20240224 De Tijd - Mijn Geld

Nooit zoveel startende ondernemers

Hoe wordt een bedrijf een succes?

VOORAAN P4-5

24

zaterdag 24 februari 2024 www.tijd.be

Van Pink Beach tot Christmas Island Honderd epische reisbestemmingen

Proximus ontslaat CEO belangrijke dochter

Topman BICS laan uitgestuurd na intern conflict

MLARS BOVÉ EN BEN SERRURE de CEO en de financieel directeur (CFO) van BICS binnen Proximus een klokkenluidersmelding deden over transacties die ze als kunstmatig bestempelden. Daarop volgde een intern onderzoek naar de aantijgingen. Het auditcomité van Proximus, waar Deloi e als revisor bij betrokken was, besloot dat de aantijgingen niet klopten en dat er geen sprake was van strafrechtelijke of frauduleuze feiten.

a eo Ga a is vrijdagavond op staande voet ontslagen na drie jaar als CEO van BICS, een belangrijke internationale dochter van Proximus. Dat bevestigen meerdere bronnen aan De Tijd. Het ontslag werd ook gemeld in een intern bericht aan de top van de beursgenoteerde telecomgroep en aan het personeel van BICS. In een van de interne mededelingen die De Tijd kon inkijken, staat geen reden voor het vertrek van Ga a. De woordvoerder van Proximus, die het ontslag bevestigt, wil ook niets kwijt over de redenen. Volgens onze informatie gingen de poppen al enkele maanden geleden aan het dansen. Er was intern discussie ontstaan tussen BICS en Telesign, de andere belangrijke internationale tak van de groep, over onderlinge facturaties. Dat gebeurde nadat Telesign een kredietnota had gevraagd aan BICS over bepaalde prestaties. Die discussie is geëscaleerd toen

Nog andere motieven

Die conclusie wordt door de raad van bestuur van Proximus geruggensteund, vernam De Tijd. Volgens het auditrapport waren er geen artificiële transacties in het spel, maar reële commerciële transacties tussen BICS en Telesign. De samenwerking met de CEO van BICS is nu stopgezet, maar de CFO, die ook de melding deed, blijft op post. Volgens een goedgeplaatste bron bij Proximus zijn er dan ook nog andere motieven voor het ontslag van Ga a.

Proximus bekijkt of er een interne bemiddelingsprocedure moet komen om te vermijden dat com-

merciële twisten tussen dochters opnieuw escaleren tot klokkenluidersdossiers. Een bron bij de telecomgroep benadrukt dat de twist tussen BICS en Telesign los staat van de prestaties van ProximusCEO Guillaume Boutin en de goede resultaten die Proximus vrijdag bekendmaakte.

De uitbouw van Proximus’ positie buiten de Benelux is een van de speerpunten van de strategie van Boutin om minder afhankelijk te worden van de mature Belgische markt. BICS, vorig jaar goed voor 1,05 miljard euro omzet of bijna een vijfde van de groep, is in essentie een wereldwijd communicatieplatform, onder meer voor andere telecomoperatoren. Telesign (497 miljoen euro omzet in 2023) biedt digitale bedrijven software aan voor de interactie met hun klanten en gebruikt data van BICS. Proximus heeft een lange traditie van interne perikelen aan de top die onder meer leidden tot het ontslag van de CEO’s Didier Bellens en Dominique Leroy. De groep wordt gecontroleerd door de federale overheid. P27

Melissa Depraetere (Vooruit)

‘Dit land heeft niet de luxe een kortere werkweek in te voeren’

Wie wordt volgende Nvidia?

De chipbedrijven die mee profiteren op de beurs

BELEGGEN P39-40

De vermoeide leider ‘De job van CEO is zwaarder geworden’

ONDERNEMEN P25-26

Als Michelin een ster afpakt ‘Sommige avonden kwam geen enkele gast naar ons restaurant’

VERDER P50-51

Het mirakel kernfusie

‘Als dit lukt, hebben we voor duizenden jaren energie’

DEBAT P20-21

SABATO TRAVEL 100

POLITIEK & ECONOMIE P8

Dagblad, 55ste jaargang nr. 40 - BEL €6,20 LUX €6,70 NL €7,20

Commentaar

Erik Ziarczyk

Europees vredesdividend is opgesoupeerd

De oorlog in Oekraïne heeft Europa met de neus op de feiten gedrukt. Militaire macht blijft cruciaal om de eigen waarden te verdedigen.

Twee jaar na de Russische invasie zit Oekraïne in het defensief, murw gebeukt door de escalerende aanvallen van de Russen. De Oekraïense soldaten langs de ruim 1.000 kilometer lange frontlinie zi en op hun tandvlees. Terwijl de Russische oorlogsmachine op volle toeren draait, hebben zij af te rekenen met fatale tekorten aan munitie en wapens. Dat vertaalt zich op het slagveld, waar Rusland vorig weekend de strategische stad Avdiivka veroverde na een maandenlang offensief.

Het voorzichtige optimisme van een jaar geleden heeft bij de tweede verjaardag van de invasie plaatsgemaakt voor een diepgeworteld pessimisme. Dat heeft veel te maken met het Oekraïense zomeroffensief dat niet de verhoopte doorbraak opleverde. Sindsdien lijkt de klad te zi en in de westerse steun. Als de Oekraïners omkijken om te kijken wie hen nog volgt in hun strijd, zien ze Amerikanen die ruziënd over de grond rollen en Europeanen die het oorlogstempo niet volhouden.

De Russische president Vladimir Poetin ziet het grijnzend aan. Hij is verre van het tactische genie voor wie hij soms wordt versleten, maar hij weet wel altijd gebruik te maken van de zwakheden van zijn rivalen. Onlangs pookte hij de Republikeinse aversie voor extra Amerikaanse steun aan Kiev nog eens op door in een interview te vragen of de VS niets beters te doen hebben dan een conflict in stand te houden dat op duizenden kilometers afstand plaatsvindt.

De Europese leiders bese en dat de situatie urgent is, al blijven landen als België nog te vaak steken in woorden in plaats van daden.

En dan is er Europa, dat veel te laat heeft beseft hoe groot het Russische gevaar is. De Europeanen schoten nauwelijks in actie toen Poetin in 2014 de Krim annexeerde en in een adem een separatistische oorlog op poten ze e in het oosten van Oekraïne. Datzelfde jaar spraken de NAVO-lidstaten af hun defensieuitgaven op te krikken tot 2 procent van hun bruto binnenlands product. Die afspraak bleef in veel Europese landen lang in de schuif liggen, tot de invasie in Oekraïne hen wakker schudde.

Het is onmogelijk om op korte termijn de impact recht te trekken van de decennialange verwaarlozing van de defensie-industrie. Europa teerde lang op het vredesdividend dat de val van het IJzeren Gordijn had opgeleverd. En het wist zich altijd gesteund door de VS, die de Europese vrijbuiters lang ongemoeid lieten en hen toch militaire rugdekking garandeerden. Die laatste zekerheid staat op de helling door de dreiging van een tweede termijn voor Donald Trump. Als een zakenman eist hij van de NAVO-partners boter bij de vis. De Europese leiders beseffen dat de situatie urgent is, al blijven landen als België nog te vaak steken in woorden in plaats van daden. Er circuleren allerhande voorstellen om de slagkracht van Europa te vergroten. De Estse premier Kaja Kallas kwam met het idee 100 miljard euro op te halen door de uitgifte van Europese defensieobligaties, naar analogie met de coronabonds. Dat kan helpen de Europese defensieindustrie nieuw leven in te blazen.

En toch, dergelijke constructies kosten tijd en net daar heeft Oekraïne een gebrek aan. Daarom is het noodzakelijk het land te hulp te snellen met militaire steun. Dat is geen pleidooi om de oorlog eindeloos te rekken of tienduizenden soldaten en burgers de dood in te jagen. Maar het is de enige manier om Poetin, die teert op het eeuwige conflict, een halt toe te roepen. En om aan te tonen dat Europa bereid is offers te brengen om zijn waarden te verdedigen.

Reageren? Deel uw mening met ons en andere lezers www.tijd.be/commentaar

Joelia Navalnaya

Van onwrikbare steunpilaar tot politieke erfgename van Aleksej Navalny

LIEVE DIERCKX

‘N

iet ik, maar iemand anders zou hier moeten zi en. Maar die man is gestorven door toedoen van Vladimir Poetin. Met Aleksej Navalny is ook de helft van mij, de helft van mijn hart, de helft van mijn ziel gedood. Maar de andere helft leeft nog. En die zegt me dat ik niet mag opgeven. Hoe kunnen we Aleksejs nalatenschap beter eren dan door nog harder en furieuzer te strijden? Daarom zet ik zijn werk voort en blijf ik vechten voor een vrij Rusland.’

Met die onverschrokken videoboodschap maakte Joelia Navalnaya afgelopen week duidelijk dat ze het vaste voornemen heeft om, net als haar vermoorde man, uit te groeien tot de luis in de pels van de Russische president Vladimir Poetin. Door zich op te werpen als Navalny’s politieke erfgename hoopt de 47-jarige dochter van een wetenschapper en een ambtenaar te voorkomen dat ‘dit onvoorstelbare offer vergeefs geweest is’.

Navalnaya begint aan een heel nieuw hoofdstuk in haar leven. Sinds ze Navalny in 1998 op vakantie in Turkije had leren kennen, koos de econome een kwarteeuw voor een rol in de schaduw. Ze had maar een doel: een solide steun en toeverlaat zijn voor haar echtgenoot en hun kinderen - dochter Dasha en zoon Zakharbeschermen.

Maar de plichtsgetrouwe huisvrouw speelde achter de schermen een sleutelrol in haar mans streven naar verandering in Rusland. ‘Joelia had een zeg in alle politieke beslissingen. Ze was betrokken bij Aleksejs strijd. Hij viel voor advies altijd op haar terug’, zei de Russische econoom Sergej Guriev, die jaren bevriend was met het koppel, op X over het belang van Navalnaya in de carrière van haar man.

Hoewel ze zich er de voorbije decennia voor hoedde openlijk politiek te bedrijven, bleef Navalnaya niet onzichtbaar. Bij demonstraties, rechtbankzi ingen, electorale campagnes - voor het Moskouse burgemeesterschap in 2013 en de

Plichtsgetrouwe huisvrouw Sinds haar huwelijk met Aleksej Navalny in 2000 had Joelia Navalnaya een levensdoel: de rots in de branding zijn voor haar man en hun twee kinderen beschermen.

Hoofdrol achter de schermen Maar in de coulissen speelde ze als adviseur en ultiem klankbord een sleutelrol in de politieke strijd van haar man.

Tichanovskaja Net als de Wit-Russische Svetlana Tichanovskaja werpt Navalnaya zich op als de politieke erfgename van haar man.

Leidster van verzet tegen Poetin Surfend op een portie morele autoriteit na Navalny’s dood hoopt de econome uit te groeien tot de onbetwiste leider van de doorgaans verdeelde Russische oppositie.

Tijdens een rechtbankzi ing in februari 2022 zag Navalnaya haar echtgenoot een laatste keer. Sindsdien woont ze in Duitsland. Tot zijn overlijden bleef ze Navalny onvoorwaardelijk steunen in zijn strijd. Door zijn werk voort te ze en treedt de econome in de voetsporen van de Wit-Russische Svetlana Tichanovskaja. Die ging in 2020 in de politiek na de arrestatie van haar man, maar ondervond dat het niet zo evident is vanuit een ballingsoord uit te groeien tot de onbetwiste oppositieleidster.

Botsende ego’s

Die uitdaging wacht Navalny’s weduwe ook. ‘Navalnaya kan mogelijk rekenen op internationale erkenning en respect, maar zonder stevige steun in Rusland dreigt haar rendement als politieke figuur beknot te raken’, zegt de Russische politiek analiste Tatiana Stanovaya op X. Zeker in een patrio isch en almaar meer in zichzelf gekeerd Rusland, waar de oppositie zich vaker verliest in een strijd tussen onderling botsende ego’s in plaats van de krachten te bundelen tegen het regime.

presidentsrace van 2018 - of tijdens de aanslag met een chemisch product in 2017: overal dook de oud-medewerkster van een Moskouse bank op aan de zijde van haar echtgenoot. Na diens vergiftiging in de zomer van 2020 verwierf Navalnaya ook internationaal faam. Onder haar niet-aflatende druk stemde het Kremlin in met een medische evacuatie naar Duitsland. Maar de bijna-doodervaring en een resem juridische besognes weerhielden Navalny en zijn vrouw er niet van begin 2021 naar huis terug te keren. Bij hun aankomst in Moskou verdween hij meteen achter de tralies. Navalnaya werd bij daaropvolgende protestacties opgepakt.

Na de dood van haar man kan Navalnaya voorlopig bogen op een portie morele autoriteit. Via zijn netwerk - een YouTube-kanaal met 6,3 miljoen abonnees, een X-account met bijna 3 miljoen volgers en zijn Stichting voor de Strijd tegen Corruptie - beschikt ze ook over instrumenten om haar boodschap te verspreiden.

Om zich te ontpoppen tot het uithangbord van de Russische oppositie zal ze wel haar rol van Navalny’s weduwe moeten overstijgen. ‘Als ze erin slaagt een eigen politieke stijl te ontwikkelen, haar visie uit te leggen en een professioneel team rond zich te verzamelen dat geen potentiële aanhangers afschrikt, heeft haar missie kans op succes’, meent Stanovaya.

Het Kremlin lijkt de onderneming niet te beschouwen als een bij voorbaat verloren zaak.

Sinds Navalnaya haar ambities ui e, draait de propagandamachine op volle toeren om haar in diskrediet te brengen en haar neer te ze en als een westerse marionet. Hoe hoog haar ster rijst, zal bepalen of Moskou tot andere acties overgaat.

© DIRK WAEM/BELGA

Grootbanken counteren eenjarige staatsbon

BNP Paribas Fortis, KBC en ING proberen inschrijvingen op de eenjarige staatsbon te ontmoedigen door aantrekkelijke termijnrekeningen aan te bieden. Maar de appetijt voor die staatsbon is veel kleiner dan vorig jaar.

WOUTER VERVENNE

EN EVERT NERINCKX

Drie grootbanken nemen maatregelen om te voorkomen dat veel spaargeld wordt geïnvesteerd in de nieuwe staatsbon met een looptijd van één jaar. BNP Paribas Fortis biedt tot en met 1 maart 2,205 procent ne o op een termijnrekening met een looptijd van één jaar. De grootste bank van België biedt meer dan de eenjarige staatsbon, die een ne orendement heeft van 2,10 procent.

Het aanbod is voorbehouden voor particuliere klanten. KBC gaat minder ver en is discreter. Sommige klanten die willen inschrijven op de eenjarige staatsbon krijgen van de bank het aanbod om een termijnrekening met dezelfde looptijd en rente te nemen. Het lijkt erop dat niet alle klanten dat aanbod krijgen. ‘We bieden onze klanten een ruim gamma aan commercieel aantrekkelijke producten aan, maar er is geen one size fits all’, zegt KBC. ING volgt nog een andere aanpak. Die bank biedt klanten een termijnrekening aan met een looptijd van zes maanden en een ne orendement van 2,73 procent op jaarbasis. Dat betekent dat klanten op de vervaldag 1,37 procent ne o ontvangen. De acties van de drie grootbanken zijn opmerkelijk. Doorgaans delen ze

niet mee hoeveel rente ze geven op termijnrekeningen. De rente hangt af van het geïnvesteerde bedrag. Vermogende klanten krijgen een hogere rente dan kleine spaarders.

Hoewel de nieuwe eenjarige staatsbon een veel lager ne orendement heeft dan de fiscaalvriendelijke staatsbon van zes maanden geleden, vrezen de banken blijkbaar dat opnieuw veel spaargeld zal wegstromen. In september vorig jaar investeerden klanten van BNP Paribas Fortis en KBC respectievelijk 6,2 en 5,7 miljard euro in de eenjarige staatsbon. Die had dankzij de verlaagde roerende voorheffing van 15 procent een ne orendement van 2,81 procent.

Ook enkele kleinere banken hebben de rente op termijnrekeningen opgetrokken. De Maltese Izola Bank

Kaart YouTube-ster Acid terecht ‘klassenjustitie’ aan?

YouTube-ster Nathan Vandergunst, alias Acid, krijgt veel geld en aandacht in zijn strijd tegen ‘klassenjustitie’. Heeft hij een punt? Hij kreeg door zijn eigen toedoen een zwaardere straf voor zijn uitlatingen over Reuzegommers. Toch is er een voedingsbodem voor het gevoel dat straffen in ons land te veel verschillen.

STÉPHANIE ROMANS

Acid had amper 24 uur nodig om ruim 130.000 euro in te zamelen voor de betaling van zijn boete en schadevergoeding. Na zijn veroordeling voor de Brugse correctionele rechtbank schieten fans massaal te hulp. Vaak met 5 of 10 euro willen ze bijdragen aan ‘de goede zaak’. ‘Acid, je hebt niet alleen de daders exposed, maar ook het rechtssysteem’, schrijft een anonieme donateur.

Het West-Vlaamse YouTube-fenomeen werd deze week veroordeeld tot drie maanden cel met uitstel en moet 20.000 euro schadevergoeding betalen voor een video die hij plaatste na het proces over de dood van Sanda Dia. Acid maakte persoonlijke gegevens van Reuzegommers bekend. Hij viseerde ook een ex-preses, die niet op de doop was en niet was vervolgd, en het restaurant van zijn ouders. De rechter oordeelde dat die video ver buiten de grenzen van de vrijheid van meningsuiting viel.

Het vonnis lokt een golf van protest uit bij de fans. Zij vinden dat Vandergunst veel harder is aangepakt dan de leden van Reuzegom, die een werkstraf kregen en minder schadevergoeding moesten betalen. ‘Acid stemde niet in met een werkstraf of een opschorting’, zegt Laurens Claes, strafrechtonderzoeker aan de UAntwerpen. ‘Daardoor kon de rechter dat niet opleggen, terwijl hij dat wel wilde. Dan blijven weinig alternatieven over. Drie maanden met uitstel leunt dichter aan bij de minimale dan bij de maximale gevangenisstraf van twee jaar. 800 euro is

Nathan Vandergunst, alias Acid.

Rechters hebben veel vrijheid. Dat is voor een deel een politieke keuze. Daardoor kunnen stra en voor gelijkaardige feiten uiteenlopen.

LAURENS CLAES STRAFRECHTONDERZOEKER AAN UANTWERPEN

ook de minimumgeldboete.’

Toch is er een voedingsbodem voor het gevoel dat straffen te veel verschillen. ‘Rechters hebben veel vrijheid’, zegt Claes. ‘Dat is voor een deel een politieke keuze. Politici gaven rechters de we elijk optie om straffen op maat uit te spreken. Anders dan in Nederland hanteren onze rechters geen richtlijnen, die aangeven welke straffen gepast zijn voor bepaalde misdrijven. Daardoor kunnen straffen voor gelijkaardige feiten bij ons uiteenlopen.’

Ook de kritiek op de schadevergoeding is niet uit de lucht gegrepen. De vergoeding van 20.000 euro voor het restaurant - die nog kan stijgen na een analyse van de boekhouding door een bedrijfsrevisor - is hoger dan de 15.000 euro die Dia’s ouders kregen per veroordeelde Reuzegommer. Dat komt omdat justitie voor morele schade minder gulle standaardtabellen hanteert.

Justitie probeert de nuances te duiden, maar het bereik van persrechters in kranten en journaals ver-

bleekt bij de honderdduizenden views die Acid genereert vanuit zijn slaapkamer. ‘Dit is voor mij geen verrassing’, zegt Reinout Van Zandycke, de zaakvoerder van het communicatiebureau Exposure. ‘In communicatie wint de buik het altijd van de ratio. De boodschap van justitie is complex en kan zich geen enkele uitschuiver permi eren. Dat laat weinig ruimte voor emotie. Daartegenover staat een influencer die in een filmpje van vijf minuten volledig op het gevoel van oneerlijkheid inspeelt.’ Acid beloofde het overschot van de crowdfunding door te storten aan de Sanda Dia Foundation. Toch komt de aandacht hem zakelijk niet slecht uit. Zijn verdienmodel draait op aandacht: hoe meer kijkers hij lokt, hoe meer zijn video’s opbrengen. Van Zandycke: ‘Acids merkwaarde zal hier alleen maar van groeien. Hij haalt nu al een veelvoud op van wat de zaak hem kost.’

Politici spelen op TikTok en Instagram in op de heisa om jongeren te bereiken. CD&V-voorzi er Sammy Mahdi had het eerder al over ‘werkstrafjes’ in de Reuzegomzaak en noemt het belachelijk dat Vandergunst een strafblad heeft. Dat dat komt omdat die een werkstraf weigerde, zei Mahdi er niet bij. Ook de PVDA’ers Raoul Hedebouw en Jos D’Haese pikten gretig in op de uitspraak van Acid dat ‘money always wins in België’.

Een maatschappelijk en politiek debat over de rechtspraak is op zich niet problematisch. Het gevaar is vooral het afkalvende vertrouwen in justitie. Twee derde van de jongeren halen hun nieuws vooral van sociale media, waarop justitie nauwelijks actief is om misverstanden uit de wereld te helpen.

De advocaat van Acid liet in ‘Terzake’ weten dat hij hoger beroep niet uitsluit. Als er een nieuw proces komt, barst het debat ongetwijfeld weer los. Dia's moeder vroeg in een zeldzame open brief om rust: ‘Dit moet stoppen, Sanda’s ziel moet kunnen rusten.’

De Croo en westerse leiders maken vuist in Oekraïne

De oorlog in Oekraïne gaat vandaag zijn derde jaar in. Westerse leiders grijpen de verjaardag van de Russische inval aan om alle twijfels over verdere steun aan Kiev de kop in te drukken. Vier van hen, onder wie premier Alexander De Croo (Open VLD), trekken vandaag naar Kiev. De kansen van Oekraïne op het slagveld lijken te keren. Bovendien strijdt Kiev met ongelijke wapens tegen Moskou. De verminderde financiële en militaire steun uit de VS en het perspectief op de terugkeer van Donald Trump wegen op de mo-

raal van de Oekraïense bevolking, haar leiders en de soldaten. Daarom willen westerse leiders op de tweede verjaardag  van de oorlog een duidelijk signaal geven van volgehouden steun aan Oekraïne. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky nodigde voor die herdenking De Croo uit. België is tot juli Europees voorzi er. Ook Europees Commissievoorzi er Ursula von der Leyen is van de partij. De Italiaanse premier Georgia Meloni is aanwezig als voorzi er van de G7, de groep van de rijkste westerse landen. De Cana-

(2,35%) en Santander Consumer Bank (2,35%) bieden nog meer dan BNP Paribas Fortis. Deutsche Bank geeft 2,19 procent ne o vanaf 100.000 euro. Argenta, Triodos en VDK Bank bieden evenveel als de staatsbon.

De eenjarige staatsbon haalde donderdag, op de eerste dag van de inschrijvingsperiode, 146 miljoen euro op. De appetijt was veel kleiner dan die voor de fiscaal vriendelijke uitgifte van september. Toen was na anderhalve dag al ruim 4 miljard opgehaald.

Het valt op dat maar een derde van de inschrijvingen gebeurde via de banken en beurshuizen en twee derde rechtstreeks bij de schatkist. Dat bevestigt dat de banken op de rem staan.

De federale regering bereikte geen akkoord over een verlaagde roerende

DE ESSENTIE

> De grootbanken komen met opmerkelijke acties om de staatsbon te counteren.

> Door tijdelijk een iets hogere rente dan die van de staatsbon te a icheren op een termijnrekening wil BNP Paribas Fortis vermijden dat geld wegstroomt naar de staatsbon.

> Ook KBC en ING proberen de spaarders te overtuigen bij hen te blijven.

voorheffing voor de eenjarige staatsbon. Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) wilde opnieuw een fiscaal voordeel toekennen, maar die plannen stui en op een njet van Alexia Bertrand (Open VLD), de staatssecretaris van Begroting. Ze werd gesteund door premier Alexander De Croo (Open VLD).

De schatkist geeft naast de eenjarige staatsbon ook een driejarige staatsbon uit. De interesse daarvoor is erg beperkt. Er werd nog maar voor 5 miljoen euro op ingetekend.

De overheid wil met de nieuwe staatsbons maximaal 6 miljard ophalen, maar zal wellicht maar aan een fractie van dat bedrag komen. Inschrijven kan nog tot en met 1 maart bij 15 banken en beurshuizen en tot en met 29 februari bij het schuldagentschap. P41

De Tijd brengt 100 beloftevolle ondernemers samen op Waw!-tweedaagse

dese premier Justin Trudeau vertegenwoordigt de NAVO. Voor ze naar Kiev trokken, reisden De Croo en Von der Leyen vrijdag samen naar Warschau voor een ontmoeting met de Poolse premier Donald Tusk. De vorige Poolse regering haalde de rechtsstaat en de democratie systematisch onderuit. Tusk en zijn team doen er alles aan om dat tij te keren. Von der Leyen beloonde Tusk voor die inzet en verraste door een bedrag van 137 miljard euro uit het Europees herstelfonds en cohesiefonds te deblokkeren. KV

Afgelopen donderdag en vrijdag kwamen 100 jonge, beloftevolle Vlaamse ondernemers samen in La Réserve in Knokke voor een evenement van De Tijd. Op Waw! werden ze geïnspireerd door keynotes, onder meer van Marc Coucke, en workshops en konden ze uitgebreid netwerken. Waw! - kort voor Wat als Ambitie Werkelijkheid wordt? - kadert in een breder redactioneel offensief, met extra berichtgeving over starters en snelgroeiende bedrijven, en meer inzichten om ondernemers en hun zaak te laten groeien.

©

© BELGA

Van toewijding tot toeval: vijf factoren die bedrijf maken of kraken

Vlaanderen telde nooit meer beginnende ondernemers dan vandaag. Maar hoe maak je er een succes van? Zeven ondernemers getuigen over wat het lot van hun bedrijf heeft bepaald, en wat ze daaruit geleerd hebben. WIM DE PRETER

Hou je passioneel bezig met een probleem

Dat Belgen onder hun kerktoren blijven en risico’s mijden, dat onze regeltjes en hoge belastingen verstikkend werken, u hebt het al duizenden keren gelezen en gehoord. Toch gaat het goed met het ondernemerschap in Vlaanderen. Sinds 2012 is het aantal jonge groeibedrijven alleen maar gestegen. De Vlaamse overheid telde er vorig jaar 2.500 met een gezamenlijke waarde van 36 miljard euro, bijna drie keer meer dan in 2018.

‘De overheid, geëngageerde ondernemers, acceleratoren, universiteiten en bedrijven hebben een ecosysteem voor ondernemers uitgebouwd. En er speelt een zeker Rode Duivels-effect. Enkele Belgen die succes in Silicon Valley hadden, hebben er de aandacht van investeerders voor ons land gewekt. Net zoals Vincent Kompany destijds Belgische voetballers naar de Engelse Premier League heeft gebracht’, zegt Robin De Cock, professor innovatie en ondernemerschap aan de Antwerp Management School. Enkele van die vroege pioniers in de VS waren Bart De Crem, die zijn bedrijf Tapulous in 2010 aan Disney verkocht, of Dries Buytaert, de oprichter van het Drupal-contentsysteem.

De hogere rente en een economische dip veroorzaken wel een tijdelijke vertraging, maar de zin om te ondernemen ligt structureel hoger dan vroeger. Een recordpercentage van 15 procent van de Vlamingen op beroepsactieve leeftijd waren in 2022 bezig met het (mee) opstarten of leiden van een nieuwe onderneming, blijkt uit een bevraging door het Steunpunt Economie en Ondernemen van de UGent. Tot een jaar of tien geleden lag dat cijfer structureel rond 4 procent. ‘In de nineties was het cool in een rockband te spelen, vandaag om je eigen start-up te hebben’, schrijft professor entrepreneurship Bart Clarysse (ETH Zürich) in zijn boek ‘Smart Entrepreneur’.

Niet al die nieuwe ondernemers zullen disruptief zijn en van hun start-up een multinational maken. Een focus op het selecte groepje van innovatieve groeibedrijven toont dat de oprichters vaak enkele

karaktertrekken gemeen hebben. ‘Ze vertonen een sterk geloof in hun eigen kunnen. Ze zijn overtuigd dat ze hun lot zelf bepalen, dat zij alleen verantwoordelijk zijn voor succes of falen’, zegt Hans Crijns, professor management practice aan de Vlerick Business School.

Onder dat zelfvertrouwen schuilt een diepgeworteld optimisme. ‘In onderzoeken scoren ondernemers daar steevast hoger op dan de brede populatie’, zegt De Cock. Maar het is geen vrijblijvend voluntarisme. Ze worden meer dan anderen gedreven door de wil om ‘impact’ te hebben, om een probleem uit de weg te ruimen dat hen, hun community of de hele maatschappij hindert.

In de nineties was het cool in een rockband te spelen, vandaag om je eigen start-up te hebben.

Voor Stefaan De Wildeman van B4Plastics is dat probleem de plasticindustrie, voor de oprichters van Loop Earplugs waren het de lelijke en weinig efficiënte oordoppen waar ze vanaf wilden.

Als ondernemer moet je vooral gepassioneerd zijn door dat probleem, en niet zozeer door een specifieke oplossing. Je moet een constante druk voelen om het probleem aan te pakken, anders zal je het bij tegenslag te makkelijk loslaten. ‘Omdat dat zo moeilijk is, zal elke rationele mens die die passie niet heeft het opgeven’, zei Apple-oprichter Steve Jobs ooit.

Andere kwaliteiten zijn onder meer een open geest, een brede blik op de wereld en een portie sociaal kapitaal, het vermogen om met gelijkgestemden samen te werken om je doel te bereiken. Een groot netwerk hebben of bouwen is een extra troef. ‘Studies tonen dat je beter een groot aantal zwakke relaties kunt hebben dan een paar sterke’, zegt Crijns.

We

Ik vind het belangrijk dat je een moeilijke boodschap ook persoonlijk brengt, dat je er eerlijk over bent. Ook dat is een deel van leiderschap.

‘AWoeker met tijd, maar niet ten koste van jezelf

ls je voor het eerst een bedrijf opricht, moet er van alles gebeuren: een logo ontwerpen, een marketingplan opstellen, naar conferenties gaan, aan je product werken... Er zijn te weinig uren in een dag om alles te doen. Het gevolg is vaak dat je je focus verliest’, zegt Ma hias Geeroms (Lighthouse). Tijd is misschien wel de meest onderscha e grondstof van een start-up. Wie erin slaagt op tijd te besparen heeft meer succes als ondernemer, is al jaren het mantra van de serieondernemer Jürgen Ingels (Smartfin). De schaarse tijd kan je het best besteden aan wat het meest rendeert, waardoor je andere dingen soms tijdelijk moet

laten vallen. ‘Probeer niet te veel tegelijk te doen. Pak de problemen sequentieel aan, dat heb ik vooral de jongste jaren geleerd. Focus op de hefbomen die waarde opleveren en laat de rest even los’, zegt Daan De Wever van het telecombedrijf Dstny. Efficiënt omgaan met tijd houdt ook in dat je voldoende zakelijke opties openhoudt om te vermijden dat je jezelf op zeker ogenblik vastrijdt. Robin De Cock (Antwerp Management School): ‘Een goede vuistregel is eerst maximaal je research te doen, zonder je vast te pinnen op een bepaalde strategische richting. Na verloop van tijd houd je dan een paar opties over die je kan testen in de markt om met een

Net omdat ze altijd tijd tekortkomen, maken veel ondernemers de fout tijd van zichzelf af te snoepen.

sterke ‘product solution fit’ te eindigen (een product of dienst die goed aansluit op de behoefte van je doelgroep, red.).’ Net omdat ze altijd tijd tekortkomen, maken veel ondernemers de fout tijd van

zichzelf af te snoepen. ‘Zelfzorg is taboe bij ondernemers, want hun tijd is kostbaar en dat is het eerste dat er bij inschiet’, zegt Hans Crijns (Vlerick Business School). ‘Als je zou willen, kan je 24/7 werken. Je moet je limieten kennen en grenzen afbakenen. Als je dat niet bewaakt, dreig je in een vicieuze cirkel terecht te komen’, zegt Hélène de Troostemberg (BuildUp). ‘Ondernemers zijn gevoelig voor burnouts’, zegt De Cock. ‘Ze ervaren meer emoties dan de brede bevolking, positieve en negatieve. Vaak zi en ze daardoor op een emotionele achtbaan die energie vreet.’ Psychologische technieken kunnen helpen dat wat af te vlakken. Een voorbeeld is

cognitive reappraisal, een methode om minder emotioneel en stressvol om te gaan met belangrijke gebeurtenissen, zoals een geplande vergadering met een belangrijke klant. Door die emoties te onderdrukken straal je ook minder stress uit naar je medewerkers.

Ondernemers onderscha en vaak hun impact op hun omgeving. ‘Een belangrijke les die ik geleerd heb, is dat je ook je gezin meeneemt in je avontuur. De impact op mijn man en twee kinderen heb ik onderschat. Daar had ik niet voldoende over nagedacht’, zegt Charlo e D’Hulst, die met haar biotechstart-up Yesse Technologies in 2020 door een zware crisis ging.

hebben wekenlang onafgebroken hotels opgebeld. Iedereen haat die ‘cold calling’,

CHARLOTTE D’HULST Oprichter Yesse Technologies

Mensen moeten zich veilig voelen, maar er is altijd wat wrijving nodig in een groot team. Ze moeten soms durven een gevecht aan te gaan.

DAAN DE WEVER Oprichter Dstny

Je start met de liefde voor een product, maar na een tijd wordt dat de liefde voor een bedrijf. Dan wordt het team veel belangrijker, en dat is voor ondernemers vaak erg moeilijk.

HÉLÈNE DE TROOSTEMBERGH Oprichter BuildUp

Alle uitdagingen worden zoveel makkelijker met de juiste mensen aan boord.

RUBEN MERRE Medeoprichter NGRAVE

3

DIk heb nooit één seconde angst gehad. Omdat ik overtuigd ben dat de wereld beter wordt met bioplastics uit groene en lokale chemie. Die missie is sterker dan mezelf.

STEFAAN DE WILDEMAN Oprichter B4Plastics

Het helpt dat je met twee bent. Je gaat samen een pint drinken en je kan alles weer relativeren.

MAARTEN BODEWES EN DIMITRI O Oprichters Loop Earplugs

Geduld moet je hebben, geluk kan je forceren

oorze en, volhouden, geduld hebben. Het zijn woorden die vaak terugkomen wanneer ondernemers vertellen over hun eerste jaren. Start-upcoaches hebben het wel eens over de ‘dodenvallei’ die je als groeibedrijf door moet: de periode waarin je wel een product hebt, maar nog geen of onvoldoende inkomsten. Zonder overtuigingskracht en volharding raak je die periode niet door.

Je moet elke euro twee keer omdraaien en tegelijk investeerders overtuigen dat aan de horizon gouden bergen wachten. Zeker dat laatste is de jongste jaren moeilijker geworden. Voor Stefaan De Wildeman (B4Plastics) waren subsidies cruciaal om de dodenvallei over te steken. Een ‘hangbrug naar het ondernemerschap’, noemt hij het. ‘Je hebt die brug nodig om aan de overkant te geraken, maar tegelijk wil je er zo snel mogelijk van af.’

Doorze en betekent heel concreet: uit je kot komen en mensen proberen te overtuigen, telkens opnieuw. ‘De eerste jaren hebben we altijd opnieuw investeerders moeten overtuigen met onze visie, want een product hadden we nog niet’, zegt Ruben Merre van NGRAVE, dat een ultraveilige ‘kluis’ voor cryptomunten ontwikkelde. ‘Cryptografen geloofden er niet in. We moesten in elke pitch ook ons geloof in de bitcoin bevestigen, want velen twijfelden of de digitale munt wel een blijver was. En we wilden dan ook nog eens een product maken dat nog niet bestond.’

Het lot kan je soms een handje helpen, bijvoorbeeld doordat je op het juiste moment de juiste persoon tegenkomt. Toen zijn telecombedrijf Dstny tijdens de financiële crisis snel bergaf ging, zat Daan De Wever tijdens een Vlerick-opleiding in de klas met Sven Vanbinst, die directeur was van een leasingmaatschappij. ’s Avonds,

4

Omring je niet met jaknikkers

Wanneer een start-up een scale-up wordt, gaat het personeelsbeleid een steeds groter deel van de aandacht van ondernemers opeisen. De juiste mensen aanwerven, motiveren en aan boord houden wordt geleidelijk hun belangrijkste taak. Vaak zijn ze daar onvoldoende op voorbereid. ‘Hr-beleid kan zowel de grootste hefboom als de grootste rem op groei zijn. En bij de meeste ondernemers is dat niet de uitdaging waarvoor ze hun bedrijf begonnen zijn’, zegt Hans Crijns (Vlerick Business School). De hr-vlag dekt vele ladingen, maar drie dingen zijn heel belangrijk, zegt Crijns: ‘Een duidelijke strategie hebben en die helder kunnen uitleggen, vertrouwen kweken bij je medewerkers en voldoende communiceren. Dat laatste kan je nooit genoeg doen, zeker niet in crisistijden.’ Toen het team van Charlo e D’Hulst (Yesse Technologies) tijdens de lockdowns geïsoleerd thuis zat, schreef ze ondanks alle andere zorgen een dagelijkse nieuwsbrief. ‘Elke morgen om 7 uur zat de ‘Yesse Tech News’ in hun mailbox. Die hielp het team rechthouden en was therapeutisch voor mezelf’, zegt ze. Een goede communicator is niet per se een vlo e spreker, zegt Crijns, maar wel iemand die een visie goed kan overbrengen en de neuzen in dezelfde richting krijgt. Communicatie is ook belangrijk om voeling te houden met je klanten, weet Robin De Cock (Antwerp Management School). Als er extra lagen in de organisatie komen, stroomt informatie trager door. ‘Dat kan je compenseren door goed, open en frequent te communiceren. Ook slecht nieuws moet snel naar boven komen, om te vermijden dat je businessplan achterhaald wordt door de realiteit.’

tussen pot en pint, legde hij zijn probleem eerlijk uit en stemde Vanbinst in met een ‘sale and lease back’ die een half miljoen euro broodnodige financiering opleverde.

Hoe groot is de geluksfactor? ‘Sommige studies geven aan dat het 30 procent van het succes verklaart, andere spreken over 17 procent’, zegt Robin De Cock (Antwerp Management School). Maar wat soms een toevalstreffer genoemd wordt, is dat niet altijd. Toen de oordopjes van Loop Earplugs in 2019 door de krant The New York Times gekozen werden tot beste koop voor concertgangers, waren daar maanden intensief pr-werk aan voorafgegaan. ‘Je moet heel veel zaadjes planten om één of twee keer succes te hebben’, zeggen de oprichters. Ook De Wever zou zijn reddende engel niet gevonden hebben als hij niet had blijven netwerken, en zich niet had durven bloot te geven aan een volslagen onbekende.

Goed communiceren is een zaak, maar hoe houd je ook de originele ‘spirit’ van je start-up levend? Aandacht hebben voor een divers en complementair team is al een goed begin. ‘Veel ondernemers

5

Thebben de neiging mensen aan te werven die op hen lijken, maar je hebt ook dwarsliggers nodig. Ik verwacht van mijn team vooral dat ze me uitdagen, dat ze nee durven te zeggen en met nieuwe ideeën komen’, zegt Hélène de Troostembergh (BuildUp). Ook Daan De Wever (Dstny) wijst op het gevaar dat je na een tijd alleen nog jaknikkers rond je hebt.

Ondernemers hebben ook dwarsliggers nodig, mensen die er een andere mening op na houden.

Nog fundamenteler is het managen van je bedrijfscultuur, een ongrijpbaar, maar belangrijk actief van je onderneming. ‘Een bedrijfscultuur ontstaat zonder dat je het beseft. Ze is zoals de wind: onzichtbaar, maar je wilt die wel mee hebben’, zegt De Cock. Werknemers die een cultuur goed aanvoelen, kunnen autonomer beslissingen nemen zonder die telkens bij de baas te moeten aftoetsen. Je trekt er ook als vanzelf een bepaald type werknemer en klanten mee aan.

Een bedrijfscultuur definiëren is een moeilijke, maar nu ige oefening. Het dwingt je op zoek te gaan naar je identiteit, je waarden, het waarom van je onderneming. Het kan nieuwe inzichten opleveren en het helpt je medewerkers om je visie mee uit te dragen. Wie dat niet in de hand heeft, stuurt zijn schip op missie zonder kompas. Of zoals managementgoeroe Peter Drucker het ooit gevleugeld uitdrukte: ‘Culture eats strategy for breakfast.’

Falen hoort erbij

egenslagen zijn onvermijdelijk. Soms leiden ze ertoe dat een bedrijf niet overleeft. Dat is de realiteit, maar het is een groot taboe. De media spelen daar een rol in. Ze hebben vooral aandacht voor de succesverhalen, of voor mislukkingen door fraude en wanbeheer. Bonafide ondernemers die ondanks hard werken toch falen, voelen zich gestigmatiseerd. Dat kan potentiële ondernemers afschrikken de sprong te wagen. ‘Volgens de Global Entrepreneurschip Monitor is de schrik voor falen in ons land de grootste drempel om een bedrijf te beginnen’, zegt Hans Crijns (Vlerick). En die schrik is bij ons nog iets hoger dan in de buurlanden. Zowat 45 procent van de Vlamingen zegt in bevragingen dat faalangst hen zou tegenhouden om een zaak te starten, tegen 35 procent van de Nederlanders. Het omgaan met falen is een van de grote verklaringen voor het verschil in ondernemerscultuur tussen de VS en Europa. ‘In de VS wordt het meer gezien als een leerproces, als een fout die iemand niet opnieuw zal maken’, zegt De Cock.

Zo wordt het toch iets positiefs.

Een nieuwe studie van de Vlerick Business School en de consultant Deloi e

toont aan dat een selecte groep van innovatieve bedrijven meer overlevingskansen heeft dan de doorsnee start-up. Wat die bedrijven vaak gemeen hebben: ze investeren in slimme werknemers en innovatie, ze werken samen met diverse stakeholders, en de CEO delegeert zijn taken aan andere managers.

Tegenslagen kunnen ook leiden tot succes. In Vlaanderen illustreren weinigen dat beter dan Maarten Bodewes en Dimitri O, de oprichters van Loop Earplugs. De vraag naar hun oordopjes bij concertgangers stor e in door de coronacrisis. Het duo kon zijn product herpositioneren als een auditief hulpmiddel voor stiltezoekers. Het resultaat is een forse groei.

Loop het toch fout af, dan hoeft dat geen trauma te blijven. Charlo e D’Hulst beleefde ellendige maanden toen haar start-up Yesse Technologies door een ‘perfecte storm’ op de klippen liep. Toch kijkt ze fier terug op wat ze gepresteerd heeft en vertelt ze honderduit over ‘de grootste ervaring van mijn leven’. ‘Ik heb geen slecht gevoel bij de manier waarop het gegaan is. Ik ben altijd open en eerlijk geweest tegen mijn werknemers en aandeelhouders. Bij elke beslissing die ik nam, kon ik mezelf recht in de ogen kijken.’

Deze ondernemers werkten mee aan dit artikel: Stefaan De Wildeman van B4Plastics (bioplastics), Matthias Geeroms van Lighthouse (dataleverancier voor de hotelsector), Hélène de Troostembergh van BuildUp (hybride bouwsystemen), Daan De Wever van Dstny (zakelijke telecomoplossingen), Charlotte D’Hulst van Yesse Technologies (geurreceptoren op een chip), Ruben Merre van NGRAVE (veilige ‘cold wallet’ voor cryptomunten), en Dimitri O en Maarten Bodewes van Loop Earplugs (kwalitatieve oordopjes)

Onder de vlag WAW! brengt De Tijd nieuws over starters en groeibedrijven en inzichten om uzelf en uw onderneming te doen groeien. Schrijf u in voor de nieuwsbrief via deze QR-code.

Onze

voor ondernemers is groot.

Quentin Nickmans Hexa

Hélène de Troostembergh BuildUp

Camille Depuydt Pajottenlander Foto’s: © Régine Mahaux

Marc Coucke Alychlo

Onze Love voor het talent van ondernemers is groot. Achter elk succesvol bedrijf schuilt een sterk idee. Een persoonlijke passie. Bij Belfius vinden we het een voorrecht om al die Belgische ondernemersdromen mee te helpen realiseren. En samen met onze bedrijfsleiders de Belgische economie en samenleving te versterken. Daarom blijven we meer dan ooit pal achter onze ondernemers staan. En zullen we er alles aan doen om nóg meer voor hen te betekenen. Gepassioneerde ondernemers zijn de motor van onze economie. Ze verdienen alle lof. Én Love.

Conny Vandendriessche House of HR

Mikaël Wornoo TechWolf

Pieter Janssens iO

Koen Bostoen Edgard & Cooper

‘Niemand wil premier zijn van een volgende regering die niet hervormt’

‘Ik laat mij niet in de hoek ze en’, zegt Vooruit-voorzitster Melissa Depraetere nu een tweede kopstuk van haar partij in opspraak is gekomen voor racistische praat. ‘Kijk naar de peilingen. Wij versus het Vlaams Belang is niet zomaar de strategie, maar de realiteit.’

De wi ebroodsweken zijn nu wel echt voorbij voor Melissa Depraetere, die in november de grote schoenen van Conner Rousseau moest vullen nadat hij was opgestapt als voorzi er van Vooruit na zijn za e avond in Sint-Niklaas. Dat deed de 31-jarige Harelbeekse tot nu met veel allure en zelfvertrouwen, wat deze week versterkt werd door een peiling van Knack die erop leek te wijzen dat Vooruit standhoudt, ondanks het verdwijnen van Rousseau. Toch blijft ze niet van problemen en van kritiek gespaard. De onthullingen over het taalgebruik van gewezen Antwerps schepen Tom Meeuws reten vorige week een nog niet genezen wonde weer open. De reactie van Depraetere - ‘Tom is geen racist, maar zijn uitspraken zijn dat wel’ - klonk wat halfslachtig.

Hoe vaak hebt u de voorbije weken gevloekt?

Melissa Depraetere: ‘Niet veel. Ik accepteer een situatie en maak er het beste van. Het is de taak van een voorzi er zo snel mogelijk op zoek te gaan naar een oplossing, maar ook zich niet te laten opjagen door iedereen die klaarstaat met een mening.’ Wij begrijpen dat u Rousseau en Meeuws niet wilt afvallen, maar u weet toch dat u zich kwetsbaar opstelt met de reactie ‘hun uitspraken zijn racistisch, maar zij zelf zijn het niet’?

Depraetere: ‘Zijn alle mensen die eens iets doms gezegd hebben dommeriken? Nee. Voor mensen met een voorbeeldfunctie kan dit soort uitspraken niet door de beugel. Daarom is er verantwoordelijkheid voor genomen. Maar het klopt niet dat zij de intentie hadden mensen te discrimineren. Als OCMW-voorzi er heeft Tom Meeuws heel veel gedaan voor mensen van alle mogelijke gemeenschappen. Vriend en vijand erkennen dat in Antwerpen.’

In zijn geval beperkte het zich niet tot een za e nacht. Volgens getuigen zei hij consequent ‘ons bruin’ over zijn collegaschepen Jinnih Beels.

Depraetere: ‘Er is wat discussie over wat wel en niet gezegd is. Hij zweert dat het niet met slechte bedoelingen gebeurde, maar het kan gewoon niet.’

Intussen lijkt het erop dat Vooruit een probleem van besmuikt racisme heeft.

Depraetere: ‘Totaal onjuist. Wij zijn net de partij die in de strijd tegen racisme het meest heeft verwezenlijkt. Zowel in Antwerpen, Gent, Kortrijk als Leuven hebben wij praktijktesten ingevoerd. Discriminatie controleren en tegengaan op de arbeidsen huurmarkt: het is het eerste waar verenigingen die met racisme bezig zijn om vragen. Maar ik geef wel toe dat elk incident er een te veel is.’

Hoe sterk speelt de strategische overweging racistische uitspraken niet te hard te veroordelen om geen kiezers naar het Vlaams Belang te jagen?

Depraetere: ‘Totaal niet. Dat zou in onze partij niet pakken. Mijn afweging is wel dat ik menselijk wil zijn. Mocht gebleken zijn dat Meeuws als OCMW-voorzi er de hele tijd mensen van andere afkomst discrimineerde, dan had ik hem zonder veel moeite afgeschilderd als racist. Maar dat is niet zo. Dan ga ik hem ook niet door het slijk sleuren omdat hij een fout heeft gemaakt.’ Mocht Tom Van Grieken uw communicatielijn kiezen, dan zou u het Vlaams Belang afbranden.

Depraetere: ‘Het Vlaams Belang heeft dit dagelijks voor. Die partij verkondigt overal dat een georganiseerde omvolking aan de

gang is. Dat is geen racistische uitspraak, dat is onversneden racisme. De vergelijking gaat niet op.’

Is Van Grieken een racist?

Depraetere: ‘Ja. Ik vind het opmerkelijk dat die vraag nog wordt gesteld.’

Hij spreekt niet over ‘de mocroschepen’ of ‘op Roma kloppen’.

Depraetere: ‘Hij doet niets anders dan haatzaaien, mensen tegen elkaar opze en en migranten overal de schuld van geven.’

De vraag is al eerder gesteld, maar ze stelt zich opnieuw: kan Vooruit zich nog geloofwaardig opwerpen als de uitdager van het Vlaams Belang?

Depraetere: ‘Ja. Ik ga mij niet in de hoek laten ze en vanwege twee incidenten in een partij met 40.000 leden. Trouwens: ‘het Vlaams Belang of Vooruit’ is niet zomaar een strategische positionering. Het is gewoon de realiteit. Kijk naar de peilingen. Er is maar één partij bij machte het Vlaams Belang uit de Vlaamse regering te houden

meer mensen gaan inzien dat maar een paar partijen echt het verschil kunnen maken. Als mensen bezorgd zijn over hun koopkracht, facturen, gezondheid en onderwijs, dan willen ze Vooruit. Mensen moeten beseffen dat extreemrechts garant staat voor een achteruitgang van de welvaart en de koopkracht. Dat is overal in Europa al gebleken. In Italië stort de economie in en wordt het basisinkomen van arme gepensioneerden afgepakt. Wij hebben het minimumpensioen fors verhoogd.’

Italië heeft zijn voorgeschiedenis. Zweden en Finland zijn niet ingestort sinds extreemrechts er aan de macht is.

Depraetere: ‘Er is wel zwaar bespaard op kinderopvang. Dat gaan wij niet doen. Wij willen net dat meer mensen de ruimte krijgen om te werken, zodat iedereen erop vooruit gaat. Met nadruk op iedereen. Met extreemrechts lukt dat nooit.’

Uw zusterpartij PS wil naar a-growth, een samenleving zonder economische groei, waar iedereen 32 uur per week

werkt. Lukt het daarmee wel?

Depraetere: ‘Wij hebben een andere mening. Economische groei is een noodzaak om jobs te creëren, de welvaart te verhogen en de overheidsschuld weg te werken. Het idee om naar een 32 urenweek te gaan is het omgekeerde. Leefden we in een land zonder problemen, dan konden we dat doen. Volgens sommige studies kan het goed voor de productiviteit zijn. Maar die luxe hebben we niet. We hebben 4.000 mensen te weinig in het onderwijs, 3.000 in de zorg en een veelvoud in de bedrijven.’

Wat denkt u dan als uw bovenbuur van de PS met dat soort voorstellen komt?

Depraetere: ‘Paul Magne e (PS-voorzi er, red.) zegt dan natuurlijk dat dit ook voor de PS een zaak op lange termijn is. Maar ik denk dat de kiezer moet weten wat op korte termijn zal gebeuren. En dat zal niet altijd plezant en tof zijn.’

Maak dat eens concreet.

Depraetere: ‘We zullen serieus moeten hervormen. De prioriteit is meer mensen aan het werk krijgen. Dat vereist een nog grotere nadruk op activering. Frank Vandenbroucke (minister van Volksgezondheid, red.) heeft deze legislatuur bakens verzet: er zi en meer dan 80.000 langdurig zieken in een terug-naar-werktraject. Ook de verhoging van de minimumlonen en de pensioenbonus zullen activerend werken. Op Vlaams niveau moet de VDAB meer aanklampend werken. En wij pleiten nog altijd voor een verschuiving van de lasten van arbeid naar vermogen, zodat werken aantrekkelijker wordt dan niet werken.’ Durft u te zeggen waar u wilt besparen om het begrotingstekort van 30 miljard euro te beperken?

Depraetere: ‘Jazeker, maar dat heeft de regering toch gedaan? Er is een structurele inspanning van 5 miljard gedaan. Dat is meer dan in de vorige legislatuur.’

Euh, het tekort is wel verdubbeld.

Depraetere: ‘Er zijn uiteraard veel extra uitgaven bijgekomen, omdat we van de ene crisis in de andere zijn beland. Maar er zijn wel inspanningen gebeurd. En ik ben niet te beroerd om nieuwe besparingen te noemen. Op Vlaams niveau (waar Vooruit in de oppositie zit, red.) wordt met subsidies gegooid naar zaken die volgens mij niet tot de kerntaken van de overheid behoren. Het recentste voorbeeld is de premie van 5.000 euro voor de aankoop van een elektrische wagen. Ik vind ook dat de prijs van de dienstencheque omhoog moet, want de huidige prijs weerspiegelt de waarde van een uur werk niet meer. De voorwaarde is dan wel dat het loon van de huishoudhulpen verbeterd wordt.’

De kans is groot dat de socialistische familie weer de grootste wordt na de verkiezingen van 9 juni. Grijpt u het premierschap als tegen Magne e een veto komt? Of wordt het Vandenbroucke?

Depraetere: ‘Het boeit mij totaal niet wie het wordt. Het belangrijkste is dat er eerst duidelijke afspraken over het project van de regering komen. Niemand wil toch premier worden van een volgende regering die niet hervormt?’

Net als Alexander De Croo (Open VLD), insinueert u?

Depraetere: ‘De premier krijgt in het parlement vaak het verwijt dat hij een socialistisch beleid heeft gevoerd en dat klopt ook. De Vooruit-ministers kunnen een deftig rapport voorleggen. Lonen en pensioenen zijn verhoogd, de btw op energie werd verlaagd en er is stevig geïnvesteerd in gezondheidszorg: wij kunnen met dat rapport naar de kiezer. Maar de regering op zich heeft te weinig hervormd. Je krijgt de mensen niet uitgelegd dat het niet gelukt is de belastingen op hun loon te verlagen.’

Vooruit-voorzitster Melissa Depraetere: ‘Je krijgt de mensen niet uitgelegd dat het niet gelukt is de belastingen op hun loon te verlagen.’ © SASKIA VANDERSTICHELE

Ruim helft van beschikbare bouwgrond in Vlaanderen is slecht gelegen

Meer dan 24.000 hectare beschikbare woningbouwgrond in Vlaanderen ligt op een locatie die in het licht van de bouwshift beter niet wordt aangesneden. Ook de voorbije jaren kwamen er vooral lintbebouwing en her en der verspreide woningen bij.

OLAF VERHAEGHE

Meer dan de helft van de totale oppervlakte aan beschikbare bouwgrond voor huizen en appartementen in Vlaanderen is slecht gelegen en wordt beter niet ontwikkeld. Tot die conclusie komt een nieuw rapport in opdracht van het Vlaams Departement Omgeving dat De Tijd kon inkijken.

Ruim 24.000 hectare woningbouwgrond ligt op een locatie die ‘niet wenselijk om aan te snijden of te bebouwen’ is, volgens de UGent en het studiebureau Voorland. Het gaat vooral om bouwgrond in landelijk gebied buiten de dorps- en gemeentekernen en percelen die qua knooppuntwaarde en voorzieningenniveau slecht scoren.

Met de knooppuntwaarde wordt ingeschat wat de auto- en de fietsbereikbaarheid van een locatie is en hoe goed ze verbonden is met het openbaar vervoer. Het voorzieningenniveau houdt rekening met het winkelaanbod in de buurt, scholen op wandelafstand en de nabijheid van een apotheek of bankkantoor. Tegelijk blijkt uit de analyse dat het leeuwendeel van de ontwikkelingen en nieuwe woningbouw de

voorbije negen jaar buiten de kern van een stad of gemeente plaatsvond. Zo’n 6.300 van dik 9.600 hectare die tussen 2014 en 2023 werd bebouwd, lag in woonlinten, vaak langs gewestwegen, en in versnipperde, verspreide bebouwing. Dat is bijna dubbel zoveel als de oppervlakte die in de kernen werd ingenomen. De landelijke linten en verspreide ontwikkelingen alleen al waren goed voor 35 procent van alle nieuwe realisaties.

Er is dringend nood aan een sterker, bruikbaar instrument op Vlaams niveau om het bebouwen van slecht gelegen gronden te stoppen.

SUZANNE VAN BRUSSEL RUIMTELIJK PLANNER BIJ VOORLAND

‘De na te streven woonontwikkelingen zouden we vooral in kernen van steden, gemeenten en dorpen moeten zien. Maar we zijn nog veel te veel aan het bouwen in landelijke, verder afgelegen gebieden’, zegt Suzanne Van Brussel van Voorland.

‘Hoewel we voorzichtig kunnen stellen dat kernversterking en verdichting (zoals meer wooneenheden op eenzelfde grondoppervlakte, red.) lijken aan te slaan, is het duidelijk dat we er in Vlaanderen niet in

Opleidingen

slagen de bijkomende inname van open ruimte te beteugelen. Dat staat haaks op de beleidsdoelstellingen.’

Volgens de onderzoekers ligt de grootste uitdaging van de Vlaamse bouwshift in het beperken en terugdringen van de ruimtelijke versnippering. Maar de tools voor lokale besturen om in te scha en of een grond slecht gelegen is, blijven uit.

‘Er is dringend nood aan een sterker, bruikbaar instrument op Vlaams niveau om het bebouwen van slecht gelegen gronden te stoppen’, zegt Van Brussel. Dat Vlaanderen met het decreet over de bouwshift een stolp ze e over de woonreservegebieden en zo zowat een kwart van de beschikbare bouwgronden neutraliseerde, achten de onderzoekers belangrijk. Maar het is onvoldoende om de ambities van de bouwshift - geen extra inname van open ruimte tegen 2040 - te realiseren, luidt het.

DEMIR: ‘GEMEENTEN KUNNEN INGRIJPEN’

VOORAL OP HET PLATTELAND IS DE VOORBIJE JAREN BOUWGROND INGENOMEN

Gerealiseerde oppervlakte in periode 2014-2023 Kernen

bebouwing

Departement Omgeving

De nieuwe uitdagingen van professionele opleidingen

Van fysiek naar digitaal, van formeel naar informeel, van inhoudsgericht naar contextgericht: bij Cevora evolueren de professionele opleidingen razendsnel. De uitdaging? Flexibel blijven in een wereld die voortdurend verandert – en dat geldt voor bedrijven én werknemers.

Zijn managers en werknemers zich ondertussen bewust van het belang van levenslang leren?

Gisèle Dedobbeleer (hoofd hr-communicatie process bij Actiris en lid van RvB van vzw Epsilon): Lifelong learning was voor veel bedrijven lange tijd niet bepaald het belangrijkste aspect van hun hr- en organisatorisch beleid. Integendeel, het was vaak een van de eerste posten waar beknibbeld werd. Maar de afgelopen vijftien jaar zijn opleidingen steeds belangrijker geworden. En covid heeft de zaken nog versneld.’

Jérôme Robyns (Head of Learning & Tools bij Cevora): ’Nu lineaire loopbanen verdwijnen wordt de nood alleen maar groter. Bovendien evolueert ook de technologie steeds sneller: vroeger waren bepaalde vaardigheden achterhaald na gemiddeld twintig jaar, vandaag is dat twee of drie jaar.’

Over welke competenties gaat het?

Dedobbeleer: ‘We denken spontaan aan technische vaardigheden, maar het gaat ook over kritisch denken en problemen oplossen, aanpassingsvermogen, samenwerking, creativiteit en communicatie.’

Hoe heeft digitalisering de zaken veranderd? Robyns: ‘Vandaag gebeurt 40 procent van onze opleidingen volledig digitaal. De rest combineert face-to-face met opleidingen op afstand. Hoewel in principe alles op afstand kan gebeuren, kiezen wij voor het beste van de twee werelden.’

Landelijk

Ook de herbestemming van gronden zal nodig zijn. Maar dat gaat onvermijdelijk gepaard met torenhoge planschadevergoedingen voor eigenaars, waardoor zowel lokale besturen als experts ruimtelijke ordening de bouwshift als onbetaalbaar bestempelen. Het nieuwe rapport ligt in lijn met recent dataonderzoek van De Tijd naar de evolutie van het ruimtegebruik in Vlaanderen. Daaruit bleek dat de aankondiging van de bouwshift vooral op het pla eland en in gemeenten waar nog veel open ruimte rest tot een bouwversnelling heeft geleid.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) spreekt tegen dat lokale besturen onvoldoende instrumenten hebben om slecht gelegen gronden te ‘neutraliseren’. ‘Alleen zet men lokaal de stap naar herbestemming niet. Men moet durven, ook al is dat politiek niet altijd even interessant.’ ‘Ook de middelen om te herbestemmen (en eigenaars een planschadevergoeding te geven, red.) worden mee door Vlaanderen gegeven, zoals via het bouwshiftfonds of het openruimtefonds, samen goed voor 3 miljard euro voor lokale besturen. Wij roepen hen op dat geld e ectief en e iciënt in te zetten. De ambities zijn haalbaar.’ Demir voegt toe dat de globale ruimtebeslagsnelheid (hoe snel open ruimte bebouwd wordt) daalt. ‘In de jongste drie jaar ligt die op 3,8 hectare per dag, de zes jaar daarvoor was dat nog 5 hectare per dag. De totale verharde oppervlakte in Vlaanderen stabiliseert. De weg is nog lang, maar de tanker keert.’

Jérôme Robyns (Cevora) en Gisèle Dedobbeleer (Epsilon). © Marco Mertens

kelijk dat je over een overvloed aan kennis beschikt. Het betekent wel dat je in een werksituatie op efficiënte wijze kunt handelen. Een opleidingsafdeling moet individuele situaties kunnen begrijpen, vatten wat de werknemers echt nodig hebben en welke factoren hun ontwikkeling belemmeren of bevorderen.’

‘Managers moeten tijd vrijmaken zodat iedereen kan deelnemen aan opleidingen, ook zijzelf.’

‘Als partner van het paritair comité 200, zien we een toename in de vraag naar deze transversale competenties.’ Gisèle Dedobbeleer

Jérôme Robyns

‘Ja, maar niet alle organisa-

vinden dat vanzelfsprekend. Managers moeten de nodige

aanreiken zodat ze een verbindende en stimulerende rol spelen en als rolmodel dienen. Dat is de uitdaging.

Ze kunnen dan tijd vrijmaken zodat iedereen kan deelnemen aan opleidingen, ook zijzelf.

Anders komen we in een situatie terecht

waarbij bedrijven op hun servers catalogi vol e-learning aanbieden die niemand ooit gebruikt.’

Robyns: ‘De focus moet verschuiven van inhoud - die vroeger door experts werd doorgegeven - naar context. Overal vind je massa’s inhoud, zowel goede als slechte. Maar competent zijn, betekent niet noodza-

Hoe creëer je een leercultuur in een bedrijf?

Robyns: ‘Dat lukt alleen als hr van bij de start mee aan het stuur zit en opleidingen stimuleert en valoriseert met het oog op ontwikkeling. Daarnaast moet er een echt engagement zijn van de cursist. En ook van de manager. Je hebt een cultuur nodig die gebaseerd is op uitwisseling van ideeën en van mentoring op alle niveaus.’

Dedobbeleer: ‘Het is een kwestie van duurzaamheid. Het is toch vreselijk als grote bedrijven plots duizenden werknemers moeten ontslaan en vervangen omdat hun competenties achterhaald zijn? De Arbeidsdeal stimuleert alle bedrijven met meer dan 20 werknemers om elke werknemer recht te geven op minstens vijf dagen opleiding per jaar. Dat moet managers aanmoedigen om strategischer na te denken over de competenties van hun medewerkers.’

Lees het volledige artikel en bekijk het debat hier:

Tegen 2040 mag volgens de bouwshift geen open ruimte meer ingenomen worden. Toch wordt vooral buiten de kernen, zoals hier in Langemark-Poelkapelle, gebouwd. © JONAS LAMPENS

Politiek & Economie

Van AI tot zelfrijdende tractor: Nvidia-chips zijn overal

De Amerikaanse chipontwerper Nvidia heeft vrijwel een monopolie op het type computerchips die nodig zijn om krachtige AI te ontwikkelen, wat zijn beurskoers vleugels geeft. De technologie wordt voor heel wat baanbrekende toepassingen ingezet.

Nvidia verzilvert het doorbraakjaar van artificiële intelligentie met een fabelachtige omzetspurt en een klinkende beursprestatie. Na de publicatie van puike kwartaalcijfers werd de chipontwerper donderdag 275 miljard dollar meer waard, min of meer de omvang van The CocaCola Company. Dat komt doordat bedrijven en organisaties van allerlei slag geld pompen in de GPU’s van Nvidia, grafische chips die veel taken tegelijk kunnen uitvoeren en de meest gegeerde hardware van het moment, om er AI-toepassingen mee te ontwikkelen.

‘Het afgelopen jaar zagen we hoe AI een totaal nieuw domein voor toepassingen werd, een compleet nieuwe manier om computers in te ze en’, zei Jensen Huang, al sinds de oprichting in 1993 de CEO van Nvidia. ‘Een totaal nieuwe industrie vormt zich, en dat drijft onze groei.’ Cloudreuzen als Google, Microsoft en Amazon bouwen massaal hun datacentra uit met Nvidia-chips om hun AI-modellen op te drijven, maar de GPU’s van het bedrijf zi en achter veel meer toepassingen.

VIRTUEEL EEN AUTO BOUWEN

De Autobouwer Mercedes-Benz creeert met Nvidia-technologie een digitale tweeling van zijn fabriek in het Hongaarse Kecskemét, een primeur. Assemblagelijnen worden volledig virtueel aangestuurd en het systeem staat in direct contact met leveranciers, wat tijd uitspaart. Door preventief in te grijpen moeten productiestops vermeden worden. Tests in de lakstraat leverden al een energiebesparing van 20 procent op. Mercedes-Benz test het systeem in drie fabrieken, maar op termijn moet het uitgerold worden in 30 vestigingen. Naast autofabrieken zet Nvidia onder meer in op het aansturen van windparken en logistiek. In magazijnen van de e-commercereus Amazon stuurt Nvidia de robots aan en optimaliseert het de stroom van miljoenen pakke en per dag.

ALLES ZELFRIJDEND, OOK DE ROLSTOEL

Nvidia-technologie zit achter een nieuwe zelfrijdende tractor van John

Deere en achter een slimme kinderwagen - die op tijd remt en wiegt als het nodig is - van de Canadese start-up Glüxkind. Techbedrijven ontwikkelen er drones mee die pakjes leveren en robots die in een voedingsfabriek kippenvleugels inpakken. In oktober slaagde men er met Nvidia in om een robothand te trainen om snel met een pen te draaien, voor het eerst even goed als een mens. En recent bouwde een Indiase student met Nvidia-systemen een prototype van een goedkope, zelfrijdende rolstoel. ‘Iemand kan op

SEKSUEEL MISBRUIK KERK Commissie amper overtuigd van mea culpa bisschoppen

In de Kamercommissie seksueel misbruik in de Kerk sloegen de bisschoppen vrijdag een mea culpa over de wantoestanden in de Kerk. Volgens bisschop Patrick Hoogmartens heeft ‘de Kerk gefaald’. Emeritus-bisschop van Gent Luc Van Looy sprak over ‘voortschrijdend inzicht en groter bewustzijn’. Hun discours kon op weinig bijval rekenen. ‘Wat houdt u al decennia tegen om zelf iets te ondernemen?’, vroeg Valerie Van Peel (N-VA). ‘Had u echt een leerproces nodig om seksueel misbruik erg te vinden?’, vroeg Ben Segers (Vooruit).

chips - die per stuk zo’n 30.000 dollar kosten - in huis hebben.

ONHEIL VOORSPELLEN

Natuurrampen overvallen ons, maar wat als AI kan helpen om ze beter te zien aankomen? In Californië, een staat die zijn bosbrandseizoen zo lang zag worden dat eigenlijk heel het jaar waakzaamheid geboden is, probeert de overheid dat te doen. De staat creëerde een netwerk van duizenden camera’s en andere sensoren om in realtime brandgevaar te monitoren. De informatie die zij verzamelen - met om de 15 seconden een nieuw beeld - wordt verwerkt door een AI-model dat draait op de chips van Nvidia. Het programma reduceert de 8 miljoen foto’s per dag tot zo’n 100 waarschuwingen. Daar kunnen lokale brandweerkorpsen mee aan de slag.

Ook bij aardbevingen, legendarisch moeilijk te voorspellen, kan AI helpen. Wetenschappers trainen op Nvidia-GPU’s modellen die met historische data de timing van een mogelijke naschok proberen in te schatten. Een Amerikaans-Duits team van seismologen publiceerde vorig jaar een paper die zo verbeteringen aanbrengt aan de methode die al sinds de jaren 80 wordt gebruikt. Zeer nu ig voor als hulpdiensten beschadigde gebouwen willen doorzoeken.

