Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 1
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 3
Federico García Lorca GRØN VIL EG HA DEG GRØN
Frå spansk ved Tove Bakke og Ragnar Hovland
Samlaget Oslo 2016
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 5
Mange takk til LAURA GARCíA-LORCA, for uvurderleg hjelp og entusiasme Muchísimas gracias à Laura García-Lorca por su inestimable ayuda y entusiasmo, de T.B.
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 6
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 7
INNHALD Forord – memento mori, memento vivere – 23 Introduksjon 25 Diktbok 35 Libro de poemas – utval av dikt skrivne mellom 1917 og 1921 37 Draum 39 Skuggen av mi sjel 40 Om mine hender kunne plukke kronblad 42 Song til månen 43 Ballade om ein julidag 45 In memoriam 49 Landskap 50 Madrigal 53 Balladen om det vesle torget 55 Vegskil 58 Avbroten konsert 60 Orientalsk song 61 Tre 65 Månen og døden 66 Madrigal 67 Draum 69 Nattmelodi 71 Reir 73
7
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 8
Første songar 75 Diktaren leiker seg 77 Evjer 79 Månesigd 81 Fire gule balladar 82 I 82 II 83 III 84 IV 85 By 86 Korridor 87 Første side 88 Klokkelysning 89 Fange 90 Song 91
Suitar 93 Suitar 95 Tre avtrykk av himmelen 97 I 97 I Kavaler 98 III Venus 99 Avtrykk av havet 100 Kontemplasjon 101 Nattleg 101 To sjøstjerner 102 Vakter 103 Små historier om vinden 104 I 104 II 104 III 105 IV Rose 105 V Skule 106 Songar under månen 107 Fullmåne 107 8
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 9
Fargar 108 Lune 108 Salome og månen 109 Endetid 111 (Ein suite til) 112 Venting 112 Landskap sett med nasen 113 Blå elv 114 Draumar 114 Einsemd 116 (Blå elv) 117 Leiker 118 Hage 118 Bagasje 118 Salong 118 (Eit barn er nettopp fødd) 119 Reise 120 (Solnedgangsmunnen) 120 Gammal melankoli 120 Hagen til dei brunhåra jentene. Fragment 121 Arkade 121 Akasie 121 Møte 122 Sitronlund 122 Vassuite 124 Land 124 Skjelving 124 Bøyg 125 Bikube 125 Kross 126 Nord 126 Sør 126 Aust 127 Vest 127 Spegelsuiten 128 Symbol 128 9
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 10
Den store spegelen 128 Spegling 129 Strålar 129 Replika 129 Jord 129 Innfall 130 Shinto 131 Auga 131 «Opptakt» 132 «Voggesong» for søvnig spegel 132 Luft 133 Alt ved det gamle 133 Forvirring 134 Spøk 135 Sol 135 Piruett 135 Augeblikk av song 136 Song som speglar seg 136 Song som ikkje har opna seg 137 Sesam 138 Song i tårer 139 Når songen går ned 139 Landskap utan song 140 Skjelpadder 141 Skuletime 141 Dans 142 Leda 143 Leksjon 143 Frå «Suiter» (II) 145 Song i det aude 145 Død song 145 Natt (suite for piano og ei kjenslefylt stemme) 146 Strøtankar 146 Snart natt 146 Eit hjørne av himmelen 147 Kort sagt 147 10
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 11
Ei stjerne 148 Frynse 148 Den der 148 Minne 149 Mor 149 Åleine i mørket 149 Sirius 150 Venus 150 Her nede 150 Noko så trist 151 Klokkeskogen 152 Krattskog 153 Utsyn 154 Ho 155 Der draumen druknar 156 Klokkeekko 157 Første og siste meditasjon 158 Sfinksens time 159 Kvitt hefte 160 Første side 160 Andre side 161 Tredje side 161 Fjerde side 162 Femte side 163 Siste side 163 Løyndommar 166 Pan 167 Om du 168 Tilbakekomst 169 Straum 170 Mot … 171 U-sving 172 Farvel 173 Blaff 174 Seks songar når kvelden fell på 175 Horisont 175 11
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 12
Fiskarar 175 Einsam 176 Ørske 176 Melodi frå slettelandet 177 Siste lysskin 179 Tre skumringar 180 I 180 II 180 III 181 Kokoo. Kokoo. Kokoo 182 Gauken kløyver natta 182 Den gamle gauken syng 183 Gaukens første nattesong 184 Gaukens andre nattesong 185 Siste nattesong 186 Madrigalar 187 (I) 187 II 187 Palimpsestos 188 Palmen, tropedikt 188 Grenser 188 Palmetre 188 Middelhav 189 Palmen 190 Leik med månar 191 Snigel 192 (Snigel) 192 Kvite sniglar 193 Svarte sniglar 194 Spiral 195 Herbarium 196 Bok 196 I hagen til måneappelsinane 199 Prolog 199 Arkade 201 (Bak døra er det nokon som ler) 202 12
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 13
