Archisearch the Paper Edition Vol. 5 by Design Ambassador

A T M

ARCH TECT MATT

HI TURE TERS

I D

Archisearch the Pap issue (05) 2023 (MAY)

ARCHITECTURE MATTERS Στις αρχές Μαρτίου, η ανακοίνωση ότι ο David Chipperfield βραβεύεται με Pritzker 2023 υποστήριξε ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Η αρχιτεκτονική έχει σημασία. Η αρχιτεκτονική μπορεί να αφιερωθεί σε ευρύτερους κοινωνικούς στόχους και παράλληλα να μείνει προσηλωμένη στα χωρικά και υλικά μέσα μέσω των οποίων επικοινωνεί. Ερμηνεύει την κοινωνία και τα σχετικά σημεία των καιρών σε αρχιτεκτονική μορφή. Παράγει ορόσημα που ζωντανεύουν την ιστορία, μεταφράζοντας την τρέχουσα αλήθεια. Η μορφή, το περιεχόμενο και το συγκείμενό της καλύπτουν λειτουργίες που επείγουν και τις τοποθετούν στο μέλλον, συνυφαίνοντας την αδιάσπαστη και συνεπή εξέλιξη της ταυτότητάς μας.

TITLE OWNER / MANAGING DIRECTOR Vassilios Bartzokas / Design Ambassador

Στην πέμπτη έκδοσή του, το Archisearch Paper Edition παραμένει πιστό στην τοποθέτησή του και συνιστά ένα μωσαϊκό με ψηφίδες του τα τεκταινόμενα. Ως αποτέλεσμα, το ίδιο το Archisearch Paper Edition 5, γίνεται το απείκασμα της πραγματικότητας, την οποία θέτει στην κρίση των αναγνωστών του. Μέσα σε ένα ένθετο αφιέρωμα, οι δεξαμενές μελάνης αυτού του τεύχους παρακολουθούν μία Αθήνα που αλλάζει. Εμπλουτίζεται με την επέκταση και αναβάθμιση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και το νέο αρχαιολογικό μουσείο στην Ακαδημία Πλάτωνος. Εποπτεύει το φιλόδοξο όραμα του Ελληνικού στο παραλιακό της μέτωπο, όσο η καρδιά της κτυπά και εξελίσσεται με ευαισθησία ως προς τα σημαινόμενά της.

EDITORIAL DIRECTOR Danai Makri / Design Ambassador

Παράλληλα, το Archisearch Paper Edition 5 αποτυπώνει τη συζήτηση για το Ελληνικό Καλοκαίρι όπως τέθηκε στο συνέδριο The Architect Show, εμβαθύνει σε θέματα βιωσιμότητας, συνδιαλέγεται με στοχαστικούς αρχιτέκτονες, καταγράφει τάσεις και αποκτήματα του δομημένου περιβάλλοντος. Το πέμπτο Archisearch Paper Edition κυκλοφορεί με αφορμή την 11η διοργάνωση της Ημερίδας ΕΣΩ, με θέμα “Multiverse”, φιλοδοξώντας να αποτελέσει μια πηγή ανακάλυψης και έμπνευσης, μια πλατφόρμα για συζητήσεις και μια «σκηνή» γνωστών και αναδυόμενων ταλέντων. ARCHITECTURE MATTERS In early March, the announcement that David Chipperfield was awarded the 2023 Pritzker delivered a clear message. Architecture matters. Architecture can be dedicated to wider social goals and at the same time remain committed to the spatial and material means through which it communicates. It interprets the society and the relevant points of the times in an architectural form. It produces landmarks that bring history to life, translating current truth. Its form, content and context cover urgent functions and place them in the future, interweaving the unbroken and consistent evolution of our identity.

PUBLISHER Aris Marinakis ART DIRECTION & DESIGN Post—Spectacular Office

ADVERTISING MANAGER Philippa Paschalidou EDITORS Tina Marinaki Dionisis Marinos Thanassis Diamantopoulos Pagona Lampsati Elpida Roidou Doya Karolini GUEST EDITORS Elias Messinas COPY EDITING & PROOFREADING George Mantzouranedes TRANSLATIONS Eleni Kazoglou Eleni Vyza George Mantzouranedes Tzanetos Kavaliotis PRINTING & BINDING Future Format

In its fifth edition, the Archisearch Paper Edition remains committed to its positioning and constitutes a mosaic with the current reality as its tesserae. As a result, Archisearch Paper Edition 5 itself becomes a reflection of reality, which it puts to the judgment of its readers. In an inset tribute, this issue's ink tanks track a changing Athens. It is enriched by the expansion and upgrading of the National Archaeological Museum and the new archaeological museum at Plato's Academy. She oversees the ambitious vision of Hellinikon on her beach front, while her heart beats and evolves with sensitivity to her signifiers. At the same time, Archisearch Paper Edition 5 captures the debate about the Greek Summer as it was raised at The Architect Show conference, delves into sustainability issues, converses with thoughtful architects, records trends and acquisitions of the built environment. The fifth Archisearch Paper Edition is released on the occasion of the 11th edition of the ESO Conference, themed “Multiverse”, aspiring to be a source of discovery and inspiration, a platform for discussions and a “stage” of known and emerging talents.

www.archisearch.gr

IN DEX

per Edition

[01] [02] [ΑR] [03] [04] [05]

Agenda People Athens regenerated Architecture The Design Ambassador Young and upcoming

P.036 P.080 P.107 P.180 P.220 P.250

T: 215 215 2000 | W: www.gruppocucine.gr

SHOWROOMS CHALANDRI NEA SMIRNI GLYFADA AG. PARASKEVI AIGALEO VOULA

Model: SNAIDERO VISION

Since 1973 we have produced thousands of cubic meters and sold thousands of square meters of wooden floors. Moreover, our products have proudly traveled to various projects all over the world.

Architecture

by Definition

solid wooden floors

Architecture, the art and technique of designing and building, as distinguished from the skills associated with construction. The practice of architecture is employed to fulfill both practical and expressive requirements, and thus it serves both utilitarian and aesthetic ends. - Encyclopedia Britannica

SHOWROOM: Liosion 123, 10445 Athens / www.koligas.gr To book an appointment please contact: +30 2108217184 / koliga@koligas.gr

Καλωσορίζουμε την αυθεντική Benjamin Moore® Για υπέροχα αποτελέσματα, βεβαιωθείτε πως επιλέξατε τα αυθεντικά χρώματα Benjamin Moore®, με χρωστικές πρωτοποριακής τεχνολογίας Gennex®. Τα γνήσια Αμερικάνικα χρώματα είναι διαθέσιμα μόνο σε Εξουσιοδοτημένα Σημεία Πώλησης σε όλη την Ελλάδα.

www.benjaminmoore.com.gr

WALLS & WALL PANELS: Raspberry Blush 2008-30 Color of the Year 2023 - Aura® Matt

©2022 Benjamin Moore & Co. AURA, Benjamin Moore, and the triangle “M” logo are trademarks registered in the United States and various other countries around the world. Benjamin Moore & Co. uses these marks under license in the United States. Color accuracy is ensured only when tinted in quality Benjamin Moore® paints. Color representations may differ slightly from actual paint. 11/22

WALL: Starry Night Blue 2067-20 AURA® Eggshell

www.benjaminmoore.com.gr

FACTORY TSOUBA, AVLONAS ATTICA GREECE, PC 19011 T +30 2295100200 E INFO@BETAWOOD.GR HEAD OFFICES 12TH KM. NATIONAL ROAD ATHENS - LAMIA, METAMORFOSI ATTICA, PC 14451 W W W. B E TA W O O D. G R

WE ARE A STATE OF THE ART WOOD FACTORY WITH HIGHLY TRAINED EXPERTS, INDUSTRIAL DESIGNERS AND PRICE ANALYSTS, WHO LOVE AND UNDERSTAND WOOD, ARCHITECTURE AND DESIGN. WE USE THE BEST RAW MATERIALS AND CUTTING EDGE TECHNOLOGY FOR OUR PROCESSES WHILE MAINTAINING TOP QUALITY INTERNATIONAL STANDARDS AND CERTIFICATES. OUR PRODUCTION FACILITY OF 5000 M 2 AND OPERATIONAL STRUCTURES ALLOW US TO ENSURE QUICK DELIVERIES AND SHORT PRODUCTION TIMES. OUR JOB IS TO HELP YOU DESIGN, DEVELOP, PRODUCE, DELIVER AND INSTALL THE BEST QUALITY OF CUSTOM MADE FURNITURE.

AGEN [01.0]

[01.1] [01.2] [01.3] [01.4] [01.5] [01.6]

Architecture beyond subtraction Circular economy for architecture: A new sustainable model Theorems and proofs: Urban planning from within Polikatoikia: The Renaissance Olga Itsiou: The interview series Greek summer: The interview series

P.038 P.042 P.046 P.050 P.056 P.060

NDA

[01.0]

AGENDA

Οι νέες φιλοδοξίες της αρχιτεκτονικής συνδέονται με το γήινο περιεχόμενό της λαμβάνοντας υπόψιν την οικολογία, την κοινωνιολογία και τη γεωπολιτική. Τι σημαίνει η δημιουργική επανάχρηση στην κλίμακα της καθημερινότητας; Συζητούν η Μαρία Καλτσά και ο Ηλίας Μεσσίνας στο πλαίσιο του συνεδρίου Architect Show 2022_Fast forward. Architecture’s new ambitions are linked to its earthly content taking into account ecology, sociology, and geopolitics. What does creative reuse mean on an everyday life scale? Maria Kaltsa and Ilias Messinas discuss within the 2022 Architect Show_Fast forward conference framework.

Architecture beyond

Maria Kaltsa, Elias Messinas

School of tyres Photography courtesy of ARCò architettura e cooperazione HM Aφαιρώντας από την αρχιτεκτονική, αντί να προσθέτουμε, κατά τη γνώμη μου, τελικά οδηγούμαστε σε ένα αισθητικό αδιέξοδο από το οποίο δύσκολα μπορούμε να επανέλθουμε στη σύνθεση –η οποία απαιτεί να εμπλουτίζουμε το χώρο που ζούμε και εργαζόμαστε με την πλούσια παλέτα της ιστορίας, της αισθητικής, της τοπικής ιδιαιτερότητας, του παιχνιδιού και της φύσης. Αφαιρώντας συνεχώς, αναγκαζόμαστε να λειτουργούμε μέσα σε στερεότυπα. Πριν μιλήσουμε για την αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό, αξίζει να κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση για το ποια είναι η κατάσταση σήμερα.

ΜΚ Δεν έχουμε αφυπνιστεί όσο πρέπει! Η βιωσιμότητα αποτελεί άλλοθι για μικρές αλλαγές ώστε να διατηρήσουμε τις βολικές συνήθειές μας. Θα υποχρεωθούμε όμως να κάνουμε μεγάλες αλλαγές, κυρίως λόγω του θέματος της ενέργειας. Η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια -κυρίως κατοικίας- αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση για ένα βιώσιμο μέλλον. Δεν πρόκειται για θυσία. Μπορούμε να ζούμε σε καλύτερα κτίρια καταναλώνοντας λιγότερο, και όχι καταναλώνοντας λιγότερο για να επιβιώσουμε οικονομικά! Η εφευρετικότητα στον σχεδιασμό θα στρέφεται πλέον στην εξοικονόμηση ενέργειας.

Θα αναφερθώ σε αυτό που ακούσαμε από τον António Guterres, Γενικό γραμματέα του ΟΗΕ που είπε πριν από λίγες μέρες στο COP27 στο Σαρμ Ελ Σεχ στην Αίγυπτο πολύ χαρακτηριστικά: «Είμαστε σε μια τρελή κούρσα προς την κλιματική κόλαση με το πόδι σταθερά στο γκάζι». Δεν θα μπορούσε να το πει καλύτερα. Εντούτοις το COP27 φέτος, απογοήτευσε ίσως περισσότερο από άλλες χρονιές, διότι αντί να εστιάσει σε δεσμεύσεις για μείωση της καύσης ορυκτών καυσίμων και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, εστίασε περισσότερο στις αποζημιώσεις που δικαιούνται οι αναπτυσσόμενες χώρες από τις ανεπτυγμένες. Φυσικά, οι αποζημιώσεις αυτές είναι ένα βήμα, ώστε οι χώρες αυτές να αναπτυχθούν με αειφορικό τρόπο. Όμως δεν μειώνει την ανθρωπογενή επίδραση στην κλιματική αλλαγή και τους στόχους ανθρακικής ουδετερότητας των κρατών μέχρι το 2050 με πρώτη στάση το 2030, που θα μιλήσουμε και για αυτό. Με τα κτίρια να καταναλώνουν το 30-40% της παραγόμενης ενέργειας, η ενέργεια είναι ένας κεντρικός παράγοντας να πετύχουμε αυτούς τους στόχους. Όμως βρισκόμαστε σε φάση ενεργειακού ελλείμματος.

[01.1]

In my opinion, subtracting from architecture, rather than adding, ultimately leads us to an aesthetic impasse from which we can hardly return to composition – which requires us to enrich the space in which we live and work with the rich palette of history, aesthetics, local specificity, playfulness, and nature. By constantly subtracting, we are forced to operate within stereotypes. Before we talk about architecture and design, it's worth reviewing the situation today. I will refer to what we heard from António Guterres, UN Secretary-General, who said characteristically a few days ago at COP27 in Sharm El Sheikh in Egypt, "We are in a mad race towards climate hell with the foot firmly on the gas." He couldn't have said it better. However, this year's COP27 was perhaps more disappointing than other years because instead of focusing on commitments to reduce the burning of fossil fuels and carbon dioxide emissions, it focused more on the compensations that developing countries are entitled to rather than the developed ones. Of course, these compensations are a step so that these countries can develop sustainably. But it does not reduce the anthropogenic impact on climate change and the carbon neutrality goals of the states until 2050, with a first stop in 2030, which we will also talk about. With buildings consuming 30-40% of the energy produced, energy is a central factor in achieving these goals. But we are in a phase of energy deficit.

We haven't woken up enough! Sustainability is an alibi for minor changes to maintain our convenient habits. But we will have to make significant changes, mainly because of the energy issue. Saving energy in buildings - primarily residential - is a fundamental obligation for a sustainable future. This is not a sacrifice. We can live in better buildings by consuming less, not by consuming less to survive financially! Design ingenuity will now turn to energy saving.

ΠΟΙΑ ΘΑ ΕΊΝΑΙ ΆΡΑΓΕ Η ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΟ 2030; ΗΜ Ήδη σήμερα, εκατοντάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο έχουν δεσμευτεί για μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος κατά 45% μέχρι το 2030. Ανθρακικά ουδέτερες -carbon neutral- το 2050. Σχεδόν μηδενικές εκπομπές από την παραγωγή ενέργειας για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, για τις μεταφορές και για ό,τι άλλο απαιτεί ενέργεια. Και αν τελικά απαιτείται παραγωγή ενέργειας, αυτή να είναι από ΑΠΕ, και να αντισταθμίζεται με απορρόφηση από τον αέρα, το έδαφος, τη θάλασσα. Στην Ελλάδα, έχουμε 6 πόλεις που έχουν δεσμευτεί να γίνουν κλιματικά ουδέτερες μέχρι το 2030 -Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Καλαμάτα, Κοζάνη και Τρίκαλα. Μέσα σε 7 χρόνια από σήμερα, θα πρέπει οι πόλεις να αντιμετωπίσουν μεταξύ άλλων: 01. Εξοικονόμηση Ενέργειας – Μείωση του Ενεργειακού Αποτυπώματος του Κτιριακού Αποθέματος 02. Βιώσιμη Κινητικότητα 03. Ευφυή Τεχνολογικά Συστήματα 04. Πράσινη & Κυκλική Οικονομία 05. Επανασχεδιασμό Αστικού Τοπίου 06. Καλλιέργεια Περιβαλλοντικής Συνείδησης & Αλλαγής Συμπεριφοράς ΘΑ ΤΟ ΠΕΤΎΧΟΥΜΕ; ΗΜ Αν δούμε μόνο την επίδραση των κτιρίων, που είναι ένας ενεργοβόρος τομέας, σημαίνει ότι θα πρέπει μέσα σε 7 χρόνια, να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που σχεδιάζουμε και χτίζουμε. WHAT WILL THE SITUATION BE LIKE IN 2030? EM Today, hundreds of cities worldwide are committed to reducing their carbon footprint by 45% by 2030. Carbon neutral in 2050. Almost zero emissions from energy production for heating, cooling, lighting, transport, and

AGENDA

d subtraction (REUSE-SUSTAINABILITY)

everything else it requires energy. And if energy production is ultimately required, it should be from RES and be compensated by absorption from the air, the ground, and the sea. In Greece, we have six cities that have committed to becoming climate neutral by 2030 - Athens, Thessaloniki, Ioannina, Kalamata, Kozani, and Trikala. We are talking about seven years from now, the cities will have to deal with factors such as: 01. Energy Saving – Reducing the Energy Footprint of the Building Stock 02. Sustainable Mobility 03. Intelligent Technological Systems 04. Green & Circular Economy 05. Urban Landscape Redesign 06. Cultivation of Environmental Awareness & Behavior Change WILL WE MAKE IT? EM If we only look at the impact of buildings, an energy-intensive sector, it means that within seven years, we will have to radically change how we design and build.

ΤΙ ΑΛΛΑΓΈΣ ΘΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΟΎΝ ΣΤΟ ΕΠΆΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΈΚΤΟΝΑ;

WHAT CHANGES WILL TAKE PLACE IN THE ARCHITECTURAL PROFESSION? MK

The vision of 2050 makes a pit stop in 2030. From 2030 zero carbon buildings will become mandatory, requiring changes in our professional culture, education, and industry. There are seven years left to "train" in the new conditions. The greenest energy is the one that is not consumed, "saving energy" is the big bet and requires us to be trained in the calculation methodology, not in a checklist nor simple greenwashing. We have high "design" projects, but they may fall behind in other qualities because they do not understand how critical these issues are. Architecture with an emphasis on saving (and not only energy) means design that understands the consequences of the choices made.

ΠΟΙΟ ΛΟΙΠΌΝ ΘΑ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΠΡΌΣΩΠΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉΣ ΤΟ 2050; ΗΜ Φτάνοντας στο 2050, με βάση της προβλέψεις των επιστημόνων, έχουμε δύο δυνατότητες: το μέλλον ως θετικό σενάριο, με έγκαιρη αλλαγή και προσαρμογή –στον τρόπο που χτίζουμε, στον τρόπο που ζούμε, στον τρόπο που ταξιδεύουμε και σε όλες τις καθημερινές μας συνήθειες– από τη διατροφή, μέχρι τη διασκέδαση και την υγεία. Θα έχουμε δηλαδή καταφέρει οι πόλεις μας να είναι Net Zero –ανθρακικά ουδέτερες πόλεις. Θα αξιοποιήσουμε το embodied energy μέσα από επανάχρηση και αξιοποίηση κτιρίων και υλικών. Θα έχουμε πετύχει το zero carbon στην κατανάλωση ενέργειας αντισταθμίζοντας την οποιαδήποτε παραγωγή με απορρόφηση. Θα λειτουργούμε κυκλικά μέσα σε μία εξαιρετικά έξυπνη και αποτελεσματική κυκλική οικονομία.

Arriving in 2050, based on the predictions of scientists, we have two possibilities: the future as an optimistic scenario – timely change and adaptation – in the way we build, in the way we live, in the way we travel, and in all our daily habits – from nutrition to entertainment and health. In other words, we will have succeeded in making our cities Net Zero – carbon-neutral cities. We will utilize embodied energy through the reuse and utilization of buildings and materials. We will have achieved zero carbon in energy consumption by compensating any production with absorption. We will operate circularly within a highly intelligent and efficient circular economy.

ΌΜΩΣ ΠΡΙΝ ΔΟΎΜΕ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΌ ΣΕΝΆΡΙΟ, ΠΟΙΟ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΘΕΤΙΚΌ ΣΕΝΆΡΙΟ ΤΟΥ 2050; ΠΟΙΟ ΘΑ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΠΡΌΣΩΠΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉΣ ΤΟ 2050; ΜΚ Αυτή είναι μια απίστευτα δύσκολη ερώτηση! Το μόνο βέβαιο είναι πως και αυτό θα το ορίσει η κλιματική αλλαγή. Και πώς η σχέση της ενέργειας με την ύλη θα συγκροτεί πλέον το κάθε matrix που θα διαχειριζόμαστε. Δεν μπορώ να φανταστώ το πρόσωπο της αρχιτεκτονικής μέσα από τον σχεδιασμό με Artificial Intelligence και τεχνολογίες και συστήματα της εποχής. Δεν ξέρουμε πώς θα εκφράζεται η κοινωνία, και πώς θα εφαρμόζεται η δημοκρατία. Στα θετικά του μέλλοντος βάζω το knowledge sharing: η αρχιτεκτονική δεν θα ασκείται αυτόνομα, αλλά διασταυρωμένη με άλλες ειδικότητες. Θα υπάρχει επικέντρωση στις ιδιότητες του κελύφους. Η τεχνολογία θα έχει ισχυρότερες επιδράσεις στη μορφολογία και την αισθητική, οπότε η αρχιτεκτονική θα ορίζει κυρίως την αίσθηση βίωσης των χώρων. Ίσως δηλαδή η αρχιτεκτονική προσεγγίσει περισσότερο το γήινο περιεχόμενό της, διότι θα της έχει αφαιρεθεί η εξουσία πάνω στις μορφές και ο αλαζονικός τρόπος διαχείρισης των πόρων. ΗΜ Το αρνητικό σενάριο. Ο κόσμος δεν αντέδρασε έγκαιρα και τα κλιματικά σενάρια των επιστημόνων αποδεικνύουν ότι έχουν υποτιμήσει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και ιδιαίτερα της αρνητικής ανατροφοδότησης ορισμένων σημαντικών κλιματικών παραμέτρων –όπως η τήξη των παγωμένων εδαφών και οι ποσότητες μεθανίου που θα ελευθερωθούν, ο κορεσμός της απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα από τους ωκεανούς και άλλα πολλά. Με βάση τις προβλέψεις των επιστημόνων, θα έχουμε τεράστια επιδείνωση της κλιματικής κρίσης, και θα δούμε περισσότερα και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα, έλλειψη τροφής και νερού σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Προβλέπεται μείωση αποθεμάτων πόσιμου νερού και το 57% του πληθυσμού θα ζει σε περιοχές με 1 μήνα έλλειψης νερού. Ως αποτέλεσμα, θα δούμε εκατοντάδες εκατομμύρια πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο. Θυμηθείτε τι έγινε με ένα εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Συρία και φανταστείτε τι θα γίνει αν ο αριθμός αυτός εκατονταπλασιαστεί. Η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί πάνω από τους 1,5 ή 2 βαθμούς που θεωρούνται το ανώτατο όριο. Θα δούμε τεράστιες αλλαγές στη γεωγραφία του πλανήτη. Περιοχές και πόλεις ολόκληρες θα χαθούν κάτω από τη θάλασσα. Το κλίμα θα είναι πλέον εχθρικό. Θα είναι επικίνδυνο για την υγεία μας να βρισκόμαστε έξω στον ήλιο. Θα αναγκαζόμαστε να ζούμε περισσότερο χρόνο μέσα και όχι απολαμβάνοντας τη φύση έξω. Οι καλλιέργειες θα επηρεαστούν. Ήδη πριν λίγα χρόνια, είδα καμένα φυτά από τον ήλιο το καλοκαίρι στην Κρήτη. Πολλές καλλιέργειες θα χαθούν, είτε λόγω της βιοποικιλότητας, των μελισσών, της διάβρωσης του εδάφους, της έλλειψης νερού λόγω ξηρασίας. Θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε διακοπές δικτύου, μετακίνησης. Τεράστιο κόστος από καταστροφές που θα ξεπεράσει το 1,6 τρισεκατομμύριο σε περιουσίες και ανθρώπινες ζωές. Το σύστημα υγείας θα καταρρεύσει.

[01.1]

Photography courtesy of D.I.R.T. Studio

ΜΚ Το όραμα του 2050 σταματάει πρώτα στο 2030. Από το 2030 καθίστανται υποχρεωτικά τα κτίρια μηδενικού άνθρακα, που απαιτούν αλλαγές στην επαγγελματική μας κουλτούρα, εκπαίδευση, και βιομηχανία. Μένουν 7 χρόνια για να εκπαιδευτούμε στις νέες συνθήκες. Η πιο πράσινη ενέργεια είναι αυτή που δεν καταναλώνεται, η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το μεγάλο στοίχημα και απαιτεί να εκπαιδευτούμε στην υπολογιστική μεθοδολογία, όχι σε ένα checklist ούτε σε ένα απλό greenwashing. Έχουμε έργα υψηλού design, που όμως μπορεί να υστερούν σε άλλες ποιότητες γιατί δεν αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα των θεμάτων. Αρχιτεκτονική με έμφαση στην εξοικονόμηση (και όχι μόνον ενέργειας) σημαίνει σχεδιασμός που αντιλαμβάνεται τις συνέπειες των επιλογών που κάνει.

SO WHAT WILL BE THE FACE OF ARCHITECTURE IN 2050?

AGENDA

BUT BEFORE WE LOOK AT THE PESSIMISTIC SCENARIO, WHAT IS THE OPTIMISTIC SCENARIO OF 2050? WHAT WILL BE THE FACE OF ARCHITECTURE IN 2050? MK

This is an incredibly difficult question! The only certain thing is that this, too, will be determined by climate change. And how the relationship between energy and matter will now make up every matrix we manage. I cannot imagine the face of architecture through design with Artificial Intelligence and technologies and systems of the time. We do not know how society will express itself and how democracy will be implemented. Among the positive aspects of the future, I consider knowledge sharing: architecture will not be practiced autonomously but crossed with other specialties. There will be a focus on shell properties. Technology will have more substantial effects on morphology and aesthetics, so architecture will mainly define the sense of living spaces. Perhaps architecture will approach its earthly content more because it will have been stripped of its authority over forms and the arrogant way of managing resources.

The negative scenario. The world did not react in time, and the climate scenarios of scientists prove that they have underestimated the consequences of climate change and, in particular, the negative feedback of some important climate parameters – such as the melting of frozen soils and the amounts of methane that will be released, the saturation of the absorption of carbon dioxide from the oceans and more. Based on scientists' predictions, we will have a massive worsening of the climate crisis, and we will see more and more frequent extreme weather events and food and water shortages in many areas of the planet. A decrease in drinking water reserves is predicted, and 57% of the population is in areas with one month of water shortage. As a result, we will see hundreds of millions of refugees worldwide. Remember what happened to a million refugees from Syria and imagine what will happen if that number increases a hundredfold. The planet's temperature will rise above 1.5 or 2 degrees - which is considered the upper limit. We will see huge changes in the geography of the earth. Entire regions and cities will be lost under the sea. The climate will now be hostile. It will be dangerous for our health to be outside in the sun. We will be forced to spend more time inside than enjoying nature outdoors. Crops will be affected. A few years ago, I saw plants burnt by the sun in the summer in Crete. Many crops will be lost, either because of biodiversity, bees, soil erosion, or lack of water due to drought. We will have to deal with network interruptions, and travel. Huge disaster costs will exceed 1.6 trillion in property and human lives. The health care system will collapse.

ΑΣ ΤΟ ΦΈΡΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΤΑ ΜΈΤΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉΣ. ΠΏΣ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΘΑ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΊ ΣΤΑ ΝΈΑ ΑΥΤΆ ΔΕΔΟΜΈΝΑ;

TΙ ΕΥΚΑΙΡΊΕΣ ΒΡΊΣΚΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΆ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΏΣ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΤΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΉΣΕΙ; ΗM Ψάχνω πάντα την ευκαιρία να αναφερθώ στην προσέγγιση του Αιγύπτιου αρχιτέκτονα Hassan Fathy, το έργο του οποίου με επηρέασε πολύ ως φοιτητή αρχιτεκτονικής. Μάλιστα, το 1989 πήγα στο Κάιρο για να τον συναντήσω και να τον γνωρίσω από κοντά. Κατά τον Fathy, η αρχιτεκτονική πρέπει να βασίζεται στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και να έχει ως βάση το τοπικό κλίμα, τα τοπικά υλικά, την τοπική παράδοση και το ύφος του τόπου, χωρίς όμως να μιμείται παθητικά την αρχιτεκτονική του παρελθόντος. Επίσης, ένα άλλο στοιχείο που με ενέπνευσε ο Fathy, είναι πώς στο Λούξορ, στο χωριό που σχεδίασε, αξιοποίησε το δημόσιο διάλογο και τη διαβούλευση με τις χαμούλες –τις μεγάλες οικογένειες– που επρόκειτο να εγκατασταθούν στο νέο χωριό. Το αναφέρω αυτό, διότι η ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας και της δημόσιας διαβούλευσης σήμερα, είναι το Α και το Ω. Η αρχιτεκτονική του Fathy με ενέπνευσε και γιατί ήταν εντελώς απελευθερωμένη από τα στερεότυπα του τότε μοντερνισμού. Σήμερα, πώς μπορούμε να απελευθερωθούμε από τα στερεότυπα; Μήπως αυτά που είναι σήμερα στα όρια, θα είναι τα στερεότυπα του μέλλοντος; ΜΚ Τα στερεότυπα θανατώνουν την αρχιτεκτονική δημιουργία και τη σύνδεσή της με γήινες ποιότητες. Κατά τον Hejduk μόνον η αρχιτεκτονική που είναι απελευθερωμένη από στερεότυπα εκφράζει το πνεύμα του τόπου. Βέβαια στερεότυπα θα γεννιούνται διαρκώς αλλά θα είναι άλλου τύπου, και σταδιακά θα υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία. Ένα άλλο θέμα είναι οι προσωπικές θεωρήσεις. Οι αρχιτέκτονες τρεφόμαστε από αφηγήματα που αποτελούν τη βάση της δημιουργικής μας προσέγγισης. Για τον Kiel Moe, το αφήγημα είναι μια αφαιρετική διαδικασία που από τη μία απογειώνει το έργο μας ως πνευματικό ή καλλιτεχνικό αντικείμενο, από την άλλη, το απομακρύνει από τους ιστούς της ζωής επί της γης, από το γήινο περιεχόμενό της. Έτσι δεν δίνουμε σημασία στο ότι η άνευ όρων υπερ-ανάπτυξη κάπου προκαλεί υπο-ανάπτυξη κάπου αλλού. Λειτουργούμε αποδεχόμενοι πλήρως «άνισα συστήματα ανταλλαγών». Ο Thomas Rau αναφέρεται σε ένα νέο μοντέλο που προτείνει τη μετατόπιση από την λογική της κατανάλωσης στη λογική της απλής χρήσης (performance instead οf ownership), ώστε να μην είμαστε ιδιοκτήτες των πραγμάτων που χρησιμοποιούμε, διότι μόνον τότε θα οδηγηθούμε στην επισκευή για επανάχρησή τους και όχι στην αντικατάστασή τους. Θεωρεί πως η αρχιτεκτονική δεν είναι αυτόνομη και πως ο μοντερνισμός είναι άρνηση της κλιματικής αλλαγής! Είναι βαριά κουβέντα να ξεστομιστεί αυτό στη Ελλάδα, όπου ο μοντερνισμός είναι περίπου θρησκευτική πεποίθηση. Για τον αρχιτέκτονα σαν οραματιστή ηγέτη και δάσκαλο, πού μπαίνουν οι long-term αξίες της αρχιτεκτονικής στο διάλογο; Ο απελευθερωμένος από στερεότυπα αρχιτέκτονας είναι για μένα δάσκαλος. Η κατάκτηση στόχων που σχετίζονται με τις ανοίκειες νέες πραγματικότητες είναι μεγάλη κατάκτηση, γιατί απαιτεί ανατροπές. Πιστεύω πως οι νέες αισθητικές προσεγγίσεις που θα φέρουν κυρίως οι νεότεροι συνάδελφοι, θα βοηθήσουν ώστε να απομακρυνθούμε από τα τρέχοντα στερεότυπα. Πάντως, οι διαρκείς αξίες της αρχιτεκτονικής δεν εκφράζονται από συγκεκριμένους μορφολογικούς τύπους, αλλά μέσα από τις βιούμενες πραγματικότητες.

ΜΚ Για να προσαρμοστούμε πρέπει να αντιληφθούμε τις αλλαγές που έρχονται. Κατά τον Kiel Moe, έναν σημαντικό στοχαστή των θεμάτων στο HSD, την καλύτερη οπτική των επερχόμενων αλλαγών την έχει όποιος κινείται στα άκρα και όχι στο κέντρο! Θα βιώσουμε άρση των σταθερών που -παραδοσιακά- είτε μας άνοιγαν δρόμους είτε μας περιόριζαν. Θα βιώσουμε δηλαδή την κατάρρευση ενός οικείου παγκόσμιου μοντέλου και μια έντονη παρακμή συνδεόμενη με το τι αφήνει αυτό το μοντέλο πίσω του. Ο Μoe θεωρεί ήδη ξεπερασμένη την επιδίωξη του μοντέλου Καινοτομία/Ανάπτυξη/Πρόοδος (Novelty-Growth-Progress), γιατί το πρόβλημα αφορά τη Διάβρωση/Κατάρρευση/Παρακμή (Erosion-Breakdown-Decay). Άρα, πρέπει να εξοικειωθούμε με ένα μοντέλο που θα διαχειρίζεται τη Διάβρωση/Κατάρρευση/Παρακμή. Σε αυτό το πλαίσιο, το πιο δημιουργικό στοιχείο που θα επηρεάζει τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι η ενέργεια. Πολύ απλά, η κατανόηση των κτιρίων ως ενεργειακών συστημάτων θα είναι πλέον κάτι τόσο αναμφισβήτητο όσο και ο νόμος της βαρύτητας. Επίσης ο Thomas Rau θεωρεί πως η ενέργεια έχει μετασχηματιστική δύναμη πάνω στα γήινα συστήματα χωρικά, υλικά, ενεργειακά, πολιτικά. Κάνει το λογοπαίγνιο Gaia is in the details (αντί God is in the details). Η αρχιτεκτονική θα σχετίζεται όλο και πιο συχνά με τον μετασχηματισμό των πραγμάτων ή τη «μετάβαση» από μια κατάσταση σε μια άλλη. Η δημιουργική επανάχρηση ανοίγει ένα τεράστιο πεδίο για τους αρχιτέκτονες, καθότι ένα μεγάλο ποσοστό των σημερινών κτιρίων θα υπάρχει το 2050. Η ήδη πολεοδομημένη γη και το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα παντού στην Ελλάδα έχουν πολλά να μας προσφέρουν. Το επείγον σήμερα, είναι η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Δηλαδή η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των ρύπων, η οικονομία στα υλικά, η έμφαση στο σχεδιασμό κατάλληλου κελύφους, η δυνατότητα απεξάρτησης από ενεργειακά συστήματα. Η προσαρμογή όμως προϋποθέτει αντίληψη των πολιτικο-κοινωνικο-οικολογικών επιδράσεων στην παραγωγή του έργου μας. Όλα αυτά ανοίγουν τεράστιες, υπέροχες προκλήσεις και προσεγγίσεις που θα μας τροφοδοτήσουν δημιουργικά, ώστε να απαλύνουν το στερητικό σύνδρομο λόγω απομάκρυνσης από μοντερνιστικές εξαρτήσεις. LET'S BRING IT TO THE STANDARDS OF ARCHITECTURE. HOW SHOULD THE ARCHITECTURE ADAPT TO THIS NEW DATA?

[01.1]

To adapt, we must perceive the coming changes. According to Kiel Moe, a leading thinker at HSD, the best view of the future changes is from someone who moves at the edges, not the center! We will experience removal of the constants that - traditionally - either opened up roads for us or limited us. In other words, we will experience the collapse of a familiar world model and a sharp decline associated with what this model leaves behind. Moe already considers pursuing the novelty/growth/progress model obsolete because the problem concerns Erosion-Breakdown-Decay. So, we must familiarize ourselves with a model that will manage Erosion-Breakdown-Decay. In this context, energy is the most creative element that will influence architectural design. Quite simply, understanding buildings as energy systems will now be as undeniable as the law of gravity. Thomas Rau also believes that energy has a transformative power over the earth's systems spatially, materially, energetically, and politically. He makes the pun Gaia is in the details (instead of God is in the details). Architecture will increasingly relate to the transformation of things or the “transition” from one state to another. Creative reuse opens up a huge field for architects, as a large percentage of today's buildings will exist in 2050. The already built-up land and existing building stock everywhere in Greece have a lot to offer us. What’s urgent today is an adaptation to climate change. That is the reduction of energy consumption and pollutants, the economy in materials, the emphasis on the design of a suitable shell, and the possibility of de-dependence on energy systems. Adaptation, however, requires an understanding of the political-social-ecological effects in the production of our work. All of this opens up huge, wonderful challenges and approaches that will fuel us creatively to alleviate the deprivation syndrome due to moving away from modernist dependencies.

While a permanent storm is sweeping the planet, we use the concept of sustainability as an alibi to maintain our comfortable habits. Photography courtesy of ESA/NASA-A. Gerst

AGENDA

WHAT OPPORTUNITIES ARE IN FRONT OF US, AND HOW CAN ARCHITECTURE TAKE ADVANTAGE OF THEM? EM

I always look for an opportunity to refer to the approach of the Egyptian architect Hassan Fathy, whose work greatly influenced me as an architecture student. In fact, in 1989, I went to Cairo to meet and get to know him in person. According to Fathy, architecture must be based on bioclimatic design and be built based on the local climate, local materials, local tradition, and the style of the place. But without passively imitating the architecture of the past. Fathy also inspired me when in Luxor, in the village he designed, he used public dialogue and consultation with the hamuls – the prominent families – who would settle in the new village. I mention this because the development of local society and public consultation today is the A and Z. Fathy's architecture inspired me because it was completely free from the stereotypes of modernism at the time. Today, how can we break free from stereotypes? Will those who are today’s edge be the stereotypes of the future?

ΜΚ

Stereotypes kill architectural creation and its connection with earthly qualities. According to Hejduk, only architecture freed from stereotypes expresses the spirit of the place. Of course, stereotypes will be constantly born, but they will be of a different type, and gradually there will be more variety. Another issue is the personal point of view. As architects, we feed on narratives that form the basis of our creative approach. For Kiel Moe, the narrative is a subtractive process that underlines our work as a spiritual or artistic object, while removing it from the fabric of life on earth, from its earthly content. So we pay no attention to the fact that unconditional over-development somewhere causes under-development somewhere else. We operate fully accepting "unequal exchange systems." Thomas Rau refers to a new model that proposes the shift from the logic of consumption to the logic of simple use (performance instead of ownership) so that we do not own the things we use because only then will we be led to repair them for reuse and not in their replacement. He believes that architecture is not autonomous and that modernism is a denial of climate change! It is heavy talk to say this in Greece, where modernism is almost a religious belief.

For the architect as a visionary leader and teacher, where do the long-term values of architecture fit into the dialogue? The architect freed from stereotypes is a teacher for me. Accomplishing goals related to opening new realities is a great achievement because it requires upheavals. I believe that the new aesthetic approaches that the younger colleagues will bring will help to move away from the current stereotypes. However, the lasting values of architecture are not expressed by specific morphological types but through lived realities. Thomas Rau's approach is the economy of services rather than consumption. Instead of buying light fixtures for an airport renovation project in Amsterdam, he asked Philips to supply him with lighting. By taking charge of the material, Philips produced more energy-saving and long-lasting lamps, saving 34% in energy. Also, the building is temporary. In the Municipality of Brummen, he designed a building that, in 15-20 years can be dismantled and its materials returned to the factories that produced them for reuse in other projects. Already today, they are discussing "Urban Mining" of materials and reuse. They are talking about "Material Passports" that will be mandatory with the building permit. The building will no longer be a consumer of materials but a temporary user and reuser of them.

Η αρχιτέκτων Μαρία Καλτσά με το γραφείο της ARC NEST ασχολείται συστηματικά με τα θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η αρχιτεκτονική. Τα τελευταία δύο χρόνια έχει ολοκληρώσει και αδειοδοτήσει μελέτες νέων κτιρίων κατοικιών και γραφείων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας ακολουθώντας το πρότυπο του παθητικού κτιρίου, ενώ εκπονεί ερευνητικό έργο σχετικά με τις ενεργειακές αναβαθμίσεις μεγάλων συνόλων παλαιών αστικών πολυκατοικιών. Architect Maria Kaltsa of the office ARC NEST deals systematically with energy-saving issues and the challenges facing architecture today. In the last two years, she has completed and licensed studies of new residential and office buildings with almost zero energy consumption following the passive building standard while she is preparing a research project on the energy upgrades of large sets of old urban apartment buildings. Ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, σύμβουλος περιβάλλοντος και ειδικός στη δημόσια διαβούλευση. Κάτοχος πτυχίου από τη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Yale και την Ακαδημία Bezalel και διδακτορικό και MSc σε Περιβάλλον και Ανάπτυξη από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Δημιουργός της ECOWEEK και της δραστηριότητάς της σε 17 χώρες. Λέκτορας στη Σχολή Σχεδιασμού του HIT (Ισραήλ) και συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων, άρθρων και συντάκτης και συγγραφέας καταλόγων εκθέσεων και συνεδρίων. Elias Messinas is an architect, urban planner, environmental consultant, and an expert in public participation. Holds degrees from the Yale School of Architecture and Bezalel Academy, and a Ph.D. and an M.Sc. on Environment and Development from the National Technical University of Athens. Creator of ECOWEEK and its activities around the world. Senior Lecturer at HIT Design Faculty, and author of numerous books, articles, and editor and senior writer of exhibition and conference catalogues.

ΗΜ Η προσέγγιση του Thomas Rau είναι η οικονομία των υπηρεσιών και όχι της κατανάλωσης. Αντί να αγοράσει φωτιστικά για το έργο της ανακαίνισης ενός αεροδρομίου στο Άμστερνταμ, ζήτησε από τη Philips να του παρέχει φωτισμό. Έχοντας την ευθύνη του υλικού η Philips παρήγαγε λαμπτήρες μεγαλύτερης εξοικονόμησης και διάρκειας, εξοικονομώντας 34% σε ενέργεια. Επίσης, το κτίριο είναι προσωρινό. Στο Δήμο Brummen σχεδίασε ένα κτίριο που σε 15-20 χρόνια μπορεί να αποσυναρμολογηθεί και τα υλικά του θα επιστραφούν πίσω στα εργοστάσια που τα παρήγαγαν για επανάχρηση σε άλλα έργα. Ήδη σήμερα συζητούν για «Αστική Εξόρυξη» υλικών και επανάχρηση. Μιλούν για «Διαβατήρια Υλικών» που θα είναι υποχρεωτικά με την άδεια οικοδομής. Το κτίριο δεν θα είναι πλέον καταναλωτής υλικών, αλλά προσωρινός χρήστης τους και επαναχρήστης τους.

AGENDA

Η κυκλική οικονομία στην αρχιτεκτονική θα συμβάλλει πραγματικά στη βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, στοχεύοντας στην εξοικονόμηση ενέργειας και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά και στην κοινωνική και οικονομική ευημερία. Εξερευνούμε αυτό το νέο τοπίο, μιλώντας με τη Μαρία Παπαφίγκου, την Amanda Levete, τον Τάσο Γεωργαντζή, τη Μαρία Καλτσά και τον Ηλία Παπαγεωργίου. Circular economy in architecture will contribute to built environment sustainability, aiming at energy saving and coping with climate change and social and economic well-being. We explore this new landscape, talking with Maria Papafigou, Amanda Levete, Tassos Georgantzis, Maria Kaltsa, and Ilias Papageorgiou.

Circular economy fo A new sustainable model Pagona Lapsati

Η κυκλική οικονομία προτείνεται πλέον σε όλες τις βιομηχανίες ως λύση για την κλιματική αλλαγή. Διερευνώντας πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην αρχιτεκτονική ώστε να συμβάλλει πραγματικά στη βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, διαπιστώνουμε ότι πολλές χώρες έχουν ήδη εντάξει το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας στο πρόγραμμα της αναπτυξιακής στρατηγικής τους, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και την κοινωνική και οικονομική ευημερία λόγω των καινοτομιών που πρέπει να υιοθετηθούν και οι οποίες δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. The circular economy is now proposed to all industries as a solution to climate change. Investigating how it can be applied in architecture to contribute to the sustainability of the built environment, we find that many countries have already included the circular economy model in their development strategy, aiming to save energy and deal with climate change, social and economic prosperity due to innovations that should be adopted and which create new jobs.

Οι αρχιτέκτονες εστιάζουν όλο και περισσότερο στο ευ ζην, ο κατασκευαστικός τομέας ωστόσο είναι πολυσύνθετος. Εκτός από τον σχεδιασμό περιλαμβάνει επίσης επιλογή υλικών, χρήση φυσικών πόρων, θέματα πολεοδομίας και χωροταξίας, τα οποία μπορεί να συνθέσουν ένα αποτέλεσμα κάθε άλλο παρά φιλικό προς το περιβάλλον. Η αλήθεια είναι ότι γίνεται συχνά λόγος για βιωσιμότητα και μείωση πόρων, ενέργειας, κ.λπ. αλλά στο τέλος του έργου δεν έχουν αλλάξει πολλά. Για παράδειγμα, η άμεση εξάρτηση της αρχιτεκτονικής από το σκυρόδεμα δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Εξίσου σοβαρό είναι τα απόβλητα που παράγει, δεδομένου ότι πολλά έργα περιλαμβάνουν την κατεδάφιση προηγούμενων κατασκευών, όπως και η διαρκής εξόρυξη πόρων, που κυριαρχούσε καθολικά μέχρι πρόσφατα, αλλά δεν αποτελεί πλέον βιώσιμη λύση. «Ως αρχιτέκτονες πρέπει να αναλάβουμε την προσωπική και συλλογική ευθύνη για τη μείωση των απορριμμάτων και τη μείωση της ρύπανσης. Να πείσουμε τους πελάτες μας για την αναγκαιότητα αυτή και να τους στρέψουμε προς την κυκλική οικονομία» είπε η αρχιτέκτων Amanda Levete, του στούντιο AL_A στην ομιλία της για την κυκλική οικονομία στο δομημένο περιβάλλον στο London Design Festival. Architects increasingly focus on quality living; however, the construction sector is complex. In addition to design, it also includes material selection, use of natural resources, urban planning, and spatial planning issues, which may comprise a result that is anything but environmentally friendly. The truth is that there is often talk of sustainability and reducing resources, energy, etc., but at the end of the project, not much has changed. For example, the direct dependency of architecture on concrete is not the only problem; the waste that is produced is equally problematic since many projects involve the demolition of previous constructions, as well as the continuous extraction of resources, which universally dominated until recently, but is no longer a viable solution. "As architects, we must take personal and collective responsibility for waste and pollution reduction. We are to convince our customers of this necessity and to turn them towards the circular economy," said architect Amanda Levete of studio AL_A in her talk on the circular economy in the built environment at the London Design Festival. Η μετάβαση από τη γραμμική οικονομία (που λειτουργούσε με τον τρόπο που περιγράψαμε παραπάνω) στο μοντέλο της κυκλικής οικονομίας προαπαιτεί αλλαγή νοοτροπίας και μεθοδολογίας από όλους όσοι συμμετέχουν στην κατασκευαστική αλυσίδα, καθώς εστιάζει στην επανάχρηση, επισκευή, ανανέωση και ανακύκλωση υφιστάμενων υλικών και προϊόντων. Όσα μέχρι σήμερα θεωρούνταν «απόβλητα» μπορούν να μετατραπούν σε πρώτη ύλη. Το νέο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, αυτό της κυκλικής οικονομίας, επικεντρώνεται στην εξάλειψη των αποβλήτων και τη συνεχή χρήση και επαναχρησιμοποίηση των πόρων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το επόμενο στάδιο της ανακύκλωσης, καθώς το προϊόν σχεδιάζεται από την αρχή με τρόπο που μελλοντικά να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί ως καινούριο. The transition from a linear economy (which worked in the way described above) to a circular economy model requires a change in mindset and methodology by all those involved in the manufacturing chain, as it focuses on the reuse, repair, renewal, and recycling of existing materials and products. What until now was considered "waste" may turn into raw material. The new model of production and consumption that of circular economy focuses on waste elimination and continuous use and reuse of resources. This is actually the next stage of recycling, as the product is designed from the beginning in such a way that, in the future can be reused as new. ΑΛΛΑΓΉ ΝΟΟΤΡΟΠΊΑΣ Πρακτικά κάτι τέτοιο προϋποθέτει νέα μοντέλα παραγωγής και διαχείρισης προϊόντων, υλικών, πόρων, καθώς το προϊόν, όπως αναφέραμε, θα σχεδιάζεται και θα παράγεται με γνώμονα την επανάχρησή του προκειμένου να εξαλειφθούν τα δομικά απόβλητα. Πρέπει συνεπώς να επαναπροσδιορίσουμε την αξία των υλικών. Δεν είναι όλα απόβλητα, όμως χρειάζεται να γνωρίζουμε την αξία και τις δυνατότητες χρήσης κάθε υλικού -με κριτήριο την ποιότητα και τη σπανιότητά του, αντί της ποσότητας διάθεσης. Τα τελευταία πέντε χρόνια, αρχιτέκτονες, κατασκευαστικές εταιρείες, σχεδιαστές, μηχανικοί και οικονομολόγοι και άλλες ειδικότητες σταδιακά υιοθετούν νέες επιχειρηματικές στρατηγικές, οι οποίες εκτός από το θεωρητικό σχεδιαστικό κομμάτι αφορούν και τη διαχείριση διαφορετικών χρηματοοικονομικών αναγκών, καθώς από τη δημιουργία ενός κτιρίου μέχρι τις υποδομές μιας πόλης οι ενδιαφερόμενοι που εμπλέκονται είναι πολλοί και από πολλά διαφορετικά πεδία. Η αλλαγή νοοτροπίας είναι ό,τι πιο σημαντικό αυτή τη στιγμή, διότι για να είναι βιώσιμο ένα κτίριο πρέπει να είναι κυκλικός ο σχεδιασμός του και η διαχείρισή του. Αειφορία σημαίνει ότι βελτιστοποιούμε αυτό που κάνουμε. Για να υπάρξει πραγματικά κυκλική οικονομία, πρέπει να αποκτήσουμε νέες ευθύνες και αξίες. Να αλλάξουμε το πώς βλέπαμε τα κτίρια έως τώρα, και να τα δούμε όπως πραγματικά είναι: «προσωρινές λύσεις» σε ανάγκες της κάθε εποχής. Γι’ αυτό σε κάποια δεδομένη στιγμή, αυτούς τους όγκους θα χρειαστεί να τους (ξανα)δούμε με... άλλη ματιά.

[01.2]

Οι προκλήσεις που θέτει η κυκλική οικονομία, κυρίως στο δομημένο περιβάλλον είναι πράγματι πολλές, ωστόσο οι Έλληνες αρχιτέκτονες κατανοούν ότι η συμβολή της αρχιτεκτονικής στην επίτευξη αυτών των σκοπών είναι αναγκαία. «Έχουμε ευθύνη να συνεχίσουμε να βελτιώνουμε την ποιότητα ζωής στο δομημένο περιβάλλον αλλά και να διασφαλίζουμε το φυσικό περιβάλλον και τους πόρους για τις μελλοντικές γενιές. Αυτή την περίοδο στη βόρεια Ευρώπη αναπτύσσεται ένα κίνημα με στόχο να βάλει φρένο σε νέες κατασκευές. Ακούγεται λίγο δραστικό, αλλά είναι σίγουρα σημαντικό να βρούμε τρόπους προκειμένου να αξιοποιήσουμε πρώτα τα υπάρχοντα κτίρια και πόρους. Να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητά τους, να βελτιώσουμε την ανακατασκευή τους, να μειώσουμε την ενέργεια που καταναλώνουν και να αυξήσουμε μαζικά την ποιότητα και εμπειρία των χώρων που παρέχουν. Αξίζει να πιστέψουμε ότι πολλά από τα κτίρια του μέλλοντος είναι ήδη εδώ. Χωρίς βέβαια να περιορίζεται η δημιουργικότητά μας ως αρχιτέκτονες, καθώς ακόμα και στην επανάχρηση είναι απαραίτητο να εξετάζουμε κάθε έργο μέσα από τις ανάγκες και τις συνθήκες που το χαρακτηρίζουν και να δημιουργούμε

OOAK Architects: Hotel in Athens Image courtesy of OOAK Architects

AGENDA

or architecture (VIEWEPOINT)

έργα με ξεχωριστή ταυτότητα, one of a kind, που να ανήκουν αποκλειστικά στον τόπο τους και πάνω απ’ όλα να εμπλουτίζουν την καθημερινότητα των χρηστών τους προσφέροντας μία αυθεντική, μοναδική εμπειρία. Για μένα, η «περιπέτεια» αυτή εμπνέεται από την ιδιαίτερη συνέργεια ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και το τοπίο –με έμφαση στο κομμάτι τοπίο-φύση» σχολιάζει η αρχιτέκτων Μαρία Παπαφίγκου των OOAK Architects συμπνέοντας με τη Βρετανίδα Amanda Levete. Αυτή η προσέγγιση αν έχει αρχίσει να εφαρμόζεται υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν εάν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική κυκλική οικονομία. Ο Νίκος Κομνηνός, ερευνητής και μέλος του Urenio του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, θεωρεί ότι μπορούμε να επιτύχουμε καλύτερα αποτελέσματα χάρη στις νέες τεχνολογίες που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας. Τα νέα μοντέλων πληροφοριών και οι νέες στρατηγικές, σχετικά π.χ. με τη διάρκεια ζωής των προϊόντων, μπορεί να μας οδηγήσουν στην κατεύθυνση που θα ακολουθήσουμε σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κτιρίου αλλά και τις ανάγκες του έργου. CHANGE OF MINDSET In practice, this requires new production and product management models, materials, and resources. The mentioned product will be designed and produced based on its future reuse to eliminate structural waste. Therefore, we must redefine the value of materials. Not everything is waste, though we need to know each material's value and potential use - with quality and rarity as criteria rather than the available quantity. In the last five years, architects, construction companies, designers, engineers, economists, and other specialties are gradually adopting new business strategies, which in addition to theoretical design, also address managing different financial needs, from creating a building to designing the infrastructure of a city, the interested parties involved are many and of many different fields.

A change in mindset is most important because for a building to be sustainable, its design and management must be circular. Sustainability means optimizing what we do. For a truly circular economy, we must acquire new responsibilities and values. Change the way we saw the buildings until now; instead, see them as they really are: "temporary solutions" to each era’s needs. Therefore, at some point, these volumes will need to be seen (again) with a different look. There are many challenges posed by the circular economy, mainly in the built environment; however, Greek architects understand that architecture’s contribution to achieving these goals is necessary. "We have a responsibility to continue improving the quality of life in the built environment but also to ensure the natural environment and the resources for future generations. During this period in northern Europe, a movement is aiming to put a brake on new constructions. It sounds a bit drastic, but finding ways first to utilize existing buildings and resources is important. To increase their efficiency, improve their rebuilding, reduce their energy consumption, and massively increase the quality and experience those spaces provide. It is worth believing that many of the buildings of the future are already here. Without, of course, limiting our creativity as architects, as even in reuse, it is necessary to examine each project through the needs and conditions that characterize and create works with a distinct identity, one of a kind, that belong exclusively to their place and above all enrich the daily life of their users by offering an authentic, unique experience. For me, this "adventure" is inspired by the special collaboration between architecture and landscape - with an emphasis on the landscape-nature part," comments architect Maria Papafigou of OOAK Architects, sympathizing with the British Amanda Levete. Although this approach has begun to be implemented, there is still much to be done if we want to talk about a real circular economy. Nikos Komninos, researcher and member of the Urenio of the Aristotle University of Thessaloniki, believes that we can achieve better results thanks to new technologies that we now have at our disposal. New information models and new strategies regarding, e.g., the durability of products, may lead us to the direction that we will eventually follow according to the requirements of the building as well as project needs. ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΠΌΡΩΝ Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το World Green Building Council από ποικίλους φορείς και οργανισμούς που εμπλέκονται στην κυκλικότητα, εξάγεται το συμπέρασμα ότι το νέο μοντέλο δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, βοηθά νέες αγορές να αναπτυχθούν, βοηθά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, χτίζει ισχυρές διεθνείς -και όχι μόνο- συνεργασίες, δίνει οικονομικά αλλά και άλλα κίνητρα –καθώς η ποιότητα της ζωής μας δεν πρέπει να εξαρτάται και να καθορίζεται μόνο από το κέρδος– για έργα προσανατολισμένα στην αειφορία. Επίσης τα αποτελέσματα της Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που εξέτασε τα σχέδια δράσης για την κυκλική οικονομία (Μάρτιος 2019), αναφέρουν ότι ήδη από το 2016 οι τομείς που σχετίζονται με την κυκλικότητα παρουσιάζουν αύξηση 6% συγκριτικά με το 2012, με το νέο μοντέλο της κυκλικότητας να απασχολεί περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια εργαζόμενους. Τέλος, η ενημέρωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) αναφέρει ότι τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων ανήλθαν συνολικά σε 374 εκατομμύρια τόνους στην ΕΕ το 2016, εξαιρουμένων των εκσκαφών εδάφους. Ο όγκος και η φύση των αποβλήτων αυτών είναι δύσκολο να διαχειριστούν, αν δεν δούμε μέσα στη σωστή διαχείρισή τους τις νέες ευκαιρίες που δίνονται για ανάπτυξη και κερδοφορία ώστε να έχουμε αειφορία. Eύλογα συμπεραίνει κανείς ότι η μεγαλύτερη πρόκληση τη δεδομένη στιγμή είναι η σωστή διαχείριση των υπαρχόντων κτιρίων, των πόρων, των πρώτων υλών και των τεχνολογιών που ήδη έχουμε στα χέρια μας.

[01.2]

H αρχιτέκτων Μαρία Καλτσά, που ειδικεύεται σε θέματα ενέργειας, μιλώντας για τις προκλήσεις αυτές που αφορούν τόσο τη σύγχρονη αρχιτεκτονική όσο και την ποιότητα ζωής στις πόλεις, εξηγεί: «Το δομημένο περιβάλλον είναι προϊόν μιας λογικής που στο μέλλον πρόκειται να αλλάξει δραματικά. Σήμερα, παρά τα επιχειρούμενα τεχνολογικά θαύματα, η παραγωγή του δομημένου περιβάλλοντος παραμένει συνδεδεμένη με τον μοντερνισμό του άνθρακα. Για την αρχιτεκτονική, κυκλική οικονομία σημαίνει στόχευση στη βιοπολιτική και την οικολογία της κατοίκησης και αφορά τον ίδιο τον σχεδιασμό, τις επιλογές, τις διαδικασίες του και τα επιχειρηματικά πρότυπα που προτείνονται. Η κυκλική οικονομία ως οικονομικό μοντέλο στοχεύει σε απεξάρτηση της οικονομικής ανάπτυξης από την ανάπτυξη που απαιτεί κατανάλωση πόρων, καθότι με τις σημερινές μας συνήθειες το 2050 θα χρειαστεί να καταναλώσουμε τριπλάσιους πόρους από όσους μπορεί να παρέχει ο πλανήτης. Οδηγούμαστε σε υποχρεωτική διασταύρωση της αρχιτεκτονικής με άλλους κλάδους, σε καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως και στην υιοθέτηση ανθεκτικότερων αξιών. Αυτά όλα σημαίνουν και άλλη αισθητική, πιο ταπεινή, πιο υπεύθυνη, ενεργοποιώντας δυνάμεις του φαντασιακού μας πλούτου κατά την επερχόμενη ισχυρή πολιτισμική μετάβαση».

AGENDA

RESOURCE MANAGEMENT

According to data published by the World Green Building Council sourced from various agencies and organizations involved in circularity, it is concluded that the new model creates new business opportunities, helps new markets grow, helps tackle climate change, builds strong international partnerships, gives financial and other incentives – as the quality of life should not depend and be determined only by profit – for projects oriented towards sustainability. Also, the results of the Report of the European Commission, which examined the action plans for the circular economy (March 2019), report that already in 2016, sectors related to cyclicality showed an increase of 6% compared to 2012, with the new circularity model employing more than four million workers. Finally, the European Environment Agency (EEA) update states that construction and demolition waste totaled 374 million tons in the EU in 2016, excluding earthworks. The volume and nature of waste are difficult to manage if we don't discern the new opportunities for growth and profitability to have sustainability. One can reasonably conclude that the greatest challenge at the moment is the correct management of existing buildings, resources, raw materials, and technology that is already available. Architect Maria Kaltsa, who specializes in energy issues, while speaking about the challenges concerning modern architecture and quality of life in cities, explains: "The built environment is the product of a logic that in the future is going to change dramatically. Today, despite any attempted technological wonders, the production of the built environment remains connected to carbon modernization. For architecture, circular economy means targeting the biopolitics and ecology of habitation and concerns the planning itself, the options, processes, and the business models proposed. Circular economy as an economic model aims at de-dependence of economic development from development that requires the consumption of resources, since by our current habits in 2050, we will need to consume three times more resources than those that the planet can provide. We are driven to a compulsory intersection of architecture with other sectors, to innovative approaches, and towards adopting more enduring values. All this means a change in aesthetic, humbler, more responsible, activating the forces of our imaginative wealth during the coming powerful cultural transition".

ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΊΗΣΗ: Ο ΠΥΡΉΝΑΣ ΤΟΥ ΚΎΚΛΟΥ Πόσο εύκολα, όμως, μπορεί ένα παλιό κτίριο να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις κατοίκησης, σε επίπεδο λειτουργικότητας, αλλά και να κερδίσει το στοίχημα της αειφορίας με σωστή διαχείριση πόρων; «Θα πρέπει να ικανοποιεί εκατοντάδες προδιαγραφές. Όμως ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πιστοποιήσεις παγκόσμιας αναγνώρισης, οι οποίες περιγράφουν τα υλικά, τις τεχνικές, ακόμα και τη διαδικασία κατασκευής –όλες τις προδιαγραφές του κτίσματος. Έχοντας δουλέψει με αυτές τις πιστοποιήσεις θα λέγαμε πως εφόσον εφαρμοστούν, μπορεί να προκύψει ένα απολύτως "σύγχρονο" κτίριο. Για παράδειγμα, το κτίριο γραφείων της PRODEA στην Αθήνα, ένα διατηρητέο προπολεμικό κτίριο στο κέντρο της πόλης, πέτυχε να είναι ένα από τα πιο σύγχρονα κτίρια γραφείων στην Ελλάδα και το πρώτο διατηρητέο που έλαβε τις πιστοποιήσεις LEED και WELL» εξηγεί ο Τάσος Γεωργαντζής της αρχιτεκτονικής ομάδας Urban Soul Project, που έχει αναλάβει την αναμόρφωση του ιστορικού ξενοδοχείου Sans Rival, ενός τοπόσημου της πλατείας Βάθη στην Αθήνα, όπως και πολλών ακόμα παλιών κτιρίων στην πρωτεύουσα και τη συμπρωτεύουσα. Και συνεχίζει: «Η αλήθεια πάντως είναι ότι η διαδικασία αναβίωσης είναι αρκετά δύσκολη, διότι αποπειράσαι να δημιουργήσεις κάτι καινούριο με παλιά υλικά. Ή, πιο σωστά, και με παλιά υλικά. Λέγοντας υλικά δεν αναφέρομαι μόνο στα εμφανή, όπως είναι το σκυρόδεμα, το ξύλο ή το μέταλλο, αλλά και στα δίκτυα ή τον τρόπο κατασκευής. Αυτά είναι στοιχεία που είτε δεν αντικαθίστανται, είτε για να αντικατασταθούν απαιτείται επιπλέον μελέτη, χρόνος και κόστος». REUSE: THE CORE OF THE CYCLE

However, exactly how easy is it for an old building to meet modern habitation requirements in terms of functionality while also winning the bet of sustainability with proper resource management? “It should meet hundreds of specifications. But fortunately, in recent years, globally recognized certifications have been developed which describe materials, techniques, and even the manufacturing process – all building specifications. Having worked with such certifications, we would say that a completely "modern" building can result once applied. For example, the PRODEA office building in Athens, a preserved pre-war building in the center of the city, succeeded in being one of the most modern office buildings in Greece and the first listed building to receive LEED and WELL certifications," explains Tassos Georgantzis of the architectural group Urban Soul Project, which has undertaken the renovation of the historic Hotel Sans Rival, a landmark of Vathi square in Athens, as well as many other old buildings in the capital and the co-capital. And he continues: "However, the truth is that the revival process is quite difficult because you are trying to create something new with old materials. Or, to phrase it better, with old materials as well. When I talk about materials, I am not referring only to the obvious ones, such as concrete, wood, or metal, but also to the networks or the way of construction. These are facts which are either not replaced or require additional study time and cost to be replaced..." ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΚΑΙ ΚΥΚΛΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ Kάθε αρχιτεκτονικό κτίριο αποτελεί αποτύπωμα της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Αναδεικνύει σχέσεις που αφορούν την οικονομία, τη θρησκεία, την κουλτούρα, την αισθητική της εποχής τους, αλλά και της διαλεκτικής σχέσης που έχουμε με το παρελθόν. Τελευταία παρατηρείται μια αυξητική τάση για την αναβίωση παλαιών κτισμάτων, ανάμεσά τους κάποια μερικώς διατηρημένα, άλλα αναδιαμορφωμένα, ακόμα και παραδοσιακά –που έχουν επιπλέον περιορισμούς. «Η παρέμβαση σε ένα παλαιό αρχιτεκτόνημα απαιτεί σεβασμό, γνώση αλλά και συνειδητοποίηση της ανάγκης για συνέχεια» εξηγεί ο Δημήτρης Φιλιππίδης, αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής EMΠ. Το πώς θα γίνει αυτή η αναβίωση* αφορά τόσο το πρακτικό μέρος (δομικό) όσο και το θεωρητικό (και ιδεολογικό). Η σύνδεση αυτών των δύο θα επιτρέψει/εμπνεύσει μια αρχιτεκτονική πολυγλωσσία, η οποία θα βοηθήσει να διατηρηθούν και να εναρμονιστούν διαφορετικά στοιχεία από περασμένες χρήσεις. (*Ο Δημήτρης Φιλιππίδης διακρίνει δύο μοντέλα: το ωφελιμιστικό, κελύφη τα οποία θα ξαναχρησιμοποιήσουμε, και το ιδεολογικό, το οποίο εμπεριέχει το προηγούμενο, ωστόσο το υπερβαίνει, καθώς ορίζει πώς θα γίνει η μεταποίηση – Αρχιτεκτονικές Μεταμορφώσεις, εκδόσεις Μέλισσα). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα παλιά βιομηχανικά κτίρια που εγκαταλείφθηκαν σε μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και παραδοσιακοί οικισμοί που έχουν δεχτεί αποκαταστάσεις, οι οποίες έχουν υποβαθμίσει τον αρχικό χαρακτήρα του κτίσματος. Στην αναβίωση σημαντικών παλιών κτιρίων, η πρόκληση για τους αρχιτέκτονες είναι να διαχειριστούν τους όγκους και τα υλικά με τρόπο λειτουργικό για τον σύγχρονες χρήσεις που προορίζονται. Εξίσου σημαντικό όμως είναι να εντάξουν με αρμονία το σήμερα μέσα στο χτες χωρίς να το εξαλείψουν. «H προσαρμοστική επανάχρηση αποτελεί μια πολύ σημαντική στρατηγική στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας και της μείωσης των εκπομπών του άνθρακα. Η χρήση υπαρχουσών κατασκευών εκμεταλλεύεται τον ενσωματωμένο άνθρακα, περιορίζοντας έτσι την εκπομπή νέου από μια νέα κατασκευή. Εκτός όμως από τα μετρήσιμα οφέλη, η σύνθεση του παλιού με το νέο αποτελεί ευκαιρία για δημιουργικές, πρωτοποριακές αρχιτεκτονικές προτάσεις που δημιουργούν συνέχεια με το παρελθόν και την ιστορία ενός τόπου. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Site Verrier στο Meisenthal της Γαλλίας, ένα πρώην εργοστάσιο υαλουργίας του 19ου αιώνα, το οποίο πρόσφατα επαναλειτούργησε ως ένα σύγχρονο πολιτιστικό κέντρο σχεδιασμένο γύρω από την ιστορία του γυαλιού αλλά και την εισαγωγή ενός σύγχρονου προγράμματος παραστατικών τεχνών.

[01.2]

Η προσέγγισή μας προσανατολίστηκε στη δημιουργία ενός ενιαίου κτιριακού συνόλου, όπου παλιό και νέο συνθέτουν μια νέα ταυτότητα. Η κεντρική σχεδιαστική προσέγγιση επιχειρεί τη διαμόρφωση/ ανάδειξη ολόκληρου του τοπίου, συνδέοντας τα κτίρια μεταξύ τους λειτουργικά και προσδίδοντας ενιαία και συνεκτική ταυτότητα στο έργο. Για την υλοποίησή του υιοθετήθηκαν και καινοτόμες στρατηγικές, όπως η εκμετάλλευση της θερμότητας που παράγουν κάποιοι φούρνοι χύτευσης γυαλιού για τη θέρμανση κάποιων χώρων του κτιρίου» εξηγεί ο αρχιτέκτων Ηλίας Παπαγεωργίου του PILA studio.

SO-IL, Freaks Architecture, PILA: Site Verrier de Meisenthal Photography ©Iwan Baan

AGENDA 45

TRADITIONAL ARCHITECTURE AND CIRCULAR ECONOMY Every architectural building is an imprint of our history and culture. It highlights relationships related to an era's economy, religion, culture, and aesthetics but also to the dialectical relationship we have with the past. Lately, there has been an increasing tendency to revive old buildings, some partially preserved, others remodeled, even traditional ones, with additional limitations. "Intervening in old architecture requires respect, knowledge, and awareness of the need for continuity," explains architect Dimitris Filippidis, emeritus professor of EMP. How this revival* will take place is both a practical (structural) and theoretical (ideological) matter. Connecting these two will enable/inspire architectural multilingualism, which will help preserve and harmonize different elements from past uses. (* Dimitris Filippidis distinguishes two models: the utilitarian, shells which will be reused, and the ideological, which includes the previous, however, it goes beyond, as it defines how the processing is done – Architectural Transformations, Melissa editions). A typical example is the old abandoned industrial buildings in large urban centers but also traditional settlements that have been restored, which have degraded the original character of the building. In reviving important old buildings, the challenge for architects is to manage the volumes and materials functionally for the modern intended uses. However, harmoniously integrating today into yesterday is equally vital without eliminating it. "Adaptive reuse is a very important strategy within the context of circular economy and reducing carbon emissions. Using existing construction takes advantage of embedded carbon, thus reducing emissions from new construction. But measurable benefits apart, the composition of the old with the new is an opportunity for creative, innovative architectural proposals that create continuity through the past and history of a place. One such example is the Site Verrier in Meisenthal, France, a 19th-century ex-glass factory that has recently been reactivated as a modern cultural center designed around the history of glass and the import of a contemporary performing arts program.

[01.2]

Our approach was oriented toward creating a single-building complex where old and new compose a new identity. The central design approach attempts to shape/highlight the entire landscape by connecting the buildings functionally and giving the project a single and coherent identity. For its implementation, innovative strategies were also adopted, such as exploiting the heat produced by some glass casting furnaces to provide heating to some areas of the building," explains architect Ilias Papageorgiou of PILA studio.

AGENDA

Η Μυρτώ Κιούρτη ανατέμνει τη βαθιά επίδραση των αρχιτεκτόνων στην ελληνική κοινωνία, επικρατώντας με μικρά έργα που λειτουργούν ως παραδείγματα τα οποία αντιγράφουν οι μη αρχιτέκτονες, αντί με εκ των άνω επιβεβλημένα σχέδια μεγάλης κλίμακας. Myrto Kiourti revisits the profound influence that architects have had on Greek society, prevailing with small projects that serve as examples that non-architects copy instead of large-scale projects imposed from above.

Theorems and proofs (VIEWEPOINT)

Urban planning from within Myrto Kiourti

Πολύ συχνά οι αρχιτέκτονες νιώθουμε ότι στην Αθήνα υπάρχει έλλειμμα δημόσιας αρχιτεκτονικής και πολεοδομικού σχεδιασμού, γεγονός που δεν ισχύει αναγκαστικά, ενώ αντιθέτως η αρχιτεκτονική του δημόσιου βίου στην Αθήνα είναι ιδιαίτερη, πρωτοποριακή και γι' αυτό αξίζει να την αναδείξουμε ως τέτοια.

Often, we architects feel that there is a lack of public architecture and urban planning in Athens, which is not necessarily true. On the contrary, the architecture of public life in Athens is special, innovative, and therefore worth highlighting as such. Σύμφωνα με το λεξικό του Τριανταφυλλίδη, διαμέρισμα σημαίνει ενιαίο σύνολο από επιμέρους χώρους που ανήκουν σε ευρύτερη οικοδομή και ταυτόχρονα υποδιαίρεση μιας χώρας, περιοχής, επαρχίας ή πόλης. Το ρήμα «διαμερίζω» αντίστοιχα σημαίνει χωρίζω σε μικρότερα μέρη, σε μερίδια. Στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα ο αστικός σχεδιασμός δεν παράγεται αποκλειστικά από το όλον προς το μέρος αλλά αμφίδρομα και από το μέρος προς το όλον. Αυτό οφείλεται στο σύστημα διασποράς της γαιοκτησίας που υπάρχει στην Ελλάδα. According to Triantafyllidis' dictionary, apartment means a unified whole of individual spaces belonging to a larger building and, simultaneously, a subdivision of a country, region, province, or city. Respectively, the verb "compartmentalize" means dividing into smaller parts and portions. In fact, in Greece, urban planning is not exclusively produced by moving from the whole to each part but bidirectionally, from each part to the whole. This is due to the system of land ownership dispersion prevailing in Greece. Ο ιστορικός Γιώργος Δερτιλής έχει εξηγήσει πως η διασπορά της γαιοκτησίας στην χώρα μας οφείλεται καταρχήν στη γεωγραφία της. Τα διάσπαρτα νησιά, η μεγάλη ακτογραμμή και η συνεχής εναλλαγή ανάμεσα σε βουνά και πεδιάδες είναι φυσικά εμπόδια που ιστορικά απέτρεψαν την ενοποίηση μεγάλων εκτάσεων καλλιεργήσιμης γης. Η διασπορά της γαιοκτησίας οφείλεται και σε ένα ιστορικό πολιτικό γεγονός. Η αποχώρηση των Οθωμανών συνοδεύτηκε από τον διαμοιρασμό των γαιών που ανήκαν στους Οθωμανούς γαιοκτήμονες. Αργότερα, η μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση του Ελευθερίου Βενιζέλου ολοκλήρωσε αυτή τη διασπορά της αγροτικής ιδιοκτησίας.

[01.3]

The historian George Dertilis has explained that the dispersion of land ownership in our country is primarily due to its geography. The scattered islands, long coastlines, and the constant alternation between mountains and plains became natural obstacles that have historically prevented the unification of large areas of arable land. The dispersion of land ownership is also the outcome of a historical political event. The departure of the Ottomans was accompanied by the division of the lands owned by Ottoman landowners. Later, the great agrarian reform by Eleftherios Venizelos finalized this dispersion of land ownership. Διασπορά γαιοκτησίας όμως σημαίνει διασπορά εξουσίας. Αφού στην Ελλάδα δεν είχαμε φέουδα στον βαθμό που υπήρχαν στην Ευρώπη, δεν είχαμε ούτε τόσο ισχυρούς φεουδάρχες. Δεν είχαμε επίσης ποτέ μεγάλη βιομηχανία. Κατά συνέπεια δεν αποκτήσαμε ποτέ ισχυρό κράτος. Η διασπορά της εξουσίας στην Ελλάδα αποτυπώνεται στον

σχεδιασμό της πόλης. Η Αθήνα δεν είναι μια τελείως άναρχη πόλη. Από τις θέσεις εξουσίας που υπάρχουν, έχουν παραχθεί πολεοδομικά σχέδια. Όμως επειδή η ισχύς αυτών των θέσεων είναι περιορισμένη, κάθε σχέδιο παραμορφώνεται κατά την εκτέλεσή του, γιατί οι πολλοί τους οποίους το σχέδιο αφορά έχουν την ισχύ να το επηρεάσουν. Στο τρίπτυχο βλέπουμε το πρώτο σχέδιο της Αθήνας των Κλεάνθη και Schaubert σε σύγκριση με το πώς υλοποιήθηκε ο αστικός ιστός τελικά, πατώντας πάνω στο αρχικό σχέδιο και παραλλάσσοντάς το δημιουργικά. «Η Αθήνα συνδιαλέγεται με τους αρχιτέκτονές της: Κλεάνθης, Schaubert, Κοινωνία 1833-2023». However, this also meant a dispersion of power. As in Greece, we did not have feuds to the extent they existed in Europe; there weren’t such powerful feudal lords either. We also never had a huge industry. As a result, we never became a powerful state. The dispersion of power in Greece is reflected in the city's design. Athens is not a completely anarchic city. The existing positions of power influenced the urban plans that were produced. But because the power of these positions is limited, each plan is altered in its execution because those affected by it have the power to influence it. In the triptych below, we can see the original plan of modern Athens by Kleanthis and Schaubert compared to how the urban fabric was eventually realized by following the original plan and creatively altering it. "Athens interacts with its architects: Kleanthis, Schaubert, Society 1833-2023.”

lighted internationally the problematic way in which Modernism was applied in many new cities around the world. Consequently, postmodernism emerged to challenge the largely urban visions of modernism. The main exponents of movements questioning the Modern after the 1960s criticized, in fact, the new European and American cities. For example, Venturi and Scott Brown stigmatized uniformed Modern cities by consolidating complexity and contradiction as desirable urban qualities.

AGENDA

Το ίδιο ισχύει και με τον νόμο. Στην Ελλάδα υπάρχει νομικό πλαίσιο και μάλιστα πολυσχιδές, όμως επειδή δεν υπάρχει ισχυρός ελεγκτικός μηχανισμός ο νόμος εφαρμόζεται μερικώς. Λόγω των παραπάνω δεδομένων, οι αρχιτέκτονες συχνά πιστεύουμε πως η ελληνική κοινωνία τορπιλίζει κάθε μας πρόταση. Όμως αυτό δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες έχουμε διαχρονικά μια πολύ πιο βαθιά επίδραση στην κοινωνία μας σε σύγκριση με αρχιτέκτονες άλλων χωρών. Οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα δεν επικρατούν με σχέδια μεγάλης κλίμακας που επιβάλλονται εκ των άνω, αλλά με μικρά έργα που λειτουργούν ως παραδείγματα τα οποία αντιγράφουν οι μη αρχιτέκτονες χωρίς ποτέ να το παραδέχονται ανοιχτά. Όπως έλεγε γλαφυρά και μια οικογενειακή μας φίλη πολιτικός μηχανικός, «να κλέψουμε και καμία ιδέα». Με τον τρόπο αυτό επικράτησε στην Ελλάδα ο νεοκλασικισμός. Λίγοι αρχιτέκτονες σχεδίασαν έργα σχετικά μικρής κλίμακας, κυρίως νεοκλασικές αρχοντικές κατοικίες. Αυτά τα έργα αντιγράφηκαν παραφρασμένα, δηλαδή με αλλοιωμένες αναλογίες, δίχως αυστηρή συμμετρία, με πειραγμένες διακοσμητικές λεπτομέρειες. Αυτά είναι τα γνωστά νεοκλασικά σπίτια τα οποία κατέκλυσαν την επικράτεια, ενώ τα περισσότερα δεν είναι σχεδιασμένα από αρχιτέκτονες αλλά από εμπειροτέχνες. Ο Μάνος Μπίρης έχει περιγράψει το φαινόμενο ως «πάνδημο ελληνικό νεοκλασικισμό». Μέσα από το ίδιο τρίπτυχο «Σχέδιο που αποδομείται κατά την υλοποίηση Νόμος που εφαρμόζεται μερικώς - Παράδειγμα που αντιγράφεται παραφρασμένο», διαμορφώθηκε και η Μοντέρνα Αθήνα.

Eisenman employed Derrida's teachings to envision the deconstruction of the absolute forms of the Modern movement. Frampton challenged the city's centrally planned production and proposed a local and manual architecture. Habraken rejected large-scale totalitarian planning and urged architects to collaborate with citizens.

Ο Kenneth Frampton έχει πει ότι η Αθήνα είναι η κατεξοχήν Μοντέρνα πόλη. Η κυριαρχία του Μοντέρνου φαίνεται και αν συγκρίνει κανείς την Αθήνα με άλλες πόλεις, όπως για παράδειγμα το Λονδίνο, το οποίο ακόμη και σήμερα σε συντριπτικό βαθμό χτίζεται σε νεο-βικτωριανό στιλ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Μοντερνισμός υποχώρησε μετά την δεκαετία του ’80. Γι’ αυτό και οι Αμερικανοί κάνουν λόγο για mid-century modernism. Αντιθέτως, στην Ελλάδα ο Μοντερνισμός υιοθετήθηκε με πολύ πιο επιτυχή τρόπο από ό,τι συνέβη σε άλλες χώρες. Οι αρχιτέκτονες μετά το ’60 ανέδειξαν διεθνώς τον προβληματικό τρόπο εφαρμογής του Μοντέρνου σε πολλές νέες πόλεις ανά τον κόσμο. Έτσι γεννήθηκε ο μεταμοντερνισμός, που ως κίνημα αμφισβήτησε τα πολεοδομικά κυρίως οράματα του μοντερνισμού. Οι κύριοι εκφραστές των κινημάτων μετά το ’60 που αμφισβητούν το Μοντέρνο, στην πραγματικότητα, επικρίνουν τις νέες ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις. Για παράδειγμα οι Venturi και Scott Brown στιγμάτισαν τις ομοιόμορφες Μοντέρνες πόλεις, προκρίνοντας την πολυπλοκότητα και την αντίφαση ως επιθυμητές αστικές ιδιότητες.

The same applies to the law. In Greece, there is a legal framework, which is indeed quite complex, but since a strict monitoring mechanism doesn’t exist, the law is only partially applied. Considering the above, architects often believe that Greek society torpedoes every proposal we make. But this is not exactly the case. Greek architects have greatly impacted our society more profoundly than architects in other countries. Architects in Greece do not prevail with largescale projects imposed from above but with smaller projects that serve as examples that non-architects tend to copy without openly admitting it. A family friend of ours, a civil engineer, used to say eloquently, " Why don’t we steal one or two ideas?". This is how neoclassicism was established in Greece. A few architects designed relatively small-scale projects, mainly neoclassical mansions. These projects were paraphrased while copied, i.e., with altered proportions, no strict symmetry, and tampered decorative details. These became the famous neoclassical houses that we see everywhere in the country, most of which were not designed by architects but by other professionals. Manos Biris has described the phenomenon as "the pandemic of Greek neoclassicism." Modern Athens was formed through the same triptych: "A design that is deconstructed during its implementation – A law that is partially applied – An example that is not copied but rather paraphrased".

West 8 (supervising architects): Housing complex, designed by 100 different architectural offices to avoid uniformity, Amsterdam, 1997

[01.3]

Kenneth Frampton once said that Athens is the quintessential Modern city. The dominance of the Modern is evident, especially when we compare Athens with other cities, such as London, which is, even to this day, overwhelmingly built in the neo-Victorian style. In the United States, Modernism subsided after the 1980s. That is why Americans refer to this period as mid-century modernism. Conversely, Modernism was successfully introduced in Greece, compared to other countries. After the 1960s, architects high-

Ο Eisenman μέσω του στοχασμού του Derrida οραματίστηκε την αποδόμηση των απόλυτων σχημάτων του Μοντέρνου. Ο Frampton αμφισβήτησε τον κεντρικά σχεδιασμένο τρόπο παραγωγής της πόλης και πρότεινε μια αρχιτεκτονική τοπική και χειρωνακτική. Ο Habraken απέρριψε τον ολοκληρωτικό σχεδιασμό μεγάλης κλίμακας και παρότρυνε τους αρχιτέκτονες να συνεργαστούν με τους πολίτες.

AGENDA Ampelokipoi, Athens Spread Photography ©Yorgis Yerolympos Η στάση των αρχιτεκτόνων συντονίζεται με αιτήματα της κοινωνίας μετά τον Μάη του ’68: την αμφισβήτηση της συγκεντρωμένης εξουσίας, τη διεκδίκηση του αυτοπροσδιορισμού, της διαφορετικότητας και της αυτοέκφρασης. The architects’ stance seems to resonate with the demands of society after May '68: the questioning of centralized power, the demand for personal autonomy, diversity and self-expression.

Τα οράματα όμως των αρχιτεκτόνων μετά το ’60 προσκρούουν στην ιδιοκτησιακή συνθήκη και καταλήγουν σε αδιέξοδο. Δεν μπορείς να έχεις πολυπλοκότητα, αντίφαση, αποδομημένους σχηματισμούς μικρής κλίμακας, τοπική οικοδομική παραγωγή και δημιουργική έκφραση της ατομικότητας των κατοίκων, όταν σε μεγάλες εκτάσεις γης που ανήκουν σε λίγους, αρχιτεκτονικά γραφεία με λίγους επικεφαλής star αρχιτέκτονες συνεχίζουν να σχεδιάζουν φαραωνικής κλίμακας έργα. Το αδιέξοδο εντοπίζει ο Tafuri και καλεί τους αρχιτέκτονες να απέχουν από την οικοδομική παραγωγή. But the architects' visions after the 1960s conflicted with the property conditions and reached a dead end. To have complexity, contradiction, small-scale deconstructed formations, local building production, and creative expression of the residents’ individuality, when on parcels of land owned by only a few, architectural firms run by a few star architects continue to design Pharaonic-scale projects, would be impossible. Tafuri realized this impasse and called on architects to refrain from any building production.

[01.3]

Οι μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες αναγκάζονται συχνά να παράγουν μια αρχιτεκτονική που αναπαριστά τη συνθετότητα που θα προέκυπτε αν η πόλη δεν σχεδιαζόταν από τους λίγους για τους πολλούς, όπως για παράδειγμα χαρακτηριστικά κάνει ο Aldo Rossi στο οικιστικό συγκρότημα Schützenstraße που σχεδιάζει στα μέσα του 1990 στο Βερολίνο. Στην Ελλάδα οι αντίστοιχες μεταμοντέρνες αναζητήσεις εκφράζονται μετά το '70 με δύο τρόπους, έναν εξαιρετικά γόνιμο και έναν προβληματικό για την ελληνική πόλη. Η προβληματική εκδοχή παρήχθη από τους αρχιτέκτονες που κατασκεύασαν στην Ελλάδα μεταμοντέρνα κτίρια. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Πορφύριου, ο οποίος σχεδιάζει κτίρια που ξεφεύγουν από το μοντέρνο ιδίωμα και έχουν πληθωρική μορφολόγηση με έντονες ιστορικιστικές αναφορές. Όπως ανέφερα και παραπάνω, η ελληνική πόλη χτίζεται μέσα από την παραφρασμένη αντιγραφή του παραδείγματος των αρχιτεκτόνων. Το μοντέρνο χαρακτηρίζεται από αυτοπειθαρχία και αφαίρεση. Έτσι, η παραφρασμένη αντιγραφή του μοντέρνου παραδείγματος παρήγαγε μια καλή αστική συνθήκη που ισορρόπησε ανάμεσα στην ομοιομορφία και την ετερογένεια. Postmodern architects are often forced to produce architecture that imitates the complexity that would prevail if the city wasn’t designed for the many by the few, as Aldo Rossi does, for example, in the Schützenstraße housing complex he designed in Berlin in the mid-1990s. In Greece, the corresponding postmodern quests are expressed after the 1970s in two ways: extremely fruitful and quite problematic for the Greek city. The architects who constructed postmodern buildings in Greece produced the problematic version. A quite telling case is that of Porphyrios, who designed buildings that stray from the modern idiom and have an excessive morphology with bold historicistic references. As mentioned above, the Greek city is built in the paraphrased copying of the architects' example. The modern is characterized by self-discipline and abstraction. Thus the paraphrased copying of the modern paradigm produced a positive urban condition that balanced uniformity and heterogeneity.

Όπως οι Έλληνες μηχανικοί και εργολάβοι έχτισαν τη μοντέρνα Αθήνα αντιγράφοντας τις πολυκατοικίες του Ζενέτου και του Βαλσαμάκη, από το ’80 και μετά αντιγράφουν τα μεταμοντέρνα παραδείγματα. Αυτό είχε καταστροφικά αποτελέσματα για την ελληνική πόλη. Διότι αντιγράφοντας το μεταμοντέρνο παράδειγμα διέλυσαν τη συνέχεια του αστικού μετώπου. Οι τραγικές πολυκατοικίες με τα γύψινα αετώματα, τα μπαλούστρα στα κάγκελα, την ακατάσχετη πολυλογία στα μπαλκόνια, είναι αποτέλεσμα της παραφρασμένης αντιγραφής των παραδειγμάτων που κατασκεύασαν αστόχαστα οι μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες. Η Αθήνα ήταν ήδη μια πόλη με πλούσιες παραλλαγές, που έφτιαχναν οι μη αρχιτέκτονες πατώντας πάνω στον κανόνα των αρχιτεκτόνων. Ο κανόνας αυτός δεν χρειαζόταν περισσότερη ελευθεριότητα αλλά ακριβώς το αντίθετο: ακόμα περισσότερη πειθαρχία. Just as Greek engineers and contractors built modern Athens by copying the apartment buildings designed by Zenetos and Valsamakis, after the 1980s they have been copying postmodern examples. This had a disastrous effect on the Greek city because by copying the postmodern paradigm, they destroyed the continuity of the urban landscape. The dreadful apartment buildings with their plastered gables, the balusters on balcony railings, and the over-decorated balconies result from the paraphrased copying of the examples that the postmodern architects thoughtlessly constructed. Athens was already a city of rich variations built by non-architects following the architects' canon. This canon did not need more freedom but rather even more discipline. Την ίδια ώρα, οι μεταμοντέρνες ανησυχίες οδηγούν και σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κατεύθυνση, η οποία δεν εκφράστηκε με κτίρια αλλά με τα κείμενα του Δημήτρη Φιλιππίδη και του Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης κάνει το διδακτορικό του στο Michigan την εποχή που η αμερικανική πόλη συγκλονίζεται από τον σεισμό του μεταμοντέρνου. Γυρνώντας στην Ελλάδα ξεκινά ένα κοπιώδες αρχιτεκτονικό εγχείρημα. Κατασκευάζει το νέο αφήγημα της ελληνικής πόλης έχοντας αντιληφθεί ότι τα διεθνή μεταμοντέρνα πολεοδομικά οράματα εδώ έχουν ήδη εν μέρει υλοποιηθεί. Εξηγεί ότι η Αθήνα χαρακτηρίζεται από μείξη χρήσεων, σε αντίθεση με το ολέθριο zoning της μοντέρνας πολεοδομίας. Έχει τη σωστή πυκνότητα που της δίνει ζωντάνια και ισορροπεί ανάμεσα σε σχεδιασμό μεγάλης κλίμακας και μια παρα-πολεοδομία ή παρα-αρχιτεκτονική που στέκεται δίπλα στην επίσημη υψηλή αρχιτεκτονική και συνδιαλέγεται μαζί της. Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης κάνει ένα διδακτορικό στην Γαλλία με τη φιλόσοφο Francoise Choay και ένα δεύτερο στην πολεοδομία. Επιστρέφει στην Αθήνα και όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά λέει, σχεδιάζει αρχιτεκτονική γράφοντας κείμενα. Αντί για την «κειμενικότητα» της αρχιτεκτονικής που ψάχνει ο Eisenman και η οποία αναλώνεται σε μια εικονογράφηση της έννοιας της αποδόμησης ή αντί του νοήματος που αναζητούν οι Venturi και Scott Brown γυρνώντας σε μορφές του παρελθόντος, ο Τουρνικιώτης καλλιέργησε την κριτική σκέψη μιας γενιάς αρχιτεκτόνων που χτίζουν. Πρώτος μιλά για μια στοχαστική ιστορία της αρχιτεκτονικής που μοιάζει με ψυχανάλυση, γιατί ωθεί τους αρχιτέκτονες να αναρωτιούνται κάθε φορά γιατί χτίζουν αυτό που χτίζουν. Ενώ εκ πρώτης ασκεί κριτική στο Μοντέρνο, στην πραγματικότητα εμβαθύνει σε αυτό και πλάθει μια πολυσχιδή σχέση ανάμεσα στην ελληνική αρχιτεκτονική και τον Μοντερνισμό. At the same time, postmodern concerns also led to an extremely interesting direction that wasn’t expressed through buildings but through texts by Dimitris Filippidis and Panagiotis Tournikiotis. Dimitris Filippidis was doing his Ph.D. at Michigan when the postmodern earthquake shook America. When he returned to Greece, he embarked on a laborious architectural project. He constructs the new narrative of the Greek city after noticing that global postmodern urban visions have already been partially realized here. He

explains that a mixed-use philosophy, in contrast to the disastrous zoning classification of modern urbanism, characterizes Athens. It has the right density, ensuring this way a lively atmosphere, and balances between largescale planning and a para-urbanism or para-architecture that stands next to the more formal high architecture and interacts with it. Panagiotis Tournikiotis is doing his first Ph.D. in France next to philosopher Francoise Choay and a second in urban planning. He returns to Athens, and, in his own words, he designs architecture by writing texts. Instead of the "textuality" of architecture sought by Eisenman, which focuses on the illustration of the concept of deconstruction, or instead of the meaning that Venturi and Scott Brown are looking for by returning to forms of the past, Tournikiotis cultivated the critical thinking of a generation of architects who build. He is the first to speak of a contemplative history of architecture, parallel to psychoanalysis, as it prompts architects to continuously ask themselves why they build what they build. While at first, he appears to criticize Modernism, he actually delves into it and constructs a multifaceted relationship between Greek architecture and Modernism. Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, η ελληνική αρχιτεκτονική κατακτά μια μορφή αυτογνωσίας που αποτυπώνεται σε τρεις εμβληματικές ελληνικές συμμετοχές στη Biennale της Βενετίας. Το 2002 στο “Athens: Absolute Realism” ο Τάσος Κουμπής, ο Θανάσης Μουτσόπουλος και ο Richard Scoffier παρουσίασαν στο διεθνές κοινό την ελευθεριακή ελληνική αστική συνθήκη. Το 2006 ο Λόης Παπαδόπουλος, ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, η Κατερίνα Κοτζιά και η Κορίνα Φιλοξενίδου ερμηνεύουν το Αιγαίο ως διάσπαρτη πόλη και διερευνούν το απολαυστικό βίωμα μιας μητροπολιτικής συνθήκης που είναι αποκεντρωμένη, ζωντανή και πυκνή. Το 2012 ο Πάνος Δραγώνας και η Άννα Σκιαδά στην έκθεση “Made in Athens” εστιάζουν στην πολυκατοικία και αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο διαπλέκεται με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πολιτισμικές συνιστώσες. From the 2000s onwards, Greek architecture has conquered a form of self-awareness reflected in three emblematic Greek participations in the Venice Biennale. In 2002, through "Athens: Absolute Realism," Tasos Koubis, Thanassis Moutsopoulos, and Richard Scoffier presented the libertarian Greek urban condition to the international audience. In 2006, Lois Papadopoulos, Elias Konstantinopoulos, Katerina Kotzia, and Korina Filoxenidou interpreted the Aegean as a dispersed city and explored the delightful experience of a metropolitan condition that is decentralized, vibrant, and dense. In 2012, with the exhibition "Made in Athens," Panos Dragonas and Anna Skiada focused on the apartment building and highlighted how it intertwines with fascinating cultural components.

Left: Georg Right: The Photograp Cultural Fo

Nowadays, if we exclude some isolated cases of a problematic revival of Ville Radieuse as we see happening in Hellenikon or the equally problematic for the city -in my opinion- versions of biomorphic postmodernism, i.e., buildings that exploit computers to imitate plants, animal parts, butterflies, etc., a new generation of Greek architects is aware of the peculiarity of the Greek city, and they are working towards its evolution. Countless architectural firms are reshaping the urban fabric that is vibrating with life and attracting more and more international interest. In the "Apartment" workshop organized in January 2023 at the NTUA in the context of a conference focusing on the city, Kostas Tsiambaos attempted to redirect the discussion toward this approach. I believe that there are two directions worth exploring. One concern is how we can successfully balance the desired expression of individuality with the larger collective.

The second relates to how we exploit the specificity of the Greek city to propose to the international arena a public architecture that is more politically innovative and socially effective than the design of large-scale public buildings. An example from Greek architecture history would be the School of Dance that Georgios Kontoleon designed in 1930.

Hiboux, Dimitris Theodoropoulos, Marianna Xyntaraki, Maria Tsigara: Apartment in Makrygianni Viewport architectural images, Panos Spiliopoulos, George Tzorbatzidis

Εξωτερικά το ογκοπλαστικό παραπέμπει σε δημόσιο κτίριο. Εσωτερικά όμως συμβαίνει κάτι πρωτοποριακό, γιατί εδώ διδάσκει αλλά και κατοικεί η χορογράφος Κούλα Πράτσικα. Οι ιδιωτικοί χώροι της κατοίκησης ελαχιστοποιούνται στον δεύτερο όροφο. Στον πρώτο όροφο αντί για το συμβατικό σαλόνι συναντάμε την αίθουσα χορού. Στο βιβλίο «Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι» ο Martin Heidegger ισχυρίζεται πως το «κατοικώ» και το «είμαι» ταυτίζονται ως έννοιες. Ο τρόπος με τον οποίο «κατοικώ» μέσα στον κόσμο, λέει ο φιλόσοφος, δηλώνει το ποιος στ’ αλήθεια «είμαι». Η Κούλα Πράτσικα κατοίκησε σε αυτό το κτίριο όχι ως σύζυγος, μητέρα ή οικοδέσποινα, αλλά ως χορογράφος, πραγματώνοντας μέσω της αρχιτεκτονικής τον Εαυτό της. Το υβριδικό αυτό έργο επηρέασε βαθύτατα την ελληνική κοινωνία. Σε μια εποχή όπου οι κοπέλες της «καλής κοινωνίας» προετοιμάζονταν για άλλους ρόλους και όχι για να γίνουν «χορεύτριες» -με όλους τους αρνητικούς συνειρμούς που έφερνε την δεκαετία του ’30 η λέξη- η Κούλα Πράτσικα κέρδισε την εμπιστοσύνη των καλών οικογενειών της εποχής, που ένιωθαν πως έστελναν τις κόρες τους όχι σε μια «Σχολή χορού», αλλά στο ιδιόρρυθμο «σπίτι της θείας Κούλας» όπως χαρακτηριστικά την προσφωνούσαν όλοι.

gios Kontoleon, Koula Pratsika School of Dance, 1930 choreographer on the roof of her house with her student Aleka Katseli phy courtesy of Pellos and Aleka Katseli Family Archive, National Bank of Greece oundation - Hellenic Literary and Historical Archive, Department of Performing Arts

The exterior resembles a public building. In the interior, however, something innovative is happening because the choreographer Koula Pratsika teaches and lives there too. The private living spaces are restricted to the second floor. We can find the dance hall on the first floor instead of the conventional living room. In the book "Building, dwelling, thinking," Martin Heidegger claims that "dwelling" and "being" are identical concepts. How I "dwell" in the world indicates who I really "am," the philosopher explains. Koula Pratsika inhabited this building not as a wife, mother, or hostess but as a choreographer, realizing her Self through architecture. This hybrid project had a profound impact on Greek society. At a time when “respectable” families prepared their daughters for other roles and not to become "dancers" with all the negative connotations that the word carried in the 1930s, Koula Pratsika won the trust of these families, who felt that they were sending their daughters to the peculiar "house of Auntie Koula" as they all addressed her, and not an actual "School of Dance."

Ως προς την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαπλοκή του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου, ας μην ξεχνάμε πως ο Πλάτωνας, ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του δυτικού πολιτισμού, συνέλαβε και έγραψε το Συμπόσιο όχι σε κάποιο δημόσιο κτίριο, αλλά στην τραπεζαρία ενός σπιτιού τρώγοντας με τους συντρόφους του.

