10 sleutelmomenten voor een slimme erfenisplanning
6 Maak het verschil
De wet regelt netjes wie uw erfgenamen zijn en wat die van u erven. Maar als u van die wettelijke regels wilt afwijken, moet u zelf een erfenisplanning opstellen.
9 7 manieren om uw nalatenschap te plannen
Van testament, huwelijkscontract en schenking tot erfovereenkomst, zorgvolmacht, levensverzekering en gesplitste aankoop: wanneer zijn ze interessant, wat zijn de do’s-and-don’ts en hoeveel erfbelasting kunt u er mee uitsparen?
36 4 misverstanden over uw successieplanning
Denkt u dat een successieplanning alleen interessant is voor grote vermogens? Of dat het iets is voor mensen ‘op leeftijd’? De belangrijkste misverstanden doorgeprikt.
38 10 cruciale levensmomenten voor uw successieplanning
Op welke momenten moet u minstens stilstaan bij uw vermogen, en wat daarmee moet gebeuren als u er niet meer bent?
Een levensreis in 10 beslissende momenten.
45 10 praktische vragen over de aangifte van nalatenschap
Een overlijden in de familie gaat niet alleen gepaard met veel verdriet, er komt ook heel wat papierwerk bij kijken? Wat moet u allemaal invullen op een aangifte van nalatenschap? En kunt u dat zelf of schakelt u beter de hulp in van een expert?
50 Hoeveel belasting betalen op een erfenis of schenking?
Alle tarieven voor wie erft of schenkt in één handig overzicht. In het Vlaams, Brussels én Waals Gewest.
COLOFON
ADRES
REDACTIE NETTO
TOUR & TAXIS
HAVENLAAN 86C BUS 309
B-1000 BRUSSEL REDACTIE@NETTO.BE
ALGEMEEN
HOOFDREDACTEUR
ISABEL ALBERS
HOOFDREDACTEUR DE TIJD
PETER DE GROOTE
CHEF NETTO SONJA VERSCHUEREN
EINDREDACTEUR
JAN LODEWYCKX
ARTDIRECTOR
ILSE JANSSENS
REDACTEUREN
PETRA DE ROUCK
LIEVEN DESMET
JASMINE HEYVAERT
PETER VAN MALDEGEM DIRK SELLESLAGH
ILLUSTRATIES TIMLETSGO.COM
INFOGRAFIEKEN FRANK SCHULPÉ
ABONNEMENTEN
TEL.: 0800/55.150
E-MAIL: ABO@TIJD.BE
ADVERTENTIES
TRUSTMEDIA
TOUR & TAXIS
HAVENLAAN 86C BUS 309
B-1000 BRUSSEL
TEL.: 02/422.05.11 INFO@TRUSTMEDIA.BE
VERANTWOORDELIJKE
UITGEVER
PETER QUAGHEBEUR
SIMULEER DE ERF-/SCHENKBELASTING
Hoeveel zal de fiscus van uw erfenis incasseren? Of hoeveel schenkbelasting zult u moeten betalen? Simuleer het met onze handige tools op: tijd.be/hoeveelkosterven en tijd.be/hoeveelkostschenken
DIGITAAL DOSSIER
Van ‘timing is essentieel bij de schenking van een effectenportefeuille’ tot ‘leid uw erfgenamen op’: lees ons digitaal dossier over erven en schenken: tijd.be/erven-schenken
7 manieren om uw nalatenschap te plannen
Een testament is een hoogstpersoonlijk, niet openbaar document waarin u vastlegt wat er na uw overlijden met uw nalatenschap moet gebeuren in afwijking van de algemene wettelijke bepalingen van het erfrecht. Er zijn verschillende mogelijkheden, maar alles moet wel juridisch sluitend zijn.
Tekst: Lieven Desmet
De wet voorziet in een aantal regels over de nalatenschap. Die zijn alleen van toepassing als de overledene geen testament heeft. De wet wijst dan erfgenamen aan in een bepaalde volgorde. De echtgenoot en de kinderen komen eerst aan de beurt. Ook allerlei andere zaken zijn niet wettelijk geregeld, zoals wie de voogdij over uw minderjarige kinderen krijgt na uw overlijden. Als u dat wilt aanpassen, dan kunt u – binnen een wettelijk kader – dat bijsturen door een testament op te stellen.
