WADDEN magazine maart 2022 - jaargang 57 by Waddenvereniging

WADDEN PRIJS: € 2,50 JAARGANG 57, MAART 2022

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

nieuwe serie

Foodroute: Fietsen door het Groninger land

KOESTER de ruimte Waddenleven Wonderlijke woningen

Rust & ruimte Waarom houden we zo van natuur?

BN'ers op de Wadden Tim Knol: ‘Ik zie nu pas hoe mooi het is’

INHOUD Ruimte Het lijkt een tegenstelling. We leven deze dagen op anderhalve meter van elkaar, maar sinds de fysieke ruimte om mij heen is vergroot, voel ik mij vaker dan ooit opgesloten. Ik ga dan ook nog veel meer dan voorheen naar buiten. Daarin ben ik niet uniek. De natuur is sinds corona een stuk populairder geworden. Hoe komt het dat we ons zo goed voelen in de natuur? Een antwoord daarop blijkt niet makkelijk te vinden. Feit is dat de Wadden voor een groeiende groep mensen een onmisbare oase van rust en ruimte zijn. De openheid van het waddenlandschap is daarom een belangrijke waarde om te koesteren. Maar hoe ruimtelijk zijn de Wadden nog? Wij brachten het in kaart. Als je érgens ruimte kunt ervaren, dan is dat wel op het Groninger platteland. We starten in dit magazine met een nieuwe serie artikelen waarin we je meevoeren door het waddenlandschap langs knusse culinaire adresjes. In deze eerste editie de food-fietsroute Van haver tot gort waarbij we het zoep’mbrijklokje horen en hete kwast proeven. Niet alleen voor mensen, maar ook voor veel dieren is een eigen plek van groot belang. Al verschilt de functie van die ruimte sterk per diersoort. En waar de ene diersoort tientallen hectares nodig heeft, hebben andere juist de beste overlevingskansen met zo min mogelijk ruimte. Feit is dat mensen in de waddennatuur steeds meer plek innemen en dat dit niet zonder gevolgen blijft voor dieren, zoals de scholekster. Kom je dit voorjaar genieten van de Wadden? Houd dan rekening met de vogels die dit voorjaar – na een trektocht van soms duizenden kilometers – massaal terugkeren naar het waddengebied. Vijf kenners geven in dit magazine tips om wadvogels te bewonderen zonder ze te hinderen. Jojanneke Drijver Hoofdredacteur

Zee van ruimte

IN DIT NUMMER

RUBRIEKEN

04 Strijd om de ruimte Visserij, gas- en zoutwinning, recreatie, militaire oefeningen: wordt het niet te veel?

18 U it de vereniging Nieuws en updates uit het hart van de Waddenvereniging

09 Natuurzin In de natuur zijn is fijn, maar waarom eigenlijk?

20 Fietsen langs waddenfood Proef het voorjaar in Groningen

12 Home sweet home Dieren koesteren hun eigen leefruimte, hoeveel ze nodig hebben verschilt nogal 17 Waddenwinkel Wees wijs met deze hoodie voor kids 27 B N’ers op het wad Frits Wester, Ellen ten Damme, Tim Knol en Helga van Leur over de charme van het wad 30 In kaart gebracht Rust en ruimte onder druk: bekijk de 3 overzichtskaarten

nieuwe serie

23 Wad4U De kracht van de massa 34 Waddenleven Wonderlijke woonruimtes 36 Ledenraad Er is een nieuwe ledenraad! 44 Geniet Wad Speciaal voor leden: korting, excursies en meer 46 Column Lutz Jacobi Peinzen over ruimte 47 Colofon

38 Niet storen a.u.b. De kunst van vogels kijken zonder ze te verstoren COVER FOTO GROOT: GROOT: HENK LAVERMAN FOTO'S KLEIN: MARCEL VAN KAMMEN, HENK POSTMA, TIM KNOL (VLNR)

WADDENmagazine 1-2022 3

Strijd om de

ACTUEEL

MARCEL VAN KAMMEN

De Waddenzee is een natuurgebied, maar diezelfde ruimte wordt ook gebruikt voor visserij, gas- en zoutwinning, recreatie, militaire oefeningen, noem maar op. De Waddenvereniging maakt zich zorgen. ‘Alles bij elkaar opgeteld wordt het een keer te veel.’ TEKST: KOEN MOONS

ruimte

Als je op de dijk staat en over het wad uitkijkt, heb je het nauwelijks in de gaten. Je ziet wellicht een vissersboot voorbijvaren, er trekt misschien in de verte een groep wadlopers door het slik, maar van een strijd om de ruimte lijkt geen sprake. Maar schijn bedriegt, het is dringen geblazen met alle zichtbare en onzichtbare menselijke activiteiten. ‘Zonder dat je het doorhebt is er ongelooflijk veel gaande op het wad’, zegt Frank Petersen van de Waddenvereniging. ‘Er wordt gevist, gerecreëerd, gebaggerd en naar gas geboord. Als je je dat beseft, vraag je jezelf af: hoe bestaat het dat dat allemaal tegelijk in de Waddenzee plaatsvindt.’ Niet gek dat de vele functies weleens met elkaar botsen, maar vooral met de functie van natuurgebied. Petersen: ‘De Waddenzee is een heel kwetsbaar gebied. Bodemberoerende visserij heeft schadelijke effecten op de bodem en alles wat daarin leeft, bodemdaling door gas- en zoutwinning heeft negatieve effecten op de bereikbaarheid van voedsel voor vogels en recreatie kan ook verstorend zijn. Elke vorm van gebruik heeft consequenties.’ Vooral in de stapeling van effecten van al deze activiteiten, ook wel de cumulatieve effecten genoemd, zit het gevaar. ‘De gevolgen van een van de activiteiten is misschien wel te overzien, maar naast elkaar is het effect veel groter, en soms versterken ze zelfs elkaar.’

Verstoring door vliegtuigen Een voorbeeld van een diersoort die te maken heeft met zo’n optelling van schadelijke effecten is de scholekster. De aantallen gaan al vele jaren achteruit, maar één enkele oorzaak is niet aan te wijzen. Waarschijnlijk gaat het om een opsomming van bedreigingen. Scholeksteronderzoeker Bruno Ens van SOVON Vogelonderzoek Nederland was afgelopen jaren betrokken bij een groot onderzoek (genaamd CHIRP, Cumulative Human Impact on biRd > WADDENmagazine 1-2022 5

CRIS TOALA OLIVARES

Het militaire oefenterrein Cornfield Range op Vlieland

Populations) naar al deze factoren. ‘Een ingewikkeld samenspel waarvan we nog lang niet alles hebben kunnen ontdekken’, zegt Ens. ‘Een van de zaken waar de scholeksters mee te maken hebben in de Waddenzee, zijn de sportvliegtuigen en vliegoefeningen van Defensie boven de Vliehors op Vlieland. Onze promovendus Gert-Jan van der Kolk heeft nauwkeurig in kaart gebracht welk type vliegtuig welke verstoring geeft. Sportvliegtuigjes en straaljagers blijken verrassend genoeg maar weinig verstoring te geven, maar bij Hercules-transportvliegtuigen van Defensie is er juist totale paniek onder de vogels. Ze gaan dan massaal op de vleugels, waardoor ze tijd verliezen waarin ze normaal zouden eten, en ze gebruiken onnodig veel energie.’ Al met al lijkt de opgetelde verstoring door vliegverkeer mee te vallen voor de scholekster, al gaf het onderzoek aanwijzingen 6

dat de rosse grutto er meer last van heeft. Bovendien komt ook bij de scholekster de geringe verstoring bovenop alle andere effecten die menselijke activiteiten hebben op het leven van de vogel. Zo worden ze ook geregeld opgeschrikt door recreanten. ‘Op de Vliehors valt dat mee, juist doordat het een militair oefenterrein is, maar verderop op Vlieland, bij het Westerse veld, is dit in het vakantieseizoen wel een probleem. Scholeksters moeten daardoor uitwijken naar andere hoogwatervluchtplaatsen zoals Richel. Dat is veel verder weg van hun foerageergebied.’

Lager broedsucces De beschikbaarheid van voedsel is ook onderdeel van het probleem. De mosselvisserij in de jaren 80 heeft vrijwel alle mosselbanken weggevaagd, voor 50% van de scholeksters destijds een belangrijke voedselbron. Na lange afwezigheid keren

de mosselbanken terug, maar bieden niet genoeg voedsel. Ens: ‘Dat heeft te maken met de opmars van de Japanse oester, een invasieve exoot. Het zijn steeds meer gemengde banken die voor een deel bestaan uit Japanse oesters. De grote oesters, daar kan de scholekster niks mee.’ De Waddenvereniging maakt zich zorgen over bodemdaling. Dat gebeurt niet alleen door gaswinning, maar ook door zoutwinning. Die activiteiten versterken elkaar. De scholeksteronderzoekers zagen de gevolgen van bodemdaling op de kwelders van Ameland. Ens: ‘De bodemdaling wordt op de kwelder niet overal gecompenseerd door opslibbing, en dus komt de kwelder lager te liggen. Dat verhoogt de kans dat nesten van vogels die op de kwelder broeden, overstromen. Daar komt bij dat zomerstormen, die vaak leiden tot overstroming, ook zijn toegenomen.’ >

CRIS TOALA OLIVARES

ACTUEEL CRIS TOALA OLIVARES

Een beeld vanuit de lucht van het strand op het Duitse Waddeneiland Borkum

‘Er wordt gevist, gerecreëerd, gebaggerd en naar gas geboord. Als je dat beseft, vraag je je af: hoe bestaat het dat dat allemaal tegelijk in de Waddenzee plaatsvindt’

Een offshore gaswinplatform bij Ameland

WADDENmagazine 1-2022 7

HENK POSTMA

De Waddeneilanden trekken veel toeristen aan, zoals hier in de jachthaven van Terschelling.

Het lastige is, dat niemand goed weet wat het opgetelde effect is van alle activiteiten in de Waddenzee

Optelsom Het onderzoeksproject CHIRP richtte zich ook op de broedgebieden van de scholekster in het binnenland. Het broedsucces is laag en dat komt onder andere door intensievere landbouw, predatie en klimaatverandering. Maar wat ook meespeelt is dat de vogels in slechtere conditie de winter uitkomen. Dus wat er tijdens de overwintering in de Waddenzee gebeurt, bepaalt mede of ze later in het jaar succesvol kunnen voortplanten. Als alle effecten van menselijk handelen en bijvoorbeeld veranderingen in het klimaat elkaar zo versterken, zou het logisch zijn alles in zijn geheel te bekijken voor er weer nieuwe activiteiten worden toegelaten. Dat is helaas niet het geval, merkt 8

Petersen. ‘Er wordt gekeken naar welke mogelijke schadelijke effecten die nieuwe activiteit heeft, maar niet naar welke andere activiteiten met schadelijke effecten er al zijn. Wat wij graag zouden willen is dat bij aanvraag van een vergunning voor een grote activiteit, ook de cumulatieve effecten meegenomen worden.’