Situasjon 202 Refleksjon 207 Desillusjonens tre hekser 208 Perspektiv 210 Hagen 212 Lysthus 214 Aveny 215 Parentes 216 Song om den urørlege gartnaren 217 Hengebruene 219 Den kvite satyren 220 Avtrykk av hagen 221 (I) 221 II Måneenka 222 (Eg) 224 Måneboge 225 Scene 226 Song om guten med sju hjarte 227 Liten song om barnet som ikkje vart fødd 228 Kvit duft 229 Møte 230 Sanddyne 232 Daggry og kiming! 233 Elvesvermeri. Elva genil 234 Langsam straum 234 (På dammen er det lotus) 235 (Gravskrift til ein fugl) 236 (… og auga hans) 236 Ein takk 237 Til minne 238 Vente 239 (Åkeren skoren) 240 (Nok ein suite) 241 Kveld 241 Her ifrå 242 Etterpå 243 13
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 14
Dikt om cante jondo 245 Cante jondo (1921) 247 Liten ballade om tre elver 249 Dikt om sigøynar-siguiriyaen 251 Landskap 251 Gitaren 252 Skriket 253 Stilt 253 Siguiriya går forbi 254 Når ho har gått forbi 255 Og etterpå 256 Dikt om soleá 257 Landsby 258 Dolk 259 Ay! 260 Uventa hending 261 Soleá 262 Hole 263 Møte 264 Dagen gryr 265 Bogeskyttarar 266 Natt 267 Sevilla 268 I prosesjonen 269 Saeta 270 Tidleg morgon 271 Frå la petenera teikna 272 Kyrkjeklokke (omkved) 272 Veg 273 Dei seks strengene 273 «De profundis» 274 Larm 274 To Jenter 276 Ho Lola 276 Amparo 277 Frå Flamencovignettar 278 14
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 15
Juan Breva 278 Cafe cantante 279 Klage over døden 279 Maning 280 Memento 281 Tre byar 282 Malagueña 282 Bydel i Córdoba 283 Dans 283 Scenen med oberstløytnanten i Guardia civil 285 Songen til den oppbanka sigøynaren 288
Songar 289 Canciones – songar 1921–1924 291 Teoriar 293 Song om dei sju jomfruene (Teori om regnbogen) 293 (Og songen vil vere lys) 294 Vekt 294 Song med rørsle 295 Jeger 296 Frise 296 August 297 Harlekin 297 Tre tre hogne ned 298 Nokturnar frå vindauget I–IV 299 I 299 II 299 III 300 IV 300 Songar til barn 302 Liten song frå Sevilla 302 Konkylie 303 (Øglefar sit og græt) 303 Sungen song 304 Landskap 304 15
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 16
Tøysesong 305 Andaluzas 306 Ryttarsong 306 Adelina går tur 307 Ryttarsong 308 Tre portrett med skugge 310 Verlaine 310 Bacchus 311 Juan Ramón Jiménez 311 Venus 312 Debussy 313 Narkissos 313 Leikar 315 I øyret på ei jente 315 Marihønesong 316 Appelsin og sitron 317 Dei stummes gate 318 Månesongar 319 Månen tittar fram 319 To månar om kvelden 320 Måndag, onsdag og fredag 321 Han døydde ved daggry 322 Eittårsdag 322 Toårsdag 323 Blome 323 Frå Eros med stav 324 Ein støkk i spisestova 324 Einsleg kvinne til messe 324 Interiør 325 Den løynde verden 326 (Høge tårn) 326 Den vesle stumme guten 327 Forloving 327 Sjølvmord 328 Amor 329 Liten song om å ønskje seg 329 16
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 17
Liten madrigal 330 Granada og 1850 331 (Preludium) 331 Songar til slutt 333 På anna vis 333 Song om november og april 333 Narrespegel 336 To sjømenn på stranda 337 Songen til det tørre appelsintreet 338 Song om dagen som går sin veg 339
Sigøynarballadar 341 Sigøynarballadar 1924–1927 343 Søvngjengarballade 345 Balladen om månen, månen 348 Preciosa og vinden 350 Feide 353 Sigøynarnonna 355 Den trulause kona 357 Balladen om den svarte sorga 359 Sankt Gabriel 361 Pågriping av Antoñito del Camborio på veg til Sevilla 364 Antoñito el Camborio døyr 366 Død av kjærleik 368 Den stemna 370 Balladen om han som var stemna 370 Balladen om den spanske sivilgarden 372
Odar 377 Odar 379 Ode til Salvador Dalí 381 Verden 386
17
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 18
Lause dikt 389 Dikt som står åleine 391 Diktaren seier sanninga 393 (Trist stod eg og såg utover dei såferdige åkrane) 394 (Å du hotellseng, å søte seng!) 397 Den heilage jomfrua talar 398 Splitter ny song om kattane 399 (Langsame parfyme ...) 402 Bank, bank 403 Voggesong 404 Voggesong 405 (I auga dine slangen) 406 I 406 II 406 III 406 IV 407 Veg 408 Kamille 409 Landskap 410 Omkved 411 Adjø! 412 Cubansk vers 413 Til Margarita (Xirgu) 414 Barndom og død 415 Måne og insektpanorama 416
Frå Diktar i New York 417 Poeta en Nueva York + De «Tierra y luna» 419 I Dikt om einsemda på Columbia University 421 Tilbake frå tur 421 Barndommen din i Menton 422 II Dei svarte 424 Kongen av Harlem 424 III Gater og draumar 429 Dødsdans 429 18