DE RUIMTE EXPLOREREN

Ook buiten onze dampkring draagt Nvidia-technologie bij aan doorbraken. De GPU’s spelen een centrale rol in het interpreteren van de data die de James Webb-telescoop, die sinds de zomer van 2022 op 1,5 miljoen kilometer van de aarde in de ruimte tuurt, doorseint. Die gegevens leveren een schat aan nieuwe informatie op, maar de hoeveelheid is te groot voor mensen om alles verwerkt te krijgen. AI-modellen helpen daarbij, onder meer door het automatisch classificeren van astronomische objecten door pixel per pixel van elke foto na te gaan. De technologie wordt ook gebruik om beelden van telescopen te zuiveren van atmosferische turbulentie.

Commerciële woon-zorgcentra bezorgd om winstverbod

De Vlaamse regering zet door met haar plannen om de winst van commerciële woon-zorgcentra op zorgtaken te verbieden. De sector ziet dat als een inbreuk op het recht op ondernemen.

BART HAECK

De Vlaamse regering is het vrijdag eens geworden over een ontwerp van decreet dat een rem zet op de rendabiliteit van commerciële woon-zorgcentra. De logica erachter is dat ze geen geld mogen verdienen op zorgtaken waarvoor ze gesubsidieerd worden.

De plannen, die onderdeel uitmaken van het Mozaïekdecreet II, werden in april vorig jaar al een eerste keer besproken, maar zijn nu klaar om ingediend te worden in het Vlaams Parlement. Het is de bedoeling dat de meerderheidspartijen ze nog voor de verkiezingen goedkeuren.

Er moet een onderscheid komen tussen inkomsten uit elementaire zorg en uit bijkomende diensten, zoals een kappersbeurt of een cafetariabezoek.

de knop 1 drukken om naar de keuken te rijden, of op 2 om naar de slaapkamer te gaan.’

GEDACHTEN LEZEN EN SNELLE MEDICIJNEN

AI moet de zoektocht naar nieuwe medicijnen drastisch versnellen. Nvidia lanceerde daarvoor deze maand het onderzoeksplatform Bionemo. Biotechgiganten als Amgen en Gen-

entech zijn al klant. Taalmodellen op basis van Nvidia-technologie voorspellen voorts nieuwe varianten van het coronavirus en duiken in DNA om genen beter te begrijpen. De techreus Meta gaat nog een stap verder: hij slaagde er recent in om met AI gedachten te lezen. Waargenomen beelden werden ‘ongezien scherp’ gereconstrueerd door uitsluitend hersenactiviteit te meten. Meta is een van de belangrijkste afnemers van Nvidia-chips: tegen eind 2024 zal het bedrijf liefst 350.000 H100-

Onderzoekers gebruiken voorts Nvidia-chips om AI-modellen te trainen die in een vroeger stadium potentieel bedreigende meteorieten kunnen traceren. Elke dag brandt zo’n 100 ton ongevaarlijk ruimtepuin op in onze atmosfeer, maar om de 60 jaar nadert een rots van minstens 20 meter diameter de aarde.

Hoe vroeger die gespot worden, hoe beter. AI die draait op Nvidia-hardware helpt nog op vele andere manieren in de ruimtevaart. Zo versnelt de technologie het ontwerp en de bouw van steeds performantere ruimterake en.

SOCIALE ECONOMIE ZWEMMEN IN OPENLUCHT

HERNIEUWBARE ENERGIE

De Vlaamse regering heeft vrijdag de regels voor zwemmen in openlucht versoepeld. Ook wordt een nieuwe categorie van zwemwater ingevoerd: de vrije zwemzone. Lokale besturen kunnen daarmee vrij in bijkomende locaties voorzien.

KATRIJN VAN GIEL

Europa vraagt meer klimaatinspanning van België

De Europese Commissie vraagt België extra maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen door het verkeer en gebouwen sterker in te perken en meer hernieuwbare energie te gebruiken. Dat staat in de aanbevelingen over het Belgische energie- en klimaatplan die de Commissie vrijdag publiceerde. Op 30 juni wordt een definitief plan verwacht. Volgens de Commissie kan België met het huidige plan de uitstoot tegen 2030 slechts met 42,6 procent indijken, terwijl een inspanning van 47 procent is gevraagd in vergelijking met 2005.

1 %

Eind 2022 was bijna 1 procent van de Vlaamse werknemers werkzaam in de sociale economie, bleek vrijdag uit gegevens van Statistiek Vlaanderen. Het gaat om werknemers die moeilijk werk vinden op de reguliere arbeidsmarkt en aan de slag zijn in collectieve maatwerkbedrijven (de vroegere beschutte en sociale werkplaatsen), initiatieven in de lokale diensteneconomie en in arbeidszorginitiatieven.

De plannen zijn in vergelijking met de eerste versie niet ingrijpend veranderd, zegt het kabinet van Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V). De bedoeling is een nieuw boekhoudsysteem in te voeren dat een onderscheid maakt tussen inkomsten uit elementaire zorg en uit bijkomende diensten, zoals een kappersbeurt of een cafetariabezoek. Vlozo, de sectororganisatie van de commerciële rusthuizen, reageert gealarmeerd en vreest dat de deur veel te ver opengaat en dat het recht op ondernemen geschonden wordt. Johan Staes, de CEO van Vlozo, zegt dat de Vlaamse regering een streep dreigt te trekken door de activiteiten van groepen als Korian, Orpea, Armonea en andere spelers die meer dan een derde van de ouderenzorg voor hun rekening nemen. ‘Je kan moeilijk verwachten dat zij risico’s financieren met inkomsten uit de parking en het bezoekerscafé’, zegt hij. Hij vindt dat winst op zorgtaken wel mogelijk moet zijn, maar kan leven met een verbod om die winst aan de aandeelhouders uit te keren. De opbrengst moet dan als reserve in de onderneming blijven, als weerbaarheid tegen schokken en om te investeren in zorg.

FRONTEX

EU en VK samen tegen illegale immigratie

Het Europese grensbewakingsagentschap Frontex heeft met de Britse regering een akkoord om samen te werken in de strijd tegen illegale immigratie en grensoverschrijdende misdaad, maakte de Europese Commissie vrijdag bekend. De overeenkomst schept een kader voor de uitwisseling van informatie en risicoanalyses, opleidingen, operationele samenwerking en de strijd tegen documentfraude. Volgens de Britse regering is het aantal bootmigranten vorig jaar met een derde gedaald, na een record van 45.000 in 2022.

NGC 1512, een spiraalvormig sterrenstelsel gefotografeerd door de James Webb-telescoop. De beelden van de telescoop worden verwerkt met Nvidia-hardware. © REUTERS

John Deere bracht een zelfrijdende tractor met Nvidia-technologie op de markt. © JOHN DEERE

In Californië analyseert een AI-model dat draait op Nvidia-chips de kans op bosbranden. © AFP

‘In elk nieuw investeringsdossier ligt AI vandaag prominent mee op tafel’

AI is vandaag overal, zo lijkt het wel. Maar welke technologiebedrijven slagen er daadwerkelijk in om AI relevant te maken voor Software As A Service en zo meerwaarde te creëren? Die lastige afweging maakt Fortino Capital voortaan bij elke nieuwe investering. Dat deden ze ook bij TechWolf, een piepjong maar ambitieus Gents technologiebedrijfje dat al tal van multinationals tot zijn klanten mag rekenen.

Vers van de schoolbanken stampte Andreas De Neve samen met twee studiegenoten in 2018 TechWolf uit de grond. Bedrijfservaring hadden ze niet, maar ze konden wél een ingenieursdiploma met specialisatie AI en natuurlijke taalwerwerking voorleggen. Het idee? Met AI zo veel mogelijk data van medewerkers bij elkaar schrapen en verwerken zodat bedrijven een zo exact mogelijk beeld krijgen van de vaardigheden van hun werknemers. Het Gentse bedrijfje groeit als kool en telt intussen een zeventigtal medewerkers. In 2020 haalde TechWolf een eerste miljoen euro investeringskapitaal op, twee jaar geleden volgde een tweede investeringsronde ter waarde van 10 miljoen euro. Vanuit Fortino Capital zette onder meer Jeroen Van Godtsenhoven mee zijn schouders onder die operatie. Hij was ruim twintig jaar aan de slag bij een aantal grote softwarebedrijven maar maakte bijna drie jaar geleden de overstap van het operationele niveau naar de investeringswereld.

Meneer Van Godtsenhoven, voor u is TechWolf een soort van perfecte investering voor Fortino Capital. Enerzijds omdat nieuwe softwaretoepassingen zonder AI voor jullie geen toekomst meer hebben, anderzijds omdat AI ook echt centraal staat in het hele businessmodel van TechWolf. Maakt u dat even concreet? Jeroen Van Godtsenhoven: We hebben de voorbije tien jaar consequent met B2B Software As A Service (SAAS)-bedrijven gewerkt, dus bedrijven die software ontwikkelen voor andere bedrijven, denk bijvoorbeeld aan bedrijven als Teamleader en Efficy die ERP-toepassingen of CRMsystemen ontwikkelen. Voornamelijk dankzij cloudtechnologie konden die bedrijven de voorbije jaren een groeispurt maken.

Maar wij gaan ervan uit dat we vandaag op een nieuw scharniermoment zitten: dankzij AI gaat het niet langer alleen om betere of snellere technologie, maar wordt er ook nog eens intelligentie aan toegevoegd. Daardoor zullen we veel sneller kunnen gaan in de automatisering van processen en zal ook de productiviteit van nieuwe software een gigantische boost krijgen. Daarom is de AI-factor dan ook van doorslaggevend belang in alle investeringsbeslissingen die wij nu nemen - of het nu gaat over de mogelijke transformatie van bestaande softwarebedrijven of over de zoektocht naar jonge bedrijven. In elk nieuw investeringsdossier ligt AI vandaag dus prominent mee op tafel.

Wat onderscheidt TechWolf van andere technologiebedrijven die ook met AI bezig zijn?

Andreas De Neve: Mensen zijn deels het product van hun tijd. In die zin hebben wij het geluk dat AI uitgerekend vandaag zo veel potentieel in zich meedraagt. De markt is gigantisch. Veel bedrijven springen daar nu op, maar wij zitten er al met de neus op sinds het begin van onze opleiding. Het is altijd dé rode draad geweest. Dat geeft ons een voorsprong.

Vanuit investeerdersperspectief is dat wellicht ook een tweesnijdend zwaard: het is dé technologie van het moment, maar zowat iedereen doet wel ‘iets’ met AI. Waarom pikte Fortino er dan uitgerekend TechWolf uit?

Van Godtsenhoven: In de eerste plaats omdat ze een écht probleem oplossen. Net op een moment dat alle grote bedrijven volop inzetten op de cruciale transitie in skills, komen zij met een technologie die de vaardigheden van de medewerkers in kaart brengt. Een technologie die ook nog eens schaalbaar is. Daarnaast geloven we volop in de drie oprichters van TechWolf, Andreas, Jeroen en Mikaël: ze weten precies wat ze kunnen, maar ze omringen zich ook perfect met medewerkers die hun leemtes en lacunes aanvullen. Ik herinner me een situatie waarbij we hen advies gaven over hoe TechWolf als uitdager een aanbesteding kon winnen. Twee dagen later was dat helemaal uitgewerkt. Het resultaat? Ze wonnen de aanbesteding.

‘AI is altijd dé rode draad geweest - al sinds onze universitaire opleiding. Dat geeft ons een voorsprong’

TechWolf wil uitgroeien tot een nieuwe Vlaamse unicorn, een start-up die meer dan 1 miljard dollar waard is: is dat een realistische ambitie? Waar staan jullie vandaag al, en hoe kan Fortino jullie de komende jaren verder op weg zetten? De Neve: Wij verkopen onze software al aan een dertigtal multinationals: van KLM of HSBC over Booking.com en Engie tot een aantal grote banken. Die worstelen stuk voor stuk met dezelfde uitdaging: nieuw talent aantrekken met een vaak welbepaalde technologische expertise. Door het inzichtelijk maken van de vaardigheden van bestaande werknemers, zorgen we ervoor dat we kansen kunnen creëren voor zij die zich kunnen om- en bijscholen. We hopen tegen 2026 de medewerkers van zo’n 100 grote bedrijven te kunnen helpen. Onze unicorn ambitie is dus rechtstreeks gelinkt aan maatschappelijke impact. Als je in deze markt kunt uitgroeien tot wereldleider, dan creëert dat meteen zo veel schaalvoordelen dat het verschil met de tweede of de derde alleen maar groter zal worden. Zeer snel groeien is dus een absolute vereiste voor ons, en daarvoor is de financiële inbreng van Fortino zo belangrijk.

Welk advies zou u vanuit Fortino Capital geven aan jonge en ambitieuze technologiebedrijven?

Van Godtsenhoven: Wij gaan in de eerste plaats op zoek naar bedrijven die échte problemen oplossen, die daarvoor een schaalbare technologie hebben ontwikkeld én die al een eerste prototype

in huis hebben. Dat impliceert dat ze niet alleen op zoek zijn naar geld voor hun productontwikkeling, maar ook centen nodig hebben voor hun marktbenadering en een snelle opschaling. Doe je dat te vroeg – als je product nog niet voldoende matuur is - dan riskeer je heel wat geld te verbranden. Wij gaan dus in eerste instantie op zoek naar de échte maturiteit van zo’n technologiebedrijf, en onderzoeken waar ze al precies zitten in hun groeicurve. Op basis daarvan beslissen we of, hoe en waar we zo’n bedrijf kunnen ondersteunen.

‘Jonge bedrijven die vandaag geen duidelijke visie over AI ontwikkeld hebben, vertrekken echt wel met een handicap’

Verder is het ook een marathon met vele sprints waarbij je zowel visie en ambitie combineert met de juiste cultuur en organisatie. Het management en leiderschapsteam maken hier het verschil.

Vormt AI vandaag een doorslaggevend criterium in de investeringsbeslissingen van Fortino?

Van Godtsenhoven: Jawel. Als we geen antwoord vinden op de vraag of AI voor een bepaald bedrijf een opportuniteit dan wel een risico is, dan zullen we een bepaalde investering niet doen. Want jonge bedrijven die vandaag zelfs nog geen duidelijke visie over AI hebben ontwikkeld, vertrekken echt wel met een handicap.

Was die benadering voor TechWolf ook een belangrijke meerwaarde in de samenwerking met een investeerder als Fortino? De Neve: Voor ons speelden er twee belangrijke criteria. In de eerste plaats heb je in je aandeelhoudersstructuur mensen nodig die net zo hard als

de oprichters zelf geloven in het potentieel van de technologie en van de oplossingen die je bedrijf aanreikt. Al van bij onze eerste kapitaalronde in 2020 wist ik dat dat bij Fortino echt wel snor zat. Het enthousiasme voor elkaar was wederzijds.

Daarnaast moet je om een softwareproduct succesvol te doen landen in de echte wereld, die echte wereld ook door en door kennen. Ook op dat vlak heb ik altijd alle vertrouwen gehad in de mensen bij Fortino: ze kunnen stuk voor stuk terugvallen op gigantisch veel ervaring. Ofwel in de commercialisering van softwarebedrijven, ofwel in uitvoerende functies bij vaak zeer grote bedrijven.

Meer dan eens hebben ze ons geholpen om het verschil te maken: bijvoorbeeld bij verwerven van grote klanten of praktische hulp in complexe situaties. Zij kennen dus de andere kant. Die complementariteit is voor ons zeer waardevol.

Andreas De Neve, Techwolf

Jeroen Van Godtsenhoven, Fortino Capital

Andreas De Neve (TechWolf) en Jeroen Van Godtsenhoven (Fortino Capital) © Emy Elleboog

‘Zelensky is meer een Charlie Chaplin dan een Winston Churchill’

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky mag dan wel populair zijn in het Westen, in eigen land ligt hij steeds meer onder vuur. ‘Hij dacht dat hij de oorlog kon vermijden met zijn charmes. Dat was naïef’, zegt biograaf Simon Shuster, die jaren met hem meeliep en er zopas een boek over uitbracht.

HENK DHEEDENE

Van razend populaire theatervoorstellingen tot overtuigende pleidooien bij wereldleiders om steun voor zijn land te vragen na de Russische inval. Simon Shuster, buitenlandcorrespondent van Time Magazine, ziet Volodymyr Zelensky al tien jaar shows geven. Eerst als komiek, sinds 2019 als president van Oekraïne. De Amerikaanse schrijver met RussischOekraïense roots stond daarbij op de eerste rij. Hij mocht Zelensky jaren volgen, in diens kleedkamer in het theater, maar ook in de anonieme trein waarin hij naar het front reed. Het resultaat, de biografie ‘De showman’, biedt een unieke inkijk in de persoonlijkheid van Zelensky en een blik achter de schermen van een land dat vandaag precies twee jaar in oorlog is met Rusland. Het boek eindigt in november 2022, bij de herovering van de strategische stad Kherson in het zuiden. De jongste ontwikkelingen, zoals het mislukte zomeroffensief van het Oekraïense leger of het ontslag van de populaire generaal Valeri Zaloezjny, komen niet aan bod. Maar omdat het vooral de persoonlijkheid van Zelensky en de mechanismes van de macht beschrijft, deert dat niet.

‘Ik besefte dat het een risico was dat ik een boek schreef over een geschiedenis die niet af was’, zegt Shuster als we hem ontmoeten in Amsterdam. ‘Dat was ook de reactie van Zelensky. ‘Hoe loopt het verhaal af?’, vroeg hij mij lachend. Maar omdat ik vooral de transformatie van komiek naar leider in oorlogstijden schets, voelt het boek voor mij wel compleet.’

Intussen is veel veranderd. Door het ontslag van stafchef Zaloezjny en de toe-

nemende kritiek van politieke tegenstanders ligt Zelensky in eigen land onder vuur. Had u dat verwacht? Simon Shuster: ‘Ik ben ergens verbaasd dat het ontslag niet vroeger gebeurd is. De twee lagen al lang op ramkoers over de te volgen strategie en het was duidelijk dat iets moest gebeuren. Mensen uit het leger vertelden me dat ze steeds meer het gevoel hadden dat ze moesten kiezen aan wie ze loyaal waren. Uiteindelijk is de president de baas. Die boodschap wilde Zelensky ook uitsturen, aan de westerste landen en aan de Oekraïners.’

Heeft hij Zaloezjny niet vooral aan de kant gezet omdat die te populair werd en een politieke dreiging werd, mogelijk als nieuwe presidentskandidaat?

Shuster: ‘Het klopt dat de entourage van Zaloezjny zijn kansen als presidentskandidaat aan het onderzoeken was, maar de generaal zelf nam dat nooit serieus. Ook nu heb ik aan zijn medewerkers gevraagd wat hij van plan is. Zaloezjny is met de president overeengekomen nooit enig teken van conflict te uiten, omdat zoiets alleen de vijand helpt.’

Ook politieke opponenten als Vitali Klytsjko, de burgemeester van Kiev, en ex-president Petro Porosjenko roeren zich steeds meer. Heeft Zelensky de zaken nog in de hand?

Shuster: ‘Al in juni 2022, enkele maanden na de invasie, waren de politieke spelletjes terug. Zelensky reageerde toen keihard door de oligarchen die kritiek hadden de mond te snoeren, de pers onder controle te houden en oppositieleden het zwijgen op te leggen. Hij is snoeihard voor zijn vijanden. Dat heeft hij nu opnieuw getoond.’

Wij kennen Zelensky vooral van zijn

© REUTERS

In de eerste maanden van de oorlog hoopte Zelensky nog dat hij Poetin tot rede kon brengen door hem duidelijk te maken hoe wreed zijn soldaten te werk gingen.

Simon Shuster

Volodymyr Zelensky overtuigende speeches in het Westen. In Oekraïne krijgt hij al langer kritiek. Is hij in het buitenland populairder dan in eigen land?

Shuster: ‘In tegenstelling tot Russen, die zich neerleggen bij het gezag en geleerd hebben niet te lachen met de tsaar, hebben Oekraïners altijd al een gebrek aan respect voor hun leiders gehad. Het is geen gemakkelijk land om te leiden, getuige de vele revoluties. Uw vaststelling is wellicht cor-

rect: Zelensky’s reputatie is in het Westen beter dan in eigen land.’

Hij kreeg kritiek omdat hij het land niet genoeg heeft voorbereid op de oorlog. U beschrijft hoe hij de nacht voor de invasie gewoon nog thuis ging slapen, terwijl inlichtingendiensten zo goed als zeker wisten dat de Russen gingen aanvallen. Shuster: ‘Zijn vrouw had zelfs niet eens haar koffers gepakt. Als je met de kennis van nu terugblikt, lijkt dat inderdaad naïef. Hij besefte wel dat er een oorlog zat aan te komen, maar dacht daarbij alleen aan een invasie in het oosten, en zeker niet aan een aanval op Kiev. Het klopt dat de Amerikanen dat wel voorspelden, maar die hadden er al naast gezeten, onder meer met hun voorspellingen over Irak. De Franse, Duitse en Oekraïense inlichtingendiensten waren veel voorzichtiger. Zelensky nam een gok. Hij redeneerde niet alleen vanuit militair, maar ook vanuit economisch en politiek perspectief, en wilde vooral geen paniek veroorzaken.’

U beschrijft dat Zelensky geloofde in zijn ervaring als acteur en ervan overtuigd was dat hij met zijn charmes en communicatieskills alles opgelost zou krijgen. Was hij te naïef? Shuster: ‘Dat bleek al in 2019, toen Zelensky vredesbesprekingen voerde met de Russische president Vladimir Poetin in Parijs (over het conflict dat in 2014 begon in het oosten van Oekraïne, red.). Hij dacht dat hij er wel zou komen door het ijs te breken met een grapje, terwijl ervaren Amerikaanse diplomaten hem gewaarschuwd hadden niet in zo’n val te trappen. Zelfs de eerste maanden van de oorlog hoopte hij Poetin tot rede te brengen, bijvoorbeeld door hem duidelijk te maken hoe wreed zijn soldaten te werk gingen. Tevergeefs, natuurlijk.’

‘Nu beseft hij dat er geen greintje menselijkheid in Poetin zit en weet hij dat zijn tegenstander van ijs gemaakt is. Als Zelensky nu op die tijd terugblikt, zou hij die naïviteit ook toegeven, denk ik. Hij is op een harde manier wijzer geworden. Dat neemt niet weg dat achter de schermen nog altijd gewerkt wordt aan een framework voor onderhandelingen. Zelensky weet nu dat Poetin een gewetenloze freak is, maar dat betekent niet dat hij onderhandelde oplossingen uitsluit.’

U beschrijft ook de moeilijke relatie met Donald Trump toen die nog president van de VS was. Hij kwam in de problemen door een telefoontje met Zelensky over de rol van Hunter, de zoon van de huidige president Joe Biden, in een Oekraïens energiebedrijf. Zal Trump wraak willen nemen op Zelensky als hij herverkozen wordt?

Shuster: ‘Die ervaring verkleurt zeker het beeld dat Trump over Zelensky - en bij uitbreiding heel Oekraïne - heeft. Hij vindt hem onbetrouwbaar. Maar ik maak me veel meer zorgen over de ogenschijnlijke bewondering van Trump voor Poetin. Dat jaagt me echt angst aan.’

U kreeg toegang tot veel strategische informatie en bent bij momenten vrij kritisch over Zelensky. Hoe vrij was u in het schrijven van dit boek?

Shuster: ‘Hij en zijn entourage waren daarbij heel volwassen en lieten mij helemaal vrij. Sommige details kon ik niet beschrijven, omdat je er bijvoorbeeld uit zou kunnen afleiden in welke trein Zelensky door het land reist. Niemand vroeg om het boek op voorhand te lezen. Ik weet zelfs niet of Zelensky het gelezen heeft. Hij en zijn team worden nu eenmaal gedwongen in het moment te leven. Hun tijdshorizon is een of twee weken. Een boek lezen past daar niet in.’

Ondanks de slapeloze nachten, de stress, het risico te sterven en de enorme verantwoordelijkheid vertrouwde Zelensky u enkele weken na de invasie toe dat hij zijn nieuwe leven ‘schi erend’ vond. Zou hij dat nog steeds vinden?

Shuster: ‘Ik denk niet dat hij terug wil naar zijn oude leven, hoewel hij beroemd, populair en rijk was, veel vrienden had en overal rondreisde. Hij voelt dat hij iets kan betekenen voor zijn land, dat hij een missie heeft en is ervan overtuigd dat hij een uitstekende job doet. Natuurlijk wil hij vrede, maar ik denk niet dat hij zijn leven zou willen veranderen.’

Voelt hij zich nog altijd meer een acteur dan een president?

Shuster: ‘Dat denk ik niet. Maar hij wil wel liever met Charlie Chaplin dan met Winston Churchill (Britse premier tijdens de Tweede Wereldoorlog, red.) vergeleken worden. Dat lijkt vreemd, want welke wereldleider wil nu geen nieuwe Churchill zijn? Maar ik denk dat de vergelijking klopt en dat dat ook Zelensky’s sterkte is. Ten eerste vindt hij Churchill een imperialist. Dat past niet bij zijn missie om aan te tonen dat je kan winnen van een land met imperialistische ambities.’

‘En ten tweede is hij ervan overtuigd dat kunstenaars soms sterker kunnen zijn dan artillerie. Je kan oorlog voeren in de lucht, met kanonnen, met drones of in cyberspace. Maar hij voert een oorlog met informatie en vindt dat dat zijn sterkte is. Dat heeft hem veel meer opgeleverd dan het in zijn nadeel heeft gespeeld. Hij gelooft dat je met de kracht van communicatie het slechte kan bestrijden. En dat is nog altijd zijn grootste kwaliteit.’

‘De showman’ van Simon Shuster is uitgegeven bij Hollands Diep en telt 464 pagina’s.

Volodymyr Zelensky tijdens een bezoek aan de stad Boetsja in de lente van 2022. Biograaf Simon Shuster reed vaker met de Oekraïense president mee naar het front.

Biograaf van

© CAPPELEN DAMM / DEBORA MITTELSTAEDT

Waarom weigert Nikki Haley strijd tegen Donald Trump te staken?

In haar thuisstaat South Carolina wacht Nikki Haley opnieuw een nederlaag in de race om de Republikeinse presidentsnominatie. Toch zet ze haar campagne verder. Gokt ze dat Donald Trump alsnog implodeert? Kijkt ze al naar 2028? Of hunkeren Haley en haar donoren gewoon naar een partij die niet meer bestaat?

Nikki Haley, zo hin e haar entourage begin januari, zou in Iowa wel eens dé verrassing kunnen worden van de eerste Republikeinse voorverkiezingen voor de presidentiële partijnominatie. Ze werd er derde, mijlenver achter Donald Trump en ook na Ron DeSantis. In het liberalere New Hampshire, luidde de volgende theorie, zou haar gematigder imago in combinatie met DeSantis’ exit wel winst opleveren. Trump won andermaal moeiteloos.

Vervolgens slaagde Haley erin in Nevada, waar ze door een lokale eigenaardigheid op een apart stembiljet was beland, zwaar te verliezen van de optie ‘geen van deze kandidaten’. En vandaag wacht de ultieme vernedering: ook in haar thuisstaat South Carolina, waar Haley van 2011 tot 2017 gouverneur was, heeft Trump in de peilingen een voorsprong van zo’n 25 procentpunten.

Toch kondigde Haley al aan dat ze tot zeker na Super Tuesday op 5 maart campagne blijft voeren, ook al dreigt ze dan in 15 staten tegelijk afgeserveerd te worden. Waarom weigert ze dan de strijd te staken, hoezeer Trump ook de druk opvoert? ‘De VS zijn Rusland niet, waar je geen keuze hebt en een kandidaat 99 procent van de stemmen krijgt.’ Zo sneerde Haley deze week naar Trumps geregelde lof voor president Vladimir Poetin. En ze verwees naar maffiafilms: ‘Ik voel geen nood om de ring te kussen.’ Het typeert de steeds bitsere clash bij de Republikeinen, waarbij Trump als vanouds de stoten onder de gordel niet schuwt. Hij trok het Amerikaanse staatsburgerschap van Haley, die Indiase roots heeft, in twijfel. Of suggereerde echtelijke problemen omdat haar echtgenoot afwezig is op het campagnepad. Nochtans is het geweten dat Michael Haley als reservist op een buitenlandse militaire missie is vertrokken. Het verklaart mogelijk waarom Haley, die tijdens Trumps presidentschap zijn VN-ambassadrice was en tot begin dit jaar amper kritiek ui e, hem nu plots wel ‘losgeslagen’ dan wel ‘verzwakt’ noemt. Meer dan ooit onderstreept de 52-jarige Haley dat de VS snakken naar een jongere leider dan Trump of de Democratische

Nikki Haley op een campagne-event in South Carolina. Ook als ze er vandaag de voorverkiezing verliest, zet ze haar campagne verder. © AFP president Joe Biden, respectievelijk 77 en 81 jaar.

DE ESSENTIE

> Nikki Haley gaat van de ene nederlaag naar de andere bij de voorverkiezingen om een Republikeinse presidentskandidaat aan te duiden. Toch blijft ze strijden tegen Donald Trump.

> Geld is een deel van de verklaring: dat blijft vlot binnenstromen, waardoor Haley de strijd kan rekken.

> Mogelijk hoopt ze dat de nominatie toch nog in haar schoot valt als de vele rechtszaken Trump uiteindelijk fataal worden.

Tegelijk herhaalt ze dat Trumps grote juridische zorgen de steun bij de Republikeinse basis dan wel vergroten, maar zijn kansen dit najaar dreigen te torpederen doordat gematigde en onafhankelijke kiezers afhaken. Dat hij nu al zijn greep op de partij wil maximaliseren, zoals met de voordracht van zijn schoondochter Lara als vicevoorzitster, laakt Haley als een poging de Republikeinse fondsen te misbruiken als ‘spaarvarken’ voor zijn enorme advocatenfacturen.

Inhoudelijk haalde Haley de voorbije week zwaar uit naar Trumps geflirt met Rusland. Hij verzet zich tegen extra steun voor Oekraïne, zei dat Moskou gerust NAVO-wanbetalers mag aanvallen en weigert Poetin verantwoordelijk te stellen voor de dood van de Russische opposant Aleksej Navalny. ‘Donald Trump had Poetin kunnen veroordelen als een moorddadige gangster of had Navalny’s moed kunnen prijzen. Maar hij vergelijkt ons land liever met Rusland’, twee e Haley. ‘Dat is ijzingwekkend.’

Hoewel Trump steeds meer Repu-

11 miljoen

Nikki Haley haalde in januari

11 miljoen dollar fondsen binnen, terwijl Donald Trump maar 8,8 miljoen verzamelde.

blikeinse kiezers en partijnotabelen aan zich bindt, blijft dus een minderheid over die weigert te capituleren. Haley wil zelfs niet zeggen of ze Trump zal steunen als hij de partijnominatie effectief binnenhaalt. Flink wat machtige donoren doen dat evenmin. Opvallend was dat Haley in januari 11 miljoen dollar binnenhaalde, ruim 2 miljoen meer dan Trump. Behalve persoonlijke en ideologische motieven lijkt dat een prozaïschere reden waarom ze blijft doordoen: er is simpelweg nog geld voor.

Wat Haley en haar financiers bindt, zoals de puissant rijke, liber-

taire industrieel Charles Koch, lijkt een verdediging van het pretrumpiaanse Republikeinse geloof in een kleine overheid, vrijhandel, begrotingsdiscipline en een gespierd buitenlandbeleid. Gokt Haleys entourage erop dat Trump alsnog sneuvelt te midden van zijn omstreden standpunten en talloze rechtszaken, en de partijnominatie dan in haar schoot valt? Of positioneert ze zich alvast, met het morele gelijk aan haar zijde, voor de presidentsrace van 2028? ‘We gaan niet onze tenten opvouwen en bidden op het altaar van Donald Trump’, zei Eric Levine, een New Yorkse jurist en fondsenwerver voor Haley, deze week. Evengoed kan je je afvragen of hij en Team Haley niet dingen naar het leiderschap van een partij die niet langer bestaat. Wat Haley zelf, met enige zelfspot, ook even leek toe te geven. ‘Sommigen dachten dat ik alleen deelnam aan de voorverkiezingen omdat ik vicepresident wilde worden’, zei ze deze week. Verschillende bronnen bevestigen inderdaad dat Trump haar tot vorige maand echt zag als een potentiële running mate. ‘Ik denk dat ik ondertussen die vraag beantwoord heb.’

Repressie maakt farce van Wit-Russische verkiezingen

Wit-Rusland kiest zondag een nieuw parlement, vier jaar nadat de presidentsverkiezingen waren uitgedraaid op massale protesten. Ditmaal laat dictator Aleksandr Loekasjenko niets aan het toeval over.

ERIK ZIARCZYK

In een land zonder noemenswaardige oppositiepartijen zijn de lokale en de parlementsverkiezingen van zondag een verplicht nummertje van een regime dat de schijn van democratie wil ophouden. De vier partijen op de kieslijst behoren zonder uitzondering stevig tot het kamp van president Aleksandr Loekasjenko. De 69-jarige dictator leidt Wit-Rusland al sinds 1994 met een ijzeren vuist en duldt geen tegenstand. Het regime nam zijn voorzorgen om een herhaling van het scenario van augustus 2020 te vermijden. De

presidentsverkiezing leidde toen tot grootscheepse protesten tegen Loekasjenko. Hij had weliswaar de verkiezingen met 80 procent gewonnen, maar het was duidelijk dat fraude in het spel was. Loekasjenko liet de protesten met harde hand uit elkaar slaan. Naar scha ing 35.000 betogers werden gearresteerd.

Sindsdien draaide het regime de duimschroeven nog harder aan. De autoriteiten pakten tientallen tegenstanders en dissidenten op. Na schijnprocessen belandden ze voor jaren in de gevangenis. Anderen sloegen op de vlucht, onder wie Svetlana Tichanovskaja, de rivaal van Loekasjenko bij de presidentsverkiezingen. Ze haalde officieel net geen 10 procent van de stemmen, maar volgens analisten won ze de stembusgang. Vanuit haar uitvalsbasis Litouwen voert Tichanovskaja de strijd aan tegen de Wit-Russische dictatuur. Ze vraagt in het Westen onder andere

De Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko hanteert een vergelijkbare repressie als zijn collega Vladimir Poetin. © EPA

aandacht voor de zowat 1.400 politieke gevangenen in het land. Begin deze week stierf een van hen, Ihar

Lednik, nadat hij vanuit een strafkolonie te laat naar een ziekenhuis was overgebracht. Lednik was de vijfde

‘Israël moet veiligheid in Gaza blijven controleren’

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft aan het veiligheidskabinet van zijn regering uit de doeken gedaan wat hij van plan is met de Gazastrook na het einde van de oorlog. De veiligheid van Israël staat daarbij centraal.

Na de oorlog in de Gazastrook moeten ‘lokale ambtenaren met administratieve ervaring die niet gelinkt zijn aan landen of entiteiten die terrorisme ondersteunen’ de burgerzaken in het gebied beheren, zegt The Times of Israel over een plan dat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu donderdag heeft voorgesteld.

Het maakt geen melding van de Palestijnse Autoriteit, die in de beze e Westelijke Jordaanoever aan de macht is, maar sluit haar deelname aan het beheer van de Gazastrook ook niet uit.

De Gazastrook moet volledig gedemilitariseerd worden.

BENJAMIN NETANYAHU PREMIER ISRAËL

Het plan voorziet verder in een Israëlische veiligheidscontrole ‘over de hele zone ten westen van Jordanië (bijna het hele grondgebied, red.) om de versterking van terroristische elementen op de bezette Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook te voorkomen en bedreigingen tegen Israël te verhinderen’.

Het plan stelt verder dat het Israëlische leger vrij blijft om operaties uit te voeren in de hele Gazastrook. Het zegt ook dat Israël doorgaat met de creatie van een veiligheidsbuffer aan de Palestijnse kant van de grens.  Netanyahu wil ‘de volledige demilitarisering van de Gazastrook’ op middellange termijn, behalve wat noodzakelijk is voor de handhaving van de openbare orde. En hij eist de ‘deradicalisering van alle religieuze, educatieve en sociale instellingen in de Gazastrook’. Tot slot moet de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen (UNRWA) ontmanteld worden. Israël beschuldigt enkele werknemers ervan betrokken te zijn bij de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober. Een woordvoerder van de Palestijnse president Mahmoud Abbas zei aan het persagentschap Reuters dat Netanyahu’s voorstel ‘gedoemd is te mislukken’. BELGA

tegenstander van het regime die recent omkwam in gevangenschap.

Door de protestgolf schurkte Loekasjenko de afgelopen vier jaar steeds dichter tegen Rusland aan. In de jaren voordien had hij nochtans geregeld toenadering gezocht tot het Westen. Loekasjenko probeerde dan zijn reputatie als ‘laatste dictator van Europa’ af te zwakken door zijn verstikkende greep op Wit-Rusland wat te lossen. Op die manier probeerde hij minder afhankelijk te zijn van de Russische president Vladimir Poetin. Poetin liet na 2020 de kans niet schieten om Wit-Rusland weer in zijn kamp binnen te hengelen. Hij wierp het regime van Loekasjenko een levenslijn toe met goedkope energie en voordelige leningen. Daarmee kwam Poetin weer een stap dichter bij zijn oude droom van een eenheidsstaat met Wit-Rusland. Loekasjenko hield die boot altijd af, maar nadat zijn bruggen met het

Westen waren verbrand, leek hij geen andere keuze te hebben. Loekasjenko speelde twee jaar geleden een sleutelrol bij de Russische invasie in Oekraïne. Hij gaf het Russische leger de toelating om vanuit Wit-Rusland de grens met Oekraïne over te steken. Bovendien ging hij akkoord met de plaatsing van Russische nucleaire wapens op zijn grondgebied en bood hij de manschappen van het huurlingenleger Wagner onderdak. Een directe deelname aan de strijd in Oekraïne ging Loekasjenko te ver.

Loekasjenko leek in januari een voorschot te nemen op een mogelijke wisseling van de wacht. In allerijl vaardigde hij een wet uit waarmee hij zichzelf en zijn familie levenslange immuniteit toekende. Bovendien reserveerde hij een plaats in het parlement na zijn presidentschap. Tegelijk gaf Loekasjenko aan dat hij niet van plan is snel te wijken.

JAN VAN HESSCHE

De week van Jasper D’hoore

De baas van Europa, maar niemand kan op haar stemmen

Ursula von der Leyen kondigde deze week aan dat ze zichzelf wil opvolgen als voorzitster van de Europese Commissie. Dat bij de verkiezingen van 9 juni geen enkele Europeaan, zelfs geen Duitser, op haar kan stemmen, legt de zwakheid van de Europese democratie bloot.

Nu de clichévraag over Europa eindelijk beantwoord is, hoeven we ons niet te schamen om ze toch nog eens te stellen: wie moet je bellen als je Europa wil spreken? Op het einde van zijn lange leven kreeg de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger eindelijk de duidelijkheid waar hij om vroeg: je belt Ursula von der Leyen. Met de Duitse christendemocrate heeft de Europese Commissie de sterkste en zichtbaarste voorzi er in bijna 30 jaar.

Begin deze week maakte Von der Leyen bekend dat ze hoopt op een tweede mandaat. Tijdens de campagne in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni is ze het boegbeeld van de Europese Volkspartij (EVP), de alliantie van christendemocraten en conservatieven die wellicht weer de grootste wordt in het Europees Parlement. Wie Commissievoorzi er wordt, doet er meer dan ooit toe. Alleen de Commissie heeft het recht Europese wetgevende initiatieven in gang te steken. Over het begrotingswerk buigen de Brusselse technocraten zich al langer, met de Green Deal is hun voetafdruk in de economie de afgelopen jaren nog een stuk dieper geworden, en tijdens de pandemie organiseerden ze de gezamenlijke aankoop van vaccins. Politieke nerds spreken over neofunctionalisme: doordat bevoegdheden worden overdragen, volgen onvermijdelijk steeds meer bevoegdheden en wordt Europa steeds machtiger.

De machtsverschuiving deed opiniemaker Marc De Vos in zijn recente boek ‘Grootmacht Europa’ concluderen dat de EU in recordtempo een federale staat aan

het worden is. Die dynamiek stoppen wordt voor veel nationalisten en populisten de inzet van de Europese verkiezingen, maakte de Franse oppositieleidster Marine Le Pen vorige week duidelijk in een interview met De Tijd. ‘Ik wil dat iedereen baas bij zichzelf blijft’, klonk het. Populisten stellen de Commissie soms voor als een octopus die zijn machtstentakels ongevraagd steeds verder uitspreidt. Maar dat klopt niet: er moeten meerderheden bij de lidstaten en in het Europees Parlement worden gevonden om beslissingen te legitimeren. Of het nu over de klimaatomslag, de landbouw, de toekomst van de industrie of de oorlog in Oekraïne gaat: de verkiezingen voor het Europees Parlement doen er daarom toe.

Sudoku-puzzel

Desondanks voelen de Europese verkiezingen voor veel kiezers aan als het invullen van een sudoku-puzzel. Een bolletje kleuren is gemakkelijk, maar alleen experts ter zake snappen wat die keuze juist betekent in het grotere geheel. Op de kieslijsten staan immers geen Europese partijen met dito standpunten, maar alleen nationale partijen. Europese verkiezingen zijn daarom vaker een referendum over de zi ende nationale regering dan een stemming over wie de leiding moet krijgen of welk beleid in Brussel moet worden gevoerd. De nationale partijen vormen wel allianties in het Europees Parlement, maar de onderlinge verschillen zijn bij momenten groot. De N-VA maakt het zelfs nog wat ingewikkelder. De Vlaams-nationalisten maken nu nog deel uit van de conservatieve ECR-fractie, maar willen daar uit onvrede met radicale partijen als het Poolse PiS

weg. De EVP en de liberale fractie zijn de mogelijke nieuwe partners, maar uitsluitsel daarover volgt pas na de verkiezingen. Hoewel Europees Parlementsleden bij de stemmingen meer vrijheid hebben dan hun collega’s in nationale assemblees, speelt de keuze van de fractie wel degelijk nog een rol in het latere stemgedrag. Ook de procedure voor de aanstelling van de Commissievoorzi er is voor de kiezer moeilijk te volgen. De lidstaten dragen een kandidaat voor en die moet de steun krijgen van een meerderheid van de parlementsleden. Er zijn wel meer landen, zoals België, waar de bevolking haar premier niet rechtstreeks kiest. Maar dat nobele onbekenden als Jacques Santer of José Manuel Barroso plots de leiding krijgen, daarmee was Europa lang een uitzondering. Mislukte spitzenkandidaten

Met het systeem van spitzenkandidaten probeerde het Europees Parlement bij de verkiezingen van 2014 en 2019 wat meer leven in de campagne te blazen. Het boegbeeld van de grootste alliantie zou Commissievoorzi er worden. In 2014 lukte dat met Jean-Claude Juncker, maar in 2019 legden de lidstaten het procedé naast zich neer. Ze passeerden het Beierse EVP-boegbeeld Manfred Weber en toverden Von der Leyen, toen minister van Defensie in Duitsland, uit hun hoed.

De spitzenkandidaten konden in 2019 vlot genegeerd worden, omdat de meeste kiezers zich er nauwelijks van bewust waren dat ze bestonden. Ze stonden niet op de nationale kieslijsten en veel nationale partijen liepen niet hoog op met hun Europees boegbeeld. Geen Vlaamse christendemocraat die er in 2019 aan dacht om

Wie Commissievoorzitter wordt, doet er meer dan ooit toe. Europa wordt steeds machtiger.

met Weber de boer op te gaan, al denkt CD&V er met Von der Leyen nu wellicht anders over.

De ironie wil dat uitgerekend Von der Leyen na de farce van 2019 nu de spitzenkandidaat is voor de EVP. Dat de finale beslissing niet werd genomen door de EVP, maar door de bazen van de Duitse christendemocratische alliantie van CDU en CSU, verraadt dat het eerder een Duitse dan een Europese kandidatuur is. Friedrich Merz en Markus Söder dicteerden alvast een minder groen beleid dat meer pro landbouw is.

Door de totale onbekendheid van Von der Leyens uitdagers is het spitzenkandidatensysteem bovendien helemaal dood. Zo zou de vraag wie het boegbeeld van de sociaaldemocratische S&D is uit elke caféquiz worden geweerd, omdat niemand het antwoord kent. De 70-jarige Luxemburger Nicolas Schmit is onbekend, zelfs al was hij de voorbije vijf jaar Europees commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale Rechten. Om de ironiemeter helemaal te laten ontploffen: CD&V vond het in 2014 zo belangrijk dat die functie naar Marianne Thyssen ging dat de partij er het premierschap voor Kris Peeters voor liet schieten.

Ongemakkelijke conclusie

Bij gebrek aan Europese lijsten kunnen Vlamingen, net als andere Europeanen, niet rechtstreeks voor of tegen Von der Leyen stemmen. Maar misschien nog het opmerkelijkste aan haar kandidatuur is dat ook geen enkele Duitser op haar kan stemmen. In de deelstaat Nedersaksen topt niet zij, maar David McAllister de lijst. De uitleg is dat de Commissie een administratie is en dat Von der Leyen als de hoogste ambtenaar ervan daarom neutraal moet blijven. Als ze wil deelnemen aan de Europarlementsverkiezingen, zou ze minstens tijdelijk een stap terug moeten ze en.

Von der Leyen lijkt het prima te vinden. De afgelopen jaren kreeg ze niet zozeer kritiek op haar politiek optreden, maar wel op het gebrek aan verantwoording dat ze daarvoor gaf. Hoewel de regels haar daartoe lijken te verplichten, wilde ze geen inzage geven in haar sms-verkeer met de topman van de coronavaccinfabrikant Pfizer. Interviews geeft ze zelden en als ze er al geeft, zijn die doorgaans voorbehouden voor de Duitse pers.

Het legt een constructiefout in het Europese democratische bestel bloot. Terwijl de rol van de Commissievoorzi er steeds belangrijker is geworden, is de democratische legitimiteit van de functie niet verder versterkt. Die steeds groter wordende spagaat frustreert kiezers: vanuit de meeste landen is de fysieke afstand tot Brussel al groot, maar de emotionele afstand tegenover de machthebbers aan het Schumanplein is zo mogelijk nog groter. De paradox is dat vooral eurokritische en nationalistische politici, die steevast het luidst roepen over een Europees democratisch deficit, tegen een directe link tussen de stem van de kiezer en de voorzi er van de Commissie gekant zijn. De ongemakkelijke conclusie blijft ook de komende jaren dat degene die in Europa de telefoon opneemt geen rechtstreeks verkozen politicus is.

Jasper

‘Het vredesproject Europa moet een oorlogsproject worden’

Europa moet zich voorbereiden op een jarenlang conflict met Rusland. Maar de defensie-industrie is ingedommeld, en de centen en het beleid zijn versnipperd. Zullen we in staat zijn onszelf te verdedigen? ‘NoordKorea produceert meer granaten dan de hele EU samen.’

HENK DHEEDENE

Strontiumoxalaat, strontiumnitraat en bariumperoxide, staat geschreven op drie metalen kisten. Twee vrouwen mengen nog andere stoffen in een ronde pot, die een machine ingaat waar verder wordt geroerd en geschud. ‘Dit is een van de manieren om explosieven te maken als basis van onze kogels’, zegt Laurent Forget. ‘Het is precisiewerk. De hoeveelheden moeten soms tot op een duizendste van een gram worden afgewogen.’ Forget is chief technology officer van FN Herstal. In een van de aftandse gebouwen van de FN-vestiging in Zutendaal laat hij zien hoe driehonderd kogels per minuut van de band rollen. Het gaat om munitie met een patroon van 12,7 millimeter, die vooral wordt gebruikt in zware mitrailleurs en een tank kunnen doorboren. Van deze fabriek in de Limburgse berkenbossen gaan ze rechtstreeks naar het Oekraïense front.

In de jaren vijftig werkten hier 550 arbeiders, nu nog zeventig, zegt Forget. Maar door de oorlog is de kentering ingezet. De federale regering sloot onlangs een deal van 1,7 miljard euro op twintig jaar met FN, onder meer voor de levering van munitie. Er komen nieuwe productielijnen, de productie zal in twee jaar verdubbelen en er komen minstens honderd jobs bij. ‘Europa is wakker geschoten sinds de inval in Oekraïne. Voor fabrieken als de onze is dat een gouden kans’, zegt Forget.

Bedrijven als FN, die sinds het einde van de Koude Oorlog van saneringsronde naar saneringsronde kropen, draaien weer op volle toeren. Regeringen hebben hun slapende oorlogsindustrie herontdekt. In heel Europa willen legers de stocks aanvullen die ze naar Oekraïne hebben gestuurd.

EN KRIS VAN HAVER Lees

De productie van munitie voor machinegeweren in FN Zutendaal. Bedrijven als FN, die na de Koude Oorlog van saneringsronde naar saneringsronde kropen, draaien weer op volle toeren. © GERT JOCHEMS

Debat

Vooral sinds Donald Trump er openlijk mee dreigt de Russische president Vladimir Poetin aan te moedigen kleine NAVOlidstaten binnen te vallen die te weinig bijdragen, lijkt de politiek ontwaakt.

Op de veiligheidsconferentie in München va e de immer scherpzinnige Bulgaarse politiek wetenschapper Ivan Krastev het vorig weekend zo samen: ‘Lange tijd geloofde het naïeve Europa niet in hard power. Kijk naar de feiten: Noord-Korea produceert meer granaten dan de hele EU samen. We schuilden ook te onvoorwaardelijk onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Die dreigt nu dicht te gaan. Daarom staat de EU voor een enorme verandering: we zijn begonnen als vredesproject, nu worden we een oorlogsproject.’

Invasie in Estland

De gerenommeerde Amerikaanse expert geopolitiek Ian Bremmer maakt de veiligheidsuitdagingen voor Europa in een videogesprek concreet aan de hand van een denkbeeldig scenario. ‘Stel je een territoriale invasie van Rusland in Estland voor. Een operatie met mannen in informele uniformen zonder officiële militaire logo’s gecombineerd met een cyberaanval die officieel door Rusland wordt ontkend maar een duidelijke aanval op de NAVO is. Daarbij treedt normaal artikel 5 van het handvest van de militaire alliantie in gang, waardoor andere landen te hulp moeten komen.’

‘Zullen de Verenigde Staten dan interveniëren?’, vraagt Bremmer retorisch. ‘Zelfs onder president Joe Biden betwijfel ik dat. En het zal al zeker niet het geval zijn als Trump weer aan de macht komt. Zal de EU dan sterk genoeg zijn om te reageren?’ Bremmer vreest dat al snel verdeeldheid in de Europese rangen zal sluipen. ‘Wie zegt dat landen als Hongarije, Slowakije of misschien zelfs Italië niet de kant van de VS zullen kiezen als Trump na zijn verkiezing de Oekraïense president Volodymyr Zelensky dumpt en de kant van Poetin kiest?

En wat zal Duitsland doen? Het bleef met de Russen samenwerken na de eerste invasie in 2014. Het land is meer een industriële dan een militaire grootmacht. Je mag er niet aan denken in welke wereld we belanden als Europa er niet in slaagt naar een eensgezinde defensiemacht te evolueren.’

De stafchef van het Belgische leger, Michel Hofman, waarschuwde er onlangs expliciet voor dat Rusland na de oorlog in Oekraïne wel eens een Oost-Europees NAVO-land zou kunnen aanvallen, al waren nergens militaire inlichtingen voorhanden waarop de stafchef zich kon baseren voor die alarmerende uitspraak.

De legerstafchefs van andere Europese landen gaven de jongste weken dezelfde boodschap. Volgens hen heeft Europa zo’n vijf jaar om genoeg Europese afschrikking op te bouwen tegenover Rusland. Die timing is gebaseerd op de inscha ing dat Rusland na een bevriezing van het front in Oekraïne vijf jaar zal nodig hebben om zijn oorlogseconomie weer op te bouwen.

In Europa zijn politici en diplomaten zich er al even van bewust dat de NAVO hersendood dreigt te worden als Trump opnieuw president wordt. Het besef dat we er dan alleen voor staan, hakt er zwaar in. Dat wordt aangestuurd op een vroegtijdige aanstelling van de nieuwe NAVOchef, ontslagnemend Nederlands premier Mark Ru e, is een veeg teken.

De NAVO-landen willen absoluut vermijden dat Rusland in de lente een verlies aan slagkracht van het defensiegenootschap kan uitbuiten. Met Ru e heeft de NAVO niet alleen een ‘safe pair of hands’ onder de leden. Nederland is altijd al een van de prominentste trans-Atlantische landen geweest. Proberen te redden wat te redden valt met de Amerikanen wordt cruciaal.

Voor Europees Commissievoorzi er Ursula von der Leyen en het merendeel van de Europese leiders zijn de prioriteiten intussen zonneklaar. De veiligheid van

Het is een oud zeer in de Europese defensieindustrie: lidstaten houden vast aan hun eigen fabrieken, vaak nationale kampioenen in overheidshanden.

de Unie en de NAVO verzekeren wordt de komende maanden de topprioriteit. Von der Leyen, die kandidaat is voor een tweede mandaat, reciteert nu dagelijks dat mantra. Ze belooft ook dat er een aparte EU-commissaris voor Defensie komt in haar volgende Commissie.

De Russische inval in Oekraïne schopte de Unie een defensiegeweten. De EUcommissaris voor Industrie Thierry Breton focust net als in de coronacrisis op een betere samenwerking. Het is een oud zeer in de Europese defensie-industrie: lidstaten houden vast aan hun eigen fabrieken, vaak nationale kampioenen in overheidshanden. Daar komt bij dat de aankoopprocedures erg verschillen. En als toch wordt samengewerkt, gebeurt dat vaak niet efficiënt. Een mooi voorbeeld is het Europese gevechtsvliegtuig Eurofighter, waarvan de linker- en de rechtervleugel in een ander land wordt geproduceerd.

In de EU is intussen wel een keten opgezet voor een gezamenlijke productie van granaten van 155 mm voor Kiev. In België maakt het bedrijf Mecar deel uit van dat project. Maar de belofte om tegen eind maart 1 miljoen van die granaten ‘made in Europe’ naar Oekraïne te sturen, zal niet op tijd worden waargemaakt.

Sinds de oorlog in Oekraïne is er ook een speciaal fonds: de Europese Vredesfaciliteit (EPF). Dat vergoedt lidstaten die wapens, tanks of munitie aan Oekraïne leveren. Maar dat fonds is uitgeput en moet dringend worden aangevuld, wat opnieuw spanningen tussen de lidstaten veroorzaakt. EPF maakt geen deel uit van de begroting. Lidstaten moeten het fonds spijzen op basis van hun draagkracht. Duitsland, dat de grootste bilaterale steunpilaar is van Oekraïne, wil niet nog eens het gros van het fonds moeten financieren.

Jarenlang heeft de politiek bedrijven als het onze links laten liggen. Nu is iedereen blij dat we nog de technologie en de knowhow hebben om een versnelling hoger te schakelen.

vesteringen groot: een derde fregat, artillerie en afweergeschut, drones en antidronecapaciteit.

Ik krijg constant de vraag waarom ons land, dat nota bene het hoofdkwartier van de NAVO huisvest, zo belachelijk weinig aan defensie spendeert.

Theo Francken N-VA-Kamerlid, gespecialiseerd in defensie

Op 5 maart legt de Commissie plannen op tafel voor een Europese strategie en een apart investeringsfonds voor de defensie-industrie. ‘Het wordt voor de lidstaten een grote uitdaging om hun protectionisme aan de kant te schuiven’, zegt een hoge Belgische diplomaat. Hij verwijst naar het nieuwe contract van de regering met FN, dat direct juridisch werd aangevochten door een Europese concurrent. ‘Die spelletjes zullen moeten stoppen.’

De Europese lidstaten van de NAVO zullen dit jaar 380 miljard dollar aan defensie spenderen. Het militaire budget van de VS bedraagt dit jaar 886 miljard dollar. Meer dan 80 procent van het huidige NAVObudget komt van landen buiten de EU, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Canada en Turkije. Ter vergelijking: China en Rusland spendeerden volgens scha ingen van het onderzoeksinstituut Sipri in 2022 respectievelijk 292 en 86 miljard dollar.

Europa ontbeert een gestroomlijnd en ultramodern uitgerust leger zoals dat in de VS.  Sinds het vertrek van de Bri en heeft de Unie nog maar één kernmacht: Frankrijk. En ze heeft ook maar één nationaal leger dat kan tellen: het Franse. Duitsland heeft de voorbije jaren - na enige aarzeling - wel in sneltempo zijn defensie aangevuld en gemoderniseerd. Daardoor zal het dit jaar nog net beantwoorden aan de NAVO-norm die zegt dat 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) naar defensie moet gaan. Helemaal onderaan in de NAVO-ranglijst staat België, dat nog niet aan 1,2 procent raakt en pas in 2035 het NAVO-doel wil halen. ‘Ik krijg constant de vraag waarom ons land, dat nota bene het hoofdkwartier van de NAVO huisvest, zo belachelijk weinig aan defensie spendeert’, zegt Theo Francken, N-VA-oppositielid gespecialiseerd in defensie en ondervoorzi er van de parlementaire assemblee van de NAVO. Francken vindt dat we die deadline van 2035 moeten vervroegen naar het einde van de volgende legislatuur, in 2029. Ook premier Alexander De Croo (Open VLD) toonde zich vorig weekend in München voorstander van een striktere deadline, zonder zich te willen vastpinnen op een datum. Maar zoiets kost geld. Volgens berekeningen van de econoom Gert Peersman (Universiteit Gent) gaat het om een investering van 5 miljard euro, wat neerkomt op 1.000 euro per gezin. Francken vindt zo’n berekening vals. ‘Je berekent toch ook niet per gezin wat de verhoging van sociale uitkeringen of de groeinorm in de gezondheidszorg betekent? Met zulke cijfers creëer je een hetze.’ In elk geval zal het geld niet uit de lucht komen vallen als België de inspanningen wil opdrijven, zeker niet nu de striktere EU-begrotingsnormen sowieso al een besparing van 30 miljard euro zullen inhouden.

Perspectieven voor industrie

Critici werpen op dat defensie niet de capaciteit heeft om extra investeringen aan te kunnen. Wat moet je met tien extra F-35-gevechtsvliegtuigen als je geen piloten of grondpersoneel hebt om ze te bedienen, bijvoorbeeld? Francken vindt dat onzin. ‘Met de inflatie en de bijkomende kosten zit Defensie nu al in het rood om de lopende bestellingen te betalen. Gewoon al met het aankopen van extra munitie kan je een paar miljard extra spenderen.’ ‘Waarom kopen we met het geld geen lopende exportcontracten van onze defensiebedrijven af? En gebruiken we die vrijgekomen capaciteit niet voor leveringen aan Oekraïne?’, stelt een regeringsbron voor. Sowieso is de lijst met mogelijke in-

Laurent Forget Chief technology o icer FN Herstal

Ook vanuit Europese hoek komen miljarden op ons af, en dat biedt enorme perspectieven voor de industrie. Al moet Vlaanderen dan wel een tandje bij steken. Zeker vanuit N-VA-hoek stond de Vlaamse regering traditioneel op de rem als het om defensie ging, door strikt om te gaan met exportlicenties of door universiteiten te verbieden onderzoek te doen naar mogelijk militaire toepassingen. Dat is nog een erfenis van de vredesbeweging in de Volksunie. Francken beseft dat die houding niet houdbaar is. ‘Die knop moeten we nu omdraaien, ook met onze partij. We zouden werk kunnen maken van een belastingaftrek of een innovatiepremie voor bedrijven in de sector.’

Zullen defensie en veiligheid thema’s worden bij de verkiezingen? Francken gelooft van wel. ‘Ik geef al jaren lezingen over het onderwerp en voel echt een paradigmashift. De geesten zijn rijp. Eerst was er corona, nu zijn er de oorlogen die ons omringen. De mensen hebben schrik.’

Extra kwetsbaar

Niets doen is geen optie meer voor België, vindt ook geopolitiek expert Ian Bremmer. ‘De tijd van een free ride is voorbij. De NAVO zal moeten optreden tegen landen die de norm niet halen. Door hun lidmaatschap tijdelijk te schorsen, bijvoorbeeld. Of door een land uit te sluiten van het aankopen van geavanceerd Amerikaans materiaal, het delen van inlichtingen of het deelnemen aan militaire oefeningen. De NAVO kan heus wel even zonder België.’ Bremmer voegt eraan toe dat ons land misschien wel meer dan verwacht zal worden gedwongen zich te verdedigen als onder Amerikaanse druk wordt beslist de 200 miljard bevroren Russische tegoeden bij de Brusselse financiële instelling Euroclear in beslag te nemen. ‘Daar zullen de Russen niet blij mee zijn. België is extra kwetsbaar.’

De tijd van een free ride is voorbij. De NAVO kan heus wel een tijdje zonder België.

Ian Bremmer Geopolitiek expert

Iedereen is het erover eens dat Europa nog maar eens voor cruciale jaren en moeilijke keuzes staat. In eerste instantie om Oekraïne verder te kunnen ondersteunen, zodat het land minstens stand kan houden en zich kan versterken voor een eventueel vredesoverleg in een volgende fase. En in tweede instantie voor onszelf, om Poetin duidelijk te maken dat niet met ons te sollen valt. Zodat hij het niet in zijn hoofd haalt om een worstcasescenario in gang te steken, zoals een inval in Estland zoals Bremmer schetste.

Bij FN Zutendaal rollen ondertussen dagelijks duizenden kogels van de band die de Oekraïners moeten helpen de oorlog te winnen. ‘We hebben onderhandelingen opgestart voor de productie van munitie voor het Franse leger’, zegt chief technology officer Laurent Forget, terwijl hij ons het labo toont waar ingenieurs in een bunker aan nieuwe explosieven werken. ‘Dat is een deal die nog vele malen groter zou zijn dan het contract met de Belgische overheid.’

Op de testbaan in de bossen achter ons klinkt het gebulder van zware mitrailleurs. Hier lijkt het alsof Oekraïne dichtbij ligt. ‘Jarenlang heeft de politiek bedrijven als het onze links laten liggen. Nu is iedereen blij dat we nog de technologie en de knowhow hebben om een versnelling hoger te schakelen. We zijn er klaar voor.’

Vervolg van pagina 15

In de pandemie stond ze midden in het publieke debat. Vandaag is de antropologe geschokt dat een wereldwijde virusuitbraak niet meer hoog in de risicolijsten staat. Ontbijt met De Tijd.

Heidi Larson ‘We beleven collectief een pos raumatische stressstoornis’

SOFIE VANLOMMEL

Een verkeersbord dat op overstekende padden wijst, je verwacht het niet in hartje Brussel. Maar wie de rustige dreef kruist die naar Heidi Larson (66) leidt, komt zo’n waarschuwing tegen. De Amerikaanse antropologe woont met de wereldberoemde vaccinoloog en hiv-bestrijder Peter Piot op een steenworp van de ambassadewijk, in een appartement met zicht op de achtertuin van Hertoginnedal. Larson draagt een truitje met rozenpatroon, een donkere broek, instappers zonder sokken en een Apple Watch met Minnie Mouse op het display. Er staat een boeket van tulpen en eucalyptus op tafel, naast drie soorten brood en evenveel varianten confituur. ‘Pruimen 08/2023’, leest een label. ‘Die heeft Pierre Van Damme gemaakt’, zegt Larson. De vaccinoloog, een vriend, is nog zo’n covid celebrity. ‘De andere pruimenjam is van Peter. Moet je zeker proeven.’ Piot gaat de deur uit na een vluchtige kus. ‘Busy family’, zegt Larson. Zijn schoondochter, op bezoek uit Londen, rommelt in de keuken. ‘Ze is hier om prospectie te doen voor haar huizenjacht. Very exciting.’ Ze sluit de tussendeuren. ‘Zeg eens, ben je een koffie- of een theemens?’

Larson en Piot zijn academische jetset. Ze hebben het oor van wereldleiders als Europees Commissievoorzi er Ursula von der Leyen en mogen Bill en Melinda zeggen tegen de Microsoft-miljardairs achter een van de grootste stichtingen ter wereld. De Gates Foundation is ook partner van haar jongste onderzoek: The Global Listening Project, een enquête die peilt naar geloof en vertrouwen bij meer dan 70.000 respondenten in meer dan zeventig landen.

‘Zo’n 70 procent van de wereld’, zegt ze. ‘Met China erbij zou het meer dan 80 procent zijn geweest.’ Dan, droogjes: ‘In China werkten we jarenlang nauw samen met universiteiten rond vaccinvertrouwen. Opmerkelijk genoeg wilden ze niet dat we burgers bevroegen over hun ervaring tijdens covid.’

Met de resultaten reist ze nu de wereld rond, van Senegal tot Singapore. ‘Om overheden en beleidsmakers te informeren, want we hebben heel specifieke data voor zoveel landen. Over wat mensen belangrijk vinden, wie zich gehoord voelt, en vooral: wie niet. Dat is ongelooflijk belangrijk voor preparedness planning, de mate waarin we voorbereid zijn op een volgende crisis. Maar we krijgen ook veel andere vragen. Over hoe je moet omgaan met mensen die de klimaatverandering ontkennen. Over de beste aanpak van de mentalegezondheidscrisis. Over hoe we patiënten overtuigen therapie vol te houden en medicatie te blijven gebruiken, van hiv tot antibiotica.’

Luisteren en bevragen is de essentie van Larsons onderzoek. Het bracht haar de afgelopen dertig jaar voor ngo’s naar Nepal, Fiji, New York, Gaza en de Westelijke Jordaanoever, bij techbedrijven als Apple, in het onderzoekscentrum van Xerox en in de London School Of Hygiene and Tropical Medicine, waar ook Piot werkte.

Haar jarenlange onderzoek naar vertrouwen in vaccins - de grootste hefboom voor de volksgezondheid in de recente geschiedenis van de mensheid - katapulteerde haar tijdens de pandemie naar het hart van het publieke debat. Ze ijverde in de Kamer tegen een algemene verplichting

Ontbijt met De Tijd Oudergem, 9.15 uur, bij Heidi Larson thuis.

Met de antropologe praten we over de gevolgen van de pandemie en hun e ect op de verkiezingen. En over boter in de diepvriezer.

van het covidvaccin en informeerde het Europees Parlement over de vaccinatiebereidheid. Facebook vroeg haar advies over desinformatie, die welig tierde in een tijd van grote onzekerheid, massieve isolatie en een plotse confrontatie met nieuwe technologie zoals de uiterst effectieve mRNA-vaccins.

Het schokt Larson dat een wereldwijde virusuitbraak niet meer hoog op de lijstjes staat in de jaarlijkse risicorapporten.  ‘Bij een volgende pandemie - en er komt een volgende pandemie, dat gaat volgens mij geen honderd jaar meer duren - moeten we in staat zijn een crisis te managen en tegelijk menselijk te blijven. Ik was lid van heel wat overlegorganen en het ging altijd over surveillance, aanvoerketens en gezondheidsmaatregelen. Nooit ging het over mensen. Alsof iedereen wel spontaan de regels zou volgen, want het was crisis.’

Dat was toch ook zo? ‘Ja en nee. Ik denk dat we heel wat doden hadden kunnen voorkomen als we bijvoorbeeld in de Verenigde Staten meer mensen mee hadden gekregen die maskers en vaccins weigerden als politiek statement.’

Elk jaar brengt ze haar vakantie in de Provence door, ‘de enige weken in een jaar

dat we echt vertragen’. Dan wandelt ze langs de mur de la peste, de bewaakte wal die pestlijders weg moest houden. ‘Sommige praktijken tijdens de pandemie voelden haast middeleeuws aan. Daar denk ik vandaag veel over na, over de menselijkheid. Vrouwen die alleen moesten bevallen, Zoom-begrafenissen: dat hadden we toch anders kunnen organiseren. Wie zoiets heeft meegemaakt, zal het nooit meer vergeten. En dat laat sporen na.’

‘W

illen we eigenlijk boter?’, vraagt ze plots. ‘Die zit in de diepvriezer, omdat we altijd aan het reizen zijn.’ Er komen twee soorten boter op tafel. We spreken over de erfenis van covid. Als die er al is, want we schudden handen, we vliegen als nooit tevoren, en het mondmasker ligt stof te vergaren in de kast. ‘We zouden beter wat minder vliegen voor de planeet. Maar inderdaad, het lijkt alsof we dat allemaal achter ons proberen te laten, terwijl we eigenlijk collectief door een pos raumatische stressstoornis gaan. Ik

Sommige praktijken tijdens de pandemie voelden haast middeleeuws aan.

zijn potentiële ouders. Het zijn ook diegenen die tijdens de pandemie de hoogste prijs hebben betaald: ze mochten niet naar school en konden hun vrienden niet zien. Die tijd is hen ontnomen en komt nooit meer terug. Terwijl het risico van covid voor hen laag was, dat voelden ze heel juist aan. Dus ja, het wordt uiterst belangrijk om die groep weer in het gesprek te betrekken.’