Το 1551 o Thomas More, γράφει την Ουτοπία, το κλασικό έργο αναφοράς των πολεοδόμων του Δυτικού κόσμου μέχρι σήμερα. Το βιβλίο αποτελεί

In 1551, Thomas More wrote Utopia, the classic reference work for urban planners of the Western world that continues to influence them to this day. This book is a reinterpretation of Plato's “Republic” and is prefaced by Erasmus. In Utopia, an island lost in the oceans, a modern-day Atlantis, More imagines how cultured and emancipated citizens create paradise on earth. More's Utopia is not designed by an urban planner and has no public buildings. It consists of simple, humble white apartment buildings with large openings and horizontal roofs. Residents eat together every day in restaurant-like spaces on the ground floors of these buildings. They work in the morning, and in the afternoon, small groups gather in the apartments to produce and enjoy culture: paint, play music, philosophize, or recite poetry. The vision was so radical that King Henry VIII would have the philosopher beheaded. European humanists proclaim Thomas More a humanist and a saint. Μετά την κατάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στο κενό εξουσίας πάνω στο οποίο θεμελιώθηκε η σύγχρονη Αθήνα, λάτρεις της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας και του Ουμανισμού εφάρμοσαν ριζοσπαστικές για την εποχή πολιτικές. Η πρωτοποριακή αυτή πολιτειακή συνθήκη, το καθεστώς διασποράς της γαιοκτησίας και οι αξίες της Νεωτερικότητας όπως επιτυχώς εφαρμόστηκαν από τους Έλληνες μοντέρνους αρχιτέκτονες στον 20ό αιώνα, έχουν οδηγήσει κατά τη γνώμη μου σε μια Αθήνα με εν δυνάμει χαρακτηριστικά της Ουτοπίας. After the fall of the Ottoman Empire, in the power void upon which modern Athens was founded, lovers of ancient Greek democracy and Humanism implemented radical policies for the time. In my opinion, this pioneering constitutional condition, the regime of land ownership dispersion, and the values of modernity successfully applied by modern Greek architects in the 20th century have led to an Athens with potential Utopian characteristics. Στο χέρι μας είναι να την εξελίξουμε. It is up to us to evolve it.

[01.3]

As for the extremely interesting interweaving of private and public life, let us not forget that one of the most influential philosophers of Western civilization, Plato, conceived and wrote “The Symposium” not in a public building but in the dining room of a house while eating with his companions.

επανερμηνεία της Πολιτείας του Πλάτωνα, και προλογίζεται από τον Έρασμο. Στην Ουτοπία, ένα νησί χαμένο στους ωκεανούς, μια σύγχρονη Ατλαντίδα, ο More φαντάζεται πώς καλλιεργημένοι και χειραφετημένοι πολίτες δημιουργούν τον παράδεισο επί της γης. Η Ουτοπία του More δεν έχει σχεδιαστεί από κανέναν πολεοδόμο και δεν έχει δημόσια κτίρια. Αποτελείται από απλές, σεμνές λευκές πολυκατοικίες με μεγάλα ανοίγματα και οριζόντια δώματα. Οι κάτοικοι τρώνε κάθε μέρα μαζί στα ισόγεια των κτιρίων αυτών σε χώρους που μοιάζουν με εστιατόρια. Τα πρωινά εργάζονται και τα απογεύματα μικρές παρέες μαζεύονται σε διαμερίσματα για να παράγουν και να απολαύσουν πολιτισμό: ζωγραφίζουν, παίζουν μουσική, φιλοσοφούν, ή απαγγέλουν ποίηση. Το όραμα είναι τόσο ριζοσπαστικό που ο βασιλιάς Ερρίκος ο 8ος θα αποκεφαλίσει τον φιλόσοφο. Σύσσωμοι οι Ευρωπαίοι ανθρωπιστές ανακηρύσσουν τον Thomas More ουμανιστή και άγιο.

Η δεύτερη έχει να κάνει με το πώς εκμεταλλευόμαστε την ιδιοτυπία της ελληνικής πόλης, ώστε να προτείνουμε στο διεθνές στερέωμα μια δημόσια αρχιτεκτονική που είναι πιο πρωτοποριακή πολιτειακά και επιδραστική κοινωνικά σε σύγκριση με τον σχεδιασμό μεγάλης κλίμακας δημοσίων κτιρίων. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα από την ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής: Το 1930 ο Γεώργιος Κοντολέων σχεδιάζει μια Σχολή Χορού.

AGENDA

Σήμερα αν εξαιρέσει κανείς τις μεμονωμένες περιπτώσεις προβληματικής αναβίωσης της Ville Radieuse όπως συμβαίνει στο Ελληνικό ή τις εξίσου προβληματικές για την πόλη -κατά τη γνώμη μου- εκδοχές ενός βιομορφικού μεταμοντερισμού, δηλαδή τα κτίρια που εκμεταλλευόμενα τους υπολογιστές μιμούνται φυτά, μέλη ζώων, πεταλούδες, κ.λπ., μια νέα γενιά Ελλήνων αρχιτεκτόνων έχει επίγνωση της ιδιοτυπίας της ελληνικής πόλης και εργάζεται προς την εξέλιξή της. Αναρίθμητα αρχιτεκτονικά γραφεία αναδιαμορφώνουν τον αστικό ιστό που πάλλεται από ζωή, προκαλώντας ολοένα και περισσότερο το διεθνές ενδιαφέρον. Στη συνεδρία με θέμα «Διαμέρισμα» στο πλαίσιο ενός συνεδρίου για την πόλη το οποίο οργανώθηκε τον Ιανουάριο του 2023 στο ΕΜΠ, ο Κώστας Τσιαμπάος επιχείρησε να οργανώσει τη συζήτηση προς μια τέτοια προσέγγιση. Πιστεύω πως υπάρχουν δύο κατευθύνσεις που αξίζει να διερευνήσουμε. Η μια αφορά το πώς ισορροπούμε ακόμα καλύτερα την επιθυμητή έκφραση της ατομικότητας με τη μεγάλη συλλογικότητα.

AGENDA

Οι νέες πολυκατοικίες διαφέρουν. Με ισχυρή ταυτότητα, πρωτότυπες όψεις και σύγχρονες τυπολογίες έρχονται να εξυπηρετήσουν νέα μοντέλα ζωής. Γι΄ αυτές συζητούν οι αρχιτέκτονες Παύλος Χατζηαγγελίδης (314 Architecture Studio), Δημήτρης Τσίγκος (Omniview), Μαριαλένα Τσόλκα (Tsolka Architects), Κωνσταντίνος Λαμπρινόπουλος (KLAB Architecture), Κατερίνα Καραγιάννη (KKMK Architects) και Αριστείδης Ντάλας (Aristides Dallas Architects), που έχουν σχεδιάσει και μελετήσει ορισμένες από τις πλέον αντιπροσωπευτικές. The new “polykatoikia” (apartment building) is different. With a strong identity, original facades, and modern typologies, they come to serve new life models. These are discussed by architects Pavlos Hatziangelidis (314 Architecture Studio), Dimitris Tsigos (Omniview), Marialena Tsolka (Tsolka Architects), Konstantinos Lambrinopoulos (KLAB Architecture), Katerina Karagianni (KKMK Architects) and Aristides Dallas (Aristides Dallas Architects), who have designed and studied some of the most representative ones.

Polikatoikia (CONVERSATIONS)

The Renaissance Danai Makri

ΔΜ Η Αθήνα αλλάζει. Με ποιον τρόπο συνεισφέρει η νέα πολυκατοικία στο προφίλ της πόλης; ΠΑΎΛΟΣ ΧΑΤΖΗΑΓΓΕΛΊΔΗΣ Νομίζω ότι η σύγχρονη πολυκατοικία και εν γένει η σύγχρονη αρχιτεκτονική απελευθερώνεται. Τείνει να απομακρύνεται από τα αυστηρά πρότυπα του μοντέρνου κινήματος. Τα κτίρια ουσιαστικά εφαρμόζουν την αρχιτεκτονική γλώσσα του εκάστοτε αρχιτεκτονικού γραφείου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τη δυνάμει δημιουργία κτιρίων που μπορούν να αποτελέσουν τοπόσημα, είτε μίας μικρής γειτονιάς, είτε μίας πόλης. Κτίρια που είναι αυτοαναφερόμενα. Αυτά τα κτίρια γενικά ταιριάζουν στο πλαίσιο της ετερογένειας που υπάρχει στην ελληνική πόλη και ιδίως στην Αθήνα. Στο πλαίσιο αυτής της ετερογένειας, ενδιαφέρον είναι ότι μπορούν να πυροδοτήσουν το στοιχείο της έκπληξης και του αναπάντεχου, συναρπάζοντας τον διαβάτη στην ξαφνική τους θέαση. DM Athens is changing. How does the new apartment building contribute to the city's profile? PAVLOS HATZIANGELIDIS I think that the modern apartment building - and modern architecture, in general - is being liberated. It tends to move away from the strict standards of the modern movement. The buildings are implementations of each firm’s architectural language. This results in the potential creation of buildings that can be landmarks in a small neighborhood or a city - self-referential buildings.

These buildings generally fit into the context of the heterogeneity in the Greek city, especially in Athens. In this context, interestingly, they can trigger the element of surprise and the unexpected, exciting the passerby with their sudden sighting. ΔΜ Απομακρυνόμαστε από τους λειτουργικούς σκοπούς που εξυπηρετούσε ως τώρα η φόρμα;

[01.4]

ΠΧ Ναι μεν η σύγχρονη αρχιτεκτονική τείνει να απομακρυνθεί από τους πολύ αυστηρούς κανόνες του μοντέρνου, παρόλα αυτά νομίζω ότι τα περισσότερα σύγχρονα γραφεία συνεχίζουν να σχεδιάζουν τη φόρμα με γνώμονα την ακολουθία της λειτουργικότητας. Γιατί οι ανάγκες των ανθρώπων μπορεί να μεταβάλλονται όσο αλλάζουν οι συνθήκες, όμως στο τέλος της ημέρας, ένας εξώστης ή κάποιο προστέγασμα συνεχίζουν να εξυπηρετούν τον λόγο για τον οποίο υπάρχουν. Αυτό που αλλάζει είναι η μορφή τους. Αντί για το αυστηρό κανονικό σχήμα, όπως θα το όριζε το μοντέρνο κίνημα, μπορεί να έχει μια πιο οργανική μορφή. Να θυμίζει, ας πούμε, την αναδίπλωση ενός φύλλου και να λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο όπως το φυτό, ως προς τη διαχείριση του φωτός, τη σκιά που παρέχει, τη διαχείριση της βροχής. DM

Are we moving away from the functional purposes the form has hitherto served?

Yes, present-day architecture tends to move away from the stringent rules of the modern. Still, I think that most contemporary offices continue to design forms focusing on the functionality following. People's needs may change as circumstances change, but at the end of the day, a balcony or an extension continues to serve the reason it exists. The form is what changes. Instead of the strict regular shape, as the modern movement would define it, it can have a more organic form. It can resemble, say, the folding of a leaf and function similarly to a plant in terms of managing light, providing shade, and managing rain.

314 Architecture Studio: The Seashore Rise, Glyfada, Athens Photography ©Panagiotis Voumvakis ΔΜ

Στο μυαλό σας συνυπάρχει ο φουτουρισμός και η νοσταλγία. Πώς εκφράζεται αυτή η φαινομενικά αντίρροπη τάση στον σχεδιασμό της νέας πολυκατοικίας;

ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΤΣΊΓΚΟΣ Στο γραφείο μας στην Omniview, υπηρετούμε με πολλή αγάπη αυτό το είδος, το οποίο αποκαλούμε Future Retro. Και βρίσκω ότι η ερώτηση αυτή έχει δύο ενδιαφέροντα υποερωτήματα. Το ένα είναι με ποιον τρόπο το προσεγγίζουμε και το κάνουμε και το δεύτερο είναι γιατί έχουμε αυτή την πρόθεση. Και θα ξεκινήσω με αυτό. Ο λόγος που έχω αυτή την πρόθεση, ως επί το πλείστον έχει να κάνει με τη διαχρονικότητα. Δηλαδή, πολύ συχνά συζητάμε στο γραφείο ότι θα θέλαμε τα κτίρια που κάνουμε τώρα, παρότι είναι μοντέρνα, σε τριάντα χρόνια να μη μοιάζουν σαν κάτι που ήταν μόδα το 2021. Και θα δώσω ένα πολύ σύντομο παράδειγμα γι’ αυτό. Έχουμε όλοι δει και αγαπάμε τις μοντερνιστικές πολυκατοικίες στο Παγκράτι και το Κολωνάκι, οι οποίες πράγματι συμφωνούμε οι περισσότεροι ότι προσφέρουν μία πολύ ωραία εικόνα στην πόλη. Έχουν πολύ ωραία σχέση με τον αστικό ιστό. Και είναι και κατά κάποιον τρόπο μοντέρνες. Ενώ για παράδειγμα, κάποιες πολυκατοικίες που έγιναν στα προάστια, στο μεταμοντέρνο κίνημα των 90s, όχι τόσο. Οπότε θεωρούμε ότι ανακύπτει ένα πολύ σοβαρό θέμα εδώ: Με ποιον τρόπο παλιώνει ένα κτίριο, μία πολυκατοικία. Και για αυτό θέτουμε το εξής ερώτημα. Τι θα γινόταν αν υπήρχε ένα αρχιτεκτονικό στιλ, το οποίο θα είχε μία πιο περίπλοκη σχέση με το χρόνο; Αν κάναμε λίγο confuse το αρχιτεκτονικό timeline, θα δημιουργούσαμε μήπως μία προϋπόθεση για να δει ο μελλοντικός θεατής ένα αποτέλεσμα με πιο πολλές αναφορές; Ουσιαστικά, η διαχρονικότητα είναι το βασικό κίνητρο. Τώρα, το πώς το κάνουμε είναι κάτι πιο απλό, λόγω του ότι η αρχιτεκτονική παραγωγή έχει πιο πολλά στάδια. Ξεκινάμε από τα mood boards, το concept και καταλήγουμε στο εργοτάξιο, στο πώς θα γίνει μία αρχιτεκτονική λεπτομέρεια και το πώς θα αποδοθεί ένα υλικό. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε, είναι ένα mix and match του futurism και του vintagism -αν υπάρχει αυτή η λέξη- σε διάφορα στάδια. Για παράδειγμα, να ξεκινήσουμε με ένα νοσταλγικό mood board, το οποίο θα έχει αναφορές σε art deco ή σε Bauhaus. Και να καταλήξουμε σε ένα υλικό στο τέλος του project, το οποίο είναι πάρα πολύ μοντέρνο, με μία πολύ current αρχιτεκτονική λεπτομέρεια. Ή και το αντίθετο. Να ξεκινήσουμε με ένα πολύ progressive concept με πολύ δυνατές φόρμες, αλλά μετά να βρούμε υλικά και χειρισμούς στο τελευταίο στάδιο, που θα φέρουν το project πίσω στο σήμερα, είτε στο χθες, είτε κοντά στην ιθαγενή αισθητική, στα έργα μας εκτός Αθήνας.

AGENDA

In your mind, futurism and nostalgia coexist. How is this seemingly contradictory trend expressed in the design of the new apartment building?

DIMITRIS TSIGOS At Omniview, we serve the genre we call Future Retro with a lot of love. And this question has two interesting sub-questions. One is how we approach and do it, and the second is why we have this intention. And I'll start with this. The reason I have this intention, for the most part, is timelessness. That is, we often talk in the office about how we would like the buildings that we do now; even though they're modern, thirty years from now, we wouldn't want them to look like something fashionable in 2021. And I'll give a very brief example of this. We have all seen and love the modernist apartment buildings in Pagrati and Kolonaki, which, indeed, most of us agree that they offer a lovely addition to the city. They have an excellent relationship with the urban fabric. And they are also modern in a way. Contrary, for example, to some apartment buildings built in the suburbs in the post-modern movement of the 90s. So we think there's a very serious issue here: The way a building, or an apartment building, ages. And so we ask the following question. What if there was an architectural style that had a more complex relationship with time? If we confused the architectural timeline a little bit, could we create a precondition for the future viewer to see an outcome with more references? Essentially, timelessness is the primary motivation.

ΔΜ Πιστεύετε κι εσείς στη δημιουργία κτιρίων-τοπόσημων στο επίπεδο της γειτονιάς; ΔΤ Πράγματι αναφέρομαι κατά κάποιο τρόπο πιο πολύ στη γειτονιά και τον αστικό ιστό, παρά σε μεμονωμένα κτίρια. Θα φέρω ένα παράδειγμα, κάπως κλισέ για την Omniview, το One Kleomenous. Πρόκειται για ένα κτίριο με πολύ προχωρημένη φόρμα το οποίο υλοποιήθηκε με πολύ συγκεκριμένη πρόθεση: Τον πωρόλιθο Travertino, που βρίσκεις σε πάρα πολλά κτίρια της γειτονιάς, ακόμα και στην πρόσοψη του ακριβώς διπλανού του κτιρίου. Οπότε αυτό ίσως αποτελεί μία κατάλληλη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Έχοντας αυτή την στρατηγική και mindset, μπορεί το νέο κτίριο να γίνει τοπόσημο, αλλά στοιχεία όπως τα υλικά να συμβάλλουν στην αίσθηση συνοχής της γειτονιάς. DM

Do you also believe in creating landmark buildings at the neighborhood level?

I am referring more to the neighborhood and the urban fabric than to individual buildings. I'll give an example, somewhat cliché for Omniview: One Kleomenous. It's a building with a very advanced form that was built with a very specific intention: the Travertino limestone, which you find in so many buildings in the neighborhood, even

ΔΜ Τα νότια προάστια, ειδικά στο παραλιακό μέτωπο, αφηγούνται τη δική τους ιστορία μέσα από την πολεοδομική δομή και τα κτίρια. Σε ορισμένες γενιές ανθρώπων, γεννούν συνειρμούς. Η νέα πολυκατοικία συνεχίζει να τροφοδοτεί το υπάρχον αφήγημα ή δημιουργεί ένα νέο; ΜΑΡΙΑΛΈΝΑ ΤΣΌΛΚΑ Θα έλεγα και τα δύο. Ίσως ο συνδυασμός των δύο. Αν το σκεφτούμε καλύτερα, ως τη δεκαετία του ‘90, τα νότια προάστια τα έχουμε συνηθίσει ως το παράκτιο, παραθεριστικό μέτωπο της Αθήνας, με τις χαμηλές κατοικίες μέσα στο πράσινο και κάποιες πολυκατοικίες, όπου κυριαρχεί η αναρχία. Οπότε ο σημερινός αρχιτέκτονας, με το χρυσό κλειδί, με όλα τα εφόδια, όπως έναν γενναιόδωρο προϋπολογισμό, πολεοδομική ελευθερία και ταυτόχρονα έναν πελάτη που αγαπά το design, καλείται να δημιουργήσει φανταστική αρχιτεκτονική. Θα μπορούσα να πω ότι ο σημερινός αρχιτέκτονας που δημιουργεί στα νότια προάστια δημιουργεί μία ναι μεν οργανική, ιδιαίτερη, φουτουριστική και μοντέρνα αρχιτεκτονική, αλλά σε κάθε περίπτωση διατηρεί τη φύση, την προβάλει, ανοίγει ένα παράθυρο στη Μεσόγειο. Δεν συζητάμε για μία πολυκατοικία της κλασικής αστικής δομής της Αθήνας. Μιλάμε για μία πολυκατοικία, η οποία είναι σαν μονοκατοικία. Κάθε διαμέρισμα, από το penthouse ως το ισόγειο, συμπεριλαμβανομένων των διαμερισμάτων των μεσαίων ορόφων, έχει την αίσθηση της μονοκατοικίας, την αίσθηση του παντοτινού καλοκαιριού. «Βρίσκομαι στη φύση, τη βλέπω, μυρίζω τη θάλασσα, και παρά τον μοντερνισμό της αρχιτεκτονικής που υπάρχει γύρω μου, εγώ τη βιώνω, τη φέρνω στο σπίτι μου». DM

The southern suburbs tell their story through the urban structure and buildings, especially on the coastal front. To some generations of people, they generate associations. Does the new apartment building continue to feed the existing narrative or create a new one?

MARIALENA TSOLKA I would say both. Maybe a combination of both. If we think about it, until the 1990s, we are used to the southern suburbs as the coastal holiday front of Athens, with low-rise houses in the green and some apartment buildings, where anarchy dominates. So today's architect, with the golden key, with all the tools, such as a generous budget, urban freedom, and at the same time, a designloving client, is called upon to create fantastic architecture. I could say that today's architect who creates in the southern suburbs designs something organic, unique, futuristic, and modern, but in any case, preserves nature, projects it, and opens a window to the Mediterranean. We are not talking about an apartment building of the classical urban structure of Athens. We are talking about a block of flats like a detached house.

How we do it is simpler because architectural production has more stages. We start with mood boards and the concept, and we end up on-site, how an architectural detail is made and how a material is rendered. What we want to do is a mix and match of futurism and vintagism - if that's a proper word - in different stages. For example, start with a nostalgic mood board, which will have references to art deco or Bauhaus. And come up with a material at the end of the project which is very modern, with some current architectural detail. Or the opposite. To start with a very progressive concept with very strong forms, but then to find materials and manipulations in the last stage that will bring the project back to today, yesterday, or close to the indigenous aesthetics in our off-Athens projects.

on the facade of the building right next door. So this may be an appropriate answer to this question. With this strategy and mindset, the new building can become a landmark, but elements like materials can contribute to the neighborhood's sense of cohesiveness.

Each apartment, from the penthouse to the ground floor, including the middle floor apartments, has the feeling of a detached house, the feel of eternal summer. "I am in nature, I see it, I smell the sea, and despite the modernism of the architecture around me, I experience it, I bring it into my home."

Omniview: Prisma Suites, Voula, Athens Image courtesy of Omniview

[01.4]

AGENDA 52

KLAB architecture: Aloof Houses, Voula, Athens Photography ©Panagiotis Voumvakis ΔΜ Ποιο είναι το προφίλ της αστικής και ποιο αυτό της προαστιακής πολυκατοικίας;

ΔΜ Στη νέα πολυκατοικία βλέπουμε έναν τύπο καθετοποιημένης βίλας; Αλλάζει το προφίλ των κατοίκων της πολυκατοικίας;

ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΌΠΟΥΛΟΣ Να μιλήσουμε για την αθηναϊκή πολυκατοικία. Η πολυκατοικία στην Αθήνα προέκυψε από διάφορα κοινωνικο-οικονομικά σημεία της εποχής της. Προέκυψε κυρίως από τη μεγάλη προέλευση κόσμου από την επαρχία, ο οποίος ήθελε πολύ γρήγορα ένα σπίτι. Η αστική πολυκατοικία προέκυψε από κατασκευαστικούς λόγους. Έπρεπε να γίνει γρήγορα και με κάποιον τρόπο που θα βοηθούσε στην άμεση κατοίκηση των ανθρώπων. Η αστική πολυκατοικία είναι σε συνεχές σύστημα, σε αντίθεση με την προαστιακή. Έχει μία πολύ συνηθισμένη τυπολογία, όπως προέκυψε από κανονισμούς και από ανάγκες, με μεγάλο ενδιαφέρον γιατί δημιουργεί μία πόλη με συνοχή.

ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΚΑΡΑΓΙΆΝΝΗ Καταρχάς, η πολυκατοικία όταν προέκυψε ως μορφή, προσπαθούσε να λύσει τη μαζική αστική ανάπτυξη των πόλεων και αναφερόταν στη μέση αστική τάξη. Οι πολυκατοικίες ελάχιστα είχαν απασχολήσει τον αρχιτεκτονικό κόσμο μέχρι τώρα. Η πολυκατοικία ήταν ένα εμπορικό αγαθό, με ελάχιστο αρχιτεκτονικό αποτύπωμα. Ερχόμενοι στο σήμερα, πάλι βλέπουμε ότι οι κοινωνικές συνθήκες είναι οι ίδιες που μεταβάλλουν αυτό που ξέρουμε ως πολυκατοικία. Το κόστος της γης και της κατασκευής έχουν εκτοξευθεί και παράλληλα υπάρχει εκ νέου αστικοποίηση. Ο κόσμος δεν θέλει να ζει περιαστικά και επιστρέφει στο αστικό κέντρο. Οπότε αυτές οι κοινωνικές παράμετροι, νομίζω ότι έχουν δημιουργήσει ένα καινούριο κοινό. Αυτό το κοινό έρχεται από την άνω αστική τάξη και είναι το κοινό που μέχρι πρότινος επιθυμούσε τη μονοκατοικία. Αυτό το κοινό έρχεται, «κουβαλώντας» τις απαιτήσεις του, φέροντας βέβαια και την ψυχολογία της ιδιωτικής κατοικίας -της μονοκατοικίας.

Η προαστιακή πολυκατοικία ήταν μία συνέχεια της αστικής πολυκατοικίας. Απλώς ήταν μία πολυκατοικία που ήταν ελεύθερη. Από παντού είχε όψεις. Ενώ η αστική πολυκατοικία μπορεί να είχε μία όψη προς το δρόμο και μία δεύτερη, η προαστιακή πολυκατοικία μπορεί να είχε τέσσερις όψεις. Αυτό όμως στη συνέχεια μετεξελίχθηκε και ο κόσμος ζητάει κάτι παραπάνω από συνεχόμενα μπαλκόνια. Στην προαστιακή πολυκατοικία ζητάει να έχει μεγαλύτερη επαφή με τη φύση και περισσότερη ιδιωτικότητα. Οπότε υπάρχουν αυτά τα δίπολα, τα οποία αξίζει να δούμε πώς τα αντιμετωπίζουμε στη σύγχρονη εποχή. Εμείς είμαστε ένα γραφείο που έχει κάνει και αστική και προαστιακή πολυκατοικία. Νομίζω ότι συνειδητά αντιληφθήκαμε τη διαφορά αυτών των δύο. Παρόλα αυτά, τα στοιχεία διαβίωσης δεν είναι εντελώς διαφορετικά. Ίσως δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι, εκείνοι που θέλουν να ζήσουν σε μία αστική πολυκατοικία, με αυτούς που θέλουν να ζήσουν σε μία προαστιακή. Βέβαια πάντα υπάρχουν κάποια σενάρια ζωής που πρέπει να ακολουθήσουμε. Θεωρώ ότι η αστική πολυκατοικία είναι ένα καινούριο κομμάτι της ελληνικής αρχιτεκτονικής, για την οποία πρέπει να ανακαλυφθεί μία νέα τυπολογία. Θεωρώ ότι πολλοί συνάδελφοι κάνουν μία αξιόλογη δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι θα δημιουργηθούν κτίρια με μεγάλους υπαίθριους χώρους, με μεγαλύτερα ανοίγματα. Κι αυτό έχει ενδιαφέρον. Σίγουρα η αστική πολυκατοικία επίσης έχει ενδιαφέρον, βέβαια, τα περιθώρια για να φτιάξουμε νέες πολυκατοικίες στο κέντρο της Αθήνας είναι πολύ λιγότερα. DM

What are the profiles of the urban and suburban apartment buildings?

KONSTANTINOS LAMBRINOPOULOS Let's talk about the Athenian apartment building. The apartment building in Athens emerged from various socio-economic points of its time. It emerged mainly from the great coming of countryside people who wanted a house quickly. The urban apartment building arose from construction reasons. It had to be done rapidly and in some way to help people live there immediately. Unlike the suburban one, the urban apartment building is on a continuous system. It has a very common typology, as derived from regulations and necessity, of great interest because it creates a cohesive city. The suburban apartment building was a continuation of the urban apartment building. It was simply an apartment building that had views from all sides. While the urban apartment building might have one street view and a second, the suburban one might have four views. But this then evolved, and people demanded more than continuous balconies. In suburban apartment buildings, they are asking for more contact with nature and more privacy.

[01.4]

So these dipoles are worth looking at how we deal with them in modern times. We are an office that has done both urban and suburban apartment buildings. I think we consciously understood the difference between the two. However, the living elements are not entirely different. Maybe they are not the same people, those who want to live in an urban apartment building as those who want to live in a suburban one. Of course, there are always some life scenarios to follow. I think the urban apartment building is a new part of Greek architecture for which a new typology must be discovered. I think that many colleagues are doing remarkable work in this direction. This means creating buildings with large open spaces, with larger openings. And that is interesting. Certainly, the urban apartment building is also interesting; however, the chances of building new apartment buildings in the center of Athens are much less.

Οπότε ο σχεδιασμός της πολυκατοικίας, αυτή τη στιγμή καλείται να καλύψει όλες αυτές τις απαιτήσεις του νέου κοινού. Ζητείται διαφορετική διαχείριση ανά διαμέρισμα, ζητούνται ειδικές παροχές, απαραίτητη είναι η ιδιωτικότητα και η πολυτέλεια, όπως για παράδειγμα οι ιδιωτικοί κήποι, τα roof garden και η ειδική διαχείριση του εσωτερικού σχεδιασμού. Όλα αυτά συντελούν στη δημιουργία τριών ή τεσσάρων διαφορετικών κατοικιών, οι οποίες όμως ανήκουν σε ένα κτίριο. Και φυσικά αυτό συμπαρασύρει και το σχεδιασμό του κελύφους, το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στις αυξημένες απαιτήσεις του νέου κοινού. Είναι καινοτόμο και σύγχρονο. Οπότε νομίζω ότι η αποστολή του αρχιτέκτονα είναι λίγο περίπλοκη. Έχει να σχεδιάσει 3-4 διαφορετικά αυτοτελή σπίτια, θα μπορούσαμε να πούμε, τα οποία είναι σε ένα ενιαίο κτίριο, με ενιαία αισθητική και αρχιτεκτονικές ποιότητες. DΜ

Do we see a type of vertically integrated villa in the new apartment building? Does it change the profile of the residents of the building?

KATERINA KARAGIANNI First of all, when the apartment building emerged as a form, was trying to solve the massive urban development of cities and referred to the urban middle class. Apartment buildings have hardly occupied the architectural world until now. The apartment building was a commercial commodity with little architectural footprint. Today, we see that social conditions are the same that are changing what we know as an apartment building. The cost of land and construction has skyrocketed, and at the same time, there is re-urbanization. People don't want to live in the suburbs and are returning to the urban center. So those social parameters, I think, have created a new audience. This audience comes from the urban upper class, and it is the audience that until recently desired the single-family home. This public is coming, 'carrying' its demands, bringing the psychology of private housing - the single-family house. So the design of the apartment building, at this moment, is called upon to meet all these requirements of the new public. Different management per apartment is required, special amenities are requested, and privacy and luxury are necessary - for example, private gardens, roof gardens, and special management of the interior design. All this contributes to creating three or four residences, all belonging to one building. And, of course, this also entails the design of the shell, which must meet the increased demands of a young target group. It is innovative and modern. So I think the architect's task is a bit complicated. He has to design 3-4 different independent houses in a single building with a single aesthetic and architectural quality.

ΑΡΙΣΤΕΊΔΗΣ ΝΤΆΛΑΣ Νομίζω ότι όχι μόνο εγώ, αλλά και πολλοί ακόμα αρχιτέκτονες, έχουμε ξεκινήσει κάνοντας μικρότερα σπίτια και στη συνέχεια πήγαμε στη μεγαλύτερη κλίμακα της πόλης και της πολυκατοικίας. Για εμένα αυτό ήταν ένα πολύ μεγάλο σοκ. Διότι έφυγα από την Αθήνα, πήγα στην Τήνο, ξεκίνησα να κάνω εκεί τα πρώτα μου έργα και έπρεπε να ξεχάσω αυτό το αστικό που είχα μάθει. Μέχρι πρότινος είχα μάθει να σχεδιάζω και να σκέφτομαι με έναν αστικό τρόπο σκέψης. Έπρεπε να το τσαλακώσω, να το πετάξω, να προσπαθήσω να μπω στη φιλοσοφία του πώς χτίζεις στο τοπίο. Και στη συνέχεια, όταν επανήλθα στην Αθήνα για ορισμένα έργα, έπρεπε να διατυπώσω και να δημιουργήσω ξανά τον εαυτό μου, φέρνοντάς τον ξανά από το τοπίο στην πόλη. Νομίζω ότι αυτή η διαδρομή έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και πάντοτε είναι σαν ένα σφουγγάρι, το οποίο το στύβεις και μένει η ουσία. Οπότε όλες οι εμπειρίες που έχει κανείς αποκτήσει αντιμετωπίζοντας διαφορετικά τοπία και μέρη στα οποία χτίζει, κάτι του αφήνουν μέσα του. Αυτό που έχω να πω είναι, ότι επιστρέφοντας στο σχεδιασμό μιας πολυκατοικίας, προσπαθήσαμε να φέρουμε τη μικρή κλίμακα που είχαμε αντιμετωπίσει στα νησιά. Είναι πολύ μεγάλης σημασίας για τον κάτοικο, αισθάνεται την κατοικία του ως κάτι που είναι στα μέτρα του σώματός του και της κλίμακάς του. Πολλές φορές αυτό το ξεχνάμε, όταν σχεδιάζουμε σε μεγάλες κλίμακες. Είναι λίγο δύσκολο και κανείς χάνει την αίσθηση του ανθρώπινου σώματος και του τρόπου με τον οποίο γίνεται η ζωή και η κατοίκηση στους χώρους.

So all these are issues that have had a significant impact on how we design the form that eventually emerges because form always expresses these needs and how we solve the problem. This is how each resident will have a better connection to the outdoor space of their apartment, the way they look at the view, and of course, the functionality of their apartment. ΔΜ Ποια είναι τα σημαντικότερα τεχνολογικά επιτεύγματα που σας έχουν επιτρέψει να εξελίξετε τη μορφή της πολυκατοικίας;

Αυτό που προσπαθήσαμε εμείς να κάνουμε, είναι να σκεφτούμε σε κάθε μας έργο, το πώς είναι να ζει κανείς μέσα σε αυτό το χώρο. Στην πολυκατοικία, αλλάζοντας στάθμη, στο ύψος από το οποίο αντιμετωπίζει κανείς τη θέα προς την πόλη και τη συσχέτιση του μέσα με το έξω, έπρεπε να το αντιμετωπίσεις διαφορετικά ανάλογα με το πού βρίσκεσαι, ποια είναι τα γειτονικά σου κτίρια, αν έχεις θέα ή όχι και με τι τρόπο θα την κοιτάξεις, ή με τι τρόπο θα μπορέσεις να βελτιώσεις και τον υπαίθριο χώρο, ο οποίος είναι απειροελάχιστος. Αντιθέτως, σε ένα οικόπεδο ενός νησιού, ο υπαίθριος χώρος είναι άπλετος, οπότε υπάρχει μία καίρια διαφορά.

ΠΑΎΛΟΣ ΧΑΤΖΗΑΓΓΕΛΊΔΗΣ Νομίζω ότι το σημαντικότερο που πραγματικά άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν οι αρχιτέκτονες, είναι τα προγράμματα τρισδιάστατης μοντελοποίησης. Αυτά προφανώς άνοιξαν τελείως διαφορετικούς ορίζοντες ως προς την έρευνα και τον πειραματισμό που μπορεί να εφαρμόσει κάποιος, δουλεύοντας πάνω σε μία φόρμα, χωρίς να είναι περιορισμένος από τις βασικές αρχές σχεδιασμού με παραστατική γεωμετρία, με την οποία σχεδιάζαμε πριν 30-40 χρόνια. Μία άλλη πολύ ενδιαφέρουσα εφαρμογή, είναι ο παραμετρικός σχεδιασμός, ο οποίος μας επιτρέπει να ομαδοποιούμε κάποιες ενέργειες κατά τη φάση του σχεδιασμού, ή να θέτουμε παραμέτρους πάνω στο ίδιο το μοντέλο, οι οποίες π.χ. μπορεί να αφορούν το φωτισμό του κτιρίου ή τη βελτιστοποίηση των θεάσεων του κτιρίου. Ένα τελευταίο πεδίο που είναι σε πειραματικό στάδιο ακόμη είναι η τεχνητή νοημοσύνη, η οποία ουσιαστικά είναι κάποιες πειραματικές ακόμη πλατφόρμες, οι οποίες με λέξεις ή εικόνες-κλειδιά σου παράγουν και συνθέτουν πολύ γρήγορα και πολύ στοχευμένα εικόνες, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς στο πλαίσιο ενός brainstorming κατά τη φάση της σύνθεσης.

Όλα αυτά τα ζητήματα λοιπόν, είναι θέματα που έχουν επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε, τη μορφή που τελικά προκύπτει, καθώς η μορφή πάντοτε εκφράζει αυτές τις ανάγκες και τον τρόπο επίλυσης του προβλήματος. Το οποίο είναι, πώς ο κάθε κάτοικος θα έχει μία καλύτερη επαφή με τον υπαίθριο χώρο του διαμερίσματός του, με τον τρόπο που κοιτάζει προς τη θέα και φυσικά με τη λειτουργικότητα του διαμερίσματός του.

Τώρα ως προς την κατασκευή, με τον ίδιο τρόπο, τα τρισδιάστατα μοντέλα προφανώς μπορούν πολύ γρήγορα να παράγουν κατασκευαστικές λεπτομέρειες, ώστε να γίνεται εφαρμογή αυτών των πολύπλοκων μορφών στο εργοτάξιο. Και βέβαια υπάρχουν τεχνολογίες, όπως είναι τα CNC και τα 3D printers, τα οποία βοηθούν στο να κατασκευαστούν τέτοιες πολύπλοκες μορφές, είτε με την έννοια ξυλότυπου, είτε ως ειδικές κατασκευές που μπαίνουν ένθετες στο κτίριο.

We first met your office through island residences. In what way has your design language been "grafted" to the needs of an apartment building? What stereotypes do you subvert, and in what way?

What I have to say is, going back to the design of an apartment building, we tried to bring the small scale that we had experienced on the islands. It's very much about the resident; they feel their home is tailored to their body and scale. A lot of times, we need to remember that when we design at large scales. It's a bit difficult, and one loses the sense of the human body and how life and habitation are done in the spaces.

What are the major technological achievements that have allowed you to evolve the form of the apartment building?

PAVLOS HATZIANGELIDIS The most important thing that has really changed the way architects design is 3D modeling programs. These have obviously opened up completely different horizons in terms of the research and experimentation that one can apply, working on a form, without being constrained by the basic principles of design with representational geometry that we were designing with 30-40 years ago. Another very interesting application is parametric design, which allows us to group specific actions during the design phase or to set parameters on the model itself, which may, for example, concern the lighting of the building or the optimization of the views of the building. One last field still in the experimental stage is artificial intelligence, which is basically some still experimental platforms with words or keywords or key images you generate and synthesize very fast and very targeted images, which can be reference points in the context of brainstorming during the composition phase.

ARISTIDES DALLAS I think that I and many other architects have started by doing smaller houses and then moved to the larger scale of the city and the apartment building. For me, that was a huge shock. I left Athens, went to Tinos, started doing my first projects there, and had to forget this urban thing I had learned. Until recently, I had learned to design and think in an urban way of thinking. I had to wrinkle it, throw it away, and try to get into the philosophy of building in the landscape. And then, when I came back to Athens for some projects, I had to formulate and recreate myself, bringing it back from the landscape to the city. I think this journey is extremely interesting, and it's always like a sponge, which you wring out, and the essence remains. So all the experiences one has had in encountering different landscapes and places that one builds in leaving something inside.

AGENDA

We have tried to think in each of our projects about what it is like to live in that space. In the apartment building, changing the level, the height from which you face the view of the city, and the connection between the inside and the outside. You had to deal with it differently depending on where you are, what your neighboring buildings are, whether you have a view or not and how you look at it, or how you can improve the open space, which is infinitesimal. In contrast, outdoor space is abundant on an island lot, so there is a key difference.

ΔΜ Γνωρίσαμε το γραφείο σας για πρώτη φορά, μέσα από κατοικίες στα νησιά. Με ποιον τρόπο έχει «μπολιαστεί» η σχεδιαστική σας γλώσσα με τις ανάγκες της πολυκατοικίας; Ποια στερεότυπα ανατρέπετε και με ποιον τρόπο;

In terms of construction, in the same way, 3D models can produce construction details quickly so that these complex forms can be applied on-site. And, of course, there are technologies, such as CNC and 3D printers, that help manufacture these complex forms, either in the formwork sense or as special structures inserted into the building.

KKMK Architects: Noemia Apartments, Voula, Athens Image courtesy of KKMK Architects

[01.4]

AGENDA

ΔΜ Σε ποιες φάσεις του έργου ενσωματώνετε περισσότερο την τεχνολογία στη δουλειά σας; ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΤΣΊΓΚΟΣ Εμείς τώρα τελευταία έχουμε ένα πολύ ενδιαφέρον theme στην Omniview, το οποίο το λέμε “hi-tech design and low-tech construction”. Και θα προσπαθήσω να το εξηγήσω αυτό περισσότερο, ως προς τη λογική τού γιατί το low-tech construction δεν είναι κάτι κακό, αλλά κάτι καλό τελικά. Όλοι ξέρουμε να χρησιμοποιούμε πολύ μοντέρνα εργαλεία σχεδιασμού στα γραφεία μας και όλοι ξέρουμε ότι αν αφιερώσουμε αρκετό χρόνο στο να εκπονούμε γεωμετρία μέσα από αυτά, κατά καιρούς φτάνουμε σε φόρμες οι οποίες είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσες. Το πρόβλημα για μένα ξεκινάει όταν κάποιες από αυτές τις φόρμες για την κλίμακα ενός εμπορικού έργου, χρειάζονται για παράδειγμα CNC για να κατασκευαστούν. Το οποίο συνήθως, όσο μεγάλος κι αν είναι ο προϋπολογισμός, είναι εκτός προϋπολογισμού. Αυτό σημαίνει ότι καθ’ οδόν στην κατασκευή, θα γίνει κάπως αλλιώς το έργο και αυτό δεν είναι καλό. Αυτό που προσπαθούμε με πιο πολλή συνείδηση να κάνουμε, είναι αντλώντας από την κατασκευαστική εμπειρία και από τη γεωμετρική γνώση, να στοχεύουμε σε φόρμες οι οποίες είναι ιδιαίτερα προχωρημένες, αλλά μπορούν εν δυνάμει να κατασκευαστούν με μία παραδοσιακή κατασκευαστική ή με μία συναρμολόγηση παραδοσιακών κατασκευαστικών τεχνολογιών. Αυτό λοιπόν έχει τρία πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Το πρώτο, όσον αφορά το επάγγελμά μας, κάνει τον αρχιτέκτονα να ξαναγίνει αρχιμάστορας, κάτι που θεωρούμε πάρα πολύ καλό. Είμαστε στο εργοτάξιο και έχουμε την ευθύνη και τη χαρά να συντονίσουμε μία ομάδα ανθρώπων για να φτιάξει κάτι. Το δεύτερο, είναι φυσικά ότι κάνει fit to budget. Σημαντικό είναι να μην βρεθούμε στη μέση του έργου και καταλάβουμε ότι το budget δεν είναι κατάλληλο. Και το τρίτο και σημαντικότερο, είναι ότι σήμερα, όλο και περισσότερο αντιλαμβανόμαστε πως αυτές οι ρηξικέλευθες μορφές, οι οποίες όμως κατασκευάζονται με νορμάλ και παραδοσιακούς τρόπους, είναι συνήθως και πιο όμορφες. Και για να το συνδέσω και με αυτό που έλεγα πιο πριν, είναι και λίγο πιο διαχρονικές. Αυτό είναι κάτι που επιθυμούμε και ψάχνουμε. DM

In what phases of the project do you most incorporate technology into your work?

DIMITRIS TSIGOS We have had a very interesting theme at Omniview lately, which we call "hi-tech design and low-tech construction." And I will try to explain this more in terms of the logic of why low-tech construction is not a bad thing but something good after all. We all know how to use very modern design tools in our offices, and we all know that if we spend enough time working out geometry through them, we occasionally arrive at very interesting forms. The problem for me starts when some of these forms for the scale of a commercial project, for example, need a CNC to be built. Which usually, no matter how big the budget, is out of budget. This means that en route to construction, the project will be done differently somehow, and that's not good. What we are trying to do more consciously is draw on manufacturing experience and geometric knowledge to target forms that are highly advanced but can potentially be made with traditional manufacturing or an assembly of traditional manufacturing technologies.

So this has three very interesting results. First, as far as our profession is concerned, it makes the architect become a master builder again, which we think is excellent. We are on the construction site and have the responsibility and pleasure of coordinating a group of people to build something. The second, of course, is that it makes fit to budget. We mustn't find ourselves in the middle of the project and realize that the budget isn't right. And third and most importantly, is that today, we increasingly realize that these radical - but constructed in a standard and traditional way - forms are usually more beautiful. And to tie in with what I was saying earlier, they are also a little more timeless. That's something we desire and look for.

ΔΜ

Τι σημαίνει έρευνα για το γραφείο Tsolka Architects;

ΜΑΡΙΑΛΈΝΑ ΤΣΌΛΚΑ Τα πάντα. Η έρευνα είναι η αισιοδοξία τού να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε κάτι καινοτόμο, το οποίο φαινομενικά δεν γίνεται, αλλά μας επιτρέπει να αφήσουμε το αποτύπωμά μας στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και της πόλης. Πιο συγκεκριμένα, κάθε έργο μας το αντιμετωπίζουμε σαν το ανθρώπινο σώμα, με τη μοναδική οντότητα και την πολυδιάστατη υπόστασή του, που πρέπει να προσαρμοστεί σε ένα δομημένο περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι εκ πρώτης όψεως έχουμε το μορφολογικό κομμάτι, το οποίο έχει να κάνει με τα υλικά, την τεχνολογία των υλικών, το ότι κάτι έχει μία διάρκεια ζωής 80-90-100 χρόνων, πως ένα φυσικό υλικό μεταβάλλεται και επηρεάζεται από το περιβάλλον και τον χρόνο. Οπότε είναι δική μας υποχρέωση να το μελετήσουμε. Στη συνέχεια, προκειμένου τα κτίριά μας να εξελίσσουν την εικόνα τους και να μην παραμένουν στατικά με τα χρόνια, δημιουργούμε κίνηση, δημιουργούμε μία μορφολογία που επηρεάζεται από το φως, το κλίμα και την αλλαγή των περιβαλλοντολογικών συνθηκών. Οπότε πρέπει να μελετάμε τη στατική επιστήμη, η οποία έχει κάνει τεράστια άλματα, αλλά στη συνέχεια, όπως είπε και ο Δημήτρης, πρέπει να τη φέρεις και να γίνεις εσύ ο αρχιμάστορας του δικού σου οικοδομήματος. Μετά έχουμε την λειτουργία του, η οποία είναι τα ηλεκτρολογικά και μηχανολογικά σχέδια και οι μελέτες, οι οποίες πρέπει να είναι πάντοτε upto-date. Οπότε εξαρτάται πάλι από μας το να μελετήσουμε πώς αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε ένα κτίριο, το οποίο θα επιβιώσει 90 χρόνια από το σήμερα. Το ανθρώπινο σώμα αποτελεί τον παρονομαστή για μας, ώστε να δημιουργήσουμε μία ένωση του περιβάλλοντος με τη δομή που δημιουργούμε και το πόσο αυτό θα διαρκέσει στο χρόνο. DM

What does research mean for Tsolka Architects?

MARIALENA TSOLKA Everything. Research is the optimism of surpassing ourselves and creating something innovative, which seemingly cannot be done, but allows us to leave our imprint on the history of architecture and the city. More specifically, we treat each project as the human body, with its unique entity and multidimensionality, which must adapt to a structured environment. This means that at first sight, we have the morphological part, which has to do with materials, the technology of materials, the fact that something has a lifespan of 80-90-100 years, and a natural material changes and is affected by the environment and time. So it's our obligation to study it. Then, for our buildings to evolve and not remain static over the years, we create movement and a morphology that is influenced by light, climate, and changing environmental conditions. So we have to study static science, which has made huge leaps and bounds, but then, as Dimitri said, you have to bring it in and become the master builder of your own building. Then you have the operation of it, which is the electrical and mechanical plans and studies, which must always be up-todate. So again, it's up to us to study how that can translate into a building that will survive 90 years from today. The human body is the denominator for us to create a union of the environment with the structure we are creating and how long it will last over time.

ΔΜ Στο γραφείο των KKMK, έχετε επίσης ψηφιακό background. Με βάση αυτό, πώς ορίζετε την έρευνα; ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΚΑΡΑΓΙΆΝΝΗ Το ψηφιακό background έρχεται και συμπληρώνει το αναλογικό background, αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτή τη λέξη. Κατά τη γνώμη μας, αυτά τα δύο πρέπει να συνυπάρχουν πάντα, καθώς το ένα χωρίς το άλλο είναι μάλλον ελλιπές. Οπότε η έρευνα που συμβαίνει για κάθε καινούριο project, ουσιαστικά χωρίζεται σε δύο μέρη και έτσι χάριν της συζήτησης θα μπορούμε να πούμε ότι είναι το αναλογικό της και το ψηφιακό της κομμάτι. Το αναλογικό κομμάτι είναι η σύνθεση. Αυτό που λέμε σύνθεση, πάντα ήταν και θα είναι η θεμελιώδης βάση για το αρχιτεκτονικό έργο. Η διάταξη των χώρων, οι κινήσεις, ο προσανατολισμός, οι θεάσεις, όλα αυτά συνιστούν μία βάση, πάνω στην οποία έρχονται να δουλέψουν σε δεύτερο επίπεδο οι ψηφιακές επιρροές. Στο υπόλοιπο λοιπόν κομμάτι της έρευνας, αφού έχουμε δημιουργήσει τη βάση μας, ουσιαστικά με τις ψηφιακές τεχνικές, σε επίπεδο software ή hardware, τις οποίες ανέφεραν όλες οι συνάδελφοι, διερευνούμε τις γεωμετρίες, τις μορφές, τις δυνατότητες των υλικών και τις δυνατότητες της κατασκευής. Ουσιαστικά με τη χρήση των ψηφιακών μέσων σχεδιασμού, δεν υπάρχει περιορισμός στο τι μορφές μπορούν να παραχθούν και το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα. Οπότε θεωρούμε σημαντικό, ο διάλογος μεταξύ του ψηφιακού και αναλογικού χώρου και της προσέγγισης, να είναι πολύ γόνιμος ώστε να παραχθεί μία πολύ σωστή αρχιτεκτονική εμπειρία, αλλά ταυτόχρονα καινοτόμες και σύγχρονες αρχιτεκτονικές μορφές. Και πάνω από όλα να παραχθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα για τη διάρκεια ενός project και με εύλογο κόστος. DM

In the KKMK office, you also have a digital background. Based on that, how do you define research?

[01.4]

KATERINA KARAGIANNI The digital background complements the analog background, if I can use that word. We believe these two should always coexist, as one without the other is rather incomplete. So the research that happens for each new project is essentially divided into two parts, so for the sake of discussion, we can say that it's the analog and digital parts. The analog part is the synthesis. What we call composition has always been and will always be the fundamental basis for architectural projects. The arrangement of spaces, the movements, the orientation, and the sightings all constitute a basis on which digital influences come to work on a second level. So in the remaining part of the research, once we have established our base, essentially with the digital techniques, at the software or hardware level, which all the colleagues mentioned, we explore the geometries, the forms, the material and construction options. With the use of digital design media, there is no limitation on what forms can be produced and the architectural outcome. So we think it is important that the dialogue between digital and analog space and approach is very fruitful to create a correct architectural experience and innovative and contemporary architectural forms. And above all, to be produced in a reasonable timeframe for the duration of a project and at a reasonable cost.

TSOLKA Architects: PL Residences, Voula, Athens Image courtesy of TSOLKA Architects

AGENDA

ΔΜ Σε μία εποχή με νέους κοινωνικούς και οικονομικούς κανόνες, ποιο θα μπορούσε να είναι το μέλλον της Αθήνας, της αντιπαροχής και του κτιριακού της αποθέματος; ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΌΠΟΥΛΟΣ Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της Αθήνας. Πρέπει να θεωρούμε ότι μία πόλη πρέπει να είναι όσο γίνεται περισσότερο βιώσιμη. Ξέρουμε ότι η Αθήνα είναι μία πόλη ζωντανή, εξελίσσεται. Πρέπει οπωσδήποτε να προσπαθήσουμε να την κάνουμε όσο πιο βιώσιμη γίνεται. Επίσης πρέπει να την κάνουμε μία πόλη, στο κέντρο της οποίας θα γυρίσουν οι νέοι άνθρωποι για να την κατοικήσουν. Αυτό προφανώς δεν είναι εύκολο, καθώς υπάρχουν διάφορα εμπόδια. Υπάρχουν εμπόδια, αλλά υπάρχουν και ευκαιρίες. Το πρώτο εμπόδιο είναι ότι ξαφνικά υπάρχουν περιοχές της Αθήνας, οι οποίες λόγω του Airbnb κινούνται σε μία κατεύθυνση σε σχέση με τον τουρισμό. Υπάρχει και μία ευκαιρία όμως σε αυτό. Παράλληλα δημιουργούνται νέα καταστήματα, νέοι θύλακες ζωής μπορώ να πω, οι οποίοι μπορούν να κάνουν αυτή την περιοχή της Αθήνας πιο ελκυστική για τους νέους κατοίκους. Ένα άλλο πρόβλημα είναι αυτό της πολυιδιοκτησίας. Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει το κτιριακό απόθεμα της πόλης. Αλλά και σε αυτό νομίζω ότι πρέπει να βρούμε μία λύση, δίνοντας κάποια οικονομικά ή φορολογικά κίνητρα. Πρέπει οπωσδήποτε να βρεθεί ο τρόπος, ώστε να μεταλλαχθούν τα παλιά κτίρια, να γίνουν πιο ελκυστικά για τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι είναι αυτοί που δίνουν κυρίως τη ζωντάνια στην πόλη. Επιζητούν το κέντρο. Επιζητούν να ζήσουν σε μία πόλη που είναι ζωντανή. Άρα για αυτούς και μόνο πρέπει να δουλέψουμε προς αυτή την κατεύθυνση. DM

In an era of new social and economic rules, what could be the future of Athens, its building stock, and the concept of contractual consideration?

KONSTANTINOS LAMBRINOPOULOS We must be optimistic about the future of Athens. We must believe that a city should be as sustainable as possible. We know that Athens is a living, evolving city. We should definitely try to reach a maximum level of sustainability. We also have to make it a city that young people will return to the center to live in. This is obviously not easy, as there are various obstacles. There are obstacles, but there are also opportunities. The first obstacle is that suddenly there are areas of Athens that, because of Airbnb, are moving in one direction concerning tourism. There is an opportunity in that, though. At the same time, new shops are being created, new pockets of life which can make this area of Athens more attractive for young residents. Another problem is that of multiple ownership. It is challenging to change the building stock of the city. But I think we have to find a solution to that as well, by giving some financial or tax incentives. We definitely need to find a way to transform the old buildings, to make them more attractive to young people, who are the ones who mainly give the city its vitality. They want the center. They seek to live in a vibrant city. So it is for them alone that we must work in this direction.

ΔΜ Ας κλείσουμε λοιπόν με το παράδειγμα μιας πολυκατοικίας που επανέρχεται στη ζωή, για να εξυπηρετήσει τις σύγχρονες ανάγκες. Έστω ότι οι προϋποθέσεις συνηγορούν και έχουμε όλα τα κίνητρα για να γίνει αυτό. Τι αλλάζετε εσείς για να προσφέρετε το καλύτερο στους κατοίκους της; ΑΡΙΣΤΕΊΔΗΣ ΝΤΆΛΑΣ Θεωρώ ότι είναι εξαιρετική επιτυχία της γενιάς μας ως αρχιτέκτονες, το ότι έχουμε καταφέρει να πάρουμε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στα χέρια μας, κάτι που στην πολυκατοικία ειδικά τα τελευταία χρόνια ήταν αποκλειστικά μελέτες από πολιτικούς μηχανικούς ή άλλους μηχανικούς, χωρίς την αρχιτεκτονική εκπαίδευση. Οπότε εγώ, αυτό που προσωπικά θέλω να πω και θεωρώ ως το πιο σημαντικό, είναι ότι οι αρχιτέκτονες παίρνουμε πίσω το δικαίωμα του να συμμετέχουμε στο σχεδιασμό των πόλεων και των κτιρίων. Αυτή είναι η μεγάλη νίκη της γενιάς μας. Στα πλαίσια της ερώτησης, αλλά και στο σύνολο, θα πω ότι η πολύ μεγάλη πρόκληση για την επόμενη μάχη που πρέπει να κερδίσουμε, είναι αυτή της βιωσιμότητας και το πώς θα δώσουμε τη νίκη στο περιβάλλον. Οπότε θεωρώ ότι εκεί πρέπει να στραφούμε όλοι. Δεν έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με το σχεδιασμό ενός κτιρίου ή ενός διαμερίσματος. Είναι πολύ πιο γενικό και συνολικό το πρόβλημα. Θα πρέπει πρώτα από όλα να ευαισθητοποιηθούμε εμείς και στη συνέχεια αντίστοιχα να μπορέσει αυτό να έρθει σαν μία νέα τάση της εποχής. Το να ξεφύγουμε από την ανάγκη να αποδώσουμε την πιο καλή μορφή ως κτίριο και να σκεφτούμε την ουσία του. Πως ένας από τους πιο δύσκολους τομείς, όσον αφορά τα πόσα απόβλητα έχει, είναι η κατασκευή. Πώς θα μπορέσουμε ο καθένας με το σχεδιασμό του να βοηθήσουμε, ώστε να μην παράγονται τόσοι ρύποι. DM

So, let's close with the example of an apartment building coming back to life to serve modern needs. Let's assume that the conditions are right and we have all the incentives to make this happen. What do you change to offer the best to its residents?

ARISTIDES DALLAS I think that it is an extraordinary success of our generation as architects that we have managed to take architectural design into our own hands, something that in multi-story buildings, especially in recent years, was exclusively the work of civil or other engineers, without architectural training. So what I personally want to say, and what I see as the most important thing, is that architects are taking back the right to participate in the design of cities and buildings. This is the great victory of our generation. In the context of the question, but also as a whole, I will say that the big challenge for the next battle we have to win is sustainability and how to give victory to the environment. So I think that's where we all need to turn. It's not just about the design of a building or an apartment. It is a much more general and global problem. We should, first of all, raise awareness; accordingly, this can come as a new trend of the times. To avoid the need to render the best form as a building and think about its essence. One of the most difficult sectors - in terms of how much waste it has - is construction. We can each help with our design so that only a few pollutants are produced.

Aristides Dallas Architects: Residence In Nafplio Visualization: Katerina Iakovaki Image courtesy of Aristides Dallas Architects

[01.4]

AGENDA

Στη «χρυσή εποχή» του development, η Όλγα Ίτσιου, Chief Operating Officer της Dimand παραχωρεί μία συνέντευξη στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρεται στις ευκαιρίες στην Αθήνα, τη συμπληρωματικότητα ιδιωτικού και δημοσίου τομέα, τη συνεργασία με τους αρχιτέκτονες, το μέλλον της Dimand αλλά και της ανάπτυξης στην Ελλάδα. At the “golden age”of development, Olga Itsiou, Chief Operating Officer of Dimand, opens up in an interview and discusses opportunities in Athens, how the private and public sectors complement each other, her collaboration with architects, the future of Dimand, and development in Greece.

Olga Itsiou (INTERVIEW)

The interview series Danai Makri

ΔΜ Έχετε πει ότι η Ελλάδα βρίθει από παραδοξότητες. Και πως αυτές, πρέπει να τις βλέπουμε ως ευκαιρίες. Ποιες ευκαιρίες βλέπει σήμερα η Dimand; ΟΙ Η Ελλάδα αντικειμενικά, είναι ίσως η ομορφότερη χώρα του κόσμου. Συνδυάζει βουνό, θάλασσα και ζωντανές πόλεις. Έχει όμως έναν άναρχα δομημένο ιστό, που χρήζει συντονισμένης προσπάθειας με στόχο την αναβάθμιση και ανασυγκρότησή του. Για παράδειγμα, από το κέντρο της Αθήνας έχει απομακρυνθεί τα τελευταία χρόνια η κατοικία. Παράλληλα υπάρχουν χιλιάδες κτίρια, που είναι άδεια, εγκαταλελειμμένα -κάποια εξ αυτών και διατηρητέα- που κανένας όμως δεν έχει προβεί στην αποκατάστασή τους. Εκτός του κέντρου, 2,5 χιλιόμετρα δυτικά, ο Ελαιώνας, παρουσιάζει μια εικόνα που δεν ταιριάζει σε μια μητρόπολη όπως η Αθήνα. Τα νησιά και οι ηπειρωτικές τουριστικές περιοχές έχουν αναπτύξει και αναβαθμίσει ιδιαίτερα το τουριστικό τους προϊόν τα τελευταία χρόνια, οι υποδομές όμως είναι εμφανώς ανεπαρκείς. Η ευκαιρία λοιπόν τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είναι να εντοπίσουμε σε τοπικό επίπεδο τα προβλήματα, να προτείνουμε τις λύσεις και να τις υλοποιήσουμε. Ιδιώτες και Δημόσιο παρέα, αλλιώς δεν γίνεται. Και για να υπάρχει ανάπτυξη πρέπει πρωτίστως να αναβαθμιστούν οι υποδομές ώστε να γίνουν όλα στη σωστή βάση. You have said in the past that Greece is full of paradoxes and that we should see them as opportunities. What opportunities does Dimand see today?

Greece may be, objectively speaking, the most beautiful country in the world. It combines mountains, sea, and vibrant cities. But the anarchic state of its urban fabric needs a coordinated effort to be upgraded and reconstructed. For example, in recent years, residencies have been removed from the center of Athens. At the same time, there are thousands of empty and abandoned buildings, some of which are listed, but no one has taken any steps toward restoring them. Away from the city center, 2.5 kilometers to the west, Eleonas sets up an image that does not suit a metropolis like Athens. The islands and the more touristic areas of the mainland have recently developed and upgraded their tourism product, but the infrastructure is clearly inadequate. Therefore, the opportunity lies in identifying the problems at a local level, suggesting solutions, and implementing them in Athens and other regions of Greece. This needs to be done individually and by the public sector, or it will not work. If we want to see developments happen, the infrastructure must first and foremost be upgraded so that everything is done on the proper basis.

ΔΜ Τι να περιμένουμε να δούμε στο ΜΙΝΙΟΝ; Γιατί πιστέψατε τόσο σε αυτό το ακίνητο, ώστε να πραγματοποιήσετε αυτή τη γενναία επένδυση; ΟΙ Το ΜΙΝΙΟΝ κουβαλάει μεγάλη ιστορία και είναι κρίμα να μένει αναξιοποίητο τόσα χρόνια. Παράλληλα, η περιοχή της Ομόνοιας αναβαθμίζεται σιγά-σιγά τα τελευταία χρόνια, και το ΜΙΝΙΟΝ είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της πλατείας Ομονοίας, του Αρχαιολογικού Μουσείου και του άξονα της Πατησίων, με τα αμέτρητα αρχιτεκτονικά διαμάντια και ιστορία. Στο ΜΙΝΙΟΝ στόχος μας είναι να φέρουμε ζωή στο κτίριο με εμπορικές χρήσεις, χώρους εστίασης και γραφεία, καθώς επίσης και κατοικίες για μόνιμους κάτοικους -όχι βραχυπρόθεσμες μισθώσεις. DM

What can we expect to see at MINION? What was your vision for this property that could justify such a bold investment?

MINION has a lot of history, and it's a shame that it has remained unused for many years. At the same time, we have noticed the Omonia area is slowly upgrading lately. MINION has become the link between Omonoia Square, the Archaeological Museum, and the Patision axis, with its countless architectural gems and history. Our goal is to bring the MINION building back to life with the commercial use of its spaces, office spaces, and residential units for permanent residents - not short-term leases.

ΔΜ Φαίνεται πως οι κατοικίες αποτελούν τη μεγάλη ανάγκη των πόλεων και τις βλέπουμε να εμφανίζονται σε απρόσμενα κτίρια. Οι μεικτές χρήσεις ήρθαν για να μείνουν;

[01.5]

ΟΙ Οι μεικτές χρήσεις διασφαλίζουν τη ζωντάνια μιας περιοχής. Σε περιοχές με μεικτές χρήσεις, βλέπουμε περισσότερη ζωή, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα και φασαρία, διασφαλίζει όμως μια ποικιλομορφία και δίνει τη δυνατότητα να δημιουργηθούν μικροί πόλοι ανάπτυξης. Παράλληλα, περιβαλλοντικά είναι μια αρτιότερη προσέγγιση, διότι η πρόσβαση σε χώρους εργασίας, εστιατόρια, υπηρεσίες, αθλητικές εγκαταστάσεις, καταστήματα κ.λπ. είναι ευκολότερη χωρίς τη χρήση αυτοκινήτου. DM

It seems that residences are much needed in cities, and they appear in buildings that we wouldn’t expect. Are mixed-use buildings here to stay?

Mixed uses in an area ensure a neighborhood's vividness. In areas with mixed-use buildings, we witness more life, which doesn’t necessarily mean bustle but a diverse area that enables the creation of small pockets of development. At the same time, it is a much better environmentally-speaking approach because it allows easier access to workplaces, restaurants, services, sports facilities, shops, etc., without using a car.

Olga Itsiou Photography ©Elisavet Moraki Η Όλγα Ίτσιου είναι Γενική Διευθύντρια Λειτουργικών Δραστηριοτήτων της DIMAND. Διαθέτει πολυετή εμπειρία στην υλοποίηση και διαχείριση όλων των έργων του Ομίλου, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην έως τώρα πορεία της εταιρείας. Διακρίνεται για την ικανότητά της να παρέχει λύσεις σε κάθε δύσκολη περίσταση, να διαχειρίζεται ομάδες που λειτουργούν με αποτελεσματικότητα και συνέπεια, αλλά και να εφαρμόζει και να εισάγει στην λειτουργία της DIMAND νέες, καινοτόμες και αειφόρες πολιτικές και τεχνολογίες. Έχει εργαστεί ως Project Architect στο αρχιτεκτονικό γραφείο HOK International Ltd στο Λονδίνο, ως Design Manager στην εταιρεία REDS Α.Ε. του Ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ, και Design Manager στην εταιρεία IntraDevelopment, μέχρι να ενταχθεί στην ομάδα της DIMAND Α.Ε. το 2005. Eίναι Αρχιτέκτων Μηχανικός απόφοιτη των University of Greenwich με BA (Hons) Architecture, του Kingston University με Postgraduate Diploma in Architecture, του Kingston University με Postexperience Certificate in the Professional Practice of Architecture (RIBA Part 3) και είναι μέλος του Royal Institute of British Architects στο Ηνωμένο Βασίλειο (RIBA). Olga Itsiou is General Manager of Operational Activities of DIMAND. She has many years of experience in the implementation and management of all the Group's projects, playing an important role in the company's progress so far. She stands out for her ability to provide solutions to any difficult situation, to manage teams that operate efficiently and consistently, but also to implement and introduce new, innovative and sustainable policies and technologies into DIMAND's operation. She has worked as a Project Architect at the architectural office HOK International Ltd in London, as a Design Manager at REDS SA of the ELLAKTOR Group, and Design Manager at the IntraDevelopment company, until she joined the DIMAND SA team. in 2005. She is an Architectural Engineer, graduated from the University of Greenwich with a BA (Hons) Architecture, Kingston University with a Postgraduate Diploma in Architecture, Kingston University with a Postexperience Certificate in the Professional Practice of Architecture (RIBA Part 3) and is a member of the Royal Institute of British Architects in the United Kingdom (RIBA).

AGENDA

ΔΜ

Σας ενδιαφέρουν οι κοινωνικές κατοικίες και αν ναι, υπό ποιες συνθήκες;

ΟΙ Οι κοινωνικές κατοικίες, όπως κατά βάση λειτουργούν στο εξωτερικό και διαχειρίζονται από τοπικούς φορείς, δεν υφίστανται στην Ελλάδα. Στον ιδιωτικό τομέα, όπως σε κάποιες χώρες, ένα ποσοστό των κατοικιών οφείλει να έχει χαρακτήρα κοινωνικής κατοικίας, άρα χαμηλότερης αγοραστικής αξίας. Αυτό δεν μας βρίσκει αντίθετους διότι διασφαλίζει μια συνύπαρξη ανθρώπων με διαφορετικό οικονομικό προφίλ σε μια περιοχή, όμως θεωρώ πως η αγορά δεν είναι ακόμη ώριμη για αυτό. Για να καταστεί βιώσιμο κάτι τέτοιο, με δεδομένο ότι τα κόστη της γης, των ακινήτων, της κατασκευής αλλά και της χρηματοδότησης είναι ιδιαίτερα υψηλά, θα πρέπει να υπάρξουν κίνητρα από τους δημόσιους φορείς. DM

Is social housing an interesting concept to you, and if so, under which conditions?

Social housing does not exist in Greece in the way it is operated and managed by local institutions abroad. In the private sector, as we have seen happen in a number of countries, a percentage of housing must have a social housing character, thus lower market value. We are not opposed to this because it ensures that people with different financial profiles can coexist in the same area, but I believe the market is not ready for this yet. For this to succeed, given that the costs of land, property, construction and financing are very high, there must be incentives from public bodies.

ΔΜ

Ποια αξία κομίζει ο αρχιτέκτονας στη δουλειά του developer;

DM What value does an architect bring to a developer's job? OI A meticulous design adds value and timelessness to a building. This is a significant factor in our projects. Although architecture might be a bit subjec-

ΟΙ Τα κριτήρια είναι σύνθετα. Πρέπει να έχουν γενική γνώση της αγοράς σε διεθνές επίπεδο, να γνωρίζουν καλά τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού, να παρακολουθούν τις εξελίξεις και τις τάσεις σε όλο το φάσμα της αρχιτεκτονικής και των νέων στρατηγικών εργασίας (που είναι ιδιαίτερα σημαντικό μετά τον COVID-19), να είναι ευέλικτοι, να γνωρίζουν σε εξαιρετικό βαθμό τα πολεοδομικά και θεσμικά θέματα και να έχουν ικανού μεγέθους γραφείο στελεχωμένο με έμπειρους αρχιτέκτονες ώστε να μπορούν να αντεπεξέρχονται επαρκώς στις ανάγκες του εκάστοτε έργου. DM

How do you select the architects you work with? What are your criteria?

The criteria are quite complex. They must have a general knowledge of the market at an international level, be well versed in the principles of bioclimatic design, and be aware of the developments and trends regarding the whole spectrum of architecture as well as new working strategies (an issue particularly important after COVID-19), be flexible, have an excellent knowledge of urban planning and institutional issues, and own a practice whose size and staff of experienced architects can respond adequately to the needs of each project.

ΔΜ Μετά την εισαγωγή της Dimand στο χρηματιστήριο, ποιος είναι ο επόμενος μεγάλος στόχος; ΟΙ Επόμενο βήμα, χωρίς να εφησυχάζουμε, είναι η ανάπτυξη των ακινήτων του Skyline [σε ποσοστό 65% η κοινοπραξία DimandPremia Properties (75/25) και 35% Alpha Bank], ενός χαρτοφυλακίου 573 ακίνητων, αξίας 438 εκ. ευρώ. Η συμφωνία αυτή αποτελεί τη μεγαλύτερη μεταβίβαση χαρτοφυλακίου ακινήτων (αμιγώς) στον χώρο της ελληνικής κτηματαγοράς κατά τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, στρεφόμαστε περισσότερο σε μεγάλες αναπτύξεις και αναπλάσεις περιοχών. Προχωράμε και σε άλλους τομείς, όπως η ανάπτυξη κέντρων logistics μεγάλης κλίμακας και υψηλής προστιθέμενης αξίας.

[01.5]

Façade Architect: PILA Studio, Piraeus Tower Image courtesy of Konstantinos Koudounis

ΔΜ Με ποια κριτήρια επιλέγετε τους αρχιτέκτονες που θα συνεργαστείτε;

ΟΙ Ένας καλός σχεδιασμός προσθέτει αξία και διαχρονικότητα σε ένα κτίριο. Για εμάς είναι πολύ σημαντικός παράγοντας στα έργα μας. Παρόλο που η αρχιτεκτονική είναι και λίγο υποκειμενικό θέμα -σε άλλους αρέσει το ένα κτίριο, σε άλλους το άλλο- πιστεύω πως οι άνθρωποι τείνουν να είναι περισσότερο χαρούμενοι σε ένα όμορφο, λειτουργικό και βιώσιμο κτίριο. Όταν μάλιστα μιλάμε για το ευρύτερο κτιριακό περιβάλλον, αυτό γίνεται ακόμα πιο σημαντικό.

tive at times - some people may prefer one building, while others a different one - I believe people tend to be happier in a beautiful, functional, and sustainable building. In fact, this becomes even more important when we refer to the wider built environment.

AGENDA 58 [01.5]

Architect: Minos Digenis Arquitectos, Minion Athens Image courtesy of Minos Digenis Arquitectos

The next step, without being complacent, is the development of Skyline properties [a 65% joint venture between Dimand-Premia Properties (75/25) and 35% by Alpha Bank], a portfolio of 573 properties worth €438 million. This deal essentially becomes the largest transfer of a portfolio of properties in the Greek real estate market in recent years. At the same time, we are turning more towards large project developments and redevelopments of specific areas. We are also entering other fields with the development of large-scale and high-value-added logistics centers.

AGENDA

DM What is the next big goal following DIMAND’S stock exchange listing?

ΔΜ Εκτιμάτε ότι στην Ελλάδα μάς περιμένουν 30 χρόνια ακμής; Αν και έχετε υπογραμμίσει την αδυναμία των προβλέψεων, λόγω των καταιγιστικών αλλαγών στα χρόνια της ψηφιοποίησης, θα μπορούσατε να μας δώσετε μία εικόνα από το μέλλον; ΟΙ Η Ελλάδα του μέλλοντος θα έχει αναβαθμισμένες υποδομές, αρτιότερη χωροταξία και φιλικότερες στον άνθρωπο πόλεις με περισσότερο δημόσιο χώρο, πράσινο, καλύτερες συγκοινωνίες και λιγότερα αυτοκίνητα. DM

Do you believe that we have 30 years of prosperity ahead of us in Greece? Although you have underlined that such predictions are risky due to the changes occurring in the turbulent years of digitalization, could you give us a glimpse of the future?

I believe that Greece of the future will have upgraded infrastructure, better spatial planning, and more people-friendly cities with more public space, greenery, better transportation, and fewer cars.

ΔΜ Στις μέρες μας, το γκρέμισμα είναι κατά τη γνώμη σας μία επιτρεπτή πρακτική και αν ναι, υπό ποιες συνθήκες; ΟΙ Ως εταιρεία, είμαστε υπέρ της διατήρησης του κτιριακού αποθέματος για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως η κατεδάφιση είναι απαραίτητη για λόγους αρτιότερης αντιμετώπισης του αστικού ιστού ή μιας συγκεκριμένης ανάπτυξης. Τα παλιά βιομηχανικά κτίρια για παράδειγμα που έχουν μεγάλη κλίμακα, έχουν τη δυνατότητα να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν καλύτερα σε σχέση με πολύ μικρότερα που είναι πολύ περιοριστικά. Επίσης, κατεδαφίζοντας πολλά μικρά γειτονικά, ατάκτως δομημένα κτίρια, δημιουργείται η δυνατότητα να αναπτυχθεί κάτι σε νέα βάση με περισσότερο ελεύθερο χώρο. Do you believe demolition should be permitted today, and if so, under what conditions?

As a company, we favor preserving the building stock to reduce our carbon footprint. However, there are cases where demolition is necessary to ensure a better urban fabric or implement a specific project development. Old industrial buildings, for example, which are large in scale, have the potential to be better preserved and used than much smaller structures that can be too restrictive. Also, by demolishing many small adjacent, poorly constructed buildings, there is an opportunity to develop something on a new basis with more open space.

ΔΜ

Τι είναι πραγματικά πράσινο;

ΟΙ Μα φυσικά η βιωσιμότητα ή απλά η ικανότητα διατήρησης και βελτίωσης της κατάστασης και της διαθεσιμότητας υλικών ή συνθηκών μακροπρόθεσμα. Με τις βιώσιμες διαδικασίες επιτυγχάνεται περισσότερη παραγωγή με μικρότερη δαπάνη πρώτης ύλης και γι’ αυτό εξάλλου συνδέεται με την ανακύκλωση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Αν δεν αναπτύσσουμε τις πόλεις μας με βιώσιμο τρόπο, εφαρμόζοντας τις βέλτιστες πρακτικές, και δεν ενεργούμε συνειδητά προς τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, τότε η ανθρωπότητα θα χαθεί. DM

What do you consider really green?

Sustainability, of course, or simply the ability to maintain and improve the condition and availability of materials or certain conditions in the long term. By employing sustainable processes, more production is achieved with less raw material input linked to recycling, renewable energy, and bioclimatic planning. If we don’t develop our cities sustainably by applying the best practices available, and if we don’t consciously act to reduce climate change, humankind will be lost.

[01.5]

AGENDA

Το ελληνικό καλοκαίρι είναι ένα θέμα που από τον Αύγουστο του 2022 προσελκύει το ενδιαφέρον επιστημόνων, πολιτών και παρατηρητών μία νέας ελληνικότητας, που μεταβάλλεται υπό την επιρροή φαινομένων όπως ο VIP τουρισμός και ο υπερτουρισμός. Στο Archisearch Paper Edition καταγράφονται αποσπάσματα από τις τρεις συζητήσεις που οργάνωσε και διεξήγαγε ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στο πλαίσιο του συνεδρίου The Architect Show, από την Design Ambassador. The Greek summer is a topic that, since August 2022, has attracted the interest of scientists, citizens and observers of a new Greekness that is changing under the influence of phenomena such as VIP tourism and hyper-tourism. As part of the Architect Show conference, the Archisearch Paper Edition records the excerpts of three discussions organized and conducted by Stathis Kalyvas, Professor of Political Science and holder of the Gladstone Chair at the University of Oxford, as part of The Architect Show conference, by the Design Ambassador.

Greek summer Pane (CONVERSATIONS)

The interview series / Ioanna Dretta, Thodoris Georgakopoulos, Jaso

Stathis Kalyvas

[01.6]

Stathis Kalyvas Photography ©Aphroditi Houlaki ΣK Θα συζητήσουμε κάποιες σκέψεις που έχουν προκύψει σε πάρα πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι παρατηρούν αυτό που συμβαίνει το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, όπου αυτό που ονομάζουμε τουρισμός -που ίσως να μην είναι και η πιο κατάλληλη λέξη για αυτό το πολυσχιδές φαινόμενο που συμβαίνει- αλλάζει με δραματικό και πάρα πολύ γρήγορο τρόπο, αλλάζοντας παράλληλα τα πάντα στο διάβα του. Ο τουρισμός, θα έλεγα ότι είναι ένα φαινόμενο με τρομερές αντιφάσεις μέσα του. Ως οικονομικό φαινόμενο έχει στοιχεία που ανήκουν και στη δημιουργία κεφαλαίου, αλλά συγχρόνως το ίδιο το κεφάλαιο είναι και καταναλωτικό προϊόν. Έχει στοιχεία που έχουν να κάνουν με την πρόσοδο εισοδημάτων, πόρων και την οικονομική ανάπτυξη. Είναι όμως και κάτι που αφορά την ταυτότητα των ανθρώπων και θέματα που έχουν να κάνουν με διαγενεακές αξίες, του τι κληρονομείς και του τι αφήνεις πίσω σου. Έχει να κάνει με το πώς αλλάζει ο τόπος, πώς αλλάζει το τοπίο, πώς αλλάζουν οι αξίες των ανθρώπων. Είναι δηλαδή πάρα πολύ σύνθετο και είναι πάρα πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς και να συλλάβει όλες αυτές τις προεκτάσεις.

ΙΩΆΝΝΑ ΔΡΈΤΤΑ O τουρισμός είναι μία έννοια που καταλαβαίνουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο όλοι. Συνεπώς όλοι σχολιάζουν και συμμετέχουν σε αυτή τη διαδραστική συζήτηση, η οποία λαμβάνει χώρα σε πάρα πολλά επίπεδα. Η χώρα μας είναι αναμφισβήτητα μία ηγέτιδα δύναμη στον τουρισμό και αυτό είναι ένα συλλογικό επίτευγμα των πολλών εμπλεκομένων στον τουρισμό. O τουρισμός είναι τελικά η εμπειρία του επισκέπτη στη χώρα μας. Ξεκινάει ουσιαστικά όταν βρίσκεται στη χώρα προέλευσής του, online δηλαδή, εκεί ξεκινάει η εμπειρία της συσχέτισης με τη χώρα μας. Μπαίνει σε ένα αεροπλάνο συνήθως, καμιά φορά και σε αυτοκίνητο, φτάνει στη χώρα σε ένα αεροδρόμιο, παίρνει ένα μέσο μαζικής μεταφοράς ή ένα ταξί, πηγαίνει σε ένα ξενοδοχείο, περιηγείται, κάνει τις δραστηριότητές του, πηγαίνει σε μουσεία, καταστήματα εστίασης, μπαρ, έρχεται σε επαφή με τον κόσμο και με την ίδια οδό γυρίζει πίσω. Το σύνολο αυτού του πράγματος είναι η εμπειρία από τον τουρισμό.

Γιατί μπήκα στη διαδικασία να περιγράψω αυτό το αυτονόητο μονοπάτι του τουρισμού βήμα προς βήμα; Ουσιαστικά, θέλω να καταδείξω ότι οι πάροχοι της εμπειρίας ανά σταθμό είναι διαφορετικοί. Μπορεί να είναι το κεντρικό κράτος, η κεντρική κυβέρνηση, η τοπική αυτοδιοίκηση που φροντίζει να είναι καθαρά και οργανωμένα τα πράγματα στο δημόσιο χώρο, μπορεί να είναι οι ιδιώτες, τα αεροπλάνα, τα διαχειριζόμενα από ιδιώτες αεροδρόμια, τα ξενοδοχεία, οι ιδιοκτήτες των μαγαζιών. Αλλά κυριότερα είναι ο κόσμος, η κοινωνία που εμπλέκεται σε όλο αυτό, είτε είναι εργαζόμενοι στον τουρισμό είτε όχι.

We will discuss some thoughts that have occurred to many people who observed what has been happening lately in Greece, where what we call tourism, which may not be the most appropriate word for this multifaceted phenomenon, is changing dramatically and swiftly while also changing everything in its path. Tourism, I would say, is a phenomenon with terrible contradictions within it. As an economic phenomenon, it has elements that also belong to the creation of capital, but at the same time, capital itself is also a consumer product. It has features linked to income, resources, and economic development, it's something that relates to people's identity, and it's also about transgenerational values, what you inherit and leave behind. It's about how the place changes, the landscape, and people's values change. In other words, understanding and capturing all these areas is very complex and challenging.

ΣK Η Ιωάννα Δρέττα είναι ίσως ένας από τους ανθρώπους που έχουν τη βαθύτερη γνώση για τον τουρισμό. Τον μελετάει με συστηματικό τρόπο, χρησιμοποιώντας πολλά διαφορετικά εργαλεία, έχει μία αντίληψη του πώς εξελίσσεται και πώς αλλάζει και συγχρόνως έχει πολύ μεγάλη αντίληψη για το πώς εμείς οι ίδιοι προσπαθούμε να σχηματοποιήσουμε αυτό το προϊόν, να το παρουσιάσουμε, να το κινήσουμε και να το διαχειριστούμε. Οπότε η βασική και πρώτη ερώτηση στην Ιωάννα είναι να μας δώσει μία περιγραφή του τι ακριβώς είναι αυτό το πράγμα, πώς αλλάζει, ποιες αισθάνεται ότι είναι οι μεγάλες τάσεις και πώς μπορούμε να σταθούμε απέναντί του.

Το σύνολο λοιπόν του παραγόμενου όλων αυτών των ανθρώπων, είναι η εμπειρία. Και εκεί είναι η τεράστια δυσκολία. Η τεράστια δυσκολία στον τουρισμό είναι ότι δεν διατάζεται. Δεν μπορούμε να αποφασίσουμε συλλογικά, σε επίπεδο κυβέρνησης, και να πούμε ότι θέλουμε να πάμε εκεί και να πάμε. SK

Ioanna Dretta is probably one of the people who has a profound knowledge of tourism. She studies it systematically, using many different tools; she understands how it evolves and changes, and at the same time, she understands how we try to shape, present, move, and manage this product. So the main and first question to Ioanna is to describe exactly what this thing is, how it's changing, what she thinks the big trends are, and how we can stand against it.

on Tsakonas, Nikos Karaflos IOANNA DRETTA Tourism is a concept that we all understand in one way or another. So everyone comments and participates in this interactive discussion on so many levels. Our country is undoubtedly a leading force in tourism, and this is a collective achievement of all the people involved. Tourism is ultimately the experience of the visitor in our country. It essentially starts when they are in their country of origin, that is, online, where the association experience with our country begins. Usually, they get on a plane, sometimes in a car, arrive at an airport, take public transport or a taxi, go to a hotel, walk around, go about their activities, to museums, restaurants, and bars, they come into contact with the world and return. The resulting composition is the tourism experience. And why did I go into the process of describing this obvious thing about tourism step by step? Essentially, I want to demonstrate that the experience providers per state differ. It can be the central state, the central government, or the local government that ensures everything is clean and organized in the public space; it can be private individuals, airlines, privately managed airports, hotels, and shop owners. But the main thing is the people, the society involved in all this, whether they are tourism workers or not. So the totality of what all these people produce is the experience. And therein lies the enormous difficulty. The huge difficulty in tourism is that it is not to be ordered. On a government level, we cannot collectively decide and say we want to go there and go. Είναι δηλαδή κατεξοχήν, μία αποκεντρωμένη διαδικασία.

ΙΔ Είναι μία διαδικασία σύνθετη, που έχει πάρα πολλούς εμπλεκόμενους. Αν θέλουμε όλοι μαζί να κινηθούμε σε μία κατεύθυνση, όποια κι αν είναι αυτή, αφού την έχουμε αποφασίσει, πρέπει όλοι μαζί να συνδιαλλαγούμε για να οδηγηθούμε εκεί. Δηλαδή εμπνέεται, δεν επιβάλλεται, δεν διατάσσεται. Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό του τουρισμού. SK

In other words, it is, above all, a decentralized process.

It is a complex process with many people involved, so if we all want to move in one direction, whatever it may be, once we have decided on it, we must all negotiate to get there. That means it can be inspired, not imposed or ordered. This is tourism’s main characteristic.

ΣΚ Ένα από τα πράγματα που συχνά λέγεται, όχι μόνο για τον τουρισμό αλλά για οποιοδήποτε αντικείμενο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παντού, είναι ο σχεδιασμός. Και ένα από τα πράγματα που μαθαίνουμε, τουλάχιστον εγώ αυτή την αίσθηση έχω ως κοινωνικός επιστήμονας, είναι ότι ο σχεδιασμός είναι κάτι που πολλές φορές ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας. Δηλαδή, αλλιώς σχεδιάζεται κάτι, αλλιώς πραγματοποιείται, και τελείως διαφορετικά είναι τα αποτελέσματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να έχουμε μία αίσθηση. Αν έπρεπε να τονίσεις μία διάσταση του τουρισμού ως φαινόμενο που αλλάζει με δραματικούς ρυθμούς, ποια θα ήταν αυτή η διάσταση; Τι θα εντόπιζες ως αυτό το κυρίαρχο στοιχείο της αλλαγής αυτού του φαινομένου; ΙΔ Όσον αφορά την αλλαγή, δηλαδή αυτό που μεταβάλλεται, το κυρίαρχο στοιχείο είναι ότι οι μεγαλύτερες τάσεις της επόμενης μέρας, παγκοσμίως ταυτίζονται με αυτό στο οποίο εμείς είμαστε καλοί. Έχουν να κάνουν με την αυθεντικότητα, τον άνθρωπο, με αυτό που εν γένει βάζουμε κάτω από την ομπρέλα της βιώσιμης ανάπτυξης. Αλλά ας κρατήσουμε αυτό: αυθεντικότητα και άνθρωπος. Εκεί είναι η προστιθέμενη αξία της χώρας μας. SK

One of the things often said, not only about tourism but about anything in Greece and everywhere, is planning. And one of the things we learn, at least that's the sense I get as a social scientist, is that design often belongs in the realm of imagination. That is to say, something is planned differently, it is carried out differently, and the results are completely different. That doesn't mean we shouldn't have a general idea. If you had to emphasize a dimension of tourism as a phenomenon that is changing dramatically, what would that dimension be? What would you identify as the dominant element of this changing phenomenon? When it comes to change, i.e., what is changing, the dominant element is that the most prominent global trends of tomorrow are identified with what we are good at. They have to do with authenticity, people, and what we generally put under the umbrella of sustainable development. But let's keep this: authenticity and people. That is the added value of our country.

ΣΚ Θέλω να σε ρωτήσω κάτι. Δεν υπάρχει μία τεράστια αντίφαση ανάμεσα στο γεγονός ότι όλο και πιο πολλοί άνθρωποι στον κόσμο, θέλουν συγχρόνως την ίδια στιγμή να έχουν μία εμπειρία που να είναι όσο γίνεται πιο μοναδική;

In the sense you put it, it does exist, but let's not forget that the competition is global. What we have to offer here in our country competes with the whole world; it does not compete with itself. This, as a product, has added value, so it has elements of uniqueness. What you say has to do with the number of visitors. But it is a regulatory issue. It’s about how we manage what we want to manage, where we set the limits, and how we want to have this done.

ΣΚ Ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος είναι ο διευθυντής περιεχομένου του ερευνητικού οργανισμού Διανέοσις και είναι ένας δημοσιογράφος και συγγραφέας με οξύτατη ματιά. Θέλω να συζητήσουμε δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο, ο οποίος είναι η κλιματική αλλαγή, κάτω από την ομπρέλα της οποίας ενδεχομένως προσπαθούμε να μαντέψουμε πώς θα εξελιχθεί το μέλλον. Είναι κάτι που έχει πάρα πολλά άγνωστα στοιχεία για εμάς αυτή τη στιγμή, πέρα από το μόνο γνωστό, το ότι σίγουρα θα επηρεάσει τα πράγματα. Και το δεύτερο είναι, τι σημαίνει για μία οικονομία και μία κοινωνία να εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό ως πηγή εσόδων και οικονομικών δραστηριοτήτων; ΘΟΔΩΡΉΣ ΓΕΩΡΓΑΚΌΠΟΥΛΟΣ Θα ξεκινήσω από τη δεύτερη ερώτηση. Στο κομμάτι τού πόσο μεγάλη είναι η επιρροή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία, και επαγγελματίες του τουρισμού θα πουν ότι ναι, όντως δεν πρέπει ο τουρισμός να είναι το νούμερο ένα σε μία οικονομία. Δεν είναι υγιές. SK

Thodoris Georgakopoulos is Content Director at Dianeosis research organization and a sharp-eyed journalist and writer. I want to discuss two things. First is the elephant in the room, which is climate change, under whose umbrella we may be trying to guess how the future will play out. It's something that has a lot of unknown factors for us right now, other than the only known thing - that it's definitely going to affect things. The second is, what does it mean for an economy and a society to depend to a considerable extent on tourism as a source of income and economic activities?

THODORIS GEORGAKOPOULOS I will start with the second question. Regarding how big an influence tourism has on the Greek economy, tourism professionals will say that tourism should not be the number one factor in an economy. It's not healthy. ΣΚ

Γιατί δεν είναι υγιές;

ΘΓ Στην Ελλάδα περίπου το ένα τέταρτο του ΑΕΠ, με έμμεσους ή αμέσους τρόπους εξαρτάται από τον τουρισμό. Είναι μία δραστηριότητα εξωστρεφής και υπολογίζεται στις εξαγωγές. Ο τουρισμός είναι χρήματα που έρχονται απ’ έξω στη χώρα μας. Εξ ορισμού, είναι καλό πράγμα. Ωστόσο είναι ένας τομέας πολύ ευμετάβλητος από εξωγενείς παράγοντες, κάποιους από τους οποίους δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Έχουμε δει τι έχει γίνει με οικονομικές κρίσεις. Αν η οικονομία μας ήταν 100% εξαρτημένη από τον τουρισμό, το 2020-21 θα είχαμε τελειώσει. Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο είναι, ότι ναι μεν έχει προστιθέμενη αξία, φέρνει στην ελληνική οικονομία κεφάλαια απέξω, αλλά αν κάποιος δει τις 30 πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, δεν υπάρχει μέσα ούτε μία από τον κλάδο του τουρισμού. Το 20% της ελληνικής οικονομίας. Αν κάποιος δει το top 100 των πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων στη χώρα, μία χώρα χωρίς πάρα πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, θα βρει μόνο δύο που συνδέονται με τον τουρισμό, μία εταιρεία ενοικίασης αυτοκινήτων και το αεροδρόμιο. Αυτό σημαίνει ότι αν βασίζεσαι αμιγώς στον τουρισμό, τότε έχεις κυρίως θέσεις εργασίας που δεν είναι ακριβοπληρωμένες, είναι πολύ εποχικές, εξαρτάσαι από το ευμετάβλητο της οικονομικής δραστηριότητας σε άλλες χώρες, οπότε δεν είναι το καλύτερο. Ωστόσο, σε μία χώρα σαν τη δική μας, το brand που έχει, τα προνόμια και τα assets που όλοι αναγνωρίζουμε, πρέπει να τους δώσουμε μεγάλη έμφαση. Δεν σημαίνει ότι πρέπει να τον κάνουμε στην άκρη. Είναι και θα είναι ένα κομβικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας. Στο κομμάτι της κλιματικής αλλαγής όμως, για να μιλήσω και για τα δύο όσο πιο γρήγορα μπορώ, η κλιματική αλλαγή είναι ένα διπλό πρόβλημα. Αφενός έχουμε το κομμάτι του μετριασμού. Πρέπει να μετριαστεί το φαινόμενο και να στέλνουμε λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οπότε αυτό συνδέεται με τη βιωσιμότητα. Πώς πρέπει να αλλάξουμε την κατανάλωση ενέργειας, πώς πρέπει να φτιάχνουμε τα κτίρια, τις τουριστικές και τις υπόλοιπες υποδομές, πόσο και τι τσιμέντο πρέπει να χρησιμοποιούμε. Όλα αυτά είναι θέμα του πρώτου κομματιού, το φαινόμενο και ο όγκος των αερίων που στέλνουμε και το δεύτερο είναι της προσαρμογής. Και τα δύο αφορούν τον τουριστικό κλάδο. Στο κομμάτι της προσαρμογής, είναι η προσαρμογή που θα πρέπει να αναπτύξουμε στις αυξανόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, που ξέρουμε ότι θα υπάρξει σε μεγάλο και ακραίο βαθμό στις επόμενες δεκαετίες. Οπότε για όλες τις υποδομές και τον σχεδιασμό που θα πρέπει να κάνουμε σε όλους τους τομείς της οικονομίας, από τον πρωτογενή τομέα, την ανάπτυξη υποδομών, τι θα κάνουν οι δήμοι, τι θα κάνει το κράτος, μέχρι τα πάντα, πρέπει να λάβει το κράτος υπόψιν τις νέες συνθήκες. Στο κομμάτι του τουρισμού συγκεκριμένα, o δικός μας τουρισμός εξαρτάται πάρα πολύ από τις καιρικές συνθήκες το καλοκαίρι. Από το αν έχουμε πολλούς καύσωνες, αν κοντά στις τουριστικές περιοχές και τις τουριστικές υποδομές έχουμε πολλές ή λίγες πυρκαγιές, αν είναι ευχάριστο το περιβάλλον για να έρχεται κανείς και να περνάει χρόνο εδώ. Όλα αυτά είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι, ένα πολύ σημαντικό θέμα. Και θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με πάρα πολλούς τρόπους. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι θα έχουμε περισσότερους καύσωνες. Οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να το υπολογίζουν αυτό στο σχεδιασμό τους και τις μελλοντικές τους επενδύσεις. Και βέβαια ο κρατικός μηχανισμός θα πρέπει να συντονίσει όλη αυτή την επενδυτική δραστηριότητα και να βάλει τους κανόνες και τα όρια. Επίσης πρέπει να βάλει τους κανόνες με ορίζοντα εικοσαετίας και τριαντακονταετίας. Γιατί οι περισσότερες τουριστικές υποδομές δεν γίνονται για πέντε-έξι χρόνια. SK

Why isn't it healthy?

In Greece, about a quarter of the GDP, indirectly or directly, depends on tourism. It is an outward-facing activity and is counted among exports. Tourism is money that comes to our country from abroad. By definition, this is a good thing. However, tourism is a very volatile area due to external factors, some of which we cannot control. We have seen what has been done with financial crises. If our economy was 100% dependent on tourism, in 2020-21, we would be done for. This is the first reason. The second is that, although it has added value and brings funds to the Greek economy, if one looks at the 30 most profitable businesses in Greece, there is not a single one from the tourism sector, which constitutes 20% of the Greek economy. Suppose one looks at the top 100 of the most profitable businesses in the country, a country without many big corporations. In that case, one will find only two related to tourism, a car rental company, and the airport.

[01.6]

ΙΔ Με την έννοια που το θέτεις υπάρχει, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ο ανταγωνισμός είναι παγκόσμιος. Δηλαδή αυτό που έχουμε εμείς να προσφέρουμε εδώ στη χώρα μας, ανταγωνίζεται με ολόκληρο τον κόσμο, δεν ανταγωνίζεται με τον εαυτό του. Αυτό ως προϊόν έχει προστιθέμενη αξία, οπότε έχει στοιχεία μοναδικότητας. Αυτό που λες έχει να κάνει με την πληθώρα του κόσμου. Αλλά είναι ζήτημα ρυθμιστικό. Πώς διαχειριζόμαστε εμείς αυτά που θέλουμε να διαχειριστούμε και πού βάζουμε εμείς τα όρια και τον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να γίνει αυτό.

ΣΚ

Let me ask you this, Isn't there a huge contradiction between the fact that more and more people in the world want at the same time to have an experience that is as unique as possible?

AGENDA

nel#01

AGENDA

This means that if you rely purely on tourism, you mainly have jobs that are not highly paid; they are seasonal. You depend on the volatility of economic activity in other countries, so it is not ideal. However, in a country like ours, with its brand and the privileges and assets we all recognize, we must greatly emphasize them. It doesn't mean we should put tourism aside. It will be and has always been a critical part of the Greek economy. On the climate change part, though, to address both points as quickly as I can, it is a twofold problem. On the one hand, we have the mitigation part. We must mitigate the phenomenon and send fewer greenhouse gases into the atmosphere. This is linked to sustainability and how we need to change energy consumption, how we need to build buildings, tourism, and other infrastructure, and how much and what kind of cement we should use. This is all a matter of the first part, the effect and volume of the gases we send out, and the second part of adaptation. Both are related to the tourism industry. On the part of adaptation, we will have to develop to the increasing consequences of climate change, which we know will be extreme in the coming decades. So all the infrastructure and all the planning that we will have to do in all sectors of the economy, from the primary sector to infrastructure development, and the decisions of the municipalities and governments. The State must take the new conditions into serious consideration. In particular, our tourism here depends very much on the weather conditions, the summer, whether we have many heat waves, many or few fires near the tourist areas and tourist infrastructures, and whether it is a pleasant environment to come and spend time here. All of this is an essential piece, a very important topic. And we will have to deal with it in many ways. We should take into account that we will have more heat waves. Hotel companies should take this into account in their planning and future investments. And, of course, the State should coordinate all this investment activity and set the rules and limits. He must also specify the rules with a twenty-year and thirty-year horizon because most tourist infrastructures are not built for five or six years. ΣΚ Θα σε ρωτήσω κάτι εδώ που συνδέεται με αυτό που είπαμε πριν. Από τη μία βλέπουμε την ανάγκη αυτού του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, από την άλλη όμως ο τουρισμός είναι μία πολύ αποκεντρωμένη δραστηριότητα, η οποία εμπλέκει πολλούς μικρούς παίκτες. Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο μεταξύ τους; ΘΓ Πάρα πολύ δύσκολα. Δεν γίνεται με κρατικό σχεδιασμό. Δεν γίνεται να πει το κράτος πόσα θα χτίσει προβλέποντας σε 10-20 χρόνια ποια θα είναι η ζήτηση. Το μόνο που μπορεί να κάνει το κράτος, είναι να θέσει κάποιους βασικούς κανόνες, που θα πρέπει να έχουν μία σταθερότητα σε βάθος χρόνου και αρκετή ευελιξία ώστε να προσαρμόζονται στις ανάγκες και της αγοράς. Το 2008, σε όλον τον κόσμο, ταξίδεψαν 900 εκατομμύρια άνθρωποι για τουρισμό. Το 2019 ταξίδεψε 1,5 δισεκατομμύριο. Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο αλλάζει ραγδαία. Αυξάνεται ραγδαία. Το 2020 δεν ταξίδεψε σχεδόν κανένας. Οπότε χρειάζεται να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερους και λιγότερο ασφυκτικούς κανόνες το κάθε κράτος, οι οποίοι όμως να είναι συγκεκριμένοι και αρκετά ευέλικτοι για να ανταποκρίνονται στις συνθήκες. Δεν είναι απλό πράγμα. Νομίζω ότι καμία χώρα στον κόσμο δεν το έχει καταφέρει αυτή τη στιγμή.

