WADDEN juni 2018 - jaargang 53

WADDEN PRIJS: € 2,50 JAARGANG 53, JUNI 2018

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

Dit is Lutz Jacobi (de nieuwe directeur van de Waddenvereniging)

De Werelderfgoedweken: Struin, proef & bewonder

‘We gaan voor één sterke beheerder van de Wadden’ Afsluitdijk Wadden Center Getest door 4 Chinese studenten

Onbekend waddenland Een reis langs 5 mooie plekken

Het succes van de zeehond Icoondier zorgt voor dilemma's

Vanaf 2 december kunt u stemmen op de kandidaten voor de ledenraad.

Op waddenvereniging.nl/ledenraad stellen zij zich voor.

INHOUD

Bezoek het Werelderfgoed Waddenzee

Icoon Veertig jaar geleden was het slecht gesteld met de Waddenzee. Weliswaar was de beslissing gevallen het wad niet in te polderen, maar de watervervuiling eiste zijn tol. Vooral de zeehonden hadden daarvan te lijden. In hun lichaam hoopten de gifstoffen zich op, ze werden bevattelijk voor allerlei ziektes en er werden steeds minder jongen geboren.

Het aantal zeehonden in de Nederlandse Waddenzee nam in korte tijd dramatisch af tot een paar honderd dieren. De zeehondenopvangcentra vingen zo veel mogelijk zieke dieren op en de Waddenvereniging voerde actie voor een schone Waddenzee.

Zo groeide de zeehond uit tot een icoon van een gezonde Waddenzee. Toen in 2009 de Waddenzee werd aangewezen als werelderfgoed ging het al veel beter met de zeehondenstand. De waterverontreiniging is sterk afgenomen en duizenden zeehonden bevolken weer de kustwateren. Ons grootste in het wild levende roofdier kan zich weer op eigen kracht redden.

In dit nummer zetten we nog eens alle feiten over de zeehonden op een rijtje. En wie meegaat met een van onze werelderfgoedexcursies, heeft grote kans zeehonden te zien. Voor wie op eigen gelegenheid kennis wil maken met het Werelderfgoed Waddenzee beschrijven we vijf unieke locaties langs de vastelandskust van Noord-Holland, Friesland en Groningen. En we vroegen ons af wat er over de Wadden te zien is in de culturele hoofdstad van Europa, Leeuwarden. Ten slotte stellen we de nieuwe directeur van de Waddenvereniging, Lutz Jacobi, aan u voor. Een toekomstig icoon van het Werelderfgoed Waddenzee?

Hans Revier Hoofdredacteur

14

04 38 04 Onbekend waddenland Een reis langs vijf hotspots op het vasteland van de Wadden 14 Interview Lutz Jacobi De nieuwe directeur van de Waddenvereniging is strijdbaar: ‘ Stop met het leegroven van het werelderfgoed’

40

RUBRIEKEN 10 Deining Actie, actualiteit en nieuws 17 Waddenshoppen 18 De smaak van de Wadden IJs met lamsoor van Schier

20 Afsluitdijk Wadden Center Vier Chinezen gaan er kijken

23 Wad4U Test je vijf waddenzintuigen

27 C ulturele Hoofdstad 2018 In en om Leeuwarden is er een lofzang op het Friese landschap

30 Waddenleven De schoonheid van orchideeën

33 Arenicola is jarig Eigenzinnige wadloopclub over 50 jaar wadlopen 36 Zo word je wadgids Deel 2: Tom in het slik 38 Z eehond is niet meer zielig De zeehond is succesvol en heeft geen hulp meer nodig. Of juist wel?

42 Werelderfgoedweken Nu te boeken: de leukste excursies van het jaar

32 Column Ellen ten Damme Ellen vreest Tropicana

NIEUW

46 Wad500 Ondernemers verzilveren kansen deze keer: schipper Harriët Stalman 47 Colofon

FOTO GROOT: MERLIJN TORENSMA FOTO'S KLEIN: HANS REVIER, ANNEMARIE BERGFELD, MARCEL VAN KAMMEN

WADDENmagazine WADDENmagazine 2-2018 1-2017 3

ACHTERGROND ACTIEF

Eindeloos mooi WERELDERFGOED WADDENZEE VANAF HET VASTELAND

Om de Wadden te beleven hoef je niet per se naar de eilanden. Ook op de rand van land en water aan de vaste wal zie je oorspronkelijke landschappen, vind je dezelfde rijkdom aan dieren en planten en voel je de dynamiek van wind en water.

Voor het WADDENmagazine selecteert journalist Annemarie Bergfeld vijf plekken voor het betere waddengevoel.

TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

4

2 3

1 2 3 4 5

1

Wieringen Noarderleech Wierum Kleine Huisjes Punt van Reide

4

1

Wieringen VOORMALIG EILAND

Bij Wieringen begint de Waddenzee. Bijna dan, officieel is het twintig kilometer westelijker waar de Noordzee overgaat in Waddenzee. Op Wieringen begint ook het waddengevoel, daar hoef je niet lang naar te zoeken. De zoute geur van het wad is er al voor de laatste heuvel naar zee is genomen. Het hooggelegen Wieringen is een heel ander stukje Noord-Holland dan de rest van de provincie. Tot de inpoldering van de Wieringermeer in 1930 was het een eiland. Hier zie je glooiingen en houtwallen, hier fiets je over kleine kronkelende weggetjes met bomen die je uit de wind houden.

Bij de buitendijkse kleiput van Vatrop zijn geen bomen, maar is er wel een glorieus zicht op de Waddenzee.

Een jachtje koerst op Texel af, hoge witte wolken weerspiegelen in het water en meeuwen en visdiefjes dobberen op de zeespiegel, in afwachting van de eb.

Op het schelpeneilandje in de kleiput bereiden kluten zich voor op het broedseizoen. Scholeksters en bergeenden lijken de wacht te houden, zij scharrelen op de rand van land en water om de kolonie heen.

De lage dijk aan de zeezijde (met fietspad!) dateert van 1790; het verschil in hoogte met de deltadijk aan de westkant van het natuurgebiedje bedraagt meters. Een deel van de grond waarmee de dijk werd opgehoogd, komt uit de kleiput. Die kreeg daarna een nieuwe bestemming als hoogwatervluchtplaats voor wadvogels. De hoge klif tussen put en kerk diende lang eenzelfde doel, maar dan voor de mens. Als het water weer eens dreigde, zochten de bewoners van Wieringen hier hun toevlucht. • Locatie: bij het gehucht Vatrop, bij het dorp Oosterland, bij Den Oever.

WADDENmagazine 2-2018 5

5

2

6

Noarderleech DE BREEDSTE KWELDERS

Bij Hallum liggen de breedste kwelders van de Nederlandse kust. Het Noarderleech tussen Zwarte Haan en Holwerd is 4200 hectare groot. Alles wat je in het waddengebied aan vogels mag verwachten, kun je hier tegenkomen. In voor- en najaar komen tienduizenden vogels op adem tijdens de trek. In het vroege voorjaar zijn de kwelders nog vooral het domein van de brandgans. Hun gegak vult de lucht. Met honderden tegelijk zitten ze op het land, vliegen ze op, zoeken ze verderop een nieuw plekje met smakelijk gras.

De zeedijk is lang en recht en vooral hóóg.

Schapen houden het gras kort, twee wandelaars zijn in de verte te zien. Het blijken Engelsen te zijn, verrast over wat ze hier in het noorden van Nederland aantreffen.

Waar die palenrijen haaks op het land goed voor zijn, vragen ze zich af. Zo goed en zo kwaad als het gaat in het Engels leg ik ze het verhaal uit van grondaanwinning en opslibbing, van mens en natuur die deze kwelders samen maakten. In deze tijd is de natuur weer aan zet. De koeien, paarden en schapen die er in de zomermaanden grazen doen dat ten dienste van de vogels en de plantenrijkdom. Maar in deze tijd heeft de natuur vaak wel ondersteuning nodig.

De grote bergen zand, graafmachines en vracht- en kiepwagens op de weg naar het Kweldercentrum moeten resulteren in een nieuw gemaal. Dat gaat de bemalingscapaciteit van de polder op peil houden, maar het brengt ook zout en zoet water bij elkaar waardoor trekvissen hun paaigronden weer kunnen bereiken en er betere broedmogelijkheden voor wad- en weidevogels komen.

• Locatie: Kweldercentrum Noarderleech (onbemand infocentrum), Noorderleeg 5A, Hallum.

ACTIEF

3

Wierum

DE KERK EN DE KRACHT VAN DE ZEE ‘ABC, ik stop ermee.’ Holderdebolder rennen vier kindertjes de dijk van Wierum af. Naar hun ouders, die op het terras van café De Kalkman aan de voet van de dijk nog even in het oranje avondzonnetje kunnen zitten. Het spelen zit erop voor vandaag, net zoals de dag zelf er ook bijna op zit. Alle geluid klinkt gedempt op deze rustige, nevelige voorjaarsavond. Normaal gesproken lijken Ameland en Schiermonnikoog vanaf dit punt maar een kattensprong ver te liggen, nu liggen ze in de nevel verscholen.

Ze worden niet gemist, er valt genoeg te zien. Ver op het wad dobbert een groep vogels. Scholeksters? Sterns?

Meeuwen? Zonder verrekijker is het niet uit te maken. Een eenzame scholekster vliegt over de lengte van de dijk, maar besluit dan ook koers naar zee te zetten. Her en der tussen het gras op de dijk liggen halve mosselschelpen, de restanten van een meeuwenmaaltijd.

Als ik naar de basaltblokken aan de voet van de dijk afzak, voel ik wat ik natuurlijk ook wel wist. Ik glijd bijna weg op het gladde wier dat zich aan de stenen heeft gehecht: hooguit een uur geleden lagen deze blokken nog onder water.

De krachten van de Waddenzee zijn in Wierum nog altijd af te lezen aan de kerk. Natuurlijk werd hij ooit in het midden van het dorp gebouwd. Maar opeenvolgende overstromingen trokken alle huizen ten noordoosten van de kerk de zee in. Nu leunt hij haast tegen de dijk.

Op de top van de tufstenen toren draait een windvaan in de vorm van een aak, als herinnering aan het dorp dat Wierum ooit was. Toen in 1893 een vliegende storm vrijwel de hele vissersvloot van het dorp, inclusief bemanning, naar de zeebodem joeg, was dat het begin van het einde van de visserij in Wierum.

• Locatie: ten noorden van Dokkum.

WADDENmagazine 2-2018 7

4

8

Kleine Huisjes

HET VERHAAL VAN BOEREN EN GRAZERS

Haast eindeloos zijn de akkers van NoordGroningen. Tegen de waddendijk laat de provincie zich van haar meest weidse kant zien. Hier ligt een lange strook vruchtbaar land tussen de dijk en een rij dorpen aan de zuidrand. Zuidelijk daarvan ligt net zo’n rij dorpen, en nog zuidelijker ook. Het is het verhaal van de Groninger boeren die eeuw na eeuw landbouwgrond op de zee wonnen. Het jongste land van Groningen ligt buitendijks. Dat is de kwelder, en die is nu voor de natuur. Voordat de monniken rond de 11e eeuw met het aanleggen van dijken begonnen, zag heel Noord-Groningen er zo uit: groen land met geulen en kreekjes en planten als zeekraal, zeealsem en schorrekruid die zout water nodig hebben. Op de kwelder mogen storm en vloed hun gang gaan, ‘s zomers paarden, koeien en schapen. Deze grazers zorgen dat de planten die voor de vogels interessant zijn niet door andere, snelgroeiende exemplaren worden verdrongen.

De dieren kunnen bij extreem hoogwater wegkomen via de haaks op de dijk aangelegde dammen. Anderhalf uur zit ik op de dijk, afwisselend met de blik op het land en op de zee. Schiermonnikoog lijkt op de horizon te dansen. Behalve vogels, die zich vandaag ver op de kwelder ophouden, zijn schapen mijn enige gezelschap. Zij mogen ook vrijelijk aan de buitenkant, dan weer aan de binnenkant van de dijk lopen. De enige geluiden die de stilte doorbreken zijn hun ‘mèèhs’, in verschillende toonhoogtes.

