Archisearch the Paper Edition Vol. 6

IN A M TIVE WOR

MUL ERSE RLD

I D

Archisearch the Pap issue (06) 2023 (DEC)

IN A MULTIVERSE WORLD Οι ψηφιακές και φυσικές πραγματικότητες συνυπάρχουν και διασταυρώνονται αδιάκοπα. Οι πρωτοπόροι προτιμούν τη συνομιλία με τη μηχανή. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες «εξαφανίζουν» οικισμούς και αναγκάζουν σε δημιουργία νέων. Οι πόλεις μεγαλώνουν και η πολυτέλεια μεταβάλλει τον χαρακτήρα της υπαίθρου. Η ανάγκη για περισσότερη αλληλεπίδραση σε ένα πολυεθνικό περιβάλλον γίνεται επιτακτικότερη από ποτέ στον δημόσιο χώρο και στα γραφεία. Η αρχιτεκτονική αντανακλά τη μετάβαση της εποχής. Η μεταμορφωτική εποχή που επαναπροσδιορίζει την αλληλεπίδρασή μας με το χτισμένο περιβάλλον έχει ξεκινήσει, ενώ η αειφορία, η τεχνολογική καινοτομία και η ευζωία είναι οι βασικές αρχές που συνεχίζουν να καθορίζουν τον σχεδιασμό. Την ίδια στιγμή, η ελληνική αρχιτεκτονική, έχοντας κερδίσει κύρος από την εξωστρέφεια των περασμένων ετών, αναγνωρίζεται με αναθέσεις εκτός της χώρας μας.

PUBLISHER Aris Marinakis

Στην έκτη έκδοσή του, το Archisearch Paper Edition παραμένει πιστό στην τοποθέτησή του και συνιστά ένα μωσαϊκό με ψηφίδες του τα τεκταινόμενα. Ως αποτέλεσμα, το ίδιο το Archisearch Paper Edition 6, γίνεται το απείκασμα της πραγματικότητας, την οποία θέτει στην κρίση των αναγνωστών του.

GUEST EDITOR Ivan Blassi

Οι δεξαμενές μελάνης αυτού του τεύχους παρακολουθούν αντικειμενικά την πληροφορία που προέκυψε από τα διεθνή keynotes της ΕΣΩ. Στο επίκεντρό τους, ο παραμετρικός σχεδιασμός, η ουσία της αειφορίας, η αρχιτεκτονική μετά την καταστροφή, οι αστικές αναπλάσεις και η νέα σπίθα στη συναισθηματική σχέση αρχιτεκτονικής και τέχνης. Παράλληλα, το Archisearch Paper Edition 6 παρουσιάζει νέα αρχιτεκτονικά έργα, σε διάλογο με τους δημιουργούς τους, από το ιστορικό κέντρο της πόλης μας μέχρι τη Μασσαλία, όπου ταξιδεύει η φήμη και η δουλειά Ελλήνων αρχιτεκτόνων. «Κοιτάζει» στα ανακαινισμένα διαμερίσματα της αθηναϊκής πολυκατοικίας. Σαν σε ντοκιμαντέρ, αφηγείται τη ζωή καταξιωμένων αρχιτεκτόνων, ενώ γνωρίζει νέους. Η έκδοση κυκλοφορεί με αφορμή την 5η διοργάνωση της Ημερίδας The Architect Show, φιλοδοξώντας να αποτελέσει μια πηγή ανακάλυψης και έμπνευσης, μια πλατφόρμα για συζητήσεις και μια «σκηνή» γνωστών και αναδυόμενων ταλέντων.

IN A MULTIVERSE WORLD "Digital and physical realities coexist and intersect continuously. Pioneers prefer conversing with machines. Extreme weather conditions 'erase' settlements and force the creation of new ones. Cities grow, and luxury transforms the character of the countryside. The need for more interaction in a multinational environment becomes more imperative than ever, in public spaces, and offices.

Architecture reflects the transition of the era. The transformative era that redefines our interaction with the built environment has begun, while sustainability, technological innovation, and well-being continue to define design. Meanwhile, Greek architecture, having gained prestige from its extroversion in the past years, is recognized with commissions outside our country.

TITLE OWNER / MANAGING DIRECTOR Vassilios Bartzokas / Design Ambassador ART DIRECTION & DESIGN Post Spectacular Office EDITORIAL DIRECTOR Danai Makri / Design Ambassador

EDITORS Tina Marinaki Ira Sinigalia Dionisis Marinos Thanassis Diamantopoulos ARCHISEARCH EDITORS Melina Arvaniti Polatou Elpida Roidou COPY EDITING & PROOFREADING George Mantzouranedes TRANSLATIONS Eleni Vyza George Mantzouranedes Eleni Kazoglou PRINTING & BINDING Future Format

In its sixth edition, the Archisearch Paper Edition remains true to its positioning and constitutes a mosaic of the happenings. As a result, the Archisearch Paper Edition 6 becomes the embodiment of reality, which it presents for the judgment of its readers.

The inkwells of this issue objectively follow the information that emerged from the international keynotes of the ESO. At their core are parametric design, the essence of sustainability, post-disaster architecture, urban regeneration, and a new spark in the emotional relationship between architecture and art.

In parallel, the Archisearch Paper Edition 6 showcases new architectural works, in dialogue with their creators, from the historic center of our city to Marseille, where the reputation and work of Greek architects travel. It 'looks' at the renovated apartments of the Athenian apartment building. Like a documentary, it narrates the lives of established architects while introducing newcomers.

The issue is published on the occasion of the 5th organization of The Architect Show, aspiring to be a source of discovery and inspiration, a platform for discussions, and a 'stage' for known and emerging talents."

Archisearch the Paper Edition is a printed edition of Archisearch.gr © Design Ambassador thedesignambassador.com All Rights Reserved

www.archisearch.gr

IN DEX

per Edition

[01] [02] [03] [04] [05] [06]

AGENDA PEOPLE ARCHITECTURE THE DESIGN AMBASSADOR ATHENS APARTMENT SCENE YOUNG AND UPCOMING

P.024 P.098 P.156 P.208 P.240 P.274

photography by Andrea Ferrari

www.internistore.com · www.modabagno.gr · T. 210 8036700 · www.baxter.it

Inspiration, Made in the Kitchen Creativity begins at home.

n.

Kifissias Ave 186, Halandri | Poseidonos Ave 29, Alimos | Tel. 210 6747300

www.biente.gr

SHOWROOMS CHALANDRI NEA SMIRNI GLYFADA AG. PARASKEVI AIGALEO VOULA

Model: SNAIDERO VISION

PAPADATOS AD_SPREAD_46X30 NOV 2023_INTRO

Dandy Hinged wardrobe Maddox Bed Top Bedside table lemamobili.com

Kifisisias Avenue 358 , Chalandri , T: +30 210.80.79.300 , E: intro@intro.com.gr

Naos Sofa Horizon Side table Fleur Loveseat papadatos.gr

berker ΚΝΧ Q.1

Μοντέρνο design για κομψούς χώρους

Δεν είναι μόνο η βελούδινη υφή και το ομαλό προφίλ του που δίνουν την εξαιρετική αισθητική στη σειρά berker Q.1. Το άψογο φινίρισμα του διακόπτη και η KNX εκδοχή του με τη διακριτική και καλαίσθητη επιφάνεια χειρισμού, τον καθιστούν εντυπωσιακή επιλογή σε κάθε χώρο. Χρώματα πλαισίων και πλακιδίων: λευκό, ανθρακί, αλουμίνιο. Διαθέσιμες εκδόσεις ΚΝΧ: μπουτόν 2-4-6-8 εντολών, room controller, θερμοστάτης, αισθητήρας ποιότητας αέρα, ανιχνευτής κίνησης Περισσότερες πληροφορίες στο hager.gr

AGEN [01.0]

24

[01.1] [01.2] [01.3] [01.4] [01.5] [01.6] [01.7] [01.8] [01.9] [01.10]

Developing Cities: Arthur Christian Villadsen Eco-Parametric architecture: Arthur Mamou Mani Architects for AI: Magic, reality, humanity Collective housing, always: Ivan Blasi Back to basics. The Conversation Now and then, in the Cycladic Archipelago: A talk with Jacob Moe Architectural behaviorology. Creating better accessibility to the local resources: Yoshiharu Tsukamoto Flourishing through ashes Sustainability follows the principle of pleasure: Stella Pieri Architecture and visual arts. Reuniting in an era of collaboration: George Armaos

P.026 P.032 P.038 P.044 P.050 P.056 P.062 P.068 P.072 P.076

NDA

25

[01.0]

AGENDA

Ο Christian Villadsen είναι αρχιτέκτονας από την ομάδα του Ian Gehl. Λειτουργεί ανάμεσα στην πολιτική θέληση και τον αστικό σχεδιασμό, υλοποιώντας το όραμα των ανθρώπων στην καθημερινή ζωή των πόλεων. Ο Christian πρωτοπορεί με αστικές στρατηγικές, master plans, concept design και έργα τοπίου σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και Κίνα, δίνοντας έμφαση στη βιώσιμη συμπεριφορά -με το θέμα της κεντρικής διάλεξής του στην ΕΣΩ 2023 να είναι η βιώσιμη αστική συμπεριφορά.

Christian Villadsen is an architect from Ian Gehl's team. He's operating in the span between political will and urban design, which realizes people's vision in the everyday life of cities. Christian leads urban strategies, master plans, concept design, and landscape projects across Europe, North America, and China, focusing on sustainable behavior, and the subject of his keynote lecture in ESO 2023 was urban sustainable behavior.

Developing Cities fo (ESO 2023)

Arthur Christian Villadsen Edited by Danai Makri

26

«Ας μιλήσουμε για τις πόλεις μας. Πώς λειτουργούν οι αρχιτέκτονες, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, οι πολιτικοί και οι εργολάβοι, ώστε να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αποδίδουν οι πόλεις μας από βιώσιμη άποψη. Ως μέρος του γραφείου Gehl στην Κοπεγχάγη, ασχολούμαι ουσιαστικά με τη δημιουργία πόλεων για τους ανθρώπους, ή καλύτερα, πόλεων για τη ζωή, όπως είναι το μέλλον για τη βιοποικιλότητα και τη βιωσιμότητα συνολικά». Έτσι άνοιξε την κεντρική ομιλία του στο ESO ο Christian Villadsen. Η ομάδα του Ian Gehl δραστηριοποιείται σε όλο τον κόσμο, έχοντας εργαστεί σε πάνω από 300 πόλεις σε περισσότερες από 50 χώρες, ερευνώντας πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις πόλεις. «Νωρίτερα σήμερα, ακούσαμε το "η μορφή προκύπτει από τη λειτουργία" και το "η μορφή προκύπτει από τη λειτουργία" το οποίο είναι φανταστικό όταν σχεδιάζεις μια καρέκλα. Αλλά αυτό που καταλαβαίνεις όταν μελετάς πόλεις είναι ότι σε αυτές “η λειτουργία ακολουθεί τη μορφή”. Κάθε φορά που αλλάζουμε τον σχεδιασμό των πόλεών μας, αλλάζουμε τον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι τη ζωή τους. Όλοι εδώ μέσα έχουμε κάποιο ρόλο στη διαμόρφωση των πόλεων, και φέρουμε την τεράστια ευθύνη να δημιουργήσουμε στις πόλεις, το φυσικό πλαίσιο της ζωής όλων των άλλων». Το 40% του παγκόσμιου CO2 προέρχεται από την οικοδομική βιομηχανία. Σύμφωνα με τον Christian, οι αρχιτέκτονες έχουν την τεράστια ευθύνη να έχουν συνείδηση και γνώση αυτού που πραγματικά κάνουν. Από την άλλη πλευρά, είναι πολύ σημαντικό να μην επικεντρώνονται αποκλειστικά στην εκπομπή CO2. Εκεί πρέπει να υπάρξει μια πιο ολιστική προσέγγιση στον τρόπο που βλέπουμε τη βιωσιμότητα.

“Let's talk about our cities. How do they work, and how can architects, decision-makers, politicians, and developers influence the way our cities perform from a sustainable point of view? As part of the Gehl office in Copenhagen, I really work with making cities for people, or better, cities for life, as the future is about biodiversity and sustainability overall.” This is how Christian Villadsen opened his keynote on ESO. Ian Gehl’s team is active worldwide, having worked in more than 300 cities in more than 50 countries, researching how people use cities. “Earlier today, we heard ‘form follows function,’ which is fantastic when designing a chair. But what you realize when you study cities is, in cities, ‘functions follow form.’" Every time we change the design of our cities, we change how people live their lives. All of us here have something to do with how we shape cities, and we have a huge responsibility in actually making the physical framework on everybody else's life.” 40% of global CO2 comes from the building industry. According to Christian, architects have a huge responsibility to actually behave and be aware of what they do.

On the other hand, it's really important that they don't focus solely on the CO2 mission.

A more holistic approach is needed to look at sustainability.

[01.1]

«Ό,τι έχουμε κάνει από τη δεκαετία του 1990 για τη βελτίωση της κατανάλωσης ενέργειας των κτιρίων μας, αντισταθμίστηκε από τον χώρο που χρησιμοποιούμε ως μεμονωμένα άτομα: η βιώσιμη συμπεριφορά μας, οι επιλογές μας για το πώς ζούμε και καταναλώνουμε κάθε νέα τεχνολογία που εφαρμόζουμε στα κτίρια για να τα κάνουμε πιο βιώσιμα. Απλά επειδή κατέχουμε περισσότερα τετραγωνικά μέτρα κτιρίων, κατέχουμε περισσότερα τετραγωνικά μέτρα πόλεων». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ακολουθήσουμε την αρχή του Ενάμιση Βαθμού της Συμφωνίας του Παρισιού, και να συνεχίσουμε τις προσπάθειες "να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας στους 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα". Μια μελέτη από τη Δανία δείχνει ότι θα πρέπει να ζούμε σε 20 τετραγωνικά μέτρα, για να φτάσουμε τον στόχο του 1,5 βαθμού. «Είναι πραγματικά πολύ καλύτερα εδώ στην Ελλάδα από ό,τι στη Δανία. Στην Ελλάδα αντιστοιχούν περίπου 45 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο. Στη Δανία, έχουμε περίπου 65 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο. Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον όταν κοιτάμε την Κοπεγχάγη, την πατρίδα μου, είναι πως βρισκόμαστε στα 42 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο. Γιατί αυτό είναι σχετικό; Λοιπόν, επειδή σε μια μελέτη βλέπουμε ότι όταν κοιτάμε το προσωπικό αποτύπωμα CO2 των Δανών, το μέσο αποτύπωμα CO2 ανά κάτοικο είναι περίπου 12 τόνοι ετησίως. Οι άνθρωποι που ζουν σε πόλεις όμως, εξοικονομούν περίπου το ένα τρίτο.

“Everything we've done since the 1990s in improving the energy consumption of our buildings has been eaten up by the space we use as individual persons. Our sustainable behavior and choices in how we live eat up all the new technologies we put into buildings to make them more sustainable. Simply because we consume more square meters of buildings, we consume more square meters of cities.” This means that we have to follow the One and a Half Degree Rule from the Paris Agreement and pursue efforts "to limit the temperature increase to 1.5°C above pre-industrial levels". A Danish study shows that we should all live on 20 square meters to reach the 1.5-degree goal. “You're actually far better here in Greece than we are in Denmark. In Greece, you have about 45 square meters per person. In Denmark, we have about 65 square meters per person. But what's interesting is when we look at Copenhagen, my hometown, we are at 42 square meters per person.

Why is that relevant? Well, because in a study, we see that when we look at the personal CO2 footprint of Danes, the average CO2 footprint per Dane is about 12 tons per year. But when you look at people living in cities, they save about one-third. Η ίδια η ζωή στις πόλεις αλλάζει το βιώσιμο αποτύπωμά μας ως άτομα», σημείωσε. «Μοιραζόμαστε πράγματα, τοίχους, την κατανάλωση ενέργειας, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσιες υποδομές, μοιραζόμαστε δημόσιες εγκαταστάσεις. Έτσι η ζωή σε πόλεις είναι μέρος της πραγματικής βιώσιμης διαβίωσης». Ο Christian υποστηρίζει μια ολιστική προσέγγιση. Υπάρχει ανάγκη να προσπαθήσουμε να οικοδομήσουμε γύρω από το «μοντέλο ντόνατ»: Θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τη ζωή που θέλουμε να ζήσουμε στις πόλεις, τι είδους χώρους χρειαζόμαστε και μετά τα κτίρια που μπορούν να την υποστηρίξουν. Τόνισε ότι είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε πρώτα τη ζωή, μετά το διάστημα και μετά σχετικά με τα κτίρια. Αλλά στην πραγματικότητα, ίσως πολύ συχνά ξεκινάμε με το να σκεφτόμαστε το κτίριο και τα τετραγωνικά.

Simply living in cities changes our sustainable footprint as individuals,” he noted. “We share things, we share walls, we share energy consumption, we share public transport, we share public infrastructure, we share public facilities. So living in cities is part of actually living a sustainable life.” Christian supports a holistic approach. There is a need to try to build around the “donut model”: we should first consider the life we want to live in cities, what kind of spaces we need, and then what buildings can support that. He highlighted that it is important to think about life first, then space, and then about buildings. But in reality, maybe too often, we start by thinking about the building and the square meters. «Μια άλλη πτυχή των πόλεων είναι η κινητικότητα. Και οφείλω να ομολογήσω ότι είχα να έρθω στην Αθήνα 20 χρόνια και ήμουν ανυπόμονος να δω τι είχε συμβεί εδώ. Και πραγματικά εξεπλάγην όταν είδα πόσα λίγα είχαν γίνει, ειδικά με την κυκλοφορία και τη κυκλοφοριακή συμφόρηση που ήταν παντού. Συνεργάζομαι με μια σειρά από μεγάλες εταιρείες παραγωγής αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο, ακόμα και οι εταιρείες παραγωγής αυτοκινήτων τώρα μειώνουν το χώρο που καταλαμβάνει το όχημα στη στάθμευση γιατί σκέφτονται το μέλλον. Ένα αυτοκίνητο δεν είναι ένα προϊόν που κατέχεται. Είναι παροχή υπηρεσίας. Ξαφνικά, η αυτοκινητοβιομηχανία συνειδητοποίησε πως αν είναι υπηρεσία που παρέχεται, το ζήτημα δεν είναι να πουλήσουν ένα αυτοκίνητο που δείχνει ωραίο στο μαγαζί ή στο κατάστημα. Το ζήτημα είναι ποια αλληλεπίδραση έχει με τον δρόμο». Το 98% των χρηστών των μέσων μαζικής μεταφοράς έρχονται με τα πόδια και με ποδήλατο. Και αν θέλουμε στο μέλλον να έχουμε τα αυτοκίνητα ως αναπόσπαστο μέρος αυτής της δημόσιας υπηρεσίας, πρέπει να σκεφτούμε τους δρόμους και τον κοινό χώρο. Μια άλλη μελέτη στη Δανία δείχνει ότι ένα τυπικό δανέζικο σπίτι δίπλα στα μέσα μαζικής μεταφοράς, εξοικονομεί πέντε έως δέκα φορές περισσότερο CO2 από ένα σπίτι μηδενικών εκπομπών σε μια περιοχή που εξαρτάται από το αυτοκίνητο.

All images courtesy of Gehl Architects ApS

AGENDA

or All

BEFORE. Street layout. Huangpu District, Shangai, 2013.

27

AFTER. A pedestrianised Nanjing East. Huangpu District, Shangai.

“Another aspect of cities is mobility. And I have to admit, I haven't been to Athens for 20 years, and I was really looking forward to seeing what happened here. And I was really surprised to see how little had happened when traffic and traffic jams were everywhere. I work with a number of big car industry production companies around the world, and even car production companies are now reducing parking on their own campuses because they are thinking ahead. A car is not a product that you own.

It's a service that you provide. Suddenly, the car industry has become aware that if it's a service you provide, it's not about selling a car in a beautiful street or shop. It's how you actually interact on the street.” 98% of public transport users come by foot and by bike. And if we want to have cars as an integrated part of that public service in the future, we need to think about our streets and public spaces.

Another Danish study shows that building a standard Danish house next to public transport saves five to ten times as much CO2 as building a zero-emission house in a car-dependent area. «Η οικοδόμηση στις πόλεις είναι αρκετά βιώσιμη. Γνωρίζουμε ότι δεν πρόκειται μόνο για την κλιματική αλλαγή, αλλά και για τη βιοποικιλότητα. Αυτό σημαίνει όχι τόσο ότι δεν θα πρέπει να χτίζουμε σε ελληνικά νησιά, αλλά όταν πρόκειται για μεγάλης κλίμακας ανάπτυξη, δεν πρέπει να χτίζουμε σε ανοικοδόμητους χώρους πια. Θα πρέπει να εξετάσουμε πώς μπορούμε να πυκνώσουμε τις υπάρχουσες πόλεις μας, πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε σε παλιές βιομηχανικές περιοχές, πώς μπορούμε να μετατρέψουμε τα υπάρχοντα κτίρια ώστε να έχουν νέο σκοπό, και το πιο σημαντικό, πώς εμείς μπορούμε να κάνουμε τους ενδιάμεσους δημόσιους χώρους να έχουν καλύτερη απόδοση. Πώς μπορούμε να κάνουμε τις κοινές εγκαταστάσεις να αποδίδουν καλύτερα, ώστε να μπορούμε πραγματικά να ζούμε καλύτερα ενώ ζούμε σε ένα αστικό περιβάλλον;». Πώς γίνεται αυτό;

[01.1]

“Building in cities is quite sustainable. We know it's not just about climate change but also biodiversity. What that means is it's not to say we shouldn't build on Greek islands, but when it comes to large-scale development of how we deal with urbanization, we shouldn't be building on green fields anymore. We should be looking at how we can densify our existing cities, how we can build on old industrial sites, how we can transform existing buildings into new purposes, and most importantly, how we can also make the public spaces in between perform better. How can we make the shared public facilities perform better so we can actually live better and live in an urban environment?” How do we do this?

Για τον Christian, η διαδικασία είναι εξαιρετικά σημαντική. Πολύ συχνά, οι πόλεις εξακολουθούν να οργανώνονται μεμονωμένα. Κάποιος σκέφτεται την κυκλοφορία, κάποιος σκέφτεται τη στέγαση, κάποιος σκέφτεται πράσινα τμήματα, αλλά ποτέ δεν συνεργάζονται πραγματικά. Και νομίζω ότι μόνο όταν δουλεύουμε μαζί, μπορούμε να χτίσουμε πραγματικά βιώσιμα. Για αυτόν, το Hefei στην Κίνα είναι μια περίπτωση μιας πόλης που δεν θα είναι ποτέ βιώσιμη. «Νομίζω ότι όποιος έκανε τον αστικό σχεδιασμό του Hefei ήταν πολύ ικανοποιημένος. Υπάρχει πολύς χώρος για αυτοκίνητα. Νομίζω ότι και στην πολεοδομία ήταν εξίσου ικανοποιημένοι. Υπάρχουν πολλά τετραγωνικά μέτρα κατοικίας. Ίσως και το τμήμα πρασίνου να ήταν ικανοποιημένο, γιατί υπάρχουν μερικά δέντρα εκεί. Είδα τις πωλήσεις των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν. Οι πολιτισμοί είναι διαφορετικοί, οπότε δεν θα κρίνω τη γοητεία, αλλά η πόλη βιώσιμη δεν θα είναι ποτέ. Είναι πολύ εύκολο να δείχνεις με το δάχτυλο την Κίνα, όπου έχουμε δει τη μεγαλύτερη αστικοποίηση στην ιστορία της ανθρωπότητας». Στην απέναντι πλευρά τοποθετεί τη Στουτγάρδη και τη Κοπεγχάγη. «Μια βιώσιμη γειτονιά μικτής χρήσης βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη Western Street, δεξιά και δίπλα στον κεντρικό σταθμό, όπου το πρώτο πράγμα που συναντάς είναι μια τράπεζα που είναι κλειστή. Στις πέντε το απόγευμα, μήνα Νοέμβρη τα πάντα είναι κλειστά. Το ιδανικό καλωσόρισμα. Και αυτή είναι η πατρίδα μου, η Κοπεγχάγη. Αυτή είναι μια πρόσφατα σχεδιασμένη περιοχή της πόλης, η οποία είναι στην πραγματικότητα εξίσου κακή, γιατί τελικά ο σχεδιασμός οφείλει να γίνεται με κέντρο εμάς, ως ανθρώπους. Αν δεν το καταλαβαίνουμε αυτό καθώς παίρνουμε τις αποφάσεις μας καθημερινά για τον άμεσο κόσμο γύρω μας, δεν καταλαβαίνουμε πώς να χτίζουμε πόλεις. Άρα, όποια κι αν είναι η παράμετρος, όποια κι αν είναι η κλίμακα που εργαζόμαστε, πρέπει να κατανοήσουμε την ανθρώπινη κλίμακα. Εκεί μπορούμε να αλλάξουμε τη βιώσιμη συμπεριφορά».

AGENDA 28

For Christian, the process is extremely important. Much too often, cities still organize themselves in individual silos.

Someone thinks about traffic, someone thinks about housing, and someone thinks about green departments, but they need to work together.

And only when we work together can we truly build sustainably. For him, Hefei in China is a case of a city that will never be sustainable. “I think that the traffic planner of Hefei had a pretty good day. There's a lot of room for cars. I think the housing department had a pretty good day. There's a lot of square meters of housing. Maybe even the green department was satisfied because a couple of trees were there. I saw the sales materials from this new town in China. It said a sustainable, charming new city. Now, cultures are different, so I won't go judging on the charm, but sustainable, this will never be.

It's very easy to point fingers at China, where we have seen the biggest urbanization in the history of humanity.” On the opposite side, he places Stuttgart and Copenhagen. «Α sustainable, mixed-use neighborhood is right next to Western Street, right next to the Central Station, and the first thing you meet is a bank that is closed off. And at 5:00 PM in November, this is pitch black. Welcome home.

And this is my own hometown of Copenhagen.

This is a newly planned city area, which is actually equally bad because, at the end of the day, who we design for is us as people. If we don't understand that, we make our decisions every day in the immediate world around us; we don't understand how to build cities.

So, we need to understand the human scale, whatever the parameter is, whatever scale we are working on. That's where we can change sustainable behavior.” Γι' αυτό τα έργα της ομάδας συχνά ξεκινούν έτσι. Ο Christian συζήτησε το γενικό σχέδιο στο λιμάνι που έκαναν μαζί με την BIG στο Aarhus. Δημιούργησαν ένα πολύ ωραίο χώρο που τελικά πουλήθηκε για ένα τεράστιο ποσό. Ήθελαν να δοκιμάσουν τι είδους καταστήματα θα μπορούσαν πραγματικά να επιβιώσουν στην προκυμαία. Πράγμα που έκανε τον γύρο του Instagram εκείνο το καλοκαίρι, γιατί αυτό μπορούσαν να αφηγηθούν οι άνθρωποι. Αυτό ήταν που είχε ανθρώπινη κλίμακα και όπου οι άνθρωποι ένιωθαν ευπρόσδεκτοι και ήθελαν να αλληλεπιδράσουν. «Πρέπει να αλλάξουμε τη διαδικασία. Πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά -με τη ζωή πρώτα, μετά τον χώρο και τελευταία τα κτίρια. Η διαδικασία μας ξεκινά κάπως έτσι». Έκαναν επίσης ένα έργο στην περιοχή των σφαγείων στη Στοκχόλμη. Εκεί, ένας εργολάβος τους κάλεσε να κάνουν ένα γενικό σχέδιο. Για να προχωρήσουν, έπρεπε να κάνουν πρόσκληση συμμετοχής στη διαδικασία στον δήμο, σε άλλους ενδιαφερόμενους, σε γείτονες και καλλιτέχνες. Τελικά έγιναν κοινές συναντήσεις και έκαναν μια σειρά από εργαστήρια, όπου συζήτησαν τι είδους ζωή ήθελαν να δουν στην περιοχή. Τα αποτελέσματα ήταν πραγματικά ενδιαφέροντα, αφού ο δήμος, το τμήμα τροχαίας, οι καλλιτέχνες της περιοχής και ο εργολάβος, στην πραγματικότητα ήθελαν όλοι το ίδιο είδος ζωής. Μετά ήρθε η ώρα να δούμε το υλικό και την πρόταση και να πειραματιστούμε με ιδέες για το πώς μπορούμε να το σχεδιάσουμε αυτό στην πράξη».

That's why the team’s projects often start like this. Christian discussed the master plan on the harborfront in Aarhus that they did together with BIG. They created a really lovely house down there that eventually sold for enormous sums. They wanted to test what kind of shops could actually survive on the waterfront. This is what made the rounds on Instagram that summer because this is what people could relate to.

This is what had a human scale and where people felt welcome and wanted to interact.

“We need to change the process. We need to think differently with this life first, and then space and last buildings. Our processes start like this.” They also did a project with the meatpacking district in Stockholm. There, a private developer invited them to do a master plan. For them to proceed, they needed to invite the city, other stakeholders, neighbors, and artists into the process. Eventually, they brought them all together and did a series of workshops discussing what kind of life they wanted to see there. The results were interesting since the city department, the traffic department, the local artists, and the developer all wanted the same kind of life. Then, it was time to look at the material and the proposal and experiment with ideas on how they could actually design that.

[01.1]

«Μιλάμε συνέχεια με τους ανθρώπους. Υπήρχε δημόσιος διάλογος. Για να υπάρξει τυπικά δημόσιος διάλογος έπρεπε να εμφανιστούν 35 άτομα. Από τους 35, οι 17 από αυτούς ήταν στην πραγματικότητα σύμβουλοι. Στο μεταξύ, κάναμε ένα προσωρινό αναδυόμενο παγκάκι κοντά στο νερό, στο σημείο που θέλαμε να φτιάξουμε στο μέλλον έναν δημόσιο χώρο. Και έχουμε 260 αναλυτικές συνεντεύξεις με ανθρώπους που στέκονται και συζητούν τι είδους ζωή θα ήθελαν να έχουν σε αυτή τη γειτονιά στο μέλλον». Κοινός παρονομαστής στα ρυθμιστικά τους σχέδια, είναι ότι σχεδιάζουν τα ισόγεια του κτιρίου μαζί με τους δημόσιους χώρους. Αυτή είναι η μορφή της ύφανσης της καθημερινής ζωής. Φροντίζουν πάντα κάποιος να κοιτάει τον δρόμο. Είναι σημαντικό όλοι να κινούνται σε ένα πραγματικά ασφαλές περιβάλλον.

“We actually engage with people. There was a public engagement, for which you need to have 35 people turn up. Out of the 35, 17 of them were consultants. Meanwhile, we did a temporary pop-up bench down by the water, where we wanted to create a public space in the future.

And we've got 260 in-depth interviews with people just standing there, discussing what kind of life they would like to have in this neighborhood in the future.” A common denominator in their master plans is they design the ground floors of a building together with public spaces. This is the fabric that makes up for daily life. They always make sure there are eyes on the streets the whole time. It is important that everyone moves in a safe environment.

BEFORE. Shanghai Riverfront Evaluation. Huangpu District, Shangai, 2014.

«Δεν είμαστε αρχιτέκτονες, όπως οι αρχιτέκτονες κτιρίων. Όταν οραματιζόμαστε ένα γενικό σχέδιο, προσκαλούμε μεν τους αρχιτέκτονες, αλλά τους προσκαλούμε σε μια ανοιχτή διαδικασία, όπου η πόλη, ο εργολάβος και οι εργάτες οικοδομών είναι επίσης παρόντες. Συζητάμε πώς το όραμα μπορεί πραγματικά να εφαρμοστεί στον τελικό σχεδιασμό. Και οι αρχιτέκτονες ενώνονται όχι ως εγώ, αλλά ως συνεργάτες. Φτιάχνουν κάτι που πραγματικά λειτουργεί από μέσα. Νομίζω πως είναι σημαντικό να αλλάξουμε τη διαδικασία, ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε νέες γειτονιές που είναι πολύ όμορφες. Όταν εργαζόμαστε σε τέτοια πράγματα, προσπαθούμε επίσης να ανακυκλώσουμε, με στόχο τη βελτιστοποίηση του τελικού προϊόντος. Το σημαντικό για εμάς είναι η συλλογή δεδομένων. Πράγμα που το κάνουμε συνεχώς, από την παρατήρηση στο δρόμο, μέχρι τη συγκέντρωση big data. Είναι σημαντικό για εμάς είναι να το κάνουμε σχετικό». Όταν ήρθε ο COVID-19, η ομάδα του Gehl βγήκε και κοίταξε τις πόλεις. Κάνοντας χρήση προηγούμενων δεδομένων και συνδέοντας τοπικές ομάδες πολιτών, βγήκαν και συνέλεξαν νέα δεδομένα. Διαπίστωσαν ότι το εμπορικό κομμάτι των πόλεων δεν είχε καλή απόδοση. Η δραστηριότητα γύρω από εμπορικούς δρόμους στην Ευρώπη, μειώθηκε κατά 80-90%. Αυτό συνέβη σε μια εποχή που οι πόλεις δεν είχαν δημόσιο χώρο, γιατί υπήρχε ανάγκη να κρατηθούν αποστάσεις. Ταυτόχρονα, οι γειτονιές που είχαν καλούς δημόσιους χώρους, καλά πάρκα, είχαν πολύ υψηλότερη ψυχική υγεία κατά τη διάρκεια του lockdown. «Συνεχίζουμε να προσπαθούμε να μάθουμε από τις πόλεις μας. Αυτή είναι μια μελέτη που κάναμε μαζί με τη Google στην Κοπεγχάγη. Το αυτοκίνητο δρόμου της Google μέτρησε την ατμοσφαιρική ρύπανση σε κάθε δρόμο της πόλης. Ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων. Αλλά δεν ήταν σχετικό για κανέναν. Βγήκαμε λοιπόν και βρήκαμε τους εξωτερικούς χώρους πού περνούσαν χρόνο τα παιδιά στην Κοπεγχάγη. Υπήρχε μια τρομακτική επικάλυψη μεταξύ των περισσότερων σημείων υψηλής ρύπανσης και των σημείων που περνούσαν χρόνο τα παιδιά. Ξαφνικά, έγινε πολύ επίκαιρο για τους ανθρώπους. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μια στρατηγική για το πώς μπορούμε να προσκαλέσουμε τα παιδιά να περάσουν χρόνο όπου υπήρχε λιγότερη ρύπανση».

“We are not architects, as in building architects. When we do a vision for a master plan, we invite architects in, but we invite them in an open process, where the city, the developer, and the construction workers sit. We discuss how the vision can be implemented into a final design. And the architects come together not as egos but as collaborators. They make something that actually works inside. I think it is important that we change the process to create new neighborhoods that are really nice. When we work at these kinds of things, we also try to do upcycling. The important thing for us is to collect the data. And we still do this from on-street observation to creating big data. It is important for us to make it relevant.” When COVID-19 came, Gehl went out and looked in the cities. They went out and collected new data by using previous data and connecting local citizen groups. They learned that commercial inner cities were not performing well. The activity around shopping streets in Europe dropped by 80-90%. That happened at a time when cities were lacking public space because we needed to keep a distance. At the same time, the neighborhoods with good public spaces and parks had much higher mental health during the lockdowns. “We keep on trying to learn from our cities. This is a study we did together with Google in Copenhagen. Google’s street car measured air pollution in every street in the city. A big set of big data. But it wasn't relevant for anyone. So we went out and found out where the kids spent time in Copenhagen. There was a scary overlap between the most polluted places and where kids spent time. All of a sudden, it became very relevant for people.

And we could do a strategy on inviting kids to spend time where there was less pollution.”

AGENDA

AFTER. Vision collage, one connected river.

Shanghai Riverfront Evaluation. Huangpu District, Shangai.

29 «Συνεχίζουμε να φέρνουμε δεδομένα. Μόλις δημιουργήσαμε μια νέα στρατηγική για το Μόναχο, όπου βγήκαμε και μάθαμε πώς είναι στην πραγματικότητα η πόλη, εκεί όπου οι άνθρωποι ζουν πραγματικά. Υπάρχει όμως ήδη μεγάλη συζήτηση σχετικά με το Μόναχο και την πυκνότητά του. Είναι πράγματι πρόβλημα η πυκνότητα; Αυτό που βρήκαμε είναι πολύ λιγότερους ανθρώπους με άγχος εξαιτίας της πυκνότητας και σαφώς περισσότερους χαρούμενους από αυτή την πυκνότητα. Και ξαφνικά εμείς είχαμε δεδομένα, τα οποία θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε μαζί με τον δήμο ως εργαλείο στρατηγικής». Ποιος είναι λοιπόν ο αντίκτυπος της κατοχής δεδομένων και της κατανόησης της φυσικής συμπεριφοράς; Πριν από μερικά χρόνια, η ομάδα συνεργάστηκε με τον δήμο της Νέας Υόρκης. Κοιτούσαν την Times Square μαζί με τον δήμαρχο Bloomberg. Πρότειναν ως δοκιμή να μετατρέψει την Times Square σε δημόσιο χώρο. Η πιο σημαντική και διάσημη πλατεία στη Βόρεια Αμερική ήταν στην πραγματικότητα κατά 90% δρόμος.

«Κι αν την κάνουμε όντως δημόσιο χώρο; Ξέραμε από την αρχή ότι υπήρχαν 400.000 πεζοί. Υπήρχαν επίσης 60.000 αυτοκίνητα. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό που βρήκαμε είναι ότι στον κόσμο άρεσε πολύ αυτό το είδος μεταμόρφωσης. Αυτό έδωσε στον δήμαρχο Bloomberg την πολιτική βούληση να το κάνει πραγματικά μόνιμο, να διεξάγει ένα διαγωνισμό ώστε να γίνει μόνιμο. Αλλά το πιο σημαντικό, δημιούργησε πολλά δεδομένα και το πρόγραμμα απλώθηκε στην ευρύτερη Νέα Υόρκη. Και παντού όπου έγιναν αυτές οι μικροσκοπικές παρεμβάσεις, έβλεπες αύξηση στις λιανικές πωλήσεις, λιγότερες κενές θέσεις στα ισόγεια και τοπικές κοινωνίες που ευδοκιμούσαν, απλώς δίνοντάς τους χώρο». Η μεταμόρφωση της Times Square ήταν ένα επιτυχημένο πείραμα. Σημαντικός χώρος αφαιρέθηκε από αυτοκίνητα και δόθηκε σε πεζούς και ποδήλατα. Ο συνολικός χρόνος ταξιδιού με το αυτοκίνητο βελτιώθηκε και οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν, επειδή η κίνηση είχε λιγότερα ζητήματα προς επίλυση.

[01.1]

All images courtesy of Gehl Architects ApS

“We keep bringing data up. We just did a new strategy for Munich, where we went out and found out how the city is performing and where people are spending time. But there's also a lot of discussion in Munich about density.

Is density actually a problem? What we found is a lot fewer people had density stress than the people that had density happiness. And suddenly, we had some data that we could use as a strategy tool together with the city.” So, what is the impact of having data and understanding physical behavior? A few years back, the team worked with the city of New York. They were looking at Times Square together with Mayor Bloomberg. What they suggested as a test was to transform Times Square into a public space. The most important and famous square in North America was actually 90% road.

AGENDA

“What if we actually make it into a square?

We knew from the beginning that there were 400,000 pedestrians. There were also 60,000 cars. However, we found that people really liked this kind of transformation. This gave Mayor Bloomberg the political will to make this permanent, to have a competition to make it permanent. But more importantly, it created a lot of data, and the program was spread out in greater New York. And everywhere these tiny interventions were done, you saw an increase in retail sales, fewer vacancies at the ground floors, and local communities thriving, just by giving them space”. The transformation of Times Square was a successful experiment.

Important space was taken from cars and was given to pedestrians and bicycles. The overall travel times by car improved, and CO2 emissions dropped because the traffic had fewer conflicts.

30

«Το τελευταίο έργο για το οποίο ήθελα να μιλήσω στην ESO, είναι ένα έργο που κάναμε στη Σαγκάη. Δουλεύαμε για χρόνια σε συνεργασία με μια ΜΚΟ στην Κίνα. Η ΜΚΟ χρηματοδοτείται από μεγάλα διεθνή ταμεία που εργάζονται πάνω στη βιωσιμότητα. Ορισμένα από αυτά τα κεφάλαια οδήγησαν σε διάλογο με την πόλη της Σαγκάης. Έπρεπε να αναπτυχθεί η προκυμαία της Σαγκάης, μια ολόκληρη βιομηχανία κατά μήκος του νερού. Έπρεπε να κάνουμε μια στρατηγική που εκτεινόταν σε επτά περιφέρειες, άρα επτά διαφορετικοί δημοτικοί πολιτικοί φορείς, αλλά και 120 χιλιόμετρα προκυμαίας». Η ομάδα στην πραγματικότητα επέστρεψε στη Σαγκάη και έκανε μια δεύτερη μελέτη. Αν κάτι είναι πολύ περίπλοκο, ίσως η απάντηση πρέπει να είναι σχετικά απλή. Τι είναι σημαντικό για την ανάπτυξη 120 χιλιομέτρων προκυμαίας; Ένας συνεχής δημόσιος χώρος. Ήθελαν να συνδέσουν την πόλη, να δημιουργήσουν μια ποικιλία χώρων για όλες τις ομάδες διαφορετικών χρηστών, για να κάνουν ενεργά σημεία κατά μήκος των κτιρίων της προκυμαίας. Αυτές οι στρατηγικές ήταν η κατευθυντήρια γραμμή του σχεδίου, που υπογράμμιζε τις ιδιότητες που ήθελαν να δουν κατά μήκος του νερού. Με αυτόν τον τρόπο ενσωμάτωσαν την κλιματική προσαρμογή στον σχεδιασμό τους. Εμείς δώσαμε το εγχειρίδιο σχεδιασμού με το σχετικό περιεχόμενο. Στη συνέχεια έμενε οι τοπικοί σχεδιαστές, εργολάβοι και πολιτικοί να λάβουν τις σχετικές αποφάσεις.

“The last project I wanted to talk about in ESO is a project we did in Shanghai. We've been working for years in collaboration with an NGO in China. The NGO is funded by big international funds that work with sustainability.

Some of these funds led to a dialogue with the city of Shanghai. They also had to develop the waterfront of Shanghai, an industry along the water. We had to do a strategy that stretched over seven districts, with seven different municipal political bodies and 120 kilometers of waterfront.” The team went back to Shangai and did a study on the follow-up. If something is super complex, maybe the answer has to be relatively easy. What is important for developing a 120-kilometer waterfront?

One continuous public space. They wanted to connect the city, to make a diversity of areas for all user groups, and to make active edges along the buildings of the waterfront. These four strategies were the design guideline that highlighted the qualities they wanted to see along the water. This is how they incorporated climate adaptation into their design. It's a design manual that gives you the content. Then, it was left up to the local designers, developers, and politicians to decide based on that.

[01.1]

«Υλοποιήσαμε αυτή τη στρατηγική το 2015. Από το 2015, έχτισαν 45 χιλιόμετρα συνεχούς δημόσιου χώρου παραλιακά, στην Σαγκάη. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το αντιπλημμυρικό τείχος, καθώς όλα είναι ενσωματωμένα στο design και πλέον λειτουργεί ως δημόσιος χώρος. Είπαμε πως η παραλία θα πρέπει να συνδεθεί καλύτερα με την πόλη και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Κάναμε μια μελέτη τώρα, που έδειξε ότι το 83% έφτασε στην προκυμαία με τα πόδια, με ποδήλατο ή με μέσα μαζικής μεταφοράς, όχι με αυτοκίνητο. Επίσης, πλέον το 92% των αντιπλημμυρικών έργων είναι ενσωματωμένο στο σχέδιο». Το Nanjing Lu, ο κεντρικός πεζόδρομος στη Σαγκάη συνδέεται με την πόλη και την παραλία. Βασικά, ο πεζόδρομος σταμάτησε περίπου ένα χιλιόμετρο πριν από το Nanjing Lu και την παραλία. Ο Gehl έκανε μια μελέτη εκεί, όπως αυτή στη Νέα Υόρκη, όπου διαπίστωσαν ότι το 95% της κίνησης στον δρόμο ήταν στην πραγματικότητα πεζοί. 140.000 πεζοί και μόνο το 4% ήταν αυτοκίνητα, περίπου 4.000 οχήματα την ημέρα. Αλλά όταν κοίταξαν τον χώρο που κατανεμήθηκε, το 85% του χώρου στον δρόμο είχε αφιερωθεί σε αυτοκίνητα και λιγότερο από το 15% δόθηκε σε ανθρώπους. Θα μπορούσε να μοιάζει έτσι στο μέλλον; Ο Gehl χρειαζόταν να το σχεδιάσει με τρόπο που οι άνθρωποι θα μπορούσαν να περπατήσουν μέχρι την προκυμαία στη Σαγκάη σε ένα ωραίο περιβάλλον. «Είπαμε ότι θα πρέπει να είναι ένα διαφορετικό μέρος για όλους. Είναι ακόμα το νούμερο ένα τουριστικό αξιοθέατο στη Σαγκάη. Αλλά αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό για μένα είναι ότι το 78% των επισκεπτών είναι ντόπιοι, και περίπου το ένα τρίτο από αυτούς λένε ότι έρχονται εδώ γιατί είναι ένα υπέροχο μέρος για να φέρουν τα παιδιά τους», δηλώνει ο Christian.

“We implemented the strategy in 2015. Since 2015, they built 45 kilometers of continuous public space along the water in Shanghai. What's interesting is the flood wall; everything is integrated into the design and now works as a public space. We said the riverfront should connect better to the city and public transport. We did a study now showing that 83% arrive at the waterfront by foot, bike, or public transport, not by car. Also, 92% of the flood barriers are now integrated into the design.” Nanjing Lu, the main pedestrian street in Shanghai, connects to the city and the water. Basically, the pedestrian street stopped about a kilometer before Nanjing Lu or the water. Gehl did a study there, much like the one in New York, where they found that 95% of the movement on the street was actually pedestrian - 140,000 pedestrians - and only 4% were cars - about 4,000 vehicles per day.

However, when they looked at the space distribution, 85% of the space on the street was given to vehicles, and less than 15% was given to people. Couldn't this look like this in the future? Gehl needed to design in a manner that people could walk all the way to the waterfront in Shanghai in a nice environment.

“We said it should be a more diverse place for all user groups. It's still the number one tourist attraction in Shanghai. But what's really important to me is that 78% of the users are local, and about a third of them say they come here because it's a great place to bring your children,” says Christian. «Επίσης, τα κτίρια που χτίζουμε, θα πρέπει να αφορούν την προκυμαία, όπου θα πρέπει να υπάρχει κοινόχρηστος χώρος και δραστηριότητες. Ένα από τα μέρη που εξετάσαμε ήταν μια τροποποιημένη βιομηχανική περιοχή. Αποφασίσαμε πως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε ανθρώπινη κλίμακα στο μέλλον και αυτό ακριβώς κάναμε. Ήταν πραγματικά εκπληκτικό πώς η ύπαρξη στρατηγικής και εργαλείων επέτρεψε την αλλαγή. Μπορείτε να πάρετε εργολάβους, αρχιτέκτονες, πολιτικούς, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και να τους κάνετε να συνεισφέρουν σε μια στρατηγική ώστε να δημιουργηθεί μια πραγματικά ουσιαστική αλλαγή. Αυτό που ήταν επίσης πολύ ενδιαφέρον για μένα, ήταν ότι κάναμε μια μελέτη και αυτά τα 45 χιλιόμετρα δημόσιου χώρου, σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια, θα μπορούσαν πραγματικά να συνδεθούν με 4,8 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν εκεί. Και γνωρίζοντας ότι το 78% των χρηστών ήταν ντόπιοι, αυτό είναι απίστευτα σημαντικό για μένα».

“Also, the buildings that we build should relate to the waterfront, where communal spaces and activities should exist. One of the places we looked at was a transformed industrial site.

We decided it could have more of a human scale in the future, which is what we did. It was quite amazing that having a strategy and a tool enabled change. You can get developers, architects, politicians, and policymakers to tap into a strategy and actually make proper changes. What was also quite interesting to me was that we did a study, and these 45 kilometers of public space, within a 15-minute walk, could be connected to 4.8 million people living there. And knowing that 78% of the users were local is incredibly important to me.” Εστιάζοντας στην Ελλάδα, ο Christian αναφέρθηκε στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις που είναι τουριστικοί προορισμοί, αλλά εξυπηρετούν επίσης και τους ντόπιους. «Αν θέλουμε να ζούμε πιο πυκνά στο μέλλον και να μειώσουμε το αποτύπωμα CO2 υποστηρίζοντας τη βιώσιμη συμπεριφορά, πρέπει να σκεφτούμε πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε την ποιότητα, τις εγκαταστάσεις στις πόλεις μας και στους δημόσιους χώρους μας, που θα μας επιτρέπουν να ζούμε μαζί. Στην πατρίδα μου, τη Κοπεγχάγη, 60% των μετακινήσεων γίνονται με ποδήλατο. Από όλους που πηγαίνουν στο σχολείο ή τη δουλειά, το 60% μετακινούνται με ποδήλατο. Ναι, η Κοπεγχάγη είναι απολύτως επίπεδη. Αλλά κάνει και κρύο. Υπάρχουν υπέρ και κατά. Τι είναι πραγματικά ενδιαφέρον στις απαντήσεις των κατοίκων της Κοπεγχάγης όταν τους ρωτάς γιατί κάνουν ποδήλατο; Δεν απαντούν επειδή είναι καλό για το περιβάλλον. Δεν λένε γιατί είναι φτηνό. Δεν λένε γιατί είναι υγιεινό και καλή άσκηση. Τα δύο τρίτα λένε γιατί είναι εύκολο, γρήγορο και βολικό. Όλη η επένδυση που η πόλη της Κοπεγχάγης έκανε στους δρόμους τα τελευταία δύο χρόνια, παρείχε μια υποδομή που πραγματικά επιτρέπει μια βιώσιμη συμπεριφορά. Όχι επειδή είναι το σωστό, αλλά επειδή είναι το πιο εύκολο και βολικό πράγμα». Στην Κοπεγχάγη όλα τα πεζοδρόμια εκτείνονται στον δρόμο, οπότε τα αυτοκίνητα πρέπει να περιμένουν τους πεζούς και τα ποδήλατα και όχι το αντίστροφο. Τα ποδήλατα και τα λεωφορεία έχουν προτεραιότητα εκκίνησης έξι δευτερολέπτων σε διασταυρώσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε πολλά ατυχήματα στη δεξιά στροφή, όπου τα αυτοκίνητα σκοτώνουν πεζούς και ποδηλάτες. Όταν είσαι στο λεωφορείο ή το ποδήλατό σου, πηγαίνεις πρώτος και μπροστά από το αυτοκίνητο. Στην κίνηση, νιώθεις προτεραιότητα».

All images courtesy of Gehl Architects ApS

«Περίμενα περισσότερα επιστρέφοντας μετά από 20 χρόνια στην Αθήνα. Στην Κοπεγχάγη συνεχίζουμε να εξελισσόμαστε. Η Κοπεγχάγη, πριν από 120 χρόνια είχε πολλά άλογα. Σήμερα, εργαζόμαστε για τη σύνδεση από την πλατεία City Hall Square προς τον κεντρικό σταθμό και τους περίφημους κήπους Tivoli, επεκτείνοντας τη δημόσια συγκοινωνία προς το δίκτυο πεζόδρομων στο κέντρο της πόλης, αλλά και φέρνοντας νέες ιδιότητες στην πόλη. Θέλω να τελειώσω με μια σημείωση: πρέπει να σχεδιάσουμε πόλεις, όπου είναι εύκολο να κάνουμε τη σωστή επιλογή. Πρέπει να το κάνουμε αυτό σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού. Και ως αστικοί σχεδιαστές, μας δίνεται η δυνατότητα να δώσουμε την ευκαιρία σε αρχιτέκτονες, πολιτικούς, εργολάβους, να αξιοποιήσουν αυτού του είδους τις αλλαγές. Και ελπίζω σήμερα να έρθει κάποιος να με πάρει, γιατί δεν είναι πολύ βιώσιμο να έρθεις στην Αθήνα από Κοπεγχάγη σε μια μέρα. Το μόνο βιώσιμο σχετικά με το ταξίδι μου εδώ, ήταν ότι πήγα με ποδήλατο στο αεροδρόμιο της Κοπεγχάγης. Ελπίζω λοιπόν να βρείτε έμπνευση, να κλέψετε κάποιες ιδέες, ή να έρθετε να κάνουμε μια κουβέντα. Έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε κάποια αλλαγή στις πόλεις της Ελλάδας, αλλά και να εμπνευστούμε και να μάθουμε ο ένας από τον άλλον».

AGENDA

Focusing on Greece, Christian referred to Athens, Thessaloniki, and other cities that are also tourist destinations, but they are also servicing locals. “If we are to live denser in the future, reduce our CO2 footprint, and support sustainable behavior, we need to think about creating qualities and facilities in our cities and the public spaces that allow us to live densely together. In my hometown, Copenhagen, 60% commute by bike. Out of everybody going to school and work, 60% commute by bike.

Yeah, Copenhagen's flat. But it's also cold.

There are pros and cons. What's interesting about why Copenhagens use bikes is when you ask them, ‘Why do you bike?’ they don't say, ‘Because it's good for the environment.’ They don't say, ‘Because it's cheap.’ They don't say, ‘Because it's healthy and good exercise.’

Two-thirds say, ‘Because it's easy, fast, and convenient.’ All the investment that the city of Copenhagen has made in streets over the last couple of years has provided an infrastructure that allows you to have sustainable behavior.

Not because it's the right thing to do, but because it's the easiest, convenient thing to do.” In Copenhagen, all sidewalks are pulled through, so the cars must wait for the pedestrians and bicycles, not the other way around.

The bikes and the buses get a six-second head start at intersections. This means we don't have a lot of right-turning accidents, where cars are killing pedestrians and bicycles.

When you're sitting on the bus or your bicycle, you go first and ahead of the car. In traffic, you feel prioritized.”

“I had expected more coming back after 20 years in Athens. In Copenhagen, we continue to develop. Copenhagen, 120 years ago, had a lot of horses. Today, we are working on the connection from the City Hall Square to the central station and the famous Tivoli Gardens, extending public transport to the inner city's pedestrian network and bringing new qualities to the city. I want to end on a note that we need to design cities where it's easy to do good. We need to do that on all levels of design. As urban designers, we give architects, politicians, and developers the opportunity to tap into these kinds of changes. And I hope today that someone will come and grab me because it's not very sustainable to go to Athens from Copenhagen in a day. The only thing sustainable about my trip here was that I biked to the airport in Copenhagen. So I hope you get inspired, you steal some ideas, or you come and chat. So we can actually make some changes in the cities of Greece, but also inspire and learn from each other.”

31

BEFORE. West bund area. Huangpu District, Shangai, 2014.

[01.1]

AFTER. Active public space with pavillions adding functions. Huangpu District, Shangai.

AGENDA

Κατά τη διάρκεια της ΕΣΩ 2023, ο βραβευμένος αρχιτέκτονας Arthur Mamou-Mani, ειδικός στον παραμετρικό σχεδιασμό και κατασκευή έδωσε μια ομιλία που αφορούσε θέματα της κοινότητας, της βιωσιμότητας, τα καινοτόμα υλικά, καθώς και τον εξελισσόμενο ρόλο της τεχνολογίας στην αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό, με έμφαση στην ατομική ενδυνάμωση και ενθάρρυνση της δημιουργικότητας.

During ESO 2023, the award-winning architect Arthur Mamou-Mani, who is a specialist in Parametric Design and Fabrication, gave a speech that revolved around the themes of community, sustainability, innovative materials, and the evolving role of technology in architecture and design, with a focus on empowering individuals and fostering creativity.

Eco-Parametric Arc (ESO 2023)

Arthur Mamou-Mani Edited by Danai Makri

«Λατρεύω τους κύκλους. Θα δείτε πως πολλά από τα έργα μου που προέρχονται από το Burning Man είναι κυκλικά. Τώρα επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω στο Burning Man – έστω με τη φαντασία. Σκεφτείτε λοιπόν πως κατευθυνόμαστε σε μια πειραματική πόλη στη Νεβάδα των ΗΠΑ, όπου 70.000 άνθρωποι συγκεντρώνονται και δημιουργούν μια πόλη και στη συνέχεια την αποδομούν. Δεν αφήνουν κανένα ίχνος».

“I love circles. You'll see a lot of my projects, derived from Burning Man, that are circular. Now let me bring you to Burning Man - at least in spirit. We are heading to an experimental city in the US in Nevada, where 70,000 people come together to create a city and then uncreate it. They leave no trace.” Το 2020, ο Arthur Mamou-Mani, μαζί με τους μαθητές του δημιούργησαν τη Galaxia, τον ναό του Burning Man, ως άσκηση. Στον χώρο που υπάρχει για αυτόν τον σκοπό, κατασκευάζουν ό,τι χρειάζεται χρησιμοποιώντας βιοϋλικά, πολυγαλακτικό οξύ από ζαχαροκάλαμο, ζάχαρη που έχει υποστεί ζύμωση και άργιλο. Η εξερεύνηση των υλικών, καθώς και των συστημάτων, είναι απαραίτητη για την πρακτική τους.

32

In 2020, Arthur Arthur Mamou Mani and his students created Galaxia, the temple of the Burning Man project, as an exercise. They used biomaterials, polylactic acid from sugar cane, fermented sugar, and clay in their fabrication space. Exploring materials, as well as systems, is essential for their practice. «Έχω μια αρχιτεκτονική πρακτική και έναν χώρο κατασκευής στη διάθεση του κοινού. Είναι μια λίγο yin yang σχέση, γιατί προσπαθούμε να καινοτομούμε στον μικρό μας κόσμο και μετά προσπαθούμε να μοιραστούμε αυτήν την καινοτομία με τους ανθρώπους, ώστε να ενδυναμωθούν από αυτό». Αυτό τους επιτρέπει να σχεδιάζουν και να δημιουργούν με άλλους, και να δουλέψουν πάνω στα ίδια τα αντικείμενα. Οι αρχιτέκτονες, σχεδιάζουν κάτι και μετά το δίνουν σε έναν εργολάβο, ο οποίος μπορεί να έχει τη δική του ατζέντα. Και έτσι μερικές φορές η σύνδεση σπάει. Μια σύνδεση μεταξύ σχεδίασης και κατασκευής που είναι πραγματικά χρήσιμη. «Θα μιλήσουμε πολύ για την κοινότητα, γιατί όταν αρχίσετε να εργάζεστε με υλικά, μαζί με άλλους, πρέπει να υπάρχει συνείδηση αυτού που δημιουργείται. Έχουμε ένα υπέροχο γραφείο με περισσότερα από 33 άτομα τώρα. Και είναι όλοι σε θέση να δουλέψουν με το αποτέλεσμα της δουλειάς τους. Υπό αυτή την έννοια, δημιουργείται μια κοινότητα που μοιράζεται την ανακάλυψή τους. Έχουμε ένα wiki στο οποίο μοιραζόμαστε όλες μας τις ανακαλύψεις. Και έτσι μοιραζόμαστε και την αίσθηση ότι είναι εντάξει να προσπαθείς πράγματα και να αποτυγχάνεις. Αυτή η ελευθερία δρα κατά μία έννοια ως πραγματική ενδυνάμωση για όλους».

“I have an architecture practice and a fabrication space available to the public. It is a bit of a yin yang relationship because we try to innovate in our little world, and then we try to share that innovation with the people so they can be empowered by it.” This allows them to design, create with others, and work on the things themselves. Architects draw things and then give them to a contractor. The contractor may have its own agenda. And so sometimes they break that link—a very useful link between design and making. “We're going to talk a lot about community because when you start working with materials, with others, people need to understand what they're creating. We have a lovely office of more than 33 people now. And they are all able to work with the output of their work. And in that sense, it's forming a community that shares their discovery. We have a wiki on which we share all our discoveries. And so we share the sense that failing and trying things is okay. In a sense, that freedom is really empowering for everyone.”

[01.2]

Επιστροφή στη Galaxia και την αναζήτηση της κατάκτησης των ριζών και των κινήτρων της γέννησης μιας κοινότητας. «Υπάρχει ένα πολύ ωραίο quote από τον Larry Harvey, τον ιδρυτή του Burning Man, ο οποίος είπε ότι οι κοινότητες δεν προκύπτουν μόνο από την καλή θέληση ή την επιθυμία να σχηματίσουν κοινότητα, αλλά από μια αίσθηση κοινής πάλης, χτίζοντας κάτι μαζί. Υπάρχει ένα άλλο πολύ ωραίο quote που βρήκα, από τον Harari, συγγραφέα του “Sapiens”, ο οποίος είπε ότι ίσως καταλήξαμε να έχουμε πολιτισμό, όχι επειδή θέλαμε να βελτιστοποιούμε τις καλλιέργειες και έχουμε γεωργία, αλλά επειδή χτίζαμε ναούς. Έχω υπάρξει μάρτυρας αυτού όταν χτίσαμε αυτόν τον κοσμικό ναό στην έρημο, στον οποίο ενώσαμε ανθρώπους ουσιαστικά και αυτοί με τη σειρά τους διαμόρφωσαν την αίσθηση της κοινότητας. Η ιδέα πως δεν υπάρχουν θεατές (No Spectators) είναι ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία του Burning Man».

Back to the Galaxia and the quest to conquer the roots and incentives of the birth of a community. “There is a nice quote from Larry Harvey, the founder of Burning Man, who said that communities don't emerge from just goodwill or desire to form community but from a sense of shared struggle, building something together. I found another really nice quote from Harari, the author of “Sapiens,” who said that maybe we ended up as a civilization, not because we wanted to optimize crops and have agriculture, but because we were building temples. I've witnessed it because we built that secular temple in the desert, bringing people together and forming a sense of community. No Spectators is one of the founding elements of Burning Man.”

All images courtesy of Arthur Mamou-Mani

AGENDA

chitecture

Το Catharsis είναι άλλο ένα έργο που είχαν φτιάξει ο Άρθουρ και η ομάδα του. Και αντί να το κάψουν, όπως συνήθως γίνεται με πολλές κατασκευές στο Burning Man, το αποσυναρμολόγησαν και δημιούργησαν έναν διάλογο μεταξύ των πόλεων. Και έτσι το Catharsis βρέθηκε σε καρότσες φορτηγών, μια αρχιτεκτονική που ταξιδεύει, που μπορεί να συναρμολογηθεί και να αποσυναρμολογηθεί. Η έννοια της συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης είναι αντίθετη της ιδέας των ερειπίων που θα διαρκέσουν για πάντα. Η φύση δεν μένει για πάντα. Η φύση είναι ένας εξελισσόμενος οργανισμός, ένα εξελισσόμενο σύστημα, που στην πραγματικότητα εξαφανίζεται. «Υπάρχει θάνατος, υπάρχει αναγέννηση. Και όμως οι ουρανοξύστες μας είναι κατά κάποιο τρόπο το εγώ ενός αρχιτέκτονα. Προσπαθούμε και σκεφτόμαστε τη μονιμότητα όλη την ώρα, και συχνά χτίζουμε ουρανοξύστες που καταλήγουν να είναι άδειοι. Τι θα γινόταν αν τα κτίριά μας μπορούσαν να αποδομηθούν; Τι θα γινόταν αν αφιερώναμε σκέψη στη χορογραφία της δόμησης και της αποδόμησης; Προσπαθούμε να κατασκευάσουμε έναν γερανό που θα συναρμολογεί και αποσυναρμολογεί ένα έργο βάσει των αναγκών του. Είναι εντάξει αν τα πράγματα παύουν πια να υπάρχουν. Είναι το σύστημα που έχει σημασία», σημείωσε ο Άρθουρ.

“Catharsis” is another project that Arthur and his team had built. And rather than burn it, as per many projects at Burning Man, they disassembled it and created a dialogue between cities. And so “Catharsis” is in on the flatbed trucks, a traveling architecture that can be assembled and disassembled. The notion of assembly and disassembly is contrary to ruins that would last forever. Nature does not stay forever. Nature is an evolving organism, an evolving system that actually disappears. “There is death, there is rebirth. And yet, our skyscrapers somehow are the ego of an architect. We always try to think of permanence, and often, we build skyscrapers that end up empty. What if our buildings could be unbuilt? What if we thought of choreography of construction and deconstruction? We can try to build a crane that would assemble and disassemble a project based on the needs. It's okay if things are not there anymore.

It's the system that matters,” Arthur noted.

33

Στις πρώτες μέρες της παραμετρικής σχεδίασης υπολογιστή, ο Άρθουρ και η ομάδα του μπήκαν στον πειρασμό να σχεδιάσουν τρελές γεωμετρίες. Πήραν τους περιορισμούς των ντόπιων τεχνιτών και των τοπικών υλικών και εξετάζοντάς τους μέσω του υπολογιστή, χρησιμοποίησαν το αποτέλεσμα για να ενημερώσουν αντί να επιβάλλουν πράγματα στους ανθρώπους που χτίζουν. «Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί σε κάνει να σκέφτεσαι ανάποδα, σε κάνει σεμνό. Και εντέλει, αν είσαι σεμνός, μπορεί να μάθεις περισσότερα, να μάθεις ν’ ακούς περισσότερο, παρά να επιβάλλεις. Έτσι αυτό το έργο είναι βασικά μια αντανάκλαση της προσπάθειας να δούμε σε κάποιο βαθμό, τι θα ήθελε να είναι μια σανίδα από ξύλο. Όταν κόβεις δέντρα, ο κορμός είναι λίγο-πολύ ίσιος. Και υπάρχει μια μετατροπή κατά την οποία τα κομμάτια ξύλου πρέπει να είναι, σε ίντσες, δύο επί τέσσερα, τέσσερα επί τέσσερα. Υπάρχει αυτή η μετατροπή στα υλικά για κάποιο λόγο», εξήγησε. Ο Άρθουρ και η ομάδα του ξεκίνησαν από ευθείς σανίδες, τις έβαλαν στον ατμό για να δημιουργήσουν κάμψη, και στη συνέχεια τις λύγισαν ώστε να δημιουργηθεί η καμπυλότητα που απαιτεί ο χώρος. Για την ακρίβεια, όλα αυτά είναι κατασκευασμένα από ίσια κομμάτια ξυλείας, τα οποία κλασματοποιούνται. Συνεχίζουν την ίδια τεχνική σε μικρότερη κλίμακα, ακριβώς όπως θα γινόταν και στη φύση. Σε ένα φύλλο, αυτό που θα βρείτε σε μικρότερη κλίμακα είναι το συνολικό του σύστημα. «Ομοίως, αυτό είναι ένα φύλλο κόντρα πλακέ. Το κόντρα πλακέ είναι στρώματα ξύλου που είναι κολλημένα μεταξύ τους σε διαφορετική γωνία, ακριβώς όπως η ξυλεία με σταυρωτά φύλλα, αλλά σε πολύ πιο λεπτή κλίμακα. Είναι ένα κομμάτι έτοιμο προς παράδοση. Εμείς χρησιμοποιούμε λέιζερ για να δημιουργήσουμε αυτά τα ελατήρια, και όπως τα ελατήρια, μπορούν να λυγίσουν. Και έτσι σχηματίζουμε 3D από 2D, όπως ακριβώς με το οριγκάμι. Η ομορφιά του είναι ότι η συσκευασία είναι επίπεδη, ώστε να στέλνονται τα κομμάτια χωρίς επιπλέον χρέωση λόγω όγκου ως ήδη σχηματισμένες μορφές, αλλά ως επίπεδα στοιχεία. Έπειτα, οι τρεις διαστάσεις προκύπτουν από τη δημιουργία αυτού που αποκαλείται “ενεργητικές κινήσεις κάμψης”. Τα λυγίζουμε λοιπόν και θέλουν να επανέλθουν, αλλά τα κρατάμε από πίσω». Αυτή η διαδικασία γέννησε ένα έργο που κατά κάποιον τρόπο έγινε προϊόν. Οι αρχιτέκτονες βλέπουν σ’ αυτό όχι μόνο ένα τυποποιημένο προϊόν αλλά και μια ιστορία μάθησης και βελτίωσης.

In the early days of computer parametric design, Arthur and his team were tempted to do crazy geometries. By taking the constraints of local artisans and materials and bringing them back into the computer, they used intelligence to inform rather than impose stuff on the people who built.

“That's extremely important because it makes you think backward, it makes you humble. And ultimately, if you're humble, you might learn more and be more into listening rather than imposing. So, this project is basically a reflection of trying to see what a plank of wood wants to be to some extent. And when you cut trees, the trunk is more

[01.2]

AGENDA

or less straight. And there is a conversion that pieces of wood should be, in inches, two by four, four by four. And there is a kind of conversion around that material that is here for a reason,” he explained. Arthur and his team started from the straight segment, put them in the steam bending, and then bent them to the curvature required by the space. And those are all made from straight pieces of timber that they fractualize. They continue the same technique on a smaller scale, just like it would be reproduced in nature. In a leaf, the system overall is often the one you'll find at a smaller scale. “Similarly, this is a sheet of plywood. Plywood is layers of wood glued together at different angles, just like cross-laminated timber, but at a much thinner scale. It's an off-the-shelf piece. We use lasers to form these springs, like springs that can be bent. And so we form 3D from 2D, just like origami. The beauty of that is that it's a flat pack, so you can travel hot air often when you ship things. It's mostly air because it's forms that are already formed, but you ship flat elements. The three dimensions happen from creating what's called bend active movements. So we bend them, and they want to unbend, but we hold them from the back.” This process gave birth to a project that, in a way, became a product. The architects see behind this a learning and improvement story and a standardized product. «Νομίζω ότι αυτό είναι άλλο ένα πρόβλημα με εμάς τους αρχιτέκτονες, επανεφευρίσκουμε τα πάντα, συνέχεια. Και δημιουργούμε παραλλαγές. Ας δούμε το Fortnum and Mason και το αριστούργημά του, το The Wavery». Ο Arthur περιγράφει το The Wavery ως έργο που «αντιμετωπίζει περιβαλλοντικά ζητήματα μέσα από μια εμπειρία που μιλάει στις αισθήσεις μας», κατασκευασμένο με χρήση ανανεώσιμων και κομποστοποιήσιμων υλικών, τα οποία είναι όλα κατασκευασμένα τοπικά.

“I think that's another problem with us architects; we reinvent everything all the time. And these are variations.

Let's see Fortnum and Mason and its beautiful masterpiece, The Wavery." Arthur describes The Wavery as a project that "addresses environmental issues through a relatable experience that speaks to our senses," made using renewable and compostable materials, all of which are crafted locally.

34

Από τα σκαμπό ως τα χαρακτηριστικά κύματα που ξεπηδούν από το μπαρ και την οροφή, ο Άρθουρ και η ομάδα του έχουν χρησιμοποιήσει βιοπλαστικά PLA για να δημιουργήσουν αυτήν την εκπληκτική εγκατάσταση. Φτιαγμένο από ζυμωμένη ζάχαρη που παράγει 80% λιγότερο άνθρακα από τα πλαστικά πετρελαίου, το PLA bioplastic είναι επίσης βρώσιμο από ένζυμα -που σημαίνει ότι μπορεί και αποσυντίθεται πλήρως όταν τοποθετηθεί σε βιομηχανικό κομποστοποιητή. «Έχουμε σχεδιάσει και εκτυπώσει σε 3D πολλά αντικείμενα στο μπαρ του Fab.Pub, το κυκλικό μας εργοστάσιο στο Λονδίνο, και αυτά τα γεωμετρικά και λειτουργικά στοιχεία δημιουργήθηκαν χρησιμοποιώντας παραμετρικό σχεδιασμό και ψηφιακή κατασκευή», δήλωσε ο Άρθουρ. «Εμείς πιστεύουμε στην καινοτομία μέσω της εντυπωσιακής αφήγησης. Μας αρέσει επίσης η ιδέα να σας οδηγήσουμε σε ένα ταξίδι στο μέλλον, όπου τα αντικείμενά μας σχεδιάζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά γίνονται τοπικά, και όπου φτιάχνουμε τα πάντα, από ανανεώσιμα και κυκλικά υλικά».

From the stools to the signature waves that cascade up from the bar and across the ceiling, Arthur and his team have used PLA bioplastics to create this stunning installation.

Made from fermented sugar that generates 80% less carbon than petroleum plastics, PLA bioplastic is also edible by enzymes, which means it can decompose back to the earth when placed in an industrial composter. "We have designed and 3D printed multiple items in the bar in Fab.Pub, our circular factory in London, and these geometrical and functional elements were created using parametric design and digital fabrication," said Arthur. "We believe in waves of innovation through impactful storytelling; we also love the idea of taking you on a journey to a future in which our objects are designed globally but made locally and where we make everything from renewable and circular materials." Ομοίως, από 2D σε 3D, ο Άρθουρ παρουσίασε το Smile, ένα γιγάντιο origami για τους εσωτερικούς χώρους του Orange Worldwide Headquarters στο Issyles-Moulineaux στο Παρίσι το 2021, με στόχο να καλωσορίσει τον κόσμο πίσω στο γραφείο μετά από την καραντίνα του COVID-19, μέσα από το απαλό πλέγμα των φυσικών υφών. Το origami είναι συνδυασμός από ψευδάργυρο και χάλυβα πάχους 0,8 χιλιοστών. Η ιδέα είναι ότι από μόνα τους αυτά τα κομμάτια θα ήταν πολύ αδύναμα, αλλά μαζί, διπλωμένα, είναι πραγματικά πολύ δυνατά. «Υπάρχει μια όμορφη, σχεδόν ποιητική πτυχή αυτού που θα τη βρείτε και σε άλλα έργα, στα οποία τα συστήματα αφορούν την εσωτερική σύνδεση. Αυτό είναι που το κάνει δυνατό. Το νόημα δεν είναι να χρησιμοποιήσετε ένα φανταχτερό υλικό ή μια όμορφη φόρμα. Το νόημα είναι να αφήσουμε το σύστημα να σχηματίσει τη δύναμη και όχι τη μορφή».

[01.2]

Similarly, from 2D to 3D, Arthur presented “Smile,” a giant origami for the interiors of Orange in Issy-les-Moulineaux Paris in 2021, intending to welcome everyone back to the office after years of COVID-19 quarantine, through the soft thread of natural textures. The origami is made from a combination of 0.8 millimeters thick zinc and steel.

The idea is that on their own, those pieces would be very flimsy, very weak, but together, folded, they're actually really strong. “There's a beautiful, almost poetic aspect to that that you'll find also in other projects, which systems are about the interconnection. This is what makes it strong. It's not about using a fancy material or a beautiful form. It's about letting the system form the strength rather than the form.” Ερευνώντας περαιτέρω την κυκλικότητα, ο Arthur μίλησε για ένα έργο που κατασκευάζεται τώρα στο Μπαλί. Αντί να σχεδιάσει κάτι στο κενό, ο πελάτης του έφερε μια παλιά αποικιακή γέφυρα που αγόρασε. Ήταν αχρησιμοποίητη, κατασκευασμένη από σίδερο και ξυλεία. Μια πολύ καλοφτιαγμένη γέφυρα 300 ετών, που αποδομήθηκε. «Αφαιρέσαμε όλα τα κομμάτια σιδήρου και τα καρφιά, και στη συνέχεια ολόκληρος ο πύργος ξαναχτίστηκε με αυτά. Έπρεπε να σκεφτούμε, σε ποια υλικά πρέπει να έχουμε πρόσβαση, πριν προχωρήσουμε στην κατασκευή; Χρειάζεται να κόψουμε; Να εξορύξουμε; Μπορούμε να τα δημιουργήσουμε ή μπορούν να επαναχρησιμοποιήσουμε;». Όπως ανέφερε, η ομάδα τείνει να σχεδιάζει χωρίς να θέτει ο ίδιος το ερώτημα σε αυτό το πλαίσιο, είτε το θέμα είναι ο αστικός σχεδιασμός είτε τα υλικά. Και έτσι αυτός ο πύργος χτίζεται από αυτό το υλικό, και μετά το περίβλημα χτίζεται από rattan. Με αυτόν τον τρόπο, η καμπύλη, το απαλό στοιχείο είναι κατασκευασμένο από πολύ λεπτότερο υλικό τοπικής προέλευσης. Το θέμα μετατοπίστηκε σε ένα πρόσφατο έργο που κατασκεύασαν, χρησιμοποιώντας επαυξημένη πραγματικότητα. «Αυτά είναι γυαλιά Holo-Lens, επαυξημένης πραγματικότητας. Μπορείτε να δείτε ένα τρισδιάστατο αντικείμενο, αλλά αντί να βρίσκεστε σε μια εικονική πραγματικότητα, βλέπετε την πραγματικότητα μπροστά σας. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν είναι ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πραγματικά φθηνό υλικό του εμπορίου, όπως σε αυτήν την περίπτωση, ράβδοι οπλισμού, που χρησιμοποιούμε για την ενίσχυση του σκυροδέματος, και να το διαμορφώνουμε σε οποιοδήποτε μορφή μπορεί να υπαγορεύει η επαυξημένη πραγματικότητα. Επομένως, μπορείτε να έχετε ανθρώπους, που δεν είναι απαραίτητα εκπαιδευμένοι στη μεταλλουργία, να δημιουργούν έργα όπως αυτό. Και έτσι με αυτή την έννοια, είναι πραγματικά αναζωογονητικό γιατί δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε έναν φανταχτερό τρισδιάστατο εκτυπωτή ή ένα φανταχτερό μηχάνημα. Μπορείτε πραγματικά να χρησιμοποιήσετε την επαυξημένη πραγματικότητα για να αυξήσετε την ικανότητά σας να χτίζετε με παραδοσιακά υλικά που μπορείτε να βρείτε παντού».

Further investigating circularity, Arthur spoke about a project now being built in Bali. And rather than design in a vacuum, his client brought an old colonial bridge he bought. It was unused; it was made of iron timber. A very, very dense, 300 years old bridge that was deconstructed.

“We shaved off all the pieces of iron and the nails, and then the entire tower was rebuilt from it. They had to think about what materials they had to access, before proceeding with the building. What do they need to cut? Do they need to mine? Do they need to grow, or can they reuse?”. As he mentioned, the team tends to design without asking themselves the question of that sort of context, not just the urban context, but the material context. So the tower is built from that material, and then the skin is built from rattan. So the curve, the gentle element, is made from a much thinner, locally sourced material. The topic shifted to a recent project they built using augmented reality.

“In augmented reality, these are Holo-Lens goggles. You can see a three-dimensional thing, but instead of being in a virtual reality, you are seeing the reality in front of you. So what happens is you can use really cheap material off-the-shelf, like rebars in this case, the one we use for reinforcing concrete, and shape them into any form that the augmented reality might tell you. Therefore, you can have people not necessarily trained in metalwork do projects like this. And so, in that sense, it's really refreshing because you don't need to use a fancy 3D printer or a fancy machine. You can actually use augmented reality to augment your building capacity with off-the-shelf traditional materials.” Επιπλέον, ο Άρθουρ είχε την τύχη να είναι παρών στο πολύ πρώιμο στάδιο των τρισδιάστατων εκτυπωτών, όταν εκδημοκρατίστηκαν και έγιναν ανοιχτού κώδικα. Εκείνη την εποχή εργαζόταν για τη συναρμολόγηση των δικών του εκτυπωτών. «Είναι καθολική γλώσσα, που ονομάζεται κωδικός G για τον γενικό κώδικα, τον οποίο στέλνετε στα μηχανήματα. Είτε πρόκειται για 3D εκτυπωτή είτε για ένα μηχάνημα CNC, απλώς στέλνετε απλές πληροφορίες -ταχύτητα, συντεταγμένες X, Y, Z. Αν απλώς στέλνετε τις καθαρές πληροφορίες που θέλουν οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές, τότε δεν επιβάλλετε μια φόρμα στον 3D εκτυπωτή, αλλά εργάζεστε πραγματικά στη γλώσσα των μηχανών. Φοβόμαστε όλο και περισσότερο τις μηχανές. Μόνο όταν μιλάτε ή καταλαβαίνετε βαθιά τη γλώσσα της μηχανής, μπορείτε πραγματικά να εργαστείτε με τη μηχανή, δηλαδή να εργαστείτε με τον αλγόριθμο».

Furthermore, Arthur was lucky to be at the very early stage of 3D printers, when they were democratized and made open source. At that time, he was working on assembling his own printers. “This is a universal language called G code for general code, which you send to the machines.

Whether it's a 3D printer or a CNC machine, you just send speed, X, Y, and Z information. If you're just sending the pure information that the 3D printers want, then you're not imposing a form on the 3D printer; you're actually working with the language of the machines. We're getting increasingly scared of machines. And only when you speak or understand them deeply you can actually really work with the algorithm.”

AGENDA

There’s a piece at the Design Museum in London, a piece done from off-the-shelf pieces, from scaffold poles and 3D printed panels. And it's been reconstructed already. And the more modular you think, the more you can reconstruct, which is a really kind of unusual way to think. What could my building be if it wasn't that building?” Carbon has started to be integrated as one of the parameters that a user can use for some tools. As there's a really deep disconnection between the financial and the environmental cost of things. By gaining access to those values, that gap can be bridged. Similarly, by using geometry, the amount of materials can be reduced. So, by creating curvature, we can form shell behavior and, therefore, use a lot less material than needed. «Η αρθρότητα σας δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσετε κάτι ημιτελές που άλλοι άνθρωποι θα ολοκληρώσουν με τη δική τους φαντασία. Και αυτό είναι επίσης κάτι που το βρίσκω ενδυναμωτικό. Λέω συχνά τη λέξη ενδυνάμωση, αλλά αυτό που κάνει είναι να δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να το ολοκληρώσουν στο μυαλό τους ή να σκεφτούν διαφορετικές παραλλαγές του. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο, τα μέρη που τώρα αφορούν μόνο την κατανάλωση, όπως τα μαγαζιά, θα μπορούσαν να είναι μέρη όπου θα μπορείτε να συνειδητοποιήσετε πώς μπορείτε να αλλάξετε τα πράγματα. Είχαμε ένα κατάστημα στο οποίο οι άνθρωποι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τους τρισδιάστατους εκτυπωτές για να δημιουργήσουν».

“Modularity enables you to create something unfinished and that people will finish with their imagination. And that is also something that I find empowering. I keep on saying the word empowering, but what it does is that people can finish it off in their brain, or think of different variations from it. So the shop of the future, in a way, the places where you consume now, could be places where you can realize that you can change things. We had a shop where people could use the 3D printers to create.” Το επόμενο παράδειγμά του ήταν το Briar, ένας τρισδιάστατος εκτυπωμένος πολυέλαιος που ο Άρθουρ και η ομάδα του πρόσφατα ολοκλήρωσαν σε μια ανακαινισμένη γοτθική εκκλησία για τα Virgin Hotels στο Εδιμβούργο της Σκοτίας. Πρόκειται για ένα μεγάλης κλίμακας έργο με κεντρική ιδέα τα bio-bricks, τα βιολογικά τούβλα τα οποία συναρμολογήθηκαν για να δημιουργήσουν ένα ημιτελές, τρισδιάστατο σχήμα. Κατασκευάστηκε από επίπεδα κομμάτια, που συναρμολογήθηκαν μεταξύ τους. Δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας έναν τρισδιάστατο εκτυπωτή ως κόφτη λέιζερ σε κάποιο βαθμό, αλλά αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ πιο γρήγορο να εκτυπώνεται επίπεδα και στη συνέχεια να συναρμολογηθεί σε κομμάτια. Για το Briar, ο Άρθουρ χρησιμοποίησε ένα μείγμα PLA -ένα βιοπλαστικό από ζάχαρη που έχει υποστεί ζύμωση- και σκόνη ορείχαλκου, κάνοντας μνεία στην αρχαία τέχνη, ενώ ταυτόχρονα ενδυναμώνει νέους τρόπους κυκλικής σκέψης.

His following example was "Briar," a large-scale 3D printed chandelier that Arthur and his team recently completed in a refurbished gothic church for Virgin Hotels in Edinburgh, Scotland. The large project was worked on with the idea of bio-bricks, that were assembled to create an unfinished three-dimensional shape made from flat pieces. It was created using a 3D printer as a laser cutter to some extent, but it proved to be a lot faster to print flat and then assemble into pieces. For “Briar,” Arthur used a mixture of PLA polylactic acid, a bioplastic made from fermented sugar, and brass powder, celebrating ancient craft while empowering new ways of circular thinking.

35

Όπως ανακοίνωσε, σύντομα θα κατασκευάσει ένα πολύ μεγάλο έργο, ένα κινητό εργοστάσιο, που θα πηγαίνει επιτόπου και θα αρχίζει να εκτυπώνει εκεί. «Αυτός είναι ο απόλυτος στόχος για εμάς, γιατί η ιδέα είναι να έχουμε το εργοστάσιό μας εκεί που θα φτιάχνουμε πράγματα, μειώνοντας εντελώς τη μετακίνηση».

As he announced, he will soon be building a very large project, a mobile factory, that goes on-site and starts printing there. “Now, this is the ultimate for us because that's the idea of having your factory where you are going to make things, reducing the shipment altogether.” «Το άλλο υπέροχο πράγμα όταν ξεκινάς να εργάζεσαι με τον εσωτερικό τύπο κώδικα του μηχανήματος, είναι ότι μπορείς να αναπτύξεις μια αισθητική, μια τέχνη γύρω από αυτό το μηχάνημα. Υπάρχει για παράδειγμα ένα σκαμνί που αναπτύσσουμε με ζυμωμένη ζάχαρη ανακατεμένη με ξύλο. Είναι σχεδόν μια μορφή διαλογισμού. Η ιδέα ότι από ένα συνεχές νήμα μπορούμε να σχηματίσουμε αυτές τις γεωμετρίες. Και το κάνουμε αυτό όχι μόνο επειδή το βρίσκουμε όμορφο, αλλά επειδή είναι ένας τρόπος να απλώνεσαι στον αέρα και να δημιουργείς δύναμη». Όπως τόνισε, ο παραμετρικός σχεδιασμός είναι υπέροχος. Μας επιτρέπει να αλλάξουμε τα πράγματα διατηρώντας το ίδιο DNA. Έτσι από ένα σκαμνί σε ένα τραπέζι, σε ένα σπίτι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρόμοιος εσωτερικός κώδικας και όλοι μπορούν να συμμετέχουν στη δημιουργική διαδικασία. «Αν μπορείτε να εκτυπώσετε κάτι, μετά να το συνθλίψετε, μετά να το επαναφέρετε, να το εκτυπώσετε ξανά, τότε υπάρχει αυτή η δυνατότητα δημιουργήστε έναν πλήρη κύκλο όπου οι άνθρωποι δεν αγοράζουν απλώς. Αγοράζεις μια καρέκλα, αγοράζεις πράγματα που έχουν ολοκληρωθεί, δεν συμμετέχεις στη δημιουργία. Δεν ξέρεις τι να κάνεις μετά. Μπορούμε να φανταστούμε πώς θα ήταν αν είχαμε χώρους όπου θα μπορούσαμε να σκεφτούμε με τέτοιο κυκλικό τρόπο, πώς να είναι κανείς μέρος της δημιουργίας και μέρος του τέλους και της αρχής των υλικών; Έτσι εφαρμόσαμε αυτήν την ιδέα στο έργο μας. Υπάρχει στο Μουσείο Design στο Λονδίνο ένα αντικείμενο που φτιάχτηκε από κομμάτια που βρίσκουμε εύκολα, από στύλο σκαλωσιάς και 3D τυπωμένα πάνελ. Και έχει ανακατασκευαστεί ήδη. Όσο πιο αρθρωτά σκέφτεστε, τόσο περισσότερα μπορείτε να ανακατασκευάσετε, πράγμα που είναι πραγματικά ένας ασυνήθιστος τρόπος σκέψης. Τι θα μπορούσε να είναι το κτίριό μου αν δεν ήταν αυτό το κτίριο;». Ο άνθρακας ξεκίνησε να ενσωματώνεται, ως μία από τις παραμέτρους που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας χρήστης με κάποια εργαλεία. Καθώς υπάρχει μια πραγματικά ουσιαστική αποσύνδεση μεταξύ του οικονομικού κόστους των πραγμάτων και του περιβαλλοντικού κόστους των πραγμάτων, κερδίζοντας πρόσβαση σε αυτές τις αξίες, αυτό το χάσμα μπορεί να γεφυρωθεί. Ομοίως, χρησιμοποιώντας τη γεωμετρία, η ποσότητα των υλικών μπορεί να μειωθεί. Έτσι, δημιουργώντας καμπυλότητα, μπορούμε να διαμορφώσουμε συμπεριφορά κελύφους και επομένως να χρησιμοποιήσουμε πολύ λιγότερο υλικό.

Galaxia for the Burning Man has ten principles that can all be seen in Arthur’s work. One of the most important ones is the idea of communal effort, which creates community. Another one is leaving no trace. “The idea was to create a city around art rather than a city where art just happens. And everyone would be the artist, which is a strange concept, because you go to festivals, and see who's playing, and then stand there. You might dance, but you're not composing the art apart from your dancing.” «Το Burning Man σε ωθεί να σκέφτεσαι με αυτόν τον τρόπο. Χτίζεις ένα χωριό καλλιτεχνών, χτίζεις μια δομή, αναζητάς κεφάλαιο για αυτό, γίνεσαι ο επιχειρηματίας. Πρέπει να σκεφτείς την τιμή των πάντων. Μπορούν λοιπόν να χρησιμοποιηθούν εύκολα υλικά, πρέπει να σκεφτείτε και την αλληλεπίδραση κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας. Και έτσι μας ήρθε η ιδέα να χτίσουμε έναν ναό». Την ώρα που έκανε αυτό το έργο μαζί με τους φοιτητές, ο Άρθουρ εργαζόταν σε κάτι για τη Virgin Galactic, για τους αστροναύτες που πήγαιναν στο διάστημα, το οποίο ήταν η αρχική σκέψη πίσω την επιστήμη των υπολογιστών, όταν τη μάθαινε. Ο πατέρας του Άρθουρ ήταν από τους πρώτους επιστήμονες υπολογιστών, και του δίδασκε για την αναδρομή. «Ας πούμε ότι μετακινείς ένα διάνυσμα και μετά αυτό το διάνυσμα κινείται και πάλι μόνο του. Αυτό είναι που γεννά αυτές τις γεωμετρίες, που μπορούν να αναπτυχθούν με συγκεκριμένους τρόπους ώστε να ακολουθούν τον ήλιο. Για παράδειγμα, το φως του ήλιου είναι άμεσο κατά τη διάρκεια του χειμώνα και διαχέεται το καλοκαίρι». Αυτό οδήγησε σε ένα ξενοδοχείο που δεν υπήρξε ποτέ, επειδή η Virgin Galactic δεν μπορούσε να προχωρήσει.

“Burning Man pushes you to think this way. You build a village of artists; you build a structure, you fundraise from it, and you become the entrepreneur. You have to think of the price of everything. So you have to use off-theshelf material; and you have to think of the nighttime interaction and the daytime interaction. And so this is how we came across the idea of building a temple.” At the time of doing this project with his students, Arthur was working on something for Virgin Galactic for the astronauts going to space. And that was his initial thought about computer science when he was learning it. Arthur’s dad was an earlystage computer scientist, and he was teaching him about recursion. “Let's say you move a vector, and then that vector is moving again on its own. This is what generates these geometries which can be grown in certain ways to follow the sun. For example, leaving the sun coming in, the sunlight coming in during winter, and diffusing it in the summer.” This led to a hotel that never happened because Virgin Galactic couldn't proceed.

[01.2]

Image courtesy of Arthur Mamou-Mani

“The other great thing when you start working with the inner kind of code of the machine is that you can develop an aesthetic, a craft around that machine. So, for example, there’s a stool that we're developing with the fermented sugar mixed with wood. It is almost like a mandala. The idea is that from a continuous thread, you can form these geometries. And we do this not just because we find it beautiful, but because it's one way to span in midair and to create strength.” As he exclaimed, parametric design is wonderful. It allows us to change things while keeping the same DNA. So, from a stool to a table to a house, a similar inner code can be used, and everyone can participate in the creative process. “If you can print something, crush it, bring it back, reprint it, then there is this ability to create a full cycle where people are not just buying. You buy a chair, things that are finished, and you're not involved in the making. You don't know what to do afterward. What if we had spaces where we could think in such a circular way where you're part of the making and part of the end and the beginning of materials? So, we applied this idea to our project.

Το Galaxia για το Burning Man έχει 10 αρχές, που μπορούν να φανούν όλες στο έργο του Άρθουρ. Μια από τις πιο σημαντικές, είναι η ιδέα της κοινής προσπάθειας, που δημιουργεί κοινότητα. Μια άλλη είναι πως δεν αφήνει κανένα ίχνος. «Η ιδέα ήταν να δημιουργήσουμε μια πόλη γύρω από την τέχνη, παρά μια πόλη όπου η τέχνη απλώς συμβαίνει. Και ότι όλοι θα ήταν δυνητικά καλλιτέχνες, που είναι περίεργη ιδέα, γιατί πηγαίνεις σε φεστιβάλ και βλέπεις ποιος παίζει και μετά απλώς κάπως στέκεσαι εκεί. Μπορεί να χορεύεις, αλλά δεν συνθέτεις την τέχνη, πέρα από τον χορό σου».

AGENDA

Αυτό οδήγησε στο Galaxia, τον ναό που δεν είχε θρησκεία που να συνδέεται με αυτόν. Τον αποτελούσαν 20 πύλες που ξεκινούσαν από μέγεθος ανθρώπου και έφταναν σε ένα κοινό χώρο στη μέση. Αυτό το έργο είχε πλάτος 60 μέτρα, 20 μέτρα ύψος, και ήταν χτισμένο με 200 εθελοντές, πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενο. Έπρεπε να συγκεντρώσουν 600.000 δολάρια, το οποίο αποδείχτηκε αρκετά δύσκολο. Αυτό ώθησε τον Άρθουρ να σκεφτεί κάθε χρήση υλικού, οποιαδήποτε βελτιστοποίηση.

And then it led to Galaxia, the temple that was meant to be universal. It didn't have a religion associated with it. It had 20 gateways that started from the human scale then pushed to a communal space in the middle. That project was 60 meters wide and 20 meters high, built with 200 volunteers, and was all self-funded. They had to raise 600,000 dollars, which proved to be quite difficult. That pushed Arthur to think of every single use of material, any optimization.

[01.2]

36

«Δεν υπάρχουν στήλες, όλα είναι δομή. Όλα λειτουργούν μαζί ως σύστημα. Και αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ξυλεία που βρίσκουμε παντού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε βίδες κάθε είδους και στη συνέχεια δημιουργούμε συνοχή. Αντί για θεμέλια, όλα στηρίζονται σε καλώδια. Υπάρχει ένας τροχός ποδηλάτου στη μέση, που τα συγκρατεί όλα. Όλα λειτουργούν και προσπαθούμε να μεγιστοποιήσουμε την ένταση. Η τάση είναι πολύ πιο ελαφριά από τη συμπίεση. Και όσο περισσότερη ένταση έχετε, τόσο πιο ελαφριά μπορεί να είναι η δομή. Είναι σαν μια γιγάντια σκηνή». Αυτός είναι ο τρόπος που χτίστηκε το Galaxia. Ξεκίνησε από τα μονοδιάστατα κομμάτια, στο τρίγωνο, στον όγκο που διπλώθηκε σε αυτά τα τούβλα. Αυτά τα τούβλα στη συνέχεια διαμορφώθηκαν σε 400 από αυτά τα σχέδια, τα οποία στη συνέχεια πέρασαν σε εθελοντές. Είχαν μια αποστολή, να τα διπλώσουν και να τα συναρμολογήσουν μεταξύ τους. Ο μηχανικός τούς έδωσε ένα πολύ απλό τύπο. «”Αν θέλετε πραγματικά να χρησιμοποιήσετε τον αριθμό των βιδών που χρειάζεστε, αυτό είναι που μπορεί να αντέξει μια βίδα και έτσι το αντιμετώπισε ο Νεύτωνας”. Οπότε το ξέραμε. Χρησιμοποιήσαμε την ακριβή ποσότητα βιδών που χρειαζόμασταν, με ένα μικρό περιθώριο. Αλλά αυτό συμβαίνει στην αρχιτεκτονική τώρα, λόγω του μοντερνισμού, όπου απλώς κάνουμε copy-paste το σύστημα. Απλώς δεν προσαρμόσαμε τα συστήματά μας στις ανάγκες, και επομένως δημιουργούμε σπατάλη. Αλλά αν μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε τη σωστή ποσότητα βιδών, μόνο με βάση τον παραμετρικό σχεδιασμό και χρησιμοποιώντας κόφτη λέιζερ, θα ήσασταν απίστευτα ακριβείς και συγκεκριμένοι. Και αυτό είναι που η τρισδιάστατη εκτύπωση και η ψηφιακή κατασκευή γενικά μπορεί να επιτρέψει. Έτσι, τα κλείσαμε σε αυτά τα γιγάντια τούβλα. Προφανώς είχαμε πολλούς εθελοντές για να τα σπρώξουν σε αυτές τις πύλες και να τα ενώσουν σε ένα σύνολο. Στη συνέχεια αφαιρέσαμε τη σκαλωσιά και όλη η δομή βρήκε τη θέση της, μόνη της, μέχρι που μπήκε η κοινότητα και άρχισε να τη χτίζει εκ των έσω. Ήταν όμορφο. Παντρεύτηκα εκεί μέσα. Έπρεπε. Ήμουν τόσο αγχωμένος. Ήταν λοιπόν ωραίο να το χρησιμοποιήσω τελικά ως ναό». Το Galaxia αφέθηκε να ζήσει μια εβδομάδα και μετά κάηκε. Έπρεπε να καεί. Είναι το τελετουργικό, η καύση είναι έννοια που υπάρχει κυριολεκτικά ενσωματωμένη στο όνομα Burning Man. Συνολικά 70.000 άνθρωποι είδαν όλες τις προσφορές τους να καίγονται. Ήταν ένα μάθημα για να αφεθώ. Και μετά το καθάρισαν. Όλος ο χάλυβας ανακυκλώθηκε. Έπρεπε να μείνουν μηδενικά ίχνη. «Θέλαμε να επιστρέψουμε. Δεν θέλαμε να κάψουμε τίποτα. Θέλαμε τα πράγματα να ταξιδέψουν. Θέλαμε να συμπεριλάβουμε και άλλους. Θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν διάλογο. Βρέθηκα σε αγορές ανοιχτού διαλόγου. Ξέρεις, είμαι εδώ στην Ελλάδα, οπότε είναι ιδιαίτερο να μιλάς για την Κάθαρση, γιατί αυτό είναι το μέρος όπου μπορείς να ανακαλύψεις ξανά τον εαυτό σου», κατέληξε ο Arthur.

“There are no columns; it's all structure. Everything works together as a system. And that means we can use off-the-shelf timber, off-the-shelf screws, and then keep it together. Instead of a heavy foundation, everything is on cables. There's a bike wheel in the middle that holds it all together like that. Everything is working, and we try to maximize tension. Tension is so much lighter than compression. And the more tension you have, the lighter the structure can be. It's like a giant tent.” This is how Galaxia was built. It started from the one-dimensional members to the triangle, to the volume folded into these bricks. These bricks were then formed into 400 of these drawings, which were then passed on to volunteers. They were tasked to fold them and assemble them. The engineer gave them a really simple formula. “If you really want to use the number of screws you need, this is what a screw can take, and that is how Newton dealt with it. So we just knew that. We used the exact amount of screws we needed, for which you need a certain kind of add-on, a margin. But that’s what happens in architecture now because of modernism, where we just copy-paste the system. We just didn't bespeak our systems to the needs, and so, therefore, we just wasted. But if you could use the right amount of screws, just based on using parametric design and laser cutter, you can be so specific.

And that's what 3D printing and digital fabrication, in general, can enable. So, we closed them into these giant bricks. We obviously had many volunteers to push them into these portals and put them together into that assembly. We then removed the scaffold, and the whole structure settled on its own until the community entered and started building all kinds of stuff within that structure. It was beautiful.

I got married in there. I had to. I was so stressed about it. So it was nice to finally use it as a temple.” Galaxia was allowed to live for a week and then was burnt. It had to be burned. It's the ritual; it's in the name. Seventy thousand people quietly saw all of their offerings being burnt.

It was a lesson in letting go. And then they cleaned it.

All the steel was recycled. They had to leave zero traces.

“We wanted to go back. We didn't want to burn anything. We wanted things to travel. We wanted to include others. We wanted to create a dialogue. I heard agoras. I'm here in Greece, so it's special to speak about Catharsis because this is where you can reinvent yourself,” concluded Arthur. Το Catharsis βασίζεται σε ένα φράκταλ, το οποίο είναι σαν μια αγορά αποτελούμενη από αγορές. Είναι ένας φράκταλ κύκλος από κύκλους. Ονομάζεται δίσκος δείκτη. Είναι αρκετά ενδιαφέρον, γιατί δεν υπάρχουν θεατές. Πώς να δημιουργήσουμε ένα άδειο θέατρο χωρίς θεατές, αν όχι δημιουργώντας ένα φράκταλ; «Ήταν πραγματικά υπέροχο, λόγω όλων αυτών των γκαλερί για εξερεύνηση και αυτών των κύκλων μαρτυρίας της τέχνης. Ήταν το τέλειο αντίθετο του ναού. Ήταν στην πόλη. Ήταν θορυβώδες. Οι άνθρωποι μπορούσαν να παντρευτούν, χωρίς να τους διώξει κανείς. Με έδιωξαν από τον δικό μου γάμο, γιατί ο κόσμος μέσα πενθούσε, οπότε θα μπορούσαμε να κάνουμε το αντίθετο», είπε ο Arthur. «Είχαμε χαρτογράφηση προβολής. Οι άνθρωποι τη βανδαλίζανε κάθε φορά. Την κατεβάσαμε. Θα χτιζόταν πίσω στο Λονδίνο, αλλά αυτό δεν λειτούργησε. Οπότε είναι ακόμα αποθηκευμένη, κάτι που με στεναχωρεί, αλλά και με κάνει να συνειδητοποιήσω ότι οι άνθρωποι δεν είναι αρκετά συνηθισμένοι σε αυτή την προσέγγιση», συνέχισε. Το Catharsis μπορεί να τοποθετηθεί οπουδήποτε εικονικά. Έχει ζήσει στο metaverse. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Instagram και να το βάλετε σε επαυξημένη πραγματικότητα οπουδήποτε, αλλά τελικά πρέπει να το ξαναφτιάξτε. Κατά τη γνώμη του Arthur, αυτό είναι ένα πραγματικά σημαντικό κομμάτι, ειδικά καθώς μπαίνουμε στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης. «Πληκτρολογείς κάτι απλό και βλέπεις πράγματα να συμβαίνουν και οι άνθρωποι απλώς κατηγορούν την Τεχνητή Νοημοσύνη, ή απλώς λένε “α, θα επικρατήσει παντού". Αυτά είναι σκίτσα που είναι παραμετρικά, αλλά είναι απλά σκίτσα που κάνω, γιατί είναι ένας τρόπος σκέψης. Δεν είναι μόνο η γνώση του λογισμικού. Έβαλα όλα τα έργα μου στο AI για να δω τι μπορεί να κάνει με αυτά, να πάρω έμπνευση και να σχεδιάσω ξανά, δημιουργώντας έναν κύκλο, έναν κύκλο ενδυνάμωσης. Όχι ένα μέσο για να χάσεις τον έλεγχο, αλλά ένα μέσο για να απελευθερωθείς από το εγώ σου».

“Catharsis” is based on a fractal, which is a bit of an agora made of agoras. It is a fractal circle made of circles. It is called the pointer disc. It is quite interesting, because if there are no spectators. How do you create an empty theater without spectators, if not by creating a fractal empty theater? “It was really wonderful because of all these galleries for exploration and these main circles for witnessing art. And it was the perfect opposite of the temple. It was in the city. It was noisy.

People could get married without being kicked out. I was kicked out of my own wedding because people were quietly mourning, so we could do the opposite,” said Arthur. “We had projection mapping. People would positively vandalize it. And then we took it down. And then it would be built back in London, but it didn't work out. So it's still in storage, which makes me sad, but also makes me realize that people are not quite used to this approach,” continued.

“Catharsis” can be placed anywhere virtually. It has lived in the metaverse. You can use Instagram and put it in augmented reality anywhere, but ultimately, you need to rebuild it. In Arthur’s opinion, that is a really important part, especially as we enter the AI age. “You type a few words, and you see things happening, and people just sort of blame the AI or just say, ‘Oh, it's gonna take over.’

These are sketches that are parametric, but they're just sketches that I do because it's a way of thinking. It's not just about knowing the software. And then, I put all my projects in the AI and see what the AI does, and then I get inspired and sketch again, creating a circle, an empowering circle. Not a means to lose control, but a means to let go of your own ego.”

All images courtesy of Arthur Mamou-Mani

AGENDA

37

[01.2]

AGENDA

Ανοίγει νέους δρόμους και συγχρόνως κλείνει λογαριασμούς με το παρελθόν, δημιουργώντας ένα πέλαγος προοπτικών που επηρεάζουν ποικιλοτρόπως την αρχιτεκτονική. Ο Πάνος Δραγώνας, η Μάρα Παπαβασιλείου και η Τίνα Μαρινάκη, επιχειρούν να χαρτογραφήσουν τις επιδράσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης στη δουλειά τους.

It’s opening new paths while settling scores of the past, creating a sea of perspectives that influence architecture in various ways. Panos Dragonas, Mara Papavasileiou, and Tina Marinaki attempt to map the effects of Artificial Intelligence in their work.

Architects for AI (EXPLORATIONS)

Magic, Reality, Humanity Ira Sinigalia

38

Θα μπορούσε άραγε αυτή την εισαγωγή να τη γράψει το Chat GPT; Για να είμαστε ειλικρινείς, με ένα καλό «χτένισμα» από πλευράς συντάκτη, μάλλον ναι. Όμως για ποιον χτυπάει –αν χτυπάει- η καμπάνα; Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το θέμα της ημέρας σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο εναγκαλίζεται τους αλγόριθμους. Προκαλεί τον θαυμασμό με τις αμέτρητες δυνατότητές της, οι οποίες προσεγγίζουν τη σφαίρα μιας γειωμένης μαγείας. Την ίδια στιγμή όμως ανοίγει ζητήματα κοινωνικά, όπως για παράδειγμα την επαναδιαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων με αιχμή του δόρατος την απειλή της απώλειας θέσεων εργασίας. Το σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα η οποία μοιάζει να ξεπερνά τον ιστορικό χρόνο, κάνοντας τη μακρά διάρκεια των ερευνητών, τους χρόνους εκκόλαψης των σπουδαίων γεγονότων, να μοιάζουν ανέκδοτο. Πώς απαντά λοιπόν η αρχιτεκτονική σε αυτό; Το θέμα έχει τεθεί και οι καλεσμένοι μας καταθέτουν τη δική τους άποψη, η οποία υπερβαίνει τα τεχνικά οφέλη της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς επιχειρούν να τη συνδέσουν με τον παράγοντα άνθρωπο, ο οποίος τελικά είναι ο άμεσα ενδιαφερόμενος.

Could Chat GPT write this introduction? Honestly, with good editing from a human editor, probably yes. But for whom does the bell toll - if it does? Artificial Intelligence is the talk of the day in a world increasingly embracing algorithms. It inspires admiration with its countless possibilities that approach the realm of earthy magic. At the same time, however, it opens up social issues, such as the restructuring of labor relations spearheaded by the threat of employment loss.

What is certain is that we are facing a new reality that seems to exceed historical time, making the long duration of research and the hatching time of significant events seem anecdotal. So, how does architecture respond to this? The topic has been raised, and our guests give their own opinion, which goes beyond the technical benefits of Artificial Intelligence, as they attempt to connect it to the human factor, which is ultimately the immediate stakeholder.

Installation of the artwork by Thomas Wrede at the Onassis Foundation (2022).

Exhibition design: Panos Dragonas. Photography ©Pavlos Fysakis ΠΆΝΟΣ ΔΡΆΓΩΝΆΣ «Τον πρώτο λόγο στον σχεδιασμό θα εξακολουθήσει να τον έχει ο χαρισματικός δημιουργός» ΙΣ Πώς επηρεάζει η Τεχνητή Νοημοσύνη μέχρι στιγμής την αρχιτεκτονική; ΠΔ Φαίνεται πως ζούμε τα πρώτα βήματα μιας κοσμογονικής αλλαγής. Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην αρχιτεκτονική αυτή τη στιγμή είναι περιορισμένη. Αρκετοί είναι αυτοί που διερευνούν τις δυνατότητες εφαρμογών, όπως το Midjourney. Και δεν είναι τυχαίο ότι στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης εμφανίζονται διαφορετικά δημοφιλή προφίλ τα οποία παράγουν συναρπαστικές εικόνες μέσω εφαρμογών ΤΝ. Είναι ακόμη νωρίς για να διαπιστώσουμε τη συμβολή των νέων εφαρμογών στον σχεδιασμό, αλλά οι εξελίξεις αναμένεται να είναι ραγδαίες. Σε ελάχιστα χρόνια, αν όχι μήνες, θα ζήσουμε μια μεταβολή ανάλογη με εκείνη της δεκαετίας του 1980, όταν εμφανίστηκαν τα PC και τα πρώτα προγράμματα CAD. Στη συγκεκριμένη περίσταση δεν θα έπρεπε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο οι αλλαγές να έρθουν ακόμα πιο γρήγορα και να είναι περισσότερο δραματικές.