SK I will ask you something that ties into what we said before. On the one hand, we see the need for this longterm planning, but on the other hand, tourism is a very decentralized activity that involves many small players. How do these two fit together? TG They don’t, really. It can’t be done through state planning. It is impossible for the State to decide what will be built in 10-20 years, predicting the demand. All a State can do is set some basic rules that will provide stability over time while also having the flexibility to adapt to changing market needs. In 2008 900 million people traveled across the world as tourists. In 2019 there were 1.9 billion tourists. It’s a rapidly changing phenomenon with exponential growth. In 2020 almost no one traveled. So each State needs to have as few and as flexible rules as possible, but those rules should be focused on adapting to different conditions. It’s not easy or simple. I don’t think there’s a country in the world to have succeeded in this right now. ΣΚ Ένα πράγμα που θέλω να τονίσω είναι το εξής: Μιλώντας προσωπικά, ένα από τα πράγματα που μου άνοιξε τα μάτια κι ένα από τα χαρακτηριστικά της οικονομικής εξέλιξης στον κόσμο τα τελευταία 20 χρόνια, είναι η ραγδαία ανάπτυξη αυτού που παλιά ονομάζαμε αναπτυσσόμενος κόσμος. Τα τελευταία 20 χρόνια δημιουργήθηκε μία μεσαία τάξη στην Κίνα, η οποία ξεπερνάει αυτή τη στιγμή τα 300 και ενδεχομένως τα 400 εκατομμύρια ανθρώπους. Αναπτύσσονται ραγδαία χώρες που στο παρελθόν δεν έπαιζαν στο παιχνίδι του τουρισμού. Στην Αθήνα συναντώ συχνά τουρίστες από χώρες όπως η Νιγηρία. Και πέρσι γνώρισα μία πάρα πολύ συμπαθητική οικογένεια από τη Γκάνα, που απέκτησε ένα εξοχικό στην Τήνο. Αυτά είναι μεγέθη τα οποία είναι τελείως έξω από το πώς φανταζόμασταν τα πράγματα στο παρελθόν. Αν συνεχιστεί αυτή η ανάπτυξη και ο πλούτος του κόσμου να ανεβαίνει, με τη μεσαία τάξη να ανεβαίνει ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες που τα μεγέθη είναι τελείως εκτός της κλίμακας που έχουμε συνηθίσει, θα έχουμε μία τεράστια ζήτηση. Προφανώς η συζήτηση δεν είναι μόνο για την Ελλάδα, αλλά σίγουρα η Ελλάδα στον τομέα της ζήτησης κατέχει μία προνομιακή θέση. Άρα εκ των πραγμάτων θα βρίσκεται μέσα σε αυτό το παιχνίδι. Η ερώτηση που θέλω να απευθύνω σε όλους, δεν χρειάζεται να την απαντήσουμε τώρα, είναι μήπως αντί να κάνουμε marketing πρέπει να κάνουμε gatekeeping; Ο ρόλος μας θα αλλάξει στο μέλλον και θα πρέπει ουσιαστικά να διαχειριζόμαστε τις ροές αντί να προσπαθούμε να τις μεγεθύνουμε. ΙΔ Kαταρχάς, το marketing εξ ορισμού δεν σημαίνει προβολή. Πρώτα σημαίνει τοποθέτηση και μετά σημαίνει προβολή. Άρα στο marketing πρέπει να αποφασίσεις τι θέλεις, αυτό προηγείται.

[01.6]

One thing I want to emphasize is this: Personally speaking, one of the things that opened my eyes and one of the characteristics of the economic development in the world in the last 20 years is the rapid growth of what we used to call the developing world. In the last 20 years, a middle class has been created in China, currently exceeding 300 and possibly 400 million people. Countries that previously did not play the tourism game are developing rapidly. In Athens, I often meet tourists from countries like Nigeria. And last year, I met a lovely family from Ghana who got a summer house in Tinos. These are sizes that are completely outside of how we imagined things in the past, and if this growth continues, the world's wealth and the middle class will rise. Especially in developing countries, the sizes are entirely outside the scale we are used to, and we may have a huge demand. Obviously, the discussion is not only about Greece, but certainly, Greece occupies a privileged position in the field of demand. So de facto, we will be in this game. The question I want to address to everyone, and we don't need to answer it now, is maybe instead of doing marketing, we should do gatekeeping. Our role will change

in the future, and we will essentially have to manage flows instead of trying to grow them. ID

First of all, marketing, by definition, does not mean promotion. First, it means placement, and then it means projection. So in marketing, you have to decide what you want, and that comes first.

ΣΚ

Ποιος είσαι «εσύ» όμως;

ΙΔ «Εσύ» είσαι όλο αυτό το σύνθετο που περιγράψαμε. Εκεί είναι όλη η δυσκολία, αλλά και όλη η ομορφιά του πράγματος. Πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε, τι ταιριάζει, τι είναι αυτό που θεωρούμε ότι μπορεί να προσθέσει αξία στην κοινωνία και την οικονομία με τρόπο βιώσιμο, που δεν βάζει σε κίνδυνο την επόμενη μέρα. Ταυτόχρονα όμως έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να κρατάμε στο μυαλό μας ότι η βασική έννοια του τουρισμού αυτή τη στιγμή δεν είναι η προβολή, είναι η διαχείριση. Και αυτό ισχύει ήδη από το 2019. Από το 2019, ως Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, αυτό που έχουμε ως πρώτο θέμα στην ατζέντα δεν είναι η προβολή των προορισμών, είναι η διαχείρισή τους. Η φέρουσα ικανότητα που αναφέρουμε όλοι μας είναι δυναμικό μέγεθος, δεν είναι σταθερό. Η φέρουσα ικανότητα έχει να κάνει με τις υποδομές που υπάρχουν εκεί. Αν θέλουμε πρώτα να τις βελτιώσουμε και όντως τις βελτιώσουμε, η φέρουσα ικανότητα ή ο αντίκτυπος του τουρισμού σε έναν τόπο αλλάζει, μειώνεται, αμβλύνεται. SK

But who is “you”?

“You” is all this composite that we described. Therein lies the difficulty but also the beauty of the thing. We have to decide what we want, what fits, and what we think can add value to society and the economy in a sustainable way that doesn't jeopardize the next day. At the same time, however, it is essential to keep in mind that the basic concept of tourism at the moment is not promotion; it is management. And this has been true since 2019. Since 2019, as the Association of Greek Tourism Enterprises, our first topic on the agenda is not the promotion of destinations but their management. The carrying capacity we all refer to is a dynamic quantity that is not fixed. Carrying capacity has to do with the infrastructure that is there. If we first want to improve them, tourism's carrying capacity or impact in a place changes, decreases, and softens.

ΣΚ Νομίζω ότι είναι η στιγμή να περάσω και στους άλλους δύο συνομιλητές, οι οποίοι έχουν και το χαρακτηριστικό ότι είναι όχι μόνο παρατηρητές του φαινομένου ή εμπλεκόμενοι στο σχεδιασμό, αλλά είναι άμεσα εμπλεκόμενοι στο επίπεδο της προσφοράς του προϊόντος. Ο Ιάσονας Τσάκωνας είναι ο ιδρυτής της εταιρίας Oliaros, που δραστηριοποιείται στην Αντίπαρο και τα τελευταία χρόνια έχει καταστήσει την Αντίπαρο έναν προορισμό για ένα πολύ συγκεκριμένο κοινό και με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Θέλω με αφορμή την εμπειρία σου, να μας περιγράψεις κάποια από τα ζητήματα που θεωρείς προκλήσεις και κάποια από τα ζητήματα που θεωρείς ότι υπάρχουν δυνατότητες διαχείρισης με πλεονεκτήματα, τα οποία ίσως να μην έχουμε σκεφτεί. ΙΆΣΟΝΑΣ ΤΣΆΚΩΝΑΣ Νομίζω ότι το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι ένα mapping του τι συμβαίνει στη χώρα μας, ποιοι είναι οι stakeholders και από κει και πέρα να δούμε πώς μπορούμε να το οργανώσουμε σε επίπεδο οράματος. Να δούμε ως Έλληνες ή ως χαρακτήρες, ως το κοινό που είμαστε, πού βρισκόμαστε. Παρακολουθώ το Μουντιάλ τώρα και βλέπω ότι οι Βραζιλιάνοι έχουν ένα χαρακτήρα. Ό,τι και να γίνει, φτάνουν σε ένα σημείο και τα κάνουν πάντα λίγο θάλασσα στο τέλος. Εμείς ως Έλληνες σε αυτό το επίπεδο, πού είμαστε; Ποιοι είμαστε; Και τι προσφέρουμε στους ξένους; Εγώ θεωρώ ότι πρέπει να πιάσουμε κάποια πράγματα σε πολύ macro επίπεδο, να δούμε τι έχουμε να προσφέρουμε, τι ξέρουμε να προσφέρουμε και πού πρέπει να γίνουμε καλύτεροι. Και μετά πρέπει να οργανωθούμε. Μπαίνοντας στην Αντίπαρο, η οποία είναι ένας μικρόκοσμος, εγώ βλέπω ότι σε όλα αυτά τα επίπεδα, μπορεί κάποιος να ξεκινήσει να χαρτογραφήσει τι γίνεται εκεί πέρα, να δούμε τις διάφορες τάσεις και να δούμε με βάση αυτό κατά πόσο μπορούμε να σκεφτούμε κάποια πράγματα στρατηγικά. Μετά από αυτό, εξετάζουμε το πού τοποθετούμαστε στον κόσμο της μεσαίας τάξης των Κινέζων, των Ινδών και των Αφρικανών. Στην πορεία πρέπει να δούμε πώς το διαχειριζόμαστε. Στις Φιλιππίνες ή το Μπουτάν υπάρχουν προορισμοί που λένε ότι εμείς είμαστε εδώ για να υποδεχτούμε μέχρι 10.000 ανθρώπους την ημέρα. Εμείς μπορούμε να βρούμε ποιο είναι το capacity που μπορούμε να έχουμε ως χώρα ανά πάσα στιγμή; Ας πάρουμε ξανά ως παράδειγμα την Αντίπαρο. Έστω ότι έχουμε 10.000 επισκέψεις ανά ημέρα τον Αύγουστο. Τι υποδομές έχουμε; Μπορούμε να πάμε στους 20.000; Μπορούμε να έχουμε τόσο κόσμο και τον Μάρτιο; Λέμε για το ελληνικό καλοκαίρι, το οποίο διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι και τον Αύγουστο. Αυτό είναι πρόβλημα, διότι όποιος έχει πιο πολλά λεφτά θα πάει να «πιάσει» τη θέση του. Για να μη μπορεί να πιάσει τη θέση του αυτός που έχει τα λεφτά, πρέπει να κάνουμε μία μορφή οικονομικής πολιτικής. Στην Αντίπαρο φέτος δεν ήρθε ο κόσμος της, το κοινό της, και δεν αναφέρομαι στους πελάτες των VIP villas που στην Αντίπαρο αφορούν 1.000 με 1.200 ανθρώπους από τους 10.000 επισκέπτες. Οι 5.000 επισκέπτες έρχονται ημερησίως από την Πάρο. Στην Αντίπαρο έχουμε 1.300 μόνιμους κατοίκους και το καλοκαίρι έρχονται άλλοι 1.000 συγγενείς και φίλοι για να περάσουν το καλοκαίρι μαζί τους. Έχουμε 250 Airbnb διαμερίσματα, όπου κατά μέσο όρο διαμένουν πέντε άτομα. Και εμείς έχουμε μετρήσει περίπου 150 με 200 καταλύματα, τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά. Αν πάμε στον κεντρικό σχεδιασμό τι βλέπουμε; Μπορούμε να βρούμε στο ξενοδοχειακό επιμελητήριο ότι έχουμε 370 κλίνες από τις 6.000, έχουμε 230 διαμερίσματα Airbnb που δεν ξέρουμε ακριβώς τι είναι. Οι VIP villas δεν φαίνονται πουθενά, και λέμε ότι είναι ένα πολύ ωραίο πράγμα, αλλά δεν ξέρουμε τι είναι. Και υπάρχουν και κάποιες rental villas, που αν μπεις στα sites, θα δεις ότι είναι περίπου 30 με 40. Τι είναι τα rental villas; Υπάρχουν 17 που είναι 100% rental villas, όλα τα υπόλοιπα είναι ιδιωτικά villas που τα νοικιάζουν για ένα μήνα και κάποιες εβδομάδες Έλληνες και ξένοι. Αυτό είναι το mapping. SK

I think it is time to move on to the other two guests, who are not mere observers of the phenomenon or involved in the design but are directly involved at the level of the product offering. Jason Tsakonas is the founder of Oliaros, a company that operates in Antiparos. In recent years it has turned the island into a destination for a particular audience with very specific characteristics. I want you to use your experience to describe to us some of the issues you see as challenges and some of the issues you see as opportunities to manage with advantages that we may not have considered.

JASON TSAKONAS I think the first step is to make a mapping of what is happening in our country, who the stakeholders are, and then figure out how we can organize it as a vision. To see where we’re at as Greeks or as characters, see through the eyes of the public. I'm watching the World Cup nowadays and see that the Brazilians have a specific character. No matter what they do, they reach a point and always mess up a bit in the end. We, as Greeks, where do we stand on this? Who are we? And what do we offer to foreigners?

We are talking about the Greek summer, which lasts from June to August. This is a problem because whoever has more money will "take" the place. So that he who has the money cannot take his place, we must make a form of economic policy. In Antiparos this year, its people and audience did not come, and I am not referring to the customers of the VIP villas, which in Antiparos concern 1,000 to 1,200 people out of the 10,000 visitors. Five thousand visitors come daily from Paros. In Antiparos, we have 1,300 permanent residents; in the summer, another 1,000 relatives and friends come to spend the summer with them. We have 250 Airbnb apartments, where an average of five residents each. And we have counted about 150 to 200 accommodations, which are nowhere to be found. If we go to central planning, what do we see? We can find in the Hotel Chamber that we have 370 beds out of 6,000 and 230 Airbnb apartments that we don't know exactly what they are. VIP villas are nowhere to be seen. And there are also some rental villas; if you go to the sites, you will see about 30 to 40 of them. What are those rental villas? There are 17 100% rental villas; all the rest are private villas rented for a month or some weeks by Greeks and foreigners. This is mapping. ΣΚ Ένα από τα ζητήματα αυτά που χαρακτηριστικά υπάρχουν σήμερα, είναι το Airbnb. Ως λέξη, ως concept και ως ιδέα δεν υπήρχε πριν 10 χρόνια. Και μία ακόμα μεγάλη αλλαγή που συμβαίνει σήμερα είναι η ευελιξία στη χρήση του χρόνου. Αυτό ήταν κάτι ανύπαρκτο παλιότερα και για αυτό η έννοια του καλοκαιριού παύει να υπάρχει ως τέτοια. Να περάσουμε στον Νίκο Καραφλό, ο οποίος και αυτός είναι ένας άνθρωπος που δραστηριοποιείται στο χώρο του τουρισμού, με μία πολύ διαφορετική οπτική. Αρκετά χρόνια νωρίτερα έκανα κάποιο summer school στην Αρχαία Ολυμπία. Πηγαίναμε λοιπόν τους φοιτητές για μία ημερήσια έξοδο στην παραλία της Κουρούτας, η οποία ήταν η απόλυτη μεταφορά για αυτό που ονομάζουμε μία λαϊκή παραλία -με νυχτερινά κέντρα, clubs, εστιατόρια και ταβέρνες. Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο Νίκος μετέτρεψε ένα παλιό βιοτεχνικό συγκρότημα διαχείρισης αμπελιών, σταφυλιών και μούστου, σε ένα εξαιρετικό ξενοδοχείο, τις Δεξαμενές. Το ξενοδοχείο έχει βραβευθεί για το σχεδιασμό του και αποτελεί έναν προορισμό, ο οποίος δεν υπήρχε ως τέτοιος. Οπότε θα ήθελα να ακούσω για αυτή την εμπειρία: πώς λειτούργησε αυτή η πρόταση, πώς τη φαντάζεται και πώς τη βλέπει να εξελίσσεται;

ΣΚ Εδώ να σημειώσω ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της συζήτησης για την αειφορία και τη βιωσιμότητα, πολλές φορές γίνεται με όρους που θα χαρακτήριζα μίζερους. Ότι δηλαδή θα πρέπει να διαχειριστούμε το περιβάλλον και να μην κάνουμε πράγματα που θα μας άρεσε να κάνουμε, γιατί αυτά που μας αρέσουν δημιουργούν προβλήματα. Και εδώ έχουμε ένα παράδειγμα, όπου ουσιαστικά εξυπηρετώντας τη στόχευση της βιωσιμότητας, πετύχαμε να κάνουμε αυτά που θέλαμε να κάνουμε με έναν ακόμα πιο όμορφο τρόπο. ΝΚ Και αυτό το συνεχίσαμε σε μεγαλύτερο εύρος, πέραν από το ότι αξιοποιήσαμε τα υπάρχοντα κτίσματα που δεν κατεδαφίσαμε και από τα οποία θα προέκυπτε ένα πολύ μεγάλο waste. Και μάλιστα το μπετόν δεν μπορείς να το μετασχηματίσεις πολύ εύκολα, σε κάτι που είναι εύκολα επαναχρησιμοποιούμενο. Δώσαμε πολύ μεγάλη έμφαση στο να αγοράσουμε αντικείμενα. Για παράδειγμα τα κεραμίδια μας ήταν από τοπική βιοτεχνία που κάνει κεραμικά και συνεργαστήκαμε με τοπικά συνεργεία. SK

Here, I should note that a large part of the discussion about sustainability is often done in terms that I would describe as miserable. That is to say, we should manage the environment and not do things we would like to do because the things we like create problems. And here we have an example where while essentially serving the sustainability goal, we managed to do what we wanted to do in an even more beautiful way.

And we continued this on a larger scale, in addition to using the existing buildings we did not demolish and from which a very large amount of waste would have resulted. And in fact, you cannot transform concrete easily into something easily reusable. We put a lot of emphasis on buying items. For example, our tiles were from a local ceramics workshop, and we collaborated with local workshops.

ΣΚ

Δούλεψε όμως αυτή η ιδέα;

ΝΚ Επειδή αυτό ξεκίνησε αρκετά χρόνια αργότερα, άρχισε να δουλεύει γιατί θεωρώ πως η καταναλωτική συμπεριφορά οποιουδήποτε, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας, αλλάζει όσο περισσότερο εκτιθέμεθα στην πληροφόρηση. Οπότε οι περισσότεροι από μας διαβάζουμε συνεχώς για πολλά διαφορετικά πράγματα, με βασική ομπρέλα την κλιματική αλλαγή, η οποία αφορά όλους μας. Οπότε τώρα αρχίζει και λειτουργεί πάρα πολύ, γιατί υπάρχει κοινό ειδικότερα σε νεαρότερες ηλικίες. Εγώ, γεννημένος το 1987 θεωρούμαι millennial. Και μάλιστα είμαι περήφανος millennial. Αν θέλουμε να κάνουμε μια προβολή στο μέλλον για τις καταναλωτικές συμπεριφορές της γενιάς που έρχεται, τα κριτήρια θα είναι πάρα πολύ διαφορετικά από τους όρους που συζητάμε σήμερα. SK

But did this idea work?

Since this started several years later, it has started working because I believe that consumer behavior, including ours, changes the more we are exposed to information. So most of us are constantly reading about many different things, with the central umbrella being climate change, which affects us all. So now it's starting to really work out because there's an audience, especially at a younger age. I was born in 1987, so I am a millennial. And I'm also a proud millennial. Suppose we want to make a future projection about the next generation's consumption behavior. In that case, the criteria will differ significantly from the terms we discuss today.

ΝΊΚΟΣ ΚΑΡΑΦΛΌΣ Το ξενοδοχείο Δεξαμενές ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2019, ο σχεδιασμός του όμως ξεκίνησε το 2012. Όταν ξεκινήσαμε να το σχεδιάζουμε, το sustainability δεν ήταν τόσο μεγάλο trend. Δεν ξέρω αν υπήρχε και ως όρος όπως τον ξέρουμε σήμερα. Σήμερα έχει συγκεκριμένους άξονες, πρέπει να προσέξουμε τη διαχείριση πόρων και την οικονομία, το περιβάλλον και την κοινωνία. Τότε η λήψη της απόφασης ήταν πιο πολύ ενστικτώδης. Σε αυτό βοήθησαν πολύ και οι αρχιτέκτονες, οι K-Studio, με τους οποίους αμέσως συντονιστήκαμε ως προς το όραμα της συγκεκριμένης μετατροπής. Ήταν ένας πολύ ιστορικός χώρος. Ήταν ένα οινοποιείο που μετέτρεπε μαύρη κορινθιακή σταφίδα σε κρασί, όταν ξέσπασε η σταφιδική κρίση στην Ελλάδα. Για να μην πλατειάσω, υπήρξε μία χρυσή περίοδος για την ελληνική οικονομία, η οποία ήταν η εποχή της σταφίδας. Σταδιακά όμως, όταν η συνολική παραγωγή δεν μπορούσε να απορροφηθεί μέσω εξαγωγών, τα αποθέματα έμεναν απούλητα. Και όταν λέμε σταφίδα, εννοούμε σταφύλια που είναι στην ποικιλία της μαύρης κορινθιακής σταφίδας, που έχουν πολύ μικρές ρώγες και συνήθως τα συναντάμε πιο πολύ στην αποξηραμένη μορφή τους.

architectural transformation. But at the same time, we want to respect everything. Today's rooms were former fermentation tanks. So they didn't even have doors. We had to make specific openings with undisturbed cuts, and we tried to find a way to reuse anything that came out as waste because we treated it as something very valuable. First historically and then environmentally.

AGENDA

We need to grasp some things macro-level, see what we have to offer, what we know how to offer, and where we need to improve. And then we have to get organized. Entering Antiparos, a microcosm, I see that at all these levels, one can begin to map what is happening over there, see the different trends and see - based on this - whether we can think about some things strategically. After that, we look at where we place ourselves in the middle-class world of Chinese, Indians, and Africans. Along the way, we have to see how we manage it. Some destinations in the Philippines or Bhutan welcome up to 10,000 people a day. Can we find the capacity we can have as a country at any time? Let's take Antiparos as an example again. Let's say we have 10,000 visits per day in August. What infrastructure do we have? Can we go to 20,000? Can we have this many people in March too?

Όπως καταλαβαίνετε, τα κτίρια μπορούσαν τα ίδια να αφηγηθούν την ιστορία του τόπου. Αυτό ήταν βασικό ζητούμενο και στην αρχιτεκτονική μετατροπή τους. Ταυτόχρονα όμως θέλαμε να σεβαστούμε κάθε τι. Τα σημερινά δωμάτια ήταν πρώην δεξαμενές ζύμωσης. Οπότε δεν είχαν καν πόρτες. Έπρεπε να κάνουμε εμείς συγκεκριμένα ανοίγματα με αδιατάρακτες κοπές και οτιδήποτε προέκυπτε ως waste, προσπαθούσαμε να βρούμε τρόπο να το επαναχρησιμοποιήσουμε, διότι το αντιμετωπίζαμε ως κάτι πάρα πολύ πολύτιμο. Πρώτα ιστορικά και -δευτερευόντως τότε- περιβαλλοντικά. SK

One of these issues that typically exists today is Airbnb. It did not exist ten years ago as a concept and an idea. And another significant change that is happening today is flexibility in the use of time. This was something that didn't exist before, and that's why the concept of summer ceased to exist. Let's move on to Nikos Karaflos, who is also active in the field of tourism, with a very different perspective. Several years ago, I was in a summer school in Ancient Olympia. We took the students for a day trip to Kourouta beach, which was the perfect metaphor for what we call a people’s beach -with nightclubs, restaurants, and taverns. And within this environment, Nikos transformed an old grape and must industrial management complex into an excellent hotel called Dexamenes. The hotel has won awards for its design and is a destination that did not exist as such before. So I'd like to hear about that experience, how that proposition worked, how he envisioned it, and how he saw it evolving.

As you can see, the buildings themselves could tell the story of the place. This was also a key issue in their

Ioanna Dretta Photography ©Aphroditi Houlaki

[01.6]

NIKOS KARAFLOS Dexamenes hotel started operating in 2019, but its design began in 2012. When we started designing it, sustainability was not such a big trend. I don't know if it even existed as a term as we know it today. Today it has specific axes; we must pay attention to resource management, the economy, the environment, and society. Back then, decision-making was much more intuitive. The architects, K-Studio, helped a lot with this, with whom we immediately coordinated regarding the vision of the specific conversion. It was a truly historic place. It was a winery turning Corinthian black raisins into wine when the raisin crisis broke out in Greece. Not to be blunt, there was a golden period for the Greek economy, which was the raisin era. Gradually, however, when the total production could not be absorbed through exports, stocks remained unsold. And when we say raisin, we mean grapes of the black raisin variety, which have very small pods and are usually found mostly in their dried form.

AGENDA

Greek summer Pane (CONVERSATIONS)

The interview series / Panayis Panagiotopoulos, Aristos Doxiadis, My Stathis Kalyvas

ΣΚ Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και θεματικά έχει κάνει επιλογές που δεν είναι πάντοτε ορθόδοξες. Τον ενδιαφέρουν θέματα τα οποία άπτονται μιας καθημερινότητας που πολλές φορές τα περιθωριοποιούμε κάπως στο χώρο των κοινωνικών επιστημών. Όπως το διαμέρισμα φερειπείν και η εμπειρία του διαμερίσματος, και το πόσο επηρεάζουν τις αξίες μας αυτές οι επιλογές που γίνονται. Θα ήθελα να ρωτήσω για αυτές τις συμβολικές, τις ψυχολογικές διαστάσεις του τουρισμού στην ελληνική κοινωνία. Πώς αυτό το φαινόμενο του τουρισμού, έτσι όπως αναπτύχθηκε τα τελευταία 40 χρόνια, έχει προσδιορίσει το ποιοι είμαστε ως Έλληνες και το τι είδους κοινωνία είναι η ελληνική; ΠΑΝΑΓΉΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΌΠΟΥΛΟΣ Αυτό που λες μπορούμε να το δούμε θεωρητικά, αλλά θα είναι κουραστικό. Ας πάμε σε ένα παράδειγμα, του πώς λειτούργησε παλαιότερα ο τουρισμός με έναν ενδιαφέροντα τρόπο και ίσως θετικά. Είχε απήχηση στα δικά μας ήθη και τη δική μας κοινωνική οργάνωση. Θέλω να δείξω γιατί δεν είμαι αισιόδοξος για το σήμερα και το μέλλον. Θα ήθελα να μου επιτρέψετε μία μικρή παρέκβαση, που ίσως είναι χρήσιμη. Πράγματι, έγραψα ένα βιβλίο για τη μεσαία τάξη και τώρα γράφω ένα βιβλίο που είναι μία κοινωνική ιστορία της ελληνικής κουζίνας, από την πλευρά των κοινωνικών επιστημών. Πιάνω λοιπόν τους μεγάλους μάγειρες της χώρας, τους ιστορικούς μάγειρες, αυτούς που κατασκευάζουν τον κανόνα. Ο κανόνας κατασκευάζεται συνήθως στα ανάκτορα ή τον αστικό χώρο, παντού στον κόσμο. Έτσι φτιάχτηκε η μεγάλη κουζίνα παντού. Εδώ φτιάχτηκε αστικά, δεν έπαιξαν τόσο μεγάλο ρόλο τα ανάκτορα. Φτιάχτηκε μία αστική κουζίνα. Τον πρώτο τον ξέρετε, είναι ο Τσελεμεντές. Μετά έρχονται η Σκούρα και η Παραδείση. Υπάρχει ένα κενό, για το οποίο θα σας μιλήσω σε λίγο, και μετά εμφανίζεται η Βέφα Αλεξιάδου. Καθένας από αυτούς τους μάγειρες αντιστοιχεί σε μία κοινωνική μηχανική, μία εποχή. Και σήμερα, εμβληματική φυσιογνωμία είναι ο Πετρετζίκης. Και πάρα πολλοί άλλοι που βρίσκονται γύρω από αυτόν και γύρω από το μοντέλο αυτό που έχει το Instagram και είναι πολυπαραγοντικό. Στη δεκαετία του ‘70 υπάρχει ένας μάγειρας άλλος, που δεν έχει πρόσωπο, δεν έχει όνομα και δεν είναι ακριβώς επαγγελματίας. Και αυτός ο μάγειρας είναι ο τουρισμός. Τι θέλω να πω; Έχουν φτιαχτεί παραλιακές ταβέρνες, οι οποίες είναι για ξένους. Αναγκαστικά, σε αυτές τις παραλιακές ταβέρνες σε όλη την Ελλάδα από τη δεκαετία του ‘70, από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τη Γαύδο και από την Κέρκυρα μέχρι τη Σάμο, τρώμε και εμείς οι Έλληνες το καλοκαίρι, γιατί πλέον οι Έλληνες κάνουν διακοπές συστηματικά. Εκεί φτιάχνεται το τουριστικό μενού. Και φτιάχνεται από μάγειρες που είναι ερασιτέχνες, που έχουν εκπαιδευτεί στο στρατό ή τα καράβια. Και φτιάχνουν κάτι που προέρχεται και από την τοπική παράδοση, αλλά ελάχιστα. Κυρίως όμως απομειώνουν και περιορίζουν τους παλιούς μάγειρες. Τον Τσελεμεντέ, τη Σκούρα, την Παραδείση και άλλους. Και φτιάχνουν ένα πολύ συγκεκριμένο μενού, το οποίο είναι μουσακάς, παστίτσιο, καλαμαράκια, ψητό, κοκκινιστό κατσαρόλας, γεμιστά. Είναι 30 πράγματα. Και μετά έρχονται στα ελληνικά σπίτια και τις επόμενες δεκαετίες γίνεται ο κανόνας. Αυτό που εσείς θεωρείτε ότι είναι το φαγητό της μαμάς, είναι κάτι που κωδικοποιήθηκε, απλοποιήθηκε μέσα από τον τουρισμό. Αυτό είναι ένας εμπλουτισμός, είναι κάτι συστηματικό, κάτι δημοκρατικό που γίνεται πολύ ενδιαφέρον. SK

Panagis Panagiotopoulos is a professor of Sociology at the University of Athens, and he has chosen to deal with themes that are not always considered orthodox. He is interested in issues that touch on everyday life, which we often marginalize somewhat in social sciences. For example, what is the apartment or what is the experience of the apartment, and how much do these choices affect our values? I would like to ask about these symbolic and psychological dimensions of tourism in Greek society. How has this tourism phenomenon, as it has developed in the last 40 years, defined who we are as Greeks, and what kind of society is Greek society?

[01.6]

PANAGIS PANAGIOTOPOULOS What you are saying, we can theoretically understand, but it will be tedious. Here is an example of how tourism worked in the past in an interesting and perhaps positive way. It resonated with our own morals and our own social organization. I want to show why I am not optimistic about today and the future. Please allow me a slight digression, which may be helpful. Indeed, I wrote a book about the middle class, and now I'm writing a book about the social history of Greek cuisine from a social science perspective. So I deal with the great cooks of the country, the historic cooks, the ones who make the canon. Everywhere in the world, the canon is usually made in courts or the urban area. This is how the big kitchen was made everywhere. Here in Greece, the courts did not play such a significant role. An urban kitchen was built. You know the first one, it's Tselemendes. Then come Skoura and Paradisi. There is a gap, which I will tell you about in a moment, and then Vefa Alexiadou appears. Each of these cooks corresponds to a social engineering, an era. And today, Petretzikis is an iconic figure. And many others around him and that Instagram-related, multifactorial cooking model. In the 70s, there was another cook who had no face, no name, and was not exactly a professional. And that cook is tourism. What do I mean? Beach taverns were built, which were for foreigners. Necessarily, in these beach taverns all over Greece since the 70s, from Alexandroupoli to Gavdos and from Corfu to Samos, we Greeks also eat in the summer because now the Greeks take holidays systematically. The tourist menu is made there. And it is made by cooks who are amateurs, trained in the army or on ships. And they make something that does come from the local tradition, but

barely. Mostly they degrade and limit the old cooks. Tselemendes, Skoura, Paradisi, and others. And they make a very specific menu: moussaka, pastitsio, calamari, pot roast, and stuffed tomatoes. It's 30 dishes in total. And then, those recipes come into Greek homes, and in the following decades, they become the norm. What you think of as mom's food is something codified, simplified through tourism. This is an enrichment; it is something systematic, something democratic that becomes very interesting. ΣΚ Εδώ έχω ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο, διότι αυτό που θεωρείται αυθεντικό είναι το μη αυθεντικό. ΠΠ Ακριβώς. Όμως σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι, το οποίο θα μου επιτρέψετε να πω, ότι είναι σχεδόν γκροτέσκο. Όπως γκροτέσκος είναι και ο καπιταλιστικός τουρισμός παγκοσμίως. Και συγγνώμη που είμαι ο δυσάρεστος παίκτης της παρέας. Γκροτέσκο είναι να τρώμε ιαπωνικές μπουκιές ατμού στη Μήλο και σεβίτσε στη Βέροια. Αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα της Ελλάδας, αλλά ένα πρόβλημα των παγκοσμιοποιημένων ελίτ, το οποίο θα το βρούμε μπροστά μας. Νομίζω ότι αυτή η ανάδραση, της οποίας σας έδωσα ένα παράδειγμα νωρίτερα, δηλαδή το παιχνίδι κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης, η ματιά και η γεύση του ξένου, ο εξωτισμός αλλά και η ελληνική μεσαία τάξη που τότε ήταν στα ντουζένια της και μπορούσε και ήθελε να φτιάξει κάτι καινούριο και αξιόλογο. Αξιοποιούσε λοιπόν τον τουρισμό όχι μόνο κοινωνικά αλλά και πολιτιστικά. Αυτό όλο έχει χαθεί. Και πάντως δεν είναι κάτι που θα διαχυθεί τόσο εύκολα στην ελληνική κοινωνία. SK

Here, I have a very interesting element because what is considered authentic is inauthentic.

Exactly. But today we are faced with something almost grotesque. Just as grotesque as capitalist global tourism is. And sorry for being the unpleasant party player. Eating steamed Japanese bites in Milos and ceviche in Veria is grotesque. This is not a problem of Greece, but a problem of the globalized elites, which we will find before us. I think that this feedback, of which I gave you an example earlier, namely the game of coding and decoding, the look and taste of what is foreign, the exoticism, but also the Greek middle class which used to be at the peak of its power, was able and willing to make something new and remarkable. So it utilized tourism not only socially but culturally. That's all gone. And anyway, it is not something that will spread so easily in Greek society.

ΣΚ Όπως είπαμε και στο προηγούμενο πάνελ, τα πάντα είναι δυναμικά. Όταν κάποιος έρχεται και φέρνει την προσφορά του στην παραλιακή, ας πούμε, διαδρομή της αλυκής, περιλαμβάνει κάτι το οποίο το έχει φάει σε ένα αεροδρόμιο, ένα σεβίτσε αντίστοιχο με αυτό που έχει φάει σε ένα αεροδρόμιο ας πούμε, θα κάνει επιλογές που θα ορίσουν πώς εξελίσσεται αυτό που περιγράφεις ως γκροτέσκο, ενδεχομένως με τρόπους που θα αφομοιωθούν, θα αναπαραχθούν και θα αλλάξουν με τρόπους που δεν τους φανταζόμαστε ακόμη. Και αυτό το χρησιμοποιώ ως εναρκτήριο λάκτισμα για τον Αρίστο Δοξιάδη, ο οποίος είναι εκτός από οικονομολόγος και παρατηρητής της οικονομικής δραστηριότητας -με πρωτότυπη μάτια θα έλεγα. Πριν μερικά χρόνια έγραψε ένα βιβλίο το οποίο ονομάζεται «Το Αόρατο Ρήγμα» και περιγράφει πώς λειτουργεί η ελληνική οικονομία στην πράξη, επηρεασμένος από οικονομικές θεωρίες αλλά και παρατηρώντας οικονομικές πρακτικές όπως αυτή που ανέφερε νωρίτερα ο Παναγής. Πού βρίσκεται το φαινόμενο του ελληνικού τουρισμού σε αυτό το πλέγμα της Ελληνικής Πολιτικής Οικονομίας; Τι σημαίνουν αυτά; Πώς μας επιτρέπουν να καταλάβουμε το πώς εξελίσσονται όλα αυτά με έναν τρόπο διαφορετικό, από αυτό που επιδερμικά συχνά προσπαθούμε να καταλάβουμε; ΑΡΊΣΤΟΣ ΔΟΞΙΆΔΗΣ Μου αρέσει να κάνω σύγκριση μεταξύ κρατών και κοινωνιών, και έχω παρατηρήσει ότι οι δημοκρατίες κατά κανόνα συνδυάζονται με πολύ εξωστρεφείς οικονομίες. Όχι εξωστρεφείς οικονομίες που πουλάνε πετρέλαιο, αλλά εξωστρεφείς οικονομίες με προϊόντα που παράγονται από πάρα πολύ κόσμο μέσα στην κοινωνία. Αυτό ευνοεί με διάφορους τρόπους την τήρηση των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών. Ευνοεί και βοηθά να σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα, γιατί στις εξωστρεφείς οικονομίες, η κάθε εξουσία δεν μπορεί να ορίσει αυτή και μόνη της με τις αποφάσεις της το πώς ζει ο κόσμος. Ένα μεγάλο μέρος του κόσμου ζει από αυτά που πουλάει έξω. Δεν υπάρχει μία εσωτερική ρύθμιση που κανονίζει πώς θα ζήσει π.χ. ο φαρμακοποιός, ο δικηγόρος ή ο γιατρός. Στην Ελλάδα, ο μόνος τομέας πλην της Ναυτιλίας, η οποία είναι ειδική διότι δεν ζει πολύ κόσμος στην Ελλάδα απευθείας από εκείνη, είναι ο Τουρισμός. Είναι ο μόνος εξωστρεφής τομέας, από τον οποίο ζει τα τελευταία χρόνια πάρα πολύς κόσμος. Ένα στοιχείο που έχει βοηθήσει την Ελλάδα να είναι μία δημοκρατική χώρα, να είναι από τις κορυφαίες παγκοσμίως, είναι αυτή η μορφή του τουρισμού που έχουμε, από τον οποίο ζει πάρα πολύς κόσμος σε πολύ μικρές επιχειρήσεις. Δεν είναι δηλαδή ότι τον τουρισμό τον ελέγχουν πέντε μεγάλες επιχειρήσεις ή οικογένειες. Ζει πάρα πολύς κόσμος σε μικρές επιχειρήσεις. Αυτό είναι πολύ θετικό για τη δημοκρατία. Και νομίζω ότι ταιριάζει πάρα πολύ και βοηθάει η ανάπτυξη των πόλεων με την πολυκατοικία, η οποία είναι επίσης ένας δημοκρατικός θεσμός για την οποία έχει γράψει πολύ ωραία ο Παναγής. Ό,τι γίνεται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη με την πολυκατοικία, τροφοδοτεί αυτό που συμβαίνει στους τουριστικούς προορισμούς. Η μία μικρή ιδιοκτησία τροφοδοτεί την άλλη και τούμπαλιν. Νομίζω ότι αυτό είναι σταθερό στοιχείο της κοινωνίας μας και αυτό τουλάχιστον δεν το βλέπω να αλλάζει. Θεωρώ ότι θα παραμείνει ως ένα θετικό στοιχείο των θεσμών μας.

AGENDA

nel#02

yrto Kiourti

Aristos Doxiadis Photography ©Aphroditi Houlaki SK

As we said in the previous panel, everything is dynamic. When someone comes and brings their offering to the beach, they include something that they've eaten elsewhere, say, a ceviche equivalent to what they've eaten in an airport, they're going to make choices that will define how what you describe as grotesque is evolving, possibly in ways that will assimilate, reproduce, and change in ways we can’t yet imagine. And I use this as a starting point for Aristos Doxiadis, who, in addition to being an economist is also an observer of economic activity with original eyes, I would say. A few years ago, he wrote a book called "The Invisible Rift," which describes how the Greek economy works in practice, influenced by economic theories and observing financial practices like the one mentioned earlier by Panagis. Where is the phenomenon of Greek tourism in this nexus of the Greek Political Economy? What does this mean? How do they help us understand the way this all unfolds, so different from the way that we superficially often try to understand?

ARISTOS DOXIADIS I like to compare states and societies, and I've noticed that democracies tend to be paired with very extroverted economies. Not extroverted economies selling oil, but extroverted economies with products produced by too many people in society. This favors in several ways the observance of democratic institutions and procedures. It favors and helps to respect human rights because, in extroverted economies, one single source of power cannot define, by itself, with its decisions, how the world lives. A large part of the world lives by what it sells out. No internal regulation regulates how they will live, e.g., the pharmacist, the lawyer, or the doctor. In Greece, the only sector other than Shipping, which is special because only a few people live in Greece directly from it, is Tourism. It is the only extroverted sector, from which a lot of people live in recent years.

ΑΔ Νομίζω ότι δεν ισχύει, αλλά για να έχεις καλό τουριστικό προϊόν χρειάζεσαι και κάποιες μεγάλες επιχειρήσεις. Καταρχάς, τις υποδομές τις διαχειρίζονται μόνο μεγάλες επιχειρήσεις. Το αεροδρόμιο ας πούμε. Αυτό το χρειάζεσαι. Το γεγονός ότι η τεχνολογία έχει επιτρέψει το κάθε μικρό συγκρότημα οπουδήποτε στην Ελλάδα να πουλιέται απευθείας και να κάνει δικό του marketing μέσα από τα websites, έχει αλλάξει τα πράγματα από το πώς ήταν 20 χρόνια πριν. Πριν από 20 χρόνια, για να έρθει ο Γερμανός στο δωματιάκι, έπρεπε να το κάνει μέσα από κάποιον μεγάλο tour operator. Φύγαμε από τους tour operators γιατί η τεχνολογία είναι πιο δημοκρατική ως προς αυτά τώρα. Επομένως η μικρή κλίμακα στον τουρισμό δουλεύει καλά με μία προϋπόθεση, ότι αυτή η κλίμακα δεν κάνει το μικρό επιχειρηματία να μην τον νοιάζει τι γίνεται στο διπλανό χωράφι. Ότι έχω δηλαδή το σπίτι μου και πετάω τα σκουπίδια δίπλα. Εκεί είτε χρειάζεται συντονισμός, είτε καλή αστυνόμευση από πάνω, είτε πολύ καλή τοπική κοινωνία, στην οποία μπορούν μεταξύ τους να τα βρουν και να δουν ότι τους συμφέρει όλους να διαχειρίζονται σωστά τον δημόσιο χώρο και τις υποδομές. Αυτό είναι ένα ζητούμενο, το οποίο δεν έχουμε καταφέρει ακόμη. Βλέπουμε πολλούς προορισμούς στους οποίους γίνεται αυτό και άλλους που δεν γίνεται. SK

What you say is interesting because, in your book, you wrote that what you consider one of the weaknesses of the Greek economy is the lack of large businesses, which creates a series of problems. This is not the case for tourism.

I think it is not the case, but you also need some big businesses to have a good tourist product. First, infrastructures are managed only by large companies. Let's say the airport. You need this. The fact that technology has allowed every small rental property anywhere in Greece to sell directly and do their own marketing through websites changed things from how they were 20 years ago. Twenty years ago, for a German to come to that property, he had to do it through a big tour operator. We left tour operators because the technology is more democratic now. Therefore, small-scale tourism works well with one condition: this scale does not make the small entrepreneur indifferent to what is happening next to him, having, for example, my own house and dumping my garbage right outside it. There, either coordination is needed, good policing from above, or a very tight local community in which they can find each other and see that it is in their best interest to properly manage public space and infrastructure. This is a target, which we have not yet achieved. We see many destinations where this is done and others where it is not.

[01.6]

One element that has helped Greece to be a democratic country, be one of the best in the world, is this form of tourism that we have, from which many people live in very small businesses. It is not that five big companies or families control tourism. Too many people have small businesses. This is very positive for democracy. And I think that it fits very well and helps the development of cities with apartment buildings, which is also a democratic institution about which Panagis has written. Everything that happens in Athens and Thessaloniki with the apartment buildings, feeds what happens in the tourist destinations. One small property feeds the other and in reverse. I think this is a fixed element of our society and this at least I don't see changing. I think it will remain as a positive element of our institutions.

ΣΚ Αυτό που λες είναι ενδιαφέρον, γιατί στο βιβλίο σου έγραφες ότι αυτό που θεωρείς ως μία από τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, είναι η ανυπαρξία μεγάλων επιχειρήσεων, που δημιουργεί μία σειρά από προβλήματα. Για τον τουρισμό δεν ισχύει αυτό.

AGENDA

So, there is a holistic dimension to what you are saying. In practice, however, the design is essentially addressed to very specific projects, which affect the whole in a way that is not systematically connected to each other.

Because I am also very concerned about the topic of the Greek summer, in a strange way my own feeling is, and I think you will agree, that the experience of the Greek summer is not a building experience. I would like to remember all the memories we had from childhood summers. Where do we have good memories? First on the Greek beach, which is a nice public area.

ΣΚ

Όχι πλέον.

ΜΚ Ναι, ήταν. Η ανάμνηση όλων μας ήταν να πλατσουρίζουμε ημίγυμνοι και να παίζουμε μεταξύ μας. Μετά, οι υπόλοιπες εμπειρίες ήταν στα σοκάκια και τις πλατείες. Ακόμα και η εμπειρία του σπιτιού των διακοπών είναι φοβερά κοινωνική. Μαζεύονται οικογένειες, ξαδέρφια, θείοι, θείες. Πολλές φορές μία οικογένεια μένει σε ένα δωμάτιο. Με συγχωρείτε, αλλά πιστεύω ότι κανένας μας δεν έχει ως ανάμνηση παιδικού καλοκαιριού το «τι ωραία που ήταν στο πλατάνι στο δάσος έξω από το χωριό που πήγαινα μόνος μου». Αυτό που διαφημίζουμε ως η βίλα με τη φοβερή θέα του έρημου τοπίου, δεν είναι ελληνικό καλοκαίρι. Άρα γιατί να μην προτείνουμε ως αρχιτέκτονες την εμπειρία του ελληνικού καλοκαιριού, ως μία κοινωνική εμπειρία μέσα στον οικισμό, με ελάχιστες δομές κατοίκησης έξω από τους οικισμούς, ίσα για να πας να κοιμηθείς και πραγματικά δίπλα στο δέντρο. Ούτε πέργκολες να υπάρχουν, ούτε δρόμοι, ούτε βεράντες, τίποτα. Και μετά, όλη η ζωή, δηλαδή αυτό που θα πουλήσουμε με την καλή έννοια, να είναι αυτή η φοβερά ενδιαφέρουσα κοινωνική εμπειρία. Η παιγνιώδης εμπειρία ελληνικού καλοκαιριού, που είναι δημόσια. Και με αυτό τον τρόπο πιστεύω ότι αυτό είναι sustainable, γιατί όλες τις υποδομές της εστιάζεις και τις πυκνώνεις στον οικισμό. Δεν κάνεις αυτή την τεράστια διασπορά του χτισίματος, προκειμένου να γίνει όλο το νησί πόλη στο τέλος.

Myrto Kiourti Photography ©Aphroditi Houlaki ΣΚ Η Μυρτώ Κιούρτη είναι αρχιτέκτονας. Η αρχιτεκτονική είναι μία πρακτική που έχει άμεση σχέση με τον τουρισμό, τον σχεδιασμό των υποδομών, των ξενοδοχείων, και των εξοχικών σπιτιών πλέον, αλλά όχι μόνο με αυτό. Έχει να κάνει με τη διευθέτηση αυτού που ονομάζουμε τοπίο. Τι κάνουμε καλά και τι κάνουμε λάθος; Πώς θα έπρεπε να γίνονται τα πράγματα; Ποια γνώμη έχεις; Η Μυρτώ έχει ασχοληθεί με πολλές πτυχές του φαινομένου της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού στην Ελλάδα. Πώς διαπλέκεται η αρχιτεκτονική με το ελληνικό καλοκαίρι; ΜΥΡΤΏ ΚΙΟΎΡΤΗ Νομίζω ότι πραγματικά βρισκόμαστε στο επίκεντρο ενός πάρα πολύ σοβαρού προβληματισμού. Η αίσθηση η δική μου είναι ότι οι αρχιτέκτονες πρέπει να παίξουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Για να αρχίσουμε να συζητάμε για το θέμα, θα ήθελα να ξεκινήσω με μία πρόταση που ξέρω ότι θα ακουστεί παράξενη. Η αρχιτεκτονική στην πραγματικότητα δεν έχει να κάνει με κτίρια. Έχει να κάνει με σχεδιασμό εμπειρίας μέσα στο χώρο. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Στις σχολές αρχιτεκτόνων, ένα από τα πρώτα πράγματα που διδάσκουν στους φοιτητές είναι το εξής: όταν έχουν να σχεδιάσουν ένα θέμα, μία κατοικία για παράδειγμα, δεν πρέπει να μας φέρουν το κλασικό μακετάκι κτίριο-αντικείμενο. Πρέπει να καταλάβουν ότι αρχιτεκτονικό έργο σημαίνει παρεμβαίνω καταλυτικά σε έναν τόπο και ξέρω πως αυτή η παρέμβαση αλλάζει κάτι σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα που είναι το τοπίο, ο οικισμός, το νησί, η πολεοδομική κλίμακα του πράγματος. SK

Myrto Kiourti is an architect. Architecture is a practice that has a direct relationship with tourism, with the design of infrastructure, hotels, and country houses now, but not only this. It has to do with arranging what we call landscape. What are we doing right and what are we doing wrong? How should things be done? What do you think? Myrto has dealt with many aspects of the phenomenon of architecture and design in Greece. How is architecture intertwined with the Greek summer?

MYRTO KIOURTI I think we are at the center of a serious problem. My feeling is that architects play a very important role. To start discussing the topic, I want to start with a sentence that I know will sound strange. Architecture is about something other than buildings. It has to do with experience design within the space. I will give you an example. In architecture schools, one of the first things they teach students is this: when they have to design something, a house, for example, they should not bring us the classic building-object model. They must understand that an architectural project means I intervene catalytically in a place and this intervention I know changes something on a much larger scale which is the landscape, the settlement, the island, the urban scale of the thing.

[01.6]

ΣΚ Οπότε υπάρχει μία ολιστική διάσταση σε αυτό που λες. Στην πράξη όμως αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο σχεδιασμός ουσιαστικά απευθύνεται σε πολύ συγκεκριμένα έργα, τα οποία επηρεάζουν το σύνολο, με τρόπο που δεν συνδέονται συστηματικά μεταξύ τους. ΜΚ Επειδή και εμένα με απασχολεί πολύ το θέμα του ελληνικού καλοκαιριού, με έναν περίεργο τρόπο η δική μου αίσθηση είναι, και νομίζω ότι θα συμφωνήσετε, ότι η εμπειρία του ελληνικού καλοκαιριού δεν είναι εμπειρία κτιριακή. Θα ήθελα να θυμηθούμε όλοι τις αναμνήσεις που είχαμε από παιδικά καλοκαίρια. Από πού έχουμε ωραίες αναμνήσεις; Καταρχάς απ’ την ελληνική παραλία, η οποία είναι ένα ωραίο δημόσιο πεδίο.

Not anymore.

Yes, it was. The memory of all of us was splashing around half-naked and playing together. After that, the rest of the experiences were in the alleys and squares. Even the vacation home experience is incredibly social. Families gather, cousins, uncles, aunts. Many times a family stays in one room. Pardon me, but I believe that none of us has a memory of a childhood summer, such as "how nice it was in the plane tree in the forest outside the village where I used to go alone". What we advertise as the villa with the fantastic view of the desert landscape is not a Greek summer. So why not propose as architects the experience of the Greek summer, as a social experience within the settlement, with minimal residential structures outside the settlements, just for sleep and quite literally next to a tree. No pergolas, no roads, no terraces, nothing. And then all the social life, which we're going to sell in the good sense, is this fantastic, engaging social experience; the playful, public, Greek summer. And done this way I believe that it is sustainable, because you focus on and target all the infrastructures in the settlement. You don't need to do this massive construction spread to make the whole island a city.

ΣΚ Είναι δυνατόν αυτό, τη στιγμή που φαίνεται ότι η δυναμική είναι στο να ζητάμε όλο και μεγαλύτερα σπίτια, όλο και μεγαλύτερο κομμάτι; ΜΚ Χαίρομαι πάρα πολύ για αυτή την ερώτηση. Νομίζω ότι η δουλειά των αρχιτεκτόνων είναι όχι να κάνουν πράγματα που θεωρούνται ωραία, αλλά να αλλάζουν τις αισθητικές προτιμήσεις των ανθρώπων. Ο μεγάλος δάσκαλος του μοντέρνου, ο Le Corbusier, το πρώτο έργο που έκανε, το εμφάνισε σε μία έκθεση και γύρω-γύρω πήγαν και έβαλαν έναν τοίχο. Έπαθαν τέτοιο σοκ οι Παριζιάνοι που δεν άντεχαν όταν το είδαν. Ήταν τόσο ριζοσπαστικό και ανατρεπτικό. Ο Mies van der Rohe πρότεινε το ελάχιστο, κάτι κουτάκια γυάλινα μέσα σε ένα τοπίο. Και αυτό το ακολούθησε μετά άπειρος κόσμος. Άρα, εμείς οι αρχιτέκτονες είμαστε που θα δημιουργήσουμε τις εμπειρίες, οι οποίες είναι και ωραίες. Επίσης σκεφτόμουν το εξής. Αυτό που λέω εγώ με το ελάχιστο σπίτι και την κοινωνική ζωή, θα σας πω ότι πολύ εύκολα κάνουμε ένα πολύ ωραίο branding και λέμε ότι αυτό είναι ο αρχαίος ελληνικός τρόπος, ο οποίος σας θυμίζω ότι ήταν δημόσιος. Τα σπίτια στην αρχαία Ελλάδα ήταν μικρά, η ζωή των Αθηναίων γινόταν στην πόλη, την αγορά, την παλαίστρα, το θέατρο, και αυτός που είχε το μεγάλο σπίτι ήταν ο ιδιώτης. Και ο ιδιώτης ήταν ο χαζός, the idiot. Άρα, φυσικά και μπορούμε να αλλάξουμε το αφήγημα, αυτή είναι η δουλειά μας. SK

Is this possible, at a time when the momentum seems to be in asking for bigger houses and a bigger chunk?

I am very happy for this question. I think that architects’ job is not to make things that are considered nice but to change people's aesthetic preferences. The first project by Le Corbusier - modernism’s great master - was placed in an exhibition, and a wall was built around it. The Parisians were so shocked that they couldn't stand it when they saw it. It was so radical and disruptive. Mies van der Rohe proposed the minimum, some glass boxes in a landscape. And this was followed by an infinite number of people. So, we architects are the ones who will create experiences that are also pleasant. I was also thinking the following: It’s very easy to brand the concept of minimal home and vivid social life as the ancient Greek way, which, if I may remind you, was public. The houses in ancient Greece were small, the life of the Athenians took place in the city, in the market, in the palaestra, in the theater and the one who had the big house was the private person. And the private - idiotes in Greek - was the idiot. So of course we can change the narrative, that's our job.

ΣΚ Ο Παναγής είναι εξίσου αισιόδοξος, ως προς την δυνατότητα να ορίσουμε ουσιαστικά το δομημένο χώρο, με τρόπο που να συνάδει με διαφορετικές αντιλήψεις και ανάγκες από αυτές που κυριαρχούν αυτή τη στιγμή; ΠΠ Όχι, δεν είμαι αισιόδοξος. Αλλά σε μεγάλο βαθμό είμαι σύμφωνος με αυτό που είπε η Μυρτώ. Θα βάλω το κομμάτι της απαισιοδοξίας. Δεν μπορεί να πιάσει αυτό που λες, γιατί υπάρχει μία απαίτηση, η οποία λέγεται πολυτέλεια. Η αυθεντική, η ψευδεπίγραφη, εκείνη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το Instagram. Δεν υπάρχουν διακοπές χωρίς το Instagram, φαγητό χωρίς το Instagram, μπανιέρα, ντουζιέρα, τσιμεντοκονία, προβολάκι, οτιδήποτε. Αυτά γίνονται για το Instagram. Εμένα δεν με ενδιαφέρει να αποφασίσει κάποιος κοινωνικός επιστήμονας αν η αυθεντική εμπειρία είναι αυτή που έζησα εγώ σε μία πλατεία στη Σκύρο το ‘78. Ή αν είναι η φαντασίωση δύο φωτογραφιών που θα βγουν στο Instagram, ένα story κάπου σε ένα υπέροχο μέρος, όπου όμως ένα ζευγάρι έχει κλειστεί μέσα σε ένα καταπληκτικά διαμορφωμένο χώρο. Σημασία έχει ότι αυτό το ζητάνε. Από την άλλη όμως, αυτό που λέει η Μυρτώ είναι ορθό, ότι το ελληνικό δημοκρατικό καλοκαίρι, που κάπου χανόταν και η κοινωνική ιεράρχηση, κάπου συνυπήρχαμε όλοι ανάμεσα σε ένα παγωτό από το περίπτερο, όλο

Για να κλείσω και για να έχω πει το πολύ απαισιόδοξο και το ανησυχητικό, το οποίο πιστεύω όμως, σχολιάζοντας όμως και το πολύ ωραίο προηγούμενο πάνελ, είναι ότι μας είπαν ότι επιδιώκουμε υψηλές οικονομικές αξίες, υπεραξία, σπουδαία νέα προϊόντα, ποιοτική αναβάθμιση, και όχι τον παλιό μαζικό φθηνό τουρισμό. Δεκτό. Οι Έλληνες όμως δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν. Όποιοι κι αν είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, τον πολυτελή τουρισμό που πάει να στηθεί στην Ελλάδα δεν θα μπορέσουν να τον ακολουθήσουν. Πολύ δύσκολα. Θα είναι μία εμπειρία ελληνικού καλοκαιριού χωρίς Έλληνες. Συνεπώς, ας συνεχιστεί αυτή η συζήτηση, την οποία πολύ καλά έκανε και άνοιξε ο Στάθης με το άρθρο του στην «Καθημερινή».

Αν συμβεί αυτό θα είναι πολύ θετικό για διάφορους λόγους. Καταρχάς για αρχιτεκτονικούς λόγους, καθώς Μυρτώ φαντάζομαι ότι τα σπίτια θα πρέπει να σχεδιαστούν έτσι, ώστε να μπορείς να βρεις και τη νηνεμία του κανονικού σπιτιού για να μπορείς να δουλεύεις μέσα. Ή ευτυχώς, η τεχνολογία επιτρέπει το remote work τώρα πια, για πολύ μεγάλες κατηγορίες εργαζομένων της μεσαίας τάξης. Άρα, θα μπορούσαμε να φανταστούμε κάποια σενάρια, όπου έρχονται πολλοί ξένοι μεσαίας τάξης και εργάζονται μερικούς μήνες το χρόνο από τον οικισμό που έχουν διαλέξει να έχουν το σπίτι τους. Αυτό θα ήταν πολύ θετικό και νομίζω ότι θα ξεπερνούσε και το πρόβλημα που έθεσε ο Στάθης και ο Παναγής, ότι μήπως τελικά ο ρόλος των Ελλήνων σε αυτόν τον καταμερισμό εργασίας είναι να εξυπηρετούν τους κατοίκους στις βίλες; Εγώ νομίζω ότι αν έρχονταν τέτοιοι άνθρωποι για να εργαστούν εδώ και όχι απλώς ν’ απολαμβάνουν την κατανάλωση στην Ελλάδα, αυτό θα είχε πολύ θετικά αποτελέσματα στην ελληνική οικονομία. SK

ΜΚ Πάντως, θα ήθελα να πω ότι ο τουρισμός στην Ελλάδα, στη γενιά του ‘60, εκφράστηκε αρχιτεκτονικά με τον Άρη Κωνσταντινίδη, ο οποίος έκανε τα ελάχιστα σπιτάκια, στα οποία σου έλεγε πήγαινε να ζήσεις ακόμα και αν είσαι πάμπλουτος, μέσα σε ένα δυαράκι μέσα στο τοπίο. Πιστεύω ότι αυτό δεν δημιουργήθηκε από τους πολιτικούς μηχανικούς, οι οποίοι ήταν αυτοί που σπρώχνουν να κάνουν όλο και μεγαλύτερα πράγματα, τα οποία ήταν όλο και καλύτερα. Οι αρχιτέκτονες πάντοτε υποστήριζαν ότι πρέπει να κάνουν όλο και πιο μικρά πράγματα και να ζούμε μέσα στο τοπίο, και όχι να κάνουμε μεγάλες κτιριακές παρεμβάσεις. SΚ

Is Panagis equally optimistic, in terms of the possibility of effectively defining the built space, in a way that is consistent with different perceptions and needs than those that prevail at the moment?

No, I'm not optimistic. But I largely agree with what Myrto said. I'll put in the pessimism. What you say can’t be understood because there is a requirement, and that’s luxury; the genuine one, the fake one, the one that can be used for Instagram. There is no vacation without Instagram, food, a bathtub, shower, mortar, projector, or whatever. These are made for Instagram. I am not interested in a social scientist deciding whether the authentic experience is the one I lived in a square in Skyros in '78. Or if it is the fantasy of two photos that will be posted on Instagram, a story somewhere in a wonderful place, where a couple is locked inside a wonderfully designed space. What matters is that’s what they ask for. On the other hand, what Myrto said is true; within the Greek summer, all hierarchy was gone; at some point we all just coexisted while holding a melting ice cream. The rest is the Greece of civil engineers, not the Greece of architects. The Greece of architects right now, in the creativity of which we all rejoice is the Greece that can create great social gaps. While ugly, civil engineers’ Greece was a country with a dense social structure.

However, I would like to say that tourism in Greece during the 60s was expressed architecturally with Aris Konstantinidis, who made the minimal houses, in which he urged you to go and live even if you are rich, in a two-bedroom little house, in the middle of a landscape. I believe that this was not created by the civil engineers, who were the ones pushing to do bigger and bigger things, which were better and better. Architects have always argued that we should do more and more small things, live within the landscape, and not make large building interventions.

There is a way to bridge this opposition, but it does not necessarily lead us to the most optimistic conclusions. This is that culture is something that changes with tremendous fluidity. One of the things that strikes me is that when I meet people who are at the forefront of technology, in England and the US, what characterizes them is that they do not let their children use phones and screens and that they themselves avoid at all costs way anything to do with Instagram, or showing what they are doing. Anyone can imagine a scenario where holiday authenticity and the epitome of luxury are a two-bedroom house lost in the landscape, but only for the rich. That is, the Greek micro-bourgeois experience of the 60s may in a certain future, especially to the extent that there will be limitations in relation to viability and sustainability, be an experience that will belong to the very rich. But where does this leave Greek society? There was a debate in the past in which Andreas Papandreou said that Greece couldn't become Europe’s waiters. I now think some others came and said, "why should we think of ourselves as the waiters of Europe?" Let's think about it in a more creative way, as the hosts of strangers, which is something that fits very well with our temperament. One of the things that Greeks really like is sharing the Greek summer with their foreign friends. Those Greeks who have lived and studied abroad have no greater joy than to bring their friends and share this experience with them. But does this become impossible, since these people will not have access to this experience either? Secondly, are we going to return to a scenario where basically the Greek participation in the Greek summer for the vast majority of people will be the provision of services? Or in the worst version, the most dystopian, where the Greeks will play the Greeks in a theater of authenticity?

To answer this, one has to make calculations that I have not made and I do not know if anyone else has. That is, on lovely islands like Tinos, where your example started, there is a risk that the Greeks will be displaced from the beaches in August. But Greece is big and one has to do the numbers. Well, the Greeks will not be able to go to Tinos or Paros, but they will be able to go to the beaches of the Peloponnese for many more decades. An important dimension is whether these houses will be holiday homes or will they also be the actual home of some foreigners who will decide to live and work there for some months of the year. I hope that will happen. We see a little of it. If this happens it will be very positive for several reasons. First of all, for architectural reasons, as Myrto I imagine, the houses should be designed so that you can also find the standard home's quietness to work inside. Or fortunately, technology allows remote work now, for very large categories of middle-class workers. So, we could imagine some scenarios where many middle-class foreigners come and work for a few months a year from the settlement they have chosen to make their home. This would be very positive, and I think it would also overcome the problem raised by Stathis and Panagis, that maybe the role of the Greeks in this division of labor is to serve the residents in the villas. I think that if such people came to work here and not just enjoy consumption in Greece, but to work here, this would have very positive effects on the Greek economy.

Closing and to have spoken about a very pessimistic and worrying thing, in which I believe, but also comment on the very nice previous panel, is that we were told to pursue high financial values, goodwill, great new products, quality upgrade instead of the old mass cheap tourism. I accept that. But Greeks will not be able to follow. Whatever the growth rates of the Greek economy, the luxury tourism that is going to be set up in Greece, natives won’t manage to keep up. It will be very hard for them. It will be a Greek summer experience without Greeks. Therefore, let this discussion continue, which was very well done and opened by Stathis with his article in "Kathimerini".

AGENDA

αυτό είναι η Ελλάδα των πολιτικών μηχανικών. Και δεν είναι η Ελλάδα των αρχιτεκτόνων. Η Ελλάδα των αρχιτεκτόνων αυτή τη στιγμή, που τη χαιρόμαστε για τη δημιουργικότητά της, είναι η Ελλάδα που μπορεί να φτιάξει μεγάλα κοινωνικά χάσματα. Η Ελλάδα των πολιτικών μηχανικών με την ασχήμια της και τη μέτρια κατοικία, τη στοιχειώδη, ήταν μία χώρα με υψηλή κοινωνική συνοχή.

ΣΚ Υπάρχει ένας τρόπος να γεφυρωθεί αυτή η αντίθεση, που όμως δεν μας οδηγεί απαραίτητα και στα πιο αισιόδοξα συμπεράσματα. Αυτή είναι ότι η κουλτούρα είναι κάτι που αλλάζει με τρομερή ρευστότητα. Ένα από τα πράγματα που μου κάνει εντύπωση είναι, ότι όταν συναντώ ανθρώπους που βρίσκονται στην πρωτοπορία της τεχνολογίας, στην Αγγλία και την Αμερική, αυτό που τους χαρακτηρίζει είναι ότι δεν αφήνουν τα παιδιά τους να χρησιμοποιούν τηλέφωνα και οθόνες και ότι οι ίδιοι αποφεύγουν με κάθε τρόπο οτιδήποτε έχει σχέση με το Instagram, με την προβολή τού τι κάνουν. Είναι πολύ πιθανό να φανταστεί κανένας ένα σενάριο, ότι η αυθεντικότητα στις διακοπές και η επιτομή της πολυτέλειας είναι ένα δυάρι χαμένο στο τοπίο, αλλά πάλι μόνο για τους πάρα πολύ πλούσιους. Δηλαδή, η ελληνική μικροαστική εμπειρία της δεκαετίας του ‘60, μπορεί να είναι σε ένα συγκεκριμένο μέλλον, ιδιαίτερα στο βαθμό που θα υπάρχουν περιορισμοί σε σχέση με την βιωσιμότητα και την αειφορία, να είναι μία εμπειρία που θα είναι ίδιον των πολύ πλουσίων. Αλλά πού αφήνει αυτό την ελληνική κοινωνία; Υπήρχε μία συζήτηση παλαιότερα, στην οποία ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει ότι δεν γίνεται η Ελλάδα να γίνει τα γκαρσόνια της Ευρώπης. Εγώ τώρα νομίζω ότι ήρθαν κάποιοι άλλοι και είπαν, «γιατί να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας ως τα γκαρσόνια της Ευρώπης; Να το σκεφτούμε με πιο δημιουργικό τρόπο, ως οι οικοδεσπότες των ξένων. Το οποίο είναι κάτι που ταιριάζει πάρα πολύ και με την ιδιοσυγκρασία μας». Ένα από τα πράγματα που αρέσει πολύ στους Έλληνες, το να μοιράζονται το ελληνικό καλοκαίρι με τους ξένους φίλους τους. Όσοι Έλληνες έχουν ζήσει ή σπουδάσει στο εξωτερικό, δεν έχουν μεγαλύτερη χαρά από το να φέρουν τους φίλους τους και να μοιραστούν μαζί τους αυτό το αγαθό. Μήπως όμως αυτό το πρώτο γίνει αδύνατο, αφού ούτε αυτοί οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε αυτό το αγαθό; Δεύτερον, μήπως θα ξαναγυρίσουμε σε ένα σενάριο, όπου ουσιαστικά η ελληνική συμμετοχή στο ελληνικό καλοκαίρι για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων θα είναι η παροχή υπηρεσιών; Ή στην χειρότερη εκδοχή, την πιο δυστοπική, όπου οι Έλληνες θα παίζουν τους Έλληνες σε ένα θέατρο αυθεντικότητας;

Μία σημαντική διάσταση είναι, αν αυτά τα σπίτια θα είναι σπίτια διακοπών, ή θα είναι για πολλούς ξένους και σπίτια εργασίας και διαμονής, όπου θα είναι δηλαδή το σπίτι τους όπου θα περνάνε πολλούς μήνες το χρόνο και θα εργάζονται κιόλας. Ελπίζω ότι θα συμβεί αυτό. Λίγο το βλέπουμε.

[01.6]

ΑΔ Για να απαντήσει κανείς σε αυτό, πρέπει να κάνει κάποιος λογαριασμούς που δεν τους έχω κάνει και δεν ξέρω αν τους έχει κάνει κάποιος άλλος. Δηλαδή, σε ωραία νησιά όπως η Τήνος, απ’ όπου ξεκίνησε το παράδειγμά σου, υπάρχει ένας κίνδυνος να εκτοπιστούν οι Έλληνες από τις παραλίες τον Αύγουστο. Αλλά η Ελλάδα είναι μεγάλη και πρέπει κανείς να κάνει τα νούμερα. Ωραία, δεν θα μπορούν οι Έλληνες να πάνε στην Τήνο ή την Πάρο, αλλά θα μπορούν να πάνε για πάρα πολλές δεκαετίες ακόμα στις παραλίες της Πελοποννήσου.

AGENDA

Greek summer Pane (CONVERSATIONS)

The interview series / Sofka Zinovief, Nick Romeo, Amber Charmei Stathis Kalyvas

ΣΚ Η Sofka Zinovief είναι μια συγγραφέας που πρωτοσυνάντησα διαβάζοντας τα απομνημονεύματά της για τις εμπειρίες της από τη μετακόμισή της στην Ελλάδα, τα οποία διάβασα στο Σικάγο. Για μένα, μετά από πολλά χρόνια ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν πραγματικά ένα είδος επιστροφής, ο τρόπος που κάποιος βιώνει την Ελλάδα από έξω. Είχε γίνει και λίγο η δική μου άποψη. Και η Sofka, εκτός από συγγραφέας, ξεκίνησε ως ανθρωπολόγος, και έχει μια εργασία για τον τρόπο λειτουργίας του τουρισμού τη δεκαετία του 1970. Για την ακρίβεια, έχει γράψει μια εργασία για ένα ενδημικό φαινόμενο, μια ισχυρή αύξηση τη δεκαετία του 1970. Ίσως ήταν λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα, αλλά δεν υπάρχει πλέον. Πρόκειται για τα «καμάκια», τους νεαρούς άντρες που είχαν ως στόχο τους ξένους τουρίστες. Αν θέλετε λοιπόν να διαβάσετε μια εργασία πάνω σε αυτό το θέμα, εδώ είναι η ειδική.

Η Sofka έχει ζήσει στην Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά επειδή είναι Βρετανίδα, έχει και μια εξωτερική οπτική. Παρατήρησες πώς αλλάζει ο τουρισμός όλα αυτά τα χρόνια. Έχετε έλθει και εσείς η ίδια από την Ελλάδα και έχετε δει αυτή την αλλαγή. Θα θέσω την ίδια ερώτηση σε όλους σήμερα: πώς έχετε πρόσβαση σε αυτή την αλλαγή; Ποια είναι τα πράγματα που ξεχωρίζουν; Πώς πιστεύετε ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα; Και ποιος πιστεύετε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσετε αυτές τις αλλαγές για να αποφύγετε τα χειρότερα και ίσως να ωθήσετε τα πράγματα προς μια θετική κατεύθυνση; SOFKA ZINOVIEF Όταν ήρθα για πρώτη φορά να ζήσω στην Ελλάδα, ήμουν ακόμη φοιτήτρια. Έκανα το διδακτορικό μου στην κοινωνική ανθρωπολογία. Ήταν στα μέσα ή τα τέλη της δεκαετίας του '80. Και πράγματι, ζούσα στο Ναύπλιο, όπου εξέταζα εν μέρει τον τουρισμό από την άποψη της ταυτότητας. Πολλοί τουρίστες έρχονταν με τουριστικά λεωφορεία. Πήγαιναν στις Μυκήνες και στην Επίδαυρο. Έφταναν, και όπως είπατε, τα «καμάκια» περίμεναν για να προσεγγίσουν τις αλλοδαπές τουρίστριες. Για μένα, κοιτάζοντας πίσω, όπως υπονοήσατε, είναι αρχαία ιστορία. Τα «καμάκια» είναι ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος, σχεδόν όσο και οι πέτρες στις Μυκήνες. Πολλά έχουν αλλάξει σε αυτά τα 35 χρόνια μέχρι σήμερα. Και κοιτάζοντας πίσω, νομίζω ότι αυτό που αναφέρατε πριν και ήταν προφανές τότε, ήταν ότι δεν υπήρχε η φοβερή ανάπτυξη όπως στην Ισπανία, με όλα αυτά τα πολυώροφα ξενοδοχεία. Η Ελλάδα έμοιαζε πολύ πιο απομακρυσμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη. Μπορούσες να είσαι ταξιδιώτης, όχι απλώς τουρίστας. Και εκτιμώ πραγματικά τον νόμο που επέτρεψε σε όλους την πρόσβαση στη θάλασσα, τις παραλίες και τις ακτές, κάτι που είχε επίσης ειπωθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων πάνελ. Αυτό, δυστυχώς, δεν ισχύει πλέον. Ο τρόπος με τον οποίο βλέπω κάποιες από τις αλλαγές που συμβαίνουν μπροστά μου τώρα, είναι ζώντας στα νότια προάστια της Αθήνας. Έχω ζήσει για πάνω από 20 χρόνια στη Βουλιαγμένη. Είναι ένα αρκετά καλό σημείο όπου μπορώ να δω την εξέλιξη της λεγόμενης Αθηναϊκής Ριβιέρας. Δεν τρελαίνομαι γι' αυτό το όνομα, αλλά ας είναι. Είναι αυτό που χρησιμοποιείται. Και με κάνει να σκέφτομαι τις Κάννες, τη Νίκαια ή μια διαφορετική παράδοση. Αλλά έτσι ονομάζεται τώρα. Έτσι, στον μικρό κόλπο της Βουλιαγμένης, που αποτελεί ένα τόσο ιδιαίτερο πλεονέκτημα για την Αθήνα, τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους ξένους, όπως αναφέρατε, έχουν αλλάξει τόσα πολλά. Υπάρχει μια αρκετά μεγάλη επικάλυψη του ελληνικού καλοκαιριού καθόλη τη διάρκεια του έτους. Αλλά ποιος επωφελείται από αυτό; Δηλαδή απέναντι από τον κόλπο, βλέπω ότι σκάβουν τις μαρίνες για να έχουν πολλά μεγάλα σκάφη και ένα σούπερ γιοτ. Αυτά είναι εξαιρετικά τεράστια πράγματα σε έναν πολύ μικρό κόλπο, που είναι εκπληκτικά όμορφος και καλός για την Αθήνα. Είναι σχετικά κοντά για τα Σαββατοκύριακα και τα καλοκαίρια. Ξαφνικά θα έχουμε αυτό το εντελώς δυσανάλογο πράγμα. Και νομίζω ότι ένα από τα πράγματα που πρέπει να εξετάσουμε είναι η αντιμετώπιση της αναλογίας. Με μεγάλο ενδιαφέρον άκουσα για την εξέλιξη στο Ελληνικό. Στην αρχή, δεν υπήρχε μεγάλη συζήτηση για το τι θα σήμαινε να έχουμε αυτόν τον τεράστιο πύργο-ουρανοξύστη με καζίνο και πώς αυτό θα σχετίζεται με το τοπίο. Για μένα, λοιπόν, ένα από τα πράγματα που με φοβίζει είναι η κατεύθυνση προς τον υπερπολυτελή τουρισμό. Ήταν ακριβώς αυτό που ειπώθηκε κατά τη διάρκεια του τελευταίου πάνελ για το πώς το μικρότερο φαίνεται και πάλι πιο όμορφο, όπως μπορεί να ήταν στο παρελθόν. Και το άλλο είναι πώς θα ξαναδούμε τι προσφέρει η Ελλάδα. Την έβλεπα τη δεκαετία του '80 ως ανθρωπολόγος. Οι άνθρωποι έρχονται προφανώς για το όμορφο τοπίο, το φως και τον αρχαίο πολιτισμό. Αλλά είναι αυτή η ελληνικότητα, αυτή η παράδοση.

[01.6]

Sofka Zinovief is a writer I first encountered by reading a memoir of her experiences of moving to Greece, which I read in Chicago. For me, after many years of living in the United States, it was really a sort of homecoming, the way someone experiences Greece from the outside. It had also become a bit of my own view. And Sofka, on top of being a writer, started as an anthropologist, and she has a paper about the way tourism operated in the 1970s. In fact, she has written a paper about the phenomenon that used to be an endemic, powerful, or dominant increase in the 1970s. Perhaps it was a little bit earlier or a little bit later, but it no longer exists. It's the phenomenon of the "kamakia," the young men the targeted foreign tourists. So if you want to read one paper on that topic, here is the specialist. So, Sofka is a person who has lived in Greece for a long time, but being British, she also has an outside perspective. You observed how tourism is changing throughout all these years. You've been yourself attracted by Greece, and you have seen this change. I will be asking the same question to everyone today: how do you access this change? What are the things that stand out? How do you believe that

things will develop? And what do you think is the best way to deal with those changes to avoid the worst and perhaps push things in a positive direction? SOFKA ZINOVIEF Well, when I first came to live in Greece, it was as a student. I was doing a Ph.D. in Social Anthropology. It was in the mid to late 80s. And indeed, I was living in Nafplion, where I was looking partly at tourism from the point of view of identity. A lot of tourists came on tour buses. They had been going to Mycenae and Epidaurus. They would arrive, and as you said, the "kamakia" were waiting to pick up foreign tourist women. To me, looking back, as you implied, it's ancient history. The "kamakia," almost as much as the stones in Mycenae, is an entirely different world. Much has changed in those 35 years to now. And looking back, I think the one thing that you mentioned before and was obvious then was that there was not the awful development like in Spain, with all those high-rise hotels. Greece felt much more remote from the rest of Europe. You could be a traveler, not just a tourist. And I really appreciate the law that allowed everybody access to the sea, the beaches, and the coast, which had also been said during the previous panels. This is, sadly, no longer the case. The way that I see some of the changes happening before me now is by living in the southern suburbs of Athens. I have lived for over 20 years in Vouliagmeni. It's quite a good spot where I can see the development of the so-called Athens Riviera. I am not mad about that name, but here we are. It's what's being used. And it makes me think of Cannes, Nice, or a different tradition. But this is what it's called now. So, in the little bay of Vouliagmeni, which is such a special asset for Athens, for both Greeks and foreigners, as you've been speaking about, so much has changed. There's been quite a big overlap of Greek summer throughout the year. But who benefits from it? So across the bay, I see

Sofka Zinovief Photography ©Aphroditi Houlaki

AGENDA

nel#03 them digging out the marinas to have many big yachts and one super yacht. These are gigantic great things in a very small bay, which is an amazingly beautiful thing for Athens. It's relatively close for weekends and for summers. Suddenly we're going to have this completely out-of proportion-thing. And I think that one of the things that we need to look at is dealing with proportion. I was very interested to hear about the development at Elliniko. Right at the beginning, there wasn't much discussion of what it would mean to have this giant skyscraper tower with a casino and how that will relate to the landscape. So for me, one of the things that I'm fearful about is the direction toward super wealthy, luxury tourism. It was exactly what was said during the last panel about how smaller seems more beautiful again, as it might have been in the past. And then the other is how do we look again at what Greece is offering. I was looking at it back in the 80s as an anthropologist. People come obviously for the beautiful landscape, the light, and the ancient culture. But it is that Greekness, that tradition.

Ταυτόχρονα, νομίζω ότι αυτό φαίνεται τρομακτικό και έχει κατά κάποιο τρόπο μια λυτρωτική πλευρά. Το να σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτό το είδος ενέργειας είναι μια παραγωγική διαδικασία. Θα ήταν ενδιαφέρον να σκεφτούμε πώς ακριβώς.

NICK ROMEO

Ανέφερες στο αρχικό σου άρθρο στην Καθημερινή το concept της επερχόμενης τραγωδίας, και νομίζω ότι είναι πολύ χρήσιμο για να σκεφτούμε αυτό το είδος των προβλημάτων δράσης, όπου τα άτομα επιδιώκουν το προσωπικό τους όφελος, που όμως οδηγούν στην καταστροφή των θεμελιωδών πόρων που εμπλέκονται. Τα οικοσυστήματα και το περιβάλλον αποτελούν ένα πολύ προφανές παράδειγμα, αλλά το ίδιο μπορεί να ισχύει για πολλές πολιτιστικές παραμέτρους. Όπως έχουν επισημάνει πολλοί, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τους προηγούμενους συμμετέχοντες στο πάνελ, η Ελλάδα είναι εξαιρετική από ορισμένες απόψεις, αλλά πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο παλεύουν με παρόμοια προβλήματα υπερτουρισμού. Η Βαρκελώνη είναι ένα διάσημο παράδειγμα, όπως και η Βενετία. Και υπάρχει ένα ολόκληρο πειραματικό φάσμα πολιτικών και λύσεων που δοκιμάζονται. Ορισμένες από αυτές ξεκινούν από το επίπεδο της βάσης. Ζω στην Αθήνα εδώ και τρία χρόνια. Η σύζυγός μου είναι καθηγήτρια που εργάζεται στη χώρα, οπότε μαθαίνω Ελληνικά και κάνω ρεπορτάζ σε όλη την Ευρώπη για ορισμένα από τα θέματα που ανέφερα. Έτσι, σε επίπεδο βάσης, νομίζω ότι είναι χρήσιμο όταν εφημερίδες όπως η Καθημερινή δημοσιεύουν άρθρα όπως το δικό σας. Αλλά υπήρξε και ένα πρόσφατο άρθρο που αναφέρεται σε ιδιοκτήτες επιχειρήσεων στο κέντρο της Αθήνας. Ήταν καλό όχι μόνο να βλέπεις τον υπουργό Τουρισμού να πανηγυρίζει για τον τεράστιο αριθμό αφίξεων. Είναι επίσης καλό να ακούς από ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων που συγκρίνουν το οικόπεδό τους ή τη γειτονιά τους με ένα είδος κολασμένου λούνα παρκ που έχει κατά κάποιο τρόπο καταστραφεί. Είναι ένα είδος σύγχρονης κουλτούρας.

ΣΚ Είναι πολύ ενδιαφέρον όταν αναπολούμε τη δεκαετία του 1980, η οποία σήμερα μοιάζει με αρχαία ιστορία. Υπάρχουν δύο πράγματα που ξεχωρίζουν. Το πρώτο είναι το πώς πιστεύαμε ότι τα πράγματα ήταν άθλια. Αυτό που συνέβαινε τη δεκαετία του 1980 ήταν κάτι που δεν ήταν απαραίτητα ωραίο. Και τώρα το βλέπουμε, αλλά ίσως με τον φακό της νοσταλγίας. Κάτι που ίσως δεν ήταν και τόσο κακό. Το δεύτερο πράγμα είναι πώς στη δεκαετία του 1990, ήταν αδύνατο να φανταστούμε αυτό που συμβαίνει σήμερα. Τα πράγματα κινούνται στην πραγματικότητα με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα. Είναι πολύ πιο δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα είναι τα πράγματα σε 10 χρόνια, και γι' αυτό στο πρώτο πάνελ πίεζα τον κόσμο να φανταστεί την κατάσταση στην οποία η Ελλάδα δέχεται 60 εκατομμύρια επισκέπτες. Σε αυτό το σενάριο, οι άνθρωποι κάνουν επιλογές που δεν μπορούμε να φανταστούμε σήμερα.

Ο Nick Romeo είναι δημοσιογράφος και γράφει για πολλές εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και για το New Yorker. Στην πραγματικότητα, διάβαζα το τελευταίο σας κομμάτι για αυτό το χωριό στη μέση του πουθενά του ωκεανού. Και σκέφτηκα ότι αυτό το είδος σουρεαλιστικού σκηνικού θα ήταν μια ωραία εισαγωγή σε ένα από αυτά τα κομμάτια. Ο Nick έχει αναφέρει πώς οι άνθρωποι, ειδικά στη βάση, βρίσκουν τρόπους να επεξεργάζονται ή να υπολογίζουν πολιτιστικές οικονομικές εξελίξεις που μοιάζουν καταστροφικές. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να σκεφτούμε οργανικές λύσεις μικρής κλίμακας για προβλήματα που συχνά μοιάζουν να μην είναι στο χέρι μας; Ποια είναι λοιπόν η δική σας άποψη για το πώς εξελίσσονται τα πράγματα με τον ελληνικό τουρισμό; Και πώς είναι η εμπειρία σας από το ρεπορτάζ και το γράψιμο για όλες αυτές τις διαδικασίες; Ίσως παρέχοντας κάποιες ακροάσεις για πιθανές λύσεις παρέμβασης στην πηγή για το μέλλον;

Κάποιος ανέφερε ότι «δεν μπορείς να φυτέψεις 50 μελιτζάνες σε μια γλάστρα». Είναι ένα λογικό επιχείρημα σχετικά με την οικονομική ποικιλομορφία. Αν καταστρέψετε τα πάντα και έχετε μόνο μερικά διεθνή brands, οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των τουριστών, τελικά δεν θα απολαμβάνουν αυτό το μέρος. Θα μοιάζει με τερματικό σταθμό αεροδρομίου. Στο σημείο σχετικά με την έλξη της νοσταλγίας, είναι ενδιαφέρον ότι ακούμε από ανθρώπους όχι μόνο για τη δεκαετία του '80. Πηγαίνοντας πίσω στη δεκαετία του 1960, ο Patrick Leigh Fermor ανησυχούσε πολύ για τον υπερτουρισμό. Έχω ένα πολύ ωραίο σημείο από αυτόν, όπου μιλάει για την Ελλάδα και λέει ότι αν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, «θα γίνει ένας εξωγήινος εφιάλτης με μπάσταρδη λαογραφία και κακό κρασί». Νομίζω λοιπόν ότι είναι μια εξαιρετική περιγραφή πολλών σημείων στην Πλάκα. Και νομίζω ότι πολλοί -νεότεροι τουρίστες ειδικά- δεν θα πάνε σε αυτά τα μέρη. Η Βαρκελώνη δεν είναι πολύ ψηλά στη λίστα. Λένε, «Ω, αυτό έχει καταστραφεί. Κρίμα, αλλά πού αλλού μπορώ να πάω;». Έτσι, αυτό το είδος της αυτοκαταστροφικής δυναμικής, νομίζω, είναι θεμελιώδες και πρέπει ν’ αποτυπωθεί. Και νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος της συζήτησης γύρω από την οικονομική ανάπτυξη και το ΑΕΠ παρακάμπτει εντελώς σημαντικά ζητήματα διανομής. Υπάρχουν πλέον πιο διακριτικά οικονομικά εργαλεία με τα οποία μπορείτε να δείτε, για παράδειγμα, ποια είναι η κατανομή σε ολόκληρο τον πληθυσμό για κάθε αύξηση του ΑΕΠ. Αυτό είναι ένα πολύ διαφορετικό ερώτημα. Για να απαντήσω στο δεύτερο σημείο της ερώτησής σας σχετικά με τις πιθανές λύσεις, αυτές δεν είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες. Έχουν μελετηθεί και αναφερθεί ευρέως. Το αν υπάρχουν ενδεχομένως για να εφαρμοστούν, είναι ένα πολύ ξεχωριστό ζήτημα. Αλλά ακριβώς από την άποψη του πόσο επιθυμητές είναι, θα περιγράψω μόνο τα γενικά πράγματα για τα οποία ο κόσμος μιλάει, συμπεριλαμβανομένου του δημάρχου της Αθήνας. Το ένα είναι ένας δημοτικός φόρος στον τουρισμό, ο οποίος θα οριστεί σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Μπορεί επίσης να οριστεί σε πολύ υψηλό επίπεδο, και στη συνέχεια να δοθεί ως χρηματοδότηση σε κάθε είδους προσπάθειες αποκατάστασης, υποδομές κ.λπ. Μπορείτε επίσης να λειτουργήσετε προληπτικά και να θέσετε ένα απόλυτο όριο στον αριθμό των απευθείας πτήσεων και των απευθείας αφίξεων κρουαζιερόπλοιων στα μικρά νησιά. Αυτό συμβαίνει ήδη σε μέρη όπως η Κροατία και η Βαρκελώνη. Η Βενετία πλέον καταμετρά τους τουρίστες. Μπορείτε να προσελκύσετε απόλυτους αριθμούς περιορίζοντας τις αφίξεις. Και στη συνέχεια, ξέρετε, υπάρχουν πολλές επιλογές που αντιμετωπίζουν βαθύτερα αίτια. Εάν έχετε μια οικονομική μονοκαλλιέργεια, ένα επίπεδο λύσης είναι να διαφοροποιήσετε το φάσμα των οικονομικών επιπέδων των θέσεων εργασίας. Αυτό αντιμετωπίζει ένα μέρος του brain drain που συζήτησαν κάποιοι από τους προηγούμενους ομιλητές σας. Οι νέοι άνθρωποι απλά εγκαταλείπουν τη χώρα επειδή δεν θέλουν να γίνουν οι σερβιτόροι της Ευρώπης. Έτσι, νομίζω ότι αυτές είναι κάποιες θεμελιώδεις στρατηγικές βελτιώσεις στην πολιτική και την εκπαίδευση, που δίνουν στους ανθρώπους ένα λογικό πέρασμα στη μεσαία τάξη, χωρίς απαραίτητα να εργάζονται στον τουρισμό. SK

[01.6]

It's very interesting when we think back to the 1980s, which now seems like ancient history. There are two things that stand out. The first one is how we thought that things were terrible. What was happening in the 1980s was something not necessarily nice. And now we see it but perhaps with a lens of nostalgia. Something that was perhaps not that bad. The second thing is how in the 1990s, it was impossible to imagine what is happening today. Things are actually moving with much more speed. It's much more difficult to imagine how things will be in 10 years, and that's why in the first

AGENDA

panel, I was pressing people to imagine the situation in which Greece receives 60 million people to visit. In this scenario, people make choices that we cannot imagine today. At the same time, I think that seems terrifying, and it somehow has a redeeming side. Thinking about how we can harness this kind of energy is a productive process. It would be interesting to think about exactly how.

To answer the second point of your question about possible solutions, these are not particularly controversial. They are widely studied and reported on. Whether they're there possibly to be implemented, it's a very separate question. But just in terms of desirability, I will just outline the broad things that people are talking about, including the mayor of Athens. One is a city tax on tourism, which will be set at a very low level. It can also be set at a very high level, and then funding from that can go to all kinds of remediation efforts, infrastructure, etc. You can also kind of attack things at an earlier level and have an absolute limit to the number of direct flights and direct cruise ship landings at small islands. This is already happening in places like Croatia and Barcelona. Venice famously now meters tourists. You can kind of attract absolute numbers by limiting arrivals. And then, you know, there are lots of subtler things that kind of address deeper causes. If you have an economic monoculture, some level of a solution is to diversify the range of economic levels of jobs. This addresses part of the brain drain that some of your last panelists discussed. Young people just leave the country because they don't want to be the waiters of Europe. So, I think these are some fundamental strategic improvements in policy and education that give people a reasonable pass to the middle class without necessarily working in tourism.

Nick Romeo is a journalist writing for many publications, including the New Yorker. In fact, I was reading your last piece about this ocean village in the middle of nowhere. And I thought that this kind of surreal setting would be a nice introduction to one of those pieces. Nick has been stating how people, especially at the grassroots, find ways to process or count civilized economic developments that seem to be devastating. So how can we think about smallscale organic solutions to problems that often seem out of our hands? So, what is your take on how things are developing with Greek tourism? And how is your experience reporting and writing about all these processes? Perhaps providing some hearings about potential intervention source solutions of that source for the future? NICK ROMEO

You mentioned in your original article in Kathimerini the concept of the tragedy that is coming, and I think that is a very useful one for thinking about this kind of collection of action problems, whereby individuals are all pursuing their private advantage, but to the ultimate destruction of the fundamental resources involved. Ecosystems and the environment provide a very obvious example, but you can make the same point for many cultural domains. As many people have pointed out, including some of your previous panelists, Greece is exceptional in some ways, but a lot of places around the world are struggling with similar over-tourism issues. Barcelona is a famous example, as is Venice. And there is a sort of a whole experimental range of policy solutions that different people are trying. Some of them start at the very grassroots level. I have lived in Athens for three years. My wife is a professor who works in the country, so I have been learning Greek and reporting all around Europe on some of the issues I have mentioned. So at the grassroots level, I think it's helpful when newspapers like Kathimerini run articles like yours. But there was also a recent piece quoting business owners in the center of Athens. It was nice not just to see the Minister of Tourism celebrating the enormous number of arrivals. It's nice to hear from small business owners who compare their plot or neighborhood to a kind of hellish amusement park that's kind of been destroyed. It's kind of like a modern culture.

So this kind of self-destructive dynamic, I think, is a fundamental thing to capture. And I think that much of the conversation around economic growth and GDP entirely sidesteps important distributional questions. There are now more subtle economic tools where you can see, for instance, what's the distribution across the entire population for any increment of growth in GDP. This is a very different question.

One guy was quoted saying, "you can't plant 50 eggplants in one pot." It's a reasonable point about economic diversity. If you destroy everything and just have a few international brands, people, including tourists, will eventually not enjoy that place. It will feel like an airport terminal. To the point about the attraction of nostalgia, it's interesting that we hear from folks not only for the 80s. Going back to the 1960s, Patrick Leigh Fermor was very worried about over-tourism. I have a very nice point from him, where he talks about Greece and says that if things continue this way, "it is going to be an alien nightmare of bastard folklore and bad wine." So I think it's an excellent description of many places in Plaka. And I think that a lot of younger tourists especially won't go to those places. Barcelona is not super high on the list. They say, "oh, that's been destroyed. That's a shame, but where else can I go?".

Nick Romeo Photography ©Aphroditi Houlaki

ΣΚ Ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα είναι ότι χθες έγινε μια συζήτηση με τον δήμαρχο της Αθήνας εδώ, και κάποιος έλεγε ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός και ότι χρειαζόμαστε κεντρικό σχεδιασμό για τις πόλεις. Έχω ζήσει πολύ καιρό στο New Haven, το οποίο καταστράφηκε από ένα σχέδιο αστικής ανανέωσης τη δεκαετία του 1960, το οποίο τότε θεωρήθηκε εξαιρετικά προοδευτικό και είχε τρομερές συνέπειες για την ίδια την πόλη. Από την άλλη πλευρά, η νότια πλευρά του Μανχάταν σώθηκε επειδή οι άνθρωποι αντέδρασαν στην ιδέα να περάσει μέσα από αυτό ένας σούπερ αυτοκινητόδρομος, ο οποίος θα κατέστρεφε το Σόχο. Και στο Σόχο μεγάλωσε η Amber Charmei, σε ένα από εκείνα τα κτίρια που κατέλαβαν οι καλλιτέχνες. Έτσι, η Amber προέρχεται από ένα μέρος που διασώθηκε με πολύ απρομελέτητο τρόπο από καλλιτέχνες, και έγινε τόσο επιτυχημένο που οι καλλιτέχνες δεν μπορούσαν πλέον να ζήσουν εκεί. Και το Σόχο έγινε ένα πολύ διαφορετικό πράγμα από αυτό που ήταν. Τουλάχιστον τα κτίρια σώθηκαν και το μέρος δεν καταστράφηκε. Η Amber γράφει πολύ για την Ελλάδα και είναι από τους ανθρώπους που μπορούν να δουν τις λεπτομέρειες της ελληνικής ζωής και πράγματα που μερικές φορές παραβλέπονται από όλους, όπως τα χαρτιά περιτυλίγματος που χρησιμοποιούσαν τα ελληνικά ιχθυοπωλεία για να τυλίγουν τα προϊόντα τους. Αυτά είναι στοιχεία ομορφιάς και στοιχεία που κάνουν την Ελλάδα πολύ ξεχωριστή. Έτσι, κατά μία έννοια, αυτή είναι η υπερδύναμή σας. Η ικανότητα να διακρίνετε το είδος των πραγμάτων που έχουν ιδιαίτερη αξία, ακόμα και όταν δεν τους δίνουμε σημασία. Έτσι, φέρνοντας όλη αυτή την εμπειρία, μεγαλώνοντας σε έναν τόπο που έχει αλλάξει ριζικά, ζώντας στην Ελλάδα, και προσπαθώντας να κατανοήσετε όλες αυτές τις πτυχές, πώς θα αντιμετωπίζατε τα ίδια θέματα που συζητήσαμε σήμερα; AMBER CHARMEI Νομίζω ότι εξαρτάται από το τι εννοείτε. Μιλήσαμε για το αστικό κέντρο, αλλά αυτό που κάνω συνήθως, είναι ότι ανήκω σε μια ομάδα ταξιδιωτικών bloggers και μας προσκαλούν σε μέρη που πραγματικά πρέπει να εκτεθούν. Σε αντίθεση με τον υπερτουρισμό για τον οποίο ακούμε, κάποια μέρη ξεχνιούνται λίγο. Μας προσκαλούν λοιπόν εκεί και το ενδιαφέρον σε αυτό είναι ότι συνήθως δεν πρόκειται για έναν δήμο, αλλά για μια μεμονωμένη, ιδιωτική προσπάθεια. Για παράδειγμα, πριν από αρκετά χρόνια, όταν η κρίση με τους πρόσφυγες ήταν ιδιαίτερα έντονη στη Λέσβο, μια γυναίκα που είχε μερικά δωμάτια προς ενοικίαση είπε: «τι μπορώ να κάνω για το νησί μου; Το αγαπώ αυτό το νησί. Ο τουρισμός έχει πέσει και περνάμε δύσκολα λόγω της προσφυγικής κρίσης. Ας καλέσουμε λοιπόν ταξιδιωτικούς bloggers». Στη συνέχεια, συνεργάστηκε με όλους αυτούς τους ανθρώπους απ’ όλο το νησί, και το αποτέλεσμα είναι ότι ολόκληρη η κοινότητα θέλει να δείξει ποια είναι. Είναι μια προσπάθεια της κοινότητας και θέλουν να μοιραστούν αυτό που είναι ιδιαίτερο στον πολιτισμό τους. Και ελπίζουν ότι θα το μοιραστούμε κι εμείς. Το ευρύτερο αποτέλεσμα είναι ότι αρχίσαμε να νοιαζόμαστε βαθιά για τον τόπο. Όποτε έχουμε την ευκαιρία να αναδείξουμε κάτι που απολαμβάνουν και τους κάνει μοναδικούς, θα το κάνουμε. Ομοίως, πήγαμε στην Κάσο. Η Κάσος απαιτεί μια μικρή επένδυση χρόνου για να φτάσεις εκεί. Δεν είναι στην κύρια ακτοπλοϊκή γραμμή, είναι αρκετά ξηρό νησί και οι παραλίες είναι καλές. Η Κάσος είναι μαγική, και αυτό που την κάνει τόσο υπέροχη είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν εκεί νοιάζονται βαθιά γι' αυτήν. Ο άνθρωπος που μας προσκάλεσε μεγάλωσε στο Μπρονξ. Υπάρχει μια μεγάλη κοινότητα Κασιακών στο Μπρονξ. Αυτό που κάνει είναι να βοηθάει τους ανθρώπους να συνδεθούν με τις αυθεντικές εμπειρίες του νησιού. Έτσι, λοιπόν, βρεθήκαμε σε αυτό το άνυδρο νησί, φτιάχνοντας κυριολεκτικά ένα όμορφο γεύμα από μια χούφτα αλεύρι. Γιατί για τα ζυμαρικά εκεί, έχουν μια χούφτα αλεύρι, έχουν λίγο νερό, και αυτή την πολύ ωραία τεχνική όπου τα αναποδογυρίζουν επάνω σε μια ξύλινη σανίδα. Και μετά βλέπεις όλη αυτή την αφθονία μέσα σε αυτό το ξηρό μέρος. Θυμάμαι ότι μιλούσαμε κάποτε για το αν κάτι ανατρέπεται από το γεγονός ότι το γνωρίζουν άλλοι άνθρωποι. Δεν το νομίζω. Δεν νομίζω ότι διακυβεύεται η αυθεντικότητα της κουζίνας.