En dan duikt er toch nog een ander levend wezen op dit oerstille waddenbeleefplekje op. De boer komt even naar zijn schapen kijken. ‘Het ziet er goed uit’ concludeert hij binnen tien minuten. Dat kan ik alleen maar met hem eens zijn.

• Locatie: Dijksterweg 45, Kloosterburen.

Door de slagboom tussen de boerderijen, richting de dijk. Op de fiets: knooppunt 37, tussen de knooppunten 11 (aan de rand van het Lauwersmeergebied), 39 (boven Westernieland) en 22 (tussen Kleine Huisjes en Broek).

Punt van Reide

ACTIEF

5

ZEEHONDEN ONDER JE NEUS Het is gezellig druk bij de historische sluis van Termunterzijl, vooral rond de viskraam. Alle dagen van de week trekt deze oude vissersplaats bezoekers die speciaal voor een kibbeling of een scholletje komen. En voor een blik over de Dollard natuurlijk. Vier kilometer zuidelijker, bij de Punt van Reide, kom je nog dichter bij het water.

Bezoekerscentrum Dollard heeft een hoog uitkijkpunt met telescopen om de vogels dichtbij te halen, er zijn twee mooie ommetjes rond polder Breebaart en er is een zeehondenkijkwand. Nergens zit je met je neus zo dicht op zeehonden.

Bij hoogwater liggen ze pal tegen de dijk aan. De flauwe oevers naast de slenk die vissen toegang geeft tot de brakwaterplas in de polder zijn ideaal voor ze.

Honderden liggen er en je kunt er zelfs zeehondjes geboren zien worden, hoor ik in het bezoekerscentrum. Vandaag

is het helaas nog niet zo ver, ze komen pas weer vanaf eind mei. Ik zie wel de veerboot naar Borkum voorbijstuiven, op de achtergrond de bedrijvigheid van Emden en witte molens die groene energie maken. De Dollard is een รกnder wad - met brak in plaats van zout water, met een groter tijverschil dan aan de noordkust - maar toch ook weer niet. De geuren, de kleuren, de lucht gevuld met vogelgeluid, de westenwind, de schapen op de dijk, de foeragerende vogels op de slikplaten, een verdronken dorp, Westerreide, waarvan de restanten nog zichtbaar zijn... En op de kwelder zitten brandganzen en klinkt het geluid van knappend blaasjeswier onder mijn schoenzolen precies hetzelfde als op alle andere kwelders, of ze nu aan de wal of op een eiland liggen. โ ข Locatie: Bezoekerscentrum Dollard, Dallingeweersterweg 30, Termunten.

WADDENmagazine 2-2018 9

www. wadden vereniging .nl

Deining

TEKST: HANS REVIER

De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied.

Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl.

LAUWERSOOG KRIJGT WERELDERFGOEDCENTRUM De onthulling van het indrukwekkende ontwerp van de Deense architect Dorte Mandrup vormde het officiĂŤle startsein voor de verdere ontwikkeling van het Werelderfgoed Centrum Waddenzee (WEC) in de haven van Lauwersoog. Het centrum gaat naar verwachting in 2020 open. Het gebouw, waarvan de investeringskosten op 29 miljoen euro begroot zijn, gaat onderdak bieden aan wisselende exposities 10

over het Werelderfgoed Waddenzee, de nationale parken Lauwersmeer en Schiermonnikoog en het Zeehondencentrum Pieterburen. Een Wadhal voor innovatieve ondernemers en een nieuw hotel met vijftig kamers zijn ook onderdeel van het plan.

Het WEC wordt het startpunt voor excursies en expedities in het gebied. Het plan is in samenwerking met onder meer de Waddenvereniging, Staatsbosbeheer

en de Natuurschool tot stand gekomen.

Initiatiefnemer van het WEC is de Stichting Werelderfgoedcentrum Waddenzee.

Zij werken samen met een groep ondernemers en met een stuurgroep van de provincie Groningen, gemeente De Marne, Staatsbosbeheer, Zeehondencentrum Pieterburen en Exploitatiemaatschappij Haven Lauwersoog.

HET WAD VOLGENS…

medewerkers van de Waddenvereniging over wat hun bezighoudt Medewerker ledenservice René Jellema ziet kansen.

• Leeftijd: 58 • Burgerlijke staat: alleenstaand, 1 dochter • Opleiding: commerciële dienstverlening • Woont in: Sneek

In 2006 kreeg de NAM toestemming om onder de Waddenzee gas te winnen vanaf de Friese kust bij Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. Belangrijk daarbij is het ‘hand aan de kraan’-principe. Zeespiegelstijging en bodemdaling mogen niet meer bedragen dan het vermogen van de Waddenzee om door het afzetten van zand en slib deze effecten op te vangen.

Daarom stelt de minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) iedere vijf jaar een nieuw scenario voor de zeespiegelstijging vast. Tot ieders verbazing komt het laatste scenario, in 2016 vastgesteld, lager uit dan eerdere verwachtingen. Uit recente wetenschappelijke rapporten, ook van het KNMI, blijkt namelijk dat de zeespiegelstijging door het afsmelten van Antarctica veel sneller zal gaan. Daarnaast komt uit eigen onderzoek van de NAM

naar voren dat de bodem na het stopzetten of verminderen van de gaswinning langer door blijft dalen.

Op grond van deze onderzoeksresultaten acht de Waddenvereniging de kans groot dat het meegroeivermogen wordt overschreden. Daarom moet de gaswinning worden verminderd of gestopt. Omdat de Waddenzee een Natura 2000-gebied is moet van de slechtst denkbare situatie worden uitgegaan. Daarom heeft de Waddenvereniging bezwaar ingediend. De minister van EZK heeft besloten dat iedereen tot en met 18 juni 2018 een zienswijze kan indienen, voordat hij een beslissing neemt over het bezwaar van de Waddenvereniging. Meer over de gaswinning en de mogelijkheden om zelf een zienswijze in te dienen vind je op: www.onsgetij.nl.

BESCHERMING PERSOONSGEGEVENS Sinds 25 mei 2018 is er voor het beschermen van persoonsgegevens een nieuwe wet van kracht: de wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Medewerkers van de Wadden-vereniging zijn daar de afgelopen maanden druk mee bezig geweest. Alle procedures zijn doorgenomen en waar nodig zijn aanpassingen doorgevoerd.

De Waddenvereniging is klaar voor de AVG en de persoonsgegevens van leden en donateurs worden optimaal bewaakt, beschermd en bewaard.

RENATE DE BACKERE

STOP DE GASWINNING

‘ Leden zijn ons bestaansrecht’ ‘In maart 2002 ben ik bij de Waddenvereniging begonnen. Als uitzendkracht kwam ik de financiële administratie versterken. Later dat jaar ben ik vast in dienst gekomen. Het oude Waddenhuis aan de Voorstraat voelde als een warm nest. De Wadden kende ik van de zomervakanties op Vlieland en Ameland. Het was leuk om voor een organisatie te gaan werken die maatschappelijk het verschil kan maken. Het rechtstreekse contact met mensen, met de leden van de Waddenvereniging, vind ik het leukste aan mijn functie. Nu we sinds vorig jaar de ledenadministratie weer in eigen huis hebben, krijg ik veel leden aan de lijn. Het geeft mij veel energie als ik een vraag of klacht naar tevredenheid kan afhandelen, of iemand die wil opzeggen toch kan overtuigen lid te blijven. In de zomer ga ik ook altijd even langs de schepen in de jachthaven in Harlingen. Praatje maken, een foldertje brengen. Exposure is zo belangrijk voor de vereniging. Ik zou willen dat de Waddenvereniging weer net zo bekend wordt als in de jaren zeventig. Daarom leg ik ook altijd WADDENmagazines op de leestafels in de wachtkamers van het ziekenhuis in Sneek. De Waddenvereniging is de enige organisatie in Nederland die zich uitsluitend bezighoudt met de bescherming van de Waddenzee. Dat verdient een grote achterban. Wij kunnen meer doen aan ledenbinding: trouwe leden in het zonnetje zetten en kansen benutten om nieuwe leden te werven.’

WADDENmagazine 2-2018 11

HENK POSTMA

Deining

REGERINGSCONFERENTIE

HOLLANDS KROON

Na afloop van de 13e trilaterale regeringsconferentie over de bescherming van de Waddenzee ondertekenden minister Carola Schouten en haar collega’s Svenja Schulze uit Duitsland en Jakob EllemannJensen uit Denemarken de Verklaring

12

van Leeuwarden. Daarin beloven de drie landen onderzoek naar de vogel- en visstand, de zeespiegelstijging, de aanpak van microplastics en verduurzaming van havens gezamenlijk op te pakken. Aan de vooravond van de conferentie maakte de

Waddenvereniging in de Staat van de Wadden haar zorgen kenbaar over de kwaliteit van de Waddenzee. Minister Schouten gaf aan zich sterk te willen maken voor één beheerder van de Waddenzee.

WADBELEVINGSPUNT DEN OEVER De gemeente Hollands Kroon opende in mei een nieuw waddenbelevingspunt bij de haven van Den Oever. Vanaf het markante bouwwerk, dat in samenwerking met Vogelbescherming, Staasbosbeheer en de provincie Noord-Holland is ontwikkeld, heb je een prachtig uitzicht over de Waddenzee, het nabij gelegen natuurgebied Het Schor en de lepelaarskolonie. Het uitkijkpunt is makkelijk te bereiken vanaf de haven van Den Oever.

BAS VAN LITH

FIETSEN VOOR VISSEN Rik Bomer startte op 19 april in Spanje met een 4000 kilometer lange fietstocht om aandacht te vragen voor de problemen rond trekvissen. In Spanje, Frankrijk, Engeland en België bezoekt hij locaties waar oplossingen zijn bedacht, of al uitgevoerd, om obstakels voor trekkende vissen weg te nemen. Op de Afsluitdijk, bij de plek van de toekomstige vismigratierivier, eindigt hij zijn fietstocht. Via www.happyfishjourney.com zijn de belevenissen van Rik te volgen.

De gidsen van de Werkgroep Excursies van de Waddenvereniging (afgekort WEX) leiden alweer 40 jaar toeristen en andere belangstellenden rond op het wad. Ooit begonnen als WaddenWegWijsWinkel (afgekort W4) op Terschelling, zijn de activiteiten 40 jaar geleden uitgebreid met wadexcursies. Texel volgde en zo hebben al duizenden bezoekers kennisgemaakt met het wad én met het tomeloze enthousiasme van de gidsen. Dit vraagt om een mooie reünie. Ben je ooit W4-er of WEX-er geweest en heb je zin om je oude waddenmaatjes weer te ontmoeten? Houd dan 29 en 30 september vrij in je agenda. Samen met een werkgroep van huidige en voormalige WEX-ers maken we een mooi programma. Uiteraard gaan we het wad op. Meer informatie en de mogelijkheid om je aan te melden staan op site van de Waddenvereniging. Geef daar aan in welke jaren je actief bent geweest. Tot ziens in september!

ROY VROUWENVELDER

40 JAAR WADDENPASSIE

WERELDERFGOED WEEKEND OP TERSCHELLING De Volkshogeschool op Terschelling houdt samen met de Waddenvereniging van 12 tot 14 oktober een WaddenWerelderfgoed weekend. In het Werelderfgoed Waddenzee wandelen de eilanden, veranderen de geulen, manifesteert de natuur zich op de meest dynamische manier.

Maar het is ook een gebied waar gewoond, gewerkt en gevist wordt.

Vragen die tijdens dit weekend aan bod komen zijn onder meer: is er voldoende bescherming van de unieke waarden, welke dieren leven er in het slik en waar komen al die vogels vandaan die hier uitrusten voor ze de halve wereld overvliegen? Meer informatie: folkshegeskoalle.nl/ aanbod/waddenwerelderfgoed-weekend.