[01.3]

PANOS DRAGONAS

ΙΣ Πώς πιστεύετε ότι θα εξελιχθεί ο σχεδιασμός σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο εμπλέκεται με την Τεχνητή Νοημοσύνη; ΠΔ Για λίγα πράγματα μπορούμε να είμαστε βέβαιοι όσον αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη. Πιστεύω πάντως ότι, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, η Τεχνητή Νοημοσύνη θα επιταχύνει δραματικά τον χρόνο παραγωγής μιας αρχιτεκτονικής μελέτης. Εργασίες οι οποίες απαιτούν πολλές ανθρωποώρες, όπως η διερεύνηση εναλλακτικών διατάξεων μιας βασικής συνθετικής ιδέας, η προσαρμογή σε δεδομένα οικοδομικών κανονισμών, η ενσωμάτωση σύνθετων τεχνικών προδιαγραφών -για παράδειγμα ενεργειακού σχεδιασμού- θα μπορέσουν να αυτοματοποιηθούν με τη χρήση των επερχόμενων εφαρμογών. Οι μελέτες που έχουν ως αντικείμενο συμβατικά αρχιτεκτονικά προβλήματα, τα οποία απαιτούν συνδυαστική επίλυση σύνθετων τεχνικών και πολεοδομικών παραμέτρων με βάση συγκεκριμένες σχεδιαστικές επιλογές, θα επιλύονται πολύ ταχύτερα. Τα γραφεία, τα οποία θα ενσωματώσουν νωρίς τις νέες εφαρμογές στον τρόπο εργασίας τους, θα έχουν σίγουρα πλεονέκτημα όσον αφορά τον χρόνο παραγωγής.

"The charismatic creator will continue to have the first say in design"

IS

How do you think design will evolve in a world increasingly involved with Artificial Intelligence?

IS

How is Artificial Intelligence affecting architecture so far?

PD

PD

It seems we are experiencing the first steps of a cosmogonic change. The impact of Artificial Intelligence on architecture is currently limited. Many explore the possibilities of apps like Midjourney. And it is no coincidence that different popular profiles appear on social media platforms that produce compelling images through AI applications. It is still early to see the contribution of new applications to the design, but developments are expected to be rapid.

In a few years, if not months, we will experience a change similar to that of the 1980s, when PCs and the first CAD programs appeared.

In this particular case, we should not rule out the possibility that the changes will come even faster and be more dramatic.

There are a few things we can be sure of when it comes to Artificial Intelligence. However, I believe that, at least in the first phase, Artificial Intelligence will dramatically speed up the production time of an architectural study. Tasks that require many person-hours, such as exploring alternative layouts of a basic synthetic concept, adapting to building regulations data, and integrating complex technical specifications, for example, energy planning, will be able to be automated using the developing applications. Studies dealing with conventional architectural problems, which require a combined solution of complex technical and urban planning parameters based on specific design options, will be solved much faster. Offices that integrate the new applications early into their way of working will definitely have an advantage in terms of production time.

AGENDA

ΙΣ Απειλούνται οι αρχιτέκτονες από την Τεχνητή Νοημοσύνη; Θα φτάσουμε να μιλάμε για μια αρχιτεκτονική χωρίς αρχιτέκτονες; ΠΔ Δεν πιστεύω ότι τα προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης θα μπορέσουν να παράξουν πρωτότυπη υψηλή αρχιτεκτονική στο άμεσο μέλλον. Σίγουρα θα αποτελέσουν τον ιδανικό συνεργάτη για τους δημιουργούς που θα τα χειρίζονται. Αλλά θεωρώ ότι τον πρώτο λόγο στον σχεδιασμό θα εξακολουθήσει να τον έχει ο χαρισματικός δημιουργός, ο οποίος θα εξακολουθεί να διαθέτει διαίσθηση και συναισθηματική νοημοσύνη, που η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα μπορεί να διαθέτει. Τουλάχιστον όχι στο άμεσο μέλλον… Την ίδια βέβαια στιγμή είναι εύλογο να αναμένουμε σημαντικό περιορισμό θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κλάδο των κατασκευών. Το πιθανότερο είναι πως τα μεγάλα γραφεία δεν θα χρειάζονται πια το προσωπικό του παρελθόντος. Ούτε τα γραφεία που αναλαμβάνουν εμβληματικά έργα θα χρειάζονται δεκάδες νέους αρχιτέκτονες να διερευνούν πολλαπλές εναλλακτικές μιας δεδομένης συνθετικής ιδέας. Επίσης τα γραφεία που εκπονούν συμβατικές μελέτες περιορισμένης πρωτοτυπίας θα μπορέσουν σε πολύ υψηλό βαθμό να παραμετροποιήσουν τη δουλειά τους και να την αναθέσουν στις νέες εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. ΙΣ Πόσο θα επηρεάσει τελικά η Τεχνητή Νοημοσύνη την πόλη στο μέλλον;

Installation of the artwork by !Mediengruppe Bitnik at the "Tomorrows" exhibition at the Diplareios School (2017). Exhibition design: Panos Dragonas & Varvara Christopoulou.

Photography ©Mariana Bisti

ΠΔ Η ζωή μιας μεγαλούπολης βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις υποδομές μεταφορών, ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, διαχείρισης φυσικών πόρων και πολλών άλλων. Η λειτουργία αυτών των υποδομών είναι εξαιρετικά περίπλοκη και απαιτητική και ο ρόλος των εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης στη διαχείρισή τους θα γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός. Τι μπορεί όμως αυτό να σημαίνει για τον ανθρώπινο πολιτισμό σε μια ακραία, αλλά όχι πολύ μακρινή, εκδοχή της πραγματικότητας, όπου η πόλη ελέγχεται από αλγοριθμικά συστήματα και όχι από ανθρώπους; Ας φανταστούμε στο μέλλον ένα αυτοκίνητο δίχως οδηγό να έρχεται αντιμέτωπο με ένα μικρό παιδί το οποίο διασχίζει ξαφνικά το δρόμο. Το αυτοκίνητο δεν προλαβαίνει να σταματήσει και ο αλγόριθμος που πρέπει να το κατευθύνει καλείται να αποφασίσει στιγμιαία: θα χτυπήσει το παιδί; Ή θα χτυπήσει το διπλανό αυτοκίνητο προκαλώντας ζημιά και στα δύο οχήματα; Το βέβαιο είναι ότι οι επερχόμενες τεχνολογικές εφαρμογές έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις ολοένα και αυξανόμενες λειτουργικές απαιτήσεις των αναπτυσσόμενων μητροπόλεων. Είναι όμως αβέβαιο αν θα το κάνουν αυτό με τρόπο υποδειγματικό ή απάνθρωπο.

Are architects threatened by Artificial Intelligence? Will we get to talk about architecture without architects?

PD

I do not believe that AI programs will be able to produce original high architecture in the near future. They will undoubtedly be the ideal partner for the creators who will handle them. But I think the first say in design will still belong to the charismatic creator, who will still have intuition and emotional intelligence that AI will not be able to have. At least not in the near future...

At the same time, of course, it is reasonable to expect a significant reduction in jobs in the wider construction industry.

Most likely, large offices will no longer need the staff of the past. Nor will offices undertaking iconic projects need dozens of young architects to explore multiple alternatives to a given compositional concept. Also, the offices that prepare conventional studies of limited originality will be able to parameterize their work to a very high degree and assign it to the new Artificial Intelligence applications.

How much will Artificial Intelligence ultimately affect the city in the future?

PD

The life of a megacity relies to a considerable extent on the infrastructure of transport, energy, telecommunications, natural resource management, and many others. The operation of these infrastructures is extremely complex and demanding, and the role of Artificial Intelligence applications in managing them will become increasingly important. But what might this mean for human civilization in an extreme, but not too distant, version of reality where algorithmic systems rather than humans control the city? Let's imagine a future where a driverless car faces a small child who suddenly crosses the road. The car doesn't have time to stop, and the algorithm that has to steer it is called upon to make a momentary decision: will it hit the child, or will it hit the next car, causing damages to both vehicles? What is certain is that upcoming technological applications have the potential to address the ever-increasing operational demands of growing metropolises. But it is uncertain whether they will do this in an exemplary or inhuman manner.

39

IS

IS

WHO IS WHO O Πάνος Δραγώνας είναι αρχιτέκτονας στην Αθήνα και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Το σχεδιαστικό έργο του στο dragonas.studio έχει διακριθεί σε 10 αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Έχει δημοσιεύσει εκτεταμένα πάνω σε θέματα σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής, δημοσίου χώρου και της προβληματικής της σύγχρονης πόλης. Το 2012 επιμελήθηκε την έκθεση Made in Athens που εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Biennale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. To 2017 συνεπιμελήθηκε την έκθεση “Tomorrows: Urban Fictions for Possible Futures” η οποία παρουσιάστηκε στην Αθήνα και τη Νάντη της Γαλλίας (2019). Το 2016 ήταν επισκέπτης ερευνητής στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Stanley J. Seeger του Πανεπιστημίου Princeton. Το ερευνητικό έργο του επικεντρώνεται στους μετασχηματισμούς των ελληνικών πόλεων κατά τη διάρκεια της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης και στις σχέσεις μεταξύ κινηματογράφου, αρχιτεκτονικής και μοντέρνας πόλης.

Panos Dragonas is an architect in Athens and a professor at the University of Patras. His design work at dragonas.studio has been awarded in 10 architectural competitions. He has published extensively on the topics of modern Greek architecture, public space, and the issues of the modern city.

In 2012, he curated the Made in Athens exhibition representing Greece at the Venice Architecture Biennale. In 2017, he co-curated the exhibition "Tomorrows: Urban Fictions for Possible Futures," presented in Athens and Nantes, France (2019). In 2016, he was a visiting researcher at the Stanley J. Seeger Center for Greek Studies at Princeton University.

His research work focuses on the transformations of Greek cities during the economic and social crisis and on the relationships between cinema, architecture, and the modern city.

[01.3]

Vertical garden in Thessaloniki (2017). Architects: Panos Dragonas & Sotiris Theodosopoulos.

Photography ©Konstantinos Pappas

AGENDA

ΙΣ Πόσο θα αλλάξει το επάγγελμα του αρχιτέκτονα εξαιτίας της Τεχνητής Νοημοσύνης; ΜΠ Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ούτε εχθρός, ούτε σύμμαχος, είναι ένα εργαλείο με απεριόριστες δυνατότητες. Παράλληλα, θεωρούμε ότι ένα κομμάτι της αρχιτεκτονικής δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Και κυρίως γιατί αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο όσα απεικονίζονται ή γράφονται, αλλά και όσα βιώνονται ή εννοούνται, όσα θέλουμε να υλοποιηθούν και να δημιουργήσουν εμπειρία. Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα αλλάζει συνεχώς με τις εξελίξεις στον κλάδο της τεχνολογίας. Αυτή περιλαμβάνει όχι μόνο την τεχνολογία κατασκευής, αλλά και τους τρόπους απεικόνισης, σχεδίασης, οργάνωσης. Η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στις διαδικασίες σχεδιασμού αποτελεί νομοτελειακή συνέχεια του επαγγέλματος.

ΜΆΡΆ ΠΆΠΆΒΆΣΙΛΕΙΟΥ MICROMEGA ARCHITECTS «Δεν είναι ούτε εχθρός, ούτε σύμμαχος, είναι ένα εργαλείο με απεριόριστες δυνατότητες»

40

ΙΣ Πόσο έχει εισχωρήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη στην αρχιτεκτονική; ΜΠ Παρούσα, είτε άμεσα είτε έμμεσα, η Τεχνητή Νοημοσύνη βρίσκεται παντού. Και φυσικά και στην αρχιτεκτονική. Αν ρωτήσεις την ίδια διαμέσου ενός bot, θα σου πει ότι έχει ενταχθεί παντού στον κλάδο της αρχιτεκτονικής. Μέσα από παραμετρικό σχεδιασμό, generative design, προγράμματα εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας, ενεργειακές προσομοιώσεις και παραγωγή εικόνων, είναι όντως παντού. Και αδιαμφισβήτητα αποτελεί σημαντικό εργαλείο. Και ως εργαλείο, η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται από αυτόν που το χρησιμοποιεί.

MARA PAPAVASILIOU MICROMEGA ARCHITECTS "It is neither an enemy nor an ally; it is a tool with unlimited possibilities" IS

How deep has Artificial Intelligence penetrated architecture?

MP

Presently, either directly or indirectly, Artificial Intelligence is everywhere. It’s the same in architecture. If you ask AI itself through a bot, it'll tell you it's joined completely with the architecture industry. Through parametric design, generative design, virtual or augmented reality programs, energy simulations, and image production, it’s indeed everywhere. And it is undoubtedly an important tool. And as a tool, its effectiveness depends on who uses it.

ΙΣ Πώς επηρεάζει τον σχεδιασμό και το τελικό αποτέλεσμα;

[01.3]

ΜΠ Κάθε εργαλείο υπηρετεί μία πρόθεση, μία ιδέα, ένα ερώτημα. Με βάση ερωτήσεις, οι απαντήσεις που προέρχονται από συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης κατευθύνονται ως προς το αποτέλεσμά τους, ενώ νέες ερωτήσεις και εντολές παράγουν αποτελέσματα πιο κοντά ή και ευχάριστα πιο μακριά από αυτό που υπήρχε αρχικά ως πρόθεση. Παράλληλα, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι εδώ για να βοηθήσει την αποφυγή του λάθους – του αναπόφευκτου ανθρώπινου λάθους. Μιλάμε για ενσωμάτωση αλγορίθμων ελέγχου σε διαδικασίες σχεδιασμού, κατασκευής και συντονισμού μελετών. Ιδιαίτερα σε περίπλοκα έργα, η τεχνολογία ΒΙΜ υποστηρίζει τον συντονισμό και την εξεύρεση προβληματικών σημείων, αλλά φανταζόμαστε ότι αυτό θα μπορούσε να εξελιχθεί -ίσως να ενσωματωθεί και νωρίτερα- από τη φάση του concept design ή και πολύ αργότερα, με έλεγχο του έργου κατά την υλοποίηση.

IS

How does it affect the design and the final result?

MP

Each tool serves an intention, an idea, a question. Based on questions, the answers coming from AI systems have a directed outcome.

In contrast, new questions and commands produce results closer to or even more pleasant or further away from what was originally intended. At the same time, Artificial Intelligence is here to help avoid error – the inevitable human error. We are talking about integrating control algorithms in the design, construction, and coordination of studies. Particularly in complex projects, BIM technology supports coordination and problem-spotting. Still, we imagine this could evolve - perhaps even be incorporated earlier - from the concept design phase or even much later, with project control during development.

IS

How much will the architecture profession change because of Artificial Intelligence?

MP

Artificial Intelligence is neither an enemy nor an ally; it is a tool with unlimited possibilities. At the same time, we believe that Artificial Intelligence cannot replace a piece of architecture.

And above all, because architecture is not only what is depicted or written but also what is experienced or understood, we want to materialize and create an experience. The profession of architecture is constantly changing with developments in the technology industry. This includes not only the manufacturing technology but also the ways of visualization, design, and organization. Integrating new technologies into design processes is a legitimate continuation of the profession.

WHO IS WHO Η Μάρα Παπαβασιλείου είναι αρχιτέκτονας (ΕΜΠ) και έχει μεταπτυχιακό σε Αστικές και Χωροτακτικές Στρατηγικές (Sciences Po, Paris). Αφότου σπούδασε, δούλεψε και έζησε στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Παρίσι, Λονδίνο), συνίδρυσε το αρχιτεκτονικό γραφείο micromega (2016), το οποίο έχει αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα έργων κατοικίας, φιλοξενίας και δημόσιας χρήσης, ενώ συμμετέχει ενεργά στον διάλογο για την αρχιτεκτονική και την πόλη.

Mara Papavasileiou is an architect (NTUA) and has a Master's degree in Urban and Spatial Strategies (Sciences Po, Paris). After studying, working, and living in Greece and abroad (Paris, London), she co-founded the architectural office micromega (2016), which has developed a wide range of residential, hospitality, and public use projects while actively participating in the dialogue on architecture and the city.

AGENDA [01.3]

All images courtesy of Mara Papavasiliou

41 All the images were created through an AI program and represent variations on the theme of the school courtyard, inspired by the ongoing project of the new Pinewood school building on the Anatolia campus in Thessaloniki. The study was conducted by the micromega office in collaboration with the A.N. Toubazi Office & Associates.

AGENDA

ΤΙΝΆ ΜΆΡΙΝΆΚΗ «Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια πιο εξελιγμένη computer-assisted τεχνολογία» ΙΣ Πόσο έχει εισχωρήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη στην αρχιτεκτονική; ΤΜ Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει εισχωρήσει στην αρχιτεκτονική μέσω του software πολλά χρόνια πριν αρχίσουμε να μιλάμε για αυτή και αποτελεί ένα εργαλείο που επηρεάζει τόσο την αρχιτεκτονική όσο και την κατασκευή. Χρησιμοποιείται στην κατασκευή για την ανάλυση δεδομένων από συστήματα κτιρίων για τη βελτιστοποίηση της ενεργειακής απόδοσης, της ποιότητας του αέρα σε εσωτερικούς χώρους και άλλων μετρήσεων απόδοσης. Για παράδειγμα, η προσομοίωση της απόδοσης του κτιρίου με Τεχνητή Νοημοσύνη επιτρέπει τον εντοπισμό πιθανών περιοχών που στερούν την ενέργεια για καλύτερο σχεδιασμό και κατασκευή. Εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως το Togal.AI ή το CostOS, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκτίμηση του κόστους κατασκευής και την κατανομή πόρων αξιοποιώντας τη μηχανική εκμάθηση (machine learning) και την επεξεργασία φυσικής γλώσσας (natural language processing) για την ανάλυση δεδομένων έργου και τη δημιουργία εκτιμήσεων κόστους. Μέσω των σχεδιαστικών software (Autodesk BIM 360) μπορεί να παρέχει δυνατότητες ανίχνευσης τυχόν παραλείψεων σχεδιασμού, ποιοτικού ελέγχου, διαχείρισης ασφάλειας και παρακολούθησης του προϋπολογισμού. Εκτός από τη βελτιστοποίηση δεδομένων στις νέες κατασκευές, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως εργαλείο προειδοποίησης για διαρροές ή άλλα προβλήματα σε υφιστάμενα κτίρια ή υποδομές μέσω αισθητήρων ήχου.

TINA MARINAKI

[01.3]

42

"Artificial Intelligence is a more sophisticated computer-assisted technology" IS

How far has Artificial Intelligence penetrated architecture?

TM

Artificial Intelligence entered architecture through software many years before we started talking about it and is a tool that affects both architecture and construction. It is used in construction to analyze data from building systems to optimize energy efficiency, indoor air quality, and other performance metrics. Simulating building performance with Artificial Intelligence, for example, allows potential energy-depriving areas to be identified for better design and construction. Artificial Intelligence tools such as Togal.AI or CostOS can be used in construction cost estimation and resource allocation by leveraging machine learning and natural language processing to analyze project data and generate cost estimates.

The design software (Autodesk BIM 360) can provide possibilities to detect any omissions in the design, quality control, safety management, and budget monitoring. In addition to optimizing data in new construction, AI can, through sound sensors, also act as a warning tool for leaks or other problems in existing buildings or infrastructure.

Posted on April 39. @athens_surreal

Posted on July 13. @athens_surreal

All images courtesy of Tina Marinaki

AGENDA

Posted on June 14. @athens_surreal

ΤΜ Αν και η μεγαλύτερη καινοτομία της Τεχνητής Νοημοσύνης εντοπίζεται στον κατασκευαστικό τομέα του σχεδιασμού, μπορεί επίσης να επηρεάσει και τον σχεδιασμό. Μπορεί να συμβάλει σε επίπεδο έμπνευσης και εξερεύνησης νέων μορφών και απεικόνισης (Midjourney, Interior AI) έως και στον σχεδιασμό μεγάλων έργων. Για παράδειγμα, πολλά μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία έχουν αναπτύξει τα δικά τους εργαλεία machine learning και Τεχνητής Νοημοσύνης, για να σχεδιάσουν πολύπλοκα έργα με νέα υλικά και μειωμένο αποτύπωμα άνθρακα. ΙΣ Θα αλλάξει τελικά το επάγγελμα του αρχιτέκτονα εξαιτίας της Τεχνητής Νοημοσύνης; ΤΜ Φυσικά, αλλά χωρίς αυτό να έχει απαραίτητα θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Ας μην ξεχνάμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι και αυτή μια -πιο εξελιγμένη- computer-assisted τεχνολογία, όπως ακριβώς δηλαδή και όλα τα προηγούμενα software που αναπτύχθηκαν, για παράδειγμα το Autocad. Όταν ο Κασπάροφ έχασε από τον υπολογιστή Deep Blue το 1997, σημείωσε ότι «ήταν μια δυσάρεστη εμπειρία, αλλά με βοήθησε να καταλάβω το μέλλον της συνεργασίας μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Μπορεί ο άνθρωπος να πίστευε ότι είναι ανίκητος, όμως η απόδειξη του αντιθέτου δεν σημαίνει πως η ζωή τελειώνει. Πρέπει να βρούμε πώς να το γυρίσουμε προς όφελός μας».

IS

How does it affect the design and the end result of this?

TM

Although the biggest innovation of Artificial Intelligence is found in the construction sector of design, it can also influence design. It can contribute from the level of inspiration and exploration of new forms and visualization (Midjourney, Interior AI) up to the design of large projects.

For example, many major architectural firms have developed their own machine learning and AI tools to design complex projects with new materials and a reduced carbon footprint.

IS

TM

Will the architect's profession finally change because of Artificial Intelligence?

Of course, but without this necessarily having a positive or negative sign. Let's not forget that Artificial Intelligence is also a -more advanced- computer-assisted technology, just like all the previous software developed, for example, Autocad. When Kasparov lost to the Deep Blue computer in 1997, he noted that “it was an unpleasant experience, but it helped me understand the future of human-machine cooperation. Man may have thought he was invincible, but proof to the contrary does not mean life ends. We have to figure out how to turn it to our advantage."

WHO IS WHO Η Τίνα Μαρινάκη σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας και πήρε το Master in Advanced Architectural Design από το Πανεπιστήμιο Columbia (2021 – William Kinne Award). Εργάζεται στο αρχιτεκτονικό γραφείο Bernard Tschumi Architects, στη Νέα Υόρκη. Ως αρχισυντάκτρια του Archisearch.gr συνεπιμελήθηκε τον διεθνή διαγωνισμό Pandemic Architecture International Competition (2020). Έργα της έχουν παρουσιαστεί στην 15η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής Biennale Βενετίας, στην 6η Biennale Αρχιτεκτονικής στο Ταλίν, στην International Biennial of Landscape Architecture στη Βαρκελώνη και στο ΕΜΣΤ. Είναι η δημιουργός του Instagram account @athens_surreal όπου διερευνά την τεχνολογία ΑΙ συνθέτοντας σουρεαλιστικές εικόνες της Αθήνας.

43

ΙΣ Πώς επηρεάζει τον σχεδιασμό και το τελικό αποτέλεσμά του;

Tina Marinaki studied Architecture at the University of Patras and received her Master's in Advanced Architectural Design from Columbia University (2021 – William Kinne Award). She works at the Bernard Tschumi Architects office in New York. As editor-in-chief of Archisearch.gr, she co-edited the Pandemic Architecture International Competition (2020).

Her works have been presented at the 15th International Biennale of Architecture in Venice, the 6th Biennale of Architecture in Tallinn, the International Biennial of Landscape Architecture in Barcelona, and EMST. She is the creator of the Instagram account @athens_surreal, where she explores AI technology by composing surreal images of Athens.

[01.3]

AGENDA

Η σωστή στέγαση αποτελεί νομικά κατοχυρωμένο ανθρώπινο δικαίωμα και διασφαλίζει άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό στην υγεία και την εκπαίδευση, και ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Ο Ivan Blasi, Διευθυντής Προγραμμάτων στο Fundació Mies van der Rohe, μιλάει για τις προκλήσεις της κοινωνικής στέγασης όσον αφορά τη βιωσιμότητα, την τοποθεσία, την ηλικία, την ενσωμάτωση και τον συνδυασμό προγραμμάτων, παρουσιάζοντας οκτώ αναδυόμενα αρχιτεκτονικά παραδείγματα υψηλής αξίας για τον άνθρωπο.

Adequate housing is a legally safeguarded human right and ensures other fundamental rights of people, such as the right to health and education, and strengthens personal development and social cohesion. Ivan Blasi, Director of Programs in Fundació Mies van der Rohe, speaks about the challenges of social housing in terms of sustainability, location, age, integration, and mix of programs, showcasing eight emerging architectural paradigms of high value for the people.

Collective Housing, (STUDY)

Ivan Blasi

Η πρόσβαση σε επαρκή στέγαση γίνεται όλο και πιο δύσκολη για ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου αστικού πληθυσμού. Η πλανητική υπερ-εμπορευματοποίηση και χρηματιστικοποίηση της στέγασης, η οποία συνδέει την ανάπτυξη του οικιστικού χώρου με τις διαθέσεις της αγοράς και όχι με τις κοινωνικές ανάγκες, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, οι top-down κυβερνητικές απαντήσεις μέσω της δημόσιας στέγασης (μαζί με άλλες διατάξεις πρόνοιας) έχουν επίσης αμφισβητηθεί από τα λαϊκά αιτήματα για πιο συμμετοχικές και ελεγχόμενες από την κοινότητα μορφές παροχής και διαχείρισης. Η συνεταιριστική προσέγγιση μπορεί να ενσαρκώσει μια τέτοια μορφή συλλογικής και αποεμπορευματοποιημένης στέγασης και κερδίζει την προσοχή στα δημόσια και πολιτικά φόρουμ παγκοσμίως. Παρά το γεγονός ότι προέρχεται από μια παράδοση αυτοβοήθειας, η συνεταιριστική στέγαση έχει εξελιχθεί σε ένα σημαντικό εναλλακτικό μοντέλο στις χώρες που την προώθησαν με νομικά μέσα και μέσα δημόσιας πολιτικής. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η συνεταιριστική στέγαση έχει αναπτυχθεί και διατηρείται μέσω συγκεκριμένων σχέσεων κράτους-κοινωνίας των πολιτών, διαδικασιών συμπαραγωγής πολιτικής και συμπράξεων δημόσιου-συνεταιρισμών.

[01.4]

44

Accessing adequate housing is becoming increasingly difficult for a large section of the world’s urban population. The planetary hyper-commodification and financialization of housing, which ties the development of residential space to the vagaries of the market rather than to social needs, is largely to blame. However, top-down governmental responses through public housing (alongside other welfare provisions) have also been challenged by popular demands for more participatory and community-controlled forms of delivery and management. Cooperative housing can embody such a form of collective and decommodified housing and is gaining renewed global attention in public and policy forums.

Despite originating from a selfhelp tradition, cooperative housing has developed into a significant alternative model in those countries that have promoted it through legal and public policy means. In most cases, cooperative housing has developed and is maintained through specific State-civil society relationships, processes of policy co-production, and public-cooperative partnerships.

1

Με την αύξηση του πληθυσμού στις πόλεις, αλλά και σε ορισμένες κωμοπόλεις και χωριά μετά την πανδημία COVID-19, εμφανίζονται νέες πολιτικές και τρόποι σκέψης για τη συλλογική κοινωνική στέγαση, προσαρμοσμένες στις νέες ανάγκες ως συνέπεια της ανάπτυξης, οι οποίες, σε συνδυασμό με την κλιματική κρίση και τις τεχνολογικές εξελίξεις που εφαρμόζονται στις κατασκευές, οδηγούν σε νέα μοντέλα κοινωνικής στέγασης. Η Ευρώπη διαθέτει κατά μέσο όρο 0,6% του ΑΕΠ της για επενδύσεις στην κοινωνική στέγαση, αλλά το ποσοστό αυτό δεν είναι ομοιογενές. Σήμερα, η δημόσια στέγαση αντιπροσωπεύει το 2,5% του κύριου στεγαστικού αποθέματος στην Ισπανία, σε σύγκριση με το 9,3% κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι χώρες της ΕΕ με το υψηλότερο ποσοστό κοινωνικής στέγασης σε σχέση με το στεγαστικό τους απόθεμα είναι οι Κάτω Χώρες με 30%, η Αυστρία με 24%, και η Δανία με 20,9%. Στο αντίθετο άκρο βρίσκονται η Ελλάδα, η Λετονία, η Λιθουανία, η Κύπρος και η Μάλτα με 0%, η Ρουμανία με 1,5%, η Εσθονία με 1,7% και η Κροατία με 1,8%1. Ας τονίσουμε επίσης ότι στη Βιέννη, η κοινωνική στέγαση δεν αφορά αποκλειστικά άτομα με χαμηλά εισοδήματα -πάνω από το 60% των 1,8 εκατομμυρίων κατοίκων της πόλης ζουν σε επιδοτούμενες κατοικίες, ενώ σχεδόν το ήμισυ της αγοράς κατοικίας αποτελείται από διαμερίσματα που ανήκουν στον δήμο ή συνεταιριστικά σχήματα. Οι κάτοικοι μπορούν να ζήσουν σε ένα διαμέρισμα ενός υπνοδωματίου 35 τ.μ. 20 λεπτά από το ιστορικό κέντρο της πόλης με περίπου 350€. Τα μισθωτήρια δεν έχουν ημερομηνία λήξης, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης περιλαμβάνουν καλό εξαερισμό και φυσικό φως. Από το 1919, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπάρχει πολιτική δέσμευση για τη στέγαση ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Άμστερνταμ και το Λονδίνο, όπου σειρά πολιτικών αποφάσεων οδήγησε στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων κατοικιών τη δεκαετία του '90 με δραματικά αποτελέσματα.

With the increase of population in cities and also in certain towns and villages after the COVID-19 pandemic, new policies and ways of thinking on collective social housing are appearing, adapted to the new needs as a consequence of development, which, added to the climate crisis and the technological advances applied to construction, give rise to new social housing models. Europe allocates an average of 0.6% of its GDP to investing in social housing, but this percentage is not homogenous.

Today, public housing represents 2.5% of the main housing stock in Spain, compared to 9.3% on average in the European Union. The EU countries with the highest proportion of social housing in relation to their housing stock are the Netherlands, with 30% of the total; Austria, with 24%; and Denmark, with 20.9%. At the opposite extreme are Greece, Latvia, Lithuania, Cyprus, and Malta, with 0%; Romania, with 1.5%; Estonia, with 1.7% and Croatia, with 1.8%1. Let’s also highlight that in Vienna, social housing is not exclusively for people experiencing poverty; more than 60% of the city’s 1.8 million inhabitants live in subsidized housing, and nearly half of the housing market comprises cityowned flats or cooperative apartments. People can live in a 35m2 one-bedroom apartment 20 minutes from the city’s historic center for around 350€. Rental agreements have no expiration date; living conditions include good ventilation and natural light. Since 1919, after WW1, there has been a political commitment to housing as a basic human right. However, this is not the case in all European cities, such as Amsterdam and London, where many political decisions led to the privatization of public housing in the 90s with dramatic results.

https://apps.fomento.gob.es/CVP/handlers/pdfhandler.ashx?idpub=BAW072

Οι πρόσφατες πολιτικές στην Ισπανία προσπαθούν να αντιστρέψουν αυτή την απόκλιση όσον αφορά την τεράστια έλλειψη δικαιώματος στη στέγαση, η οποία έχει φέρει τις μηνιαίες τιμές ενοικίασης ενός διαμερίσματος στη Βαρκελώνη σε μέση τιμή 237€/τ.μ./έτος (σχεδόν 700€ σε σύγκριση με τα 350€ στη Βιέννη και με μια πολύ φτωχότερη οικονομία). Οι γενικές προϋποθέσεις για να δικαιούται κανείς δημόσια στέγαση περιλαμβάνουν τη μη κατοχή κατοικίας σε ακίνητο της ελεύθερης αγοράς, τη μη χορήγηση κοινωνικής κατοικίας στο παρελθόν, τη μη λήψη οικονομικής ενίσχυσης από κρατικά ή περιφερειακά σχέδια στέγασης τα τελευταία δέκα χρόνια και την ύπαρξη ενός ελάχιστου οικογενειακού εισοδήματος. Η σημαντική διαφορά μεταξύ της Ισπανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών είναι ότι οι περισσότερες ή σχεδόν όλες οι κοινωνικές κατοικίες πωλούνταν στους κατοίκους, οι οποίοι μπορούσαν να πουλήσουν τα διαμερίσματά τους αργότερα υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ενώ στη Γαλλία, για παράδειγμα, οι κοινωνικές κατοικίες είναι σχεδόν μόνο προς ενοικίαση.

Recent policies in Spain are trying to reverse this anomaly regarding the huge lack of a right to housing, which has brought monthly rental prices for an apartment in Barcelona to an average price of 237€/ m²/year (nearly 700€ compared to the 350€ in Vienna and with a much poorer economy). The general conditions to be eligible for public housing include not having a free-market home in property; not having been granted a social house previously in Spain, unless one can clearly demonstrate that it does not suit one’s personal or family circumstances; not having obtained financial aid from state or regional plans of housing in the last ten years; and having a minimum family income. The important difference between Spain and other European countries is that most or nearly all social housing used to be sold to the inhabitants who could sell their apartments later under certain conditions, while in France, for example, social housing is nearly only for rent. Η κλιματική και στεγαστική ανάγκη, ο κίνδυνος αποκλεισμού λόγω της ενεργειακής φτώχειας και, γενικά, ο στόχος της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ανθρώπων έθεσαν την αρχιτεκτονική ποιότητα και την ενεργειακή απόδοση ως κύρια σημεία αναφοράς στους διαγωνισμούς κοινωνικής στέγασης που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια σε όλη την Ευρώπη.

The climate and housing emergency, the risk of exclusion due to energy poverty, and, in general, the objective of improving people's quality of life have placed architectural quality and energy efficiency as the main references in the social housing competitions held in recent years throughout Europe. Οι σημερινές κοινωνικές κατοικίες επιδιώκουν όχι μόνο να καλύψουν την επείγουσα κοινωνική ανάγκη για κατοικία αλλά και να πλησιάσουν σε αυτό που θα έπρεπε να είναι ένα κτίριο με σχεδόν μηδενική καθαρή κατανάλωση ενέργειας, μειώνοντας το οικολογικό αποτύπωμα, τις εκπομπές CO2, τα απόβλητα που παράγονται κατά τη διαδικασία κατασκευής και την επακόλουθη ενεργειακή ζήτηση: ανακυκλώσιμα, ανακυκλωμένα και χωρίς τοξικότητα υλικά και να καθιερώσουν την κυκλικότητα των αποβλήτων μετά το τέλος του κύκλου ζωής των υλικών αυτών.

Current social housing seeks not only to cover the urgent social residential need but also to get closer to what should be a building of almost zero net energy consumption by reducing the ecological footprint, CO2 emissions, waste generated during the construction process, and the subsequent energy demand: recyclable, recycled and toxicity-free execution materials, and to establish the circularity of waste once the life cycle of these materials has ended.

AGENDA

Always

Η πανδημία COVID-19 άνοιξε νέες προοπτικές που σχετίζονται με τις συνήθειες του πληθυσμού και υπήρξε μια αλλαγή στις αξίες όσον αφορά τη χρήση της κατοικίας που ενίσχυσε τις ποιοτικές στρατηγικές του ανταγωνισμού, που επιτρέπουν πολύ αργά μικρές αλλαγές στις αυστηρές πολιτικές κάθε περιοχής.

The COVID-19 pandemic has opened up new perspectives related to the habits of the population, and there has been a change in values in the use of housing that has reinforced the qualitative strategies of the competition that very slowly allow small changes to the strict policies of each territory. Οι λειτουργικότητες των νέων κατασκευών αλλάζουν επίσης και εκπληρώνουν άλλες αποστολές που δεν είχαν προγραμματιστεί μέχρι τώρα. Οι νέοι τρόποι διαβίωσης πρέπει να παρέχουν μοντέλα σχεδιασμένα τόσο για το παραδοσιακό οικογενειακό μοντέλο όσο και για τις νέες μονάδες συμβίωσης. Για τον λόγο αυτό, πολλές από τις προτάσεις είναι πολύ πιο ευέλικτες και προβλέπεται προσαρμοστικότητα σε μελλοντικές αλλαγές. Στην ίδια κατεύθυνση, οι ενδιάμεσοι χώροι, τόσο ιδιωτικοί όσο και κοινόχρηστοι, ανοιχτοί αλλά και κλειστοί, αποκτούν μεγαλύτερη σημασία: μια πιο σύνθετη στεγαστική πραγματικότητα.

Πολλά από τα παραδείγματα που συναντάμε στα βραβεία EUmies τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι στις μέρες μας έχουμε περάσει από το να αντιλαμβανόμαστε τη συλλογική στέγαση -και περισσότερο στην περίπτωση της κοινωνικής στέγασης- ως ένα προϊόν για έναν συγκεκριμένο αποδέκτη, που είναι οι άνθρωποι που ζουν σε αυτό, στο να την αντιλαμβανόμαστε ως ένα αγαθό γενικού συμφέροντος που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, αλλά από το οποίο πρέπει επίσης να επωφελείται η κοινωνία στο σύνολό της.

Many of the examples that we find in the EUmies Awards in recent years show that nowadays, we have gone from understanding collective housing – and more so in the case of social housing – as a product for a specific recipient, which are the people who live in it, to understand it as a good of general interest that people use, but from which society as a whole must also benefit. Πρέπει να βρούμε τη σύμπραξη τόσο με τους κατοίκους των διαφόρων και μελλοντικών αναπτύξεων, όσο και με τους πολίτες γενικότερα, στους οποίους η έννοια της δημόσιας κατοικίας δεν προκαλεί ακόμη όλες αυτές τις σκέψεις από την άποψη της βιωσιμότητας. Η ευρωπαϊκή επικράτεια αποτελείται από διαφορετικές περιοχές, κλίματα και κοινωνίες, οι οποίες αντιμετωπίζουν πολύ παρόμοιες προκλήσεις. Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα που ομαδοποιούν αυτούς τους κοινούς στόχους, τους θέτουν σε εφαρμογή και χρησιμεύουν ως σημείο εκκίνησης, βρίσκεται στις μονάδες κοινωνικής κατοικίας στην Cornellà de Llobregat των Marta Peris και José Toral στη μητροπολιτική περιοχή της Βαρκελώνης. Μια τεράστια επιφάνεια 10.000 τ.μ. με 85 μονάδες κοινωνικής κατοικίας τοποθετημένες σε πέντε επίπεδα, με 8.300 τ.μ.ξυλείας που μεταφέρθηκε από τη γειτονική Χώρα των Βάσκων.

85 Social Housing Units in Cornellà. Barcelona, 2020. Courtesy of ©peris+toral.arquitectes

Η βάση αυτού του νέου κτιρίου κατοικιών είναι ένα πλέγμα επικοινωνούντων δωματίων που εξαλείφει τους διαδρόμους για να εγγυηθεί τη βέλτιστη χρήση της κάτοψης και τη χρήση ξυλείας για να επιτρέψει τη βιομηχανοποίηση των στοιχείων, τη βελτίωση της ποιότητας της κατασκευής και τη σημαντική μείωση των εκπομπών C02. Υπάρχουν 114 χώροι ανά όροφο, όλοι με παρόμοιες διαστάσεις, εξαλείφοντας τόσο τους ιδιωτικούς όσο και τους κοινόχρηστους διαδρόμους για τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση της επιφάνειας. Οι κοινόχρηστοι χώροι είναι τοποθετημένοι στον κεντρικό δακτύλιο, ενώ οι υπόλοιποι χώροι, αδιαφοροποίητης χρήσης και μεγέθους (13 τ.μ.), τοποθετούνται δίπλα στις προσόψεις, φιλοξενώντας διαφορετικές μορφές χρήσης. Η δομή καθορίζεται κυρίως από την τοποθέτηση κοντών ανοιγμάτων 3,60 μέτρων, που ταιριάζουν με το πλέγμα των δωματίων. Ως εκ τούτου, πολλαπλά στηρίγματα στηρίζουν τις πλάκες CLT: τοίχοι έδρασης από εγκάρσια επικολλητή ξυλεία στην πρόσοψη και ένα σύστημα από κολόνες και δοκούς από επικολλητή ξυλεία στα κεντραρισμένα διαζώματα. Η δομή βελτιστοποιείται με την αντιστάθμιση των ροπών με πολλαπλά στηρίγματα και προβόλους σε όλα τα άκρα. Για να επιτευχθεί οικονομική σκοπιμότητα σε κοινωνική κατοικία, ο όγκος ξυλείας που απαιτείται ανά κτισμένο τετραγωνικό μέτρο βελτιστοποιήθηκε σε 0,24 κ.μ./τ.μ. Η κατασκευή με χρήση ξύλου και εντελώς νέων τυπολογιών θα ήταν απολύτως αδιανόητη μόλις πριν από δέκα χρόνια στο καταλανικό πλαίσιο. [ΕΙΚΟΝΑ 01]

[IMAGE 01] Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός γερνάει και μάλιστα με καλύτερη υγεία, γι' αυτό και η ποιότητα ζωής στα σπίτια πρέπει να διασφαλίζεται και να προσαρμόζεται στις διαδικασίες γήρανσης. Συνθήκες όπως η πανδημία COVID-19 έχουν αναδείξει τη σημασία της στέγασης και της ποιότητάς της, και μάλιστα στην περίπτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, συμπεριλαμβανομένου του ηλικιωμένου πληθυσμού. Οι κανονισμοί και οι αντιδράσεις στις αλλαγές εμποδίζουν την αρχιτεκτονική βελτίωση και, επομένως, την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, αλλά σίγουρα οι ηλικιωμένοι μπορεί να είναι η ομάδα που είναι πιο ανοιχτή στις αλλαγές και τους πειραματισμούς λόγω της προοπτικής και του οράματός της για τη ζωή. Ο γηράσκων πληθυσμός της βόρειας Ευρώπης εγκαθίσταται επίσης όλο και περισσότερο στον νότο. Ορισμένοι τρόποι διαβίωσης και συμβίωσης θα ανταλλάσσονται και θα ενσωματώνονται, έτσι ώστε, μαζί με τις σημερινές νέες γενιές που ήδη υιοθετούν διαφορετικές μορφές συνύπαρξης και διαβίωσης, να είναι δυνατόν, στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, να σκεφτούμε μη αποκλειστικές κατοικίες για ηλικιωμένους, ευέλικτες και χωρίς αποκλεισμούς.

The European population is also aging and doing so with better health, which is why the quality of life in homes must be ensured and adapted to aging processes.

Health situations such as COVID-19 have highlighted the importance of housing and its quality, and even more so in the case of people with specific needs, including this older population. Regulations and opposition to change hinder architectural improvement and, therefore, people's quality of life, but surely, older people may be the one group most open to changes and experiments because of their perspective and vision of life.

The aging population of northern Europe is also increasingly establishing itself in the south.

Certain ways of living and living together will be exchanged and integrated so that, together with today's young generations who are already assuming different forms of coexistence and living, it is possible, in the not-too-distant future, to think of non-exclusive homes for the elderly which are flexible and inclusive.

[01.4]

We must find complicity both with the inhabitants of the different and future developments, as well as with citizens in general, to whom the concept of "public housing" does not yet evoke all these considerations from the sustainability perspective. The European territory is made up of different areas, climates, and societies, which have very similar challenges.

One of the most recent examples that group these common objectives, put them into practice and serve as a starting point is found in the social housing units in Cornellà de Llobregat by Marta Peris and José Toral in the metropolitan area of Barcelona. A huge surface of 10,000m2 with 85 social housing units laid out on five levels, with 8,300m2 of timber brought from the nearby Basque Country. The basis of this new residential building is a matrix of communicating rooms that eliminates corridors to guarantee optimum use of the floor plan and the use of timber to enable the industrialization of elements, improved quality of construction, and a major reduction of deadlines and C02 emissions. There are 114 spaces per floor, all of similar dimensions, eliminating both private and community corridors to make maximum use of the floor space.

The server spaces are laid out in the central ring, while the rest of the rooms, of undifferentiated use and size (13m2), are set next to the façades, accommodating different forms of occupation. The structure is mainly determined by setting 3.60-meter-short spans, matching the matrix of rooms. Therefore, multiple supports uphold CLT slabs: cross-laminated timber bearing walls in the façade and a system of laminated timber columns and beams in the centered bays. The structure is optimized by compensating momentums with multiple supports and cantilevers at all ends.

To achieve economic feasibility in social housing, the timber volume needed by built square meters was optimized down to 0,24m3/ m2. Construction using wood and totally new typologies would have been absolutely unthinkable only ten years ago in the Catalan context.

45

The functionalities of the new constructions also change, and they fulfill other missions that had not been planned until now. New ways of living must provide models designed both for the traditional family model and new cohabitation units. For this reason, many of the proposals are much more flexible, and adaptability to future changes is foreseen. Along the same lines, intermediate spaces, both private and communal, both open and closed, are becoming more important: a more complex housing reality.

[ Image 01 ]

AGENDA

[ΕΙΚΟΝΑ 02]

46

In this example, all the homes are for the elderly, and the intergenerational relationship is only achieved on the ground floor with the activities proposed by the facilitators. The fact that there is no mixture of housing for different age groups is the result of certain poor experiences in social housing for young people mixed with social housing with services for the elderly and for people at risk of social exclusion and economic problems. Despite the high architectural quality that might exist in these proposals, problems of coexistence between neighbors of different ages have sometimes appeared due to the fact that the mixture of the inhabitants is not always carried out correctly and adequately. As we age, the energy begins to extinguish over time causing social relationships to change in a relatively short space of time.

According to sociologists, in order to achieve coexistence, there needs to be exchange and symbiosis between groups of different ages so that more advantages than disadvantages appear in the interaction.

Οι ίδιοι αρχιτέκτονες του έργου στο Cornellà de Llobregat είναι επίσης υπεύθυνοι για το έργο 105 μονάδων κοινωνικής στέγασης στο Glòries της Βαρκελώνης, για ηλικιωμένους. Τρία κτίρια συνδέονται μεταξύ τους με ένα πλίνθο διπλού ύψους που βλέπει στο πλέγμα Cerdà και περιλαμβάνει ένα κέντρο πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ένα κέντρο γειτονιάς και μια βεράντα όπου όλοι οι κάτοικοι μπορούν να συναντηθούν και να τη μοιραστούν. Κάθε κτίριο αποτελείται από 7 ή 8 διαμερίσματα των 40 τ.μ. ανά όροφο με κεντρικό διάδρομο. Κάθε διαμέρισμα αποτελείται από έναν κεντρικό πυρήνα με ντους και μπάνιο, γύρω από τον οποίο η κουζίνα, η κρεβατοκάμαρα και το καθιστικό γίνονται ένας μοναδικός, ρευστός και ευέλικτος χώρος, ώστε κάθε χρήστης να μπορεί να προσαρμόσει το σπίτι του στην ευκολία του χρησιμοποιώντας συρόμενες πόρτες. Τα τρία τετράγωνα αρθρώνονται έτσι ώστε ο δημόσιος χώρος στο επίπεδο του δρόμου να φιλτράρεται μέσα στο κτίριο και να συνδέεται με τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους. Στο επίπεδο της βεράντας βρίσκονται οι τρεις κοινοί χώροι για τους κατοίκους, αρθρωτοί χώροι στο μέγεθος ενός από τα διαμερίσματα που μπορούν να προσαρμοστούν σε διαφορετικές χρήσεις. Σε περιπτώσεις όπου ένας μεγαλύτερος χώρος είναι απαραίτητος για ορισμένες δραστηριότητες, το casal ή ο χώρος κοινότητας χρησιμοποιείται στο επίπεδο του δρόμου, επιτρέποντας έτσι μεγαλύτερη αλληλεπίδραση με τη γειτονιά και δημιουργώντας μια συμβίωση με ομάδες νέων που συμμετέχουν σε διαγενεακές δραστηριότητες.

The same architects of the project in Cornellà de Llobregat are also the authors of the 105 social housing units in Glòries, Barcelona, for the elderly. Three buildings are connected by a double-height plinth that faces the Cerdà grid and contains a primary care center, a neighborhood center, and a terrace where all the inhabitants can meet and share. Each building consists of 7 or 8 apartments of 40m2 per floor with a central corridor. Each apartment consists of a central core with a shower and a bathroom, around which the kitchen, bedroom, and living room become a unique, fluid, and flexible space so that each user can adapt their home to convenience using the sliding doors. The three blocks are articulated so that streetlevel public space filters into the building and connects with the interior public spaces. At the level of the terrace are the three community spaces for the inhabitants, modular places the size of one of the apartments that can be adapted to different uses.

In cases where a larger space is necessary for certain activities, the casal or community space is used at the street level, thus allowing greater interaction with the neighborhood and creating a symbiosis with groups of young people participating in intergenerational activities.

Προς αυτή την κατεύθυνση, οι αρχιτέκτονες Peris + Toral κατασκευάζουν επί του παρόντος συλλογικές κοινωνικές κατοικίες στην Calle de Venezuela στη Βαρκελώνη. Στην περίπτωση αυτή, συναντάμε προσωρινά καταλύματα για την ένταξη ευάλωτων ομάδων στο ισόγειο, κοινωνικές ενοικιαζόμενες κατοικίες μεταξύ του πρώτου και του τέταρτου ορόφου και κατοικίες για ηλικιωμένους -οι οποίοι περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι- που καταλαμβάνουν τους τρεις τελευταίους ορόφους, όπου υπάρχει καλύτερο ηλιακό φως. Όντας πιο κοντά στην οροφή του κτιρίου, τα συλλογικά πλυντήρια, οι απλώστρες ρούχων και οι οπωρώνες για τους ηλικιωμένους ενεργοποιούν τον υπαίθριο χώρο, διευρύνοντας τα όρια του οικιακού χώρου κάθε γείτονα. Ακολουθώντας τους κανονισμούς, κάθε συγκρότημα έχει έναν πυρήνα και έναν ανεξάρτητο προθάλαμο, ώστε να μην διασταυρώνονται μεταξύ τους. Οι αρχιτέκτονες εκμεταλλεύονται τον περιττό κάθετο χώρο επικοινωνίας στους επάνω ορόφους για να δημιουργήσουν συλλογικούς χώρους για τους ηλικιωμένους. Με τη μείωση των κατοικιών δύο υπνοδωματίων στην περίπτωση των ενοικιαζόμενων κατοικιών σε μία μόνο στην περίπτωση των ηλικιωμένων, η κεντρική και ενοποιητική αυλή μπορεί να επεκταθεί, επιτρέποντας οπτική επαφή και διάδραση μεταξύ όλων των κατοίκων, ακόμα και αν δεν διασταυρώνονται φυσικά, δημιουργώντας χώρους κοινωνικής συμπύκνωσης.

Το αρχικό σχέδιο πηγαίνει ακόμα πιο πέρα και προτείνει επίσης έναν πειραματικό ενδιάμεσο όροφο -μεταξύ των τεσσάρων πρώτων ορόφων για ενοικιαζόμενες κατοικίες και των ανώτερων για ηλικιωμένους- στον οποίο οι κουζίνες δύο γειτονικών διαμερισμάτων ενώνονται σε μία, που γίνεται χώρος συνύπαρξης δύο διαφορετικών οικογενειακών ομάδων που διατηρούν το υπνοδωμάτιο και το μπάνιο ως ιδιωτικούς χώρους. Σε αυτά τα διαμερίσματα θα πρέπει να ζουν μαζί διαφορετικές γενιές. Όπως λένε οι συγγραφείς, η μεγαλύτερη πρόκληση για να λειτουργήσει αυτό το πειραματικό μοντέλο θα έγκειται στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο τα διαμερίσματα κατανέμονται στους πολίτες. Αυτή τη στιγμή, τα διαμερίσματα δίνονται σε όσους τα χρειάζονται μετά από κλήρωση, που δεν επιτρέπει στους κατοίκους να επιλέξουν μεταξύ των γνωστών ή των πειραματικών μοντέλων στέγασης. Όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο κλιματισμός έχει άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, το κλιματικό αίθριο σε αυτό το έργο διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο ως κάθετος βιοκλιματικός χώρος που επιτρέπει την ανταλλαγή αέρα σε όλες τις κατοικίες, καθώς και την παροχή καλού προσανατολισμού σε όλες τις κατοικίες, και γίνεται χώρος ευκαιρίας για κοινωνικοποίηση μέσω της διαχείρισης του κενού. Η προκατασκευή όλων των δομικών στοιχείων από σκυρόδεμα επιτρέπει τη βελτιστοποίηση αυτού του υλικού, που εξακολουθεί να είναι κυρίαρχο στις χώρες της νότιας Ευρώπης. [ΕΙΚΟΝΑ 03]

[IMAGE 02]

[01.4]

Σε αυτό το παράδειγμα, όλα τα σπίτια είναι για ηλικιωμένους και η επαφή μεταξύ των γενεών γίνεται μόνο στο ισόγειο με τις δραστηριότητες που προτείνονται. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει μείγμα κατοικιών για διαφορετικές ηλικιακές ομάδες είναι αποτέλεσμα ορισμένων κακών εμπειριών σε κοινωνικές κατοικίες για νέους που αναμειγνύονται με κοινωνικές κατοικίες με υπηρεσίες για ηλικιωμένους και για άτομα που κινδυνεύουν από κοινωνικό αποκλεισμό και οικονομικά προβλήματα. Παρά την υψηλή αρχιτεκτονική ποιότητα που μπορεί να υπάρχει σε αυτές τις προτάσεις, μερικές φορές έχουν εμφανιστεί προβλήματα συνύπαρξης μεταξύ γειτόνων διαφορετικών ηλικιών, λόγω του γεγονότος ότι η ανάμειξη των κατοίκων δεν πραγματοποιείται πάντα σωστά και επαρκώς. Καθώς γερνάμε, η ενέργεια αρχίζει να σβήνει με την πάροδο του χρόνου, με αποτέλεσμα οι κοινωνικές σχέσεις να αλλάζουν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους, για να επιτευχθεί η συνύπαρξη, πρέπει να υπάρχει ανταλλαγή και συμβίωση μεταξύ ομάδων διαφορετικών ηλικιών, έτσι ώστε να εμφανίζονται περισσότερα πλεονεκτήματα παρά μειονεκτήματα στην αλληλεπίδραση.

[ Image 02 ]

Collective housing for elderly people and civic and health center. Barcelona, 2016.

Courtesy of ©peris+toral.arquitectes & Bonell i Gil

[IMAGE 03] Συνεχίζοντας με ένα τελευταίο παράδειγμα από τους ίδιους αρχιτέκτονες, μπορούμε να μιλήσουμε για τις Βαλεαρίδες Νήσους και συγκεκριμένα τη Son Servera, ένα χωριό με πληθυσμό 12.000 κατοίκων, όπου μόλις έχτισαν μια ομάδα 42 κοινωνικών κατοικιών με τις αρχές που μόλις ανέφερα. Σε αυτή την περίπτωση, τα διαμερίσματα χτίστηκαν σε μια σχετικά μικρή πόλη λόγω των υψηλών τιμών κατοικίας στις πόλεις. Το έργο αυτό είναι το αποτέλεσμα της απίστευτης δουλειάς που γίνεται τα τελευταία χρόνια από το IBAVI Institut Balear de l'Habitatge (Δημόσιο Ινστιτούτο Στέγασης Βαλεαρίδων) με επικεφαλής τον Carles Oliver, το οποίο έχει βελτιώσει την κοινωνική στέγαση σε όλες τις Βαλεαρίδες Νήσους, με παραδείγματα όπως το έργο Life Reusing Posidonia στη Φορμεντέρα.

[ Image 03 ]

140 social housing units in Calle de Venezuela. Barcelona, under construction.

Courtesy of ©peris+toral.arquitectes

Έγινε πρότυπο αποδοτικής κατασκευής για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής 20/20/20 της ΕΕ, η οποία απαιτούσε από όλα τα δημόσια κτίρια να επιτύχουν σχεδόν μηδενική κατανάλωση το 2020. Εκτιμάται ότι η ΕΕ πέτυχε τους τρεις στόχους της για το κλίμα και την ενέργεια για το 2020, δηλαδή τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, την αύξηση του μεριδίου της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 20% και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%.

Δυστυχώς, η νέα ακροδεξιά κυβέρνηση των Βαλεαρίδων αναπροσανατολίζει τον εξαιρετικό και διεθνώς αναγνωρισμένο ρόλο της IBAVI στην κοινωνική στέγαση προς τα μοντέλα του παρελθόντος της μαζικής κατασκευής, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ποιότητα της αρχιτεκτονικής -ειδικά αν αφορά ανθρώπους που βιώνουν τη φτώχεια, ή το περιβάλλον και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της οικονομικής κερδοσκοπίας.

With a European grant of 754,012€ from the LIFE+ 2012 program, this project became a prototype to reduce the vulnerability of human environments due to climate change.

It established measures to reduce CO2 emissions by 50%. The project experience had an added value for the EU since it directly applied to the Mediterranean region. It became a model of efficient construction to achieve the objectives of the EU 20/20/20 strategy, which required all public buildings to achieve nearly zero consumption in 2020.

It is estimated that the EU reached its three 2020 climate and energy targets of reducing greenhouse gas emissions by 20% compared to 1990 levels, increasing the share of renewable energy use to 20%, and improving energy efficiency by 20%.

Unfortunately, the new far-right Balearic government is reorienting IBAVI’s exceptional and internationally recognized role in social housing towards past models of mass construction without taking into consideration the quality of architecture – especially if it is for people experiencing poverty, the environment, or the long run consequences of economic speculation.

[ΕΙΚΟΝΑ 04]

[IMAGE 04]

47

The initial project goes further and also proposes an experimental intermediate floor – between the first four floors for rental housing and the upper ones for the elderly – in which the kitchens of two adjoining apartments come together in one that becomes a space for coexistence between two different family groups that maintain the bedroom and bathroom as private spaces. In these apartments, different generations should live together. As the authors say, the greatest challenge to making this experimental model work would lie in changing the way that the flats are distributed to citizens. Right now, the apartments are given to those who need them following a draw that does not allow inhabitants to choose between known or experimental models of housing.

In terms of energy consumption and taking into account that air conditioning has a direct effect on people's health, the climate atrium in this project plays a fundamental role as a vertical bioclimatic space that allows air exchange in all homes, as well as providing a good orientation to all homes, and becomes a space of opportunity for socialization through vacuum management. The prefabrication of all the structural concrete elements allows the optimization of this material, still predominant in southern European countries.

AGENDA

Architects Peris + Toral are currently building collective social housing on Calle de Venezuela in Barcelona. In this case, we find temporary accommodation for the inclusion of vulnerable groups on the ground floor, social rental housing between the first and fourth floors, and homes for the elderly – who spend more time at home – occupying the top three floors where there is better sunlight. Being closer to the roof of the building, the collective laundry, clotheslines, and orchards for the elderly activate the outdoor space, expanding the limits of each neighbor’s domestic space. Following the established regulations, each program has a core and an independent lobby so that the programs do not cross each other. Architects take advantage of the unnecessary vertical communication space on the upper floors to establish collective spaces for the elderly. By reducing two-bedroom homes in the case of rental homes to a single one in the case of elderly people, the central and unifying courtyard can be extended, allowing visual relationships between all the inhabitants, even if they do not physically intersect, creating spaces of social condensation.

Η χρήση της ξηρής Posidonia Oceanica για θερμική και ακουστική μόνωση κατέδειξε τη σκοπιμότητα πιο φιλικών προς το περιβάλλον μορφών κατασκευής που μπορούν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να βελτιώσουν την ποιότητα των αστικών τοπίων.

The use of dry Posidonia Oceanica for thermal and acoustic insulation demonstrated the feasibility of more environmentally friendly construction forms that can reduce greenhouse gas emissions and improve the quality of city-landscapes.

It is in this direction that the Continuing with a final example by the same architects, we can approach the Balearic Islands and specifically Son Servera, a village with a population of 12,000 people, where they have just built a group of 42 social housing units with the same strategies that we have just explained. In this case, the apartments are built in a relatively small town due to the impossible housing prices in cities.

This project is the result of the incredible work done in recent years by IBAVI Institut Balear de l'Habitatge (Public Balearic Housing Institute) led by Carles Oliver, which has been building and improving social housing throughout the Balearic Islands, with examples such as the project Life Reusing Posidonia in Formentera.

[ Image 04 ]

Life Reusing Posidonia / 14 social dwellings.

Sant Ferran, Formentera, Balearic Islands, 2017.

Courtesy of ©Institut Balear de l'Habitatge (IBAVI)

[01.4]

Με ευρωπαϊκή επιχορήγηση ύψους 754.012€ από το πρόγραμμα LIFE+ 2012, το έργο αυτό έγινε πρότυπο για τη μείωση της ευπάθειας του ανθρώπινου περιβάλλοντος λόγω της κλιματικής αλλαγής. Καθιέρωσε μέτρα για τη μείωση των εκπομπών CO2 κατά 50%. Η εμπειρία του έργου είχε προστιθέμενη αξία για την ΕΕ, καθώς είχε άμεση εφαρμογή στην περιοχή της Μεσογείου.

AGENDA 48

[ Image 05 ]

Gleis 21. Vienna, 2019.

Courtesy of ©Einszueins Architektur

Μιλήσαμε νωρίτερα για τη Βιέννη και το εξαιρετικό μοντέλο της, το οποίο λειτουργεί για περισσότερο από έναν αιώνα. Εξετάζονται επίσης νέα μοντέλα, όπως στην περίπτωση του Gleis 21 από την Einszueins Architektur. Οι επιδοτούμενες 34 μονάδες συγκατοίκησης με κοινόχρηστους και εμπορικούς χώρους παρουσιάζονται από τους αρχιτέκτονες ως κάτι που «φέρνει το χωριό στην πόλη», κάτι που ευθυγραμμίζεται με τα παραδείγματα για τα οποία μιλούσαμε προηγουμένως. Το Gleis 21 είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα ενός από κοινού αναπτυγμένου οικιστικού έργου στη γειτονιά, όπου ο μεγάλος πολυλειτουργικός πολιτιστικός χώρος και η πρωτοβουλία καλλιτεχνών toZOMIA, συμπεριλαμβανομένου του πολιτιστικού καφέ Kaffeesatz στο ισόγειο, αποτελούν σημείο συνάντησης για την περιοχή και πολύ πέρα από αυτήν. Η ζωντάνια της ισόγειας ζώνης συνεχίζεται στους ορόφους των κατοικιών μέσω των περιμετρικών βεραντών, που έχουν οικειοποιηθεί οι κάτοικοι που συμμετείχαν από την αρχή στη διαδικασία σχεδιασμού. Η σπονδυλωτή κατασκευή επιτρέπει επίσης υψηλό βαθμό ευελιξίας στις κατόψεις και τη χρήση.

We spoke before about Vienna and its exceptional model, which has been supported for more than a century.

New models are also being considered, such as in the case of Gleis 21 by Einszueins Architektur. The subsidized 34 cohousing units with communal and commercial spaces are presented by the architects as “bringing the village to the city,” which aligns with the examples we were speaking about previously. Gleis 21 is a prime example of a jointly developed residential project in the neighborhood where the large multifunctional cultural space and the artists' initiative "toZOMIA," including the cultural café "Kaffeesatz" in the ground floor zone, form a meeting point for togetherness in the district and far beyond.

The liveliness of the ground floor zone continues on the residential floors through perimeter terraces that have been appropriated by the residents involved in the design process from the beginning. The modular construction also allows for a high degree of flexibility in floor plans and use.

Μια παρόμοια εμπειρία όσον αφορά τους κοινοτικούς χώρους, στην περίπτωση αυτή, που χρηματοδοτείται 100% από το δημόσιο, είναι η μετατροπή ενός πρώην βιομηχανικού κτιρίου στη Βαρκελώνη σε 46 διαμερίσματα. Οι Fabra & Coats των Miguel Roldán και Mercè Berengué ενεργοποίησαν όλα τα στοιχεία του αρχικού κτιρίου, δημιουργώντας το νέο πρόγραμμα, και επαναχρησιμοποίησαν τις φυσικές, χωρικές και ιστορικές του ιδιότητες για να καταστήσουν τη νέα κατασκευή πιο αποτελεσματική, ενισχύοντας τον χαρακτήρα του αρχικού κτιρίου. Η νέα κατασκευή κατασκευάστηκε με assemblage, ένα σύστημα ξηράς δόμησης που χρησιμοποιεί πολύ λίγα υλικά όπως και στο αρχικό βιομηχανικό κτίριο. Το ξύλο χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις μορφές του: συμπαγές, συσσωματωμένο, διασταυρούμενο. Η νέα κατασκευή σχεδιάστηκε για να συναρμολογείται και να αποσυναρμολογείται, καθιστώντας την «αναστρέψιμη» αν χρειαστεί. Τα διαμερίσματα των 55 τ.μ. υπολογίζονται με έναν τεράστιο κοινό προθάλαμο σε διαφορετικά ύψη που οι γείτονες μπορούν να χρησιμοποιούν με διαφορετικούς τρόπους, ο οποίος συνδέει το κτίριο με το εργοστάσιο Fabra & Coats του παράπλευρου δημιουργικού συγκροτήματος. Κατ' εξαίρεση, και για πρώτη φορά στην Καταλονία, πέντε από τα διαμερίσματα προορίζονται για μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων που έχουν επιλεγεί προσεκτικά: καλλιτέχνες που συμμετέχουν σε αυτό το γειτονικό συγκρότημα καλλιτεχνών και μπορούν να τα χρησιμοποιούν για μικρά χρονικά διαστήματα. [ΕΙΚΟΝΑ 06]

A similar experience regarding community spaces, in this case, 100% funded with public money, is the transformation of a former industrial building in Barcelona into 46 apartments. Fabra & Coats by Miguel Roldán and Mercè Berengué activated all the elements of the original building, creating the new program, and reused its physical, spatial, and historical qualities to make the new construction more efficient and to reinforce the character of the original building. The new construction was built by assemblage, a dry construction system using very few materials as in the original industrial building. Wood was used in all its forms: solid, agglomerated, cross-laminated.

The new construction was designed to be assembled and disassembled, making it "reversible" if necessary. The 55m2 apartments count with a huge community vestibule at different heights that the neighbors can use in different ways, and that connects the building to the Fabra & Coats factory of creation complex next door. Exceptionally, and for the first time in Catalonia, five of the apartments are for a specific group of people that are carefully chosen: artists who participate in this neighboring artist complex and can use them for short periods.

[IMAGE 06]

Εκτός από τους ιδιωτικούς χώρους διαβίωσης, οι εκτεταμένοι κοινόχρηστοι χώροι προσφέρουν χώρο για κοινή και ατομική χρήση: από την κοινόχρηστη κουζίνα μέχρι τη βιβλιοθήκη και τη σάουνα στον τελευταίο όροφο και από το εργαστήριο, το στούντιο, το γυμναστήριο και το μπαρ πλυντηρίων στο υπόγειο. Οι προσωρινοί επισκέπτες εξυπηρετούνται επίσης: τα διαμερίσματα επισκεπτών που είναι κατανεμημένα στους ορόφους επιτρέπουν τη βραχυπρόθεσμη διαβίωση και τη συμμετοχή στην καθημερινή ζωή.

[01.4]

[ΕΙΚΟΝΑ 05] In addition to private living space, extensive communal areas offer space for shared and individual use: from the communal kitchen to the library and sauna on the top floor to the workshop, studio, fitness room, and laundry bar in the basement. Temporary visitors are also catered for: guest apartments distributed over the floors allow short-term living and participation in the daily life of the building group.

[IMAGE 05]

[ Image 06 ]

Fabra & Coats & Social Housing. Barcelona, 2019.

Courtesy of ©Roldán+Berengué, arqts.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Στέγασης2, «οι κοινωνικές, δημόσιες και συνεταιριστικές κατοικίες παρουσιάζουν συχνά καλύτερες επιδόσεις από τις αμιγώς ιδιωτικές. Λαμβάνοντας το παράδειγμα της Γαλλίας, το 46% του αποθέματος κοινωνικών κατοικιών πληροί τις προϋποθέσεις ενεργειακής κλάσης Α, Β ή Γ, σε σύγκριση με μόνο το 25% του συνολικού αποθέματος κατοικιών. Ωστόσο, εξακολουθεί να απαιτείται σημαντική προσπάθεια. Σε ορισμένες χώρες έχει διατεθεί δημόσια χρηματοδότηση μέσω της χρήσης πόρων της ΕΕ από τα Ταμεία Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, που αντιπροσωπεύει για ορισμένους παρόχους κατοικιών μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία χρηματοδότησης σε ένα πλαίσιο μεγάλης αβεβαιότητας».

Το αυξανόμενο, μη βιώσιμο κόστος σηματοδοτεί το σημερινό πλαίσιο για την κατασκευή και την ανακαίνιση, στο οποίο προστίθεται τελευταία και το αυξανόμενο κόστος χρηματοδότησης. Ωστόσο, η επαρκής στέγαση αναγνωρίζεται ως μέρος του δικαιώματος για επαρκές βιοτικό επίπεδο στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948 και στο άρθρο 11.1 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα του 1966. Υπό αυτή την έννοια, το δικαίωμα στη στέγαση διασφαλίζει άλλα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων, όπως το δικαίωμα στην υγεία και την εκπαίδευση, και ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Ωστόσο, οι πολιτικές της δημόσιας διοίκησης σχετικά με τη στέγαση είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι διαφορετικές εμπειρίες και πολιτικές που προωθούνται στην Ευρώπη στον τομέα του δικαιώματος στη στέγαση πρέπει να εναρμονιστούν, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ όλων μας.

Increasingly unsustainable costs mark the current context for construction and renovation, to which the increasing cost of financing has been added lately.

However, adequate housing is recognized as part of the right to an adequate standard of living in Article 25 of the 1948 Universal Declaration of Human Rights and Article 11.1 of the 1966 International Covenant on Economic, Social, and Cultural Rights. In this sense, the right to housing ensures other fundamental rights of people, such as the right to health and education, and strengthens personal development and social cohesion. However, public administration policies concerning housing are very diverse among the Member States of the European Union, and the different experiences and policies promoted in Europe in the field of the right to housing must come together, taking into account the differences and similarities between all of us.

49

Έχουμε μιλήσει για τις προκλήσεις της κοινωνικής στέγασης όσον αφορά τη βιωσιμότητα, την τοποθεσία, την ηλικία, την ένταξη και το μείγμα των προγραμμάτων. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να αφήσουμε πίσω μας τη βελτίωση και την ενημέρωση των κοινωνικών κατοικιών που χτίστηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκατοντάδες προκατασκευασμένες πολυκατοικίες χτίστηκαν στα περίχωρα πολλών πόλεων σε όλη την Ευρώπη. Μισό αιώνα αργότερα, οι απαιτήσεις από άποψη προγράμματος και ενέργειας έχουν αλλάξει και υπάρχει επείγουσα ανάγκη για ανακαίνιση, παρά τον πολιτικό πειρασμό να κατεδαφιστούν λόγω ορισμένων κοινωνικών συνθηκών. Τα πιο ενδιαφέροντα παραδείγματα που έχουμε συνδέονται με το έργο των Lacaton & Vassal και το ερευνητικό πρόγραμμα που διεξήγαγε ο Frédéric Druot, "PLUS". Το σύνθημά τους είναι «Ποτέ μην κατεδαφίζεις, ποτέ μην αφαιρείς ή αντικαθιστάς, αλλά πάντα να προσθέτεις, να μετασχηματίζεις και να επαναχρησιμοποιείς». Στο πλαίσιο της έρευνάς τους, εντόπισαν έναν τεράστιο αριθμό υφιστάμενων οικιστικών συγκροτημάτων στο Παρίσι (και αργότερα σε άλλες πόλεις) που θα μπορούσαν να αυξηθούν σε πλάτος και ύψος ή να συμπληρωθούν με διαφορετικούς τρόπους ώστε να παρέχουν καλύτερη θερμική απόδοση, εξαερισμό, συνθήκες φωτισμού και περισσότερο όγκο στους κατοίκους. Τρία έργα κατέληξαν να κατασκευαστούν μετά από αυτή τη μελέτη: τα κτίρια Chesnay στο Saint-Nazaire, η αποκατάσταση του πύργου Bois-le-Prêtre στο Παρίσι και η αποκατάσταση σύμφωνα με την ίδια αρχή 530 οικιστικών μονάδων στο Cité du Grand Parc στο Μπορντό, το οποίο βραβεύτηκε με τα βραβεία EUmies 2019.

Despite the great critical success of the “PLUS” study, it is surprising that only a few projects were finally completed.

As Frédéric Druot explains, working with existing buildings requires a particular investment – much more intense than in the case of new projects – not only because it is important to bring new benefits in terms of volume, light, facilities, and thermal performance – but also, and this is perhaps the primary reason, because people are already using them. This work is demanding and precise and involves stronger collaborations from all those involved in the projects.

It is, therefore, very often in the face of this need for strong investment, which goes beyond traditional modes of design and implementation, that a certain public "laziness" sets in and condemns major projects to transform these heritages from being brought forward. People cannot live in cramped, badly built dwellings, and the ecological crisis prevents us from demolishing and building again from scratch.

According to the Housing Europe Observatory2, “social, public, and cooperative housing often shows a better performance than the purely privately owned one. Taking the example of France, 46% of the social housing stock qualifies as A, B, or C energy class, compared to only 25% of the total housing stock. However, a significant effort is still required. Public funding has been made available in some countries through the use of EU resources from Resilience and Recovery Funds, representing for some housing providers an unprecedented funding opportunity in a context of high uncertainty.”

AGENDA

Παρά τη μεγάλη κριτική επιτυχία της μελέτης "PLUS", προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τελικά ολοκληρώθηκαν μόνο λίγα έργα. Όπως εξηγεί ο Frédéric Druot, η εργασία με υφιστάμενα κτίρια απαιτεί μια ιδιαίτερη επένδυση -πολύ πιο έντονη από ό,τι στην περίπτωση των νέων έργωνόχι μόνο επειδή είναι σημαντικό να προσφερθούν νέα οφέλη όσον αφορά τον όγκο, το φως, τις εγκαταστάσεις και τη θερμική απόδοση, αλλά επίσης, και αυτός είναι ίσως ο πρωταρχικός λόγος, επειδή οι άνθρωποι τα χρησιμοποιούν ήδη. Το έργο αυτό είναι απαιτητικό και ακριβές και προϋποθέτει ισχυρότερες συνεργασίες από όλους τους εμπλεκόμενους. Είναι, λοιπόν, πολύ συχνά μπροστά σε αυτή την ανάγκη για ισχυρές επενδύσεις, οι οποίες υπερβαίνουν τους παραδοσιακούς τρόπους σχεδιασμού και υλοποίησης, που μια δημόσια κωλυσιεργία καταδικάζει την προώθηση μεγάλων έργων μετασχηματισμού. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν σε στενάχωρες, κακοφτιαγμένες κατοικίες και η οικολογική κρίση δεν μας επιτρέπει να κατεδαφίσουμε και να χτίσουμε ξανά από την αρχή.

[ΕΙΚΟΝΑ 07] We have spoken about the challenges of social housing in terms of sustainability, location, age, integration, and mix of programs.

Still, we cannot leave behind the improvement and updating of social housing built after WW2.

Hundreds of prefabricated blocks were built on the outskirts of many cities all over Europe. Half a century later, the requirements in terms of program and energy have changed, and there is an urgent need for renovation despite the political temptation of tearing them down due to certain social associations. The most interesting examples that we all have in mind are connected to the work of Lacaton & Vassal and the research project carried out

by Frédéric Druot, “PLUS.” Their motto is “Never Demolish, never subtract or replace, but always add, transform and reuse.” In their research, they identified a huge number of existing housing blocks in Paris (and later in other cities) that could grow in width and height or be completed in different ways to provide better thermal performance, ventilation, light conditions, and more volume to the inhabitants. Three projects ended up being built following this study: the Chesnay buildings in Saint-Nazaire, the rehabilitation of the Bois-le-Prêtre Tower in Paris, and the rehabilitation according to the same principle of 530 housing units at the Cité du Grand Parc in Bordeaux, which was awarded the 2019 EUmies Awards.

remowal of windows and sills opening of concrete walls interior thermal curtain aluminium frame sliding doors double glazing full height lightweight transparent mobile panels

existing building glazed hand railings

reflective solar curtains extension balcony + winter garden

[ Image 07 ]

Transformation of 530 dwellings - Grand Parc Bordeaux. Bordeaux, 2017.

Courtesy of Lacaton & Vassal architectes; Frédéric Druot Architecture; Christophe Hutin Architecture

2 Η Housing Europe είναι η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημόσιας, Συνεταιριστικής και Κοινωνικής Στέγασης. Άπό το 1988 είναι ένα δίκτυο 43 εθνικών και περιφερειακών ομοσπονδιών σε 31 χώρες. Συνολικά διαχειρίζονται περίπου 25 εκατομμύρια σπίτια, περίπου το 11% των υφιστάμενων κατοικιών στην Ευρώπη.

2 Housing Europe is the European Federation of Public, Cooperative & Social Housing.

Since 1988 it's a network of 43 national & regional federations gathering in 31 countries. Together they manage around 25 million homes, about 11% of existing dwellings in Europe.

[01.4]

[IMAGE 07]

AGENDA

Κατά τη διάρκεια της ΕΣΩ 2023, οι Στάθης Καλύβας, Ιάσων Τσάκωνας, Μιχαήλ Ιωάννης Ραυτόπουλος και Momoyo Kaijima συζήτησαν για τον βιώσιμο τουρισμό και την ανάπτυξη στο νησί της Σίφνου. Το βασικό συμπέρασμα της συζήτησης είναι ότι η Σίφνος αναγνωρίζει την ανάγκη να επιστρέψει στις βασικές της αξίες, όπου ο βιώσιμος τουρισμός και η συμμετοχή της κοινότητας στην ανάπτυξη θα αναδείξουν το νησί ως κορυφαίο τουριστικό προορισμό και πρότυπο προς μίμηση σε μια εποχή μαζικής τουριστικής εκβιομηχάνισης, καθιστώντας το πάνελ εξαιρετικά επίκαιρο.

During the ESO 2023 event, Stathis Kalyvas, Iason Tsakonas, Michael John Raftopoulos, and Momoyo Kaijima discussed sustainable tourism and development on the Cycladic island of Sifnos. The key conclusion of the discussion is that Sifnos recognizes the need to return to its core values, where sustainable tourism and community participation in development will showcase the island as a leading tourist destination and a model to emulate in an era of mass tourism industrialization, making the panel highly relevant.

Back to Basics (ESO 2023)

The Conversation Edited by Danai Makri

Το θέμα αυτό είναι αρκετά επίκαιρο τα τελευταία δύο χρόνια. Και το ενδιαφέρον είναι ότι ο πιο πρόσφατος ορισμός του Τουρισμού από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού περιλαμβάνει και ορίζει τους κύριους ενδιαφερόμενους φορείς. «Η μόνιμη κατοικία κάθε προορισμού, η δευτερεύουσα κατοικία κάθε προορισμού, που είναι η θερινή κατοικία, και μετά έχουμε αυτό την αχαρτογράφητη ζώνη, που είναι αυτό που γενικά ονομάζουμε Airbnb ή ενοικιαζόμενες βίλες, το οποίο είναι κάτι που για πρώτη χρονιά έχει ξεπεράσει την τρίτη κατηγορία, την επίσημη κατηγορία", είπε ο Ιάσων Τσάκωνας.

50

That topic is quite current in the news over the past couple of years.

Interestingly, the most recent definition of Tourism by the World Tourism Organization includes and defines the main stakeholders.

“The permanent residence of every destination, the secondary residence of every destination, which is the summer residence, and then we have this uncharted territory, which is what we in general call Airbnb or rental villas, which is something that for the first year has overtaken the third category, the official category,” said Iason Tsakonas. «Επικεντρωνόμαστε στις δευτερεύουσες κατοικίες και όπου θέλουμε να συμμετέχουμε. Και πιστεύουμε ότι ο λόγος που το κάνουμε αυτό, είναι ότι πιστεύουμε ότι το νούμερο ένα, οι κάτοικοι και οι δευτερεύοντες κάτοικοι είναι αυτοί που κρατούν τον πυρήνα κάθε προορισμού. Και πιστεύουμε ότι ο συνδυασμός αυτών των τεσσάρων κατηγοριών πρέπει να καθοριστεί ανάλογα με τον προορισμό και τη σχετική ικανότητα του προορισμού, προκειμένου να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο μέλλον, ένα πιο βιώσιμο μέλλον για τον τουρισμό».

“We focus on secondary residences and wherever we want to be involved. We think we are doing that because we think that the number one, the residents and the secondary residents, are the ones keeping the core of every destination. And we think that the mix of these four categories has to be defined depending on the destination, and the relative capacity of the destination, to be able to plan a better future, a more sustainable future for tourism.” Ξεκίνησαν αυτό το ταξίδι με την αίσθηση που είχαν τα τελευταία δύο χρόνια, η οποία έγινε ακόμη πιο σημαντική γι' αυτούς μετά τον COVID-19. Κατάλαβαν ότι πολλοί από εμάς έχουν επιστρέψει στα βασικά.

They started this journey with the feeling they have had for the past couple of years, which has become even more important for them following COVID-19. They figured out that many of us have gone Back to Basics.

[01.5]

«Είχαμε ανάγκη να επιστρέψουμε στο σπίτι μας με τις οικογένειές μας. Η αίσθηση του σπιτιού έγινε πολύ πιο σημαντική. Δεν ήταν αυτό που ήταν πριν. Και είναι αστείο γιατί όταν ετοίμαζα αυτή την παρουσίαση, το να έχουμε έναν τίτλο σχετικό με προ-COVID ή μετα-COVID, φαίνεται ήδη ξεπερασμένο. Ήδη αποχαιρετούμε την μετα-COVID περίοδο. Νομίζω λοιπόν ότι τώρα που έχουμε αρχίσει να απομακρυνόμαστε, είναι ακόμα πιο σημαντικό να μπορούμε να θυμόμαστε και να ορίζουμε τι ορίζει την “επιστροφή στα βασικά” στο ταξίδι που θέλουμε να ακολουθήσουμε».

Image courtesy of Oliaros P.D.

AGENDA

“We needed to go back home with our families. The sense of home became much more important. It was not what it used to be before.

And it's funny because when I was preparing this presentation, having a pre-COVID or post-COVID title already seemed outdated. We are already parting post-COVID. So I think now that we have started parting, it's even more important to be able to remember and define what is back to basics in the journey that we want to follow.” Αυτός ήταν και ο λόγος που είχαν επιλέξει τη Σίφνο, ως ένα μέρος όπου θα μπορούσαν να εκφράσουν μια τέτοια κατεύθυνση. Και τους ενδιέφερε να ορίσουν, να μοιραστούν σκέψεις με μια ομάδα επαγγελματιών, είτε πρόκειται για αρχιτέκτονες, είτε για επιμελητές, είτε για designers, σχετικά με το τι σημαίνει Back to Basics στο πλαίσιο της Σίφνου.

This was why they had chosen the island of Sifnos as a place to express such a direction. They were interested in defining and sharing thoughts with a group of professionals, whether it's architects, curators, or designers, on what Back to Basics means within the context of Sifnos.

“Why did we choose Sifnos? I'm not sure. Sifnos is an elegant island, proud of its architectural history and distinct cultural identity, shaped by strong ceramic and culinary traditions. It has a discerning social community that appreciates quality at every level, one that we wish to join and nurture. We find that the social fabric is very important in every destination. And we find that Sifnos is one of the most active in that sense. And I think it's something that we all see in the built environment as a result. So, this is not something that has happened in the past year. It's something that has been historically over many past decades.” Η ανάπτυξη της Σίφνου από εκεί και πέρα, και το αν έχει μια οποιαδήποτε πλεονάζουσα χωρητικότητα, είναι κάτι που το βρήκαν εξαιρετικά βιώσιμο και ενδιαφέρον και είχε γίνει θέμα στις εφημερίδες μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Έγινε μια ανάλυση για το πώς θα το προσεγγίσουν, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει κάποιος χώρος για τη δεύτερη κατηγορία, ώστε να επεκταθεί η οικιστική κοινότητα με τις δευτερεύουσες δυνατότητες στέγασης. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλές φορές η δεύτερη κατηγορία, ας τους ονομάσουμε ομογενείς κατοίκους, εμπλέκεται ακόμα πιο βαθιά στη διατήρηση της ταυτότητας ενός προορισμού, περισσότερο από τους μόνιμους κατοίκους. Αυτό συμβαίνει και στην Αντίπαρο, όπου ουσιαστικά το 90% με 100% είναι δευτερογενείς κάτοικοι, και μερικοί από αυτούς νοικιάζουν τα σπίτια τους για λίγες εβδομάδες για να καλύψουν τα έξοδά τους.

«Έχουμε εντοπίσει το γεγονός ότι η Σίφνος είναι ένα νησί με λόφους. Έχει δομηθεί με βάση την αρχική της βιομηχανία, που ήταν η ανάπτυξη της κεραμικής. Τα χωριά είναι τοποθετημένα στην κορυφή, και έχετε ένα δίκτυο οικισμών γύρω στο νησί, που δημιουργήθηκαν σε όρμους που προστατεύονται από τον άνεμο. Αυτό το δίκτυο οικισμών συνδέεται με 120 χιλιόμετρα μονοπατιών. Αυτός είναι ο πυρήνας αυτού που βλέπουμε σήμερα στη Σίφνο. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι η βιομηχανία της αγγειοπλαστικής έπαψε να είναι το κύριο ενδιαφέρον του νησιού, που έχει γίνει τουριστικός προορισμός. Και αυτό που βλέπουμε είναι ότι το 7% του πληθυσμού εξακολουθεί να κατοικεί στην κορυφή του νησιού και σχεδόν σε καθημερινή βάση πηγαίνει στις 11 παραλίες της. Η Σίφνος δεν έχει πάρα πολλές παραλίες. Άρα μετακινούνται καθημερινά σ’ αυτές, κάτι που γενικά, ως πρώτη αντίδραση, θα έλεγε κανείς, εντάξει, δεν είναι και πολύ βιώσιμο. Έχεις περίπου 40 λεπτά έως μία ώρα πήγαινε-έλα με το αυτοκίνητο σε ένα νησί».

“So when we go to Sifnos, we have identified the fact that it’s a hilly island. It was structured based on its original industry, pottery development. The villages are set on the top, and you have a network of settlements around the island that were set up in wind-protected coves. This network of settlements is connected by 120 kilometers of trails. This is what is the core of what we see today in Sifnos. What has changed is that the pottery industry has stopped being the main interest of the island; it has become a tourist destination. We see that 7% of the population still resides on top of the island, and they reach the 11 beaches almost daily. Sifnos doesn't have too many beaches. So they are commuting to the 11 beaches on a daily basis, which, in general, as a first reaction, you would say, okay, it's not very sustainable. You have about 40 minutes to one hour of back and forth with a car on an island.” Ένα σημείο ενδιαφέροντος, το οποίο έχουν προτάξει, είναι ότι αν πρέπει να αναπτύξουν αυτές τις δευτερεύουσες κατοικίες, αυτές πρέπει να είναι κοντά στη θάλασσα. Πρέπει να είναι κοντά στον οικισμό. Πρέπει να είναι μέρος του υπάρχοντος δικτύου των περιπατητικών μονοπατιών. Και η ιδέα θα ήταν να αποφευχθεί ή να ελαχιστοποιηθεί βασικά η χρήση αυτοκινήτου σε καθημερινή βάση σε έναν τέτοιο προορισμό.

51

«Γιατί επιλέξαμε τη Σίφνο; Δεν είμαι σίγουρος. Η Σίφνος είναι ένα κομψό νησί, υπερήφανο για την αρχιτεκτονική του ιστορία και την ξεχωριστή πολιτιστική του ταυτότητα, η οποία έχει διαμορφωθεί από μια δυνατή παράδοση στην κεραμική και τη γαστρονομία. Διαθέτει μια απαιτητική, δεμένη κοινότητα που εκτιμά την ποιότητα σε κάθε επίπεδο, στην οποία θέλουμε να ενταχθούμε και να την καλλιεργήσουμε. Διαπιστώνουμε ότι σε κάθε προορισμό, ο κοινωνικός ιστός είναι πολύ σημαντικός. Και θεωρούμε ότι η Σίφνος διαθέτει έναν από τους πιο δραστήριους με αυτή την έννοια. Και νομίζω ότι είναι κάτι που όλοι βλέπουμε στο δομημένο περιβάλλον ως αποτέλεσμα. Επομένως, αυτό δεν είναι κάτι που συνέβη τον τελευταίο χρόνο. Είναι κάτι που υπάρχει ιστορικά κατά τη διάρκεια πολλών προηγούμενων δεκαετιών».

The development of Sifnos from that point forward, and whether it has any spare capacity, is something they have found extremely viable and interesting and had become an issue in the newspapers a couple of weeks earlier. There was an analysis on how to approach it, assuming there is space for the number two category to expand the residential community with secondary housing opportunities. It's interesting that the second category, let's call them the expat residents, are often even more deeply involved in retaining the identity of a destination than the permanent residents. That is also the case in Antiparos, where basically 90% to 100% are secondary residents, and a few of them have been renting their houses for a few weeks to cover their expenses.

A point of interest they have identified is that they must be close to the sea if they have to develop these secondary residences. They have to be close to the settlement. They have to be part of the existing network of walking trails. The idea would be to avoid having or minimizing car use daily at such a destination. «Συγκροτήσαμε ένα εργαστήριο με τη συμμετοχή αρχιτεκτόνων. Η ιδέα ήταν να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τι σημαίνει Back to Basics για τον καθένα από εμάς. Και ο στόχος ήταν να μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε τι είδους τυπολογίες διαβίωσης θα προέκυπταν από αυτές τις αρχές που θέλαμε να καθιερώσουμε. Αυτό ήταν ένα τετραήμερο εργαστήριο που φιλοξενήσαμε στη Σίφνο. Βασικά, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι θα θέλαμε να έχουμε μια σειρά από μικρότερους όγκους που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν μεμονωμένα, σε ομάδες σπιτιών ή σε μια μεγαλύτερη ομάδα. Και ότι θα έπρεπε βασικά να δημιουργηθούν γύρω από έναν οικισμό για να γίνουν τα πράγματα πιο βιώσιμα με αυτόν τον τρόπο και να επεκτείνουν την υπάρχουσα κοινότητά του. Θέσαμε ορισμένες σχετικά αυστηρές απαιτήσεις σχεδιασμού και αποφασίσαμε ως αποτέλεσμα αυτού του εργαστηρίου να προκηρύξουμε διαγωνισμό».

“We have put together a workshop with the participation of architects. The idea was to try to identify what Back to Basics means for every one of us. The goal has been to help us identify what kind of living typologies would result from these principles that we wanted to establish. This was a four-day workshop that we hosted in Sifnos. Basically, we concluded that we would like to have a series of smaller volumes that could work individually, in groups of houses, or a bigger group. They should be basically set up around a settlement to make things more sustainable in that way and expand the existing community. We set certain relatively strict design requirements, and we decided as a result of this workshop to call a competition.” Έτσι προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός. Προσκλήθηκαν επτά ελληνικά και τρία αρχιτεκτονικά γραφεία του εξωτερικού. Το αντικείμενο του διαγωνισμού ουσιαστικά ήταν να προσπαθήσουν να μεταφράσουν αυτή την τυπολογία που ήθελαν να εισάγουν στη Σίφνο με την αρχιτεκτονική ιστορία που έχει, από μια διαφορετική οπτική γωνία. Ήταν ένας διαγωνισμός ιδεών για το πώς θα φαντάζονταν οι άνθρωποι να καταλαμβάνουν έναν χώρο που βρίσκεται εκτός οικισμού.

So the competition was called. Seven Greek architectural offices and three foreign offices were invited. The scope of the competition was to try to translate this typology that they were looking to introduce into Sifnos with its architectural history from a different point of view. It was an ideas competition on how people would imagine occupying a space that is outside the settlement. «Το συμπέρασμά μας ήταν ότι από τις δέκα προτάσεις, οι οκτώ οδηγούσαν προς ένα χωριό. Δύο από αυτές οδηγούσαν προς ένα τοπίο. Έτσι, το συμπέρασμά μας είναι ότι θέλαμε να ακολουθήσουμε την κατεύθυνση του τοπίου ως κύρια δομή, ως πυρήνα του γενικού σχεδίου, και να έχουμε αυτό που ονομάζουμε αγροικίες της Σίφνου, τις οποίες βλέπουμε ως μεμονωμένα σημεία που θα μπορούσαν να ταιριάζουν ειδικά σε συγκεκριμένα τοπία».

“Our conclusion was that eight of the ten propositions led towards a village. Two of them were leading towards a landscape. So we conclude that we wanted to go with the landscape direction as a main structure, as the core of the master plan, and have what we call the Sifnos’ farmhouses, which we see as individual points that could fit specific landscapes.”

[01.5]

AGENDA

«Αποφασίσαμε να συνεργαστούμε προχωρώντας με τον Aires Mateus και με το Atelier Bow-Wow. Μέρος του στόχου μας είναι να μπορέσουμε επίσης να ακούσουμε τους ανθρώπους, πώς θα μπορούσαν να συμβάλουν σε αυτό. Θα δώσω το μικρόφωνο στον Στάθη Καλύβα και θα χαρώ να συμμετάσχω στο πάνελ», κατέληξε ο Ιάσων Τσάκωνας.

“We have decided to work going forward at the area with Aires Mateus and Atelier Bow-Wow. Part of our goal is also to be able to listen to people and how they could contribute to that. I will pass the microphone to Stathis Kalivas, and I will be happy to participate in the panel,” concluded Iason Tsakonas. ΣΚ Εντάξει. Είμαστε λοιπόν εδώ για να συζητήσουμε ένα πολύ ευαίσθητο και πολύ σημαντικό νομίζω ζήτημα, το πώς ο τουρισμός επηρεάζει την Ελλάδα και τα νησιά, τα οποία αποτελούν ένα πολύ ευαίσθητο οικοσύστημα. Και θα ξεκινήσω τη συζήτηση με τον Ιάσονα πρώτα. Έχουμε μια πολύ συγκεκριμένη πρόταση, η οποία αποτελεί μια ποιοτική αλλαγή, σε σχέση με το προηγούμενο έργο που έχει εμπλακεί, που είναι το έργο της Αντιπάρου. Η σκέψη λοιπόν για τη Σίφνο, είναι ένας τρόπος προσέγγισης της ανάπτυξης που δίνει έμφαση στη μεγαλύτερη πυκνότητα, στη μικρότερη κλίμακα, και δίνει έμφαση στο περπάτημα αντί για την οδήγηση, τόσο στον γενικό σχεδιασμό, όσο και στη συμμετοχή των αρχιτεκτόνων μέσα από τη διαδικασία του διαγωνισμού. Αυτό συνεπάγεται μια σειρά από εργαστήρια που απαιτούν χρόνο, ενέργεια και χρήματα.

SK

Okay. So here we are to discuss a very sensitive and important question: how does tourism affect Greece and its islands, which represent a very sensitive ecosystem?

And I'm going to start the conversation with Iason first. We have a very specific proposition, which represents a qualitative change, compared to the previous project that has been involved, which is the project of Antiparos. So, Sifnos is thought of as a way of approaching development that emphasizes bigger density and smaller scale and focuses on walking instead of driving, both on master planning and the architects’ involvement through competition. It entails a series of workshops that take time, energy, and money.

Και έτσι η ερώτηση που θέλω να σας κάνω πρώτα, είναι γιατί πιστεύετε ότι η στροφή προς αυτή την κατεύθυνση, η οποία απαιτεί περισσότερο χρόνο, περισσότερη ενέργεια, περισσότερα κεφάλαια, είναι μια πρόταση που έχει αξία; Γιατί πιστεύετε ότι αυτό είναι κάτι που αξίζει να μιμηθούν, κάποιοι που στο κάτω-κάτω μπαίνουν σε αυτή τη δουλειά για να βγάλουν κέρδος; Why do you think switching in this direction, which takes more time, energy, and funds, is a value proposition? Why do you think this is worth imitating for people who enter into this business to make a profit after all? ΙΤ Σας ευχαριστώ για την ερώτηση. Νομίζω ότι η σύντομη απάντηση θα ήταν ότι, αφού ζήσαμε την εμπειρία του Αντιπάρου, που αναπτύχθηκε οργανικά, καταλάβαμε ότι καταλήξαμε να έχουμε μια ορισμένη ευθύνη, μαζί με τους αρχιτέκτονες, για αυτό που δημιουργήθηκε εκεί. Θετικά και αρνητικά. Νομίζω ότι η απόφαση της αναζήτησης ενός νέου νησιού, που στην περίπτωσή μας είναι η Σίφνος, οδηγείται πρώτα απ' όλα από προσωπικό ενδιαφέρον. Εκεί χτίζουμε το δικό μας σπίτι. Και ήταν επίσης μια πρόκληση, γιατί δεν είμαι σίγουρος για τα αποτελέσματα που βλέπουμε στην κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, αν οι αναφορές που ενσωματώσαμε στο σπίτι είναι κάτι που είναι απαραίτητα προς τη σωστή κατεύθυνση.

52

IT

Thank you for the question. The short answer would be that, after we had experienced Antiparos, which organically grew, we understood that we ended up having a certain responsibility, together with the architects, for what was created there.

Positive and negative. I think that the decision to look for a new island, which in our case is Sifnos, is driven primarily by a personal interest. We are building our own house over there. It also has been a challenge because I'm not sure about the results of what we see in Cycladic architecture; if references were taken by the house, it is something that is necessarily in the right direction.

Νομίζω λοιπόν ότι βλέπουμε αυτή την ανάπτυξη στη δόμηση, βλέπουμε αυτή την ανάπτυξη στην αρχιτεκτονική, και νιώθω ότι χρειαζόμουν και εγώ ο ίδιος να πάρω πολύ περισσότερο χρόνο για να καταλάβω ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να εκφράσω αυτό το βαθύ συναίσθημα που έχω, ότι θέλω να επιστρέψω στα βασικά μετά την ελληνική κρίση, μετά τον COVID-19, μετά από όλα και την Αντίπαρο. Αισθάνομαι ότι υπάρχουν πράγματα που είναι πολύ ουσιώδη και η επιλογή να πάω στη Σίφνο είναι μια πολύ περίπλοκη υπόθεση. Είναι ένα πολύ ευαίσθητο έργο, στο οποίο έχουμε αφιερώσει χρόνο για να το προσεγγίσουμε. Και πρέπει να πω ότι δεν έχουμε καταλήξει ακόμη πραγματικά. Αλλά πιστεύω ότι πρόκειται για μια επένδυση όχι στη δική μας επιχείρηση. Θέλουμε να το δούμε ως μια επένδυση γενικά. Γι' αυτό αποφασίσαμε να μοιραστούμε σήμερα και τη διαδικασία, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε λίγο ευρύτερα, για το πώς θέλουμε να καταλάβουμε αυτόν τον τόπο και να προσπαθήσουμε να μοιραστούμε και να συνεργαστούμε με τρόπους έτσι ώστε να μπορέσουμε να έχουμε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας και τον τόπο μας.

So I think that we see this growth in development, we see this growth in architecture, and I feel that I also needed to take much more time to understand what is the best way to express this deep feeling that I've been having, of wanting to go Back to Basics after the Greek crisis, after COVID-19, after everything, and after Antiparos. I do feel that there are things that are essential, and choosing to go to Sifnos is a very complicated task. It's a very sensitive task, and we have taken the time to approach it. And I have to say, we have not really yet concluded. But I think this is an investment, not just in our own business. We want to see it as an investment in general. That's why we decided today also to share the process, to start thinking a bit wider about how we want to occupy this place and try to share and cooperate in a manner that we can have a better future for our kids and our place. ΣΚ Εντάξει. Όταν λοιπόν σκεφτόμαστε για την ανάπτυξη στα νησιά, μπορούμε να σκεφτούμε τα ακραία ερωτήματα που έχουν να κάνουν με το ρυθμιστικό έργο, πού μπορούμε να χτίσουμε, πόσο, υπό ποιες συνθήκες. Στο άλλο άκρο, μπορούμε να σκεφτούμε τις παγκόσμιες τάσεις και τις ατομικές αποφάσεις εκατομμυρίων ατόμων, τα οποία πολύ συχνά θέλουν να βρίσκονται στα μέρη που θεωρούνται ως τα πιο ελκυστικά. Υπάρχουν λίγα νησιά και υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που θα ήθελαν να βρίσκονται σε αυτά. Στο ενδιάμεσο έχουμε τους αρχιτέκτονες. Και οι αρχιτέκτονες, κατά μία έννοια, μεσολαβούν μεταξύ των κατασκευαστών και των πελατών, των ανθρώπων που θέλουν να απολαύσουν το φυσικό περιβάλλον που προσφέρουν τα νησιά. Έχουμε λοιπόν σήμερα εδώ δύο αρχιτέκτονες, οι οποίοι συμμετέχουν και οι δύο σε αυτό το έργο και οι οποίοι έχουν σκεφτεί πολύ αυτά τα ζητήματα. Και θα ήθελα να ξεκινήσω με τον Μιχάλη Ραυτόπουλο των Area Architects, ο οποίος συμμετέχει σε αυτή τη διαδικασία, και να τον ρωτήσω πώς αντιλαμβάνεται και πώς καθοδηγεί τη σχέση μεταξύ των κατασκευαστών και των πελατών, οι οποίοι πολύ συχνά επιθυμούν το μεγαλύτερο δυνατό σπίτι γι' αυτούς, ή αυτό με τη μεγαλύτερη ιδιωτικότητα, ή υλικά που μπορεί να μην είναι συμβατά με τον τόπο στον οποίο επιλέγουν να βρίσκονται. Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος του αρχιτέκτονα από αυτή την άποψη, δεδομένων των εντάσεων μεταξύ των κατασκευαστών και των πελατών; SK

[01.5]

MR

Okay. So when we think about development in the islands, we can think about the extreme questions related to regulation work, such as where we can build, how much, and under what conditions. On the other extreme, we can think about global trends and individual decisions by millions of individuals who very often want to be in the places seen as most desirable. There are few islands, and millions of people would like to be on those islands. In between, we have the architects. In a sense, the architects mediate between the developers and the customers, the people who want to enjoy the natural environment the islands offer. So we have two architects here today, both of them involved in this project, and they've both thought very much about these issues. I would like to start with Michalis Raftopoulos of Area Architects, who is involved in this process, and ask him how he perceives and navigates the relationship between developers and customers, who very often desire something that is the biggest possible house for them or the most private possible house, or materials that may not be compatible with the place in which they select to be. So, what is the architect's role in that respect, given the tensions between developers and customers?

ΜΡ Νομίζω ότι αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό και καίριο ερώτημα. Όταν σχεδιάζεις με ευαισθησία για ένα πλαίσιο τόσο κρίσιμο και ουσιώδες, δεν αρκεί για ένα άτομο ή για οποιονδήποτε να εφαρμόσει μια “top-down” προσέγγιση. Είναι σημαντικό όταν μιλάμε για την Επιστροφή στα Βασικά, να τοποθετήσουμε την αρχιτεκτονική ως κάτι σχεσιακό. Και έτσι, από τη δική μας οπτική γωνία, αυτό σημαίνει ότι ο αρχιτέκτονας μπορεί ίσως να περιγραφεί ως ο διπλωμάτης του σχεδιασμού. Η ιδέα της διπλωματίας και της πειθούς είναι πολύ σημαντική, επειδή ο αρχιτέκτονας είναι αυτός που τελικά πρέπει να εντοπίσει τους υπάρχοντες πόρους, να ανταποκριθεί και να διαχειριστεί με κάποιο τρόπο τις επιθυμίες των ατόμων που είναι αναπόφευκτα μέρος μιας κοινότητας, είτε πρόκειται για επισκέπτες είτε για μόνιμους κατοίκους. Και πρέπει επίσης να προσδιορίσουμε την ικανότητα ενός τόπου να προσαρμόζεται με θετικούς τρόπους στην αλλαγή.

I think that's a very important and challenging question.

When you design sensitively for a context as crucial and essential, it's not enough for an individual or anyone really to apply a top-down approach. When we talk about Back to Basics, it's important to position architecture as something relational.

And so, from our perspective, that means the architect can perhaps be described as a design diplomat. The idea of diplomacy and persuasion is essential because the architect is the one who ultimately has to identify existing resources, respond to, and somehow manage the desires of individuals who are inevitably part of a community, whether they're visitors or permanent residents. And we also have to identify a place's capacity to adapt positively to change.

Έτσι, νομίζω ότι ο αρχιτέκτονας, ως διπλωμάτης του σχεδιασμού, είναι πολύ σημαντικός από αυτή την άποψη. Και αυτό συνεπάγεται επίσης ότι οι αρχιτέκτονες δεν θα πρέπει απλώς να αποδέχονται μια συναλλακτική σχέση με έναν μεμονωμένο πελάτη, σύμφωνα με την οποία ο πελάτης πληρώνει και ζητά ένα είδος αρχιτεκτονικής ως εμπόρευμα. Νομίζω ότι είναι πολύ πιο σημαντικό να είναι σε θέση να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση που είναι καλύτερη, πιο βιώσιμη και ανταποκρίνεται κατά κάποιο τρόπο θεμελιωδώς σε ένα συγκεκριμένο και τοπικό πλαίσιο.

So I think the architect, as a design diplomat, is very important in this way. It also implies that architects should not simply accept a transactional relation to an individual client, whereby the client pays and requests a kind of architecture that is a commodity. I think it's much more important to offer an alternative that's better and more sustainable and responds fundamentally to a specific and local context. ΣΚ Υπάρχει μια αρχή, που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως, η οποία είναι ότι ο πελάτης έχει πάντα δίκιο, και αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εξυπηρέτησης πελατών. Πώς μπορείτε λοιπόν να το αντιστρέψετε αυτό; SK

There's almost a principle that started in the United States and has spread worldwide: that the client is always right. It is considered the cornerstone of customer service. So, how do you reverse that?

ΜΡ Νομίζω ότι, ξέρετε, υπάρχουν διάφοροι τρόποι. Ο ένας είναι απλά να προσδιορίσετε την αξία των υφιστάμενων σχέσεων. Ένα άτομο που επιλέγει να ζήσει στις Κυκλάδες για παράδειγμα, ίσως θα πρέπει να πεισθεί ότι αυτό που πραγματικά θέλει δεν είναι να ζήσει σε μια πράσινη όαση, που απαιτεί μη βιώσιμες ποσότητες νερού. Στην πραγματικότητα πρέπει να εκτιμήσουν αυτό που υπάρχει ήδη εκεί, το οποίο είναι ένα πολύ ξηρό τοπίο που έχει μια ομορφιά που υπάρχει ήδη και δεν χρειάζεται να το αλλάξουμε. Ένα άλλο μπορεί να είναι να ανασύρουμε συνδέσεις από ένα τοπικό πλαίσιο, όπως για παράδειγμα ο Ιάσονας αναφέρθηκε στην ομιλία του, αναφερόμενος στα εργαστήρια κεραμικής για ένα μέρος όπως η Σίφνος. Ίσως να τα εμπλέξουμε σε ένα είδος αρχιτεκτονικής παραγωγής ή να σκεφτούμε για τα κτίρια με τρόπους που έχουν τις ρίζες τους στην τοπική οικονομία υλικών, τα τοπικά υλικά και τη χρήση τους, και να πιέσουμε ώστε να μην εισάγουμε απλώς όλα όσα μπορεί να μας ζητηθούν. Νομίζω ότι αυτοί είναι σημαντικοί τρόποι διαπραγμάτευσης για το τι θα είναι τελικά η αρχιτεκτονική.

MR

I think that there are different ways. One is to simply identify the value of existing relationships. A person who chooses to live in the Cyclades, for example, perhaps should be persuaded that what they really want is not to live in a green oasis that requires unsustainable amounts of water. They actually need to appreciate what is already there, which is a very dry landscape with a beauty already there, and we don't need to change it. Another may be to draw out connections from a local context, as, for example, Iason referred to in his talk, by referencing the ceramic workshops for a place like Sifnos, perhaps drawing them into a kind of architectural production or thinking about buildings in ways that are rooted in the local material economy, local materials and the use of those, and to push back, so that we're not going to simply import everything that may be asked of us. I think those are important ways to negotiate what the architecture ends up being.