‘Zo’n testament kunt u op verschillende manieren opstellen’, zegt notaris Anne-Sophie Willems, woordvoerster van Notaris.be. ‘U bent niet verplicht om uw testament te laten opstellen door een notaris, al blijft het wel de veiligste oplossing.’ Een notarieel of openbaar testament is een ijzersterk document. De andere erfgenamen kunnen niet betwisten dat de notaris het testament heeft opgemaakt of de wensen van de overledene correct heeft weergegeven, tenzij ze een strafklacht indienen wegens valsheid in geschrifte.
Zeker voor mensen zonder kinderen raadt Willems een testament aan. ‘We zien het vaak gebeuren dat er geen testament is, en erfgenamen van de zoveelste graad die elkaar niet of nauwelijks kennen met heel veel vragen zitten. Of onzeker zijn over de erfenis, en wat de gevolgen ervan zijn.’
Testamenten zijn er in drie versies. Er is het eigenhandig – dus zelfgeschreven – testament, het notarieel testament, ook wel het openbaar of authentiek testament genoemd, en het internationaal testament.
‘Internationale testamenten komen minder voor’, weet Willems. ‘Ze zijn nuttig bij grensoverschrijdende zaken, omdat ze internationaal worden erkend en bijgevolg ook moeten worden aangeboden bij een notaris.’
Een testament is een persoonlijk document. Twee personen kunnen dus niet samen één testament opstellen.
Zelf een testament opstellen houdt risico’s in. Uw testament moet immers juridisch sluitend zijn. Het is dus van belang dat uw testament aan bepaalde vormeisen voldoet om rechtsgeldig te zijn.
Het notarieel testament is een notariële akte die verleden wordt door de notaris. De ‘testator’ dicteert zijn testament aan de notaris, die er een authentieke akte van opmaakt. ‘De notaris moet vooral de bedoeling van de testator achterhalen en zijn woorden in een juridisch sluitende tekst omzetten in een testament’, stelt Willems.
‘Als notaris moeten we erop letten dat de wensen van de testator correct worden weergegeven, zodat er geen grijze zone of verkeerde interpretatie bestaat. Iets wat bij een eigenhandig geschreven testament weleens voorkomt.’ De notaris waakt er ook over dat de wilsbeschikking er niet komt onder druk, en of de testator bekwaam is op het ogenblik dat die het testament opstelt.
Bij het eigenhandig testament is het de vereiste dat – zoals het woord al zegt – de testator eigenhandig het testament schrijft, dateert en ondertekent. En dit volledig van de eerste tot de laatste letter. ‘Laten schrijven of typen maakt het ongeldig’, waarschuwt Willems. Hoe of waarop het wordt geschreven, is niet belangrijk. Alle voorwerpen zijn toegestaan: een blad papier, een omslag. Het mag geschreven worden met een vulpen, potlood of stift. Idealiter is het om een ordelijk en over-
zichtelijk werkstuk op te stellen, al zijn doorhalingen of overgeschreven passages feitelijk toegestaan.
Een eigenhandig testament moet stroken met de wetgeving over het erfrecht. U kunt bijvoorbeeld niet zomaar onbeperkt uw hele vermogen aan derden geven. U zult altijd rekening moeten houden met het voorbehouden deel van uw echtgenoot of echtgenote en kinderen. ‘Als notaris kunnen we daarbij een adviserende rol spelen, de mensen laten nadenken en soms aantonen dat sommige zaken, hoe goed bedoeld ook, negatieve gevolgen kunnen hebben.’
Ook belangrijk is dat u als testator nauwkeurig vermeldt wie de begunstigden zijn. Vermeld de naam voluit, en indien mogelijk met toevoeging van adres, geboorteplaats en -datum. Ook als u wilt nalaten aan een instelling is het belangrijk dat de correcte naam en rechtsvorm worden genoemd. Anders zou het testament dode letter kunnen blijven. ‘Ook is het belangrijk dat u werkt met een opvolging, voor het geval de begunstigde zelf niet meer zou leven wanneer het testament uitwerking krijgt’, adviseert Willems. ‘Indien u dat niet doet, wordt het wettelijk erfrecht toegepast, iets wat u misschien net niet wilde.’
Als er meerdere testamenten zijn, wordt nagegaan wat het laatste is. ‘Ik stel altijd voor dat in zo’n geval de testator zijn testament aanvat met de woorden: “ik herroep alle voorgaande testamenten”’, zegt Willems.
Het volstaat niet een geldig testament te maken, u moet het later nog kunnen terugvinden.
In ons land bent u niet verplicht om een eigenhandig testament bij een notaris in bewaring te geven. Al is dat wel wenselijk. ‘De bewaargeving bij de notaris biedt belangrijke voordelen, zoals de mogelijkheid uw testament te laten inschrijven in het Centraal Register van Testamenten (CRT)’, aldus Willems. ‘Dankzij die dienst kan het testament worden opgespoord na uw overlijden.’ Bovendien kunt u door het testament in bewaring te geven bij een notaris vermijden dat degenen die zich benadeeld zouden voelen, het laten verdwijnen. Doorheen de jaren zou het testament ook verloren kunnen gaan. Een bewaargeving bij de notaris verdient dus de voorkeur.’
‘Een notarieel testament opstellen kost gemiddeld tussen 350 en 450 euro’, zegt Willems. Afhankelijk van de complexiteit ervan, en of er veel bepalingen moeten worden opgenomen. Die prijs bevat ook de bewaring, en de uitvoering van de akte. Een eigenhandig geschreven testament kost in principe niks, maar als u het in bewaring wilt geven bij de notaris, zal die daar ook een kostprijs voor aanrekenen. Meestal zo’n 100 euro. Bedenk evenwel dat uw eigenhandig geschreven testament bij uitvoering officieel moet worden neergelegd en bij de uitvoeringsakte gevoegd. Dat kost ook iets, alleen zijn het dan de erfgenamen die die kosten dragen ■
Een notarieel of openbaar testament is een ijzersterk document. Erfgenamen die het willen betwisten, moeten al een strafklacht indienen wegens valsheid in geschrifte.
Geen enkel leven is identiek. Toch zijn er enkele cruciale momenten waarop u minstens moet nadenken over uw vermogensplanning. Wat zijn die afspraken? En waarop moet u letten?
1U gaat samenwonen of trouwen
Wellicht niet de eerste bekommernis voor wie gaat samenwonen, maar de manier waarop de relatie wordt vormgegeven, bepaalt het erfrecht van uw partner.
Bij een feitelijke samenwoning gaat het koppel op hetzelfde adres wonen zonder verdere formaliteiten. Uw partner erft in dat geval nooit automatisch.
Bij een wettelijke samenwoning wordt een verklaring van wettelijke samenwoning afgelegd. Voor uw partner is er dan wel een beperkt erfrecht: het vruchtgebruik op de gezinswoning en inboedel. ‘Kiest u voor een feitelijke of wettelijke samenwoning, dan is het wenselijk om een paar afspraken over de vermogensverdeling in een samenlevingscontract vast te leggen’, zegt Ann Maelfait, advocaat bij Rivus. Met een testament kunnen samenwoners elkaar iets nalaten na het overlijden.
Door te huwen maakt u van uw partner een bevoorrechte erfgenaam. ‘Aan jonge koppels stel ik altijd de vraag: wat
met de partner als er iemand wegvalt? Kan de langstlevende nog financieel rondkomen? De kosten voor water, gas en elektriciteit zakken immers niet’, zegt notaris Joni Soutaer, woordvoerder van notaris.be. ‘U kunt elkaar beter beschermen door niet alleen het huis na te laten, maar ook de roerende bezittingen.’
Als een koppel geen huwelijkscontract opstelt, vallen de partners automatisch onder het wettelijk stelsel. Kenmerkend is dat alle aanwinsten van na het huwelijk in de huwgemeenschap vallen, wat betekent dat elke partner ze voor de helft krijgt. ‘Dat geldt ook voor bijvoorbeeld dividenden van aandelen in een familievennootschap die geschonken werden of de wederbeleggingen van die dividenden door intekening op een kapitaalverhoging’, zegt Maelfait. ‘Mocht het tot een echtscheiding of overlijden komen, dan kan dat leiden tot een verwatering van het eigen vermogen van het familie-
bedrijf. Daarom kan een contract van scheiding van goederen wenselijk zijn. Dat kan dan worden aangevuld met een testament en een zorgvolmacht, waardoor in extremis nog geschonken kan worden.’
Gehuwde koppels kunnen ook opteren voor een keuzebeding. Dat geeft de langstlevende de mogelijkheid om te kiezen wat hij of zij van de nalatenschap wil en wat al vererfd mag worden door de kinderen. ‘Dat alles naar de langstlevende kan gaan, kan ook een nadeel zijn. Als er op termijn een nieuwe partner komt, kan een deel van de erfenis doorgegeven worden. Jonge koppels moeten zich de vraag stellen wat het belangrijkste is: de absolute bescherming van de langstlevende of de ongerustheid dat uw partner iemand nieuw leert kennen’, zegt Soutaer. ‘Een keuzebeding kan dan ook gemodelleerd worden en bijvoorbeeld alleen betrekking hebben op de gezinswoning en niet op het geld.’