WADDENmagazine WADDENmagazine 2-2018 1-2017 13

INTERVIEW

‘Er zijn momenten dat je moet zeggen: Here we are.

Het is klaar!’

14

NIEUWE DIRECTEUR LUTZ JACOBI:

‘Gepassioneerde mensen, dat is onze kracht’ Lutz Jacobi is per 1 mei de nieuwe directeur van de Waddenvereniging. De geboren Friezin kent het gebied als geen ander. Als Kamerlid maakte ze zich al sterk voor de Wadden. Een gesprek over haar ambities, de gaswinning, de samenwerking met Ikea en de noodzaak van een gezaghebbende beheerautoriteit voor het waddengebied.

‘Er moet ook een internationale autoriteit komen.’

TEKST: KARIN DE MIK FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

Haar favoriete plek in het waddengebied?

Lutz Jacobi (Katlijk, 1955) geeft een, zoals ze zelf zegt, ‘strategisch’ antwoord.

‘Zwarte Haan. Een plek waar je het wad kunt beleven vanaf de vaste wal.’ In dit weidse kweldergebied aan de Friese waddenkust komt volgens haar alles wat het gebied zo bijzonder maakt samen: natuur, historie, cultuur en kwelders. Jacobi vindt dat de beleving van het gebied vanaf de kuststrook sowieso meer nadruk moet krijgen.

Zelf ontdekte de Friese boerendochter het bijzondere leven in het wad op haar zeventiende. ‘Op Schiermonnikoog pulkte ik toen in het waddenslib. Om te kijken wat er allemaal in zat. Onder water en in de bodem zag ik een wereld op zich met kokkels en nonnetjes. Ik besefte toen hoe bijzonder het wad is. Een andere wereld.

De lichtval is anders en je krijgt een enorm gevoel van weidsheid en ruimte. Je hoeft maar een dag op een waddeneiland te zijn en je komt als herboren thuis.’

Aanjager van acties Een uniek gebied dat bescherming verdient, besefte Jacobi al op jonge leeftijd.

Op haar zeventiende werd ze lid van de Waddenvereniging. Nu staat het kleurrijke oud-PvdA-Kamerlid aan het roer van diezelfde vereniging. Ze kent het gebied als geen ander. In de 23 jaar dat ze bij de GGD Fryslân werkte, waren de Wadden haar werkgebied en was ze een veelvuldig eilandbezoeker. Ook nu stapt ze diverse malen per jaar op de boot naar een van de eilanden. Met partner Koos of met haar zussen.

Tijdens haar Kamerlidmaatschap was ze woordvoerder water, scheepvaart, visserij, natuur, landschap en Waddenzee. Bij elke nieuwe regeringsperiode maakte ze een nieuw Waddenpuntenplan, waarin ze na WADDENmagazine 2-2018 15

Op 15 mei hees Lutz Jacobi de rode vlag over de staat van de Waddenzee. Het gaat niet goed met het wad. De natuurwaarden staan onder druk. Zij pleitte voor één centrale beheerder, die regie neemt voor behoud én herstel van een robuuste Waddenzee.

overleg met eilandbewoners, belanghebbenden en de Waddenvereniging een lijst opstelde met aandachtspunten. De Waddenvereniging beschouwt ze als ‘hoeder’ van het wad. Het verbaasde haar dan ook dat bioloog Midas Dekkers zich onlangs in het magazine van Omroep Max afvroeg of ‘die club’ nog bestond. Jacobi: ‘Vroeger stonden we meer op de barricaden, maar nu brengen wij anderen in beweging en zijn we aanjager van acties.’ Als voorbeeld noemt ze het verzet tegen de gaswinning op Terschelling en Ameland, dat de vereniging coördineerde. ‘De eilanders en toeristen kwamen daartegen in het geweer en wij steunden hen. Dat ziet de buitenwereld niet altijd, maar het is wel belangrijk. Activisme is goed, maar je moet je altijd afvragen wat je ermee bereikt.’

‘ Sluit niet eeuwig compromissen’ Overigens voert de Waddenvereniging nog wel degelijk actie. Begin dit jaar blokkeerden medewerkers, samen met actievoerders tegen gaswinning, het dorpshuis in Ternaard met linten en protestborden.

Daar werd een informatiebijeenkomst gehouden, waar Jacobi ook was. ‘Iemand zei: “Laten we er het beste van maken.” Ik zei: “Laten we er niks van maken.” We moeten juist van het gas af. Er zijn momenten dat je zegt: Here we are. Het is klaar! Klaar met die gaswinning in het waddengebied.

Je kunt wel eeuwig compromissen blijven sluiten, maar de grens is nu bereikt. Stop 16

met het leegroven van het werelderfgoed.’

Zo nodig laat ze zichzelf aan de ketting leggen in het dorp. ‘Symbolisch ja. En ik hoop dat veel mensen meedoen.’ Lokale overheden kiezen nu nog te vaak voor een win-winsituatie, geeft ze aan. ‘Dan betaalt de NAM bijvoorbeeld mee aan een nieuw dorpshuis. Dat vind ik heel erg fout.’

Ambities als directeur ‘Intern wil ik de organisatie sterker maken. We hebben een team met gepassioneerde mensen. Dat is onze kracht.

Maar het gevaar is dat je te veel van jezelf vraagt. Daarom moeten we ons meer focussen en scherpe keuzes maken. Verder wil ik van Wad500 een succes maken.

Wad500 is een ondernemersclub, waar zich nu zo’n 75 bedrijven bij hebben aangesloten: ondernemers die zich willen profileren als duurzaam en groen. Je maakt ze ambassadeurs van het waddengebied. Met elkaar vormen ze een krachtig platform dat de Wadden nog meer op de kaart zet als werelderfgoed.

Op dit moment zijn we in gesprek met Ikea, die zich als milieubewust bedrijf wil profileren. Tijdens de Werelderfgoedweken, van mei tot september, gaan we met ze samenwerken. Wij bieden exclusieve dagtochten met een verhaal aan op het wad, waarvoor we speciaal gidsen hebben opgeleid. Familymembers van IKEA krijgen daar korting op. Dat kan variëren van wadlopen midden in de nacht tot varen tussen zoet en zout bij de Afsluitdijk.’

Weg met de spaghetti De Waddenvereniging is de afgelopen jaren een serieuze gesprekspartner geworden van politici. Een van de uitvloeisels van de jarenlange lobby is dat er nu verkennende gesprekken zijn gestart om te komen tot één beheerautoriteit voor het waddengebied. Een grote wens van de Waddenvereniging. ‘Die eeuwige bestuurlijke spaghetti moet verdwijnen’, onderstreept Jacobi. ‘Er gaan nu drie provincies, 29 gemeentes en zeven ministeries over en ze hebben allemaal wat over het wad te zeggen. Ik weet zeker dat het gebied daardoor is aangetast en de ecologie beschadigd.’

Eén beheerautoriteit krijgt als taak er zorg voor te dragen dat de ecologie van het gebied verbetert. Jacobi: ‘Zo’n autoriteit moet zijn opgewassen tegen al die deelbelangen, gezaghebbend zijn, hart voor het wad hebben en kennis over het gebied. En er moet voldoende budget voor zijn. Verder moet het een autoriteit worden die verbindt.’ Ideaal zou zijn als er op den duur één Werelderfgoedautoriteit zou komen, vindt Jacobi. ‘Voor het hele Werelderfgoed, waaronder ook Duitsland en Denemarken vallen. Maar eerst moeten we de beheerautoriteit in Nederland realiseren.’

‘Ik ben een verbinder’ Hoewel Jacobi elf jaar voor de PvdA in de Tweede Kamer zat en ook voor die partij raadslid zal blijven in Leeuwarden, beschouwt ze zichzelf vooral als groene politica. ‘Ik ben twee keer verkozen tot Groenste Politicus en ben pas in 2006 actief geworden voor de PvdA.’ Ze noemt zichzelf ‘een echte verbinder’. ‘Ik ben niet van de polarisatie. Wel van de duidelijkheid. Dat vinden mensen ook wel mooi.

Ik zeg: we gaan met elkaar een oplossing zoeken. En soms kunnen dat hele stevige oplossingen zijn.’

WADDENmagazine 2-2017 17

N DE

DE SM

DE

N

AAK VA

WAD

IJs met een eilandsmaak SMAAKMAKER VAN SCHIERMONNIKOOG

Co Huijbrechts is chef-kok en ijsmeester. Op zomerse dagen wordt er door eilandgasten op Schiermonnikoog zo’n vierhonderd liter van zijn ijs gegeten. ‘IJs is meer dan alleen smaak maken. Het is mensen gelukkig maken. Dat vind ik mooi.’

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

Er waait een frisse wind over Schiermonnikoog, maar toch zitten er deze ochtend al een opa en oma met kinderen en kleinkinderen op het terras van restaurant en ijssalon Ambrosijn van Co Huijbrechts.

‘Voor veel mensen op het eiland is het traditie om op zondag in je mooie kleren met de familie een ijsje te komen eten’, vertelt Huijbrechts. IJs doet iets met mensen. Hij gebruikt woorden als magie, betovering en nostalgie. Dat geldt ook voor hemzelf.

‘Ik ben in de Jordaan opgegroeid. Als klein jongetje ging ik met warm weer naar het Vondelpark. Daar had je zo’n Italiaanse ijsknijper met een karretje. Ik dacht altijd: Als je dit kunt, dan ben je God!’

Geaard op het eiland Lange tijd was zijn wereld niet groter dan Amsterdam. ‘Ik ben er geboren, heb er gewoond, gekookt. Nu blijf ik er zo veel mogelijk weg.’ Na omzwervingen langs sterrenrestaurants in Hummelo, Doesburg, Landgraaf en Nijmegen verloor hij uiteindelijk zijn hart aan Schiermonnikoog.

‘Ik ga hier nooit meer weg! Elke ochtend ren ik een stuk door het bos en de duinen voordat ik aan het werk ga. Op die momenten voel ik mij verbonden met de natuur. De stilte, lucht, even helemaal niks.

Ik leef met de seizoenen, ben nu geaard.

Dat gevoel probeer ik ook te verwerken in 18

mijn gerechten en ijs.’

Sinds negen jaar runt hij zijn eigen ijssalon op Schiermonnikoog. In hetzelfde pand vind je ook een kwaliteitsrestaurant en boven vier luxe suites. ‘Bij mooi weer staan hier lange rijen voor het ijs, terwijl er op hetzelfde terras achter schermen mensen zitten die 125 euro uitgeven voor een vijfgangendiner.’ Collega’s van de vaste wal verklaarden hem voor gek toen hij met het idee kwam een restaurant en ijssalon te combineren, maar hier op het eiland werkt het. ‘Die nette meneer uit het restaurant zie je de volgende dag in korte broek een ijsje halen.’

Citroenijs met lamsoor Hij noemt zichzelf consequent smaakmaker. En of die smaak nu ijskoud in een hoorntje of warm op een bord geserveerd wordt, maakt hem niet zoveel uit. ‘Het verschil is dat je met ijs heel snel iets kunt bereiken. Koken is complex. Ik vind het allebei mooi om te doen.’ Wat hij zoekt, is aansluiting bij de beleving van het eiland.

Al het schepijs wordt gemaakt van de melk van koeien op het eiland. ‘Soms is het nog warm als ik het verwerk, zo vers. Dat smaakt echt heel anders dan melk uit een pak.’ Naast het standaard ijsassortiment biedt Huijbrechts bovendien een aantal typische eilander smaken. ‘Echte toppers

zijn duindoorn, citroen met lamsoor en gezilte caramel met zeekraal.’ Die laatste is ook zijn eigen favoriet.