Dit jaar gaat bijna de helft van de wereld stemmen. Zal dat trauma doorwegen in de stemhokjes? Larson is ‘dead scared’ voor de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen, bekent ze. ‘Als covid het land al niet heeft gespleten, dan wordt het vandaag wel verscheurd door de situatie in Israël. Aanvankelijk was er begrip voor de Israëlische reactie, maar dit geweld is echt disproportioneel. Dat weegt zeker op de steun voor Joe Biden. Zijn leeftijd helpt ook niet echt, hoewel Donald Trump ook geen jong veulen meer is.’ Even stokt haar betoog. ‘Ik zou me niet over politiek mogen uitlaten, ik krijg al genoeg doodsbedreigingen over vaccins.’ Larson onderdrukt een lachje. ‘Het is zeker niet om te lachen. Ik zal het anders verwoorden: ik ben er zeker van dat we door de pandemie met heel wat onverwerkte gevoelens kampen, zoals woede en hunkering naar verandering.’ ‘In een gespreksgroep in het noorden van Italië vertelden oudere vrouwen dat ze de pandemie erger vonden dan de Tweede Wereldoorlog. Toen hadden ze tenminste elkaar nog, zeiden ze. En kijk hoe allerlei antipartijen elkaar hebben gevonden tijdens de pandemie. Door de lens van vaccins hebben we extreemrechts en aanhangers van natuurgeneeskunde zich zien verenigen, van Nederland tot Oostenrijk. ‘ Het gesprek waaiert uit. Larson vertelt over het enorme fotoboek van Sebastian Salgado dat op een display ligt uitgestald, een verjaardagscadeau van Piot. ‘In een houten koffer ligt deel twee. Ik kende Salgado, omdat hij voor Unicef foto’s heeft gemaakt over polio. Voor dit werk is hij op zoek gegaan naar de plekken op aarde waar de natuur nog dicht bij haar oorspronkelijke staat is, om die momenten te vangen voor ze verdwijnen. Hoe kwam ik daar weer bij?’

herken het, want ik heb lang geleden een ernstig auto-ongeluk gehad en met posttraumatische stress gekampt. Je bent dicht bij de dood geweest, krabbelt recht, begint weer te bewegen en zoekt opnieuw interactie op, maar je bent echt wel veranderd.’ Piot en Larson vertrokken zelf uit Londen, onder andere door een nare ervaring van Piot met het Britse gezondheidssysteem en een lange ziekenhuisopname door covid. ‘Je mag niet vergeten hoelang de pandemie heeft geduurd. In twee à drie jaar gebeurt veel: baby’s worden geboren, koppels gaan uit elkaar, zeggen hun job op of verhuizen. Kijk hoe anders onze manier van werken is. Werkgevers kunnen niet anders dan accepteren dat mensen niet meer zoveel tijd op kantoor willen doorbrengen. Covid was voor velen een tippingpoint, ook al broeide er al van alles.’ Zorgwekkend vindt Larson de forse dip in de interesse voor vaccins. ‘Bij het monitoren van de vaccinatiebereidheid heeft Unicef vastgesteld dat er in 53 van de 55 landen een significante achteruitgang is in hoe belangrijk vaccins voor kinderen worden geacht. En dan vooral bij 18- tot 34-jarigen. Dat is choquerend, en daar zou het beleid sterk op moeten focussen. Want dat Lees ‘Ontbijt met De Tijd’ ook op www.tijd.be/ontbijt

Haar volgende videomeeting is tien minuten geleden begonnen, beseft Larson opeens. Ze schrijft nog snel een persoonlijke opdracht in haar laatste boek, ‘Stuck’, over vaccins. Trots toont ze de uitgaven in het Japans, ‘scha ig boekje, hè’, het Chinees en het Frans. ‘De Fransen wilden meer dan één woord als titel, ze hebben de ondertitel als bovenkop gebruikt: Comment naissent les rumeurs anti-vaccins et pourquoi elles persistent. ‘Alles om het langer te maken’, zegt ze. Weer dat lachje. Ze pakt haar iPad bij de hand en benadrukt nog eens hoe blij ze is dat ze haar Listening Project precies op Valentijn heeft kunnen lanceren. ‘Deze wereld kan wel wat liefde gebruiken.’

We zwaaien, ze is al in gesprek. We trekken zelf de deur achter ons dicht.

© KRISTOF VADINO

Debat

Politiek dynamiet bleek het, toen de PS deze week met het hoofdthema van haar verkiezingscampagne op de proppen kwam. Voorzi er Paul Magne e pleit voor een, weliswaar geleidelijke, overgang naar een werkweek van 32 uur, zonder loonverlies. ‘We weten dat alle grote veldslagen tijd in beslag hebben genomen. Maar we kunnen en moeten de komende jaren grote stappen in die richting ze en’, zei hij bij de aftrap naar de verkiezingen van 9 juni.

Het duurde geen halve dag of de ballon - die de PS vijf jaar geleden ook al eens had opgelaten met een resolutie in de Kamerwerd door de (centrum)rechtse partijen aan deze kant van de taalgrens uit de lucht geschoten. De kernwoorden waren ‘oneerlijk’, ‘onbetaalbaar’ en ‘onrealistisch’. Ook arbeidsmarktexperts lieten snel uitschijnen dat het een wensdroom is te opperen dat we collectief minder kunnen werken zonder daar een prijs voor te betalen.

Los van de politieke discussie en de electorale hoogspanning leven we hoe dan ook al langer in een tijd waarin volop wordt nagedacht over manieren om ons werk zo te organiseren dat meer tijd overblijft voor de andere dingen des levens. Vaststaande ideeën daarover worden losgewrikt, onder meer onder invloed van burn-outs en pandemieën. Na corona werd thuiswerk in veel beroepen normaal, de aanwezigheid op kantoor iets deeltijds.

Minder lummelen

In het experimenteren met meer flexibiliteit wordt ons land in de internationale pers genoemd als een van de pioniers. Sinds eind 2022 kan je in België een werkweek van vier dagen aanvragen. Dat zijn dan wel vier langere dagen, met evenveel werkuren als de reguliere vijf dagen samen. Een jaar na de invoering werd de formule vooralsnog lauw onthaald. Uit de eerste evaluaties kwam een gemengd beeld naar voren: heel veel flexibiliteit levert het niet op en de vier langere dagen zouden voor veel werknemers net tot meer overbelasting leiden.

Sommige organisaties testen een reductie van het aantal uren uit. Het bekendste voorbeeld bij ons is Femma, de vzw die ijvert voor vrouwenrechten en die in 2019 de werkweek inkor e van 36 naar 30 uur. In Zweden ze e de overheid in 2015 een experiment op waarbij verpleegkundigen in een woonzorgcentrum nog maar zes in plaats van acht uur per dag moesten werken. In beide gevallen bleek het effect op het welzijn van het personeel onmiskenbaar, maar waren wel extra (prijzige) aanwervingen nodig om alle taken te kunnen blijven bolwerken.

Ook na een grootschalige Britse test met meer dan 60 bedrijven die in 2022 besloten hun personeel een dag minder te laten werken, bleek 82 procent van de werknemers zich beter in zijn vel te voelen. Dat staat in een evaluatierapport dat deze week verscheen. Maar de resultaten zijn volgens experts te gemengd om er breed toepasbare conclusies uit te trekken. Het ging om een selectie van kleine bedrijven - voornamelijk met minder dan 50 werknemers - en de output goed meten en vergelijken is niet evident. Sommigen rapporteerden dat hun mensen eerst efficiënter werden, maar meldden dan een verminderend effect. Anderen betreurden net dat er minder tijd was om te lummelen aan het koffieapparaat.

Het experiment van Henry Ford

Dat minder werken beter is voor de balans met het leven daarbuiten, is evident. Tenzij misschien voor mensen die vluchten in de werkdrukte, omdat ze daar gelukkiger zijn.

Hoeveel uren telt de ideale werkdag?

Volgens PS-voorzi er Paul Magne e kunnen we gerust minder dan 38 uur per week werken.

Politiek werd zijn verkiezingsvoorstel afgeschoten, maar heeft hij een punt? ‘Kenniswerkers hebben gemiddeld een vijftal goede uren per dag in zich.’

Maar alle trial-and-error en de grote verschillen tussen jobs ten spijt doen zulke oefeningen wel de vraag rijzen of er zoiets bestaat als een ideale formule om zo productief mogelijk te zijn en tegelijk niet te veel te werken.

De kiem voor het antwoord daarop ligt onder anderen bij Henry Ford. Hij was niet alleen de architect van de moderne automobielindustrie, hij had ook een enorme impact op de dagindeling van vele generaties arbeiders. In de 19de eeuw waren werk-

weken van zes dagen en 60 tot zelfs 90 uur nog de norm in de fabrieken, maar in 1926 voerde de oprichter van de gelijknamige autoproducent een nieuwe standaard in. Arbeiders zouden nog acht uur per dag en vijf dagen per week werken. Ford kreeg aanvankelijk tegenwind van de sector, maar andere grote industriebedrijven zouden snel volgen. Tegen eind jaren dertig werd de veertigurenweek wet in Amerika. De ingreep van Ford had minder te maken met bezorgdheid over het welzijn van

zijn mensen dan met pure business, zegt Kathleen Vangronsvelt, professor organisatiepsychologie bij de Antwerp Management School. Uit intern onderzoek bij Ford was gebleken dat het geen zin heeft mensen langer aan de band te laten staan. In dat geval neemt hun productiviteit en efficiëntie in die mate af dat het verlies van tijd en geld is. Dat werknemers, die ook meer gingen verdienen, daardoor geld én tijd hadden om hun Model T te kopen en te gebruiken, bleek mooi meegenomen.

Sindsdien heeft research herhaaldelijk bevestigd dat het economisch geen steek houdt om meer uren uit mensen te persen, zegt Vangronsvelt. Bij vermoeide en gestreste werknemers verhoogt bovendien de kans op fouten en ongevallen. Wat ook opvalt, is dat extra uren werk niet garant staan voor evenveel extra productiviteit. Uit een Amerikaanse studie uit de jaren tachtig bleek dat 50 procent meer werk - een week van 60 in plaats van 40 uurniet resulteert in 50 procent meer output. Het is eerder 25 à 30 procent.

Bij kenniswerkers - hoe divers die groep ook is - tekent zich ook een grens af. Gemiddeld hebben mensen met dergelijke jobs een vijftal goede uren per dag in zich, zegt de research. Dat is zowat het maximum van wat ons concentratievermogen aankan, en dat is een goede indicator voor productiviteit. ‘De rest gaat naar administratie of informeel contact met collega’s, wat natuurlijk niet zinloos is’, zegt Vangronsvelt. Ook hier blijkt dat structureel overwerk zinloos is, hoe moeilijk dat in sommige culturen, zoals in Silicon Valley of in Wall Street, uit te roeien is. Een onderzoek van de universiteit van Boston toonde aan dat consultants die 80 uur per week werkten niet meer bereikten dan zij die dat niet deden. Hun managers merkten geen verschil.

De stijgende cijfers van mentaal onwelzijn en burn-out tonen dat onze werkorganisatie duidelijk niet voor iedereen werkt.

Dus waarom niet nog meer experimenteren?

Kathleen Vangronsvelt Professor organisatiepsychologie

Uitzonderlijk kunnen die grenzen worden overschreden, maar dan kortstondig, bijvoorbeeld om een deadline te halen of een project rond te krijgen. Maar dat wreekt zich dan weer de weken erna. ‘Op de langere termijn tast het de gezondheid en de productiviteit aan.’

15 urenweek tegen 2030

De theorie omze en in de praktijk blijft een harde noot. In Amerika kreeg het voorbeeld van Tower Paddle Boards, een producent van surfplanken, veel aandacht. Dat bedrijf van amper een tiental werknemers installeerde in 2015 een werkdag van 8 tot 13 uur maar eiste wel extreme efficiëntie. Op de korte termijn schoot de omzet omhoog. Maar op de langere termijn ‘ging de bedrijfscultuur kapot’, getuigde CEO Stephan Aarstol enkele jaren later. Hij veranderde van strategie en maakte van de korte werkdag een beloning in plaats van de norm, in de kalmste periode van het jaar, als de doelstellingen waren gehaald.

De econoom John Maynard Keynes voorspelde een eeuw geleden dat we door technologische vooruitgang tegen 2030 nog maar 15 uur per week zouden werken. Die deadline gaan we niet halen. ‘Maar toch’, zegt Vangronsvelt. ‘De steeds maar stijgende cijfers van mentaal onwelzijn en burn-out tonen dat onze huidige werkorganisatie duidelijk niet voor iedereen werkt. Dus waarom niet nog meer experimenteren?’

Gebruik de slimme rendementstool

INVEST.IMMO UNIEKE SELECTIE INVESTERINGSVASTGOED IN BELGIË

Ontdek het uitgebreid aanbod op INVEST.IMMO of scan de QR code

‘Als dit lukt, hebben we voor duizenden jaren energie’

Halen we straks veilig en goedkoop kernenergie uit zeewater en lithium?

Met start-ups, miljardeninvesteringen en een oproep van OpenAI-topman

Sam Altman lijkt kernfusie dichterbij dan ooit. In het Duitse stadje Greifswald boeken wetenschappers veelbelovende doorbraken. ‘We moeten nu niet palaveren maar dóén.’

‘W elkom in de nachtmerrie van elke loodgieter’, zegt elektroingenieur

Peter Kallmeyer grijnzend. We staan voor de Wendelstein 7-X, een experimentele kernfusie-installatie van het Max Planck Instituut voor Plasmafysica in het Noord-Duitse stadje Greifswald, dicht bij Polen. Een wirwar van leidingen, meetapparatuur, koel- en verwarmingssystemen maken dat de eigenlijke machine amper te zien is. De veiligheidsdeur, een betonnen kolos van bijna 2 meter dik, staat open. De machine ligt dezer dagen stil voor een upgrade.

De Wendelstein 7-X is een van de zowat honderd kernfusiemachines wereldwijd. De installatie loopt in de voorhoede in een race die steeds meer aandacht en centen trekt: de race om van kernfusie een commercieel bruikbare energiebron te maken. Decennialang werd gegrapt dat succes in

kernfusie ‘altijd dertig jaar in de toekomst ligt’. Met andere woorden: het zou er nooit van komen. De wetenschappelijke complexiteit schurkt aan tegen de grenzen van het menselijke kunnen, net zoals bij kwantumcomputers, hersensimulaties of reizen naar andere sterrenstelsels. Maar de toon verandert. Vorig jaar werden in verschillende onderzoekscentra, ook hier in Greifswald, doorbraken geboekt en records gebroken. Geen enkele van die prestaties komt in de buurt van echte stroomproductie. Er is nog altijd meer energie nodig om de reacties op gang te brengen dan dat er wordt opgewekt. En het gaat nog om weinig reacties, die amper genoeg elektriciteit opleveren om enkele laptops of broodroosters te laten werken. Maar ze tonen dat wetenschappers steeds meer grip krijgen op het proces. Niemand zal vandaag nog luidop zeggen dat het onmogelijk is ooit een centrale op basis van kernfusie te bouwen. ‘Ik krijg vaak de vraag of het zal lukken’, zegt Robert Wolf, een Duitse professor en een van de directeuren van het Max Planck Instituut. Hij kijkt vanop een hoger ge-

Voor kernfusie is weinig nodig. Met drie grote flessen zeewater en het lithium uit één laptopbatterij kan je in theorie een gemiddeld gezin drie jaar lang van elektriciteit voorzien.

Peter Kallmeyer Elektro-ingenieur

legen onderhoudsplatform naar de machine in Greifswald. ‘Kernfusie is mogelijk en het zal mogelijk zijn ze in te ze en als energiebron. De vraag is alleen: tegen welke kosten?’ Die kosten hebben te maken met wat we in Greifswald zien: er zijn enorm complexe machines nodig om fusie mogelijk te maken. Die moeten niet alleen worden geïnstalleerd, maar ook onderhouden. Aan de Wendelstein 7-X werd 15 jaar gebouwd. Alles werd tot op de millimeter berekend. Het kostenplaatje liep op tot 1,5 miljard euro. Zodra de machine er is, is de brandstof goedkoop. ‘Je hebt de waterstofisotopen deuterium en tritium nodig. Door die te laten samensmelten komt energie vrij’, legt Kallmeyer uit. ‘Deuterium vind je in zeewater en is onbeperkt aanwezig. Tritium kan worden bereid uit lithium. Daarvan zijn er op aarde voorraden voor vele duizenden jaren. Zeker omdat voor kernfusie zo weinig nodig is: met drie grote flessen zeewater en het lithium uit één laptopba erij kan je in theorie een gemiddeld gezin drie jaar lang van elektriciteit voorzien.

Als dit lukt, hebben we dus voor duizenden jaren energie.’ Het idee op zich is niet vergezocht. Kernfusie is de meest natuurlijke energiebron in het universum: ze tekent voor zowat 99 procent van alle energie. Het is de manier waarop sterren al miljarden jaren licht en warmte produceren. De zon is eigenlijk één grote kernfusiecentrale, alleen is ze een centrale waarin atoomkernen samensmelten en niet worden gesplitst zoals we vandaag al doen.

De potentiële voordelen van kernfusie zijn immens. In tegenstelling tot fossiele brandstoffen is er bij kernfusie geen schadelijke uitstoot. Het proces genereert ook geen langlevend radioactief afval zoals bij kernsplijting. Het is veilig, want er is geen risico op een meltdown door een kettingreactie die uit de hand loopt. En de hoeveelheid energie die je ermee kan opwekken, is ongezien.

Die belofte spreekt steeds meer tot de verbeelding, zeker gezien de zorgen over de energiebevoorrading en de klimaatverandering. Symbolisch daarvoor: op een steenworp van de Wendelstein 7-X komen in Greifswald de twee Nord Stream-pijpleidingen uit Rusland aan land. Door de oorlog in Oekraïne is de gastoevoer via Nord Stream dichtgedraaid. En wat verderop zijn ze al dertig jaar bezig met de ontmanteling van een oude kerncentrale.

‘De oorlog helpt te beseffen dat we meer moeten investeren in nieuwe energiebronnen. Maar dat is niet eens de grootste trigger’, zegt de Belgische fusie-expert Jozef Ongena. Net als bij veel andere projecten ter wereld is Ongena, onderzoeksdirecteur aan het Laboratorium voor Plasmafysica aan de Koninklijke Militaire School in

De kernfusie-installatie Wendelstein 7-X in het Duitse stadje Greifswald. Er is tot nog toe 1,5 miljard euro in geïnvesteerd. © CLARA EVENS/ID

STEPHANIE DE SMEDT GREIFSWALD

Debat

Brussel, nauw betrokken bij de experimenten met de Wendelstein 7-X. Een team onder zijn leiding ontwikkelde een nieuw type verhi ingsantenne dat hier in 2023 voor het eerst met succes werd getest.

‘De energiebehoefte neemt de komende decennia drastisch toe. Als we alles willen elektrificeren, gaan we schone energie zoals kernfusie hard nodig hebben. We hebben geen andere keuze’, zegt Ongena. Eenzelfde geluid klinkt ook steeds luider in Silicon Valley, waar een resem bekende namen zich openlijk tot kernfusie bekeert. Op het Wereld Economisch Forum in Davos verklaarde OpenAI-topman Sam Altman in januari onomwonden: ‘We hebben kernfusie nodig.’ Dat de ontwikkeling en het gebruik van artificiële intelligentie (AI) gigantische hoeveelheden energie vergen, is daar vast niet vreemd aan.

Hemelbestormer

Altman, die zelf geen aandelen van OpenAI heeft, pompte 375 miljoen dollar van zijn eigen vermogen in Helion, een start-up die onderzoek doet naar kernfusie. Daarmee is hij veruit de belangrijkste aandeelhouder van het bedrijf dat in 2013 werd opgericht. Alles samen haalde Helion al 570 miljoen dollar op, onder meer bij Peter Thiel, de investeerder die mee aan de wieg van de online betaaldienst PayPal stond.

Helion is wellicht is de grootste hemelbestormer in het veld. Midden vorig jaar sloot het een overeenkomst met de technologiereus Microsoft, een partner van Altman bij OpenAI, om tegen 2028 50 megawa aan fusiestroom te leveren. In de fusiegemeenschap wordt er met grote ogen naar gekeken. Dat een bedrijf belooft om over enkele jaren al stroom te leveren, is ongezien. ‘Niemand begrijpt er iets van’, zegt Ongena. ‘Het hele project is in nevelen gehuld. Ze geven alleen een summiere beschrijving van hoe ze het willen doen.’ Helion zegt zo te handelen omdat het in de beginjaren kort na de publicatie van een paper kopies zag opduiken in China. Ongena stelt zich nie emin vragen. ‘Niemand heeft een zicht op hoe het bedrijf zijn claims kan waarmaken.’ Helion beloofde bij zijn oprichting in 2013 dat het in 2017 energieneutraal zou kunnen werken. Die deadline werd rijkelijk gemist, al is dat niet ongebruikelijk in een onderzoeksdomein dat met zo veel experimentele technologie werkt. Ook andere bedrijven deden beloftes die ze uiteindelijk niet konden waarmaken. Het Canadese General Fusion, waarin de Vlaamse investeerder GIMV in 2020 geld pompte, miste sinds zijn oprichting in 2002 tal van mijlpaalmomenten. De bouw van het grootste fusieproject ooit, de internationale samenwerking om in het Zuid-Franse Cadarache de International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER) neer te ze en, loopt ook vertraging op. De kosten lopen inmiddels op van de aanvankelijk gebudge eerde 6 miljard tot meer dan 20 miljard euro, wat van ITER het duurste wetenschappelijke project ooit maakt na de bouw van het internationaal ruimtestation ISS.

Fusieonderzoek is vallen en opstaan, weet Ongena. ‘Het is Darwin. Je probeert dingen, stuurt bij en gaat telkens verder met het beste. In die zin is elk initiatief welkom. Als wetenschappers schieten we bij sommige ideeën wel in de lach, maar ik wens elke nieuwe start-up oprecht succes. Het is samen dat we er moeten geraken.’ SpaceX-moment De jongste jaren is ontegensprekelijk veel vooruitgang geboekt. Dat is te danken aan meer rekenkracht door betere computertechnologie, aan supergeleiders en betere magneten via doorbraken in materiaaltechnologie, en aan veel internationale samenwerking.

Maar nu hoopt Ongena te versnellen dankzij een ‘SpaceX-moment’ voor de sec-

43

In vijf jaar is het aantal start-ups dat op de kar van de kernfusie sprong vrijwel verdubbeld tot 43, leren cijfers van de Fusion Industry Association.

tor. Net zoals het Amerikaanse bedrijf SpaceX met zijn nieuw type rake en voor de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA - en bij uitbreiding de hele ruimtevaartsector - deuren opende, kunnen privébedrijven een turbo ze en op de ontwikkeling van nieuwe technologieën. ‘We moeten bouwen en testen. Gewoon doen in de plaats van jaren palaveren. Met privébedrijven gaat dat veel sneller.’ De dynamiek komt in elk geval op gang. In vijf jaar is het aantal start-ups dat op de kar van de kernfusie sprong vrijwel verdubbeld tot 43, leren cijfers van de Fusion Industry Association. Samen haalden ze zes miljard dollar op. Die start-ups zijn uiterst belangrijk om de race te lopen naar de winnende technologie die het meest geschikt zal zijn om op commerciële schaal te werken. Dat is nog lang geen uitgemaakte zaak.

In grote lijnen zijn er vandaag twee manieren om atoomkernen samen te smelten. Bij traagheidsfusie wordt gewerkt met krachtige lasers om de deeltjes le erlijk samen te persen. Dat is het procedé waarmee Amerikaanse onderzoekers onlangs claimden voor het eerst meer energie op te wekken dan ze nodig hadden voor een fusiereactie. Maar eerlijk is eerlijk: daarbij werd niet gesproken over de energie die nodig was om de laser op te laden. De andere manier is magnetische fusie. Daarbij wordt de brandstof verhit. ‘Deeltjes smelten niet samen onder normale condities’, legt Ongena uit. Maar bij extreem hoge temperaturen veranderen deuterium en tritium in plasma, een soort gastoestand die uit vrije geladen deeltjes bestaat. Dat is de toestand waarin de deeltjes kunnen samensmelten. In de zon gebeurt die fusiereactie bij 15 miljoen graden. Maar omdat de druk op aarde lager is, zijn hier temperaturen van 100 miljoen graden en meer nodig. ‘Geen enkel materiaal ter wereld kan zulke

HOE WERKT KERNFUSIE?

temperaturen aan zonder te smelten of hopeloos beschadigd te geraken. Daarom wordt gewerkt met magneten die het superhete plasma bijeenhouden en weghouden van de reactorwand.’

Om magnetische fusie mogelijk te maken bestaan twee types reactoren. Een donutvormige tokamak, een Russische uitvinding uit de jaren vijftig en het model dat de installatie ITER in Cadarache volgt. En een stellarator, een ontwerp met een ingewikkeld ineengedraaid magneetveld. Het verschil? Een tokamak heeft een eenvoudiger design en is makkelijker te bouwen, maar in een stellarator is het plasma makkelijker stabiel te houden en kan in principe continu werken. Ongena: ‘Het is nog niet duidelijk welk van de twee systemen beter is. We ontwikkelen ze nu dus naast elkaar.’

Het veelbelovende Commonwealth Fusion Systems (CFS), een spin-off van het prestigieuze Massachuse s Institute of Technology (MIT) in Boston, haalde sinds zijn oprichting in 2018 dik 2 miljard dollar op, een budget dat vergelijkbaar is met dat van de Wendelstein 7-X. Een groot deel van die centen is afkomstig van Breakthrough Energy Ventures, een investeringsfonds dat werd opgericht door techmiljardair Bill Gates en dat heel wat bekende investeerders heeft, van Amazon-oprichter Jeff Bezos over ArcelorMi al-CEO Aditya Mi al tot Alibaba-oprichter Jack Ma.  ‘CFS stoomt op volle kracht vooruit’, zegt Ongena, die met het bedrijf samenwerkt. ‘Ze hebben een gedurfd concept met een totaal nieuw soort magneten, die driemaal sterker zijn dan wat tot nu toe wordt gebruikt. Een sterker magneetveld betekent volgens de fysica meer fusiereacties.’ Sinds twee jaar bouwt CFS aan een eigen fusiereactor, waar al over een paar jaar de eerste tests moeten gebeuren. Ergens in de jaren dertig zou dat een commercieel

Als wetenschappers schieten we bij sommige ideeën wel in de lach, maar ik wens elke nieuwe start-up oprecht succes. Het is samen dat we er moeten geraken.

Jozef Ongena Fusie-expert

levensvatbaar project moeten opleveren. Ook het Britse Tokamak Energy, waar meer dan 150 wetenschappers werken, wil met een nieuw soort magneten experimenteren om compactere tokamakreactoren te ontwikkelen. Het Duitse Proxima Fusion, een spin-out van het Max Planck Instituut voor Plasmafysica, haalde vorig jaar 7 miljoen op om een nieuw model te ontwikkelen voor een stellaratorinstallatie. En het Canadese General Fusion wil tests doen met een combinatie van magneten en mechanische druk op het plasma.   Groeiende terughoudendheid

De nieuwe initiatieven, het ene al gewaagder dan het andere, voegen een dosis optimisme toe. Een meerderheid van de startups die de Fusion Industry Association bevroeg, gelooft dat we over een tiental jaar via kernfusie elektriciteit aan het net kunnen leveren. In academische kringen is men terughoudender. Een volwaardig demonstratiemodel van een kernfusiecentrale tegen 2050 is volgens Ongena al een stevige prestatie. Op een echte industrie zou het dan nog eens enkele decennia wachten zijn.

We waren met Chinezen aan het praten en plots zeiden ze: ‘Sorry, hier kunnen we niets meer over zeggen.’ Terwijl zij wel foto’s namen van al onze bevindingen.

Kristel Crombé Professor fysica

KERNFUSIE BIEDT 10 MILJOEN KEER

HOGERE ENERGIEOPBRENGST DAN STEENKOOL

Als we alles willen elektrificeren, gaan we schone energie zoals kernfusie hard nodig hebben. We hebben geen andere keuze.

Jozef Ongena Fusie-expert

Ook de Duitse professor Robert Wolf tempert de verwachtingen. ‘We moeten eerlijk blijven. Zes miljard dollar voor nieuwe initiatieven in de privésector is veel geld, zeker voor wetenschappelijk onderzoek. Maar zet dat af tegen industriële investeringen en het plaatje ziet er helemaal anders uit.’ Microsoft investeerde 13 miljard dollar in het AI-bedrijf OpenAI. De retailer Amazon pompte in 2022 in z’n eentje 73 miljard dollar in onderzoek en ontwikkeling. De budge en waarmee de energiesector sector werkt, lopen in de miljarden.

Los van de centenkwestie is het ook maar de vraag of politieke belangen de cruciale internationale samenwerking niet in de weg zullen zi en. Decennialang is fusieonderzoek een grenzeloze wetenschap geweest. ITER is een samenwerking van 35 landen, en zelfs na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is Rusland nog altijd een actieve partner. Een nieuwe onderzoeksfaciliteit in Japan die in december opstar e, werd gebouwd samen met Europa. En Ongena reist de wereld rond om zijn knowhow te delen, met zowel collega-onderzoekers als start-ups.

Vergelijking van de energie, uitgedrukt in megajoule (MJ), opgewekt uit een kilogram brandstof voor verschillende systemen Kernfusie Kernsplitsing Aardgas Ruwe olie Steenkool

Maar naarmate overheden - van de Verenigde Staten tot China - zelf steeds grotere budge en voor kernfusie vrijmaken, groeit hier en daar de terughoudendheid rond samenwerking. Kristel Crombé, professor fysica aan de Universiteit Gent en lid van het team van Ongena dat de verhi ingsantenne ontwikkelde, ondervond dat onlangs tijdens een conferentie. ‘We waren met Chinezen aan het praten en plots zeiden ze: ‘Sorry, hier kunnen we niets meer over zeggen.’ Terwijl zij wel foto’s namen van al onze bevindingen. Dat gebeurde vroeger nooit.’

Een paar maanden geleden werd ook de sluiting van JET aangekondigd. JET is de belangrijkste onderzoeksfaciliteit voor kernfusie ter wereld. De installatie nabij Oxford werd in de jaren tachtig gebouwd via een samenwerking tussen Europa en het Verenigd Koninkrijk. In oktober werd met de reactor nog een wereldrecord gevestigd: gedurende vijf seconden werd 69 megajoules (MJ) energie opgewekt, genoeg om vijfhonderd laptops een uur te laten draaien.

JET kon gerust nog enkele jaren belangrijke diensten bewijzen aan het fusieonderzoek, zeker in afwachting van de oplevering van ITER. Maar de Bri en ze en liever alles in op de bouw van een eigen machine. ‘Die beslissing kan ons jaren vertragen. Een ramp voor het onderzoek’, zegt Ongena. Samen met collega’s is hij een ultieme poging gestart om te lobbyen voor een compromis tussen Europa en de Bri en, zodat JET toch wat langer open kan blijven. ‘Het bezorgt me slapeloze nachten.’

Debat

Nergens zonder weg

Rik Van Puymbroeck

De timing is wat ongelukkig, want amper twee dagen geleden baadde deze rubriek al in licht erotische sferen. We proberen dat te vermijden. U zou anders wel iets denken, en ook vader leest in het weekend De Tijd. Maar om twee redenen staat de foto hier toch.

Eén: we kunnen er niet mee wachten, want begin maart is het te doen. En twee: vader was erbij toen we deze foto maakten.

Ook hij moest lachen omwille van de grap die deze twee borden samenbracht. In een oogflits gezien onderweg van Nevele naar Hansbeke, iets verderop teruggedraaid omdat we de kans niet konden laten voorbijgaan en toen we terug waren, zei hij: ‘Je hebt gelijk. Dit kon je niet laten liggen.’ Verder lieten we de eroticabeurs onbesproken en we dachten er allebei het onze van. Volgende week gaan we er niet samen heen. Ook niet apart. We houden het graag proper.

Dat lijkt ook de oproep aan de bezoekers van de beurs op 1, 2 en 3 maart. En als alles toch toeval blijkt te zijn, dan blijft het een goede gedachte. Zo heeft vader het ons trouwens altijd geleerd. NEVELE >

Debat

Alexander Ma elaer

Veiligheid garanderen is belangrijker voor begroting

dan binnenlands getouwtrek

In de marge van de jaarlijkse Veiligheidsconferentie in München stelde premier Alexander De Croo (Open VLD) onomwonden dat België het NAVO-engagement versneld moet uitvoeren om 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan defensie uit te geven. Tegelijk zijn ook andere investeringsbehoeften urgent en volgen de doemberichten over de stand van de publieke financiën elkaar snel op. De terugkeer van de Europese begrotingsdiscipline betekent dat het land een grote saneringsoefening voor de boeg heeft.

Hoe zijn die zaken te verzoenen? Daarvoor hebben we een model nodig om de overheidsfinanciën een nieuwe structuur te geven. Een model dat niet vertrekt vanuit binnenlands politiek getouwtrek, maar vanuit de dramatisch gewijzigde geopolitieke context.

Het huidige begrotingskader gaat ook terug op een geopolitiek kantelpunt. Het einde van de Koude Oorlog viel samen met de transformatie van het vroegere unitaire België tot een federale staat bestaande uit gemeenschappen en gewesten.

De Bijzondere Financieringswet van 1989 regelde de geldstromen over de bestuursniveaus heen. Opeenvolgende staatshervormingen wezen daarbij een almaar groter deel van de bevoegdheden en de fiscale inkomsten toe aan de deelstaten. Dat creëerde het huidige carcan, waarbij de federale overheid door de gestage groei van de sociale uitgaven en dotaties aan de deelstaten almaar minder centen overhield voor de eigen kerntaken. Dat proces werd decennialang gefaciliteerd door de structurele onderfinanciering van defensie en in mindere mate de andere residuele federale bevoegdheden.

Permanente vredestijd

De Bijzondere Financieringswet gaat impliciet uit van permanente vredestijd. Ze herverdeelt de inkomsten op basis van de twijfelachtige veronderstelling dat het staatsapparaat geen hiërarchie van taken en verantwoordelijkheden heeft.

Die situatie is niet langer houdbaar. De federale begroting gaat in slow motion over de kop, net op het moment dat de wereld in brand staat, met bestuurlijke verlamming tot gevolg. Daarom kunnen de partijen die een volgende regering willen vormen maar beter beginnen na te denken over een nieuw begrotingsmodel dat vertrekt vanuit de realiteit dat het garanderen van de veiligheid van alle onderdanen zonder meer de belangrijkste verantwoordelijkheid van de overheid is.

Door de uiterst uitdagende internationale omgeving zijn structureel meer middelen nodig om onze toekomst op de lange termijn veilig te stellen. De dreiging van een militair conflict met Rusland maakt dat 2 procent van het bbp echt een ondergrens is geworden voor onze defensie-uitgaven. Dat reflecteert fundamenteel de nood aan meer beter uitgeruste strijdkrachten. Een groeiend defensiebudget moet ook geflankeerd wor-

Kortom

De auteur

Alexander Ma elaer is professor aan de VUB Brussels School of Governance en senior research fellow aan het Egmont Instituut.

De kwestie

Terwijl de federale begroting in slow motion over de kop gaat, dwingt de geopolitieke context ons te investeren in defensie, diplomatie en binnenlandse weerbaarheid.

De conclusie

Door de Russische dreiging zou het van een haast criminele nalatigheid getuigen dat niet te doen. Een nieuw begrotingsmodel houdt daar het best rekening mee.

den door een doordacht buitenlands beleid met de nodige instrumenten voor internationale samenwerking. In orde van groo e wil dat zeggen dat Defensie en Buitenlandse Zaken op termijn bijna het integrale federale beleidsbudget van vandaag nodig hebben: zo’n 3 procent van het bbp of 18 miljard euro per jaar.

Negen ministers van Volksgezondheid

Bovendien staan binnenlandse en buitenlandse veiligheid niet los van elkaar. Lokale overheden moeten kunnen rekenen op een federaal politioneel en justitieel apparaat, want de strijd tegen drugs, zware criminaliteit en terrorisme stopt niet bij de grenzen van de deelstaten.

De federale overheid moet ook de civiele veiligheid en weerbaarheid van de samenleving kunnen ondersteunen, bij eventuele noodsituaties als hybride aanvallen op onze kritische infrastructuur voor energievoorziening en het financiële betalingsverkeer. Ook voor het blijven innen van de belastinginkomsten, het opmaken van begrotingen en het beheren van de staatsschuld et cetera blijven performante federale administraties noodzakelijk.

In het licht van de nieuwe veiligheidsomgeving heeft de federale begroting dus structureel meer middelen nodig. Dat vergt niet zozeer een nieuwe staatshervorming, als wel de vaststelling dat nationale veiligheid de eindverantwoordelijkheid blijft van elke soevereine staat.

De centrale vraag is of die financiële expansie wordt opgevangen door de financiering van de deelstaten, de sociale zekerheid of de residuele socio-economische bevoegdheden van de federale staat. Wellicht zijn maatregelen in elk van die drie domeinen noodzakelijk. Op het vlak van de socioeconomische hefbomen kan een rationalisatie met volledige responsabilisering van één bestuursniveau een uitweg bieden. Daarbij zou een einde komen aan de kafkaiaanse situatie van negen ministers van Volksgezondheid zonder duidelijke eindverantwoordelijkheid. De deelstaten zouden daarbij niet alleen meer beleidsverantwoordelijkheid krijgen, maar die ook moeten nemen in budge aire zin.

Of je in de volgende legislatuur aan de bevoegdheden dan wel aan de financiering van ons staatsbestel sleutelt, de vaststelling blijft dat Rusland een oorlog begonnen is waarvan niemand weet waar die zal eindigen. Het zou van een haast criminele nalatigheid getuigen om onze collectieve militaire verdediging, onze diplomatie en onze binnenlandse weerbaarheid niet op te schroeven in functie van die harde realiteit. Het minimaliseren van de uitdaging en het uitstellen van beleidsantwoorden maakt het probleem op termijn alleen maar groter.

Echt leiderschap betekent dat je de bevolking geen wensdromen voorspiegelt, maar ze overtuigt van de noodzaak om collectieve inspanningen te leveren voor een betere toekomst. In 1940 kon Winston Churchill niet anders dan de bevolking bloed, zweet en tranen te beloven. Laat het ons niet weer zover laten komen.

ZAK

Jacques Moeraert

‘ Sommige politici kiezen ervoor van Acid een martelaar te maken, die het slachtoffer is van een systeemfout die ertoe zou leiden dat hij zwaarder gestraft wordt dan de rijkere leden van Reuzegom. Als politici echt verontwaardigd zouden zijn en niet simpelweg aan verkiezingskoorts lijden, zouden ze hun verantwoordelijkheid kunnen nemen en de strafwe en proberen te veranderen. Niet via steekvlamwetgeving, maar via een duurzame, ruimere hervorming van de manier waarop de samenleving met misdrijven en het risico op klassenjustitie omgaat. In die zin is het ironisch dat uitgerekend op dezelfde dag als het vonnis in de zaak-Acid in het parlement een gloednieuw strafwetboek werd goedgekeurd zonder amendementen die aan die klassenjustitie zouden tegemoetkomen.’

Quinten Jacobs is advocaat grondwe elijk recht en praktijkassistent aan de KU Leuven. Lees het volledige opiniestuk op tijd.be

Terre d’accueil

Bert Kruismans

Chez nous in Wallonië

Voor zij die vinden dat daar in Durbuy begot veel Vlamingen rondlopen en dat je er amper nog een betaalbare parking vindt, hebben wij één tip: ontdek het ware Wallonië en trek naar het lieflijke Couvin.

Couvin, een stad, groter dan Antwerpen, misschien niet wat aantal inwoners betreft, maar dan toch in oppervlakte. Heerlijk rustig is het daar. Couvin, met zijn boo ochtjes en klank- en lichtspelen in de indrukwekkende Neptunusgro en, met zijn imposante parking voor kampeerwagens, zijn brasserie des Fagnes en uiteraard zijn bucolische bunker van Adolf Hitler.

Met de man in kwestie ligt dat sinds 1945 wat moeilijk, maar weet dat u via het internet nu zelfs kan discussiëren met de bunker van Hitler! Surf naar de website bdp1940.be en neem de proef op de som. Dezelfde site behandelt in het Nederlands ook de occupatie en verze ing in België, waarmee men dus de beze ing en het verzet bedoelt en waarmee de copywriter van dienst vooral aantoont dat vertalen met een gratis computerprogramma een slecht idee was. Maar soit, als ene Adolf Hitler in 1940 Couvin zeer geschikt vond voor een korte zomervakantie, dan moet het daar goed leven zijn, toch?

Waarom komt dat Naamse stadje aan de grens met Frankrijk dan volgens een studie van de ULB uit de bus als een van de meest gepolariseerde plekken van België? Even verderop, in het al even lieflijke Dinant is die polarisatie volgens de onderzoekers al veel kleiner. In Couvin hebben ze nochtans - ik verzin dit niet - nog nooit van Astrid, Natalia, Acid of Reuzegommers gehoord. Wat blijft er dan nog over om je verschrikkelijk over op te winden?

In de peilingen slaat Chez Nous nu nog geen deuk in een pak Ardeense boter. Maar dat kan veranderen als onze landgenoten straks het stemadvies van Le Pen te horen krijgen.

Zelfs de lokale burgervader Claudy Noiret (Les Engagés) heeft het opgegeven. In een interview met de collega’s van Le Soir moest hij ootmoedig bekennen: ‘Er is geen dialoog meer, vooral sinds covid. Er is geen sprake meer van vreedzame uitwisselingen, noch tussen politici, noch tussen burgers. Het wordt almaar moeilijker om te communiceren.’

Wat wel te communiceren valt, is dat Couvin ooit betere economische tijden heeft gekend. Het stadje paalt aan een van de meest verpauperde regio’s van Frankrijk, les Ardennes. Een reporter van het onvolprezen blad Wilfried maakte enkele jaren geleden een voe ocht in de grensstreek. Het las als een roman van Emile Zola 2.0. Bij Le Soir voerden ze dan weer ene Joe op, een lokale twintiger die nog nooit een stap buiten Couvin had gezet. De man heeft de middelen niet om te vertrekken en vindt geen werk om middelen te vinden om te vertrekken. Gelukkig zijn er nog de Neptunusgro en. Met wat geluk heeft Joe een abonnement.

Misschien is het geen toeval dat begin 2024 niet alleen in steden als Mons en Charleroi maar ook in dat landelijke Couvin plots affiches opdoken van Marine Le Pen met een Belgische vlag op de achtergrond en de slogan ‘Marine Le Pen steunt Chez Nous. In 2024, stemt vaderlandslievend’.

Of het boegbeeld van Frans extreemsrechts op de hoogte was van deze wildplakkerij is niet helemaal duidelijk. Maar ze is Chez Nous zeker niet ongenegen. In 2021 werd de stichting van dat extreemrechtse Belgische partijtje opgeluisterd met de aanwezigheid van Tom Van Grieken én van Jordan Bardella, rechterhand van Le Pen en voorzi er van haar Rassemblement National.

In de peilingen slaat Chez Nous nu nog geen deuk in een pak Ardeense boter. Maar dat kan veranderen als onze landgenoten straks het stemadvies te horen krijgen van de grote zus uit Parijs. De stem van Le Pen klinkt luid in Wallonië. In 2015 leerde een opiniepeiling dat een derde van de Walen op haar zou stemmen als dat mogelijk zou zijn.

Elke week fileert Bert Kruismans vanuit Wallonië de kleine en grote actualiteit.

Debat

Paleis der Natie

Rik Van Cauwelaert

Het grote subsidiespel

Staatssteun was ooit een vies woord in Europa. Behalve in enkele uitzonderlijke gevallen was het onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt. Dat stelde het Verdrag van Rome, de Europese geboorteakte. Nu vormt de EU samen met de lidstaten een logge subsidiemachine.

We horen nog weinig van Europees commissaris voor Mededinging

Margrethe Vestager. Geruime tijd was de Deense een van de sterren van de Europese Commissie, die niet aarzelde de grote Amerikaanse techbedrijven onder handen te nemen. Haar verre voorganger Karel Van Miert dwong ooit de Amerikaanse vliegtuigbouwer Boeing in de Europese concurrentiepas. Vestager kwam gehavend uit die strijd. Met haar ophefmakende pogingen om Apple en Amazon de kolossale maar volgens de Commissie oneerlijke belastingvoordelen te laten terugbetalen aan Ierland en Luxemburg kreeg ze ongelijk van het Gerecht van de Europese Unie.

Het is nu stil rond Vestager, die er ook niet in slaagde voorzi er te worden van de Europese Investeringsbank. De zorg om mededinging en eerlijke concurrentie tussen de lidstaten staat niet meer bovenaan op de agenda van de Europese Commissie. Die is druk bezig met de financiële implicaties van de Green Deal en het distribueren van de miljarden van het EU-coronaherstelfonds.

Staatssteun was ooit een vies woord in Europa. Behalve in enkele uitzonderlijke gevallen was het onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt. Zo stond het in 1957 al in het Verdrag van Rome, de Europese geboorteakte. Nu vormt de EU samen met de lidstaten een logge subsidiemachine.

De pijnlijkste uitspraak over de Europese aanpak kwam van Geert Van Poelvoorde, die aan het hoofd

Faudt Nieuws

Jan Nelis

staat van de Europese vestigingen van de staalgigant ArcelorMi al. De webstek Hydrogen Insight citeerde de altijd vrijmoedige Van Poelvoorde die zich had laten ontvallen dat groene waterstof te prijzig is voor gebruik in de Europese staalovens, ‘ondanks de miljardensubsidies die we kregen voor de nodige uitrusting’. En dus gaat ArcelorMi al verder met het gebruik van gas. Waterstof, het groene wondermiddel volgens sommigen, is door de manier van aanmaken vele keren duurder dan fossiele brandstof. Ronnie Belmans, de oprichter van EnergyVille, houdt niet op met tegen die onzin te waarschuwen. Volgens zijn collega en publicist Samuel Furari is de aanmaak van groene waterstof zoiets als drinkwater filteren uit champagne.

Eerlijk speelveld

De EU maakt dezer dagen geen goede beurt. Zelfs Stefaan De Rynck, vertegenwoordiger van de Europese Commissie in België, gaf in zijn jongste opiniestuk in De Tijd toe dat ‘bedrijven inderdaad kampen met te veel rapporteringsverplichtingen’. Niet alleen bedrijven overigens, ook de banken. Die rapporteringsplicht moet fraude tegengaan, want de fiducie van de EU-bonzen in sommige lidstaten is beperkt. ‘De EU heeft huiswerk om dat simpeler te maken’, schrijft De Rynck. Maar volgens hem gaan ook nationale en regionale overheden niet vrijuit. Te vaak voegen zij extra verplichtingen bij de toepassing van Europees beleid, zoals de goldplating door Vlaanderen in het stikstofdossier.

Het bedrijfsleven heeft een punt

als het stelt dat de industriële en de groeicomponent van de Green Deal meer aandacht vergt, geeft De Rynck toe. Het Europese geld samen met de vele nationale steun moeten niet onderdoen voor de Inflation Reduction Act, waarmee de Verenigde Staten hun groene transitie ondersteunen. Helaas loopt het fout met de nationaal versnipperde staatssteun die de Europese strategie niet ondersteunt. Zo werd onlangs bekend dat 15 EU-landen, waaronder België, samen 5,4 miljard euro aan subsidies besteden aan onderzoek naar het gebruik van, jawel, waterstof.

Afgaand op het scorebord van de Commissie steeg de gezamenlijke staatssteun in de lidstaten naar 320 miljard euro. Om zijn industrie te vergroenen heeft Duitsland al een eerste tranche van 4 miljard euro klaar, in 2024 volgt een nieuwe steunronde. De Duitse staalpro-

De Europese Green Deal-operatie krijgt iets pathetisch naast de vaststelling dat in 2022 wereldwijd 6.500 miljard euro werd gespendeerd aan subsidies voor fossiele brandstof.

ducenten vallen daar niet onder, die genieten van op maat gesneden subsidies. Bij wijze van vergelijking: volgens het jongste jaarverslag van de Nationale Bank van België spendeerde de Belgische overheid in 2022 liefst 22,4 miljard euro aan subsidies allerhande aan ondernemingen. Vlaanderen besteedt in totaal bijna 18 miljard euro aan subsidies. Dat is een derde van zijn begroting.

Staatssteun kan volgens De Rynck het eerlijke speelveld verstoren, terwijl we die eengemaakte markt juist nodig hebben om de Green Deal tot een succes te maken. Daarmee komt de kat op de koord. Eerder al plei e Commissievoorzi er Ursula von der Leyen in voorzichtige bewoordingen voor een Europees investeringsfonds. De financiële ondersteuning van de Europese wapenindustrie is overigens een van haar prioriteiten.

Waarna de Europees commissaris voor Interne Markt, de Fransman Thierry Breton, begon over een Europees investeringsfonds

gespijsd met honderden miljarden euro’s. Daarmee wil hij investeren in de Europese industrie op EUschaal en niet langer op nationaal niveau, meldde het nieuwsplatform Euractiv. Het voorstel van Breton sneuvelde prompt, nadat de Duitse minister van Financiën Christian Lindner, een onversneden liberaal, zo’n fonds gefinancierd door gezamenlijke EU-leningen van tafel had geveegd.

Verstikkend Het manoeuvre van Von der Leyen en Breton doet denken aan wat Furfari ooit beweerde: ‘De Green Deal gaat niet om het redden van de planeet, maar om het ophalen van belastinggeld.’ Furfari is niet de enige die daar zo over denkt. Dinsdag liet de Brits-Amerikaanse financier Bill Browder, die met zijn Hermitage Capital Management 4,5 miljard dollar weegt, zich in De Tijd ontvallen: ‘De EU is de meest disfunctionele organisatie die ik ken. Alles is er gebaseerd op achterkamerbeslissingen en niet op de publieke opinie.’

Eerder deze week gaven de kopstukken van de internationale chemiereuzen rond de haven present voor de Europese industriële top in Antwerpen, een ontmoeting die jaren te laat kwam. Het werd geen aangename confrontatie voor premier Alexander De Croo en Von der Leyen. Vooral Ineos-oprichter James Ratcliffe, geïrriteerd door de stikstofperikelen rond zijn nieuwe Antwerpse vestiging, was in zijn gesprek met De Tijd hard voor Europa: ‘Europa heeft een verstikkende wetgeving en bureaucratie die het heel, heel moeilijk maakt om nog iets op te bouwen.’ Volgens de Brit pakken de VS het handiger aan: zij steken 500 miljard dollar in hun industrie om de CO2-uitstoot omlaag te duwen. Dat gaat volgens Ratcliffe veel nieuwe technologieën aantrekken. Europa hanteert de stok en voert de koolstoftaks in. Bovendien is de energie in Europa vijf keer duurder dan in de VS en in China. Daar zit de kern van het Europese probleem, en dat wordt niet opgelost met staatssteun alleen. De Europese Green Deal-operatie krijgt iets pathetisch naast de vaststelling van het Internationaal Monetair Fonds dat in 2022 wereldwijd een recordbedrag van liefst 6.500 miljard euro werd gespendeerd aan subsidies voor fossiele brandstof.

Paleis der Natie is de wekelijkse opiniebijdrage van Rik Van Cauwelaert voor De Tijd.

Kaaiman kiest keurig

Koen Meulenaere

Heren, vertrekt

En nu ernstige zaken, want door de focus op de verkiezingen te richten zou een mens vergeten wat echt belangrijk is: het Belgische wielerseizoen begint vandaag. Met de Omloop Het Nieuwsblad, voorheen Omloop Het Volk geheten, wat toch op een of andere manier sympathieker klonk. Remco Evenepoel start niet, komt dus wellicht ook niet aan, al weet je dat bij hem nooit, en zo is Wout van Aert topfavoriet. Hoewel hijzelf meermaals heeft geroepen dat hij dit voorjaar maar op twee koersen mikt: de Ronde van Vlaanderen en Parijs-Roubaix. Een slimme strategie, zeker als je de week vóór de Ronde van Vlaanderen ziek wordt of je sleutelbeen breekt.

De moderne wielersport bestaat uit hoogtestages en computerdata. Grauwe nerds met een diploma hebben blozende soigneurs met een valies verdrongen. Wij betreuren dat. Vroeger kwam het erop aan de dag voor een grote klassieker de juiste piqûre te ze en, nu zijn ze maanden vooraf al met gedetailleerde schema’s de renner aan het voorprogrammeren. De dag dat een robot van Elon Musk of Bill Gates de Amstel Gold Race wint, is niet ver meer af. Zijn ChatGPT-collega zal dan Renaat Scho e al uit de commentaarcabine hebben verdreven, wat wél een goede zaak zou zijn, natuurlijk. Aan een virtuele José De Cauwer wordt gewerkt, maar tot nu toe weigeren alle artificiële-intelligentiesystemen om alles vier keer te zeggen zoals José doet, dan blokkeert het programma.

Vroeger trainden renners om te kunnen koersen, nu koersen ze om te kunnen trainen.

Drie maanden voor die ene wedstrijd die hij wil winnen, mag de coureur geen kilometer meer afwijken van wat een duur team IT’ers, kinesisten, diëtisten, psychologen en religieuze consulenten heeft uitgetekend. Eet hij twee weken voor de race één gram chocoladekorrels te veel of te weinig, dan wordt ernstig aan forfait gedacht. Vraag hem niet op zaterdag 16 maart Milaan-Sanremo te rijden, of op zaterdag 12 oktober is hij kansloos in de Ronde van Lombardije. Het is zoals in het voetbal: vanaf hun vierde trainen ze elke dag acht uur met de bal, maar dwing een linksback om een paar meter naar rechts te schuiven en die jongen verliest al zijn kwaliteiten. Moet met een gebroken zelfvertrouwen in therapie.

Steeds meer Russisch gas in haven van Zeebrugge

Vroeger trainden renners om te kunnen koersen, nu koersen ze om te kunnen trainen. O wee wie een uur na Dwars door Vlaanderen op woensdag niet in het vliegtuig naar Tenerife zit, om daar donderdag en vrijdag, soms ook zaterdag, twaalf keer per dag de Teide op en af te vliegen. Die komt er zondag niet aan te pas in de Ronde van Vlaanderen, in de pers steevast ‘Vlaanderens mooiste’ genoemd. Wat Jean Blaute ooit heeft ontkracht: ‘Vlaanderens mooiste is niet de Ronde van Vlaanderen, Vlaanderens mooiste is Annelies Beck.’ Jean heeft altijd problemen gehad met zijn ogen.

De hoogtestages in het wielrennen zijn een ziekte, een geval van collectieve verdwazing. En laten wij, u en ik die van de koers houden, samen bidden dat ze geen dekmantel zijn om een arsenaal nieuwe dopingproducten in te spuiten. Het is niet omdat ze tegenwoordig fluitend de controles passeren dat alles zuiver op de graat is. We zijn door het wielrennen ons leven lang bedrogen, waarom vandaag dan niet? Roger De Vlaeminck, in zijn tijd een van de weinige toppers die geen enkele keer op dopinggebruik betrapt zijn, verwoordde dat gevat: ‘Ik zeg niet dat ik nooit gepakt héb, ik zeg dat ik nooit gepakt bén.’

Kaaiman fileert tot aan de verkiezingen van 9 juni elke dag de actualiteit.

Ondernemen

‘Ik mis de energ e om door te gaan’

Gabrielle Kalkwijk stapte deze week op als CEO van de diepvriesgroentefabrikant Ardo. Ze is de zoveelste leider die toegeeft dat de job te zwaar weegt. Verwachten we te veel van managers?

‘De druk op de CEO is echt hoger dan vroeger.’

‘Ik heb altijd gepleit voor open en transparant leiderschap, waarbij we zaken bespreekbaar maken. Vandaag moet ik vaststellen dat mijn ba erij leeg is en dat het voor mij niet meer mogelijk is een volgende storm te trotseren. Ik voel dat ik nu moet kiezen voor mijn gezondheid en voor mijn familie in Nederland. Het is een moeilijke beslissing, maar ook één in het belang van Ardo.’ Met die woorden kondigde Gabriëlle Kalkwijk enkele dagen geleden aan dat ze stopt als CEO bij Ardo, een bedrijf met ruim 4.000 werknemers dat jaarlijks voor meer dan 1,3 miljard euro diepvriesgroenten verkoopt.  Kalkwijk is in korte tijd de derde leider die opstapt vanwege vermoeidheid. Vorige maand vertrok Helena Helmersson met hetzelfde argument bij de kledingreus H&M. Ongeveer gelijktijdig kondigde coach Jürgen Klopp na negen jaar zijn vertrek aan bij de voetbalclub Liverpool. ‘Ik dacht dat mijn energieniveau eindeloos was, maar dat is niet zo’, zei hij.

Velen gingen hen al voor. Toen Jeffrey Kindle in 2010 bij het farmabedrijf Pfizer vertrok, deed hij dat omdat het CEO-schap ‘extreem veel van hem vroeg’. Kort nadat Ton Büchner in 2012 CEO was geworden bij de verfproducent AkzoNobel viel hij uit met een burn-out. Vijf jaar later vertrok hij definitief ‘om gezondheidsredenen’. Ook Leslie Co enjé van het techbedrijf Hello Customer en Arianna Huffington van de onlinekrant The Huffington Post stopten omdat hun ba erij leeg was. Vroeger vertrokken CEO’s op kousenvoeten, vaak in vage bewoordingen. Vandaag is er veel meer aandacht voor de reden van hun vertrek. In een mededeling aan alle personeelsleden loofde de raad van bestuur van Ardo, in handen van de ondernemersfamilie Haspeslagh, zijn vertrekkende CEO. ‘We hebben respect voor de moed waarmee Kalkwijk deze beslissing neemt.’ Dichter bij huis zwaaide Tom Willemen in de zomer van 2022 af als CEO van het bouwJENS CARDINAELS Lees verder op pagina 26

bedrijf Willemen - goed voor 800 miljoen euro omzet en 2.200 werknemers - wegens oververmoeidheid. Twee maanden eerder was hij tegen een muur gebotst. ‘Het bouwverlof was een week bezig en ik werd me er plots bewust van dat ik me veel beter voelde dan normaal’, zegt Willemen. In de maanden ervoor kampte hij met slaapproblemen. ‘Sommige nachten sliep ik maar een of twee uur. Ik lag constant te piekeren. Op den duur kon ik geen hoofdzaken meer van bijzaken onderscheiden. Ik kon bij wijze van spreken even hard piekeren over een nieuw contract als over het feit dat ik vergeten was de vuilnisbakken buiten te ze en.’

Futloos en prikkelbaar

Willemen vond voor zichzelf excuses om door te gaan. ‘‘Dit komt door het dossier waaraan ik nu bezig ben’, dacht ik. ‘Over twee weken is dat over.’ Maar dan lag ik wel weer van iets anders wakker.’ Hij werd hoe langer hoe meer futloos en prikkelbaar. Hij gaf verstek voor afspraken met vrienden en familie en haalde nog amper vreugde uit zijn werk. ‘Als we een gebouw opleverden, voelde dat als routine. Mijn passie was weg.’

Aan de basis van zijn vermoeidheid lag de grote verantwoordelijkheid die bij de job komt kijken. Ook de organisatie van het bedrijf pu e hem uit. Hij verloor de grip en voelde zich machteloos. ‘Ik raakte teleurgesteld in mensen die het lieten afweten naarmate het slechter ging met het bedrijf.’ Dat kwam mede door de oplopende inflatie, die de groep met een verlies opzadelde. ‘De coronaperiode was moeilijk geweest en toen kwamen de gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Worden dit nu opnieuw twee jaren van trekken en sleuren, vroeg ik me af.’

Willemen ging naar een therapeut, die een luisterend oor bood en hem er mee bovenop hielp. Daar was in de tijd van Peter Leyman - van 2001 tot 2007 directeur van Volvo Car in Gent en de ruim 3.000 werknemers - geen sprake van. ‘Er waren amper coaches’, zegt hij. Leyman deed zijn geplande termijn uit, maar de jaren wogen. ‘Toen ik stopte, was het klaar en duidelijk: mocht ik dezelfde functie bij een andere multinational aangeboden krijgen, dan had ik zonder twijfelen neen gezegd. Zes jaar aan een stuk was het maximum.’ Ook hij kampte met slaaptekorten, die hij met slaappillen te lijf ging.

Nochtans had Leyman geen probleem met de klassieke CEO-taken. ‘Dat ik vele uren moest werken en meer in een vliegtuigstoel zat dan aan een bureau, had ik vooraf wel beseft. Delicate zaken, zoals slecht functionerende mensen ontslaan, waren in het belang van het bedrijf.’

Werken op vakantie

Wat speelde hem dan wel parten? ‘De eenzaamheid’, zegt hij resoluut. ‘It’s lonely at the top. Dat had ik zwaar onderschat. Je kunt dat nooit begrijpen als je het zelf niet hebt meegemaakt. Het weegt zwaar dat je over alles de eindverantwoordelijkheid hebt. Ook al heb je een goed en sterk team: jíj moet de cruciale knopen doorhakken. Dan sta je daar alleen en kijkt iedereen naar je: wat ga je nu beslissen?’ Ook dat hij altijd beschikbaar moest

Ik moest constant schakelen tussen strategische en soms acute operationele beslissingen. Die switch vroeg heel veel energie.

©

Het weegt zwaar dat je over alles de eindverantwoordelijkheid hebt. Ook al heb je een goed en sterk team: jíj moet de cruciale knopen doorhakken.

Peter

©

zijn, woog zwaar. ‘Ik was met vakantie in Frankrijk, toen vanuit Zweden het bericht kwam dat een automodel dat naar Gent zou komen uiteindelijk naar Mexico ging. Dan laat je alles vallen en klap je je laptop open om de rest van je vakantie te werken.’

Leyman kon ook nooit echt rust vinden omdat het moederbedrijf in Zweden hem herhaaldelijk op het hart drukte dat elke minuut een gloednieuwe auto van de band moest rijden. ‘Dat was mijn target. Elke minuut waarin dat niet gebeurde, kwam overeen met 25.000 euro verlies. Als ze je dan ’s nachts bellen om te melden dat er een panne is die lang kan duren, slaat de schrik je om het hart.’

Delicaat

Aan de recente ontboezemingen van vermoeide CEO’s te zien, lijkt het taboe af te nemen. Al blijft het een delicaat onderwerp. Een Vlaamse CEO vertelt ons honderduit hoe ook hij worstelt met stress en vermoeidheid, maar wil daar niet openlijk over vertellen in de krant. Hij wil niet gelinkt worden aan het thema, ook omdat hij voor zijn personeel wil overkomen als een krachtige leider.

Naar therapeuten en coaches vinden ondernemers en managers hun weg wel meer, zegt Sigrid Vandepi e, een klinisch psycholoog die al 25 jaar CEO’s en ondernemers begeleidt. ‘Toen ik begon, waren mijn cliënten vooral kaderleden. Maar de jongste jaren krijg ik meer hoger management en CEO’s over de vloer. Het is goed dat het thema bespreekbaar wordt. Voor het bedrijf, want een slecht presterende CEO is geen goede zaak. Maar ook voor het

reizen te koop

Toen ik 25 jaar geleden begon, waren mijn cliënten vooral kaderleden. Maar de jongste jaren krijg ik meer hoger management en CEO’s over de vloer.

Sigrid Vandepitte Klinisch psycholoog en coach van CEO’s

VLAAMSE OVERHEID, DIENST VASTGOEDTRANSACTIES verkoop.west@vlaanderen.be 02/430 95 00 INSTAPKLAAR KANTOORGEBOUW OP 2.740M²

President Kennedypark 30 - KORTRIJK

Nuttige oppervlakte 1.180m².

Het is voor mij niet meer mogelijk een volgende storm te trotseren. Ik moet nu kiezen voor mijn gezondheid en mijn familie in Nederland.

©

personeel, dat het signaal krijgt dat mentaal welzijn belangrijk is.’ Het taboe werd volgens Vandepi e bespreekbaar door de verhalen van sportfiguren, een zanger als Stromae of de politica Hilde Crevits. Maar ze merkt ook dat de job van managers zwaarder werd. ‘CEO’s zijn meer dan vroeger het uithangbord van hun bedrijf. Dat is begonnen toen Amerikaanse bedrijfsleiders als Elon Musk (Tesla, red.) en Mark Zuckerberg (Meta, red.) publieke figuren werden. Gaat het slecht met het bedrijf, dan is de druk op de CEO daardoor hoger dan vroeger.’ Ook de gevolgen van corona en de inflatie zijn een verklaring. ‘Sommige bedrijven staan economisch onder druk. Thuiswerk speelt ook een rol. Personeel is minder fysiek aanwezig, waardoor CEO’s het gevoel hebben dat ze de zaken minder onder controle hebben. Dat maakt hen onzeker. Het is iets wat ik niet bij iedereen hoor, maar het is toch een opvallend nieuw element.’ Volumeknop langzaam open Vandepi e neemt de term burn-out zelden in de mond. ‘Dat is te veel een containerbegrip. Het gaat om chronische stress die leidt tot uitpu ing. Klachten manifesteren zich niet van de ene dag op de andere. Het is niet zoals een schakelaar, maar als een volumeknop die langzaam wordt opengedraaid. De klachten nemen toe in een proces van meerdere maanden.’

De meeste CEO’s stappen haar praktijk binnen in het beginstadium. Nadat ze, meestal door familie, zijn aangesproken op hun veranderde gedrag. ‘Ze slapen slechter, drinken meer alcohol of zijn kortaf.’

Sommige cliënten zijn op weg naar de alarmfase. ‘Ze voelen zich uitgeput en hebben klachten als hoofdpijn en rugpijn die niet voorbijgaan. De stress tast ook hun immuunsysteem aan, waardoor ze bijvoorbeeld kampen met veel en langdurige verkoudheden of maag- en darmklachten.’

Zelden stappen cliënten bij haar binnen in een vergevorderd stadium. Dan kunnen ze zich echt niet meer concentreren, hebben ze last van paniekaanvallen, huilbuien en angsten en slapen ze nog maar twee tot drie uur per nacht. ‘In die gevallen moet de cliënt op advies van een dokter thuisblijven, zich afsluiten en rusten voor we kunnen beginnen met de volgende stap’, zegt Vandepi e.

Die stap moet de basics juist krijgen. Denk aan voldoende bewegen, gezond eten en zeer cruciaal: slapen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan in het drukke leven van een CEO. ‘Maar vaak ze en ze al stappen vooruit door tijdens de vele lunches te kiezen voor het gezonde gerecht of bewust hun slaaphygiëne aan te passen.’

Het vergt ook een individuele aanpak. ‘De ene kan weer beter slapen dankzij mindfulness, de andere heeft meer baat bij sport of een piekerboekje. Daarin schrijf je ’s avonds al je zorgen van je af. Begin je overdag te piekeren, dan parkeer je dat tot ’s avonds.’

Alcohol en andere roesmiddelen

Daarnaast probeert Vandepi e de CEO’s weg te krijgen van valse hulpmiddelen waarin ze soelaas hebben gezocht. ‘Sommige CEO’s beginnen nog meer te werken om een goed gevoel te krijgen, maar dat is nefast. Hetzelfde geldt voor wie zijn toevlucht zoekt in alcohol en kalmeer- en andere roesmiddelen.’

In een tweede stap kijkt ze naar de aanpassingen die nodig zijn in de werkorganisatie van de manager. ‘Vliegen ze veel? Dan kijken we of dat minder kan. Dan hebben ze minder jetlags en dus meer slaap. Vaak is de conclusie ook dat ze nog meer moeten delegeren. Onderwerpen waarin ze zelf niet de expert zijn, kunnen ze overlaten aan anderen. Soms raad ik ook aan mensen te mijden die veel energie vergen.’

In de meeste gevallen herstelt de manager voldoende om zijn verantwoordelijkheden weer op te nemen. Maar soms lukt het niet. ‘Bijvoorbeeld in bedrijven waar de aandeelhouders onhaalbare eisen stellen of waar de neuzen in de andere richting staan. Dan is het vaak beter uiteen te gaan.’

Voor Willemen liep het goed af. Een externe CEO verving hem en hij werd na enkele maanden rust voorzi er. ‘Dat het bedrijf zonder mij snel weer in veilig vaarwater belandde, was een opluchting. Vroeger moest ik constant schakelen tussen strategische en soms acute operationele beslissingen over pakweg problemen op een werf. Die switch vroeg veel energie. Na mijn vertrek heb ik veel geslapen. Ik zat maanden thuis om mijn hoofd leeg te maken, te wandelen en te sporten. Ik ben ook naar Zeeland geweest om uit te waaien.’ Leyman werd consultant en bood zijn luisterend oor aan managers die tegen een muur botsten. ‘Ik heb er geregeld zien huilen. Zelf moest ik dat altijd thuis doen. CEO’s zijn ook maar mensen, en dat moet je durven te erkennen. Ik kan maar één ding zeggen tegen CEO’s en ondernemers in nood: laat u begeleiden. Ik wou dat ik dat destijds gedaan had.’

Topgebruikers socialemediaplatform

Reddit krijgen voorrang bij beursgang

Reddit heeft een aanvraag ingediend voor een beursgang. Het wordt een van de grootste introducties dit jaar. Het unieke Amerikaanse socialemediaplatform levert ook gegevens voor AI-modellen.

ROLAND LEGRAND

kunnen aanbieden.

Reddit maakte nog niet bekend tegen welke prijs het naar de beurs gaat. Volgens het persbureau Bloomberg kreeg het als advies voor een waardering van minstens 5 miljard dollar te gaan. Het werd volgens de

gegevensleverancier PitchBook na een financieringsronde in 2021 gewaardeerd op 10 miljard dollar.

Bij de beursgang reserveert Reddit aandelen voor gebruikers en moderatoren die al voor 1 januari accounts hadden. Gebruikers met een hoge reputatie, gemeten door wat op het platform ‘karma’ heet, krijgen meer voorrang. Die aandelen worden niet onderworpen aan een lock-upperiode, waardoor de eigenaars ze op de eerste handelsdag kunnen verkopen.

