Τεύχος 410 by Diavazo.gr

.. ΔΗ ΜΗΡ ΟΥΛ ΗΣ · Δ. Κ Ο Λ Λ Ι Α Κ Ο Υ · Γ. ΚΟΝΤΟΣ · Δ. ΚΩ ΝΣ ΤΑΝ ΤΑΡ ΑΣ · ΤΖ. ΜΠΑΡΘ · Π. ΤΕΡ ΛΕ^ΗΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ΤΗΣ Ε Σ Τ Ι Α Σ

Γ, Σεφέρης ■ Κ. Τσάτβος

Ν Ε Α Ε Σ Τ ΙΑ

"Ενας διάλογος γιά την ιιοίηοη tuiMtACiA Am*α« liaimm/,ιις

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Νέα 'Ελληνική Βιβλιοθήκη

ΓΙΩΡΓΟ Σ Ε Φ ΕΡ Η

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ε ΠΙΚ Α ΙΡ ΙΚ Α 9 Bestseller 1 0 Βραχυγραφίες 1 3 Εξώστης Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 2 0 Αιχμές Ζητείται ήθος Γράφει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος 2 2 Παρεμβατικά 0 αρχιεπίοκοπος και οι διανοούμενοι Γράφει ο Αλέξης Ζήρας ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 410, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2000 ISSN 1106-1383

2 4 Ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης 2 1 Ευκαιρίας δοθείσης Απικείμενα και κείμενα Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Σύνταξη: 3101.313 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθανααόπουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης Κατερίνα ΓΜονηοιάτου, Βασίλης Καλαμαράς Λάμπρος Κουλελής Ηρακλής Παπαλέξης Βάαω Σπάθή. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάοω Σπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίοεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διορθώσεις: Ο Λ. Νικολάου Σελιδοποίηση ■Διαχωρισμοί: Μαρία Ιαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700 Φιλμ-Μοντάζ: ΜΥΘΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ιωοδύχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Λ. Πρίφτης & Υιοί ΟΕ, Σωνιέροα 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη ΑΕ, Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 5199900 Ιδιοκτησία: Γώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε1 Εκδότης: Γιώργος Γαλάντης Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταξά 26, Αθήνα 106 81, Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο t Κέντρο του βιβλίου», Λαααάνη 9, τηλ. 237.463 Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Ιαχαριουδάκη Φωτογραφία εξωφύλλου: Χαρακτικό του Α. Τάοοου Το διαβάζω στον κυβερνοχώρο: http://hook.iulture.gr.

3 0 Εκδόσεις του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Γράφει η Τιτίκα Δημητρούλια ΑΡΘ ΡΑ 3 3 0 νόστος του εσωτερικού κόσμου Γράφει η Μάρω Δούκα 3 5 Το τέλος του βιβλίου και η πολιτισμική απαοχόληοη Γράφει ο Βαγγέλης Κάοοος ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4 2 Βάοος Η. Βογιατζόγλου: Το πάθος μου είναι η γλώοοαΤη συνέντευξη πήρε ο Κώστας Νταντινάκης ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ ΤΟΥ Μ Η Ν Α 5 1 Συνεργάστηκαν οι: Γιώργος Βεης Μιχαήλ Σ. Ζουμπουλάκης, Μάκης θεοδόσης Θανάσης Καραγιάννης Βρασίδας Καραλής Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης Σωτήρης Ντάλης Ευαγγελία Πανταλεων, Γιάννης Σ. Παπαδάτος Τάσος Παππάς Κυριακή Πετράκου, Βασίλης Ρούβαλης Ζωή Σαμαρά, Άλκηστις Σουλογιάννη, Παναγιώτης Τσιαμούρας. Για τα βιβλία τους γράφουν οι: 53 Δήμητρα Κολλιάκου 5Ζ Δημήτρης Κωνοταντάρας 6Ζ Γιάννης Κοντός Ζ1 Δημήτρης Δημηρούλης Κ Ε ΙΜ ΕΝΑ ΤΟΥ 1 9 0 0 9 2 Ο φάρος της Ανατολής ΤΟ Θ Ε Μ Α ΤΟ Υ Μ Η Ν Α : Γιώ ργος Σ εφ έρ η ς

Εισαγωγικό - επιμέλεια: Βρασίδας Καραλής

9 6 R o de rick B ea ton : Γιώργος Σεφέρης: Μια εισαγωγή

Μιχάλης Τοιανίκας: Σεφερης: Η «καύσιμη» ηλικία

1 0 5 Μ άρ θα Κ λ η ρ ο ν ό μ ο υ :// μνήμη στο έργο του Γιώργου Σεφέρη 1 1 2 Αντώνης Δρακόπουλος: Τι είδε ο Σεφέρης στα μοναστήρια της Καππαδοκίας 1 1 8 Βρασίδας Καραλής: Το δράμα του άθρηοκου ανθρωπισμού στο έργο του Γιώργου Σεφέρη ΔΕΛΤΙΑ 1 2 5 Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό 1 3 4 Κ ρ ιτικο γ ρ α φ ία

πΜετετifa ΣΥιΜύΡΟΜΗΤΗΣ στο ΚΑΙ ΚΕΡΟΙΣΤΕΤΡΙΑΤΕΥΧΗ Για ένα χρόνο (11 τεύχη - το ένα διπλό) πληρώνετε

αντί 22Θ Θ Ο ' δρχ. μόνο

26 Σπουδαοτική 14.000 δρχ.

01 ΤΙΜΕΣ ΑΥΤΕΣ ΙΣΧΥΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Βιβλιοθήκες-Ιδρύματα 26.000 δρχ. Εξαμηνιαίες Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου: 9.000 δρχ. Σπουδαοτική 8.000 δρχ. Ετήοιεε Συνδρομές εξωτερικού: 90 δολ. ΗΠΑ. Σπουδαοτική 85 δολ. ΗΠΑ βιβλιοθήκες-Ιδρύματα 130 δολ. ΗΠΑ. Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 2.000 δρχ. Εμβάοματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Ανδρ. Μεταξά 26,10681 Αθήνα, τηλ. 33.01.239, τηλ. & fax 33.01.315.

Βιβλίο και φυλακή ·Α ρ. 99

Ελληνικό παραμύθι ·Α ρ. 130*

Άγιον'Ορος ·Αρ. 68

Βιολογία ·Α ρ. 203

Εξουσία και κοινωνία · Αρ. 276

Αισθητισμός ·Α ρ. 349

Βυζάντιο ·Α ρ. 129

Εξπρεσιονισμός ·Α ρ. 208

Αιώνας (ο) που φεύγα ·Α ρ. 382

Βραβεία λογοτεχνίας 1995 ·Α ρ. 364

Εξωτισμός ·Α ρ. 314

Αιώνας (ένας) συγγραφείς, 1900-2000·

Βραβεία λογοτεχνίας 1995·Αρ. 365

Επιθεώρηση Τέχνης ·Α ρ. 67

Βραβεία λογοτεχνίας 1996 ·Α ρ. 375

Επικοινωνιολογία ·Α ρ. 348

Αλληλογραφία ·Α ρ. 170

Βραβεία λογοτεχνίας 1997 ·Α ρ. 386

Επιλεκτική βιβλιογραφία Χριστουγέηων ·

Αμερικανική πεζογραφία (ούγχρονη) ·Αρ.

Βραβεία λογοτεχνίας 1 9 98 · Αρ. 398

Αρ.403

237 Αρερικανοεβραίοι συγγραφείς ·Α ρ. 367 Αμερική των μειονοτήτων ·Α ρ. 394 Αναγνώσεις και κείμενα ·Α ρ. 234

Ανθρωπολογία (κοινωνική) ·Α ρ. 323 Ανολοκλήρωτοι έρωτες ·Α ρ. 261 Αντίσταση και λογοτεχνία · Αρ. 5 8* Αρχαία λυρική ποίηση ·Α ρ. 107* Ασθένειες των συγγραφέων ·Α ρ. 281 Αστικό ελληνικό μυθιστόρημα ·Α ρ. 338 Αστυνομική λογοτεχνία ·Α ρ. 86

Επιστήμες (κοινωνικές) ·Α ρ. 222

Γαλλική επανάσταση ·Α ρ. 216 Γτλλική ποίηση τα τελευταία 60 χρόνια · Αρ.310

Αναχρονισμός στον αιώνα μας · Αρ. 283

Αρ.253 Επιλογή Βιβλίων 1986-87 ·Α ρ. 172

Επιστήμες στον κόσμο μας ·Α ρ. 220 Επιστημονική φαντασία ·Αρ. 220 Ερωτισμός και πορνογραφία ·Α ρ. 341

Γενιά τωνΜπήτνικ·Αρ. 64* Γερμανόφωνο θέατρο ·Α ρ. 70

Γεωπολιτική και στρατηγικές ·Α ρ.331

Ήχος (ο) της εικόνας ·Α ρ. 329

Γλώσσα και Δημοτικό σχολείο ·Α ρ. 345 Γλωσσολογία ·Α ρ. 144 Γνωσιακές επιστήμες ·Α ρ. 408 Γραφές και υπογραφές γυναικών ·Α ρ. 401

Αυτοβιογραφία ·Α ρ. 155

Ο θάλασσα και ταξίδια ·Α ρ. 244 θέατρο (νεοελληνικό) ·Α ρ. 89 θέατρο και παιδί ·Α ρ. 214 θεολογία ·Α ρ. 251

Αυτόχειρες (οι) στη λογοτεχνία · Αρ. 284

Αφήγηση και παραμύθι ·Α ρ. 363

Δεκαετία το υ '60 ·Α ρ. 308

Θεσσαλονίκη ·Α ρ. 128 θεωρία του Χάους ·Α ρ. 409

Διακοπές και βιβλίο ·Α ρ. 196

Β Βιβλία για το καλοκαίρι · Αρ. 148 Βαλκάνια ·Α ρ. 402 Βιβλίο και στρατός ·Α ρ. 146 Βιβλία Α ' εξαμήνου 1 9 92 · Αρ. 292

Διακοπές. Εκδότες προτείνουν 460 βιβλία •Αρ. 244 Διανοούμενοι και εξουσία ·Α ρ. 186 Δοκίμιο ·Α ρ. 117

I Ιστορικό μυθιστόρημα ·Α ρ. 291 Ιταλική λογοτεχνία ·Α ρ. 76

Βιβλία Β'εξαμήνου 1 9 9 2 ·Αρ. 303

Κινηματογράφος και ιστορία · Αρ. 266

Βιβλία Α'εξαμήνου 1993·Αρ. 316

Έγκλημα - Απόπειρες ερμηνείας · Αρ. 239

Κινηματογράφος (θεωρία) ·Α ρ. 317

Βιβλία Β' εξαμήνου 19 93 · Αρ. 328

Εθνικισμός ·Α ρ. 322

Κινηματογράφου (χρόνια) ·Α ρ. 353

Βιβλία Α'εξαμήνου 1994 ·Α ρ. 340

Εκπαίδευση - Δημόσια και ιδιωτική ·Αρ.

Κοινωνία και κράτος ·Α ρ. 233

Βιβλία (185) που αξίζει να διαβάζετε ·Αρ. 409 Βιβλίο - η αγοραστική συμπεριφορά του κοινού· Αρ. 224 Βιβλίο και εικονογράφηση · Αρ. 248 Βιβλίο και νέες τεχνολογίες ·Α ρ. 188

247 Ελληνικά γράμματα στη Γερμανία ·Αρ. 368 Ελληνικό μπεστ σέλερ του 1990 ·Α ρ. 252 Ελληνική πεζογραφία (μία συζήτηση) · Αρ. 376

Κοινωνιολογία·Αρ. 119 Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας •Α ρ. 241 Κουλτούρα (η) της αμφισβήτησης ·Α ρ. 352 Κόμικς ·Α ρ. 217*

Κριτική ·Α ρ. 184

Όραμα (το) στη λογοτεχνία · Αρ. 263

Κυπριακά γράμματα ·Α ρ. 123*

Οργωμένοι νέοι ■Δεκαετία του '50 ·Α ρ. 302

A Λαϊκά αισθηματικό μυθιστόρημα ·Α ρ. 100

Τηλεόραση και παιδί · Αρ. 262 Τιμή και προπή·Αρ. 351

Όρια (τα) του μυθιστορήματος ·Α ρ. 373

Τρέλα και κοινωνία · Αρ. 272

Όψεις του λαϊκού πολιτισμού ·Α ρ. 404

Τσιγγάνοι: Ρομ, Μανούς ή Στντέ, Καλέ ·Α ρ.

Λαϊκό τραγούδι ·Α ρ. 362

374

Λαογραφία ·Α ρ. 245

Λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία ·Α ρ. 59*

Παραλογοτεχνία ·Α ρ. 354

Λογοτεχνία τηςΑργεπινής ·Α ρ. 315

Παιδί και δημιουργικότητα ·Α ρ. 361

Υπερρεαλισμός (ελληνικός) ·Α ρ. 120

Λογοτεχνία και ζωγραφική ·Α ρ. 321

Παιδί και περιβάλλον · Αρ. 325

Υπερρεαλισμός και έρωτας ·Α ρ. 335

Λογοτεχνία (η) και το κακό ·Α ρ. 289

Παιδική λογοτεχνία (θεωρία και κριτική) ·

Λογοτεχνία και κινηματογράφος ·Α ρ. 75 Λογοτεχνία και φωτογραφία ·Α ρ. 271 Λογοτεχνικό βιβλίο και παιδί ·Α ρ. 242

Παιδικό βιβλία '86-'87·Α ρ. 180 Παιχνίδι και παιδί ·Α ρ. 236

Περιπλάνηση στη λογοτεχνία ·Α ρ. 282

Μέοα Μαζικής Επικοινωνίας · Αρ. 194

Πολιτική γελοιογραφία ·Α ρ. 268

Μεσαίωνας ·Α ρ. 288

Υποτροφίες συγγραφέων ·Α ρ. 371

Αρ. 346 Παιδικό βιβλίο ·Α ρ. 94*

Φ Φεμινιστικό έντυπο (ελληνικό) ·Α ρ. 198 Φετίχ της γραφής ·Α ρ. 360 Φετιχισμός·Αρ.301 Φιλέλληνες (ούγχρονοι αγγλόφωνοι) ·Α ρ. 164

Πολιτισμός και κουλτούρα ·Α ρ. 195

Μεσοπόλεμος και πεζογραφία ·Α ρ. 279

Πράγα των συγγραφέων · Αρ. 209

Μεταμοπερνο ·Α ρ. 254

Πρωτοπορίες και κινήματα ·Α ρ. 270

Μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία ·Α ρ. 380

Πώς να διαβάζουμε ·Α ρ. 359 Πρωτοχρονιές του Μεσοπολέμου ·Αρ.

Μετάφραση ·Α ρ. 156*

370

Φιλοσοφία της ιστορίας ·Α ρ. 344 Φιλοσοφία και φύση ·Α ρ. 339 Φινλανδικά γράμματα ·Α ρ .1 1 4 Φουτουρισμός ·Α ρ. 141 Φρόιπ (επίγονοι) ·Α ρ. 65*

Μικρασιατικός ελληνισμός ·Α ρ. 74*

Μοναξιά και λογοτεχνία ·Α ρ. 280 Μουσική και λογοτεχνία ·Α ρ. 185

Ραδιόφωνο και τηλεόραση ·Α ρ. 215 Ρεαλισμός ·Α ρ. 250

Ρ οκ·Α ρ.2 19

Νέα Υόρκη (η) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 296

Ρομαπιομός·Αρ.225

Χιούμορ ·Α ρ. 124 Χιούμορ και παιδική λογοτεχνία · Αρ. 336 Χιπισμός ·Α ρ. 341 Χόλιγουντ (το) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 332 Χρονογράφημα ·Α ρ. 293

Νέο Μυθιστόρημα ·Αρ. 189

Χωρισμός· Αρ. 366

Νέοι και λογοτεχνία ·Α ρ. 232 Σενάριο (το) ·Α ρ. 290

Σημειωτική ·Α ρ. 71*

0ιδίπους·Αρ.350

Στρουκτουραλισμός ·Α ρ. 227*

Οικολογία και πολιτική ·Α ρ. 318

Συμβολισμός ·Α ρ. 333

Ολλανδικό γράμματα (αύμρονα) ·Α ρ. 84

Σχολή της Φρανκφούρτης ·Α ρ. 405

Ολοκαύτωμα ·Α ρ. 400 Ομοιοπαθητική ·Α ρ. 221

Σώμα (το) στο λόγο και στην τέχνη ·Α ρ. 307

Ψ Ψυχανάλυση (το λυκόφως) ·Α ρ. 264 Ψυχανάλυση και λογοτεχνία ·Α ρ. 163 Ψυχανάλυση και πολιτική ·Α ρ. 343 Ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία ·Α ρ. 342 Ψυχιατρική και ψυχανάλυση ·Α ρ. 210

Ομοφυλοφιλία ·Α ρ. 246

Ψυχογλωσσολογία ·Α ρ. 238

Όνειρο (το) στη λογοτεχνία ·Α ρ. 240

Ψυχολογία (κοινωνική) ·Α ρ. 255

' Τα τεύχη που οημειώνοπαι με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία

(ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ Ε.Ε.) σας περιμένει με 3 καταντήματα, Οπουδήποτε στην Ελλάδα ή σε χώρα-μέλος της Ε.Ε. και αν μένετε, σας ταχυδρομούμε - το αργότερο την επομένη μέρα α 4 εξειδικευμένα τμήματα, 230 Θεματικές πό την γνωστοποίηση της παραγγελίας σας - όποια βιβλία θεβιβλιοθήκες και 60.000 τίτλους βιβλίων. λήσετε. Για να μας παραγγείλετε τα βιβλία που χρειάζεστε, αρκεί ένα τηλεφώνημα, φαξ, e-mail, ή μία επιστολή σας. Τα βιβλία θα σας αποσταλσΰν στις ίδιες χαμηλότερες τι Π ά ντα μ ε τ ις χ α μ η λ ό τ ε ρ ε ς τ ιμ έ ς μές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστήματά μας (για τις αποστολές εσωτερικού: δυνατότητα πλη Στο 80% των τίτλων, τελική τιμή των ρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέωση της πιστω βιβλίων είναι πάντα η γνωστή τικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.) Παραγγελίες εσωτερικού αξίας πάνω από 5.000 ασυναγΛ ιοτα χαμηλότερη ΤΙΜ Η δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξό ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Στα δων αποστολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλείου Πολιτεία. Για παραγγελίες εσωτερικού αξίας βιβλία που εμπίπτουν στον νόμο περί μικρότερης των 5.000 δρχ. τα έξοδα αποστολής είναι 950 δργ.(ι, , , σχύει μέχρι 30/9/2000) Για τις αποστολές εξωτερικού είναι απαραίενίΟΙΟζ Τίμήζ , τελική τιμή ElVCll TOXVUX τητη η χρέωση πιστωτικής κάρτας και δεν ισχύουν οι άτοκες δόσεις, ή χ α τ ώ τα τη ε π ιτ ρ ε π ό μ ε ν η . ισχύουν όμως παντα πάντα οι τιμές του βιβλιοπωλείου μας χωρίς καμία π θ Γ . v a a b e ν a ισχυουν ο ον' προσαύξηση. Τα έξοδα αποστολής, για το εξωτερικό, καθορίζονται ^ Γ ι 1 Ε, λ u8(OQOU|18 Τα ρ Ιρλ ίΠ π ο υ απότον ισχύοντα τιμοκατάλογο των ΕΛΤΑ. ■ι, Ι· ιι

δ ί α τ ί θ ε ν τ α ΐ σ ε UU H , .

or Μ ρ χαμηλότερα αιτό/την W τψΛί^ταλό^ου.

'Ι ρ ί ώ Μ

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΤΗΝ ΠΟΡΤΑ ΕΑΕ

ΑΤΟΚΩΝ ΔΟΣΕΩΝ- εφ^όσον διαθέτετε τις α™υΤΌΐνες π / MASTERGARI) DINERS AM ERICAN

''y

(ΓΙΑ ΑΘΗΝΑ -ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΑΣΤΙΑ) Εμείς χαιρόμαστε ιδιαίτερα να σας βλέπουμε στους χώρους του βιβλιοπωλείου μας να ψάχνετε στα ράφια, να ξεφυλλίζε τε τα βιβλία και να μπορούμε να σας εξυπηρετήσουμε. Ξέ ρουμε όμως ότι πολλές φορές σας είναι εξαιρετικά δύσκολο «gprS* να κλέψετε χρόνο, ενώ γνωρίζετε ποια βιβλία σας χρειάζονται. Γι’ αυτή την περίπτωση οργανώσαμε την αποστολή βιβλίων από το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία στον χώρο σας. Ενα α πλό τηλεφώνημα, φαξ ή e-mail αρκεί για να παραλάβετε σας επόμενες 24 έως 48 ώρες - όποια βιβλία θελήσετε στην πόρτα του σπιτιού ή του γραφείου σας. Οι συνεργάτες μας θα σας φέρουν τα βιβλία σας σας ίδιες χαμηλότερες τιμές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστήματά μας (δυνατότητα πληρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέ ωση της πιστωτικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.) Παραγγελίες αξίας πάνω από 5.000 δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξόδων απο στολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλεί ου Πολιτεία. Για αποστολές εκτός μικρού δακτυλίου αξίας μικρότε ρης των 5.000 δρχ., τα έξοδαταχυμεταφοράς είναι 950δρχ.( ισχύει μέ χρι 30/9/2000)

Ασκληπιού 1- 3 &Ακαδημίας - Αθήνα 10679 - Τηλ.: 3600235,3616373, 3604475 - Fax: 3604462 - e-mail: politeia@otenet.gr - internet: http://www.politeianet.gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ Ε Φ Η ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΦΑΝΗ

DAV ID A M BROSE

ΧΡΩΜΑ ΣΚΙΑΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ μυθιστόρημα Ο Ρικ Χάμιλτον είναι επιτυχημέ νος επιχειρηματίας, έχει μία όμορ φη γυναίκα και έναν υπέροχο γιο. Μια μέρα, ενώ βρίσκεται στη μέση μιας συνάντησης, ένα πολύ έντο νο προαίσθημα θανάτου της γυ ναίκας του σε τροχαίο ατύχημα τον οδηγεί στον τόπο του δυστυχήμα τος. Εκεί τον περιμένει το μεγαλύ

Μία γραμματέας, ένας νέος υπουργός. Μια ερωτική σχέση γεμάτη πάθος και απρόοπτα. Ο υπουργός χρόνια παντρεμένος, αυτή χρόνια δεσμευμένη. Ένταση, δράμα, προβλήματα που οδηγούν αργά την ηρωίδα σε τραγικές όσο και απρόσμενες αποφάσεις.

τερο σοκ της ζωής του. Η γυναί κα του, που πριν από λίγο φαινόταν νεκρή, τώρα είναι ζωντα νή και προσπαθεί να τον παρηγορήσει... Αλλά γιατί τον φωνά ζει Ρίτσαρντ; Κω γιατί αρνείτω ότι έχουν έναν γιο; Ένα πρωτότυπο cult μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει με την απρόβλεπτη εξέλιξή του. Ένα συναρπαστικό θρίλερ που συνδυάζει σύγχρονες επιστη

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Π Α Π Ο Υ Τ Σ Η

μονικές θεωρίες της κβαντικής θεωρίας για παράλληλους κό

ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΙΡΙΑΛ ΚΑΠΟΥΤΟ ’ΧΩ ΞΑΝΑΔΕΙ

σμους και εναλλακτικές πραγματικότητες με την αγωνία, το ψυχολογικό δράμα και την περιπέτεια.

ALAN A T T W O O D

διηγήματα

ΑΝΑΠΝΕΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΡΟ

«Να σε κερατώνει ο άντρας σου το καταλαβαίνω, μα να σε κερα τώνει καημένη μου κι ο γκόμε

μυθιστόρημα

νος, αυτό κι αν είναι απ' τ' ά Μια απρόσμενη ερωτική ιστορία

γραφα!!! Καλά, δεν σου έχει μεί

ανάμεσα στον Άνταμ Γουίντσονγκ,

νει ίχνος αξιοπρέπειας; Πώς να σου δώσω να καταλά

που έχει την απίστευτη ικανότητα

βεις ότι το δέσιμο ψυχή τε και σώματι Μιμίκας-Άγγελου ήταν

να αναπνέει μέσα στο νερό και τη

φύκια για μεταξωτές κορδέλες;

διάσημη σταρ του Κάρντιγκαν, με

Πώς να σε κάνω να το πάρεις χαμπάρι ότι τη σπατάλη για

τά από μια σειρά απίστευτων συ

τον άθλιο που στην έφερε, μπορείς να τη μετατρέψεις σε α

μπτώσεων και «έντονων» προσπα

πόλαυση για κάποιον άλλον που το αξίζει;

θειών της.

Δεν υπάρχει χώνεφέ το έρωτας ανεξάντλητος,

Μια ερωτική ιστορία με απολαυ

Σάλι Σπέκτορ, που γίνεται η πλέον

έρωτας διάρκειας, έρωτας for ever...». 7 απολαυστικά διηγήματα με πρωταγωνίστριες σύγχρονες

στικούς χαρακτήρες, χιούμορ, σασπένς και απρόοπτες εξελί

γυναίκες σε απρόβλεπτες καταστάσεις!

χετε διαβάσει.

Π εριο δ ικό και

ξεις που οδηγούν σε ένα από τα πιο περίεργα εγκλήματα που έ

τδόσεις ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ

Αποστολοπούλου 64, 152 31 Χαλάν Spi, Τηλ: 6775-147, email: apt@x-treme.gr

Ε κ δ ό σ ε ις Α ρχ α ία

Κ άκτος

Ε λ λ η ν ικ ή

Γ ρα μ μ α τεία

«Ο ι Ε λ λ η ν ε ς »

ΚΥΚΛΟ ΦΟ ΡΟΥΝ 5 10 ΤΟ Μ ΟΙ

Γ ια π ρ ώ τ η φορά σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , α λ λ ά κ αι δ ιεθνώ ς, μια σειρά Α ρ χ α ίω ν Σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν δ ημιουρ γεί έν α μ οναδικ ό π ρ ο η γ ο ύ μ ε νο . Π α ρ α β λ έ π ο ν τ α ς τις τ ρ έχ ο υ σ ε ς εκ δ οτικ ές « λ ο γ ικ έ ς » τ η ς ε μ π ο ρ ικ ό τ η τ α ς , α γ ν ο ώ ν τ α ς τ η σ υ σ τ η μ α τ ικ ή χ ε ιρ α γ ώ γ η σ η του κοινού προς τις εύ κ ο λες « ε π ιτ υ χ ίε ς » , προ σ π ερνώ ντα ς τη ν αδιαφορία τω ν υ π εύθυνω ν, υ π οτίθε τ α ι, φορέω ν ή τ η ν π ο λ ε μ ικ ή κ ά π ο ιω ν κ ύ κ λ ω ν π ου θέλουν να μ ο νο π ω λ ο ύ ν τ η ν α ρ μ ο δ ιό τη τ α χ ω ρ ίς να δ ια κ ό π τ ο υν το ν λή θ α ρ γο τ ο υ ς , οι Ε κ δ ό σ εις « Κ ά κ τ ο ς » δίνουν μ ε σ υ ν έπ εια

κ α ι ε π ίγ ν ω σ η

της

ευ θ ύ νη ς

το υ ς

τη

σειρά τ η ς

Α ρ χ α ία ς

Ε λ λ η ν ικ ή ς

Γ ρ α μ μ α τ ε ία ς « Ο ι Έ λ λ η ν ε ς » , τ η μ ό νη π ο υ εκδίδει, ό π ω ς α κ ριβ ώ ς υ π ο σ χ έ θ η κ ε μ ε τ η ν έναρξή τ η ς , σ χ εδ ό ν μια δ εκ α ε τία τ ώ ρ α , ΟΛΑ τ α έρ γα ΟΛΩΝ τ ω ν κ λ α σ ικ ώ ν σ υ γγρ α φ έ ω ν. Π ο λ λ έ ς κ α ι γ ν ω σ τ έ ς οι δ υσ κ ο λ ίες π ο υ π ρ έ π ε ι να ξεπ ερ ά σ ει ένα τέ το ιο έρ γο. Μ ή π ω ς ό μ ω ς είναι ή ώ ρα να ξεπ ερ ά σ ει κ αι ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς τ η ν π α ρ α π λ ά νη σ η ; Ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς π ο υ π λ η ρο φ ο ρείτα ι, επ ί π α ρ α δ είγ μ α τ ι, α π ό σ χ ε τ ικ ό κ α τ ά λ ο γ ο ότι η σειρά τ ω ν Α ρ χ α ίω ν

Σ υγγραφ έω ν

τω ν

Ε κ δ ό σ εω ν

Ζ αχαρόπουλου

είναι

«η

πιο

ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η » , ό τα ν σ ε 1 2 7 τό μ ο υ ς π α ρ ο υσ ιά ζοντα ι επ ιλ ο γ έ ς έρ γω ν. Ή , επ ίσ η ς , ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς π ο υ μαθαίνει α π ό το ν κ α τ ά λ ο γ ο του « Π α π ύ ρ ο υ » ότι οι εκ δ όσεις α υ τ έ ς κυ κ λοφ ο ρο ύ ν τ α Ά π α ν τ α τω ν Α ρ χ α ίω ν Σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν , ό τα ν δεν π ρ όκ ειτα ι π α ρ ά γ ια επ ιλ ο γ έ ς π ά λ ι, μ ερ ικ ές φορές α νο λ ο κ λ ή ρ ω τε ς όσον αφορά τ α ίδια τ α π α ρ ου σ ια ζό μ ε να κ είμ ε να , κ α ι μ ά λ ισ τ α μ ε εκ δ ο τ ικ ά κ α ι μ ετ α φ ρ α σ τικ ά δ εδ ομένα π ε ρ α σ μ έ νω ν δ εκ α ετιώ ν. Η Α ρ χ α ία Ε λ λ η ν ικ ή Γ ρ α μ μ α τ ε ία υ π ή ρ ξε η ιδρυτική π ρ ά ξη του π α γ κ ό σ μ ιο υ π ο λ ιτ ι σ μ ο ύ , κ α ι, α ιώ νες τώ ρ α , η α νθ ρ ω π ό τ η τ α προοδεύει χ ά ρ η σ τ η μ α θ η τ εία τ η ς σ τ α κ λ α σ ικ ά κ είμ ε να . Η έκ δ ο σ η κ α ι μ ε λ έ τ η τ ω ν κ ειμ ένω ν α υ τώ ν δεν ση μ α ίνει α π λ ώ ς γνω ριμ ία ενός π ο λ ιτ ισ τικ ο ύ π α ρ ελ θ ό ν το ς . Ε ίνα ι π ρ ω τ ίσ τ ω ς η συ νείδ ηση του ότι η α ρ χ α ία ελ λ η νικ ή σ κ έψ η π ε ρ ιέχ ει α υ τό π ο υ κ α μ ιά νεό τερ η , τ ε χ ν ο λ ο γ ικ ή ή ά λ λ η , εξέλιξη δεν μ π ο ρ εί να α ντ α γω νισ τ εί: τη ν α ρ ε τή , το ν άνθρ ω π ο ω ς υ π ό δ ειγ μ α γ ια τον ά νθρ ω π ο. Α υ τ ό τ ο π α γ κ ό σ μ ιο ελ λ η νικ ό κ λ η ρ ο δ ό τ η μ α α π ο τ ε λ ε ί ιδίως γ ια το ν σημερινό Έ λ λ η ν α π η γ ή κ α ι όρο τ η ς ύ π α ρ ξή ς το υ . Α ς α ξιο λο γ η θ εί η συνεισφ ορά κ α θ ενό ς α ντ ικ ειμ ενικ ά , κ αι κ ά θ ε π ρ ό τ α σ η α ς κριθεί ω ς σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς .

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Κ Τ Ο Σ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46, 106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 38.40.524, 38.44.458, FAX: 33.03.098 in f o @ k a k t o s .c o m

15/ 6/2000 14/ 7/2000 Τα εμπορικότερα βιβλία

L Μ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού 2.

Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών

Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η ανατροπή

Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Το αντικείμενο καςτανιο της

πατακης

του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώ-

κέδρος

ρηοαν 3 0 βιβλιοπώλες, απ 'όλη ψ

Ελλάδα, δη

λώνοντας ο καθένας τους τέοοερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήοεις.

Μ. ΡΕΖΑΝ Με νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα

Λ. NT. ΜΠΕΡΝΙΕ Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλλι

7. I. ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας

οκεανιδα

Κ. ΤΣΑΤΣΟΥ Λογοδοσία μιας ζωής οι 8 . Μ. ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Μ ν θ. 9.

εκδόσεις τον φίλον

καςτανιο της

ΒΑΛΤΙΝΟΣ Συναξάρι Ανδρέα Κορδοπάτη

Λ. ΔΙΒΑΝΗ Εργαζόμενο αγόρι

οκεανιδα

καςτανιοτης

Α. ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ Γκας ο γκάνγκστερ 10.

πατακης

ψ υχο γιο ί

καςτανιοτης

Δ. ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Η νοσταλγία των δράκων

εστία

Α. ΠΑΠΑΑΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα

καλεντης

Ε. ΦΑΚΙΝΟΥ Τυφλόμυγα ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ

11.

NT. ΓΚΕΤΖ Το Θεώρημα του παπαγάλου πόλις Κ. ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ

Κλειστόν λόγω μελαγχολίας

καςτανιοτης

Τα στοιχώ παραχώρησαν τα βιβλιοπωλεία: Αριοτοτίληξ-Αθήνα. Αρκτούροφάρτη. Βαγιονάκης-Αθήνα. ΓκριτοηφωργιάΙηξ-Καλλιθία. Αίοκας-Πάργα. Αιάλογοξ-Βόλοξ. Μογοξ-Βιίρωνας. [λαιβερουίάκηζ-Αβήνα. f νίοχώραΑθήνα. Ex-Ubris-Ψυχικό. Εοτία-Αθήνα. Θιωρία-Ζάκυνθοζ. Ιανόζ-βιοοαλονίκη. ΙΙαίον'Απρον-Ραφήνα. Κεντρί-θεοοαλονί κη. ΚουκκιΜορινθοζ. Κρομμάάαφς. Αίσχη του Βιβλίου-Αθήνα. Ubro-Αθήνα. Λοξίας-θεοοαλονίκη. ΜποοτάνογλουΠειραιάζ. Νέοτωρ-Κατιρίνη. Πατάκης-Αθήνα. ίΙλαίοιο-Νάξος. Πλήθων-Πλ,Αμιρικήζ. Πολπώ-Αθήνα. Ρηγόπουλος-Κίκαια. Φακίνοζ-Μαρούοι. Φόλκας-Παλαιό Φάληρο.

Ο «ΠΟΤΑΜΟΣ», ΟΙ Π Α Ρ Α Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Κ Α Ι Ο «ΙΠΠΟΠΟΤΑΜΟΣ» Ο εκ δο τικ ό ς οίκος «Ποταμός» τη ς Ανασ τασ ίας Λαμπρία, με τα υπέροχα παιδικά βιβλία, τον τ ε λευταίο καιρό δημιούργησε «παραποτάμους». Το υτέσ τιν , άρ χισ ε να εκ δ ίδ ει και ά λ λ α , πέραν τω ν παιδικών, βιβλία όπως Η Ιστορία του χρήμα

τος, το πρωτότυπο λεύκω μα Ελλάδα 20ός αιώ νας- Οι πρώτες σ ελίδες, δύο βιβλία του πανάξι ου δ ημοσ ιογρά φ ου και πρώην ευ ρ ω β ο υ λ ευ τή Παναγιώ τη Λαμπρία, τα Καραμανλής ο φίλος και

Η Ευρώπη φάντασμα, το ενδιαφ έρον Στην ακρο θαλασσιά του Ζ. Ντ. Ουρμπέν κ.ά. Μ όλις πρόσ φ ατα ο «Π οταμός» εγ καινία σ ε μια νέα σειρά, τον «Ιπποπόταμο», η οποία περιλαμ βάνει λογοτεχνικά βιβλία με χιούμορ ή, άλλω ς πως, βιβλία πνευματώδη. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι η επιλογή τριώ ν τίτ λω ν που δ ιακρίνονται για τις «ιδιαίτερες» δ ια στάσεις του ς και τα μινιμαλιστικά του ς εξώ φ υ λ λα. Πρώτο και καλύτερ ο, μια σ υλλογή με δεκατρία διηγήματα το υ συγγραφέα του Τομ Σόγερ, Μαρκ Τουέιν Καθήκοντα ταξιδιωτικού πράκτορα (μτφρ. Σ. Δοξιάδης). Ακολουθούν τα τριάντα ένα διηγή ματα του Σάκι, επιτομή του αγγλικού χιούμορ με γενικό τίτλο Η τακτική του αιφνιδιασμού (μτφρ. Μ. Ζαχαριάδου) και Η φύαη του π ρ ίγκηπατ ου Ροζέ Περφ ίτ (διπλωμάτης που είχε υπηρετήσει στην πρεσβεία τω ν Αθηνώ ν), ένα σκαμπρόζικο μυθιστόρημα που αναφ έρεται σ' έναν λευκό γά μο σ την Ιτα λία το υ 16 ο υ αιώ να (μ τφ ρ . Ν. Κ.) -γ ια τί αυτός ο άνθρωπος δεν αποκαλύπτει το ό νομά του; Δεν έχει να φ οβηθ εί τίποτα. Οι μ ετα φράσεις του είναι πολύ καλές. Οι επ ιμ ελη τές τη ς σειράς, Μ αργαρίτα Ζαχαριά δου και Γιώργος Τσακνιάς, έπραξαν καλώ ς υ λ ο π οιώ ντας τη ν ιδ έα τη ς ν έ α ς σ ειρ ά ς με βιβλία ποιοτικά και ευχάριστα στην ανάγνωση. Λείπουν από την ελληνική βιβλιαγορά.

Στον «Έξτρα Οδηγό» το υ «Έ θνους τη ς Κυριακής» με τίτλο «Βιβλία - Διακοπές» εντοπίσαμε δυο παράδοξα. Μ εταξύ τω ν πολλώ ν παρουσιάσεων πρόσφατω ν βιβλίω ν, ερ ω τώ νται και κάποιοι άνθρωποι τω ν γραμμάτω ν και τω ν τεχνών (συγ γρ αφ είς, τρ α γ ο υδ ισ τές, ηθοπ οιοί κ.ά.) ποια βιβλία θα έ παιρναν μαζί του ς στις διακοπές. Όλοι απαντούν τηρώντας το υ ς κανόνες δεοντολογίας. Εκτός από δύο συγγραφείς: την Κωστούλα Μ ητροπούλου και την Ντάρα Γιαννακοπούλου. Η μεν Κ. Μητροπούλου δηλώ νει ότι θα πάρει μαζί τη ς «ένα δικό της βιβλίο, το Ζαάρ 19, που το έχ ει στην σκέψη τη ς και σ την καρδιά τη ς και που οι ειδ ή μ ο ν ες το προσπέρασαν», δηλαδή θα διαβάσει για πολλοστή φορά το δικό της βιβλίο, η δ ε Ντάρα Γιαννακοπούλου θα πάρει μαζί τη ς «το βιβλ ίο το υ Λ έν ο υ Χ ρησ τίδ η Ψυχ. Ό χι επ ειδ ή είν α ι γιος μου. Το Ψυχ βγαίνει από το ψυχολογικό. Είναι πολύ σημα ν τ ικ ό β ιβ λ ίο . Ισ το ρ ία π ολ ύ ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α , κ λ α σ ικ ή νουάρ», άρα και εκείνη θα ξαναδιαβάσει το «πολύ σημαντι κό» βιβλίο του γιου της. Εμείς απ λώ ς θα αναρ ω τη θ ο ύμ ε: Μ ήπως δ εν κ ατάλαβαν καλά την ερώτηση που του ς υποβλήθηκε; Ή την προσάρ μοσαν στα μέτρα τους για λόγους προβολής;

0 ΤΑΣΟΣ Δ ΕΝΕΓΡΗΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ 0 εκδοτικός οίκος «Shoestring Press», που εδρεύει στο Νότινγχαμ της

Selected Poems

Αγγλίας, έχει εκδώσει μια σειρά από βιβλία με επιλεγμένη ελληνική ποίηση. Ανάμεσα σ’ αυτά ξεχω ρίζουμε τις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου, του ς Ελεύθε ρους ηολιορκημ ένουςτ ου Διονυσίου Σολω μού, τα Ποιήματα του Μ ανόλη Αναγνωστόκη, τα Τοπία από την καταγωγή της Λυδίας Στεφάνου κ.ά. Προσφάτως, ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος εξέδω σ ε τα Επιλεγμένα Ποιή ματα (Selected Poems, 2000, σελ. 82) ενός εκ των σημαντικότερων σύγχρο νων ποιητών μας, του Τάσου Δενέγρη. Η προσεγμένη αυτή έκδοση περιλαμ βάνει ποιήματα του Τ. Δενέγρη από τις σ υλλογές Θάνατος στην Πλατεία Κά-

νιγγος. Το αίμα του λύκου, Ακαριαία, Η κατάσταση των πραγμάτων, Το πνεύμα της άμυνας, καθώς και μια επιλογή από νεανικά ποιήματα που δημοσιεύονται εδώ υπό τον τίτλο Παιδικά χρόνια (Childhood years). Τη μετάφραση έκανε ο Άγγλος ποιητής Φίλιπ Ραμπ (Philip Ramp), έμπειρος μεταφραστής ελληνικής ποίησης, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Ελλάδα εδώ και τριάντα χρόνια.

Ε. Τ Ρ Ι Β Ι Ζ Α Σ ΚΑ I X. Μ Π Ο Υ Λ Ω Τ Η Σ Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι ένας δαιμόνιος συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Ανεξά ντλητος σε νέες ιδέες, ευρηματικός και επί χρόνια αγαπητός από μικρούς και μεγάλους. Κι εκεί που λες «δεν μπορεί, αυτός ο άνθρωπος όπου να 'ναι θα στε ρέψει», εμφανίζεται και πάλι με νέα βιβλία πανέξυπνα που ξετρελαίνουν τα παι διά. Ξέρετε πώς ονομάζει τη σειρά έξι βιβλίων που έχει εκδώσει στον «Κέδρο»; «Μακρουλά μικρούλικα», τίτλος εμπνευσμένος από το σχήμα των βιβλίων. Στον Θαλασοογιατρό ένας μπόμπιρας αποφασίζει να γίνει γιατρός της θάλασσας για να θεραπεύει ξιφίες και καβουράκια, «τόνους που νιώθουν ατονία/και ναυτάκια με ναυτία, / να ξεμπερδεύει τα χταπόδια / που τους μπλέκονται τα πόδια...» Στην Πινεζοβροχή η πινεζομπόρα φέρνει τόσο μεγάλη αναστάτωση στην μπαλο νοχώρα που τα «μπαλόνια τα καημένα / τρέχουν ατούς δρόμους/ φοβισμένα, α-

λαλιασμένα/και στο δάκρυ βουτηγμένα». Η εικονογράφηση τω ν βιβλίων από τον Βαγγ. Ελευθερίου είναι απολαυστική. Αλλά και ο Χρήστος Μπουλώτης δεν πάει πίσω. Με τα τρυφερά βιβλία του εδώ και χρόνια διασκεδάζει, με τον καλύτερο τρόπο, τα παιδιά. Στο Ονειροπαρμένο καπέ λο, το νέο του βιβλίο, (εκδόσεις «Παπαδόπουλος») αφηγείται με έμμετρα κείμενα τις περιπέτειες ενός καπέλου που μεγαλοπιάνεται μέχρι να καταλάβει ότι η ζωή αλλιώς τα θέλει. «Να είμαι ένα απλό καπέλο/ ναι, μονάχα τούτο

θέλω / σας το ορκίζομαι παιδιά, / ζήτω η ανεμελιά». Η εικονογράφηση του Μιχάλη Κουντούρη συμπληρώνει εικαστικά την πρωτότυπη ιστορία.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΗΝ Π Ο Ι Η Σ Η ΤΟΥ ΟΥΑΛΑΣ ΣΤΙΒΕΝΣ Wallace Stevens: Εκλογή από τα Άπαντα τιτλοφορείται ο τόμος που κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις «Δωδώνη». Την εισαγωγή και τη μετάφραση έκανε ο Γιώργος Σπέντζος. Πέρα από κάποια ποιήματα που έχουν δημοσ ιευθεί στο περιοδικό «Ποίηση» και μία συλλογή με αφορισμούς που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεφέλη» με τον τίτλο «Adagia» (μτφρ.: Χάρης Βλαβιανός), δεν κυκλοφορούσε μέχρι τώρα στα ελληνικά τίποτρ ολοκληρωμένο από το έργο ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές του εικοστού αιώνα. Η Εκλογή τ ου Γ. Σπέντζου, που περιλαμβάνει και μία εκτενή και κατατοπιστική εισαγωγή στην ποίηση του Στίβενς, είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να μυηθεί κανείς σε μια ποίηση που γεννήθηκε μέσα στο κλίμα του μοντερνισμού τω ν αρχών του εικοστού αιώνα, αλλά που συνεχίζει να συγκινεί μέχρι σήμερα.

Το χο\ιγουντιανό κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ου Τα γυρίοματα της κινηματογραφικής διασκευής του μυθιστορήματος Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι, σε σκηνοθεσία Τζον Μάντεν, μετέτρεψ αν τους περασμένους μήνες μέρος της Κεφαλλονιάς σε χολιγουπιανό σκηνικό. Τα «καλά λόγια» που διέρρευσαν από το νησί του Ιονίου πίσω στην Αμερική έφε ραν άφθονα γνωστά πρόσωπα στη δυτική θάλασσα της Ελλάδας (κ α ι) για διακοπές... Από μ ια ευρύτε ρη σκοπιά, η Κεφαλλονιά διαφήμισε την Ελλάδα στο Χ ό λιγο υ π σαν «γόνιμη» περιοχή, με ωραίες το ποθεσίες και φτηνές τιμές για γύρισμα ταινιών -π ρ ό κ ε ιτα ι για μια «τουριστική», αν θέλετε, άποψη της χώρας, που η Ελλάδα ποτέ δεν έδειχνε να παίρνει στα σοβαρά... Πρόκειται όμως για έναν προσοδοφό ρο οικονομικά, ίσως και πολιτιστικά, «τουρισμό» μ ε την έννοια της χρήσης ντόπιου ταλέντου σε κ ά ποια στοιχεία της παραγωγής. Το δεύτερο αποτελεί περισσότερο από όσο θα θέλαμε ευχή και λιγότερο προσδοκία, καθώς απαιτούνται στοιχεία υποδομής αλλά και σχέσεων που δεν προβλέπεται να καλυ φθούν στο άμεσο, τουλάχιστον, μέλλον. Όσο για το πρώτο στοιχείο, όμως, η καλή εμπειρία του Κορέλ ι δεν θα έπρεπε να μείνει αναξιοποίητη από την Ελλάδα -τ ό σ ο επειδή λογικά κάθε χώρα επιδιώ κει το μέγιστο της προβολής τω ν π ολιτισ τικώ ν/ισ τορικώ ν της στοιχείω ν στο εξω τερικό, όσο και για τί όλο και περισσότερες υψηλού επιπέδου (και δημοσιότητας) παραγωγές τολμούν να αφήοουν τα πάτρια ε δάφη για να αναζητήσουν τους ιδανικούς τόπους γυρισμάτων στο εξωτερικό.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

γράφει ο π α ν ν η ς ς . π α π α δ α τ ο ς

Η ΓΗ ΒΟΛΟΔΕΡΝΕΤΑΙ Άννα Κοντολέων, Ένας πλανήτης στο πλυντήριο Εικον,: Δημ. Τιμπιλής. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 36 Ευφυείς αιτιολογικές ερ μηνείες για το πώς γεννήθηκαν τα διάφορα φυσικά φαινόμενα, αλλά και μερικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους, αποτυπώνονται με πολύ χιούμορ σε τούτη την εξαίρετη παραμυθική ιστορία μιας νέας ταλαντούχου συγγραφέως. Η εικο νογράφηση είναι εντυπωσιακή.

(Για αναγνώστες από 5 ετών)

ΔΙΟΝΥΣΗΣΟ ΠΟΛΥΑΣΧΟΛΟΣ Elena Goldoni, Δ ουλειές με... φ ούντες Μτφρ.: Μ. Ρήγα. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 28 Το να κάνεις τον μεγάλο και να συμπεριφέρεσαι σαν πολυάσχολος, για τους άλλους που σε βλέπουν είναι παιχνίδι. Για σένα όμως... παίζεται! Κάπως έτσι και με τον Διονύση, τον πολυά σχολο μικρό βάτραχο, που ύστερα από μια κουραστική μέρα σκέφτηκε ότι την επόμενη μάλ λον θα ή θελε να παίξει αληθινά με τους φίλους του. Μια ιστορία χιουμοριστικά επικριτική α πέναντι στο πρότυπο του σημερινού «μεταμοντέρνου» ανθρώπου. (Για αναγνώστες από 5 ετών)

ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Φυλλιώ Νικολούδη, Το χαρούμενο λιβάδι Εικον.: Σ. Φόρτωμα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 30 Μια παραμυθική ιστορία με σύγχρονο διαπολιτισμικό περιεχόμενο. Ένα ολόκληρο λιβάδι με μαργαρίτες τελικά αποδέχθηκε μια παπαρούνα που φ ύτρω σ ε ανάμεσά του ς και περ νούσαν ακόμη καλύτερα, όταν το λιβάδι αργότερα έγινε... ασπροκόκκινο... Οι έννοιες «ίσο» και «διαφορετικό» με τις λεπτές αποχρώσεις του ς αποδίδονται επιτυχημένα μέσα από τα δρώμενα..

(Για αναγνώστες από 5-6 ετών)

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Μαρία Κοτοπούλη, Τα μαγικά δώρα το υ Διονύσου Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 120 Ένα φανταστικό ταξίδι στ' αρχαία χρόνια κάνει ο μικρός Διόνυσος. Γνωρίζει τόπους, κυρίως αυτούς όπου άκμασε ο τραγικός λόγος. Γνωρίζεται με τον ίδιο το θεό Διόνυσο. Μαθαίνει για το αρχαίο θέατρ ο και τη δύναμή του, μαθαίνει για τους τραγικούς και για τον Αριστο φάνη καθώς και για την υπόθεση ορισμένων τραγωδιώ ν και κωμωδιών. Πρόκειται για ένα βιβλίο-οδοιπορικό στους αρχαίους μύθους και το αρχαίο θέατρο, που καταφέρνει να προ σφέρει αβίαστα γνώσεις. (Για αναγνώστες από 15 ετών)

ΝΕΟΙ

ΕΑΑΗΝΕΙ

ΠΟΙΗΤΕΣ

Τον Δεκέμβριο του 1997 η θεατρική εταιρ εία «Πράξη» της Μπέτυς Αρβανίτη οργάνωσε τις καθιερω μένες πριν λίγα χρόνια «Ποιητικές Τρίτες». Μόνο πομ εκείνη τη φορά τα πράγματα ήταν λίγο διαφορετικά· κι αυτό διότι σε τέσσερις διαδοχικές Τρίτες παρουσιάστηκαν συνολικά δεκαέξι νέοι Έλληνες ποιητές που δεν είχαν εκδώσει ποτέ βιβλίο. Η επι λογή τότε έγινε από ειδική κριτική επιτροπή αποτελούμενη από τους: Ζέφη Δαράκη, Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, Αλέξη Σταμάτη, Βαγγέλη Χατζηβασιλείου και τον αείμνηστο Σπάρο Τσακνιά. Τρία χρόνια μετά, μερικά από τα νέα παιδιά που συμμετεί χαν στις όμορφες εκείνες βραδιές έλαβαν το «βάπτισμα του πυράς» με το πρώτο τους βιβλίο. Μετά, λοιπόν, τη δεκαπεντάχρονηί!) Μαρία Παπαγεωργίου με την ποιητική συλλογή Δια χειρός («Κέδρος») και την Ασημίνα Χασάνδρα με τη συλ λογή Υγράμβαρις ή των ερώτων τα μετακινέοντα («Σοκόλης»), ακολούθησαν τρία ακόμα βιβλία: του Σταύρου Αμπε λό με τίτλο Με νεκρούς τους ποιητές («Εριφύλη»), της Χα ράς θλιβέρη με τίτλο Ωδές αοωμάτων και του Κώστα Κουτσουρέλη με τίτλο Ιστορίες του ύπνου («Νεφέλη»), Η ευχάριστη αυτή εξέλιξη δικαιώνει τους υπευθύνους τους θεάτρου στην οδό Κεφαλληνίας, κυρίως για την επιμονή τους να προωθούν την ποίηση σε καιρούς πραγματικά χα λεπούς.

Ίοτορίτς τον νπνον

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Ο « Ι Α Κ Κ Ο Υ Λ Α » ΚΑΙ Σ Τ Η Ν Α Θ Η Ν Α Οι εκδόσεις «Σάκκουλα» με ιστορία 42 χρόνων στη Θεσσαλονίκη, από όπου ξεκίνησαν και όπου διατηρούν δυο βιβλιοπωλεία, ενώ παράλ ληλα διαθέτουν πυκνό πανελλαδικό δίκτυο πωλήσεων, άνοιξαν στο κέντρο της Αθήνας (Ιηποκράτους 23) ένα νέο νομικό βιβλιοπωλείο, το μεγαλύτερ ο και πλέον σύγχρονο στη χώρα μας. Η συνολική του έ κταση είναι 1.000 μ2. Εκτείνεται σε τέσσερις ορόφους, είναι πλήρως μηχανοργανω μένο και λειτο υ ρ γ ε ί με σ υνεχές ωράριο εργασίας. Εκτός από τα γραφεία διοίκησης, υπάρχουν αίθουσες πώλησης 4.000 τίτλω ν νομικών βιβλίων και CD-Rom, αίθουσα παρουσιάσεων και εκ δηλώσεων, ειδικοί χώροι διανομής πανεπιστημιακών συγγραμμάτων και μελέτης, μπαρ και «Ίντερνετ καφέ» με έξι τερματικά και ελεύθερ η πρόσβαση στο διαδίκτυο. Επειδή κάθε νέο βιβλιοπωλείο που ανοίγει στην Αθήνα ή αλλού είναι και μια είδηση ευχάριστη για τον κόσμο του βιβλίου, ευχόμαστε ολόψυχα καλές δ ο υ λ ε ιές .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ»: Τ Ο Ρ Α ΚΑΙ Β Ι Β Λ Ι Α Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Ο εκδοτικός οίκος «Μεταίχμιο», παράλληλα με την πολυετή και κα ταξιω μένη παρουσία του στο χώρο των εκπαιδευτικών και πανεπι στημιακών βιβλίων, εισέρχεται τώρα δυναμικά και στο χώρο της λογοτεχνίας. Διευρύνοντας το πεδίο δράσης του στη μυθιστορηματική λογοτε χνία, επιδιώκει τη γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τις παραδόσεις που διαφοροποιούνται πολιτισμικά από την ε λ ληνική κουλτούρα. Η νέα αυτή λογοτεχνική σειρά καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πολυπολιτιομικού ενδιαφέροντος, μεταφέροντας τον αναγνώστη από την πολύβοη και γεμάτη ανατροπές κοινωνία του Πακιστάν, όπως για παράδειγμα στο μυθιστόρημα Η νύφη της Μπάπσι Σίντουα, στη σιωπηλή και θεοκρατούμενη Αλγερία (Η απαγωγή της Λεϊλά Μεσεντέλ), από κει στη νότια Γαλλία του 19ου αιώνα και στην τυχαιότητα του πεπρωμένου ε νός νέου κοριτσιού (Η ήάμφη της Αντωνίας του Ζ. Π. Μιλοβανόφ), για να καταλήξει στην Κορέα (Ο ποιητήςτ ου Γι Μινγιόλ). Καλαίσθητες και προσεγμένες εκδόσεις, τα τέσσερα αυτά βιβλία σηματοδοτούν ένα ελπιδοφόρο ξεκίνημα. Περιμένουμε τη συνέχεια με ενδιαφέρον.

Η ΝΕ Ο Κ Λ Α ΣΙΚ Η ΑΘ ΗΝΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Μ ΥΛΟ ΝΑ Μ εταξύ 8 Ιουνίου και 24 Ιουλίου το Κέντρο Τεκμηρίωσης Νεοελληνικής Αρχιτεκτο νικής το υ Μ ουσείου Μπενάκη οργάνωσε έκθεση με θέμα «Η Νεοκλασική Αθήνα του Παύλου Μυλωνά». Παρουσιάστηκε μία αδημοσ ίευτη συλλογή αρχιτεκτονικών σχεδίω ν τη ς νεοκλασ ι κής Αθήνας, που έγιναν από το 1941 έω ς το 1955 από τον αρχιτέκτονα, καθηγητή και ακαδημαϊκό Παύλο Μ. Μυλωνά. Πρόκειται για σχέδια ανατυπώσεω ν και σκίτσα 50 πε ρίπου κτιρ ίω ν τη ς Αθήνας το υ 19ου αιώνα, όπως τα μέγαρα Δημητρίου (Μεγ. Βρετανία), Νεγρεπόντη, Καλλιγά, το Ιλίου Μ έλα θρ ον κ.λπ. Τα σχέδια σ υ ν ο δ εύ ο νται από τα σκίτσα αποτύπωσης και φ ω τογρ αφ ίες ε ποχής του ίδιου του αρχιτέκτονα. Μ ε αφ ορμή τη ν έκ θεσ η αυτή κυκλοφ όρησε δίγλω σ σος κατάλογος με έγχρωμες φω τογραφ ίες και τω ν 77 σχεδίω ν που παρουσιάζονται και με κείμενα του δ ιευθυντή το υ Μουσείου Μπενάκη καθηγητή 'Αγγέλου Δεληβοριά, του Παύλου Μυλωνά και τω ν μελώ ν της ερευνητικής Επιτροπής του Κέντρου Τεκμηρίωσης Νεο ελληνικής Αρχιτεκτονικής κ. Μ άρως Καρδαμίτση-Αδάμη και κ. Μάνου Μπίρη.