[01.6]

One of the very interesting things is that there was a conversation yesterday with the mayor of Athens here, and someone was making the point that in Greece, there has no centralized planning and that we need centralized planning for cities. I have lived a long time in New Haven, which was destroyed by an urban renewal plan in the 1960s, which at the time was felt as extremely progressive and had terrible consequences for the city itself. On the other hand, lower Manhattan was saved because people reacted against the idea of driving a super highway through it, which would have destroyed Soho. And Soho is where Amber Charmei grew up, in one of those buildings that artists took over. So Amber comes from a place that was salvaged in a very unplanned way by artists, and it became so successful that artists could no longer live there. And Soho became a very different thing from what it used to be. At least the buildings were saved, and the place was not destroyed. Amber writes a lot about Greece, and she's one of the people who can see the details of Greek life and things that are sometimes overlooked by everyone, including the wrapping papers that Greek fish shops used to wrap their products and things of that sort. Those are elements of beauty and elements that make Greece very special. So in a sense, this is your superpower. The ability to discern the kind of things that have particular value, even when we don't pay attention to them. So, bringing all this experience, growing up in a place that has changed fundamentally, living in Greece, and trying to understand all those aspects, how would you address the same kind of issues that we have been discussing today?

I warmly support the idea of sharing these. Because the fact is, as you have a remote village, a remote island, you have a lot of young people there. If the culture they are interested in participating in is the cause, what they're actually doing when they're inviting us is asking us to create a demand for their identity. If there is no demand for your identity, instead of taking over your father's tea shop, you're going to have to move to the city. So, in fact, I think very conscientious and well-handled tourism can enhance local identity and can become something that actually supports it. It's the thing that actually does ultimately sustain it. And when people have experienced that, they take it into their hearts and care about that place. That has a lasting impact, and hopefully a beneficial one.

AGENDA

Amber Charmei Photography ©Aphroditi Houlaki

SK Λοιπόν, σας ευχαριστώ πολύ. Sofka, τι πιστεύεις γι' αυτό; Πώς ήταν η δική σου σχετική εμπειρία; SZ Νομίζω ότι είναι δίκοπο μαχαίρι, γιατί όλοι γνωρίζουμε τέτοια μέρη και νησιά. Σκέφτομαι ένα συγκεκριμένο νησί -δεν θέλω καν να πω το όνομά του- στο οποίο πηγαίνω τα τελευταία 25 χρόνια. Ήταν απομακρυσμένο και χρειαζόταν μεγάλο ταξίδι για να φτάσει κανείς εκεί, όπως η Κάσος. Μπορεί να μην είναι από τα πιο απομακρυσμένα νησιά, αλλά όπως και να 'χει, απαιτεί ένα μεγάλο ολονύχτιο ταξίδι. Κάποτε, αν το επισκεφτόσουν στις αρχές Ιουλίου, ήταν άδειο και δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου τουρίστες. Έτσι ήταν υπέροχα. Τώρα πια, ακόμα και αν πας τον Ιούνιο, είναι δύσκολο να βρεις ένα μέρος για να παρκάρεις. Όλοι γνωρίζουμε νησιά όπου υπάρχει κυκλοφοριακό κομφούζιο. Νομίζω λοιπόν ότι θέλουμε μέρη όπως η Κάσος να είναι γνωστά. Και είναι θεμιτό. Νομίζω ότι είναι υπέροχο που έχουμε κάποιου είδους ανάπτυξη σε κάποιες από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας. Μέρη όπως η Ήπειρος και ο Αχελώος. Αλλά πώς βάζεις τα όρια; Ήταν σαν τη Βαρκελώνη και τη Βενετία. Είναι σαν ιστορίες τρόμου για εμάς πλέον. Βλέπουμε τον τουρισμό να σκοτώνει τις γειτονιές. Οι επισκέπτες καταστρέφουν τα ίδια τα πράγματα που έρχονται να θαυμάσουν. Ποιος θα βάλει τα όρια; Και σε αυτό το σημείο η Ελλάδα δεν ήταν τόσο καλή. Είναι καλή σε πάρα πολλά πράγματα, αλλά έχοντας μια συνολική ματιά στο πού βάζουμε όρια, ποιος θα σταματήσει τα μεγάλα κτίρια; Λέτε ότι οι πολυκατοικίες δεν γίνονταν στο παρελθόν λόγω έλλειψης γραφειοκρατικών ρυθμίσεων. Ήταν κατά κάποιο τρόπο τυχαίο. Οπότε, νομίζω ότι είναι ένα πολύ δύσκολο θέμα. Well, thank you very much. Sofka, what do you think about that? How was your experience in that dimension?

I think it's very much a double-edged sword because we all know such places and islands. I'm thinking of a particular island - I don't even want to say its name - that I've been going to for the last 25 years. It was remote and took a long journey to get there, like Kasos. Maybe it's not one of the most remote islands, but anyway, it's a long journey overnight. If you went there in early July, it felt empty, and there were hardly any tourists. So it was wonderful. Nowadays, you go in June, and finding a place to park the car is hard. We all know islands where there are traffic jams. So I think we want places like Kasos to be known. And it is valuable. I think it's wonderful that we have some sort of development in some of the more remote mainland areas. Places like Epirus and Acheloos. But how do you put the boundaries? It was like Barcelona and Venice. They are like horror stories to us now. We see tourism killing neighborhoods. Visitors are destroying the very things they come to admire. Who is going to put the boundaries in?

AMBER CHARMEI I think it depends on what you're talking about. We've been talking about the urban center, but what I usually do, is that I belong to a group of travel bloggers, and we are invited to places that actually do need to be exposed. In contrast to the over-tourism that we hear about, some places get a little bit forgotten. So they invite us there and what's interesting about that is that it's not usually a municipality, it's an individual effort. For example, several years ago, when the crisis with the refugees was particularly difficult in Lesvos, a woman who had a few rooms to rent said, "what can I do for my island? I love this island. Tourism is down, and we're having a hard time because of the refugee crisis. Oh, the travel bloggers. Let's invite them."

And this is where Greece has not been so good at. It's good at so many things, but having an overall look at where we put boundaries, who will stop big buildings from happening? You say that the high rise of houses didn't happen in the past because of a lack of bureaucratic regulations. It was sort of by chance. So, I think it's a really tricky one.

Then she co-operates with all these people around the island, and the result is that the whole community wants to show who they are. It's a community effort, and they want to share what's special about their culture. And they're hoping that we are going to share it too. The larger result is that we started to care about the place deeply. Whenever we have the opportunity to highlight something they are enjoying that makes them unique, we're going to do that. Likewise, we went to Kasos. Kasos requires a little bit of an investment of time to get there. It's not really on the way, it's pretty dry, and the beaches are okay. Kasos is magical, and what makes it so wonderful is that the people who live there care about it deeply. The man who invited us actually grew up in the Bronx. There is a big Kasos community in the Bronx. What he does is help people connect with the authentic experiences of the island. So, that is how we find ourselves on this dry island, literally making a beautiful meal out of a handful of flour. Because for the pasta there, they have a handful of flour, they have a little water and this very nice technique where they flip it off of the wooden board. And then you see all of this plenty amidst this dry place. I remember that we were speaking once if something is subverted by the fact that other people know about it. I don't think so. I don't think that it compromises the authenticity of the cuisine. SK Επιτρέψτε μου λοιπόν να το διερευνήσω περαιτέρω. Είναι δυνατόν οι τοπικές πρακτικές, η τοπική κουλτούρα, να ανακαλύπτονται, να μοιράζονται με άλλους και να μην ανατρέπονται μετά από κάποιο σημείο; Αυτές είναι πολύ ευαίσθητες και δύσκολες ισορροπίες. Πώς καταφέρνει κανείς να τις διατηρήσει;

So, let me explore this further. Is it possible for local practices, for the local culture, to be discovered, shared with others, and not subverted after some point? These are very sensitive and difficult equilibria. How does one manage to sustain them?

[01.6]

AC Υποστηρίζω θερμά την ιδέα της κοινής χρήσης. Επειδή το γεγονός είναι ότι, καθώς έχετε ένα απομακρυσμένο χωριό, ένα απομακρυσμένο νησί, έχετε πολλούς νέους ανθρώπους εκεί. Αν η κουλτούρα στην οποία ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν είναι η αιτία, αυτό που στην πραγματικότητα κάνουν όταν μας προσκαλούν είναι να μας ζητούν να δημιουργήσουμε μια ζήτηση για την ταυτότητά τους. Αν δεν υπάρχει ζήτηση για την ταυτότητά σας, αντί να αναλάβετε το καφενείο του πατέρα σας, θα πρέπει να μετακομίσετε στην πόλη. Έτσι, στην πραγματικότητα, νομίζω ότι ο πολύ συνειδητός και καλά χειριζόμενος τουρισμός μπορεί να ενισχύσει την τοπική ταυτότητα και να γίνει κάτι που πραγματικά την υποστηρίζει. Είναι αυτό που τελικά την στηρίζει. Και όταν οι άνθρωποι το έχουν βιώσει αυτό, το ενστερνίζονται και νοιάζονται για αυτόν τον τόπο. Αυτό έχει διαρκή αντίκτυπο, και ελπίζω ευεργετικό.

Integrated Office Solution Providers

1 Kifisias Avenue, Marousi | T: 211 212 0820 | E: info@ekahellas.com | W: www.ekahellas.com

Create Better Collaboration Spaces for Hybrid Teams.

Το Vital Blue της κατασκευαστικής εταιρείας ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ, είναι το πρώτο οικιστικό κτίριο στην Ελλάδα, στο οποίο έχει γίνει χρήση “Hight Performance Concrete” C50/60, ειδικής σύνθεσης, για υψηλή αντοχή σε θλίψη και ανθεκτικότητα. Χρησιμοποιήθηκε το καινοτόμο πρόσμικτο σκυροδέματος PENETRON ADMIX® με ανάπτυξη κρυστάλλων στο σκυρόδεμα.

PEOP [02.0]

[02.1] [02.2] [02.3]

Ivy Nanopoulou: The interview series Aric Chen: The interview series Morpho Papanikolaou: The interview series

P.082 P.086 P.090

PLE

[02.0]

PEOPLE

Η Ήβη Νανοπούλου και το γραφείο Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες κυριαρχούν στην επικαιρότητα λόγω της ανακαίνισης του Ωδείου Αθηνών και όχι μόνο. Η σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων, η συνέχεια και η αρχιτεκτονική ως κοινωνική τέχνη είναι ορισμένα από τα θέματα που θίγονται, στη συζήτηση με τον Διονύση Μαρίνο. Ivy Nanopoulou and the Thimios Papagiannis & Associates firm dominate the news because of the renovation of the Athens Conservatory - and not just for that. The global view of things, continuity and architecture as a social art are some of the issues raised in the discussion with Dionysis Marinos.

Ivy Nanopoulou (CONVERSATIONS)

The interview series

Dionysis Marinos

Ωδείο Αθηνών και Φαληρικός Όρμος. Ακόμα κι μόνο αυτά τα δύο έργα να είχε επιμεληθεί η Ήβη Νανοπούλου θα έφταναν για να την κατατάξουν στις εξέχουσες αρχιτεκτονικές μορφές της σημερινής εποχής. Ωστόσο, ως διευθύνουσα σύμβουλος του γραφείου Θύμιος Παπαγιάννης και Συνεργάτες (TPA) έχει την επίβλεψη σε πολλά περισσότερα. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε αναπτύσσει με εύγλωττο τρόπο το αρχιτεκτονικό της credo και τις σκέψεις ως προς τα νέα ζητήματα που αναφύονται στις μέρες μας και έχουν να κάνουν με την κλιματική κρίση, την κοινωνική διάσταση των έργων, αλλά και την ελληνικότητα στις μέρες μας.

Faleron Regeneration: "Faliron Park - Athens on the sea" as a reconstruction of the Attic landscape Image courtesy of Ivy Nanopoulou

Athens Conservatory and Faliro Cove. Even if Ivy Nanopoulou had curated these two works alone, they would have been enough to rank her among the outstanding architectural figures of the present era. However, as managing partner of Thymios Papagiannis and Associates (TPA) she has overseen many more. In our interview she eloquently elaborates on her architectural credo and on her thoughts as to the new issues that arise nowadays and have to do with the climate crisis, the social dimension of projects, and Greekness nowadays. ΔΜ Είστε θιασώτρια της σφαιρικής θεώρησης ενός έργου. Τι ακριβώς εννοείτε;

[02.1]

ΗΝ Εκπροσωπώ ένα γραφείο που πιστεύει ότι η αρχιτεκτονική είναι πρωτίστως κοινωνική τέχνη. Στο πλαίσιο αυτό η θεώρησή μας στα έργα, στις μελέτες μας, οφείλει να γίνεται με τρόπο ολοκληρωμένο/ολιστικό. Ξεκινήσαμε ασχολούμενοι με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική και επεκταθήκαμε στη χωροταξία, την πολεοδομία, τον αστικό σχεδιασμό, τις μελέτες τοπίου, τις αναπτυξιακές μελέτες. Τα πεδία αυτά όμως δεν αντιμετωπίζονται πλέον αποσπασματικά, ως διακριτά αντικείμενα επιμέρους ομάδων μελέτης, αλλά μέσα από ενιαίες θεωρήσεις του έργου στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας. Αντλώντας έμπνευση από το περιβάλλον, την τοπογραφία, την ιστορία και την ταυτότητα κάθε τόπου, δημιουργούμε αυτές τις πιο σφαιρικές, συνθετικές προσεγγίσεις, ελπίζουμε με όραμα και σύνδεση με τα χαρακτηριστικά κάθε τόπου. DM

You are a fan of the global view of a project. What exactly do you mean?

I represent a firm that believes that architecture is, first and foremost, a social art. In this context, our consideration of projects and our studies must be done in an integrated/holistic way. We started by dealing with modern architecture and expanded into land use planning, urban planning, urban design, landscape studies, and development studies. However, these fields are no longer treated in a fragmented way, as separate objects of individual study groups, but through integrated considerations of the project in the context of sustainability principles.

Drawing inspiration from each place's environment, topography, history, and identity, we create these more global, synthetic approaches, hopefully with vision and connection to the characteristics of each place.

This compositional approach I mentioned gives the social dimension of our work. We aspire to create an added value in each space we study, attributing it to society itself, aiming for its well-being and development.

ΔΜ Ποια πρέπει να είναι η κοινωνική διάσταση των έργων;

ΔΜ Συχνά θεωρούμε πως ένα κτίριο είναι μόνο το κέλυφός του. Εσείς τι λέτε;

ΗΝ Αυτή η συνθετική προσέγγιση που ανέφερα δίνει την κοινωνική διάσταση του έργου/της δουλειάς μας. Φιλοδοξούμε να δημιουργούμε μια προστιθέμενη αξία στον κάθε χώρο που μελετούμε, αποδίδοντάς την στην ίδια την κοινωνία, με στόχο την ευημερία και την ανάπτυξή της.

ΗΝ Θα ήταν αντιφατικό με τα πιο πάνω αν σας έλεγα πως σε ένα έργο πρέπει να κυριαρχεί το αισθητικό αποτέλεσμα ενός κελύφους χωρίς περιεχόμενο. Ένα έργο ενσωματώνει ανάλογα με το θέμα του ένα σύνολο παραμέτρων και στη σημερινή εποχή αυτές οι παράμετροι όλο και διευρύνονται. Μπαίνουν θέματα περιβαλλοντικά, ενεργειακά, νέου τρόπου ζωής και εργασίας, νέων τεχνολογιών, νέων υλικών, νέου τρόπου σχεδίασης, και αυτός είναι ένας σημαντικός

What should be the social dimension of the projects?

We often think that a building is only its shell. What do you think?

It would be contradictory to the above if I told you that the aesthetic effect of a shell without content should dominate a project. Depending on its subject matter, a work embodies a set of parameters, and in today's world, these parameters are becoming more and more extensive. Environmental issues, energy issues, new ways of living and working, new technologies, new materials, and new design practices are coming in, and this is an important new factor. The fragmentary isolation of a parameter such as aesthetics or the shell - even if it converses with its environment - is insufficient consideration. Unfortunately, even abroad - mostly because we live in the age of the star system - we see remarkable works of iconic shells that function as enclosures cut off from their interior space. This fragmented view of architecture and how designs are made is to the detriment of the result and deprives the project of a holistic view. Here

in Greece, we observe the modern processes of advancing studies with the design-build system, where studies are submitted at the preliminary design level by one designer while they are completed later by another designer. This project fragmentation reflects, among other things, the problem of discontinuity or inconsistency between the shell and the rest of the project.

How can a depreciated building be brought back to life? I am referring to the great work you did for the Athens Conservatory.

The aim is to find and recognize the creator's spirit and the work's virtues. In the Athens Conservatory, the virtues were many and essential. The person who undertakes to study this work has to meet modern and complex functional and technical requirements. Above all, however, he must bring out the spirit of the creator to encapsulate the city's spiritual and social life, as Ioannis Despotopoulos intended.

ΔΜ Θα θυσιάζατε το πρακτικό σκέλος ενός έργου (εν μέρει ή ακόμα και εν όλω) προς χάριν του αισθητικού αποτελέσματος; ΗΝ Το ερώτημα θα ήταν υπαρκτό αν κάποιος απέκοπτε παραμέτρους της αρχιτεκτονικής προς χάριν κάποιας σκοπιμότητας. Η αρχιτεκτονική οφείλει να αντιμετωπίζει το κτίριο όχι μόνο εν τω συνόλω του αλλά και ευρύτερα ως προς τη σχέση του με την πόλη ή τον ευρύτερο χώρο στον οποίο εντάσσεται. DM

Would you sacrifice the practical aspect of a project (in part or even in whole) for the sake of the aesthetic result?

The question would exist if one were to cut out architecture parameters for some expediency. Architecture must treat the building in its entirety and more broadly regarding its relationship to the city or its broader area.

PEOPLE

νέος παράγοντας. Η αποσπασματική απομόνωση μιας παραμέτρου που είναι η αισθητική ή το κέλυφος -ακόμα και αν αυτό συνομιλεί με το περιβάλλον του- δεν είναι επαρκής θεώρηση. Δυστυχώς ακόμα και στο εξωτερικό, επειδή ζούμε την εποχή του star system, βλέπουμε αξιόλογα έργα εμβληματικών κελυφών που λειτουργούν ως περιβλήματα αποκομμένα από το εσωτερικό τους χώρο. Αυτή η αποσπασματική θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τρόπου σύνταξης των μελετών είναι σε βάρος του αποτελέσματος και στερεί το έργο από την ολιστική θεώρηση. Στον ελληνικό χώρο παρακολουθούμε τις σύγχρονες διαδικασίες προώθησης μελετών με το σύστημα μελέτη-κατασκευή, όπου οι μελέτες προωθούνται σε επίπεδο προμελέτης από έναν μελετητή, ενώ ολοκληρώνονται σε επόμενο στάδιο από άλλον μελετητή. Αυτός ο κατακερματισμός του έργου αντανακλά μεταξύ άλλων και το πρόβλημα της ασυνέχειας ή ασυνέπειας μεταξύ κελύφους και υπολοίπου έργου.

Το Ωδείο Αθηνών ανοίγει τις πύλες του ως πόλος καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας στο χώρο των παραστατικών τεχνών. Αυτό το άνοιγμα δεν εκφράζεται μόνο από τις νέες χρήσεις που ενσωματώνει, αλλά μέσα από τη θεώρηση του χώρου που θα τις φιλοξενήσει και τη σχέση του με την πόλη. Στο πλαίσιο αυτό, ο νέος ρόλος του Ωδείου Αθηνών προβλέπεται να ολοκληρωθεί με την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, μιας έκτασης εννέα στρεμμάτων. Μια ανάπλαση που με εμφατικό τρόπο πρέπει να δώσει μια πολιτιστική διάσταση στην πράσινη μετάβαση, ενισχύοντας και τη συμπεριληπτικότητα, τη συνδεσιμότητα με τις όμορες χρήσεις και τα σημεία αναφοράς της πόλης. Να καταστήσει το κτίριο βιώσιμο, λειτουργικό και ενταγμένο μέσα στην πόλη. The Athens Conservatory opens its doors as a center of artistic expression and creation in the field of performing arts. This opening is expressed not only through the new uses it incorporates but through the vision of the space that will host them and its relationship with the city. In this context, the new role of the Athens Conservatory is to be completed with the redevelopment of the surrounding area, an area of nine acres. A redevelopment that, undoubtedly, should give a cultural dimension to the green transition while also enhancing inclusiveness and connectivity with adjacent uses and city landmarks. To make the building sustainable, functional, and integrated within the city.

ΔΜ Πώς ένα απαξιωμένο κτίριο μπορεί να πάρει ξανά ζωή; Αναφέρομαι στο σπουδαίο έργο που κάνατε για το Ωδείο Αθηνών. ΗΝ Στόχος είναι να βρει και να αναγνωρίσει το πνεύμα του δημιουργού και τις αρετές του έργου. Στο Ωδείο Αθηνών οι αρετές ήταν πολλές και σημαντικές. Αυτός που αναλαμβάνει να μελετήσει αυτό το έργο οφείλει να ανταποκριθεί σε σύγχρονες και σύνθετες λειτουργικές και τεχνικές απαιτήσεις. Πρωτίστως όμως οφείλει να αναδείξει το πνεύμα του δημιουργού έτσι ώστε να μπορέσει να συμπυκνώσει την πνευματική και κοινωνική ζωή της πόλης, όπως το ήθελε ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος.

ΔΜ Τι σημαίνει για σας βιώσιμο κτίριο ενός τέτοιου μεγέθους;

What does a sustainable building of this size mean to you?

A building cannot be sustainable only in itself. Especially a cultural project like the Athens Conservatory. Sustainable is a building that can creatively co-exist within the city's cell.

ΗΝ Ένα κτίριο δεν μπορεί να είναι βιώσιμο μόνο ως προς τον εαυτό του. Ειδικά ένα έργο πολιτισμού όπως είναι το Ωδείο Αθηνών. Βιώσιμο είναι ένα κτίριο που μπορεί να συνυπάρξει δημιουργικά μέσα στο κύτταρο της πόλης.

ΔΜ Ποιες είναι οι «πράσινες» επιταγές που πρέπει να ακολουθεί ένας σύγχρονος αρχιτέκτονας; ΗΝ Αυτό είναι ένα μεγάλο διακύβευμα. Το έργο του Δεσποτόπουλου χτίστηκε σε μια εποχή με άλλες προσλαμβάνουσες σε σχέση με το χώρο της ενεργειακής θεώρησης. Σήμερα οι επιταγές είναι πολύ διαφορετικές, άρα το θέμα του ενεργειακού αποτυπώματος του κτιρίου είναι ένα κρίσιμο ζήτημα που οφείλει να αντιμετωπιστεί ολιστικά. Σήμερα αντιμετωπίστηκε αποσπασματικά, όπου αυτό ήταν εφικτό. Και αυτό γιατί δεν ασχοληθήκαμε με την ανωδομή, αλλά κυρίως με τους υπόγειους χώρους. Σίγουρα όμως, στην επόμενη φάση του έργου το κρίσιμο ζήτημα του ενεργειακού αποτυπώματος θα τεθεί επί τάπητος. Το έργο του Δεσποτόπουλου είναι κατά το ήμισυ υπόγειο, επομένως είναι ένα κτίριο με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Μπορεί ο Δεσποτόπουλος να το συνέλαβε για να μπορέσει να διατηρήσει τα αισθητικά του χαρακτηριστικά και την ελληνικότητά του, αλλά πέραν αυτών κατάφερε να διατηρήσει με εξαιρετικό τρόπο τη σχέση του κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο. Παρόλο που είναι κτίριο μεγάλων διαστάσεων (14.000 τ.μ.), το αποτύπωμά του στην πόλη είναι σημαντικά μικρότερο. What are the "green" imperatives that a modern architect must follow?

This is a big stake. Despotopoulos' work comes from an era with different perceptions about energy considerations. Today the imperatives are very different, so the issue of the building's energy footprint is critical and needs to be addressed holistically. Today it has been dealt with piecemeal, where possible. This is because we did not deal with the superstructure but mainly the underground spaces. But certainly, in the next phase of the project, the crucial issue of the energy footprint will be addressed. The Despotopoulos project is half underground, so it is a building with a small environmental footprint.

[02.1]

PEOPLE

Athens Conservatoire: Shaping sound absorption in the Technology Center Image courtesy of Ivy Nanopoulou

ΔΜ Υπάρχει αίσθηση του μέτρου στις μέρες μας; ΗΝ Η αίσθηση του μέτρου στις μέρες μας συνδέεται με περιβαλλοντικά ζητήματα. Δεν νομίζω πως θα επέτρεπε κανένας στον εαυτό του να φανταστεί τα θέματα του μέτρου ως θέματα συνδεδεμένα με την αισθητική, τη μορφή, το μέγεθος. Σήμερα, που ζούμε την κλιματική αλλαγή με άμεσο και απειλητικό τρόπο, θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε τα θέματα του μέτρου περισσότερο σε σχέση με τις επιταγές για ένα μικρότερο αποτύπωμα και μια αρχιτεκτονική πιο ευαίσθητη και πιο κοντά στις σύγχρονες ανάγκες. Το μέγεθος και η πολυτέλεια έχουν χάσει πια την αξία τους. Η αξία επανέρχεται στο μέτρο. DM

Is there a sense of moderation these days?

A sense of moderation nowadays is linked to environmental issues. I don't think anyone would allow themselves to consider moderation as an issue related to aesthetics, form, and size. Today, when we are experiencing climate change in an immediate and threatening way, we should treat issues of measure more in relation to the imperatives for a smaller footprint and an architecture that is more sensitive and closer to contemporary needs. Size and luxury have now lost their value. Moderation’s comeback as a value is a fact.

ΔΜ Η λιτότητα και η δωρικότητα είναι η δική μας σχολή ή πρόκειται για παρεξηγημένες έννοιες;

ΗΝ Σε πολλές εποχές η λιτότητα και η δωρικότητα αντανακλούσαν την ελληνικότητα, αλλά σίγουρα η αρχιτεκτονική μας έχει και περιόδους άλλης έκφρασης που χαρακτηρίζεται από λιγότερη λιτότητα. Με συγκινεί πάντα η ερμηνεία του Περικλή Γιαννόπουλου που συνέδεσε την ελληνικότητα με την κεντρικότητα της φύσης στον πολιτισμό μας. Η κεντρικότητα της φύσης είναι κάτι που διαπερνά την ελληνική αρχιτεκτονική από την αρχαιότητα μέχρι το Βυζάντιο και τα νεότερα χρόνια. Η αρχιτεκτονική μας συνομιλεί με το περιβάλλον με έναν τρόπο μοναδικό. Δεν πρέπει να το ξεχάσουμε, αντίθετα να αντλούμε μαθήματα.

Despotopoulos may have conceived it so that he could preserve its aesthetic characteristics and its Greekness. Still, beyond that, he has managed to maintain the relationship between the building and its surroundings excellently. Although it is a large building (14,000 sq.m.), its footprint in the city is significantly smaller. ΔΜ Υπάρχει κίνδυνος στις αναπλάσεις -και αν ναι, ποιος είναι αυτός; ΗΝ Ο κίνδυνος των αναπλάσεων έχει πάλι να κάνει με την απουσία ολοκληρωμένων θεωρήσεων. Οι αναπλάσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν ζητήματα πολεοδομικά, περιβαλλοντικά, τοπίου, βιώσιμης κινητικότητας, διαπερατότητας, ασφαλώς και πράσινης μετάβασης. Πολλές φορές αντιμετωπίζουμε τις αναπλάσεις αποσπασματικά. Σήμερα απαιτείται μεγαλύτερη κοινωνική συμμετοχή στον σχεδιασμό τους, όπως και διασφάλιση συμπεριληπτικότητας. DM

Is there a danger in redevelopment - and if so, what is it?

Again, the danger in redevelopments has to do with the lack of comprehensiveness. Regeneration must take into account urban planning, environmental, landscape, sustainable mobility, permeability, and, of course, green transition issues. We often treat regeneration in a fragmented way. Today, greater social participation in their design and ensuring inclusiveness are needed.

[02.1]

ΔΜ Στον Φαληρικό Όρμο, ένας από τους στόχους ήταν η διείσδυση της πόλης στο πάρκο και το αντίστροφο. Αυτός είναι ο απώτερος σκοπός τόσο μεγάλων έργων; ΗΝ Ο απώτερος σκοπός είναι πολύ ευρύτερος. Ο Φαληρικός Όρμος αφορά ένα καθολικό αίτημα της κοινωνίας για ένα μητροπολιτικό πάρκο που συνδέεται με την έξοδο της πόλης στη θάλασσα, όπως και με το μέτωπο της πόλης από τη θάλασσα. Το έργο του Φαληρικού Όρμου έχει να κάνει με την ανασύσταση ενός αττικού τοπίου σε έναν τόπο που δημιουργήθηκε έπειτα από συνεχείς εκτεταμένες παρεμβάσεις επιχώσεων και ανατροπής του τοπίου της πόλης. Το πάρκο έρχεται να επουλώσει πληγές προηγούμενων δεκαετιών και να επιλύσει τεχνικά και λειτουργικά ζητήματα, αναβαθμίζοντας καθοριστικά το περιβάλλον και εμπλουτίζοντας την πόλη με ευρύτατες χρήσεις πολιτισμού, αναψυχής, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αθλητισμού, κ.λπ. Αυτό ελπίζουμε να το πετύχουμε με την ανασύσταση ενός αττικού τοπίου ως προς το πράσινο, τις υφές του, αλλά και με τη συνδεσιμότητά του με την πόλη. Ασφαλώς, ένας

από τους στόχους είναι η διείσδυση της πόλης στο πάρκο και αντίστροφα. Αυτό, πράγματι, θα ήταν ένας στόχος που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόκληση για οποιοδήποτε αστικό πάρκο. Είναι μια αρχή που μπορεί να προσδώσει πολλά οφέλη, όχι μόνο στο πάρκο, αλλά και στις όμορες γειτονιές. Σκεφτείτε να μπορούσε να συμβεί κάτι ανάλογο στο Πεδίο του Άρεως. Εύχομαι οι δήμοι Μοσχάτου-Καλλιθέας να μπορέσουν μέσα από κατάλληλους σχεδιασμούς και παρεμβάσεις να αξιοποιήσουν αυτή τη δυναμική που σήμερα διαφαίνεται μόνο ως προοπτική, αλλά όταν θα υλοποιηθεί, θα αποτελέσει μια φυσική συνέχεια του μητροπολιτικού πάρκου. DM

In Faliro Cove, one of the objectives was to infiltrate the city into the park and vice versa. Is this the ultimate purpose of such large projects?

The ultimate goal is much broader. Faliro Cove concerns a universal societal demand for a metropolitan park connected to the city's exit to the sea and the city's front from the sea. The Faliro Cove project is about reconstructing an Attic landscape in a place created after continuous extensive interventions of imposition and subversion of the city's landscape. The park is intended to heal the wounds of previous decades and resolve technical and functional issues, decisively upgrading the environment and enriching the city with a wide range of uses cultural, recreational, environmental education, sports, et al. We hope to achieve this by reconstructing an Attic landscape in terms of its greenery, textures, and connectivity with the city. Of course, one of the goals is to infiltrate the city into the park and vice versa. This would be a goal that could be considered a challenge for any urban park. It is a principle that can bring many benefits, not only to the park but also to adjacent neighborhoods. Imagine if something similar could happen in Pedion tou Areos Park. I hope that the municipalities of Moschato-Kallithea will be able, through appropriate planning and interventions, to capitalize on this dynamic that today only appears as a prospect but, when implemented, will be a natural continuation of the metropolitan park.

Are simplicity and Doric spirit considered parts of the Greek way of architecture or simply misunderstood concepts?

In many eras, simplicity and Doric spirit reflected Greekness, but our architecture has periods of other expressions characterized by less simplicity. I am always touched by Pericles Giannopoulos' interpretation that linked Greekness with the vital role of nature in our culture. The centrality of nature is something that permeates Greek architecture from antiquity to Byzantium and modern times. Our architecture uniquely converses with the environment. We should not forget it but rather draw lessons from it.

ΔΜ

Τι σημαίνει ελληνικότητα για εσάς;

ΗΝ Η ελληνικότητα για τον καθένα μας μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο. Ασφαλώς κάτι που μας συγκινεί και μας διαπερνά. Για μένα πάντως σημαίνει τη μοναδική κεντρικότητα της φύσης στον ελληνικό πολιτισμό. DM

What does Greekness mean to you?

Greekness for each of us can mean something else. Certainly, something that moves and permeates us. For me, however, it means the unique centrality of nature in Greek culture.

ΔΜ Ένας αρχιτέκτονας που δεν έχει ευρεία παιδεία μπορεί να γίνει καλός στη δουλειά του; ΗΝ Θα απαντήσω ως υπεύθυνη ενός γραφείου με 65 χρόνια ιστορία, παρόλο που δεν μπορώ να ξεχωρίσω τη δουλειά μου από την υπόλοιπη ζωή μου. Το γραφείο προωθεί τη συλλογικότητα και την αίσθηση ευθύνης έναντι της κοινωνίας και του χώρου στον οποίο αφήνουμε το αποτύπωμά μας. Εξού και η ολοκληρωμένη θεώρηση στη διαχείριση του χώρου, όπως την περιέγραψα προηγουμένως. Υπάρχουν αναμφίβολα κάποιοι ταλαντούχοι άνθρωποι χωρίς ίσως εξειδικευμένη η ευρεία παιδεία –δείτε την ανώνυμη αρχιτεκτονική- που μπόρεσαν να δημιουργήσουν έργα μεγάλης ευαισθησίας, εγώ όμως εκπροσωπώ κάτι ευρύτερο. Ένα γραφείο μελετών, το οποίο οφείλει να λειτουργήσει με έναν τρόπο υπεύθυνο, συλλογικό και ολοκληρωμένο. Can an architect who does not have a broad education be good at his job?

I'll answer as the head of an office with a 65-year history,

ΔΜ Η δική σας σχέση με τον πολιτισμό και το κοινωνικό γίγνεσθαι είναι έντονη. Σας έχει βοηθήσει αυτή η διάσταση στην εργασία σας; ΗΝ Όπως σας είπα, δεν μπορώ να ξεχωρίσω τη δουλειά μου από τη ζωή μου. Ο τρόπος που ενεργώ δεν έχει επαγγελματικές σκοπιμότητες, αλλά έχει στόχους που συνήθως ξεπερνούν το ατομικό και αφορούν το συλλογικό. Εκείνο που με κινητοποιεί είναι η κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτισμική διάσταση. Αυτό έμαθα σ’ αυτό το γραφείο, κοντά στον Θύμιο Παπαγιάννη -κι αυτό ελπίζω να μεταφέρεται στις νεότερες γενιές από εμένα κι από άλλους συνομήλικούς μου συναδέλφους/συνεργάτες. Αυτό θέλω να πιστεύω και σ’ αυτό θέλω να αφιερώνομαι. Αυτός ο ευρύτερος ρόλος μας στην κοινωνία, θέλω να ελπίζω ότι μεταφέρεται στη δουλειά μας και ευαισθητοποιεί και εκπαιδεύει και τους νεότερους συναδέλφους μας. DM

Your relationship with culture and social life is strong. Has this helped you in your work?

IN As I said, I cannot separate my work from my life. The way I act does not have professional agendas but has objectives that usually go beyond the individual and concern the collective. What motivates me is the social, environmental, and cultural dimensions. This is what I learned in this office, under Thymios Papagiannis - and this is what I hope will be passed on to younger generations by me and other colleagues/collaborators of my age. That is what I want to believe, and that is what I want to dedicate myself to. This broader role we play in society, I want to hope that it carries over into our work and raises awareness and educates our younger colleagues.

[02.1]

even though I can't separate my work from the rest of my life. The office promotes collegiality and a sense of responsibility to society and the place we leave our imprint. Hence the integrated approach to space management, as I described earlier. There are undoubtedly some talented people without a specialized or broad education - e.g., the anonymous architecture - who have been able to create works of great sensitivity, but I represent something broader; a firm that has to operate in a responsible, collective and integrated way.

PEOPLE

Faleron-Piano: Business meetings with Renzo Piano, 2011 Image courtesy of Ivy Nanopoulou

PEOPLE

Πριν αναλάβει ως γενικός και καλλιτεχνικός διευθυντής του Het Nieuwe Instituut στο Ρότερνταμ βρισκόταν στη Σανγκάη, το Χονγκ Κονγκ, το Πεκίνο και το Μαϊάμι, παίρνοντας πάντα ρόλους-κλειδί στην υπηρεσία της αρχιτεκτονικής και του design. Ο Aric Chen είναι στην ουσία, ένας οικουμενικός στρατιώτης του καλού γούστου. Before taking on the role of general and artistic director of Het Nieuwe Instituut in Rotterdam, he was in Shanghai, Hong Kong, Beijing, and Miami, always assuming key roles in the service of architecture and design. Aric Chen is, essentially, a universal advocate of good taste.

Aric Chen (CONVERSATIONS)

The interview series

Thanassis Diamantopoulos

Sonneveld House, bathroom Photography ©Johannes Schwartz

[02.2]

Μεγάλωσε στο Σικάγο, σπούδασε αρχιτεκτονική και ανθρωπολογία στο Μπέρκλεϊ και απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στην ιστορία των διακοσμητικών τεχνών και του σχεδιασμού στο Cooper-Hewitt. Ως δημοσιογράφος design, άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στους New York Times και το Wallpaper, για να αναφέρουμε μόνο μερικά. Το 2008 ήταν συν-δημιουργικός διευθυντής του 100% Design Shanghai και το 2010 ήταν δημιουργικός διευθυντής του Beijing Design Week. Από το 2012 έως το 2018 ήταν ο επικεφαλής επιμελητής σχεδιασμού και αρχιτεκτονικής, ενώ αργότερα διορίστηκε curator-at-large, για το M+, ένα νέο μουσείο οπτικού πολιτισμού στην πολιτιστική περιοχή West Kowloon του Χονγκ Κονγκ. Raised in Chicago, he studied architecture and anthropology at Berkeley University and earned a master's degree in decorative arts and design history at Cooper-Hewitt. As a design journalist, his design articles have appeared in the New York Times and Wallpaper, among many others. In 2008 he was the co-creative director of 100% Design Shanghai, and in 2010, he was the creative director of Beijing Design Week. From 2012 to 2018, he was the chief curator of design and architecture. He was later appointed curator-at-large for M+, a new visual culture museum in Hong Kong's cultural district, West Kowloon.

Ο Aric Chen σήμερα έχει τη θέση του Γενικού και Καλλιτεχνικού Διευθυντή στο Het Nieuwe Instituut (HNI), το Εθνικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής, Σχεδιασμού και Ψηφιακού Πολιτισμού της Ολλανδίας, που βρίσκεται στο πάρκο μουσείων του Ρότερνταμ, με «γείτονες» τα Kunsthal Rotterdam και Depot Boijmans Van Beuningen. Το Het Nieuwe Instituut εστιάζει στις σημαντικές εξελίξεις στην κοινωνία, όπως η έλλειψη στην αγορά κατοικίας, η ενεργειακή μετάβαση, η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης, η κινητικότητα και η χρήση του δημόσιου χώρου. Οι σχεδιαστές, συμπεριλαμβανομένων των αρχιτεκτόνων και των ψηφιακών δημιουργών, μπορούν να συμβάλουν σημαντικά σε αυτές τις εξελίξεις. Επιπλέον δείχνει τη δουλειά των σχεδιαστών, φέρνει τους ανθρώπους σε επαφή μεταξύ τους, συλλέγει, αναπτύσσει και μοιράζεται τη γνώση. Με την ανάληψη του ρόλου του, ο Aric Chen σχεδιάζει να επεκτείνει την παράδοση του ολλανδικού μουσείου και ινστιτούτου στην έρευνα και την κριτική διερεύνηση. Aric Chen currently holds the position of General and Artistic Director at Het Nieuwe Instituut (HNI), the national museum of architecture, design and digital culture of the Netherlands, located in the Museumpark of Rotterdam, neighboring Kunsthal Rotterdam and Depot Boijmans Van Beuningen. Het Nieuwe Instituut focuses

PEOPLE

Aric Chen 2021 Photography ©Marwan Magroun

ΘΔ Ποια η συνεισφορά ενός ινστιτούτου όπως το δικό σας (HNI) στην καθημερινή ζωή απλών ανθρώπων σαν εμάς; ΑΤ Είμαστε πολύ ανοιχτοί και έτοιμοι να φιλοξενήσουμε τον καθένα στις εκθέσεις, τα προγράμματα, καθώς και τα φεστιβάλ που διοργανώνουμε στον κήπο μας. Έρχονται οικογένειες με παιδιά που έχουν απορίες γύρω από τη σχέση μας με τη φύση, τη βιωσιμότητα και την οικολογική αναγέννηση. Βοηθούμε τους ανθρώπους να εμπνευστούν από τους ίδιους τους εαυτούς τους αλλά και να κατανοήσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει με διαφορετικό τρόπο. Αυτή είναι η γοητεία ενός Ινστιτούτου για την Αρχιτεκτονική και το Design. Κάνουμε τον κόσμο να βλέπει την πραγματικότητα με διαφορετική ματιά. TD

What is the contribution of an institute like HNI to the daily lives of ordinary people like us?

We are very open and ready to accommodate anyone in the exhibitions, programs, and festivals we organize in our garden. We welcome families with children that have questions about our relationship with nature, sustainability, and ecological regeneration. We urge people to be inspired by themselves and perceive the world around them in a different way. This is the charm of an Institute for Architecture and Design. We invite people to see reality through new eyes.

ΘΔ

Ποια φάση του ινστιτούτου αντιπροσωπεύετε ως διευθυντής του;

ΑΤ Αν και δεν έψαχνα νέα εργασία και ήμουν πολύ χαρούμενος με τη δουλειά μου στη Σανγκάη, γνώριζα την καλή δουλειά και τη σοβαρότητα του Ινστιτούτου. Επομένως οι αλλαγές που γίνονται με την έλευσή μου ως διευθυντή του HNI έχουν σχέση με αυτά που συμβαίνουν στον εξωτερικό κόσμο, καθώς και με τη σύνδεσή μας με διαφορετικά ακροατήρια. Επιθυμία μας είναι να κατακτήσουμε ακόμα πιο ενεργό ρόλο στον τρόπο που ξανασκεφτόμαστε τα πράγματα, ως όντα και κοινωνίες, υπό την οπτική της αρχιτεκτονικής, του design και της ψηφιακής τεχνολογίας. Επιπλέον όμως φιλοδοξούμε να γίνουμε ένας τόπος πειραματισμού. Επιθυμούμε τις συζητήσεις αλλά και την έρευνα και την ευαισθητοποίηση στον επείγοντα χαρακτήρα των προβλημάτων που μας περιβάλλουν. Χωρίς να υπηρετούμε τα δημόσια και τα ιδιωτικά συμφέροντα, θέλουμε να κάνουμε τη δική μας πολιτική, με γνώμονα το δημόσιο καλό. Θέλουμε να λέμε πράγματα που όλοι έχουν να μάθουν κάτι από αυτά.

Which phase of the Institute do you represent as its director?

Ένα παράδειγμα αυτής της λογικής είναι το μοντέλο Zoöp, που αναπτύχθηκε από το Het Nieuwe Instituut, με μια δημόσια ερευνητική διαδικασία σε διάφορα στάδια, από μια μεγάλη ομάδα νομικών εμπειρογνωμόνων, οικολόγων, καλλιτεχνών, σχεδιαστών, επιχειρηματιών και φιλοσόφων. Πρόκειται για ένα μοντέλο οργάνωσης της συνεργασίας μεταξύ ανθρώπινης και μη ανθρώπινης ζωής που προστατεύει τα συμφέροντα όλων των μερών. Για να το υιοθετήσει ένας οργανισμός χρειάζεται έναν σύμβουλο και δάσκαλο, που εκπροσωπεί στην επιχειρησιακή σφαίρα τη φωνή και τα ενδιαφέροντα της ζωής εκτός της ανθρώπινης ζωής του Zoöp και βοηθά στη μετατροπή τους σε οργανωτικές αποφάσεις. Όλα τα έμβια όντα χρειάζονται ένα μέρος για να ζήσουν, τροφή, ασφάλεια, μια ευκαιρία για τεκνοποίηση, μια ευκαιρία για ευχαρίστηση. AC

on important developments in society, such as the shortage in the housing market, the energy transition, the rise of artificial intelligence, mobility, and the use of public space. Designers, including architects and digital creatives, can significantly contribute to these developments. It also displays the work of designers, facilitates the communication between people, and collects, develops, and distributes knowledge. Aric Chen plans to extend the Dutch museum and institute's tradition of research and critical investigation by taking on this role.

Although I was not looking for a new job and was very happy with my work in Shanghai, I was aware of the important and serious work of the Institute. Therefore, with my arrival and new role as the director of HNI, the changes being made concern issues of the outside world as well as our communication with different audiences. We aim to take an even more active role in how we rethink things, as beings and societies, from the perspective of design architecture and digital technology. In addition, we aspire to become a place of experimentation. We desire to initiate discussions, research, and awareness of the urgency of the problems surrounding us. We want to make our own policy without serving any public and private interests but with the public good in mind. We want to say things that can be a source of knowledge for everyone. Here’s an example of this rationale is the Zoöp model that the Het Nieuwe Instituut has developed; a public research process in various stages run by a large group of legal experts, environmentalists, artists, designers, business people, and philosophers. It is an organizational model facilitating the collaboration between human and non-human life to protect the interests of all parties. Suppose an organization wants to become part of this. In that case, they need a consultant and teacher who represents the voice and interests of non-human life in the operational sphere and enables their translation into organizational decisions. All living beings need a place to live, food, security, a chance to procreate, and a chance to enjoy themselves.

[02.2]

PEOPLE

ΘΔ

to encourage collaboration between national pavilions and international collaboration on design. Hence, instead of inventing a theme for each national pavilion to respond with a concept, we invite their collaboration as an experiment. The experimental mood is also reflected in the theme, "The Global Game: Re-mapping collaborations". Whatever the outcome of the experiment, I am certain that it’s going to be spectacular.

Έχετε την πρόθεση να το προτείνετε σε κυβερνήσεις άλλων χωρών;

ΑΤ Ορισμένες χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία, το Εκουαδόρ, ή η Κολομβία, έχουν συμπεριλάβει ήδη στα Συντάγματά τους τα συμφέροντα ζωντανών οργανισμών που δεν μπορούν να έχουν εκπροσώπηση στο κοινοβούλιο. Το Zoöp εγείρει τις συζητήσεις και οργανώνει την οικολογική ευαισθησία σε πράξεις. Υπάρχει και σε εφαρμογή. TD

Are you planning to propose this to governments of other countries?

Certain countries like New Zealand, Ecuador, or Colombia have already included in their constitutions the interests of living organisms that cannot have representation in the parliament. Zoöp raises debates and facilitates the realization of ecological sensitivity. It is already being applied.

ΘΔ

Τι projects ετοιμάζετε για την καινούρια χρονιά;

ΑΤ Με το πρόγραμμά μας, διερευνούμε το μέλλον των ζητημάτων που μας απασχολούν στην Ολλανδία, όπως η κλιματική αλλαγή και η στέγαση. Σε αυτό, αξιοποιούμε το παρελθόν των περασμένων εκατό ετών, το οποίο καλύπτουν οι συλλογές μας. Παράλληλα, συνεχίζω τη δουλειά μου ως curator για το ολλανδικό περίπτερο στην προηγούμενη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, ως καλλιτεχνικός διευθυντής της London Design Biennale τον Ιούνιο. Εκεί ενθαρρύνω τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών περιπτέρων και τη διεθνή συνεργασία πάνω στο design. Έτσι, αντί για την επινόηση ενός θέματος στο οποίο καλούνται να ανταποκριθούν με concept τα εκάστοτε εθνικά περίπτερα, καλούμε σε συνεργασία ως άσκηση. Η πειραματική διάθεση αντικατοπτρίζεται και από το θέμα, “The Global Game: Re-mapping collaborations”. Όποια κι αν είναι η έκβαση του πειράματος, το θέαμα είναι εντυπωσιακό. What projects are you planning to implement in the new year?

Our project explores the future of issues of concern in the Netherlands, such as climate change and housing. To do this, we draw on the past one hundred years, which our collections have focused on. At the same time, I continued to work as curator for the Dutch pavilion houses at the previous Venice Biennale of Architecture and as artistic director of the London Design Biennale in June. My role there is

Ποια ήταν η επίδραση της πανδημίας πάνω στον κόσμο του

ΑΤ Επηρέασε την υποδομή του design και κινητοποίησε εντυπωσιακά γρήγορα τους ανθρώπους του κλάδου. Η κατάσταση υπενθύμισε όχι μόνο το τι μπορεί να κάνει το design αλλά και το τι μπορούμε να κάνουμε εμείς όταν συσπειρωνόμαστε. Έθεσε επί τάπητος τους περιορισμούς σε σχέση με τον σχεδιασμό για τους καιρούς της αβεβαιότητας αλλά και ανθεκτικής προσαρμοστικότητας. TD

What was the impact of the pandemic on the design world?

The pandemic influenced the design infrastructure and activated people in the industry remarkably quickly. This situation reminded us of the power of design and what we can do when working together. It put some constraints on design for times of uncertainty but also resilient adaptability.

ΘΔ Ως Αμερικάνος ασιατικής καταγωγής, εντοπίζεις περισσότερα κοινά της Ασίας με την Ευρώπη απ’ ότι με την Αμερική; ΑΤ Θα απαντήσω γενικότερα, λέγοντας ότι κάθε μέρος έχει πολλά περισσότερα κοινά στοιχεία με ένα άλλο, από όσα μπορούμε να φανταστούμε. Θα μιλήσω συγκεκριμένα για την Κίνα, η οποία έχει πολλά περισσότερα κοινά με τις ΗΠΑ από αυτά που παραδεχόμαστε. Από πεποίθηση δεν δίνω σημασία από ποια χώρα είναι ο άλλος, αλλά κοιτάω τον χαρακτήρα. Αυτό που με στενοχωρεί είναι ότι οι λαοί οχυρώνονται πίσω από τις διαφορές τους, πράγμα που θεωρώ σημάδι αδυναμίας. Η απάντηση σε αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική, σε μια εποχή που η παρεξήγηση και η παραπληροφόρηση είναι και οι δύο τόσο ισχυρές. Για μένα κάθε μέρος είναι εξίσου περίεργο, απογοητευτικό και υπέροχο με διαφορετικούς τρόπους. TD

As an American of Asian descent, do you find that Asia shares more similarities with Europe than America?

[02.2]

ΘΔ design;

Sonneveld House Photography ©Johannes Schwartz

ΘΔ

I am going to answer more generally by saying that each place has more in common with another than we can imagine. More specifically, China has much more in common with the US than we admit. My attitude is to never take into account the country the other person is from but focus on their character instead. What saddens me is that people find power in hiding behind their differences, which I consider a sign of weakness. Responding to this is particularly important at a time when misunderstanding and misinformation are both so powerful. To me, each place is equally bizarre, frustrating, and wonderful in different ways.

TD How was it being in Beijing as the Creative Director of Beijing Design Week? AC

Wherever I work, I do it with such dedication that I don't make plans for the future. As an American citizen, I couldn't have imagined going to Beijing. It was something I couldn't imagine even as a journalist. I mostly follow the flow of events without preparing in advance. To think that I would be in Tokyo and then Hong Kong with the little Chinese I could speak was unbelievable to me! As cliché as it might sound, it was a shock to realize the speed of change in this country was a shock! When I arrived, there were very few architects and designers. Within ten years, they multiplied at a rapid pace.

ΘΔ

Ποιος σε μύησε στη μαγεία της αρχιτεκτονικής και του design;

Πού ανήκει η καρδιά σου;

ΑΤ Wow! Νομίζω ότι είμαι αδέσμευτος σε σημείο ασυδοσίας. Με αυτήν την έννοια, η καρδιά μου ανήκει σε πολλά διαφορετικά μέρη. Στη Σανγκάη ή το Πεκίνο, μετά από κάποιο διάστημα μπορεί να πλήξω. Το ίδιο μπορεί να μου συμβεί στο Σικάγο και τη Νέα Υόρκη. Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι παντού. Η καρδιά μου ανήκει στο μέρος που βρίσκομαι και εκεί που δημιουργώ τα πιο ενδιαφέροντα projects. Αυτό για εμένα τώρα είναι το Ρότερνταμ. TD

Where does your heart belong?

Wow! I think I'm untethered to an extreme level. In that sense, my heart belongs to many different places. In Shanghai or Beijing, after a while, I might get bored. That can also happen in Chicago and New York. People are people everywhere. My heart belongs to the place where I currently find myself and where I create the most interesting projects. For me, right now, that is Rotterdam.

ΘΔ Πώς ένιωσες όταν βρέθηκες στο Πεκίνο ως Δημιουργικός Διευθυντής της Εβδομάδας Design του Πεκίνου; AT Όπου κι αν εργάζομαι αφοσιώνομαι τόσο πολύ που δεν κάνω πλάνα για το μέλλον. Ως Αμερικάνος πολίτης δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα πάω στο Πεκίνο. Ήταν κάτι που δεν μπορούσα να φανταστώ ούτε ως δημοσιογράφος. Περισσότερο ακολουθώ τη ροή των γεγονότων, χωρίς να ετοιμάζω μια κατάσταση με το μυαλό μου. Πού να φανταστώ ότι θα βρεθώ στο Τόκιο και μετά στο Χονγκ Κονγκ με τα λίγα Κινέζικα που ξέρω να μιλάω! Όσο και αν ακούγεται κλισέ πάντως, ήταν σοκ η διαπίστωση της ταχύτητας της αλλαγής σε αυτή η χώρα! Όταν έφτασα, υπήρχαν πολύ λίγοι αρχιτέκτονες και designers. Μέσα σε δέκα χρόνια πολλαπλασιάστηκαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

PEOPLE

ΑΤ Δεν θα πω και την πιο πρωτότυπη απάντηση στον κόσμο. Θα έλεγα ο Franck Lloyd Wright, γιατί μεγάλωσα στο Σικάγο όπου τρία τετραγωνικά από το πατρικό μου σπίτι υπήρχε κτίριό του. TD

Who introduced you to the magic of architecture and design?

This isn’t the most original answer in the world. I would say Franck Lloyd Wright because I grew up in Chicago, and his building was three blocks from my parent's house.

ΘΔ

Ποιο ήταν το πιο εντυπωσιακό δώρο που σου έκαναν ως παιδί;

ΑΤ Ο μικρός παπαγάλος με το όνομα George που έκαναν δώρο οι γονείς μου όταν ήμουν 6. Τον άφηνα να πετάει κι αυτό τρέλανε τη μάνα μου. Και τον έβαζα στον ώμο μου. Όπως και οι χώρες μεταξύ τους, έτσι και τα ζώα δεν έχουν και τόσες διαφορές με εμάς! TD

What was the most impressive gift you were given as a child?

The little parrot named George that my parents gave me as a gift when I was 6. I let him fly around the house, which drove my mother crazy. And I used to put him on my shoulder. Just like countries are not that different from each other, animals are not that different from us either!

89 [02.2]

PEOPLE

Η Μόρφω Παπανικολάου μιλά για την ιστορική Στοά Μοδιάνο και την παρέμβαση σε αυτή, για τον κοινωνικό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής, αλλά και την επίδραση που έχουν τα social media στην αντίληψη που έχουμε για τα σύγχρονα ιδιωτικά και δημόσια κτίρια. Morpho Papanikolaou talks about the historic Agora Modiano, its restoration, and architecture’s social character, but also about the effect that social media have on our perception of modern private and public buildings.

Morpho Papanikolao The interview series

[02.3]

Dionysis Marinos

Agora Modiano Image courtesy of Morpho Papanikolaou

A quiet force. If only a few words had to be used to describe Morpho Papanikolaou as a leading female figure in the country's architecture, these would be gentleness combined with inbuilt energy. You don't just pass by her works; they leave a mark. The reconstruction of the historic Agora Modiano in the city of Thessaloniki, a project assigned to architectural firm Sparch by Rena Sakellaridou and Morpho Papanikolaou - with Cleopatra Theologidou’s help regarding the restoration of monuments, was discussed at length. It's definitely a cutting-edge project that tries to reconcile the city's past with its modern face.

ou (CONVERSATIONS)

the Rialto covered fish market in Venice, the Boqueria or Santa Caterina in Barcelona. ΔΜ Ποια ήταν τα βασικά ζητήματα που έπρεπε να επιλύσετε πριν και κατά τη διάρκεια του έργου; ΜΠ Κατά την πρώτη φάση, μαζί με την Πάτρα Θεολογίδου, ειδική σύμβουλο σε θέματα μνημείων, προσπαθήσαμε να μελετήσουμε και να αξιολογήσουμε τις αξίες του μνημείου, υλικές και άυλες, σε συνδυασμό με την έντονη κατάσταση φθοράς του, την ανάγκη ενίσχυσης του φορέα, καθώς και του εκσυγχρονισμού των υποδομών του. Με την αρωγή του ΚΣΝΜ, την εμπειρία σε παρόμοια έργα του Θανάση Κοντιζά, όπως και των άλλων συντελεστών του έργου, η δυσκολία εστιάσθηκε στις δυνατότητες να ενισχυθεί το κτίριο και να αναβαθμιστούν οι υποδομές του, χωρίς να αλλοιωθεί η ταυτότητά του και όπου ήταν εφικτό, η παλιά του ύλη, η δομή του, η ατμόσφαιρά του. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής, οι δυσκολίες πολλαπλασιάστηκαν, μιας και σημαντικά μέλη του μνημείου είχαν καταστραφεί χωρίς δυνατότητα σωστικών επεμβάσεων. Απαιτήθηκε η εμπειρία των «χειρουργικού χαρακτήρα» επεμβάσεων της εταιρείας δομικής ενίσχυσης και αποκατάστασης Conic, η μαεστρία από ειδικούς τεχνίτες και οι επιλογές υλικών που δίνουν περιθώριο αναπνοής, αναδεικνύοντας παράλληλα τα υφιστάμενα. What were the key issues you had to resolve before and during the project?

During the first phase, with Patra Theologidou, a specialist monument consultant, we tried to study and evaluate the monument - both on a material and immaterial level - combined with its intense state of wear, the need to strengthen the carrier, as well as to modernize its infrastructure. With the help of KSNM, the experience in similar works by Thanasis Kontizas, as well as by other project contributors, the difficulty focused on the possibilities to strengthen the building and upgrade the infrastructure without altering his identity and, where possible, its original structure and atmosphere. During construction, the difficulties multiplied since essential parts of the monument had been destroyed without any possibility of rescuing them. The experience of the “surgical” operations of the construction company Conic specializing in reinforcement and restoration, was needed, as well as mastery by expert artisans and a choice of materials that give room to breathe while highlighting what was already there.

ΔΜ Δεν γίνεται να μην ξεκινήσουμε με το Μοδιάνο. Γιατί θέλατε να ασχοληθείτε μ’ αυτό το έργο εξαρχής; ΜΠ Νομίζω, για κάθε αρχιτέκτονα, η δυνατότητα να συμβάλλει στη διατήρηση, ανακαίνιση και «επανάκτηση» ενός εμβληματικού κτιρίου, αποτελεί μια απαιτητική και συγχρόνως ελκυστική πρόκληση. Η δύναμη της ενέργειας που μεταβιβάζεται στον μελετητή είναι μοναδική. Παλαιότερα, είχαμε σχεδιάσει με τη Ρένα Σακελλαρίδου την ανακαίνιση και επανάχρηση του Φουγάρου στο Ναύπλιο. Εκεί ήρθαμε αντιμέτωποι με την απαιτητική πλευρά της επέμβασης σε ένα διατηρητέο κτίριο που κτίστηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν. Βασικό ερώτημα, πώς αναδεικνύεις το παλαιό, επεμβαίνοντας με το νέο; Η εμπειρία, παρά τα δύσκολα ερωτήματα στα οποία έπρεπε να βρούμε λύσεις και απαντήσεις, μας επέστρεψε με πλούτο βιωμάτων, αισθητικών εμπειριών και γνώσεων. Σημειώνω ενδεικτικά τη διαδικασία κατανόησης και ουσιαστικής εμπλοκής στο σχεδιασμό εννοιών, όπως ο χρόνος, η ύλη, η μνήμη. DM

It is impossible not to start with Modiano. Why did you want to take on this project in the first place?

I think, for every architect, the possibility to contribute to maintaining, renovating, and 'reclaiming' an emblematic building is a demanding and, at the same time, an attractive challenge. The energy that is passed on to the scholar is unique. Some time ago, Rena Sakellaridou and I had planned the renovation and reuse of Fugaro in Nafplio. That's where we faced the demanding side of intervening in a listed building built almost a century ago. The fundamental question was: how to highlight the old while intervening with the new? The experience, despite the difficult questions he had to answer to find solutions, gave back a plethora of aesthetic experiences and knowledge - the process of understanding and meaningful engagement in designing concepts such as time, matter, and memory.

ΔΜ Το ότι είστε παιδί της πόλης μέτρησε μέσα σας; Έχετε παιδικές μνήμες από τη Μοδιάνο; ΜΠ Ναι, μέτρησε πολύ. Ένα μνημείο με έντονη ζωή ενός αιώνα, αποτελεί ένα δοχείο που μιλά για τον χρόνο. Οι παιδικές και εφηβικές μνήμες από εικόνες, ήχους, μυρωδιές, επανήλθαν. Πλούσια και διαφορετικά προσωπικά βιώματα, πλεγμένα με τις αναμνήσεις των άλλων, με τις μνήμες των ανθρώπων που δούλευαν ή επισκέπτονταν τον χώρο. Πλεγμένα, τελικά, με τα βιώματα των κατοίκων της πόλης. Οι δε μνήμες που εκπέμπει η Αγορά σε ταξιδεύουν σε άλλες, συγγενείς, εμπειρίες. Αναδύονται βιώματα από το Καμπάνι, από τη σκεπαστή ψαραγορά στο Rialto της Βενετίας, από τη Boqueria ή την Santa Caterina της Βαρκελώνης. Did being a child of the city matter to you? Have you got childhood memories in Modiano?

Yes, it did matter a lot. A monument with the intense life of a century is a vessel that speaks of time. Childhood and teenage memories of sights, sounds, and scents, came flooding back. Rich and diverse personal experiences intertwined with the memories of others, with the memories of people who were working or visiting the venue. They are intertwined, after all, with the experiences of city dwellers. And the memories emitted by Agora take you on a journey to other related experiences. Experiences from Kampani emerge, from

ΔΜ Η Μοδιάνο είναι ένα διαρκές τοπόσημο της πόλης. Φοβηθήκατε ότι μπορεί να χάσει την ταυτότητά του; ΜΠ Θαυμασμός για το μνημείο και αίσθημα ευθύνης απέναντι σε αυτούς που μας το εμπιστεύθηκαν και απέναντι στην πόλη. Με αυτά τα συναισθήματα αντιμετωπίσαμε τις προτάσεις μας. Σχεδιάζαμε, συζητούσαμε με τον ΚτΕ και τους εκπροσώπους του, με τις άλλες ειδικότητες και επανασχεδιάζαμε, μέσα από μια στάση σεβασμού προς αυτό. Το κτίριο, μέσα στο βιολογικό μας χρόνο, μας ξεπερνά και είναι σαφώς πιο σημαντικό από μας. Από το σχεδιασμό του νέου -μιλώ για την δημιουργία της «αιωρούμενης» στον κενό χώρο πλατείας- έως την βαθιά ευαίσθητη και αισθητικά άρτια προσέγγιση του φωτισμού ανάδειξης της Αγοράς από την Ελευθερία Ντεκώ, πιστεύω ότι κινητοποιήσαμε όλες μας τις δυνάμεις ώστε η ταυτότητά του να μη χαθεί. DM

Modiano is an enduring landmark of the city. Were you afraid it might lose its identity?

Admiration for the monument and a feeling of responsibility towards those who trusted us and the city itself. With these feelings, we faced our proposals. We planned and discussed constantly with the KtE and its representatives, with the other specialties, and we redesigned while being respectful. Within our biological time, the building surpasses us and is clearly more important than us. From the design of the new - I'm talking about creating the 'floating' area of the second level - to the aesthetically perfect approach to the Agora lighting by Eleftheria Deco, I believe we have mobilized all of our forces so that its identity is not lost.

ΔΜ Συνακόλουθα: κάποιοι παρελθοντολάγνοι ενδέχεται να θεωρούν λάθος την παρέμβαση που έγινε. Εσείς τι θα τους λέγατε; ΜΠ Όλες οι αρχιτεκτονικές δημιουργίες εκτίθενται στο κοινό της πόλης και κατά συνέπεια είναι ανοικτές σε κριτική. Η επέμβαση στο μνημείο έγινε με στόχο να προσδώσει μέλλον στην πόλη με ζωντάνια και επιχειρηματική δραστηριότητα. Η προσέγγισή μας δεν παύει να είναι μια «επανερμηνεία σε ένα κλασικό κείμενο», για έναν χώρο που θα παραμείνει αγορά τροφίμων. Είναι ναΐφ η άποψη ανακατασκευής εκείνων των στοιχείων που θα μπορούσαν να παραπέμπουν μόνο στο παρελθόν -κρέας στα τσιγκέλια κ.λπ…

[02.3]

PEOPLE

Μια ήρεμη δύναμη. Αν έπρεπε λίγες μόνο λέξεις να περιγράψουν τη Μόρφω Παπανικολάου ως φυσιογνωμία και ως κορυφαία γυναικεία μορφή στην αρχιτεκτονική της χώρας, αυτές θα ήταν η πραότητα σε συνδυασμό με έναν πηγαίο δυναμισμό. Τα έργα της δεν τα προσπερνάς, αφήνουν αποτύπωμα. Η ανάπλαση και ανάδειξη της ιστορικής Στοάς Μοδιάνο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, έργο που ανατέθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο Sparch -των Ρένα Σακελλαρίδου και Μόρφω Παπανικολάουμε τη συνδρομή της Κλεοπάτρας Θεολογίδου όσον αφορά την αποκατάσταση μνημείων, συζητήθηκε επί μακρόν. Σίγουρα είναι ένα έργο αιχμής που προσπαθεί να συνενώσει το παρελθόν της πόλης με το σύγχρονο πρόσωπό της.

PEOPLE

Consequences: a nostalgic may consider the intervention made wrong. What would you say to them?

All architectural creations are exposed to the city's public and therefore open to criticism. The intervention on the monument was made aiming to give the city a future with vitality and business activity. Our approach does not cease to be a "reinterpretation of a classic text" about a space that will remain a food market. The view of reconstructing those elements that could refer only to the past -meat hanging on hooks etc- is quite naive.

ΔΜ

Θα αλλάζατε κάτι τώρα;

ΜΠ Θα ήθελα να είχε υπάρξει η πρόνοια και να είχε διατηρηθεί το κτίριο καλύτερα στο παρελθόν, πριν προκληθούν φθορές και βανδαλισμοί. Όταν ξεκινήσαμε το έργο, είχε ήδη κριθεί επικίνδυνο για το κοινό. Επίσης, θα επιθυμούσα, κάποιοι από τους νέους επιχειρηματίες να ένιωθαν περισσότερο τον σεβασμό που απαιτείται, όταν επιχειρείς σε ένα τόσο ιδιαίτερο χώρο, που αφορά τόσο την παρουσία και την προβολή τους μέσα σε ένα μνημείο, όσο και όλη την πόλη. Είναι ζήτημα καλλιέργειας που σταδιακά, ελπίζω, να βρει τη δική της έκφραση μέσα στον χρόνο. DM

Would you change anything now?

I wish that provision had been made and that the building had been preserved better before damages and vandalism were caused. When we started the project, it was already considered dangerous to the public. Also, I would like some of the young entrepreneurs to feel the required respect when operating in such a special area, which concerns both their presence and projection within a monument and the whole city. It is a matter of culture that gradually, I hope will find its own expression over time.

[02.3]

ΔΜ Ποιος πρέπει να είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής σήμερα; ΜΠ Είναι, νομίζω, υπό αναζήτηση. Αν αναφερθώ στη δουλειά μας, όπως έχω ξαναπεί, υπάρχει μια προσπάθεια προσέγγισης της αρχιτεκτονικής με διάθεση αφαίρεσης του περιττού. Μια ανθρωποκεντρική ματιά, χωρίς επηρεασμούς από το lifestyle, μια πρόθεση δημιουργίας χωρικής παρουσίας, μιας ατμόσφαιρας από λιτά μορφολογικά και υλικά στοιχεία.

What should be the social character of architecture today?

It is, I think, under consideration. If I refer to our work, as I have said before, there is an attempt to approach architecture with a disposition to remove the unnecessary. An anthropocentric view, without lifestyle influences, an intention to create a spatial presence, an atmosphere from simple morphological and material elements.

ΔΜ New Elementary Anatolia College, Αγορά Μοδιάνο, Electra Palace (με την Ολίβια Σίσκου). Σας δελεάζει η μεγάλη κλίμακα; ΜΠ Ναι, μάλλον. Η αρχιτεκτονική σύνθεση γίνεται πιο απαιτητική και ταυτοχρόνως, πιο ενδιαφέρουσα, στα σύνθετα έργα. Επίσης απαιτεί διευρυμένες συνεργασίες, κάτι που όταν γίνεται με καλούς όρους, κάνει πιο πλούσια τόσο την εμπειρία της συνθετικής διαδικασίας, όσο και το τελικό αποτέλεσμα. DM

New Elementary Anatolia College, Agora Modiano, Electra Palace (with Olivia Siskou). Does the large scale tempt you?

Probably yes. Architectural composition becomes more demanding and, at the same time, more interesting in complex works. It also requires extended partnerships, which, when done on good terms, makes the experience of composition and the end result a richer process.

ΔΜ Πώς μπορεί να αφαιρέσει κανείς το περιττό από μια πόλη; Χρειάζονται χειρουργικές παρεμβάσεις ή άλλου τύπου ενέργειες; ΜΠ Πολύ σοβαρό θέμα για να απαντηθεί σε λίγες λέξεις. Χρειάζονται και τα δύο, θέλει χρόνο, χρήματα και στρατηγικό σχεδιασμό. Παράλληλα, υπάρχουν κάποια θέματα που είναι λιγότερο δύσκολα να υλοποιηθούν. Για παράδειγμα η Λισαβόνα, στο κέντρο της, έχει ένα τύπο δαπέδου για πεζοδρόμια, πλατείες και πεζοδρόμους, που διαφοροποιείται μόνο σε χρώματα με επιμέρους σχέδια. Η επιλογή αυτή δημιουργεί ένα ευχάριστο, λειτουργικό, ενοποιητικό υπόβαθρο αστικού εξοπλισμού της πόλης, ενώ συγχρόνως αναδεικνύει το διαφορετικό. Είναι κάτι που λείπει από τις ελληνικές πόλεις, όπου κυριαρχεί ο περιττός οπτικός θόρυβος.

Anatolia College Image courtesy of Morpho Papanikolaou

PEOPLE

Anatolia College Image courtesy of Morpho Papanikolaou How can one remove the “unnecessary” from a city? Through “surgical” operations or other actions?

This is something too serious to answer in a few words. Both are needed; it takes time, money, and strategic planning. At the same time, some subjects are less difficult to be implemented. For example, in its center, Lisbon has a floor type for sidewalks, squares, and sidewalks, which differs only in colors with individual patterns. This option creates a pleasant, functional, unifying background of urban equipment of the city while at the same time highlighting the difference. It is something that is missing from Greek cities, where unnecessary visual noise dominates

ΔΜ Υπάρχει στις μέρες μας η Instagramική διάσταση της πόλης και των κτιρίων που την περιβάλλουν. Αυτό αλλάζει το αισθητικό μέτρο μας; Επηρεάζει τους αρχιτέκτονες στις επιλογές τους; ΜΠ Γενικά η αρχιτεκτονική πάντα δεχόταν και δέχεται επιρροές από φιλοσοφικά, από καλλιτεχνικά, από επιστημονικά ρεύματα και κυρίαρχες τάσεις. Επίσης έχει εκφράσει και εκφράζει τον πλούτο ή τη φτώχια, την πολιτική, τη θρησκευτική ή την κρατούσα ιδεολογική εξουσία μέσα στην πολύμορφη ιστορία της. Αν η αισθητική μας καλλιέργεια τροφοδοτείται μόνο από τις εικόνες στο Instagram, τότε το αισθητικό μας μέτρο γίνεται εικόνα εφήμερη και χωρίς έδαφος για να αναπτυχθεί και να ανθίσει. Ξέρετε, πιστεύω ότι ο τόπος μας διαθέτει αρκετούς πολύ καλούς αρχιτέκτονες που δεν επηρεάζονται από το lifestyle και την εικόνα του. Ίσως περισσότερη πίεση και άκριτη αναπαραγωγή μιας εικόνας να δέχεται η αρχιτεκτονική από αυτούς που θέλουν ο αρχιτέκτονας να προβάλλει τη δύναμη της εξουσίας και του πλούτου που διαθέτουν. Συχνά συμβαίνει να είναι πιο ισχυροί παίκτες από τη δύναμη της αρχιτεκτονικής.

Nowadays, there is the Instagram aspect of the city and the buildings surrounding it. Does this change our aesthetic measure? Are architects influenced regarding their choices?

In general, architecture has always received, and continues to do so, influences from philosophical, artistic, and scientific movements, and dominant trends. It has also expressed and still expresses wealth or poverty, politics, religion, or prevailing ideological movement within its multifaceted history. If our aesthetic culture is fed only by the images on Instagram, then our aesthetic measure becomes ephemeral and has no soil to grow and flourish. You know, I believe our country has several excellent architects who are not influenced by lifestyle and image. Perhaps more pressure and uncritical reproduction of an image are forced on architecture by those who want the architect to project the power of authority and of wealth they have. Influential players often overtake architecture.

[02.3]

0 01

0 0 2

0 0 3

0 0 4

0 0 5

0 0 6

’

1 1 2

1 2 4

132

14 0

14 8

15 6

ATH

(

)

112

T H E N E W N A T I O N A L A R C

[A.R.01]

TΟ NΈΟ AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΌ MΟΥΣΕΊΟ ΑΠΌ ΤΟ ΓΡΑΦΕΊΟ DAVID CHIPPERFIELD ARCHITECTS ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΜΊΑ ΕΊΔΗΣΗ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΉ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΌΛΗ, ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ. AΝΑΜΈΝΟΝΤΑΣ ΝΑ ΔΟΎΜΕ ΤΗΝ ΕΠΌΜΕΝΗ ΠΡΆΞΗ, ΜΕΤΆ ΤΟΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΌ, ΣΥΝΟΨΊΖΟΥΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΤΗΣ ΕΞΈΛΙΞΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΠΌΨΕΩΝ ΓΎΡΩ ΑΠΌ ΈΝΑ ΈΡΓΟ ΜΕ ΑΊΓΛΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΊΑ.

ATH

H A E O L O G I C A L M U S E U M N E U E S M U S E U M , B E R L I N (1 9 9 7—2 0 0 9)

113

PH O T O G R A PH Y © U T E Z S C H A R N T

[A.R.01]

THE NEW ARCHAEOLOGICAL MUSEUM BY DAVID CHIPPERFIELD ARCHITECTS IS A DEFINING NEWS STORY FOR THE CITY'S HISTORY AND ARCHITECTURE. AS WE WAIT TO SEE THE NEXT ACT FOLLOWING THE ARCHITECTURAL COMPETITION, WE SUMMARIZE THE CHRONICLE OF THE DEVELOPMENT AND VIEWS SURROUNDING A PRESTIGIOUS AND SIGNIFICANT PROJECT.

Z S C H A R N T

[A.R.01]

116

J A M E S-S I M O N- G A L E R I E , B E R L I N

(1 9 9 9 —2 0 1 8)

PH O T O G R A PH Y

ATH

Φτάνοντας στο νεοκλασικό κτίριο των Ludwig Lange και Ernst Ziller που χρονολογείται από το 1866-1874 και απέκτησε διάφορες προσθήκες στα χρόνια που ακολούθησαν, τον χώρο που στεγάζεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αναρωτιέται κανείς τι είναι αυτό που συνδέει αρχιτεκτονικά στο πέρασμα των αιώνων Έλληνες και Γερμανούς. Γιατί μπορεί ο David Chipperfield να είναι Άγγλος, αλλά είναι η πρόταση του γραφείου του στο Βερολίνο, μαζί με το «δικό μας» γραφείο του Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη, που επιλέχτηκε ομόφωνα από τη Διεθνή Επιτροπή Αξιολόγησης, ολοκληρώνοντας τη διαδικασία επιλογής της μελέτης του αρχιτεκτονικού προσχεδίου για το Νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο David Chipperfield διατηρεί γραφεία στο Λονδίνο, το Βερολίνο, το Μιλάνο, τη Σαγκάη και το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, μετρά πάνω από εκατό κατασκευασμένα έργα, τα οποία καλύπτουν πάνω από τέσσερις δεκαετίες, εκτείνονται σε τρεις ηπείρους και περιλαμβάνουν διαφορετικές τυπολογίες. Η πρόταση ξεχώρισε μεταξύ άλλων 9 προτάσεων από αρχιτεκτονικά γραφεία του εξωτερικού κατόπιν σχετικής πρόσκλησης της Επιτροπής Αξιολόγησης, σε συνεργασία με άλλα 9 ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία. Συγκεκριμένα, προσχέδια κατατέθηκαν από τους SANAA (Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa) και Buerger Katsota Architects, Herzog and de Meuron και ΑΕΤΕΡ Αρχιτέκτονες, Diller Scofidio + Renfro και VAP Architects και Neiheiser Argyros, Adjaye Associates και Kizi Studio, OMA και Σακελλαρίδου/ Παπανικολάου Αρχιτέκτονες, Atelier Jean Nouvel και George Batzios Architects, Kengo Kuma and Associates και K-studio, Thomas Phifer και Tsolakis Architects και Καλλιόπη Κοντόζογλου, RCR Arquitectes και Παρμενίδης- Longuepee-Μάρη. Μετά τον διαγωνισμό, σε τραπέζι συνάντησης που είχε με επιλεγμένα media όπως ο σταθμός France Inter, η Deutsche Welle, το Βήμα και το Archisearch, ο David Chipperfield ρωτήθηκε για την αρχιτεκτονική σχέση Αθήνας και Βερολίνου. «Όλοι μάχονται. Στο τέλος κερδίζει αυτός που παλεύει καλύτερα. Ο άξονας Αθήνας-Βερολίνου είναι σημαντικός. Αναλογιστείτε ότι καθόμαστε σε ένα κτίριο που σχεδίασε τον 19ο αιώνα Γερμανός αρχιτέκτονας. Υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ κλασικής Ελλάδας και Βερολίνου». Μάλιστα η σχέση του αρχιτέκτονα με την Αθήνα ενδυναμώνεται, καθώς λίγες μέρες μετά την

Once arriving at the neoclassical building of Ludwig Lange and Ernst Ziller, which dates from 1866-1874 and has had various additions in the years that followed, the site that houses the National Archaeological Museum, one wonders what it is that connects Greeks and Germans architecturally over the centuries. Because David Chipperfield may be English, but it is the proposal of his office in Berlin, together with the Greek firm of Alexandros N. Tombazis, that was unanimously selected by the International Evaluation Committee, completing the selection process of the architectural draft design for the New National Archaeological Museum. David Chipperfield has offices in London, Berlin, Milan, Shanghai, and Santiago de Compostela, with over a hundred completed projects spanning over four decades and three continents and encompassing different typologies. The proposal stood out among nine other proposals from international architectural firms following an invitation from the Evaluation Committee in collaboration with nine other Greek architectural firms. In particular, drafts were submitted by SANAA (Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa) and Buerger Katsota Architects, Herzog and de Meuron and AETER Architects, Diller Scofidio + Renfro and VAP Architects and Neiheiser Argyros, Adjaye Associates and Kizi Studio, OMA and Sakellaridou/Papanikolaou Architects, Atelier Jean Nouvel and George Batzios Architects, Kengo Kuma and Associates and K-studio, Thomas Phifer and Tsolakis Architects and Kalliopi Kontozoglou, RCR Arquitectes, and Parmenidis-Longuepee-Mari. After the competition, at a table with selected media such as France Inter, Deutsche Welle, Vima newspaper, and Archisearch, David Chipperfield was asked about the architectural relationship between Athens and Berlin. "Everyone is fighting. In the end, the one who fights the best wins. The Athens-Berlin axis is important. Consider that we are sitting in a building designed in the 19th century by a German architect. There is an interaction between classical Greece and Berlin.” The architect's relationship with Athens has been strengthened. A few days after the competition's conclusion, the Pritzker Architecture Prize was announced, which will be awarded to David Chipperfield for 2023 at a ceremony held for the first time in

ολοκλήρωση του διαγωνισμού ανακοινώθηκε το βραβείο αρχιτεκτονικής Pritzker, που για το 2023 θα απονεμηθεί στον David Chipperfield σε τελετή που θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά στην Αθήνα, στις 24 Μαΐου. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του βραβείου, ο David Chipperfield αναγνωρίζεται για τη «διακριτική αλλά ισχυρή, συγκρατημένη αλλά κομψή» προσέγγισή του, καθώς και για τη «δέσμευσή του σε μια αρχιτεκτονική διακριτικής αλλά μετασχηματιστικής αστικής παρουσίας [...] που γίνεται πάντα με λιτότητα, αποφεύγοντας τις περιττές κινήσεις, τις τάσεις και τις μόδες. [...] Αγκαλιάζει το προϋπάρχον, σχεδιάζει και επεμβαίνει σε διάλογο με τον χρόνο και τον τόπο, ενώ δημιουργεί δομές ικανές να διαρκέσουν, φυσικά και πολιτιστικά». Πράγματι, η πρόταση για το μουσείο συγκεντρώνει τα στοιχεία της ευρηματικής σχέσης μεταξύ του παλαιού και του νέου κτιρίου, της ποιότητας της χωρικής εμπειρίας, της ευαισθησίας προς τις προγραμματικές και μουσειολογικές-μουσειογραφικές προκλήσεις, της πολεοδομικής ένταξης στον ιστό της πόλης και της πρωτοπόρας επίλυσης θεμάτων βιωσιμότητας και περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Με επίκεντρο το κεντρικό κτίριο του ιδρύματος, η νέα προσθήκη θα επεκτείνεται μέχρι την οδό Πατησίων, ενισχύοντας τη σχέση του μουσείου με την πόλη. Παράλληλα, τοίχοι από συμπιεσμένο χώμα (rammed earth) σε συνδυασμό με ένα παιχνίδι φωτός και σκιάς θα δημιουργούν στους επισκέπτες την εμπειρία μιας ανασκαφής ή ενός σπηλαίου. Το γραφείο David Chipperfield Architects εμπνεύστηκε από την ουσία του αρχικού σχεδιασμού του Lange –μια ρομαντική ιδέα, επηρεασμένη από τον φιλελληνισμό της εποχής, για ένα αστικό τοπίο με εκτενείς ανοικτούς χώρους μέσα στον πυκνό αστικό ιστό– και χρησιμοποίησε το εμβληματικό κτίριο ως αφετηρία για το σχεδιασμό, πλαισιώνοντάς το με έναν ρομαντικών αναφορών κήπο. Η βάση του υφιστάμενου κτιρίου επεκτείνεται μέχρι το δρόμο, δημιουργώντας ένα νέο υπόβαθρο για το ιστορικό τοπόσημο, και προσθέτει δύο επίπεδα υπόσκαφων εκθεσιακών χώρων. Με μία κίνηση δημιουργούνται πρόσθετος χώρος 20.000 τ.μ. και ένα πάρκο με πλούσια βλάστηση στην οροφή τους, προσβάσιμο σε όλους. Σεβόμενη την ιστορική αξία του κτιρίου, η νέα επέκταση δεν φιλοδοξεί να ανταγωνιστεί την υφιστάμενη αρχιτεκτονική, αλλά να δημιουργήσει ένα αρμονικό σύνολο χώρων που θα

Athens on 24 May. According to the official announcement of the award, David Chipperfield is recognized for his "understated but powerful, restrained but elegant" approach, as well as for his "commitment to an architecture of a distinctive but transformative urban presence [...] always done with minimalism, avoiding unnecessary movements, trends, and fashions. [...] It embraces the pre-existing designs and intervenes in dialogue with time and place while creating structures capable of lasting, both physically and culturally." Indeed, the proposal for the museum brings together the elements of the inventive relationship between the old and the new building, the quality of the spatial experience, the sensitivity to programmatic and museological challenges, the urban integration into the city fabric, and the pioneering solution of sustainability and environmental planning issues. The new addition - centered on the institution's main building - will extend all the way to Patission Street, strengthening the museum's relationship with the city. At the same time, walls of rammed earth combined with a play of light and shadow will give visitors the experience of an excavation or a cave. David Chipperfield Architects was inspired by the essence of Lange's original design - a romantic idea, influenced by the philhellenism of the time, for an urban landscape with ample open spaces within the dense urban fabric - and used the iconic building as a starting point for the design, framing it with a garden of romantic references. The base of the existing building extends up to the street, creating a new background for the historic landmark and adding two levels of covert exhibition space. A single move creates an additional 20,000 square feet of space and a park with lush vegetation on its roof, accessible to all. With a sense of respect for the building’s historical value, the new extension does not aspire to compete with the existing architecture but to create a harmonious set of spaces that balances the old and the new. The design follows the existing topography: an imposing neoclassical building in front of an extensive, verdant square. The extension will house the museum's main public functions - ticket office, gift shop, restaurant, auditorium, and new spaces for permanent and temporary exhibitions - symmetrically organized by drawing on

ισορροπεί μεταξύ του παλιού και του νέου. Ο σχεδιασμός ακολουθεί την υπάρχουσα τοπογραφία: ένα επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο μπροστά σε μία εκτενή, πράσινη πλατεία. Η επέκταση θα στεγάσει τις βασικές δημόσιες λειτουργίες του μουσείου –έκδοση εισιτηρίων, πωλητήριο, εστιατόριο, αμφιθέατρο, καθώς και νέους χώρους για μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις– που οργανώνονται συμμετρικά αντλώντας από την ιστορική αρχιτεκτονική. Η κύρια είσοδος μεταφέρεται μπροστά, στο επίπεδο του δρόμου, ενισχύοντας τη σχέση του μουσείου με την πόλη. Με μια νέα όψη, το μουσείο συνδιαλέγεται ανοιχτά με το αστικό περιβάλλον, επιτρέποντας στους περαστικούς οπτική επαφή με τους νέους εκθεσιακούς χώρους. Εισερχόμενος στο μουσείο ο επισκέπτης ακολουθεί μια πορεία ενός συνεχούς, ροϊκού, εκθεσιακού χώρου που διατρέχει τα δύο επίπεδα του νέου κτιρίου και οδηγείται τελικά στο νεοκλασικό κτίριο. Ένα λιτό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο καθαρών όγκων, οι διαγώνιες οπτικές φυγές και οι τοίχοι που κατασκευάζονται από rammedearth (συμπιεσμένο χώμα) δημιουργούν μια αντίθεση με τους ιστορικούς χώρους. Μαζί με ένα παιχνίδι ακριβείας φωτός και σκιάς, δημιουργούν μια δραματική αίσθηση στον υπόσκαφο χώρο, ένα ευαίσθητο υπόβαθρο για τα αντικείμενα και τα γλυπτά της συλλογής που θα εκτεθούν σε αυτόν. Όπως δήλωσε στο Archisearch «το πιο σημαντικό στοιχείο είναι το παιχνίδι με το αττικό φως. Νομίζω ότι αυτό πέφτει διαφορετικά σε αρχαιολογικά εκθέματα απ’ ό,τι σε ευαίσθητους στο φως πίνακες ζωγραφικής, τους οποίους εκθέτουν τα περισσότερα μουσεία που σχεδιάζουμε. Αυτό το στοιχείο μάς δίνει διαφορετική ελευθερία στο σχεδιασμό του έργου. Γιατί στο μουσείο με πίνακες οι τοίχοι πρέπει να είναι “ανώνυμοι”. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο, τα υλικά που επιλέξαμε είναι ντόπια, βγαίνουν από τη γη και είναι βιώσιμα» συμπλήρωσε ο Άγγλος αρχιτέκτονας στη συνέντευξή μας. Ο κήπος του μουσείου θα προσφέρει ένα δροσερό, ήσυχο, δημόσιο χώρο, υπερυψωμένο σε σχέση με την πολύβοη δραστηριότητα της πόλης. Ο περιβάλλων χώρος, που μελετήθηκε από το γραφείο των Βέλγων αρχιτεκτόνων τοπίου Wirtz International, είναι πλούσιος σε υφές. Η διάταξη των νέων χαμηλών όγκων επιτρέπει τη φύτευση εμβληματικών δένδρων στην οροφή τους. Διαμορφωμένα πλατώματα και μονοπάτια στρωμένα με χαλίκι,

the historic architecture. At street level, the main entrance is moved to the front, reinforcing the museum's relationship with the city. The museum openly interacts with the urban environment with a new facade, allowing pedestrians to contact the new exhibition spaces visually. Upon entering the museum, the visitor follows a path of a continuous, flowing exhibition space that runs through the two levels of the new building and eventually leads to the neoclassical building. A simple architectural vocabulary of clean volumes, diagonal visual escape points, and walls made of rammed earth create a contrast to the historic spaces. Together with a precise play of light and shadow, they create a dramatic sense in the subterranean space, a sensitive background for the objects and sculptures in the collection to be exhibited there. As he told Archisearch, "the most important element is the play with the atmospheric light. I think this falls differently on archaeological exhibits than on light-sensitive paintings, which most museums we design exhibit. This element gives us a different freedom in the design of the work. Because in a museum with paintings, the walls must be "anonymous." In the Archaeological Museum, the materials we chose are local, come from the earth, and are sustainable," the English architect added in our interview. The museum garden will provide a calm, quiet public space elevated above the city's bustling activity. The surrounding area, designed by the Belgian landscape architects Wirtz International, is rich in textures. The layout of the new low volumes allows for the planting of iconic trees on their roofs. Landscaped plazas and paths paved with gravel, expanses of grass, clumps of pine trees, evergreen arias, and molded shrubbery are all references to 19th-century parks. The park is accessible from all directions. An interior, undersized courtyard at the heart of the complex unifies the old and the new, creating a pleasant space for museum visitors and city residents alike. In his interview with the newspaper "To Vima" (19.02.2023) titled "I am interested in how to bring Athenians closer to the Museum," David Chipperfield outpointed that "museums today ought to be more open and, as we say, more democratic. The way they are connected to the city and made accessible is

M NEUE

ATH

NATIONA LGA LER IE R E F U R B I S H M E N T, BER LIN (2 01 2—2 01 9) PHO T O G R A PH Y ©SIMON MENGES

[A.R.01]

changing." A position that raises some reservations. In the newspaper "Ta Nea Weekend Edition" (04-05.03.2023), George Triantafyllou notes: "Although, as far as I am informed, the choice of a ground floor extension is not in line with the spirit of the tender notice, which reinforces the preservation of the existing garden, I am concerned about this elevation. I wonder if it will be able to reopen as a public space, to welcome the wider public, to accommodate pleasantly both Athenians and foreign visitors seeking a respite from the suffocating urban fabric of the area without wanting to visit the Museum. I am worried about how easily the public will "climb" from the main access of Patission Street with the monumental grand staircase to at least 4 meters above the new, much smaller garden. How will they move through the new planting in the low-height soil of the dormers, looking for a stopping place to enjoy a coffee, which is, of course, planned, but with few tables as shown in the plans. (...) It cannot function as a belvedere either since the 'nice view' is limited to the trolleybus antennas and the indifferent apartment blocks opposite. Minor details? Perhaps." However, the contest was already controversial from the beginning. It has caused reactions since February 2022, with the Association of Architects and the Panhellenic Union of Architects (SADAS-PEA) having already appealed to the Council of State. The Board of the SADAS-Panhellenic Union of Architects, following its open letter of February 2022 together with the Association of Greek Archaeologists (AP. 67274/28.02.2022), regarding the controversial procedures announced by the Ministry of Culture and Development concerning the construction of the New National Archaeological Museum, considers that the "results of the selection of the architectural design study" for the construction of the New Archaeological Museum by the appointed International Evaluation Committee, cannot be recognized as the results of a statutory Tender Procedure, nor as part of a consultative stage of preparation, as it does not follow what is required by Greek legislation. Specifically, according to the Ministerial Decision (article 1, paragraph 3a), the Ministry is responsible for launching an International Architectural Competition in cooperation

117

εκτάσεις με γρασίδι, συστάδες πεύκων και κουκουναριών, αειθαλείς αριές και μορφοποιημένη θαμνοειδής βλάστηση αποτελούν αναφορές στα πάρκα του 19ου αιώνα. Το πάρκο είναι προσβάσιμο από όλες τις κατευθύνσεις, ενώ μια εσωτερική, υποβαθμισμένη, αυλή στην καρδιά του συγκροτήματος ενοποιεί το παλιό και το νέο, δημιουργώντας έναν ευχάριστο χώρο για τους επισκέπτες του μουσείου και τους κατοίκους της πόλης. Στη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Το Βήμα» (19.02.2023) με τίτλο «Με ενδιαφέρει πώς θα φέρουμε τους Αθηναίους πιο κοντά στο Μουσείο», ο David Chipperfield τόνισε ότι «τα μουσεία σήμερα οφείλουν να είναι πιο ανοιχτά και, όπως λέμε, πιο δημοκρατικά. Ο τρόπος που συνδέονται με την πόλη και γίνονται προσβάσιμα αλλάζει». Θέση η οποία γεννά κάποιες επιφυλάξεις. Στην εφημερίδα «Τα Νέα του Σαββατοκύριακου» (04-05.03.2023) ο Γιώργος Τριανταφύλλου σημειώνει: «Παρόλο που από ό,τι πληροφορούμαι, η επιλογή της ισόγειας επέκτασης δεν συνάδει με το πνεύμα της προκήρυξης του διαγωνισμού, που ενισχύει τη διατήρηση του υπάρχοντος κήπου, με προβληματίζει αυτή η υπερύψωσή του. Αναρωτιέμαι αν θα μπορέσει να επαναλειτουργήσει ως δημόσιος χώρος, να υποδεχθεί το ευρύτερο κοινό, να φιλοξενήσει ευχάριστα, τόσο τους Αθηναίους όσο και τους ξένους επισκέπτες που αναζητούν μια ανάσα στον ασφυκτικό αστικό ιστό της περιοχής, χωρίς να θέλουν να επισκεφτούν το Μουσείο. Ανησυχώ πόσο εύκολα θα "αναρριχηθεί" το κοινό από τη βασική πρόσβαση της οδού Πατησίων με τη μνημειώδη μεγάλη σκάλα, στα 4 τουλάχιστον μέτρα που έχει υπερυψωθεί ο νέος, πολύ μικρότερος κήπος. Πώς θα κινηθεί μέσα στη νέα φύτευση στο μικρού ύψους χώμα των δωμάτων, αναζητώντας ένα χώρο στάσης για να μπορέσει να απολαύσει ένα καφέ, που προβλέπεται βέβαια, αλλά με ελάχιστα τραπέζια όπως φαίνεται στα σχέδια. (…) Ούτε βέβαια και ως μπελεβεντέρε δεν μπορεί να λειτουργήσει μιας και η «ωραία θέα» περιορίζεται στις κεραίες των τρόλεϊ και τις απέναντι αδιάφορες πολυκατοικίες. Μικρές λεπτομέρειες; Ίσως». Ήδη όμως ο ίδιος διαγωνισμός ήταν αμφιλεγόμενος και είχε προκαλέσει αντιδράσεις από τον Φεβρουάριο του 2022, με τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και την Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ) να έχουν ήδη καταφύγει στο Συμβούλιο Επικρατείας. Το ΔΣ του ΣΑΔΑΣ–Πανελλήνιας Ένωσης

[A.R.01]

and per the UIA-UNESCO specifications. It also criticizes the indirect cooperation of the Ministry of Culture and Tourism with a private foundation for the 'donation' of studies as it tries to circumvent Greek legislation. The preparation of the study of the architectural draft was the subject of a donation to the Ministry of Culture and Sports by the 'NSL Family' of the Nikolaos and Irene Laimou family. The procedure for the preparation of a draft architectural study titled "Upgrading, underground extension and interconnection of the National Archaeological Museum with the Acropole Across..." has been approved by a decision of the Minister of Culture and Sports (no. 558074/17.11.2021FEK B 5352). At the same time, Tasis Papaioannou referred in an article to the "sad status of complete devaluation of Greek architecture." However, the project is of great importance for Athens, its history, economy, and architecture. As Andreas Kourkoulas, who was also the Chairman of the International Evaluation Committee, said about the competition, "We chose this strategic procedure, which has been followed in many competitions around the world because our experience has shown that in open competitions, especially for such an important project, there would be hundreds of proposals, which would be a deterrent for large firms, both because of the cost and the complexity of the procedure. Consider that not one of the world's ten largest agencies refused the invitation, which shows how important they consider this project to be." "Apart from the tourist traffic it will generate in the area, let's see how it will fit into the daily life of Athens and affect the surrounding area's residents. That is to say that beyond being a tourist attraction, it can become a point that will be integrated into the surrounding city, from Exarchia, Patission Street, and below, to help the city find a new character." "I hope that Athenians will love the Museum. But I won't be surprised if some people express concern or oppose the change. We have to accept the agony of the citizens. (...) Concerns are part of the process and part of a dialogue. The city, its museums, and monuments belong to everyone," David Chipperfield has said. Through his experience, he explains how an international architect approaches international projects. "I think the foreign architect has to start from a base of ignorance, which should be combined with a certain level of modesty. A lot of respect is necessary. If I didn't follow this process, I wouldn't be designing buildings in Berlin, New York, and all over the planet. I would have to design buildings in London. Also, as a foreign architect, I believe in the stress of the responsibility of my role and the knowledge of why it all has to happen. As the project progresses, the local architect will take on more and more responsibilities. The implementation of the project will probably take 5 to 6 years; however, my estimate is theoretical," he stated to Archisearch. "The Museum needed to change and expand because it has an amazing collection, but it practically needs more space to show even more collections in a better way. We have a 19th-century museum that needs a makeover. Museums are no longer just places of education and study. They are also 'entertainment venues.' The mission of museums as buildings has evolved. Although we do not always enter these spaces in earnest, we eventually become fascinated, fall in love with art objects and therefore become educated by learning about them. Moreover, this museum needs to address a wider audience: the ground floor is also its most dynamic level, the one that opens up to the outside, the city's streets," he added. "I have no ambition to change the image of the city. But the face of the National Archaeological Museum of Athens," he concluded.