Reddit werd opgericht in 2005 door Steven Huffman en Alexis Ohanian. Het is een netwerk van gemeenschappen - als subreddits - elk gewijd aan een specifiek onderwerp of interesse. Gebruikers delen links naar nieuwsartikelen, persoonlijke verhalen, foto’s en meer. Op die bijdragen kan worden gestemd, waardoor de meest gewaardeerde in-

houd op de voorgrond treedt. Voor 2023 rapporteerde Reddit 90,8 miljoen dollar ne overlies bij 804 miljoen dollar omzet. Dat is beter dan het jaar ervoor. Toen was er 158,6 miljoen dollar ne overlies bij 666,7 miljoen dollar omzet. Het platform telde in het vierde kwartaal gemiddeld 73,1 miljoen dagelijkse actieve unieke bezoekers. CEO Huffman zegt dat zijn bedrijf veel groeikansen ziet. ‘Adverteren is onze eerste business.’ Diverse adverteerders zouden hebben ontdekt dat ze op Reddit klanten vinden die ze elders niet bereiken. Reddit geeft derden toegang tot gegevens op het platform, ook voor het trainen van AI-modellen. Het verwacht dit jaar zeker 66,4 miljoen dollar inkomsten uit overeenkomsten. OpenAI-topman Sam Altman is een van de grootste aandeelhouders van Reddit.

Tom Willemen Ex-CEO bouwgroep Willemen

Leyman Ex-CEO Volvo Car Gent

Gabrielle Kalkwijk Ex-CEO Ardo

WOUTER VAN VOOREN

ID/ FREDERIEK VANDE VELDE

JEFFREY TORREMANS

Proximus wil samen met collega’s in glasvezel investeren

Proximus is in gesprek met de andere telecomoperatoren in ons land over eventuele gezamenlijke investeringen in het uitrollen van glasvezelverbindingen. Dat heeft CEO Guillaume Boutin vrijdag gezegd.

BERT BROENS

EN BEN SERRURE

Proximus en zijn concurrenten, vooral Telenet en Fluvius die verenigd zijn in de alliantie Wyre, pompen miljarden in het trekken van supersnelle glasvezelverbindingen in ons land. Maar op tal van plaatsen moet daarvoor minstens tweemaal worden gegraven, wat de vraag oproept of niet kan worden samengewerkt om de kosten te drukken en de hinder te beperken.

De discussie werd vorig najaar opgepookt toen de telecomregulator

BIPT de deur openze e voor het delen van glasvezelnetwerken. Guillaume Boutin, de CEO van Proximus en

D’Ieteren,

een van de pleitbezorgers voor samenwerking, reageerde daar toen positief op. Vrijdag, bij de voorstelling van de resultaten van Proximus, zei hij dat er effectief gesprekken lopen en dat die zelfs goed vooruitgaan. Zonder namen te noemen zei hij te praten met ‘alle netwerkoperatoren die actief zijn op de markt’. Het gaat dan in hoofdzaak om Wyre en Orange Belgium. Met de nieuwkomer Digi Belgium, die medio dit jaar van start gaat, lopen nog geen gesprekken omdat het zich toespitst op de minder dichtbevolkte gebieden in België, waar glasvezel leggen duurder is. Digi heeft nog niet te kennen gegeven daarvoor aan glasvezel te denken. Het test wel het trekken van glasvezel in Brussel. Het BIPT heeft de telecomoperatoren laten weten tegen midden mei uitgewerkte voorstellen te lanceren, al is dat geen harde deadline. ‘De hele sector heeft die datum in het hoofd. Het is een uitdagende timing.

‘GOEDE START VAN 2024’

2024 is voor de resultaten van Proximus goed begonnen, zegt CEO Guillaume Boutin. ‘We gaan door op ons elan.’ Daarmee bedoelt hij de solide commerciële prestaties van eind vorig jaar waardoor de groep de verwachtingen inloste of overtrof. Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor de brutobedrijfswinst (ebitda).

Die winst ging in het vierde kwartaal 1,4 procent hoger, de eerste groei in een jaar.

We zullen zien of we kunnen landen met voorstellen die de regulator kan analyseren’, zei Boutin. Samenwerking kan volgens hem overcapaciteit voorkomen. Het is de uitdaging tot samenwerking te komen die een voordeel oplevert voor

Over heel 2023 was er echter een daling (-2,2% naar 1,79 miljard euro). De jaaromzet steeg met 2,2 procent naar 6,04 miljard euro. Voor 2024 verwacht Proximus tot 1 procent meer omzet en brutobedrijfswinst. Zoals eerder bekend raakte, keert de groep in april een brutodividend uit van 0,70 euro per aandeel, wat het totaal over 2023 op 1,20 euro brengt. Over 2024 zakt dat naar de helft.

de samenleving en tegelijk economisch steek houdt voor de sector, zegt Boutin. Glasvezel heeft de investeringen van Proximus in 2023 opgedreven naar 1,325 miljard euro, waarvan 29 procent naar de supersnelle verbindingen ging. Voor 2024

Marc Coucke en Welvaartsfonds stoppen leaseplatform Lizy vers geld toe

Het leaseplatform Lizy haalt 11,5 miljoen euro op bij Marc Couckes investeringsvehikel Alychlo, D’Ieteren en het Vlaams Welvaartsfonds. Het geld moet bijdragen aan de Europese ambities van de Brusselse start-up.

MICHAËL SEPHIHA

Lizy werd vijf jaar geleden opgericht door Sam Heymans (ex-McKinsey en Google) en Vincent Castus. Het biedt via een onlineplatform recente tweedehands- en stockwagens aan voor leasing. De start-up werkt met contracten die doorgaans iets korter zijn dan gebruikelijk voor nieuwe auto’s en tegen een maandprijs die 15 tot 40 procent lager ligt dan die van nieuwe wagens. De tweedehandswagens zijn wel niet naar eigen wens te configureren.

D’Ieteren stopte het Brusselse bedrijf al snel geld toe. Anderhalf jaar geleden kwam de ondernemer Marc Coucke aan boord naar aanleiding van een kapitaalronde van 8,5 miljoen euro. Lizy weekte toen ook een financiering van 32 miljoen euro los bij de banken. Daarmee trok het naar Frankrijk en verstevigde het zijn positie in België.

Ruim 3.500 wagens die in België rondrijden komen van bij Lizy. Niet slecht voor een start-up.

DENIS GORTEMAN CEO D’IETEREN AUTO

brutobedrijfswinst (ebitda) voorleggen. Voor dit jaar mikt het op meer dan 20 miljoen euro inkomsten. Voor de sprong naar andere Europese landen tankt Lizy nog eens bij. Alychlo, D’Ieteren en de Franse durfkapitalist New Alpha leggen 4 miljoen euro op tafel. Het Welvaartsfonds - een vehikel van de Vlaamse overheid - verleent daarbovenop een mezzaninelening (een financieringsvorm tussen krediet en durfkapitaal) van 7,5 miljoen. De banken vernieuwen hun steun voor een onbekend bedrag.

mooi aansluiten bij België, al is de fiscaliteit voor leasewagens er minder interessant. Met het VK zijn er minder synergieën, want ze rijden er links. Dat vereist andere wagens. En Duitsland is veel competitiever.’ D’Ieteren ondersteunt meerdere start-ups met activiteiten in mobiliteit. Het financierde onder meer de groei van de autodeeldienst Poppy en legde geld op tafel bij het fietsleasebedrijf Joule. Met Lucien heeft het een eigen fietsenketen. D’Ieteren zit ook in het kapitaal van de mobiliteitsapplicatie Skipr, die werknemers helpt mobiliteitsvormen te combineren. De familie D’IeterenPérier investeerde in het Leuvense Ivex, een start-up die software ontwikkelt voor zelfrijdende auto’s. Couckes Alychlo investeert ook in mobiliteit. Het is onder meer aandeelhouder van de Nederlandse bouwer van elektrische bussen Ebusco en van het digitale platform Otra, waarmee truckers beveiligde parkeerplaatsen kunnen reserveren. Coucke zit ook in de Duitse bouwer van elektrische zonneauto’s Sono Motors, maar die moest zijn ambities naar beneden herzien en verkoopt alleen nog zijn zonneceltechnologie aan autoconstructeurs. ‘Meer dan 3.500 wagens die hier rondrijden komen van bij Lizy. Niet slecht voor een start-up’, zegt Denis Gorteman, de CEO van D’Ieterens autotak. Lizy is zo de Belgische marktleider in het leasen van tweedehandswagens. Een steeds groter deel van de geleverde auto’s is elektrisch. Vorig jaar ging het om de helft van de contracten, sinds januari staat dat cijfer op 60 procent. ‘Er is een sneeuwbaleffect’, zegt Coucke. ‘Bedrijven zi en in een besparingsmodus maar willen niet inboeten aan duurzaamheid.’ Het model slaat aan. De omzet van het jonge bedrijf klokte vorig jaar af op ruim 10 miljoen euro. Lizy kan ook voor het eerst een positieve

wordt circa 1,2 miljard euro verwacht. Over de prestaties van de Amerikaanse softwaredochter Telesign - de valse noot in de resultaten van de telecomgroep die voor de rest voldeden aan de verwachtingen van de markt of die overtroffen - maakt

Boutin zich geen zorgen. Hij wees erop dat de omzetdaling van 15,8 procent in het vierde kwartaal tegen constante wisselkoersen lager uitvalt (11,6%) en dat het vergelijkbare kwartaal van 2022 bijzonder sterk was door de lancering van enkele nieuwe, populaire games. Telesign biedt diensten aan om de identiteit van gebruikers te controleren.

De Proximus-topman zei voorts dat het bij een bedrijf als Telesign zinvoller is te kijken naar de winst. Die bleef in het vierde kwartaal ongeveer stabiel (-0,1% directe marge).

Voor dit jaar wordt een groei van die marge van meer dan 10 procent verwacht. Telesign had ook last van een versnelde overgang van smsverkeer voor identificatie naar an-

dere kanalen zoals WhatsApp. Proximus verwacht na de afronding van de overname van de Indiase Telesign-sectorgenoot Route Mobile sterker te staan om het verkeer via die andere kanalen te capteren. Die afronding wordt verwacht in april of mei. Dan kunnen beide bedrijven worden samengevoegd. Op termijn is een aparte beursgang nog altijd mogelijk, zei Boutin. In 2022 wou Proximus Telesign al naar de beurs brengen, maar het slechte beursklimaat verhinderde dat.

Galapagos krijgt tik na stopze ing onderzoek

Galapagos zet zijn onderzoek in immunologie stop. Dat nieuws overschaduwde de mooie cijfers van de biotechgroep. Het aandeel kreeg een klap van bijna 8 procent en sloot op 33,06 euro.

Galapagos begon vrijdag met een portie goed nieuws. Het sloot 2023 af met 212 miljoen euro ne owinst, bijna het spiegelbeeld van het verlies van 218 miljoen in 2022. Dat resultaat vloeide grotendeels voort uit een boekhoudmeerwaarde na de verkoop van de rechten op het enige middel dat de Mechelse biotechgroep op de markt had, het reumamedicijn Jyseleca. Die verkoop bespaart flink wat kosten, omdat Galapagos voor Jyseleca niet langer een verkoopteam moet ondersteunen. CEO Paul Stoffels beloofde ook de cash burn, 415 miljoen euro in 2023, dit jaar terug te brengen tot zo’n

financiële berichten

300 miljoen euro. Sinds zijn aantreden twee jaar geleden focust Stoffels op onderzoek naar kanker en naar aandoeningen van het afweersysteem. De Mechelaars zi en in de comfortabele positie dat ze over een cashbuffer van 3,7 miljard euro beschikken.

Galapagos trekt met vroege klinische studies de kaart van CAR-Tceltherapie, een gepersonaliseerde vorm van kankerbehandeling. Maar vrijdag meldde het ook dat het de vroege ontwikkeling van zijn CAR-Tkandidaat in immunologie, een behandeling voor de ontstekingsziekte refractaire lupus, stopt. Galapagos verwijst naar het ‘zeer snel geëvolueerde concurrentielandschap in CAR-T in immunologie’ in een ‘druk veld’. Stoffels zei in de analistencall dat concurrenten verder staan en dat een significante investering niet gerechtvaardigd zou zijn. NS/KVS

Met die middelen wil de Brusselse start-up in andere Europese landen actief worden. Lizy mikt op het Europees marktleiderschap in de leasing van tweedehandswagens. ‘De potentiële markt is enorm’, zegt Sam Heymans, de CEO van Lizy. De eerste stap is de positie in Frankrijk verstevigen, een markt die een andere benadering vereist dan de Belgische. ‘Frankrijk is niet alleen groter, er zijn per bedrijf ook minder leasewagens. We moeten er mikken op grotere ondernemingen om een even grote vloot uit te bouwen als in België’, zegt Heymans. De analyse over andere landen wordt nog gemaakt. ‘Nederland zou

Lizy-CEO Sam Heymans (m.) en zijn twee hoofdaandeelhouders: Marc Coucke (l.) en Denis Gorteman van de autotak van D’Ieteren.

Glyfosaat, het basisbestanddeel van Roundup, is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’, maar Bayer bestrijdt die claim.

Onkruid vergaat niet, maar Roundup-eigenaar

Bayer stilaan wel

Sinds Bayer de omstreden onkruidverdelger Roundup overnam, gaf de Duitse chemiereus al 10 miljard euro uit aan rechtszaken. Deze week bleek hoe diep dat erin hakt: van het dividend blijft niets over. De beurskoers van wat ooit een parel aan de kroon van de Duitse industrie was, gaat dezelfde richting uit.

MARIE VAN OOST

Bayer-beleggers kregen deze week een nieuw netelig cijfer in de maag gesplitst. Nadat enkele weken geleden bekend was geraakt dat het Duitse chemiebedrijf een nieuwe miljardenboete - de hoogste in vijf jaar - voor de onkruidverdelger Roundup moest ophoesten, maakt het nu bekend dat het noodgedwongen in zijn dividend knipt. Drie jaar lang zal het concern uit Leverkusen niet veel meer uitkeren dan het in Duitsland we elijk verplichte dividend voor winstgevende ondernemingen. ‘Alle cash is nodig om de schulden (39 miljard euro, red.) verder af te bouwen, vandaag onze hoogste prioriteit’, klonk het. Nog een prioriteit is de reorganisatie die Bayer doorvoert, met als doel een nieuw besturingsmodel met minder hiërarchie, minder bureaucratie, meer gestroomlijnde structuren en versnelde besluitvormingsprocessen. Wat tot een ‘aanzienlijk aantal’ ontslagen leidt. ‘Zo moeten we het bedrijf veel flexibeler maken en de operationele prestaties aanzienlijk verbeteren. Al die maatregelen zijn nodig om Bayer te positioneren voor toekomstig succes’, zei CEO Bill Anderson. Voor Bayer, ooit een van de glanzendste parels aan de kroon van de 20ste-eeuwse Duitse industrie, lijkt het doffe ellende troef. Cash bijhouden is belangrijk om de duizenden rechtszaken - die de chemiereus al 10 miljard euro hebben gekost - te kunnen blijven vergoeden. Het grote zorgenkind is Roundup, een onkruidverdelger op basis van het erg doeltreffende, maar omstreden glyfosaat.

BAYER VERDELGD SINDS OVERNAME MONSANTO

Bayer in euro

Bayer

Tienduizenden zieke mensen, vooral in de VS, hebben Bayer aangeklaagd omdat ze menen dat Roundup de oorzaak is van hun kanker. Ongeveer 165.000 claims vanwege persoonlijk letsel door het middel zijn tegen het bedrijf ingediend.

Glyfosaat is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’, maar Bayer bestrijdt die claim. Het bedrijf voelt zich gesterkt door de Europese waakhonden voor voedsel (EFSA) en chemie (ECHA), die eerder oordeelden

dat het product bij de voorgeschreven gebruiksdosis onschadelijk is voor mens, dier en omgeving. Ook Pieter Spanoghe, professor gewasbescherming aan de UGent, verdedigt glyfosaat. ‘Het is een zeer doeltreffend en breedwerkend middel dat ook gewassen doodt. Dat beperkt het gebruik tot een doordachte bestrijding van onkruid.’ ‘Essentieel voor boeren’ Controversieel of niet, glyfosaat is essentieel voor de hedendaagse landbouw, zegt Spanoghe. ‘Voor de klassieke boer betekent het een enorme geld- en tijdwinst. Het grote voordeel is dat je het maar één keer moet gebruiken, want het onkruid wordt meteen tot in de wortel gedood. Het enige alternatief is mechanisch of met de hand wieden, en dan moet je die handeling elk seizoen tot vijf à zes keer herhalen voor hetzelfde resultaat. De 10 procent bioboeren die het niet gebruiken, gaan vandaag de wereld niet bevoorraden.’

In november verlengde de Europese Commissie de vergunning voor glyfosaat met nog eens tien jaar. Of een werkzame stof, zoals glyfosaat, op de markt kan worden toegelaten, wordt op Europees niveau beslist. De individuele lidstaten beslissen vervolgens over de vergunning voor specifieke producten. België legde in 2018 het gebruik van glyfosaat aan banden met een verbod op de verkoop aan particulieren.

Professionele landbouwers kunnen het wel nog gebruiken, zij het onder strikte voorwaarden.

Een goede zaak, vindt Spanoghe. ‘Het was een signaal om meer verantwoord om te gaan met het product. Als er geen rechtstreekse blootstelling is, is het gevaar van glyfosaat voor de mens miniem. Ik snap

dat mensen redeneren: ‘Be er safe than sorry.’ Maar gaan we daarvoor echt ons hele landbouwsysteem, dat vandaag ons voedsel verzekert, overhoopgooien?’

Foute keuze

De toekomst voor glyfosaat lijkt, op zijn minst nog voor even, verzekerd. Toch lukt het Bayer niet het tij en de perceptie te keren. Van zijn decennia-oude reputatie van voorloper in de farmawereld - Bayer staat geboekstaafd als de uitvinder van de aspirine - blijft nog weinig over sinds het in 2018 de Amerikaanse agrochemiereus Monsanto overnam, de producent van Roundup. Ondanks een relatief stabiele omzet en brutobedrijfswinst is de beurswaarde van Bayer met 70 procent gezakt sinds die deal, de grootste Duitse overname ooit.

‘Achteraf gezien is de overname van Monsanto een fout gebleken’, zegt Sebastian Bray, die als financieel analist voor het beurshuis Berenberg de chemiesector volgt. Bayer, een traditioneel en standvastig Duits medicijnenbedrijf, betaalde met 63 miljard dollar een veel te hoge prijs voor Monsanto, dat in milieukringen al een slecht imago had, is de consensus. Behalve Roundup sleepte het ook talloze juridische claims mee in verband met pcb, een soort chemische stof die wordt gebruikt in bouwmaterialen, maar in de jaren 1970 werd verboden.

De Monsanto-molensteen is de erfenis van de vorige CEO, Werner Baumann, die de fusie naar verluidt vooral zag als een defensieve actie na de megafusies van ChemChina en Sygenta (2016) en Dow Chemicals en Dupont (2017). Hij wilde zo de concurrentie van die nieuwe mastodonten de baas blijven. ‘De deal hield zware juridische kosten in, geld dat anders had kunnen worden ingezet om de farmatak te versterken met investeringen in onderzoek of overnames. In die tak valt de medicijnenpijplijn tegen sinds het recent stopgeze e onderzoek naar de bloedverdunner asundexian’, zegt Bray.

Toch betekent dat volgens de analist niet dat het onmogelijk is dat Bayer zich in de toekomst uit de huidige problemen redt. Dat is de taak van Anderson, die vorig jaar als CEO aan boord werd gehaald om het bedrijf een nieuw gezicht te geven. Uitdagingen genoeg, maar de juridische puinhoop heeft over het bedrijf een wolk van onzekerheid gelegd die een rechtlijnig herstel in de weg staat.

Zo kwam Anderson begin dit jaar terug op het idee van een eventuele afsplitsing van de agrochemietak, waartoe de gewasbeschermingsmiddelen behoren. Sinds zijn komst was zo’n opsplitsing voor het eerst geen taboe meer, terwijl dat onder Bauman, die grote fan was van het conglomeraatgegeven, vloeken in de kerk was. Op aandringen van investeerders werden strategische opties bekeken. ‘We zullen Bayer hertekenen om in te zoomen op wat essentieel is, de rest mag weg’, zei Anderson onomwonden bij zijn aantreden. Nu gaat de prioriteit naar intern orde op zaken stellen. Eindspel

Profiel Bayer

> Opgericht in 1863 in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, het hart van de Duitse industrie.

> Groeide uit tot wereldwijd conglomeraat met 101.000 werknemers, verdeeld over 354 bedrijven in 83 landen.

> Splitste gaandeweg enkele divisies af, zoals de rubbertak in 2004 (nu Lanxess) en de chemietak in 2015 (nu Covestro).

> Bestaat nog uit een farmapoot (bekend van de bloedverdunner Xarelto), een tak consumentengeneesmiddelen (met Rennie en Aspirine als bekendste namen), en de agrochemietak, die onder meer de beruchte onkruidverdelger Roundup huisvest.

> 51 miljard euro omzet in 2022.

> 13,5 miljard euro brutobedrijfswinst in 2022.

Op een gegeven moment moet bij de rechtszaken het eindspel ingezet worden, vinden investeerders. De miljarden kunnen niet blijven weglekken. In 2021 verhoogde Bayer het budget voor Roundup-rechtszaken van 11 miljard naar 16 miljard, maar de vraag is of dat genoeg zal zijn. Ook de juridische strategie van het bedrijf wordt steeds meer ter discussie gesteld. Moet het de rechtszaken die het niet kan winnen beter uitkiezen en sneller en agressiever schikken, en wat zal dat kosten?

Analisten zien niet echt een ‘easy way out’. Onderhandelen over een wereldwijde schikking voor Roundup is moeilijk. De zaken die voor de rechter komen, zijn verspreid over meerdere staatsrechtbanken, die volgens verschillende regels en procedures werken.

Zelf zegt Bayer, dat 10 van de recentste 16 rechtszaken over Roundup in de afgelopen tien jaar heeft gewonnen, dat het niet wil terugkrabbelen. ‘We zijn vastbesloten Roundup-zaken te berechten op basis van de kracht van de wetenschap, gunstige beoordelingen van regelgevende instanties wereldwijd en een bewezen staat van dienst wat betreft succes in rechtszaken’, stelt Bayer in een verklaring.

Maar ondanks de balans tussen gewonnen en verloren rechtszaken maken vooral de astronomische bedragen van vonnissen - zoals dat van een paar weken geledenhet Anderson moeilijk om investeerders ervan te overtuigen dat de situatie onder controle is. Binnenkort wacht hem een nieuwe poging, op de investeerdersdag van 5 maart. Bayer maakt dan ook de jaarcijfers bekend. Analisten verwachten dat de groep in 2023 een ne overlies van 3,6 miljard euro zal rapporteren.

© IMAGO/MARTIN WAGNER

‘Innovatie is een onmisbaar

wapen om

te blijven groeien’

E-commerce boomt en ook bpostgroup surft mee op de groei. Voor de onderneming is innovatie geen einddoel, maar een middel om nieuwe diensten te creëren, processen te verbeteren, het welzijn van medewerkers te verhogen en de ecologische voetafdruk te verkleinen. ‘Wij zijn op vele fronten vooruitstrevend‘, vertelt chief transformation officer Nicolas Baise.

In België blijft de brievenpost dalen en is de pakjesmarkt de laatste jaren enorm toegenomen, daardoor transformeert bpostgroup ook volop en investeert het internationaal in e-commerce logistics. De komst van digitale giganten dwingt het bedrijf te blijven innoveren om zijn groei en diversificatie van de dienstverlening te waarborgen. ‘Eerst en vooral kloppen medewerkers bij ons aan met nieuwe innovatieve ideeën om onze werking te versterken’, zegt Nicolas Baise.

Interne concepten

‘De collega’s van bpost worden al gedurende ruime tijd uitgenodigd om frisse concepten te pitchen en mee na te denken over optimalisaties en procesverbeteringen. Die oproep heeft al geleid tot de digitalisering van klantinteractietools en de optimalisering van logistieke stromen in onze sorteercentra’, klinkt het. In België, bijvoorbeeld, komen de Ecozones, een netwerk van afhaalpunten en pakjesautomaten in binnensteden dat emissievrij bediend wordt, voort uit een intern incubatieproces. Die verduurzaming heeft opmerkelijke resultaten opgeleverd. Een VUB-studie wijst op een verlaging van de CO 2-uitstoot met 97 procent en 49 procent minder geluidsoverlast in vergelijking met klassieke last-mile delivery door bestelwagens en trucks.

Start-ups en scale-ups

‘Uiteraard kunnen we niet in ons eentje innoveren’, verduidelijkt Baise. ‘We kijken voor innovatie voortdurend buiten onze organisatie: naar acquisities en samenwerkingen met andere bedrijven in België en daarbuiten. Vandaar ook onze deelname aan het WAW-initiatief.’

‘Beide partijen halen voordeel uit samenwerking. Wij krijgen toegang tot nieuwe innovatie en betrokken partners kunnen hun ideeën en prototypes uitwerken, opschalen en vermarkten’

Partnerschappen met start-ups en scale-ups passen perfect binnen die strategie. Zulke jonge bedrijven zijn vaak een kweekvijver voor baanbrekende nieuwe technologie of bieden toegang tot specifieke expertise of kennis over bijvoorbeeld artificiële intelligentie (AI).

‘Beide partijen halen voordeel uit zo’n samenwerking’, meent Baise. ‘Wij krijgen toegang tot nieuwe innovatie. De betrokken start-ups en scale-ups kunnen hun ideeën en prototypes uitwerken, opschalen en vermarkten via een grote internationale organisatie als bpostgroup en onze vele dochterbedrijven.’

Luisteren naar feedback

Baise benadrukt het belang van continue zelfevaluatie en het luisteren naar feedback van medewerkers, klanten en de markt. ‘Initiatieven als workshops, hackathons en seminars weerspiegelen het geloof van bpostgroup in de kracht van een innovatief ecosysteem.’

Duurzame revolutie voor de laatste kilometer

De Duitse start-up Nüwiel ontwikkelde voor bposts eerste elektrische fietstrailer, met zero-force sensortechnologie. Die oplossing past bij de ambitie om de leefbaarheid en luchtkwaliteit in steden te verbeteren.

bpost gebruikt bijna 500 innovatieve eTrailers in de Belgische stadskernen. Die kan je in een handomdraai aan elke fiets koppelen en ze kunnen tot 200 kilo aan zware goederen vervoeren. De slimme trailer past zijn snelheid automatisch aan de fiets aan. ‘De fietser kan er wel twee keer zo veel extra lading mee vervoeren, zonder in te boeten aan rijcomfort: de trailer zweeft moeiteloos mee’, verduidelijkt Nüwielmedeoprichter en CEO Natalia Tomiyama. Ze bedacht de trailer toen ze zware meubels in de stad naar haar studentenflat moest vervoeren.

‘Losgekoppeld kan je de eTrailer ook als handkar gebruiken. Zijn kleine draaicirkel en compacte formaat maken

‘Met de eTrailer kan je moeiteloos ladingen verplaatsen in dichtbevolkte gebieden en zelfs in gebouwen’

AI maakt sorteren efficiënter en nauwkeuriger

Dankzij een strategische samenwerking met Covariant, de toonaangevende AI Robotics-provider met hoofdkantoor in Silicon Valley, mede-opgericht door de Belg Pieter Abbeel, gebruikt bpostgroup revolutionaire AI-oplossingen om pakjes optimaal te sorteren.

De ultramoderne pakjessorteermachine (PSM) van Brussel X werd anderhalf jaar geleden nog slimmer door geavanceerde artificiële intelligentie. Het systeem beschikt over een soort ‘ogen’ die elk pakje nog gedetailleerder scannen. ‘Een cameratunnel maakt foto’s, scant barcodes en geeft data door over gewicht en afmetingen’, zegt Peter Chen, oprichter van Covariant, dat het systeem voor bpost ontwikkelde. ‘Naast de verbeterde scanning die het aantal miszendingen beperkt, kan het systeem ook de inpakmethode identificeren, zodat pakjes efficiënter worden verwerkt.’

het mogelijk om moeiteloos ladingen te verplaatsen in dichtbevolkte gebieden en zelfs in gebouwen.’ Nüwiel staat in voor het onderhoud van de e-trailers en optimaliseert zijn oplossingen onafgebroken. ‘Recent nog konden we het rijbereik van onze trailers met bijna 35 procent vergroten door aanpassingen uit te voeren aan het batterijpakket.’

Ook bij bpostgroup-dochter Radial, aanbieder van orderfulfilmentoplossingen voor de e-commerce, maken AI en robotica het sorteerproces sneller en betrouwbaarder. In een vestiging in de VS verloopt de sortering van schoonheidsproducten van een

‘Het Covariant-Brein is getraind op miljarden datapunten van robots over de hele wereld. Hiermee kunnen ze razendsnel bijleren van elkaar en nog beter worden’

bekende retailer door twaalf robots. ‘Elke robot kan 450 tot 500 picks per uur verzamelen. Goed voor 1,2 miljoen items per maand’, zegt Chen. ‘Het AI-brein is getraind op miljarden datapunten van robots over de hele wereld. Hiermee kunnen ze razendsnel bijleren van elkaar en nog beter worden.’

Nicolas Baise, chief transformation officer bpostgroup

Natalie Tomiyama, CEO Nüwiel

Peter Chen, co-founder en CEO Covariant

© Frank Toussaint

Wat

Het maximale uit uw onderneming halen begint bij de juiste vraag.

als?

Neem voorsprong.

Ondernemen Changemakers

30 innovatieve bedrijven tackelen de klimaatverandering

Mark Thys, de topman van Renewi in België: ‘In ons land wordt al

Renewi maakt grondstoffen van bedrijfsafval

De voorbije weken zijn De Tijd en L’Echo op zoek gegaan naar de 30 Belgische bedrijven met de beste en meest veelbelovende milieu- en klimaatoplossingen, in lijn met de duurzaamheidsagenda die Europa vooropstelt tegen 2030.

Tijdens een event op 12 maart worden twee van die bedrijven door een onafhankelijke jury onder leiding van professor Steven Van Passel, duurzaamheidsexpert en vicerector van de UAntwerpen, gelauwerd met een Changemaker Award: een gevestigde waarde en een opkomende belofte.

Daarnaast kunnen lezers van De Tijd en L’Echo vanaf 27 februari stemmen voor de publieksprijs.

Tot eind deze maand stellen we u de 30 genomineerden voor.

Meer info: tijd.be/ changemakers

Met gerecycleerde materialen concurreren met ruwe grondstoffen, dat is de uitdaging van de afvalverwerker

Renewi. ‘Ons bedrijf is goed gepositioneerd om te groeien in de landen waar de regelgeving ecologisch verantwoord is’, zegt topman Mark Thys.

MARIE VAN OOST

De spil van een circulaire economie is recyclage, het zo nu ig en optimaal mogelijk hergebruiken van grondstoffen. Daarop heeft het afvalbedrijf Renewi, dat in 2017 ontstond als een fusie van het Britse Shanks en het Nederlandse Van Gansewinkel, zijn businessmodel toegespitst. Van afval een grondstof maken, is de missie van Renewi. De grootste verwerker van bedrijfsafval in ons land haalt jaarlijks ongeveer 3 miljoen ton afval op.

Hydroscan-topman Patrick Swartenbroekx (r.): ‘Door de klimaatverandering is het cruciaal dat we zuiniger met ons water omspringen.’ © KRISTOF VADINO

Hydroscan gaat strijd aan met waterlekken en overstromingen

Nog altijd gaat in België 15 tot 20 procent van het drinkwater verloren door lekkende distributieleidingen. Met zijn lekdetectie wil het Leuvense ingenieursbureau Hydroscan die verliezen halveren.

Profiel Renewi

> Afvalverwerkings- en recyclagebedrijf. Ontstond in 2017 als een fusie van het Britse Shanks en het Nederlandse Van Gansewinkel.

> Actief in België, Nederland (kernmarkten), Frankrijk, Portugal en het Verenigd Koninkrijk.

> Noteert op de beurs van Londen en Amsterdam.

> Omzet (2022-2023): 1,89 miljard euro.

> Brutobedrijfswinst (20222023): 256 miljoen euro.

> Werknemers: 6.700 wereldwijd, van wie 2.400 in België.

cleerd materiaal in de lift. ‘Maar om succesvol te kunnen zijn met die secondaire grondstoffen is de kwaliteit van het afval enorm belangrijk. Ze moet het niveau van het ruwe materiaal benaderen.’

Om ook commercieel duurzaam te zijn moeten de hernieuwde grondstoffen ook in prijs kunnen concurreren met de originele grondstoffen. ‘Daarvoor zi en we in ons microklimaat in Vlaanderen redelijk goed’, zegt Thys. ‘Het is zaak het productieproces zoveel mogelijk te stroomlijnen om daarin competitief te zijn. Macro-economisch ligt dat veel moeilijker. China bijvoorbeeld subsidieert zijn bedrijven om ‘virgin plastics’ te produceren en tegen spotprijzen naar Europa te brengen.’

Daardoor staat Renewi vooral sterk in ‘die landen waar de regelgeving ecologisch verantwoord’ is, meent Thys. In Vlaanderen werden vorig jaar strengere recyclagestandaarden voor bedrijfsafval opgelegd, waardoor het afval met minstens 15 procent moet verminderen. ‘Vlaanderen loopt voorop met dat beleid. Ook Nederland, Duitsland en Scandinavië zijn interessante regio’s. Maar om ons bedrijf te kunnen laten concurreren, moet de regelgeving nog aangescherpt worden.’

‘In België wordt al 79 procent van het verpakkingsafval opgehaald voor recyclage. Maar in de resterende 21 procent zit nog veel groeimarge’, zegt Mark Thys, de topman van Renewi in België. ‘Daarvan kunnen we 70 procent recupereren en opnieuw inze en als grondstof in de economie. We geven het afval een tweede leven. Papier gaat naar papierverwerkers om Nike-schoendozen te maken, hout naar de spaanplaten van Unilin of de meubels van IKEA, plastic naar de speelgoedpopjes van Playmobil.’ Volgens Thys zit de vraag naar gerecy-

Om het sorteerwerk te optimaliseren en de capaciteit te verdubbelen nam Renewi vorig jaar in Gent een nieuwe installatie op basis van artificiële intelligentie in gebruik. In Puurs wordt eenzelfde sorteerlijn gebouwd. Op termijn kijkt Renewi naar locaties in het buitenland - in de landen waar het nu al sterk staat - voor verdere uitbreidingen.

‘In Italië kunnen we helaas niets doen. Storten is er nog altijd goedkoper dan verbranden, en verbranden is er goedkoper dan recycleren. We zijn er gewoon te duur. Al zal ook dat ooit veranderen. Dankzij de Europese Green Deal zien we dat meer en meer bedrijven onze klant willen zijn. Het groene besef is er echt wel.’

Profiel

Hydroscan

> Leuvens wateradviesbureau dat technologie ontwikkelde om met data-analyse en artificiële intelligentie lekkende waterleidingen te detecteren, maar bij een wolkbreuk ook tijdig overstromingsalarmen uitstuurt.

> Opgericht in 2003.

> Kantoren in Leuven, Antwerpen, Gent, Gembloux, Frankrijk, Duitsland en Vietnam.

> Medeoprichter en CEO Patrick Swartenbroekx bezit sinds vorig jaar de meerderheid van de aandelen, naast het management en enkele privé-investeerders.

> De omzet verdubbelde in vijf jaar tot 5,3 miljoen euro in 2023.

> De brutobedrijfswinst (ebitda) bedraagt 638.000 euro.

> Telt 45 werknemers.

schillende data en artificiële intelligentie lekken meteen tot op straatniveau te kunnen lokaliseren’, zegt Swartenbroekx. ‘Zo kan je de kosten en de waterverliezen enorm reduceren. Anders blijft het zoeken naar een speld in een hooiberg. Door de klimaatverandering en toenemende periodes van droogte is het cruciaal dat we zuiniger met ons water omspringen.’

In Vlaanderen werd de technologie in 2020 gelanceerd, toen het waterverlies nog 17,1 procent bedroeg. Door de doorgedreven inspanningen van de waterbedrijven en van Hydroscan was het lekniveau tegen 2022 gedaald naar 15,3 procent. Voor Swartenbroekx is het nog maar het begin. ‘Het moet zeker mogelijk zijn dat verlies te halveren en onder 10 procent te brengen’, zegt hij. ‘Kijk maar naar Duitsland en Nederland, waar respectievelijk maar 6 en 8 procent van het water verloren gaat.’

TOBE STEEL

Van elke 100 liter drinkwater die in Vlaanderen wordt geproduceerd, komt slechts 85 liter ook echt uit de kraan. Ruim 15 procent gaat onderweg verloren in verouderde en lekkende distributieleidingen. In Wallonië bedroeg het lekverlies in 2020 zelfs 21,5 procent.

Met dat probleem wil het Leuvense watertechnologiebedrijf Hydroscan komaf maken. Het ontwikkelde technologie om op basis van data-analyse veel gerichter

lekken in het distributienet te detecteren en aan te pakken. ‘Nu moeten waterbedrijven met gespecialiseerde teams ter plaatse gaan om langs een traject van 40 tot 75 kilometer te zoeken waar precies een lek zit’, zegt CEO Patrick Swartenbroekx. ‘Het is een arbeidsintensief en duur proces. Per dag kunnen de ploegen maar een paar kilometer leiding controleren. Ze zijn al gauw een maand bezig om slechts een paar grote lekken te lokaliseren.’ Hydroscan gaat er prat op dat zijn slimme monitoringsplatform NRWCockpit sneller alarm slaat en helpt het lek nauwkeuriger te lokaliseren en te herstellen. Het stelt ook specialisten ter beschikking om waterbedrijven daarbij te adviseren. ‘Met Imec en De Watergroep zijn we een project begonnen om met de combinatie van ver-

Als tegen 2028 de lekdetectie volledig operationeel is bij de waterbedrijven De Watergroep, Pidpa en Vivaqua verwacht Hydroscan het Belgische waterverlies met 18 miljoen kubieke meter per jaar te kunnen reduceren. Dat staat gelijk aan het jaarverbruik van meer dan een half miljoen gezinnen. Tegen 2030 ambieert Hydroscan wereldwijd een jaarlijkse waterbesparing van 765 miljoen kubieke meter.

Tegelijk wil Hydroscan de groeiende problematiek van overstromingen aanpakken. ‘We staan daar nog maar aan het begin’, zegt Swartenbroekx. ‘Door de klimaatverandering gaan de Pepinsters van deze wereld zich elk jaar voordoen. Kijk maar naar de overstromingen in de Westhoek vorig jaar. We moeten ons daar beter tegen wapenen.’

Hydroscan ontwikkelde de alarmtool Flood4cast om precies te kunnen voorspellen wanneer en waar door hevige neerslag overstromingen dreigen te ontstaan. In België wordt de technologie binnenkort uitgerold in Vlaams Brabant. In Duitsland maakt de stad Heidelberg er gebruik van. Ze wordt ook op grote schaal geïmplementeerd in de Vietnamese hoofdstad Hanoi.

79 procent van het verpakkingsafval opgehaald voor recyclage.’ © WOUTER VAN VOOREN

A ABI AB InBev m 58.66058.220 58.470 -0.0262.01049.1703.670.7500 (22)-954425

ABOABO-Group 5.9005.900 5.900 0.007.9505.300-2.48- (-)-45

ACCBAccentis 0.0300.029 0.030 -0.660.0320.0250.00- (-)-12010

ACKB Ackermans-V.H. 157.600156.100 157.200 0.00163.900135.7001.583.1000 (22)-15562

AED Aedifica n 56.45055.350 55.600 -0.4578.95447.500-20.529.2145 (22)-77858

AGS Ageas n 40.14039.680 40.010 -0.2045.07035.6603.501.5000 (22)-211011

AGFBAgfa-Gevaert 1.1321.070 1.072 -3.942.945*1.070*-62.52- (-)-314195

ADAhold Delhaize Koninklijke m 27.71027.320 27.655 +0.2032.51025.400-4.980.4900 (23)-1468857

APAM Aperam n 28.88028.200 28.410 -1.0838.25023.750-18.202.0000 (23)12.50151526

ARGX arGEN-X m 379.300372.100 377.600 +1.15494.100271.0008.91- (-)-43520

ASCAscencio 46.00044.600 44.750 -2.5150.90038.600-3.164.1500 (23)8.7213653

ATEBAtenor 6.5006.300 6.400 -0.6228.7474.900-74.922.6700 (22)-15137

ALLAMAudiovalley 0.4890.458 0.484 +9.892.7500.333-- (-)-36596

AVTXAvantium 2.3102.250 2.270 -0.873.8872.165-40.18- (-)-303960

AZEAZELIS GROUP 19.40019.060 19.400 +0.9425.98015.560-17.720.2782 (23)24.59131023

B BANIBanimmo A 3.2003.160 3.160 0.004.0403.160-20.60- (-)-1011

BARBarco n 16.54016.010 16.010 -3.0328.44013.720-38.730.4400 (22)17.99130186

BEKBBekaert n 47.40046.700 47.360 +1.1548.26036.88019.651.6500 (22)-34000

BELYSBELYSSE GROUP 0.6780.656 0.656 0.001.3250.590-44.17- (-)-6000

BCARTBiocartis -- P0.290 -0.7900.285-- (-)-0

BIOSBIOSENIC 0.0300.027 0.027 -8.050.1890.023-85.19- (-)-1574068

BTLSBIOTALYS 3.7103.580 3.690 -0.276.8801.620-45.25- (-)-15644

BPOSTbpost 3.5903.520 3.548 -0.455.6103.490-21.520.4000 (22)-156278

BREBBrederode 105.200103.600 104.000 -0.38109.80082.7001.21- (-)-3683

C CAMBCampine DF 75.00075.000 75.000 +4.1776.50054.00027.402.5000 (22)-95

CPINVCare Property Invest 12.92012.700 12.800 +0.3114.68010.700-9.091.0000 (23)-40554

CYADCelyad 0.3680.356 0.360 +0.561.2800.350-69.49- (-)-9450

CENERCenergy 6.9706.700 6.860 -1.587.6803.47078.230.0500 (22)-8733

CFEBCFE 7.6507.530 7.530 -1.1810.5006.200-15.450.4000 (22)-2780

COMBCie du Bois Sauvage 260.000250.000 251.000 -3.09350.000250.000-23.948.0000 (22)-2049

COFB Cofinimmo n 64.15061.050 61.400 -1.6088.25053.550-23.606.2000 (22)-119955

COLRColruyt n 40.57040.290 40.370 -0.0543.92024.65064.731.0000 (24)25.7148998

OPTICrescent 0.0080.007 0.008 +5.410.0200.006-60.20- (-)-411222

CLEXCUMULEX DF -- P1.010 -2.500*1.010*-58.94- (-)-0

D DECBDeceuninck 2.2702.240 2.265 +1.342.7302.060-7.270.0700 (22)-46073

DEMEDEME GROUP 121.200117.600 121.200 +2.36128.40084.4004.831.5000 (22)4.5113532

DIE D’IETEREN GROUP m 179.400176.400 178.100 +0.51193.700134.500-1.463.0000 (22)-24338

E ECONBEconocom Group 2.1802.105 2.165 +0.703.2902.100-27.700.1600 (22)-82794

EKOPEKOPAK 18.05017.500 17.500 -2.7820.70017.000-2.78- (-)-8058

ELI Elia 103.400100.900 102.300 +1.19127.70086.250-17.451.9100 (22)-52125

ENGIEngie m 14.95614.678 14.840 +0.5816.64013.13615.071.4000 (22)-7025008

ECMPAEurocommercial Properties 20.24020.060 20.160 0.0024.12019.260-5.541.2400 (23)-28917

EURNEuronav n 16.42016.185 16.380 +0.0317.91013.22024.212.0700 (23)-82376

ENXEuronext n 85.75084.000 85.250 +1.79*85.750*60.650-2.2200 (22)17.52163578

EVSEVS Broadcast Eq. 33.00032.000 32.550 +6.72*33.000*21.00053.220.5000 (23)-74228

EXMExmar 7.3507.150 7.350 +2.3712.0807.10076.175.4000 (23)-15448

F FAGRFagron 18.08017.910 18.040 +0.3318.38014.34024.790.2500 (22)-34522

FLOBFloridienne DF 655.000655.000 655.000 -1.50820.000590.000-19.862.5000 (22)-13

FLUXFluxys Belgium D 21.50021.000 21.500 +3.3729.70018.650-21.071.4000 (22)-2297

FOUFountain DF -- P1.200 -1.4500.95510.09- (-)-0

G GLPG Galapagos n 36.65032.920 33.060 -7.9941.92030.110-9.72- (-)29.52357793

GBLB GBL m 71.56070.840 71.240 -0.2281.78066.840-6.932.7500 (22)-73993

GIMBGimv 44.65044.100 44.550 +1.0247.65036.1509.882.6000 (23)-16378

GREENGreenyard 5.4205.260 5.300 -2.217.1005.200-17.070.1000 (23)33.1318739

H HOMIHome Invest Belgium 15.48015.000 15.000 -1.0621.25013.200-26.900.2500 (22)-8213

HYSGHYBRID SOFTWARE GR 3.1002.900 2.900 -5.234.9602.560-41.41- (-)-10250

HYLHYLORIS 12.15011.800 11.800 -2.0714.10010.600-13.62- (-)-9402

I IBABIBA 9.8409.560 9.650 -0.8218.6408.260-46.140.2100 (22)-21236

IEPIep Invest 5.4505.450 5.450 +1.875.9004.8403.81- (-)-3430

IMMOUImmo Moury DF 29.60029.600 29.600 0.0041.00029.000-22.081.8000 (23)11.7540

IMMOImmobel 24.60024.000 24.250 -0.6153.80023.650-48.603.0500 (22)-5176

INCLUInclusio 12.20012.150 12.200 0.0016.00011.500-11.500.7000 (22)-1600

INGAING Groep m 12.72812.596 12.700 +0.2413.8349.5903.490.3500 (23)-6338121

INTOIntervest Offices & Warehouses20.85020.600 20.600 -0.9620.90012.80023.88- (-)-17241

J JENJensen-Group 33.40033.000 33.400 +1.2135.40030.00010.580.5000 (22)-325

K KBCAKBC Ancora 42.36042.140 42.180 +0.0949.58034.140-5.359.8000 (22)10.8726504

KBC KBC Groep m 64.18063.280 64.080 +1.3071.94048.780-2.171.0000 (23)-568058

KEYWKeyware Technologies 0.9000.900 0.900 0.001.0900.810-10.89- (-)-1000

KINKinepolis n 43.95042.200 43.500 +3.5749.30038.2006.980.2600 (22)-28937

L LOTBLotus Bakeries n 8900.0008780.000 8860.000 -0.459410.0005820.00046.0945.0000 (22)-427

M MELE Melexis 80.35078.800 78.850 -0.88106.90067.500-19.181.3000 (23)-30412

MIKOMiko DF 49.20049.000 49.200 0.0091.60049.000-42.862.6200 (22)-354

MITRAMithra Pharmaceuticals 0.5580.531 0.539 0.003.9300.500-78.09- (-)-111233

MONTMONTEA n 78.20077.200 77.600 -0.3988.20061.9004.753.3000 (22)-12219

MOURMoury Construct DF 442.000440.000 440.000 -0.90448.000282.00057.909.7000 (22)-25

N BNBNationale Bank 468.000455.000 460.000 -2.13680.000418.000-30.101.5000 (22)-460

NEXTANEXTENSA 43.95043.500 43.550 -0.9150.90037.050-5.922.6000 (22)-1127

NYRNyrstar 0.0740.074 0.074 -0.270.1650.065-43.51- (-)-37728

NYXHNyxoah 15.95013.900 15.950 +10.00*15.950*3.790219.64- (-)-84325

O ONTEXOntex 7.9357.785 7.860 +0.778.2006.2706.22- (-)-208506

ONWDONWARD MEDICAL 5.7005.440 5.440 -2.166.5801.8509.57- (-)-24293

OBELOrange Belgium 13.30012.800 13.000 -1.5216.50012.780-18.85- (-)-7322

OXUROxurion 0.0000.000 0.000 -25.000.0140.000-97.50- (-)-22588609

P PROX Proximus n 8.4728.182 8.472 +2.249.3246.38812.340.5000 (23)-571473

Q QRFQrf 9.7809.460 9.540 +0.8511.6009.1608.370.8000 (22)-9698

QFGQuest For Growth 4.7404.600 4.690 +0.435.9204.430-19.69- (-)-24651

R RECTRecticel 11.56011.140 11.200 -0.3617.8407.900-31.500.3100 (22)-47744

RETRetail Estates 60.80060.100 60.500 +0.6769.90053.9004.829.8000 (23)4.669074

ROURoularta Media 12.00011.800 12.000 -0.8318.40011.600-28.461.0000 (22)-660

S SGOSaint-Gobain m 70.48069.120 70.190 +0.79*70.480*48.83036.332.0000 (22)9.85850511

SCHDScheerders van KerchoveDF -- P410.000 -590.000380.000-16.67- (-)-0

SEQUASequana Medical 2.7902.650 2.650 -1.125.8602.220-51.99- (-)-43107

SHURShurgard 41.20040.195 40.260 -1.6449.00034.005-11.830.5639 (23)-147311 SIPSipef

TUBTubize (Fin.de) 79.70078.300 79.300 +0.6379.90060.8006.940.8600 (22)-14505

U UCB UCB m 96.94095.480 96.420 +0.90*96.940*65.40021.841.3300 (22)-185491

UMI Umicore n 20.11019.775 19.940 +0.7132.57019.500-35.280.2500 (23)-266560

UPGUnifiedpost Group 3.3503.220 3.345 +2.144.7252.010-15.10- (-)-18094

V VANVan de Velde 32.85032.650 32.700 -0.4637.25031.00010.142.2759 (22)-2435

VASTBVASTNED BELGIUM 30.40030.400 30.400 +0.3332.50026.0002.242.2500 (22)-355

VGPVGP n 109.400107.000 107.300 +0.37113.40073.10033.152.7500 (22)-11913

VIOViohalco 6.0005.960 6.000 +0.847.1004.01530.170.1200

De week van

Stefaan

Michielsen

Voor de boterham van de werkman

In het conflict met Delhaize over de verzelfstandiging van 128 supermarkten bijten de vakbonden in het stof. Dat belet hen niet in 7.000 bedrijven strijdvaardig naar de sociale verkiezingen te trekken.

Minder dan een jaar nadat Delhaize had aangekondigd de 128 supermarkten in eigen beheer te willen verzelfstandigen, is voor alle winkels een overnemer gevonden. De deadline die Frans Muller, de topman van Ahold Delhaize, daarvoor naar voren had geschoven, is gehaald.

Maar de operatie is niet van een leien dakje gelopen. Ze kost Delhaize zowat een kwart miljard euro. En de groep kreeg af te rekenen met fel vakbondsprotest: stakingen, geblokkeerde bevoorradingsdepots, luidruchtige demonstraties aan de hoofdzetel in Nederland, bedreiging van kandidaat-franchisenemers, vernielingen. Maar dat alles kon de top van Ahold Delhaize niet van zijn plannen doen afzien.

De strijd van de vakbonden was verbeten, maar bij voorbaat tot mislukken gedoemd. De ervaring van de voorbije decennia leert dat de bonden er nagenoeg nooit in slagen een grote afdankingsronde, herstructurering of sluiting van een bedrijf tegen te houden: Opel Antwerpen, Ford Genk, Caterpillar in Gosselies, Sappi in Lanaken.

De wet-Renault, die er kwam na de sluiting van de Renault-fabriek in Vilvoorde in 1997 en die tot doel had de vakbonden een wapen te geven om alternatieven voor te stellen, is een slag in het water gebleken. Het is moeilijk opboksen tegen de onver-

biddelijke economische en financiële logica, en om als Belgische vakbonden gehoor te krijgen op de buitenlandse hoofdkwartieren van de multinationale groepen waar de beslissingen worden genomen. De vakbonden proberen het dan via de rechtbanken. Maar als geen inbreuken zijn gepleegd op de sociale, arbeids- of economische wetgeving, vangen ze daar bot. Zoals in het dossier Delhaize. Of ze proberen het via de politiek en de regering. Maar die staan gewoonlijk ook machteloos. Het enige wat ze kunnen doen, is eventueel subsidies terugvorderen, of nieuwe wetgeving uitwerken die herstructureringen voor bedrijven moeilijker of duurder maken. Naar aanleiding van de verzelfstandiging van de Delhaize-winkels denkt de regering nu bijvoorbeeld aan een gelijkschakeling van de loon- en arbeidsvoorwaarden in de verschillende paritaire comités in de sector van de supermarkten en de kleinhandel. Maar ook dat is een achterhoedegevecht. Zelfs met de rechtbanken, de overheid en de publieke opinie als bondgenoten is de macht van de vakbonden beperkt. Minder werken

Van 13 tot 26 mei vinden in ons land sociale verkiezingen plaats. In 7.000 ondernemingen krijgen werknemers de kans om hun vertegenwoordigers aan te duiden in de ondernemingsraad of in het comité voor preventie en bescherming op het werk (CPBW), de overlegorganen in hun bedrijf.

Daarbij treden de vakbonden niet in het strijdperk tegen de werkgevers, maar tegen elkaar.

De socialistische, de christelijke en de liberale vakbond zijn erop gebrand zoveel mogelijk zetels binnen te halen. Niet omdat ze dan meer zeggenschap hebben in de bedrijven. De ondernemingsraad en het CPBW zijn organen voor informatie en overleg, niet de plaats waar onderhandeld wordt over collectieve arbeidsovereenkomsten. Maar de uitslag van de sociale verkiezingen bepaalt met welk gewicht de vakbonden hun stem nationaal kunnen laten horen.

De campagne voor de sociale verkiezingen wordt daarom niet alleen in de individuele bedrijven gevoerd, maar met algemene eisen ook nationaal. De liberale vakbond ACLVB ijverde deze week voor het verhogen van de bedragen van de maaltijdcheques, een fiscaalvriendelijk voordeel waarmee bedrijven hun medewerkers een extraatje kunnen geven. De christelijke vakbond ACV zet in op vijf bijkomende we elijke vakantiedagen. De socialistische vakbond ABVV stuurt aan op een vermindering van de arbeidsduur tot 32 uren per week, met loonbehoud en extra aanwervingen - een idee dat PS-voorzi er Paul Magne e overnam in het verkiezingsprogramma van zijn partij. Wie biedt meer?

Die thema’s liggen echter ver buiten het domein van de ondernemingsraden en

Zelfs met de rechtbanken, de politici en de publieke opinie als bondgenoten, is de macht van de vakbonden beperkt.

CPBW’s in de bedrijven. Daar gaat het over bedrijfsspecifieke kwesties: de arbeidsorganisatie, thuiswerk, opleidingsplannen, beleid inzake oudere werknemers, veiligheid en gezondheid van de werknemers, en zo meer.

De speelruimte daar is beperkt, omdat veel zaken be- en afgesproken worden tussen vakbonden en werkgevers(organisaties) op een hoger niveau, zoals de sectorale paritaire comités of in de Groep van Tien, het forum waar het nationaal sociaal overleg plaatsvindt. De afspraken die daar worden gemaakt, moeten in de bedrijven worden uitgevoerd.

Ook de onderhandelingen over collectieve loonsverhogingen worden grotendeels daar gevoerd. Omdat de ruimte voor loonopslag die volgens de loonnormwet eventueel bestaat, er meestal al volledig opgesoupeerd wordt, rest er voor de vakbondsvertegenwoordigers in de bedrijven weinig om over te onderhandelen.

De jongste jaren biedt die loonnormwet zelfs nationaal weinig of geen ruimte voor een algemene loonsverhoging, omdat door de automatische loonindexering daar bovenop geen marge bestaat zonder het concurrentievermogen van de ondernemingen te schaden.

Handicap

Het is niet verstandig de loonnormwet op de schop te doen op een ogenblik dat de industrie in ons land in crisis is.

De Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) berekende zopas dat de loonconcurrentiehandicap van Belgische bedrijven in vergelijking met onze buurlanden - de voorbije jaren opgelopen door de hoge inflatie en automatische indexering - weliswaar vermindert, maar nog niet helemaal is weggewerkt. De loonmatiging moet dus nog even volgehouden worden. Als nergens over onderhandeld kan worden, zijn de vakbonden werkloos. Dat frustreert hen danig. Daarom willen ze af van de loonnormwet. Daarin krijgen ze de steun van de linkse partijen. Het wordt een thema bij de komende verkiezingen. Niet de sociale verkiezingen in mei, maar de federale parlementsverkiezingen in juni. Het is nog niet voor meteen, het verdwijnen van de loonnormwet. De volgende regering kan dat aanpakken. Maar het kan lang duren voor die aantreedt, als de kiezer in juni de kaarten moeilijk schudt. De partijen die die regering vormen, moeten het er bovendien over eens zijn.

Het is niet verstandig de loonnormwet op de schop te doen op een ogenblik dat de industrie in ons land in crisis is en bedrijven overwegen belangrijke investeringen niet hier, maar in het buitenland te doen. Akkoord, dat heeft niet alleen met de hoge loonkosten te maken, maar vooral met de strenge milieuvoorschriften, de ellenlange weg om een vergunning te krijgen en de dure energie. Daar echter nog een extra handicap bovenop leggen door de loonlasten te verzwaren, maakt het voor de industriële bedrijven nog lastiger, op een ogenblik dat de beleidsmakers in Europa om geopolitieke redenen inze en op een revival van de industrie.

Dat is echter de zaak van de vakbonden niet. Zij verdedigen andere belangen.

Stefaan Michielsen is senior

Sparen op korte termijn

De obligaties die meer opbrengen dan de staatsbon

Week van Kurt Vansteeland Slappe koffie wordt niet beter in een mix met le ersoep

De spade- en houwelenmakers achter de AI-goudkoorts

De tot de verbeelding sprekende groeicijfers van Nvidia bewijzen dat artificiële intelligentie boomt. De toeleveranciers aan de technologie, de spade- en houwelenmakers die de AI-boom mogelijk maken, gaan voorlopig met de grootste winsten lopen. Maar zijn hun aandelen niet te duur?

SERGE MAMPAEY

Din 2023 wereldwijd ruim 200 miljard dollar aan generatieve AI spendeerden, bijna de helft meer dan het jaar voordien. De banksector en de retail gaven het meest aan AI uit. Dit jaar zou de

Sommige beleggers zijn bang omdat ze denken dat Nvidia te duur is. Een grote fout, want de winst van Nvidia stijgt nog sterker dan de beurskoers.

James Demmert Hoofdstrateeg Main Street Research

©FILIPYSENBAERT

markt naar 306 miljard dollar groeien, en naar 1.800 miljard tegen 2030.

De leidende spelers zijn de big technamen als Microsoft, Alphabet, Meta, Amazon en Oracle. Zij gebruiken AI-toepassingen om te verkopen aan hun klanten en in hun cloudcentra.

Maar de bedrijven die er voorlopig het meest aan verdienen, zijn diegene die de apparatuur leveren om de AI-boom mogelijk te maken. Net als de producenten van de ‘picks & shovels’, de houwelen en spades, die tijdens de goudrush in Californië midden 19de eeuw het cruciale gereedschap leverden om de honderdduizenden gelukzoekers naar goud te kunnen laten delven. Ze speelden een vitale rol in de gold rush. Sommige bedrijven die toen het levenslicht zagen, floreren nog altijd, zoals de jeansmaker Levi Strauss. De hausse van de big tech, gedreven door AI, is de drijvende kracht achter de beursklim van de voorbije maanden. De Amerikaanse S&P500-index, Nasdaq en Dow Jones bereikten vrijdag een record. Ook de Europese Stoxx600 ging voor het eerst in twee jaar naar een hoogtepunt. De Japanse Nikkei brak zijn 34 jaar oude record.

Veruit de bekendste AI-toeleverancier is Nvidia. Het bedrijf heeft bijna een monopoliepositie in de krachtige, razendsnelle chips voor de enorme serverparken om de AI-leermodellen te laten draaien. Deze maand stak Nvidia Google-moeder Alphabet en de e-commercereus Amazon voorbij in het lijstje van grootste beursgenoteerde bedrijven. Alleen Microsoft, Apple en de oliereus Saudi Aramco zijn nog groter. Woensdagavond verpulverden Nvidia’s kwartaalcijfers de al hooggespannen verwachtingen. De omzet spur e in een ijltempo van 265 procent hoger tot 22,1 miljard dollar. De winst per aandeel steeg liefst 486 procent tot 5,16 dollar. De marktconsensus lag op 4,60 dollar. Alle ogen waren ook gericht op de signalen voor dit jaar. Ook hier ging Nvidia over de lat met een omzetprognose van 24 miljard dollar voor het huidige kwartaal. Het aandeel steeg na de cijferset 16 procent tot een vers record. Er kwam 277 miljard dollar beurswaarde bij, de grootste toename ooit in een dag voor een beursgenoteerd bedrijf. Sinds begin vorig jaar is Nvidia vervijfvoudigd.

Lees verder op pagina 40

Beleggen & Sparen

De spade- en houwelenmakers achter de AI-goudkoorts

‘Sommige beleggers zijn bang omdat ze denken dat Nvidia te duur is. Een grote fout, want de winst van Nvidia stijgt nog sterker dan de beurskoers. Het aandeel is dus goedkoper geworden’, poneert James Demmert, hoofdstrateeg van Main Street Research. ‘Sinds midden vorig jaar zakt de koers-winstverhouding van Nvidia. Het is allerminst een zeepbel die op ijle lucht leeft. De cijfers rechtvaardigen de klim.’

‘Nvidia is nog altijd een van de goedkoopste AI-aandelen’, stelt David Wagner van Aptus Capital. ‘Het noteert aan 33 keer de winst, tegenover 51 keer voor rivaal AMD. De markt beseft dat deze groei niet eeuwig kan doorgaan, maar de cijfers bewijzen dat AI in het hele bedrijfsleven doordringt. Ook 2024 en 2025 worden zeer sterke jaren. AI is een blijver.’

Peter Garnry, de hoofdeconoom van Saxo Bank, wijst op de riante marges. ‘Nvidia haalt een ne owinstmarge van 55,6 procent. Geen enkel ander techbedrijf met een marktwaarde boven 100 miljard dollar is zo winstgevend.’

Jensen Huang, de CEO en medestichter van Nvidia, ziet het groots. ‘We beleven een omwenteling van general computing naar accelerated computing (versnelde berekeningen, red.). De snelheid, de energieefficiëntie en het kostenplaatje verbeteren dramatisch. Ieder datacentrum in de wereld zal een upgrade krijgen. Onze supercomputers zijn de AI-genererende fabrieken voor deze industriële revolutie.’

Lucratieve koek

Nvidia heeft door zijn megaschaal en ervaring uit de game-industrie, waarvoor gelijkaardige rekenchips nodig zijn, veel competitieve voordelen. Maar andere spelers proberen een deel van de lucratieve koek in te pikken. AMD werpt zich op als de voornaamste concurrent. Bij de cijfers bleef het bij veel beloven, weinig geven. De bestellingen voor zijn MI300-chips die Nvidia het vuur aan de schenen moeten leggen, blijven onder de verwachtingen. Ook de prognoses voor de chipverkoop in elektronica en spelconsoles waren mager. ‘AMD kan wellicht zo’n 10 à 15 procent van de AI-chipmarkt inpalmen. De waardering is hoger dan die van Nvidia, zodat we die pionier interessanter vinden’, oordeelt het beursblad De Belegger.

Disruptie is in hightech een deel van het spel. Voorlopig is Nvidia heer en meester, maar start-ups als Cerebras, Graphcore of Groq proberen het succesverhaal na te doen. Voor smartphones werkt Qualcomm aan de lancering van zijn Snapdragon AI-chips. ‘Nvida is een topbedrijf, maar de koers houdt rekening met een zeer optimistisch scenario’, stelt Timm Schulze-Melander, een analist van de investeringsboetiek Redburn Atlantic. ‘Enkele toeleveranciers om AI-chips te kunnen maken lijken interessanter. Vooral spelers die actief zijn in GAA - Gate All Around-technologie, waardoor transistors aan alle kanten contacten kunnen maken, hebben een forse voorsprong. Zij laten toe de rekenkracht op te schalen. Een trio topspelers daarin zijn de makers van wafermachines KLA Corp, Lam Research en ASM International, een Nederlands bedrijf. De drie hebben een technologische voorsprong en zijn veel breder gediversifieerd dan het AI-universum, waardoor ze een lager risicoprofiel hebben. De komende drie à vijf jaar moet het trio een superieure winstgroei kunnen voorleggen.’ ‘De chipsector staat voor een cyclische opmars vanaf de tweede helft van dit jaar. We zien de eerste groene scheuten in de eindmarkten’, vervolgt Schulze-Melander. ‘We ondervinden ook dat de chipmakers verder verticaal willen integreren. Ze willen minder een beroep doen op toeleveranciers, waardoor ze meer machines zullen moeten kopen. Daar kan Applied Materials van profiteren.’ De analist stelt dat er nog overcapaciteit in de sector heerst, maar dat die snel ingevuld kan raken.

Applied Materials is de grootste leverancier van halfgeleiderapparatuur ter wereld na ASML. Dat Nederlandse bedrijf bekleedt een unieke positie en is een van de favorieten van Colombia Threadneedle. ‘ASML is de dominante speler in gesofisticeerde lithografiemachines om chips te kunnen maken’, legt vermogensbeheerder Harry Waight uit. ‘Zonder de machines die via licht de circuitpatronen op halfgeleiders tekenen, is de miniaturisatie van chips on-

De Belegger oordeelt Nvidia verbluft. Maar hoe zit het met de andere AI-toppers op Wall Street en Amsterdam? En zijn ze nog koopwaardig? Onze collega’s van De Belegger stelden uitzonderlijk hun analyse voor iedereen open. Lees hun aanbevelingen over de AI-aandelen op www.belegger.be.

Onze supercomputers zijn de AI-genererende fabrieken voor deze industriële revolutie.

Jensen Huang CEO Nvidia

mogelijk. Elk van die machines kost honderden miljoenen dollars, weegt 180 ton en wordt in 40 containers met verschillende vliegtuigen naar de klant vervoerd.

Zodra het op de site staat, is een team van ASML nodig voor het onderhoud. ASML heeft een enorme voorsprong. De machines zijn zo gesofisticeerd dat ze vanop de maan je duim zouden kunnen raken met een laser.’

ASML is tegen 46 keer de winst duur, maar het bedrijf is als bijna-monopolist zelden goedkoop. De technologie is zo complex dat de toetredingsdrempel voor concurrenten bijna onhaalbaar hoog is.

Hoogvlieger uit Duiven

De derde Nederlandse chipper in de AEXindex, Besi, spur e donderdag na uitmuntende kwartaalcijfers 15 procent hoger. De winst steeg 37 procent. Het bedrijf uit Duiven verwijst uitdrukkelijk naar de AI-boom om de grote vraag naar zijn gesofisticeerde machines te verklaren. Besi is de wereldleider in ‘hybrid bonding’, een complex hechtingsproces op het einde van de chiplijn waarbij de chips en wafers worden schoongemaakt, van verbindingsbedrading worden voorzien, een beschermlaag krijgen en worden verpakt. Hoogwaardige AI-chips vereisen die nieuwe technologie die meer interconnectie toelaat dan de traditionele ‘wire bonding’.

Besi noteert tegen 50 keer de winst. Veel analisten vonden de koers al te hoog toen het aandeel, dat in het verleden erg cyclisch was, op de helft van het huidige peil stond. ING-analist Marc Hesselink raadt wel aan te kopen. ‘Het orderboek dikte meer aan dan verwacht, ook al zijn de prognoses voor het eerste kwartaal wat minder. Besi stelt dat we weer in een vroe-

ge fase zi en van een cyclische opmars. De nieuwe systemen voor hybrid bonding leveren hogere marges op, wat de cijfers zal ondersteunen.’

De grootste klant van Besi is de Taiwanese reus in chipproductie TSMC. Waight is fan: ‘Zowat elke drie maanden verdubbelt de rekenkracht die nodig is om de grote AI-modellen te trainen. De chips die daarvoor nodig zijn - ook het gros van die van Nvidia - rollen uit de fabrieken van TSMC.’

De bedrijven die de AI-chips mee designen, scoren ook goed bij de beleggers. Zoals het Britse ARM Holdings. In 99 procent van alle smartphones zit ARM-knowhow.

Het bedrijf richt zich al op de volgende generatie AI-chips, die niet vanaf een server draaien, maar rechtstreeks in toestellen zoals een smartphone of camera zi en.

Het bedrijf uit de Softbank-stal van de Japanse miljardair Masayoshi Son spreekt over een ‘immense’ vraag.

Huiveringwekkend

Het aandeel spur e dit jaar al twee derde hoger. Al is dat ook toe te schrijven aan de geringe verhandelbaarheid. Amper een tiende van de aandelen noteert op de beurs. Tegen 108 keer de verwachte winst voor dit jaar is ARM huiveringwekkend duur. De sectorgenoot Synopsis is tegen 44 keer de winst wat minder risicovol. Super Micro Computer (SMC) gaat pas echt als een raket. Dit jaar kwam er al 200 procent bij. De koers sinds 2020? Maal 35! SMC is een one-stop-shop voor high-end serverparken. Het bedrijf ontwikkelt en produceert de servers, tot de moederborden, de koeling en de rekken. De onderneming heeft fabrieken in Silicon Valley, Taiwan en Nederland. Het bedrijf onderhoudt goede relaties met Nvidia, waardoor het makkelijk aan de nieuwste chips kan geraken. Vorig jaar stelden SMC-topman Charles Liang en Nvidia-CEO Jensen Huang als duo de nieuwe producten van beide bedrijven voor. AI-servers hebben vijf à zes keer zoveel rekenkracht nodig als gewone servers.