XX ;..O J

Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΠΡΟΚΑΛΕΙ

ΦΘΟΝΟ

Συνήθως ένα από τα τιμήματα που πληρώνουν οι επιτυχημένοι είναι η καταδίωξη και οι δι καστικοί αγώνες, στους οποίους είναι υποχρεωμένοι να εμπλακούν, διότι κάποιοι ζήλεψαν τη δόξα τους και τα χρήματα, και τα δυο -κυρίω ς το δ εύ τερ ο - κυήματα της επιτυχίας, θ ύ μα μιας τέτοιας καταδίω ξης είναι η πολυσυζητημένη Μόιρα Παπαθανασοπούλου και ο Ιού δας της. 0 Μ ποράνης-Μπουρδαντωνάκης-μας πληροφορεί η Σ. Τριάντου στο "Σοκ”- κατη γορεί τη συγγραφέα για αντιγραφή. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι η υπόθεση του Ιούδα είναι α κριβώς ίδια μ' εκείνη του μυθιστορήματος του με τίτλο Φτου σας αλλά και του θεατρικού έργου Βοήθεια, 0...Γιατρός δίχως την παραμικρή αλλοίωση. Επίσης ισχυρίζεται ότι δεν αρκέστηκε στο να κλέψει την υπόθεση, αλλά αντέγραψε λέξη προς λέξη τα κείμενα, το ύφος και τον τρόπο γραφής του. Η ακροαματική διαδικασία έγινε. Η απόφαση δεν έχει ακόμη εκδο θεί (μάλλον τον Σεπτέμ βριο). Ωστόσο, οι περισσότεροι δικαστές, καθώς εκδικάζουν αρκετές παρόμοιες υποθέσεις, γνωρίζουν τις «δόλιες» προθέσεις των εναγόντων. Πάντως, η Μόιρα Παπαθανασοπούλου στο εν λόγω δημοσίευμα δηλώνει: «ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί, ά λ λος παράγει το έργο του και γράφει τα ωραία του βιβλία και άλλος προσπαθεί με διάφορα θεμιτά και α θ έ μιτα μέσα να κλέψει τη δόξα του άλλου». Στην προκειμένη περίπτωση συμφωνούμε με τη Μόιρα.

Ο εκδοτικός οίκος «Ψυχογιός», γνωστός στο ευρ ύ κοινό κυρίως από την ξένη λογοτεχνία, επιχειρεί έ να ά λ μα εγκαινιά ζοντας μια νέα σειρά με γενικό τίτλο «Επιστήμες του ανθρώπου». Για να μάθουμε λεπτομέρειες, μιλήσαμε με τον επιμελητή τη ς σει ράς, Στέφανο Ροζάνη, ο οποίος μας είπε ότι βιβλία μ ε α υ τ ό το π ερ ιεχ ό μ εν ο ε κ δ ίδ ο ν τα ι μ εν σ τη ν Ελλάδα αλλά αποσπασματικά, με απ οτέλεσ μα να μην έχει τη δυνατότητα η ελληνική βιβλιοπαραγωγή και το αναγνω στικό κοινό να π αρακολουθήσει τις ανάλογες δρασ τηριότητες τω ν Ευρωπαίων εκ δοτών. Επιπροσθέτως, η νέα σειρά έρχεται να κα Στέφανος Ροζάνης λύψει ένα κενό που δημιουργήθηκε, αφ ότου έπαψαν οι εκδόσεις «Γνώση» με το ν αείμνηστο Παναγιώ τη Κονδύλη και ο εκδοτικός οίκος «Ράππας» να εκδίδουν συστηματικά βιβλία αυτού το υ γνωστικού περιεχο μένου. Στην πρώτη περίοδο αυτής τη ς προσπάθειας θα κυκλοφορήσουν βιβλία αναφ ο ράς, ώ στε να δ η μιουρ γη θεί η απαραίτητη υποδομή, και στη συνέχεια θα εν τα χθούν στη σειρά και κείμενα νεότερ ω ν στοχαστών όπως, π.χ., η μ ελ έτη του Νί κου Πουλαντζά Ο πόλεμος των θεών. Η νέα σειρά θα χωρίζεται σε τρ εις ευδιάκριτους τομείς, οι οποίοι θα καλύπτουν όλο το εύρ ος τω ν επιστημών του ανθρώπου. 0 πρώτος το μ έ α ς θα α ν α φ έρ ετα ι στη Μ ετα λ α κ α ν ικ ή ψ υ χολογία, ο δ εύ τερ ο ς στον Σύγχρονο π ολιτικό σ τοχασ μό και φ ιλ ο σ ο φ ία , με βιβλία όπως τη ς Χάνα Άρεντ, το Περί επαναοτάσεως, και δυο βιβλία του Μισέλ Φουκό (οι διαλέξεις του στο Κολέζ ντε Φρανς), τα Πρέπει να προστατέψουμε τη Δημοκρατία και Πρέπει

να προστατέψουμε την Κοινωνία, και ο τρ ίτος το μ έα ς στη θρ ησ κειολο γία , terra incognita για τα ελληνικά εκδοτικά πράγματα. Τα πρώτα βιβλία που θα κυκλοφορήσουν, ένα από κάθε τομέα είναι: Το βιβλίο τω ν Κατρίν Κλεμάν και Τζούλια Κρίστεβα Το θήλυ και το ιερό, το βιβλίο το υ Ρόμπερτ Νταλ (Αμερικανός με ιδ ια ίτερη απήχηση στην Ευρώπη) Περί Δημο κρατίας και η Εισαγωγή στη φιλοσοφία της θρησκείας του Κάι Νίλσεν. Τέλος, όπως μας βεβαιώ νει ο Στέφανος Ροζάνης, τα εξώ φ υλλ α θα είναι λιτά, ό πως αρμόζει σε μια τέτοια σειρά, οι μεταφ ράσ εις θα ανατίθενται σε άριστους μ ε ταφ ρασ τές, γνώστες του αντικειμένου, με επιστημονική εμπειρία, θα ελέγχονται από τον ίδιο ενδελεχ ώ ς και θα υπάρχουν εισαγωγικά κείμενα σε κάθε τόμο από σημαντικούς Έ λληνες διανοουμένους. Π εριμένουμε να δούμε τα πρώτα δείγματα αυτής τη ς σειράς. Πάντως, το γεγο νός ότι ο Στέφανος Ροζάνης έχει την εποπτεία αυτού του εγχειρήματος μας κάνει να αισιοδοξούμε.

ε κ όοσ ε

= ΠΟΛΙΣ

ίΜΠΑΧΤΙΝ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Μ ΤΗΣ Π Ο ΙΗ Τ ΙΚ Η ^ ■ Γ ο Γ Ν τ ό Σ Τ Ο Π Ε Φ ^

■

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Α Λ Ε Ξ . Ι Ω Α Ν Ν ΙΛ Ο Υ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Β Α ΓΓ. Χ Α Τ Ζ Η Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Δ Η Μ . Τ Ζ ΙΟ Β Α Σ

Τ α Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι είναι το κορυφαίο έργο του μ εγά λου Ρώσου θεωρητικού και ιστορικού της λογοτεχνίας. Μ ε το βιβλίο του αυτό ο Μ παχτίν εισάγει τις έννοιες του πολυφωνικού μυθιστορήματος και της διαλογικής κριτικής που ανανέω σαν την λογοτεχνική θεωρία και απομάκρυναν την κριτική απ ό τα δεσμά του δογματισμού και του σχετικισμού. Η λογοτεχνία, για τον Μ παχτίν, απ ο τελεί ένα ευρύ και μονίμω ς ανοιχτό περιβάλλον σημασιών, το οποίο ο αναγνώ στης καλείται να αποδελτιώσει βασιζόμενος στην ετερογλωσσία και την πολυφωνία της.

ΟΜΗΡΟΥ 32, ΤΗΛ. 36 43 382, FAX 36 36 501 · e-m a il: p o lis@ a th .fo r th n e t.g r

Πριν από δυο χρόνια κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο Φωτεινότατα και Διαφάνεια. Το εδώ και το επέκεινα στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Είχα γράψει τό τε μιαν επιφυλλίδα σε απογευματινή εφημερίδα, σημειώ νοντας μεταξύ άλλω ν και τα εξής: «Έχω υπόψη μου φετινό μ ελ έτημα για τον Οδυσσέα Ελύτη, βιβλίο "μέχρι παθήσεως αισθητικό", τόσο από τυπογραφικής απόψεως όσο και από απόψεως περιεχομένου. 0 συγγρα φ έας του παραθέτει στο τέλ ο ς πέντε ολόκληρες σ ελίδες βιβλιογραφίας "κατ' επιλο γ ή ν", α π ά τ η ν οπ οίαν όμ ω ς α π ο υ σ ιά ζο υ ν και οι δ ύ ο τό μ ο ι ( 1 9 7 7 ,1 9 9 3 ) τη ς Βιβλιογραφίας το υ ποιητή. Εν προκειμένω δύο τινό συμβαίνουν: Ή ο σ υγγραφέας αγνοεί παντελώς την ύπαρξή τους, πράγμα που τον εκ θέτει, ή δανείζεται από τους τόμους της Βιβλιογραφίας Ελύτη, χωρίς επιστροφή, στοιχεία που του είναι απαραίτη τα και προσπαθεί να φ ανεί σοφότερος και εμβριθέστερος απ' ό,τι πράγματι είναι». Στις αρχές της χρονιάς που διανύουμε κυκλοφόρησε ένα άλλο βιβλίο του ίδιου συγ γραφέα, για τον Σεφέρη αυτή τη φορά, με τίτλο Το αγγελικό και μαύρο φως επιβάθρα οτην ποιητική σοφία του Γιώργου Σεφέρη, όπου και πάλι, στην εκτενή βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλ ο ς τη ς μ ελ έτης, αγνοούνται (ή παρασιωπούνται) οι υπάρχουσες Βιβλιογραφίες του ποιητή. Είναι φανερό και ευνόητο πως, όταν γράφει κανείς ένα σύντομο μελέτημα ή ένα εξί σου σ ύντομο δοκίμιο, δ εν είναι υπ οχρεω μένος να α ν α φ ερ θ εί λεπ τομερ ώ ς στην υπάρχουσα για το θέμα του βιβλιογραφία. Από τη στιγμή, όμως, που συνοδεύει επι δεικτικά το πολυσέλιδο βιβλίο του μ' έναν εμπεριστατω μένο κατάλογο πάμπολλων σχετικών δημοσιευμάτων, είναι αδιανόητο να παραλείπει τη βασικότερη πηγή πληρο φοριώ ν του. Οι υπάρχουσες βιβλιογραφίες για πρόσωπα και θέματα νεοελληνικής λογοτεχνίας έχουν καταντήσει ξέφ ρ αγο αμπέλι, στο οποίο μπαίνει οποιοσδήποτε, κορφολογεί κατά το δοκούν και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Η περίπτωση που σχολιάζω εδώ γίνεται βαρύτερη, αν λάβουμε υπόψη ότι ο συγγρα φ έας τω ν βιβλίων που ανέφερα έχει πανεπιστημιακή ιδιότητα. Αναρωτιέμαι τι είδους επιστημονική δεοντολογία και μεθοδολογία διδάσκει στους φοιτητές του... □

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ

Ιούλιος 2 0 0 0

(tifa d g i

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

I j g M i Π ΑΤΑΚ Η

Φ. Σ.

ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ

144 σ ελ., 2.900 δρχ.

Το ω ραίο κ α λο κα ίρ ι

ΤΡΥΦΕΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΝΥ ΧΤΑ

ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΚΑ ΛΟΚ ΑΙ ΡΙ Μ τφ ρ . Σώ τη Τρ ια ν τά φ υλ λο υ

ΛΛτφρ. Φ ω τεινή Μ εγα λούδ η

Σ’ αυτό το χρονικό ενός ευτυχισμένου καλοκαιριού, του μελαγχολικού φθινοπώρου και του σκληρού χειμώνα που ακολουθούν, ο Τσέζαρε Παβέζε, μέσα από τη σύντομη ιστορία της κοριτσίστικης φιλίας που συνδέει την Τζίνια και την Αμέλια, περιγράφει τα στάδια μιας πολλαπλής γνωριμίας, μιας μύησης σ’ ένα θαυμαστό κόσμο και μιας πολλαπλής απώλειας, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εμπειρίας της ενηλικίωσης.

Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος έχει τελειώσει. Στη Γαλλική Ριβιέρα φτάνουν ο Ντικ και η Νικόλ Ντάιβερ - όμορφοι, νέοι, πλούσιοι. Τα πάρτι τους είναι μυθικά, η ατμόσφαιρα που δημιουργούν γεμάτη μαγνητισμό, οι ίδιοι οι οικοδε σπότες ευφυείς και χαριτωμένοι. Κι όμως, κάτι δεν πάει καλά. Η Νικόλ έχει ένα μυστικό και ο Ντικ μια αδυναμία...

ΣΕ

ΟΛΑ

Ο Φ.Σ. Φιτζέραλντ επινόησε μια ολόκληρη γενιά, μια γενιά χαμένη και μαζί περισσότερο κερδισμένη από οποιαδήποτε άλλη.

ΤΑ

Β Ι ΒΛΙ ΟΠΩΛΕΙ Α

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3811850 · ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,

απότονΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

Ο αρχιεπίσκοπος και οι διανοούμενοι ο να ουμμετάσχω στην πρόσφατη διελκυστίνδα που δ ιεκδικείτην ηθική νομιμότητα τω ν ταυτοτήτω ν το θεωρώ αυτόχρημα κωμικό. Τι γυρεύει η αλεπού σ' ένα παζάρι όπου ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία και ο πολιτικός καμποτινισμός είναι τα μόνα προς πώληση «επορεύματα»; Ωστόσο, διά της πλά γιας οδού, μπήκα κι εγώ στο παιχνίδι καθώς συνυπέγραψα, έστω και με επιφυλά ξεις, μια δημόσια ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων όπου επικρίνονται, γενι κότερα, οι κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις του αρχιεπισκόπου και, ειδικότερα, η γνω στή αποστροφή του για τους διανοούμενους. Μου είναι εξίσου απεχθείς οι ομφαλοσκοπούντες νεορθόδοξοι όσο και οι καιροσκοπούντες εκσυγχρονιστές. Τόσο οι μεν όσο και οι δε είναι ικανοί να διαστρέφουν την ευκρινέστερη πραγματικότητα, υποβάλλοντάς την σε σοφιστικά θεωρήματα όπου συνήθως η απόδειξη εμπεριέχει την ερώτηση ή και το αντίστροφο! Όμως, σ' ό,τι αφορά την αρχιεπισκοπική/εισαγγελική μομφή προς του ς διανοουμένους, αδυνατώ ακόμα να καταλάβω τους λόγους για τους οποίους ένας αριθμός συγ γραφέων θέλησε να τακτοποιήσει τα πράγματα και, με αφυπνισμένα τα αντικληρι κά το υ αισθήματα, αν έλα β ε τη ν υπεράσπιση μια ς κατηγορίας σ κεητόμενω ν ανθρώπων, που εδώ και μερικές δεκαετίες είναι τόσο υπαρκτοί όσο και οι μυθικοί μονόκεροι!

ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ

Πιθανώς υπάρχουν ορισμένοι λογοτέχνες ή λόγιοι που μέσα στη φαντασιωτική τους παράκρουση πιστεύουν πως είναι διανοούμενοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πράγματι είναι. Δεν χρειάζεται, νομίζω, να κάνουμε σχοινοτενείς ιστορικές αναφο ρές, επισημαίνοντας την ταύτιση στο παρελθόν ενός μεγάλου μέρους των διανο ουμένων με την πολιτική και την καλλιτεχνική πρωτοπορία και υπενθυμίζοντας ότι οι διανοούμενοι εξέλιπαν από τη στιγμή που η Αριστερά έπαψε να έχει παρεμβατι κό ρόλο στη διαμόρφωση των ουσιαστικών πολιτικών πρακτικών. Ενσωματωμένοι σ ήμερα, με τον ένα ή τον ά λ λο τρόπο, στην πυραμίδα τω ν θεσμικώ ν και τω ν παραθεσμικών (λ.χ. media) λειτουργιών του κράτους, αρκετοί λογοτέχνες και λόγιοι δεν μπορούν πια να σταθούν κριτικά, με ριζοσπαστικό και μαχητικό τρόπο, απ έναντι στη β ούλ ησ η μια ς ο μ ο γ ενο π ο ιη μ έν η ς, λο γισ τική ς census τω ν Βρυξελλών. Κάτι που αποδείχθηκε κατ' επανάληψη τα τελευταία χρόνια, με την ευκαιρία διαφόρων κρίσιμων γεγονότων, τοπικής ή διεθνούς εμβέλειας: αλλού κωφεύουν και στουθοκαμηλίζουν και αλλού γίνονται διαπρύσιοι τιμητές. Κατά τα λοιπά, η διένεξη της πολιτικής και της εκκλησιαστικής αρχής, μια διένεξη που μπορεί να έχει ήδη αμβλυνθεί, αλλά κατά τη γνώμη μου φαινομενικά, επειδή οι ρίζες της είναι βαθύτατες, έφ ερ ε στην επιφάνεια μια σειρά ερωτημάτων κεφα λαιώδους σημασίας, που γι' αυτόν ακριβώς το λόγο έμειναν ασχολίαστα στη σύγ χρονη εκκλησία του δήμου: τα τηλεοπτικά παράθυρα. Παραθέτω δυο: Μήπως η πολιτική της λογιστικής εξομοίωσης αποξηραίνει τη χλωρή διάθεση των νεοτέρων να φανταστούν, τρέποντάς του ς α λλού; Μήπως απέναντι στο φάντασμα μιας Ελλάδας που ταυτίζει την ύπαρξη και τον πολιτισμό της με την ορθοδοξία, ορθώ νεται τώ ρα ένα άλ λο φάντασμα, μιας Ευρώπης «πολιτισμένης» που όμως έχει πάψει ουσιαστικά, εδώ και χρόνια, να παράγει πολιτισμό; □

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Α Γ Ρ Α ββ» βΟΑΜ^ΪΜ^ ο ιΙΙΙΙιΙ : Θ ξ Ο Χ ίΡ

επιμέλεια: ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

Περί μαζικής κουλτούρας άπ οτε ο Νίκος Δήμου, σε ερώτηοη σχετικά με το αν η δ η μ ο τικό τη τα ενός καλλιτέχνη είναι η απόδειξη τη ς αξίας το υ , είχ ε πει ότι «δεν χ ρειάζεται δημοψήφισμα για να αποφασίσει κανείς αν ο Μπαχ ε ί ναι κ α λύ τερ ο ς το υ Αντύπα». Μ' ά λ λα λόγια, έχ ο υ μ ε φ τά σ ει πια στο σημείο να συζητάμε τα αυτο νόητα. Στην εποχή του anything goes (όλα μέσα), που ευα γγ ελί ζον ταν από τα τέλ η τη ς δ εκ α ε τίας του '60 οι αρχιτέκτονες της «κιβωτού του μεταμοντέρνου», ο διαχωριομός ανάμεσα στην υψη λή και τη μαζική τέχνη φ αίνεται πως δ εν έχει πλέον κανένα νόη μα. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα ζήτημα που δεν έχει πάψει να απασχολεί θεω ρητι κούς και μελ ετη τές, όπως τον καθηγητή Νόελ Κάρολ (Noel Carroll) ο οποίος στη μ ελέτη του Φιλοσοφία της μαζικής τέχνης (A Philosophy o f Mass Art, εκδ. Oxford University Press) διερευνά αν πράγματι υπάρχει υψηλή και μαζική τέχνη ή αν απλώς πρόκειται για έναν άλλου είδους διαχωρισμό που θέτουν συνήθως οι υποστηρικτές της non κουλτούρας: καλή και κακή τέχνη, απ' όπου κι αν προέρχεται. Το ζήτημα, μας λέει ο καθηγητής Κάρολ, δεν είναι μόνον αν μπορεί να διαλέξει κα νείς ανάμεσα στον Μπετόβεν ή τον Έλβις Πρίσλεΐ. Υπάρχουν μικροκατηγορίες ακό

μα και μέσα στους κόλπους της ίδιας της non κουλτούρας: Οι νοσταλγοί της ροκ φρίττουν με τα «ντεσιμπέλ της ανθρώπινης αποξένωσης» του rave. Δεν πάει πολύς καιρός, εξάλλου, που ο μέγας στοχαστής και θεωρητικός της μουσικής Αντόρνο κα τακεραύνωνε την «ελαφρά» μουσική συγκαταλέγοντας σε αυτήν την τζαζ, που σή μερα θεωρείται μουσικό είδος ιδιαίτερα αγαπητό στους απαιτητικούς εσ τέτ (ας μην ξεχνάμε, άλλω στε, ότι ένας Έρικ Χόμπσμπαουμ έχει γράψει μία Ιστορία της Τζαζ). Πάντως, σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία, στο εξωτερικό έχει βρ εθεί μια φόρμουλα - ό χι από καθηγητές και μελετητές αλλά από τους εκδοτικούς οίκους. Υπό την ετικέτα συγκεκριμένης κατηγορίας κυκλοφ ορούν τα βιβλία τω ν εμπορικών ή επίδοξων «μπεστσελεριστών» συγγραφέων (γι' αυτό και προωθούνται προς τα περίπτερα των σιδηροδρομικών σταθμών ή τω ν αεροδρομίω ν). Αντίθετα, τα βιβλία συγγραφέων που απαιτούν τον κόπο του αναγνώστη (αυτά που, ευτυχώς, δεν «διαβάζονται α πνευστί») υπάγονται σε άλλη κατηγορία και χρήζουν άλλης αντιμετώπισης. Ρατσι σμός, θα πει κανείς. Ποιος όμως είπε ότι στην τέχνη υπάρχει χώρος για «δημοκρατι κές διαδικασίες»; □

Για τα δικαιώματα των(ώων έν ε πως οι Βρετανοί είναι φιλόζωοι. Ακόμα κι εκείνοι που κυνηγούν α λ επ ο ύ δ ες, όπως ο σ τοχασ τής και δ ο κιμ ιο γ ρ ά φ ο ς Ρ ό τζερ Σκρά τον (Roger S cruton), σ υγγραφέας του βιβλίου Τα δικαιώματα τω ν ζώων και οι πα ρ α νοήσ εις (ε λ ε ύ θ ε ρ η απ όδοσ η το υ π ρ ω τότυπ ου τίτ λ ο υ Animal Rights and Wrongs, εκδ. M etro Books, όπου γίνεται ένα λογοπαίγνιο με τις λέξεις rights & wrongs: σωστό ή λάθος). 0 Σκράτον ζει σε μία φάρμα στη φημισμένη αγγλική ύπαιθρο, εκτρ έφ ει άλογα και κουνέλια και επιδίδεται στο παραδοσιακό κυνήγι της αλεπούς. Την ίδια στιγμή, τόσο με το συγκεκριμένο βιβλίο όσο και με επιφ υλλίδες του σε εφ ημερ ίδες, αοχολείται με τα δικαιώ ματα τω ν ζώων. Σύμφωνα με τον Καντ, μας λέει ο Σκράτον, ο άνθρωπος χαρα κτηρίζεται από το στοιχείο της υπερβατικής ελ ευθερ ία ς, όπως την αποκαλεί, που του δίνει το απόλυτο δικαίω μα να κάνει ε πιλογές βάση τη ς λογικής και μόνο - κ ά τ ι που στερούνται τα ζώα. Τα ζώα έχουν επ ιθυμίες και ανάγκες μόνον, δεν κάνουν επ ιλογές ηθικής φύσης. Κατά το ν Σκράτον, όμω ς, υπάρχουν διάφ ορες διαβαθμίσεις στο ζωικό βασίλειο σχετικά με το πώς λ ειτο υ ρ γο ύ ν ορισ μένα ζώ α, τα οποία έχ ο υ ν ιδ ια ίτερ α α ν ε πτυγμένο συναισθηματικό κόσμο. Η άποψη του Σκράτον είναι ότι ο άνθρωπος έχει υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα όλω ν τω ν κατηγοριών, και ειδικά προς τα άγρια ζώα, οφ είλει δ ε να σ έ βεται το είδος και όχι τόσο το ζώο ως ατομική οντότητα. Μ ε αυτό το (όχι και τόσο πειστικό) επιχείρημα δικαιολογεί και το κυνήγι, το οποίο δεν διαχωρίζει από την κρεατοφαγία και το ψάρεμα. Εξάλλου, η χαρά του κυνηγιού, ισχυρί ζεται, δ εν έγκειται στο φόνο αλλά στη διαδικασία τη ς αναζήτησης, κατά τη διάρκεια της οποίας το ζώο πολλές φ ορές διαφ εύγει της σύλληψης... Κομβικό σημείο στο βιβλίο του Σκράτον είναι η επισήμανση πως σε ό,τι αφ ο ρά το ζήτημα τη ς προστασίας τω ν ζώων, έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποι ο ύμε τον όρο «δικαιώματα» με τρόπο, αν όχι εσ φ αλμένο , σίγουρα πάντως ασαφή. Δεν είναι δυνατόν, λέει, τα ζώα να έχουν ίσα δικαιώ ματα με τον άν θρωπο. Αν συνέβαινε αυτό, συνεχίζει μέσα σε ένα πνεύμα χαριτολογίας, οι γά τες θα έπρεπε να σ υλλαμβάνονται ως κατά σ υρροήν δολοφ όνοι (serial

killers)! Ίσως είναι καιρός πια να αρχίσουν να γράφονται φιλοσοφικά βιβλία με θέμα την ηθική μας απέναντι στα ζώα. Το μόνο κακό είναι ότι έχει απ οδειχθεί πως ο άνθρωπος δ εν είναι σε θέση να προστατεύσει ο ύ τε τον εα υ τό το υ ο ύτε το συνάνθρωπό του -μ ά λ λ ο ν το αντίθετο συμβαίνει. Από αυτήν τη σκοπιά, κάθε συζήτηση για την προστασία τω ν ζώ ων παραμένει, δυστυχώς, μία πο λυ τέλεια.

□

γράφει ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ

Κείμενα που γράφοηαι με αφορμή ένα βιβλίο

ΠΑΝΤΑΖΗΣ

I— J ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΑ' λαμπρός αρχαιοελληνικός πολιτισμός ευτύχησε να αφήσει στις μέλλουσες γ ε νεές εξίσου θαυμάσια έργα χειρών και γλώσσας, κείμενα και αντικείμενα. Έτσι είμαστε σε θέση, συνδέοντας τα έργα με τους λόγους, να αναπλάσουμε με μ ε γάλη πληρότητα την εικόνα του. Συχνό όμως η αντιπαραβολή των μεν με τα δε παίρνει τη μορφή αντιπαράθεσης: τίνος η αποδεικτική αξία έχει μ εγαλύ τερ ο βάρος; τω ν κειμένων ή τω ν αντικειμένων; Το

ΕΥΚΑΙΡΙ

πραγματικό δίλημμα ασφαλώς κρύβει και κάποιο βαθμό αντιπ αλότητας μεταξύ εκεί νων που τα υπηρετούν: φιλολόγων και αρχαιολόγων αντιστοίχως. Στο λεγόμενο «ομηρικό ζήτημα» τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Αν και πολλοί από τους κορυφαίους ομηριστές είχαν και τις δύο ιδιότητες ταυτόχρονα, μία κοινά αποδε κτή σύνθεση, που θα φέρει κοντά και θα τοπ οθετεί στο ίδιο χρονολογική πλαίσιο realia και έπη, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. Για την ακρίβεια, φαίνεται να απέχει ακόμη πολύ. Κι αυτό δεν είναι άσχετο με το ότι, ενώ ο κόσμος για τον οποίο υποτίθεται πως μιλάει ο ποιητής ανήκει στον 12ο π.Χ. αιώνα (εποχή στην οποία τοποθετούμε τον «τρωικό πό λεμο»), ο ίδιος ο Όμηρος σχεδόν ομόφωνα τοποθετείται στον 8ο αιώνα. Σχηματικά μι λώντας, το ανώτερο όριο το καθόρισαν κατά πρώτο λόγο οι αρχαιολόγοι (οι κληρονό μοι του Σλίμαν) επικαλούμενοι κυρίως τα λαμπρά ευρήματα των «Μυκηνών» και του

*Αφορμή για το παρόν άρθρο έδωσαν δύο σημαντικά βιβλία με κέντρο αναφοράς τον Όμηρο, μου εκδόθηκαν ταυτόχρονα (Μάιος 2000): Όμηρος και Αρχαιολογία (Αλέξανδρος Μαξαράκης-Αινιάν,«Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα», σελ. 410), συστηματική και ψύχραιμη, σχεδόν μοναδική εήήηνική και μία α πό τις καλύτερες ίσως διεθνώς συνόψεις της αρχαιοήογικής πλευράς του ζητήματος, και Ομηρική Ιθάκη (Henriette Putman Kramer και Γεράσιμος Μεταξάς, «Κάκτος», σελ. 661), μια γενναία και γεμάτη πάθος α πόπειρα επίλυσης του γνωστού προβλήματος με πληθώρα αναφορών στα αρχαία κείμενα, και όχι μόνον.

«Ιλίου», ίο κατώτερο οι φιλόλογοι (επίγονοι του Wolf) με κριτήριο τα αρχαία κείμενα και τις έρ ευ ν ε ς πάνω στο προφορικό έπος. Για να αναπλάσει τον κόσμο των ηρώων του ο ποιητής ξεκινάει από εικόνες που έχει μπροστά το υ : α ν τικ είμ εν α κατεσ π αρμένα στο χώρο του , ταυτόχρονα όμως κ α τεσ π α ρμέν α και σ ε ένα ευ ρ ύ χρονικό πεδίο τεσ σ άρω ν σχεδόν αιώνω ν. Ποια απ' αυτά ανήκουν στον αιώνα του ποιητή, ποια στον αιώνα τω ν ηρώων το υ , ποια στο ενδιάμεσο διάστημα; Το πρόβλημα δ εν είν α ι εύ κ ο λ ο και, παρά τις στρατιές φιλολόγων και αρχαιολό γω ν που μοχθούν για δ εκ α ετίε ς πάνω του καθημερινά, η οριστική απάντηση δεν είναι ακόμη ορατή.

ποιον κατασκευάστηκε, τι ακριβώς εξυπηρετούσε, από ποιους και πώς χρησιμοποιείτο, είναι ερω τήματα στα οποία ο αρχαιολόγος καλείται

Ο Μ Η Ρ Ο 'Σ

ΚΑΙ Α Ρ Χ Α ΙΟ Λ Ο Γ ΙΑ

Όταν επιχειρούμε να απαντήσουμε σε παρόμοια ερωτήματα που αφο ρούν στο παρελθόν, ακούμε συχνά την επωδό: «την τελική λύση θα τη δώσει η σκαπάνη». Η φράση κρύβει δύο παραδοχές: α) ότι το αντικεί μενο μας δίνει μια σαφέστερη από το κείμενο εικόνα του κόσμου στον οποίο ανήκει και β) ότι ο αρχαιολόγος, σε α ντίθεση με τον συνήθως φλύαρο φιλόλογο, στηρίζει τις θέσεις του σε στέρεες βάσεις, σε χειροπιαστά αντικείμε να, όχι σε «έπεα πτερόεντα». Οι παραδοχές α υτές φαίνονται ακαταμάχητες, για τους λόγους όμως που ακολουθούν, τις θεωρώ απολύτως ε σφαλμένες. 1. Τα αντικείμενα είναι εξίσου με τά «έπη» προϊόντα κάπο τε ζωντανών ανθρώπων. Βεβαίως, τα πρωτότυπα αρχαία σώματα, που πάνω του ς έχουν καταγραφεί οι λόγοι, έ χουν χαθεί (με εξαίρεση κάποιες επιγραφές ή ελάχιστους αρχαίους παπύρους και διφθέρες). Αυτό όμως το φευγα λέο που πάγωσε σε γραφή, αυτό που αποτελούσε την ουσία της καταγραφής, το περιεχόμενο, μεταφέρθηκε α πό αντίγραφο σε αντίγραφο και διασώθηκε συχνά σχεδόν ανέπαφο ως τις μέρ ες μας. Οι απ ώ λειες και οι φ θορές που παρουσιάζει το περιεχόμενο των αρχαίων συγγρα φών είναι συχνά πολύ μικρότερες απ' αυτές που έχουν υποστεί τα καθαρά υλικά προϊόντα του αρχαίου πολιτι σμού. Μ ε μια πολύ αυστηρή έννοια, λοιπόν, τα αρχαία κείμενα είναι αρχαιολογικά πειστήρια πολύ πιο πιστά και πλήρη από τα αντικείμενα. Τα πρώτα είναι άδεια πια από ζωή κελύφη, τα δεύτερα διατηρούν ακόμη σε πάλλουσα κατάσταση τις σκέψεις, τα αισθήματα και τα πάθη των αι ώνες τώρα νεκρών δημιουργών τους. 2. Τα κείμενα περιέχουν το νόημά τους. Όσο δυσνόητα

και να τα έχει καταστήσει ο χρόνος, εξα κολουθο ύν να μας μιλούν άμεσα. Ένα αντικειμενικό εύρημα απ οτελεί το τελικό φανερό προϊόν μιας πνευματικής διεργασίας που μας είναι κρυφή, βουβή και άγνωστη. Γιατί, πώς και από

ΕΓ

να δώσει κατ' εικασίαν απαντήσεις. Και συνήθως δεν μπορεί να τις δώ σει χωρίς τη βοήθεια των αρχαίων κειμένων. Την ευτυχή σύμπτωση, βεβαίω ς, απ οτελούν τα «ομιλούντα», τα ενεπίγραφα αντικείμενα. 3. Η «αντικειμενικότ χαίων αντικειμένων είναι συχνά πα ραπλανητική. 0 ανασκαφέας σχε δόν ποτέ δεν μας παρέχει το εύρη μα ως «καθαρό» αντικείμενο. Όπως

είναι φυσικό και αναμενόμενο, μας το παραδίδει περιτυλιγμένο στη δι κή του ερμηνεία για το τι ήταν και τι αντιπ ροσώπευε. Αυτό σημαίνει πως αναπόφευκτα, ακούσια και λαθραία η υπόθεση του αρχαιολόγου εκλαμβάνεται ως ιδιότητα του ευρήματος, παγιδεύοντας τον ίδιο που την εκφέρει σε τοποθετήσεις ενίοτε εντελώς επισφαλείς ή και αναπόδεικτες. Την καλύτερη απόδειξη για τα παραπάνω μας παρέχει η ι στορία της «ομηρικής αρχαιολογίας». Και μόνο με τις ονο μασίες που έδω σ ε στα ευρ ήματά το υ ο γενάρχης του κλάδου Ελίμαν, έβ α λε σχεδόν οριστικά την έρ ευνα σε λάθος κοίτη: «τάφος του Ατρέα», «μάσκα του Αγαμέμνονα», «θησαυρός του Πριάμου». Κανένας σοβαρός αρχαιο λόγος δεν αποδέχεται πια αυτές τις ταυτίσεις. Εντούτοις αυτές είναι που διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο ο ποίο αναπτύσσονται πνευματικά εκείνοι που στο μέλλον θα κληθούν ως αρχαιολόγοι ή φιλόλογοι να λύσουν τον γόρδιο δεσμό του «ομηρικού ζητήματος». Η απάντηση βρίσκεται σε μια προσεκτική και συνδυαστική επανεκτίμηση κειμένων και αντικειμένων -και ήδη έχουμε μπροστά μας κάποιες γενναίες τέτοιες απόπειρες. Τα αρ χαία κείμενα μας δίνουν αυθεντκά τις ίδ ιες τις σκέψεις τω ν δημιουργών τους. Παρ' όλα αυτά, συχνά πρόκειται για υποκειμενικές και εν ίοτε φανταστικές προσεγγίσεις της πραγματικότητας. Η βιωμένη πραγματικότητα δεν εί ναι ποτέ μοναδική, μονοσήμαντη και μονόπλευρη. Από την άλλη, μην π εριμένουμε από τη σκαπάνη να δώσει αυτούσια και ως «καθαρό αντικείμενο» την «τελική λύση». Η ίδια δεν είναι πάντα τόσο αντικειμενικό ή τόσο ουδ έτε ρο και αθώο εργαλείο. □

ΑΠΟTO 1 9 6 0 ΣΤΗΝ ΟΑΟΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΠΑΛΗΜΑ

Με αγάπη και συνέπεια οι εκδόσεις Παπαδήμα εργάστηκαν ώστε όλο και περισσότεροι νέοι να γνωρίσουν την κλασική παιδεία και τον πολιτισμό. Οι προσπάθειες συνεχίζονται με ένα πλήρες και οργανωμένο βιβλιοπωλείο, με εκδόσεις ποιότητας και πάντα με τις καλύτερες τιμές.

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Ο - Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Α Η Μ .

Ν.

Π Α Π Α Λ Η Μ Α

ΙΠ Π Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 8 Α Θ Η Ν Α 1 0 6 7 9 , Τ Η Λ . 36 27 3 1 8 - 36 42 6 9 2

Ε υ δ ο ο ο ις

του φεστιβάλ Κινηματογράφου €οοοαλονιυης

Ρ ΠΟΡΤΑΖ

τ η ς Τ IT IΚ Α Σ

Δ Η Μ Η Τ Ρ 0 Υ Λ IA

Μία από τις άγνωστες σχετικά πτυχές της δραστηριότητας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου θεοσαλονίκης είναι η εκδοτική του παραγωγή. Είναι γνωστό ότι οι διαθέσιμοι στην ελληνική αγορά τίτλοι σχετικά με τη θεωρία και την πρακτική του κινηματογράφου είναι πολύ περιορισμένοι, το ίδιο και τα αφιερώματα σε σκηνοθέτες. Στις δεδομένες αυτές συνθήκες, η κινηματογραφική βιβλιοθήκη, που ουοτηματκά οικοδομεί το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και ήδη περιλαμβάνει 42 τίτλους -πρόκειται, ως επί το πλείοτον, για αφιερώματα οε σκηνοθέτες, πολλά από τα οποία εκδόθηκαν με την ευκαιρία κάποιας εκδήλωοης/ρετροοπεκτίβας αφιερωμένης οτο έργο το υ ς -, αποκτά μεγαλύτερη αξία.

ιατρέχοντας κανείς το ν κατάλογο τω ν εκδόσεω ν του Φ εσ τιβ ά λ, το πρώ το που π α ρ α τη ρ εί είν α ι ότι οι υ-

Μ —λ

π εύ θυνοι τη ς σ ειρ ά ς (ο δ ιε υ θ υ ν τ ή ς το υ Φ εσ τιβά λ,

Μ ισ έλ Δημόπ ουλος, και οι σ υ ν ερ γ ά τες το υ ) έχ ο υ ν φ ρ οντίσ ει για τη ν ισ ομερ ή, κατά το δ υνα τόν, προβολή Ε λλήνω ν και ξ έ νων δημιουργώ ν. Η επιλογή είναι σίγουρα προσωπική, φ αίνεται πάντως ότι επιδιώκει, στο πλαίσιο τω ν δ υνα τοτήτω ν και σ ε μια προοπτική, τη ν παρουσίαση όλω ν όσοι προσέφεραν στην ανά πτυξη το υ κ ινηματογράφ ου στη χώρα μας, περισσότερο ή λ ι γό τερ ο γνωστών στο ευ ρ ύ κοινό. Υπάρχουν α φ ιερώ ματα στον Γιώργο Τζα βέλλα και τη ν Ειρήνη Παπά -μ ια ιδ ιαίτερη περίπτω σ η-, στον Χρήστο Βακαλόπουλο, στον Βασίλη και το ν Διονύση Φ ωτόπ ουλο και τον Π αύλο Ζάννα, στον Μιχάλη Κακογιάννη και το ν Βασίλη Γεωργιάδη, οτον Τάκη Κανελλόπ ουλο, το ν Γρηγόρη Γρηγορίου, το ν Νίκο Κούνδουρο και την Τώ ν ια Μ αρκετάκη. Από την ά λ λη πλευρά, είναι εμφ αν ής η πρόθεση τω ν επ ιμ ελη τώ ν να απ εικονίσουν τη δ ιεθ νή κινηματογραφ ική πραγματικό τη τ α μ ε το ν π λούτο και τη ν π ολυμορ φ ία τη ς. Έ τσι, κλασ ικοί το υ κ ινηματογράφ ου, όπως οι Bergm an, Bertolucci, Fellini, de Sica, Oshima, για π αράδειγμα, συνυπάρχουν με «ιερά τέρ α τα » όπως ο Bresson και ο M lzoguchi, τω ν οποίων το έρ γο δ εν προ β άλλεται -σ τη ν Ελλάδα αλ λά και δ ιεθ ν ώ ς - όοο θα έπρεπε, με ιδ ια ίτερ ες περιπτώσεις, όπως ο J. D. Pollet, με εκπροσώ πους το υ πολιτικού κ ινημα τογράφ ο υ, όπως ο Loach, το υ μ εξικά νικου, όπω ς ο R ipstein, ή μ ε ν ε ό τ ε ρ ο υ ς σ κ η ν ο θ έτες , όπω ς ο Almodovar, ο M oretti και ο Leigh. θ α χ α ρ α κ τη ρ ίζα μ ε τα α φ ιερ ώ μ α τα α υ τ ά ως ιδ ιότυπ ες μ ο ν ο γρ αφ ίες: απ ο τελ ο ύντα ι από ποικίλα κ είμενα Ε λλήνω ν και ξ έ νω ν κριτικώ ν και θε ω ρ η τικ ώ ν το υ κινη μ α το γ ρ ά φ ο υ - π ο λ λ έ ς φ ο ρ ές κείμενα-σ ταθμούς για τη ν πορεία το υ κιν ημα τογράφ ο υκαι συνεπώς δ εν δ ια θ έτο υν ενιαία οπτική. Μ ε τη ν επιλογή τω ν κειμένω ν α υτώ ν μπορεί κανείς να σ υμφ ω νήσ ει ή να δια φ ω νή σει, δ εν μπορεί όμω ς να α ρ νη θ εί ότι η διάρθρω σή το υ ς διέπετα ι από μια ιδ ια ίτερ η φ ιλ ο σ ο φ ία , η οποία δ ια σ φ α λ ίζει τελ ικ ά τη ν εσ ω τερική το υ ς εν ό τη τα . Κείμενα βιογραφ ικά, σ υ ν ε ν τε ύ ξε ις που δ ίνο υν το λό γο σ τον ίδιο το δημιουρ γό , συνοπ τικές παρουσιά σεις ταινιών, κριτικές, θεω ρ ητικό κείμενα για τον συ γκεκριμένο σ κηνοθέτη ή, με αφ ορμή το σ κηνοθέτη, για τον κι νηματογράφ ο γενικότερα, όλα επιδιώκουν να παρουσιά σουν εκτενώ ς και εμπ ερισ τατω μένα το έρ γο το υ δημιουργού, επ ί τη ς ουσίας, όμω ς, καταγράφ ουν την προσωπική του διαδρομή στο χάρτη τη ς ε ξέλ ιξη ς το υ ίδιου το υ κινηματογράφ ου. Τα κείμενα α π οτυπ ώ νουν το ν τρ όπ ο μ ε τ ο ν οποίο έν α ς σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ς σ κη νοθέτης ενσ ω μάτω σ ε ή παρήγαγε την καινοτομία, α π οδέ χτηκε ή α ν έτρ εψ ε τις σ υμβάσεις, υπ ονόμευσ ε ή σ υνέχισ ε τη ν παράδοση. Ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς /θ εα τή ς - ο δ ιττό ς χ αρ ακ τήρα ς τη ς προσέγγισης ορ ίζετα ι ως η δ υνητική π ροθετικότητα το υ α ν α γνώστη να δει τις τα ινίες στις οποίες α ναφ έρ ονται τα κείμενα

και του θεα τή να διαβάσει για τις τα ινίες που βλ έπ ειπαρευρίσκεται τελ ικ ά στην αναπαράσταση μια ς προ σωπικής διαδρομής αλ λά και μιας περιόδου του κινη ματογράφ ου γενικότερα, πολλές φ ορ ές και συνολικά τη ς κινηματογραφικής εξέλ ιξη ς , ως προς μία συγκε κριμένη παράμετρο. Το απ οτέλεσ μα είναι ότι ο αναγ ν ώ σ της/θεατής π ολλές φ ορ ές επ ιθυμεί να εμβ α θύνει σ το έρ γ ο το υ σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ νου σκηνοθέτη, οπότε η φ ιλμογραφ ία και η επιλεκτική βιβλιο γραφία τον κατευθύνουν, ή στα ζη τή μ α τα τεχνικής, ιδ εολ ογίας και α ισ θ η τικ ή ς που θ έ τ ο υ ν τα κείμενα, οπ ότε προσεγγίζει ν έ ες ταινίες, νέα βιβλία. Οι εκδό σεις το υ Φ εστιβάλ Κινη ματογράφ ου επιτυγχάνουν λοι πόν έ ν α ν δ ιπ λ ό σ κοπό: δ η μ ι ουργούν βιβλιογραφική υποδο μή και δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν κινη μ α τογραφ ική συνείδησ η. Θα ήταν ε υ χ ή ς έρ γ ο να σ υ ν έχ ιζα ν τ η ν προσπάθεια α υ τ ή εκ δ ίδ ο ντα ς, μ ετ α ξύ τω ν ά λ λω ν, έρ γα σ υν θετικ ά , θεμ α τικ ά και μη (ήδη η σειρ ά περιλαμβάνει τρία τέτο ια αφ ιερώ ματα , Η ελληνική ματιά, η Θεσσαλονίκη και το α φ ιέρ ω μα σ τη ν κ ιν η μ α το γ ρ α φ η μ έν η πόλη Megacities ), σ υ σ τη μ α το ποιώντας την ελληνική κινημα τογρα φ ική ορ ολογία σ ε ένα κι νηματογραφ ικό λεξικό. Κυρίω ς, όμω ς, είναι καιρός πια να α π ευθυν θού ν στο ευ ρ ύ κοι νό, μέσα από μια πιο απ οτελεσματική διανομή, και να δημιουργήσουν το πλαίσιο για έναν ανοιχτό διάλογο όσ ον α φ ορ ά το ν κ ινημα τογ ράφ ο , το π α ρ ελ θό ν , το παρόν και το μ έλ λ ο ν το υ , στην Ε λλάδ α και το ν κό σμο. □

της Μ Α Ρ Ω Σ

ΔΟΥΚΑ

Ο νόστος του εσωτερικού κόσμου

ΣΤΕΛΛΑ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ

Π «ρνώ ντας βιαστικά ανάμεσα τους Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 190

η Σ τ έλ λ α Β ο γ ια ιζό γλ ο υ τη ν αγαπούσα από χρόνια, από το Μαγγανοπήγαδο έω ς σ ήμερ α, χω ρίς να τη γνω ρίζω , μόνον από τα βιβλία της. Είναι ίσως η μόνη Θεσσαλονικιά σ υγγραφ έας που, ότα ν τη διαβάζω, με κάνει να ξα νασ κέφ το μαι τη δική μου ζω ή. Τι θ έλω να πω; Ό τι η Βογιατζόγλου έχει το χάρισμα να π εριφ ρουρεί το μύθο τη ς πόλης τη ς χωρίς να το ν προτάσσει. Α ναδ εικνύει τη Θεσσαλονίκη όχι για να μας γο η τεύ σ ει με τα μυσ τή ρια τη ς «Ν ύμφ ης το υ Βορρά», α λ λ ά για να ενεργοποιήσει τη νοσταλγία για το ν τόπο που ο κ α θέ νας κουβαλάει μέσα του . Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους... Ποια θα ήταν η ζω ή μας χωρίς εκείνα τα πρόσωπα που κάποτε υπήρξαν δίπλα μας, στο ίδιο θρανίο, στη γειτονιά ή στη δ ουλειά, ά λ λ ο τ ε διεκδικώ ντας και ά λ λ ο τ ε όχι τη ν προ σοχή μας, πρόσωπα προορισμένα να τα ξεχ ύσ ο υμ ε ή να τα προσπεράσου-

με, ώσπου να έρ θ ει η ώρα το υ απ ολογισ μού και να σ υν αισ θα νθ ούμε ότι χωρίς αυτά η διαδρομή μας θα ήταν ά λλη και ότι η προβολή μας στο χρό νο θα ήταν αδύνατη; Οχτώ διηγήματα, όλα -π λ ην ε ν ό ς - π ροδημοσιευμένα σ ε διά φ ορα περιοδι κά σ ε χρονικό δ ιάσ τημα τρ ιώ ν περίπου χρόνων, επ εξεργ ασ μέν α σ ήμερ α.

* Το κείμενο της Μάρως Δούκα, εήαφρώς παραΤΟΙαγμένο, διαβάστηκε στις 18/4 /2000 σ τη «Στοά του βιβάίου», στην εκδήήωση για το βιβάίο τηςΣ. Βογιατζόγάου.

Στέλλα Βογιατζόγλου ώ σ τε να απ οτελέσ ουν το σώμα ενός βιβλίου. Και το καθένα από αυτά κρίκος τη ς ίδιας αλυσίδας. 0 λόγος τη ς αφ ηγήτριας τριτοπρόσωπος, ά λ λ ο τε σε πρώτο ή δ εύ τερ ο ενικό, ά λ λ ο τ ε πληθυντικός, λόγος κατασ ταλα γμένος α λ λά και λόγος διαπ οτισμένος με το βαθύ συναίσθημα και τη ζω ντάνια το υ ανθρώπου που προτάσσει τη ν κατανόηση και τη συμπόνια το υ για το υ ς άλλους. Η Σ τέλλ α Βογιατζόγλου ξα ναθυμάται, αρχίζοντας α πό την παιδική τη ς ηλικία και φ τά νοντας έω ς το πρό σ φ α το π α ρ ελ θό ν . Και θ υ μ ά τα ι σαν οδοιπ όρ ος που ξαποσταίνει για να παρατηρήσει νη φ άλια γύρω της, να ξα να δ εί από το δικό τη ς ύψωμα και ν' αναλογισ τεί για τη ζω ή τη ς α ν ά μ εσ α σ το υ ς ά λ λ ο υ ς , μέσ α από το υ ς άλ λο υ ς και για το υ ς άλλους. Ένα βιβλίο διηγημάτω ν μπορεί να δ ιαβασ τεί μ ε πολ λο ύς τρόπους. Ωστόσο σ' αυτήν τη σ υλλογή καλό θα ήταν να ξεκινήσ ουμε από την αρχή και να προχωρή σ ουμε σ ελίδα τη σ ελίδα σαν να δ ιαβάζουμε μυθισ τό ρημα. Κι αυτό γιατί η Στέλλ α Βογιατζόγλου, αρχίζοντας την αφήγησή της ένα βραδάκι καλοκαιρινό, μας προσκαλ ε ί για ένα τα ξίδ ι στη Θεσσαλονίκη το υ χ θες και το υ σ ήμερ α, όπου σ υμπ λέκοντα ι μν ή μ ες και γεγο ν ό τα , άνθρωποι και σπίτια, φ υλ ές, δρόμοι και π λατείες, πα λιά και νέα σ τέκια, οι χθεσ ινοί και οι σ ημερ ινο ί πρό σ φ υγες, οι άσ τεγοι, οι επ ιτυχημένοι α λ λ ά και οι τ α πεινοί, ο θάνατος, η τρ έλα , η α νεμελιά και η ευθύνη, οι έρ ω τες, οι απ ογοητεύσ εις και η αγωνία. Κάθε διή γημα κι ένας σταθμός, κάθε σ ταθμός κι ένα ο λ όδρ ο σο σ τεφ άνι δ όξας στα κεφ άλια τω ν αφ ανώ ν ηρώων της. Μ ετατοπ ίζοντα ς με δ εξιο τεχ νία η Σ τέλ λ α Βογιατζόγλου την οπτική τη ς γωνία, χωρίς να αποχω ρίζεται τη

νοσταλγική τη ς διάθεσ η και χωρίς επομένω ς να αναι ρ εί την αρχική μας εντύπω ση, από διήγημα σε διήγη μα, κεντά με α ν εξίτη λα χρώ ματα σ' ένα φ όντο ανα σ υ ρ μ έν ο από το ν δ ικό τ η ς ψ υχισ μό τις ά γ ν ω σ τες π τυχές το υ ύ φ ο υ ς και το υ ή θ ο υ ς τω ν π ρ ω ταγω νι στών της. Κι εδώ θα ήθ ελα να σημειώ σω το πόσο δραστικά και σ οφά η Σ τέλ λ α Β ογιατζόγλου κ α τα φ έρ ν ει να σ υνυ φ αίνει το ατομικό δ ράμα μ ε το κοινό, τη ν ξέν η δ υ στυχία με την προσωπική αγωνία, την εσω τερική μο ναξιά με την παρηγορητική εξω σ τρ έφ εια. Ώσπου να κ αταλήξου με στην «Εκδρομή στον Χορτιά τη», ύμνο στην εφ η β εία και στη μαθητική ζω ή, ε λ ε γεία σε μια φ ιλία που τη σ ημάδεψ ε ο θάνατος, και να τελ ειώ σ ο υ μ ε τη ν περιπλάνησή μας με τη λυτρω τική «Διαδρομή», το τε λ ε υ τ α ίο διήγημα το υ βιβλίου, ένα από τα ω ρ α ιό τερ α το υ τό μ ο υ , όχι μόνο γ ια τί είναι γρ αμμένο με εξαιρετική τέχνη και λιτότητα, α λλά και γιατί αποτυπώνει, όσο πιο σεμνά και νηφ άλια γίνεται, τη διαδ ρ ομή όλ ω ν α υτώ ν τη ς γενιά ς μας, έσ τω και τω ν ελάχισ τω ν, που επ ιμένουν ακόμη να σ υ ν δ ια λέ γονται μ ε τη ν Ιστορία σ ε μια εποχή που οι περισσό τερ οι κομπάζουν για το τέ λ ο ς της. Θα ή θ ελα επίσης να επισημάνω τη ζω ντανή γλώσσα τη ς , τις απ οσ ιω πήσ εις και τη ν υπ α ινικτικότητα, τις παύσεις και τις αντισ τίξεις τη ς άρτιας τεχνικής της, τη γνώση να μυθοπ οιεί το πραγματικό για να το ανυψώ σει, πώς να φ ορ τίζει και πώς να απ οφ ορτίζει τη ν α τμ όσ φ αιρα, πώς να σε κάνει να χαμογελά ς διαβά ζο ντα ς και πώς να βουρκώ νεις, πώς να α π ελ ευ θ ερ ώ νεις τη φαντασία σου και πώς να τη ν ελ έγχ εις γονυπ ετώ ντας σ το καθη μ ερ ιν ό , όχι για να το υ π α ραδο θείς, αλ λά για να το αποκαταστάσεις σ' αυτό που θα έπρεπε να είναι. □

του

ΒΑΓΓΕΛΗ Κ Α Ι Ι Ο Υ

Το τέλος του βιβλίου και η πολιτισμική απασχόληση

Το ηλεκτρονικό «γραφτό Σε μία διάλεξή του, τον Μάιο του 1978, στο Μπουένος Άιρες ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες (Jorge Luis Borges), μιλώντας για το βιβλίο ως μύθο, υ ποστήριζε τα ακόλουθα: «Απ' όλα τα εργαλεία του ανθρώπου, το πιο εκπληκτικό είναι, αναμφίβολα, το βιβλίο. Τα άλλα είναι προεκτάσεις του σώματός του. Το μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο είναι προεκτάσεις του βλέμματός του· το τηλέφ ω νο είναι μία προέκταση της φωνής του· έχομε ακόμη το άροτρο και το σπαθί, προεκτάσεις του χεριού. Όμως, το βιβλίο είναι άλλο πράγμα: το βιβλίο είναι μία προέκταση της μνήμης και της φαντασίας». Αν ζούσε σήμερα ο Μπόρχες και διαπίστωνε - αν ένιωθε, θα ήταν μάλ λον καλύτερα να πω - ότι η προοδευτική επικράτηση των πολυμέσων δεν οδηγεί απλώς στην επέκταση της εκδοτικής δραστηριότητας ή α κόμη και στην πιθανή υποκατάσταση του βιβλίου ως εντύπου, αλλά και σε ένα εντελώς νέο δημιουργικό σύμπαν, ίσως να ήταν περισσότε ρο διατακτικός ως προς τον ισχυρισμό του ότι το βιβλίο, όπως το ξέρα με, και μόνον αυτό, είναι μία προέκταση της μνήμης και της φαντα σίας. Δεν θα μπορούσε, θέλω να πω, να ισχυριστεί ότι το CD-Rom (Compact disc read only memory) δεν είναι κι αυτό μία προέκταση της μνήμης και της φαντασίας. Και, βέβαια, πολλά περισσότερα, σχετιζόμενα σε μεγαλύτερο βαθμό με τις δυνατότητες του οπτικοακουστικού τομέα παρά με εκείνες των παραδοσιακών εκδόσεων. Μήπως, λοιπόν, το έντυπο βιβλίο βρίσκεται για πρώτη φορά, μετά από 500 και πλέον χρόνια ένδοξης σταδιοδρομίας, μπροστά σε ένα πραγματικά ανταγωνιστικό εργαλείο, το οποίο όχι μόνον υπερκαλύπτει τις δυνατότητέςτου, αλλά και υπόσχεται διαρκή εξέλιξη; Μήπως, δηλαδή, όλοι εμείς που γεννηθήκαμε και διαμορφωθήκαμε στον «πολιτισμό του βιβλίου» πρέπει να σφίξουμε την καρδιά μας και να τον αποχαιρετίσουμε για πάντα; Ή μήπως αυτός ο «πολιτισμός του βιβλίου» για κάποιο ή κάποια στοιχεία - όχι πάντως αυτά που ορίζει ο Μπόρχες - παραμένει αναντικατάστατος;

* Ο Βαγγέλης Κάσσος είναι Συντονιστής των Προγραμμάτων Πολιτισμικής Απασχό

λησης στο Εθνικό Παρατηρητήριο Απασχόλησης του Ο.Α.Ε.Δ.