©N O S H E

Αρχιτεκτόνων, σε συνέχεια της από τον Φεβρουάριο του 2022 ανοικτής επιστολής του μαζί με τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΑΠ. 67274/28.02.2022), σχετικά με τις αμφιλεγόμενες διαδικασίες που έχουν ανακοινωθεί από το ΥΠΠΟΑ και αφορούν την ανέγερση του Νέου Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, θεωρεί ότι τα «αποτελέσματα της επιλογής μελέτης αρχιτεκτονικών προσχεδίων» για την ανέγερση του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου από την ορισθείσα Διεθνή Επιτροπή Αξιολόγησης, δεν μπορούν να αναγνωριστούν ως αποτελέσματα μιας θεσμοθετημένης Διαγωνιστικής Διαδικασίας, ούτε ως τμήμα ενός συμβουλευτικού σταδίου προετοιμασίας, καθώς δεν ακολουθεί όσα ορίζει η ελληνική νομοθεσία. Συγκεκριμένα, βάσει της Υπουργικής Απόφασης (άρθρο 1, παρ. 3α), το ίδιο το Υπουργείο είναι υπεύθυνο να προκηρύξει έναν Διεθνή Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό σε συνεργασία και σύμφωνα με τις προδιαγραφές της UIA-UNESCO. Κατακρίνει, επίσης, την έμμεση συνεργασία του ΥΠΠΟΑ με ιδιωτικό Ίδρυμα για τη «δωρεά» μελετών, καθώς προσπαθεί να παρακάμψει την ελληνική νομοθεσία. Η εκπόνηση της μελέτης του αρχιτεκτονικού προσχεδίου αποτέλεσε το αντικείμενο δωρεάς προς το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της ΑΜΚΕ «Οικογένεια ΝΣΛ» της οικογένειας Νικολάου και Ειρήνης Λαιμού. Η διαδικασία της εκπόνησης μελέτης αρχιτεκτονικού προσχεδίου, με τίτλο «Αναβάθμιση, υπόγεια επέκταση και διασύνδεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με το Ακροπόλ Ακρός…» έχει εγκριθεί με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού (αρ. 558074/17.11.2021-ΦΕΚ Β΄ 5352). Την ίδια στιγμή, ο Τάσης Παπαϊωάννου αναφέρθηκε σε άρθρο του στη «θλιβερή κατάσταση πλήρους απαξίωσης της ελληνικής αρχιτεκτονικής». Ωστόσο, το έργο έχει μεγάλη σημασία για την Αθήνα, την ιστορία, την οικονομία της και την αρχιτεκτονική. Όπως τόνισε σχετικά με τον διαγωνισμό ο Ανδρέας Κούρκουλας, που ήταν και Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Αξιολόγησης, «Επιλέξαμε αυτήν τη στρατηγική διαδικασία που έχει ακολουθηθεί σε πολλούς διαγωνισμούς σε όλο τον κόσμο, γιατί η εμπειρία έχει δείξει ότι σε ανοιχτούς διαγωνισμούς, και μάλιστα για ένα τόσο σημαντικό έργο, οι προτάσεις θα ήταν εκατοντάδες, κάτι που θα λειτουργούσε αποτρεπτικά για τα μεγάλα γραφεία και λόγω κόστους και λόγω της πολύπλοκης διαδικασίας. Σκεφθείτε ότι ούτε ένα από τα δέκα μεγαλύτερα παγκοσμίως γραφεία δεν αρνήθηκε την πρόσκληση κι αυτό δείχνει πόσο σημαντικό θεωρούν αυτό το έργο». «Πέρα από την τουριστική, ας πούμε, κίνηση που θα προκαλέσει στην περιοχή, να δούμε πώς εντάσσεται στην καθημερινότητα της Αθήνας σε αυτή την περιοχή και πώς αφορά τους κατοίκους της γύρω περιοχής. Δηλαδή το να μπορέσει πέρα από την τουριστική ατραξιόν να γίνει κομμάτι που θα ενσωματωθεί στη γύρω πόλη, από τα Εξάρχεια, την Πατησίων και κάτω από αυτή, που θα βοηθήσει την πόλη να βρει έναν καινούριο χαρακτήρα». «Ελπίζω πως οι Αθηναίοι θα αγαπήσουν το Μουσείο. Αλλά δεν θα αιφνιδιαστώ αν κάποιοι εκφράσουν προβληματισμό ή αντιδράσεις για την αλλαγή. Πρέπει να αποδεχόμαστε την αγωνία των πολιτών. (...) Οι προβληματισμοί είναι μέρος της διαδικασίας και ενός διαλόγου. Η πόλη, τα μουσεία και τα μνημεία της ανήκουν σε όλους», έχει δηλώσει ο David Chipperfield. Ο ίδιος εξηγεί, μέσα από το δικό του βίωμα, τον τρόπο που ένας διεθνής αρχιτέκτονας προσεγγίζει διεθνή έργα. «Νομίζω ότι ο ξένος αρχιτέκτονας πρέπει να ξεκινά από τη βάση της άγνοιας. Η οποία πρέπει να συνδυάζεται με ένα ορισμένο επίπεδο σεμνότητας. Ο πολύς σεβασμός είναι απαραίτητος. Αν δεν ακολουθούσα αυτήν τη διαδικασία δεν θα σχεδίαζα κτίρια στο Βερολίνο, τη Νέα Υόρκη και όλον τον πλανήτη. Θα έπρεπε να σχεδιάζω κτίρια στο Λονδίνο. Επίσης, ως ξένος αρχιτέκτονας πιστεύω στο άγχος της ευθύνης του ρόλου μου και τη γνώση του γιατί πρέπει να συμβούν όλα αυτά. Στην πορεία του έργου ο local architect θα

PH O T O G R A PH Y

( 2 0 0 9 —2 0 2 0)

Z U R I C H

120

ATH

121

[A.R.01]

παίρνει όλο και περισσότερες ευθύνες. Η υλοποίηση του έργου θα πάρει λογικά 5 με 6 χρόνια, ωστόσο, η εκτίμησή μου είναι θεωρητική», είπε στο Archisearch. «Το Μουσείο έπρεπε να αλλάξει και να επεκταθεί γιατί έχει μια εκπληκτική συλλογή, αλλά χρειάζεται πρακτικά περισσότερο χώρο για να δείξει ακόμα περισσότερες συλλογές και με καλύτερο τρόπο. Έχουμε ένα μουσείο του 19ου αιώνα, το οποίο χρειάζεται μια ανανέωση. Τα μουσεία δεν είναι πλέον μόνο χώροι εκπαίδευσης και σπουδής. Είναι επίσης και “entertainment”. Η αποστολή των μουσείων ως κτίρια έχει εξελιχθεί. Αν και δεν μπαίνουμε πάντα σοβαροί σε αυτούς τους χώρους, τελικά γοητευόμαστε, ερωτευόμαστε αντικείμενα Τέχνης και επομένως μορφωνόμαστε μαθαίνοντας για αυτά. Επιπλέον, αυτό το μουσείο πρέπει να απευθυνθεί σε πιο ευρύ κοινό: το ισόγειο είναι και το πιο δυναμικό επίπεδό του, αυτό που ανοίγεται προς τα έξω, τους δρόμους της πόλης», συμπλήρωσε. «Δεν έχω τη φιλοδοξία να αλλάξω την εικόνα της πόλης. Αλλά την όψη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας», καταλήγει.

[A.R.02]

I M AG E

C O U R T E S Y

O F

124

T S O L A K I S

A RC H I T E C T S

ATHENS

( C

I N

V N

S I

E P

L )

A T

’

ATHENS

TΟ ΓΡΑΦΕΊΟ TSOLAKIS ARCHITECTS ΘΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΉΣΕΙ ΤΟ ΝΈΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΌ ΜΟΥΣΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ ΣΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΊΑ ΠΛΆΤΩΝΟΣ, ΤΟ ΟΠΟΊΟ ΔΊΝΕΙ ΈΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΊΑ, ΤΗΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΊΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΌΣΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΊΑ. ΣΕ 13.500 ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΆ ΜΈΤΡΑ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΈΝΑ ΚΥΡΊΩΣ ΚΆΤΩ ΑΠΌ ΤΟ ΈΔΑΦΟΣ, ΘΑ ΕΚΤΕΘΟΎΝ ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΑ ΠΟΥ ΒΡΊΣΚΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΔΕΚΑΕΤΊΕΣ ΣΕ ΑΠΟΘΉΚΕΣ ΛΌΓΩ ΈΛΛΕΙΨΗΣ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΎ ΧΏΡΟΥ, ΧΩΡΊΣ ΝΑ ΔΙΑΤΑΡΆΣΣΕΤΑΙ Ο ΔΗΜΌΣΙΟΣ ΧΏΡΟΣ.

125

[A.R.02]

TSOLAKIS ARCHITECTS WILL CREATE THE NEW ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF ATHENS AT PLATO'S ACADEMY, EMPHASIZING TOPOGRAPHY, URBAN PLANNING, AND PUBLIC ARCHAEOLOGY. IN 13,500 SQUARE METERS, BUILT MOSTLY UNDERGROUND, OBJECTS IN STORAGE FOR DECADES DUE TO LACK OF EXHIBITION SPACE WILL BE EXHIBITED WITHOUT PUBLIC AREA DISTURBANCE.

ATHENS 128 [A.R.02]

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας Πλάτωνος θα αλλάξει πρόσωπο. Το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού για το νέο μουσείο όπου θα παρουσιάζεται η ιστορία της πόλης, κατέκτησε το αρχιτεκτονικό γραφείο Tsolakis Architects. Το γραφείο, έχοντας ήδη την εμπειρία του σχεδιασμού του Μουσείου Ενάλιων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά αλλά και μιας σειράς έργων, δημόσιων και ιδιωτικών, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας σε Ελλάδα και εξωτερικό, πιστεύει ότι η πρότασή τους υπηρετεί το όραμα της Αθήνας του μέλλοντος. Συγκεκριμένα, το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών θα επιτελεί διπλή λειτουργία. Αφενός, θα εκθέσει όλα τα ευρήματα που βρέθηκαν εντός του αστικού ιστού της Αθήνας, θησαυρούς που τυχαία είδαν το φως, λόγω ανασκαφών για κτιριακές κατασκευές ή το μετρό. Αφετέρου, θα εξηγήσει την εξέλιξη της πόλης της Αθήνας: πώς ένας μικρός οικισμός εξελίχθηκε σε μια μεγάλη πόλη. Η επιλογή του χώρου των 13.500 τετραγωνικών μέτρων έγινε από τον δήμο Αθηναίων, μέσα από χωροταξική μελέτη.

The archaeological site of Plato's Academy is about to change. Tsolakis Architects won the first prize in the competition for the new Athens museum, where the city's history will be presented. The office, already having the experience of designing the Museum of Marine Antiquities in Piraeus as well as a series of projects, public and private, medium and large scale in Greece and abroad, believes that their proposal serves the vision of a future Athens. Specifically, the new Archaeological Museum of Athens will perform a dual function. On the one hand, it will exhibit all findings unearthed within the urban fabric of Athens, treasures that accidentally saw the light due to excavations or metro or other sub-terrain constructions. On the other hand, it will explain the evolution of the city of Athens: how a small settlement developed into a large city. The municipality of Athens chose this 13,500 square meters area through a spatial planning study. BETWEEN CITY AND GROVE The Archaeological Museum of Athens focuses on the harmonious symbiosis of two conflicting regional forces. On the one hand, the impenetrable and continuous mass of the city and, on the other, the enclosed grove of the Plato Academy with the archaeological excavations. The building program of the museum presupposes the construction of a large building volume that will be imposed on the grove, limiting the surface of the valuable public space. Instead, most of the museum surface is developed underground and locally affects the terrain, creating passable outcrops and pits that enhance the horizontal topography. The museum interacts with the existing field and harmoniously transforms into a building-land. The architectural approach supports the innovation of the specific museum as it emphasizes topography, urban planning, and public archaeology since

ΜΕΤΑΞΎ ΠΌΛΗΣ ΚΑΙ ΆΛΣΟΥΣ Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών επικεντρώνεται στην αρμονική συμβίωση δύο αντικρουόμενων δυνάμεων της περιοχής. Από τη μία, η αδιαπέραστη και συνεχής μάζα της πόλης και από την άλλη το περίκλειστο άλσος της Ακαδημίας Πλάτωνος με τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Το κτιριολογικό πρόγραμμα του μουσείου προϋποθέτει την κατασκευή ενός ευμεγέθους κτιριακού όγκου που θα επιβληθεί στο άλσος, περιορίζοντας την επιφάνεια του πολύτιμου δημόσιου χώρου. Αντ’ αυτού, η πλειονότητα της επιφάνειας του μουσείου αναπτύσσεται υπογείως και επηρεάζει τοπικά το έδαφος, δημιουργώντας βατές εξάρσεις και σκάμματα που ενισχύουν την οριζόντια τοπογραφία. Το μουσείο συνδιαλέγεται με το υπάρχον πεδίο και μετασχηματίζεται αρμονικά σε ένα κτίριο-έδαφος. Η αρχιτεκτονική προσέγγιση υποστηρίζει την καινοτομία του συγκεκριμένου μουσείου καθώς

δίνει έμφαση στην τοπογραφία, την πολεοδομία και τη δημόσια αρχαιολογία, αφού ενσωματώνει δημιουργικά τόσο τους άξονες του τοπίου όσο και την δομή της πόλης, ενώ αγκαλιάζει τα αρχαιολογικά ευρήματα και ταυτόχρονα συνδιαλέγεται με τη σχέση ανοικτού και κλειστού, δημόσιου και ιδιωτικού. Η πόλη και το άλσος αλληλοεπιδρούν στο κέντρο του οικοπέδου, χαράσσοντας τέσσερις νέους πεζόδρομους οι οποίοι δημιουργούν στην συμβολή τους έναν κόμβο στροβιλοειδούς κίνησης, που δρα ως κεντρομόλος και ταυτόχρονα ως φυγόκεντρος δύναμη ροών και δραστηριοτήτων, οι οποίες συνδέονται αντιδιαμετρικά και σε διαφορετικές στάθμες. Η πολική χάραξη δημιουργεί ένα ορθογωνικό ρήγμα, ένα κεντρικό δημόσιο πλάτωμα όπου διανέμει τους επισκέπτες σε τέσσερις διακριτές πτέρυγες. Από αυτό το σημείο, η λειτουργία της όρασης οργανώνει τις διασπασμένες κατασκευές που αναδύονται από το έδαφος, σε ένα χωρικό και εννοιολογικό σύνολο. Η πλατεία σηματοδοτεί την αρχή της ανάπτυξης των αναδυόμενων πτερύγων, αντιστρέφοντας την τυπολογία του αρχαιοελληνικού, περίπτερου ναού, από εσωστρεφές κτίριο σε εξωστρεφές. Η διαρρύθμιση των όψεων με την εναλλαγή κενού-πλήρους, παραπέμπει στα στωικά κτίρια των αρχαιολογικών ευρημάτων της Ακαδημίας. Τα ίχνη της ιστορίας και η μνήμη της πόλης αλληλοεπιδρούν με το νέο κτίριο, συνδέοντας το ιστορικό παρελθόν με το εξελικτικό μέλλον. Τα δώματα αναδύονται από το έδαφος ως φυσική συνέχεια, εμφανίζοντας επικλινείς, βατές επιφάνειες, επεκτείνοντας την υπάρχουσα φυτεμένη επιφάνεια του άλσους, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν άνετες συνθήκες φυσικού φωτισμού και αερισμού στους επισκέπτες και τους εργαζόμενους. ΈΝΑ «ΔΙΆΦΑΝΟ» ΜΟΥΣΕΊΟ Στο εσωτερικό του μουσείου, η καθαρότητα και ευελιξία των εκθεσιακών χώρων επιτρέπει τον μετασχηματισμό και πολλαπλές πιθανές διατάξεις των εκθεμάτων, αναγνωρίζοντας τη βασική

it creatively integrates both the axes of landscape and city structure while embracing the archaeological finds, and at the same time, interacts with the relationship between open and closed, public and private. The city and the grove interact in the center of the plot, carving out four new pedestrian paths that create, at their junction, a hub of whirling movement that acts as a centripetal and as a centrifugal force of flows and activities at the same time, connecting opposites on different levels. The polar sectioning creates a rectangular rift, a central public plateau distributing visitors into four distinct wings. From this point on, the function of vision organizes the fragmented constructions emerging from the ground into a spatial and conceptual whole. The square marks the beginning of the development of the emerging wings, reversing the typology of the ancient Greek pavilion temple from an inward-facing building to an outward-facing one. The arrangement of the facades, with the alternation of empty-full, refers to the stoic buildings of the archaeological finds of the Academy. The traces of history and the city's memory interact with the new building connecting the historical past with the evolutionary future. The roofs emerge from the ground as a natural continuation, presenting sloping, walkable surfaces, extending the existing planted surface of the grove while at the same time ensuring comfortable conditions of natural lighting and ventilation for visitors and workers. A "TRANSPARENT" MUSEUM Inside the museum, the clarity and flexibility of the exhibition spaces allow for the transformation and multiple possible arrangements of the exhibits, recognizing the fundamental principle that the city is a living, constantly mutating organism. The alternation between closed and open spaces, the possibility of seeing the interior of the mu-

αρχή ότι η πόλη είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος μεταλλάσσεται διαρκώς. Η εναλλαγή κλειστών και ανοικτών χώρων, η δυνατότητα θέασης του εσωτερικού τού μουσείου από διαφορετικές οπτικές και σε διαφορετικό βαθμό, αποσκοπούν στη δημιουργία μιας σχέσης οικειότητας μεταξύ μουσείου και επισκέπτη που θα οδηγήσει ακόμα και μη επισκέπτες να αισθανθούν την περιέργεια και άνεση να διαβούν τις πόρτες του μουσείου ή να μετάσχουν των μηνυμάτων του. Το μουσείο γίνεται έτσι «διάφανο» τόσο ως προς τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, όσο και ως προς τη διαχείριση του εσωτερικού του χώρου, επιτρέποντας ένα δημιουργικό διάλογο με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, το άλσος, την πόλη και τους κατοίκους της. Οι πολλαπλές αυλές και οι διαφορετικές θεάσεις προσκαλούν μια συμμετοχική ελεύθερη βίωση του χώρου από τους περιοίκους και τους επισκέπτες. Το τοπίο αποτελεί τον βασικό πρωταγωνιστή της χωρικής ανάγνωσης. Οι νέες υπαίθριες διαδρομές καταδύονται ομαλά στον κόσμο του παρελθόντος ενσωματώνοντας το κτίριο, με το τοπίο και το άλσος διατηρείται ανέπαφο. Τα βατά δώματα επεκτείνουν την επιφάνεια του άλσους, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη εδαφοκαλυπτικών φυτών, θάμνων και μικρών δέντρων, ενοποιώντας χωρικά και οπτικά τον φυτεμένο δημόσιο χώρο. Η υπάρχουσα φύτευση ενισχύεται με ενδημικά δέντρα, χαρακτηριστικά του αθηναϊκού τοπίου. Οι νέες διαμορφώσεις και η ανάπτυξη των φυτεμένων δωμάτων θα επιφέρουν αύξηση και εμπλουτισμό του πράσινου ισοζυγίου του άλσους, δημιουργώντας νέες συνθήκες υπαίθριων δραστηριοτήτων για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής. Η νέα κτιριακή κατασκευή και το υπάρχον διαμορφωμένο περιβάλλον συχνά παρουσιάζονται ως δυο αντίθετες δυνάμεις οι οποίες προσπαθούν να επιβληθούν η μία της άλλης. Η πρόταση αναδεικνύει την δυνατότητα της ειρηνικής και αρμονικής συνύπαρξης και των δύο στοιχείων, καθώς το ένα αποτελεί μέρος του άλλου, δημιουργώντας ένα

’

νέο όλον. Η κατασκευή δεν δύναται να εννοηθεί αποκομμένη από την πρωταρχική της κατάσταση, την ανεπεξέργαστη φυσική ύλη. Αποτελεί εξ ορισμού μέρος του φυσικού περιβάλλοντος, όπου χρειάζεται να υποστεί τον κατάλληλο μετασχηματισμό έτσι ώστε να ενωθεί ξανά με την γη. Το αττικό φως, το υδάτινο στοιχείο, η χλωρίδα, η γεωμορφολογία του εδάφους, συμπλέκονται αρμονικά με την κτιριακή δομή για να δώσουν έναν χώρο ελκυστικό για τον επισκέπτη, ανθρώπινης κλίμακας. Το μουσείο ως κτίριο, ως χώρος, ως σύνολο υλικών και άυλων μαρτυριών διαλέγεται με τον/την επισκέπτη/ πτρια καθώς αυτός/ή ανακαλύπτει τη σχέση μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, τη σημασία της μνήμης για το σήμερα. Η υπαίθρια γλυπτοθήκη αναπτύσσεται σε χαμηλότερη στάθμη από το άλσος, συσχετίζοντας τα εκθέματα με τις υπάρχουσες αρχαιολογικές ανασκαφές της Ακαδημίας. Στο νοτιοανατολικό τμήμα μεταφέρονται οι υφιστάμενες αθλητικές δραστηριότητες (γήπεδα καλαθοσφαίρισης, ποδοσφαίρου) με αναβαθμισμένες υποδομές (κερκίδες, κρήνες, καθιστικά, φωτιστικά στοιχεία) καθώς και ο υπόγειος χώρος στάθμευσης. Η πρόταση δίνει έμφαση στον σχεδιασμό ενός δημόσιου χώρου που συμπεριλαμβάνει το μουσείο, τις αρχαιολογικές ανασκαφές και χώρους αναψυχής και άθλησης, ενθαρρύνοντας την συμμετοχικότητα. Ο αρχές σχεδιασμού του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου προβάλλουν το όραμα της Αθήνας του μέλλοντος. Μιας πόλης που σχετίζει τις κτιριακές υποδομές με το φυσικό έδαφος και το τοπίο, μιας πόλης που σέβεται, αναδεικνύει και συνυπάρχει αρμονικά με την φύση και την ιστορία της, συμπεριλαμβάνοντας όλους τους πολίτες της.

with the building structure to provide a visitor-engaging, human-scale space. The museum, as a building, as a space, and as a set of material and intangible testimonies, is in dialogue with the visitor as they discover the relationship between the present and the past and the importance of memory for today. The outdoor sculpture gallery is developed at a lower level than the grove, relating the exhibits to the existing archaeological excavations of the Academy. The existing sports activities (basketball and soccer fields) with upgraded infrastructure (stands, fountains, seating, lighting elements) and the underground parking area are transferred to the southeastern part. The proposal emphasizes the design of a public space that includes the museum, archaeological excavations, and recreational and sports areas, encouraging participation. The design principles of the new Archaeological Museum project the vision of the Athens of the future. A city that relates the building infrastructure to the natural terrain and landscape, a city that respects, highlights, and coexists harmoniously with nature and its history, including all its citizens. I M AG E

129

seum from different perspectives and to a different degree, aim to create a relationship of intimacy between the museum and the visitor that will lead even non-visitors to feel curious and invited to pass through the museum doors or share its message. Thus, the museum becomes "transparent" regarding its external characteristics and interior space management, allowing a creative dialogue between archaeological excavations, the grove, the city, and its residents. The multiple courtyards and different views invite a participative free experience of the space for residents and visitors. The landscape is the main protagonist of spatial reading. The new outdoor paths smoothly dive into the world of the past, integrating the building with the landscape, and the grove is kept intact. Walkable roofs extend the surface of the grove, encouraging the growth of groundcover plants, shrubs, and small trees, spatially and visually unifying the planted public space. The existing planting is enhanced with endemic trees characteristic of the Athenian landscape. The new configurations and the development of the planted roofs will increase and enrich the green balance of the grove, creating new conditions for outdoor activities for the residents and visitors of the area. New building construction and the existing built environment are often presented as opposing forces trying to impose themselves on each other. This proposal highlights the possibility of peaceful and harmonious coexistence of both elements as one is part of the other, creating a new whole. The construction cannot be understood if detached from its primary state, the unprocessed natural matter. It is, by definition, part of the natural environment where it needs to undergo the appropriate transformation to rejoin the earth. Attic light, the water element, flora, soil, and geomorphology harmoniously intertwine

ATHENS

C O U R T E S Y O F T S O L A K I S

[A.R.02]

A RC H I T E C T S

ATHENS RE

(

)

O N T H E M O S T C E N T R A A

[A.R.03]

T E N S E I M AG E

C O U R T E S Y

O F

132

A RC H I T E C T U R E

N E T WO R K

Η ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΕΡΜΟΥ, ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΠΟΥ ΚΕΡΔΙΣΕ ΤΟΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ. ΜΕ ΑΦΟΡΜΉ ΤΟ ΈΡΓΟ ΠΟΥ ΑΛΛΆΖΕΙ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΊΑ ΤΟΥ ΠΙΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟΎ ΣΗΜΕΊΟΥ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ, ΣΥΖΗΤΆΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΤΗΛΈΜΑΧΟ ΑΝΔΡΙΑΝΌΠΟΥΛΟ, ΕΠΙΚΕΦΑΛΉΣ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΊΟΥ TENSE ARCHITECTURE NETWORK.

Η πρόταση ανάπλασης του μεσαίου τμήματος της οδού Ερμού, από το ναό της Καπνικαρέας έως το σταθμό του Θησείου και την πλατεία Αγ. Ασωμάτων, αποτελεί συνέχεια της βραβευμένης με το 1ο βραβείο πρότασης του σύνθετου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών με τίτλο «Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας» του 2019, όπως διοργανώθηκε από την Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε. και το Υπουργείο Υποδομών.

The redevelopment proposal for the middle section of Ermou Street, from the Kapnikarea church to Thisseion Station and St. Assomaton Square, is a continuation of the 1st prize-winning proposal of the composite architectural competition of ideas titled "Redevelopment of the Center of Athens" of 2019, as organized by Redevelopment Athens S.A. and the Ministry of Infrastructure.

με πλήθος μικροεργαστηρίων -τα περισσότερα από τα οποία έχουν πλέον εξαφανιστεί. Το παζάρι με έναν τρόπο επιβιώνει ακόμη, και η πρόθεση της πρότασης -μέσω των τριών στεγάστρων κατά μήκος της- είναι αυτή η χρήση να προστατευτεί, να ενισχυθεί. Η λειτουργική ποικιλία, ή πολυπλοκότητα αν θέλετε, είναι πάντα προς όφελος της πόλης -αποτελεί το αίμα της.

ΔΜ Σε ποια φάση βρίσκεται σήμερα το έργο;

DM What is the current stage of the project?

ΤΑ Το έργο έχει λάβει την έγκριση του Κεντρικού Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, ενώ ταυτόχρονα προχωράει η Μελέτη Εφαρμογής προκειμένου να δημοπρατηθεί και να ξεκινήσει η κατασκευή του.

TA The project has received the approval of the Central Council of Architecture and the Central Council of Modern Monuments. At the same time, the Implementation Study is proceeding to be put out to tender and start construction.

ΔΜ Μέσα από ποια διαδικασία καταλήξατε στο σχεδιασμό της συγκεκριμένης πρότασης;

ΔΜ Τι σημαίνει για εσάς, βιωματικά, η περιοχή για την οποία σχεδιάσατε την ανάπλαση;

DM What does the area for which you planned the regeneration mean to you, experientially?

ΤΑ Η οδός Ερμού από το Μοναστηράκι έως το Θησείο ήταν πάντα στο μυαλό μου ως το πιο ζωντανό, το πλέον πληθωρικό της τμήμα. Ως έφηβος, στο τέλος της δεκαετίας του ’90, αλλά και αργότερα ως σπουδαστής, θυμάμαι να με γοητεύει η μίξη σε αυτό εμπορικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας,

TA Ermou Street, from Monastiraki to Thisseion, has always been in my mind as the most vibrant, exuberant part of the street. As a teenager in the late 90s and later as a student, I remember being fascinated by the mixture of commercial and craft activity, with many small workshops - most of which have now dis-

ΤΑ Η πρόταση στη βάση της είναι πολύ απλή: Εισαγωγή μίας μονόπλευρης δενδροστοιχίας, ώστε να προστατευτεί η κίνηση των πεζών, και διεύρυνση των πεζοδρομίων μέσα από μία τονική διαβάθμιση της πλακόστρωσης, προκειμένου να ενταθεί η προοπτική. Ο αστικός σχεδιασμός του δημόσιου υπαίθριου χώρου σε ένα τόσο φορτισμένο περιβάλλον οφείλει να διαπνέεται από απλότητα. Επομένως, δύο ήταν τα ερωτήματα, ένα για τα δέντρα και ένα για την πλακόστρωση. Το πρώτο: Ποιος είναι ο καταλληλότερος ρυθμός της δενδροστοιχίας ώστε αυτή να εγκαταστήσει μία οπτική τάξη κατά μήκος της Ερμού, αλλά σε συνέργεια με τον σχετικά τυχαίο χαρακτήρα των εγκάρσιων οδών; Η απάντηση ήρθε

appeared. The bazaar, in a way, still survives, and the intention of the proposal - through the three shelters along it - is that this use should be protected and enhanced. Functional variety, or complexity if you will, is always to the benefit of the city -it is its lifeblood. DM Through what process did you come up with the design of this proposal? TA The proposal, at its core, is very simple: Introducing a one-sided tree row to protect the pedestrian movement and widening the sidewalks through a tonal gradation of the paving to intensify the perspective. The urban design of public open space in such a charged environment must be imbued with simplicity. Therefore, two questions were asked, one about the trees and one about the paving. The first: what is the most appropriate rhythm of the tree row to establish a visual order along Ermou, but in synergy with the relatively random character of the cross streets? The answer came by working out alternatives with that of 20 meters distance per tree prevailing. The second: How can pedestrian traffic be highlighted, but at the same time, the roadway of seasonal traffic visually participate in the overall design? The answer came with the introduction of

με την επεξεργασία εναλλακτικών -με εκείνη της απόστασης των 20 μέτρων ανά δέντρο να κερδίζει. Το δεύτερο: Πώς μπορεί να αναδειχθεί η κίνηση των πεζών, αλλά ταυτόχρονα το οδόστρωμα της εποχούμενης κίνησης να συμμετέχει οπτικά στη συνολική διαμόρφωση; Η απάντηση ήρθε με την εισαγωγή μίας τονικής διαβάθμισης των πλακοστρώσεων, με τους ανοιχτόχρωμους τόνους της γρανιτένιας επίστρωσης να δίνουν βαθμιαία τη θέση τους στη φαιά επεξεργασία του κεντρικού τμήματος, από κατάλληλα δύσκαμπτο σκυρόδεμα. ΔΜ Κατά την έρευνά σας, υπήρξαν στοιχεία που σας εξέπληξαν; ΤΑ Το πλέον εκπληκτικό μέρος της τεκμηρίωσης είχε να κάνει με το πόσο εύκολα συνηθίζουμε το πρόσωπο του τέρατος, όπως έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η απολύτως άναρχη κατάληψη στοών και πεζοδρομίων από πλακοστρώσεις κάθε είδους σε συνέχεια των εσωτερικών των καταστημάτων, η προσθετική τυχαιότητα των πινακίδων σήμανσης, οι υπέροχα συμμετρικοί κάδοι απορριμμάτων στο πέρας του τμήματος της οδού στην πλατεία Αγ.Ασωμάτων -εκεί που θα έπρεπε να κυριαρχεί η οπτική συνέχεια προς Κεραμεικό. Αυτό το σημείο είναι και το πλέον προβληματικό: η μικρή υψομετρική διαφορά, η

a tonal gradation of the paving, with the light tones of the granite pavement gradually giving way to the grey treatment of the central section, made of suitably stiff concrete. DM In your research, were there any elements that surprised you? TA The most surprising part of the documentation was how easily we get used to the face of the monster, as Manos Hadjidakis used to say. The absolutely anarchic occupation of arcades and pavements by the paving of all kinds in continuity with the interiors of shops, the additive randomness of the signage, the wonderfully symmetrical rubbish bins at the end of the section of the street in Ag. Assomaton Square -where visual continuity towards Kerameikos should dominate. This point is the most problematic: the slight height difference, the interruption of the paving, and the unorganized plantings do not allow for the natural continuity of pedestrian traffic to and from Kerameikos. Through a new, simple, circular configuration, this is restored. DM Were there elements in the design that you thought would be of value to the lives of people in the city but had to be abandoned due to various constraints?

A L S T R E E T O F A T H E N S A

ATHENS RE

THE REGENERATION OF THE MIDDLE PART OF ERMOU STREET, PART OF THE PROPOSAL THAT WON THE COMPETITION FOR THE REGENERATION OF THE MIDDLE PART OF ERMOU STREET IN ATHENS IS UNDER IMPLEMENTATION. ON THE OCCASION OF THE PROJECT THAT CHANGES THE EXPERIENCE OF THE MOST CENTRAL POINT OF THE CITY, WE TALK WITH TILEMACHOS ANDRIANOPOULOS, HEAD OF THE TENSE ARCHITECTURE NETWORK.

I M AG E C O U R T E S Y O F

133

T E N S E A RC H I T E C T U R E N E T WO R K

διακοπή της πλακόστρωσης και οι άναρχες φυτεύσεις δεν επιτρέπουν τη φυσική συνέχεια της πεζής κίνησης από και προς Κεραμεικό. Μέσα από μία νέα, απλή, κυκλοτερή διαμόρφωση, αυτή αποκαθίσταται. ΔΜ Υπήρξαν στοιχεία στο σχεδιασμό που πιστεύατε ότι θα έχουν αξία για τη ζωή των ανθρώπων στην πόλη, όμως αναγκαστήκατε να εγκαταλείψετε λόγω διάφορων περιορισμών;

DM This part of Ermou is the richest and most “explosive” regarding the mix of people, buildings, their condition, and their uses - both buildings and pavements. How

του χώρου κίνησης των πεζών, την εξασφάλιση και διευθέτηση των χώρων εξυπηρέτησης των καταστημάτων, καθώς και τη λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση του πολύ σημαντικού αυτού άξονα της πόλης των Αθηνών. Η πρόταση, εκτός από τον ανασχεδιασμό των αξόνων Ερμού και Αθηνάς, προβλέπει επεμβάσεις σε τρία κομβικά σημεία του ιστορικού τριγώνου: στη συμβολή της Ερμού με την πλατεία Συντάγματος, στη συμβολή της με την οδό Πειραιώς, καθώς και στην πλατεία της Βαρβακείου Αγοράς. ΔΜ Το συγκεκριμένο τμήμα της Ερμού είναι θα λέγαμε το πιο πλούσιο και εκρηκτικό ως προς το μείγμα των ανθρώπων, τα κτίρια, την κατάστασή τους, τις χρήσεις -τόσο κτιρίων όσο και πεζοδρομίων. Πώς θα το περιγράφατε; Αυτή η έμψυχη πολυπλοκότητα επηρέασε το σχεδιασμό σας; ΤΑ Πράγματι, έτσι είναι. Πιστεύω ότι η ευρύτητα που θα αναδυθεί μέσα από τους αφαιρετικούς χειρισμούς της πρότασης θα επιτρέψει σε αυτό το εκρηκτικό μείγμα να αναδειχθεί -γιατί θα του δώσει χώρο. Πρώτα απ’όλα μέσα από την πιο απλή κίνηση: την απομάκρυνση των σταθμευμένων οχημάτων. Αυτό το βλέπουμε ήδη με την πιλοτική του εφαρμογή, αλλά όταν θα διευρυνθούν όντως οι πλακοστρώσεις και θα ενοποιηθούν με το οδόστρωμα, το

would you describe it? Did this animated complexity influence your design? TA Indeed it did. I believe that the breadth that will emerge through the abstract manipulations of the proposal will allow this explosive mix to emerge -because it will give it space. First of all, through the simplest movement: the removal of parked vehicles. We already see this in its pilot implementation, but when the pavements are widened and integrated with the roadway, the explosive mix will be relieved to the surface. The complexity right now is suffocating. Obviously, any attempt to mitigate it would be a mistake, but it must be allowed to breathe. DM How do you imagine people living and working in this part of Ermou? TA This part of Ermou has frequent, daily users but has a necessary and trans-local character. It is part of one of the two dominant axes of the historic triangle: the Ermou tangential to the Acropolis and the Athinas perpendicular to it. Ermou connects Syntagma with Kerameikos, but in this part, it suffers. And with it, this connection suffers. It is of great urbanistic importance to restore it beyond the improvement of the daily life of its local

εκρηκτικό μείγμα θα έρθει ανακουφισμένο στην επιφάνεια. Η πολυπλοκότητα αυτή τη στιγμή ασφυκτιά. Προφανώς θα ήταν λάθος οποιαδήποτε απόπειρα να αμβλυνθεί, πρέπει όμως να της επιτραπεί να αναπνεύσει. ΔΜ Πώς φαντάζεστε τους ανθρώπους να ζουν και να λειτουργούν πια σε αυτό το κομμάτι της Ερμού; ΤΑ Το τμήμα αυτό της Ερμού έχει συχνούς, καθημερινούς χρήστες, αλλά έχει αναγκαία και χαρακτήρα υπερτοπικό. Αποτελεί τμήμα του ενός από τους δύο κυρίαρχους άξονες του ιστορικού τριγώνου: την εφαπτομενική στην Ακρόπολη Ερμού, την κάθετη σε αυτήν Αθηνάς. Η Ερμού συνδέει Σύνταγμα με Κεραμεικό αλλά σε αυτό της το τμήμα υποφέρει. Και μαζί του υποφέρει και η εν λόγω σύνδεση. Είναι πολύ μεγάλης πολεοδομικής σημασίας η αποκατάστασή του, πέρα από τη βελτίωση της καθημερινότητας της τοπικής του λειτουργίας -η οποία θα είναι πιστεύω θεαματική -και όχι με την οπτική έννοια της λέξης και μόνο. Η ανάπλαση της οδού Ερμού αφορά τόσο τα πεζοδρόμια, όσο και το οδόστρωμά της, περιλαμβάνοντας μικρο-εισχωρήσεις σε παρακείμενες οδούς, προκειμένου να επιτευχθεί η αγκύρωσή της στον αστικό ιστό. Μέσω κατάργησης της παράπλευρης στάθμευσης, η εκατέρωθεν διεύρυνση των

function - which I believe will be spectacular - and not in the visual sense of the word alone. The redevelopment of Ermou Street concerns both the pavements and the road surface, including minor incursions into adjacent streets to achieve its anchoring in the urban fabric. By removing side parking, widening the pavements on both sides by 1.5-2 meters gives pedestrians 3.5-4 meters of space, while a one-sided row of trees on the north side of the road along its entire length provides shade. DM Is our transport planning ready to support a city with fewer or possibly no cars? TA The transport planning, as attempted to be reflected in the last period by the Municipality of Athens, is moving in this direction. But any central planning is not sufficient or cannot be effective in itself. We will only have fewer or no cars - especially in the city center - when it becomes unbearably annoying to see our cars parked uselessly for days or waste our time stuck in traffic. There are always alternatives. The proposal also seeks to highlight points of interest along the axis, most notably the transverse movement to and from Abyssinia Square, marked by the thickening of the lamp posts, their staggered curvature, and their symmetrical layout.

[A.R.03]

ΤΑ Συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Ο σχεδιασμός αναγκάστηκε να λάβει πολύ σοβαρά υπόψη και να ενσωματώσει με ακρίβεια και λεπτότητα όλα αυτά τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την εύρυθμη, καθημερινή ζωή των χρηστών: ράμπες, θέσεις φορτοεκφόρτωσης, λωρίδες κίνησης τυφλών και θέσεις στάθμευσης ΑΜεΑ, καθιστικά, αντιολισθηρότητα των υλικών, θερμική άνεση, όλα μέσα από έναν σχεδιασμό που επιχειρεί μορφολογική και λειτουργική ενότητα. Η διακριθείσα πρόταση προβλέπει τη λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση του εσωτερικού Τ του ιστορικού τριγώνου του Δήμου Αθηναίων, δηλαδή των αξόνων Ερμού-Αθηνάς, μέσα από ανασχεδιασμό και των δύο. Υπό αυτό το πρίσμα, το έργο για την οδό Ερμού από την Καπνικαρέα μέχρι το ναό των Αγ.Ασωμάτων Θησείου, επιχειρεί τη διεύρυνση

TA The exact opposite happened. The design had to take very seriously and incorporate with precision and subtlety all those elements that are essential for the smooth, daily life of users: ramps, loading bays, blind lanes and accessible parking spaces, seating, non-slip materials, thermal comfort, all through a design that attempts morphological and functional unity. The awarded proposal provides for the functional and aesthetic upgrading of the inner T of the historic triangle of the Municipality of Athens, namely the Ermou-Athinas axes, through the redesign of both. In this light, the project for Ermou Street from Kapnikarea to the temple of St. Assomaton of Thisseion attempts to enlarge the pedestrian traffic area, secure and arrange the service areas for shops, as well as to upgrade the functional and aesthetic appearance of this very important axis of the city of Athens. In addition to redesigning the Ermou and Athinas axes, the proposal provides for interventions at three critical points of the historic triangle: the junction of Ermou with Syntagma Square, the intersection with Piraeus Street, and the square of the Varvakeion Agora.

ATHENS RE

πεζοδρομίων κατά 1,5-2 μέτρα αποδίδει εντέλει χώρο κίνησης 3,5-4 μέτρων στους πεζούς, ενώ μία μονόπλευρη δενδροστοιχία στη βορεινή πλευρά της οδού σε όλο της το μήκος προσφέρει σκίαση.

TA Abyssinia Square has a particularly original relationship with Ermou in a double way - functional and sculptural and this relationship should be strengthened. Moving along Ermou, one finds oneself in front of 3 or 4 small shops, which foreshadow the sudden entrance into a magical world of micro-scale and antiquity - which its lazy merchandise embodies. And it is precisely this humility of the low buildings that will be reinforced by the new canopies, creating, together with the lighting poles, a transverse sculptural episode indicative of the presence of the square and its connection to the bazaar. The design provides two different finished floor surfaces: treated concrete and granite. A rigid pavement forms the vehicular circulation area with a crushed concrete finish. In contrast, the pedestrian circulation area is paved with granite slabs of variable width, length, and color, to achieve a tonal gradation. The lighter tones of the paving in the pedestrian circulation area become progressively darker towards the road axis, intensifying its perspective.

ΤΑ Ο συγκοινωνιακός σχεδιασμός όπως έχει επιχειρηθεί να αποτυπωθεί την τελευταία περίοδο από τον Δήμο Αθηναίων είναι προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά ο όποιος κεντρικός σχεδιασμός δεν επαρκεί ή δεν μπορεί να είναι από μόνος του αποτελεσματικός. Λιγότερα ή καθόλου αυτοκίνητα -ιδίως στο κέντρο της πόλης- θα έχουμε μόνον όταν θα αρχίσει να μας ενοχλεί αφόρητα να βλέπουμε και το ίδιο το αυτοκίνητό μας άχρηστα παρκαρισμένο επί μέρες ή όταν θα μας ενοχλεί αφόρητα να κατασπαταλάμε τον προσωπικό μας χρόνο κολλημένοι στην κίνηση. Εναλλακτικές υπάρχουν πάντα. Στην πρόταση, επιδιώκεται ταυτόχρονα ο τονισμός σημείων ενδιαφέροντος κατά μήκος του άξονα, με χαρακτηριστικότερη την εγκάρσια κίνηση από και προς την πλατεία Αβησσυνίας που σηματοδοτείται από την πύκνωση των φωτιστικών στύλων, την κλιμακωτή καμπύλωσή τους και τη συμμετρική διάταξή τους.

DM Also, the redevelopment will restore the image and functionality of a place that "went through the Grand Promenade," which citizens learned afterward that it was an "experiment" before the final redevelopment. How do you feel about this?

136

ΔΜ Πώς βλέπετε προσωπικά την πλατεία Αβησσυνίας; ΤΑ Η πλατεία Αβησσυνίας έχει μία ιδιαίτερα πρωτότυπη σχέση με την Ερμού με διπλό τρόπο -λειτουργικό και ογκοπλαστικό- και η σχέση αυτή οφείλει να ενισχυθεί. Κινούμενος κανείς στην Ερμού, βρίσκεται εμπρός σε 3-4 μαγαζάκια τα οποία προϊδεάζουν για την ξαφνική είσοδο σε έναν μαγικό κόσμο μικροκλίμακας και παλαιότητας -που η νωχελική της πραμάτεια ενσαρκώνει. Και είναι ακριβώς αυτή η ταπεινότητα των χαμηλών κτισμάτων που μέσα από τα νέα στέγαστρα θα ενισχυθεί, δημιουργώντας μαζί με τους στύλους φωτισμού ένα εγκάρσιο γλυπτικό επεισόδιο, δηλωτικό της παρουσίας της πλατείας και της σύνδεσης με το παζάρι. Η μελέτη προβλέπει δύο διαφορετικές τελικές επιφάνειες δαπέδων, από επεξεργασμένο σκυρόδεμα και από γρανίτη. Η περιοχή κυκλοφορίας οχημάτων διαμορφώνεται από δύσκαμπτο οδόστρωμα, τελικής επιφάνειας θραπυναρισμένου σκυροδέματος, ενώ η περιοχή κυκλοφορίας πεζών διαστρώνεται με πλάκες γρανίτη, μεταβλητού πλάτους, μήκους και χρωματικής απόχρωσης, προκειμένου να επιτευχθεί μία τονική διαβάθμισή τους. Οι ανοιχτότεροι τόνοι της δαπεδόστρωσης της ζώνης κίνησης των πεζών γίνονται προοδευτικά πιο σκούροι προς τον άξονα της οδού, εντείνοντας την προοπτική του.

TA Aside from any design flaws, the Grand Promenade had one major benefit: it visualized and implemented the traffic modifications that all of these individual redevelopments require: V.Olgas, Syntagma, Panepistimiou, Ermou. For months, we have accepted, for example, that it is no longer possible to park alongside Ermou to eat at Psirri's or drink at Monastiraki. So I do not perceive the Grand Promenade as an “experiment”, but as a precursor to implementing traffic regulations. And as such, it prepared the ground rather than benefited it. In the square of St. Assomaton's Church of Thisseion, the new configuration also includes the area around the precinct of the homonymous church, allowing unobstructed traffic to and from Kerameikos. The restoration of longitudinal pedestrian movement, which the existing configuration does not allow, is achieved by creating a widened, receptive, circular platform. The plateau is in continuity with the area around the church. At the same time, on its south-western side, a widened staircase allows connection with both Thisseion and the pedestrianized section of Ermou to the west. The new, circular plateau formed in St. Assomaton Square functions as a space open in all directions and to all pedestrian flows, allowing the continuity of the dominant longitudinal movement along the east-west axis and the transversal movement along the north-south axis. In this way, the Byzantine monument is more strongly interconnected, both functionally and visually, with the area of Thisseion.

ΔΜ Επίσης, η ανάπλαση θα αποκαταστήσει την εικόνα και λειτουργικότητα ενός σημείου που «έπαθε Μεγάλο Περίπατο», πράγμα που εκ των υστέρων οι πολίτες μάθαμε ότι αποτελούσε «πείραμα» πριν από την τελική ανάπλαση. Πώς νιώθετε γι’ αυτό;

[A.R.03]

DM How do you personally see Abyssinia Square?

ΔΜ Ο συγκοινωνιακός σχεδιασμός μας είναι έτοιμος να στηρίξει μία πόλη με λιγότερα ή ενδεχομένως και καθόλου αυτοκίνητα;

ΤΑ Ο Μεγάλος Περίπατος, πέρα από τις όποιες σχεδιαστικές αστοχίες, είχε ένα μεγάλο καλό: οπτικοποίησε και εφάρμοσε τις κυκλοφοριακές τροποποιήσεις που απαιτούν όλες αυτές οι επιμέρους αναπλάσεις: Β.Όλγας, Σύνταγμα, Πανεπιστημίου, Ερμού. Επί μήνες, έχουμε για παράδειγμα αποδεχτεί ότι δεν είναι πλέον εφικτό να παρκάρεις παράπλευρα της Ερμού για να πας να φας στου Ψυρρή ή να πιεις στο Μοναστηράκι. Δεν αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον Μεγάλο Περίπατο ως «πείραμα», αλλά ως μία πρόδρομη εφαρμογή των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων. Και ως τέτοια, προετοίμασε το έδαφος -μάλλον ωφέλησε. Στην πλατεία του Ι.Ν. Αγ. Ασωμάτων Θησείου, η νέα διαμόρφωση περιλαμβάνει και την περιοχή γύρω από τον περίβολο του

DM The Assomaton Square is a spot that admittedly caused and continues to cause awkwardness to the residents of Thisseion. The same is true for people walking in the area. They bypass it, usually by turning quickly towards Adrianou. It possibly discourages browsing the third part of Ermou for many people. The spot looks like an impetuous piece of fringe that "scares" and cuts off parts of the city. Can you isolate a moment of life in this square after its redevelopment? TA The existing Assomaton "square" is rightly puzzling for many reasons: First, there is no square. It is a limited, polygonal configuration that is not related to the Byzantine monument. Secondly, one turns

ομώνυμου ναού, επιτρέποντας πλέον την ανεμπόδιστη κίνηση από και προς τον Κεραμεικό. Η αποκατάσταση της διαμήκους κίνησης των πεζών, την οποία η υφιστάμενη διαμόρφωση δεν επιτρέπει, επιτυγχάνεται μέσα από τη δημιουργία ενός διευρυμένου, δεκτικού, κυκλοτερούς πλατώματος. Το πλάτωμα βρίσκεται σε συνέχεια με την περιοχή γύρω από τον Ναό, ενώ προς τη νοτιοδυτική του πλευρά μία διευρυμένη κλίμακα επιτρέπει τη σύνδεση τόσο με το Θησείο, όσο και με το πεζοδρομημένο τμήμα της Ερμού προς τα δυτικά. Το νέο, κυκλοτερές πλάτωμα που διαμορφώνεται στην πλατεία Αγ. Ασωμάτων λειτουργεί ως ένας ανοικτός προς όλες τις κατευθύνσεις και προς όλες τις ροές πεζών χώρος, επιτρέποντας όχι μόνο τη συνέχεια της κυρίαρχης διαμήκους κίνησης κατά τον άξονα ανατολής-δύσης, αλλά και της εγκάρσιας κατά τον άξονα βορρά-νότου. Με αυτόν τον τρόπο, το βυζαντινό μνημείο διασυνδέεται ισχυρότερα, τόσο λειτουργικά όσο και οπτικά, με την περιοχή του Θησείου. ΔΜ Η πλατεία Ασωμάτων είναι ένα σημείο που ομολογουμένως προκαλούσε και συνεχίζει να προκαλεί αμηχανία στους κατοίκους του Θησείου. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους που κάνουν βόλτα στην περιοχή. Την παρακάμπτουν, συνήθως στρίβοντας γρήγορα προς την Αδριανού. Ενδεχομένως αποθαρρύνει την περιήγηση στο τρίτο κομμάτι της Ερμού για πολύ κόσμο. Το σημείο μοιάζει με ένα άξαφνο κομμάτι περιθωρίου που «τρομάζει» και αποκόπτει μέρη της πόλης. Μπορείτε να απομονώσετε μία στιγμή από τη ζωή σε αυτή την πλατεία μετά την ανάπλασή της; TA Η υφιστάμενη «πλατεία» Ασωμάτων προκαλεί δικαίως αμηχανία για πολλούς λόγους: Πρώτον, επί της ουσίας, δεν υπάρχει πλατεία. Πρόκειται για μία περιορισμένη, πολυγωνική διαμόρφωση που επιπλέον δεν φαίνεται να σχετίζεται με το βυζαντινό μνημείο. Δεύτερον, στρίβει κανείς γρήγορα προς την Αδριανού γιατί δεν έχει τι άλλο να κάνει. Όχι απλώς δεν μπορείς να συνεχίσεις την πορεία σου προς το Γκάζι, αλλά δεν είναι καν εφικτό να σταθείς και κοιτάξεις προς τον Κεραμεικό: οι κάδοι, το ανάλημμα και οι άναρχοι θάμνοι ακριβώς στο μέσον της οπτικής φυγής δεν βοηθούν ιδιαίτερα. Αυτό λοιπόν που επιχειρείται είναι καταρχάς η απόδοση στην πόλη ενός ήρεμου, διευρυμένου, κυκλικού πλατώματος. Αυτό θα μπορέσει να παραλάβει τη συνέχεια της κίνησης, αλλά ασφαλώς και τη στάση. Όσο για το ποια στιγμή θα απομόνωνα, αυτό έχει ήδη συμβεί: η τελευταία, νυχτερινή λήψη όπως εμφανίζεται στο animation video που έχουμε επεξεργαστεί -ένα πιάνο με ουρά και γύρω του 2030 άνθρωποι, στην πρόβα πριν από μία μικρή συναυλία, καλοκαίρι βράδυ. ΔΜ Κατά την άποψή σας, ποια θα πρέπει να είναι η συνέχεια αυτών των αναπλάσεων και γιατί; ΤΑ Υπάρχουν προτάσεις και σχέδια που έχουν προκύψει από αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που πιστεύω ότι είναι σκόπιμο να πραγματωθούν. Μεταξύ αυτών βρίσκονται και δικές μας προτάσεις για τη Βαρβάκειο ή τον Κεραμεικό -η υλοποίησή τους είναι όμως θέμα ωρίμανσης της σκοπιμότητάς τους και εξασφάλισης χρηματοδότησης. Επιπλέον, η επέκταση του δικτύου μετρό σε πλείστες πλατείες θα εκκινήσει αναγκαία την ανάπλασή τους και αυτό πιστεύω πολύ ορθά προγραμματίζεται άμεσα από το Δήμο Αθηναίων και την Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε. μέσα από τον έγκυρο θεσμό των πανελλήνιων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. ΔΜ Μπορείτε να μας πείτε εν συντομία πώς θα θέλατε να δείτε την Αθήνα να εξελίσσεται στο χρόνο;

quickly towards Adrianou because there is nothing else to do. Not only can you not just continue on your way to Gazi, but it is not even possible to stop and look towards Kerameikos: the bins, the backlog, and the unorganized bushes right in the middle of the visual flight are not very helpful. So what is attempted is, first of all, to give the city a calm, enlarged, circular platform. This will be able to pick up the continuity of the movement, but certainly also the attitude. As for which moment I would isolate, this has already happened: the last night shot as it appears in the animated video we've edited - a piano with a queue and 20-30 people around it, in rehearsal before a small concert, summer evening. DM In your view, what should be the follow-up to these redevelopments and why? TA I think proposals and plans have emerged from architectural competitions that are appropriate to implement. Among these are our proposals for Varvakeio or Kerameikos - but their implementation is a matter of maturing their feasibility and securing funding. Moreover, extending the metro network to many squares will initiate their regeneration. I believe this is rightly planned immediately by the Municipality of Athens and the Athens Redevelopment Company through the valid institution of the national architectural competitions. DM Can you tell us briefly how you would like to see Athens evolve over time? TA This question perhaps touches on the previous one, but the answer should shift the focus: Athens is not just the center; it is not just the major redevelopments - it is all its neighborhoods. Kypseli, Pagrati, Exarchia, Kolonos, Kolonaki, Dourgouti, Gyzi, Polygono, Petralona, Koukaki, Patisia... Athens, moreover, is a potentially beautiful city. Beautiful. Sounds provocative, maybe even silly - but that's how I feel about it, at least as far as its municipal boundaries are concerned. Its topography is charming, its historical depth unsurpassed, and its building stock aged but diverse and architecturally distinctive. It falls short at the level of the territory and the level of public space. Not only does it lack planning and respect for it - but we are certainly improving in both. So what does the ground level mean? Sidewalks, kennels, markings, striping, railings, light fixtures, plantings, materiality. I believe they fall short in both longitudinal maintenance and unity of style. Unity of style is not superficial; it is not a visual problem. After all, 'every beautiful surface conceals a terrible depth,' to quote the philosopher. So I would like to see from the Municipality of Athens such a powerful sweeping of the ground level, of the level of movement of all of us, by a multitude of small interventions that will bring about a rebirth of public space in the neighborhoods - and whose respect, maintenance and care will become a collective consciousness.

μετατοπίσει το βάρος: η Αθήνα δεν είναι μόνο το κέντρο της, δεν είναι μόνο οι μεγάλες αναπλάσεις -είναι όλες της οι γειτονιές. Κυψέλη, Παγκράτι, Εξάρχεια, Κολωνός, Κολωνάκι, Δουργούτι, Γκύζη, Πολύγωνο, Πετράλωνα, Κουκάκι, Πατήσια… Η Αθήνα, επιπλέον, είναι μία εν δυνάμει πανέμορφη πόλη. Πανέμορφη. Ακούγεται προκλητικό, ίσως και ανόητο -αλλά έτσι την νιώθω, τουλάχιστον όσον αφορά τα όρια του δήμου της. Η τοπογραφία της είναι γοητευτική, το ιστορικό της βάθος ανυπέρβλητο, το κτιριακό της δυναμικό γερασμένο, αλλά πολυποίκιλο και αρχιτεκτονικά ιδιότυπο. Εκεί που υστερεί, είναι στο επίπεδο του εδάφους, στο επίπεδο του δημόσιου χώρου. Δεν λείπει μόνο ο σχεδιασμός, λείπει και ο σεβασμός για αυτό -αλλά σίγουρα βελτιωνόμαστε. Και στα δύο. Τι σημαίνει λοιπόν το επίπεδο του εδάφους; Πεζοδρόμια, ρείθρα, σημάνσεις, διαγραμμίσεις, κιγκλιδώματα, φωτιστικά, φυτεύσεις, υλικότητα. Πιστεύω ότι υπολείπονται αφενός σε διαχρονική συντήρηση, αφετέρου σε ενότητα ύφους. Η ενότητα ύφους δεν είναι κάτι επιφανειακό, δεν πρόκειται για οπτικό πρόβλημα. Εξάλλου, «κάθε ωραία επιφάνεια κρύβει ένα τρομερό βάθος», αν θυμηθούμε τον φιλόσοφο. Θα ήθελα να δω λοιπόν από τον Δήμο Αθηναίων ένα τόσο ισχυρό σάρωμα του επιπέδου του εδάφους, του επιπέδου κίνησης όλων μας, από πλήθος μικρών επεμβάσεων που θα φέρουν μία αναγέννηση του δημόσιου χώρου στις γειτονιές -και του οποίου ο σεβασμός, η συντήρηση και φροντίδα θα γίνει συλλογική συνείδηση. ΔΜ Προς μία τέτοια κατεύθυνση, πώς θα μπορούσαν να παίξουν ρόλο οι φοιτητές της Αρχιτεκτονικής και οι νέοι αρχιτέκτονες; ΤΑ Μία dream team -μιλώντας αναγκαία με όρους αθλητικούς- προσφάτων αποφοίτων και νέων αρχιτεκτόνων θα ήταν η καλύτερη ομάδα για να φέρει εις πέρας αυτή την μαζική, εμπνευσμένη στην απλότητά της, ταπεινή στα μέσα της, αλλά σαρωτική στη μεταμόρφωση.

DM Towards such a direction, how could architecture students and young architects play a role? TA A dream team - necessarily speaking in sports terms - of recent graduates and young architects would be the best team to carry out this massive, inspiring in its simplicity, humble in its means, but sweeping in its transformation.

ΤΑ Αυτή η ερώτηση ακουμπάει ίσως και στην προηγούμενη, αλλά η απάντηση οφείλει να

C O U R T E S Y

ATHENS RE

I M AG E

O F

T E N S E

A RC H I T E C T U R E

N E T WO R K

137

[A.R.03]

H T A F O T E E R T S L

)

I S V

F O R©L A M DA© D E V E L O PM E N T

H IGH Q R EN DER S FOR L A M DA DE V E LOPM EN T

ATHENS REGEN

(

[A.R.04]

140

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΟ ΈΡΓΟ ΑΣΤΙΚΉΣ ΑΝΆΠΛΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ, ΣΤΟ ΟΠΟΊΟ ΣΥΜΜΕΤΕΊΧΑΝ ΚΟΡΥΦΑΊΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΆ ΓΡΑΦΕΊΑ. ΈΝΑΣ ΠΟΛΥΔΙΆΣΤΑΤΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΌΣ ΓΙΑ ΠΑΓΚΌΣΜΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΌ, ΑΝΑΠΤΥΣΣΌΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΌΤΗΤΕΣ ΧΩΡΊΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΎΣ, ΣΥΝΔΈΕΙ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΆ ΤΗΣ ΑΘΉΝΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΈΡΟΧΗ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΉ ΤΗΣ. ΔΙΑΒΆΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΆ ΤΗΣ ΈΡΓΑ.

T R

H E

E I

E N

L I

L P

M S E C T O R L I G H T

ATHENS REGEN

F O R ©L A M DA© D E V E L O PM E N T

THE ELLINIKON IS EUROPE’S GREATEST URBAN REGENERATION PROJECT, INVOLVING LEADING ARCHITECTURAL FIRMS IN ITS CREATION. A MULTI-DIMENSIONAL DESTINATION FOR GLOBAL TOURISM, GROWING BUSINESSES, AND INCLUSIVE COMMUNITIES, IT CONNECTS THE HEART OF ATHENS WITH ITS GLORIOUS COASTLINE. READ MORE ABOUT ITS RESIDENTIAL PROJECTS.

141

N J

I T

K U

O E

N L

[A.R.04]

ATHENS REGEN

Το Ελληνικό προσφέρει έναν νέο τρόπο ζωής, μέσα από το Πάρκο του Ελληνικού και τη Ριβιέρα του Ελληνικού, εμπνευσμένο από τη θάλασσα, τον ουρανό και το τοπίο. Οι οικιστικές ευκαιρίες του περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα προϊόντων που ανταποκρίνονται σε αυτές τις δυνατότητες, με κοινό σημείο τη δέσμευση για βιωσιμότητα, αποδοτικότητα και την υψηλότερη ποιότητα υλικών. Κάθε κατοικία είναι σχεδιασμένη για να αποτυπώνει την αισιοδοξία που πηγάζει από τη ζωή σε αυτό το ξεχωριστό περιβάλλον. RIVIERA TOWER Ο πολυώροφος πύργος κατοικιών θα αποτελέσει το ορόσημο του The Ellinikon, του μεγαλύτερου, πιο φιλόδοξου έργου

The Ellinikon offers a new way of living, shaped by The Ellinikon Park and The Ellinikon Riviera, inspired by the sea, the sky, and the landscape. Its residential opportunities include a broad range of products to match this potential, but they all share a commitment to sustainability, efficiency, and the highest quality. Every home is designed to capture the joy and optimism that comes from living in this remarkable environment. RIVIERA TOWER The high-rise residential tower will serve as a defining landmark of The Ellinikon, the largest, most ambitious urban regeneration project in Europe and a new global model for smart cities and comprehensive, mixed-use urban experiences. Designed by globally renowned architectural firm Foster + Partners, the building will sit 200 meters above sea level, comprising 169 one- to five-bedroom residences and penthouse apartments across 50 residential floors. The tower will reflect the splendor of The Ellinikon’s history and natural surroundings by the sea, wrapped in an advanced biophilic exterior and featuring interiors inspired by the beautiful landscape, offering the latest sustainable design. The Riviera Tower is the first residential building in the city to be pre-certified with LEED at Gold Level, adding to the city’s existing LEED Gold-certified commercial offerings.

144

The project is a next-generation example of biophilic design — an approach that harmonizes the built environment and the natural landscape. At the Riviera Tower, that means a holistic approach to sustainable resources, low-embodied and operational energy, and symbiosis with the unique ecology of our Mediterranean landscape. The advanced, biophilic design maximizes sustainability and celebrates nature. Each residence benefits from open, generous balconies and terraces — providing spectacular panoramic views of the Aegean Sea, coast, and mountains. At the lower levels, a dedicated on-site concierge team service resident-only state-of-the-art amenities. Residents benefit from easy access to the beach, luxury amenities, and beach clubs at the marina and the Riviera Galleria. THE COVE VILLAS Beachfront property is a rare commodity on the Athenian coast. The limited number of The Cove Villas will become the Riviera’s most valuable, secure, and prestigious address. Exclusive beach lifestyle with Athens’ culture in reach — and surrounded by the exceptional lush, green expanse of The Ellinikon. Each Cove Villa will be a oneof-a-kind home, conceived from a collaboration between owner and architect. A unique home and idyll designed by a selection of prestigious global architects, including K-Studio, Tombazis & Associates, ISV, Oppenheim, and SAOTA.

[A.R.04]

THE COVE RESIDENCES The Cove Residences is a luxury residential development comprising 115 apartments and duplexes in a range of sizes and configurations, designed by two of the most prominent Greek architecture firms, BOBOTIS Architects and ISV. Situated behind The Cove Villas neighborhood -a short, traffic-free walk to the beach- The Cove Residences will be an exclusive complex in a premium location of The Ellinikon coastal front, with sea and mountain views and landscaped gardens and courtyards.

αστικής ανάπλασης στην Ευρώπη και ενός νέου παγκόσμιου μοντέλου για έξυπνες πόλεις και ολοκληρωμένες, μικτές αστικές εμπειρίες. Σχεδιασμένο από το παγκοσμίου φήμης αρχιτεκτονικό γραφείο Foster + Partners, το κτίριο θα βρίσκεται 200 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και θα περιλαμβάνει 169 κατοικίες ενός έως πέντε υπνοδωματίων σε 50 ορόφους κατοικιών. Θα αντικατοπτρίζει το μεγαλείο της ιστορίας και του φυσικού περιβάλλοντος του Ελληνικού δίπλα στη θάλασσα, τυλιγμένο σε ένα προηγμένο βιοφιλικό περίβλημα, με εσωτερικούς χώρους εμπνευσμένους από το όμορφο τοπίο, προσφέροντας τον πιο σύγχρονο βιώσιμο σχεδιασμό. Ο Riviera Tower είναι το πρώτο κτίριο κατοικιών στην πόλη που προ-πιστοποιείται με LEED Gold, αποτελώντας κομμάτι των ήδη πιστοποιημένων με LEED Gold κτιρίων.

The residences will benefit from expansive rooftop terraces with panoramic views, private gardens and swimming pools, and generous indoor and outdoor areas with high-end finishes.

Το έργο αποτελεί παράδειγμα βιοφιλικού σχεδιασμού νέας γενιάς -μια προσέγγιση που εναρμονίζει το δομημένο περιβάλλον και το φυσικό τοπίο. Στο Riviera Tower, αυτό σημαίνει μια ολιστική προσέγγιση για τους βιώσιμους πόρους, τη χαμηλή ενσωματωμένη και λειτουργική ενέργεια και τη συμβίωση με τη μοναδική οικολογία του μεσογειακού μας τοπίου. Ο προηγμένος, βιοφιλικός σχεδιασμός μεγιστοποιεί τη βιωσιμότητα και εξυμνεί τη φύση. Κάθε κατοικία επωφελείται από ανοιχτά, ευρύχωρα μπαλκόνια και βεράντες, παρέχοντας θεαματική πανοραμική θέα στο Αιγαίο Πέλαγος, τις ακτές και τα βουνά. Στα χαμηλότερα επίπεδα, μια ειδική ομάδα concierge θα εξυπηρετεί αποκλειστικά τους ενοίκους με υπερσύγχρονες ανέσεις. Οι ένοικοι επωφελούνται από την εύκολη πρόσβαση στην παραλία, τις πολυτελείς ανέσεις και τα beach clubs στη μαρίνα και το Riviera Galleria. THE COVE VILLAS Η παραθαλάσσια ιδιοκτησία είναι ένα σπάνιο αγαθό στις αθηναϊκές ακτές. Ο περιορισμένος αριθμός των The Cove Villas θα γίνει ο πιο πολύτιμος, ασφαλής και διάσημος προορισμός της Ριβιέρας. Ένας εξαιρετικός τρόπος ζωής στην παραλία, με την καταπράσινη έκταση του Ελληνικού τριγύρω και την Αθήνα σε απόσταση αναπνοής. Κάθε Cove Villa θα είναι ένα μοναδικό στο είδος του σπίτι, το οποίο θα σχεδιαστεί μέσα από τη συνεργασία του ιδιοκτήτη και του αρχιτέκτονα -ανάμεσά τους, διάσημα παγκοσμίως γραφεία, όπως οι K-Studio, Tombazis & Associates, ISV, Oppenheim και SAOTA. THE COVE RESIDENCES Το The Cove Residences είναι μια πολυτελής οικιστική ανάπτυξη που περιλαμβάνει 115 διαμερίσματα και διπλοκατοικίες σε διάφορα μεγέθη και διαμορφώσεις, σχεδιασμένα από δύο από τα πιο διακεκριμένα ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία, το BOBOTIS Architects και το ISV. Το The Cove Residences θα βρίσκεται πίσω από τις Cove Villas -σε μικρή, χωρίς κίνηση, απόσταση με τα πόδια από την παραλία- και θα είναι ένα αποκλειστικό συγκρότημα σε μια εξαιρετική τοποθεσία του παραλιακού μετώπου του Ελληνικού, με θέα στη θάλασσα και το βουνό και διαμορφωμένους κήπους και αυλές. Οι κατοικίες θα διαθέτουν μεγάλες ταράτσες με πανοραμική θέα, ιδιωτικούς κήπους και πισίνες, καθώς και πλούσιους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους με υψηλής ποιότητας φινιρίσματα.

ATHENS REGEN

S E C T O R L I G H T

F O R©L A M DA© D E V E L O PM E N T

D B OX

145

F O R ©L A M DA© D E V E L O PM E N T

[A.R.04]

N O K I N I

)

PA R T Y

WA L L

148

M O D E L

A XO N

ATHENS REGENERAT

(

[A.R.05]

ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΣΤΟ ΜΠΡΟΎΚΛΙΝ: ΠΟΙΑ ΕΊΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΠΟΥ ΣΥΝΔΈΟΥΝ ΤΙΣ ΔΎΟ ΠΌΛΕΙΣ ΜΈΣΩ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΎ ΤΟΥ SO-IL ΣΤΟ PARTY WALL ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥ 450 WARREN ΣΤΟ ΜΠΡΟΎΚΛΙΝ;

149

[A.R.05]

FROM ATHENS TO BROOKLYN: DISCOVERING THE FEATURES THAT CONNECT THE TWO CITIES, THROUGH SO-IL'S PROJECTS, PARTY WALL IN ATHENS AND 450 WARREN IN BROOKLYN.

ATHENS REGENERAT

PA R T Y WA L L - C OU R T YA R D V I E W. F L OR I A N I DE N B U RG , J I N G L I U, I L I A S PA PAG E ORG IOU, I A N N I S K A N DY L I A R I S , C H E ON G K A N G PA R K . C L I E N T: OL I A RO S S A . AT H E N S , G R E E C E , 2 0 0 9

N Y L K O O R B O T

I K A N I R A M A N I T

ATHENS REGENERAT

Ο Δημήτρης Λάμπρης είναι αρχιτέκτονας που ζει στη Νέα Υόρκη και εργάζεται στο SO-IL Office, βραβευμένο γραφείο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με εκτεταμένη αναγνώριση και βραβεία, όπως το βραβείο Emerging Voices από την Architectural League, το MoMA PS1 Young Architects Program Award και το Βραβείο Νέων Αρχιτεκτόνων ΔΑΑ. Ως υπότροφος Fulbright, ο Δημήτρης αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Cornell με MS στον Προηγμένο Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό, λαμβάνοντας το βραβείο αξίας και διάκρισης Eschweiler. Πριν μετακομίσει στη Νέα Υόρκη, σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Πατρών και εργάστηκε για τον αρχιτέκτονα Νίκο Βαλσαμάκη στην Αθήνα. Στην ομιλία του για το «Archisearch Paper Edition» εστιάζει στις στρατηγικές σχεδιασμού που ανέπτυξε το SO-IL Office στην Αθήνα και τον τρόπο που η Αθήνα τούς ενέπνευσε να επαναπροσδιορίσουν τα στεγαστικά έργα.

ΔΛ Η πόλη της Αθήνας ήταν η πρώτη ευκαιρία που είχε η SO-IL να πειραματιστεί με στεγαστικά έργα και να δοκιμάσει ιδέες που αργότερα θα ήταν κομβικές για τα στεγαστικά έργα που έπειτα σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο. Η Αθήνα και οι στεγαστικές ανάγκες και δυσκολίες που απεικονίζονται στην πόλη, έδωσαν την ευκαιρία να συλλάβουμε την αλλαγή των τυπολογιών στέγασης. Συνοικίες όπως ο Κεραμεικός, το Μεταξουργείο, η Κυψέλη και τα Εξάρχεια χαρακτηρίζονται από ένα ποτ πουρί του οικοδομικού τύπου γνωστό ως πολυκατοικία. Τα περισσότερα τετράγωνα της πόλης δεν επιτρέπουν στο βλέμμα να τα διαπεράσει, η αρχιτεκτονική έκφραση της πρόσοψης είναι παράλογη και η αστική εμπειρία είναι φτωχή, καθώς οι δρόμοι είναι πάντα πολύ στενοί και χωρίς πρόβλεψη για αξιόλογο αστικό χώρο. Οι πίσω αυλές, που υπαγορεύονται από τον κώδικα, αφήνονται ασχεδίαστες,

Demetri Lampris is an architect who lives in New York and works at SO-IL Office, the award-winning architectural design firm with extensive recognition and prizes, including the Emerging Voices award from the Architectural League, the MoMA PS1 Young Architects Program Award, and the AIA Young Architects Award. As a Fulbright scholar, Demetri graduated from Cornell University with an MS in Advanced Architectural Design, receiving the Eschweiler Prize of merit and distinction. Prior to moving to New York, he studied architecture at the University of Patras and worked for the architect Nicos Valsamakis in Athens. In his talk for “Archisearch Paper Edition,” he focuses on the design strategies SO-IL Office developed in Athens and the way Athens inspired them to redefine housing projects. TM How did Athens become the starting point of SO-IL’s exploration of housing? DL The city of Athens was the first chance that SO-IL had to experiment with housing projects and test ideas that would later be pivotal for the housing projects that were designed and realized around the world. Athens and the housing needs and difficulties depicted in the city allow conceptualizing the alteration of housing typologies. Districts such as Kerameikos, Metaxourgeio, Kypseli, and Exarchia are characterized by a potpourri of the building type known as the multi-story and multi-residence block of polykatoikia. Most blocks of the city do not allow the look to penetrate them, the architectural expression of the facade is senseless, and the urban experience is poor as the streets are always too narrow and without provision for notable urban space. The backyards dictated by code are left undesigned, unused, and out of sight. The few times you can see in the block, the sense you get is of neglect. However, life

αχρησιμοποίητες και αόρατες. Οι λίγες φορές που μπορείτε να δείτε μέσα στο τετράγωνο, η αίσθηση που αποκτάτε είναι αυτή της παραμέλησης. Ωστόσο, στη ζωή σε αυτές τις γειτονιές υπάρχει ένα έντονο, ποικιλόμορφο πλεονέκτημα, το οποίο δεν έχει επιτραπεί να διαχυθεί σε όλη την περιοχή. Το 2009 η SO-IL ξεκίνησε το έργο Party Wall 1 ως πρόταση για ένα κτίριο φοιτητικής στέγης που επιλέχθηκε ως φιναλίστ στον διεθνή διαγωνισμό UPTO35. Το επόμενο έτος, στη SO–IL ανατέθηκε να αναπτύξει μια συνέχεια του Party Wall 2 σε μια νέα τοποθεσία. Καμία φάση στη ζωή δεν προσφέρει μια τέτοια σειρά εμπειριών όπως αυτή του να είσαι φοιτητής. Τα συναισθήματα και οι διαθέσεις ορμούν από την οικειότητα και τη συγκέντρωση στην πληθωρικότητα και τη γιορτή. Κανένας χρόνος δεν είναι τόσο κοινωνικός και ποικιλόμορφος και ποτέ το μυαλό κάποιου δεν είναι τόσο ανοιχτό. Ο τρόπος που ζούμε αυτά τα χρόνια επηρεάζει θεμελιωδώς το άτομο που γινόμαστε. Το Party Wall 1 διαθέτει τέσσερις ορόφους και ένα υπόγειο με συνολικά 18 ενοικιαζόμενα φοιτητικά διαμερίσματα, εξωτερικές βεράντες και ένα κοινόχρηστο πλυσταριό. Το Party Wall 2 προσφέρει έναν συνδυασμό τύπων μονάδων και κατόψεων που καλύπτουν διάφορους τρόπους ζωής. Περιλαμβάνει 3 επίπεδα στάθμευσης, 26 οικιστικές μονάδες, αντιγραφικό και καφετέρια. TM Ποια ήταν τα κύρια σημεία και ο στόχος του έργου; ΔΛ Το Party Wall προτείνει στρατηγικές για την επανεξέταση του ανοιχτού χώρου του οικοπέδου, για τη δημιουργία κοινόχρηστου ανοιχτού χώρου και εισάγει την εμπειρία του ταξιδιού προς το σπίτι, της εξωτερικευμένης κυκλοφορίας και του πορώδους τής πόλης. Επανεξέταση του ανοιχτού χώρου της πολυκατοικίας: Το Party Wall, αντί για το προεπιλεγμένο μοντέλο πίσω αυλής, μετατοπίζει την κτιριακή μάζα στη μία πλευρά του χώρου, ευθυγραμμίζοντάς

in these neighborhoods has an intense, diverse edge, which has not been allowed to diffuse totally throughout the area. In 2009, SO-IL initiated the project Party Wall 1 as a proposal for a student housing building that was selected as a finalist in the UPTO35 international competition. In the following year, SO–IL was commissioned to develop a continuation of Party Wall 2 on a new site. No phase in life offers such an array of experiences as that of being a student. Emotions and moods rush from intimacy and concentration to exuberance and celebration. No time is as social and diverse, and never is one’s mind as open. The way we live in these years fundamentally impacts the person we become. Party Wall 1 holds four floors and a basement with 18 rentable student apartments, outside terraces, and a communal laundry room. Party Wall 2 offers a mixture of unit types and floor plans catering to a variety of lifestyles. It includes three layers of parking, 26 residential units, a copy shop, and a café. TM What were the main points and the aim of the project? DL Party wall suggests strategies for rethinking the open space of the block, for creating shared open space, and introduces the experience of the journey to home, of externalized circulation and urban porosity. Rethinking the Open Space of the Block: The Party Wall, instead of the default backyard model, shifts the building mass to one side of the site, aligning it along the side property line, opening up a range of possibilities. Under this model, a yard with the required 4.5 m setback allows urbanity to become an integral part of the living experience while providing a communal zone as a buffer between the public and intimate realms of life. This design offers a new porous housing type that filters rather than shields. Shared Open Space-Community Shaping: The yards can pro-

4 5 0 W A R R E N . D E S I G N : F L O R I A N I D E N B U R G , T E D B A A B , K A R I L Y N J O H A N E S E N , D E O K K Y U C H U N G , A L E K T O M I C H , D A N N Y W E I . A R C H I T E C T O F R E C O R D : K A N E AU D. C L I E N T: TA N K H O U S E . B RO O K LY N , N E W YO R K , 2 0 2 2 . ©N A H O K U B O TA

[A.R.05]

152

TM Πώς έγινε η Αθήνα το σημείο εκκίνησης για την εξερεύνηση της στέγασης από το SO-IL;

την κατά μήκος της πλευρικής γραμμής ιδιοκτησίας, ανοίγοντας μια σειρά από δυνατότητες. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, μια αυλή με την απαιτούμενη οπισθοδρόμηση 4,5 μέτρων επιτρέπει στην αστικότητα να γίνει αναπόσπαστο μέρος της εμπειρίας ζωής, παρέχοντας παράλληλα μια κοινόχρηστη ζώνη ως διαχωριστικό μεταξύ του δημόσιου και του προσωπικού πεδίου της ζωής. Αυτός ο σχεδιασμός προσφέρει έναν νέο τύπο πορώδους περιβλήματος —που φιλτράρει αντί να θωρακίζει. Κοινός Ανοιχτός Χώρος-Διαμόρφωση Κοινότητας: Οι αυλές μπορούν να πολλαπλασιαστούν ώστε να σχηματίσουν ένα εσωτερικό δίκτυο, αναζωογονώντας τα τετράγωνα της πόλης από μέσα. Η στρατηγική μπορεί να εφαρμοστεί σε παραλλαγές, διαφοροποιώντας έτσι τις ποιότητες των κοινόχρηστων χώρων. Η αυλή προσφέρει τέλειο φως της ημέρας, οικειότητα και θέα. Επεκτείνει την ευρυχωρία των δωματίων των σπιτιών. Η επίστρωση χωρικών ιδιοτήτων από εστιασμένη και ιδιωτική στο εσωτερικό, σε κοινή και κοινωνική στην εξωτερική πρόσοψη, ενθαρρύνει τους μαθητές να αλλάξουν γρήγορα μεταξύ αυτών των τρόπων λειτουργίας. Το ταξίδι προς το σπίτι. Η «αποδοτικότητα» που κανείς δεν ξέρει ακριβώς πώς ορίζεται από τους προγραμματιστές έχει πιέσει για κλειστούς χώρους κυκλοφορίας που έγιναν η de facto λύση. Για να μειωθεί η κλειστοφοβία, χρειάζεται προσοχή η εμπειρία του ταξιδιού κάποιου από το σπίτι στον δρόμο. Η επικρατούσα τυπολογία θεωρεί σπίτι αυτό που βρίσκεται πίσω από την κλειστή πόρτα. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι υπάρχει αρκετός χώρος και χρόνος ανάμεσα στο «σπίτι» μας και τη δημόσια σφαίρα που αγνοείται. Αυτός ο ενδιάμεσος χώρος μπορεί να επεκτείνει περαιτέρω την εμπειρία του «σπιτιού», να μας προετοιμάσει για την πόλη, να μας φέρει πιο κοντά με τους γείτονές μας και γενικά να γίνει πιο ευχάριστος με το να γίνει πιο προσωπικός. Εξωτερική κυκλοφορία: Η ιδέα της στροφής της κυκλοφορίας σε αντίθετη πορεία σε αυτό το έργο είναι καθοριστική. Οι τυπικές πολυκατοικίες χαρακτηρίζονται από κλειστούς και σκοτεινούς διαδρόμους διπλού φορτίου που δεν επιτρέπουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση, το φως και τον αέρα να εισέλθει. Αυτοί οι χώροι δεν έχουν κανενός είδους ιδιοκτησία ή χαρακτήρα. Με την εξωτερίκευση της κυκλοφορίας ενισχύεται η ανθρώπινη αλληλεπίδραση, ο χώρος κυκλοφορίας καταλαμβάνεται από διάφορα προγράμματα, χώρους χαλάρωσης, διαδρόμους, κήπους και ιδιωτικά μπαλκόνια, ενισχύοντας την αίσθηση της κοινότητας. Ο χώρος επιδέχεται πλήθος χρήσεων και άρα νοημάτων και δυνατοτήτων. Urban Porocity*: Η «ανορθόδοξη» κατανομή της μάζας του κτιρίου δίνει την ευκαιρία να αποκαλυφθεί ο εσωτερικός κόσμος της πολυκατοικίας μέσα από μια στενή σχισμή και να δημιουργήσει κάτι πιο πορώδες. Τα στοιχεία που υπάρχουν σε αυτόν τον χώρο -σκάλες, μπαλκόνια, διάδρομοι- υποδηλώνουν έναν τρόπο ζωής στην κόψη, ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, το κλειστό και το ανοιχτό, τη σκιά και το φως. ΤΜ Πώς αυτά τα στοιχεία ενημέρωσαν περαιτέρω την πρακτική της SO-IL; ΔΛ Τα στοιχεία που έφερε το Party Wall στην πρακτική του SO-IL ήταν διάφορα και μπορούν να βρεθούν σε διαφορετικές κλίμακες και τυπολογίες. Για παράδειγμα, ένα έργο όπου η ιδέα του Urban Porocity μελετήθηκε περαιτέρω είναι το Breathe, ένα πρωτότυπο σπίτι για το μελλοντικό περιβάλλον διαβίωσης. Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση της βιωσιμότητας. Με αυτήν την εγκατάσταση, τοποθετούμε τη ζωή ως μια ενεργή εμπειρία, να φέρει στο προσκήνιο στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και να ενθαρρύνει τους επισκέπτες να αντιμετωπίσουν την τάση μας να θεωρούμε τους πόρους δεδομένους. Οι χειρισμοί φωτός, αέρα και νερού δημιουργούν ποικίλες ατμόσφαιρες. Σχεδιασμένη για

liferate to form an internal network, reviving the city blocks from within. The strategy can be applied in variations (backto-back or back-to-front), thus diversifying the qualities of the shared spaces. The yard provides perfect daylight, intimacy, and views. It extends the spaciousness of the rooms of the homes. Layering spatial qualities from focused and private on the inside to shared and social on the outer façade encourages students to shift between these modes quickly. The Journey to Home ‘Efficiency’ that no one knows exactly how is defined by developers has pushed for the closed circulation spaces that became the de facto solution. To lessen claustrophobia, the experience of one’s journey from home to the street needs attention. The prevailing typology considers home what is behind the closed door. The truth, however, is that there is plenty of space and time between our ‘home’ and the public realm that is disregarded. This intermediate space can extend the ‘home’ experience further, prepare us for the city, bring us closer to our neighbors, and in general, become more pleasant by becoming more personal. Externalized Circulation: The idea of turning the circulation inside-out is pivotal. The typical blocks are characterized by closed and dark double-loaded corridors that do not allow human interaction, light, and air to come in; these spaces do not have any kind of ownership or character. With externalizing the circulation, human interaction is enhanced, and the circulation space is occupied by different programs, relaxation areas, corridors, gardens, and private balconies, enhancing the sense of community. The space receives a multitude of uses and thus meanings and possibilities. Urban Porocity: The ‘unorthodox’ distribution of the mass of the building allows the revealing of the inner world of the block through a narrow crevice

N B R E A T H E . D E S I G N : F L O R I A N I D E N B U R G , J I N G L I U , I L I A S O L L I V I E R , P I E T R O P A G L I A R O , I S A B E L S A R A S A , I A S O N H O U S S E I N , F E R N A N D E Z . C L I E N T: M I N I L I V I N G . M I L A N , I TA LY, 2 0 1 7.

ΤΜ Από την Αθήνα στο Μπρούκλιν: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνδέουν τις δύο πόλεις μέσω του σχεδιασμού του SO-IL στο Party Wall στην Αθήνα και του 450 Warren στο Μπρούκλιν;

TM How did these elements further update SO-IL’s practice? DL The elements that the Party Wall brought to SO-IL’s practice were various and can be found in different scales and typologies. For example, a project where Urban Porocity is further studied is Breathe, a housing prototype for the future living environment. It takes a holistic approach to sustainability. With this installation, we position living as an

από διαφορετικούς κόσμους στον χώρο. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα μπορούσε να έχει ένα πολυοικογενειακό κτίριο με ανοιχτές αυλές στην καρδιά του Μπρούκλιν; Τρεις αυλές δημιουργούν πόρους που φέρουν φως και πράσινο βαθιά μέσα στην τοποθεσία. Μια σειρά από μικρότερες κατασκευές ανοίγουν στο δρόμο και σε όλο το κτίριο. Η υφή τοιχοποιίας τυλίγεται γύρω από κάθε όγκο και αυλή και σκιές κινούνται σε διαφορετικούς προσανατολισμούς για να καταγράψουν την κίνηση του ήλιου και των εποχών. Μια κοινότητα σημαίνει κοινόχρηστους χώρους για κοινή ζωή και χαλάρωση, αλλά και άτυπη αλληλεπίδραση. Οι γείτονες βλέπουν ο ένας τον άλλον καθώς πηγαινοέρχονται στην καθημερινή τους ζωή. Η κυκλοφορία συνδέει τις τρεις αυλές και τους τρεις όγκους του κτιρίου εξωτερικά. Είναι το βασικό στοιχείο του έργου, που συνδέει τους κατοίκους μεταξύ τους και με τη φύση και την πόλη. Η κακή ευθυγράμμιση των διαδρόμων και των γεφυρών επιτρέπει τη διείσδυση της θέας από όροφο σε όροφο. Η απουσία κιγκλιδώματος και αντί αυτού η τοποθέτηση πλέγματος στις άκρες των διαδρόμων κάνει την κυκλοφορία να μοιάζει περισσότερο με χώρο παρά με διάδρομους, έχοντας τη δική της οντότητα. Η κοινοτική ζωή αφορά επίσης τη δημιουργία αντιθέσεων, δηλαδή χώρων για ιδιωτικότητα και οικειότητα. Κάθε είσοδος διαμερίσματος είναι απευθείας από το εξωτερικό. Μια μπροστινή βεράντα ξεκινά τη μετάβαση στον ιδιωτικό χώρο, που θυμίζει τις πρώτες σκάλες της γειτονιάς, ένα κατώφλι μεταξύ του μέσα και του έξω, μεταξύ κοινόχρηστου και ατομικού. Τέλος, ήταν πρόθεσή μας να παρέχουμε σε κάθε διαμέρισμα ιδιωτικό υπαίθριο χώρο. Προσπαθώντας να αποφύγουμε το κοινόχρηστο μπαλκόνι -πλάκα από σκυρόδεμα και κιγκλίδωμα- που είναι εντελώς εκτεθειμένο και δεν παρέχει ιδιωτικότητα, ενώ αποκαλύπτουμε όλα όσα χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να αποθηκεύουν εκεί, χρησι-

active experience, shine a spotlight on environmental awareness, and encourage visitors to confront our tendency to take resources for granted. Manipulations of light, air, and water create a variety of atmospheres. The structure is mobile, adaptable, and designed to be disassembled and reinstalled at other locations. The most important Breathe is showcasing is the idea that the urban environment has in-between, neglected spaces that can be thought of differently and host life, create unexpected moments, produce porosity, and envision and new and sustainable way of living in the cities.

μοποιήσαμε την ιδέα της λότζιας (περιστύλιου). Τα καλυμμένα μπαλκόνια, όπως τα υπαίθρια δωμάτια, επεκτείνουν τους χώρους καθιστικού και δημιουργούν ένα οικείο περιβάλλον, όπου μπορεί κανείς να αισθάνεται ασφαλής, ένα μαξιλάρι ασφαλείας μεταξύ του δρόμου και των κυρίων υπνοδωματίων.

TM From Athens to Brooklyn: What characteristics connect the two cities through SO-IL’s design of the Party Wall in Athens and 450 Warren in Brooklyn? DL 450 Warren in Brooklyn, just like the Party Wall in Athens, is trying to define a new model of living together. Brooklyn mainly consisted of residential buildings of two types -characteristic old brownstones that do not respond to contemporary lives anymore and massive modernist residential blocks. In both cases, the separation of indoors and outdoors is defined, the in-between spaces are designed, and the urban blocks either are impermeable or non-perceived as such, as the modernistic towers sit in the middle of the block. Our design frees urban multi-unit dwellings from traditional protocols. We engage with what makes the city more livable: conversations with the outdoors and conversations with others. We believe open space and green can make living in proximity to one another more sustainable. It is critical to try to reverse the norm, reinterpret the building code and find opportunities where everything seems “fixed” to envision the unrealistic and

bring elements from different worlds into the site. Who could imagine that could have a multifamily building with open courtyards in the heart of Brooklyn? Three courtyards create porosity to bring light and green deep within site -a number of smaller structures open to the street and throughout the building. Textured masonry winds around each volume and courtyard, and shadows move across differing orientations to register the movement of the sun and the seasons. A community means shared spaces for living, relaxing together, and informal interaction. Neighbors see one another’s comings and goings across the way. The circulation connects the three courtyards and the three volumes of the building externally. It is the core element of the project, which connects the residents to each other, nature, and the city. The misalignment of the corridors and the bridges allows the views to penetrate from floor to floor. The absence of railing and the placement of mesh on the edges of the corridors makes the circulation feel more like a space than corridors, having their own entity. Community living is also about contrasting spaces for privacy and intimacy. Each apartment entry is directly from the exterior. A front porch begins the transition to private space, reminiscent of neighborhood front stoops, a threshold between in and out, communal and individual. Lastly, we intended to provide each apartment with private outdoor space. Trying to avoid the bland balcony - concrete slab and railing- that is completely exposed and doesn’t provide any privacy while revealing everything that people use to store there, we used the idea of the loggia. Covered balconies, like outdoor rooms, extend the living areas and create an intimate environment one can feel safe in, a buffer from the street for master bedrooms.

[A.R.05]

ΔΛ Το 450 Warren στο Μπρούκλιν, όπως και το Party Wall στην Αθήνα, προσπαθεί να ορίσει ένα νέο μοντέλο συμβίωσης. Το Μπρούκλιν αποτελείται ως επί το πλείστον από κτίρια κατοικιών δύο τύπων -χαρακτηριστικές παλιές καφεόπετρες που δεν ανταποκρίνονται πλέον στη σύγχρονη ζωή και τεράστιους μοντερνιστικούς οικισμούς. Και στις δύο περιπτώσεις ορίζεται ο διαχωρισμός εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, σχεδιάζονται οι ενδιάμεσοι χώροι και τα αστικά τετράγωνα είτε δεν γίνονται αντιληπτά ως τέτοια είτε είναι αδιαπέραστα, καθώς οι μοντερνιστικοί πύργοι βρίσκονται στη μέση του οικοπέδου. Ο σχεδιασμός απαλλάσσει τις αστικές κατοικίες πολλαπλών μονάδων από τα παραδοσιακά πρωτόκολλα. Ασχολούμαστε με αυτό που κάνει την πόλη πιο βιώσιμη: συζητήσεις με τους εξωτερικούς χώρους και συζητήσεις με άλλους. Πιστεύουμε ότι ο ανοιχτός χώρος και το πράσινο κάνουν το να ζούμε κοντά ο ένας στον άλλο πιο βιώσιμο. Είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να αντιστρέψουμε τον κανόνα, να ερμηνεύσουμε εκ νέου τον οικοδομικό κώδικα και να βρούμε ευκαιρίες όπου όλα φαίνονται «διορθωμένα», να οραματιστούμε το μη ρεαλιστικό και να φέρουμε στοιχεία

and generates porosity. The elements in that space -stairs, balconies, corridors- suggest a way of living on the edge, between the public and the private, the closed and the open, the shadow and the light.

153

P A P A G E O R G I O U , I A N A L V A R O G O M E Z - S E L L E S ©L AU R I A N G H I N I T O I U

αποσυναρμολόγηση και επανεγκατάσταση σε άλλες τοποθεσίες, η δομή είναι κινητή και προσαρμόσιμη. Το πιο σημαντικό που προβάλλει το Breathe είναι η ιδέα ότι το αστικό περιβάλλον έχει ενδιάμεσους, παραμελημένους χώρους που μπορούν να ειδωθούν διαφορετικά και να φιλοξενήσουν ζωή, να δημιουργήσουν απροσδόκητες στιγμές, να παράγουν πόρους και όραμα και νέο και βιώσιμο τρόπο ζωής στις πόλεις.

ATHENS REGENERAT

ATHENS REGENERATED

(

)

156

PH O T O G R A PH Y

[A.R.06]

©A N G E L A

L I A R I KO S

@AT H E N S _ _ _ M O N _ A M O U R

Η ΜΑΤΙΆ ΤΗΣ ΕΊΝΑΙ ΝΕΑΝΙΚΉ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΊΝΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΦΡΕΣΚΆΔΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΆΤΩΣ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΈΝΗΣ. Ο ΛΌΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΆΝΤΖΕΛΑ ΛΙΑΡΊΚΟΥ, ΑΡΧΙΤΈΚΤΟΝΑ, ΚΆΤΟΙΚΟ ΚΥΨΈΛΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΎ ΤΟΥ ΔΗΜΟΦΙΛΟΎΣ INSTAGRAM ACCOUNT "ATHENS MON AMOUR".

ATHENS REGENERATED

R 157

[A.R.06]

HER PERSPECTIVE IS YOUTHFUL AND STANDS OUT FOR THE FRESHNESS OF THE RECENTLY REPATRIATED. WE REFER TO ANGELA LIARIKOU, ARCHITECT, RESIDENT OF KYPSELI, AND CREATOR OF THE POPULAR INSTAGRAM ACCOUNT "ATHENS MON AMOUR."

ATHENS REGENERATED 160

Το Archisearch μίλησε με την Άντζελα Λιαρίκου, αρχιτέκτονα που γεννήθηκε στον Καναδά από Έλληνες γονείς και επέστρεψε στην Αθήνα την περίοδο της καραντίνας, και βρίσκεται πίσω από τo "Athens mon amour", έναν από τους πιο δημοφιλείς λογαριασμούς στο Instagram αφιερωμένο στη νοσταλγική Αθήνα του 1980. Η Άντζελα Λιαρίκου μάς μίλησε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της Αθήνας της δεκαετίας του '80, τα αγαπημένα της σημεία στην πόλη, καθώς και την παραδοσιακή δεξιοτεχνία που αποτελεί για εκείνη το πιο γοητευτικό στοιχείο της νοσταλγικής Αθήνας.

Archisearch spoke to Angela Liarikou, an architect born in Canada to Greek parents and returned to Athens during the quarantine period; she is behind "Athens mon amour," one of the most popular Instagram accounts dedicated to the nostalgic Athens of the 1980s. We talked about the unique characteristics of the architecture of Athens in the 80s, her favorite spots in the city, and the traditional skill, which is, for her, the most charming element of nostalgic Athens.

πόν να βγάζω φωτογραφίες με το iPhone μου. Σύντομα είχα συγκεντρώσει τόσες φωτογραφίες που δεν ήξερα τι να τις κάνω. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία του λογαριασμού μου στο Instagram “athens__mon_amour”. Το "Mon amour" είναι μια στοργική έκφραση, που χρησιμοποιείται συχνά στα καθημερινά Αγγλικά και δίνει μια ελαφρώς πιο σοφιστικέ πινελιά στα Γαλλικά. Είναι πολύ πιθανό να κέρδισε δημοτικότητα ως έκφραση λόγω της ταινίας.

TM Tell us about yourself.

ΤΜ: Ποια είναι τα αγαπημένα σου αρχιτεκτονικά στοιχεία στην παλιά Αθήνα;

ΤΜ Πες μας λίγα λόγια για σένα. ΑΛ Γεννήθηκα στον Καναδά από Έλληνες γονείς και μεγάλωσα στο Μόντρεαλ όπου σπούδασα αρχιτεκτονική. Μετά το πανεπιστήμιο, μετακόμισα στο Βερολίνο όπου και απέκτησα το μεγαλύτερο μέρος της εργασιακής μου εμπειρίας ως αρχιτέκτονας και διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων. Το Βερολίνο ήταν ένα απίστευτο μέρος για τους αρχιτέκτονες εκείνη την εποχή, γιατί ήταν μία πόλη σε μετάβαση και ανανέωση, μία συνθήκη παρόμοια με τη σημερινή εικόνα της Αθήνας μετά την κρίση. Πάντα ήθελα να περάσω λίγο χρόνο στην Ελλάδα, οπότε όταν αγόρασα το διαμέρισμά μου στην Κυψέλη στα τέλη του 2018 και ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση, αποφάσισα ότι ήταν η τέλεια στιγμή για να μετακομίσω στην Αθήνα. Και αυτό τελικά συνέβη τον Μάρτιο του 2020, λίγο πριν την πρώτη απαγόρευση κυκλοφορίας. Πέντε ημέρες μετά ήμασταν σε καραντίνα.