Effecten in kaart Het lastige is dat niemand goed weet wat het opgetelde effect is van al deze activiteiten. Daarom bracht de Waddenacademie eind vorig jaar een Quick Scan cumulatieve effecten Waddengebied uit, die als basis dient voor een onderzoeksprogramma van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek NWO-NWA om de

effecten van klimaatverandering én de cumulatieve effecten van menselijk handelen te onderzoeken. Dat onderzoek neemt echter nog zo’n vijf jaar in beslag. Voor de uitkomsten bekend zijn, moeten de autoriteiten heel terughoudend zijn met nieuwe vergunningen, meent Petersen. ‘Ik hoop daarom dat de nieuwe minister van Natuur en Stikstof voorlopig geen nieuwe vergunningen afgeeft voor bijvoorbeeld de aanleg van kabels en bestaande vergunningen voor zoutwinning en visserij tegen het licht houdt. Alles bij elkaar opgeteld wordt het een keer te veel. Als je nu nieuwe activiteiten toelaat zonder de effecten te kennen, is dat misschien net de druppel.’’

WETENSCHAP

Zin in natuur

De natuur en de ruimte noemen bezoekers en bewoners vaak als gevraagd wordt wat hen in het waddengebied aantrekt. Omgevingspsychologen zoeken naar het ‘waarom’ achter de menselijke hang naar natuur. Dat is nog geen uitgemaakte zaak, zo blijkt. TEKST: MARCUS WERNER

Je staat op de veerboot naar een van de Waddeneilanden. De zee is leeg, op een vissersboot en wat plezierbootjes in de verte na. In de weidse lucht drijven witte schapenwolkjes. Straks een fietstocht door het bos en de duinen, gevolgd door een wandeling langs het Noordzeestrand. Heerlijk! Veel mensen zullen zich wel herkennen in het positieve gevoel dat het voorgaande oproept. Maar waarom eigenlijk? Is er iets aan het buiten zijn in de natuur, dat mensen ‘van nature’ gelukkig maakt? Het is geen onbeduidende vraag, alleen ingegeven door wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Het ‘waarom’ van het prettige gevoel dat mensen ervaren in de natuur en welke kenmerken van natuur gunstig zijn voor het welbevinden, kan consequenties hebben voor het natuurbehoud in het algemeen. En ook voor natuurherstel – welke natuurtypes daarin de voorkeur verdienen.

experimenten uitgevoerd die dit beeld bevestigden: mensen hebben blijkbaar een voorkeur voor natuurlijke omgevingen boven bebouwde omgevingen én natuur heeft een gunstige psychologische en vaak ook lichamelijke uitwerking. Onder meer leidden deze vondsten tot het vergroenen van ziekenhuizen, waarbij er binnen en buiten meer planten in het zicht van patiënten werden geplaatst.

Oerbrein Henk Staats, van huis uit sociale wetenschapper, bestudeerde aan de universiteit Leiden tientallen jaren de menselijke natuurbeleving. ‘Een theorie is dat mensen in de natuur verlost zijn van het in het dagelijkse leven bewust aandacht geven aan zaken die uit zichzelf niet interessant zijn. Hard moeten blokken voor een examen, bijvoorbeeld, of alert zijn op hoe je overkomt op je baas. Dat geeft stress. De >

CATRINUS VAN DER VEEN

Liever natuur dan gebouwen Al in de jaren 80 van de vorige eeuw ontdekten pionierende onderzoekers in de omgevingspsychologie, de psychologische wetenschappen toegepast op hoe mensen hun omgeving ervaren, een voorkeur van mensen voor natuurlijke scènes. Proefpersonen die beelden van natuur en bebouwde omgevingen kregen voorgeschoteld, kozen steevast de natuurbeelden boven die met bebouwing, zelfs wanneer de getoonde natuur weinig spectaculair was. In experimenten lieten proefpersonen rustigere hersenactiviteit en een lagere hartslag zien bij beelden van plantenbegroeiing en waterpartijen dan bij stadse beelden. Sinds die vroege bevindingen werden talloze WADDENmagazine 1-2022 9

WETENSCHAP

MERLIJN TORENSMA

natuur vraagt niets van je, velt geen oordeel, waardoor de aandacht zich op een prettigere manier kan richten op onder meer de natuurlijke patronen die er te zien zijn, en die stress wegvalt.’ Een andere theorie, die veel navolging heeft gekregen in de omgevingspsychologie, gaat uit van een evolutionaire verklaring voor natuurvoorkeur. Voor vroege mensen bood de natuur voedsel en schuilplaatsen. Hierom ontwikkelden zich automatische positieve gevoelens voor natuurlijke omgevingen. Moderne mensen, zo is het idee, hebben nog steeds dit ‘oerbrein’ wat natuurlijke omgevingen betreft en lijden aan stress wanneer zij in een niet-natuurlijke omgeving zijn.

Algemene natuurvoorkeur

HENK POSTMA

De laatste jaren zijn sommige omgevingspsychologen gaan twijfelen aan zowel de evolutionaire verklaring voor natuurvoorkeur als die over herstel van aandacht. ‘Een probleem met de evolutionaire verklaring voor stressvermindering is dat je daaruit verwacht dat mensen vooral positieve gevoelens hebben voor natuurlijke elementen die daadwerkelijk een overlevingsvoordeel opleveren waar evolutie op kan inwerken, zoals bomen met vruchten. Maar allerlei studies lieten zien dat mensen een veel algemenere natuurvoorkeur hebben’, zegt Yannick Joye. De Vlaamse onderzoeker, afgestudeerd als filosoof aan de universiteit van Gent en tegenwoordig werkzaam aan de universiteit van Vilnius in Litouwen, onderwerpt omgevingspsychologische ideeën aan de kritische blik die filosofen eigen is. Dat mensen ook positief reageren op de aanblik van een besneeuwde berg of de zee, brengt de evolutionaire verklaring op zijn minst aan het wankelen, vindt hij. ‘Wat is daarvan het overlevingsvoordeel? Voor de aandachtstheorie is een mysterieus soort ‘aandachtsspier’ nodig die vermoeid kan raken. Dat is nogal vaag.’

‘Natuur is goed’ Een andere mogelijkheid is dat de menselijke voorkeur voor natuurlijke omgevingen cultureel is gevormd. Zo sporen ouders kinderen vaak aan om naar buiten te gaan ‘omdat het gezond is’. In experimenten bleken jonge kinderen er de voorkeur aan te geven om binnen te spelen. Dat maakt een 10

MARCEL VAN KAMMEN

‘ingebakken’, evolutionair gevormde voorkeur voor buiten zijn minder waarschijnlijk en pleit voor culturele beïnvloeding -‘natuur is goed’- op latere leeftijd. Staats: ‘Over die culturele beïnvloeding is het laatste woord nog niet gezegd.’ Ook kan beweging, dat een gunstige lichamelijke uitwerking heeft, een rol spelen. Mensen bewegen buiten in de natuur nu eenmaal meer. ‘Toch wees een onderzoek uit, dat lopen in de natuur een gunstiger lichamelijk effect heeft dan dezelfde loopbewegingen uitgevoerd in een sportschool’, vertelt Staats.

Stilte als beloning Intussen ontwikkelde Joye een theorie over de natuurvoorkeur van mensen die draait om beloningen in het brein. Hij legt uit: ‘Omdat we de natuur mooi vinden, om welke reden dan ook, cultureel of evolutionair bepaald, werkt het belonend.’ Het mechanisme van beloning verscherpt de aandacht en verklaart ook waarom natuur mensen opkikkert en zij haar steeds opnieuw opzoeken. Centraal in Joye’s alternatieve theorie is dat er verschillende

‘Voor de aandachtstheorie is een mysterieus soort ‘aandachtsspier’ nodig die vermoeid kan raken. Dat is nogal vaag’ routes zijn naar beloning. Wanneer bijvoorbeeld bij de buren een luidruchtig feest aan de gang is, levert een stille plek in de natuur opzoeken als beloning het ontbreken van herrie. Tijdens een lockdown kan iemand beloning en troost vinden in de schoonheid van de natuur. En wie gezakt is voor een examen, kan in een grootse natuurlijke omgeving - te midden van ruige bergen, of in de weidse waddennatuur - beloond worden met de ervaring van de eigen nietigheid in een groter geheel, waardoor het gezakt zijn beter is te relativeren. Natuur is in de nieuwe visie niet ‘speciaal’, want beloningen zijn er ook te vinden in andere zaken, muziek bijvoorbeeld. Maar het blijft belangrijk, haast Joye zich te zeggen: ‘Ook ik krijg een beloning van op mijn wielrenfiets in de natuur zijn.’ WADDENmagazine 1-2022 11

WETENSCHAP

MARCEL VAN KAMMEN

HAAS

29 hectare

Uit een onderzoek waarin de bewegingen van gezenderde hazen in weilanden in de buurt van Zutphen en in de Noordoostpolder in kaart werden gebracht, kwam naar voren dat het gemiddelde leefgebied van de gevolgde dieren 29 hectare groot was. Anders dan bij veel andere zoogdieren en ook vogels was er vaak flinke overlap in de leefgebieden, zowel bij mannetjesals vrouwtjeshazen. Uit terugmeldingen van een groot aantal geschoten of aangereden hazen die eerder waren gevangen en van een oormerk voorzien, bleek de overgrote meerderheid zelfs

maanden later zich slechts tot hooguit een kilometer van de vangstplaats te hebben verplaatst, en meer dan de helft daarvan minder dan 500 meter. De resultaten wezen uit dat hazen in Nederland nauwelijks uit hun leefgebied verhuizen. Ook zijn ze opmerkelijk tolerant voor soortgenoten binnen het leefgebied. Een gevolg, volgens de onderzoekers, van een relatief lage hazenstand door jacht en verkeerssterfte. Daardoor was er nauwelijks concurrentie om het voedsel, voornamelijk grassen en kruiden.

Een eigen plek

Voor veel dieren is een eigen plek om te leven noodzakelijk, al verschilt de functie van die ruimte sterk per diersoort. Wetenschapsjournalist Marcus Werner bekijkt van zeven waddendieren hoeveel leefruimte ze ongeveer nodig hebben.