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 19
Landskap med folkemengd som spyr 432 Mord 434 Jul ved Hudson 434 Søvnlaus by 436 IV Dikt frå Eden Mills Lake 438 Dobbeltdikt frå Eden Lake 438 V I farmarhytta 440 Guten Stanton 440 VI Innføring i døden 443 Død 443 Landskap med to graver og ein assyrisk hund 444 VII Tilbake til byen 445 New York. Kontor og anklage 445 Jødisk kyrkjegard 447 VIII To odar 450 Skrik mot paven i Roma 450 Ode til Walt Whitman 452 IX Flukt frå New York 457 Liten wienervals 457 Vals i greinene 458 X Diktaren kjem til Havana 461 Dei svarte syng på Cuba 461 Krossfesting 463 Lite uendeleg dikt 465 Jord og måne 467 Song om den vesle døden 469 Omega 470
Divan frå Tamarit 471 Divan frå Tamarit 473 Gacelas 475 Første Gacela. Om uventa kjærleik 475 Gacela II. Om frykteleg nærvær 476 19
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 20
Gacela III. Om fortvilt kjærleik 477 Gacela V. Om det døde barnet 478 Gacela VII. Om minnet om kjærleik 479 Gacela VIII. Om den mørke døden 480 Gacela IX. Om den vedunderlege kjærleiken 481 Gacela XI. Om hundreårgammal kjærleik 481 Casidas 483 Første casida. Om han som vatnet har såra 483 Casida II. Om gråten 484 Casida III. Om greinene 484 Casida IV. Om den kvilande kvinna 485 Casida V. Om draumen under open himmel 486 Casida VI. Om den umulege handa 487 Casida VII. Om rosa 487 Casida IX. Om dei mørke duene 488
Sørgjesong for Ignacio Sánchez Mejías 491 1 Spidding og død 495 2 Det spilte blodet 497 3 Kroppen her 501 4 Sjela borte 503 20
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 21
Dikt i prosa og andre former 505 Dikt i prosa og andre former – henta herifrå og derifrå i livsverket. 507 Elskarar myrda av ei rapphøne 509 Buster Keaton på tur 513 Dialog med Luis Buñuel 516 Dialog for to sniglar (minidrama) 518 Bibliografi 521
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 22
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 35
DIKTBOK Libro de poemas
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 36
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 37
Libro de poemas – utval av dikt skrivne mellom 1917 og 1921 Det muntlege i poesi var ein klar idé hos Lorca alt i ung alder – meir vekt på pause og rytme enn språkreglar. Han prøver ut språket og livet i same venda. «No drøymer eg det eg opplevde i barndommen», sa den vaksne diktaren, som gjerne fortalde om ein lykketilstand av dokketeater og musikk, ein oppvekst med intense opplevingar av natur og av den mangslungne, sterke folkekulturen rundt seg. Men dette rikmannsbarnet var like kjenslevart for dei fryktelege sosiale tilstandane på den andalusiske landsbygda som for naturen i alle sine former. Lorca beheldt eit barnleg «vesen» – lyrisk, reint, fantasirikt – som den skapande evna hans sprang ut av. Men det er like klart, seier Spanias fremste Lorca-kjennar Miguel García-Posada, at lausrivinga frå barndommen var vanskeleg, kompleks og mørk, eit brot Lorca var sterkt merkt av heile livet. Sjå f.eks. diktet «Barndom og død», s. 415. Det var ein svært ung diktar som fortalde innehavaren av eit trykkeri at han skulle få æra av å gi ut første boka hans, og stolt leverte «ein gammal koffert, med tusenvis av lause, unummererte og handskrivne ark, i eit einaste rot, flekkete, skrukkete …» Førsteutgåva innheldt ei «rettferdiggjering», der poeten vender seg direkte til lesaren: «I denne boka, fylt som den er med ungdommeleg glød, smerte og grenselause ambisjonar, viser eg fram eit presist bilde av mine barndoms- og ungdomsdagar, dagar som knyter notida saman med den enno nære barndommen. På desse rotete sidene ligg dei trufaste refleksjonane til hjartet og sinnet mitt, farga av det pulserande livet som berre nyleg dukka opp innanfor synsranda mi. Å lesar, å du som held denne boka i hendene dine, kvart dikt var ein gong eit nytt skot på det musikalske treet til mitt blømande liv. Om den enn har mangelfull stil og klare avgrensingar, vil denne boka i det minste ha den gode eigenskapen (og for meg finst det også mange andre) å minne meg konstant om min lidenskapelege barndom, der eg sprang gjennom engene i Vega med fjellkjeda i bakgrunnen.»
