netto JUN I 2 0 1 6
Wat?
De juiste antwoorden voor wie zijn gezinswoning, ander vastgoed, roerende goederen of een familiebedrijf cadeau wil doen
Aan wie?
De beste formules voor wie zijn partner, kinderen, kleinkinderen, vrienden, verre familie of een goed doel wil vooruithelpen
Hoe?
Met handige stappenplannen voor zowel eraters als erfgenamen
Schenken of nalaten? + LEZERSACTIE STEL UW ERFENISVRAGEN AAN ONZE EXPERTS
netto JUNI 2016
netto ERFENISGIDS JUNI 2016
Schenken of nalaten?
De spelregels 6 Welke beperkingen legt het wettelijke erfrecht op? 10 Bent u al klaar om te schenken? Hoeveel kapitaal hebt u nodig voor een zorgeloze oude dag?
Aan wie? 16 Partner Wat krijgt uw partner automatisch? En hoe kunt u dat aanvullen? 20 Kinderen Zo kunt u uw kinderen een extra duwtje in de rug geven (en voorwaarden koppelen aan zo’n schenking). 24 Kleinkinderen Hoe kunt u de kleinkinderen in de watten leggen? 26 Goede vrienden/verre familie Een neef of vriend plezieren en toch de belastingfactuur binnen de perken houden. 28 Goed doel Hoe nalaten aan een goed doel? En wat als u tegelijk een verre erfgenaam wilt begunstigen?
Wat? 38 Gezinswoning Vastgoed schenken zit in de lift. ‘Toch zijn veel Vlamingen zich niet bewust van de gevolgen.’ 44 Geld, kunst, juwelen Wie roerende goederen schenkt, kan zijn vermogen goedkoop overdragen en zich tegelijk indekken tegen allerlei horrorscenario’s. 50 Familiebedrijf Uw onderneming tijdens uw leven wegschenken en toch de touwtjes in handen houden? Het kan.
LEZERSACTIE Stel uw erfenisvragen aan onze experts Stuur uw vraag via www.netto.be/erfenisactie naar de redactie en u krijgt op 23 juni tussen 18 en 21 uur gratis een antwoord van een notaris.
Hoe? 56 10 vragen voor wie schenkt of nalaat Van ‘kunnen echtgenoten samen een testament opstellen?’ tot ‘moet ik een testament met de hand schrijven?’ 62 10 vragen voor wie krijgt Van ‘hoelang duurt de afhandeling van een erfenis?’ tot ‘binnen welke termijn moet u erfbelasting betalen?’ 68 De 5 grootste twistpunten Van ‘wat te doen als het testament wordt betwist?’ tot ‘wat als de andere erfgenamen beweren dat de erflater niet wist wat hij deed?’. 71 Grenzeloos erven Wat te doen als een erfgenaam buiten de landsgrenzen woont? Of als u een woning in Frankrijk erft?
Schenk- en erfbelasting
VOLG DE HERVORMMING VAN HET ERFRECHT OP DE VOET VIA WWW.NETTO.BE + Tool: Bereken hoeveel erfbelasting of schenk-belasting u moet betalen Ga naar www.netto.be/erfbelasting en www.netto.be/schenkbelasting. + Modeldocument: ‘Pacte adjoint’ bij bankgift van geldGa naar www.netto.be/pacteadjoint, vul de gegevens in en print het kant-en-klare document af.
32 ALLE TARIEVEN Zoveel schenk- en erfbelasting betaalt u in Vlaanderen, Brussel en het Waals Gewest.
VOLGENDE KEER IN NETTO MAGAZINE:
VASTGOEDGIDS 27 AUGUSTUS BIJ DE TIJD
COLOFON Adres: redactie Netto, Tour & Taxis, Havenlaan 86C bus 309, B-1000 Brussel, redactie@netto.be Hoofdredacteur: Isabel Albers Redactiechef: Peter Van Maldegem Eindredacteur: Jan Lodewyckx Artdirector: Ilse Janssens Lay-out: Willem Ravoet Redacteuren: Nadine Bollen, Ellen Cleeren, Petra De Rouck, Isabelle Dykmans, Jean-Yves Klein, Erika Racquet, Caroline Sury, Medewerkers: Wouter De Broeck, Stéphane Renard, Géraldine Vessière, Sven Vonck Vertalingen: Linda Laeremans Illustratoren: Pieter Van Eenoge Fotograaf: Brecht Van Maele Abonnementen: tel.: 0800/55.150, e-mail: abo@tijd.be Advertenties: Trustmedia, Tour & Taxis, Havenlaan 86C bus 309, B-1000 Brussel, tel.: 02/422.05.11, fax: 02/422.05.10, info@trustmedia.be Verantwoordelijke uitgever: Dirk Velghe Netto wordt waterloos en milieuvriendelijk gedrukt bij Eco Print Center.