Het geheim van Huijbrechts Het ijsmaken zelf gebeurt in een kleine ruimte vlak achter de ijscounter. Er wordt melk getapt, lamsoor gesneden en gemengd met een soort dikke saus van ingedikt fruit dat vervolgens in machines wordt gevormd tot ijs. Tussendoor vertelt hij het ene weetje na het andere. Bijvoorbeeld dat Nederlands ijs heel anders is dan Italiaans ijs. ‘Hier maken we warm ijs met veel room. In Italië houden ze meer van fris sorbetijs.’ Het geheim van Huijbrechts’ ijs is volgens hemzelf de combinatie van verse melk, een royale hoeveelheid room, heel veel fruit en natuurlijk de smaak.

Tijdens het gesprek is Huijbrechts al volop aan het brainstormen over nieuwe smaken. IJs van zeewier of fijnspar. Zelfs voor kerst heeft hij al een idee. ‘Een ijsbombe in de vorm van ons logo, een appel, met warm ijs van pecannoten, chocolade, koekjesdeeg en amarenekersen, gecoat met een gouden laagje van poedersuiker. Ik zie de etalage al voor mij met al die appeltjes en hoe eilandgasten die aansnijden op hun kersttafel,’ vertelt Huijbrechts met pretlichtjes in zijn ogen.

WAD LEKKER

PROEF

BON

Sinds de zomer heeft Ambrosijn een klein zusje: ijssalon Ambrosijntje. Kom hier het eilander schepijs van chef-kok en ijsmeester Co Huijbrechts proeven.

Bij inlevering van deze bon ontvang je een tweede bolletje gratis.

Adres: Ambrosijntje, Middenstreek 48, 9166 LP Schiermonnikoog.

WADDENmagazine 2-2018 19

MEIJUN ZHAN.

KUNYING XIAO. XIAOYING YAO.

HEXIAO HUANG.

OP VERKENNING IN HET

Door Chinese ogen Het Afsluitdijk Wadden Center, dat in maart is geopend, trekt veel belangstelling. Al na enkele weken werd de tienduizendste bezoeker begroet. Het bezoekerscentrum wil ook veel buitenlandse toeristen trekken. Maar hoe aantrekkelijk is het voor buitenlandse bezoekers?

Hoofdredacteur Hans Revier ging kijken en hij nam vier Chinese studentes mee.

TEKST EN FOTO’S: HANS REVIER 20

Naast de Chinese Muur is de Afsluitdijk het enige menselijke bouwwerk op aarde dat vanuit de ruimte zichtbaar is. Als icoon van de Nederlandse waterbouwkunde bezoeken zo’n tweehonderdduizend toeristen elk jaar de Afsluitdijk. De geplande versterking van de Afsluitdijk, de daaraan gekoppelde aanleg van de Vismigratierivier en de werelderfgoedstatus van de Waddenzee, waren aanleiding om een groot modern bezoekerscentrum bij Kornwerderzand te bouwen: het Afsluitdijk Wadden Center (AWC). Deze toegangspoort naar de Afsluitdijk, het IJsselmeer

ACHTERGROND REPORTAGE

AFSLUITDIJK WADDEN CENTER en de Waddenzee moet een toeristische trekpleister van jewelste worden. Buitenlandse toeristen vormen een belangrijke doelgroep.

Als ik op een zonnige vrijdagmiddag bij het centrum arriveer, lijkt deze opzet al geslaagd te zijn. Op de redelijk druk bezette parkeerplaats staan verschillende wagens met buitenlandse nummerplaten. Bij de receptie van het markante gebouw zijn mijn Chinese metgezellen al gearriveerd.

Een behulpzame medewerker van het AWC helpt ze een app op hun smartphone te installeren. Die app geeft bij verschillende onderdelen van de expositie een toelichting. De app is er in dertien talen, waaronder Chinees.

Chinese toelichting Hexiao Huang, Xiaoying Yao, Meijun Zhan

en Kunying Xiao volgen de masteropleiding International Leisure en Tourism Studies aan NHL-Stenden Hogeschool in Leeuwarden. Na hun afstuderen hopen ze een baan te vinden in de Chinese toeristenindustrie.

Ondanks hun drukke studieprogramma, die ochtend hadden ze nog een schriftelijk tentamen, gingen ze graag in op het verzoek om het AWC te bezichtigen.

We nemen de trap naar de eerste verdieping. In de smalle gang, die om de expositieruimte heen loopt, staan de eerste informatieborden. De app lijkt goed te werken. Ingespannen luisteren de vier studentes naar de toelichting in het Chinees over de locatie van de Afsluitdijk. De ruimte waarin je met beeld, geluid en ventilatoren een korte impressie van de natuurkrachten krijgt maakt indruk. Als het dreunen van de golven is gestopt en het

licht weer aan gaat komen we in de grote expositieruimte.

Virtual reality Vol verbazing en een beetje giechelend kijken de studentes naar het hologram van Cornelis Lely die in zijn werkkamer nadenkt over de aanleg van de Afsluitdijk en de inpoldering van de Zuiderzee. Ingespannen volgen ze de geschiedenis van de overstromingen in dit deel van Nederland en proberen enthousiast de mogelijkheden uit om op liggende computerschermen historische beelden tevoorschijn te toveren.

De grote plattegrond van het IJsselmeer, waarop je met verschillende knoppen de gebruiksfuncties en natuurwaarden zichtbaar kunt maken, levert zichtbaar speelplezier op. Maar echt favoriet is de virtualrealitybril waarmee je als een vis WADDENmagazine 2-2018 21

REPORTAGE

‘Het is de langste tijd ooit die we bij een expositie hebben doorgebracht’

Via een steile ladder kun je een blik werpen op een diorama van de Waddenzee

van het IJsselmeer naar de Waddenzee kunt zwemmen. Na een uurtje verslapt de aandacht en de uitgebreide uitleg over de vismigratie gaat een beetje aan ze voorbij.

Het diorama van de Waddenzee, dat via een ladder is te bereiken, wordt daarentegen weer enthousiast bekeken.

Onbekend stuk Nederland Boven op het centrum hebben we een mooi uitzicht over een bijna bladstil IJsselmeer, de Afsluitdijk en in de verte de Waddenzee. Pas dan lijken ze te beseffen waar ze zich bevinden. De uitleg over het zoete IJsselmeer, dat voorheen een zee was, en de zoute Waddenzee maakt zichtbaar indruk.

In het restaurant praten we verder. Alle vier zijn ze opgetogen over de toelichting in het Chinees via de app. Volgens Hexiao 22

Huang is dit de langste tijd die ze ooit bij een expositie hebben doorgebracht. ‘Zoiets hebben wij niet. Vaak zijn het alleen maar plaatjes met tekst.’ Xiaoying Yao vindt het centrum vooral geschikt voor jongere bezoekers. ‘Ontzettend leuk dat je hier allerlei dingen hebt waarmee je kunt spelen.’ Ze vragen zich wel af hoe de jongeren hier kunnen komen. ‘Voor studenten is het erg belangrijk dat dit centrum met openbaar vervoer te bereiken is.’ Het blijkt de eerste keer te zijn dat de studentes de waddenkust zien. Vanuit Leeuwarden hebben ze wel per trein een aantal steden verkend, vooral Maastricht was favoriet.

Maar dit deel van Nederland is volslagen onbekend voor ze.

Rustgevend uitzicht Hebben ze dan geen enkel punt van

kritiek? Na enig aandringen, vertellen ze dat ze de omgeving, met name de parkeerplaats en het omliggende terrein wat saai vinden. Daar zouden ze graag veel bloeiende bloembollen zien. Maar dat geldt niet voor het uitzicht op het IJsselmeer. Op de vraag of daar niet wat meer activiteiten moeten zijn, antwoorden ze zeer beslist van niet. ‘Het is nu juist zo relaxing en rustgevend.’ Ongetwijfeld een ervaring rijker stappen ze in de auto die hen weer naar Leeuwarden brengt.

Op weg naar mijn auto passeer ik een zo te horen uit Groningen afkomstig middelbaar echtpaar. ‘Als je niet zo’n telefoon hebt, dan mis je de helft’, moppert de man. ‘Dat is de moderne tijd, dat hou je toch niet tegen’, vergoelijkt zijn vrouw.

WAD4U Ruim baan voor de jeugd! Altijd in het hart van het WADDENmagazine: vier jeugdpagina’s. Dat geeft jonge (en óók oudere) leden de kans even snel waddeninformatie te tanken.

R: D IDEE? SCHRIJF, BEL OF MAIL NAA HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOE 93 8860 AB HARLINGEN TEL.: 0517-4936 WADDENVERENIGING POSTBUS 90, BRIEF WS IEU L WIL JE DE DIGITALE JEUGDN E-MAIL: INFO@WADDENVERENIGING.N L NAAR INFO@WADDENVERENIGING.N ONTVANGEN? MAIL JE E-MAILADRES TEKST: LIDEWIJ KEMME

ER IS EEN BOEL TE ZIEN IN DE NATUUR. EEN LUST VOOR HET OOG. MAAR OOK MET JE ANDERE ZINTUIGEN KUN JE GENIETEN VAN DE NATUUR… NOU JA, MEESTAL IS HET EEN LUST EN SOMS EEN GRUWEL… BAS VAN LITH

HOREN graafgeluiden

WIKI

Bij geluid van het wad denk je waarschijnlijk aan vogels. Maar als die even stil zijn, kun je duidelijk een soort knisperend geluid van de bodem horen. Het zijn de slijkgarnaaltjes die er leven. Soms wel 10.000 op één vierkante meter! Ze graven tunnels en eten kiezelwieren. En daarbij produceren ze dat geluid.

RUIKEN zwavelgeur

VOELEN zeerasp

FITIS

Het wad kan best stinken. Vooral als je in de bodem op zoek gaat naar pieren. Steek je door de bovenste grijsgroene laag, dan ruik je een typische geur in de zwarte laag daaronder. In de modder leven bacteriën en micro-organismen. Bovenin leven de ‘zonaanbidders’. Met behulp van licht en zuurstof zetten zij koolzuur uit de lucht om in voedsel. In de laag daaronder wonen de liefhebbers van duisternis. Zij houden niet van zuurstof. Ze leven van het afval dat de bovenste organismen uitscheiden. En dat stinkt naar zwavel.

Op het strand vind je wel eens een schelp met een ruw bruin oppervlak.

Het lijkt op hard mos, maar het bestaat uit een kolonie kleine poliepjes die zich op de schelp hebben vastgezet. Je vindt zeerasp vaak op de schelp van een heremietkreeft, meestal een wulk. Daar hebben ze allebei voordeel bij. De zeerasp eet de restjes voedsel die het kreeftje morst. In ruil houdt de zeerasp vijanden van de heremietkreeft op afstand door een prikkend stofje uit te scheiden.

De zeerasp op het strand is de harde rest van de poliepen, levend zien zij eruit als een zacht jasje. In het Engels heet het dan ook snails fur: slakkenbont.

WADDENmagazine 2-2018 23

Filmpjes over katten zijn zowat de meest bekeken filmpjes op internet. Geen wonder, zo schattig en zacht als ze er uitzien. Kwallen zijn niet zo populair, om maar een zeedier te noemen. In zee leven wel meer dieren die er niet zo schattig uitzien.

Toch leuk om even een kijkje te nemen.

En dan zijn die rare beesten eigenlijk heel boeiend.

Leg de puzzels om de dieren in hun geheel te zien. Knip de figuren uit en pas ze in elkaar. Je kunt de puzzels ook downloaden en op stevig papier afdrukken.

Downloaden van waddenvereniging.nl/middenplaatjuni2018.

Daar vind je ook de oplossing van de zoekplaat uit het maartnummer.

ACHTERGROND

WAD4U PROEF DE ZEE

WOUTER VAN DER HEIJ

ER VALT HEEL WAT TE PROEVEN OP HET WAD EN DE KWELDER. DAARBIJ DENK JE DAN MEESTAL AAN VIS OF SCHELPDIEREN, MAAR ER GROEIEN OOK EETBARE PLANTEN. BIJZONDER IS DAT DIE TEGEN EEN ZOUTE OMGEVING KUNNEN, DE MEESTE PLANTEN GAAN DAARIN DOOD. HET ZOUT GEEFT ZE EEN SPECIALE SMAAK. ZILT, NOEM JE DAT.