Image courtesy of Oliaros P.D.

AGENDA ΣΚ Κάτι που διατήρησα από την απάντησή σας, είναι η ιδέα του αρχιτέκτονα ως διαμεσολαβητή, ως διπλωμάτη του σχεδιασμού, αλλά και ως εκπαιδευτή για τους πελάτες, που τους κάνει να καταλάβουν ποιες μπορεί να είναι οι πραγματικές τους προτιμήσεις, ακόμα και όταν οι ίδιοι μπορεί να μην τις γνωρίζουν. Επιτρέψτε μου να απευθυνθώ στη Momoyo Kaijima του Atelier Bow-Wow. Πολύ συχνά υπάρχει η αίσθηση ότι ο σκοπός της φιλοξενίας και του κλάδου της φιλοξενίας είναι να ελαχιστοποιήσει ή να εξαλείψει τις τριβές. Η ιδέα είναι να φύγετε από το σπίτι σας και να φτάσετε στον προορισμό σας με τις λιγότερες δυνατές τριβές, με τη μέγιστη δυνατή άνεση. Αλλά μετά αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε ότι ίσως αυτό να μην είναι το ιδανικό, γιατί όταν εξαλείφεις την τριβή για όλους, μεγιστοποιείς τον αριθμό των ανθρώπων και ελαχιστοποιείς την αίσθηση της εμπειρίας. Και έτσι ένα από τα πράγματα που συζητούσαμε, και θα ήθελα να ακούσω τη γνώμη της Momoyo σχετικά με αυτό, είναι ο βαθμός εισαγωγής κάποιου είδους τριβής. Για παράδειγμα, το περπάτημα αντί της οδήγησης μπορεί να είναι επιθυμητό, το οποίο μπορεί να ακούγεται αντισυμβατικό σε μια προοπτική η οποία είναι απόλυτα προσανατολισμένη προς την άνεση του πελάτη, αλλά μπορεί στην πραγματικότητα να είναι προς το συμφέρον του. Θα ήθελα λοιπόν να ακούσω τη γνώμη σου, Momoyo, για το θέμα αυτό.

SK

So one thing that I retained from your answer is the idea of the architect as a mediator, as a design diplomat, but also as an educator of the clients, making them understand where their true preferences may be, even when they might not know them.

Let me turn to Momoyo Kaijima of Atelier Bow-Wow. There is a sense very often that the purpose of hospitality and the business of hospitality is to minimize or eliminate friction. The idea is you leave your home and arrive at your destination with the least possible friction and maximum comfort. But then we started wondering that perhaps that's not ideal because when you eliminate friction for everyone, you maximize the number of people while you minimize the sense of experience. And so one of the things we were discussing, and I would like to hear Momoyo’s opinion on that, is the extent to introducing some friction of some kind. For example, walking instead of driving might be desirable, which may sound unconventional from a perspective totally oriented towards the comfort of the customer but may be in their best interest. So I would like to hear your opinion, Momoyo, on that topic.

MK

53

MK Σας ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση. Όταν επισκέφθηκα τη Σίφνο, η εμπειρία ήταν τόσο όμορφη για εμάς. Και μου άρεσε πραγματικά να συνεισφέρω κάτι στον τόπο. Αυτό είναι το πραγματικά ισχυρό μου κίνητρο. Στη Σίφνο, πολλοί άνθρωποι αγαπούν το ίδιο το νησί. Έτσι, η αλιεία, τα κεραμικά, η γεωργία, παραμένουν ζωντανά. Και επίσης, πολλοί άνθρωποι περπατούν την αρχαία διαδρομή από το ένα castello στο άλλο ή στο λιμάνι. Οπότε ακόμη, από πλευράς κλίμακας, το νησί είναι πολύ καλό. Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν πλέον ότι όσοι έρχονται στη Σίφνο θέλουν να είναι εκεί. Οπότε είναι πολύ ισχυρά συνδεδεμένοι. Αγαπούν την ίδια την κουλτούρα της Σίφνου, γι' αυτό μπορούμε να συνεχίσουμε με αυτό ως κίνητρο, όχι μόνο από εμένα, αλλά και από τους ντόπιους ή ξένους επισκέπτες να συμβάλλουν σε αυτή την κουλτούρα.

Thank you very much for the question. When I visited Sifnos, the experience was so beautiful for us. And I really loved to contribute something to the place. So that is my really strong motivation. In Sifnos, many people love the island itself. So a lot of the fishery, the pottery, and the agriculture are staying alive. And also, many people walk the ancient route from one castello to another or a boat harbor. So still, scale-wise, this island is very good. The people understand now that those who come to Sifnos want to be there. So they are very strongly connected. They love the culture of Sifnos itself, and that’s why we can continue this kind of motivation, not only by me but also by including the local or international guests to contribute to this culture.

Η ιδέα της εισαγωγής κάποιας τριβής σημαίνει ότι τώρα, με την τουριστική βιομηχανία, έρχονται πάρα πολλοί άνθρωποι. Όλοι θέλουν να πάνε εκεί. Αλλά οι πόροι είναι περιορισμένοι. Για παράδειγμα, τα ψάρια, το νερό και το πράσινο. Τα πάντα είναι περιορισμένα στο νησί. Αν θέλουν περισσότερα, πρέπει να τα φέρουν από κάπου αλλού. Αυτό δημιουργεί επίσης κάποιες δύσκολες συζητήσεις. Γι' αυτό λοιπόν, αν οι άνθρωποι θέλουν να κρατήσουν ίδιο το νησί της Σίφνου, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Να διατηρηθεί ο ρυθμός και ο χώρος και να γίνει κατανοητό το όριο των πόρων.

The idea of introducing some friction means that now, with the tourist industry, we have so many people coming. Everybody wants to go there. But the resources are limited—for example, fish, water, and the greenery. Everything is limited on the island. If they want more, they need to bring it from somewhere else. This also creates some difficult discussions. So that's why it is essential if people want to keep the island as it is -keeping the pace and the space and understanding the limit of the resources. Προσπαθούμε να διαβάσουμε την τοπογραφία όσο το δυνατόν περισσότερο. Το μέρος που προτείναμε, το ένα κομμάτι είναι λόφος και το άλλο κοιλάδα. Το πώς έρχεται το νερό ή το πώς έρχεται ο άνεμος, δημιουργούν επίσης μια πρωτότυπη συνθήκη. Έτσι, για παράδειγμα, η αγροικία της Σίφνου δημιουργεί πραγματικά μια ωραία αυλή για να προστατεύεται από τον άνεμο και να δέχεται άπλετο ηλιακό φως. Αυτή είναι επίσης μια πολύ σημαντική τοπολογία για να την αναπτύξουμε περαιτέρω, επειδή οι ντόπιοι είχαν ήδη έναν πολύ σημαντικό ρόλο και κατανόηση. Γιατί να μην το διατηρήσουμε; Επίσης, το μέρος όπου αρχικά ήταν καλλιεργήσιμη γη, έχει κυρίως ελαιόδεντρα και κάποια μέρη για ζώα. Μπορούμε λοιπόν να διατηρήσουμε αυτό το τοπίο, όσο το δυνατόν περισσότερο. Ή ίσως στο μέλλον, οι δευτερεύουσες κατοικίες μπορούν να συνεισφέρουν κάποιο μέρος αυτής της παραγωγής ή αυτής της κουλτούρας. Αυτή είναι η ιδέα που θέλουμε να προτείνουμε.

We try to read the topography as much as possible. In the proposed place, one part is a hill, and the other is a valley. How the water or the wind comes about also creates an original posture. So, for example, the Sifnos farmhouse really creates a nice courtyard to protect from the wind and get nice sunlight. So that's also a very important topology for us to develop further because they already had a very important role and understanding. Why not keep it? Also, the place where it was originally farmland mainly has olive trees and some parts for animals. That’s why we can keep this landscape as much as possible. Or maybe in the future, secondary houses can contribute some part to this production or this culture. That's our idea to propose.

[01.5]

ΣΚ Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω, και ο καθένας από εσάς μπορεί να απαντήσει στην ερώτηση. Ξεκινήσατε αυτή τη διαδικασία στη Σίφνο με το εργαστήριο στο οποίο ο στόχος ήταν να μάθουμε. Θα σας ζητήσω να αναφέρετε τουλάχιστον ένα πράγμα που ανακαλύψατε μέσα από αυτή τη διαδικασία και το οποίο σας εξέπληξε, κάτι που δεν γνωρίζατε και κάτι που σας οδήγησε να αλλάξετε την άποψή σας για το πώς πρέπει να γίνει αυτού του είδους η ανάπτυξη.

AGENDA

Let me ask you, and any of you can answer the question. You started this process in Sifnos with the workshop in which the objective was to learn. I ask you to name at least one thing you discovered through that process that surprised you, something you were unaware of, and something that led you to change your view about how this type of development should happen.

ΜΡ Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Νομίζω ότι ένα πράγμα που έγινε πραγματικά σαφές είναι ότι η τοπική κοινότητα δεν εκπροσωπείται από ένα μόνο είδος κατοίκου. Νομίζω ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη ποικιλία διαφορετικών τύπων, οι οποίοι κατά κάποιο τρόπο καταρρίπτουν τη διχοτόμηση μεταξύ ντόπιων και μη ντόπιων. Θεωρώ ότι αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια πολύ περίπλοκη κατάσταση, η οποία μπορεί να προσεγγιστεί μόνο σε επίπεδο γενικού σχεδίου. Προβλέπεις ένα συγκεκριμένο είδος σχεδιασμού, που σχετίζεται με τη στέγαση. Αλλά δεν είναι μόνο τα σπίτια. Είναι τα πάντα στο ενδιάμεσο που δημιουργούν το τοπίο. Είναι το οδικό δίκτυο. Είναι το πού θα τοποθετηθούν τα φωτοβολταϊκά κελιά. Είναι το τι πρέπει να γίνει με το νερό. Είναι το πώς να αντιμετωπίσεις ένα τοπίο, με τρόπο που δεν δημιουργεί κάτι ξεχωριστό, αλλά κάτι ολοκληρωμένο. Έτσι, πιστεύω ότι είναι σημαντικό να βγούμε από το συμβατικό πλαίσιο του σχεδιασμού ενός μεμονωμένου σπιτιού. Και είναι πραγματικά σημαντικό για τους αρχιτέκτονες να αρχίσουν να συνδιαμορφώνουν μαζί με άλλους κλάδους, με τοπικούς φορείς, αλλά και με τον δήμο, κάτι που θα λειτουργεί σε επίπεδο γενικού σχεδίου. Και αυτό είναι ένα είδος θεσμικού πλαισίου, το οποίο ιδανικά θα αρχίσει να εμφανίζεται, φυσικά όχι μόνο στη Σίφνο, αλλά σε κάθε μικρή κοινότητα, η οποία θα πρέπει να δημιουργήσει ένα σχέδιο για το πώς θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.

MR

That's a very interesting question. I think that one thing that really became clear is that the local community is not represented by a single kind of resident. I think there's a very large variety of inhabitants that kind of breaks down the dichotomy between local and non-local. I think that what this means is that you have a very complex situation, and it's one that can really only be approached at the level of a master plan. You go in anticipating a certain kind of design that's related to the subject of housing. But it's not just houses.

It's everything in between that creates the landscape. It's a road network. It's where to place the PVE cells. It's what to do with water. It's how to deal with a landscape in a way that does not create something separate but integrated. And so, I think that it's important to step out of the conventional box of designing a separate house. It's really important for architects to begin to co-author together with other disciplines, with local stakeholders, and also with the municipality, something that works at a master plan level. And that's really a kind of institutional framework that ideally will begin to appear, of course, not only in Sifnos but in any small community, which should create a plan for how it will change over time.

ΣΚ

Σας ευχαριστώ. Momoyo;

SK

Thank you. Momoyo?

MK Ναι. Νομίζω ότι δουλέψαμε και για το χωριό των ψαράδων αλλά και για τις αγροτικές καλλιέργειες. Έτσι, αυτή η εμπειρία μας βοηθά να καταλάβουμε πώς η γη και οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μαζί. Και όταν έρχεται το νερό, οι άνθρωποι μπορούν να αρχίσουν να έρχονται. Αυτή είναι μια πολύ απλή αλληλουχία. Και στη συνέχεια, νομίζω ότι αυτού του είδους η εμπειρία είναι πολύ χρήσιμη για να την κατανοήσουμε -ακόμα και αν βρίσκεσαι στην Ελλάδα ή πιο συγκεκριμένα στη Σίφνο- επειδή οι άνθρωποι χρειάζονται νερό, οι άνθρωποι χρειάζονται τον ήλιο και τους φυσικούς πόρους. Το πώς τα μοιράζεσαι είναι επίσης πολύ σημαντικό. Οπότε όλοι πρέπει να καταλάβουν πώς λειτουργεί αυτό.

54

MK

Yes. I think that we also used to work for the fishermen's village and also the agricultural farmland. So, that experience helps us to understand how the land and people can live together. And when water comes, people can start coming. So that's a very simple order there. And then, I think that kind of experience is very helpful for us to understand, even if you're in Greece or Sifnos specifically because people need water, people need the sun and natural resources. How to share is also very essential. So everybody should understand how it works.

Επίσης υπάρχει αυτή η εμπειρία, που προσπαθούμε να δοκιμάσουμε ως ομάδα. Συζητάμε πολύ για το πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε κάτι αυτάρκες ή αυτόνομα, φροντίζοντας ταυτόχρονα και τον αυτοσυντονισμό του νερού και του ηλεκτρισμού, ή ίσως και κάποιων τοπικών φυτών ή ελαιόδεντρων. Πώς τα ελαιόδεντρα αυτά θα τα φροντίζουμε εμείς ή οι άνθρωποι που θα έρθουν στον τόπο. Αυτό συνιστά ένα είδος κορεσμού. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να δημιουργήσουμε ένα νέο μέλλον για το νησί. Αυτό σημαίνει, ίσως όχι μόνο για τους καταναλωτές. Αλλά αν δημιουργήσουμε ένα είδος πλατφόρμας μεταξύ του τοπικού δήμου, των ντόπιων ή κάποιων τουριστών, θα έχουμε δημιουργήσει ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα για το μέλλον του τουρισμού.

And then there’s this experience that we also try to test as a team. We have a lot of discussions on how we can create something self-sufficient or self-autonomous while dealing at the same time with the self-coordination of the water and electricity, or also maybe some local plants or olive trees, how the olive trees are taken care of by us or by the people who will come to the place. That is a kind of saturation. It's also very important to create a new future for the island. That means it may not only be for the consumers. But if we create some sort of platform between the local municipality, local people, or some tourists, that will also be a very interesting topic for what is the future of tourism. ΣΚ

Σας ευχαριστώ.

SK

Thank you.

IT Υπάρχουν δύο στοιχεία, τα οποία είναι ελκυστικά στη Σίφνο: Το ένα είναι η αυθεντική αρχιτεκτονική, γιατί υπάρχουν κάποια πιο πρόσφατα στοιχεία που δεν είναι τόσο ενδιαφέροντα, και το άλλο είναι ο κοινωνικός ιστός. Αυτά είναι δύο στοιχεία που μας έχουν προσελκύσει από την πρώτη μέρα. Αυτό που διαπιστώσαμε μέσα από αυτή τη διεργασία, είναι ότι δεν είναι τόσο εύκολο να μπορέσεις να πάρεις το αρχιτεκτονικό νήμα από εκεί που βρίσκεται και να το οδηγήσεις στο μέλλον, χωρίς να δημιουργηθεί ανησυχία στα διάφορα επίπεδα, όπως στο περιβάλλον ή την κοινωνία.

IT

There are two elements that make Sifnos attractive: One is the original architecture cause there are some more recent but not so interesting elements, and the other is the social fabric. These are two elements that we have been attracted to from day one. We have found through this process that it's not as easy to pick up the architectural thread from where it is to the future without uneasiness at the various levels, like the environment or society.

Άρα η αρχιτεκτονική και το κοινωνικό επίπεδο ήταν για εμάς πολύ κεντρικά και στην Αντίπαρο. Αλλά εδώ ήταν πολύ πιο δύσκολο, είχε πολύ μεγαλύτερη πρόκληση να προσπαθήσουμε να κάνουμε τα δύο μέρη να συναντηθούν. Έχουμε συνεργαστεί με μια ομάδα σχεδιαστών και αρχιτεκτόνων, οι οποίοι προσπαθούν να το επιλύσουν. Γιατί είναι σημαντικό να βγούμε από αυτό που βλέπουμε σήμερα και να δούμε πώς μπορούμε να προχωρήσουμε στο μέλλον, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη το παρελθόν. Αυτό ήταν πολύ πιο δύσκολο, από ό,τι περίμενα, με θετικό επίσης τρόπο. Ξέρετε, προσπαθούσαμε να βρούμε πώς να το κάνουμε να λειτουργήσει.

[01.5]

So, architecture and social level have also been very important for us in Antiparos. But here, trying to make the two parts meet has been much more difficult, much more challenging. We have been working with a diverse group of designers and architects who try to resolve that. Because it's important to get out of what we see today and see how we can move into the future while taking into consideration the past. This has been much more challenging than I expected, in a positive way as well. You know, we have been trying to figure out how to make it work. ΣΚ Υπάρχει μια συζήτηση που ξεκίνησε στην Ελλάδα, σχετικά με το μέλλον του τουρισμού και τον αντίκτυπό του σε διάφορες διαστάσεις. Και ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα είναι να εναρμονιστούν οι διαφορετικοί στόχοι. Ο τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί πηγή εισοδήματος. Δημιουργεί επίσης ένα τεράστιο μέγεθος έντασης, όπως επίσης και ζητήματα βιωσιμότητας. Η εναρμόνιση όλων αυτών των ζητημάτων δεν είναι πολύ εύκολη. Αυτό που προσπαθείτε είναι μια διαφορετική προσέγγιση. Αλλά ταυτόχρονα, η αίσθησή μου από όσα συμβαίνουν στα νησιά, είναι ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας κούρσας, στην οποία όλο και περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να χτίσουν σε όλο και μεγαλύτερα μεγέθη, σε όλο και πιο γρήγορους χρόνους, για όλο και περισσότερους επισκέπτες. Πώς πιστεύετε, λοιπόν, ότι η συγκεκριμένη προσέγγισή σας μπορεί να επιτρέψει στους άλλους να μάθουν από αυτό που κάνετε εσείς, και ίσως να εμπνευστούν περισσότερο από μια διαφορετική προοπτική, αντί να ακολουθήσουν την τυπική προοπτική της οικοδόμησης χωρίς κανένα γενικό σχέδιο; Ή μήπως θ’ αγνοήσουν τις τοπικές συνθήκες, δεν θα προσπαθήσουν να επηρεάσουν τις προτιμήσεις των πελατών τους, αλλά στην πραγματικότητα θ’ αποδεχθούν ακόμα και τις πιο κραυγαλέα ακραίες προτιμήσεις; Πώς πιστεύετε ότι αυτό που κάνετε μπορεί να έχει ή να μην έχει κάποιο αποτέλεσμα ή κάποιο αντίκτυπο; Και αυτή είναι μια ερώτηση προς όλες και όλους.

Image courtesy of Oliaros P.D.

SK

There is a conversation that started in Greece about the future of tourism and its impact on a variety of dimensions. And one of the most challenging tasks is to reconcile different goals. Tourism can be seen as an income generator. It also creates an enormous amount of tension. And it's also creating sustainability issues. Reconciling all those issues is not very easy. What you're trying is a different approach. But at the same time, my sense of what is happening on the islands is that we are at the beginning of a race in which more and more people are trying to build faster and bigger for more and more visitors. So, how do you think your specific approach can allow others to learn from what you're doing and perhaps be more inspired by a different perspective rather than follow the standard perspective of building without any master plan? Or will they ignore local conditions and not try to affect the clients' preferences but actually reflect the most egregious types of preferences? How do you think what you're doing might or might not have any effect or impact? And this is a question for any of you.

MR Θα ξεκινούσα ίσως με την προφανή παρατήρηση, ότι χρειαζόμαστε περισσότερη ρύθμιση. Το εκάστοτε τοπικό πλαίσιο πρέπει να ρυθμίζεται. Και αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να αποφασίζεται κάθε φορά που ένας αρχιτέκτονας, ένας ιδιοκτήτης γης ή κάποιος άλλος αποφασίζει ότι θέλει να κάνει ένα έργο. Νομίζω ότι αυτό που καθίσταται σαφές, και αυτό που προκύπτει από τη διαδικασία μας, είναι η ανάγκη να γίνει μια δημόσια συζήτηση, και γι' αυτό βρισκόμαστε εδώ σήμερα. Και ίσως αυτό από μόνο του να εμπνεύσει τις τοπικές κοινότητες, να αρχίσουν να ασκούν πίεση για να ξεκαθαρίσουν ποιες είναι οι προτεραιότητές τους. Όχι μόνο τώρα, αλλά ξέρετε, στα επόμενα 5, 10, 20 χρόνια, αυτό πρέπει να είναι σαφές. Οπότε πρέπει να συνεχιστεί αυτή η συζήτηση δημόσια.

MR

I would perhaps start with the obvious observation that we need more regulation.

The capacity of a local context needs to be regulated. And that's not something that should be decided every time an architect, a landowner, or someone else decides that they want to make a project. I think that what becomes clear, and what is serendipitous from our process, is the need for this to be a public conversation, which is why we're here today. Perhaps this by itself will inspire local communities to begin to apply pressure to clarify what their priorities are. Not just now, but you know, that needs to be explicit in the next five, ten, and 20 years. This means that people need to continue that conversation publicly.

MK Ναι. Τώρα βρίσκομαι επίσης το μισό χρόνο στην Ελβετία. Η Ελβετία πρέπει να δέχεται πολλούς τουρίστες απ’ το εξωτερικό. Αλλά ακόμα και στα βουνά, υπάρχει περιορισμός στο νερό και την ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι, η υποδομή έχει αρχίσει να γίνεται πολύ δύσκολη. Δεν μπορούν να φθάσουν την ίδια ποιότητα. Γι' αυτό, λοιπόν, αυτή η συζήτηση θα παίξει κάποιο ρόλο στη λήψη μιας απόφασης. Όχι στις επιπλέον δευτερεύουσες κατοικίες ή ίσως όχι άλλες νέες υποδομές και ούτω καθεξής. Έτσι, αυτή η συζήτηση μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τους σημαντικούς στόχους για το μέλλον στον τόπο τους, για να διατηρηθεί σε μια βιώσιμη συνθήκη για την κοινωνία.

MK

Yes. Now I'm also six months of the year in Switzerland. Switzerland needs to receive many international tourists. But even in the mountains, water and electricity are limited. So it's started to be very, very difficult for the infrastructure. They cannot reach the same quality of that. So that's why this discussion will play some part in making a decision. Okay, no more secondary houses or maybe no more new infrastructure, and so on. That discussion might also help the people understand the important goals for the future of their land, their place to keep in a sustainable condition for society.

IT Νομίζω ότι το πιο σημαντικό είναι να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε μια δημόσια συζήτηση, να προσδιορίσουμε ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι στη συζήτηση σε όλα τα επίπεδα. Η πολιτική είναι πολύ σημαντική. Το κράτος δικαίου είναι σημαντικό. Νομίζω ότι έχουμε αρκετούς νόμους που ισχύουν και δεν είναι «ας ξεκινήσουμε με αυτό. Αυτό είναι το πιο γρήγορο. Ας προσπαθήσουμε να τηρήσουμε τον νόμο με πλήρη τρόπο». Και στη συνέχεια, την ίδια στιγμή, πρέπει να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση και να εμπλέξουμε τους πάντες προκειμένου να συζητήσουμε το μέλλον. Και αυτό πρέπει να γίνει πριν να είναι πολύ αργά.

IT

AGENDA

SK

I think, is the most important thing to be able to start a public discussion and identify the stakeholders at all levels. Policy is very important. The rule of Law is important. I think we have a number of laws in place that are not, “Let's start with that. That's the fastest one. Let's try to abide by the law in a whole manner”. And then, at the same time, we need to open up this discussion and involve everybody in discussing the future. And this has to be done before it's too late.

ΣΚ Θα σταματήσουμε λοιπόν εδώ. Θέλω απλώς να υπογραμμίσω ένα σημαντικό ζήτημα, το οποίο είναι ότι οι αξίες και οι τρόποι που κυριαρχούσαν στην προσέγγισή μας για την οικοδόμηση στα νησιά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, που κυριαρχούν σήμερα, ήδη αμφισβητούνται με πολλούς τρόπους ήδη. Είναι ήδη ξεπερασμένοι και νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά σε αυτές τις αλλαγές. Η συζήτηση που γίνεται στην Ελλάδα και θα συνεχίσει να γίνεται, δεν περιορίζεται σε τοπικό επίπεδο, διότι όταν πρόκειται για τον τουρισμό, η Ελλάδα είναι πρωταγωνίστρια στο παγκόσμιο σκηνικό. Έχει μεγάλη επιρροή σε μια παγκόσμια συζήτηση. Επομένως, νομίζω ότι είναι σημαντικό να κρατήσουμε αυτή τη συζήτηση ανοιχτή και όχι μόνο να δούμε τι συμβαίνει αλλού, αλλά και να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο και να βρούμε τις λύσεις που χρειαζόμαστε. Σας ευχαριστώ λοιπόν πολύ για αυτή τη συζήτηση.

SK

55

So we'll stop here. I want to underline one important issue: the values and the ways that have dominated our approach to building on the islands and other places in Greece that are dominant today are already being challenged in many ways. They're already outdated, and I think keeping our eyes open to those changes is very important.

The discussion that is happening in Greece and will continue to happen is not just provincial or limited to the country because when it comes to tourism, Greece is a heavyweight. It has a strong influence on a global discussion.

So, I think it's important to keep this discussion open and see what is going on elsewhere, chart our own way, and find the solutions we need. So, thank you very much for this discussion.

[01.5]

AGENDA

Το Archipelago Network, που ιδρύθηκε από τον Jacob Moe, είναι μια πρωτοβουλία για την έρευνα και την τεκμηρίωση της απειλούμενης οπτικοακουστικής κληρονομιάς και της υλικής γνώσης στα νησιά των Κυκλάδων. Μέσα από δραστηριότητες αρχειακής διατήρησης, διεπιστημονικά residencies και δημόσια προγράμματα, καθιστά το κυκλαδίτικο αρχιπέλαγος ένα εργαστήριο επιτόπιας έρευνας και παραγωγής γνώσης, αντιμετωπίζοντας πιεστικά κοινωνικά και οικολογικά ζητήματα της εποχής μας.

The Archipelago Network, founded by Jacob Moe, is an initiative to research and document endangered audiovisual heritage and material knowledge on the Cyclades islands, located in the Aegean Sea. Through its archival preservation activities, interdisciplinary residencies, and public programs, it takes up the Cycladic archipelago as a laboratory for field research and knowledge production, addressing pressing social and ecological questions of our time

Now and then, in the Cycladic Arch (CRAFTSMANSHIP)

A talk with Jacob Moe Tina Marinaki

Η ομάδα του Archipelago Network, με έδρα τη Σύρο και την Αθήνα, αποτελείται από προσωπικό με μεγάλη εμπειρία στη συντήρηση και παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού, την υλοποίηση προγραμμάτων διαμονής και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, καθώς και στη διαχείριση και τον συντονισμό έργων μεγάλης κλίμακας. Μια σειρά από εξωτερικούς συμβούλους παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη σε ad hoc βάση στους τομείς της ψηφιοποίησης, του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και εξειδικευμένες πληροφορίες που σχετίζονται με επιμέρους έργα.

56

The Archipelago Network’s team, based in Syros and Athens, consists of staff with extensive experience in audiovisual preservation and production, implementation of residency programs and cultural activities, as well as large-scale project management and coordination. An array of external advisors provide expertise on an ad-hoc basis in the fields of digitization, intellectual property law, and discipline-specific information related to individual projects. Ο Jacob Moe, ιδρυτής και επικεφαλής ερευνητής του Cycladic Archipelago, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, η σχέση του με την Ελλάδα ξεκίνησε μέσα από τις πρώτες παιδικές του αναμνήσεις, καθώς η μητέρα του, φιλέλληνας και καθηγήτρια νεοελληνικών σπουδών, επέλεξε να του μιλάει τη γλώσσα καθώς μεγάλωνε. Αφού μεγάλωσε, έγινε ντοκιμαντερίστας, αρχειοθέτης και μεταφραστής λογοτεχνίας. Είναι συνιδρυτής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου και έχει κάνει παραγωγή διαφόρων κινηματογραφικών και ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ στις ΗΠΑ, τη Βραζιλία και την Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή είναι ο επικεφαλής αρχειοθέτης του Archipelago Network, το οποίο ιδρύθηκε το 2019, αν και, όπως εξηγεί, «η ώθηση και οι ιδέες που οδήγησαν σε αυτό ήταν σε εξέλιξη αρκετά χρόνια πριν».

[01.6]

Jacob Moe, founder and lead researcher of Cycladic Archipelago, was born and raised in New York. However, his relationship with Greece started through his earliest childhood memories as his mother, a philhellene and professor of Modern Greek studies, chose to speak the language to him as he grew up. After he grew up, he became a documentarian, archivist, and literary translator. He is a co-founder of the Syros International Film Festival and has produced various community-based film and radio documentary projects in the USA, Brazil, and Greece. He is currently the lead archivist of the Archipelago Network, which was founded in 2019, though, as he explains, “the impetus and ideas leading up to it had been in the making several years before that.”

Still from video portrait of Kostas Depastas.

AGENDA

hipelago ΤΜ

Ποιες είναι οι πιο έντονες αναμνήσεις σας από την Ελλάδα;

JM Γύρω στο 1998, η οικογένειά μου μετακόμισε από ένα διαμέρισμα στο Morningside Heights του Μανχάταν σε ένα σπίτι σε ένα περιβόλι με φιστικιές στην πόλη της Αίγινας. Θυμάμαι την ετήσια συγκομιδή φιστικιών, τον ανοιχτό ορίζοντα της θάλασσας σε όλες τις πλευρές και τη διαδικασία της αφομοίωσης. Άρχισα να μαθαίνω να διαβάζω και να γράφω Ελληνικά, καθώς πήγαινα στο τοπικό δημοτικό σχολείο. Θυμάμαι ότι αντιστεκόμουν ιδιαίτερα στην τοποθέτηση των τόνων ή των πνευμάτων στις λέξεις: δεν υπήρχε κάτι τέτοιο στα Αγγλικά, και μου φαινόταν εντελώς άδικο όχι μόνο να μαθαίνω νέες λέξεις, αλλά να πρέπει να ξέρω ακριβώς πού να βάζω έμφαση σε κάθε συλλαβή.

What were your strongest memories from Greece?

JM

Around 1998, my family moved from an apartment in Manhattan's Morningside Heights neighborhood to a house in a pistachio grove in Aegina's main town. I remember the annual pistachio harvest, the open horizon of the sea at all sides, and the process of assimilating. I began learning to read and write Greek as I attended the local elementary school. I remember being particularly resistant to the placement of accent marks on words: no such thing existed in English, and it felt completely unjust to me to only learn new words but to have to know precisely where to place the emphasis on each syllable.

ΤΜ Πείτε μας για την πρωτοβουλία του Archipelago Network. Πότε ιδρύθηκε και γιατί; Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες της οργάνωσης;

Tell us about the initiative of the Archipelago Network.

When was it founded, and why? What are the initiatives of the organization?

JM

The initiative was founded in 2019, though the impetus and ideas leading up to it had been in the making several years before. Having organized the Syros International Film Festival since 2013, I came into contact with different forms of local audiovisual heritage on the island: forgotten home movies, amateur films, and rare documentaries that friends and acquaintances suggested we screen. I began to realize the urgent need to preserve and document these materials, which surpassed the mandate and capabilities of SIFF. In discussions at the time with colleagues from different backgrounds - historians, lawyers, anthropologists, artists, activists, and artists - the proposal to create a living archive out of this material, connecting Syros with other Cyclades islands and with the broader Mediterranean region, came about. Since our activities are implemented according to island and theme-specific focuses (traditional trades such as boatbuilding and pottery, for example, or knowledge concerning the natural environment), we also work on a case-by-case basis with a wider network of specialized consultants.

TM Festival.

Είστε επίσης συνιδρυτής του Syros International Film

JM Η πρώτη μου επίσκεψη στη Σύρο το 2006 ήταν κάτι σαν σύμπτωση. Ένας οικογενειακός φίλος μάς προσκάλεσε να επισκεφθούμε το νησί εκείνο το καλοκαίρι και μετά από αυτό επιστρέφαμε συνεχώς. Καθώς περνούσαν τα καλοκαίρια, άρχισα να σπουδάζω κινηματογράφο σε πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες, ενώ στη συνέχεια άρχισα να εργάζομαι σε ταινίες ντοκιμαντέρ στην περιοχή ως βοηθός παραγωγής και έρευνας. Έτσι, η περιέργειά μου για τη Σύρο, με όλες τις πολιτιστικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητές της, συνέπεσε με την αυξανόμενη κατανόηση του κινηματογράφου ως εργαλείου κοινωνικής τεκμηρίωσης και εμπλοκής με την πραγματικότητα. Με την αποφοίτησή μου από το κολέγιο το 2013, ξεκίνησα το Syros International Film Festival με μια φίλη μου, την Cassandra Celestin, βασιζόμενοι σε ένα κοινό ένστικτο: θέλαμε να θέσουμε τα τοπία και τις κοινότητες της Σύρου σε συνομιλία με μια παιχνιδιάρικη και αντισυμβατική προσέγγιση στον κινηματογραφικό προγραμματισμό, συνδυάζοντας διαφορετικά στιλ και είδη μέσω μιας ενιαίας, εστιασμένης θεματικής.

Loading cookware in Vathy, Sifnos, c. 1960.

[01.6]

All photographs courtesy of Jacob Moe

JM Η πρωτοβουλία ιδρύθηκε το 2019, αν και η ώθηση και οι ιδέες που οδήγησαν σε αυτήν είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται αρκετά χρόνια νωρίτερα. Έχοντας διοργανώσει το Syros International Film Festival από το 2013, ήρθα σε επαφή με διάφορες μορφές της τοπικής οπτικοακουστικής κληρονομιάς στο νησί: ξεχασμένες οικιακές ταινίες, ερασιτεχνικές ταινίες και σπάνια ντοκιμαντέρ που φίλοι και γνωστοί πρότειναν να προβάλλουμε. Άρχισα να συνειδητοποιώ την επείγουσα ανάγκη διατήρησης και τεκμηρίωσης αυτού του υλικού, το οποίο ξεπερνούσε την αποστολή και τις δυνατότητες του SIFF. Σε συζητήσεις που έγιναν τότε με συναδέλφους από διαφορετικούς κλάδους - ιστορικούς, νομικούς, ανθρωπολόγους, καλλιτέχνες, ακτιβιστές και καλλιτέχνες - προέκυψε η πρόταση να δημιουργηθεί ένα ζωντανό αρχείο από αυτό το υλικό, που θα συνδέει τη Σύρο με άλλα νησιά των Κυκλάδων και με την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Δεδομένου ότι οι δραστηριότητές μας υλοποιούνται σύμφωνα με συγκεκριμένες θεματικές (παραδοσιακά επαγγέλματα όπως η ναυπηγική και η κεραμική, για παράδειγμα, ή γνώσεις που αφορούν το φυσικό περιβάλλον), συνεργαζόμαστε επίσης κατά περίπτωση με ένα ευρύτερο δίκτυο εξειδικευμένων συμβούλων.

TM

57

TM

Archival slides from the Othon Kaparis collection, Paros, c. 1970.

AGENDA

TM

You are also the co-founder of the Syros International Film Festival.

TM

What can we learn today from traditional boatbuilding?

JM

My first visit to Syros in 2006 was something of a coincidence. A family friend invited us to visit the island that summer, and we kept returning after that. As the summers passed, I began studying film at university in Los Angeles; then, I started working on documentary films in the area as a production and research assistant. So, my curiosity for Syros, with all of its cultural, social, and environmental particularities, coincided with my growing understanding of film as a tool for social documentation and engagement with reality.

JM

Wooden boatbuilding was fundamental to the development of Greek shipping and maritime trade for centuries; these very boats sustained the people of island Greece for millennia through the circulation of goods, people, and ideas.

During our project documenting traditional boatbuilding on Syros, we digitized hundreds of archival photographs and documents from five active boatyards on Syros, produced a series of documentaries, and worked with ethnographer Maurizio Borriello and architect Iris Lykourioti on research outputs. These collected materials seek to provide material evidence for the development of the technique and art of boatbuilding, advocating for its continued existence in the future.

Upon graduating college in 2013, I started the Syros International Film Festival with a friend of mine, Cassandra Celestin, based on a shared instinct: we wanted to place the landscapes and communities of Syros into conversation with a playful and unconventional approach to film programming, combining different styles and genres by way of a single thematic focus.

Years before sustainability and the "blue economy" were at the forefront of development agendas, traditional boatbuilding provided a model for naval architecture in dialogue with and respect for the marine environment. The question now is how to integrate modernized management and construction technologies into this existing knowledge system in a way that renders the craft a financially viable and competitive alternative to less sustainable naval architectural methods and materials for boatbuilding: fiberglass hulls, for example, which are completely non-recyclable.

TM Τι μπορούμε να μάθουμε σήμερα από την παραδοσιακή ναυπηγική; JM Η κατασκευή ξύλινων σκαφών ήταν θεμελιώδης για την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας και του θαλάσσιου εμπορίου επί αιώνες. Αυτά ακριβώς τα σκάφη συντηρούσαν τους κατοίκους της νησιωτικής Ελλάδας για χιλιετίες μέσω της κυκλοφορίας αγαθών, ανθρώπων και ιδεών. Κατά τη διάρκεια του έργου μας για την τεκμηρίωση της παραδοσιακής ναυπηγικής στη Σύρο, ψηφιοποιήσαμε εκατοντάδες αρχειακές φωτογραφίες και έγγραφα από πέντε ενεργά ναυπηγεία στη Σύρο, δημιουργήσαμε μια σειρά από ντοκιμαντέρ και συνεργαστήκαμε με τον εθνογράφο Maurizio Borriello και την αρχιτέκτονα Ίρις Λυκουριώτη σε ερευνητικά αποτελέσματα. Το υλικό που συγκεντρώθηκε επιδιώκει να παράσχει υλικές αποδείξεις για την ανάπτυξη της τεχνικής και της τέχνης της ναυπηγικής, υποστηρίζοντας τη συνέχιση της ύπαρξής της στο μέλλον.

[01.6]

58

Χρόνια προτού η αειφορία και η «γαλάζια οικονομία» βρεθούν στην πρώτη γραμμή της αναπτυξιακής ατζέντας, η παραδοσιακή ναυπηγική παρείχε ένα μοντέλο ναυτικής αρχιτεκτονικής σε διάλογο με το θαλάσσιο περιβάλλον και με σεβασμό προς αυτό. Το ερώτημα τώρα είναι πώς να ενσωματωθούν οι εκσυγχρονισμένες τεχνολογίες διαχείρισης και κατασκευής σε αυτό το υπάρχον σύστημα γνώσεων με τρόπο που να καθιστά το σκάφος μια οικονομικά βιώσιμη και ανταγωνιστική εναλλακτική λύση σε σχέση με τις λιγότερο βιώσιμες μεθόδους ναυπηγικής αρχιτεκτονικής και τα υλικά για τη ναυπήγηση σκαφών: τα κύτη από υαλοβάμβακα, για παράδειγμα, τα οποία είναι μη ανακυκλώσιμα.

Postcard of Naousa harbor, Paros, c. 1975.

ΤΜ

Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με τη Σίφνο;

JM Τα έργα μας συχνά ξεκινούν ως απάντηση σε μια συγκεκριμένη ανάγκη που εκφράζεται από ενδιαφερόμενους φορείς που εμπλέκονται σε τοπικό επίπεδο με υφιστάμενες πρωτοβουλίες. Στην περίπτωση της Σίφνου, μας προσέγγισαν μέλη της εκεί κοινότητας σχετικά με τις ανάγκες τεκμηρίωσης που αφορούσαν τη δημιουργία ενός Μουσείου Κεραμικής στο νησί: την οργάνωση ενός φωτογραφικού αρχείου που ανήκει στην Ένωση Κεραμιστών Σίφνου, καθώς και λεπτομερή κινηματογραφική τεκμηρίωση για κάθε ένα από τα υπάρχοντα εργαστήρια κεραμικής του νησιού. Το νησί είναι υποδειγματικό όχι μόνο για τη μακραίωνη αγγειοπλαστική τέχνη του, αλλά και για τις ενεργές κοινοτικές ομάδες που προωθούν τη μοναδική περιβαλλοντική κληρονομιά του, υπερασπίζοντας την παραδοσιακή γνώση και αναζητώντας παράλληλα πιο βιώσιμες μορφές κατανάλωσης νερού και τουριστικής ανάπτυξης.

All photographs courtesy of Jacob Moe

AGENDA

Documentation of Armeni boatyard (Santorini). Boat construction in Katapola, Amorgos, c. 1980.

How did your engagement with Sifnos begin?

JM

Our projects often begin as a response to a particular need expressed by stakeholders involved on a local level with existing initiatives. In the case of Sifnos, we were approached by community members there concerning documentation needs related to the establishment of a Museum of Pottery on the island: the organization of a photographic archive belonging to the Sifnos Potters' Union, and detailed film documentation for each of the island's existing pottery workshops. The island is exemplary not only for its centuries-old pottery craft but also for active community groups promoting its unique environmental heritage, championing traditional knowledge while seeking more sustainable forms of water consumption and touristic development.

TM

Τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα;

59

TM

JM Κάθε ένα από τα αρχειακά μας προγράμματα ξεκινά με τρία βασικά αλληλένδετα επίπεδα: αρχειακή τεκμηρίωση, παραγωγή ταινιών ντοκιμαντέρ και διεπιστημονική έρευνα με επίκεντρο τις δημόσιες ανθρωπιστικές επιστήμες. Στη Σίφνο, ψηφιοποιήσαμε εκατοντάδες φωτογραφίες και έγγραφα, συμπεριλαμβανομένης μιας αξιοσημείωτης συλλογής υλικού που ανήκε στον αείμνηστο καλλιτέχνη και αρχιτέκτονα Κοσμά Ξενάκη, του οποίου η συλλογή σιφνιακών κεραμικών αποτελεί τον πυρήνα του Μουσείου Κεραμικής στο νησί, δημιουργήσαμε μια σειρά ντοκιμαντέρ που αποτελείται από δεκατρείς ταινίες μικρού μήκους, μία για κάθε ένα από τα ενεργά εργαστήρια κεραμικής, και επί του παρόντος συνεργαζόμαστε με την ιστορικό αρχιτεκτονικής Ιωάννα Θεοχαροπούλου και την επιμελήτρια Lydia Matthews για την παραγωγή μιας μονογραφίας και ενός εικαστικού δοκιμίου που βασίζονται σε διάφορες πτυχές των αρχειακών τεκμηρίων που συλλέχθηκαν στη Σίφνο. Με την ολοκλήρωση του έργου, όλο αυτό το υλικό θα είναι διαθέσιμο με άδεια ανοικτής πρόσβασης για δημόσια χρήση.

What does the program involve?

JM

Each of our archival projects begins with three core interrelated layers: archival documentation, the production of documentary films, and interdisciplinary research with a public humanities focus. In Sifnos, we digitized hundreds of photographs and documents, including a remarkable collection of material belonging to the late artist and architect Cosmas Xenakis, whose collection of Sifnian ceramics comprises the core of the Museum of Pottery on the island; we produced a docu-series consisting of thirteen short films, one for each of the active pottery workshops; and we are currently working with architectural historian Ioanna Theocharopoulou and curator Lydia Matthews on the production of a monograph and visual essay based on different aspects of the archival documentation collected on Sifnos. Upon the completion of the project, all this material will be available under an open-access license for public use.

[01.6]

TM

AGENDA 60

Kalogirou family, Sifnos, c. 1975.

TM Σε μια εποχή όπου η βιωσιμότητα και η υλικότητα είναι σημαντικές στην κατασκευή και την αρχιτεκτονική, το ενδιαφέρον για τη μετατροπή του πηλού σε δομή αυξάνεται. Πώς μπορούμε να εμπλέξουμε τη γνώση και τη χειροτεχνία του παρελθόντος και να τα επανεφεύρουμε/επαναφέρουμε στο παρόν; JM Σε προσωπικό επίπεδο, το ενδιαφέρον μου για τα οπτικοακουστικά αρχεία συνδέεται με την παραγωγή γνώσης και τις προσπάθειες υπεράσπισης της κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Υπό αυτή την έννοια, η επιλογή να αναδείξω την τέχνη της αγγειοπλαστικής στη Σίφνο είναι επίσης μια προσπάθεια να ευαισθητοποιήσω για τη μοναδικότητα και την ευαλωτότητά της στο παρόν και να χαράξω τρόπους υποστήριξης της εξέλιξης αυτής της τέχνης για τις μελλοντικές γενιές. Μέρος αυτού περιλαμβάνει την επιβράδυνση της διαδικασίας ώστε να ξαναμάθουμε τις παραδοσιακές μορφές γνώσης που πάντα βρίσκονταν σε αρμονία με τη φύση σε κάποιο βαθμό. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, οι αγγειοπλάστες στο χωριό Πλατύς Γιαλός μού εξηγούσαν τους ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους μάζευαν τα κλαδιά από τα δέντρα αρκεύθου και τους θάμνους στα κοντινά βουνά, ώστε να ξαναφυτρώνουν από εποχή σε εποχή. Χρησιμοποιούσαν αυτά τα αποξηραμένα κλαδιά για να τα καίνε στους κλιβάνους τους και να φτιάχνουν κεραμικά, οπότε ήταν αμοιβαία επωφελές για τους αγγειοπλάστες να υπάρχουν τα δέντρα στο διηνεκές. Θα έλεγα ότι η επαναφορά αυτών των πρακτικών στο παρόν, στην εποχή μας της κλιματικής κρίσης, είναι εξίσου σημαντική με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών -για την παραγωγή ενέργειας, τη δέσμευση άνθρακα, τα βιώσιμα δομικά υλικά κ.λπ. Αξίζει να διερευνήσουμε τρόπους σύνδεσης αυτών των παραδοσιακών και δοκιμασμένων στον χρόνο πρακτικών, οι οποίες από τη φύση τους έχουν να κάνουν με την προσαρμοστικότητα και την ανθεκτικότητα, με τις τεχνολογικές εξελίξεις αιχμής του σήμερα.

TM

In a time when sustainability and materiality are important in construction and architecture, the interest in transforming clay into structure rises. How can we engage the knowledge and craftsmanship of the past and re-invent/re-introduce them in the present?

JM

On a personal level, my interest in audiovisual archives is linked with knowledge production and advocacy efforts for social and environmental justice. In this sense, the choice to highlight the craft of pottery making on Sifnos is also an effort to raise awareness of its uniqueness and fragility in the present and map out ways to support the evolution of this craft for future generations.

Part of that involves slowing down enough in order to re-learn traditional forms of knowledge that have always been in harmony with nature to a certain extent. To give you one example, potters in the village of Platys Gialos were explaining to me the particular ways they harvested branches from juniper trees and brush on nearby mountains so that they would grow back season after season. They used these dried branches to fire their kilns and make pottery, so it was mutually beneficial to the potters for the trees to exist in perpetuity.

I would argue that reintroducing these practices into the present, in our era of climate emergency, is just as important as developing new technologies - for energy production, carbon capture, sustainable building materials, etc. It is worth exploring ways to link these traditional and time-tested practices, which are by their very nature about adaptability and resilience, with the cutting-edge technological developments of today.

[01.6]

ΤΜ Ποιος είναι ο ρόλος της χειροτεχνίας σήμερα; Γιατί είναι σημαντικό να διατηρηθεί; Τι σημαίνει για εσάς «τοπικό» και «παράδοση»; JM Θα σας δώσω το παράδειγμα που μου είπε ο Αντώνης Καλογήρου, ένας αγγειοπλάστης στο χωριό Αρτεμώνας της Σίφνου, στη συνέντευξή μας. Ο φλάρος είναι μια κεραμική καμινάδα που φτιάχνεται στη Σίφνο και είναι αρκετά χαρακτηριστική για το νησί. Σήμερα, θεωρείται ένα παραδοσιακό αντικείμενο. Σύμφωνα όμως με τον Αντώνη, πρωτοεμφανίστηκε στο νησί μόλις πριν από έναν αιώνα περίπου. Από τότε, εξελίχθηκε σταδιακά σε τρεις γενιές κεραμέων για να γίνει ένα απαραίτητο σιφνέικο δημιούργημα. Έτσι, τίθεται το ερώτημα: τι συνιστά «παραδοσιακό» στην αγγειοπλαστική; Είναι κάτι που φτιάχτηκε πριν από 50 χρόνια; 100; 1.000; Η παράδοση είναι εντελώς υποκειμενική και εξελίσσεται συνεχώς. Και μόλις το καταλάβετε αυτό, σας επιτρέπει να τη χρησιμοποιήσετε ως πηγή για το μέλλον και όχι ως πρότυπο που πρέπει να τηρείται άκαμπτα. Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για γνώση που είναι κωδικοποιημένη με τη μορφή αντικειμένων. Η παραδοσιακή κεραμική αποτελεί αντίδοτο σε ένα μέλλον που κατοικείται σε μεγάλο βαθμό από αντικείμενα μαζικής παραγωγής και μη βιώσιμα υλικά.

What is the role of craftsmanship today? Why is it important to preserve? What does "local" and "tradition" mean to you?

JM

I'll give you the example that Antonis Kalogirou, a potter in Artemonas village of Sifnos, told me in our interview. The "flaros" is a ceramic chimney-top made in Sifnos and quite characteristic of the island. Today, it is considered a "traditional" object. But according to Antonis, it was first introduced to the island just about a century ago. Since then, it progressively evolved over three generations of potters to become an indispensable Sifnian creation. So this begs the question: what constitutes "traditional" in pottery? Is it something that was made 50 years ago? 100? 1,000? Tradition is both completely subjective and constantly evolving. And once you understand that, it allows you to use it as a resource for the future rather than a standard to be inflexibly upheld. In this case, it is situated knowledge encoded in the form of objects. Traditional pottery is an antidote to a future largely populated by mass-produced objects and unsustainable materials.

AGENDA

TM

TM Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για τα δύο διαπεριφερειακά έργα: "Communities Between Islands" και "Mirrors: Trans-Mediterranean Archive Dialogue"; JM Ξεκινήσαμε σκόπιμα θεματικά έργα τεκμηρίωσης στις Κυκλάδες παράλληλα με διεθνείς διεπιστημονικές συνεργασίες ευρύτερης γεωγραφικής εμβέλειας, επιδιώκοντας να μεταφέρουμε τις εντοπισμένες μορφές γνώσης στις Κυκλάδες σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Το "Communities Between Islands" είναι ένα τέτοιο έργο που περιλαμβάνει έναν κύκλο καλλιτεχνικών residencies μεταξύ 2023-2024 στην Κορσική, τη Σαρδηνία και τη Σύρο. Δουλεύοντας κυρίως με μέσα που βασίζονται στον χρόνο, εννέα επιλεγμένοι καλλιτέχνες θα παράγουν έργα και θα φιλοξενήσουν εργαστήρια σε κάθε νησί που σχετίζονται με διαφορετικά περιβαλλοντικά ζητήματα σε συνεργασία με τοπικούς καλλιτεχνικούς οργανισμούς. Το "Mirrors" περιλαμβάνει μια ανταλλαγή γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών σχετικά με τα αρχεία και τα πρωτόκολλα ανοικτής πρόσβασης μεταξύ του Archipelago Network, του Cimatheque (κινηματογραφικό αρχείο στο Κάιρο της Αιγύπτου) και της UMAM Documentation & Research (ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Βηρυτό του Λιβάνου), με αποτέλεσμα μια σειρά εργαστηρίων σε κάθε τόπο και ένα εγχειρίδιο νομικών και ηθικών εργαλείων για κοινοτικά αρχεία.

Can you tell us more about the two interregional projects: “Communities Between Islands” and “Mirrors: Trans-Mediterranean Archive Dialogue.”

JM

We have purposefully embarked on thematic documentation projects in the Cyclades in parallel with international cross-disciplinary collaborations of a broader geographic scope, seeking to transpose localized forms of knowledge in the Cyclades into a broader context.

61

TM

"Communities Between Islands" is one such project involving a cycle of artistic residencies between 2023-2024 in Corsica, Sardinia, and Syros. Working primarily with time-based media, nine selected artists will produce work and host workshops on each island related to different environmental issues in collaboration with local arts organizations.

"Mirrors" involves an exchange of knowledge and best practices concerning archives and open access protocols between Archipelago Network, Cimatheque (a film archive in Cairo, Egypt), and UMAM Documentation & Research (a human rights NGO in Beirut, Lebanon), resulting in a series of community workshops in each location and a handbook of legal and ethical tools for community archives. ΤΜ

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια για το Archipelago Network;

JM Είναι δύσκολο να πούμε πότε αρχίζει και πότε τελειώνει κάθε έργο, δεδομένου πως ό,τι κάνουμε είναι ανοικτής πρόσβασης, το τέλος ενός έργου είναι επίσης μια νέα αρχή, μετά την οποία τα αρχεία και τα ερευνητικά αποτελέσματα μπορούν να ενεργοποιηθούν σε νέα πλαίσια από κοινότητες και διαδικτυακά ακροατήρια. Στο εγγύς μέλλον, θα δημοσιοποιήσουμε τα αποτελέσματα του πολυνησιωτικού μας έργου «Θαλάσσια επαγγέλματα των Κυκλάδων», το οποίο παρακολουθεί τις παραδοσιακές πρακτικές ναυπηγικής, αλιείας μικρής κλίμακας και ναυτιλίας στα νησιά Αμοργός, Κουφονήσι, Πάρος, Σαντορίνη και Σύρος. Στη συνέχεια θα σχεδιάσουμε μια σειρά από δημόσιες εκδηλώσεις και δράσεις σε κάθε νησί του έργου σε συνεργασία με τους διάφορους τοπικούς εταίρους μας. Τότε είναι που αρχίζει η ζωή του έργου.

TM

What are your future plans for the Archipelago Network?

JM

It's hard to say when each project begins and ends; since everything we do is open access, the end of a project is also a new beginning, after which archives and research outputs can be activated in new contexts by communities and online audiences.

Cosmas Xenakis’s Crafts Collection.

[01.6]

In the near future, we will be publicizing results from our multi-island project "Maritime Trades of the Cyclades," which traces traditional boatbuilding, smallscale fishing, and seafaring practices on the islands of Amorgos, Koufonisi, Paros, Santorini, and Syros. We'll then design a series of public events and actions on each project island in collaboration with our various local partners; that's when the project's life begins.

AGENDA

Ο Yoshiharu Tsukamoto της Atelier Bow-Wow ήταν προσκεκλημένος ομιλητής στην ΕΣΩ 2023. Διερεύνησε την έννοια της «Αρχιτεκτονικής Συμπεριφοριολογίας» (Architectural Behaviorology) και τον ρόλο της στη διευκόλυνση της προσβασιμότητας στους τοπικούς πόρους. Οι προβληματισμοί του Tsukamoto σχετικά με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, την αποκατάσταση από καταστροφές και την εμπλοκή με τις τοπικές κοινότητες παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τον εξελισσόμενο τομέα της αρχιτεκτονικής και αποτελούν ένα καυτό θέμα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.

Yoshiharu Tsukamoto of Atelier Bow-Wow was a guest speaker at ESO 2023. He explored the concept of "Architectural Behaviorology" and its role in facilitating better accessibility to local resources. Tsukamoto's reflections on architectural design, disaster recovery, and engagement with local communities provide valuable insights into the evolving field of architecture and constitute a hot topic in the era of climate change.

Architectural Behavio (ESO 2023)

Creating accessibility to the local resources: Yoshiharu Tsukamoto Edited by Danai Makri

Στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, ο Yoshiharu Tsukamoto θέτει ερωτήματα σχετικά με την τυπολογία της «επιστροφής στα βασικά» (Back to Basics). Αν και αναγνωρίζει τη σημασία της, διερωτάται αν αντιμετωπίζει επαρκώς τις ευρύτερες χωρικές και οικολογικές πτυχές της ανθρώπινης διαβίωσης. Αναλογιζόμενος τις εμπειρίες τους κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης μετά από έναν μεγάλο σεισμό στη βορειοανατολική Ιαπωνία, ο Tsukamoto περιγράφει πώς ένα δίκτυο εθελοντών αρχιτεκτόνων συνεργάστηκε με χωρικούς που είχαν χάσει τα σπίτια τους από ένα τσουνάμι. Συνειδητοποίησαν ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός θα μπορούσε να συνδεθεί στενά με την αρχιτεκτονική εθνογραφία, μέσα από βαθιά εμπλοκή με τις τοπικές κοινότητες.

In the context of architectural design, Yoshiharu Tsukamoto raises questions about the typology of "Back to Basics." While acknowledging its importance, he questions whether it adequately addresses human livelihood's broader spatial and ecological aspects. Reflecting on their experiences during recovery after a major earthquake in Northeast Japan, Tsukamoto describes how a volunteer architect network collaborated with villagers who had lost their homes to a tsunami. They realized that architectural design could be closely linked to architectural ethnography, involving deep engagement with local communities.

62

«Η τυπολογία του Back to Basics είναι πραγματικά σημαντική για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Αλλά επίσης αμφιβάλλω γι' αυτό. Είναι αρκετά καλή; Δεν είναι ακόμα μέσα στη χωρική προοπτική; Τι γίνεται με την οικολογία της διαβίωσής μας; Τι κρύβεται πίσω από όλα τα πράγματα γύρω μας; Δεν υπάρχει ένα πραγματικά υπεύθυνο δίκτυο πραγμάτων για τη διαβίωσή μας; Αυτά τα ερωτήματα ήρθαν στο μυαλό μου κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αποκατάστασης μετά τον σεισμό της βορειοανατολικής Ιαπωνίας. Για την περίπτωση αυτή, οργανώθηκε ένα δίκτυο εθελοντών αρχιτεκτόνων για να επισκεφθεί τις πληγείσες περιοχές. Εργαστήκαμε μαζί με τους χωρικούς που έχασαν τα σπίτια τους. Όλα τα χωριά επλήγησαν από ένα τσουνάμι. Είκοσι οκτώ από αυτά είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Τίποτα δεν είχε απομείνει και δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς οι άνθρωποι ζούσαν στα ερείπια».

“The typology of Back to Basics is really important to architectural design. But I also doubt it. Is it good enough? Isn't it still within the spatial perspective? How about our ecology of livelihood? What is behind all things around us? Isn’t there a really responsible network of things that construct our livelihood? So, this question came to my mind when we experienced the support of the recovery process of the Northeast Japan earthquake. For this case, a volunteer architect network was organized to visit the affected areas. We worked together with the villagers who lost their houses. The villages were all swirled by a tsunami in the peninsula. Twenty-eight of them were almost gone. Nothing was left, and they could not understand how people lived in the ruins.” Ο Tsukamoto συζήτησε την αποσύνδεση μεταξύ των αστικών αρχιτεκτόνων και των χωρικών της υπαίθρου, τονίζοντας τις προκλήσεις της πρόσβασης στους τοπικούς πόρους. Τονίζει την επινοητικότητα των ψαράδων που διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με το εθνογραφικό τους δίκτυο και έχουν αποτελεσματική πρόσβαση στους τοπικούς πόρους. Το έργο των αρχιτεκτόνων σε ένα ορεινό αγροτικό χωριό, το Satoyama, περιελάμβανε τη διατήρηση των παραδοσιακών τοπίων και την ανακάλυψη της σημασίας της αθέατης «σκιώδους εργασίας» για τη διατήρηση του περιβάλλοντος. Οι αρχιτέκτονες ανακαίνισαν συλλογικά μια παλιά αγροικία, ενσωματώνοντας παραδοσιακές τεχνικές και τοπικά υλικά στη διαδικασία αποκατάστασης. Έμαθαν από τους ντόπιους για τη βελτίωση των θεμελίων, τη μετατροπή εγκαταλελειμμένων χώρων σε λειτουργικούς χώρους, ακόμα και για την ανανέωση των στεγών με τη χρήση τοπικών υλικών. Η εμπειρία υπογράμμισε τη σημασία των εργαλείων στην πρόσβαση στους τοπικούς πόρους, οδηγώντας τον Tsukamoto να προτείνει την ιδέα των τύπων κτιρίων του 21ου αιώνα που θα επανενσωματώνουν τα εργαλεία στην αστική ζωή, απελευθερώνοντας την εξάρτηση από τις υπηρεσίες.

Tsukamoto discussed the disconnect between urban architects and rural villagers, highlighting the challenges of accessing local resources. He emphasizes the resourcefulness of fishermen who maintain strong connections to their ethnographical network and access local resources efficiently. The architects' work in a mountainous farming village, Satoyama, involved preserving traditional landscapes and discovering the importance of unseen "shadow work" to maintain the environment. The architects collectively renovated an old farmhouse, integrating traditional techniques and local materials into the restoration process. They learned from locals about improving underground conditions, transforming abandoned spaces into functional areas, and even renewing roofs using locally sourced materials. The experience underscored the significance of tools in accessing local resources, leading Tsukamoto to propose the idea of 21st-century building types that reintegrate tools into urban life, breaking free from the dependence on services.

■管理棟

全体の管理施設として、メインホー

ンタルキッチン、BBQ スペース、シ

トイレ、キヨスクなどの機能を持つ

トは管理人・スダーフ控え室になっ メインホール 広さ：１８帖 宿泊費：個人２千円 団体客やイベント時に利 用する大きな畳の広間。 レンタルキッチン 広さ：１２帖

とれたての地元食材を調理する。小

プでレンタルしての利用や、食育イ の開催などが可能。

BBQ スペース キャンプサイトの野外炊事 場としても利用。

[01.7]

車動線

Satoyama Revitalization. Kamanuma, Kamogawa, Japan.

All images courtesy of Atelier Bow-Wow

iorology

“We can't really guess what kind of life actually happened in the farming village.

We didn't know who lost family members or friends. It was a delicate moment to interview those who suffered from the tsunami. Gradually, we realized that this kind of hearing is not just for architectural design. It's a manner that the ethnographers have developed for a long time. From this experience, we started thinking that architectural design could be very close to architectural ethnography. We visited the damaged village and then went to the mountain to find the relocated site, which would be developed and supported by the government,” he explained. The city authority wanted to have an agreement with the villagers on where to place this relocation site.

AGENDA

«Δεν μπορούμε πραγματικά να μαντέψουμε τι είδους ζωή συνέβαινε στην πραγματικότητα στο αγροτικό χωριό. Δεν γνωρίζαμε ποιοι έχασαν μέλη της οικογένειας ή φίλους. Ήταν μια ευαίσθητη στιγμή να πάρουμε συνέντευξη από εκείνους που υπέφεραν από το τσουνάμι. Σταδιακά, συνειδητοποιήσαμε ότι αυτού του είδους η διαδικασία δεν αφορά μόνο τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Είναι ένας τρόπος που οι εθνογράφοι έχουν αναπτύξει εδώ και πολύ καιρό. Από αυτή την εμπειρία, αρχίσαμε να σκεφτόμαστε ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός θα μπορούσε να είναι πολύ κοντά στην αρχιτεκτονική εθνογραφία. Επισκεφτήκαμε το κατεστραμμένο χωριό και στη συνέχεια πήγαμε στο βουνό για να βρούμε τον χώρο μετεγκατάστασης, ο οποίος θα αναπτυχθεί και θα υποστηριχθεί από την κυβέρνηση», εξήγησε. Η δημοτική αρχή ήθελε να έχει μια συμφωνία με τους κατοίκους του χωριού για το πού θα είναι αυτός ο χώρος.

Στη συνέχεια πήγαν στο βουνό, στην κορυφή του λόφου. Εκεί υπάρχουν δάση κέδρων, τα οποία είναι χωρίς φροντίδα εδώ και 20 ή 30 χρόνια. Το δάσος ήταν καλά διατηρημένο μέχρι τη δεκαετία του 1980. Στη συνέχεια η γη αξιοποιήθηκε για την κατασκευή των σπιτιών. Εγκαταλείφθηκαν επειδή η τιμή της ξυλείας που εισάγεται από τη Βόρεια Αμερική έγινε πολύ φθηνότερη. Ως εκ τούτου, αυτή η λειτουργία της αγοράς έφερε εμπόδια στη δασοκομία της χώρας. «Το χωριό και οι τοπικοί του πόροι, οι κέδροι στο βουνό, καταστράφηκαν. Δεν είναι ακόμη προσβάσιμοι στους ψαράδες σήμερα. Διαπιστώσαμε λοιπόν ότι υπάρχει ένα είδος φραγμού μεταξύ της ζωής μας και των πόρων, ακόμα και στο ψαροχώρι. Έτσι, με βάση τη συνέντευξη, σχεδιάσαμε αυτά τα σχέδια, και στη συνέχεια έγινε μια συγκέντρωση στην πλατεία. Πολλοί κάτοικοι του χωριού ήρθαν για να συζητήσουν το παρελθόν και το μέλλον. Και στη συνέχεια προσπαθήσαμε να τους ενθαρρύνουμε να φανταστούν τα νέα σπίτια, προτείνοντας ένα μικροσκοπικό σπίτι με αυλή, το οποίο έχει αναφορές στο Σπίτι του Ψαρά, αλλά σε πολύ μικρή κλίμακα».

Then they went to the mountain, at the top of the hill. There are cedar forests, which are unmaintained for 20 or 30 years. The forest was well-preserved until the 1980s. The land was then utilized for the construction of the houses. They are abandoned because the price of the timber imported from North America became much cheaper. Therefore, this market operation really hindered Japanese forestry. “The village and its local resources, the cedar trees on the mountain, were destroyed.

They are still not accessible to fishermen nowadays. So we found that there is a kind of barrier between our lives and resources, even in the fishing village. So, based on the interview, we drew these drawings, and then a gathering took place at the square. Many villagers came to discuss the past and the future. And then we tried to encourage them to imagine the new houses by proposing a tiny little house called the courthouse, which learns from the Fisherman's House, but on a very small scale.” Το Σπίτι του Ψαρά μπορεί να προσαρμοστεί στα διάφορα στάδια και στη συνέχεια να μεγαλώσει σιγά-σιγά. Το πραγματικό πρότυπο σπίτι χτίστηκε κατόπιν αιτήματος των ψαράδων. Έφτιαξαν ένα μοντέλο 1:20. Η προσπάθεια της ομάδας εκτιμήθηκε, αλλά έπρεπε να κατασκευαστεί σε κλίμακα 1:1 για να γίνει κατανοητό. Προχώρησαν στην κατασκευή και έμειναν ευχαριστημένοι, αλλά το αποτέλεσμα ήταν μικρό. Μέσα σε πέντε χρόνια, η κυβέρνηση προσπάθησε να ανακτήσει αυτή την κατεστραμμένη περιοχή εισάγοντας μια βιομηχανία κατοικίας σε αυτές τις περιοχές. Το τοπίο και το χωριό χτιζόταν όμως στο παρελθόν, από τους ντόπιους ξυλουργούς και με τοπικά υλικά.

後背地の山林資源を活用し、 段階的に開発していく。 計５棟

■タイニーハウス

シャワー、

広さ：６畳 + ロフト

つ。ロフ

63

ール、レ

宿泊費：１万円程度

っている。

サマーキャンプで、地域の木を使っ て建設する。小さくても、 快適で、 ゆっ くりくつろげる。

シャワー・トイレ

小グルー

イベント

■駐車場 最大２０台程度。

■テントサイト 宿泊費：１張２千円

伐採して山から出した木を保管 したり、加工したりする場所。

アウトドア派向け。 豊かな自然の中でキャ ンプを楽しむ。 Management Building Layout Map. Fisherman’s House. Tohoku, Japan.

[01.7]

■ワークショップエリア

AGENDA

The Fisherman’s House can be adaptable to the different stages, and then it can grow little by little. The actual model house was built at the request of the fishermen.

They made a 1:20 model. The team’s effort was appreciated, but it needed to be built on a 1:1 scale to be understood. They proceeded with the construction and were delighted, but the result was small. Within five years, the government tried to recover this damaged area by introducing a housing industry to these regions. The landscape and the village used to be built by the local carpenters and the local materials. «Τα ανακτημένα χωριά στην πλευρά της μετεγκατάστασης μοιάζουν πολύ με την προαστιακή συνοικία κατοικιών του Τόκιο, επειδή είναι τα ίδια από άποψη δικτύου. Η κυβέρνηση ανέκτησε τα κτίρια και τον αριθμό των σπιτιών, κάτι που ήταν απαραίτητο, αλλά απέτυχε να ανακτήσει το δίκτυο των πραγμάτων. Και συνειδητοποίησα ότι υπάρχει ένα εμπόδιο μεταξύ των τοπικών πόρων και των μέσων διαβίωσής μας σήμερα». Η ζωή των ψαράδων εξακολουθεί να βασίζεται στο εθνογραφικό δίκτυο. Έτσι, ζουν εκεί, αλλά χρησιμοποιούν επίσης ταχύπλοα σκάφη και λέιζερ για να βρίσκουν τα κοπάδια των ψαριών στον ωκεανό. Η χρήση των smartphones έχει επίσης αυξηθεί. Ζουν σε μια υβριδική ζώνη, αλλά οι αρχιτέκτονες από το Τόκιο ζουν σε αυτό το δίκτυο της βιομηχανικής κοινωνίας. Στη συνέχεια, τα τρόφιμα και η ενέργεια παρέχονται πλήρως από τα προάστια. Αλλά οι ψαράδες μπορούν να ψαρεύουν και να παίρνουν τροφή από τον ωκεανό. Έχουν επίσης δέντρα στο δάσος και καλλιεργούν ρύζι. Είναι πραγματικά πολυμήχανοι.

“The recovered villages on the relocation side are very similar to Tokyo’s suburban housing district because they are the same network-wise. The government recovered the buildings and the number of houses, which was necessary, but failed to recover the network of things. And I realized there is a barrier between local resources and our livelihood today.” The life of fishermen is still based on the ethnographical network. So they're living there but also using high-speed boats and lasers to find the shoals of fish in the ocean. The use of smartphones has also been increased. They live in a hybrid zone, but the architects from Tokyo live in this industrial society network. Then, food and energy are fully supplied from the suburbs. But the fishermen can fish and get food from the ocean. They also have trees in the forest, and they grow rice. They're really resourceful. «Μας αποκαλούν κατά κάποιο τρόπο ανθρώπινους πόρους, αλλά οι ψαράδες είναι πολυμήχανοι άνθρωποι. Είναι διαφορετικό. Θέλω πραγματικά να γίνω ένας πολυμήχανος άνθρωπος αντί για ανθρώπινος πόρος. Και αυτό είναι ένα είδος πρόκλησης. Η κύρια πρόκληση για να γίνεις ένας πολυμήχανος άνθρωπος είναι να έχεις πρόσβαση σε αυτούς τους τοπικούς πόρους. Το δίκτυο της βιομηχανικής κοινωνίας είναι βολικό και πολύ άνετο. Ωστόσο, υπάρχει ένα αρκετά υψηλό εμπόδιο μεταξύ των τοπικών πόρων. Εμείς δεν μπορούμε πραγματικά να έχουμε πρόσβαση στους πόρους, αλλά το εθνογραφικό δίκτυο, οι παλιοί χωρικοί, ξέρουν πώς να έχουν πρόσβαση σε αυτούς. Και έχουν δεξιότητες και εργαλεία».

“We are somehow called human resource, but the fishermen are resourceful humans. It's different. I really want to become a resourceful human instead of a human resource. And then this is a kind of a challenge. The main challenge in becoming a resourceful human is to access these local resources. The Industrial Society Network is convenient and very comfortable. However, there is quite a high barrier between local resources. We can't really access the resources, but the ethnographical network, the old villagers, know how to access them. And they have skills and tools.”

64

Μετά από αυτή την εμπειρία, από το 2011 έως το 2015, είχαν την ευκαιρία να εργαστούν σε ένα αγροτικό χωριό. Αυτό το είδος ορεινού αγροτικού χωριού ονομάζεται Satoyama. Είναι μια πολύ σημαντική λέξη, μια ιαπωνική εκδοχή της κοινότητας. Το χωριό στο οποίο εργαζόμαστε βρίσκεται εκεί, κοντά στο Τόκιο. Είναι μιάμιση ώρα με το αυτοκίνητο. «Υπάρχουν σειρές από αναβαθμίδες ρυζιού και είναι πρόκληση να παράγεις πολύ ρύζι, επειδή είναι πολύ δύσκολο να προσαρμοστείς στη μηχανοποίηση. Στη συνέχεια, χτίσαμε ένα γραφείο στην κορυφή του ορυζώνα για να βοηθήσουμε τον κ. Χαγιάσι, ο οποίος μετανάστευσε σε αυτό το χωριό πριν από 24 χρόνια και διευθύνει το πρόγραμμα ανταλλαγής αστικών και αγροτικών πληθυσμών, να καλέσει τους ανθρώπους της πόλης να συμμετάσχουν στη γεωργία. Και στη συνέχεια μου ζήτησαν να χτίσω αυτόν τον χώρο για συγκεντρώσεις».

After this experience, from 2011 to 2015, they had a chance to work in a populating farming village. This kind of mountainous farming village is called Satoyama.

It's a very important word, a Japanese version of commons. The village we are working in is there, near Tokyo. It's an hour and a half drive. “There are series of rice terraces, and it's challenging to produce a lot of rice because it's very difficult to adapt to mechanization. Then, we built an office on top of the rice terrace to help Mr. Hayashi, who migrated to this village 24 years ago and runs the urban and rural exchange program, to invite the city people to participate in farming. And then they asked me to build this kind of folly for gatherings.” «Έγινα επίσης ένας από τους ιδιοκτήτες του Rice Terrace. Τότε ήταν το Φεστιβάλ Καλλιέργειας, όπου ένας φίλος μας -ένας Ιάπωνας ντράμερ- ήρθε για να παίξει. Το σπίτι του κ. Χαγιάσι είναι μια αγροικία 200 ετών. Ο κ. Χαγιάσι διοργανώνει εκεί διάφορα εργαστήρια. Φτιάχνει στολίδια για την Πρωτοχρονιά με καλαμάκια ρυζιού, παράγει ο ίδιος σάλτσα σόγιας και κάρβουνο με ένα παλιό καμίνι. Το σπίτι υπέστη ζημιές το 2019 από έναν ισχυρό τυφώνα. Υπάρχει ένα μεταλλικό κάλυμμα στη στέγη, που ξέφτισε και τότε εμφανίστηκε η παλιά στέγη. Ο Γιοσιχάρου και ο Χαγιάσι το βρήκαν εξαιρετικά όμορφο και στη συνέχεια αποφάσισαν να το ανανεώσουν με παραδοσιακό τρόπο».

“I also became one of the owners of the Rice Terrace. Then was the cropping festival, as our friend, a Japanese drummer, gathered to perform. Mr. Hayashi’s house is a 200-year-old farmhouse. Mr. Hayashi runs various workshops there. He makes a New Year ornament with rice straws, produces soy sauce himself, and charcoal with an old kiln. The house was damaged in 2019 by a massive typhoon. There is a metal seat that covers such a roof, peeled out, and then the old roof appeared. Yoshiharu and Hayashi found this extremely beautiful and then decided to renew it in a traditional manner.” «Αν συγκρίνουμε έναν χάρτη του 1975 με έναν του 2020, θα δούμε ότι η καλλιεργούμενη έκταση μειώνεται λόγω της ερήμωσης και της υπερ-γήρανσης του πληθυσμού. Για να ανανεώσουμε μια τέτοια στέγη, έπρεπε να καλλιεργήσουμε Miscanthus, το χόρτο που θα χρησιμοποιούσαμε για τη στέγη ως κάλυμμα. Ξεκινήσαμε την επαναλειτουργία του αγροκτήματος και την επισκευή της σκεπής. Στην αρχή, δεν κάναμε πολλά για την αρχιτεκτονική. Απλά δουλέψαμε για να διατηρήσουμε αυτό το τοπίο του ορυζώνα. Βρήκαμε τόσα πολλά αόρατα μικρά έργα, τα οποία δεν μπορούμε να δούμε από την πόλη. Ξέρουμε πώς να φυτεύουμε, αλλά και το τοπίο της φύτευσης και της καλλιέργειας του ρυζιού. Αλλά δεν ξέρουμε τι πραγματικά συμβαίνει μετά την καλλιέργεια κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μάθαμε πολλά από τον κ. Χαγιάσι. Ερευνούμε ποιο είδος μικρής εργασίας είναι απαραίτητο και ποια σκιώδης εργασία είναι απαραίτητη για τη διατήρηση αυτού του τοπίου. Είναι ένα τοπίο, αλλά και ο χώρος εργασίας αυτού του αγροτικού χωριού».

“If we compare a map of 1975 to 2020, we will see that the cultivated area is decreasing because of depopulation and super-aging. To renew such a roof, we have to produce Miscanthus, the grass to use for the roof as a cover. We started reopening the abundant farm and repairing the rice terrace. In the beginning, we didn't do much about architecture. We just worked to maintain this rice terrace landscape. We found so many invisible small works, which we can't see from the city. We know how to plant and the scenery of planting and cropping rice. But we don't know what actually happens after cropping during wintertime. We learn a lot from Mr. Hayashi. We survey which kind of small job is necessary and what shadow work is necessary to maintain this landscape.

It's a landscape but also the workspace of this farming village.”

[01.7]

Για καλή τους τύχη, είχαν αγοράσει συλλογικά μια παλιά αγροικία με 20 άτομα. Άρχισαν να την ανακαινίζουν ως χώρο για να τον απολαμβάνουν και να εργάζονται μαζί. Αρχικά, ο στόχος ήταν να βελτιωθεί η κατάσταση του σπιτιού με τη δημιουργία καλύτερης ροής του νερού στο υπέδαφος και στη συνέχεια με την τοποθέτηση μπαμπού ραβδιών ή πασσάλων στο έδαφος. Ο συνδυασμός μπαμπού και κάρβουνων, αποτελεί μια ειδική τεχνική για τη βελτίωση των θεμελίων. Η υπόγεια ροή του νερού και του αέρα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του τοπίου και του σπιτιού.

Satoyama Revitalization. Kamanuma, Kamogawa, Japan.

All images courtesy of Atelier Bow-Wow

AGENDA 65

Net-Positive Design for Urban and Village Blocks Contributing to Achieving SDGs with a Focus on the Anthropocene, 2020.

[01.7]

Satoyama Revitalization. Kamanuma, Kamogawa, Japan.

AGENDA [01.7]

66

Satoyama Revitalization. Kamanuma, Kamogawa, Japan.

Satoyama Revitalization. Kamanuma, Kamogawa, Japan.

All images courtesy of Atelier Bow-Wow

«Κάποιος κύριος ονόματι Τακάτα, μας δίδαξε αυτή την τεχνική βελτίωσης των θεμελίων. Όταν βρήκαμε αυτό το σπίτι, ήταν πραγματικά υποβαθμισμένο και αρχίσαμε να εργαζόμαστε στο αγρόκτημα. Στην αρχή, προσπαθήσαμε να μετατρέψουμε αυτό το αγρόκτημα σε ένα χωράφι με Miscanthus για τη στέγη και στη συνέχεια να φτιάξουμε μια τάφρο για να στεγνώσει το έδαφος. Αυτή η λάσπη γίνεται ένας επιχρισμένος τοίχος. Και στη συνέχεια το πλέγμα, το οποίο συγκρατεί τη λάσπη στον τοίχο, είναι επίσης από υλικά από την πίσω πλευρά του βουνού. Όλα τα υλικά είναι από το χωριό. Συνεργαζόμαστε με μια επαγγελματία, τη Λίντα, η οποία μας διδάσκει».

AGENDA

And luckily for them, they had collectively bought an old farmhouse with 20 people.

They started renovating it as a venue for people to enjoy and work together. Initially, the goal was to improve the house's condition by creating better water flow underground and then putting bamboo sticks or piles into the ground. The combination of straws and charcoals is a special technique for the foundation’s improvement. The underground flow of water and air is essential in maintaining this landscape and the house.

“A man named Mr. Takata taught us this technique of improving the underground conditions. When we found this house, it was really deteriorated, and we started working on the farm. At first, we tried to transform this abundant farm into a miscanthus field for such a roof and then make a trench to dry the land. And this mud becomes a rendered wall. And then the lattice, which holds mud on the wall, is also from the back mountain. All the materials are from the village. We work together with a professional, Linda, who teaches us.” «Στη συνέχεια, μαζέψαμε όλα αυτά τα παλιά υλικά, καθώς και τα υπολείμματα του κέδρου που κόπηκαν, και στη συνέχεια τα στεγνώσαμε. Τα χρησιμοποιήσαμε για την εξωτερική επένδυση των τοίχων, φτιάξαμε δάπεδα με περισυλλεγμένα ξύλα και στη συνέχεια μετατρέψαμε αυτόν τον αποθηκευτικό χώρο σε γκαλερί. Φτιάξαμε κάρβουνο από φλοιό και τον τοποθετήσαμε κάτω από το δάπεδο για να το κάνουμε αυτό. Επεκτείναμε την αρχική οροφή του υπόστεγου των αγελάδων για να αποθηκεύουμε τα καυσόξυλα και στη συνέχεια μετατρέψαμε τον πίσω κήπο σε πέτρινο κήπο. Κατασκευάσαμε επίσης έναν τοίχο αντιστήριξης από ξηρή πέτρα. Έτσι λειτουργεί τώρα η κοινοτική κουζίνα. Διαφορετικά υλικά μετακινούνται από τη γεωργία και τη δασοκομία στις κατασκευές. Είναι ένα κυκλικό πράγμα. Και τότε επιτέλους καταφέραμε να ξεκινήσουμε την ανανέωση της στέγης. Η κατασκευή είναι πραγματικά αθόρυβη γιατί δεν χρησιμοποιούμε πριόνια ή τρυπάνια».

“Then, we salvage all these old materials, use the burs of cedar cut for some reason, and then dry them out. We used them for the exterior wall cladding, made floors with salvaged wood, and then transformed this storage building into a gallery. We made husk charcoal and placed it under the floor to do that. We extended the original roof of the cow shed to store the firewood and then transformed the back garden into a stone garden. We also built a dry stone retaining wall. This is how the community kitchen is running now. Different materials move from farming and forestry to construction.

It's a circular thing. And then we are finally achieving to start the renewing of the roof. The construction is really silent because we don't use saws or drills.” «Άρχισα επίσης να καλλιεργώ πορτοκάλια σε διάφορα μέρη. Και στη συνέχεια, πρόσφατα, οι μαθητές μου έχτισαν ένα μικροσκοπικό σπίτι στην κορυφή του λόφου και αποθήκευαν νερό από το βουνό για τα πορτοκάλια. Καθώς τα τρώμε, περνούν μέσα από το σώμα μας στον ωκεανό».

“I also started growing oranges in different places. And then, recently, my students built a tiny house on top of the hill and stored water from the mountain for the oranges. As we eat it, it goes through our bodies to the ocean.” «Μέσα από αυτή την εμπειρία, συλλέξαμε πολλά εργαλεία. Τα εργαλεία είναι απαραίτητα, διότι χωρίς αυτά δεν μπορείτε να έχετε πρόσβαση στους τοπικούς πόρους. Έφτιαξα ένα άλλο τεταρτημόριο - με τις εγκαταστάσεις και το πεδίο στον ένα άξονα και τα εργαλεία και τις υπηρεσίες στον άλλο. Όλοι οι κτιριακοί τύποι του 20ού αιώνα ανήκουν βασικά σε αυτό το τμήμα εγκαταστάσεων/υπηρεσιών. Η εγκατάσταση επιτρέπει στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση στα εργαλεία και να αρχίσουν να τα χρησιμοποιούν. Στην πόλη δεν χρησιμοποιούμε τα εργαλεία, καθώς η ζωή μας εξαρτάται απόλυτα από τις υπηρεσίες. Αλλά νομίζω ότι ήρθε η ώρα να επαναφέρουμε τα εργαλεία στη ζωή μας».

[01.7]

"How is Life? - - Designing for our Earth," exhibition curated by Yoshiharu Tsukamoto, Manabu Chiba, Seng Kuan, and Tsuyoshi Tane.

67

“Through this experience, we collected many tools. Tools are essential because you can't access local resources without them. I made another quadrant - with the facilities and the field on one axis and tools and services on the other. All 20th-century building types are basically in this facility/service division. The facility allows people to access the tools and start using them. In a city, we don't use the tools, as our life is totally dependent on the services. But I think it's time to bring tools back to our life.”

AGENDA

Με αφορμή τη μεταπτυχιακή της εργασία «Ανθίζοντας μέσα από τις Στάχτες: Το Όρος Υμηττός ως Τοπιακό Μνημείο» -η οποία αναδείχτηκε νικήτρια του Landscape Institute του Ηνωμένου Βασιλείου για το 2022- μιλήσαμε με την Αλεξάνδρα Σουβατζή για τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Αθήνα, τον τρόπο να συμβιώσουμε με ένα πυρόφιλο οικοσύστημα, καθώς και συμβιωτικές πρακτικές πρόληψης.

On the occasion of her master thesis "Blooming through the Ashes: Mount Hymettus as a Local Monument" - which was the winner of the UK Landscape Institute for 2022 - we spoke with Alexandra Souvatzi about the catastrophic fires in Athens, how to live with a fire-prone ecosystem and symbiotic prevention practices.

Flourishing Τhrough (SUSTAINABILITY + RESEARCH)

A talk with Alexandra Souvatzi Tina Marinaki

Οι πυρκαγιές στη Μεσόγειο αποτελούν πλέον ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Τι επιπτώσεις έχει μία φωτιά του μεγέθους του Υμηττού στο οικοσύστημα και τι εύρος χρόνου απαιτείται για να αναγεννηθεί; Τι λύσεις μπορούν να εφαρμοστούν στην περίπτωση του Υμηττού; Ποιες πρακτικές εφαρμόζουν οι υπόλοιπες χώρες; Σε αυτά τα ερωτήματα, μεταξύ άλλων, απαντά η Αλεξάνδρα Σουβατζή.

68

Fires in the Mediterranean are now a critical issue. What impact does a fire of the size of the Hymettus fire have on the ecosystem, and what timeframe is needed to regenerate? What solutions can be applied in the case of Hymettus?

What are the practices of other countries? Alexandra Souvatzi answers these questions, among others. Η Αλεξάνδρα Σουβατζή είναι απόφοιτος Αρχιτέκτων Μηχανικός του Πανεπιστημίου Πατρών (2019) και του Μεταπτυχιακού τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου της Bartlet, UCL (2022). Τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα τα έκανε στο γραφείο Δοξιάδης+, όπου ήταν μέλος της ομάδας που συμμετείχε στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2020/21 με το έργο “Entangled Kingdoms”. Επί του παρόντος, ζει και εργάζεται στο Λονδίνο ως Αρχιτέκτονας Τοπίου. Η μεταπτυχιακή της ερευνητική αναδείχθηκε νικήτρια των Landscape Institute Awards ’22, ενώ έλαβε και έπαινο από το τμήμα των σπουδών της στην Bartlet ‘22. Η διπλωματική της φιλοξενήθηκε στην ιστοσελίδα του EcoCity World Summit London ’23. Φέτος, έχει προσκληθεί ως μέλος της κριτικής επιτροπής των βραβείων του Landscape Institute.

Alexandra Souvatzi is a graduate of the University of Patras (2019) and the Postgraduate Department of Landscape Architecture of Bartlet, UCL (2022). She took her first professional steps at Doxiadis+, where she was a member of the team that participated in the Venice Architecture Biennale 2020/21 with the project "Entangled Kingdoms."

She currently lives and works in London as a Landscape Architect.

Her postgraduate research won the Landscape Institute Awards '22, and she received a commendation from her studies department at Bartlet '22. Her thesis was featured on the EcoCity World Summit London '23 website. This year, she has been invited to serve as a Landscape Institute Awards jury member. ΤΜ

Ποια ήταν η αφορμή της έρευνας;

ΑΣ Το τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Bartlet, UCL είναι ένα νέο πρόγραμμα με σαφή προσανατολισμό στην έρευνα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Οι φοιτητές καλούνται να αντιμετωπίσουν τον σχεδιασμό και τη μελέτη του τοπίου ως στρατηγικό εργαλείο, λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα στάδια που απαιτούνται για να επέλθει ισορροπία μεταξύ του ανθρώπινου και του φυσικού περιβάλλοντος. Χρονοδιαγράμματα, επιστημονικά άρθρα και η διεθνής αναφορά κλιματικής αλλαγής (IPCC Report) συνοδεύουν κάθε εργασία. Η κλίμακα σχεδιασμού είναι μεγάλη, αλλά η κατεύθυνση των σπουδών απαιτεί από τους φοιτητές να βρίσκουν κατασκευαστικές λύσεις που θα υποστηρίξουν την κεντρική τους ιδέα.

[01.8]

Αφορμή για την επιλογή του θέματος της ερευνητικής μου ήταν οι καταστροφικές πυρκαγιές το καλοκαίρι του ’21 και το κοινωνικό σοκ που τις συνόδεψε. Ως φοιτήτρια του UCL με πρόσβαση σε διεθνή βιβλιογραφία θέλησα να προσανατολίσω την έρευνά μου τόσο στο να κατανοήσω αυτά τα πύρινα ξεσπάσματα, όσο και να αναζητήσω πιθανές επιστημονικές λύσεις. Ως κάτοικος των προαστίων της Αθήνας, έχω βιώσει αμέτρητες πυρκαγιές στους λόφους του Υμηττού, και αυτή ήταν η αφετηρία της έρευνάς μου.

A naked map. An abstracted map of Ymittos, inspired by Guy Debord's Naked City Map (qtd. in McDonough, 1994). This map re-arranges space in order to situate the site with the route and the city's suburbs, according to the mental connections analyzed in the text. Chapter pages show the location of each unit of atmosphere in the map, in order to navigate the reader in space and time.

TM

What was the impetus for the research?

AS

The Department of Landscape Architecture at Bartlet, UCL is a new program with a clear focus on research to address the impacts of the climate crisis. Students are asked to approach landscape design and study as a strategic tool, considering all the stages required to balance the human and natural environment. Timelines, scientific articles, and the International Climate Change Report (IPCC Report) accompany each assignment. The design scale is large, but the direction of the course requires students to find engineering solutions that support their central idea.

My research topic was prompted by the devastating fires in the summer of '21 and the social shock that accompanied them. As a UCL student with access to international literature, I wanted to orient my research to understand these fiery outbreaks and seek possible scientific solutions. As a resident of the suburbs of Athens, I have experienced countless fires in the hills of Hymettus, and this was the starting point for my research. ΤΜ Μίλησέ μας για την επιτόπια έρευνα στον Υμηττό και τη σχέση του όρους με την πόλη της Αθήνας και τις πολιτικές επιλογές, την ιστορία και τη μυθολογία του. ΑΣ Ο Υμηττός λόγω της γειτνίασής του με την πόλη της Αθήνας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ανθρώπινη δραστηριότητα από την αρχαιότητα. Οι λόφοι του κατοικούνταν από τον Πάνα και τις Νύμφες, και φιλοξενούσε ναούς του Απόλλωνα και του Δία. Διάφοροι μύθοι είναι συνδεδεμένοι μαζί του, όπως του Αρχέδημου ή Νυμφόληπτου και άλλοι που τοποθετούν τον Πλάτωνα να διαλογίζεται εκεί. Ακόμη και σήμερα η θρησκεία είναι διάχυτη στο τοπίο με τη μορφή εκκλησιών και μνημευμάτων.

AGENDA

h Αshes Το μάρμαρο στα υποστρώματά του άρχισε να αξιοποιείται πριν την έναρξη εξόρυξης από την Πεντέλη, ενώ μέχρι πρόσφατα λειτουργούσαν λατομεία ασβεστόλιθου σε διάφορα σημεία του. Οι λόφοι του ήταν ανέκαθεν πηγή ξυλείας και δομικών υλικών και τόπος παραγωγής μελιού υψηλής ποιότητας.

Mount Hymettus landscape.

Περπατώντας στον Υμηττό μπορεί κανείς να διακρίνει ίχνη από το μακρινό και πρόσφατο παρελθόν και να παρατηρήσει την κατάσταση του τοπίου μετά τις πυρκαγιές του παρελθόντος. Θα συναντήσει τη χλωρίδα σε διαφορετικό στάδιο επανάκαμψης, αντιπλημμυρικά έργα, προσπάθειες αναδάσωσης και πυροσβεστικές δεξαμενές. Η πανοραμική θέα προς την πόλη αποκαλύπτει την εξάπλωση της Αθήνας, νέες προσθήκες στο σχέδιο πόλης, αλλά και περιοχές δόμησης αμφιλεγόμενης νομιμότητας. Η παρατήρηση του περιβάλλοντος και η σχέση του με την πόλη αποκαλύπτουν τον Υμηττό όχι ως ένα φυσικό τοπίο αλλά ως ένα τοπιακό μνημείο.

Talk to us about your fieldwork in Hymettus and the relationship of the mountain to the city of Athens and its political choices, history, and mythology.

AS

Because of its proximity to Athens, Hymettus has been inextricably linked to human activity since antiquity. Pan and the Nymphs inhabited its hills and were home to temples of Apollo and Zeus.

Various myths are associated with it, such as that of Archedemus or Nymphoepleptus and others that place Plato meditating there. Even today, religion is pervasive in the landscape in the form of churches and monuments.

69

TM

The marble in its substrata began to be exploited before mining began from Penteli, and until recently, limestone quarries operated in various parts of the mountain. Its hills have always been a source of timber, building materials, and a place to produce high-quality honey.

Walking on Mount Hymettus, one can see traces of the distant and recent past and observe the state of the landscape after past fires.

You will encounter flora in various stages of recovery, flood protection works, reforestation efforts, and fire tanks. The panoramic view of the city reveals the spread of Athens, new additions to the city plan, and building areas of controversial legality. Observation of the environment and its relationship to the city reveal Hymettus not as a natural landscape but as a local monument.

ΑΣ Ως πυρόφιλο οικοσύστημα ορίζεται το σύνολο της χλωρίδας που έχει εξελιχθεί με την περιοδική καύση του. Τα είδη που το απαρτίζουν είναι ιδιαίτερα εύφλεκτα, καθώς εμπεριέχουν έλαια στη δομή τους και τα φύλλα τους αποξηραίνονται σε περιόδους λειψυδρίας για να προστατευτούν. Ένα πυρόφιλο οικοσύστημα μπορεί να επιβιώσει και να αναγεννηθεί μετά από την καύση αλλά και να προστατευτεί με αυτόν τον τρόπο από χωροκατακτητικά είδη (invasive species). Η οργανική ύλη που απελευθερώνεται με την φωτιά βοηθά το οικοσύστημα να ευδοκιμήσει.

A map. A detailed map of Hymettus.

[01.8]

All images and photography courtesy of Alexandra Souvatzi

ΤΜ Τι σημαίνει «πυρόφιλο οικοσύστημα» και πώς θα πρέπει να είναι η συμβίωση με αυτό;

AGENDA

Εδώ πρέπει να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ των φυσικών δασικών πυρκαγιών και των μεγα-πυρκαγιών (megafires) που είναι συνδεδεμένες με την κλιματική αλλαγή ή την ανθρώπινη δραστηριότητα. Oι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται καταστρέφουν το ριζικό σύστημα των ειδών και έχουν επιπτώσεις στη χημεία του εδάφους, κάνοντάς το τοξικό και αφιλόξενο. Η συμβίωση με ένα τέτοιο οικοσύστημα είναι αντιφατική –η ολοκληρωτική απομάκρυνση της φωτιάς το κάνει ακόμα πιο εύφλεκτο, καθώς συσσωρεύεται ξηρή οργανική ύλη. Επομένως, αυτό που προτείνεται είναι η ελεγχόμενη καύση, υπό τις κατάλληλες συνθήκες και από επιστημονικό προσωπικό. Τέτοιες πρακτικές εφαρμόζονται πλέον στην Καλιφόρνια, τον Καναδά, την Αυστραλία. Η ακαδημαϊκή κοινότητα πλέον στρέφει το βλέμμα της στη μελέτη αυτών των πρακτικών ως μια συμβιωτική μέθοδο πρόληψης.

TM

What does "pyrophilous ecosystem" mean, and what does it mean to live next to such an ecosystem?

AS

A pyrophilous ecosystem is defined as all the flora that has evolved through periodic burning. The species that make it up are particularly flammable, as they contain oils in their structure, and their leaves are dried during periods of scarcity to protect themselves. A pyrophilous ecosystem can survive and regenerate after burning and can also be protected from invasive species. The organic matter released by the fire helps the ecosystem to thrive.

A distinction must be made here between natural forest fires and mega-fires linked to climate change or human activity. The developing temperatures destroy the species' root systems and affect the soil's chemistry, making it toxic and inhospitable.

Οίκος of the Pyrocene, Mount Hymettus.

70

Living with such an ecosystem is counterproductive - the complete absence of fire makes it even more flammable as dry organic matter accumulates. Therefore, what is proposed is controlled burning under appropriate conditions and by scientific personnel. Such practices are now in place in California, Canada, and Australia. The academic community is now focusing on studying these practices as a symbiotic prevention method. ΤΜ Τι επιπτώσεις έχει μία φωτιά του μεγέθους του Υμηττού στο οικοσύστημα και τι εύρος χρόνου απαιτείται για να αναγεννηθεί; Τι λύσεις μπορούν να εφαρμοστούν στην περίπτωση του Υμηττού; ΑΣ Ο Υμηττός είναι πέρασμα αποδημητικών πουλιών και φιλοξενεί ποικιλία πανίδας, συνεπώς η καταστροφή του είναι σημαντική απώλεια για το οικοσύστημα. Για την πλήρη αποκατάστασή του απαιτούνται τουλάχιστον 25 χρόνια, ώστε τα δέντρα να φτάσουν σε μια ώριμη ηλικία. Όμως, τα υπόλοιπα είδη όπως τα φρύγανα και η μακία (θαμνώδης βλάστηση) ανακάμπτουν πολύ πιο σύντομα. Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την αναγέννηση του τοπίου είναι η αμέλεια και η καταπάτηση. Η αναδάσωση δεν είναι μια μεμονωμένη στιγμή και χρειάζεται φροντίδα για τα μετέπειτα χρόνια. Η νεκρή ύλη πρέπει να απομακρύνεται και να καθαρίζεται, διαφορετικά δημιουργούνται συνθήκες ικανές να δημιουργήσουν μια νέα πυρκαγιά. Δεν είναι τα είδη δέντρων που επιλέγονται ακατάλληλα αλλά οι συνθήκες στις οποίες αφήνονται να αναπτυχθούν.

[01.8]

Αυτό που χρειάζεται είναι μια στρατηγική δράση για την αποκατάσταση, τη συντήρηση και την προστασία, ένας ρόλος που συχνά αναλαμβάνουν οι εθελοντικές ομάδες, δίχως όμως την κατάλληλη στήριξη από το κράτος και την κοινωνία. Με κατάλληλο σχεδιασμό ο Υμηττός θα μπορούσε ταυτόχρονα να προστατευτεί και να μετατραπεί σε σημαντικό μητροπολιτικό φυσικό περιβάλλον.

TM

What impact does a fire of the size of the Hymettus have on the ecosystem, and what range of time is required for it to regenerate?

What solutions can be applied to the Hymettus case?

AS

Hymettus is a passage for migratory birds and hosts a variety of fauna; therefore, its destruction is a significant loss to the ecosystem.

Complete restoration requires at least 25 years for the trees to reach a mature age. However, other species, such as toadstools and macchia (bushes), recover much more quickly.

The biggest obstacle to landscape regeneration is neglect and encroachment. Reforestation is not a one-off event and must be nurtured for years. The dead matter must be removed and cleaned up; otherwise, conditions capable of creating a new fire are created.

It is not the species of trees that are selected inappropriately but the conditions in which they are allowed to grow.

AGENDA

Mount Hymettus landscape.

ΤΜ Οι πυρκαγιές στη Μεσόγειο αποτελούν πλέον ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Υπάρχουν διαφορές στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της Μεσογείου στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών; ΑΣ Οι χώρες της Μεσογείου ξεκινούν να κάνουν δειλά βήματα προς την ελεγχόμενη καύση ως εργαλείο πρόληψης. Τέτοια παραδείγματα μπορούν να βρεθούν κυρίως στην Πορτογαλία, και εν μέρει στην Ισπανία και τη νότια Γαλλία. Στην Ελλάδα, η WWF Hellas συμμετέχει σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα ελεγχόμενης καύσης στη Χίο που έχει στόχο την αύξηση της ανθεκτικότητας του οικοσυστήματος. Όμως, η εφαρμογή τέτοιων πρακτικών σε μεγάλη κλίμακα είναι δύσκολη λόγω νομοθεσίας και επακόλουθης δυσκολίας στην εκμάθηση του αντικειμένου.

TM

Fires in the Mediterranean are now a fundamental issue. Are there any differences in dealing with fires in Greece and other Mediterranean countries?

AS

Mediterranean countries are starting to take tentative steps towards controlled burning as a prevention tool. Such examples can be found mainly in Portugal and partly in Spain and southern France. In Greece, WWF Hellas is involved in a pilot project of controlled burning in Chios that aims to increase the ecosystem’s resilience. However, implementing such practices on a large scale is difficult due to legislation and subsequent difficulty learning the subject.

The direct use of satellite data to detect, monitor, and predict the course of fire is an important technological tool that has not been fully exploited in the Mediterranean. Another factor where Europe lags behind the US and Australia is the integration of revised fire protection rules into the planning permit process.

ΑΣ Λόγω του επίκαιρου ζητήματος που η εργασία πραγματεύεται, γίνονται συζητήσεις για τρόπους που μπορεί να επικοινωνηθεί σε ευρύτερο κοινό, ώστε να ξεκινήσει ένας διάλογος για συμβιωτικές πρακτικές πρόληψης. Η κριτική επιτροπή των βραβείων σχολίασε πως «τους ταξίδεψε και τους έκανε να σκεφτούν», το οποίο ήταν και ο στόχος του κειμένου. Έκτοτε, η εργασία έχει παρουσιαστεί σε αρχιτεκτονικά γραφεία του Λονδίνου, όπου με έχουν προσκαλέσει σε “show & talk” απογεύματα. Σίγουρα στο μέλλον θα επιθυμούσα να συνεχίσω την έρευνα πάνω στο αντικείμενο, και να συνεργαστώ με τους εγχώριους επιστήμονες που αναπτύσσουν παράλληλες μελέτες αλλά και με τις εθελοντικές ομάδες δασοπροστασίας, όπως ο Σ.Π.Α.Υ., που εκτελούν πολύ σημαντικό έργο.

TM

What has been the academic community's response to the work, and what would you like the next step to be?

AS

Because of the topical issue that the paper addresses, discussions are taking place about ways that it can be communicated to a broader audience to start a dialogue on symbiotic prevention practices.

The awards jury commented that it “made them wander and think,” which was the paper’s aim. Since then, the work has been presented to architectural practices in London, where I have been invited to “show & talk” evenings. In the future, I would like to continue research on the subject and collaborate with local scientists developing parallel studies and with voluntary forest protection groups, such as S.P.A.Y., who are carrying out very important work.

[01.8]

All images and photography courtesy of Alexandra Souvatzi

Η άμεση χρήση των δεδομένων από δορυφόρους για τον εντοπισμό, την παρακολούθηση και την πρόβλεψη της πορείας της φωτιάς είναι ένα σημαντικό τεχνολογικό εργαλείο που δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως στη Μεσόγειο. Ένας ακόμα παράγοντας που η Ευρώπη υστερεί συγκριτικά σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία είναι η ενσωμάτωση αναθεωρημένων κανόνων πυροπροστασίας στη διαδικασία έκδοσης αδειών πολεοδομίας.

ΤΜ Ποια ήταν η ανταπόκριση της ακαδημαϊκής κοινότητας στην εργασία και ποιο θα ήθελες να είναι το επόμενο βήμα;

71

What is needed is a strategic action for restoration, maintenance, and protection, a role that is often undertaken by voluntary groups but without adequate support from the state. With proper planning, Hymettus could be both protected and transformed into an important metropolitan natural environment.

AGENDA

Είτε το έργο είναι ένας δημόσιος χώρος -ένα πάρκο- που προσφέρεται σε μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων, είτε μία πολυτελής κατοικία στην Κηφισιά ή ένα κέντρο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, η βιωσιμότητα πρέπει να κινητοποιεί τους χρήστες μέσω της απόλαυσης. Η (συνειδητή) δουλειά του αρχιτέκτονα είναι να μετατρέψει τις τεχνικές αναγκαιότητες σε έργο, που κάθε στιγμή, υποκινεί (υποσυνείδητα) τις υπεύθυνες αποφάσεις και συμπεριφορές ευτυχισμένων χρηστών, εναρμονισμένων με ένα ευρύτερο οικοσύστημα. Αυτή είναι η άποψη των Pieris.Architects.

Whether the project is a public space - a park - offered to a large portion of people, a luxury residence in Kifissia, or a center of innovation and entrepreneurship, sustainability must motivate users through enjoyment. The (conscious) job of the architect is to turn technical necessities into a project that, at every moment, stimulates (subconsciously) the responsible decisions and behaviors of happy users in harmony with a broader ecosystem.

This is the view of Pieris.Architects.

Sustainability follow the Principle of Plea (THEORY AND PRACTICE)

Pieris Architects

Η βιωσιμότητα, ένας από τους δημοφιλέστερους όρους του δημόσιου διαλόγου και της πολιτικής ατζέντας, εντάσσεται στην αρχιτεκτονική σκέψη καθιστώντας τον βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό κυρίαρχη τάση του κλάδου σήμερα. Αυτό που πρέπει να παραδεχτούμε με κάποιο ενδιαφέρον είναι ότι στην αρχιτεκτονική περνάμε διαδικασίες μετασχηματισμού αυτού του ορισμού. Για το δικό μας γραφείο, βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη είναι η αναζήτηση ενός μοντέλου που θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του φυσικού συστήματος στο διηνεκές, χωρίς να ανακόπτεται η αναπτυξιακή πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Στόχος μας είναι μία ολιστική, συνειδητή προσέγγιση που ξεπερνά την καταχρηστική χρήση του όρου με στόχο τις πωλήσεις.

72

Sustainability, one of the most popular terms in public debate and political agendas, has been integrated into architectural thinking, making sustainable architectural design the dominant trend in the industry today. We have to admit with some interest that we are going through processes of transforming this definition in architecture. For our firm, sustainable development is the search for a model that will ensure the sustainability of the natural system in perpetuity without interrupting the development path of human society.

Our goal is a holistic, conscious approach that goes beyond misusing the term for sales purposes.

[ Image 01 ]

Secret Garden residence, Kifissia.

Για να μπορέσουμε να στοιχειοθετήσουμε τη φιλοσοφία μας σε πρακτική, έχουμε διακρίνει 4 εκφάνσεις της βιώσιμης αρχιτεκτονικής: • H Διακριτική Αειφορία αφορά την ενσωμάτωση αδιόρατων χαρακτηριστικών και συστημάτων στα κτίρια, τα οποία λειτουργούν βιοκλιματικά και μειώνουν το ενεργειακό αποτύπωμα του κτιρίου χωρίς να εγγράφονται στις όψεις του και χωρίς να καθορίζουν την αισθητική του. Xαρακτηριστικό παράδειγμα, τα φωτοβολταϊκά πάνελ πυριτίου, τα φυτεμένα δώματα, τα στοιχεία νερού και τα υπόσκαφα τμήματα κτιρίων.

To be able to translate our philosophy into practice, we have distinguished four facets of sustainable architecture: •

•

Discreet Sustainability refers to integrating subtle features and systems in buildings that operate bioclimatically and reduce the energy footprint of the building without registering on its facades or determining its aesthetics.

Typical examples are silicon photovoltaic panels, planted roofs, water features, and underground parts of buildings.

• Η Αειφόρος Οικονομία σχετίζεται με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ο οποίος λειτουργεί με στόχο την εξοικονόμηση φυσικών πόρων και την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τη μείωση των ενεργειακών καταναλώσεων.

•

• Η Αειφόρος Ευεξία επεκτείνει το concept «οικοσυναισθηματικής νοημοσύνης» που καθιέρωσε την ταυτότητά μας, αποτελώντας κύριο συστατικό της φιλοσοφίας του γραφείου μας τα προηγούμενα χρόνια. Στηρίζεται στην παραδοχή ότι οι κάτοικοι και χρήστες των κτιρίων και των πόλεων, μέσα από την ενσωμάτωση της φύσης στα κτίρια και τη δημιουργία λεπτοφυών ατμοσφαιρών, επιτυγχάνουν την ευεξία τους αλλά και μία ουσιαστική μετάλλαξη στις σύγχρονες πόλεις. Η καθημερινή επαφή με τη φύση προσφέρει ικανοποίηση και ενισχύει το αίσθημα της ευφορίας.