4
netto JUNI 2016
Schenken, nalaten en erven De spelregels Wat doe ik het best: schenken, een testament opstellen of nalaten? Het antwoord op die vraag is voor iedereen verschillend. Maar wie zijn erfenis plant, botst sowieso op de beperkingen die het wettelijke erfrecht oplegt. Tekst: Nadine Bollen
6
netto JUNI 2016
‘D
e grootste hervorming van de voorbije 100 jaar.’ Zo omschrijft fiscaal-vermogensadvocaat Wim Vetters van Eubelius de op stapel staande hervorming van het familiaal vermogens- en erfrecht. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil tegen de zomer een voorstel daarover op tafel leggen. Het huidige erfrecht is een bloedgebonden erfrecht: de kinderen staan centraal en van ouders wordt verwacht dat zij hun vermogen zo gelijk mogelijk tussen hun kinderen verdelen. Bedoeling is om te evolueren naar een relatiegebonden erfrecht: beide partners zijn kapitein van het gezinsvermogen dat ze samen hebben opgebouwd. Pas als beide ouders overleden zijn, mogen de kinderen het schip enteren. Hoe de nieuwe regels er ook zullen uitzien, feit blijft dat het wettelijke erfrecht een kader schept waaraan iedereen die zijn erfenis plant zich moet houden. U kunt proberen buiten de lijntjes te kleuren, maar dat zal alleen lukken als al uw erfgenamen zich daar vredig naar schikken. Staan zij echter op hun strepen, dan zal uw laatste wens geen werkelijkheid worden. Het komt er dus op aan om de contouren van het erfrecht te kennen, zodat u weet binnen welke lijnen u moet kleuren. Dit zijn de basisprincipes.
3. U laat meer na dan u bezit
1. Uw erfenis plannen is geen must Alvast een geruststelling: uw nalatenschap verdwijnt niet automatisch in staatshanden als u niets schenkt of geen testament hebt opgesteld. Als u niets onderneemt, zal uw nalatenschap onder uw wettelijke erfgenamen worden verdeeld volgens de wettelijke regels.
2. Uw erfenis plannen kan niet naar eigen goeddunken Minder opbeurend: wie denkt zijn erfenis volledig naar eigen goeddunken te kunnen verdelen, komt bedrogen uit. Tijdens uw leven mag u met uw vermogen doen en laten wat u wilt: u mag wegschenken wat u wilt en u mag in uw testament zetten wat u verkiest. Maar bij uw overlijden wordt nagegaan of u zich tijdens uw leven gehouden hebt aan het wettelijke kader dat het erfrecht u oplegt. Blijkt uit die oefening dat u buiten de lijntjes van uw ‘beschikbaar deel’ gekleurd hebt, dan kunnen de poppen aan het dansen gaan.
Bij uw overlijden wordt de ‘fictieve massa’ berekend: dat is de optelsom van alle goederen die u bezit op de dag van uw overlijden én alle goederen die u tijdens uw leven hebt weggeschonken. Die geschonken goederen worden in die optelsom gewaardeerd tegen de waarde die ze hebben op de dag van uw overlijden (dus niet op de dag van de schenking), maar wel in de staat waarin ze zich bevonden op de dag van de schenking (zie blz. 21). De fictieve massa is de basis om te berekenen of elke wettelijk beschermde erfgenaam krijgt waar hij wettelijk recht op heeft.