Van de ZEEKOOL kun je de stengels gekookt of rauw eten.

TIP

•W as de zeekraal, leg hem even Eet de blaadjes van de ZEEASTER in de sla of kort gekookt als spinazie.

• • •

HENK POSTMA

•

26

ZEESLA (een wier) kun je goed schoongespoeld eten als… ja, sla. Of kort meebakken in een visgerecht.

in kokend water en spoel af met koud water.

H ak vervolgens fijn met de hazelnoten en sinaasappelschil.

V oeg olie toe wanneer je de tapenade wilt bewaren.

Z out is niet nodig, peper naar smaak.

L ekker op een toastje, eventueel met een plakje ei of verse kaas.

RECEPT: JANA BUCK

ROY VROUWENVELDER

Zeekraal eet je rauw of gekookt.

Bijvoorbeeld in deze tapenade: 100 gram zeekraal 50 gram hazelnoten schil van 1 (biologische) sinaasappel

REPORTAGE

Het wad heeft de stad Leeuwarden bereikt.

Midden in het centrum kun je de op- en neergaande beweging van eb en vloed ervaren met het geluid van de ruisende zee.

De bedenker is Joop Mulder, bekend van Oerol. Hij wil dat iedereen doordrongen raakt van het unieke landschap van het Noorden.

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

Het ritme van eb en vloed LEEUWARDEN: CULTURELE HOOFDSTAD 2018

WADDENmagazine 2-2018 1-2018 27

BRUNO DOEDENS SENSE OF PLACE

WATERPANORAMA

Het Waterpanorama is tot 25 november op alle dagen, behalve de zondag, vrij toegankelijk van 09.00 tot 17.00 uur. Locatie: binnentuin voormalig Aegongebouw, Zuidersingel 2, Leeuwarden.

Leeuwarden is in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa. Het hele jaar door worden er allerlei culturele evenementen in en rond Leeuwarden georganiseerd. Het overkoepelende thema is mienskip, zoiets als gemeenschapszin. Volgens de organisatie stamt het begrip uit de tijd toen de strijd tegen het water mensen dwong hun krachten te bundelen. Zo ontstond het typische, door mensenhanden gevormde, Friese 28

PLACES OF HOPE

De tentoonstelling Places of Hope is tot 25 november geopend van donderdag tot en met zondag van 12.00 tot 18.00 uur.

Locatie: Kelder Kanselarij, Turfmarkt 11, Leeuwarden.

landschap van terpen, dijken en landaanwinningen. Daarmee is het verhaal van het landschap ‘een van de belangrijkste verhalen van het Noorden’, aldus Joop Mulder.

Hét project dat die gedachte achter de Culturele Hoofdstad zichtbaar moet maken, is Mulders project Sense of Place. Na 35 jaar Oerol wilde hij de verbinding tussen kunst en het landschap groter maken dan alleen het festival op

Terschelling. ‘Sense of Place gaat over het zichtbaar maken van de schoonheid van het hele waddengebied’, legt Mulder uit.

Met bouwwerken langs de waddenkust wil hij bezoekers een handje helpen het landschap te beleven. ‘Als je langs die hele lange dijk fietst, weet je nu niet waar je moet kijken. Zet je daar iets neer, dan zal iedereen zeggen: oh ja, wat een mooie plek is dit!’

‘Sense of Place maakt de schoonheid van de Wadden zichtbaar’

mens mag komen. Zo versterk je de bescherming van die kwelder.’ Al heeft hij bij Culturele Hoofdstad wel hard moeten beijveren dat er geen busreizen komen naar de landschapskunstwerken. ‘We zijn hier geen Giethoorn. Wat ik zoek is slowtoerisme. Mensen die een paar dagen langs de waddenkust trekken en daarbij Sense of Place gebruiken als kompas in hun zoektocht naar mooie verhalen.’

Kijk voor een volledig overzicht van alle Sense of Place-projecten op: www.sense-of-place.eu.

SENSE OF PLACE

Dijk van een wijf

Op zoek naar slow-toerisme Het gaat Mulder erom dat de kunstwerken zorgen voor een betere bescherming van het waddengebied. ‘Als je iets heel moois beleeft, wil je ook dat het beschermd wordt.’ Bang voor massatoerisme is hij niet.

Integendeel: ‘Als je een centraal punt neemt van waaruit je de kwelder kunt beleven, is het veel duidelijker wat het domein is van de koeien, schapen en paarden en waar de

Een bus is voorlopig ook niet nodig, want de beleving van het wad start met twee tentoonstellingen in de stad. Tegenover het Centraal Station, in de binnentuin van het voormalige Aegon-gebouw, staat een groot rond bouwwerk: het Waterpanorama. Wanneer je rondkijkt in het panorama zie je de curve van hoog- naar laagwater. De schilderingen zijn door Kaneli & Smit allemaal met verschillende soorten klei uit het waddengebied aangebracht. Tristan Visser maakte de daarbij horende soundscape.

In de kelder van de Kanselarij in Leeuwarden heeft landschapskunstenaar Bruno Doedens een ode gemaakt aan de Waddenzee: Places of Hope. Ook hier staat het ritme van eb en vloed centraal.

Het geluid van het wad komt hier uit speakers, maar uiteindelijk hoopt Mulder bezoekers te verleiden het echte wad te gaan beleven. Zo moet op de dijk bij Holwerd een enorm, met gras overgroeid, liggend vrouwelijk naakt komen te liggen.

‘Dijk van een wijf wordt een icoon. Dat spreek bij iedereen tot de verbeelding.’

Persoonlijke lieveling is Terp fan de Takomst, ontwikkeld samen met bewoners van Blija. ‘Hier kun je zo veel verhalen vertellen! Het gaat over de bescherming tegen het wassende water, de klimaatverandering en zeespiegelstijging en het is een hele mooie plek vanwaar je over de kwelder uit kunt kijken.’

Vrij ademhalen Dit jaar hadden in totaal acht bouwwerken langs de Friese kustlijn moeten verrijzen, alleen gaat dat door problemen met benodigde vergunningen niet door. Mulder: ‘Buitendijks bouwen is iets wat niet kan en dus moet alles zorgvuldig en goed onderzocht worden. Het is wel heel jammer dat alles zo veel tijd kost en we zo de kans om het wad in 2018 aan een breed publiek te laten zien aan ons voorbij laten gaan.’

Mulder is nog in gesprek om te kijken of er tijdelijke in plaats van permanente objecten gemaakt kunnen worden.

De droom van Joop Mulder is dat er in 2026 langs de hele waddenkust in totaal 36 landschapskunstwerken staan. ‘Wat daarvoor nodig is, en dat gebeurt ook steeds meer, is dat anderen het gedachtengoed van Sense of Place gaan overnemen’, denkt Mulder. ‘Stap op die fiets, ga dat beleven. Ook al heb je tegenwind, dat maakt niet uit. Je gaat vanzelf terug en dan heb je het weer voor de wind.’ Want: ‘Het waddengebied is ons kapitaal. Het is straks de enige plek in Nederland waar je nog vrij kunt ademhalen en de horizon kunt zien. Daar doe ik het voor.’

WADDENmagazine 2-2018 29

Waddenleven

In de serie Waddenleven reist hoofdredacteur en waddenkenner Hans Revier langs een verrassende groep dieren of planten van het wad. Deze keer: ORCHIDEEĂ‹N. Deze fraaie en zeldzame planten zijn op de Waddeneilanden en in het Lauwersmeergebied nog talrijk.

Planten met ballen

OrchideeĂŤn danken hun naam aan de twee wortelknollen: een vormt de bloem, de ander is nodig om te groeien. Daardoor lijken ze een beetje op het mannelijk geslachtsorgaan.

Orchis is het Griekse woord voor teelbal. Het zijn geen makkelijke planten. Het zaad heeft speciale bodemschimmels nodig om te ontkiemen. De volwassen planten leven weer samen met andere schimmelsoorten. In Nederland komen dertig verschillende soorten voor, die een voorkeur hebben voor vochtige, voedselarme plekken. Een respectabel aantal daarvan is te vinden in het waddengebied.

30

HENK POSTMA

WVDH

HENK POSTMA

TEKST: HANS REVIER

BREDE ORCHIS, GEVLEKTE ORCHIS en RIETORCHIS behoren tot hetzelfde plantengeslacht en lijken allemaal een beetje op elkaar. Ook zijn er nog verschillende ondersoorten. De bladeren zijn langgerekt en vaak gevlekt.

De bloemen kleuren lichtroze tot donkerpaars. De rietorchis is het meest algemeen en groeit in grote aantallen in het Lauwersmeergebied. De gevlekte orchis vind je vooral op Texel en Ameland. De brede orchis groeit op alle eilanden.

2

3

4

5

6

WIKI

WIKI

1

FITIS

2 De DENNENORCHIS werd in 1952 voor het eerst in het waddengebied ontdekt in een van de aangeplante naaldbossen op Terschelling. Van nature komt de soort voor in naaldhoutbossen waar hij na zestig tot tachtig jaar verschijnt. Het plantje groeit tussen de halfvergane naalden en bloeit met kleine witte bloemetjes.

FITIS

1 De bloemetjes van de GROTE MUGGENORCHIS doen, zoals de naam al zegt, aan muggen denken. Ze ruiken een beetje naar vanille. De jonge duinvalleien van de Waddeneilanden zijn een favoriete groeiplaats. De daar veel voorkomende sint-jansvlinder is een van de belangrijkste bestuivers.

5 De WELRIEKENDE NACHTORCHIS verspreidt vooral ’s nachts een heerlijke geur om nachtvlinders aan te trekken. Deze in Nederland zeldzame soort vind je vooral op humusrijke voedselarme plekken. Op de Waddeneilanden komt deze orchidee het meeste voor.

6 De eerste orchidee die bloeit op Texel of Terschelling is vaak de HARLEKIJN. Door de rechtopstaande bladeren en de grote paarse of roze bloemen zien ze er vrolijk uit. Vandaar de naam.

WIKI

4 De zeldzame MOERASWESPENORCHIS heeft prachtige bloemen en komt voor op de Waddeneilanden en in het Lauwersmeergebied. Vooral natte duinvalleien zijn favoriet. De fijne geuren van deze orchidee trekken veel wespen zweefvliegen en kevers aan.

FITIS

3 De GROENKNOLORCHIS ziet er wat onooglijk uit met z’n kleine, gedrongen groene bloemetjes. Maar het plantje is zeldzaam en karakteristiek voor jonge duinvalleien. Op Terschelling groeien duizenden exemplaren in het duingebied van de Noordsvaarder.

MEER WETEN OVER WILDE ORCHIDEEËN? Het herkennen van orchideeën in de natuur is niet heel eenvoudig. Op de website van Floron (www.floron.nl/publicaties/orchidee) kun je een zoekkaart downloaden en staat meer informatie over wilde orchideeënsoorten in Nederland.

WADDENmagazine 2-2018 31

NIEUW

ColumnEllen

Ellen ten Damme zingt, danst, acteert en doet nog veel meer verbluffende dingen. En ze schrijft. Liefdevol én kritisch over het waddengebied waar ze al komt sinds haar jeugd.

RENATE DE BACKERE

Tropicana

32

van een strandwandeling terwijl de Oh gelukzaligheid, straks zijn de Wadden koude windvlagen je om de oren slaan, een zonovergoten zwemparadijs! Niks de aanblik van ontluikend helmgras wilt dikke truien en zuidwesters, slechts een aanschouwen, de kiekendief in actie wilt sarong en slippers volstaan als bagage zien, de strandlopers achterna wilt renop de boot, terwijl de dolfijnen om je nen en kokkels gaat zoeken in heen springen en dansen de kwelders. Haast je naar de van plezier, en jij dorstig kop warme chocola na een steen bezweet je verheugt op Niks dikke vige zuidwester. Onthaast je, de eerste Mojito bij café de truien en bedoel ik.