[A.R.06]

ΤΜ Πώς ξεκίνησε ο λογαριασμός Athens mon amour στο Instagram και πώς προέκυψε το όνομα; ΑΛ Μου κίνησε το ενδιαφέρον το άγριο κολάζ των αρχιτεκτονικών στιλ. Άρχισα λοι-

AL Μy name is Angela Liarikou. I was born in Canada to Greek parents. I grew up in Montreal, where I studied architecture. After university, I moved to Berlin, where I acquired most of my work experience as an architect and interior designer. Berlin was an incredible place for architects at the time, for it was a city undergoing transition and renewal, similar to what is happening in post-crisis Athens today. I’ve always wanted to spend some time in Greece, so when I bought my apartment in Kypseli in late 2018 and completed the renovation, I decided it was the perfect time to move to Athens. And this finally happened in March 2020, just before the first lockdown. Five days later, we were locked down. TM How did Athens mon amour IG start, and how did you come up with the name? AL During these lockdown walks in my neighborhood, I became fascinated with the history of Kypseli and its glorious past. I was absolutely intrigued by the wild collage of architectural styles. So I started to take pictures on my iPhone. Soon I had collected more photos than I knew what to do with. This led to the birth of my Instagram account, “athens___mon_ amour.” “Mon amour” is an affectionate expression used

ΑΛ Λατρεύω την άγρια αντιπαράθεση κτιρίων και ερειπίων δίπλα-δίπλα με τις πολυκατοικίες ή κάποιο όμορφο κτίριο σε στιλ Bauhaus ή νεοκλασικό. Ο όγκος των εγκαταλειμμένων και ερειπωμένων κτιρίων είναι νοσταλγικά δελεαστικός και απίστευτα αποκαρδιωτικός ταυτόχρονα. Μπορεί κανείς μόνο να φανταστεί τις γενιές των ψυχών που κάποτε έζησαν, αγάπησαν και γέλασαν σε αυτούς τους άλλοτε ζωντανούς χώρους… Με γοητεύει επίσης η χρονική περίοδος που χαρακτηρίζει την παλιά Αθήνα, η vintage τυπογραφία των επιγραφών των καταστημάτων, οι είσοδοι της δεκαετίας του '60 και τα λόμπι των πολυκατοικιών, οι λεπτομέρειες της μεταλλικής πόρτας και το κολάζ όλων αυτών των αρχιτεκτονικών στοιχείων σε συνδυασμό. ΤΜ Πού περιπλανιέσαι συνήθως στην Αθήνα; ΑΛ Περπατάω πολύ στην Αθήνα, κυρίως μέσα και γύρω από το κέντρο. Είναι μια πολύ βατή πόλη, θα έλεγα. Ίσως επειδή δεν είμαι οδηγός και επίσης επειδή η ποδηλασία εξακολουθεί να είναι ένας κίνδυνος για τη ζωή σου σε αυτή την πόλη (γελάει). Μου αρέσει να περιφέρομαι στην Κυψέλη, αλλά και να απολαμβάνω το περπάτημα στο κέντρο με τα πόδια και την πε-

often in everyday English, which gives a slightly more sophisticated twist in French. TM What are your favorite architectural elements in old Athens? AL I adore the wild juxtaposition of buildings and ruins right next to “polikatikies” or some beautiful Bauhaus or neoclassical building. The volume of abandoned and decrepit buildings is nostalgically alluring and downright heartbreaking at the same time. One can only imagine the generations of souls that once lived, loved, and laughed in these once vibrant spaces… I am also fascinated by the charming time warp that characterizes old Athens, the vintage typography of store signs, the sixties entrances and lobbies of the polikatikies, the metal door detailing, and the wild collage of all these architectural elements combined. TM Where do you usually wander in Athens? AL I walk a lot in Athens, mostly in and around the center. It’s a very walkable city, I would say. Maybe because I am not a driver and bike riding is still a life-threatening hazard in this city… (laughs). I like to wander around Kypseli, but I also enjoy walking to the center on foot and wandering around Monastiraki and Plaka. Very often, and before I know it, I reach Koukaki, Petralona, Kerameikos, and even Gazi without realizing it… TM Can you reveal 3 of your favorite spots in Athens? AL I have so many favorite spots in Athens… it would be hard to pinpoint one particular place or building. 1 I adore the farmer’s market (laiki) on Kallidromiou in Exarcheia. There is a unique energy that draws me there every Saturday afternoon, al-

ριπλάνηση στο Μοναστηράκι και την Πλάκα. Πολύ συχνά έχω φτάσει στο Κουκάκι, τα Πετράλωνα, τον Κεραμεικό ή το Γκάζι, χωρίς καν να το έχω καταλάβει…

most like an addictive ritual. The lively yells of the vendors, the enticing, brightly colored fresh produce, the pleasant mix of locals, ex-pats, digital nomads, and tourists, not to mention the cozy, people-watching cafes…I can spend hours there soaking it all in alone, with friends, or with whoever is in town for the weekend. Absolute bliss! 2 I also enjoy the vantage points of Athens that afford a spectacular view over the whole city, like the top of Lykavitos or Strefi hills. 3 And last but not least, I will never tire of the key boulevards or narrow roads that give way to a view of the Acropolis, this majestic ancient site that stands regally, high above the grit and chaos of this incredible, unapologetic jungle called Athens.

TM Μπορείς να μας αποκαλύψεις 3 από τα αγαπημένα σου σημεία στην Αθήνα; AΛ Έχω τόσα πολλά αγαπημένα σημεία στην Αθήνα… θα ήταν δύσκολο να ξεχωρίσω μόνο ένα συγκεκριμένο μέρος ή κτίριο. 1 Λατρεύω τη λαϊκή αγορά που γίνεται στην Καλλιδρομίου στα Εξάρχεια. Υπάρχει μια ιδιαίτερη ενέργεια που με τραβάει εκεί κάθε Σάββατο απόγευμα, σχεδόν σαν μια εθιστική τελετουργία. Οι ζωηρές κραυγές των πωλητών, τα δελεαστικά, με έντονα χρώματα φρέσκα προϊόντα, ο ευχάριστος συνδυασμός ντόπιων, εκπατρισμένων, ψηφιακών νομάδων και τουριστών, για να μην αναφέρουμε τους φιλόξενους ανθρώπους που παρακολουθούν από τις καφετέριες… Μπορώ να περάσω ώρες εκεί, είτε μόνη μου, με φίλους ή όποιον βρίσκεται στην πόλη για το Σαββατοκύριακο. Η απόλυτη ευτυχία! 2 Απολαμβάνω επίσης τα πλεονεκτήματα της Αθήνας που προσφέρουν εκπληκτική θέα σε όλη την πόλη, όπως η κορυφή του Λυκαβηττού ή του λόφου του Στρέφη. 3 Και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, δεν θα κουραστώ ποτέ τις βασικές λεωφόρους ή τους στενούς δρόμους που δίνουν τη θέση τους στη θέα της Ακρόπολης, αυτής της μαγευτικής αρχαίας τοποθεσίας που στέκεται βασιλικά, ψηλά πάνω από τη βρωμιά και το χάος αυτής της απίστευτης, αδυσώπητης ζούγκλας που ονομάζεται Αθήνα. ΤΜ Έχεις ζήσει πολλά χρόνια στον Καναδά και το Βερολίνο. Ποιες είναι οι διαφορές και τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία στην Αθήνα που θα διατηρούσες, και τα στοιχεία που λείπουν και θα ήθελες να εισάγεις στην πόλη;

TM You have lived in Canada and Berlin for many years. What are the differences and the special architectural elements in Athens you would preserve and the elements that are missing and you would like to introduce to Athens? AL I would love to see the preservation and renovation of most of the decrepit, neoclassical, and Bauhaus buildings that form a big part of the urban fabric of central Athens. One of the main reasons for “athens__mon_amour” is to raise awareness for the sad state these buildings are in and progressively deteriorating with time. We’re losing a considerable part of our cultural heritage. I hope the municipal government will start taking serious action soon before it’s too late. Fewer cars would also help. Athens is a city made of cars. That needs to change if we want to have some impact on the climate crisis that we are all facing. TM Recently, there has been a lot of discussion around the typology of polikatikia and their accidentally resilient design. What is your opinion?

rials such as terrazzo and herringbone wood flooring, and the ever so nostalgic marble sinks and countertops, found in almost every kitchen back in the day. Oh, and did I mention the light that this city is blessed with 300 days out of the year? Athens is Athens and, Berlin is Berlin. The only thing they have in common is the cheap rents and properties enticing people people from all over, artists and the like to buy and to invest in affordable properties, something that we no longer have in Berlin. That's what attracted me in the first place in Athens, the city that I first got to know as child is the traditional craftsmanship such as terrazzo, the "herringbone" technique on wooden flooring and the so nostalgic marble sinks and benches, which were located in almost every kitchen.

του ψαροκόκαλου στο ξύλινο δάπεδο και οι τόσο νοσταλγικοί μαρμάρινοι νεροχύτες και πάγκοι, που βρίσκονταν σχεδόν σε κάθε κουζίνα την εποχή εκείνη.

©A N G E L A

ATHENS REGENERATED

PH O T O G R A PH Y L I A R I KO S @AT H E N S _ _ _ M O N _ A M O U R

AΛ Θα ήθελα πολύ να δω τη συντήρηση και ανακαίνιση των περισσότερων από τα ερειπωμένα, νεοκλασικά και Bauhaus κτίρια που αποτελούν μεγάλο μέρος του αστικού ιστού της κεντρικής Αθήνας. Ένας από τους κύριους λόγους για το «athens__ mon_amour» είναι η ευαισθητοποίηση για τη θλιβερή κατάσταση που βρίσκονται αυτά τα κτίρια και σταδιακά φθείρονται με τον καιρό. Χάνουμε ένα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ελπίζω η δημοτική αρχή να αρχίσει να λαμβάνει σοβαρά μέτρα σύντομα πριν να είναι πολύ αργά. Η μείωση των αυτοκινήτων στους δρόμους θα ήταν επίσης ένα πολύ βοηθητικό μέτρο. ΤΜ Τελευταία έχει γίνει πολλή συζήτηση γύρω από την τυπολογία της πολυκατοικίας και τον κατά λάθος μεν αλλά ευέλικτο και ανθεκτικό σχεδιασμό τους στο χρόνο. Ποια είναι η γνώμη σου;

TM You also work as an architect and real estate agent for friends from Berlin. What fascinates them in Athens? How do you respond to the Athens is the new Berlin slogan? AL After buying my apartment in 2018, an interest was sparked amongst my friends in Berlin, who would come to visit me in Athens. The demand for properties got progressively higher, so by the time I moved here permanently, I decided to start a business of finding properties initially for friends and acquaintances and offering the whole renovation package. I think what fascinates them most is what fascinated me initially about Athens and the Athens that I was first introduced to as a child when we would cross the Atlantic from Canada to visit our relatives here: It’s the traditional craftsmanship of mate-

ριοχές της Αθήνας, ακόμη και πριν από την κρίση, η έλλειψη συλλογικής δράσης έχει οδηγήσει σε μια μάλλον ανησυχητική υποβάθμιση αυτών των κτιρίων. Και πάλι απαιτείται εκτενέστερη κυβερνητική παρέμβαση. ΤΜ Εργάζεστε επίσης ως αρχιτέκτονας και μεσίτης για φίλους από το Βερολίνο. Τι τους γοητεύει στην Αθήνα; Πώς απαντάτε στο σλόγκαν ότι «η Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο»; ΑΛ Μετά την αγορά του διαμερίσματός μου το 2018, προκλήθηκε μεγάλο ενδιαφέρον στους φίλους μου στο Βερολίνο, που θα έρχονταν να με επισκεφτούν στην Αθήνα. Η ζήτηση για ακίνητα αυξήθηκε σταδιακά, και ως εκ τούτου όταν μετακόμισα μόνιμα εδώ, αποφάσισα να ξεκινήσω μια επιχείρηση εύρεσης ακινήτων -αρχικά για φίλους και γνωστούς- προσφέροντας όλο το πακέτο ανακαίνισης. Νομίζω ότι αυτό που τους συναρπάζει περισσότερο είναι και αυτό που με γοήτευσε αρχικά στην Αθήνα, καθώς και στην Αθήνα που πρωτογνώρισα ως παιδί όταν περνούσαμε τον Ατλαντικό από τον Καναδά για να επισκεφτούμε τους συγγενείς μας εδώ: Είναι η παραδοσιακή δεξιοτεχνία όπως το μωσαϊκό (terrazzo) και η τεχνική του ψαροκόκαλου στο ξύλινο δάπεδο και οι τόσο νοσταλγικοί μαρμάρινοι νεροχύτες και πάγκοι, που βρίσκονταν σχεδόν σε κάθε κουζίνα την εποχή εκείνη. Ω, και φυσικά το φως -ανέφερα ότι αυτή η πόλη είναι ευλογημένη με 300 ημέρες ηλιοφάνειας το χρόνο; Η Αθήνα είναι η Αθήνα και το Βερολίνο είναι το Βερολίνο. Το μόνο κοινό τους είναι τα φτηνά ενοίκια και τα ακίνητα που δελεάζουν κόσμο από παντού, καλλιτέχνες και άλλους ώστε να αγοράσουν και να επενδύσουν σε οικονομικά ακίνητα, κάτι που δεν έχουμε πλέον στο Βερολίνο. Αυτό που με γοήτευσε αρχικά στην Αθήνα, καθώς και στην Αθήνα που πρωτογνώρισα ως παιδί είναι η παραδοσιακή δεξιοτεχνία όπως το μωσαϊκό (terrazzo) και η τεχνική

[A.R.06]

AΛ Είναι προς έκπληξη όλων που αυτές οι πολυκατοικίες της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70 έχουν αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου. Η Ελλάδα είναι μια σεισμικά ενεργή χώρα και ακόμη και με τους τεράστιους σεισμούς που συγκλόνισαν την πόλη το 1981 και στη συνέχεια το 1999, δεν μπορώ παρά να θαυμάσω τη δομική ευρωστία αυτών των κτιρίων, τα περισσότερα από τα οποία κατασκευάστηκαν γρήγορα ως «αντιπαροχές» απευθείας από γενικούς εργολάβους σε συνεργασία με πολιτικούς μηχανικούς. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα κτίρια μπορούν να αντέξουν τη συνεχή παραμέληση των ιδιοκτητών τους. Συχνά συμβουλεύω τους πελάτες μου σε ακίνητα να προσέχουν να αγοράσουν ένα ακίνητο σε ένα κτίριο που δεν συντηρείται ενεργά από μια αξιόπιστη διαχείριση του κτιρίου. Υπάρχουν συνεχή προβλήματα με στέγες που έχουν διαρροές και υγρασία, που χρειάζονται τακτική προσοχή και επισκευή. Σε πολλές από τις οικονομικά χαμηλότερες πε-

AL It is to everyone’s surprise that these apartment buildings of the sixties and seventies have withstood the test of time. Greece is a seismically active country, and even with the massive earthquakes that shook the city in 1981 and then in 1999, I can only marvel at the structural soundness of these buildings, most of which were built rapidly as “antiparochi” directly from general contractors teaming up with civil engineers. Nevertheless, this is not to say that these buildings can withstand ongoing neglect from their owners. I often advise my real estate clients to beware of purchasing a property in a building that is not actively being maintained by reliable building management. There are ongoing problems with leaky roofs and moisture dampness that need regular attention and repair. In many of the economically lower-rate areas of Athens, even before the crisis, the lack of collective action led to a rather concerning deterioration of these buildings. And again, more extensive governmental intervention is necessary.

161

FIBRANgeo

FIBRANxps

FIBRANgyps

FIBRANtools

Ολοκληρωμένες κατασκευαστικές λύσεις FIBRAN με δείκτη ευφυίας και πολλαπλά επίπεδα προστασίας !

www.fibran.gr

FIBRANskin

CMY

ARCH TECT [03.0]

[03.1] [03.2] [03.3] [03.4] [03.5] [03.6] [03.7] [03.8] [03.9]

Voronoi's Corrals: Within context Minimum habitation Ria Vogiatzi talks about Isla Brown Corinthia: The interview series Residence in Penteli River West Open Kēpos by Goco: A labyrinth of pleasure Green Talks: Jan Jongert HQ Architects: Solving problems for real people Zafiri Cava Deli: Timeless grace

P.182 P.186 P.188 P.192 P.194 P.198 P.200 P.206 P.208

CHI TURE [03.0]

ARCHITECTURE

Γνωρίζουμε το έργο «Μαντριά του Βορονόι» και ειδικότερα το νεότερο «μαντρί», Hourglass, μέσα από το όνομα του έργου, τη σχεδιαστική διαδικασία και την ευρύτερη πραγματικότητα που συντέλεσαν στη βράβευσή του από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. We know the work "Voronoi's Corrals" and especially the newest "corral," Hourglass, through the project's name, the design process, and the wider reality that contributed to receiving an award from the Hellenic Institute of Architecture.

182

The text is an edited version of the transcript of a lecture given by Alexandros Vaitsos at the Benaki Museum on the 13th of January 2022 during the conference ‘What City? What Countryside?’, organized by the Hellenic Institute of Architecture. All edits were made by the publisher.

Voronoi's Corrals (AWARDED PROJECT)

Within context

Η κατοικία Hourglass Corral, ολοκληρώθηκε το 2019 και είναι το πιο πρόσφατο από τα «Μαντριά του Βορονόι» - ένα ευρύτερο έργο, σε μία έκταση περίπου 100 στρεμμάτων, στη νότια ακτογραμμή της Μήλου, το οποίο δουλεύει το γραφείο Deca Architecture τα τελευταία 10 χρόνια. Το ιδιαίτερο όνομά του αναφέρεται στα μαντριά - τις πιο συνηθισμένες υποδομές της κυκλαδίτικης υπαίθρου και τα διαγράμματα Voronoi του ομώνυμου Ρώσου µαθηµατικού. Ξεκινώντας με τα μαντριά, περικλείονται συνήθως από ξερολιθιές. Σήμερα έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε ξερολιθιές στο τοπίο οι οποίες δείχνουν τα όρια μεταξύ ιδιοκτησιών, οι οποίες βέβαια στο παρελθόν είχαν πολύ πιο πρακτικούς λόγους ύπαρξης. Οι άνθρωποι τις έχτιζαν γύρω από τα χωράφια τους για να προστατεύουν την αγροτική παραγωγή από τα πεινασμένα ζώα. Τις χτίζανε επίσης για να μαντρώσουν τα ζωντανά τους ώστε να μην τα χάσουν και να μπορούν να τα εκτρέφουν με μεγαλύτερη ευκολία. Κάθε μαντρί αφιερώνεται σε μία διαφορετική αγροτική δραστηριότητα. Οι τοίχοι των μαντριών εμπερικλείουν λοιπόν περιοχές, διαμορφώνοντας σύνορα ανάμεσα από ζώνες που έχουν διαφορετικές χρήσεις. Θα μπορούσαμε λοιπόν να αντιληφθούμε τα μαντριά ως παραδοσιακά πολεοδομικά εργαλεία, υποδομές που επιτρέπουν τη διαφοροποίηση χρήσεων γης. Ως πολεοδομικά εργαλεία είναι πολύ ξεκάθαρα: κτίζονται και δημιουργούν όρια που μπορούν όλοι να δουν. Σηματοδοτούν απλούς και κοινά αποδεκτούς κώδικες. Στη Μήλο, οι Deca Architecture κατέληξαν να φτιάχνουν 5 μαντριά, στο πλαίσιο του έργου Voronoi's Corrals. Κάθε «μαντρί» έχει διαφορετική αγροτική χρήση και διαφορετικό χαρακτήρα. Στο μεγαλύτερο «μαντρί», το Οrchard Corral, φυτεύθηκαν 550 ελιές. Στο μικρότερο «μαντρί», το Preservation Corral, επιλέχθηκαν τοπικά είδη δέντρων που είναι πολύ σπάνια και απειλούνται με αφανισμό. Τα «Μαντριά του Βορονόι» δεν είναι αφιερωμένα μόνο σε αγροτικές χρήσεις. Μέσα σε αυτά υπάρχουν επίσης και χώροι ύπνου και διαμονής, χώροι που όλοι μαζί διαμορφώνουν μία κατοικία, μία κατοικία διάσπαρτη μέσα στο αγροτικό τοπίο. Στο Isolation Corral υπάρχει μόνο ένα δωμάτιο με ένα κρεββάτι και ένα τραπέζι. Είναι ένας χώρος ιδανικός για περισυλλογή. Στο Orchard Corral οι χώροι κατοίκησης έχουν λίγο μεγαλύτερο εμβαδόν. Περιέχει δύο υπνοδωμάτια που κρύβονται κάτω από έναν ελαιώνα. Το «μαντρί» που περιέχει τον μεγαλύτερο αριθμό δωματίων είναι το πιο πρόσφατο, το Hourglass Corral. Για να το σχεδιάσουν οι αρχιτέκτονες πειραματίστηκαν με εργαλεία παραμετρικού σχεδιασμού που βασίζονται στην εξίσωση του Βορονόι.

[03.1]

The Hourglass Corral residence, completed in 2019, is the latest of Voronoi's corrals. 'Voronoi's Corrals' is a broader work, in an area of approximately 100 acres, on the South coast of Milos, which has been the project of the Deca Architecture office for the past ten years. Its particular name refers to the corrals - the most common infrastructure of Cycladic countryside and the Voronoi diagrams of the homonymous Russian mathematician. Starting with the corrals, are usually surrounded by dry stone walls. Today we have gotten used to seeing dry stones in the landscape marking the boundaries between properties, but, of course, in the past, they had much more practical reasons for existence. People built them around their fields to protect agricultural production from hungry animals. They were also constructed to corral their livestock so they didn’t lose them and could breed more easily. Each corral is dedicated to a different agricultural

DECA Architecture: Hourglass Corral Photography ©Yiorgis Yerolymbos

In Milos, Deca Architecture ended up building five stables within its project Voronoi's Corrals framework. Each "corral" has a different agricultural use and different character. In the most extensive "corral," the Orchard Corral, 550 olives were planted. In the smaller "corral," the Preservation Corral, local items were selected, very rare trees threatened with extinction. Voronoi's Corrals are not only dedicated to agricultural uses. Within them, there are also sleeping and living spaces, which all together form a residence scattered in the rural landscape. In the Isolation Corral, there is only one room with a bed and a table. It is a space perfect for contemplation. Orchard Corral’s living quarters are a bit larger, containing two bedrooms hidden under olive groves. The "corral" having the most rooms is the most recent, the Hourglass Corral. For the architects to design it, they experimented with parametric design tools based on Voronoi's equation.

ARCHITECTURE

activity. The walls of the corrals, therefore, enclose areas, forming boundaries between zones with different uses. We could therefore perceive the corrals as traditional urban planning tools, infrastructures that allow the diversification of land uses. They are very specific urban planning tools, creating boundaries that everyone can see. They indicate simple and commonly accepted codes.

Ο Γκεόργκι Βορονόι ήταν ένας Ρώσος μαθηματικός που έζησε το δεύτερο μισό το 18ου αιώνα. Η εξίσωση που ανακάλυψε εξηγεί μία χωρική συνθήκη που συναντάμε αρκετά συχνά στην φύση. Έχει εφαρμογές σε πολλά επιστημονικά πεδία, από τη Βιολογία μέχρι την πολεοδομία. Μέσα από την εξίσωση του Βορονόι προκύπτουν κάνναβοι. Κάνναβοι που είναι πολύ διαφορετικοί από τους καρτεσιανούς που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε συχνά στον σχεδιασμό των πόλεων και των κτιρίων. Οι καρτεσιανοί κάνναβοι επιβάλλονται στο τοπίο. Απαρτίζονται από άξονες που έχουν μία προδιαγεγραμμένη σχέση: είναι κάθετοι μεταξύ τους. Αντίθετα, οι κάνναβοι του Βορονόι είναι οργανικοί. Δεν είναι προδιαγεγραμμένοι. Προκύπτουν μέσα από την εξίσωση που ανακάλυψε ο Βορονόι. Όσα περισσότερα σημεία προστίθενται στην εξίσωση, τόσο πιο περίπλοκος γίνεται ο κάνναβος. Ακολουθούν έναν απλό κανόνα. Οι άξονες των καννάβων Βορονόι χαράσσονται στα μισά της απόστασης μεταξύ δύο σημείων και είναι κάθετοι προς τη γραμμή που ενώνει τα σημεία αυτά. Ο Βορονόι βοήθησε τους αρχιτέκτονες να σχεδιάσουν με μεγάλη ελευθερία. Περπατώντας στο τοπίο, εντόπισαν διάφορες θέσεις που προκαλούσαν τις αισθήσεις τους. Η μία θέση ήταν ιδανική για να χωροθετηθεί ένα τραπέζι, αλλού φαντάζονταν ένα κρεββάτι, αλλού ένα δέντρο. Σε κάθε μία από αυτές τις θέσεις, κάρφωσαν έναν πάσσαλο και μετά ζήτησαν από τον τοπογράφο να αποτυπώσει τους πασσάλους, δηλαδή όλες τις θέσεις που είχαν εντοπίσει και είχαν φανταστεί για την κάθε μία συγκεκριμένη χρήση. Τοποθέτησαν τις θέσεις που είχαν αποτυπωθεί σε ένα πρόγραμμα παραμετρικού σχεδιασμού το οποίο κατέληξε σ’ έναν

183 [03.1]

ARCHITECTURE 184

μονοσήμαντο κάνναβο Βορονόι που έγινε το υπόβαθρο για τις κατόψεις. Οι αρχιτέκτονες εξέλιξαν τις κατόψεις τους με έναν ιδιαίτερο τρόπο που δεν είχαν χρησιμοποιήσει ξανά. Αντί να ζωγραφίζουν και να σβήνουν γραμμές, άρχισαν να «παίζουν» με τα σημεία. Έκαναν μικρές μετακινήσεις και έσβησαν ορισμένα από αυτά, ώστε να πετύχουν τους προσανατολισμούς και τα εμβαδά που ήθελαν για κάθε χώρο. Σε κάθε ένα από τα σημεία Βορονόι της κάτοψης υπάρχει ένας στρογγυλός φωταγωγός που είναι σε ιδανική θέση για να δημιουργεί ένα ρεύμα φυσικού αερισμού. Τα ταβάνια μοιάζουν σαν να είναι τραβηγμένα από τους φωταγωγούς. Δημιουργούν μία σύνθεση από γειτνιάζοντα χωνιά. Οι αρχιτέκτονες κατέληξαν σε αυτή τη μορφή, κάνοντας πειράματα με ένα κουτί από πλεξιγκλάς. Γέμισαν το κουτί με άμμο και δημιούργησαν τρύπες στον πυθμένα του. Ενώ έβγαινε η άμμος από τις τρύπες, ένα τέλειο σχήμα Βορονόι εμφανίστηκε στην επιφάνεια της άμμου. Αυτός ο τρισδιάστατος κάνναβος έγινε η μορφή του ταβανιού. Ο κάνναβος του Βορονόι εμφανίζεται και στα φυτεμένα δώματα του κτίσματος. Σε κάθε σκέλος του καννάβου φύτεψαν ένα διαφορετικό είδος αρωματικού θάμνου. Διασχίζοντας το αρωματικό τοπίο, ο προσανατολισμός γίνεται δια της αίσθησης της όσφρησης. Για να χτίσει κανείς μία εξοχική κατοικία ή ένα ξενοδοχείο στις Κυκλάδες πρέπει πρώτα να αποδείξει πως η έκταση την οποία θέλει να εκμεταλλευτεί είχε καλλιεργηθεί συστηματικά για είκοσι χρόνια μεταπολεμικά. Με άλλα λόγια, όλες οι εκτάσεις που είναι σήμερα διαθέσιμες για τουριστική ανάπτυξη, κατά τη δεκαετία του 1960 συνιστούσαν ακόμη αγροτικές εκτάσεις. Από τη δεκαετία του ‘60, οι δύο αυτές χρήσεις ανταγωνίζονται για τις ίδιες εκτάσεις. Είναι ένας άδικος αγώνας, με την τουριστική ανάπτυξη να επιβάλλεται στο τοπίο με εκθετικά αυξανόμενο ρυθμό σε βάρος της αγροτικής. Η τελική κατάληξη αυτής της βίαιης μετάλλαξης φαίνεται προδιαγεγραμμένη: Εάν συνεχιστεί η σημερινή τάση, οι Κυκλάδες θα μετατραπούν σε ένα αρχιπέλαγος όπου η γη θα είναι ένα αχανές, μονότονο τουριστικό προάστιο. Το 2022 οι αρχιτέκτονες χαρτογράφησαν συστηματικά ένα από τα πιο παραγωγικά και όμορφα αγροτικά τοπία των Κυκλάδων, την Πουλάτη στη Σίφνο. Γνωστή επίσης ως «Κήποι», η Πουλάτη παρήγαγε τροφή για ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού του νησιού. Σε αυτήν δούλευαν κοντά εκατό ζευγάρια χέρια. Σήμερα απομένουν 5 αγρότες που την φροντίζουν, όλοι άνω των 70 ετών… Georgy Voronoi was a Russian mathematician who lived in the second half of the 18th century. The equation he discovered explains a spatial condition we often encounter in nature. It has applications in many scientific fields: from Biology to urban planning. Through the Voronoi equation arise the grids. Grids that are very different from the Cartesians we have been used to seeing often in the design of cities and buildings. The Cartesian grids are imposed on the landscape. They consist of axes with a prescribed relationship: perpendicular to each other. Instead, its Voronoi grids are organic. They are not prescribed. They arise from within the equation discovered by Voronoi. As more points are added to the equation, the more complex the grid becomes. They follow a simple rule. Voronoi axes are drawn halfway between two points and are perpendicular to the line joining these points. Voronoi helped his architects design with great freedom. Walking through the landscape, they spotted various positions that evoked the senses. One position was ideal for placing a table; elsewhere, they imagined a bed or a tree. In each of these positions, they nailed a stake and then asked the surveyor to mark the stakes, that is, all the positions they had identified and imagined for each specific use. They placed the positions imprinted on one parametric design program,, resulting in a single Voronoi grid that became the background for the floor plans. Architects evolved their floor plans in a special way they hadn't used before. Instead of drawing and erasing lines, they began " playing" with the points. They made small movements and erased some of them to get the right orientation and areas they wanted for each space. At each of the Voronoi points of the plan, there is a round skylight that is ideally positioned to create a current of natural ventilation. The ceilings look like they've been pulled from the skylights. They create a composition of adjacent funnels. The architects came up with this form by experimenting with a Plexiglas box. They filled the box with sand and made holes in its bottom. While spilling out, the sand formed holes, and a perfect Voronoi shape appeared on the sand surface. This three-dimensional grid became the form of the ceiling. The grid of Voronoi also appears in the planted roofs of the building. They planted a different kind of aromatic bus in every line of the grid. While crossing the fragrant landscape, orientation is through the sense of smell. To build a summer home or a hotel in the Cyclades, you must first prove that the area you want to exploit was systematically cultivated for twenty years after the war. In other words, all the lands now available for tourist development were still agricultural lands during the 1960s. Since the 60s, these two uses have competed for the same lands. It's an unfair fight, with tourism development being imposed on the landscape at an exponentially increasing rate over agriculture. The outcome of this violent mutation is in sight: If the current trend continues, the Cyclades will be transformed into an archipelago where the earth will be a vast, monotonous tourist suburb. In 2022 architects systematically mapped one of the Cyclades' most productive and beautiful rural landscapes, Poulatis in Sifnos. Also known as "Gardens," Poulati produced food for a significant proportion of the island’s population. Nearly a hundred pairs of hands worked on it. Today there are five farmers left to take care of it, all over the age of 70. Οι αρνητικές συνέπειες του αφανισμού της αγροτικής γης σε βάρος της τουριστικής ανάπτυξης στις Κυκλάδες είναι αυτονόητη. Η αισθητική αξία του τουριστικού προϊόντος των Κυκλάδων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αγροτική παράδοση του τοπίου. Η υπέρμετρη τουριστική ανάπτυξη θα μειώνει εκθετικά την υπεραξία που είναι διαθέσιμη για τις επόμενες γενιές. Η τροφική αυτονομία κάθε τόπου είναι αυτή που διαμορφώνει συνθήκες διατροφικής επάρκειας και υγείας. Γίνεται όλο και περισσότερο ένας από τους βασικούς πυλώνες αναπτυξιακής πολιτικής σε όλες τις χώρες του κόσμου. Η υγεία του χώματος εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργείται. Η υγεία των ανθρώπων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υγεία του χώματος.

[03.1]

The negative consequences of destroying agricultural land at the expense of tourism development in the Cyclades are self-evident. The aesthetic value of tourist product of the Cyclades is largely due to its agricultural tradition and landscape. Excessive tourism development will exponentially reduce the surplus value available for future generations. The food autonomy of each place forms conditions of nutritional adequacy and health. It increasingly becomes one of the main pillars of development policy in all countries of the world. The health of the soil depends on how it is cultivated. People's health is inextricably linked to their soil’s health. Τα «Μαντριά του Βορονόι» έδωσαν τη δυνατότητα στους αρχιτέκτονες να διερευνήσουν, τα τελευταία δέκα χρόνια, την δυνατότητα συνύπαρξης μίας εξοχικής κατοικίας με ένα παραγωγικό αγροτικό τοπίο. Αυτό το προγραμματικό αμάλγαμα έχει ιδιαίτερη σημασία σε μία εποχή που παρατηρούμε αυτή τη βίαιη μετάλλαξη των κυκλαδικών τοπίων. The 'Voronoi's Corrals' enabled architects to explore, for the last ten years, the possibility of the coexistence of a country house with a productive rural landscape. This amalgam is particularly important in an age where we observe this violent mutation of the Cycladic landscape.

DECA Architecture: Hourglass Corral Photography ©Yiorgis Yerolymbos

ARCHITECTURE

185

[03.1]

ARCHITECTURE 186

«Το θέμα είναι να κατανοήσουμε ποια είναι τα όρια του κάθε τόπου και να αποφασίσουμε τι είναι και τι δεν είναι "προς αξιοποίηση"», λέει ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Φωτάκης, σε μία συζήτηση για την ελάχιστη κατοίκηση. Αφορμή, η βράβευση του έργου «Eξοχικός κήπος με δωμάτιο στην Κέα», από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. "The point is understanding each place's limits and deciding what is and is not 'to be exploited'," says the architect Alexandros Fotakis, in a discussion about the minimum habitation. The occassion was the award of the project "Vacation garden with a room", by the Hellenic Institute of Architecture.

Minimum habitation

(VIEWPOINT

Danai Makri

Ο «Εξοχικός κήπος με δωμάτιο στην Κέα» ήταν ο νικητής του Βραβείου Αρχιτεκτονικής του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής 2022. Ένας από τους δημιουργούς του, ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Φωτάκης, αναλύει το πώς ο χρόνος λειτουργεί καταλυτικά στη διαμόρφωση άποψης για τις αρχιτεκτονικές πρακτικές, τη σχέση Αρχιτεκτονικής και κοινωνίας, ενώ δίνει τον δικό του ορισμό για την ελάχιστη κατοίκηση αλλά και τη θέση της στην Αρχιτεκτονική τού αύριο.

The "Vacation garden with a room" in Kea won the Hellenic Institute of Architecture's Architecture Award 2022. One of its creators, the architect Alexandros Fotakis, analyzes how time is a catalyst in shaping the view on architectural practices and the relationship between Architecture and society, and gives his own definition of minimum habitation and its place in tomorrow’s Architecture. ΔΜ Κατά την άποψή σας, η βράβευση από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, πέρα από την Αρχιτεκτονική, αναδεικνύει και κάποια άλλα, ενδεχομένως, κοινωνικά θέματα; ΑΦ Η Αρχιτεκτονική και το όλο πλαίσιο που την οργανώνει, νομικό και κατασκευαστικό, είναι δείκτης -και μάλιστα πολύ ακριβής- της κοινωνίας που υπηρετεί. Αναλύοντάς την, μπορούμε να αναγνώσουμε τις ανάγκες της κοινωνίας, τις τάσεις της και να αρθρώσουμε μία σαφή άποψη για την εικόνα και τα πρότυπα που θέλει η ίδια να προβάλλει.

[03.2]

Συνεπώς, ένα βραβείο Αρχιτεκτονικής σαν αυτό του ΕΙΑ που απονέμεται ανά τετραετία, καταφέρνει να κοιτάξει σε βάθος χρόνου και να συγκρίνει πρακτικές, να αρθρώσει ένα διάλογο με τους μελετητές και τέλος να παραδώσει με τη μορφή αυτού το βραβείου το αποτέλεσμα των προβληματισμών του, αποφεύγοντας την πρόκριση μόνο ενός τελικού αισθητικού αποτελέσματος αποσυνδεδεμένου του κοινωνικού του πλαισίου. DM

In your opinion, does the Hellenic Institute of Architecture award, apart from Architecture, possibly highlight some other social issues?

Architecture and the whole framework that organizes it, legal and constructional, is an indicator and a very accurate one - of the

Alexandros Fotakis, Nicoletta Caputo: Vacation garden with a room Photography ©Alina Lefa

Consequently, an architecture prize such as the EIA, awarded every four years, manages to take a long-term view and compare practices, articulate dialogue with scholars, and finally deliver in the form of this prize the result of its reflections, avoiding the qualification of only a final aesthetic result disconnected from its social context. ΔΜ Ποια είναι η άποψή σας ως αρχιτέκτονας για τις εξελίξεις στο ελληνικό καλοκαίρι; ΑΦ Στην Ελλάδα και όχι μόνο, βρισκόμαστε σε μία στιγμή όπου διαφαίνεται ξεκάθαρα ο κίνδυνος κορεσμού του τοπίου και του τοπικού πολιτισμού, ιδιαίτερα στα μικρά και προβεβλημένα μέρη. Ο τουρισμός και οι δευτερεύουσες κατοικίες με την εφήμερη φύση τους και τις βαριές υποδομές που απαιτούν μπορούν μόνο να επιταχύνουν αυτήν την τάση. Έτσι, ο περιορισμός του κάθε αποτυπώματος και ιδιαίτερα των εποχικών χρήσεων και η κατανόηση των τοπικών πρακτικών μόνο καλό μπορούν να κάνει -αν και βέβαια δεν αποτελούν λύση. Το θέμα είναι να κατανοήσουμε ποια είναι τα όρια του κάθε τόπου και να αποφασίσουμε τι είναι και τι δεν είναι «προς αξιοποίηση». DM What is your opinion as an architect on the developments in the Greek summer? AF

In Greece - and not just here we are at a point where there is a clear danger of saturation of the landscape and local culture, especially in small and prominent places. Because of their ephemeral nature and the heavy infrastructure they require, tourism and secondary residences can only accelerate this trend. Thus, limiting any footprint, especially seasonal uses, and understanding local practices can only do good - though certainly not a solution. The point is understanding each place's limits and deciding what is and is not "to be exploited."

ΔΜ Πώς ορίζετε εσείς την ελάχιστη κατοίκηση τελικά; Πότε είναι το λιγότερο αρκετό; ΑΦ Το αρκετό είναι πάντα αρκετό και το λιγότερο κρίνεται ως τέτοιο συγκρινόμενο με κάτι άλλο. Το ερώτημα είναι, τι συγκρίνουμε με τι;

Προσωπικά, προτιμώ να αντιλαμβάνομαι την αρχιτεκτονική ως την παραγωγή σύνθετων περιβαλλόντων και όχι μόνο ως σχεδιασμό αυτόνομων και αυτοαναφορικών αντικειμένων. Οπότε η παραγωγή τέτοιων περιβαλλόντων που διέπονται από κάποια συνειδητότητα περιλαμβάνει τον σχεδιασμό ενός γενικότερου πλαισίου, το οποίο μπορεί να συνυπολογίζει πολλά διαφορετικά στοιχεία τα οποία δένουν όλα μαζί σε ένα σύνολο. Το κτίριο είναι μόνο ένα από αυτά. Οπότε σε μερικές περιπτώσεις όσο μικρότερο είναι το κτίριο, τόσο περισσότερο χώρο αφήνει στα υπόλοιπα -τα οποία πολλές φορές μπορούν να απαντήσουν εξίσου καλά στις ίδιες ανάγκες. Ιδιαίτερα όταν μιλάμε για τις καλοκαιρινές διακοπές, όπου θέλουμε να αφήσουμε πίσω τον αστικό τρόπο ζωής και τις ανέσεις του, προκρίνοντας μια διαβίωση πιο κοντά στα στοιχεία της φύσης -και σίγουρα αυτό δεν θα το έλεγα ακριβώς ελάχιστη κατοίκηση. Κάτι τέτοιο συνέβη και με τον κήπο με το δωμάτιο στην Τζια. Το δωμάτιο περιορίζεται στα στοιχειώδη, αποφεύγοντας τις σπατάλες, προκρίνοντας μία λιτή διαβίωση σε άμεση σχέση με την ύπαιθρο και το περιβάλλον αγροτικό τοπίο. DM

In the end, how do you define minimum habitation? When is minimum sufficient?

ΔΜ Είναι τελικά η Αρχιτεκτονική μια μορφή πνευματικής και κοινωνικής δημιουργίας; ΑΦ Η Αρχιτεκτονική, όπως κάθε επάγγελμα άλλωστε, από τη φύση της συνδιαμορφώνει την κοινωνία στην οποία και συμμετέχει. Δεν είναι αποσυνδεδεμένη από αυτήν. Αποκτά βέβαια ένα νέο νόημα από την στιγμή που η συμμετοχή αυτή γίνεται συνειδητά και ξεπερνά τον σχεδιασμό μεμονωμένων αρχιτεκτονικών αντικειμένων, περνώντας στη δημιουργία περιβαλλόντων που καθορίζουν τα γενικότερα πλαίσια στα οποία ζούμε και εξελίσσονται οι κοινωνίες μας. Σε αυτή τη συνθήκη η Αρχιτεκτονική μπορεί να παράξει περιβάλλοντα που είναι αποτέλεσμα μίας συνεχούς πνευματικής και κοινωνικής δημιουργίας σε συντονισμό με τα πλαίσια στα οποία εντάσσονται. Προτείνοντας πολλές φορές νέους τρόπους διαβίωσης με επίγνωση των αναγκών του κάθε τόπου, όχι απλώς μεμονωμένα κτίρια που να απαντάνε σε μια πρόσκαιρη χρήση ή απλά μια τάση. DM

Is architecture ultimately a form of intellectual and social creation?

Architecture, like any profession, by its very nature, shapes the society in which it participates. It is not disconnected from it. It acquires a new meaning as soon as this participation becomes conscious and goes beyond the design of individual architectural objects, passing on to creating environments that define the general context in which our societies live and evolve. In this condition, Architecture can produce environments that result from a continuous intellectual and social creation in coordination with the contexts in which they are embedded. Proposing often new ways of living, aware of the needs of each place, not just isolated buildings responding to a temporary use or simply a trend.

Enough is always enough, and less is judged as such when compared to something else. The question is, what are we comparing to what? Personally, I prefer to understand architecture as the production of complex environments and not just the design of autonomous and self-referential objects. So the production of such environments governed by a certain consciousness involves the design of a more general framework, which can consider many different elements that all tie together into a whole. The building is just one of these. So in some cases, the smaller the building, the more space it leaves for the others - which can often respond just as well to the same needs. Particularly when it comes to summer holidays, where we want to leave behind the urban lifestyle and its comforts, opting for a living closer to the elements - and I certainly wouldn't exactly call that minimal living. This is what happened with the country garden and the room in Kea. The room is limited to the basics, avoiding wastefulness and opting for frugal living directly related to the countryside and the surrounding rural landscape.

ARCHITECTURE

ΔΜ Είναι η στροφή προς την ελάσσονα κλίμακα το modus operandi της επόμενης γενιάς αρχιτεκτόνων; ΑΦ Η Αρχιτεκτονική καλείται να απαντήσει και να επιλύσει ανάγκες διαφόρων κλιμάκων. Οπότε νομίζω από τη φύση της, δύσκολα να γίνει η μικρή κλίμακα βασική μεθοδολογία επίλυσης. Βέβαια, στα σημερινά μεταβαλλόμενα κοινωνικά και οικολογικά πλαίσια, η Αρχιτεκτονική φαίνεται να χρειάζεται να επανεξετάσει τα όρια του ρόλου της και να γίνει ξανά μέσο ανάγνωσης και βελτίωσης του φυσικού και χτιστού περιβάλλοντος. Αυτό ίσως να οδηγήσει στη χρήση λιγότερο παρεμβατικών προτάσεων, με κατανόηση των πόρων που χρησιμοποιούν, του πραγματικού μεγέθους των αλλαγών που επιφέρουν γύρω τους και των τόπων που συνδιαμορφώνουν με την άφιξή τους. DM

Is the shift to the minor scale the modus operandi of the next generation of architects?

Architecture is called upon to answer and resolve the needs of different scales. So I think it's hard to make small-scale a key resolution methodology by its very nature. Indeed, in today's changing social and ecological contexts, Architecture seems to need to rethink the boundaries of its role and become again a means of reading and improving the natural and built environment. This may lead to the use of less intrusive proposals, with an understanding of the resources they use, the actual magnitude of the changes they bring about around them, and the places they shape with their arrival.

187

society it serves. By analyzing it, we can identify society's needs, its trends and articulate a clear view of the image and standards it wants to project.

ΔΜ Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μία ευτυχισμένη δική σας ανάμνηση από την εμπειρία της ελάχιστης κατοίκησης; ΑΦ Ο πρώτος μοναχικός καφές κάθε πρωινού στην εξωτερική κουζίνα του περιβόλου, πριν ακόμη φτάσει ο ήλιος στην κοιλάδα και πριν ξυπνήσουν οι υπόλοιποι. DM

Would you like to share a happy memory from your minimal living experience?

I was having the day’s first coffee, in solitude, in the outdoor kitchen of the orchard, before the sun had even reached the valley and everyone else was awake.

[03.2]

ARCHITECTURE 188

Το Isla Brown Corinthia αποτελεί το προϊόν της μεταμόρφωσης του ξενοδοχείου της δεκαετίας του ’70 «Χανικιάν» στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας και είναι το πρώτο resort της Brown Hotels στην Ελλάδα. Οι αρχιτέκτονες που το υπογράφουν δεν είναι άλλοι από τους Elastic Architects που φέτος, για το εν λόγω ξενοδοχείο, κέρδισαν το χρυσό βραβείο του διεθνούς διαγωνισμού International Design Awards. Περισσότερα, από την συνιδρύτρια και επικεφαλής του γραφείου, Ρία Βογιατζή. Isla Brown Corinthia is the product of the transformation of the 1970s hotel "Hanikian" in Agioi Theodoroi, Corinthia, and is the first resort of Brown Hotels in Greece. The firm responsible for the project is no other than Elastic Architects, who won this year’s gold prize in the International Design Awards competition for the hotel in question—more, from the co-founder and head of the office, Ria Vogiatzi.

Ria Vogiatzi talks abo Isla Brown Corinthia The interview series Thanassis Diamantopoulos

TD Τι έδωσε το έναυσμα για την ιδέα του σχεδιασμού του Isla Brown Corinthia;

[03.3]

RV Εμπνευσμένο από την τοποθεσία και την ίδια τη δομή, το Isla Brown Corinthia γεννήθηκε στο μυαλό και την καρδιά μας πολύ πριν αποτυπωθεί στο χαρτί. Την πρώτη φορά που πήγαμε στον χώρο για να δούμε το υπάρχον κτίριο μείναμε έκπληκτοι. Ήταν ένα αυτόνομο ορθογώνιο κτίριο, σε διαφορετική κλίμακα από το υπόλοιπο οικοδομικό περιβάλλον, παραθαλάσσιο στον Σαρωνικό κόλπο με άφθονη γη γύρω του. Φτάνοντας στην ταράτσα μαγευτήκαμε από τη θέα που έκοβε την ανάσα. Απρόσκοπτη, 180 μοίρες από ανατολικά προς δυτικά, ήταν καθηλωτική. Εκείνη τη στιγμή δημιουργήθηκε το όραμα του σχεδιασμού ενός ορόσημου, ενός γλυπτού έργου τέχνης σχεδιασμένου με τέτοιο τρόπο σαν να ανήκε πάντα εκεί. Είχαμε την τιμή να συνεργαστούμε με τον εκπληκτικά ταλαντούχο, οραματιστή πίσω από τα Brown Hotels, Leon Avigad, ο οποίος ήταν εκείνος που καθοδηγούσε συνεχώς και έσπρωχνε τα όρια της δημιουργικότητας και του σχεδιασμού. Βλέποντας αυτή την ορθογώνια κατασκευή να στέκεται δίπλα στον Σαρωνικό κόλπο, φιλοδοξούσε και παρακινούσε για ένα κτίριο με οργανικές μορφές και σχήματα. Ένα σχεδιαστικό ταξίδι με καταιγισμό ιδεών και δημιουργικότητα που θα το θυμόμαστε πάντα. TD

What triggered the idea of designing the Isla Brown Corinthia?

Inspired by the location and the structure itself, Isla Brown Corinthia was crafted in our minds and hearts well before it was put on paper. The first time we went on site to see the existing building we were amazed by it - it was a stand-alone rectangular building, in different scale than the rest of the build environment, beachfront on the Corinthian Bay with ample land around it. The moment we arrived at the rooftop, we were captivated by the breathtaking view. The sea view, unobstructed 180 degrees from east to west, was impeccable. This moment created the vision of designing a landmark, a sculptural art piece designed in such way as if it had always belonged there. We had the honor to work with the amazingly talented visionary behind Brown Hotels, Leon Avigad, who was the one constantly guiding and pushing the boundaries for creativity and design. Seeing this rectangular structure standing next to the organic beautiful Corinthian Bay, he aspired and prompted for a building with organic forms and shapes. What a design journey, with brainstorming sessions and creativity, one we will always cherish.

ARCHITECTURE

Ποια η έμπνευση και το concept;

RV Η έμπνευση προήλθε από την τοπογραφία του Βόρειου Σαρωνικού και διατηρήθηκε ως οδηγός σε όλη τη διάρκεια του σχεδιασμού. Με την πρόθεση η συνολική δομή και αισθητική του ξενοδοχείου να εμφανίζεται ως προέκταση του ίδιου του τοπίου, σχεδιάσαμε τον επαναπροσδιορισμό της αρχιτεκτονικής του ταυτότητας, που ενσωματώνει βασικά φυσικά στοιχεία αρμονικά συγχωνευμένα με την ελληνική μυθολογία. Με το ξενοδοχείο να στέκεται στο βόρειο άκρο του ελληνικού ηφαιστειακού τόξου, δίπλα στο «Σουσάκι» -ένα αδρανές ηφαίστειο, ο μύθος λέει ότι κάτω από αυτό κατοικούσε ένας γίγαντας με το όνομα Τυφωέας, που με το άνοιγμα των χεριών του γεφύρωνε Ανατολή και Δύση. Εμπνευσμένοι από αυτή τη μυθολογική προσωποποίηση μιας ηφαιστειακής έκρηξης, δημιουργήθηκαν στο μυαλό μας ατελείωτα σχεδιαστικά οράματα, που θα μιμούνταν την κίνηση και τη ρευστότητα της λάβας.

189

out a (INTERVIEW)

Αυτή η ιδέα θα μας έδινε το έναυσμα να μεταμορφώσουμε το πρώην ορθογώνιο, ογκώδες, επαναληπτικό μοντερνιστικό κτίριο και να του προσδώσουμε μια οργανική μορφή, εμπνευσμένη από τους γεωλογικούς σχηματισμούς του τοπίου κάτω από το έντονο φυσικό φως. Με αυτόν τον τρόπο, οι ορθογώνιοι όγκοι του κτιρίου μετατράπηκαν στο μυαλό μας σε μια στοίβα από λευκά «βότσαλα» που τοποθετήθηκαν στην ακτή από τον ίδιο τον γίγαντα. Το όραμά μας για διαδοχικές καμπύλες επιφάνειες στις προσόψεις του κτιρίου, θα έδινε μια δυναμική μορφή και ένα γλυπτικό αποτέλεσμα. Η πρόθεση να προκαλέσουμε μια αίσθηση κίνησης και ρευστότητας παράλληλη με αυτή της λάβας, ήταν καθοριστική για τον τρόπο με τον οποίο δομήθηκαν οι προσόψεις. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας σχεδιασμού δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας και το χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα, λόγω της επανάχρησης της υφιστάμενης δομής. Στόχος ήταν να δοθεί έμφαση στο κεντρικό κτίριο με τη χρήση νέων υλικών, που εντάσσονται στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της σύγχρονης μορφολογίας, χωρίς να υποβαθμιστεί η αρχιτεκτονική ποιότητα. TD

Which was the source of inspiration and the concept of the hotel?

Αs mentioned previously, we were strongly driven by the topography of the hotel’s location in Ag. Theodoroi on the Corinthian Gulf and the physical sensation that its landscape conveyed. With the intention of the hotel’s overall structure and aesthetics to appear as an extension of the landscape itself, we conceptualized the redefinition of its architectural identity to one that embodies key natural elements, harmoniously fused with Greek mythology.

Elastic Architects: Isla Brown Corinthia Photography ©George Rahmatoullin

During the design process, special emphasis was placed on energy savings and a low energy footprint due to the reuse of the existing structure. The goal was to give prominence to the central building by using new materials that are part of the principles of sustainable development and modern morphology, without compromising architectural quality.

[03.3]

Standing on the northern edge of the Greek Volcanic Arc, besides “Sousaki”, a craterless, dormant volcano, myth has it that a giant named Typhoeus resided beneath it, whose massive arms spanned from East to West. Inspired by this mythological personification of a volcanic eruption, endless design visions were generated in our minds that would emulate the movement and fluidity of lava. This concept would trigger us to somehow transform the formerly rectangular, repetitively shaped, modernist building and endow it with an organic form inspired by landscape formations under the bright natural light. This way, the building’s rectangular volumes became a stack of white “pebbles” in our minds piled up on the shore by the giant himself. Our vision of successive curved surfaces on the facades of the building would give a dynamic form and a sculpture effect. The intention to evoke a sense of motion and fluidity parallel to that of lava, was crucial to how the facades were structured.

ARCHITECTURE

Υπάρχουν κανόνες στο σχεδιασμό ενός τέτοιου state-ofthe-art ξενοδοχείου;

RV Σκεπτόμενοι αντισυμβατικά, αντί να σχεδιάζουμε με γνώμονα το χρώμα, τα υλικά ή απλώς πρακτικές εξεζητημένες φόρμες, στοχεύουμε στον σχεδιασμό εμπειριών. Προβλέπουμε και σχεδιάζουμε συναισθήματα, από τη στιγμή που ο επισκέπτης φτάνει στο ξενοδοχείο μέχρι τη στιγμή που θα αποχωρήσει, φτάνοντας σε έναν καταπράσινο παραδεισένιο κήπο με casual vibes και μια εκπληκτική θέα στη θάλασσα, που αποκαλύπτεται μέσα από τα οργανικά μονοπάτια που σχεδίασε ο Κάρολος Χανικιάν. Σκοπός μας ήταν ο επισκέπτης να εισέλθει στη σκοτεινή ατμόσφαιρα της υποδοχής, ένα απροσδόκητο συναίσθημα εισόδου σε μια σπηλιά, με τις οργανικές μορφές και τα απλά χρώματα όπως το λευκό και το χρυσό να κυριαρχούν. Πιο μέσα αποκαλύπτεται ο συγκλονιστικός χώρος του μπαρ, όπου βρίσκουμε τη μπάρα σε ένα δραματικό σχήμα λιωμένου χρυσού, χειροποίητο φυσητό γυαλί και μια οροφή κατασκευασμένη ως έργο τέχνης. Η θέα φανερώνεται καθώς πλησιάζει ο επισκέπτης προς το φωτεινό, ηλιόλουστο εστιατόριο, δίνοντας μια αίσθηση inside-out, καθώς συνδέεται με τον ίδιο τον κήπο και τη θάλασσα. Το spa είναι ένας σχεδόν μυστικιστικός χώρος, επενδυμένος με πλακάκια από καμένη λάβα που ξεδιπλώνει μυστικά μονοπάτια προς τον χώρο του spa, αποπνέοντας μια αιθέρια ατμόσφαιρα και μια θεραπευτική αίσθηση αυτοφροντίδας και αυτοσυνείδησης. O χώρος αυτός οδηγεί στο γυμναστήριο, που βλέπει απευθείας στο επίπεδο της θάλασσας και προσφέρει μια εκθαμβωτική θέα για να ατενίζει κανείς ενώ απολαμβάνει την προπόνησή του. Οι χώροι είναι φωτεινοί, αναζωογονητικοί, ζωντανοί, σαν να έχει αναδυθεί ο επισκέπτης από τις σπηλιές του ηφαιστείου στον ουρανό. Η χρωματική παλέτα περιλαμβάνει ηφαιστειακές αποχρώσεις της τερακότας και του κεχριμπαριού, χάλκινους καθρέφτες, χρυσό και χρωματιστό γυαλί, ενώ τα bespoke έπιπλα σχεδιάστηκαν για να προσφέρουν μια αίσθηση οργανικής πολυτέλειας, εμπνευσμένη από χαρακτηριστικά φυσικά στοιχεία. Η εμπειρία που αποκαλύπτεται στην ταράτσα είναι εντυπωσιακή, το μπαρ της πισίνας στον τελευταίο όροφο προσφέρει θέα 360 μοιρών με οπτικό πεδίο κυριολεκτικά μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Το νερό δίνει μια αίσθηση παραλίας και αμμώδους υφής, ενώ νησίδες από ξαπλώστρες και ομπρέλες στον χώρο της πισίνας αποπνέουν την ατμόσφαιρα της μοναδικότητας στον σχεδιασμό, που διαμορφώνει μια απόλυτα συναρπαστική εμπειρία. Which are the rules that make a "temple" of hospitality the way it is?

Thinking unconventionally, instead of designing with color, material or just practical fancy forms in mind, we rather aim at designing experiences. We foresee and craft emotions from the moment one arrives at the hotel till the moment they step out - arriving in a lush paradise garden with casual vibes and a stunning sea view revealed through the organic paths designed by Karolos Hanikian. Our purpose was for the guest to enter into the dark mode of the reception, an unexpected, immersive emotion of entering a cave, with organic forms prevailing and simple colors as white and gold. Further in, you will find the bar area which is a spectacular revelation with the bar itself, shaped as melted gold, hand blown glass and a ceiling crafted as an art piece. The view is revealed while approaching towards the bright, sunlit restaurant giving an inside out feeling as it is connected to the garden itself and the sea. The spa is an almost mystical space tiled with burnt lava and unfolding secret paths to the wellness lounge, exuding an ethereal ambience and a therapeutic feeling of self-care and self-consciousness. This leads the way to the gym gazing directly on the sea level and offering a dazzling view to gaze while one enjoys a workout. The rooms are uplifting, bright, vivid as if you have risen from the volcano caves into the sky. The color palette features volcanic shades of terracotta and amber, bronze mirrors, gold, and tinted glass while bespoke furniture was designed to offer a sense of organic luxury inspired by distinctive natural elements. The experience revealed on the roof top is spectacular - the rooftop pool bar offers 360 views with a vision scope literally as far as the eye can see, the water gives a beach feel and sand texture, while islands of daybeds and umbrellas in the wet area exude the vibe of uniqueness in design that shapes an absolutely compelling experience.

190 [03.3]

Elastic Architects: Isla Brown Corinthia Photography ©Erieta Attali

ARCHITECTURE

TD Μπορείτε να μας περιγράψετε τη στιγμή που νιώσατε πιο περήφανοι για την κατασκευή του συγκεκριμένου ξενοδοχείου;

Εκείνη τη στιγμή συζητήσαμε για τις επιπλοκές μιας κατασκευής όπου τα πάντα είναι σε καμπύλες γραμμές και ο εργολάβος έπρεπε να φέρει εργάτες με σκάφη για να διεκπεραιώσουν την εργασία, καθώς μόνο εκείνοι έχουν την απαραίτητη τεχνογνωσία. Σκέφτηκα ότι ένα τόσο εκπληκτικό κτίριο χρειάζεται τρία είδη ανθρώπων με αρκετή τρέλα για να γίνει πραγματικότητα: έναν ιδιοκτήτη με όραμα, τον Leon Avigad, έναν εργολάβο με γνώσεις, τον κο Αντώνη Βαμβακούση, και έναν αρχιτέκτονα με έμπνευση. TD

Can you describe to us the moment that you felt the most proud about the construction of this specific hotel?

I was visiting the site and my team led by Glykeria Bimi and Stratis Skopelitis was showing me around, together with the Hill International and the construction team. Passing through the ground floor bar area I saw the workers installing the amazing, yet very challenging to construct curved ceiling. I will never forget the faces of these men, the pride and care they took in their job. They looked quite happy, taking photos of their work as they felt they participated in creating a unique masterpiece. I always say that an architect knows if the design is good by the first impression from the people building it. They have definitely seen a lot.

TD Θα τολμούσαμε να πούμε ότι ενυπάρχει μία τάση, όπως η αναγέννηση των προορισμών που βρίσκονται κοντά στις μεγάλες πόλεις;

191

RV Επισκεπτόμουν τον χώρο και η ομάδα μου, με επικεφαλής τη Γλυκερία Μπίμη και τον Στρατή Σκοπελίτη, με ξεναγούσε μαζί με την Hill International και την ομάδα κατασκευής. Περνώντας μέσα από τον χώρο του μπαρ στο ισόγειο, είδα τους εργάτες να εγκαθιστούν την εκπληκτική, αλλά και πολύ απαιτητική στην κατασκευή της, κυματοειδή οροφή. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα πρόσωπα αυτών των ανθρώπων, την υπερηφάνεια και την επιμέλεια που έδειχναν για τη δουλειά τους. Έδειχναν χαρούμενοι, βγάζοντας φωτογραφίες της δουλειάς τους, καθώς ένιωθαν ότι συμμετείχαν στη δημιουργία ενός μοναδικού αριστουργήματος. Πάντα λέω ότι ένας αρχιτέκτονας γνωρίζει αν το σχέδιο είναι καλό, από την πρώτη εντύπωση των ανθρώπων που το κατασκευάζουν. Σίγουρα εκείνοι έχουν δει πολλά.

At this moment we discussed on the complications of a construction where everything is in curves and the contractor had to bring in boat workers to do the work as they have the technical expertise. I thought to myself, that such an amazing building takes three crazy kinds of people to become reality: an owner with vision, a contractor with knowledge, and an architect with inspiration.

RV Το όραμα του Leon και της ομάδας του στη Brown για την αναβίωση της περιοχής είναι μια αληθινά επαναστατική ιδέα. Η τοποθεσία είναι μοναδική, διαθέτοντας υπέροχα τοπία και μια συναρπαστική ιστορία. Μία παραλία με κρυστάλλινα νερά στην οποία έχει απονεμηθεί η περιβαλλοντολογική βράβευση της Γαλάζιας Σημαίας. Όλο αυτό το εκπληκτικό τοπίο μόλις μια ώρα οδήγησης μακριά από την Αθήνα. Η μετάβαση στον χώρο αποτελούσε μια καθημερινή εκδρομή για εμάς. Αυτή η εγγύτητα στο κέντρο της Αθήνας καθιστά την επιλογή της τοποθεσίας σπουδαία. Το Λουτράκι ήταν επίσης μια μοναδική τοποθεσία και ένας αγαπημένος ελληνικός προορισμός απόδρασης. Ο σχεδιασμός του ξενοδοχείου είναι μια ολιστική 360 ιδέα, ένας «φάρος» στον Σαρωνικό, που φέρνει φως και τραβάει το ενδιαφέρον και την προσοχή στην περιοχή, αναζωογονώντας την με μια νέα αρχιτεκτονική ταυτότητα. TD

Is there a trend about the area of Corinthus that exists behind the design of this hotel? Like the re-birth of the destinations that are near to the big cities.

The vision of Leon and his team at Brown to revive the area is a revolutionary truth unsaid. The location is quite unique boasting incredible landscapes and a fascinating history; The beach is vast with ample light from sunset to sunrise, blue flag and crystal clear waters - all this stunning scenery just an hour of a drive away from Athens. Going to site was a daily trip for us. This proximity to the Athenian city center makes the selection of the location brilliant. Loutraki also used to be a unique location and a favorite Greek getaway destination. The hotel design is a 360 concept, a “beacon” at the Corinthian bay bringing light and drawing attention to the area invigorating it with a new architectural identity.

[03.3]

ARCHITECTURE 192

Η κατοικία που σχεδίασε το γραφείο Aristides Dallas Architects στην Πεντέλη και υλοποιήθηκε σε συνεργασία με την κατασκευαστική εταιρεία Crystal Construction Engineering, συνδυάζει την απλότητα και την ειλικρίνεια της χρήσης των υλικών με τις αξίες του μοντέρνου και την εξερεύνηση του σύγχρονου τρόπου ζωής. The residence, designed by Aristides Dallas Architects in Penteli and realized in collaboration with the Crystal Construction Engineering company, combines the simplicity and sincerity of using materials with the values of modernity and the exploration of a modern lifestyle.

Residence in Pentel

(NEW PROJE

[03.4]

Παρατηρώντας την πανοραμική λήψη μιας γειτονιάς, σε κάποιο οικόπεδο της οποίας έχει επέμβει ο αρχιτέκτονας, το πρώτο συναίσθημα είναι η έκπληξη και η χαρά που θα προκαλούσε η τυχαία συνάντηση με ένα όμορφο παιδί σε μία γκρίζα μέρα. Το κτίριο του αρχιτέκτονα δεν μοιάζει με κανένα από τα γειτονικά. Χωρίς να χλευάζει το τοπίο, μοιάζει με την παρουσία του να επιτελεί διττό ρόλο. Αφενός, ιδεάζει για το πώς θα μπορούσε να είναι η πόλη. Αφετέρου, εξάπτει τη φαντασία σχετικά με τον τρόπο που η αρχιτεκτονική επηρεάζει την επαφή του ανθρώπου με το «κέντρο» του, την εκφραστικότητά του, την ευρύτερη κοινωνικοποίηση και εκτός σπιτιού. Ίσως οι πόλεις που ζούμε να είναι κάτι παραπάνω από ένα σύνολο λειτουργιών και αισθητικής. Αυτές είναι οι σκέψεις που πυροδοτεί η κατοικία στην Πεντέλη από το γραφείο Aristides Dallas Architects. Ένα κτίριο που συνδυάζει την απλότητα και ειλικρίνεια της χρήσης των υλικών με τις αξίες του μοντέρνου και την εξερεύνηση του σύγχρονου τρόπου ζωής. Observing the panoramic shot of a neighborhood in a plot in which the architect has intervened, the first feeling is the surprise and joy that the random encounter with a beautiful child on a cloudy day would cause. The architect's building does not resemble any of the neighboring ones. Without mocking the landscape, the building's presence performs a dual role. On the one hand, it ideates how the city could be. On the other hand, it sparks the imagination about how architecture affects man's contact with his "center," his expressiveness, and his broader socialization outside the home. Perhaps the cities we live in are more than a set of functions and aesthetics. These are the thoughts triggered by the residence in Penteli by Aristides Dallas Architects office. A building that combines the simplicity and honesty of the use of materials with the values of the modern and the exploration of the contemporary lifestyle.

Η πρόταση αφορά το σχεδιασμό μίας κατοικίας στην Πεντέλη. To οικόπεδο είναι διαμπερές και χαρακτηρίζεται από έντονη κλίση και ψηλή φύτευση.

Η αρχιτεκτονική σύνθεση αφορμάται από την πανοραμική θέα της πόλης στο ψηλότερο σημείο του οικοπέδου και εστιάζει στον ογκοπλαστικό διαχωρισμό των λειτουργιών. Το κτίριο τοποθετείται στο ψηλότερο σημείο και αποτελείται από μία βάση πάνω στην οποία τοποθετείται ένας ορθογώνιος σε κάτοψη όγκος, που λειτουργεί σαν οθόνη προς τη θέα. Η βάση αποτελεί το ισόγειο του κτιρίου και στεγάζει τα υπνοδωμάτια, ενώ στον όγκο της οθόνης τοποθετούνται οι χώροι διημέρευσης. Η σύνδεση των δύο όγκων πραγματοποιείται μέσω ενός τρίτου κατακόρυφου πρίσματος, που αποκολλάται καθ’ ύψος και στεγάζει το κλιμακοστάσιο και την κεντρική είσοδο του κτιρίου από το ψηλότερο σημείο του οικοπέδου στο επίπεδο του ορόφου. The proposal concerns the design of a house in Penteli. A strong slope and high planting characterize the plot.

The architectural composition takes advantage of the city's panoramic view at the plot's highest point. It is focused on the placement of the different functions to separate volumes. The building is located at the highest point and consists of a base on which a rectangular volume is placed and acts like a screen for the view of the city. The base houses the bedrooms, and the living spaces are placed on the screen volume. A third prism makes the connection between the base and the screen volume and houses the staircase and the central entrance of the residence. Οι ισόγειοι χώροι εκτονώνονται προς την αυλή με την κολυμβητική δεξαμενή, η οποία περικλείεται από ψηλά δέντρα τα οποία της προσδίδουν ιδιωτικότητα από τον δρόμο. Η αυλή εισχωρεί κεντρικά στον όγκο του κτιρίου, δημιουργώντας ένα αίθριο που στο επίπεδο του ορόφου αποτελεί συνέχεια της εισόδου. A yard with a swimming pool is located on the ground floor and gets private from the public space due to the high planting. The yard penetrates centrally into the building volume and creates a patio as an extension of the entrance space.

Aristides Dallas Architects: Residence in Penteli Photography ©Panagiotis Voumvakis

The ground floor facade is covered with wooden movable panels that improve the shading conditions of the bedrooms and make them able to extend to the yard. The highest level of the staircase volume houses a loft that acts as an office space and an observation point of the city. Η ανάθεση ενός τέτοιου έργου ανάγει πάντοτε το πρωταρχικό ερώτημα της κατοίκησης. Στο ζήτημα του «κατοικείν», η μελέτη αποσκοπεί στη στοχαστική προσέγγιση της επίλυσής του μέσα από τη δημιουργία ενός υποβάθρου ζωής το οποίο θα καταφέρει να φιλοξενήσει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο τους ανθρώπους του. Για την ανάδειξη των αρετών της κατοίκησης είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός σχεδιασμού απλού και λειτουργικού, που διέπεται από μέτρο και καθαρότητα. Στην αναζήτηση αυτής της ισορροπίας συμμετέχει ενεργά η υλική έκφραση του κτιρίου, η οποία διαμορφώνεται στο σύνολό της κυρίως από τη χρήση του εμφανούς οπλισμένου σκυροδέματος. Πρόκειται για ένα υλικό-εργαλείο που υπάγεται από τις απαρχές του μοντέρνου κινήματος σε ένα μεθοδολογικό σύστημα σχεδιασμού, το οποίο είναι συνυφασμένο με την κατασκευαστική απλότητα και ειλικρίνεια της κτιριακής δομής. Η επιλογή του, επομένως, αποτέλεσε βασική συνθετική απόφαση και λειτούργησε ως «οδηγός» καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Το κτίριο αποκτά έναν μονολιθικό χαρακτήρα, ο οποίος αντιμετωπίζεται γλυπτικά σε αντίστιξη με τους έντονους όγκους των ψηλών δέντρων και ταυτόχρονα γίνεται ένα με το οικόπεδο. Commissioning such a project always brings back the primary question of habitation. In the issue of "living," the study aims at a thoughtful approach to solving it by creating a background of life that will accommodate its people in the best possible way.

LOCATION Penteli, Athens, Greece YEAR 2022 TYPE Residential-Urban STAΤUS Completed ARCHITECTURAL DESIGN Aristides Dallas Architects PRINCIPAL ARCHITECT Aristides Dallas PROJECT ARCHITECTS Aristides Dallas, Rafail Sergios PROJECT TEAM Katerina Bali, Georgia Salta, Katerina Striki, Ioanna Gargalietou, Maria Vlachou DETAILED DESIGN TEAM Thodoris Sioutis, Vasilis Kekeris, Theodora Bobori, Dimitris Vasakakis, Haritina Trikka, Emi Georgosopoulou, Stelina Tsalapati, Alkiviadis Oikonomidis, Chara Eftychiou, Marina Merou, Xanthi Tsekou INTERIOR DESIGN Stedi Design Studio, Teme Architects CONSTRUCTION Crystal Construction Engineering STRUCTURAL STUDY Emmanouil Roditis MECHANICAL STUDY CONAP - Andreas Psaroudakis, Evangelos Tentis MARBLE PROVIDER Greco Marble S.A.

193

To highlight the virtues of living, it is necessary to implement a simple and functional design. The material expression of the building takes an active part in the search for this balance, which is mainly shaped by the use of visible reinforced concrete. It is a material tool that has been subordinated since the beginnings of the modern movement to a methodological design system, which is intertwined with the constructional simplicity and honesty of the building structure. Its selection, therefore, was a critical compositional decision and acted as a "guide" throughout the process.

PROJECT Residence in Penteli

ARCHITECTURE

ECT)

Η όψη του ισογείου είναι επενδυμένη με ένα σύστημα κινουμένων ξύλινων περσίδων που ενισχύουν το σκιασμό των υπνοδωματίων, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα επέκτασης των εσωτερικών χώρων προς την αυλή. Στην απόληξη του κλιμακοστασίου σχεδιάζεται ένας χώρος παταριού-γραφείου που λειτουργεί ως αναγνωστήριο και παρατηρητήριο της πόλης από ψηλά.

The building acquires a monolithic character, which is treated sculpturally in contrast to the strong volumes of the tall trees and, at the same time, becomes one with the plot.

[03.4]

ARCHITECTURE

To River West επεκτείνεται για να μετατραπεί στο River West Open, ένα σύγχρονο και καινοτόμο εμπορικό κέντρο και προορισμό αναψυχής στην πόλη, συνδυάζοντας τα μεγάλα καταστήματα και τους χώρους πρασίνου. Με εκτεταμένους υπαίθριους χώρους, μία ιδιαίτερη παιδική χαρά και τρεχούμενα νερά, το River West Open ξεχωρίζει ως το νέο σημείο συνάντησης που συνδυάζει shopping, βόλτα, διασκέδαση και χαλάρωση, σε ένα εντυπωσιακό περιβάλλον. Το concept design πραγματοποίησε το γραφείο L35 Architects και την αρχιτεκτονική μελέτη το γραφείο Vikelas Architects. River West is expanding to become River West Open, a contemporary and innovative retail and leisure center that combines large retail stores and green spaces to offer a pleasurable and complete experience of shopping and leisure time activities. With ample green spaces, a unique playground, and running waters, River West Open stands out as the new meeting point that combines retail, strolling, entertainment, and relaxation in an impressive environment. The L35 Architects firm carried out the concept design, and the Vikelas Architects did the architectural study.

194

River West Open (COMMERCIAL PROJECT)

A multidimensional concept

Μια δεκαετία μετά την ίδρυση του αρχικού εμπορικού κέντρου River West στα δυτικά προάστια της Αθήνας, ξεκινά το έργο της επέκτασής του προς τα δυτικά. Η νέα ανάπτυξη αφορά τη συγχώνευση του νέου εμπορικού συγκροτήματος με το υπάρχον, καθώς και την ανάπτυξη νέων χώρων εστίασης και καταστημάτων, σε έναν υπαίθριο χώρο που αποτελείται από διάφορες ζώνες επισκεπτών και χώρους αναψυχής με υδάτινα στοιχεία και στοιχεία φύτευσης. Κεντρική ιδέα της επέκτασης είναι η «ρωγμή» που σχηματίζεται από το ασυνεχές περίγραμμα των κτιρίων, μέσα από την οποία αναδύεται ένα «ποτάμι» που διασχίζει τον περιβάλλοντα χώρο ανάπτυξης, δημιουργώντας πεζοδρομήσεις και πράσινες ροές στις όχθες του. Η ρωγμή χωρίζει το εμπορικό πάρκο σε επιμέρους λειτουργικές μονάδες καταστημάτων, εστιατορίων και χώρων αναψυχής, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί ως ραχοκοκαλιά που συνδέει τις υπαίθριες δραστηριότητες και ενσωματώνει έναν ολοκληρωμένο εμπορικό περίπατο που προσφέρει νέες εμπειρίες στον επισκέπτη και τον ωθεί να περιπλανηθεί και να ανακαλύψει τον χώρο. A decade after establishing the original River West shopping center in the western suburbs of Athens, the project of its expansion to the west begins. The new development involves the merger of the new shopping complex with the existing one and the development of new dining and retail spaces in an open space consisting of various visitor zones and recreational areas with water features and planting elements.

[03.5]

The extension’s central concept is the “crack” formed by the discontinuous contours of the buildings. A “river” emerges and flows through the surrounding development area, creating pedestrian walkways and green flows along its banks. The crack divides the commercial park into functional units of shops, restaurants, and leisure facilities. It is a backbone that connects the outdoor activities and incorporates an integrated commercial promenade that offers visitors new experiences and encourages them to wander and discover the space. Ένα διώροφο συγκρότημα εμπορικών χρήσεων και χρήσεων συνάθροισης κοινού αντικαθιστά το πρώην βιομηχανικό συγκρότημα Μουζάκη, με κύριους και βοηθητικούς χώρους στο υπόγειο. Στο βόρειο τμήμα του οικοπέδου σχηματίζεται ένα αστικό πάρκο που περιλαμβάνει και ένα σύμπλεγμα τεχνητών πετρωμάτων, απ’ όπου πηγάζει το νερό του «ποταμού». Ο καταρράκτης προβάλλει στο βάθος και υδροδοτεί μια «φυσική λίμνη». Αυτή είναι η αρχή του «ποταμού», που αποτελείται από μονάδες υδάτινων στοιχείων, όπου η ροή του νερού αλλάζει διαδοχικά: ακίνητο αρχικά, με χαμηλή ροή στη συνέχεια, κινείται και αφρίζει πάνω από ανάγλυφες επιφάνειες, για να καταλήξει σε ένα γραμμικό στοιχείο που τονίζει τα δέντρα που φαίνονται μέσα από το γνωστό mirror effect.

Βιοκλιματικός σχεδιασμός Βιώσιμη ανάπτυξη (με μικρό ενεργειακό αποτύπωμα) Οικολογία Ανακύκλωση Χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών A two-story commercial and public assembly venue replaces the former Mouzakis industrial complex, with main and auxiliary spaces in the basement. An urban park is formed in the site’s northern part, including a complex of artificial rocks from which the water of the “river” originates. The waterfall projects into the background and waters a “natural lake.” This is the beginning of the “river,” composed of units of water elements, where the flow of water changes successively: motionless at first, with a low flow, then moving and foaming over relief surfaces, to end up in a linear element that highlights the trees seen through the well-known mirror effect. The new focus area becomes part of the existing River West balcony. It is further extended, communicating with the surrounding space and bioclimatic solar atria that collect solar radiation in winter and open up in summer, using movable fabric shading systems. The structures of the shops and outdoor spaces follow the surrounding area's sloping terrain, creating stepped levels connected by stairs or ramps.

ARCHITECTURE

Η νέα περιοχή εστίασης γίνεται μέρος του υπάρχοντος εξώστη του River West και επεκτείνεται περαιτέρω, επικοινωνώντας με τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά και με βιοκλιματικά ηλιακά αίθρια που συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία το χειμώνα και ανοίγουν το καλοκαίρι, χρησιμοποιώντας κινητά υφασμάτινα συστήματα σκίασης. Η δομή των καταστημάτων και των υπαίθριων χώρων ακολουθεί το κεκλιμένο έδαφος του περιβάλλοντος χώρου, δημιουργώντας κλιμακωτά επίπεδα που συνδέονται με σκάλες, ή ράμπες. Η βιοκλιματική συμπεριφορά των κτιρίων και η επιλογή φιλικών προς το περιβάλλον υλικών γίνονται ο βασικός άξονας του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, συνοψίζοντας τη γενική φιλοσοφία του εμπορικού κέντρου στις εξής αρχές:

The buildings’ bioclimatic behavior and the choice of environmentally-friendly materials become the main axis of the architectural design, summarizing the general philosophy of the shopping center in the following principles: -

Bioclimatic design Sustainable development (with a small energy footprint) Ecology Ecological sustainability (with low carbon footprint) Use of environmentally friendly materials

Η ανάγκη για συνεχή ροή μεταξύ των δύο χώρων του εμπορικού κέντρου οδήγησε σε αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση του υφιστάμενου διαδρόμου κυκλοφορίας, που πλέον οδηγεί στον εξωτερικό χώρο της επέκτασης του εμπορικού κέντρου. Στο ισόγειο, μια νέα ζώνη μετάβασης επιχειρεί να φέρει την ποιότητα του εξωτερικού φωτισμού στο εσωτερικό του εμπορικού κέντρου, επιτρέποντας μια ανεμπόδιστη και φυσική κίνηση στη νέα επέκταση. Στον κύριο άξονα της ζώνης μετάβασης χρησιμοποιούνται πολλές ειδικές κατασκευές, όπως ελαστική οροφή εκπομπής, διαφημιστικές προσθήκες lightboxes και μια συνεχής κρεμαστή κυρτή φωτεινή λωρίδα που εκτείνεται εκατέρωθεν της ζώνης μετάβασης, δίνοντας έναν υπαινιγμό της νέας παρέμβασης. Στο πρώτο επίπεδο, σχηματίζεται μια σπείρα διαδοχικών φωτιστικών πλαισίων, που δημιουργεί και την αίσθηση μιας πύλης, προσκαλώντας τους επισκέπτες στο νέο River West Open.

195

The need for a continuous flow between the two areas of the shopping center led to an aesthetic and functional upgrade of the existing circulation corridor, which now leads to the exterior of the shopping center extension. On the ground floor, a new transition zone attempts to bring the quality of the exterior lighting to the shopping center's interior, allowing for free and natural movement in the new extension. The main axis of the transition zone uses many special structures, including a rubber roof, advertising lightboxes additions, and a continuous hanging curved light strip that extends on either side of the transition zone, giving a hint of the new intervention. At the first level, a spiral of sequential lightboxes is formed, creating the feeling of a gateway, inviting visitors to the new River West Open. RIVER WEST GATEWAY & TRANSITION ZONE Το έργο αφορά το σχεδιασμό της ζώνης σύνδεσης του υφιστάμενου εμπορικού κέντρου River West με τη νέα περιοχή επέκτασης River West Open σε ισόγειο και α΄ όροφο, καθώς και την αναμόρφωση του χώρου στάθμευσης με σκοπό τη δημιουργία νέων καταστημάτων που πλαισιώνονται από χώρους κίνησης πεζών. Ο νέος σχεδιασμός της ζώνης σύνδεσης αποτελεί μία αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση στο χώρο μετάβασης από το κλειστό εμπορικό του River West προς τη νέα επέκταση River West Open. Η επιφάνεια της παρέμβασης αφορά το τμήμα που ορίζεται από την πλάτη του πυρήνα των ανελκυστήρων προς το εσωτερικό των διαδρόμων, οι οποίοι μέχρι τώρα οδηγούσαν στη ζώνη τροφοδοσίας στο ισόγειο και τους κοινόχρηστους χώρους υγιεινής στον α΄ όροφο. Στη ζώνη σύνδεσης γίνεται η διέλευση του κοινού προς τη νέα επέκταση και αντίστροφα. Γι’ αυτόν το λόγο έγινε προσπάθεια να σηματοδοτηθεί ο χώρος αυτός από την είσοδο του κοινού στο εμπορικό, ώστε να καθοδηγεί τις ροές του κοινού από και προς την επέκταση. Επιχειρήθηκε μια διαφορετική σχεδιαστική προσέγγιση με ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και ταυτόχρονα έγινε προσπάθεια αυτή να «δέσει» με την ταυτότητα και γεωμετρία του αιθρίου του River West. Στα πλαίσια αυτά εφαρμόστηκε η διχρωμία λευκού με μαύρες λεπτομέρειες, κάτι που υπάρχει στη νέα εμπορική ταυτότητα. Η προσέγγιση έγινε με μια αφαιρετική και συγχρόνως δυναμική γραμμή σχεδιασμού, ώστε ο χώρος να φαίνεται σύγχρονος και ταυτόχρονα να προσκαλεί το βλέμμα και τους επισκέπτες από όλα τα επίπεδα και χώρους προσέγγισης. RIVER WEST GATEWAY & TRANSITION ZONE The project involves the design of the ground and first-floor connection zone between the existing River West Shopping Center and the new River West Open expansion area, as well as the reconfiguration of the parking lot to create new shops with pedestrian circulation areas. The new connection zone design is an aesthetic and functional upgrade to the transition area from the enclosed River West shopping area to the new River West Open expansion. The area of the intervention is the section defined by the back of the core of the lifts to the interior of the corridors, which previously led to the catering zone on the ground floor and the public washrooms on the first floor.

[03.5]

The link zone is where the public crosses to the new extension and vice versa. For this reason, an effort was made to mark this area from the public entrance to the mall to guide public flows to and from the extension. A different design approach was attempted using a contemporary architectural vocabulary. At the same time, an attempt was made to “tie” this into the identity and geometry of the River West atrium.

ARCHITECTURE

In this context, a two-tone white with black details was applied, which is present in the new commercial identity. The approach was taken with an abstract yet dynamic design line so that the space appears contemporary while inviting the eye and visitors from all levels and approach spaces. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η παρέμβαση στο χώρο μετάβασης του α΄ ορόφου εκτυλίχθηκε σε δύο διαφορετικές χρονικές και σχεδιαστικές φάσεις, καθώς τροποποιήθηκαν τα όρια του καταστήματος. Στο ισόγειο το δάπεδο πριν τη σημερινή παρέμβαση ήταν από κεραμικό πλακίδιο, δίχρωμο, με «τυχαίο» τεθλασμένο γεωμετρικό μοτίβο. Στο τμήμα της παρέμβασης έγινε αλλαγή του δαπέδου με ένα νέο χυτό δάπεδο, το οποίο ενώ έχει σαφή διαφοροποίηση και δίνει την εντύπωση ότι έχει κάποια συνέχεια με το υφιστάμενο. Επιλέχθηκε μωσαϊκό με ψιλή κοκκομετρία. Οι αρμοί διαστολής διαμορφώθηκαν σε τεθλασμένες χαράξεις και στις βασικές θέσεις τοποθετήθηκαν λάμες inox. Η νέα παρέμβαση διαφοροποιείται από το υπάρχον με λιτό και σαφές λεξιλόγιο που συμβάλλει στην ευκολότερη ανάγνωση των σημάνσεων που τοποθετούνται εκατέρωθεν του διαδρόμου. Σε μία προσπάθεια μεταφοράς της ποιότητας του φωτισμού του εξωτερικού χώρου στο εσωτερικό του εμπορικού, στον κύριο άξονα της ζώνης μετάβασης και ειδικότερα στην οροφή του διαδρόμου, πραγματοποιήθηκε φωτεινή κατασκευή, η οποία κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της άνοψης. Διακόπτεται με λοξές μαύρες χαράξεις σε αντιστοιχία με αυτές του δαπέδου. Το εσωτερικό περίγραμμα και όλο το υπερυψωμένο τμήμα που περιβάλλει την ελαστική οροφή καλύπτεται με μαύρο χρώμα, υπογραμμίζοντας με αυτό τον τρόπο την καμπύλη χάραξη της φωτεινής κατασκευής. Πλησίον των ανελκυστήρων αναρτάται μια συνεχή καμπύλη φωτιστική ταινία με τη μορφή μονοκονδυλιάς που εκτείνεται εκατέρωθεν της ζώνης μετάβασης, η οποία σηματοδοτεί και δίνει μια νύξη της νέας παρέμβασης, προσκαλώντας τους επισκέπτες προς το River West Open. It is important to mention that the intervention in the transition area of the first floor unfolded in two different time and design phases, as the boundaries of the store were modified. On the ground floor, the flooring before the current intervention was ceramic tile, two-tone, with a “random” broken geometric pattern. In the intervention section, the flooring was changed with a new cast flooring, which, while clearly differentiated, gave the impression of having some continuity with the existing flooring. A mosaic with a fine grain size was chosen. Expansion joints were formed in square cuts, and inox slats were installed at key locations. The new intervention is differentiated from the existing one with a simple and clear vocabulary that contributes to an easier reading of the markings on either side of the corridor.

196

To transfer the lighting quality of the exterior space to the shopping mall's interior, a light structure was installed on the main axis of the transition zone and especially on the roof of the corridor, which occupied most of the ramp. It is interrupted by oblique black engravings in correspondence with those of the floor. The inner contour and the entire raised section surrounding the elastic roof are covered in black, thus emphasizing the curved engraving of the light construction. Near the lifts, a continuous curved light strip in the form of a monochord is suspended on either side of the transition zone, which marks and hints at the new intervention, inviting visitors towards the River West Open. Οι παράπλευρες επιφάνειες των καταστημάτων, οι οποίες βρίσκονται εκατέρωθεν του διαδρόμου, αμβλύνονται, μετατρέποντας τα υαλοστάσια των βιτρινών σε καμπύλα, διευκολύνοντας έτσι τις ροές και διευρύνοντας ταυτόχρονα τη ζώνη μετάβασης. Παραπλεύρως του διάδρομου τοποθετούνται κατακόρυφα lightboxes, τα οποία φωτίζουν το χώρο και φέρουν σήμανση σχετική με τα καταστήματα της επέκτασης ή προβάλλουν διαφημιστικά και ενημερωτικά μηνύματα. Όμοια και εξωτερικά για τους επισκέπτες που βρίσκονται στο River West Open, έχουν τοποθετηθεί lightboxes στο ισόγειο και αυτοκόλλητα (environmental graphics) στον όροφο για τη διευκόλυνση της σήμανσης και προβολής των καταστημάτων.

[03.5]

Στο επίπεδο του α΄ ορόφου της ζώνης σύνδεσης έγιναν δύο ξεχωριστές φάσεις παρέμβασης. Αρχικά, ο χώρος διέλευσης του κοινού περιοριζόταν από το πλάτος τού έως τότε υφιστάμενου διαδρόμου. Για να αλλάζει η ατμόσφαιρα του διαδρόμου και να περιορισθεί η αίσθηση του μήκους, σχεδιάστηκε μιά σπείρα από αλλεπάλληλα φωτεινά πλαίσια που δημιουργούν πάλι την αίσθηση μιας πύλης με διάρκεια, που προσδίδει ενδιαφέρον στο στενό διάδρομο. Στο τέλος του διευρύνεται ο χώρος για να δοθεί η δυνατότητα μιας ανεμπόδιστης και φυσικής για τους επισκέπτες διαγώνιας κίνησης προς το νέο εξώστη της πτέρυγας της επέκτασης. Με την υποχώρηση του ορίου του καταστήματος, ο κοινόχρηστος χώρος διευρύνθηκε. Το υφιστάμενο δάπεδο της περιοχής επέμβασης διατηρήθηκε. Η μόνη παρέμβαση που γίνεται σε αυτό είναι o καθαρισμός του και η εφαρμογή βερνικιού αδιαβροχοποίησης για συντήρηση και προστασία. Για να αποφευχθεί η εκ νέου κατασκευή χυτού δαπέδου, η οποία θα είχε μεγάλη πιθανότητα διχρωμίας, επιλέχθηκε η λύση της δημιουργίας μιας υπερυψωμένης πλατφόρμας. The lateral surfaces of the shops, which are located on either side of the corridor, are dampened, turning the glass windows into curves, thus facilitating flows and, at the same time, widening the transition zone. Vertical lightboxes are placed alongside the corridor, illuminating the area and displaying signage relating to the extension's shops or advertising and information messages. Similarly, lightboxes have been placed on the ground floor for visitors to the River West Open, and stickers (environmental graphics) on the first floor to facilitate signage and promotion of the shops. Two separate intervention phases were carried out at the first-floor level of the linking zone. Initially, the existing corridor's width limited the public crossing area. To change the corridor's atmosphere and limit the feeling of length, a spiral of successive light panels was designed to create the feeling of a long gateway again, adding interest to the narrow corridor. In the end, the space is widened to allow an unobstructed and natural diagonal movement for visitors toward the new balcony of the extension wing. With the retreat of the store boundary, the public space was enlarged. The existing flooring of the intervention area was retained. The only intervention on it is the cleaning and application of waterproofing varnish for maintenance and protection. A raised platform was created as a solution to avoid the reconstruction of a cast floor, which would probably be duo-toned.

ARCHITECTURE

Το νέο υπερυψωμένο δάπεδο διαμορφώθηκε με τελική επικάλυψη ενιαίας μαύρης ματ πολυουρεθανικής βαφής με γκρι φολίδες (flakes) σε στάθμη 17 εκ. πάνω από το υφιστάμενο τελικό δάπεδο. Οι φωτεινές γραμμές που υφίστανται στο χυτό δάπεδο του εμπορικού προεκτάθηκαν νοερά στο νέο υπερυψωμένο δάπεδο. Έπειτα, αναρριχώνται στον κατακόρυφο τοίχο-νέο όριο του καταστήματος και από εκεί σε τμήμα της οροφής. Με τον τρόπο αυτό, διατηρείται η υφιστάμενη λογική του καλειδοσκόπιου και επαναπροσδιορίζεται στη νέα διευρυμένη περιοχή μελέτης. Κατασκευάστηκε επίσης φωτεινή ελαστική οροφή. Αυτή διακόπτεται από μαύρες γραμμές σε συνέχεια των λοξών φωτεινών χαράξεων που είχαν κατασκευαστεί αρχικά και αποτελούσαν μέρος του «καλειδοσκόπιου». Έτσι, εντάθηκαν οι αντιθέσεις με τη χρήση λευκού και μαύρου. Μεγάλες επιφάνειες καλύφθηκαν με καθρέπτες που τονίζουν το παιχνίδι των λοξών χαράξεων. Πάνω στο νέο δάπεδο εδράζεται ένα ενιαίο, γραμμικό καθιστικό από ακρυλικό υλικό λευκής απόχρωσης, με μεταλλικό σκελετό στήριξης. Το σχήμα του καθιστικού είναι ακανόνιστο με καμπύλες χαράξεις και θυμίζει κορδέλα που ξεδιπλώνεται στο χώρο. The new raised floor was finished with a single coat of black matt polyurethane paint with grey flakes 17 cm above the existing finished floor. The light lines existing on the cast floor of the mall were extended mentally into the new raised floor. They climbed up the vertical wall-new store boundary and from there to part of the ceiling. This way, the existing “kaleidoscope” logic is retained and redefined in the newly expanded study area. A lighted rubber roof was also constructed. This is interrupted by black lines that continue the oblique light engravings originally constructed and formed part of the “kaleidoscope.” This intensified the contrasts with the use of white and black. Large surfaces were covered with mirrors that emphasized the play of the oblique engravings. On the new flooring rests a single, linear seating area made of white acrylic material with a metal support frame. The shape of the seating is irregular with curved engravings and resembles a ribbon that unfolds in space. Στο επίπεδο του α’ υπογείου σκοπός ήταν η νέα δημιουργία χώρων κίνησης, οι οποίοι επιτρέπουν την πρόσβαση σε νέους χώρους καταστημάτων, προσανατολίζοντας ταυτόχρονα τους επισκέπτες από τους χώρους στάθμευσης προς το εμπορικό κέντρο. Κρίθηκε σημαντικό να αποκτήσει ο χώρος μια δική του εμπορική και αρχιτεκτονική ταυτότητα, ικανή να ξεχωρίσει αλλά ταυτόχρονα να μπορεί να διακρίνει ο επισκέπτης μια κοινή εννοιολογική συνέχεια. Ακόμα, ο χώρος του γκαράζ με τον νέο υπόγειο εμπορικό χώρο διαφοροποιήθηκαν. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στη νέα δαπεδόστρωση, ώστε να είναι ικανή να αποτελεί μια ομαλή μετάβαση από το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που επικρατεί στο δάπεδο του υφιστάμενου εμπορικού χώρου, αλλά και να παραπέμπει σε μια διαφορετική γεωμετρική σχεδιαστική προσέγγιση. Επιστρώθηκαν τριγωνικά πλακίδια σε δύο αποχρώσεις, ενώ σε ορισμένα σημεία της κάτοψης τοποθετήθηκαν ένθετα (χωνευτά) φωτιστικά δαπέδου τριγωνικού σχήματος με εναλλασσόμενο φωτισμό. Ακόμα, ενισχύθηκε ο φωτισμός στον χώρο του υπογείου, προκειμένου να προσανατολίζει τον επισκέπτη προς τους νέους εμπορικούς χώρους.

Αναρτήθηκαν κάτω από τη διάτρητη μεταλλική οροφή πολυγωνικά φωτιστικά με διάχυτη ελαστική μεμβράνη. Η επιλογή της γεωμετρίας τους συγγενεύει διακριτικά με τις τεθλασμένες χαράξεις του δαπέδου, δημιουργώντας έτσι ένα κοινό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο.

At the first basement level, the purpose was to create new circulation spaces that allow access to new retail spaces while orienting visitors from the parking lots to the shopping center. It was important to give the space its own commercial and architectural identity, capable of standing out but at the same time allowing the visitor to discern a common conceptual continuity. Still, the garage area with the new underground commercial space was differentiated. Particular care was given to the new flooring to be able to be a smooth transition from the architectural vocabulary prevalent in the flooring of the existing commercial space but also to refer to a different geometric design approach. Triangular tiles in two shades were applied, and in some parts of the floor plan, inlaid floor luminaires of triangular shape with alternating lighting were installed. Furthermore, the basement area's lighting was enhanced to orient visitors toward the new commercial spaces.

PROJECT River West Open

PROJECT River West Gateway & Transition Zone

LOCATION 1-3, Proodou Str.&96-98-100, Kifissou Ave, Aigaleo

PROJECT DEVELOPER Noval Property S.A

PROJECT DEVELOPER Noval Property S.A PROJECT MANAGER Steelmet Property Services, Omikron Kappa S.A CONCEPT DESIGN L35 ARCHITECTS ARCHITECTURAL DESIGN VIKELAS ARCHITECTS

197

Polygonal luminaires with a diffused elastic membrane were suspended under the perforated metal roof. Their choice of geometry is subtly related to the fractured engravings of the floor, thus creating a common architectural vocabulary.

ARCHITECTURAL DESIGN Vikelas Architects / DNE Architects LIGHTING DESIGN Matina Manglara ELECTROMECHANICAL DESIGN Agapakis Consultants CONSTRUCTOR First phase: Vitael S.A. Second phase: Core S.A.

LIGHTING DESIGN Matina Manglara LANDSCAPE DESIGN ECOSCAPES SIGNAGE DESIGN Air Design STRUCTURAL DESIGN P. Panagiotopoulos & Associates, Omikron Kappa S.A ELECTROMECHANICAL DESIGN LDK Consulting Engineers S.A. , Team M-H Consulting Engineers ACOUSTICS CONSULTANT Theodoros Timagenis &Associates TRAFFIC STUDY Dromos Consultants Ltd ENVIROMENTAL IMPACT STUDY Enveco S.A. TECHNICAL CONSTRUCTION COMPANY Aktor S.A. HEAT INSULATION MATERIALS Fibran S.A. ALUMINUM PANELS Βiopanel S.A.

[03.5]

ARCHITECTURE

Σε καθένα από τα έργα των Elastic Architects για τα περίβλεπτα hospitality brands όπως τα Aman Resorts, One and Only, Nammos, Banyan Tree και Nobu Hotels, η αρχιτεκτονική εμπνέεται από τον τόπο και δημιουργεί μια «γλυπτική» μετάφραση αυτού αλλά και της τοπικής αρχιτεκτονικής και κουλτούρας. Ο χώρος ευεξίας, Kēpos by Goco στο ξενοδοχείο Daios Cove δεν αποτελεί εξαίρεση. In each of Elastic Architects' projects for prestigious hospitality brands such as Aman Resorts, One and Only, Nammos, Banyan Tree and Nobu Hotels, the architecture is inspired by the place and creates a "sculptural" translation of it as well as of the local architecture and culture. The wellness area, Kēpos by Goco at Daios Cove Hotel is no exception.