Sustainable Economy is related to architectural design, which works to conserve natural resources and use renewable energy sources to reduce energy consumption.

• Η Αειφορία ως πράξη Ακτιβισμού που δηλώνει τη δική μας συμβολή στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Μάλιστα την περίοδο 2023-2024 θα παρουσιάσουμε μια βιωματική Έκθεση στο Ωδείο Αθηνών, που στόχο έχει να ενημερώσει το κοινό γύρω από την αναγκαιότητα πιο συνετών επιλογών σε ό,τι αφορά το δομημένο περιβάλλον.

•

[01.9]

Sustainable Wellbeing extends the concept of "eco-emotional intelligence" that established our identity as a key component of our office philosophy in previous years. It is based on the premise that the inhabitants and users of buildings and cities, through integrating nature into buildings and creating subtle atmospheres, can enjoy well-being and an essential transformation in modern cities. Daily contact with nature offers satisfaction and enhances the feeling of well-being.

Sustainability as an act of activism, declaring our contribution to the fight against climate change and protecting the natural environment. In fact, in the 20232024 season, we will present an experiential exhibition at the Athens Conservatory, which aims to inform the public about the necessity of wiser choices in terms of the built environment.

All images courtesy of Pieris Architects

ws asure

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι το εργαλείο μέσα από το οποίο μια ιδέα μπορεί να πάρει σάρκα και οστά και μια πρόθεση μπορεί να γίνει πραγματικότητα, καθώς επιτρέπει τη μετατροπή μιας ιδεατής απεικόνισης σε δομημένη πραγματικότητα. Ο σχεδιαστής ή αρχιτέκτονας ως δρων υποκείμενο αποκρυσταλλώνει τους σχεδιασμούς βάσει της τεχνογνωσίας του και μιας σειράς προσωπικών κι επαγγελματικών κινήτρων. Η διαδικασία που παράγει τον σχεδιασμό αποτελεί μια «διαδρομή», κατά τη διάρκεια της οποίας καλείται να λάβει αποφάσεις, να επιλέξει «μονοπάτια», να λάβει υπόψιν του ειδικές συνθήκες, «τι σε περιβάλλει», «τι είναι ήδη εκεί», «ποιοι είναι οι γείτονες» αλλά και άλλα πιο ειδικά δεδομένα ανάλογα με τον χαρακτήρα του έργου. Περιλαμβάνει ένα σύνολο καθημερινών πρακτικών κι επαγγελματικών κωδικών κι αντανακλά όχι μόνο την προσωπικότητα του αρχιτέκτονα αλλά και στοιχεία της συλλογικής του ταυτότητας και κουλτούρας (Picon 2003:296).

INTO THE PROCESS Pieros Pieris Architectural design is the tool through which an idea can become something tangible, and an intention can become reality, as it allows the transformation of an idealized representation into a structured reality. As an acting subject, the designer or architect selects designs based on their expertise and a series of personal and professional motivations. The process that produces the design is a “journey,” during which he is called upon to make decisions, to choose “paths,” to take into account specific conditions, “what surrounds you,” “what is already there,” “who are the neighbors” and other more detailed data depending on the project’s character. It includes a set of everyday practices and professional codes and reflects the architect’s personality and elements of their collective identity and culture (Picon 2003:296).

Στο γραφείο Pieris.Architects, η καταγραφή αποτελεί το πρώτο για εμάς πεδίο έρευνας. «Τι υπάρχει ήδη εκεί», τι έχει «σχεδιαστεί ήδη», πώς μπορούμε εμείς να εκφράσουμε το «διαφορετικό», πώς μπορεί η Αειφορία να αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι του DNA του κτιρίου. Ο σχεδιασμός ξεκινά από μια «αφήγηση». Πρόκειται για τη διαδικασία που τοποθετεί σε λέξεις τα ανείπωτα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Αποτελεί για εμάς ένα βήμα προς την υλοποίηση της ιδέας και έρχεται να δώσει απάντηση στο ερώτημα ποιο είναι το «ιδανικό κτίριο», το οποίο εκφράζει και ικανοποιεί τις απαιτήσεις του πελάτη αλλά και την επιθυμία «ένταξης» σε ένα συγκεκριμένο αστικό ή φυσικό περιβάλλον. Μια απάντηση που εξηγεί εν τη γενέσει και όχι εκ των υστέρων τις προθέσεις του σχεδιαστή του έργου και εμπεριέχει πάντα και την παράμετρο της αειφόρου ανάπτυξης -όχι ως πρόταση ή δυνατότητα αλλά ως αναγκαιότητα.

AGENDA

INTO THE PROCESS Pieros Pieris

At Pieris.Architects, recording is our first field of research.

"What is already there," what is "already designed," how can we express the "different," and how can Sustainability be an integral part of the building's DNA? Design starts from a "narrative".

It is the process of putting into words the untolds of architectural design. For us, it is a step towards the realization of the idea. It answers the "ideal building" question, which expresses and satisfies the client's requirements and the desire to "integrate" into a specific urban or natural environment. An answer that explains the intentions of the project's designer from the outset and not afterward and always includes the parameter of sustainable development - not as a proposal or a possibility but as a necessity. Στη συνέχεια επιλέγουμε την υπόλοιπη ομάδα σχεδιασμού, η οποία θα στηρίξει με τις επιστημονικές τις γνώσεις τους σκοπούς του έργου. Ξεκινά λοιπόν μια επιμονή διαδικασία δοκιμών και αλλαγών που προσπαθούμε να προσδιορίσουμε το τι είναι δυνατό, ποιο είναι το αναγκαίο, το αδιόρατο, το πρακτικό. Η επιθυμία καινοτομίας είναι πάντα εκεί και μας απομακρύνει από την εύκολη λύση της επανάληψης και της αντιγραφής. Κομμάτι της διαδικασίας και τα ταξίδια στον τόπο υλοποίησης του έργου. Αφού έτσι αφουγκραζόμαστε τον «τόπο» και αυτά μας παρέχουν την Έμπνευση.

73 [01.9]

Zen Living residence, Penteli.

AGENDA

"Stavros Gotsis" Ecological Park, Agia Paraskevi.

74

Then, we select the rest of the design team, which will support the project's objectives with its scientific knowledge. A persistent process of testing and change begins, trying to determine what is possible, what is necessary, what is invisible, and what is practical. The desire to innovate is always there and moves us away from the easy solution of repetition and copying. Part of the process and the trips to the project site. This is how we listen to the "place," and this provides us with Inspiration.

THE ART OF SUSTAINABILITY Stella Pieri Η Αρχιτεκτονική είναι για εμάς η τέχνη του «ευ ζειν». Από το περίβλημα ενός κτιρίου μέχρι τον σχεδιασμό επίπλων και αντικειμένων, ο σωστός σχεδιασμός μπορεί να διευκολύνει την καθημερινότητα και να παράγει χώρους οι οποίοι προσφέροντας μεγαλύτερη άνεση, ασφάλεια, θαλπωρή ή άλλα ενδιαφέροντα ερεθίσματα συντελούν στην αύξηση της αποδοτικότητας και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και επηρεάζουν καθοριστικά την ποιότητα ζωής μας. Τα έργα μας εκτείνονται σε διαφορετικούς τομείς, από το σχεδιασμό μιας ιδιωτικής κατοικίας, μιας πολυκατοικίας, ενός ιατρικού χώρου, κτιρίων γραφείων, πάρκων. Η αειφορία είναι πλέον κομμάτι της γραφής μας και όχι απαίτηση ή ζητούμενο του έργου.

THE ART OF SUSTAINABILITY Stella Pieri For us, Architecture is the art of "well-being." From the shell of a building to the furniture and objects, the right design can facilitate everyday life and produce spaces that offer greater comfort, safety, warmth, or other interesting stimuli, contributing to increased efficiency and the development of creativity and having a decisive influence on our quality of life. Our projects span different sectors, from the design of a private residence, an apartment building, a medical facility, office buildings, and parks. Sustainability is now part of our writing, not a project requirement. Στην κατοικία Secret Garden στην Κηφισιά, το κτίριο περιβάλλεται και εμπεριέχει τη φύση. Εδώ η ζωή εκτυλίσσεται κατά τρόπο που να ενισχύεται ο βιοκλιματικός χαρακτήρας του κτιρίου ως αποτέλεσμα της ενεργοποίησης του οικοσυναισθήματος των κατοίκων του. [ΕΙΚΟΝΑ 01] In the Secret Garden residence in Kifissia, the building surrounds and contains nature. Here, life unfolds in a way that enhances the bioclimatic character of the building as a result of the activation of the eco-feeling of its inhabitants.

[01.9]

[IMAGE 01]

To oικολογικό Πάρκο «Σταύρος Γκότσης» στην Αγία Παρασκευή, περιέχει υβριδικούς χώρους πολιτισμού και αθλητισμού σε έκταση 30.000 στρεμμάτων. Ο σχεδιασμός βασίστηκε στη δημιουργία ενός πάρκου για όλες τις ηλικίες. Στόχος η βιοκλιματική αναβάθμιση του εξωτερικού χώρου και η βελτίωση της ποιότητας του μικροκλίματος στο πρώην στρατόπεδο Σπυρούδη, εξοικονομώντας παράλληλα ενέργεια στα γειτονικά της περιοχής παρέμβασης κτίρια. Συνεπώς, η μελέτη βιοκλιματικής αναβάθμισης του αστικού χώρου έλαβε υπόψη τα στοιχεία εκείνα του εξωτερικού περιβάλλοντος τα οποία έχουν επίδραση στην κλιματική ποιότητα και εκτίμησε ποσοτικά τη μεταβολή που θα επιφέρει η σχεδιαζόμενη επέμβαση σε καθένα από αυτά. [ΕΙΚΟΝΑ 02] The "Stavros Gotsis" Ecological Park in Agia Paraskevi contains hybrid cultural and sports areas in an area of 30,000 acres. The design was based on creating a park for all ages. The aim is to bioclimatically upgrade the outdoor space and improve the microclimate quality in the former Spiroudi Military Camp while saving energy in the neighboring buildings of the intervention area. Therefore, the study of the bioclimatic upgrading of the urban space took into account those elements of the outdoor environment that impacted climate quality and quantified the change that the planned intervention will bring about in each of them.

[IMAGE 02]

All images courtesy of Pieris Architects

AGENDA

The SPOT, Incubator of Young Entrepreneurship, University of Patras. Η συνεργασία του Ομίλου ΗΡΑΚΛΗΣ με το γραφείο μας για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του πρωτότυπου κτιρίου “the SPOT” (Sustainable Practice of Tomorrow) βασίζεται στο κοινό τους όραμα για καινοτόμες και κλιματικά ουδέτερες κατασκευές που προάγουν τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Το “the SPOT” αποτελεί το Κτίριο του Αύριο που θα σχεδιαστεί, κατασκευαστεί και λειτουργήσει στοχεύοντας στο ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα στον κύκλο ζωής του. Με γνώμονα τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, για την κατασκευή του έργου θα χρησιμοποιηθούν σύγχρονα και ανακυκλώσιμα δομικά υλικά χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος και υψηλής ενεργειακής εξοικονόμησης. Πρόκειται για το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα όπου θα εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα η τεχνολογία ρομποτικής τρισδιάστατης εκτύπωσης σκυροδέματος (3D Concrete Printing). [ΕΙΚΟΝΑ 03]

Finally, the design of the Southeastern Center of Sustainability in Melbourne, Australia,

by Pieris.Architects involves the creation of a unique center for environmental awareness and education, where the building becomes part of the landscape and utilizes, integrates, and combines traditional timber techniques and new low carbon footprint materials produced in Australia with a contemporary vocabulary and modern aesthetics.

75

The collaboration between the Heracles Group and our office for the architectural design of the original building "the SPOT" (Sustainable Practice of Tomorrow) is based on their shared vision for innovative and climate-neutral constructions that promote the principles of the circular economy. "The SPOT" is the Building of Tomorrow that will be designed, constructed, and operated for a minimal environmental footprint in its life cycle. Based on the principles of the circular economy, modern and recyclable building materials with a low carbon footprint and high energy savings will be used for the construction of the project. This is the first building in Greece where the 3D Concrete Printing technology will be applied on a large scale.

Tέλος, ο σχεδιασμός του Southeastern Center of Sustainability στη Μελβούρνη της Αυστραλίας από το γραφείο Pieris.Architects αφορά τη δημιουργία ενός μοναδικού κέντρου περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης, όπου το κτίριο γίνεται κομμάτι του τοπίου και αξιοποιεί, ενσωματώνει και συνδυάζει με σύγχρονο λεξιλόγιο και μοντέρνα αισθητική παραδοσιακές τεχνικές ξυλείας και νέα υλικά χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος που παράγονται στην Αυστραλία.

[IMAGE 03]

[01.9]

Southeastern Center of Sustainability. Melbourne, Australia.

AGENDA

Ένα art site σε δύσκολα προσβάσιμο μέρος της Βραζιλίας δέχεται περισσότερους από 350.000 επισκέπτες ετησίως και απασχολεί 600 άτομα. Η αναγκαιότητα συνεργασίας ανάμεσα στην τέχνη και την Αρχιτεκτονική επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο μετά από ένα μακρόχρονο «διαζύγιο». Αυτό απέδειξε η ομιλία του Γιώργου Αρμάου, στην ΕΣΩ Multiverse.

An art site in a remote, difficult-to-access part of Brazil receives more than 350,000 visitors annually and employs 600 individuals. The necessity of collaboration between art and architecture is resurfacing dynamically after a long-standing "divorce." This was demonstrated by the speech of George Armaos at the INNER Multiverse event.

Architecture & Visua (ESO 2023)

Reuniting in an Era of Collaboration: George Armaos Edited by Danai Makri

Με μία ερώτηση-κλειδί ξεκίνησε την ομιλία του με θέμα «Αρχιτεκτονική και εικαστικά» ο Γιώργος Αρμάος, ιστορικός τέχνης και ένας από τους διευθυντές της Gagosian στο Λονδίνο, στο πλαίσιο της Ημερίδας ΕΣΩ, το 2023 με θέμα "Multiverse". Η παρουσίασή του ξεκίνησε από τα πορίσματα δύο παράλληλων ερευνών για τις σχέσεις Αρχιτεκτονικής και εικαστικών τεχνών και ένα μήνυμα από τον χώρο των εικαστικών τεχνών στον χώρο της Αρχιτεκτονικής: «Ζούμε σε μία εποχή που θα προσδιοριστεί από τις συνεργασίες μεταξύ μας. Οι αρχιτέκτονες, πόσο θέλετε να συμμετέχετε;».

76

With a key question, George Armaos, an art historian and one of the directors of Gagosian in London, began his speech on "Architecture and Visual Arts" at the ESO Conference 2023, centered around the theme "Multiverse." His presentation commenced by drawing from the findings of two parallel studies on the relationships between architecture and visual arts, along with a message from the realm of visual arts to the domain of architecture: "We live in an era that will be defined by collaborations among us. Architects, how much do you want to participate?". Ως διευθυντής μιας από τις μεγαλύτερες γκαλερί στον πλανήτη, η δουλειά του εστιάζεται στην πώληση αυτού που θα ονομάζαμε «εσωτερική διακόσμηση» μέσα από τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη φωτογραφία, και ενίοτε ως «εξωτερική διακόσμηση» μέσα από τη γλυπτική. Όπως επεσήμανε ο Γιώργος Αρμάος, από τα τέλη του 18ου αιώνα ξεκίνησε η σταδιακή αυτονόμηση των τεχνών μεταξύ τους, η οποία τελικά οδήγησε στην αποξένωσή τους. Και από τι αυτονομήθηκαν τα εικαστικά; Η απάντηση, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η εξής: από την Αρχιτεκτονική.

As the director of one of the largest galleries on the planet, his work is centered around the sale of what could be termed "interior adornment" through painting, sculpture, and photography, occasionally even referred to as "external embellishment" through sculpture. As George Armaos pointed out, the gradual autonomy of the arts from each other began in the late 18th century, which eventually led to their estrangement. And from what did the visual arts gain their autonomy? The answer, according to him, is from architecture.

[01.10]

Σε αυτό το πλαίσιο, αναφέρθηκε σε δύο σημαντικά κείμενα. Το πρώτο από αυτά, το "Ornament and Crime", δημοσιεύθηκε από τον Adolph Loos το 1908. Σε αυτό, ο Loos αποδείκνυε ότι η «διακόσμηση», δηλαδή τα εικαστικά, ήταν περιττή και ακριβή για ένα κτίριο και ανήκε σε άλλες εποχές. Το δεύτερο κείμενο, με τίτλο "Le Problème des Musées", δημοσιεύτηκε από τον Paul Valéry το 1923. Σε αυτό, ο Valéry υποστήριξε ότι η ζωγραφική και η γλυπτική ήταν «εγκαταλελειμμένα παιδιά», με τη μητέρα τους, την Αρχιτεκτονική, να είναι νεκρή. Όσο ζούσε η Αρχιτεκτονική, όπως αναφέρει ο Valéry, καθόριζε τη θέση, τη δουλειά και τους περιορισμούς των εικαστικών τεχνών.

In this context, he referred to two significant texts. The first of these, "Ornament and Crime," was published by Adolph Loos in 1908. Loos argued that "decoration," meaning the visual arts, was unnecessary and costly for a building belonging to other eras.

The second text, "Le Problème des Musées," was published by Paul Valéry in 1923. Valéry claimed that painting and sculpture were "abandoned children," with their mother, architecture, being deceased. As long as architecture lived, as Valéry stated, it dictated the visual arts' position, work, and limitations.

Στη συνέχεια, ο Γιώργος Αρμάος παρατήρησε πως, αν και πολλοί θα διαφωνήσουν με την άποψη περί θανάτου της Αρχιτεκτονικής, το διαζύγιο ανάμεσα στην Αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες κυριάρχησε για πάνω από έναν αιώνα. Επιπλέον, ο κτιριακός πολιτισμός του 20ού και του 21ου αιώνα στη Δύση ήταν αν όχι ο μοναδικός, σίγουρα από τους ελάχιστους στον οποίο η Αρχιτεκτονική και τα εικαστικά δεν δούλεψαν μαζί. Από τα σπήλαια του Lascaux, στο Gobekli Tepe, όλοι οι πολιτισμοί που εξελίχθηκαν σε αυτόν τον πλανήτη -από τους Ασσύριους, τους Αιγύπτιους, τους Έλληνες, τους μεσoαμερικανικούς πολιτισμούς, το Ισλάμ, τους πολιτισμούς στην Ασία και την Αφρική- παντού εφαρμόστηκαν πρακτικές συνεργασίας ανάμεσα στην Αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες.

Subsequently, George Armaos observed that while many may disagree with the notion of the death of architecture, the divorce between architecture and the visual arts has prevailed for over a century. Furthermore, the architectural culture of the 20th and 21st centuries in the Western world was, if not the sole case, certainly one of the few where architecture and the visual arts didn't collaborate. From the caves of Lascaux to Gobekli Tepe, across all civilizations that evolved on this planet - from the Assyrians to the Egyptians, the Greeks, the Mesoamerican cultures, Islam, the cultures in Asia and Africa collaborative practices between architecture and the visual arts were applied everywhere.

“How to Make a Sculpture Park That Does Not Suck” «Να φρεσκάρω τη μνήμη σας με εικόνες από τη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη και από την Cappella Sancta. Από αυτά θα μεταβούμε στην εικόνα του Barcelona Pavilion του 1929 και την αρχή του Διεθνούς Στιλ. Ο Van der Rohe δίνει σάρκα και οστά στις ιδέες του Loos με την παραχώρηση του εικαστικού-διακοσμητικού στοιχείου σε φυσικά υλικά. Πέρα από το μάρμαρο, το ατσάλι, το γυαλί και το ενισχυμένο σκυρόδεμα, αυτά τα υλικά θα προσδιορίσουν την Αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα, χωρίς τα εικαστικά. Θα σταματήσω τη σύντομη απόπειρά μου να εξηγήσω το διαζύγιο της Αρχιτεκτονικής από τα εικαστικά για περισσότερο από έναν αιώνα και θα ακολουθήσω ένα νήμα που θα μας οδηγήσει από τη γλυπτική στη φύση και πίσω στην Αρχιτεκτονική…

“How to Make a Sculpture Park That Does Not Suck” "Let me refresh your memory with images from the Chora Monastery in Constantinople and from the Cappella Sancta. From there, we will move to the image of the Barcelona Pavilion of 1929 and the inception of the International Style. Van der Rohe gives flesh and bones to Loos' ideas by incorporating the visual-decorative element into natural materials.

Beyond marble, steel, glass, and reinforced concrete, these materials will define the architecture of the 20th century without the visual arts. I will halt my brief attempt to explain the divorce between architecture and the visual arts for over a century and follow a thread that will lead us from sculpture to nature and back to architecture…"

Η πρώτη μου έρευνα ξεκίνησε το 2010-11 με βάση το ερώτημα: ποιο είναι το καλύτερο πάρκο γλυπτικής στον πλανήτη και γιατί; Ξεκίνησα με πολλή βοήθεια, χρησιμοποιώντας μια λίστα βασισμένη στα ίδια κριτήρια που θα χρησιμοποιούσε κανείς για να επιλέξει σοβαρά μουσεία, όπως: ποιότητα της συλλογής, σημασία για την ιστορία της τέχνης, ποιότητα των εκθέσεων, ποιότητα των καταλόγων και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Επισκέφτηκα 22 από τα 75 σοβαρά πάρκα γλυπτικής σε Ευρώπη, Βόρεια και Νότια Αμερική, Αυστραλία, Ανατολική, Νότια και Δυτική Ασία, μερικά από αυτά επανειλημμένως. Όλα αυτά τα πάρκα είναι τόσο ετερογενή που η σύγκρισή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πώς μπορούν να συγκριθούν; Με βάση την έκταση; Τον αριθμό των έργων; Το μέγεθος των έργων; Τα χρόνια που πήραν για να δημιουργηθούν; Τον αριθμό των επισκεπτών που προσελκύουν; My first research endeavor began in the 2010-11 period, centered around the question: What is the best sculpture park on the planet and why? I started with substantial assistance, using a list based on the same criteria one would employ to thoughtfully select museums, such as the quality of the collection, significance to art history, exhibition quality, catalog, and educational program quality. I visited 22 out of the 75 significant sculpture parks across Europe, North and South America, Australia, and Eastern, South, and West Asia, some of them repeatedly. All these 'parks' are so diverse that comparing them is highly challenging. How can they be compared? Based on size?

The number of artworks? The size of artworks? The years taken to create them? The number of visitors they attract? Η εικόνα της πρόσφατης ιστορικής εξέλιξης της επισκεψιμότητας των πιο γνωστών χώρων παρέχει έναν βασικό τρόπο σύγκρισης και αποδεικνύει ότι αυτές οι συλλογές σε πολύ απομακρυσμένα γεωγραφικά μέρη αποτελούν μαγνήτες για το φιλότεχνο κοινό. Τα σοβαρά πάρκα γλυπτικής δέχονται 250.000 έως 500.000 επισκέπτες ετησίως, και κατά τα έτη Τριενάλε, οι αριθμοί μπορούν να ξεπεράσουν το ένα εκατομμύριο!», είπε ο Γιώργος Αρμάος. Τα πορίσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν ως άρθρο, το οποίο συνόδευε εφτά φωτορεπορτάζ, στον ιστότοπο Ocula, με τον τίτλο “How to Make a Sculpture Park That Does Not Suck”. Μερικά από τα πορίσματα της έρευνας ήταν τα ακόλουθα: The recent historical evolution of the visitation of the most wellknown spaces provides a fundamental c o m p a r i s o n m e t h o d , d e m o nstrating that these collections in geographically distant places are magnets for the art-loving public. Serious sculpture parks receive between 250,000 to 500,000 visitors annually, and during Triennial years, the numbers can exceed one million!" said Giorgos Armaos. The research findings were published as an article, accompanied by seven photo reports, on the Ocula website, titled 'How to Make a Sculpture Park That Does Not Suck.' Some of the research conclusions were as follows:

All Photographs courtesy of George Armaos

AGENDA

al Arts O όρος «πάρκο γλυπτικής» είναι λανθασμένος. Έχει επικρατήσει η χρήση του γιατί ο πρώτος τέτοιος χώρος είναι το πάρκο γλυπτικής του Middleheim στην Αμβέρσα του Βελγίου που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1950. Πιο ορθός είναι ο όρος art site, στ’ Αγγλικά. Η μετάφραση στα Ελληνικά είναι λίγο άκομψη γιατί ο «χώρος τέχνης» μεταφράζει και το art space αλλά και το art site, που είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα. Σύμφωνα με την έρευνα, δεν υπάρχουν πουθενά δύο χώροι τέχνης που να είναι ίδιοι. Από τους 70-80 επιφανείς χώρους τέχνης στον πλανήτη, 8 με 10 είναι πραγματικά καταπληκτικοί. Η απάντηση στο γιατί είναι καταπληκτικοί οφείλεται στο ότι συνδυάζουν τη φύση με τη σύγχρονη τέχνη, την Αρχιτεκτονική, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία, με καλές επιλογές διαμονής και καλές επιλογές φαγητού. Πρόκειται για ένα σύνολο κάθε φορά. Για πολύ κόσμο το Benesse Art Site είναι το καλύτερο στον πλανήτη. Πρόκειται για μια συλλογή έργων κυρίως δυτικής τέχνης, μια συλλογή κτιρίων σχεδιασμένα από τον Tadao Ando, ένα μουσείο για τον Lee Ufan, έργα και εγκαταστάσεις στη φύση και παλιά σπίτια που άλλαξαν χρήση στα νησιά Naoshima και Teshima. Αυτό που τα συνδέει μεταξύ τους είναι σε μεγάλο βαθμό η Αρχιτεκτονική του Tadao Ando. Το πρόβλημα που έχει το Benesse Art Site, έγκειται στο ότι εάν δεν προστίθενται συστηματικά νέα έργα, μετά από μία δεκαετία δίνει την αίσθηση του παρωχημένου στο κοινό.

Walter De Maria, Time/Timeless/No Time, 2004, in situ at the Chichu Art Museum, Naoshima, Japan.

[01.10]

Μετά από 12 χρόνια εμπειρίας, ο Γιώργος Αρμάος θεωρεί πως ο καλύτερος χώρος τέχνης στον πλανήτη είναι το Instituto Inhotim. Το Instituto Inhotim αποτελεί τη στέγη για ένα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα σύγχρονης τέχνης στη Βραζιλία. Ιδρύθηκε το 2004 από τον πρώην μεγιστάνα εξορύξεων Bernardo Paz για να στεγάσει την προσωπική του συλλογή έργων τέχνης, και άνοιξε για το κοινό το 2006. Ο Paz μετέτρεψε 5.000 στρέμματα σε έναν εκτεταμένο βοτανικό κήπο με σχέδια του αείμνηστου αρχιτέκτονα τοπίου Roberto Burle Marx. Το πάρκο φιλοξενεί 4.300 σπάνια βοτανικά είδη από όλο τον πλανήτη και είκοσι τέσσερα περίπτερα τέχνης με 700 έργα 60 περίπου καλλιτεχνών από 40 διαφορετικές χώρες. Τα 20 από τα 24 περίπτερα είναι αφιερωμένα σε ένα έργο ή μια σειρά έργων από έναν καλλιτέχνη και το κάθε περίπτερο είναι φτιαγμένο από ένα διαφορετικό αρχιτέκτονα κάθε φορά. Παρότι το Instituto Inhotim βρίσκεται σε δύσκολα προσβάσιμο μέρος της Βραζιλίας, δέχεται περισσότερους από 350.000 επισκέπτες ετησίως και απασχολεί 600 άτομα. Αυτό στο οποίο αριστεύει το Instituto Inhotim είναι στη συνεργασία ανάμεσα στην τέχνη και την Αρχιτεκτονική, με διαύγεια και αποτελεσματικότητα που δεν υπάρχει πουθενά αλλού.

77

The term "sculpture park" is incorrect. It gained prevalence because the first such space was the Middleheim Sculpture Park in Antwerp, Belgium, which began operating in 1950. A more accurate term is "art site" in English.

The translation into Greek is a bit awkward because "χώρος τέχνης" translates both "art space" and "art site," which are two different things. According to the research, no two art spaces are the same. Of the 70-80 prominent art spaces worldwide, 8 to 10 are genuinely remarkable. The answer to why they are remarkable lies in their combination of nature with contemporary art, architecture, education, and entertainment, with good accommodation and dining options. It's a complete package every time. For many, the Benesse Art Site is the best on the planet. It comprises a collection of mainly Western art, a collection of buildings designed by Tadao Ando, a museum for Lee Ufan, artworks and installations in nature, and converted old houses on the islands of Naoshima and Teshima. What ties them together to a great extent is Tadao Ando's architecture. The issue Benesse Art Site faces is that if new works are not systematically added after a decade, it gives the audience a sense of being outdated.

Instituto Inhotim, Brumandino, Minas Gerais, Brazil.

AGENDA

After 12 years of experience, Giorgos Armaos believes that the best art space on the planet is the Instituto Inhotim. The Instituto Inhotim houses one of the largest contemporary art foundations in Brazil. Founded in 2004 by former mining magnate Bernardo Paz to house his personal art collection, it opened to the public in 2006. Paz transformed 5,000 acres into an extensive botanical garden with designs by the late landscape architect Roberto Burle Marx. The park hosts 4,300 rare botanical species from around the world and twenty-four art pavilions with around 700 artworks by approximately 60 artists from 40 different countries. Twenty out of the twenty-four pavilions are dedicated to a single artwork or a series of artworks by one artist, and each pavilion is designed by a different architect each time.

Despite being located in a remote part of Brazil, Instituto Inhotim receives over 350,000 visitors annually and employs 600 people.

The excellence of Instituto Inhotim lies in the collaboration between art and architecture with clarity and efficiency that is unmatched elsewhere. «Όλα αυτά τα πορίσματα τα παρουσιάσαμε στη Lamda Development το 2020 επιχειρηματολογώντας ότι αυτή η έρευνα θα έπρεπε να ενημερώσει τον τρόπο ανάπτυξης του πάρκου γλυπτικής που έχει προσδιοριστεί νομικά ως μια έκταση 390 στρεμμάτων στο πλαίσιο των 2.000 στρεμμάτων του μελλοντικού Μητροπολιτικού Πάρκου του Ελληνικού. Οι συζητήσεις που ακολούθησαν με τον Ζήσιμο Δανηλάτο, έναν από τους τότε βασικούς συντελεστές του Ελληνικού, επέσπευσαν το δεύτερο μέρος της έρευνας», κατέληξε ο Γιώργος Αρμάος.

"We presented all these findings to Lamda Development in 2020, arguing that this research should inform the development of the sculpture park that has been legally designated as a 390-acre area within the 2,000-acre future Greek Metropolitan Park. The discussions that followed with Zisimos Danilatos, one of the key figures in the Greek project at the time, expedited the second part of the research," concluded George Armaos.

oratively by Herzog and de Meuron and Ai Weiwei, inaugurated in 2008.

The second building I selected was the Oslo Opera House by Snøhetta, also inaugurated in 2008. The Oslo Opera House is the result of a collaboration between Snøhetta and 18 different artists: Sannes (NO), Grude (NO), and Blystad (NO) designed the 19,000 sqm of exterior pavement. Lovaas (NO) and Wagle (NO) are responsible for the roof's 6,000 sqm of aluminum cladding. Eliasson (DK/IS) designed the pattern covering the columns supporting the roof. Pae White designed the stage curtain, measuring 11 by 23 meters, and Monica Bonvicini designed the sculpture in front of the Opera. Allow me to present another example in which the artist takes on the roles of both the architect and the interior designer through the example of Maya Hoffmann commissioning Jorge Pardo to create the L'Arlatan hotel in Arles, France. Pardo designed everything, from the floor to the ceiling, including furniture, doors, lighting, and the garden...

6,000 sqm of ceramic mosaic tiles.

These buildings are exceptions that confirm the rule. Architecture is perhaps one of the last arts that hesitates or struggles to collaborate with the visual arts," said George Armaos. Ωστόσο, όπως συνέχισε να παρουσιάζει, μετά από τον αιώνα αυτονόμησης διαπιστώνουμε ολοένα και περισσότερες συνεργασίες. Για παράδειγμα, στον χώρο της μόδας η σύγκλιση με τον χώρο των εικαστικών ξεκίνησε το 1999, όταν ο Marc Jacobs κάλεσε τον Takashi Murakami να σχεδιάσει τις τσάντες της Louis Vuitton. Ακολούθησαν εκατοντάδες συνεργασίες τα τελευταία 24 χρόνια, με αποκορύφωμα τις πρόσφατες καμπάνιες της Louis Vuitton σε συνεργασία με το εργαστήριο της Yayoi Kusama που κάλυψε όλες τις βιτρίνες σε ολόκληρο τον κόσμο. Για να δώσω ένα άλλο παράδειγμα, η Joanna Vasconcelos δημιούργησε πρόσφατα ένα γλυπτό 24 μέτρων για τη παρέλαση του Dior στην Εβδομάδα Μόδας στο Παρίσι.

Επειδή οι συνεργασίες ανάμεσα στους αρχιτέκτονες και τους καλλιτέχνες δύσκολα γίνονται εθελοντικά, ο Γιώργος Αρμάος επεσήμανε ότι νομοθεσίες στις πολιτείες της Καλιφόρνια, της Νέας Υόρκης και της Φλόριντα τα τελευταία χρόνια υποχρεώνουν την επένδυση του 1% του κόστους ενός κτιρίου, το λεγόμενο «ποσοστό για την τέχνη», από υποχρέωση για κρατικά κτίρια σε υποχρέωση για οποιοδήποτε δημόσιο ή ημιδημόσιο κτίριο που χτίζεται και του οποίου ο προϋπολογισμός ξεπερνά τα 750.000 δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια θα δούμε, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, ολοένα και περισσότερες συνεργασίες ανάμεσα σε αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες.

However, as he continued to present, after a century of autonomy, we are witnessing more and more collaborations.

For example, in the fashion industry, the convergence with the visual arts began in 1999 when Marc Jacobs invited Takashi Murakami to design Louis Vuitton bags. Hundreds of collaborations followed in the past 24 years, culminating in Louis Vuitton's recent campaigns in collaboration with Yayoi Kusama's studio, covering all the store windows worldwide. For another example, Joanna Vasconcelos recently created a 24-meter sculpture for Dior's fashion show during Paris Fashion Week. As collaborations between architects and artists are not easily voluntary, George Armaos noted that legislations in states like California, New York, and Florida have in recent years mandated a 1% investment of a building's cost, known as the "art requirement," from a requirement for state buildings to a requirement for any public or semi-public building whose budget exceeds $750,000. This means that in the coming years, at least in the US, we will see more and more collaborations between architects and artists.

78

Πώς συνδυάζονται οι εικαστικές τέχνες με την Αρχιτεκτονική και τη σύγχρονη πόλη; Οι πρώτες σκιαγραφήσεις απάντησης στο ερώτημα έχουν να κάνουν με την εμπλοκή των καλλιτεχνών για το πάρκο σε πράγματα όπως πύλες, κήποι, πλακόστρωτα, δημόσια έπιπλα, παιδικές χαρές. Ως προς τα κτίρια, τα εικαστικά μπορούν να παρέμβουν και να συνεργαστούν από το πάτωμα, στους τοίχους, τα ταβάνια, τον φωτισμό, τα έπιπλα, κ.ο.κ. μέχρι και την επιδερμίδα των κτιρίων. «Στην ΕΣΩ, μου ζητήθηκε να παρουσιάσω δύο εμβληματικά κτίρια ως εικονογράφηση του επιχειρήματος για την παρουσίασή μου. Επέλεξα το Bird’s Nest, το στάδιο των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου που σχεδιάστηκε συνεργατικά από τους Herzog and de Meuron και τον Ai Weiwei και εγκαινιάστηκε το 2008. Το δεύτερο κτίριο που διάλεξα, η Όπερα του Όσλο των Snøhetta, εγκαινιάστηκε και αυτή το 2008. Η Όπερα του Όσλο είναι αποτέλεσμα συνεργασίας των Snøhetta με 18 διαφορετικούς καλλιτέχνες: οι Sannes (NO), Grude (NO) and Blystad (NO) σχεδίασαν τα 19.000 τ.μ. πλακόστρωτων στο εξωτερικό του κτιρίου. Οι Lovaas (NO) and Wagle (NO) ευθύνονται για τα 6.000 τ.μ. κάλυψης από τμήματα αλουμινίου για τη σκεπή. Ο Eliasson (DK/IS) σχεδίασε το μοτίβο που καλύπτει τις κολόνες που κρατούν την οροφή του κτιρίου. Η Pae White σχεδίασε την κουρτίνα της σκηνής που έχει μέγεθος 11 επί 23 μέτρα και η Monica Bonvicini σχεδίασε το γλυπτό στον όρμο μπροστά από την Όπερα. Θα μου επιτρέψετε να παρουσιάσω ένα άλλο παράδειγμα στο οποίο ο καλλιτέχνης παίρνει τη θέση του αρχιτέκτονα και του εσωτερικού διακοσμητή, μέσα από το παράδειγμά του. Η Maya Hoffmann ανέθεσε στον Jorge Pardo να φτιάξει το ξενοδοχείο L’Arlatan, στην Arles στον γαλλικό νότο. O Pardo σχεδίασε τα πάντα, από το πάτωμα μέχρι το ταβάνι περνώντας από τα έπιπλα, τις πόρτες, τον φωτισμό, τον κήπο: 6.000 τ.μ. μωσαϊκό από κεραμικά πλακάκια. Όλα τα έπιπλα, τα φωτιστικά και οι μεταλλοτεχνίες σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν από το εργαστήριο του Pardo. Αυτά τα κτίρια είναι οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η Αρχιτεκτονική είναι ίσως από τις τελευταίες τέχνες που διστάζει ή δυσκολεύεται να συνεργαστεί με τα εικαστικά», είπε ο Γιώργος Αρμάος.

[01.10]

How are the visual arts combined with architecture and the contemporary city?

The initial outlines of the answer to the question relate to the involvement of artists in the park's elements, such as gates, gardens, pavements, public furniture, and playgrounds. Regarding buildings, visual elements can intervene and collaborate from the floor, walls, ceilings, lighting, furniture, etc., even up to the building's skin. "At the ESO Conference, I was asked to present two iconic buildings to illustrate my argument. I chose the Bird's Nest, the Beijing National Stadium designed collab-

Anish Kapoor, Dismemberment I, 2009, Gibbs Farm, New Zealand. Photography ©George Armaos

Κατά τον Γιώργο Αρμάο, είμαστε ήδη σε μια εποχή που θα προσδιοριστεί από το πώς η Αρχιτεκτονική και τα εικαστικά θα μάθουν να συνεργάζονται ξανά. Το επίπεδο δυσκολίας είναι τεράστιο, γιατί μετά από έναν αιώνα διαχωρισμού οι τρόποι συνεργασίας θα πρέπει να εφευρεθούν από την αρχή. Όσοι έχουν περάσει από τραυματισμούς γνωρίζουν πολύ καλά πόσο επίπονες είναι οι φυσικοθεραπείες. «Εδώ έχουμε να κάνουμε με μύες που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και ένα αιώνα. Δεν γνωρίζω να υπάρχουν μαθήματα για το πώς οι αρχιτέκτονες και οι καλλιτέχνες μπορούν να δουλέψουν μαζί στις σχολές Καλών Τεχνών ή Αρχιτεκτονικής. Κατά συνέπεια, καιρός είναι να ξεκινήσουμε τα αργά και σταδιακά βήματα που θα επιτρέψουν την αναβίωση συνεργασιών ανάμεσα στα εικαστικά και την Αρχιτεκτονική. Ποια είναι τα προβλήματα και ποια τα οφέλη από τέτοιες συνεργασίες; Ως προς τα προβλήματα, αρχικά η απουσία παιδείας ως προς το συλλέγειν. Στην Αθήνα, σας προκαλώ να μου βρείτε πάνω από 0,1% από τα σπίτια που εμφανίζονται προς πώληση στον Σπιτόγατο και τη Χρυσή Ευκαιρία με σύγχρονη τέχνη στους τοίχους. Αντίστοιχα δύσκολα θα βρείτε μια ή δύο σε κάθε 100 βίλες στα ελληνικά νησιά που να έχουν σοβαρή σύγχρονη τέχνη. Στη συνέχεια της λίστας των προβλημάτων είναι τα Εγώ. Οι τεράστιες προσωπικότητες τόσο στην Αρχιτεκτονική όσο και τα εικαστικά. Για οτιδήποτε χτίζεται, έχετε την αισθητική του αρχιτέκτονα, την αισθητική του παραγγελιοδότη, και ίσως και την αισθητική του καλλιτέχνη. Το θέμα του κόστους, που συχνά οδηγεί σε αυτό που στα Αγγλικά ονομάζεται value engineering. Ένα άλλο θέμα είναι αυτό της βιωσιμότητας και το πώς τα έργα αντέχουν στον χρόνο και τι χρειάζεται για τη συντήρησή τους. Ποια είναι τα οφέλη ωστόσο που έχει κάποιος από το αποτέλεσμα τέτοιου είδους συνεργασιών; A new era of collaboration has begun According to George Armaos, we are already in an era that will be defined by how architecture and the visual arts learn to collaborate again. The difficulty level is immense because, after a century of separation, the ways of collaboration will have to be invented from scratch. Those who have experienced injuries know very well how painful physiotherapy can be.

"Here, we are dealing with muscles that haven't been used for a century. I am unaware of any courses on how architects and artists can work together in fine arts or architecture schools.

Therefore, it's time to start the slow and gradual steps that will allow the revival of collaborations between the visual arts and architecture. What are the problems and benefits of such collaborations? Regarding the problems, firstly, there is a lack of education when it comes to collecting.

In Athens, I challenge you to find more than 0.1% of the houses listed for sale on Spitogato and Chrysi Eukairia with contemporary art on the walls. Similarly, finding one or two out of every 100 villas on the Greek islands with serious contemporary art is difficult. Continuing the list of problems, there are the Egos.

There are huge personalities in both architecture and the visual arts. For anything built, you have the architect's aesthetic, the client's, and perhaps even the artist's. The issue of cost often leads to what's called value engineering in English.

Another issue is sustainability, how projects withstand time, and what's needed for their maintenance. However, what are the benefits one can derive from the outcome of such collaborations?

At an individual level, the mapping by the National Endowment for the Arts in 2012 is still relevant - it refers to emotional, intellectual, and social expansion.

At a societal level, the benefits are aesthetic, cultural, social, and political, with remarkable ramifications. To conclude, in Greece, a research conducted by two art historians for artists born between 1903 and 1991 who can or could collaborate with architects lists 158 names of individuals and groups. The living material exists; the question is whether collaboration is desired.

Let's start from there," concluded George Armaos.

AGENDA

Μία νέα εποχή συνεργασίας έχει ξεκινήσει

Σε ατομικό επίπεδο, η χαρτογράφηση του National Endowment for the Arts του 2012 είναι ακόμη επίκαιρη –αναφέρεται στη συναισθηματική, διανοητική και κοινωνική επέκταση. Σε κοινωνικό επίπεδο τα οφέλη είναι αισθητικά, πολιτιστικά, κοινωνικά και πολιτικά, με εκπληκτικά παρακλάδια. Να κλείσω αναφέροντας ότι στην Ελλάδα, μια έρευνα που εκπόνησαν δύο ιστορικοί της τέχνης για καλλιτέχνες, γεννημένους ανάμεσα στο 1903 και το 1991 που μπορούν ή θα μπορούσαν να συνεργαστούν με αρχιτέκτονες, αριθμεί 158 ονόματα ατόμων και ομάδων. Το έμψυχο υλικό υπάρχει, το ερώτημα είναι εάν υπάρχει η επιθυμία συνεργασίας. Ας ξεκινήσουμε από αυτό», κατέληξε ο Γιώργος Αρμάος.

79 [01.10]

Oslo Opera House. Oslo, Norway. Photography ©Thomas Harryson

Διακοπτικό υλικό

gallery Η τέχνη που εξελίσσεται μαζί σας

Η σειρά gallery περιλαμβάνει 27 φινιρίσματα διαθέσιμα σε πλαίσια χρωματιστά, καλυμμένα με επένδυση ή κατασκευασμένα από φυσικά συμπαγή υλικά. Η κομψή σχεδίασή του όμως δεν περιορίζεται στην αισθητική των πλαισίων. Τα ενιαία πλαίσια της σειράς δίνουν τη δυνατότητα της ομαδοποίησης περισσότερων μηχανισμών σε λιγότερο χώρο, δημιουργώντας έτσι ένα ξεχωριστό αισθητικό αποτέλεσμα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.hager.gr

Καλωσορίζουμε την αυθεντική Benjamin Moore® Για υπέροχα αποτελέσματα, βεβαιωθείτε πως επιλέξατε τα αυθεντικά χρώματα Benjamin Moore®, με χρωστικές πρωτοποριακής τεχνολογίας Gennex®. Τα γνήσια Αμερικάνικα χρώματα είναι διαθέσιμα μόνο σε Εξουσιοδοτημένα Σημεία Πώλησης σε όλη την Ελλάδα.

www.benjaminmoore.com.gr

WALLS & WALL PANELS: Raspberry Blush 2008-30 Color of the Year 2023 - Aura® Matt

©2022 Benjamin Moore & Co. AURA, Benjamin Moore, and the triangle “M” logo are trademarks registered in the United States and various other countries around the world. Benjamin Moore & Co. uses these marks under license in the United States.

Color accuracy is ensured only when tinted in quality Benjamin Moore® paints.

Color representations may differ slightly from actual paint. 11/22

PEOP [02.0]

98

[02.1] [02.2] [02.3] [02.4] [02.5]

Dimitris Philippides: Conversations Tolis Tatolis: The interview series George Batzios: Conversations Yiannis Armeftis: The interview series Dimitris Potiropoulos: Life Talks

P.100 P.112 P.118 P.124 P.130

PLE

99

[02.0]

PEOPLE

Με αφορμή τη βράβευσή του στα Lifetime Achievement Awards του 2023 από τη Design Ambassador και το Archisearch, ο Δημήτρης Φιλιππίδης ξεδιπλώνει πτυχές της ζωής του After being honored at the Lifetime Achievement Awards 2023, organized by Design Ambassador and Archisearch, Dimitris Philippides unfolds the main aspects of his life.

Transitions in Time (CONVERSATIONS)

With Dimitris Philippides

100

Danai Makri

Συναντώ τον Δημήτρη Φιλιππίδη στο διαμέρισμα που ζει με τη σύζυγό του, Ειρήνη Φιλιππίδη, στο Νέο Ψυχικό. Ανθρώπινος, διαχρονικά σύγχρονος και νεανικός, ο χώρος παραπέμπει στην προσωπικότητα των κατοίκων του. Για τη συζήτησή μας –με αφορμή τη φετινή βράβευσή του στα Archisearch Lifetime Achievement Awardsκαθόμαστε απέναντι από τη βιβλιοθήκη, τον τόπο που φιλοξενεί αμέτρητους κόσμους μέσα στο σπίτι. Δίπλα της, βρίσκεται το γραφείο του αρχιτέκτονα. «Κανονικά» ως επαγγελματικός χώρος, στεγάζεται στο ημιυπόγειο του ίδιου κτιρίου, αλλά σιγά-σιγά «μετακόμισε» μέσα στο σπίτι. «Για να μπορώ να βρίσκομαι περισσότερο κοντά στη γυναίκα μου», όπως εξήγησε ο ίδιος.

I met Dimitris Philippides at the apartment where he lives with his wife, Irene Philippides, in Neo Psychiko. The space is approachable, timelessly modern and fresh, reflecting the personality of its inhabitants. For our discussion - on the occasion of this year's Archisearch Lifetime Achievement Awards - we sit across from the library, the shelter of countless worlds within the house. Next to it is the architect's office.

"Normally" a professional space is located in the semi-basement of the building, but it was slowly "moved" into the house. "So that I can spend more time closer to my wife," he explained.

[02.1]

Γεννημένος το 1938, ο Δημήτρης Φιλιππίδης πήρε δίπλωμα αρχιτέκτονα από το Πολυτεχνείο το 1962 και εκπόνησε διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Εργάστηκε στο Γραφείο Δοξιάδη και έπειτα ασχολήθηκε με αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες, ερευνητικά προγράμματα και αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Δίδαξε πολεοδομία, κυρίως αστικό σχεδιασμό, στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, όπου σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής. Επιμελήθηκε πολυάριθμες εκδόσεις, έγραψε σενάρια για ντοκιμαντέρ, δημοσίευσε άρθρα και κριτικές, επιμελήθηκε στήλη Αρχιτεκτονικής. Έργο χρονοβόρο με αξία απροσμέτρητη, σε ένα βιογραφικό που, όπως όλα τα βιογραφικά άλλωστε, μπορεί να πάρει ή να χάσει έκταση, ανάλογα με τις ανάγκες μίας δημοσίευσης. Μα μπορεί να πάρει ακόμη ζωή και πνεύμα, ίσως εφάμιλλα των ίδιων των βιωμάτων, μέσα από την αφήγηση του πρωταγωνιστή του. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε στη συζήτησή μας με τον Δημήτρη Φιλιππίδη.

Born in 1938, Dimitris Philippides received his architecture degree from the National Technical University of Athens in 1962 and completed his thesis at the University of Michigan. He worked at Doxiadis Architectural Practice and then engaged in architectural and urban planning studies, research projects, and architecture competitions. He taught urban planning, mainly urban design, at the School of Architecture, NTUA, where he is currently Professor Emeritus. He has edited numerous publications, written scripts for documentaries, published articles and reviews, and edited an architecture column. A time-consuming project of immeasurable value, in a resume that, like all resumes, can gain or lose length depending on the needs of a publication.

But it can still take on life and spirit, perhaps comparable to the

experiences themselves, through the narration of its protagonist. This is what we tried to do in our discussion with Dimitris Philippides. ΔΜ Ας ακολουθήσουμε τα βήματά σας, από το 1938 ως την Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στο ΕΜΠ. ΔΦ Γεννήθηκα το 1938. Αυτό σημαίνει ότι στην Κατοχή ήμουν τριών με έξι ετών και θυμάμαι πράγματα από τότε. Θυμάμαι τις στερήσεις, θυμάμαι τον κόσμο να πεινάει και να φωνάζει στον δρόμο, θυμάμαι όσα συνέβαιναν μέσα στην οικογένεια. Με τα Δεκεμβριανά του 1944, αναγκαστήκαμε και φύγαμε. Μέναμε στην οδό Καλλιδρομίου και οι Ελασίτες είχαν βάλει ένα πολυβόλο στο μπαλκόνι μας, το οποίο γάζωνε την οδό Θεμιστοκλέους και προς τα κάτω. Αναγκαστήκαμε λοιπόν να φύγουμε από το διαμέρισμα. Ήταν μία περίεργη και τρομακτική εποχή αυτή. Μόλις ξεκαθάρισαν τα πράγματα, πήγα σχολείο. Το Δημοτικό ήταν στη γειτονιά μου, και μετά από την τρίτη ή τετάρτη τάξη πήγα με υποτροφία στο Κολέγιο. Αυτά τα 10 χρόνια που έκανα στο Κολέγιο ήταν ένα φοβερό άνοιγμα του μυαλού και της ψυχής μου. Ήταν οι ιδανικές συνθήκες, κακά τα ψέματα. Και νομίζω ότι αξιοποίησα τα πράγματα που έμαθα εκεί. Πώς βρέθηκα στην Αρχιτεκτονική; Στο Κολέγιο είχαμε δύο καθηγητές, τον Καρτσονάκη και τον Μαλάμο, οι οποίοι μας έκαναν Καλλιτεχνικά. Ο Μαλάμος μάς έκανε πλάγια καλλιτεχνικά γράμματα. Ο Καρτσονάκης μάς έμαθε να ζωγραφίζουμε πλακατζίδικα. Σε αυτούς προσέφυγα όταν ήρθε η ώρα. Εγώ ήδη ζωγράφιζα. Στο σχολείο δηλαδή τελειώνοντας το Γυμνάσιο –και εννοώ το καλοκαίρι, γιατί μετά ξεκίνησε ο κακός χαμός από τα φροντιστήρια για να μπω στο Πολυτεχνείο- ζωγράφιζα καλά. Το καλοκαίρι λοιπόν παραθερίζαμε στο Μπογιάτι, οπότε έπαιρνα τις ακουαρελίτσες μου και το δισάκι μου και ζωγράφιζα επιτόπου τοπία. Έκανα μάλιστα μία έκθεση τότε στο Κολέγιο, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία και μου βούτηξαν σχεδόν όλα τα έργα που είχα βγάλει. Ήθελα να γίνω ζωγράφος, αλλά από την άλλη μεριά φοβόμουν, έτρεμα. Πώς θα τα έβγαζα πέρα; Ήξερα με ποιους τρόπους ζουν αυτοί οι άνθρωποι. Εγώ τελείωνα το σχολείο το 1957 και δεν ήταν η εποχή της σούπερ ανάπτυξης. Τα πράγματα ήταν αρκετά στριμωγμένα. Βρήκα λοιπόν αυτούς τους καθηγητές και τους ρώτησα τι θα μπορούσα να κάνω. Μου είπαν να γίνω αρχιτέκτονας. Ρώτησα τι είναι αυτό, γιατί δεν είχα ιδέα. Στο σπίτι μου δεν ήξερε κανείς τίποτα. Ο πατέρας μου ήταν στρατιωτικός παλιά, η μητέρα μου νοικοκυρά. Δεν είχαμε κανένα στην οικογένεια που να έχει κάποια σχέση με αυτό το πράγμα. Μου είπε, «κοίτα να δεις, επειδή ζωγραφίζεις πολύ καλά, μάλλον θα τα πας καλά σε αυτό τον τομέα».

Όταν μπήκα στο Πολυτεχνείο, είχα πάρα πολλές ευκαιρίες να συνεχίσω να ζωγραφίζω, να κάνω χαρακτικά και όλα τα σχετικά. Όλο αυτό, παρόλο που έπρεπε να γίνω αρχιτέκτονας παράλληλα, κράτησε για όλη την περίοδο μαζί με το στρατιωτικό. Και να φανταστείτε ότι έκανα έργα τα οποία δεν τα παρουσίασα ποτέ, τα ήξεραν μόνο οι κοντινοί μου. Και μόνο πριν από 3-4 χρόνια, όταν έκανε το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής μία έκθεση με έργα αρχιτεκτόνων για να μαζέψει κάποια λεφτά, έδωσα κάποια έργα. Τότε όλοι έλεγαν «Α, ο Φιλιππίδης ζωγραφίζει!». Ήταν λοιπόν μία εποχή που η ζωγραφική για μένα ήταν κάτι πολύ σημαντικό και σπουδαίο.

DM

Let's follow your steps, from 1938 to the NTUA School of Architecture.

DP

I was born in 1938. During the German Occupation, I was three to six years old and I have memories from that time. I remember the deprivations, I remember people starving and shouting in the street, I remember everything that was going on in the family.

We were forced to leave, when the December events in 1944 happened.

We lived on Kallidromiou Street and ELAS (Greek People's Liberation Army) had put a machine gun on our balcony shooting down Themistokleous Street. So, we were forced to leave our apartment. That was a strange and frightening time.

As soon as things cleared up, I started going to school.

The primary school was in my neighborhood, and after the third or fourth grade I went to Athens College on scholarship. The 10 years I spent there contributed to a great opening of both my mind and soul. The circumstances were ideal, to say the least, and I believe that I made good use of the knowledge I acquired there.

What led me to Architecture? In Athens College, we had two professors, called Kartsonakis and Malamos, who taught Art. Malamos taught us Italic calligraphy and Kartsonakis taught us how to paint.

I turned to them when the time came. I was already painting, while

I was in school and by the end of High School – and I mean during the summer, because then the mayhem of private courses that would help me get into the Polytechnic University started - I painted well. So, in the summer when we were vacationing in Mpogiati, I would take my watercolors and bag and paint landscapes on the spot. I even had an exhibition at the College, which was a great success and almost all the pieces were bought.

I wanted to be a painter, but I was also afraid; I trembled with fear. How would I make a living? I had an idea of how painters lived.

When I was finishing school in 1957, it wasn’t a time of economic growth. Things were pretty tight.

So I asked these two teachers what I could do. They advised me to become an architect. I asked them what that was, because I had no idea. In my house nobody knew anything about this field. My father used to be in the army, my mother was a housewife. We didn't have anyone in the family who was familiar with this stuff. He said to me, "Look, because you paint very well, you'll probably do well in this field." Before I knew it, I found myself tutoring like crazy in order to be able to pass the entrance exams. My tutor was Takis Marthas, who was also an architect and a painter. It was one of the best tutorials of that time. I felt encouraged there to continue on my artistic path. I really loved this atmosphere.

PEOPLE

Πριν το καταλάβω, βρέθηκα να κάνω φροντιστήριο σαν τρελός, προκειμένου να μπορέσω να μπω στις εισαγωγικές. Το φροντιστήριο το έκανα στον Τάκη τον Μάρθα, ο οποίος ήταν και αυτός αρχιτέκτονας και ζωγράφος ταυτόχρονα. Ήταν ένα από τα καλά φροντιστήρια εκείνης της εποχής. Εκεί λοιπόν, συνέχισε αυτή η ενθάρρυνση του καλλιτεχνικού κομματιού μου. Την αγάπησα αυτή την ατμόσφαιρα.

When I got into the Polytechnic School, I had so many opportunities to continue painting, printmaking and all that. I continued my artistic endeavors, even though I had to become an architect at the same time, and they lasted for the entire period of my military service. And to think that I presented much of my work only to those close to me. They were properly showcased just 3 or 4 years ago, when the Hellenic Institute of Architecture held an exhibition of architects' works to raise money and I presented some of my work. At that time everyone said " Aw, Philippides can paint!". It was a time when painting had a great significance for me.

ΔΦ Αυτό τώρα είναι άλλου παπά Ευαγγέλιο. Ήθελα να κάνω τον ζωγράφο, έγινα αρχιτέκτονας. Στην αρχιτεκτονική κατάφερα να παντρέψω το καλλιτεχνικό, το αισθητικό και τα λοιπά. Πώς προκύπτει τώρα το γράψιμο; Πριν τελειώσω το Γυμνάσιο στο Κολέγιο, και υπογραμμίζω το Κολέγιο γιατί αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει σε ένα δημόσιο σχολείο εκείνης της εποχής, διότι εκείνη την εποχή το υπουργείο επέβαλε τη διδασκαλία της καθαρεύουσας. Εγώ τη σιχαινόμουν την καθαρεύουσα. Είχα δάσκαλο που είχε σηκωθεί μπροστά σε όλους στην τάξη και είπε, «έχουμε εδώ το παράδειγμα του Φιλιππίδη, ο οποίος είναι άριστος μαθητής, κι όμως κάνει απαίσιες εκθέσεις». Οι εκθέσεις μου ήταν για πέταμα εντελώς. Και λέει, «είναι αυτή η περίεργη περίπτωση, πώς ένας μαθητής που είναι άριστος σε όλα τα μαθήματα, στις εκθέσεις πατώνει». Πάτωνα επειδή δεν άντεχα αυτή τη γλώσσα. Ήταν ξερή και στεγνή.

101

ΔΜ Φαίνεται να σας κέρδισε ο λόγος, καθώς έχετε πλούσιο συγγραφικό έργο.

Στην τελευταία τάξη, έλαβα μέρος σε ένα διαγωνισμό που διάλεγες το θέμα που ήθελες να δώσεις. Έγραψα ένα κείμενο για έναν ζωγράφο στο Άγιο Όρος, τον οποίο τον περιέγραψα σαν να ήμουν εγώ. Περιέγραφα τη δουλειά του μέσα στο Πρωτάτο. Ήταν ο Μανουήλ Πανσέληνος, αυτός ο πολύ σημαντικός ζωγράφος. Η εργασία μου αυτή πήρε το πρώτο βραβείο. Αυτό ήταν το πρώτο καμπανάκι. Μετά ήρθε το Πολυτεχνείο. Το Πολυτεχνείο ήταν μία φοβερή δοκιμασία, μία τρομερή προσπάθεια να μπορέσει κάποιος να αποκτήσει όλα αυτά που χρειαζόταν. Ήρθε και ο στρατός, που βρέθηκα εντελώς απομονωμένος στα Δωδεκάνησα, σε τόπο που δεν υπάρχει στρατός, ντυμένος στα πολιτικά και να επιβλέπω κάτι έργα μόνος μου, χωρίς κανέναν στρατιωτικό γύρω μου. Είχα βέβαια απέραντη μοναξιά, μόνος μου.

[02.1]

All Images courtesy of Dimitris Philippides

Εκεί στα τελευταία χρόνια, έρχεται ένας καθηγητής, που τον έλεγαν Βασίλη Μοσκόβη, ο οποίος ήταν λογοτέχνης και μας έκανε Όμηρο στη Δημοτική. Τι ήταν αυτό! Τι αποκάλυψη ήταν αυτή! Τι όνειρο ήταν αυτό! Βρέθηκα να γράφω εργασίες ερωτικές για αυτόν τον κύριο Μοσκόβη. Δηλαδή ξόδευα όλη την Κυριακή, πριν τη Δευτέρα που έπρεπε να πάμε για μαθήματα, απασχολημένος να γράφω. Το πρόσεξε αυτό. Κατάλαβε ότι κάτι γινόταν. Εγώ εντωμεταξύ είχα πάρει φόρα με αυτές τις εργασίες, περιγράφοντας σαν σε ποίημα τι λένε στη ραψωδία Α και τη ραψωδία Β. Το κεντούσα. Δεν το έκανα δηλαδή από υποχρέωση. Το έκανα επειδή μου άρεσε.

PEOPLE

DM

Looking at your significant written work, I understand that words have won you over.

DP

Well, that’s another story. I wanted to be a painter, but I became an architect. In architecture, I have managed to merge the artistic and the aesthetic, among many more. How did writing come into my life? Before I finished high school at Athens College, I emphasize that it happened there because that could have never happened at a public school at that time, as the ministry had imposed the teaching of the Greek Katharevousa. I really hated it.

I had a teacher who stood up in front of everyone in the classroom and said, "Here’s the example of Philippides, who is an excellent student, and yet his essays are terrible." My essays were complete rubbish. "It is really strange how a student who is excellent in all subjects fails when it comes to essay writing.", he tells us.

The reason was that I detested this language. It was so rigid and lifeless.

Karpathos, 1996

During my last years at Athens College, there was a new Literature teacher, Vasilis Moskovis, a writer who taught us Homer in modern Greek. What a revelation!

What a dream! I found myself passionately writing essays because of Mr. Moskovis. This meant I would dedicate my entire Sunday writing, even though a new week full of classes was about to start. He noticed that and understood that there was more to it.

Meanwhile, I was busy with these assignments, feeling like I was writing poetry, describing what was said in rhapsody A and B. I was immersed in it because I genuinely liked it, not because I had to.

102

In my senior year, I participated in a competition where I could choose any topic I wanted to focus on. I wrote an essay about a painter on Mount Athos, whom I described as if he were me. I mainly followed his work in The Protaton, the main church of Karyes at Mount Athos. He was Manouil Panselinos, a significant painter. I received the first prize. That was my first sign. Then the Polytechnic School came. The Polytechnic School was a great challenge, and it required a tremendous effort to acquire all the needed knowledge and skills. It was followed by my military service when I found myself completely isolated in the Dodecanese. As there weren’t any soldiers there, I was dressed as a civilian, supervising several projects with no military officers around me. Being alone there, I faced immense loneliness, and understandably so. ΔΜ

Βρεθήκατε και στην Κάρπαθο;

[02.1]

Have you also been to Karpathos?

DP

I did my military service in Rhodes and Karpathos. I stayed in an area called Pigadia and supervised the projects over the village of Menetes. Toward the end of my service, I moved to the village of Olympos. That’s where I lost it! I went to St. John's Festival with a friend whom I persuaded to come despite the inconvenience of transportation, and I was enchanted. I finished my military duties there and joined Doxiadis Architectural Practice. I worked for three years in Greece and three years in America. My years in Greece weren’t easy. It was my first time working at a big practice, with all the good and bad that this entails. Having such an office and experience in Greece was unprecedented, as something similar hadn’t existed until then.

This was my "ticket" to America.

Doxiadis sent me to the US at the time when he was working there himself. After three years in America, I resigned and joined the university. But why then? Let's rewind a little bit. When I worked at Doxiadis in Greece, I was close with three or four other foreign architects who had come to work at the office in Athens, and we were the same age. Chatting with them, I realized that my world was extremely limited - my knowledge, skills, and experiences. One was Norwegian, one was Swiss, and the other was American. They were from different places, but they had many things to share with me.

I felt that I was missing something. I wanted to move forward from being "just an architect" as when I had left Greece. So, I quit in 1970. In the meantime, I married in 1966, and we had two children. However, I quit in 1970 and continued my studies in the States. I studied Anthropology because I wanted to return to Greece and do my thesis here. I was wavering between Karpathos, which I had known since my military service, and Santorini, where I went right after.

All Images courtesy of Dimitris Philippides

ΔΦ Στη Ρόδο και την Κάρπαθο έκανα το στρατιωτικό μου. Έμενα στα Πηγάδια και επέβλεπα έργα που γίνονταν πάνω από το χωριό Μενετές. Προς το τέλος της θητείας μου πήγα στην Όλυμπο. Εκεί τα έπαιξα! Πήγα στο πανηγύρι του Άι-Γιάννη με έναν φίλο μου, τον οποίο έπεισα να έρθει παρά τις ταλαιπωρίες στη μετακίνηση εκείνης της εποχής, και μαγεύτηκα. Και τελείωσα τη θητεία μου. Μόλις τελείωσα μπήκα στον Δοξιάδη. Έκανα τρία χρόνια στην Ελλάδα και τρία χρόνια στην Αμερική. Στην Ελλάδα δεν ήταν εύκολο. Ήταν η πρώτη φορά που δούλευα σε ένα μεγάλο γραφείο, με όλα τα καλά και τα κακά ενός μεγάλου γραφείου. Ήταν όμως πρωτοφανές για την Ελλάδα ένα τέτοιο γραφείο και μία τέτοια εμπειρία, γιατί δεν υπήρχε καμία τέτοια οργάνωση αντίστοιχη. Και αυτό μου έδωσε το «εισιτήριο» για να πάω Αμερική. Δηλαδή με έστειλε ο Δοξιάδης στην Αμερική, την εποχή που δούλευε εκεί ο ίδιος. Στα τρία χρόνια επάνω, παραιτήθηκα και μπήκα στο Πανεπιστήμιο. Γιατί τώρα αυτό; Πάμε δύο βήματα πίσω. Όταν ήμουν στον Δοξιάδη στην Ελλάδα, έτυχε να κάνω παρέα με τρεις-τέσσερις άλλους ξένους συνομήλικους αρχιτέκτονες, που είχαν έρθει να δουλέψουν στο γραφείο στην Αθήνα. Κουβεντιάζοντας μαζί τους κατάλαβα ότι ο δικός μου κόσμος ήταν φοβερά περιορισμένος -οι γνώσεις μου, οι εμπειρίες μου, τα βιώματά μου. Ο ένας ήταν Νορβηγός, ο άλλος ήταν Ελβετός και ο άλλος Αμερικάνος. Ήταν από τελείως διαφορετικά μέρη, όμως είχαν τόσα πολλά πράγματα να πουν. Ένιωθα ότι κάτι μου έλειπε. Δεν μπορούσα να μείνω «σκέτος αρχιτέκτονας», έτσι όπως τελείωσα στην Ελλάδα. Και έτσι σταματάω το 1970. Εντωμεταξύ είχα παντρευτεί το 1966 και είχαμε κάνει δύο παιδιά. Παρόλα αυτά σταματάω το '70 και μπαίνω στο πανεπιστήμιο στην Αμερική. Και κάνω Ανθρωπολογία, γιατί ήθελα να γυρίσω στην Ελλάδα και να κάνω μία διατριβή. Ταλαντευόμουν ανάμεσα στην Κάρπαθο, που είχα γνωρίσει στο στρατιωτικό, και τη Σαντορίνη, που την είχα γνωρίσει αμέσως μετά.

DM

ΔΦ Με τη Σαντορίνη όμως δεν έκανα διατριβή. Η διατριβή μου έγινε με την Κάρπαθο. Αποφασίζω να πάω Κάρπαθο λοιπόν και τους το βάζω ως όρο στο πανεπιστήμιο στην Αμερική. Αν με δεχτείτε, να ξέρετε ότι θα έρθω μόνο αν μου επιτραπεί να πάω στην Ελλάδα να κάνω τη διατριβή μου εκεί. Είχα καλή βοήθεια, έναν Ελληνοαμερικανό καθηγητή, τον Στέφανο τον Παρασκευόπουλο, καλή του η ώρα εκεί πάνω που είναι, ο όποιος με ενίσχυσε και με βοήθησε πάρα πολύ, μου έδωσε θάρρος. Τέλος πάντων, βρέθηκα στην Κάρπαθο. Άλλη περιπέτεια, άλλη τεράστια και φοβερή περιπέτεια! Δεκαπέντε μήνες έμεινα επάνω στο χωριό, την Όλυμπο. Κατάφερα να νοικιάσω ένα μικρό σπιτάκι και τα δύο καλοκαίρια ήρθε η γυναίκα μου με τα παιδιά. Τον χειμώνα όμως τον πέρασα μόνος μου. Ούτε εγώ ξέρω πώς επέζησα εκεί πέρα.

DM

Eventually, you got involved with both of these places.

DP

I didn't do my thesis in Santorini, though. My thesis involved Karpathos. So I decided to go to Karpathos, which was a condition for the university I was studying in the USA that if I got accepted, I could only go if I was allowed to finish my thesis in Greece. I had great help from a Greek-American professor, Stefanos Paraskevopoulos, a really good man who has now passed away, who supported me and helped me a lot; he gave me courage. Anyway, I found myself in Karpathos. Another adventure, another incredible adventure! I spent fifteen months in Olympos.

I managed to rent a small house, and during my two summers there, my wife and children came to stay with me. But I spent the winter alone. I don't know how I survived either.

ΔΜ Όλυμπο.

Δεν είχε και ηλεκτρικό ακόμη στην

National Technical University of Athens, 1977

PEOPLE

ΔΜ Τελικά ασχοληθήκατε και με τους δύο αυτούς τόπους.

ΔΦ Δεν είχε ηλεκτρικό, δεν είχε νερό, δεν, δεν, δεν... Ήταν πολλά δεν. Όμως ήταν κάτι απίστευτο. Δηλαδή οι εμπειρίες, οι φιλίες, οι γνώσεις, που απέκτησα… Ήταν ένα σχολείο για μένα.

103

Και έτσι γυρίζω στην Αμερική, τελειώνω τη διατριβή μου και επιστρέφω στην Ελλάδα στα τέλη του ‘73 με αρχές ‘74. Ήταν δύσκολη εποχή, είχαμε οικονομική κρίση, δεν μπορούσα να βρω πουθενά δουλειά. Πρώτα είχε επιστρέψει η γυναίκα μου με τα παιδιά, γιατί έπρεπε ο γιος μας να πάει πρώτη Δημοτικού. Η οικοσκευή ερχόταν χωριστά με καράβι. Συσκευασμένη, «έπλεε στον Ατλαντικό». Εγώ ήμουν άνεργος και απένταρος, γιατί ό,τι είχαμε, τα είχαμε φάει στην Αμερική. Τελευταία στιγμή πήγε η γυναίκα μου και δούλεψε λιγάκι για να αγοράσουμε κάποια βασικά πράγματα. Ευτυχώς βρίσκω δουλειά στο γραφείο του Γιάννη του Βικέλα. Έκατσα για έναν χρόνο. Οι συνθήκες ήταν ιδανικές. Εκεί έβγαζα λεφτά που δεν είχα βγάλει ποτέ στη ζωή μου. Ούτε τότε, ούτε μετά. Ποτέ. Και τελείως συμπτωματικά έρχεται ένας παλιός γνώριμος από το Πολυτεχνείο και μου λέει ότι προκηρύχθηκε μία θέση εκεί και να πάω να δώσω τα χαρτιά μου. Του είπα ότι δεν θέλω και ότι είμαι μία χαρά. Δεν ήθελα. Με παίρνει ξανά τηλέφωνο. «Έλα να τα δώσεις, δεν θα μετανιώσεις, είναι καλά». Και στέλνω τη γυναίκα μου με τους φακέλους. Δεν πήγα καν εγώ. Δεν πήγα να δω ούτε έναν από τους εκλέκτορες. Δεν πήγα ούτε να τους βρω για το εθιμοτυπικό. Και είχα ξεχάσει την ιστορία. Με παίρνει πάλι αυτός ο καλός ο φίλος εκ των υστέρων και μου λέει ότι πήρα τη θέση. Έτσι στο τρελό! Προσπάθησα να συνδυάσω τον Βικέλα με το Πολυτεχνείο, αλλά δεν δούλεψε αυτό. Όσο έμπαινα στο Πολυτεχνείο, τόσο περισσότερο ήθελα να δουλέψω και να έχω περισσότερες ώρες. Κάποια στιγμή, μετά από ένα χρόνο παραιτήθηκα. Τώρα ήμουν Πολυτεχνείο, ένα Πολυτεχνείο της μεταπολίτευσης. Κόλαση. Οι σπουδαστές ήταν ξεσηκωμένοι μετά από όλη αυτή την καταπίεση και τους διωγμούς. Το Πολυτεχνείο έβραζε σαν καζάνι. Δεν ήταν οι σπουδαστές το πρόβλημα. Ήταν οι συνάδελφοι, εντός εισαγωγικών. Ήταν ο τρόπος που ήταν οργανωμένη όλη αυτή η μικρή κοινωνία, τα γκρουπαρίσματα. Άσχημα πράγματα. Υπέφερα. Ήθελα να φύγω. Υπέβαλα την παραίτησή μου τρεις φορές και δεν έγινε δεκτή. Σιγά-σιγά άρχισα όμως να συμβιβάζομαι, όχι να υποχωρώ. Άρχισα να βρίσκω τρόπους για να μη με τραυματίζουν και με ενοχλούν αυτά που συνέβαιναν εκεί μέσα. Δεν τα ήθελα. Στην Αμερική εγώ είχα μάθει όταν τελείωσα, έναν τελείως άλλο τρόπο συμπεριφοράς. Δηλαδή τη σχέση με τον δάσκαλο, τη σχέση με τη γνώση.

[02.1]

Prearis family, Olymbos 1972

PEOPLE 104

Detroit, 1969 DM

They didn't even have electricity in Olympos, right?

DP

No electricity, no water... It lacked a lot of things. But it was amazing. All the experiences, the friendships, the knowledge that I gained... It was an educational experience for me.

Next, I returned to the States, finished my thesis, and returned to Greece at the end of 1973, early 1974. It was difficult because of the financial crisis, and I couldn't find a job anywhere. My wife had returned with the children first because our son had to start school. Everything we owned was coming separately by boat. It was packed and “sailing across the Atlantic.” I was unemployed and broke because we had spent overseas the money we had. Luckily, my wife worked for some time to equip our house. I was fortunate enough to get a job at Yiannis Vikelas’ office. I worked there for a year.

[02.1]

The conditions were ideal. I was earning more than I had made in my life. Neither before or since.

Never. Coincidentally, an old acquaintance from the Polytechnic School told me that a vacancy had been available there and I should apply. I told him I was fine where I was and wasn’t interested. I really wasn’t. He called me again, saying, "You should apply, you won't regret it, it's a good opportunity." So, I asked my wife to submit the application file for me. I didn't bother to go myself. I didn't even attempt to meet any of the admission committee members, as it was typically done. I completely forgot about this, and then I got another call from this good friend of mine, and he told me that the position was mine. It was so random! I tried to combine working at Vikelas’ office with my work at the Polytechnic School, but I couldn’t. The more I worked at the Polytechnic School, the more I was drawn to it and wanted to dedicate more hours there.

After a year, I decided to quit.

And I was based at the Polytechnic School, a post-war era Polytechnic School. It was hell.

The students were up in arms after the oppression and persecution they endured. The Polytechnic School was a ticking bomb ready to explode. The students weren’t the problem; in a way, the other professors were. The groupings were the way this little society was organized—awful staff. I suffered. I wanted to leave. I submitted my resignation three times, but it wasn’t accepted.

Little by little, I began to compromise but not retreat. I started to find ways to avoid being traumatized and upset by what happened there. I didn't like their approach. In America, by the end of my studies, I became accustomed to a completely different behavior regarding the connection with the teacher and knowledge. ΔΜ Ποιες ήταν οι διαφορές ανάμεσα σε Ελλάδα και ΗΠΑ; ΔΦ Ήταν τεράστιες. Αν σκεφτείς ότι πριν φύγω για Αμερική, η έννοια βιβλιοθήκη στο Πολυτεχνείο ήταν ένα μικρό δωμάτιο με πάγκους στενούς, όπου σου έφερναν το τεύχος με τις σημειώσεις του καθηγητή, που ήταν χειρόγραφο κιόλας, και έπρεπε εκεί να το διαβάσεις και να κρατήσεις σημειώσεις για το μάθημα. Δεν το δανειζόσουν, δεν μπορούσες να το αγοράσεις. Αυτό κάτι λέει από μόνο του. Μετά, ήταν η επαφή με τον καθηγητή, ο οποίος ήταν εκεί πάνω. Αυτός κανόνιζε αν θα ζήσεις ή όχι. Ζωή ή θάνατος. Και ενώ υπήρχε μία συντροφικότητα μέσα στην τάξη ανάμεσά μας, υπήρχε μία ζωντάνια, διότι Έλληνες είμαστε έχουμε αυτό το πάρε-δώσε –και είμαι ευγνώμων που έζησα τέτοιες συνθήκες- όλο το υπόλοιπο ήταν ένα απαρχαιωμένο σύστημα. Ήταν τρομακτικά ιεραρχημένο, με τον καθηγητή και από πίσω να έρχονται οι βοηθοί του. Φαντάσου ότι υπήρχαν βοηθοί, οι οποίοι ήταν εντελώς άμισθοι, οι οποίοι ήλπιζαν ότι κάποτε ο καθηγητής θα τους έκανε βοηθούς που θα πληρώνονταν. Αυτοί ακολουθούσαν από πίσω με την τσάντα του και βοηθούσαν για να σβήσουν τον πίνακα και τέτοια πράγματα.

DM

What were the differences between Greece and the USA?

DP

There were huge differences. The concept of the library at the Polytechnic School was a small room with narrow benches where we were given the professor's notes, which were also handwritten, and we could only study them there and take notes that we could use in class. We couldn't borrow them, nor buy them. You can understand a lot just from this. Then there were the relationships with the professors, who were so above you. They were the ones deciding whether you got to live or not: life or death.

And while there was a camaraderie among the classmates and a lively atmosphere because, as Greeks, we enjoy this give-and-take - and I'm grateful to have lived through such conditions - the rest of it was so outdated. It was highly hierarchical, with the professor and his assistants always running behind him. Some assistants were not even getting paid and just hoped that one day the professor would decide to make them paid assistants. They would follow him carrying his bag, help erase the blackboard, and so forth.

ΔΜ σήμερα;

Έχει αλλάξει αυτή η νοοτροπία

ΔΦ Βέβαια, σε τεράστιο βαθμό. Βρέθηκα λοιπόν μέσα σε αυτό και ήθελα να εφαρμόσω αυτά που είχα μάθει και ήξερα πόσο σημαντικά ήταν. Αυτό δεν ήταν εύκολο. Γιατί και πάλι το Πολυτεχνείο ήταν ένα σύστημα ιεραρχημένο, συντηρητικό, κολλημένο σε όλες αυτές τις παραδόσεις των παλιών και πίσω από αυτό να κρύβονται αυτοί που δεν ήθελαν να γίνει καμία αλλαγή. Είναι γνωστά πράγματα. Όλα αυτά τα έφαγα στα μούτρα, ώσπου άρχισα και εγώ να παίζω ένα άλλο παιχνίδι, να κρύβω πράγματα, να μην τα λέω όλα, να μην ανοίγομαι, να τους αφήνω να υποψιάζονται πράγματα. Και από την άλλη μεριά, όταν απευθυνόμουν στα παιδιά έγινα φοβερά δημοφιλής. Δηλαδή αγάπησαν τη διδασκαλία, που δεν το περίμενα. Μέχρι τότε η μόνη εμπειρία από τη διδασκαλία ήταν όταν είχα κάνει κάποια μαθήματα στην Αμερική, για να συμπληρώσω τα δίδακτρά μου. Εδώ, βρισκόμουν μέσα στην τάξη, έβλεπα τους φοιτητές από κάτω και ήξερα ότι περιμένουν από μένα και εγώ πρέπει να τους προσφέρω κάτι. Όχι ρουτίνα, όχι κονσέρβα, αλλά να φανεί ότι ενδιαφέρομαι για αυτούς. Αυτό ήταν για μένα μία φοβερή πρόκληση. Αυτό που κατάφερα, ήταν να πείσω ότι δεν είναι ρουτίνα αυτό που κάνω. «Εγώ αγωνίζομαι μαζί σας και εσείς με τσιγκλάτε και με βάζετε να μάθω πράγματα για να σας φέρω να σας τα δείξω». Όταν αναγκάστηκα να φύγω λόγω ηλικίας το 2005, ήταν πάρα πολύ δυσάρεστο. Δηλαδή ένα χρόνο έκλαιγα. Ένα χρόνο θρηνούσα το ότι θα φύγω.

DM

Has there been a shift from this mentality by now?

DP

Sure, to a considerable extent.

So, I found myself in this situation and wanted to apply what I had learned abroad, as I knew how important it was. It wasn’t easy because the Polytechnic School was a hierarchical, conservative system and maintained all these old traditions. And those who didn't want any change were behind this, of course. Everybody was aware of that. And I had to face all this until I started playing another game, hiding things, not sharing everything, not opening up, and letting them suspect something was happening.

On the other hand, when I started addressing my students, I became very popular. They loved my way of teaching, which I didn't expect.

Until then, my only experience with teaching was when I had to teach some courses in America to cover part of my tuition fees.

When I was in the classroom here, I knew what students expected of me and that I had something to offer, not a routine or stale knowledge, but showing them that I really cared. This was a great challenge for me, and I succeeded. This wasn’t just part of my routine.

"I'm fighting with you. You are the ones who challenge me to learn new things that I can show you."

ΔΜ Εντωμεταξύ είχε μπει η συγγραφή στη ζωή σας. ΔΦ Εντωμεταξύ, είχα ξεκινήσει να γράφω κιόλας. Δηλαδή όπως σας είπα μπήκα στο Πολυτεχνείο το ‘75, και ήδη το ‘77, μέσα σε δύο χρόνια με όλες αυτές τις δυσκολίες και τα μπερδέματα, είχα αρχίσει ήδη να γράφω το πρώτο μου μεγάλο βιβλίο, το οποίο θεωρήθηκε το πιο σημαντικό από όλα. Με τίτλο «Η Νεοελληνική Αρχιτεκτονική», βγήκε το 84-85 και ήταν το θεμέλιο της φήμης μου. Άρχισα να γράφω σαν τρελός, ήδη σε συνεργασία με τον Δουμάνη για άρθρα και για βιβλία. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, απέκτησα ένα καινούριο πάθος, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αυτό δεν μου το ζήτησε κανένας, μόνος μου το έκανα. Το τι έχει τραβήξει η οικογένειά μου, δεν λέγεται. Τους έβαλα όλους στο αυτοκίνητο, τρέχαμε στα βουνά τα Σαββατοκύριακα και μετρούσα, φωτογράφιζα και μελετούσα τα πάντα.

DM In the meantime, writing was already part of your life.

DP Meanwhile, I had already started writing. As I mentioned, I entered the Polytechnic School in 1975. In 1977, in two years, despite all the difficulties and confusion, I had already started writing my first big book, which is considered the most important of all. "Modern Greek Architecture" came out in 1984-85 and became the foundation of my reputation. I started actively writing, already collaborating with Doumanis on articles and books. And as if all that wasn't enough, I acquired a new passion: traditional architecture. No one asked me to. My family has been very patient with me. We used to get in the car and drive to the mountains during the weekend, where I measured, photographed, and studied everything.

ΔΜ Γιατί κέρδισε το ενδιαφέρον σας η παραδοσιακή αρχιτεκτονική;

DM

What drew you towards traditional architecture?

ΔΦ Φυσικά, έχει να κάνει με τη διατριβή μου. Έχει να κάνει με την αίσθηση ότι σε αυτές τις περιπτώσεις δεν κοιτάς μόνο αυτό που είναι χτισμένο, αλλά κάτω από ποιες συνθήκες έγινε, ποιοι το κατοίκησαν, ποια ήταν η κοινωνική τους οργάνωση, ποιες ήταν οι αξίες τους. Όλα αυτά είχαν βγει μέσα από τη διατριβή μου, δουλεύοντας στην Κάρπαθο. Και αυτό που έκανα ήταν ότι έχοντας την αίσθηση ότι όλα αυτά θα χαθούν, αυτό με ψυχοπλάκωνε. Έβλεπα γύρω μου όλα να καταστρέφονται, να αλλοιώνονται, γιατί κανείς δεν ήξερε πώς να τους φερθεί. Ήθελα να μπορέσω να δω όσο μπορώ περισσότερα.

DP

It all comes back to my thesis.

It’s related to the feeling that, in these cases, you are not only looking at what is built but also under what circumstances, who inhabited it, what the social structure was, and what their values were.

This was the outcome of my thesis, working in Karpathos. There was this feeling that all of this would be lost; it was really depressing.

I was watching everything around me being destroyed and deteriorating because nobody knew how to preserve them. I wanted to be able to see as much as I could.

Από το 75-76 αρχίσαμε να πηγαίνουμε στη Σαντορίνη. Εκεί πέρα είχαμε ένα σπίτι στην Οία, το οποίο δεν το είχα αγοράσει εγώ, αλλά η αδερφή μου. Εκείνη όμως κάποια στιγμή μου είπε ότι δεν το ήθελε και ότι δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει. Μου το έκανε πάσα. Και έτσι πηγαίναμε τα καλοκαίρια εκεί πέρα. Μέναμε σε ένα σπίτι, ένα παλιό υπόσκαφο, το οποίο είχε στέρνα για νερό απέξω. Δεν είχε ηλεκτρικό, είχε ένα μικρό WC που είχε χτιστεί απέξω. Και εκεί ζήσαμε 20 χρόνια, ενώ γύρω μας γινόταν ο χαμός στην Οία, γιατί ήταν πάνω στην καλντέρα προς τα μέσα. Στο ηφαίστειο δηλαδή. Και κατάφερα να πείσω την οικογένειά μου να ζήσουμε εκεί για 20 χρόνια, με κεριά, με φακούς, με νερό που βγάζαμε με κουβάδες από τη στέρνα και να περνάμε και καλά. Αυτό λοιπόν ήταν ένα μάθημα. Αυτό που πίστευα το εφάρμοσα στον εαυτό μου. Δεν ήταν θεωρητικό, χωριστά από το πρακτικό. Έκανα λοιπόν αυτές τις δουλειές και βρέθηκα πάλι συμπτωματικά μπλεγμένος με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τους οχτώ τόμους που έγραψα μέσα σε μία διάρκεια δέκα ετών. Έτσι, βρέθηκα να βάζω και πράγματα που είχα κάνει και εγώ, αλλά και να στρατολογώ και απέξω διάφορες μελέτες. Είναι και αυτός ένας μεγάλος τομέας ενδιαφέροντος.

PEOPLE

When it was time to retire in 2005, it was extremely unpleasant. I cried for a year. I was mourning the fact that it was time to leave.

We started going to Santorini in 1975-76. We owned a house in Oia, which was my sister’s initially.

But at some point, she realized she didn’t want to keep it, as she couldn't use it. She passed it on to me. We used to spend every summer there. We lived in an old cave house with a cistern for water outside.

It didn't have electricity and had a little toilet built out. We lived there for 20 years while everything around us was frantically changing in Oia, as it was located on the caldera inwards, towards the volcano. I managed to convince my family to live there for 20 years with candles, torches, and water that we took out of the cistern in buckets, and we still had a wonderful time.

That taught me a lot. I was practicing what I was preaching.

It was more than just theoretical and separate from the practical.

So I worked on these projects, and once more, I found myself coincidentally involved with traditional architecture and the eight volumes I wrote over the ten following years. So, I included projects that I had done myself, as well as other people’s studies.

It is a big area of interest indeed.

[02.1]

All Images courtesy of Dimitris Philippides

105

Oia, 1997

PEOPLE

ΔΜ Γιατί πιστεύετε ότι αγαπήθηκε τόσο πολύ το πρώτο σας βιβλίο; Είπατε πριν ότι οφείλετε τη φήμη σας σε αυτό. ΔΦ Είχε πλάκα. Στην αρχή, γυρίζοντας από την Αμερική, έβλεπα γύρω μου τα πράγματα όπως θα τα έβλεπε ίσως ένας ξένος. Γιατί είναι αυτό έτσι π.χ.; Γιατί στην Ελλάδα η Αρχιτεκτονική είναι έτσι και δεν είναι διαφορετική; Επειδή ερχόμουν απέξω. Αν είχα μείνει εδώ, δεν θα τα έβαζα αυτά τα ερωτήματα. Άρα, η απορία ήταν το γιατί είναι έτσι τα πράγματα. Όσοι είχαν γράψει μέχρι εκείνη τη στιγμή, και δεν ήταν τόσοι πολλοί, ήταν ελάχιστοι, είχαν γράψει για κομμάτια. Ο Κώστας ο Μύρης είχε γράψει για τα νεοκλασικά για παράδειγμα. Άλλοι είχαν γράψει άρθρα. Και ο Δουμάνης είχε γράψει. Αλλά ήταν για κομμάτια, ενώ εγώ ήθελα τη γενική εικόνα. Και για να γίνει όλη αυτή η γενική εικόνα, έπρεπε να το τρέξω όλο από την αρχή μέχρι το τέλος. Αυτό σημαίνει ότι έπρεπε να ψάξω και να βρω υλικό εκεί πέρα που κανείς δεν ήξερε ότι υπήρχε. Οι βιβλιοθήκες και οι γνώσεις ήταν ελάχιστες.

DM

What were the main answers that you got then?

DP

My basic assumption was that there is a thread that connects everything happening in Greece when it comes to Architecture, regardless of the morphological changes that occur from one era to the next. And that thread is closely related to our relationship with the land. What some have called Greekness, at times, when addressing everything around us: nature, the climate. It’s what Konstantinidis and Yannopoulos used to say: that we live in a place that we share with our ancestors.

Where we walk, they used to walk before us. It's this sense that it didn’t stop at some point, but it continued. And because it kept going, it influenced how people thought, designed, and built.

It’s not as prevalent all the time. It had its ups and downs.

There were times when international conditions prevailed. From a certain point on, all the influences and trends came from abroad.

These had to be integrated, adapted, copied, and so on. All of that interacted with the model I mentioned before. A model that we find ourselves in, feeling that we are different from those on the outside, but we end up being influenced because we want to resemble them. After 1830, there was this great yearning to reach them. The hope was that we would move forward together and rejuvenate and Europeanize ourselves.

These things never stop.

106

Άρχισα να γυρίζω στην Αθήνα με τη μηχανή κρεμασμένη μπροστά μου. Και όπου μπορούσα σταματούσα και τραβούσα φωτογραφίες. Έτσι απέκτησα ένα σώμα φωτογραφικού υλικού, το οποίο δεν μπορούσα να βρω πουθενά αλλού. Πριν από μένα είχε κάνει διατριβή ο Φρανσουά Λουαγιέ, ένας Γάλλος με πολύ σημαντική διατριβή, η οποία όμως έμεινε δακτυλόγραφη. Δεν τυπώθηκε ποτέ και λίγοι την ήξεραν. Και φυσικά αυτό επηρέασε λίγο το πώς σκεφτόμαστε στην Ελλάδα. Οπότε ήταν μία καλή σκέψη να κάνω κάτι που δεν υπήρχε πριν στην Ελλάδα, να καλύψει αυτό το κενό. Και φυσικά να κερδίσω και εγώ μία απάντηση στα ερωτήματα που έβαζα.

DM

Why do you think your first book was so well received? You mentioned earlier that you owe your fame to it.

DP

It’s interesting. At first, when I came back from America, I was looking around as if I were a foreigner. Why is that the way it is? Why is architecture in Greece like this and not different? It was because I was coming from a completely different place.

If I had never left, I wouldn't be asking these questions. So, my question was, why are things the way they are? Until then, the ones who had written about this, and there weren’t many, they were, in fact, very few, had focused on specific aspects.

For instance, Kostas Myris wrote about neoclassical architecture. Others, like Doumanis, had written articles, too. But they were fragmented. What I wanted was the whole picture. To get to that, I had to trace everything from beginning to end. I had to go out and search for sources that nobody knew existed. Libraries and knowledge were scarce.

ΔΜ Εγώ θα ήθελα να σας ρωτήσω αν αυτό το συνεχές παραμένει αδιατάρακτο. ΔΦ Ναι, το πιστεύω, παρόλο που τώρα δεν χρειάζεται να κάνεις αντιγραφή λαϊκής αρχιτεκτονικής για να θεωρηθείς Έλληνας αρχιτέκτονας. Έχουν αλλάξει τα κριτήρια. Έχουν αλλάξει οι όροι και τα κριτήρια, αλλά νομίζω ότι υπάρχει ένα κοινό κλίμα που κάπου τους συνδέει όλους. Δηλαδή εντάξει οι διεθνείς τάσεις και η παγκοσμιοποίηση, αλλά πάντα υπάρχει ένας πυρήνας από αυτό που κάτι έχει περισσέψει. Αυτά τα πάνω-κάτω, τα σκαμπανεβάσματα, οι ισορροπίες, οι υπερβολές, η γενιά του ‘30 που προσπαθούσε να συνδυάσει τα ελληνικά στοιχεία με τα μοντέρνα, τα εξωτερικά, αυτό είναι ένα κομμάτι καλά τεκμηριωμένο. Το ίδιο έγινε όμως και μετά τον πόλεμο. Και τώρα το ζούμε κάτω από άλλες συνθήκες πάλι. Ήθελα να είμαι ο ουδέτερος και να μην πω ότι προτιμώ κάτι συγκεκριμένο, αν και λάτρευα την απολυτότητα του μοντέρνου του ‘30.

DM

I would like to ask you if this continuum remains undisturbed.

DP

Yes, I think so, although now you don't have to copy local architecture to be considered a Greek architect. But although the terms and criteria have changed, I think there is a common attitude that connects everyone at some point.

I am fine with international trends and globalization, but there are always traces left of this attitude. The ups and downs, the balance, the excessive, the generation of the '30s that tried to combine Greek elements with modern, external elements; this is a well-established part. But the same thing happened after the war. And now we are experiencing it again, under different circumstances this time. I wanted to remain neutral and not proclaim my preferences, although I can admit that I loved the absolute character of the ‘30s modernism.

I started exploring Athens with a camera on my hand. And wherever I could, I would stop and take pictures. So, I acquired a body of photographic material I couldn't find anywhere else.

Francois Loillet did this before I did. He was a Frenchman who wrote a very significant thesis that remained typed. It was never printed, and few people knew about it. Hence, they didn’t considerably influence our way of thinking in Greece. So, it was smart to do something that didn’t exist in Greece and try to fill this gap while also finding the answers to the questions I was asking. ΔΜ Ποιες ήταν οι βασικότερες απαντήσεις που νιώσατε ότι πήρατε τότε;

[02.1]

ΔΦ Η βασική μου υπόθεση ήταν ότι υπάρχει ένα νήμα που συνδέει όλα όσα γίνονται στην Ελλάδα στην Αρχιτεκτονική, ασχέτως των μορφολογικών αλλαγών που συμβαίνουν από εποχή σε εποχή. Και αυτό το νήμα έχει να κάνει με τη σχέση μας με τον τόπο. Αυτό που μερικές στιγμές το είπαν ελληνικότητα. Σε σχέση με αυτά που έχουμε γύρω μας, τη φύση, το κλίμα, αυτά που είπε και ο Κωνσταντινίδης και ο Γιαννόπουλος πιο παλιά, ότι ζούμε σε έναν τόπο κοινό για εμάς και τους προγόνους μας. Εδώ που περπατάμε εμείς, περπατούσαν και εκείνοι πριν. Είναι αυτή η αίσθηση ότι αυτό δεν σταμάτησε κάποια στιγμή, αλλά πήγαινε συνέχεια. Και επειδή πήγαινε συνέχεια, έφτανε να χρωματίζει το πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι, σχεδίαζαν και έχτιζαν. Αυτό δεν ήταν το ίδιο έντονο συνέχεια. Είχε και τα πάνω και τα κάτω του. Υπήρχαν εποχές που επικρατούσαν διεθνείς συνθήκες. Από ένα σημείο και ύστερα, όλες οι μόδες, οι τάσεις και τα λοιπά έρχονταν απέξω. Και έπρεπε να γίνει εδώ η αφομοίωση, η προσαρμογή, η αντιγραφή, όλα αυτά τα πράγματα. Όλα αυτά παίζουν με το μοντέλο που είπα. Ένα μοντέλο στο οποίο είμαστε εμείς, έχουμε αίσθηση ότι είμαστε διαφορετικοί από αυτούς που είναι απέξω, αλλά επηρεαζόμαστε γιατί θέλουμε να τους μοιάσουμε. Υπήρχε αυτός ο μεγάλος καημός να τους φτάσουμε μετά από το 1830. Ήταν πώς θα συγχρονιστούμε, πώς θα εκμοντερνιστούμε και πώς θα εξευρωπαϊστούμε. Και αυτά συνεχίζουν και δεν σταματούν ποτέ.

ΔΜ Kαι για αυτό ήθελα να σας ρωτήσω αν αγαπήσατε το μοντέρνο κίνημα. Η ουδετερότητα με ξένισε κάπως. ΔΦ Nαι, αλλά από την άλλη μεριά προσπαθούσα κάπως να το ελέγξω, να μη φανεί ότι θεωρώ ότι είναι αυτό και τίποτα άλλο.

DM

That is why I wanted to ask you if you loved the Modern Movement. Ι was puzzled over your neutral attitude.

DP

Yes, but on the other hand, I was trying to control it, not showcase it as my main preference.

ΔΜ

Tι σας άρεσε;

ΔΦ Mου άρεσε γιατί είχε μία καθαρότητα γραμμής, είχε μία αφαιρετικότητα, πού πιστεύω ότι χρειάζεται στην Αρχιτεκτονική. Η Αρχιτεκτονική δεν μπορεί να γίνει κυριολεκτική. Όχι μόνο δεν μπορείς να αντιγράψεις, αλλά δεν μπορείς ούτε να κάνεις πράγματα τα οποία είναι πληθωρικά και φορτωμένα. Αυτά είναι πράγματα, τα οποία τα βλέπω κάπως από απόσταση. Άρα προτιμούσα το απλό, το σεμνό, το καθαρό, το καλά επεξεργασμένο και τέλος πάντων νομίζω ότι εκείνη την εποχή το πετύχαμε. Θαύμαζα τον Νίκο τον Μητσάκη, ο οποίος πέθανε άδοξα το ‘41, γυρίζοντας από τον πόλεμο. Ο Νίκος ο Μητσάκης, αν ζούσε, θα ήταν ο πιο σπουδαίος αρχιτέκτονας. Φοβερό ταλέντο.

Dimitris Philippides, 1990.

Γνώριζε και όσα γίνονταν με τον Πικιώνη από τη μία μεριά. Και από την άλλη μεριά έκανε συνθέσεις καθαρά σε μοντέρνο ύφος, ανώτερες από οτιδήποτε άλλο. Ανώτερες και από του Καραντινού. Ο Καραντινός εμένα ποτέ δεν μου γέμιζε το μάτι. Και το λέω αυτό γιατί ο Καραντινός κατάφερε να σφετεριστεί τη θέση του, διότι είχε αναλάβει να μαζέψει υλικό για να βγει το περίφημο λεύκωμα, και τελικά εκεί μέσα έχωσε όλες τις δικές του δουλειές. Υπήρχαν άλλοι που θα μπορούσε να τους είχε προβάλλει εξίσου. Δεν ήταν αντικειμενικός. Δεν είναι μεγάλη αμαρτία, πολλοί το κάνουν. Δεν ήρθε το τέλος του κόσμου. Ο Μητσάκης για μένα είχε ποιότητες που δεν είχε κανένας άλλος και ήταν μοντέρνος. Έκανε κάτι προσχέδια για το πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, τα οποία δεν έγιναν ποτέ βέβαια. Ήταν άχρονα. Ήταν εκτός χρόνου. Δεν λες ότι αυτό είναι το τάδε, της τάδε εποχής. Ήταν μία αρχιτεκτονική που ξεπερνάει τα χρονικά όρια. Για μένα είναι θαυμάσια αυτά.

DM

What did you like?

DF

I liked it because of its clear lines and the subtractive approach that I believe we need when it comes to architecture. Architecture cannot be literal. You cannot duplicate something. You cannot even do things that are excessive and elaborate. I can see this now that I have taken my distance.

Hence, I preferred the simple, modest, clean, refined, and I think we could achieve that back then. I admired Nikos Mitsakis, who unfortunately died returning from the war in 1941. Nikos Mitsakis would have been the greatest architect.

He was tremendously talented.

On the one hand, he was familiar with Pikionis. And on the other hand, his compositions were purely modern, superior to anything else, even Karantinos. Ι was never impressed by Karantinos. Because he abused his position when he was responsible for collecting material for this prominent album, and he ended up including most of his own work. Although, there were others that he could have promoted just as much. He wasn't objective.

Many people succumb to such sin.

It's not the end of the world. But, as I see it, Mitsakis had qualities that no one else had, and he was modern. He made some drafts for the University of Thessaloniki, which were never implemented. They were timeless. You could not pinpoint the time when they were made. An architecture that transcends time.

I found it wonderful.

ΔΦ Ο νεοκλασικισμός ήταν πάλι ένα προκλητικό θέμα συζήτησης, γιατί τη μεταχείρισή του σε συνδυασμό με την παράδοση, την ταύτιση με τους προγόνους και όλα αυτά δεν τα άντεχα καθόλου. Ο κλασικισμός ήταν μία ηρωική χειρονομία, σε μία Ελλάδα η οποία μόλις έβγαινε από φοβερές συνθήκες. Ήταν κατεστραμμένη και ρημαγμένη. Ίσως ήταν σε πρώτη φάση κάτι φρέσκο, κάτι καινούριο, κάτι γεμάτο ζωή. Όπως ήταν και οι πρώτες πόλεις που φτιάχτηκαν εκείνη την εποχή. Μετά ο νεοκλασικισμός έγινε συμβατικός, έγινε το κατεστημένο, έγινε η επίσημη Αρχιτεκτονική. Μοιραίο είναι να περάσει αυτά τα στάδια. Και ο νεοκλασικισμός ζει ακόμη και σήμερα. Προχθές ήμασταν στο Ψυχικό και περπατούσαμε, κάναμε βόλτες με τη γυναίκα μου και είδαμε κάποια νεοκλασικά που δεν τα είχαμε προσέξει παλιά. Και λέγαμε, «α, να ένα καινούριο νεοκλασικό».

DM

Do you think that, before that, neoclassicism also reached timelessness?

DP

Neoclassicism was again a challenging topic of discussion because I couldn’t stand the way it was approached in combination with tradition, the association with our ancestors, and so on. Classicism was a heroic gesture in Greece, a country just emerging from terrible circumstances, ruined and devastated.

At first, it was something fresh, new, and full of life, evident in the first cities built at the time. Then neoclassicism became conventional, well-established, the official architecture. Going through these stages was inevitable. But Neoclassicism continues to live on today. We were walking around Psychiko the day before yesterday with my wife, and we saw some neoclassical buildings that we hadn't noticed before, and we thought, "Oh, this is a new neoclassical building."

ΔΜ

Είναι μία μίμηση όμως αυτό.

DM

It's an imitation, though.

DP

Yes, it is, but this is what the client or the architect wants.

Neoclassicism is not dying—classicism, to be precise, as classicism is something broader.

Classicism is an ideal, which, as Porphyrios said, is not even a style, and he's right. It's a way of looking at things and setting an order, an organization, and a balance. That's classicism.

In fact, after being overthrown

by Modernism, it was also re-introduced by Modernism. These are beautiful oppositions that can happen.

ΔΜ

Η σχέση σας με τον Δημήτρη Πικιώνη;

107

ΔΦ Ναι εντάξει, αλλά ο πελάτης ή ο αρχιτέκτονας αυτό θέλει. Δεν πεθαίνει ο νεοκλασικισμός. Μάλλον ο κλασικισμός και όχι ο νεοκλασικισμός, κλασικισμός είναι κάτι ευρύτερο. Ο κλασικισμός είναι ένα ιδανικό, το οποίο όπως είπε ο Πορφύριος δεν είναι καν στιλ. Έχει δίκιο. Είναι ένας τρόπος να βλέπεις τα πράγματα και να βάζεις μία τάξη, μία οργάνωση και μία ισορροπία. Αυτό είναι κλασικισμός. Ο οποίος μάλιστα ανατρέπεται από το μοντέρνο κίνημα και ξαναστήνεται με το μοντέρνο κίνημα. Αυτά είναι τα ωραία και τα αντίστροφα που συμβαίνουν.

PEOPLE

ΔΜ Θεωρείτε ότι πιο πριν και ο νεοκλασικισμός είχε αγγίξει το άχρονο;

Και εκεί που είχα πάρει μία απόφαση με τον Πικιώνη, αυτός είναι ο δαίμονας, ο διάβολος, ο πειρασμός, τον οποίον δεν ακουμπάς, σε μία στιγμή αντιστράφηκε αυτό το πράγμα και βρέθηκα να μελετάω αυτά που έγραφε και αυτά που σχεδίαζε με ένα άλλο μάτι. Και από εκεί βγήκαν ορισμένα πράγματα. Και χωριστό βιβλίο μετά και κάποιες διαλέξεις. Δηλαδή τον μελέτησα τον άνθρωπο. Απλά δεν τον πρόλαβα.

[02.1]

Image courtesy of Dimitris Philippides

ΔΦ Για να καταλάβετε, δεν τον είχα καθηγητή γιατί έφευγε ακριβώς τη χρονιά που έμπαινα στο Πολυτεχνείο. Όμως μετά είχα την ευκαιρία να τον δω αρκετές φορές. Γνώρισα την κόρη του, που ήταν λίγο πιο μικρή στο Πολυτεχνείο, κάναμε παρέα και ποτέ δεν θέλησα να τον συναντήσω ή να μιλήσω μαζί του. Γιατί; Γιατί υπήρχε αυτή η φοβερή προκατάληψη εναντίον του. Στο Πολυτεχνείο ο Πικιώνης ήταν το μαύρο πρόβατο. Δεν μιλούσαν για αυτόν. Μας τάιζαν με το κουταλάκι μοντέρνα Αρχιτεκτονική και τίποτα παραπάνω. Τίποτα άλλο. Αν φανταστείς ότι ούτε ο Κωνσταντινίδης ακουγόταν εκείνη την εποχή, καταλαβαίνεις τι γινόταν με τον Πικιώνη, που ήταν μία ακόμα πιο ακραία περίπτωση. Ο Πικιώνης ήταν καθηγητής μέσα στο Πολυτεχνείο και τα χρόνια που ήταν καθηγητής είχε επηρεάσει πάρα πολύ κόσμο, γιατί πρώτα από όλα αυτό που έμεινε μετά τον Πικιώνη ήταν μία καρικατούρα. Είναι αυτό που λένε Πικιωνιές. Δηλαδή άντε τα πλακόστρωτα, ξέρεις. Δεν είναι αυτό. Είναι κρίμα που από όλα τα πράγματα που έκανε ο Πικιώνης, μας έμεινε μόνο αυτό. Ό,τι χειρότερο.

PEOPLE

DM

What was your relationship with Dimitris Pikionis?

DM

What have you gained as a researcher and a person through this study?

ΔΜ Είναι μία στράτευση. Υπηρετεί έναν σκοπό απαρέγκλιτα.

DP

He was never my teacher because he was leaving the year I entered the Polytechnic School. But then I had the opportunity to see him several times. I knew his daughter, who was a little younger than me, at the Polytechnic School, and we became friends, but I never wanted to meet or talk to him. Why? Because people were terribly prejudiced against him. At the Polytechnic School, Pikionis was the black sheep. They didn't talk about him at all. We were provided as little information on modern architecture as possible and nothing more. If you think that Konstantinidis was not even heard of at that time, you can understand what was happening with Pikionis, who was even more extreme. Pikionis was a professor at the Polytechnic School, and in his time as a teacher, he influenced a great amount of people.

Unfortunately, what remained of him was a caricature, his identification with cobblestones. It's a shame that of all the things that Pikionis did, that's all we're left with. It’s a real shame.