In december bestempelde het blad Barron’s SMC in zijn coververhaal als een van drie beste aandelen om te profiteren van de boomende bouw van AI-datacentra, naast Nvidia en de maker van serverinfrastructuur Vertiv. Het aandeel noteerde toen tegen een bescheiden 15 keer de verwachte winst voor 2024. Sindsdien verdubbelde de koers en is SMC een van de meest besproken aandelen op de sociale media.

‘Ondanks zijn rit als een meteoor is de hausse terecht’, oordeelt Barron’s-techanalist Tae Kim. ‘De analistenconsensus en de eigen verwachtingen van Super Micro Computer bleken veel te conservatief. Midden januari verhoogde SMC zijn prognoses, en amper twee weken later nog eens. De omzet zou dit jaar 40 procent hoger moeten spurten naar 14,5 miljard dollar. Volgens het management ligt de vraag nog altijd veel hoger dan het aanbod. SMC geniet een topreputatie bij alle grote chipmakers. Intel en AMD verwezen prominent naar hun relatie met Super Micro Computer bij de voorstelling van hun nieuwste producten.’

Tot waar is de hausse gerechtvaardigd?

Kim verwijst naar een bekende stelregel van Steve Mandel, de oprichter van de hedgefondsgroep Lone Pine. ‘Voor hypergroeiers probeer je de winst binnen twee jaar te berekenen. Je mag 25 keer die toekomstige winst betalen.’ Voor SMC zou dat uitkomen op 32 dollar winst per aandeel. Maal 25 is dat 800 dollar, onder de huidige koers van bijna 1.000 dollar.

De ASML-machines zijn zo gesofisticeerd dat ze vanop de maan je duim zouden kunnen raken met een laser.

Harry Waight Vermogensbeheerder Columbia Threadneedle

Als SMC-belegger ben je best geen hartlijder. Eind vorige week dook de koers in één dag 20 procent lager, net nadat het aandeel een record had aangetikt. Wells Fargo was de opvolging gestart met een lauwe ‘houden’-rating. Donderdag kwam er plots weer 30 procent bij.

Vertiv, de derde ‘top pick’ van Barron’s, groeide via fusies en overnames uit van een maker van airco’s voor computerzalen met vijf mensen tot een mastodont met 27.000 werknemers in 130 landen. Vertiv levert energie- en koelsystemen, monitoringdiensten en andere IT-infrastructuur voor datacentra en telecommunicatie. Ook dit aandeel is de voorbije maanden verdubbeld.

‘Vertiv is tegen 27 keer de winst een goedkoop alternatief om mee te spelen in de AI-revolutie’, oordeelt Goldman Sachs. Met 91 procent koopaanbevelingen achter zijn naam is het een van de meest geliefde spelers bij het analistenheir.

Vertiv verkocht in 2017 zijn tak voor grote elektriciteitsschakelaars Asco voor 1,25 miljard dollar aan het Franse Schneider Electric. Ook dat bedrijf profiteert fors van de bouw van datacentra, als hofleverancier van de elektriciteitssystemen. ‘AI is een grote katalysator voor de vraag naar onze producten. Daardoor zien we onze omzet in Noord-Amerika zeer fors stijgen’, meldde het bedrijf vorige week tijdens de presentatie van zijn jaarcijfers. De boom in datacentra en elektrische netwerksystemen hielp de vertraging in de bouw te compenseren. Schneider was de buitenlandse topfavoriet in onze jaarlijkse rondvraag naar de lievelingsaandelen van analisten. ‘Tegen 25 keer de verwachte winst van 2024 is Schneider als topper in zijn sector niet te duur’, poneert Société Généraleanalist Alasdair Leslie. ‘We zien opwaarts potentieel voor de omzet en de marges naarmate de elektrificering van de samenleving en de opmars van AI verder gaan.’ Nog een toeleverancier is Arista Networks. Dat bedrijf maakt netwerkswitches waardoor de duizenden servers in de rekken van datacentra op hyperschaal sneller met elkaar kunnen communiceren.

Ongenadige afstraffing

Maar niet alle bedrijven kunnen aan de torenhoge verwachtingen voldoen. Wie de lat niet haalt, riskeert een ongenadige afstraffing. De hoge waarderingen vormen een groot risico. C3.ai, dat bij de start van de AI-boom verdrievoudigde alleen omdat de magische le ers ook in de bedrijfsnaam zi en, bengelt 85 procent onder zijn record van drie jaar geleden. Het bedrijf ontwikkelde een platform om AI-apps te ontwerpen, maar stapelt de verliezen op. ‘AI is de volgende revolutie in technologie, maar veel AI-aandelen zijn tot zeepbelproporties gezwollen’, waarschuwde Yanev Suissa, de stichter van de durfkapitaalgroep SineWave Ventures in een interview met Bloomberg. ‘Ik verwacht dat die al dit jaar barst.’ Saxo-econoom Garnry raadt aan wat winst van tafel te nemen: ‘Beleggers zouden best beginnen na te denken om hun blootstelling aan Amerikaanse technologie wat af te bouwen in het licht van de buitengewone recente koerswinsten.’ Voorlopig gaat de hausse gewoon door. ‘Zolang de muziek speelt, moet je blijven dansen’, zei Chuck Prince, de legendarische topman van de bankreus Citigroup, ooit. Maar dans misschien iets dichter bij de uitgang.

Galapagos maakt flinke namiddagduik

Galapagos stopt de ontwikkeling van zijn CAR-T-kandidaat in immunologie (refractaire lupus). Analisten reageerden verrast en het aandeel ging vooral in de namiddag onderuit.

Françoise Chombar koopt Umicore bij

Na de publicatie van de - niet bijster goed onthaalde - jaarcijfers bij de materialengroep Umicore heeft bestuurder Françoise Chombar bijgekocht, leert het hoekje insidertransacties van de beurswaakhond FSMA. Chombar kocht 5.000 aandelen tegen 20,36 euro. Merk op dat nog een pak insidertransacties opgelijst zijn, maar dat gaat - inclusief CEO Mathias Miedreich - om uitgeoefende aandelenopties. Over de voorbije twaalf maanden speelde Umicore bijna 40 procent kwijt.

De waardering van BNP Paribas is aantrekkelijk. Het aandeel noteert tegen een korting van 17 procent op de sector.

MICHAEL CHRISTODOULOU ANALIST BERENBERG

Vertrouwen Europese CEO’s veert op

De Ifo-indicator van het Duitse ondernemersvertrouwen stijgt in februari lichtjes, na een duidelijke daling de twee vorige maanden. De bedrijfsleiders werden iets optimistischer over de economische vooruitzichten, terwijl de beoordeling van de huidige conjunctuur ongeveer stabiel bleef. Ook het Belgische ondernemersvertrouwen neemt toe, waardoor de daling van januari is tenietgedaan. Het ondernemingsklimaat verbeterde in alle sectoren, maar vooral in de handel.

Recordjaar voor eigenaar Rock Werchter

Live Nation was de primus in de S&P500. De concertorganisator, hier bekend voor Rock Werchter en Graspop, boekte een jaaromzet van 22,7 miljard dollar, een stijging van 36 procent.

Deze alternatieven brengen meer op dan de staatsbons

Particuliere beleggers kunnen nog tot eind volgende week inschrijven op staatsbons met ne orendementen van 2,1 en 1,75 procent. Maar er zijn heel wat termijnrekeningen en obligaties die meer opbrengen.

De uitgifte van staatsbons met looptijden van één en drie jaar heeft donderdag, op de eerste dag van de inschrijvingsperiode, 151 miljoen euro opgehaald. Dat is veel meer dan bij de vorige ‘gewone’ uitgifte in december, maar veel minder dan bij de uitgifte van fiscaal vriendelijke eenjarige staatsbons in september vorig jaar. De federale regering heeft beslist om bij de huidige uitgifte geen fiscaal gunstregime toe te kennen aan de staatsbon op een jaar. Daardoor is het ne orendement veel lager. De nieuwe eenjarige staatsbon heeft een ne orendement van 2,10 procent, tegenover 2,81 procent bij de uitgifte van zes maanden geleden. Dat zou net voldoende moeten zijn om de inflatie van de komende twaalf maanden te compenseren. De staatsbon op drie jaar heeft met 1,75 procent een lager ne orendement. Dat zal wellicht niet voldoende zijn om de koopkracht te behouden. De ECB mikt op een inflatie van 2 procent.

Termijnrekening

Sommige banken hebben de jongste dagen de rente op termijnrekeningen verhoogd om te kunnen concurreren met de staatsbons. Daardoor steeg het aantal spaar- en beleggingsproducten dat een hoger ne orendement heeft dan de staatsbon. We ze en ze op een rijtje en beginnen met de beleggingen op één jaar.

De termijnrekening is het financieel product dat het best gelijkt op de staatsbon. Izola Bank (2,35%), Santander Consumer Bank (2,35%) en BNP Paribas Fortis (2,21%) bieden termijnrekeningen op één jaar aan met een hoger ne orendement dan de staatsbon. Dat blijkt uit een overzicht van de website spaargids.be. Deutsche Bank biedt 2,19 procent, maar u moet minstens 100.000 euro investeren. Argenta, Triodos en VDK Bank geven evenveel als de staatsbon.

ECB: ‘De reële waarde van de bitcoin is nul’

Naar aanleiding van de goedkeuring van elf bitcoin-ETF’s op de Amerikaanse markt begin dit jaar, bogen de ECB-onderzoekers Ulrich Bindseil en Jürgen Schaaf zich nog eens over de bitcoin, ’s werelds bekendste cryptomunt. Een ETF of tracker is een passief fonds dat de koers van een onderliggend actief volgt, in dit geval dus de bitcoin.

‘Volgens cryptofanaten impliceert de goedkeuring van die trackers door de Amerikaanse beurswaakhond dat investeringen in bitcoin veilig zijn. Wij gaan evenwel niet akkoord’, klinkt het vanuit Frankfurt. ‘Van de originele belofte dat de bitcoin kan dienen als wereldwijd, gedecentraliseerd betaalmiddel - zonder tussenkomst van een bank of een andere betalingsverwerker - is niets in huis gekomen’, zeggen de onderzoekers. ‘Ook vandaag zijn bitcointransacties nog altijd ongemakkelijk, traag en kostelijk.’

De ECB stelt dat de meeste bitcointransacties vandaag plaatsvindt in het criminele milieu. Ook de impact op het milieu is enorm, omdat het delven van bitcoins en het mechanisme waarmee transacties op de blockchain geregistreerd worden, enorm veel energie verslinden.

Ook vandaag zijn bitcointransacties nog altijd ongemakkelijk, traag en duur.

EUROPESE CENTRALE BANK

Ook als investering vindt de ECB de bitcoin ongeschikt. In tegenstelling tot vastgoed of aandelen genereert de bitcoin geen cashflows of dividenden. De koers van de bitcoin is het voorbije jaar verdrievoudigd naar 50.000 dollar, maar de ECB-onderzoekers stellen dat de prijs van een actief uiteindelijk altijd evolueert naar zijn fundamentele waarde. ‘En de reële waarde van de bitcoin is nul.’ EN

Looptijd van één jaar

Looptijd van drie jaar

Vier banken bieden op eenjarige termijnrekeningen een hogere rente dan de staatsbon.

Het is mogelijk dat ook sommige andere grootbanken op termijnrekeningen meer bieden dan de staatsbon. Maar KBC, Belfius en ING delen niet mee hoeveel rente ze geven. Die hangt af van het geïnvesteerde bedrag. Vermogende klanten krijgen hogere rentes dan kleine spaarders.

Spaarboekje

Veel beleggers beschouwen ook het spaarboekje als een mogelijk alternatief, hoewel dat andere kenmerken heeft dan een staatsbon. Er zijn 14 spaarrekeningen met een ne orendement, inclusief getrouwheidspremie, van meer dan 2,1 procent. De getrouwheidspremie is pas verworven als u uw geld twaalf maanden laat staan op een spaarrekening. De Ritme Spaarrekening van VDK Bank heeft met 3,15 procent het hoogste ne orendement. Maar u kunt maximaal 500 euro per maand sparen. Ook veel andere banken verbinden voorwaarden aan hun hoogrentende spaarrekeningen. Spaarrekeningen zonder voorwaarden met de hoogste ne orendementen zijn die van NIBC (3%), Santander (2,85%), Keytrade Bank (2,55%) en MeDirect (2,55%). Een belangrijke kan ekening is dat de spaarrente niet gegarandeerd is. Banken kunnen op elk moment beslissen de rente

De essentie

> Sommige banken hebben de rente verhoogd om te kunnen concurreren met de staatsbons.

> Daardoor zijn sommige termijnrekeningen nu aantrekkelijker.

> Ook zijn er 14 spaarboekjes met een hoger ne orendement dan de staatsbons.

> Voorts brengen verscheidene Belgische, Duitse en Franse staatsobligaties meer op dan de staatsbons.

op spaarboekjes te verlagen. De Europese Centrale Bank (ECB) zal later dit jaar bijna zeker de rente verlagen. De geldmarkt verwacht dat de ECB-rente tegen eind dit jaar met 75 of 100 basispunten daalt. Die versoepeling van het monetair beleid zal de kortetermijnrente en wellicht ook de spaarrente doen dalen.

Nulcoupon

Er zijn ook staatsobligaties met een hoger ne orendement dan de eenjarige staatsbon. Het gaat doorgaans om obligaties met een zeer lage of nulcoupon, waardoor beleggers weinig of geen roerende voorheffing moeten betalen (zie tabel). Belgische, Duitse en Franse staatsobligaties hebben ne orendementen van 2,75 à 3,5 procent. Die ne orendementen houden rekening met de roerende voorheffing die verschuldigd is als de uitgifteprijs lager was dan 100 procent. Ze houden geen rekening met de transactiekosten. Maar ook na transactiekosten blijft het ne orendement hoger dan dat van de staatsbon.

Ook voor de staatsbon met een looptijd van drie jaar zijn er alternatieven. Negen banken bieden termijnrekeningen op drie jaar aan met een ne orendement dat hoger is dan dat van de staatsbons. Izola Bank (2,45%), Europabank (2,03%) en MeDirect

Veel spaarboekjes brengen meer op dan de staatsbons, maar banken kunnen op elk moment de spaarrente aanpassen.

(2%) bieden de hoogste ne orendementen. Er zijn ook veilige staatsobligaties met een restlooptijd van zowat drie jaar die een hoger ne orendement hebben dan de staatsbon. Blijft de vraag of beleggers het best investeren in schuldpapier met een looptijd van één jaar of drie jaar. Staatsbons, termijnrekeningen en obligaties met een looptijd van één jaar zijn op het eerste gezicht aantrekkelijker, omdat de rente op één jaar hoger is dan de driejaarsrente. Maar economen zijn ervan overtuigd dat de rente in het komende jaar daalt. Beleggers die nu investeren in een beleggingsproduct met een looptijd van één jaar zullen de opbrengst bij de vervaldag begin 2025 wellicht moeten herbeleggen tegen een lagere rente.

Duitse centrale bank boekt verlies van 21,6 miljard

Een dag na de Europese Centrale Bank (ECB) heeft ook de belangrijkste nationale centrale bank van de eurozone zeer slechte resultaten gepubliceerd. De Bundesbank boekte in 2023 een verlies van 21,6 miljard euro, omdat de renteverhogingen van de ECB de rentelasten veel meer hebben doen stijgen dan de rentebaten. De Bundesbank moet een veel hogere rente betalen op de meer dan 1.000 miljard euro die Duitse commerciële banken bij haar parkeren. Het grootste deel van het verlies van 21,6 miljard is opgevangen door de voorziening van 19,2 miljard voor algemene risico’s volledig vrij te geven. Het resterende verlies van 2,4 miljard wordt gedekt door eenzelfde bedrag vrij te geven uit de reserves. Daardoor is het te bestemmen resultaat gelijk aan nul. Door de gedeeltelijke vrijgave zijn de reserves geslonken tot 661 miljoen. Joachim Nagel, de voorzi er van de Bundesbank, voorspelt ook voor 2024 verlies. Maar hij beklemtoont dat de Bundesbank financieel gezond is. ‘De Bundesbank kan de lasten dragen, omdat de activa veel groter zijn dan onze verplichtingen.’ De Nederlandse centrale bank boekte in 2023 een verlies van 3,5 miljard euro. Ze verwacht verliezen tot en met 2027, maar die zullen elk jaar dalen. ‘De buffers zijn naar verwachting groot genoeg om toekomstige verliezen op te vangen.’ Het kapitaal en de reserves bedragen samen ruim 7 miljard euro. WV

Bronnen: Bloomberg en De Tijd

Jean Deboutte, directeur van het Federaal Agentschap van de Schuld. © SASKIA VANDERSTICHELE

WOUTER VERVENNE

Nvidia rondt kaap van 2.000 miljard beurswaarde

WALL STREET

Nvidia klom bij opening van de beurshandel met 3 procent naar een recordhoogte van 808 dollar op de beurs van New York. Daarmee bereikte de chipontwikkelaar voor het eerst

2.000 miljard dollar aan beurswaarde. Een onverzadigbare vraag naar geavanceerde chips kroont het bedrijf uit Silicon Valley tot koning van de boom rond generatieve artificiële intelligentie. Nvidia voorspelde donderdag een omzetgroei van 233 procent in het lopende kwartaal, wat de torenhoge verwachtingen van de beleggers nog overtrof.

Minder goed verging het Warner Bros. Discovery. Na een slechter dan verwacht kwartaalrapport nam het media- en entertainmentconcern een duik van 10 procent. De dubbele staking in Hollywood - eerst van de scenarioschrijvers, vervolgens van de acteurs - leidde tot vertraging in de productie en de lancering van films.

Ook de populaire reiswebsite

Booking kreeg een tik van circa 10 procent. De Spaanse antitrustwaakhond heeft Booking een voorlopige boete van 486 miljoen euro opgelegd. De toezichthouder beschuldigt Booking van concurrentiebeperkend gedrag, zoals het voorkomen dat binnenlandse hotelgroepen deals aanbieden die op hun eigen sites goedkoper zijn dan de prijs die ze aanbieden op Booking.com. EV

Cijfers What’s Cooking vallen in de smaak

Na de mondiale chiprally van donderdag kwamen de Europese beurzen op adem. What’s Cooking verraste met een forse winststijging en een dividendverhoging. EVS ging flink boven de lat en dat leidt tot hogere koersdoelen.

KOEN LAMBRECHT

België

What's

De verbluffend sterke resultaten van de AI-chipontwikkelaar Nvidia ze en donderdag een wereldwijde koopgolf in gang. In Europa resulteerde dat in 1,7 procent winst voor de toonaangevende Euro Stoxx 50. Aan het einde van een sterke week deden de Europese beurzen het vrijdag een stuk rustiger. De Euro Stoxx 50 won 0,4 procent. De Bel20 volgde het Europese tempo en noteert 0,3 procent hoger op 3.705 punten. Twee Bel20’ers, Cofinimmo en Proximus, maakten voorbeurs hun jaarresultaten bekend. De koersreacties waren tegengesteld. De vastgoedgroep Cofinimmo moest in het vierde kwartaal meer neerwaartse waardecorrecties op vastgoed doorvoeren, vooral in Spanje en Duitsland. Cofinimmo zakte 1,6 procent naar 61,40 euro. Proximus won 2,2 procent tot 8,47 euro, goed voor de eerste plek in de Bel20. ‘Het sterke commerciële momentum duurde voort in het vierde kwartaal’, zegt Kris Kippers van Degroof Petercam, die een koopadvies hanteert en een koersdoel van 11 euro. ‘Hoewel 2024 door de intrede van Digi ergens in de tweede jaarhelft een uitdagend jaar kan worden, denken we dat Proximus goed gepositioneerd is om zijn thuisveld te verdedigen, daarbij geholpen door de sterke glasvezeluitrol die aan de gang is.’ De specialist in beeldvorming voor sportverslaggeving EVS legde donderdagavond sterke jaarresultaten voor. EVS boekte in 2023 een nieuw omzetrecord en koppelde daar een sterke winstgevendheid aan vast, zegt KBC Securities-analist Guy Sips. Bovendien is het orderboek voor het derde opeenvolgende jaar zeer stevig. ‘EVS presteert volgens zijn belofte en belooft te presteren’,

vat hij de jaarresultaten samen. Hij trekt zijn koersdoel op van 35 tot 37,50 euro en handhaaft zijn koopadvies.

EVS schoot 6,7 procent hoger naar 32,55 euro en tikte het hoogste peil aan sinds het najaar van 2017. Sinds het erg sterke hal aarrapport midden augustus won het aandeel een beeldige 48 procent. Goede cijfers waren er ook van What’s Cooking, de Oost-Vlaamse producent van vleeswaren en bereide gerechten. De omzet steeg vorig jaar met 6,5 procent, vooral door het doorrekenen van de hogere kosten. Door ‘kosten uit de keten te halen’ slaagde het bedrijf erin de winstgevendheid fors te verbeteren. De bedrijfswinst verdubbelde ruimschoots tot 16,6 miljoen euro. What’s Cooking hield zijn dividend enkele jaren ongewijzigd, maar verhoogt het nu met 7 procent tot 4,28 euro per aandeel.

De resultaten van What’s Cooking lagen in de lijn van de verwachtingen, zegt Sips. Een cruciale factor bij de verbeterde resultaten was het transparant doorrekenen van hogere kosten, gekoppeld aan een voortdurende kostencontrole over het hele jaar.

‘In 2023 bleef de algemene inflatie bijzonder hoog, maar What’s Cooking slaagde erin de resultaten verder te verbeteren. Aan de ene kant kon het de hogere kosten grotendeels doorrekenen in de keten, aan de andere kant slaagde het er ook in, als onderdeel van zijn nieuwe strategie samen met zijn toeleveraars, kosten uit de keten te halen’, zegt Sips.

Sips verhoogt zijn advies van ‘bijkopen’ naar ‘kopen’ en kleeft een koersdoel van 80 euro op het aandeel. What’s Cooking sloot 19,6 procent hoger op 70,80 euro.

Waar u volgende week naar uit moet kijken

1 Blijft de inflatie in de eurozone dalen?

Eurostat publiceert vrijdag inflatiecijfers over februari voor de eurozone. Economen verwachten een daling naar 2,6 procent, tegenover 2,8 procent in januari. De kerninflatie, zonder voeding en energie, vertraagde wellicht tot 3 procent, versus 3,3 procent in januari. De evolutie van de inflatie bepaalt wanneer de ECB de rente verlaagt. De geldmarkt verwacht de eerste renteknip in juni en drie of vier voor het einde van dit jaar.

3 Versnelt Ageas de inkoop van eigen aandelen?

Woensdagmorgen komt de verzekeringsholding Ageas met een cijferset. ‘We verwachten dat Ageas zijn winstdoel voor 2023 van 1,1 à 1,2 miljard euro haalt’, stelt UBS. Het beurshuis sluit niet uit dat Ageas de inkoop van eigen aandelen zal versnellen als tegengewicht voor de aangekondigde aandelenverkoop door het Chinese Fosun (belang van 10 procent). Bij Ageas is het ook altijd uitkijken naar het slotdividend, boven op het eerder uitgekeerde interimdividend van 1,50 euro. De analistenconsensus rekent op 1,71 euro, UBS houdt het bij 1,65 euro - sowieso een stijging tegenover het slotdividend van 1,5 euro vorig jaar. Nog op woensdag komen Deceuninck, DEME en UCB met resultaten.

4 Geeft EinsteinGPT een boost aan Salesforce?

2 Hoe presteren de Bel20-zwaargewichten?

Donderdag om 7 uur komen twee zwaargewichten van de Bel20 met cijfers: AB InBev en Argenx. Allicht gaat de meeste aandacht naar AB InBev, voor Argenx is vooral 21 juni van belang wanneer de Amerikaanse FDA zich buigt over het middel Vyvgart voor de behandeling van de zeldzame zenuwziekte CIDP. Het beurshuis Kepler Cheuvreux verwacht voor AB InBev een organische omzetgroei in het vierde kwartaal van 5,5 procent. Het is opnieuw uitkijken naar de volumes in Bud Light, na de hetze rond transgender Dylan Mulvaney.

Op Wall Street is het techbedrijf Salesforce de grootste onderneming die met cijfers komt, en wel op woensdagavond. Analisten verwachten voor het vierde kwartaal een winst per aandeel van 2,27 dollar op een omzet van 9,2 miljard dollar. De wereldleider in CRM-software voor klantenrelatiebeheer stelde zelf na de beter dan verwachte derdekwartaalcijfers een winst per aandeel voorop van 2,25 à 2,26 dollar. Over het voorbije jaar steeg het aandeel van Salesforce met ruim 70 procent, met dank aan de lancering van het eigen taalmodel EinsteinGPT. De verwachtingen voor de groep van Marc Benioff zijn hooggespannen.

Laurence

De Munter VERMOGENSBEHEERDER SDM

DE TERUGBLIK

Laurence De Munter is beleggingsstrateeg bij de familiale vermogensbeheerder SDM, die in België en Luxemburg opereert. Het vorige optreden dateert van 24 februari 2023. Microsoft bleek een schot in de roos, de keuze voor Bayer viel tegen. Het vijftal staat op een gemiddeld verlies van 3 procent, omgerekend naar euro en exclusief dividenden. Over dezelfde periode won de MSCI World Euro-index 18,8 procent.

De Belgische, familiale holding D’Ieteren speelt vooral in op de auto-industrie, een typisch cyclische sector. Toch is D’Ieteren eerder defensief dankzij zijn participatie van 50 procent in Belron, de wereldleider in het herstellen van autoglas met activiteiten in 37 landen, waarvan de VS goed zijn voor 60 procent van het resultaat. Zijn tweede grootste activiteit is autodistributie, waar het bedrijf de topplaats inneemt in België met een marktaandeel van 25 procent. D’Ieteren is interessant dankzij de goede groeivooruitzichten, de korting ten opzichte van de onderliggende waarde van zijn participaties en het feit dat de familie D’Ieteren/ Périer 60 procent van de aandelen in handen heeft. De verhoging van het dividend en het aandeleninkoopprogramma van 100 miljoen euro zijn een mooie bonus.

NOVO NORDISK FARMA

Novo Nordisk is een Deens farmabedrijf gespecialiseerd in medicijnen tegen diabetes en obesitas. De behandelingen zijn ontwikkeld op basis van GLP-1, een hormoon dat de insulinesecretie stimuleert na een maaltijd. De vraag naar GLP-1 neemt sterk toe, een markt waarin Novo Nordisk een aandeel van liefst 54 procent heeft. Een kan ekening is wel dat de concurrentie snel groeit. Met Novo Nordisk speelt de belegger in op de obesitas- en diabetessector. Het bedrijf kan bogen op een grote prijsze ingsmacht, een hoge vraag en een rendement op eigen vermogen van liefst 88 procent. De uitzonderlijk sterke financiële positie vertaalt zich in gerichte overnames, uitbreidingsinvesteringen, aandeleninkoopprogramma’s en een gul dividendbeleid.

META SOCIALE MEDIA

Meta staat bekend om zijn dominante positie in sociale media, met Facebook, Instagram, Whatsapp en Messenger. Het bedrijf zet ook stevig in op hard- en software voor artificiële intelligentie (AI). Meta blonk uit met schi erende resultaten, waaronder de winst per aandeel die met 78 procent steeg. De stijgende reclameopbrengsten, de robuuste groei van het aantal gebruikers en de beloftevolle AI-toepassingen maken Meta interessant. Bovendien heeft het bedrijf 80 miljard dollar opzijgezet om eigen aandelen in te kopen. Na Alphabet is Meta het minst dure lid van de Magnificent 7, met een verwachte koers-winstverhouding van 23 die niet veel hoger is dan die van de S&P500-index. Naast de forse investeringsplannen kondigde topman Mark Zuckerberg aan dat het bedrijf voortaan elk kwartaal een dividend zal uitbetalen.

MICROSOFT SOFTWARE

Zijn status van prijsze er, marktleider en innovator maken van Microsoft een must-have in elke portefeuille. De AI-gedreven cloudactiviteiten vormen de voornaamste groeimotor, maar ook de andere activiteiten zoals Office, Windows en LinkedIn blijven groeien. De lancering van Copilot om AI te integreren in IT-systemen met als doel de productiviteit te verbeteren is een enorm succes. Met de overname van Activision Blizzard en de Xbox-divisie heeft Microsoft de ambitie om het nummer 1 te zijn in gaming. Microsoft geniet van hoge winstmarges en heeft een gezonde balans, waardoor het conjunctuurbestendig is.

VINCI BOUW

Vinci is de wereldleider in het bouwen en beheren van autowegen, luchthavens en energie-infrastructuur in 120 landen. Vinci’s thuismarkt Frankrijk is goed voor 43 procent van de omzet, maar vooral het internationale segment is interessant, want de groei daar ligt veel hoger. Dankzij de stijging van het aantal vliegtuigpassagiers en de sterke groei van zijn orderboek steeg het bedrijfsresultaat in 2023 met 23 procent. Met Vinci speel je in op de nood aan infrastructuur, waaronder de energietransitie. Vinci heeft een sterke kasstroom, een aandeleninkoopprogramma en een mooi dividendrendement van circa 4 procent.

BRUSSEL

De week van Kurt Vansteeland

■ What’s Cooking (70,80 euro, +20,8%)

Serveert hoger dividend

De producent van vleeswaren en bereide gerechten was voorafgaand aan het jaarrapport weggezakt naar het laagste peil in tien jaar, maar het rapport leidde tot een herontdekking. De bedrijfswinst verdubbelde en What’s Cooking - het voormalige Ter Beke - verhoogt het dividend met 7 procent.

■ Fluxys Belgium (21,50 euro, +8%)

Vlam in de pijp ‘Ingedommeld’ was een eufemisme voor de diep weggezakte beurskoers van de gasnetbeheerder. Eén analistenrapport over het defensieve maar weinig vlot verhandelbare aandeel volstond om van waakvlam tot vlam te gaan. ‘Het aandeel is nu aantrekkelijk gewaardeerd, met een dividendrendement van meer dan 7 procent’, verklaarde het beurshuis Kepler Cheuvreux zijn koopadvies.

■ Kinepolis (43,50 euro, +4,8%)

Cashflowstreamer

De bioscoopuitbater verdubbelde over 2023 de ne owinst, ook het dividend verdubbelt. Dankzij de forse cashflow worden de schulden afgetopt, wat potentieel ruimte laat voor (invul)overnames. ‘We staan op de dansvloer, ready to tango’, zegt CEO Eddy Duquenne.

■ Argenx (377,60 euro, +3,3%)

En het werd zomer

Beleggers in het Gentse biotechbedrijf Argenx omcirkelen 21 juni het best knalrood in hun agenda. Die dag buigt de Food & Drug Administration (FDA), de poortwachter tot de zeer lucratieve Amerikaanse medicijnenmarkt, zich in een versnelde procedure over de toelating van het middel Vyvgart voor de behandeling van de zeldzame zenuwziekte CIDP. Bij groen licht kan de wat afgekoelde beurskoers van Argenx weer beginnen te zomeren.

■ Aedifica (55,60 euro, -0,2%)

Nieuwe realiteit

Na een sterk 2023 rekent de specialist in zorgvastgoed voor 2024 in absolute cijfers op een vrij stabiele winst. Door de kapitaalverhoging in 2023 staan er meer stukken uit en zal dus de winst per aandeel afnemen. ‘De markt is totaal veranderd’, zegt CEO Stefaan Gielens. ‘We passen ons aan de nieuwe realiteit aan’.

■ Biotalys (3,69 euro, -9,1%)

De begeleiders wachten

De gewasbeschermer was deze week een omgekeerd What’s Cooking. Voorafgaand aan het jaarrapport iets of wat in het ijle fors gestegen - mede dankzij optimisme over een nieuwe CEO - maar het rapport was een realiteitstoets. Met 21,5 miljoen cash - grosso modo het cashverbruik in 2023 - kan het bedrijf nog een jaar verder. Maar de hamvraag is of Biotalys tegen dan zijn eerste biologische gewasbeschermer (Evoca) op de cruciale Amerikaanse markt kan lanceren.

■ Galapagos (33,06 euro, -9,7%)

Te druk in het veld

Bij de biotechgroep belooft CEO Paul Stoffels het cashverbruik dit jaar terug te dringen tot ongeveer 300 miljoen, van meer dan 400 miljoen in 2023. Die positieve boodschap werd echter overschaduwd door de mededeling dat de Mechelaars ook één pril onderzoek rond immunologie stopze en. Verrassend, want immunologie is één van de twee speerpunten, naast kankeronderzoek. ‘Het is erg druk in het veld’, duidt Galapagos de forse concurrentie in immunologie.

Slappe koffie wordt niet beter in mix met le ersoep

Eerste conclusie halverwege het cijferseizoen in de Lage Landen: je moet kniediep door vijftig tinten ebitda waden eer je op de onderste lijn stoot.

Bole International. Wat een walhalla voor frequent flyers met een cafeïneverslaving. De pan-Afrikaanse hub van Ethiopian Airlines in Addis Abeba is niet ’s werelds efficiëntst gerunde luchthaven, maar compenseert alle gebeurlijke ongemakken met wat ’s werelds beste luchthavenkoffie moet zijn. Proefondervindelijk vastgesteld op een vlucht van Brussel naar Kaapstad, waar één espresso een mens weer helemaal opkikkert tussen twee vluchten van zes uur in.

Noblesse oblige natuurlijk voor een regio die de bakermat van de koffie is (zie ook: ‘De monnik van Mokka’ van Dave Eggers over de Jemenitische kant van de Rode Zee). Wat een wereld van verschil met die kop Douwe Egberts op Schiphol die je bepaald niet prepareert voor de twaalf uur non-stop richting Tafelberg. Een berg die tussen haakjes in contrast met het Tafelbergscenario nog altijd even wondermooi strak afgelijnd staat.

Wat Douwe Egberts-eigenaar JDE Peet’s deze week serveerde, was bepaald ook slap. Het rapport pakt uit met een ‘organische’ groei van de ‘adjusted ebit’ in 2023 en, dixit CEO Fabien Simon, een terugkeer naar het ‘langetermijnrendabiliteitsalgoritme’ van de koffiebrander. 63 punten op Scrabble, dat wel, maar voor de rest de ultieme corporate gobbledygook Nog tenenkrullender: terwijl de rest van de westerse bedrijfswereld twee jaar nadat Vladimir Poetin het bevel gaf Oekraïne binnen te vallen zijn conclusies getrokken heeft, serveert JDE Peet’s de belegger de stelling dat er ‘exclusief Rusland’ organisch een groei van de aangepaste bedrijfswinst van 6 procent geweest zou zijn.

Simon zegt in het persbericht dat Rusland ‘voor zover redelijk mogelijk is als een stand-alone bedrijf gerund wordt’. Kijk op VRT Max naar de geweldige documentaire ‘Navalny’ van Daniel Roher en je beseft pas echt hoe lachwekkend het is om eender welke onderneming in Rusland nog aan het adjectief ‘redelijk’ te koppelen. Lang verhaal kort: mede omdat JDE Peet’s via een afboeking van 185 miljoen euro de waarde van het merk Jacobs in Rusland op nul heeft gezet, ontdek je ten langen leste in de resultatenrekening op pagina 13 dat de ne owinst, deel van de groep, gehalveerd is tot 364 miljoen euro of 0,75 euro per aandeel. En die onderste lijn is uiteindelijk wat écht de waardecreatie is voor de aandeelhouder, ná afschrijvingen, afboekingen, rentelasten en belastingen.

Bullshit earnings

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) is te vriendelijk om namen te noemen, maar we hebben het vermoeden dat JDE Peet’s prominent figureert in het behoorlijk vernietigende rapport dat de Amsterdamse beurswaakhond deze maand publiceerde over ‘alternatieve prestatiemaatstaven’. Dat zijn alle winstgraadmeters die niet door de IFRS-boekhoudnormen gedefinieerd zijn en waar bedrijven dus à la carte mee kunnen omspringen. Wat vooral multinationals zeer gretig doen: bij de bedrijven uit de AEX-sterindex telde de AFM in de halfjaarverslagen gemiddeld 21 (!) zulke kneedbare definities. Bij de lokale bedrijven, waar je net als in België veel vaker een verfrissend ‘ouderwets eenvoudige’ resultatenrekening ziet, zijn dat er vijf.

We kunnen beleggers het AFM-rapport even warm aanbevelen als een shot Ethiopische koffie. We citeren: ‘Wijlen Charlie Munger (de decennialange Warren Buffepartner met hart op de tong, red.) omschreef ebitda ooit als ‘bullshitwinst’. Zo ver willen we het niet noodzakelijk drijven, maar we vinden het wel belangrijk te onderstrepen dat beleggers best een gezonde dosis scepsis aan de dag leggen.’

We zijn in deze kolommen al vaker van leer getrokken tegen een eminent door management kneedbaar begrip als ebitda en we hebben al vaker (slappe) koffies gedronken met financieel directeurs die ons (vergeefs) poogden te overtuigen waarom hun maatstaf relevanter is dan het ne oresultaat. En dus maakt onze nerdy hartje een sprong als we in een rapport van een beurswaakhond het zeer terechte woord ‘bullshit’ aantreffen. Het helpt ook niet echt dat veel beursgenoteerde bedrijven al eens van gedacht veranderen over wat hun favoriete alternatieve prestatiemaatstaf is. Een voorbeeld is Materialise. De specialist in 3D-printers zegt voortaan te focussen op ‘adjusted ebit’ in plaats van ‘adjusted ebitda’, gezien het kostenplaatje van gekapitaliseerde tastbare en ontastbare activa. Een impliciete erkenning dat je beleggers geen dienst bewijst door de kostprijs van pakweg bij een overname betaalde goodwill of geactiveerde onderzoeksprojecten uit je winstdefinitie te filteren.

Umicore maakte vorig jaar de omgekeerde beweging en focust nu op adjusted ebitda in plaats van de jarenlange zoom op adjusted ebit. Waardoor je dus een belangrijke extra kostenpost uit die graadmeter wegfiltert: de afschrijvingen op investeringen. En laat die uitgerekend dit decennium erg omvangrijk zijn, nu het bedrijf zich in ba erijmaterialen wereldwijd op de kaart probeert te ze en.

Net als bij JDE Peet’s is ook bij Umicore de uiteindelijke ‘bo omline’ ruim minder dan de helft van de aangepaste bedrijfswinst voor afschrijvingen (zie illustratie). Umicore is ook een mooi voorbeeld van hoe een jaarrapport, voorgesteld op vrijdag 16 februari, nog lang kan nazinderen. Deze week kwam het beurshuis Berenberg met een rapport waar weliswaar het advies ‘houden’ boven staat, maar dat tussen de lijnen door als een ‘run for the hills’ leest. Want: de return op de miljardeninvesteringen in kathodematerialen is op zijn zachtst gezegd onzeker.

‘Het vooruitzicht van een short squeeze bij zelfs maar een bescheiden scheut goed nieuws rond het aandeel maakt een verkoopadvies riskant’, erkent analist Sebastian Bray. ‘En soms wíllen we tegendraads met een positieve visie komen, gezien het erg negatieve sentiment. Maar dan kijken we naar de massale capaciteitsuitbreiding in kathodes door rivalen als LG Energy, Posco en Xiamen Tungsten en die wil verdwijnt snel weer. Het is moeilijk een structureel positief verhaal te schetsen, tenzij bij een uiteindelijke volledige of gedeeltelijke verkoop van de ba erijmaterialen.’

Het is moeilijk een positief verhaal over Umicore te schrijven, tenzij bij een uiteindelijke verkoop van de batterijmaterialen.

Sebastian Bray Berenberg-analist

Ook hier: filter de afschrijvingen uit de winstdefinitie bij Umicore en je filtert een essentieel beleggersrisico - investeringen die potentieel niet het verhoopte rendement opleveren - weg. Niet dat JDE Peet’s en Umicore extreem zijn in het filteren: de resultatenrekening van Orange Belgium doet helemaal - in lijn met de tijd van het jaar - aan het WK afdaling skiën denken.

Van de 451 miljoen euro ‘EBITDAaL’ die de telecomoperator op het voorblad meldt, blijft op pagina 11 in de eigenlijke IFRS-resultatenrekening... nul euro ne oresultaat, deel van de groep, over. Logisch: door de dure overname van VOO is de schuldenberg vertienvoudigd tot 2,23 miljard euro. En is het, euhm, bullshit de forse rentelast op die berg weg te gommen.

Op de resultatenrekening van de microcap Crescent is het wachten tot... 26 april. Als wachtbordje was er een korte update met de boodschap dat er in de tweede jaarhelft een ‘ebitda-marge van 2 procent’ was. Je hoeft niet lang te tokkelen op de Tandyrekenmachine om te becijferen dat die boodschap impliceert dat Crescent in 2023 ne o voor het elfde boekjaar op rij in het rood is gedoken. Consistent is die staat van dienst wel. Een consistentie die weerspiegeld wordt in een beurskoers die le erlijk geen cent meer waard is.

Kurt Vansteeland is redacteur Beleggen

Jan Bouckaertstraat 20 8790 Waregem +32 (0)56 60 41 76 www.dochy.be info@dochy.be vastgoed op een ander niveau

Zes tips om uw zaak een vliegende start te geven

Een eigen zaak starten is de droom van veel Belgen. Maar daar komt heel wat bij kijken. Kiest u voor een eenmanszaak of een vennootschap? Hoe raakt u aan financiering? En wat zijn de gevolgen voor uw pensioen? De juiste keuzes maken van bij het begin is van cruciaal belang.

PIETER BLOMME

1

Hoe richt u een eigen zaak op?

Als u eraan denkt zelfstandige te worden en een zaak op te richten, moet u goed nadenken onder welke vorm. Vaak wordt in een beginfase een eenmanszaak opgericht. Het voordeel is dat dat zeer eenvoudig is.

U gaat langs bij een erkend ondernemingsloket, waarna u wordt ingeschreven in de Kruispuntbank van Ondernemingen. U krijgt een ondernemingsnummer en zodra alles met betrekking tot de btw is geregeld en u eventuele vergunningen hebt,

kunt u van start gaan. ‘In principe hebt u voor een eenmanszaak geen startkapitaal nodig’, zegt Frederik Vandermeirsch, klantenadviseur van Liantis ondernemingsloket.

Een andere mogelijkheid is dat u een vennootschap opricht. Het verschil met een eenmanszaak is dat de oprichting meer tijd vergt en iets duurder en complexer is. U moet een financieel plan opstellen, dat aantoont hoeveel vermogen u nodig hebt om de vennootschap de eerste jaren rendabel te doen draaien. Met dat plan moet u langsgaan bij een notaris voor het opstellen en verlijden van de oprichtingsakte.

In principe is het aan de notaris om de rest van de formaliteiten te vervullen, want dat zijn er heel wat. De oprichtingsakte moet worden neergelegd bij de griffie van de ondernemingsrechtbank. Vervolgens

verschijnt de oprichting in het Staatsblad en wordt uw zaak ingeschreven in de Kruispuntbank van Ondernemingen, waarbij uw vennootschap haar rechtspersoonlijkheid en ondernemingsnummer verkrijgt. Tot slot moet een ondernemingsloket de inschrijving in de Kruistpuntbank van Ondernemingen vervolledigen en wordt de oprichtingsakte geregistreerd bij een registratiekantoor van de federale overheidsdienst Financiën. ‘Sommige zelfstandigen kiezen er op een bepaald moment voor hun eenmanszaak stop te ze en en verder te gaan met een vennootschap’, zegt Vandermeirsch. ‘Bij een eenmanszaak zijn de boekhoudkundige mogelijkheden om de belastingen en de sociale bijdragen te drukken eerder beperkt. Bij een vennootschap kunt u fiscaal meer optimaliseren en zo minder belastingen betalen.’

2

Voor welke vennootschapsvorm kiest u het best?

‘Starters kiezen meestal voor de oprichting van een bv’, zegt Gert Cauwenbergh, vennoot bij KPMG Law. Dat is een besloten vennootschap. De aansprakelijkheid van de aandeelhouder(s) is beperkt tot hun inbreng in de vennootschap, dat betekent dat uw privévermogen beschermd is. Hoeveel de inbreng bedraagt, hangt af van het financieel plan dat u het best afstemt met een accountant. ‘Vroeger was het voor star-

op pagina 46

Mijn Geld

10 geldvragen aan

Yoran Brondsema

Yoran Brondsema is medeoprichter van de fintechstart-up Curvo en coauteur van ‘De hangmatbelegger’, een boek over passief beleggen. ‘Als zelfstandige met een start-up waar ik nog geen salaris uit haal, krijg ik geen lening van de bank om een woning te kopen. Maar dat komt wel.’

1 Wat was uw beste financiële beslissing? ‘Om op mijn 27ste te leren beleggen. Tot dan zette ik maandelijks een deel van mijn inkomen opzij op mijn spaarrekening. Ik dacht daar verder niet bij na, tot ik de eerste keer eens echt naar de jaarlijkse afrekening van de bank keek. Eerst dacht ik dat ze een fout hadden gemaakt, omdat er zo weinig intrest was bijgekomen op mijn spaarrekening.’

2 Van welke financiële keuze hebt u spijt?

‘In 2012 kocht ik voor 1.000 euro bitcoins, waarvan de koers toen noteerde op amper 16 euro. Dat had een heel goede investering kunnen zijn, alleen heb ik de meeste bitcoins enkele jaren later weer verkocht toen de koers voor de zoveelste keer een duik nam.

Had ik dat niet gedaan, dan had ik nu voor enkele miljoenen euro’s aan bitcoin.’

Had ik mijn bitcoins

niet zo vroeg verkocht, dan waren ze nu enkele miljoenen euro’s waard.

3 Belegt u in individuele aandelen?

‘Als beginnende belegger deed ik dat wel. Dat is een dure les geweest. Ik ondervond al snel dat een onderneming met een goed product niet noodzakelijk een goed aandeel is. Zo kocht ik bij de beursgang in 2018 aandelen van het technologiebedrijf Dropbox. De koers heeft daarna het niveau van bij de beursgang nooit meer bereikt. Zo besefte ik al snel dat je veel tijd en energie moet steken in onderzoek, als je toch minstens de helft van de tijd goede beleggingsbeslissingen wilt nemen. Daardoor begon ik me te verdiepen in passief beleggen.’

4 Hoe is uw beleggingsportefeuille samengesteld?

‘Die bestaat vooral uit een ETF voor aandelen van ontwikkelingslanden en een ETF voor aandelen van groeilanden. In die twee trackers stort ik maandelijks een deel van mijn inkomen. Op mijn spaarrekening heb ik ook een bu er die overeenkomt met mijn uitgaven voor een jaar. Daarnaast heb ik nog een kleine portefeuille met virtuele munten: niet omdat ik daar sterk in geloof, maar omdat ik nog enkele bitcoins heb van toen ik daar meer mee bezig was.’

5 Doet u aan pensioensparen? ‘Ik ben daarmee gestopt. Ik heb enkele simulaties gedaan waarbij ik het rendement van pensioensparen afzette tegenover het rendement van ETF’s. Daaruit bleek dat het met mijn jonge leeftijd en lange beleggingshorizon interessanter was te beleggen via ETF’s dan via pensioensparen. Zelfs het fiscaal voordeel kon het verschil niet compenseren.’

6 Hebt u zich zwaar in de schulden gestoken voor de oprichting van Curvo?

‘Ik vind het niet verstandig om een bedrijf op te richten met eigen schulden. Je investeert al je tijd al, zonder dat daar een salaris tegenover staat. Mijn medeoprichter en ik hebben het geluk dat we Curvo ook konden financieren met de inkomsten uit het vorige bedrijf dat we hebben opgericht: Sutori. Dat is een alternatief voor PowerPoint, specifiek gericht op scholen en universiteiten. Dat verkopen we wereldwijd en 70 procent van onze klanten zijn Amerikaanse scholen. Dat bedrijf loopt nu helemaal op zichzelf, ik spendeer daar wekelijks nog slechts twee à drie uur van mijn tijd aan. Door die inkomstenstroom hebben we de luxe dat we met Curvo de tijd kunnen nemen om rendabel te worden.’

7 Een woning kopen of huren? ‘Ik heb nog geen huis gekocht. Het is wel een ambitie. Alleen kan ik als zelfstandige met een startup waar ik nog geen salaris uit haal geen lening krijgen van de bank. Maar dat komt wel.’

8 Wat is uw duurste fout als ondernemer? ‘Te veel doen. Ik heb 100 ideeën in mijn hoofd, maar er zijn slechts 40 à 50 uren in een week om daaraan te werken. Het moeilijkste en het belangrijkste als ondernemer is prioriteiten te stellen. Dat is de enige manier om echt te focussen. En dan kun je ook echt een niche kiezen. Zodra je dat doet, wordt ondernemen veel gemakkelijker.’

9 Voor welke luxe hebt u geld over? ‘Reizen. Ik zie er altijd op toe dat ik genoeg geld overhoud om nieuwe plekken in de wereld te ontdekken. Het liefste ga ik naar onbekende plekken. De voorbije zomer gingen mijn vriendin en ik naar Albanië.’

10 Wanneer hebt u met geld leren omgaan? ‘Na mijn studies heb ik een jaar gereisd door Australië, Japan en China. Na enkele maanden was ik het reizen moe en wilde ik me nuttig voelen en geld verdienen. Ik heb in die landen verschillende jobs gedaan: web developer, medewerker op een festival, in een bakkerij... Elke keer als ik naar een nieuwe plek vertrok, moest ik iets anders zoeken. Ik heb daar veel bijgeleerd. En daar heb ik ook beslist om te ondernemen. Ik wilde niet terugkeren naar België voor een standaardjob in een consultancybedrijf of een grote onderneming. Ik wilde mijn eigen pad bewandelen. En dat doe ik nog altijd.’

SVEN VONCK

Zes tips om uw zaak een vliegende start te geven

ters vaak een uitdaging aan het vereiste minimumkapitaal van 18.550 euro te raken om een vennootschap op te richten. Nu kunt u bij wijze van spreken een vennootschap oprichten met 1 euro’, legt Cauwenbergh uit. ‘Al is er natuurlijk altijd een financieel plan nodig, op basis waarvan het aanvangsvermogen wordt bepaald.’ Heeft uw vennootschap een specifieke sociale doelstelling, dan kunt u kiezen voor een coöperatieve vennootschap of cv. Om zo’n vennootschap op te richten moet u met minstens drie vennoten zijn.

U kunt bij wijze van spreken een vennootschap oprichten met 1 euro.

Gert Cauwenbergh

Vennoot KPMG Law

Een derde mogelijkheid is een naamloze vennootschap of nv. Daar kiezen grotere bedrijven meestal voor. ‘Dat is niet voor de modale starter weggelegd, want er is een startkapitaal vereist van minimaal 61.500 euro. Vaak gaat het om spin-offs waar al private investeerders achter zi en.’ Als u liever niet langsgaat bij de notaris omdat dat te veel kost, kunt u kiezen voor een vennootschap onder firma (vof) of een commanditaire vennootschap (CommV). De oprichting van zo’n vennootschap kan via een onderhandse akte, een overeenkomst waarvoor geen notaris nodig is, maar die door de partijen wordt ondertekend. U hoeft in principe geen jaarrekening neer te leggen, waardoor alles anoniem is.

Als vennoot bent u wel onbeperkt aansprakelijk, uw privévermogen is dus niet beschermd. ‘Vaak wordt een commanditaire vennootschap opgericht door consultants of bestuurders die het niet zien zi en naar de notaris te gaan om een vennootschap op te richten’, zegt Cauwenbergh. Af en toe wordt gekozen voor zo’n vennootschap opdat niemand kan zien in de jaarrekening hoeveel u als bestuurder verdient. Voor de oprichting van een commanditaire vennootschap moet u wel met twee zijn. Vaak is de partner de stille vennoot.

3

Hoe komt u aan voldoende financiering?

Om een zaak op te starten, hebt u financiering nodig. Daarvoor kunt u langsgaan bij uw bank. ‘Dan hebt u het best niet alleen een financieel plan op zak, maar ook een businessplan. Zo kunt u uw bank overtuigen van de levensvatbaarheid van uw zaak’, zegt Cara Van den Cloot, specialist starters bij Unizo. ’Stel dat u een bakkerij wilt beginnen, maar u hebt nog nooit een brood gebakken. Dan mag uw financieel plan wel kloppen, de kans dat u een lening zult krijgen is klein.’ Banken kijken ook naar uw ervaring, uw opleiding en naar de sector waarin u wilt starten. ‘Een lening krijgen voor een horecazaak of om in de retail of de bouw iets te beginnen, is tegenwoordig heel moeilijk.’ Raakt u niet aan een lening bij de bank, dan zijn er nog andere mogelijkheden.

Zo kunt u een startlening aanvragen bij de investeringsmaatschappij van de Vlaamse overheid, Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV). U mag niet langer actief zijn dan vier jaar en u kunt maximaal 100.000 euro aanvragen. Daarop betaalt u 3,5 procent rente. ‘Het voordeel van een startlening in vergelijking met een hypothecaire lening is dat u de eerste twee jaar alleen de intresten moet aflossen en het kapitaal nog niet’, zegt Van den Cloot. Een voorwaarde is wel dat u 25 procent van het bedrag dat u wenst te lenen zelf op tafel moet leggen. Dat bedrag kunt u eventueel wel lenen bij de banken.’

U kunt ook een beroep doen op familie en vrienden om u financieel te ondersteunen. Daarvoor bestaat de Vlaamse winwinlening. U kunt maximaal 300.000 euro ontlenen bij vrienden of familie of 75.000 euro per persoon. In ruil krijgen zij een fiscaal voordeel.

U kunt ook een crowdfunding organiseren, waarbij u geld ophaalt bij een grote groep mensen. Die mensen krijgen geen fiscaal voordeel, maar ze bezi en wel een deeltje van uw zaak. Als het bedrijf succesvol is en in waarde stijgt, stijgt de waarde van het aandeel van de investeerders mee.

4

Hoe keert u zichzelf een loon uit?

Als u een eenmanszaak hebt, bent u onderworpen aan de personenbelasting. Dat betekent dat u belastingen en sociale bijdragen betaalt op alle inkomsten die u verdient. U kunt die belastingen wel beperken door kosten af te trekken van uw belastbare inkomsten. Alles wat u koopt dat deels of volledig gebruikt wordt voor de uitoefening van uw beroepsactiviteit, kunt u als kosten inbrengen.

Kiest u voor een vennootschap, dan bent u onderworpen aan de vennootschapsbelasting. Als u een omzet genereert van minder dan 100.000 euro, dan betaalt u slechts 20 procent vennootschapsbelasting. Alles boven 100.000 euro is onderworpen aan 25 procent. U bent wel verplicht zichzelf een loon uit te keren van minstens 45.000 euro. Dat loon wordt belast tegen de tarieven van de personenbelasting. Als u meer dan 45.000 euro nodig hebt per jaar, gaat u het best na wat de meest fiscaalvriendelijke technieken zijn om geld uit uw vennootschap te halen. Dat kan via een simpel dividend tot vastgoed kopen via uw aanvullend pensioen.

5

Moet u een boekhouder in de arm nemen?

‘Een goede boekhouder is goud waard’, zegt Vandermeirsch. ‘Zowel voor vennootschappen als voor eenmanszaken.’ Een boekhouder kan eenmanszaken helpen te beoordelen welke kosten kunnen worden ingebracht en welke niet. En vennootschappen hebben baat bij advies over de mogelijkheden om fiscaal te optimaliseren, zodat de belastingdruk beperkt blijft.

Er is ook goede software, zoals Accoun-

table of Dexxter. Dat zijn programma’s die kunnen helpen uw boekhouding tot in de puntjes bij te houden, facturen op te maken en in te boeken, aangiftes in te dienen enzovoort.

6

Hoe zit het met uw sociale zekerheid?

Als u een eenmanszaak of vennootschap opricht, moet u zich aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds. U moet viermaal per jaar een sociale bijdrage betalen. Dankzij de betaling van die bijdragen bouwt een zelfstandige in hoofdberoep pensioenrechten op. ‘Het pensioen van zelfstandigen is de voorbije jaren in gunstige zin aangepast, maar het blijft interessant extra pensioenrechten op te bouwen’, zegt Vandermeirsch. U kunt er bijvoorbeeld voor kiezen een aanvullend pensioen op te bouwen door meer sociale bijdragen te betalen. Dat is fiscaal interessant, want die uitgaven kunt u inbrengen als kosten.

Als u een vennootschap hebt, kunt u bovendien via uw vennootschap aan pensioenopbouw doen via de tweede pijler met een IPT (individuele pensioentoezegging). De premies die u betaalt, zijn fiscaal aftrekbaar zolang u rekening houdt met de 80 procentregel. Die stelt dat de betaalde premies alleen aftrekbaar zijn als uw we elijk en aanvullend pensioen niet meer bedraagt dan 80 procent van uw recentste brutojaarbezoldiging.

Een goede boekhouder is goud waard, zowel voor vennootschappen als voor eenmanszaken.

Frederik Vandermeirsch

Klantenadviseur Liantis ondernemingsloket

Als u ziek bent of tijdelijk arbeidsongeschikt, kunt u rekenen op een dagvergoeding. Afhankelijk van uw gezinssituatie, varieert die van 46,45 euro tot 76,42 euro per dag. U kunt ook een aanvullende verzekering gewaarborgd inkomen nemen. Die verzekering compenseert het verschil tussen uw normale inkomen en het bedrag dat u van uw ziekenfonds krijgt. Voorts hebt u als zelfstandige recht op moederschapsrust of vaderschapsverlof, adoptieverlof, mantelzorg, overbruggingsrecht enzovoort. Dat laatste houdt in dat u vergoed wordt als u verplicht bent uw zaak te sluiten.

Vervolg van pagina 45

© CURVO

Aanvullend pensioen leverde vorig

jaar tussen 1,75 en 13 procent op

Door het uitstekende beursklimaat deden de bedrijfspensioenfondsen het vorig jaar beduidend beter dan de groepsverzekeringen die een kapitaalgarantie bieden. In 2022 was het net andersom.

PETER VAN MALDEGEM

Meer dan 4,2 miljoen Belgen bouwen via hun werkgever een aanvullend pensioen op. Sommigen doen dat via een groepsverzekering, anderen via een pensioenfonds. Het is niet de werknemer, maar de werkgever die de keuze maakt. De werkgever is ook verplicht een we elijke minimumrente te garanderen op de premies gedurende de looptijd van het contract. Vandaag ligt die rente op gemiddeld 1,75 procent per jaar. Om dat rendement te halen, rekenen de werkgevers op de verzekeraars (groepsverzekeringen) of de pensioenfondsen die de pensioenspaarpo en beheren.

Bij pensioenfondsen is er geen kapitaalgarantie. De rendementen van de fondsen surfen mee op de golven van de financiële markten. In 2023 legden de 162 Belgische pensioenfondsen een gemiddeld rendement van 9,8 procent voor, blijkt uit cijfers van de sectorfederatie Pensioplus. Daarmee herstelden ze van het slechte beursjaar 2022, waarin de fondsen een gemiddeld verlies van 14,8 procent lieten optekenen. De verschillen tussen de fondsen zijn relatief groot. De vier minst presterende fondsen haalden in 2023 een gemiddeld

Ook in 2023 bood het gros van de verzekeraars een rendement van minstens 1,75 procent netto op een tak21-groepsverzekering.

rendement dat lager lag dan 6,9 procent. De vier best presterende fondsen haalden meer dan 13 procent.

Nooit negatief

Een ander verhaal is het bij de groepsverzekeringen, die vooral bestaan uit tak21-verzekeringen. Die producten bieden jaarlijks een rendement dat bestaat uit twee componenten: een gegarandeerd rendement vermeerderd met een winstdeelname. De rendementsgarantie betekent dat het rendement van een tak21-groepsverzekering nooit negatief kan zijn.

De gegarandeerde rendementen van de groepsverzekeringen lagen de voorbije jaren door de extreem lage rentes op 0 à 0,5 procent. De meeste verzekeraars pasten wel telkens bij met de winstdeelname tot een rendement van 1,75 procent. Dat deden ze ook in het slechte beursjaar 2022, waarin zowel aandelen als obligaties het slecht deden.

Ook in 2023 bood het gros van de verzekeraars een rendement van minstens 1,75 procent ne o. Bij de marktleider AG Insurance leverden de premies van 2023 in de nieuwe contracten zelfs 2,5 procent op. Ook Baloise bood op sommige premies een globaal brutorendement van 2,25 procent. Bij Allianz lag het rendement van de Opportunity-contracten op 2 procent.

Meer duidelijkheid over berekening mobiliteitsbudget

Met het mobiliteitsbudget kunnen werknemers hun bedrijfswagen inruilen voor een budget om een ecologischere wagen, het openbaar vervoer, de huur of een lening mee te betalen. Een nieuwe rondzendbrief van de fiscus verduidelijkt de berekening.

PETRA DE ROUCK

Als uw werkgever de mogelijkheid biedt om uw (recht op) een bedrijfswagen om te ze en in een mobiliteitsbudget, dan is de eerste vraag hoe hoog dat budget is. De berekeningsregels werden in september vorig jaar al uitgewerkt, maar er waren nog onduidelijkheden. Daarom publiceerde de fiscus op 15 februari een rondzendbrief.

Hoe wordt het mobiliteitsbudget

berekend?

Aan de principes is niets veranderd. Het budget komt overeen met de totale kosten voor uw werkgever voor de bedrijfswagen, in het vakjargon de total cost of ownership. Die kosten omva en naast de aankoop- of leaseprijs van de wagen onder andere ook onderhoud, brandstof en belastingen.

Tot voor 2024 moesten werkgevers rekenen met de werkelijke kosten, maar voor wie sinds begin dit jaar kiest voor een mobiliteitsbudget kan ook een forfaitaire kostenberekening gebruikt worden. ‘Die forfaitaire formule is een mogelijkheid, maar geen verplichting voor de werkgever. Als ze gebruikt wordt, dan moeten de werknemers daarover geïnformeerd worden’, zegt Julie van Leeuwen, advocaat bij Loyens & Loeff.

Kan een werkgever de berekening optimaliseren per werknemer? ‘Een werkgever kan niet à la carte de voordeligste formule voor elke werknemer kiezen’, zegt Van Leeuwen. ‘Als hij kiest voor de forfaitaire methode, dan moet die gebruikt worden voor alle werknemers. Valt de keuze op de werkelijke kosten-

Voor 2024 lijkt het nu al vast te staan dat de tak21-groepsverzekeringen minstens 1,75 procent zullen opleveren. Het gros van de verzekeraars heeft de voorbije maanden de gegarandeerde rente opgetrokken tot 1,75 procent. Alleen KBC Verzekeringen garandeert nog 1,5 procent. Hogere rendementen kunnen wel gehaald worden bij werkgevers die kiezen voor een groepsverzekering die bestaat uit tak23-fondsen. Net als de pensioenfondsen zijn tak23-fondsen veel meer afgestemd op de evolutie van de financiële markten. Het Rainbow Green-fonds van AG Insurance, dat voor 50 procent uit aandelen en voor 50 procent uit obligaties bestaat, boekte in 2023 bijvoorbeeld een rendement van 12,9 procent.

Grillen van de beurzen

Pensioenfondsen zijn afhankelijk van de grillen van de beurzen, maar op lange termijn boeken ze wel robuuste rendementen. Over een periode van 39 jaar gaat het om een nominaal rendement van 6,2 procent per jaar. Gecorrigeerd voor inflatie blijft nog een reëel rendement van 3,9 procent over. ‘Wie in 1985 100 euro investeerde in een pensioenfonds, heeft vandaag 431 euro in reële termen, dat is meer dan viermaal de begininleg. In nominale termen is dat bedrag zelfs aangegroeid tot

9,8%

1.034 euro’, zegt Ann Verlinden, de CEO van Pensioplus.

Opvallend is dat de pensioenfondsen die rendementen niet haalden door extreem grote risico’s te nemen. Het aandelenpercentage in de pensioenfondsen ligt gemiddeld al jaren tussen 35 en 40 procent. Eind 2023 lag het gemiddelde aandelenpercentage op 35,7 procent, dat van obligaties op 49,5 procent. De helft daarvan zijn bedrijfsobligaties.

Inleveren

Voor groepsverzekeringen is het minder makkelijk om een langetermijnrendement vast te stellen aangezien er door de tijd heen sprake is van verschillende rendementsgaranties. Toch is het duidelijk dat werkgevers in ruil voor de rendementsgarantie wel wat potentieel rendement voor hun werknemers inleveren door voor een tak21-groepsverzekering te kiezen. Intussen lijkt het erop dat werkgevers de komende jaren hogere rendementen op de premies zullen moeten garanderen. Door de forse stijging van de Belgische langetermijnrente zal het we elijke minimumrendement in 2025 hoger uitkomen. Op basis van een voorlopige berekening zou het rendement in 2025 stijgen van 1,75 naar 2,5 procent, maar pas in juni kan die rente definitief bepaald worden.

In 2023 legden de 162 Belgische pensioenfondsen een gemiddeld rendement van 9,8 procent voor, blijkt uit cijfers van de sectorfederatie Pensioplus. formule, dan kan voor de werknemers voor wie die formule geen oplossing biedt - bijvoorbeeld omdat ze nog geen bedrijfswagen hadden - wel met de forfaitaire formule gerekend worden.’

Een werkgever kan elke drie jaar de keuze maken. Als hij overstapt van systeem, dan geldt dat alleen voor de nieuwe instappers.

Wat houdt de forfaitaire berekening in?

De forfaitaire formule valt uiteen in een vaste en een variabele component. De vaste kosten zijn gebaseerd op de cataloguswaarde van een bedrijfswagen die de werkgever koopt of de leaseprijs bij een leasewagen.

De variabele component zijn de kosten voor het woon-werkverkeer en de zuivere privéverplaatsingen, voor zover die niet in de leaseprijs zijn inbegrepen. ‘Er wordt altijd gerekend met 6.000 kilometer privéverplaatsingen. Voor het woon-werkverkeer worden 200 werkdagen geteld. Er wordt geen rekening gehouden met eventuele dagen van thuiswerk’, zegt Van Leeuwen. ‘De kostprijs per kilometer is vastgelegd op 30 procent van de kostenvergoeding voor ambtenaren.’ Dat bedraagt momenteel 30 procent van 0,4269 euro per kilometer, of dus 0,1281 euro.

In principe moet het mobiliteitsbudget berekend worden per werknemer, zijn specifieke auto en gebruik. ‘Maar om de administratieve lasten te verminderen, kan de werkgever werken met een referentiewagen. Dat is bijvoorbeeld een leasewagen met een bepaald budget, die gebruikt wordt voor de functiecategorie van de werknemer. De werkgever moet over die

alternatieve methode communiceren en moet ze gebruiken voor alle werknemers met een bedrijfswagen’, zegt Van Leeuwen.

Zijn er grenzen? ‘Momenteel bedraagt het minimale mobiliteitsbudget per kalenderjaar 3.055 euro. Het kan oplopen tot maximaal een vijfde van het totale brutoloon, met een maximum van 16.293 euro’, zegt Gieljan Van Mellaert, advocaat bij Loyens & Loeff. Die bedragen worden jaarlijks geïndexeerd.

Waaraan kan het mobiliteitsbudget besteed worden? Wie instapt in het mobiliteitsbudget, kan dat in drie pijlers besteden. De werkgever bepaalt de bestedingsmogelijkheden.

> Pijler 1: milieuvriendelijke wagen

Met het budget kan de werknemer opnieuw een bedrijfswagen kiezen. ‘De nieuwe wagen moet milieuvriendelijk zijn en minstens even goed scoren op de we elijke criteria als de wagen die wordt ingeruild’, zegt Van Mellaert.

De berekening van het budget voor de nieuwe wagen is analoog met die van het mobiliteitsbudget. ‘De forfaitaire waardebepaling geeft meer zekerheid voor de werknemer, omdat hij beter kan inschatten wat hij kan besteden aan andere pijlers’, zegt Kevin Gomez, advocaat bij Loyens & Loeff. ‘Als er gewerkt wordt met de werkelijke kosten, loopt de werknemer het risico dat het mobiliteitsbudget wordt overschreden en dat hij een vergoeding aan zijn werkgever moet betalen.’

De bedrijfswagen wordt belast op basis van een voordeel van alle aard.

> Pijler 2: duurzame vervoersmiddelen

Het budget kan worden besteed aan duurzame transportmiddelen, zoals een fiets, openbaar vervoer of deelauto’s. Werknemers die op maximaal tien kilometer van het werk wonen, kunnen de huur of de leninglast voor hun woning inbrengen. ‘De tweede pijler is het interessantst voor de werknemer, omdat er noch belastingen noch socialezekerheidsbijdragen verschuldigd zijn’, zegt Gomez.

> Pijler 3: cash

Het restbedrag kan eenmaal per jaar in cash worden uitbetaald. De werknemer betaalt daar geen belastingen op, maar een bijzondere sociale werknemersbijdrage van 38,07 procent.

De Tijd Immo

Nog tien maanden voor aanvraag renovatiekrediet met rentekorting

Wie een woning met een slechte energiescore koopt en die grondig renoveert, kan dankzij de Vlaamse overheid lenen met korting. U moet zich wel haasten, want de maatregel loopt eind dit jaar af.

We moeten in de toekomst met zijn allen meer en meer verbouwen. Door de renovatieplicht in Vlaanderen moet wie een woning koopt met een slechte energiescore E of F die verplicht binnen de vijf jaar renoveren tot minstens een epc-label D. En die normen worden alleen maar strenger. Grondig renoveren is niet goedkoop, zeker niet als het om energetische renovaties gaat. Alle hulp is dus welkom voor wie voor een verbouwing staat.