Ενδεχομένως να έσπευδε κάποιος να μας καθησυχάσει ότι το βιβλίο δεν κινδυνεύει να εκτοηισθεί από το CD-Rom, α φού υπερτερεί κατά πολύ απ' αυτό το δεύτερο ως προς την αντικειμενική άνεση στην ανάγνωση. Το παραδέχεται, εξάλλου, και ο ίδιος ο Μπιλ Γκέιτς, ο περιώνυμος πρόεδρος της Microsoft: «Η ανάγνωση στην οθόνη είναι ακόμη πολύ κατώτερη από την ανάγνωση στο χαρτί. Ακόμη κι εγώ, που έχω στη διάθεσή μου αυτές τις πανάκριβες οθόνες και που κολακεύομαι ότι είμαι ο πρωτοπόρος του Web Lifestyle, τ υ πώνω τα κείμενα μόλις ξεπεράσουν τις τέσσερις-πέντε σε λίδες και μου αρέσει να παίρνω μαζί μου τα τυπωμένα φύλλα, για να μπορώ να τα υπομνηματίζω. Η τεχνολογία έ χει ακόμη μπροστά της πολλά εμπόδια να ξεπεράσει, για να φτάσει στο ίδιο επίπεδο άνεσης στην ανάγνωση»’. Πλην όμως, και ο ίδιος ο Γκέιτς γεννήθηκε και διαμορφώθη κε στον «πολιτισμό του βιβλίου» και όχι στον «πολιτισμό της οθόνης», στο σύμπαν τω ν πολυμέσων. Επομένως, η συ γκριτική αίσθηση που έχει γι' αυτά ως προς το βιβλίο θα πρέπει να μας ενδιαφέρει πολύ λιγότερο από την αντίστοι χη αίσθηση ενός δεκαπεντάχρονου παιδιού. Ουσιαστικά, η μοίρα του βιβλίου θα κριθεί απ' αυτή τη γενιά των παιδιών και από τις άλλες που θα την ακολουθήσουν. Προφανώς, για τις γενιές αυτές προορίζεται το λεγόμενο «ηλεκτρονικό βιβλίο» και ο Microsoft Reader του κ. Γκέιτς. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι αν, πράγματι, το 2006 όλα θα έχουν τελειώ σει για τον έντυπο λόγο2, αλλά το αν μαζί με το έντυπο βιβλίο πρόκειται να χαθεί και κάτι άλλο, πολύ πιο ουσιαστικό από την υλικότητα του προϊόντος της εφ εύρε σης του Γουτεμβέργιου. Ανάλογα με την απάντηση που θα δώσει κανείς στο ερ ώτη μα αυτό, θα πρέπει να διαχειριστεί και την αγωνία του για το μέλλον του βιβλίου, στο βαθμό, βέβαια, που μπορεί να το επηρεάσει. Εκδότης: ο υικρδημιουργός Το αληθινό «έργο», υποστήριζε ο Πολ Βαλερί, «δημιουργεί» το κοινό του, δεν πηγαίνει να συναντήσει ένα «έτοιμο» κοι νό. Η παρατήρηση αυτή του Πολ Βαλερί είναι, νομίζω, μία πολύ αξιόπιστη πυξίδα, για να δει κανείς ποια είναι πραγμα τικά η κατεύθυνση αυτού που ακόμη αποκαλούμε «λογοτε χνία». Η εξέλιξη του εκδοτικού συστήματος, με τον ολοένα επεκτεινόμενο ρόλο των εμπορικών υπηρεσιών και των υπη ρεσιών δημοσίων σχέσεων, έχει προκαλέσει στη λεγάμενη «λογοτεχνία» αληθινή ασφυξία: το απροσδόκητο και το πραγματικά νέο, που είναι συστατικά της πρωτότυπης δημι ουργίας, έχουν εξαφ ανισθεί ή συστηματικά υποβαθμίζο νται, όταν υπάρχουν. Σιγά-σιγά, το «βιβλίο του συγγραφέα» εξαφανίζεται πίσω α πό το «προϊόν του εκδότη»3. 0 εκδότης εξελίσσεται σε ένα είδος «διευθυντή ορχήστρας», ενώ ο συγγραφέας καταλή γει από πνευματική απαρχή του εκδοτικού γεγονότος, που ήταν στο παρελθόν, να γίνεται απρόσωπος διεκπεραιωτής

της εκδοτικής διαδικασίας. Ο μόνος συγγραφέας με πρόσω πο είναι όποιος δημιουργεί best seller. Και τούτο, μόνο για όσο χρόνο διαρκούν οι πωλήσεις. Κατόπιν, περιπίπτει και ε κείνος σε τυχαίο κρίκο των εκδοτικών αλυσίδων. Σε αντίθεση με τον μεγάλο πρόγονό τους, τον Γουτεμβέργιο, ο οποίος δεν «υπέγραφε» ποτέ τις εκδόσεις που πραγ ματοποιούσε4, οι σημερινοί εκδότες σπεύδουν να «υπογρά ψουν» πριν από το συγγραφέα. Μόλις πριν από δέκα χρόνια, δύο οικονομολόγοι, η Edith Archambault και ο J6r6me Lallement, υποστήριζαν5 ότι «το βιβλίο είναι ένα προϊόν μοναδικό χωρίς υποκατάσταστο» και ότι «κάθε τίτλος που προτείνει ο κάθε εκδότης είναι ένα μο νοπώλιο». Η διαπίστωση αυτή μοιάζει να ανήκει οε μία εποχή πολύ μακρινή. Όλα σχεδόν τα βιβλία μοιάζουν να είναι υποκατά στατα κάποιου άλλου, το οποίο λίγο ενδιαφέρει αν πραγ ματικά υπάρχει ή όχι. Για το έλλειμμα αυτό συγγραφικής πρωτοτυπίας, φυσικά, δεν ευθύνονται οι εκδότες. Ούτε μπορεί κανείς να τους μεμφθεί γιατί εκδίδουν τόσα πολλά βιβλία, αφού ελάχιστα είναι τα βιβλία που ανταποκρίνονται στην κλασική αντίληψη ότι το βιβλίο πρέπει να αντανακλά την προσωπικότητα ενός δημιουργού. Κι όταν δεν υπάρχει προσωπικότητα; Κι όταν αυτό είναι ο κανόνας; Ή θα πρέπει οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι να κλείσουν ή θα πρέπει το έλλειμμα της συγγραφικής προσωπικότητας να αναπληρωθεί. Και, φυσικά, συμβαίνει το δεύτερο: τη θ έ ση των απροσώπων συγγραφέων καταλαμβάνει η προσω πικότητα του εκδότη-υπερδημιουργού. Η εξέλιξη της τεχνολογίας των πολυμέσων, η διαγραφόμενη εφαρμογή της στο πεδίο των παραδοσιακών εκδόσεων, αλλά και η νομοθεσία που αφορά την εν λόγω εφαρμογή (πρβλ. την Οδηγία του Συμβουλίου 91/250/ΕΟΚ της 14ης ΜαΤου 1991 «Προγράμματα υπολογιστή» και το Νόμο υπ' αριθμ. 2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία) πρόκειται να ισχυροποιήσουν ακόμη περισσότερο τη θέση του εκδό τη και να αποδυναμώσουν έως εξαφανίσεως το συγγρα φέα. Σύμφωνα με τη διάταξη της παραγράφου 2 του άρ θρου 10 του Ν. 2121/93, σε προγράμματα ηλεκτρονικών υ πολογιστών, τεκμαίρεται ως δικαιούχος της πνευματικής ι διοκτησίας (περιουσιακό + ηθικό δικαίωμα) ακόμη και το νομικό πρόσωπο, του οποίου η επωνυμία εμφανίζεται πά νω στον υλικό φορέα του έργου. Μπορεί να φανταστεί κανείς εύκολα την τύχη του άμοιρου δημιουργού, που θα επιχειρήσει να ανατρέψει το τεκμήριο αυτό και να διεκδικήσει, στην περίπτωση ενός «ηλεκτρονι κού βιβλίου», την πρωτοκαθεδρία από τον εκδότη. Στον το μέα του λογισμικού, όπως και σε εκείνον μιας εφεύρεσης, μόνο το αποτέλεσμα μετρά και η προσωπικότητα του δημι ουργού δεν έχει καμία σημασία6. Αυτός είναι, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, ο πραγματι κός «δούρειος ίππος»7 για τον «πολιτισμό του βιβλίου» και όχι η εξαγορά των εκδοτικών οίκων από μεγάλους εμπορι

κούς ομίλους, όπως μας εκ θέτει με δραματικό τρόπο ο Αντρέ Σίφριν, στο βιβλίο του Εκδόσεις χωρίς εκδότες8. Μπορεί στην Αμερική - όπου ο Σίφριν υπέστη εκδοτική και, κυρίως, πνευματική πανωλεθρία - να μην υπάρχει πραγμα τικά τρόπος να αντισταθεί κανείς αποτελεσματικά στη λ ε γάμενη «λογοκρισία της αγοράς» - τη «λογοκρισία» δηλαδή που βρίσκεται στην προκαταβολική εκτίμηση ύπαρξης ή α πουσίας κοινού για κάθε συγκεκριμένο βιβλίο. Και τούτο, α σφαλώς, οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει απέναντι σε αυτή τη «λογοκρισία» εξισορροπητική πολιτιστική πολιτι κή. Στην Ευρώπη, όμως, καθώς το έδειξε ο 0. Baruch σε ένα υ πόμνημα που εξεπόνησε, στο πλαίσιο του προγράμματος «Βιβλίο, ανάγνωση, μετάφραση και αρχεία» του Συμβουλίου της Ευρώπης9, τα μέτρα υπέρ του βιβλίου και της ανάγνω σης μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα, είναι όμως πάντοτε παρόντα. Το αν τα μέτρα αυτά αποδεικνύονται α ποτελεσματικά, θα πρέπει, βέβαια, να ελέγχεται κατά περί πτωση. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, «η κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση επιτρέπει μεγαλύτερη αισιοδοξία», κα θώς παραδέχεται και ο ίδιος ο Σίφριν.10 Ανάγνωοη = Βιβλίο; Είναι, ασφαλώς, παρήγορο το γεγονός ότι - σύμφωνα με την πρώτη Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφο ράς, που πραγματοποίησε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου από τον Νοέμβριο 1998 έως τον Ιανουάριο του 1999 - ο «σκλη ρός πυρήνας των Ελλήνων αναγνωστών», αυτών δηλαδή που διαβάζουν ένα περίπου βιβλίο το μήνα, δεν είναι μόνον 50.000, όπως γενικά εθρυλείτο, αλλά 700.00011. θα πρέπει, όμως, να προσέξουμε: το μέλλον του βιβλίου δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το παρόν και το μέλλον της ανάγνωσης. Τα αμέσως επόμενα χρόνια, με τη θεαμα τική ανάπτυξη των ηλεκτρονικών μέσων, το «μετα-βιβλίο» θα κατακτά όλο και μεγ αλύ τερ ο αριθμό αναγνωστών. Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι το γεγονός ότι το CD-Rom, που έγινε εμπορική πραγματικότητα μόλις το 1993, σύμ φωνα με μια έρευνα του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλ λίας12, γνώρισε στην Ευρώπη, ρυθμούς αύξησης αναγνω στών 500% μέσα σε τρία χρόνια! Προμηνύεται μία νέα «επανάσταση της ανάγνωσης»; Κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα. Μέχρι το δεύτερο μισό του 18ου Οι., κυριαρχούσε στην Ευ ρώπη η λεγάμενη «εντατική ανάγνωση». 0 «εντατικός ανα γνώστης» είχε μπροστά του ένα περιορισμένο corpus κει μένων, τα διάβαζε και τα ξαναδιάβαζε, τα μάθαινε απέξω. Κυρίως, κείμενα θρησκευτικά, τη Βίβλο. Κατόπιν, ακολούθη σε η εποχή της «εκτατικής ανάγνωσης», που φτάνει ως τις μέρες μας. 0 «εκτατικός αναγνώστης», αυτός της Lesewut, της λύσσας για ανάγνωση, που ξεκίνησε από τη Γερμανία της εποχής του Γκαίτε, καταβροχθίζει κάθε είδους βιβλίο με βουλιμία και ταχύτητα13. Τι θα είναι η ανάγνωση τα επόμενα χρόνια; Υπερεντατική,

με τη μορφή προσωπικών CD-Rom με αγαπημένα κείμενα; Υπερεκτατική, με την πλήρη παράδοση του αναγνώστη στο χάος της «κυβερνοκουλτούρας»; Ή μήπως μια αποσπασμα τική ανάγνωση zapping; Πιθανόν και τα τρία είδη μαζί σε ένα μεταμοντέρνο σύμ φυρμα. Με αυτή την προοπτική, η πολιτική βιβλίου και ανάγνωσης του παραδοσιακού βιβλίου, εννοώ - θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να επαναπροσδιοριστεί με τρόπο ριζικό, όπως επαναπροσδιορίζονται τα πάντα πριν από ένα διαφαινόμενο τέλος. «Κ υ βφ νοκουλτονρα»14 και ελληνική γλώσσα Η «κυβερνοκουλτούρα», σύμφωνα με ένα σχετικό Υπόμνη μα15 που εξεπόνησε ο Pierre ίόνγ για λογαριασμό του Συμ βουλίου της Ευρώπης, αποτελείται από δύο μεγάλους τύ πους εικονικών κόσμων: - εκείνους που είναι περιορισμένοι και που έχουν περάσει από κάποια εκδοτική διαδικασία, όπως λ.χ. τα CD-Rom (of line) -εκ είν ο υ ς που είναι προσβάσιμοι μέσα από δίκτυο (λ.χ. Internet) και απεριόριστα ανοιχτοί στην αμφίδρομη επικοι νωνία, στο μετασχηματισμό και στη διασύνδεση με άλ λους εικονικούς κόσμους (on line). Καθώς παρατηρεί ο Pierre liv y , οι δύο αυτοί εικονικοί κό σμοι είναι συμπληρωματικοί, αλληλοτροφοδοτούνται και εμπνέονται ο ένας από τον άλλον. Πρόκειται, στην πραγμα τικότητα, για χώρους αμφίδρομης επικοινωνίας. Επομένως, και οι δύο αυτοί τύποι εικονικών κόσμων ανή κουν στον διαρκώς εξελισσόμενο κυβερνοχώρο. Και για να χρησιμοποιήσω ξανά τα λόγια του ίδιου του ίένγ, ο κυβερνοχώρος αυτός μοιάζει με ορισμένα οικολογικά συστήμα τα: σε κάποια χρονική στιγμή, μια ορισμένη «φωλιά» δεν θα μπορεί να δεχθεί έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό ανταγωνι στικών ειδών. Η αρχική ποικιλία τότε εξαφανίζεται προς ό φελος ορισμένων κυρίαρχων μορφών ζωής. Η προοπτική που υπαινίσσεται ο ίένγ, στην περίπτωση των «ηλεκτρονικών βιβλίων» που θα προέρχονται από «μικρές γλώσσες», θα είναι, χωρίς καμία αμφιβολία, καταστροφική. Και δεν θα είναι καταστροφική μόνο για τα προϊόντα καθαυ τά, αλλά και για τις ίδιες τις «μικρές γλώσσες». Αν προσθέ σει, μάλιστα, κανείς στην προοπτική αυτή και τη βεβαιότητα ότι οι εντελώς νέες γενιές θα είναι τόσο εξοικειωμένες με την «κυβερνοκουλτούρα», ώστε να τη χρησιμοποιούν ως κύρια οδό επικοινωνίας, θα μπορέσει εύκολα να φανταστεί ποια θα είναι μακροπρόθεσμα η τύχη των «μικρών γλωσ σών». Αυτά δεν πρέπει να θεωρηθούν πρώιμες φοβίες ενός συγ γραφέα που εκφράζεται σε μια «μικρή γλώσσα», όπως τα νέα ελληνικά. Αναφέρομαι σε ένα πλαίσιο ανταγωνισμού μεταξύ των γλωσσών, το οποίο έχει ήδη αρχίσει να διαγρά φεται. Και μάλιστα, στο επίπεδο τω ν θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια της Γαλλίας, πριν από έξι χρόνια, να εισαγάγει, κανονιστικά, τη διάκριση μεταξύ ε πισήμων γλωσσών (όλων δηλ. των γλωσσών των κρατώνμελών της Ε.Έ.) και γλωσσών εργασίας, (δηλ. γαλλικής, αγγλικής, γερμανικής, ιταλικής και ισπανικής), για το προβά δισμα των «μεγάλων γλωσσών» έναντι των «μικρών» αφή νεται τώρα έντεχνα να «αποφασίσει» η τεχνολογία και η α ντίστοιχη αγορά. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που μαρτυρούν αυτή την ανομο λόγητη τακτική. Η πιο χαρακτηριστική, όμως, απόδειξη γι' αυτή την τακτική βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, στο σκεπτι κό της Απόφασης της 23ης Φεβρουάριου 1999 του Ευρω παϊκού Δικαστηρίου (Υπόθεση C-42/97), στην οποία κρίθηκε η προσφυγή από την πλευρά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλί ου κατά του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Απόφασης 96/664/ΕΚ αυτού του τελευταίου για την προώ θηση της γλωσσικής πολυμορφίας της Κοινότητας στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Ενώ η «προώθηση της γλωσσικής πολυμορφίας της Κοινό τητας» είναι, πρωτίστως, ζήτημα πολιτιστικό και αντιστοιχεί, ακόμη και εκφραστικά, προς τη δέσμευση της Κοινότητας να «προβάλλει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά» (πρβλ. άρθρο 128 της Συνθήκης για τον Πολιτισμό), το Συμβούλιο αποφεύγει επιμελώς να χρησιμοποιήσει ως νομική βάση για την Απόφασή του (και) το άρθρο 128 και καταφεύγει μόνο στο άρθρο 130 της Συνθήκης, το οποίο αναφέρεται στις «α ναγκαίες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της ανταγωνι στικότητας της βιομηχανίας της Κοινότητας». Στο αίτημα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να χρησιμοποιηθεί ως νομι κή βάση της επίμαχης Απόφασης του Συμβουλίου και το άρθρο 128 για τον Πολιτισμό, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με ελάχιστα πειστική επιχειρηματολογία, αποφαίνεται αρνητι κά και απορρίπτει τη σχετική προσφυγή. Προφανώς, για να μη βρεθεί ποτέ η Ευρωπαϊκή Ένωση μελλοντικά στη δ ύ σκολη θέση να προστατεύσει τις «μικρές γλώσσες» των κρατών-μελώντης ως κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Είναι, λοιπόν, ήλιου φαεινότερον ότι, στο πλαίσιο του κυβερνοχώρου και της Κοινωνίας των Πληροφοριών, η ελλη νική γλώσσα θα υποστεί σφοδρότατο ανταγωνισμό, με κίν δυνο να χάσει τη δύναμή της ως πρωταρχική γλώσσα ακό μη και στις συνειδήσεις των ελληνικών γενεών που έρχο νται. 0 μόνος ισχυρός τρόπος για την υπεράσπισή της είναι η προστασία και η ενίσχυση από την πλευρά της Πολιτείας του παραδοσιακού βιβλίου. Σήμερα, μπορεί η οικεία αγορά μόνη της να ικανοποιεί αυτή την ανάγκη. Αύριο, όμως, πολύ γρηγορότερα απ' όσο πιστεύουμε, τα πράγματα θα έχουν ριζικά αλλάξει. «Πολιτισμός διαμερίσματος» και Βιβλίο Ένας άνθρωπος που διαβάζει στη μοναξιά της προσωπικής του βιβλιοθήκης είναι ταυτόχρονα το προϊόν και ο παραγω γός μιας ο ρ ισ μένη ς κοινω νικής και ηθικής τά ξη ς

πραγμάτων16. Σήμερα, μια τέτοια τάξη, γενικά, δεν υφίσταται. Σύμφωνα με ένα Υπόμνημα του Συμβουλίου της Ευρώπης (1995), υπάρχει, τα τελευταία χρόνια, μια γενικευμένη τάση επέκτασης αυτού που το Συμβούλιο αποκαλεί «πολιτισμό του διαμερίσματος». 0 όρος αυτός αποδίδει τη μετατόπιση του κέντρου βάρους των πολιτιστικών πρακτικών από τον πόλο «βιβλίο» προς τους πόλους «εικόνα» και «ήχος». Αποδίδει, επίσης, τη μαζι κή αγορά ηλεκτρικών συσκευών τελευταίας τεχνολογίας (hi-fi, ραδιόφωνο, τηλεόραση κ,τ.ό.), των οποίων οι τιμές έχουν μειω θεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Και πά νω απ' όλα, ο όρος «πολιτισμός διαμερίσματος» αποδίδει την πρωτοκαθεδρία της τηλεόρασης μέσα στο διαμέρισμα. Μολαταύτα, σύμφωνα με την Πανελλήνια Έρευνα Αναγνω στικής Συμπεριφοράς του Ε.ΚΕ.ΒΙ., προκύπτει ότι τόσο οι α ναγνώστες, όσο και οι μη αναγνώστες, παρακολουθούν τη λεόραση σε πολύ συχνή βάση, χωρίς σημαντικές διαφορο ποιήσεις. Επομένως, δικαιολογημένα κανείς θα πίστευε ότι δεν ισχύει καθόλου η άποψη ότι «ο κόσμος δε διαβάζει βι βλία, επειδή βλέπει τηλεόραση»17. Πριν από σαράντα περίπου χρόνια, ο Joffre Dumazedier, γνωστός στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ ως «ο πατέρας της κοινωνιολογίας του ελεύθερου χρόνου», παρατηρούσε χαρα κτηριστικά τα εξής: «Σε πείσμα της αυξανόμενης επιρροής των εφημερίδων, του κινηματογράφου, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, και συχνά λόγω ακριβώς αυτής της ε πιρροής, η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων βρίσκεται σε διαρκή πρόοδο στις ασχολίες του ελεύθερου χρόνου όλο και πιο ευρέων κοινωνικών στρωμάτων»18, θα μπορούσαμε, λοιήόν, να δεχθούμε την άποψη ότι η τη λεόραση, αντί να αναστέλλει, αντιθέτως, ενδυναμώνει την ανάγνωση λογοτεχνικών έργων; Το πρόβλημα δεν θα ήταν να δεχθούμε αυτό. Το πρόβλημα θα ήταν να δεχθούμε ότι η τηλεόραση ενδυναμώνει την α νάγνωση λογοτεχνικών έργων που δεν είναι παραπληρω ματικά, δηλαδή ενισχυτικά, της «τηλεοπτικής κουλτούρας» καθαυτής. Την αλλοτρίω ση της ανάγνωσης από τους τρόπους της «τηλεοπτικής κουλτούρας» ορισμένοι® την εντοπίζουν απο κλειστικά στην αναγνωστική διαδικασία. Είναι, όμως, μόνον ο ιεροτελεστικός χαρακτήρας που έχει απολεσθεί από την ανάγνωση; Τα «μυθιστορήματα ακρογιαλιάς», για τα οποία κάνει λόγο ο Fabrice Piault20, είναι άραγε μόνο τα μυθιστορήματα που διαβάζονται στην ακρογιαλιά ή μήπως είναι η μεγάλη πλειοψηφία των σημερινών μυθιστορημάτων, τα οποία διαβά ζονται εύκολα, στις διακοπές της καθημερινότητας, με την ίδια άνεση που θα παρακολουθούσε κάποιος μία τηλεοπτι κή εκπομπή; Υπάρχουν βιβλία, υποστηρίζει ο Maurice Blanchot21, που μο λονότι δεν έχουν διαβαστεί, είναι σα να έχουν απ' όλους διαβαστεί. Και το αντίστροφο, θα μπορούσε να συμπληρώ

σει κανείς. Υπάρχουν βιβλία που έχουν πολυδιαβαστεί και είναι σα να μην έχουν ποτέ διαβαστεί. Στην κατηγορία αυτή θα πρέπει να ανήκουν, προφανώς, και τα λεγάμενα «μυθι στορήματα ακρογιαλιάς». Απέναντι σ' αυτή τη «λευκή ανάγνωση», θα πρέπει να υ πάρξει μια ειδική πολιτική βιβλίου, που να συνιστά «ιερή έ ξοδο» από τον κλοιό του «πολιτισμού διαμερίσματος». Η προβλεπόμενη, για τα επόμενα χρόνια, σύζευξη δύο ξε χωριστών σήμερα τερματικών, της τηλεόρασης και του υ πολογιστή, θα αυξήσει τόσο τις δυνατότητες πολιτιστικών πρακτικών του καταναλωτή, που δεν θα είναι καθόλου α νάγκη να βγει αυτός από το σπίτι του22. Απέναντι σε μια τέτοια συμμαχία, το παραδοσιακό βιβλίο θα έχει δύο επιλογές: ή να επαναπροσδιοριστεί επί της ουσίας ή να υποταχθεί ξανά - κι αυτή τη φορά να εκλείψει. Όσον αφορά την πολιτική βιβλίου, θα έχει και εκείνη δύο ε πιλογές: ή να επαναπροσδιοριστεί ή να απορροφηθεί από την πολιτική οπτικοακουστικών μέσων. «Μ α τα Βιβλία μού « να ι σαν πρόσωπα»13 Έχοντας πιστέψει από τους πρώτους στην αναγκαιότητα μιας εθνικής πολιτικής βιβλίου24 και έχοντας επιμεληθεί ένα ολοκληρω μένο σχέδιο για τη σύσταση και τη λειτουργία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, οφείλω να εξομολογηθώ ότι η τωρινή άποψή μου περί ριζικού επαναπροσδιορισμού της ελληνικής πολιτικής βιβλίου εν όψει τη ς «ηλεκτρονικής θύελλας» υπαγορεύεται ακριβώς από την έγνοια μου για την επιτυχία αυτού του θεσμού και την επακόλουθη δια σφάλιση της διάρκειας και της ποιότητας του ελληνικού παραδοσιακού βιβλίου. Οφείλω, εξάλλου, να εξηγήσω γιατί είμαι τόσο επιφυλα κτικός απέναντι στο λεγόμενο «ηλεκτρονικό βιβλίο» και για τί έχω τέτοια εμμονή με το παραδοσιακό βιβλίο. Στην επερχόμενη «κυβερνοκουλτούρα», παραδέχεται ωμά ο Pierre L6vy25, δεν πρόκειται να υπάρχει η έννοια του «έρ γου» ως προσωπικής δημιουργίας ενός συγγραφέα. Αυτό, όμως, προσθέτει, δεν είναι και τόσο σοβαρό, γιατί έχομε και στο παρελθόν μεγάλα έργα χωρίς συγγραφέα. Υπήρχε, όμως, στο παρελθόν, τέτοιος πολιτιστικός αντα γωνισμός, που να φτάνει έως την ευθεία σύγκρουση μετα ξύ των πολιτισμών; Και μπορεί για τις «μεγάλες γλώσσες» να μην είναι σοβαρή η απουσία της προσωπικότητας του συγγραφέα. Για την Ελλάδα, όμως, για τον ελληνικό πολι τισμό γενικότερα, έναν πολιτισμό με ισχυρότατη προσωπικόητα, η συνθήκη αυτή της «κυβερνοκουλτούρας» είναι μεγάλη απειλή. Η προσωπικότητα του ελληνικού πολιτισμού δεν είναι δυ νατόν να νοηθεί χωρίς την προσωπικότητα των συγγραφέ ων του. Και ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η ευκρί νεια της προσωπικότητας του Έλληνα συγγραφέα, αλλά και η ζωντάνια της ελληνικής γλώσσας, είναι, όπως εξήγη σα παραπάνω, το παραδοσιακό βιβλίο. Εκτός, όμως, από την προσωπικότητα του συγγραφέα και

από τη διάρκεια της γλώσσας, το παραδοσιακό βιβλίο εξα σφαλίζει στον πολιτισμό μας και το ανεκτίμητο στοιχείο της πνευματικότητας. Και τούτο το τελ ευτα ίο αφορά ό λους τους πολιτισμούς της Ευρώπης, όντας μια πλούσια κληρονομιά της Αναγέννησης. Καθώς πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Ε. Ρ. Τσάμπερλιν στο βι βλίο του Η καθημερινή ζωή στην Αναγέννηση 26, η τέχνη της τυπογραφίας ήρθε στον κόσμο ακριβώς τη στιγμή που χρειαζόταν και ήταν όχι η αιτία, αλλά το αποτέλεσμα της πνευματικής ζύμωσης που επραγματοποιείτο στην Ευρώ πη. Το στοιχείο αυτό της πνευματικότητας που μας κληροδό τησ ε η Αναγέννηση, ενσαρκωμένο στο βιβλίο, δεν μπο ρούν σε καμιά περίπτωση να το αναπληρώσουν τα πολυ μέσα, τα οποία, στη συλλογική συνείδηση, συμβολίζουν α ποκλειστικά σχεδόν την τεχνολογία, την πρόοδο των επι κοινωνιών. Η πνευματικότητα, όμως, του ουμανισμού είναι εντελώς άλλο πράγμα. Αντανακλά τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς είναι συνυφασμένη με το κατ' εξοχήν σύστημα του ανθρωποκεντρισμού, που είναι ο ουμανισμός. Σε πλήρη αντίθεση με τον κυβερνοχώρο, που είναι, σύμφωνα με τον Levy27, το σύστημα του χάους. 0 τελ ευτα ίο ς αυτός χαρακτηρισμός προοιω νίζεται το τι πρόκειται να συμβεί στο τόσο ευαίσθητο πεδίο της κοινω νικής συνοχής, εάν κυριαρχήσει απόλυτα η «κυβερνοκουλ τούρα». Εάν, δηλαδή, μεταξύ τω ν άλλω ν, εκτοπίσει από τους εθνικούς πολιτισμούς το παραδοσιακό βιβλίο, το ο ποίο, καθώς έξοχα απέδειξε ο Peter Rietbergen28, αποτέλεσε, από καταβολής της τυπογραφίας, ισχυρότατο εργα λείο για την κοινωνική συνοχή των εθνικών πολιτισμών της Ευρώπης. Το στοίχημα τη ς πολιτισμικής απασχόλησης Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει για την ενίσχυση του ε λ ληνικού παραδοσιακού βιβλίου; Κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να αναπτυχθεί μία σειρά προγραμμάτων από την πλευρά της Πολιτείας, που να αντισταθμίζουν την κατά σταση που έχει ήδη διαμορφωθεί στην αγορά του βιβλίου και που έχει οδηγήσει σε έναν παθιασμένο φετιχισμό του εμπορεύματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του στοιχείου της πνευματικότητας, δηλαδή της ουσιαστι κής ποιότητας των εκδιδομένων βιβλίων. Χρειαζόμαστε την εισαγωγή και προώθηση νέων ειδικοτή των, άγνωστων μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, που θα βοη θήσουν στην αναβάθμιση της πολιτιστικής πτυχής του βι βλίου, που καταχρηστικά, κατά τη γνώμη μου, εκλαμβάνε ται ως δεδομένη. Προηγουμένως, όμως, θα πρέπει να βοηθήσουμε αποτε λεσματικά τους μικρούς και μεσαίους εκδότες, ενισχύοντας την απασχόληση των γνωστών ειδικοτήτων στο στά διο της παραγωγής και, κυρίως, στο στάδιο της διακίνησης, το οποίο στη χώρα μας βρίσκεται σε εμβρυακή σχεδόν κα τάσταση.

Υποστηρίζω ότι πρέπει να βοηθηθούν, κυρίως, οι μικροί και μεσαίοι εκδότες - χωρίς να αποκλείονται καθόλου από την ίδια ενίσχυση και οι λίγοι μεγάλοι - , επειδή πιστεύω ότι οι πρώτοι, λόγω του γεγονότος ότι, αντικειμενικά, δεν βρί σκονται στην κούρσα της παραγωγής πολλών τίτλω ν, μπορούν να αφοσιω θούν περισσότερο στην παραγωγή των λεγάμενων «βραδείας κυκλοφορίας» βιβλίων, τα οποία είναι, κυρίως, βιβλία σκέψης. Από την πλευρά μου, στο πλαίσιο ενός μεγάλου προγράμ ματος πολιτισμικής απασχόλησης, ύψους 14 δισεκ. του Υπουργείου Εργασίας / Ο.Α.Ε.Δ., το επεξεργάστηκα επί δύο χρόνια και η εφαρμογή του άρχισε ήδη από τον Ιανουάριο του 2000, έχω εισηγηθεί - εκτός από την ενίσχυση της α πασχόλησης στο θέατρο, τη μουσική, την πολιτιστική κλη ρονομιά, τα οπτικοακουστικά μέσα κ.ά. - και την ενίσχυση της απασχόλησης τριών, ενδεικτικά, ειδικοτήτων από το χώρο του βιβλίου: επιμελητές εκδόσεων, DTB και διακινητές. Από τα επαγγελματικά σωματεία των εκδοτών έχει υ πάρξει μεγάλο ενδιαφέρον για τη συμμετοχή των μελών τους στο πρόγραμμα29. Συνοπτικά, το πρόγραμμα συνίσταται στην επιχορήγηση εκδοτών από τον Ο.Α.Ε.Δ. για την πρόσληψη ανέργων (με ένα μήνα τουλάχισ τον εγγεγραμμένη ανεργία) από τις προαναφερθείσες ειδικότητες. Η επιχορήγηση είναι διάρ κειας δύο ετών και ανέρχεται στο ποσό των 175.000 δρχ. το μήνα για κάθε άνεργο που θα προσλαμβάνεται. Πιστεύω ότι η ενίσχυση αυτών των ειδικοτήτων είναι μία καλή αρχή. Πρόκειται στην πραγματικότητα για διπλό προ στατευτισμό (οικονομικό και πολιτιστικό), που μπορεί να έ χει πολύ ευεργετικά αποτελέσματα στο χώρο της απασχό λησης30. Αφού δημιουργηθεί με τον τρόπο αυτόν το κα τάλληλο πλαίσιο μιας συστηματικά εξατομικευμένης προ σέγγισης στο πρόβλημα της ανεργίας του οικείου κλάδου, θα καταστεί δυνατόν στη συνέχεια να υπάρξει εισαγωγή και ενίσχυση νέων και πολύ σημαντικών ειδικοτήτων, που είναι παντελώς άγνωστες στο χώρο του ελληνικού βιβλί ου. □

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Βλ. το άρθρο του Robert Darnton για τη «Νέα Εποχή του Βιβλί ου», στο «New York Review of Books» της 18.03.1999. 2. Βλ. το άρθρο του Andrew Morr για το «Τέλος του Έντυπου Λό γου», στην εφημ. «Τα Νέα», Σαββατοκύριακο 23-24 Οκτωβρίου 1999. 3. Fabrice Piault, Le Uvre: La fin d' un rdgne, Editions Stock, 1995. 4. Βαλεντίνο ντε Κάρλο, Η θαυμαστή ιστορία του βιβήίου. Μτφρ. Άννα Κόκκαλη. Εκδόσεις Δελφίνι, 1995. 5. Βλ. το κείμενό τους «La Ιοί sur le prix unique du livre et la distribution des livres en France», στην έκδοση Economie et Culture, vol. Ill, La Documentation frangaise 1989. 6. Jean Corbet, «Le developpement technique conduit-il έ un

changement de la notion d' auteur?». Διάλεξη σε συνέδριο υπό την αιγίδα της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου (Σεπτέμβριος 1989). 7. A. Dietz, «Copyright Protection for Computer Programs: Trojan Horse or Stimulus for the Future Copyright Svstem». Διάλεξη στη Νομική Σχολή του Stanford (Ιούλιος 1986). 8. Αντρέ Σίφριν, Εκδόσεις χωρίς εκδότες. Μτφρ. Κίττυ Ξενάκη. Εκδόσεις Πόλις, 1999. 9. Council of Europe - Council for Cultural Cooperation, Seminar on the book sector and state: relationships in change, Strasbourg, 26-29 April 1993. 10. Αντρέ Σίφριν, ό.π. 11. Μυρσίνη Ζορμπά, «10 και 1 μύθοι για τους Έλληνες αναγνώ στες», περ. «Βιβλιοφιλική», τ. 8, Σεπτέμβριος 1999. 12. Joelle Farchy, La fin de I' exception culturelle?, CNRS Editions, 1999. Σελ. 149. 13. Roger Chartier, «Lecteurs dans la longue dur6e: du codex έ I' 6cran», στον τ. Histoire de la Lecture/Un bilan des recherches. FMEC Editions-Editions de la Maison des Sciences de Γ homme, Paris 1995. 14.0 νεολογισμός «κυβερνοκουλτούρα» υποδηλώνει σύμφωνα με τον Pierre ίένγ, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Paris VIII, το σύνολο των τεχνικών (υλικών και πνευματικών), των πρακτι κών, των συμπεριφορών, των τρόπων σκέψης και των αξιών που αναπτύσσονται σε συνάρτηση με την επέκταση του κυβερνοχώρου, του χώρου δηλ. που αναδύεται από την παγκό σμια διασύνδεση των υπολογιστών. 15. Pierre L6vy, Cyberculture, Rapport au Conseil de I' Europe, Editions Odile Jacob, 1997. 16. Βλ. George Steiner, «Apr6s le livre?», οτο περιοδικό «le debat», τ. 22, Νοέμβριος 1982 (εκδόσεις Gallimard). 17. Μυρσίνη Ζορμπά, ό.π. 18. Joffre Dumazedier, Vers une civilisation du loisir? Editions du seuil, 1962. 19. Fabrice Piault, ό.π. 20. Fabrice Piault, ό.π. 21. Maurice Blanchot, La partdu feu, Editions Gallimard, 1949. 22. Joelle Farchy, ό.π. 23. Φράση του Κωστή Πσλαμά από τα δοκίμιά του με τίτλο Η Ποι ητική μου. Άπαντα, τόμος 10ος. Εκδόσεις Μπίρης, 1960. 24. Βλ. σχετικά κείμενά μου στον τόμο Εθνική Ποήιτική Βιβήίου, Υπουργείο Πολιτισμού 1994. 25. Pierre L6vy, ό.π. 26. Ε. Ρ. Τσάμπερλιν, Η καθημερινή ζωή στην Αναγέννηση. Εκδό σεις Παπαδήμα, 1995. 27. Pierre L6vy, ό.π. 28. Peter Rietbergen, Europe: A Cultural History, Rietbergen 1998. 29. Ευχαριστώ και από τη θέση αυτή τους εκδότες κ.κ. Μανώλη Βελιτξανίδη, Τίτο Μυλωνόπουλο και Βασίλη Χατζηϊακώβου για τη βοήθειά τους στη σχετική διερεύνηση. 30. Βαγγέλης Κάσσος, «Πολιτισμός και Απασχόληση: η ευρωπαϊκή πρόκληση του 21ου αιώνα», εφημ. «Επενδυτής», Σάββατο 20 Κυριακή 21 Ιουνίου 1998.

Δ A I Δ I. Z A X A P Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ «ΤΙ ΞΕΡΩ» - QUE SAIS-JE Π α ν ε π ισ τ η μ ια κ έ ς έ κ δ ό σ ε ις Γ α λ λ ία ς Laurent A yache 0 ΙΠ Π Ο Κ Ρ Α Τ Η Σ

Pierre Cabanne 0 Κ Υ Β ΙΣ Μ Ο Σ

Jean Brun 0 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ TO ΛΥΚΕΙΟ

J. P iaget-B . Inhelder Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

* H uguette Caglar Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

* R oger P etros ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Σ

* Jean-Jacques M affre Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Τ Ε Χ Ν Η

* Jean-Jacques Maffre Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

* Glaude M osse Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

* Jacqueline de R om illy Ο ΟΜ ΗΡΟΣ

Raym ond B loch Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

* M arius-Frangois Guyard Η Σ Υ Γ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ ΙΑ * Pierre Albert 0 ΤΥΠΟΣ

* H enri & Pierre L 6o Η Κ Α Τ Α Θ Λ ΙΨ Η

* Pierre Guiraud Η Σ Η Μ Ε ΙΟ Λ Ο Γ ΙΑ

* Ρ. Naudon 0 ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Άρσάκη 6 - Τηλ. 3233271 - FAX: 3247791 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Πανεπιστημίου 18 - Τηλ. 3615011 - FAX: 3638536

Β Α Ι Ο ί Η. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ τη σ υ ν έ ν τ ι υ ξ η πήρε ο Κ Ω Ι Τ Α Ι Ν Τ Α Ν Τ Ι Ν Α Κ Η Σ

«Δουλεύεις για τον Αόρατο. Ας ιίναι και το ίργο αου αόρατο». Φαίνεται πως η προτροπή αυτή του Τ. Κόλιαντερ ταιριάζει οτον αθόρυβο και οερνό ποιητή Βάοο Η. Βογιοτζόγλου. Εξ ου και η έκπληξή του όταν τον αναζητήσαμε για τη συνέντευξη που ακολουθεί. Αυτόν τον άγνωοτο - γνωστό μαζ ποιητή, που το έργο του κινείται οε ένα πλούσιο λυρικό κλίμα με έντονες φιλοσοφικές και μεταφυσικές αναζητήσεις, συγκροτώντας ένα ιδιότυπο, προσωπικό ύφος γραφής, ο Οόυοοέας Ελύτης χαιρέτισε το 1969, γράφοντας ότι «η ποίησή του βρίσκεται οε ένα υψηλό και οοβαρό επίπείο που σπάνια πλέον συναντώ στη γύρω μας παραγωγή». Το σημαντικό και πολύπλευρο έργο του Βάοου Η. Βογιοτζόγλου αποτελούν δέκα ποιητικές συλλογές, οίοιπορικά, φιλοσοφικά και κριτικό δοκίμιο, ονοματολογικές και ιστορικές μελέτες και η μετάφραση των Φαλμών. Η έρευνα και μελέτη του μικρασιατικού ελληνισμού συμπληρώνουν τη συγγραφική του δραστηριότητα με αλλεπάλληλες εκδόσεις, δημοσιεύσεις άρθρων στον τύπο, συμμετοχές σε συνέδρια κ.λπ. Τόσο το ποιητικό όσο και το ερευνητικό έργο του χαρακτηρίζονται γενικά από την αμετακίνητη προσήλωσή του στην ιστορική αλήθεια και τις μεγάλες αρχές της παράδοσης, για τις οποίες μας μιλάει οτη συνέντευξη που ακολουθεί. Από αυτή τη θέση, άλλωστε, προσεγγίζει και τον Καβάφη, στο υπό έκδοση νέο κριτικό του δοκίμιο. Η συνάντηση με τον Βάοο Η. Βογιοτζόγλου μού αποκάλυψε τη χαρά του να γνωρίζεις από κοντά έναν ποιητή, το έργο και η προσωπικότητα του οποίου δεν διίοτανται, αναλογιζόμενος φεύγοντας την ξεχωριστή και περίοπτη θέση που κατέχει επάξια στο χώρο των ελληνικών γραμμάτων.

Το πάθος μου είναι η γ

Δέκα ποιητικές συλλογές (πέρα από τα οδοιπορικά, τα φιλοσοφικό δοκίμια, τις ονοματολογικές αλλά και ιστορικές μιλέτις πάνω στον μικρασιατικό ελληνιομό)οε διάστημα 30 χρόνων θα προσ δοκούσε κανείς να σηματοδοτούν μία παρουοία πιο επώνυμη οτο χώρο των γραμμάτων. Ωστόσο μ'εοάς δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Να αρχίσουμε τη συνέντευξη, κύριε Βογιατξόγλου, με αυτή την άχαρη διαπίστωση; Πρώτα απ' όλα δε θα συμφωνήσω με το χαρακτηρισμό «άχαρη διαπίστωση». Ας πούμε απλώς διαπίστωση. Άχαρη θα ήταν η ανεκπλήρωτη επιθυμία, αλλά τέτοια δεν υπήρξε ούτε υπάρχει. Αλίμονο στο δημιουργό που βάζει ως στόχο του τη διασημότητα. Κάθε έργο τέχνης επιβιώνει στην Ιστορία στο βαθμό που σχετίζεται με την Αλή θεια. Από εκεί και πέρα η διασημότητα δεν έχει και πολλή σχέση - τουλάχιστον στις μέρες μας - με την αξία του έργου. Είναι θέμα κατασκευής. Σήμερα κατασκευάζονται «best sellers», «σπουδαίοι ποιητές», «μεγαλοφυείς ζωγράφοι» κ.τ.λ. Τι θα απομείνει α πό όλους αυτούς σε μερικές δεκαετίες; Η ιστορία, η ιστορία του Πνεύματος - παρα καλώ γράψτε με κεφαλαία το πνεύμα - είναι αμείλικτη. Αν το έργο δ ε μιλάει τη γλώσσα της αλήθειας, θα πεθάνει. Κανείς Μπετόβεν, κανείς Μιχαήλ Άγγελος, κανέ νας Δάντης δεν είχαν δημόσιες σχέσεις. Ο Σοφοκλής, ο Παρθενώνας, το Τατζ Μαχάλ δεν επιβίωσαν στους αιώνες επειδή κάποιοι εκδότες ή γκαλερίστες προήγαγαν το έργο τους. Ο Σαίξπηρ δε ζει μέχρι σήμερα επειδή είχε σπουδαίο εκδότη. Προσωπικά πάντως το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να υπηρετώ την Αλήθεια, φυσικά στο βαθ μό που αξιώθηκα να το κάνω. Από εκεί και πέρα τα πράγματα θα πάρουν το δρόμο τους. Αν το έργο μου έχει κάποια σχέση μαζί της θα ζήσει, διαφορετικά ας πεθάνει.

Κανείς Μπετόβεν, κανείς Μιχαήλ Άγγελος, κανένας Δάντης δεν είχαν δημόσιες οχεοεις

Κύριε Βογιατξόγλου, αναφέρεστε συχνά στην Αλήθεια, της οποίας το αρχικό γράμμα είναι πάπα κεφαλαίο οτα έργα οας. Αν θυμάμαι καλά, το 1994 εκδώοατε μία οειρά από φιλοσοφικά δοκίμια με τον τίτλο ΚαΧΧίοτη Γνώση και υπότιτλο «δρόμοι παράλληλοι για την Αλήθεια». Ποια είναι η Καλλίστη Γνώοη και ποια η Αλήθεια;

Ή ταν αναμενόμενη η ερώτηση και δ ε με ξαφνιάζει. Άλλω σ τε την ακούω συχνά. Μου ζητάνε έναν ορισμό εξίσου δύσκολο - αν όχι αδύνατο - με τον ορισμό του θ ε ού. Ορίζεται κάτι τέτοιιο; Να σας θυμίσω πως όταν ρωτιέται ο Ιησούς από τον Πιλά το ποια είναι η Αλήθεια δεν παίρνει απάντηση. Ο ίδιος ο Ενσαρκωμένος Λόγος γνω ρίζει ότι είναι πέρα από κάθε λογική η προσπάθεια ορισμού της. Φαντάζεστε λοιπόν ότι εκείνο που υπήρξε ανέφικτο για τον Ιησού θα ήταν εφικτό για μένα; Να μείνουμε λοιπόν με την απομία μας αναπάντητη; Όταν μάλιστα ισχυρίζεστε πως η Αλήθεια φι λοδοξείτε να είναι ο κεντρικός άξονας ολόκληρου το έργου οας και, υποθέτω, της ζωής οας; Όχι βέβαια. Όχι. Υπάρχει κάποια προσέγγιση στο βαθμό που επιχειρεί κανείς να βιώνει τις προαιώνιες αξίες της Δημιουργίας. Αυτό δεν είναι διακήρυξη, είναι πράξη ζω ής. Υπάρχουν Αρχές στο σύμπαν. Υπάρχουν και νόμοι που έχουν την προέλευσή τους στις Αρχές. Γιατί αυτές δ ε μεταβάλλονται, ενώ οι νόμοι μπορούν να τροποποι ούνται ανάλογα με τις ιστορικές, γεωπολιτικές, οικονομικές συνθήκες τω ν λαών. Μέσα στα όρια πάντα που θεσμοθέτησαν οι Αρχές. Αρχές λ.χ. είναι το Μ έτρο, η Αρμονία, η Δικαιοσύνη, ο σεβασμός στην ιεραρχία τω ν Αξιών, η Ευσέβεια. Ό λα ορί ζονται και υπάρχουν από μία δύναμη υπέρτατη. Όλα λειτουργούν άσχετα με τη δική

ΟΙαίζπηρ δε (ει μέχρι οηρερα επειδή είχε σπουδαίο εκδότη

μας βούληση και κάποτε εναντίον της. Δέστε, η έννοια για παράδειγμα της Δικαιο σύνης δεν πεθαίνει επειδή πιθανώς υπάρχουν άδικοι δικαστές. Η έννοια του σεβα σμού της ζωής δεν καταδύεται ως αρχή επειδή υπάρχουν φονιάδες ή επίορκοι για τροί. Η Αρχή της Ελευθερίας δεν καταδύεται επειδή υπάρχουν τύραννοι. Υπάρχει η δύναμη της συνείδησης που κινεί και ζω οδο τεί τα πάντα. Έξω και μέσα μας, πα ντού. Στην πραγματικότητα είναι Αυτή που εργάζεται. 0 προαιώνιος Εαυτός που ε ί ναι ίδιος μέσα μου, μέσα σας αλλά και σε ολόκληρο το σύμπαν. Η Γνώση αυτού του Εαυτού, η Αυτογνωσία τω ν Ελλήνων είναι η «Καλλίστη» Όλοι οι μεγάλοι μυστικοί πατέρες της Ορθοδοξίας, οι Γραφές, ο Πλάτων, οι Ουπανισάδες, αυτό διακηρύσ σουν. 0 Εαυτός είναι Ένας. Το 1990 κυκλοφόρησε μία σειρά δοκιμίων οας για την τέχνη με τίτλο Τα πρόσωπα του Ιανού. Εκεί ο αναγνώστης ξαφνιάζεται διαβάζοπας ότι υψηλή τέχνη δεν είναι εκείνη που μέχρι πρότινος θεω ρούσε ως τέτοια. θεωρώ πως η απάντησή μου στο σχόλιό σας συμπεραίνεται από την προηγούμενη. Τι είναι «υψηλή Τέχνη», όπως λέτε; Επιχειρώντας να δώσω έναν ορισμό, θα έλεγα χωρίς περιστροφές: είναι εκείνη που περνάει «το μήνυμα και το χαμόγελο του Δημι ουργού» στον άνθρωπο. Το πρώτο ως υπέρτατη Γνώση. Το δεύτερο ως οικουμενική Αγάπη. Εσείς πιστεύετε ότι σήμερα συμβαίνει αυτό; Στο όνομα ψευδεπίγραφης ελ ευ θερίας, μιας απατηλής χειραφέτησης από την παράδοση ο κάθε τυχάρπαστος ασελγεί πάνω στα ιερά και στα όσια αυτής της θρησκείας. Γιατί η τέχνη, στο βαθμό που α ποτελεί ένα μοναδικό δίαυλο επικοινωνίας με την Αλήθεια, είναι κι αυτή ένα σύστη μα, θα μπορούσα να πω, θρησκευτικό. Τι υπάρχει σήμερα που να υπηρετεί αυτές τις Αρχές; Της τάξης, της Αρμονίας, του Μέτρου, των κανόνων καταγραφής της πραγμα τικότητας; Πού υπάρχουν οι βαθύτεροι νόμοι που οργανώνουν μία σωστή Παιδεία, μία Γνώση σεβασμού και υποταγής στους προαιώνιους κανόνες της Δημιουργίας; Το μόνο που ενδιαφέρει σήμερα είναι να πουλάς. Από εκεί και πέρα, κριτικοί, διαφημι στές, εκδότες, Τύπος μπαίνουν στα γρανάζια ενός αμετακίνητου συστήματος, η Αλή θεια αγνοείται, ποδοπατιέται, διασύρεται και όλα πάνε καλά. Δε λέω , προς θεού, πως δεν υπάρχουν φωτισμένες εξαιρέσεις, ανάμεσα σ' αυτό το αλαλάζον πλήθος των φαεινών παικτών της Τέχνης που όλοι τους παίζουν «εν ου παικτοίς». Ο συρφε τός όμως αυτών των σκουπιδιών, που σήμερα φαντάζει για Τέχνη, τι θα αφήσει; Δέ στε πόσοι, αλλά κυρίως ποιοι, επέζησαν από κάθε εποχή. Το ίδιο θα συμβεί και πάλι.