DP

I learned and communicated that the world is one thing—an enigmatic thing, a little bit oriental.

Everything is connected. Architecture is a piece of philosophy as well. So, you have to be philosophical about things. Understand that there is a sense of virtue, a sacredness to the place that others have left their marks upon and that Greece, in its historical duration, has gathered values that have never been exhausted. But even more so, precisely because these are eternal values, they are the same values that one finds in India or the Far East. Thus, the international, the local, and the wisdom of the past coexist.

ΔΦ Ο Κωνσταντινίδης μπορούσε να ζήσει μόνο αν απομονωνόταν από οτιδήποτε άλλο γύρω του. Μόνο τότε μπορούσε να αναπνεύσει. Δεν μπορούσε να δεχθεί κάτι που είναι διαφορετικό. Του κόστισε αυτό φοβερά. Ο άνθρωπος υπέφερε και έζησε μία ζωή μαρτυρική στο τέλος. Ήταν απομονωμένος. Δεν μπορούσε πια να δημοσιεύσει τίποτα. Για χαζά πράγματα.

Just when I had concluded that Pikionis was a demon, the devil, a temptation, someone you don't touch, in a moment, everything shifted, and I found myself studying what he wrote and what he designed with a new perspective.

This resulted in many things, even a book and some lectures afterward. I studied him thoroughly. I just wasn’t able to catch up with him.

ΔΦ Επικοινώνησα κι έμαθα αυτό, το ότι ο κόσμος είναι ένα πράγμα. Ένα πράγμα λιγάκι μυστικοπαθές, λιγάκι ανατολίτικο. Όλα τα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους. Η Αρχιτεκτονική και αυτή είναι ένα κομμάτι φιλοσοφίας. Πρέπει δηλαδή να φιλοσοφείς για τα πράγματα. Ότι υπάρχει η αίσθηση της αρετής. Ότι υπάρχει μία ιερότητα στον τόπο που άλλοι έχουν αφήσει τα σημάδια τους επάνω. Ότι η Ελλάδα στην ιστορική της διάρκεια, έχει συγκεντρώσει αξίες, οι οποίες δεν εξαντλήθηκαν ποτέ. Αλλά και το ακόμα περισσότερο, ότι ακριβώς επειδή αυτές είναι οι αιώνιες αξίες, τελικά είναι οι ίδιες που υπάρχουν στην Ινδία, οι ίδιες που υπάρχουν στην Άπω Ανατολή. Άρα το διεθνές, το τοπικό και η σοφία του παρελθόντος συνυπάρχουν. Και επιπλέον η επίγνωση ότι ο Πικιώνης ποτέ μα ποτέ δεν έσπρωξε τους μαθητές του να πάνε προς τον δρόμο που πήγαινε εκείνος. Ο Πικιώνης δεχόταν τον μοντέρνο και σύγχρονο τρόπο δουλειάς, τον αποδεχόταν και δούλεψε ο ίδιος με αυτόν. Παρόλο που κάποια στιγμή είπε ότι εκείνου δεν του ταιριάζει και ότι θέλει κάτι άλλο. Αλλά δεν έγινε ποτέ φανατικός, προκατειλημμένος, δεν έγινε Κωνσταντινίδης. Και το λέω με λύπη μου αυτό, γιατί ο Κωνσταντινίδης είχε μία μεγάλη, φοβερή αξία. Αλλά για μένα ήταν αδύνατον να τον πλησιάσω, ήταν τόσο ακραίος. Τόσο απάνθρωπα ακραίος σε αυτά που έλεγε και πίστευε. Θεωρούσε ότι κανένας δεν κάνει τίποτα, μα μόνο αυτός. Μου φαινόταν άδικο αυτό.

ΔΜ Από πού πιστεύετε ότι πηγάζει μία τέτοια λογική; Είναι μία λογική λιγάκι εγωκεντρική, επικεντρωμένη γύρω από την προσωπικότητα και την παραγωγή του. Το συναντάμε στην Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα αυτό γενικά. Αυτό το λέω χωρίς να είμαι αρχιτέκτονας εγώ η ίδια. ΔΦ Είναι ένα αμυντικό σύστημα αυτό. Ο Δεκαβάλλας που πέθανε πρόσφατα, με μία παρέα μαζί με την οποία ήταν και ο Κωνσταντινίδης, είχαν πάει εκδρομή στη Γαλλία στην κοιλάδα Λουάρ, όπου υπάρχουν τα μεγάλα chateau και τα λοιπά. Φτάνουν στο πρώτο chateau και είναι να βγουν από το αυτοκίνητο για να πάνε να το επισκεφτούν. Ο Κωνσταντινίδης έμεινε μέσα στο αυτοκίνητο και αρνήθηκε να βγει έξω. Τον παρακάλεσαν να πάει κι αυτός να το δει, κι εκείνος ομολόγησε εκεί, και αυτό είναι υπέρ του. «Δεν θέλω να βγω γιατί θα με μαγέψει και δεν θέλω να μαγευτώ». Αυτός ήταν ο Κωνσταντινίδης. Είναι σύνθετο το πράγμα, δεν είναι τόσο απλό.

DM

DP

Where does this mentality come from? It can be considered somewhat self-centered, focused on one’s personality and production.

This is a typical attitude that we come across in architecture in Greece. But I say this without being an architect myself.

It's a defense mechanism. Dekavallas, who recently passed, was on a trip to France with a group of people, including Konstantinidis.

They visited the Loire Valley, with big chateaus and so on. They arrived at the first chateau and were about to get out of the car to go and visit it. Konstantinidis stayed in the car and refused to get out. They begged him to go with them, but he confessed, and that's in his defense, "I don't want to go because it will enchant me, and I don't want to be enchanted." That was Konstantinidis. It's a complex situation; it's not that simple.

It's a movement. It invariably serves a purpose.

DP

Konstantinidis could only live if he isolated himself from everything else around him. Only then could he breathe. He could not accept anything different. It cost him a lot. He suffered and lived a life of martyrdom in the end. He was isolated. He could no longer publish anything.

ΔΜ Μιλάμε ωστόσο για μεγάλες προσωπικότητες που έρχονται όλες από το παρελθόν. Πιστεύετε ότι η εποχή μας σήμερα βγάζει προσωπικότητες που θα καθορίσουν τη σκέψη; ΔΦ

Μα βέβαια. Εννοείται.

DM

All these great and influential people we are talking about come from the past. Do you believe that such personalities that will define thought continue to exist nowadays?

DP

Yes, of course.

ΔΜ Τι παρακολουθείτε με περισσότερο ενδιαφέρον; ΔΦ Πρώτα απ’ όλα παρακολουθώ παλιούς μου σπουδαστές, που βλέπω να πηγαίνουν καλά. Χαίρομαι που τα καταφέρνουν. Έχω μερικούς που πάνε πραγματικά πάρα πολύ καλά. Όχι ότι θεωρώ ότι έχω συμβάλει σε αυτό, αλλά θεωρώ ότι τους είχα γνωρίσει και κάνουμε παρέα και τους είχα προσέξει από τότε που ήταν σπουδαστές. Η έννοια αυτή της εξέλιξης και της πορείας, είναι ενθαρρυντικό πράγμα. Και ξέρετε ότι αυτό που είναι απογοητευτικό, είναι ότι μέσα από τις σπουδές, όλα τα παιδιά έχουν τον ενθουσιασμό να δουλέψουν με καινούρια πράγματα και πρωτότυπες ιδέες. Εκεί πέρα αρχίζει ο κόφτης. Υπάρχουν πάρα πολλές δυσκολίες, πάρα πολύ δύσκολες συνθήκες και δεν μπορούν όλοι να τα βγάλουν πέρα. Και υποχωρούν και δέχονται λιγότερο ευνοϊκά πράγματα. Χάνονται. Αυτό εμένα με ενοχλούσε και μελαγχολώ όλα αυτά τα χρόνια. Γιατί εντάξει, εγώ το πέτυχα επειδή έγινα καθηγητής. Ήμουν καλός στη δουλειά μου, με αγαπούσαν τα παιδιά και έβρισκα ανταπόκριση. Βρήκα τη θέση μου. Αλλά για έναν που τελειώνει σήμερα και πρέπει να βγάλει το ψωμί του, δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Όχι μόνο τώρα με την κρίση και όλα αυτά, αλλά ανέκαθεν. Ήταν ένα πολύ μικρό ποσοστό. Δηλαδή φανταστείτε ότι 10-15% ήταν αυτοί που μπορούσαν να κάνουν κάτι.

DM

What is capturing your interest at the moment?

DP

First of all, I am always interested in learning about my old students, who keep doing well. I'm really happy for them. Some of them are doing exceptionally well. Not that I think I've contributed to their success, but because I have known them, we were close, and I had noticed their potential since they were students. This notion of growth and progression is something really encouraging. What's frustrating is that during their studies, all students share the enthusiasm to work with new things and original ideas. And that's where the stumbling block appears.

National Technical University of Athens, 1995

Image courtesy of Dimitris Philippides

[02.1]

108

ΔΜ Από αυτή τη μελέτη τι νιώθετε ότι κερδίσατε ως ερευνητής και ως άνθρωπος;

Additionally, the knowledge that Pikionis never pushed his students to follow his own path. Pikionis accepted the modern and contemporary way of working and embraced and worked with it. Although, at one point, he said it wasn’t for him and wanted something else.

But he never acted fanatically or prejudiced. He never acted like Konstantinidis. And it makes me sad to say this because Konstantinidis had an incredible value. But for me, it was impossible to get close to him; he was so extreme. He was so inhumanly extreme in what he said and believed. He believed that nobody does anything but him.

That seemed unfair to me.

DM

Όμως μπορώ να σου πω ότι στην Κοζάνη που βρέθηκα ως εξωτερικός συνεργάτης για αυτή την Δημοτική Επιχείρηση, ήταν μη κερδοσκοπική, μας έβαλαν να μελετήσουμε την Κοζάνη. Η Κοζάνη ήταν ένας παλιός οικισμός χωρίς σχέδιο, μια κατάσταση χαοτική. Και είπαμε αντί να προσπαθούμε να στρώσουμε την Κοζάνη, να κάνουμε μία πόλη έξω από την Κοζάνη. Και έτσι σχεδιάσαμε μία πόλη έξω, που θα μπορούσε να πάει ο κόσμος εκεί. Είχε και κατοικίες και πανεπιστήμιο και εργοστάσια. Όλες τις λειτουργίες. Αυτά ξεκίνησαν το 1985. Έχουν περάσει από τότε 40 χρόνια. Στο μεταξύ μόνο ένα κομμάτι χτίστηκε από αυτές τις κατοικίες. Μετά από λίγο έγραψαν στην εφημερίδα ότι χτίστηκε ένα κομμάτι του καινούριου Πανεπιστημίου της Δυτικής Μακεδονίας. Και έλεγα από μέσα μου, «για κοίτα, έπιασε τόπο αυτό το πράγμα, αν και πήρε τόσο πολύ χρόνο».

ΔΜ Πιστεύετε ότι υπάρχουν κάποιες ποιότητες στον χαρακτήρα που θα καθορίσουν μια αξιοκρατική πορεία; Ίσως μέσα από το δικό σας παράδειγμα, τα δικά σας μαθήματα ζωής. ΔΦ Ένα πράγμα είναι αυτό που λένε ταλέντο, κάτι που είναι πολύ γενικό και αόριστο. Κακά τα ψέματα, πρέπει να το έχεις. Πρέπει να δουλεύει το χέρι σου και να πηγαίνει. Και ιδίως τη δικιά μου την εποχή που δεν υπήρχε κομπιούτερ και έπρεπε όλα να τα κάνουμε χειροκίνητα. Ο Δεκαβάλλας ήταν υπέροχος στο να χρησιμοποιεί το χέρι του. Έκανε κάτι φοβερά προοπτικά. Και τα σχέδιά του είχαν πάντα έναν αέρα, μία άνεση και καταλάβαινες ότι μπορούσαν να αναπτυχθούν. Αυτό είναι κάτι που χρειάζεται αλλά θέλει πολύ κόπο, έναν μεγάλο αγώνα. Ο Δημήτρης ο Αντωνακάκης μαζί με τη Σουζάνα την Αντωνακάκη, θυμάμαι όταν τελείωσαν το Πολυτεχνείο άργησαν να ξεπεταχτούν. Και επειδή εγώ δούλευα στο γραφείο ενός φίλου τους, έλεγαν εκείνοι πόσο σπουδαίοι είναι οι Αντωνακάκηδες και πόσο σοβαροί στον τρόπο που ψάχνουν τον δρόμο τους πριν αρχίσουν να εμφανίζονται και να δουλεύουν. Να δείχνουν δηλαδή σημάδια της δουλειάς τους, να το έχουν ψάξει, να το έχουν βασανίσει, και μετά να το κάνουν. Και αυτό έκανε εντύπωση στους συναδέλφους μου, ήταν πιο απλοί και πιο άμεσοι στις απαιτήσεις τους. Άρα είναι ένα μείγμα. Το ταλέντο -που είναι ένα φυσικό δώρο του Θεού- με πολλή δουλειά και με πολύ κόπο, με πράγματα τα οποία δεν τα βρίσκεις εύκολα και πρέπει να αγωνιστείς, αλλά και να θυσιάσεις πολλά πράγματα. Είναι ένα σύνθετο πράγμα. Και βέβαια πρέπει να έχεις και τη δύναμη και τη θέληση του χαρακτήρα για να μπορέσεις να τα βγάλεις πέρα.

Do you think that certain qualities in one’s character can determine a merit-based path? Perhaps through your own example and life lessons.

DP

One thing is what they call talent, which is too abstract and vague.

Unfortunately, you need to have it. You have to be able to work with your hands, be good at it, and constantly evolve. Especially at the time when computers weren’t a part of our lives, and we had to do everything manually. Dekavallas was great at this. He did some great perspective work. His designs always seemed effortless, and you could tell they would continue to progress. That's what one would need, but it takes a lot of effort; it’s a struggle.

I remember Dimitris Antonakakis and Susanna Antonakaki when they graduated from the Polytechnic School. They were slowly taking their first steps. As I was working for the office of a friend of theirs, they told me how great these two were, speaking highly of how serious they were about their work and preparing themselves before starting work on projects and making their appearance in the industry. It was about being able to show evidence of your hard work and research before finally doing it. This approach made an impression on my colleagues, who had less complicated and rather more direct demands.

So, it's a mixture. Talent - a natural gift from God, with a lot of work and effort; things that aren’t easy to find, and you have to struggle and sacrifice a lot.

It's quite complex. And you need to have the strength and will of character to cope.

ΔΜ Ποια είναι η άποψή σας για την Αρχιτεκτονική σήμερα όπως εξελίσσεται στην Αθήνα και την ύπαιθρο; Αυτό ήταν και το θέμα του συνεδρίου την τελευταία φορά που σας είδα. ΔΦ Δεν θα με ακούσετε ποτέ να λέω ότι η Αρχιτεκτονική σήμερα έχει χαλάσει, ότι έχουμε παγκοσμιοποίηση, ότι ο ένας αντιγράφει τον άλλον, ότι όλα είναι ψηφιακά, ότι οι εικόνες μάς έχουν κατακλύσει και κανείς δεν σκέφτεται σοβαρά, ότι όλα είναι φρου φρου κι αρώματα, ότι όλα δουλεύουν με μεγάλη ταχύτητα και ότι τίποτα δεν έχει αξία σήμερα. Δεν θα το πω ποτέ γιατί δεν είναι αληθινό. Δεν θα το πω αυτό γιατί πηγαίνει χέρι-χέρι με μία ιδέα ότι τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα παλιότερα. Ούτε αυτό είναι σωστό. Τα πράγματα ήταν ζόρικα πάντα. Η Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα ήταν πάντοτε ένα ζόρικο επάγγελμα. Δεν ήταν εύκολο, ήταν για κάποιους που ήταν επιτυχημένοι εμπορικά και είχαν κάνει λεφτά. Ήταν ελάχιστοι και μετρημένοι στα δάχτυλα. Οι υπόλοιποι μοχθούσαν και σκοτώνονταν για να δουλέψουν. Δεν είχαν αναγνώριση, είχαν πελατεία που δεν αναγνώριζε τη δουλειά τους, που παρέμβαινε σε αυτά που έκαναν και τα αλλοίωνε. Ήταν δύσκολο να αναδείξουν τη δουλειά τους. Γίνονταν και πολλοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, από τους οποίους αναδείχθηκαν πολλοί άγνωστοι και πολλοί νέοι. Και διακρίθηκαν ακριβώς για αυτό. Έκαναν πολύ γρήγορα αυτή την πορεία. Άλλοι δούλεψαν πολύ αργά σαν μυρμηγκάκια. Άρα έχουμε και αυτά. Διαφορές ταχύτητας, τύχης, συμπτώσεων και ευκαιριών. Όλα αυτά δουλεύουν παράλληλα. Ήταν η εποχή που αν δεν ήξερες κάποιον εργολάβο, δεν κέρδιζες. Ο εργολάβος σού έφερνε τα οικόπεδα και εσύ σχεδίαζες. Δεν είχες να κάνεις τίποτα. Υπάρχουν και τέτοια πράγματα. Υπάρχουν εποχές παχιών και ισχνών αγελάδων. Το να διακριθείς στις παχιές αγελάδες, έχει το να μην πνιγείς μέσα στην επιτυχία και τη γρήγορη διεκπεραίωση της δουλειάς. Στις ισχνές αγελάδες είναι το πώς θα επιβιώσεις όταν τα γραφεία στην Ελλάδα συνήθως είναι μικρά, με λίγο κόσμο, για να μπορούν να πάρουν αυτές τις πιέσεις. Γιατί συνεχώς παίζουν με τέτοια θέματα. Παρακολουθώ με πάρα πολλή προσοχή τα αποτελέσματα διαγωνισμών που γίνονται αυτή την εποχή, βέβαια κοιτάζω και το τι χτίζεται και από ποιον χτίζεται. Όσο μπορώ να το κάνω αυτό, συμμετέχω στις παρουσιάσεις και τις εκδηλώσεις του Ινστιτούτου. Προσπαθώ όσο μπορώ να παρακολουθώ την κίνηση. Έπαψα να δουλεύω ως αρχιτέκτονας, γιατί δούλεψα λιγάκι ως αρχιτέκτονας και είδα ότι δεν τα κατάφερνα. Δεν μπορούσα να βγάλω λεφτά, είχα ένα πρόβλημα με τα λεφτά και δεν μπορούσα να ζητήσω λεφτά. Κάποια στιγμή το βαρέθηκα και σταμάτησα. Μετά έκανα τον πολεοδόμο. Ως πολεοδόμος ασχολήθηκα από το ‘83 μέχρι το ‘93. Καμιά δεκαριά χρόνια. Γύρισα όλη την Ελλάδα. Δεν έκανα έρευνα στο Πολυτεχνείο που ήταν τα αριστοκρατικά πράγματα, μπήκα στο επάγγελμα κατευθείαν, σε ομάδες πολεοδομικές που γύριζαν και έκαναν σχέδια, σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ. Ήταν μία φοβερή εμπειρία και αυτή, βρέθηκα σε μέρη που δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι θα πήγαινα. Όπως στη Δυτική Μακεδονία, όπου βρέθηκα μπλεγμένος με μία Δημοτική Επιχείρηση, που πρόσφερε πολεοδομικές υπηρεσίες στην τοπική κοινωνία, κάνοντας τους πολιτικούς στα ρουσφέτια και διάφορα τέτοια τρελά. Μας άντεξαν ως κάποια στιγμή και μετά μας πέταξαν έξω. Ήταν καλή εμπειρία αυτή. Εκεί πέρα έρχεσαι σε επαφή με τον κοσμάκη, όχι τον πελάτη που σου χτυπάει την πόρτα. Είναι τελείως άλλο πράγμα. Ήρθα σε επαφή με ανθρώπους, περπατούσα στο δρόμο και κατέγραφα τα σπίτια τους και είχα επικοινωνία μαζί τους. Αυτές οι εμπειρίες δεν μπορούν να αποκτηθούν με άλλο τρόπο. Είναι κάτι αντίστοιχο με το Αντί.

DM

How do you view architecture as it is now evolving in Athens and the countryside? That was the theme of the conference the last time I saw you.

DP

You'll never hear me say that Architecture today is broken, that there is globalization, that we copy each other’s work, that everything is digital, that images have overwhelmed us. No one can think clearly that everything is pretentious and fake, moves at high speed, and nothing is valuable today. I'll never say these things because they are not true.

I won't say such a thing because it goes hand in hand with the idea that things were much better in the old days. That's not true either. Things have always been tough. Architecture in Greece has always been a tough profession to navigate. It was never easy, except for people who were commercially successful and made money.

They were few and far between. The rest struggled and had to fight for work. They received no recognition; they had a clientele that didn't respect their work, interfered with what they were doing, and altered it. It was difficult to showcase their work.

109

DM

PEOPLE

Στο Αντί ήταν μέσα από κείμενα, ενώ τα υπόλοιπα ήταν μέσα από την πράξη. Δηλαδή περπατούσα και συζητούσα και έλεγα, «Θα σας κάνω το εξής σχέδιο». Και εκείνοι απαντούσαν, «εμείς θέλουμε το άλλο, ο δήμαρχος είπε εκείνο». Και έμπλεκες σε αυτό, στις τοπικές σχέσεις και τις αλληλοσυσχετίσεις εντός της κοινωνίας. Εγώ τουλάχιστον άρχισα να σέβομαι πώς λειτουργούν αυτά τα πράγματα. Αλλά η πολεοδομική εμπειρία ήταν μία κόλαση. Στην Ελλάδα το να χτίσεις ένα σπίτι είναι της κλίμακας 5-10. Κάνεις το σχέδιο μιας πόλης και το να προχωρήσεις μέσα από το σχετικό υπουργείο, είναι ένας μεγατόνος. Είναι απίστευτο το τι δυσκολίες συναντάει κανείς, γιατί μπλέκουν όλοι μέσα. Αυτό το «όλοι» έχει μία ομορφιά, αλλά έχει και μία τρομακτική δύναμη αδράνειας. Να μην μπορεί κάποιος να κινηθεί εύκολα.

There are too many difficulties and challenges, and not everyone can cope. They end up retreating and accepting less favorable things. They get lost. That's what has bothered and saddened me over the years. I was able to succeed in becoming a professor. I was good at my job, the students loved me, and people resonated with me. I found my niche. But it's not that simple for someone who's graduating today and has to make a living. It’s not only because of the recession and all other afflictions of our time; it has always been this way. It was a very small percentage. Only 10-15% were the ones who could really succeed.

There were also many architectural competitions, from which many unknown and young architects emerged. And they were distinguished precisely for that, skipping part of this process and finding recognition very quickly.

In contrast, others worked very slowly, like ants. This happens as well. There are so many differences in speed, luck, coincidence, and opportunity. All of these work simultaneously. There was a time when, if you didn't know a contractor, you couldn’t win. Contractors brought the lots, and architects designed. That was the case. We had situations like these, too. There are more and less prosperous times. To find recognition in more prosperous times entails not losing yourself in success and getting the job done quickly. During destitute times, it's how you survive when offices in Greece are usually small, with few people to take on the pressure of the industry because it’s a constant struggle.

I pay a lot of attention to the results of competitions that are taking place at the moment, but I'm also looking at what is being built and by whom. I also participate in the Institute's presentations and events as much as possible. I always try to keep up with what’s happening. I stopped working as an architect because I did it for a while and realized that it wasn’t for me. I wasn’t earning money; I had this issue of never asking for enough money. I couldn’t do it. I reached a point when I got tired of it and stopped.

Then, I worked as an urban planner.

I was an urban planner for about ten years, from 1983 to 1993.

[02.1]

110

PEOPLE

ΔΜ

ΔΦ Ναι, αλλά ήταν μία φοβερή εμπειρία. Αυτή η αίσθηση ότι είσαι κομμάτι ενός συνόλου. Αυτό ως αρχιτέκτονας δεν το έχεις. Ως πολεοδόμος το έχεις. Έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτό. Η πολεοδομία όμως μας πήγε μακριά από την Αρχιτεκτονική την τωρινή. Εγώ πιστεύω ότι τώρα γίνεται στην Ελλάδα Αρχιτεκτονική, που υπάρχουν άνθρωποι με ταλέντο, με ικανότητα, με δυνατότητα να κάνουν πράγματα, και το βλέπεις κάθε φορά που γίνονται εκθέσεις, βραβεύσεις και όλα αυτά. Εγώ είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που συνεχίζονται αυτά τα πράγματα. Αυτός ο καλός ο τόπος, παρόλο που είμαστε τόσο μικροί και περιορισμένοι και με όλες αυτές τις δυσκολίες, καταφέρνει να παράγει μία καλή Αρχιτεκτονική, η οποία πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει -και σε πείσμα όλων γίνεται.

I saw the entire country. I wasn’t doing research at the Polytechnic School, which was the classy thing to do. Still, I dived into the profession, working with urban planning groups and making plans all over Greece for the Ministry of the Environment, Urban Planning and Public Works of Greece.

This was also a great experience, as I visited places I couldn't have imagined going. Like in Western Macedonia, where I found myself involved with a Municipal Enterprise, providing planning services to the local community, doing favors as if we were politicians, and other crazy stuff like that. They put up with us until a certain point, then threw us out.

That was a good experience. It's completely different because you come into contact with the people, not the client who wants to work with you. I met everyday people, walked down the street, documented their homes, and communicated with them. I couldn’t gain those experiences in any other way. It's the equivalent of Anti (a Greek political and cultural magazine of the Left).

What we did with Anti was through articles, while everything else was done through action. I had a certain idea that I would communicate to the people, saying, "I'm going to design this for you." And they would react with, "We want this one; the mayor said that one."

So, all of a sudden, I found myself involved in these local relationships and interrelationships within the community. Because of this, I began to respect how these things worked, but the urban planning experience was a nightmare.

In Greece, building a house is on a difficulty scale of 5-10.

You make the plan of a city, but going through the procedures that the relevant ministry imposes is a huge process. You won’t believe how many difficulties one encounters because everyone needs to get involved. There is a beauty to it, but it also results in a terrifying inertia: the inability to navigate such processes easily.

[02.1]

Πήρε πάρα πολλά χρόνια.

However, when I worked in Kozani as an external collaborator for a non-profit Municipal Enterprise, they had us study the city. Kozani was an old village without a city plan, a complete chaos. We thought that instead of trying to alter Kozani, we should build a city on its outskirts. Hence, we designed a city where people could settle.

It included housing, a university, and factories. Everything that they might need. This operation started in 1985. It's been 40 years since then, and only one part of the plan was implemented. After a while, I saw in the newspaper that a part of the new University of Western Macedonia was built. And I said to myself, "Well, look, this thing has paid off, even though it took so much time."

DM

It took too many years.

DP

Yes, but it was a great experience—that sense of being part of a whole. You don't get that as an architect, but you do as an urban planner. It's very important. But urban planning took us away from architecture as it is now. I really believe that now Architecture is finally flourishing in Greece, that there are talented people with many skills and the ability to use them to make things. It is evident in exhibitions, award ceremonies, and all that. I am truly happy that I can see there is a continuation of this. This blessed land, even though it’s so small and limited by so many difficulties, manages to produce exceptional architecture, which I firmly believe exists in spite of everything.

ΔΜ Και μια τελευταία ερώτηση για αυτή την πρώτη μας συζήτηση -θα ακολουθήσει κι άλλη μετά τη βράβευση. Αν σκεφτείτε όλη σας την πορεία μέχρι σήμερα, ποια πιστεύετε ότι είναι τα βασικότερα μαθήματα που έχετε πάρει και που σας έχουν καθορίσει ως άνθρωπο στο σύνολο της προσωπικότητάς σας; ΔΦ Βαριά κουβέντα. Ίσως θα έπρεπε αυτά να τα βάλω χρονικά. Το στρατιωτικό που ήμουνα μόνος μου στην Κάρπαθο, με άλλαξε ως χαρακτήρα και ωρίμασα. Μέχρι τότε ήμουν παιδί. Στην Κάρπαθο έγινα άντρας. Αυτό ήταν ένα σημείο τομής. Δεύτερο σημείο τομής ήταν όταν σπούδασα Κοινωνική Ανθρωπολογία και ξαναγύρισα στην Κάρπαθο, αλλά με άλλους όρους. Εκεί έμαθα τι θα πει να ζεις μέσα σε μία κοινωνία, με όλες αυτές τις σχέσεις που δημιουργούνται, όπου το τι είναι καλό και τι είναι κακό είναι σχετικό πάντα, πάντα διαπραγματεύσιμο και πρέπει να το συζητάς πάντα κάτω από ορισμένες συνθήκες. Έπαψα να είμαι απόλυτος. Έμαθα να συμπαθώ, να συμμερίζομαι και να μετέχω.

Καθ' Οδόν, 1994. Από κει και πέρα, όταν πήγα στο Πολυτεχνείο αυτά ενισχύθηκαν ακόμα περισσότερο. Γιατί στο Πολυτεχνείο το να μπαίνω στην τάξη και να απευθύνομαι στα παιδιά που ήταν από κάτω, τα οποία με κοιτούσαν, αυτό που με τραυμάτισε ήταν όταν είδα για πρώτη φορά κάποιον να χασμουριέται. Λέω ότι κάπου την έχω πατήσει και ότι δεν κάνω κάτι καλά. Έπρεπε να καταφέρω το συγκεκριμένο άτομο να μη χασμουριέται την ώρα που έκανα το μάθημα. Αυτό, το να προσπαθήσω να τους κερδίσω, να τους μάθω ότι μπορούν να βάλουν μία τάξη στη ζωή τους, να μπορούμε στη δικιά μας τη ζωή μέσα στο Πολυτεχνείο και τις σπουδές να το οργανώσουμε έτσι ώστε να μπορούμε να είμαστε παραγωγικοί και συνεργάσιμοι. Να μπορούν να ανοιχτούν τα παιδιά. Τους τα έλεγα αυτά, τους είχα τρελάνει. Και μου έλεγαν, «Μα και τι νόημα έχει να κάνεις εσύ το δικό σου μάθημα έτσι όταν ο διπλανός κάνει άλλα πράγματα; Εμείς γιατί να ασχοληθούμε με σένα και να χάσουμε το άλλο; Αφού το άλλο είναι το επικρατέστερο. Ποιος είσαι εσύ να μας πεις τι πρέπει να κάνουμε και με ποιο τρόπο να σκεφτόμαστε;».

Τους έδινα και έγραφαν κριτικές για το μάθημα. Όποιος ήθελε ανώνυμα και όποιος ήθελε επώνυμα. Σε ένα μικρό χαρτάκι στο τέλος του εξαμήνου. Τα μάζευα αυτά, τα ξανάγραφα και τους τα μοίρασα πίσω. Και εκεί πέρα έβλεπα τις αντιδράσεις. Δεν ηταν όλες ίδιες, δεν ήταν όλες θετικές, δεν ήταν όλες αποστασιοποιημένες ή συμβατικές. Μερικούς τους είχα κερδίσει και άλλους τους είχα χάσει. Τεράστιο μάθημα και αυτό. Όταν προσφέρεσαι προς τα έξω, η αποδοχή δεν μπορεί ποτέ να είναι ομοιόμορφη. Δεν πρέπει να θεωρείς αδικία το ότι μερικοί θα σε απορρίψουν. Μέσα στη ζωή είναι αυτό. Και βέβαια πάνω από όλα η οικογένεια, η οποία για εμένα ήταν το άλφα και το ωμέγα. Αυτά που έμαθα από τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου δεν τα έμαθα από κανέναν άλλον. Για αυτά είμαι περήφανος. Για όλα αυτά που κάναμε και ζήσαμε μαζί. Και τώρα έρχονται εκ των υστέρων και μου λένε τα παιδιά μου «ευχαριστώ». Βλέπεις μετά από τόσα χρόνια να βγαίνει κάτι που ποτέ δεν θα υποψιαζόσουν ότι υπάρχει.

DM

I have one last question for this first discussion - there will be another one after the award ceremony. Keeping your entire career to date in mind, what do you think are the key lessons that have defined you in the entirety of your personality?

DP

That’s a heavy topic. Maybe I should put these in chronological order. My military service and being alone in Karpathos altered my character and helped me mature.

Until then, I was a child. Karpathos was where I became a man.

That was a turning point for me.

A second turning point was when I was studying Social Anthropology and returned to Karpathos but on different terms. There, I learned what it means to live as part of a society with all the created relationships, where what’s good and bad is always relative, always negotiable, and you always have to discuss it under certain conditions. I stopped being so absolute. I learned to appreciate, empathize, and participate.

From then on, when I started teaching at the Polytechnic School, these were reinforced even more. Going into the classroom and addressing students looking at me, I was traumatized when I saw someone yawning for the first time. I thought I was missing something; I was doing something wrong.

My goal was for that particular person not to yawn while I was teaching. Trying to win them over, to teach them that they can get their lives in order, that we can organize our own lives in the Polytechnic and our studies so that we can be productive and cooperative so that students can open up. I kept telling them these things, and I was driving them crazy. And they'd say, "But what's the point of you doing your own course this way when the person next to you is doing the opposite? Why should we focus our attention on yours and miss the other? Especially when the other is more predominant. Who are you to tell us what we should do and how we should think?"

ΔΜ πορεία.

Και θυμάμαι να λέει ο Χρήστος, «Τι είναι αυτά πάλι που μας λες; Τέλος πάντων, δικά σου είναι, υπάρχει και αυτή η άποψη, αλλά ρε παιδί μου, δεν θα έπρεπε να γίνει κάπως αλλιώς;». Δηλαδή εξέφραζε την αντίληψή του, αλλά δεν σου απαγόρευε να μιλάς. Αυτό ήταν πάρα πολύ σημαντικό. Ελάχιστοι το έκαναν εκείνη την ωραία εποχή. Οι περισσότεροι σου επέβαλαν να πεις αυτό, να κάνεις εκείνο, να μην μιλήσεις. Και έκοβαν. Αυτό ήταν το Αντί. Το Αντί μού άνοιξε έναν κόσμο, γιατί ήταν αυτοί που δεν ήταν επαγγελματίες, ούτε του σιναφιού, ήταν άνθρωποι που με έβλεπαν στο δρόμο και μου μιλούσαν. Ήταν απίστευτη αυτή η χαρά. Η στιγμιαία γνωριμία, διότι δεν είχα τίποτα μαζί τους. Εκείνοι όμως εκτιμούσαν αυτό που έγραφα, και αυτό μου αρέσει πάρα πολύ.

DP

Yes, that's when the magazine stopped. I had a really good time there until the end, with Christos in the hospital trying to publish the last issue and making all these calls from the hospital. It was an incredible experience. Anyway, that was Christos. He was a great man; he never once interfered with the things I was writing. Not that we agreed on everything. Let's take the Acropolis Museum, for example, where a huge fight was going on at the time. Papoutsakis was fiercely against it, while I was more gentle and conciliatory.

And I remember Christos saying, "What are you talking about again?

Anyway, it's your opinion; I accept that there's that opinion too, but, come on, shouldn't they have done it differently?" He expressed his thoughts but didn't forbid you to express yours. That was so important. Very few people did that in those “golden” days.

Most of them dictated that you say this, do that, stay silent. And they edited everything. Anti was different. Anti opened up a world to me because these were regular people, not professionals of the architecture world; people who saw me on the street and talked to me. I felt an incredible joy.

I enjoyed this brief interaction because even if they didn’t personally know me, they appreciated what I was writing, and I really liked that.

They both footsteps.

followed

in

DP

Well, let's take things from the beginning. How I got involved in Anti. I knew Christos Papoutsakis, who was two or three years older than me at the Polytechnic School, very well. I thought highly of him.

I knew how much he had struggled because of what he believed in.

These were stories that had already been published in Anti by Dimitris Antonakakis, who was also older than me. He was in the same year as Papoutsakis and had published 3 or 4 texts periodically. Anti seemed to be a good medium to communicate your ideas outside of a strictly architectural environment. Because it’s all fine and dandy to find comfort in your own professional shell, but what about the rest of the world? And because architects constantly complain about being on the outside, being neglected, and no one appreciating them, and everyone wishes they could reach out to society and have a more immediate relationship with them, I thought this seemed like a good opportunity. That's how I found myself working with them. I couldn’t have known from the beginning that I would end up working there for so many years.

ΔΦ Ναι, για εμένα ήταν ένα ζητούμενο αυτό. Γιατί και η θεματολογία αλλάζει με αυτόν τον τρόπο. Δεν μιλάς με τον ίδιο τρόπο που μιλάς με άλλους αρχιτέκτονες. Μιλάς για θέματα τα οποία είναι πιο βατά, πιο ανθρώπινα, που έχουν σχέση με την επικαιρότητα. Κατεβάζεις το επίπεδο και ο λόγος παύει να είναι αυτός ο ξύλινος και επαγγελματικός. Ή ακόμα χειρότερα, ο θεωρητικός ξύλινος λόγος. Τέλος πάντων, ήταν κάτι το οποίο εξισορροπούσε την άλλη μεριά, τη συνεργασία που είχα με τα Αρχιτεκτονικά Θέματα. Δηλαδή με τον Δουμάνη είχαμε μία τεράστια συνεργασία, όπου εκεί πέρα τα πράγματα ήταν πολύ αυστηρά και μετρημένα, όπως πρέπει. Και μάλιστα, ο Δουμάνης ώρες-ώρες παραπονιόταν ότι ο τρόπος που γράφω δεν είναι όσο επίσημος και καθώς πρέπει όπως χρειάζεται για το περιοδικό του. Αυτή ήταν η διαφορά ανάμεσα στα δύο. Το ένα συμπλήρωνε το άλλο. Πολλά από τα πράγματα που σκεφτόμουν ότι ήθελα να πω κάθε 15 μέρες στο Αντί, έγιναν πράγματα που πέρασα μετά και έγιναν πράγματα μέσα σε βιβλία και άλλα άρθρα. Δηλαδή, δεν ήταν ο περιορισμένος χώρος ενός περιοδικού, αλλά ήταν αυτό που σήμερα λένε μία πλατφόρμα, δηλαδή μία περιοχή, η οποία γεννάει ιδέες και σκέψεις, οι οποίες τροφοδοτούν άλλα πράγματα. Είμαι ευγνώμων πραγματικά που δούλεψα στο Αντί. Εκεί κέρδισα πάρα πολλά, αν και θυμάμαι ότι πολλές φορές πλησίαζαν οι 15 μέρες και έλεγα, «Χριστέ μου τι θα γράψω; Τι έχω να πω; Με τι να ασχοληθώ;». Ήταν ωραία αυτά.

your

Πόσα χρόνια μείνατε;

DM

How many years did you stay?

DP

I don't even know. I counted them at some point. I don't remember exactly how many, but it was quite a few, and I only stopped when Papoutsakis died.

ΔΜ Τότε που σταμάτησε και η κυκλοφορία του περιοδικού στην ουσία.

So, opening up to society has been achieved.

DP

Yes, for me, that was the goal.

Because the subjects you engage with also change in this way.

You don’t address the audience in the same way you would other architects. You discuss issues that are easier to grasp, more human, and relevant to current affairs. You lower the difficulty level, and the discourse stops being so rigid and professional, or even worse, theoretical wooden language. Anyway, it was something that balanced on the other side, the collaboration I had with the publication Architecture in Greece. We had a strong collaboration with Doumanis, where things were very strict and cautious, as they should have been. In fact, Doumanis would repeatedly complain that the way I was writing was not as formal and deliberate as this magazine required. That was the difference between the two. One complemented the other. Many of the things I thought I wanted to write for Anti every 15 days became ideas that grew later and became part of my books and other articles.

It wasn't the restricted space of a magazine but rather what we now call a platform, a space where ideas and thoughts are generated and fed into other projects.

I am really grateful to have worked at Anti. I gained so much there, although I remember saying many times when my deadline was approaching, "Jesus, what am I going to write? What do I have to say? What should I focus on?" I remember them fondly.

[02.1]

ΔΦ Ναι, τότε που σταμάτησε και το περιοδικό. Αυτό το κομμάτι το έζησα καλά στο τέλος, με τον Χρήστο στο νοσοκομείο να προσπαθεί να βγάλει το τελευταίο τεύχος και να μιλάει στο τηλέφωνο από το νοσοκομείο. Ήταν μία φοβερή εμπειρία αυτή. Τέλος πάντων, αυτός ήταν ο Χρήστος. Ήταν ένας άνθρωπος μάλαμα, ποτέ δεν έκανε ούτε μία επέμβαση σε πράγματα που έγραφα. Όχι ότι συμφωνούσαμε σε όλα τα πράγματα. Ας πούμε για παράδειγμα για το Μουσείο της Ακρόπολης, όπου γινόταν τρομερός καβγάς εκείνη την εποχή. Ο Παπουτσάκης ήταν άγρια εναντίον, ενώ εγώ ήμουν πολύ πιο ήπιος και συμβιβαστικός.

Rapoport, 1994.

DM

111

DM

ΔΜ Άρα επετεύχθη ο στόχος για το άνοιγμα προς την κοινωνία.

ΔΦ Ούτε που ξέρω. Κάποια στιγμή τα μέτρησα. Δεν θυμάμαι πόσα ήταν ακριβώς, αλλά ήταν αρκετά και σταμάτησα μόνο όταν πέθανε ο Παπουτσάκης.

All Images courtesy of Dimitris Philippides

That's when the magazine actually stopped being published.

Ακολούθησαν και οι δύο τη δική σας

ΔΦ Λοιπόν, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πώς μπλέχτηκα στο Αντί. Ήξερα πολύ καλά τον Χρήστο Παπουτσάκη, ο οποίος ήταν δύο ή τρεις χρονιές μεγαλύτερος από εμένα στο Πολυτεχνείο. Τον εκτιμούσα πάρα πολύ. Ήξερα τι είχε τραβήξει εξαιτίας των φρονημάτων του και όλα αυτά. Ήταν ιστορίες που ήδη είχε δημοσιεύσει στο Αντί ο Δημήτρης ο Αντωνακάκης, ο οποίος επίσης ήταν πιο μεγάλος από μένα. Ήταν συμμαθητής του Παπουτσάκη και είχε δημοσιεύσει 3-4 κείμενα διάσπαρτα. Μου φάνηκε ότι το Αντί ήταν ένα καλό μέσο για να επικοινωνήσει κανείς έξω από την Αρχιτεκτονική. Γιατί ωραία όλα αυτά, να είμαστε κλεισμένοι μέσα στο δικό μας το καβούκι το επαγγελματικό, αλλά τι γίνεται και με τον υπόλοιπο κόσμο; Και επειδή συνεχώς οι αρχιτέκτονες κλαίγονται ότι είναι απέξω, είναι παραμελημένοι, κανείς δεν τους λογαριάζει και όλοι εύχονται να μπορέσουν να πλησιάσουν την περίφημη κοινωνία και να έχουν μία αμεσότητα στη σχέση, και είπα ότι είναι μία καλή αντίστοιχη ευκαιρία. Και έτσι βρέθηκα να δουλεύω μαζί. Όχι ότι από την πρώτη στιγμή ήξερα ότι θα καθόμουν τόσα χρόνια.

ΔΜ

DM

PEOPLE

I was requesting reviews about the course from the students.

They could be anonymous if they preferred. On a little piece of paper at the end of the semester.

I would collect, rewrite, and hand them back to them. And then I would watch their reactions. They weren't all the same; they weren't all positive, and they weren't all objective or conventional. I had won some of them, and I had lost others. This was a great lesson as well. When you put yourself out there, you cannot expect acceptance from everyone. You shouldn't think it's unfair that some people might reject you. It’s part of life. And, of course, putting your family above everything was the alpha and omega for me. What I learned from my wife and children, I didn't learn from anyone else.

I'm most proud of that for all we did and lived together. And now my children come to me and thank me for these experiences. After all these years, something came out that I would never have suspected existed.

PEOPLE

Μέσα από τη ματιά του εικαστικού Τόλη Τατόλα εξερευνούμε τον χορό της ανθρώπινης επίδρασης, από τη «ζούγκλα» της αστικής Βραζιλίας μέχρι την αρχαιοπρεπή σκιά της ελληνικής πατρίδας. Η τέχνη, η αρχιτεκτονική και η ταυτότητα υφαίνουν ένα διήγημα συνδέσεων και αντιθέσεων, παροτρύνοντας τους αρχιτέκτονες να παρατηρήσουν ξανά, να αφουγκραστουν το ανθρώπινο πνεύμα.

Through the eyes of visual artist Tolis Tatolas, we explore the dance of human impact, from the “jungle” of urban Brazil to the ancient shadow of the Greek homeland. Art, architecture, and identity weave a tale of connections and contrasts, urging architects to listen to the human spirit and to observe it in new ways.

Of Humans and Architecture (INTERVIEW)

Art explorations from megacities to rural Greece: Tolis Tatolas

112

Danai Makri

[02.2]

Lama Sabacthani, 2019 / 65x90cm / Archival pigment print on Hahnemühle / Edition of 3 + 1AP Photography ©Luster paper Ο Τόλης Τατόλας είναι ένας διεπιστημονικός καλλιτέχνης, με καταβολές στον σχεδιασμό χώρων και τη βιολογία. Αυτή τη στιγμή εργάζεται πάνω στην έκδοση του φωτογραφικού του λευκώματος με τίτλο «Απομεινάρια μιας Πτώσης» σε συνεργασία με τη MONUMENTA, ετοιμάζει μία δημοσίευση για το Urbanogram: Journal of the build environment, το οποίο εκδίδεται με την υποστήριξη της Barttlet School of Architecture, δύο διαλέξεις στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ μετά από πρόσκληση του αναπληρωτή καθηγητή Κώστα Τσιαμπάου, δύο ομαδικές εκθέσεις στη Ρώμη και την Αθήνα, δημιουργεί έργα στο στούντιό του και σχεδιάζει έναν χώρο κατοικίας. Στη συζήτησή μας ταξιδεύουμε στο Σάο Πάολο, όπου «χώρεσε» μια έκθεση σε μία βαλίτσα τυλιγμένη σε 2 κουβέρτες αστέγων, τις πολυκατοικίες-φρούρια και τις φαβέλες. Μεταβαίνουμε στη δυστοπική «Βενετία της Αφρικής», και επανερχόμαστε στη «χώρα των θεών» και της εφευρετικής αρχαιολαγνείας. Στόχος, η σύνδεση της τέχνης με την αρχιτεκτονική και τούμπαλιν, με ωφελούμενο τον άνθρωπο.

Tolis Tatolas is an interdisciplinary artist with backgrounds in landscape design and biology. He is currently working on the publication of his photo album entitled "Remnants of a Fall" in collaboration with MONUMENTA, is preparing a publication for Urbanogram: Journal of the Built Environment, which is published with the support of the Bartlett School of Architecture, two lectures at the NTUA Architecture Department at the invitation of associate professor Costas Tsiabau, two group exhibitions, in Rome and Athens, is creating projects in his studio and designs a residential space. During our discussion, we traveled to São Paulo, which, wrapped with two homeless people’s blankets, was "squished" in a suitcase, including even the apartment buildings-fortresses and the favelas.

We move to the dystopian "Venice of Africa." Finally, we return to the "land of the gods" and an inventive pursuit of ancient styles. The goal is to connect art with architecture and vice versa, with the human being the beneficiary.

PEOPLE

Ambient Sequences #4, 2022 Archival pigment print on Hahnemühle Photo Luster paper 140x100cm, Limited edition of 5 + 1AP

ΔΜ

Τι έκανες στο Σάο Πάολο;

DM

What did you do in São Paulo?

TT

An artistic project based on architecture and anthropology: I was walking and photographing the city and the people. As I was going through it, I was recording it with the architectural line present. During the whole process of observing, recording, and composing, I acted as a "medium," or a shaman, as one would say, as if everything happened automatically.

Without processing, I was experiencing what was happening in front of me. Thus emerged the multimedia SP Urbanogram, which included painting, drawings from small to very large scale, video, installations, and sound. My whole solo exhibition at the Museo de Arte Brasileira fit in one suitcase.

ΔΜ Πώς εξέθεσες στο Σάο Πάολο το SP Urbanogram που χωράει σε μία βαλίτσα;

DM

How did you exhibit the SP Urbanogram that fits in a suitcase in São Paulo?

TT

The suitcase of works was a ritualistic part of an exhibition held on the other side of the planet. It is different from having an exhibition where the transportation of the works will cost several thousand euros than to fit the works of an exhibition that occupies 350 square meters in a suitcase.

If you want, you can even get into thoughts about ecology.

For example, I did not use materials for the packaging of the works, nor did their transport burden the environment.

They traveled with me. As an exercise in "frugality," I reduced my personal "must haves" to make room for projects.

After all, the suitcase has been a theme in the works of many artists. Duchamp said of his Boîte-en-Valise: "Everything important I have done can fit into a small suitcase." Do-Ho Suh folds his works from translucent fabrics, and they fit into suitcases.

ΔΜ Ας μιλήσουμε για το Σάο Πάολο, την ανθρωπογεωγραφία και την αρχιτεκτονική. ΤΤ Στις megacities ζουν περισσότεροι από 10 εκατομμύρια κάτοικοι, σε ένα αστικό περιβάλλον φοβερά ετερογενές. Έχω στο μυαλό μου το Σάο Πάολο, γιατί αυτό επισκέφτηκα, παρατήρησα και κατέγραψα. Κατόπιν, πάνω σε αυτό, έκανα μία σύνθεση. Εκεί λοιπόν βλέπεις ακραίες αντιθέσεις, ανάμεσα στις περιοχές που κατοικούν οι πολύ πλούσιοι και σε αυτές που κατοικούν οι φτωχοί. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα άκρα αυτά σε κάποιες περιπτώσεις γειτνιάζουν. Για παράδειγμα, το Morumbi, μία «καλή περιοχή», βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην Paraisópolis, μια φαβέλα 100.000 κατοίκων. Σε κάποιο σημεία χωρίζονται ακόμα και με τείχος ύψους αρκετών μέτρων.

Το Σάο Πάολο είναι μία πολύ ιδιαίτερη πόλη. Στο ευρύτερο κέντρο, στο όριο μιας πολυτελούς αίθουσας συναυλιών, της Sala São Paulo, που άλλοτε ήταν σιδηροδρομικός σταθμός, εκτείνεται η Cracolândia, η οποία είναι η μεγαλύτερη αστική περιοχή στον κόσμο όπου γίνεται διακίνηση και χρήση κρακ. Δίπλα στο κτίριο συναυλιών είναι τοποθετημένα αλεξίσφαιρα πάνελ. Αν είναι δύσκολο μία φορά για έναν Ευρωπαίο να κυκλοφορεί στις φτωχές περιοχές, τότε η Cracolândia εντάσσεται στην κατηγορία no-go. Έβγαλα κάποιες φωτογραφίες με δυσκολία και δύο από αυτές εκτέθηκαν στην ατομική μου έκθεση στο μουσείο. Εκεί οι άνθρωποι ζουν ως εξής: Συλλέγουν σκουπίδια για ανακύκλωση, κερδίζουν πενταροδεκάρες, τρώνε από σκουπίδια και τα υπόλοιπα λεφτά γίνονται κρακ, το οποίο καταστρέφει ανεπανόρθωτα το νευρικό τους σύστημα. Όταν πήγα εκεί, η αστυνομία είχε συγκεντρώσει σε ένα σταυροδρόμι τους εθισμένους ενώ συνεργεία του δήμου καθάριζαν τον τόπο από τα σκουπίδια. Ένας αστυνομικός, μου λέει: «δεν ανοίγεις την τσάντα σου, δεν βγάζεις ούτε κινητό ούτε φωτογραφική μηχανή, γιατί αλλιώς ξεκινάει πόλεμος. Όποια πέτρα βρει μπροστά του κάποιος, απλώς σου την πετάει. Αν θέλεις να βγάλεις φωτογραφία, πήγαινε σε κάποιο κτίριο, πες στον θυρωρό ότι είσαι καλλιτέχνης, κι αν σε αφήσει θα μπεις». Φυσικά το προσπάθησα αλλά δεν τα κατάφερα. Την ίδια ημέρα με κυνήγησε και ένας διακινητής κρακ για ένα κλικ φωτογραφικό που δεν πρόλαβα καν να κάνω. Για να με αφήσει, του έδειξα όλες τις πρόσφατες φωτογραφίες. Πέρα όμως από τις φαβέλες υπάρχει και μία άλλη κατάσταση, προ-φαβελική. Για παράδειγμα, στο νοτιοδυτικό κομμάτι του Σάο Πάολο, που είναι ουσιαστικά δάσος, πηγαίνουν άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα απολύτως. Κόβουν δέντρα και κάνουν παράγκες με ό,τι βρουν. Σε τέτοιες περιοχές δραστηριοποιούνται ΜΚΟ προκειμένου να αναβαθμίσουν αυτές τις περιοχές σε φαβέλες. Τέλος, στο Σάο Πάολο νιώθεις πως τη ζωή ενός ανθρώπου την καθορίζει το χρώμα του δέρματος. Δεν θα δεις λευκό θυρωρό. Το πεζοδρόμιο δεν θα το καθαρίσει λευκός, ούτε θα είναι υπηρετικό προσωπικό. Όλοι αυτοί, ζούνε σε απομακρυσμένες φτωχές περιοχές και λόγω μεγέθους της πόλης μπορεί να κάνουν και δύο ώρες για να πάνε από το σπίτι τους στην εργασία.

DM

Let's talk about São Paulo, anthropogeography, and architecture.

TT

More than 10 million inhabitants live in megacities in a highly heterogeneous urban environment. I have São Paulo in mind because that's what I visited, observed, and recorded. Then, on top of that, I made a composition. So there, you see extreme contrasts between the areas where the very rich live and those where the poor live. It is noteworthy that these ends are, in some cases, adjacent.

For example, Morumbi, a "good area," is right next to Paraisópolis, a favela of 100 thousand inhabitants. In some places, they are even separated by a wall several meters high. There are slums in the development process in which towering apartment buildings are springing up.

The apartment buildings even exceed 40 floors. There are no partition walls, and they leave surrounding space on the plot. They have a gatehouse, double entry doors for pedestrians and cars, and 3-4 meter fences, most of them topped with electric wires.

If I live in Sao Paulo and I invite you to my house, I have to give your name to the guard; he opens a door, you go in, that door closes, and a second door opens to enter the plot, and then you walk until you reach the building. Something similar will happen if you come in your car.

[02.2]

All Images courtesy of Tolis Tatolas

ΤΤ Η βαλίτσα με τα έργα ήταν ένα τελετουργικό μέρος της πραγματοποίησης μιας έκθεσης στην άλλη άκρη του πλανήτη. Είναι διαφορετικό να έχω μία έκθεση κατά την οποία η μεταφορά των έργων θα κοστίσει κάποιες αρκετές χιλιάδες ευρώ από το να μπορέσεις να χωρέσεις τα έργα μιας έκθεσης που καταλαμβάνει 350 τ.μ. μέσα σε μια βαλίτσα. Μπαίνεις αν θέλεις ακόμα και σε σκέψεις περί οικολογίας. Για παράδειγμα δεν κατανάλωσα υλικά για το πακετάρισμα των έργων, ούτε η μεταφορά τους επιβάρυνε το περιβάλλον. Ταξίδεψαν μαζί μου. Ως άσκηση «ολιγάρκειας», μείωσα τα προσωπικά μου «απαραίτητα» δίνοντας χώρο στα έργα. Η βαλίτσα άλλωστε ήταν θέμα σε έργα πολλών καλλιτεχνών. Ο Duchamp, είπε για το έργο του Boîte-en-Valise: «Ό,τι σημαντικό έχω κάνει μπορεί να μπει σε μια μικρή βαλίτσα». O Do-Ho Suh διπλώνει τα έργα του από ημιδιαφανή υφάσματα και αυτά χωράνε σε βαλίτσες.

Αν εγώ μένω στο Σάο Πάολο και σε καλέσω στο σπίτι μου, θα πρέπει να δώσω το όνομά σου στον φύλακα. Αυτός ανοίγει μία πόρτα, μπαίνεις μέσα, κλείνει αυτή η πόρτα και ανοίγει μία δεύτερη πόρτα, για να μπεις στο οικόπεδο, να περπατήσεις και να φτάσεις στο κτίριο. Κάτι παρόμοιο θα συμβεί αν έρθεις με το αυτοκίνητό σου.

113

TT Ένα καλλιτεχνικό έργο με βάση την αρχιτεκτονική και την ανθρωπολογία: Περπατούσα και φωτογράφιζα την πόλη και τους ανθρώπους. «Χτενίζοντάς» την, την κατέγραφα με την αρχιτεκτονική γραμμή παρούσα. Κατά την όλη διαδικασία παρατήρησης, καταγραφής και σύνθεσης, λειτουργούσα σαν ένα «μέσο», όπως οι σαμάνοι θα έλεγε κανείς. Σαν όλα να γίνονταν αυτόματα. Χωρίς επεξεργασία, βίωνα όσα συνέβαιναν μπροστά μου. Έτσι προέκυψε το πολυμεσικό SP Urbanogram, που περιελάμβανε ζωγραφική, σχέδια από μικρή έως πάρα πολύ μεγάλη κλίμακα, βίντεο, εγκαταστάσεις και ήχο. Όλη αυτή η ατομική μου έκθεση στο Museo de Arte Brasileira χωρούσε σε μία βαλίτσα.

Υπάρχουν φτωχογειτονιές που βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης, στις οποίες ξεφυτρώνουν πανύψηλα κτίρια διαμερισμάτων. Οι πολυκατοικίες ξεπερνούν ακόμα και τους 40 ορόφους. Δεν υπάρχουν μεσοτοιχίες και αφήνουν περιμετρικά περιβάλλοντα χώρο στο οικόπεδο. Έχουν φυλάκιο-θυρωρείο, διπλές πόρτες εισόδου για πεζούς και αυτοκίνητα και περιφράξεις 3-4 μέτρων, με τις περισσότερες να φέρουν ηλεκτροφόρα σύρματα.

PEOPLE

São Paulo is a very special city. On the broader center, on the border of a luxury concert hall, the Sala São Paulo, which was once a train station, stretches Cracolândia, which is the largest urban area in the world where crack is trafficked and used. Bulletproof panels are placed next to the concert building. If it is hard for a European to move around in the poor areas, then Cracolândia belongs to the no-go category. I took some pictures with difficulty, and two of them were exhibited in my solo exhibition at the museum. There, people live like this: They collect garbage for recycling, earn pennies, eat from garbage, and the rest of the money goes into crack, which irreparably damages their nervous system. When I got there, the police had gathered the addicts at an intersection while municipal crews were clearing the place. A policeman told me: "You don't open your bag, you don't take out your cell phone or camera, because otherwise a war starts. Any stone anybody finds lying around, they’re going to throw it. If you want to take a picture, go into a building, tell the doorman you're an artist, and if he lets you in, you'll go in."

Of course, I tried but failed. On the same day, I was also chased by a crack dealer for a click of a photo that I didn't even have time to take. I had to show him all the recent photos to get him to leave me. But beyond the favelas, there is a pre-favelic stage. For example, people who have absolutely nothing go to the southwest part of São Paulo, which is essentially a forest. They cut down trees and make shacks with whatever they can find. In such areas, NGOs are active in order to upgrade these areas to favelas. Finally, in São Paulo, you feel that the color of their skin determines a person's life. You won't see a white doorman. A white person will not clean the sidewalk, nor will a white person be service staff. All of them live in remote poor areas, and due to the size of the city, it can take up to two hours to go from home to work. ΔΜ Στον «πρωτόγονο» προφαβελικό χώρο, ο πραγματικός κίνδυνος είναι τόσο έντονος όσο και στις φαβέλες; ΤΤ Γενικά στις φτωχές περιοχές υπάρχει κίνδυνος. Ήμουν “gringo” και έκανα μπαμ από 50 μέτρα. Στη συγκεκριμένη περιοχή μπήκα με συνοδεία. Έχω και την τάση, ακόμα και έτσι, να ξεγλιστρώ για να φωτογραφίζω. Θυμάμαι κάποια στιγμή να με συνετίζουν οι συνοδοί γιατί γινόταν παραδίπλα μας deal με ναρκωτικά.

DM

In the "primitive" pre-favela space, is the real danger as intense as in the favelas?

TT

Generally, there are some risks in poor areas. I was a "gringo," and I looked like one from afar. I entered this area with an escort. I also have a tendency, even in such situations, to slip away to take pictures. I remember at one point being strongly advised by the attendants because a drug deal was taking place next to us.

ΔΜ Πηγαίνοντας λίγο πίσω στην αρχιτεκτονική των πολυκατοικιών, φαντάζομαι ότι απευθύνονται σε μία μεγαλοαστική τάξη. Σωστά;

114

ΤΤ Όχι απαραίτητα στη μεγαλοαστική τάξη αλλά σίγουρα σε ανθρώπους που διαθέτουν χρήματα.

DM

Going back a bit to the architecture of the apartment buildings, I imagine that they are aimed at a grand bourgeois class. Correct?

TT

Not necessarily at the upper class, but certainly at people with money.

ΔΜ Καταλαβαίνω ότι η μοίρα των ανθρώπων είναι προδιαγεγραμμένη, το ίδιο και οι προσβάσεις. Οι ακραίες διαφορές γεννούν μία αμυντική, σχεδόν φρουριακή αρχιτεκτονική και έναν σύγχρονο τύπο οχυρωματικών έργων. Υπάρχει ενοχή για αυτή την εξέλιξη, στο πλαίσιο των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών; Πιστεύεις ότι αυτού του τύπου η αρχιτεκτονική διαμορφώνεται από ένοχες συνειδήσεις; ΤΤ Σίγουρα είναι και από φόβο και από ανάγκη για ασφάλεια. Δηλαδή «δεν θα σχεδιαστεί κάτι που δεν θα έχει φράχτη, δεν θα έχει θυρωρό, δεν θα έχει ηλεκτροφόρα καλώδια». Καλό θα ήταν όμως να σκεφτούν και να σκεφτούμε τι ουσιαστικά δημιούργησε τα φαινόμενα της πόλης που οδηγούν στον φόβο και την ανασφάλεια. Η ενοχή θέλω να πιστεύω, ιδανικά συνοδεύεται και από μία επιθυμία για παραδοχή και επανόρθωση. Έναν «σωφρονισμό». Χρησιμοποιώ το «σκεφτούμε» γιατί για μένα το Σάο Πάολο δεν είναι ένας εξωτικός προορισμός. Είναι σαν μια πόλη στο Blade Runner και πιστεύω ότι κάπως έτσι, με ακραίες αντιθέσεις θα είναι πολλές πόλεις του μέλλοντος. Και αυτό μας αφορά όλους.

DM

I understand that people's destinies are predetermined, and so is their access. Extreme differences give rise to a defensive, almost fortress-like architecture and a modern type of fortification. Is there guilt for this development in the context of modern democratic societies? Do you think guilty consciences shape this type of architecture?

TT

Surely, it is both out of fear and a need for security. That is, "nothing will be designed that will not have a fence, will not have a doorman, will not have electric cables."

But it would be good for them to think. Think about what actually created the phenomena of the city that led to fear and insecurity. Guilt, I want to believe, is ideally accompanied by a desire for admission and reparation. A form of "punishment." I use the verb “think" because São Paulo is not an exotic destination to me. It's like a city in Blade Runner, and I think that's how, with extreme contrasts, many cities of the future will be. And this concerns us all.

ΔΜ Πώς επέδρασε όλο αυτό το ταξίδι στην παραγωγή της δικής σου τέχνης;

[02.2]

ΤΤ Εγώ το λέω συγκεκριμένα, jaw dropping and mind blowing εμπειρία. Άλλαξε η δουλειά μου. Σαν να απελευθερώθηκε η φόρμα και η γραμμή μου. Άρχισα να σκέπτομαι περισσότερο πάνω στο τι είναι τέχνη και το πώς μπορεί να αποκτήσει ανθρωπιστικό χαρακτήρα και να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό. Γενικά με άλλαξε ως άνθρωπο. Κατάλαβα τι σημαίνει να μην έχεις τίποτα, παρά μόλις ένα σώβρακο και μια κουβέρτα από ανακυκλωμένα υλικά, που δίνει ο Δήμος ή οι διάφορες οργανώσεις. Πώς μπορείς να μείνεις ο ίδιος μετά από αυτό; DM

How has all this travel affected the production of your own art?

TT

I describe it specifically as a jaw-dropping and mindblowing experience. My job has changed. It seemed like my form and line was released. I began to think more about what art is and how it can acquire a humanitarian character and raise awareness among the general public. In general, it changed me as a person. I understood what it means to have nothing except a pair of underpants and a blanket made of recycled materials given by the Municipality or various organizations. How can you stay the same person after this?

ΔΜ

Πώς λειτουργούν αυτοί οι άνθρωποι σε σχέση με την πόλη;

ΤΤ Το πρόβλημα των αστέγων είναι τεράστιο. Το παρατήρησα για 3 μήνες το 2019 και 4 το 2022. Πριν την πανδημία ήταν 30.000, ενώ μετά αυξήθηκαν σε 50.000. Το δέρμα ορισμένων αστέγων είναι κυριολεκτικά σε επαφή με την άσφαλτο και το πεζοδρόμιο. Σαν να υβριδοποιείται ο άνθρωπος με την πόλη. Κάποιοι δημιουργούν «νοικοκυριά» με σκηνές ή διάφορες αυτοσχέδιες κατασκευές από υλικά που βρίσκουν στα σκουπίδια, ενώ αρκετοί κάνουν κατάληψη σε εγκαταλειμμένα κτίρια, δημιουργώντας τις vertical favelas. Ο όποιος βιοπορισμός επιτυγχάνεται μέσω της ανακύκλωσης. Οι κλοπές είναι ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο. Ο δε εθισμός σε ουσίες και τα θέματα ψυχικής υγείας είναι πολύ κοινά στους άστεγους.

DM

How do these people function in relation to the city?

TT

The homeless problem is huge. I observed it for three months in 2019 and four in 2022. Before the pandemic, it was 30 thousand, while after that, it increased to 50 thousand. Some homeless people's skin is literally in contact with asphalt and pavement, as if the man and the city are hybridized. Some create "households" with tents or various improvised constructions from materials they find in the trash, while many occupy abandoned buildings, creating vertical favelas. Any livelihood is achieved through recycling. Thefts are a very common occurrence. Plus, substance addiction and mental health issues are widespread among the homeless.

All Images courtesy of Tolis Tatolas

PEOPLE 115

Sky Scrape, 2014 / C-type prints and staples mounted to textile / 95x95cm.

ΔΜ class;

Το κέντρο της πόλης δεν απευθύνεται λοιπόν στην upper

ΤΤ Το ιστορικό κέντρο στο οποίο διέμενα το 2019 και το οποίο ήταν το ορμητήριό μου, σίγουρα όχι. Το φάσμα των ανθρώπων με τους οποίους συζήτησα ήταν το ευρύτατο δυνατό. Από κατοίκους στο προφαβελικό κομμάτι της πόλης μέχρι ιδιαίτερα ευκατάστατους σε δεξιώσεις, στις οποίες υπήρχαν πολλοί που εκπλήσσονταν όταν μάθαιναν πού μένω, καθώς οι ίδιοι δεν είχαν καν ποτέ περάσει από εκεί. Θεωρούν αυτές τις περιοχές άκρως επικίνδυνες. Ακόμα και σε μένα έγιναν πολλές συστάσεις από ανθρώπους του πανεπιστημίου που με φιλοξενούσε, να μην φοράω πράγματα αξίας, μέχρι και να αγοράσω μια εντελώς απλή τσάντα για τον εξοπλισμό μου για να μην γίνομαι στόχος.

So the city center is not for the upper class?

TT

The historic center in which I lived in 2019 and which was my stronghold, certainly not. The range of people I talked to was as wide as possible, from residents in the pre-fabulous part of the city to the very prosperous I met at receptions, where many were surprised to learn where I lived, as they had never even been there. They consider these areas extremely dangerous. I was even advised a lot by people at my host university not to avoid wearing anything of value, even to buy a completely simple bag for my gear so I wouldn't be a target.

Avenida Paulista, the, so to speak, official center of the city, is quite touristy with many banks and the city's most famous museum, the MASP, and at least three major cultural organizations. Along the side streets and parallel to them, one finds many restaurants. Approximately in the center of it is the Trianon park. Even on this tourist road and outside the park, there are shacks and homeless tents. The most popular area for the wealthy is Jardim Paulista, down Avenida Paulista, with many apartment buildings, shops, and restaurants. The picture is changing quite a bit, but maybe after the pandemic, I can say that even there, you can see some homeless people.

[02.2]

Το επίσημο, αν θέλουμε να το πούμε έτσι, κέντρο της πόλης που είναι η Avenida Paulista είναι αρκετά τουριστικό με πολλές τράπεζες και το διασημότερο μουσείο της πόλης, το MASP, αλλά και τουλάχιστον τρεις μεγάλους πολιτιστικούς οργανισμούς. Σε παράδρομους και παράλληλούς της, βρίσκει κανείς πολλά εστιατόρια. Περίπου στο κέντρο της βρίσκεται το πάρκο Trianon. Ακόμα και επί της τουριστικής αυτής οδού και έξω από το πάρκο υπάρχουν παραπήγματα και σκηνές αστέγων. Θα έλεγα ότι η περιοχή η πιο δημοφιλής για τους πλούσιους είναι το Jardim Paulista, κάτω από την Avenida Paulista, με πολλές πολυκατοικίες, εμπορικά καταστήματα και χώρους εστίασης. Η εικόνα αλλάζει αρκετά, αλλά ίσως μετά την πανδημία μπορώ να πω ότι ακόμα και εκεί μπορείς να δεις κάποιους άστεγους.

DM

PEOPLE

ΔΜ Βλέπεις κάποιες αναλογίες με την Αθήνα; Υπάρχουν κάποια μοτίβα που συναντάμε σε όλες τις μεγάλες πόλεις τελικά; ΤΤ Λόγω κλίμακας, δεν ξέρω αν μπορώ να δω αναλογίες. Η φτώχεια βέβαια υπάρχει παντού. Το πρόβλημα στέγασης στην Αθήνα, είναι άλλο ποιοτικά και ποσοτικά από αυτό του Σάο Πάολο. Είναι και εδώ σύνθετο, με την εξίσωση να εμπεριέχει ως καίριο παράγοντα την έντονη τουριστικοποίηση, η οποία δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί και τι συνέπειες θα επιφέρει. Ευελπιστώ σύντομα να μεταβώ για παρόμοια έρευνα στο Λάγος, στη Νιγηρία, όπου αναμένω περισσότερες αναλογίες με το Σάο Πάολο.

DM

Do you see any resemblances with Athens? Are there any patterns found in all major cities?

TT

Due to scale, I don't know if I can see proportions. Of course, poverty exists everywhere. The housing problem in Athens is qualitatively and quantitatively different from that of São Paulo. It is also complex here, with the equation including intense tourism as a key factor, which we do not know how it will develop and what consequences it will bring. I hope to go soon for similar research in Lagos, Nigeria, where I expect more similarities with São Paulo.

ΔΜ

Γιατί Λάγος;

Diversity’s Ark, 2022. A site-specific installation at the NOASS Art Center, commissioned by the Embassy of Greece in Riga, Latvia, Dim: 28 x 7.7 x 5.5m.

116

ΤΤ To σοκ της Βραζιλίας με έκανε να βλέπω ντοκιμαντέρ για να ανακαλύψω τι άλλο συμβαίνει στον κόσμο. Αρχικά θέλησα να πάω στην Κολομβία, αλλά δεν γινόταν λόγω πολιτικών αναταραχών. Κατόπιν σκέφτηκα τη Βενεζουέλα. Και πάλι no-go. Έτσι βρέθηκα να «κοιτάζω» το Λάγος. Τη διάθεση αυτή ενίσχυσε μία επίσκεψή μου στο εξαιρετικό Museo Afro Brasil, όπου έμαθα ότι η Βραζιλία δέχτηκε δεκαπλάσιο αριθμό Αφρικανών σκλάβων από τις ΗΠΑ. Την ίδια περίοδο διάβαζα για το “Global South”, τα υπανάπτυκτα κράτη και τα megacities. Στο Λάγος, μεταξύ άλλων, θα ήθελα να φωτογραφίσω και να κάνω συνεντεύξεις με οικογένειες που ζουν κυρίως σε slums. Στη λιμνοθάλασσα του Λάγκος υπάρχει μία περιοχή ονόματι Makoko. Είναι μια παραγκούπολη χτισμένη πάνω σε ξύλινους πασσάλους και για τον λόγο αυτό την αποκαλούν και «Βενετία της Αφρικής». Οι κάτοικοι, πίνουν νερό, εκεί κάνουν μπάνιο, εκεί μαγειρεύουν, εκεί κάνουν την τουαλέτα τους, τα πάντα. Αναρωτιέμαι τι χρειάζεται μία οικογένεια που μένει εκεί, αν και πώς θέλει να αναβαθμιστεί ο χώρος διαβίωσής της. Θα μπορούσε ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα με ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό γραφείο, να αναβαθμίσει τη ζωή τους και με ποιες οικείες για εκείνους σχεδιαστικές μεθόδους και υλικά; DM

Why Lagos?

TT

The shock of Brazil made me watch documentaries to discover what else is happening in the world. Initially, I wanted to go to Colombia, but it was not possible due to political unrest. Then I thought of Venezuela. Again, no-go. This is how I found myself considering Lagos. This thought was reinforced by a visit to the excellent Museo Afro Brasil, where I learned that Brazil received ten times the number of enslaved Africans than the US. At the same time, I was reading about the "Global South," underdeveloped states, and megacities. In Lagos, among other places, I would like to photograph and interview families who live mainly in slums. In the lagoon of Lagos, there is an area called Makoko. It is a shanty town built on wooden stilts, and for this reason, it is also called the "Venice of Africa."

The residents use the same water to drink, bathe, cook, and even go to the toilet. I wonder what a family living there needs, if and how they would want their living space upgraded. Could a development project with a large architectural office upgrade their lives with design methods and materials familiar to them?

ΔΜ Δεν συνηθίζεται τα project στέγασης να μελετώνται με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιστοιχούν στις συνήθειες της προηγούμενης κατοίκησης…

DM

Enough with space. Let’s talk about time. What is the Anthropocene Era?

TT

Scientists define it as the geological period during which human activity affects the planet’s geology and ecosystems.

ΔΜ

Εσύ πώς το αντιλαμβάνεσαι;

ΤΤ Πολλοί με θεωρούν πεσιμιστή, αλλά εγώ δηλώνω ρεαλιστής. Εδώ μπαίνουμε και σε άλλες συζητήσεις, όπως η σύνδεση του ανθρώπου με τη μηχανή. Βέβαια, ακόμα και η ατελείωτη χρήση κινητού κατά τη διάρκεια της ημέρας μάς κάνει cyborgs, αφού είναι πλέον η προέκταση του χεριού μας. Φέτος ξεκινούν οι δοκιμές σε ανθρώπους του Neuralink. Κομβικό σημείο! Βλέπω αυτόν τον κόσμο πολύ κοντά σε αυτόν της ταινίας Children of Men, όπου το ανθρώπινο είδος αδυνατεί να αναπαραχθεί. Βρίσκεται μία γυναίκα έγκυος, που καταφέρνει να μην αποβάλει το έμβρυο, και αυτή είναι μαύρη. Βλέπεις ανθρώπους σε κλουβιά, όπως οι πρόσφυγες σε κέντρα προσωρινής φιλοξενίας, εμπόλεμη κατάσταση μέσα σε πόλη, χάος. Φοβεροί οι συμβολισμοί και οι προβλέψεις μέσα στην ταινία.

DM

How do you perceive it?

TT

Many people consider me a pessimist, but I consider myself a realist. This is an entirely different issue, such as the connection between man and machine. Of course, even the endless use of a mobile phone during the day makes us cyborgs since it is now an extension of our hands. Human trials of Neuralink begin this year. That’s a nodal point!

I see this world very close to that of the movie Children of Men, where the human species is unable to reproduce.

There is a pregnant woman who manages not to miscarry, and she is black. You see people in cages, like refugees in temporary shelters, war in the city, chaos—great symbolism and foreshadowing in the film.

ΔΜ

Συνδέεις την Ανθρωπόκαινο Εποχή με την κλιματική αλλαγή;

ΤΤ Το Λάγος προσπαθεί να γίνει μία κοσμοπολίτικη πόλη και έχει μεγάλο ρυθμό ανάπτυξης. Θα ήθελα να καταγράψω τι ποσοστό από αυτή την ανάπτυξη θα περάσει σε αυτούς τους πάμφτωχους ανθρώπους. Ακόμα, αν ζητάς τη δική μου άποψη, πρέπει να διατηρηθούν κάποιοι παραδοσιακοί τρόποι στον σχεδιασμό και να προτιμώνται τα τοπικά γραφεία και όχι να υπερισχύει η ξενομανία των επενδυτών. Σαφώς, κατόπιν εκτενούς έρευνας, θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι ανάγκες π.χ. μιας πολύτεκνης μάνας με εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα, τα υλικά, ακόμα και οι αλλαγές που υφίσταται το κλίμα.

DM

TT

ΔΜ

It is not usual for housing projects to be studied in such a way as to correspond to the habits of the previous habitation…

Lagos is trying to become a cosmopolitan city and has a significant growth rate. I would like to record what percentage of this growth will go to these poor people.

Also, if you ask my opinion, some traditional ways of planning should be preserved, and local offices should be preferred and not allow investors’ xenomania to prevail.

Clearly, after extensive research, the needs of, say, a very low-income mother of many children should be taken seriously, as well as the materials needed and even changes in climate. Αναφέρεσαι σε μία διαδικασία συμμετοχικού σχεδιασμού;

ΤΤ Εγώ είμαι σχεδιαστής χώρων και εσύ θέλεις ένα σπίτι. Δεν πρέπει να σε ρωτήσω πώς θέλεις να γίνει; DM

Are you referring to a participatory design process?

TT

I'm a landscape designer, and you want a house. Shouldn't I ask you how you want it done?

ΔΜ Νιγηρίας;

Το social housing είναι μέσα στα πλάνα της κυβέρνησης της

ΤΤ Είναι. Οι ανάγκες όμως είναι τεράστιες. Σύμφωνα με την UNESCO και τη GCI (Global Cities Institute) το Λάγος θα είναι η πολυπληθέστερη πόλη στον κόσμο με 88 εκατομμύρια κατοίκους. Τo κάνεις εικόνα; DM

Is social housing in the plans of the Nigerian government?

TT

It is. But the needs are enormous. According to UNESCO and GCI (Global Cities Institute), Lagos will be the largest city in the world with 88 million residents. Can you picture it?

[02.2]

ΔΜ Φεύγουμε από τον χώρο και πάμε στον χρόνο. Τι είναι η Ανθρωπόκαινος Εποχή; ΤΤ Ως Ανθρωπόκαινο οι επιστήμονες ορίζουν τη γεωλογική περίοδο, κατά την οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επίδραση στη γεωλογία και τα οικοσυστήματα του πλανήτη.

ΤΤ Ακριβώς. Τα κράτη δεν συνεννοούνται μεταξύ τους σε μία βιώσιμη γραμμή γιατί τα οικονομικά συμφέροντα συγκρούονται με αυτά που πρέπει να γίνουν. Το κλίμα αλλάζει συνέχεια και δυστυχώς η αστικοποίηση εξελίσσεται ραγδαία. Το DESA του UN, εκτιμά ότι το 2030 τα 2/3 του πληθυσμού του πλανήτη θα ζουν σε αστικά κέντρα. Την ίδια στιγμή, στην Ευρώπη αποφεύγουμε τη χρήση πλαστικού -και πολύ καλά κάνουμε. Στις πολυπληθείς φαβέλες σχεδόν όλο το νοικοκυριό αποτελείται από πλαστικά χείριστης ποιότητας. Το ίδιο συμβαίνει στην Ινδία και τη Νιγηρία. Είναι κάπως παράξενο, το να κάνουμε στον δυτικό κόσμο καμπάνια για χάρτινα καλαμάκια, τα οποία φαίνεται τελικά πως έχουν επικίνδυνες χημικές ουσίες για τον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ τα ισχυρά κράτη δεν μπορούν να συμφωνήσουν πάνω σε θεμελιώδη ζητήματα ενέργειας, οικολογίας και βιωσιμότητας.

DM

Do you associate the Anthropocene Era with climate change?

TT

Absolutely. States do not agree with each other on a viable line of defense because economic interests conflict with what needs to be done. The climate is constantly changing, and unfortunately, urbanization is developing rapidly.

The UN's DESA estimates that in 2030, 2/3 of the world's population will live in urban centers.

At the same time, in Europe, we avoid the use of plastic - and we do very well. In the crowded favelas, almost the entire household consists of the worst-grade plastics. The same is happening in India and Nigeria. It is somewhat strange that we are campaigning in the Western world for paper straws, which, after all, seem to have dangerous chemicals for the human body. At the same time, powerful nations cannot agree on fundamental issues of energy, ecology, and sustainability. ΔΜ Η αστικοποίηση αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε την κοινωνική κατοικία, το δημόσιο κτίριο, τα προάστια και τη σχέση τους με το κέντρο; ΤΤ Είναι πάρα πολύ απλό. Ο άνθρωπος νιώθει απειλή, όταν κάποιος καταλαμβάνει τον παραδοσιακά «δικό του» χώρο. Όταν σε ένα αστικό περιβάλλον υπάρχουν ένα εκατομμύριο άνθρωποι και μέσα σε τρία χρόνια γίνονται τρία εκατομμύρια, δημιουργείται αίσθηση «απειλής». Η συνύπαρξη πρέπει να σχεδιαστεί και μάλιστα πρέπει να σχεδιαστεί πολιτικά και σωστά.

Is urbanization changing how we think about social housing, the public building, the suburbs, and their relationship to the center?

TT

It's very simple. Man feels threatened when someone occupies his traditionally "own" space. When there are a million people in an urban environment and within three years they become three million, a sense of "threat" is created. Coexistence must be planned, and indeed, it must be planned politically and correctly.

ΔΜ Κατερίνη.

Πάμε λίγο σε μία μικρή πόλη και τόπο καταγωγής σου, την

ΤΤ Για την ακρίβεια από ένα χωριό, τον Σβορώνο, που με το σχέδιο Καποδίστριας ενώθηκε με την Κατερίνη.

DM

Let's go to a small town and place of your origin, Katerini.

TT

To be precise, Svoronos, a village united with Katerini thanks to the “Kapodistrias” plan.

ΔΜ Οι φωτογραφίες σου θυμίζουν αρχαιοπρεπή Wes Anderson στην ελληνική επαρχία. ΤΤ “Learning from Pieria: Redefining Postmodernism in the Land of the Olympian Gods”. Σε αυτό το project, ο τίτλος είναι ο ίδιος ένας χιουμοριστικός σχολιασμός, γιατί είναι δανεισμένος από το μανιφέστο του μεταμοντερνισμού Learning from Las Vegas των Venturi, Scott Brown και Izenour. Αλλά και η λέξη “redefining” είναι χιουμοριστική. Προσωπικά έχω βαρεθεί αυτού του είδους τις ορολογίες -rethinking, επαναπροσδιορισμός, επανασχεδιασμός. Η τέχνη δεν έχει ανάγκη τα μοδάτα γλωσσικά συστήματα. Πίσω όμως στο project. Στην πόλη και τους αγρούς βλέπουμε αρχαιοπρεπή στοιχεία. Αγάλματα, κολονάκια, διάκοσμοι γύρω από ανοίγματα και φουρούσια –όλα γύψινα. Έχω «συλλέξει» πολλά τέτοια.

DM

Your photos remind me of an ancient Wes Anderson version in the Greek countryside.

TT

“Learning from Pieria: Redefining Postmodernism in the Land of the Olympian Gods.” In this project, the title is itself a humorous commentary because it is borrowed from the postmodernist manifesto Learning from Las Vegas by Venturi, Scott Brown, and Izenour. But the word "redefining" is also humorous. Personally, I am tired of this kind of terminology - rethinking, redefining, redesigning. Art does not need complicated language systems.

But let’s get back to the project. In the city and the countryside we see ancient elements. Statues, columns, and decorations – all made of plaster. I have "collected" many of these. ΔΜ Αυτή η περιφρούρηση της κληρονομιάς μας είναι στοιχείο της ταυτότητάς μας;

TT

All this is happening in the shadow of Olympus, in the "land of the gods." They are also happening in Northern Greece, which is adjacent to Skopje, where they are also trying to create an identity with references to Alexander the Great through awful statues. Personally, I find it even touching what is happening in Pieria. People want to feel the closeness to the past that inspired Europe's culture and art. Elements of ancient rhythms, for example, went through Western classical and neoclassical architecture and are now returning in an odd way.

ΔΜ Όλα αυτά γίνονται χωρίς κεντρικό σχεδιασμό. Ο καθένας μόνος του έχει εσωτερικεύσει και επικοινωνεί αυτή την «ταυτότητα». ΤΤ Με την ιδιότητα του σχεδιαστή χώρων, θα πω το εξής. Όλοι έχουν γούστο. Το δέχομαι. Ακούς όμως, «εγώ έχω γούστο και δεν χρειάζομαι τον σχεδιασμό». Ωραία. Δεν μιλάω για διακόσμηση και δεν με ενδιαφέρει καθόλου τι μαξιλαράκι θα βάλεις πάνω στον καναπέ. Είναι δικό σου θέμα. Ο χώρος στον οποίο «θα καθίσει» όλο αυτό το γούστο που εσύ έχεις, είναι ανάγκη να σχεδιαστεί από κάποιον ειδικό. Από την άλλη, οι Έλληνες έχουν ευρηματικότητα. Ο πατέρας μου, για παράδειγμα, έχει κάνει απίστευτες αυτοσχέδιες κατασκευές στο σπίτι, οι οποίες θα μπορούσαν να εκτίθενται στο MoΜΑ. Προσωπικά, δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να τοποθετήσω επάνω σε μία ξύλινη σκάλα ελαιοχρωματιστή έναν πλαστικό κουβά και πιο πάνω ένα μαδέρι, για να υποστηρίζει όλη αυτή η εγκατάσταση μία τέντα με βαρύ χιόνι. Φωτογραφίζω αρκετά από αυτά που κάνει όταν βρίσκομαι εκεί και τα δείχνω σε φίλους μου λέγοντάς τους χιουμοριστικά: «μουσείο Τατόλα».

DM

All this is done without central planning. Each one alone has internalized and communicates this "identity."

TT

As a landscape planner, I will say this: Everyone has taste. I accept that. But you hear, "I have taste, and I don't need planning." That’s nice. I'm not talking about decoration, and I don't care what cushion you put on the sofa. It's your business. The space in which all this taste you have will "sit" needs to be designed by an expert.

On the other hand, the Greeks have ingenuity. My father, for example, has made incredible homemade constructions that could be displayed at MoMA. Personally, I would never think of placing a plastic bucket on top of a wooden painter's ladder and a piece of wood on top. This whole installation was made to support a tent full of snow. I take quite a few photos of what he does when I'm there and show them to my friends, jokingly saying: "This is the Tatola museum."

ΔΜ Εσύ εμπνέεσαι από το δομημένο περιβάλλον. Πώς μπορεί η δική σου δουλειά να επηρεάσει την αρχιτεκτονική και τι μηνύματα θα ήθελες να μεταφέρεις; ΤΤ Η απάντηση βρίσκεται κυρίως στη φωτογραφία, καθώς τα υπόλοιπα έργα μου είναι abstract. Είναι πιο άμεσο μέσο. Ουσιαστικά είναι η μεταφορά της εικόνας μέσα από την οποία προσπαθώ να περάσω την αίσθηση της πόλης σαν ένας «παλμογράφος». Γραφεία που έχουν ασχοληθεί με το social housing, μπορούν να δουν τις φωτογραφίες που έχω βγάλει στο Σάο Πάολο και να πάρουν κάτι από αυτό. Κάπως έτσι σκέφτομαι ότι θα μπορούσε να βοηθήσει.

DM

You are inspired by the built environment. How can your own work influence architecture, and what messages would you like to convey?

TT

The answer lies mainly in photography, as the rest of my works are abstract. It is more direct as a means. Essentially, it is the transmitting of an image, through which I try to give a sense of the city, much like an "oscilloscope." Offices that have dealt with social housing can see the photos I took in São Paulo and make something of it. Somehow, I think it might help.

Installation view of the SP Urbanogram [ATH] solo exhibition at the Casa do Brasil. Embassy of Brazil in Athens, 2023.

[02.2]

All Images courtesy of Tolis Tatolas

Is this guarding of our heritage part of our identity?

117

ΤΤ Όλα αυτά συμβαίνουν στη σκιά του Ολύμπου, στη «γη των θεών» Συμβαίνουν επίσης, στη Βόρεια Ελλάδα, που γειτνιάζει με τα Σκόπια, όπου και εκείνοι προσπαθούν να δημιουργήσουν ταυτότητα με αναφορές στον Μέγα Αλέξανδρο μέσα από τα εκτρωματικά αγάλματα. Προσωπικά θεωρώ έως και συγκινητικό αυτό που γίνεται στην Πιερία. Οι άνθρωποι θέλουν να νιώσουν την εγγύτητα με το παρελθόν που ενέπνευσε τον πολιτισμό και την τέχνη της Ευρώπης. Τα στοιχεία των αρχαίων ρυθμών για παράδειγμα, πέρασαν στη δυτική κλασική και νεοκλασική αρχιτεκτονική και επιστρέφουν με έναν περίεργο τρόπο.

DM

PEOPLE

DM

PEOPLE

Η φιλοσοφία του Γιώργου Μπάτζιου επικεντρώνεται στη δημιουργία ζωντανών, αρχιτεκτονικών έργων που διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα ανθρωπολογικών αναγκών περισσότερο από μία σχεδιαστική ιδέα. Με τη σιγουριά ενός έμπειρου ανθρώπου και αρχιτέκτονα, συζητά περί αρχιτεκτονικής, με τον Διονύση Μαρίνο.

Georges Batzios’ unique philosophy focuses on creating vibrant architectural works that are formed due to anthropological needs rather than a design concept. With the confidence of an experienced man and architect, he discusses architecture with Dionisis Marinos.

George Batzios (CONVERSATIONS)

Bridging fine arts and the art of science Dionisis Marinos

Ένας αρχιτέκτονας που ξεκίνησε να γίνει ανθρωπολόγος, που διαβάζει λογοτεχνία και του αρέσει ο χορός. Sui generis ή απλώς ένας άνθρωπος που λειτουργεί μέσα από τα πολλαπλά ερεθίσματα της ζωής του; Μόλις περιγράψαμε τον αρχιτέκτονα Γιώργο Μπάτζιο.

118

Το γραφείο του Georges Batzios Architects “engineering architecture” έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια ευδιάκριτη ταυτότητα τόσο σε έργα μεγάλης κλίμακας, όπως η επανάχρηση της AΓΕΤ Ηρακλής, όσο και μικρότερης. Η προσωπική ιστορία του, δε, είναι γεμάτη από σημαντικές συνεργασίες (πραγματικά σχολεία Αρχιτεκτονικής) και κορυφές, οι οποίες αντί να τον κάνουν σταρ, τον στρέφουν προς μια γνήσια σχέση με την αρχιτεκτονική μακριά από τις πρόσκαιρες τιμές της δημοσιότητας. Γι’ αυτό και άλλα πολλά, μας μίλησε στη συνέντευξη που ακολουθεί.

An architect who started as an anthropologist reads literature and likes dancing. Sui generis or just a man who thrives through the multiple stimuli in his life? This is a perfect description of the architect Georges Batzios.

His practice, Georges Batzios Architects "engineering architecture," has succeeded in creating a distinct identity that we can witness both in large-scale projects, such as the renovation of AGET Heracles, and smaller ones.

[02.3]

His personal story is full of important collaborations (true lessons of architecture) and pinnacles, which, instead of making him a star, urge him towards a genuine relationship with architecture away from the temporary privilege of publicity. He shares his views on this and much more in this interview.

All Images courtesy of George Batzios

ΓΠ Στοχός μου είναι να ξυπνάω καθημερινά με όρεξη και ενδιαφέρον για τη δουλειά μου, δεν δίνω σημασία στους τίτλους.

DM

I read somewhere that people have described you as an "anti-star."

So how does an anti-star fit into a world constantly looking for stars, whether real or not?

GB

My goal is to wake up every day feeling inspired and interested in my work; I don't pay attention to titles.

DM

If you had to single out one thing from those six years with them, what would it be?

GB

There are a lot of things that I learned from them. The most important one is that every building, in every area, is something different.

If you look at our projects with Jean Nouvel, for example, sometimes they might remind you of the works by Zaha Hadid or Tombazis.

They don't all follow a certain style or a specific aesthetic. My main reference is contextualism and its principles, according to which architects intervene in a site, aiming not to impose our own aesthetic identity through a building but to create buildings that highlight the unique identity of each place.

ΔΜ Θα είχε πάρει διαφορετικό δρόμο η καριέρα σας αν δεν είχατε ανοιχτεί στο εξωτερικό; Το έχετε σκεφτεί; ΓΠ Σίγουρα την ίδρυση του γραφείου στην Ελλάδα τη στήριξα πάνω στην πολυετή εργασιακή μου εμπειρία στο εξωτερικό. Η συμμετοχή μου ως επιβλέπων σε εμβληματικά έργα όπως ο Πύργος του MoMA στη Νέα Υόρκη, η Φιλαρμονική του Παρισιού, το Μουσείο του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι και άλλα, έθεσε τα θεμέλια για τη μετέπειτα πορεία μου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 2011, συνεργάστηκα με σημαντικά ελληνικά γραφεία, και έναν χρόνο αργότερα ιδρύθηκε το Georges Batzios Architects.

DM

Would your career have taken a different course if you hadn’t branched out internationally?

Have you ever thought about it?

GB

Of course! Establishing my office in Greece was the outcome of yearslong work experience abroad.

Supervising emblematic architectural projects such as the 53w53 MoMA Tower in New York, La Philharmonie de Paris, and the Louvre of Abu Dhabi laid the foundation for the career course that would follow. When I came back to Greece in 2011, I collaborated with major Greek architecture firms, and a year later, Georges Batzios Architects was founded.

ΔΜ Σας έχουν ρωτήσει κάμποσες φορές για τη συνεργασία σας με τους Jean Nouvel και David Chipperfield. Τέτοια ονόματα σε συνθλίβουν ή σε κάνουν καλύτερο;

DM

GB

People always ask about your collaboration with Jean Nouvel and David Chipperfield. Do names like that overwhelm someone or help them grow?

Working with these people has broadened my horizons. My knowledge expanded, and I became better at what I do. They are my spiritual fathers, whose genius minds inspired me to grow professionally and personally.

ΔΜ Αν έπρεπε να κρατήσετε ένα πράγμα από εκείνα τα έξι χρόνια μαζί τους, ποιο θα ήταν αυτό;

ΔΜ Διαβαίνει κανείς τον Ρουβίκωνα όταν ανοίγει δικό του γραφείο; Ποιος ήταν ο δικός σας πρωταρχικός στόχος; ΓΠ Κάθε είσοδος σε ένα καινούριο εγχείρημα της ζωής είναι ένα ρίσκο. Το γραφείο μας ξεκίνησε με εμένα και άλλα δύο άτομα. Τότε κάναμε πολλούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα και είχαμε μεγάλα έργα στο εξωτερικό. Οι ελληνικοί διαγωνισμοί που συμμετείχαμε περιελάμβαναν προμελέτη και σοβαρές προϋποθέσεις για να λάβει κανείς μέρος και να παραδώσει. Η προμελέτη έπρεπε να είναι κατασκευάσιμη και να έχει budget. Αυτή η περίοδος με έκανε να διερευνήσω τα δεδομένα της ελληνικής κατασκευαστικής πραγματικότητας και να βάλω την παράμετρο του budget στη δουλειά μας ώστε τα έργα να είναι υλοποιήσιμα. Η περίοδος από το 2012 μέχρι το 2017 είχε πολλή έρευνα. Για εμένα ήταν σημαντικό να συνεχίσω την ανάπτυξη του γραφείου με αργά και σταθερά βήματα, χωρίς το «μεγάλο μπαμ», παρά τις όποιες ευκαιρίες παρουσιάζονταν. Έπρεπε πρώτα να στήσουμε τη σοβαρή δομή που έχουμε σήμερα. Έτσι φτάνουμε στα τελευταία δύο χρόνια. Πλέον νιώθω τη σιγουριά ενός αρχιτέκτονα με ένα μεσαίο προς μεγάλο γραφείο. Η δομή του γραφείου μας σήμερα διαχωρίζεται σε δυο αλληλένδετους και εξίσου σημαντικούς τομείς: τις καλές τέχνες και την τέχνη της επιστήμης. Παράγουμε ένα έργο ενημερωμένο και στα δύο επίπεδα.

DM

Does one cross the Rubicon when they open their own office? What was your primary goal?

GB

There is always a risk when entering a new life phase. Our office started with two other people and me. There were a lot of competitions in Greece back then, and we worked on largescale projects abroad. The Greek competitions we participated in involved pre-design and strict requirements in order to participate and deliver. The preliminary design had to be buildable and have a budget. This period urged me to explore the Greek construction reality and start considering the budget parameters so that the projects we worked on were buildable. We did a lot of research between 2012 and 2017.

ΔΜ Κάνετε έργα σε διάφορες κλίμακες. Πρέπει ένα γραφείο να εξειδικεύεται σε έναν τομέα ή να αναζητεί τρόπους να εφαρμόσει τη φιλοσοφία του παντού; ΓΠ Ο αρχιτέκτονας οφείλει να ανταποκρίνεται στο εκάστοτε ερέθισμα που πρoσφέρει το κάθε μοναδικό έργο, χωρίς την εφαρμογή μιας καθολικής φιλοσοφίας. Χωρίς την εμμονή σε ένα ιδίωμα που να υπογράφει μονοσήμαντα έναν συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο τρόπο προσέγγισης, αυτό που κινητοποιείται κάθε φορά είναι η επιθυμία για την καινοτομία, την απλοποίηση των μορφών και την καθαρότητα εννοιών και υλικών.

DM

You work on a variety of scales.

Should a practice specialize in one area or look for ways to apply its philosophy everywhere?

GB

Architects must respond to the stimulus offered by each unique project without applying a universal philosophy or adhering to an idiom that dictates a specific and recognizable approach. What motivates us each time is the desire for innovation, simplification of forms, and purity of concepts and materials.

ΔΜ σοφία σας;

Ποια είναι η αρχιτεκτονική φιλο-

ΓΠ Η φιλοσοφία μου επικεντρώνεται στη δημιουργία ζωντανών, αρχιτεκτονικών έργων που διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα ανθρωπολογικών αναγκών περισσότερο από μία σχεδιαστική ιδέα.

DM

What is your philosophy?

architectural

GB

My philosophy focuses on creating vibrant architectural works that are formed due to anthropological needs rather than a design concept.

ΔΜ

Ήταν πάντα όνειρο η Αρχιτεκτονική;

ΓΠ Όχι. Η πρώτη μου επιλογή ήταν η Ανθρωπολογία. Ουσιαστικά έγινα αρχιτέκτονας κατά τύχη. Ήμουν καλός στο σχέδιο, αλλά πήγα στο Παρίσι λίγο χαμένος, ψάχνοντας τι θέλω να κάνω. Ακολούθησα μία φίλη μου που σπούδαζε Αρχιτεκτονική και ανακάλυψα ότι μου άρεσε πολύ.

119

ΓΠ Η συνεργασία με αυτούς τους ανθρώπους μού άνοιξε ορίζοντες. Οι γνώσεις μου διευρύνθηκαν, κάνοντάς με καλύτερο. Πρόκειται για τους πνευματικούς μου πατέρες, οι ιδιοφυίες των οποίων με ενέπνευσαν να εξελιχθώ σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο.

I wanted the office to keep growing slowly and steadily, without a "big bang," despite any opportunities that presented themselves.

Firstly, we had to set up the structure we have today. This is how we got to the last two years.

I now feel the confidence of an architect with a medium to large practice. Its structure is divided into two interrelated and equally important areas: fine arts and the art of science. We produce works that are informed on both levels.

ΓΠ Πήρα πολλά πράγματα από εκείνους. Το πιο βασικό είναι ότι κάθε κτίριο, σε κάθε περιοχή, είναι κάτι διαφορετικό. Αν δείτε έργα μας με τον Ζαν Νουβέλ, για παράδειγμα, άλλη φορά θυμίζουν Ζάχα Χαντίντ, άλλη φορά θυμίζουν Τομπάζη. Δεν ακολουθούν όλα ένα συγκεκριμένο στιλ, μια αισθητική γραμμή. Η βασική μου αναφορά είναι οι αρχές του κοντεξουαλισμού, σύμφωνα με τον οποίο οι αρχιτέκτονες επεμβαίνουμε σε μια περιοχή όχι για να επιβάλουμε μέσα από ένα κτίριο τη δική μας αισθητική ταυτότητα, αλλά δημιουργούμε κτίρια που αναδεικνύουν τη μοναδική ταυτότητα του κάθε τόπου.

PEOPLE

ΔΜ Κάπου διάβασα για εσάς τον χαρακτηρισμό «αντιστάρ». Πώς χωράει, λοιπόν, ένας αντιστάρ σε έναν κόσμο που ψάχνει διαρκώς σταρ -αληθινούς ή μη;

DM Was architecture something that you always dreamt of doing?

GB No, my first choice was Anthropology. Actually, I became an architect by chance. I was good at drawing, but I went to Paris feeling lost and searching for what I wanted to do. I followed a friend who was studying architecture and realized I really liked it.

[02.3]

PEOPLE

ΔΜ Με ιντριγκάρει αυτό που διάβασα για εσάς: σας αρέσει η λογοτεχνία. Ποιο βιβλίο θα ταίριαζε στον τρόπο που λειτουργείτε αρχιτεκτονικά; ΓΠ Caldwell.

Το God’s Little Acre του Erskine

DM

I was intrigued when I read that you like literature. What book would resemble the way you deal with architecture?

GB

God's Little Acre by Erskine Caldwell.

ΔΜ Οι αναφορές σας ποιες είναι; Αυτό που λέμε καταγωγικές πηγές. ΓΠ Μεταξύ άλλων, οι Γιαπωνέζοι μεταβολιστές, το μπρουταλιστικό κίνημα, τα γραπτά των φαινομενολόγων, οι Internationale Situationniste. Σέβομαι ιδιαίτερα τη δουλειά του Κένγκο Κούμα. Όσον αφορά το design, θεωρώ ότι μετά την εμπορικότητα των ’50s και την ουτοπική επανάσταση των ’60s, τα ’70s ήταν η εποχή μιας δημιουργικής απελευθέρωσης.

DM

What are your references? Where does your source of inspiration originate from?

GB

These are, among others, the Japanese Metabolists, the Brutalist movement, phenomenological writings, and L'Internationale Situationniste. I have great respect for Kengo Kuma's work. In terms of design, I think that, after the commercialism of the 1950s and the utopian revolution of the 1960s, the 1970s was a time of creative liberation.

ΔΜ Μπορούν να δημιουργηθούν τοπόσημα στις μέρες μας ή τα έχουμε δει –πια- όλα; ΓΠ Υπάρχει ακόμη πολύς χώρος στη σύγχρονη αρχιτεκτονική για εμβληματικά και αισθητικά άρτια κτίρια που επαναπροσδιορίζουν τον δημόσιο χώρο και αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον, το αστικό τοπίο. Το ΚΠΙΣΝ ως πάρκο και ως κτιριακή δομή αποτελεί παράδειγμα ένος σύγχρονου επιτυχημένου τοπόσημου ως μέρος μιας βιώσιμης, όμορφης και λειτουργικής πόλης.

DM

Can we create landmarks nowadays, or have we seen it all?

GB

There is still a lot of room in contemporary architecture for iconic and aesthetically correct buildings that redefine public space and interact with the environment, the urban landscape.

The SNFCC, both as a park and a building, is an example of a modern successful landmark as part of a sustainable, beautiful, and functional city.

ΔΜ Κτίρια μορφικής τελειότητας ή κτίρια προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ανθρώπων; Υπάρχει διάζευξη; ΓΠ Το ένα φέρνει το άλλο. Ένα κτίριο δεν μπορεί να είναι όμορφο, εάν δεν λειτουργεί. Form follows function και το αντίστροφο λοιπόν κατά τους μοντέρνους.

DM

Buildings with perfect architectural form or buildings catering to people's needs? Is there a dichotomy?

GB

They are interrelated; a building cannot be beautiful if it doesn't function properly. So form follows function and vice versa, according to the modernists.

ΔΜ Έμπνευση ή δουλειά; Τι μετράει περισσότερο;

120

ΓΠ Χαρακτηριστικά ενός πετυχημένου αρχιτέκτονα αποτελούν ένας συνδιασμός έμπνευσης, σκληρής δουλειάς και ταλέντου. Τα καθημερινά ερεθίσματα και ο τρόπος που αυτά συνδιαπλέκονται αποτελούν την έμπνευση. Πρέπει να είναι σε θέση κανείς να συνδυάσει το εφήμερο με το διαχρονικό, το κλασικό με το μοντέρνο, το φυσικό με το τεχνητό, τη μεγάλη κλίμακα με τη μικρή, τα παραδοσιακά με τα πειραματικά υλικά. Η δουλειά είναι αυτή που θα δέσει όλα τα παραπάνω.

DM

Inspiration or work? What is more important?

GB

The characteristics of a successful architect are a combination of inspiration, hard work, and talent. Everyday stimuli and the way they intertwine become a source of inspiration. One must be able to combine the ephemeral with the timeless, the classic with the modern, the natural with the artificial, the large scale with the small scale, and the traditional with the experimental. Labor is what links all of the above together.

ΔΜ Η αειφορία και η βιώσιμη ανάπτυξη καθίστανται αναγκαίες συνθήκες στις μέρες μας. Πώς τοποθετείστε σ’ αυτό το ζήτημα; ΓΠ Το θέμα της βιώσιμης ανάπτυξης είναι κάτι πολύ σημαντικό πλέον. Η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ σε όλα τα επίπεδα, από την «παθητική» μέχρι την «ενεργητική» εξοικονόμηση παραγωγή ενέργειας, που δεν υπάρχει πλέον καμία δικαιολογία ώστε ένα κτίριο να μην είναι πράσινο. Είναι από τις πιο σημαντικές τομές στην αρχιτεκτονική, έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε οι αρχιτέκτονες. Είναι αδύνατον πια να ξεκινήσεις να σχεδιάζεις ένα κτίριο χωρίς να σκεφτείς εκ των προτέρων πώς αυτό δεν θα επιβαρύνει περαιτέρω το πολύ επιβαρυμένο περιβάλλον.

DM

Sustainability and sustainable development are essential nowadays. What is your view on the matter?

GB

Sustainable development is a critical issue. Technology is so advanced by now at all levels, from "passive" to "active" energy efficiency, that there are no excuses for creating buildings that aren’t green. It is one of the most important breakthroughs in architecture; it has changed the way we, as architects, work. It is now impossible to start designing a building without considering how not to burden an overburdened environment.

ΔΜ Σε ποιο έργο σας ήσασταν πιο κοντά στο όραμά σας;

[02.3]

ΓΠ Στην επανάχρηση του AΓΕΤ Ηρακλής. Ήταν ένα μεγάλο έργο. Ήταν όμως και τεράστια εμπειρία. Γνώρισα σημαντικούς ανθρώπους. Κάναμε πάρα πολλή δουλειά. Ξεκινήσαμε με ένα ανατρεπτικό concept και καταλήξαμε να σχεδιάσουμε τα πάντα. Το κτίριο της ΑΓΕΤ ήταν το πρώτο μου προσωπικό μεγάλο έργο. Πιο πριν είχα δουλέψει σε μεγάλα έργα, όμως αυτή ήταν η πρώτη φορά που είχα όλη την ευθύνη πάνω μου. Κάθε μέρα βρισκόμουν στο εργοτάξιο και έβλεπα να υλοποιείται σε real time αυτό που είχαμε σχεδιάσει. Αυτό το έργο με ωρίμασε ως αρχιτέκτονα. Σε συνδυασμό με τη σταδιοδρομία μου στο εξωτερικό, μου άνοιξε πολλαπλούς δρόμους και επιλογές.

DΜ

In which one of your projects were you closer to reaching your vision?

GB

In the renovation of AGET Heracles. It was a big project and a great educational experience, too. I met remarkable people. We worked a lot. We started with a controversial concept in mind, and we ended up designing everything.

The AGET building was my first big project. I had worked on big projects before, but this was the first time I had all the responsibility. I was on the construction site every day, witnessing our design being implemented in real-time. This project helped me mature as an architect. In combination with my career abroad, it created multiple new paths and options for me.