MARCEL VAN KAMMEN

TEKST: MARCUS WERNER

LIBELLEN

65 m2

VERSCHILT STERK PER SOORT

Bij vissen, zoogdieren en vogels neemt de territoriumgrootte toe met de lichaamsgrootte, blijkt uit onderzoek. De energiebehoefte van een groot lichaam vraagt om de grotere voedselvoorraad van een groot territorium. Tegelijkertijd kunnen met een groot lichaam verdere voedseltochten worden ondernomen en lange territoriumgrenzen bewaakt. Ook bij libellensoorten waarvan de mannetjes territoria aanleggen op de vliegroutes van vrouwtjes, gaat deze regel over territoriumgrootte op. In een studie waarin tientallen libellensoorten werden vergeleken, hadden de allerkleinste libellen territoria van soms maar een vijfde m2, terwijl de allergrootste territoria bezetten van tot maar liefst 1.800 m2. De gemiddelde territoriumomvang was 65 m2. Van de in het waddengebied voorkomende libellen verdedigt de grote en forsgebouwde blauwe glazenmaker een territorium van 110 m2, terwijl de kleinere soorten paardenbijter en smaragdlibel territoria onderhouden van 10 en 30 m2. WADDENmagazine 1-2022 13

WETENSCHAP

HENK POPSTMA

BLAUWE KIEKENDIEF

8 m2 4,5 m2 MANNETJES

VROUWTJES

Deze bedreigde roofvogel broedt in duinvalleien en jaagt laagvliegend over begroeide duinen en kwelders op muizen, zangvogels en kuikens van steltlopers. Om in de eigen voedselbehoefte en die van de jongen te voorzien, speuren het mannetje en vrouwtje van een paartje blauwe kiekendieven de wijde omtrek van het nest af. In een onderzoek in Schotland, waarbij met zenders uitgeruste blauwe kiekendieven werden gevolgd, vlogen mannetjes weleens tot 9 kilometer van het nest, maar meestal niet verder dan 2 kilometer 14

daarvandaan. Vrouwtjes beperkten zich tot hooguit 1 kilometer afstand. Het gemiddelde leefgebied werd hieruit berekend op 8 km2 voor mannetjes en 4,5 km2 voor vrouwtjes. Waarnemingen aan een paartje blauwe kiekendieven dat broedde op het onbewoonde eiland Rottumeroog stroken hiermee. Het vrouwtje verliet het 2,5 km2 tellende Rottumeroog nooit, terwijl het mannetje ook jachtexcursies ondernam naar de nabijgelegen zandplaten Zuiderduin en Rottumerplaat. Het totale oppervlak van Rottumeroog, Rottumerplaat en Zuiderduin is ongeveer 10 km2.

Een eigen plek

KLIPLIPVIS

1,4 m2 15 m2 MANNETJES

Biologen verschillen van mening over wanneer een breder leefgebied overgaat in een meer exclusief territorium. Sommige soorten houden felle gevechten langs territoriumgrenzen dan is een territorium goed zichtbaar - maar niet zelden respecteren dieren elkaars territoria zonder kostbare agressie. In dat geval is veel moeilijker te bepalen of er sprake is van een territorium. Mannetjes van de kliplipvis vormen wél duidelijk territoria. De kleine baarsachtige zeevis leeft in ondiep water met een stenige bodem, ook in de Waddenzee. Uit een Zweeds onderzoek, waarin kliplipvissen werden geobserveerd door duikers en vanaf een vlot met een glazen bodem, bleek dat mannetjes in het voorjaar

territoria uitstippelden op de bodem met een gemiddelde oppervlakte van 1,4 m2. De mannetjes bewaakten hun territoriumgrens door indruk te maken op hun buurmannetjes door met hun bek half open tegenover elkaar in het water te hangen en zij aan zij met hen op te zwemmen. Daarbij vielen de mannetjes elkaar zo agressief aan dat schubben loslieten. Mannetjes kliplipvissen vonden blijkbaar het voedsel van kreeftachtigen en zeeslakjes binnen het territorium. Vrouwtjes hielden zich op in de buurt van de territoria van mannetjes, in een leefgebied van ongeveer 15 m2. Wanneer zij paairijp waren gingen zij het territorium van het mannetje van hun keuze binnen en paarden daarmee.

Wadpieren leven ingegraven in de bodem, waar zij zich voeden met organisch materiaal tussen de zandkorrels. Onverteerde resten van het voedsel en zand persen zij naar het oppervlak tot kenmerkende zandhoopjes die op het drooggevallen wad zijn te zien. De dichtheid van eronder levende wadpieren en het aantal dieren per vierkante meter, is daaraan af te lezen. Uit jarenlang onderzoek in de Waddenzee blijkt die dichtheid in een stuk waddenbodem van jaar op jaar opmerkelijk weinig te verschillen. In experimenten

waarin kunstmatig grotere dichtheden wadpieren in de bodem werden gecreëerd, nam het aantal wadpieren per m2 altijd binnen een jaar af tot ongeveer de oorspronkelijke waarde. Wadpieren spreiden zich dus uit in de wadbodem, alsof zij elk een territorium op de wadbodem bezetten. Per m2 zijn dat 14 tot 36 exemplaren, waarmee hun leefgebied ongeveer 275 tot rond 700 cm2 beslaat. Onderzoekers verklaren dit uit het voedsel: bij meer wadpieren per vierkante meter raakt het organische materiaal uitgeput.

HENK POSTMA

ARJAN GITTENBERGER

VROUWTJES

WADPIER

275 700 cm2 TOT

WADDENmagazine 1-2022 15

WETENSCHAP

van het massaal samen broeden dat bij een aanval van bijvoorbeeld een zilvermeeuw, de kans klein is dat het eigen ei of kuiken slachtoffer is. Grote sterns nestelen vaak in de buurt van kokmeeuwen en andere sternsoorten. Zo profiteren zij van het veel agressievere wegjagen van rovende meeuwen door deze soorten.

MARCEL VAN KAMMEN

Veel meeuwachtige zeevogels nestelen in grote broedkolonies, waar honderden, duizenden en zelfs tienduizenden broedparen dicht op elkaar gepakt hun nesten bewaken en hun jongen voeden en beschermen. De grote stern broedt in kolonies waar de vogels hun nesten letterlijk op ‘pikafstand’ van elkaar bouwen. Elk paar neemt een ruimte in van ongeveer 0,4 m2. Voor grote sterns is het voordeel

GROTE STERN

Een eigen plek

0,4 m2

PER BROEDPAAR

REE

22 27 hectare TOT

VERSCHILT PER SEIZOEN

Bij dieren die niet in staat zijn grote energiereserves op te slaan, is het biologisch gezien efficiënt om de grootte van het leefgebied waar voedsel wordt gezocht, te laten afhangen van de voedselvoorraad, maar ook de voedselbehoefte. Bij het ree, de kleinste van de Europese hertensoorten, lijkt er inderdaad een koppeling tussen voedselvoorraad, voedselbehoefte en omvang van het leefgebied te bestaan. Reeën voeden zich met grassen, jonge bladeren en knoppen. In voorjaar en zomer bewonen vrouwtjesreeën (reegeiten 16

genoemd) afzonderlijke leefgebieden. In een Franse studie van gezenderde reegeiten in een bos was het gemiddelde leefgebied van een geit in april 27 hectare, kromp tot onder de 22 hectare in juni en besloeg in juli en augustus rond de 25 hectare. De veranderingen in oppervlakte van het leefgebied konden worden verklaard uit het nog weinige plantenvoedsel in het vroege voorjaar, weelderige plantengroei in mei en juni, en daarna een grotere voedselbehoefte van geiten om mee aan te sterken na het werpen en zogen van hun kalf.

MIJKE BOS

WIJS MET DE WADDENZEE KOOP

WADDENPRODUCTEN EN STEUN DE WADDENVERENIGING!

NIEUW!

WIJS kids hoodie

Heerlijk ravotten in het bos of uitwaaien op het wad. Met de WIJS kids hoodie kan je zoon, dochter of kleinkind onbezorgd de natuur verkennen. Deze sweater met capuchon is stoer en comfortabel tegelijk. Op de voorzijde is het beeldmerk Wijs met de Waddenzee geborduurd. Het model is zowel voor jongens als meisjes in de leeftijd van 3 tot en met 12 jaar. Levering eind maart. • PRIJS: € 74,95 • LEDENPRIJS: € 59,95

WIJS MET DE WADDENZEE De Waddenvereniging ontwikkelt in samenwerking met het Nederlandse kledingmerk Blue LOOP Originals producten die gemaakt zijn met respect voor de kwetsbare Wadden. Met de verkoop ervan leveren we vervolgens een bijdrage aan het behoud en herstel van Werelderfgoed Waddenzee. Lees meer over onze filosofie www.waddenvereniging.nl/blueloop. Een selectie van onze duurzame producten vind je op de bestelbon. BESTEL GEMAKKELIJK EN SNEL OP WWW.WIJSMETDEWADDENZEE.NL OF VUL DE BESTELBON IN. Duurzame kwaliteitsproducten • Korting voor leden • Online bestellingen op werkdagen voor 15:00 uur besteld, dezelfde dag verzonden • Ook verkrijgbaar in verschillende winkels. Kijk voor de adressen op www.wijsmetdewaddenzee.nl • Klantenservice via 085 – 273 17 72 of webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl

Uit de vereniging Nieuws, aankondigingen, speciale acties voor leden & meer activiteiten van de Waddenvereniging. Blijf ook op de hoogte via de gratis digitale nieuwsbrief. Aanmelden: www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief. TEKST: TESSA VAN BUSSEL, JOJANNEKE DRIJVER EN DANIËL MULDER

Bedankt!

Je inzetten als lid heeft zin! Als lid van de Waddenvereniging ondersteun je ons werk via je maandelijkse of jaarlijkse contributie. Maar je kunt meer doen! Je helpt ons bijvoorbeeld ook met het ondertekenen en delen van petities. In 2021 hebben we je een paar keer gevraagd om ons op deze manier te helpen. En dat heeft succes gehad! De petitie tegen onveilige scheepvaart werd bijna 10.000 keer ondertekend en hebben we aangeboden aan leden van de Tweede Kamer. Onze petitie tegen gaswinning werd zelfs meer dan 51.000 keer ondertekend. Na aanbieding aan Tweede

Kamerleden volgde in Den Haag een verhit debat en er werd om juridisch onderzoek gevraagd. Uit dat onderzoek bleek dat de vergunning geweigerd had kunnen en moeten worden. Wil jij ook actief meehelpen om de Wadden te beschermen? Zorg er dan voor dat je e-mailadres bij ons bekend is. Zeker in het geval van urgente en actuele kwesties kunnen we niet altijd alles aankondigen in het WADDENmagazine. Via de e-mail kunnen we je beter en sneller op de hoogte houden van petities en andere acties. Regel het direct op: www.waddenvereniging.nl/petities.

In het WADDENmagazine van december vroegen we om een extra gift om onze ambities voor 2022 waar te maken. Zo willen we de nieuwe vergunning voor gaswinning definitief van tafel krijgen. De overlast van militaire activiteiten begrenzen. Onderzoek doen naar de manier waarop vissen de Waddenzee gebruiken. Nog meer troep uit de zee halen en het afvalprobleem bij de bron aanpakken. De Waddenzee meer ruimte geven. En zorgen dat de waddennatuur bij alle beslissingen door de overheid vooropstaat. Jullie doneerden in totaal € 66.146,-. Hiermee kunnen wij investeren in extra specialistische kennis, bijvoorbeeld op het gebied van ecologie of (milieu) recht. Bedankt!