JUNI 2016
netto 7
Aan wie? Partner Kinderen Kleinkinderen Verre familie & vrienden Goed doel
Uw partner, een bevoorrechte erfgenaam of niet? Uw partner neemt niet alleen een bijzondere plaats in tijdens uw leven. Ook wanneer u er niet meer bent, kan uw geliefde een bevoorrechte plaats krijgen. Wat erft uw partner automatisch? En hoe kunt u dat aanvullen met een schenking of testament? Tekst: Petra De Rouck
16
netto JUNI 2016
U
wilt dat uw partner nog in de gezinswoning kan blijven wonen als u er niet meer bent? U wilt dat uw partner haar of zijn levensstandaard kan behouden? U wilt dat uw partner vrij kan beslissen over het vermogen dat u beiden in de loop der jaren hebt opgebouwd? Wie nadenkt over het schenken of nalaten van zijn bezittingen, kan niet om zijn partner heen. Anno 2016 is het levenslang gehuwde paar met kinderen niet langer de norm. Voor velen hoeft het boterbriefje niet meer: ze zweren bij een samenwoning. En steeds meer gezinnen zijn - na een stukgelopen relatie - nieuw samengesteld. Wat zijn de aandachtspunten als men nadenkt over de dag dat men er niet meer zal zijn? ‘De klemtoon verschilt vaak naargelang het om een traditioneel dan wel nieuw samengesteld gezin gaat’, merkt notaris Carol Bohyn. ‘Bij koppels met gemeenschappelijke kinderen is de grootste bekommernis doorgaans dat de langstlevende zoveel mogelijk te zeggen moet hebben. In nieuw samengestelde gezinnen komt de klemtoon eerder op de kinderen te liggen.’
Geef het juiste jawoord De manier waarop u uw jawoord aan uw partner geeft, bepaalt al in grote mate de erfrechten en de toekomstige verdeling van de bezittingen. ‘Wie zijn partner zoveel mogelijk wil geven, kan beter trouwen’, zegt Bart Verdickt, advocaat bij Cazimir. ‘Wie de erfrechten van zijn partner tot een minimum wil beperken, kiest beter voor een samenwoning’. Wat erft de langstlevende partner in de verschillende samenlevingsvormen?
● Trouwen Door in het huwelijksbootje te stappen geeft u uw partner automatisch een bijzonder statuut in het erfrecht. Echtgenoten en echtgenotes zijn beschermde erfgenamen. Wat hij of zij krijgt, verschilt naargelang de overleden partner al dan niet kinderen nalaat. • Zijn er kinderen, dan krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik over de hele nalatenschap; de kinderen verwerven de blote eigendom. Met het vruchtgebruik kan de langstlevende het genot hebben van alle goederen en eventuele inkomsten ervan (huuropbrengsten, dividenden…) opstrijken. • Zijn er geen kinderen, dan krijgt de weduwe of weduwnaar het hele gemeenschappelijke vermogen in volle eigendom en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overleden partner. Welke goederen het koppel in gemeenschap heeft en welke tot het eigen vermogen behoren, hangt af van het huwelijksregime: • Wie geen huwelijkscontract opstelt, is automatisch gehuwd onder het wettelijk stelsel.
Daarbij zijn alle bezittingen van voor het huwelijk en alle schenkingen en erfenissen ‘eigen’ goederen. Alle inkomsten van na het huwelijk (ook die van het eigen vermogen) behoren tot de gemeenschap. • Bij een scheiding van goederen is er in principe geen gemeenschappelijk vermogen en heeft elke partner een eigen vermogen. ‘Er is dan ook geen gemeenschappelijk vermogen dat haar of hem toekomt op grond van het wettelijk erfrecht als er geen kinderen zijn’, aldus Verdickt. De langstlevende erft bovendien een minimumdeel van de nalatenschap dat hem nooit ontnomen kan worden: de helft van het vruchtgebruik en alleszins minstens het vruchtgebruik op de gezinswoning en het huisraad of het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap. Met het vruchtgebruik op de gezinswoning kan de langstlevende levenslang en gratis in de ingerichte gezinswoning blijven of ze verhuren en de huurinkomsten opstrijken. Hij of zij kan ook kiezen voor het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap.
● Wettelijk samenwonen ‘Wettelijk’ samenwonen betekent dat u op het gemeentehuis een verklaring van wettelijke samenwoning hebt afgelegd. Volgens de wettelijke regels erft de langstlevende partner automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. Maar anders dan bij gehuwden is dat geen gegarandeerd erfrecht: samenwoners kunnen elkaar minder geven
dan wettelijk voorzien. ‘Zo kan het vruchtgebruik ingeperkt worden in de tijd of kan men verhinderen dat de langstlevende de woning verhuurt. Het vruchtgebruik kan zelfs volledig worden ontnomen en zonder dat de onterfde partner daarvan op de hoogte is, bijvoorbeeld via testament’, zegt Verdickt.