ΔΜ Υπάρχει εθνική ή παγκόσμια αρχιτεκτονική; Ειδικά στις μέρες μας που τίποτα δεν μένει κρυφό. ΓΠ Το ζήτημα της ταυτότητας τίθεται προς διαπραγμάτευση καθώς υπάρχει μια διαπάλη μεταξύ διεθνούς και τοπικού. Φυσικά και η αρχιτεκτονική θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της ιστορίας ενός τόπου σε κάθε εποχή. Εμείς δεν ανήκουμε στους αρχιτέκτονες της παγκοσμιοποιημένης αρχιτεκτονικής. Οι κατασκευές μας διαμορφώνονται από τη μετάβαση του χρόνου, του τόπου και των γεγονότων και είναι ευαίσθητες στα φυσικά εντόπια υλικά και τις σύγχρονες τεχνολογίες κατασκευής. Σχεδιάζουμε σε σχέση με το περιβάλλον (αστικό τοπίο ή φύση) και χτίζουμε πάνω σε αρχές που πηγάζουν από τις σχέσεις των επιμέρους δομικών στοιχείων, ενώ αρνούμαστε ρητά να δεσμευτούμε προς μια «εικόνα». Κάθε μας μελέτη αλληλεπιδρά με τα πολεοδομικά, ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα του υπό μελέτη τόπου. Δίνουμε μεγάλη σημασία στην «ενέργεια» του τόπου.

DM

Do you believe there is a national or global architecture, especially nowadays when nothing stays hidden?

GB

The question of identity is up for negotiation since there is a conflict between the global and local. Architecture should definitely be part of the history of each place in any era. We aren’t part of a globalized architecture.

Our work is influenced by the transition of time, place, and events and is conscious of natural, locally sourced materials and modern construction technologies.

PEOPLE 121

We design with the surrounding environment (urban landscape or nature) in mind and build on principles that derive from the relationships between individual building elements while explicitly refusing to commit to an “image.” Our plans interact with the urban, historical, and social context of the place under study.

We attach great importance to the "energy" of the place.

ΓΠ Η δεκαετία του '60 χαρακτηρίζεται από την άνθηση του ελληνικού μοντερνισμού και τη δημιουργική αφομοίωση του διεθνούς στιλ, που ταλαντευόταν ανάμεσα στην έλξη από τις πρωτοπορίες των αρχών του 20ού αιώνα και την επίμονη αναζήτηση της ελληνικότητας. Η συμπερίληψη τέτοιων έργων στο βιβλίο του Kenneth Frampton το 1985 «Μοντέρνα αρχιτεκτονική, Ιστορία και Κριτική» εξέθεσε αρχιτέκτονες, που δραστηριοποιούνταν απλά στον στενό και απομονωμένο ελλαδικό χώρο, ξαφνικά να βρίσκονται πρωτοπόροι διεθνών εξελίξεων στον μοντερνισμό. Η αθηναϊκή πολυκατοικία του Αντωνακάκη για παράδειγμα παρουσιάζεται ως μια τοπικά ευαίσθητη απάντηση στην κρίση του μοντερνισμού. Φτάνοντας στο σήμερα, η νέα γενιά αρχιτεκτόνων έχει καταφέρει να συνδυάσει την παρακαταθήκη των σπουδαίων Eλλήνων μοντερνιστών με τη διεθνή βιβλιογραφία σε ένα εξαιρετικό μείγμα.

Is there a Greek footprint on architecture?

GB

The 1960s were characterized by the flourishing of Greek modernism and the creative assimilation of international styles, which wavered between the attraction to the early 20th-century avantgarde and a relentless pursuit of Greekness. The inclusion of such works in Kenneth Frampton's book “Modern Architecture: a Critical History,” which was published in 1985, exposed architects operating in the narrow and isolated Greek area to a broader audience, and they suddenly found themselves at the forefront of international developments in modernism. For example, the Athenian apartment building by Antonakakis is presented as a locally conscious response to the crisis of modernism. The new generation of architects successfully combines the legacy of the great Greek modernists with international influences in an excellent blend.

ΔΜ Η εικόνα έχει στις μέρες μας σφοδρή δύναμη. Τα πάντα φτιάχνονται για να γίνουν εικόνα. Έχουμε χάσει τη λειτουργικότητα των πραγμάτων; ΓΠ Η αρχιτεκτονική σήμερα πολλές φορές αντιμετωπίζεται ως «καταναλωτικό προϊόν» με αποτέλεσμα την έλλειψη πνευματικότητας και τον εγκλωβισμό σε καθαρά υλιστικά χαρακτηριστικά -και αυτό είναι μεγάλη απώλεια κατά τη γνώμη μου. Η επιδερμική θεώρηση της αρχιτεκτονικής ως αισθητικού αντικειμένου την υποβιβάζει σε ένα φορμαλιστικό παιχνίδι με μοναδικό σκοπό τον εντυπωσιασμό. Έτσι, αν ένα κτίριο στερείται καλλιτεχνικών αξιώσεων τότε δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για αρχιτεκτονική.

DM

Image has gained so much power nowadays. Everything is made to become an image. Has functionality lost its significance?

GB

Architecture today is often seen as a "consumer product," resulting in a lack of spirituality and an entrapment in purely materialistic characteristics. In my opinion, this is a great loss. This superficial view of architecture as an aesthetic object reduces it to a formalistic game with the sole purpose of impressing. Thus, if a building lacks artistic merit, it is no longer considered a piece of architecture.

[02.3]

Image courtesy of George Batzios

ΔΜ Ελληνικό αποτύπωμα υπάρχει στην αρχιτεκτονική;

DM

PEOPLE 122 [02.3]

ΔΜ Ποια είναι η γνώμη σας για την Αθήνα; Θέλει κι άλλο σκάψιμο (sic) ή την έχουμε κουράσει αρκετά;

ΔΜ Μπορεί να δημιουργηθεί μια λειτουργική πόλη; Μια πόλη που θα την χαίρονται οι κάτοικοί της;

ΓΠ Η Αθήνα είναι μια πόλη με εντάσεις και αντιθέσεις. Εμένα μου αρέσει η Αθήνα και θα την εξαιρέσω από την Ευρώπη, θα την έβαζα στη συνομοταξία των μεγάλων αμερικανικών μητροπόλεων -Νέα Υόρκη, Σαν Φρανσίσκο, Ντένβερ- όπου υπάρχει μια σχετική οργάνωση της πόλης αλλά υπάρχει και λίγο αυτή η βρωμιά που βλέπουμε στο ελληνικό πεζοδρόμιο, όλη αυτή η ένταση που υπάρχει στην πόλη. Αυτή όμως η ένταση είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της πόλης και των ανθρώπων που ζουν σε αυτή. Μου αρέσει πάρα πολύ που δεν είναι μια αποστειρωμένη πόλη η Αθήνα, όπως η Ζυρίχη και το Παρίσι. Η Αθήνα έχει πολύ ιδιαίτερη ταυτότητα, είναι μοναδική.

ΓΠ Η Αθήνα οφείλει να αναδείξει τις πολιτιστικές της ιδιαιτερότητες με άξονα τη δημιουργία δημόσιου χώρου, που τόσο λείπει. Η πόλη θα πρέπει να σχεδιαστεί με άξονα τον πεζό και με μια συνεκτικότητα στους ανοιχτούς υπαίθριους χώρους. Ωστόσο σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, ο παράγοντας λειτουργικότητα δεν μπορεί να ικανοποιηθεί σε επίπεδο υποδομών, παρά μόνο σε επίπεδο γειτονιών.

DM

What do you think about Athens? Do we need to continue digging (sic), or have we exhausted it already?

GB

Athens is a city full of tensions and contrasts. I like Athens, and I believe that it doesn’t resemble any European city. Still, it is closer to big American metropolises, like New York, San Francisco, and Denver, where the cities are organized to an extent.

Still, there is also a little bit of dirt that we see on the Greek sidewalks, all that tension coming out of the city. However, that tension is very important for the development of the city and the people who live in it. I love the fact that Athens is not a sterile city like Zurich and Paris. Athens has a very special identity; it is unique.

DM

Can Athens be a functional city? A city enjoyed by its residents?

GB

Athens should highlight its cultural particularities and also focus on creating public spaces, which are lacking. The city should be designed to cater to pedestrians and ensure coherence with shared open spaces. However, in a country like Greece, the functionality factor cannot be realized at an infrastructure level but only at a neighborhood level.

ΔΜ Το αίτημα της ανοιχτότητας έτσι όπως προέκυψε μετά την πανδημία μπορεί να φέρει κάτι καινούριο; ΓΠ Κατά την πανδημία ο υπαίθριος χώρος έγινε ανάρπαστος, αναγκαίος. Το περιοριστικό μοντέλο της πλατείας και του άλσους επανεξετάστηκε, καθώς χρειάστηκε ένα ζωντανό και πανταχού παρόν σύμπαν κοινωνικής ζωής στην πόλη. Άρχισαν να δημιουργούνται στην Αθήνα νέες τυπολογίες δημόσιου χώρου. Ωστόσο, μετά το πέρας της υγειονομικής κρίσης, το ζήτημα ξεχάστηκε. Ήταν μια μεγάλη ευκαιρία ώστε να επαναναπροσδιοριστούν διάφοροι χώροι, από τα ξενοδοχεία μέχρι τα γραφεία. Απ’ ό,τι φαίνεται στην αγορά, δεν άλλαξε ουσιαστικά κάτι. Και αυτό γιατί δεν το είδαμε ως ευκαιρία, αλλά σαν παρένθεση.

DM

After the pandemic, a demand for openness emerged. Do you believe that this is going to bring a change?

GB

During the pandemic, open spaces became very popular, as they were necessary. We had to reexamine the restrictive model of the square and the grove, as the city needed a vibrant, omnipresent social life sphere. New typologies of public space began to emerge in Athens. However, after the end of the health crisis, the issue was forgotten. It was a great opportunity to redefine various spaces, like hotels or offices. It seems that nothing has really changed in the industry. The reason is that we didn't see it as an opportunity for change but as a digression.

ΔΜ Η Τεχνητή Νοημοσύνη με ποιον τρόπο θα επηρεάσει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική; ΓΠ Τα προγράμματα ΑΙ υπόσχονται να προσφέρουν εξαιρετικές δυνατότητες στην επινόηση καινοτόμων αρχιτεκτονικών ιδεών, με γνώμονα την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα. Ταυτόχρονα μπορεί να συμβάλλουν στην εύρεση βέλτιστων δομικών λύσεων, τεχνικών διαχείρισης έργων και κατάλληλων μεθόδων κατασκευής. Παρόλα αυτά, κανείς αλγόριθμος δεν μπορεί να προσεγγίσει το ατύχημα.

DM

How will Artificial Intelligence influence modern architecture?

GB

AI programs promise to offer excellent opportunities when it comes to the invention of innovative architectural ideas that focus on speed and efficiency. At the same time, they can contribute to finding optimal structural solutions, project management techniques, and appropriate construction methods. However, no algorithm has the ability to approach the accidental factor.

ΔΜ

Γιατί είναι επιθυμητό το ατύχημα;

ΓΠ Η ευαισθησία/ταλέντο ενός αρχιτέκτονα δεν πηγάζει από τη γνώση και την παιδεία. Είναι ένα τυχαίο γεγονός. Ένα “illusion”, όπως λέει ο Jean Nouvel. Η μετάλλαξη της φύσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο-μηχανή στον άνθρωπο-πληροφορία έχει ήδη συμβεί. Ο αρχιτέκτονας -όπως και κάθε καλλιτέχνης- μπορεί μέσω της διαίσθησής του να αποσυνθέσει τα παραπάνω στερεότυπα της ανθρώπινης φύσης.

DM

Why would an accident be desirable?

GB

The sensitivity/talent of an architect does not derive from knowledge and education. It is an accidental occurrence—an "illusion," as Jean Nouvel describes it. The mutation of man's nature from man-machine to man-information has already transpired.

Like any artist, architects can use their intuition to dismantle the stereotypes of human nature mentioned above.

All Images courtesy of George Batzios

PEOPLE

ΓΠ Καμία έξυπνη μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εξειδικευμένη δημιουργικότητα του αρχιτέκτονα. Η τέχνη είναι βαθιά συνυφασμένη με την ανθρώπινη εμπειρία, τα πολιτιστικά πλαίσια και την ικανότητα του αρχιτέκτονα να αναστοχάζεται και να ανταποκρίνεται στον κόσμο, πράγμα που μια μηχανή στερείται.

DM

Do you think human intervention will gradually disappear in the AI era?

GB

There is no intelligent device that can replace the skilled creativity of an architect. Art is deeply intertwined with human experience, cultural contexts, and the architect's ability to reflect and respond to the world; a machine cannot approach this concept.

123

ΔΜ Στην ΑΙ εποχή, θα χαθεί πιστεύετε η ανθρώπινη παρέμβαση;

ΔΜ Αν όχι αρχιτεκτονική, τότε τι; Πώς γεμίζουν οι άλλες ώρες; ΓΠ Σινεμά, μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, μοντέρνος χορός.

DM

If not architecture, then what?

How do you spend the rest of your time?

GB

Cinema, music, literature, theatre, modern dance.

ΔΜ ανάγκη;

Τελικά τους σταρ, τους έχουμε

ΓΠ Όχι, έχουμε ανάγκη επαγγελματίες που να αγαπούν και να κάνουν σωστά τη δουλειά τους, μακριά από ναρκισσιστικές επιδείξεις ύφους.

DM

Do we really need stars?

GB

No, we need professionals who love their work and do it well, free of narcissistic style displays.

[02.3]

PEOPLE

Ο Γιάννης Αρμεύτης έχει ωσαύτως αρχιτεκτονική και πολιτική σκέψη. Δεν αντιλαμβάνεται ένα κτίριο μόνο στη βάση της δομής του ή των τεχνικών χαρακτηριστικών του, αλλά και πώς αυτό θα ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο. Ακόμα κι αν δεν προορίζεται για συνολική χρήση. Το βλέμμα του είναι πάντα στραμμένο προς την κοινωνία των ανθρώπων.

Yiannis Armeftis has architectural and political thinking. He does not perceive a building based on its structure or technical characteristics but also on how it will fit into the social whole - even if it is not intended for general use. His gaze is always directed towards the society of men.

Themes for a Metropolis (INTERVIEW)

A talk with Yiannis Armeftis Dionisis Marinos

Ο Γιάννης Αρμεύτης ζει μεταξύ Αθήνας και Λεμεσού και διευθύνει το γραφείο Armeftis Partners. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μιλάει ανοιχτά για το πώς μπορεί να γίνει βιώσιμη η Αθήνα, τι παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν, ενώ μιλάει διεξοδικά για τη δική του αρχιτεκτονική φιλοσοφία και στάση ζωής.

124

Yiannis Armeftis lives in Athens and Limassol and manages the Armeftis office Partners. In the interview he gave us, he talks openly about the way Athens could become sustainable and what interventions should be made, while he talks thoroughly about his architectural philosophy and life attitude. ΔΜ

Ζείτε μεταξύ Αθήνας και Λεμεσού. Έχουν κοινά οι δύο πόλεις;

ΓΑ Οι δύο πόλεις αποτελούν κέντρα ανάπτυξης και δημιουργίας. Δύο πόλεις με ιστορία, πολιτισμό, παρελθόν και μέλλον. Είναι δύο πόλεις κοσμοπολίτικες, που προσελκύουν και φιλοξενούν πληθυσμό από πολλές χώρες του κόσμου. Είναι εξωστρεφείς, δυναμικές, ζωντανές, ξέρουν να διασκεδάζουν.

DM

You live both in Athens and Limassol. What do those two cities have in common?

GA

Both cities are centers of development and creation. Two cities with history, culture, past, and future. They are two cosmopolitan cities that attract and host people from many countries of the world. They are outgoing, dynamic, lively, and they know how to have fun.

ΔΜ Τα τελευταία χρόνια η Λεμεσός παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα ανάπτυξη. Αυτό όμως δεν είναι πάντα προμήνυμα καλών πραγμάτων, έτσι δεν είναι; ΓΑ Η ανάπτυξη είναι ωφέλιμη όταν είναι για όλους. Τα προβλήματα δημιουργούνται όταν η ανάπτυξη προηγείται του σχεδιασμού και της οργάνωσης. Τα βασικά προβλήματα που προκύπτουν είναι το κυκλοφοριακό, περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα όπως η έλλειψη στέγης, η άνοδος στις τιμές των ενοικίων και το αυξημένο κόστος διαβίωσης.

DM

In recent years, Limassol has shown an interesting development. But that doesn't (always) bode well, does it?

GA

Development is beneficial when it is for everyone. Problems arise when development precedes planning and organization.

The main problems that arise are traffic, environmental and social issues such as the lack of housing, the rise in rent prices, and the increased cost of living.

ΔΜ Η Αθήνα, από τη μεριά της, αναπτύσσεται, ανασκάπτεται και αλλάζει διαρκώς. Με κάποιο τρόπο, όμως, παραμένει πάντα η ίδια. Ποια πιστεύετε πως είναι τα βασικά της μειονεκτήματα;

[02.4]

ΓΑ Η υπερδόμηση κάθε σπιθαμής γης, η απουσία επαρκών δημόσιων ανοικτών χώρων, η έλλειψη μεγάλων πάρκων και πνευμόνων πρασίνου που να διακόπτουν τη συνέχεια του αστικού τοπίου, καθώς και η γήρανση των κτιρίων.

DM

Athens, for its part, is constantly developing, excavating, and changing. Somehow, though, it remains the same. What do you think are its main disadvantages?

GA

The overbuilding of every inch of land, the need for more sufficient public open spaces, and the lack of large parks and green spaces that could provide oxygen and interrupt the continuity of urban landscape and the aging of buildings.

All Images courtesy of Armeftis Partners

PEOPLE

The Gallery. Limassol, Cyprus.

ΔΜ Αφού μιλήσαμε για μειονεκτήματα, σωστό είναι να αναφερθούμε και στα στρατηγικά πλεονεκτήματά της. Σε ποια από αυτά πιστεύετε πως πρέπει να επενδύσει;

DM

Having talked about disadvantages, it is right to refer to its strategic advantages as well. In which advantage do you think the city should invest?

GA

I believe that it should invest more in its culture, and I don't mean only in the infrastructure part but also in the production part. There is cultural activity, many talents, and artists who deserve a chance and can excel beyond the borders of Greece. Athens has the potential to compete with large cities abroad in the production of modern culture.

Cultural activity across all walks of life could work more inclusively to break marginalization. Focus again on the neighborhood to revive and reactivate democratic instincts.

125

ΓΑ Πιστεύω ότι πρέπει να επενδύσει περισσότερο στον πολιτισμό της -και δεν εννοώ μόνο στο σκέλος των υποδομών αλλά και στο κομμάτι της παραγωγής. Υπάρχει πολιτιστική δραστηριότητα, πολλά ταλέντα και καλλιτέχνες που αξίζουν μια ευκαιρία και μπορούν να διαπρέψουν πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Η Αθήνα έχει τις δυνατότητες να συναγωνιστεί μεγάλες πόλεις του εξωτερικού στην παραγωγή σύγχρονου πολιτισμού. Η πολιτιστική δραστηριότητα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα θα μπορούσε να λειτουργήσει πιο συμπεριληπτικά ώστε να σπάσει η περιθωριοποίηση. Να επιστρέψει το ενδιαφέρον για τη γειτονιά και τη συνοικία, να ζωντανέψουν και να ενεργοποιηθούν ξανά τα δημοκρατικά ένστικτα.

ΔΜ Συχνά χρησιμοποιούμε όρους που δεν είναι πάντα σίγουρο ότι γνωρίζουμε το πραγματικό τους «αποτύπωμα». Τι σημαίνει βιώσιμη πόλη στις μέρες μας; ΓΑ Η βιώσιμη πόλη ταυτίζεται με την ποιότητα ζωής και την ποιότητα της καθημερινότητας κάθε πολίτη. Σημαίνει ποιοτικές θέσεις εργασίας, παραγωγικότητα, καινοτομία, καλή μισθοδοσία, αξιοπρεπή κατοίκηση, σε μια φιλική και ανθρώπινη πόλη που σέβεται τον δημότη και το περιβάλλον. Μια πόλη που δεν θα βασανίζει τους πολίτες στους δρόμους λόγω κυκλοφοριακού, είτε λόγω γραφειοκρατίας σε κάθε επαφή με τον Δήμο και τις αρμόδιες Αρχές.

DM

We often use terms that we are not always sure we know their actual "footprint." What does a sustainable city mean nowadays?

GA

A sustainable city is identified with quality of life, specifically the quality of everyday life for every citizen. It means quality jobs, productivity, innovation, good wages, and decent housing in a friendly and humane city that respects the citizens and the environment. A city that will not torture citizens on the streets due to traffic or bureaucracy in every contact with the Municipality and the authorities.

ΔΜ βιώσιμες;

Θα μπορούσαν πόλεις σαν την Αθήνα ή τη Λεμεσό να γίνουν

ΓΜ Τα μεγέθη είναι διαφορετικά και κατ’ επέκταση οι προκλήσεις και οι στόχοι. Πιστεύω σε μια πόλη με λιγότερα αυτοκίνητα, περισσότερα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, περισσότερα ποδήλατα, με εναλλακτικά μέσα ηλεκτροκίνησης, με πολλά πάρκα και σύγχρονους μηχανισμούς ανακύκλωσης και καθαριότητας.

Could cities like Athens or Limassol become sustainable?

GM

The sizes are different, and by extension, the challenges and goals. I believe in a city with fewer cars, more Public Transport, more bicycles, alternative electric mobility means, many parks, and modern recycling and sanitation mechanisms.

[02.4]

DM

PEOPLE

ΔΜ Αν είχατε τη δυνατότητα μιας άμεσης παρέμβασης, τι θα κάνατε στην Αθήνα; ΓΑ Στατική, αισθητική και ενεργειακή αναβάθμιση των υφιστάμενων παλαιών κτιριακών εγκαταστάσεων. Επιπλέον, δημιουργία υποδομών για αντιμετώπιση των πλημμυρών. Κατεδάφιση όπου απαιτείται για αποκατάσταση των φυσικών ροών των ρεμάτων και ανάπλασή τους σε πνεύμονες πρασίνου.

DM

If you had the possibility of a direct intervention, what would you do in Athens?

GA

Static, aesthetic, and energy upgrading of existing old buildings. Furthermore, creating an infrastructure to deal with floods. Demolitions are required to restore the natural flows of the streams and regenerate them into green lungs.

ΔΜ Πέρυσι, αν δεν απατώμαι, είχατε μιλήσει στο The Architect Show 4 για την ανάγκη να πάψουμε να είμαστε φοβικοί με τα ψηλά κτίρια. Ξέρετε, για χρόνια στην Ελλάδα είχε αποκτήσει ιδεολογικό χαρακτήρα η εναντίωση με τους ουρανοξύστες. Τι λέτε επ’ αυτού; ΓΑ Είναι παγκόσμιο φαινόμενο, είναι αποτέλεσμα της δυναμικής που προκύπτει από τον ανταγωνισμό των πόλεων για προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Τα ψηλά κτίρια προκύπτουν από τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και προσφέρουν πυκνότητα, χαμηλό αποτύπωμα και μεγάλους ανοικτούς χώρους πράσινου. Για να επιτευχθεί ωστόσο αυτό, χρειάζεται σωστός σχεδιασμός ώστε η χωροθέτηση να είναι σε συγκεκριμένες περιοχές και να υποστηρίζεται από δημόσιες συγκοινωνίες όπως μετρό, τραμ, λεωφορεία κ.λπ.

DM

Last year, if I'm not mistaken, you spoke on The Architect Show 4 about the need to stop being afraid of tall buildings. You know, for years in Greece, opposition to skyscrapers had acquired an ideological character. What do you say about that?

GA

It is a global phenomenon; it is the result of the dynamics resulting from the competition of cities to attract foreign investment. Tall buildings arise from the real needs of the economy and offer density, a low footprint, and large open green spaces. To achieve this, however, proper planning is needed so that the siting is in specific areas and is supported by public transport such as metro, trams, buses, etc.

ΔΜ Πολλές φορές, οι δημόσιες παρεμβάσεις αντί να βελτιώσουν την εικόνα της πόλης τη μετατρέπουν σε ένα άγονο περιβάλλον. Εδώ και καιρό το κέντρο της Αθήνας μοιάζει με βομβαρδισμένο τοπίο. Τι συνιστά ορθή παρέμβαση;

126

ΓΑ Πάνω απ’ όλα χρειάζεται όραμα, στρατηγική και προοπτική που να προσφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη σε περισσότερους κατοίκους και περιοχές. Για παράδειγμα, μια μεμονωμένη παρέμβαση χωρίς ιδιαίτερη σύνδεση με τον κύριο ιστό της πόλης δεν έχει τον ίδιο αντίκτυπο όπως π.χ. με τη δημιουργία δικτύων που να συνδέουν τις γειτονιές ώστε να επωφελείται περισσότερος κόσμος. Χρειάζονται ώριμα και κοστολογημένα έργα, με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, ώστε να μην μένουν εγκαταλειμμένα και ατέλειωτα.

DM

Many times, public interventions turn a city into a barren environment instead of improving its image. For a long time, the center of Athens looked like a bombed-out landscape.

What constitutes a valid intervention?

GA

Above all, vision, strategy, and perspective are needed to offer multiple benefits to more residents and areas.

For example, an isolated intervention without a particular connection to the main fabric of the city has a different impact than, for example, creating networks that connect neighborhoods so that more people benefit. With secured financing, mature and costed projects are needed so that they do not remain abandoned and unfinished.

ΔΜ Ποιο είναι το δικό σας αρχιτεκτονικό credo; Πάνω σε ποιες αρχές στηρίζεστε;

[02.4]

ΓΑ Βιωσιμότητα, λειτουργικότητα, εντοπιότητα, καινοτομία και αισθητική. Συνάμα, αναβαθμισμένη χωρική εμπειρία, ελκυστικότητα, κατασκευαστική αρτιότητα. Πεποίθησή μου είναι ότι ένα κτίριο μπορεί να επηρεάσει τις ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις και κατ’ επέκταση την κουλτούρα της πόλης.

127

[02.4]

Image courtesy of Armeftis Partners

PEOPLE

[02.4]

128

PEOPLE

All Images courtesy of Armeftis Partners

What is your architectural credo? On what principles do you stand?

GA

Sustainability, functionality, locality, innovation, and aesthetics. At the same time, upgraded spatial experience, attractiveness, and construction excellence. My belief is that a building can influence human and social relations and, by extension, the city culture.

ΔΜ Για ποιο έργο αισθάνεστε υπερήφανος ή, τέλος πάντων, ότι πλησιάσατε πολύ κοντά σ’ αυτό που είχατε οραματιστεί εξαρχής;

PEOPLE

DM

ΓΑ Με ενδιαφέρουν τα έργα που έχουν κοινωνικό αντίκτυπο και επηρεάζουν θετικά τη ζωή και την καθημερινότητα των ανθρώπων. Το Λανίτειο Γυμνάσιο στη Λεμεσό, εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία.

DM

What project are you most proud of, or at least that you came very close to what you envisioned in the first place?

GA

I'm interested in projects that have a social impact and positively affect people's lives and everyday life.

Laniteo High School in Limassol belongs to this category.

ΔΜ Ο επιθετικός τουρισμός καταστρέφει τις πόλεις; Τις κάνει να μοιάζουν σαν μεγάλα εμπορικά πολυκαταστήματα; Αυτή τη στιγμή στα ελληνικά νησιά μένει μόνο να χτιστεί ακόμα και ο βυθός του Αιγαίου. ΓΑ Ο άναρχος και μαζικός τουρισμός όντως μπορεί να καταστρέψει πόλεις, την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των πολιτών. Αυτό συνδέεται συνήθως με την υποβάθμιση του αστικού χώρου, με την πολυκοσμία, την αισθητική, την ηχητική και περιβαλλοντική ρύπανση, καθώς και με το gentrification περιοχών, με αποτέλεσμα την εκδίωξη των παλιών κατοίκων και την αύξηση του κόστους ενοικίων και συνολικά του κόστους ζωής.

DM

Is aggressive tourism destroying cities? Does it make them look like big malls? At this moment, all that remains to be done on the Greek islands is to build at the bottom of the Aegean.

CA

The unregulated and mass tourism can destroy cities, the quality of life, and everyday life for the citizens.

This is usually associated with the degradation of urban space, with overcrowding, aesthetics, sound, and environmental pollution, as well as with the gentrification of areas resulting in the eviction of old residents and the increase in rent costs and the overall cost of living.

ΔΜ Είναι κατά βάση πολιτικές οι αποφάσεις που παίρνει ένας αρχιτέκτονας; Απηχούν τις απόψεις του για το πώς βλέπει την κοινωνία; ΓΜ Είχα την τύχη τις περισσότερες φορές να μην βρίσκομαι μπροστά σε ηθικά διλήμματα. Οι αποφάσεις και η αρχιτεκτονική γλώσσα και έκφραση δεν ήταν μακριά από την δική μου παιδεία και ηθική.

Are the decisions made by an architect fundamentally political? Do they resonate with his views on how he sees society?

GM

I've been lucky most of the time and haven’t faced any moral dilemmas. Decisions, architectural language, and expression were not far from my education and ethics.

ΔΜ Έχουμε καταλάβει τι σημαίνει κλιματική κρίση; Οι νέοι αρχιτέκτονες γνωρίζουν πώς πρέπει να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες;

129

DM

ΓΑ Στη ζωή μας ως αρχιτέκτονες μπαίνουν νέες έννοιες όπως αποτύπωμα άνθρακα, κόστος και παραγωγή ενέργειας, πέρα από τις βασικές έννοιες της παθητικής βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, ηλιοπροστασίας και θερμομόνωσης.

DM

Have we understood what climate crisis means? Do young architects know how to respond to new conditions?

GA

New concepts such as carbon footprint, cost, and energy production enter our lives as architects in addition to the basic concepts of passive bioclimatic architecture, solar protection, and thermal insulation.

[02.4]

PEOPLE

Από ένα οικογενειακό σπίτι «γεμάτο αρχιτέκτονες», πάμε στην αρχιτεκτονική σχολή του Ντάρμσταντ και στις νεανικές περιηγήσεις στον χώρο και τη σκέψη της Ευρώπης. Μεταβαίνουμε στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, διαβαίνουμε τα χρόνια της κρίσης και ανατέμνουμε το «τώρα» της ανάπτυξης, για να διασταλούμε στο μακροεπίπεδο - στον κόσμο του ΑΙ και της κλιματικής αλλαγής. Την πορεία των πραγμάτων χαράσσει ο Δημήτρης Ποτηρόπουλος.

From a family home "full of architects", we continue to the architecture school of Darmstadt and to the youthful roaming within space and thought Europe. We move to post-political changeover Greece, go through the years of crisis and dissect the present status of development, in order to expand to the macro level - the world of AI and climate change. Dimitris Potiropoulos sets the course.

Dimitris Potiropoulo (LIFE TALKS)

Now and then Danai Makri

ΔΜ

Σε ποια ηλικία είχες την πρώτη επαφή σου με την αρχιτεκτονική;

ΔΠ Τα πρώτα μου ερεθίσματα προήλθαν από τους συγγενείς μου, όπως έναν θείο μου και μία εξαδέλφη μου καθηγήτρια στο Μετσόβιο. Πολλοί από αυτούς ήταν αρχιτέκτονες και ήδη από το δημοτικό τούς παρατηρούσα. Ωστόσο ο ίδιος επέλεξα την αρχιτεκτονική, με μοναδικό δεδομένο ότι ήμουν καλός στο ελεύθερο σχέδιο. Πολύ αργότερα ανακάλυψα ότι κάτι μπορώ να καταφέρω.

At what age did you have your first contact with architecture?

DP

My first stimuli came from my relatives, such as an uncle and a cousin who was a professor at Metsovio University.

Many of them were architects and I had been observing them since primary school. However, I chose architecture myself, solely based on the fact that I was good at free drawing. Much later I discovered that I can actually do something.

130

DM

ΔΜ

ΔΠ Στη Γερμανία τότε, όπου και σπούδασα, οι σπουδές είχαν τη λογική του Bachelor Master, με δύο κύκλους. Τον πρώτο κύκλο οι Γερμανοί τον έλεγαν «προ-δίπλωμα» και επόταν το δίπλωμα. Για να φτάσουμε στο προ-δίπλωμα έπρεπε να παρακολουθήσουμε και να εξεταστούμε επιτυχώς σε πάρα πολλά τεχνικά μαθήματα. Τότε αποκτούσαμε το μεγαλύτερο μέρος της τεχνικής γνώσης, η οποία περιελάμβανε μηχανική, εγκαταστάσεις, κ.λπ. Τότε λοιπόν νόμιζα ότι είχα επιλέξει λάθος σπουδές! Πραγματικά αμφέβαλα. Με «έσωσαν» οι συζητήσεις με φοιτητές του δεύτερου κύκλου που με «διαβεβαίωσαν» με τη δουλειά τους. Πράγματι, όταν βρέθηκα στον δεύτερο κύκλο, κατάλαβα πραγματικά ότι διάλεξα αυτό που μου αρέσει.

DM

And finally came the decision of studies.

DP

In Germany at the time, where I studied, the studies were framed within a Bachelor Master, with two cycles. The Germans called the first cycle "pre-diploma" and then, diploma. To get to the pre-diploma we had to attend and pass many technical courses. It was at that time that we got most of the technical knowledge, which included engineering, installations, etc. So at that time I thought I had chosen the wrong course! I had actual doubts. I was "saved" by the conversations with students of the second cycle who "reassured" me through their work. Indeed, when I was in the second cycle, I really understood that I chose what I really like.

ΔΜ

Σε ποια πόλη της Γερμανίας βρισκόσουν;

ΔΜ Ποιες εικόνες κρατάς από αυτό το σπίτι όπου συγκεντρώνονταν θείοι και εξαδέλφες αρχιτέκτονες; ΔΠ Η μητέρα μου είχε έφεση για τα γράμματα και τις τέχνες και ήταν ο πρώτος μου «μέντορας», αν θέλετε. Εκείνη με οδηγούσε σε αυτόν τον ευρύτερο χώρο, στον οποίο κατά κάποιο τρόπο εντάσσεται και η αρχιτεκτονική. Σε μία πρώτη φάση και καθώς εκείνη είχε τελειώσει το ωδείο, μου είχε βάλει ένα πιάνο μέσα στο δωμάτιό μου – το οποίο βέβαια χρησιμοποιούσα σαν κάστρο για να παίζω με τα στρατιωτάκια. Στη συνέχεια προσπάθησα να εξοικειωθώ με περισσότερα μουσικά όργανα, αλλά χωρίς επιτυχία. Ωστόσο, πήρα την ώθηση προς την κατεύθυνση της τέχνης και της σκέψης. Ολοένα και περισσότερο διάβαζα βιβλία, παρακολουθούσα μουσικές εκδηλώσεις και άκουγα μουσική. Θυμάμαι, εκείνα τα χρόνια μου έπαιρνε το περιοδικό «Η Διάπλαση των Παίδων» που θεωρούνταν πολύ ποιοτικό για τις νεαρές ηλικίες εκείνης της γενιάς. Γενικά μου άρεσαν τα σχέδια και έτσι κέρδισαν την προσοχή μου οι αρχιτέκτονες της οικογένειας, όταν για παράδειγμα πήγαινα στο γραφείο του θείου μου. Ξεκίνησα μαθήματα ελεύθερου σχεδίου. Το ενδιαφέρον μου μεγάλωνε και είχα περισσότερα πράγματα να ρωτήσω τον θείο μου αλλά και την ξαδέρφη μου. Ως καθηγήτρια στον τομέα της πολεοδομίας, είχε περισσότερη άνεση στη θεωρία – τα πολεοδομικά σχέδια δεν μου προκαλούσαν κάποια έλξη, όπως η αρχιτεκτονική. Όμως εκείνη μου άνοιξε τους ορίζοντες γύρω από θέματα της κλίμακας των πόλεων.

DM

What images do you keep of this house where uncles and cousins architects gathered?

DP

My mother had a talent for letters and arts and was my first "mentor", if you will. She was leading me into this wider space, which in a way includes architecture. As a first phase, having finished the conservatory herself, she had put a piano in my room - which of course I used as a castle to play with my toy soldiers. I then tried to familiarize myself with more musical instruments, but without success. However, I got the push in the direction of art and thought. I kept reading more books, attended music events and listened to music. I remember, in those years she used to get me the magazine "Diaplasi ton Pedon” (Children's Physique) which was considered very high quality for the young ages of that generation.

[02.5]

I generally liked designs and that's how the family architects got my attention, when going to my uncle's office for example. I started free drawing lessons. My interest grew and I had more things to ask my uncle and my cousin.

As a professor in the field of urban planning herself, she was more comfortable in the lecture hall – urban planning sketches did not appeal to me in the way that architecture designs did. But it was her who opened my horizons around issues on the scale of cities.

Και τελικά ήρθε η απόφαση των σπουδών.

ΔΠ Στο Ντάρμσταντ, κοντά στη Φρανκφούρτη. Στην Αρχιτεκτονική Σχολή ήταν καθηγητής οικοδομικής ο Neufelt. Θα έχεις ακούσει για εκείνον. Το Ντάρμσταντ ήταν γνωστό για αυτόν τον καθηγητή.

DM

What city in Germany were you in?

DP

In Darmstadt, near Frankfurt. Neufelt was a professor of building engineering at the School of Architecture. You must have heard of him. Darmstadt was known exactly for this professor.

ΔΜ Σε επηρέασε με κάποιο τρόπο η έντονη γερμανική κουλτούρα σε όλες τις τέχνες και την αρχιτεκτονική; ΔΠ Για όσους είχαμε σπουδάσει στη Γερμανική Σχολή Αθηνών, προϋπήρχε μία σχέση με τη λεγόμενη γερμανική οργάνωση. Γνωρίζαμε να πειθαρχούμε σε σκέψεις που εξετάζονται από την αρχή, να δομούμε και να παρακολουθούμε το κάθε πράγμα με έναν λογικό τρόπο. Το Ντάρμσταντ ήτανε μία μικρή πόλη. Τότε είχε λιγότερους από 150.000 κατοίκους. Η κυρία ενέργειά του προέκυπτε από τους φοιτητές – αρχιτεκτονικής και οικονομικών. Επίσης ήταν μία «στεγνή», βιομηχανική πόλη. δεν είχε τα στοιχεία ζωής μίας μητρόπολης, όπως το Παρίσι, όπου ταξίδευα πολύ συχνά με φίλους. Γενικά, με κάθε αφορμή φεύγαμε. Τα σαββατοκύριακα πηγαίναμε ή στη Φρανκφούρτη ή στη Χαϊδελβέργη. Αν και οι ίδιες οι σπουδές στην Σχολή του Ντάρμσταντ θεωρούνταν από τις πιο φιλελεύθερες και καλλιτεχνικές, ενδιαφέρον βρήκα μόνο στον Günter Behnisch του οποίου κιόλας τα πρώτα αποδομημένα κτίρια συνάντησα στη Γερμανία – κτίρια σχεδιασμένα δυναμικά, με γλυπτές μορφές και με περισσότερη ένταση. Μάθαμε πάντως εξαιρετική μηχανική και στατικά συστήματα.

DM

Did the strong German culture on all arts and architecture influence you in any way?

DP

For those of us who had studied at the German school in Athens, there was already a relationship with the so-called German organization. We knew how to discipline thoughts that are examined on base level, to structure and monitor each thing in a logical way. Darmstadt was a small town.

At the time it had less than 150,000 inhabitants. His main energy came from the students – architecture and economics.

It was also a "dry", industrial city, it didn't have the elements of a metropolis like Paris, where I traveled very often with friends. Generally, on every occasion we left.

At weekends we went to either Frankfurt or Heidelberg.

Although the studies at the Darmstadt School itself were considered among the most liberal and artistic, I found interest only in Günter Behnisch when I encountered his very first deconstructed buildings in Germany – buildings designed dynamically, with sculptural forms and with more intensity. However, we did learn excellent mechanics and static systems.

All mages courtesy of Dimitris Potiropoulos

Πώς λοιπόν απέκτησες την εξοικείωσή σου με τη σύνθεση;

DM

Which of your discoveries were you passionate about?

ΔΠ Έμαθα το εξής. Όποιον τελείωνε μία Αρχιτεκτονική Σχολή στην Γερμανία, τουλάχιστον με το πρόγραμμα σπουδών και τη φιλοσοφία του Ντάρμσταντ, τον ανακάλυπτε ο Τομπάζης! Εκείνος επέλεγε τους συνεργάτες του, που ήταν όλοι παιδιά που είχαν σπουδάσει εξ ολοκλήρου ή είχαν κάνει μεταπτυχιακά σε σχολές αγγλοσαξονικές ή στην Αμερική, όπου υπήρχε αυτή η προσέγγιση, την οποία παρακολουθούσα μέχρι τότε, μέσα από τα βιβλία περισσότερο και όχι στην πράξη. Στο γραφείο, άρχισα να περνάω έναν δεύτερο κύκλο σπουδών, προσωπικό πια, ο οποίος έτρεξε για 2-3 χρόνια. Εκεί απελευθερώθηκα, μέσα από συζήτηση με συναδέλφους στο γραφείο, ακόμα και μέσα από πιο εντατική μελέτη.

DP

With anything I had never seen or heard of before. Let's say, at Mario Botta's first lecture, I was in heaven. From a military occupied Greece, I found myself in another world, completely unknown. In general, the idea of something new, unprecedented, something I had not even thought of, was enticing. It might have been a painting in a museum. It might have been an acquaintance with a group of Dutch people in a bar in Amsterdam. It may have been a modern building.

ΔΜ

Πώς σου φάνηκε η Αθήνα μετά απ’ όλα αυτά;

Ας πάμε όμως ξανά λίγα χρόνια πίσω. Στη διάρκεια των σπουδών μου, κάποια στιγμή, σχεδόν... είχα σταματήσει να σπουδάζω - χωρίς ακριβώς να το γνωρίζουν οι γονείς μου – και είχα εντατικοποιήσει τα ταξίδια. Με μία παρέα Ελλήνων και Γάλλων οργώναμε γενικά την Ευρώπη. Έτσι άνοιξαν οι ορίζοντές μας. Επισκεφτήκαμε μουσεία, γνωρίσαμε άλλους πολιτισμούς και άλλες νοοτροπίες. Άρα δημιουργήθηκε ένα έδαφος από όλη αυτή τη συνύπαρξη των σπουδών και των ταξιδιών, το οποίο με βοήθησε να αναζητήσω αυτό που έψαχνα.

ΔΠ Όταν είχα επιστρέψει, ήταν η εποχή που δημιουργήθηκαν τα πρώτα μπαράκια. Στον «Λώρα» σύχναζαν οι φοιτητές που είχαν σπουδάσει στο Παρίσι. Είχε γίνει ένα στέκι. Αυτή η ατμόσφαιρα, δεν ήταν γνωστή στην Αθήνα πριν φύγουμε για σπουδές. Επίσης στην Αθήνα ξέραμε την ταβέρνα και όχι τα ακριβά εστιατόρια που υπήρχαν τότε. Αυτή ήταν η μποέμικη ζωή που άρχισε να ανθίζει κατά τη δεκαετία του '80. Έπειτα τα μπαράκια πολλαπλασιάστηκαν, όπως και οι επιλογές. Έτσι η ζωή μας εκτυλισσόταν μεταξύ εργασίας και βραδινών εξορμήσεων. Τότε είχε μπει το μικρόβιο πλέον, ότι η αρχιτεκτονική είναι η ζωή μας. Δουλεύαμε πάρα πολλές ώρες και πολύ σκληρά. Επίσης, σε κάθε στιγμή που μας δινόταν η ευκαιρία, παρακολουθούσαμε τέχνη των σκηνοθετών. Αυτή ήταν η ζωή μας. Κι ήταν ωραία ζωή. Ήταν γεμάτη και κουραστική. Αλλά είχαμε δυνάμεις, γιατί ήμασταν νέοι.

DM

So how did you get your familiarity with composition?

DP

I learned this: Anyone who graduated from an Architecture School in Germany, at least with the Darmstadt curriculum and philosophy, was discovered by Tobazis! He chose his collaborators, who were all guys who had studied entirely or had done post-graduate degrees in Anglo-Saxon school s or in America, where there was an approach, the very same I had followed until then, through books more than practice.

In the office, I began to go through a second, now personal, cycle of studies which ran for 2-3 years. Through conversation with colleagues in the office and even through more intensive study, I felt free there.

But let's go back a few years again. During my studies, at some point, I had almost... stopped studying - without my parents really knowing - and I had intensified my travels. With a group of Greeks and Frenchmen we generally plowed Europe. This is how our horizons opened. We visited museums, got to know other cultures and other ways of thinking. So a base was created from all this coexistence of studies and travels, which helped me to seek what I was looking for.

ΔΜ

Πώς θα περιέγραφες τον εαυτό σου εκείνα τα χρόνια;

ΔΠ Βρισκόμουν μεταξύ έντονων πολιτικών αναζητήσεων, με ενεργή συμμετοχή στους φοιτητικούς συλλόγους, σε μία αναζήτηση οριζόντων, χωρίς να μπορώ να περιγράψω ακριβώς τι σημαίνει αυτό. Η φιλοσοφία και η διερεύνηση των σύγχρονων τάσεων της τέχνης αποτελούσαν μέρος αυτής της εξερεύνησης. Ήμουν όμως και ένας bon viveur, που αγαπούσε το χιούμορ και την πλάκα. Αυτό το τρίπτυχο με χαρακτήριζε, συν μία ντροπαλή πλευρά και ευαισθησία.

How would you describe yourself in those years?

DP

I was going through intense political searching, with active participation in student associations, in a quest for new horizons, without being able to describe exactly what this means. Philosophy and the exploration of contemporary art trends were part of this quest. But I was also a bon viveur, who loved humor and fun. This triptych characterized me, plus a shy side and sensitivity.

ΔΜ

Με ποιες από τις ανακαλύψεις σου παθιαζόσουν;

ΔΠ Με οτιδήποτε δεν είχα ξαναδεί και ξανακούσει. Ας πούμε, στην πρώτη διάλεξη του Μάριο Μπότα, είχα βρεθεί στα σύννεφα. Από μία Ελλάδα της Χούντας, βρέθηκα σε ένα άλλο κόσμο, εντελώς άγνωστο. Γενικά το πρωτόγνωρο, αυτό που δεν είχα σκεφτεί καν, ήταν γοητευτικό. Μπορεί να ήταν ένας πίνακας σε ένα μουσείο. Μπορεί να ήταν μία γνωριμία με μία παρέα Ολλανδών σε ένα μπαράκι στο Άμστερνταμ. Μπορεί να ήταν ένα μοντέρνο κτίριο.

What did you think of Athens after all this?

DP

When I had returned, it was the time when the first bars were created. "Lora" was frequented by students who had studied in Paris. It had become a hangout. This style was not part of Athens life before we left for studies. Also in Athens we were familiar with the tavern and not the expensive restaurants that existed back then. This was the bohemian life that began to flourish during the 80s. Later the bars multiplied and so did the choices. So our life unfolded between work and evening outings. By then the viral idea that architecture is our life had already affected us. We worked very long hours and very hard. Also, at every time we were given the opportunity, we watched the art of great directors. This was our life. And it was a good life. It was full and tiring. But we had strength, because we were young.

ΔΜ

Ποια άποψη είχατε για την αρχιτεκτονική Αθήνα;

ΔΠ Τα μέλη της παρέας είχαμε σπουδάσει στο εξωτερικό. Είχαμε λοιπόν αναπτύξει μία κριτική συζήτηση για το τι συμβαίνει εδώ. Δεν ήταν ωραία η Αθήνα, δεν βλέπαμε ωραία κτίρια και ως προς αυτό υπήρχαν μόνο εξαιρέσεις. Οι ελληνικές πόλεις γενικά δεν ήταν ωραίες. Έπρεπε να πας και να αναζητήσεις τις εστίες παράδοσης όπου είχαν γλιτώσει, όπως κάποια κυκλαδίτικα χωριά. Αλλά το να βρεις κάποια αστικά περιβάλλοντα, ήταν πολύ δύσκολο. Παράλληλα ανακαλύψαμε και το διοικητικό χάος της χώρας, με αφετηρία τον στρατό. Η θέση μας ήταν ότι εδώ έπρεπε να αλλάξουμε πάρα πολλά πράγματα. Επίσης, σε κάθε επίπεδο, προσθέταμε την πολιτική ευαισθησία που είχαμε λόγω γενιάς. Η αρχιτεκτονική έπρεπε να εκσυγχρονιστεί, να γυρίσει σελίδα. Οι παρεμβάσεις σε πολεοδομικό επίπεδο ήταν απολύτως απαραίτητες, γιατί οι πόλεις έπρεπε να κερδίσουν κάτι καινούριο. Η διοίκηση έπρεπε να εκσυγχρονιστεί και αυτή, διότι ήταν αναποτελεσματική. Υπήρχε μία επιθετική διάθεση για το που μπορούμε και εμείς να συνεισφέρουμε στην αλλαγή.

DM

What was your opinion about Athens architecture?

DP

The members of the group had studied abroad. So we had developed a critical discussion about what is happening here.

Athens was not nice, we didn't see nice buildings and in this regard there were only some exceptions. Greek cities in general were not nice. You had to go and look for the centers of tradition where they had been spared, like some Cycladic villages. But finding some urban environments was very difficult. At the same time, we also discovered the administrative chaos of the country, starting with the army.

Our position was that we had to change a lot of things here.

Also, at every level, we added the political sensitivity that we had due to our generation. The architecture had to be modernized, to turn the page. Interventions at the urban planning level were absolutely necessary, because the cities had to gain something new. The administration had to be modernized as well, because it was inefficient. There was an aggressive mood about how we can contribute to change.

[02.5]

Floating House, Vacation Home in Pylos, 2021.

131

DM

DM

PEOPLE

os

ΔΜ

PEOPLE Residence in Larissa, 2001.

Geraκa Municipality, 2000.

132

ΔΜ Ποιο ήταν το μεγαλύτερό σου επίτευγμα, πριν ξεκινήσεις το δικό σου γραφείο; ΔΠ Το γραφείο Τομπάζη ήταν ένα πάρα πολύ καλό σχολείο – με δομές στον τρόπο που δούλευε. Εκεί γνωριστήκαμε με τη Λιάνα και μάθαμε πώς μπορεί κανείς να επέμβει σε επίπεδο μεγάλου γραφείου, μ’ ένα τρόπο δημιουργικό και οργανωμένο. Αυτό ήταν το απόσταγμα της εμπειρίας.

DM

What was your biggest achievement before you started your own office?

DP

The Tobazis office was a very good school – with structures in the way it worked. There I met Liana and learned how one can intervene on the level of a large office, in a creative and organized way. This was the essence of the experience.

ΔΜ

Πώς γνωριστήκατε;

ΔΠ Δούλευα ήδη στον Τομπάζη, στον οποίο, για να προσληφθούμε, δίναμε εξετάσεις. Το λεγόμενο «οκτάωρο». Στη διάρκειά του, μας ανέθετε project, το οποίο έπρεπε να φέρουμε εις πέρας. Έπρεπε να περιλαμβάνει κείμενο, κάποιες κατασκευαστικές λεπτομέρειες και κάποιες πληροφορίες πιο συγκεκριμένες για αυτό που είχες σχεδιάσει. Ήταν δηλαδή ένα οκτάωρο φοβερά εντατικό - Εγώ θυμάμαι ότι γύρισα σπίτι και μου έδωσαν οι γονείς μου ένα lexotanil. Είχα μεγάλη ένταση, είναι γεγονός. Όταν ήρθε η Λιάνα να δοκιμαστεί στο δικό της οκτάωρο, κάθισε σε ένα σχεδιαστήριο κοντά μου. Της είπα να προσέξει κάποια πράγματα. Τι περίμενε να δει ο Τομπάζης. Έπρεπε να προλάβει όλα αυτά που ζητούσε, να μην παραλείψει κάτι. Το κείμενο έπρεπε να έχει και τη θεωρητική πληροφορία και την τεχνική και να κάνει και μία κατασκευαστική λεπτομέρεια. Το «οκτάωρο» ήταν η πρώτη μας επαφή. Θυμάμαι ότι μου άρεσαν πολύ τα μάτια της. Έπειτα δούλεψε σε έργα, στα οποία ήμουν ο υπεύθυνος της μελέτης. Καθόμασταν πλέον δίπλα-δίπλα.

DM

How did you meet;

DP

I was already working at Tobazis, where, in order to be hired, we took exams. The so-called "eight hours". During this, he assigned us a project, which we had to carry out.

It had to include text, some construction details, and some information more specific to what you had designed.

That translates into some extremely intense eight hours - I remember coming home and my parents gave me a lexotanil. I had a lot of tension, it's a fact. When Liana came to be tested in her own eight-hour class, she sat at a drawing board near me. I told her to watch out for a few things. What Tobazis expect to see. She had to catch up on everything he asked for, not to miss a thing. The text had to include both the theoretical information and the technique and give a construction detail. The "eight hour" was our first contact. I remember really liking her eyes.

Then she worked on projects, in which I was in charge of the study. We were, by then, sitting side by side.

[02.5]

ΔΜ

Και έπειτα, γραφείο μαζί;

ΔΠ Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, είχα ήδη ξεκινήσει να έχω δύο γραφεία: το πρώτο σε συνεργασία με δύο φίλες από το Παρίσι, με το οποίο συμμετείχαμε σε διαγωνισμούς κατά την περίοδο της θητείας μου. Το δεύτερο με άλλους φίλους, επίσης με επίκεντρο διαγωνισμούς και μικρές αναθέσεις. Ωστόσο, η έντονη απασχόληση στο γραφείο του Τομπάζη μάς περιόριζε σε χρόνο και ενέργεια, καθιστώντας δύσκολη τη σταθεροποίηση των γραφείων. Γιατί η απασχόληση στον Τομπάζη ήταν πολύωρη και με προσπάθεια. Στην ουσία λοιπόν, τότε, δεν καταφέραμε να κάνουμε κάτι. Όταν αποφασίσαμε να αφήσουμε τον Τομπάζη, αναγνωρίσαμε πλήρως το μονοπάτι που θέλαμε να ακολουθήσουμε.

DM

And then, to the office together?

DP

During my student years, I had already started to have two offices: the first in collaboration with two friends from Paris, participating in competitions during my tenure. The second with other friends, also focusing on competitions and small assignments. However, the heavy workload in the Tobazis office limited our time and energy, making it difficult to keep steady hours for the offices. Employment at Tobazis was strenuous, long hours with hard effort. So basically, at that time, we were unable to do anything.

When we decided to leave Tobazis, we fully recognized the path we wanted to follow.

ΔΜ

Πώς πήρατε την απόφαση;

ΔΠ Είχαμε παντρευτεί πλέον με τη Λιάνα, όταν μας κάλεσε μαζί ο Τομπάζης, για να μας ρωτήσει τι σκοπό έχουμε σε σχέση με το γραφείο. Μέσα στην συζήτηση, αυτή την ερώτηση του την επέστρεψα: «τι σκέφτεστε εσείς για εμάς;». Όλη αυτή η κουβέντα δεν κατέληξε κάπου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα μείνουμε και θα συνεχίσουμε την καριέρα μας εκεί, όμως αποφασίσαμε να προχωρήσουμε. Αφού κλείσαμε όλες μας τις υποχρεώσεις ψάξαμε για χώρο. Βρήκαμε το πρώτο γραφείο το οποίο ήταν στη Σούτσου, ακριβώς στην πλατεία Μαβίλη. Και έτυχε εκείνο τον καιρό ένας φίλος, ο οποίος ήταν μεγαλύτερος από μας, να αναλάβει δύο ξενοδοχειακά συγκροτήματα στη Ρόδο. Μας ρώτησε αν μπορούμε να αναλάβουμε το ένα. Όχι ως υπεργολάβοι, πράγμα που θα σήμαινε ότι δεν θα φαινόμασταν, αλλά ως αρχιτέκτονες. Τη μελέτη την κάναμε εμείς μαζί του. Δύο γραφεία δηλαδή. Έτσι βρεθήκαμε με ένα έργο που ήθελε κόσμο, διότι ήταν μεγάλο.

DM

How did you reach to this decision?

DP

Liana and I were now married, when Tobazis called us together, to ask us what our intentions were concerning the office. In the middle of the conversation, I returned this question to him: "what do you think about us?". All this talk went nowhere. We could have said that we will stay and continue our career there, but we decided to move on. After finishing all our assignments, we looked for a place. We found the first office which was in Soutsou, right on Mavili square. And it just so happened that at that time a friend, who was older than us, took over two hotel complexes in Rhodes. He asked us if we could take over one of them. Not as subcontractors, which would mean we wouldn't be seen, but as architects. We did the study with him. That is, two offices. So we found ourselves with a project that needed people, because it was big.

ΔΜ Από κείνα τα χρόνια, ποιος ήταν ο μεγαλύτερος θρίαμβος και ποια ήταν η μεγαλύτερη απογοήτευση; ΔΠ Στους πρώτους δύο πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, κατορθώσαμε να κερδίσουμε το πρώτο βραβείο για ένα μουσείο φυσικής ιστορίας στη Σάμο, και το τρίτο βραβείο για ένα σχέδιο που ποτέ δεν υλοποιήθηκε στη διασταύρωση της Αττικής οδού με την Κηφισιά. Αυτές οι διακρίσεις μάς γέμισαν ευφορία και αισιοδοξία - πάθαμε μία «παράκρουση» από την αναγνώριση. Όμως, όταν άρχισα να δουλεύω αυτόνομα, αντιμετώπισα τις πραγματικές προκλήσεις της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα: τις πολεοδομικές προκλήσεις, τους περίπλοκους κανονισμούς, αλλά και τις προκαταλήψεις κάποιων πελατών. Αυτή η πραγματικότητα, διαφορετική από αυτή που είχα βιώσει προηγουμένως, ήταν μια σκληρή προσγείωση στις αντιφάσεις της επαγγελματικής ζωής στη χώρα μας.

From those years, what was your greatest triumph and what was your greatest disappointment?

DP

In the first two pan-national architectural competitions, we managed to win the first prize for a natural history museum in Samos, and the third prize for a design that was never realized at the intersection of Attica Street with Kifisia. These accolades filled us with euphoria and optimism - we got a "high" of recognition. But when I started working independently, I faced the real challenges of architecture in Greece: the urban planning challenges, the complex regulations, but also the prejudices of some clients. This reality, different from what I had previously experienced, was a hard landing in the contradictions of working life in our country.

ΔΜ Πώς αντιμετωπίσατε αυτή την πραγματικότητα, για να διατηρήσετε την αισιοδοξία και τη φρεσκάδα σας;

ΔΜ

ΔΠ Καταρχάς και εγώ και η Λιάνα έχουμε αποκτήσει εμπειρία πια. Δηλαδή στα ολυμπιακά έργα είχαμε φτάσει τα 40 άτομα στο γραφείο μας, που πια ήταν μεγάλο, για τα δεδομένα της εποχής. Η εμπειρία αυτή σήμαινε και ευθύνες. Υπήρχαν πολλές ευθύνες, που σημαίνει ότι η χαρά της σύνθεσης, όλη αυτή η ευφορία που σου δίνει η προσέγγιση των ιδεών των έργων, μειώθηκε. Γιατί ήμαστε πλέον προσγειωμένοι. Έπρεπε να αντιμετωπίσουμε πρακτικά θέματα ενός μεγάλου γραφείου. Δεν χάθηκε προφανώς η ευφορία. Ούτε το μικρόβιο του να επιδιώκουμε να πάει η αρχιτεκτονική πιο κάτω στην Ελλάδα, στον βαθμό που μπορούμε να συνεισφέρουμε εμείς μέσα από τα έργα μας. Αλλά ήταν λιγότερο ανέμελη η αρχιτεκτονική ζωή πια. Είχε πολλές ευθύνες, έπρεπε να αντιμετωπιστούν θέματα που είναι έξω από το design και τον σχεδιασμό. «Βαρύναμε» κάπως.

DM

How have you changed in the meantime?

DP

First of all, Liana and I have already gained experience.

In other words, during the Olympic projects, we had reached up to 40 people in our office, which was already considered large, by the standards of the time. This experience also signified increased responsibilities. This great number of responsibilities, meant that the joy of composition, all the euphoria that you get from approaching the idea behind the project, was diminished. Because we are now grounded. We had to deal with the practical matters of a large office. The euphoria was obviously not lost; neither was the virus of seeking to further architecture in Greece, to the extent we could contribute through our projects. But architectural life wasn’t as carefree anymore. There were many responsibilities, he had to deal with issues that are beyond design and planning. We "weighed down" a bit.

ΔΜ

Επηρεάστηκε η καθημερινότητα και το γούστο σας;

ΔΠ Η αισιοδοξία και η φρεσκάδα ήταν δεδομένα. Δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που συναντάς δυσκολίες απογοητεύεσαι και κατεβάζεις τον πήχη. Απλώς εγκαταστάθηκε μία δύσκολη και δυσάρεστη πλευρά, η οποία υπάρχει ακόμη. Είναι δεδομένο αυτό, γιατί δεν έχουν διορθωθεί τα πράγματα. Έχουμε κάνει βήματα προφανώς. Μάθαμε να ζούμε και με τα δύο και με ένα πείσμα ότι δεν πρέπει να συμβιβαστούμε με το λιγότερο και το χειρότερο. Πρέπει να επιδιώκουμε το όνειρο. Έτσι προχωρήσαμε.

DM

How did you deal with this reality, to maintain your optimism and freshness?

DP

Optimism and freshness were given. It does not mean that every time you encounter difficulties you get frustrated and lower the bar. It’s just that a difficult and unpleasant side settled in and remains there to this day. It’s a given, since things have not been fixed. We have obviously made strides. We have learned to live with it as well as with the stubbornness that we should not settle for less and worse. We must pursue the dream. So we proceeded.

ΔΜ Και επιδιώκοντας το όνειρο, το γραφείο μεγαλώνει. Ποια είναι τα έργα που πιστεύεις ότι ήταν καθοριστικά, δίνοντας ώθηση για το επόμενο βήμα του γραφείου; ΔΠ Η πορεία μας διαμορφώθηκε μέσα από διάφορες ευκαιρίες. Κατά την περίοδο των δημοσίων έργων, το γραφείο μας είχε έναν ισορροπημένο ρυθμό δραστηριότητας: 50% ιδιωτικά έργα και 50% δημόσια. Σήμερα, όλα τα έργα μας είναι ιδιωτικά. Είχαμε την ευκαιρία να συμμετέχουμε σε σημαντικά έργα, όπως αυτά του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς και στα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων. Σε αυτούς τους διαγωνισμούς, κερδίσαμε μια σημαντική διάκριση. Αυτές οι συμμετοχές μάς επέτρεψαν να αναπτύξουμε τεχνογνωσία σε μεγάλης κλίμακας δημόσια έργα. Παράλληλα, αναγνωρίστηκε η ποιότητα της δουλειάς μας και στον ιδιωτικό τομέα, όπου μας προσκάλεσαν σε αρκετούς διαγωνισμούς, ανοίγοντάς μας τον δρόμο για έργα που μας ικανοποίησαν πλήρως.

And in pursuit of the dream, the office grows. What are the projects that you think were decisive, giving steam to the next step of the office?

DP

Our path was shaped through various opportunities. During the period of public projects, our office had a balanced pace of activity: 50% private projects and 50% public.

Today, all our projects are private. We had the opportunity to participate in important projects, such as those of the Eleftherios Venizelos airport, as well as the Olympic Games projects. In these competitions, we won an important distinction. Participating allowed us to develop expertise in large-scale public projects. At the same time, the quality of our work was also recognized in the private sector, where we were invited to several competitions, paving the way for projects that completely satisfied us.

ΔΜ

Ο δικός μας ελεύθερος χρόνος είναι πάρα πολύ λίγος και χάθηκε αυτό το μποέμικο μέρος της ζωής, το οποίο μου άρεσε πάρα πολύ. Διατηρήθηκε η «παρέα της Πέμπτης», που ήταν μία μικτή παρέα παιδιών που σπουδάσαμε στη Γερμανία και στη Γαλλία και συναντιόμασταν όπως καταλάβατε κάθε Πέμπτη. Μέχρι και να γεννηθεί ο Ρήγας, βγαίναμε και κάθε βράδυ. Άρα και όταν είχαμε το γραφείο μας, βγαίναμε μετά τη δουλειά.

DM

Has your daily life and taste been affected?

DP

It affected my life when I was out of the office, but inside the office, my routine remained the same. My days started early and ended late at night, often with travel.

I traveled to Europe often, but avoiding airplanes - I was afraid. So, I preferred the car, passing through Italy. I traveled extensively, reaching as far as Scotland. What really changed though was my free time. The moments with the company, between philosophical and political discussions, decreased significantly. When family and children come, life changes. And that was something that affected my free time, not my work or travels.

Our free time is very little and that bohemian part of life, which I loved so much, has been lost. The "Thursday group" was maintained, which was a mixed group of those who studied in Germany and France and met as you understand every Thursday. Until Rigas was born, we would go out every night. So even when we had our office, we went out after work.

Η Ελλάδα του 2000 ήταν όντως η «Δανία του νότου»;

ΔΠ Αυτό όμως ήταν η βιτρίνα. Δεν υπήρχε από πίσω ένα υπόβαθρο στα γράμματα, στις τέχνες, στον πολιτισμό. Δεν μιλάω φυσικά για τις εξαιρέσεις, γιατί πάντα υπήρχαν άνθρωποι, ομάδες και προσπάθειες. Αλλά τις ελλείψεις τις διαβάζεις στην κοινωνία πλέον και ως νοοτροπία, και ως καθημερινές συμπεριφορές. Ας δούμε απλά πώς κινείται ο πολίτης στην πόλη. Στη δε δημιουργία, η επιφανειακότητα είναι φανερή σε πολλαπλά επίπεδα.

DM

Was the Greece of 2000 really the "Denmark of the South"?

DP

This was just a window display. There was no background in literature, arts, culture. I'm not talking about exceptions, of course, because people, groups and efforts have always existed. But one can read the shortcomings of today’s society on a level of both, mentality and day to day behavior. Let's just see how the citizen goes about the city. In creation, superficiality is even more evident on multiple levels.

ΔΜ

Και μετά έρχονται τα χρόνια της κρίσης.

ΔΠ Τα χρόνια της κρίσης που ακολούθησαν ήταν σίγουρα δύσκολα. Όπως πολλά γραφεία, το δικό μας αντιμετώπισε τεράστιες προκλήσεις. Υπήρξε μια σημαντική συρρίκνωση στο μέγεθος και τις δραστηριότητές μας. Αυτά τα χρόνια μοιάζουν σαν ένα διάλειμμα, μια περίοδος όπου ο πρωταρχικός μας στόχος ήταν η επιβίωση. Παρόλο που δοκιμαστήκαμε, δεν φτάσαμε στο σημείο να αντιμετωπίσουμε την απόλυτη κρίση, όπως άλλα γραφεία. Ήταν μια εποχή που απαιτούσε προσοχή, προσαρμογή και προσπάθεια για να διατηρηθεί το γραφείο μας στο επαγγελματικό τοπίο.

DM

And then came the crisis years.

DP

The crisis years that followed were certainly difficult.

Like many offices, ours faced enormous challenges. There has been a significant reduction in our size and operations. These years seem like a hiatus, a time when our primary goal was survival. Even though we were tested, we didn't get to the point where we faced the ultimate crisis like other offices. It was a time that required attention, adaptation and effort to keep our office in the professional landscape.

Natural History Museum of Samos, 1st prize in the national architectural competition, 1990.

[02.5]

All mages courtesy of Dimitris Potiropoulos

ΔΠ Επηρέασε τη ζωή μου όταν έβγαινα από το γραφείο, αλλά μέσα στο γραφείο, η ρουτίνα μου παρέμενε η ίδια. Οι μέρες μου ξεκινούσαν νωρίς και τελείωναν αργά το βράδυ, συχνά με ταξίδια. Ταξίδευα συχνά στην Ευρώπη, αλλά αποφεύγοντας τα αεροπλάνα - είχα φόβο. Έτσι, προτιμούσα το αυτοκίνητο, περνώντας από την Ιταλία. Έκανα μεγάλα ταξίδια, φτάνοντας μέχρι και τη Σκωτία. Αυτό που πραγματικά άλλαξε όμως ήταν ο ελεύθερός μου χρόνος. Οι στιγμές με την παρέα, ανάμεσα σε φιλοσοφικές και πολιτικές συζητήσεις, μειώθηκαν σημαντικά. Όταν έρχεται η οικογένεια και τα παιδιά, η ζωή αλλάζει. Και αυτό ήταν κάτι που επηρέασε τον ελεύθερό μου χρόνο, όχι την εργασία μου ή τα ταξίδια μου.

133

DM

Και εσύ εντωμεταξύ πώς έχεις αλλάξει;

PEOPLE

DM

PEOPLE The Wave, Residential Complex in Glyfada's Golf, 2018.

134

ΔΜ Μέσα από τα έργα σου εκείνης της περιόδου, θεωρείς ότι γεννήθηκε κάποια καινούρια και ενδιαφέρουσα ιδέα; ΔΠ Εγώ λειτουργώ περίεργα στο θέμα της σύνθεσης. Έχω μία περίεργη σχέση και με την υλικότητα. Εμένα είναι αποστασιοποιημένη η σχέση μου με το γιαπί, όσο κι αν φαίνεται περίεργο. Δεν είναι ότι δεν κάνω επίβλεψη και δειγματισμούς. Δεν είναι ότι δεν με ενδιαφέρει η υλικότητα. Αλλά ο κόσμος μου είναι το γραφείο μου, τα βιβλία μου, τα περιοδικά και το ίντερνετ. Όλοι οι προβληματισμοί, όσον αφορά το θεωρητικό θέμα που έχει να κάνει με τη δουλειά, είναι άρθρα μέσα από αυτές τις πηγές που σου περιέγραψα. Εγώ έχω συνεχώς τα μάτια μου έξω. Όπως και τώρα. Αν ήταν κάτι να με επηρεάσει, δεν ήταν η κρίση, αλλά η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής έξω από την Ελλάδα. Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός λόγος που είχε παραχθεί εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη, στο Λονδίνο και στην Αμερική.

DM

Through your works of that period, do you think that any new and interesting ideas were born?

DP

I work strangely when it comes to composition. I also have a strange relationship with materiality. For me, my relationship with the construction site is aloof, as strange as it may seem. It's not like I don't supervise and sample.

It's not that I don't care about materiality. But my world is my desk, my books, magazines and the internet. All reflections, regarding the theoretical subject related to work, are articles through the sources I described you. I ‘m always on the lookout. Like now. If there was something that influenced me, it was not the crisis, but the evolution of architecture outside of Greece. The modern architectural discourse produced at that time in Europe, London and America.

ΔΜ

Πώς έγινε το αναπτυξιακό restart στην Ελλάδα;

[02.5]

ΔΠ Κυρίως από το 2017, άρχισε να υπάρχει μία κινητικότητα. Εντωμεταξύ, είχαν δημιουργηθεί γραφεία μιας άλλης γενιάς. Των σαραντάρηδων, ας πούμε, μιλώντας με σημερινούς χρόνους. Οι πελάτες λοιπόν που είχαν ενδιαφέρον άρχισαν να απευθύνονται στα γραφεία που είχαν ένα όνομα προ κρίσης αλλά και στα νέα γραφεία, με προϊόν εκείνης της εξέλιξης, λίγο πολύ τη σημερινή πραγματικότητα. Εμείς είχαμε την τύχη να απευθύνονται σε μας.

DM

How did the development restart in Greece happen?

DP

Mainly since 2017, there has been a movement. Meanwhile, offices of another generation had been created. Those in their forties, let's say, speaking in today's times. So, the interested clients began to address both: the offices that had a name before the crisis as well as new offices, today's reality being, to some extent, a product of that evolution. We were lucky enough to have been chosen.

ΔΜ

Αυτό ήταν τύχη;

ΔΠ

Γνώριζα άλλους, που δεν τους εξελίχθηκε έτσι.

DM

Was this luck?

DP

I knew others, didn't turn out like that for them.

ΔΜ

Κι όμως κάτι θα πρέπει να κάνατε.

ΔΠ Προφανώς υπάρχει το κομμάτι του μάρκετινγκ και των πωλήσεων, για να υπάρχει ένα γραφείο. Η ιστοσελίδα, οι δημοσιεύσεις των έργων, η ανταπόκριση ή και η επιδίωξη συνεντεύξεων σε έναν δημοσιογράφο είναι κινήσεις που πρέπει να κάνει κανείς ο ίδιος για το γραφείο του. Εμείς βέβαια είχαμε φτιάξει και ένα όνομα πριν την κρίση. Τα υπόλοιπα είναι θέμα συγκυρίας. Δεν μπορώ να το φανταστώ αλλιώς.

DM

And yet you must have done something.

DP

Obviously there is the marketing and sales part, to have an office. The website, the publications of the projects, the response or even the pursuit of interviews with a journalist are actions that one must take for his office, himself. Of course, we had made a name before the crisis.

The rest is a matter of timing. I can't imagine it any other way.

ΔΜ

Η εποχή της ανάκαμψης λοιπόν.

ΔΠ Η δραστηριότητά μας εκτοξεύτηκε. Αρχίσαμε να έχουμε ανάγκη από νέους συνεργάτες και κάποιοι από τους παλιούς επέστρεψαν. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα ξαναβρεθήκαμε στα προ κρίσης μεγέθη και τώρα, είμαστε όπως όταν ανοίξαμε το γραφείο μας. Τρέχουμε και δεν προλαβαίνουμε.

DM

So it’s the time of recovery.

DP

Our business skyrocketed. There was a need for new partners and some of the old ones came back. In a very short time we were back to pre-crisis sizes and now, we are like when we first opened our office. We're constantly on the go and we can't catch up.

ΔΜ Έχει τροποποιήσει τη γλώσσα σας η ξέφρενη επενδυτική δραστηριότητα; ΔΠ Εξακολουθώ να λειτουργώ μέσα από αυτή την παρακολούθηση. Η αρχιτεκτονική παραγωγή και οι εξελίξεις στο εξωτερικό, τα ερωτήματα που μας απασχολούν όλους μας, η κλιματική αλλαγή, είναι ορισμένα από τα θέματα που κινούν την περιέργειά μου, όχι σε επίπεδο μόδας, αλλά ουσίας. Η επιφανειακή προσέγγιση και οι αποδοτικές μπίζνες που «στήνονται» πίσω από αυτή με εκπλήσσουν, όταν αναφερόμαστε σε ουσιαστικά προβλήματα. Αλλά θα έλεγα ψέματα, αν έλεγα ότι πραγματικά αλλάζει η αρχιτεκτονική μας. Είτε γιατί ο πελάτης θέτει τα όρια και τις απαιτήσεις του, είτε γιατί η οικοδομική τεχνολογία δεν μεταβάλλεται από τη μία μέρα στην άλλη, και μάλιστα στην Ελλάδα συνεχίζει να υστερεί, είτε γιατί δεν έχουν επιλυθεί κλιματικά ζητήματα.

DM

Has frenzied investment activity altered your language?

DP

I am still functioning through monitoring. Architectural production and developments abroad, climate change and other questions that concern us all, are some of the topics that drive my curiosity, not on a level of fashion, but of substance. The superficial approach and the efficient businesses that are "set up" behind this concept amaze me, especially in reference to actual, real problems. But I would be lying if I said that our architecture is really changing. Either because the client sets his limits and demands, or because building technology does not change from one day to the next, in fact in Greece it continuously lags behind, or because climate issues have not been resolved.

ΔΜ Ποιο πιστεύεις ότι πρέπει να είναι το μέλλον της αρχιτεκτονικής, για να είναι πραγματικά βιώσιμη στις τρέχουσες συνθήκες; ΔΠ Η βιωσιμότητα δεν είναι ένα πρόβλημα που αφορά την αρχιτεκτονική ειδικά. Πρέπει να αλλάξει ο δυτικός τρόπος ζωής που έχει δημιουργήσει την κλιματική κρίση, αλλά και όλο αυτό το έργο που αποτυπώνεται στον υλικό κόσμο γύρω μας. Διάβασα προ ημερών ότι οι καρκίνοι σε ηλικίες κάτω των 50, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξηθεί κατά 80%. Η μελέτη λέει ότι φταίει ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Άρα αν ψάχνεις να βρεις τι συμβαίνει, δεν κοιτάς τι κάνει η αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική είναι το αποτέλεσμα.

All mages courtesy of Dimitris Potiropoulos

What do you think the future of architecture should be, to be truly sustainable in the current conditions?

DP

Sustainability is not a problem specific to architecture. The western way of life that has created the climate crisis must change, along with all this work that is reflected in the material world around us. I read a few days ago that cancers in people under the age of 50 have increased by 80% in recent decades. The study says modern lifestyles are to blame. So if you're looking to find out what's going on, you're not looking at what architecture is doing. Architecture is the result.

ΔΜ

Ποιες αξίες πρέπει να ξαναδούμε;

PEOPLE

DM

ΔΠ Πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία γενικότερα. Πώς τρεφόμαστε, πώς διασκεδάζουμε, πώς μετακινούμαστε; Αμφιβάλλω αν μας χρειάζονται όσα κάνουμε. Πρόσφατα πήγα σε ένα εμπορικό κέντρο για να αγοράσω ένα ζευγάρι αθλητικά παπούτσια. Είδα τόσα πολλά σχέδια, που μου φάνηκε εντελώς ματαιόδοξο το σκηνικό και δεν μπορούσα να διαλέξω - ένας αρχιτέκτονας δυσκολεύεται να διαλέξει ακόμα και ένα ζευγάρι παπούτσια. Έφυγα χωρίς να πάρω κάτι και έπειτα αναρωτιόμουν πώς μπαίνουμε σε δρόμους που δεν υπάρχει λόγος να τους ακολουθήσουμε.

DM

What values should we revisit?

DP

The mentality in general must change. How do we eat, how do we have fun, how do we move? I doubt we need most of what we do. I recently went to a mall to buy a pair of sneakers. I saw so many designs that I found the entire setting all too vain and I couldn't choose - an architect having trouble even choosing a pair of shoes. I left without taking anything and then wondered how we get into paths that there is no reason for us to walk on.

ΔΜ Ο καταναλωτισμός δεν είναι «ξέσπασμα» εντός ενός τρόπου ζωής με περισσότερα επιβεβλημένα πράγματα παρά επιλογές; ΔΠ Είναι θέμα Παιδείας, κατά βάση. Για να έχεις επιλογές, πρέπει να έχεις και κριτική σκέψη – να κάνεις κάποια νοητική διεργασία. Π.χ. στη Δανία διδάσκεται και η ενσυναίσθηση. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε σαν έννοια αυτό. Να νοιάζομαι για τον άλλον, να μπαίνω στη θέση του και να προλαβαίνω κάτι άσχημο που εγώ μπορώ να βοηθήσω να μην του συμβεί. Ο ματαιόδοξος, μη λειτουργικός και υπερβολικός τρόπος σκέψης κατ’ άτομο, αθροιστικά συνθέτει τη συλλογική νοοτροπία, η οποία οδηγεί σε αυτά. Ας θυμηθούμε την περίοδο του χρηματιστηρίου και την εξέλιξή της. Την αποκαλώ πάρτι. Είχαμε ένα σωρό γκουρμέ εστιατόρια. Ήταν αστείο το πράγμα. Ξεχάστηκαν οι απλές ταβέρνες και τα απλά μέρη. Και εγώ πήγα, γιατί πήγαιναν οι παρέες μου και πελάτες μου. Κι όμως δεν χρειαζόταν όλο αυτό, γιατί δεν είχε την κουλτούρα. Όταν πήγαινες σε ένα τέτοιο μέρος στο Παρίσι, έμπαινες σε ένα κτίριο τεσσάρων αιώνων, ενώ εδώ δεν είχαν μέσα τους κανένα μήνυμα, κανένα πολιτισμό.

Isn't consumerism an "outbreak" within a lifestyle of more forced things than choices?

DP

It is a matter of Education, basically. In order to have choices, you also have to have critical thinking – to do some mental process. E.g. in Denmark empathy is also taught. In Greece this does not even exist as a concept. To care for the other person, to put myself in their place and to prevent something bad from happening to them. The vain, dysfunctional and excessive way of thinking per individual, cumulatively makes up the collective mentality, which circles back to them. Let's remember the period of the stock market and its evolution. I call it a party. We had a bunch of gourmet restaurants. It was funny. Simple taverns and simple places were forgotten. I went too, because my friends and clients were going. And yet there was no need for any of that, mostly because there was no corresponding culture. When you went to a place like that in Paris, you entered a building that was four centuries old, whereas here they had no message, no culture in them.

135

DM

ΔΜ Πλέον έχουμε μπει στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης και αυτό θα αλλάξει άπειρα πράγματα. Πρώτα από όλα θα αλλάξει τον τρόπο που οργανώνουμε την καθημερινότητά μας και τον τρόπο που αξιοποιούμε το critical thinking, όσοι το διαθέτουμε. Μιλάμε για μία πιθανή λύση σε όλο αυτό; ΔΠ Είμαι επιφυλακτικός. Δεν μπορώ να ξέρω πώς θα εξελιχθεί και ποιος ξέρει κιόλας. Μία επίκαιρη συζήτηση σήμερα είναι ο βαθμός στον οποίο θα μπορούμε να ελέγχουμε την Τεχνητή Νοημοσύνη. Από την Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, τα ανθρώπινα επιτεύγματα έφεραν πολλή πρόοδο σε επιστήμες και τομείς που έχουν να κάνουν με την ποιότητα της ζωής μας, όπως η ιατρική και η υγεία. Ταυτόχρονα «μαίνεται» μία μάχη, σε δυναμική κατάσταση, με αρνητικά αποτελέσματα σαφώς αποτυπωμένα στον πλανήτη. Εγώ θεωρώ ότι ίσως έχουμε χάσει στο παιχνίδι μας. Πώς θα συμφωνήσουν οι πολύ ισχυρές χώρες, που έχουν γεωπολιτικά και άλλα πολύ μεγάλα συμφέροντα, ότι όλα αυτά πρέπει να ανατραπούν και μάλιστα πολύ γρήγορα; Είμαι απαισιόδοξος.

DM

We have now entered the era of Artificial Intelligence and this will change countless things. First of all, it will change the way we organize our daily lives and the way we utilize critical thinking, for those of us who are so inclined. Are we talking about a possible solution to all this?

DP

I am wary. I can't know how it will turn out and who knows. A hot debate today is the extent to which we will be able to control Artificial Intelligence. Since the Industrial Revolution, human achievements have brought much progress in sciences and fields that have to do with the quality of our lives, such as medicine and health.

At the same time, a battle is raging, in a dynamic state, with negative results clearly reflected on the planet. I think we may have lost in our own game. How will the very powerful countries, who have geopolitical and other very big interests, agree that all this must be overturned and very quickly? I am pessimistic.

ΔΜ Σε ένα άλλο θέμα, σήμερα συχνά αρθρογραφείς. Πώς ξεκίνησε αυτό σου το ενδιαφέρον;

Olympic Tennis Center at OAKA (Olympic Athletic Center of Athens), 2001.

[02.5]

ΔΠ Γνώριζα τι έγραφαν οι αρχιτέκτονες που θαύμαζα σε νεαρή ηλικία και επίσης με ενδιέφερε πολύ να διατυπώνω σωστά τα κείμενα για τις ιδέες των έργων μου. Από νωρίς συνειδητοποίησα λοιπόν ότι ο λόγος είναι μία δύσκολη ιστορία. Μάλιστα, σε εκείνη τη φάση, τα Ελληνικά μου δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένα στην τεχνική ορολογία, λόγω της εμπειρίας στα Γερμανικά. Ήθελα να κατακτήσω τη γοητεία της περιγραφής και σιγά-σιγά δημιούργησα ένα δικό μου λεξιλόγιο, ένα δικό μου λεξικό. Κατέγραφα λέξεις και προτάσεις. Δηλαδή, διάβαζα ένα άρθρο στα Ελληνικά, μου άρεσε μία λέξη και τη σημείωνα. Αυτό το κάνω ακόμη. Και έτσι σταδιακά ανανεωνόταν το λεξιλόγιό μου, ώστε να μπορώ να περιγράφω. Κάποια στιγμή, μου ζήτησαν εκδότες να αρθρογραφήσω για αυτούς.

PEOPLE 136 [02.5]

Mykonos White Boxes Resort, 2016.

The Elysium, Residential Complex in Kavouri, 2017.

On another topic, nowadays you often appear as a columnist.

How did this interest of yours begin?

DP

I knew what the architects I admired at a young age, wrote.

I was also very interested in properly formulating the texts for the ideas of my projects. I realized early on that the written word is a difficult project. In fact, at that stage, my Greek was not that developed in terms of technical terminology, due to gaining my experience in German.

I wanted to master the charm of description and slowly I created my own vocabulary, my own dictionary. I recorded words and sentences. That is, I was reading an article in Greek, I liked a word and I marked it. I still do that. So I gradually renewed my vocabulary and was able to create descriptions. At some point, I was asked by publishers to write for them.

ΔΜ

Ποια βιβλία σού αρέσουν;

PEOPLE

DM

ΔΠ Μέχρι τα 35 διάβαζα ιστορία, φιλοσοφία, πολλή λογοτεχνία και πολιτικά βιβλία. Όσον αφορά τις σπουδές μου, διάβαζα αυτά που βρίσκονταν στο δρόμο που μου είχε βάλει το Πολυτεχνείο. Δεν έκανα κάτι παραπάνω. Παρακολουθούσα την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής, αλλά είχα και τα ενδιαφέροντα που σου περιέγραψα. Από ένα σημείο και μετά, άρχισε να μετατοπίζεται το ενδιαφέρον μου στην αρχιτεκτονική. Τα Αγγλικά μου δεν με βοηθούν, έτσι το «κενό» της αγγλικής βιβλιογραφίας αναπλήρωνα από την γερμανική, και με την επιμονή του αναγνώστη που «πιάνει» τα νοήματα. Η εξέλιξη αυτής της διάθεσης με έφερε να διαβάζω σταθερά άρθρα για την αρχιτεκτονική. Αυτά διαβάζω τα τελευταία χρόνια. Πάρα πολλά άρθρα και βιβλία για την αρχιτεκτονική.

DM

What books do you like?

DP

Until I was 35 I read history, philosophy, a lot of literature and political books. As for my studies, I read what was on the path set for me by Polytechnic School. I didn't do anything more. I followed the development of architecture, but I also had the interests I described you. From a point on, my interest began to shift towards architecture. My English do not suffice so the "vacuum" of English bibliography was filled by the German one supported by the persistence of the reader who gets the meaning easily.

The evolution of this mood led me into reading a steady stream of articles about architecture. This is what I've been reading for the last few years. Too many articles and books about architecture.

ΔΜ

Θα άλλαζες κάτι στην πορεία της ζωής σου;

ΔΠ Αν μπορούσα να μείνω σε μία άλλη χώρα της Ευρώπης, χωρίς να με πιάνει η νοσταλγία για την Ελλάδα, θα το έκανα. Η Ελλάδα είναι όμορφη, αλλά έχουμε θέμα, κατά τ’ άλλα. Και ως δεύτερη επιλογή, αν ήμουν μικρότερος σε ηλικία, θα προσπαθούσα να ανοίξω ένα δεύτερο γραφείο σε μία πόλη της Ευρώπης, ώστε να βγούμε από τα ελληνικά στεγανά. Αυτό είναι κάτι που έχω ήδη πει στον γιο μου.

Would you change anything in the course of your life?

DP

If I could stay in another European country, without feeling homesick for Greece, I would. Greece is beautiful, but other than that we have a problem. And as a second option, if I was younger, I would try to open a second office in a city in Europe, so that we could get out of the Greek barriers. This is something I have already told my son.

ΔΜ

Είναι αυτός ο επόμενος στόχος σου;

137

DM

ΔΠ Δεν ξέρω αν θα προλάβω. Αλλά αν με ρωτούσες αν ήταν επιθυμία μου, θα σου έλεγα ότι ναι, είναι. Και είναι και ένα θέμα που θα μπορούσα να συζητήσω και σοβαρά στο γραφείο μου, αν υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια. Προσωπικά θα έπρεπε να φύγω από το γραφείο, να λείπω για πολλά διαστήματα στην πόλη που θα επιλέγαμε να κάνουμε αυτό το πείραμα.

DM

Is this your next goal?

DP

I don't know if I'll make it. But if you asked me if it was my wish, I would say yes, it is. And it is also an issue that I could seriously discuss in my office, if there was a coordinated effort. Personally I would have to leave the office, be away for long periods of time in the city we would choose to do this experiment in.

[02.5]

high quality materials for architectural applications

ΒΑΤΗ FLOOR KITCHEN

www.papapolitis.gr

WALL: Starry Night Blue 2067-20 AURA® Eggshell

www.benjaminmoore.com.gr

©2022 Benjamin Moore & Co. AURA, Benjamin Moore, and the triangle “M” symbol are registered trademarks licensed to Benjmamin Moore & Co. 11/22

New Rain Showers Your Shower, Your Moment

Leading Designs for Architecture

ETE

EM

Rasico® enhances the external area of Pedavena Brewery through its tactile texture, epitomising a perfect blend of modern style and open air architecture.

Floor_Rasico®

Compose your beauty componi la tua bellezza Find Yours

idealwork.com Διανομή / Distribution Bostik Ελλάς Α.Ε Μετσόβου 3, Μοσχάτο, +30 210 4831 140, infogr@bostik.com

ARCH TECT

[03.0]

156

[03.1] [03.2] [03.3] [03.4] [03.5] [03.6] [03.7] [03.8] [03.9]

KKMK Architects. On going global Minion. Back to the Future A conversation around “Spolia.” With Michaeljohn Raftopoulos Liknon. Connecting a brand to its roots To maximize space and interactions. A talk with Point Supreme Essence of Light Development vs Ascetic Spirit. Concerning Cycladic Architecture Urband. Inside_Out A Boho Experience. The Sand Villas

P.158 P.162 P.166 P.170 P.174 P.180 P.184 P.186 P.188

157

CHI TURE

[03.0]

1.

Desa Alam – Hotel Complex.

ARCHITECTURE

Η Αρχιτεκτονική είναι ένας από τους λίγους κλάδους που προσφέρει στους επαγγελματίες του άφθονη τη δυνατότητα της εξωστρέφειας. Σε μία σειρά συζητήσεων του Archisearch και της Design Ambassador, σχετικά με την ανάπτυξη των ελληνικών γραφείων με έργα στο εξωτερικό, οι KKMK Architects αποτελούν τον πρώτο συνομιλητή.

Architecture is one of the few disciplines that offers its professionals ample opportunity for extroversion. In a series of discussions between Archisearch and Design Ambassador regarding the development of Greek offices with projects abroad, KKMK Architects is the first interlocutor.

KKMK Architects

158

(TALK)

On going global Danai Makri

Η αρχιτεκτονική άνοιξη των περασμένων ετών χαρακτηρίζεται από τη διεθνή πελατεία, τα υψηλά budget και την ελευθερία έκφρασης και ανάπτυξης που προσέφεραν στους αρχιτέκτονες. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκαν νέες τυπολογίες που κέρδισαν την προσοχή των επενδυτών σε όλο τον πλανήτη.

Viral εικόνες και εμπειρίες πυροδότησαν τον σχηματισμό ενός διεθνούς brand για την ελληνική αρχιτεκτονική, με πρωταγωνιστές δυναμικά ανερχόμενα γραφεία. Αυτή είναι η περίπτωση των KKMK Architects, με ιδρύτριες και head architects τις Κατερίνα Καραγιάννη και Μαρίνα Καραμαλή, οι οποίες συζητούν για την πραγματικότητα ενός ελληνικού γραφείου που ανοίγεται στον κόσμο.

[03.1]

The architectural spring of the past years is characterized by an international clientele, high budgets, freedom of expression, and the growth this has offered to the architects. As a result, new typologies were created that gained the attention of investors around the globe. Viral images and experiences triggered the formation of an international brand for Greek architecture, with dynamic up-and-coming offices as protagonists. This is the case of KKMK Architects, with founders and head architects Katerina Karagianni and Marina Karamali, who discuss the reality of a Greek office opening up to the world.

ΔΜ

Νιώθετε περισσότερο ελληνικό ή διεθνές γραφείο;

ΚΚΜΚ Πιστεύουμε ότι είμαστε και τα δύο. Είμαστε ένα ελληνικό γραφείο με την ομάδα μας και την έδρα μας στην Ελλάδα, νιώθουμε όμως διεθνείς ως προσωπικότητες-αρχιτέκτονες. Έχουμε σπουδάσει στο εξωτερικό όπου προσδιορίστηκε η αρχιτεκτονική μας εκπαίδευση, έχουμε διεθνή ερεθίσματα και θεωρούμε ότι οι μελέτες και ο επαγγελματισμός μας μέχρι στιγμής έχουν προσφέρει δημιουργικές και εποικοδομητικές συνεργασίες. Έχουμε την τύχη να συνεργαζόμαστε με πελάτες που επενδύουν στην Ελλάδα αλλά είναι ξένοι, όπως επίσης και να αναλαμβάνουμε έργα εκτός Ελλάδας. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι στην Αυστραλία, την Αίγυπτο και την Ινδονησία. Σε όλες αυτές τις συνεργασίες, το ιδιαίτερο είναι να καταλάβεις την κουλτούρα και τη νοοτροπία του κάθε πελάτη. Να προσαρμοστείς ή να καθοδηγήσεις το project στο σύνολό του. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι αποδεχόμαστε με χαρά την πρόκληση να αποκαλούμαστε ένα διεθνές γραφείο.

DM

Do you feel more like a Greek or an international office?

KKMK

We believe we are both. We are a Greek office with our team and headquarters in Greece, but we feel international as personalities-architects. We have studied abroad, where our architectural training was determined, we have international stimuli, and we feel that our studies and professionalism so far have provided creative and constructive collaborations. We are fortunate to work with clients who invest in Greece but are foreign and undertake projects outside of Greece. The most important of these are in Australia, Egypt, and Indonesia. In all these collaborations, the special thing has been to understand the culture and mentality of each client. And adapt or guide the project as a whole. So, we could say that we gladly accept the challenge of calling ourselves an international office.

Πώς αναλάβατε τα πρώτα έργα σας στο εξωτερικό;

ΚΚΜΚ Το πρώτο έργο στο εξωτερικό ήταν η αρχιτεκτονική μελέτη ενός εστιατορίου στην Αυστραλία. Αρχικά ταξιδέψαμε εκεί ώστε να καταλάβουμε τις επιθυμίες του νέου μας πελάτη, να κατανοήσουμε το κοινό στο οποίο απευθυνόταν το εστιατόριο, να γνωρίσουμε την κατασκευαστική ομάδα και να δούμε τα τοπικά υλικά που θα μπορούσαμε να εντάξουμε στον σχεδιασμό μας. Μία βασική απαίτηση του πελάτη που ανέβασε τον βαθμό δυσκολίας ήταν όλες οι κατασκευές να παραχθούν στην Ελλάδα και να ταξιδέψουν στην Αυστραλία, όπου θα συναρμολογούνταν on-site. Επιπλέον των παραπάνω, με την εκκίνηση της μελέτης ήρθε το πρώτο κύμα του COVID-19, οπότε και η όλη διαχείριση του έργου έπρεπε να γίνει αυστηρά online. Ήταν ένα απαιτητικό έργο, καθώς έπρεπε να εξασφαλίσουμε την ορθότητα της κατασκευής με απόλυτη ακρίβεια χωρίς να μπορούμε να το επισκεφτούμε. Εκεί έπαιξε μεγάλο ρόλο η συνεργασία με την κατασκευαστική ομάδα που ουσιαστικά ήταν τα «μάτια» μας επιτόπου στο έργο, καθώς και με τους προμηθευτές-κατασκευαστές εδώ στην Ελλάδα που προσπάθησαν να κάνουν όσο πιο πιστά γίνεται την προσομοίωση του έργου. Ήταν μία πολύ ωραία εμπειρία που είχε υψηλές απαιτήσεις συντονισμού και ακρίβειας, αλλά αποδείξαμε στο τέλος -κυρίως στον εαυτό μας- ότι τα πάντα είναι εφικτά.

DM

How did you undertake your first projects abroad?

KKMK

The first project abroad was the architectural study of a restaurant in Australia. We first traveled there to understand our new client's wishes and the restaurant's target audience, meet the construction team, and see what local materials we could incorporate into our design. A key requirement of the client that raised the level of difficulty was that all structures had to be produced in Greece and travel to Australia, where they would be assembled on-site. In addition to the above, with the start of the study came the first wave of COVID-19, so the entire project management had to be done strictly online. It was a demanding project as we had to ensure the correctness of the construction with absolute precision without being able to visit it. Cooperating with the construction team, who were essentially our "eyes" on-site in the project, played a big part, as did the cooperation with the suppliers-manufacturers from Greece, who tried to simulate the project here as faithfully as possible. It was a very nice experience that required high coordination and precision, but we proved in the end mainly to ourselves that everything is possible.

DM.

How did you get to know your clients, and with what criteria did they choose you so that they entrusted you with projects abroad?

KKMK

A large part of our international clientele has come from the so-called "word of mouth." Knowing our other clients or seeing our completed projects led them to work with our office and share their new venture with us. Another percentage of our customers have come from our presence on social media, where they were obviously attracted to our aesthetics and the architectural effect we produce. Of course, after the first contact is made, further steps are needed for a collaboration to progress. In order for someone to trust us, there must be honest and good communication to feel that we understand them, that we share their vision and will do whatever it takes to implement it—something we make sure to do in all the projects we take on.

ΔΜ Πόσο εύκολο είναι να σχεδιάζετε εδώ και να κτίζετε σε μία ξένη χώρα; Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις και πώς τις αντιμετωπίσατε;

ARCHITECTURE

ΔΜ

ΚΚΜΚ Η απόσταση ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και τον τόπο για τον οποίο σχεδιάζει φέρνει πάντα μία δυσκολία στη δημιουργική διαδικασία. Ενέχει τον κίνδυνο να αποστασιοποιηθεί από το έργο, παραβλέποντας αυτά τα μικρά στοιχεία που μπορεί να κάνουν ένα έργο μοναδικό για το περιβάλλον του. Ο τρόπος που το αντιμετωπίζουμε είναι δημιουργώντας μία γερή βάση πριν ξεκινήσουμε τη μελέτη. Η βάση αυτή αποτελείται από ενδελεχή και σχολαστική έρευνα πάνω στον νέο αυτό τόπο, το κλίμα, τις τοπικές συνθήκες, τους ανθρώπους που τον κατοικούν, την καθημερινότητα, τις τοπικές συνήθειες. Όλ’ αυτά είναι η παρακαταθήκη που δημιουργούμε πριν ξεκινήσουμε και φροντίζουμε να ανατρέχουμε συχνά εκεί ώστε να παραμένουμε πάντα συνδεδεμένοι με το εγχείρημα. Εκτός από τον σχεδιασμό, φτάνει και η στιγμή της κατασκευής. Και εκεί, βλέπουμε πως η ροή των κατασκευών, η μέθοδος που έχουν σε κάθε χώρα, έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από ό,τι στην Ελλάδα. Η δεύτερη μεγαλύτερη πρόκληση είναι να πετύχουμε το αποτέλεσμα που επιθυμούμε δουλεύοντας και καθοδηγώντας ανθρώπους που κατασκευάζουν με διαφορετικά μέσα και τεχνικές από αυτά που έχουμε συνηθίσει.

DM

How easy is it to design here and build in a foreign country?

What are the main challenges, and how did you deal with them?

KKMK

The distance between the architect and the place for which he designs always creates some difficulty in the creative process and carries the risk of the architect distancing himself from the work, overlooking those small elements that can make a work unique to its environment. We deal with this by creating a solid foundation before we start studying.

This basis consists of thorough and meticulous research on this new place, the climate, the local conditions, the people who inhabit it, the daily life, and the local customs.

All this is the legacy we create before we start, and we make sure to check back on it often so we always stay connected to the venture. In addition to planning, the moment of construction also arrives. And there, we see that the flow of construction and the method they have in each country has different characteristics than in Greece. The second biggest challenge is achieving the desired result by working with and guiding people who build with different means and techniques than we are used to.

ΔΜ Πώς γνωρίσατε τους πελάτες σας και με ποια κριτήρια σας επέλεξαν, ώστε να σας εμπιστευτούν έργα στο εξωτερικό; ΚΚΜΚ Ένα μεγάλο τμήμα του διεθνούς πελατολογίου μας έχει έρθει από το λεγόμενο “word of mouth”. Είτε γνωρίζοντας άλλους πελάτες μας είτε έχοντας δει ολοκληρωμένα έργα μας, οδηγήθηκαν στο να συνεργαστούν με το γραφείο μας και να μοιραστούν το νέο τους εγχείρημα μαζί μας. Ένα άλλο ποσοστό των πελατών μας έχει έρθει από την παρουσία μας στα social media, όπου προφανώς τους προσέλκυσε η αισθητική μας και το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα που παράγουμε. Φυσικά, αφού γίνει η πρώτη επαφή χρειάζονται κι άλλα βήματα για να προχωρήσει μια συνεργασία. Για να μας εμπιστευθεί κάποιος πρέπει να υπάρχει ειλικρινής και καλή επικοινωνία, να νιώσει ότι τον καταλαβαίνουμε, ότι μοιραζόμαστε το όραμά του και θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να το υλοποιήσουμε. Κάτι που φροντίζουμε να κάνουμε σε όλα τα έργα που αναλαμβάνουμε.

ΔΜ Ποιες αναπτυξιακές προοπτικές βλέπετε για το γραφείο σας εκτός συνόρων;

All Images courtesy of KKMK Architects

Zoya Rituals Hotel – North Coast.

What development prospects do you see for your office abroad?

KKMK

We are particularly interested in expanding our customers' international network and moving forward with even more collaborations. We are gradually building a foundation that shows consistency and seriousness, a quality and variety portfolio. We believe we will continue to attract more collaborations through our own projects. After all, our basic principle is not to repeat ourselves. A new space is a great motivation for us as it automatically creates a new source of inspiration. At the same time, we receive very positive comments from the international press, which we certainly take as a very positive perspective for the future.

[03.1]

2.

DM

159

ΚΚΜΚ Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα να διευρύνουμε το διεθνές δίκτυο των πελατών μας και να προχωρήσουμε σε ακόμα περισσότερες συνεργασίες. Δημιουργούμε σταδιακά μια βάση που δείχνει συνέπεια και σοβαρότητα, ένα portfolio το οποίο έχει ποιότητα και ποικιλία και μέσα από τα ίδια μας τα έργα πιστεύουμε ότι θα συνεχίσουμε να προσελκύουμε περισσότερες συνεργασίες. Άλλωστε, βασική μας αρχή είναι να μην επαναλαμβανόμαστε. Είναι μεγάλο κίνητρο για εμάς ένας νέος τόπος, καθώς αυτόματα δημιουργείται μια νέα πηγή έμπνευσης. Εισπράττουμε παράλληλα πολύ θετικά σχόλια από τον διεθνή Τύπο, κάτι που σίγουρα εκλαμβάνουμε ως μια πολύ θετική προοπτική για τη συνέχεια.

ARCHITECTURE

3 PROJECTS 1.

Desa Alam Hotel Complex, Indonesia

Το ξενοδοχειακό συγκρότημα περιλαμβάνει 50 δωμάτια, χώρο υποδοχής, εστιατόριο με μπαρ κ πισίνα, χώρο spa καθώς και 6 ανεξάρτητες βίλες. Βρίσκεται στην Ινδονησία και αυτή τη περίοδο ολοκληρώνεται η μελέτη του. Η αρχή του σχεδιασμού και αυτό που ζητήθηκε ήταν να μεταφέρουμε την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική στον νέο τόπο του έργου. Αρχιτεκτονικά η γενική διαρρύθμιση του project βασίστηκε στο να δημιουργηθεί μια δομή και κυκλοφορία που να έχει τα χαρακτηριστικά ενός ελληνικού νησιωτικού χωριού. Οι κτιριακοί όγκοι έχουν διασπαστεί συνδυάζοντας δύο κυρίαρχα υλικά, την πέτρα και τις λείες επιφάνειες. Λαμβάνοντας υπόψη τα τοπικά χαρακτηριστικά, τους υπαίθριους και κλειστούς χώρους, την πλούσια φύση με τις εκτενείς επιφάνειες νερού, ως αρχιτέκτονες προσδοκούμε σε ένα νέο ύφος και μια αισθητική επηρεασμένη και από τους δύο τόπους.

The hotel complex includes 50 rooms, a reception area, a restaurant with a bar and swimming pool, a spa area, and six independent villas. It is in Indonesia, and currently, the studies are being completed. The principle of the design and what was requested was to transfer the Cycladic architecture to the project's new site. Architecturally, the general layout of the project was based on creating a structure and circulation that has the characteristics of a Greek island village. The building volumes have been broken up by combining two dominant materials – stone and smooth surfaces. Taking into account the local characteristics, the outdoor and indoor spaces, and the rich nature with the extensive water surfaces, as architects, we expect a new style and an aesthetic influenced by both places.

2.

Zoya Rituals Hotel North Coast, Egypt

1.

Desa Alam – Hotel Complex.

3.

Atmos Restaurant – Shoal Bay.

Το ξενοδοχείο Zoya Rituals είναι υπό κατασκευή και αναμένεται να λειτουργήσει το καλοκαίρι του 2024. Το γραφείο μας ανέλαβε τον σχεδιασμό των δωματίων, του main lobby και του εστιατορίου. Η μελέτη έχει βασιστεί σε μεσογειακά χαρακτηριστικά όπως οι καμάρες και τα χτιστά έπιπλα -που δημιουργούν μια συνεχόμενη γεωμετρία- αλλά και σε μια αντίθεση υλικών. Άγριες, ακατέργαστες επιφάνειες είναι σε διάλογο με πιο στυλιζαρισμένες λεπτομέρειες. Σκοπός είναι να δημιουργήσουμε μια οικεία, δεκτική ατμόσφαιρα στον επισκέπτη, που θα νιώθει άνεση και πολυτέλεια.

The Zoya Rituals hotel is under construction and is expected to open in the summer of 2024. Our office has undertaken the design of the rooms, the main lobby, and the restaurant. The study has been based on Mediterranean features such as arches and built-in furniture that create a continuous geometry but also a contrast of materials. Wild, raw surfaces interact with more stylized details. The purpose is to create a familiar, receptive atmosphere for the visitor, who will feel comfort and luxury.

160

3

Atmos Restaurant Shoal Bay, Australia

Βασικό κριτήριο της μελέτης ήταν η αναβίωση της εμπειρίας ενός ελληνικού beach bar. Εκεί, η σύνδεση και η επαφή με τη θάλασσα είναι άμεση και συνεχόμενη και η ανάγκη για στέγαστρα που προσφέρουν δροσιά και σκίαση από τον ήλιο δημιουργούν τις κυρίαρχες μορφές. Τα χτιστά πεζούλια και καθιστικά -όπως επίσης και ακατέργαστες επιφάνειες- επικρατούν, μιας και η αντοχή τους είναι καθοριστική καθώς είναι εκτεθειμένα στο φυσικό περιβάλλον. Στη νέα εφαρμογή, χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακές τεχνικές κατασκευής αλλά και υλικά της παραδοσιακής κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, όπως τσιμεντοκονία, ξυλεία και υφάσματα. Ο χώρος διαχωρίστηκε σε μικρότερες ενότητες, οι οποίες διαμορφώθηκαν με παραδοσιακές πέργκολες με σκοπό να προσφέρουν μια σχετική ιδιωτικότητα στους επισκέπτες. Αυτή η διάσπαση του χώρου προσέφερε μια οικεία ατμόσφαιρα χωρίς να αναιρεί πλήρως τη γραμμική οργάνωση της κάτοψης.

[03.1]

The basic criterion of the study was the revival of the experience of a Greek beach bar. There, the connection and contact with the sea is direct and continuous, and the need for canopies that offer coolness and shade from the sun creates the dominant forms. Built terraces, sitting areas, and raw surfaces prevail since their durability is decisive as they are exposed to the natural environment.

During this new application, traditional construction techniques and materials of traditional Cycladic Architecture, such as cement mortar, timber, and fabrics, were used. The space was divided into smaller sections, which were shaped with traditional pergolas to offer visitors relative privacy. This space division provided an intimate atmosphere without completely negating the linear organization of the floor plan.

ARCHITECTURE

2.

Zoya Rituals Hotel – North Coast.

Atmos Restaurant – Shoal Bay.

[03.1]

All Images courtesy of KKMK Architects

161

3.

ARCHITECTURE

Το ΜΙΝΙΟΝ ήταν η χαρά των παιδικών χρόνων των σημερινών 40άρηδων, 50άρηδων και πάνω. Η Dimand που αγόρασε το κτίριο το 2021, ύστερα από πλειοδοτικό διαγωνισμό, ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Μίνω Διγενή του γραφείου Minos Digenis Arquitectos, τον σχεδιασμό του, καινούριου πλέον, κτιρίου της περιοχής της Ομόνοιας.