In 2021 en 2022 konden nieuwe eigenaars van een huis of appartement een renteloos renovatiekrediet afsluiten bij een grondige verbouwing. De rente die u op het renovatiekrediet betaalde, werd volledig terugbetaald. Sinds 2023 werd het renteloos renovatiekrediet hervormd naar een rentesubsidie, waardoor u een korting krijgt op uw rentevoet. De maatregel loopt eind dit jaar af en de Vlaamse regering heeft geen plannen om daarvoor de komende jaren nog middelen te reserveren. De korting is afhankelijk van hoe energiezuinig u uw woning maakt. Hoe energiezuiniger u de woning renoveert, hoe groter de rentesubsidie. In sommige gevallen kan het zelfs uitkomen op een negatieve rente. We ze en alles op een rij.

Hoe vraagt u het renovatiekrediet aan?

U vraagt het renovatiekrediet aan samen met de aanvraag van uw hypothecair krediet bij uw bank. De bank regelt alles verder voor u.

Huis van

3.875.000 euro

Waar: Wilrijk

Soort woning: villa

Bouwjaar: 1925

Bewoonbare oppervlakte: 540 m²

Grondoppervlakte: 1.001 m²

DEZE RENTEKORTING KRIJGT U OP EEN RENOVATIEKREDIET

Start epclabel

E of F

Huis Appartement 20.000

Finaal epclabel Maximaal ontleningsbedrag

D C B A

Rekenvoorbeelden

Welke subsidie krijgt u?

€ 30.000

€ 45.000

€ 60.000

€

E of F 10.000

Bron: Vlaamse overheid Rentesubsidie

D C B A

€ 20.000

€ 30.000

€ 45.000

€

1.200

Als u na vijf jaar niet in orde bent en het beoogde epc-label niet behaalde, riskeert u een boete tot 1.200 euro.

De subsidie die u krijgt, hangt af van hoe energiezuinig u uw woning maakt. Ook het bedrag dat u maximaal mag ontlenen, hangt daarvan af.

> Huis Wie een huis koopt met epc-label E of F en die naar een label D renoveert, kan maximaal 20.000 euro lenen en krijgt een rentesubsidie van 2 procent. Wie dat huis naar een label C renoveert, kan 30.000 euro lenen en krijgt een rentesubsidie van 2,5 procent. Wie het naar een label B renoveert, kan 45.000 euro lenen en krijgt een rentesubsidie van 3 procent. Wie het huis ten slo e tot een label A renoveert, kan 60.000 euro lenen en krijgt een rentesubsidie van 3,5 procent.

> Appartement Voor appartementen geldt dezelfde logica als voor huizen, maar is het maximale ontleningsbedrag kleiner. Wie een appartement koopt met epc-label E of F en dat naar label D renoveert, kan 10.000 euro lenen en krijgt daarvoor een rentesubsidie van 2 procent. Renoveert u het tot een label C, dan kunt u 20.000 euro lenen en geniet u 2,5 procent rentesubsidie. Wie tot een label B renoveert, kan 30.000 euro lenen en krijgt een rentesubsidie van 3 procent. Wie het appartement tot een label A renoveert, kan 45.000 euro lenen en geniet 3,5 procent rentesubsidie.

Wat zijn de voorwaarden?

Het renovatiekrediet met rentekorting loopt af eind dit jaar. Dat betekent dat wie een woning koopt waarbij de datum van de authentieke akte voor 1 januari 2025

1. U koopt een huis dat u naar label B wilt renoveren en leent daarvoor 45.000 via het renovatiekrediet op 20 jaar. Uw rentevoet bedraagt 3,5 procent en de rentekorting die u krijgt, is 3 procent. Het bedrag dat u aan intresten betaalt, bedraagt 17.331 euro. De rentesubsidie bedraagt 14.904 euro (3%/3,5% = 0,86 x 17.331 = 14.904).

2. U koopt een huis dat u naar label C wilt renoveren en gaat daarvoor een renovatiekrediet op 20 jaar aan van 30.000 euro tegen een rente van 2,5 procent. De rentesubsidie die u krijgt, is 2,5 procent, waardoor u 8.054 euro aan intresten betaalt. De rentesubsidie bedraagt in totaal 8.054 euro (2,5%/2,5% =1 x 8.054 = 8.054).

valt, het renovatiekrediet nog kan aanvragen. Het krediet is er alleen voor wie een woning in Vlaanderen koopt met een slechte energiescore E of F. U kunt het renovatiekrediet alleen aanvragen als u ook een hypothecaire lening aanvraagt en u moet dat op hetzelfde moment doen. Het renovatiekrediet mag bovendien maximaal 20 jaar lopen en mag niet langer lopen dan de looptijd van het hoofdkrediet voor de aankoop van het pand. Enkel wie een huis of appartement in volle eigendom aankoopt, kan een renovatiekrediet aanvragen. Het is ook uitsluitend bestemd voor particuliere doeleinden en wordt alleen gegeven aan natuurlijke per-

sonen, dus niet aan bedrijven bijvoorbeeld. Daarnaast kan voor een pand maar één renovatiekrediet tegelijkertijd lopen. Als een woning bijvoorbeeld verkocht wordt waar al een renovatiekrediet op loopt, kan de koper niet opnieuw een renovatiekrediet afsluiten voor hetzelfde pand. Het is dus belangrijk als kandidaat-koper op voorhand te vragen of er al een renovatiekrediet loopt.

Wanneer ontvangt u het geld?

U betaalt in eerste instantie de rente gewoon aan de bank waarbij u de hoofdlening afsloot. Daarna betaalt de Vlaamse overheid u jaarlijks terug via het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) in de vorm van de rentesubsidie. Uw bank regelt dat voor u.

Hoe wordt gecontroleerd of u aan de voorwaarden voldoet?

U moet binnen vijf jaar voldoen aan het nieuwe epc-label dat u beoogde. Daarvoor moet u een nieuw epc-a est laten opmaken. Om te controleren of u de doelstelling gehaald hebt, zal het VEKA vijf jaar na de datum van de authentieke akte nagaan of er een nieuw epc-a est bestaat dat bewijst dat het beoogde energielabel is bereikt. Als u niet in orde bent en niet het juiste epc-label bereikt hebt, zal het rentevoordeel geheel of gedeeltelijk worden teruggevorderd. Daarbovenop riskeert u een boete die kan oplopen tot 1.200 euro voor een leningsbedrag vanaf 45.001 euro. Haalde u de energieverbetering maar gedeeltelijk, dan wordt de rentesubsidie ook gedeeltelijk teruggevorderd.

De vroegmodernistische villa aan Park Den Brandt werd in 1925 ontworpen door architect Jos Ritzen, die tot midden de jaren 30 een rol speelde in de Antwerpse avant-garde en haar baksteenmodernisme. In 2012 vond een grondige renovatie plaats, die de woning grotendeels terugbracht naar het originele ontwerp. Een aangelegde voortuin leidt naar een inkomportaal met origineel marmer. Dat leidt naar een traphal met eiken parketvloer en dubbele stalen deuren. Verder omvat de begane grond een leefruimte met parketvloer en hoge plafonds met originele moulures. Daarnaast is er een tv-ruimte met open haard en een eetkamer aan de tuinzijde. Verderop is er een keuken, die ook toegankelijk is via de inkom en de dienstingang. De eerste verdieping omvat drie slaapkamers, waarvan een wordt gebruikt als bibliotheek en een andere als bureau. Er is ook een volledig gerestaureerde marmeren badkamer. Op de zolderverdieping met stalen dakgebinte zijn er twee slaapkamers, een gedeelde douchekamer en een lounge. Het huis is volledig onderkelderd en die ruimte is onderverdeeld in onder meer een hobbyruimte, een waskamer en een wijnkelder. Er is een parking voor twee wagens en een aparte fietsenstalling. SV ©

WILRIJK

JASMINE HEYVAERT

De levens van Hugo Claus

Majestueuze biografie van een ongrijpbare schrijver P52-53

Relaas van een jaar zonder Michelinster

‘Zouden

ze al hebben begrepen dat we nog altijd top zijn?’ P50-51

Eva

Van Ginneken en Steven Wullaert, eigenaars van Vintage in Kontich

Verder

Maandag komt de nieuwe Michelingids uit en weten we welke Belgische restaurants sterren krijgen. En of Vintage in Kontich zijn verloren exemplaar weer aan de gevel mag hangen. Het verlangen bij de eigenaars is groot na een jaar keihard werken zonder ster.

‘Na de service gaan we zelf nog aan de slag om alles te poetsen, tot en met het toilet’

JAN SCHEIDTWEILER

donderdag 5 januari 2023

In de keuken van Vintage begint Cyril Moulin aan zijn eerste werkdag. Hij komt Florian Vanderhoeven bijstaan, de chef die de zaak de voorbije maanden heeft rechtgehouden. Het restaurant in de gestileerde boerderij in Kontich, bij Antwerpen, had het moeilijk na het vertrek van Ruben Christiaens, de chef die de zaak eind mei 2022 een Michelinster had bezorgd. Met Moulin, een oudgediende van toprestaurant BonBon, hopen eigenaars Eva Van Ginneken (38) en Steven Wullaert (37) hun ster vast te houden. Want behalve prestige heeft die ook een financiële boost gebracht: de maanden na de toekenning is de omzet met 25 procent gestegen. Maar het koppel weet dat de ster in de balans ligt: Vintage zal niet het eerste restaurant zijn waarvan de gids de onderscheiding intrekt na het verdwijnen van de chef.

maandag 13 maart 2023

Te midden van vijfhonderd collega’s, journalisten en genodigden zi en Wullaert en Van Ginneken wat ongemakkelijk op de versleten rode pluchen zetels van het Théâtre Royal in Bergen. Terwijl de ene na de andere nieuwe sterrenchef het podium op mag, stijgt hun onrust. Heeft Vintage nog een ster? Meteen na de hulde aan de Belgische driesterrenchefs Peter Goossens, Tim Boury

en Viki Geunes weten ze het. Michelin heeft in zijn editie 149 restaurants in België en Luxemburg met een of meer sterren bedacht. Maar Vintage staat samen met acht andere slachtoffers helemaal onderaan in het persbericht, in de rubriek ‘Vervallen sterren’. De gids blijkt onverbiddelijk. ‘Wat op zo’n moment door je hoofd gaat?’ Wullaert denkt even na over die vraag. ‘Dat we ze kwijt zijn, hè. Je vreest ervoor, je hoopt dat het niet waar is en dan gebeurt het toch. Dat besef komt heel hard binnen.’

Wat ook binnenkomt, zijn annulaties. Bijna onmiddellijk nadat Michelin heeft bekendgemaakt dat Vintage geen ster meer heeft, registreert de reservatie-app Resengo de ene na de andere afgezegde tafel. De volgende dagen zullen alles samen honderd klanten hun reservatie annuleren.

Op weg naar huis kunnen Wullaert en Van Ginneken wat bekomen. Ze bellen met de medewerkers. Hoe ontgoocheld ze ook zijn, iedereen is het erover eens dat ze positief willen blijven. Terwijl andere sterrenzaken, waaronder Le Fox in De Panne, heftig te keer gaan tegen hun sterrenverlies, houdt Vintage het bij een sobere post op Instagram: ‘We zullen als een feniks uit onze as herrijzen.’

De dag erna, op een teamvergadering met ontbijt, proberen Wullaert en Van Ginneken al een plan uit te werken. Ze zijn vastbesloten om door te ze en met dezelfde ploeg. ‘We weten dat we goed bezig zijn, maar we moeten ook aanvaarden dat het zonder die ster moeilijker is de buitenwereld daarvan te overtuigen.’

Bijna onmiddellijk nadat Michelin heeft bekendgemaakt dat Vintage geen ster meer heeft, registreert de reservatieapp Resengo de ene na de andere afgezegde tafel.

zaterdag 22 juni 2023

Kreeft met kaviaar, groene asperge en gefermenteerde kumquat. Artisjok, gerookte paling en dashi. Ster of geen ster, Vintage serveert nog altijd degustatiemenu’s met dezelfde luxeproducten. De voorbije drie maanden is de omzet met 30 procent gekelderd tegenover dezelfde periode vorig jaar, toen het emaillen bord met de Michelinster nog aan de voorgevel hing. Soms dagen amper zes gasten op, soms twee, soms helemaal niemand. Er zijn avonden waarop Wullaert en Van Ginneken de zaak moeten sluiten. Toch houden ze vast aan hun concept: Vintage blijft een fine dining restaurant. ‘We zouden van richting kunnen veranderen en opnieuw opschuiven naar een bistro, met biefstuk friet en een mooie salade’, zegt Wullaert. ‘Maar we voelen dat gastronomie echt ons ding is.’ Vintage begon in 2014 als bistro, toen tweesterrenchef Thierry Theys van Nuance de boerderij renoveerde om er een laagdrempeliger concept te lanceren. In 2017 verkocht hij de zaak aan Wullaert, zijn jarenlange sommelier bij Nuance. Van Ginneken combineerde die eerste jaren haar zaalwerk in het restaurant met een job als accountmanager bij Reynders, een producent van labels en etike en. In 2019 stapte ze voltijds over naar Vintage.

‘We hebben hard gewerkt om langzaam van een luxebistro naar een gastronomisch restaurant te evolueren,’ zegt Wullaert. ‘Dat is gelukt. We gaan dat niet zomaar loslaten. We blijven werken met dezelfde leveranciers en met dezelfde productkwaliteit.’

Om de omzetdaling op te vangen laten de eigenaars wel personeel afvloeien. In plaats van twee medewerkers te betalen doen ze het werk in de zaal zelf. Het keukenteam blijft beperkt tot twee: de nieuwe chef Cyril Moulin blijkt een goed duo te vormen met oudgediende Florian Vanderhoeven. Dat kleine team blijkt net voldoende.

Toen Vintage nog een ster had, zaten er heel regelmatig vijftig gasten in de boerderij. Nu is het maximum op topdagen beperkt tot dertig couverts. ‘Een ster helpt de beze ing constant hoog te houden’, zegt Van Ginneken. ‘Nu we zonder ster werken, is de beze ing onregelmatiger. De dagen dat we vol zi en, moeten we op de tippen van onze tenen lopen, omdat het team kleiner is. Op zo’n moment zouden we iemand extra in dienst moeten hebben, maar de personeelskosten zijn zo hoog dat we ons dat niet kunnen permi eren. Het is geen ideale situatie.’

woensdag 26 juli 2023

Al hebben ze een overdekt terras met zicht op de velden, toch is ook de zomervakantie rustig bij Vintage. Te rustig. Van Ginneken sleutelt aan een verbetering van het onthaal. Op een computerscherm aan een discrete tafel aan de inkom kan ze voortaan met één blik zien of gasten liever bruis- of plat water drinken, geen oesters lusten of allergieën hebben. ‘Ik probeer alle informatie van de reservatie of van een vorig bezoek bij te houden in een bestand. Met die informatie kunnen

©

we een persoonlijker beleving geven: in plaats van service bieden we hospitality.’ Er zijn misschien weinig gasten, maar ze zullen voortaan met nog meer stijl worden ontvangen. Wullaert werkt aan een nieuwe wijnkaart. Die is met zijn elf bladzijden bescheiden in vergelijking met de wijnbijbels van honderden referenties die sommige sterrenzaken hebben, maar Wullaert heeft een geheel eigen stijl waarbij hij grote namen -  Sassicaia, Château Ausone - combineert met eigen vondsten, zoals Gamay uit het noorden van Californië.

Vintage is een van de weinige restaurants in de Belgische gastronomie die zonder de formule ‘aangepaste wijnen’ bij het menu werken. Wullaert gaat er prat op dat hij elke gast bij elk gerecht een aparte suggestie - en soms zelfs twee - doet. Je voelt hier dat je aan tafel gaat bij een voormalige winnaar van de titel van Beste Sommelier van België. Het verlies van de ster blijft knagen, al ligt de horrordag nu vier maanden achter hen. Wullaert vertelt dat ze Michelin om toelichting hebben gevraagd. ‘Het enige dat ze wilden vertellen, was dat het inderdaad te maken had met het vertrek van Ruben als chef.’

Dat frustreert de sommelier, al bevestigen heel wat recente voorbeelden dat Michelin de ster schrapt zodra de chef vertrekt. Het overkwam die 13de maart ook La Ligne Rouge in Lasne. Pure C van Sergio Herman in het Zeeuws-Vlaamse Cadzand verloor in april zelfs in één klap zijn twee sterren, nadat chef Syrco Bakker er was opgestapt. ‘Dat is waar,’ zegt Wullaert, ‘maar ik kan ook veel voorbeelden opnoemen waar het niet gebeurt. Denk je dat Michelin de sterren schrapt van Louis XV als Alain Ducasse (de overkoepelende chef, red.) er zijn uitvoerende chef vervangt?

Verliest Yannick Alléno sterren in Ledoyen in Parijs als hij datzelfde doet? Ik dacht het niet.’

Voor Wullaert zit er niet veel anders op dan knarsetandend aanvaarden. Hij heeft gevraagd de rapporten in te zien die zouden aantonen dat de inspecteurs bij de nieuwe chef inderdaad minder verfijnd hebben gegeten. Maar hij ving bot. ‘Vroeger ging Michelin daar blijkbaar op in. Maar sinds chef Marc Veyrat in 2019 Michelin voor de rechter heeft gedaagd, omdat ze hem een van zijn drie sterren voor zijn Maison des Bois in de Savoie hadden afgenomen, is de gids voorzichtiger.’ Ook als De Tijd voor dit artikel aan Michelin uitleg vraagt, blijft het antwoord cryptisch. Volgens woordvoerder Peter Govaert was de aanleiding voor de herziening van de ster van Vintage inderdaad het ‘zeer plotse’ vertrek van de chef.

dinsdag 12 september 2023

Vintage start opnieuw na een korte vakantie. De reservatiekalender ziet er niet florissant uit, al troosten de eigenaars zich

met het idee dat ook heel wat andere gastronomische restaurants het moeilijk hebben. ‘Je hoort collega’s vaak zeggen dat er maar twee tafels voor de lunch bezet zijn of dat ze op een avond in de week maar acht couverts hebben,’ zegt Van Ginneken.

De cijfers bevestigen dat 2023 een moeilijk restaurantjaar is. Volgens een studie van ING is de helft van de Belgen vanaf het najaar 2022 beginnen te besparen op restaurantbezoeken. Het reservatieplatform Zenchef/Resengo ziet in 2023 16 procent minder gasten opdagen in sterrenrestaurants dan in 2022 en de dataleverancier Graydon telt bijna 20 procent meer horecafaillissementen.

De vakantie heeft de eigenaars opnieuw doen beseffen dat de gastronomie hun leven is. Zelfs hun reis door Zuid-Frankrijk en Italië stond in het teken van hun werk, al was dat de lekkerste kant ervan. Om bij te leren bezochten ze het ene toprestaurant na het andere, met driesterrentempel La Vague d’Or in Saint-Tropez als hoogtepunt. ‘Het is ook geen gewone job, hè’, zegt Wullaert. ‘Als je het goed wil doen, zit je er helemaal in. Je volgt collega’s, je gaat voortdurend proeven. Dit kan je niet van negen tot vijf.’ Zelf heeft hij buiten zijn job maar één grote hobby: de sommelier is een verstokte supporter van de voetbalclub KAA Gent. Van Ginneken is een fan van ka en - ze is ka engedragstherapeut‘al is er weinig tijd voor huisdieren als je een restaurant hebt.’

En dus starten ze met veel goede moed en piekfijn uitgedost - ze houden allebei van mooie kostuums - weer op. Er is ook een lichtpuntje, zegt Wullaert. Voor ze met vakantie gingen, is een inspecteur van Michelin komen eten, althans dat denken ze. ‘Na jaren in de sector ontwikkel je wel een feeling om te weten wie een inspecteur is en wie niet.’ Heeft de inspecteur iets hoopgevends gezegd, dan? ‘Dat niet. Maar het feit dat hij langskomt, betekent dat we op de radar van Michelin staan.’

woensdag

M11 oktober 2023

et zijn herfstmenu toont Cyril Moulin dat hij veel finesse in de vingers heeft. Zo maakt hij met bu ernut en hazelnoot een knappe combinatie bij een driedubbele bereiding van grote langoustines - gebakken, als tartaar en in een bisque van de koppen. Een nog gewaagdere, maar winnende associatie is die van Zeeuwse mosselen met kaviaarlimoen, schuim van gorgonzolakaas en nduja, een pi ige smeerbare varkensworst uit Calabrië. Bij die heel bijzondere gerechten horen stevige prijzen: het menu in zes gangen kost 115 euro. Voor het goedkoopste hoofdgerecht - zeetong met waterkers, raap en nori-zeewier - betaal je 52 euro.

‘Als we een productkeuken met die kwaliteit willen geven, zijn dat de bedragen die we moeten vragen,’ zegt Wullaert. Hij schat dat de kosten van Vintage in ver-

Nu we zonder ster werken, is de bezetting onregelmatiger. De dagen dat we vol zitten, moeten we op de tippen van onze tenen lopen, omdat het team kleiner is.

gelijking met oktober 2022 met 30 procent zijn gestegen, een optelsom van hogere loonkosten en voedselinflatie. Zo is de prijs van topkwaliteit langoustines bij de groothandel Lobster Fish in die periode met 10 procent gestegen. De grote zeetong van het hoofdgerecht? Die is op een jaar 14 procent duurder geworden. ‘De hogere kosten hebben we niet doorgerekend op de kaart. Onze prijzen zijn constant gebleven. En dus weten we dat we als eigenaars veel minder gaan overhouden - maar dat is een investering die we willen doen in de hoop dat er weer betere tijden komen.’ De verbouwingen aan de boerderij die ze al langer planden, stellen ze uit. ‘Daar is nu geen budget voor.’ Tijdens de lunch zit er opnieuw een Michelin-inspecteur in de zaal. Tenminste, dat denkt Wullaert. Wie zou er anders helemaal alleen aan een tafeltje komen zitten in een afgelegen boerderij ? Wullaert twijfelt, maar het sterkt hem in het idee dat Vintage van nabij wordt gevolgd. ‘Zouden ze intussen hebben begrepen dat we nog altijd top zijn?’

november 2023

Een maand met ups en downs.

Op 12 november krijgt Vintage een zilveren medaille voor zijn wijnkaart van Star Wine List, een Zweedse website die overal ter wereld speurt naar restaurants en wijnbars met bijzondere collecties. Op 27 november blijkt dat het restaurant in de nieuwe gids van Gault&Millau 14,5 op 20 haalt, een half puntje minder dan in 2022.

februari 2024

Een jaar na zijn aantreden maakt Moulin nog altijd creatieve combinaties met hoogstaande producten. In zijn wintermenu associeerde hij zee-egel met kalfstartaar en haas met aardpeer en cacao. In een hapje rond forel heeft hij tien jaar gerijpte whisky verwerkt, bij Comté-kaas komt soja en shiitakepaddenstoel.

De balans Pol Vogels

Op de herdenkingsplechtigheid voor de overledenen van de koninklijke familie verscheen prinses Delphine deze week in een opvallende jas van Pol Vogels (26). Hier maakt de Limburgse ontwerper zijn persoonlijke balans op.

Wat zijn uw waardevolste activa?

‘Een woonst heb ik nog niet en in mijn bedrijf ben ik nog volop aan het investeren. Twee jaar geleden is mijn moeder overleden. Haar erfenis gebruik ik om verder te geraken. Maar mijn belangrijkste actief is misschien wel mijn creativiteit. Die zit vooral in mijn verhalend vermogen.’

‘De jas die Delphine droeg, verwijst naar mijn grootvaders. Zij waren duivenmelkers, net als mijn vader. Tijdens de pandemie moest ik voor school een collectie maken. Meestal ga ik dan eerst op reis of naar musea, maar alles was dicht. Ik ben toen teruggekeerd naar het ouderlijk huis, en het enige wat ik zag, was papa die zijn duiven verzorgde. Dat werd mijn inspiratie. Het is ook zeer Belgisch, wat goed bij Delphine past. En bij mijn achternaam.’

Wie heeft echt in u geïnvesteerd?

‘Mijn dichte familie. Mijn moeder was ook een creatieve geest. Maar omdat ze mentale problemen had, ben ik min of meer zonder haar opgegroeid. Mijn vader heeft in de Limburgse steenkoolmijnen gewerkt en is met pensioen gegaan toen ze sloten. Hij is een echte mannenman die van voetbal houdt, net als mijn broer. Maar hij heeft me altijd vrij gelaten in mijn keuzes. Ik heb eerst architectuur gestudeerd, maar dat bleek niet wat ik wilde. Daarna gaf hij me de kans mode te volgen. Ook financieel sprong hij bij, voor een kot en zo.’

‘Mijn zus helpt me met de fotografie. Ook zij is een creatief karaktertje. Ze heeft keramiek gestudeerd en doet styling voor modellenbureaus. En natuurlijk heeft ook prinses Delphine in mij geïnvesteerd. In 2022 kreeg ik de kans haar te kleden voor de nationale feestdag, wat een grote sprong was. Jody Van Geert, een stylist die voor heel wat artiesten werkt, stelde ons aan elkaar voor.’

We denken dat er een inspecteur is komen eten.

Dat betekent dat we op de radar staan.

Wullaert en Van Ginneken zien ondertussen met lede ogen aan dat de voedingsinflatie nog altijd niet is stilgevallen, al neemt het tempo waarin de voedingsprijzen zijn gestegen wel af. In vergelijking met oktober 2023 zijn de prijzen van luxe-ingrediënten als langoustine en zeetong stabiel gebleven, maar volgens het Belgische statistiekbureau Statbel blijven de prijzen van veel ‘gewone’ producten nog wel fiks stijgen: aardappelen kosten 16 procent meer dan begin 2023, olijfolie werd in een jaar tijd 29 procent duurder. Van Ginneken en Wullaert blijven volhouden, al beginnen de omstandigheden te wegen. Dat ervaren ook heel wat collega’s uit de Antwerpse horeca. Het gerenommeerde gastronomische restaurant Lewis in Antwerpen-centrum is zopas failliet verklaard. Ook sommelier Sepideh Sedaghatnia van het hoog aangeschreven wijnrestaurant Divin klaagt in de pers steen en been over de wurgende combinatie van hoge personeelskosten en een lagere omzet. En bij Vintage?’ In 2022 haalde het restaurant dankzij de ster mooie winstcijfers’, zegt Wullaert. En dankzij de beslissing om personeel te laten afvloeien kon Vintage in 2023 vermijden dat het in de rode cijfers terechtkwam. ‘Maar de winst is wel gedecimeerd.’ ‘We weten dat we kwaliteit bieden’, zegt Wullaert. ‘Onze menu’s zijn misschien nog nooit zo sterk geweest. En als we naar de recensies op TripAdvisor kijken, zijn klanten daar laaiend enthousiast over. Maar de omstandigheden zi en nog altijd niet mee. Het is ook lastig de zaak met minimaal personeel uit te baten: na de service gaan we zelf nog aan de slag om alles te poetsen, tot en met het toilet. We hebben geen kinderen, maar soms heb ik het gevoel dat het restaurant zwaarder is dan een drieling.’

Hoe gaan ze maandagochtend de bekendmaking van de nieuwe Michelingids beleven? Hoopvol dat Vintage nu al uit de as is herrezen? Gelaten? ‘We proberen er niet te veel mee bezig te zijn’, zegt Van Ginneken. ‘Eigenlijk is het enige dat we kunnen doen, focussen op onze gasten.’ ‘Maar ik geef toe dat het wel speelt in je gedachten’, zegt Wullaert. ‘Je hoopt erop, maar tegelijk besef je dat je niet moet proberen te hopen. Ik zal blij zijn als het dinsdag is.’

Sinds het verlies van mijn moeder probeer ik het glas altijd halfvol te zien.

Investeert u in anderen?

‘De jas die Delphine deze week droeg, wil ik laten veilen. De opbrengst wil ik als prijs uitreiken aan de afdelingen mode en schoenen van de Stedelijke Academie in Sint-Niklaas, waar ik heb gestudeerd. Anders dan aan de academie in Antwerpen zijn de geldprijzen er verdwenen. Ooit hoop ik ook veel terug te doen voor mijn vader.’

Wie zit in uw raad van bestuur?

‘Mijn zus is mijn klankbord in het creatieve proces. Ook mijn boekhoudster Inge Coemans is belangrijk. Ik was pas afgestudeerd toen ik Delphine mocht kleden. Alles ging heel snel, waardoor ik nooit stage heb gedaan en de zakelijke kant van mijn vak wat heb gemist. Inge ondersteunt me daarin.’ ‘Het beste advies komt onrechtstreeks van Delphine. Ze heeft veel doorstaan, en in haar kunstwerken lees ik vooral: blijf jezelf. Op een herdenking alleen zwart en grijs dragen is iets westers. Op dit moment ben ik in Vietnam. Hier heb ik al begrafenissen gezien die een en al kleur en muziek zijn.’

Bent u ooit in het rood gegaan?

‘Niet op mijn bankrekening, die staat dat niet toe. Maar al jaren stop ik alles wat ik heb in mijn collecties. Ook toen ik studentenjobs deed, was dat zo. Na de shows gingen medestudenten iets drinken, maar ik kon niet mee omdat er nog maar 3 euro op mijn rekening stond. Heel mijn schooltijd was het lastig om rond te komen. Mijn vader stond er financieel alleen voor.’ ‘Mijn moeder is uit het leven gestapt. Dat was een zware klap, maar het heeft ook mijn mindset veranderd. Vroeger was het glas altijd halfleeg, sindsdien probeer ik het halfvol te zien. Deze week moest ik tegen nogal wat negativiteit opboksen: ‘Is het carnaval, waar gaat ons belastinggeld naartoe?’ Terwijl Delphine geen dotatie krijgt. Vroeger waren die reacties wellicht harder binnengekomen. Nu denk ik: de foto van Delphine staat groter in de krant dan die van de koning en de koningin. Slechte reclame is ook reclame.’

Is uw balans op dit moment in evenwicht?

‘Ja, vooral omdat ik heb besloten te doen en te laten wat ik wil. Zoals deze trip naar Vietnam. Van alleen op mijn kamer te zitten zal het niet komen. Ik ben hier op vakantie, maar kijk ook naar productiemogelijkheden. In België is dat moeilijk geworden, zelfs voor gevestigde namen. Hier zijn massa’s kleermakers. Twee jaar geleden sloten Vietnam en België een handelsovereenkomst, wat in mijn voordeel kan spelen.’

‘Financiële winst is er nog niet. Ik heb pas opdrachten gedaan voor musea en het tv-programma ‘Het perfecte plaatje’. Maar de unieke stukken die ik daarvoor ontwerp, zijn haast altijd verlieslatend. Dat ik uiteenlopende dingen kan proberen, is wel verrijkend.’

BERT VOET

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op www.zelfmoord1813.be.

Verder

Een majestueuze blik op de ongrijpbare Hugo Claus

Met zijn 840 pagina’s is ‘De levens van Claus’ een biografie die de ‘Vlaamse reus’ waardig is. Het meervoud in de titel staat er niet zomaar: als kunstenaar én als mens had Claus veel kanten. Ja, ook kleinzerige en jaloerse.

keld, dat hij als kind de nazi’s alleen maar had bewonderd omdat ze zulke mooie uniformen droegen.

‘I

k geef wel eens valse berichten over mezelf door’, zei Hugo Claus (1929-2008) als hij het over zijn levensverhaal had. ‘Dat zijn dan noodzakelijke leugens die de goeie zaak moeten dienen.’

Hugo Claus, die in 2008 voor euthanasie koos omdat hij alzheimer had, was de meest gelauwerde schrijver van de Lage Landen. Met zijn toneelstukken, poëzie en vooral zijn bestseller ‘Het verdriet van België’ drukte hij decennialang zijn stempel op de Nederlandstalige le eren. Met zijn glamoureuze levensstijl was hij bijna een BV avant la le re. Claus bouwde zorgvuldig aan de mythologie rond zijn persoon. Hij wilde ongrijpbaar zijn, onberekenbaar en ongebonden.

Onder het mo o ‘wie niet liegt, leeft als een beest’ legde Claus zijn leven lang dwaalsporen voor iedereen die zich in zijn biografie wilde verdiepen. Hij schudde het allemaal even moeiteloos uit zijn mouw: dat hij textielfabrikant was geweest, dat hij zijden kousen naar Engeland had gesmok-

Het lijkt een onmogelijke klus om de levensloop te ontrafelen van iemand die ‘achter vele maskers leeft’, zoals Claus het omschreef. Maar in zijn majestueuze biografie komt schrijver en journalist Mark Schaevers hem toch behoorlijk dicht op de huid. Pu end uit een massa brieven, dagboeken, interviews en getuigenissen laat hij een portret oprijzen van ‘de keizer van de Vlaamse literatuur’ zoals we hem nooit eerder zagen. Claus was niet alleen de bevlogen kunstenaar, de ladies’ man en de ‘mens met een talent voor geluk’, hij was ook een getroebleerde eenzaat die rancuneus, kleinzerig en jaloers kon zijn. Een nieuw licht

Dichter en generatiegenoot Herman de Coninck zou ooit hebben gezegd: ‘God heeft Hugo Claus uitgevonden om de 20ste eeuw samen te houden.’ Je hoeft alleen maar een blik op de inhoudstafel van ‘De levens van Claus’ te werpen om hem gelijk te geven.

In de jaren dertig bracht Claus zijn kindertijd door in de ijzeren tucht van een

zijn leven lang dwaalsporen voor iedereen die zich in zijn biografie wilde verdiepen.

katholieke kostschool. In de jaren veertig zag hij de Duitsers binnenmarcheren en sleurde zijn omgeving hem mee in de collaboratie. Toen de jaren vijftig aanbraken, ontpopte de jongen die ooit ‘werd bedwelmd door nationalistische romantiek’ zich tot avant-gardekunstenaar en sloot hij zich aan bij de Cobra-beweging in Parijs.

In de sixties flir e hij kort met de protestbeweging en in de seventies mat hij zich de allures van een rockster aan die amoureuze liaisons onderhield met sexy filmsterren. De jaren tachtig en negentig waren een tijd van grote literaire roem. En uiteindelijk volgde de tragische neergang. Hij viel ten prooi aan alzheimer, dé ziekte van de 21ste eeuw.

Die grote lijnen van Claus’ levensloop zijn genoegzaam bekend, maar Schaevers laat er toch telkens een nieuw licht op schijnen. Hij delft verbazingwekkende en vaak smeuïge details en anekdotes op. Liep Claus tijdens de beze ing rond met een revolver? Droeg hij het uniform van de Hitlerjugend? Oefende hij zich met andere ‘zwarten’ in het werpen van handgranaten? Schaevers vond getuigen - oude kennissen en buren - die beweren van wel. Maar hij benadrukt ook hoe moeilijk het

is geworden om in die woelige periode feit van fictie te onderscheiden.

‘Of de collaboratie van de Clausen grotendeels uit laakbaar opportunisme voortkwam dan wel uit ideologische bevlogenheid, dat valt nog moeilijk naar boven te spi en. Het is in elk geval duidelijk dat ze in hun stad als deutschfreundlich in het oog liepen’, aldus Schaevers. In zijn latere leven zou Claus het collaboratieverleden van zijn familie minimaliseren en vergoelijken, maar naar alle waarschijnlijkheid hebben ze er toch hevig hun vingers aan verbrand.

Hard en kil

Welk beeld moeten we ons eigenlijk vormen van de jonge Claus? Schaevers ziet opvallende gelijkenissen met Louis Seynaeve, het hoofdpersonage uit Claus’ bekendste boek, ‘Het verdriet van België’. Hoewel die roman uit 1983 niet autobiografisch is, herkent Schaevers de schrijver in ‘een jongetje dat kwetsuren met een glimlach verbeet, dat om zijn harde, kille kant gevreesd werd, dat als een gladde paling altijd en overal wist te ontkomen, en dat in zijn hoogmoed dacht het zonder enige binding te kunnen redden.’

1955. Trouwend met Elly. © ARCHIEF THOMAS CLAUS

1983. Op de set van ‘De leeuw van Vlaanderen’.

© ARCHIEF ELIZABETH A. GHEKIERE

1993. Trouwend met Veerle.

1983. In de Hotsy Totsy in Gent. © FILIP CLAUS

1973. Met Sylvia Kristel. © DE TELEGRAAF

1955. In zijn schildersatelier.

© ARCHIEF THOMAS CLAUS

1949. Met Elly Overzier in Gistel. © THOMAS CLAUS

JAN DERTAELEN Claus legde

© COLLECTIE LETTERENHUIS

© ARCHIEF HERMAN SELLESLAGS

Het is niet verwonderlijk dat die jongen al op zijn 17de huis en have achterliet om zijn intrek te nemen in een aftands en goedkoop hotel aan de zeedijk van Oostende. Daar schreef hij in 1950 zijn eerste roman, ‘De metsiers’. De ambitie van de jonge Claus was torenhoog. ‘Een jongere van groot formaat’, kopte de eerste, lovende recensie van zijn debuut. Het was een tekst die hij zelf schreef, twee jaar voor het boek in de winkel lag. Het was in die periode dat hij alles wat hij interessant vond als een spons in zich opzoog. Of het nu om de meerstemmigheid van Faulkners proza, het geheimzinnig irrationele van het surrealisme of de spontaneïteit van Cobra ging, Claus trok er veel lessen uit. Dat hij voor die leerschool met een bestaan in grauwe armoede moest betalen, bezorgde hem nu eens kopzorgen, dan weer droeg hij het met de opgewekte trots van een jonge romanticus.

Schaevers onthult de schrijnende armoede van de experimentele schilders en dichters in Parijs. Ook Claus moest het tijdens zijn verblijf in Parijs in de jaren vijftig met minder dan niets stellen. Het gebrek aan geld zou doorheen de decennia een constante blijven. Hoe beter zijn boeken verkochten, hoe groter de voet waarop hij leefde. Alsof hij met zijn uitgaven altijd een stapje voor probeerde te zijn op zijn inkomsten.

Het is amusant te lezen hoe hij in de jaren tachtig op audiëntie ging bij toenmalig minister van Financiën Mark Eyskens en hem op de man af vroeg of voor ‘de grootste schrijver van de Nederlanden’ geen uitzondering kon worden gemaakt op de belastingplicht. Toen bleek dat dat niet kon, besloot Claus: ‘Dan zal ik dit ondankbare land moeten verlaten’. Dat deed hij ook, hij verhuisde naar de Provence.

Oververhi e liefde

Ook amoureus verrast de biografie. ‘Mijn ervaring met de liefde is een groot labyrint,’ zei hij ooit in een interview. Maar Schaevers heeft nauwle end zijn weg door dat doolhof gezocht, én gevonden. ‘Een van de belangrijkste ontdekkingen was de onverwacht grote en openhartige briefwisseling tussen Claus en Elly Overzier, zijn lief en later zijn vrouw’, zegt hij. ‘Claus staat bekend als een van onze meest vermaarde liefdesdichters. Zijn relatie met Elly heeft in de ‘Oostakkerse gedichten’ een zinnelijk vuurwerk opgeleverd, maar in hun correspondentie lees je hoe de lust al snel een last werd.’

De citaten waarmee Schaevers zijn tekst doorspekt, zijn vaak vermakelijk. In 1949 schreef Overzier een brief aan Harry Mulisch waarin ze het over de jonge Claus had: ‘Hij is twintig jaar en nog gekker dan jij. Iets meer rijp, en minder mystiek. Schrijft goede gedichtjes, en sommige vreemde romans (De eendenjacht). Maar tekent, eigenaardig, spontaan en onuitpu elijk. Is arm, spreekt 4 talen (maar babbelt dialect).’ Hun liefde nam een hoge vlucht, maar raakte ook snel oververhit. Overzier voelde zich gedwongen hartverscheurende berichten te sturen: ‘Waarom schrijf je me nooit geen lieve dingen meer?’ Schaevers: ‘Soms kreeg ze de vraag niet opgelost waarom hij niet bij haar was. Hoe heviger de binding, zou Claus later opmerken, hoe heviger het verzet daartegen.’ Dat verzet zou hem in al zijn relaties parten blijven spelen. Ook toen hij zich in stormachtige affaires met Ki y Courbois en Sylvia Kristel stor e, zou de liefde vooral een gevecht zijn. Zijn echtgenote Veerle de Wit, met wie hij in 1993 in het huwelijk trad, va e het ooit kort en bondig samen: ‘Het schrijven is bij Hugo altijd voor de vrouwen gegaan.’

Is het maar dat?

‘Wij zijn versnippering, wij zijn mogelijkheden’, vond Claus. Levend naar dat adagio

ontwikkelde hij zich in veel richtingen. Dichter, romancier, toneelschrijver, regisseur, libre ist, vertaler, filmer, scenarist, schilder, Claus was het allemaal. ‘Meer nog dan het volume kan de variatie van dat oeuvre bewondering afdwingen. Alle genres bestrijkt het, en in al die genres alle registers,’ zegt Schaevers. Met grote kennis van zaken loodst de biograaf zijn lezer door het veelzijdige oeuvre. Maar hij onthult ook dat dat oeuvre er niet zonder slag of stoot is gekomen.

Het is ontnuchterend te merken hoe vaak Claus’ productie stokte en hoe zwaar hij daaronder leed. Er passeren verschillende periodes waarin hij tot ‘niets, nada, niente’ kwam en er uit zijn pen weinig meer dan een reeks zelfverwijten vloeide. ‘Shame on you!’, klonk het dan in zijn dagboek.

Geregeld voelde hij zich vastlopen in een ‘gruwelijk moeras’. En dan was er ook nog de ontgoocheling over zijn oeuvre. ‘Is het maar dat?’, vroeg hij zich midden jaren zestig af. Die twijfel zou hem niet loslaten. Het is pijnlijk te lezen hoe hij aan het einde van zijn leven, bij het verschijnen van zijn verzameld werk, aan zijn uitgever vroeg: ‘Denk je dat het genoeg is geweest?’

Het is pijnlijk te lezen hoe Claus zijn uitgever aan het einde van zijn leven vroeg: ‘Denk je dat het genoeg is geweest?’

Dat verzameld werk van verhalen, romans, gedichten en theaterteksten omspande 6.674 pagina’s, maar zelfs die overweldigende stapel papier kon hem niet milder stemmen. ‘Ik heb bijlange na niet bereikt wat ik wou bereiken.’ De ultieme bekroning van zijn werk, de Nobelprijs, kwam er niet. Nét niet, want Schaevers vond aanwijzingen dat het een paar keer een haar heeft gescheeld. De prijs werd in 1992 vlak voor zijn neus weggekaapt door Derek Walco , en in 1994 door Kenzaburo Oë.

Weerstand in het hoofd

De laatste hoofdstukken van het boek zijn pijnlijk. ‘Alzheimer is geen zachte vernieler’, schrijft Schaevers. Zelf sprak Claus over de ‘weerstand’ in zijn hoofd. Er wordt een ontluisterend beeld geschetst van de schrijver die zijn woorden kwijt is, die de rode draad in zijn verhalen verliest, en daarom dag in dag uit zijn archieven uitpluist op zoek naar zinnen van vroeger, naar frasen die misschien gerecycleerd kunnen worden. ‘Alleen zolang hij nog een boek kon maken, kon hij nog leven’, getuigt zijn redactrice Suzanne Holtzer. Toen ook dat niet meer lukte, drong de keuze voor euthanasie zich op. Al was dat geen eenvoudige beslissing. ‘Ik had nooit gedacht dat het me zo zwaar zou vallen afscheid te nemen van het leven’, vertrouwde hij Erwin Mortier toe.

Zodra de kloeke biografie uit is, begin je Claus allengs te missen. Je kijkt om je heen en beseft dat er zo geen tweede is. Schaevers deinst er niet voor terug Claus’ kleinste kantjes te belichten, maar dat staat niet in de weg dat de bewondering alleen maar groeit voor de veelzijdigheid, de speelsheid en het meesterschap van deze grand homme. Zijn vriend Jan Decleir vond er mooie woorden voor: ‘Claus was een man die het leven altijd weer lichtheid wist in te blazen, onder het mo o: speel het spel, door alle gruwel heen.’ ‘De levens van Claus’ is uitgegeven bij De Bezige Bij en kost 49,99 euro.

Mark Schaevers, de biograaf van Claus

‘Hij beschouwde me als een kennis met een bandrecorder’

JAN DERTAELEN

Mark Schaevers (68), die als journalist voor het weekblad Humo schrijft, heeft al lang iets met Hugo Claus. In 2004 presenteerde hij in ‘Groepsportret’ het beste uit Claus’ interviews. In 2011 volgde ‘De wolken. Uit de geheime laden van Hugo Claus’. En in 2018 verscheen ‘Het verdriet staat niet alleen. Een leven in verhalen’, waarvoor Schaevers op zoek ging naar fragmenten waarin Claus zijn leven liet weerklinken.

En nu is er met ‘De levens van Claus’ een echte biografie. Het kos e Schaevers tien jaar om de klus te klaren. ‘Toen ik eraan begon, dacht ik dat het ambitieus zou zijn om een boek van 600 pagina’s te schrijven. Het zijn er 840 geworden.’ Dat heeft alles te maken met de hoeveelheid documentatiemateriaal die Schaevers voor zijn boek wist te verzamelen. Zijn bureau is een schatkamer. Uit een forse ringmap tovert hij brieven tevoorschijn die de 20-jarige Claus naar zijn lief, de actrice Elly Overzier, stuurde. Het is je zuiverste mail art: tekeningen, schilderwerkjes, zelfportre en en gedichten verfraaien de bladzijden. Hier en daar spat een smachtende uitroep als ‘oui, oui, je veux entrer’ van het papier. ‘Dat soort boodschappen mocht je bij Claus le erlijk nemen,’ zegt Schaevers lachend. Trots toont hij ook Claus’ agenda van het jaar 1985. ‘Die werd ooit gestolen, maar uiteindelijk is die toch weer de goede kant opgekomen.’ Ook die agenda is vooral een objet d’art. Tussen de afspraken en reminders - ‘De Bezige Bij voor boek’, ‘bellen met Elly’ - wemelt het van de droedels en portre en. Ze hebben iets ensoriaans, de grijnzende tronies die je schalks vanop de pagina’s aankijken.

U hebt Claus gekend. Waren jullie ook vrienden? Mark Schaevers: ‘Ik behoorde niet tot zijn intimi. Hij beschouwde me eerder als een kennis met een bandrecorder. Ik heb hem vaak geïnterviewd en we hebben samen het boek ‘Groepsportret’ gemaakt. Toen ik hem in 1993 ontmoe e, was het eerste wat me aan hem opviel zijn enorme nieuwsgierigheid. Hij vroeg me uit over de jonge schrijvers van dat moment, daar wilde hij alles over weten. Ik hield al van zijn werk, maar vanaf dat moment raakte ik ook in de ban van de man. Hij had een complexe persoonlijkheid, maar hij was wel iemand bij wie mensen graag in de buurt waren. Alles wat hij aanraakte, maakte hij interessant.’

Was u vragende partij om de biografie te schrijven?

Schaevers: ‘Ze zijn met de vraag naar mij gekomen, omdat ik me al zo lang in zijn werk en leven had verdiept dat ik eigenlijk in de startblokken stond. In 2004 had zijn

Ik wilde me Claus niet toe-eigenen. Daarom heb ik gekozen voor de veelstemmigheid.

Mark Schaevers Schrijver en journalist

uitgever al eens gevraagd om naar aanleiding van Claus’ 75ste verjaardag een biografisch boek te maken. Maar dat was buiten Claus gerekend. ‘Heb je niets beters te doen?’, vroeg hij. ‘Ik heb mijn hele leven dingen verzonnen, en daar moet het maar bij blijven. Het zou iemand tien jaar kosten om waarheid en leugen uit elkaar te halen. Het is allemaal zo onsmakelijk. Al die sordide histories, al die Frauengeschichten moeten mee het graf in.’

Claus stond erom bekend dat hij graag met zijn levensverhaal sjoemelde. Is het dan de taak van de biograaf om die leugens en verzinsels te doorprikken?

Schaevers: ‘Ik heb dit boek niet geschreven vanuit de impuls om alles wat hij ooit heeft beweerd te ontkrachten. Maar ik wilde natuurlijk wel ontdekken wat schuilging achter de mythologie die hij rond zichzelf had opgetrokken. De grote pijlers van zijn leven heb ik zo helder mogelijk in beeld proberen te brengen: de oorlog, zijn carrière, zijn liefdesleven. Sommige dingen kan je ook niet meer achterhalen. Heeft hij echt zo diep geleden onder zijn kindertijd in de kostschool? Of vond hij dat vooral sappig materiaal voor zijn romans en toneelstukken? Daar zullen we nooit het fijne van weten.’

U maakt geen grote psychologische analyses. Vanwaar die voorzichtigheid? Schaevers: ‘Het is een tijdje mode geweest om biografieën vanuit de freudiaanse invalshoek te schrijven: zoek de wonden, vind het trauma, en gebruik dat als vertrekpunt om het oeuvre te verklaren. Dat is niet mijn stijl. Ik wil geen stempel op zijn leven drukken, ik wil me hem niet toeeigenen. In plaats daarvan heb ik gekozen voor de veelstemmigheid. Ik laat heel wat mensen aan het woord, en uit al die getuigenissen komt een rijk geschakeerd portret naar voren. Zo blijf ik ook dicht bij Claus’ eigen poëtica. Hij wilde nooit te expliciet zijn. ‘Een roman is geen oploskoffie’, zei hij. ‘Laat de lezer ook maar een beetje werken.’ Daar sluit ik me bij aan. Ik leg alle essentiële elementen op tafel, maar ik loop de lezers niet in de weg om tot hun eigen interpretaties te komen.’

Wat brengt de toekomst voor Claus?

Zullen mensen hem blijven lezen?

Schaevers: ‘Toen ik zijn oeuvre opnieuw begon te lezen, viel me op dat veel van zijn werk nog geen spat verouderd is. Neem nu ‘De koele minnaar’, de roman die hij in het midden van de jaren vijftig schreef. Wat hij daarin over liefde en jaloezie vertelt, is nog altijd even krachtig. En hij is natuurlijk een sterk merk. Zijn naam blijft rondzingen. Of het nu over literatuur of euthanasie gaat, met de regelmaat van de klok duikt hij nog op in de dagbladen. Ik hoop dat we nog niet van hem zijn verlost. En als ik daaraan met dit boek een steentje kan bijdragen, ben ik al zeer tevreden.’

Mark Schaevers: ‘Claus was complex, maar hij was wel iemand bij wie mensen graag in de buurt waren.’

Exclusieve eigendom kasteel Ten Dyckbos - Oudenaarde

Een uniek en historische kasteel daterend uit 1913 met een eclectische bouwstijl en een rijkelijke uitstraling mede door het mansardedak en de hoge raampartijen.

EPC 752 kwh/m² - bew. opp. 545 m² - grondopp. 5.615 m² - slaapkamers 5 - badkamers 2

Immo Nobels | nobels.be | +32 55 30 92 90

Topklasse villa - Heverlee (groene rand Leuven)

Topklasse villa, zeer rustig in doodlopende privé-straat, gegeerde residentiële site, luxe afwerking, complete renovatie in 2023, aangename tuin op zuiden met groot terras (30 m2), jacuzzi en bijgebouw, uitzonderlijk goede EPC-score (zonnepanelen en thuisbatterij).

EPC 98 kwh/m² - bew. opp. 171 m² - grondopp. 851 m² - slaapkamers 3 - badkamers 2

Derco Immo | derco-immo.be | +32 16 40 32 86

DERCO Immo

Exclusieve penthouse – Waasmunster

Verscholen tussen het groen treft u dit vlot bereikbare en exclusief penthouse. De hoogstaande afwerking en de ruime terrassen zorgen voor een unieke woonbeleving.

EPC 28 kwh/m² - bew. opp. 256 m² - grondopp. 3.312 m² - slaapkamers 2 - badkamers 2

Exeptio | exeptio.be | +32 52 52 82 52

LUXEVASTGOED.BE

Uitzonderlijk gelegen villa in de Rode Beukendreef – Deurle

Wonen in één van de mooiste dreven met een perfecte oriëntatie.

EPC E - bew. opp. 740 m² - grondopp. 2.393 m² - slaapkamers 7 - badkamers 2

Agence Demanet | agencedemanet.be | +32 472 20 01 94

Graaf van Vlaanderen - Gent Instapklare luxe-woning aan het Zuidpark rondom een aangelegde binnentuin, waar je rust en comfort vindt.

EPC 30 kwh/m2 - bew. opp. 159 m² - slaapkamers 3 - badkamers 2

Altro Projects | altro-projects.be | +32 9 279 00 79 PROJECTS

Prachtig onderhouden villa - Blanden

Deze energiezuinige betonnen woning van buitengewone kwaliteit bevindt zich op een royaal perceel van 70 are.

EPC B - bew. opp. 450 m² - slaapkamers 5 - badkamers 2

Covas Immo | covas.be | +32 16 40 60 20

by mediafin

Prachtige villa - Bornem

Luxueuze future-proof villa met riant zwembad gelegen in de groene omgeving van Bornem, Luipegem, aan het graafschap van Marnix de Sint-Aldegonde

EPC (E6) 10 kwh/m2 - bew. opp. 324 m² - grondopp. 2.837 m² - slaapkamers 4 - badkamers 2

Dewaele Puurs | dewaele.com | +32 3 888 38 88

Exclusief wonen in Cadzand! – Zuidzande Stap binnen in deze betoverende en landelijke villa, volledig gerenoveerd met zorgvuldig gekozen materialen. Zeer energiezuinig (label A+) dankzij de verwarming met pellets.

EPC 88,11 kwh/m2 bew. opp. 206 m² - grondopp. 4.340 m2 - slaapkamers 4 - badkamers 3

Immo Sanders | immosanders.be | +32 495 92 00 35

Landhuis met opslagplaats en bos - Merelbeke

Unieke karakterwoning met diverse mog. Totale renovatie met luxe materialen. o.a. Mortex, maatkasten, aangelegde tuin,… Mogelijks 4 slp, bijgebouw van 190m².

EPC 96 kwh/m2 - bew. opp. 350 m² - grondopp. 5.500 m² - slaapkamers 4 - badkamers 2

Cornelis Deluxe | cornelis-partners.be | +32 475 36 12 52

Nieuwbouw villa - Schilde

Deze elegante en future proof villa werd in 2020 gebouwd met oog voor kwaliteit en vakmanschap. De juist geplaatste raampartijen zorgen voor een open gevoel op de grote tuin met zwemvijver en overdekt terras.

EPC 26 kWh/m² - bew. opp. 350 m² - grondopp. 5.300 m² - slaapkamers 4 - badkamers 3

Immodôme | Immodôme.be | +32 468 29 08 48

Exclusieve villa op een perceel van 5.367 m² - Loenhout. De villa beschikt onder andere over een werkkamer, ruime woonkamer met eetkamer, hyper geïnstalleerde lee euken, fietsenberging, dubbele inpandige garage.

EPC 132,73 kwh/m2 - grondopp. 5.367 m² - slaapkamers 3 - badkamers 2

Hillewaere Groep | hillewaere.be | +32 14 63 96 8

Instapklaar appartement met frontaal zeezicht - Knokke

Instapklaar appartement met frontaal zeezicht gelegen op een hoger verdiep op de Zeedijk aan het Rubensplein. Het appartement werd volledig vernieuwd in hedendaags stijl en is gelegen in een goed onderhouden gebouw.

EPC 129 kwh/m²

Alex Dewulf | alexdewulf.be | +32 50 62 36 23

Blijf op de hoogte van het nieuwste aanbod en schrijf u in op de wekelijkse nieuwsbrief.

Een authentiek verhaal over weerstand en moed

De eerste Golfoorlog ging niet tussen vader Bush en Saddam Hoessein, maar tussen Irak en Iran in de jaren tachtig. De wonderlijke en inventieve animatiefilm ‘La Sirène’ bekijkt de begindagen van die slachtpartij door de ogen van een 14-jarige jongen.

RECENSIE

RUBEN NOLLET

Sepideh Farsi wist het meteen: ‘La Sirène’ moest een animatiefilm worden. Nochtans had de Iraanse cineaste zich in haar 30-jarige carrière nog nooit aan die verteltechniek gewaagd. Maar er waren verschillende redenen om de stap te ze en. Om te beginnen was er het logistieke voordeel. ‘La Sirène’ speelt zich af in 1980, toen het Irak van Saddam Hoessein de belangrijke havenstad Abadan in het zuiden van Iran aanviel en een oorlog ontketende die acht jaar zou duren. De film volgt de 14-jarige Omid, die aanvankelijk in de stad blijft om te wachten op zijn broer die naar het front is. Maar gaandeweg beseft hij dat hij daar geen toekomst heeft. ‘Door er een animatiefilm van te maken hoefde ik het historische Abadan niet echt na te bouwen’, zegt Farsi als we haar ontmoeten op het filmfestival van Mumbai. ‘Bovendien kon ik in animatie gemakkelijker schakelen tussen de harde realiteit en de fantasievolle zijsprongen die ik wilde maken.’

De soepele mix van het leven in een belegerde stad en de dromen, nachtmerries en herinneringen van het hoofdpersonage is een van de vele troeven van ‘La Sirène’. Farsi en haar team vermijden zo dat de film in meligheid verglijdt of één brok doffe ellende wordt. Het ene moment brengt ze kapotgebombardeerde lijken aan het front in beeld, in een volgende scène wekt ze het bruisende Iran van voor de revolutie.

Dat doet ze onder meer door historische personages in het verhaal te vermengen. Zo was Elaheh, de teruggetrokken moeder van het meisje op wie Omid gek wordt, voor de revolutie een beroemde zangeres. Haar muziek is intussen verboden in Khomeini’s streng islamitische staat, maar bij veel mensen heeft ze nog altijd een plek in hun hart. Niet alleen in Iran trouwens.

De kracht van cultuur in het algemeen en muziek in het bijzonder vormt een rode draad in de film.

Farsi neemt de tijd om te onderstrepen hoe nauw de culturele banden tussen Iran en Irak destijds waren. ‘Zo is het bij de meeste conflicten’, zegt ze. ‘Tussen Rusland en Oekraïne is het niet anders. Zelfs Israël en Palestina hebben cultureel veel gemeen. In Iran en Irak hebben de mensen niet dezelfde taal: de enen spreken Perzisch en de anderen Arabisch. Maar zeker in het grensgebied kennen we elkaar goed. Iran was toen ook een cultureel zwaargewicht in de regio.’

Hart onder de riem

De kracht van cultuur in het algemeen en muziek in het bijzonder vormt een rode draad in de film. ‘La Sirène’ begint met een ritueel waarin Omids vader zijn talenten op de dammam, een dubbelzijdige trommel, demonstreert. En in de loop van het verhaal treedt de jongen meerdere keren in de voetsporen van zijn vader.

Het valt op hoe specifiek Farsi haar film maakt. Hij zit vol details die je niet meteen herkent als je niet in Iran bent opgegroeid. Die aanpak zou tot verwarring kunnen leiden, maar geeft het verhaal net een enorme authenticiteit. Het bevestigt ook dat de cineaste in de eerste plaats haar landgenoten een hart onder de riem wil steken. Of liever: de mensen die nog in Iran wonen, want zelf is ze als activist al op jonge leeftijd naar Parijs gevlucht.

‘La Sirène’ gaat onmiskenbaar over weerstand en moed. De naam Omid betekent in het Perzisch niet toevallig ‘hoop’. Maar het gaat ook over keuzes. ‘Op elk moment in je leven kan je beslissen iets wel of niet te doen. Dat is niet altijd gemakkelijk. Daarom heb ik een 14-jarige als hoofdpersonage gekozen. Omid zit op de grens tussen kind en jongvolwassene. De keuzes die hij maakt, zullen zijn hele leven bepalen: blijven of niet, de wapens opnemen of niet, vechten in de oorlog of voor de vrede’, zegt Farsi. ‘In die omstandigheden word je heel snel volwassen. Dat heb ik zelf ook ervaren.’

‘La Sirène’ speelt vanaf woensdag in de bioscoop.

22 februari 2024

San Diego China wil opnieuw reuzenpanda’s naar de dierentuin van San Diego in de VS sturen. Door de verzuurde relaties tussen de twee grootmachten werden eerder bijna alle reuzenpanda’s teruggestuurd die aan Amerikaanse dierentuinen waren uitgeleend.

Omid, het hoofdpersonage van ‘La Sirène’. RV

Verder

Select tips voor binnen en buiten

CONCERTFILM

Stop Making Sense

In de bioscoop

Met ‘Stop Making Sense’ maakte de Amerikaanse rockgroep Talking Heads in 1984 een van de beste concertfilms ooit. De regie was van Jonathan Demme. De film is deze week opnieuw in de bioscoop te zien. Uiteraard werd hij digitaal opgekuist, zodat beeld en geluid nog beter uit de verf komen. Talking Heads was in de jaren tachtig een van de inventiefste popgroepen, met nummers als ‘Psycho Killer’ en ‘Burning Down the House’.

BIOSCOOP

All of Us Strangers

Bijzonder innemend verhaal over een man die in het reine wil komen met zijn jeugdtrauma’s en uit zijn isolement probeert te kruipen.

Een pareltje van de Britse cineast Andrew Haigh.

Cat Person

Wat is het verschil tussen een onhandige man en een stalker? Deze scherpe satire speelt zich precies op dat randje af, waardoor hij afwisselend ­ en soms tegelijk ­ grappig en spannend wordt.

Ferrari

De Amerikaanse regisseur Michael Mann werpt een elegante blik op een woelige periode uit het leven van de Italiaanse autobouwer Enzo Ferrari, toen het hem professioneel en privé niet voor de wind ging.

PODIUM

German Staatstheater Zaterdag, 20 uur, Toneelhuis

Micha Goldberg en Rosie Sommers lieten zich voor hun voorstelling inspireren door de grote Duitse theaterhuizen. Die werken met een vaste cast en meestal indrukwekkende decors, wat volgens de makers achterhaald is.

Die Walküre Woensdag, 18 uur, Palace

In Cinema Palace kan je woensdag naar de opnames van de De Munt­productie ‘Die Walküre’ van Wagner gaan kijken.

Bits of Dance Dinsdag­donderdag, Concertgebouw Brugge

Tijdens het festival

Bits of Dance ligt de nadruk op de verhou­

ding tussen de maker, het kunstwerk en het publiek. De jonge choreografen en dansers geven uitleg over hun creaties, die vaak nog work in progress zijn.

TELEVISIE King Crimson Zaterdag, 23.05 uur, Canvas

Documentaire over de Britse groep King Crimson, eind jaren zestig een grondlegger van de progressieve rock. Dat betekende: ingewikkelde en lang uitgesponnen muziekstukken.

5 MINUTEN TOPKEUKEN

TIJDENS JE

LUNCH OP

HET WERK?

tijdvak 14 metaal 16 tegenovergesteld

leer van de virussen 20 einde van een gebed 22 paragraaf 23 bijgevolg 25 werelds 27 proefonderzoek 28 durf

29 museum in Madrid 32 schaakterm 33 noodsignaal

34 mat 35 straat 37 geen enkel ding 39 hoofd van een dier

41 veldrit 43 kweker 45 dik stuk 46 Duitse omroep 48 fossiel dier 49 doorgaan 52 redevoering (Latijn) 54 tot werken in staat 56 dwaas 57 kleine kip 58 hersenonderzoek

59 niet halen 60 boksterm. verticaal

1 in de gedachte 2 uitroep van schrik 3 schildergerei

4 computerdeskundige 5 snelle loop 6 kloosteroverste

7 positie 8 toverachtige aanblik 9 arrondissement 10 alleenspel 15 jong mens 17 getal 19 lastdier 21 meester (muziek) 24 oud Spaans zeilschip 26 schoonwrijfgerei

27 heildronk 30 muisarm 31 insecticide 35 bedeesdheid

36 bouwstijl 38 Europese munt 39 hospitaal 40 gunsteling

42 spetter 44 van adel 46 boom 47 duivel (gewestelijk)

50 godin 51 Spaanse schilder 53 Brugse waterloop 55 verlaagde toon. 23-02-2024 OPLOSSING

INSPIRED BY THE CITY

Raak op uw beurt geïnspireerd door onze luxueuze, compacte SUV. Beschikbaar met benzine, diesel of Electric Hybrid (PHEV). Vanaf € 399 per maand*. Ontdek tot eind februari het Range Rover Salon bij uw retailer.

1,4-9,3 L/100 KM - CO₂: 31-211 G/KM (WLTP)

Contacteer uw retailer voor alle informatie over de fiscaliteit van uw voertuig. Milieu-informatie (KB 19/03/04): landrover.be. Afgebeeld model uitgerust met opties en accessoires. Geef voorrang aan veiligheid. *Prijs exclusief btw voor financiële renting met aankoopoptie van 30%, over een periode van 60 maanden, voor een Range Rover Evoque P160 S met opties. Uitsluitend geldig voor zakelijk gebruik. Nettoprijs van het voertuig € 41.314,05 exclusief btw, aanbetaling van € 8.262,81 exclusief btw. Onder voorbehoud van aanvaarding van uw kredietaanvraag door JLR Financial Services, handelsnaam van Alpha Credit S.A., Warandeberg 8C, 1000 Brussel, RPR Brussel 0445.781.316. Aanbod geldig tot 29/02/2024. landrover.be

Slimmer investeren in vastgoed

Een duidelijke strategie voor uw vastgoed?

Reken op Dewaele.

Wilt u voor het eerst beleggen in vastgoed? Uw portefeuille eens grondig laten doorlichten? Of uw eigendom verkopen aan andere investeerders?

Welk project u ook voor ogen hebt, onze beleggingsspecialisten maken er samen met u een succesverhaal van. Dankzij onze brede kijk op de beleggingsmarkt weten we precies welke opportuniteit het best past bij uw situatie. Zowel voor beleggingen in woon- als bedrijfsvastgoed staan we u bij met professioneel advies, kennis van zaken en een aanpak op maat.

Contacteer ons: invest@dewaele.com

09 269 68 68

SONJA VERSCHUEREN

CHEF MIJN GELD

In het nieuw

KENT U DAT gevoel? U hebt een appartement gekocht, bent gedurende maanden bezig geweest met de (ver)bouw(ing) en inrichting, hebt uw hart en ziel in dat pand gestoken en staat te popelen om de vruchten van al die noeste arbeid aan de wereld te tonen.

Trots op wat het geworden is, maar ook nieuwsgierig naar de reactie van anderen. Wel, dát gevoel – die mengelmoes van trots, oef we zijn er, en dat tikkeltje angst voor het onbekende – ervaar ik nu wanneer u dit leest.

Want ‘dit’ is hoe uw favoriete personalfinancemagazine er voortaan uitziet: de naam ‘Ne o’ maakte plaats voor ‘Mijn Geld’ en het magazine kreeg een grondige facelift.

De verpakking ziet er dus anders uit, maar – geen nood – u mag van ons nog altijd dezelfde diepgravende inhoud verwachten, doorspekt met getuigenissen, interviews, cijfermateriaal én antwoorden op de vragen die u hebt. Zo hopen we u nog beter te bedienen en te inspireren.

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

In dit magazine nemen we u alvast op sleeptouw in de wereld van de vastgoedinvesteerders. Die stonden wat aan de zijlijn na de forse stijging van de rente, maar maakten de voorbije maanden hun comeback. Overweegt u ook een investering in vastgoed of verhuurt u al een of meerdere panden? Met onze tips doet u dat voortaan op een slimme manier.

Samen met het datateam van De Tijd zochten we voor u uit waar het als investeerder net interessant is om een pand te kopen, we laten u ook zien hoe u correct het rendement op uw investering kunt berekenen, en wijzen u op de manier waarop de fiscus naar vastgoedinvesteerders kijkt. Want als u te veel vastgoedtransacties op korte tijd doet of te veel huurinkomsten binnenrijft, kan de belastingdienst u zien als een professionele vastgoedinvesteerder. En daar kan een stevig prijskaartje aan vasthangen.

COLOFON

ADRES REDACTIE MIJN GELD, TOUR & TAXIS, HAVENLAAN 86C BUS 309 B-1000 BRUSSEL, REDACTIE@MIJN GELD.BE ALGEMEEN HOOFDREDACTEUR ISABEL ALBERS HOOFDREDACTEUR DE TIJD PETER DE GROOTE CHEF MIJN GELD SONJA VERSCHUEREN EINDREDACTEUR JAN LODEWYCKX ARTDIRECTOR ILSE JANSSENS REDACTEUREN LAURENS DEKOCK, PETRA DE ROUCK, ISABELLE DYCKMANS, JASMINE HEYVAERT, MATHILDE RIDOLE, THOMAS ROELENS, DIRK SELLESLAGH, PETER VAN MALDEGEM FOTOGRAFEN KÁROLY EFFENBERGER, KRISTOF VADINO, KATRIJN VAN GIEL, ANTONIN WEBER ILLUSTRATOREN SAMMY SLABBINCK, FILIP YSENBAERT INFOGRAFICI FRANK SCHULPÉ, FILIP YSENBAERT ABONNEMENTEN TEL.: 0800/55.150 E-MAIL ABO@TIJD.BE ADVERTENTIES TRUSTMEDIA, TOUR & TAXIS, HAVENLAAN

IN DIT NUMMER SLIMMER INVESTEREN IN VASTGOED

FEBRUARI 2024

8 Waar investeren in een appartement om te verhuren?

Een hoog rendement en veel vraag. Dat is de ideale combinatie voor wie wil investeren in een appartement om te verhuren. We zochten uit welke locaties het interessantst zijn.

16 ‘De huurmarkt zal nog lang floreren’ Ga voor de stad, kies voor energiezuinig en koop vooral polyvalente panden. Deze drie tips geeft Céline Janssens, topvrouw van het vastgoedadviesbureau Stadim, aan vastgoedinvesteerders.

24 ‘Dankzij goede huurders win je veel tijd’

Quentin Neruez is nog maar 34, maar bezit onder meer al twaalf studentenkamers. Staat nog op zijn verlanglijstje: een vastgoedinvestering in het buitenland.