RUIMTE IN JE HOOFD…

Wil je elke dag een moment van rust en ruimte in je hoofd? Volg ons dan op Instagram. Hier delen we (bijna) elke dag een mooie waddenfoto met interessante waddenweetjes, activiteiten en actualiteiten. Je vindt ons via @de_waddenvereniging.

Binnen in het Waddenhuis

WINST VOOR DE WADDENZEE

Een paar maanden geleden is er 8500 hectare Waddenzee gesloten voor garnalenvisserij. Onze marien ecoloog Wouter van der Heij heeft zich hier jarenlang hard voor gemaakt. ‘Voor het herstel van de onderwaternatuur van de Waddenzee is het cruciaal dat de zeebodem niet wordt verstoord door slepende vistuigen. In de geulen die nu gesloten zijn, kan het zeeleven zich ongestoord gaan ontwikkelen en dat is echt winst voor de natuur van de Waddenzee.’

Het sluiten van de gebieden is de uitkomst van het VISWADconvenant. Natuurorganisaties, het ministerie van LNV en de visserijsector waren hierbij betrokken. De vergunningen van de vissers zijn op vrijwillige basis opgekocht. Een rijker bodemleven met gelegenheid voor schelpdierbanken om zich te ontwikkelen, vormt een belangrijke basis voor al het andere zeeleven. Op deze manier profiteert de hele natuur in de Waddenzee van een gebiedssluiting.

GEEN STROOMKABEL DOOR SCHIERMONNIKOOG HENK POSTMA

Wat waren we kwaad toen het plan voor de stroomkabel door Schiermonnikoog naar buiten kwam. Samen met een heleboel andere partijen hebben we ons vol ingezet om dit plan te stoppen. De petitie werd ruim 34.582 keer ondertekend en onder andere door onze directeur Lutz Jacobi aangeboden in Den Haag. Ze zei toen: ‘De natuur in ons werelderfgoed Waddenzee staat stelselmatig onder druk. Er vindt een enorme stapeling aan economische activiteiten plaats die stuk voor stuk slecht zijn voor de natuur. Dit plan kan anders, wij vragen aan de Kamer om daar bij de minister op aan te dringen.’ Eind vorig jaar kwam het mooie nieuws naar buiten dat het schadelijke tracé van de stroomkabel van de baan is. We zijn ontzettend blij dat er naar ons is geluisterd en we blijven eventuele vervolgstappen natuurlijk nauwlettend in de gaten houden.

Bij de Waddenvereniging werken 21 mensen. Wie zijn ze, wat doen ze en wat drijft ze? Een van hen is RENÉ JELLEMA, medewerker Ledenservice en facilitair. ‘Het is belangrijk om de leden echt aandacht te geven.’ • Leeftijd: 62 • Opleiding: Middelbare Detailhandel School • Woonplaats: Sneek

‘Hier ben ik tot bloei gekomen’ Nog een maand en dan verlaat René Jellema na twintig jaar ‘het warme nest’ bij de Waddenvereniging. ‘Niet omdat het moet, maar omdat het kan’, zo omschrijft hij zijn naderende afscheid. De sportieve zestiger heeft zin om straks volop te genieten van de natuur en van zijn nieuwe huis aan het water. ‘Ik ga niet met pensioen, het was mijn eigen wens eerder te stoppen.’ Zijn carrière bij de Waddenvereniging bestaat grofweg uit drie periodes. Jellema begon als financieel medewerker. Na zeven jaar werd hij fondsenwerver. ‘Dat vond ik de leukste tijd. Netwerken, bedrijven benaderen en mensen aanspreken bij de veerboot om lid te worden. De combinatie van commercie en contacten leggen ligt mij goed. Maar ik ben niet puur commercieel ingesteld, de Waddenvereniging staat ergens voor en juist dat motiveert mij bepaalde doelen te halen.’ Hoogtepunt uit die tijd? ‘Via een goed contact bij PostNL is het gelukt een speciale waddenpostzegel te realiseren.’ Nu werkt hij reeds een aantal jaar bij de Ledenservice, waar contact met mensen ook centraal staat. ‘Het is belangrijk om de leden echt aandacht te geven.’ Een mensenmens dus, maar Jellema houdt ook van de eenzaamheid op de oostpunt van Ameland, zijn lievelingseiland. Over zijn vertrek: ‘Het is een weloverwogen keuze, maar toch voelt het zo nu en dan een beetje dubbel. Want na 43 jaar werkervaring bij acht verschillende werkgevers kan ik zeggen dat ik bij de Waddenvereniging de meeste vrijheid en vertrouwen heb ervaren. Hier ben ik echt tot bloei gekomen.’ 19

ES UT

ACTIEF

ADDE W

OO RO D

NIEU WE SERIE

Van haver tot gort De gewassen moeten de grond nog uitkomen, maar ook vroeg in het voorjaar valt er al genoeg te proeven van Groninger grond. De fietsroute Van haver tot gort voert door open landschappen en langs knusse culinaire adresjes. TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

Journaliste Annemarie Bergfeld op de fiets door ruimtelijk Groningen.

‘Kom der moar bie, wicht’, klinkt het vanaf het tafeltje in de hoek. Alle vier de tafeltjes in de gelagkamer van ‘t Zielhoes in Noordpolderzijl zitten vol als ik het huiskamercafé binnenstap. Maar er wordt genereus ruimte gemaakt. ‘Hier is nog wel ploats.’ De gemoedelijkheid van Siert hangt nog altijd tussen de muren met bloemetjesbehang en de vetplanten in de vensterbanken. Dat ‘t Zielhoes, ooit waterschapshuis, sluiswachterswoning en café ineen, nog bestaat, is te danken aan de melkboer uit Usquert. Toen in de jaren 80 de dijk verhoogd en de sluis afgesloten werd, had het waterschap het pand niet meer nodig. Melkboer Siert van Warners blies het café, dat al jaren leegstond, nieuw leven in. Zo komt het dat er nog altijd mosterdsoep achter de zeedijk wordt geserveerd, Grunneger kouk (notenkoek) en arretjescake. Of: uitsmijter Siert. Ik houd het bij een hete kwast, dat kom ik niet zo vaak tegen.

EINDELOOS LAND Wie in Noordpolderzijl geraakt, kijkt even over de dijk. De kwelder ligt er prachtig bij op deze bijna windstille vroege voorjaarsdag. Straks staat hij weer vol met lamsoor en zeekraal, planten die in de

Deur in Warffum

lokale keuken veel gebruikt worden. Ik zie de contouren van Borkum, Rottumerplaat en Rottumeroog. Wat een ruimte! Als ik me omdraai en weer landinwaarts fiets, is de ruimte trouwens net zo eindeloos. Vanaf ‘t Zielhoes is het dik twee kilometer fietsen tot de eerste afslag. Akkers rechts, akkers links, ver vooruit een slaperdijk, de kerktoren van Usquert erachter. Noord-Groningen ís ruimte. De slaperdijken in deze onmetelijke ruimte hebben een nieuwe functie gekregen. De zee hoeven ze niet langer buiten te houden, daarvoor zijn hogere en sterkere dijken aangelegd. Nu beschermen ze de biodiversiteit. Aangeplante bloemen en struiken vormen een waardevol leefgebied voor vogels, muizen en insecten in het intensief gebruikte agrarische landschap. In deze maand zit er nog niet zoveel zichtbaar leven in, net als de akkers liggen ze er nog kaal bij. Dikke klompen vette klei wachten op zaaigoed. Het zou zo maar kunnen dat hier nog deze maand haver wordt ingezaaid. Aardappelen, suikerbieten en granen zijn de hoofdrolspelers in deze regio. Dat er meer is op culinair gebied, bewijst de food-fietsroute Van haver tot gort die ik vandaag volg. Warm aangekleed is er >

Tom schenkt bier, en meer, in ’t Zielhoes

Boeren op ruim land, boven Usquert

WADDENmagazine 1-2022 21

Warm aangekleed is er helemaal niks mis met een rondje fietsen op zo’n dag tussen winter en voorjaar

De Jonge Hendrik maalde gerst tot gort

helemaal niks mis met een rondje fietsen op zo’n dag tussen winter en voorjaar. Er is zelfs kleur. De lucht is blauw, sommige akkers groen en de meidoorns bij de slaperdijk boven Usquert hangen nog vol dieprode bessen. Bij de Waddenhoeve wacht een kleurrijke verzameling huurkano’s op warmere dagen. Ook voor een ijsje gemaakt met uitsluitend Groninger producten zal ik een andere keer moeten terugkomen.

ZOEP’MBRIJKLOK Slagerij-Worstmakerij Bos in Baflo zou zo uit een Kameleonboek kunnen komen. Een smal straatje, groene markiezen voor de ruiten, de kerktoren priemt boven het dak uit. Vanuit het hele land, claimt slager Jan Bos, komen de klanten speciaal voor zijn worsten naar Baflo. De kerk achter de slagerij, de Laurentiuskerk, is een van de oudste van Groningen. De oudste delen dateren uit de 13de eeuw. Hoog op de losstaande toren balanceert een torentje, een dakruiter. Ik heb geluk, of een goed gevoel voor timing: de kerkklok slaat net twaalf als ik mijn fiets bij de heg parkeer. Na de twaalf slagen neemt de klok in de dakruiter het over. Eeuwenlang waarschuwde dit zoep’mbrijklokje (karnemelksepapklokje) de arbeiders op het land dat het etenstijd was. Vandaag heb ik, helemaal alleen op dit stille plekje, het idee dat ik de enige ben die het gebeier hoort. Voor molen De Jonge Hendrik in Den Andel staat een tot de rand gevulde kruiwagen.

‘Gratis stoofperen’, meldt een A4’tje in plastic. In deze molen werd tot halverwege de jaren tachtig nog gerst tot gort gepeld, als laatste in Nederland. Wat nog wel is, en maar een dorp verder, is de waddentaart van bakkerij Bouwman. Het recept is vijftig jaar geleden door bakker Osinga in Zoutkamp ontwikkeld, weet Geert Bouwman. ‘Het kwam in Kloosterburen terecht en toen die bakker stopte, kwam het naar mij, in Warffum. Er zijn er wel meer die waddentaart bakken, maar niet zoals ik, want niemand kent dit originele recept. En dat komt ook niemand te weten, wordt me gauw duidelijk. Meer dan ‘lekker’, ‘zoet’ en ‘gewoon lekker zoet’ laat de bakker niet los als ik naar ingrediënten informeer.