Δν δεν κάνω λάθος τα πρώτα οας ποιήματα αναφέροπαι οτον έρωτα ως εμπειρία «εις Μ ου κά θοδον». Στη συνέχεια η αναζήτηση μεταφέρεται οτον ουρανό, μόνο που κι εκεί ο «έρως θεού» δεν προσφέρει την ποθητή γαλήνη. Η γαλήνη στην οποία αναφέρεστε είναι η έσχατη προσέγγιση της Αλήθειας. Αυτό ε ί ναι στόχος, είναι το ύστατο επίτευγμα για κάθε άνθρωπο που ακολουθεί ένα ζω ντα νό σύστημα πειθαρχίας στον πνευματικό κόσμο. Και είναι δύσκολο. Και η γαλήνη ε ί ναι πάντα στον ουρανό. Εξίσου όμως είναι και μέσα μας. Είναι η μακαριότητα του Εαυτού, ο θρόνος του θεού. Καθώς εργαζόμαστε στον πνευματικό κόσμο, αποζη

τάμε όχι να την αποκτήσουμε, αλλά να την αποκαλύψουμε. Εκεί πρέπει να σ τρέφ ε ται η ενσυνείδητη προσπάθεια του αληθινού πνευματικού ανθρώπου. Ίσως γι' αυτό στην ποίησή σας διαπιστώνουμε μία έντονη μεταφυσική αναζήτηση. Δν δεν θέλετε να διορθώσετε το χαρακτηρισμό μου αυτό (μια και στις μέρες μας η έννοια της μεταφυσικής είναι παρεξηγήσιμη). Δεν με πειράζει ο χαρακτηρισμός, αν εσείς τον προτιμάτε. Ίσως γιατί δε με ενδιαφ έ ρει στην πραγματικότητα. Τι είναι μεταφυσική; Αν είναι η προσπάθεια να κατανοήσει κανείς το υπερβατικό, το υπερφυσικό που ηγεμονεύει πέρα από τη ζωή και το θ ά νατο, τό τε ναι, είμαι μεταφυσικός. Υπάρχει ένας βαθύτατος πόθος μέσα μου από τότε που θυμάμαι τον κόσμο: να συναντήσω το θεό, να γίνω ένα μαζί του. Και βέ βαια δε δίνω δυάρα τσακιστή για το ποιος θα με παρεξηγήσει. Έτσι κι αλλιώς φρόντισάν πολλοί και πολύ να με κρατήσουν στο περιθώριο σαράντα χρόνια τώρα. Και, πιστέψτε με, τους είμαι ευγνώμων. Διακρίνω κάποιο παράπονο στα λόγια σας. Ή κάνω λάθος; Σίγουρα κάνετε λάθος. Εγώ γελάω με όλα αυτά. Άλλω στε αυτό με όπλισε με ένα αίσθημα απέραντης ελευθερίας. Ίσως και με ένα περίσσιο θάρρος. Το μόνο που με απασχολεί είναι η Αλήθεια. Η Αλήθεια ποτέ δε συμβάδισε με το ρεύμα, το συρμό. Το είχα από την αρχή υπόψη μου. Μια και δεν αρνηθήκατε το χαρακτηρισμό, πέστε μου ποιους Έλληνες και ποιους ξένους ποιητές θεωρείτε αληθινό μεταφυσικούς; Δύσκολη απάντηση. Μ ε την έννοια ότι υπάρχουν ποιητές που η αναζήτηση του υ

Το μόνο που ενδιαφέρει οήμερα είναι να πουλάς. Από εκεί και πέρα, κριτικοί, διαφημιστές, εκδότες, Τύπος μπαίνουν οτα γρανάζια ενός αμετακίνητου ουοτήματος, η Αλήθεια αγνοείται, ποδοπατιεται, διασύρεται και όλα πάνε καλό

περβατικού αποτελεί συχνά ή αραιά ένα στίγμα αναφοράς. Άλλωστε, παρόμοιες α ναζητήσεις αποτελούν ύπουλη παγίδα για τον ποιητή, επειδή είναι εξαιρετικός ο κίνδυνος να γλιστρήσει σε θεολογικές αναζητήσεις ή, ακόμη χειρ ότερα, να μετα τρέψει τις ιδέες του σε κήρυγμα. Και είναι ελάχιστοι εκείνοι που κατάφεραν να ξε-

φύγουν από αυτόν τον κίνδυνο. Ο Σεφέρης στην πραγματικότητα είναι μεταφυσι κός. Μέσα από τη συνείδηση του ελληνισμού περνάει στο βάθος ένα υπόγειο ρ εύ μα αναζήτησης της Αλήθειας που αρδεύει ολόκληρο το υπόστρωμα του έργου του. Ακόμη και στα πρώιμα ποιήματά του. Πιοτεύω γι' αυτό πως είναι ο μεγαλύτερος Έ λληνας ποιητής στον 20ό αιώνα. Σε πολύ μικρότερες αναλογίες κινήθηκε τα τ ε λευταία του χρόνια ο Βρεττάκος. Υπάρχουν όμως κι άλλοι, γνωστοί ή ελάχιστα γνω στοί ποιητές, όπως ο Τάκης Παπατσώνης, ο Νίκος Καμβύσης, ο Θανάσης Κωσταβάρας, ο Μένης Καλαντζόπουλος κ.ά. Και δεν εννοώ, βέβαια, καθόλου την ποιητική φ όρμα που ντύνουν τις ανησυχίες τους. Ανάλογη άποψη διατηρώ για τον Σ. Τζ. Περς, φυσικά τον Έλιοτ, τον Ματσάδο κ.ά. MCOC Μ.ΒΟΓΙΑΤZOOMS 01 Κ/ΙΜ ίΜΗβΟ

Tb IMHTOKMTOM

Μια και μιλάμε για μιταφυοική, (σείς αναρωτηθήκατι από πού πηγάζει αυτή η εσχατολογία οτίζ μέρες μας; Σημαίνει κάτι για οας προσωπικά η μετάβαση οτη νέα χιλιετία; Οι άνθρωποι αναζητούν λύσεις παντού προκειμένου να γεμίσουν το κενό που έ χουν μέσα τους εξαιτίας της απομάκρυνσής τους από την Αλήθεια. Ή προκειμένου να κερδίσουν. Το κέρδος και η απόλαυση καθορίζουν τον άξονα της σύγχρονης ζω ής. Εκεί βασίζονται σήμερα τα πάντα. Ακόμη - ή κυρίως - η Παιδεία, η παγκόσμια

ΟΙεφέρης οτην πραγματικότητα είναι μεταφυσικός. Μέσα από τη συνείδηση του ελληνισμού περνάει στο βάθος ένα υπόγειο ρεύμα αναζήτησης της Αλήθειας που αρδεύει ολόκληρο το υπόστρωμα του έργου του. Πιοτεύω γι'αυτό πως είναι ο μεγαλύτερος 'Ελληνας ποιητής στον 20ό αιώνα

Παιδεία εννοώ. Οι άνθρωποι εφ ευρίσκουν συνεχώς επετείους για να πουλήσουν. Οτιδήποτε, αλλά κυρίως την ψυχή τους. Πέστε μου, για ποιο λόγο, για παράδειγμα, δημιούργησαν ημέρα για τους ερωτευμένους, ημέρα για τον πατέρα, τη μητέρα και πάει λέγοντας. Η αγάπη στους γονείς χρειάζεται να έχει επέτειο; Δεν οφείλει να ε ί ναι κάτι συνεχές και χωρίς διακοπή; Τώρα προσφέρεται μία καταπληκτική ευκαιρία στους εμπόρους, θα την άφηναν να πάει χαμένη; Τι θα πει 2000; Ποια θα είναι η δια φορά λ.χ. από το 1999, το 1940, το 1910 κ,ο.κ.; Υπάρχει μέτρο στο χρόνο που ορίζει την αιωνιότητα; Αλλά και καθαρά πρακτικά να το πάρουμε, ιστορικά δηλαδή, αυτή είναι μία συμβατική διαίρεση του χρόνου που αφορά μονάχα τους χριστιανούς. Γνω ρ ίζετε βέβαια ότι οι μουσουλμάνοι έχουν αφετηρία χρονική την Εγίρα, δηλαδή το 622 μ.Χ. Με αυτούς τι γίνεται; Τι γίνεται με τους Ινδουιστές; Τους Βουδιστές, τους άθεους; Αυτοί όλοι τι θα γιορτάσουν; Αλήθεια θα σ οβαρευτούμε καμιά φορά; Για ποια χιλιετία μιλάμε κατ' αρχάς όταν ακόμη και Χριστιανοί ερ ευνητές αμφισβητούν την πραγματική ημερομηνία γέννησης του Χριστού, τοποθετώντας την δύο χρόνια νωρίτερα ή έναν αργότερα από τον σήμερα αποδεκτό χρόνο γέννησής του; Τι με τράει αυτός ο χρόνος που είναι μία συμβατική μέτρηση του βίου μας, του βίου στον υλικό κόσμο κάθε πλάσματος ή πράγματος; Ο αληθινός χρόνος για τον άνθρωπο ε ί ναι ο χρόνος που τον οδηγεί στην τελείω σ ή του. 0 συμβατικός έτσι κι αλλιώ ς θα βιω θεί από τον καθένα μας σε διάρκεια και δράση που το υ χαρίζεται. Μονάχα ο πνευματικός χρόνος έχει νόημα και αξία που οδηγεί τον άνθρωπο από το νυν (που είναι η στιγμή της αφύπνισής του) στο α εί που είναι το τέρμα της τελείω σ ής του. Άλλος χρόνος δεν υπάρχει. Όλα τα μη ποιητικά οας βιβλία δεν θα μπορούσε να έχουν αποτελέοει αφορμές ποιητικής έκφρα σης και έμπνευσης; Έχω την αίοθηοη ότι η ποιητική φόρμα υπάρχει για οας προκειμένου να μιλή σετε για κάτι πολύ συγκεκριμένο, κάτι που αποτελεί για οας αληθινή αγωνία και αναζήτηση. Προσπαθώ για πολλές δ εκαετίες να διακρίνω τα όρια της ποίηοης από την πεζή πα ράθεση τω ν ιδεών. Είναι δύσκολο. Η ποιητική φόρμα έχει εκείνη την εντέλεια στη σύζευξη τω ν συλλαβών, του τονισμού, της αρμονίας τω ν ήχων. Είναι μία υπόγεια μουσική που διαποτίζει τα κείμενα. Σ' αυτό υπήρξε τέλειος ο Ελύτης. Είναι όμως κι άλλοι. Τώρα τι με ω θεί ξαφνικά να δώσω ένα στιχουργικό προσωπείο σε κάποιες ι δέες, συγκινήσεις και βιώματα, δεν μπορώ να το προσδιορίσω. Η ποιητική έμπνευση μοιάζει με αρρώστια. Έχει τη μόλυνσή της, τη διαδρομή, την ίασή της. Ή και το θά

νατό. Το θάνατο της ιδέας εννοώ. Προσωπικά δύσκολα ξεχωρίζω τα πεζά μου κεί μενα από τα ποιητικά. Το πάθος μου είναι η γλώσσα. Η ελληνική λαλιά. Νιώθω πως ό,τι γράφω υπηρετεί αυτή τη θεότητα. Ας μου συγχω ρεθεί η λέξη. Δεν είναι ασ έ βεια. Είναι μία άσβεστη δίψα, μία ορμή να γνωρίσω τα βαθύτερα ορυχεία αυτού του αξεπέραστου θαύματος. Είναι κάτι που δ ε μ' αφήνει να ησυχάσω. Ακόμη και τώρα μελετώ το Συντακτικό και τη γραμματική μας. Η γλώσσα είναι ιερό πάθος. Όταν δια πνέει το έργο σου, πεζό και ποίηση μπαίνουν στην ίδια υπηρεσία. Δεν ξεχωρίζουν. Αρκετοίηεζογράφοι και ποιητές προέρχονται από το χώρο της ιατρικής όπως εοείς. Αναρωτιέμαι αν είναι τυχαίο ή μήπως η συγκεκριμένη επιστήμη έχει κάποια ιδιαίτερη οχέοη με την τέχνη. Είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς το πλήθος τω ν μεγάλων λογοτεχνών που, πα ράλληλα, υπήρξαν γιατροί Από τον Ευαγγελιστή Λουκά και τον Ιπποκράτη ως το Γα ληνό και τον Τσέχοφ, από τον Ά ξελ Μούντε ως τον Καρκαβίτσα, το Σινόπουλο, τον Παπαδίτσα τα πράγματα δείχνουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός στη δημιουργία αλλά ένα συγκεκριμένο γεγονός της, με δεδομένη οντολογική αφ ετη ρία. Η ιατρική ως κατ' εξοχήν ανθρωπιστική επιστήμη που προσπαθεί να μελετήσει και να προστατέψει την ύψιστη αξία του σύμπαντος, που είναι η ανθρώπινη ζωή, α να ζη τεί την Αλήθεια μέσα από την ύψιστη Γνώση. Η λογοτεχνία, το Άλφ α και το Ωμέγα του Λόγου, μέσα από το ύψιστο Κάλλος. Η Γνώση και το Κάλλος είναι ειδ ο ποιό στοιχεία του Δημιουργού. Εκεί συναντώνται και συνυπάρχουν ιατρική και λογο τεχνία. θεωρείτε δηλαδή αυτό ως τον μοναδικό λόγο; Όχι, βέβαια. Ως τον κυριότερο. Υπάρχουν κι άλλοι, θα μπορούσε να πει κανείς πως η υγεία που υπηρετεί η ιατρική απ οτελεί την εναρμόνια τάξη της ορθής λειτουργίας του νου και του σώματος. Αλλά και η λογοτεχνία είναι η έντεχνη ευταξία τω ν μο ρίων του λόγου. Η τάξη στο σύμπαν είναι ενιαία και μία. Ό,τι την υπηρετεί ανάγεται στον Ένθεο λόγο. Που είναι και η αφετηρία του ανθρώπου. Η έρευνα και η μελέτη του μικρασιατικού ελληνισμού αποτελεί για οας προσφιλές αντικείμενο ερ γασίας. Υποπτεύομαι ότι βαθύτερος στόχος οας είναι η μη λησμοσύνη για τις χαμένες πατρίδες. Αν είναι έτος θα θέλατε να μας πείτε σε τι βοηθάει μια τέτοια μνήμη;

0 αληθινός χρόνος για τον άνθρωπο είναι ο χρόνοξ που τον οδηγεί ο ψ τε\είωαη του

Εξακολουθώ να απαντώ πως απώτερος στόχος μου είναι πάντα η Αλήθεια. Που δεν έχει όρια και άρα περιορισμούς. Νοιώθω βαθύτατα Μικρασιάτης. Η καταγωγή μου, οι ρίζες μου, οι βαθύτερες φωνές μέσα μου, η ουσιαστικότερη Παιδεία μου - όποια και όση τέλ ος πάντων αξιώθηκα - είναι μικρασιατικές. Τα μάτια μου, η καρδιά και ο νους μου είναι στραμμένα στην Ανατολή. Τον Όμηρο, τους προσωκρατικούς φιλο σόφους, το Θαλή, τον Ηράκλειτο, την απέραντη έκταση του χορού τω ν Αγίων που κάλυψε τα χίλια χρόνια του Βυζαντίου. Επιμένω να θυμάμαι το Διγενή Ακρίτα, τον Ακάθιστο Ύμνο, το Χρυσόστομο της Σμύρνης, το Γρηγόριο τον Ε'. Επιμένω να θυμά μαι τα εκατομμύρια τω ν σφαγμένων προγόνων μου. Είναι παράλογο; Ογδόντα χρό νια μετά τη μεγαλύτερη καταστροφή του ελληνισμού, μιλάω για το 1922, ούτε έ νας κρατικός φ ορέας δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το πελώριο αυτό θέμα. Η ι στορία, η λαογραφία του ανθηρότερου μέρους τω ν νεότερω ν Ελλήνων απέμεινε στα χέρια ελάχιστων αφιερω μένω ν σαν την ταπεινότητά μου. Επιθυμούμε όλοι ε μείς να κρατήσουμε τα νήματα που μας δένουν με την Ιστορία μας ακέραια. Είναι κάτι περισσότερο από μια απλή ταύτιση. Είναι ιερό χρέος. Γι' αυτό βλέπετε πάσχω με τη Μικρά Ασία. Οι νεότερες γενιές αδιαφορούν, είναι άσχετες με τη μικρασιατική τραγωδία του '22. Πέφ τουμε από ταπείνωση σε ταπείνωση με τους Τούρκους και κανείς δεν αφυπνίζεται. Οι ελάχιστες φ ω νές που ακούγονται είναι αρκετές για να

μείνει ξύπνια η εθνική συνείδηση τω ν Ελλήνων; Λαοί που δε γνωρίζουν και δεν τ ι μούν την ιστορία τους καταδικάζονται σε εθνικό αφανισμό. Στο τώ υτα ίο σας βιβλίο, Ιστορίες του κυρίου Ιάκωβου, έχουμε εννέα λυρικές αφηγήσεις όπου ο αναγνώστης ταυτίζεται με τον ήρωα «σκάβοντας οτα υπόγεια ορυχεία της ύπαρξης», κομίζοντας φως στις πιο μύχιες και σκοτεινές μας σκέψεις. Το περιεχόμενο όμως φαίνεται να σας απασχολεί σε λεύτερο βαθμό. Πρωτίστως διακρίνει κανείς την επιθυμία να υμνήσετε το Ελληνικό τοπίο και το φως, στη συνεργασία τους να δημιουργήσουν την ανάγκη αυτογνωσίας. Ταυτόχρονα όμως η γρα φή σας φαίνεται να εξαιρεί και να υμνεί την ίδια μας τη γλώσσα για τον πλούτο της και τη δυνατό τητα έκφρασης που περιέχει. Τι ακριβώς συμβαίνει;

Η ποιητική εμπνευοη μοιάζει με αρρώοτια.Έχει τη μό\υνοή της, τη διαδρομή, τηνίαοή τη ς.Ή καιτο Θάνατο. Το Θάνατο τηζίδεαξ εννοώ

θ ' απαντήσω, ξεκινώντας από το δεύτερο σκέλος της ερώτησης. Το πάθος μου για τη γλώσσα είναι δεδομένο. Οι απειρικές δυνατότητες, που ξανοίγονται κάθε φορά που την προσεγγίζω με τα γραπτά μου, μεγαλώνουν διαρκώς αυτή τη σαγήνη της επικοινωνίας του νου μαζί της. Είναι ένας έρωτας δίχως τελειω μό. Είναι πολύ φυσι κό να μην μπορεί να κρυφτεί στα 24 βιβλία μου και στο πλήθος τω ν δοκιμίων μου που δημοσίευσα όλα ετούτα τα χρόνια. Αρχική μου πρόθεση δεν είναι να υμνήσω το Ελληνικό τοπίο και το φως, καθώς λέτε. Αλλά αυτό γίνεται αναπόφευκτα. Επειδή η γλώσα δεν είναι καθόλου άσχετη και με τα δύο. Απεναντίας μάλιστα. Μπορούσε κανείς, λ.χ., να φαντασ τεί μία βαρβαρική γλώσσα του Βορρά να μελετιέται στην Αττική; Ή το αντίστροφο; Να γιατί δεν μπορώ να συγκρίνω την ελληνική λαλιά με καμμία άλλη. Ποια γλώσσα θα μπορούσε να διατυπώσει τις λεπτότατες φιλοσοφι κές θεωρήσεις του Πλάτωνα ή του Αναξίμανδρου; Ποια γλώσσα μπορεί να υφάνει τη δαντέλα της δημοτικής μας ποίησης; Όσο για την αυτογνωσία που με ρωτάτε, θα σας πω τούτο: κάθε πρόσωπο, κάθε πράγμα, κάθε γεγονός που συναντάμε μπο ρεί να είναι ένα ερέθισμα για την αυτογνωσία. Φτάνει να βαθαίνεις στις αιτίες, στις σχέσεις και τους νόμους τω ν πραγμάτων. Στη Δημιουργία δεν υπάρχει τίποτε τυ χαίο. Αν πάρεις τέτοια στάση ζωής, ξεκινάς το δρόμο της αυτογνωσίας. Διαφορετικά χάνεσαι στα σκοτάδια της τυχαιότητας, τω ν μύθων και της άγνοιας. Το φως είναι πάντα με την Αλήθεια και η Αλήθεια δεν είναι ποτέ πικρή. Οι Ιστορίες του κ. Ιάκωβου αυτό προσπαθούν να δείξουν. Δεν ξέρω τι κατάφεραν βέβαια. Πάντως εγώ θα επι μένω να πιστεύω πως οτιδήποτε έρχεται στην εμπειρία μου είναι για να με διδάξει. Κύριε Βογιατζόγλου, υπάρχει και μία τελευταία ερώτηση. Είκοσι πέντε βιβλία, ταυτόχρονα με τα ε παγγελματικά οας καθήκοηα, την ενεργό δράση σας στους «γιατρούς του Κόσμου», την πενταμε λή σας οικογένεια, τη διεύθυνση μιας φιλοσοφικής σχολής τα τελευταία 25 χρόνια, τη συμμετοχή οας σε συνέδρια, ένα πλήθος δημοσιεύσεων, διαλέξεων κ.λπ. Πώς τα καταφέρνετε με το χρόνο σας; Είναι μία ερώτηση που την περίμενα πρώτη. Νομίζω πως είναι θέμα ορθής διευ θέτησης, μελετημένης οικονομίας. Προσέξτε. Μπορεί κανείς να ζει άνετα με ένα εκατομμύριο το μήνα. Λιγότερο άνετα με πεντακόσιες χιλιάδες και δύσκολα με ε κατόν πενήντα. Τι κάνεις λοιπόν; Απλούστατα: περικοπές. Έτσι συμβαίνει με το χρόνο. Κόβεις τα περιττά. Οι άνθρωποι σπαταλούν και το χρόνο το υ ς όπως το χρήμα. Και δεν εννοώ το άχρηστο κουβεντολόι, την τηλεόραση, τις ανόητες συ ντροφιές, τις άδειες νύχτες. Εννοώ κυρίως τις φαντασιώ σεις που ταλαιπωρούν το νου, τις ονειροπολήσεις, ένα χάζεμα διαρκές, που, όχι μόνο δαπανάει άσκοπα το χρόνο, αλλά φέρνει εκείνη τη μιζέρια στο νου, τη νωθρότητα, τον ύπνο. Κοιμάμαι μόλις πέντε ώρες και μετράω το χρόνο μου όπως ένας φιλάργυρος το χρυσάφι του. Δεν ονειρεύομαι ποτέ. Προσπαθώ να βιώνω σωστά την κάθε στιγμή που μου δωρίζει η Δημιουργία. Έτσι εξοικονομώ ενέργεια και χρόνο, ελπίζοντας πάντα στην αυτογνωσία.

ίΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Ο Βάαος Η. Βογιατζόγλου γεννήθηκε οτη Ν. Ιωνία Αττικής, όπου ζει και εργάζεται ως παιδίατρος μέχρι σήμερα. Βιβλία του:

Ποίηοη Δανάη, «Κέδρος», 1966. Στον αατεριομό της Παρθένου, «Ιωλκός», 1969. Οιεζόριοτοι, «Φιλική Εταιρεία», 1969. 0 Αναμενόμενος, ιδιωτική έκδοση, 1972. 0 φόνος του πολεμιστή, ιδιωτική έκδοση, 1974. Οι επιζώντες, ιδιωτική έκδοση, 1975. Ιχνηλασία, «Τοξότης», 1977. Το οτίγμα, ιδιωτική έκδοση, 1988. Οι λόγοι του Αρχάγγελου, Φιλιπ πότης», 1995. Τα ποιήματα (1966-1996), «Φιλιππότης», 1996.

Πεζά Ιοτορίες του κ. Ιάκωβου, «Φιλιππότης», 1997.

Η Πιοιδία της Μ ικρός Αοίας (ισ τορική μελέτη), «Ενωοη Σπάρτης Μικρός Ασίας», 1978. Παρουοίες (κριτική μελέτη), «ΙωνικήΈνωση», 1979. Η Σπάρτη της Μικράς Αοίας (λαογραφική μελέτη), «Ενωση Σπάρτης Μικρός Ασίας», 1986. Β'Έκδοση: 1992. Τα πρόσωπα του Ιανού (δοκίμια για την τέχνη), «Φιλιππότης», / 990. Επώνυμα της Μ. Αοίας (ονοματολογική μελέτη), «Φιλιππότης», 1992. Ίω ν Λόγος (ιστορική, κριτική μ ελέτη ), «Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ν. Ιωνίας», 1993. Καλλίοτη Τνώοη (Δρόμοι παράλληλοι για την Αλήθεια), «Φιλιππότης», 1994. Γιάννηδες και Γιώργηδες (ονοματολογική μελέτη), «Φιλιππότης», 1994. Η Αλάια της Μικράς Αοίας [ ιστορική, λαογραφική μελέτη), «Φιλιππότης», 1995. Τα Πιοιδικό (ονοματολογική μελέτη), «Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού», 1998. Με'νης Καλαντζόπουλος. 0 θύτης τω ν ερωτικών (κριτικό δοκίμιο), Αθήνα, 1998.

Πάοχω με τη Μικρά Αοίο. Οι νίΟΤΕβίζ γενιες αδιαφορούν, Είναι άσχετες με τι\ μικρασιατική τραγωδία του '22. Πέφτουμε από ταπείνωση οε ταπείνωση με τους Τούρκους και κανείς δεν αφυπνίζεται

Οδοιπορικό Οι γειτονίες των απίστων (Τουρκία), «Ενωοη Σπάρτης Μικρός Ασίας», 1981. Β' έκ δοση: «Φιλιππότης», 1995. Οι καμπάνες του Παποκράτορα (Άγιον Όρος), «Τήνος», Αθήνα, 1982.

Μετάφραση Βίβλος Ψαλμών, «Λυκαβηττός», Αθήνα, 1992.

(§) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Κ. Μαρξ

Κ. Μαρξ Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία. Από το 1848 ως το 1850

Τρ. Γεροζήσης Ανταρτόπουλο στο ΑΣΕ. Το χαμένο ημερολόγιο

Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία

Α. Λάμπρου

Μ. Κορνήλιος

Σ. Φιλίππου-Δαράκου

Β. Λιόγκαρης

Χρωματιστοί κύκλοι

Ο άλλος δραπέτης

Νήλιος

Αναζητώντας το χ αμένο γάτο

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Ε Π Ο Χ Η Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Η Α Ε Β Ε

Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835,3823649, Fax: 3813354 http:/www.sep.gr, e-mail: info@sep.gr Κεντρική διάθεση: Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3808132, Fax: 3829814 Βιβλιοπωλεία:

1. Αθήνα, Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835, 3808132 Θεσσαλονίκη, Μπακατσέλου 3 & Εγνατία 65, Τηλ.: 031283810 3. Γιάννενα, 28ης Οκτωβρίου 19, Τηλ.: 0651 38090 4. Λάρισα, Σκαρλάτου Σούτσου 7, Τηλ.: 041531818

ι μ

I u

ι u

■

ίΛ Λ Η Η ΙΚ Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Κριτικές:

ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ ϊο Μ αγκιό.................. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ

... 52

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ Ο μεγάλος ίσκιος και οι Τσ ιγγά νο ι .....

....80

Απόψε 8α σου ορκιστώ πως σ' αγαπάω Παρουσίαση:

ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ I* περίπτωση πυρκαΐάς ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΖΩΝ ΜΠΑΡΘ Ο Βλακοχορτοφάγος CARLOLEVI Ο Χριστός σι

»* στοΈμπολι

Η παλαιότερη πεζογραφία μας.

Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.... 82

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΡΟΥΛΗΣ Ο φοβερός παφλασμός. Κριτικό αφήγημα για τα «Τρία Κρυφά Ποιήματα» του Γ.Σεφέρη..................................... .......... 69

Παρουοίαοη:

MAX PLANCK Νόημα και’Ορια της Οετ

ΠΕΤΡΟΣΣΤ. ΜΑΚΡΗΣ ΣΤΑΪΚΟΣ Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών. Kaiep€UVQ.............................................. Κριτική:

ΠΑΝΤΑΖΗΣΤΕΡΛΕΗΣ M ax W e b e r.................... ..... 75 Παρουοίαοη:

IAN CRAIB Σύγχρονη κοινωνκή θεωρία. Από τον Πάρσονς στην Χάμπερμας............... . ..... 79

... 89

Π Α ΙΔ ΙΚ Α Παρουσιάσεις: ... 89 Τα ωραιότερα παραμύθια από τη Ρωσία ΕΝΤΙΘΣΤΑΪΜΠΕΡ-ΒΙΚΕ Λ εο νά ρντο ....................... ... 90

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ομιαγικός Κ0θ|ιος του θανάτου της ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΠΑΝΓΑΛΕΟΝ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ

To M aycio

Αθήνα, Εστία, 1999. Σελ. 391

το πρώτο της μυθιστόρημα η Δήμητρα Κολλιάκου, διά στόματος Μαρίνας, της κεντρικής ηρωίδας, αφηγείται την πορεία της προς την ενηλικίωση και αυτονόμηση εμμένοντας σε δύο σημαντικούς σταθμούς: το θάνατο της θείας της (της μικρότερης αδελφής της μητέρας της) και εν συνεχεία της μητέ ρας της από καρκίνο. Ήδη από τις πρώτες σελίδες ο αναγνώστης πληρο φορείται το θάνατο της μητέρας. Με αφετηρία το γε γονός αυτό η ηρωίδα αρχίζει να ξετυλίγει σταδιακά και παραβιάζοντας τη χρονική ακολουθία, τα συναισθήματά της μέσα από βιώ ματα προγενέστερα και μεταγενέστερα του θανάτου της μητέρας της. Όταν η ηρωίδα αφηγείται (ή εξομολογείται) περιστα τικά από τα παιδικά της χρόνια, τις πρώτες ερωτικές νής της στο Χρόνινγκεν. Η θεία της, Ξένια, είχε πεθάτης περιπέτειες, τις σπουδές της, τις σχέσεις της, την νει λίγους μήνες πριν από την αδελφ ή της. Τότε η

Μέοα από την πορεία των δύο θανάτων η ηρωίδα διανύει τη δική της πορεία προς την ωρίρανοη

αρρώστια, όλα αυτά ανήκουν πια στο παρελθόν. Η ί δια επιχειρεί τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα στο Χρόνινγκεν, μια πόλη της Ολλανδίας. Η μητέρα τη ς πέθανε κατά το διάστημα της διαμο

Μαρίνα σπούδαζε στο Εδιμβούργο. Τα χρόνια της φοιτητικής της ζωής στη Σκοτία καλύπτουν ένα μ ε γάλο μέρος του βιβλίου. Αποδίδονται με χρώματα μάλλον ζοφ ερά χωρίς να αναιρείται η γοητεία τω ν φοιτητικών χρόνων. Εκεί συζούσε με τον Γιάννη, τον πρώτο της έρωτα. Λίγα χρόνια αργότερα και αφού η σχέση τους έχει υποστεί αρκετά πλήγματα, η Μαρί να γνωρίζεται με έναν Ισραηλινό φοιτητή, τον Σα ρών. Εκείνος θα διαδραματίσει έναν καθοριστικό ρό λο στην εξέλιξη της ζωής της. Τη βοηθάει να ξεπεράσει και τις δύο απώλειες και τη στηρίζει στα επαγ γελματικά της ανοίγματα. Μέχρι και το τέλος του μυ θιστορήματος θα είναι μαζί.

Πέρα από ιο ν Σαρών, η θεία Ξένια φαίνεται ότι ασκού σε μια ιδιαίτερη γοητεία πάνω στη Μαρίνα και την α δελφή της και ότι γενικά οι σχέσεις μαζί της ήταν κατά πολύ ομαλότερες απ' ό,τι με τη μητέρα τους. Εντύ πωση προκαλεί το γεγονός ότι ο πατέρας ελάχιστα μνημονεύεται στο μυθιστόρημα. Δεν επηρεάζει ούτε επηρεάζεται από τις εξελίξεις. Παρακολουθεί παθητι κά και από απόσταση. Εκείνος ο άνθρωπος, με τον οποίο η Μαρίνα θα δ εθεί έντονα, δεν είναι άλλος από τη μικρότερη αδελφ ή της, Αναστασία. Από πολύ μικρή ηλικία είχαν αναπτύ ξει μια τρυφερή σχέση και μαζί είχαν ανακαλύψει «μα γικές» διεξόδους από την πραγματικότητα. Όταν ο κό σμος τούς φάνταζε ασφυκτικός και αποπνικτικός, χά νονταν στο «Μαγείο», ένα χώρο συνεδριάσεων μαγισσών, έναν τόπο μαγικό, δημιούργημα της ευφ ά ντα στης παιδικής ηλικίας, όπου μπορούσαν να βρουν θαλπωρή και γαλήνη. Εκεί όλα ήταν όμορφα και οι κεία. Αηοκορύφωση της φαντασίας της Αναστασίας και της μυθοπλαστικής ικανότητας της συγγραφέως είναι το ταξίδι στην έρημο του Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια του

ταξιδιού η Αναστασία χάνει τον Μάνο, το συνταξιδιώ τη και εραστή της. θα συναντηθούν σε μιαν άλλη διά σταση, «μαγική». Αόρατοι θα αιωρούνται μέσα σε έ ρημους πύργους. «Οντας αόρατη, την εντυπώσιασε η ομορφιά κι η ησυχία του τοπίου. Μέσα στο δωμάτιο με τις Σκόνες κι έξω απ' αυτό. Ενός τοπίου αμόήυντου απ' την απολογητική της παρουσία». Η Μαρίνα πατάει πιο σταθερά στον κόσμο της, ακόμα κι όταν αυτός την πνίγει ή την απογοητεύει. Τα σκλη ρά γεγονότα την έχουν κάνει να αναπτύξει αντιστά σεις που δεν την αφήνουν να αφ εθ εί στα όνειρα και τις επιθυμίες της. Όταν οι δρόμοι τους με τον Σαρών αναγκαστικά χωρίζουν, δεν θα θελήσει να βαυκαλίζεται με αυταπάτες. Ωστόσο δεν παύει να αγωνίζεται για την ευτυχία και την εσωτερική της ωρίμανση, που σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τον Σα ρώ ν.«Απο

χαιρέτησα το Χρόνινγκεν κι έβαλα πλώρη για την Ιε ρουσαλήμ»· η τελευταία φράση του βιβλίου αποδίδει παραστατικά την ψυχοσύνθεση της Μαρίνας, ένα α μάλγαμα δυναμισμού, ευαισθησίας, αισιοδοξίας και ρεαλισμού. Η Δ. Κολλιάκου παρουσιάζει την ηρωίδα της μέσα α-

ΜΔήμητρα Κολλιάκου

Ε Την πρώτη φορά δεν υπάρχουν κοινό, προσδοκίες, κριτική. Αεν υπάρχει η βεβαιότητα άτι τα γραμμένα (που δεν είναι σαφές ότι έχουν γίνει γραπτά) θα δημοσιευτούν. Υπάρχει όμως μια αίοθηοη επείγουσας ανάγκης, μια πίατη ότι αυτή τη φορά θα αυμβεί αυτό που ο γράφων κατά βάθος γνώριζε από παλιά - ό τ ι θα γράψει, θα αυμβεί, με την έννοια ότι δεν θα εγκαταλείψει την προσπάθεια στη μέση. Αυτό που βγαίνει τελικά στην επιφάνεια είναι -γ ια τον γρόφ οηα- η μόνη αληθινή αναπαράσταση της όποιας εσωτερικής ή εξωτερικής πραγματικότητας. Ακριβέστερα, δεν πρόκειται για αναπαράσταση, αλλά για ανοικοδόμη ση του άναρχου υλικού, ούτως ώστε να αποκτήσει νόημα, οημααία, να (ξανα)γίνει σημα ντικό. Βέβαια, κατά πόσον η εσωτερική αυτή υπόθεση του γράφοντα θα συηονιατεί με τις εσωτερικές υποθέσεις των αναγνωστών, είναι άλλο ζήτημα. Ορισμένες στιγμές, στιγμές που τροφοδοτούν ή τροφοδοτού νται απ' την πίστη του ότι αυτή τη φορά θα καταφέρει να γράψει, μοιάζει σχεδόν αυτονόητο ότι θα υπάρξει συντονισμός. Η περιπέτεια της ενηλικίωοης, που αποτελεί τον θεματικό άξονα του Μαγτίου, συνδέεται ιστορικά με το πρώτο μυθιστόρημα, με το πρωτόλειο. 0 άπειρος συγγραφέας ενός τέτοιου μυθιστορήματος συνταυτίζεται με τον κεντρικό του ήρωα -ο τη ν προ κειμένη περίπτωση, τον πρωτοπρόαωπο αφηγητή-χαρακτήρα Μαρίνα- ατο βαθμό που κι οι δυο τους εγκαταλείπουν μια εποχή: ο μεν την εποχή της ανυπαρξίας του, ή δυνάμει μάνο και φανταστικής υπόστασής του ως συγγραφέα, η δε την παιδική κι εφηβική της ηλικία, την εξίσου φαπαστική παποδυναμία της, τον λανθάνοπα και, γι'αυτό, μαγικό έλεγχο του κόσμου. Η έξοδος συνεπάγεται την έκθεση των έως τότε προοτατευμένων τραυμάτων. Όμως αυτή η έκθεση δεν γίνεται και έξοδος, επί λογος ή τελευταία πράξη. Τα εκτεθειμένα τραύματα δεν είναι η πλοκή. Είναι το απίβαρο ατην έως τώρα ασαφή, ενδεχομένως αλαζονική επιθυμία του γράφοηα να γράψει. Του επιτρέπουν να χρησιμοποιήσει τη δικαιολογία ότι κάτι απ'όλα πρέπει να διασωθεί. Όσο για τη Μαρίνα, απ'τη στιγμή που εκτίθεται ατον κόσμο, δεν ξαναεπιστρέφει στο Μαγείο. Το αποχαιρετά.

τω ν του παρελθόντος και του παρόντος διατηρεί α μείωτα το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώ στη. Ο τελευταίος, μολονότι δεν περιμένει να του α ποκαλυφθεί κανένα αναπάντεχο στοιχείο στο τέλος,

πό γεγονότα της ζωής της σημαδιακά. Δεν περιορίζε ται μόνο στην περιγραφή τω ν σταδίων της ασθένειας της θείας και της μητέρας, που φαίνεται να την προ βληματίζουν σ' όλη την έκταση του μυθιστορήματος. Με πολλή φροντίδα ξεγυμνώνει τους ήρωές της χω

καθώς φαινομενικά σχεδόν όλα τα γνωρίζει από την

ρίς να τους αφήνει εκτεθειμένους. Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο τη ς Μαρίνας μετατρέπεται σε ορισμένα σημεία σε τριτοπρόσωπη. Απο-

αρχή το υ βιβλίου, με ευχαρίστηση συνειδητοποιεί πως στην ουσία η συγγραφέας δεν είχε παρά μόνο ψήγματα δώσει για το τι επεφύλασσε η συνέχεια. Σ' ένα μεγάλο μέρος του μυθιστορήματός της, η Δ. Κολλιάκου εστιάζει το θέμα της στην ψυχοσωματική φθορά, που επιφέρει η αρρώστια, και την εξαθλίωση από τον επικείμενο θάνατο. Ωστόσο, επειδή τόσο η αρρώστια όσο, μετέπειτα, και ο θάνατος βιώνονται α πό την ηρωίδα σε μια μεταβατική ηλικία, η αφήγηση δεν παρασύρεται σε τόνους μελοδραματικούς. Αντί θετα, είναι μάλλον ψυχρή, τόσο ώστε συχνά γίνεται σκληρή. Μέσα από την πορεία των δύο θανάτων η η ρωίδα διανύει τη δική της πορεία προς την ωρίμανση. Η Δ. Κολλιάκου στην πρώτη της συγγραφική απόπει ρα αφήνεται στη φαντασία της και με τρόπο «μαγικό» κατορθώνει να μιλήσει (και να ξορκίσει) για ψυχοφθόρες καταστάσεις σε ύφος ανέλπιστα αισιόδοξο. Το βι βλίο της θα μπορούσε θαυμάσια να αποτελέσει ένα παραμύθι για το θάνατο. □

Με πολλή φροντίδα η Δ. Κολλιάκου ξεγυμνώνει τους ήρωές της χωρίς να τους αφήνει εκτεθειμένους στασιοποιημένη πια, μιλάει πιο ελ εύθερ α, πιο διεισ δυτικά, ίσως πιο ειλικρινά. Η συγγραφ έας με ξεχω ριστή μαεστρία μπλέκει το μύθο στη ροή της αφήγησης χωρίς να τη διασπά ή να πελαγοδρομεί όοκοπα. Η αλληλοδιαδοχή γεγονό

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Γ Α Λ Λ Ο Φ Ω Ν Η

SCRIPTA Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

ΓΙΑΣΜΙΝ ΣΑΜΙ-ΚΕΤΑΝΙ Τ Ε Λ Ε Τ Η

Η Τελετή, είναι ένα μικρό μυθιστόρημα, ένα αφήγημα μάλλον, γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο. Η κεντρική ηρωίδα, η Χαντίζα, βιώνει με πικρία έναν αποτυχημένο γάμο που έχει διαλυθεί. Μετά το διαζύγιο επιστρέφει με τις τρεις θυγατέρες της στο πατρικό της σπίτι, όπου θα γιορταστεί ο γάμος του αδελφού της με τον παραδοσιακό τρόπο. Η Τελετή είναι η αφήγηση της προετοιμασίας αυτού του γάμου, που συμπλέκεται με τις παιδικές της αναμνήσεις και τις τωρινές της αγωνίες. Πέρα από το πρόσωπο της βασι κής ηρωίδας, πολλές γυναίκες παρελαύνουν: η μητέρα της η Λάλλα Ρίτα, η ξαδέλφη της η Μαλίκα, οι κόρες, οι θείες, οι υπηρέτριες, ένα ολόκληρο γυναικείο σύμπαν. Η ευαισθησία και η ποιητικότητα της αφηγηματικής γλώσσας προσδίδουν μεγάλη χάρη στο κείμενο, που αρδεύεται από την κληρονομιά της μεσογειακής μνήμης και την αραβική κουλτούρα.

To πικρό βιβλίο της αγάπης τοαΜΑΚΗ ΘΕΟΔΟΙΗ

ΔΗΜ ΗΤΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ

Απόψ ε 8α σου ορκιστώ πω ς ο ' αγαπάω Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 274

ρχές του 1962 -«όταν στην Ελλάδα κυβερνά ο

Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός αγωνίζονται για το πρωτάθλημα, οι κινηματογράφοι της Αθήνας παίζουν Τζέημς Μποντ και στα τζουκ μποξ ο κόσμος ακούει τη Μαντουμπάλα...»- στην Κυψέλη δύο νέα παιδιά, η Άννα και ο Πό νος, ξεκινούν ύστερα από μια παιδική συνωμοσία την κοινή ζωή τους. Ταυτόχρονα ξεκινούν και οι προγραμ ματισμένες δυσκολίες, αφού εκείνη - η Άννα- είναι η σταρ της γειτονιάς: πανέμορφη, έξυπνη, επιπλέον κο ρίτσι από οικογένεια, και εκ είν ο ς-ο Π όν ος-το πρότυ πο του λαϊκού παλικαριού: δυνατός, όμορφος και συ ναισθηματικός, μεγαλωμένος από μια ηρωίδα της κα θημερινής ζωής, την κυρία Μαρίκα. Είναι επομένως α ναμενόμενο το φιλικό περιβάλλον τω ν δύο ερω τοπαντρευτούν στα κρυφό. Είναι Απρίλης του 1967 και

Ένα ψυχογράφημα μιας συγκεκριμένης εποχής και μιας συγκεκριμένης κοινωνίας

λίγες μόλις μέρ ες μετά το Απριλιανό πραξικόπημα. Την ίδια, δηλαδή, στιγμή που η Ελλάδα αναγκάζεται να ζήσει δέσμια μιας δικτατορίας, οι συμπαθητικοί ήρ ω εςτο υ Δημήτρη Κωνσταντάρα, η Άννα και ο Πόνος, εισέρχονται οικειοθελώς στα δεσμό του γάμου, ευελ πιστώντας σε μια καλύτερη ζωή, μακριά από τα μι κρόψυχα τερτίπια των μανάδων τους και τις παράλο γες κοινωνικές απαιτήσεις. Είναι νέοι, δυνατοί και έξυ

χτυπημένων κάποια στιγμή να μετατραπεί γι' αυτούς σε ναρκοπέδιο, καθιστώντας την κοινή ζωή τους δύ σκολη και την ειρηνική συμβίωση αδύνατη. Έτσι, οι ήρωες του Απόφε θα σου ορκιστώ πως σ ' αγαπάω α ποφασίζουν, ύστερα από επτά χρόνια οικογενειακής καταπίεσης, να το σκάσουν από τα σπίτια τους και να

πνοι. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Εντούτοις, η καθημερινότητα αποδεικνύεται για άλλη μια φορά α νελέητη. Ισοπεδώνει τις κρυφές τους επιθυμίες, κα ταστρέφ ει χαρές και διαστρεβλώνει ανείπωτες κου βέντες. Μ όλις το 1974, ύσ τερα από θα νά τους και κληρονομιές, οι ήρωές μας κατορθώνουν να ορθοπο δήσουν οικονομικά, να χαρούν τις απ ολαύσεις τη ς

ζω ής και να σ κεφ τούν ξανά να ελπίσουν. Την ίδια στιγμή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας ξεκινά ένα νέο, μεγάλο κεφάλαιο: η Μεταπολίτευση. Ωστόσο, οι ήρωες του Δ. Κωνσταντάρα παραμένουν ανένταχτοι και αμέτοχοι στις πολιτικές εξελίξεις, απλοί παρατη ρητές, κουρασμένοι από το βάρος της σχέσης τους, μιας σχέσης που πρόκειται να διαρκέσει τριάντα έξι ο λόκληρα χρόνια, καταστρέφοντάς τους στο τέλος. 0 πλούτος, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν κατορθώνει

Ένα χρονογράφημα γύρω από τη σημαντικότερη ίσως έκφανση της πολιτικής μας δραστηριότητας, τον έρωτα να αναζωογονήσει τη σχέση τη ς Άννας και του Πά νου· απεναντίας, τους καθιστά πιο οξυδερκείς και πιο απαιτητικούς. Όταν τα βιοποριστικά προβλήματα έ χουν πλέον διευθετηθεί, όταν η καθημερινότητα δεν

συνιστά για τους ήρωές μας απειλή, τότε εκείνοι συ νειδητοποιούν ότι ο έρω τός τους έχει φ θα ρ εί ότι οι προσωπικότητέςτους έχουν εξελιχθεί παράλληλα και ότι οι ίδιοι έχουν ενηλικιωθεί. Το μόνο που τους απο μένει είναι να περιμένουν μαζί το τέλ ο ς ή να χωρί σουν. Η Άννα και ο Πόνος όμως έχουν ζήσει πολλές και δύσκολες στιγμές μαζί· το κοινό παρελθόν τους πολιορκεί σαν φάντασμα τη στοιχειωμένη τους αγάπη και δεν τους επιτρέπει να σκεφτούν λογικά. 0 έρωτός τους τους τρελαίνει. Όταν κάποια στιγμή εκείνος της ζητά να του υποσχθεί ότι θα του πει την αλήθεια, ό ταν δεν θα τον θέλει πλέον, εκείνη τον βάζει να της υποσχεθεί ότι δεν θα την πιστέψει, ζητώντας του μά λιστα «νσ σηκώσει το χέρι του και να της δώσει ένα

χαστούκι». Το τραγικό τέλος του έρωτα της Άννας και του Πάνου βρίσκεται γραμμένο στην πρώτη κιόλας σελίδα της ι στορίας τους. Πριν ξεκινήσει καν την αφήγησή του, ο Δ. Κωνσταντάρας έχει έτοιμο το εισιτήριό μας στην περιπλάνηση που επιχειρεί στην άβυσσο της αγάπης. Τρομοκρατημένοι καθώς είμαστε στην αρχή από το τέλος, γινόμαστε αμέσως μετά μάρτυρες ενός ονειρι κού έρωτα. Η ιστορία των δύο νέων παιδιών είναι τό σο πραγματική, τόσο ανθρώπινη, που σίγουρα πολλοί από μας θα σκεφτούν ότι με το συγγραφέα του Από ψε θα σου ορκιστώ πως σ ' αγαπάω κάτι δεν πάει κα λά. Πού κολλάει αυτή η φρικτή αρχή σε ένα τέτοιο βι βλίο έρωτα και πάθους; «Μ ε το δεξίχέρι συνέχιζε να σπρώχνει το ψαλίδι και

με το αριστερό σκούπισε το πρόσωπό του από το αί μα... Το αίμα είχε πεταχτείπίδακας απ' το λαιμό της Άννας και τον είχε πιτσιλίσει στο πρόσωπο». Στη συνέχεια μπαίνουμε στον πειρασμό να ελπίσουμε ότι θα επρόκειτο για κάποιον εφιάλτη. Συμβαίνει μερι κές φορές να θέλουμε να μπήξουμε ένα ψαλίδι στο λαιμό του αγαπημένου μας, αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι θα το κάνουμε κιόλας. Γρήγορα όμως οι φόβοι μας επαληθεύονται. 0 αφηγηματικός λόγος του Δ. Κων σταντάρα, αφού έχει κατορθώσει να κεντρίσει την περιέργειά μας, προχωρά σαν κοφτερό νυστέρι κάτω α πό τα φτιασίδια του μελοδραματισμού, αγγίζοντας το κόκαλο. Συνειδητοποιούμε, δηλαδή, ότι ο συγγραφέ ας γνωρίζει, και πολύ καλά μάλιστα, τόσο την ιστορία όσο και τους ήρωές τους. Ουδέποτε ωραιοποιεί τον έρωτα, αλλά και ουδέποτε δαιμονοποιεί την αλήθεια. Με τη φαινομενική αταραξία ενός ξένου ανταποκριτή περιγράφει μια ιστορία που έχει δει ή έχει ακούσει, διατηρώ ντας όμω ς ξεκάθαρη τη συνείδηση ότι θα μπορούσε να ήταν και δική του.

Ο γνωστός και έγκυρος δημοσιογράφος Δ. Κωνσταντάρας θέλησε προφανώς με το βιβλίο του να κατα θέσει ένα ψυχογράφημα μιας συγκεκριμένης εποχής και μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Έτσι, ο συγγραφέ ας δεν σταματά ούτε στιγμή να πολιτικοποιεί τα γεγο νότα που περιγράφει, ανάγοντάς τα συνεχώς στις πο λιτικές τους παραμέτρους. Αναμφισβήτητα το Απόφε θα σου ορκιστώ πως σ ' αγαπάω είναι ένα πολιτικό μυ θιστόρημα, μια και ο έρωτας πολλές φορές συγχέεται με αγώνες επιβολής: του αδύνατου προς τον δυνατό ή και αντίστροφα. Εντούτοις ο Δ. Κωνσταντάρας, ως έμπειρος δημοσιογράφος, είναι σε θέση να γνωρίζει ότι η ιστορία γρ άφ εται πολλές φ ορ ές με τα μικρά γράμματα και όχι με τους πηχυαίους τίτλους τω ν ε φημερίδων. Σωστά λοιπόν τούτη τη φορά απεκδύεται της δημοσιογραφικής του ταυτότητας και οικειοποιείται του μυθιστοριογράφου, θέλοντας να μας παρου σιάσει ένα χρονογράφημα γύρω από τη σημαντικότε

ρη ίσως έκφανση της πολιτικής μας δραστηριότητας, τον έρωτα. 0 έρω τας τα εμπεριέχει όλα, κι αυτό πετυχαίνει να μας το αποδείξει ο συγγραφέας με τη λεπτομερή κα ταγραφή των συναισθημάτων και των βιωμάτων τω ν ηρώων του. Το Απόφε θα σου ορκιστώ πως σ ' αγαπάω είναι α ναμφισβήτητα ένα ελληνικό μυθιστόρημα που απευ θύνεται σε όλους τους Έ λληνες, ανεξαρτήτως ηλι κίας και πολιτικών πεποιθήσεων. Ωστόσο, πιστεύω ότι το βιβλίο είναι αφιερω μένο ιδιαίτερα σε μια συ γκεκριμένη γενιά, αυτήν που σήμερα έχει την ηλικία το υ σ υγγραφ έα, τη γενιά δ ηλα δή που μεγάλω σ ε στη δεκαετία του εξήντα κάπου σε κάποια γειτονιά της Ελλάδας. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί θα είναι εκεί νοι που στους ήρωες θα αναγνωρίσουν το υ ς ε α υ τούς τους, συνειδητοποιώντας έτσι τι κέρδισαν και τι έχασαν! □

0 Δημήτρης Κωνσταντάρας γράφει για το βιβλίο του Απόψε θα οου ορκιστώ πωε ο' αγαπάω Πολλοί μ' έχουν ρωτήαει αν γο Απόψε θα σου ορκιστώ πως ο' αγαπάω ιίναι αυτοβιογραφικό. Και απαντώ αβίαοτα «om . Συμπληρώνω όμως ότι όλοι οι χαρακτήρες του είναι πραγματικοί άνθρωποι, που έζηοαν και -π ολλοί απ' αυτούς- ζουν ακόμα δίπλα μας, υπαρκτά πρόοωπα, μόνο που το κάθε ένα είναι φτιαγμένο από οτοιχεία πολλών άλλων προοώπων. Ακόμα κι εγώ και η γυναίκα μου. Μια ανάμειξη στοιχείων από πολλά πρόοω πα, πολλούς χαρακτήρες, έχει φτιάξει μια άλλη ομάδα χαρακτήρων. Οι άνθρωποι όμως, οι πραγματικοί άνθρωποι είναι εκεί, Διεσπαρμένοι οε πολλά πρόοωπα. Αλλά εκεί. Αυτό ήταν που θέληοα να δώσω στη διαγραφή των χαρακτήρων: μια μείξη αλήθειας και υπέρ βασης. Νομίζω ότι το δικαιούμαι. Όπως ακόμα δικαιούμαι και μιας διαφορετικής αντιμε τώπισης ως συγγραφέας, μιας αντιμετώπισης διαφορετικής απ’ αυτήν της οποίας τυγχάνει κάποιος δημοσιογράφος γνωστός από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, γνωστός λόγω του πατέρα του, γνωστός για άλλες του δραστηριότητες και όχι από το γράψιμο, ο οποίος όμως αποφασίζει να γράφει βιβλία χωρίς παράλληλα να πάψει να έχει όνομα, επώνυμο, ζωή, καριέρα και οικογένεια. Το πρώτο μου βιβλίο, η Ιστορία της Φόρμουλα 1 το 1980, διαβάστηκε μόνο από τους λίγους τότε φανατικούς. Το Λάμπρος Κωνσταντάρας: Μέσα οπό τα δικά μου τα μάτια διαβάστηκε πάρα πολύ και από αγάπη προς τον πατέρα μου, περιέργεια για το τι λέω και -π ιθανώ ς- αναζήτηση «γαργαλιστικών λεπτομερειών από τα άδυτα της σόου μπίζνες». Όταν κάποιοι σοβαροί άνθρωποι μου είπαν ότι ήταν καλό, αποφάσισα να γράψω ένα μυθιστόρημα. Όπως τόσοι και τόσοι. Δικαιούμαι συνεπώς να πω αυτά που θέλω και να κριθώ γι'αυτά. Ούτε να προτιμηθώ για άλλους λόγους αλλά ούτε και να θαφτώ γι’ αυτούς. Όχι λοιπόν, δεν ανήκω στο κλειστό, κατά περιόδους περιθωριακό και παρεΐοτικο in crowd που διεκδικεί τη νομή της πίτας του βιβλίου. Όμως δεν ανήκω ούτε στο άλλο κλαμπ των life style stars που θεωρούν ότι μπορούν να κάνουν τα πάπα γιατί η δημοσιότητα τρέφει, καλή ή κακή. Είμαι ένας κανονικός, φυσιολογικός άνθρωπος που έγραψε ένα κανονικό, φυσιολογικό μυθιστόρημα. Δικαιούμαι να αντιμετωπιστώ ανάλογα. Γm i τα γράφω αυτά; -έρω εγώ. Πιοτέψτε με. ζέρω.

Αναμορφώνοντας το Ελληνικό αοτυνομικό μυθιστόρημα I

ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ

Z c περίπτωση πυρκαϊάς

Η Η

Αθήνα, Νεφέλη, 1999. Σελ.291

Πέτρος Μαρτινίδης διδάσκει θεωρία και κριτι κή τη ς αρχιτεκτονικής και σχεδιασμό θεατρ ι κών χώρων στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων και στη Σχολή Καλών Τεχνών το υ Α.Π.Θ.» μας πληροφορεί το βιογραφικό σημείω μα του συγγραφέα. Τα μυθι στορήματα το υ , Κατά συρροήν και Σε περίπτωση πυρκαγιάς, είναι γραμμένα από ολόκληρο το δημι ουργικό εγώ του. Δεν απαρνιέται καμιά πτυχή της ειδικότητάς το υ με αποτέλεσμα να μεταμορφώ νει το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα σε λογοτεχνι κό είδος. Η αρχιτεκτονική του μύθου είναι υποδειγ ματική· μια συνεχής κριτική θέση ανάγεται σε αναδους. Επιπλέον, ο συγγραφέας μοιράζεται γενναιό δωρα με τους ήρωές του την παιδεία του και τον έ ρωτά του για τις λέξεις. Χρησιμοποιούνται συνεχώς λογοπαίγνια τόσο που η λιτή δομή να κολυμπά στη λυτή γλώσσα του ήρωα.

0 συγγραφέας μοιράζεται

γεπαιόδωρα με τους ήρωές του την παιδεία του και τον έρωτά του για τις λέξεις

τρεπτική διάθεση για την κοινωνία που παρουσιάζει· οι ερω τικές σκηνές περιγράφονται από την οπτική του καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών: τα όμορ φα κορμιά τω ν νέων γυναικών μοιάζουν με αγάλμα τα. Κάτω από το λόγο το υ αφ ηγητή, μια ά λλη φωνή σαρκάζει ό,τι βρίσκεται μπροστά της, κυρίως τη ζωή τω ν πανεπιστημιακών. Ωστόσο, η φωνή αυτή ανήκει σε πανεπιστημιακό, όχι μόνο γιατί τη χαρακτηρίζει μια καθηγητική εποπ τεία τη ς γλώσσας, α λ λά και γιατί η πλοκή είναι επιδειισικώς εγκεφαλική: τα υτό χρονα αστυνομικό μυθιστόρημα και παρωδία του εί

Υπάρχουν αδιάκοπες αναφορές σε μυθιστορήματα του είδους. 0 ήρωας συγκρίνει τις πράξεις του με ε κείνες γνωστών μυθιστορηματικών ηρώων και δεν διστάζει να χλευάσει τα σχόλια άλλων: «Εν τέήει, ο

Λώρενς Σάντερς είχε άδικο να καγχάζει την ιδέα της φυγής με ποδήλατο μετά από μια ληστεία». Αλλά σε λίγο όλα τοποθετούνται σε ένα νέο πλαίσιο που τα ανατρέπει. Η ληστεία που «πέτυχε» αναιρείται α πό μια μεγαλύτερη που έχει την ίδια τύχη, ενώ ο α ναγνώστης ψάχνει για τη χαμένη αλήθεια. Τελικό ο Λόρενς Σάντερς καγχάζει εις βάρος όλων μας. Η πανεπιστημιακή θέση περιγράφεται ως το αντικεί μενο του πόθου. Στο πρώτο μυθιστόρημα, ένας επί δ οξος πανεπιστημιακός κατορθώ νει να ξεγ ελά σ ει διδάσ κοντες και διδασ κόμενους και να επ ιβληθεί στο χώρο του, αν και δεν έχει καν περάσει τις εισα γωγικές εξετάσ εις. Στο δεύτερ ο, φυσικομαθηματι κός επιθυμεί διακαώς να καταλάβει θέση στο πανε πιστήμιο. Στο τέλος, μία από τις δυνητικές υπάρξεις

του τον εμφανίζει να διδάσκει σε αγγλικό εκπαιδευ τικό ίδρυμα, ενώ η μητέρα του παίρνει «καθηγητικό» μισθό, προϊόν εκβιασμού που ασκεί στο δολοφόνο ο ήρωας του πρώτου μυθιστορήματος και υπερ-αφηγητής και τω ν δύο. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Π. Μαρτινίδη δίνεται ως «η ιδιότυπη συνέχεια του πρώτου»; στο πρώτο ο ενδοδιηγητικός αφηγητής α ποκαλύπτεται άλλος· στο δ εύτερ ο βρίσκεται εγκιβωτισμένος στην αφήγηση του πρώτου. Το πρώτο μυθισ τόρημα, χτισμένο πάνω σε «κατά συρροήν» ανατροπές, βασ ίζεται στην ε τε ρ ό τη τα του αφηγητή-ήρωα. Στο δ εύτερ ο ο αφηγητής, ε υ θύς εξαρχής, δηλώ νει τον εαυ τό του ληστή, χωρίς να δίνει στο μύθο την οπτική του «κακού». Εκτός α πό το ότι δεν είναι διόλου βέβαιο ποιος είναι ο «κα κός», σ τόχος φ αίνετα ι να είναι η αποδόμηση του ρόλου του αφηγητή. Και όχι μονάχα το ομιλούν υποκείμενο δεν είναι πα ντογνώστης, αλλά και ψάχνει συχνό να επιβεβαιώ σει τις πιο στοιχειώδεις προθέσεις του: «Τι πάω να κάνω; Μπορεί να μου συμβαίνουν πράγματι όλα αυ

τά; Δεν είμαι εγώ. Είναι ένας άλλος που ονειρεύεται κι έχω παγιδευτεί στο όνειρό του. Τρομάζω περισ σότερο στη οκέφη τι θ ' απογίνω μόλις ξυπνήσει αυ τός ο άλλος». 0 ήρωας εξελίσσεται (χωρίς να ελίσσεται) μέοα οτο

χρόνο της μυθιστορίας του βιβλίου και της διακειμε νικής ιστορίας του είδους. 0 ήρωας του πρώτου δεν γίνεται μονάχα πανεπιστημιακός και στη συνέχεια συγγραφ έας αστυνομικώ ν μυθισ τορημάτω ν αλλά και ήρωας-ντετέκτιβ τω ν δύο μυθιστορημάτων του Π. Μ αρτινίδη. Η μεταμοντέρνα αντίληψη της γρα φής αφαιρεί από τα πρόσωπα την ψυχολογική τους διάσταση και τους απογυμνώνει από την ενιαία τα υ τότητα τω ν παραδοσιακών μυθιστορηματικών προ σώπων, ενώ του ς χαρίζει πολλαπλές δυνητικές υ πάρξεις μέσα στο χρόνο. Η λεπτή ειρωνεία γίνεται τρόπος γραφής και τρόπος ανάγνωσης. Καθώς ακολουθούμε το μύθο, χτίζουμε μια ερ μηνεία, η οποία ευ θ ύ ς αμέσω ς αναιρείται. Από ένα σημείο και πέρα ξέρ ο υ μ ε ότι υπάρχει μια πιο ολοκληρω μένη εξήγηση που υποσκάπτει τη δι κή μας. Κι όταν φ τάσουμε στο σημείο που όλα μπο ρούμε να τα προβλέψουμε, επεμβαίνει δυναμικά ο ήρωας του προηγούμενου μυθιστορήματος με την τριπλή του υπόσταση ως ένοχος-ντετέκτιβ-συγγραφ έας, για να διαγράψει τα όρια που δεν επιτρέπεται να ξεπεράσουμε. Περιμένουμε το τρίτο μυθιστόρημα του Π. Μαρτινί δη, για να δ ούμε αν ο χθόνιος Δημήτρης Σκούρος θα λύσει και νέα σκοτεινή υπόθεση. ΖΩΗ ΣΑΜΑΡΑ

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η γοητεία___________ του μεταμοντέρνου τ η ς Α Λ Κ Η Σ Τ Η Σ Σ Ο Υ Λ Ο Γ ΙΑ Ν Ν Η

ΤΖΩ Ν Μ ΠΑ Ρ Θ Ο β λα κο χο ρτο φ άγο ς Μτφρ.-πρόλ.-οχόλ.: Αλέξης Πανσέληνος Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 816

Για τον Γιάννη Μπάρα, στο Πανεπιστήμιο του Μέριήαντ ήμερα το Μέριήαντ, στην ανατολική ακτή τω ν ΗΠΑ, με τον ποταμό-τοπόσημο Ποτόμακ, προ βάλλει ένα δυναμικό ακαδημαϊκό και πολιτικό προφίλ.