31 Een nieuwbouw op plan of liever een bestaand pand? Wie investeert in fysiek vastgoed heeft twee opties: voor een nieuwbouw gaan –vaak een appartement op plan – ofwel een bestaand pand kopen. Met die nieuwbouw zit u voor jaren safe, terwijl u bij de tweede optie rekening moet houden met de renovatieplicht.

42 Hoe het rendement van een vastgoedinvestering berekenen?

Gewoon de huuropbrengsten delen door de aankoopprijs? Neen, een vastgoedbelegger moet zijn huiswerk beter maken.

48 ‘We halen veel voldoening uit het renoveren van woningen’ Sinja Van Dessel koopt samen met haar partner panden op, renoveert die en zet ze daarna weer in de etalage.

51 Inbox: vastgoedvragen van lezers

Vakantiewoning in Nederland ● Renoveren van mede-eigendom ● Registratiebelasting ● Huur indexeren ● Burenhinder

58 Waarop letten als uw nieuwbouw wordt opgeleverd?

Van krassen in het parket tot de truc met het wc-papier: mee op inspectieronde met architect Vincent Van Den Broecke.

68 Wat met de fiscus als vastgoed méér is dan een hobby?

Als u te veel vastgoedtransacties op korte tijd doet of te hoge huurinkomsten hebt, kan de belastingdienst u zien als een professionele vastgoedinvesteerder. Daar kan een stevig fiscaal prijskaartje aan vasthangen.

74 In het hoofd van… ‘België is in volle vastgoedtransformatie, maar ons beleid loopt hopeloos achter’, vindt Frédéric Vandenhende (Investr).

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

HEBT U EEN VRAAG?

Wij willen graag van u weten wat u wilt weten. Hebt u dus een vraag over vastgoed, belastingen, erven & schenken, of sparen & beleggen: mail ons: vragen@mijngeld.be VOLG DE VASTGOEDACTUALITEIT

‘Oppervlakkige renovaties die de energiescore nauwelijks verbeteren, zijn over 16 jaar hopeloos achterhaald.

Uw investeringen zijn daardoor wellicht verloren.’

Jozef Hessel, ondervoorzitter van het Netwerk van Architecten Vlaanderen en gastprofessor architectuur en interieurarchitectuur aan de KU Leuven, waarschuwt voor oppervlakkige woningopsmuk.

Reeds 25% verkocht na lancering

Park front living in Brussels’ most blossoming neighborhood

De iconische site van het jezuïtenklooster, grenzend aan de Kruidtuin en nabij het Brusselse stadscentrum, wordt herbestemd tot een veelzijdig totaalproject. Binnen een uniek erfgoedkader worden 57 duurzame appartementen gerealiseerd met prachtige zichten op de Kruidtuin of de royale groene binnentuin. Ontdek het gevarieerd aanbod van uitzonderlijke woonappartementen en aantrekkelijke investeringsmogelijkheden in deze levendige, zeer begeerde buurt.

57 appartementen te koop

• Studio’s, 1-, 2-, 3- & 4 slaapkamers

Prijzen vanaf € 245.000

• Fossielvrij (géén gas)

• Rendement vanaf 4 %

www.royalbotanic.brussels

Waar investeren in een appartement

Een hoog rendement en veel vraag. Dat is de ideale combinatie voor wie wil investeren in een appartement om te verhuren. We zochten uit welke locaties het interessantst zijn.

om te verhuren?

Waar zoek ik het best een appartement om te verhuren? Dat is de vraag die veel investeerders zich stellen. Natuurlijk is het rendement van de investering belangrijk (zie blz. 42), maar een grote huurdersvijver om uit te vissen is dat ook. Vandaag mag er dan wel veel vraag zijn naar huurwoningen, een investering in vastgoed wordt vaak lange tijd aangehouden.

We onderzochten in welke Vlaamse en Brusselse steden en gemeenten het hoogste rendement kan worden behaald in combinatie met een groot aantal huurders. Daarbij gebruikten we de mediane verkoop- en huurprijzen van de afgelopen vijf jaar. Bij

LAURENS DEKOCK, PETRA DE ROUCK, THOMAS ROELENS EN SONJA VERSCHUEREN

een mediaan ligt de helft hoger en de helft lager. Omdat er appartementen in alle maten en gewichten zijn, vergeleken we de huur- en koopprijzen per vierkante meter.

Om na te gaan hoeveel een vastgoedinvestering opbrengt, kijken we in deze analyse naar de verhouding tussen de jaarlijkse huurinkomsten en de aankoopprijs. Dat noemen we gemakkelijkheidshalve het brutorendement. Om die verhouding te bepalen, vroegen we bij het vastgoedplatform Realo de mediane verkoop- en huurprijzen op over de afgelopen vijf jaar. Om de cijfers concreter te maken, rekenden we alle prijzen om naar een voorbeeldappartement van 100 vierkante meter.

Op de grafiek (zie blz. 11) ze en we de verkoopprijs af tegenover de huurprijs. Uit de trendlijn die daaruit ontstaat, blijkt – weinig verrassend – dat u voor een appartement in een dure gemeente een hogere huurprijs kunt vragen. In gemeenten met lage koopprijzen liggen de huurprijzen dan weer lager. Wel zijn er veel uitzonderingen op die regel. Daar kunnen investeerders hun voordeel mee doen. De gemeenten boven de trendlijn bieden een hoger rendement, die eronder een lager.

De gemeente met het hoogste brutorendement is Sint-Genesius-Rode. Dat is vooral te danken aan de hoge huurprijs. Voor een doorsnee appartement van 100 vierkante meter geldt een huurprijs van 1.312 euro, bijna 500 euro meer dan de Vlaamse mediaan. De aankoopprijs van 250.275 euro ligt dan weer net onder de mediaan. Ook in Kinrooi, Limburg, kan een brutorendement van meer dan 6 procent worden behaald.

De hekkensluiters in de lijst zijn Peer in Limburg en Heuvelland in de Westhoek.

BRUSSEL IS TOP

Opvallend is dat de regio Brussel goed scoort als het gaat over rendement. De appartementen zijn duur in aankoop, maar een appartement kan ook tegen relatief hoge prijzen worden verhuurd. In Koekelberg, Ganshoren, Sint-Joost-tenNode, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-AgathaBerchem, Anderlecht, Evere, Schaarbeek en Je e ligt het brutorendement boven 5 procent. Dat geldt ook voor de stad Brussel zelf, waar het brutorendement op

Van de Vlaamse

centrumsteden haalt Antwerpen het hoogste brutorendement: 5 procent. Een gemiddeld appartement van 100 vierkante meter kost er ongeveer 274.000 euro en kan worden verhuurd voor 1.144 euro.

5,3 procent uitkomt. Hoewel de gemiddelde aankoopprijs in de stad Brussel 24 procent hoger ligt dan de Vlaams-Brusselse mediaan, zijn de huurprijzen er tot 250 euro per maand hoger dan in gemeenten uit hetzelfde prijssegment.

Lang niet overal kan een hoge aankoopprijs worden vertaald in een hoge huurprijs. De duurste gemeenten om te kopen, zijn Knokke-Heist, Nieuwpoort, Elsene, Kraainem en Sint-Martens-Latem. De huurprijs in Knokke is iets lager dan in Brussel, maar een appartement van 100 vierkante meter kost er een slordige 275.000 euro meer. Dat maakt Knokke minder aantrekkelijk voor vastgoedinvesteerders. In de top 5 van de duurste gemeenten scoort alleen Elsene, ook een Brusselse gemeente, goed, met een brutorendement van 4,4 procent.

ANTWERPEN BESTE VLAAMSE CENTRUMSTAD

Van de Vlaamse centrumsteden heeft Antwerpen het hoogste brutorendement: 5 procent. Een gemiddeld appartement van 100 vierkante meter kost er ongeveer 274.000 euro en kan worden verhuurd voor 1.144 euro. Dat rendement is aanzienlijk hoger dan dat van Gent, de tweede grootste centrumstad, met 3,76 procent. Hoewel de investeringsprijs in Gent met 340.000 euro merkelijk hoger ligt, kan er minder huur worden gevraagd (1.064 euro).

Daarmee doet Gent het slechter dan Leuven, de duurste centrumstad. Een gemiddeld appartement met een verkoopprijs van 393.750 euro kan er voor 1.277 euro worden verhuurd, wat het brutorendement op 3,9 procent brengt.

Wie een brutorendement van 4 procent wil, kan beter op zoek gaan in de kleinere centrumsteden Turnhout, Sint-Niklaas, Genk, Aalst en Roeselare.

ZONDER RENOVATIEKOSTEN

Let op, de verhouding tussen de huuropbrengsten en de aankoopprijs biedt een eerste indicatie van het rendement, maar een investeerder moet verder rekenen. Uiteraard moet er bij een aankoop btw of registratiebelasting worden betaald. Een ne orendement houdt ook rekening met alle kosten die een eigenaar moet dragen,

zoals onderhoud, herstellingen, verzekeringen en belastingen. De analyse laat ook eventuele renovatiekosten buiten beschouwing. Die kunnen aanzienlijk oplopen wanneer u ook energetisch renoveert (zie blz. 35)

RENOVATIEPLICHT

Sinds vorig jaar geldt in Vlaanderen een renovatieplicht. Koopt u een woning met een slechte energiescore – energielabel E of F – dan moet u het pand binnen 5 jaar verplicht renoveren tot minstens label D. Deze regels gelden voor zowel huizen als appartementen, al hebben die laatste doorgaans een betere energiescore. Zo heeft 91 procent van de Vlaamse appartementen minstens een energielabel D, zo blijkt uit cijfers van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap.

Daarmee voldoen veel appartementen dus al aan de huidige renovatieplicht, maar vanaf 2028 zal de regelgeving in Vlaanderen stelselmatig strenger worden.

Ook in Brussel zijn er strengere regels op komst. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wil vanaf 2033 de energielabels F en G – voor de meest energieverslindende woningen – verbieden. Tegen die tijd moet een woning dus minstens het epb-label E hebben. Ter info: in Vlaanderen spreekt men over het epc-certificaat, in Brussel over het epb-certificaat. Beide geven aan hoe energiezuinig een gebouw is.

‘Brussel kampt met een zeer verouderd woningpark’, weet Kristophe Thijs, directeur communicatie van de makelaarsfederatie CIB. ‘Zowat 90 procent van de huizen is gebouwd voor 1960, en voor appartementen is dat zo’n 70 procent. Bovendien is 30 procent van de woningen er niet geïsoleerd.’

‘Van alle panden uit onze databank die in Brussel te huur staan, heeft maar een kwart een goed label (A, B of C). In Vlaanderen is dat meer dan de helft. Daarom moet je in Brussel, naast de huurprijs, ook rekening houden met de energiekosten.’ Maar omdat er nog veel gerenoveerd moet worden in Brussel, betekent dat ook dat er nog veel potentieel is vanuit het standpunt van de investeerder. ‘Wij zien de huurprijzen in de hoofdstad verder stijgen’, aldus Thijs.

VEEL HUURDERS

Wie een investeringspand koopt, heeft niet alleen belang bij een goed rendement. Het is ook cruciaal dat het pand gemakkelijk verhuurd kan worden, om leegstand te vermijden. Door die twee parameters (rendement en aandeel huurders) in acht te nemen, krijgen we een index die gemeenten objectief rangschikt. Hoe hoger de index, hoe interessanter de investering. In die ranglijst verstevigt de regio van de hoofdstad zijn positie.

In de top 15 van best scorende gemeenten is er maar één niet-Brusselse gemeente: Antwerpen. Dat komt niet alleen door het hoge rendement in Brussel, maar ook door het hoge aandeel huurders: 61 procent van de Brusselse huishoudens is huurder.

In Sint-Joost-ten-Node bijvoorbeeld behoort een doorsnee appartement van 70 vierkante meter met 217.000 euro tot het kwart duurste gemeenten. Daartegenover staat een gemiddelde huurprijs van 990 euro per maand. Dat is 400 euro meer dan de Vlaamse mediaan. Gecombineerd met een woningmarkt waar slechts 24 procent van de huishoudens eigenaar is, is deze gemeente een interessante investeringslocatie.

Brussel is ook vooral een appartementenmarkt. Zowat 65 procent van het vastgoed dat er verkocht wordt, bestaat uit appartementen, volgens gegevens van de notarissen. Die worden uiteraard niet allemaal verhuurd, maar het cijfer zegt wel iets over de samenstelling van de markt.

In Vlaanderen is het aandeel huurders veel beperkter. Bijna 70 procent van de Vlamingen is eigenaar van hun woning. Huurders zijn vooral te vinden in de Vlaamse steden en hun randgemeenten: 40 procent van alle Vlaamse huurders woont in centrumsteden. In Leuven, Antwerpen en Gent is minstens de helft van de inwoners een huurder.

De vergelijkbare combinatie van hoge huurprijzen en een drukke huurmarkt is te vinden in kleine Vlaamse gemeenten zoals Zelzate. Antwerpen, Sint-Niklaas en Turnhout presteren het best onder de Vlaamse steden. Hoewel het rendement in die laatste twee steden lager ligt, kost een gemiddeld appartement er 40.000 euro minder.

■

Lang niet overal kan een hoge aankoopprijs worden vertaald in een hoge huurprijs. Voor vastgoedinvesteerders bijvoorbeeld is Knokke minder aantrekkelijk dan Brussel.

HOE GINGEN WE TE WERK?

De Tijd analyseerde in welke Vlaamse en Brusselse steden en gemeenten een hoog huurrendement gecombineerd wordt met een groot aanbod aan potentiële huurders. We beoordeelden de opbrengst van vastgoedinvesteringen door te kijken naar de verhouding tussen de jaarlijkse huurinkomsten en de totale aankoopprijs. Om die verhouding te bepalen, vroegen we bij het vastgoedplatform Realo de mediane verkoop- en huurprijzen op over de afgelopen vijf jaar. Om de cijfers concreter te maken, rekenden we alle prijzen om naar een voorbeeldappartement van 100 vierkante meter.

UW FAMILIALE PARTNER VOOR ONTWIKKELING IN VERTROUWEN

Uw vastgoed ontwikkelen in vertrouwen en met de meest optimale return, dat vraagt expertise, passie en een doordachte aanpak. Als familiale onderneming hebben we meer dan 60 jaar ervaring in de bouwwereld. Volus, dat is een diverse en hoogopgeleide groep van discrete en betrouwbare professionals. Een ervaren team dat deuren opent om uw projectgronden naar een betekenisvolle nieuwe invulling te begeleiden waar met voldoening en trots kan op worden teruggekeken.

www.volus.be

We build your dream home with seaview

BRODY projectontwikkeling en investeringen heeft een track record van bijna 30 jaar met ruim 2.000 opgeleverde appartementen in Vlaanderen en Brussel. Sinds 2018 is de investeringsportefeuille aanzienlijk uitgebreid, voornamelijk met kantorenvastgoed in en rond Antwerpen en Brussel.

BRODY bestaat nu uit een vast team van 15 experten in verschillende domeinen van het vastgoed. De focus ligt op residentiële ontwikkelingsprojecten, renovatie van kantoren en reconversie van kantoren naar residentiële projecten.

Alle projecten streven naar maximale duurzaamheid en CO2-neutraliteit, met hedendaags comfort en een hoge belevingswaarde voor investeerders en eindgebruikers.

700 APPARTEMENTEN IN ONTWIKKELING

25.000 m2

40.000 m2

25.000 m2

100.000m2

KANTOREN RING ANTWERPEN

KANTOREN & MAGAZIJNEN EDEGEM, KONTICH & VILVOORDE

LAST MILE LOGISTICS BUSINESS PARK BRUSSEL

ONTWIKKELING POTENTIEEL

www.brody.bewww.brody-offices.cominfo@brody.beT: 03 239 32 88Britselei 19, 2000 Antwerpen ||||

‘Duurzaamheid is geen nice to have meer, maar een vereiste, ook voor vastgoedinvesteerders’

Ga voor de stad, kies voor energiezuinig en koop vooral polyvalente panden. Deze drie tips geeft Céline Janssens aan vastgoedinvesteerders. De topvrouw van het vastgoedadviesbureau Stadim over projecten die in de koelkast belanden, het einde van de huisjesmelkerij en een eigen huis als pensioenspaarpot.

CÉLINE JANSSENS ERFDE de liefde voor bakstenen van haar vader Philippe Janssens, die 27 jaar geleden mee aan de wieg stond van Stadim. Bij het grote publiek is de onafhankelijke vastgoedadviseur misschien niet zo bekend, in de vastgoedwereld is Stadim een ronkende naam, onder meer als hofleverancier van waarderingen, (ESG)-analyses en digitale toepassingen voor de grootbanken. Maar het bedrijf bedient ook beursgenoteerde vastgoedfondsen, institutionele investeerders, ontwikkelaars en heel wat kleine vastgoedinvesteerders. Stadim telt vandaag ongeveer 60 medewerkers. Vijf jaar geleden namen Céline Janssens (41) en haar broer Nicolas de fakkel over van hun vader.

WIE: Céline Janssens.

WAT: Partner bij het vastgoedadviesbureau Stadim. Docent aan de KU Leuven. Kreeg de liefde voor het vastgoedvak mee van haar vader.

De Belg heeft een baksteen in de maag. Is dat een goede zaak?

‘Absoluut. Ongeveer 70 procent van de Belgen is eigenaar van zijn woning. Dat is een van de sterktes van ons land, omdat een eigen woning een belangrijke pijler is van ons pensioen. Laten we hopen dat we jongeren op een bepaalde leeftijd kunnen aanze en om een eigen woning te kopen.’

Intussen wordt het door de sterk gestegen prijzen voor jongeren almaar moeilijker om die eigen woning te verwerven. Is vastgoed ooit zo duur geweest?

‘Vastgoed heeft altijd als ‘te duur’ aangevoeld. Dat is een waarheid van alle tijden. Bijna iedereen die koopt, gaat over zijn limiet. Dat

PETRA DE ROUCK

neemt niet weg dat het vandaag voor jonge mensen moeilijk is. Door de hoge rentevoeten ligt de leningslast substantieel hoger dan een huurlast. Maar als je een paar jaar kunt doorbijten, haalt de inflatie dat in.’

U beoordeelt dagelijks de waarde van vastgoed. Welke tips hebt u voor investeerders?

‘Bij elke investering moet je het rendement goed inscha en. Spijtig genoeg stoppen de meeste mensen bij het brutorendement, de verhouding tussen de huur en de totale investeringskosten. Op basis daarvan vergelijken ze panden. Maar het is naïef om te denken dat een hoger brutorendement altijd een betere deal betekent. Je moet ook rekening houden met andere kosten die je als eigenaar hebt. Oudere gebouwen hebben vaak een hoger brutorendement dan nieuwere, maar dat betekent niet altijd dat het ne orendement hoger is.’

‘Voor een toplocatie betaal je meer, maar de investering is ook standvastiger. Net voor een crisis hebben toplocaties en B-locaties ongeveer hetzelfde rendement, maar tijdens een crisis valt het rendement van B-locaties het snelst en het hardst terug. En na een crisis herstellen toplocaties doorgaans sneller.’

‘Ook polyvalentie is belangrijk. Kan ik makkelijk iets anders doen met mijn eigendom als er veel leegstand is? Veelzijdigheid is een fallbackscenario als de markt verandert, en wordt nóg belangrijker naarmate circulariteit aan belang wint.’

Is het nog interessant om te investeren in een klassiek appartement of huis?

‘Huizen en appartementen van kwaliteit blijven aantrekkelijk. De huurmarkt zal nog lang floreren, gezien de toenemende vraag en het krimpende aanbod.’

‘Er zijn verschillende redenen voor die groeiende vraag. Jon-

geren kiezen tegenwoordig vaak bewust voor huur vanwege de flexibiliteit. Tegelijk zijn steeds meer tweeverdieners financieel niet langer in staat om te kopen, waardoor ze moeten uitwijken naar de huurmarkt. Ook migratie zet druk op de sociale woningmarkt.’

‘Tegelijk daalt het aanbod, niet alleen doordat meer mensen langer op de huurmarkt blijven, maar ook omdat heel wat eigenaars hun verouderde panden verkopen, uit angst voor duurzame investeringen. Die panden worden vervolgens gekocht door eigenaars-bewoners en verdwijnen zo van de huurmarkt.’

‘Ook de nieuwbouwmarkt staat onder druk. Ontwikkelaars steken projecten in de koelkast, omdat de verkoop moeilijker verloopt. Bovenop de financiële motieven stellen de gemeenten ook steeds strengere eisen en zijn er de lange vergunningstrajecten. De komende 2 à 3 jaar zal het aanbod dalen.’

‘We pleiten er vanuit Stadim al langer voor dat er ook in ruimte wordt geïnvesteerd. Appartementen worden almaar kleiner. Er is nochtans veel vraag naar drieslaapkamerappartementen. Niet alleen van jonge gezinnen, maar ook van ouderen die hun huis inruilen voor een appartement, maar toch ruim willen wonen. Daardoor stegen drieslaapkamerappartementen meer in prijs dan de gemiddelde flat.’

Welke huizen en appartementen kan een investeerder het best kopen?

‘Ik zou eerder kijken naar steden dan naar buitengemeentes. Jongeren die niet gemakkelijk kunnen kopen, willen in het stadscentrum wonen.’

‘Ook ben ik minder enthousiast over panden die niet energiezuinig zijn. Ofwel moet je ze renoveren, ofwel uit je portefeuille halen.’

Hoe belangrijk is duurzaamheid intussen?

‘Duurzaamheid is geen nice to have meer, maar een vereiste. De

‘Huizen en appartementen van kwaliteit blijven aantrekkelijk. De huurmarkt zal nog lang floreren. Er is heel veel vraag, terwijl het aanbod daalt.’

strengere wetgeving dwingt tot actie, wat essentieel is gezien de ambitie om tegen 2050 alle vastgoed klimaatneutraal te maken. Omdat de renovatieplicht strenger wordt, verwacht ik wel dat de verkoopprijzen van energieverslindende woningen nog meer onder druk zullen komen te staan. Vermoedelijk zullen er daar meer koopjes te doen zijn voor investeerders die efficiënt en met kennis van zaken renoveren. Dat zal de kwaliteit van de verhuurpanden ten goede komen, en dat stemt me gelukkig. De huisjesmelkerij zal verdwijnen.’

‘In die context moeten de berichten over de stijgende huurprijzen wat gerelativeerd worden. Het zijn vooral de kwalitatieve huurwoningen die duurder worden.’

‘Los van de we elijke eisen hoop ik dat investeerders ook gewoon de nood voelen om bij te dragen aan de klimaatdoelstellingen. Het zal de komende jaren een uitdaging zijn om oude gebouwen in mede-eigendom energiezuiniger te maken. Maar

hoe duurzamer het gebouw, hoe lager de energiekosten voor de huurder, wat resulteert in hogere huurprijzen, minder leegstand en een betere reputatie voor zowel verhuurder als huurder.’

Wat met een investering in een kot, hotelkamer of serviceflat? ‘Studentenvastgoed blijft de komende jaren een veelbelovende markt. Er is nog altijd een tekort aan koten, waardoor de huurprijzen blijven stijgen. Studentenwoningen van hoge kwaliteit met extra voorzieningen en aandacht voor welzijn zullen er uitspringen. Vanwege kortetermijncontracten, intensiever beheer en onderhoud is het rendement wel hoger dan bij klassiek residentieel vastgoed.’

‘Het is belangrijk om te overwegen of je zelf een kot koopt of indirect investeert via aandelen in een grote speler. Als je bijvoorbeeld een van de veertig studentenwoningen in een complex bezit, heb je maar weinig inspraak in renovaties van de gemeenschappelijke delen van het gebouw.’

‘Voor investeerders in hotelkamers is het probleem van medeeigendom nóg complexer. Als het management niet goed presteert, heb je als individuele investeerder niets in de pap te brokken. Bovendien kan het rendement onder druk komen te staan door de stijgende exploitatiekosten. Dit probleem doet zich in mindere mate voor in de zorgvastgoedsector vanwege de specifieke wetgeving.’

Is commercieel vastgoed een interessante optie?

‘Voor winkelvastgoed wordt het een uitdaging om 2023 te evenaren. In binnenstedelijke retail was er vorig jaar een record in take-up (de verhuur van vastgoed, nvdr.). We zien de terugkeer van modeketens, internationale retailers en fashion. Mensen kopen nog gemakkelijk online, maar willen ook de beleving van een winkelcentrum. Gevreesd werd dat er een jarenlange correctie zou zijn door de opmars van onlineshoppen, maar door corona heeft die zich op een goed jaar voltrokken. De grotere volumes – waar particulieren niet op bieden – blijven wel een moeilijke markt.’

‘Na een daling van het aantal transacties op de kantorenmarkt met 88 procent kan het daar alleen maar beter gaan. In Brussel werd het laagste take-upcijfer van de afgelopen 20 jaar gehaald. In satellietsteden zoals Antwerpen en Gent waren er meer transacties, maar kleinere. Bedrijven willen lokaal verankerd zijn.’

Laten we nog even vooruitblikken. Vorig jaar viel het aantal transacties in huizen en appartementen sterk terug. Zet die trend zich in 2024 door?

‘De zwaarste storm ligt achter ons. Maar de lage rentes, scherpe rendementen en volumes van investeringen van nog niet zo lang

‘Een eigen woning is een belangrijke pijler van het pensioen in België. Het is te hopen dat we jongeren kunnen aanze en om een eigen woning te kopen.’

geleden komen niet meer terug. We gaan naar een stabilisatiejaar.’

‘Veel zal afhangen van de Europese Centrale Bank. Als de rente wordt verlaagd, hopelijk tegen het midden van het jaar, zal er weer wat animo op de vastgoedmarkt komen.’

‘Vorig jaar is het aantal vastgoedinvesteringen met 70 procent gedaald. Het waren vooral kleine privéspelers die nog investeerden. De institutionele investeerders are all si ing on their hands, ze stopten met kopen en verkopen. Maar je hebt de institutionele investeerders nodig om de motor van de vastgoedmarkt opnieuw aan de praat te krijgen. Een renteverlaging kan hen in beweging ze en. Wat niet wil zeggen dat al veel van die transacties vertaald zullen worden in de cijfers van 2024, ik vermoed dat dat eerder voor 2025 zal zijn.’

Welke factoren zullen de prijsevolutie bepalen?

‘Het prijsverloop van vastgoed is logisch. De vier belangrijkste parameters zijn de rente, inflatie, koopkracht en duurtijd van de leningen. Als je deze elementen vermenigvuldigt en in een grafiek weergeeft, volgt die vrijwel dezelfde trend als de prijsindex van woningen. Dat fenomeen doet zich al 40 jaar voor.’

‘Wat we niet kunnen voorspellen aan de hand van een grafiek, zijn de fiscale en we elijke veranderingen, zoals de afschaffing van de woonbonus of een verandering van de registratiebelasting. Dergelijke aanpassingen kunnen tijdelijke schommelingen veroorzaken. Niemand is er vandaag heel gerust in: er kan plots iets heel onverwachts gebeuren. Dat kan te maken hebben met geopolitieke ontwikkelingen of economische onzekerheid. Bovendien staan er verkiezingen voor de deur, niet alleen in België, maar voor zowat de helft van de wereldbevolking.’ ■

Ontdek een thuis waar verhalen ontstaan

Door innovatief bouwen voorzien in betaalbare en kwalitatieve huisvesting voor iedereen, dat is al 50 jaar de missie van Bostoen. Maak kennis met onze nieuwbouwprojecten, telkens gerealiseerd met passie en respect voor mens en milieu. Bij elk bouwproject dragen we duurzaamheid en vakmanschap hoog in het vaandel.

Ontdek ook onze andere projecten op bostoen.be

Kiezen voor een Bostoen woning of appartement, is kiezen voor toekomstgericht wonen. Dankzij de nieuwste technologie en energie-eficiënte systemen genieten onze woonprojecten een laag energiepeil en duurzaam wooncomfort. Interesse? Neem een kijkje op bostoen.be/nieuwbouwprojecten of bel 09 216 16 16

Bostoen, 50 jaar passie en vakmanschap

Residentie La Tourbière in Aalst

Hof van Leerne in Bachte-Maria-Leerne

IN CIJFERS

Voor een appartement in België bedroeg het gemiddelde prijskaartje in 2023 264.792 euro, 1,6 procent meer dan in 2022. Nieuwbouwappartementen werden

5,7 procent duurder, tot gemiddeld 325.724 euro, terwijl bestaande appartementen slechts

1,8 procent in prijs stegen, tot 255.156 euro.

264.792€

12.500.000€

De duurste woning die op 1 februari 2024 op Immoweb te koop stond in België, had een vraagprijs van 12.500.000 euro. De villa in Ukkel heeft een bewoonbare oppervlakte van 1.450 vierkante meter, 14 slaapkamers en 8 badkamers.

1.234€

HET BELGISCHE VASTGOED IN 8 GETALLEN

HIER EEN TEKSTJE BIJ DE CIJFERS HIER EEN TEKSTJE BIJ

DE CIJFERS HIER EEN TEKSTJE

BIJ DE CIJFERS HIER EEN

TEKSTJE BIJ DE CIJFERS HIER

EEN ARS REG 7/9,75/-25

Terwijl de vastgoedprijzen vorig jaar een hoogtepunt bereikten, zakte het aantal transacties naar een dieptepunt. De opmerkelijkste cijfers en prijzen van de Belgische vastgoedmarkt op een rij.

94m²

In 2023 was het gemiddelde appartement dat te koop stond op Immoweb 94 vierkante meter groot. Voor huizen was het gemiddelde 197 vierkante meter.

868€

Het gemiddelde maandelijkse huurbedrag voor een appartement in Vlaanderen bedraagt 868 euro, een stijging van 6,4 procent tegenover 2022.

210.472 transacties

Een huis in België kostte in 2023 gemiddeld 322.780 euro. Dat is 1,1 procent meer dan in 2022.

4.124.312

Zoveel Belgen waren er op 1 januari 2023 (mede)-eigenaar van minstens één woning in België.

322.780€

In heel België werden er in 2023 exact 210.472 woningen (huizen en appartementen) verkocht. Dat is een daling van 15,2 procent tegenover 2022, of zo’n 38.000 transacties minder.

9.024

Het aantal Belgische belastingplichtigen dat in 2022 een vakantieverblijf of een woning in het buitenland kocht.

GEGARANDEERD HUURRENDEMENT

4,25% Investeren in de rand van Brussel

Langs de oevers van de Woluwe, op 200 m van het Brussels Gewest, transformeert ION een voormalig kantoorcomplex tot een vooruitstrevende woonplek. De site huisvest lichtrijke appartementen, buurtondersteunende diensten en maar liefst 20.000 m² groenruimte.

Zeer gunstige ligging nabij ontsluitingswegen

Vlakbij internationale bedrijven, Europese school en ziekenhuis

Mix van 1/2/3/4 slaapkamer appartementen

Weelderige omgeving rondom de gebouwen

Download de brochure en ontdek de plannen en prijzen

Woonoppervlakten: 58 m² tot 150 m²

Zeer energiezuinige technieken

Interessante lanceercondities voor snelle beslissers

Huurgarantie gedurende 3 jaar: vraag naar de voorwaarden!

WIE: Quentin Neruez. WAT: Kocht zijn eerste eigen woning in 2014. Verhuurt intussen vier huizen en heeft ook twaalf studentenkamers.

‘Dankzij goede huurders win je veel tijd.

En het kost je een pak minder energie’

EN ZEGGEN DAT het allemaal begon met een wereldreis. Vier jaar na de aankoop van zijn appartement gaf Quentin Neruez (34) zijn baan als politieagent op om de wereld te ontdekken. ‘Ik hield mijn appartement en verhuurde het, wat me maandelijks 1.500 euro opleverde.’ Daarmee kon hij zijn lening afbetalen én hield hij zelfs nog wat extra geld over. De maandelijkse aflossing op het krediet op 20 jaar bedroeg 1.300 euro.

Toen hij terug was in België ging Neruez deeltijds aan de slag als bedrijfsmanager en besloot hij zijn vastgoedactiviteiten verder te ontwikkelen. ‘Eind 2019, toen de rentetarieven op hun laagste punt stonden, onderhandelde ik met de bank om mijn lening te herfinancieren. Mijn rentetarief daalde met 1,5 procentpunt en de lening werd verlengd met tien jaar, waardoor mijn maandelijkse aflossing daalde naar 635 euro.’

Studentenkoten. Met zijn deeltijdse baan en huurinkomsten kon hij een nieuwe lening afsluiten om een perceel met vier huizen in Charleroi aan te kopen. Kostprijs: 280.000 euro. De woningen waren al verhuurd – goed voor een gezamenlijke huuropbrengst van 2.200 euro. En dat terwijl zijn hypothecaire lening hem ‘slechts’ 1.200 euro kost.

De panden vergen nog veel renovatiewerk, maar Neruez is niet te beroerd om zelf de handen uit de mouwen te steken. Hij sloot een renovatielening van 900 euro per maand en gebruikt ook een deel van zijn huurinkomsten om de renovatiewerken te bekostigen. Daardoor verminderen weliswaar zijn inkomsten, ‘maar zodra de renovatiewerken klaar zijn, zullen de waarde en ook de huuropbrengsten aanzienlijk stijgen’.

Tegelijk kocht Neruez samen met zijn vrouw 12 studentenkamers voor 400.000 euro in de regio Namen. ‘De verhuur van die koten vraagt meer werk, omdat de huurders studen-

ten zijn’, geeft de dertiger toe. ‘Het eerste jaar verhuurde ik alle kamers, goed voor een gezamenlijk bedrag van 4.300 euro per maand. Maar na problemen met enkele huurders hebben we nu maar de helft van de koten verhuurd. Ook al is de opbrengst daardoor lager, dankzij goede huurders win je veel tijd. En het kost je een pak minder energie.’

Buitenland. Hoewel hij nog niet kan leven van zijn vastgoedinkomen van 1.500 euro ne o per maand, kan Neruez er wel al zijn eigen huur mee betalen. ‘Ik wil dan ook graag zelf blijven huren. Het leven verandert zo snel: je vindt een partner, krijgt kinderen, die gaan dan weer het huis uit. Soms wil je iets groters, dan weer iets kleiners, op het pla eland, in de stad... Ik behoud liever mijn flexibiliteit door te huren.’

Staat nog op zijn verlanglijstje: een vastgoedinvestering in het buitenland. De huidige hoge rentetarieven schrikken hem niet af. ‘Rentetarieven zijn niet echt belangrijk, want je kunt altijd je lening herfinancieren. Een lening kost nu meer, maar daardoor is de vastgoedmarkt weer in evenwicht en kun je ook weer onderhandelen over de prijs.’

Hoewel vastgoed in het buitenland een andere financiering vergt, jaagt hem dat geen schrik aan. ‘Als je bijvoorbeeld in Mexico of Bali vastgoed koopt, kun je geen hypotheek nemen op onroerend goed in het buitenland. Maar daar maak ik mij geen zorgen over, want als een project interessant is, vind je altijd wel een manier. Het is niet het geld dat het project maakt, maar het project dat het geld maakt.’ ■

MATHILDE RIDOLE

Opendeurweekend*

16 & 17 maart

Inschrijven via www.urbicoon.be

Intelligent investeren: woon- en beleggingsappartementen in de Europese hoofdstad Brussel

Als onderdeel van de internationaal geïnspireerde Group Machiels is Urbicoon een toonaangevende vastgoedspeler, die al jarenlang zorgeloos rendement bezorgt aan een breed investeringspubliek. Onze projecten bieden u stuk voor stuk een aantal onfeilbare troeven:

• Strategisch gelegen voor kapitaalkrachtig en internationaal huurpubliek

• Vlak bij EUROCONTROL, NAVO en diverse Europese instellingen

• Revolutionair ESCO-energieverhaal: klaar voor de toekomst

• Zorgeloos verhuurd via eigen verhuurdienst RentMore

• Huurprijzen tussen €1.000 en €2.800: de hoogste van het land

Woluxe (Woluwe)

• 42 appartementen met 1 tot 4 slaapkamers

• Langs de prestigieuze Woluwelaan

• Future-proof passiefbouw

• Ruime leefterrassen en privéparking

Twin Falls (Woluwe)

• 67 hoogwaardige appartementen

• Tussen ‘Place Saint-Lambert’ en het prachtige

Malou Park

• Zuidgerichte leefterrassen of loggia’s

• E40 en R0 vlakbij, metro op wandelafstand

De Lediaan (Diegem)

• BEN-studio’s, -appartementen en –woningen

• Omringd door 1,8 hectare park

• Alle voordelen van een wereldstad binnen handbereik

• Fiscale voordelen dankzij uniek energetisch verhaal: bespaar 50% op onroerende voorhe ng

Investeren kan al vanaf € 255.000. Wilt u meer weten over onze projecten?

Contacteer ons via info@urbicoon.be of maak een afspraak via delediaan.be, urbicoon.be, of bel ons op 02 647 00 00

*Woluwe Gate - Woluwelaan 2 (6de verdieping), 1150 Sint-Pieters Woluwe, 02 647 00 00.

Woluxe

by mediafin

‘Ik zie weer strijdplannen klaarliggen bij vastgoedinvesteerders’

Bijna 4 miljard euro willen vastgoedpartijen dit jaar in Belgisch commercieel vastgoed stoppen. Met stip op één: logistiek vastgoed. ‘Internationale investeerders bese en steeds meer wat voor een toplocatie België is’, zegt expert Arnaud Smeets van vastgoedmakelaar CBRE.

Tussen willen en doen kan een groot gat gapen, en in de vastgoedwereld heet de wig die beide uit elkaar drijft vaak de rente. Dat bewijst een jaarlijkse bevraging door de Belgische afdeling van CBRE, een wereldwijde dienstverlener op het gebied van commercieel vastgoed en vastgoedinvesteringen. De enquête peilt telkens rond de jaarwisseling bij meer dan dertig nationale en internationale ontwikkelaars naar hun plannen.

‘Het was vorig jaar heel moeilijk om investeringscomités te overtuigen om vastgoed aan te kopen.’

Arnaud Smeets, directeur kapitaalmarkten bij vastgoed-makelaar CBRE

Begin 2023 hadden zij nog het voornemen om 4,7 miljard euro te stoppen in Belgisch commercieel vastgoed. Aan het einde van dat jaar bleek echter dat de teller was blijven steken op 2,7 miljard euro. De voornaamste verklaring daarvoor lag bij de rente. ‘Die is vorig jaar in een bijzonder korte tijd ongekend sterk gestegen’, zegt Arnaud Smeets, directeur kapitaalmarkten bij CBRE. ‘Dit heeft uiteraard grote gevolgen gehad voor de financiering en waardering van vastgoed.’ De stand van de rente is belangrijk voor vastgoedbedrijven, omdat zij leningen moeten aflossen en nieuwe kredieten moeten afsluiten. In tijden van lage rente, zoals voor 2020, konden zij tot vele keren de winst lenen. Bij een hoge rente gaat de knip er echter op.

Arnaud Smeets © PIXELSHAKE SPRL

‘Het was vorig jaar heel moeilijk om investeringscomités te overtuigen om vastgoed aan te kopen’, zegt Arnaud Smeets. ‘Ze waren bijzonder voorzichtig.’

Ongelukken door hoge rente

CBRE waarschuwde in december in een rapport dat sommige vastgoedbedrijven er in de komende jaren niet in zullen slagen om de leningen die ze tussen 2019 en 2022 hebben afgesloten volledig te herfinancieren. De makelaar schat dat de Europese vastgoedsector daarvoor 176 miljard euro tekortkomt. Ongelukken zijn niet uitgesloten. Voor sommige vastgoedontwikkelaars betekende de hoge rente al het einde, omdat projecten te duur werden en banken niet langer met leningen over de brug wilden komen. Het bekendste slachto er is de Oostenrijkse vastgoedholding Signa, die in november omviel.

Arnaud Smeets verwacht geen vergelijkbare problemen in België. ‘Hier verstrekken de banken nog altijd leningen, maar ze zijn voorzichtiger geworden en kijken kritischer naar dossiers. Het is wel zo dat banken geen zin hebben om straks met allerhande vastgoed op de balans te zitten. Je voelt dat daar een duidelijke bereidwilligheid is om oplossingen te vinden voor partijen die het nu wat moeilijker hebben.’

Rentedaling in zicht?

Een lagere rente zou de sector zuurstof geven. Momenteel bedraagt de beleidsrente van de Europese Centrale Bank (ECB) nog vier procent, het hoogste peil in haar geschiedenis. ‘Uiteraard houdt een renteverlaging de markt bezig’, zegt Arnaud Smeets. ‘De eerste renteknip wordt verwacht voor deze zomer. Het is belangrijk dat die daling stelselmatig gebeurt, met de bijna zekerheid dat de rente enkel verder zal dalen.’

Het gevaar bestaat dat de ECB te voortvarend is en de rente te snel verlaagt, waardoor de inflatie weer de kop kan opsteken. ‘Als de centrale bank dan plots rechtsomkeer moet maken en de rente opnieuw optrekken, zal de markt voor vastgoedinvesteerders helemaal verstoord raken’, vreest Arnaud Smeets. ‘Onzekerheid over de financieringskant werkt verlammend.’

‘De ongekend sterke stijging van de rente vorig jaar heeft uiteraard grote gevolgen gehad voor de financiering en waardering van vastgoed.’

Arnaud Smeets, CBRE

Toppers kantoren en magazijnen

Zelf ziet hij de toekomst niet somber in. Sterker nog, volgens hem klaart de hemel nu al op. ‘Ik voel in mijn gesprekken met de sector dat zij stilaan opnieuw strijdplannen opmaken’, aldus Arnaud Smeets. Afgaand op de investeringsplannen in de jongste enquête van CBRE krabbelt de markt inderdaad op na een moeilijk jaar. De bevraagde vastgoedontwikkelaars en -investeerders zijn namelijk van plan om dit jaar 3,9 miljard euro in Belgisch commercieel vastgoed te pompen.

Met stip op één staat het logistieke vastgoed, zeg maar magazijnen. Daarvoor is dit jaar bijna 1,6 miljard euro aan investeringsplannen uitgetrokken, leert de enquête. ‘België is een toplocatie in West-Europa op het vlak van logistiek, en dat bese en steeds meer internationale investeerders’, zegt Arnaud Smeets. ‘De toegang tot gronden is wel beperkt, met spelers zoals WDP en Montea die een groot deel van de markt in handen hebben.’

Ook hoog op het wensenlijstje van investeerders staan de kantoren, waarvoor de verwachte investeringen dit jaar ruim 1,1 miljard euro bedragen. Sinds de coronapandemie is telewerk in populariteit toegenomen, wat de vraag naar kantoorruimtes kan verminderen. Arnaud Smeets ziet evenwel twee redenen waarom dat niet zo snel zal gebeuren.

Ten eerste begint de slinger alweer de andere kant op te slaan. Steeds meer bedrijven vragen hun personeel om weer meer op kantoor te werken, stelt hij vast. ‘Daarnaast is er een tekort aan kantoorruimte in Brussel. Daar ontstaat een markt van twee snelheden. Zo zijn er de topkantoren die voldoen aan alle duurzaamheidseisen, en waarvoor investeerders echt wel nog de portemonnee willen trekken. Maar het gros van de kantoren is van mindere kwaliteit, wat zich vertaalt in de prijs. Toch blijft ook hier de vraag groot, een gevolg van het dramatische bouwvergunningsbeleid van Brussel, waardoor het aanbod schaars blijft.’

Vastgoed vergroenen

Is het dan niet de boodschap voor investeerders om de kwaliteit van minder goede kantoren te verbeteren? ‘Die gebouwen op korte

INVEST.IMMO

Maak kennis met het nieuwe vastgoedinvesteringsplatform van Mediafin. Op deze portaalsite vindt u als (potentiële) investeerder een ruim aanbod aan kwalitatief investeringsvastgoed in België. Via enkele muisklikken vergelijkt u gratis, eenvoudig en transparant uw toekomstige rendement en de total cost of ownership aan de hand van gedetailleerde investeringsrapporten van het vastgoed dat u interesseert.

‘Internationale investeerders bese en steeds meer wat voor een toplocatie België is.’

Arnaud Smeets, CBRE

termijn verduurzamen is niet evident, want het vraagt grote investeringen’, legt Smeets uit. ‘Door de gestegen rente is dat flink duurder geworden, en bovendien is door de inflatiegolf ook de kostprijs van materialen aanzienlijk toegenomen.’

Vergroening is dus een belangrijk aspect, maar het is niet de enige component van het ESG-beleid dat investeerders en ontwikkelaars in toenemende mate omarmen. Daarbij moeten zij niet alleen rekening houden met het milieuaspect van hun beslissingen, maar ook met de sociale en bestuurlijke gevolgen.

Die laatste twee componenten zijn nog minder vastomlijnd dan het eerste, zegt Arnaud Smeets. ‘De sector is hier duidelijk nog zoekende naar wat duurzaamheid op die vlakken precies betekent. We zien bijvoorbeeld dat sommige vastgoedinvesteerders geen kantoren willen verhuren aan bedrijven die tabak of wapens maken.’

Geprikkeld om uw zoektocht

naar investeringsvastgoed te starten?

Surf dan snel naar www.invest.immo of scan de QR-code

KOOPT U EEN

NIEUWBOUW OP PLAN OF LIEVER EEN BESTAAND PAND?

Wie investeert in fysiek vastgoed heeft twee opties: ofwel gaat u voor een nieuwbouw – vaak een appartement op plan – ofwel koopt u een bestaand pand. Met die nieuwbouw zit u voor jaren safe, terwijl u bij de tweede optie rekening moet houden met de renovatieplicht.

Het risico dat u in een nieuwbouw snel wordt geconfronteerd met kosten is eerder klein. Dit is ook een van de redenen waarom veel investeerders de voorkeur geven aan gloednieuwe appartementen bij hun zoektocht naar panden om te verhuren, in plaats van bestaande woningen. Koopt u zo’n flat op plan, dan moet u met een aantal zaken rekening houden. Als particuliere koper bent u wel goed beschermd, maar dat betekent niet dat u uw ogen en oren niet open moet houden. Dat geldt zeker ook bij de aanschaf van een bestaande woning. Als investeerder wilt u natuurlijk dat uw investering rendeert. Dan is het ook zaak om voor de juiste renovaties te gaan, zodat u een meerwaarde uit een latere verkoop kunt halen. En neen, dat doet u niet door alleen maar in te ze en op een nieuwe keuken of badkamer.

U koopt een appartement op plan

Met een woning op plan koopt u iets wat er nog niet staat. Om te vermijden dat u een kat in een zak koopt, is er de wet-Breyne. Die biedt kopers van een nog te bouwen huis of appartement een uitgebreide we elijke bescherming. Maar dat betekent niet dat u niet alert moet zijn: 11 vragen en antwoorden voor wie overweegt om een woning op plan te kopen.

1. Betaal ik btw of registratiebelasting?

Bij een aankoop op plan koopt u (meestal) een stuk grond met daarop een huis of appartement van een professionele verkoper. Die moeten onder het btw-stelsel verkopen, wat betekent dat u boven op de aankoopprijs 21 procent btw moet betalen.

Vaak werken bouwpromotoren evenwel met twee juridische entiteiten: een die de grond verkoopt en een ander die de nieuwe gebouwen daarop verkoopt. In dat geval, wanneer de grond en het gebouw door twee verschillende entiteiten worden verkocht, betaalt u alleen btw op de constructie. Op de grond bent u dan registratiebelasting verschuldigd. ‘Dat is voordeliger, omdat het tarief voor de registratiebelasting lager ligt’, zegt notaris Carol Bohyn, woordvoerder van Notaris.be. In Vlaanderen betaalt u 12 procent registratiebelasting op de aankoop van een grond. In Wallonië en Brussel is dat 12,5 procent.

2. Met welke aankoopkosten moet ik nog rekening houden?

Om de koper te beschermen, legt de wet-Breyne strenge regels op voor de betaling van uw nog te bouwen woning (zie vraag 4, 5 en 6). Zo is de promotor verplicht om de totale prijs van het huis of appartement op plan

SONJA VERSCHUEREN

te vermelden. Daar mag in principe niets bovenop komen, behalve de kosten van de authentieke akte en de kosten die duidelijk worden meegedeeld, zoals de kosten van de aansluiting van de nutsvoorzieningen of het aandeel in de kosten van de landmeter en de basis- of verkavelingsakte.

‘De kosten voor de authentieke akte zijn over het algemeen dezelfde als bij een aankoop van een bestaande woning’, legt notaris Bohyn uit. ‘Hoewel het ereloon van de notaris bij een aankoop op plan iets lager ligt. Voor een nieuwbouwappartement van 400.000 euro – waarvan 275.000 euro voor de constructie en 125.000 euro voor de grond – bedraagt het ereloon voor een afgewerkte woning zo’n 2.700 euro, en voor een woning op plan zo’n 2.500 euro.’

Een aankoop op plan brengt echter meer administratieve formaliteiten met zich mee. ‘De wet bepaalt onder meer dat de promotor in een bankwaarborg moet voorzien, zodat de afgesproken werken worden uitgevoerd bij een eventueel faillissement. Voor de akte hebben we een a est nodig dat deze waarborg is gestort’, aldus Bohyn.

Naast het ereloon van de notaris moet u ook rekening houden met administratieve kosten en fiscale heffingen (recht op geschriften, hypothecair getuigschrift, btw…). In het bovenstaande voorbeeld zal de factuur bij de notaris ongeveer 4.500 euro bedragen, boven op de registratiebelasting op de grond en de btw op de constructie.

‘In de akte zal de notaris bevestigen dat alle bepalingen van de wet zijn nagekomen’, aldus Bohyn. ‘Hij garandeert de kopers een correcte toepassing van de wet en neemt daarvoor de verantwoordelijkheid op zich.’

3. Kan de verkoop nog worden afgeblazen?

Het is gebruikelijk om in een compromis opschortende voorwaarden toe te voegen. Als deze voorwaarden binnen een bepaalde termijn niet worden vervuld, vervalt de overeenkomst. Dat kan in beide richtingen werken. Zo kan het verkrijgen van een bouwvergunning een voorwaarde zijn. Als deze wordt geweigerd, kan de deal niet doorgaan. Evenzo kunt u als koper de deal laten afketsen als u geen lening bij de bank krijgt, toch als dit als opschortende voorwaarde in de overeenkomst is opgenomen.

4. Moet ik een voorschot betalen?

‘Een voorschot vragen mag, maar moet niet’, zegt advocaat Jan Roodhooft (Advocaten Roodhooft). Meestal vragen

bouwpromotoren wel dat u een deel van de betaling vooraf doet. Maar hoeveel ze mogen vragen, is beperkt door de wet-Breyne.

‘Concreet mag er geen betaling worden gevraagd voordat er een koopovereenkomst is getekend. Beslist de promotor om met een voorschot te werken, dan bepaalt de wet dat dit niet meer mag zijn dan 5 procent van de totale som’, bevestigt advocaat Michael Vloeberghs (Monard Law). ‘Vroeger kon dit soms erg hoog oplopen, maar de wet verbiedt percentages boven 5 procent.’

‘Het is raadzaam om het voorschot te laten blokkeren op een derdenrekening van de notaris’, aldus Bohyn.

5. Wanneer moet ik de rest van het aankoopbedrag betalen?

Anders dan bij de aankoop van een bestaande woning, betaalt u bij een aankoop op plan in schijven. ‘Volgens de wet moet u de woning betalen naarmate de bouwwerkzaamheden vorderen’, aldus Roodhooft. U betaalt dus alleen voor wat al gebouwd is, nooit meer. Dat is onder meer van belang als de bouwpromotor tijdens de werken failliet zou gaan.

‘De verdeling van de schijven moet duidelijk worden vermeld in de akte’, zegt Roodhooft. Bijvoorbeeld na het gieten van de funderingen en de vloerplaat, bij het afronden van een extra bouwlaag, wanneer het dak is geplaatst, na het plaatsen van de ramen, na voltooiing van de elektriciteitswerken, en bij het plaatsen van de badkamer en keuken.

Concreet moet u bij het ondertekenen van de akte bij de notaris al de grondprijs betalen, verminderd met het eventuele voorschot dat u eerder al op tafel legde. Als de bouwwerken al van start zijn gegaan, moet u bij het verlijden van de akte ook betalen voor de constructie die al is gebouwd. De rest van de betalingen volgt dan in schijven, rechtstreeks aan de promotor.

6. Kan ik een betalingsschijf achterhouden wanneer ik niet tevreden ben?

U kunt dat proberen, maar het risico bestaat dat de bouwpromotor dan simpelweg weigert u op het einde van de rit de sleutel te overhandigen. Doorgaans moet u vóór de oplevering van uw woning (zie vraag 4 en 5) alle schijven hebben betaald. ‘Wat u wel kunt doen, is die laatste schijf ter plaatse betalen, vlak voordat u de sleutel in handen krijgt’, aldus Roodhooft. ‘Of u kunt proberen het saldo op een geblokkeerde rekening te laten ze en op beide namen. Zo ziet de bouwpromo-

tor dat u het geld wel degelijk hebt – u creëert goodwill – en hebt u een stok achter de deur om ervoor te zorgen dat eventuele problemen worden opgelost.’

‘In het slechtste geval, wanneer er te veel gebreken zijn, kunt u de voorlopige oplevering ook weigeren. Dat moet aangetekend gebeuren’, aldus Vloeberghs. ‘Geld is zowat het grootste drukkingsmiddel’, geeft de advocaat toe, ‘maar het moet wel proportioneel blijven. U kunt geen duizenden euro’s inhouden omdat er een deurklink ontbreekt.’

7. Hoelang mogen de bouwwerken duren?

‘Artikel 7 van de wet-Breyne vereist dat de overeenkomst een aanvangsdatum en een uitvoeringstermijn vermeldt’, aldus Vloeberghs. De verkoper zal meestal een ruime termijn aangeven, uitgedrukt in werkdagen. Bij appartementsgebouwen is een termijn van 400 werkdagen – meer dan 2 jaar – niet ongebruikelijk.

‘Maar wat wordt er bedoeld met een werkdag?’, vraagt Roodhooft. Wanneer het hard vriest of sneeuwt, kan er mogelijk niet worden gewerkt op uw werf. Die zogenaamde weerverletdagen worden dan niet meegeteld als werkdagen. Het KMI houdt officiële tabellen bij over die dagen. Ook andere onvoorziene gebeurtenissen kunnen vertragingen veroorzaken aan de werken. ‘Dat maakt het niet zo eenvoudig om de officiële einddatum van de werken te berekenen’, klinkt het.

‘De wet voorziet in een schadevergoeding als uw woning op plan niet tijdig klaar is. Die schadevergoeding moet minimaal gelijk zijn aan de huurwaarde van het afgewerkte pand’, weet Vloeberghs. Doorgaans is maar een beperkte schadevergoeding voorzien, die niet altijd overeenstemt met de huurwaarde van het pand. ‘In principe zou u dus een correct bedrag kunnen onderhandelen, dat effectief overeenstemt met de huurwaarde.’

‘Belangrijk om te weten: u krijgt de vergoeding niet automatisch. Als de uitvoeringstermijn is verstreken, moet u eerst de promotor in gebreke stellen om aanspraak te maken op de schadevergoeding’, aldus Roodhooft.

8. Geldt de wet-Breyne ook voor cascowoningen?

Neen. ‘Om onder de wet-Breyne te vallen, moet de woning aan vijf voorwaarden voldoen. Een daarvan is dat het gebouw bestemd moet zijn voor huisvesting en dat het door de promotor bewoonbaar wordt afgeleverd. Dat is niet het geval bij een casco of winddicht gemaakte woning’, legt Vloeberghs uit.

‘Wanneer alleen nog de zolder moet worden ingericht, kan de woning wel onder de wet-Breyne vallen, maar niet wanneer je de keuken of badkamer zelf zou willen inrichten’, treedt Roodhooft bij. De redenering daarachter is dat een keuken of badkamer aanwezig moet zijn om van een ‘normale bewoonbaarheid’ te kunnen spreken.

‘De wet wil ook tegengaan dat een aannemer zich zodanig organiseert dat hij de verschillende werken ‘verdeelt’ over verschillende aannemers die eigenlijk deel uitmaken van dezelfde groep. Dat kan niet’, aldus Vloeberghs. Wanneer u als koper na de cascolevering dus verplicht wordt met één bepaalde, aan de promotor verbonden aannemer te werken, moet de wet-Breyne wel worden toegepast.

9. Zijn prijsverhogingen toegestaan?

Ook dat is we elijk geregeld. ‘Een speciaal KB stelt dat prijzen herzien kunnen worden, dus niet alleen naar boven, maar in principe ook naar beneden’, aldus Vloeberghs. ‘Let wel: een promotor kan zijn prijzen alleen aanpassen als dat ook zo voorzien is in het contract. En zelfs dan is zo’n clausule geen blanco cheque’, beklemtoont hij.

‘Prijsverhogingen mogen niet zomaar een-op-een worden doorgerekend. De wet legt strikte grenzen op. Zo kan de grondprijs niet worden aangepast. Alleen prijsschommelingen voor gebruikte materialen, grondstoffen en producten, en schommelingen in lonen en sociale lasten kunnen worden doorgerekend’, aldus Roodhooft. Maximaal 80 procent van de waarde van het gebouw kan worden herzien. Als de prijsherziening gebeurt op basis van de evolutie van lonen en sociale lasten, mag die ten hoogste op 50 procent van de prijs van het gebouw worden berekend.

10. Hoe verloopt de oplevering?

Die gebeurt altijd in twee stappen: eerst is er de voorlopige oplevering, gevolgd door de definitieve oplevering een jaar later, nadat alle seizoenen de revue zijn gepasseerd. ‘Bij de voorlopige oplevering krijgt u de sleutel van het gebouw. Dat is ook het moment waarop alle zichtbare gebreken genoteerd worden en u dus met een vergrootglas door uw pand gaat’, zegt Roodhooft. ‘Ik raad kopers altijd aan hiervoor een expert onder de arm te nemen. Hoewel dit wat kost, is het zijn geld waard.’ (zie blz. 58)

Alle opmerkingen worden vermeld in een proces-verbaal dat door beide partijen wordt ondertekend. Bedoeling is

dat alle problemen na één jaar – tegen de definitieve oplevering – zijn opgelost.

‘U kunt de oplevering altijd weigeren. Niet wanneer de sleutel van een van de binnendeuren ontbreekt, maar bijvoorbeeld wanneer het brandveiligheidssysteem nog niet operationeel is’, aldus Roodhooft.

De voorlopige oplevering is ook het moment waarop de meterstanden voor water, elektriciteit en/of gas worden genoteerd, waarna de facturatie vanaf die datum overgaat op de koper. Zorg ervoor dat ook uw brandverzekering tegen die tijd in orde is.

Kocht u een appartement op plan, dan moeten ook de gemeenschappelijke ruimtes worden opgeleverd. ‘Bij appartementsgebouwen is het verboden om tot een definitieve oplevering van de privatieve delen over te gaan, voordat de definitieve oplevering van het gebouw gerealiseerd werd’, aldus Vloeberghs. ‘De eindoplevering hoeft niet alle gemeenschappelijke delen te omva en. Het volstaat dat ze betrekking heeft op de delen die het gebouw bewoonbaar maken.’

11. Wat gebeurt er bij latere gebreken?

Voor ernstige gebreken die de stabiliteit van het gebouw in gevaar kunnen brengen, kunt u gedurende 10 jaar na de oplevering de architect en de aannemer in gebreke stellen. Die 10-jarige aansprakelijkheid begint normaal gesproken vanaf de definitieve oplevering van het gebouw, maar in de praktijk gaat de termijn altijd in vanaf de voorlopige oplevering, omdat dat zo is overeengekomen in het contract. ■

U koopt een bestaande woning die toe is aan renovatie

Renovaties kunnen een goede manier zijn om de waarde van uw huis te verhogen, maar niet elke verbouwing garandeert een significante meerwaarde. Hoe kunt u ervoor zorgen dat uw renovatieproject echt rendabel is en uw woning meerwaarde geeft?

JASMINE HEYVAERT

Wanneer u een woning koopt als investering, hebt u de keuze tussen een nieuwbouw of een bestaande woning.

Als uw doel is om te verhuren, kiest u meestal voor een nieuw of bijna nieuw appartement. Maar u kunt ook een bestaande woning kopen, opknappen en met meerwaarde verkopen.

Als u een woning renoveert, is het essentieel om deze zo energiezuinig mogelijk te maken, niet alleen om uw energiefactuur te verlagen, maar ook omdat de energienormen almaar strenger worden. Zo moet u in Vlaanderen nu al verplicht energetisch renoveren bij de aankoop van een woning met een slechte energiescore E of F.

Hoewel energetische renovaties meestal de waarde van uw woning verhogen, zijn ze ook heel duur. Daarom kiezen veel investeerders voornamelijk voor vernieuwingswerken op het vlak van comfort en uitzicht. Daarnaast moet u rekening houden met andere zaken, zoals asbest. Als dat aanwezig is, kan het verstandig zijn om het te laten verwijderen, wat vaak gepaard gaat met aanzienlijke kosten. Welke renovatiewerken kunt u uitvoeren om de waarde van uw woning te verhogen?

1. COMFORT

Bij een verbouwing kijkt u niet alleen naar de technische vereisten waaraan uw woning moet voldoen. Waarschijnlijk wilt u ook graag een hedendaagse keuken, een knappe badkamer en een vloer die gezien mag worden. Hoewel deze verbouwingswerken niet strikt noodzakelijk zijn om in de woning te kunnen leven, dragen ze wel bij aan het comfort en de esthetiek ervan.

‘Op dit ogenblik worden vooral esthetische verbeteringen gewaardeerd door potentiële kopers’, zegt architect Jozef Hessel, ondervoorzi er van het Netwerk van Architecten Vlaanderen en gastprofessor architectuur en interieurarchitectuur aan de KU Leuven. ‘Volgens mij is de renovatieplicht nog niet volledig te zien in de verkoopprijzen en zijn energetische renovaties zo duur dat ze nog niet tot veel meerwaarde leiden. Kandidaat-kopers kijken vaak vooral naar de afwerking van een woning. Heeft het pand een mooie badkamer en is de keuken in orde? Ze hechten vaak veel waarde aan een woning die instapklaar is, maar houden nog te weinig rekening met de energetische score. Daardoor kunnen huizen en appartementen die esthetisch aantrekkelijk zijn voor een hogere prijs worden verkocht.’

‘Tot op vandaag kopen investeerders woningen, renoveren die met een mooie keuken en badkamer, en verkopen ze met winst, zelfs als de energiescore slecht is’, zegt Hessel. ‘Maar tegen 2050 moeten alle woningen een energielabel A hebben en dat is nog niet voldoende doorgedrongen tot de markt. Wie nu een instapklare woning koopt met een mooi afgewerkte keuken en een comfortabele badkamer, maar die bijvoorbeeld een energielabel D heeft en dus nu nog niet onder de renovatieverplichting valt, zal daar op dit moment veel voor betalen. Over vijf à tien jaar vallen die woningen wél onder de renovatieverplichting, wat tegen dan waarschijnlijk ook zal zijn doorgedrongen in de prijzen, waardoor de woning wellicht goedkoop zal moeten worden verkocht.’

‘Wilt u als investeerder dus snel winst maken, dan kan het op dit moment voldoende zijn om in een woning zonder renovatieplicht gewoon wat oppervlakkige werken uit te voeren en ze dan snel weer van de hand te doen. Maar dat is zeker niet de meest ethische aanpak’, aldus Hessel. ‘Op lange termijn is het noodzakelijk om energetische renovaties uit te voeren en een woning volledig in orde te brengen tot, het liefst, een energiescore A. Want alle inspanningen die minder halen dan een label A zijn over 16 jaar achterhaald, waardoor

uw investeringen hoogstwaarschijnlijk verloren zijn.’ Hoewel deze investering volgens Hessel nu nog niet volledig wordt weerspiegeld in de verkoopprijs, zal dat over tien jaar wél zo zijn, en zullen woningen met een perfecte energiescore dan heel veel waard zijn.

2. ENERGIE Energienormen

Sinds 2023 is het verplicht voor nieuwe eigenaren van een woning in Vlaanderen om binnen vijf jaar een energetische renovatie uit te voeren als die woning een slechte energiescore heeft, namelijk label E of F. Deze woningen moeten worden opgewaardeerd tot minstens label D. Maar tegen 2050 moeten alle woningen een energielabel A hebben. De regering werkt een almaar strenger pad uit om deze energiedoelstelling te bereiken.

Vanaf 2028 moeten nieuwe eigenaren in Vlaanderen een huis of appartement binnen vijf jaar verplicht renoveren tot een energielabel C. Voor wie vanaf 2035 een huis, of vanaf 2040 een appartement koopt, is een renovatie naar label B binnen vijf jaar vereist. Ten slo e moeten eigenaren vanaf 2040 bij de aankoop van een huis, of vanaf 2045 bij de aankoop van een appartement, die binnen vijf jaar renoveren tot een energielabel A.

Meerwaarde

‘Verbouwingswerken die de energieprestatie verbeteren, leiden meestal tot een meerwaarde’, zegt Marc Dillen, directeur-generaal van Embuild Vlaanderen, de spreekbuis van de bouwsector in Vlaanderen. Onderzoek door de Nationale Bank van België bevestigt dit: een woning met een epc-score van 150 kilowa uur per vierkante meter (label B) is zo’n 12 procent meer waard dan een soortgelijke woning met een epc-score van 350 kilowa uur per vierkante meter (label D).

Eenzelfde geluid bij vastgoedmakelaar ERA: in 2023 lag de verkoopprijs van een woning met epc-label A 17,1 procent hoger dan die van een woning met dezelfde ruimtelijke kenmerken en perceeloppervlakte, maar met epc-label D, zo blijkt. En voor een woning met label F werd in 2023 exact 11,7 procent minder betaald dan voor een gelijksoortige woning met label D. De prijzen van E- en F-woningen daalden tijdens het laatste kwartaal van 2023 met 3,7 procent tegenover dezelfde periode in 2022.

Huis Appartement

2023202820352040

DC B A

2023

2023202820402045

DCBA

Tegelijk blijkt dat kopers bereid zijn meer te betalen voor woningen met een goed energielabel. Voor woningen met een epc-score die 100 punten lager ligt, wat overeenkomt met een beter epc-label, werd in 2023 gemiddeld 3,4 procent meer betaald. Dat percentage stijgt de jongste jaren: in 2022 bedroeg de meerprijs 2,8 procent, in 2021 2,5 procent.

Naast het creëren van meerwaarde resulteert het uitvoeren van energetische renovaties ook in een daling van het energieverbruik en dus van de energiefactuur.

Welke werken u juist moet uitvoeren om van label F naar A te gaan, hangt af van de woning. Hetzelfde geldt voor de bijbehorende kosten. Het epc-a est biedt een stappenplan en een kostenscha ing, maar houdt geen rekening met eventuele gecombineerde werken die nodig zijn bij energetische renovaties. Zo zult u bij het isoleren van uw vloer waarschijnlijk ook gaan voor een nieuwe vloerbedekking.

Voorbeeld

We gebruiken een case van Embuild Vlaanderen om een scha ing te maken van de renovatiekosten. Laten we uitgaan van een halfopen bebouwing uit 1965 met een bewoonbare oppervlakte van 136 vierkante meter en een aangrenzende garage, die momenteel een energiescore van 580 kilowa uur per vierkante meter heeft (label F). We gebruiken de aanbevelingen uit het epc-a est om de kostprijs te berekenen.

● Om van label F naar label D (360 kWh/m² per jaar) te gaan, moet eerst het dak worden geïsoleerd. Een slecht of niet geïsoleerd dak kan al snel een warmteverlies tot 30 procent opleveren. De dakisolatie in dit voorbeeld kost zo’n 4.000 tot 20.000 euro, afhankelijk van de isolatiemethode. De besparing op energiekosten kan jaarlijks oplopen tot 1.885 euro, wat betekent dat de investering in het beste geval al binnen iets meer dan 2 jaar kan worden terugverdiend.

● Om van label D naar label C (280 kWh/m² per jaar) te gaan, moet u het buitenschrijnwerk vervangen. Dat betekent dat u ramen en deuren moet installeren die de warmte beter binnenhouden. Volgens Embuild Vlaanderen moet u hiervoor 24.500 euro neertellen.

● Wilt u nog verder gaan en renoveren tot uw woning een label B (155 kWh/m² per jaar) bereikt, dan moet u de gevels isoleren. Afhankelijk van hoe u dat doet (binnen of buiten), kan de prijs variëren van 27.000 tot 37.500 euro.

● Om verder te gaan tot een label A (100 kWh/m² per jaar), moet u uw gasketel vervangen door een warmtepomp. De kosten hiervoor variëren van 10.000 tot 21.000 euro, afhankelijk van het type. Er bestaan verschillende soorten: een lucht-luchtwarmtepomp, lucht-waterwarmtepomp en een geothermische warmtepomp. Een geothermische warmtepomp biedt het beste rendement, maar is duur. Een lucht-waterwarmtepomp wordt daardoor het vaakst gekozen.

● Om de energiescore binnen het label A nog ietwat te ver-

TEGEN 2050 MOETEN ALLE WONINGEN IN VLAANDEREN EEN GOEDE ENERGIESCORE A HEBBEN

Vlaamse Overheid

beteren tot 62 kWh/m² per jaar, kunt u een ventilatiesysteem installeren. Dat kost zo’n 5.000 euro.

● Om ten slo e naar label A+ te gaan, waarbij u naar een energieverbruik van nul gaat op jaarbasis, moet u zonnepanelen plaatsen. Dat kost zo’n 4.500 euro. Houd er rekening mee dat het grootste verbruik voor verwarming in de winter plaatsvindt, terwijl zonnepanelen vooral in de zomer energie opwekken.

