mogu ostati ireverzibilne, a najčešće dolazi do opekotina praćenih plikovima. U rijetkim slučajevima može se pojaviti samo crvenilo

Pharmaceris korektivna tečna osnova 02, spf 50+ PHARMASERIS korektivna tečna osnova prikriva i eliminiše nesavršenosti na koži. Namijenjena je normalnoj, masnoj i mješovitoj koži. Pomaže koži sklonoj aknama. Sadrži SPF50+. Dermatološki testirana, hipoalergenik, ne zatvara pore.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 13

www.pharmamedica.rs

Uživajte u ljetu uz Nikel!

Dostupno u Drogerijama Dama

Prirodno rješenje za bolje raspoloženje.

ŠAFRAN MAGNEZIJUM H M E LJ

Optizen® uzmite kad vas muče promjene raspoloženja, gubitak motivacije, stres ili napetost. Zahvaljujući pažljivo formulisanoj kombinaciji sastojaka, Optizen® doprinosi dobrom raspoloženju i opuštanju.* * Šafran doprinosi opuštanju i održavanju dobrog raspoloženja. Hmelj ima umirujući učinak. Magnezijum doprinosi normalnom funkcionisanju nervnog sistema, normalnoj psihološkoj funkciji i normalnom metabolizmu stvaranja energije.

PharmaMedica Crna Gora br.13

Articles inside

Telo u ravnoteži

Vijesti

Savremeni trendovi

Preventiva

Fitoterapija

Planiranje porodice