GRONINGS ERFGOED In lunchcafé Het Spijslokaal, slechts een paar deuren verder en naast Openluchtmuseum Het Hoogeland, is het één en al Gronings goud op de kaart: ham van de Waddenslager, bier van Brouwerij Martinus, thee van de Theefabriek, brood van Bouwman en van bakker Daan uit Pieterburen, groenten en kruiden uit de Eemstuin, kaas van Kleikracht, garnalen uit Zoutkamp en huisgemaakte bonbons en eierballen (Gronings immaterieel erfgoed!) volgens traditioneel recept. Vrijwel alles wordt hier zelfgemaakt, tot de high tea aan toe. En de gastvrijheid is er al net zo groot als in ’t Zielhoes. ‘Kom der moar bie, wicht.’’

Startpunt van de fietsroute Van haver tot gort (42 km) is bij Cultuurerf Andledon in Den Andel, met zelfbedieningsterras. Hier begint ook een foodwandelroute van 6,5 km, langs landbouwgewassen en vele wilde planten. De Kwelderwandeling bij Noordpolderzijl (1 km) is ook een aanrader. De beschrijvingen van de verschillende routes zijn te inden op: www.waddenvereniging.nl/foodroutes • Extra! Op onze website vind je ook het recept voor de enige echte Groninger zoep’mbrij pap.

FIET S ZELF DEZE FOODROUT E

’t Zielhoes in Noordpolderzijl

WAD4U 4 pagina’s voor de jeugd.

Heb je een vraag, opmerking of goed idee? Mail naar info@waddenvereniging.nl. Op www.wad4u.nl vind je nog meer leuke raadsels, tips en weetjes en kun je je aanmelden voor de gratis digitale jeugdnieuwsbrief of het jeugdlidmaatschap. TEKST: LIDEWIJ KEMME

UITJE OP EEN KLUITJE

ISTOCK

HENK POSTMA

Een zwerm spreeuwen die voor het slapengaan met elkaar een luchtshow opvoeren, een school vissen die dicht bij elkaar rondzwemmen: de golvende figuren die ze maken, zijn een fantastisch gezicht.* Waarom doen ze dat en vooral… hoé doen ze dat zonder te botsen?

Simpele regels Veilig in de massa

Minder moeite

Spreeuwen verzamelen zich in winter en herfst ’s avonds om samen een slaapplaats te zoeken. Dat is warmer en met zijn allen vormen ze een moeilijke prooi voor roofvogels. Die raken de kluts kwijt van al die fladderende vleugeltjes. Ook vissen brengen hun vijanden in de war door in een school te zwemmen. Van buitenaf lijkt het één groot dier en voor een rover is het moeilijk zich op een prooi te richten. Voordeel is ook dat je niet ver hoeft te zoeken om een partner te vinden.

Ook voor trekvogels is een zwerm voordelig. Door radaronderzoek weten we bijvoorbeeld dat kanoeten 5 km per uur sneller vliegen dan wanneer ze alleen vliegen. Het kost minder energie: ze hebben minder last van de wind en het houdt de vaart erin. Ze profiteren zelfs van de luchtstroom die de vogels vóór hen produceren. Vissen profiteren van de waterstroming van hun voorgangers, ze passen hun bewegingen erop aan.

Hoe kunnen ze nu als één zwerm of school bewegen en niet botsen? Is er een vliegleiding of zwemdirigent? Nou, het is heel simpel, elke vogel of vis volgt drie regels:

1. Je houdt de dichtstbijzijnde buren in de gaten die je kunt zien en/of horen (niet meer dan zeven). Vissen voelen ook de trillingen die de anderen in het water veroorzaken. 2. Je gaat dezelfde kant op als je buren. 3. Je houdt dezelfde snelheid aan (vogels) of dezelfde afstand (vissen). En dan functioneert de hele zwerm/school als één dier.

* Kijk op waddenvereniging.nl/zwermen voor filmpjes WADDENmagazine 1-2022 23

ISTOCK

WAD4U

DE GANZEN V

Sommige vogels, zoals ganzen, vliegen in de vorm van een V. De voorste vangt de wind zoals bij een wielerpeloton. Een vogel maakt bij zijn vlucht gebruik van de opwaartse druk van de lucht. De lucht onder hem stroomt weg via de punt van zijn vleugels. De volgende vliegt er schuin achter en heeft voordeel van de luchtstroom van zijn voorganger. Na een tijdje gaat de voorste achteraan vliegen om een volgende voor te laten. Kijk op waddenvereniging.nl/zwermen voor een filmpje. 26

TIP gels of een Om een zwerm vo n moet je veel ne ke te school vissen te e ar er is een leuk geduld hebben. Ma n! le pe em st : en te loss manier om dit op t, ak n stempel gema Heb je eenmaal ee or vo s olijk op lo dan stamp je er vr erm. zw e oi mo n ee ging.nl/zwermen ni re ve en dd Kijk op wa t hoe je da doet.

zangeres

‘Op Schiermonnikoog heb ik leren fietsen op de schelpenpaadjes’

Wat doet de ruimte met je? Waddenbekoring van BN’ers Welke Nederlander is nog nooit naar de Wadden geweest? Een rondvraag zal niet vaak ‘Ik niet’ opleveren. Ook deze BN’ers komen er geregeld en doen een lofzang op de ruimte, de beleving van water, wind, zon en magie. TEKST: GEMMA BOORMANS FOTO’S: UIT COLLECTIES VAN GEÏNTERVIEWDEN

‘Álle eilanden zijn mij lief! Zo gauw ik op de boot zit, heb ik een vakantiegevoel. Ik ben opgegroeid om en nabij Groningen en vakanties in mijn jeugd gingen altijd recht naar boven: naar Schiermonnikoog. Daar heb ik in de strandkar gezeten en leren fietsen op schelpenpaadjes. We logeerden altijd in dezelfde huisjes: Ellert of Brammert. Later kwam ik veel op Ameland in een huisje van vrienden. En natuurlijk was ik er voor optredens, samen met de band. De fantastische stranden, de geuren, de kleuren, het helmgras, de pittoreske huisjes, de waddensfeer is zo specifiek. Het maakt niet uit in welk jaargetijde je er bent, want wat voor weer het ook is - het hoeft er zelfs vooral niet zonnig te zijn - het is er prachtig. Ik ga er het liefst in mijn eentje heen, om mij af te zonderen. Neem apparatuur en instrumenten mee en ga er muziek schrijven en opnames maken. Daar is ruimte.’ > WADDENmagazine 1-2022 27

LUC HOOGENSTEIN/BB

INTERVIEWS

- ELLEN TEN DAMME -

- FRITS WESTER journalist en zeiler

‘Ik ken alle geultjes als mijn broekzak en toch verandert het altijd weer’ - HELGA VAN LEUR meteoroloog en ambassadeur voor klimaat, duurzaamheid en gedrag

‘Zonder twijfel is de mooiste plek voor mij de haven van Terschelling, als ik in het dekhuis van mijn schip zit, een Noordkaper 43, en over de haven kijk, over het wad en in de verte de toeter van de veerboot hoor, mijn vrienden op het eiland dichtbij. Ik kom er al vanaf mijn veertiende en liefst elk weekend, jaarrond. Het is het eiland, het zijn de mensen, het sfeertje, maar ook het water… óp het water zijn, zeilen. Ik ken alle geultjes als mijn broekzak en toch verandert het altijd weer. Het Schuitengat kan door de stroming weer dieper zijn geworden en dan kunnen we opeens een net iets mooiere route varen, onder het eiland langs. Ook varen we weleens een rondje door Friesland. Via het IJsselmeer komen we door de sluis weer op het wad. Geweldig: het water klinkt er anders. Het begint te sissen, het is altijd in beweging, eb en vloed, de getijden, dat blijft fascinerend. En ook de luchten zijn nooit een dag hetzelfde. Ik zet er in de zomer de wekker voor om de zon te zien opkomen boven het wad. Dat is zo’n mooi schouwspel. Dan maak ik een foto en stuur hem naar mijn collega’s van het weer bij RTL. Lachen als ik hem dan voorbij zie komen bij Jan de Hoop in Ontbijtnieuws.’ 28

‘Het meeste weer komt uit het westen en dat komt ook over de Wadden heen’

‘Of je aan de noordzeekant of aan de wadkant bent op de eilanden: dat is een wereld van verschil. De wadkant is rustiger met zichtbaarder eb en vloed, aan de noordzeekant gaat het er veel ruiger aan toe, het geluid is anders en het ruikt nóg meer naar zee en zout, de wind kan erop los beuken… prachtig die verschillen! Ik vind het heerlijk om dat elke keer weer zo intens te ervaren als ik op Terschelling kom. Mijn favoriete plek is waar je bij paal 8 het strand op komt, bij mooi weer, de lucht zo blauw en de zee met hoge golven… even alleen in die ‘rust’, dan voel ik me een heel gelukkig mens. Ruimte is voor mij: ver weg kunnen kijken, de weerspiegeling op het

water zien, dat geeft niet alleen letterlijk ruimte, ook figuurlijk. En toch… af en toe wil ik ook weer terug naar de omkadering van het bos of de mensen. Het contrast doet je het verschil juist meer waarderen. Nee, het weer is er niet veel anders dan op het vasteland, dat hopen de meeste mensen wel, maar het is er hooguit een paar graden koeler in de zomer. Behalve in een duinpan, daar kan het ’s zomers snakend heet worden. De eilanders zouden het liefst zien dat wij op het weerbericht geen wolkjes boven de eilanden plaatsen, bang dat er daardoor minder toeristen zouden komen. Maar de weersymbolen worden zo eerlijk mogelijk verdeeld over de kaart en het is maar een indicatie. Laten we eerlijk zijn: je kunt sowieso niet het weer voor de hele dag samenvatten in één symbool. Het meeste weer komt uit het westen en dat komt dus over de Wadden heen. Het splitst zich niet eromheen. Bovendien, dát is nu juist de beleving op de eilanden: dichter bij de elementen en daardoor helemaal in het hier en nu. Met een filmploeg hebben we de start van de driejarige CleanUpXL actie van de Waddenvereniging vastgelegd om afval van het strand en vanaf de zeebodem te halen. Indrukwekkend om de verhalen van vrijwilligers, vissers, duikers en schippers te horen. Hun passie en hun visie over de noodzaak hoe dit werelderfgoedgebied intact te houden. Of je er nu woont of het bezoekt, iedereen is feitelijk ‘te gast’ in dit prachtige natuurgebied. En dat moeten we vooral zo houden.’ • Van CleanUpXL wordt een documentaire gemaakt, waarin Helga van Leur in gesprek gaat met partners in het project en andere betrokkenen. Tot de verschijningsdatum – waarschijnlijk in 2024 – kun je het verloop van het project volgen op: www.cleanupxl.nl.

‘Sinds ik ben gaan afvallen en bewegen heb ik pas oog voor de natuur’

‘Vraag me niet te kiezen, dat is te moeilijk: Texel, Terschelling, Vlieland… ze zijn me even lief. Ik kom al sinds mijn kinderjaren op de Wadden, eerst om er lekker te spelen, daarna voor mijn optredens op Oerol, het feesten en de gezelligheid in kroegen als de Vijfpoort en het Zwaantje op Terschelling.