Στο βιβλίο του με τον τίτλο 0 βήακοχορτοφάγος ο Τζον Μ παρθ, που ά λ λω σ τε γενν ήθηκ ε στο Μ έριλαντ, καταγράφει έναν κειμενικό χωρόχρονο που α ντιστοιχεί σε ένα μυθικό Μέριλαντ (προσδιοριζόμενο πάντοτε από τον Ποτόμακ) στη στροφή του 17ου αι ώνα προς τον 18ο. Το Μ έριλαντ κατά Μπαρθ είναι μια ουτοπία που λ ε ιτο υ ρ γ ε ί ως κεντρική εστίαση στην πρισματική ανάπτυξη τω ν κειμενικών γεγονό τω ν και στην ομόλογη πρισματική εξέλιξη της αφ ή γησης. Στο επίπεδο της σημασιοσυντακτικής οργά νωσης του κειμένου την εστίαση αυτή κατέχει ένας παντογνώστης, γενικά ομο-/ενδοδιηγητικός, αλλά ε πίσης κάποια στιγμή προς την έξοδο του βιβλίου και εξωδιηγητικός, αφηγητής. Στο επίπεδο της οργάνω σης του κειμενικού κόσμου την κεντρική εστίαση του βιβλίου δεσμεύει η κειμενική παρουσία και συμπερι φορά του κεντρικού χαρακτήρα Εμπενέζερ Κουκ στη διαρκή διαλεκτική σχέση του α) με τη δίδυμη αδ ελ φή του, Άννα, και β) με το δάσκαλό του, Χένρι Μπέρλινχαμ τον Γ'. Στις παρυφές αυτής της σχέσης τοπο θετείτα ι και η περίπου αναγκαστική συμβίωση του Κουκ με τον υπηρέτη του, Μπέρτραντ.

Τα κειμενικά γεγονότα του βιβλίου καταγράφουν το τα ξίδ ι που πραγματοποιεί ο Κουκ κατ' επιταγή του πατέρα το υ αηό το Λονδίνο ο το Μ έριλαντ, με την ηθική ενός τα ξιδιού στα Κύθηρα. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Κουκ διασταυρώνεται με παλιούς συμ μαθητές και συμποσιαστές, με πόρνες και ναυτικούς, με πειρατές και αποίκους, με Ινδιάνους και Ιησουίτες ιερ απ ό στολους, επίσης με π αλιές γνω ρ ιμίες το υ πατέρα του και με τα πρϊόντα αυτών, ενώ ο συναντή σεις του Κουκ με τον παλιό δάσκαλό του και με τον υπηρέτη του έχουν τη συχνότητα του Leitmotiv. Στα θερό σημείο αναφοράς στην εξέλιξη όλης αυτής της διαδικασίας α π ο τελ εί η δίδυμη αδ ελ φ ή το υ Κουκ, Άννα, που ά λ λ ω σ τε σ η μ α τ ο δ ο τεί μ ε μια σ χεδόν

μυθολογική εγκυμοσύνη και με ένα εξίσου «μυθολο Δάντης, Πετράρχης, Ραμπελέ, θερ β ά ντες, Μ ίλτον, γικό» μωρό την έξοδο του βιβλίου. Το τοπίο ολοκλη Σαίξπηρ, Τζόνσον, Τσόσερ) και τη ν τέχνη (Μιχαήλ ρώ νεται με πολλαπλές παράπ λευρες ανθρώπινες Άγγελος), μέχρι τη φιλοσοφία (Πλάτων, Αριστοτέλης, σχέσεις, σε προσωπικό και κοινωνικο-πολιτικό επίπε ■ Επίκουρος, Ζήνων, Αυγουστίνος, θω μ ά ς Ακινάτης, δο. Κα ρτέσ ιος, Σπ ινόζα), τη φ υσ ική (Ν εύτω ν ) και τη Το ταξίδι, με τον «βρετανικό» πρόλογο και τον «αμερι χημεία (Μπόιλ). Όλα αυτά ως ονομαστική αναφορά ή κανικό» επίλογο, χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοι ως θεματική/σημασιολογική παραπομπή, πάντως ως χεία: α) αντιπροσωπεύει μια (αναγκαστικά, έστω) επι μία ευρύτατη πρισματική επιφάνεια, αντιπροσωπεύ στροφή στις ρίζες (ο Κουκ και η αδελφή του γεννήθη ουν τεκμήρια διακειμενικών σχέσεων και εκλεκτικών καν στο Μέριλαντ) και β) προσδιορίζεται από συνεχείς σ υγγενειώ ν το υ Μπαρθ. Εδώ θα πρέπει επίσης να ανατροπές τόσο στις καταστασιακές ισορροπίες όσο συνυπολογιστούν πληροφ ορίες που προέρχονται και στις τ α υ τό τη τες τω ν χ αρακτήρω ν (σ' α υτό το από το αν εξά ν τλ η το μυθικό /φ αντασ τικό απ όθεμα τελευταίο θα επανέλθω). του συγγραφέα. Υπάρχει όμως και ένα ιδιαίτερο, σημαντικό της ροής του ταξιδιού και του βιβλίου στοιχείο, και αυτό είναι η συγγραφή ενός μακροσκελούς ποιήματος που προ-

Ένα πολυηριοματικό κείμενο που στη οημασιολογική του διάσταση, είναι οργανωμένο οε ποικίλα επίπεδα

βάλλεται ως το αιτιοκρατικό επίκεντρο τω ν κειμενικών γεγονότω ν. Το ποίημα, που ο Κουκ αρχίζει να γράφει ως ίδιον πρόσχημα του ταξιδιού του, ξεκινά ως ύμνος για το Μέριλαντ που δεν γνωρίζει και κατα λή γει ως κριτική για το Μ έριλαντ που γνώ ρισε και μάλιστα με αρκετά οδυνηρό τρόπο, ή αλλιώς: το ποί ημα ξεκινά ως «Μεριλανδιάδα» και καταλήγει ως «0 Βλακοχορτοφάγος». Και φτάνουμε έτσι στην εντυπωσιακή δομή του βιβλί ου. Α υτή, πριν απ' όλ α, είναι μια π αραδειγματική εφαρμογή αιτιοκρατικής οργάνωσης ποικίλων πληρο φοριώ ν καταγομένων από έναν τεκμηριωμένα α τ ε λε ίω τ ο π λούτο (ακαδ ημαϊκώ ν) γνώ σ εω ν, που ο Μπαρθ παρέχει γενναιοφρόνως και με κριτική δ ιάθε ση σ το βιβλίο το υ , σ τη δ ιά ρ κεια τω ν τεσ σ ά ρ ω ν μερών και των εξήντα έξι συνολικά κειμενικών ενοτή των αυτού, καλύπτοντας ένα ευρύτατο φάσμα: από τη ν (ελ λ η ν ικ ή ) μ υ θ ο λ ο γ ία , τ η ν ισ το ρ ιο γ ρ α φ ία (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πολύβιος, Σουητώνιος, Σαλλούστιος, βενετσιάνοι περιηγητές, ιστορικά δ εδ ομέ να της σ τροφής το υ 17ου αιώνα προς τον 18ο), τη φιλολογία (Ευριπίδης, Βιργίλιος, Οβίδιος, Οράτιος,

Η οργάνωσή τω ν πληροφοριών του βιβλίου εσ τιάζε ται στο Μέριλαντ που αναγνωρίζεται α) ως το σημείο σύγκλισης εκκλησιαστικών/δογματικών και μοναρχι κών διελκυστίνδων, αλλά στην πραγματικότητα β) ως ο φ ορέας ή το «προσωπείο» της πολιτιστικής-πολιτικής-κοινωνικής-ιστορικής σχέσης της Αμερικής (έστω, της Ανατολικής Ακτής -έχ ει σημασία) με τη μητροπολιτική Ευρώπη. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στην αγγλική γλώσσα του (πρωτοτύπου) κειμένου παρεμ βάλλονται λεξικές μονάδες ή συντάγματα στην ελ λ η νική, τη λατινική και τη γαλλική. Με τον τρόπο αυτόν προβάλλεται η γλώσσα (δηλαδή ο κώδικας επικοινω νίας) ως το ασφαλές πεδίο ανάπτυξης αυτής της σχέ σης, τόσο στη διάσταση του ιστορικού παρελθόντος (ελληνική, λατινική) όσο και στη διάσταση του διαπολιτισμικού παρόντος (γαλλική). Το κείμενο του βιβλίου, στη οημασιολογική του διά σ ταση, είναι οργανω μένο σε ποικίλα επίπεδα. Το ευρύτατο κειμενικό τοπίο που επικρατεί αντιπροσω πεύει την πρισματική, δαιδαλώδη εστίαση του παντο γνώστη αφηγητή και αντιστοιχεί σε ένα πολυσύνθετο σύστημα σημαινομένων. Τα σημαινόμενα αυτά ενισχύονται από ά λλες κειμενικές εκφάνσεις-επινοήματα του συγγραφέα: άτεχνα παιγνιώδη ποιήματα, προ σωπικά ημερολόγια, χρονογραφικά και ιστοριοδιφικά τεκμήρ ια, υπηρεσια κά έγγρ αφ α και φ αλκιδεύ σ εις αυτώ ν, που π αρεμβαίνουν για να προωθήσουν τη ροή τω ν κειμενικώ ν γεγονότω ν. Έ χουμε έτσ ι ένα εκτενές, πολύμορφο, πρωτότυπο κειμενικό προϊόν που αν τισ τοιχ εί σε έν α ν εξίσ ο υ π ολύμορφ ο, από κοινό καθημερινό και εν ίο τε «καθαρεύοντα» μέχρι αγοραίο και συχνότατα υπερβαίνοντα όλα τα όρια, λόγο. Πρόκειται για έναν πλουσιότατο, σύνθετο κώδι κα με έντονη επικοινωνιακή δυναμική, ρητορική επι χ ειρηματολογίας που προσιδιάζει στον προφορικό λόγο, τω ν λογοπαιγνίω ν σ υμπ εριλαμβανομένω ν, σχεδόν μανιακή επιμονή στις λεπ τομέρειες, γενική

χρήση τη ς μεταφ οράς, σχοινοτενείς αφηγήσεις και πολυσύνθετους διαλόγους, αξιω ματική/αφοριστική διατύπωση, με ικανό εκτόπισμα αθωότητας αλλά και σαρκασμού και κυνισμού.

μεν ικ ώ ν γ ε γ ο ν ό τω ν και τ η ς σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά ς το υ κεντρικού χαρακτήρα Εμπενέζερ Κουκ μέσα στο πλαί σιο που συνθέτουν οι λοιποί χαρακτήρες του βιβλίου. Η δ ιαδ ικ ασ ία σ υ γ γρ α φ ή ς τ η ς « Μ ερ ιλ α ν δ ιά δ α ς-

Η οικονομία τη ς αφ ήγησ ης βασ ίζεται κυρίως στις συχνές διασταυρώσεις τω ν χαρακτήρων και στις εξί σου συχνές ανατροπές. Ιδίως η εμπλοκή των ανατρο

Βλακοχορτοφάγου» παρακολουθεί και σχολιάζει την πορεία του Κουκ σχεδόν από την αρχή μέχρι το τέλος του βιβλίου. Υπ' αυτήν την έννοια, η διαδικασία συγ γραφής της «Μεριλανδιάδας-Βλακοχορτοφάγου» ως έρ γου το υ Κουκ αντιπ ροσ ω π εύει έν α ιδ ια ιτέρ ω ς ενδιαφέρον και ευρηματικό «προσωπείο» της διαδικα σίας συγγραφής του Βήακοχορτοφάγου ως έργου του Τζον Μπαρθ. Σ' αυτήν τη συσχέτιση, η καλλιέρ γεια και χρήση του καπνού (=το βλακόχορτο, the sotweed) στην Ανατολική Ακτή της Αμερικής, ως ιστορική (και όχι μόνον) σ τα θ ερ ά ήδη από τη ν εποχή το υ Κολόμβου, λειτουργεί ως βασικός συντελεστής των ποικίλων συσχετισμών μ εταξύ το υ «κειμένου» του Κουκ και του κειμένου του Μπαρθ (πβ. τον πρωτότυ πο τίτλο The Sot-Weed Factor). Η σύμπτωση το υ τίτλου του βιβλίου του Μπαρθ με τον τίτλο του τελικού/οριστικού «κειμένου» του Κουκ δηλώνει την πρόθεση του συγγραφέα Μπαρθ να τα υ τισ τ εί μ ε το χ αρ ακτήρα -δημ ιούρ γημά το υ Ε. Κουκ προβάλλοντας αυτόν ως ισότιμο με το συγγραφέα παράγοντα του βιβλίου. Φαίνεται έτσι ότι ένα κειμενικό στοιχείο, όπως είναι ένας (κεντρικός, έστω) κειμενικός χαρακτήρας, λειτουργεί ως στοιχείο παραγωγής το υ ίδ ιου το υ κ ειμέν ου και μ ε το ν τρόπο α υτό ν ο Μπαρθ παρέχει ένα αποφασιστικό τεκμήρ ιο αυτοαναφορικότητας της (δημιουργικής) γραφής.

πών είναι ιδια ιτέρως ευρηματική και αναγνωρίζεται τόσ ο ως περίπου συνεχής ροή κατασ τροφ ώ ν και

Ένα ούνθετο ούοτημα οχεδόν «τεχνοκρατικής» παραγωγής κείμενου, που προϋποθέτει τη γοητεία της ερευνάς και βασίζεται οτον αμιγώς επιστημονικό, δη\αδή κριτικό, τρόπο σκέψης αποκαταστάσεων όσο και ως περίπου συνεχής α λλα γή ταυτοτήτω ν. Μ ε τον τρόπο αυτόν αποδίδεται το μεταβλητό του κειμενικού και κατ' επέκταση του αντι κειμενικού ή «αντικειμενικού» κόσμου. Σ' αυτό το πλαίσιο η χρήση των ονομάτων είναι ιδιαι τέρ ω ς προσδιοριστική. Είναι σ αφ ές ότι τα ονόματα δεν λειτουργούν απλώς ως σημαίνοντα, αλλά συχνά αποτελούν ιδιαίτερα σημαινόμενα, που κωδικοποιούν τις αρχές το υ πρωτοτύπου κειμενικού κόσμου του Μπαρθ (πβ. π.χ. το όνομα του κεντρικού χαρακτήρα Εμπενέζερ που κατάγεται από το Χριστουγεννιάτικο Παραμύθι το υ Ντίκενς). Από αυτήν την άποψη, τα ονόματα απ οτελούν ένα ενδιαφέρον στοιχείο μεταγλωσσικότητας, που προσδιορίζει ως υφολογικός μηχανισμός τη σύνθεση του κειμένου. Στη μεταγλωσσικότητα εντάσσονται και τα παντοία τεκμήρ ια α υ το-ανα φ ορικότητας τ η ς γραφ ής, που αξιοποιούνται στο έπακρο ως βασικά υλικά δομής του κειμενικού κόσμου, ακόμα και ως προληπτική πυρηνι κή διατύπωση αυτού, όταν εντοπίζονται στους περι γραφικούς τίτλους τω ν κειμενικών ενοτήτων. Σ' αυτά τα υλικά ανήκει και το κείμενο τη ς ποιητικής σ ύνθε σης που ο Κουκ αρχίζει ως «Μεριλανδιάδα» και ολο κληρώνει ως «0 Βλακοχορτοφάγος». Ουσιαστικά το κείμενο αυτό αναδεικνύεται ως το επίκεντρο των κει-

Η ίδια λειτουργικότητα χαρακτηρίζει και ένα επιτάφιο επίγραμμα που είναι το τ ε λ ε υ τ α ίο «κείμ ενο», που έγραψ ε ο Κουκ για τον εα υ τό το υ , και απαντά στο τελευταίο, τέταρτο μέρος και στην τελευταία σελίδα του βιβλίου του Μπαρθ. Αυτό το τέταρτο μέρος, από τον ιδιαίτερο, περιγραφι κό τίτλο του μέχρι την τελ ευ τα ία σελίδα του με το επιτύμβιο επίγραμμα-αυτοαναφορά του Κουκ, προ β ά λ λ ει έν α ν έν το ν ο μ ετα γλ ω σ σ ικ ό χ αρ ακ τήρα . Αναγνωρίζονται σαφώς στοιχεία αυτο-αναφορικότη τας της γραφής α) ως προς το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά και γενικότερα β) ως διαδικασία οργάνωσης ποι κίλων-ιστορικών και άλλω ν- πληροφοριών, στοιχεία εμφανούς δυναμικής εμπλοκής του συγγραφέα στον προσδιορισμό του κειμενικού του κόσμου και της μοί ρας τω ν χαρακτήρω ν του , στοιχεία εξω διηγητικής συμπεριφοράς του παντογνώστη αφηγητή του βιβλί ου που «βγαίνει» από τον κειμενικό του κόσμο απευ θυνόμενος στους αποδέκτες του βιβλίου, και επίσης στοιχεία που «παρέχει» ο κειμενικός χαρακτήρας Ε.

Κουκ ως προς την τα υτότη τά το υ ως «συγγραφέα» του «Βλακοχορτοφάγου» (που προέρχεται, βεβαίως, από τη «Μεριλανδιάδα»). Σ' αυτές τις δύο τελευταίες περιπτώσεις αναγνωρίζεται πλήρης και εμφανής τα ύ τιση του συγγραφέα τόσο με τον παντογνώστη αφ η γητή το υ όσο και με το ν κειμενικό του χαρακτήρα Κουκ ως προς τη διατύπωση και διεκπεραίω ση τω ν σ ημαινομένω ν, δ ηλα δή ουσιαστικά: ως προς την παραγωγή του βιβλίου. Είναι σ αφές ότι πρόκειται για ένα σ ύνθετο σύστημα σχεδόν «τεχνοκρατικής» παραγωγής κειμένου, που προϋποθέτει τη γοητεία τη ς έρ ευνα ς και βασίζεται στον αμιγώς επιστημονικό, δ ηλαδή κριτικό, τρόπο σκέψης. Άλλω στε στα ποικίλα μεταγλωσσικά τεκμή ρια του βιβλίου ανήκουν και ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία αυτο-αναφ ορικότηταςτου κριτικού λόγου. Ως γνωστόν, ο Μπαρθ δ ίδαξε από πανεπιστημιακής καθέδρας φιλολογία και συγγραφική τέχνη. Έστω ότι η διδασκαλία της συγγραφικής τέχνης, τουλάχιστον σ ε επίπεδο εφ α ρ μ ο γ ή ς, είναι έν α α μ φ ιλ εγ ό μ εν ο πεδίο. Είναι πάντως φανερό ότι η φιλολογία λειτούρ γησε ως ασφαλής βάση για τη δομική οικονομία του βιβλίου, ενώ στις μουσικές σπουδές του Μπαρθ στο Julliard School o f Music (όπως υποστηρίζονται από την αποδεδειγμένη συνδυαστική ικανότητα και αντί ληψη του συγγραφέα) οφ είλεται η αισθητική/τονική μορφή του κειμένου, που έχει μεταφ ερθεί με ιδιαίτε ρη ακρίβεια στην αριστουργηματική τόσο από πλευ ράς κοπιώ δους, το λ μ η ρ ή ς ερ γασ ίας όοο και από πλευράς αποτελέσματος μετάφραση του Αλέξη Παν σέληνου. Είναι πλέον αναμφισβήτητο γεγονός ότι τα βιβλία του Αλ. Πανσέληνου αποτελούν ενδιαφέροντα επικοινωνιακά γεγονότα, είτε περί πρωτοτύπων κειμένων πρό κειται είτε περί μεταφ ράσεω ν. Ειδικά η μετάφραση του βιβλίου το υ Μπαρθ είναι φ ανερό ότι απ ο τελ εί πρόκληση και άθλο για ένα συγγραφέα-μεταφραστή της ποιότητας του Αλ. Πανσέληνου. 0 δ ε πρόλογός του (ασχέτως των όποιων ενδεχομένων επιφ υλάξε ων σ ε επίπεδο γρ αμμ ατολογικώ ν πληροφοριώ ν), συνεπικουρούμενος από τα παντοία σχόλια-υποσημειώσεις, υποστηρίζει το βιβλίο του Μπαρθ, όχι βεβαί ως με την έννοια ότι διευκολύνει την πρόσληψή του, η οποία ούτως ή άλλω ς είναι μια γοητευτική γνωστι κή περιπέτεια, αλλά με την έννοια ότι αποκαλύπτει βασικές διόδους διεκπεραίωσης της μεταφραστικής διαδικασίας. Αποδεικνύεται έτσι ότι ένα «επιστημονι κό» δείγμα δημιουργικής γραφής βρήκε άμεση αντα πόκριση σε ένα εξίσου «επιστημονικό» δείγμα δημι ουργικής μετάφρασης. □

• Ζαν Μπωντριγιάρ Η καταναλωτική κοινωνία • Πωλ Βιριλιό Η πληροφορική βόμβα •Νόρμαν Κον Αγώνες για την έλευση της χιλιετούς βασι λείας του Θεού: Επαναστάτες χιλιοστές και μυστικιστές αναρχικοί του Μεσαίωνα • Λιούις Μάμφορντ Η ιστορία των ουτοπιών Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου Τέχνη και τεχνική ΒΆΦΟΡΓΚΑΣ • Μαρία Λουίζα Μπερνέρι Περιήγηση στην Ουτοπία • Εύα Φοργκάς Μπάουχαους: Ιδέες και πραγματικότητα • Γκρος, Γκόγια, Μάλεβιτς • Χάννα Άρεντ Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς (Λούξεμπουργκ, Μπένγιαμιν, Μπρεχτ) • Πάτρικ Μπράντλιντζερ Άρτος και θεάματα: Θεωρίες για την μαζική κουλτούρα ως κοινωνική παρακμή • Ιβάν Ίλλιτς • Φρίντριχ Νίτσε Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα Πέρα από το καλό και το κακό • Μαρκ Φερρό Η ιστορία υπό επιτήρηση Από τα σοβιέτ στον γραφειοκρατικό κομμουνισμό • Χρίστος Τσολάκης Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (δύο τόμοι) • Νικόλαος Μουτσόπουλος Διαδρομή αυτογνωσίας. Τα χρόνια της παιδείας • Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς Έλληνας, Εβραίος και αριστερός • Τόμας Μπέρνχαρντ Οι Φτηνοφαγάδες • Γιάν Νέρουντα Ιστορίες από την παλιά Πράγα • Άνα Νόβακ Οι ατυχίες της ψυχής • Πιέρ-Πάολο Παζολίνι Μυθοπλασία • Λώρενς Στερν Αισθηματικό ταξίδι • Μαρσέλ Κοέν Γράμμα στον Αντόνιο Σάουρα 4 2 Ξ Π !ί& 37003 Σκόπελος

Τηλ. 0424-23277, 23283 031 -263363

Ιταλικός νεορεαλισμός CARLO LEVI

Ο Χ ρ ισ τό ς σταμάτησε στο'Εμπολι

Μτφρ.: Φωτεινή Ζερβού Επιμ.: Γ. Κασαπίδης Αθήνα, Πατάκης, 1999. Ιελ . 296

Τορινέζος ζωγράφος και συγγραφέας Κάρλο Λέβι (1902-1975) συνέγραψε ένα από χα σπουδαι ότερα πεζογραφικά έργα της ιταλικής λο γοτε χνίας το υ 20ού αιώνα. Το μυθιστόρημα 0 Χριστός σταμάτησε στο Έμποήι είναι χαρακτηριστικό δείγμα φέρει σημάδια εξαθλίωσης στο κοινωνικό κράτος αλ νεορεαλιστικής γραφής, ενταγμένο στο πλαίσιο των λά και τη ν εγ κατάλ ειψ η τω ν κατώ τερ ω ν τα ξικώ ν κειμένων κοινωνικοπολιτικού στοχασμού-σκεπτικιστρωμάτων στη μοίρα τους. 0 Κάρλο Λέβι βρέθηκε σμού τω ν αντιφασιστών διανοουμένων, οι οποίοι έστη Λουκανία το 1955, στην περιοχή του Τάραντα και

Ένα χαρακτηριστικό δείγμα νεορεαλιστικής γραφής, ενταγμενο οτο πλαίσιο των

κείμενων κοινωνικοποιλιτικού οτοχαομού-οκεπτικιομού των αντιφαοιοτών διανοουμένων, οτην Ιταλία της δεκαετίας του '30 δρασαν κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Μουσολίνι στη δεκαετία του '5 0 .0 Κάρλο Λέβι, με ιδιαίτερη αντιφασιστική δραστηριότητα (ενταγμένος στις παρά νομες οργανώσεις «Πολιτικός Αγώνας» και «Δικαιοσύ νη και Ελευθερία»), γνώρισε την εξορία από το καθε στώς και παράλληλα έγινε μάρτυρας ενός σημαντι κού εθνικού ζητήματος, το οποίο μέχρι σήμερα τα λα νίζει τη γειτονική χώρα. Ο υποβαθμισμένος ιταλικός νότος υπέκυπτε ανέκαθεν στην οικονομική και πολιτι κή επιβολή του ιταλικού βορρά. Η αποδυνάμωση της χώρας ύστερα από τον α' παγκόσμιο πόλεμο είχε επι

των ελληνόφωνων χωριών, εν μέσω μιας τραγικότη τας που κανένας αριστερός διανοούμενος δεν μπο ρούσε να φανταστεί. Το μυθιστόρημα δύναται λοιπόν να χαρακτηριστεί ως πολιτικο-αγροτικό ή, ορθότερα, ως μανιφέστο αντιφ ιλελεύθερης και αντιφασιστικής τοποθέτησης όσον αφορά την πραγματικότητα των πολιτών δεύτερης κατηγορίας νοτίως της Ρώμης. Για τους κατοίκους αυτών των περιοχών φαίνεται πως ο Χριστός δεν πέρασε ποτέ από εκεί, κατά πώς έ λ ε γαν, γι' αυτό και ζουν με την κατάρα της άνυδρης γης, τω ν ασθενειών, της οικονομικής ένδειας, των ποικι λώ νυμων δεισιδαιμονιώ ν και ιδεοληψιώ ν. 0 ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, ο ο ποίος περιγράφει τις εικόνες και τα βιώματά του από το μικρό χωριό Γκαλιάνο, όπου πρόκειται να παραμείνει για δύο χρόνια. 0 λόγος του Κόρλο Λέβι ρέει σαν ορμητικός χείμαρρος- ο καλλιεργημένος πολιτικός ε ξόριστος προσπαθεί να επιβιώσει στο αγροτικό περι βάλλον του χωριού προσαρμοζόμενος γρήγορα με την ιδιότητά του ως γιατρού και ζωγράφου. Ο μεσαι ωνισμός που διακατέχει τους κατοίκους του χωριού αποτυπώνεται αδρά από την πένα του συγγραφέα. Οι φιγούρες που κινούνται γύρω του είναι έξοχα δείγμα τα νεορεαλιστικής κινηματογραφικής αποτύπωσης: ο

παρακμιακός παπάς ιερουργεί μεθυσμένος ανάμεσα σε διαβόλους, ο δήμαρχος και οι προύχοντες της πε ριοχής συνθέτουν μια ιδιάζουοα ιθύνουσα τάξη που διαήαλεί τη μουσοήινική προπαγάνδα περί αποικιακής επέκτασης, οι αγρότες παλεύουν άνιοα με τα σκληρά στοιχεία της φύσης, οι μελαμψές και λιπόσαρκες γυ ναίκες με τα παιδιά τους επιβιώνουν υπό το φάσμα διαφόρων συμπλεγμάτων μαγείας και δοξασιών, στο έλεος της ελονοσίας και της παντελούς έλλειψης ια τροφαρμακευτικής περίθαλψης και οικογενειακής α γωγής. Η απελπιστική κατάσταση οδηγεί μερικούς να φύγουν μετανάστες στη Νάπολη και τη Ρώμη ή στην Αμερική. 0 ήρω ας γνω ρίζει κάποιους από α υτούς τους ανθρώπους σκιαγραφώντας τους επακριβώς, ώ στε συνειρμικά ο Έλληνας αναγνώστης να αναγνωρί ζει και να παραπέμπεται σε αντιστοιχίες από την ε λ ληνική προπολεμική ύπαιθρο. 0 Κάρλο Λέβι δίνει μια ποιητική διάσταση στην αφήγη σή του. Η γλαφυρότητα και η σκληρότητα της περι

γραφής αποτυπώνουν την επαχθή ατμόσφαιρα του μυθιστορηματικού καμβά του. 0 ήρωάςτου εξελίσσε ται σε παράδοξο θεό που μοιράζεται την εξορία του με αυτούς τους εν τέλ ει εξορισμένους ανθρώπους. Το γκρίζο τοπίο επιβάλλεται a priori ως φόντο και ο λυρικός τόνος ισορροπεί ακριβώς με την ντοκιμαντερίστικη καταγραφή και τον πολιτικο-ιδεολογικό προ βληματισμό. Ως εκ τούτου, ο συγγραφέας πλάθει ένα σπουδαίο λογοτεχνικό κείμενο με εξάρσεις, ένταση και τραγικότητα. 0 αναγνώστης μπορεί να απολαύσει την αφηγηματική τεχνική του αλλά και την υφέρπουσα προβληματική ενός ευαίσθητου ρέκτη της ιταλικής Αριστερός. Οξεία κριτική στο σύστημα και στους τα γο ύς το υ , παραμυθική θεώ ρ ησ η μιας κρυμμένης πραγματικότητας, ζοφερές εικαστικές εκλάμψεις, ποι ητικός μονόλογος και αποκοτιά σ' εναλλαγή, από ένα λογοτεχνικό έργο που δεν έχει πάψει να συγκινεί εδώ και περίπου έξι δεκαετίες. ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

Η ιστορία της Κορζόνης

Η to to p ia χ η ς Κ ο ρ ώ ν η ς

Β.Δ. Μάραντος - Β. Ρούβαλης

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΩΝΗΣ Εκδόσεις Γιαννίκος

Η μικρή καστροπολιτεία στον μυχό του Μεσσπνιακού Κόλπου έχει μια συναρπαστική ιστορική διαδρομή να διηγείται. Η αρχαία Ασίνη και η ανά πτυξη στα χρόνια της ρωμαϊκής κυ ριαρχίας. Η βυζαντινή περίοδος με την εμπορική προβολή και τη θρη σκευτική κατάνυξη. Η φραγκική και η βενετσιάνικη περίοδος των ρομαντι κών θρύλων, της οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας, ώστε δίκαια να χαρακτηριστεί ως «ένα απ’ τα δύο μάτια του Λέοντα στην Ανατολή». Η Κορώνη στους κατοπινούς ταραγ μένους αιώνες και η συμμετοχή στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Αφηγήτρια αλλοτινών εποχών, η ίδια η Πολίχνη, η «αρχόντισσα του Μεσαί ωνα» με την αρχιτεκτονική της φυσιο γνωμία, το επιβληπκό κάστρο της. Οι θύμησες -απολειφάδια της ιστο ρίας της- παρουσιάζονται συνοππκά, με θέρμη αλλά και μεθοδικότητα στη νέα, εμπλουτισμένη και αναθεωρημέ νη έκδοση από τον Βασίλη Ρούβαλη.

ΠΟΙΗΣΗ

Από την ποιητική υποβολή στη χαρακτική μετανάγνωση του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ

Π ρόκες στα σύννεφ α Ανθολόγηση/20 χαρακτικά Γιάννης Ψυχοπαίδης Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 120 «Ιοιίμε s um ονειρειιάμααε -ο n o S im μόνοι; mm

h i m Kirpan “H napSii ion mmtiSiiii”

ι Πρόκες στα Σύννεφο συνιστούν ένα είδος προ σωποπαγούς, δημιουργικής πάντως, αποτίμησης του ποιητικού έργου του Γιάννη Κοντού από τον διακεκριμένο εικαστικό καλλιτέχνη Γιάννη Ψυχοπαίδα Η επιλογή των πενήντα ενός κειμένων δεν είναι, δη λαδή, το μονοσήμαντο πρόσχημα της έκδοοης του βιβλίου αλλά το έναυσμα τω ν συνοδευτικών εκδο χών, καθαρά χαρακτικής υφής, του ανθολόγου που φαίνεται να γνωρίζει ο ε βάθος τόσο τη στρατηγική ό σο και τα ευρύτερα πεδία των ρηματικών αναζητήσεων/αναπροσαρμογών του Γ. Κοντού τα τελευταία σα ράντα χρόνια. Η υπερθετική σχέση του Γ. Κοντού με τον ποιητικό λόγο έχει παρουσιάσει κατά καιρούς πολλές ανα βαθμίσεις, που διακρίνονται, μεταξύ τω ν άλλων, για την ιδιάζουσα χρήση τω ν μεταφορών, την προώθη ση τω ν μεταγλωσσικών μορφωμάτων σε κατ' εξο χήν δείκτη τω ν υφολογικών προαιρέσεων και την α

νανεωτική προσφυγή σε ισχυρές, απ οτελεσματικές μετωνυμίες. Τα χαρακτικά του Γ. Ψυχοπαίδη δεν δια κοσμούν το βιβλίο ο ύτε προτάσσουν την εικαστική του ς προοπτική σ ε βάρος τη ς ποιητικής αλήθειας: δεν επιδιώκουν, δηλαδή, να προεκτείνουν ή ακόμη και να σχολιάσουν τα τοπία λύτρω σης του ποιητή,

αλλά αντίθετα αποβλέπουν στην ολοκλήρωση ενός προφανώς μεικτού καλλιτεχνικού έργου, η νομιμό τητα του οποίου εδράζεται στο γνωστό γενικότερο αίτημα όχι μόνο τη ς σ υναντίληψ ης α λ λά τη ς σ υ μπλήρωσης φαινομενικά μόνον αντιθετικών τεχνών. Όπως τα είκοσι χαρακτικά το υ βιβλίου συναποτελούν την έμμεση άρνηση τω ν όσων υποπίπτουν στο β λέμμα το υ ζω γρ άφ ου, για να παραφράσω ε λ α φρώς τον Χέγκελ, έτσι και τα παρορμητικά, ασθματι κά φωνήματα, υπερρεαλιστικής ενίοτε καταγωγής, αναφ έρ ονται διαρκώ ς σ' ένα μ ετα-λογ ικ ό, μετα πραγματικό σύστημα αξιών, όπου ο άνθρωπος είναι ένα ιδεατό, σαφώς αρτιότερο αηείκασμα του συνή

θους υποκειμένου της καθημερινής τύρβης, ο έρ ω τα ς είναι ο σαρω τικός, ο α ν ενδ οίασ τος θ ε ό ς τη ς προσωπικής μας ανακαίνισης, το δωμάτιο του ποιη-

Η παρατεταμενη υπονόμευση της δεύτερης, της λεγάμενης εφιαλτικής πτυχής του πραγματικού φαίνεται να ουνιοτά, κατά τον ί. Κοντόί, την πληρέστερη ηθική οτάοη μας τή είναι δάσος, το κρεβάτι ακρωτήριο φόβων και ά λ λων συμπλεγμάτων της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας, η γυναίκα είναι πάντα η προσωποποίηση της απόλυ της έκστασης κ.τ,λ. Η εγκαυστική, δηλαδή, τη ς χαρακτικής εμπέδω σης του Γ. Ψυχοηαίδη απ οτελεί τον αντίποδα της αντικοσμικής, αντιστατικής ποιητικής συναίρεσης που έχει ε πιτύχει ο Γ. Κοντός με το σύνολο του δικού του έρ

γου: οι εμμ ο ν ές τη ς αυτοπεριοριστικής, ως επ ί το πλείοτον, θεματογραφ ίας, οι ποικίλες ευρηματικές σημασιοσυντακτικές προτάσεις και η πυκνότητα τω ν αναφορών και τω ν αιφνίδιων, καταλυτικών αυτοανα φορών τη ς γραφής προετοιμάζουν τρόπον τινά τον αναγνώ στη/θεατή να αποδεχτεί με νηφαλιότητα το αδρό, εντυπωσιακό συμπαγές χαρακτικό ιδίωμα του έμπειρου περί τις αφαιρέσεις Γ. Ψυχοηαίδη. Γι' αυτό και η συνύπαρξη/σύζευξη λόγου και εικόνας επιβάλ λεται, χωρίς να μας προκαλεί με περιττές διακηρύξεις ή να μας απογοητεύει με την κατάχρηση των εκφρα στικών μέσων που προσδιορίζουν αντίστοιχα τις δύο τέχνες. Η παρατεταμένη υπονόμευση της δεύτερης, της λ ε γάμενης εφιαλτικής πτυχής του πραγματικού φαίνεται να συνιστά, κατά τον Γ. Κοντό, όπως έχω επισημάνει παλαιότερα, την πληρέστερη ηθική στάση μας. Στην αντιπαράθεση με τον απρόσωπο αλλά βίαιο μικρόκοσμο που περιβάλλει εκ γενετής το πεισματικά φ ιλ ε λεύθερ ο είναι, η λέξη οφ είλει να εκπληρώσει πόση θυσία όλες τις προσδοκίες του ποιητή, αποδεικνύοντας ταυτόχρονα τόσο την εμβληματική της αυταξία όσο και την παραβολική της εμβέλεια . Οι στίχοι, κατά συνέπεια, μας δίνουν εδώ την εντύπωση ότι λειτουρ γούν, κυρίως, ως μέσα εξάρθρω σης του αλ ηθοφ α νούς, του ψευδοαντικειμενικού, του συμβατικού. Το

0 Γιάννης Κοντός

BH U lim JM U IIIim W B Η ανθολόγηση του τελευταίου βιβλίου μου (ποιητικού) ήταν ιδέα του φίλου μου ζωγρά φου Γίάννη Ψυχοηαίδη. Me τον Γιάννη αυνεργαζόμαοτι χρόνια και τον θαυμάζω, λοιπόν, έριξε την ιδέα, τη δέχτηκα με χαρά και μεγάλη καλλιτεχνική περιέργεια. Να προοθέαω άτι ο ζωγράφος δημιούργησε μια αειρά (είκοσι) χαρακτικών που συνοδεύουν τα ποιήμα τα. Τα χαρακτικά είναι ευφάνταστα, χτυπάνε κέντρο, περικλείουν τα ποιήματα με μεγάλη τρυφερότητα. Είναι όμως συνάμα άκληρό, καθημερινά, και το ερωτικό στοιχείο τα σκιάζει και τα τινάζει στην πραγματικότητα. Χωρίς υπερβολή, σ' αυτό το βιβλίο είναι όλη μου η ζωή. 0 τίτλος της ανθολογίας, Πρόκες στα σύννεφα, είναι από ποίημα του βιβλίου μου 0 αθλητής του τίποτα. Τον τίτλο τον ανακάλυψα εγώ. Όπως κοιτάζω το βιβλίο από μια απόσταση, νιώθω υπέροχα για τη διαδρομή. Βλέπω ότι έκανα ό,τι ήθελα κι όπως ήθελα αυτά τα τριάντα χράνια. Βλέπω (και ξέρω) πώς γίνονται οι τεχνικές, πώς πέρασαν βροχές, φιλιά, γεγονότα, πολιτικές, ποιους ποητές κρύβω πίσω από τις λέξεις. Πώς σαρώνει η αγάπη τα πάπα. Πολλά ζώα και φυτά είναι ανάμεσα στις λέξεις μου. Στις κοινές αυτές λέξεις, που γίνοπαι μαγικές στο ποίημα και αναπικατάοτατες. Τα λέω όλα αυτά έτοι ανακατεμένα, γιατί έτοι είναι και η ζωή μας. θέλω να πω, κοιτώηας πίσω την περιπέτεια του ταξιδιού. Επίσης είμαι πολύ ευχαριστημένος που αυτή την ανθολόγηση την έκανε ζωγρά φος, και ιδιαίτερα ο Τιάννης Ψυχοπαίδης. Γιατί με τους ζωγράφους έχω μεγάλο συγχρωτισμό και αισθητικές ταυτίσεις. Εξάλ λου πιστεύω ότι είμαι εικαοτικός-ποιητής.

ποίημα που παραθέτω από τη συλλογή Τα Οστά, του 1982, μαρτυρεί μια προχωρημένη ονειρική δυναμική στο χώρο της γραπτής, αυθεντικής κατοχύρωσης.

0 Γ. Ψυχοπαίδης επιβεβαιώ νει απλώς με τον τρόπο του την αντοχή και την πολυσημία της στοχαστικής αυτής κατάθεσης του ποιητικού εγώ, που επιμένει να διαβάζει τον κόσμο όχι σαν οριακό πολιτικό μανιφέ στο ή σαν ψυχαναλυτικό δράμα αλλά σαν γρίφο.

Η παρούοα έκδοση υποστηρίζει, μεταξύ των άλλων, τη μετακεψενική αξιοποίηση της ποιητικής του F. Κοντού «Αυχενικό σύνδρομο: τα κάρβουνα των φιλιών και ο ασβέστης της νύχτας δημιουργούν αυτό το πέτρωμα στα όνειρα. Ύστερα τυφλώνεσαι Δηλαδή θέλεις και βλέπεις μόνο ένα πρόσωπο. Στο τέλος μένεις μόνος με τους κυματισμούς του πονοκεφάλου και τους σοφάδες των λέξεων .» (σελ. 73)

0 ζωγράφος διείδε, με άλλα λόγια, στην προσεκτική οργάνωση του ποιήματος-κύματος τις πολλαπλές δυνατότητές του να εξακτινω θεί σε οπτικό, συγκροτη μένο μήνυμα, ικανό να περιφρουρήσει ουσίες και συ γκεκριμένες ανθρωποκεντρικές αξίες. Στο βαθμό μά λιστα που το μεγαλύτερο αμάρτημα του ανθρώπου είναι ότι γεννήθηκε, σύμφωνα με τη σημαδιακή φρά ση το υ Καλντερόν, η ετυμηγορία του Γ. Κοντού και του Γ. Ψυχοπαίδη υπομνηματίζει ενδεικτικές φάσεις της τραγωδίας της ύπαρξης, επισημαίνοντας τα υτό χρονα όρους και τρόπους μιας αυστηρής συνειδησια κής διαλεκτικής. Συνοψίζοντας, θα πρόσθετα ότι η παρούοα έκδοση υποστηρίζει, μεταξύ των άλλων, τη μετακειμενική α ξιοποίηση της ποιητικής του Γ. Κοντού, επαληθεύοντας π αράλληλα την πολλαπλότητα τω ν αλλη γ ο ριών της. □

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΩΣΤΙΔΗΣ: ©0 W M M 0 @ D Πολύμορφη και πολύχρωμη τοιχογραφία της σύγ χρονης ζωής στην Αθήνα. Με άνετο αφηγηματικό τρόπο καταγράφονται γεγονότα και περιστατικά που συνθέτουν την αλλοπρόσαλλη σήμερα καθη μερινή ζωή, πέρα α πό υποκριτικές ηθικολογίες ή ε π ιτη δευμ ένες, όσο κ α ι εξω π ρ α γμ α τικ ές και φλύαρες, μυθοπλασίες. Οι κοινωνικές καταστά σεις, οι αντίστοιχες εμπειρίες και τα πάθη ενός κόσμου περιθωριακού, αλλά και περίφοβου στο βάθος, κ ρα τούν αδιάπτω το το ενδια φ έρ ον του αναγνώστη μέχρι το τέλος.

«ΔΩΔΩΝΗ» ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 3,10679, ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ. 3637973

ΜΕΛΕΤΕΣ

Η ρητορική της σύγχρονης κριτικής του ΒΡΑΣΙΔΑ ΚΑΡΑΛΗ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜ ΗΡΟΥΛΗΣ

Ο φ οβερός παφ λασμός

Κ ριτικό αφ ή γη μα για τα «Τ ρ ία Κ ρυφά Π οιή μ ατα» του Γ. Ζεφερη Αθήνα, Πλίθρον, 1999. Σελ. 379

ΔΙίΜΤΙΤΙΉϋΔΗΜΗΡοΤΛΙΙϊ; .

«Ο Φ Ο Β Ε Ρ Ο Σ Π Α Φ Λ Α ΣΜ Ο Σ» ■ .· Λ ' ΊίϊίΠΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΓΙΑ ΤΑ 3 J ^ΓΚίΛ-ΚΡίΦιΤ ΙΙΟΒΙΜΛΤΛ» TOV Γ. ΣΕΦΕΡΗ —ΠΑΒΘΡΟΝ—

ίναι κρίμα που π κριτική διαύγεια των Δοκιμών τ ου Γιώργου Σεφέρη έχει επηρεάσει πολύ λιγότερο την κριτική σκέψη από την τεχνητότητα των ποιη μάτων του. Δεν εννοούμε απλώς τις ιδέες για το ποι ητικό ρήμα και τη συγκίνηση -τόσ ο πεπαλαιωμένες, σχηματικές και άχρηστες άλλω σ τε σ ήμερ α-, αλλά την προσέγγισή του προς το καλλιτεχνικό έργο, τη λεπτότητα του αγγίγματός του, τη διαπεραστικότητα τω ν συσχετισμών του και τέλ ος, το σημαντικότερο απ' όλα, το καίριο χάριομα της γενίκευσης που, αφορμώμενη από το συμπτωματικό, το ιδιόμορφο και το 0 κριτικός γίνεται εδώ καταδύτης για μια αναπαραγω περιστασιακό, αρθρώνει υποθέσεις και εποπτείες του γή του έργου σε ένα δ εύτερ ο επίπεδο ανάπλασης. ευρύτερου χώρου όπου κατοικεί και εντοηώνει κάθε Δεν κρίνουμε αυτήν τη στάση, αφού βέβαια τα δ ύ συγκεκριμένο έργο. στροπα σημεία της είναι οφθαλμοφανή: αυταρέσκεια, Διαβάζοντας λοιπόν το «κριτικό αφήγημα» του Δημήαυτοαναφορικότητα, ασυμμετρία, σε πολλά σημεία, τρη Δημηρούλη, δεν μπορούμε παρά να νοσταλγού τέλος, σκόπιμη έλλειψ η επαφής προς το αναφερόμεμε εκείνη την ευφρόσυνη εποχή, όταν ο κριτικός υπο νο κείμενο. Σε γενικές γραμμές θα υποστηρίζαμε ότι η δείκνυε και καταδείκνυε τους δρόμους μέσα από τους ανάγνωση των Κρυφών Ποιημάτων του Σεφέρη από οποίους κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα, στο πέ τον Δ. Δημηρούλη είναι μια σπουδή πάνω στην αμφίρασμα από τη δική του πραγματικότητα στη νέα τάξη θυμη σχέση κριτικού έργου και καλλιτεχνικού δημι

(

σημασιών που αναδύεται μετά την όσμωση του λό γου του με το λόγο του κειμένου που διάβαζε. 0 Δ. Δημηρούλης ακολουθεί μιαν άλλη πορεία, περιπλανώμενος μέσα στο ποιητικό έργο, ανιχνεύοντας τους σταθμούς του, συγκρίνοντας τα εμπορεία του και μι λώντας για τον εαυτό του καθώς περιπλανιέται, ανι-

ουργήματος, μια αγχώδης προσπάθεια γονιμοποίη σης της ρητορικής του κριτικού μέσα από το λόγο του ποιητή. Μερικοί βέβαια θα υποστήριζαν ότι πρόκειται

για υποσκελισμό του ποιητή από τον κριτικό, μια προ σπάθεια υποκατάστασης της καλλιτεχνικής εμπειρίας από την κριτική σκέψη, με απώτερο στόχο την αναγω γή της δεύτερης σε εμπειρία αισθητικής τάξεω ς -και

βλίο του, επιχειρεί να δώσει μια βουστροφηδόν ανά γνωση του σεφερικού έργου, ακολουθώντας το πα ράδειγμα του Geoffrey Hartman, της Barbara Johnson και του J. Hillis Miller, που επιθυμούν να μετατρέψουν

φυσικά δεν θα είχαν καθόλου άδικο. Αν η αναγωγή ολοκληρωνόταν, βέβαια δεν θα υπήρ χε κανένα πρόβλημα. Ίσως τό τε επιστρέφαμε στην κριτική προσπάθεια της γενιάς του '20, που πάντα έ φ ερνε τον υπότιτλο «με αφορμή το έργο του...». Οι κίνδυνοι όμως αυτής της προσέγγισης είναι ευρ ύτε ροι. Λίγο απέχουν από τη μετατροπή του κριτικού κει-

το κριτικό κείμενο σε «διανοητικό ποίημα», να σβή σουν κομμάτια του πρωτοτύπου για να αφήσουν τα κενά του ανοιχτά στην πολυσημία και την ενδεχομενικότητα. Ως μεταφραστής του Harold Bloom επιπλέον, ο Δ. Δημηρούλης γνωρίζει τη διάκριση μεταξύ «ισχυ ρού» και «ασθενούς» ποιητή, την ανταγωνιστική σχέ ση που αναπτύσσεται μεταξύ δύο ποιητικών τύπων, εκ των οποίων ο ένας προηγείται του άλλου και ο ν ε ότερος επιθυμεί να αναμετρηθεί με τον προγενέστε ρο. Μέσα από αυτήν την προοπτική, ο Δ. Δημηρούλης πειραματίζεται με την τυπογραφική μορφή του κειμέ νου του, συζητάει με άλλες τέχνες, όπως η ζωγραφι κή, ανασκάπτει μεταφ ορές που φαίνονται άσχετες προς το σεφερικό ποίημα, όπως η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ λόγου χάρη, επιχειρώντας μια γενικότερη α πάντηση στα ερωτήματα «τι είναι ποίηση;» και «πώς διαβάζεται ένα ποίημα;». Είναι φανερό πως εγγράφει τα Τρία Κρυφά Ποιήματα σε μια προβληματική που δεν τους είναι και πολύ οικεία, αλλά αυτό δεν πρέπει να είναι πρόβλημα για έναν μπλουμιανό, όταν χαράσσει «τον χάρτη τω ν παραναγνώσεών του». Παρά τις συχετίσεις του, επίσης, νομίζουμε ότι η παρουσία του Γόο τε Κινγκ έχει μάλλον περάσει απαρατήρητη από την ανάλυση.

0 Δ. Δημηρούλης επιχειρεί να δώοει μια βουοτροφηδόν ανάγνωση του οεφερικοιί έργου, ακολουθώντας το παράδειγμα του Geoffrey Hartman, της Barbara Johnson και του J. Hillis Miller, που επιθυμούν να μετατρέφουν το κριτικό κείμενο οε «διανοητικό ποίημα» μένόυ σε ένα είδος ιμπρεσιονιστικού πίνακα, μιας παραισθήσεως πάνω στο ποιητικό έργο, μιας μετάλλα ξης των γλωσσικών δεικτών του κειμένου σε δάση α ντικατοπτρισμών και φαντασμάτων, που θα μπορού σαν να αναφέρονται και σε οποιοδήποτε άλλο κείμε νο. Βέβαια, ως κριτικοί της κριτικής, δεν πρέπει να ξεχνά με την απόσταση και τις παραμέτρους που την καθο ρίζουν· μιλάμε για το κριτικό κείμενο καθαυτό, για το κατά πόσο παραμένει πιστό στις αρχές του ή τις αρνείται, με τρόπο που να τις επιβεβαιώνει, και όχι για τη σχέση του κριτικού κειμένου με την αφορμή του και τη δυναμική ένταση των σημασιών που αναπτύσσο νται μεταξύ τους. Δεν θα μιλήσουμε εδώ για τη σχέ ση του κειμένου Σεφέρη με το κείμενο Δημηρούλη, ε φόσον αυτό το πρώτο είναι, όπως προαναφέραμε, η αφετηρία αλλά όχι η τελική στάση για το δεύτερο. Ο Δ. Δημηρούλης, όπως και με το προηγούμενο βι

Ίσως οι συσχετίσεις με τον Χάιντεγκερ επίσης να ακούγονται κάπως σαν αισθητικοί σολοικισμοί, όπως άλλω στε και οι υπερβολικές αναφορές στα Τέσσερα Κουαρτέτα του Έλιοτ, τα οποία βρίσκονται πολύ έξω από τον σεφερικό διανοητικό ορίζοντα και την αναφο ρά των σημειακών του παιγνίων. Κάποιος επιπλέον θα υποστήριζε ότι και οι συσχετισμοί με τον Μηόρχες, τον Τσελάν, τον Νεριντά, τον Ντε Μαν, τον Μπλανσό και πολλούς άλλους είναι σταθμοί της αισθητικής α γωγής του συγγραφέα και τω ν ταξιδιώ ν που έκανε πέριξ του κειμένου παρά δείκτες και σύνορα της σεφερικής επικράτειας. Ίσως και αυτό όμως να μην έχει σημασία· το βιβλίο του Δ. Δημηρούλη μάς κάνει να α ναρωτηθούμε για το πώς λειτουργεί στις μέρες μας η λογοτεχνική κριτική, ποιες μεθοδολογίες επιστρατεύ ει για να μιλήσει και, τέλος, πώς διαρθρώνει την κατά θεσή της για το προϋποτιθέμενο έργο, θα λέγαμε λοιπόν ότι εδώ το σεφερικό προ-κείμενο λαμβάνεται ως προϋπόθεση εργασίας, μια ιστιοσανί δα πάνω στην οποία η καλλιτεχνική ευαισθησία του κριτικού θα ασκήσει τη φαντασιακή της εξάπλωση πά

νω στην εκφραστική επικράτεια ενός άλλου δημιουρ γού. Αν ερμηνεύαμε αυτήν τη σχέση ρομαντικά, θα υ ποστηρίζαμε ότι μέσα της διαγράφεται μια σύγκρου ση παλαιού και νέου ποιητή, μια σχέση συγκρουσιακής αντιπαράθεσης. Πιο ψύχραιμα ωστόσο θα δακρίναμε μια βαθμιαία συμπληρωματικότητα μεταξύ των οραμάτων κριτικού και ποιητή, μια συκγλίνουσα πο ρεία προς μια κοινή θεματολογία και εικονοπλαστική δυνατότητα. Αν θέλουμε λοιπόν να διαβάσουμε με δικαιοσύνη αυ τό το κριτικό υπόμνημα στον Σεφέρη, θα πρέπει να ε πιστρέφουμε στην ποίηση του Δ. Δημηρούλη, στην ποιητική ρυθμολογία που εισηγήθηκε χρόνια πριν και την οποία τώ ρα βλέπουμε, κάπως αμβλυμένη, να α ναδύεται μέσα από το κείμενό του: «Με τέτοια σιωπή

γύρω τ ο υ / κι αυτός ατάραχος/ να συνδυάζει ονόμα τα εικόνες και παλιές φωνές / ρεμάλι / ξεπερασμένο

από τις αμαρτίες του / γέννημα θρέμμα σοφιστής» {Κλασικά χωρίς εικόνες, 1993, ο. 9). Δεν πρόκειται μό νο για ποιητική κατάθεση αλλά και για κριτική ομολο γία, που θα έπρεπε να σχολιαστεί εκτενώς, αν θέλου με να κατανοήσουμε τον ιδιαίτερο χώρο της κριτικής προσέγγισης του Δ. Δημηρούλη. Μέσα από την αφήγηση του ηερίπλου του γύρω από το κείμενο βλέπουμε να διαρθρώνεται η σύγχρονη ρητορική του κριτικού λόγου, μια ρητορική αντιθέσε ων και συνειρμικών συμπαραθέοεων, που περισσότε ρο αρθρώνουν την παρουσία του κριτικού και λιγότε ρο ερμηνεύουν την ποιητική του έργου. Βέβαια, αν αυτή η ρητορική μετατρέπεται κάποια στιγμή σε αυ τοτελή ποιητική, αυτό είναι μια άλλη υπόθεση που θα μπορούσε πλέον να συζητηθεί σε θεωρητικό επίπεδο για τη νομιμότητα ή την αξιολογική της ισχύ. Το έτος Σεφέρη θα δει αναμφίβολα μια πληθώρα με-

Όηοιος αοκεί οήμερα την «κριτική τέχνη» στην Ελλάδα γνωρίζει ότι έχει να αναμετρηθεί με δύο κατεστημένες πια πολιτισμέ κές συμπεριφορές. Η μια, που είναι και η πιο παλαιό, εμμένει στην παράδοση της εμπειρικής φιλολογίας και υποτάσσει την κριτική σκέψη στην εφηαυχαατική (και ενίοτε αυταρχική) επικύρωση του λογοτεχνικού κανόνα. Η άλλη, που είναι παράγωγο της επικοινωνιακής έκρηξης στον ελληνικό χώρο, έχει εγκαθιδρύοει ένα είδος πολιτισμικής διπλωματίας (με λαμπερό κοσμικό περιτύλιγμα) υποκαθιστώπας την «κρίοη» με την«παρουσίαση» και ενδίδοντας στην πιο άγρια διαχείριση των δημο σίων σχέσεων. Οι δύο αυτές συμπεριφορές δεν είναι ξένες μεταξύ τους. Συχνά είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Η πρώτη αντλεί την εξουσία της από το παρελθόν και από την αναπαραγωγή των στερεοτύπων του, η δεύτερη από το παρόν και από την εκμετάλλευση της επικαιρικής δημοσιότητας. Τα φαινόμενα αυτά δεν μπορούν, νομίζω, να κατανοηθούν επαρκώς, αν δεν μελετηθεί συστηματικά η γενιά του '30 αλλά και η εποχή του μεσοπολέμου. Τότε διαμορφώνοπαι οι προϋποθέσεις του μεταπολεμικού ελληνικού κόσμου. Από το 1950 έως σήμερα τα κύρια χαρακτηριστικά της πνευματικής ζωής στην Ελλάδα μορφοποιήθηκαν από τη γενιά αυτή και από τους επιγό νους της. Η γενιά του '30 υπήρξε κυρίαρχη και καθοριστική για τα πνευματικό ζητήματα στην Ελλάδα. Έγινε (με βαρύ, είναι αλήθεια, τίμημα! ο εθνικός κανόνας για το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Έγραψα για τον Γιώργο Σεφέρη δύο βιβλία, αφού μέσα από το έργο του μπορεί κανείς να παρακολουθήσει πολλά από τα σημαντικά ζητήματα που αφορούν στην Ελλάδα του σήμερα αλλά και στην Ελλάδα του χθες, δεν θα τα έγραφα, αν δεν πίστευα ότι η συμβολή του υπήρξε βαρύνουοα στην πορεία της γενιάς του '30 αλλά και ευρύτερα οτην εμφάνιση ενός λόγου που επεδίωξε να συμβαδίσει με τα τεκταινόμενα οτο χώρο του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Στην απόπειρα αυτή θέληοα να ξαναθέαω το ζήτημα της«αισθητικής» και της«ιδεολογίας», αλλά και να προσεγγίσω εκ νέου, με τα δικό μου μέσα, το θέμα της αεφερικής ποιητικής, χωρίς να διεκδικώ καμιά αποκλειστικότητα στην αναζήτηση της κριτικής αλήθειας. Αν μου έμαθε κάτι, παιδιόθεν, η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι η διαρκής διεκδίκηση και διακινδύνευση του νοήματος. Στην Ελλάδα έχουμε γεμίοει μικρομάγαζα που παράγουν «κατ' αποκλειστικότητα» κριτικά κείμενα και επιδιώκουν να κατοχυρω θούν το μονοπώλιο της διαχείρισης της φήμης των συγγραφέων και τη διακίνηση της αλήθειας του έργου τους. Για τα δικό μου μέτρα αξακολουθεί, ατο ζήτημα της κριτικής ανάγνωσης, να ισχύει η εγγλέζικη ρήση: «Read slowly, read again./Read against the grain» (=Διάβασε αργά, διάβασε ξανά/διάβασε αντίθετα στα καθιερωμένα).

λ ειώ ν για το έργο του και θα επιχειρηθεί μια αναμύθευση του ανθρώπου και της προσφοράς του. Προ σωπικά θεωρούμε το βιβλίο του Δ. Δημηρούλη ως έ να ακόμα σύμπτωμα της γενικότερης ασθένειας που

μηνεύουν το έργο του Γ. Σεφέρη. Παραδόξως, παρά το οπλοστάσιο των μεταμοντέρνων που κροτοβολεί μέσα στο κείμενο, αυτό που τελικά διαγράφεται είναι η εικόνα μιας συντηρητικής και στραμμένης στο πα

βασανίζει τη νεοελληνική κριτική ώστε να μην μπορεί να διαρρήξει τις οχέσεις της από τις εμμονές και τις ψυχώσεις της. Η κριτική περιπλέει ορισμένα έργα-

ρελθόν ποιητικής, που παρακολουθεί μεν τα τεκταινόμενα στον ευρύτερο χώρο της Ευρώπης, αλλά πα ραμένει πάντοτε γερά ριζωμένη στο τέλος του 19ου αιώνα, σε μια ποίηση συνοδοιπόρο του Γρυπάρη, του Πορφύρα και του Χατζόπουλου μεταπλασμένη σε ε λεύθερο στίχο.

Μελέτες σαν και αυτήν περιοοότερο μυθοποιούν και μυοτικοποιούν παρά διαυγάζουν και επανερμηνεύουν το έργο του ΓΣεφερη σύμβολα, σύμβολα κυρίως της νεότητας του κριτικού, χωρίς να αποδομεί την εσωτερική τους λογική, το ό ραμα του κόσμου και της ιστορίας που συνθέτουν, ούτε να επιμερίζει τους ρυθμούς και τα σχήματα που τα συναπαρτίζουν, πράγματα βέβαια που θα έδιναν μια καινούρια σημασία και αξία στα κρινόμενα έργα. Μ ελέτες όμως σαν και αυτήν περισσότερο μυθοποι ούν και μυοτικοποιούν παρά διαυγάζουν και επανερ

Παιδική λογοτεχνία_ _ _ _ _ _ Ε λ λ η ν ικ ή παιδική λ ο γο τεχν ία

* Η

Επιμ. Σ. Χατζηδημητρίου Αθήνα, Ελληνικό Γράμματα, 1999.

Παρόμοιος συντηρητισμός μάλιστα επεκτείνεται και στην κριτική ποιητική του Δ. Δημηρούλη· γιατί, πέρα από τις μύριες όσες αναφορές σε ονόματα-κλειδιά της σημερινής διανόησης, μέσα της διαγράφεται μια φιλολογική και θεματοκρατική ερμηνευτική, που ανα ρωτιέται κανείς σε τι διαφέρει από τις αναγνώσεις α νάλογων έργων από τον Άγρα, τον Νικολαρείζη ή τον Μαρωνίτη. Ίσως μάλιστα εδώ να λείπει και η οικονο μία του λόγου, η λιτότητα των σχημάτων και η διαύ γεια του επιχειρήματος που καθιστά αξιανάγνωστο το έργο εκείνων. θα πρέπει να περιμένουμε πολύ για να δ ούμε μια σύγχρονη ανάγνωση του Σεφέρη και του έργου του, μια επίκαιρη ερμηνεία του έργου του μέσα από τη με ταμοντέρνα κατάσταση. Πολλοί κριτικοί βάζουν και νούριο κρασίσε παλιά ασκιά· άλλοι πάλι κάνουν το α ντίθετο -ίσως τότε να φαίνεται καθαρότερα ότι το πα λιό κρασί ήταν τελικώς ξύδι. □

παιδική λο γοτεχν ία στη σ υνείδ ησ η το υ αν αγ νω σ τικο ύ κ οι νού, βάζοντας ταυτό χρονα και τα θεμέλια εν ό ς ελ π ιδ ο φ ό ρ ο υ μέλλοντος.

Σελ. 248 Α υ τό το πανόραμα της ελληνικής παιδι ελληνική παιδική λογοτεχνία συμπλήρωσε ήδη κής λογοτεχνίας, ως 150 χρόνια παρουσίας στην πνευματική παραγω δημιουργικής και θ ε γή της χώρας μας. Φανερώθηκε μαζί με τη δημι ωρητικής δραστηριό ουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αναπτύ τητας, περιγράφουν χθηκε στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, εξελίχθη οι μελέτες του παρόντος τόμου, οι οποίες υπήρξαν α κε στις αρχές του 20ού αιώνα και ωρίμασε στα πρώτα νακοινώσεις στο έβδομο Σεμινάριο του Κύκλου του μεταπολεμικά χρόνια Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, που είχε ως θέμα το πα Η εποχή όμως μετά τη μεταπολίτευση αναγνωρίζεται ρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής παιδι καθολικά ως η πλέον ανθηρή φάση της, αφού τόσο η κής λογοτεχνίας. παραγωγή όσο και η αποδοχή του λογοτεχνικού βι ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ βλίου για παιδιά και νέους καταξίωσαν οριστικά την

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

0 τελευταίος απόγονος του Μακρυγιάννη ΠΕΤΡΟΣ ΣΤ. ΜΑΚΡΗΣ-ΣΤΑΪΚΟΣ

Κ ίτσ ος Μ α λ κ ζ ο ς Ο αγαπημένος τω ν θεώ ν Αθήνα, Ωκεανίδα, 1999. Σελ. 409

α ρ α φ ρ ά ζο ν τα ς το ν Οκτάβιο Πας, μπ ορ ούμε να πούμε για τη ν ιστοριογραφία και τη λο γο τεχνία, που ασ χολήθηκε μ ε την περίοδο τη ς Εθνικής Αντίστασης και το υ Εμφυλίου πολέμου, ό τι η ηττημένη Αριστερά πήρε την εκδίκησή τη ς μ έ σω α υ τώ ν τω ν δ ρ α σ τη ρ ιο τή τω ν. Στο π εδίο τη ς μάχης σ υν ετρ ίβη, α λ λ ά σ το συμβολικό επίπεδο κατήγαγε θρία μβο. Οι ω μ ότητες και η μισ αλλοδο ξία το υ μ ε τ ε μ φ υ λ ια κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ το ς απ ένα ν τι σ τους χ αμένους έδω σ αν την ευκαιρία σ τους αρι στερούς ιστορικούς και λο γοτέχνες να «κατασκευ άσουν» ένα πλαίσιο ηθικής νομιμότητας, το οποίο δεν ήταν εύκολο να παραβιαστεί. Ακόμη και οι δ ει λ έ ς κριτικές σχετικά με τις επ ιλογές τη ς ηγεσίας εισπράττονταν από το κατάλλη λα διαμορφ ω μένο ακροατήριο τη ς Αριστερός ως εν δ είξεις συμβιβα σμού με τον προαιώνιο αντίπ αλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το τραγούδι «Του νεκρού α δ ελ φού» το υ Μίκη θεοδω ρά κη, το οποίο περίπου α ποδοκιμάστηκε επειδή «φ λ έρ ταρ ε» με τη λογική τη ς συμφιλίω σης. Την ίδια τύχη είχαν και οι προ σ π άθειες το υ Σ. Τσίρκα με τις Ακυβέρνητες Πολι

τείες. Ό,τι υπ ονόμευε το σ τερεότυπ ο τη ς εποχής (Δεξιός τα γματασ φ αλίτης - Αριστερός αγωνιστής και τίμιος) εξοβ ελιζόταν από το ν επίσημο και ημιεπίσημο λόγο τη ς Αριστερός. Στο ασφυκτικό αυτό περιβάλλον δ εν μπορούσαν να διεκδικήσουν λ ο γο τεχνικό κύρος τα π ονήματα σ υγγρ αφ έω ν που δεν είχαν ενσ τερνισ τεί τις απόψεις και την κοσμο θεω ρία τη ς Αριστερός. Εφόσον κάποιος ήταν δ ε ξιός και αντικομουνιστής, δ εν μπορούσε σε καμία περίπτωση να γράφ ει καλό. Έτσι, αξιόλογα έργα,

όπως ήταν αυτά του Φραγκόπουλου, του Ρούφου, το υ Κάσδαγλη, το υ Α. Κοτζιά, αποδομήθηκαν εξα ιτίας τω ν ιδ εολογικώ ν προσήμων που παρακολου θούσαν τ ου ς δημιουργούς τους. Η εκτενής αυτή εισαγωγή υπ ηρετεί την ανάγκη να οικοδ ομηθεί μια νομιμοποιητική βάση για τη ν κρι τική προσέγγιση το υ βιβλίου το υ Π. Μ ακρή-Στάικου. Ο συγγραφέας βιογραφεί τον Κίτσο Μ αλτέζο, το ν τε λ ε υ τ α ίο απ όγονο το υ σ τρ ατηγ ού Μ ακρυγιάννη, έναν χαρισματικό νέο - τ ο διαμάντι τη ς γ ε νιάς το υ , σ ύμφω να με φ ίλ ο υς και εχ θρ ο ύς τ ο υ -, ο οποίος έδ ρα σ ε τη ν περίοδο τη ς Κατοχής μέσα από ο ρ γ α ν ώ σ εις και τω ν δ ύ ο άκ ρ ω ν. Κατά τη δ ιάρκεια τη ς δικτατο ρία ς το υ Μ ετα ξά , όπως ά λ λω σ τε π ο λ λο ί σ ύγ χρ ο νο ί τ ο υ , εν τά χ θ η κ ε σ την ΕΟΝ. Μ ετά τη ν κατάρ ρ ευσ η το υ μετώ π ου και α φ ού πέρασε μια φάση περισυλλογής, προσχώρη σε στην ΟΚΝΕ. Γρήγορα λόγω τω ν προσόντων του αναρριχήθηκε στα υ ψ ηλότερα αξιώ μα τα τη ς ο ρ γάνωσης, πάντοτε όμω ς κρατούσε αποστάσεις α πό τον ξύλινο λόγο και το υ ς μανιχαϊσμούς τη ς η γεσίας. Ό ταν οι νεολαίοι τη ς ΟΠΛΑ άρχισαν να μ ε

τέρχονται όλα τα μέσα προκειμένου να κυριαρχή σουν στα πανεπιστήμια, αυτός διαχώρισε τη θέοη το υ και «αποστρατεύθηκε». Μ ετά από ένα διά σ τημα η θ ελ η μ έν η ς αδ ρ άνειας οργανώθηκε σε ένοπλη ομάδα τη ς Δεξιάς. Έγινε ο αντίπ αλος της ΟΚΝΕ στα αμφ ιθέατρα . Ποτέ όμως δεν αποκάλυψε όλα όσα ή ξερ ε για την προγούμενη δραστηριότητά του και ποτέ δεν κατέφ υγε στη βία και τον αντικομουνισμό. Η «αποστασία» σ ή μ ε ρα δεν είναι έγκλημα καθοσιώσεως. Τότε όμως ή ταν. Η ηγεσία της ΟΚΝΕ δεν μπορούσε να αφήσει έναν δικό της, και μάλιστα τον πιο διαλεχτό, να α λω νίζει. Το διάβημά του έπρεπε να καταδικαστεί,

0 Π. Μακρής-Στάικος προσπαθεί να καταρρίψει την πολύ διαδεδομένη αντίληψη ότι

γιατί α λ λιώ ς ο κίνδυνος να βρεθούν και άλλοι να τον ακολουθήσουν καραδοκούσε. Δεν ήταν αρ κε τή η συκοφάντηση. Το ζητούμενο δεν ήταν η πο λιτική εξόντω σή του. Το ζητούμενο ήταν η βιολο γική εξα φ ά νισ ή το υ . Το εγ χ ε ίρ η μ α α ν έλ α β ε να διεκπεραιώ σει ο κ αλύ τερ ος φ ίλος το υ . Ο Κίτσος Μ α λτέζος δολοφ ονήθη κε από σ τελέχη τη ς ΟΠΛΑ τον Φ εβρουάριο του 1944.

Μ όνο ελ ά ττω μ ά το υ η προσχώρηση μερικές φ ο ρ ές στην παθολογία το υ διχασ μού. Η ιδ εολογία του -ήπιος αντικομουνισμός με ιδεολογικές όμως αν αφ ορ ές- τον οδηγεί κάποιες στιγμές στο άχαρο «καθήκον» να ελαχιστοποιήσει την προσφορά της Αριστερός, να τη χρεώ σει με οπ ισθόβουλες σ κέ ψεις για την πορεία το υ αγώνα και ταυτοχρόνω ς να μεγιστοποιήσει τη δράση τω ν οργανώσεων της αστικής τά ξης. Ενώ δεν κρύβει την πρόθεσή το υ να ανακαλύψει αιτίες που δικαιολογούν την επιλο γή πολλώ ν νέω ν τη ς ιθύνου σ α ς τά ξη ς να ε ν τ α χθούν στα Τάγματα Ασφ αλείας και στις λοιπ ές ο μ ά δ ες που σ υν εργ άζον ταν μ ε το ν κατακτητή, ι σ χυρίζεται, χωρίς όμω ς να πείθει, ότι η βία και η αδιαλλαξία τη ς Αριστερός έσπρωξαν πολύ κόσμο στην αντίπ ερα όχθη. Το σφ άλμα όμω ς είναι σ υγ γνωστό, όπως φανταζόμασ τε ότι θα έλ εγ ε και ο ί διος, καθότι δικηγόρος.

0 συγγραφέας, προς τιμήν του , δ ηλώ νει από τον πρόλογο ότι μεγάλω σ ε μέσα σ' ένα περιβάλλον

ΤΑΣΟΣ ΠΑΠΠΑΣ

την περίοδο της Κατοχής μόνον η Αριστερά αντιοτάθηκε, μόνον αυτή μάτωοε, κυρίως αυτή θρήνησε θύματα

όπου κυριαρχούσε ο αντικομουνισμός. Ποτίστηκε από το δ ηλη τή ρ ιό το υ και εγκλώ βισ ε για πολλά χρόνια τη σκέψη το υ στα διλήμματα που αυτός έ βαζε -α ν ά λ ο γ η ς φ όρ τισ ης μ ε τα δ ιλή μ μ α τα τη ς άλ λης πλευράς. Όμως σιγά σιγά απ αλλάχθηκε α πό τις κακοήθεις εκφ άνσ εις το υ και κ ατάφ ερε να εκλογικεύσ ει τη δραματική αναμέτρηση -ό σ ο β ε βαίως αυτό είναι μπορετό για γεγονότα και πρό σωπα που ακόμη δεσπόζουν στο συλλογικό υπο σ υ ν είδ η το . Π ρ οσ π αθεί να καταρ ρ ίψ ει τη ν πολύ

διαδεδομένη αντίληψη ότι την περίοδο τη ς Κατο χής μόνον η Αρισ τερά αντιο τά θη κε, μόνον αυτή μάτω σε, κυρίως αυτή θρήνησ ε θύ ματα. Δ ούλεψε επί τρία χρόνια συστηματικά για να αποκαταστήσει ένα πρόσωπο που το έχει σκεπάσει η λήθη -π ρ ο φανώς κατά την αντίληψή τ ο υ - λόγω τω ν ενοχών τη ς Αριστερός. Χρησιμοποίησε όλα τα διαθέσ ιμα αρχεία, αλλά δεν περιορίστηκε σ' αυτά. Πήρε δ ε κάδες σ υνεντεύξεις από άτομα που γνώρισαν τον Μ αλτέζο, συναγω νιστές και αντιπ άλους του στην περιπετειώ δη διαδρομή του. Το υλικό του είναι ε ντυπω σιακό και σ οφ ά κ α τα ν εμ η μ έν ο . Απ έφ υγε την κλασική παγίδα (υποταγή στη λεπ τομέρ εια ), που αντιμετωπίζουν οι απόπειρες πιστής καταγρα φ ής τω ν γεγονότω ν και ευκρινούς αναπαράστα σης τη ς εποχής. Καταφέρνει με δεξιοτεχνικό τρ ό πο να μεταδ ώ σ ει τη ν ατμόσ φ αιρα τη ς περιόδου και να αναδείξει τα πρόσωπα που πρωταγωνίστη σαν, πολλά εκ τω ν οποίων βρίσκονται και σήμερα στο προσκήνιο τη ς δημόσιας ζωής.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Διαβάζοντας Μαξ (Weber) μετά τον Μαρξ τ ο υ Μ ΙΧ Α Η Λ Σ . Ζ Ο Υ Μ Π Ο Υ Λ Α Κ Η

ΠΑΝΤΑΖΗΣΤΕΡΛΕΞΗΣ

M a x W eber Τόμοι 3 Αθήνα, Παπαζήσης, 1999. Σελ. 593+631+497

ι δραματικές αλλαγές στα πολιτικά συστήματα της Ευρώπης μετά το 1989 έθεσ αν υπό έν το νη αμφισβήτηση όχι μόνο τις πολιτικές ιδεολο γίες, αλλά και τις κοινωνικές θεωρίες που ερμήνευ αν τα κοινωνικά φαινόμενα σε ό λ ες ανεξαιρέτω ς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Θα ήταν λάθος να υπο στηρίζεται ότι οι αλλα γές αυτές άφησαν άθικτη τη δ υτική-φ ιλελεύθερη σκέψη και ότι αυτή βγήκε από αυτήν την εξέλ ιξη δικαιω μένη θεωρητικά και πολι τικά. Αυτό θα συνέβαινε μόνον αν αυτή η σκέψη ή τα ν σε θέση να εξηγήσ ει πειστικά τα παθολογικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος, ώ στε να μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την τυχόν θεραπεία τους. Είναι έτσι όμως; Μπορούμε σήμερα να εξηγήσ ουμε τις αιτίες κρίσιμων κοινωνικών, οι κονομικών και πολιτικών προβλημάτων, όπως η όξυνση τω ν κοινωνικών ανισοτήτων με παράλληλη υπερβολική συγκέντρωση πλούτου, τα προβλήμα τα το υ π ερ ιβά λλοντος που δ ημιουρ γο ύντα ι από την οικονομική συσσώρευση, ο εντεινόμενος κοι νωνικός αποκλεισμός και η χρόνια διαρθρωτική α νεργία, η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης τω ν κομ μάτων αλλά και τω ν συνδικάτων κ.λπ.; Από τη μία λοιπόν έχουμε τη φ ιελ εύθ ερ η παράδοση, δέσμια της εικόνας μιας φυσικής κοινωνικής αρμονίας, που δεν μπορεί να εξηγήσει τέτοια φαινόμενα, και από την άλλη έχουμε τη μαρξιστική παράδοση, η αξιο

πιστία της οποίας δέχθηκε ισχυρότατο ράπισμα και δεν είναι πλέον σε θέση να προτείνει λύσεις ούτε θεωρητικές ούτε πολιτικές. Στο σημείο αυτό, πιστεύω, ανοίγονται δύο δ υνα τό τη τες. Η πρώτη είναι πολύ γνωστή και προβε βλημένη στη χώρα μας και αφορά στη φιλολογία περί «τρίτου δρόμου». Αφορά δ ηλαδή στην ανα ζήτηση δ ρόμω ν δ ιαφ υγής από τα αδ ιέξο δ α του σ υστήματος χωρίς ουσιαστικά καμία αναφορά σε θεω ρητικά σχήματα ή έσ τω σ ε ιδ εολογίες. Πρό κειται για το θρ ία μβο τη ς π ρακτικής-εμπ ειρικής σκέψης, μιαν αποθέωση του «βλέποντας και κάνο

ντας». Η δ εύ τερ η δ υνα τότητα δίνεται από την α ναζήτησ η θεω ρ ητικ ώ ν σχημάτω ν ανοιχτής σ κέ ψης, τα οποία δεν οδηγούν σε έτο ιμες λύσεις «διά πάσαν νόσον...». Ε ξαίρετο παράδειγμα ανοιχτής

0 πρώτος τόμος, που τιτλοφ ορείται «Το ξεμάγεμα του κόσμου» αναφ έρεται κυρίως στο επιστημολο γικό και μεθοδολογικό έργο του W eber. Με τον ό ρο «ξεμάγ εμα» ο Π. Τ ερ λ εξ ή ς α ν α φ έρ ετα ι στην

σκέψης α π ο τελ εί το έργο το υ Max W eber, το ο ποίο είναι σ ε θέση να προσφέρει χρήσιμα ερ γ α λεία ανάλυσ ης και ερ μ η νεία ς πολύπλοκων προ βλημάτω ν όπως τα σημερινά, γιατί ακριβώς, όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Τερ λεξής στον Πρόλογό το υ , δ εν υποφ έρει ο ύ τε από αμετακ ίνη τες ιδ εο λο γικές προδιαγραφές ο ύ τε προσφ έρει έτο ιμ ες συνταγές.

προσπάθεια του W eber να ερμηνεύσει τα «μυστή ρια» του κοινωνικού κόσμου καθιστώντας τον προ σιτό στον καθένα. Παρουσιάζεται λοιπόν, με τρ ό πο αρκούντως αναλυτικό, η σημαντικότατη συνει σφορά το υ W eber στις κοινω νικές επ ιστήμες με εργαλεία όπως η κατανοούσα εξήγηση, ο ιδεότυπος και οι τ έσ σ ερ ις τύπ οι ο ρ θ ο λ ο γ ικ ό τη τ α ς . 0 σ υγγραφ έας υ ιο θ ετεί μάλιστα μια «γενετική», θα 'λ εγ α , προσέγγιση προκειμένου να παρουσιάσει το φ ιλοσ οφ ικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο γεννήθηκε η βεμπ εριανή προσέγγιση. Έτσι καταφ έρνει να υποστηρίξει ότι το έρ γο του W eber απ οτελεί μία χρυσή τομή , μια «μέση οδό», όπως την ονομάζει, ανάμεσα στον γερμανικό ιδ ε αλισμό τω ν Dilthey, Windelband και Rickert από τη μία, και τον θετικισ μό το υ Com te, το υ Durkheim α λ λ ά και το υ S pencer, από τη ν ά λ λ η . Σε α υτήν του την προσπάθεια είναι εμφ ανής η θέλησ ή του να απ οκαταστήσει την κατά την άποψή του ορθή ερ μηνεία τη ς σκέψης του W eber αλλά και τω ν ό ρων που εισήγαγε. Η μετάφραση, για παράδειγμα, το υ όρου «action» (handeln) ως «δράση» και όχι ως «πράξη» ή «πράττειν», όπως επικράτησε στην ελληνική βιβλιογραφία, δεν αποκαθιστά μόνο τη, σωστή κατά τη γνώμη μου, σημασία της, αλλά και υπογραμμίζει το ν ερ γαλεια κό-θεω ρ ητικό τη ς χα ρακτήρα. 0 όρος «πράξη», αν τίθετα , παραπέμπει σε μία κανονιστική και εν τέλ ει πολιτική νοηματοδότηση της έννοιας, πράγμα που αντιβαίνει ε υ θ έ ως με τη θεμελιώ δη βεμπεριανή αντίληψη περί α ξιο λογικής ο υ δ ετε ρ ό τη τα ς τω ν κοινωνικών επ ι στημών.

0/7. Τερλεξής παρουσιάζει ο'ένα κολοσοιαίο βιβλίο το θεωρητικό έργο του μεγαλύτερου κοινωνικού επιοτήμονα του αιώνα μας Ας έλ θ ο υ μ ε στο έργο τώ ρα. Ο σ υγγραφ έας, που είναι ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πα νεπιστήμιο Θεσσαλίας, παρουσιάζει σ' ένα κολοσ σιαίο βιβλίο το θεω ρητικό έργο το υ μεγαλύτερ ου κοινωνικού επιστήμονα του αιώνα μας. Το έργο αποτελείται από τρεις ογκώδεις τόμους 1.590 σ ελί δων κειμένου συνολικά, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τα ευρετήρια, την εξηκοντασέλιδη βιβλιογρα φία καθώς και το χρονολόγιο τη ς ζω ής του W eber στο τέλ ο ς του τρίτου τόμου! Π εριττεύει η αναφο ρά ό τι π ρ όκειται για έρ γο ζω ή ς, που α π ο τε λ ε ί καρπό της πολύχρονης ερευνητικής και διδακτικής εμπ ειρίας το υ ο υγ γρ α φ έα σ την Ε λλάδα και την Αμερική. Εκείνο που αξίζει να σ ημειω θεί είναι ότι, ε ξ όσων γνωρίζω , πρόκειται για ένα έρ γο χωρίς προηγούμενο όχι βέβαια μόνο στην ελληνική α λ λά και στη δ ιεθνή βιβλιογραφία. Οι γνώ σ τες του έργου το υ σημαντικού Γερμανού διανοητή είναι α σφαλώς πολλοί και ευρ ύτα τα αναγνωρισμένοι, ό πως ο T a lc o tt P arsons, ο J u lle n F re u n d , ο W olfgang M om m sen, o Reinhard Bendix ή o Dirk Kassler και o A nthony Giddens. Κανείς του ς όμως δ εν απ οτόλμ ησ ε μία σ υνθετική αποτίμηση ο λ ό κληρου το υ θεω ρ ητικ ού έρ γου το υ W eber. 0 Π. Τερ λεξής το επιχείρησε, και μάλιστα με επιτυχία.

0 δ εύ τερ ο ς τό μ ο ς, που αφ ορ ά στην «Εμπειρική Κοινωνιολογία», αναφ έρεται στη χρήση της κοινωνιολογίας ως εμπειρικής επιστήμης. Αν και σήμερα ο όρος «Εμπειρική Κοινωνιολογία» παραπέμπει στη χρήση μεθόδω ν όπως οι εμπ ειρικές έρ ευ ν ε ς, τα ερω τηματολόγια και οι κοινωνικές μετρήσεις, ο Π. Τερ λεξής τον χρησιμοποιεί για να αναλύσει την ε φ α ρ μ ο γ ή τω ν μ εθ ο δ ο λ ο γ ικ ώ ν ε ρ γ α λ ε ίω ν το υ W eber στην εξήγηση τω ν κοινωνικών φαινομένων. Εδώ βλέπουμε, για παράδειγμα, την ανάλυση μ ε ρικών από τις χρησ ιμότερ ες κοινω νιολογικές έ ν νοιες το υ W eber, όπως η κοινωνική στρωμάτωση σε τά ξεις , ο ρ όλος τω ν «ομάδων γοήτρου» στην κοινωνική ζω ή, η έννοια τη ς «νομιμότητας» και.

κυρίως, ο ρόλος και η λειτουρ γία τη ς «γρ αφ ειο κρατίας». Πιστεύω ότι η ανάλυση το υ γραφειοκρα τικ ο ύ φ α ιν ο μ έν ο υ είν α ι από τις ε υ τ υ χ έ σ τ ε ρ ε ς στιγμές το υ έργου για δ ύο λόγους: πρώτον, γιατί ο Π. Τ ε ρ λ ε ξ ή ς α ν α σ υ γ κ ρ ο τεί με πολύ π ειστικό τρόπο τη βεμηεριανή αντίληψη περί γραφ ειοκρα τίας και, δ εύτερ ον, γιατί επιτυγχάνει να αναδείξει την επικαιρότητα του έργου του W eber. Η γραφειοκρατικοποίηση δ εν είναι απ λώ ς μια διαδικασία αυστηρής ιεραρχικής οργάνωσης μιας διοικητικής αρχής ή υπηρεσίας. Κατά τον W eber, η γρ αφ ειο κρατία αντιπ ροσω πεύει έναν σ υγκεκριμένο τύπο εξο υ σ ία ς (τον λογικό-νομικό) και είναι α π ο τέλ ε σμα τη ς π ρ οοδ ευτικής ο ρ θολογικοπ οίησ ης τη ς κοινωνικής ζω ής. Γι' αυτό συμβαδίζει ιστορικά με την πορεία του καπιταλισμού. Όσο αυτός ωριμά ζει οδηγώ ντας σε μία ολοένα και μεγαλύτερ η συ γκέντρω σ η κεφ α λα ίο υ, τόσ ο γιγα ντώ νεται και η γ ρ α φ ειο κρ α τία στη δημόσ ια δ ιοίκησ η α λ λ ά και στις επιχειρήσεις. Η εντεινόμενη αποξένωση τω ν ερ γαζομένω ν από τα μέσ α παραγωγής α κ ο λ ο υ θείτα ι από μία ολ οένα και μ εγ α λ ύ τερ η αποκοπή τω ν πολιτών από τα μέσα διοίκησης. 0 W eber είδ ε μάλιστα από πολύ νωρίς ότι η γραφειοκρατία είχε την τάση να α υτο νο μ η θεί όχι μόνον από την κοι νωνία αλ λά και από τη ν πολιτική ηγεσία, προσανα τολιζόμενη σε αξίες και σ υμφ έρ οντα απ οκλει στικά δικά της. Η γραφειοκρατία γίνεται έτο ι ένας ισχυρός και αυτόνομος πόλος εξουσίας. «Το μ έ λ λον τη ς ανθρ ω π ό τητα ς ανήκει στη γρ α φ ειο κρ α τία» προειδοποιούσε έγκαιρα ο W eber, αλ λά δεν εισακούστηκε. Δια βάζοντας α υ τ έ ς τις σ ελ ίδ ες το υ βιβλίου, εκ πλήσσεται κανείς με την επικαιρότητα το υ μηνύ ματος του W eber, ειδικά όσον αφορά στα μέτρα που π ροτείνει για το ν π εριορισμό το υ γ ρ α φ ειο κρατικού φαινομένου. Είναι ακόμη πιο ενδιαφ έρον δ ε, αν συγκρίνει τις προτάσεις το υ δ ή θεν σ υντη ρητικού W eber με αυτές όσων σήμερα αυτοπροσδιορίζονται ως εκσυγχρονιστές. Εκεί που οι δ εύ τε ροι προτείνουν, π.χ., τη ν εισαγωγή ιδ ιω τικοοικο νομικών κριτηρίων λειτουρ γίας στη δημόσια διοί κηση, ο W eber εισηγείται περισσότερη «συλλογικότητα στη διεύθυνση» αλλά και περισσότερο «α ντιπροσωπευτική διεύθυνση». Η διαφορά είναι και εμφ ανής και ουσιαστική: οι μεν θέλο υν να εισαγά γουν μεγ αλύ τερ ες δόσεις ιδιω τικοοικονομικής λ ο γικής οτην κατ' εξοχήν σφαίρα του δημοσίου συμ φ έρ ο ν το ς , ενώ ο W eb e r επ ιθ υ μ ε ί μ ε γ α λ ύ τε ρ η σ υλλογική ευ θ ύ νη από το υ ς ιδ ιώ τες που σ τ ε λ ε

χώ νουν τη ν κρατική μηχανή, α λ λά και «αντιπρο σ ω π ευτικότερη δ ιεύθυνσ η» από τις ηγεσ ίες που την καθοδηγούν. Αυτό τονίζει με έμφ αση και ο Π. Τερ λεξής στο συμπέρασμα του σχετικού κεφ αλαί ου. 0 τρ ίτος και τελ ευ τ α ίο ς τόμο ς πραγματεύεται τη σχέση το υ έρ γο υ το υ W ebe r μ ε τρ εις μ εγ ά λο υς κ ο ιν ω ν ικ ο ύ ς δ ια ν ο η τ έ ς : έ ν α ν π ρ ο γ ε ν έ σ τε ρ ο (M arx), έν α ν σύγχρονό το υ (Durkheim ) και έναν μεταγενέσ τερ ο (Parsons). Ο συγγραφέας τιτλο φ ο ρ εί το ν τό μ ο α υτόν «Ιδεόκοσμοι σε α ν τιπ αρά θε ση». Στόχος το υ δ εν είναι απλώς η συγκριτική α νάλυση τω ν ιδ εώ ν τω ν τριώ ν πνευματικών ογκό λιθω ν, όσο η σ υσ χέτισ η τρ ιώ ν π α ρ αδ ειγμάτω ν κοινωνικής οκέψης: του μαρξισμού, το υ συστημισμού και το υ λ ε ιτο υ ρ γισ μ ο ύ . Χωρίς αμφ ιβολία , πρόκειται για τη σημαντικότερη συμβολή του συγ γραφ έα, ο οποίος ηθελημένα θέτει τον W eber σε δ εύ τερ ο πλάνο, π ροκειμένου να π ρ οεκτείνει τη σκέψη του οτο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της κοινωνικής θεωρίας. Το απ οτέλεσμα είναι εξόχω ς παιδαγω γικό α λ λ ά δ ιαν οητικά άνισο. Α υτό γιατί η σχέση το υ W eber με τον Μ αρξ ή, κ α λύ τε ρα, με το φάντασμά του, όπως εύστοχα είχε γρά ψει ο Π. Τερ λεξής στο ομότιτλο παλιότερο δοκίμιο του 1988, διαπερνά όλη τη σκέψη και το έργο του W eber και, μοιραία, και το υ ς τρ εις τόμο υς του βι β λίου. Δεν θα ήταν υπ ερβολή να λ έ γ α μ ε πως ο W ebe r γρ ά φ ει σ ε όλ η το υ τη ζω ή α λ λ η θ ω ρ ίζο ντα ς μ ε το ένα μάτι προς το έρ γο το υ Μ αρξ. Το έργο του W eber μπορεί να ιδ ω θεί και ως ένας συ νε χ ή ς , μ α κ ρ ύ ς και επ ίπ ο νο ς δ ιά λ ο γ ο ς μ ε το ν Μ αρξ, και ο Π. Τ ερ λ εξή ς το ν αν ασ υν θέτει βήμαβήμα μ ε π ολλή μα εσ τρ ία . Στην περίπτωση τω ν Durkheim και Parsons αντίθετα, παρ' όλη τους την τερ ά σ τια σ υνεισ φ ορά στην επιστήμη τη ς κοινωνιολογίας, η σύγκρισή του ς με τον W eber αποβαί νει αγώ νας άνισος. Μ πορεί ασ φ αλώ ς να αντιπ αρ α β ά λ ει κ α νείς το ν μ εθ ο δ ο λ ο γ ικ ό ο λ ισ μ ό το υ Durkheim με τον ατομικισμό το υ W eber ή, ακόμη, τη θεω ρία κοινωνικής αλλαγής το υ W eber με α υ τήν του Parsons, αλλά μέχρις εκεί. Μ ε τον κίνδυνο να φανώ απ λουστευτικός, θα έλ εγα ότι ο ιδεόκοσμος το υ W ebe r είναι ασ ύγκριτα α ν ώ τερ ο ς από αυτόν το υ Durkheim ή έστω του Parsons. Είναι ά ραγε τυχαίο ότι οι δύο τελ ευτα ίο ι προσδιορίζονται με ευκολία μονοσήμαντα ως κοινωνιολόγοι, ενώ ο W eber, όπως και ο Μαρξ άλλω σ τε, διεκδικείται α πό το υ ς οικονομολόγους, το υ ς ισ τορικούς, του ς πολιτικούς επιστήμονες και του ς φιλοσόφους;

Είναι προφανώς εξα ιρετικά δύσκολο να αποτιμήσει κανείς συνοπτικά ένα τόσ ο μ εγάλο και σ ημα ντικό έργο σαν αυτό το υ καθηγητή Τερ λεξή, χωρίς να το αδικήσει. Αν συνόψιζα την, ούτω ς ή άλλω ς,

γους, α λλά και στους οικονομολόγους, του ς πολι τικ ο ύ ς επ ισ τή μ ο ν ες, το υ ς ισ το ρ ικ ο ύς α λ λ ά και το υ ς νομικούς. Ο Π. Τ ερ λεξής έχει, από τον πρόλογό το υ κιόλας,

προσωπική μου αποτίμηση το υ έργου αυτού (δυ σκολεύομαι να το πω βιβλίο), θα 'λεγα ότι ο συγ γρ αφ έα ς έθ ε σ ε δ ύο στόχους: έναν ρητά εκ φ ρ α σμένο και έναν τεχνηέντω ς συγκαλυμμένο, αν και

θέσ ει και έναν δ εύ τερ ο στόχο, λιγότερο φ ανερό αλλά ουδόλω ς δ ευτερ εύον τα , ο οποίος συνοψίζε ται στο ερώ τημα: «ποια είναι η πολιτική σημασία το υ μηνύματος το υ W eber για μας σήμερα;». Μ ε άλλα λόγια, σήμερα; δέκα χρόνια μετά την κατάρ ρευσ η το υ σοσιαλιστικού π ειράματος και τη δ ιά ψευση της μαρξιστικής προφητείας, ποιος ο λόγος να διαβάσει κανείς τον Weber; Ο Π. Τερ λεξής προ τείνει δύο λόγους. Πρώτον, γιατί η θεω ρητική α νάλυση το υ W eber είναι σε θέση να εξηγήσει πει στικά πολλά από τα κρίσιμα ζητήματα, που η μαρ

Το έργο αποτελεί την καλύτερη μέχρι τώρα ουνειοφορά οτην ελληνική (και όχι μόνο) βιβλιογραφία για την έγκυρη μελέτη της θεωρητικής οκέφης του Weber ξεκάθαρο. Ο ρητός το υ στόχος ήταν η συνολική ε πανεκτίμηση της σκέψης του Max W eber, που πα ρ α μ έν ει υπ οτιμημένος στη χώρα μας. Ο στόχος αυ τό ς π ερ ιελάμβα νε, αφ ενός, την ανά δ ειξη τη ς συνεισφοράς το υ βεμπεριανού έργου στην εξήγ η ση ή, έσ τω , την κατανόηση τη ς κοινωνικής πραγ ματικότητας και, αφ ετέρου , την οριστική απ αλλα γή του W eber από μία σειρά επιθετικώ ν προσδιο ρισμών που το υ αποδόθηκαν ως κατηγορίες. 0 Π. Τ ερ λ εξή ς έ δ ε ιξ ε πειστικά, και μέχρις υπερβολής θα έλεγα , ότι οι χαρακτηρισμοί όπως «ιδεαλιστής» ή «συντηρητικός» ή «φ ιλελ εύθ ερ ο ς» ή ακόμη «εθνικιστής» και «άθεος» είναι πολύ ρηχοί για να πε ριγράφουν τον πλούτο τω ν θέσεω ν του W eber. Το ίδιο ισχύει ασφ αλώ ς και για το κλισέ «Weber, ο α σ τός Μ αρξ», το οποίο κατά κόρον επ ιχείρησ ε ο σ υ γ γρ α φ έα ς να σ βήσ ει από τη μνήμη μας. Από αυτήν την άποψη το έργο έχει έναν επιτυχή πολε μικό χαρακτήρα, που με τρόπο ήπιο, όπως α ρ μό ζει σ' έναν παλιό ακαδημαϊκό δάσκαλο, αλ λά και βιβλιογραφ ικά πλήρω ς εμ π ερισ τατω μένο, όπως θα ζή λ ευ ε ένας μάχιμος επιστήμονας, πετυχαίνει τον πρώτο στόχο του: το έρ γο α π ο τελ εί την κα λ ύ τερ η μέχρι τώ ρα σ υνεισ φ ορά σ την ελ λη ν ική (και όχι μόνο) βιβλιογραφία για την έγκυρη μ ελέτη τη ς θ ε ω ρ η τικ ή ς σ κέψ ης το υ W ebe r. Συνισ τά ται λοιπόν ανεπιφύλακτα όχι μόνο σ τους κοινωνιολό

ξισ τική ανά λ υσ η ά φ η σ ε α ναπ ά ντη τα. Αναφ έρ ω τρία παραδείγματα από τον δ εύ τερ ο τόμο: η πολυπλοκότητα τη ς τα ξικής συγκρότησης τη ς καπι ταλιστικής κοινωνίας, ο ρόλος τω ν συντεχνιώ ν και τω ν «ο μάδω ν κύρους» και η σ χετική αυτο νο μ ία το υ κ ράτους απ έναντι στα οικονομικά σ υμ φ έρ ο ντα. Κοινός π αρονομαστής και τω ν τρ ιώ ν είναι η ανάδειξη το υ μη-οικονομικού ως κυρίαρχου στοι χείου στις κοινωνικές σχέσεις και δράσεις. Δ εύ τε ρ ον και κ υ ρ ιό τε ρ ο , γ ια τί, σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε τ ο ν Μ αρξ, ο W eber δ εν προτείνει κανένα εσχατολογικό όραμα για την κοινωνία του μέλλοντος. Οι κα κεντρ εχείς κ οντόφθαλμοι θα πουν: «έτσι δ εν κιν δ υνεύει να διαψ ευσθεί»! Όσοι όμω ς διορατικά α νησυχούν για το αύρ ιο, θα αισ θαν θούν μια αν α κούφιση, αφ ού ο W eber δ εν το υ ς ζητάει να ακο λουθήσουν καμία χίμαιρα. Αυτό είναι και το τελικό συμπέρασμα το υ σ υγγραφ έα: ο W eber δ εν υπό σχεται ο ύ τε έτο ιμ ες λύ σ εις ο ύ τε βεβα ιότητες για το μέλλον. Τα ίδια τα άτομα θα αποφασίσουν για το μ έλ λο ν το υ ς. Η επιστήμη δ εν μπορεί παρά να προσφέρει τις επ ιλογές, θα πρόσθετα εδώ αυτό που είπ ε ένας ά λ λο ς επιφανής βεμπ ερολόγος, ο Julien Freund: Το μόνο που ζητά ο W eber είναι να «υποκαταστήσουμε τη μεταφυσική αναζήτηση με τον πραγματικό προσωπικό ηρωισμό του ανθρ ώ που που είναι αποφασισμένος να υποστεί αδιάκο πα τη δοκιμασία του αβέβαιου». □

O S '

Ο «πόλεμος» των οχολών οτην κοινωνιολογία ΙΑΝ CRAIB

Ζ ύ γ χ ρ ο ν η κο ιν ω ν ική θεωρία

Από τ ο ν Πάροονς σ τον Χάμπερμας

Επιμ.: Π. Ε. Λεκκας Μτφρ.: Μαριάννα Τζιαντζή - Παντελής Ε. Λεκκας Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 536

^ Τ ο βιβλίο αυτό βασίζεται στην παραδοχή όχι I η θεω ρ ία μπ ορεί να είναι χρήσιμη και αναI γκαία, α λ λά και όχι περιέχει αναπ όφ ευκτα π ο λ λ ές α σ ά φ ε ιε ς και επ ιμ έρ ο υ ς κ α τα κ ε ρ μ α τι σμούς. Τούτο συμβαίνει, επειδή η κοινωνιολογία, από την ίδια της τη φύση, δ εν μπορεί να αναπτύ ξει μια συνολική θεω ρ ία που να αγκα λιά ζει ο λ ό κληρο το φάσμα τω ν προβλημάτω ν με τα οποία ασχολείται».

Μία κριτική επιοκόπηοη των σχετικών θεωρητικών προοεγγίοεων 0 τόμος αυτός απ οτελεί μια αναθεω ρημένη έκδο ση το υ βιβλίου που κυκλοφ όρησε το 19 92 , μετά την κορύφω ση το υ «πολέμου τω ν σχολών» στην κοινωνιολογία, όπως σημειώ νει ο συγγραφέας. Η δ εύ τερ η ανα θ εω ρ η μ ένη έκδοση τη ς γνω σ τής εισαγωγής του Ίαν Κρέιμπ, αναπληρωτή καθηγητή κοινω νιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Έ σ εξ, στη σύγχρονη κοινωνική θεωρία προσφέρει μια κριτική επισκόπηση τω ν σχετικών θεω ρητικώ ν προσεγγί σεω ν, με βασικό κριτήριο τη ν εννοιο λογική δ ιά σταση δράσης και δομής. Στο Πρώτο μέρος το υ βιβλίου προσδιορίζονται οι στόχοι και τα π ρ οβλή ματα τη ς κοινω νικής θ ε ω ρίας. Το Δ εύτερο μέρος ασχολείται με τις θεω ρ ίες δρά

σης (δομολειτουργισμό, νεολειτουργισμό, θεωρία σ υγ κρ ο ύσ εω ν , θ ε ω ρ ία ο ρ θ ο λ ο γ ικ ή ς επ ιλο γ ή ς, συμβολική διαντίδραση, φαινομενολογική κοινωνιολογι'α, εθνομεθοδ ολογία και θεωρία δομοποίη σης). Το Τρίτο μέρ ο ς α ν α φ έρ ετα ι σ τις θε ω ρ ίες δομής και τις δ ιακλαδώ σ εις το υ ς (δομισμό, δομομαρ ξισμό, μεταδομισμό, μεταμοντερνισμό). Το Τέταρτο μέρος εξετά ζει την κριτική θεω ρία και το έρ γο το υ Χάμπ ερμας, ενώ σ το Συμπ έρασ μα το υ βιβλίου αποτιμώ νται συνολικά σ χετικές α ρ ε τέ ς και αδυναμίες τω ν επιμέρους προσεγγίσεων. «Και μόνον η λέξη "θεωρία" φαίνεται μερικές φ ο ρ ές να τρ ο μ ά ζει, και όχι αδ ικαιο λόγητα. Συχνά η σύγχρονη κοινωνική θεωρία είναι ακατάληπτη, τ ε τρ ιμμένη ή ανούσια. 0 αναγνώ στης δ εν έχει την αίσθηση ότι μαθαίνει κάτι καινούργιο ή, έσ τω , ότι κάνει κάτι το συναρπαστικό. Ακόμη και οι ειδικοί, οι σπουδασ τές ή οι κ αθηγητές τη ς κοινω νιολογίας, πρέπει να καταβάλουν σκληρή προσπάθεια». Το έργο το υ Ian Craib επιχειρεί να προσεγγίσει με εύληπ το λόγο τη θεω ρητική παραγωγή στην κοινωνιολογία. ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Ένας οπουδαίος πολιτισμός ΦΙΛΙΠ ΠΟΣ Μ ΑΝΔΗΛΑΡΑΣ

Ο μ εγά λος ίσ κιος και οι Τσ ιγγά νο ι

Εικον.: Α. Βασιλακάκης Αθήνα, Δίκτυο DROM/Γιατροί του κάομου/Παπάκης, 1999. Σελ. 242

I I εποχή μας, εποχή ανάλγητη και δύσθυμη μα και ενδιαφέρουσα από την άποψη της θέασης της I I πραγματικότητας, απαιτεί κυρίως μια διαφορετι κή αντιμετώπιση του «Άλλου». Η αποδοχή της ετερό τητας είναι ένα από τα ιδεολογικά ζητούμενα ^ων σύγχρονων πολυπολιτισμικών συνθηκών. Αν τελικά και το ζητούμενο απ' όλες τις φιλοσοφικές θεωρίες από καταβολής του ανθρώπινου γένους είναι η σύ ζευξη του ατομικού με το συλλογικό, τό τε είμαστε περισσότερο κοντά σε μια τέτο ια πρόταση, αν δε-

Δώδεκα παραμύθια που παρακολουθούν όλη την ιστορία της τοιγγάνικης φυλής χτούμε το «Άλλο» πρωτίστως μέσα από την ειλικρινή διάθεση, την επιστημονική γνώση, την κατανόησή του, τέλ ος την ανάγκη όλων μας για ουσιαστική επι κοινωνία και αλληλεξάρτηση. Και τι περισσότερο από όλα αυτά εάν μάθουμε, από ειλικρινή διάθεση, για τον πολιτισμό του. Και σε κάθε περίπτωση, βοηθώ ντας αυτό το «Άλλο» να αποκτήσει αυτογνωσία, αφού οι συνθήκες οι κοινωνικές και οι ιστορικές το έφεραν σε μια πλασματικά υποδεέστερη βαθμίδα.

Η τσιγγάνικη φυλή έχει έναν σπουδαίο πολιτισμό που τον συνθέτουν παραδόσεις, έθιμα, καλλιτεχνικά σημαινόμενα, ελευθερ ία , οικολογική θέαση τω ν πραγ μάτων. Αυτό το «Άλλο», λοιπόν, σίγουρα είναι ανάγκη

να γίνει γνωστό στην εποχή μας, για να μπολιάσει και να μπολιαστεί, να γκρεμιστούν προκαταλήψεις, ιδεο ληψίες και στοιχεία παρωχημένα. Εκεί αποβλέπει και το εξαίρετο βιβλίο, που παρουσιάζουμε, για την έκδο ση του οποίου συμμετείχαν, εκτός από τις εκδόσεις «Πατάκη», και το Δίκτυο Dram για τα κοινωνικά δικαιώ ματα των Τσιγγάνων και οι Γιατροί του Κόσμου. Περιέ χει δώδεκα παραμύθια που παρακολουθούν όλη την ιστορία της τοιγγάνικης φυλής από τότε που ξεκίνησε από την Ινδία και την Περσία για να εξαπλω θεί σε όλα τα μέρη του κόσμου. Το βιβλίο, στο τέλος, περιέχει και χρονολόγιο, όπου αναφέρονται το ιστορικό πλαί σιο και τα γεγονότα που σχετίζονται με τα παραμύθια. Είναι ένα καλογραμμένο βιβλίο που διαβάζεται ευχά ριστα και πολλαπλώς. Είναι δε πολύ θετικό το ότι θα πάει σε όλα τα σχολεία όπου φοιτούν Τσιγγανόπουλα και σε όλους τους καταυλισμούς τω ν Τσιγγάνων. Και γιατί όχι σε όλα τα σχολεία; Πολλά μπορεί να προ σφέρει στην κατεύθυνση μιας σωστής Διαπολιτισμικής Αγωγής. Άλλω στε ο «Μεγάλος Ίσκιος» των Τσιγ γάνων είναι πια καιρός να ακολουθήσει και να «πιάσει» όλους εμάς που βολευόμαστε κάτω από τον μικρό ί σκιο τη ς ομπρέλας τη ς ευμά ρειας και του κούφιου πολιτισμού της κατανάλωσης. ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

ΓΧωοσολογία και φιλολογία ΘΑΝΑΣΗΣ ΝΑΚΑΣ

Γλω βσο φ ιλο λογικά Α '

ΓΛΩΣΣΟΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ, Α 1

Μ ΐλ ετ ή μ α τ α για τη Γλώσοα κ α ι τη Λ ο γ ο τίχ ν ϊα Αθήνα, Παρουσία, 1999. Σελ. 400

ο βιβλίο αυτό απ οτελεί δ εύτερ η αναθεω ρ ημέ νη και προσαυξημένη με νέα μ ελ ετή μ α τα έκδοοη. Περιέχει θέματα φιλολογικά και λο γοτε χνικά ιδω μένα από τη γλωσσολογική σκοπιά. Στο πρώτο του μέρος εξετάζον ται θέματα σχετικά με τη γλώσσα και τη ν ποίηση, τη λαϊκή γλώσσα και το δ ημοτικό τρ αγούδ ι, τη μ ετάφ ρα σ η και το συ ντακτικό, τη ν επίδραση τη ς μουσικής στη λο γο τε χνία, το περιοδικό «Σπείρα» και το δοκίμιο. Τα μ ε λετή μ α τα , ανάμεσ α στα άλ λα , σ τρέφ ονται γύρω από το έρ γ ο τω ν Καβόφ η, Σ ε φ έ ρ η , E liot, M o n ta ig n e, Μ ακρυγιάννη, Σινόπ ουλου, Σκαρίμπα, Λ. Νάκου. Γενικότερα θ έ μ α τα , που αφ ο ρ ο ύν τη ν ισχύουσα γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την ελληνική γλώσσα στο κατώ φλι το υ 21 αιώνα, τη διδασκαλία τη ς γλώσσας στο πλαίσιο τη ς διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, τη στάση τω ν εκπ αιδ ευτι κών απέναντι στις ιδιομορφίες της γλώσσας, αναφ έρονται στο δ εύτερ ο μέρος. Είναι ένα σημαντικό έρ γο που απ ο τελ εί συμβολή στη γενικότερη θεω ρία, τη μ ελ έτη και τη ν έρευνα τη ς γλω σ σ ολογίας και τη ς φ ιλ ολογ ίας οτη χώρα μας. Ο συγγραφ έας με διεισδυτικότητα και σ αφή

νεια σ υσχετίζει διαλεκτικά διεπιστημονικούς κλά δους, όπως η γλωσσολογία και η φ ιλολογία. Δια θέτει αίοθηση το υ λαϊκού λόγου και βαθιά ουσιώ δη γνώ σ η-τω ν π ρ οβλημάτω ν που υπάρχουν, α φού με ευχέρ εια κινείται σε πολλές παραμέτρους τω ν παραπάνω θεμάτω ν, π.χ. διευκρινίζοντας αμ φ ιλ ε γ ό μ ε ν α σ το ιχεία το υ π α ρ ελ θ ό ν το ς (για τη γλώσσα του Καβάφη), προσθέτοντας νέα στοιχεία στην έρ ευνα (η μουσική και το έργο το υ Σεφέρη, η συνέντευξη τη ς Λ. Νάκου) ή προσεγγίζοντας, σε όλο σχεδόν το δ εύ τερ ο μέρος, καθαρά ιδ εολογι κά ζητήματα. ΓΙΑΝΝΗΣ I . ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Μνημειώδες έργο τ ο υ Θ Α Ν Α Σ Η Κ Α Ρ Α Γ ΙΑ Ν Ν Η

Η παλαιότερη πεζογραφ ία μας

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ

Από τ ις α ρ χές τ ης ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Τόμοι 12 Αθήνα, Σοκόλης, 1999. Σελ. 5.525 περίπου, συνολικά

Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ΕΙΣΑΓΩΓΗ

e το νέο αυτό 12τομο έργο οι εκδόσεις «Σοκόλη» ολοκλήρω σαν την 28τομη Νεοελληνική Αφηγηματική Πεζογραφία (Ανθολογία και Γραμ ματολογία), συνολικής έκτασης 12.200 περίπου σελί δων. Μοναδικό έργο στο είδος του, χρήσιμο και χρη στικό για κάθε ενδιαφερόμενο. Οι 67 ανθολόγοι-κριτικοί, έγκυροι μελετητές της λογοτεχνίας μας, παρου σίασαν με συνέπεια και πληρότητα 250 συγγραφείς ή ανώνυμα κείμενα, προσφέροντας στον αναγνώστη του έργου ένα πανόραμα της νεοελληνικής αφηγη ματικής πεζογραφίας (της παλαιότερης, της μεσοπολεμικής και της μεταπολεμικής, και συγκεκριμένα από

τον 15ο αιώνα μέχρι τη δικτατορία του '67). Αναλυτι κά, την παλαιότερη πεζογραφία (15ος αι,-1914) καλύ πτουν 12 τόμοι (5.525 σελίδες), τη μεσοπολεμική πε ζογραφία (1914-1939) 8 τόμοι (3.428 σελίδες) και τη μετα π ο λ εμ ικ ή π εζογρ αφ ία (1 9 4 0 -1 9 6 7 ) 8 τό μ ο ι (3.241 σελίδες). Η δομή το υ έργου είμαι όμοια σε κάθε επιμέρους σειρά. Προηγείται μία κριτική αποτίμηση του έργου του σ υγγραφ έα, η οποία περιέχει και βιογραφικά στοιχεία. Α κολο υθεί η «Εργογραφία» του , «Κρίσεις για το έργο» του, «Επιλογή Βιβλιογραφίας» και ανθο λογημένα αποσπάσματα από το πεζογραφικό του έργο. 0 αναγνώστης έχει στη διάθεσή το υ ένα σημαντικό -σ ε ποσότητα και ποιότητα- υλικό, με το οποίο μπο ρεί να μελετήσει την πεζογραφική δημιουργία της λο γοτεχνικής εθνικής μας ιστορίας των τελευταίω ν έξι αιώνων. Μ εγαλεπήβολη προσπάθεια, θα ισχυριστεί

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ

κάποιος, όμως εφικτή και αξιοθαύμαστη, όπως φαίνε ται τώρα από το θετικό αποτέλεσμα. Πρόκειται για την πιο σύγχρονη και έγκυρη γραμματο λογία της νεοελληνικής πεζογραφίας με ανθολόγη ση, παράλληλα, αποσπασμάτων αντιπροσωπευτικών έργων 228 συγγραφέων όλων των περιόδων. Η κριτι κή τω ν κειμένων επιχειρείται με απλότητα και σύνε ση, χωρίς υπερβολές και ακρότητες, συμβάλλοντας σε μια διαχρονική, διακειμενική, συγκριτική και συγ χρονική ανάγνωση των κειμένων, δίνοντας ακόμη και ιστορικά στοιχεία, έτσι που ο αναγνώστης να ευφραί νεται απ' αυτό το πάντρεμα της θεωρίας και της ιστο ρίας διαμέσου και του καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Αναφορά πρέπει να γίνει και στις 7 γραμματολογικές εισαγωγές. 0 Παν. Μ ουλλάς, καθηγητής τη ς Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί κης, είναι ο συντάκτης των εισαγωγών στις σειρές: «Η

Μεσοπολεμική πεζογραφία» και «Η Παλαιότερη πεζο γραφία μας». Ο Αλέξ. Αργυρίου, ιστορικός, κριτικός και μελ ετη τή ς τη ς λογοτεχνίας μας, είναι ο συντάκτης της εισαγωγής στη «Μεταπολεμική πεζογραφία», ό πως ήταν και παλιότερα στους «Νεωτερικούς ποιητές του Μεσοπολέμου», των ίδιων εκδόσεων. Συντάκτες των εισαγωγών στις υποπεριόδους της «παλαιότερης πεζογραφίας» μας είναι οι εξής: ο Νόσος Βαγενάς, ποιητής, κριτικός και καθηγητής στο Τμήμα θεατρολο γίας της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστή μιο Αθηνών, για την περίοδο 18 30 -18 80 , ο Κώστας Στεργιόπουλος, ποιητής, δοκιμιογράφος και καθηγη τής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για την περίοδο 1 8 8 0 -1 9 0 0 , ο Γιάννης Δάλλας, ποιητής, δοκιμιογράφος και καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννί-

Ένα σημαντικό -οε ποοότητα και ποιότητα- υλικό, με το οποίο μπορεί κανείς να μελετήσει την πεζογραφική δημιουργία της λογοτεχνικής εθνικής μας ιστορίας των τελευταίων έξι αιώνων νων, για την περίοδο 1900-1914 και ο Γιώργος Κεχαγιόγλου, καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, για του ς τέσσερις πρώ τους αιώνες της νεοελληνικής γραμματείας. Η γνώση είναι απόρροια οκληρής δουλειάς. Η έρευνα και η μελέτη απαιτούν μεράκι, μέθοδο, υπομονή και επιμονή. Ολόκληρο το παρουσιαζόμενο εδώ έργο εί ναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας, της μεθοδικότητας, της επίμονης και επίπονης εργασίας καταξιω μέ νων, πανεπιστημιακών και μη, γραμματολόγων, ιστο ρικών, κριτικών και μελετητώ ν -π ολ λοί από τους ο ποίους είναι οι ίδιοι λογοτέχνες-δημιουργοί- που κλή θηκαν από τον ακάματο εμπνευστή του έργου, «συ ντονιστή» και χρηματοδότη της προσπάθειας, τον εκ δότη Παν. Σοκόλη. 0 Π. Σοκόλης, όμως, είχε και δημι ουργική συμμετοχή στο έργο. Έψαξε, βρήκε και επέλεξε την πλουσιότατη εικονογράφηση (σπάνιο και μο

ναδικό φωτογραφικό ιστορικό υλικό που στολίζει τις σ ελίδες όλω ν τω ν τόμων) με τη συνεργασία στους τελευταίους τόμους της κόρης του, Αθηνάς Σοκόλη. Στο ΐ2 το μ ο έργο με τίτλο «Η Παλαιότερη πεζογρα φίας μας» Συντακτικό Επιτροπή είναι οι: Νόσος Βαγενάς, Γιάννης Δάλλας και Κώστας Στεργιόπουλος. Σημαντική, όμως, είναι και η εργασία που έκαναν και όσοι παρουσιάζουν και ανθολογούν πρόσωπα και κεί μενα, οι κριτικοί το υ έργου κάθε παρουσιαζόμενου πεζογράφου. Παραθέτω τα ονοματεπώνυμα τω ν 47 κριτικών-μελετητών-ανθολόγων, οι οποίοι παρουσία σαν και έκριναν το έργο 93 πεζογράφων, καθώς και πολλά χρονικά, απομνημονεύματα, παραφράσεις ξέ νων συγγραφέων και ανώνυμα κείμενα της περιόδου 15ος αι. - αρχές 19ου αι.: Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Στέση Αθήνη, Γιώργος Αλισανδράτος, Γιώργος Αράγης, Αλέξ. Αργυρίου, Νό σος Βαγενάς, Βέρα Βασαρδάνη, Αθηνά Βογιατζόγλου, Ευριπίδης Γαραντούδης, Γεωργία Γκότση, Γιάννης Δάλλας, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Φώτης Δημητρακόπουλος, Μαριάννα Δήτσα, Στέφ ανος Διαλησμάς, Αλέξης Ζήρας, Τάκης Καγιαλής, Βικτωρία Καλατζοπούλου, Τάκης Καρβέλης, Κώστας Κασίνης, Αγγέλα Καστρινάκη, Άννα Κατσιγιάννη, Γιώργος Κεχαγιόγλου, Ελισάβετ Κοτζιά, Αικατερίνη Κουμαριανού, Κατερίνα Κωστίου, Γερασιμία Μελισσαράτου, Δώρα Μέντη, Δονάτος Μπέζας, Σοφία Ντενίση, Γ. Δ. Παγανός, Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Βίκυ Πάτσιου, Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού, Ράνια Πολυκανδριώτη, Αλεξάνδρα Σαμουήλ, Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, Φοίβος Σταυρίδης, Έρη Σ τα υ ρ ο π ο ύ λ ο υ , Κώ σ τας Σ τερ γ ιό π ο υ λ ο ς, H enri Tonnet, Γ. Φ αρίνου-Μ αλαματάρη, Άντεια Φραντζή, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Βικτωρία ΧατζηγεωργίουΧαοιώτη, Λίτσα Χατζοπούλου, Άννα Χρυσογέλου-Κατσή. Πολυσήμαντο ποιοτικά φιλολογικό έργο, σ ταθμός στη νεοελληνική γραμματεία, εντυπωσιάζει με την πληρότητα της ύλης του, τη μεθοδικότητα της πα ρουσίασης τω ν πεζογράφω ν και του έρ γου τους, την κριτική και συγκριτική ματιά τω ν σ υντελεστώ ν του. Η ιστορία και η θεωρία της λογοτεχνίας έρ χο νται ως αρωγοί στα ίδια τα κείμενα, στα οποία δίνε ται π ροτεραιότητα -ω ς αντικείμενα έρ ευ ν α ς-, μια και η ανάλυσή του ς είναι κειμενοκεντρική. Τα μέλη τη ς Συντακτικής Επιτροπής, αλ λά και οι παρουσιασ τές-ανθολόγοι συνθέτουν και προσφέρουν, με τις αντίθετες ορισμένες φ ορές απόψεις τους, νέα στοι χεία στη θεωρία της λογοτεχνίας, αλλά και με την ε ρευνητική τους επίμονη αναζήτηση και προσπάθεια νέα στοιχεία στην ιστορία της λογοτεχνίας. Δίνουν

μια πανοραματική θέα με τις κριτικές παρατηρήσεις τους, τις εύστοχες επισημάνσεις τους και τις όποιες εποικοδομητικές εκτιμήσεις τους για την πεζογραφία τω ν έξι τελ ευταίω ν αιώνων στο νεοελληνκό λογο

είναι έργο άλλων, σε άλλες εκδοτικές προσπάθειες. Γίνεται και θα γίνεται, σε πολυσέλιδα ειδικά ή μη βι βλία και περιοδικά, με μ ελ έτες, κριτικές, μονογρα φίες, μεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές δια

τεχνικό στερέωμα! Φωτίζουν νέα σημεία, διαφ ω τί

τριβές.

ζουν αδαείς, αλλά φιλομαθείς και ανήσυχους νέους

Οι στόχοι τω ν συντελεστών του έργου πέτυχαν στο βαθμό του εφικτού και τω ν κάθε είδους συγκυριών. Νομίζω ότι το «τέλειο» είναι μια ουτοπία ή, κατά κοινή ομολογία, μια διαρκής προσπάθεια!

Η πιο ούγχρονη και έγκυρη γραμματολογία της νεοε\\ηνικής πεζογραφίας αναγνώστες, συμβάλλουν στον πιο στέρεο θεωρητι κό οπλισμό φ οιτητώ ν και εκπ αιδευτικώ ν, δ ιαφ ω νούν, συμφωνούν, προσθέτουν, συγκλίνουν, αναζη τούν, κάποτε «στοχάζονται», καταγράφουν, αναδεικνύουν και επιχειρηματολογούν, χωρίς απεραντολο γίες και λεπτομερείς αναλύσεις, μια και το έργο έχει ως στόχο του να καταγράψει συνοπτικά, να παρου σιάσει υπεύθυνα και να ενημερώ σει τεκμηριωμένα και όχι να μελετήσει σε βάθος την πλουσιότατη, άλ λωστε, νεοελληνική αφηγηματική πεζογραφία. Αυτό

Αξίζουν συγχαρητήρια στον εκδότη Παν. Σοκόλη και στις Συντακτικές Επιτροπές όλων των σειρών, καθώς και στους παρουσιαστές-ανθολόγους. Έφεραν σε ε πιτυχές πέρας ένα όραμα, μια έμπνευση, μια σκέψη, μια ιδέα! Πραγμάτωσαν -και πρέπει όλοι τους να είναι περήφανοι γι' α υτό- ένα πολύ δύσκολο έργο: την έκ δοση μιας 28τομης Ανθολογίας και Γραμματολογίας για τη νεοελληνική αφηγηματική πεζογραφία, όμοια με την οποία νομίζω ότι δεν θα υπάρξει για αρκετά, α κόμη, χρόνια. Είναι, πλέον, η ώρα οι εκδόσεις «Σοκόλη» να επιχει ρήσουν ένα άλλο μεγάλο, μεγαλεπήβολο, πολύμο χθο αλλά σημαντικό εκδοτικό βήμα: μια πολύτομη έκδοση για την παιδική μας λογοτεχνία τω ν δύο τ ε λευταίων αιώνων (19ου και 20ού). Ελπίζουμε και α ναμένουμε!. □

Αναζητήστε το αφιέρωμα του διαβάζω στον Γ. Σεφέρη Αρ. 142 (23.4.86) • Μαρία Σταοινοπούλου: Χρονολόγιο Γιώργου Σεφέρη • Γιώργος Ιεφέρης Χφο Οκτ. '68 Ένα ανέκδοτο σχεδίασμα του Γ. Σεφέρη Παρουσίαση και σημειώσεις Π. Α. Ζάννας • Γιώργος Σεφέρης: Η ποίηση στον κινηματογράφο. Ένα άγνωστο κείμενο του ποιητή παρουσιαζόμενο από τον Αημήτρη Αασκαλάπουλο • Ανέκδοτη αλληλογραφία του Γιώργου και της Μαρώς Σεφέρη • Ανέκδοτες ημερολογιακές σελίδες της Μαρώς Σεφέ ρη, παρουσιασμένες από τη Μαρία Σταοινοπούλου • Νόσος Βαγενάς: Έξι νύχτες στην Ακρόπολη: Το ημε ρολόγιο ως μυθιστόρημα

• Βασιλική Κοντογιάννη: Ο Γ. Σεφέρης και το ημερο λόγιό του • Γιώργος Δανιήλ: Τρεις «στιγμές» με τον Σεφέρη • Αημήτρης Μαρωνίτης: Μύθος και ιστορία οτο Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ του Γιώργου Σεφέρη • Μιχόλης Πιερής: Συμβολή οτο θέμα της κυπριακής εμπειρίας του Γιώργου Σεφέρη • Μαρία Ιατρού: Στράτης θαλασσινός και Στρατής Τσίρκας.Ένα δείγμα της παρουσίας του Σεφέρη στις Ακυβέρνητες Πολιτείες • Μάκης Τρικούκης: Σεφέρης και Μοντάλε •Δ α ν . I. Ιακώβ: Η Ανδρομέδα του Γιώργου Σεφέρη • Αημήτρης Δαοκαλόπουλος: Βιβλιογραφικά (19791986)

ΘΕΑΤΡΟ

Σφαιρική διαπραγμάτευση ANGUS Μ . BOWIE

Α ρισγοφ άνης

Μ ύ θ ο ς , TcAcToupyia και κωμωδία Μτφρ.: Πόλυ Μοοχοπούλου Επιμ.: Ανδρ. Μαρκαντωνάτος Αθήνα, Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, 1999. Σελ. 313

fa ακόμα μ ε λ έ τ η για τα έ ν τεκ α σ ω ζό μενα έργα το υ Αριστοφάνη, η οποία παίρνει υπό ψη τ ις σ η μ α ν τικ ό τε ρ ε ς π ρ ο η γ η θ είσ ες . 0 σ υγγραφ έας διευρ ύνει και επ εκτείνεται, αυστηρά επ ικεντρ ω μένος στα δ ραματικά κείμενα και όσα γίας στη μ ελ έτη το υ δ ράματος και εξετά ζετα ι και σ τοιχεία τη ς επ οχής απ εικο νίζο ντα ι μέσ α το υ ς. η πρόσληψη τω ν αρ ισ τοφ α νικ ώ ν έρ γω ν από το Κάθε έρ γο ε ξε τ ά ζε τ α ι εν τα γ μ ένο στην ιστορία ή κοινό. (Επειδ ή όμω ς οι π λ ηροφ ορ ίες επ ' α υ το ύ τη μυθολογία τη ς αρ χ αιότητας μ ε πιθανές ερ μ η του θέματος δ εν είναι πολλές, καταλήγει και πάλι νείες κεντρικών και επ ιμέρους ιδεώ ν και γίνονται σε συμπεράσματα και εικασίες). Πολύ καλή μ ετά διασ υνδ έσ εις τόσ ο με το ιστορικό γίγνεσθαι όσο φραση, εξαιρετική επιμέλεια, ισχνό ευρετήριο.. και με όσα είναι γνωστά από τον αρχαίο βίο. Κατό

πιν το κείμενο τοπ οθετείται στο μωσαϊκό της α ττι κής κ ουλτούρα ς. Σ υ σ χ ετίζετα ι με ά λ λα κείμενα, με πρόσωπα και γεγονότα, αποσαφηνίζονται κατά το δυνατόν υπαινιγμοί και δ ιφ ορ ούμενες φράσεις ή ευρ ήματα. Κατά δήλω ση το υ σ υγγραφ έα, ακο λο υθείται η μέθοδο ς τη ς δομιστικής ανθρω πολο

ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥ

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Για τις απορίες του επιστήμονα Μ ΑΧ PLANCK

Νόημα και Ό ρ ια τη ς Θ <τ·κής Επιστήμης

Max P lanck Νόημα και Ό ρια της Θετικής Επιστήμης

Μτφρ.-Επιατ. επιμ.: I. Ν. Μαρκόπουλος Θεοσαλονίκη, University Studio Press, 1998. Σελ. 98

ρόκειται για την ελληνική μετάφραση μιας ομι1 1 λίας με τίτλο Νόημα και όρια της θετικής επιστήμης που εκφώνησε στο Βερολίνο το 1941 ο Μ. Planck (1858-1947), ένας από τους πρωτεργάτες της σύγχρονης φυσικής και της αποφασιστικής στροφής που σημειώ θηκε στο χώρο της φυσικής στις αρχές

0 Μ. Planck με επιστημονική καθαρότητα και με φιλοσοφικό βάθος επιχειρεί να εδραιώσει την κοομοεικόνα της φυοικής επιστήμης αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητά της και ταυτόχρονα καταδεικνύοντας τα όριά της του 20ού αιώνα (ο Μ. Planck τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ φυσικής το 1918). Ο Μ. Planck με επιστημονική καθαρότητα και με φ ιλο σοφικό βάθος επιχειρεί να εδραιώσει την κοσμοεικό να της φυσικής επιστήμης αναγνωρίζοντας την ανα γκαιότητά της και ταυτόχρονα καταδεικνύοντας τα ό ριά της. Ο επιστημονικός ρεαλισμός του Γερμανού ε πιστήμονα επιχειρεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού, προτείνοντας μια διαλεκτική τέτοια που να μην απορρίπτει a priori και κατηγορη-

ματικό τη θρησκεία και τις βαθύτερες ανθρώπινες υ παρξιακές ανησυχίες. Σε αυτήν την προοπτική το κεί μενο διατηρεί ανέπαφη την επικαιρότητά του, καθώς ανάλογοι προβληματισμοί ξανάρθαν στο προσκήνιο ύστερα από τη λεγάμενη «κρίση» της παραδοσιακής επιστημονικής λογικότητας και την απαίτηση νέων ι κανοποιητικών προτάσεων. Το κείμενο του Μ. Planck εξα κολ ουθεί να είναι επίκαιρο και γιατί επαναφέρει στο προσκήνιο παλαιότερα ερωτήματα και προβλη ματισ μούς γύρω από ζητήματα , όπως «απόλυτες προϋποθέσεις», «τελικές αρχές» και «τέλεια γνώση», τα οποία τόσ ο έντονα χάραξαν τον (επιστημονικό) ορθολογισμό του εικοστού αιώνα. Ο Μ. Planck κατα πιάνεται επίσης με μια σειρά από επιστημολογικά και γενικότερα φιλοσοφικά ζητήματα, όπως ο «μεταφυ σικός πραγματικός κόσμος», φαινόμενα και ουσία, η σχέση μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης, αλλά και ε κείνη μεταξύ θεωρίας και πράξης (πειράματος), ο ρό λος τω ν αφηρημένων μαθηματικών και οι δυνατότη τες τεχνικής εφαρμογής τω ν επιστημονικών γνώσε ων, ο καταμερισμός της επιστημονικής εργασίας και ούτω καθεξής. Και κάτι σημαντικό ακόμα: το κείμενο της ομιλίας του Μ. Planck αποδεικνύει περίτρανα ότι οι μεγάλοι επιστήμονες υπήρξαν πάντοτε και μεγάλοι φιλόσοφοι και στοχαστές, που ξέφ ευγαν από το πε

ριορισμένο πλαίσιο της εξειδικευμένης γνώσης και στοχάζονταν βαθύτατα πάνω στην επιστήμη τους. Συνεπώς, ο φιλοσοφικός στοχασμός και η επιστήμη συνιστούν ένα αδιάσπαστο ζευγάρι. Και αυτό είναι α νεξάρτητο από τις όποιες ενστάσεις και αμφισβητή σ εις σε επ ιμέρους π ροβλήματα (για παράδειγμα: σελ. 37-38 για τον καταμερισμό της εργασίας). Η παρούσα έκδοση προσφέρει σ τον 'Ε λ λην α ανα γνώστη τη δυνα τότητα να έρ θ ει σε επαφή «με τις αρχές και την επιστημονική σκέψη του Planck και α π οτελεί αναμφίβολα μια σημαντική προσφορά στην ιστορία και στη φιλοσοφία της φυσικής επιστήμης»

(σελ. 8), όπως ορθά παρατηρεί ο μεταφραστής και επ ιμ ελ η τ ή ς , κ α θ η γ η τή ς χ ημικ ής μηχ ανικής το υ Α.Π.Θ., I. Ν. Μαρκόπουλος. Οφείλουμε επίσης να υ πογραμμίσουμε ότι η προσπέλαση και η κατανόηση του έργου καθίστανται δυνατές στο ευρύτερο κοινό και χάρη στον εκτενή «Επίλογο» του Fritz Krafft, ο ο ποίος, ανασυγκροτώντας συνοπτικά το ιστορικό πλαί σιο τω ν εξελίξεω ν της φυσικής στην περίοδο 18501950, δίνει πολύτιμες πληροφορίες στον αναγνώστη και προχωρά και σε μια αποτίμηση τη ς προσφοράς του Μ. Planck. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΑΜΟΥΡΑΣ

ΛΕΥΚΩΜΑ

Έλληνες οτα βενετοιάνικα κανάλια Η

B c v c t i o τω ν Ε λ λ ή ν ω ν Επιμ.: Χρυσά Μαλτέζου Δίγλωσση έκδοση: Ελληνικά - αγγλικά

Αθήνα, Μίλητος, 1999. Σελ. 482

Β 6Η6ΤΚ«

m m 'x iM m m

Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας αποτέλεσε καίριο και καταλυτικό παράγοντα στη στήριξη και την ανάδειξη των ιδιαίτερων στοιχείων ταυτότη τας του νεότερου ελληνισμού. Οι ιστορικοί δεσμοί της πόλης με τον ευρύτερο ελληνικό χώρο του ύστερου βυζαντινού κόσμου, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, παρέμειναν αδιάλειπ τοι αλλά και μεταλλασσόμενοι στο διάβα των αιώνων διαμορφώνοντας εκείνες τις πο jp u λιτισμικές συνάφειες που δύσκολα χαρακτηρίζονται στη σύγχρονη εποχή των εθνικών κρατών. Πάντως, η της νέας αντίληψης της ευρωπαϊκής πραγματικότητας αγάπη και το μίσος μεταξύ Βενετών και Ελλήνων Βυζα

ντινών βρέθηκαν σε ατέρμονη εναλλαγή, αποφέροντας ένα λαμπρό μωσαϊκό ιστορικών γεγονότων και φαινομένων, αλλά και κοινωνικοπολιτικών, οικονομι κών και πνευματικών αμφίδρομων σχέσεων. Η πόλη του Αγίου Μάρκου ήταν αναπτυσσόμενη δύναμη τον 11ο αιώνα, όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έφθινε. Στα μετέπειτα χρόνια της βυζαντινής παρακμής, ήταν φυσι κό επακόλουθο η ανάδειξη της Βενετίας στο πλαίσιο

που το Βυζάντιο, γέρικο και αποψιλωμένο πια, αδυνα τούσε να παρακολουθήσει. Μια σταδιακή ανέλιξη, χά ρη σε διάφορους παράγοντες, της «πόλης χωρίς γη» μετέτρεψε την άσημη βυζαντινή επαρχία σε επικυρίαρ χο της αυτοκρατορίας. Γεγονός-σηματοδότης για τού το στάθηκε ένα χρυσόβουλο από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α' το 1082 που επέτρεπε στη Βενετία να εξα πλωθεί εμπορικά στα όρια του Βυζαντίου κι ακόμη πα

ραπέρα. Μετά την άλωση της Πόλης, η Βενετία μετε ξελίχθηκε στη χριστιανική ευρωπαϊκή δύναμη, που εμ φανιζόταν ως ένας τύποις σωτήραςτων κατακτημένων βυζαντινών εδαφών, αλλά σαφέστατα εξυπηρετούσε την εμπορική της κυριαρχία και τα δικά της πλάνα επε κτατικής πολιτικής. Σ' αυτό το πλαίσιο και με τη σταδιακή υποταγή των ελ-

Υποδειγματική έκδοοη με την πολυτέλεια, την προσεγμένη και λεπτολόγο αιοθητική άποψη που επιλέχβηκε ώστε να αναδείξει επακριβώς σπουδαιότατα κειμήλια ληνικών περιοχών στον οθωμανικό ζυγό, η Βενετία α ναλαμβάνει ρόλο μητρόπολης, την ώρα που το ανα γεννησιακό πνεύμα ακμάζει μαγνητίζοντας ευαίσθη τους ρέκτες από τις πρώην αυτοκρατορικές κτήσεις. Έτσι, αρχίζουν να συρρέουν ήδη από τον 13ο αιώνα Έλληνες Βυζαντινοί στη βενετική πολιτεία συμμετέχο ντας ενεργά στη διάχυτη ευφορία που δημιούργησε η Αναγέννηση. Η δημιουργία της ελληνικής κοινότητας πιστοποιεί τις ζυμώσεις που προηγήθηκαν για την απο δοχή των Ελλήνων στην πόλη, η οποία μεταλλάσσεται σε πνευματική πρωτεύουσα του ευρωπαϊκού κόσμου εκείνης της εποχής. Μέτοικοι από βενετσιάνικες κτή σεις στην Πελοπόννησο, τα Επτάνησα και την Κρήτη δημιουργούν έναν πυρήνα σύνδεσης με την παλιά αυ τοκρατορία της Ανατολής -πυρήνας που εξακτινίζεται τόσο στις οικονομικές συναλλαγές (εμπόριο, ναυτιλία, βιοτεχνία) όσο και στις τέχνες και τα γράμματα. Εκεί οι Βυζαντινοί λόγιοι μεταφέρουν τις φιλοσοφικές βάσεις του κατοπινού ουμανιστικού πνεύματος, εκεί οι ζωγρά φοι, οι μελωδοί, οι φορείς του γραπτού λόγου στρέ φουν το βλέμμα τους και επηρεάζονται αλλά και επη ρεάζουν την καλλιτεχνική δημιουργία. Η συμβολή των Ελλήνων στο οικονομικό και πολιτισμικό θαύμα που αποτέλεσε η Βενετία ήταν καθοριστική. Η Ελληνική Αδελφότητα, η Confraternita Greca, εξελισ σόμενη τελικά σε δυναμικό παράγοντα της δημόσιας ζωής της Γαληνοτάτης, πραγματοποίησε σημαντικό και πολυεπίπεδο έργο στη διατήρηση του ελληνικού στοι χείου ανά τους αιώνες. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στη συνοικία των Ελλήνων, το περίφημο Campo dei Greci,

έγινε φάρος και θεματοφύλακας για τα ελληνικά γράμ ματα, με ακτινοβολία έως σήμερα. Το παρόν λεύκωμα επιδιώκει να μας γνωρίσει από κο ντά το σπουδαίο αυτό κέντρο του ελληνισμού. Η δια κεκριμένη ερευνήτρια και συγχρόνως πρόεδρος του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, Χρύσα Μ αλτέζου, ανέλαβε το καθήκον να «περιαγάγει» τον αναγνώστη του τόμου τόσο στη σημαντικότητα της ιστορικής παραμέτρου που αποτέλεσε η Βενετία για τη συνέχεια του ελληνισμού όσο και στο αθησαύριστο corpus του πολύτιμου αρχειακού και άλλου υλικού, που διαφυλάσσεται σήμερα εκεί με τη συνδρομή της ελληνικής παροικίας και της επιστημονι κής εστίας που ακάματα παράγει ουσιώ δες έργο σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Η έκδοση από τη «Μίλητο» εί ναι υποδειγματική με την πολυτέλεια, την προσεγμένη και λεπτολόγο αισθητική άποψη που επιλέχθηκε, ώστε να αναδείξει επακριβώς τα σπουδαιότατα κειμήλια που έχει στους κόλπους του το Ίδρυμα. Οι φωτογραφικές αποτυπώσεις είναι άψογες και περιλαμβάνουν χαρα κτηριστικά δείγματα από τη συλλογή φορητών εικό νων, προσωπογραφιών, διάφορα χειρόγραφα, προνό μια και πατριαρχικές επιστολές, βιβλία από την πλούσια βιβλιοθήκη της Αδελφότητας, εκκλησιαστικά άμφια και μικροαντικείμενα. Η ιστορική διαδρομή των εν Βενετία Ελλήνων ηεριγράφεται από τη Χρ. Μαλτέζου λιτά και κατατοπιστικά περνώντας από τις σχέοεις Βυζαντίου και Βενετίας πριν και μετά την πτώση της Κωνσταντι νούπολης, την οργάνωση της Αδελφότητας και την ί δρυση του καθεδρικού ναού του Αγίου Γεωργίου, τη δράση της Φλαγγινείου Σχολής και του νοοοκομείου και φτάνοντας έως τους τομείς δραστηριότητας των Ελλήνων στην πόλη και τη λειτουργία του επιστημονι κού ιδρύματος από το 1958 και ένθεν. Είναι αξιοσημεί ωτο το γεγονός ότι το Ινστιτούτο παραμένει το μοναδι κό ερευνητικό ίδρυμα της χώρας μας εκτός συνόρων και έχει θέσει ως σκοπό του τη μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού του βυζαντινού, μεταβυζαντινού και νε ότερου ελληνισμού με βάση τις πηγές που φυλάσσο νται στα αρχεία και τις βιβλιοθήκες της Ιταλίας. Η έκδοση που φέρει τον τίτλο Η Βενετία των Εήήήνων ανταποκρίνεται στο επιστημονικό κύρος του Ιδρύματος προβάλλοντάς το με σεβασμό και υψηλό καλλιτεχνικό αισθητήριο. Εκτός της χειροποίητης κασετίνας, παρέχε ται ακόμη στους αναγνώστες ένα συνοδικό χρυσόβουλο σιγίλλιο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωαννίκιου Β' φιλοτεχνημένο στην πρωτότυπη μορφή του. Μια σπουδαία έκδοση που δεν πρέπει να περάσει απα ρατήρητη. ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Σχολική πειθαρχία

ρο της παιδαγωγικής και τη ς κοινω νιολογίας. Το θέμα της πει θα ρχία ς ε ξε τ ά ζ ε τ α ι τόσο από την π λευ ρά τω ν μαθητώ ν και των εκπαιδευτικών ό σο και από τη δυναμι κή του πλαισίου της σ χολικής τά ξη ς και της ενδοσχολικής ε πικοινωνίας.

ΑΡΓΥΡΗΣ Γ. ΚΥΡΙΔΗΣ

Η πειθαρχία στο σ χολείο Θεωρία κ αι Έρευνα Αθήνα, Gutenberg, 1999. Σελ. 224

α προβλήματα πειθαρχίας αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στη σχολική τάξη και μόνιμο παράγο ντα όχλησης της καθημερινής εκπαιδευτικής δια δικασίας. Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν την πειθαρχία ως μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της εκπαι δευτικής πράξης, που διαμορφώνει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικα σίας. Στο βιβλίο γίνεται μια σύνθεση των διατυπωμένων θ ε ωρητικών και ερευνητικών προσεγγίσεων από το χώ

Η εργασία αυτή του Α. Κυρίδη προσφέρει μια συνθετική θεώρηση του ζη τήματος και μια διεξοδική βιβλιογραφική ανασκόπηση, που μπορούν να αποτελόσουν βάση για περαιτέρω θεωρητικές αναλύσεις και ερευνητικές προσεγγίσεις. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΠΑΙΔΙΚΑ

Απολαυστικά παραμύθια Τα ωραιότερα παραμύθια από τη Ρωοια Εικον.: Μ. Μπελιάγεβα Μτφρ.: Φ. Ζερβού Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 100 1 Π λλο ένα βιβλίο από τις εκδόσεις «Πατάκης», που r l μαζί με το βιβλίο Ζακ Περρό Τα ωραιότερα παραI I μύθια, που εκδόθηκε επίσης φέτος, απαρτίζουν για την ώρα τη θαυμάσια σειρά «Τα καλύτερα παρα μύθια του κόσμου». Στο βιβλίο που παρουσιάζουμε εί ναι συγκεντρωμένα σημαντικά παραμύθια της Ρω σίας. 0 αναγνώστης, μέσα από απολαυστικά περιστα τικά με βασιλιάδες, ζώα όλων των ειδών και, βέβαια, λαϊκούς ανθρώπους και καταστάσεις όπου το απρόο πτο, η αποφασιστικότητα και η μαγεία κυριαρχούν, θα συναντήσει αξίες και έννοιες όπως η αγάπη, η φιλία, η

π λεονεξία, η αχαρι στία, η γενναιοδωρία, η δικαιοσύνη, η απε ρισκεψία, για να δια πιστώσει (κυρίως ο ε νήλικος) ακόμα μια φορά τη παγκοσμιό τητα τω ν αξιών που εγγράφουν, αλλά και τη ν ο μ ο ιό τη τα τω ν μοτίβων και τω ν λει τουργιών που απστυπώνουν γνωστά ε υ ρωπαϊκά παραμύθια και, βέβαια, δικά μας λαϊκά παρα μύθια. Η θαυμάσια εικονογράφηση της ζωγράφου της φημισμένης ρωσικής σχολής Μαριάνας Μπελιάγεβα συμπληρώνει το ονειρικό τοπίο της γλαφυρής αφή γησης και προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα στον α ναγνώστη κάθε ηλικίας. (Γό όλες τις ηλικίες και via μεγάλους) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

Πάντα υπάρχουν φίλοι ΕΝΤΙΘ ΣΡΑΪΜΠΕΡ-ΒΙΚΕ

Λεονάρντο Εικον.: Κ. Χόλλαντ Μτφρ.: Μ . Κοντολέων Αθήνα, Πατάκης, 1999. Σελ. 30 ι φίλοι δεν βρίσκονται τυχαία, αλλά αποισιούνται. Αυτήν την αλήθεια γνώρισε ο λαγός Λεονάρντο, που ήταν ένας αλτρ ουισ τής ε φ ε υ ρ έτης. Επειδή αισθανόταν μόνος, απ οφάσισε να κ ατασ κ ευά σ ει μια ... Μ ηχανή α ν εύ ρ εσ η ς φ ίλω ν! Ποτέ όμω ς δ εν την τέλ ειω ν ε, αφ ού, όταν επιχει ρούσε να την ξεκινήσει, έβα ζε σε προτεραιότητα κάποια άλλη μηχανή -α ς πούμε τη Μηχανή Εξουδετέρω σ ης Κυνηγών-, την οποία και τέλ ειω νε, για να βγ άλει από δ υ σ κο λ ίες το υ ς ά λ λ ο υ ς. Έτσι ό μω ς, και δίχως να το καταλάβει, απ έκτησ ε π ολ λο ύς και ειλικρινείς φ ίλους ματαιώ νοντας τα υ τό

χρονα και την κατασκευή της Μηχανής Ανεύρεσης Φίλων. Είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο με πολυσημικό αναγνωστικό περιεχόμενο, απ' όπου η κάθε ηλικία προολαμβάνει και μια διαφορετική μεταβλητή του ίδιου θεματικ ού πυρήνα. Αλήθεια, πέρα από ένα

πρώτο επ ίπ εδο που έχ ει σχέση με τον αλτρ ουισ μό και τ η ν α λ η θ ιν ή φ ιλ ία που κ ατακτιέται μ έσ α από τη ν κ α τα ν ό η σ η και τ η ν έ γ ν ο ια για το ν Ά λλον, ποι α ν ο ύ δ ε ν πάει το μυα λό σ τους κάθε λογής σύγ χρονους εφ ευ ρ έτες , στα πολλαπλά εφ ευρ ήματά το υ ς και στον... υπέροχο κόσμο που μας ετο ιμ ά ζουν, α λ λά και σ ε κ είνο υς που τα ε φ ευ ρ ή μ α τ ά του ς στοχεύουν σ' έναν καλύτερο κόσμο! Διαβάζοντας και π ροτείνοντας τέτο ια βιβλία, που μας έρ χο ντα ι από το εξω τερ ικ ό , συνάμα διαπ ι στώνει κανείς -α υ τ ό έχει και αλλού επ ισημανθείότι σπάνια γρ άφ ονται από Έ λ λη ν ες σ υγγρ αφ είς βιβλία μ ε ο λ ιγ ό λ εξο κείμενο, τα οποία παραπέ μπουν σε μια παρόμοια πολυεηίπ εδη αναγνωστική ανταπόκριση.

(Για παιδιά από 4-5 ετώ ν και για μεγάάους) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΑΤηγ1900

Δημοοιιυμίνα τόπ ο ι ημερολόγια, εφημερίόεξ και περιοδικά. Ιτιγμίξ από την πνευματική, καλλιτεχνική και κοινωνική (ωή των αρχών του αιώνα

από το αρχε ί ο τ ου

Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ Ζ Ε Β Ε ΛΑ Κ Η

Από τ ο ν «Φάρο της Ανατολής», το πρωτότυπο ημερολόγιο της Πόλης των αρχών του 20ου αιώνα, διαλέξαμε τα κείμενα και τις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε σήμερα. Στον πρώτο τόμο του, με τις 480 σελίδες και τις 204 εικόνες, περιλαμβάνονται ποικίλες πληροφορίες για θέματα ημερολογίων, για ιστορικά και εκκλησιαστικά ζητήματα. Καταγράφονται οι ηγεμόνες και αρχηγοί της Ευρώπης και των άλλων ηπείρων. Παρουσιάζονται αναλυτικά από ιστορική, γεωγραφική και κοινωνική άποψη η οθωμανική αυτοκρατορία και το Ελληνικό Βασίλειο. Εκπλήσσει ο λεπτομερής κατάλογος με τα ονόματα των προσώπων που κατέχουν διοικητικές θέσεις, στις κάθε είδους υπηρεσίες, των δύο γειτονικών χωρών. Στο υπαλληλικό προσωπικό της πρεσβείας μας στην Κωνσταντινούπολη, λόγου χάριν, συναντάμε στη θέση του γραφέα τον Γ. Μαζαράκη, που γνωρίσαμε τελευταία από το θαυμάσιο ταξιδιωτικό r o i/Τήνος 1884 των εκδόσεων «Φιλιππότη» (1999). Ενδιαφέρον έχει και η γνώμη που διατυπώνει ο εκδότης του Ημερολογίου, I. Γ. Σακελλαρίδης, για την αρχή του 20ού αιώνα·. «Τη 1 1ανουάριου του έτους 1901 εισερχόμεθα αναντιρρήτως εις τον εικοστόν αιώνα». Οι δύο επιλογές που ακολουθούν αποσπάστηκαν από τ ο ν «Φάρο της Ανατολής» του 1901 αλλά τα σχετικά κείμενα ανήκουν στο 1900, αφού έχουν ως ένδειξη χρόνου γραφής ημερομηνία του περασμένου έτους. Παρουσιάζουν τον Γεώργιο Σουρή (1853-1919) στον κολοφώνα της δόξας του και τον σχεδόν άγνωστο τό τε -σημαντικό αργότερα- Ζακύνθιο λόγιο (ιστοριοδίφη) Λεωνίδα Ζώη (1865-1956). Γ.Ζ. Υ.Γ. Όπως είχε την καλοσύνη να με πληροφορήσει ο Μόνος Χαριτάτος, στο Ε.Λ.Ι.Α. υπάρχει δεύτερος τόμος του 1902 του «Φάρου της Ανατολής».

Εν Αθήναις Εβδομαδιαίον σατιρικόν φ ύ λ λ ο ν εις σ τίχους, μοναδικόν εις το είδ ο ς του, απλήστως αναγινωσκόμενον υφ ' όλω ν τω ν Ελλήνων και ιδίως της ανώ τερος κοινωνίας, εκδίδοται από δέκα και επτά ήδη ετώ ν υπό το υ κ. ΓΕΩΡΓ. ΣΟΥΡΗ. Συνδρομή ετήσια: εσωτερικού, δρ. 8, εξωτερικού, φρ. 10. Ο κ. Γ. Σουρής είναι έξοχος ποιητική ιδιοφυία, στιχουργών μ ετ' απίστευ το υ ευχερείας και ουδέποτε αναγκαζόμενος να επανόρθωση του ς γραφ έν τας στίχους, το δ ε π ερ ιεργότερον ότι γράφ ω ν α δ υν α τεί να δ ια τύ πωση τα ς ιδ έας του εν πεζώ λόγω. 0 κ. Γ. Σουρής εποίησε μέχρι σ ήμε ρον περισ σ οτέρους στίχους από πάντα ά λ λο ν άνθρωπον. Η κ. Σουρή κατάγεται εκ Κω ν/πόλεω ς, εκ τη ς οικ ογένειας Ροδοκανάκη, είναι γυνή ευπ αίδευτος και ευφ υεσ τά τη και διευθύνει μόνη όλην την χρηματικήν διαχείρισιν του Ρωμηού.

Γεώργιος Σουρής

Διά τω ν αμιμήτω ν στίχων του Ρωμηού σατιρίζονται αι πολιτικοί ασχημίαι και τα κοινωνικά ελαττώ ματα του ελληνικού βασιλείου. Διά τω ν δύο συμβολικών του ηρώων, του Φ ασουλή και του Π ερικλέτου, ο Ρωμηός εκ φ έρ ει υπό την μορφ ήν τη ς σ άτιράς πικρός α λ λά μεγάλα ς αλ ή θεια ς και γνώ μας διδακτικός. 0 κ. Σουρής εξέδ ω κε και πολλούς τόμο υς ά λ λων ποιητικών έργων, τα οποία περιποιούσι μεγάλην τιμήν εις την ανεξά ντλ ητον το υ ποιητού γονιμότητα και ευφ υΐαν. 0 δαιμόνιος στιχουργός μετέφ ρασ εν εσχάτω ς τα ς Ν εφ έλα ς το υ Αριστοφάνους, αίτινες παρεστάθησαν προ μικρού από σκηνής, σχούσαι έκτακτον επιτυχίαν και δικαιώσασαι την φήμην του ανταξίου μεταφραστού.

ΑΙ ΜΟΥΖΑΙ Εν Ζακύνθω Εκδίδοται κατά δεκαπενθήμερον. Συνδρομή: Εν Ζακύνθω, ετησία δρ. 5, εξάμηνος δρ. 5, τρίμην. δρ. 1,50. Εν ταις επαρχ. ετησία δρ. 7, εξάμ. δρ. 4, τρίμ. δρ. 2. Εξωτερικού ετησία φρ. 8, εξάμ. φρ. 4. ΛΕΩΝΙΔΑΣ X. ΖΩΗΣ, διευθυντής. Περιοδικόν φιλολογικόν και κοινωνικόν, ιδρυθέν τω 1892 και έχον ως συνεργάτας του ς κυριωτέρους Ζακυνθίους λογίους και πλείστους άλλους Έλληνας και ξένους. □ Λεωνίδας Γ. Ζώης

ΠΕΝΤΕ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ Τ ο δ ια β ά ζ ω , σ υ μ μ ε τ έ χ ο ν τ α ς ο τ ο ν ε ο ρ τα σ μ ό τ ω ν 1 0 0 χ ρ ό ν ω ν απ ό τη γ έ ν ν η σ η το υ πρ ώ του ν ε ο έ λ λ η ν α ν ο μ π ε λ ίο τα , α φ ιερώ νει έ ν α ιδ ια ίτερο τ ε ύ χ ο ς σ τη ζ ω ή κ α ι το έ ρ γ ο του Γ ιώ ρ γο υ Χεφ έρ η. Τ α κ ε ίμ ε ν α , που α π ο τε λ ο ύ ν το α φ ιέ ρ ω μ α , π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α κ α λ ύ ψ ο υ ν έ ν α ν ευρύ κ ύ κ λ ο π ρ ο β λ η μ α τ ικ ώ ν που κ α τα γ ρ ά φ ο ν τα ι από τ η ν ποίησή το υ κ α ι ν α ε ισ έ λ β ο υ ν σ ' έ ν α ν δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό δ ιά λ ο γ ο με τ ο ν σ ημ α σ ια κ ό τ η ς ο ρ ίζο ν τ α . Τ ο ε ισ α γ ω γ ικ ό κε ίμ ε ν ο το υ R o d e r ic k B e a to n χα ρ το γ ρ α φ ε ί τ η ν ε υ ρ ύ τε ρη π ε ρ ιο χή τ η ς σ εφ ε ρ ικ ή ς π ο ιη τικ ή ς ε ξ έ λ ι ξ η ς , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τα ς τη β άση γ ια τ ις ε ξε ιδ ικ ε υ μ έ ν ε ς α ν α γ ν ώ σ ε ις που α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν . Τ ο κ ε ίμ ε νο το υ Μ ιχ ά λ η Τ σ ια ν ίκ α κα τα γ ρ ά φ ε ι μια κ α τά δ υ σ η σ το π ο ιη τι κ ό υ λ ικ ό το υ Ζ ε φ έ ρ η , σε μια σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ε ν ό τ η τ α έ ρ γ ω ν , α π ο σ κ ο π ώ ν τ α ς σε μια ε κ τ ω ν έ ν δ ο ν π ρ α γ μ α το γ ν ω σ ία τ η ς π ο ιη τικ ή ς το υ κ ο Δ ύ ο θ ε μ ε λ ια κ έ ς α π ό ψ εις τ η ς π ο ιη τ ικ ή ς το υ α ν α λ ύ ο ν τ α ι σ τα κ ε ίμ ε ν α τ η ς Μ ά ρ θ α ς Κ λ η ρ ο ν ό μ ο υ κ α ι το υ Α ν τ ώ ν η Α ρ α κ ό π ο υ λ ο υ . Η π ρ ώ τη α φ ορά σ τη λ ε ιτο υ ρ γ ία τη ς μ ν ή μ η ς κ α ι το υ τρ ό π ο υ , με τ ο ν οποίο ο Χεφ έρ η ς σ χ ε τ ίζ ε τ α ι με το π α ρ ε λ θ ό ν μέσα από τη σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η α ν τίλ η ψ η το υ ισ τ ο ρ ικ ισ μ ο ύ , που α ν α π τ ύ χ θ η κ ε σ τ ο ν τό π ο μ α ς μ ετά τ η ν ίδ ρ υ σ η το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς . Η α ν ά λ υ σ η τ η ς Κ λ η ρ ο ν ό μ ο υ υ π ο δ εικ νύ ε ι τα π ο λ ιτ ισ μ ικ ά δ ια κ ε ίμ ε ν α που κ α τ α γ ρ ά φ ο ν τ α ι σ τη σ ε φ ε ρ ικ ή π ο ιη τικ ή κα ι κα τα δ ε ικ ν ύ ε ι τ η ν α ν τιν ο μ ικ ή σ χ έσ η το υ ς . Ο Α ν τ ώ ν η ς Δ ρ α κ ό π ο υ λ ο ς δ ιερ ευ ν ά τη σ χ έ σ η το υ Ζ ε φ έ ρ η με τη γ ε ν έ θ λ ια ε στία το υ , ιδ ω μ έ νη μέσα από τα μ ά τια τ η ς ν ο σ τ α λ γ ία ς , μετά τ η ν ε π ίσ κ εψ ή το υ σ τα μ ο ν α σ τή ρ ια τ η ς Κ α π π α δ ο κ ία ς . Η α π ώ λ εια το υ μ υ θ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ τ η ς Μ ικ ρ ά ς Α σ ία ς π α ίρ νει γ ια τ ο ν Ζε φ έρ η μια δ ιά στα σ η υ π α ρ ξια κ ο ύ κ ε ν ο ύ , το οποίο α δ υ να τε ί ν α π λ η ρώ σει το π ο λ υ μ έ ρ ιμ ν ο πα ρ ό ν το υ έ θ ν ο υ ς κ α ι του ατό μο υ . Η κα τά θ ε σ η το υ υ π ο γ ρ ά φ ο ν το ς το α φ ιέ ρ ω μ α , τ έ λ ο ς , ε π ιχειρ εί ν α δ ια β ά σ ει τη σ ε φ ε ρ ικ ή π ο ιη τικ ή ω ς α τ ο μ ικ ό λ ό γ ο κ α ι σ υ λ λ ο γ ικ ό π ρ ο σ ω πείο μ ια ς ιδ εο λ ο γ ία ς που κ υ ρ ιά ρ χ η σ ε μετά τ ο ν π ό λ εμ ο κ α ι λ ε ιτ ο ύ ρ γ η σε ε ξο υ σ ια σ τικ ά , ω ς η ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή μετατόπισ η ε ν ό ς ε λ λ ε ίπ ο ν το ς α ν α κ α ιν ισ τ ικ ο ύ π ρ ο τά γ μ α τ ο ς σ τ η ν π ρ α κ τ ικ ή κ α ι τ η ν π ρ ο ο π τικ ή το υ κ ο ι ν ω ν ικ ο ύ μ α ς χ ώ ρ ο υ . Ο ι π έντε α ν α γ ν ώ σ ε ις α π α ρ τ ίζο υ ν μια ε ν ό τη τα α λ λ η λ ο σ υ μ π λ η ρ ο ύ μ ε ν η που α π οβλέπει σ τη ν επα να θ έσ πισ η σ χ έ σ ε ω ν με τα μ ε γά λ α ο ν ό μ α τα του πρόσφ α το υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς κα ι ευελπ ισ τεί ό τι κά πο ια σ τιγμ ή θ α α π ο κ τή σ ο υμ ε το θ ά ρ ρ ο ς ν α π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε σ τη σ ύ ν θ ε σ η μ ια ς α ν τιπ ρ ό τα σ η ς γ ια τα λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά μ α ς πρ ά γμ α τα . Επιμέλεια α φ ιε ρ ώ μ α το ς: Β ρ α σ ίδ α ς Κ α ρ α λ ή ς Ιη μ ά ω ο η : Αφ ιέρω μα ιπ ίσ ης σ το ν Γιώ ρ γο Ζεφ έρη έχει κά νε ι το « δια β ά ζω » το 1 98 6 (Α ρ . 143, 3 3 / 4 / 8 6 ) .

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙ ΟΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ

Σημείω ση; Το εικονογρ α φ ικό ολ ικό προέρχεται από Τα Ελ λ η ν ικά Νόμπελ της έκΒοσης "Επτά Η μ έρ ες" τη ς α Κ αθ ημερινής».

Γιώργος [ ( φ ί ρ η ς :

Μι α

εισα

το υ RO D ER IC K BEATON

fp \\

Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1900, αλλά έφ υγε για την Αθήνα με την οικογένειά του το 1914. Η Μικρασιατική κα ταστροφή είχε σαν συνέπεια να παραμείνει για όλη την υπόλοιπη ζωή του κυριολεκτικά εξόριστος.

Ως Φοιτητής της Νομικής στο Παρίσι, μεταξύ 1918 και 1924, ο Σεφέρης μελέτησε και εμπέδωσε κάθε καινούριο κίνημα της γαλλι κής λογοτεχνίας τω ν πρώτων δεκαετιώ ν του αιώνα του. Τα πρώτα του ποιήματα, και ένα μεγάλο μέρος των κριτικών και θεωρητικών προϋποθέ σεων τις οποίες επεξεργάστηκε σε όλη τη μετέπειτα ζωή του, φέρουν εμΦανώς τα σημάδια της ανάγνωσης των έργων του Paul Valery, του Jules Laforgue, του Paul Claudel, του Andr6 Cide, του L6on-Paul Fargue και του Jean Mor6as (πραγματικό όνομα του Ιωάννη Παηαδιαμαντόπουλου, με τον οποίο ο Σεφέρης ένιω θε, για ευνόητους λόγους, μιαν ορισμένη συγγέ νεια). Πολλοί από αυτούς, ιδιαίτερα μάλιστα ο Val6ry και ο Laforgue, είχαν ήδη καταστεί το γόνιμο έδαφος για τον Αγγλο-Αμερικανό ποιητή Τ. S. Eliot, το έργο του οποίου ο Σεφέρης έφ θασ ε να θαυμάζει βαθύτατα όταν μετέβη στην Αγγλία το 1 9 3 1 .0 Σεφέρης παρουσίασε τον Eliot στην Ελλάδα μέσω της συλλογής μεταφράσεων με τον τίτλο Η Έρημη χώρα και άηηα ποιήμα τα (1936), στην οποία ηροέταξε εκτενή εισαγωγή. Περί τα τέλ η του 1926 ο Σεφέρης έγινε μέλος του διπλωματικού σώμα τος, όπου υπηρέτησε μέχρι το 1964, έχοντας φτάσει στο βαθμό του πρε σβευτή (τελική τοποθέτησή του υπήρξε το Λονδίνο, 1957-62). Σ' όλο αυτό το διάστημα, η επαγγελματική απασχόλησή του με τις υποθέσεις του κρό τους και ο ρόλος του ως ποιητή και δοκιμιογράφου θα συνυπάρξουν με

Από την απονομή του Νόμπά Λογοτεχνίας (Στοκχόλμη, 10/12/1963) αρκετή δυσφορία. Η διπλωματική σταδιοδρομία του Σε-

το 1924 κατά την πρώτη του επίσκεψη στο Λονδίνο, α

φ έρη, ωστόσο, είχε σημαντικότατες επιπτώσεις στην ποίησή του. Από τα τέλ η της δεκαετίας του '30 και εξής, ο Σεφ έρ η ς αναμείχθηκε εν εργ ά, ως διπ λω μάτης, σε πολλά καίρια προβλήματα της σύγχρονής του Ελλάδας. Τα ζητήματα αυτά υπήρξαν πολλαπλά, όπως η σχέση του δικτατορικού καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά με τη Μ εγάλη Βρετανία κατά την πορεία προς τον β' παγκό σμιο πόλεμο, οι εσωτερικές διαμάχες της ελληνικής κυ βέρνησης του Κάιρου κατά τη διάρκεια του πολέμου, η τοποθέτηση του Σεφέρη κατά τον Εμφύλιο πόλεμο που του στοίχισε φίλους και επιρροή εκατέρωθεν, η επιμονή του για την αυτοδιάθεση τω ν Ελληνοκυπρίω ν κατά τη δεκαετία του '50 και ο ρόλος του, πρώτα στα Ηνωμένα Έθνη και κατόπιν ως πρεσβευτή στη Μ εγάλη Βρετανία, στα παρασκήνια μιας διπλωματικής λύσης του Κυπρια κού ζητήματος, με τις συμφωνίες της Ζυρίχης και Λονδί νου, το 1959. Τέλος, η γενναία του απόρριψη όλων των επαγγελματικών αρχών της ζωής του, το 1969, όταν έ σπασε τη σιωπή το υ και αποκήρυξε τη στρατιωτική δι

νασυγκροτεί ένα ξένο και τρομακτικό αστικό τοπίο, ό που η ορχήστρα πνευστών του Αγγλικού Στρατού της Σωτηρίας, που ακούγεται μέσα από τη γνωστή πυκνή ομίχλη το υ Λονδίνου, συνιστά τη διακωμώδηση κάθε σωτηρίας μέσα σε έναν τόπο όπου ακόμα και οι ά γγε λοι είναι «μαράζι». Άλλα πρώιμα ποιήματα εξυμνούν, μ' έναν φουτουριστικό τρόπο, αντικείμενα όπως τα αυτο κίνητα και οι ρουκέτες. Ένα άλλο ποίημα, γραμμένο το 1928, αρχίζει:

κτατορία των συνταγματαρχών. Τα πρώτα ποιήματα του Σεφέρη, τυπωμένα το 1931 σε ένα τομίδιο με τον κάπως προκλητικό τίτλο Στροφή, α σχολούνται άμεσα με τα συμπτώματα τη ς νεοτερικότητας. Το πρωιμότερο από αυτά «Fog», που γράφτηκε

Οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης δε θα γνωρίσουν ποτέ τη δροσούήα που κατεβαίνει στην Κηφισιά (Ποιήματα, σελ. 81) Ωστόσο, με τη συλλογή Μυθιστόρημα (1935), ο Σ εφ έ ρης άρχισε να αποκρυσταλλώνει το τοπίο που θα του προσέδιδε φήμη στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το το πίο αυτό είναι το λιτό, ηλιοκαμένο τοπίο του Αιγαίου, το καμωμένο από χώμα και βράχια, όπου το νερό είναι σπά νιο και ο ήλιος είναι τόσο ανελέητος όσο και οι αρχαίες Ερινύες. Το τοπίο αυτό, το οποίο αναπαριστάται με τρόπο άχρονο μέσα στο Μυθιστόρημα, οι αρχαίοι μύθοι τω ν θεώ ν και τω ν ηρώων, όπως και οι ηρωικοί θρύλοι τω ν Αργοναυ-

τα χέρια μου χάνουνται και με πλησιάζουν ακρωτηριασμένα (Ποιήματα, σελ. 45)

Ο Γ. Ιεφίρης οτιj βιβλιοθήκη του (φωτ.: αρχείο Β. Λαμνάτου) ιώ ν και του Τρωικού πολέμου, παρουσιάζονται μέσα α πό μια αλυσίδα ασ ύνδετω ν αποσπασμάτων. Από τον στενό, κλειστό κόσμο του Μυθιστορήματος δεν υπάρχει απόδραση, ούτε από το τοπίο, ούτε από τους αιώνια ε παναλαμβανόμενους κύκλους της βίας και της εκδίκη σης, που αποτελούν το πρωταρχικό υλικό όχι μόνο του μύθου αλλά και της ελληνικής ιστορίας, αρχαίας και σύγ χρονης. Από τα μέσα της δεκαετίας του '30 και εντεύθεν, η πα ρουσία του παρελθόντος καθίσταται διαρκές σημείο α ναφοράς στην ποίηση του Σεφέρη. Στο Μυθιστόρημα η παρουσία αυτή είναι επώδυνη:

Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ ' ακουμπήοω. Έπεφτε στο όνειρο καθώς έβγαινα από το όνειρο έτσι ενώθηκε η ζωή μας και θα είναι πολύ δύσκολο να ξαναχωρίσει. Κοιτάζω τα μάτια· μήτε ανοιχτά μήτε κλειστά μιλώ στο στόμα που όλο γυρεύει να μιλήσει κρατώ τα μάγουλα που ξεπέρασαν το δέρμα. Δεν έχω άλλη δύναμη-

Το αρχαίο μάρμαρο, το άγαλμα, έχει ανεπανόρθωτα α κρωτηριαστεί από τα χρόνια που χωρίζουν τον ζωντανό τεχνίτη, που κάποτε το έπλασε, από τον ποιητή, τον τ ε χνίτη του σήμερα. Κατά συνέπεια, το μαρμάρινο κεφάλι παραμένει σιωπηλό, δεν μπορεί να του διδάξει τίποτε. Αλλά ο σημερινός τεχνίτης δεν μπορεί να αποδράσει α πό το πεπρωμένο αυτό, που έχει πέσει στα χέρια του α πό τη στιγμή που πρωτοξύπνησε· το ανυπόφορο βάρος του παρελθόντος τον συντρίβει. Τα χέρια, που έπρεπε να είχαν στρέφει τις δικές τους δημιουργικές ορμές σε έργα τέχνης, έχουν κοπεί από την ακούσια προσκόλλη ση στο παρελθόν, μέσα από τη μορφή του αγάλματος. Στα μεταγενέστερα ποιήματά του ο Σεφέρης θα στραφεί όλο και περισσότερο προς την ανεύρεση μιας εξιδανικευμένης εκδοχής του παρελθόντος ως μέσου σω τη ρίας μέσα σε ένα ταραγμένο παρόν. Αυτή η στροφή, τό σο οικεία στην αγγλόφωνη ποίηση, από τα παραδείγμα τα του Τ. S. Eliot και του Ezra Pound πριν από αυτόν, ό πως και του W. Η. Auden κατόπιν, σημαδεύτηκε στην πε ρίπτωσή του από τα χρόνια του β' παγκοσμίου πολέμου. 0 Σεφέρης πέρασε τα χρόνια του πολέμου στην υπηρε σία της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στην Αίγυπτο. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944 και κάτω από τη σκιά ενός εμφύλιου που θα δίχαζε τη χώρα από το τέλος του 1946 μέχρι τον Οκτώβριο του 1949, ο Σεφέρης έγραψε το έργο, που αποτελεί πιθανό τατα το πιο πυκνό και περίπλοκο, ίσως μάλιστα και το ω ραιότερο ποίημά του. Πρόκειται για την Κίχλη■ο τίτλος αναφέρεται στην τσί χλα (που μνημονεύεται μαζί με άλλα πουλιά στο ποίη μα) αλλά και σε «ένα μικρό ναυάγιο», σε ένα καράβι που βούλιαξαν, στην αρχή το υ πολέμου, στα ανοιχτά του Πόρου. Εδώ, στο νησί του Πόρου, ο Σεφέρης πέρασε τις φθινοπωρινές διακοπές του 1946 και έγραψε το ποίημα σε ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα, που το όνομά του με ταγράφεται στο έργο ως «Γαλήνη». Στο ποίημα αυτό, ένα ασήμαντο επεισόδιο του πολέμου, το ναυάγιο που αποκαλείται «Κίχλη» και το οποίο είναι α κόμα ορατό στο βυθό τη ς θάλασσας, αντιπροσωπεύει το πλοίο με το οποίο τα ξίδ εψ ε ο ομηρικός Οδυσσέας στον κάτω κόσμο, για να μάθει εκεί αυτό που χρειαζόταν περισσότερο απ' όλα: πώς θα γυρίσει στο σπίτι του στην Ιθάκη. Με τον τρόπο αυτό, ο Σεφέρης αντλεί από το μύ θο του Οδυσσέα για να δημιουργήσει, από το ταξίδι εκεί νου στον Άδη, έναν δικό του υπερβατικό και συμβολικό νόστο. □

Ιεφέρης:

«κούσιμ

ηλικία το υ

ΜΙ Χ ΑΛ Η ΤΣΙ ΑΝΙ ΚΑ

Credi per certo che se dento a I' alvo di questa flamma stessi ben mille anni, non ti potrebbe far d ' un capeI calvo. Dante, Purgatorio xxvii \ r— 1 to Τετράδιο γυμνασμάτων (1928-1937) ο Σεφέρης έχει συμπεριλά\\ βει την ποιητική ενότητα «0 κ. Στρατός θαλασσινός περιγράφει έ\ \

ναν άνθρωπο». Η ποιητική αυτή «συμφωνία» απαρτίζεται από πέντε

/ / / /

ενότητες. Από αυτές μόνον η πρώτη δεν έχει τίτλο (φέρει μόνο τον αριθμό 1), ενώ οι ά λ λ ες τέσ σ ερ ις τιτλοφ ορ ούνται αντιστοίχως: 1 «Παιδί», «Έφηβος», «Παλικάρι» και «Άνδρας». Από την όλη σύνθεση απουσιάζει η σημαντική ενότητα «Γέρος».