De totale kosten om van label F naar label A+ te renoveren, variëren van 75.000 tot 112.500 euro. Bij een tweegevelwoning of viergevelwoning zit het verschil voornamelijk bij het isoleren van de muren. Die kostprijs zal bij een woning met vier gevels groter zijn, daarvoor geldt een verhouding van 4 op 3. Voor een woning met twee gevels zal die kostprijs lager zijn, reken op een verhouding 2 op 3.

Navraag leert evenwel dat de kosten in werkelijkheid vaak veel hoger liggen dan wat er vermeld staat op het epc-a est. ‘De prijzen op dat a est omva en alleen de kosten voor de installatie, maar de realiteit is complexer’, aldus Hessel. Zo gaat de installatie van een warmtepomp meestal gepaard met de isolatie van uw woning en de installatie van vloerverwarming. Daarvoor moet u uw vloer openbreken en eventueel uw betonplaat aanpassen, mogelijk met schade aan elektrische leidingen en waterleidingen tot gevolg, waardoor u ook dat allemaal opnieuw moet doen.

Volgens Hessel is minstens 175.000 euro nodig om een kleine woning naar label A te renoveren. ‘Een rijwoning renoveren kost zo’n 200.000 euro, een halfopen woning 300.000 euro en een vrijstaande woning algauw 400.000 euro’, zegt hij. ‘Die prijs kunt u nog zo’n 20 procent verlagen door te kiezen voor basisafwerkingen, maar een lager budget is niet realistisch.’

Appartementen

Het is veel moeilijker om de kosten van energetische renovaties voor appartementen in te scha en. Hoewel de aanpassingen in principe vergelijkbaar zijn met die voor woningen, gaat het hier bijna altijd om renovaties van de gemeenschappelijke delen. Dit vereist nauw overleg binnen de mede-eigendom. Voor werken die een invloed hebben op de gemeenschappelijke delen is altijd een goedkeuring vereist van de algemene vergadering.

3. ASBEST

Sinds november 2022 moet bij elke woning die vóór 2001 is gebouwd en wordt verkocht, verplicht een asbesta est in het dossier zi en. Dat a est geeft informatie over de aanwezigheid en de hoeveelheid asbest in de woning, en wanneer die verwijderd moet worden. In de meeste gevallen moet asbest niet meteen worden weggehaald. Maar wanneer u uw woning renoveert en renovatiewerken uitvoert in ruimtes waar asbest aanwezig is, kan verwijdering wél verplicht zijn.

‘Hoewel het niet altijd een must is, is het toch sterk aanbevolen om alle asbest uit uw woning te laten verwijderen’, zegt Dillen. De kosten voor asbestverwijdering worden niet vermeld in het asbesta est. ‘Daarvoor moet u een professional contacteren. Meestal bieden zij gratis offertes aan op basis van het asbesta est.’

Of het verwijderen van asbest tot een meerwaarde leidt? ‘Ja’, beweert Dillen. ‘Als er asbest aanwezig is in de woning, kan dat voor potentiële kopers een reden zijn om over de prijs te onderhandelen. Hoewel de effecten van de invoering van het asbesta est nog niet duidelijk te zien zijn in de cijfers, merken we wel dat kopers zich steeds bewuster worden van het belang van zo weinig mogelijk asbest in een woning. In de toekomst zal asbest zeker een grotere rol gaan spelen in de prijs van een woning.’

‘Het is belangrijk om het asbesta est te combineren met het epc-a est en de energetische renovaties’, zegt Dillen. ‘Zo is het bijvoorbeeld niet verstandig om zonnepanelen te installeren op een dak waar nog asbest aanwezig is. In dat geval is het beter om eerst het asbest te laten verwijderen voordat de zonnepanelen worden geplaatst. Ook kan het voorkomen dat u de vloer wilt isoleren, maar dat de huidige vloerbedekking is vastgelijmd met asbesthoudende lijm. In dat geval zal het verwijderen door een deskundige asbestverwijderaar extra kosten met zich meebrengen, waardoor de kostprijs van vloerisolatie aanzienlijk kan toenemen.’ ■

6% BTW*

VILLAFIORE MELLE

Acht luxueuze

villa-appartementen en één kantoor/praktijk in boutique residentie vlakbij Gent.

6% BTW*

Duurzame kleinschalige

vastgoedprojecten in West- en Oost-Vlaanderen

09 245 43 88

hello@fortum-vastgoed.be

www.fortum-vastgoed.be

PARKHUS BRUGGE

Drie appartementen en één kantoor in moderne nieuwbouwresidentie in het hartje van Sint-Michiels.

*meer info over de voorwaarden bij Fortum Vastgoed

Drie in één

Het beleggersprincipe ‘leg niet al je eieren in één mand’ geldt ook voor grote vastgoedinvesteerders. Niet alleen inze en op kantoren dus, maar ook op residentieel vastgoed, zorginstellingen of commerciële panden. Dat dat ook in één gebouw kan, bewijst Befimmo met zijn project ZIN in de Brusselse Noordwijk. Waar vroeger de WTC 1 & 2-gebouwen stonden, komen nu appartementen, kantoorruimte én een hotel.

© KAROLY EFFENBERGER

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

Zo berekent u het rendement van uw vastgoedinvestering

Gewoon de huuropbrengsten delen door de aankoopprijs? Dat geeft al een eerste indicatie van het rendement van een vastgoedinvestering. Maar een vastgoedbelegger moet zijn huiswerk beter maken.

PETRA DE ROUCK

Met de rentestijging vanaf 2022 kregen investeerders plotseling meer opties om hun geld te beleggen. Denk aan het succes van de staatsbon in de zomer van 2023. Een tijdlang haakten veel vastgoedinvesteerders af, maar de voorbije maanden hebben ze hun comeback gemaakt. ‘In de huidige marktomstandigheden is het een geweldige kans om vastgoed te kopen’, zegt Frédéric Vandenhende van Investr, een platform voor vastgoedinvesteerders.

De terugkeer van vastgoedinvesteerders blijkt ook uit de jaarcijfers voor 2023 van de federatie van het notariaat. ‘De activiteit op de vastgoedmarkt daalde in 2023 met 15 procent, maar de daling van het aantal gesloten hypothecaire kredieten was met 26,6 procent veel groter’, zegt notaris Bart van Opstal, woordvoerder van Notaris.be. ‘Hypothecaire kredieten worden traditioneel aangegaan door mensen die een gezinswoning kopen. Dat betekent dat de investeerders opnieuw actiever zijn.’

Waarom zijn de marktomstandigheden gunstig?

‘De reden is tweeledig. Het aantal transacties op de vastgoedmarkt is afgenomen, terwijl er een groeiende vraag is naar huurwoningen’, zegt Vandenhende. De lagere activiteit op de vastgoedmarkt geeft kopers – en dus ook investeerders –meer ruimte om te onderhandelen over de prijs. ‘Door de hogere rente moeten jongeren afhaken op de vastgoedmarkt. Daardoor ondervinden investeerders minder concurrentie’, zegt Van Opstal. ‘Vooral voor nieuwbouw en woningen die energetisch moeten worden gerenoveerd, heeft de koper onderhandelingsruimte.’

De verminderde interesse in nieuwbouw blijkt uit de cijfers van de notarisfederatie. In 2023 was 14,8 procent van de

verkochte appartementen nieuwbouw. In 2022 was dat nog 19,5 procent en voor de coronacrisis in 2019 iets meer dan 22 procent. ‘Projectontwikkelaars moeten hun lopende projecten financieren en een bepaalde omzet behalen. Ze zullen gedwongen worden om te verkopen, wat prijsdruk kan veroorzaken’, zegt Vandenhende.

De prijzen van energieverslindende woningen dalen al. Sinds begin 2023 moeten kopers van woningen in Vlaanderen met een score op het energieprestatiecertificaat van E of F verplicht renoveren tot minstens een D-label. Uit de cijfers van de notarisfederatie bleek dat de gemiddelde prijs van een verplicht te renoveren woning vorig jaar daalde van 255.000 naar 251.000 euro. Dat biedt een goede kans voor handige harry’s of mensen die bereid zijn de uitdagingen van een renovatie aan te gaan.

De huurmarkt groeit momenteel sterk. Wie het afgelopen jaar in Vlaanderen een nieuw huurcontract sloot, betaalt gemiddeld 868 euro per maand. Dat is 52 euro of 6,4 procent meer dan in 2022. In twee jaar tijd zijn de huurprijzen met 11,3 procent gestegen. Dat blijkt uit cijfers van de federatie van vastgoedmakelaars CIB.

‘De huurmarkt zit in een perfecte storm: de vraag is sterk gestegen, maar het aanbod volgt niet. De instroom van nieuwe panden vertraagt, terwijl de uitval van oude huurwoningen versnelt’, zegt Kristophe Thijs, directeur communicatie bij CIB.

Vastgoedkantoren signaleren dat het aantal kandidaat-huurders per pand in 2023 is verdubbeld: van 10 à 15 naar 25 en meer. Daardoor verbetert de kwaliteit van de huurders. Omdat er meer kandidaat-huurders zijn, kan de verhuurder de ‘beste’ huurder kiezen. Huurders blijven ook langer in dezelfde huurwoning. En dat is alleen maar goed nieuws voor verhuurders.

DE ESSENTIE

• Het rendement van een vastgoedinvestering hangt niet alleen af van de aankoopprijs en de huur. Op lange termijn bieden een lening en een meerwaarde na verkoop ook extra rendement.

Iconisch wonen in hartje NIEUW

Brussel

Investeer in hedendaagse appartementen in het bruisende centrum van de hoofdstad

Adembenemende uitzichten, een absolute buitenkans

Tal van extra faciliteiten zoals restaurants en winkels

Toplocatie op het Brouckèreplein

Duurzaamheid zit verweven in alle details

Vlotte verhuur dankzij gespecialiseerde verhuurdienst

Zorgeloze investering die alleen maar zal opbrengen

Voor meer info, surf naar oxybrussels.eu of bel naar 02 201 00 01

— Wat is een realistisch huurrendement?

In advertenties wordt vaak geschermd met het huurrendement van investeringsvastgoed, dat de verhouding weergeeft tussen de ontvangen huur en de totale aankoopkosten. ‘Als er een huurrendement van meer dan 5 procent wordt beloofd, moeten alle alarmbellen afgaan. Een hoog rendement is doorgaans synoniem met een hoger risico of is een indicatie dat het niet correct werd berekend’, zegt Vandenhende. ‘Vandaag schommelt een realistisch ne ohuurrendement voor een huis of appartement tussen 2,3 en 3 procent. Dat zal naar verwachting wel stijgen. Door de hoge vraag naar huurwoningen en het beperkte aanbod zullen de huurprijzen stelselmatig stijgen. Daardoor zal het rendement na verloop van tijd significant hoger zijn dan bij de aankoop.’

Hoeveel rendement een investering in vastgoed kan opleveren, hangt af van de aankoopprijs, het type vastgoed, de staat en de locatie. ‘Er is geen magische formule voor de beste investering of een one-fitsall. Zelfs binnen hetzelfde appartementsgebouw kun je een goede en minder goede deal doen. Kies iets waar je je goed bij voelt en waarin je vertrouwen hebt’, zegt Vandenhende.

Hoe bereken ik

het rendement?

Wie verstandig in vastgoed wil investeren, moet – net zoals een aandelenbelegger – zijn huiswerk maken en zijn rendement zo goed mogelijk proberen te berekenen. Het huurrendement is het meest voor de hand liggend, maar een investeerder kan ook een fi nancieel rendement op een lening en een meerwaarderendement na een latere verkoop realiseren. Hoe worden de verschillende rendementen berekend?

1. Huurrendement

Het huurrendement wordt berekend als de verhouding tussen de huuropbrengst en de investering. De formule is eenvoudig: (huurprijs x 12) / totale aankoopkosten. Jammer genoeg heeft een verhuurder

niet alleen inkomsten, maar ook kosten. Het ne orendement houdt daar rekening mee, wat de volgende berekeningsformule oplevert: (huurprijs x 12) - jaarlijkse kosten / totale aankoopkosten.

De drie belangrijke parameters bij het berekenen van het huurrendement zijn:

● Totale aankoopkosten

Voor een nauwkeurige rendementsberekening moet u beginnen met de totale aankoopsom. Die omvat niet alleen de aankoopprijs, maar ook alle bijkomende kosten. In Vlaanderen betaalt u 12 procent registratiebelasting op de aankoop van bestaand vastgoed. Bij nieuwbouw is er 12 procent registratiebelasting op de grond en doorgaans 21 procent btw op de bouwwerken.

Daarbij moet u ook notariskosten tellen voor de akte en eventuele aktekosten en erelonen van de notaris. Ook voor een hypothecaire lening moet u langs bij de notaris. Mogelijk moet u ook nog een renovatiebudget voorzien.

● Huurinkomsten

De maandelijkse huur wordt overeengekomen in de huurovereenkomst. Voor woningen kan die huurprijs jaarlijks geïndexeerd worden om gelijke tred te houden met de inflatie. Leegstand is immers zeer nadelig voor vastgoedbeleggers.

● Jaarlijkse kosten

Jaarlijkse kosten zijn er onder meer voor onderhoud, herstellingen, de verzekering van het gebouw en de syndicus in appartementsgebouwen.

Wilt u weinig kopzorgen en geen telefoontjes krijgen over bijvoorbeeld een lekkende kraan? Een rentmeester kan zich ontfermen over verhuur, contracten, onderhoud en administratie. ‘Reken voor die ontzorging op een kostprijs tussen een halve en een maand jaarhuur’, zegt Vandenhende.

Houd ook rekening met de belastingen. Wie een huis of appartement verhuurt voor privégebruik, wordt belast op basis van het kadastraal inkomen. Wie woningen of andere types vastgoed voor professioneel gebruik verhuurt, betaalt belastingen op

de werkelijk ontvangen huurinkomsten. Is er een vuistregel voor de totale jaarlijkse kosten? ‘Reken voor een nieuwbouw op 12 procent van de jaarlijkse verhuurprijs en voor bestaand vastgoed op 18 procent’, zegt Vandenhende.

2. Financieel rendement

Veel investeerders zien vastgoed als een manier om hun spaargeld aan het werk te ze en. Hoewel u wellicht in staat bent het volledige bedrag te betalen, kan het toch interessant zijn om te lenen. ‘In periodes van ultralage rente was de rentevoet op een lening lager dan het huurrendement van de vastgoedinvestering. Die financiële hefboom is er vandaag niet meer, maar dat betekent niet dat lenen geen voordelen meer biedt’, zegt Vandenhende. ‘Het financieel rendement heeft plaatsgemaakt voor een inflatierendement. De hefboom op koopkracht is er wel nog. Stel dat je maandelijks 500 euro betaalt voor een krediet. Die 500 euro is vandaag veel meer waard dan over 15 jaar.’ Ter illustratie, herinner u hoeveel u tien jaar geleden betaalde voor een brood en wat dat vandaag kost. Daarbij komt dat de huur door de jaarlijkse indexering wél stijgt met de inflatie.

3. Meerwaarderendement

Indien u uw vastgoed op termijn verkoopt en de verkoopopbrengst (na aftrek van kosten zoals die voor de makelaar en a esten) hoger is dan uw totale investering, realiseert u een meerwaarde. Het is raadzaam het meerwaarderendement voorzichtig in te scha en.

Vanwege de extra kosten boven op de aankoopprijs is er in de eerste jaren een negatief meerwaarderendement. ‘Bij een nieuwbouw is er 5 tot 7 jaar nodig om de kosten te recupereren die bij de aankoop van het pand kwamen kijken. Bij bestaand vastgoed is dat ongeveer 4 jaar’, zegt Vandenhende. ‘Vandaar dat we investeerders aanraden om een pand minstens 7 à 8 jaar aan te houden. Te lang eigenaar blijven is ook niet ideaal, omdat doorgaans na 12 à 15 jaar de eerste grote herstellingskosten opduiken.’ ■

‘Het ne ohuurrendement voor

een huis of appartement schommelt tussen

2,3 en 3 procent. Dat zal wellicht stijgen.’

FRÉDÉRIC VANDENHENDE OPRICHTER INVESTR

WIE: Sinja Van Dessel.

WAT: Runt samen met haar partner INNR Projects, een bedrij e dat panden opkoopt, renoveert en vervolgens weer verkoopt.

‘We halen veel voldoening uit het renoveren van woningen, maar we hebben er ook al twee met verlies moeten verkopen’

SINJA VAN DESSEL (35) verbouwde zo’n zeven jaar geleden samen met haar partner hun eigen woning. Omdat ze daar zoveel plezier aan beleefden en de smaak van het verbouwen helemaal te pakken hadden, besloten ze om het als bijberoep te gaan doen: panden opkopen, renoveren en vervolgens met winst verkopen. ‘Het is hard werken en er kunnen heel wat tegenslagen op je pad komen, maar de trots die je voelt als een woning af is, is zalig.’

In het eerste huis dat ze verbouwden als investering, deden ze veel zelf, om geld te besparen. ‘We wilden die woning oorspronkelijk verhuren, maar aan het einde van de verbouwing besloten we dat we dit vaker wilden doen. Dus verkochten we het pand, zodat we het geld konden gebruiken voor nieuwe projecten. Daarna, in 2018, rich en we een vennootschap op om het als zelfstandigen in bijberoep te kunnen doen’, legt ze uit.

Tegenslagen. ‘We gingen op zoek naar vaste aannemers met wie we wilden samenwerken. Vanaf dat moment besteedden we alles uit, terwijl wij zorgden voor het plan en het concept van de inrichting. Bij de start van een project zijn we er intensief mee bezig, maar zodra een project loopt, gaan we er ongeveer één keer per week langs.’

Naast de projecten die Van Dessel en haar partner zelf financieren, voeren ze ook projecten uit voor andere investeerders. ‘Er zijn heel wat mensen die graag willen investeren in vastgoed, maar niet goed weten hoe ze dat moeten aanpakken. Wij helpen hen daarbij. Dat is natuurlijk een risico, want je blijft zelf verantwoordelijk en aansprakelijk als er iets fout loopt.’

In totaal hebben ze al zo’n 15 projecten tot een goed einde gebracht. De doorlooptijd voor een renovatie kan oplopen

tot twee jaar. ‘Maar niet uit elke renovatie halen we winst. Er zijn al twee woningen geweest die we met verlies hebben moeten verkopen’, vertelt ze. ‘Er zijn vaak onverwachte tegenslagen tijdens een verbouwing. Zo bleek een van onze panden historisch erfgoed te zijn, waardoor we niet alles konden doen wat we wilden. Ook ging tijdens een van onze projecten een aannemer failliet.’

Interieur. Van Dessel richt zich vooral op de verbouwing van eengezinswoningen: woningen met drie slaapkamers, een badkamer en een tuin. ‘Onze panden zijn populair omdat ze instapklaar zijn en omdat we de inrichting tot in de puntjes verzorgen. Daarvoor werken we samen met een externe partij die een pand inricht wanneer het klaar is.’

Maar de prijzen zijn gestegen en de eisen van kopers worden steeds hoger. ‘Op vijf jaar tijd hebben we een hele evolutie gezien op het gebied van isolatie en kosten die de strengere energienormen met zich meebrengen. Gaandeweg kwam er ook het epb-verhaal (energieprestaties en binnenklimaat, nvdr.) bij: woningen moeten niet alleen energiezuinig zijn, maar ook voldoen aan ventilatienormen’, vertelt Van Dessel. ‘Bovendien willen kopers steeds meer. Alles moet tot in de details zijn afgewerkt, maar ook de keuze van de materialen en de stijl van het interieur zijn belangrijk. Dat maakt dat het verbouwen steeds duurder wordt en minder rendabel.’ ■

JASMINE HEYVAERT

GEEN

LEEGSTAND OF WANBETALERS?

Met deze INVESTERING zit u helemaal SAFE! S AFE!

Goed nieuws voor wie wil investeren in vastgoed, maar bang is voor leegstand of problemen met huurders. Triple Living is zopas gestart met de verkoop van een nieuw project: The Banks Hotel, een gloednieuw hotel met 130 kamers in hartje Brussel. De instapkosten zijn laag en nergens haalt u een hogere netto huuropbrengst. En het best van al: de hoteluitbater neemt al uw lasten en beheerszorgen over.

INVESTEREN IN THE BANKS HOTEL: INFLATIEBESTENDIG EN ZORGELOOS

Mede door het lage risico en het hoge rendement, wordt investeren in hotelkamers almaar populairder. Niet verwonderlijk, want de instapkosten zijn doorgaans een pak lager dan wanneer u investeert in een appartement of een huis. In The Banks Hotel kan u al een kamer kopen vanaf € 121.500 (exclusief btw en kosten). Voor dat geld krijgt u heel wat in de plaats. In eerste instantie is het een inflatiebestendige investering: de contractuele basishuuropbrengst voor deze kamer bedraagt netto € 5.400 per jaar en dat bedrag wordt jaarlijks geindexeerd.

Anderzijds is het ook een zorgeloze investering. Omdat het beheer en het gebruiksrecht van de hotelkamer worden overgedragen aan de hoteluitbater, hebt u geen beheerszorgen

“ THE BANKS HOTEL BANK S H OTEL is het IDEALE ID EALE

BELEGGINGS PRODUCT B ELEGGINGS P R O D UCT

Als investeerder hebt inv est eer der u geen zorgen, maar u z or gen, u kan wél rekenen op een k an w él r ek enen op een VAST VA S T en GEÏNDEXEERD GEÏND EXEERD RENDEMENT REND EMENT.”

CEDRIC HEEREN – TRIPLE LIVING

of onderhoudskosten en betaalt u geen verhuurcommissies U hebt geen last van leegstand, want de hoteluitbater keert u een vaste huuropbrengst uit, ongeacht de bezettingsgraad van de kamer. Uw huurinkomsten zijn bovendien (als particulier) belastingvrij en de hoteluitbater betaalt zelfs uw jaarlijkse onroerende voorheffing. “In zekere zin is The Banks Hotel het ideale

beleggingsproduct”, zegt Cedric Heeren van Triple Living. “Als investeerder hebt u geen zorgen, maar u kan wél rekenen op een vast en geïndexeerd rendement.”

WIL U MEER WETEN OVER THE BANKS HOTEL?

Vraag meer info op via THEBANKSHOTEL-BRUSSELS.BE of bel 02 342 09 09

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

VAKANTIEWONING

Ik wil een vakantiewoning kopen in Nederland. Waarop moet ik le en?

Wie een woning in het buitenland koopt, moet aandacht hebben voor vier punten:

● Wat met uw successieplanning?

● Koopt u de woning voor uzelf?

● Of verhuurt u de woning?

● Wat als u de woning later weer verkoopt?

Sommige Nederlandse gemeenten hebben op lokaal niveau beperkingen opgelegd voor het gebruik van vastgoed voor toeristische doeleinden, waarschuwt Rosanne Van Gael, advocaat bij Cazimir. Of u nu van plan bent om uw woning te verhuren aan toeristen of ze zelf wilt gebruiken als vakantiebestemming, het is van essentieel belang om vooraf te onderzoeken of uw woning daarvoor mag worden gebruikt.

● Wat met uw successieplanning?

De aankoop van vastgoed is een ideaal moment om na te denken over uw successieplanning. ‘In principe betaalt u alleen schenkbelasting in het land waar het vastgoed zich bevindt’, zegt Wim Vermeulen, partner bij het advocatenkantoor Cazimir. ‘Volgens het Nederlandse recht wordt er een overdrachtsbelasting van 10,4 procent geheven. Maar als u niet geschonken hebt en vroegtijdig overlijdt, is er geen overdrachtsbelasting in Nederland verschuldigd, maar wel erfbelasting in België. Gezien de progressieve tarieven kan die snel oplopen.’

Daarom kan het interessant zijn om bij de aankoop al uw kinderen te betrekken, bijvoorbeeld met een gesplitste aankoop. Zo behoudt u het vruchtgebruik van de woning, terwijl

uw kinderen de blote eigendom verwerven.

● Koopt u de woning voor uzelf?

Wanneer u beslist om een woning aan te kopen in Nederland, doorloopt u een gelijkaardige procedure als in België. Eerst tekent u de koopovereenkomst bij de makelaar, waarna de akte later bij de notaris wordt verleden. Het kan nu ig zijn hierbij de hulp van een financieel adviseur in te schakelen, die u ook bijstaat bij het verkrijgen van een lening en het regelen van de juiste verzekeringen. Er zijn verschillende kosten waarmee u rekening moet houden.

Net zoals in België zijn er in Nederland belastingen verschuldigd bij de aankoop van een woning. Voor nieuwbouw geldt een omzetbelasting van 21 procent, terwijl er bij een bestaande woning sprake is van een overdrachtsbelasting van 10,4 procent.

Ongeacht of u de woning verhuurt of alleen voor eigen gebruik hebt, moet u er verplicht belastingen op betalen. ‘Nederland heeft de heffingsbevoegdheid en België moet een vrijstelling verlenen’, legt Van Gael uit. Als Belg moet u dit inkomen wél opnemen in uw Belgische aangifte personenbelasting. ‘Hoewel er geen belastingen op deze inkomsten zelf moeten worden betaald, beïnvloeden ze wel het progressieve tarief waartegen uw andere (Belgische) inkomsten worden belast. Tegelijk moet u in België binnen vier maanden na de aankoop melden dat u vastgoed in het buitenland hebt gekocht. U krijgt dan een (Belgisch) kadastraal inkomen toegewezen.’

De belastingen die u in Nederland moet betalen op uw vermogen, waaronder huurinkomsten, vallen onder de zogenaamde box 3-belasting. ‘De belastingplichtige wordt in Nederland forfaitair belast op basis van zijn Nederlands (onroerend)

vermogen, ongeacht of de woning verhuurd wordt of niet. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar het vastgoed dat u bezit, maar ook of u daarvoor een lening hebt afgesloten’, aldus Van Gael.

‘Er wordt een forfaitair rendement geplakt op uw vermogen (het vastgoed) en er wordt een forfaitair negatief rendement toegepast op uw schulden (de lening). Dat levert uw rendementspercentage op. Vervolgens bepaalt u de ‘grondslag sparen en beleggen’, die gelijk is aan de waarde van uw Nederlands vastgoed minus de schulden daarop, verminderd met het heffingsvrij vermogen. In 2024 is dat 57.000 euro voor een alleenstaande en het dubbele voor niet-alleenstaanden. Deze ‘grondslag sparen en beleggen’ wordt uiteindelijk vermenigvuldigd met een rendementspercentage, en het resulterende bedrag wordt belast tegen een tarief van 36 procent’, legt Van Gael uit.

In sommige gevallen kan het zelfs zijn dat er geen box 3-belasting moet worden betaald als u een lening aangaat. Het kan dus lonen om toch te lenen, ook al kunt u het bedrag meteen betalen.

‘Als u een lening sluit voor de aankoop van een woning in Nederland, kunt u overigens de betaalde interesten aftrekken van de onroerende inkomsten die u in België aangeeft’, zegt Vermeulen. Het maakt niet uit of u de lening aangaat in België of Nederland. Let op, Belgische banken staan in de praktijk vaak alleen een lening toe voor een woning in Nederland als ze in België een hypotheek of hypothecaire waarborg kunnen verkrijgen op een woning of ander onderpand, zoals een effectenportefeuille.

● Of verhuurt u de woning?

Als u de woning voor een korte termijn verhuurt aan derden, bent u we elijk verplicht om hierop 9 procent omzetbelasting toe te passen en

1. Elke maand maximale zekerheid dankzij de vaste vergoedingen*

2. Belastingvrije investering*

3. Zorgeloos beheer door ervaren uitbater

4. Toplocatie in Brussel, gelegen aan Tour & Taxis

5. Duurzaam nieuwbouw vastgoed vanaf 144.660 € ALL-IN (exc. akte- en dossierkosten)

INBOX

deze aan de Nederlandse staat door te storten. ‘Het is raadzaam hiervoor een boekhouder of fiscaal adviseur in te schakelen’, adviseert Van Gael. ‘Op die manier hebt u ook de mogelijkheid om de btw die u bij de aankoop van de woning hebt betaald (bijvoorbeeld bij nieuwbouw of renovatiewerken) te recupereren. De enige voorwaarde hiervoor is dat u de woning minstens 10 jaar lang voor korte termijn verhuurt aan derden en hierop omzetbelasting toepast.’

Belangrijk: als u de woning niet het hele jaar door voor korte termijnen verhuurt, kunt u de btw niet volledig recupereren. Gebruikt u de woning voor meer dan 50 procent van de tijd zelf, dan kan de btw helemaal niet worden gerecupereerd.

Als u de vakantiewoning voor een langere termijn verhuurt, is er geen btw verschuldigd. Uiteraard kunt u de afgedragen btw dan ook niet recupereren. In de Belgische personenbelasting geldt er, net zoals in het scenario van eigen gebruik, een aangifteplicht.

● Wat als u de woning later weer verkoopt?

Wanneer u de woning later met meerwaarde verkoopt, zou u in principe belastingen moeten betalen in Nederland. ‘Die belasting is echter al inbegrepen in de box 3-belasting. U hoeft de gerealiseerde meerwaarde dus niet specifiek aan te geven. Deze situatie kan in de komende jaren veranderen, omdat Nederland overweegt de box 3-belasting ingrijpend te hervormen. In België wordt de meerwaarde doorgaans vrijgesteld, maar u moet wel binnen vier maanden melden dat het vastgoed is verkocht’, legt Vermeulen uit. JH

WERKEN IN MEDE-EIGENDOM

Ik woon op de gelijkvloerse verdieping van een appartementsgebouw en wil mijn vloer isoleren. Dat kan alleen door isolatie aan te brengen aan het plafond van de onderliggende garages. Moet ik daarvoor de toestemming krijgen van de privé-eigenaars van die garages of alleen van de algemene vergadering?

‘Een mede-eigenaar heeft het vrije beschikkingsrecht over zijn privatieve kavel’, zegt Kristophe Thijs van de makelaarsfederatie CIB. ‘Dat betekent dat hij het recht heeft om binnen zijn kavel kleine veranderingen of verbeteringen aan te brengen. Daarbij mag niet aan de gemene delen van het appartementsgebouw worden geraakt. Als dat wel het geval is, moet hij de toestemming van de algemene vergadering vragen.’

‘Als de werken bovendien gevolgen hebben voor een andere privékavel of via een andere kavel zullen verlopen, is het raadzaam ook de toestemming van die mede-eigenaar(s) te vragen. Zo kunt u discussies vermijden’, zegt Thijs.

‘Veel hangt af van de specifieke bepalingen in de statuten van de mede-eigendom’, aldus Thijs. ‘Het is belangrijk om die te raadplegen en na te gaan of er al dan niet beperkingen of voorwaarden zijn.’ JH

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

REGISTRATIEBELASTING

Mijn broer en ik kochten twee jaar geleden elk de helft van een appartement. Als een van ons nu een eigen woning wil kopen, hoeveel registratiebelasting moeten we dan betalen?

Wie een bestaande woning in Vlaanderen koopt, betaalt daar registratiebelasting op. Standaard is dat 12 procent van de aankoopsom, maar als u aan bepaalde voorwaarden voldoet, betaalt u maar 3 procent. Zo moet de woning die u koopt uw enige eigen huis of appartement zijn.

‘U mag op het moment van de aankoop geen ander vastgoed volledig op uw naam hebben staan. In dit geval heeft de koper een appartement voor de helft op zijn naam staan, en kan hij het verlaagd tarief van 3 procent genieten’, zegt notaris Carol Bohyn, woordvoerster van notaris.be. ‘Een andere voorwaarde is dat u binnen drie jaar in de woning gaat wonen.’

Let op: als u samen met een andere persoon vastgoed bezit, mag u niet opnieuw vastgoed met die persoon kopen. ‘Als de vraagsteller samen met zijn broer opnieuw een woning koopt, moeten zij daarop 12 procent registratiebelasting betalen’, zegt Bohyn.

Stel dat u toch een andere woning bezit, dan kunt u zich ertoe verbinden die binnen twee jaar te verkopen om toch te profiteren van het belastingtarief van 3 procent. Maar als u die verbintenis aangaat en de woning toch niet verkoopt, moet u alsnog het verschil in registratiebelasting betalen, met een boete erbovenop. JH

INBOX

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

HUUR INDEXEREN

Klopt het dat ik de huurprijs van een slecht geïsoleerde woning niet mag indexeren?

De Vlaamse regering voerde eind 2022 een indexeringsstop in voor verhuurders van slecht geïsoleerde woningen. Dat betekende dat verhuurders van woningen met een energielabel E of F de huurprijs niet mochten indexeren. Wie een woning met een label D verhuurde, mocht slechts de helft van de indexatie doorvoeren. Aanleiding waren de hoge energieprijzen, waardoor huurders in dergelijke slecht geïsoleerde panden zich blauw betaalden aan energiekosten.

Die indexeringsstop was slechts tijdelijk. Sinds oktober vorig jaar mogen verhuurders van slecht geïsoleerde woningen in Vlaanderen hun huurprijs opnieuw indexeren. Maar om te vermijden dat ze de gemiste indexatie van het jaar ervoor doorrekenen, voerde de overheid een correctiefactor in. Die is afhankelijk van de epc-waarde van de woning (D, E of F) en van de begindatum van het huurcontract. Elke verhuurder moet die correctiefactor dus voor zichzelf berekenen. U vindt de tabel met de correctiefactoren op de site van de Vlaamse overheid (www.vlaanderen.be)

Bedoeling is dat u de standaardformule die u jaarlijks gebruikt voor de bepaling van de huurprijs vermenigvuldigt met de correctiefactor. VES

BURENHINDER

Ik huur een appartement in een gebouw waar in totaal drie appartementen worden verhuurd door dezelfde eigenaar. Een van de andere bewoners veroorzaakt aanzienlijke overlast. Wat kan ik doen?

● Als huurder

Als huurder kunt u in deze situatie bovenmatige burenhinder inroepen bij de rechtbank, zegt Hanne Weemaes, advocaat bij Stappers Advocaten. Buren moeten tolerant zijn, maar uw buur mag niet buitensporig en regelmatig overlast veroorzaken. Indien dat wel het geval is, kunt u naar de rechter stappen.

‘Een rechter kan de andere huurder nooit uit zijn huis ze en op basis van burenhinder’, aldus Weemaes. ‘Hij kan wel oordelen dat de buitensporige hinder moet stoppen en kan eventueel een vergoeding opleggen aan de buur die de hinder veroorzaakt. Ook kan hij een compensatie opleggen, waarmee u zelf maatregelen kunt nemen om de overlast te verminderen.’

De beoordeling van overmatige hinder is altijd afhankelijk van de feitelijke omstandigheden. Er bestaat geen algemene definitie van wat precies als overmatige hinder wordt beschouwd, dus de rechter zal elk geval apart moeten beoordelen. Hij houdt daarbij rekening met alle omstandigheden, zoals het tijdstip, de frequentie en de intensiteit van de hinder.

● Als verhuurder

Als verhuurder in Vlaanderen kunt u op basis van het Vlaams Woninghuurdecreet naar de rechter stappen en vragen om de huurovereenkomst – die na 1 januari 2019 is gesloten – te ontbinden wegens wanprestatie. ‘Vaak gaat die wanprestatie over wanbetaling, maar het kan ook gaan over andere fouten, zoals schade’, zegt Weemaes.

Ook hier moet u kunnen aantonen dat er sprake is van een wanprestatie, waarna de rechter zal beslissen of dat voldoende is om iemand uit het huis te ze en. ‘Er kan bijvoorbeeld als argument worden ingebracht dat de andere huurders overwegen een andere woonplaats te zoeken vanwege de buitensporige hinder, wat tot financiële schade zou kunnen leiden’, zegt Weemaes.

Als u een langetermijnhuurovereenkomst hebt gesloten, kunt u die ook zonder motief opzeggen. Dit kan echter alleen aan het einde van elke driejarige periode, met een opzegtermijn van zes maanden en een vergoeding van negen of zes maanden huur. JH

‘Het is belangrijk om zoveel mogelijk bewijs van de hinder te verzamelen’, zegt Weemaes. ‘Maak foto’s en geluidsopnames en als u de politie laat komen, laat die dan een proces-verbaal opmaken. Ook mails die u naar uw buur verstuurt, kunnen helpen bij het bewijzen van de overmatige hinder.’ Met een rechtsbijstandsverzekering kunt u vaak de juridische kosten, zoals die van een advocaat en de gerechtskosten, dekken. Als u niet verzekerd bent, moet u zelf de kosten van een eventuele advocaat en de gerechtskosten betalen. Als u gelijk krijgt van de rechter, worden de gerechtskosten en een deel van de advocatenkosten wel terugbetaald.

Ontdek onze gemeubelde vastgoedinvesteringen rond de North Sea Port (Gent-Terneuzen).

Jaar na jaar stijgt de werkgelegenheid rond de North Sea Port. Momenteel hebben 106.000 mensen hun job direct of indirect te danken aan de haven, bijna 10.000 jobs meer dan zes jaar geleden. Deze groei in werkgelegenheid heeft geleid tot een aanzienlijke toename van de vraag naar vastgoed in de regio, met bijzonder hoge huurrendementen tot gevolg.

Recent gerenoveerd

• Woning (3 slaapkamers)

Aankoop: € 319.950 Bruto huur: € 19.800/jaar

Reeds verhuurd

• Woning (3 slaapkamers)

Aankoop: € 294.995 Bruto huur: € 16.800/jaar •

Beheerservice inclusief

Waarop le en als uw nieuwbouw wordt opgeleverd?

VAN KRASSEN IN HET PARKET TOT DE TRUC MET HET WC-PAPIER

WIE? Vincent Van Den Broecke.

WAT? De oprichter van Blanco Architecten en bestuurder bij Metier Experten. Hij biedt ook onafhankelijke technische bijstand aan kopers tijdens de oplevering van bouwprojecten. Hij deelt foto’s van de vele bouwfiasco’s op X.

Bij de aankoop van een nieuwbouwwoning is de voorlopige oplevering een spannend moment. Eindelijk krijgt u de sleutels en kunt u uw intrek nemen in uw nieuwe woning of appartement. Maar wat betekent zo’n ‘voorlopige oplevering’ precies? Waarom is ze zo belangrijk? En wat zijn de valkuilen? We gingen mee op inspectieronde met architect Vincent Van Den Broecke.

Op een zeldzame zonnige namiddag in januari heb ik een afspraak met Vincent Van Den Broecke, de oprichter van Blanco Architecten en bestuurder bij Metier Experten. Naast zijn activiteiten als architect biedt hij vaak onafhankelijke technische bijstand aan kopers tijdens de oplevering van bouwprojecten. Als u Van Den Broecke volgt op X – het voormalige Twi er –kent u vast zijn lange reeks posts waarin hij foto’s

FOTO'S: KRISTOF VADINO

PETRA DE ROUCK

dat die beschadigd raakt tijdens de verhuizing van de bewoners.

De deur van het appartement staat uitnodigend open. Op de grond ligt een blad met de vriendelijke vraag om beschermhoezen over de schoenen te trekken. ‘Of misschien liever schoenen uit?’, vraagt de vriendelijke eigenaar. Dus ja, het parket is inmiddels volledig vernieuwd.

‘Vaak

zien we dat het parket nog bedekt is met folie, maar dat moet weg zijn op het moment van de voorlopige oplevering. Anders accepteer je het blindelings.’

deelt van wat er zoal kan mislopen: barsten als gevolg van doorbuigende betonnen vloeren, waterinfiltratie, slechte hechting van het pleisterwerk en vochtproblemen door te hoog aangelegde terrassen. Toen ik hem enkele weken geleden vroeg of hij wilde meewerken aan een reportage, twijfelde hij geen moment. ‘Het belang van een onafhankelijke expert kan niet genoeg worden beklemtoond.’

Plaats van afspraak is Oudergem, in het zuidoosten van Brussel. ‘Met de metro sta je in een kwartiertje in het centrum, en vanaf hier zijn het Zoniënwoud, Rood Klooster en Senypark snel te bereiken. Een groene omgeving in een gewilde gemeente’, zo prijst het project van twee appartementsgebouwen met 140 energiezuinige wooneenheden zichzelf aan. De paden en tuinen tussen de gebouwen zijn mooi aangelegd, maar de rij wi e bestelwagens in een zijstraatje verraadt dat er nog volop wordt gewerkt.

BEL NUMMER 14

We hebben een afspraak met de eigenaars van een drieslaapkamerappartement op de vierde verdieping. Vanaf het terras zwaait de nieuwe eigenaar vriendelijk naar ons. ‘Bel nummer 14’, roept hij ons toe. ‘De voorlopige oplevering was een paar weken geleden. Toen ontdekten we diepe krassen in het parket. We zijn met de aannemer overeengekomen dat alles vervangen zou worden. Ik ben benieuwd of dat al gebeurd is’, zegt Van Den Broecke. We bellen aan, de zoomer weerklinkt en de deur opent naar de hall. Onder de brievenbussen ligt nog wat karton. We zoeken hoe we nummer 14 op het scherm kunnen bellen. ‘Eigenlijk begint het hier al, met het testen van de bel en de videofoon’, zegt Van Den Broecke. En ja, ze werken. We gaan naar de lift, waarvan de binnenkant nog helemaal bedekt is met wit beschermingsmateriaal om te voorkomen

Bij een voorlopige oplevering zijn de koper, de ontwikkelaar, de aannemer en meestal ook de architect van het project aanwezig. ‘Als expert zijn we de ogen van de leek. We stellen alleen vast en formuleren opmerkingen voor de koper. Wat er met die opmerkingen gebeurt, behoort niet direct tot onze opdracht’, zegt Van Den Broecke. ‘Maar vaak spelen we een faciliterende rol; we vergemakkelijken het gesprek tussen de projectontwikkelaar en de koper. Tijdens de voorlopige oplevering worden er minder mooie praatjes verkocht, en als dat toch gebeurt, kunnen wij die weerleggen.’ Voor dit appartement was het eerste voorstel om alleen de beschadigde planken te vervangen, maar dat zou wellicht tot kleurverschillen hebben geleid. Uiteindelijk werd al het parket vervangen.

PROCES-VERBAAL

Zal een voorlopige oplevering plaatsvinden als het parket nog vervangen moet worden? ‘Dat kan zeker als het slechts om een paar planken gaat, omdat dat op zich de bewoonbaarheid niet in de weg staat. Voor een volledige vervanging, zoals hier het geval is, hangt het niet alleen af van de uitvoeringstermijn, maar ook van de vraag of die extra termijn aanvaardbaar of praktisch haalbaar is voor de koper. Het doel van een voorlopige oplevering is dat het appartement klaar is om in gebruik te worden genomen’, zegt Van Den Broecke. ‘Als er geen warm water is, de elektriciteit niet werkt of de riolering niet is aangesloten, dan is een woning niet bewoonbaar en kan er geen voorlopige oplevering plaatsvinden. We komen soms ook situaties tegen waarin de keuken nog niet is geïnstalleerd of de douche niet betegeld is. In dergelijke gevallen kan er geen sprake zijn van een voorlopige oplevering.’

De defecten en alle zichtbare gebreken worden vastgesteld in een proces-verbaal, dat door beide partijen wordt ondertekend. Er wordt afgesproken wanneer ze moeten worden opgelost, en die termijnen worden vastgelegd in het pv van voorlopige oplevering.

1. In een nieuwbouwproject in Oudergem worden 140 energiezuinige appartementen opgeleverd. 2. Wegens krassen werd het parket in het volledige appartement vervangen. 3. Vincent Van Den Broecke test alle kranen. 4. In alle slaapkamers worden de deuren, de vloer, het pleisterwerk, schrijnwerk en de stopcontacten gecontroleerd. 5. Een fout op het glas staat een voorlopige oplevering niet in de weg.

‘We komen soms situaties tegen waarin de keuken nog niet is geïnstalleerd of de douche niet betegeld is. In dergelijke gevallen kan er geen sprake zijn van een voorlopige oplevering.’

leeg, maar er zijn wel wat dingen om op te le en. Zijn alle stopcontacten, schakelaars en verlichting volgens het lastenboek aanwezig? Zijn alle afdekplaatjes goed en recht bevestigd?

‘Een veelvoorkomend probleem is het pleisterwerk’, zegt Van Den Broecke terwijl hij over de muur wrijft. ‘Als dat niet egaal genoeg is of te korrelig, vragen we om dat bij te werken.’ De vlakheid van het pleisterwerk moet voldoen aan specifieke normen, maar de toleranties zijn zo ruim dat de gladheid op zich zelden of nooit tot afkeuring leidt.

KRASSEN OP HET RAAM

Met de winterzon die door de grote ramen schijnt, baadt het appartement in het licht. Hm, die ramen moeten echt eens worden schoongemaakt, denk ik bij mezelf. Van Den Broecke merkt mijn blik op. ‘Dat is geen vuil, maar een fout op het glas. De ruit moet nog worden vervangen, maar dat staat de bewoning en dus ook de voorlopige oplevering niet in de weg. De wach ijd voor een nieuwe ruit is ongeveer twaalf weken. In de andere ruit zi en kleine krasjes, die zie je nu omdat de zon erop schijnt.’ Ik leer ook dat er voor een oplevering niet wordt schoongemaakt zoals ik thuis zou doen. ‘Borstelschoon’ staat er het lastenboek.

Waar moet u op le en bij een voorlopige oplevering? ‘Begin met de algemene staat te bekijken. Dat geeft je meteen een idee van hoe ernstig de aannemer bezig is geweest. Het pand hoeft niet kraaknet te zijn en er mag wat stof liggen, maar al het beschermingsmateriaal moet verwijderd zijn. Vaak zien we dat het parket nog bedekt is met folie, maar dat moet weg zijn. Anders accepteer je het blindelings’, zegt Van Den Broecke. Vlekken op de vloer van verf of pleisterwerk komen vaak voor in de praktijk.

LEGE SLAAPKAMER

Vervolgens bezoekt u elke kamer. We beginnen in de eerste slaapkamer. ‘Het eerste wat we doen, is de vloeren visueel inspecteren. De afmetingen van de verschillende ruimtes vergelijken we niet met de afmetingen op de plannen die de koper heeft. In het verkooplastenboek staat meestal dat afwijkingen altijd mogelijk zijn’, zegt Van Den Broecke. De slaapkamer is helemaal

De duivel zit in de details, zo blijkt. ‘Schilderklaar’ of ‘schildersklaar’, het verschil in spelling maakt wel degelijk uit. Als een appartement ‘schildersklaar’ is, dan kan de schilder beginnen op een onbehandeld pleisterwerk. Moet de woning ‘schilderklaar’ zijn, dan is er al een eerste grondlaag aangebracht. ‘Het is raadzaam om één à twee jaar te wachten voordat je gaat schilderen. Een nieuwbouw zet zich, waardoor er ze ingsscheurtjes in het pleisterwerk kunnen ontstaan. Dat zie je vaak op plaatsen waar twee materialen samenkomen, zoals metselwerk en een betonnen balk. Ze ingsbarstjes zijn echter volkomen onschadelijk, ook al maken veel kopers zich er behoorlijk wat zorgen over.’

Dan zijn de binnendeuren aan de beurt. ‘Ga na of er geen fouten of beschadigingen zijn in het lakwerk van de deuren. En controleer of alle sleutels die voorzien zijn, ook effectief aanwezig zijn’, zegt Van Den Broecke. Hij sluit de deur en schudt eraan om te controleren of er niet te veel speling op zit. ‘Ook het buitenschrijnwerk moet gecontroleerd worden op beschadigingen, zowel aan de binnen- als buitenzijde. En controleer goed of de ramen vlot openen en of de draaikiepfunctie werkt. Het is niet ongewoon dat buitenschrijnwerk nog wat bijgeregeld moet worden, omdat een nieuwbouw zich onvermijdelijk wat zet.’ Die hele procedure zal worden herhaald in alle kamers.

WERKT DE VENTILATIE?

Dan is het kleinste kamertje aan de beurt. ‘Je moet altijd het water van alle kranen laten lopen en controleren of de afvoer of de sifon niet lekt. Test ook of het spoelreservoir van het toilet goed aangesloten is.’ Hier geen parket, maar een tegelvloer. ‘Controleer of de voeg tussen de vloer en de plint goed is afgekit.’ Ook in de badkamer worden de kraan en de afloop van de lavabo getest. ‘Zet ook de sproeier van de douche aan en controleer of de voeg tussen de tegels en de douchewand goed is afgedicht. Anders dreigt er water tussen de voeg door te sijpelen telkens als je doucht.’ Nieuwbouwwoningen moeten uitgerust zijn met een ventilatiesysteem dat de vochtige lucht afvoert uit de na e ruimtes. ‘Een aandachtspunt is de ventilatie. Vaak zien we dat die niet of slechts gedeeltelijk werkt.’ Voor het testen van de ventilatie hebt u geen hoog-

1. Vincent Van Den Broecke opent alle keukenkasten om te zien of alle liggers er zijn. 2. Een voorlopige oplevering begint al bij het aanbellen.

3. De afvoeren en sifons mogen niet lekken. 4. Controleer of alle verlichting geplaatst is zoals in het lastenboek.

1. De balustrade moet voldoende stevig bevestigd zijn, maar dat maakt geen deel uit van de voorlopige oplevering van het appartement. Dat behoort tot de oplevering van de gemeenschappelijke delen. 2. Het is niet ongebruikelijk dat het buitenschrijnwerk nog wat moet worden bijgeregeld, omdat een nieuwbouw zich onvermijdelijk zet.

technologisch materiaal nodig. ‘Het eenvoudigste is een velletje wc-papier tegen de afzuiging te houden. Als het blijft plakken, dan werkt het systeem.’ De masterbedroom met eigen badkamer wordt op dezelfde manier geïnspecteerd.

De volgende halte is de keuken. Ja, de kraan en afloop, dat weten we intussen. ‘Zet alle apparaten zoals de koelkast, kookplaat, oven en dampkap even aan om te zien of ze stroom krijgen.’ Alle kasten worden geopend om te zien of alle liggers overeenkomen met het lastenboek. En is er geen schade aan het werkblad?

TELLERS OP NUL

Van Den Broecke gaat naar het terras en voelt of de balustrade voldoende stevig bevestigd is. ‘Alles wat buiten is, maakt in principe geen deel uit van de voorlopige oplevering van het appartement zelf, maar behoort tot de oplevering van de gemeenschappelijke delen. Dus ook dit terras en de gevel. Het organiseren van de voorlopige oplevering van de gemeenschappelijke

‘Als expert zijn we de ogen van de leek. Tijdens de voorlopige oplevering worden er minder mooie praatjes verkocht, en als die er toch zijn, kunnen wij ze weerleggen.’

delen en het volgen van de rondgang is een van de taken van de syndicus’, vertelt Van Den Broecke. ‘Strikt genomen moeten de gemeenschappelijke delen vóór de individuele appartementen worden opgeleverd, zodat je op een veilige manier in de privégedeelten kunt komen. Maar in de praktijk gebeurt het vaak omgekeerd, omdat bij verhuizingen niet zelden muren in de gang beschadigd raken. Daarom worden de gemeenschappelijke delen pas geschilderd nadat alle appartementen zijn opgeleverd.’

Hier schuilt een belangrijk verschil met privéwoningen. Daar moet de buitenschil – zoals het dak en de gevels – wel grondig worden bekeken bij de voorlopige oplevering. Daar moet ook de nodige aandacht gaan naar de buitenaanleg, aansluiting op de riolering en regenwaterrecuperatie.

De laatste halte is de berging met de technische installaties. ‘Kijk altijd in de elektriciteitskast. Naast een controle of de labels zijn aangebracht, moet ook steeds het schema aanwezig zijn.’ Ook even voelen aan de watercollectoren of er geen lekken zijn. ‘De voorlopige oplevering is het moment dat de tellers van de nutsvoorzieningen worden opgenomen. Vanaf dat moment zijn die kosten niet meer voor de aannemer, maar voor de eigenaar’, zegt Van Den Broecke. ‘Als er een parkeerplaats of garagebox en een eventuele berging in de kelder is, volgt ook daar een inspectie. In de praktijk zien we dat de deuren of muren daar niet mooi zijn afgewerkt. Vaak gaat het om de laatste details die onder tijdsdruk worden afgehandeld, met slordigheden tot gevolg.’

Net als we klaar zijn en op het punt staan te vertrekken, komt de eigenaar nog even – le erlijk – aan de mouw trekken. Of de architect nog snel even kan meekomen om een detail te bekijken? De blik van een professional geeft ook gemoedsrust. Gratis is dat niet, afhankelijk van de woning kost een expertise tussen pakweg 300 en 500 euro. Maar een huis of een appartement is en blijft voor velen de grootste aankoop van hun leven. ■

BEZOEK ONS MODELAPPARTEMENT

Maak een afspraak via 09 240 01 10 of info@lux-gent.be

De troeven van LUX

/ Te koop: instapklare appartementen en woningen

/ Op een toplocatie in Gent

/ Slechts 6% btw, vraag naar de voorwaarden

/ Energiezuinig wonen in een parkomgeving

/ Boven- en ondergrondse fietsenstalling

/ Ondergrondse parkeerplaatsen en bergingen

/ Rechtstreeks van de bouwheer

/ Ook interessant als investering

Nieuwbouwproject in Gent

Meer weten over LUX?

lux-gent.be | 09 240 01 10

Aan iedereen die vorig jaar deze advertentie negeerde:

Schrijf u dit jaar wél in voor de opleiding Take the Lead in Sustainability Management want rapporteren over duurzaamheid wordt we elijk verplicht.

Duurzaam ondernemen. Uiteraard doet u dat al, maar vanaf 2025 moet u er ook verplicht over rapporteren. Daarom organiseren De Tijd en Vlerick Business School de opleiding Take the Lead in Sustainability Management, mét officieel Vlerick-certificaat. U ontdekt er hoe u de vele face en van duurzaamheid in uw bedrijf kunt integreren en hoe u hierover moet rapporteren. Zo kunt u volgend jaar deze advertentie negeren.

Schrijf u in op tijd.be/takethelead

Optimaliseer uw kapitaal met BVI Invest

Meer dan 2.000 afgeleverde units

Meer dan 60 lopende projecten

Meer dan 60 vastgoedprofessionals tot uw dienst!

Meer dan 1 miljard € in de pipeline

Als specialist in premium semi-industrieel vastgoed, bieden we u toegang tot aantrekkelijke rendementen en een stabiele groei.

Sluit u bij ons aan voor een ongeziene investeringservaring.

Maximaliseer uw investeringspotentieel en beveilig uw financiële toekomst dankzij de expertise van BVI Invest Verken de mogelijkheden op www.bvi-invest.eu

+32 470 01 88 11

Opgepast voor de fiscus als vastgoed een uit de hand gelopen hobby wordt

Als u te veel vastgoedtransacties op korte tijd doet of te hoge huurinkomsten hebt, kan de belastingdienst u zien als een professionele vastgoedinvesteerder. Daar kan een stevig fiscaal prijskaartje aan vasthangen.

ISABELLE DYCKMANS

Stel: u verhuurt een appartement en het gaat goed. De huur dekt uw lening en u maakt zelfs winst. Omdat uw investering succesvol is, besluit u om meer te investeren in andere appartementen of huizen. Dat leidt tot extra huurinkomsten. Stilaan worden uw vastgoedinvesteringen meer dan een hobby. Het risico bestaat dan dat de fiscus uw vastgoedinkomsten als beroepsinkomsten zal beschouwen. En dat kan een slok op een borrel schelen.

— Hoe worden huurinkomsten van particuliere investeerders belast?

Als particuliere investeerder worden uw huurinkomsten niet belast op basis van de werkelijk ontvangen huur. In plaats daarvan zult u belastingen betalen op basis van het geïndexeerde kadastraal inkomen van de woning plus 40 procent. Op dat bedrag wordt u belast tegen het marginale tarief, dat tussen 25 en 50 procent ligt. Als u andere inkomsten hebt, zoals een loon of pensioen, kan het tarief zelfs oplopen tot 50 procent.

Als u een lening hebt afgesloten om de woning te financieren, kunt u de rente die u in de loop van het jaar hebt betaald, aftrekken van het belastbaar inkomen. Dit kan het belastbaar inkomen verminderen of zelfs volledig opheffen als u veel rente terugbetaalt.

— Hoe worden huurinkomsten van professionele investeerders belast?

Als de fiscus u beschouwt als een professionele vastgoedinvesteerder, gelden er andere regels. ‘In dit geval wordt u belast op basis van de werkelijke huur die u ontvangt. U kunt wel alle kosten aftrekken die bij het beheer van de woning komen

kijken. De belasting wordt progressief geheven’, legt advocaat Aurélien Bortolo i uit. ‘Als u besluit om het vastgoed onder te brengen in een vennootschap, moet u vennootschapsbelasting betalen tegen een tarief van 25 procent, of zelfs 20 procent als u aan bepaalde criteria voldoet.’

Het is dus lastig te zeggen of uw vastgoedinkomsten beter belast worden als occasionele opbrengsten dan wel als professionele inkomsten. ‘Het hangt af van verschillende factoren: als u de gebouwen net hebt gekocht, kunt u meer aftrekken. Als professionele vastgoedinvesteerder kunt u misschien tot een situatie komen waarbij u geen belastingen moet betalen. Maar als de gebouwen oud zijn, is er weinig of geen ruimte voor afschrijvingen’, waarschuwt de advocaat. Hoe dan ook, als de activiteit als professioneel wordt beschouwd, moet u het statuut van zelfstandige aannemen.

— Hoe oordeelt de fiscus?

Maar hoe weet u of uw vastgoedactiviteiten als professioneel worden beschouwd door de fiscus? Florence Angelici, woordvoerster van de FOD Financiën, legt uit: ‘Inkomsten uit onroerend goed worden beschouwd als beroepsinkomsten als het vastgoed wordt gebruikt om een beroepsactiviteit uit te oefenen en als de inkomsten worden ontvangen in het kader van die beroepsactiviteit.’

Wat wordt er bedoeld met een ‘beroepsactiviteit’? ‘Een activiteit wordt als professioneel beschouwd als die regelmatig en intensief is. Dit betekent dat er frequente en onderling samenhangende handelingen worden verricht om een voortdurende en gebruikelijke activiteit te vormen, buiten het normale beheer van het privévermogen, zelfs als het slechts om deeltijdse activiteiten gaat.’

Om te bepalen of de transacties bui-

DE ESSENTIE

• Als u veel vastgoed verhuurt of verkoopt, kan de belastingdienst u zien als een professionele vastgoedinvesteerder. Dat heeft een invloed op de belastingen die u moet betalen op de vastgoedinkomsten.

• De fiscus gebruikt enkele criteria om te bepalen of u een professionele vastgoedinvesteerder bent. Onder meer het aantal vastgoedtransacties, hoe vaak en hoe groot deze transacties zijn, hoe u deze transacties organiseert en hoeveel tijd u eraan besteedt, hoeveel u hebt geïnvesteerd en of u gebruikmaakt van leningen.

Investeren in vastgoed blijft verstandig. En dat is niet enkel weggelegd voor de ‘happy few’. Benieuwd naar de mogelijkheden?

Bij Zabra denken we met je mee, gaan we voor een aanpak op maat en maken we investeren in vastgoed toegankelijk. Zabra.be/invest

OPENING KIJKAPPARTEMENT IN ROESELARE 24/02 - Schrijf je in via zabra.be/west

• BEN-woningen en BEN-appartementen te koop

• Prachtige groene binnentuin

• Toplocatie vlak bij het centrum en de Grote Bassin

• Zuidgericht terras en/of tuin

• Duurzaam verwarmen met MIROM

• Dicht bij scholen, supermarkten en voorzieningen

Benieuwd? zabra.be/west

OPENING KIJKWONING IN KORTRIJK 30/03 - Schrijf je in via zabra.be/destokerie

• BEN-woningen en BEN-appartementen

• Duurzaam karakter met publieke groene binnentuin

• Toplocatie in hartje Kortrijk

• Kwaliteitsvol wonen in prachtig kader

• Vloerverwarming en zonnepanelen

• Op wandelafstand van horeca, winkels en scholen

Benieuwd? zabra.be/destokerie

16,5%

Wie vastgoed verkoopt binnen 5 jaar met een meerwaarde, betaalt daarop 16,5 procent belasting. Een uitzondering hierop vormt de doorverkoop van de gezinswoning.

40%

Wie vastgoed verhuurt als particulier, wordt belast op het kadastraal inkomen van de woning, plus 40 procent.

ten het normale beheer van het privévermogen van de belastingplichtige vallen, beoordeelt de belastingdienst elk geval individueel, op basis van alle feitelijke omstandigheden. Enkele niet-limitatieve criteria zijn onder meer: het aantal, de frequentie en het belang van de transacties (aankopen, verkopen, verhuren), het verband ertussen, de organisatie en de tijd die met de transacties gepaard gaan, de investering die de belastingplichtige heeft gedaan, de gebruikte middelen zoals kantoor, personeel, reclame, verkoopmethoden enzovoort, het gebruik van leningen, en het verband tussen de hoofdberoepsactiviteit van de belastingplichtige en de vastgoedactiviteiten.

Advocaat Thierry Litannie beklemtoont dat vooral dat laatste criterium vaak doorslaggevend is. ‘De fiscus controleert vooral of de belastingplichtige een beroepsactiviteit uitoefent die verband houdt met vastgoed.’

— Gerichte controles?

Volgens de advocaat is er helaas geen duidelijke lijn te trekken. ‘Sommige eigenaars kunnen 300 studentenkamers bezi en zonder dat de belastingdienst vragen stelt, terwijl iemand anders met bijvoorbeeld 10 panden wél gecontroleerd zal worden’, zegt hij.

Volgens de fiscus zijn er op dit moment geen specifieke controles tegen eigenaars van meerdere woningen. ‘De acties op inkomsten uit onroerend goed zijn gericht op zowel belastingbetalers met meerdere eigendommen als mensen met slechts één eigendom. In die gevallen bestaan de fiscale risico’s onder meer uit het niet aangeven van het kadastraal inkomen van een eigendom in België of het buitenland, het niet aangeven van huurinkomsten of belastbare meerwaarden, of het verzwijgen van inkomsten uit roerende goederen bij gemeubileerde verhuur’, zegt Angelici.

25%

Wie vastgoed verhuurt als professionele investeerder via een vennootschap, betaalt 25 procent vennootschapsbelasting op de werkelijke huurinkomsten, verminderd met de beheerskosten.

2.478

In 2023 kregen 2.478 belastingplichtigen een brief van de FOD Financiën waarin werd gevraagd om de behaalde meerwaarden uit vastgoed correct aan te geven in de belastingaangifte.

‘De herkwalificatie van huurinkomsten naar een beroepsactiviteit voor verrichtingen die verder gaan dan het normale beheer van privévermogen maakt dus geen deel uit van een specifieke actie van de fiscus’, vervolgt ze. Bortolo i blijft sceptisch: ‘De herkwalificatie van inkomsten uit onroerend goed is voor mij een monster van Loch Ness. We horen geruchten van iemand die weer van iemand anders heeft gehoord dat die het beest op een mistige nacht heeft gezien... Maar niemand weet zeker of het waar is en hoe het verhaal eindigt.’

— Wat met de meerwaarden?

Wie zijn vastgoed verkoopt, kan te maken krijgen met de meerwaardebelasting. Meerwaarden die binnen vijf jaar op vastgoed worden gerealiseerd, worden belast tegen een tarief van 16,5 procent, behalve bij doorverkoop van de gezinswoning. Belastingbetalers die dit soort transacties vaak uitvoeren, lopen het risico dat hun meerwaarden door de fiscus worden behandeld als beroepsinkomsten. In dat geval wordt de meerwaarde belast tegen het marginale tarief van de belastingbetaler, dat varieert tussen 25 en 50 procent.

De fiscus heeft de controles op belastingbetalers die meerwaarden op onroerend goed realiseren de afgelopen jaren opgevoerd. Dat zijn personen die in een relatief korte periode meerdere eigendommen hebben gekocht en vervolgens snel hebben verkocht met een aanzienlijke meerwaarde.

In 2022 ontvingen 2.234 belastingplichtigen een brief van de FOD Financiën, in 2023 waren dat er 2.478. In deze brieven wordt gevraagd om de gerealiseerde meerwaarden correct aan te geven in de belastingaangifte. Ook in 2024 zal deze specifieke doelgroep een brief ontvangen, aldus minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V). ■

50%

Een professionele vastgoedinvesteerder wordt belast op de meerwaarde van zijn vastgoed tegen het marginaal tarief, dat kan oplopen tot 50 procent.

‘Sommige eigenaars kunnen 300 studentenkamers bezi en zonder dat de belastingdienst vragen stelt, terwijl iemand anders met bijvoorbeeld 10 panden wél gecontroleerd zal worden.’

THIERRY LITANNIE ADVOCAAT

Benieuwd naar de beursgeheimen van andere beleggers?

de beleggerspodcast zonder taboes.

Nu ook met video

In De Beursvoyeurs fileren Tomas De Soete en De Tijd journalist Ellen Vermorgen, samen met andere inhouse-experten het heetste beursnieuws van de afgelopen week. Ze geven een antwoord op prangende beleggersvragen van luisteraars, én dissecteren de portefeuille van een bekende belegger. Inzicht en ontspanning gaan hand in hand in deze podcast voor en door beleggers.

Nu te beluisteren op tijd.be, in onze app of op uw favoriete podcastplatform.

Neem voorsprong.

luxueuze appartementen en woningen in het historisch centrum van Gent

Prinsenhof Gent

FRÉDÉRIC VANDENHENDE

OPRICHTER INVESTR

BEZOEK ONS:

WEBSITE: WWW.MIJNGELD.BE

LINKEDIN: LINKEDIN.COM/COMPANY/DE-TIJD/

FACEBOOK: FACEBOOK.COM/DETIJD

INSTAGRAM EN TIKTOK: @DE.TIJD

X: @TIJD

MAIL ONS: VRAGEN@MIJNGELD.BE

Vastgoedrevolutie: de kracht van belonen

ALS JE HET gedrag van mensen wilt veranderen, zijn er twee opties: straffen of belonen. Ik geloof sterk in de kracht van belonen, ook als het om vastgoed gaat.

Er beweegt tegenwoordig ontze end veel op de vastgoedmarkt. Jonge kopers hebben het steeds moeilijker om een eigen woning te bemachtigen, omdat het bedrag dat ze zelf moeten ophoesten, toeneemt. Kandidaat-huurders vinden nog maar moeilijk een geschikte huurwoning, omdat het aanbod verschraalt. Investeerders vinden hun weg niet meer naar vastgoed na de stijging van de aankoopbelasting. Maar liefst 180.000 mensen staan op een wachtlijst voor een sociale woning. De Vlaamse renovatieplicht maakt dat heel veel woningen binnenkort gerenoveerd moeten worden. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

België is in volle vastgoedtransformatie, maar ons beleid loopt hopeloos achter. De traditionele visie van de ‘baksteen in de maag’ wordt ingehaald door de nieuwe generatie. Het aantal eigenaars ten opzichte van huurders – vroeger bedroeg de verhouding 75/25 – neemt jaar na jaar af. Ook de gezinssamenstelling verandert snel: meer mensen wonen alleen, niet alleen ouderen, maar ook jongeren. Bovendien zijn centralisatie en stedelijke groei onvermijdelijk.

Een dak boven uw hoofd blijft een basisbehoefte. Maar wanneer de woonvormen veranderen, moet ook het aanbod op de markt mee-evolueren. Net daar wringt het schoentje. Het beleid van de afgelopen jaren heeft niet gebracht wat nodig was.

Er is behoefte aan een visie op vastgoed die verder reikt dan de volgende legislatuur. Als de politieke lan-

getermijnvisie niet grondig wordt herbekeken, kan de crisis escaleren. We staan dus op een kritiek punt en krijgen geen vijf kansen meer om dat nog recht te trekken.

Vandaar mijn pleidooi: gooi het over een compleet andere boeg! Kies voor een economisch groeimodel met oog voor de sociale en maatschappelijke uitdagingen. Beloon investeerders die hieraan bijdragen. Door de vastgoedeconomie te ondersteunen, zult u de gevolgen overal kunnen waarnemen. Bovendien creëert u duidelijkheid op lange termijn.

‘We staan op een kritiek punt en krijgen geen vijf kansen meer om dat nog recht te trekken.’

Stimuleer investeerders om te verhuren tegen marktconforme

prijzen en laat ze de tekorten in de sociale woningbouw opvullen. Richt u op kleinere woningen die voldoen aan de behoeften van de nieuwe generatie kopers. Investeer in kwalitatief vastgoed en renoveer oudere panden. Belangrijk is vooral dat het aanbod voldoet aan de vraag, want momenteel is er een groot verschil tussen beide.

Door deze nieuwe aanpak zal niet alleen de tewerkstelling toenemen, we zullen ook betere huisvesting creeren voor degenen die het nodig hebben. En de overheid zal meer inkomsten kunnen binnenrijven. Bovendien kan de economische wet van vraag en aanbod ertoe leiden dat we de prijzen weer onder controle krijgen. ■

Investr is een platform waarop investeerders een correct rendement van een vastgoedinvestering kunnen zien en vergelijken.

Een vraag over uw beleggingsfondsen?

Onze redactie zoekt het voor u uit.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws over fondsen en trackers?

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief ‘Fondsen deze week’. Elke woensdag in uw mailbox.

Het maandelijkse magazine ‘Fonds’

Een overzicht van relevant fondsennieuws, analyses van beleggingsfondsen en trackers en interviews met internationale fondsenbeheerders.

Fund Finder: alle fondsen gebundeld in 1 tool

Inclusief koersen, rendement, handige grafieken en rating volgens het unieke kronensysteem van onze experten. Overzichtelijk en makkelijk in gebruik.