Eigenlijk heb ik nooit oog gehad voor de schoonheid van de Wadden. Ik was vaak te lam. Ik kom uit Noord-Holland en zag Texel als een verlengstuk van die provincie. Maar waar heb je dan eigenlijk zo’n slufter in de polder? De Wadden hebben hun eigen identiteit, hun eigen sfeer, ze zijn on-Nederlands. Sinds enkele jaren kijk ik pas om mij heen en nu ik het nuchter beleef, kan ik veel meer zien en beleven en genieten van de Wadden. De Slufter op Texel is waanzinnig! Als ik alleen ben, is de natuurbeleving het grootst. Geen muziek in mijn oren. Op Terschelling is het angstig stil, kennen we dat nog wel in Nederland? Het geeft me een gelukzalig gevoel. Ook hou ik van heftige storm, dat je de wind hoort knallen tegen de ramen. Dat heb je in de stad niet. Je bent dichter bij de elementen, het is een cliché, ja, maar ik omarm clichés met alle liefde. En dan die bossen op Terschelling, daar kun je pas echt hoogtemeters maken. Dat heb ik nooit geweten. En hoeveel vogels zie je niet? Nogmaals: ik zie nu pas hoe geweldig mooi het allemaal is.

Helemaal als ik vroeg opsta, die ochtenden als de zon gaat opkomen, dat zijn golden hours. Sinds ik ben gaan afvallen, bewegen en gezond eten, kijk ik echt om mij heen. Ik voelde al na een maand mijn energie terugkomen, de zuiverheid. Ruimte. De kilo’s vlogen eraf door minder suiker, geen Red Bull of cola meer en… sporten en wandelen gaven meer zicht op alles. En toch… als je me zou vragen waar ik een huis zou kopen, dan is het Terschelling, dat eiland is me het liefst van al.’ • Lees meer over Tims gezonde leefstijl waardoor de Wadden zich voor hem openbaarden, de oprichting van zijn wandelclub en passie voor (natuur)fotografie: www.waddenvereniging.nl/reisverhalen WADDENmagazine 1-2022 29

LUC HOOGENSTEIN/BB

INTERVIEWS

- TIM KNOL singer-songwriter en amateurfotograaf

INFORMATIEF

DE INVLOED VAN WINDTURBINES EN INDUSTRIE OP DE OPENHEID VAN HET WADDENGEBIED. AMELAND TERSCHELLING

VLIELAND

TEXEL

IJSSELMEER

Ruimte verbeeld Rust en ruimte zijn in Nederland schaars. In het waddengebied vind je nog wel stilte. De Waddenvereniging wil de openheid van het landschap beschermen. Dat is nodig, want rond de Waddenzee rukken verstorende industrie en windturbines op.

TEKST: ESTER KUPPEN, SEBASTIAN VAN BERKEL EN JOJANNEKE DRIJVER 30

In opdracht van de Waddenvereniging heeft MUST stedebouw de openheid van het waddengebied geïnventariseerd. Daarvoor zijn de landschappelijke/cultuurhistorische elementen, industriële objecten en het zicht op windturbines in kaart gebracht. Hoe groener de kaart, hoe meer je alleen vuurtorens, dijken en kerktorens ziet in een verder natuurlijk landschap. Hoe meer paars en rood je ziet, hoe meer industrie en windturbines er te zien zijn. Vanaf de Eems zie je bijvoorbeeld overal windturbines en ook veel industrie. Ten noorden van de Afsluitdijk was het een paar jaar geleden nog behoorlijk leeg, maar het windpark IJsselmeer drukt hier nu duidelijk zijn stempel. Kijk verder voor detailoverzichten.

JUIST BORKUM SCHIERMONNIKOOG

EEMS

LEGENDA DUINEN

DIJKVERSTERKING GEPLAND (HWBP)

JONGE AANDIJKINGEN EN DROOGMAKERIJEN

DIJKVERSTERKING GEPLAND DATUM ONBEKEND (HWBP)

OUD BEDIJKT LAND

BEZOEKERSCENTRUM WADDENGEBIED

RECENT OPGESPOTEN OF OPGEHOOGD LAND

GROTE HAVEN & INDUSTRIETERREIN

WIERDEN EN TERPENLANDSCHAP

KLEINE HAVEN

ZANDPLATEN, ZANDGRONDEN EN KWELDERS

VLAMPIJP

ZEEDIJK

(BOOR) PLATFORM

GRENS ZICHTBAARHEID ZEEDIJKEN

WINDMOLENS - BESTAAND

KERKTOREN (IN HET WADDENGEBIED)

WINDPARK - BESTAAND

VUURTOREN (IN HET WADDENGEBIED)

WINDPARK OP ZEE - BESTAAND

DIJKVERSTERKING GEREALISEERD (HWBP)

(POTENTIËLE) ZOEKGEBIEDEN WINDENERGIE

Meer invloed openheid door landschappelijke elementen

Meer invloed openheid door constructies en bouwwerken

WADDENmagazine 1-2022 31

VUURBOETSDUIN WERELDERFGOEDCENTRUM WADDENZEE

EMMAPOLDER AFSLUITDIJK WADDEN CENTER

Het land heeft zijn huidige vorm gekregen door menselijke ingrepen. In deze kaart zijn de aard van het landschap, duinen, dijken, vuurtorens en kerktorens opgenomen. De aard van het landschap zegt iets over hoe open het landschap is. De jongste aandijkingen, zoals de Emmapolder, hebben een weids uitzicht met uitgestrekte landbouwgronden en een enkele boerderij. Oudere polders worden al langer bewoond en zijn daardoor kleinschaliger,

met terpen / wierden, relatief kleine akkers en een typisch slotenpatroon. De Waddeneilanden hebben weer een heel ander karakter. Heuvelachtige duinen worden hier afgewisseld met vlakke polders, die vaak worden gebruikt voor landbouw. De hoogste duintop reikt wel tot 45 meter boven NAP (Vuurboetsduin, Vlieland). De dijken zijn de kunstmatige tegenhanger van de duinen en beschermen het vasteland en de polders van

Waddeneilanden tegen het water van de Waddenzee. De hoogte van de dijken varieert van enkele meters tot tien meter boven NAP. Veel waddendijken moeten binnenkort versterkt – en dus vaak: verhoogd – worden. Kenmerkende gebouwen in het landschap zijn vuurtorens en kerktorens. Nieuw op de kaart zijn het Afsluitdijk Wadden Center en het nog te bouwen Werelderfgoedcentrum Waddenzee Lauwersoog Educatie Centrum (Lauwersoog).

INFORMATIEF

KAART LANDSCHAPPELIJKE / CULTUURHISTORISCHE ELEMENTEN

KAART INDUSTRIE Het waddengebied ligt strategisch tussen de Noordzee en het Nederlandse vasteland met een aantal belangrijke binnenwateren en waterwegen. Daarom is het een interessante vestigingsplaats voor allerlei industriële activiteiten, maar ook voor open overslag. Denk bijvoorbeeld aan de Volkswagenfabriek in Emden en de offshoresector in Den Helder. Daarnaast is het randje van het vasteland een handige plek voor zware industrie die elders niet gewenst is, zoals de afvalverbrander in Harlingen en de chemische

industrie in Delfzijl, of industrie die veel koelwater nodig heeft, zoals de energiecentrales in de Eemshaven. Op Nederlands grondgebied liggen aan de Waddenzee 23 havens. De grotere Nederlandse havens en de haven van Emden beschikken over industrieterreinen met bedrijvigheid variërend van kantoren tot grote chemische installaties. De hoogte van gebouwen in de industriehavens kan variëren tussen de hoogte van een enkele verdieping tot de circa honderd meter hoge kolencentrale in de Eemshaven.

KAART WINDTURBINES Op dit kaartbeeld is het zicht op windturbines ingetekend. In donkerrood de afstand waarbij volgens perspectiefwerking de windturbine zichtbaar is. In lichtrood de afstand totdat een windturbine achter de horizon zou moeten verdwijnen. De methode om de zichtbaarheid te bepalen, houdt rekening met vier aspecten: horizon,

perspectief, contrast en positie. De eerste twee aspecten worden gebruikt in het kaartbeeld en de twee laatste aspecten dienen als nuancering voor de kaartbeelden. In het kaartbeeld wordt uitgegaan van volledig zicht (dus bijvoorbeeld geen mist). Het is een theoretische berekening die niet gecontroleerd is in het veld.

ONZE BLIK OP RUIMTE De Waddenvereniging wil het open waddenlandschap beschermen. Tegelijkertijd weten we natuurlijk dat klimaatverandering een enorme bedreiging is voor de Waddenzee. Windturbines zijn nodig om klimaatverandering tegen te gaan. De Waddenvereniging vindt dat windturbines in het waddengebied geclusterd moeten worden bij plekken waar ook al andere hoge bebouwing is, zoals de industriehavens. Dan kan het gebied daartussen open blijven en wordt het weidse landschap zo min mogelijk aangetast. Lees meer over ons standpunt ten aanzien van windenergie op www.waddenvereniging. nl/windenergie. Op www.waddenvereniging.nl/ ruimteverbeeld kun je deze actuele kaarten vergelijken met kaarten die we in 2008 lieten maken. Dan valt nog meer op hoe het open landschap bij het IJsselmeer is verdwenen. Ook brachten we de duisternis van de Wadden in kaart, naast openheid een andere belangrijke kernwaarde van de Waddenzee.

WADDENmagazine 1-2022 33

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema warmte: BIJZONDERE WOONRUIMTES.

MARCEL VAN KAMMEN

TEKST: KOEN MOONS

Wonderlijke woonruimtes

Wilde dieren hebben alle ruimte. Toch trekken veel soorten zich terug in een huis. Maar waar de een in een jaar wel zes keer van woonruimte verandert, zit de ander er zijn hele leven in vast. Sommige soorten recyclen een afgedankt huis, kraken er een, trekken bij een ander dier in of slepen hun huis hun hele leven mee.

Verhuisdrang De HEREMIETKREEFT heeft geen hard pantser om zijn achterlijf. Om toch beschermd te zijn, gebruikt hij een oud huisje van een kleine zeeslak, bijvoorbeeld een alikruik. Zodra hij groter wordt, verkast hij naar het grotere huis van een tepelhoorn, om uiteindelijk zijn laatste jaren in een grote wulk-villa te slijten.

MARCEL VAN KAMMEN

KARL VAN GINDERDEUREN/BB

2 Waarom een heel huis bouwen als je het alleen gebruikt om te broeden? Konijnenholen kunnen prima dienen als nestruimte, zo ontdekte de TAPUIT. Ook de bergeend kraakt voor het gemak een konijnenhol.