Walvis. De bontgekleurde zuidwesters, Want het enige echte natuurpapegaaien verwelkomen je slechts een gebied dat nog resteert in met een ‘Aloha Kakahiaka’ sarong en slip- Nederland heet namelijk de inclusief dat heerlijke noorpers volstaan Wadden! En dat wordt ernstig delijke accent, een verse kokosnoot wordt in je handen als bagage op bedreigd door klimaatverandering. Leve de Global Warming. gedrukt. Of de limousine de boot Daar kan geen KNRM tegenop. van Hotel van der Werff En zelfs ‘de hand aan de (inmiddels geel met roze kraan’-deal niet. flamingostickers erop) haalt Vanaf mijn vroegste jeugd gingen alle je op in de kunstmatig in stand gehouden vakanties, vanuit Groningen en Drenthe haven en vaargeul. waar ik ben opgegroeid, reeds naar de En dan, daar zo gezeten met je voeten Waddeneilanden. Daar heb ik leren fietin het hete opgespoten zand, terwijl een sen op de schelpenpaadjes. Oh nostalgie!

Calypso band op de achtergrond ’Daar in dat kleine café aan de haven’ speelt, maar Maar daar gaat het helemaal niet om. Het waddengebied is uniek, en ik hoop uit de dan anders, is er niets meer wat jouw vagrond van mijn hart dat dit natuurgebied kantiegeluk nog in de weg kan zitten. nog lang mag blijven zoals het nu is!

Dus haast je als je nog wilt genieten

liefde

Dit jaar bestaat de Groningse wadloopvereniging Arenicola vijftig jaar. De club is altijd een buitenbeentje geweest in de wadloopwereld. Twee Arenicolanen, Jan Rijkmans (66) en Peter Laagland (29), over vijftig jaar wadlopen.

TEKST: MARCUS WERNER

WADDENmagazine 2-2018 33

JAN RIJKMANS

REPORTAGE

Club

lieten opleiden, werd in 1976 de eerste zelfstandige wadlooptocht georganiseerd.

In 1970 verbrak Arenicola al de banden met het Groninger corps en werd een algemene studentenwadloopvereniging.

Rijkmans: ‘Veel van de studenten met interesse in wadlopen waren ook meer maatschappijkritische types die niet veel op hadden met het corps.’ Ondanks de openstelling voor alle studenten bleef een tekort aan actieve leden en vooral ‘papieren’ inschrijvingen een probleem. Tussen 1970 en 1980 leidde dat bijna tot het opheffen van Arenicola. In 1984 volgde dan ook de omschakeling naar een algemene burgervereniging.

JAN RIJKMANS

Maria vadosa sunt, Latijn voor ‘de zeeën zijn doorwaadbaar’. Een halve eeuw intussen is dit het motto van de Groninger Wadloopvereniging Arenicola, naar de Latijnse benaming van de wadpier. Ooit zijn ze begonnen als subvereniging van het Groningse studentencorps.

Wadlopen, waarbij tijdens laagwater lopend het wad wordt overgestoken, bijvoorbeeld naar een eiland, werd in de tweede helft van de jaren zestig van de vorige eeuw ineens populair. Aan die hausse deden vanaf 1968 ook de studenten van de sociëteit aan de Groningse Grote Markt mee. Wat de corpsleden zochten in het wadlopen is niet helemaal duidelijk, vermeldt het fraaie herinneringsboek dat Arenicola ter gelegenheid van het jubileum uitbracht. Het lijkt erop dat in de beginjaren gezelligheid en ‘met elkaar iets leuks doen’ vooral belangrijk zijn geweest. Bij de eerste wadlooptocht droegen deelnemers een afgeknipt jacquet. In Pieterburen, waar grote groepen wadlopers lang op laagwater moesten wachten, draaide de lokale horeca flinke omzet.

Met handkompas én gps

Maatschappijkritische wadlopers Over de beginjaren zegt huidig voorzitter en gepensioneerd huisarts Jan Rijkmans (66), die in 1970 lid werd: ‘In die tijd werden studenten massaal lid en werd er met bussen tegelijk naar het wad afgereisd.

Maar voor de meeste daarvan was het een eenmalig ‘pretuitje’, die zag je daarna niet meer terug.’ Wat overbleef was een kern van enkele tientallen actievelingen, die de rust en uitdaging van het wadlopen zochten op een kleinere schaal dan in die jaren gebruikelijk was. Toen trokken vanuit Pieterburen groepen van tot duizend wadlopers het wad op. De leden van Arenicola sloten zich bij gebrek aan eigen (intussen verplichte) gidsen in het begin ook aan bij dergelijke Pieterburen-groepen.

Nadat enkele Arenicola-leden zich als gids 34

deel die al langer lid zijn. Vaak zijn ze bevoegd als gids en intussen vormen ze een vrij hechte groep. ‘Studentenleden zijn er in 2018 nauwelijks meer’, vertelt Rijkmans, ‘maar nagenoeg alle Arenicolanen zijn academisch opgeleid.’ Het aandeel vrouwen, traditioneel altijd klein, is gegroeid.

De in het jubileumboek opgenomen verslagen van gedenkwaardige wadlooptochten van verenigingsleden illustreren goed het clubkarakter van eigenzinnige wadlopers met een hang naar kleinschaligheid en avontuur. Zo zijn er verhalen van een lid die in de winter in zijn eentje in een tentje op een zandplaat overnacht (overtijen, een hoogwaterperiode overbruggen op het wad, is bij sommige langere wadlooproutes noodzakelijk, red). Of over een tweetal Arenicolanen die de lange oversteek wagen van Texel naar de Richel, een zandplaat ten oosten van Vlieland. En er zijn impressies van tochten onder moeilijke omstandigheden naar het Duitse wad, waar nog weinig wadlopers komen.

‘Voor wadlopen moet je mentaal sterk zijn.

Mist bijvoorbeeld is erg desoriënterend’ Overtijen in een tent De stap naar een algemene vereniging lijkt de redding van Arenicola te zijn geweest.

Aan het jaarlijkse programma van wadlooptochten neemt, net als in het verleden, vooral een kleine groep actievelingen

Dat Peter Laagland (29) vanwege een wadlooptocht overnacht bij Rijkmans thuis in Peize dichtbij Groningen, zegt iets over de vriendschappelijke sfeer binnen Arenicola.

Laagland studeerde in Groningen en werkt intussen als energieconsultant in Arnhem.

Rijkmans en Laagland vertellen geanimeerd over hun hobby. Een goede navigatie en tijdsplanning zijn van groot belang om niet door opkomend water overvallen te worden of te worden afgesneden door een geul die niet meer doorwaadbaar is.

Laagland: ‘Je moet een redelijke conditie hebben, vanwege het waden en door slik lopen.’ Over wat hem trekt in wadlopen: ‘Ik verleg graag grenzen, zoals routes die vroeger zonder overtijing onmogelijk waren in één tij lopen. Het gevaar als je niet oppast, spreekt me ook aan.’ Moderne navigatiemiddelen als gps en satellietkaarten, naast een neopreen duikpak,

Te veel verboden Beide Arenicolanen hekelen enigszins de vele hedendaagse regels rondom het wadlopen. Zo kunnen wadlopers die bij onweer of verhoogde waterstanden van wal steken worden beboet en dat terwijl het in een hachelijke situatie raken op zich al straf genoeg is. Ook de vele verboden op het wad vanwege de natuur, vinden zij soms overdreven. Rijkmans: ‘Wij vermijden kwetsbare gebieden en verstoren ook geen vogels op hoogwatervluchtplaatsen.

En op het wad houden wij ons volgens een erecode op afstand van vogels en

zeehonden.’ Laagland: ‘Het blijft raar dat Rottumerplaat in de winter verboden is voor wadlopers, terwijl er dan nauwelijks vogels zijn.’ De kritische en licht anarchistische inslag van de Arenicolaan is na vijf decennia kennelijk nog springlevend.

JUBILEUMBOEK Ter ere van het 50-jarig jubileum van Arenicola is een boek uitgebracht. In Hoogtepunten rond laagwater; 50 jaar kleinschalig wadlopen komen veel wadloopavonturen aan de orde. Het is te bestellen door een mailtje te sturen aan: secretaris@arenicola.nl en € 24.50 over te maken op NL49INGB0002921651 t.n.v. penningmeester Arenicola, met vermelding van adres.

WADDENmagazine 2-2018 35

HENK POSTMA

REPORTAGE maken Laaglands aanpak mogelijk. Rijkmans gaat het minder om de fysieke uitdaging. Hij navigeert ouderwets met handkompas en zelfgemaakte kaarten: ‘Ik vind het plannen van de tocht vooral leuk.’

REPORTAGE

Tom zakt weg in het slik

36

Zo word je een WEX-er Deel 2

De Werkgroep Excursies van de Waddenvereniging, kortweg WEX, verzorgt in de zomermaanden de excursies voor toeristen op Texel en Terschelling. Jaarlijks selecteert de werkgroep nieuwe gidsen, die na twee opleidingsweekenden aan de slag gaan. Maar hoe word je een WEX-er, wat leer je en wat doe je als gids? We volgen Tom van der Voort, een nieuwe gids. In deel 2 van een vierluik: de scholing.

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER FOTO'S: BAS VAN LITH

Tom heeft al een buitenkleur gekregen van de warme lentezon en een weekend op Texel.

Hij vertelt relaxed over zijn eerste stappen binnen de waddenwereld. ‘Tijdens de eerste bijeenkomst op Texel verbleven we met z’n allen in een kampeerboerderij en ik vond het hartstikke gezellig.’ De eerste scholing begon met een sleepnetexcursie. ‘Daarbij trek je een visnet in de vorm van een trechter zo’n honderd meter door het water. De vangst viel een beetje tegen. Maar over krabben en garnalen kun je ook veel interessante dingen vertellen en ik ben daar wel een beetje in thuis.’ Tom ziet zichzelf wel zo’n excursie geven deze zomer.

‘Het zal vooral een uitdaging worden om de kinderen in het gareel te houden. Ik kan mij voorstellen dat het belangrijk is dat je goed het overzicht houdt.’

Ontgroening • Naam: Tom van der Voort • Leeftijd: 19 jaar • Geboren: Haarlem, opgegroeid in Hoorn (NH) • Woonplaats: Leeuwarden, in een gezellig studentenhuis • Studie: Kust- en Zeemanagement • Bijbaantje: bediening in eetcafé

‘Na de excursie met het sleepnet op Texel gingen we het wad op. Het was de eerste keer dat ik daar echt overheen heb gewandeld en het was echt te gek’, zegt de nieuwe gids glunderend. ‘Het was april en nog enorm koud, maar het was veel gaver dan ik had verwacht!

Bizar dat er stukken slik zijn waar je zo tot je middel in wegzakt en dat er binnen een paar uur weer heel veel water staat. Zo mooi ook wat je er allemaal kunt zien en vinden. Daar was ik erg van onder de indruk. Op dat vlak

heb ik nog wel veel te leren.’

‘Het is te gek dat je in zo’n korte tijd al zoveel meemaakt. Bij aankomst op Terschelling (voor de tweede scholing) gingen een paar mensen nog richting het strand om te gaan zwemmen.

Gekkenwerk dacht ik, maar ik ben wel meegegaan en toen hebben we gezwommen terwijl er zeevonk te zien was. Fantastisch! Mijn eerste echte excursie was spannend maar ging ook super dus ik mag in de zomer aan de slag als gids.’