● Feitelijk samenwonen Koppels die gewoon ingeschreven zijn op hetzelfde adres maar voor het overige geen formaliteiten hebben ondertekend, wonen feitelijk samen. Het verhaal van het erfrecht is zeer kort: ze erven niet automatisch van elkaar.
Risico!
Bij wettelijke samenwoners kan één partner de andere het vruchtgebruik volledig ontnemen, zelfs zonder dat de onterfde partner daarvan op de hoogte is. Dat kan bijvoorbeeld via testament.
Wat bij dementie?
V
elen willen wel schenken of een testament opstellen, maar stellen dat uit tot ze al wat ouder worden. Op latere leeftijd kan een ouderdomsziekte zoals alzheimer echter een spelbreker zijn. Om te schenken of een testament op te stellen moet men in principe gezond van geest zijn. Kan dat ondervangen worden door een zorgvolmacht aan uw partner te geven? Met zo’n zorgvolmacht kan uw partner uw geldzaken en goederen beheren op de dag dat u daartoe zelf niet meer in staat bent. ‘Met een zorgvolmacht kan er nog geschonken worden in naam van de partner, maar een testament opstellen kan niet’, zegt notaris Carol Bohyn.
‘Gegeven is gegeven’ geldt niet voor getrouwden
A
ls wettelijk of feitelijk samenwonende partners elkaar iets schenken, geldt het principe: ‘gegeven is gegeven’. Bij schenkingen tussen gehuwden is dat níét het geval: dergelijke schenkingen kunnen altijd eenzijdig herroepen worden, tenzij ze in het huwelijkscontract plaatsvonden.
JUNI 2016
netto 17
Hoe? U bent erflater U bent erfgenaam Probleemgevallen
De 5 grootste twistpunten De afwikkeling van een erfenis verloopt niet altijd van een leien dakje. Wat te doen als het testament wordt betwist? En wat te beginnen als de overledene vergat een eerder opgemaakt testament te herroepen? Tekst: Ellen Cleeren
O
nnodig te melden dat de afwikkeling van een erfenis tot veel kopzorgen kan leiden. Of erger zelfs, tot hoogoplopende ruzies en zelfs een definitieve breuk met de familie. We overlopen 5 scenario’s die een vlotte afhandeling van de nalatenschap kunnen verhinderen of zelfs kunnen leiden tot een betwisting. Wat u dan te doen staat, hangt af van de concrete situatie.
1. De andere erfgenamen trekken een notarieel testament in twijfel Als het testament van de erflater in de vorm van een notariële akte is opgemaakt, kunt u tamelijk gerust zijn. In dat geval heeft de erflater zijn testament gedicteerd aan één notaris in aanwezigheid van twee getuigen of aan twee notarissen. Het is voor de erfgenamen dan erg moeilijk om de authenticiteit en geldigheid van dat testament in twijfel te trekken. Een notarieel of openbaar testament is een ijzersterk document. De andere erfgenamen kunnen niet betwisten dat de notaris het testament heeft opgemaakt of de wensen van de overledene correct heeft weergegeven, tenzij ze een strafklacht indienen wegens valsheid in geschrifte. De andere erfgenamen kunnen wel opwerpen dat de overledene niet meer ‘bij
zinnen’ was toen hij het testament dicteerde. Toch mag het feit dat de notaris een testament heeft opgemaakt, u vertrouwen inboezemen. ‘De notaris zal het notarieel testament alleen opstellen als hij niet twijfelt aan de geestelijke gezondheid van de persoon die het dicteert. Het feit dat er een notarieel testament bestaat, is minstens een aanwijzing dat de testator wel degelijk wist wat hij deed. Als de notaris twijfels heeft, zal hij de testator een medisch attest laten voorleggen’, aldus professor Frank Buyssens, hoofd van de opleiding notariaat aan de KU Leuven. Het is wel mogelijk dat het notarieel testament aanleiding geeft tot interpretatieproblemen. Die discussie zal dan toch moeten worden uitgeklaard, desnoods via de rechtbank.