WWW.NATUURLIJKMOOI.NET

1 Als je klein genoeg bent, kun je ook gewoon bij een ander intrekken. Zo sluipt het ERWTENKRABBETJE ongemerkt bij een mossel naar binnen. In de schelp is hij beschermd tegen gevaren. De mossel zelf heeft er weinig last van.

3 De ZEEPOK maakt een kalkhuisje op een steen, schelp of krab en zit daar zijn hele leven in vast. Van hieruit moet hij zich ook voortplanten. Daarvoor hebben de mannelijke exemplaren een bijzonder lang geslachtsdeel, waarmee ze ook kunnen binnenkomen bij een verre buur.

6 De MOSSEL heeft met zijn schelp al een veilig huis, maar daarnaast creëert hij ook graag een veilige woonomgeving. Hij zet zijn schelp met byssusdraden stevig vast aan een rots of aan andere mosselen. Zo ontstaat vanzelf een woonwijk: een mosselbank.

HENK POSTMA

5 Een KONIJN in de duinen woont in een soort ondergronds flatgebouw. Een konijnenburcht is een complex gangenstelsel met veel verschillende pijpen naar buiten. Daarbinnen bevinden zich meerdere nestkamers waar de konijnengezinnen hun kroost grootbrengen.

MARCEL VAN KAMMEN

4 De GEWONE DWERGVLEERMUIS, die overal aan de randen van het wad voorkomt, heeft een scala aan woonruimtes. Voor elk deel van het jaar een andere: een winterverblijf hier, een kraamverblijf daar, een zomerhuisje verderop, et cetera.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED? De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: www.wijsmetdewaddenzee.nl.

WADDENmagazine 1-2022 35

Uit de vereniging

Berichten van de Ledenraad De ledenraad van de Waddenvereniging vertegenwoordigt de leden van de Waddenvereniging en houdt toezicht op het bestuur. De achttien gekozen leden denken ook mee over acties, bescherming en voorlichting. Zij ontvangen graag uw ideeën en suggesties. E-mail: ledenraad@waddenvereniging.nl.

COMMUNICATIE, MARKETING, FONDSENWERVING

JORIEN BAKKER

MARCEL KWANT

ASTRID VAN DE WEIJENBERG

HOLGER BAKKER

HANNEKE VAN DIEPEN

Groningen

Eemdijk

Monnickendam

Lollum

Enschede

MILIEU

NINA FIETEN

RICHARD KIEWIET

SANDER HOLTHUIZEN

THOMAS LEERINK

ANNEMIEK WIERDAK

Groningen

Ameland

Den Helder

Texel

Goingarijp

uitslag verkiezing ledenraad

Sinds januari 2022 zijn we van start gegaan met een enthousiaste nieuwe ledenraad, bestaande uit in totaal achttien leden. Negen zittende leden zijn herkozen. Er zijn daarnaast negen nieuwe leden gekozen. De ledenraadsleden komen uit heel Nederland. Ook is er een goede verdeling in leeftijd en man/vrouwverhouding. De ledenraadsleden zijn, al naar

gelang hun expertise, ingedeeld in vier profielen. Hieronder een overzicht per profiel. Meer weten? Op onze website www.waddenvereniging.nl/ ledenraad/voorstellen kun je per kandidaat lezen wat zij verwachten te kunnen bijdragen aan de Waddenvereniging. Samen zetten we ons in om het wad te behouden, te beschermen én ervan te kunnen genieten.

DE LEDENRAAD IS ER VOOR JOU BESTUUR EN BELEID

MARIJKE SCHILPEROORD

ONNO VERKUYL

MARK KAPTEYN

SANNE TE STROETE

Leeuwarden

Amsterdam

Vught

Gouda

FINANCIËN

EVELIEN HOOGENBERG

WINFRED VOORDENDAG

JAN DE BOER

MARCEL BOERSMA

Heerenveen

Rotterdam

Peize

De Veenhoop

Jij hebt voor de nieuwe ledenraad gestemd, en nu is het aan ons om de leden goed te vertegenwoordigen. Helaas zijn de mogelijkheden voor direct contact - denk aan een ledendag of het bijwonen van vergaderingen - beperkt vanwege de voortdurende coronapandemie. Toch blijft de ledenraad in verbinding met de verenigingsleden. Nog meer dan in de vorige periode willen wij jou betrekken in onze toezichthoudende rol. Vier keer per jaar publiceren wij onze vergaderagenda op de website, ook willen wij via een speciale online nieuwsbrief af en toe een vraag stellen die ons kan helpen in de oordeelsvorming over specifieke onderwerpen. Daarnaast zullen we jaarlijks verantwoording afleggen middels een beknopt jaarrapport in december (op de website).

WADDENmagazine 1-2022 37

Wij & Wadvogels Wij & Wadvogels is een initiatief van Vogelbescherming Nederland in samenwerking met de Waddenvereniging, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Het Groninger Landschap, It Fryske Gea en Landschap Noord-Holland. Kijk voor meer informatie op: www.waddoejij.nl.

t s u r n u h s l e g o - Gun wadv 38

TEKST: DIEDERIK PLUG WADDENmagazine 1-2022 39

HENK POSTMA

INFORMATIEF

Op de Wadden kun je fantastisch genieten van talloze vogels. Voor de vogels zelf is het echter funest als ze – zeker na een trektocht van soms duizenden kilometers – tijdens het rusten worden gestoord, of als hun broeden foerageergebieden worden overlopen door bezoekers. Het project Wij & Wadvogels wil via voorlichting verstoring van wadvogels voorkomen. Vijf kenners geven tips om wadvogels te bewonderen zonder ze te hinderen.

HENK POSTMA

INFORMATIEF

Harry Smit

Tip VAN HARRY SMIT

‘Vaar je naar de Engelsmanplaat, doe dat dan bij laagwater. Dan is er letterlijk meer ruimte om van de natuur te genieten en de vogels hebben minder last van je bezoek’

HENK POSTMA

‘Op Engelsmanplaat kunnen in de zomermaanden wel 50.000 tot 100.000 vogels van allerlei soorten zitten. Bij slecht weer, met veel wind, is de Engelsmanplaat bij hoogwater meestal heel klein of zelfs helemaal onder water gelopen. Dan staan er dus heel veel vogels op een klein stukje land opeengepakt. Een groeiend probleem voor ons is, dat er juist onder zulke omstandigheden steeds vaker wind- en kitesurfers in het gebied komen en de vogels verstoren. Die vogels blijven het liefst zo dicht mogelijk bij hun voedselgebied overtijen en gaan pas als het echt niet anders kan op de wieken om van de Engelsmanplaat naar het noordelijker gelegen Rif te vliegen. Dat levert veel stress voor ze op. Wulpen zijn er bijvoorbeeld heel gevoelig voor, maar ook de bonte strandloper of de kanoetstrandloper. We kunnen die surfers amper bereiken, en ik zou graag willen dat er meer voorlichting kwam en desnoods regelgeving om ze te weren.’

HENK POSTMA

VOGELWACHTER STAATSBOSBEHEER OP ENGELSMANPLAAT

engelsmanplaat.

bonte strandloper .

‘Houd je hond aan de lijn. Altijd. Zelfs als-ie vreselijk braaf is en nooit een vlieg kwaad doet’

MARCEL VAN KAMMEN

Tip VAN CYNTHIA BORRAS

steltkluut.

Cynthia Borras

BOSWACHTER NATUURMONUMENTEN, SCHIERMONNIKOOG

HENK POSTMA

‘De afgelopen jaren is het veel drukker geworden in de natuur op Schiermonnikoog. Logisch natuurlijk, met de pandemie. De natuur wordt dus intensiever gebruikt. Daar lijden de wadvogels onder en daar maken we ons wel zorgen over. Want veel bezoekers beseffen niet hoezeer ze de natuur negatief beïnvloeden, bijvoorbeeld door honden los te laten lopen of door de wandelpaden te verlaten en naar groepen rustende vogels toe te struinen. Mensen vinden het mooi om die scholeksters of plevieren op te zien vliegen, maar dat is juist funest voor ze. Blijf dus op de wandelpaden, bewonder de vogels van een afstand en laat vooral je hond er niet lekker achteraan hollen.’

Renate de Backere VOORLICHTER WADDENVERENGING

‘Veel bezoekers van de Wadden zijn zich er helemaal niet van bewust dat ze vogels verstoren, het gaat meestal per ongeluk. Wij willen niet met het vingertje wijzen, maar uitleggen waarom het belangrijk is dat men rekening met de vogels houdt. Je merkt dat als dat kwartje valt, mensen echt wel gevoelig zijn voor die boodschap. Ook lokale ondernemers kunnen daar een rol in spelen, door bijvoorbeeld aan hun gasten uit te leggen waar je van vogels kunt genieten zonder ze te hinderen. Met betere kennis verbetert ook de mentaliteit van bezoekers merkbaar. Want wie meer weet over vogels, houdt ook eerder rekening met ze. Dat merk ik ook als ik zelf gesprekken aanknoop met waddenbezoekers.’

Tip VAN RENATE DE BACKERE

wulp.

‘Leer de vogels kennen. Dan ga je vanzelf meer rekening met ze houden’

WADDENmagazine1-2022 41

INFORMATIEF

HENK POSTMA

CENTRAAL STATION WADDENZEE

De Waddenzee is als een ‘Centraal Station’ voor kustvogels op de Oost-Atlantische trekroute. Veel soorten verblijven in de loop van een jaar tijdelijk in het waddengebied. De cijfers in deze tabel hebben betrekking op het gehele waddengebied van Nederland, Duitsland en Denemarken. De cijfers geven slechts ruwweg het aantal vogels weer dat in de maand maart aankomt. Op onze website vind je een volledig overzicht van de aankomst- en vertrektijden van trekvogels in het waddengebied. www.waddenvereniging.nl/vogeltrek

SOORT

VANUIT

AANTAL

VERBLIJF

Aalscholver Lepelaar Brandgans

Centraal- en West-Europa West-Afrika / Zuidwest-Europa Nederland

16.000 5.000 400.000

Rotgans Wintertaling Slobeend Scholekster Kluut

Kust van Frankrijk, Zuid-Engeland en Nederland West-Europa West-Afrika, Zuidwest-Europa Centraal- en West-Europa Portugal, West-Frankrijk

225 000 18.000 3.000 enkele 10.000en 21.500

Bontbekplevier Goudplevier

Noordwest-Afrika, Zuidwest-Europa Atlantische kust van Zuidwest-Europa

5.000 > 50.000

Zilverplevier Drieteenstrandloper Bonte strandloper Grutto Rosse grutto

Kust van West-Europa, westelijke Middellandse Zee Atlantische kust van West-Europa Kust van West-Europa tot Noord-Afrika West-Afrika, Zuidwest-Europa West-Europa

30.000 5.000 1.000.000 6.000 45.000

Wulp

West-Europa West-Afrika

25.000

tot in april; vele blijven om te broeden blijven tot in september om te broeden tot in mei; meer dan 5.000 paren blijven om te broeden tot in mei; de eerste arriveren al vóór maart tot midden april tot in april; vele blijven om te broeden voegen zich bij de overwinteraars de meesten broeden in het waddengebied en blijven tot in september of langer tot in april; 1.000 paren blijven om te broeden tot begin mei in de kwelders en binnendijkse weilanden tot in mei tot in mei tot in mei, sommige komen al in februari blijven tot in juli om te broeden tot begin mei (Scandinavisch-Russische populatie) voegen zich bij de overwinteraars; een paar honderd paren blijven om te broeden lokale broedvogels, blijven tot in juli de meeste blijven om te broeden voegen zich bij de vaste populatie van 100.000 overwinteraars blijven tot in september om te broeden

Tureluur Kokmeeuw Stormmeeuw

Centraal- / West-Europa Centraal- en West-Europa

30.000 250.000 50.000

Kleine mantelmeeuw

Kust van West-Afrika en Zuidwest-Europa

160.000

HENK POSTMA

Camilla Dreef

VOGELONDERZOEKER EN AMBASSADEUR VOGELBESCHERMING NEDERLAND

drieteenstrandloper .