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 38
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 39
DRAUM Sueño
Mitt hjarte ligg og kviler ved den kalde fontena (Fyll det med trådane dine, vevkjerring av gløymsle) Vatnet i fontena song songen sin til hjartet (Fyll det med trådane dine, vevkjerring av gløymsle) Mitt nyvakna hjarte song songen sin om kjærleik (Vevkjerring av stilla, vev dine mystiske trådar) Kjeldevatnet mørkna da det høyrde songen (Vevkjerring av stilla, vev dine mystiske trådar) Mitt hjarte styrta uti den kalde fontena (Kvite, fjerne hender, kan de stille vatna) Og vatnet tar det med seg, syngande av glede
[ Mai 1919 ]
39
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 40
SKUGGEN AV MI SJEL La sombra de mi alma
Skuggen av mi sjel flyktar i eit solefall av alfabet, ei skodde av bøker og ord. Skuggen av mi sjel! Eg har nådd til grensa der vemodet sluttar, og tåredropen stivnar til alabast av ånd. Skuggen av mi sjel! Fnugget av smerte blir borte, att er det som var i grunn og gehalt, mi middagshøgd av lepper, mi middagshøgd av blikk. Eit uklart virvar av disige stjerner fangar inn mine halvvisna draumar. Skuggen av mi sjel!
40
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 41
Og ein hallusinasjon mjølkar blikka mine. Eg ser ordet kjærleik, samanrasa. Min nattergal! Nattergal! Syng du enno?
41
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 42
OM MINE HENDER KUNNE PLUKKE KRONBLAD Si mis manos pudieran deshojar
Eg seier namnet ditt høgt i dei mørke netter, når stjernene kjem fram for å drikke av månen og greinene søv i sine dunkle lauvverk. Og eg sjølv kjenner meg hol av lidenskap og musikk. Ei galen klokke som syng døde timar av det som var. Eg seier namnet ditt høgt i denne mørke natta, og namnet ditt, det lyder fjernare enn nokon gong. Fjernare enn alle stjerner, meir sørgande enn stille regn. Kjem eg til å elske deg som før, ein gong? Ligg skylda i mitt eige hjarte? Om skodda svinn som røyk, skal ein annan kjærleik vente på meg? Og blir den roleg, blir den rein? Om mine fingrar kunne plukke kronblad av månen!
[ 10. november 1919, Granada ]
42
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 43
SONG TIL MÅNEN Canción para la luna
Bleike skjelpadde, søvnige måne, så sakte du går! Lukkar du eit augelok av skugge, ser du som ein arkeologisk pupill. Kan det vere (Satan er einøygd) ein relikvie? Levande lekse for anarkistar. Jehova har som vane å så åkrane sine med døde auge og små hovud frå fiendtlege militsar. Strengt herskar den himmelske Fez med sin turban av iskald tåke, og set søte livlause stjerner på morgonens blonde ramn. Derfor, måne, søvnige måne!, protesterer du inntørka av vindar mot det store misbruket, tyranniet 43
Grøn vil eg ferdig_Layout 1 24.10.16 11:28 Side 44
til denne Jehova som sender deg inn på ein sti, alltid den same! mens han hygger seg i selskap med Fru Død, kjærasten sin … Bleike skjelpadde, søvnige måne, kyske Veronika av sola, du som i solnedgangen tørkar hennar raudleitte fjes. Mist ikkje håpet, døde pupill: Den store Lenin på dine trakter skal bli Storebjørn, Himmelens mutte villdyr, som roleg skal gå og gi avskilskysset til den veldige seksdagarskjempa. Og da, bleike måne, skal det komme, det reine riket av oska. (De har vel merka at eg er nihilist.)
44