2. De overledene vergat een eerder opgemaakt testament te herroepen Het is denkbaar dat de erflater vergeten is om een eerder testament te herroepen. Dat kan dramatische gevolgen hebben, bijvoorbeeld als de erflater een aanzienlijk deel van zijn vermogen heeft nagelaten aan een met naam en toenaam aangeduide levensgezellin met wie het nadien tot een breuk is gekomen. Het was wellicht helemaal niet de be-
68
netto JUNI 2016
doeling dat het testament - na de beëindiging van de relatie - uitwerking zou krijgen. ‘Maar als dat niet uitdrukkelijk in het testament is opgenomen én de testator gewoonweg vergeet om het testament te herroepen, is de kans reëel dat er grote betwisting ontstaat’, waarschuwt Buyssens. ‘De wettige erfgenamen zullen opwerpen
dat het nooit de bedoeling van de overledene kan zijn geweest om het testament uit te voeren. Maar de ex-partner kan evengoed aanvoeren dat hij dat dan maar uitdrukkelijk had moeten bepalen. Als er dan geen akkoord tussen de wettige erfgenamen en de ex-partner uit de bus komt, zal de rechtbank moeten beslissen.’
bij erfenissen 3. Andere erfgenamen betwisten een eigenhandig geschreven testament U staat voor een grotere uitdaging als het testament eigenhandig door de overledene is geschreven. Dan kunnen de wettige erfgenamen eenvoudig weigeren het testament te erkennen. Ze kunnen twijfels uiten over de datum, de handtekening of het geschrift. ‘Het is dan aan u om te bewijzen dat het testament wel degelijk geldig is’, vervolgt Buyssens. ‘U kunt de rechtbank vragen om een schriftonderzoek te bevelen, maar de rechtbank kan dat weigeren als ze meent dat zo’n onderzoek nutteloos is.’ Beslist de rechtbank dat het testament niet geldig (nietig) is, dan kunnen de andere erfgenamen doen alsof het niet bestaat. Zij kunnen dan hun deel in de nalatenschap opeisen.
Eigenhandig geschreven testament houdt meer risico’s in Een eigenhandig geschreven testament houdt altijd meer risico’s in dan een notarieel testament. ‘Het risico op inhoudelijke onjuistheden en betwistingen is veel gro-
ter’, zegt professor Frank Buyssens, hoofd van de opleiding notariaat aan de KU Leuven en zelf ook notaris. Bij een eigenhandig geschreven testament zijn er na het overlijden ook meer formaliteiten te vervullen. Zo moet het testament na het overlijden neergelegd worden onder de minuten bij de notaris. Als de erflater het testament bij leven niet in bewaring gaf aan een notaris, bestaat het risico op verlies. Of het risico dat de erfgenamen het niet terugvinden na het overlijden. ‘Ik heb ooit meer dan drie uur gezocht naar een testament waarvan de nabestaanden dachten dat het achter de televisie zat en vervolgens op een geheime plek in de slaapkamer van de overledene. Uiteindelijk heb ik niets gevonden. Dan hebben verklaringen ‘dat de overledene altijd gezegd had dat er iets voor hem of haar geschreven was’ geen enkele waarde meer. Bij een notarieel testament heb je dat risico niet’, illustreert Buyssens. ‘Wie het eigenhandig geschreven testament als eerste vindt, beslist of het bestaat’, meldt notaris Carol Bohyn. ‘De vinder kan het testament immers verscheuren als hij meent dat het hem benadeelt.’
Ik heb ooit meer dan drie uur gezocht naar een testament waarvan de nabestaanden dachten dat het achter de televisie zat en vervolgens op een geheime plek in de slaapkamer van de overledene. Uiteindelijk heb ik niets gevonden. PROFESSOR FRANK BUYSSENS, KU LEUVEN
Wie een eigenhandig geschreven testament als eerste vindt, beslist of het bestaat. De vinder kan het testament immers verscheuren als hij meent dat het hem benadeelt. NOTARIS CAROL BOHYN
4. De andere erfgenamen beweren dat de erflater niet wist wat hij deed Wie beweert dat de erflater niet wist wat hij deed, moet dat aantonen. ‘Ongezondheid van geest wordt niet vermoed en de bewijslast is zwaar. De erfgenamen moeten precies en omstandig bewijzen dat de erflater ongezond van geest was op het moment dat hij het testament opstelde of dicteerde’, aldus Buyssens. De erfgenamen kunnen veel middelen aanwenden om het bewijs te leveren, ook getuigen of vermoedens. Zoals hierboven al aangehaald, is het al wat moeilijker om de geestelijke gezondheid van de erflater te betwisten als hij/zij het testament dicteerde voor één of twee notarissen.
JUNI 2016
netto 69
De Erfenisgids. Nu zaterdag gratis bij De Tijd.