Genieten geblazen ‘Het is leuk dat de leeftijden binnen de WEX zo verschillen. Ik ben het jonkie van de groep en kan veel leren van de andere gidsen. Ook privé en qua studie. En er zitten veel biologen in de groep, daar kan ik lekker veel vragen aan stellen. Er zijn gidsen die nu al weten of ze op Terschelling of Texel de excursies gaan geven, maar ik ga het wel zien. Ik ga gewoon m’n eigen gang en heb nu vooral veel zin om nog meer te leren over vissen en andere diersoorten.’ In de zomermaanden gaat Tom nog op vakantie naar Zuid-Afrika, maar hij staat ook te popelen om met een gezellige groep gidsen op een van de eilanden te zitten. ‘Na de scholingen heb ik echt zin in het geven van de excursies in de zomer. Gezellig bonden met de andere gidsen, maar ook het wad nog beter leren kennen. Ik zie mezelf al genieten!’

WADDENmagazine 2-2018 37

ACHTERGROND

De zeehonden van de Waddenzee zorgen regelmatig voor discussie. Zeker nu de aantallen toenemen. Heeft het nog wel zin zeehonden op te vangen? En wat doe je wanneer je een verlaten zeehondje vindt?

Wetenschapsjournalist Marcus Werner zocht naar antwoorden in een dit voorjaar verschenen adviesrapport en nieuwe wetenschappelijke onderzoeken.

TEKST: MARCUS WERNER FOTO'S: MARCEL VAN KAMMEN

Het is gerust historisch te noemen, dat in een rapport over tellingen van zeehonden in de Nederlandse Waddenzee de woordcombinatie ‘draagkracht’ en ‘benaderd’ opduikt. Draagkracht is biologenjargon voor het vermogen van een gebied om plaats te bieden aan een zeker aantal dieren. Meestal ligt dat aan de hoeveelheid beschikbaar voedsel. Biologen stellen dat wanneer de aantallen van een diersoort in een gebied niet meer groeien, de draagkracht voor die soort is bereikt. Afgelopen december werden de cijfers van de zeehondentellingen van Wageningen Marine Research gepresenteerd. Daaruit blijkt dat sinds 2002, toen een virusepidemie om zich heen greep, de populatie gewone zeehonden

38

groeit als kool. De laatste jaren schommelt het aantal echter rond een geschatte twaalfduizend dieren. Het lijkt alsof de draagkracht van de Waddenzee voor gewone zeehonden in zicht komt.

De ongeveer een derde zo grote populatie van de grijze zeehond, de andere zeehondensoort van de Waddenzee, groeit nog wel. Intussen is de populatie gewone zeehonden in de Nederlandse Waddenzee ongeveer terug op het niveau van begin vorige eeuw, lang voordat de soort door milieuvervuiling en jacht bijna uitstierf. En die toegenomen zeehondenbevolking roept vragen op over de - onder het grote publiek - meest geliefde bewoner van de Waddenzee.

ik heb een zeehond gevonden

Wat moet je doen wanneer je een gestrande zeehond vindt?

In principe niets. Verstoor het dier in ieder geval niet onnodig. Het moet volgens de commissie verboden worden dat het algemene publiek zeehonden naar een opvangcentrum brengt, zoals nu nog wel gebeurt. Alleen zeehondenwachters mogen dit.

Laat gezond ogende, alleen gelaten pups minimaal vierentwintig uur met rust. Bij dieren op vreemde plekken, zoals kanalen of achter hekken en duidelijk gewonde dieren, zoek je contact met een zeehondenwachter. Die onderneemt actie.

Moeten er meer gesloten gebieden komen voor zeehonden?

Ja. De commissie is van mening dat zeehonden in gesloten gebieden helemaal met rust moeten worden gelaten. Om natuurlijke processen hun gang te laten gaan moeten, net als de zeehondenligplaatsen in de rest van de Waddenzee, ook die in de Eems-Dollard worden gesloten.

Is de opvang van verlaten zeehondenpups en zieke dieren nog wel nodig?

Met de huidige zeehondenbevolking is opvang niet meer nodig. Dat is althans het korte antwoord uit het in februari verschenen adviesrapport, dat een zeskoppige commissie experts in opdracht van het ministerie van Economische Zaken opstelde.

Het adviesrapport vervangt een eerder advies over zeehondenopvang uit 2003, waarvan de aanbevelingen in de praktijk verschillend bleken te worden uitgelegd.

Onder leiding van AndrĂŠ van der Zande, directeur van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), hield de commissie, waaronder twee Britse zeehondenbiologen en een dierethicus, de laatste wetenschappelijke gegevens en recente natuurwetgeving tegen het licht. Daarnaast wonnen ze informatie in bij verschillende internationale zeehondenexperts en bezochten enkele Nederlandse zeehondenopvangcentra.

Een duidelijke conclusie van de commissie is dat de opvang van zeehonden zelfs nadelig kan zijn. In voorbije jaren verbleef meer dan een 40

op de vijf pups van de gewone zeehond in een opvangcentrum. Veel te veel, oordeelt de commissie. Bij wilde dieren is het normaal dat een deel van de jonggeborenen sterft. Zeehonden vormen geen uitzondering. Er zijn aanwijzingen dat dieren met erfelijke aanleg voor ziektes, bijvoorbeeld door inteelt, door opvang in leven worden gehouden en de gehele populatie zwakker kunnen maken. Dat komt doordat de ziektegevoeligheid dan niet natuurlijk wordt uitgefilterd en meer inteelt optreedt. Bij een populatie die tegen de draagkracht aan zit, betekent het uitzetten van elke opgevangen zeehond meer concurrentie om voedsel voor niet opgevangen dieren. Het advies is om de opvang te beperken tot hooguit 5 procent van de jaarlijks geboren gewone en grijze zeehonden.

Een klein beetje opvang mag dus wel, welke dieren zijn dat?

Op grond van natuurwetgeving en uit dierenwelzijnsoogpunt is het advies: vooral zeehonden die in de problemen zijn gekomen door menselijk toedoen. Bijvoorbeeld zeehonden die zijn aangevaren door een boot of verstrikt zijn geraakt in visnetten. Alleen wanneer een dier naar de beoordeling van een deskundige niet ter plekke kan worden geholpen, door bijvoorbeeld visnetten

te verwijderen, en tijdelijke verzorging de problemen kunnen verhelpen, mag het worden gevangen en naar een opvangcentrum gebracht. Is er geen kans op herstel, dan is het dier laten inslapen het advies. De commissie stelt dat er speciale zeehondenwachters moeten worden aangesteld om gevonden zeehonden te beoordelen, zoals in Duitsland al het geval is.

ACHTERGROND

Wat te doen met ‘huilers’, jonge zeehonden zonder moeder?

Hoeveel vis eten zeehonden?

In een pas afgeronde studie hebben onderzoekers van Wageningen Marine Research en andere afdelingen van de Wageningen Universiteit uitgezocht welke hoeveelheid vis gewone zeehonden van de Nederlandse Waddenzee nodig hebben om te overleven. Daarbij werd uitgegaan van de gemiddelde energiebehoefte per zeehond. Omgerekend is dat iets meer dan 4 kilo vis per dag per zeehond.

Zo komen de onderzoekers tot 56.000 kilogram vis per dag, 17.500 ton op jaarbasis.

Hebben zeehonden invloed op de visstand in de Waddenzee?

Op grond van wetenschappelijke visbemonsteringsprogramma’s is de gemiddelde visstand van de Waddenzee berekend op ongeveer 1200 ton en ruim 3500 ton voor de kustzone boven de Waddeneilanden. Flink minder dus dan de totale door zeehonden gegeten hoeveelheid. Uit gegevens van gezenderde zeehonden blijkt echter dat gewone zeehonden bijna de helft van alle duiken (waarschijnlijk op zoek naar voedsel) verder weg op de Noordzee maken, tegen maar 14% binnen de Waddenzee en 31%

boven de Waddeneilanden.

Door die spreiding van voedseltochten komen de onderzoekers uit op een gemiddelde consumptie door gewone zeehonden van 43% van de visstand binnen de Waddenzee en 60% van die in aangrenzende kustzones.

Zeehonden lijken dus de visstand in en rondom de Waddenzee behoorlijk te kunnen verlagen. Wel schrijven de onderzoekers dat door het verdwijnen van de grotere, door zeehonden gegeten vissen, er meer voedsel is voor kleinere vissen, die daardoor beter kunnen groeien.

Volgens nieuwe inzichten van zeehondenbiologen is het niet ongewoon dat zogende pups van gewone zeehonden tot een etmaal door de moeder worden verlaten wanneer die voedsel gaat zoeken.

Ze kunnen deze tijd zelf goed overbruggen. Het advies is om minimaal 24 uur te wachten om te zien of een pup daadwerkelijk is verlaten. Deze wachttijd was in het advies van 2003 twee uur voor gewone zeehonden, voor grijze zeehonden was het al 24 uur. Gespeende grijze zeehonden vasten van nature ruim een maand, zonder moeder, en zijn dus helemaal niet verlaten of in problemen.

WADDENmagazine 2-2018 41

ACTIEF ACHTERGROND

RENATE DE BACKERE

Werelderfgoedexcursies boek ze nu via: www.werelderf goedweken.nl

Wereldervaringen

Onder de titel Werelderfgoedweken organiseert de Waddenvereniging sinds 2013 een serie unieke excursies in de zomermaanden. Kijk naar vallende sterren in het donkerste deel van Nederland, vaar van zoet naar zout op een authentiek zeilschip of verken al wadlopend het werelderfgoed. Nieuw zijn de sliktocht in de Dollard, de excursies vanuit de Kees Wevers Wadpost bij Holwerd en de avondtocht naar Het Rif. En: leden krijgen een leuke korting.

TEKST: HANS REVIER EN LIAN ZIGTERMAN

SCHEMERTOCHT ENGELSMANPLAAT Op de langste dag van het jaar beleef je het wad zoals je het niet vaak meemaakt. Vanaf de parkeerplaats tussen Nes en Wierum stap je de kwelder op die snel overgaat in slikkig wad. In het begin loop je door het slik, dat wordt later een stuk zandiger. Je steekt geulen over en ziet misschien wel zeehonden. Langzaam gaat de dag over in schemer. Rust en stilte overheersen. De wadloopgids en de werelderfgoedgids nemen de tijd om alles wat je tijdens deze unieke wadlooptocht ziet te ervaren.

DONDERDAG 21 JUNI, 20.30-00.23 UUR. • Kosten: €4215,- (niet-leden € 17,50).

NIE UW !

’S AVONDS NAAR HET RIF WADLOOPTOCHT ROTTUMEROOG Begeleid door ervaren gidsen van de vereniging Vrije Wadlopers maak je een bijzondere wadlooptocht naar het meest oostelijke en onbewoonde waddeneiland.

Vanwege de kwetsbare natuur in dit deel van het waddengebied wordt deze tocht zeer beperkt aangeboden. Voor je terugvaart met een passagiersschip is er tijd om een duik te nemen in zee of te genieten van de geluiden van de wind en de vogels te midden van de ongerepte natuur. Ook de 3,5 uur durende vaartocht terug biedt voldoende afleiding. Zo zie je onderweg gegarandeerd zeehonden.

ZONDAG 24 JUNI, 10.30-20.30 UUR. • Kosten: € 45,- (niet-leden € 53,-).

VAREN VAN ZOET NAAR ZOUT Aan boord van een oud vissersschip verken je de zoete en zoute wateren. De blazer TX33 is een bijzonder schip en kent de Waddenzee tot in elke uithoek. Aan boord maak je kennis met het zoete en zoute leefmilieu van verschillende soorten vis.

Vanuit Makkum zeil je over het zoete IJsselmeer naar de plek van de toekomstige vismigratierivier bij Kornwerderzand.

Daar krijg je meer informatie over dit grote project. Na het schutten ga je het zoute, ruime waddensop op. Daar ga je op zoek naar een wadplaat om om met een sleepnet vis te vangen. Onderweg mag je ook nog even aan het roer staan.

ZONDAG 24 JUNI, 10.15-16.15 UUR. • Kosten: € 52,50 (niet leden € 60,-).

ZONDAG 6 OKTOBER, 09.45-17.30 UUR. • Kosten: € 57,50 (niet-leden € 65,-).

NIE UW !

OVER DE KWELDER NAAR HET WAD De Waddenvereniging heeft sinds kort een eigen vogelkijkhut. De Kees Wevers Wadpost staat op een fraaie plek op de kwelder bij Holwerd en nodigt uit voor een mooie wandeling langs kleurige bloemenvelden, dijken en slik. Tijdens de wandeling kom je meer te weten over de historie van dit gebied én maak je kennis met al wat er leeft op de kwelder. Een gids van Staatsbosbeheer en een werelderfgoedgids van de Waddenvereniging nemen je mee naar de mooiste plekjes.

ZONDAG 1 JULI, 13.30-16.00 UUR. • Kosten: € 15,- (niet leden € 17,50).

ZATERDAG 24 AUGUSTUS, 12.30-17.00 UUR. • Kosten: € 20,- (niet-leden € 24,50).

VERKENNINGSTOCHT EILANDERBULT De route van deze wadlooptocht over het wad tussen Engelsmanplaat en Schiermonnikoog loopt vooral over een harde zandbodem en met geulen en prielen doorsneden hoge zandplaten. Een mooie kans om het wadlopen mee te maken zonder een lange oversteek naar de eilanden te ondernemen. De tocht wordt georganiseerd in samenwerking met het Wadloopcentrum Fryslân. De wadloopgidsen kennen het gebied als hun broekzak en kunnen er veel over vertellen. De werelderfgoedgids vult aan met verhalen over de bijzondere natuur.

VRIJDAG 13 JULI, 15.45-18.45 UUR. • Kosten: € 12,50 (niet-leden € 15,-).

Vanaf de Friese kust loop je richting Engelsmanplaat. Als de tocht vlot verloopt, is er nog een doorsteek naar Het Rif, een van de mooiste plekken in het waddengebied. De gidsen vertellen over de natuur, maar nemen ook de tijd om de stilte te rvaren. In het schemerdonker bereik je weer de kwelder bij Wierum. De groep bestaat uit maximaal 11 personen.

WOENSDAG 18 JULI, 19.00-23.30 UUR. • Kosten: € 22,50 (niet-leden € 27,50).

STERRENTOCHTEN In één avond honderden vallende sterren zien? Dat kan tijdens exclusieve zeiltochten over het wad. Dan beleef je een nacht om nooit te vergeten. De Waddenzee is niet voor niks de donkerste plek van heel Nederland en daarmee een fantastische locatie om sterren te kijken.

Half augustus is het hoogtepunt van de meteorenzwerm Perseïden, een door de komeet Swift-Tuttle achtergelaten wolk ruimtestof. Zodra de deeltjes door de dampkring gaan branden ze op en zien wij ze als vallende sterren. Op het zeilschip de Willem Jacob vaar je de duisternis in en ervaar je volkomen stilte. Een sterrenkundige leert je over het astronomische fenomeen en een wadgids vertelt over het belang van de duistere nacht.

Vanaf Holwerd: ZATERDAG 11 EN ZONDAG 12 AUGUSTUS, 19.00-10.00 UUR. Vanaf Terschelling: ZONDAG 12 AUGUSTUS, 19.00-24.00 UUR. Vanaf Ameland: DINSDAG 14 AUGUSTUS, 19.00-24.00 UUR. • Kosten Holwerd: € 95,- (niet-leden € 110,-) • Terschelling en Ameland: € 49,(niet-leden € 59,-) WADDENmagazine 2-2018 43

RENATE DE BACKERE

ACTIEF

Werelderfgoedexcursies boek ze nu via: www.werelderf goedweken.nl

DOE EENS WAD IN HET WERELDERFGOED Erger jij je ook altijd zo aan het zwerfafval in de Waddenzee? Of wil je iets concreets doen in je vrije tijd?

Combineer dan nu het nuttige met het aangename en ga mee met Nynke Dijkstra van Doe Eens Wad. Met haar zeilboot vaar je naar zandplaat Het Rif om droog te vallen. In de tijd dat de plaat droog staat, verzamel je zo veel mogelijk afval. De werelderfgoedgids vertelt je in de tussentijd over het ecosysteem en het effect van dat afval op planten, dieren en uiteindelijk ook op de mens. Met een tevreden gevoel en zakken vol afval (hopelijk valt het mee) keer je weer huiswaarts.

ZATERDAG 30 JUNI, 14.30-23.30 UUR. • Kosten: € 90,- (niet leden € 110,-).

44

Voor de echt actieve waddenliefhebbers organiseren we dit jaar weer deze ruim tien uur durende tocht over het wad, zandplaat Simonszand en het eiland Schiermonnikoog. Indrukwekkend is het slikkige wad, de grote vaargeul en de wadplaat waar je naartoe loopt. Hier regeert Moeder Natuur. Een intensieve, unieke en uitgebreide dagtocht langs onvergetelijke plekken in het waddengebied.

ZONDAG 19 AUGUSTUS, 07.45-18.00 UUR. • Kosten: € 60,- (niet-leden € 75,-).

NIE UW !

STEVIGE SLIKTOCHT IN DE DOLLARD De Dollard staat bekend om het vele slik.

In dit estuarium op de grens van Nederland en Duitsland waan je je in een bijna buitenaards landschap. Door de uitwatering van de Westerwoldse Aa en de Eems heeft zich een uniek brakwatersysteem gevormd. Deze tocht is door het zware slik geschikt voor sportieve lopers, die

eerder een wadlooptocht hebben gemaakt. De gids van de Vrije Wadlopers weet precies waar de mooie plekjes zijn.

Een werelderfgoedgids geeft uitleg over de specifieke natuurwaarden in dit deel van de waddengebied.

ZATERDAG 1 SEPTEMBER, 08.00-12.00 UUR. • Kosten: € 22,50 (niet-leden € 27,50).

WERELDSE WORKSHOP FOTOGRAFIE Het bijzondere licht op de Wadden, de weidsheid en de mooie structuren in het zand: het wad is een geliefde plek om te fotograferen. Samen met waddenfotograaf Henk Postma ga je op pad om de natuurlijke waarden van Werelderfgoed Waddenzee op te zoeken en vast te leggen. De workshop begint in it Garnalefabrykje te Moddergat. Na tips over lichtinval, standpunten en hoe structuren mooi te ‘vangen’, ga je zelf aan de slag op de kwelder en het wad bij Moddergat. De zon gaat om 20.12 uur onder, je maakt dus de schemer volop mee! Na afloop worden

de beelden bekeken én besproken.

VRIJDAG 14 SEPTEMBER, 16.30-21.30 UUR. • Kosten: € 52,50 (niet-leden € 60,-).

OP VERKENNING IN HET WESTELIJK WADDENGEBIED Varen en wadlopen, een mooie combinatie! Met de Neptunus van Jan Heijligenberg vaar je de haven van Den Oever uit. In de geul bij het Amsteldiep zet de schipper je met een klein bootje af op de wadplaat. Daar loop je een heel stuk naar het zuiden en ondertussen bekijk je alles wat het wad hier zo bijzonder maakt. De Neptunus is een ruim schip met een gezellige benedenruimte.

ZATERDAG 22 SEPTEMBER, 11.00-15.00 UUR. • Kosten: € 42,50 (niet-leden € 47,50).

RENATE DE BACKERE

RONDJE WAD

WADDENmagazine 2-2018 45

WAD500

De Waddenvereniging heeft voor ondernemers op en rond de Wadden de WAD500 opgericht. Doel is: kansen benutten die het Werelderfgoed Waddenzee biedt voor bedrijven. Harriët Stalman is schipper op De Wilhelmina en vaart met groepen en dagtoeristen op de Waddenzee.

TEKST: DANIËL MULDER

‘Op het wad valt de wereld weg’

• Bedrijf: Zandbank Sailing • Opgericht: 2003 • Eigenaar: Harriët Stalman • Werknemers: 1 • Locatie: Harlingen • Website: www.wadgenieten.nl

46

Verven, administratie, klanten werven, website onderhouden: het winterseizoen waarin klipper De Wilhelmina in de haven van Harlingen ligt is allerminst rustig voor schipper Harriët Stalman. ‘Ik ben blij dat het vaarseizoen weer is begonnen. Dat is ook hard werken, maar eenmaal op het wad valt alle drukte van mij af. In de haven lees ik nog wel eens een krant, op het wad zie je mij dat nooit doen. Bijzonder toch dat een gebied waar op het oog zo weinig meer is dan zand en water, die uitwerking heeft. Het wad is net een vissenkom. Als ik daar ben valt de wereld om mij heen weg.’

Haar leeftijd beschouwt ze als privé, maar ze is al dertig jaar actief in de zeilcharterwereld. ‘Voor mijn zeilcarrière heb ik gewerkt als dierenverzorgster in de dierentuin van Emmen.’

125 jaar historie Toch is Stalman, die woont op De Wilhelmina, ook een mensenmens. Want ze is opgegroeid in een gezin met zeven kinderen, heeft jaren in een woongroep geleefd waar ook haar dochter werd geboren en nu vaart ze al drie decennia met gasten over de Waddenzee. ‘Voor mij is een reis geslaagd wanneer de gasten eigenlijk niet van boord willen, als ze even blijven

hangen voor een kop thee of nog een keer afscheid nemen.’

De Wilhelmina is een tweemast klipper van 29 meter lang, gebouwd in 1893. Het schip heeft 11 hutten en in totaal 26 bedden. Sinds 2003 is Stalman schipper op De Wilhelmina. ‘Ik vind het heerlijk zelf beslissingen te nemen. Zakelijke beslissingen neem ik samen met mijn (levens) partner Roel Kamphuis, maar zodra we op de Wadden zijn, dan bepaalt het weer, het getij en ikzelf waar we heen gaan.’

Dagtochten, groepsreizen of mee als soloreiziger, het aanbod op De Wilhelmina is breed. Maar de doelgroep is glashelder: ‘Ik richt mij op mensen die weinig tijd of zin hebben om zelf een vakantie te regelen.

Een groot deel van de regelzorgen, denk aan het eten, neem ik uit handen. En eenmaal aan boord hoef je nergens meer aan te denken.’

Recent was in het nieuws dat de concurrentie binnen de bruine vloot - een term die Stalman liever niet gebruikt vanwege de negatieve klank, zelf spreekt ze over de historische vloot - te groot zou zijn.

Stalman stellig: ‘Schippers zijn over het algemeen vrij traditioneel, maar je moet als ondernemer wel meegroeien met de markt.’

MARCEL VAN KAMMEN

WADDENmagazine

WADDENmagazine, juni 2018, nummer 2.

Verschijnt 4 keer per jaar.

Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824 Hoofdredactie: Hans Revier Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Frank Petersen, Jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, Marcus Werner Vormgeving: Très Melis Correcties: Sijka Rispens Druk: Pijper Media, Groningen Advertenties: A2 Acquisitie & Advies Tel. 023-5260405 E-mail: ron.degraaf@xs4all.nl Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s.

Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

De zomer voorbij

Toeristen gaan huiswaarts, trekvogels maken zich op voor de lange reis naar het zuiden. In het septembernummer van het WADDENmagazine bereiden we ons voor op de herfst.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

www. wadden vereniging .nl

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar

www.waddenvereniging.nl WADDENmagazine 2-2018 47

Kom in ACTIE voor een robuuste Waddenzee! a naar

Doe je mee? G

Vissen zijn een onmisbare schakel in het voedselweb van een gezonde Waddenzee. Maar het gaat niet goed met de visstand in de Waddenzee.

Op dit moment geldt: elke vis telt! Werelderfgoed Waddenzee kan echt geen vis meer missen.

Wij maken ons zorgen over de visstand in de Waddenzee. Daarom kiezen wij ervoor om ons met hart en ziel in te zetten voor de onderwaternatuur van de Waddenzee waar vis zo’n belangrijke schakel in is. Dit doen wij met het meerjarige programma Knooppunt Waddenzee.

Om dit programma 5 jaar te laten draaien zijn we op zoek naar minstens 225 mensen die ons steunen in onze droom: een robuuste Waddenzee waar elke vis telt!

elkevistelt.nl