198

Kēpos by Goco (NEW PROJECT)

A labyrinth of pleasure Elias V. Messinas

Εμπνευσμένο από τον μύθο και την ιστορία, το spa γίνεται ένας όρμος του απείρου. Φως και σκιά, μικτές υφές και γήινα χρώματα δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση με στόχο να επιτύχουν μια μοναδική απολαυστική εμπειρία του νου και ευθυγράμμιση ψυχής. Inspired by myth and history, the spa becomes a cove of infinity. Light and shadow, mixed textures and earthy colors create a welcoming feeling aiming to achieve a unique indulging experience of mind and soul alignment. Όλα ξεκίνησαν με τον τοπικό μύθο του Μίτου της Αριάδνης, το νήμα της ζωής που προσφέρθηκε στον αγαπημένο της, για να βρει την έξοδο από τον κρητικό λαβύρινθο, τον δρόμο από το σκοτάδι στο φως. Ο λαβύρινθος είναι τώρα το μέρος που σταματάει ο χρόνος, σχηματίζεται ως κήπος, ο “Kēpos by Goco”, που στην αρχαιότητα ήταν το μέρος όπου θα μπορούσε κανείς να διδαχθεί την τέχνη της ευημερίας και της ευτυχίας. Και κάπως έτσι, η ιστορία ξεκινά… It all started with the local myth of Ariadne’s Mitos, the life saving thread offered to her loved one, in order to find the way out of the Cretan labyrinth, the way from darkness into light. The labyrinth is now the place where time stops, it is formed as a garden, the “Kēpos by Goco”, which in ancient times was the place where one could be taught the art of wellbeing and happiness.

[03.6]

And so, the story begins… Ο χώρος υποδοχής διαθέτει τη γλυπτική χειροποίητη κεραμική στον τοίχο φιλοτεχνημένη από έναν ντόπιο, επιδεικνύοντας την ισορροπία μεταξύ φωτός και σκιάς. Η οβάλ μπάλα από νήμα ως ατοιχείο γλυπτικής είναι το σημείο εκκίνησης του χώρου υποδοχής. Είναι μια χαλαρωτική αλλά μοναδική εμπειρία άφιξης.

The reception area features the sculptural handcrafted pottery on the wall crafted by a local artesian, showcasing the balance between the light and the shadow. The oval ball of thread as a sculptural feature is the starting point of the reception area. It is a calming yet unique arrival experience. Ο χώρος του σαλονιού έχει σχεδιαστεί ως ένας γαλήνιος χώρος πριν ξεκινήσει η θεραπεία.Η χειροποίητο μακραμέ εγκατάσταση στο κέντρο είναι το κομβικό σημείο καθώς και τα άνετα καθίσματα τριγύρω με απαλά χρώματα και υλικά. The lounge area is designed as a serene space before the treatment begins. Handmade macrame installation at the center is the focal point and comfortable seating around with soft colors and materials. Το υφαντό χαλί στους διαδρόμους προς τα δωμάτια περιποίησης, συμβολίζει το νήμα που οδηγεί τον καλεσμένο μέσα και έξω από αυτήν την εμπειρία. Φωτίζεται από κρεμαστά φωτιστικά και οι πέτρινοι τοίχοι έχουν αποκαλυφθεί στο κάτω μέρος τους, ως μεταφορά της αποκάλυψης των εσωτερικών στρωμάτων της ψυχής μας, δημιουργώντας ένα συναρπαστικό μονοπάτι. Αίθουσες περιποίησης με πέτρινα δάπεδα και αναμμένα με κεριά στις εσοχές των τοίχων εκφράζουν μια μυστικιστική προσέγγιση στην εμπειρία του επισκέπτη. The woven carpet at the corridors to the treatment rooms, is symbolizing the thread that leads its guest in and out of this experience. Lit by hanging lamps and the walls have stone revealed at their lower zone, as a metaphor of reveling the inner layers of our soul, creating an exciting path. Treatment rooms with stone floors and candle lit recess on the walls express a mystical approach to the guest experience.

Οι επισκέπτες βιώνουν επαναστατικές καινοτομίες στον τομέα της ευεξίας με θεραπείες αιχμής συμπεριλαμβανομένης της κρυοθεραπείας, της θεραπείας με υπερβαρικό οξυγόνο και της υδροθεραπείας του παχέος εντέρου. Επιπλέον, ο επισκέπτης μπορεί ν' αφεθεί στον απόλυτο συνδυασμό σχεδιασμού με κορυφαίες τεχνολογικές θεραπείες. The guests experience revolutionary innovations in the wellness sphere with cutting-edge treatments including cryotherapy, hyperbaric oxygen therapy and colonic hydrotherapy. Further indulge in the ultimate fusion of design with the leading technology treatments. Σε σύνδεση με το concept, ο χώρος για το κύκλωμα θεραπευτικού νερού περιβάλλεται από πέτρινες καμάρες και πίδακες νερού, που επιτρέπουν σε μια σουίτα τον συνδυασμό ιαματικών λουτρών με φινλανδική και απαλή σάουνα. Connecting with the concept , the area for the therapeutic water circuit is surrounded by stone arches and water jets ,allow the combination of a Thermal Bathing Suite featuring Finnish and soft sauna. Ένας ειδικά διαμορφωμένος χώρος με θέα στον όρμο με αποκλειστική γιόγκα και άλλες συνεδρίες στο Mind & Body Studio, βρίσκεται κοντά στον χώρο της εσωτερικής πισίνας με φινίρισμα από φυσική πέτρα και εκπληκτική θέα στη θάλασσα. A specially designed space overlooking the Cove with exclusive yoga and other sessions in the Mind & Body Studio is located near the indoor pool area with natural stone finish and amazing views to the sea.

ARCHITECTURE

Main Lounge Photography ©Spyros Hound Το γυμναστήριο εσωτερικού – εξωτερικού χώρου προσφέρει προπόνηση παγκόσμιας κλάσης από το BXR London (το πρώτο high-end στον κόσμο γυμναστήριο πυγμαχίας), με εξοπλισμό υψηλών προδιαγραφών και σύνδεση της φύσης με την ένταση ενός αθλητικού χώρου. The indoor – outdoor gym is offering world-class coaching from BXR London (the world’s first high-end boxing gym), with equipment of the highest standards and a connection of nature to the intensity of an athletic venue. Η ιδέα του κήπου αντανακλάται στην καρδιά του spa, με χώρο από γυάλινη οροφή από όπου κρεμαστοί κήποι δημιουργούν υφές σκίασης στο πάτωμα. Ο χώρος αυτός είναι επιπλωμένος με ανάκλιντρα γύρω από μια εστία φωτιάς και χρησιμοποιείται για θεραπείες.

The concept of the garden is reflected at the heart of the spa, with a glass ceiling space from where hanging gardens create shading textures on the floor. This space is furnished with daybeds around a firepit and is used for healing treatments. Αυτό το spa είναι μια συνεργασία με την ομάδα Goco Hospitality και Daios Cove. Προσφέρει μια αισθητηριακή εμπειρία,συνδυάζοντας το σχεδιασμό με μια ολιστική προσέγγιση της υγείας με την καινοτόμο τεχνολογία. Τελετουργίες ευεξίας καθώς και εξατομικευμένο γυμναστήριο, παραδίδονται σε ένα ήσυχο καταφύγιο 2.500τμ με απεριόριστη θέα σε όλο τον Κρητικό κόλπο. This spa is a collaboration with Goco Hospitality and Daios Cove team. It delivers a sensory experience, combining design with a holistic approach to health with innovative technology. Wellness rituals as well as bespoke fitness, delivered in a 2.500sqm tranquil sanctuary with uninterrupted views across the Cretan Bay.

199 [03.6]

ARCHITECTURE 200

Ο Jan Jongert, είναι απόφοιτος της Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής στο Ρότερνταμ το 2003, συνιδρυτής του Superuse Studios στην Ολλανδία, μιας εταιρείας που σχεδιάζει εσωτερικούς χώρους και κτίρια και αναπτύσσει στρατηγικές για τη διευκόλυνση της μετάβασης σε μια υπεύθυνη κοινωνία, μέσω κυκλικών πρακτικών σε όλα τα επίπεδα. Ο Jan αναπτύσσει εργαλεία και διαδικασίες για την υλοποίηση απτών έργων, τα οποία ενδυναμώνουν την τοπική ανταλλαγή και παραγωγή, ως εναλλακτική λύση στη μεταφορά και τη σπατάλη πόρων, προϊόντων και εξαρτημάτων σε όλο τον κόσμο. Ο Jan ήταν κεντρικός ομιλητής στο ECOWEEK 2020, το πρώτο διαδικτυακό συνέδριο ECOWEEK, το οποίο επικεντρώθηκε στην κυκλική οικονομία και το σχεδιασμό. Σε αυτή τη συνέντευξη θα εισάγουμε κυκλικές πρακτικές στην αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό, καθώς και έργα που αναπτύχθηκαν από το Superuse Studios, όπως η Villa Welpeloo (2009), το Harvestmap (2012), η Blue City (2016) και το Pulsapp (2018). Jan Jongert is an architect graduate of the Academy of Architecture in Rotterdam in 2003 and co-founder of Superuse Studios in Rotterdam, a firm that designs interiors and buildings and develops strategies to facilitate the transition to a responsible society through circular practices at all levels. Jan develops tools and processes to realize tangible projects that empower local exchange and production as an alternative to transporting and wasting resources, products, and components around the globe. Jan was a keynote speaker at ECOWEEK 2020, the first ECOWEEK online conference focused on circular economy and design. In this interview, we introduce circular practices in architecture and design and projects developed by Superuse Studios, such as the Villa Welpeloo (2009), the Harvestmap (2012), the Blue City (2016), and Pulsapp (2018).

Green Talks: Jan Jon Elias V. Messinas

ΕΜ Θα ήθελα να ξεκινήσω, ζητώντας να μας πεις εν συντομία για το Superuse Studios.

JJ Πριν ξεκινήσω το γραφείο Superuse Studios, μαζί με τον γείτονά μου, Césare Peeren, ίδρυσα το 2012 Architects. Η ονομασία αυτή προήλθε από την προθεσμία μιας σειράς 18 σπιτιών, τα οποία σχεδιάζονταν να κατεδαφιστούν. Τότε, σχεδιάσαμε ένα εναλλακτικό σχέδιο για να διατηρήσουμε αυτά τα σπίτια και μας δόθηκε η άδεια να τα χρησιμοποιήσουμε μέχρι το έτος 2012. Αυτό έγινε το 1997 και έτσι ξεκίνησε η συνεργασία μας. Με τον Césare χαράξαμε έναν οδικό χάρτη, διότι πιστεύαμε ότι έχουμε διδαχθεί πώς να κατασκευάζουμε και να σχεδιάζουμε κτίρια. Αλλά στην πραγματικότητα, πιστεύαμε ότι υπάρχει ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος στο σχεδιασμό και την κατασκευή κτιρίων, που θα έπρεπε να είναι πολύ πιο λογικός, από τον τρόπο που μας έμαθαν να κάνουμε. Πρώτα απ’ όλα, εξετάσαμε τι υπήρχε ήδη στην πραγματικότητα, τι ήταν διαθέσιμο σε εμάς, ποια υλικά, ποιοι πόροι μπορούσαν να βρεθούν επιτόπου και πώς θα τα μετατρέπαμε στον νέο χώρο που ζητείται. Αντί να έχουμε μια θεϊκή ιδέα και έμπνευση, να κάνουμε ένα μεγάλο σκίτσο και μετά να αναγκάσουμε κάθε είδους υλικά να διαμορφώσουν αυτόν τον χώρο.

[03.7]

Μαζί το ξεκινήσαμε και μαζί το αναπτύξαμε. Μέχρι ένα σημείο, απασχολούσαμε έως και 18 άτομα στο γραφείο. Το 2016 χωρίσαμε την εταιρεία σε διαφορετικά μέρη. Ξεκινήσαμε το Superuse στην Κίνα με τους μαθητές μου στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια, ο Césare, χωρίστηκε στο Superuse onsite, εργαζόμενος περισσότερο για την υποστήριξη κοινοτήτων στέγασης για αυτάρκη διαβίωση και οικοδόμηση. Τα κεντρικά γραφεία των Superuse Studios εξακολουθούν να εδρεύουν στο Ρότερνταμ, στο Blue City, το οποίο είναι μια πρώην πισίνα, που έχει μετατραπεί σε κόμβο κυκλικής οικονομίας. Επί του παρόντος, έχουμε λανσάρει και το Superuse στις ΗΠΑ, επειδή έχουν ξεκινήσει κάποιες δραστηριότητες εκεί. Συνολικά, νομίζω ότι συνεργαζόμαστε με περίπου 22 συλλογικούς σχεδιαστές σε πολλά διαφορετικά έργα. Ωστόσο, εξακολουθούμε να είμαστε στην γραμμή σκέψης, που χαράξαμε πριν από 25 χρόνια. ΕΜ

I would like to start by asking you to tell us briefly about the Superuse Studio.

Before calling the practice Superuse Studios, my neighbor, Césare Peeren, and I founded the 2012 Architects. This name was derived from the deadline for a row of 18 houses planned to be demolished. At the time, we made an alternative plan to keep these houses, and we were given permission to use them until 2012. This was in 1997, and it was the launch of our collaboration. With Césare, we set a roadmap where we thought we had been taught how to construct and design buildings. But in reality, we thought there was a completely different way of designing and building buildings, which should be much more logical than how we were taught. We considered first what is already there, what is available to us, which materials, which resources can be found on-site, and how to transform them into the requested space instead of having a divine idea and inspiration, making a grand sketch and then forcing all kinds of materials into shaping that space.

We started it together, and we developed it together. Up to one point, we employed up to 18 people in the office. In 2016 we split the company into different parts. We launched Superuse in China with my students online. Then Césare split to Superuse on-site, working more on supporting housing communities on self-sufficient living and building. The headquarters of Superuse Studios are still based in Rotterdam, in Blue City, a former swimming pool transformed into a hub for the circular economy. We are also launching Superuse in the US because some activities are starting there. Altogether, I think we are working with around 22 collaborative designers on many different projects. Yet, we are still in the line of thought we set out 25 years ago.

ΕΜ Τώρα, θα ήθελα να μιλήσουμε για ελλείψεις και διασυνδεόμενες ροές. Τη δημιουργία αξίας από τα απόβλητα. Αυτοί δεν είναι οι κύριοι στόχοι των συμβατικών εταιρειών σχεδιασμού, ωστόσο είναι ο πυρήνας αυτού που κάνετε εσείς και το Superuse Studios. Η δουλειά σας, τουλάχιστον κατά την άποψή μου, είναι συναρπαστική. Θα μπορούσες να μας πεις πώς λειτουργεί και πότε ξεκινήσατε να συνδυάζετε αυτές τις προσεγγίσεις, οι οποίες για τους περισσότερους αρχιτέκτονες και σχεδιαστές δεν συνδέονται πραγματικά; JJ Νομίζω ότι τα πρώτα δέκα με δεκαπέντε χρόνια επικεντρωθήκαμε κυρίως σε οικοδομικά και εναλλακτικά υλικά, για την κατασκευή των σχεδίων μας. Αυτό περιελάμβανε πολλή έρευνα, σε σύγκριση με τη δουλειά ενός παραδοσιακού αρχιτέκτονα. Δεν ασχοληθήκαμε μόνο με τον ίδιο τον σχεδιασμό, αλλά και από πού προμηθευόμαστε τα υλικά μας, πώς τα προσαρμόζουμε ώστε να μπορούμε να τα συμπεριλάβουμε στο κτίριο, πώς εγγυόμαστε τη διάρκεια ζωής τους, τι είδους προσαρμογές χρειάζεται να φτιάξουμε, και επίσης τι νέα αισθητική δημιουργούμε από αυτό. Αυτά ήταν τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια έρευνας μίας αναπτυσσόμενης πρακτικής, η οποία είναι η ικανότητα να χτίζουμε χωρίς νέους πόρους, αλλά μόνο με πόρους που είναι διαθέσιμοι σε εμάς. Γύρω στο 2008, όταν άρχισε η οικονομική κρίση και ο κατασκευαστικός κλάδος κατέρρευσε, αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε: «εντάξει, τώρα ξέρουμε πώς να κατασκευάζουμε πιο βιώσιμα και κυκλικά κτίρια, αλλά στην πραγματικότητα ένα μεγάλο μέρος της ρύπανσης δεν δημιουργείται από τα υλικά με τα οποία χτίζουμε, αλλά από τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα, όχι μόνο εντός του κτιρίου, αλλά στο αστικό περιβάλλον ή τις βιομηχανικές ζώνες όπου παράγονται». Έτσι, αφού εξετάσαμε τη δημιουργία του ίδιου του χώρου, αρχίσαμε να εστιάζουμε και στις διαδικασίες γύρω από το κτίριο. Αρχικά, αρχίσαμε να εστιάζουμε στις βιομηχανικές ζώνες, γιατί θέλαμε να αυξήσουμε την κυκλικότητα του κλάδου. Σκεφτήκαμε ότι με την προσέγγισή μας προς την αρχιτεκτονική, θα μπορούσαμε επίσης να βοηθήσουμε τη βιομηχανία να διασυνδεθεί με την επαναχρησιμοποίηση πόρων αντί για τη δημιουργία αποβλήτων, που κυμαίνονται από ένα τμήμα ή μία παραγωγική διαδικασία, για να μπορέσουν να το χρησιμοποιηθούν για ένα άλλο. Το να βλέπουμε πού μπορούμε να κάνουμε πολύτιμες συνδέσεις και να δημιουργήσουμε νέα προϊόντα που κανείς άλλος δεν θα ανέπτυσσε, είναι μια άποψη που έχουμε αναπτύξει, παράλληλα με την αρχιτεκτονική και τη σχεδιαστική μας προσέγγιση.

ARCHITECTURE

Superuse Studios: BlueCity offices Photography ©Denis Guzzo Now, I would like to talk about shortcomings and interconnecting flows, creating value from waste. These are not the mainstream goals of design firms, yet this is at the core of what you and Superuse Studio do. Your work, at least from my point of view, is fascinating. Could you tell us how it works and when you started combining these approaches, which are not really connected for most architects and designers?

I think that in the first ten to fifteen years, we mainly focused on building materials and alternative materials to construct our designs. That involved a lot of research compared to the traditional architect. We did not just concern ourselves with the design itself, but also where we source our materials, how we adapt them in a way that we can include them in the building, how we guarantee their lifespan, what kind of adaptations we need to make, and also what new aesthetics do we create from it. These were the first fifteen years of investigation into a developing practice: the ability to build with no new resources but only with available resources.

201

ngert (SUSTAINABILITY)

ΕΜ

Around 2008, when the financial crisis started developing and the construction industry collapsed, we started asking ourselves: “Okay, now we know how to construct more sustainable and circular buildings, but actually, a big part of the pollution is not created by the materials we build with, but actually by the processes that take place, not just within the building, but in the urban environment or the industrial zones that they are produced.” So, after looking at creating the space itself, we also started focusing on the processes around the building. First, we started focusing on the industrial zones because we wanted to increase the industry's circularity. We thought that with our approach towards architecture, we could also help the industry make connections to reuse rather than waste, ranging from one section or production process, to be able to use that for another one. Seeing where you can make valuable connections and create new products that no one else would develop that’s a viewpoint that we have developed, parallel to our architecture and design approach. ΕΜ Jan, ξέρουμε ότι η Ευρώπη στοχεύει να κάνει τις πόλεις ουδέτερες από εκπομπές άνθρακα και να τηρήσει τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας έως το 2050. Προφανώς, είστε μπροστά από τον ανταγωνισμό εδώ και αρκετό καιρό. Πώς αλλάζει η αγορά τώρα, κατά την άποψή σου, και είχε πράγματι αντίκτυπο το Superuse στην αλλαγή του τρόπου, με τον οποίο ασκούμε την αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό σήμερα; JJ Όπως ανέφερα προηγουμένως, η ελπίδα μας ήταν ότι θα φτάσουμε σε μια αλλαγή στο σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική σε δεκαπέντε χρόνια. Προφανώς δεν το καταφέραμε. Έτσι, ακόμη και σήμερα, είκοσι πέντε χρόνια αφού ξεκινήσαμε, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να πάει πολύ πιο γρήγορα, σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα. Η αλλαγή είναι ότι με τον καθορισμό των κλιματικών στόχων της ΕΕ, βλέπουμε ότι εκτός από τους πιο ιδεαλιστές πελάτες που είχαμε από νωρίς, έχουμε τώρα επίσης κυβερνήσεις, εταιρίες στέγασης και μεγάλα ιδρύματα. Καθώς συνειδητοποιούν ότι πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας και κατασκευής τους, έρχονται σε εμάς και τους βοηθάμε να διαμορφώσουν στρατηγικές ή, μερικές φορές, να μεταμορφώσουν τα κτίρια που κατέχουν. Αυτήν τη στιγμή έχουμε πελάτες, όπως εταιρίες στέγασης που συνεργάζονται με ομάδες συλλογικοτήτων, που θέλουν να δημιουργήσουν το «Έξυπνο Project Στέγασης». Και μαζί αναπτύσσουμε πολύ βιώσιμα περιβάλλοντα διαβίωσης για εκείνους. Εργαζόμαστε για την Εθνική Κρατική Υπηρεσία, η οποία κατέχει στην πραγματικότητα όλη την εθνική ακίνητη περιουσία στην Ολλανδία, για να μετατρέψει, για παράδειγμα, τα υπάρχοντα αεροδρόμια σε κόμβους για εταιρείες κυκλικής οικονομίας.

Superuse Studios: Valkenburg Image courtesy of Superuse Studios

[03.7]

Έτσι, βλέπουμε ότι όχι μόνο το είδος των πελατών αλλάζει πραγματικά, αλλά και τα αιτήματα. Δεν χρειάζεται πλέον να πείσουμε τους πάντες. Ο κόσμος έρχεται σε εμάς, για να τους βοηθήσουμε, να τους στηρίξουμε. Αυτή είναι μια πραγματική αλλαγή που συνέβη τα τελευταία πέντε χρόνια.

ARCHITECTURE 202 [03.7]

Wessel van Geffen Architecten, Superuse Studios: Afvalbrengstation Photography courtesy of Superuse Studios

Jan, we know that Europe aims to make cities carbon-neutral and abide by circular economy practices by 2050. Obviously, you have been ahead of the game for quite some time. How is the market changing now, in your view, and did Superuse actually impact the way we practice architecture and design today?

Like I mentioned before, our hope was that we would reach a change in design and architecture in fifteen years. We obviously didn’t manage that. So, even now, twenty-five years after we started, we still think that Europe could go much faster than what’s happening now. The change is that by the EU setting out climate goals, we see that in addition to our more idealistic clients that we had early on, we now also have governments, housing corporations, and large institutions on board. As they realize they need to change how they operate and build, they come to us, and we help them set up strategies or sometimes transform the buildings they own. Currently, we have clients like housing corporations that collaborate with groups of collectives that want to create the “Clever housing project.” And together, we develop very sustainable living environments for them. We work for the National State Agency, which actually owns all the national real estate in the Netherlands, to, for example, transform existing airports into hubs for circular economy companies.

ARCHITECTURE

ΕΜ

So, we see that the type of clients is really changing, as well as the requests. We do not need to convince everyone anymore. People are coming to us to help them, to support them. That is a real change that has taken place in the past five years. ΕΜ Είμαι πραγματικά περίεργος, γιατί ανέφερες μερικούς πελάτες κυρίως στην Ευρώπη; Βλέπεις αυτή την αλλαγή σε άλλα μέρη του κόσμου; Όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη Νότια Ευρώπη; JJ Δοκιμάζαμε κάποιες από τις καινοτομίες μας στις ΗΠΑ για αρκετό καιρό, αλλά δεν έπιασαν πραγματικά. Πρόσφατα, με την κυβέρνηση Μπάιντεν να δίνει έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη, μας προσέγγισαν προγραμματιστές που μας προσκάλεσαν να εργαστούμε σε έργα. Επί του παρόντος, εργαζόμαστε σε ένα στεγαστικό έργο στο Λος Άντζελες, όπου μπορούμε να εφαρμόσουμε τον τρόπο εργασίας μας. Εργαζόμαστε επίσης με την προμήθεια υλικών από το περιβάλλον και την εφαρμογή τους στο στεγαστικό έργο. Στην άλλη άκρη του πλανήτη, ξεκινήσαμε επίσης το Superuse στην Κίνα, λόγω της κλίμακας και του αντίκτυπου που θα μπορούσαμε να έχουμε. Μετά από δεκαπέντε χρόνια καταλάβαμε ότι στην Ολλανδία ορισμένες διαδικασίες έχουν ήδη βελτιστοποιηθεί και είναι πολύ δύσκολο να παρέμβουμε σε υπάρχοντα υπολείμματα αποβλήτων. Έτσι, ξεκινήσαμε μια εταιρεία στην Κίνα, όπου αυτές οι διαδικασίες δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί. Και βρήκαμε πρόσφορο έδαφος, από επιχειρηματίες που θέλουν να συνεργαστούν μαζί μας. Εργαζόμαστε σε πολλά έργα στη νότια Κίνα, αναπτύσσοντας πιο βιώσιμους τρόπους εργασίας. I am really curious because you mentioned some clients, mostly in Europe. Do you see this change in other parts of the world? Like in the United States or Southern Europe?

We were trying some of our innovations in the US for some time, but they didn’t really catch. Recently, with the Biden administration focusing on sustainable development, we were approached by developers who invited us to work on projects. Currently, we are working on a housing project in LA, where we can apply our way of working. We also work with sourcing environmental materials and applying them to the housing project. On the other side of the globe, we also started Superuse in China because of the scale and impact we could have. After fifteen years, we understood that some processes have already been optimized in the Netherlands, and it’s pretty hard to intervene in existing waste flaws. So, we started a company in China, where these processes have not yet been developed. And we have found quite good pragmatic breeding grounds for entrepreneurs who want to collaborate with us. We are working on several projects in the south of China, developing more sustainable ways of working.

203

ΕΜ

EM Αναρωτιέμαι αν η επαναχρησιμοποίηση υλικών, που υπό άλλες συνθήκες θα γίνονταν απόβλητα, είναι ο πυρήνας της πρακτικής του βιώσιμου σχεδιασμού; Θα μπορούσες να εξηγήσεις τη μεθοδολογία και να δώσεις πιο απτά παραδείγματα, για το πώς καταφέρατε να εφεύρετε μια νέα αισθητική, όπου τα υλικά που διαφορετικά θα σπαταλιούνταν, γίνονται πλέον αποδεκτά και μάλιστα είναι η πιο σοφή και προτιμώμενη επιλογή; Ποιες είναι οι τεχνικές λεπτομέρειες που εμπλέκονται στην επαναχρησιμοποίηση υλικών κάποιου άλλου; JJ Το πρώτο πράγμα είναι ότι πρέπει να ξέρουμε ποια υλικά είναι διαθέσιμα. Έχουμε διαφορετικές επιλογές υλικών, σε σύγκριση με τις κανονικές διαδικασίες σχεδιασμού. Κάνουμε ένα σχέδιο και κοιτάμε τον κατάλογο ψηφιακού σχεδιασμού, ώστε να βρούμε τα καλύτερα υλικά για να δημιουργήσουμε το σχέδιό μας. Και για να πραγματοποιήσουμε το σχέδιό μας, αν δεν το έχουμε διαθέσιμο, πρέπει κυριολεκτικά να βγούμε έξω και να δούμε βιομηχανίες ή αποδομημένα κτίρια και να δούμε τι είδους υλικά θα ήταν κατάλληλα για το σχέδιό μας. Έχουμε τέτοιου είδους παράλληλες δυνάμεις. Κάνουμε ένα σχέδιο, κι ενώ σχεδιάζουμε, αναζητούμε υλικά που του ταιριάζουν και υλικά που έχουν αντίκτυπο στο σχέδιο που δουλεύουμε. Είναι μια αμφίδρομη διαδικασία μεταξύ των πόρων που βρίσκουμε και του περιβάλλοντος σχεδιασμού. Για να κάνουμε τα πράγματα πρακτικά χρειαζόμαστε πραγματικά μια επισκόπηση των πόρων. Έτσι, αναπτύξαμε το Harvestmap, για να γνωρίζουμε πρώτα τους διαθέσιμους πόρους στην Ολλανδία. Για να σου δώσω ένα παράδειγμα, τα υλικά που μεταμορφώναμε στο παρελθόν ήταν για την πράσινη ενέργεια. Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι τα υλικά που προμηθεύουν τις πράσινες μηχανές, ειδικά τις ανεμογεννήτριες, έχουν αυξήσει τη ροή των απορριμμάτων. Τα πτερύγια της τουρμπίνας πρέπει να αφαιρούνται κάθε δέκα έως δεκαπέντε χρόνια, για να αντικαθίστανται. Και στην πραγματικότητα, τα πτερύγια των τουρμπίνων δεν έχουν σχεδιαστεί για ανακύκλωση. Μερικές φορές καταλήγουν ακόμα και σε χωματερές. Μέχρι στιγμής, η ποσότητα δεν είναι πολύ μεγάλη, αλλά με την αυξημένη ποσότητα μεγαβάτ που εγκαθιστά και παράγει η αιολική βιομηχανία, αυξάνεται και η ροή των απορριμμάτων αυτών των υλικών, δέκα χρόνια μετά την εγκατάσταση. Σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μερικές εγκαταστάσεις, χρησιμοποιώντας αυτές τις πλάκες τουρμπίνας. Αυτό αρχίσαμε να κάνουμε. Βρήκαμε τα πτερύγια του στροβίλου ως πόρο και στη συνέχεια κάναμε μερικές σχεδιαστικές προτάσεις, για το πώς να επαναχρησιμοποιήσουμε τα πτερύγια αυτά, επαναχρησιμοποιώντας τα και όχι ανακυκλώνοντάς τα.

[03.7]

Έτσι, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα τεράστια μέρη. Έχουν μήκος μεταξύ είκοσι και σαράντα μέτρων. Κόβοντάς τα σε τρία μέρη, για παράδειγμα, και τοποθετώντας τα σε διαφορετικές θέσεις, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε νέες ενδιαφέρουσες λειτουργίες, όπως παιδικές χαρές, έπιπλα δρόμου ή στάσεις λεωφορείων. Επί του παρόντος, εργαζόμαστε σε ηχοφράγματα για αυτοκινητόδρομους ή σιδηροδρομικές γραμμές, αναζητώντας βιώσιμους τρόπους, ώστε αυτό το υλικό να έχει νέο σκοπό. Αυτό το υλικό δεν σχεδιάστηκε ποτέ για να έχει δευτερεύοντα σκοπό. Του δίνουμε μια εμπνευσμένη χρήση, που έχει θετικά οφέλη για το περιβάλλον. Αυτό δημιουργεί δημιουργικά περιβάλλοντα, στα οποία μπορούμε να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε τα επόμενα χρόνια.

ARCHITECTURE

I wonder, is the reuse of materials that otherwise would become waste at the core of practicing sustainable design? Could you explain the methodology and give more tangible examples of how you have managed to invent a new aesthetic, where materials that would otherwise be wasted are now becoming acceptable and even a wiser and preferred choice? What are the technicalities which are involved in reusing someone else’s materials?

First, we need to know what materials are available. We have different material choices compared to regular design processes. We make a design and look at the digital design catalog to find the best suitable materials to create our design. And to realize our design, if we don’t have this available, we need to literally go out and look at industries or deconstructed buildings and see what kind of materials would be suitable for our design. We have this kind of parallel back-and-forth forces. We make a design, and while designing, we are looking for materials that suit it, and we are also looking for materials that have an impact on the design we are working on. It’s a back-and-forth process between the resources we find and the design environment. In order to make things practical, we really need an overview of the resources we need. So, we developed the Harvestmap to know the resources available first in the Netherlands. To give you an example, the materials that we have been transforming in the past were about green energy. Few people know the materials that supply green machines, especially wind turbines, have been increasing waste flow. Turbine blades need to be taken off every ten to fifteen years to be replaced. And actually, turbine blades have never been designed to be recycled. Sometimes they even end up in waste dumps. So far, the amount is not too big, but with the increased amount of megawatts installed and produced by the wind industry, the waste flow of these materials increases ten years after the installation. We thought we could build a couple of installations using these turbine plates. That’s what we started doing. We found the turbine blades as a resource and then made a couple of design proposals on how to re-purpose them by reusing and not recycling them. So, we could employ these huge parts. They are between twenty and forty meters long. By cutting them into three parts, for example, and putting them in different positions, we could create new interesting functions like playgrounds, street furniture, or bus stops. Currently, we are working on sound barriers for highways or train tracks, looking for sustainable ways for this material to have a new purpose. This material was never designed to have a secondary purpose. We give it an inspirational use that has positive benefits for the environment. This creates inspiring environments we can continue working on in the coming years.

204

EM Κατά τη διάρκεια της διάλεξής σας στο ECOWEEK, θυμάμαι ότι είδα τις εκατοντάδες λεπίδες που πετάγονται και θάβονται και όλον αυτόν τον πόρο που σπαταλιέται. Αναρωτιόμουν δύο πράγματα: Πρώτον, γιατί πρέπει να αλλάζουν κάθε δέκα χρόνια; Δεύτερον, είναι δυνατός ο επανασχεδιασμός των λεπίδων, ώστε να μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν εύκολα για κάτι άλλο σε δέκα χρόνια;

Superuse Studios: Busstation Almere Photography courtesy of Superuse Studios

JJ Ο λόγος που πρέπει να αντικατασταθούν, είναι το ασφαλιστήριο συμβόλαιο. Έχουν υπολογίσει την τεχνική διάρκεια ζωής των λεπίδων. Υπολογίζεται ότι μετά από δέκα χρόνια αποκτούν μικρές ρωγμές και αρχίζουν να γίνονται λιγότερο σταθερές, άρα υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να σπάσουν και να προκαλέσουν πολλές ζημιές. Αυτό είναι λοιπόν το τεχνικό κομμάτι. Από την άλλη, υπάρχει εξέλιξη και στην τεχνολογία, με την ηλεκτρική παραγωγή κάθε τουρμπίνας να αυξάνεται κάθε χρόνο. Έτσι, μετά από δέκα χρόνια, είναι οικονομικά εφικτή η αντικατάστασή της με μία νέα τουρμπίνα, που έχει μεγαλύτερη απόδοση ενέργειας. Αυτοί είναι οι δύο κύριοι παράγοντες. Το εξάρτημα το ίδιο, είναι κατασκευασμένο από πολυουρεθάνη και ίνες γυαλιού. Αυτά είναι τα κύρια δομικά στοιχεία του. Είναι σχετικά ελαφριά και δυνατά. Έτσι, αφού χρησιμοποιηθούν ως πτερύγια τουρμπίνας, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε στις παιδικές χαρές μας, όπου διαρκούν εύκολα για πενήντα χρόνια. Μπορούν να έχουν μεγάλη στατική διάρκεια ζωής, αλλά φυσικά, θα ήμασταν επίσης πιο χαρούμενοι εάν τα ίδια τα πτερύγια της τουρμπίνας ήταν κατασκευασμένα από πιο υγιεινά υλικά, τα οποία θα ήταν ευκολότερο να μετατραπούν σε νέες χρήσεις. Τώρα έχει δημιουργηθεί πρόβλημα απορριμμάτων, αν δεν τα επαναχρησιμοποιήσουμε. Αλλά, πιστεύουμε επίσης ότι υπάρχει πολύς χώρος για δημιουργικότητα, που στην πραγματικότητα προκαλεί τη βιομηχανία να δημιουργήσει συναρπαστικούς νέους χώρους μαζί τους. Παρατηρούμε ότι είναι μια πρόκληση. Και για να κλιμακώσουμε αυτόν τον τρόπο εργασίας, ξεκινήσαμε μια νέα εταιρεία, μια start-up της Superuse, η οποία ονομάζεται Blade Made. Είναι πλήρως εστιασμένη και αφοσιωμένη στο να μεταμορφώνει τα πτερύγια της τουρμπίνας και να τους δίνει έναν νέο λειτουργικό σκοπό. EM

During your lecture at ECOWEEK, I remember that I saw the hundreds of blades that are dumped and buried and all these resources that are wasted. I was wondering two things: First, why do they need to be changed every ten years? Second, can the blades be redesigned so that they can be repurposed easily for something else in ten years?

The reason that they have to be replaced is the insurance policy. They have calculated the technical lifespan of such blades. It is estimated that after ten years, they get small cracks and start to become less stable, so there is a high risk of breaking and causing a lot of damage. So, that is the technical one. On the other hand, there is also development in technology, with the electrical production of each turbine increasing each year. So, after ten years, economically, replacing it with a new turbine with a higher energy yield is feasible. These are the two main factors driving this.

[03.7]

The part itself is made from polyurethane and glass fiber. These are its main components. They are relatively light and strong. So, after they are used as turbine blades, we can use them in our playgrounds, lasting easily for fifty years. They can have a long static lifespan, but we would also be happier if the turbine blades were made out of healthier materials and would be easier to transform for new uses. Now it is generating a waste problem if you are not re-purposing them. But, we also think there is a lot of space for creativity, which challenges the industry to create exciting new spaces with them. We see that as a challenge. And to scale up this way of working, we launched a new company, a start-up from Superuse, called Blade Made. It is entirely focused and dedicated to transforming the turbine blades and giving them a new functional purpose. EM Jan, τι επιφυλάσσει για το Superuse Studios; Σε ποια νέα έργα εργάζεστε και πώς βλέπετε να υιοθετούνται κυκλικές πρακτικές από άλλους επαγγελματίες στο μέλλον; JJ

Ένα πολύ ωραίο έργο που τρέχουμε τώρα, είναι μια εγκατάσταση

Superuse Studios: Blade Made playgrounds Photography courtesy of Superuse Studios

Παράλληλα, τα περισσότερα έργα που κάνουμε είναι πιλοτικά. Όπως πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες που εργάζονται σε παρόμοια έργα, ξοδεύουμε πολύ χρόνο αναζητώντας χρηματοδότηση για το έργο. Κάτι που συνειδητοποιήσαμε στα είκοσι πέντε χρόνια που εργαζόμαστε στην κυκλική αγορά, είναι ότι έχουμε έναν ψευδή ανταγωνισμό με τους προμηθευτές νέων υλικών και πόρων, οι οποίοι δεν χρειάζεται να πληρώσουν για τα απόβλητα που προκύπτουν από την εξόρυξη νέων υλικών. Έτσι, συνδεθήκαμε με έναν οργανισμό, ο οποίος εξετάζει πώς να μεταρρυθμίσει τη φορολογία. Δεν θεωρείται παραδοσιακό μέρος της αρχιτεκτονικής, αλλά αν κοιτάξουμε τη ροή χρημάτων κάθε έργου, θα διαπιστώσουμε ότι θα ξοδέψουμε πολλή πρόσθετη εργασία σε τέτοιου είδους έργα. Οι πόροι έχουν χαμηλούς φόρους, αλλά η εργασία φορολογείται πολύ υψηλά. Έτσι, πιστεύουμε πάντα ότι δεν έχουμε δίκαιο ανταγωνισμό με τους σχεδιαστές και τις πρακτικές που λειτουργούν με παραδοσιακό τρόπο. Ξεκινήσαμε τώρα έναν διαγωνισμό, για να αυξήσουμε την υποστήριξη και να κάνουμε την ολλανδική κυβέρνηση να αλλάξει αυτό το φορολογικό σύστημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για να βρει εταίρους σε άλλες χώρες και να καταστεί δυνατή η φορολογική μετατόπιση.

ARCHITECTURE

συλλογής απορριμμάτων για μια αγορά. Είναι στο Ρότερνταμ. Υπάρχει μια τεράστια αγορά, που έχει πολλά απόβλητα στο τέλος της ημέρας. Συνεργαζόμαστε με μια συλλογικότητα που απασχολεί ανθρώπους, που διαφορετικά θα ήταν άνεργοι, για τη συλλογή των απορριμμάτων από την αγορά. Σχεδιάσαμε μια εγκατάσταση για τη διαλογή, τον διαχωρισμό και τη μέτρησή τους, έτσι ώστε οι διακόσιοι επιχειρηματίες, μέλη της συλλογικότητας, να καταλάβουν ποιες ροές απορριμμάτων συλλέγονται από την εγκατάσταση, να μπορούν να αρχίσουν να τις χρησιμοποιούν για τις επιχειρήσεις τους. Αυτό είναι ένα πολύ ωραίο έργο και φυσικά το κατασκευάσαμε από υπάρχοντα απόβλητα υλικά, όπως δεξαμενές υγρών, επιτραπέζιες επιφάνειες, αδιάβροχα υλικά. Και έχει επίσης μια πράσινη στέγη, που μαζεύει το νερό της βροχής, για να καθαρίζει την αγορά και να ποτίζει τα φυτά. Επιπλέον, διαθέτει χώρο καθήμενων, ώστε να μπορεί κάποιος να παρακολουθεί ανθρώπους που παίζουν ποδόσφαιρο στο γήπεδο δίπλα στην αγορά. Είναι μια ενσωματωμένη μικρή εγκατάσταση, περίπου 120 τετραγωνικών μέτρων. Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πιλοτικό έργο, για να δούμε αν μπορούμε να κάνουμε τις αγορές πιο κυκλικές. Αυτό είναι ένα παράδειγμα έργου για την πόλη του Ρότερνταμ. Ελπίζουμε να έχουμε άλλους δύο από αυτούς τους σταθμούς, σε άλλες αγορές της πόλης.

Φυσικά, οι εταιρείες και ο κλάδος πρέπει να αλλάξουν. Επίσης το επιχειρηματικό μοντέλο πρέπει να είναι πιο κυκλικό. Για να αλλάξουμε από τη φορολόγηση της εργασίας των ανθρώπων, στη φορολόγηση της ρύπανσης, των πόρων και της ενέργειας που απαιτούνται για την παροχή των πόρων. Για να γίνει πραγματικά η κυκλική πρακτική κοινή πρακτική, πρέπει πρώτα να γίνει η φορολογική μετατόπιση. Jan, what is next for Superuse Studios? What new projects are you working on, and how do you see other practitioners adopting circular practices in the near future?

One really nice project that we are now running is a waste collection facility for a market. It is in Rotterdam. There is a huge market that has a lot of waste at the end of the day. We are collaborating with a collective that employs people that would otherwise be unemployed to collect the waste from the market. We designed a facility to sort and separate and measure it so that the two hundred entrepreneurs, members of the collective, will understand which waste flows are collected by the facility so that they can start using them for their businesses. That’s a really nice project, and of course, we built it out of existing waste materials, like liquid tanks, tabletops, and water-resistant materials. And it also has a green roof that collects rainwater to clean the market and water the plants. Plus, it has a sitting facility to watch people playing soccer on the field next to the market. It’s a small integrated facility, around 120 square meters. That is a very interesting pilot to see if we can make markets more circular. So this is an example project for the city of Rotterdam. We hope to have two more of these stations in other city markets.

205

At the same time, most of the projects we are doing are pilots. Like many other architects working on similar kinds of projects, we spend a lot of time looking for funding for the project. Something that we realized in the twenty-five years that we have been working on the circular market is that we have a false competition with the suppliers of new materials and resources, who don’t need to pay for the waste that is emerging from the mining of new materials. So, we connected with an organization that is looking into how to reform the taxing. Although not considered a traditional part of architecture, if you look at the money flow of every project, you will find that you will spend a lot of added labor on these types of projects. Resources have low taxes, but labor is taxed very high. So, we always feel that we don’t have a fair competition with the designers and practices that work in a traditional way. We have now started a competition to raise support to make the Dutch government change this tax system on a European level, to find partners in other countries, and to make the tax shift possible. Of course, companies and the industry needs to change. Also, the business model needs to be more circular. To change it from taxing people’s work to taxing pollution, resources, and energy required to provide the resources. The tax shift first needs to happen to make circular practice a common practice. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε σε μορφή podcast στις 17 Μαρτίου 2022 και επιμελήθηκε για έντυπη έκδοση. Αποτελεί μέρος των "Green Talks", της σειράς podcasts "Archisearch Talks". Ακούστε περισσότερα στο Spotify, το Google και το Apple Podcasts. The podcast interview took place on March 17, 2022, and was language edited for the printed version. It is a part of “Green Talks,” a series of “Archisearch Talks” Podcasts. Listen more at Spotify, Google, and Apple Podcasts.

[03.7]

ARCHITECTURE

O Erez Ella, ιδρυτής του γραφείου HQ Architects -που από το Ισραήλ επεκτείνεται και στην Ελλάδα- συστήνει το γραφείο και αναφέρεται στις ευκαιρίες που αναζητά, ενώ δίνει τον δικό του ορισμό για τη βιωσιμότητα. Erez Ella, the founder of the office HQ Architects, which is from Israel and is now expanding to Greece, introduces the office and refers to the opportunities it seeks while giving his own definition of sustainability.

206

HQ Architects (ΙNTRODUCTION)

Solving problems for real people Danai Makri

ΔΜ Μπορείτε να παρουσιάσετε εν συντομία την HQ Architects; EE Η HQ Architects είναι ένα διεθνές γραφείο που ιδρύθηκε στο Τελ Αβίβ το 2008, το οποίο προσπαθεί να αμφισβητήσει τις συμβάσεις και να δημιουργήσει πολιτιστικά απαιτητικά κτίρια, χώρους διαφόρων κλιμάκων και αστικά περιβάλλοντα στο Ισραήλ και το εξωτερικό. Διαθέτει ένα διευρυνόμενο χαρτοφυλάκιο εργασιών που εκτείνεται σε διάφορους τομείς, όπως ο αστικός σχεδιασμός, οι δημόσιοι χώροι και υποδομές, ένα ευρύ φάσμα πολιτιστικών και εκπαιδευτικών έργων, γραφεία, ξενοδοχεία και έργα από τον κλάδο του εμπορίου. Τα δημόσια και θεσμικά έργα αποτελούν το κλειδί για την ανάπτυξη της HQ Architects, όπως ένα φοιτητικό χωριό και μια πλατεία στο Sderot, η πρόσφατα ολοκληρωμένη Ακαδημία Τέχνης και Σχεδιασμού Bezalel (σε συνεργασία με τους Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa / SANAA) και το νέο Inter Arts Center της φημισμένης Ακαδημίας Μουσικής και Χορού της Ιερουσαλήμ (σε συνεργασία με την HWKN Architecture).

[03.8]

Το στούντιο HQ Urban εργάζεται επί του παρόντος σε πάνω από 20 masterplans και σχέδια αστικής ανάπλασης, στα οποία περιλαμβάνεται η μετατροπή του Sheba Medical Center -το οποίο κατατάσσεται ως το 9ο καλύτερο νοσοκομείο στον κόσμο- σε ένα καινοτόμο και ολοκληρωμένο περιβάλλον υγειονομικής περίθαλψης με όραμα για τα επόμενα 25 χρόνια. Επιπλέον, η HQ Architects ηγείται επί του παρόντος δύο διεθνών κοινοπραξιών σχεδιασμού για την ανάπτυξη διαφόρων υποδομών και διατροπικών κόμβων στην ευρύτερη περιοχή του Τελ Αβίβ, οι οποίοι θα διαμορφώσουν την πόλη για τα επόμενα χρόνια, προσθέτοντας νέες συνδέσεις μεταφορών και αναπτύσσοντας το αστικό περιβάλλον γύρω από αυτούς. DM

Can you briefly introduce HQ Architects?

HQ Architects is an international practice founded in Tel Aviv in 2008, which strives to question conventions and create culturally challenging buildings, spaces of various scales, and urban environments in Israel and abroad. The studio has an

HQ Architects: Lod Cultural Center Images courtesy of HQ Architects

ΔΜ Ελλάδα;

Public and institutional projects are key to HQ Architects’ development, including a student village and a city square in Sderot, the recently completed Bezalel Academy of Art and Design (in collaboration with Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa / SANAA), and the new Inter Arts Center of the renowned Jerusalem Academy of Music and Dance (in collaboration with HWKN Architecture).

You recently founded an office in Greece. What are your aspirations?

we are currently looking to expand our work and team in Greece and the wider region, as we are always looking for new collaborations and exciting projects in Greece and beyond.

The HQ Urban studio currently works on over 20 masterplans and urban regeneration schemes that include the transformation of the Sheba Medical Center -ranked the world’s 9th best hospital, into an innovative and well-integrated healthcare environment with a vision for the next 25 years. Moreover, HQ Architects currently lead two international design consortiums to develop several infrastructure and inter-modal hubs in the greater Tel Aviv area that will shape the city for years to come by adding new transportation connections and developing the urban setting around them. ΔΜ Ιδρύσατε πρόσφατα ένα γραφείο στην Ελλάδα. Ποιες είναι οι φιλοδοξίες σας; EE Προς το παρόν επιδιώκουμε να επεκτείνουμε το έργο και την ομάδα μας στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή, καθώς αναζητούμε πάντα νέες συνεργασίες και συναρπαστικά έργα στην Ελλάδα και πέρα απ’ αυτή. DM

You recently founded an office in Greece. What are your aspirations?

We are currently looking to expand our work and team in Greece and the wider region, as we are always looking for new collaborations and exciting projects in Greece and beyond.

Θα δούμε σύντομα νέα έργα στην

EE Εξετάζουμε κάποιες ενδιαφέρουσες ευκαιρίες στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου.

φυσικά, εκτός από τη βασική πράξη της βιωσιμότητας, που σημαίνει ότι το κτίριο προσπαθεί να χρησιμοποιεί λιγότερους πόρους και ενέργεια όπου είναι δυνατόν και να χρησιμοποιεί κάθε φορά περισσότερα ανακυκλωμένα υλικά. Επιπλέον, προσπαθούμε να εξετάσουμε τη βιωσιμότητα της ίδιας της διαδικασίας σχεδιασμού. Για παράδειγμα, αν χρειαστεί να πετάξουμε σε όλο τον κόσμο για χάρη του σχεδιασμού ή να στείλουμε υλικά στην άλλη άκρη του πλανήτη, είναι σίγουρα κάτι που θα εξετάσουμε κατά τη διαδικασία ενός έργου. DM

How do you define sustainability in architecture?

Building a building by itself is not sustainable, considering that we use materials and resources, consume a great amount of energy and supplies in the construction process, and so on. Therefore, I believe the first act is to see if we can build less but more targeted, considering and covering only the actual needs and solving specific problems and issues in the built environment. We are also trying to look at it in a more holistic way – does the building encourage a more sustainable lifestyle, such as cycling, providing daylight, and multi-use? This is, of course, in addition to the basic act of sustainability, which means that the building is trying to use fewer resources and energy where possible and use more recycled materials each time. Moreover, we are trying to look into the sustainability of the design process itself. For example, if we need to fly around the globe for the sake of the design or to ship materials to the other side of the globe, it is certainly something that we will consider in the process of a project.

ΔΜ Ανακηρυχθήκατε "Οι πιο υποσχόμενοι αρχιτέκτονες κάτω των 40 ετών" από το περιοδικό Wallpaper. Σε τι αποδίδετε αυτή τη διάκριση; EE Από την αρχή, το ενδιαφέρον μου ήταν πάντα η αρχιτεκτονική ως εργαλείο για την παροχή σχεδιαστικών λύσεων που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην καθημερινότητα και να δημιουργήσουν συναρπαστικούς χώρους που εκπληρώνουν την αποστολή τους. DM

You were named “The Most Promising Architects Under the Age of 40” by Wallpaper Magazine. What do you attribute this distinction to?

Since the beginning, my interest has always been in architecture as a tool to provide design solutions that can make a difference in the everyday and create exciting spaces that fulfill their mission.

ΔΜ Πώς ορίζετε τη βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική; EE Η οικοδόμηση ενός κτιρίου από μόνη της δεν είναι μια βιώσιμη πράξη, λαμβάνοντας υπόψη ότι χρησιμοποιούμε υλικά και πόρους, καταναλώνουμε μεγάλη ποσότητα ενέργειας και προμηθειών κατά τη διαδικασία κατασκευής κ.ο.κ. Επομένως, πιστεύω ότι η πρώτη πράξη είναι να δούμε αν μπορούμε να χτίσουμε λιγότερο αλλά πιο στοχευμένα, λαμβάνοντας υπόψη και καλύπτοντας μόνο τις πραγματικές ανάγκες και επιλύοντας συγκεκριμένα προβλήματα και ζητήματα στο δομημένο περιβάλλον. Προσπαθούμε επίσης να το εξετάσουμε με έναν πιο ολιστικό τρόπο -ενθαρρύνει το κτίριο έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής, όπως η ποδηλασία, η παροχή φυσικού φωτός και η πολλαπλή χρήση; Αυτό είναι,

ARCHITECTURE

expanding portfolio of work that stretches among various sectors, including urban design, public spaces and infrastructure, a wide range of cultural and educational projects, offices, hotels, and retail projects.

ΔΜ Τι σας αρέσει περισσότερο στο να είστε αρχιτέκτονας; EE Το να λύνω προβλήματα για πραγματικούς ανθρώπους. DM

What do you love the most about being an architect?

Solving problems for real people.

207 [03.8]

ARCHITECTURE 208

Αξιοποιώντας την αρχιτεκτονική της Ζακύνθου, το αρχιτεκτονικό γραφείο Costas Gagos Architecture & Design, ολοκλήρωσε την κάβα Zafiri, η οποία έχει την αίσθηση ενός παραδοσιακού αρχοντικού και φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα νέο τοπόσημο για την παραλιακή της Ζακύνθου. Taking advantage of the architecture of Zakynthos, Costas Gagos Architecture & Design has completed the Zafiri Cava Deli, which has the feel of a traditional mansion and aspires to become a new landmark for the Zakynthian seaside.

Zafiri Cava Deli (RETAIL PROJECT)

Timeless grace

Στην παραλιακή οδό Κωνσταντίνου Λομβάρδου στη Ζάκυνθο βρίσκεται η Zafiri Cava Deli, που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συλλογή ελληνικών και διεθνών κρασιών και άλλων αποσταγμάτων από όλο τον κόσμο. Ένα project του οποίου τον σχεδιασμό και την κατασκευή επιμελήθηκε η ομάδα της Costas Gagos Architecture & Design. Located on the coastal street of Konstantinos Lombardou in Zakynthos, Zafiri Cava Deli is home to the largest collection of Greek and international wines and other spirits from around the world. It is a project designed and constructed by the Costas Gagos Architecture & Design team. Αντικρίζοντας κανείς για πρώτη φορά το έργο, έρχεται αντιμέτωπος με τις εμβληματικές καμάρες -ένα στοιχείο τοπικής αρχιτεκτονικής- που κοσμούν την εξωτερική όψη-βιτρίνα του καταστήματος, και οι οποίες ορίζουν δυναμικά την πορεία προς την είσοδό του. Οι εξωτερικές όπως και οι εσωτερικές όψεις σχεδιάστηκαν στοχεύοντας στην ανάδειξη του νησιώτικου χαρακτήρα. Στο εσωτερικό του καταστήματος, η επιλογή υφών μετάλλου και ξύλου, σε συνδυασμό πάντα με τις παλαιωμένες αποχρώσεις των χρωμάτων, παραπέμπουν έμμεσα στο εσωτερικό ενός παλαιού αρχοντικού κτίσματος.

[03.9]

Looking at the project for the first time, one is confronted with the emblematic arches - an element of local architecture - that adorn the store's exterior facade-front and dynamically define the path towards the entrance. Both the exterior and interior facades were designed to highlight the local character. Inside the store, the choice of metal and wood textures, always combined with the aged shades of the colors, indirectly refer to the interior of an old mansion.

ARCHITECTURE

Images courtesy of Costas Gagos Architecture & Design

209

Στο ισόγειο του καταστήματος, η προβολή των προϊόντων γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύεται η εκάστοτε ετικέτα, ενώ παράλληλα να υπάρχει πρακτικότητα στην αποθήκευσή τους. Οι μπουκαλιέρες εξυπηρετούνται με ψηλές μεταλλικές σκάλες, παραπέμποντας σε παλιά βιβλιοθήκη. Σημαντική θέση στο κατάστημα κατέχει το κελάρι του -αναφορά στην κλασική και παραδοσιακή μορφή του, γνωστή και ως «φρούριο»- στο οποίο βρίσκονται οι ακριβές ετικέτες ασφαλισμένες σε συρτάρια. On the ground floor of the store, the products are displayed in such a way as to highlight each label, while at the same time, their storage is practical. The bottlers are served by tall metal stairs, referring to an old library. A large portion of the store is the cellar - a reference to its classic and traditional form, known as a 'fortress' - in which the expensive labels are secured in drawers. Μεταβαίνοντας κανείς στον επάνω όροφο του καταστήματος αντικρίζει έναν ιδιαίτερο χώρο συνάντησης και γευσιγνωσίας, άνετο και φιλόξενο, για να παρέχει το ιδανικό περιβάλλον για τη δοκιμή μιας εκτενούς συλλογής από κρασιά, απεριτίφ και γεύσεις. Moving to the upper floor of the shop, one faces a special meeting and tasting area, comfortable and welcoming to provide the ideal environment for tasting an extensive collection of wines, aperitifs, and complementary tastes. Η επιλογή και τοποθέτηση των βενετσιάνικων επίπλων ολοκληρώνει την αίσθηση ενός παραδοσιακού αρχοντικού. Η μετακίνηση μέσα στο χώρο δίνει την αίσθηση περιπλάνησης σε μικρό σοκάκι. Η σύνδεση του παταριού με το ισόγειο κατάστημα επιτυγχάνεται με τη δημιουργία των τριών εσωτερικών μπαλκονιών, ως αναφορά στα σπίτια του νησιού. Τέλος, στόχος της σχεδιαστικής ομάδας -τόσο μέσω της μορφής όσο και μέσω των επιλογών των υλικών- υπήρξε η δημιουργία ενός νέου τοπόσημου στην παραλία της Ζακύνθου, που να προσφέρει μια σύγχρονη απόδοση της τοπικής αρχιτεκτονικής.

[03.9]

The selection and placement of Venetian furniture complete the feeling of a traditional mansion. Moving through the space gives the feeling of wandering through a small alleyway. Three internal balconies connect the loft and the ground floor, referencing the island houses. Finally, the design team's aim - both through the form and the choice of materials - was to create a new landmark on the beach of Zakynthos, offering a contemporary rendering of local architecture.

Καινοτομία

Πιστοποιημένη ποιότητα

Ποικιλία

Αποθέματα

Υγιεινή

Εγγύηση

Η κορυφαία επιλογή στις Κεραμικές Επιφάνειες! Η INFINITY, με την εμπειρία του μεγαλύτερου κατασκευαστή κεραμικών επιφανειών στην Ιταλία, όμιλο Concorde, παρουσιάζει συλλογές υψηλής αισθητικής, από 100% φυσικές Α΄ Ύλες με αποκλειστικές και σύγχρονες τεχνολογίες παραγωγής, που κατασκευάζονται στην Ιταλία και εφαρμόζονται σε έργα σε όλο τον κόσμο!

Αντιπρόσωπος: ΜΑΡΜΟΥΡΗΣ Α.Ε. www.marmouris.gr

Αντοχή Περιβάλλον

220

DESIG ←AM SADO [04.0]

[04.1] [04.2] [04.3] [04.4] [04.5] [04.6]

ΕΣΩ conference 2023: Multiverse The “portrait„ of Architects Gallery The Architect Show 4_Fast forward: Highlights “Greek Marble„: Highlights Sound Matters V2_ 2022: Read as if watching Archisearch Portfolio Reviews III: Supporting young architects

P.222 P.224 P.228 P.234 P.236 P.240

221

GN MBAS OR

[04.0]

THE DESIGN AMBASSADOR

Η κορυφαία ημερίδα για την αρχιτεκτονική και το design γιόρτασε τα 11 της χρόνια, στο Μέγαρο Μουσικής, στην Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη». Το φετινό θέμα ήταν το “Multiverse”. The leading event for architecture and design celebrated its 11th anniversary, at Alexandra Trianti Hall, in Megaron Athens Concert Hall. This year's theme was "Multiverse."

222

Tsolakis Architects: Archeological Museum of Athens Image courtesy of Tsolakis Architects

ΕΣΩ conference 20 (ΕVENT)

Multiverse Archisearch Editorial Team

Την Τετάρτη 24 Μαΐου 2023 η ημερίδα ΕΣΩ επέστρεψε, για 11η συνεχόμενη χρονιά, στην Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και υποδέχθηκε τους σημαντικότερους εκπροσώπους της εγχώριας και διεθνούς αρχιτεκτονικής και δημιουργικής σκηνής γύρω από τη θεματική “Multiverse”, που προτείνει τη συνύπαρξη πολλών και διαφορετικών μορφών φυσικής και τεχνητής ζωής. On Wednesday, May 24th, 2023 ESO Conference for architecture and design took place for the eleventh time in a row at Alexandra Trianti Hall, Megaron Athens Concert Hall, under the general theme ‘Multiverse’ suggesting the coexistence of multiple diverse forms of physical and artificial life. Αναζητήσαμε έναν βιώσιμο τρόπο φυσικής κατοίκησης στον πλανήτη. Λαχταρήσαμε τις πρωταρχικές αρχές της συνύπαρξης, ενώ ο καθένας αγωνίζεται για την ατομικότητα. Μπήκαμε στον άγνωστο και αβέβαιο κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Εξερευνήσαμε ψηφιακούς κόσμους φτιαγμένους από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους.

[04.1]

We focused on a sustainable way to physically inhabit our planet. We craved the basic principles of coexistence while struggling to protect individuality. We entered the unknown world of Artificial Intelligence. We explored digital worlds made by humans for humans. Το θέμα της ΕΣΩ για το 2022, “Crossing Territories,” σε συνεργασία με τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Mies Van Der Rohe, αναγνώρισε την αβεβαιότητα των κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών και οικονομικών μετασχηματισμών, χωρίς προκαταλήψεις. ESO’s 2022 theme, “Crossing Territories,” in collaboration with the EU Mies Awards, recognized the uncertainty of social, cultural, political, and economic transformations without preconceptions.

THE DESIGN AMBASSADOR

Η θεματική της φετινής ΕΣΩ, με τίτλο “Multiverse”, γεφύρωσε περαιτέρω τις θεωρίες για την εν εξελίξει αλλαγή με την πρώιμη πρακτική, στα πεδία της αρχιτεκτονικής, του design και των τεχνών, και τα αποτελέσματά της. This year’s theme, “Multiverse,” further bridged theories on the ongoing change with their first consequences in architecture, design, and arts. Με τον όρο “Multiverse” περιγράψαμε μια σειρά από διαφορετικά περιβάλλοντα, που ανταποκρίνονται στις ανθρώπινες ανάγκες και κινούνται πέρα από αυτές, συμπεριλαμβάνοντας άλλες μορφές φυσικής και τεχνητής ζωής.

223

023

“Multiverse” signified a range of diverse environments, responding to human needs and moving beyond them, including other forms of physical and artificial life. Το “Multiverse” πρότεινε πολλαπλά συνυπάρχοντα περιβάλλοντα. Η Xρύσα Σταματοπούλου απο το γραφείο GRIMSHAW Architects, η Μυρτώ Κιούρτη – Myrto Kiourti, ο Γιώργος Μπάτζιος – Georges Batzios Architects, ο Γιώργος Τσολάκης – Tsolakis Architects, ο Γιώργος Μητρούλιας – AREA, ο Yoshiharu Tsukamoto και η Momoyo Kaijima – ATELIER BOW WOW, ο Μanuel Aires Mateus – Francisco Aires Mateus Arquitectos, ο Arthur Mamou Mani – Mamou-Mani Ltd Architects, ο Kristian Villadsen – GEHL, ο Γιώργος Αρμάος – Διευθυντής της Gagosian, London, o Ιάσων Τσάκωνας – OLIAROS, ο Ηλίας Μεσσίνας – ECOWEEK, και ο Στάθης Καλύβας, Έλληνας πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας και τακτικός καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, βρέθηκαν την Τετάρτη 24 Μαΐου στη σκηνή της Αίθουσας «Αλεξάνδρα Τριάντη» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σκιαγραφώντας τρέχοντα ζητήματα και προτρέποντας σε περαιτέρω διάλογο. “Multiverse” suggested multiple coexisting environments. Merging international knowledge with local experience, outlining current issues, and prompting further dialogue, Chrissa Stamatopoulou from GRIMSHAW Archiects, Myrto Kiourti, Georges Batzios – Georges Batzios Architects, Yiorgos Tsolakis – Tsolakis Architects, George Mitroulias – AREA, Yoshiharu Tsukamoto & Momoyo Kaijima – ATELIER BOW WOW, Aires Mateus – Francisco Aires Mateus Arquitectos, Arthur Mamou Mani – Mamou-Mani Ltd Architects, Kristian Villadsen – GEHL, Georges Armaos – Director of Gagosian, London, Iasson Tsakonas – OLIAROS, Elias Messinas – ECOWEEK, and Stahis Kalyvas, Greek political scientist and the Gladstone Professor of Government at the University of Oxford, took up the stage of Alexandra Trianti Hall at Megaron Athens Concert Hall, on Wednesday, 24th of May. Tα θέματα που συζητήθηκαν εισήγαγαν εξερευνήσεις πάνω σε διαφορετικές έννοιες της συμπερίληψης, κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα, καθώς και νέες απόψεις για τις συνεχώς αναπτυσσόμενες πόλεις και τη μεταβαλλόμενη ύπαιθρο. Topics introduced various explorations on inclusivity, critical environmental issues, and new points of view about the ever-growing cities and the ever–changing countryside. Κατά τη διάρκεια του φετινού ΕΣΩ, η πέμπτη τελετή των Archisearch Lifetime Achievement Awards ανέδειξε το έργο και την προσωπικότητα των Κυριάκου Κυριακίδη, Δημήτρη Αντωνακάκη, Δημήτρη Φιλιππίδη και Ρένας Παπασπύρου. Τα βραβεία παρουσίασαν οι Δρ Πάνος Πάγκαλος, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, και ο καλλιτέχνης Ηλίας Παπαηλιάκης.

Την εκδήλωση παρουσίασε και συντόνισε η Δανάη Μακρή, Head of Content της Design Ambassador. Danai Makri, Head of Content of the Design Ambassador, presented and moderated the event.

[04.1]

During this year’s ESO, the fifth Archisearch Lifetime Achievement Awards ceremony highlighted the work and personality of architects Kyriakos Kyriakidis, Dimitris Antonakakis, and Dimitris Philippidis and artist Rena Papaspyrou. Panos Pangalos, Associate Professor at the University of West Attica, and artist Ilias Papailiakis presented the awards.

224

THE DESIGN AMBASSADOR

Η ελληνική αρχιτεκτονική αποκτά την πρώτη γκαλερί αφιερωμένη αποκλειστικά σε αυτήν. The first gallery exclusively dedicated to Greek architecture.

The “portrait„ of Arc Archisearch Editorial Team

Η Architects Gallery είναι μία πρωτοβουλία που ιδρύθηκε το 2022 από τον Βασίλη Μπαρτζώκα, τη Design Ambassador και το Archisearch. Λειτουργεί στο χώρο του Metaphor Athens, τον σχεδιασμό του οποίου ανέλαβε το γραφείο PILA.STUDIO σε επιμέλεια και Program Direction της Design Ambassador. Την οπτική ταυτότητα του Architects Gallery σχεδίασε το γραφείο Post-Spectacular Office. Architects Gallery is an initiative founded in 2022 by Vassilis Bartzokas, Design Ambassador and Archisearch. It operates in the space of Metaphor Athens, designed by PILA.STUDIO, with curation and Program Direction by Design Ambassador. The visual identity of Architects Gallery was designed by Post-Spectacular Office. Η ελληνική αρχιτεκτονική επαίρεται για τη διακριτή γλώσσα και ιστορία της, ενώ στο παρόν η πρωτοφανής δραστηριότητα στο υλοποιημένο έργο αλλά και τη σκέψη κερδίζει το διεθνές ενδιαφέρον. Η γκαλερί Architects Gallery λειτουργεί ως μοναδικός χώρος παρουσίασής της, προσφέροντας υψηλό επίπεδο επαγγελματικής επικοινωνίας. Σχέδια, κτίρια και συναφείς με το αρχιτεκτονικό έργο δημιουργίες, περιλαμβάνονται σε εννοιολογικές εκθέσεις που αναπτύσσονται σε επιμέλειά της. Το πρόγραμμά της συνοδεύεται από κυκλοφορίες βιβλίων, προβολές και διαλέξεις.

[04.2]

Greek architecture boasts of its distinctive language and history, while in the present, the unprecedented activity in both works and thought is gaining international interest. The Architects Gallery serves as a unique presentation space, offering a high level of professional communication. Drawings, buildings, and creations related to architectural work are included in conceptual exhibitions developed in curated exhibitions. The program is complemented by book releases, screenings, and lectures. Η πρώτη έκθεση, σχεδιασμένη από το γραφείο Post-Spectacular Office, αφιερώθηκε στο συλλεκτικό έντυπο “Archisearch Paper Edition”, σε παραγωγή της Design Ambassador και του Archisearch, με αφορμή τη βράβευση του εντύπου με Grand Prix στα Red Dot Design Awards 2022. Η έκθεση διήρκησε από τις 30 Νοεμβρίου ως τις 7 Δεκεμβρίου. Ακολούθησαν και άλλα events, όπως η έκθεση κεραμικών, πινάκων ζωγραφικής και ανθοσυνθέσεων “Colors” από τη Νίνα Ιωαννίδου της Fleria, το βίωμα της οποίας έζησε μία εκλεκτή ομάδα αρχιτεκτόνων χάρη σε ένα dedicated dinner.

THE DESIGN AMBASSADOR 225

chitects Gallery (ΕXHIBITION)

The first exhibition, designed by Post-Spectacular Office, was dedicated to the "Archisearch Paper Edition," produced by Design Ambassador and Archisearch, on the occasion of the Grand Prix award at the Red Dot Design Awards 2022. The exhibition lasted from 30 November to 7 December. Other events followed, such as the exhibition of ceramics, paintings, and floral arrangements "Colors" by Nina Ioannidou of Fleria, whose experience was shared with a selected group of architects thanks to a dedicated dinner.

Η Architects Gallery επιδιώκει τη συνεργασία και ανταλλαγή με πολυάριθμα ιδρύματα, προσωπικότητες από το χώρο της αρχιτεκτονικής και επιμελητές. Η κεντρική τοποθεσία της, στην πλατεία Μαβίλη, διευκολύνει την πρόσβαση. Architects Gallery seeks collaboration and exchange with numerous institutions, personalities from the field of architecture, and curators. Its central location, on Mavili Square, facilitates accessibility.

[04.2]

226 THE DESIGN AMBASSADOR

THE DESIGN AMBASSADOR

227 [04.2]

THE DESIGN AMBASSADOR 228

The Architect Show 2022_Fast forward: Ποιο θα είναι το πρόσωπο της αρχιτεκτονικής το 2050; Αυτό ήταν το θέμα της τέταρτης -εξαιρετικά επιτυχημένης- διοργάνωσης the Architect Show 2022 που πραγματοποιήθηκε το Σαββατοκύριακο 10 και 11 Δεκεμβρίου στο Metropolitan Expo, σπάζοντας ρεκόρ προσέλευσης. The Architect Show 2022_Fast forward: Who will be the face of architecture in 2050? This was the theme of the fourth - extremely successful - event, “the Architect Show 2022," held on the weekend of December 10 and 11 at the Metropolitan Expo with record-breaking attendance.

The Architect Show

Highlights Archisearch Editorial Team

[04.3]

Το εκθεσιακό κέντρο Metropolitan EXPO συγκέντρωσε πάνω από 6.000 επισκέπτες, σημαντικούς αρχιτέκτονες, μηχανικούς και κατασκευαστές, καθώς και δεκάδες εκπροσώπους εταιρειών, που εκτός από την έκθεση γέμισαν και την αίθουσα που φιλοξένησε τις ομιλίες. Η αίθουσα των ομιλιών του the Architect Show 2022_Fast forward ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος πλημμυρισμένη με κοινό, που έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη συζήτηση -η οποία επικεντρώθηκε στην πραγματικότητα και τις οπτικές για το μέλλον μιας αρχιτεκτονικής, η οποία με τη σειρά της θα πρέπει να μεγιστοποιήσει την προσφορά της στους ανθρώπους. Το Σάββατo 10 Δεκεμβρίου, στο επίκεντρο βρέθηκαν τα βήματα προς την επόμενη μέρα σε ποικίλους τομείς που απασχολούν την αρχιτεκτονική. Η βιωσιμότητα και τα υλικά της, η τεχνολογία και η διάδραση με το σπίτι που αποκτά τη δική του προσωπικότητα, το place branding και οι διαδικασίες πριν το σχεδιασμό της κατοικίας και του ξενοδοχείου, οι επενδύσεις και το value engineering, ο δημόσιος χώρος μέσα από την αντιπαραβολή ελληνικών και ξένων πόλεων, ήταν ορισμένα από τα ζητήματα που συζητήθηκαν. Την Κυριακή 11 Δεκεμβρίου η συζήτηση συνεχίστηκε και αφορούσε το ελληνικό καλοκαίρι και την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού. Η διαφύλαξη και εξέλιξη της τοπικής κουλτούρας εξετάστηκε στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και του κινητήριου μοχλού της ελληνικής οικονομίας. Το creative direction και η επιμέλεια περιεχομένου της διοργάνωσης ανήκει στη Design Ambassador και το Archisearch. Το the Architect Show διοργανώνεται από την εταιρεία MEDEXPO A.E. The Metropolitan EXPO exhibition center gathered over 6,000 visitors, including influential architects, engineers, builders, and dozens of representatives of companies that filled not only the exhibition but also the room that hosted the speeches. The Architect Show 2022_Fast forward talk room was from start to finish flooded with an audience who showed particular interest in the debate, which focused on reality

and visions for a future architecture that, in turn, should maximize its offer to the people. On Saturday, December 10, the focus was on the steps towards the next day in various areas of architecture. Sustainability and its materials, the technology and the interaction with the house that acquires its own personality, the place branding and the procedures before the design of the residence and the hotel, the investments and value engineering, the public space through the comparison of Greek and foreign cities are some of the issues that will be discussed. On Sunday, December 11, the discussion continued about the Greek summer and tourism development. The preservation and development of the local culture were examined in the context of globalization and as the Greek economy’s driving force. The event's creative direction and content editing belong to Design Ambassador and Archisearch. MEDEXPO SA organizes the Architect Show.

SATURDAY, DECEMBER 10 The first day’s opening panel was "Architecture beyond abstraction. Reuse-Sustainability,” a discussion between the architect Maria Kaltsa and Ilias Messinas, Founder of ECOWEEK. The new ambitions of architecture are associated with earthly content taking into account ecology, sociology, and geopolitics. What does creative reuse mean at the scale of everyday life? Saving energy in buildings is a fundamental obligation of the architecture community according to the motto: "The greenest energy is the one that is never consumed." In 2050 the face of architecture will be directly related to artificial intelligence, knowledge sharing, and interdisciplinarity. The first panel was followed by a presentation from Nikos Nikolopoulos, who spoke about "The direction of the image." Nikos Nikolopoulos, lighting artist and founder of Creative Lighting in London, took to the tAS4 stage to talk about directing a 3D image and how through a cinematic look, it has highlighted the design style of major architectural offices worldwide, such as Foster + Partners, Make Architects, Perkins & Will, EPR Architects and more. Having gained significant experience in architecture, advertising, and photography, Nikos presents his philosophy for producing powerful images, with light as a critical tool, just like a painter or a cinematographer. “We create images that have a vision; we design the hierarchy of the image, drawing inspiration from the right references through paintings and cinematographic works but also works of art. We want images that tell stories by choosing the right tones, color combinations, and lighting; we create depth and different viewing levels."

THE DESIGN AMBASSADOR

The third panel was "New apartment buildings: Form or function?" The new apartment buildings have a strong identity of their own. With original views and modern typologies, they manage to impress. By what logic are they designed, and which new life models do they serve? The panel’s participants were Pavlos Hatziaggelidis from 314 Architecture studio, Marialena Tsolka from Tsolka Architects, Dimitris Tsigos from the Omniview office, Konstantinos Lambrinopoulos from KLab, Katerina Karagiannis from KKMK Architects and Aristides Dallas, founder of the office Aristides Dallas Architects. The moderator of the debate was Danai Makri. The big victory for the new generation of architects is that they are regaining control over the design of the city and the production of apartment buildings. The panel followed this with the theme "Renaissance of the residence." Its participants - Panos Dragonas, the founder of Dragonas architecture studio; Tsambikos Petras, founder of Petras Architecture; Dimitris Potiropoulos, founding partner Potiropoulos+Partners; Mara Papavasileiou, co-founder of Micromega and George Badogiannakis, representative of Blue Development Paradise Quarter - talked about the reality of technical background and housing infrastructure that offers a quality of life. A step forward, the world where residences will have their own personality, and interact with the resident, thanks to technology, is not a futuristic scenario. At the same time, the apartment buildings of the 50s, 60s, and 70s are expected to come to life again. More specifically, the interlocutors, moderated by Danai Makri, focused on the importance of incorporating natural elements into the habitation. The structure of a residence’s intermediate spaces can increase the residents' quality of life. In Greece, the public sector needs to be able to keep up with the flowering of the private residence for the architectural community's framework for action to be shaped effectively. From the side of investors, priority is given to the well-being of the residents within technologically advanced housing in prime locations within the city. It is essential to reconsider the political role of architecture and how it can adapt more effectively to the modern social situation. The entrance of technology in the residential area leads to the "smart home," understanding the futuristic nature and operation, which is the ultimate challenge for the 21st-century architect. Flexibility is an essential aspect of modern architectural design so that the residence can meet the ever-changing needs of its tenant. The need to balance the residence's role as an investment product and a space for daily living is strongly highlighted.

229

ΣΆΒΒΑΤΟ 10 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ Η πρώτη ημέρα ξεκίνησε με το panel: «Η αρχιτεκτονική πέρα από την αφαίρεση. Reuse - Sustainability», μία συζήτηση μεταξύ των αρχιτεκτόνων Μαρίας Καλτσά και Ηλία Μεσσίνα, ιδρυτή της ECOWEEK. Οι νέες φιλοδοξίες της αρχιτεκτονικής συνδέονται με το γήινο περιεχόμενό της, λαμβάνοντας υπόψη την οικολογία, την κοινωνιολογία και τη γεωπολιτική. Τι σημαίνει η δημιουργική επανάχρηση στην κλίμακα της καθημερινότητας; Η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση της αρχιτεκτονικής κοινότητας σύμφωνα με το motto: «Η πιο πράσινη ενέργεια είναι αυτή που δεν καταναλώνεται ποτέ». Το 2050 το πρόσωπο της αρχιτεκτονικής θα σχετίζεται άμεσα με την τεχνητή νοημοσύνη, το διαμοιρασμό της γνώσης και τη διεπιστημονικότητα. Το πρώτο panel διαδέχθηκε ο Νίκος Νικολόπουλος, ο οποίος μίλησε γύρω από τη θεματική «Η σκηνοθεσία της εικόνας». Ο Nίκος Νικολόπουλος, lighting artist και ιδρυτής του Creative Lighting στο Λονδίνο ανέβηκε στη σκηνή του tAS4 για να μιλήσει για τη σκηνοθεσία της τρισδιάστατης εικόνας και πώς μέσα από μια κινηματογραφική ματιά έχει αναδείξει το σχεδιαστικό ύφος μεγάλων αρχιτεκτονικών γραφείων, παγκοσμίως, όπως τα Foster + Partners, Make Architects, Perkins & Will, EPR Architects και πολλά άλλα. Έχοντας αποκομίσει σημαντική εμπειρία στους τομείς της αρχιτεκτονικής, της διαφήμισης και της φωτογραφίας, ο Νίκος παρουσίασε τη φιλοσοφία του για την παραγωγή δυνατών εικόνων, με βασικό εργαλείο το φως, ακριβώς όπως θα έκανε ένας ζωγράφος ή ένας κινηματογραφιστής. «Δημιουργούμε εικόνες που έχουν όραμα, σχεδιάζουμε την ιεραρχία της εικόνας, αντλώντας έμπνευση από τις σωστές αναφορές μέσα από ζωγραφικά και κινηματογραφικά έργα αλλά και έργα τέχνης. Θέλουμε εικόνες που λένε ιστορίες επιλέγοντας τις σωστές τονικότητες, τους σωστούς συνδυασμούς χρωμάτων, το σωστό φωτισμό, δημιουργούμε βάθος και διαφορετικά επίπεδα θέασης». To τρίτο panel κινήθηκε γύρω από τη θεματική «Νέες πολυκατοικίες: Φόρμα ή λειτουργία;». Οι νέες πολυκατοικίες έχουν ισχυρή δική τους ταυτότητα. Με πρωτότυπες όψεις και σύγχρονες τυπολογίες εντυπωσιάζουν. Με ποια λογική σχεδιάζονται και ποια νέα μοντέλα ζωής εξυπηρετούν; Στη συζήτηση συμμετείχαν ο Παύλος Χατζηαγγελίδης από τους 314 Architecture studio, η Μαριαλένα Τσόλκα από τους Tsolka architects, o Δημήτρης Τσίγκος από το γραφείο Omniview, o Κωνσταντίνος Λαμπρινόπουλος από τους KLab, η Κατερίνα Καραγιάννη από τους KKMK Architects και ο Aριστείδης Ντάλας, ιδρυτής του γραφείου Aristides Dallas Architects. Συντονίστρια της συζήτησης ήταν η Δανάη Μακρή. Η μεγάλη νίκη της νέας γενιάς αρχιτεκτόνων είναι ότι ανακτούν τον έλεγχο στο σχεδιασμό της πόλης και την παραγωγή πολυκατοικιών. Ακολούθησε το panel με θεματική την «Αναγέννηση της κατοικίας». Εδώ οι Πάνος Δραγώνας, ιδρυτής του γραφείου Dragonas architecture studio, Τσαμπίκος Πετράς, ιδρυτής των Petras architecture, o Δημήτρης Ποτηρόπουλος, founding partner των Potiropoulos+Partners, η Μάρα Παπαβασιλείου, συνιδρύτρια των Μicromega και ο Γιώργος Μπαδογιαννάκης, εκπρόσωπος των Blue Development Paradise Quarter συνομίλησαν για το τεχνικό υπόβαθρο και πώς οι υποδομές για κατοικίες που προσφέρουν ποιότητα ζωής είναι πραγματικότητα. Ένα βήμα μπροστά, δεν αποτελεί φουτουριστικό σενάριο ο κόσμος στον οποίο οι κατοικίες θα έχουν δική τους προσωπικότητα, διαδραστική με τον κάτοικο, χάρη στην τεχνολογία. Παράλληλα, οι πολυκατοικίες του ’50, του ’60 και του ’70 αναμένουν να πάρουν ξανά ζωή. Πιο συγκεκριμένα, με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή, οι συνομιλητές επικεντρώθηκαν στη σημασία της ενσωμάτωσης των φυσικών στοιχείων στη κατοίκηση, με έμφαση στους ενδιάμεσους χώρους του σπιτιού, που μπορούν να αναβαθμίσουν αισθητά την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Στην Ελλάδα, είναι σημαντικό ο δημόσιος τομέας να μπορέσει να συμβαδίσει με την άνθιση της ιδιωτικής κατοικίας, ώστε να διαμορφωθεί αποτελεσματικά το πλαίσιο δράσης της αρχιτεκτονικής κοινότητας. Από την πλευρά των επενδυτών, σε προτεραιότητα τίθεται η ευημερία των κατοίκων εντός τεχνολογικά προηγμένων κατοικιών σε προνομιακές τοποθεσίες μέσα στην πόλη. Σημασία έχει να επανεξετάσουμε τον πολιτικό ρόλο της αρχιτεκτονικής και πώς μπορεί αυτή να προσαρμοστεί αποτελεσματικότερα στο σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η είσοδος της τεχνολογίας στο χώρο της κατοικίας, οδηγεί στο «έξυπνο σπίτι», η κατανόηση της φουτουριστικής φύσης και λειτουργίας του οποίου αποτελεί την απόλυτη πρόκληση για τον αρχιτέκτονα του 21ου αιώνα. Η ευελιξία αποτελεί σημαντική παράμετρο του σύγχρονου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, ώστε να μπορεί η κατοικία να ανταποκριθεί στις εναλλασσόμενες ανάγκες των ενοίκων της. Αναδεικνύεται έντονα η ανάγκη εξισορρόπησης του ρόλου της κατοικίας ως επενδυτικού προϊόντος και ως χώρου καθημερινής διαβίωσης.

w 4_Fast forward (CONFERENCE)

[04.3]

THE DESIGN AMBASSADOR 230

To επόμενο panel κινήθηκε γύρω από τη θεματική “Value engineering, a cost-conscious conversation”. To value engineering βρίσκει έδαφος όταν το κόστος ενός έργου ξεπερνά κατά πολύ τον προϋπολογισμό του, με αποτέλεσμα πλήθος συνεπειών. Σε διεθνές περιβάλλον, είναι ένα θέμα που έρχεται με μεγάλη ταχύτητα. Στη σκηνή του tAS4 συζήτησαν οι: Λυδία Ρεμπή, senior design manager των Hill International, Γιώργος Βίτουλας, partner της Arbitrage Real Estate, Πάνος Μπάστος, partner των Diarchon, Μιχάλης Μαυρολέων, ιδρυτής & CEO του γραφείου Α&Μ Architects και ο Μάρκος Δουρίδας, partner του αρχιτεκτονικού γραφείου R.C.TECH. Συντονιστής ήταν ο Eρρίκος Αρώνες, μέλος των Hellenic Properties. Η συνομιλία επικεντρώθηκε στον άξονα του value engineering που αποτελεί το τρίπτυχο χρήμα–χρόνος–χαρακτηριστικά, με σκοπό να ικανοποιηθούν πλήρως οι ανάγκες του εκάστοτε πελάτη. Το value engineering ξεκινάει από τα “Big ticket items”: επιδερμίδα κτιρίου–αρχιτεκτονική τοπίου– προμηθευτές και υλικά. The next panel revolved around “Value engineering, a cost-conscious conversation.” Value engineering finds ground when the cost of a project dramatically exceeds its budget, resulting in a host of consequences. In an international environment, it is a topic that comes quickly. On the stage of tAS4 were Lydia Rebi, senior design manager of Hill International; Giorgos Vitoulas, partner of Arbitrage Real Estate; Panos Bastos, partner of Diarchon; Michalis Mavroleon, founder & CEO of A&M Architects office and Markos Douridas, partner of the architectural office R.C. TECH. The coordinator was Errikos Arones, a member of Hellenic Properties. The conversation focused on the axis of value engineering, which constitutes the tripartite money - time – features, aiming to satisfy the needs of each customer fully. Value engineering starts with the "Big ticket items”: building skin – landscape architecture – suppliers and materials. Το έκτο panel είχε κεντρική θεματική: «Υλικά in action, η επόμενη μέρα». Κτίρια με φέροντα οργανισμό από ξύλο. Η καταγραφή όλων των υλικών που υπάρχουν σε μάντρες και αποθήκες της Αθήνας. Η επόμενη μέρα για το τσιμέντο, ένα blacklisted αλλά αναγκαίο και απελευθερωτικό υλικό. Με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή, συνομίλησαν οι: Mαρία Παπαφίγγου, συνιδρύτρια των ΟΟΑΚ, ο Kωνσταντίνος Πανταζής από τους Point Supreme, ο Aπόστολος Μητρόπουλος και ο Θάνος Ζερβός από τους Tenon Architecture, ο Αλέξανδρος Κιτρινιάρης, ιδρυτής του γραφείου KAAF, καθώς και ο Nick McClughin, head of international specification του EGGER Group. Οι ομιλητές συζήτησαν για την ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, που υπήρξε ανέκαθεν βιώσιμη, εφόσον ήταν στενά συνδεδεμένη με τον τόπο σε επίπεδο υλικών κατασκευής, ενσωμάτωσης στο τοπίο και το κλίμα του τόπου. Αυτό πρέπει να είναι το απόλυτο παράδειγμα για την αρχιτεκτονική τού σήμερα. Απτική σχέση του αρχιτέκτονα με τα υλικά κατασκευής που επιλέγει: ο αρχιτέκτονας ως κατασκευαστής του έργου του, ο αρχιτέκτονας ως ηθοποιός-κάτοικος του σχεδίου που προτείνει. Η επανάχρηση ως διαδικασία που έρχεται μέσα από την αντίληψη, «τα κτίρια του μέλλοντος είναι ήδη εδώ». Όσο το δυνατόν μεγαλύτερη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος. Έχει έρθει η στιγμή η επανάχρηση υλικών να ενταχθεί στην ελληνική κατασκευαστική κουλτούρα. Το επόμενο panel είχε τον τίτλο “What is green?” με συντονιστή τον Ηλία Μεσσίνα, ιδρυτή της ECOWEEK. Η έννοια της βιωσιμότητας διέπει τα περισσότερα panels, καθώς πλέον επιχειρείται να περάσει στην κουλτούρα των ανθρώπων. Ωστόσο ο κοινός ορισμός και οι παράμετροι που πρέπει να εξετάζονται, διαφέρουν. Ποιες είναι οι διαφορετικές οπτικές της βιωσιμότητας; Απαντήσεις κλήθηκαν να δώσουν οι: Μανώλης Μπόγρης, από τους EB/Architects, Ελεάννα Μακρίδη, από το γραφείο Makridis Associates, ο Αλέξανδρος Βαΐτσος, συνιδρυτής των Deca, η Στέλλα Πιερή, από τους Pieris Architects και ο Θάνος Ζακόπουλος, συνιδρυτής των CTRLZAK. Στη συζήτηση αναφέρθηκε πως οι άνθρωποι είναι η πιο έξυπνη μηχανή που έχουμε για να αναπτύξουμε τη βιωσιμότητα, τη συνεργασία και να προωθήσουμε την εξεύρεση δημιουργικών λύσεων. Αειφορία είναι ο σχεδιασμός ενός έργου σε σύνδεση με το πνεύμα του τόπου, η αναλυτική χαρτογράφηση και καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του και η ενδυνάμωσή τους μέσα από το νέο σχεδιασμό. Το ΒΙΜ μας βοηθάει να ελέγξουμε το ποσοστό απόδοσης αυτού που σχεδιάσαμε στην υλοποίησή του ώστε να γίνουν οι κατάλληλες διορθώσεις και να επιτευχθεί η απαραίτητη εξοικονόμηση ενέργειας κατά την κατανάλωση. O πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει να είναι ολιστικός, να εμπλέκει όλες τις κλίμακες και να επικεντρώνεται στις σχέσεις των επιμέρους αστικών στοιχείων μεταξύ τους.

μητροπόλεις όπως το Παρίσι, το Λονδίνο και η Βαρκελώνη. Τι συμβαίνει στη χώρα μας στο επίπεδο του διαλόγου και της μελέτης; Εξετάστηκε ακόμα η επίδραση των έργων που τελικά υλοποιήθηκαν. Οι συνομιλητές ανέφεραν μεταξύ άλλων πως ο πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει να είναι ολιστικός, να εμπλέκει όλες τις κλίμακες και να επικεντρώνεται στις σχέσεις των επιμέρους αστικών στοιχείων μεταξύ τους. Στις ελληνικές πόλεις λείπει μια κεντρική σχεδιαστική στρατηγική προσέγγιση με όραμα σε επίπεδο μητροπολιτικής πόλης. Ο Δήμαρχος Αθηναίων τόνισε την ανάγκη σύνδεσης του κέντρου της πρωτεύουσας με τα προάστια και το παραλιακό μέτωπο, στη λογική της πόλης-κολάζ που οργανώνεται γύρω από τον άνθρωπο και όχι το αυτοκίνητο. Στόχος του αστικού σχεδιασμού της Αθήνας, η σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα, μέσα από έργα όπως το μητροπολιτικό πάρκο Ελληνικού και το παράκτιο μέτωπο Παλαιού Φαλήρου. The panel "Public space: Athens - Paris - London - Barcelona" had Danai Makri as coordinator. In a different discussion, in which the following participated: Ivi Nanopoulou, from the office of Thymio Papayannis and Associates Inc, Thomas Doxiadis, founder of the Doxiadis + office, Yiannis Armeftis of Armeftis – Partners architects, Telemachos Andrianopoulos from the office Tense Architecture Network, as well as Kostas Bakoyannis, Mayor of Athens, the public works in Athens, Limassol and other Greek cities were examined and compared to metropolises like Paris, London, and Barcelona. What is happening in our country at the level of dialogue and study? We are also looking at the impact of the finally implemented projects. The interlocutors mentioned, among other things, how urban planning should be holistic, involving all scales and focusing on the relationships of individual civil elements within themselves. Greek cities lack a central planning system and a strategic approach with a metropolitan city-level vision. The Mayor of Athens emphasized the need to connect the capital's center with the suburbs and the beachfront in the logic of the collage-city organized around man and not the car. The urban planning of Athens aims to connect the city with the sea through projects such as the Ellinikon metropolitan park and the coast front of Palaio Faliro. Ακολούθησε το panel “Τhe Future of Work” με συντονιστή τον Marcel Cremer, δικηγόρο και σύμβουλο επενδύσεων. Μέρος της νέας παγκόσμιας μεταπανδημικής πραγματικότητας είναι η τηλεργασία. Στην εποχή των digital nomads, που οι άνθρωποι εργάζονται από απόσταση, τι θα συμβεί στους χώρους γραφείων; Γιατί οι εργαζόμενοι θα πηγαίνουν εκεί; Οι εργασιακοί χώροι ανοιχτής κάτοψης θα συνεχίσουν να είναι τάση και αν ναι, θα συνεχίσουν να εξοπλίζονται, κυρίως, με γραφεία; Τι ρόλο θα παίξουν τα co-working spaces; Απαντήσεις μέσα από τη συνομιλία τους κλήθηκαν να δώσουν οι Τάσος Γεωργαντζής, founding partner των Urban Soul Project, Δημήτρης Τραβασάρος, founding partner των Divercity Architects, Μαρίκα Μαυρολέων, μέλος του γραφείου A&M Architects, Ηλίας Παπαγεωργίου των PILA studio και Πάνος Παρθένιος από το γραφείο Parthenios Architects. Κεντρικός άξονας της συζήτησης ήταν η δημιουργία χώρων γραφείων στο κέντρο της Αθήνας, που θα εξισορροπήσει την τουριστική δραστηριότητα, θα φέρει δημιουργικό κόσμο στη καρδιά της πόλης και θα βοηθήσει στην ανάπτυξη συνεργασιών και την ενεργοποίηση ανενεργών χώρων ή περιοχών

The sixth panel had a central theme: "Materials in action, the next day." Load-bearing buildings' body made of wood. The recording of all materials present in paddocks and warehouses of Athens. The next day for cement, a blacklisted but also necessary release material. With Danai Makri as the coordinator, the following spoke: Maria Papafigou, co-founder of OOAK, Konstantinos Pantazis from Point Supreme, Apostolos Mitropoulos and Thanos Zervos from Tenon Architecture, Alexandros Kitriniaris founder of the KAAF office, as well as Nick McClughin, head of international specification of the EGGER Group. The speakers discussed traditional Greek architecture, which has always been sustainable since it was closely connected to the location at the construction materials level, integration into the landscape, and climate of the place. This must be the ultimate example of today's architecture. A hands-on relationship of the architect with the construction materials he chooses: the architect as a builder of his work, the architect as actor-inhabitant of the plan he proposes. Reuse as a process that comes through perception, “the buildings of the future it's already here." Reducing the energy footprint of the existing building stock as much as possible. The time has come for the reuse of materials to join the Greek manufacturing culture. The next panel was titled “What is green?” moderated by Ilias Messinas, founder of ECOWEEK. The concept of sustainability governs most panels since it is attempted to pass into the culture of the people. However, the standard definition and considered parameters differ. What are sustainability’s different perspectives? Answers were invited to be given by: Manolis Bogris, from EB/Architects, Eleanna Makridis, from Makridis Associates office; Alexandros Vaitsos, co-founder of Deca, Stella Pieris from Pieris Architects and Thanos Zakopoulos, co-founder of CTRLZAK. In the discussion, it was mentioned that people are the smarter machine we have to help us develop sustainability and cooperation and promote creative solutions. Sustainability is the design of a project in connection to the spirit of the place, the detailed mapping and recording of its unique characteristics, and their empowerment through the new design.

[04.3]

BIM helps us check the rate of return of what we designed in its implementation to make the appropriate corrections and achieve the necessary saving energy during consumption. Urban planning must be holistic, involving all scales and focusing on relationships among individual civil elements. Τη σκυτάλη πήρε το panel «Δημόσιος χώρος: Αθήνα–Παρίσι–Λονδίνο–Βαρκελώνη» με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή. Σε μία διαφορετική συζήτηση, στην οποία συμμετείχαν η Ήβη Νανοπούλου, από το γραφείο Thymio Papayannis and Associates Inc, o Θωμάς Δοξιάδης, ιδρυτής του γραφείου Doxiadis +, ο Γιάννης Αρμεύτης, των Armeftis – Partners architects, o Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος από το γραφείο Tense Architecture Network, καθώς και ο Κώστας Μπακογιάννης, Δήμαρχος Αθηναίων, εξετάστηκαν τα δημόσια έργα στην Αθήνα, τη Λεμεσό και σε άλλες ελληνικές πόλεις, συγκριτικά με

The panel, "The Future of Work," was moderated by Marcel Cremer, lawyer and investment advisor. Part of the new global post-pandemic reality it's telecommuting. What will happen to office spaces in the era of digital nomads, where people work from a distance? Why would workers go there? Open-plan workspaces will continue to be a trend, and if so, will they continue to be equipped mainly with offices? What role will co-working spaces play? Answers provided by: Tasos Georgantzis, founding partner of Urban Soul Project; Dimitris Travasaros, founding partner of Divercity Architects; Marika Mavroleon, member of the A&M Architects office; Elias Papageorgiou of PILA studio and Panos Parthenios from the Parthenios Office Architects. Central to the discussion was the creation of office countries at the center of Athens, which will balance the tourist activity, bring creative people to the heart of the city, and help develop partnerships and activate inactive parts or areas of the urban fabric. The employee-building space relationship is an experiential relationship built on the spot and not from a preamble: employee participation in determining and designing their workplace based on the experience they gained from teleworking during the pandemic. “Wasted. Waste not. Want not. In conversation with the curators of the same-titled project” με συντονιστή τον Ηλία Μεσσίνα. Στα πλαίσια του the Architect Show 4, πραγματοποιήθηκε η έκθεση με τίτλο “Wasted. Waste not. Want not”. Αντικείμενο της έκθεσης, σε παραγωγή και creative direction της Design Ambassador και επιμέλεια του John Veikos, ιδρυτή των Praxis και Special projects director των Mosessian και της Άννας Σμπώκου από τους AS Light είναι η έννοια του «απόβλητου», όπως αυτό ορίζεται στα πλαίσια διάφορων κλάδων. Στόχος ήταν να παρουσιαστούν οι αναδυόμενες στρατηγικές για την επανάχρηση των αποβλήτων, και ιδιαίτερα του υπάρχοντος δομημένου τοπίου της Αθήνας, να αναδειχθεί η αξία των επαναχρησιμοποιημένων υλικών έναντι της παραγωγής νέων και να αναδειχθούν οι υπάρχουσες πρακτικές για την αντιμετώπιση της δημιουργίας «αποβλήτων». Παρουσιάζοντας το έργο τους, οι δημιουργοί ανέφεραν πως υπάρχει μια ιδιαίτερη ομορφιά σε κάθε επαναχρησιμοποιημένο υλικό, που σχετίζεται με την ιστορία του σε βάθος χρόνου, τις μνήμες και τις συνυποδηλώσεις που αυτό φέρει. Το θετικό πρόσημο της επανάχρησης πηγαίνει πολύ πιο μακριά από τη μείωση του κοστολογίου ενός έργου. Είναι μια ολόκληρη κουλτούρα σχεδιασμού που βασίζεται στη βιωσιμότητα και την κοινωνική συνείδηση. “Wasted. Waste not. Want not. In conversation with the curators of the same-titled project” moderated by Ilias Messinas. As part of the Architect Show 4, the exhibition titled “Wasted. Waste not. Want not". The object of the exhibition, produced and creatively directed by Design

Ambassador and edited by John Veikos, founder of Praxis & Special projects director of Mosessian and Anna Sbokou by AS Light, is the concept of "waste," as defined in various sectors. The aim was to present the emerging strategies for the reuse of waste, especially of the existing built landscape of Athens, to highlight the value of reused materials over the production of new ones and the existing practices for dealing with the created "waste." Presenting their work, the creators mentioned that there is one particular beauty in any reused material related to history over time, with the memories and connotations that this brings. The positive sign of reuse goes much further than reducing the cost of a project. It's a whole design culture based on sustainability and social conscience. Το τελευταίο panel της ημέρας είχε κεντρική θεματική “Retail & Experiential Design”, με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή. Πέντε διακεκριμένοι συμμετέχοντες ομιλητές, η Αφροδίτη Μπονάτσου από το γραφείο Stones and Walls, η Σοφία Κριμίζη, συνιδρύτρια των Ksestudio, η Εβελίνα Γαραντζιώτη των Post Spectacular Office, η Aγγελική Αθανασιάδου, συνιδρύτρια των AVW και ο Eρμής Αδαμαντίδης, ιδρυτής των Not a Number Architects συνομίλησαν για το σχεδιασμό, τη σκηνοθεσία και τη δημιουργία ατμόσφαιρας στα καθημερινά: χώρους φιλοξενίας, εμπορικά καταστήματα, χώρους εστίασης/αναψυχής, εκδηλώσεις κ.ά. Πώς αποκτά ένας εμπορικός χώρος τη δική του ιδιαίτερη ταυτότητα που τον κάνει να ξεχωρίζει και ταυτόχρονα να ενσωματώνεται στο υπάρχον πλαίσιο; Πώς είναι ένας χώρος που σχεδιάζεται για να φιλοξενήσει ένα πάρτι του Ντόριαν Γκρέι και του Ντέιβιντ Μπόουι; Ο σχεδιασμός της εμπειρίας σχετίζεται με τη δημιουργία ατμόσφαιρας και δίνει προτεραιότητα στη συναισθηματική ανταπόκριση του χρήστη. Εξαιρετική σημασία έχει η επιλογή των υλικών, με γνώμονα το πώς ανταποκρίνονται στην πατίνα του χρόνου ώστε να αποκτά το κάθε έργο διαχρονικότητα. Ο πειραματισμός γίνεται κομμάτι της σχεδιαστικής διαδικασίας, με σκοπό την δημιουργία μιας υπαινικτικής πραγματικότητας ανάμεσα στο φαντασιακό και το ρεαλιστικό.

THE DESIGN AMBASSADOR

του αστικού ιστού. Η σχέση εργαζόμενου–κτιριακού χώρου ως βιωματική σχέση που χτίζεται επιτόπου και όχι εκ προοιμίου: συμμετοχή των εργαζόμενων στον προσδιορισμό και σχεδιασμό του εργασιακού τους χώρου με βάση την εμπειρία που αποκόμισαν από την τηλεργασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

The day's last panel had a central theme, “Retail & Experiential Design,” with coordinator Danai Makri. Five distinguished participating speakers, Aphrodite Bonatsu from Stones and Walls office, Sofia Krimizi, co-founder of Ksestudio, Evelina Garantziotis of Post Spectacular Office, Angeliki Athanasiadou, co-founder of AVW and Ermis Adamantidis, founder of Not a Number Architects talked about the design, direction, and creation of an atmosphere in every day: hosting spaces, shops, dining/leisure areas, events, etc. How a commercial space acquires its own special identity that makes it stand out and be integrated, into the existing context, at the same time? How is a space designed to host a Dorian Gray or a David Bowie party? The experience design is related to creating an atmosphere and prioritizes the user's emotional response. Of great importance is the selection of materials based on how they respond to the patina of time so that each work acquires timelessness. Experimentation becomes part of the design process to create an allusive reality between the imaginative and the realistic.

231 [04.3]

THE DESIGN AMBASSADOR 232

ΚΥΡΙΑΚΉ 11 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ Η δεύτερη ημέρα του the Architect Show 4 ξεκίνησε με τη θεματική «Artificiel. Η επιδερμίδα της πόλης». Ο βιομηχανικός σχεδιαστής Γιάννης Γκίκας άνοιξε τη δεύτερη μέρα του tAS4 με μια ομιλία για την επιδερμίδα της πόλης. Με σπουδές στην Επιστήμη Υπολογιστών, ο Γκίκας αναζητά, σταθερά, τη λειτουργικότητα, εφόσον θεωρεί το σχεδιασμό μια διαδικασία ικανοποίησης υλικών και άυλων αναγκών, εξερευνώντας ταυτόχρονα προκλητικές αναγνώσεις της σχεδιαστικής αφήγησης. Αντλώντας έμπνευση από την τεχνική του artificiel, μια χαρακτηριστική τεχνική που συναντάμε στις προσόψεις των αθηναϊκών πολυκατοικιών, ο βιομηχανικός σχεδιαστής Γιάννης Γκίκας, σε συνεργασία με το Myran, αναβιώνει την τεχνική σε σκεύη καθημερινής χρήσης που «μυρίζουν» παλιά Αθήνα.

«Eλληνικό καλοκαίρι: Παρόν και μέλλον». Το ελληνικό καλοκαίρι αποτέλεσε θέμα συζήτησης για τα επόμενα 3 πάνελ. Η συζήτηση άνοιξε με μία παρουσίαση του Στάθη Καλύβα, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στην Οξφόρδη, ο οποίος ανέλαβε την παρουσίαση και το συντονισμό. Η συζήτηση καταγράφεται αναλυτικά στο πρώτο μέρος του Archisearch Paper Edition.

Ακολούθησε συζήτηση με θεματική “The Ellinikon Case”. O δικηγόρος και σύμβουλος επενδύσεων Marcel Cremer, από το γραφείο Cremer Law συνομίλησε με τον Αλέξανδρο Μουλά, εμπορικό διευθυντή της Lamda Development για το επενδυτικό έργο “The Ellinikon”, μια νέα «πόλη μέσα στην πόλη», πλήρως ενσωματωμένη στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών, που φιλοδοξεί να στεγάσει χιλιάδες μόνιμους κατοίκους. Έπειτα από εντατικές προσπάθειες για την αξιοποίηση του χώρου του πρώην Διεθνούς Αεροδρομίου του Ελληνικού και με ένα ξεκάθαρο, τολμηρό αλλά και υλοποιήσιμο όραμα, το The Ellinikon γίνεται πραγματικότητα. Μείγμα ελληνικών και διεθνών αρχιτεκτονικών γραφείων αναλαμβάνουν την οικοδόμηση των κατοικιών σε κτίρια πολυκατοικιών και επιμέρους βίλες. Σκοπός του επενδυτικού πλάνου είναι το Ελληνικό να κατοικηθεί, κυρίαρχα, από την εγχώρια κοινότητα, που θα ενεργοποιήσει την περιοχή και θα της δώσει ταυτότητα, και όχι από ξένους επενδυτές. Ένας νέος προορισμός δημιουργείται με σκοπό να αποτελέσει το νέο σημείο αναφοράς ως προς την ποιότητα ζωής, την αειφορία και την οικονομική ανάπτυξη –ένα σύνολο με πολλαπλάσια αξία από τα επιμέρους στοιχεία που το απαρτίζουν. Ένα τοπόσημο. Μια όαση πρασίνου. Ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον για όλους.

Ακολούθησε το πρώτο μέρος του «Leisure Architecture: τι προηγείται του σχεδιασμού;» με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή. Στη συζήτηση γύρω από την αρχιτεκτονική του τουρισμού και την παραθεριστική κατοικία συμμετείχαν οι Κωνσταντίνος Καραμπατάκης, συνιδρυτής του γραφείου K-Studio, Ρία Βογιατζή, συνιδρύτρια των Elastic Architects, Σωτήρης Ανυφαντής των A2 Architects, Μαρίνα Φιλιππίδη από το γραφείο AMK Architects και Ασπασία Τάκα, ιδρύτρια των Taka+Partners, ενώ κυριάρχησε ο προβληματισμός γύρω από τα στοιχεία ταυτότητας που θέλουμε να διατηρήσουμε. Μέσα από ποιες διαδικασίες ορίζονται; Πώς καθορίζεται το place branding; Ποια έρευνα κάνει ο αρχιτέκτονας και κατά πόσο αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητά της ο πελάτης; Δομημένο αρχιτεκτονικό έργο, με χαρακτήρα, που αντανακλά την ομορφιά του τόπου με σεβασμό και αυτοπεποίθηση. Αισθητική–εργονομία–λειτουργικότητα: το ιερό τρίπτυχο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Να φέρεις το κτίριο στον τόπο, μπολιάζοντας ταυτόχρονα το brand identity του κτιρίου με ποιότητες του τόπου. Στο ελληνικό τοπίο, η πολυτέλεια του αρχιτεκτονικού έργου οφείλει να περνάει μέσα από την απλότητα της ζωής. Ξενοδοχεία ως πυρήνες αστικών μετασχηματισμών του αθηναϊκού τοπίου.

SUNDAY, DECEMBER 11 The second day of the Architect Show 4 started with the themed “Artificiel. The city’s epidermis." Industrial designer Yiannis Gikas opened the second day of tAS4 with a speech for the skin of the city. With a degree in Computer Science, Gikas seeks functionality consistently since he considers design a satisfaction process of material and immaterial needs, exploring, at the same time, provocative readings of design narrative. Drawing inspiration from the artificiel, a characteristic technique found on the facades of Athenian apartment buildings, industrial designer Yiannis Gikas, in collaboration with Myran, revives the technique in everyday objects that carry the scent of old Athens. A discussion on "The Ellinikon Case" followed. The lawyer and consultant investment manager Marcel Cremer, from the Cremer Law office, talks to Alexander Moula, commercial director of Lamda Development for the investment project “The Hellinikon,” a new “city within a city,” fully integrated into the broader area of Athens, which aspires to house thousands of permanent residents. After intensive efforts to utilize the site of its former Hellinikon International Airport and with a clear, bold, but also achievable vision, Hellinikon has become a reality. A mix of Greek and international architectural offices undertake the construction of houses in apartment buildings and detached villas. The purpose of the investment plan is for Hellinikon to be predominantly a domestic community, which will give an identity to the area, and not a residential destination for foreign investors. A new benchmark in terms of quality of life, sustainability, and economic development – a whole with multiple values of its individual elements that constitute a landmark. An oasis of green. A promising future for all.

Next was the first part of “Leisure Architecture: what precedes design?” with coordinator Danai Makri. The discussion around the architecture of tourism and the holiday home was participated by: Konstantinos Karabatakis, co-founder of the K-Studio office; Ria Vogiatzi, co-founder of Elastic Architects; Sotiris Anyfantis of A2 Architects; Marina Filippidis from AMK Architects office and Aspasia Taka, founder of Taka+Partners, and dominated by the reflection around the identity elements that we want to retain. Through what processes are they defined? How is place branding defined? What research does the architect and how much does the client perceive its necessity? Structured architectural work with a character reflects the place’s beauty with respect and confidence. Aesthetics – ergonomics – functionality: the holy trinity of architecture design. To incorporate the building into the location by grafting, at the same time, the brand identity of the building with local qualities. In the Greek landscape, the luxury of architectural work must pass through the simplicity of life. Hotels as core urban transformations of the Athenian landscape.

"Greek Summer: Present and Future." The Greek summer was a topic of discussion for the following three panels. The discussion opened with a presentation by Stathis Kalyvas, Professor of Political Science at Oxford, who undertook the presentation and coordination. The discussion is recorded in detail in the first part of Archisearch Paper Edition.

Ακολούθησε το δεύτερο μέρος του «Leisure Architecture: τι προηγείται του σχεδιασμού;» με συντονίστρια τη Δανάη Μακρή. Στη συζήτηση γύρω από την αρχιτεκτονική του τουρισμού και την παραθεριστική κατοικία, στην οποία συμμετείχαν οι Aude Mazelin των Mykonos Architects, Βαγγέλης Στυλιανίδης των Vaggelis Stylianidis Architects, Eιρήνη Γιωτοπούλου των DNE Architects, Σωτήρης Τσέργας των Block 722, και Κατερίνα Αποστόλου των AKA – Apostolou-Colakis architects, κυριάρχησε ο προβληματισμός γύρω από τα στοιχεία ταυτότητας που θέλουμε να διατηρήσουμε. Μέσα από ποιες διαδικασίες ορίζονται, και πώς καθορίζεται το place branding; Ποια έρευνα κάνει ο αρχιτέκτονας και κατά πόσο αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητά της ο πελάτης; Τι σημαίνει παραθεριστική κατοικία; Εδώ είναι επιτακτική η εκπαιδευτική φύση του αρχιτέκτονα: πρέπει να κάνεις τον πελάτη συνεργό στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Να εκπαιδευτεί σε διαφορετικές ποιότητες φωτός, τοπιογραφίας. Να υπάρξει διαχωρισμός ανάμεσα στη μόνιμη και την παραθεριστική κατοικία. Η νέα αρχιτεκτονική στις Κυκλάδες οφείλει να προκύπτει μέσα από ενδελεχή έρευνα για το τοπίο, τον τόπο, τα ήθη, τις παραδόσεις. Απαιτείται συνεχής επαναπροσδιορισμός του τι σημαίνει αυθεντικό, παραδοσιακό, για να μπορεί η αρχιτεκτονική να συνεισφέρει και να σχολιάσει πάνω σε αυτό. Στη συνέχεια, ο Sandro Marini μίλησε για “Global design trends in 20 minutes”. Με υπόβαθρο στα πεδία της επικοινωνίας, του σχεδιασμού καταστημάτων, του μάρκετινγκ και της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, ο Sandro Marini, art director MUSA Communication & Arpa Industriale χρειάζεται μόλις 20 λεπτά για να μοιραστεί με το κοινό τού tAS4 τον παγκόσμιο χάρτη των σχεδιαστικών τάσεων της εποχής μας. Έντονα χρώματα, ματ επιφάνειες, ταπετσαρίες από απρόσμενα υλικά, ρίγες σε κάθετο και οριζόντιο προσανατολισμό, βιωσιμότητα και αντοχή, μεταλλικά στοιχεία σε απρόσμενες υφές, μεταβλητά έπιπλα που μεταμορφώνουν μικροσκοπικούς χώρους κατοικιών στις πυκνοκατοικημένες μητροπόλεις του κόσμου. Λειτουργία, αισθητική και βιωσιμότητα: οι 3 πυλώνες που περιγράφουν τις παγκόσμιες σχεδιαστικές τάσεις του σήμερα.

[04.3]

This was followed by the second part of "Leisure Architecture: what precedes design?" with Danai Makri as coordinator. In the debate surrounding its architecture of tourism and the holiday home, which was attended by: Aude Mazelin of Mykonos Architects, Vaggelis Stylianidis of Vaggelis Stylianidis Architects, Irini Iotopoulou of DNE Architects, Sotiris Tsergas of Block 722, Katerina Apostolou of AKA – Apostolou-Colakis architects is dominated by reflection on elements of identity that we wish to keep. Through what procedures are they defined? How is place branding defined? What research does the architect do, and to what extent does the client understand its necessity? What does a holiday home mean? Here the educational nature of the architect is imperative: in architectural creation, you have to make an accomplice out of the client. To train in different qualities of light and topography. There should be a separation between the permanent and the holiday residence. The new architecture in the Cyclades must emerge from thorough research on the landscape, place, customs, and traditions. Continuous redefinition of authentic and traditional is required so that the architecture contributes and comments on it. Then Sandro Marini spoke about "Global design trends in 20 minutes". With a background in communication, store design, marketing, and art direction, Sandro Marini, art director of MUSA Communication & Arpa Industriale, needs just 20 minutes to share with the tAS4 audience the global map of the design trends of our time. Intense colors, matte surfaces, wallpapers of unexpected materials, vertical and horizontal stripes, sustainability and durability, metal elements in unexpected textures, and variable furniture transform tiny residential spaces in densely populated metropolises. Function, aesthetics, and sustainability are today's global design trends. Tη σκυτάλη πήρε το panel «Μεγάλα έργα. Lessons learned», το οποίο συντόνισε η Δανάη Μακρή. Τα μεγάλα έργα στην Αθήνα βρίσκονται σε φάση υλοποίησης και οι Θάνος Αθανασόπουλος των Aeter, Θωμάς Αμαργιανός, principal των Betaplan, Μαρία Δέδα, ιδρύτρια των Deda Architects, Σταύρος Γυφτόπουλος, μέλος του γραφείου Tombazis architects και Γιώργος Τσολάκης των Τsolakis Architects που ασχολούνται με τέτοιου είδους έργα, μοιράστηκαν τη σπάνια εμπειρία τους. Ποιες διαδικασίες ακολουθούν εσωτερικά για να ανταποκριθούν; Πώς κερδίζουμε το στοίχημα με το χρόνο; Τι μπορούμε να βελτιώσουμε; Ένα μεγάλο έργο καθορίζεται από το κοινωνικό του αποτύπωμα και όχι από το μέγεθός του. Μεγάλο έργο είναι αυτό που σχεδιάζεται με εξωστρέφεια, που δημιουργεί ανοιχτούς ή κλει-

Photograp

The next panel was "Big projects. Lessons learned," coordinated by Danai Makri. The major projects in Athens are also in the implementation phase: Thanos Athanasopoulos of Aeter; Thomas Amargianos, principal of Betaplan; Maria Deda, founder of Deda Architects; Stavros Gyftopoulos, member of Tombazis office architects and Giorgos Tsolakis of Tsolakis Architects who deal with such projects shared their rare experience. What processes do they follow internally to respond? How do we win the time bet? What can we improve? A great project is defined by its social footprint, not its size. A great project is designed with extroversion, creating open or closed public spaces such as museums or libraries. A large project is determined by its social footprint, not its size. Great work is designed with extroversion, creating open or closed public places such as museums or libraries. A small-scale project can be a great work for the history of architecture if it introduces ground-breaking innovations and solutions to existing problems. The masterplan is the key tool for planning large-scale projects. An interdisciplinary group of collaborators is asked to associate individual urban entities and regions with different qualities and characteristics. The bet on the effective implementation of each large project is for each partner to feel part of its history. The architect's role in a large project is to make it work as a director-archmaster, not an individual creator. Document control – management of new technologies (BIM technology) – schedule control: 3 determinants for implementing large-scale projects.

The two days were closed with the panel "The architecture of together: inclusion, reuse, participation," coordinated by Alexandra Teligadis, architect & placemaker. Architecture as a social science in the first half of the 21st century. What are inclusive design, participatory design, and bottom-up design? The democratization of the way that we design – and consequently experience – the inside and the outside, the private and the public, the building, and the city were at the center of the debate between Natassa Dourida, MSc Protection of Monuments and initiator of the Communitism project at Metaxourgeio and Anna Vokali and Georgina Bousia of that studio, with one goal: better quality of life for all. People as communicators. The architect and citizen plan the city together, guided by trust, to produce a participatory city where they can be happy. Cultural engineer: the art as a means of making common places to redesign the city experience. Architecture and urban transformation: architects as designers of new experiences in pre-existing spaces. Creating safe countries that promote empathy, calm, and contemplation. Gradual restoration of an abandoned building by its users, locally and spontaneously, according to daily needs and arising desires. Creative works can occur where the bottom-up processes meet top-down practices at the intersection of design methodologies where people meet.

[04.3]

The speech of Dimitris Manolas on the theme "The Business of Architecture" came immediately after. Head of Precise International, Operational Efficiency & amp; Productivity expert Dimitris Manolas, in a ten-minute speech entitled "Things they do not teach you at the School of Architecture," reveals business tips that ensure maximum efficiency and productivity. A five-minute Q&A followed the speech. The financial management of the architectural project. Business development in an architectural office. Research – customer targeting – costing methods. Vocational education begins when the university ends. Architectural training alone is insufficient; the architect needs interdisciplinary knowledge to plan and complete a project. The architect and the client must build an equal relationship of cooperation, guidance, mutual understanding, and fairness costing of the produced work. Time recording is essential to work based on the saying "time is money."

233

Η ομιλία του Δημήτρη Μανωλά γύρω από τη θεματική “Τhe Business of architecture” ήρθε αμέσως μετά. Επικεφαλής της εταιρείας Precise International, o Operational Efficiency & Productivity expert Δημήτρης Μανωλάς, σε μια δεκάλεπτη ομιλία, με τίτλο “Things they do not teach you at the School of Architecture“, αποκαλύπτει τις επιχειρηματικές συμβουλές που εξασφαλίζουν μέγιστη αποδοτικότητα και παραγωγικότητα. Την ομιλία διαδέχθηκε ένα πεντάλεπτο Q&A. Η οικονομική διαχείριση του αρχιτεκτονικού έργου. Business development σε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο. Έρευνα–στοχοθεσία πελατών–μέθοδοι κοστολόγησης. Η επαγγελματική εκπαίδευση αρχίζει όταν τελειώνει το πανεπιστήμιο. Δεν αρκεί μόνο η αρχιτεκτονική κατάρτιση, ο αρχιτέκτονας χρειάζεται διεπιστημονική γνώση για να σχεδιάσει και να ολοκληρώσει ένα έργο. Ο αρχιτέκτονας και ο πελάτης οφείλουν να χτίσουν μια ισότιμη σχέση συνεργασίας, καθοδήγησης, αλληλοκατανόησης και δίκαιης κοστολόγησης του παραγόμενου έργου. Εξαιρετικά σημαντική η καταγραφή του χρόνου εργασίας στη βάση του ρητού «ο χρόνος είναι χρήμα». Το διήμερο έκλεισε με το panel «Η αρχιτεκτονική τού μαζί: συμπερίληψη, επανάχρηση, συμμετοχή», το οποίο συντόνισε η Αλεξάνδρα Τηλιγάδη, αρχιτέκτονας και placemaker. Η αρχιτεκτονική ως κοινωνική επιστήμη στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα. Τι είναι ο συμπεριληπτικός σχεδιασμός (inclusive design), ο συμμετοχικός σχεδιασμός (participatory design) και ο σχεδιασμός από τα κάτω (bottomup design); Ο εκδημοκρατισμός του τρόπου που σχεδιάζουμε –και κατά

συνέπεια βιώνουμε– το μέσα και το έξω, το ιδιωτικό και το δημόσιο, το κτίριο και την πόλη, βρέθηκε στο επίκεντρο της συζήτησης μεταξύ των: Νατάσσα Δουρίδα, MSc Προστασία Μνημείων και initiator του Communitism project στο Μεταξουργείο, Άννα Βόκαλη και Γεωργίνα Μπούσια των that studio, με στόχο μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλoυς. Οι άνθρωποι ως κοινοτοποιοί. Ο αρχιτέκτονας και ο πολίτης σχεδιάζουν το άστυ μαζί, με οδηγό την εμπιστοσύνη, για την παραγωγή μιας συμμετοχικής πόλης όπου μπορούν να είναι ευτυχισμένοι. Πολιτιστική μηχανικός: η τέχνη ως μέσο παραγωγής κοινών τόπων για τον επανασχεδιασμό της εμπειρίας της πόλης. Αρχιτεκτονική και αστική μεταμόρφωση: οι αρχιτέκτονες ως σχεδιαστές νέων εμπειριών σε προϋπάρχοντες χώρους. Δημιουργία ασφαλών χωρών που προάγουν την ενσυναίσθηση, την ηρεμία, την περισυλλογή. Σταδιακή αποκατάσταση ενός εγκαταλειμμένου κτιρίου από τους χρήστες του, τοποειδικά και αυθόρμητα, σύμφωνα τις καθημερινές ανάγκες και επιθυμίες που προκύπτουν. Δημιουργικά έργα μπορούν να προκύψουν εκεί που οι bottom-up διαδικασίες συναντούν τις top-down πρακτικές, στην τομή των μεθοδολογιών σχεδιασμού όπου οι άνθρωποι συναντιούνται.

THE DESIGN AMBASSADOR

στούς δημόσιους χώρους, όπως ένα μουσείο ή μια βιβλιοθήκη. Ένα μικρό σε μέγεθος έργο, μπορεί να αποτελέσει μεγάλο έργο για την ιστορία της αρχιτεκτονικής, εφόσον εισάγει πρωτοποριακές καινοτομίες και λύσεις σε υπαρκτά προβλήματα. Το masterplan είναι το βασικό εργαλείο για το σχεδιασμό έργων μεγάλης κλίμακας, καθώς μια διεπιστημονική ομάδα συνεργατών καλείται να συσχετίσει επιμέρους αστικές οντότητες και περιοχές, με διαφορετικές ποιότητες και χαρακτηριστικά. Το στοίχημα για την αποτελεσματική υλοποίηση του κάθε μεγάλου έργου είναι ο εκάστοτε επιμέρους συνεργάτης να αισθάνεται μέρος της ιστορίας του. Ο ρόλος του αρχιτέκτονα σ’ ένα μεγάλο έργο είναι να λειτουργήσει ως σκηνοθέτης-αρχιμάστορας και όχι ως μεμονωμένος δημιουργός. Document control–διαχείριση νέων τεχνολογιών (ΒΙΜ technology)–έλεγχος χρονοδιαγράμματος: 3 καθοριστικοί παράγοντες για την υλοποίηση έργων μεγάλης κλίμακας.

THE DESIGN AMBASSADOR 234

To λευκό που ξεχωρίζει. Το σπασμένο μάρμαρο. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Ακόμα και τα κλεμμένα μάρμαρα του Έλγιν. Όλα αποδεικνύουν ότι η συγκεκριμένη πέτρα είναι μια από τις σπάνιες σταθερές του τόπου μας, ο θεμέλιος λίθος της, ενίοτε αστραφτερής, μνήμης μας. Στις 14 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε ημερίδα στην Έκθεση Οικοδομή–Metropolitan Expo, μια διοργάνωση του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας–Θράκης με την υποστήριξη του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής και τη δημιουργική διεύθυνση και επιμέλεια της Design Ambassador και του Archisearch. White that stands out. The broken marble. The marbles of the Parthenon. Even the stolen Elgin marbles. Everything proves that this particular stone is one of the rare constants of our place, the cornerstone of our sometimes sparkling memory. On October 14, a conference was held at the Building Exhibition - Metropolitan Expo. It was an organization of the Marble Business Association of Macedonia – Thrace with the support of the Hellenic Institute of Architecture and the creative direction and editing of Design Ambassador and Archisearch.

“Greek Marble„ (CONFERENCE)

Highlights Thanassis Diamantopoulos

H φετινή Build Expo δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει ιδανικότερα. Με μια ημερίδα για το ελληνικό μάρμαρο, με τέσσερα πάνελ στα οποία συμμετείχαν αρχιτέκτονες, μουσειολόγοι, marketeers, γεωλόγοι, επιχειρηματίες, υπουργικά στελέχη. Διαφορετικοί κλάδοι και τομείς, με ένα κοινό στοιχείο που τους ένωνε: την αγάπη για το ελληνικό μάρμαρο.

[04.4]

This year's Build Εxpo could not have started more ideally. It was a day about Greek marble, composed of four panels formed by architects, museologists, marketeers, geologists, business people, and governmental personnel different professions, but whose uniting common element was the love for Greek marble. Οι συζητήσεις χωρίζονταν σε τέσσερεις ενότητες στις οποίες αντιστοιχούσαν τα ανάλογα πάνελ. Η πρώτη αφορούσε την αρχιτεκτονική και το design. H ημερίδα ξεκίνησε όμως με τη Θεοδώρα Αλεξανδρή, Γενική Διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, που διάβασε ένα σύντομο χαιρετισμό του Ηλία Κωνσταντόπουλου, Προέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Μίλησε, ανάμεσα σε άλλα για την αναπόφευκτη σύνδεση και σύγκριση του μαρμάρου με το κλασικό παρελθόν, καθώς και το γεγονός ότι το συγκεκριμένο υλικό αποτέλεσε και παραμένει η κορωνίδα των παγκόσμιων μνημείων, από τον Παρθενώνα ως το Ταζ Μαχάλ, ενώ στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιείται με πνεύμα οικονομίας και κατανόησης -αναφέροντας ενδεικτικά ως έργο την όπερα του Όσλο του περιβόητου αρχιτεκτονικού γραφείου Snohetta. Ακολούθησε η πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας-Θράκης Ιουλία Χαϊδά, αναφέροντας ότι η Ελλάδα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το μάρμαρο και οι επιχειρήσεις του συνδέσμου έχουν τριπλασιάσει τις εξαγωγές τους τα τελευταία χρόνια, συμβάλλοντας με 1,27 δισεκατομμύρια στην εθνική οικονομία. Τη σύνδεση του μαρμάρου με την αρχιτεκτονική και το design φρόντισαν να κάνουν οι Διονύσης Σοτοβίκης, αρχιτέκτονας, ο ακαδημαϊκός και ιδρυτής του γραφείου Kizis Studio, Γιάννης Κίζης και ο Δημήτρης Καραμπατάκης του K-Studio. H αναφορά του Διονύση Σοτοβίκη στις βόλτες που έκανε με το σκύλο του το 2009 -στην καρδιά της κρίσης- στα μαρμαράδικα της

Αθήνας, χαράχτηκε στις μνήμες πολλών. «”Ό,τι ονειρεύομαι, πράττω” έχει στον πυρήνα του κάθε κομμάτι μαρμάρου» είπε χαρακτηριστικά. Ο αρχιτέκτονας και καθηγητής Γιάννης Κίζης έφερε ως case study χρήσης μαρμάρου το κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, ένα έργο των Κασσάνδρα-Μπόνη στου οποίου το ισόγειο κυριαρχεί το μάρμαρο Στύρων. Συνέχισε αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Ο πλούτος των μαρμάρων της ελληνικής αγοράς των δεκαετιών του ‘60 και ‘70 δεν υπάρχει». Τη σκυτάλη παρέλαβε ο Δημήτρης Καραμπατάκης, που αναφέρθηκε στο έργο της ανακαίνισης του Zonar’s, ένα κτίριο κομμάτι του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που έγινε ύστερα από ανάθεση της Τράπεζας Πειραιώς. «Η ελιά, το μπλε της θάλασσας και το μάρμαρο» είναι τα τρία στοιχεία που ορίζουν, πάντα σύμφωνα με τον ίδιο, την ελληνικότητα. The discussions were divided into four sections, each devoted to a panel. The first was about architecture and design, with a short greeting from Elias Konstantopoulos, President of the Hellenic Institute of Architecture, read by Theodora Alexandri, Director General of the Hellenic Institute of Architecture. He mentioned, among other things, the inevitable connection and comparison of marble to the classical past and that the specific material was and remains the crown of world monuments, from the Parthenon to the Taj Mahal. At the same time, he considered that in modern times marble was used in a spirit of economy and understanding, referring to the Oslo Opera House as an example by the infamous architectural firm Snohetta. Julia Haida, President of the Macedonia-Thrace Marble Business Association, continued. Greece is inextricably linked to marble, and the association's businesses have tripled their exports in recent years, contributing 1.27 billion euros to the national economy. The connection of marble with architecture and design was made by the architect Dionysis Sotovikis, the academic and founder of the Kizis Studio Yiannis Kizis, and Dimitris Karabatakis of K-Studio. Dionysis Sotovikis' reference to

The architect and professor Yiannis Kizis brought as a case study the use of marble building at the Army Equity Fund, a project of Kassandra-Boni in which the ground floor is dominated by Styra marble. He continued by specifically mentioning, "the wealth of the marble of the Greek market of the 60s and 70s does not exist". Dimitris Karabatakis continued, mentioning the renovation project of Zonar's, a building that’s part of the Army Equity Fund, assigned by Piraeus Bank. According to the speaker, "The olive, the blue of the sea, and the marble" are the three elements that define Greekness.

ΤΟ BRAND NAME ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΜΑΡΜΆΡΟΥ Το πάνελ της δεύτερης θεματικής ενότητας με τίτλο «η διαχρονική αξία του brand name του ελληνικού μαρμάρου» συντόνιζε ο αρχιτέκτονας Τσαμπίκος Πετράς. Ο Στέργιος Γαλίκας ξεκίνησε με τις αναφορές στο ελληνικό μάρμαρο όταν γίνεται αντικείμενο αναζήτησης στη Google. 61.200.000 αναφορές για την πέτρα που διαμόρφωσε τον κόσμο. «Είναι σίγουρο πως διαθέτουμε κορυφαίους δημιουργούς για να απογειώσουμε το ελληνικό μάρμαρο» κατέληξε. Συνέχισαν οι Ειρήνη Παπαγιαννούλη -Μέλος ΔΣ του ΣΕΜΜΘ και υπεύθυνη marketing της John Papagiannoulis Bros SAκαι ο Μιχάλης Νησανάκης -Διευθυντής Ανάπτυξης της Eagle SA, μέλος του ομίλου FHL I. KIRIAKIDIS Marbles – Granites SA. Η πρώτη μίλησε για τις προσπάθειες διεθνούς προώθησης του μαρμάρου με σλόγκαν του τύπου “Stone is better” ενώ ο δεύτερος παρέθεσε, ανάμεσα σε άλλα, μια ετυμομολογία της λέξης «Ελλάς» όπου το «Ελ-» αναφέρεται στον θεό Ήλιο και το «-Λας» στην πέτρα και το λατομείο. Και τα δύο μαζί αναφέρονται στο φως και την πέτρα. Το μάρμαρο, σύμφωνα με τη φωτογράφο Έφη Χαλιορή, είναι «ένα εργαλείο ενθύμισης και καταπολεμά τον φόβο μας για το θάνατο και τη λήθη». THE BRAND NAME OF GREEK MARBLE The panel of the second section, titled "The eternal value of the brand name of Greek marble," was coordinated by the architect Tsambikos Petras. Stergios Galikas started with references to the Greek marble and a Google search: 61.2 million references to the stone that shaped the world. "It is certain that we have top creators to help us expand the Greek marble market," he concluded. Irene Papagiannouli, Member of the Board of Directors of SEMMTH and marketing manager of John Papagiannoulis Bros SA, and Michalis Nisanakis, Development Director of Eagle SA, a member of the FHL Group I. KIRIAKIDIS Marbles – Granites SA, continued. She spoke about the efforts to promote marble internationally with slogans like "Stone is better." At the same time, he presented, among other things, an etymology of the word "Hellas," where El- refers to the Sun god and -Las to the stone and the quarry. Both refer to light and stone. According to photographer Efi Haliori, the marble is "a reminder tool and fights our fear of death and oblivion."

THE DESIGN AMBASSADOR

the walks he took with his dog in 2009 -at the heart of the recession- in the marble shops of Athens was engraved in the memories of many. "What I dream, I do - this is at the core of every piece of marble," he said.

ΤΟ ΜΆΡΜΑΡΟ ΩΣ ΦΥΣΙΚΌ ΚΑΙ ΒΙΏΣΙΜΟ ΥΛΙΚΌ Οι δύο τελευταίες ενότητες της ημερίδας αφορούσαν από τη μία το υλικό του μαρμάρου και από την άλλη τις προοπτικές αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης που υπάρχουν από αυτό. Ξεκίνησε ο Γιάννης Γιαννούτσος –Αρχιτέκτων Μηχανικός του ΕΜΠ και εικαστικός ΑΣΚΤ- μια ιστορική αναφορά στη χρήση μαρμάρου στο ναυάγιο των Αντικυθήρων και τα έργα του Μιχαήλ Αγγέλου, ανάμεσα σε πολλές άλλες ιστορικές παραθέσεις γεγονότων. «Οι φυσικές ιδιότητες της ύλης είναι η δική της γλώσσα» είπε ανάμεσα σε άλλα. Η Μαρία Ρόδη, Σύμβουλος Αειφόρου Ανάπτυξης για Επιχειρήσεις, Δήμους και Περιφέρειες, είπε πως το μάρμαρο δεν είναι άνθρωπος, για αυτό κουβεντιάζουμε τη χρήση και την ανάδειξή του. Ο Γιάννης Βεΐκος, αρχιτέκτονας και associate director στους Mossessian Architects με έδρα το Λονδίνο, παρουσίασε την -προωθημένη ομολογουμένως- εμπειρία του γραφείου του και τις διαφορετικές μεθόδους και τοποθεσίες επεξεργασίας μαρμάρου από το γραφείο του. Την ομιλία συνέχισαν οι Ζωή και Νίκη Μοσκοφόγλου, designers (η μία αρχιτέκτονας και η άλλη πολιτικός μηχανικός) οι οποίες επιστρέφοντας από την Αγγλία καταπιάστηκαν με την Ελλάδα -και άρα το μάρμαρο.

235

MARBLE AS A NATURAL AND SUSTAINABLE MATERIAL The last two sections of the conference focused on the material of marble and the prospects of sustainable development from this. They were started by Yannis Giannoutsos – NTUA Architect and Visual Artist ASFA - with a historical reference to the use of marble in the wreck of Antikythera and the works of Michelangelo, among many other historical events. "The physical properties of it is its own language," he outpointed. Maria Rodi, Sustainable Development Advisor for Businesses, Municipalities, and Prefectures, said that marble is not human, so to discuss its use and prominence with it. Yannis Veikos, Architect and associate director at Mossessian Architects based in London, presented the admittedly advanced experience of his office and the different marble processing methods and locations from his office. The speeches continued by Zoi & Niki Moskofoglou, Designers (an architect and a civil engineer) who were returning from England, tackled Greece and, therefore, the marble. Ο Πάνος Ηλιόπουλος, διευθυντής της ΜΑΡΜΥΚ και αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας-Θράκης, εντυπωσίασε με την ομιλία και την αυτοπεποίθησή του, θυμίζοντας πως μπορεί το ελληνικό μάρμαρο να είναι πιο ακριβό, αλλά αντιστοίχως μεγαλύτερος είναι και ο χρόνος χρήσης του σε σχέση με το ίδιο υλικό άλλων χωρών, ενώ αναφέρθηκε -ανάμεσα σε πολλά άλλα- και σε νέους τρόπους χρήσης των «εξαντλημένων» λατομείων. Η γλύπτρια αστικού τοπίου Νέλλα Γκόλαντα, είπε πως το μάρμαρο αντανακλά τη φωταύγεια του τοπίου και ότι βέβαια, κυριαρχεί στο έργο της. «Το λατομείο της Εξώνης είναι ένα γλυπτό θέατρο» είπε χαρακτηριστικά και συμπλήρωσε αναφέροντας πως «ο πολιτισμός της Ελλάδας έγινε από το τοπίο και όχι από τους ανθρώπους». Ο Βασίλης Μέλφος, Αναπληρωτής Καθηγητής Γεωλογίας ΑΠΘ, υπογράμμισε πως η Ελλάδα έχει πολλές λατομικές περιοχές και πως το «αρχαίο λατομείο της Αττικής είναι από τα πιο εντυπωσιακά στον κόσμο». Την παρουσίαση συνέχισε ο Μανώλης Γραφάκος, Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων ΥΠΕΝ. Ένα από τα κεντρικά σημεία της ομιλίας του ήταν η δράση του υπουργείου στο όρος Πεντελικό, όπου μπορούν να γίνουν μοναδικά έργα, όπως αυτά της κυρίας Γκόλαντα στη Λάρισα. Τελειώνοντας, η ευχή μας ταυτίζεται με αυτή της Βιβής Καλαμαρά από το Enterprise Greece. Αυτό που ξεκίνησαν για το μάρμαρο να μην έχει τέλος. Η ανάγκη μιας μακροχρόνιας και υπερκομματικής στρατηγικής από πλευράς του ελληνικού κράτους είναι επιτακτική, αφού ό,τι έχει γίνει τόσες δεκαετίες για το ελληνικό μάρμαρο πραγματοποιήθηκε με ιδιωτική πρωτοβουλία.

[04.4]

Sponsor: Stage Furniture DELOUDIS

Panos Iliopoulos, director of MARMYK and vice-president of the Marble Business Association of Macedonia-Thrace, impressed everyone with his speech and confidence by reminding them that Greek marble can be more expensive than others corresponding to longer times use in relation to the same material of other countries, while he mentioned new ways of using the "exhausted" quarries. Urban landscape sculptor Nella Golanda said that the marble reflects the luminosity of the landscape and that, of course, dominates her work. "The quarry of Exoni is a sculptural theater," he said. She also mentioned that "the Greek civilization was made by the landscape and not by the people." Vassilis Melfos, Associate Professor of Geology at AUTH, underlined that Greece has many quarry areas and that the "ancient quarry of Attica is one of the most impressive in the world.” Manolis Grafakos, General Secretary for Coordination of Waste Management, Ministry of Foreign Affairs, continued the presentation. One of his speech's central points was the ministry's action in the Penteliko mountain, where unique works like those of Mrs. Golanda in Larissa can be implemented. Our final wish coincides with that of Vivi Kalamaras from Enterprise Greece. The effort to promote Greek marble should continue. The need for a long-term and bipartisan strategy on the part of the Greek state is imperative since everything that’s been done for so many decades was carried out with a private initiative.

THE DESIGN AMBASSADOR 236

Ορισμένες φορές, αυτό που δεν φαίνεται αποτελεί τον κρίσιμο καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία ενός έργου. Η ακουστική συνδέεται άμεσα με την προαγωγή της υγείας και της ευεξίας. Είναι γνωστό ότι ένα καλά σχεδιασμένο κτίριο με την κατάλληλη ακουστική μπορεί να επηρεάσει προς το καλύτερο την ψυχική υγεία ενός ατόμου, το περιβάλλον και επομένως τη συνολική αίσθηση ευεξίας. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν που η αρχιτεκτονική ακουστική και το design του ήχου σταδιακά λαμβάνουν ολοένα και περισσότερη προσοχή. Sometimes, the unseen is a crucial, decisive factor for a project’s success. Acoustics are directly linked to the promotion of health and well-being. It is known that a well-designed building with proper acoustics can have a positive effect on a person's mental health, on the environment and therefore on the overall sense of well-being. It is not surprising then that architectural acoustics and sound design have been gradually receiving more and more attention.

Sound Matters V2_ (DIGITAL EVENT)

Read as if watching Archisearch Editorial Team

[04.5]

Στο δεύτερο event Sound Matters από την Knauf Greece και την Design Ambassador, αρχιτέκτονες, acoustical engineers και consultants αλλά και καταξιωμένα στελέχη της Knauf συζήτησαν για τον ήχο, το σχεδιασμό του, τα υλικά και τις νέες μεθόδους. Αυτοί ήταν η Μαρία Πολεμαρχάκη από την Knauf Γυψοποιία, ο Maro Puljizevic από την Knauf Insulation, ο Νικόλας Τραβασάρος και ο Χρήστος Κουφίδης από τους Divercity Architects, oι Accoustical Engineers Γιώργος Χατζηγεωργίου και Χάρης Μωραϊτης, η Μαρία Παπαφίγγου από τους OOAK, ο Gottfried Schubert, acoustics consultant και η Βίλμα Αγραφιώτη από τους A2 Architects. At the second Sound Matters event by Knauf Greece and Design Ambassador, architects, acoustic engineers and consultants as well as renowned Knauf executives discussed about sound, its design, materials and new methods. Those were Maria Polemarhakis from Knauf Plastering, Maro Puljizevic from Knauf Insulation, Nikolas Travasaros and Christos Koufidis from Divercity Architects, acoustical Engineers Giorgos Hatzigeorgiou and Haris Moraitis, Maria Papafigou from OOAK, acoustics consultant Gottfried Schubert, and Vilma Agrafioti from A2 Architects.

Η Μαρία Πολεμαρχάκη μίλησε για την έρευνα της Knauf στα διαπιστευμένα εργαστήρια της εταιρείας στη Γερμανία και την Πολωνία. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, «Το κίνητρο της Κnauf σήμερα είναι η επιτυχία των αρχιτεκτόνων αύριο». Αναφέρθηκε στη σημασία των ακουστικών ιδιοτήτων των χώρων, τόσο για τον κατασκευαστή όσο και για τον τελικό χρήστη, ανεξαρτήτως αν πρόκειται για γραφεία, αίθουσες συσκέψεων, σχολεία, ή και ιδιωτικούς χώρους, ενώ εστίασε στην έντονη ζήτηση στην αγορά για καινοτόμες, ευέλικτες λύσεις στον κλάδο της ακουστικής, κάτι το οποίο παρέχει η Knauf.

Maria Polemarhakis spoke about Knauf's research at the company’s credited laboratories in Germany and Poland. As she characteristically stated, "Knauf ‘s motivation today is the architect’s success tomorrow." She referred to the importance of the acoustic properties of spaces, both for the manufacturer and the end user, regardless of whether they’re meant to be offices, meeting rooms, schools, or even private spaces, while focusing on the strong market demand for innovative, flexible solutions in the acoustics industry, which Knauf provides.

Maro Puljizevic, researcher at Knauf Insulation, took the floor. The topic of his speech was sound insulation on the exterior facades of the buildings, which is now a rule for new buildings in Greece. New materials cover traditional insulation needs; however, some offer better sound behavior. "In the busy everyday world, the facades are the partition between the noisy outdoor spaces and the tranquility of our homes." Hence the understanding of a project’s location acoustic footprint is an essential step in planning the facade. Insulation layers can help increase the sound insulation of the facade, as he added.

[04.5]

Οι πρώτοι αρχιτέκτονες που πήραν το λόγο στο δεύτερο Sound Matters ήταν ο Νικόλας Τραβασάρος και ο Χρήστος Κουφίδης από το γραφείο Divercity, οι οποίοι μίλησαν για το κτιριακό συγκρότημα γραφείων στη Συγγρού. Η ομιλία τους ανέπτυξαν τρία θέματα. Πρώτο, το ζήτημα της εξασφάλισης ακουστικής άνεσης σε άμεση συσχέτιση με την ανάγκη εξασφάλισης κατάλληλων προδιαγραφών: «Σε κτιριακά συγκροτήματα με παρουσία σε μία βασική οδική αρτηρία της πόλης, το ζήτημα εξασφάλισης των προδιαγραφών αποτελεί βασικό ζητούμενο εξαρχής. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις από τους συνεργάτες μελετητές ακουστικολόγους, ώστε να συλλέξουμε τα δεδομένα της περιοχής και στη συνέχεια προτάθηκαν οι απαιτήσεις που θα έπρεπε να εξασφαλιστούν στο σχεδιασμό και την κατασκευή του υαλοπετάσματος της όψης», είπαν. Όπως εξήγησαν, στις όψεις επί της Λεωφ. Συγγρού και της οδού Λαγουμιτζή απαιτήθηκαν υψηλότερου επιπέδου προδιαγραφές, ενώ στις εσωτερικές όψεις, που οι μετρήσεις ήταν ευμενέστερες επιλέχθηκε μία πιο τυπική προδιαγραφή. Η συνεργασία με τους μελετητές ήταν συνεχής όσον αφορά τις επιμέρους λεπτομέρειες για το σχεδιασμό της απαιτητικής αυτής όψης με τις επενδύσεις μαρμάρου και το συνεχές υαλοπέτασμα επί 8 ορόφων καθ΄ ύψος και πάνω από 100 μέτρα κατά μήκος. Αυτό ήταν εξαιρετικά σημαντικό για τη μελέτη, καθότι αν δεν λυθούν τα επιμέρους ευαίσθητα σημεία, τελικά μία γενική προδιαγραφή είναι αβέβαιο αν θα αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δεύτερο θέμα, το ζήτημα της ακουστικής άνεσης και της σχέσης με το περιβάλλον της πόλης για τα κτίρια των Divercity, το οποίο έχει δύο όψεις. «Επιζητούμε τις βέλτιστες συνθήκες ακουστικής άνεσης για τους εσωτερικούς χώρους των κτιρίων και ταυτόχρονα οφείλουμε να προστατεύσουμε την πόλη από την ηχητική επιβάρυνση που παράγει το εκάστοτε κτίριο. Για το λόγο αυτό μας απασχολεί πάντα πώς θα περιορίσουμε όχι μόνο αισθητικά αλλά και ηχητικά τις εγκαταστάσεις Η/Μ στο δώμα των κτιρίων που σχεδιάζουμε, οι οποίες αναμφίβολα επιβαρύνουν ηχητικά την πόλη, ειδικά σε μεγάλα συγκρότημα κτιρίων, όπως το συγκρό-

237

Το λόγο πήρε ο Maro Puljizevic, ερευνητής στη Knauf Insulation. Θέμα της ομιλίας του ήταν η ηχομόνωση στις εξωτερικές προσόψεις των κτιρίων, που πλέον αποτελεί κανόνα και για τα νέα κτίρια στην Ελλάδα. Νέα υλικά καλύπτουν τις παραδοσιακές ανάγκες της μόνωσης, ωστόσο ορισμένα προσφέρουν καλύτερη συμπεριφορά ως προς τον ήχο. «Στον καθημερινό πολυάσχολο κόσμο, οι προσόψεις αποτελούν το χώρισμα μεταξύ των θορυβωδών εξωτερικών χώρων και της ηρεμίας των σπιτιών μας». Γι’ αυτό η κατανόηση του ακουστικού αποτυπώματος της τοποθεσίας του έργου είναι ένα ουσιαστικό βήμα στο σχεδιασμό της πρόσοψης. Τα μονωτικά στρώματα μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της ηχομόνωσης της πρόσοψης, όπως συμπλήρωσε.

The first architects to speak at the second Sound Matters were Nikolas Travasaros and Christos Koufidis from Divercity, who spoke about the office complex building in Syngrou. In their speech, they developed three subjects. First, the issue of ensuring acoustic comfort is in immediate correlation to the need for secure suitable specifications: "In building complexes with a presence on a main road artery of the city, the issue of securing the specifications is a key requirement from the outset. Measurements were taken by associate researchers, audiologists, so that we can collect the area’s data and then the requirements that should be ensured in the design and construction of glass curtain on the facade, were suggested" they said. As they explained, on the facades on Syngrou Avenue and Lagoumitzi Street a higher level of specifications was required, while in the internal aspects, where measurements, were more favorable, a more typical specification was chosen. Collaboration with scholars was continuous concerning the individual details for designing this demanding facade with marble lining and a continuous glass curtain, 8 floors in height and over 100 meters long. This was extremely important for the study, because unless individual sensitive points were resolved, there can be no certainty that a general specification would yield the desired results. Second was the issue of listening comfort and the relationship between the city environment and Divercity buildings, which has two aspects. "We are looking for the best acoustic comfort conditions for the interior spaces of buildings and at the same time we have to protect the city from the sound burden produced by the respective building. It is for this reason we are always concerned with finding ways to limit not only aesthetically but also sonically the E/M installations on the roof of buildings we design, which undoubtedly burden sonically the city, especially in large building complexes, such as the building complex on Syngrou Avenue. Accordingly, at the limits of the plot and in the free spaces of the ground floor we are interested in possibly creating a pleasant microclimate for the employees, ensuring privacy but also two-way acoustic comfort for both the building, as well as for the buildings on the neighboring plots. This can be achieved for example through appropriate border planting, which has multiple benefits and ensures spatial qualities, sustainability conditions, acoustic comfort, etc.". Finally, an issue that preoccupied Divercity architecturally was ensuring the best sound conditions inside workplaces with the simultaneous presence of possibly 80 or more workers in an open office space. They used materials that can reduce sound relay, for example on the floor and ceiling; by using surfaces of suitable specifications the necessary noise reduction is achieved. In addition, soundproof surfaces were proposed where possible as well as internal partitions, glazing or dry construction, with appropriate specifications to ensure the desired conditions.

THE DESIGN AMBASSADOR

_2022

τημα κτιρίων στη Λεωφόρο Συγγρού. Αντίστοιχα, στα όρια του οικοπέδου και στους ελεύθερους χώρους του ισογείου μάς απασχολεί η δυνατότητα δημιουργίας ενός ευχάριστου μικροκλίματος για τους εργαζόμενους που εξασφαλίζει ιδιωτικότητα αλλά και αμφίδρομα ακουστική άνεση τόσο για το κτίριο, όσο και για τα κτίρια στα όμορα οικόπεδα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί για παράδειγμα μέσω κατάλληλης φύτευσης στα όρια, η οποία έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη και εξασφαλίζει χωρικές ποιότητες, συνθήκες βιωσιμότητας, ακουστική άνεση, κ.λπ.». Τέλος, βασικό ζήτημα που απασχόλησε τους Divercity αρχιτεκτονικά ήταν η εξασφάλιση των βέλτιστων ηχητικά συνθηκών στο εσωτερικό των χώρων εργασίας με ταυτόχρονη παρουσία ενδεχομένως 80 ή περισσότερων εργαζομένων σε ανοιχτό χώρο γραφείων. Χρησιμοποίησαν υλικά τα οποία μπορούν να απομειώσουν την αναμετάδοση ήχου, στο δάπεδο και την οροφή για παράδειγμα, όπου με χρήση επιφανειών κατάλληλων προδιαγραφών επιτυγχάνεται η απαραίτητη ηχομείωση. Επιπλέον, προτάθηκαν ηχομονωτικές επιφάνειες όπου ήταν εφικτό και επέλεξαν εσωτερικά χωρίσματα, υαλοστάσια ή ξηράς δόμησης, με τις κατάλληλες προδιαγραφές που να εξασφαλίζουν τις επιθυμητές συνθήκες.

THE DESIGN AMBASSADOR 238 [04.5]

Μία εις βάθος ανάλυση στη μελέτη του ήχου του κτιρίου γραφείων στη Συγγρού πραγματοποίησαν ο Γιώργος Χατζηγεωργίου και ο Χάρης Μωραϊτης, Accoustical Engineers, οι οποίοι ήταν οι ακουστικοί σύμβουλοι του έργου. Σχεδίασαν ένα κτίριο με βάση το LEED, το οποίο θέτει ποικίλες και λεπτομερείς προδιαγραφές ως προς τον ήχο. Η καταγραφή του περιβαλλοντικού θορύβου γίνεται ανά δευτερόλεπτο, ενώ αναλύθηκε η στάθμη θορύβου στο εσωτερικό του κτιρίου με υπολογισμούς με βάση ISO ακουστικής, προκειμένου να εξευρεθεί η απαίτηση του υαλοστασίου, η οποία διαφέρει ανά όψη. Την πολύπλευρη μελέτη τους κατέδειξαν αναφερόμενοι στην ηχομόνωση των δομικών στοιχείων, για την οποία πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις που ενσωμάτωσαν οι αρχιτέκτονες στα στάδια της μελέτης – κυρίως στη μελέτη εφαρμογής. Προκειμένου να τηρηθούν οι προϋποθέσεις του LEED στην ακουστική των χώρων, έγινε εκτεταμένη ακουστική ανάλυση και πρόβλεψη ακουστικών παραμέτρων (απαίτηση χρόνου αντήχησης κατά LEED) σε συνεργασία με τους Divercity και επιλέχθηκαν οι κατάλληλες ηχοαπορροφητικές επενδύσεις. Όλα αυτά αποτυπώθηκαν σε 3D μοντέλα ακουστικών παραμέτρων. Αναφέρθηκαν ακόμα στην ηχοπροστασία κτιρίου από Η/Μ εγκαταστάσεις και στην προστασία περιβάλλοντος από τη λειτουργία Η/Μ. An in-depth analysis of the sound study of office building in Syngrou was realized by, Giorgos Hatzigeorgiou and Haris Moraitis, Acoustical Engineers, who were the audio consultants of the project. They designed a building based on LEED, which sets various and detailed specifications as to the sound. Environmental noise is recorded per second, while the noise level was analyzed at the building’s interior with calculations based on ISO acoustics, in order to find out the requirement of the glass wall, which differs per aspect. They demonstrated their multifaceted study referring to the sound insulation of the structural elements, for which elements measurements were carried out and got incorporated by the architects in the study stages – mainly in the study application. In order to meet the requirements of LEED in premises’ acoustics, an extensive acoustic analysis was carried out and prediction of acoustic parameters (time requirement resonance according to LEED) in collaboration with Divercity and the appropriate sound-absorbing linings, were selected. Everything was mapped to 3D models of acoustic parameters. They also mentioned soundproofing a building from E/M facilities and environmental protection from computer operation.

Θέματα ήχου στο πρώτο πολυόροφο κτίριο από ξύλινο φέροντα οργανισμό, το Bear, μοιράστηκε με το κοινό η Μαρία Παπαφίγγου των ΟΟΑΚ Architects. Όπως είπε, ενώ το ξύλο ως οικοδομικό υλικό έμοιαζε να ανήκει στο παρελθόν, σήμερα με την περιβαντολλογική κρίση να είναι γεγονός, βλέπουμε ξανά μία στροφή στη χρήση του ξύλου σε παγκόσμιο επίπεδο. «Σε μία προσπάθεια να συμμετάσχουμε στον διεθνή διάλογο περί πόρων αλλά και σε μία προσπάθεια να δείξουμε ότι και στην Ελλάδα είναι εφικτό να κάνουμε το επόμενο βήμα προς πιο βιώσιμα υλικά και κατασκευές, αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε την πρώτη πολυκατοικία στην Ελλάδα κατασκευασμένη στο μεγαλύτερο μέρος της από μασίφ ξύλο CLT», δήλωσε χαρακτηριστικά. Η σύγχρονη αυτή, βιώσιμη κατασκευή εντέλει αποσκοπεί στο να ανανεώσει το κτίριο στο σύνολό του, να επεκτείνει τη διάρκεια ζωής του στο μέλλον και να του δώσει μια νέα μοναδική ταυτότητα. «Σίγουρα όμως πολλοί άνθρωποι μαζί σημαίνει και θόρυβος. Μεταξύ των διαμερισμάτων αλλά και στα ίδια τα διαμερίσματα. Στη σύγχρονη κοινωνία μας, ο θόρυβος είναι διάχυτος παντού. Οι ήχοι προέρχονται από το δρόμο και την κυκλοφορία, από άλλους ανθρώπους, από ανεμιστήρες, υπολογιστές και κάθε είδους μηχανές», είπε η Μαρία Παπαφίγγου, ενώ πρόσθεσε πως, μετά την οδική κυκλοφορία, μας ενοχλούν περισσότερο οι γείτονές μας, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση περιβαλλοντικής υγείας του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας και Πρόνοιας της Σουηδίας. «Και ενώ το CLT είναι μια τεχνολογία κτιρίων που γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής λόγω της βιώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον φύσης της, παρουσιάζει και ορισμένες προκλήσεις, ειδικά όσον αφορά τον θόρυβο. Και τον θόρυβο πρόσκρουσης και τον αερομεταφερόμενο θόρυβο. Είναι σημαντικό λοιπόν να βρούμε τρόπους, χωρίς βέβαια να περιορίζεται η δημιουργικότητά μας, προκειμένου να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων κτιρίων, να βελτιώσουμε την ανακατασκευή τους, να μειώσουμε την ενέργεια που καταναλώνουν και να αυξήσουμε μαζικά την ποιότητα και την εμπειρία των χώρων που παρέχουν», συμπέρανε. Όσον αφορά το ίδιο το έργο Bear, δηλώνει ότι αποτελέι δημιούργημα της τοποθέτησης του «παλιού» και του «νέου» στο ίδιο σύστημα. «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι παρά το μικρό της μέγεθος, η πολυκατοικία αυτή θα μπει πρώτη σε έναν δρόμο που είναι ήδη, σε μεγάλο βαθμό, προδιαγεγραμμένος και θα γίνει πρότυπο για όλα όσα, αργά ή γρήγορα μέλλεται να ακολουθήσουν και στην Ελλάδα», ολοκλήρωσε. Sound issues in the first highrise timber-frame building, Bear, were shared with the audience by Maria Papafigou of OOAK Architects. As she said, while wood as a building material seemed to belong to the past, today as the environmental crisis is becoming a fact, we see once again a shift to the use of wood at a global level. " "In an effort to participate in the international resource dialogue as well as in an attempt to show that it is possible in Greece to take the next step towards more sustainable materials and construction we decided to carry out the first apartment building in Greece built in large part of solid CLT wood," she said characteristically. This modern, sustainable construction ultimately aims to renew the building as a whole, to extend its life duration into the future and offer it a new unique identity. "But certainly so many people together mean noise. Between the apartments but also in the apartments themselves. In our modern society, noise is everywhere. The sounds come from the road and traffic, from other people, from fans, computers and all kinds of machines," said Maria Papafigou, while adding that, besides road traffic, we are more bothered by our neighbors, according to Swedish National Board of Health and Welfare’s latest environmental health report. “And while CLT is an increasingly popular building technology because it is sustainable and environmentally friendly, it also presents some challenges, especially regarding noise. Both impact noise and airborne noise. So it is important to find ways without limiting our creativity, to increase the effectiveness of existing buildings, to improve their reconstruction, to reduce the energy they consume, massively increasing the quality and experience of the spaces they provide," she concluded. As for the Bear project itself, she states that it was created by placing the "old" and the "new" in the same system. "We want to believe that despite its small size, this apartment building will be the first to enter a path that is already, to a large extent, predetermined and will become a model for all that sooner or later is to come, in Greece as well," she concluded.

Ο Gotfried Schubert, στη συνέχεια, μας μίλησε για τον τρόπο που ο ακουστικολόγος αντιμετωπίζει την ακουστική μελέτη, καθώς άλλη είναι η μέτρηση σε ένα ελεγχόμενο εργαστηριακό περιβάλλον και άλλη στο εργοτάξιο. Gotfried Schubert then spoke to us about the way an audiologist deals with acoustic study, as there are differences between measuring in a controlled laboratory environment and measuring on site.

Sound does matter and managing it is a delicate process that requires deep scientific knowledge. A world of research, partnerships and materials produces a world of positive experiences. More on this will be developed in Sound Matters Vol 3, in 2023.

239

The event ended with the architectural office A2 Architects and Vilma Agrafioti’s presentation. She mentioned the hammam baths of Makedonia Palace, the flagship hotel of Thessaloniki. This is a project in which soundproofing is a prerequisite for mysticism. "An architect must take into account the absence of sound from steam but also the presence of sound through continuous water use. Plasterboards were used to create domes that hide lighting and contribute to sound management, while at the same time serving the use of the hammam – as the hammam works with wet steam and domes protect users from droplets,” she said. Beyond the E/M facilities, the sound insulation was important as the hammam is located on a hotel ground floor with great traffic and on a busy road. The condition of using marble, a reverberatingly hard material, increased the challenges for architects who had to create a space of absolute calm and silence. The atmosphere is completed by ceramic tile screens which contributed to a sense of privacy in the hammam area; the "hidden" entrance and transitional living room area ease the process of moving from relaxation back to everyday life rhythm.

Ο ήχος έχει σημασία και η διαχείρισή του είναι λεπτή υπόθεση που απαιτεί βαθιά επιστημονική γνώση. Ένας κόσμος ερευνών, συνεργασιών και υλικών παράγει έναν κόσμο θετικών βιωμάτων. Περισσότερα γι’ αυτό θα αναπτυχθούν στο Sound Matters Vol 3, το 2023.

THE DESIGN AMBASSADOR

Το event ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση της Βίλμας Αγραφιώτη από το αρχιτεκτονικό γραφείο A2 Architects. Αναφέρθηκε στο hammam baths του εμβληματικού ξενοδοχείου της Θεσσαλονίκης, Μακεδονία Palace. Πρόκειται για ένα έργο στο οποίο η ηχομόνωση είναι προϋπόθεση μυσταγωγίας. «Ο αρχιτέκτονας πρέπει να λάβει υπόψη την απουσία του ήχου από τον ατμό αλλά και την παρουσία του ήχου μέσα από τη συνεχή χρήση του νερού. Οι γυψοσανίδες χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν θόλοι που κρύβουν φωτισμό και συνεισφέρουν στη διαχείριση του ήχου, ενώ παράλληλα εξυπηρετούν την ίδια τη χρήση του χαμάμ – καθώς το χαμάμ λειτουργεί με υγρό ατμό και οι θόλοι πραστατεύουν τους χρήστες από τα σταγονίδια», ανέφερε χαρακτηριστικά. Πέρα από τις Η/Μ εγκαταστάσεις η ηχομόνωση ήταν σημαντική, καθώς το χαμάμ βρίσκεται σε ισόγειο χώρο ξενοδοχείου με τεράστια επισκεψιμότητα και σε πολυσύχναστο δρόμο. Η προϋπόθεση χρήσης του μαρμάρου, ένα σκληρό υλικό με αντήχηση, αύξησε τις προκλήσεις για τους αρχιτέκτονες που είχαν να δημιουργήσουν έναν χώρο απόλυτης ηρεμίας και σιγής. Την ατμόσφαιρα ολοκληρώνουν τα παραβάν με κεραμικά πλακίδια που συνέβαλαν στην αίσθηση ιδιωτικότητας στο χώρο του χαμάμ, η «κρυφή» είσοδος και ο μεταβατικός χώρος του σαλονιού που διευκολύνει τη διάβαση από τη χαλάρωση πίσω στους ρυθμούς της καθημερινότητας.

[04.5]

THE DESIGN AMBASSADOR 240

Tο Archisearch και η Design Ambassador απεύθυναν και φέτος ανοιχτή πρόσκληση υποβολής portfolio για συμμετοχή στα Online Archisearch Portfolio Reviews III. Στο πλαίσιο της δράσης Archisearch Career Days, τα Archisearch Portfolio Reviews που πραγματοποιήθηκαν το Μάιο του 2020 και το Νοέμβριο του 2021, διοργανώθηκαν ξανά για τρίτη συνεχή χρονιά, με σκοπό την υποστήριξη των νέων αρχιτεκτόνων στο ξεκίνημά τους. Archisearch and Design Ambassador have again this year issued an open call for portfolio submissions for participation in the Online Archisearch Portfolio Reviews III. As part of the Archisearch Career Days, the Archisearch Portfolio Reviews, which took place in May 2020 and November 2021, was organized for the third consecutive year to support young architects at the beginning of their careers.

Archisearch Portfoli Supporting young architects Archisearch Editorial Team

Το portfolio είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της αίτησης ενός αρχιτέκτονα/σχεδιαστή σε μεταπτυχιακές σπουδές ή σε αναζήτηση εργασίας και αποτελεί την «ταυτότητα» του υποψηφίου. Τα Portfolio Reviews προσφέρουν την ευκαιρία σε φοιτητές και αρχιτέκτονες, σχεδιαστές εσωτερικών χώρων και designers να έρθουν σε επαφή με καταξιωμένους επαγγελματίες από τη διεθνή αρχιτεκτονική κοινότητα, να λάβουν εξατομικευμένες συμβουλές για τη δουλειά τους και να αναζητήσουν το δρόμο προς μεταπτυχιακές ή διδακτορικές σπουδές ή επαγγελματική αποκατάσταση. Τα Portfolio Reviews μπορούν να βοηθήσουν τους νέους αρχιτέκτονες και σχεδιαστές να αναπτύξουν και να εξελίξουν τη δουλειά τους, ενώ συμβάλλουν στη δικτύωσή τους με άλλα μέλη της κοινότητας του σχεδιασμού και αποτελούν ένα πολύτιμο feedback. The portfolio is the most important part of an architect/designer's application to postgraduate study or job search and is the 'identity' of the candidate. Portfolio Reviews offer students and architects, interior designers, and designers the opportunity to get in touch with established professionals from the international architectural community, receive personalized advice on their work, and seek a path toward postgraduate or doctoral studies or a professional career. Portfolio Reviews can help young architects and designers develop and evolve their work while helping to network with other design community members and providing valuable feedback.

[04.6]

Τα Archisearch Portfolio Reviews, πραγματοποιήθηκαν και φέτος οnline με τηλεδιάσκεψη μέσα από πλατφόρμες όπως το Zoom και το Skype. Στη φετινή διοργάνωση συμμετείχαν περισσότεροι από 60 διακεκριμένοι επαγγελματίες αρχιτέκτονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, designers, επιμελητές εκθέσεων και καθηγητές σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η δράση αυτή αναπτύχθηκε μέσα από μία σειρά ατομικών συναντήσεων και παρείχε τις απαραίτητες συνθήκες για ανταλλαγή απόψεων, δημιουργία προσωπικών και επαγγελματικών επαφών. The Archisearch Portfolio Reviews were held online via videoconferencing through platforms such as Zoom and Skype. This year's event was attended by more than 60 distinguished professional architects from Greece and abroad, designers, exhibition curators, and professors at universities in Greece and abroad. A series of individual meetings provided the necessary conditions for exchanging views and creating personal and professional contacts.

KOSMIDIS MINAS Minas Kosmidis Architects

ATHANASSIADOU AGGELIKI & VASSILAKOU KATERINA AVW Architecture

KOUPA TATIANA Delta Architects

ANYFANTIS SOTIRIS & ZIOGA SOPHIA A2 Architects ARVANITIS VAGGELIS, VELENIS MICHAEL, GIANNAKIS VASSILIS Loopo Studio AVDI AGGELIKI & MITSI ELINA Amalgama Architects VASSILEIOU ANNA Touloukian Touloukian Inc VASSILEIOU LAERTIS LAAV Architects VOGIATZI RIA Co-Founder, Elastic Architects VYZOVITI SOPHIA Architect AUTh – Ph.D. TUDelft, Professor at the Department of Architecture, University of Thessaly, Greece GALIKAS STERGIOS Post Spectacular Office GEORGALA ESTA & MAVROLEON MARIKA A&M Architects GEORGANTZIS TASSOS & TSAFTARI MARIA Urban Soul Project YIOKARI LYDIA Architect | Project Leader Mecanoo Architecten & Creative director Naive architectural Narration (NaN) GOURDOUKIS DIMITRIS Object-e, Professor at AUTh DAOUTI STELLA & RAFTOPOULOS MICHAEL ΑREA Architecture Research Athens

KOURKOULA KATERINA en route architecture KOUTSOVOULOU MYRTO Potiropoulos+Partners KRIMIZI SOPHIA & KYRIAKOU KYRIAKOS ksestudio LAMPRINOPOULOS KONSTANTINOS KLab MASTROMINAS ELIAS & SYRRAKOU KATERINA Mastrominas ARChitecture MAVROLEON AGGELIKI Architectural Designer at Snohetta MESSINAS ELIAS Ecoweek MOUSTROUFIS DIMITRIS Μoustroufis architects MPOULAKI KATERINA Project Architect at Squire and Partners BOURAS CONSTANTINE Constantine Bouras Arch NIKOLOPOULOU NATALIA Senior Interior Architect & Project Manager at Studio Modijefsky NTALLAS ARISTIDES AD Architects XYNOGALA LYDIA ALOS PAPAGEORGIOU ELIAS PILA Studio PAPAFIGOU MARIA Ooak Architects / Lecturer at the Stockholm School of Architecture

DRAGONAS PANOS Dragonas Αrchitecture Studio, Professor at the University of Patras

PARTHENIOS PANAGIOTIS Director at Digital Media Lab Crete, Parthenios Architects

ZAKOPOULOS THANOS CTRLZAK

PASSAS CHRISTOS Director at Zaha Hadid Architects

ZOMAS ALEXANDROS & PAPAVASSILEIOU MARA ΜΙCROMEGA

PETRAS TSAMPIKOS Petras Architecture

THEODORIDIS ANDREAS Architect, Engineer, Researcher, Founder of UNited Atmospheres – Interdisciplinary design practice –Unaspheres

PIERIS STELLA & PIEROS Pieris Architects

KARAKASSI ALEXIA doxiadis+ KARAMPATAKIS KONSTANTINOS K-Studio KIOURTI MYRTO Myrto Kiourti KITRINIARIS ALEXANDROS KAAF KOLONIS DIMITRIS & KOTSIONI ZETTA Degree Zero Architects

lio Reviews III (DIGITAL EVENT)

POULOPOULOS KOSTAS SquareOne architects

241

DOURIKAS GIANNIS & MARKOS Partners R|C|TECH

THEODOROPOULOS DIMITRIS HIBOUX

THE DESIGN AMBASSADOR

ADAMANTIDIS ERMIS Not A Number Architects

RENTZOU MARIANNA Point Supreme SAKKAS PANOS The New Raw SINAS GIORGOS Sinas Architects SOTOVIKIS DIONYSIS Workshop Dionisis Sotovikis TAKA ASPASIA Taka + Partners TZAKOU ANTHI Marketing Director at Dimand TRAVASSAROS NICHOLAS Divercity Architects TSERGAS SOTIRIS Block 722 Architects+ TSILIAKOS MARIOS ARD Group, Foster and Partners TSOLAKIS GIORGOS Tsolakis Architects FOTAKIS ALEXANDROS Alexandros Fotakis architect CHADIOS KONSTANTINOs Chadios Architects CHATZIAGGELIDIS PAVLOS 314 Architecture Studio CHATZIPARASKEVAS KYRIAKOS Architect at Ηeatherwick studio

[04.6]

Simple structures. Minimalist design.

energeto neo ®

A window system that is a new dimension in window design, able to meet the highest energy efficiency requirements and the latest design trends. Simple angles with strong archetectural shape but with lightness of design. The system offers two design lines: a minimalist, classic non-flush version, and a designer version with a flush design, which offers slim sightlines similar to an aluminium window.

www.aluplast.gr

250

YOUN AND COM [05.0]

[05.1] [05.2] [05.3]

Neo-Emotions: A hyperconsumerist tale in a dystopian Milan Suncheon City Hub Agricultural Innovation Park of Epirus: Redesigning and reusing the former Agricultural Research Station of Ioannina

P.252 P.254 P.256

251

UNG D UP MING [05.0]

Image courtesy of Stavros Sgouros

252

YOUNG AND UPCOMING

Στη διπλωματική εργασία «Νεο-Συναισθήματα: Μια υπερκαταναλωτική ιστορία σε ένα δυστοπικό Μιλάνο», ο Σταύρος Σγουρός προτείνει τη δημιουργία προσωρινών χώρων λιανικής πώλησης συγκεκριμένων συναισθημάτων. Στην καρδιά του Μιλάνου, στη Galleria Vittorio Emanuele II, 5 διαφορετικά περίπτερα έχουν σχεδιαστεί με βάση τα πέντε συναισθήματα του Paul Ekman: Απόλαυση, Φόβος, Θυμός, Αηδία, Θλίψη. Σε αυτό το σενάριο «τα συναισθήματα αντιμετωπίζονται ως καταναλωτικό προϊόν», δίνοντας στους χρήστες την ευκαιρία να τα συλλέξουν, να τα πουλήσουν ή να τα αγοράσουν. In his Master thesis “Neo-Emotions: A hyperconsumerist tale in a dystopian Milan,” Stavros Sgouros proposes the creation of temporary retail spaces selling specific emotions. Located in the heart of Milan, in Galleria Vittorio Emanuele II, 5 different pavilions are designed based on Paul Ekman’s five emotions “Enjoyment, Fear, Anger, Disgust, Sadness.” In this scenario, “emotions are treated as a consumerist product,” giving the users a chance to collect, sell or buy them.

Neo—Emotions (THESIS 01)

A hyperconsumerist tale in a dystopian Milan

[05.1]

Stavros Sgouros

Στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ερευνητικής διατριβής που πραγματεύεται «τα συναισθήματα ως καταναλωτικό προϊόν», αυτό το έργο είναι μια σχεδιαστική πρόταση για τη μεγαλόπολη του Μιλάνου, που στοχεύει στη δημιουργία χώρων προσωρινής λιανικής συγκεκριμένων συναισθημάτων.

Vittorio Emanuele II. Το έργο βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά του Μιλάνου. Ζούμε σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όπου ο καταναλωτισμός έχει κυριαρχήσει και το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό έχει γίνει και το ίδιο προϊόν.

In the context of a larger research thesis that discusses “emotions as a consumerist product,” this project is a design proposal for the megalopolis of Milan that aims to create temporary retail spaces selling specific emotions.

Τα συναισθήματα είναι σπάνια. Τα συναισθήματα συλλέγονται. Τα συναισθήματα πωλούνται.

Το πιο κατάλληλο μέρος για ένα τέτοιο έργο/σχολιασμό θα ήταν η Galleria

The most suitable place for a project/commentary would be the Galleria Vittorio Emanuele II. The project is located right in the heart of Milan. We live in a not-so-distant

YOUNG AND UPCOMING

Images courtesy of Stavros Sgouros future, where consumerism has taken over, and the most important human trait has become a product.

heart is the “brain” of this intervention. A watch-it-all master that pulls all the strings.

Emotions are rare. Emotions are collected. Emotions are sold.

ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ «ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ» Το περίπτερο «Απόλαυσης» έχει σχεδιαστεί ειδικά για να αναπαριστά στιγμές παιδικής ευτυχίας. Ένα τεράστιο αρκουδάκι που καταλαμβάνει το κέντρο της Galleria. Ένας γούνινος ροζ γίγαντας καλωσορίζει τους επισκέπτες στο κέντρο.

Το κέντρο της τοποθεσίας καταλαμβάνεται από 5 διαφορετικά περίπτερα, που εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια του έτους. Τα πέντε συναισθήματα του Ekman γίνονται ιδιαίτερες συμπεριφορές: Απόλαυση, Φόβος, Θυμός, Αηδία, Θλίψη. THE ACTIVITIES Users are selling their emotional memories at the “Emotional Selling Points.” These emotional memories are becoming public digital artwork with the use of Artificial Intelligence at the “Fast Museum of Memories.” Users are able to buy emotions in temporary pavilions selling “The Special Emotion of the Month.”

Στο εσωτερικό υπάρχει μια δεύτερη κατασκευή χωρισμένη σε δύο επίπεδα. Το επίπεδο στο έδαφος φιλοξενεί μία σειρά μηχανημάτων αυτόματης πώλησης, ως αναφορά στη διαδικασία γρήγορων αγορών, πωλώντας το «ειδικό συναίσθημα του μήνα». Το δεύτερο επίπεδο φιλοξενεί το «Σαλόνι Κατανάλωσης», έναν χώρο σαν πύργο ναυαγοσώστη όπου οι χρήστες μπορούν να ανέβουν μέσα από μια ράμπα, να συσκευάσουν τα «νέα» συναισθήματά τους και να χρησιμοποιήσουν τις ειδικές μηχανές στην κορυφή για να τα καταναλώσουν. “ENJOYMENT” PAVILION The “Enjoyment” pavilion is designed to represent childhood happiness moments. A massive teddy bear occupies the center of the Galleria. A pink fury giant welcoming guests in its heart. In the interior, there is a second structure divided into two levels. The level on the ground hosts a series of vending machines as a reference to the fast-shopping process, selling the “special emotion of the month.”

The center of the site is occupied by 5 different pavilions, rotating through the year. Paul Ekman’s five emotions are becoming special treats. Enjoyment, Fear, Anger, Disgust, Sadness.

The second level hosts the “Consumption Salon,” a watchtower type of space where the users can ascend through a ramp, pack their “new” emotions, and use the special machines on top to consume them.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΩΛΗΣΗΣ Η ανατολική και η δυτική πτέρυγα καλωσορίζουν τους χρήστες σε έναν floral χώρο καλυμμένο με μεγάλα τεχνητά μπαλόνια λουλουδιών. Μέσα από αυτά τα υπερκλιμακωμένα μπαλόνια μπορεί κανείς να βρει οθόνες στη θέση που κάποτε ήταν βιτρίνες, με βοηθούς A.I. που καλωσορίζουν τους χρήστες και τους ζητούν να πουλήσουν τις παλιές τους αναμνήσεις.

ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ «ΦΟΒΟΣ» Το δεύτερο περίπτερο που σχεδιάστηκε είναι αφιερωμένο στο συναίσθημα του Φόβου. Τα κεφάλια από τρεις πορσελάνινες μαριονέτες παρακολουθούν τον χώρο από κάθε γωνιά.

EMOTIONAL SELLING POINTS The East and West wings are welcoming the users to a floral space covered in massive artificial flower balloons. Through these over-scaled balloons, one can find screens in the place of the old shop windows with A.I. assistants welcoming the users and asking them to sell their old memories. ΑΜΕΣΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΝ Ο κεντρικός άξονας, η νότια και η βόρεια πτέρυγα, μετατρέπονται σε υπαίθριο μουσείο. Γιγάντιοι σπόροι λουλουδιών είναι κρεμασμένοι στον αέρα και είναι έτοιμοι να ανθίσουν. Αυτά τα λουλούδια με τα διαφανή κοτσάνια-στύλους είναι μια μορφή μουσειακής έκθεσης, υπερβολικής και νεοεποχικής. Στο προηγούμενο στάδιο οι αναμνήσεις ήταν προς συλλογή. Σε αυτό το στάδιο, γίνονται τέχνη που παράγεται από A.I. και την απολαμβάνει το κοινό.

253

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Οι χρήστες πουλούν τις συναισθηματικές τους αναμνήσεις στα «Συναισθηματικά Σημεία Πώλησης». Αυτές οι συναισθηματικές αναμνήσεις γίνονται δημόσια ψηφιακά έργα τέχνης με τη χρήση A.I. (Τεχνητής Νοημοσύνης) στο «Άμεσο Μουσείο Αναμνήσεων». Οι χρήστες μπορούν να αγοράσουν συναισθήματα σε προσωρινά περίπτερα πουλώντας το «Ξεχωριστό Συναίσθημα του Μήνα».

Το εσωτερικό χωρίζεται και πάλι σε δύο επίπεδα. Το ισόγειο φιλοξενεί πολλά μηχανήματα αυτόματης πώλησης με το «ιδιαίτερο συναίσθημα του μήνα», και το δεύτερο επίπεδο φιλοξενεί μια διαφορετική έκδοση του «Σαλονιού Κατανάλωσης», όπου οι χρήστες μπορούν να καταναλώσουν τα «φρεσκοαγορασμένα» συναισθήματά τους. “FEAR” PAVILION The second pavilion designed is dedicated to the emotion of “Fear.” Three porcelain marionette human heads watch the space through every corner. The interior is again divided into two levels. The ground level is home to a slew of vending machines that sell the “special emotion of the month,” and the second level houses a different version of the “Consumption Salon,” where users can consume their “freshly bought” emotions.

FAST MUSEUM OF MEMORIES The South and North wings of the central axis are transformed into an openair museum. Giant flower seeds are hung in the air and ready to blossom. These clear pillar flowers are a form of museum display, overexaggerated and new-age. In the previous stage, the memories were collected, and, in this stage, they became A.I.-generated art enjoyed by the public. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

THE SYSTEM The theme of “Big Brother” is recurring in many dystopian movies. A system that needs to oversee and control everything. A huge heart levitating and overseeing. This

[05.1]

Το θέμα του «Big Brother» είναι επαναλαμβανόμενο σε πολλές δυστοπικές ταινίες. Ένα σύστημα που πρέπει να επιβλέπει και να ελέγχει τα πάντα. Μια τεράστια καρδιά που αιωρείται και επιβλέπει. Αυτή η καρδιά είναι ο «εγκέφαλος» αυτής της παρέμβασης. Ένας πανεπόπτης αφέντης που τραβάει όλα τα νήματα.

YOUNG AND UPCOMING

Η Suncheon είναι μία μικρή πόλη περίπου 280.000 κατοίκων στη Νότια Κορέα και είναι γνωστή για τον Εθνικό Κήπο της, έναν από τους μεγαλύτερους υδροβιότοπους παγκοσμίως. Η παραδοσιακή κορεάτικη αρχιτεκτονική είναι γνωστή για τις καμπύλες στέγες, αναφορά στις κορυφογραμμές των βουνών, καθώς και την εξαιρετική παράδοση στην ξυλουργική. Suncheon is a small city of around 280,000 inhabitants in South Korea and is known for its National Suncheon Bay Garden, one of the world's largest wetlands. Traditional Korean architecture is characterized by curved roofs, which mimic the mountain tops, and exceptional carpentry.

254

Images courtesy of Dimitrios Mavromatakis

Suncheon City Hub (THESIS 02)

[05.2]

Dimitrios Mavromatakis

Την 1η Σεπτεμβρίου 2020 ανακοινώνεται ο διαγωνισμός για το σχεδιασμό του Νέου Δημαρχείου και Κέντρου Πολιτισμού στη Suncheon, στη Νότια Κορέα. Στόχος του διαγωνισμού είναι ένα κτίριο δημόσιο, οικολογικό και βιώσιμο, που θα ενσωματώνει έξυπνες τεχνολογίες και θ’ αντανακλά την εικόνα της πόλης ως οικολογικής πρωτεύουσας της Νότιας Κορέας.

On September 1st, 2020, the competition for the design of the New City Hall and Cultural Center in Suncheon, South Korea, was

announced. The competition's goal is a public, ecological, and sustainable building that incorporates smart technologies and reflects the city's image as the environmental capital of South Korea.

καμπύλες στέγες, αναφορά στις κορυφογραμμές των βουνών, καθώς και την εξαιρετική παράδοση στην ξυλουργική. Suncheon is a small city of around 280.000 inhabitants in South Korea and is known for its National Suncheon Bay Garden, one of the world's largest wetlands. Traditional Korean architecture is characterized by curved roofs, which mimic the mountain tops, and exceptional carpentry.

Αντίθετα, στο Κέντρο Πολιτισμού, ο πυρήνας αυτός μετακινείται στην άκρη του κτιρίου και έτσι όλες οι χρήσεις αναπτύσσονται γύρω από ένα κεντρικό αίθριο. Οι χώροι ακολουθούν εδώ μία πιο ελαφριά διάθεση, αφού στόχος είναι η τυχαία συνάντηση, η αλληλεπίδραση και η εξερεύνηση.

Using the roof concept, a series of experiments took place, based on the Korean roof concept, through various compositions of roofs of different sizes and shapes. Large volumes are placed underneath the tops to accommodate the building program. These volumes are then processed depending on the uses they host. Thus, the building that houses the Mayor’s office and administration is elevated. In contrast, a section in the office building and the City Council is lowered to create outdoor rest and recreation areas. Finally, the building volumes are lined with thin, vertical, wooden elements that run the entire height of the floors. In contrast, on the ground floor, simple glazing is chosen to create a visual distinction and separation.

Αναφορικά με τις χρήσεις του Δημαρχείου, υπάρχουν οι γραφειακοί χώροι, ένας εκθεσιακός χώρος, ο παιδικός σταθμός, το θέατρο, αίθουσες σεμιναρίων και προβολών, εργαστήρια και το αρχείο. Στο Δημοτικό Συμβούλιο υπάρχουν τα γραφεία, αίθουσες συνεδριάσεων, το εστιατόριο, κ.λπ. Υπάρχουν επίσης αρκετοί κοινόχρηστοι χώροι, όπως η αίθουσα των πολιτών, τα σημεία πληροφόρησης, το γυμναστήριο, η κεντρική βιβλιοθήκη, η παιδική βιβλιοθήκη, αίθουσες σεμιναρίων και υπολογιστών, κ.λπ. Τέλος, υπάρχουν και χρήσεις όπως το γραφείο και το διαμέρισμα του Δημάρχου, τα γραφεία της διοίκησης, κ.ά.

Στο εσωτερικό, στόχος είναι η δημιουργία χώρων ανοιχτών και ευέλικτων που ενθαρρύνουν την επικοινωνία, τη συνάντηση και την αλληλεπίδραση. Η βασική ιδέα για το Δημαρχείο είναι ότι κάθε τμήμα έχει έναν κεντρικό πυρήνα που στεγάζει τα κλιμακοστάσια και τους βοηθητικούς χώρους, απελευθερώνοντας τον υπόλοιπο χώρο. Επιτυγχάνεται, με αυτόν τον τρόπο, μία διαφάνεια μέσα από την ανεμπόδιστη κίνηση των χρηστών. Διάφορες άλλες χρήσεις που πρέπει να είναι περίκλειστες τοποθετούνται ελεύθερα μέσα σε αυτόν τον χώρο, σχεδόν σαν να επιπλέουν.

Regarding the building program, in the City Hall, there are the employees' offices, an exhibition space, the kindergarten, the theatre, seminar and screening rooms, workshops, and the archive. The City Council building has offices, meeting rooms, the Council room, catering areas, and seminar and screening rooms. There are also a lot of common areas, namely the citizens' hall, the information points, the gym, the central library, the children's library, seminar and computer rooms, etc. Finally, the administration building houses the Mayor's office and apartment, administration offices, meeting rooms, catering, and security. Το Κέντρο Πολιτισμού φιλοξενεί την αγορά τροφίμων, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, εκθεσιακό χώρο, χώρους ενημέρωσης για θέματα υγείας, διοικητικά γραφεία, αίθουσες χορού και μουσικής, ενώ στην οροφή του λειτουργεί υπαίθριο σινεμά. The Culture Center houses the food market, multi-purpose halls, exhibition space, health information spaces, administration spaces, dance studios, music rooms, and recording studios. At the same time, an outdoor cinema operates on the roof. Μεγάλη σημασία έχει δοθεί επίσης στη χωρική επικοινωνία και αλληλεπίδραση, οπότε έχουν διανοιχτεί κενά, για να επιτευχθεί οπτική επικοινωνία από όροφο σε όροφο σε διάφορα σημεία, αλλά και καλύτερος φωτισμός και αερισμός των χώρων.

255

On the inside, the aim was to create open and flexible spaces that encourage communication, meeting, and interaction. The basic idea for the City Hall is that there is a central core in each section that houses stairwells and auxiliary spaces, thus freeing up the rest of the area. By doing so, transparency is achieved through the unhindered circulation of users. Various other uses that need to be enclosed are placed freely within this space, almost as if floating.

In contrast, in the Culture Center, the core is shifted to the edge of the building; thus, all uses are developed around a central atrium. The spaces here follow a lighter mood, aiming to achieve random encounters, interaction, and exploration.

YOUNG AND UPCOMING

Αξιοποιώντας την ιδέα της στέγης, γίνονται πειραματισμοί με στέγες διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, σε ποικίλες συνθέσεις. Μεγάλοι όγκοι τοποθετούνται κάτω από τις στέγες, προκειμένου να φιλοξενήσουν τις εγκαταστάσεις του Δημαρχείου. Οι όγκοι αυτοί δέχονται επεξεργασία, ανάλογα με τις χρήσεις που θα φιλοξενήσουν. Έτσι, το κτίριο που στεγάζει το γραφείο του Δημάρχου και τη διοίκηση εξυψώνεται, ενώ στα κτίρια γραφείων ένα τμήμα χαμηλώνει για τη δημιουργία υπαίθριων χώρων ξεκούρασης και αναψυχής. Τέλος, οι κτιριακοί όγκοι επενδύονται με λεπτά, κατακόρυφα, ξύλινα στοιχεία, ενώ στο ισόγειο επιλέγονται απλά υαλοστάσια, για να υπάρξει οπτικός διαχωρισμός.

Great importance is also given to spacial communication and interaction, so there are a lot of atriums opened up to achieve visual communication from floor to floor in different places, but also for better lighting and ventilation.

[05.2]

YOUNG AND UPCOMING

Στόχο της εργασίας αποτελεί ο σχεδιασμός του Πάρκου Αγροτικής Καινοτομίας Ηπείρου στην έκταση του πρώην Γεωργικού Σταθμού Ιωαννίνων, μέσω του οποίου το κοινό θα έρχεται σε επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες και τη φύση. Παράλληλα θα αποτελεί κέντρο έρευνας με τις απαραίτητες υποδομές. Ακόμα, αναπόσπαστo στοιχείo της πρότασης αποτελεί η δημιουργία ενός πνεύμονα πρασίνου που θα γίνει πόλος έλξης τόσο για τους κατοίκους της πόλης, όσο και για τους επισκέπτες της. The project aims to design the Epirus Agricultural Innovation Park in the area of the former Agricultural Research Station of Ioannina, through which the public will get in touch with agricultural activities and nature. Importantly, it will become a center of research with the necessary amenities. In addition, it will be a “green lung” and a pole of attraction for both the citizens and visitors.

256

Administration building Image courtesy of Athanasia Kloura & Emmanouela Myrtaki

Flea market with local products Image courtesy of Athanasia Kloura & Emmanouela Myrtaki

Agricultural Innovatio

Redesigning and reusing the former Agricultural Research Station o

[05.3]

Athanasia Kloura & Emmanouela Myrtaki

Στόχος της εργασίας αποτελεί ο σχεδιασμός του Πάρκου Αγροτικής Καινοτομίας Ηπείρου στην έκταση του πρώην Γεωργικού Σταθμού Ιωαννίνων, μέσω του οποίου το κοινό θα έρχεται σε επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες και τη φύση. Παράλληλα θα αποτελεί κέντρο έρευνας με τις απαραίτητες υποδομές. Ακόμα, η δημιουργία ενός πνεύμονα πρασίνου και η δημιουργία πόλου έλξης τόσο για τους κατοίκους της πόλης όσο για τους επισκέπτες της αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της πρότασης. The aim of the project is the design of the Epirus Agricultural Innovation Park, in the area of the former Agricultural Research Station of Ioannina, through which the public will get in touch with agricultural activities and the nature. Importantly, it will become a center of research with the necessary amenities. In addition, it will be a “green lung” and a pole of attraction, for both the citizens and visitors. H περιοχή μελέτης βρίσκεται νοτιοδυτικά της λίμνης Παμβώτιδας και η υφιστάμενη κατάσταση διαμορφώνεται από πέντε ιστορικές φάσεις, ξεκινώντας από την ίδρυση του αρχικά Γεωργοκτηνοτροφικoύ Σταθμού Ιωαννίνων το 1914.

Ο σχεδιασμός οργανώνεται σε τρία επίπεδα. Συγκεκριμένα στο πρώτο επίπεδο δίνεται έμφαση στην ομαλή μετάβαση από το αστικό τοπίο στο πάρκο και στη σύνδεση με την πόλη, στο δεύτερο επίπεδο στην επαφή των επισκεπτών με τις αγροτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο πάρκο και στο τρίτο επίπεδο στην επαναφορά του φυσικού τοπίου. Ο διαχωρισμός των επιπέδων διακρίνεται και στη χάραξη των διαδρομών, που σχεδιάζονται όλο και πιο ελεύθερα προς το τρίτο επίπεδο. Τα σκληρά όρια της έκτασης καταργούνται και ορίζονται σημεία όπου διαμορφώνονται οι βασικές προσβάσεις. The designing proposal is organized in three levels. In the first level the emphasis is given to the smooth transition from the cityscape to the park and to the connection with the city; in the second level the aim is to inspire the visitors to do agricultural activities which will be developed in the park and, finally, in the third level to the restoration of physical environment. The segregation of the levels can be distinguished in the designing of the paths, which are drawn more freely towards the third level. The hard borders are abolished and new points define the new basic accesses. Για τον σχεδιασμό των δημόσιων χρήσεων του Πάρκου Αγροτικής Καινοτομίας, επιλέγεται το νοτιοδυτικό κεντρικό τμήμα του Σταθμού που περιλαμβάνει τα κτίρια εκείνα που δύνανται κατόπιν αξιολόγησης να φιλοξενήσουν τις νέες χρήσεις. Αυτά είναι οι τρεις μονάδες που χρησιμοποιούνταν ως ορνιθώνες και βρίσκονται σε στρατηγική θέση στην έκταση μελέτης, το κτίριο διοίκησης, η κατοικία και το ιπποστάσιο. Τα κτίρια αυτά παρουσιάζουν κοινά τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά, ενώ η παθολογία που παρουσιάζουν οφείλονται κυρίως στην ελλιπή συντήρησή τους. Τα υπόλοιπα δομήματα αποτελούν εφήμερα κτίσματα ή χαρακτηρίζονται σε κακή κατάσταση. Regarding the designing of the public zones of the Innovation Agricultural Park, the southwest center part of the Station is selected, because it includes buildings which can restored in order to acquire new uses. These buildings are the three units which were used as barns and they are in a strategical position in the designing area, the administration building, the residence and the horse barn. All of them have similar typological and morphological characteristics and their pathology is due to deficient conservation. The other buildings of this part are temporary constructions or they are in bad condition. Αρχικά κατανέμονται οι χρήσεις στο υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα ώστε να διαπιστωθούν οι ανάγκες που προκύπτουν για τη δημιουργία νέων κελυφών. Συγκεκριμένα, στους ορνιθώνες χωροθετούνται τα περίπτερα ενημέρωσης κατά την είσοδο των επισκεπτών στην περιοχή. Στο κτίριο της διοίκησης και στο κτίριο κατοικιών των οικότροφων προτείνεται η επαναφορά των αρχικών χρήσεων, οι οποίες μέσω του ανασχεδιασμού του εσωτερικού θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες των συγκεκριμένων λειτουργιών. Στο ιπποστάσιο τοποθετείται μία καφετέρια-εστιατόριο καθώς βρίσκεται σε μια στρατηγική κεντρική θέση στην περιοχή μελέτης.

YOUNG AND UPCOMING

The area is located in southwest of the Lake Pamvotida, marked by five historical phases, beginning with the foundation of Agricultural Research Station of Ioannina in 1914.

First of all, the proposed uses are allocated in the existing building stock in order to find out the needs of making new shells. The former barns are transformed to information pavilions for the visitors. In the administration building and the residence, we suggest the reinstatement of the fundamental uses which via the redesigning of the interior, will respond to the contemporary requirements. The horse barn is made into a restaurant café bar because it’s located in a strategical part. Για την ανάπτυξη της ζώνης έρευνας και των εργαστηρίων για τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά προτείνεται η δημιουργία νέας κτιριακής δομής εκατέρωθεν της οποίας τοποθετείται από την μία πλευρά η υπαίθρια αγορά τοπικών προϊόντων και από την άλλη, κήποι με αρωματικά φυτά. Ως προς τη διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου, χαράζονται οι βασικοί άξονες, βάσει των κεντρικών εισόδων στην έκταση και των αξόνων των ιστορικών κτιρίων. Στην αλληλοτομία των αξόνων δημιουργείται ένας «πράσινος κόμβος» που αποτελεί το κεντρικό ξέφωτο της διαμόρφωσης. Ως προς την κατασκευαστική τεχνολογία των νέων επεμβάσεων επιλέγεται ως δομικό υλικό το ξύλο, καθώς συνδυάζει την τεχνολογία και τη βιωσιμότητα. For the development of the zone of research and laboratories for the aromatic and pharmaceutical plants, we create a new building on either side is placed an outdoor marketplace with local products and gardens with aromatic plants. About the configuration of the outdoor space, the main axes are designed in relation with the main entrances and the historical axes of the buildings. In the intersection of these axes a “green hub” is created and it is the center “glade” of the park. In relation to the constructional technology of the new operations, the structural material which is chosen is the wood, since it combines technology and sustainability.

257

Administration building section Image courtesy of Athanasia Kloura & Emmanouela Myrtaki

ion Park of Epirus (THESIS 03)

of Ioannina

[05.3]

τούβλα & κεραμίδια από πηλό με το βλέμμα στο μέλλον και ρίζες βαθιά στο παρελθόν

Η ΧΑΛΚΙΣ έχει κατακτήσει την κορυφαία θέση στο χώρο της, παράγοντας προϊόντα ανώτερης ποιότητας χάρη στην προσήλωση στην ποιότητα των προϊόντων της και την τεχνολογική εξέλιξη κατά την πολύχρονη πορείας της. Η χρήση της τελειότερης τεχνολογίας στον τομέα της κεραμοποιίας και ο ηλεκτρονικός ποιοτικός έλεγχος της παραγωγής σε όλα τα στάδια αποτελούν εγγύηση ποιότητας. Με δύο εργοστάσια παραγωγής κεραμιδιών στο Βασιλικό Εύβοιας και ένα εργοστάσιο παραγωγής οπτόπλινθων στο Σχηματάρι Βοιωτίας, δυναμικότητας 150.000 κεραμιδιών και 900 τόνων τούβλων ημερησίως αντίστοιχα.

www.xalkis-sa.com

Eργοστάσια: Βασιλικού Ευβοίας: Τ.Κ. 340 02 • τηλ: 22210 52839, 52811, 55080-1-2 Σχηματαρίου: 63ο χλμ. Εθν. Οδού Αθηνών - Λαμίας Τ.Κ. 320 09 • τηλ.: 22620 59412, 59329, 59455-6-7

ALUMINIUM DOOR PANELS - RAILINGS - FIRE DOORS - ARMOURED DOORS

Για περισσότερα από 45 χρόνια δηµιουργούµε µε συνέπεια και αξιοπιστία προϊόντα υψηλής ποιότητας και αισθητικής, προσφέροντας στους συνεργάτες µας ιδανικές λύσεις σε σηµαντικά έργα τους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ανάµεσα στις λύσεις που διαθέτουµε περιλαµβάνονται: Πάνελ Αλουµινίου, Θωρακισµένες Πόρτες Ασφαλείας, Συστήµατα Κάγκελων Αλουµινίου, Πυράντοχες Πόρτες, Αξεσουάρ Πόρτας Εισόδου.

Θ. Παλαιολόγου 55 - 13673 Αχαρνές, Αττική

210 2468 460

697 3430 500

biopanel.eu

biopanel@biopanel.gr

CMY

F U T U R E

F O R M A T