MINION was once the childhood joy of people who are now in their 40s, 50s, or older. Dimand, which bought the building in 2021 after a bidding process, commissioned architect Minos Digenis of Minos Digenis Arquitectos to design the new building in the Omonia area.

Minion

162

(NEW PROJECT)

Back to the Future Thanassis Diamantopoulos

Στην ουσία οι τίτλοι τέλους του προηγούμενου ΜΙΝΙΟΝ έπεσαν τα ξημερώματα της 19ης Δεκεμβρίου 1980, όταν το πολυκατάστημα καταστράφηκε ύστερα από εμπρησμό. Το 1983 άρχισε να λειτουργεί πάλι, μέχρι που η επιχείρηση κρατικοποιήθηκε λόγω χρεών. Το 1998 κλείνει οριστικά και πέρασε από την ELMEK Sports της οικογένειας Φάις και στη συνέχεια στη Folli Follie Holdings. Το 2021 το απέκτησε η Dimand.

[03.2]

The old MINION's final act occurred on the morning of 19 December 1980, when the department store was destroyed by arson. In 1983, the business started operating again until it was nationalized due to debts. It closed permanently in 1988 and was passed on to the Fais family's ELMEK Sports and then to Folli Follie Holdings.

In 2021 it was acquired by Dimand.

Σύμφωνα με δήλωση που έκανε σε εμάς η Chief Operating Officer της Dimand, Όλγα Ίτσιου, «Με το ΜΙΝΙΟΝ, δημιουργούμε μια γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος της Αθήνας. Από τα χρόνια που αποτελούσε το εμπορικό κέντρο της πόλης με χιλιάδες είδη και εκατοντάδες υπαλλήλους, φτάνοντας στην περίοδο της ακατανόητης ερημιάς, και τώρα, στο στάδιο της αναγέννησης. Σήμερα, το ΜΙΝΙΟΝ αναγεννιέται με μια φιλόδοξη προοπτική: να επαναφέρει τη ζωή στην περιοχή πέριξ της Ομόνοιας και να δώσει ένα νέο νόημα στον πυρήνα της πόλης».

According to a statement by Dimand's Chief Operating Officer Olga Itsiou, "With MINION, we are creating a bridge between the past and the future of Athens. From the years when it was the city's commercial center with thousands of items and hundreds of employees, it reached a period of incomprehensible desolation and is now in a stage of regeneration.

Today, MINION is being reborn with an ambitious perspective: to bring life back to the area around Omonia and give a new meaning to the city's core." Στη συνέχεια μας έδωσε μια εικόνα του πώς θα είναι το κτίριο: «Πρόκειται για ένα ακίνητο συνολικής επιφάνειας 18.500 τ.μ., το οποίο θα μετατραπεί σε ένα σύγχρονο, βιοκλιματικό συγκρότημα μεικτών χρήσεων. Στο μεγαλύτερο τμήμα του, από το υπόγειο έως τον 2ο όροφο, θα φιλοξενούνται οι εμπορικές χρήσεις του κτιρίου, δημιουργώντας μια ζωντανή εμπορική περιοχή στο κέντρο της πόλης, προσελκύοντας επισκέπτες και αγοραστές, ενώ από τον 3ο έως τον 7ο όροφο θα δημιουργηθούν μοντέρνοι γραφειακοί χώροι, ιδανικοί για επιχειρήσεις που αναζητούν σύγχρονες εγκαταστάσεις. Στην πίσω πλευρά του ακινήτου, στη συμβολή των πεζοδρόμων της Σατωβριάνδου και Δώρου, βρίσκεται μια μικρότερη ανεξάρτητη κτιριακή οντότητα. Εδώ, προβλέπεται η δημιουργία περίπου 40 διαμερισμάτων με επιφάνειες που κυμαίνονται από 50 έως 125 τετραγωνικά μέτρα, δίνοντας στους μελλοντικούς κατοίκους πρόσβαση σε μια ήσυχη και σύγχρονη κατοικημένη περιοχή στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα, στο ισόγειο θα λειτουργούν καταστήματα και γυμναστήριο. Αυτή η ποικιλία χρήσεων αναμένεται να συμβάλει στην ενίσχυση της έννοιας της κοινότητας στην περιοχή και την επαναφορά των μόνιμων κατοίκων στο κέντρο της Αθήνας. Έτσι, το ΜΙΝΙΟΝ δεν αναγεννιέται μόνο ως ένα σύνθετο κτίριο, αλλά ως ένα ενδιαφέρον παράδειγμα για το πώς η αρχιτεκτονική και η αστική ανάπτυξη μπορούν να συμβάλλουν στην αναζωογόνηση μιας ολόκληρης περιοχής».

Then she gave us an insight into what the building will look like: "This is a property with a total surface area of 18,500 sqm, which will be transformed into a modern, bioclimatic mixed-use complex. The largest part of the building, from the basement to the 2nd floor, will house commercial uses, creating a vibrant shopping area in the city center, attracting visitors and shoppers, while from the 3rd to the 7th floor, modern office space will be created, ideal for businesses looking for modern facilities. On the back side of the property, at the junction of the pedestrian streets of Satovriandou and Dorou, is a smaller independent building entity. Here, it is planned to create approximately 40 apartments with surfaces ranging from 50 to 125 square meters, giving future residents access to a quiet and modern residential area in the city center. At the same time, the ground floor will be occupied by shops and a gym. This variety of uses is expected to help strengthen the sense of community in the area and bring back residents to the center of Athens. In this way, MINION is not only being reborn as a complex building but as an interesting example of how architecture and urban development can contribute to the regeneration of an entire area."

Thus, by Christmas, "the facade will be completed except for the ground floor areas, while internally, building and electromechanical works will be underway."

Concluding, Dimand’s project manager said: "Our vision is to create an innovative and dynamic center in the heart of Athens that will highlight its multicultural heritage and modern development. We see MINION not only as an investment object but also as a way to contribute to revitalizing the city and its contemporary history.

That is, to create an environment where businesses can grow, professionals can work, and residents can live. We envision revitalizing our downtown, bringing back its glamour and social pulse, providing a vibrant and energetic environment for all."

[03.2]

All Photographs ©Nikos Daniilidis

The fact that hotels on the one hand and the increasing number of short-term rental houses on the other are testing the city center's environmental, urban, and social resilience made us wonder whether re-establishing the well-known department store would aggravate the existing situation. On this, Dimand's COO commented: "Undoubtedly, the center needs its residents! In the past, the center of Athens was squeezed out due to various factors, including the economic crisis. Many residents had left the area, and businesses had closed down. This led to a sense of detachment and a general loss of vibrancy in the area.

However, today, there is a strong desire to change this situation.

We aim to bring residents back into the town center, revitalize it, and create a more attractive environment in which to live and work. This can only be achieved by ensuring the center is fully operational 24 hours a day - creating a vibrant, diverse, and energetic community of businesses, professionals, residents, and visitors alike. Maintaining and developing the downtown is a strategic plan and a necessity that will guide future generations towards a renewed, dynamic, and sustainable city."

Έτσι, μέχρι τα Χριστούγεννα «η όψη θα είναι ολοκληρωμένη με εξαίρεση τους ισόγειους χώρους, ενώ εσωτερικά θα είναι σε εξέλιξη οι οικοδομικές και ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες». Καταλήγοντας, η υπεύθυνη του έργου για λογαριασμό της Dimand είπε: «Το όραμά μας είναι να δημιουργήσουμε ένα πρωτοποριακό και δυναμικό κέντρο στην καρδιά της Αθήνας που θα αναδείξει την πολυπολιτισμική κληρονομιά και τη σύγχρονη ανάπτυξή της. Βλέπουμε το ΜΙΝΙΟΝ όχι μόνο ως ένα επενδυτικό αντικείμενο αλλά και ως έναν τρόπο να συμβάλουμε στην αναβίωση της πόλης και τη σύγχρονη ιστορία της. Να δημιουργήσουμε δηλαδή ένα περιβάλλον όπου επιχειρήσεις μπορούν να αναπτυχθούν, οι επαγγελματίες να εργαστούν, και οι κάτοικοι να ζήσουν. Οραματιζόμαστε να αναβιώσουμε το κέντρο της πόλης μας, να επαναφέρουμε την αίγλη και τον κοινωνικό της παλμό, προσφέροντας ένα ζωντανό και ενεργητικό περιβάλλον για όλους».

163

As expected, the project will attract many brands who would like to be present in the wondrous new world of this large department store. This is what Olga Itsiou suggests in her statement.

"We are at an important stage in the project's development, where interesting discussions have begun with many potential premises users and leases are being closed.

The increased demand demonstrates the need and desire of entrepreneurs, professionals, and residents to participate in this imperative revitalization of the Athens city center area. Business owners are looking for modern and functional facilities, and MINION is an answer to their needs. It is a fact that the development of MINION represents an opportunity to highlight an architectural landmark that has been part of the history of Athens. Athenians have an emotional attachment to MINION and are eager to see the project completed and brought to life, wanting to be part of this renaissance. With its versatile use and privileged location, MINION demonstrates its importance as one of Athens' landmark properties, shaping the city's future."

Το γεγονός ότι τα ξενοδοχεία από τη μία και τα ολοένα και περισσότερα σπίτια βραχυχρόνιας μίσθωσης από την άλλη δοκιμάζουν τις περιβαντολλογικές, πολεοδομικές και κοινωνικές αντοχές του κέντρου της πόλης, μας έκανε να αναρωτηθούμε αν η επανασύσταση του γνωστού πολυκαταστήματος θα επιβάρυνε την υπάρχουσα κατάσταση. Πάνω σε αυτό η COO της Dimand σχολίασε: «Αδιαμφισβήτητα το κέντρο χρειάζεται τους κατοίκους του! Στο παρελθόν, το κέντρο της Αθήνας είχε παραγκωνιστεί λόγω διάφορων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής κρίσης. Πολλοί κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει την περιοχή και επιχειρήσεις είχαν κλείσει. Αυτό οδήγησε σε μια αίσθηση αποχής από το κέντρο και σε μια γενική απώλεια της ζωντάνιας της περιοχής. Ωστόσο, σήμερα, υπάρχει μια έντονη διάθεση να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Ο στόχος μας είναι να επαναφέρουμε τους κατοίκους στο κέντρο της πόλης, αναζωογονώντας το και δημιουργώντας ένα πιο ελκυστικό περιβάλλον για να ζήσουν και να εργαστούν. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εξασφάλιση πλήρους λειτουργίας του κέντρου 24 ώρες το 24ωρο, τη δημιουργία δηλαδή μιας ζωντανής, πολυσύνθετης και ενεργητικής κοινότητας που αποτελείται από επιχειρήσεις, επαγγελματίες, κατοίκους αλλά και επισκέπτες. Η διατήρηση και ανάπτυξη του κέντρου της πόλης δεν αποτελεί μόνο ένα στρατηγικό σχέδιο αλλά και μια αναγκαιότητα που θα καθοδηγήσει τις επόμενες γενιές προς μια ανανεωμένη, δυναμική και βιώσιμη πόλη».

ARCHITECTURE

Όπως είναι αναμενόμενο, το έργο θα προσελκύσει πολλά brands που θα ήθελαν να στελεχώσουν τον χώρο του θαυμαστού καινούριου αλλά και παλιού κόσμου του μεγάλου πολυκαταστήματος. Αυτό αφήνει να εννοηθεί και η Όλγα Ίτσιου στη δήλωση που μας έκανε. «Βρισκόμαστε σε ένα σημαντικό στάδιο ανάπτυξης του έργου, όπου έχουν ξεκινήσει ενδιαφέρουσες συζητήσεις με πολλούς δυνητικούς χρήστες των εγκαταστάσεων και κλείνουν οι μισθώσεις. Η αυξημένη ζήτηση αποδεικνύει την ανάγκη και επιθυμία των επιχειρηματιών, των επαγγελματιών και των κατοίκων να συμμετάσχουν σε αυτήν την επιτακτική αναβίωση της περιοχής του κέντρου της Αθήνας. Επιχειρηματίες αναζητούν σύγχρονες και λειτουργικές εγκαταστάσεις, και το ΜΙΝΙΟΝ ανταποκρίνεται σε αυτές τους τις ανάγκες. Είναι γεγονός άλλωστε πως η ανάπτυξη του ΜΙΝΙΟΝ αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία για την ανάδειξη ενός αρχιτεκτονικού ορόσημου που αποτέλεσε μέρος της ιστορίας της Αθήνας. Οι Αθηναίοι έχουν συναισθηματικό δέσιμο με το ΜΙΝΙΟΝ και ανυπομονούν να δουν το έργο να ολοκληρώνεται και να αποκτά ζωή, θέλοντας να γίνουν μέρος αυτής της αναγέννησης. Με την πολύπλευρη χρήση που προσφέρει, καθώς και την προνομιακή του τοποθεσία, το ΜΙΝΙΟΝ καταδεικνύει τη σημασία του ως ένα από τα ακίνητα-τοπόσημα της Αθήνας, που διαμορφώνει το μέλλον της πόλης».

[03.2]

All images courtesy of Minos Digenis Arquitectos

164

ARCHITECTURE

Ο Μίνως Διγενής είναι ο ιδρυτής του αρχιτεκτονικού γραφείου Minos Digenis Arquitectos με έδρα στη Βαρκελώνη, που ανέλαβε τον σχεδιασμό του ΜΙΝΙΟΝ. Ο Έλληνας αρχιτέκτονας γεννήθηκε το 1971 στην Αθήνα και μεγάλωσε στο Παγκράτι. Ο πατέρας του υπήρξε γνωστός αρχιτέκτονας της εποχής του, ενώ η μητέρα του δασκάλα χορού. Μετά την αποφοίτησή του από το Πολυτεχνείο του Μιλάνου το 1996 εγκαταστάθηκε στη Βαρκελώνη. Κατά την τετραετή του επαγγελματική πρακτική στο γραφείο Ramos Bach Associados, ήταν τοπικός συνεργάτης του Richard Meier & Partners για την ανέγερση του Mουσείου Mοντέρνας Tέχνης της Βαρκελώνης MACBA. Το 2000 δημιούργησε την ομάδα 160bis Arquitectura, Diseño y paisaje και στη συνέχεια, το 2003, τη Minos Digenis Arquitectos, με την οποία δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα. Με εκκίνηση τη σημαντική αναγνώριση στα βραβεία FAD Αρχιτεκτονικής και Design 2003 (έπαινος για το project Oven), το γραφείο του ανέλαβε ποικίλα project αρχιτεκτονικής με ιδιαίτερη ευαισθησία στο concept design και το interior design. Σε 20 χρόνια σταδιοδρομίας, έχουν αποπερατώσει πάνω από 120 project στην Ισπανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Minos Digenis is the founder of Minos Digenis Arquitectos, the Barcelona-based architectural firm responsible for MINION's design. The Greek architect was born in 1971 in Athens and grew up in Pagrati. His father was a wellknown architect of his time, while his mother was a dance teacher.

After graduating from the Polytechnic University of Milan in 1996, he settled in Barcelona.

During his four years of professional practice at Ramos Bach Associados, he was a local partner of Richard Meier & Partners for the construction of the Barcelona Museum of Modern Art MACBA. In 2000, he created the 160bis Arquitectura, Diseño y paisaje group, and then, in 2003, Minos Digenis Arquitectos, with which he is still active today. Since he received a significant recognition in the FAD Architecture and Design 2003 awards (merit for the Oven project), his office has undertaken various architectural projects with a particular sensitivity to concept design and interior design. During the last 20 years, they have completed over 120 projects in Spain and other European countries.

ΘΔ Πώς αντιλαμβάνεστε τον Αθηναϊκό Μοντερνισμό και πώς αυτός ενσαρκώνεται στο ΜΙΝΙΟΝ;

ΘΔ Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε ή αντιμετωπίζετε για την υλοποίηση της μελέτης;

ΜΔ Ένας από τους βασικούς άξονες της ιδέας ήταν η ανάδειξη του αθηναϊκού μοντερνισμού στον άξονα της Πατησίων. Ο χρόνος, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η έλλειψη συντήρησης και οι παρεμβάσεις στην αρχιτεκτονική για να εξυπηρετήσουμε μηχανολογικές, ως επί το πλείστον, ανάγκες, έχουν αλλοτριώσει σε μεγάλο βαθμό την όψη του κέντρου της πόλης. Είναι χρήσιμο όταν περπατάμε στην Αθήνα να κοιτάμε ψηλά, για να εκτιμήσουμε τα πολλά αξιόλογα δείγματα αρχιτεκτονικής εκείνης της εποχής, αλλά και την ίδια στιγμή, να αναλογιστούμε τη δουλειά που μένει να γίνει για την ανάδειξή της.

ΜΔ Πρέπει να ομολογήσω με μεγάλη ικανοποίηση ότι δεν αντιμετώπισα κάποια σοβαρή δυσκολία. Η εξαιρετική ομάδα που έχει στηθεί για την υλοποίηση του έργου από μεριάς της DIMAND, το κάνει πολύ εύκολο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμένα που έρχομαι από μια άλλη χώρα, να συνεργάζομαι με μια ικανή ομάδα που μπορεί να φέρει σε πέρας το έργο χωρίς προβλήματα.

TD

How do you perceive Athenian Modernism, and how is it embodied in MINION?

MD

One of the main axes of the concept was to highlight Athenian modernism on the axis of Patission. Time, air pollution, lack of maintenance, and architectural interventions to serve mostly engineering needs have largely alienated the appearance of the city center. It is useful when walking around Athens to look up to appreciate the many remarkable examples of architecture of that era, but at the same time, to reflect on the work that remains to be done to restore it.

ΘΔ Πώς λειτουργούν οι παιδικές αναμνήσεις στον σχεδιασμό του νέου έργου; ΜΔ Δεν είναι κάτι που συνειδητά το ένιωσα ή το χρησιμοποίησα στη μελέτη. Αλλά σίγουρα οι παιδικές μου αναμνήσεις στο ΜΙΝΙΟΝ, το συναίσθημα του εντυπωσιασμού, της κίνησης στο κέντρο της πόλης, της κοινής χαράς λόγω των γιορτών, συνθέτουν την εικόνα ενός σημαντικού τοπόσημου. Το χρώμα των όψεων μπορεί να σχετίζεται με αυτές τις αναμνήσεις.

TD

What are the difficulties you faced or are facing in implementing the design?

BD

I must admit with great satisfaction that I did not encounter any serious difficulties. The excellent team set up for the implementation of the project on the part of DIMAND makes it very easy.

Coming from another country, I find it particularly important to work with a competent team that can carry out the project without any problems.

TD

How do childhood memories work in the design of the new project?

MD

It's not something I consciously felt or used in the design. But certainly, my childhood memories of the MINION, the feeling of being impressed, of the traffic in the city center, of the shared joy because of the holidays, make up the image of an important landmark. The color of the facades may be related to these memories.

ΘΔ Σε ποια περιβαλλοντικά κριτήρια ανταποκρίνεται το project και πώς; ΜΔ Η μελέτη και αποπεράτωση του έργου συνοδεύεται από την πιστοποίηση LEED. Το θεωρούμε πια αυτονόητο ότι είναι υποχρέωσή μας να υιοθετούμε σύγχρονες άρτιες πρακτικές και περιβαλλοντικά πρωτόκολλα, ειδικά σε εμβληματικά έργα όπως αυτό του ΜΙΝΙΟΝ. ΘΔ Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για τα υλικά που χρησιμοποιήσατε; ΜΔ Από τη σύλληψη της ιδέας, θέλαμε να δουλέψουμε με την αντίθεση και την υφή των υλικών. Χρησιμοποιούμε χρωματιστό σοβά και αλουμίνιο σε όλες τις προσόψεις, εκτός από την πλευρά των κατοικιών που χρησιμοποιούμε μόνο σοβά.

What environmental criteria does the project meet and how?

MD

The design and completion of the project are accompanied by LEED certification. We now take it for granted that it is our obligation to adopt modern best practices and environmental protocols, especially in flagship projects such as MINION.

TD

Could you tell us about the materials you used?

MD

Since the initial stages of the concept, we wanted to work with the contrast and texture of the materials. We use colored plaster and aluminum on all facades, except on the residential side, where we only use plaster.

ΘΔ Γιατί προσπαθήσατε και προσπαθείτε για ένα έργο που αποτελεί αναβίωση του παρελθόντος; ΜΔ Δεν το βλέπω καθόλου ως αναβίωση του παρελθόντος! Το παρελθόν είναι ένα σημείο αναφοράς αλλά κοιτάμε προς το μέλλον –γι’ αυτό προσπαθούμε. Αν υπάρχει κάποιο στοιχείο αναβίωσης, αυτό αφορά το κέντρο της Αθήνας συνολικά, και ειδικά τον άξονα της Πατησίων που ενεργοποιείται και μεταμορφώνεται με μια σειρά από έργα, όπως το ΜΙΝΙΟΝ και η επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου από τον πολύ σημαντικό αρχιτέκτονα David Chipperfield.

165

TD

ARCHITECTURE

MEET THE ARCHITECT

ΘΔ Πώς θα συμβάλει το εν λόγω έργο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Ομόνοιας; ΜΔ Το ΜΙΝΙΟΝ στοχεύουμε να λειτουργήσει κομβικά για την ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής. Οι μικτές χρήσεις (ο συνδυασμός χώρων γραφείου, καταστημάτων και κατοικιών) μπορούν να γίνουν ένα παράδειγμα και για τον υπόλοιπο οικοδομικό ιστό του κέντρου.

TD

Why did you and do you try for a project that is a revival of the past?

MD

I don't see it as a revival of the past at all! The past is a reference point, but we are looking towards the future - that's what we are trying to do. If there is an element of revival, it's about the center of Athens as a whole, and especially the Patission axis, which is being activated and transformed by a series of projects, such as MINION and the extension of the Archaeological Museum by David Chipperfield, an outstanding architect.

TD

How will this project contribute to shaping the future of Omonia?

MD

We aim for MINION to act as a hub for the wider area's regeneration.

The mixed uses (the combination of office, retail, and residential space) can become an example for the rest of the building fabric of the city center.

[03.2]

ARCHITECTURE

Photography ©Vasilis Makris

166

Ο επανασχεδιασμός του υπαίθριου χώρου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού από το γραφείο Area πήρε το όνομα “Spolia”.

O σχεδιασμός του ξεπερνά τις πρακτικές ανάγκες που τον γεννούν και εμπλουτίζει τη ζωή των ανθρώπων, μετουσιώνοντας αφηρημένες ιδέες οργάνωσης, διάταξης και δομής σε κατοικημένο χώρο.

The redesign of the outdoor space of the Hellenic Cultural Foundation by the Area office got the name “Spolia.”

The design goes beyond the practical needs that gave it birth and enrich people's lives, transmuting abstract ideas of organization, layout, and structure in a residential space.

A

With

Thanassis Diamantopoulos

conversation

Για χρόνια, ο κήπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού παρέμενε παραμελημένος: μια σειρά από ασύνδετους υπαίθριους χώρους και ad-hoc επεκτάσεις γύρω από την εμβληματική κατοικία του Πρόδρομου Μποδοσάκη του 1930. Ο στόχος του σχεδιασμού του γραφείου Area ήταν να συνδέσουν όλα τα υπάρχοντα κτίρια μεταξύ τους και ταυτόχρονα να δημιουργήσουν έναν υπαίθριο χώρο για το Ίδρυμα για τη διεξαγωγή δημόσιων εκδηλώσεων. Τέσσερις νέοι κήποι με φυτά από τη μεσογειακή ύπαιθρο εμπλουτίζουν την υπάρχουσα χλωρίδα: ένας κήπος με χόρτα, μια δασική έκταση, ένας οπωρώνας και ένα λιβάδι. Ένα συνεχές σκληρό τοπίο από σκυρόδεμα ζεστού χρώματος συνδέει τα υπάρχοντα κτίρια και τους κήπους, δημιουργώντας πολυάριθμα καθιστικά για να σταματήσετε και να απολαύσετε τους ήχους, τις εικόνες και τα αρώματα των πλούσια φυτεμένων χώρων. Οι πτυχώσεις κατά μήκος του μονοπατιού, που δημιουργούνται από την αλλαγή της γωνίας των πεζοδρομίων, αντιστοιχούν στην αποσπασματική φύση των διαφόρων στοιχείων που μόλις συνδέθηκαν μεταξύ τους: μνημεία, δέντρα και ερείπια. Το αρχικό περιστύλιο, απέναντι από το κεντρικό κτίριο του συγκροτήματος, κατεδαφίστηκε εν μέρει κατά τη διάρκεια μιας προηγούμενης φάσης της κατασκευής, και ορισμένοι από τους κίονές του διασώθηκαν από τον χώρο και επαναχρησιμοποιήθηκαν. Ως υλικά τεχνουργήματα και όχι ως σύμβολα, τοποθετούνται οριζόντια: ολόκληρες ή διαιρεμένες, μεμονωμένες ή σε ομάδες. Το όλο εγχείρημα πήρε το όνομα “Spolia”.

(DEEP DIVE)

Michaeljohn

Raftopoulos

ΘΔ Πoια είναι η φιλοσοφία των Area και πώς εφαρμόστηκε σε αυτό το έργο; ΜΡ Για εμάς η αρχιτεκτονική είναι πρωτίστως μια διαδικασία, όπου ο σχεδιασμός εξελίσσεται μέσα από την ομαδική εργασία, την έρευνα και τη συνεχή αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους πίσω από κάθε έργο. Η οικονομία μέσων είναι ταυτόχρονα στόχος και αρχή, συμφωνα με την οποία το καινούριο προκύπτει από την κριτική επαναθεώρηση του υπάρχοντος. Κάθε έργο -μικρό ή μεγάλο- είναι για εμάς μια ευκαιρία να αμφισβητήσουμε τις συμβάσεις τις καθημερινότητας. Πιστεύουμε ότι ο σχεδιασμός πρέπει να ξεπερνά τις πρακτικές ανάγκες που τον γεννούν και να εμπλουτίζει τη ζωή των ανθρώπων, μετουσιώνοντας αφηρημένες ιδέες οργάνωσης, διάταξης και δομής σε κατοικημένο χώρο. Υπό αυτό το πρίσμα προσεγγίσαμε και τους υπαίθριους χώρους του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. Δουλεύοντας αρχικά διερευνητικά, αναδύθηκαν τα στοιχεία εκείνα που έγιναν οι πρωταγωνιστές του σχεδιασμού. ΘΔ

Ποια ήταν η έρευνα που προηγήθηκε;

ΜΡ Η πρώτη διαπίστωση ήταν ότι ο κήπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού παρέμενε για χρόνια παραμελημένος: ένα σύνολο ασύνδετων υπαίθριων χώρων και προσθηκών γύρω από την εμβληματική μεσοπολεμική κατοικία του ευεργέτη Πρόδρομου Μποδοσάκη. Το ξεκίνημα της δουλειάς μας περιλάμβανε πολλαπλές επισκέψεις στον χώρο και γνωριμία με τους ανθρώπους του Ιδρύματος, τόσο τον Πρόεδρο κο Ν. Κούκη, όσο και τους εργαζόμενους που ζουν καθημερινά τον χώρο, τους φύλακες και συντηρητές. Σαν εξερευνητές ή αρχαιολόγοι καταγράψαμε τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα αλλά και τις προσδοκίες του καθενός. ΘΔ Ποια ήταν τα ισχυρότερα ευρήματα που καθόρισαν τον σχεδιασμό;

[03.3]

ΘΔ Ποιο ήταν το σκεπτικό με το οποίο ξεκίνησε η μελέτη σας και πώς εξελίχθηκε; ΜΡ Ζητούμενο για το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού ήταν οι όποιες παρεμβάσεις να ανοίξουν το Ίδρυμα στο ευρύ κοινό και να δημιουργήσουν δημόσιους υπαίθριους χώρους που θα καλωσορίζουν τους επισκέπτες ελεύθερα κατά τη διάρκεια της ημέρας και κατά τις πολλαπλές εκδηλώσεις του Ιδρύματος. Ο κύριος σκοπός του Ιδρύματος -που είναι να αποτελέσει εξωστρεφή φορέα διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού- έπρεπε να αποτυπωθεί και στην πρώτη επαφή των επισκεπτών με τους κήπους του. Η πρόκληση για εμάς ήταν αυτό να γίνει με έναν τρόπο οργανικό, σχεδόν φυσικό, ώστε να μην αλλοιώσουμε τον χαρακτήρα της ιστορικής οικίας Μποδοσάκη, αλλά παράλληλα να δώσουμε μια νέα ταυτότητα στο χώρο.

ΜΡ Από την πρώτη κιόλας επίσκεψη μας τράβηξε το ενδιαφέρον το παλιό περιστύλιο απέναντι από την διατηρητέα οικία που είχε εν μέρει κατεδαφιστεί, όμως οι αποξηλωμένες κολόνες παρέμεναν στο οικόπεδο. Προτάθηκε αντί να πεταχτούν, να επαναχρησιμοποιηθούν με έναν διαφορετικό τρόπο και έτσι τοποθετήθηκαν οριζόντια ολόκληρες ή τεμαχισμένες σε σπόνδυλους, μόνες ή σε συμπλέγματα. Άλλοτε δίνουν τον ρυθμό κατά μήκος ενός μονοπατιού, άλλοτε προσφέρονται ως καθιστικά κάτω από τη σκιά ενός δέντρου. Σημαντικό επίσης ρόλο στον σχεδιασμό έπαιξαν οι τέσσερις κήποι που προϋπήρχαν, οι οποίοι ενισχύθηκαν και εμπλουτίστηκαν με φυτά από τη μεσογειακή ύπαιθρο: ο κήπος με τα αγρωστώδη, τα δασικά, ο οπωρώνας και το λιβάδι. Ανάμεσά τους ένα συνεχές δάπεδο από χρωματιστούς τσιμεντόλιθους τοποθετημένους με διαφορετικές γωνίες χάραξης, ενσωμάτωσε με ευέλικτο τρόπο όλα τα αξιόλογα στοιχεία του χώρου: μνημεία, δέντρα, ερείπια.

ΜΡ Η επιδημία του κορονοϊού δημιούργησε μία καινούρια σχέση ανάμεσα στους Αθηναίους και τον δημόσιο χώρο και αυτό θα έπρεπε να το δούμε ως ευκαιρία για να δημιουργήσουμε χώρους που θα αγαπηθούν. Όμως πέρα από τα μεγάλα πάρκα που ανακαλύφθηκαν εκ νέου από τους πολίτες, όπως το Πεδίο του Άρεως, η πλειονότητα του δημόσιου χώρου πάσχει από τα γνωστά προβλήματα που κάνουν την καθημερινότητά μας δυσάρεστη: φτωχός σχεδιασμός με έλλειψη φροντίδας στη λεπτομέρεια οδηγούν σε απαξιωμένους δημόσιους χώρους, που τελικά δεν θα αγκαλιαστούν από τους πολίτες και δεν θα αντέξουν στον χρόνο. Συνήθως πρόκειται για έργα βιτρίνας που δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις δημιουργίας βιώσιμων υποδομών. ΘΔ Οι βιαστικές επεμβάσεις στο κέντρο της Αθήνας πριν τις εκλογές είναι ένα παράδειγμα προς αποφυγή. Με αφορμή αυτό το έργο, ποια συζήτηση θα θέλατε ευρύτερα να ξεκινήσει;

ARCHITECTURE

ΘΔ Ποια είναι η άποψή σας για τους υπαίθριους χώρους στην Αθήνα;

ΜΡ

Η διαμόρφωση στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού θα θέλαμε να είναι ένα παράδειγμα του πώς μέσα από την ιστορικότητα της πόλης και την επανάχρηση στοιχείων της μπορεί να δημιουργηθεί ένας απόλυτα σύγχρονος δημόσιος χώρος, πρωτότυπος και με διακριτή ταυτότητα. Αυτή η διάσταση της αρχιτεκτονικής, που συνδιαλέγεται δημιουργικά με το συγκείμενο μας ενδιαφέρει πολύ! Αν τώρα συγκρίνουμε την επέμβαση αυτή με τη μαξιμαλιστική επέκταση που υλοποιήθηκε τη δεκαετία του ‘90 και τραυμάτισε το υφιστάμενο αρχιτεκτόνημα, μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς τη διαφορά. Δεν χρειάζεται πάντα να παρεμβαίνουμε σε μεγάλη κλίμακα με νέες κατασκευές. Αντίθετα, μικρές και ευαίσθητες επεμβάσεις με βασικό το στοιχείο της επανάχρησης μπορεί να είναι πολύ πιο εύστοχες, εφικτές και βιώσιμες.

Photography ©Kostas Danis

“Spolia”

ΘΔ Πώς περιμένατε να προσλάβουν οι χρήστες αυτόν τον χώρο -πώς να τον χρησιμοποιήσουν και ποιες σκέψεις και συναισθήματα να κινητοποιήσει;

167

around ΜΡ Θα θέλαμε να σκεφτούν για το πώς η ιστορία της πόλης είναι γεμάτη από οράματα, ματαιώσεις, αναχρονισμούς και ασυνέχειες. Η εμβληματική μεσοπολεμική κατοικία Μποδοσάκη με το κατεδαφισμένο περιστύλιο, η μεταμοντέρνα επέκταση που δεν λειτούργησε ποτέ αλλά και όλα τα αποσπάσματα από διάφορες ιστορικές περιόδους που βρήκαμε, μέσα από τον σχεδιασμό συνδέονται και συμφιλιώνονται. Κόβοντας εγκάρσια τις κολόνες και αποκαλύπτοντας ότι είναι φτιαγμένες από μπετόν, θέλαμε να δείξουμε ακριβώς αυτό: ο αναχρονιστικός συνδυασμός του ιωνικού ρυθμού με το οπλισμένο σκυρόδεμα να μας θυμίσει τις εθνικές αφηγήσεις που υπηρετούσε η αρχιτεκτονική κατά τον Μεσοπόλεμο. Οι τεμαχισμένες ή επανατοποθετημένες κολόνες προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν ξανά αυτό το αρχιτεκτονικό απόσπασμα και να συνδέσουν την ιστορία του χώρου με την σύγχρονη ταυτότητα του Ιδρύματος. Καθώς λοιπόν κανείς περπατά ανάμεσα στους κήπους του ιδρύματος και συναντά αυτά τα αρχιτεκτονικά μέλη, μπορεί αυθόρμητα να τα οικειοποιηθεί ή να τα παρατηρήσει. Ταυτόχρονα θα συναντήσει και λεκτικά αποσπάσματα τα οποία συνθέτουν στίχους Ελλήνων ποιητών, ένθετους στο δάπεδο. Μέσα από αυτούς τους χειρισμούς θέλαμε να δημιουργήσουμε μια σύνδεση του επισκέπτη τόσο με την ιστορία όσο και τη λειτουργία του Ιδρύματος ως φορέα πολιτισμού.

Photography ©Kostas Danis

ΘΔ Ποιες δυσκολίες συναντάτε για την υλοποίηση της μελέτης;

ΘΔ Πιστεύετε ότι τα εμπόδια μας κάνουν πιο δημιουργικούς; ΜΡ Ασφαλώς, αρκεί να μην είναι ανυπέρβλητα!

[03.3]

ΜΡ Ίσως η πιο χαρακτηριστική δυσκολία ήταν να πείσουμε τους ανθρώπους του Ιδρύματος για την επανάχρηση των κολονών και ειδικά τον τεμαχισμό τους. Ήταν κάτι που αρχικά τούς φαινόταν αχρείαστο. Κι όμως, τελικά είναι αυτό που δίνει την ταυτότητα στη διαμόρφωση, το στοιχείο που οικειοποιούνται διαρκώς οι επισκέπτες είτε ως καθιστικό είτε ως παιχνίδι τα παιδιά. Και όπως είπαμε, για εμάς με τον τρόπο αυτό επουλώνεται μια πληγή που άνοιξε με την κατεδάφιση του περιστυλίου τη δεκαετία του ‘90.

ARCHITECTURE

For years, the garden of the Hellenic Cultural Foundation remained neglected: a series of disconnected outdoor spaces and ad-hoc extensions around the iconic residence of Prodromos Bodosakis of 1930. The Area office's design goal was to connect all the existing buildings and, at the same time, create an outdoor space for the Foundation to hold public events. Four new gardens with plants from the Mediterranean countryside enrich the existing flora: an herb garden, a woodland, an orchard, and a meadow. A continuous hardscape of warm-colored concrete connects the existing buildings and gardens, creating numerous sitting areas to stop and enjoy the richly planted spaces' sounds, sights, and aromas. The folds along the path, created by the changing angle of the sidewalks, correspond to the fragmentary nature of the various elements that have just been connected: monuments, trees, and ruins. The original peristyle, opposite the complex's main building, was partially demolished during an earlier phase of construction, and some of its columns were salvaged from the site and reused. Rather than symbols, they are placed horizontally as material artifacts: whole or divided, single or in groups. The entire project was named "Spolia."

What was the rationale behind your study, and how did it evolve?

MR

What was wanted for the Hellenic Foundation of Culture was for the intervention to open the Foundation to the general public and to create public outdoor spaces that would welcome visitors freely during the day and the Foundation's events. The main purpose of the Foundation, which is to be an outward-looking institution for spreading the Greek language and Greek culture, had to be reflected in the visitors' first contact with its gardens.

The challenge for us was to do this in an organic, almost natural way so as not to alter the character of the historic Bodosaki house but at the same time to give a new identity to the space.

TD

What is Area's philosophy, and how was it applied to this project?

TD

What were the strongest findings that defined the design?

MR

For us, architecture is primarily a process where design evolves through teamwork, research, and constant interaction with the people behind each project. The right use of resources is both a goal and a principle, according to which the new emerges from the critical revision of the existing.

Every project, big or small, allows us to question the conventions of everyday life. We believe that design should transcend the practical needs that gave it birth and focus on enriching people's lives, transmuting abstract ideas of organization, layout, and structure into inhabited space.

MR

Since the very first visit, we were intrigued by the old peristyle across the preserved house, which had been partially demolished, but the excavated pillars remained on the plot. It was suggested that instead of being thrown away, they could be reused differently, so they were placed horizontally whole or fragmented into vertebrae, alone or in clusters. Sometimes, they set the pace along a path; sometimes, they function as sitting areas under the shade of a tree. The four pre-existing gardens, which were enhanced and enriched with plants from the Mediterranean countryside, also played an important role in the design: the herb garden, the forest garden, the orchard, and the meadow. Between them, a continuous floor of colored concrete blocks placed with different carving angles flexibly incorporated all the notable elements of the site: monuments, trees, ruins.

168

TD

In this light, we also approached the outdoor spaces of the Hellenic Culture Foundation. Initially working explanatorily, the elements that became the protagonists of the design emerged.

[03.3]

Photography ©Kostas Danis

TD

What was the research that preceded it?

MR

Our first observation was that the garden of the Hellenic Cultural Foundation was neglected for years: a set of disjointed outdoor spaces and additions around the iconic interwar residence of benefactor Prodromos Bodosakis. The beginning of our work included multiple visits to the site and getting to know the people of the Foundation, both the President, Mr. N. Koukis, and the workers who live the site daily, the guards and maintainers. As explorers or archaeologists, we recorded the particularities and problems but also the expectations of each one.

How did you expect users to engage this space - how to use it, and what thoughts and feelings would it evoke?

MR

We would like them to think about how the city's history is full of visions, frustrations, anachronisms, and discontinuities. The iconic mid-war Bodosaki residence with the demolished peristyle, the postmodern extension that never worked,, and all the fragments from various historical periods that we found are connected and reconciled through the design. By cutting across the columns and revealing their concrete core, we wanted to show just that: the anachronistic combination of the Ionic style with reinforced concrete to remind us of the narratives served by architecture during the mid-war period. The dismembered or repositioned columns try to give meaning again to this architectural fragment and connect the history of the space with the contemporary identity of the Foundation. So as one walks among the institution's gardens and encounters these architectural elements, one can spontaneously appropriate or observe them. At the same time, he will come across verbal passages of verses of Greek poets embedded in the floor. Through these manipulations, we wanted to create a connection for the visitor both with the history and with the function of the Foundation as a culture carrier.

ARCHITECTURE

TD

Photography ©Kostas Danis

What is your opinion about outdoor spaces in Athens?

MR

The coronavirus epidemic created a new relationship between the Athenians and the public space, and this should be seen as an opportunity to create spaces that will be loved. But beyond the great parks being rediscovered by citizens, such as the Field of Ares, the majority of public space suffers from the well-known problems that make our daily lives unpleasant: poor planning with a lack of attention to detail leading to disreputable public spaces that in the end will not be embraced by the citizens and will not stand the test of time.

169

TD

Usually, these are showcase projects that do not meet the modern requirements of creating sustainable infrastructure.

Hasty interventions in the center of Athens before the elections are an example to avoid. On the occasion of this project, which discussion should be the one to start?

MR

We would like the configuration at the Hellenic Culture Foundation to be an example of how, through the historicity of the city and the reuse of its elements, a completely modern public space, original and with a distinct identity, can be created. This dimension of architecture, which creatively interacts with the context, is of great interest to us! One can easily understand the difference if we compare this intervention with the maximalist expansion that was implemented in the 90s and injured the existing architecture. We don't always need to intervene on a large scale with new construction. On the contrary, small and sensitive operations with the basic element of reuse can be much more appropriate, feasible, and sustainable.

TD

What difficulties did you encounter during the implementation of the study?

MR

Perhaps the most characteristic difficulty was to convince the people of the Foundation to reuse the columns and especially to cut them up. It was something that initially seemed unnecessary to them. And yet, in the end, it gives identity to the configuration. This element is constantly appropriated by visitors, either as a seating area or as a play area for children.

As we said, for us, this heals a wound that was opened by the demolition of the peristyle in the 90s.

TD

Do you think obstacles make us more creative?

MR

Of course, as long as they are not insurmountable!

Photography ©Vasilis Makris

[03.3]

TD

ARCHITECTURE

Ένας επικλινής αμπελώνας μεταμορφώνεται σε παλίμψηστο που περικλείει ένα κομμάτι της ιστορίας του Οίκου Μεταξά, τις γλυπτές πεζούλες και τις αναβαθμίδες της Σάμου και την τέχνη της οινοποιίας, για να καταλήξει σε ένα βιωματικό τοπίο το οποίο προσπερνά την έννοια του μουσείου. Από το γραφείο K Studio.

A sloping vineyard is transformed into a palimpsest that encloses a piece of history for the House of Metaxa, the sculpted terraces of Samos, and the art of winemaking to end up in an experiential landscape that transcends the concept of a museum, from the K Studio office.

Liknon

170

(NEW PROJECT)

Connecting a brand to its roots Ira Sinigalia

Η Σάμος είναι ένα reel μακράς διαρκείας. Με φυσικές ομορφιές, εναλλαγές τοπίων, σπουδαίες αρχαιότητες, εμβληματικές γεύσεις. Δεν είναι μόνο το Πυθαγόρειο, που αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ή το καινοτόμο Ευπαλίνειο Όρυγμα, το υδραγωγείο-υπόδειγμα της αρχαίας ελληνικής μηχανικής. Είναι και οι δαντελωτοί της αμπελώνες οι οποίοι γεννούν το πολύτιμο Samos Muscat Blanc à Petits Grains -ή αλλιώς, το Μοσχάτο Σάμου, που καλλιεργείται στο νησί από τον 16ο αιώνα στο όρος Άμπελος. Κι εδώ είναι που η οινοποιία συνομιλεί με τη λαϊκή αρχιτεκτονική μέσα από τις πεζούλες, τα παραδοσιακά χτιστά επίπεδα που απλώνονται κατά μήκος του βουνού. Επίσης εδώ είναι ο συνδετικός κρίκος που κεντάει το νησί με μια οραματική στιγμή κατά την οποία ο Σπύρος Μεταξάς, ο ιδρυτής του ομώνυμου Οίκου, πρώτος «σμίλεψε» στο περίφημο απόσταγμά του το Μοσχάτο Σάμου και το έκανε αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής του ταξιδεύοντάς το σε όλο τον κόσμο.

[03.4]

Samos is a perpetual reel. It has natural beauty, a variety of landscapes, remarkable antiquities, and emblematic flavors. It is not just about Pythagorio, which is a UNESCO World Heritage Site, or the innovative Eupalineo Aqueduct, a marvel of ancient Greek engineering. The lacy vineyards also give birth to the precious Samos Muscat Blanc à Petits Grains, or Samos Muscat, which has been cultivated on the island since the 16th century on Mount Ampelos. And it is here that the winery started the dialog with popular architecture through the terraces, the traditionally built levels that stretch along the mountain. Here, we also find the connecting link that embroiders the island with a visionary moment in which Spyros Metaxas, the founder of the house of the same name, first "sculpted" Samos Moscato into his famous spirit and made it an integral part of his soul setting for it a global course.

171 [03.4]

All Photographs ©Claus Brechenmacher & Reiner Baumann Photography

ARCHITECTURE

Το 2017 ήταν μια σημαδιακή χρονιά για τον Οίκο Μεταξά: τότε απέκτησε τον πρώτο του αμπελώνα στη Σάμο. Από εκεί ξεκινά μια άλλη ιστορία γραμμένη με το μελάνι του legacy –μια λέξη η οποία ξεπερνά την κληρονομιά- αλλά και της τέχνης. Μεταβάλλεται σε βιωμένη πραγματικότητα το 2021 με το Liknon, ο οίκος του Οίκου, που σχεδίασε το K-Studio. Λίκνο λοιπόν ή αλλιώς απαρχή και σύνδεση: με το ίδιο το Metaxa και με την καταγωγή του, με τους ανθρώπους του νησιού, με δράσεις για ένα βιώσιμο μέλλον της τοπικής αμπελουργίας και με μια αναπάντεχη εμπειρία. «To όνομα Liknon προέκυψε προσπαθώντας να βρούμε τις ρίζες του Οίκου Mεταξά. Μία ιδιαιτερότητα του Metaxa είναι το Μοσχάτο, το οποίο αφενός αποτελεί τη γλυκαντική του ουσία, αφετέρου είναι κάτι ζωντανό. Έτσι το Liknon είναι η αφετηρία η οποία συνδέεται στενά με τις ρίζες του Οίκου» επισημαίνει ο Δημήτρης Καραμπατάκης. Πράγματι ο Οίκος μέσα από το αιωνόβιο αμπέλι του, που έχει ηλικία περίπου εκατό ετών και βρίσκεται σε μια κοιλάδα κάτω από το χωριό Βουρλιώτες, μιλάει μέσω της αρχιτεκτονικής του Liknon για την ιστορία του στη Σάμο. Όμως πώς ξεκίνησε αυτή η αφήγηση; «Ήταν ενδιαφέρον το ότι δεν υπήρξε ένα τυπικό brief, περισσότερο έγινε μια συζήτηση για το πώς θα διηγηθούμε καλύτερα την ιστορία του Οίκου. Με επισκέψεις στην Αθήνα και στη Σάμο, στο αμπέλι και τη γύρω περιοχή, προσπαθήσαμε να καταλάβουμε την ουσία του και πώς εξελίχθηκε στον χρόνο. Καταλήξαμε λοιπόν στο ότι δεν χρειάζεται τίποτα παραπάνω παρά μόνο ο αμπελώνας που ήδη υπήρχε. Και προτείναμε αντί για μουσείο να γίνει ένα useum, ένας βιωματικός χώρος» τονίζει ο Δημήτρης Καραμπατάκης. Ένας χώρος όπου ο πρωταγωνιστής είναι το αμπέλι ως βιωμένη πραγματικότητα, η οποία αναφέρεται ευθέως στις παραδοσιακές τεχνικές, τα υλικά και τη δεξιοτεχνία, καθώς οι πεζούλες και οι αναβαθμίδες μεταμορφώνονται σε οργανικά στοιχεία ενός διαδραστικού ταξιδιού μέσα από πέτρινα μονοπάτια, κελάρια, υπόγεια κτίρια και κήπους. Κατ’ επέκταση μιλάμε για ένα τοπίο και για μια δέσμη εμπειριών οι οποίες οδηγούν στην ψυχή και την καρδιά του Οίκου. Πώς αποτυπώνεται κάτι τέτοιο; Ο Δημήτρης Καραμπατάκης μιλάει για μια διαδρομή και μας ξεναγεί νοητά: «Η διαρρύθμιση του οικοπέδου έχει γνώμονα την αμπελουργία. Ακόμα και τα τριαντάφυλλα που βρίσκονται στον αμπελώνα συμβάλλουν σε αυτό, καθώς παίζουν τον δικό τους ρόλο. Είναι σαν τα καναρίνια στα ορυχεία, καθώς πρόκειται για ένα φυτό ευαίσθητο στα παράσιτα, οπότε, αν προσβληθούν, δίνουν ένα σήμα για να προστατευτούν τα αμπέλια. Επίσης συνδέονται και με το άρωμα του Metaxa. Δημιουργήσαμε λοιπόν μια βιωματική εξερεύνηση, μια διαδρομή με τρία κτίρια, τα οποία έχουν σκοπό να δώσουν μια συνέχεια με το αμπέλι. Ο πρώτος χώρος είναι ο ίδιος ο τόπος, το terroir, που βρίσκεται κάτω από το αμπέλι. Εδώ υπάρχει μια μεγάλη οθόνη και καθώς ανοίγει ένα κομμάτι γυαλιού, βλέπει κανείς τα είδη της γης, τις ρίζες και αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει υπογείως. Η δεύτερη εμπειρία εστιάζει στην έννοια του χρόνου, που συνδέεται με το κελάρι, το οποίο είναι φτιαγμένο από πέτρα. Εδώ βρίσκονται τα βαρέλια και εδώ δοκιμάζουμε τα ποτά για να αντιληφθούμε τον χρόνο και την αξία του, ένα από τα πιο δυνατά συναισθήματα. Τώρα περπατάμε προς τον ελαιώνα και φτάνουμε σχεδόν στο ρυάκι, όπου η θερμοκρασία πέφτει. Βλέπουμε έναν βυθισμένο κήπο σε μια πεζούλα, που σχεδόν αιωρείται από πάνω μας. Στο Metaxa Bar δοκιμάζουμε τα ποτά απολαμβάνοντας τη θέα, ενώ στο μεγάλο τραπέζι κάτω από την πέργκολα σερβίρονται εδέσματα της Σάμου».

[03.4]

172

ARCHITECTURE

ARCHITECTURE

2017 was a landmark year for Metaxa House: It was then that they acquired their first vineyard in Samos. There begins another story written in the ink of legacy - a word that goes beyond heritage – as well as art. A story that turned into an experience in 2021 with Liknon, the House’s house, designed by K-Studio.

Liknon means Cradle, or otherwise origin and connection: with Metaxa itself and its origin, with the islanders, with actions for a sustainable future of local viticulture, and with an unexpected experience. "The name Liknon arose while trying to find the roots of the House of Metaxa. A particularity of Metaxa is the Muscat, which, on the one hand, constitutes its sweetening essence while also being something alive. So Liknon is the starting point which is closely linked to the roots of the House," Dimitris Karabatakis points out. Indeed, the House through its centuries-old vineyard, which is about a hundred years old and is located in a valley below the village of Vourliotes, speaks through the architecture of Liknon about its history in Samos. But how did this narrative begin?

"It was interesting that there wasn't a formal brief, it was more of a discussion about how best to tell the story of the House. With visits to Athens and Samos, to the vineyard and the surrounding area, we tried to understand its essence and how it evolved over time. So we came to the conclusion that the existing vineyard needed nothing more than what already existed. Instead of a museum, we proposed that it became a useum, an experiential space," emphasizes Dimitris Karabatakis.

A space where the protagonist is the vineyard as an experienced reality, which directly refers to traditional techniques, materials, and craftsmanship, as well as terraces transformed into organic elements of an interactive journey through stone paths, cellars, underground buildings, and gardens. By extension, we are talking about a landscape and a bundle of experiences that lead to the soul and heart of the House. How is something like this captured? Dimitris Karabatakis talks about a route and mentally guides us: "The layout of the plot is based on viticulture. Even the roses in the vineyard contribute to this as they play their part. They are like canaries in the mines, as this plant is sensitive to pests, so if they are attacked, this is a signal to protect the vines. They are also associated with the scent of Metaxa. So, we created an experiential exploration, a route with three buildings meant to provide a continuous path to the vineyard. The first place is the place itself, the terroir, which is under the vine. Here there is a large screen and as you open a piece of glass, you see the types of earth, the roots and realize what is going on underground. The second experience focuses on the concept of time associated with the stone cellar. This is where the barrels are located and this is where we taste the drinks to appreciate time and value, one of the most powerful emotions. Now, we walk towards the olive grove and almost reach the stream, where the temperature drops. We see a sunken garden on a terrace, almost floating above us. At the Metaxa Bar we try the drinks while enjoying the view, while Samos delicacies are served at the large table under the pergola." Ένα στοιχείο που έχει ενδιαφέρον σε όλο αυτό, ειδικά στην «εικονογράφηση» της εμπειρίας, είναι το πώς εντάχθηκαν οι πεζούλες στη γλώσσα του Liknon, κάτι που αποτέλεσε πρόκληση: «Όταν ξεκινήσαμε τον σχεδιασμό, χρησιμοποιώντας σχετικά προγράμματα, έπρεπε να σπάσουμε την ευκολία της ευθείας. Αυτό είναι πονοκέφαλος, αν πρόκειται για έναν μη ορθογώνιο χώρο. Είχαμε όμως την όρεξη να το επιχειρήσουμε και επεμβήκαμε στα μικρά στοιχεία, για παράδειγμα στα αγκωνάρια, ενώ χρησιμοποιήσαμε πέτρα με ενισχυμένο σκυρόδεμα». Έκφραση της μεσογειακής υλικής σοφίας, οι πεζούλες είναι αυθύπαρκτες αρχιτεκτονικές προτάσεις. «Αποτελούν τις πρώτες προσπάθειες των ανθρώπων να δαμάσουν το έδαφος και να επέμβουν στην τοπιογραφία του. Εκφράζουν μια μορφή συμβίωσης μεταξύ χώρου και ανθρώπου, ο οποίος, από τη στιγμή που άρχισε να μαζεύει πέτρες από το έδαφος και να τις στοιβάζει σε μια ευθεία γραμμή, έκανε ένα ποιοτικό βήμα» τονίζει ο Δημήτρης Καραμπατάκης. Και συνεχίζει: «Ως γραφείο εμπνεόμαστε από το περιβάλλον, είτε είναι αστικό είτε φυσικό. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε και για τα δύο. Η Ελλάδα έχει ποικιλότητα, άλλη είναι η ύπαιθρος των Κυκλάδων, άλλη της Ηπείρου. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τη χωρικότητα και τη γεωμετρία και η ελληνική αρχιτεκτονική είναι συντονισμένη με αυτό. Επιπλέον χτίζουμε με βάση τα υλικά του εκάστοτε τόπου, ανάλογα με το αν έχει ξυλεία ή πέτρα για παράδειγμα, και προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στα μέτρα του. Όταν πάμε σε πεδιάδα τότε μιλάμε για οριζοντιότητα, αλλά στην Αρκαδία, ας πούμε, όπου δεσπόζουν τα κατακόρυφα έλατα, συντονιζόμαστε ανάλογα ώστε να προκύψουν άλλες ποιότητες». Και μαζί εμπειρίες, όπως εκείνες που αναδύονται στη Σάμο μέσα από την αρχιτεκτονική πρόταση μιας επιστροφής στο αρχέτυπο ενός ιστορικού Οίκου, στο Liknon!

[03.4]

All Photographs ©Claus Brechenmacher & Reiner Baumann Photography

173

One element of interest in all of this, especially in the “visualization” of the experience, is how the terraces fit into Liknon's language, which was a challenge: “When we started the design, using related programs, we had to break the ease of the straight line. This is a headache if it is a non-rectangular space.

But we had the will to attempt it, and we intervened in the small elements, for example, the boulders, while we used stone with reinforced concrete." An expression of Mediterranean material wisdom, the terraces are self-sufficient architectural propositions. "They are the first attempts by humans to tame the land and intervene in its topography. They express a form of symbiosis between space and man, who took a qualitative step from the moment he started collecting stones from the ground and stacking them in a straight line," emphasizes Dimitris Karabatakis. And he continues: "As an office we are inspired by the environment, whether it is urban or natural. Especially when we are talking about both. Greece has diversity, the countryside of the Cyclades is totally different from the one of Epirus. We try to understand spatiality and geometry, and Greek architecture is attuned to that. In addition, we build based on the materials of each place; for example, depending on whether it has wood or stone, we try to adapt to its measures. When we go to a plain, then we talk about horizontality, but in Arcadia, let's say, where the vertical firs dominate, we tune in accordingly so that other qualities emerge." Along with experiences, such as those that emerge in Samos through the architectural proposal of a return to the archetype of a historical House in Liknon!

ARCHITECTURE

Ο Κωνσταντίνος Πανταζής και η Μαριάννα Ρέντζου από το αρχιτεκτονικό γραφείο Point Supreme, που καταφέρνει κάθε φορά να ανεβάζει τον πήχη των δημιουργιών του, ξεφεύγοντας μάλιστα από τον στενό ελληνικό χώρο. Αυτή τη φορά, μετέχοντας σε μια διεθνή συνεργασία, συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία και διαμόρφωση της Νέας Αρχιτεκτονικής Σχολής της Μασσαλίας. Μας μίλησαν γι’ αυτό το κολοσσιαίο έργο, τις ανάγκες δημιουργίας του και τη φιλοσοφία που το διέπει.

Konstantinos Pantazis and Marianna Rentzou are from the Point Supreme architectural office, which manages every time to raise the bar of its creations, even escaping from the narrow Greek space. This time, participating in an international collaboration, it contributed decisively to creating and shaping the New School of Architecture in Marseille. They spoke to us about this colossal project, its needs, and the philosophy behind its creation.

To Maximize Space

174

(CONVERSATIONS)

A talk with Point Supreme Dionisis Marinos

ΔΜ Από το Φάληρο έως το Τελ Αβίβ και από το Βέλγιο έως τώρα, τη Μασσαλία, το γραφείο σας έχει αναδείξει το know-how του σε έργα που εμπεριέχουν το συλλογικό. Υπάρχει μια κοινή λογική πίσω από αυτά τα διαφορετικά μεταξύ τους αστικά έργα; ΚΠ Πράγματι, υπάρχει ένα κοινό νήμα που συνδέει όλα τα έργα. Είναι κάτι που επισήμανε πρώτη φορά η Bozar στις Βρυξέλλες -παρατήρησαν πως σε όλα μας τα έργα, ειδικά τα μεγάλα, υπάρχει ο κοινός στόχος της επέκτασης του δημόσιου χώρου. Για παράδειγμα, στον πρώτο διεθνή διαγωνισμό που κερδίσαμε (Εuropan Trondheim, 2011), προτείναμε να δοθεί ένα κομμάτι του οικοπέδου στη γειτονιά. Ξαφνικά δημιουργήθηκε ένα πέρασμα που ένωνε τους εκατέρωθεν δρόμους, ενώ αύξησε σημαντικά την «πρόσοψη» του έργου ανεβάζοντας την αξία του. Στον διαγωνισμό για την προβλήτα στο Φάληρο (2012), προτείναμε να αντιμετωπιστεί το σημείο όχι ως το τέλος της δημόσιας κίνησης αλλά ως σταθμός απ' όπου θα μπορούσαν οι πολίτες να συνεχίσουν τη βόλτα τους μέσα στη θάλασσα με θαλάσσια ταξί και φέρι. Στο Τελ Αβίβ, ζητήθηκαν προτάσεις για να σκιαστούν συγκεκριμένα σημεία στην πόλη, και εμείς δημιουργήσαμε ένα οικονομικό μοντέλο σκίασης με τέντες που μπορεί να εφαρμοστεί παντού, σε μνημειώδεις διαστάσεις ώστε να μπορεί να λύσει το γενικότερα πρόβλημα της έλλειψης σκιάς στον δημόσιο χώρο (Serpantina, 2014).

[03.5]

Στο Βέλγιο, ένα κτίριο για καλλιτέχνες συμβαίνει γύρω από έναν μεγάλο δημόσιο κήπο ώστε τόσο οι νέοι ένοικοι όσο και οι κάτοικοι της γεινονιάς να επωφεληθούν και να αποκτήσουν ένα σημαντικό χώρο συνεύρεσης και γνωριμίας (C-Mine Atelier, 2023). Στη Μασσαλία, το νέο πανεπιστήμιο οργανώνεται γύρω από πλήθος κοινόχρηστων χώρων, κήπων και εξωστών σε επαφή με την γειτονιά, ώστε η ζωή μέσα στο συγκρότημα να βρίσκεται σε οπτική επαφή και συνέχεια με την πόλη (IMVT, 2023). Όλα αυτά τα έργα κέρδισαν το πρώτο βραβείο σε ισάριθμους διαγωνισμούς, και πιστεύουμε ότι σε αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο η γενναιοδωρία προς τον δημόσιο χώρο και τη γειτονιά.

DM

From Faliro to Tel Aviv and from Belgium to Marseille, your office has demonstrated its know-how in projects that involve the collective. Is there a common logic behind these urban projects that are different from each other?

KP

Indeed, there is a common thread that connects all the projects. It's something that Bozar first pointed out in Brussels - they noticed that in all our projects, especially the big ones, there is a common goal of expanding public space. For example, in the first international competition we won (Europan Trondheim, 2011), we proposed giving the neighborhood a piece of land. Suddenly, a passage was created that connected the streets on either side while significantly increasing the 'facade' of the project, raising its value.

In the tender for the Faliro pier (2012), we proposed that the site be treated not as the end of public traffic but as a station from which citizens could continue their ride into the sea by water taxi and ferry. In Tel Aviv, proposals were requested to shade specific spots in the city, and we created an cost-effective model of shading with awnings that can be applied everywhere, in monumental dimensions, so that it can solve the general problem of lack of shade in public space (Serpantina, 2014).

ARCHITECTURE

In Belgium, a building for artists is built around a large public garden so that both new tenants and neighborhood residents can benefit and gain an important space for gathering and getting to know each other (C-Mine Atelier, 2023).

In Marseille, the new university is organized around many public spaces, gardens, and exoskeletons in contact with the neighborhood so that life within the complex is in visual contact and continuity with the city (IMVT, 2023).

All these projects won first prizes in many competitions, and we believe that generosity towards public space and the neighborhood played an important role in this.

175

and Interactions ΔΜ Η Nέα Σχολή Αρχιτεκτονικής στη Μασσαλία στην οποία εμπλέκεστε κι εσείς είναι, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ένα μαμουθικό έργο. Ποια ζητήματα καλείται να λύσει ένας αρχιτέκτονας με έργα μεγάλης κλίμακας; ΚΠ Πράγματι είναι ένα τεράστιο και πολύ απαιτητικό έργο. Στη μεγάλη κλίμακα είναι σημαντική η καλή συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων στην κατασκευή, η διατήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, η επίτευξη του εγκεκριμένου προυπολογισμού και φυσικά η εγγύηση της υλικής ποιότητας του κτιρίου σε αυτή την εφαρμογή μεγάλης κλίμακας. Για παράδειγμα, στο συγκεκριμένο έργο προκειμένου να επιτευχθεί το απαιτητικό χρονοδιάγραμμα, έπρεπε να συγχρονιστούν τρεις γερανοί που δούλευαν ταυτόχρονα. Όταν επισημάνθηκε ότι χανόταν χρόνος στη μεταξύ τους επικοινωνία, έπρεπε να αλλάξει ο τρόπος που συγχρονίζονταν για να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή ταχύτητα. Υπήρχε υπεύθυνος στο εργοτάξιο καθημερινά που χρονομετρούσε τις κινήσεις τους. Επίσης κρίθηκε οικονομικότερο να κατασκευάζονται και να παράγονται τα υλικά μέσα στο οικόπεδο, για να αποφευχθεί το κόστος των μετακινήσεων τόσο πολλών υλικών! Πολύ σημαντικό επίσης ήταν να γίνουν όλα τα prototypes έγκαιρα –έγιναν σε φυσική κλίμακα τμήματα της όψης και του χώρου των φοιτητών.

DM

The New School of Architecture in Marseille, in which you are also involved, is, if I may say so, a colossal project.

What issues is an architect called upon to solve with largescale projects?

KP

It is indeed a huge and very demanding project. On a large scale, it is important to have good cooperation between all parties involved in the construction, to keep to the time schedules, to achieve the approved budget, and, of course, to guarantee the material quality of the building in this large-scale application. For example, in this particular project, to achieve the demanding schedule, three cranes working simultaneously had to be synchronized. When it was pointed out that time was being lost in communication between them, the way they were synchronized had to be changed to achieve maximum speed. A person in charge on site every day timed their movements. Manufacturing and producing the materials on the site was also deemed more practical to avoid the cost of moving so many materials! Getting all the prototypes done on time was also essential - they made life-size sections of the facade and student space.

[03.5]

All Photographs ©Maxime Delvaux

Πιστεύουμε πως το κλειδί -ειδικά σε μεγάλα έργα- είναι να μοιράζονται όλοι τον ίδιο ενθουσιασμό και την αγάπη για το έργο ώστε να λειτουργούν μαζί ως ομάδα και να αγωνίζονται για το καλύτερο αποτέλεσμα. Η συνολική ομάδα του έργου εδώ ήταν ιδιαίτερα επιτυχής: οι διευθύνσεις των τριών Πανεπιστημίων της Μασσαλίας, o project manager, ο κατασκευαστής, το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας, οι σύμβουλοι μηχανικοί και οι αρχιτέκτονες τοπίου. Το ενδιαφέρον με το συγκεκριμένο έργο ήταν ότι δεν υπήρξε ένας μόνο εργολάβος αλλά πολύ υποεργολάβοι προκειμένου να αυξηθεί η ταχύτητα και να μειωθεί το κόστος. Αυτό τελικά βοήθησε και στην καλή ποιότητα όλων των συστατικών του έργου, παρά τις αυξημένες ποσότητες.

ARCHITECTURE 176

We believe the key - especially in large projects - is for everyone to share the same enthusiasm and love for the project, to work together as a team, and to strive for the best outcome. The project team was particularly successful: the management of Marseille’s three Universities, the project manager, the developer, the French Ministry of Culture, the engineering consultants, and the landscape architects. The interesting thing about this project was that there was not just one contractor but many subcontractors to increase speed and reduce costs.

This ultimately helped ensure the quality of all project components despite the increased quantities. ΔΜ Αυτό το κτίριο θα στεγάσει τρεις σχολές. Ωστόσο, αντιλαμβάνομαι πως η λογική της κατασκευής δεν ήταν η περιχαράκωση. Έτσι δεν είναι; ΚΠ Ναι, ακριβώς. Μια από τις πρώτες σχεδιαστικές αποφάσεις ήταν να ενώσουμε τις τρεις σχολές (Αρχιτεκτονική, Πολεοδομία και Τοπίο) σε μια πρωτότυπη κοινή λειτουργία και χωρική συνύπαρξη ώστε να μεγιστοποιήσουμε τη διάδραση μεταξύ τους. Γιατί θεωρούμε πως το σημαντικότερο πράγμα σε μια σχολή είναι η επαφή με τους άλλους σπουδαστές. Ενώ δηλαδή θα περίμενε κανείς να δημιουργήσουμε τρία κτίρια, ένα για τη σχολή της Αρχιτεκτονικής, ένα άλλο για την Πολεοδομία και ένα τελευταίο για τον Σχεδιασμό Τοπίου, εμείς αντιμετωπίσαμε την κάθε λειτουργία από όλες τις σχολές, αντί για την κάθε σχολή ξεχωριστά. Έτσι για παράδειγμα συγκεντρώσαμε όλα τα ατελιέ των σπουδαστών μαζί, όλη τη διοίκηση, όλη την έρευνα. Άρα υπάρχει ανάμιξη όλων των φοιτητών, ανεξάρτητα από τη σχολή στην οποία υπάγονται.

DM

This building will house three schools. However, I understand that the rationale for the construction was not enclosure, right?

KP

Yes, exactly. One of the first design decisions was to unite the three schools (Architecture, Urban Planning, and Landscape Design) in an original joint function and spatial coexistence to maximize their interaction. We believe contact with other students is the most important thing in a school. So, while you would expect us to create three buildings, one for the faculty of Architecture, another for Urban Planning, and a final one for Landscape Design, we addressed each function from all the faculties instead of each faculty separately. So, for example, we brought all the student studios together, all the administration, all the research. So, all the students are involved, regardless of the faculty to which they belong.

ΔΜ Υπάρχει ένας κενός χώρος σε σχήμα Υ που φαίνεται να λειτουργεί ενοποιητικά ανάμεσα στις τρεις σχολές. Σαν να είναι ένας κοινός τόπος, μια αρχαία αγορά. Αυτή ήταν η λογική; ΚΠ Ναι. Από την αρχή, στη φάση του διαγωνισμού, θελήσαμε να ορίσουμε πριν από οτιδήποτε άλλο τον κοινόχρηστο χώρο, το κενό όπου θα συμβαίνουν τα κοινά: οι συναντήσεις, οι ομιλίες, οι προβολές, τα πάρτι. Το σχήμα προέκυψε από την επιθυμία μας να αποκτήσει επαφή αυτός ο κοινόχρηστος χώρος με κάθε παράπλευρο δρόμο της πόλης. Το σχήμα αυτό περιλαμβάνει λοιπόν την κεντρική αυλή, το «αστικό αίθριο» το οποίο είναι σε επαφή με την πόλη, την αυλή των πειραμάτων, σε επαφή με μια παράπλευρη δημοφιλή λεωφόρο, και την αυλή με το δάσος από πεύκα, που ενώνει τη σχολή με τη γειτονιά στην πίσω μεριά του οικοπέδου. Το βλέμμα και οι χωρικές σχέσεις αλλάζουν συνεχώς ποιότητες, χάρη στις διαφορές αυτών των χώρων.

DM

[03.5]

KP

A Y-shaped space seems to act as a unifying space between the three faculties. It's like a shared place, an Agora, an ancient marketplace. Was that the logic?

Yes. From the beginning, in the competition phase, we wanted to define the common space before anything else, where the joined things would happen: the meetings, the talks, the screenings, the parties. The shape emerged from our desire to have this communal space connect with every side street in the city. This scheme includes the central courtyard, the "urban patio," which is in contact with the city; the experimental courtyard, in contact with both a popular side highway and the pine forest courtyard, which connects the school to the neighborhood at the back of the site. The look and spatial relationships are constantly changing qualities, thanks to the differences between these spaces.

ΔΜ Είναι αυτός ο σχεδιασμός το απαραίτητο στοιχείο για να δομηθεί ουσιαστικά μια αίσθηση μαθησιακής κοινότητας; ΚΠ Ναι. η Αρχιτεκτονική Σχολή της Μασσαλίας μάλιστα ως τώρα ήταν απομονωμένη, έξω από την πόλη, στο δάσος. Απολάμβανε την επαφή της με τη φύση αλλά οι σπουδαστές ζημιώνονταν από την έλλειψη επαφής. Πιστεύουμε έντονα στα ωφέλη της «δημιουργικής πυκνότητας». Είναι ένα μάθημα που πήραμε από τους μέντορές μας, τους Ολλανδούς αρχιτέκτονες Rem Koolhaas και ΜVRDV, ένα μάθημα που ξεκίνησε από την ανάλυση της λειτουργίας της Νέας Υόρκης, αλλά και από την αγαπημένη μας ιαπωνική αρχιτεκτονική που συμβαίνει σε ακραίες καταστάσεις αστικής πυκνότητας.

DM

Is this design the necessary element to structure a sense of learning community effectively?

KP

Yes. indeed, the School of Architecture in Marseille has until now been isolated, outside the city, in the forest.

It enjoyed its contact with nature, but the lack of contact harmed the students. We strongly believe in the benefits of “creative density.” We learned this lesson from our mentors, Dutch architects Rem Koolhaas and MVRDV. This lesson started with an analysis of how New York City works and also from our favorite Japanese architecture that happens in extreme situations of urban density.

ΔΜ Κοιτώντας τις φωτογραφίες, μου δίνουν την εντύπωση ότι το κτίριο δομείται πάνω στη λογική μιας χαλαρής αυστηρότητας. Από τη μια η ακαδημαϊκή φροντίδα κι από την άλλη ένα δομικό παιχνίδισμα. Τελικά, μπορούν να συνυπάρξουν αυτά τα δύο; ΚΠ Αυτή ακριβώς ήταν η λογική του σχεδιασμού του κτιρίου. Πρόκειται για ένα σχετικά αυστηρό, «οργανωμένο» πλαίσιο που εξασφαλίζει αρχικά τη βέλτιστη λειτουργία των διάφορων προγραμμάτων (λειτουργιών), όπως οι χώροι των φοιτητών, οι αίθουσες διδασκαλίας, οι χώροι συναθροίσεων -όπως το αμφιθέατρο και ο χώρος πολλαπλών χρήσεων, κατόπιν οι χώροι των καθηγητών ή ειδικού ενδιαφέροντος, κοινωνικοί χώροι όπως το εστιατόριο και η καφετέρια, βοηθητικοί χώροι κλπ. Κατόπιν, το δομικό δημιουργεί μοναδικότητα σε κάθε περιοχή, προσθέτει ποικιλία και ενδιαφέρον, πυροδοτεί διαφορετικές συνθήκες που γεννούν διαφορετικές καταστάσεις. Ήταν κάτι που προέκυψε μετά από πολλές συζητήσεις με τους συνεργάτες αρχιτέκτονες. Ένα από τα μέλη της ομάδας μας είναι ο σημαντικός θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής Jacques Lacan, με τον οποίο συζητούσαμε διαρκώς για θέματα όπως ο κανόνας και η εξαίρεση. Είναι κάτι που φαίνεται πολύ έντονα στις κινήσεις σε όλο το κτίριο: οι σκάλες, ράμπες, ανοιχτοί διάδρομοι δημιουργούν ένα φαινομενικά ατελείωτο δίκτυο διαφορετικών μεταξύ τους κινήσεων που παράγουν συνεχώς νέες θέες προς την πόλη και προς το ίδιο το κτιριακό συγκρότημα και τις αυλές του.

DM

The photographs give me the impression that the building is structured on the logic of a loose austerity. Academic care is on the one hand, and structural playfulness is on the other. Ultimately, can the two coexist?

KP

That was precisely the logic of the building's design. It is a relatively rigorous, organized framework that, first of all, ensures the optimal functioning of the various programs (functions), such as student spaces, classrooms, meeting spaces - e.g. the auditorium and the multipurpose room - then faculty or special interest spaces, social spaces such as the restaurant and cafeteria, ancillary spaces, etc. Then, the structure creates uniqueness in each area, adds variety and interest, and triggers different conditions that give rise to different situations.

It was something that came up after many discussions with the architect partners. One of our team members is the important architectural theorist Jacques Lacan, with whom we constantly discussed issues such as the norm and the exception. It is very evident in the movements throughout the building: the stairs, ramps, and open corridors create a seemingly endless network of different movements between them that constantly produce new views of the city, the building complex, and its courtyards.

177

[03.5]

All Photographs ©Maxime Delvaux

ARCHITECTURE

[03.5]

All Photographs ©Maxime Delvaux

178

ARCHITECTURE

ARCHITECTURE

ΔΜ Η δική σας συμβολή στο έργο ποια ήταν ακριβώς; Ποια δικά σας στοιχεία περάσατε στο ύφος του εσωτερικού;

Από την άλλη, μας ενδιέφερε ιδιαίτερα να μην προκύψει ένα κατακερματισμένο κτίριο, αλλά να διατηρήσει την πολύτιμη μνημειακή του κλίμακα και έτσι να προσφέρει ένα νέο τοπόσημο στην πόλη. Επινοήσαμε λοιπόν τη μέθοδο της «πρόσοψης» του αιθρίου προς την πόλη- κάτι που έχουμε εφαρμόσει στα άλλα έργα μας, όπου ένας χώρος παρότι δεν είναι κλειστός, αποκτά πρόσοψη. Επίσης προσθέσαμε στους επάνω ορόφους εσοχές, όπως τα ρετιρέ της πολυκατοικίας, όπου εκτονώνονται σε εξωτερικό χώρο οι αίθουσες διδασκαλίας. Όλες οι παραπάνω συνθετικές ιδέες, φυσικά εξελίχθηκαν μέσα από τη συνεργασία με την υπόλοιπη ομάδα.

DM

KP

What exactly was your contribution to the project? What elements of your own did you pass on to the style of the interior?

Our contribution was decisive because we insisted that the public and semi-open spaces be given priority and that they be the organizing element of the whole project. In reality, it was a challenging task, given the sheer size of the building. We followed the example of the model of the ancient Greek marketplace, where the main atrium is strictly defined. Still, around it, the buildings and temples are freely arranged in terms of movement, visual flight, orientation, topography, etc. A framework strict in constant interplay with unique exceptions. This logic of compositional structure is dominant in all of our works regardless of their size, and so we were able to apply it to this challenging project.

On the other hand, we were particularly interested in ensuring that we wouldn’t end up with a fragmented building.

Still, we retained its valuable monumental scale and thus provided a new landmark for the city. Therefore, we devised the method of creating an atrium “front” towards the city which we have applied to our other projects - where a space, although not enclosed, acquires a facade. We also added recesses on the upper floors, such as the penthouses of the apartment building, where the classrooms are evacuated to an external space. All of the above compositional ideas, of course, evolved through collaboration with the rest of the team.

ΔΜ Το κτίριο, παρά τον δεδομένο όγκο του, δείχνει να έλκει το φως και συνάμα να προστατεύεται από την υπερέκθεσή του σ’ αυτό. Πώς επιτυγχάνεται αυτό;

KP

Indeed, the building creates a fascinating relationship with the sun and light. We are very sensitive when it comes to the lack of shade, and many of our projects deal explicitly with this issue (the Faliro pier can be seen as a giant canopy). In Marseille, the building is surrounded by different types of spatial frames: bollards, balconies, overhangs, and "hovering" squares, which create spaces but also provide shade for the surrounding buildings. Carefully designed details - such as round columns and thin white concrete surfaces - absorb light and create soft shadows that sweeten the building’s large volume.

ΔΜ

Πώς συνδιαλέγεται το κτίριο με το αστικό πανόραμα;

ΚΠ Το κτίριο είναι επιμερισμένο: εμφανίζει συνεχώς ρυθμούς: ρυθμό ορόφων, ρυθμό από κολόνες. Το συνολικό του μέγεθος «σπάει» και συνεχώς αποκαλύπτονται κενά που επιτρέπουν στην πόλη να κοιτάζει έως βαθιά στο εσωτερικό του. Από την άλλη, όντας μέσα στο κτίριο, συνεχώς βλέπεις νέες «καδραρισμένες» οπτικές της πόλης γύρω. Είναι σαν ένα τρισδιάστατο χωρικό πλαίσιο πάνω στο οποίο κινούνται άνθρωποι, σε όλα τα επίπεδα! Είναι πολύ ενδιαφέρον, ειδικά επειδή το κτίριο βρίσκεται μπροστά στην Porte D' Aix, μια αψίδα θριάμβου, ένα άλλο χωρικό και συμβολικό πλαίσιο για την Αρχιτεκτονική.

DM

How does the building interact with the urban panorama?

KP

The building is compartmentalized, through a constant display of rhythms, such as the rhythm of floors and columns. Its overall size is "broken," and gaps are constantly revealed that allow the city to look as far as possible. On the other hand, you constantly see new "framed" city views from inside the building. It's like a three-dimensional spatial framework on which people move on all levels! It's very interesting, especially because the building is in front of the Porte D'Aix, an arch of triumph, another spatial and symbolic context for Architecture.

ΔΜ Πώς ήταν η συνεργασία σας με τα άλλα αρχιτεκτονικά γραφεία που αναλάβατε από κοινού το έργο; ΚΠ Η συνεργασία μας ήταν άψογη. Όταν λάβαμε μέρος στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, δεν νομίζω ότι κανείς από εμάς πίστευε πως θα τον κερδίζαμε. Ούτε καν ότι θα μας επιλέξουν για να λάβουμε μέρος στον διαγωνισμό. Για να πάρεις μέρος σε τέτοιους διαγωνισμούς πρώτα στέλνεις το βιογραφικό και δείγμα δουλειάς σου και μετά γίνεται μια επιλογή shortlist 4-5 διαγωνιζόμενων. Ήδη από τον πρώτο γύρο ήταν δύσκολο, όλα τα μεγάλα γραφεία του κόσμου ήθελαν να συμμετάσχουν. Ήμασταν οι outsiders. Η πρόταση όμως ήταν πραγματικά καλή, και όλοι αγαπήσαμε πολύ το έργο. Φροντίσαμε να λειτουργούμε συμπληρωματικά. Κάθε γραφείο είναι πολύ ικανό, και ήταν σημαντικό να αφήσουμε τους εγωισμούς στο πλάι για να δημιουργηθεί ένα κτίριο με τη δική του λογική, ταυτότητα και εικόνα.

DM

How was the collaboration with the other architectural firms that you jointly undertook the project?

KP

Our collaboration was excellent. When we entered the architectural competition, I don't think any of us thought we would win it. Not even that we would be selected to enter the competition. To enter such competitions, you first send your CV and sample of your work, and then a shortlist of 4-5 contestants is formed. It was difficult from the beginning; every big agency in the world wanted to participate. We were the outsiders. But the proposal was really good, and we all loved the project. We made sure we worked in a complementary way. Each office is competent, and it was important to leave egos aside to create a building with its own logic, identity, and image.

[03.5]

ΚΠ Πράγματι, το κτίριο δημιουργεί μια πολύ συναρπαστική σχέση με τον ήλιο και το φως. Είμαστε πολύ ευαίσθητοι στο πρόβλημα της έλλειψης σκιάς και πολλά έργα μας ασχολούνται ρητά με αυτό το θέμα (η προβλήτα στο Φάληρο μπορεί να ειδωθεί σαν ένα γιγάντιο στέγαστρο). Στη Μασσαλία, το κτίριο περιβάλεται συνεχώς από διαφόρων τύπων χωρικά πλαίσια: κολονάδες, εξώστες, προεξοχές, «ιπτάμενες» πλατείες, που δημιουργούν χώρους αλλά επίσης παρέχουν σκιά στα γύρω κτίρια. Οι προσεκτικά σχεδιασμένες λεπτομέρειες -όπως οι στρογγυλές κολόνες και οι λεπτές επιφάνειες από λευκό μπετόν- αποροφούν το φως και δημιουργούν μαλακές φωτοσκιάσεις που γλυκαίνουν τον μεγάλο όγκο του κτιρίου.

The building, despite its given volume, seems to attract light and, at the same time, be protected from overexposure to it. How is this achieved?

179

ΚΠ Η συμβολή μας ήταν καθοριστική, γιατί επιμείναμε να δοθεί προτεραιότητα στους κοινόχρηστους και ημιυπαίθριους χώρους και να αποτελέσουν αυτοί το οργανωτικό στοιχείο όλου του έργου. Στην πραγματικότητα ήταν πολύ δύσκολος στόχος, δεδομένου του τεράστιου μεγέθους του κτιρίου. Ακολουθήσαμε το παράδειγμα του μοντέλου της αρχαίας ελληνικής αγοράς, όπου το βασικό αίθριο είναι αυστηρά ορισμένο, αλλά γύρω του τα κτίρια και οι ναοί διατάσσονται με μια ελευθερία σε σχέση με την κίνηση, τις οπτικές φυγές, τον προσανατολισμό, την τοπογραφία, κ.λπ. Ένα πλαίσιο αυστηρό σε διαρκή συνδιαλλαγή με μοναδικές εξαιρέσεις. Αυτή η λογική συνθετικής δομής διέπει όλα τα έργα μας ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, και έτσι καταφέραμε να την εφαρμόσουμε και σε αυτό το δύσκολο έργο.

DM

ARCHITECTURE

Εν αρχή ην το φως. Και τα ανόθευτα συναισθήματα που γεννά, πριν την ερμηνευτική διαμεσολάβηση της λογικής. Εκεί που η τεχνολογία συναντά την τέχνη και την ψυχανάλυση, βρίσκεται το νέο concept του showroom της FOSS. Στα τετραγωνικά του χωρούν αμέτρητες αφηγήσεις - όσες οι τόνοι και οι αποχρώσεις της ψυχής και του φωτός.

In the beginning, there was light. And the pure emotions it generates, before the interpretive mediation of logic.

Where technology meets art and psychoanalysis, there lies the new concept of the FOSS showroom. Within its square footage, countless narratives fit - as many as the tones and shades of the soul and light.

Essence of Light

180

( TRUE EXPERIENCE)

Danai Makri

«Το φως είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο της ύπαρξής μας. Υπερβαίνει την απλή χρησιμότητα και επηρεάζει βαθύτατα τα συναισθήματά μας, τις αντιλήψεις μας και τη συνολική μας ευημερία», εξηγεί ο Τάσος Μπιζάκης, CEO της FOSS. Ο ίδιος έχει αφιερώσει 35 χρόνια στην εξέλιξη της μελέτης φωτισμού. Σήμερα, με την ομάδα της FOSS που αποτελείται από 20 στελέχη, μεταξύ των οποίων μελετητές φωτισμού, προγραμματιστές συστημάτων ελέγχου και μηχανικοί διαφόρων ειδικοτήτων, εγκαινιάζουν ένα νέο concept στο showroom της FOSS, στη Λεωφ. Κηφισίας 204. «Μέσα από μία συνδημιουργία με όλα τα μέλη της ομάδας μας, εξερευνούμε και προκαλούμε τα συναισθήματα που σχετίζονται με το φως αυτό καθαυτό. Δημιουργούμε μια εμπειρία όπου η τεχνολογία, το design και η τέχνη αγγίζουν την ουσία των ανθρώπινων συναισθημάτων».

Light is a fundamental element of our existence. It transcends mere utility and profoundly affects our emotions, perceptions, and overall well-being," explains Tassos Bizakis, CEO of FOSS. He has dedicated 35 years to the evolution of lighting study. Today, with the FOSS team of 20 professionals, including lighting researchers, control system programmers, and engineers of various specialties, they are inaugurating a new concept in the FOSS showroom at 204, Kifissias Ave. "Through a co-creation with all our team members, we explore and challenge the emotions associated with light itself. We create an experience where technology, design, and art touch the essence of human emotions. Η FOSS συνειδητά αποφεύγει την παρουσίαση φωτιστικών στο νέο showroom, το οποίο επιμελήθηκε η αρχιτέκτων Βίλλη Μαργαρίτη και υλοποιήθηκε κατασκευαστικά από την MG Constructions. «Το design συγκεκριμένων αντικειμένων περιορίζει το συναίσθημα στην εντύπωση "μ' αρέσει-δεν μ' αρέσει". Το φως είναι ενέργεια. Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με αυτή, βρίσκεται σε αδιαμεσολάβητη επαφή με την εσώτερη διάθεσή του. Αυτή την ενστικτώδη και ειλικρινή αίσθηση επιδιώκει να καλλιεργήσει και να απελευθερώσει το νέο showroom». Έτσι το showroom αποτυπώνει τη φιλοσοφία που υποστηρίζουν οι μελέτες φωτισμού της FOSS. FOSS consciously avoids presenting lighting fixtures in its new showroom, which was designed by architect Villy Margariti and constructed by MG Constructions. “The design of specific objects limits the emotion to the impression of 'like – don't like.' Light is energy. When someone comes face to face with it, they are in direct contact with their inner mood. This instinctive and sincere sensation is what the new showroom seeks to cultivate and liberate.” Thus, the showroom embodies the philosophy supported by FOSS's lighting studies.

Μεταβάσεις με τη λάμψη του φωτός Οι αντικατοπτρισμοί δύο κόσμων, αυτών της πόλης και του showroom, σηματοδοτούν τη μετάβαση από τη πολύβουη λεωφόρο στον χώρο της FOSS. Στο φως του ηλιοβασιλέματος, τα πλατάνια και τα κτίρια της Κηφισίας μετατρέπονται σε σκιές που, στη διαφάνεια της βιτρίνας, «συναντούν» την αρχιτεκτονική του showroom δίνοντας την εντύπωση μίας αστικής στοάς. Ο χορός των σκιών υποχωρεί το βράδυ. Η βιτρίνα, σαν φάτνη, απεικονίζει συμβολικά τον κόσμο, μέσα από φωτιστικές εγκαταστάσεις: ουρανός, δομημένο περιβάλλον, γη και ο υπαινιγμός του αιθέρα. Οι εξωτερικές φωτιζόμενες περσίδες δημιουργούν μία πλαισίωση που παραπέμπει σε θεατρική σκηνή.

Transitions with the brilliance of light

[03.6]

The reflections of two worlds, those of the city and the showroom, mark the transition from the bustling avenue to the space of FOSS. In the light of sunset, the plane trees and buildings of Kifissia transform into shadows that, through the transparency of the showcase, 'meet' the architecture of the showroom, giving the impression of an urban arcade. The dance of the shadows recedes at night. The showcase, like a cradle, symbolically depicts the world through lighting installations: sky, built environment, earth, and the hint of the ether. The externally illuminated shutters create a framing that alludes to a theatrical stage.

Το showroom της FOSS αναμοχλεύει διαχρονικά συναισθήματα με σύγχρονες ερμηνείες, μέσα από μία εικαστική και τεχνική προσέγγιση του φωτός. Έτσι η πρώτη ατμόσφαιρα στο showroom μιμείται τον ουρανό: το φως του ηλίου μεταμορφώνεται μέσα από ένα μεταλλικό σύννεφο και γραμμικά στοιχεία φωτός σε ρόλο κεραυνών. «Η πορεία του φωτός ξεκινά από τον ουρανό. Οι διαφορετικές διαθέσεις της φύσης υποβάλλουν μεταλλασσόμενα συναισθήματα. Η λιακάδα, για παράδειγμα, δημιουργεί την ευφορία της επιβίωσης, ενώ η καταιγίδα θυμίζει το δέος και την υποβολή του αρχέγονου ανθρώπου που έπρεπε να προστατευθεί. Με την εξέλιξη της ανθρωπότητας, το δομημένο περιβάλλον παρεμβαίνει στα συναισθήματα. Συνεισφέρει, με μία αίσθηση ασφάλειας: πλέον μπορούμε να απολαμβάνουμε τη φύση και τις ψυχικές διακυμάνσεις που μας δημιουργεί», λέει ο Μάνος Πετρακάκης, Managing Director.

An installation that tames nature The FOSS showroom stirs ageless emotions with modern interpretations, through an artistic and technical approach to light. Thus, the first atmosphere in the showroom imitates the sky: the sunlight is transformed through a metallic cloud and linear elements of light in the role of lightning. "The path of light begins from the sky. The different moods of nature provoke evolving emotions. For example, sunshine creates a euphoria of survival, while a storm evokes awe and the submission of primitive man who needed protection. With the evolution of humanity, the built environment intervenes in our emotions. It contributes, with a sense of security: now, we can enjoy nature and the psychological fluctuations it brings," says Manos Petrakakis, Managing Director.

ARCHITECTURE

Μία εγκατάσταση εξημερώνει τη φύση

Άιχμαλωτίζοντας τα στιγμιότυπα της ημέρας Οι άνθρωποι της FOSS παίζουν με το φως. «Αποδίδουν τις διαφορετικές ώρες της ημέρας και διεγείρουν το εύρος των συναισθημάτων που αυτές προκαλούν. Κάθε installation κατεβαίνει στις θερμές θερμοκρασίες χρώματος, αντιγράφοντας τον απαλό, ελπιδοφόρο φωτεινό καθρεφτισμό του πρωινού. Το ψυχρό, κάτασπρο λευκό του ήλιου του μεσημεριού αποδίδει τη ζωντανή και ενεργητική λάμψη της συγκεκριμένης ώρας. Το γλυκό δειλινό ακολουθεί την καμπύλη του ανθρώπινου βιορυθμού, για να αγγίξουμε τελικά την ήρεμη κατιούσα της νύχτας», επεξηγεί ο Τάσος Μπιζάκης. Ο χώρος σχεδιάστηκε έτσι ώστε να αιχμαλωτίζει την ουσία του φωτός στην πιο αγνή μορφή του. Έτσι ο εσωτερικός χώρος δεν παύει να συνδιαλέγεται και με τον αυθορμητισμό του φυσικού φωτός. Το σύνολο της εμπειρίας υπερβαίνει τα όρια της καθημερινής αντίληψης.

Capturing snapshots of the day The people at FOSS play with light. "They render the different times of the day and stimulate the range of emotions they evoke. Each installation descends to warm color temperatures, mimicking the soft, hopeful luminous reflection of the morning. The cold, stark white of the noon sun represents the lively and energetic glow of that specific time. The sweet evening follows the curve of the human biorhythm, to finally touch the calm descent of the night," Tassos Bizakis explains. The space is designed to capture the essence of light in its purest form. Thus, the interior space continues to engage with the spontaneity of natural light. The entirety of the experience transcends the boundaries of everyday perception.

[03.6]

Photographs ©Spyros Hound

181

ARCHITECTURE 182

Light, art και sensory mindgames H δεύτερη εγκατάσταση είναι ένα λευκό πανί. Πίσω του, κρύβει φως που έχει μερικές εκατοντάδες χιλιάδες διαφορετικές αποχρώσεις: μίξεις κόκκινου, πράσινου, μπλε και λευκού,που αναμειγνυόμενα μεταξύ τους προσφέρουν αμέτρητες αποχρώσεις. Με αργό ή πιο γρήγορο ρυθμό, το κόκκινο φως, διαδέχεται έναν παστέλ καμβά, μεταβαίνει σταδιακά σε μία καθαρή τυρκουάζ απόχρωση, καταλήγει σε λευκό... Οι συνδυασμοί είναι αμέτρητοι. «Η εγκατάσταση λειτουργεί διττά. Αφενός, βρίσκεται σε απευθείας διάλογο με τον παρατηρητή. Πώς νιώθει όταν εκτίθεται σε διαφορετικό χρώμα κάθε φορά; Αφετέρου, επηρεάζει την αντίληψη του παρατηρητή για ένα άτομο ή ένα αντικείμενο που βλέπει κόντρα στο φόντο», σχολιάζει ο Δημήτρης Θανάσουλας, Operations and Business Development Manager της FOSS. «Η πρόκληση για τον παρατηρητή, είναι να εντοπίσει τις διαφορετικές αντιλήψεις που σχηματίζει για τα πράγματα, ανάλογα με το φως. Η κάθε αντίληψη υποκινεί διαφορετικές δράσεις και έτσι, η συγκεκριμένη εγκατάσταση λειτουργεί σχεδόν ψυχαναλυτικά. Μετά από αυτή την εμπειρία, ξέρουμε όλοι πώς να μελετήσουμε τον φωτισμό καλύτερα, ανάλογα με τους εμπορικούς στόχους ενός χώρου ή ευρύτερα τον τρόπο που θέλουμε να ζούμε τα πράγματα, στον εκάστοτε χώρο», συμπληρώνει. Και πράγματι, αυτό που μας διαφοροποιεί, συνήθως δεν είναι αυτό που κάνουμε, αλλά ο τρόπος που το κάνουμε.

Light, art, and sensory mind games

[03.6]

The second installation is a white canvas. Behind it, hides light with several hundred thousand different shades: mixtures of red, green, blue, and white, which, when mixed together, offer countless hues. With a slow or faster rhythm, the red light succeeds a pastel canvas, gradually shifts to a pure turquoise shade, ends up in white... The combinations are countless. "The installation works in two ways. On the one hand, it is in direct dialogue with the observer. How does one feel when exposed to a different color each time? On the other hand, it affects the observer's perception of a person or an object seen against the background," comments Dimitris Thanasoulas, Operations and Business Development Manager of FOSS. "The challenge for the observer is to identify the different perceptions they form about things, depending on the light. Each perception prompts different actions, and thus, this particular installation functions almost psychoanalytically. After this experience, we all know how to study lighting better, depending on the commercial goals of a space or broadly the way we want to experience things, in any given space," he adds. Indeed, what usually differentiates us is not what we do, but the way we do it.

Photographs ©Spyros Hound

ARCHITECTURE 183

Άισθήσεις χώρων, πριν τον χώρο Η επιλογή της θερμοκρασίας του χρώματος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση συναισθημάτων μέσω του φωτός. Τα θερμά χρώματα αγκαλιάζουν τον χρήστη με μια ζεστή και φιλόξενη ατμόσφαιρα, ενώ οι ψυχροί τόνοι διεγείρουν την προσοχή και τη συγκέντρωση. Οι επισκέπτες του showroom δοκιμάζουν αισθήσεις καθώς εκτίθενται σε ένα φάσμα θερμοκρασιών χρώματος, καθένα από τα οποία ακτινοβολεί τη δική του μοναδική συναισθηματική ενέργεια. Έτσι, μπορούμε να νιώσουμε και κατόπιν να φανταστούμε ένα γραφείο, μία κρεβατοκάμαρα, ένα εστιατόριο, ένα πάρκο. Επιπλέον σε αυτό, συμβάλλουν οι εφαρμογές επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας, που οπτικοποιούν το φως.«Αποδίδουμε το σκηνικό του φωτισμού, για ένα ρομαντικό δείπνο. Αναπαριστούμε τα ζωηρά χρώματα ενός ανατολικού φωτισμού με μαλακό, δροσερό μπλε χρώμα. Σκηνοθετούμε τη γαλήνη, την έξαψη, τη δημιουργικότητα, ακόμα και την αίσθηση ανάγκης και επιβίωσης, ώστε οι επισκέπτες μας να βιώσουν και να κατανοήσουν τη δύναμη του φωτός στο να διαμορφώνει τη διάθεση», λέει ο Τάσος Μπιζάκης.

Sensing spaces, before space The choice of color temperature plays a central role in evoking emotions through light. Warm colors embrace the user with a warm and welcoming atmosphere, while cool tones stimulate attention and concentration. Visitors to the showroom experience sensations as they are exposed to a spectrum of color temperatures, each radiating its own unique emotional energy. Thus, we can feel and then imagine an office, a bedroom, a restaurant, a park. Additionally, augmented and virtual reality applications that visualize light contribute to this. "We render the lighting setting for a romantic dinner. We replicate the lively colors of an eastern lighting with a soft, cool blue hue. We orchestrate tranquility, excitement, creativity, and even the sense of need and survival, so that our visitors can experience and understand the power of light to shape mood," says Tassos Bizakis.

Εμβάθυνση δια της τεχνολογίας Σε τελική ανάλυση, η FOSS επιζητά την αδιαμεσολάβητη εκδήλωση συναισθημάτων δια του φωτός. Η εκλογίκευση έπεται, θέτοντας το απαραίτητο στρατηγικό πλαίσιο για τη μελέτη. Γ’ αυτό τον σκοπό, ονομάζει ως «τεχνολογίες εμβάθυνσης» όλο το τεχνολογικό εύρος των εργαλείων που χρησιμοποιεί. Αυτή η τεχνολογική ενσωμάτωση ενισχύει τη συναισθηματική εμπειρία, καλύπτοντας το χάσμα μεταξύ φαντασίας, αντίληψης και πραγματικότητας. Αποτελεί δε την πεμπτουσία του showroom όπως και κάθε μελέτης φωτισμού της FOSS.

Deepening through technology

[03.6]

In the final analysis, FOSS seeks the direct expression of emotions through light. Rationalization follows, setting the necessary strategic framework for the study. For this purpose, it names as 'deepening technologies' the entire technological range of tools it uses. This technological integration enhances the emotional experience, bridging the gap between imagination, perception, and reality. It constitutes the essence of the showroom as well as every lighting study of FOSS.

ARCHITECTURE 184

Η Aude Mazelin από το γραφείο Mykonos Architects μιλά στον Διονύση Μαρίνο για τον τρόπο που συνδιαλέγεται με το φυσικό τοπίο και τις αισθητικές αφετηρίες της. Ως κάτοικος και λάτρης της Μυκόνου, προτείνει λύσεις ώστε να υπάρξει αποσυμφόρηση νησιών όπως η Μύκονος από την αλόγιστη δόμηση.

Aude Mazelin from Mykonos Architects talks to Dionysis Marinos about the way she interacts with the natural landscape and her aesthetic origins. As a resident and lover of Mykonos, she proposes solutions to decongest islands such as Mykonos from indiscriminate buildings.

Development vs Asc Concerning Cycladic Architecture Διονύσης Μαρίνος

Αν η μισή καρδιά της Aude Mazelin του αρχιτεκτονικού γραφείου Mykonos Architects βρίσκεται στην ιδιαίτερη πατρίδα της, η άλλη μισή (ίσως και κάτι παραπάνω) βρίσκεται στη Μύκονο. Εδώ και 20 χρόνια ζει από κοντά το νησί, δραστηριοποιείται αρχιτεκτονικά με φόντο το μπλε του Αιγαίου και, σίγουρα, έχει εμπεριστατωμένη άποψη για τις αλλαγές που έχουν επισυμβεί στα ελληνικά νησιά τα τελευταία χρόνια.

If half of the heart of Aude Mazelin of Mykonos Architects is in her hometown, the other half (maybe more) is in Mykonos. She has been living on the island for 20 years, working in architecture against the blue Aegean backdrop, and indeed, has an in-depth view of the changes that have taken place on the Greek islands in recent years. ΔΜ Σε αντίθεση με τα «υπέρλαμπρα» και επιθετικά οικήματα που βλέπουμε συχνά στη Μύκονο, εσείς επιμένετε σε ένα αισθητικό αποτέλεσμα πιο συμβατό στο νησιωτικό περιβάλλον. Ποια είναι η φιλοσοφία σας; ΑΜ Η παρουσία μας στη Μύκονο τα τελευταία 20 χρόνια έχει ενισχύσει τον μεγάλο σεβασμό για τη φύση και τον τόπο, και μας οδήγησε σε μία οργανική και απλή σχεδιαστική γλώσσα την οποία έχουμε ονομάσει «αιγαιοπελαγίτικη αισθητική». Στο Αιγαίο ο καθένας μπορεί να νιώσει την σημασία του φωτός και της σκιάς, την αρμονία των όγκων και των υλικών. Ο ίδιος ο Le Corbusier το ένιωσε: «Ό,τι έχει να πει η αρχιτεκτονική, το λέει εδώ». Η ομορφιά βρίσκεται στην απλότητα των επιλογών. Χρησιμοποιούμε αυτή τη φιλοσοφία για να δημιουργήσουμε μία μοναδική ταυτότητα στο έργο.

DM

AM

In contrast to the "super-bright" and aggressive buildings we often see in Mykonos, you insist on an aesthetic effect more compatible with the island’s environment. What is your philosophy?

Our presence in Mykonos over the last 20 years has reinforced our great respect for nature and the location, and has led us to an organic and simple design language that we have called the "Aegean aesthetic."

[03.7]

In the Aegean, everyone can feel the importance of light and shadow, the harmony of volumes and materials. Le Corbusier himself felt it: "Whatever architecture has to say, it can be heard here." The beauty lies in the simplicity of the choices. We use this philosophy to create a unique identity for the project.

ΔΜ Xάνουμε άραγε την αίσθηση της κλίμακας στα νησιά; Τα μετατρέπουμε σε μικρά άψυχα αστικά κέντρα; ΑΜ Αν, πριν γίνει οποιοδήποτε σκίτσο, σεβαστούμε τη φύση και νιώσουμε τον τόπο, τα χρώματα και το φως, δεν μπορεί η δημιουργία να είναι άψυχη. Η λειτουργικότητα και το μέγεθος είναι απλά αποτέλεσμα της σύνθεσης. Εν αρχή, είναι ο τόπος και το πώς η δημιουργία θα καταφέρει να ενταχθεί απολύτως σε αυτόν, χωρίς να τον παραβιάσει, ακόμα και αν το κτίριο είναι μεγάλων διαστάσεων.

DM

Do we get a sense of scale on the islands? Are we turning them into small, soulless urban centers?

AM

If, before any sketch is made, we respect nature and feel the place, the colors, and the light, the creation cannot be lifeless. Functionality and size are simply the result of composition. In principle, it is the place and how the creation will manage to fit perfectly into it without violating it, even if the building is of large dimensions.

ΔΜ

Η ομορφιά και η αισθητική είναι θέμα χρημάτων;

ΑΜ Η ομορφιά και η αισθητική των Κυκλάδων, πριν από 2-3 γενιές, δημιουργήθηκε από απλούς ανθρώπους. Άνθρωποι που δεν είχαν στο μυαλό τους πώς θα εξελιχθεί αυτός ο τόπος. Οπότε όχι, δεν είναι καθόλου θέμα χρημάτων, αντιθέτως! Η ιδέα μας για την ομορφιά δεν βασίζεται σε ακριβά και πολυτελή υλικά, αλλά στην ευεξία και την ευχαρίστηση να ζεις σε πλήρη αρμονία, περικυκλωμένος από οπτική και απτή ομορφιά. Αυτό είναι που αναζητούν οι πελάτες μας κατά βάθος, και γι’ αυτόν τον λόγο έρχονται σε εμάς.

DM

Is beauty and aesthetics a matter of money?

AM

The beauty and aesthetics of the Cyclades, 2-3 generations ago, were created by ordinary people who did not have in their minds how this place would develop. So no, it's not about money at all; on the contrary! Our idea of beauty is not based on expensive and luxurious materials but on well-being and the pleasure of living in complete harmony, surrounded by visual and tangible beauty. This is what our clients are looking for deep down, and this is why they come to us.

ΔΜ Είναι ανάγκη να υπάρξει αποσυμφόρηση στα νησιά; Σε λίγο δεν θα υπάρχει ούτε εκατοστό μη κατοικήσιμο. ΑΜ Σε πολλά νησιά όπως η Μήλος και η Αμοργός, η νομοθεσία είναι ήδη πολύ αυστηρή. Σε νησιά όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη, η δόμηση έχει εκτοξευτεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια -όλοι το γνωρίζουμε αυτό. Το 1980, η κυβέρνηση χαρακτήρισε «ολόκληρη τη νήσο Μύκονο ως τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους επειδή το χαρακτηριστικό περιβάλλον της νήσου έχει ελάχιστα αλλοιωθεί από την ανοικοδόμηση και είναι απόλυτη ανάγκη να διαφυλαχθούν οι ενδιαφέροντες παραδοσιακοί οικισμοί της». Σήμερα, ο νομοθέτης σίγουρα πρέπει να «τραβάει τα μαλλιά του»! Το επείγον για μένα είναι, για νησιά όπως την Μύκονο, να γίνουν οι απαραίτητες υποδομές και επεκτάσεις των οικισμών για να αποσυμφορηθεί πρώτα η φέρουσα ικανότητα και μετά να μιλήσουμε για βιώσιμη ανάπτυξη.

Photographs ©Spyros Hound

ARCHITECTURE

cetic Spirit (TALKS)

Is there a need for decongestion on the islands? Soon, there won't be an inch uninhabitable.

ΔΜ Τα instagramικά σπίτια είναι ο μεγάλος «εχθρός» του αρχιτέκτονα;

AM

On many islands like Milos and Amorgos, the legislation is already very strict. On islands like Mykonos and Santorini, building has skyrocketed in recent years - we all know that. In 1980, the government designated “the whole island of Mykonos as a Site of Outstanding Natural Beauty because the unique environment of the island has been little altered by building and it is imperative that its interesting traditional settlements be preserved.” Today, the legislator must surely be furious! The urgent thing for me is for islands like Mykonos to make the necessary infrastructure and extensions to the settlements first to decongest the carrying capacity and then talk about sustainable development.

ΑΜ Καθόλου! Αντιθέτως θεωρώ πως το Instagram έχει βοηθήσει πάρα πολύ τον αρχιτέκτονα αν ξέρει να το χρησιμοποιεί σωστά. Το Instagram μπορεί να βοηθήσει τον πελάτη να εκφραστεί και να περάσει το μήνυμά του στον αρχιτέκτονα. Είναι μέσο επικοινωνίας. Απλά δεν πρέπει να πέσει κανείς σε αντιγραφή.

ΔΜ Αλλάζουν οι απαιτήσεις των πελατών; Συνειδητοποιούν, άραγε, ότι πρέπει να υπάρχει σεβασμός στο φυσικό τοπίο; ΑΜ Με την πολυετή παρουσία μας στη Μύκονο έχουμε αποκτήσει εκτενή εμπειρία στη διαχείριση των πιο απαιτητικών αναγκών, ιδιαίτερα στο πλαίσιο του πολυτελούς lifestyle, οι οποίες αλλάζουν συνεχώς. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι πελάτες μας αναζητούν τη λιτότητα και την απλότητα της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, που είναι σε απόλυτη συνάρτηση με τον σεβασμό του φυσικού τοπίου. Με τα έργα μας προσπαθούμε να το περάσουμε αυτό και οι πελάτες μας το συνειδητοποιούν απόλυτα.

DM

Are customer demands changing? Do they realize that they have to respect the natural landscape?

AM

With our long presence in Mykonos, we have gained extensive experience in managing the most demanding needs, particularly in the context of the luxury lifestyle, which is constantly changing. Nevertheless, most of our clients seek the simplicity of Cycladic architecture, which is in perfect harmony with respect for the natural landscape.

With our projects, we try to convey this, and our clients are fully aware of this.

ΔΜ

Εσείς πώς δουλεύετε με το φυσικό τοπίο;

DM

Are Instagrammable houses an architect’s great "enemy"?