Marcel van Kammen NATUURFOTOGRAAF

‘Ik zit weleens lekker bij een hoogwatervluchtplaats rustig te genieten, camera in de aanslag, en dan komen er toeristen langs die met loslopende honden en drukke kinderen overal dwars doorheen banjeren. Dat is voor mij niet zo erg, maar voor de vogels wel. Dat zie je ook bij amateurfotografen, die hebben vaak de neiging om zo dicht mogelijk bij de vogels te willen komen voor de perfecte foto. Dat is niet handig en ook niet nodig. Ga een uurtje voor hoogwater rustig ergens zitten en wacht tot de vogels naar jóu toe komen, dan maak je de mooiste foto’s. Zie je drieteenstrandlopers op het strand rondscharrelen, blijf er dan minstens 50 meter bij vandaan, dan zit je altijd goed. Kortom: verdiep je in het vogelgedrag en heb geduld.’

Tip VAN MARCEL VAN KAMMEN

‘Ga nooit op de vogels af. Laat ze naar jóu toekomen’

‘Het is heel begrijpelijk dat veel mensen niet beseffen dat zij vogels verstoren, omdat die mensen meestal niet per se in de natuur zijn om speciaal van vogels te genieten. Vogels hebben alle tijd nodig om voedsel te zoeken en te rusten. Opvliegen door verstoring is dus vervelend. Door iets meer alert te zijn kunnen we vogels makkelijk rust geven. Dus laat vogels ook met rust. Want als een vogel wegvliegt, dan was je te dichtbij! En als je weet waar je op moet letten, dan kun je daar rekening mee houden. Let op grote groepen vogels, steltlopers die rusten, staan op één poot, met de kop in de veren. Bekijk ze van een afstand en ga er met een boog omheen. Je komt te dichtbij als je ziet dat ze hun kop uit de veren halen, van je af hinkelen of gaan roepen. Dus zodra je die kop omhoog ziet komen, weet je al dat je moet stoppen! Neem liever een verrekijker mee, dan hoef je niet dichtbij te komen.’

Tip VAN CAMILLA DREEF

‘Zie je heel veel vogels bij elkaar, bekijk en geniet van een afstand’

WADDENmagazine 1-2022 43

2 PAGINA'S VOL LEDENVOORDEEL

Genietwad TEKST: JOJANNEKE DRIJVER EN BAUKJE VENEMA

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

MERLIJN TORENSMA

Jutsafari’s op Terschelling vanaf 12 maart

In de vroege ochtend of tegen de avondschemering beleef je de natuur op haar hoogtepunt. Dieren laten zich vanuit de fluisterstille elektrische terreinwagens ongestoord bekijken. Om die reden heeft Staatsbosbeheer toestemming gegeven om door ongerepte

gebieden te rijden. Zo beleef je tijdens de jutsafari natuur waar nauwelijks mensen komen en laat je de natuur een stukje mooier achter door afval op te ruimen. Meer informatie en tickets bestellen: www.waddenvereniging.nl/ jutsafari-terschelling.

ANNEMARIE BERGFELD

Wees wijs

Onze leden zijn Wijs met de Waddenzee en wij zijn wijs met onze leden. Daarom bieden we graag wat extra’s. Zo profiteer je altijd van 20% korting in onze webwinkel, 20% korting op leuke uitjes en excursies in het waddengebied en voordeel op je zorgverzekering. Gewoon omdat we zo blij zijn dat je de liefde voor het waddengebied met ons deelt. Op deze pagina vind je alle voordelen. Ben je nog geen lid van de Waddenvereniging? Word nu lid voor € 27 per jaar en steun het werk van de Waddenvereniging.

De Waddenvereniging hanteert de actuele RIVM-richtlijnen. Geplande activiteiten kunnen geannuleerd worden als de maatregelen daar om vragen.

EXC LU SIE F VO OR LED EN

Jeugddag voorjaar 2022 Speciaal voor onze leden t/m 17 jaar organiseren we een aantal leuke activiteiten. Bijvoorbeeld een Jeugddag deze zomer, bomvol avontuur. We hebben vorig jaar veel ideeën van jullie mogen ontvangen en deze verwerkt in twee programma’s. Wil je als eerste op de hoogte zijn? Houd dan de website in de gaten: www.waddenvereniging.nl/ jeugddag.

BEN JE WIJS MET DE WADDENZEE?

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

Festival Jong Talent op Schiermonnikoog 12 t/m 17 maart

Draag het uit met deze producten uit onze webwinkel. Ga naar www.wijsmetdewaddenzee.nl of gebruik de bestelbon in dit magazine. Leuk om te kopen en cadeau te geven!

De grootste klassieke talenten uit binnen- en buitenland, die furore maken op internationale concoursen, zijn te bewonderen op Festival Jong Talent Schiermonnikoog. Dat is genieten van natuur en cultuur tegelijk. Meer informatie en tickets bestellen: www.waddenvereniging.nl/schiermonnikoogfestival.

2 20 %KOR TIN G VO OR LED EN

WIJS SWEATER

De WIJS sweater is een heerlijk zachte en warme trui. Met deze iconische trui kun je relaxed uitwaaien op de het wad. Het logo van de Waddenvereniging is geborduurd op de voorkant van de trui. Verkrijgbaar voor dames en heren. • PRIJS € 79,95 • LEDENPRIJS € 63,95.

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

Fjoertoer Terschelling– 25 en 26 maart

Wandelen langs bakens van vuur en licht. Wandelen over het prachtige eiland Terschelling in de nachtelijke duisternis, met onderweg tal van prachtige vuur- en lichtobjecten en een feestelijke finish bij de Brandaris. De Fjoertoer heeft drie uitdagende afstanden van 26, 21 of 16 kilometer, die grotendeels in het donker worden afgelegd. Meer informatie en tickets bestellen: www.waddenvereniging.nl/fjoertoer.

HARLINGEN PLAID

De Harlingen Plaid is heerlijk om onder weg te kruipen tijdens een koude dag. De plaid is 175 x 200 cm groot en kun je ook gebruiken als bedsprei. De plaid is gemaakt van gerecycled lamswol en is gebreid in het unieke Harlingen-design met de kenmerkende donkerblauwe kleur. De plaid heeft een subtiele patch met het logo van de Waddenvereniging. • PRIJS € 149,95 • LEDENPRIJS € 119,95.

WADWAAIER

Ga op avontuur en ontdek alles wat drijft, kruipt of groeit op het wad. Met de handgetekende illustraties kun je snel en eenvoudig terugvinden wat je ziet op het wad. De wadwaaier is gemakkelijk mee te nemen in je jaszak. Ook leuk als cadeautje. • PRIJS € 12,50 • LEDENPRIJS € 10,WADDENmagazine 1-2022 45

COLUMN

MERLIJN TORENSMA

Lutz Jacobi

Als geboren Friezin en kleurrijk Tweede Kamerlid had ze al oog voor de Wadden. En nu staat ze als directeur aan het roer van de Waddenvereniging. In deze column deelt ze haar mening, belevenissen en ervaringen. WAT IS RUIMTE ? ruimte per dag of zelfs per uur verschilAls kind groeide ik op in Katlijk. Hier lend. Uitwaaien langs het strand of in had ik volop ruimte om te spelen. Er het bos ontspant en geeft gevoel van waren weilanden, bossen, heide en balans tussen spanning en ontspande rivier de Tjonger. Het was voor mij ning. Zo heeft voor mij de behoefte aan heel gewoon om zo op te groeien. Ik persoonlijke ruimte veel relatie met het was twaalf toen ik voor het eerst in de ervaren van ruimte in de natuur. grote wereldstad Amsterdam kwam. In mijn beleving woonden de mensen daar De grote stad is juist weer dé ruimte als ratten bijeen. Je zou daar maar kind voor cultuur. De natuur en de stad zijn en op straat groot moeten worden! lijken twee uitersten, maar ze kunnen Nergens ruimte, nergens natuur. Ik elkaar ook veel bieden. De stad heeft zag op dat moment voor het eerst hoe meer natuur en groen uniek ruimte is in ons nodig en onze natuur dichtbevolkte landje. Voor mij is de kan wel wat cultuur behoefte aan gebruiken, zoals bij de Ruimte, weidsheid, persoonlijke ruimte Oerolfestivals wordt stilte en duisternis zijn per dag of zelfs per gerealiseerd. Natuur de kernwaarden van de zorgt dan voor een Wadden. Hier zijn dat uur verschillend uniek decor bij voornog natuurlijke gegestellingen, waardoor ik een diepere vens. Hoeveel ruimte we als mensen beleving van de ruimte ervaar. nodig hebben, bepalen we zelf. Onlangs Als je ‘bovenop elkaar’ woont, krijg kreeg ik te horen dat twee goede kenje volgens mij wel sneller het gevoel nissen gaan scheiden, omdat ze elkaar dat er onvoldoende ruimte is. Daarom onvoldoende ruimte geven. Wat is dan adviseer ik iedereen regelmatig uit te ruimte? Hoeveel ruimte heb je nodig? Voor mij is de behoefte aan persoonlijke waaien op de Wadden.

FOTO FITIS

WADDENmagazine

WADDENmagazine, maart 2022, nummer 1. Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824

RIJKE WADDEN Onze droom. Een rijke Waddenzee die zo goed mogelijk bestand is tegen de gevolgen van klimaatverandering. Lees er alles over in het juninummer van het WADDENmagazine.

Hoofdredactie: Jojanneke Drijver Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Annemarie Bergfeld, Gemma Boormans, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Corina van der Meulen, Koen Moons, Diederik Plug, Baukje Venema, Marcus Werner. Vormgeving: Très Melis Correcties: Lidewij Kemme Druk: Pijper Media, Groningen Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie. Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Noorderhaven 60, 8861 AP Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting. Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar. Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging. Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar