WADDEN magazine voorjaar 2023 - jaargang 58

WADDEN

Jaargang 58, Maart 2023

MAGAZINE van de waddenvereniging

LENTE IN DE BOL

Vernieuwingsdrang bij dier en plant

LAND IN ZICHT!

Het Rif op Schiermonnikoog

VERSE FOODROUTE

Van de fiets voor eilandproducten

Een fonkelnieuw begin

Even Christinevoorstellen: Wijshake, de nieuwe directeur van de Waddenvereniging

Uw nalatenschap voor de Wadden

Wat we hebben bereikt, was nooit mogelijk geweest zonder de steun van al die mensen die de Wadden in hun hart hebben gesloten. De betrokkenheid en giften van wadliefhebbers zoals u maken het verschil.

Allemaal willen we dat volgende generaties hun eigen voetsporen kunnen nalaten in het waddengebied. Om daaraan bij te dragen kunt u de Waddenvereniging opnemen in uw testament.

Met v rd l schenken aan de Wa envereniging

Wilt u meer informatie over nalaten aan de Waddenvereniging? Of stelt u prijs op een persoonlijk gesprek?

Bel ons op telefoonnummer 0517 493 693

www.waddenvereniging.nl/nalaten

Ja, ik wil: de Waddenvereniging structureel steunen met een gift het waddengebied beschermen en behouden gebruikmaken van belastingvoordeel

Schenken met belastingvoordeel

Samen met u zetten we ons in voor het beschermen en behouden van het waddengebied. U kunt hier op een slimme manier aan bijdragen door te schenken met belastingvoordeel. Dat kan door uw schenking vast te leggen als periodieke gift. Als periodiek schenker kunt u uw bijdrage namelijk aftrekken van de inkomstenbelasting.

Hoe werkt het?

• de gift wordt voor 5 jaar of langer vastgelegd

• de gift bedraagt € 50 of meer per jaar

• de gift bestaat elk jaar uit hetzelfde bedrag

Informatie en aanmelden

Kijk op waddenvereniging.nl/periodiekschenken voor meer informatie en aanmelding.

Toekomst voor de Wadden

Het leek zo’n mooi symbolisch begin van het nieuwe jaar. Wandelen naar de Terp van de Toekomst bij het Friese Blije. Dorpsbewoners bouwden hier buitendijks een kunstwerk waarmee ze hun verbondenheid met de zee en het wad willen herstellen. Je kunt er komen via een onverhard pad over de kwelder. Deze dag groeide de wind aan tot bijna stormkracht en werden we verrast door een stortbui. De troosteloze finale van deze ploetertocht besloten we, zou zeker níet symbool gaan staan voor 2023.

De Waddenvereniging zet zich vol positieve energie in voor een Waddenzee met toekomst. Met een landelijke campagne vragen we aandacht voor de veelheid aan economische activiteiten in het gebied. In (bijna) alle beslissingen die over de Waddenzee worden genomen, staat de natuur op de laatste plaats. Dat moet en kan anders. Daar gaat de Waddenvereniging voor met de nieuwe directeur Christine Wijshake. In dit magazine vertelt ze wat haar motiveert om zich in te zetten voor bescherming en behoud van het waddengebied. Met een nieuwe cover gaat dit magazine verder onder de naam WADDEN. Met de duurzame papieren wikkel hopen we je elke keer een cadeautje te bezorgen. Aan de binnenkant tref je een aantal nieuwe rubrieken. In Eb & Vloed vind je een variatie aanspoelsels uit het nieuws. Alle Wijs met de Waddenzee-producten vind je voortaan op twee pagina’s, handig bij elkaar. We sluiten af met Mijn waddenplek, waarin mensen hun speciale plek in het waddengebied delen. Heb jij ook een plek met een verhaal? Deel het met ons!

Geniet van het magazine én van deze tijd van het jaar waarin de natuur zich volop vernieuwt.

Jojanneke Drijver Hoofdredacteur

IN DIT NUMMER

04 Waddenzee verzandt Bestaand land slinkt, nieuw land komt erbij

12 Vol verhalen Vijf ‘Trotse Ambassadeurs’ over ‘hun’ waddengebied

18 Nieuw aan het roer Directeur Christine Wijshake: ‘Handen-uit-de-mouwenmentaliteit hier spreekt mij aan’

27 Vissen uit de printer Taco Breeschoten print 3D-trekvissen in zijn kelder

32 Nieuwste campagne: Echt?! De natuur van de Wadden op 1

36 Een eigen stem Krijgt de Waddenzee rechten? 5 vragen, 5 antwoorden

38 Klaar voor het voorjaar

6X vernieuwingsdrang bij dier en plant

COVERFOTO: MIJKE BOS

RUBRIEKEN

- Nieuwe serie -

10 Eb & Vloed Berichten uit het veld

16 Waddenshoppen

Hoodies voor kids: cool én warm

20 Waddenfood Waddenfood per fiets Inspirerende ondernemers op Schiermonnikoog

- Vernieuwd -

23 Jutten! Nieuw jasje, net zo leuk

34 Waddenleven Verkleedpartij in de lente

44 Geniet Wad Speciale aanbiedingen voor lezers van WADDEN

- Nieuwe serie -

46 Mijn waddenplek

Evelyn Laureyns koestert het Groene Strand op Terschelling

47 Colofon

De kwelder van Het Rif. Rustende gewone zeehond. Tureluur.

VERTRAAGDE VERANDERING

De kenmerkende dynamiek van de Waddenzee betreft niet

alleen de weelderige flora en rijke fauna op, rond en in het waddenwater. Het zit hem vooral in de manier waarop nieuw land groeit en bestaand land slinkt, in een niet-aflatend ritme.

Alleen: dat ritme is gestaag aan het vertragen.

Wat betekent dat voor de toekomst van de Waddenzee?

Nieuw land in de Waddenzee

TEKST: DIEDERIK PLUG

Het Rif van Schiermonnikoog, gefotografeerd in augustus 2018. Duidelijk te zien is het rood gekleurde zeekraal, een pioniersplant.

Twee bonte strandlopers verschuilen zich voor de wind en het stuivende zand op Het Rif met hun kop in de veren.

Duinvorming op Het Rif. Planten als biestarwegras en helm houden zand vast zodat er prille duintjes ontstaan.

Aan de zuidwestkust van Schiermonnikoog ligt een brede zandplaat, vastgegroeid aan het Westerstrand van het eiland. Die zandplaat wordt Het Rif genoemd en een jaar of 20 geleden was het niets meer dan een kaal, vlak stuifzandgebied. Dat is nu wel anders; op dit nog altijd snelgroeiende Rif groeit, bloeit, scharrelt, rust en broedt van alles – het leven heeft zich gevestigd op een plek waar dat tot een aantal jaren geleden niet kon. Dat, in een notendop, is het verhaal van de Waddenzee: continu wordt in het hele waddengebied nieuw land gevormd en verdwijnt het op andere plekken. En daarmee verandert ook de natuur doorlopend. Erik Jansen, boswachter ecologie bij Natuurmonumenten op Schiermonnikoog, woont en werkt sinds 2000 op Schiermonnikoog en maakte dus van dichtbij mee hoe het leven in de loop der jaren langzaam maar zeker Het Rif in bezit nam. ‘Toen ik hier voor het eerst kwam, was het gewoon een grote zandplaat waar helemaal niks op groeide. Nu is het één grote groene kwelder, waar zeehonden uitrusten, jaarlijks een stormmeeuw kolonie neerstrijkt en waar eidereenden, tureluurs en graspiepers broeden. Het is een belangrijke hoogwatervluchtplaats; er zitten met hoogwater bijvoorbeeld veel bonte strandlopers, rosse grutto’s en zilverplevieren. Ondertussen heb ik de eerste hazen al zien rondlopen en onlangs hadden we zelfs een ree dat een tijdje rondliep – en reeën komen helemaal niet voor op Schiermonnikoog. Deze was blijkbaar overgestoken vanaf het vasteland – en de zuidwestpunt van Schier is dan het eerste wat-ie tegenkomt.’

Nieuw evenwicht

Zou de natuur haar eigen gang kunnen gaan, dan zouden de eilanden langzaam maar zeker van noord naar zuid wandelen, ook zou de Waddenzee zich veel verder landwaarts hebben uitgestrekt. Maar de waddennatuur kan allang haar eigen gang niet meer overal gaan. Vooral dijken en dammen hebben nog steeds verstrekkende gevolgen. Het Rif is er bijvoorbeeld vooral dankzij de mens, vertelt Ernst Lofvers, adviseur bij Rijkswaterstaat. ‘Toen in 1969 de Lauwerszee werd afgesloten, veranderde de stroming in de Waddenzee tussen Schiermonnikoog

en het huidige Lauwersoog. De hoeveelheid getijdewater nam bijvoorbeeld met een derde af. Dat is enorm veel. Het krachtenspel tussen golven en getijden veranderde sterk. De natuurlijke processen hebben daardoor een enorme opdonder gehad. Als reactie verzandt de Waddenzee. Het water krijgt steeds minder ruimte, geulen trekken zich terug, wadplaten groeien, kwelders worden steeds hoger en droger. Het systeem raakt een stuk van haar dynamiek kwijt en zoekt nog steeds een nieuw evenwicht. Op de ene plek leidt dat tot nieuw land, zoals Het Rif, anderzijds tot achteruitgang van ‘onderwaterlandschappen’ zoals de geulen en zandbanken aan de buitenkant van de zeegaten

- Meer nieuw land -

Het Rif is niet het enige nieuwe land in de Waddenzee. En ook niet het enige Rif trouwens: tussen Ameland en Schiermonnikoog ligt nóg een snelgroeiende zandplaat die Het Rif wordt genoemd. Iets ten zuiden daarvan ligt de bekende Engelsmanplaat. Andere gebieden waar nieuw land ontstaat in de Waddenzee zijn:

HARLINGEN: het gebied buitendijks dat vroeger altijd onder water stond, verandert snel in een intergetijdengebied, waar de zee steeds meer plaatsmaakt voor nieuw land. Daardoor slinken ook de geulen. Verwacht wordt dat hierdoor grote vaargeulen die naar de haven van Harlingen lopen, waaronder de Boontjes, langzaam zullen verzanden. Er zal steeds meer baggerwerk nodig zijn om de haven bereikbaar te houden.

RICHEL: Richel is een gestaag groeiende zandplaat, gelegen aan de oostkant van Vlieland. Een populaire rustplaats voor vogels en zeehonden.

BOSCH: ooit een eiland, dat lag tussen Schiermonnikoog en Rottumeroog. Inmiddels is het opgenomen in de oostkant van Schiermonnikoog.

GRIEND: ook dit nieuwe land is door de mens ontstaan; het is enkele jaren geleden met veel zand uit de vaargeul opgehoogd, om te voorkomen dat het zou verdwijnen. Geen natuurlijk proces dus, maar wel degelijk essentieel voor de natuur, omdat Griend een belangrijke vogelbroedplaats is voor onder andere de bedreigde grote sterns.

Nieuw land in de Waddenzee

tussen de eilanden. Op plekken waar de zo kenmerkende dynamiek door getij, golven en wind afneemt, verdwijnen uiteindelijk vaak ook de kenmerkende pioniersvegetaties - waar juist zoveel wad- en kustvogels van afhankelijk zijn.’

Voet aan de grond

Voor Erik Jansen is het unieke aan zijn ‘werkplek’ dat hij stap voor stap meemaakt hoe de landnatuur voet aan de grond kreeg op het natte Rif. ‘Het begint met algjes die groeien in het zand; er sedimenteert wat slibrijker materiaal en als het een tijdje geregend heeft, blijft zoetwater vaker staan; er ontstaat een soort zoetwaterfilmpje op het oppervlak en daarin gaan verschillende soorten kiezelwieren groeien – dat zijn die algjes. Die groeien en sterven en creëren daarmee een eerste humuslaagje – dat vormt de voedingsbodem voor de eerste hogere planten die gaan groeien, zoals in dit geval zeekraal. Achter de zeekraalplantjes blijft weer meer slib hangen en zo groeit het land verder aan – uiteindelijk wordt het kwelderwater zoet genoeg voor andere planten zoals lamsoor, zeealsem en zulte, die willen minder vaak in zout water staan.’ Hij vervolgt: ‘In die fase zitten we nu; nu zie je ook steeds meer planten van de middelhoge kwelder. Het slenkenpatroon in Het Rif wordt steeds fijnmaziger, de zee komt vaker via de slenken binnen, daarlangs vormen zich kleine zandruggetjes en daardoor ontstaat steeds meer reliëf, hoogteverschil dus, met een aparte flora. Dit gaat nog wel een tijdje zo door, en van lieverlee zul je zien dat er

hoge kwelders en duintjes ontstaan waar de zee niet meer bijkomt en waarop grassen en duindoorns gaan groeien, dat zien we al aan de randen van Het Rif gebeuren.’

Keuzes maken

‘Op zich is een ontwikkeling als die van Het Rif prachtig, maar we moeten wel bewust zijn van de verdere toekomstige gevolgen van een gestaag verzandende Waddenzee’, zegt Ernst Lofvers. ‘We kunnen ons het beste voegen naar die natuurkrachten, want die zijn niet tegen te houden. Dit vergt duidelijkere keuzes. Gaan we bijvoorbeeld steeds meer baggeren tegen de trends in, of voegen we ons meer naar de ondieper wordende Waddenzee, door meer op getij te gaan varen of andere scheepstypen te ontwikkelen.’

De Waddenvereniging pleit al langer voor het strategisch doorsteken van dijken om het water meer ruimte te geven. Vanuit de optiek van behoud van de Waddenzee kan Lofvers zich daarin vinden: ‘Dijken en grote afsluitingen vormen een belangrijke oorzaak van de huidige verzanding van de Waddenzee. Meer ruimte voor de Waddenzee biedt óók meer ruimte voor dynamiek, en dus herstel van natuurwaarden. Méér ruimte betekent ook méér water door de geulen, en dat is gunstig voor het openhouden van die geulen. Tegelijkertijd zou zo’n concept kunnen zorgen voor aanvoer van vruchtbaar slib naar het land áchter de dijken, waardoor dit land - net als vroeger - weer kan meegroeien met de zeespiegelstijging en zo klimaatbestendig wordt. In Groningen wordt al druk geëxperimenteerd met dergelijke concepten. Het behoud van de unieke waarden van de Waddenzee betekent behoud van dynamiek door getij, golven en wind. Land moet kunnen verdwijnen om elders weer te ontstaan – juist dat is essentieel voor de pionierende waddennatuur. Dát is die dynamiek die dit werelderfgoed zo belangrijk maakt.’

Boswachter Jansen beaamt dat: ‘Je weet niet wat Het Rif uiteindelijk wordt: over 100 jaar kan het net zo goed weer een kale wadvlakte zijn, maar ook een uitgebreid duingebied – we weten het nog niet. Dat maakt dit juist zo’n spannend werkterrein.’

'Dijken en grote afsluitingen vormen een belangrijke oorzaak van de huidige verzanding van de Waddenzee'

Foeragerende rosse grutto.

Op plekken die niet meer onderstromen bij hoogwater, ontstaat begroeiing. Dit noem je ook wel Groen Strand.

Rimpelingen door wind en licht in een dun laagje water.

EB &

VLOED

- nieuws van het wad -

Blijf op de hoogte van het laatste nieuws van de Waddenvereniging via www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.

Kijk eens even, waddenleven

Waddenfotograaf Marcel van Kammen heeft voor iedere maand een kijktip van een specifieke diersoort, plantensoort of natuurfenomeen. Voor de maand maart koos Van Kammen de haas. In deze periode begint het voortplantingsseizoen en zie je in graslanden, kwelders of op de zeedijk kleine groepjes hazen achter elkaar aan rennen. Het ‘rammelen’ is begonnen. Lees op onze website meer over dit ritueel én waar je de grootste kans hebt om het met eigen ogen te zien: www.waddenvereniging.nl/ waddengebied/waddenleven.

Wandel de 4Daagse van Nijmegen voor de Wadden!

Wandel jij de 105e editie van de 4Daagse van Nijmegen? Of ken je iemand die The Walk of the World gaat lopen? Zet deze geweldige wandelprestatie in voor de Waddenvereniging! De Waddenvereniging heeft zich als goed doel verbonden aan de 4Daagse Sponsorloop, zodat je de grootste wandelprestatietocht ter wereld kunt lopen voor het behoud én bescherming van het Unesco Werelderfgoed Waddenzee. Het opgehaalde geld besteden wij onder andere aan het stoppen van schadelijke activiteiten zoals

gaswinning, gevaarlijke scheepvaart en plastic soep. Wil jij je eigen sportprestatie laten sponsoren voor de Wadden? Start dan je privé- of teamactie mét Strava-ondersteuning via ons donatieplatform www.voordewadden.nl. Heb je hulp nodig bij het aanmaken van je actie? Elles Zondervan (medewerker bij de Waddenvereniging) helpt je graag verder. Stuur haar een mail via info@waddenvereniging.nl met je vraag!

100.000

KILO AFVAL UIT ZEE

De Waddenvereniging heeft met het initiatief CleanUpXL in 2022 ruim 100.000 kilo afval uit de Noordzee en de Waddenzee gehaald. Daarbij zaten veel spullen die afkomstig zijn van het containerschip MSC Zoe. In 2023 gaat CleanUpXL verder met nieuwe bergingen en acties om het bewustzijn te vergroten. Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen via www.cleanupxl.nl.

TEKST: TESSA VAN BUSSEL EN JOJANNEKE DRIJVER

HENK POSTMA

MARCEL VAN KAMMEN

STOP gedogen intensieve Garnalenvisserij

Veertien natuurorganisaties, waaronder de Waddenvereniging, hebben het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) opgeroepen te stoppen met het gedogen van de garnalenvisserij en dienden een handhavingsverzoek in. De natuurwetvergunning van de garnalenvissers liep eind vorig jaar af. In plaats van een nieuwe vergunning, kregen de vissers negen maanden de tijd om te voldoen aan strengere stikstofeisen. Tot die tijd mogen ze onverminderd doorvissen. Het ministerie is van plan om daarna de garnalenvisserij nog eens zes jaar te vergunnen onder de oude condities.

Natuurorganisaties, de garnalensector en het ministerie van LNV spreken al jaren over verduurzaming en het terugdringen van

schadelijke effecten op de natuur. De bewijzen voor de schadelijkheid van garnalenvisserij stapelen zich op. Er is veel meer aan de hand dan alleen stikstofuitstoot. Door de permanente verstoring is de kwaliteit van de beschermde onderwaternatuur in slechte staat en krijgt ze geen kans zich te herstellen. De natuurorganisaties vinden het onacceptabel dat de overheid op deze manier omgaat met de natuur van de Waddenzee, de Noordzeekustzone en de Zuidwestelijke Delta. Lees op www.waddenvereniging.nl/stop waarom wij ons zo druk maken over intensieve garnalenvisserij in de Waddenzee.

STRAND

Nieuwe documentaire van Ruben Smit

In het voorjaar bezoeken miljoenen vogels het waddengebied om te broeden en voedsel te zoeken. Het is in deze periode extra belangrijk om vogels niet te verstoren. Via de website www.waddoejij.nl van het project Wij & Wadvogels kun je zien wat je zelf kunt doen om de vogels met rust te laten. Op deze website of via NPO Start bekijk je ook Strand, de nieuwste film van documentairemaker Ruben Smit. De documentaire geeft een prachtige, maar rauwe kijk op de uitdagingen waar de allersterkste soorten – met de wadvogels in de hoofdrol –voor komen te staan.

Rotterdam op VLIELAND

Vlieland heeft er permanent 26 bewoners uit Rotterdam bij. Het gaat om duinkonijnen die ervoor moeten zorgen dat er weer meer konijnen op het eiland rond gaan huppelen. De eilander konijnen kunnen deze versterking goed gebruiken, want daar waren als gevolg van ziektes nog maar zo’n vijftig konijnen over. Op de Rotterdamse Maasvlakte is er juist een overschot aan konijnen. Hier leven ze in een min of meer afgesloten gebied en hebben ze minder last van ziektes. Boswachter Ank Bruin-Kommerij: ‘Ze komen van een industrieterrein. Dus de beestjes die hier komen, hebben mazzel.’ Er ging jarenlange voorbereiding aan de konijnenverhuizing vooraf. Om weer tot een gezonde konijnenstand te komen, worden er drie keer steeds 25 à 30 konijnen uitgezet. Samen spelen ze een belangrijke rol in het ecosysteem van de duinen.

Vijf ‘Trotse Ambassadeurs’ vertellen wat het ambassadeurschap voor het waddengebied voor hen betekent en hoe zij het uitdragen.

Trots op Werelderfgoed Waddenzee

TEKST: ANNEMARIE BERGFELD

Wat houdt de werelderfgoedstatus van de Waddenzee in? En wat betekent die status voor de bewoners van het gebied, voor ondernemers, voor bezoekers? ‘Dat weten nog te weinig mensen’, zegt Karina Pool. In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is zij projectleider voor het ambassadeursprogramma Waddenzee Werelderfgoed. Onderdeel van het programma is een tweedaagse training, opgezet

door de Waddenvereniging, voor mensen en organisaties uit het waddengebied. Na deelname aan het programma kunnen deelnemers het certificaat Gastheer/-vrouw Waddenzee Werelderfgoed halen. ‘In het Deense en Duitse waddengebied bestaat een dergelijk programma al langer en heeft het veel vruchten afgeworpen’, vertelt Pool. ‘Het idee is dat de mensen die in het waddengebied wonen en werken de waarde

ervan beter leren kennen. Dat ze zelf bewuste, duurzame keuzes maken en het belang van het gebied beter kunnen uitdragen. In de eerste lichting, van 2022, zijn dertig Trotse Ambassadeurs gecertificeerd, meest ondernemers. Het is onze ambitie om snel door te groeien.’

Wil je meer weten over het ambassadeursprogramma, wat het inhoudt, hoe je mee kunt doen en wat het voor jou oplevert? Ga naarwww.werelderfgoed. visitwadden.nl. Op deze pagina vind je ook een overzicht van alle Trotse Ambassadeurs.

• CASPER MEINDERS • WadExpedities.nl

•

ANNELIES HORNSTRA •

Organiseert proeverijen met lokale producten, yoga, wandelingen en andere uitjes aan de Friese waddenkust

‘We hebben met alle ambassadeurs een gedeelde passie en een gezamenlijke missie’, zegt Trotse Ambassadeur Annelies Hornstra. ‘Het gebied houden zoals het is, daar vinden we elkaar in. We versterken elkaar ook.’ Samen met Karina Pool en een aantal collega-ondernemers zat Hornstra vorig jaar rond de tafel om betekenisvolle uitjes op te zetten.

‘We willen geen pretpark hier, maar wel verdieping. Omdat we allemaal natuur, rust en streekproducten willen aanbieden, kunnen we gezamenlijk mooie arrangementen in elkaar zetten.’

Hornstra genoot van de ambassadeurstraining.

‘Het kwam op mijn pad en ik werd er meteen enthousiast van. Ik heb er veel aan gehad. Tips en tricks, maar net zo goed praktische kennis. Ik had bijvoorbeeld nog nooit een wadpier gezien, toch een belangrijk beestje in het ecosysteem van het wad. Nu weet ik hoe het beestje eruitziet én wat ik erover kan vertellen.’

Hij is al 15 jaar strandjutter op Schiermonnikoog, trekt in de wintermaanden als Wadmeester langs basisscholen en is wadloopgids. Vorig jaar begon Casper Meinders met het aanbieden van kleinschalige tochten onder de naam WadExpedities.nl. ‘Hét alternatief voor wadlopen zodat iedereen een onvergetelijke dag op het wad, op het eiland en aan de Noordzee kan beleven. Ik leg de nadruk op educatie. Waar ik persoonlijk niet zo van houd is ‘waddenfastfood’: op een volgepropte boot naar een zeehondenbank varen, tachtig rustende zeehonden spotten en snel weer terug naar de haven. Dan hebben mensen inderdaad zeehonden gezien maar ze vaak, zonder het te weten, ook verstoord. Daarnaast hebben ze meestal niets begrepen van het bijzondere werelderfgoedgebied waar ze zijn. Een gemiste kans. Ik werk met kleine groepen en leer mensen actief te kijken, dan zie je zoveel meer. Eén zeehond met een dikke schol in zijn bek is net zo mooi als tachtig rustende zeehonden.’

Meinders vindt het een eer dat hij is gevraagd als ambassadeur. ‘Het betekent niet per se dat ik nu dingen anders doe. Ik maakte altijd al bewuste keuzes. Ik zeg weleens dat je het waddengebied zou moeten zien als degene van wie je het allermeeste houdt. De keuzes die je voor je man, vriendin of kind maakt, hebben alles te maken met liefde en verantwoordelijkheid. En we moeten ons ook realiseren dat wij maar één van de meer dan duizend soorten zijn die van het waddengebied mogen gebruikmaken. De keuzes van die ene hebben effect op alle andere. Dat is een zware verantwoordelijkheid.’

‘Nu weet ik hoe de wadpier eruitziet en wat ik erover kan vertellen’

‘Zie het waddengebied als degene van wie je het allermeeste houdt’

MARLEEN ANNEMA

SEBASTIAAN RODENHUIS

• BAS KRAMER • Havenmeester

jachthaven Terschelling

Het houten bordje met ‘Trotse Waddenambassadeur Waddenzee Werelderfgoed’ hangt prominent naast de deur van het havenkantoor. Havenmeester Bas Kramer hoefde niet lang na te denken toen er een uitnodiging van de Waddenvereniging kwam om deel te nemen aan de ambassadeurstraining. ‘Mijn collega’s en ik zien elke dag hoe mooi het wad is én het is onze financiële levensader. Dat moeten we beschermen en dat doen we het beste door aan iedereen te vertellen hoe bijzonder het is. Vertellen doe ik sowieso al graag, ook over hoe we op de haven bezig zijn met duurzaamheid. Met wat ik op de training leerde kom ik nog beter beslagen ten ijs. We kregen praktijklessen, in de polder en in het slik, en theorie, over het dierenleven op het wad bijvoorbeeld en over de verschillen tussen de Nederlandse, Duitse en Deense Waddeneilanden.’

Tijdens de les gesprekstechnieken leerde Kramer hoe je een boodschap duidelijk overbrengt en hoe je zorgt dat je publiek aandachtig blijft luisteren. ‘Dat pak je bij kinderen weer anders aan dan bij volwassenen. En een grapje werkt bij iedereen.’

B&B De Hugt in Ulrum

‘Spectaculair’, vond ze het verhaal over de OostAtlantische vogeltrek dat ze op de ambassadeurstraining leerde. ‘Vogeltjes van hooguit een paar tiental grammen die elk jaar van Groenland naar Antarctica vliegen en daarbij de Waddenzee aandoen. En dat de Waddenzee daarbij essentieel is als voedselstop.’ Hellen Deurloo is eigenaar van B&B De Hugt in Ulrum, vlak bij de Groninger kwelders. Extra interesse had ze ook voor het verhaal over het landschap van Noordwest-Groningen, een van de oudste cultuurlandschappen van Europa. ‘Mijn B&B heet De Hugt, - ‘hoogte’ - omdat we hier op een oude kwelderwal wonen. Ik vind het ontzettend leuk om onze gasten te vertellen dat hier al bewoning was voordat er dijken waren.’

Bij de Westpolder, niet ver van haar B&B, loopt een 1,5 km lang pad door de kwelders. ‘Ik wijs mijn gasten daar altijd op. Ik vind dat iedere Nederlander een keer moet wadlopen en anders toch op zijn minst de kwelders moet zien. Ik ben een wandelexcursie naar de kwelders aan het ontwikkelen via WaddenMax, de biologisch-dynamische zuivelboerderij waar ik mijn zuivel koop. Daarbij kan ik de kennis die ik op de training heb opgedaan, goed gebruiken. Het maakt me een trotse ambassadeur. Ik vind sowieso: als je in zo’n uniek gebied in de toeristische sector werkt, moet je zo veel mogelijk weten en aan je gasten doorvertellen.’

‘Als je in zo’n uniek gebied werkt, moet je er zoveel mogelijk over weten’

‘Wij zien elke dag hoe mooi het wad is’

GLEN WASSENBERG

•

MEINDERT VAN DIJK • Wandelcoach, natuurgids en -fotograaf

‘Ik voel een diepe liefde voor het wad. Op mijn 17e reed ik op mijn brommertje van Rijswijk naar Schiermonnikoog en was zwaar onder de indruk van het Noordzeestrand. Nu woon ik aan de Friese kust en daar prijs ik mij heel gelukkig mee.’ De training tot Trotse Ambassadeur sprak Meindert van Dijk meteen aan. ‘Ik vind het mooi om de liefde die ik voel voor het wad te delen. Ik coach mensen voor wie de stilte vaak een openbaring is.

Tijdens de wandelingen gebruik ik de natuurelementen soms als metafoor voor de oplossingen waarnaar iemand op zoek is. Mensen kunnen tot tranen toe geroerd zijn over een zonnestraal die vanachter een grijs wolkendek opeens een prachtige schittering op het wad veroorzaakt.’

Al coachend vertelt Van Dijk over de natuurwaarden. ‘De dynamiek van eb en vloed, de gigantische stromen zand die met het water in- en uitstromen,

de dieren en planten die er leven en hoe die afhankelijk zijn van elkaar.’ Wat tijdens de training voorbijkwam was niet allemaal nieuw voor hem. ‘Ik loop hier al zo lang rond. Maar ik ben blij dat ik de training heb gedaan en me ambassadeur mag noemen. Met de flyers en het andere promotiemateriaal dat bij het ambassadeurschap hoort, kan ik mijn verhaal over het belang van de Waddenzee nog beter uitdragen.’

‘Nu kan ik mijn verhaal nog beter uitdragen’

MARLEEN ANNEMA

100% plasticvrij. Gemaakt van biologische en gerecyclede grondstoffen uit Europa.

PRIJS € 74,95

Lekkere capuchon die je warm houdt op frissere dagen.

Geborduurd beeldmerk Wijs met de Waddenzee.

Eén model voor jongens en meisjes.

Bestel je deze hoodie in de maand maart, dan ontvang je een gratis

Wijs met de Waddenzee bio-katoenen tas bij je aankoop.

KIDS WIJS HOODIE

Ben jij Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met één van deze duurzame producten. Met jouw aankoop steun je het werk van de Waddenvereniging.

Wijs met de Waddenzee

PRIJS € 149,95

PRIJS € 79,95

Het is voorjaar. Dé tijd om er weer lekker op uit te trekken. Speciaal voor kinderen in de leeftijd van 3 t/m 12 jaar is er een stoere KIDS

WIJS HOODIE 1 . De hoodie is net zo duurzaam als de WIJS SWEATER

VOOR VOLWASSENEN 2 . Beide zijn

voorzien een geborduurd beeldmerk. Je ontdekkingstocht langs het wad of over het strand begint met de WADWAAIER 3 . In deze veldgids op broekzakformaat vind je snel en eenvoudig alles wat drijft, kruipt of groeit op het wad. Er is een Nederlands- en

Duitstalige versie. Tijdens een koude dag kun je nog heerlijk wegkruipen onder de HARLINGEN PLAID 4 van gerecyclede wol. Of gebruik dit 175 x 200 meter grote plaid als ondergrond voor een picknick op een van de eerste zonnige dagen.

Bestel online, via de bestelbon in dit magazine of ga naar een van onze winkels. Voor bestellen en adressen kijk op www.wijsmetdewaddenzee.nl . Heb je vragen? Bel de klantenservice op 085 273 17 72 of mail met webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl .

4 HARLINGEN PLAID

2 WIJS SWEATER

3 WADWAAIER PRIJS € 14,95

‘Het besef dat ik onderdeel ben van iets groots als de Wadden, maakt me heel gelukkig’

‘Wat me bij de Waddenvereniging aanspreekt ,is de handen-uit-demouwenmentaliteit’

Christine Wijshake: nieuwe directeur Waddenvereniging

Sinds begin 2023 is Christine Wijshake de opvolger van Lutz Jacobi als directeur van de Waddenvereniging. Waar komt zij vandaan en wat motiveert haar?

TEKST: ANNEMARIE BERGFELD

Haar eerste herinneringen aan het waddengebied liggen op Texel. ‘Met een vriendinnetje en haar ouders ging ik kamperen op Texel. Vroeg de tent uit, konijnenschedels en kikkerdril zoeken, ik weet het nog goed. Schoolreisjes gingen ook vaak naar het eiland.’

In latere jaren speelden de Wadden tijdelijk een minder prominente rol in het leven van de nieuwe Waddenvereniging-directeur Christine Wijshake. ‘Ik groeide op in Noord-Holland, studeerde in Den Bosch en zoals dat bij veel mensen gaat, heb ik ook de natuur lang als een vanzelfsprekendheid beschouwd.’

In haar werk kwam ze bij toeval bij Prolander terecht, de uitvoeringsorganisatie voor het landelijk gebied in Groningen en Drenthe. ‘Ik werd enorm geraakt door de passie van de mensen die er werkten en ik ben er met andere ogen gaan kijken naar onze omgang met de natuur. Ik voelde daar heel duidelijk: wat we hier doen is

zó noodzakelijk. De laatste tientallen jaren ben ik me er steeds bewuster van geworden dat de natuur geen vanzelfsprekendheid is. Ik ben tot een groot natuurliefhebber uitgegroeid. Sinds mijn zoons klein waren heb ik ook de Wadden herontdekt. Laatst stond ik op de dijk bij Ternaard. Het was een windstille winterdag met niets dan rust en ruimte om me heen. Het besef dat ik onderdeel ben van zoiets groots, daar kan ik heel gelukkig van worden.’

DE STEM VAN IEDEREEN

De afgelopen jaren was Wijshake directeur Bestuur bij de Beheerautoriteit Waddenzee. Kan ze in haar nieuwe functie meer bereiken? ‘Ik hoop ándere dingen te bereiken. Wat me bij de Waddenvereniging aanspreekt, is de handen-uit-de-mouwenmentaliteit. Niet alleen praten maar ook dóen. Er lopen de mooiste projecten, zoals de Vismigratierivier.’ Zaken die goed lopen, hoopt de nieuwe directeur te kunnen

behouden en versterken. Waar nodig wil ze vernieuwing brengen, bijvoorbeeld in de besluitvorming. ‘De politiek kijkt hooguit vier jaar vooruit en is niet genegen pijnlijke besluiten te nemen. De bewegingen rondom burgerberaden en rechten voor de natuur kunnen ons helpen om tot besluitvorming te komen die inclusief is. Dat is wat ik wil in het waddengebied: gebruikmaken van de kennis, wijsheid en de stem van iedereen, dus ook de stem van de natuur.’ Dit ziet Wijshake als de grootste uitdaging in haar nieuwe functie: ‘Alle partijen zo ver krijgen dat ze het lef hebben om keuzes te maken, ook keuzes die pijn doen. En die pijn en verantwoordelijkheid vervolgens gezamenlijk dragen.’ Waar ze zich het meest op verheugt? ‘Om met een club gepassioneerde mensen te werken aan hetzelfde doel. Werk is meer dan naar kantoor gaan, het is een bepaalde levensinvulling. Ik kan me geen betere voorstellen.’

CHRISTINE WIJSHAKE (1969) studeerde HEAO Bestuurskunde. Naast eigenaar van haar bureau voor interim-management en coaching werkte ze onder andere als teamleider Natuurrealisatie bij Prolander en als projectleider ‘Natuer mei de Mienskip’. Van 2020 tot 2022 was ze directeur Bestuur bij de Beheerautoriteit Waddenzee. Wijshake houdt van paardrijden, wandelen en golfen. Ze woont met partner Henk en hun jongste zoon (16) in het Drentse Vledder. De oudste (18) studeert in Utrecht.

Veldvers van Schiermonnikoog

Schiermonnikoog had al niet te klagen over rust, ruimte, natuur en groen. Dat het nóg mooier, beter en groener kan, bewijzen de inspirerende eilander ondernemers langs deze gezonde fietsroute.

Voor het eerste méér dan verse eilandproduct hoef je op Schiermonnikoog niet ver te fietsen. ‘Mmmm... water bijvullen’, staat op een blauw bordje aan het begin van de veerdam. Onder het bordje is een watertappunt te vinden, een van de vijf die vorig jaar op het eiland werden geïnstalleerd. Uit de kraan stroomt helder, schoon duinwater, afkomstig uit de zoetwaterbel op 25 meter diepte onder het eilandoppervlak. Met een gevulde bidon en veel goede zin fiets ik het eiland op. Om een kilometer later alweer af te stappen. In de Tuin naast de Branding is Janneke van der Velde snijbiet aan het oogsten. Zes jaar geleden was het stuk land aan de Heereweg nog een leeg weiland, nu verbouwt de tuinder er al gauw veertig verschillende gewassen, van aardappel tot winterpostelein. Ze woonde in Groningen en zocht daar grond om haar droom waar te maken: groente verbouwen dicht bij de mensen die het eten, biologisch en duurzaam.

‘Ik kwam altijd al veel op Schiermonnikoog en kwam in contact met een boer die een

Ook een fijn eetadresje - met veel gezonde eilander producten - is wijnbar & bistro De4dames.

hectare grond wilde verpachten. Toen dacht ik: Ach, waarom niet hier?’

Zo geschiedde en nu heeft ‘het eiland mijn pluktuin omarmd. En de toeristen ook.’

Ze voelt zich er rijk mee. De Tuin naast de Branding levert ook aan de horeca op het eiland. De horeca op zijn beurt voorziet de tuin van koffiedik, dat Van der Velde gebruikt om oesterzwammen op te kweken. ‘We werken heel fijn samen. Dreigt mijn andijvie door te schieten, dan bel ik een of twee van mijn afnemers en dan zeggen ze steevast: “Doe maar 25 kroppen, daar verzinnen we wel wat op.” Dat is toch om blij van te worden?’

VROEGE FIETSTOCHT

Als ik na mijn bezoek aan de Tuin naast De Branding een rustig rondje om de Westerplas fiets, steekt een parmantige fazant vlak voor me het schelpenpad over. Even later hetzelfde met een paartje grijze ganzen, vier kuikentjes tussen hen in. Een zwerm brandganzen vliegt over, bergeenden zoeken voedsel op het drooggevallen wad. De schemering valt haast over het eiland, mij overvalt een groot gevoel van rust.

Wat is er mooier dan de dag af te sluiten met een ommetje en er de volgende dag mee te beginnen? In de vroege ochtend fiets ik oostwaarts. In de kwelder kom ik

TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

één andere eenzame fietser tegen, op de waddendijk zijn de scholeksters niet te tellen. Het is koffietijd als ik het erf van Freerk Visser oprijd.

VRIJE VOGELS

Samen met de zes andere melkveehouders van het eiland schreef Visser de afgelopen jaren geschiedenis door voor te sorteren op de stikstofmaatregelen van de overheid. Bij de koffie in de zon vertelt hij: ‘Wij hebben met elkaar het initiatief genomen om met minder vee door te gaan. Met z’n zevenen zijn we van 650 naar 430 koeien gegaan. Dat betekent dat we minder stikstofneerslag op de natuur veroorzaken en dat we meer tijd hebben om natuurlijk te boeren. We hadden altijd al oog voor de natuur, maar we willen nog meer doen om de biodiversiteit te versterken. Hand in hand met de natuur boeren, dat is ons doel. Denk aan nog gerichter weidevogelbeheer, jongvee op de kwelders van Natuurmonumenten laten grazen en reststromen als maaisel niet meer naar de wal afvoeren, maar zelf tot compost verwerken. Zo willen we steeds meer naar kringlooplandbouw toe groeien.’

Minder koeien betekent ook minder inkomsten. Om dat op te vangen zijn de zeven boeren een eigen zuivelcoöperatie begonnen. Van Schier is de naam van het kaasmerk. De tien verschillende kazen hebben namen als Monnikenwerk, Wildpluk en Vrije Vogels. Ze worden niet alleen online (vanschier.nl) en bij kaasspecialisten aan de wal verkocht, maar ook in de eigen winkel in het dorp, een waar kaaswalhalla.

FIETS ZELF DEZE FOODROUTE

Twee deuren verderop, naast muziekkoepel ‘t Beukennootje en tegenover het beroemde hotel Van der Werff, zit De wilde Akelei. Op een mooi beboomd stukje groen tussen de bebouwing begon ‘buitenjongen’ Henno Hogervorst twaalf jaar geleden zijn kwekerij voor wilde flora. ‘Na een carrière in de hotelwereld wilde ik iets waar ik echt gelukkig van werd én waarin ik iets kon betekenen. Nu verkoop ik groen. Niet de plofplanten die je in de tuincentra vindt, maar inheemse, wilde planten waar de insecten ook iets aan hebben.’

PERSOONLIJK ADVIES

Hogervorst kweekt ook eetbare planten en tuinkruiden, alles honderd procent biologisch. En hij geeft uitgebreid persoonlijk advies. ‘Hier is het niet van: piep piep achter de kassa en dat is dan 18 euro 50. Ik houd van de persoonlijke contacten en geef graag advies. De planten en zaden die ik verkoop zijn niet de moeilijkste maar de ene heeft wel net wat anders nodig dan de andere.’

In mijn zonnige, maar vochtige tuin zou blauw guichelheil het goed moeten doen, toevallig een van de kwekers favorieten. Dat wil ik graag proberen. Zes kleine plantjes passen in het ‘bootdoosje’, speciaal ontwikkeld voor klanten die op de fiets komen (eigenlijk iedereen) en daarna de boot pakken (bijna net zo veel). Met het bootdoosje aan het stuur, stuur ik de fiets weer naar de boot. Nog even een stop aan het begin van de veerdam. Met vers water in de bidon en een dosis gezonde Schierenergie in mijn lijf steek ik het wad weer over.

De beschrijving van de fietsroute Zilt Zoet Schiermonnikoog is te vinden op: www.waddenvereniging.nl/foodroutes

Zes kleine plantjes passen in het speciale ‘bootdoosje’

WORD EEN ECHTE WADDENONDERZOEKER

Broeden op het strand

Ga je graag naar het strand? Alleen bij mooi weer, of houd je wel van een tocht bij wild weer? De omstandigheden kunnen er extreem zijn: brandende zon, woeste wind, stuivend zand, extra hoog tij. Toch kiezen een paar vogels die onherbergzame plek om er te broeden.

LIDEIJ KEMME

EEN STRANDKUILTJE VOOR DE FAMILIE

ADOBESTOCK

De strandplevier, de bontbekplevier en de dwergstern zijn strandbroeders. Ze zijn aangepast aan het harde leven op het strand en kunnen goed tegen temperatuurverschillen en stuivend zand. Op een rustig plekje draait het mannetje met zijn borst meerdere kuiltjes in het zand. Het vrouwtje kiest er eentje uit. Soms wordt het bekleed met schelpjes of strootjes. De eieren hebben een perfecte schutkleur.

KIJK UIT WAAR JE (HOND) LOOPT!

Weer en wind kunnen de strandbroeders trotseren, maar hun nesten kunnen ook zomaar wegspoelen, of bedekt raken onder het zand. Soms hebben rovende meeuwen en kraaien wel succes. Zo gaan er eieren of jongen verloren. Een grote bedreiging is de mens, met of zonder hond. Wie nietsvermoedend langs (of misschien wel over) het bijna onzichtbare nest loopt, doet de broedende vogel van

Voedsel is makkelijk te vinden: de strand- en bontbekplevier pikken wormen, garnalen, strandvlooien en insecten. Dwergsterns eten kleine visjes, bijvoorbeeld zandspiering en haring. Rovers zoals meeuwen en kraaien zien ze op het kale strand van ver aankomen. Dwergsterns jagen hen fanatiek weg, daarom nestelen de plevieren graag in hun buurt. Een dag nadat de kuikens zijn uitgekomen, verlaten ze het nest al en gaan ze met hun ouders op zoek naar voedsel. Met hun gespikkelde donsveertjes zijn ze bijna niet te zien in het zand.

KIJK VOOR FILMPJES OP: WWW.WADDENVERENIGING.NL/ STRANDBROEDERS.

schrik opvliegen. De eieren koelen af, wat van invloed is op de broedtijd. En telkens moeten opvliegen kost de vogels veel energie. Ook de kuikens kunnen makkelijk vertrapt worden. Op stranden waar strandbroeders broeden, worden nu vaak waarschuwingsborden geplaatst en soms beschermende kooitjes over het nest gezet.

ADOBESTOCK

Wiegend wiegje

De strandbroeders hebben genoeg aan een kuiltje in het zand als nest. De kokmeeuwen op de vorige pagina’s voegen een paar takjes toe of een hele berg om hun nest tegen hoogwater te beschermen. Maar er zijn ook vogels die als ware bouwkunstenaars te werk gaan, zoals de buidelmees, die je in de rietlanden van het Lauwersmeer kunt aantreffen. Het pluis van de lisdodde is de ideale bekleding!

DE EIEREN VAN vogels die op de grond broeden, hebben vaak een schutkleur met spikkeltjes. Ga je met Pasen eieren schilderen? Doe eens wat anders dan anders en geef ze een schutkleur in plaats van knalkleurtjes. Hoe je dat doet, kun je lezen via www.waddenvereniging.nl/ strandbroeders

HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOED IDEE? MAIL NAAR: INFO@WADDENVERENIGING.NL

Taco Breeschoten bij de Vismigratierivier met twee 3D-vissen.

uit de printer Vissen

Niet alleen veel échte trekvissen in zee worden ver in het binnenland geboren, het geldt ook voor twaalf 3D-vissen die de nieuwe doorsteek in de Afsluitdijk gaan opsieren. Ze worden geprint in de kelder van Taco Breeschoten, in het heuvelland van Zuid-Limburg.

TEKST: KOEN MOONS

‘Ik ben momenteel hier beneden een steur aan het printen, dat gaat nog een paar weken duren’, vertelt Taco Breeschoten, maker van de 3D-vissen die later dit jaar in de coupure van de Vismigratierivier in de Afsluitdijk worden geplaatst. Die doorsteek in de dijk wordt gemaakt om een geleidelijke overgang tussen Waddenzee en IJsselmeer voor trekvissen te realiseren. Breeschoten werkt als zelfstandig ondernemer vanuit zijn huis in het Limburgse Berg en Terblijt als 3D-specialist. Samen met andere zzp’ers maakt hij

3600-filmpjes, virtual reality en augmented reality. Zo maakte Breeschoten eerder ook een 3D-videoanimatie van de Vismigratierivier voor het Afsluitdijk Wadden Center. ‘Bezoekers stappen bij die animatie in een soort onderzeeër waarmee je de Vismigratierivier zowel vanuit de lucht als onderwater kunt bekijken. Je kunt dus ook als een vis van de Waddenzee naar het IJsselmeer zwemmen’, vertelt Breeschoten enthousiast. ‘We hadden deze amfidrone ook in het echt nagebouwd, en als aankleding hadden we rondom 3D-geprinte zalmen >

Een deel van de in totaal 11 3-D vissen liggen in losse onderdelen klaar op het bankstel in de huiskamer van Taco Breeschoten.

opgehangen. Toen zeebioloog Wouter van der Heij van de Waddenvereniging die zalmen zag, werd hij meteen enthousiast. De belangrijkste doelsoorten waarvoor de Vismigratierivier wordt aangelegd, komen nu op de tussenmuur in de coupure, als onderdeel van het beleefconcept (zie kader op pag. 31).

‘Over elk detail is nagedacht’

Het printen van een vis klinkt eenvoudiger dan het is. Het maken van 3D-modellen van twaalf vissoorten met de juiste anatomische kenmerken, had wel wat voeten in de aarde. ‘Je kunt een foto scannen, maar dan ben je er nog niet’, zegt Breeschoten. ‘Om een 3D-model te maken is ook veel eigen tekenwerk nodig. En dat is best lastig, anatomisch tekenen is echt een vak apart. Ik heb heel veel verschillende foto’s en Youtube-filmpjes bekeken en hulp gehad van biologen. De stand van de bek, positie van de vinnen of de grootte van de schubben. Over elk detail is nagedacht. En er waren steeds weer vissenfreaks die het verder konden aanscherpen. Ik denk dat we nu heel realistische modellen van de vissen hebben.’

Vis bestaat uit losse blokken

Voor de coupure zijn wel flink grote vissen bedacht, wat eigenlijk ook om een enorme 3D-printer vraagt. ‘Ik heb een tour door Nederland gedaan om printers te vinden die zulke grote vissen zouden kunnen printen, maar dat bleek een veel te dure aangelegenheid. We concludeerden dat het veel beter zou zijn om de vissen in blokken te printen en in elkaar te zetten. De oude Egyptenaren bouwden hun piramides en hun beelden ook op uit losse blokken.’ Het printen van zo’n blok van 50 bij 50 centimeter duurt wel vijf dagen. ‘Dat is dan ongeveer een zesde van de hele steur, dus

voor de hele vis is de printer weken bezig’, aldus Breeschoten. Hij heeft vier printers in zijn kelder staan, maar wil per vis wel slechts één printer gebruiken. ‘Dan weet je zeker dat het resultaat hetzelfde is. Op een andere printer ben ik net met de spiering begonnen en ik hoop morgen de bot aan te zetten.’

De vissen worden gemaakt van bioplastics, die bij beschadiging hergebruikt kunnen worden om gewoon weer een nieuwe vis te printen. ‘Dat is het ideale van een 3D-print. Als iets kapot gaat, is het nooit helemaal weg. Het 3D-model is er nog, je print van het oude materiaal weer een nieuwe.’

‘Voor een hele vis is de printer weken bezig’

Vissen door de rivier

Door dammen, sluizen en dijken hebben trekvissen het moeilijk. De Vismigratierivier gaat ervoor zorgen dat deze 12 vissen straks weer tussen zoet en zout water kunnen trekken.

FOTO’S: SPORTVISSERIJ NEDERLAND E.A.

Platvissen verwacht je waarschijnlijk alleen op zee, maar een BOT uit de Waddenzee kan een paar weken later zomaar in een Drentse beek zwemmen.

Een volwassen ZALM trekt vanuit zee stroomopwaarts om zich voort te planten. Hij kan daarbij duizenden kilometers afleggen, als hij niet wordt tegengehouden.

mondschijf met scherpe tandjes, waarmee hij zich als parasiet vastzet op andere vissen. Hij trekt voor de voortplanting vanuit kustwateren stroomopwaarts naar kleine rivieren en beken.

De SPIERING plant zich voort in de oeverzone van rivieren of meren. Daarvoor trekken sommige populaties van zee naar zoetwater, maar ‘binnenspieringen’ blijven hun hele leven in zoetwater.

De veel grotere ZEEPRIK trekt als volwassen dier de grote rivieren op naar paaiplaatsen tot wel honderden kilometers landinwaarts.

De EUROPESE AAL of paling is de ultieme trekker. Hij wordt geboren in de Sargassozee, trekt als glasaaltje het Europese binnenland in en zwemt uiteindelijk helemaal terug om te paaien.

De FINT paaide in het verleden massaal in de benedenlopen van de Rijn en de Maas. Obstakels zorgden er echter voor dat we de soort nog zelden in onze binnenwateren aantreffen.

JELGER HERDER

De DRIEDOORNIGE STEKELBAARS houdt ook van overgangen en kan overleven in zowel zoet, zout als brak water. De kleine visjes zijn een belangrijke voedselbron voor andere vissen en visetende vogels.

De ZEEFOREL is een zeldzaamheid geworden, maar het wegnemen en omzeilen van menselijke blokkades zal zijn zoute en zoete leefgebieden weer verbinden.

De HOUTING , die ook voor de voortplanting de rivier op trekt, verdween begin van de twintigste eeuw uit de Rijn. Hij is in Duitsland teruggebracht en wordt ook in ons land weer gezien.

Voor de reusachtige EUROPESE STEUR zijn geleidelijke overgangen van zoet naar zout van levensbelang. Hij was lang afwezig, maar wordt nu weer uitgezet.

- Vismigratierivier wordt een beleving -

De 3D-vissen zijn onderdeel van een veel groter plan om de Vismigratierivier beleefbaar te maken voor bezoekers. ‘We willen boven water laten zien wat er in de belevingswereld van die vissen onderwater allemaal gebeurt’, zegt ontwerper Bruno Doedens, bedenker van het beleefconcept. ‘Hiermee laten we zien welke soorten profiteren van deze Vismigratierivier, maar ook welke weg ze afleggen. Voor ons mensen is de Afsluitdijk met 32 kilometer al heel lang, maar deze vissen trekken soms wel duizenden kilometers. Op de wanden komen daarom naast de namen van de vissen ook de plekken te staan waar de vissen heen trekken. Van het IJsselmeer, het Ketelmeer en de Rijn tot aan de Sargassozee.’

De landschapskunstenaar, onder andere bekend van zijn landschapskunst en installaties op het Oerolfestival op Terschelling, bedacht ook het beeld ‘de blije vis’ en een ‘blijevissenveld’. ‘Bij vloed stroomt zout water de Vismigratierivier in, maar in de 4 kilometer lange rivier bereikt dat nooit het IJsselmeer, het meer heeft immers een functie als zoetwatervoorziening. De waterbeweging van eb en vloed is aan de zijde van het IJsselmeer wel merkbaar. Op deze plek plaatsen we grote metalen vissen die bij laagwater helemaal zichtbaar zijn en bij hoogwater grotendeels onderwater verdwijnen. Zo krijg je als je over de Afsluitdijk rijdt ter hoogte van de Vismigratierivier, steeds weer een ander dynamisch beeld te zien.’

De ELFT zwemt het grootste deel van zijn leven in zee. Hij kan zijn paaiplaatsen ver stroomopwaarts niet meer goed bereiken en geleidelijke zoet-zoutovergangen zijn er ook nauwelijks meer.

NIEUWE CAMPAGNE!

Echt?!

DE NATUUR VAN DE WADDEN MOET OP 1

In (bijna) alle beslissingen die over de Waddenzee worden genomen, staat de natuur op de laatste plaats. Dat moet anders. Met een landelijk zichtbare campagne vraagt de Waddenvereniging aandacht voor de zorgwekkende staat van de natuur van de Wadden.

Met de campagne Echt?! brengen we schokkende feiten op een even schokkende manier onder de aandacht. Stevig aangezette slogans brengen je als kijker aan het twijfelen en spelen in op de emotie verontwaardiging; ‘Echt?! Dit kan niet waar zijn!’ Bewust brengen we tegelijkertijd meerdere boodschappen naar buiten. Juist de veelheid aan activiteiten in het waddengebied baart ons zorgen.

De schadelijke effecten stapelen zich op. De gevolgen van al die effecten bij elkaar zijn vaak lastig te voorspellen.

De Waddenvereniging kiest voor een opvallende vormgeving. Het is zowel een knipoog naar het verleden – beeldend kunstenaar Jan Loman die het Waddenvereniging-logo ontwierp, maakte meerdere etsen waarbij hij twee afbeeldingen door elkaar liet lopen – als ook een

gewaagd en modern pamflet waar je niet omheen kunt.

Vind jij ook dat de natuur van de Wadden op 1 moet? Deel onze oproepen. Dat kan via de website www.waddenvereniging.nl/echt, de verschillende socialemediakanalen van de Waddenvereniging of door de poster voor je raam te hangen die je bij dit magazine vindt.

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema nieuw: VERKLEEDPARTIJEN bij dieren.

TEKST: KOEN MOONS

Een nieuwe jas

Niet alleen mensen verwisselen van jas wanneer de seizoenen wisselen of ze een nieuwe

levensfase bereiken, ook dieren doen dat. De reden?

Ze willen hun warme winterjas van zich af schudden, zijn uit hun oude jas gegroeid, of proberen met hun nieuwe kleurige jasje een verleidelijke voorjaarslook te creëren.

Ultieme verkleedpartij

Het leven van een NOORDSE WITSNUITLIBEL op de Wadden start als larve in een duinplas. Na meerdere keren vervellen en bijna twee jaar later kruipt de larve langs een stengel omhoog, het water uit. Daar vindt de meest spectaculaire verkleedpartij plaats, het zogeheten uitsluipen. Na het opdrogen, vliegt een prachtige libel de wijde wereld in, het uitsluiphuidje achterlatend.

ELS BRANDERHORST/ BUITEN-BEELD

1 Het stevige pantser van de STRANDKRAB heeft een nadeel: het groeit niet mee. Daarom kruipt hij eruit, groeit heel snel en maakt weer een nieuwe aan. In de tussentijd is hij boterzacht en enorm kwetsbaar. Het boterkrabje verschuilt zich tot zijn pantser weer bikkelhard is.

2 De ZANDHAGEDIS gooit niet in één keer al zijn kleren uit. Zijn oude huid laat beetje bij beetje los, een nieuwe gave huid komt langzaam tevoorschijn. Dat doet hij ongeveer elke maand en als jonkie nog veel vaker.

3 De KANOET zien we in de Waddenzee vaak in hun wit-grijze winterkleed, maar in het voorjaar trekt hij zijn zomergarderobe open en hijst zich in een prachtig oranjebruine zomerjas om te shinen in zijn broedgebied in het hoge noorden.

4 De HEREMIETKREEFT is eigenlijk naakt, maar draagt als bescherming een slakkenhuis om zijn lichaam. In de groeispurt gaat hij regelmatig shoppen voor een nieuwe. Tientallen huisjes worden gepast en weer teruggelegd, tot hij er een vindt dat als gegoten zit.

5 De BOT werpt niets af, maar verandert na zijn jeugd wel drastisch zijn outfit. Hij begint als gewone rondvis en gaat pas later op zijn kant zwemmen. Dan draaien beide ogen naar boven, wordt de onderzijde wit en krijgt de bovenkant een zanderige schutkleur.

6 De HERMELIJN heeft steeds vaker een verkeerde jas aan. De witte wintervacht die veel hermelijnen krijgen, maakt ze zonder sneeuw en ijs juist een makkelijke prooi. Het is slechts een kwestie van tijd voor deze winterjas uit de mode raakt.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED?

De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: www.wijsmetdewaddenzee.nl.

2

FOTO FITIS

HENNY BRANDSMA/ BUITEN-BEELD

FOTO FITIS

MARCEL VAN KAMMEN

FOTO FITIS

EDO VAN UCHELEN

1

EEN ZEE MET RECHTEN , IS DAT NIET RAAR?

Het klinkt misschien wat vreemd, maar de Waddenzee zou zeker niet het eerste voorbeeld in de wereld zijn. Afgelopen jaren werden op verschillende plekken in de wereld bergen, rivieren of bomen aangewezen als juridische persoonlijkheid, waardoor ze net als mensen of bijvoorbeeld bedrijven of verenigingen eigen rechten krijgen. Daardoor moet er bij economische ontwikkelingen altijd en immer rekening gehouden worden met de belangen van die ene rivier, berg of boom. Het begon in 2017 met de voor Maori heilige rivier Whanganui in Nieuw-Zeeland. Afgelopen jaar volgde het eerste Europese voorbeeld: de lagune Mar Menor in Spanje. Wereldwijd zijn er meer dan vierhonderd van dit soort initiatieven.

Een eigen

DE WADDENZEE

2

WAAROM IS DE MOGELIJKHEID NU ONDERZOCHT?

Ook in Nederland maken natuurbeschermers zich al langer hard voor rechten voor bijvoorbeeld een rivier (het project Maas in de Wet) of een zee (Ambassade van de Noordzee). Ook het idee om de Waddenzee rechten te geven is niet nieuw, maar werd begin dit jaar concreter toen de minister na vragen vanuit de Tweede Kamer toezegde serieus naar de mogelijkheid te kijken. De Waddenacademie wil met dit rapport de discussie verder stimuleren. Er wordt vaak gezegd dat in het Nederlandse rechtssysteem zoiets niet zou passen. De rechtsgeleerden laten in dit onderzoek echter zien dat er ook in Nederland geen onoverkomelijke obstakels bestaan om een natuurlijk element als rechtspersoon aan te wijzen.

3 HOE KAN EEN ZEE VOOR ZIJN RECHTEN OPKOMEN?

De Waddenzee kan natuurlijk zelf geen bezwaarschrift schrijven of aanschuiven bij een overleg. Daarom moet de zee een menselijke vertegenwoordiging krijgen. In Spanje zijn bijvoorbeeld voogden aangesteld, die als wettelijke vertegenwoordiger van Mar Menor optreden. Voor de Waddenzee stellen de onderzoekers van dit nieuwe rapport voor een raad op te richten met daarin mensen die geen economische belangen in het gebied hebben en dus echt voor het belang van de Waddenzee zelf opkomen.

stem

ALS RECHTSPERSOON IN 5 VRAGEN

De Waddenzee kan als natuurgebied een rechtspersoon worden en daarmee eigen rechten krijgen, concluderen onderzoekers van Nyenrode in een rapport van de Waddenacademie. Maar wat houdt dat in en hoe kan dat een verschil maken?

TEKST: KOEN MOONS ILLUSTRATIES: ADOBESTOCK

4

IS EEN WET OM NATUUR TE BESCHERMEN NIET VOLDOENDE?

De onderzoekers denken van niet. Overheden en instanties die nu beslissen over de Wadden laten soms economische activiteiten toe die gezien geldend beleid en wetgeving vragen oproepen, aldus de onderzoekers. Ook staan de natuurbelangen lang niet zo voorop als deze organisaties in hun communicatie doen geloven. Zo’n nieuwe raad kan daar wel voor zorgen. De Waddenacademie, de opdrachtgever van het onderzoek, ziet daarnaast als grote voordeel dat de Waddenzee meer als geheel zal worden beschouwd en dat ook meer naar de effecten van alle menselijke activiteiten tezamen wordt gekeken.

5

GAAT HET WERKELIJK GEBEUREN ?

Dat is nog moeilijk te zeggen. De huidige minister die erover gaat, Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof, is niet helemaal overtuigd van de noodzaak. Ze ziet het idee van rechten voor natuur wel als 'inspiratiebron', maar ziet geen aanleiding om de zee echt als rechtspersoon aan te wijzen. Onder druk van de Tweede Kamer zegde ze begin dit jaar echter toch toe om samen met haar Duitse en Deense collega's te gaan kijken of daadwerkelijk toekennen van rechten aan de Waddenzee een meerwaarde is voor de bescherming ervan.

NESTELEN

Jonge vogels die voor het eerst broeden, moeten noodgedwongen een nieuwe nestplaats vinden. Ook sommige trekvogels kiezen bij aankomst uit de overwinteringsgebieden een nieuwe plek voor hun nest. Van de keuze van die nestplaats hangt veel af. BONTE VLIEGENVANGERS die in Afrika overwinteren en half april in Nederland arriveren, beginnen snel na aankomst een nest. Uit een onderzoek in een bos in Friesland blijkt dat deze kleine insectenetende vogels op een bijzondere manier hun nieuwe nestplaats kiezen. Broedende bonte vliegenvangers hadden een sterke voorkeur voor nestkasten waarin koolmezen al een gezin hadden grootgebracht – ondanks het gevaar te worden aangevallen door mogelijk terugkerende veel sterkere koolmezen. Het imitatiegedrag werd volgens de onderzoekers verklaard doordat jaarrond in het gebied aanwezige koolmezen veel beter in staat waren nestplekken te vinden met veel insecten in de buurt. De keuze van koolmezen volgen leverde bonte vliegenvangers dan ook het grootste broedsucces.

De jeugd heeft de toekomst

Het leven in en rond de Waddenzee maakt zich klaar voor het voorjaar. Wetenschapsjournalist Marcus Werner belicht de vernieuwingsdrang van dier en plant.

TEKST: MARCUS WERNER

KIEMKRACHT

Met zijn vlezige bladeren en vertakte stengel lijkt ZEEKRAAL op een vetplant. Als een van de eerste plantensoorten die het droogvallende wad voor de kwelder koloniseert, houdt het eenjarige zeekraal zand en slib vast en zorgt zo voor de aangroei van nieuwe kwelder. De door de voorgaande generatie zeekraal afgezette zaden, die door een hoog oliegehalte drijven, worden door winterse overstromingen over de gehele kwelder verspreid. De zaden ontkiemen van vroeg in februari

tot eind maart, pas na te zijn omspoeld door zoet regenwater. In experimenten ontkiemden zeekraalzaden eerder en beter op de hogere kwelder landinwaarts. Toch is de jaarlijkse aangroei van zeekraal alleen aan de voet van de kwelder te vinden, een afspiegeling van het feit dat zeekraal van de kwelderplanten het best tegen onderdompeling in zeewater bestand is, maar op de minder zoute landinwaartse kwelder de concurrentiestrijd om ruimte verliest.

GEDAANTEVERANDERING

Waar nonnetjes de hoger gelegen platen in de ondiepe delen van de Waddenzee in het vroege voorjaar verlaten om aan het volgende levensstadium te beginnen, is er vanuit de Noordzee een omgekeerde beweging van de jongste levensstadia van vele

MEE OP DE STROOM

vissoorten, voor wie de Waddenzee een ‘kinderkamer’ is. Zo liften de drijvende eieren van de SCHOL , na het paaien van deze platvissoort tussen januari en maart, met zeestromingen mee de Waddenzee in. Onderweg komen de schollarven uit. Eenmaal aangekomen in het ondiepe en relatief warme water boven zanderige platen - schollen hebben een voorkeur voor zanderige bodems in plaats van modderige, omdat zij zich daarin makkelijk kunnen begraven tegen roofdieren - wisselen de larven van gedaante tot als ‘kinderschol’ herkenbaar visje.

Pasgeboren larven van MOSSELEN en nonnetjes leven zwevend in het plankton. De in april of mei geboren schelpdierlarven laten zich in de late lente naar de zeebodem zakken en ondergaan een gedaanteverandering; ze worden een miniatuurversie van het volwassen dier. Wetenschappers wisten al langer dat de jonge schelpdieren na deze eerste fase van een vastzittend bestaan naar een nieuw leefgebied verhuizen om daar tot volwassenheid op te groeien, maar ze tastten in het duister over hoe zij dit klaarspelen.

In een onderzoek naar nonnetjes in de Waddenzee werd ontdekt dat het jonge broed zich eerst vestigde op hoger gelegen wadplaten. Aan het einde van de winter, wanneer de nonnetjes waren uitgegroeid tot een lengte van enkele millimeters, scheidden zij spinrag-achtige draden uit met een lengte van soms tot honderdmaal de schelplengte. Hangend aan de draden, die door wrijving met het water als parachutes werken, dreven de jonge nonnetjes met de ebstroom mee naar het definitieve leefgebied in dieper water kilometers verderop. Ook mosselbroed verplaatst zich met soortgelijke draden naar nieuw leefgebied, zo is intussen bekend.

BLOEIEND FYTOPLANKTON

In de lente dringt de toegenomen zonne-energie goed door in het zeewater, dat vrij helder is doordat het water nog weinig zwevend zeeleven (plankton) bevat. De temperatuur van het zeewater loopt daardoor gestaag op. Dit is het startsein voor de razendsnelle groei van het FYTOPLANKTON , de microscopische ‘planten’ van de zee, van een duizendste millimeter tot een millimeter groot. Net als planten op het land gebruiken zij energie uit zonlicht om met water, koolstofdioxide en enkele andere noodzakelijke chemische

stoffen eigen celmateriaal te vormen en zich te vermenigvuldigen. Tijdens het hoogtepunt van de fytoplanktonbloei, begin april, bevat een eetlepel zeewater met gemak duizenden van deze mini-plantjes, van vele tientallen soorten. Omdat het dierlijke deel van het plankton graast van het fytoplankton (om te kunnen groeien en zich voort te planten), en dit zoöplankton weer voedsel is voor larven van bijvoorbeeld schelpdieren, kreeftachtigen en vissen, dankt vrijwel al het nieuwe zeeleven zijn bestaan aan fytoplankton.

EEN NIEUW VOLK

AARDHOMMELS zijn doorgaans de eerste hommels die in de lente vliegend te zien zijn, meestal rond half maart. Zo’n vroege aardhommel is altijd een koningin. Zij is uit de bodem tevoorschijn gekomen waarin zij aan het einde van de vorige zomer in winterslaap is gegaan. De hommelkoningin eet overdag stuifmeel en nectar van bijvoorbeeld krokussen. ’s Nachts kruipt zij weer de grond in. Na een paar weken begint zij aan een nest. Daarvoor zoekt zij een

verlaten muizenhol of andere donkere schuilplaats. De koningin bouwt daarin bekers van was waarin zij eieren deponeert die in het vorige jaar zijn bevrucht. Met warmte uit samentrekkingen van de vliegspieren bebroedt zij de eieren, waaruit vijf dagen later de larven kruipen. Druk af en aan vliegend verzamelt de koningin stuifmeel om die te voeren. Het kroost is na ongeveer een maand, waarvan de helft van de tijd doorgebracht als pop, volwassen: een nieuw aardhommelvolk.

Genietwad

Ontdek de Wadden deze met waardevolle belevenissen. Lezers van WADDEN profiteren van speciale acties en aanbiedingen. Een overzicht van alle activiteiten vind je op www.waddenvereniging.nl/agenda.

Wadden Vogelfestival op Texel

- WEEKEND VAN 6 EN 7 MEI 2023 -

Het Wadden Vogelfestival geeft iedereen de mogelijkheid op zijn of haar manier te genieten van de vogels met aandacht voor het goede doel via de Texel Big Day. Hiermee laten we jou zien en beleven hoeveel verschillende vogelsoorten je kunt waarnemen zonder de natuur te verstoren. In de maand mei is de variatie vogelsoorten het grootst.

Veel wintervogels zijn er nog of trekken door naar het noorden, terwijl ook de meeste zomervogels alweer gearriveerd zijn. Het voorjaar is ook de tijd dat de meeste vogels uit volle borst zingen en zich mooi laten zien. Het festival is voor de beginnende vogelaar tot expert, jong tot oud. Elke natuurliefhebber en ontdekker is welkom.

e Lezers van WADDEN ontvangen 10% KORTING op tickets voor vogelexcursies in de maanden mei en juni met de code WAD2023! Ga voor meer informatie en tickets naar www.waddenvereniging.nl/waddenvogelfestival.

Hi-Lo Kunstmanifestatie

- VAN MEI T/M OKTOBER OP SCHIERMONNIKOOG -

Hi-Lo is een nieuwe, ambitieuze beeldende kunstmanifestatie rond de Waddenzee. Van 1 mei t/m 1 oktober 2023 vindt Hi-Lo voor het eerst plaats. In Noord-Holland, op de Afsluitdijk, in Friesland en Groningen veranderen de kuststrook en de Waddeneilanden in een grote expositieruimte. Hi-Lo voert je als bezoeker mee naar bijzondere locaties in de buitenlucht, en naar binnen bij grote en kleine instellingen in dit uitzonderlijke gebied, dat Unesco Werelderfgoed is. Het effect van het waddengebied is onmiskenbaar voor iedereen die er komt; er is letterlijk en figuurlijk ruimte.

De eerste editie krijgt de naam Het Grotere Noorden en draait om het begrip ‘geestverruiming’. Zo verschijnen er een aantal

spectaculaire tijdelijke kunstwerken in de buitenlucht; de Bakens. Tot en met 30 juni 2023 projecteren zes kunstenaars hun lichtkunstwerken op de Zuidertoren op Schiermonnikoog, een van de Bakens. Deze projecties vinden plaats tijdens de ‘nautische schemering’, als de zon al even onder is. eWADDEN mag onder haar lezers tweemaal een ARRANGEMENT VOOR TWEE

PERSONEN verloten. Dit arrangement bestaat uit boottickets en een overnachting in Strandhotel Om de Noord op Schiermonnikoog. De kunstmanifestatie is gratis te bezichtigen. Doe mee en laat je gegevens voor 1 mei 2023 achter op www.waddenvereniging.nl/hi-lo.

GEDURENDE HET HELE JAAR

Jut Safari op Terschelling

In de vroege ochtend of tegen de avondschemering beleef je de natuur op haar hoogtepunt. Dieren laten zich ongestoord bekijken vanuit de fluisterstille elektrische terreinwagens. Om die reden heeft

Staatsbosbeheer toestemming gegeven om door ongerepte gebieden te rijden en op te ruimen. Zo beleef je tijdens de Jut Safari natuur waar nauwelijks mensen komen en laat je de natuur een stukje mooier achter.

e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op hun tickets met de code WVJUT2023. Ga voor meer informatie en tickets naar www.waddenvereniging.nl/ jutsafari-terschelling

Verliefd, getrouwd, een bezinningsplek, afscheid van een dierbare of dat ene vakantiemoment; veel mensen hebben in het waddengebied een plek die ze koesteren. Voor Evelyn

Laureyns is dat het Groene Strand op Terschelling. ‘Na die middag ging ik zwevend terug naar de boot: van verliefdheid, maar ook doordat iemand zo naar mij luisterde.’

Het leek te kloppen: Evelyn Laureyns (1982), opgegroeid in de buurt van Gent, had een mooie baan met volop carrièremogelijkheden én ze had net een huis laten bouwen met haar toenmalige vriend. Maar iets in dat leven knelde. ‘Ik zat vast, was niet gelukkig. Uiteindelijk gooide ik alle zekerheden overboord door in maart 2008 als matroos aan boord te stappen van de Risico, een klipper van de bruine vloot.’ De Wadden, waar niets ooit hetzelfde is, werden haar nieuwe thuis. ‘Ik wilde weer open staan voor het leven. Op het wad heb ik geleerd wie ik ben en wat ik wil. Het is raar om te zeggen als Belgische die woont in Salzburg, maar op het wad kom ik thuis. Ik kom er echt tot mijzelf.’

In de haven van Harlingen ontmoetten de matrozen van de bruine vloot elkaar regelmatig en daar zag ze in de zomer van 2008 de Oostenrijker Daniel. ‘Van begin af aan was er chemie tussen ons. Een week na onze eerste kus zaten we samen op het

Groene Strand – voeten in het zand, paviljoen De Walvis op de achtergrond. Terwijl we naar de schittering van het zomerse wad keken, hadden we een voorzichtig gesprek over wat we voor elkaar voelden. We probeerden elkaar beter te leren kennen: wat zijn je dromen, waar kom je precies vandaan…’

‘Na die middag ging ik zwevend terug naar de boot: van verliefdheid, maar ook doordat iemand zo naar mij luisterde en mij echt zag en accepteerde zoals ik was.’ Uiteindelijk besloot ze een baan te zoeken

Die ene middag op het Groene Strand

in de buurt van haar vriend. Nog altijd woont ze in Salzburg met Daniel en werkt ze bij Red Bull en daarnaast als freelance copywriter.

Afgelopen zomer keerden ze, twee dochters rijker, terug naar die ene plek, maar net even anders. Familie en vrienden uit Oostenrijk, België en Nederland waren opgetrommeld om met een schip droog te vallen in de buurt van het Groene Strand. Op een wadplaat, met uitzicht op de plek waar ze de eerste keer samen aan het dromen sloegen, gaven ze elkaar 14 jaar later het ja-woord.

‘We zijn gelukkig in Salzburg, maar ooit keren we terug naar het waddengebied om er te wonen.’

Heb jij ook een plek op de Wadden die je koestert en wil je dat verhaal delen met lezers van WADDEN? Laat het ons weten via: community@waddenvereniging.nl

WADDEN

WADDEN, maart 2023, nummer 1. Verschijnt 4 keer per jaar.

Uitgave van de Waddenvereniging

E-mail: info@waddenvereniging.nl

ISSN 0 166-4824

Hoofdredactie: Jojanneke Drijver

Eindredactie: Daniël Mulder, Caroline Vogel

Redactie: Annemarie Bergfeld, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Corina van der Meulen, Koen Moons, Diederik Plug, Baukje Venema, Marcus Werner

Vormgeving: Très Melis

Correcties: Lidewij Kemme

Druk: Pijper Media, Groningen

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging

Postbus 90, 8860 AB Harlingen

Noorderhaven 60, 8861 AP Harlingen

Tel. 0517-493693,

E-mail: info@waddenvereniging.nl

www.waddenvereniging.nl

Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33

BIC: RABONL.2U

De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal € 27,- voor leden (€ 2,50 per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal € 18,- per jaar.

Giften en legaten

Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

WADDEN wordt gedrukt op en verpakt in FSC gecertificeerd papier.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Over de dijk

voor nieuws, acties en verenigingszaken naar