AM

Not at all! On the contrary, I think Instagram has helped the architect immensely if he knows how to use it properly.

Instagram can help the client express themselves and get their message across to the architect. It is a medium of communication. One should just not fall into copying.

185

DM

ΔΜ Ποια είναι η ιδανική εξοχική κατοικία για εσάς; ΑΜ Όταν σκέφτομαι «εξοχική κατοικία» σκέφτομαι «καταφύγιο από την καθημερινή ζωή». Ζεστασιά, φως, γυμνά πόδια που ανακαλύπτουν πάλι την αίσθηση του χώματος. Επιστροφή στις ρίζες. Για μένα η ιδανική εξοχική κατοικία είναι εκείνη που μας κάνει να νιώθουμε ένα με τη φύση -εκείνη που θα μας κάνει να νιώσουμε πάλι...

DM

What is the ideal holiday home for you?

AM

When I think "country house," I think "refuge from everyday life." Warmth, light, bare feet rediscovering the feel of the earth. Back to the roots. For me, the ideal cottage makes us feel at one with nature - one that makes us feel at one with nature again...

ΑΜ Αρχίζει με την πρώτη επίσκεψη στη θέση του έργου. Συλλέγουμε πέτρες, φυτά, χώμα και παρατηρούμε τα χρώματα και το φως -το οποίο θα μείνετε έκπληκτοι αν δείτε πόσο διαφορετικό είναι ακόμα και από νησί σε νησί. Έπειτα, περνάμε αμέτρητες ώρες στην επιλογή των υλικών, των χρωμάτων και των υφών ώστε η δημιουργία μας να εντάσσεται απολύτως στο φυσικό τοπίο. Δημιουργούμε ένα mood board το οποίο θα μας ακολουθήσει μέχρι την παράδοση του έργου. Είναι οι ρίζες του concept μας από τις οποίες δεν απομακρυνόμαστε ποτέ.

How do you work with the natural landscape?

AM

It starts with the first visit to the project site. We collect stones, plants, and soil and observe the colors and light - you'd be surprised to see how different it is from island to island. We then spend countless hours selecting materials, colors, and textures so that our creation is totally integrated into the natural landscape. We create a mood board that will follow us through to the delivery of the project. These are the roots of our concept from which we never stray.

[03.7]

DM

ARCHITECTURE

H URBAND, η νέα πολυκατοικία-πρότυπο της ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ ολοκληρώθηκε. Το κτίριο κατοικιών της Κυψέλης έχει ήδη λάβει ένα πλήθος διακρίσεων ακόμα και κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, ενώ έχουν γίνει πολλά εκτενή αφιερώματα σε εκδόσεις και site του αρχιτεκτονικού κλάδου. Πρόκειται για την πρώτη πολυκατοικία που συνοδεύεται από νέα πρότυπα κατασκευής, με καινοτομίες, παροχές και προνόμια που για πρώτη φορά εφαρμόζονται στον χώρο της κατασκευής και των ακινήτων.

URBAND, the new model apartment building of EPIKYKLOS, is completed. The residential building in Kypseli has already received several awards even during its construction and has been the subject of many extensive features in publications and architectural industry websites. This is the first apartment building that comes with new construction standards, with innovations, benefits, and privileges that are being implemented for the first time in the construction and real estate industry.

Urband

186

(NEW PROJECT)

Inside_Out

Όλα ξεκίνησαν πριν από δύο χρόνια, με μια ιδέα και ένα όραμα της εταιρείας ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ, πως η πόλη μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο. Σήμερα, έχοντας πλέον ολοκληρωθεί η κατασκευή του κτιρίου URBAND, ο ιδρυτής και CEO της ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ Ιωσήφ Αραμπατζής και η αρχιτέκτονας του έργου Ανδριανή Πάνου-Παπαθεοδώρου, εξηγούν πώς τα θέματα που τέθηκαν στην αρχή του έργου απαντήθηκαν με πράξεις και πώς πράγματι η πόλη μας μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο, αν όλοι μοιραστούν την ίδια φιλοσοφία.

It all started two years ago, with an idea and a vision from EPIKYKLOS that the city can change for the better.

Today, having now completed the construction of the URBAND building, the founder and CEO of EPIKYKLOS, Joseph Arampatzis, and the project architect, Andriani Panou-Papatheodorou, explain how the issues raised at the beginning of the project were answered with actions and how indeed our city can change for the better if everyone shares the same philosophy. Η πρότυπη πολυκατοικία της ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ βρίσκεται στην Κυψέλη, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου, σε μία περιοχή της Αθήνας όπου κοινωνικά ζητήματα των τελευταίων ετών την έχουν υποβαθμίσει σημαντικά. Το όραμα του ιδιοκτήτη της κατασκευαστικής εταιρείας για να αλλάξει η πόλη, οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου οικοπέδου και στην κατασκευή μιας πρότυπης πολυκατοικίας στην οποία θα εφαρμόζονταν για πρώτη φορά μια σειρά από καινοτομίες και παροχές που θέτουν νέα πρότυπα στον τομέα της κατασκευής και της ανάπτυξης ακινήτων.

The EPIKYKLOS model apartment building is located in Kypseli, near Koliatsou Square, in an area of Athens where social issues of recent years have significantly degraded it. The vision of the owner of the construction company to change the city led to the selection of the specific plot and the construction of a model apartment building in which a series of innovations and amenities that set new standards in the field of construction and real estate development would be implemented for the first time. Ο κύριος Αραμπατζής εξηγεί: «Το να εφαρμόσουμε στην πράξη το motto μας “Η πόλη αλλάζει” σε αυτή τη γωνιά της Αθήνας, αποτέλεσε μία πρόκληση για την ομάδα της ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ. Η δημιουργία ενός κτιρίου σύγχρονου, το οποίο όμως σέβεται την ιστορία αυτής της γειτονιάς, χωρίς να εστιάζει στα προβλήματά της, ήταν μία άσκηση που απαίτησε μία ισορροπία τόσο στη σχεδίαση του κτιρίου όσο και στην υλοποίησή του».

Mr. Arampatzis explains: "Putting our motto "The city is changing," into practice in this corner of Athens was a challenge for the EPIKYKLOS team. Creating a building that is contemporary, yet respects the history of this neighborhood without focusing on its problems, was an exercise that required a balance in both the design of the building and its implementation."

[03.8]

Η αρχιτέκτονας του έργου κυρία Παπαθεοδώρου συμπληρώνει: «Θέλαμε από αυτή τη γωνία της Αθήνας, στην οδό Κύθνου και Πίνδου, να ξεκινήσει να ξετυλίγεται μία όμορφη και αρμονική εικόνα της γειτονιάς, μία εικόνα που να σου κεντρίζει το ενδιαφέρον, να σε κάνει να εστιάζεις εκεί και να θες να την ανακαλύψεις».

The project's architect, Ms. Papatheodorou, adds: "We wanted from this corner of Athens, at Kythnos and Pindos Street, to start to unfold a beautiful and harmonious image of the neighborhood, an image that piques your interest, makes you focus there and want to discover it." Τα ζητήματα που έπρεπε να επιλυθούν σχεδιαστικά στην URBAND, λόγω του γωνιακού οικοπέδου και των περιορισμών που αυτό δημιουργούσε, αντιμετωπίστηκαν με ανοιχτό πνεύμα στη σύνθεση του χώρου, δίνοντας ως αποτέλεσμα επτά κατοικίες, άνετες, λειτουργικές και με εξαιρετική ποιότητα χώρων.

The issues that had to be resolved designwise at URBAND, due to the corner plot and the constraints it created, were addressed with an open mind in the composition of the space, resulting in seven comfortable and functional residences with excellent quality spaces. «Στην κάθε μία από τις κατοικίες δόθηκε εξίσου έμφαση στη λειτουργικότητα, την άνεση, την υψηλή αισθητική και τις σύγχρονες παροχές, ενώ φροντίσαμε όλοι οι μηχανικοί που μελετήσαμε το έργο να απαντήσουμε σε κάθε ανάγκη που ζητά να καλύψει μία σύγχρονη αστική κατοικία. Αφήσαμε από την αρχή ελεύθερο τον νου μας να σκεφτεί πάνω στο project και το αντιμετωπίσαμε με γενναιοδωρία σε κάθε φάση του. Ξεκινώντας από τον σκελετό με υδατοστεγές σκυρόδεμα μέσω του πρόσμικτου Admix της Penetron, κάναμε μία δυνατή έναρξη δημιουργώντας ένα κτίριο το οποίο θα είχε πολύ μεγαλύτερο χρόνο ζωής και ανθεκτικότητα από τα υπόλοιπα κτίρια της κατηγορίας του» αναφέρει χαρακτηριστικά η κυρία Παπαθεοδώρου.

"In each of the residences, equal emphasis was placed on functionality, comfort, high aesthetics, and modern amenities, while all the engineers who designed the project made sure to answer every need that a modern urban residence asks to meet. From the very beginning, we were free to think about the project and treated it with generosity at every stage.

Starting from the waterproof concrete frame through Penetron's Admix admixture, we made a strong start by creating a building that would have a much longer life and durability than other buildings in its class," says Ms. Papatheodorou.

Images courtesy of EPIKYKLOS

Sensitive to the environmental and energy crisis that the planet has been experiencing in recent years, EPIKYKLOS responded with an A+ energy class building. The owner of the company, Joseph Arampatzis, explains another innovation of the company: "Concerned about adding yet another building in the city, we wanted it to be energy independent, not asking for resources. For the first time on a pan-European level, we ensured the building's green energy footprint by matching each dwelling in the building with a section of a photovoltaic park of such a size that it covers all its consumption. This pioneering move was made in collaboration with the electricity company HERON, and we are very proud to have led the Greek real estate market in this direction." Επαναπροσδιορίζοντας την ιδιοκτησία, η ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ εφαρμόζει για πρώτη φορά στην πολυκατοικία URBAND ακόμα μία καινοτομία. Μια νέα μορφή σύστασης της ιδιοκτησίας δίνει υπεραξία στις κατοικίες του κτιρίου, καθιστώντας τες απολύτως ευέλικτες, με χώρους που προσαρµόζονται στις ανάγκες του χρήστη. «Δίνοντας πάντα υπεραξία στο τελικό προϊόν και αντιμετωπίζοντας την κατοικία ως επενδυτικό αγαθό του κάθε ιδιοκτήτη, ξεκινήσαμε στο τέλος του ‘19 μία μελέτη με καθηγητές πανεπιστημίου, συμβολαιογράφους και δικηγόρους και το αποτέλεσμα ήταν να συνταχθεί μια πρωτοποριακή σύσταση πολυκατοικίας, η οποία απελευθερώνει τη χρήση, διατηρώντας όμως σε κάθε περίπτωση την εύρυθμη λειτουργία του κτίσματος» εξηγεί ο κύριος Αραμπατζής.

Έχοντας ως στόχο την ολιστική εμπειρία ενός χώρου, τόσο το κτίριο όσο και οι κατοικίες του μελετήθηκαν μέχρι την τελευταία τους λεπτομέρεια. Η κυρία Παπαθεοδώρου αναφέρει: «Σε ό,τι αφορά την επίπλωση, τον φωτισμό και τον εξοπλισμό δόθηκε έμφαση στην επιλογή σύγχρονων, ανθεκτικών αλλά και διαχρονικών υλικών, που θα είναι πάντα επίκαιρα για ένα κτίριο αστικών κατοικιών του κέντρου της Αθήνας».

Τέλος, πρωτοποριακές παροχές και προνόμια συνοδεύουν για πρώτη φορά την URBAND, σε μία κίνηση που παρόμοιά της δεν έχει υπάρξει ποτέ πριν στον κλάδο της κατασκευής και των ακινήτων. Ο κύριος Αραμπατζής εξηγεί: «Με την αυτοπεποίθηση της υψηλής ποιότητας κατασκευής και της τεχνογνωσίας πίσω από αυτή, προσφέρουμε για το κτίριο 10 έτη εγγύηση. Με το member’s club “10-10-10”, δημιουργούμε μία διαδραστική κοινότητα στην οποία ανήκει ο κάθε ιδιοκτήτης κατοικίας σε κτίρια της ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ, παρέχουμε την ψηφιακή αποτύπωση του ακινήτου και πολλά προνόμια προς τον ιδιοκτήτη του».

Finally, innovative benefits and privileges accompany URBAND for the first time, in a move the likes of which has never been seen before in the construction and real estate industry. Mr. Arampatzis explains: "With the confidence of high-quality construction and the expertise behind it, we are offering a 10-year warranty on the building. With the member's club "10-10-10", we create an interactive community to which every homeowner in EPICKLOS buildings belongs, providing the digital survey of the property and many benefits to the owner." Η πολυκατοικία URBAND αποτελεί ένα πρότυπο κτίριο της νέας φιλοσοφίας των ακινήτων, το οποίο προσφέρει τις σωστές συνθήκες, τόσο στην κατασκευή του όσο και στη διαδικασία για την παράδοση και διαχείρισή του, επιδιώκοντας έναν καλύτερο και ομορφότερο κόσμο.

URBAND condominium is a model building of the new real estate philosophy, which offers the right conditions, both in its construction and in the process of its delivery and management, seeking a better and more beautiful world. Ο κύριος Αραμπατζής καταλήγει: «Ξεκινώντας την URBAND, αποφασίσαμε να εντάξουμε μια σειρά από καινοτομίες, σε αυτή τη γειτονιά, σε αυτό το συγκεκριμένο project. Με αυτή τη συμβολική κίνηση, πήραμε ως εταιρεία ένα μεγάλο επιχειρηματικό ρίσκο, το οποίο βασιζόταν κυρίως στο όραμά μας πως όλη η Αθήνα μπορεί να αλλάξει, χωρίς να γίνουν γειτονιές δύο ταχυτήτων. Σήμερα πλέον, επιβεβαιώνω ως επιχειρηματίας πως εφόσον καταφέραμε σε αυτή τη γειτονιά, με αυτές τις συνθήκες, να χτιστεί ένα τέτοιο κτίριο, με τόσες παροχές και να αποτελέσει παράλληλα ένα κερδοφόρο έργο για εμάς, τότε πραγματικά δεν υπάρχει καμία δικαιολογία. “Η πόλη μπορεί να αλλάξει”».

Mr Arampatzis concludes: "In starting URBAND, we decided to integrate a series of innovations in this neighborhood in this particular project. With this symbolic move, we took a big business risk as a company, based mainly on our vision that all of Athens can change without becoming two-speed neighborhoods. Today, I now confirm as an entrepreneur that if we managed to build such a building in this neighborhood, under these conditions, with so many amenities, and at the same time make it a profitable project for us, then there is really no excuse. 'The city can change'."

187

Redefining ownership, EPIKYKLOS is implementing another innovation for the first time in the URBAND apartment building. A new form of property constitution gives added value to the building's residences, making them completely flexible, with spaces adapted to the user's needs. "Always giving added value to the final product and treating the residence as an investment asset of each owner, we started a study at the end of 2019 with university professors, notaries, and lawyers, and the result was the formulation of an innovative condominium constitution, which liberates the use while maintaining, in any case, the proper functioning of the building," Mr. Arampatzis explains.

Aiming for a holistic experience of a site, both the building and its residences were studied down to the last detail. Ms. Papatheodorou says: "In terms of furnishings, lighting, and equipment, emphasis was placed on the selection of modern, durable but timeless materials that will always be up-to-date for an urban residential building in the center of Athens."

ARCHITECTURE

Με ευαισθησία στην περιβαλλοντική και ενεργειακή κρίση την οποία βιώνει ο πλανήτης τα τελευταία χρόνια, η ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ απάντησε με ένα κτίριο υψηλής ενεργειακής κλάσης Α+. Ο ιδιοκτήτης της εταιρείας Ιωσήφ Αραμπατζής εξηγεί μια ακόμα καινοτομία της εταιρείας: «Ανήσυχοι που προσθέτουμε ακόμα ένα κτίριο μέσα στην πόλη, θελήσαμε να είναι ενεργειακά ανεξάρτητο, μη ζητώντας πόρους από τη γη. Για πρώτη φορά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο διασφαλίσαμε το πράσινο ενεργειακό αποτύπωμα του κτιρίου, αντιστοιχίζοντας την κάθε κατοικία του κτιρίου με ένα τμήμα φωτοβολταϊκού πάρκου, τέτοιου μεγέθους που να καλύπτει όλες τις καταναλώσεις της. Η πρωτοποριακή αυτή κίνηση έγινε σε συνεργασία με την εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας ΗΡΩΝ και είμαστε πολύ περήφανοι που οδηγήσαμε την ελληνική αγορά ακινήτων προς αυτή την κατεύθυνση».

[03.8]

ARCHITECTURE

Πώς μπορείς να σταθείς αντάξια δίπλα στο φυσικό τοπίο, επεμβαίνοντας αρχιτεκτονικά; Πώς μπορείς να σχεδιάσεις μία ακόμα πολυτελή βίλα αποφεύγοντας τις κοινοτοπίες; Αυτά ήταν τα κύρια ζητήματα που απασχόλησαν την ομάδα των Costas Gagos Architecture & Design, όταν ανέλαβαν το project των Sand Villas.

How can we be worthy of the natural landscape by intervening architecturally? How can you design a luxury villa while avoiding the banalities? These were the main issues the Costas Gagos Architecture & Design team faced when they undertook the Sand Villas project.

A Boho Experience

188

(VILLAS)

The Sand Villas

Η τοποθεσία στην οποία βρίσκονται, είναι ένα από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά της περιοχής. Σε προνομιακό σημείο σε λόφο, με ανεμπόδιστη περισκοπική θέα προς την αμμώδη παραλία του Αλμυρού και την ακτογραμμή με τη χαρακτηριστική βλάστηση της περιοχής, μέχρι τον γαλάζιο όγκο της θάλασσας, η ομάδα των αρχιτεκτόνων ανέλαβε να μελετήσει και να παραδώσει χώρους αντάξιους του φυσικού περιβάλλοντος. Το αίτημα του πελάτη ήταν η διαμόρφωση του υφισταμένου κελύφους με τέτοιο τρόπο, ώστε να απευθύνεται σε εκείνους που αναζητούν μια αυθεντική εμπειρία διακοπών, σε ένα κατάλυμα που εστιάζει στην ουσία της φιλοξενίας και της περιποίησης και ταυτόχρονα φέρει μια εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα. Απαραίτητη ήταν η προσαρμογή στην κρητική γη, τα χρώματά της και τα φυσικά της υλικά.

[03.9]

Their location is one of the area's best-kept secrets. In a privileged spot on a hill, with an unobstructed periscopic view of the sandy beach of Almyros, its coastline and vegetation, as well as the blue volume of the sea, the team of architects undertook to study and deliver spaces worthy of the natural environment. The client's request was to shape the existing shell so that it appeals to those looking for an authentic holiday experience in a property that focuses on the essence of hospitality and care while simultaneously carrying a sophisticated atmosphere. It was necessary to adapt to the Cretan land, its colors, and its natural materials. Για μια αυθεντική boho εμπειρία προσαρμοσμένη στο ελληνικό μέτρο και με έμπνευση τη γειτονική αμμώδη παραλία, οι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν τη γήινη χρωματική γκάμα και υλικά όπως η πέτρα, η πατητή τσιμεντοκονία σε υπόλευκους τόνους, και το ακατέργαστο ξύλο. Το οίκημα ξεδιπλώνεται σε τρία επίπεδα. Το κατώτερο διαμορφώνεται σε ανεξάρτητο αυτόνομο διαμέρισμα, με την ιδιωτική του πισίνα να ενώνεται με τον ορίζοντα και τα ανοίγματα στραμμένα ανεμπόδιστα στη θέα. Τα δύο ανώτερα επίπεδα μετατρέπονται σε μεζονέτα, με μια μικρή διαφοροποίηση προς ένα πιο minimal αποτέλεσμα σε καθαρό πλαίσιο, προσφέροντας χαλάρωση σε εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα. Τα διαμερίσματα συνδέονται με πολυεπίπεδους εξωτερικούς χώρους και σκιερές βεράντες με τρόπο απόλυτα ενταγμένο στην ταυτότητα της περιοχής. Με αφετηρία το φυσικό περιβάλλον, οι αρχιτέκτονες επέστρεψαν σε αυτό, ακυρώνοντας οπτικά τα τεχνητά όρια -την τοιχοποιία- δημιουργώντας μια φυσική ροή που περιφέρεται στους χώρους. Το μέσα είναι σε συνεχή συνομιλία με το έξω, δίνοντας στον επισκέπτη τη δυνατότητα εναρμόνισης με τη φύση.

For an authentic boho experience adapted to Greek standards and inspired by the neighboring sandy beach, the architects used an earthy color palette and materials such as stone, pressed cement mortar in off-white tones, and raw wood. The house unfolds on three levels. The lower one is formed into an independent, self-contained apartment with its private pool merging with the horizon and unobstructed openings facing the view. The two upper levels are converted into a maisonette, with a slight variation towards a more minimal effect in a clean frame, offering relaxation in a refined atmosphere. Multi-level outdoor spaces and shaded terraces connect the apartments in a way that is fully integrated into the area's identity. Taking the natural environment as a starting point, the architects reference it, visually canceling the artificial boundaries - the masonry - creating a natural flow that meanders through the spaces. The inside is in constant dialog with the outside, giving the visitor the potential to harmonize with nature. Ψάθινα φωτιστικά, χειροποίητα διακοσμητικά, υπογράμμιση με μαύρα στοιχεία, η απλότητα ενός παραδοσιακού σπιτιού σε συνδυασμό με πολυτελείς λεπτομέρειες αποδίδει μια τέλεια, άκρως χαλαρωτική ατμόσφαιρα που σε γυρίζει πίσω στο χρόνο, κοιτάζοντας το μέλλον.

Wicker lamps, handmade decorations accented with black elements, and the simplicity of a traditional house combined with luxurious details give a perfect, highly relaxing atmosphere that takes you back in time while looking to the future.

Photographs ©Fotis Serfas

ARCHITECTURE

189

[03.9]

Διανομή / Distribution Bostik Ελλάς Α.Ε.

Μετσόβου 3, Μοσχάτο, 18346 +30 210 48 31 140 infogr@bostik.com

www.bostik.com/greece | www.denbraven.gr

We Me a n L ight

FOSS AE: 204 KIFISIAS AV., P.O. 14562, KIFISIA, GREECE, TEL: (+30)210 7250580, email: info@foss.gr, www.foss.gr

208

DESIG ←AM SADO [04.0]

[04.0] [04.1] [04.2] [04.3] [04.4] [04.5]

The symbolic power of the image, as the first interpretation of content The rebirth of an architectural & cultural organization Crafting spaces for dialogue. EIA’s innovative brand identity “Paradesian” branding and advertising. For a new urban neighborhood in Athens A solid brand refresh that celebrates building relationships Soul meets soul in architects’ dreams

P.210 P.212 P.214 P.216 P.218 P.220

209

GN MBAS OR

[04.0]

THE DESIGN AMBASSADOR 210

Tα τελευταία χρόνια ο χώρος του σχεδιασμού έχει επεκταθεί σε νέες περιοχές. Τα κοινωνικά οφέλη του σχεδιασμού ανοίγουν το δρόμο προς ένα νέο είδος πρακτικής που διαμορφώνεται γύρω από την ενσυνείδητη πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά. Αυτή η νέα προοπτική για το σχεδιασμό δίνει περισσότερες ευθύνες σε όσους εμπλέκονται στη σχεδιαστική διαδικασία, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο ως νέοι "πράκτορες" της αλλαγής. Οι σχεδιαστές σήμερα επιδιώκουν να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο, χρησιμοποιώντας τη δημιουργικότητα και τη στρατηγική σκέψη σχεδιασμού, παρουσιάζοντας παράλληλα την ικανότητά τους για κοινωνική ευαισθητοποίηση. Άλλωστε ο σχεδιασμός ανέκαθεν διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στην κοινωνία και το άτομο, καθώς επηρεάζει την πολιτιστική ταυτότητα, τις κοινωνικές δομές, τις οικονομίες, την πολιτιστική και σήμερα τη βιώσιμη ανάπτυξη.

The symbolic powe the image, as the f interpretation of co [04.0]

(THE DESIGN AMBASSADOR)

THE DESIGN AMBASSADOR

The field of design has expanded into new areas. The social benefits of design pave the way for a new kind of practice that is shaped around conscious political and social behavior. This new perspective on design places more responsibilities on those involved in the design process, playing a significant role as new 'agents' of change. Designers today seek to create something new, using creativity and strategic design thinking, while also demonstrating their ability for social awareness. After all, design has always played an important role in society and the individual, as it affects cultural identity, social structures, economies, culture, and today, sustainable development. VASSILIOS BARTZOKAS

211 [04.0]

Theo Van Doesburg, alphabet desgin, 1919.

er of first ontent

THE DESIGN AMBASSADOR 212

To branding και το νέο website για το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (CAM), αποσκοπεί στην προώθηση της αρχιτεκτονικής και των αξιών που προκύπτουν από αυτή, μέσω διεύρυνσης της επικοινωνίας με το κοινό και ενδυνάμωσης της κατανόησής τους σε αρχιτεκτονικά θέματα.

The branding and the new website for the Centre for Mediterranean Architecture (CAM) aim to promote architecture and the values that derive from it by expanding communication with the public and enhancing their understanding of architectural matters.

The Rebirth of an Architectural & Cult (REBRANDING)

Kyriakos Spirou for AG Design Agency

Το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου ιδρύθηκε το 1996 και σκοπό έχει την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής και των αξιών που απορρέουν από αυτή, προσεγγίζοντας το κοινό και διευρύνοντας την κατανόησή του σε θέματα αρχιτεκτονικής. Από το 2002 στεγάζεται στο Μεγάλο Αρσενάλι, ένα κτίριο του 15ου αιώνα στο λιμάνι των Χανίων, όπου και έχει διοργανώσει μία πληθώρα εκδηλώσεων, εκθέσεων και άλλων δράσεων. Πρόκειται για έναν σύγχρονο και αξιόπιστο φορέα αρχιτεκτονικής και πολιτισμού, ο οποίος μετατρέπει μια τοπική προσπάθεια σε έναν θεσμό με εξαιρετικά δυναμική προοπτική.

[04.1]

The Centre for Mediterranean Architecture (CAM) was founded in 1996, and its purpose is to promote architecture and the values that derive from it by reaching out to the public and expanding their understanding of architectural matters. Since 2002, it has been housed in the Great Arsenal, a 15th-century building at the port of Chania, Crete, where numerous events, exhibitions, and other activities were hosted. It is a contemporary and respected organization for architecture and culture, which transforms a local effort into an institution with an exceptionally dynamic potential. Ο ρόλος μας, μαζί με τη Design Ambassador, ήταν να βοηθήσουμε τον οργανισμό να αναγεννηθεί με νέα, δυναμική εικόνα, ενώ σημαντικό ζητούμενο ήταν να διευρύνει τους ορίζοντές του, προσεγγίζοντας ένα νέο, πιο απαιτητικό κοινό, καθώς και να επανατοποθετηθεί στο υφιστάμενο κοινό μέσω των δράσεών του.

Our role, together with the Design Ambassador, was to assist the organization’s rebirth with a new, dynamic image; meanwhile, an important requirement was for CAM to expand its horizons by approaching a new, more demanding audience, as well as to reposition itself concerning its existing audience through its activities.

Η νέα οπτική ταυτότητα του φορέα εκφράζει βασικούς στρατηγικούς στόχους του, όπως η εξωστρέφεια, η σύγχρονη ματιά, η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής, η διεύρυνση του κοινού του και το άνοιγμα σε συνεργασίες με άλλους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα αρχικά CAM λογοτυπούν το όνομα Center for Mediterranean Architecture ή Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, και γίνονται σύμβολο για την προβολή του φορέα εντός και εκτός συνόρων.

The organization’s new identity expresses its fundamental strategic objectives, such as extroversion, a contemporary outlook, promoting architecture, audience development, and reaching out for collaborations with other institutions in Greece and abroad. The initials CAM become the logo for the Centre for Mediterranean Architecture (corresponding to the Greek KAM) and function as the symbol that promotes the organization locally and internationally.

Στην καρδιά του CAM βρίσκεται η αρχιτεκτονική, αφού το Μεγάλο Αρσενάλι είναι κυριολεκτικά ο «τόπος» όπου ζωντανεύει η αρχιτεκτονική σκέψη. Τόσο η ιστορικότητα του κτιρίου, όσο και η δράση του σε επιστημονικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό επίπεδο, συνοψίζεται στην εμβληματική του όψη. Το λογότυπο προκύπτει από τη συμπαγή και ορθόγωνη φόρμα του κτιρίου, μαζί με το χαρακτηριστικό δίλοβο (παράθυρο με αψιδωτές απολήξεις), ένα στοιχείο με μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

At CAM’s heart lies architecture itself since the Great Arsenal is literally the locus where architectural thought comes to life.

The building’s historic character, as well as its scientific, educational, and cultural activities, are summed up in its emblematic appearance. Therefore, the logo is based on the building’s solid and orthogonal form, combined with the signature ‘dilovo’ (a window with arched tips), an element of great architectural interest. Έτσι, η αρχιτεκτονική πρωταγωνιστεί στη νέα οπτική ταυτότητα, με έναν έντονο, γεωμετρικό τρόπο που χαρακτηρίζει τον φορέα και τις δράσεις του. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε μία custom γραμματοσειρά που, σε συνδυασμό με την έντονη χρωματική παλέτα, ενισχύουν την ταυτότητα του CAM και γίνονται ευέλικτο εργαλείο για τη σύνδεσή του με το κοινό και την επίτευξη των στόχων του γενικότερα. Με ανανεωμένο όραμα και ταυτότητα, το CAM αναδεικνύεται ως κέντρο αναφοράς για την αρχιτεκτονική στη Μεσόγειο.

All Images courtesy of AG Design

THE DESIGN AMBASSADOR 213

tural Organization Architecture thus becomes the protagonist of the new visual identity, with a bold, geometric style that characterizes the organization and its activities. Following that approach, a custom font has been created that, combined with the vivid color palette, reinforces CAM’s identity and becomes a versatile tool for connecting to the public and achieving its goals in general. With a renewed vision and image, CAM stands out as a point of reference for architecture in the Mediterranean.

TEAM AG Design Agency

CREATIVE DIRECTION Alexandros Gavrilakis CURATION the Design Ambassador Vassilios Bartzokas ART DIRECTION Sofia Pliakopanou COPY Kyriakos Spirou UI/UX Kika Tirekidou CODING Mayra Metaxa ANIMATION Nektarios Karanikas

www.c-a-m.gr

[04.1]

TEAM – CAM Yiannis Giannakakis Manolis Papadakis George Kalligeris Andreas Theodoridis Penny Chorafa Petros Pattakos

THE DESIGN AMBASSADOR 214

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ), σε συνεργασία με τη Design Ambassador, ανέθεσε στο branding agency Marlon Tate να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητα του brand του, με στόχο την αύξηση της ορατότητας και της προσβασιμότητάς του, ενώ τονίζει τον ρόλο του ως μιας δυναμικής πλατφόρμας για διάλογο και ανταλλαγή ιδεών στον τομέα της αρχιτεκτονικής.

Looking to stay relevant within the architectural scene on the back of their multi-decade stint as a cultural landmark, the Hellenic Institute of Architecture (EIA) and the Design Ambassador, turned to hot new creative agency Marlon Tate for a reimagining of their brand.

Crafting Spaces for (REBRANDING)

EIA’s Innovative Brand Identity Marlon Tate

Από το 1992, το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) έχει ως στόχο την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής στη χώρα μας μέσω της καλλιέργειας ενός ευρύτερου κριτικού διαλόγου. Παρά το σημαντικό του έργο (εκθέσεις, διαλέξεις, εκδόσεις), η αντίληψη που επικρατεί για το ΕΙΑ δεν αντιπροσωπεύει τον ρόλο του ως ηγετικό φορέα στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Έτσι, το Ινστιτούτο σε συνεργασία με τη Design Ambassador στράφηκαν στο branding agency Marlon Tate για να κάνει reimagine το brand identity του ΕΙΑ.

Since 1992, the Hellenic Institute of Architecture (EIA) has aimed to develop architecture in our country through cultivating a broader critical dialogue.

Despite its significant work (exhibitions, lectures, publications), EIA’s prevailing perception does not represent its role as a leading entity in cultural happenings. Thus, in collaboration with the Design Ambassador, the Institute turned to the branding agency Marlon Tate to reimagine EIA's brand identity.

[04.2]

Το ζητούμενο ήταν να δημιουργήσουμε τη νέα οπτική ταυτότητα του Ινστιτούτου με στόχο να αυξήσουμε το visibility του, να προβάλλουμε το κύρος του και να το καταστήσουμε πιο προσιτό, ούτως ώστε η αρχιτεκτονική και μη κοινότητα να θέλει να γίνει κομμάτι του.

The goal was to create the Institute's new visual identity to increase its visibility, promote its prestige, and make it more accessible so that the architectural and non-architectural community would want to become part of it.

«Η στρατηγική μας ήταν να τοποθετήσουμε το ΕΙΑ ως μία δυναμική πλατφόρμα δημιουργίας χώρου. Η αρχιτεκτονική είναι η δημιουργία χώρου για κατοίκηση με τον ίδιο τρόπο που το ΕΙΑ δημιουργεί χώρο για συζήτηση και ανταλλαγή ιδεών για ένα καλύτερο αστικό περιβάλλον μέσα από τις δράσεις του» μας λέει ο ιδρυτής και Creative Director της Marlon Tate Nίκος Γεωργόπουλος. «Κεντρικό στοιχείο της νέας ταυτότητας είναι το variable λογότυπο που σχεδιάσαμε, το οποίο αλλάζει διαρκώς μορφή ανάλογα με την εφαρμογή του και το περιβάλλον στο οποίο καλείται να υπάρξει. Με αυτόν τον τρόπο η ταυτότητα δεν συμβολίζει απλά χώρο, το οποίο θα ήταν παρωχημένο, αλλά τον δημιουργεί με δυναμικό τρόπο, επανατοποθετώντας έτσι το ΕΙΑ όχι απλά ως έναν ακόμα φορέα δράσεων για την αρχιτεκτονική, αλλά ως μία πλατφόρμα δημιουργίας χώρου για συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων. Η νέα ταυτότητα προβάλλει το έργο και τη στόχευση του ΕΙΑ μέσα από κάθε εφαρμογή της, υπενθυμίζοντας έτσι το μοναδικό του έργο καθώς επίσης και την επίδρασή του στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Το λογότυπο παίρνει διαφορετική μορφή σε όλη την εταιρική ταυτότητα και στο website το οποίο κάνει reflect όλη την μινιμαλιστική και γραμμική οπτική γλώσσα της ταυτότητας. Παράλληλα, το μοντέρνο και pop brand κάνει το ΕΙΑ πιο προσιτό στο κοινό του, καλώντας το να συμμετάσχει και να συνδιαμορφώσει την συζήτηση. Για την επίσημη ιστοσελίδα του ΕΙΑ, προγραμματίσαμε το λογότυπο έτσι ώστε να είναι responsive σε όλες τις πλατφόρμες ενώ σχεδιάσαμε δύο διαφορετικούς τρόπους λειτουργίας του μενού και της πλοήγησης».

CLIENT Hellenic Institute of Architecture (EIA) CREATIVE AGENCY Marlon Tate CREATIVE DIRECTOR Nikos Georgopoulos ART DIRECTORS Nikos Georgopoulos Klaire Havaki Karina Shabanova ACCOUNT MANAGER CURATION the Design Ambassador Vassilios Bartzokas PROJECT SPONSOR Orama Minimal Frames

THE DESIGN AMBASSADOR 215

"Our strategy was to position the EIA as a dynamic platform for creating space. Architecture is the creation of space for habitation in the same way that EIA creates space for discussion and exchange of ideas for a better urban environment through its actions," says Nikos Georgopoulos, founder and Creative Director of Marlon Tate. A central element of the new identity is the variable logo we designed. It constantly changes shape depending on its application and the environment in which it is called to exist. In this way, the identity does not simply symbolize space, which would be outdated.

Still, it dynamically creates it, thereby repositioning EIA not just as another entity of actions for architecture but as a platform for creating space for discussion and exchange of views. The new identity highlights EIA's work and goals through every application, reminding us of its unique work and its impact on cultural happenings.

The logo takes a different form throughout the corporate identity and on the website, which reflects the entire minimalist and linear visual language of the identity.

At the same time, the modern and pop brand makes EIA more accessible to its audience, inviting it to participate and co-shape the discussion. For EIA's official website, we programmed the logo to be responsive on all platforms while designing two different menu operation and navigation methods."

[04.2]

All Images courtesy of Marlon Tate

r Dialogue

THE DESIGN AMBASSADOR 216

Το Paradise Quarter, ένα πολυτελές οικιστικό έργο στο Μαρούσι, μέσα από το στρατηγικό branding της Marlon Tate με επικεφαλής τον Νίκο Γεωργόπουλο, ενσάρκωσε μια παραδεισένια και αβίαστη εμπειρία ζωής.

Paradise Quarter, a luxurious residential development in Marousi, Athens, was strategically branded by Marlon Tate and led by Nikos Georgopoulos to embody a heavenly and effortless living experience.

“Paradesian” Βrand (REBRANDING)

For a new urban neighborhood in Athens Marlon Tate

[04.3]

Στο πολυτελές προάστιο του Αμαρουσίου και δίπλα στην πιο σημαντική επιχειρηματική περιοχή της πόλης, το Paradise Quarter είναι μια νέα και φιλόδοξη οικιστική ανάπτυξη που βρίσκεται στη διασταύρωση της αστικής και της προαστιακής διαβίωσης. Αποτελούμενη από ένα εκλεπτυσμένο σύνολο από όμορφα και ευρύχωρα διαμερίσματα, προσφέρει κομψούς χώρους διαβίωσης, μοναδικές ανέσεις, έξυπνα χαρακτηριστικά και εκπληκτική θέα προς την πόλη. Το δημιουργικό γραφείο Marlon Tate –αμέσως μετά τη συνεργασία την Pollard Thomas Edwards για το branding του Eastman Village στο Λονδίνο- ήρθε για να καθορίσει και να εκφράσει το όραμα αυτού του νέου έργου. Το βραβευμένο agency που ισχυρίζεται πως έχει γραφεία σε Αθήνα, Λονδίνο, Δία και Άρη και ιδρύθηκε το 2021 από τον art director-ποπ σταρ Νίκο Γεωργόπουλο, δημιούργησε το brand narrative, το όνομα, την ταυτότητα και το launch campaign. Αποφεύγοντας σκόπιμα οποιαδήποτε από τις προσεγγίσεις που προβάλλουν συνήθως ανάλογα έργα, η Marlon Tate τοποθέτησε το Paradise Quarter ως το ιδανικό μέρος για να ζήσετε. «Το πρώτο μας βήμα ήταν να ονομάσουμε αυτό το συναρπαστικό μέρος “Paradise Quarter” (Συνοικία Παράδεισος) για να αντικατοπτρίζει την κλίμακά του και να δημιουργεί μια ισχυρότερη αίσθηση του τόπου», μας λέει ο Γεωργόπουλος. «Θέλαμε να αλλάξουμε το αφήγημα της έξυπνης ζωής (επειδή ακούγεται χάλια) σε κάτι που σχετίζεται με τον παράδεισο. Έτσι δημιουργήσαμε το γενικό σύνθημα “αβίαστη ζωή για πάντα” και όλα τα υπόλοιπα “απογειώθηκαν” από εκεί και πέρα». Η ταυτότητα του έργου σχετίζεται με την οπτική γλώσσα με την οποία συνδέουμε τον παράδεισο. Η εκστρατεία ξεκίνησε με ένα μικρό αεροπλάνο που πέταξε γύρω από τον ουρανό της Αθήνας με ένα πανό με το tagline, τοποθετώντας το Paradise Quarter ακριβώς εκεί που προοριζόταν να είναι: στον ουρανό. Η καμπάνια συνδύαζε εντυποδιανομή, web και social υλικό, ενώ τον λογαριασμό διαχειρίστηκε το The Design Ambassador στο Βερολίνο. Η Marlon Tate χρησιμοποίησε το κρυφό τυπογραφικό κόσμημα «Ten Point» της MuirMcNeil, αξιοποιώντας το αρθρωτό αυτό σύστημα για να κατασκευάσει τα μηνύματα στον αέρα κατά τη διάρκεια της καμπάνιας, καθώς και την κομψή γραμματοσειρά Pin του Colophon Foundry για το κυρίως κείμενο.

Located in the posh Athenian suburb of Marousi and next to the city’s most prominent business district, Paradise Quarter is a new and ambitious residential development placed at the intersection of urban and suburban living. Consisting of a sophisticated collection of beautiful and spacious apartments, the development offers elegant living spaces, unique amenities, smart features, and stunning views of the city. Creative agency Marlon Tate —fresh off the back of working with Pollard Thomas Edwards on the place narrative and branding of Eastman Village in London— was brought in to clarify, define, and express the vision of this new place. The award-winning agency, which claims to have offices in Athens, London, Jupiter, and Mars and was founded in 2021 by pop star art director Nikos Georgopoulos, created the brand narrative, name, identity, and launch campaign for the new place. Intentionally avoiding any of the slickness typical to branding new developments, Marlon Tate’s solution instead positions Paradise Quarter as the ideal place to live. “Our first step was to name this exciting place ‘Paradise Quarter’ to reflect its scale and create a stronger sense of place,” Georgopoulos tells us. “We wanted to change the narrative of smart living - because it sounds lame - into something that relates to paradise, and so we created the overarching tagline ‘effortless living forever,’ and everything else really took off from there.” The resulting identity draws upon the visual language that we associate with paradise. The campaign launched with a small plane that flew around Athens’ sky with a banner featuring the tagline, positioning Paradise Quarter exactly where it is meant to exist; in the sky. The advertising combined guerrilla, print, web, and social, and the Berlin-based shop The Design Ambassador handled the account management. Marlon Tate used MuirMcNeil’s hidden typographic gem Ten Point - a modular type system - to construct the cloud messages throughout the creative as well as Colophon Foundry’s elegant Pin typeface for body text.

CLIENT Blue Residences CREATIVE AGENCY Marlon Tate CREATIVE DIRECTOR Nikos Georgopoulos ART DIRECTORS Nikos Georgopoulos Klaire Havaki Alexander Roberts Karina Shabanova ACCOUNT MANAGER CURATION the Design Ambassador Vassilios Bartzokas TYPEFACES Pin Medium Solid

by Colophon Foundry CLOUD FONT MuirMcNeil ARCHITECTURE ISV www.paradisequarter.gr

217

[04.3]

All Images courtesy of Marlon Tate

THE DESIGN AMBASSADOR

ding and Αdvertising

THE DESIGN AMBASSADOR 218

Η A&M Architects είναι ένα γραφείο Αρχιτεκτονικής, Σχεδιασμού και Project Management που παρέχει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών σχεδιασμού και κατασκευής εδώ και πάνω από 40 χρόνια, όλες κάτω από μία στέγη. Με τη μετάβαση σε μια νέα εποχή -διατηρώντας πάντα τις βασικές αξίες του- προχώρησε σε μια πλήρη ανανέωση της οπτικής του ταυτότητας, δημιουργώντας ένα ενοποιημένο σύστημα branding. Χρησιμοποιώντας το σύμβολο & ως αυτόνομο trademark, ενσωματώνει ιδανικά τα βασικά χαρακτηριστικά του και τη δύναμη που πηγάζει από συνεργασίες, σχέσεις και τις ατελείωτες δυνατότητες που εσωκλείει.

A&M Architects is a multidisciplinary, integrated Architecture, Design, and Project Management firm that has been providing a wide range of design and construction services for more than 40 years, covering all disciplines under one roof. Moving into a new era and embracing their core values, a complete revamp of their visual identity was introduced, creating a unifying brand system, using the ampersand as a standalone trademark symbol, perfectly encapsulating core brand attributes and the power that comes from collaborations, relationships and the endless possibilities found under one roof.

A Solid Brand Refre that Celebrates Bui (REBRANDING)

AG Design Agency

Όλοι γνωρίζουμε ότι οι αρχιτέκτονες αγαπούν να χτίζουν πράγματα, αλλά για τους A&M Architects, το πιο σημαντικό μέρος της δουλειάς τους είναι η οικοδόμηση σχέσεων. Η AG Design Agency έκανε μια πλήρη ανανέωση της οπτικής ταυτότητας του -40χρονου πλέον- αρχιτεκτονικού γραφείου, η οποία αντικατοπτρίζει την εμπειρία, τις αξίες και το ποικίλο χαρτοφυλάκιο υπηρεσιών της.

[04.4]

We all know architects love building things, but for A&M Architects, building relationships is the most essential part of their work. AG Design Agency did a complete revamp of the 40-year-old architecture firm’s visual identity to reflect its experience, values, and diverse portfolio of services. Η A&M Architects είναι ένα γραφείο που στεγάζει όλες τις σχετικές με τα έργα της υπηρεσίες κάτω από μια στέγη, συμπεριλαμβανομένης της αρχιτεκτονικής, του σχεδιασμού εσωτερικών χώρων, του graphic design, της διαχείρισης έργων και κατασκευών, που παρέχονται είτε μεμονωμένα είτε σε μια ολοκληρωμένη βάση. Με το “Building Relationships” ως οδηγό φιλοσοφίας από την αρχή, η νέα οπτική ταυτότητα έπρεπε να αποτυπώσει τις αξίες της εταιρείας και να λειτουργήσει ως ενοποιητικό σύστημα branding διασφαλίζοντας οπτική συνέπεια, προβάλλοντας την ενοποίηση όλων αυτών των υπηρεσιών κάτω από μια στέγη.

A&M Architects is a multidisciplinary firm that houses all project-related services under one roof, including architectural, interior, and graphic design, engineering, project, and construction management, provided on a stand-alone or an integrated basis. With “Building Relationships” as a driver philosophy since its start, the new visual identity needed to capture the company’s values and act as a unifying brand system for all these verticals, ensuring visual consistency while embracing the unity of services under one roof.

Για να εκφράσει τις αξίες της εταιρείας για την οικοδόμηση σχέσεων, το & -ένα στοιχείο που υπάρχει ήδη στο προηγούμενο λογότυπο- γίνεται αυτόνομο σύμβολο trademark, ενσωματώνοντας τέλεια τα βασικά χαρακτηριστικά του brand και τη δύναμη που προέρχεται από συνεργασίες, σχέσεις και τις ατελείωτες δυνατότητες που βρίσκονται όλες κάτω από μια στέγη. Το σύνολο A&M ενισχύεται με δύο εκτεταμένους συνδέσμους, που λειτουργούν σαν ανοιχτά χέρια που προσκαλούν την σύνδεση και την οραματική σκέψη.

To embody the company’s values of building relationships, the ampersand symbol, an element already existing in the previous logo, becomes a standalone trademark symbol, perfectly encapsulating core brand attributes and the power that comes from collaborations, relationships, and the endless possibilities found under one roof. The A&M ampersand is amplified with two extended ligatures, acting like open hands that invite connectedness and visionary thinking.

Μια παλέτα από τολμηρά νέα χρώματα έχει προστεθεί στην ταυτότητα -με την κάθε απόχρωση ν’ αντιστοιχεί σε διαφορετικές αξίες. Αυτό είναι μέρος ενός συνολικού οπτικού συστήματος που ως ζωντανό ψηφιδωτό ενσωματώνει εικόνες, χρώματα και τυπογραφία, το οποίο επιτρέπει φρέσκες, προοδευτικές προσεγγίσεις οπτικής επικοινωνίας που τοποθετούν το brand στη νέα του εποχή.

A palette of bold new colors has been added to the identity corresponding to different values. This is part of a total visual system of vibrant tiles incorporating images, colors, and typography. It enables fresh, forward-thinking visual communications that position the brand into its new era.

All Images courtesy of AG Design

THE DESIGN AMBASSADOR 219

esh ilding Relationships BRANDING AG Design Agency

CREATIVE DIRECTION Alexandros Gavrilakis ART DIRECTION Yan Petris CURATION the Design Ambassador Vassilios Bartzokas MOTION Nektarios Karanikas

[04.4]

THE DESIGN AMBASSADOR 220

Στη σφαίρα του σχεδιασμού και του editorial design, όπου η φόρμα ενώνεται απρόσκοπτα με τη λειτουργία, το Urban Soul Project Book, σχολαστικά σχεδιασμένο από την AG Design Agency, είναι μια επιτομή αυτής της ένωσης. Επινοημένη ως φόρος τιμής στην αρχιτεκτονική τόλμη του Urban Soul Project, αυτή η δημιουργία συνδυάζει κομψά τη γεμάτη ζωή κουλτούρα της ομάδας με τα επιδραστικά έργα της, δημιουργώντας μια αφήγηση που είναι τόσο μαγευτική όσο και ενημερωτική.

In the realm of design and editorial design, where form seamlessly marries function, the Urban Soul Project Book, meticulously designed by AG Design Agency, is the epitome of this union. Devised as a tribute to the architectural prowess of Urban Soul Project, this creation elegantly interlaces the vivacious culture of the team with their influential projects, creating a narrative that is as captivating as it is informative.

Soul Meets Soul in A (REBRANDING)

AG Design Agency

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να πεις μια ιστορία. Μπορείς να τους ακολουθήσεις όλους ταυτόχρονα; Κάθε ένα από τα έργα με την υπογραφή Urban Soul Project κρύβει εκατοντάδες ώρες συζητήσεων, σημειώσεων, αλλαγών, έρευνας, δοκιμών, σκίτσων και σχεδίων, ώρες έντασης και ενθουσιασμού, ώρες στο δρόμο με επισκέψεις σε εργοτάξια, playlists και φαγητό στο πόδι. Όλα αυτά είναι - για το Urban Soul Project - η αληθινή ψυχή του έργου. Δεν θα μπορούσαν λοιπόν να μιλήσουν για τα δεκατρία χρόνια του γραφείου τους χωρίς να παρουσιάσουν και αυτό το ανεκτίμητο κομμάτι.

[04.5]

There are many ways to tell a story. Can you follow them all at once? Each Urban Soul Project project hides hundreds of hours of discussions, notes, changes, research, tests, sketches, plans, tension and excitement, hours on the road visiting construction sites, music lists, and on-the-go food. All this is - for Urban Soul Project - the true soul of the project. So they couldn't talk about the thirteen years of their office without presenting this invaluable piece as well. Αυτό το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους: Τα έργα των αρχιτεκτόνων και η ψυχή τους, το γραφείο και οι άνθρωποί του, βρίσκονται σε μια παράλληλη ή συμπληρωματική σχέση. Η έκδοση αποτελείται από δύο μέρη, δεμένα σε σκληρό υφασμάτινο εξώφυλλο. Το πάνω μέρος λειτουργεί ως ένα άλμπουμ που παρουσιάζει τις ιδιαίτερες δυνάμεις της ομάδας. Ρωτήσαμε 100+ άτομα την πιο ζωντανή τους ανάμνηση από τις μέρες τους στο γραφείο, ποιο τραγούδι ακούνε ενώ εργάζονται, ποια φράση λένε περισσότερο, το αγαπημένο τους χρώμα, απόφθεγμα, αρχιτέκτονα, και ούτω καθεξής.

This book can be read in many ways: The architects’ works and their soul, the office and its people, in a parallel or complementary relationship. The publication consists of two parts, bound in a hard cloth cover. The upper part is like an album presenting the team's special forces. We asked 100+ people their most vivid memories from their days at the office, what song they listen to while working, which phrase do they say most, their favorite color, quote, architect, and so on.

Η γνωριμία με την ομάδα είναι πραγματικά ευχάριστη! Στο κάτω μέρος παρουσιάζονται τα σημαντικότερα έργα της εταιρείας, φωτογραφημένα από σπουδαίους φωτογράφους, μετατρέποντας την έκδοση σε ένα καλά επιμελημένο coffee table book.

Getting to know the team is really enjoyable!

The lower part presents the most important projects of the company, photographed by great photographers, transforming the edition into a well-curated coffee table book.

DESIGN AG Design Agency

CREATIVE DIRECTION Alexandros Gavrilakis ART DIRECTION Yan Petris Anna Trympali PUBLICATION Aris Marinakis CURATION the Design Ambassador Vassilios Bartzokas PRINT The Future Format MATERIALS USED Paper Arctic Volume 130gr

by Perrakis papers Yellow & Green Cloth

by Cover boards

All Photographs ©Giorgos Vitsaropoulos

THE DESIGN AMBASSADOR

221

Architects’ Dreams

[04.5]

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Η εταιρεία ΚΟΚΟΤΑΣ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ Α.Ε δραστηριοποιείται στην Ελληνική & Ευρωπαϊκή αγορά για περισσότερα από 40 χρόνια. Έχοντας μία σταθερά ανοδική πορεία, προμηθεύει, εγκαθιστά και υποστηρίζει προϊόντα & συστήματα θέρμανσης και κλιματισμού τελευταίας τεχνολογίας.

Λεωφ. Σοφοκλή Βενιζέλου 47 Λυκόβρυση, Τ.Κ 141 23 Τ. 210 6016852 contact@kokotas.gr

www.kokotas.gr

Κανάρη 20, 10673 Κολωνάκι T. 210 3601957 info@casalinen.gr

www. casalinen.gr

Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες , το Casa Linen εστιάζει στην προμήθεια πολυτελών αντικειμένων και αξεσουάρ, για το κρεβάτι, το μπάνιο και το art de la table. Η ποιότητα διασφαλίζεται από τα υλικά και τα υφάσματα που χρησιμοποιούνται, τα οποία επιλέγονται ανάμεσα σε μια μεγάλη ποικιλία από high end brands της παγκόσμιας αγοράς που αντιπροσωπεύουμε. Επιτυχία μας η συνεχής εξυπηρέτηση τόσο ιδιωτών πελατών, σκαφών, ξενοδοχείων αλλά και διακοσμητών εσωτερικού χώρου, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός όμορφου, πολυτελούς και μοναδικού έργου σύμφωνα με τις απαιτήσεις του εκάστοτε πελάτη. Για το Casa Linen, «παραγγελία» σημαίνει είτε Bespoke, δημιουργώντας επιλογές ειδικά σχεδιασμένες από το μηδέν για τον πελάτη, είτε Custom, προσαρμόζοντας ένα ήδη υπάρχον σχέδιο στο ξεχωριστό τους γούστο και επιθυμία.

240

ATH APAR MEN [05.0]

[05.0] [05.1] [05.2] [05.3] [05.4] [05.5] [05.6]

6 Άpartments M3 by 4k Architects & Studio Taf Mosaico by Space is Around Us Paraschou Studio Apartment by Federica Scalise The Italian Job by Nefelia Studio Antiochias Apartment by that.studio Ηouse for a Musician by Theo Poulakos & Manos Botsaris

P.242 P.244 P.246 P.248 P.250 P.252 P.254

241

[05.0]

SCENE

RT NT

ATHENS APARTMENT SCENE 242

Tο κτιριακό απόθεμα του αθηναϊκού κέντρου -αποτελούμενο πλειοψηφικά από πολυκατοικίες κατασκευασμένες τις δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80, με το οικοδομικό σύστημα της αντιπαροχής- ανακαινίζεται μαζικά, απαντώντας στις νέες ανάγκες στέγασης που μιλούν για πολυπολιτισμικότητα και εκσυγχρονισμό. To Archisearch.gr παρουσιάζει 6 ανακαινίσεις σε τυπικές αθηναϊκές πολυκατοικίες της αντιπαροχής, κυρίως από νέα γραφεία και δημιουργούς.

The building stock of the Athenian center - consisting mainly of apartment buildings built in the 1960s, 1970s, and 1980s, with the building system of consideration - is being massively renovated, responding to the new housing needs that respond to multiculturalism and modernization. Archisearch.gr presents six renovations in typical Athenian apartment buildings of the rented market, mainly by new offices and creators.

6 Αpartments (ARCHISEARCH CHOICE)

A selection by Archisearch Melina Arvaniti Pollatou

[05.0]

Στη μεταπανδημική εποχή, οι συσχετισμοί δυνάμεων στο αστικό τοπίο της ευρύτερης μητροπολιτικής Αθήνας μετασχηματίζονται γοργά. Tο κτιριακό απόθεμα του αθηναϊκού κέντρου αποτελούμενο, πλειοψηφικά, από πολυκατοικίες κατασκευασμένες τις δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80, με το οικοδομικό σύστημα της αντιπαροχής, ανακαινίζεται μαζικά απαντώντας στις νέες ανάγκες στέγασης που μιλούν για πολυπολιτισμικότητα και εκσυγχρονισμό. Αρχιτεκτόνισσες και αρχιτέκτονες της νέας γενιάς καλούνται να δώσουν απαντήσεις στα σύνθετα ζητήματα κατοίκησης της ελληνικής πόλης μέσω της αρχιτεκτονικής τους πρακτικής αλλά και μέσα από μια σειρά θεωρητικών αναζητήσεων.

In the post-pandemic era, the correlations of forces in the urban landscape of greater metropolitan Athens are rapidly transforming. The building stock of the Athenian center, consisting mainly of apartment buildings built in the 1960s, 1970s, and 1980s, with the system of consideration, is being renovated en masse in response to the new housing needs that respond to multiculturalism and modernization.

Architects of the new generation are invited to provide answers to the complex issues of housing in the Greek city through their architectural practice and a series of theoretical explorations.

Οι γειτονιές του κέντρου της Αθήνας αλλάζουν φυσιογνωμία και ταυτότητα σε δυσανάλογα μικρό χρονικό διάστημα, καθώς οι εξελίξεις στην αγορά ακινήτων οδηγούν σε μετακινήσεις πληθυσμών και αλλάζουν ριζικά το προφίλ των κατοίκων κάθε περιοχής. Ψηφιακοί νομάδες, τουρίστες και επενδυτικές εταιρείες κάνουν αισθητή την παρουσία τους στις γειτονιές, διαταράσσοντας τις καθημερινές ισορροπίες και σχέσεις μεταξύ των κατοίκων -που δίνουν, παραδοσιακά, κοινωνική συνοχή στον αστικό ιστό και χαρακτηριστικές ποιότητες στη κατοίκηση.

The profile and identity of the neighborhoods of central Athens are changing in a disproportionately short period of time, as developments in the real estate market lead to population movements and radically change the profile of the inhabitants of each area. Digital nomads, tourists, and investment companies are making an entrance, disrupting the daily balances and relationships between residents - which traditionally give social cohesion to the urban fabric and characteristic qualities to the residential environment.

ATHENS APARTMENT SCENE 243

Απουσία γενικού ρυθμιστικού σχεδίου για τις πολιτικές στέγασης, το τοπικό συγκρούεται με το υπερτοπικό και το παγκόσμιο, δημιουργώντας ρηγματώσεις και ασυμφωνίες εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει επικοινωνία και διάλογος με σκοπό την συμπεριληπτική συνύπαρξη και ενσωμάτωση.

In the absence of a general regulatory plan for housing policies, the local clashes with the supra-local and the global, creating fractures and discrepancies where there should be communication and dialogue for inclusive coexistence and integration. Από την κλίμακα της πόλης μέχρι την κλίμακα του διαμερίσματος, η πολεοδομική και αρχιτεκτονική κοινότητα καλείται να λειτουργήσει ενωτικά, με διορατικότητα και ενσυναίσθηση, συζητώντας τη σχέση κατοίκησης– ιδιοκτησίας με χωρικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς όρους.

How can we ensure the smooth integration of new residents into neighborhoods in architectural terms? How is the Athenian apartment building introduced to those who do not know it? What is the importance of preserving the architectural heritage of the old masonic mastery that shaped the residential landscape of the great Greek cities? These questions, among many others, are answered through six renovated apartments in Athens.

[05.0]

From the city to the apartment, the urban and architectural community scale is called upon to act in unity, with insight and empathy, discussing the relationship between habitation and property in spatial, political, and social terms.

Πώς διασφαλίζεται η ομαλή ένταξη των νέων κατοίκων στις γειτονιές με αρχιτεκτονικούς όρους; Πώς συστήνεται η αθηναϊκή πολυκατοικία σε όσες και όσους δεν τη γνωρίζουν; Ποια είναι η σημασία της διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της μαστόρικης τέχνης που έπλασε το οικιστικό τοπίο των μεγάλων ελληνικών πόλεων; Σε αυτά τα ερωτήματα, μεταξύ πολλών άλλων, απαντούν 6 ανακαινισμένα διαμερίσματα στην Αθήνα.

ATHENS APARTMENT SCENE 244

Μ3 [05.1]

by 4k Architects & Studio Taf Η ανακαίνιση του διαμερίσματος Μ3 στο Κολωνάκι, από το γραφείο 4k architects σε συνεργασία με το Studio Taf, αρθρώνεται σαν ελεγεία στον μοντερνισμό της παλιάς αστικής Αθήνας, πλαισιωμένη από τη γήινη γοητεία του σκανδιναβικού μινιμαλισμού και αιφνίδιες wabi sabi πινελιές. Εντοπισμένο σε αστική πολυκατοικία του 1964 στο Κολωνάκι, έργο του επιφανούς αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Βουρέκα, το διαμέρισμα 145 τ.μ. απολαμβάνει απρόσκοπτη θέα στις πράσινες φυλλωσιές των πεύκων, το ξενοδοχείο Hilton και το πάρκο του Ευαγγελισμού. Αντλώντας σαφείς αναφορές από το σχεδιαστικό ύφος και ήθος της πολυκατοικίας, οι αρχιτέκτονες επανασχεδίασαν το διαμέρισμα επαναφέροντάς το στα πρότυπα αυτού που θα αποκαλούσαμε ως σύγχρονο διεθνή μοντερνισμό. Η διαμερισματοποίηση των επιμέρους χώρων διημέρευσης καταργείται δίνοντας τη θέση της σε ένα ενιαίο, ευάερο και ευήλιο, καθημερινό, ελεύθερης κάτοψης, που προσφέρει ανοιχτότητα και ευελιξία. Το ξύλο αναδεικνύεται βασικός πρωταγωνιστής στην εμπειρία κατοίκησης, μέσα από το ενιαίο δρύινο δάπεδο και τα ειδικά σχεδιασμένα, από τους αρχιτέκτονες, έπιπλα από καρυδιά. Μια ήπια και ισορροπημένη χρωματική παλέτα, σε παστέλ λευκούς, μπεζ, γκρι και σκούρους τόνους, σε συνδυασμό με λινά υφάσματα, φυτά εσωτερικού χώρου και οργανικά διακοσμητικά στοιχεία θερμαίνουν την αυστηρή καθαρότητα της πρωτότυπης αρχιτεκτονικής του κτιρίου. Εξανθρωπίζοντας τον μεταπολεμικό μοντερνισμό σε μια πιο γήινη και συμπεριληπτική εκδοχή του, οι 4k architects αναμετρήθηκαν, θαρραλέα, με το συμπαγές και κατά τόπους μνημειώδες κλασικό, αποφεύγοντας μια μουσειακή προσέγγισή του, αλλά εντοπίζοντάς το στον καθόλα ρευστό και πολυενδεχομενικό χάρτη τού σήμερα.

The renovation of the M3 apartment in Kolonaki, by 4k architects in collaboration with Studio Taf, is articulated as an elegy to the modernism of old urban Athens, framed by the earthy charm of Scandinavian minimalism and surprising wabisabi touches. Located in a 1964 urban apartment building in Kolonaki, the work of the eminent architect Emmanuel Vourekas, the 145 sq.m. apartment enjoys unobstructed views of the green foliage of pine trees, the Hilton Hotel, and Evangelismos Park. Drawing clear references from the design style and ethos of the apartment building, the architects redesigned the apartment, bringing it back to the standards of what we call contemporary international modernism.

The compartmentalization of individual two-room spaces is abolished, giving way to a single, airy, everyday, freestanding floor plan that offers openness and flexibility.

Wood emerges as a key protagonist in the living experience through the single oak flooring and the walnut furniture specially designed by the architects. A soft and balanced color palette in pastel whites, beige, grey, and dark tones, combined with linen fabrics, houseplants, and organic decorative elements, warm the austere purity of the building's original architecture. Humanizing post-war modernism into a more earthy and inclusive version, 4k architects courageously confronted the solid and, in detail, monumental classic, avoiding a museum-like approach and placing it on the entirely fluid and multi-sensory map of today.

ATHENS APARTMENT SCENE 245

PROJECT TITLE Apartment M3

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Άνακαίνιση διαμερίσματος, Εσωτερικά, Οικιστικό

TYPE Apartment renovation, Interior, Residential

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ Κολωνάκι, Άθήνα

LOCATION Kolonaki, Athens

ΕΜΒΆΔΟΝ 145 τ.μ.

AREA 145 sq.m.

ΚΆΤΆΣΤΆΣΗ Ολοκληρωμένο, 2022

STATUS Completed, 2022

ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 4k architects σε συνεργασία με το Studio Taf

ARCHITECTURAL STUDY 4k architects in collaboration with Studio Taf

ΣΥΝΕΡΓΆΤΗΣ ΆΡΧΙΤΕΚΤΩΝ Δημήτρης Σωτηρόπουλος

ASSOCIATE ARCHITECT Dimitris Sotiropoulos

ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Άλίνα Λέφα

PHOTOGRAPHY Alina Lefa

[05.1]

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ Διαμέρισμα Μ3

ATHENS APARTMENT SCENE 246

Mosaico

by Space is Around Us

Custom-made έπιπλα, διαχρονικά μωσαϊκά και ξύλινα δάπεδα, μια ενδιαφέρουσα επιλογή από εκλεπτυσμένες και συνάμα σύγχρονες χρωματικές αποχρώσεις, μίνιμαλ λευκά πλακάκια και η δυνατή επιθυμία για ανάδειξη της παραδοσιακής μαεστρίας των μαστόρων της εποχής, σε συνδυασμό με την ενσωμάτωση της γοητείας του παλιού και της έντασης του νέου, συνθέτουν την ανακαίνιση αυτού του αστικού διαμερίσματος 95 τ.μ., αρχικής κατασκευής της δεκαετίας του ’70, στη Κυψέλη από την αρχιτέκτονα Έλλη Αθανασιάδου, ιδρύτρια του στούντιο αρχιτεκτονικής Space is around us.

[05.2]

Custom-made furniture, timeless mosaics and wooden floors, an interesting selection of sophisticated yet contemporary color shades, minimalist white tiles, and a strong desire to highlight the traditional craftsmanship of the masters of that period, combined with the integration of the charm of the old and the intensity of the new, make up the renovation of this 95 sq.m. urban apartment, of original construction of the 70s, in Kypseli by architect Elli Athanasiadou, founder of the architecture studio Space is around us.

Στο πλαίσιο μιας ανακαίνισης με περιορισμένο budget χρησιμοποιήθηκαν τα βασικά χρώματα των μωσαϊκών δαπέδων ως έναυσμα των μικρών αλλά ουσιαστικών λειτουργικά παρεμβάσεων. Η υπάρχουσα κάτοψη του διαμερίσματος διατηρήθηκε λόγω της ιδιαίτερης ευελιξίας που προσφέρει, η οποία συνάδει με το απρόβλεπτο της σύγχρονης ζωής των νέων της εποχής. Το χολ της εισόδου λειτουργεί ως φίλτρο και κατώφλι εισάγοντας ομαλά τον χρήστη σε έναν μεικτό χώρο τραπεζαρίας και «εργασίας από το σπίτι» ο οποίος με τη σειρά του ενώνεται, με ευελιξία, με τον χώρο του καθιστικού και της βιβλιοθήκης μέσω των διαχρονικών ξύλινων συρόμενων πορτών με γυάλινη πλήρωση. Ένα δεύτερο χολ δίνει πρόσβαση στους περισσότερο ιδιωτικούς χώρους, τα υπνοδωμάτια, καθώς δίνει και τη δυνατότητα μετάβασης από τους πιο κοινόχρηστους χώρους του καθιστικού και της τραπεζαρίας στο λουτρό και την κουζίνα.

In the context of a renovation on a limited budget, the primary colors of the mosaic floors were used as a trigger for the small but essential functional interventions. The existing floor plan of the apartment was retained due to its particular flexibility, which is in line with the unpredictability of modern life for today’s youth. The entrance hallway acts as a filter and threshold, smoothly introducing the user to a mixed dining and "work-from-home" space, which in turn connects to the living and library area through timeless wooden sliding doors with glass infill. A second hallway gives access to the more private spaces, the bedrooms, as well as enabling the transition from the more communal living and dining areas to the bathroom and kitchen.

ATHENS APARTMENT SCENE 247

Η πρόταση συνίσταται στη δημιουργία ιδιοκατασκευών στην κουζίνα, το λουτρό και τα υπνοδωμάτια σε χρώματα εμπνευσμένα από τα χρώματα των υπαρχόντων μωσαϊκών, δίνοντας ταυτόχρονα βήμα και σε ένα δημόσιο διάλογο με θέμα την επανάχρηση, αναβίωση και αναθεώρηση του υπάρχοντος κτιριακού αστικού αποθέματος από το νεαρότερο πληθυσμό της πόλης, δίνοντάς μας έτσι τη δυνατότητα επαναπροσδιορισμού των οικιστικών δυνατοτήτων της διαρκώς μεταβαλλόμενης Αθήνας σε μία μετά κρίσεων εποχή.

PROJECT TITLE Mosaico

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Άνακαίνιση διαμερίσματος, Εσωτερικά

TYPE Apartment renovation, Interior

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ ΚΥΨΕΛΗ, ΆΘΗΝΆ

LOCATION Kypseli, Athens

ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΆΣΜΟΣ & ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΚΆΤΆΣΚΕΥΗΣ Έλλη Άθανασιάδου Space is Around Us

ARCHITECTURAL DESIGN & CONSTRUCTION SUPERVISION Elli Athanasiadou Space is Around Us

STYLING Έλλη Άθανασιάδου Νικόλ Γκόκα Νικολέττα Καλογεροπούλου

STYLING Elli Athanasiadou Nicole Goka Nikoletta Kalogeropoulou

ΞΥΛΟΥΡΓΙΚΆ Μάριος Ζήκας

CARPENTRY Marios Zeikas

ΜΟΝΤΕΛΆ Νικόλ Γκόκα, Έλβις

MODELS Nicole Goka, Elvis

ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Νικολέττα Καλογεροπούλου

PHOTOGRAPHY Nikoletta Kalogeropoulou

[05.2]

The proposal consists of creating custom-made constructions in the kitchen, bathroom, and bedrooms in colors inspired by the palette of the existing mosaics, giving at the same time a platform for a public dialogue on the reuse, revival, and revision of the existing urban building stock by the younger population of the city, thus giving us the possibility to redefine the residential potential of the ever-changing Athens in a post-crisis era.

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ Mosaico

ATHENS APARTMENT SCENE 248

Paraschou Studio A [05.3]

by Federica Scalise

Στη διασταύρωση τέχνης και αρχιτεκτονικής, η αρχιτέκτονας Federica Scalise μετέτρεψε έναν πρώην γραφειακό χώρο στο Γκύζη σε ένα μικροσκοπικό μα συνάμα φωτεινό ρετιρέ που υπόσχεται μια ανοιχτή και ευφάνταστη εμπειρία κατοίκησης, ικανή να φιλοξενήσει τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της σύγχρονης ζωής. Αντλώντας σαφείς αναφορές από την εννοιολογική σχεδιαστική προσέγγιση του Atelier Fala, η αρχιτέκτονας χώρεσε σε μόλις 42 τ.μ. ένα συμπυκνωμένο οικιακό σύμπαν, με χαρακτηριστική ταυτότητα και ιδιαίτερη αισθητική, συνομιλώντας με τα πρότυπα των σύγχρονων lofts. Όλα τα χτιστά εσωτερικά χωρίσματα της αρχικής σύνθεσης καταργούνται αποκαλύπτοντας, γυμνή, τη στατική δομή. Μια καμπύλη κατακόρυφη επιφάνεια οριοθετεί το υγρό στοιχείο, το λουτρό, αγκαλιάζοντας την ευαλωτότητα του γυμνού σώματος. Ένας αιθέριος τοίχος από σκούρο μπλε ύφασμα, η κινητή κουρτίνα, χωρίζει και ταυτόχρονα ενώνει τον χώρο του ύπνου με τον καθημερινό, ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες και επιθυμίες του χρήστη. Αδιαμφισβήτητη σταθερά και πυκνωτής της κατοίκησης, τροφός και πηγή ζωής, η κουζίνα, αναπτύσσεται γραμμικά, ως το μοναδικό χτιστό έπιπλο της σύνθεσης, σε ένα βαθύ κόκκινο. Ένας ανεστραμμένος γαλανός ουρανός, το πάτωμα, λειτουργεί ως ο σκηνικός καμβάς πάνω στον οποίο διαδραματίζονται οι πράξεις του καθημερινού βίου. Μια ενιαία χωρική αφήγηση, με διακριτά επεισόδια-σταθμούς, σκηνοθετείται μέσα από τη σύνθεση μιας σειράς από διαλεκτικές αντιθέσεις.

Where art meets architecture, architect Federica Scalise has transformed a former office space in Gyzi into a tiny yet bright penthouse that promises an open and imaginative living experience capable of accommodating the everchanging needs of modern life. Drawing clear references from Atelier Fala's conceptual design approach, the architect has crammed into just 42 sqm a condensed residential universe with a distinctive identity and a particular aesthetic that converses with the standards of contemporary lofts. All the built-in internal partitions of the original composition are removed, revealing, naked, the static structure. A curved vertical surface delineates the water element, the bath, embracing the vulnerability of the naked body. An ethereal wall of dark blue fabric, the movable curtain separates and, at the same time, unites the sleeping with the daytime space, according to the changing needs and desires of the user. Undisputed constant and capacitor of habitation, nourisher, and source of life, the kitchen develops linearly as the only built-in composition furniture in a deep red. An inverted blue sky, the floor, acts as the stage canvas on which the acts of daily life are played out. A single spatial narrative, with distinct episodic stages, is staged through the composition of a series of dialectical contrasts.

ATHENS APARTMENT SCENE 249

Apartment ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ Paraschou Studio Apartment

PROJECT TITLE Paraschou Studio Apartment

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Εσωτερικά, Άνακαίνιση διαμερίσματος, Επανάχρηση, Οικιστικό

TYPOLOGY Interior, Apartment renovation, Reconstruction, Residential

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ Γκύζη, Άθήνα ΚΆΤΆΣΤΆΣΗ Ολοκληρωμένο, 2023 ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Federica Scalise ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Lea Martin Abazoglou

LOCATION Gyzi, Athens STATUS Completed, 2023 ARCHITECTURAL DESIGN Federica Scalise PHOTOGRAPHY Lea Martin Abazoglou

[05.3]

ATHENS APARTMENT SCENE 250

The Italian Job [05.4]

by Nefelia Studio

Μια μεταμοντέρνα ανάγνωση του ύστερου αθηναϊκού μοντερνισμού, με μπόλικη δόση ιταλικού ταπεραμέντου, γέννησε το The Italian Job από την αρχιτέκτονα Νεφέλη Παπαναγιώτου, ιδρύτρια του Nefelia studio. Ένα τυπικό ρετιρέ 5ου ορόφου, αρχικής κατασκευής της δεκαετίας του ’70, σε μεσοαστική πολυκατοικία του Παγκρατίου γίνεται το ορμητήριο ενός ζεύγους από την Ιταλία με βασικό πρόταγμα την ανάγκη για αυθεντικότητα και εκσυγχρονισμό. Η αρχική διαμερισματοποίηση του χώρου διαφοροποιείται σημαντικά, εσωτερικές τοιχοποιίες καταργούνται και οι επιμέρους λειτουργίες του κατοικείν αναδιανέμονται στα πλαίσια μιας ανοιχτής κάτοψης. Σήμα κατατεθέν του χώρου, η στατική δομή από εμφανές σκυρόδεμα, τονίζει την καινούρια, θερμή παλέτα χρωμάτων και υλικών στις αποχρώσεις της καραμέλας. Ίχνος μνήμης και στοιχείο αφήγησης της γενεαλογίας του κτιρίου μέχρι σήμερα, ο φέρων σκελετός, απογυμνώνεται στην κατασκευαστική του ειλικρίνεια, φόρος τιμής στον αθηναϊκό μοντερνισμό που γέννησε το κτίσμα. Υλικά, που προϋπήρχαν στο διαμέρισμα, συντηρούνται και ανακυκλώνονται σε νέες θέσεις και χρήσεις. Οι διαφορετικοί τύποι δαπέδων καταργούνται και αντικαθίστανται από ένα ενιαίο ξύλινο

πάτωμα που παραπέμπει άμεσα στο χαρακτηριστικό δάπεδο «ψαροκόκαλο» των διαμερισμάτων της εποχής. Φωτεινές αποχρώσεις συναντούν μια επιλογή ιταλικών vintage επίπλων στους χώρους διημέρευσης που καταλήγουν στο μεγάλο ατού του διαμερίσματος: ένα ευρύχωρο γωνιακό μπαλκόνι που απολαμβάνει κόκκινες και ροζ ανταύγειες φωτός κάθε ηλιοβασίλεμα. Αποδομώντας το μοντέρνο στα συστατικά του μέρη, η Νεφέλη Παπαναγιώτου επιχείρησε μια μεταδομιστική ανασύνθεση της κατοίκησης: ετερόκλητη, προκλητική, αμφιλεγόμενη, αντιφατική.

A post-modern reading of late Athenian modernism, with plenty of Italian temperament, gave birth to The Italian Job by architect Nefeli Papanagiotou, founder of Nefelia studio. A typical 5th-floor penthouse, originally built in the 1970s, in a middle-class apartment building in Pangrati becomes the base for a couple from Italy with the need for authenticity and modernization as their main premise. The original partitioning of the

space is significantly differentiated, internal walls are removed, and the individual functions of the dwelling are redistributed in the context of an open floor plan. A hallmark of the space, the structural structure of exposed concrete emphasizes the new, warm palette of colors and materials in caramel shades.

A trace of memory and a narrative element of the building's genealogy to the present day, the supporting frame is stripped down to its constructional honesty, a tribute to the Athenian modernism that gave birth to the building. Materials that were already present in the apartment are conserved and recycled in new locations and uses. The different types of flooring are eliminated and replaced by a single wooden floor that directly refers to the characteristic "fishbone" flooring of the apartments of the period. Bright hues meet a

ATHENS APARTMENT SCENE 251

selection of vintage Italian furniture in the two-room living spaces, culminating in the apartment's great asset: a spacious corner balcony and its red and pink reflections of light every sunset. Deconstructing the modern in its constituent parts, Nefeli Papanagiotou attempted a poststructuralist reconstruction of habitation: heterogeneous, challenging, controversial, and contradictory.

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ The Italian Job

PROJECT TITLE The Italian Job

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Άνακαίνιση διαμερίσματος, Εσωτερικά, Οικιστικό

TYPOLOGY Apartment renovation, Interior, Residential

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ Παγκράτι, Άθήνα

LOCATION Pangrati, Athens

ΚΆΤΆΣΤΆΣΗ Ολοκληρωμένο

STATUS Completed

ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Νεφέλη Παπαναγιώτου Nefelia studio

ARCHITECTURAL DESIGN Nefeli Papanagiotou Nefelia studio

ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Γιώργης Γερόλυμπος

PHOTOGRAPHY George Gerolympos

[05.4]

ATHENS APARTMENT SCENE 252

Antiochias Apartme by that.studio

[05.5]

Σε πολυκατοικία τελών της δεκαετίας του ’60, στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, η ομάδα του that.studio ανέλαβε την ανακαίνιση διαμερίσματος 110 τ.μ. και την μετατροπή του σε ένα σύγχρονο διαμέρισμα διακοπών για ένα ζευγάρι που ζει μόνιμα στο εξωτερικό. Αποσκοπώντας στην αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση του χώρου κατοίκησης, η νέα παρέμβαση εστιάζει στη δημιουργία ενός φωτεινού εσωτερικού με μια εκλεπτυσμένη παλέτα υλικών που υπερθεματίζεται από φρέσκες χρωματικές επιλογές.

In an apartment building from the late 1960s, located in the Agios Panteleimonas area, the team at that.studio undertook the renovation of a 110 sq.m. apartment and its transformation into a modern holiday apartment for a couple living abroad. Aiming at the aesthetic and functional upgrade of the living space, the new intervention focuses on creating a bright interior with a refined palette of materials accentuated by fresh color choices.

Η άρση της διαμερισματοποίησης και η δημιουργία ενός συνεχούς, ρευστού χώρου, όπου οι επιμέρους χρήσεις επικοινωνούν και αλληλεπικαλύπτονται, αποτέλεσε βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής μελέτης μαζί με τη δημιουργία ενός ευρύχωρου καθιστικού και μιας γκαρνταρόμπας. Ειδικό βάρος δίνεται στα κατακόρυφα στοιχεία της νέας σύνθεσης, κινητά και σταθερά, και στη συναρμογή τους στον χώρο: η σχέση τους με τη γη και τον ουρανό, τα δάπεδα και τα ταβάνια. Βγαλμένο από τα χρώματα του ελληνικού τοπίου, ένα γκριζοπράσινο πλαίσιο, στο χρώμα της ελιάς ή της φασκομηλιάς, πλαισιώνει τα ορθογώνια υαλοπετάσματα, με αμμοβολή και κανονικά, αφήνοντας το φυσικό φως να πλημμυρίσει τον χώρο, σε διάφορα επίπεδα φωτεινότητας, δημιουργώντας διαφορετικές χωρικές ποιότητες και ατμόσφαιρες.

Lifting the compartmentalization and creating a continuous, fluid space where the various uses communicate and overlap was a key goal of the architectural study, along with creating a spacious living room and a wardrobe.

Special emphasis is given to the vertical elements of the new composition, both movable and fixed, and their integration into the space: their relationship with the earth and sky, the floors, and the ceilings. Inspired by the colors of the Greek landscape, a gray-green frame, in the color of olive or sage, frames the rectangular glass panes, sandblasted and regular, allowing natural light to flood the space at various levels of brightness, creating different spatial qualities and atmospheres. Κεντρικό σημείο ενδιαφέροντος της νέας σύνθεσης το εσωτερικό παράθυρο, που μαζί με μια σειρά από χαμηλούς αποθηκευτικούς χώρους διαχωρίζει την κουζίνα από το καθιστικό, δημιουργώντας μια διάθεση επιλεκτικής ανοιχτότητας και καδράροντας στιγμιότυπα της οικιακής ζωής.

ATHENS APARTMENT SCENE 253

ent A central point of interest in the new composition is the interior window, which along with a series of low storage spaces separates the kitchen from the living room, creating a sense of selective openness and framing snapshots of domestic life. Κυρίαρχα γήινο και κατά τόπους δροσιστικό και πικάντικο, το διαμέρισμα στην οδό Αντιοχείας σας καλωσορίζει στο σύμπαν των μυστικών θαυμάτων του.

Earthy and occasionally refreshing and spicy, the Antiochias Apartment welcomes you to the universe of its secret wonders.

PROJECT TITLE Antiochias Apartment

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Άνακαίνιση διαμερίσματος, Εσωτερικά, Οικιστικά

TYPOLOGY Apartment Renovation, Interiors, Residential

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ Άγιος Παντελεήμονας, Άθήνα

LOCATION Agios Panteleimonas, Athens

ΕΜΒΆΔΟΝ 110 τ.μ.

AREA 110 sq.m.

ΚΆΤΆΣΤΆΣΗ Ολοκληρωμένο, 2021

STATUS Completed, 2021

ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ & ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΚΆΤΆΣΚΕΥΗΣ that.studio

ARCHITECTURAL STUDY & CONSTRUCTION SUPERVISION that.studio

ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Κωνσταντίνα Ποντίκη

PHOTOGRAPHY Konstantina Pontiki

[05.5]

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ Antiochias Apartment

ATHENS APARTMENT SCENE 254

Ηouse for a Musicia

by Theo Poulakos & Manos Botsaris

[05.6]

Ο Θοδωρής Πουλάκος και ο Μάνος Μπότσαρης μετέτρεψαν ένα παλιό διαμέρισμα σε σπίτι για έναν νεαρό μουσικό και την κόρη του. Το φυσικό φως λειτουργεί ως το κύριο στοιχείο σχεδιασμού, καθορίζοντας την κυκλοφορία και την οργάνωση των δωματίων του διαμερίσματος. Το δωμάτιο μουσικής γίνεται το κυρίαρχο στοιχείο του χώρου, το οποίο στέκεται ως ένα ημιδιαφανές κουτί με κουρτίνες στο εσωτερικό του που αλλάζουν ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών. Το εσωτερικό ακολουθεί μια μονοχρωματική χρωματική παλέτα με μίνιμαλ αισθητική.

Theo Poulakos and Manos Botsaris transformed an old apartment into a home for a young musician and his daughter. Natural light acts as the main design element, defining the circulation and the organization of the apartment’s rooms. The music room becomes the dominant element of the space, which stands as a semi-transparent box with curtains on the inside that change according to the users' needs. The interior follows a monochromatic color palette with minimal aesthetics.

Αντί για τους παλιούς διαδρόμους και τα σκοτεινά δωμάτια, η ομάδα φαντάστηκε έναν φωτεινό, ανοιχτό χώρο, που περιλαμβάνει χώρους τσέπης με διαφορετικές λειτουργίες. Το φως, επομένως, έγινε το κύριο στοιχείο που καθόρισε την κυκλοφορία και την οργάνωση αυτών των χώρων.

του σπιτιού, έχοντας έτσι τον δικό του χώρο και ταυτόχρονα συνδεόμενος πλήρως με τον χώρο του καθιστικού. Η μονοχρωματική χρωματική παλέτα και η μινιμαλιστική αισθητική δημιουργούν ένα πολύ ήρεμο περιβάλλον για να ζεις και να εργάζεσαι.

Instead of the old corridors and dark rooms, the team imagined a bright, open space, including pocket areas with different functions. Light, therefore, became the main element that defined the circulation and organization of those areas.

Starting with the music room, a newly introduced semi-transparent box with curtains on the inside, for which the appearance can be altered depending on the needs.

Light passes through the entrance area, giving the impression that the glass cube almost disappears.

On the other hand, it can become a fully closed and protected room when curtains are closed, ideal for studying music. Moving on, the kitchen area is facing towards the center of the house, thus having its own space and at the same time being fully connected to the living room area. The monochromatic color palette and the minimalist aesthetics create a very calm environment to live and work in.

Ξεκινώντας από την αίθουσα μουσικής, ένα νεοεισαχθέν ημιδιαφανές κουτί με κουρτίνες στο εσωτερικό, για το οποίο η εμφάνιση μπορεί να αλλάξει ανάλογα με τις ανάγκες. Το φως περνά μέσα από την περιοχή της εισόδου, δίνοντας την εντύπωση ότι ο γυάλινος κύβος σχεδόν εξαφανίζεται. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να μετατραπεί σε ένα πλήρως κλειστό και προστατευμένο δωμάτιο όταν οι κουρτίνες είναι κλειστές, ιδανικό για τη μελέτη της μουσικής. Προχωρώντας, ο χώρος της κουζίνας είναι στραμμένος προς το κέντρο

ATHENS APARTMENT SCENE 255

an ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ House for a Musician

PROJECT House for a Musician

ΤΥΠΟΛΟΓΙΆ Άνακαίνιση διαμερίσματος

TYPE Apartment renovation

ΤΟΠΟΘΕΣΙΆ Άθήνα

LOCATION Athens

DESIGN Θοδωρής Πουλάκος Μάνος Μπότσαρης

DESIGN Thodoris Poulakos Manos Botsaris

ΦΩΤΟΓΡΆΦΙΆ Άλίνα Λέφα

PHOTOGRAPHY Alina Lefa

[06.6]

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

URBAND by ΕΠΙΚΥΚΛΟΣ

ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΥΛΙΚΟ & ΦΩΤΙΣΜΟΣ Από το 1987 έως και σήμερα, έχοντας διανύσει μια μακρά πορεία, προσφέρουμε στους συνεργάτες μας ολοκληρωμένες λύσεις για οποιαδήποτε ζήτηση.

www.desikos.gr

ΙΛΙΟΝ

Αγίου Νικολάου 47 Τ: 210-2623428 info@desikos.gr

www.desikos.gr

ΑΧΑΡΝΑΙ

Δεκελείας 53 Τ: 210-2440888 acharnes@desikos.gr

274

YOUN AND COM [06.0]

[06.1] [06.2] [06.3]

Interactive walkthrough in Athens Architectural narratives in the Anthropocene Era Between Piraeus St. & the electric railway

P.276 P.278 P.280

275

UNG D UP MING [06.0]

YOUNG AND UPCOMING 276

Λαμβάνοντας υπόψη το στοιχείο της τέχνης του δρόμου, το οποίο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης πόλης και μία προσπάθεια συμπερίληψης του ανθρώπου στη δημιουργία του αστικού χώρου, η ακόλουθη διπλωματική εργασία της Αναστασίας Διαμαντοπούλου και της Σπυριδούλας Κουσοροπλή, προωθεί τη δυνατότητα μεταβολής του αστικού χώρου μέσω μια ψηφιακής εφαρμογής δημιουργίας σκηνικών στην πόλη.

Taking into consideration the street art culture, which is now an integral part of the modern city and an attempt at human participation in the creation of the urban space, the following diploma thesis by Anastasia Diamantopoulou and Spyridoula Kousoropli promotes the potential of transforming the urban space through a virtual reality app by creating individual scenes in the urban fabric.

Interactive Walkthrough in Athe

[06.1]

(THESIS 01)

Making scenes in the district of Psyrri Diamantopoulou Anastasia & Kousoropli Spyridoula

All images courtesy of Diamantopoulou Anastasia & Kousoropli Spyridoula

YOUNG AND UPCOMING 277

Η εφαρμογή ενεργοποιείται στο κέντρο της Αθήνας και συγκεκριμένα στη συνοικία του Ψυρρή. Βασικοί άξονες για τον σχεδιασμό ήταν η τέχνη του δρόμου που επικρατεί στην περιοχή, η μελέτη των ατμοσφαιρών του χώρου που εντοπίζονται κατά τη διάρκεια της περιήγησης στον αστικό ιστό και η παρατήρηση των συναισθημάτων που προκλήθηκαν και καταγράφηκαν σε κάθε περίπτωση. Στην περιοχή μελέτης παρατηρείται έντονα η αντιφατική συνύπαρξη μεταξύ δύο επιπέδων, παλαιού και νέου. Τα δύο επίπεδα συνδιαλέγονται σε έναν πυκνοδομημένο και οργανικό ιστό ο οποίος χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα.

The application is activated in the center of Athens, specifically in the district of Psirri.

The central design axes were the street art culture in the region, the study of the atmospheres found while roaming in the urban fabric, and the observation of the emotions created in each case.

The contrast between two layers, old and new, is strongly observed in the study area. The two layers coexist in a densely structured and complex organic fabric. Οι μορφολογικές ιδιότητες της πόλης επηρεάζουν τις ατμοσφαιρικές ποιότητες του χώρου και ορίζουν πιθανές νέες χρήσεις του χώρου και στάσεις του σώματος. Τα υλικά και οι υφές προσδιορίζονται κυρίως από χρώμα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις το νέο διαπλέκεται με το παλιό. Παλιές και νέες υφές αναμειγνύονται δημιουργώντας νέα στρώματα στην πόλη. Η πόλη μεταβάλλεται, αλλάζει μορφή.

Materials and textures are determined mainly by color, while in many cases, the new is intertwined with the old. This affiliation creates new layers in the city.

The city constantly changes.

Η ψηφιακή εφαρμογή δημιουργίας σκηνικών επιδιώκει μία σχέση αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τον δημόσιο χώρο όπου ο ίδιος ξεκουράζεται, ψυχαγωγείται, κινείται, ζει. Ο περιπατητής λαμβάνει τον ρόλο του πρωταγωνιστή και σχεδιάζει την πόλη της φαντασίας του, γίνεται συνδημιουργός. Δεν «κατοικεί» απλά στον αστικό χώρο αλλά τον διαμορφώνει.

Έπειτα από τη συλλογή όλων των ερεθισμάτων που δεχθήκαμε και τον εντοπισμό των trigger points της περιοχής, δημιουργήθηκε μία εργαλειοθήκη σχεδιασμού του χώρου.

The digital app, which promotes the designing of urban scenes, aims to create an interaction between people and public space where they rest, are entertained, move, and live. The ambler takes the leading role and designs the city of his imagination, becoming, in this way, a co-creator. It does not simply "inhabit" the urban space but shapes it.

While obseing the sounds in the study area, we realized that the volume is constantly changing.

You can hear a passing car at one moment and the birds chirping or the conversations of the people around you the next - a variety of sounds.

After collecting all the stimuli we received and identifying the trigger points of the area, a space planning toolbar was created. Η εργαλειοθήκη δημιουργήθηκε με βάση τις ατμόσφαιρες και τις ταυτότητες του εκάστοτε χώρου, ενώ υπάρχει η δυνατότητα εμπλουτισμού της κάθε φορά που ο χρήστης θα δημιουργεί τη δική του φανταστική σκηνή. Μέσω της μηχανικής όρασης, η κάμερα αναγνωρίζει στον χώρο σχήματα, γεωμετρίες και υλικότητες και στις τρεις διαστάσεις, αποδομεί τον χώρο προκειμένου να αναδιαταχθεί και να επανασχεδιαστεί. Δημιουργεί ένα νέο πεδίο σχεδιασμού, στο οποίο ο περιπατητής έχει τη δυνατότητα να επέμβει ψηφιακά.

The toolbar was created based on the atmospheres and imagination of potential users, while there is the possibility of enrichment with each new addition.

Through machine vision, the camera recognizes the shapes, geometries, and materialities in all three dimensions and deconstructs the space to rearrange and redesign it. It creates a new field of design in which the walker can intervene digitally.

[06.1]

hens

The morphological characteristics of the city influence the space’s atmospheric qualities, predisposing it to possible new uses and postures of the body.

Κατά την περιήγηση, παρατηρώντας τους ήχους της περιοχής αντιλαμβανόμαστε πως οι εντάσεις διαρκώς εναλλάσσονται. Τη μία στιγμή ακούς το διερχόμενο αυτοκίνητο και την επόμενη το κελάηδισμα των πουλιών ή τις συζητήσεις των ανθρώπων γύρω σου. Οι ήχοι ποικίλουν και δίνουν με τη σειρά τους ταυτότητα σε κάθε σημείο της περιοχής.

YOUNG AND UPCOMING

Η παρούσα μελέτη, εξετάζει τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στο σύγχρονο οικολογικό συγκείμενο, εξετάζοντας ποιότητες συνυφασμένες με το αφήγημα της Ανθρωπόκαινου Εποχής. Διανύεται μία πορεία ανάλυσης με εφαλτήριο την θεωρία της Ανθρωπόκαινου, με στόχο την ανάδειξη της σύγχρονης γεωλογικής υποβάθμισης και παράλληλα τον συσχετισμό της με τον ανθρώπινο παράγοντα. Νεο-υλιστικές προσεγγίσεις σχετικά με την Ανθρωπόκαινο και τη σύγχρονη οικολογία συνθέτουν το θεωρητικό υπόβαθρο της εργασίας, αναπτύσσοντας θεωρήσεις του τόπου, του κοινωνικού ζητήματος και της σχέσης ανθρώπινου - μη-ανθρώπινου.

This study examines the role of architecture in the contemporary ecological context, examining qualities interwoven with the Anthropocene narrative. A path of analysis is traversed, using Anthropocene Era theory as a starting point to highlight contemporary geological degradation while relating it to the human factor. New-materialist approaches related to the Anthropocene Era and contemporary ecology constitute the theoretical background of the thesis, developing considerations of place, the social question, and the relationship between human and non-human.

278

Anthropocene Island. Tallin Architecture Biennale 2017 2

Meanders Map- Exhibition. Designing a Shifting Landscape, 20011

Architectural Narrat the Anthropocene E

[06.2]

(THESIS 02)

The contemporary ecological condition as a design praxis Evangelos Katsanevakis

YOUNG AND UPCOMING

The Soil Map, in: Terra Forma, manuel de cartographies potentielles, 20193 Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται στον ρόλο της αρχιτεκτονικής στο σύγχρονο γεωλογικό παρόν μας. Πώς οι παράγοντες που συνθέτουν κάθε τοπίο το διαμορφώνουν με την πάροδο του χρόνου σε ένα αυτόνομο οικοσύστημα ικανό να ενσωματώνει μεταβολές και να επαναπροσδιορίζεται; Θα αναλυθούν διεθνείς πρακτικές και στρατηγικές σχεδιασμού που συμπεριλαμβάνουν τόσο βιοτικά όσο και αβιοτικά συστήματα, αναδεικνύοντας την πολλαπλότητα του εκάστοτε τοπίου. Επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, στις οποίες παρατηρείται η ανάγκη σχεδίασης των συνθηκών των μικρότερων «κόσμων» που συνθέτουν τη μακροκλίμακα. Στον αντίποδα της οργανωτικής οριοθετημένης σχεδίασης, οι προτάσεις που θα αναλυθούν προσανατολίζονται στον σχεδιασμό συνθηκών και την ανάδειξη συσχετισμών μεταξύ των οντοτήτων που συνθέτουν ένα δυνητικά μεταβαλλόμενο τοπίο.

The first section analyses key points of contemporary ecology, which raise questions about the multiplicity of entities and their relations in the geological present. Focusing on the work of the French philosopher Bruno Latour, the paper explores narratives of the mythological existence of nature, highlights correlations between artificial and organic environments, and analyses the term society-social as he expressed it, questioning both the primacy of the terms “human” and “nature.”

This course attempts to redefine major unifying categories, laying the foundations for new ways of inhabiting the land, developing ecological thought and praxis beyond human exceptionalism, and pursuing an inclusive character in the compositional process.

The second section focuses on the role of architecture in our contemporary geological present. In what ways do the agents that compose any landscape transform it over time into an autonomous ecosystem capable of embodying changes and redefining itself? Global planning practices and strategies that include both biotic and non-biotic systems will be analyzed, highlighting the multiplicity of each landscape. Large-scale interventions are observed in which the need to design for the conditions of the smaller “worlds” that make up the macro-scale. In contrast to organized boundary design, the proposals to be analyzed are oriented towards the design of conditions and the emergence of interrelationships between the entities that make up a dynamically shifting landscape.

1 Meanders Map- Exhibition, Mathur & Da Cunha. Scanned from: The Mississippi Floods: Designing a Shifting Landscape, 2001 2 Anthropocene Island, Clusters in inhabitable bioreactor cells, Claudia Pasquero (Ecologic Studio), Tallin Architecture Biennale 2017. https://shorturl.at/evJKL 3 Frédérique Aït-Touati, Alexandra Arènes, and Axelle Grégoire, The Soil Map, in: Terra Forma, manuel de cartographies potentielles, 2019, detail.

Carte Sol, Terra Forma, Manuel de Cartographies Potentielles Frédérique Aït-Touati, Alexandra Arènes, Axelle Grégoire. Edition B42, 2019 English edition Terra Forma, A Book of Speculative Maps. MIT, 2022, http://s-o-c.fr/ index.php/terraforma/

Meanders Map- Exhibition. Designing a Shifting Landscape, 20011

[06.2]

tives in Era

279

Στην πρώτη ενότητα αναλύονται βασικά σημεία της σύγχρονης οικολογίας, τα οποία εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την πολλαπλότητα των οντοτήτων και των συσχετίσεών τους στο γεωλογικό παρόν. Εστιάζοντας στο έργο του Γάλλου φιλοσόφου Bruno Latour, εξετάζονται αφηγήματα της μυθολογικής υπόστασης της φύσης, αναδεικνύονται συσχετισμοί τεχνητού και φυσικού περιβάλλοντος, και αναλύεται ο όρος κοινωνία-κοινωνικό, όπως ο ίδιος τον εξέφρασε, αμφισβητώντας τόσο την πρωτοκαθεδρία του όρου «άνθρωπος» όσο και του όρου «φύση». Η πορεία αυτή αποπειράται να επαναπροσδιορίσει μεγάλες ενοποιητικές κατηγορίες, θέτοντας τα θεμέλια για νέους τρόπους κατοίκησης της γης, την ανάπτυξη οικολογικής σκέψης και πρακτικής, πέρα από τον ανθρώπινο εξαιρετισμό, επιδιώκοντας έναν συμπεριληπτικό χαρακτήρα στη συνθετική διαδικασία.

YOUNG AND UPCOMING 280

Η παρούσα διπλωματική αφορμάται από το ενδιαφέρον για την οδό Πειραιώς και τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο, δύο αρτηρίες επικοινωνίας που ξεδιπλώνονται παράλληλα στον αστικό ιστό. Η περιοχή ενδιαφέροντος εντοπίζεται ακριβώς στη ζώνη που συνδέει την Αθήνα με τον έτερο τόπο της -τον Πειραιά- και ταυτόχρονα βρίσκεται μεταξύ των δύο αυτών διόδων επικοινωνίας που συνδέουν τα δύο κέντρα, αποτελώντας τομές που διασπούν τη συνέχεια του οδικού δικτύου.

The thesis is motivated by the interest in Piraeus Street and the electric railway, two transportation arteries that unfold in parallel in the urban fabric. The area of interest is located exactly in the zone that connects Athens with its collateral place, Piraeus, and at the same time, it is located between these two channels that connect the two centers, forming intersections that disrupt the continuity of the urban network.

Between Piraeus St & the Electric Railwa

[06.3]

(THESIS 03)

Network of public spaces and functions Chrysanthi Mastori

All image courtesy of Chrysanthi Mastori

From this 8-kilometer zone, the interest is concentrated in a smaller area of about 2 kilometers, characterized by a very strong sense of narrowness, as it is essentially a series of building blocks that are "enclosed" between the two axes. It is part of the ancient fortified road of the Long Walls. Between them, a narrow surface occupied by sheds, crafts, and a few houses, a fragment of a linear city immersed in heterogeneous urban tissues. Η πρόταση αφορά τη δημιουργία ενός χώρου πρασίνου υπερτοπικού χαρακτήρα με αναφορά στο δίπολο Αθήνας-Πειραιά. Θεωρείται ότι ένα δίκτυο πρασίνου θα ενίσχυε τον χαρακτήρα της Πειραιώς ως πολιτιστικού άξονα, ενώ σημαντική κρίθηκε η ενίσχυση του δικτύου αυτού με κτιριακές επεμβάσεις (τόνωση του οικιστικού δικτύου και ενίσχυση των κοινωφελών λειτουργιών), σε μια διαλεκτική σχέση υπαίθριου και μη υπαίθριου. Οι χρήσεις που προτείνονται, είτε σε εγκαταλελλειμένα κτίρια είτε σε νέα, είναι α. Κοινωνική κατοικία, β. Φοιτητική κατοικία, γ. Πολιτισμός, δ. Πολιτιστική Εκπαίδευση, ε. Αθλητισμός, στ. Αναψυχή.

The proposal focuses on designing a green space of a supralocal character with reference to the Athens-Piraeus dipole, considering that a green network would strengthen the character of Piraeus Street as a cultural axis. This network is later strengthened with building interventions (stimulation of the residential network and public functions). The proposed uses, whether in abandoned or new buildings, are a. Social housing, b. Student residence, c. Cultural Center, d. Cultural Education, e.

Sports f. Recreation. Η παρέμβαση αρθρώνεται ανάμεσα στον υπάρχοντα αστικό ιστό, προσπαθώντας στον βαθμό που είναι εφικτό να τον σεβαστεί και χαρακτηρίζεται από προσαρμοστικότητα σε διαφορετικές ποιότητες οικοδομικών τετραγώνων, συνέχεια και εσωτερικότητα. Τα συστατικά στοιχεία της λύσης είναι τα εξής: δεντροφυτεμένη πράσινη διαδρομή από πατημένο χώμα, αστική πλατεία, δίκτυο κίνησης πεζού, δίκτυο κίνησης ποδηλάτου και πράσινος χώρος συγκέντρωσης. Διακρίνονται 7 τυπολογίες επίλυσης, με γνώμονα το περιβάλλον που η πράσινη διαδρομή συναντά και το πώς τα συστατικά στοιχεία που αναφέρθηκαν διαπλέκονται μεταξύ τους, ενώ επιχειρήθηκε σε όλο το μήκος της ο επισκέπτης να βιώνει ένα κοινό αφήγημα.

The intervention is articulated between the existing urban fabric, trying as far as possible to respect it. It is characterized by adaptability to different qualities of building blocks, continuity, and interiority. The components of the proposal are the following: a green path made of compacted soil, urban squares, a pedestrian network, a bicycle network, and green gathering areas. Seven design typologies are distinguished based on the environment the green route meets and how the mentioned components intertwine. At the same time, an attempt was made throughout its length for the visitor to experience a common narrative.

YOUNG AND UPCOMING 281

Οι τυπολογίες είναι οι εξής: Κορύφωση, Γεφύρωση, Εισχώρηση σε ποδηλατόδρομο, Αιώρηση, Οριζόντια ενεργοποίηση υπάρχοντος δρόμου, Οριζόντια ενοποίηση ακαλύπτων και τέλος Κατάβαση.

The typologies are Ascent, Bridging, Ιntrusion, Levitation, Horizontal activation of an existing road, Horizontal consolidation of the open, exposed spaces between building blocks, and Descent. Η πρόταση στην ουσία πρόκειται για μια διαδρομή, που αποσκοπεί να προσδώσει ενότητα σε ένα πολυμορφικό περιβάλλον. Επιχειρήθηκε να σχεδιαστεί η σπονδυλική στήλη ενός αστικού περιβάλλοντος που θα λαμβάνει υπόψη την ιστορία του τόπου, τις ιδιαίτερες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που το διαμόρφωσαν και τα μοναδικά χωρικά χαρακτηριστικά τα οποία οδήγησαν στην προσπάθεια σύστασης μιας πρότασης για τμήμα του άξονα Αθήνας-Πειραιά που θα βάζει στο επίκεντρο τον κάτοικο της πόλης, αποδίδοντάς του ποιότητες δημόσιου χώρου και κοινωφελών λειτουργιών.

The proposal is essentially a route that aims to give unity to a diverse environment, taking into account the history of the place, the particular socio-economic conditions that shaped it, and the unique spatial characteristics that arose in the attempt to establish a proposal for part of the Athens-Piraeus axis that will focus on the city's residents, rendering them qualities of public space and public utility functions.

[06.3]

t. ay

Από τη ζώνη αυτή των 8 χιλιομέτρων, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε μια μικρότερη περιοχή περίπου 2 χιλιομέτρων, που χαρακτηρίζεται από πολύ έντονη αίσθηση στενότητας, καθώς στην ουσία πρόκειται για μια σειρά οικοδομικών τετραγώνων που βρίσκονται «εγκλωβισμένα» ανάμεσα στους δύο άξονες. Πρόκειται στην ουσία για τμήμα της αρχαίας οχυρωμένης οδού των Μακρών Τειχών. Ανάμεσά τους, μια στενή επιφάνεια κατειλημμένη από υπόστεγα, βιοτεχνίες και λιγοστές κατοικίες, ένα απόσπασμα γραμμικής πόλης βυθισμένο σε ετερογενείς αστικούς ιστούς.

Since 1973 we have produced thousands of cubic meters and sold thousands of square meters of wooden floors. Moreover, our products have proudly traveled to various projects all over the world.

Architecture

by Definition

solid wooden floors

Architecture, the art and technique of designing and building, as distinguished from the skills associated with construction.

The practice of architecture is employed to fulfill both practical and expressive requirements, and thus it serves both utilitarian and aesthetic ends.

- Encyclopedia Britannica

SHOWROOM: Liosion 123, 10445 Athens / www.koligas.gr To book an appointment please contact: +30 2108217184 / koliga@koligas.gr

FACTORY TSOUBA, AVLONAS ATTICA GREECE, PC 19011 T +30 2295100200 E INFO@BETAWOOD.GR HEAD OFFICES 12TH KM. NATIONAL ROAD ATHENS - LAMIA, METAMORFOSI ATTICA, PC 14451 W W W. B E TA W O O D. G R

WE ARE A STATE OF THE ART WOOD FACTORY WITH HIGHLY TRAINED EXPERTS, INDUSTRIAL DESIGNERS AND PRICE ANALYSTS, WHO LOVE AND UNDERSTAND WOOD, ARCHITECTURE AND DESIGN. WE USE THE BEST RAW MATERIALS AND CUTTING EDGE TECHNOLOGY FOR OUR PROCESSES WHILE MAINTAINING TOP QUALITY INTERNATIONAL STANDARDS AND CERTIFICATES. OUR PRODUCTION FACILITY OF 5000 M 2 AND OPERATIONAL STRUCTURES ALLOW US TO ENSURE QUICK DELIVERIES AND SHORT PRODUCTION TIMES. OUR JOB IS TO HELP YOU DESIGN, DEVELOP, PRODUCE, DELIVER AND INSTALL THE BEST QUALITY OF CUSTOM MADE FURNITURE.

Οργάνωση

thearchitectshow.gr

stoneavenue.gr info@stoneavenue.gr

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

AtPE (DEC 2023