I 1

Η υπόθεοη εργασίας μας με τούτο το κείμενο είναι να αποδείξουμε ότι η πρώτη αβάπτιστη ενότητα είναι εκείνη του «γέρου». Η διαπίστωση αυτή θα μας οδηγήσει σε μια ευρ ύτερ η αποτίμηση της ποίησης του Σεφέρη, που τον θέλει να «καθηλώνεται» σε μια ειδική στάση, η οποία αρχίζει από τη νε ότητά του και κρατά σχεδόν απαράλλακτη ως το τέλ ος της ζωής του. Αρχικά θα πρέπει να παραθέσουμε το πρώτο ποίημα της ενότητας του «θα λασσινού» (το «1»)

Μα τι έχει αυτός ο άνθρωπος; Όλο το απόγεμα (χτες και προχτές και σήμερα) κάθεται με τα μάτια καρφωμένα σε μια φλόγα σκόνταψε πάνω μου το βράδυ καθώς κατέβαινα τη σκάλα μού είπε: «Το κορμί πεθαίνει το νερό θολώνει η ψυχή διστάζει κι ο αγέρας ξεχνάει όλο ξεχνάει μα η φλόγα δεν αλλάζει». Μου είπε ακόμη: «Ξέρετε αγαπώ μια γυναίκα που έφυγε ίσως στον κάτω

κόσμο· δ εν είναι γι' αυτό που φαίνομαι τόσο ερημωμένος προσπαθώ να κρατηθώ από μια φλόγα γιατίδεν αλλάζει». Ύστερα μου διηγήθηκε την ιστορία του.

Στο ίδιο περιβάλλον μάς βυθίζει και ένα άλλο ποίημα της ίδιας ποιητικής συλλογής, το «Νιζίνσκι», καθώς το κεντρι κό ποιητικό υποκείμενο παρακολουθεί εμβριθώς το α ναμμένο τζάκι: «Παρουσιάστηκε καθώς κοίταζα στο τζάκι

(σ. 114)

μου τ ’ αναμμένα κάρβουνα» (σ. 111). Το τζάκι βρίσκεται

Το μόνο πράγμα λοιπόν που κρατά οτη ζωή αυτόν τον

χή βρίσκεται στην Αγγλία και «δοκιμάζεται» σκληρά στα ποιητικά υψίπεδα της μοναξιάς του. Τα ημερολόγια εκεί νης τη ς εποχής -τόσ ο σημαντικής για τον Σ εφ έρ η - τον κάνουν να επανέρχεται συνεχώς στο θέμα του τζακιού και της φλόγας, αλλά και τω ν γηρατειώ ν. Για παράδειγ

στο κέντρο της ζωής του Σεφέρη· ο ίδιος εκείνη την επο «αβέβαιο» «άνθρωπο» είναι η φλόγα. Πιστεύουμε όμως ότι η φλόγα είναι εκείνη που τον φέρνει και πιο κοντά στα γεράματα. Στη συνάφεια γέρου-φλόγας καταλήξαμε δια βάζοντας περισσότερα ποιήματα του Σεφέρη. Έτσι, για να μην πάμε μακριά, στο Τετράδιο Γυμνασμάτων, για το οποίο γίνεται λόγος εδώ, υπάρχει ένα άλλο ποίημα που τιτλοφορείται «0 γέρος». Στο σχετικό ποίημα η περιγρα φή του γέρου, σε ένα ονειρικό σχεδόν σκηνικό, οδηγεί στην τελική φάση της ζω ής του, καθώς η δοκιμασμένη μορφή του καταλήγει στην εικόνα το υ «άδειου κλουβι ού», που περιμένει να καεί από τη φωτιά: «Στέκεται ολόρ θος / στην όχθη, μέσα σε κουβάρια κόκκαλα / μέσα σε στοίβες κίτρινα φύλλα: / άδειο κλουβί ηροσμένοντας / την ώρα της φωτιάς» (σ. 103). Για να φτάσει όμως στο τελικό αυτό στάδιο, ο γέρος έχει «αδειάσει» από τα στοιχεία εκείνα που θα τον καθιστού σαν συγκεκριμένο σημείο αναφοράς, αφού: «δεν ξεχωρί ζει τίποτα ξέρει τα πάντα, / άδειο θηκάρι τζίτζικα σε κού φιο δέντρο» (σ. 102). Τα στοιχεία αυτά είναι που καθι στούν την παρουσία του γέρου απροσδιόριστη, αβέβαιη, να περιμένει την τελική καύση, δωρεάν, μέσα στον πιο παγερό χειμώνα («καθώς φυσά αγέρας θολός. Χιονίζει»), ενώ στο τοπίο ακόμη φαίνονται τ' απομεινάρια από πα λιές σβησμένες φωτιές («μαυριδεροί κύκλοι επουλωμέ

νοι»). Εκεί, λοιπόν, φαίνεται ότι καταλήγει και η ζωή του «αν θρώπου» εκείνου που περιγράφει ο «θαλασσινός», εκεί όπου τίποτε πια δεν έχει νόημα -και για να γενικεύσουμε το σεφερικό ποιητικό πλαίσιο: τίποτε δεν «προχωρεί», σαν το ριζικό. Για τούτο ίσως και στο Τετράδιο Γυμνασμάτων υπάρχει και το γνωστό ποίημα «Φωτιές του Αϊ-ΓΙάννη» (και η φωτιά μάς ενδιαφέρει εδώ), όπου οι φωτιές α νάβουν, αλλά τίποτε δεν αλλάζει: «Η μοίρα μας, χυμένο

μολύβι, δεν μπορεί ν' αλλάξει δεν μπορεί να γίνει τίποτε. / Έχυσαν το μολύβι μέσα στο νερό κάτω από τ ' αστέρια κι ας ανάβουν οι φωτιές» (σ. 109). θα πρέπει να σημειώ σουμε εδώ ότι στις «Φωτιές του ΑϊΓιάννη» όλα τοποθετούνται σε κάποιο δυσοίωνο «τέλος» της μέρας (θα το χρειαστούμε αυτό αργότερα, γιατί δη λώνει και το τέλ ος της ζωής)· στην πιο παγερή μοναξιά και στον κοινό (σεφερικό) τόπο της στάχτης και της σβησμένης φωτιάς: «όταν έσβησαν όλες οι φωτιές και μελέ τησες τη στάχτη κάτω από τ ' αστέρια» (σ. 110).

100

μα: «Έχω βάλει στο τζάκι μου ένα μεγάλο ξύλο -το βλέ πω να κοκκινίζει στην άκρη», γράφει στις 29 Νοεμβρίου 1931. Στις 23 Δεκεμβρίου: «Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα πει να σβήσει μια φλόγα». Στις 2 3 -Φεβρουάριου: «Να, χτες τ ' απόγεμα από τις 4 ως τις 7 προσπαθούσα, κοιτά

ζοντας τη φλόγα του τζακιού, να βρω κάτι που μένει, κάτι που στέκεται μέσα στον ίλιγγο του χαμού. U . Είμαι έτσι· σε καιρούς νομίζω πως τα έχω χάσει όλα, και σε καιρούς πως είναι όλα δικά μου. Αυτό είναι που κάνει τους ά λ λους να λένε πως δεν έχω ανησυχίες». Αυτά επαναλαμ βάνονται με μαθηματική ακρίβεια σ' όλη τη δεκαετία του '30 και του '40, αλλά και σε όλη τη ζωή του Σεφέρη. Πά νω σ' αυτό το «ανεβοκατέβασμα» επινοεί τη διπλή φύση του ομόθυμου ήρωά του «Στρατή θαλασσινού», αλλά και την «αμελητέα» μορφή όχι του γερασμένου ή γηράσκοντος ατόμου, αλλά τη γερασμένη και «καύσιμη» ηλικία, ό πως συμβαίνει και με το ξύλο, ή το πεθαμένο δάσος, έ τοιμα να παραδοθούν στη φωτιά. Από το υλικό αυτό είναι φτιαγμένος και ο «άνθρωπος» ε κείνος που αναζητήσαμε την ταυτότητά του, στην αρχή α υ τ ή ς τη ς ερ γα σ ία ς, καθώ ς «κατεβαίνει αδέξια τις σκάλες» και περνά το χρόνο του κοιτάζοντας εμβριθώς τη φλόγα που «δεν αλλάζει...» Γιατί όμως αυτός ο «άνθρωπος» καταλήγει σε τούτη την «αμελητέα» και αδιέξοδη κατάσταση, που είναι εμπειρία φωτιάς, είτε πρόκειται για μια «σταματημένη» φλόγα είτε πρόκειται για μια «πεθαμένη» στάχτη; Διαβάζοντας προ σεκτικότερα τη «ζωή» του «ανθρώπου» αυτού, έτσι όπως μας δίνεται μέσα από την ενηλικίωσή της (στην ποιητική σύνθεση του «θαλασσινού»), διαπιστώνουμε ότι το συ γκεκριμένο άτομο μεγάλωσε περίεργα: Ως «παιδί» αρχικά το «βασανίζουν τα δένδρα» («Όταν άρχισα να μεγαλώνω με βασάνιζαν τα δέντρα» σ. 115) και τα «πράσινα φύλλα». Αυτό θα επηρεάσει άμεσα τη σχολική παιδεία του «νομί

ζω πως έμαθα λίγα γράμματα γιατί το στουπόχαρτο πά νω στο θρανίο μου ήταν κι εκείνο πράσινο» (δένδρα και φυλλώ ματα στον Σεφέρη οδηγούν σε παρόμοιες «γλωσ σικές» αγωνίες. Τα πράσινα δένδρα, βεβαίως, πολύ γρή γορα πεθαίνουν). Τέλος, η παιδωμή αυτή συνεχίζεται κα-

θώς περνούμε στις ρίζες τω ν δένδρων που τυλίγονταν γύρω στο σώμα του παιδιού το χειμώνα. Για να καταλήξεΐ: «έτσι γνώρισα το κορμί μου». Πράγματι ανησυχητική και αρκετά τραυματική «γνωριμία» για ένα παιδί. Το ότι αυτή η εμπειρία είναι τραυματική θα επ α ληθευτεί και στο επόμενο στάδιο της ενηλικίω σης, που είναι η εφηβεία. Εδώ αρχίζει να γίνεται πιο έντονο το θέμα της κρίσης, στην οποία βυθίζεται αυτός ο «άνθρω

νε/'ς τουλάχιστο έτσι, αδιάφορο ». Δεν λέει «αδιάφορα», αλλά «αδιάφορο». Το «αδιάφορο» είναι πολύ πιο δυνατό από το «αδιάφορα», γιατί δεν αφήνει καμία απολύτως ε λ πίδα ότι κάτι θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον (α-διάφορο). Αξίζει όμως εδώ να παραθέσουμε το ένθετο ποί ημα της ανδρικής εμπειρίας, όπου γίνεται λόγος για την καταλυτική εμπειρία της στάχτης, το μόνο και μόνιμο α ποτέλεσμα:

Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν υποτα χτείτε. Υποταχτήκαμε και βρήκαμε τη σ τά χτη. Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν αγαπή σετε. Αγαπήσαμε και βρήκαμε τη στάχτη. Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν εγκαταλείφετε τη ζωή σας. Εγκαταλείφαμε τη ζωή μας και βρή καμε τη στάχτη. (σ. 120) Όλα αυτά δεν είναι πόζα μιας συγκε κριμένης ώρας ή μιας ιδιοσύστατης στιγμής για το ν Σεφ έρ η . Είναι πει σματικό κοίταγμα (που τυφλώνει) και «Οι λιπτομίριιις βυζαίνουν τις ώρις μας και τη ζωή μας» (Ταξίίι του Γ. Ιιφιρη στην Ιταλία, 1968) σ ταμ ατημέν η «κάθαρση» που δ εν είναι δ υνα τόν να ε ξε λ ιχ θ ε ί κάπως αλλιώς. Γιατί ο Σεφέρης, από νωρίς, προσπάθησε να δει πος», προσπαθώντας να μελετήσει ή να «ακούσει» τα μη «σε βάθος» και με «μεγάλες εικόνες». Προσπάθησε από νύματα της θάλασσας, αυτή τη φορά. Η σχετική κρίση ε ντοπίζεται περισσότερο στην αδυναμία του εφήβου να τα νεαρά του ξεκινήματα να κλείσει μέσα του οράματα και θάματα, που δεν αντέχονται τόσο πρώιμα και με τ έ θυ μηθεί το όνομα της κοπέλας που είχε αγαπήσει: «την τοια ένταση. Αν μέσα από τη διαλεκτική τω ν αντιθέσ ε έλεγαν νομίζω Βάσω Φρόσω ή Μπίλιω» (σ. 116), και αρ ων υπάρχει εξέλιξη (θετική ή αρνητική) αυτό προϋποθέ γότερα: «βρήκα μια σπασμένη στάμνα μπροστά στο ά τει αντικρυστά ζεύγη που αφήνουν περιθώρια για εξέλ ι σπρο σπιτάκι/ η Βάσω (για συντομία) φάνηκε μ' ένα μαύ ξη, έστω εκείνη του θανάτου. Ένα τέτοιο σενάριο δεν ρο φουστάνι» (σ. 117). Ό λες αυτές οι κρίσεις έχουν μια έχει νόημα για τον Σεφ έρη, γιατί ξεκινά πέρα από το «γοερή» κατάληξη: «τη νύχτα πάνω στην κουβέρτα του «τραγικό» πλαίσιο, στο οποίο τόσο συχνά αναφέρεται. Ο “Α ϊ-Ν ικόλα" ο νειρ εύ τη κ α μια παμπάλαια ελ ιά να μόνος τρόπος για να βγει κανείς από αυτήν την τραγω δακρύζει» (σ. 117). δία είναι η φλόγα, είναι το καθαρτήριο πυρ, αλλά που Με τον ίδιο τρόπο θα συνεχιστούν και οι κρίσεις της ενη δεν «προχωρεί», δεν αλλάζει, δεν επιδέχεται περαιτέρω λικίωσης, οι οποίες χωρίζονται σε δύο εποχές («Παλικάρι» ερ μ η νείες και ά λ λ ες «δια νοητικές» παρεμβάσεις. Για και «Άνδρας»). Στην ανδρική πλέον ηλικία, και όταν ο «άν τούτο και στον Σεφέρη, ενώ καταλήγουμε στην αποθέ θρωπος» αυτός γίνεται επ ιτέλους ποιητής (γιατί μέσα ωση της κάθαρσης που λέγεται φλόγα, εντούτοις το α στον πεζό του λόγο ενσωματώνει ποιητικές «δοκιμές»), ποτέλεσμα είναι το «πουθενά», το σημείο μηδέν, που ο κορυφώνεται η κρίση που άρχισε από την παιδική ηλικία, ρίζεται ως «α-διάφορο». Με την έννοια αυτή ο Σεφέρης αλλά και η σύγχυση: δεν ξέρ ει πού πάει, γιατί ζει κ,τ.λ. σαφώ ς πριμοδοτεί το Καθαρτήριο, εκ εί όπου συναντά Παρά τα φοβερά και πλούσια βιώματα, παρά τα ταξίδια, και τον Δάντη (δες, π.χ., Καθαρτήριο, XXVIII), με τη δια την ανθρωπογνωσία και άλλα παρόμοια, καταλήγει στην φορά όμως ότι δεν υπάρχουν πιθανότητες για τον ίδιο αποσβολωτική και αναπάντεχη απόφαση: «Α! να ζήσει κα-

101

Ε κ δ ό σ ε ις Π ο ιό τητας Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ. L. WEST Καθηγητής Πανεπιστημίου

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

να βγει από μια τέτοια κατάσταση, θα αποφασίσει να ε γκατασταθεί μόνιμα εκεί, όπου τα πάντα μοιάζουν σαν μια τρικυμισμένη αλλά ανεξέλικτη αγωνία. Εκεί ο Σεφέρης συναντά πάντα τα δένδρα (τα γυμνά δένδρα), τα γυμνωμένα δάση και τα «λιγοστά λαμπυρίσματα», όπως τα ξαναβρίσκουμε, τυχαία σχεδόν, και στο κύκνειο άσμα του, στα Τρία κρυφά ποιήματα:

Φύλλα από σκουριασμένο τενεκέ για το φτωχό μυαλό που είδε το τέλος· τα λιγοστά λαμπυρίσματα. Φύλλα που στροβιλίζουνται με γλάρους αγριεμένους με το χειμώνα. Όπως ελευθερώνεται ένα στήθος οι χορευτές έγιναν δέντρα ένα μεγάλο δάσος γυμνωμένα δέντρα (σ. 277)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Εδώ πια δεν πρόκειται για το «τέλος», αλλά για μελέτη ο λόκληρης ζωής, χωρίς αρχή και τέλος. Είναι τα πιο πρώι μα και σταχτιά «γεράματα» που ακολουθούν πεισματικά τον Σεφέρη· κάποτε το ομολογεί, όπως, π.χ., τον Σεπτέμ βριο του 1938 (ενώ είναι μόλις 38 χρόνων):

«'Ένιωθα μόνος, αποχωρισμένος από τα πάντα. Θα ήταν ί σως η πρώτη στιγμή που είχα τη συναίσθηση πως γέρασα: πώς είναι δυνατό να υπάρχουν άνθρωποι νεώτεροί μου, που να μην είμαι σε θέση να τους καταλάβω -που θα μπορούσαν να σκεφτούν πως τα πράγματα που νόμι ζα άξια είναι χασομέρι και, γ ί αυτούς, ξεπερασμένα. Ως τώρα γεύτηκα πολλές φορές τη μόνωση μέσα στο πα ρόν. Αισθανόμουνα τη στιγμή εκείνη την απομόνωση στο μέλλον και στους αιώνες των αιώνων». (Μέρες Γ: 103)

Μετάφραση Στάθης Κ ομνηνός

Με 576 σελίδες, 35 εικόνες εκτός κειμένου, σχέδια και πίνακες

Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑΠΑΑΗΜΑ Π ροσφορά στον Π ολιτισμό

Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Πιο καθαρό, πιο καθολικό και δριμύτερο δεν γίνεται. Τού τη η ημερολογια κή σημείω ση, γραμμένη στην Αθήνα, συνδέεται μοιραία με την εμπειρία του τζακιού στο Λον δίνο (όπως ήδη δηλώσαμε), καθώς ο ποιητής μπαίνει στο καθαρτήριο της ποίησης και τα έχει λίγο χαμένα:

«Θυμούμαι την πρώτη εποχή που πήγα στο Λονδίνο. Τη φοιτητική μου κάμαρα σ' ένα προάστιο. Ήταν ένα μεγάλο σκοτεινό δέντρο μπροστά στο παράθυρό μου. Φωτιζό μουνα με γκάζι και ζεσταινόμουνα με κάρβουνο σ' ένα α νοιχτό τζάκι. Έμενα αργά, διαβάζοντας ποιητές που ήταν αδύνατο να καταλάβω, ή γράφοντας. Τα 1924. Πάνε δε καπέντε χρόνια. Τι κέφι μπορούσα να έχω τότε και πόσο ξαφνικά έπεσε το βράδυ ...» (σ. 104).

Ο Σεφέρης τα γράφει αυτά στα τριάντα εννιά του. Η πε ρίεργη τούτη εξομολόγηση τον αφήνει εντελώ ς ανοχύ ρωτο σε σχετικά πρώιμη ηλικά, ενώ (λέει) στα είκοσι τέσ σερά του ήταν «όλο κέφι», πράγμα που δεν μας πείθει α πολύτως, όταν κανείς πάρει υπόψη του το όλο. Να, π.χ„ μια «εξομολόγηση» της 1ης Οκτωβρίου 1925 (ο Σεφέρης

Ε κ δ ό σ ε ις Π ο ιό τη τα ς

ΑΝΤΡΕΑ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ

είναι 25 χρόνω ν):«Σήμερα αγόρασα ένα πακέτο τσιγάρα

Maryland για να ξαναγυρίοω. Καπνίζοντας τα, ένιωσα την κρύα στάχτη». Τα παραπάνω είναι ελάχιστα δείγματα αδιέξοδων εμβα θύνσεων, που θα οδηγήσουν μεταξύ άλλω ν τον Σεφέρη στην «άπνοια» της ζωής αλλά και στην «άπνοια» της ποίη σης, εκ εί μπροστά στο «σκοτεινό» δένδρο, στη φλόγα του γκαζιού, στα γεράματα, αλλά και στο τέλ ος της ποίη σης. Δεν έχουμε παρά να διαβάσουμε το στερνό ποίημα που μας κληροδότησε ο ποιητής, όπου αποθεώνονται οι φ λό γες και οι στάχτες και όλα πρέπει να καούν. Και σε τούτο το ποίημα ο προσεκτικός αναγνώστης θα διαβάσει

Όποιητής ΓιώργοςΣεφέρης 1 0 0 χ ρ ό ν ια από τη γέννηση του ποιητή

για το «μολύβι το υ κλήδονα», τα παιδιά που θα «σπεί ρουν» τη στάχτη όλων αυτών που θα έχουν καεί:

Τώρα, με το λιωμένο μολύβι του κλήδονα το λαμπύρισμα του καλοκαιρινού πελάγου, η γύμνια.ολόκληρης της ζωήςκαι το πέρασμα και το οταμάτημα και το πλάγιασμα και το τίναγμα τα χείλια το χαϊδεμένο δέρας, όλα γυρεύουν να καούν. [...] φώναξε τα παιδιά να μαζέφουν τη στάχτη και να τη σπείρουν. Ό,τι πέρασε πέρασε σωστά (ο. 506) Αλλά, όπως είδαμε, τα παραπάνω δ εν εντοπίζονται μό νον τώρα και εδώ. Το «τέλος» προαναγγέλλεται στον Σε φ έρη από την αρχή. Από τα «βαθιά» το υ νιάτα, παίρνει την απόφαση να δει τα πράγματα από το τέλ ος και αντί στροφα. Τούτο το χρειάζεται πολύ, καθώς μηχανεύεται την πιο ώριμη ώρα της ποίησης, στο γέρμα της - δ ε ν το κάνει μόνον ο Σεφέρης αυτό-, για να μπορέσει να ξεχω ρίσει από τους άλλους και με απόσταση. Καλές είναι, βέβαια, οι επιτηδευμένες μηχανές (και κατα λαβαίνουμε τον ποιητή), αλλά καμιά φορά πιάνεται κα νείς και δεν μπορεί πια να ξεφύγει. Για τον Σεφέρη αυτό γίνεται μόνιμο πια ποιητικό μπαϊράκι. Για τού το ίσως οι «γέροι» θα παίξουν τόσο αποφασιστικό ρόλο στην ποίηση του ποιητή και για τού το θα μιλήσει σε όλη του τη ζωή

ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ως γέρος· αλλά ο Σεφέρης δεν γέρασε «κανονικά». Γιατί

Π ροσ φ ορά στον Π ολιτισμό

Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

103

σαν την «Άρνηση» και ότι τα περισσότερα ποιήματα τοπο θετούνται με σκηνικό το γέρμα της μέρας. Τέτοια παρα δείγματα έχουμε πολλά, ας σταθούμε μόνο στο πρώτο:

Στιγμή, σταλμένη από ένα χέρι που είχα τόσο αγαπήσει με πρόφτασες ίσια στη δύση σα μαύρο περιστέρι. (σ. 9) Αυτός είναι λοιπόν ο «άνθρωπος», ο οποίος «σκοντάφτει» πάνω στον Στρατή θαλασσινό· και «σκοντάφτει» επειδή ακριβώς είναι γέρος. Πρόκειται όμως για έναν πολύ πε ρίεργο «γέρο», γιατί δεν έχει πια ούτε όνομα, ούτε καν η λικία. Είναι απλώς ένας ολοκληρω μένος «άνθρωπος», σχεδόν χωρίς «χαρτιά», τόσο ολοκληρωμένος όσο και η φλόγα που καίει και καίγεται. Έτσι μόνο φ τάνουμε στην απόλυτη ταύτιση ενεργητικής και παθητικής μέθεξης, ό πως φαίνεται ότι γυρεύει να είναι και η σεφερική ποιητική γραφή. Για τούτο και κάθε ενεργητικό ξεκίνημα στην ποί ηση του Σεφέρη ακυρώνεται μόνιμα και αρνητικά· κάθε ξαφνική στράτευση στην πράξη της ζωής σταματά, γίνε Ο Γιώργος μι τη Μαρώ Ιιφέρη (6/12/1963) -τι μεγάλη, αλήθεια, διαφορά!- αν ανιιπαραβάλουμε τη γεροντολογία του Σεφέρη με κείνη του Καβάφη, όπου ό λα, στον δεύτερο, εξελίσσονται κανονικά και προοδευτι κά ως την πλήρη αισθητική πλήρωση:

ται ψυχανέμισμα, αναιρείται (αρχίζει η λειτουργία του «δεν») και τέλ ο ς παθητικοποιείται. Στο παθητικό επίπεδο πάντα υπάρχουν περιθώρια άσκησης κάποιας ενέργειας, στον Σεφέρη όμως δεν ασκείται καμιά ενέργεια, πάντα σχεδόν τερματίζουμε στην α-διάφορη ουδετερότητα. Εί ναι σαν να γυρίζει ο ποιητής και κοιτάζει την ίδια την ποιη τική γλώ σσα μόνο, σαν η ίδια η ποιητική γλώ σσα να στρέφεται προς τον εαυτό της, μέσα από τις ανταύγειες

Είν' ένας γέροντας. Εξαντλημένος και κυρτός, σακατεμένος απ' τα χρόνια, κι από καταχρήσεις, σιγά βαδίζοντας διαβαίνει το σοκάκι. Κι όμως σαν μπει στο σπίτι του να κρύφει τα χάλια και τα γηρατειά του, μελετά το μερτικό που έχει ακόμη αυτός στα νειάτα.

κάποιας μακρινής ή κοντινής λάμψης. Αυτό έχει σαν απο τέλεσμα να σκαρώνουμε κάποτε ποιητικά αριστουργήμα τα, αλλά σκοντάφτουμε σχεδόν πάντα πάνω στην ακύ ρωση, στα γεράματα, όπως συμβαίνει, π.χ„ με τα περίερ γα σεφερικά τα ξίδ ια :«Εκείνοι που ταξιδεύουν κοιτάζουν

Έφηβοι τώρα τους δικούς του στίχους λένε. Στα μάτια των τα ζωηρά περνούν η οπτασίες του. Το υγιές, ηδονικό μυαλό των, η εύγραμμη, σφιχτοδεμένη σάρκα των, με τη δική του έκφανσι του ωραίου συγκινούνται.

το πανί και τ ' αστέρια Ι..Μ δεν ακούνε τίποτε άλλο, δεν ψάχνουν μέσα στους ίσκιους των κυπαρισιών» (σ.143). Για τούτο «σκοντάφτουμε» πάνω στο ακόλουθο «πρωινό»

(σ. 49)

σεφερικό εύρημα: «Το κάρβουνα μες στην ομίχλη / ήτσνε ρόδα ριζωμένα / στην καρδιά σου / κι η στάχτη σκέπαζε το πρόσωπό σ ο υ /κ ά θ ε πρωί» (σ.148). Το βράδυ. □

Τέτοια εξέλιξη όμως δεν μπορεί να την περιμένουμε από τον Σεφ έρη, γιατί από τη ν πρώτη του κιόλας ποιητική συλλογή, τη Στροφή, ο ίδιος παίρνει την πόζα που ταιριά ζει σε εκείνους που έχουν τερματίσ ει. Η Στροφή, αν ε γκαινιάζει κάτι, είναι ακριβώς το σταμάτημα τω ν ποιητι κών δοκιμών, η εξουδετέρω ση της καρποφόρας νιότης, η αγκύλωση του εφηβικού έρωτα. Έτσι δεν είναι τυχαίο που στη Στροφή έχουμε ποιήματα

104

ΠΗΓΕΣ Καβάφης Κωνσταντίνος, Ποιήματα Α', Ίκαρος, Αθήνα 1977. Σεφέρης Γιώργος, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 1989. Σεφέρης Γιώργος, Μέρες Α', Ίκαρος, Αθήνα 1990. Σεφέρης Γιώργος, Μέρες Β', Ίκαρος, Αθήνα 1984. Σεφέρης Γιώργος, Μέρες Γ, Ίκαρος, Αθήνα 1977.

μνήμη

έργο του Γιώργου τη ς Μ Α Ρ Θ Α Σ Κ Λ Η Ρ Ο Ν Ο Μ Ο Υ

ν η νεοτερικότητα εγκαινίασε την αυτοσυνειδησία του υποκειμέ νου της μνήμης πιθανότατα δεν υπάρχει κάποιο πιο κατάλληλο παράδειγμα για να συζητήσουμε τη μοναδική της άρθρωση από το έργο του Γιώργου Σεφέρη. Πράγματι, η μνήμη βρίσκεται βαθιά χαραγμένη μέσα στην υφή της σεφερικής ρητορικής, ως αναφο ρά είτε άμεση στη διαδικασία της ίδιας της θύμησης, είτε έμ μ ε ση στις εννοιολογικές της παραλλαγές, το χρόνο και την ιστορία. Κάθε σημαντική συλλογή ποιημάτων, από τη Στέρνα μέχρι και το Ημερο λόγιο Καταστρώματος Γ , προβάλλει το θέμα τω ν ορίων της μνήμης, μ έ σα στα σ υμφ ραζόμενα μιας εποχής παγιδευμένης ανάμεσα στην ανά κληση τω ν εικόνων του παρελθόντος και τη συμφιλίωσή της με αυτές, μέσω τω ν πολλαπλών στρωμάτων της συλλογικής ιστορικής της εμπει ρίας. Η παρούσα μ ελέτη απ οτελεί μια εισαγωγική διερεύνηση του τρ ό που, με τον οποίο η σκέψη του Σεφέρη ενασχολείται με την εννοιολογικοποίηση της μνήμης, μέσα στο πλαίσιο που αρθρώθηκε από τον ευρω παϊκό μοντερνισμό· επιχειρεί ταυτόχρονα να μελετήσει εν συντομία το ι δεολογικό φορτίο που αποδίδεται στη μνήμη μέσα στο ευρ ύτερ ο πρό γραμμα του νεοελληνικού πολιτισμικού «εθνισμού»1. Το σύνολο του έργου του Σεφέρη διερευνά τη μνήμη ως γνωσιμότητα, σαν ένα χώρο μέσα στην ιδιότητα της γνώσης -διερεύνηση που πραγμα τοποιείται μέσα από τους περιορισμούς του μοντερνισμού. Ταυτόχρονα, το σεφερικό εγχείρημα προσδιορίζει τα όρια της γνώσης μας σχετικά με το παρελθόν και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη σχέση με το παρόν2. Σχο λιάζοντας τα χαρακτηριστικά του καλού ποιητή, ο Σεφέρης επιβεβαιώνει την παλαιά αντίληψη της μνήμης ως γνώοης στο Μέρες του 1945-1951·.

105

«να θυμηθούμ ε τον αρχαίο σοφό: 'η γνώση είναι ανά

μνηση'ν . Εδώ ο Σεφέρης αναφέρεχαι στην αρχαία αντίληψη ιη ς μνήμης που ήταν ταυτισμένη με την αναζήτηση της α λήθειας και της γνώσης. Στην πλατωνική αντίληψη της «ανάμνησης«, «η Μ νημοσύνη, η υπερφυσική γνώση, γεννιέται μέσα στον άνθρωπο για να καταστεί η κατ' ε ξοχήν ικανότητα του γνωρίζειν»4. Ωστόσο, η λειτουργία της γνώσης μέσα στο σχήμα αυτό δεν ανασυγκροτεί το χρόνο ούτε ασχολείται με τη «χρονολόγηση τω ν γεγο νότων», αλ λά μάλλον «αποκαλύπτει το αιώνιο και α ναλλοίω το ον»5. Ίχνη αυτής της αρχαίας αντίληψης για τη γνώση διακρίνονται στην ποίηση του Σεφέρη. Στο ποίημα «Αργοναύ τ ε ς Δ'», από το Μυθιστόρημα, μια παραπομπή στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα, αναφερόμενη στην ψυχή που γνωρίζει τον εαυτό της, αντιπ αρατίθεται στις συλλογι κές αναμνήσεις ενός έθνους, δηλώνοντας ταυτόχρονα την απώλεια και «τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας»:

Ει μέλει γνώσεσθαι αυτήν, έλεγαν εις ψυχήν βλεητέον, έλεγαν και τα κουπιά χτυπούσαν το χρυσάφι του πελάγου... Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς κλαίγανε τα χαμένα του παιδιά κι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας. Αράξαμε σ ' ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά με κελαηδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχία ς6. Μ ε την εμπειρία τη ς απ ώ λειας έρ χεται η αναζήτηση τη ς αυτογνωσίας μέσα από την αναβίω ση δ ιαφ ορ ετι κών εξιστορήσεων της δόξας του ηρελθόντος. Υπ' αυ τήν την έννοια, η ποίηση αντανακλά μιαν αντίληψη περί μνήμης, όπως αυτή εξελίχθηκε μέσα στη νεοτερικότητα: μια πρωτόφαντη συνειδητοποίηση στη σκέψη, που αναφέρεται στη σχέση του ατόμου με το παρελθόν και διαρθρώνει μια καινούρια κατανόηση του χρόνου μέσα από τον ίδιο του τον ιστορισμό. Ένας παρόμοιος ιστορισμός βρίσκεται βαθιά ριζωμένος μέοα στον κλασικό ιδεαλισμό: η τα υτό τη τα το υ ε α υ τού, η αυτογνωσία του, δεν μπορεί να οριστεί χωρίς να σ υνυπολογισ τεί η προγενέστερη εμπειρία του . Κατά τον Χέγκελ, η ανάμνηση ενσαρκώνει «τη θριαμβευτική α υ το-αηορ ρόφ ησ η το υ εα υ το ύ σ το τέ λ ο ς τη ς ισ το ρίας»7. Η ανάμνηση συνιστά μιαν «επιφάνεια» που εναρ μονίζει «τον εαυ τό και τον κόσμο, το παρελθόν και το παρόν, το είναι και το γίγνεσθαι»8.

106

Την ίδια στιγμή όμως η ποίηση του Σεφέρη αποσυνθέ τει την ιδέα μιας ολικής ανάκλησης και εκφ ράζει τον τρόπο μ ε τον οποίο η αυτοσυνειδησία σχετικό με το χρόνο κατέληξε, μέσα στον ευρωπαϊκό μοντερνισμό, σ ε μια αμφισβήτηση τω ν παραδοσιακών εννοιολογικοποιήσεων της μνήμης. Γάλλοι συγγραφείς, όπως ο Μαρσέλ Προυστ, αντιλήφθηκαν το πρόβλημα του πα ρελθόντο ς υπό το υ ς όρους μιας κρίσης αναμνήσεων, κρίση που εκδηλω νόταν με συστηματικές διαταραχές τη ς θύμησ ης και υποδηλώνει πως το π αρελθόν «ξε φ εύγ ει από τη μνήμη μας» και ότι «η ανάμνηση έχει πάψει να συγχω νεύεται με τη συνείδηση», όπως έχει υ π ο σ τ η ρ ίξε ι ο Ρ ίτσ α ρ ν τ Τ έρ ν τ ιμ α ν (R ic h ard Terdim an)9. Εξαιτίας τη ς «παράδοξης απροσιτότητας» το υ παρελ θόντος, παρελθόν και παρόν αλληλο-επινοούνται. Κεί μενα αυτής τη ς εποχής αποκαλύπτουν «μια αποτυχία της διαχρονικότητας» μέσα από την «υποκειμενική επι στημολογική ρήξη». Η ενασχόληση με τη μνήμη και, κατά συνέπεια, με την ιστορία, δεν μπορεί λοιπόν παρά να θ ε ω ρ η θεί ως μια προσπάθεια να αντιμετω π ιστεί η «κρίση της διαχρονικότητας»10. Η πρώιμη ποίηση του Σεφέρη από τη δεκαετία το υ '30 εξομοιώ νει την αναπαράσταση τέτοιω ν απροκάλυπτων τομώ ν του χρόνου και του κατακερματισμού τη ς γνώ σης. Διατυπώνοντας μια συγκρίσιμη κρίση διαχρονικό τητας, αποκαλύπτει τις ρω γμές τη ς επιστημολογικής ρήξης που ανταγωνίζονται τη διαδικασία τη ς μνήμης -τ α «χάσματα της μνήμης»11, όπως το καταγράφει ο Σε φέρης, τα «κενά» και τα «χάσματα»12 που υποδεικνύουν την αναπόφευκτη θραύση της συνέχειας. Το παράδειγ μά του επ αληθεύει πως στον ελληνικό μοντερνισμό η μνήμη είναι κατάφ ο ρτη από παροδικές εικόνες, που συνεχώ ς διευρ ύνουν τα χάσματα μ ετα ξύ ανάμνησης και λήθης, εκείνων «που ταξιδεύουν οαν άσπρα κουρέ λια μέσα στο νου σου / και σε ξυπνάνε σε πράγματα

που έζησες και που δ ε θυμάσαι»". Ακριβώς όμω ς όταν το ποιητικό κείμενο του Σεφέρη θρ ηνεί την απώλεια τη ς μνήμης και εκφράζει τη διαρ κή επιθυμία για την επανάκτησή της, τό τ ε η μνήμη α ποκτά διαστάσεις πολιτισμικού «εθνικισμού». Το Μυθι στόρημα διερευνά τα όρια τη ς συλλογικής μνήμης, ή τη ς ιστορίας, μέσ α στην οποία το ρητορικό παιχνίδι του κειμένου επικεντρώνεται γύρω από ιδ έες ανάμνη σης και λήθης, όπως α υτές βιώ νονται από το υποκεί μενο και το έθνος, οι προοπτικές τω ν οποίων είναι α ξεδ ιά λυτα σ υνδεδεμένες. Στο Μυθιστόρημα ΚΒ' ο Σε φ έρης τονίζει τη διάζευξη του χρόνου και τω ν συστη ματικών διαταραχών τη ς μνήμης, που σ ηματοδοτούν τη συλλογική συνείδηση το υ έθνους, με έναν τρόπο

Ο Γ. Ιιφίρης μι τον Μ. Αναγνωατάκη οι έκθιοη ζωγραφικής (1964) επίμονο και αγωνιώδη σχετικά με το θέμα του παρελ θόντος και της κατάλληλης ανάκλησής του: Γιατί πέρασαν τόαα και τόσα μπροστά στα μάτια μας που και τα μάτια μας δεν είδαν τίποτε, μα παραπέρα και πίσω π μνήμη σαν το άσπρο πανί μια νύχτα σε μια μάντρα που είδαμε οράματα παράξενα... να περνούν και να χάνουνται...

γιατί γνωρίσαμε τόσο πολύ τούτη τη μοίρα μας στριφογυρίζοντας μέσα σε σπασμένες πέτρες, τρεις ή έξι χιλιάδες χρόνια φάχνοντας σε οικοδομές γκρεμισμένες που θα ήταν ίσως το δικό μας σπίτι προσπαθώντας να θυμηθούμε χρονολογίες και ηρωικές πράξειςθα μπορέσουμε Το κείμενο υποτυπώνει την επιθυμία του έθνους να ανεύρει μια κοινή αίσθηση το υ περελθόντος, να αυτοπροσδιοριστεί και να αντλήσ ει, από το απ όθεμα τω ν κοινά δια τηρημένω ν ιστορικών αναμνήσεων, «χρονο λογίες» και «πράξεις»· την ίδια στιγμή, ωστόσο, θρηνεί για την επικείμενη απουσία και απώλεια, που απορρέει

από την αναγνώριση της απόστασης από το παρελθόν και της συνεχόμενης απροσιτότητάς του. Υιοθετώντας το ν μοντερνιστικό τρόπο γραφ ής, με την προτίμησή το υ για έν α ν εξα ρ θ ρ ω μ έν ο χ ρόνο, ο Ε εφ έρ η ς δ εν προσδιορίζει κάποια συγκεκριμένη ή ξεχωριστή ιστορι κή περίοδο και συχνά συστέλλει τεράστιες και ασύνδε τες στιγμές το υ ιστορικού χρόνου μέσα σε μια φράση (Είναι «τρεις ή έξι χιλιάδες χρόνια»;). Η μνήμη κατά συ νέπεια επανεμφανίζεται μέσα σε μια κρίση πολιτισμικής αμνησίας αμφισβητώντας την προϋπόθεση της ιστορι κής τη ς αλήθειας ως μια σταθερή και αξιόπιστη ερ μη νεία της πραγματικότητας. Αναμφίβολα, η ποίηση το υ Σεφέρη αντανακλά το πώς η μνήμη συνέχισε να παραμένει ένας προνομιακός τόπός στη νεοελληνική σκέψη από τον 19ο αιώνα. Η ενα σχόλησή του όμως με τη μνήμη λαμβάνει ένα σημαντι κό ιδεολογικό φορτίο, ιδ ια ίτερα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Κατά την περίοδο αυτή το ζήτημα τη ς ι διοποίησης της ιστορίας -κα ι της βιω σιμότητας τη ς α ντίληψης περί συνεχείας που κυριάρχησε στον ν ε ο ελ ληνικό στοχασμό- φτάνει σ' ένα κρίσιμο σημείο και κατ' ανάγκη προβληματικοποιείχαι. Ένας από του ς κύριους στόχους το υ νεοελληνικού ε θνισμού από τον 19ο αιώνα στο πεδίο της ιστοριογρα φίας υπήρξε να αναιρέσει τον δυτικό σκεπτικισμό σχετι-

107

κυκλοφορεί

ΝΙΚΟΛ ΡΟΤΣΣΟΤ

Στοι χήματα με τους θεούς

Η μ η χ α ν ή ε ίν α ι μ ο ν α χ ικ ή υ π ό θ εσ η . Κ α ι μ ο ν α χ ι κ ή α π ό λ α υ σ η . Ε ίν α ι σ α ν α έ χ ε ι ς β ρ ε ι ε π ι τ έ λ ο υ ς τ ο ν ιδ α ν ικ ό σ ο υ ερ α σ τή . Ε , μ ε π ό σ ο υ ς θα μ π ορ ού σ ες ν α τ ο ν μ ο ιρ α σ τ ε ίς ; . .. Τ ο τ α ξ ίδ ι μ ε τ η μ η χ α ν ή σ τ η ν Ι σ π α ν ία μ ε σ η μ ά δ ε ψ ε . Α ν α γ κ ά σ τ η κ α να ξεπ ερ ά σ ω τ ο ν εα υ τ ό μ ο υ , έ γ ιν α β λ ά σ φ η μ η κ α ι τ ο δ ια σ κ έ δ α σ α , επ έ ζη σ α κ α ι β γ ή κ α α π ’ α υ τό π ιο έξ υ π νη , π ιο δ υ ν α τή , π ιο π ο λ ε μ ίσ τ ρ ια .

Λ 1

ε κ δ ό σ ε ι ς

/^.ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305, 3 8 2 18 1 3 , fax: 3 8 3 81 7 3 , e -m a il: alexcom @ oten et.g r Βιβλιοπωλείο στη Στοά τοο Βιβλίου, Σταδίου 44,1 0 5 64 Αθήνα

κά με τις ελληνικές διεκδικήσεις επί του παρελθόντος, παρουσιάζοντας αποδείξεις σχετικά με το μίτο της πο λιτισμικής συνέχειας από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγ χρονη εποχή, όπως ένας αριθμός μελετητώ ν έχει ήδη παρατηρήσει15. Η «κρίση μνήμης» της Ελλάδας, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία ανασυγκροτούσε το παρελθόν της, επικεντρώθηκε με εμμονή όχι στην απο τυχία αλλά μάλλον οτη θέσπιση και προβολή του δ ια χρονικού μοντέλου. Το επιφ ανέσ τερο παράδειγμα, η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους του Κων. Παπαρρηγόπουλου, θε μελίω σ ε το κεντρικό τη ς επιχείρημα στην παρουσίαση μιας συλλογικής μνήμης του έθ νο υς ως οργανικής ενότητας, η οποία εξελίχθηκε ιστορικά από την αρχαιότητα. Η προϋπόθεση που βρισκόταν στη βά ση αυτού του έργου προσέγγιζε τη μέθοδο που διατύ πωσε ο Χέγκελ, σύμφωνα με την οποία το έθνος αναπαριστά ένα ατελές παρόν, το οποίο δεν μπορεί να α ναπτύξει μια ενοποιημένη συνείδηση χωρίς αναφορά στο παρελθόν16. Το παράδειγμα τη ς ιστοριογραφίας και η αξιοποίηση τη ς αντίληψης περί συνεχείας επιδεικνύει πως η περί πτωση της Ελλάδας σχετικά με την «ανάμνηση» του ε θνικού παρελθόντος δεν διαφέρει από το παράδειγμα άλλω ν εθνών, στα οποία η διαδικασία της επιλογής και τη ς διαρκούς επινόησης διασυνδέεται με πολιτικά και πολιτισμικά προτάγματα: με τίμημα τη «λήθη» άλλω ν εποχών, το αρχαίο παρελθόν έμπαινε σε προνομιακή θέση μέσα στο διαχρονικό μοντέλο. Οι συλλογικές ανα μνήσεις εκτείνονται μεταξύ αναφορών σε μια εξιδανικευμένη χρυσή εποχή μέχρι τις επώ δυνες αναμνήσεις των πρόσφατων καταστροφών του έθνους. Οι αναμνήσεις αυτές όμως -αναμνήσεις είτε πολέμων και τω ν ηρώων του είτε τω ν μεταναστεύσεω ν και των αποικισμών τ ο υ - συνιστούν τις συνειδητές ιδεολογικές επιλογές του έθνους, αυ τές που έχουν α ναθεω ρ ηθεί διαρκώς από τον προηγούμενο αιώνα για να ανταποκριθούν στη λαϊκή συνείδηση και την κινητοποίησή της μέσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες που προκάλεσε ο εκσυγχρονισμός17. Πράγματι, η ιστοριογραφική παράδο ση όχι μόνο προέβαλλε μια συνεκτική αίσθηση τη ς ε θνικής ταυτότητας, ενότητας και συνέχειας, αλλά νομι μοποιούσε ταυτόχρονα εθνικιστικές εκστρατείες. Από τον 19ο ως τον 20ό αιώνα, η ελληνική πολιτική κουλ τούρα ιδιοποιήθηκε το πεδίο της ιστορίας, χρησιμοποι ώντας ως βάση το διαχρονικό μοντέλο, όπως υποδη λώ νεται από τον αλυτρωτισμό της Μ εγάλης Ιδέας· το πρόταγμα αυτό, ωστόσο, υπέστη μια πικρή ήττα το 1922. Ό ταν ο Σεφέρης αναφ έρεται στην αγωνία του έθνους σχετικά με την αδυναμία του να θυ μηθεί «χρονολογίες

και ηρωικές πράξεις», στοχάζεται πάνω στην εηαναθεώρηση της ιστορίας από την εποχή του σε ένα κρίσιμο σημείο της εξέλιξή ς του ως έθνους. Το κείμενο εκφρά ζει την ψυχοσύνθεση τη ς μετά το 1922 Ελλάδας, μια περίοδο μαζικών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγώ ν -μ ια εποχή, επομένως, που έπρεπε να επανεξετάσει τη σχέση της με το παρελθόν και να ψάξει για καινούριες πολιτικές, ηθικές και αισθητικές κατευθύνσεις μέσα στο πεδίο της συλλογικής μνήμης για να μπορέσει να αντι μετωπίσει μια τέτοια μεταμόρφωση. Η συλλογική μνή μη σ' αυτήν την περίοδο συχνά παίρνει τη μορφή α μέ τρητω ν προσωπικών απομνημονευμάτων και μυθιστο ρημάτων, όχι όμως τη μορφή μεγάλων ιστορικών αφηγηματοποιήσεων, που αναφέρονται στην ίδια την κατα στροφή, παραδείγματος χάρη18. Η συλλογική μνήμη σε ποιήματα όπως το Μυθιστόρημα υπονομεύει την κυριαρχία το υ διαχρονικού μοντέλου, με την επ αναλαμβανόμενη διάλυση τη ς διαδικασία ς της μνήμης και τον κατακερματισμό τω ν μυθικών και ι στορικών αφηγήσεων του ποιήματος. Ταυτόχρονα, ω στόσο, η ποίηση αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο, μέσ α στα γενικότερ α σ υμφ ρ αζόμενα τη ς ελ λην ική ς κοινωνίας, η ιστορία ως συλλογική μνήμη τοποθετείται συνειδητά ως ο σταθεροποιητικός παράγοντας επειδή ανταποκρίνεται σε κοινωνικές ανάγκες για «συνέχεια», που ανασυντίθεται συμβολικά μέσα από την παράδο ση, επιζητώ ντας ένα ενοποιημένο όραμα μεταξύ πα ρελθόντος και παρόντος. 0 Σεφέρης διερευνά το πεδίο της παράδοσης μέσα από παραπομπές σε αρχαία κεί μενα, αν και επισημαίνει πως η προσπάθεια παρουσία σης παρόμοιων συμβολικών πράξεων, όπως τ ε λ ε τ έ ς και ταφ ικά έθιμα, διαρκώ ς αυτοαναιρούνται, εφ όσ ον παραμένουν σε ένα κενό συμφραζομένων. Ενόσω μάλιστα διερευνά αυτές τις υπό μορφήν λογο τεχνικώ ν κειμένω ν ο ν τότητες, η Ρενέ Χιρσόν (Ren£e Hirschon) συζητά τους λόγους για τους οποίους η μνή μη αποκτά τόση σημασία στη λαϊκή συνείδηση. Οι επί μονες εικόνες της μνήμης ανακαλούν ένα παρελθόν «που εμπεριέχει τα χαμένα αλλά γεμάτα σημασία πρό τυπα ζωής»19. Η μνήμη επομένως διαδραματίζει μια λει τουργία προσαρμογής, όπως στο εν λόγω παράδειγμα για τους εκτοπισμένους πρόσφυγες της Μικρός Ασίας, το αντικείμενο τη ς μ ελ έτη ς της, που στρέφονται στο παρόν για να αντιμετωπίσουν το χάος που προξενήθηκε από την επανεγκατάστασή τους. Η μνήμη εδώ καθί σταται μια γέφυρα που συμφιλιώνει μια τραυματική ρή ξη που προκάλεσε ο εκτοπισμός20. Η μνήμη λοιπόν κα θίσταται «ένας κρίσιμος δεσμός, το μέσο της πολιτισμι κής επιβίωσης, ένα είδος κεφαλαίου χωρίς το οποίο χά νεται και η ίδια τους η ταυτότητα»21.

κυκλοφορεί Ρ Ε Ν Ε

Φ Ρ Ε Ν Ι

Εκεί που χάνονται ot άντρες

Α π ό μ ια ά λ λ η σιδερένια π ό ρ τ α έβ γ α ινα ν ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι ε π ισ κ έ π τ ε ς τη ς η μ έ ρ α ς ... Έ μ ε ιν α να κ ο ιτά ζω κ ά π οιες κ ο π έ λ ες που φ ορού σ α ν κ ιό λ α ς φ ο ρ έ μ α τ α κ α ι μ π λ ο υ ζά κ ια κ α λ ο κ α ιρ ιν ά . Έ μ ο ι α ζ α ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ο ν ε ιρ ο π ό λ ε ς π α ρ ά μ ε λ α γ χ ο λ ι κ έ ς . Α να ρ ω τ ή θ η κ α π ώ ς το ά ν τ ε χ α ν τόσ α χ ρ ό ν ια οι ά ντ ρ ες ν α γ υ ρ ίζο υ ν στα κ ελ ιά του ς κ αι να τις α φ ή νουν να φ εύ γου ν, τόσο ό μ ορφ ες και μ όνες.

1 ε κ δ ό σ ε ι ς

^Α Λ Ε Ξ Α Ν ΔΡΕ ΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3306305, 3 8 2 18 1 3 , fax: 3 8 3 81 7 3 , e -m a il: alexcom @ oten et.g r Βιβλιοπωλείο στη Στοά του Βιβλίου, Σταδίου 44,105 64 Αθήνα

109

Υπάρχουν στοιχεία στο Μυθιστόρημα που αναφέρονται στην εμπειρία μιας ξεριζω μένης ομάδας και στη σημα σία που ενέχει η μνήμη για τη διατήρηση της τα υτότη τάς τους, αν και δεν θα πρέπει να ταυτίσουμε αποκλει

Παρόμοια μοντέλα που παρέχουν μια εικονική συνέχεια α π ο τελ ο ύν α υ τό που εν δ ια φ έρ ει το ν Σ εφ έρ η στον Έλιοτ: «Για τον Έλιοτ», γράφει ο Σεφέρης, «η ιστορία δ εν είναι ό,τι πέθανε, αλλά ό,τι είναι ακόμα ζωντανό.

στικά το ποίημα με τις συνθήκες της Μικρασιατικής κα ταστροφ ής. Παρά την εκδίωξή του ς και την απώλεια της πατρίδας τους, η συνείδηση του χρόνου, η προτε ραιότητα της μνήμης σαν μια διαρκής σταθερά, υπερ τ ε ρ ε ί μέσ α στη συλλογική φωνή τω ν εκτοπισμένω ν που απομένουν ανίκανοι να ξεχάσουν τον εαυτό τους:

Ζω ντανό, παρόν, σύγχρονο»28. Υπό τη ν έννοια αυτή, μπορούμε να κατανοήσουμε τη σεφερική παραπομπή στη γνωστή ελιοτική δήλωση: «χρησιμοποιώντας μια συνεχή παραλληλία μεταξύ συγχρονίας και αρχαιότη τας» η χρήση του μύθου και της ιστορίας από τη σημε ρινή λογοτεχνία «είναι απλώς ένας τρόπος ελέγχου, ταξινόμησης και προβολής μορφής και σημασίας στο

...ταξιδεύοντας πάνω σε καταστρώματα κατελυμένων καραβιών στριμωγμένες με γυναίκες κίτρινες και μωρά που

τεράστιο πανόραμα της ματαιότητας και της αναρχίας που απ οτελεί τη σύγχρονη ιστορία»29. Παρόμοιες δηλώσεις εηιζητούνται μέσα στη μνήμη για να επαναβεβαιώσουν τη συνέχεια ως «παράδοση»30και να προωθήσουν μιαν ενοποίηση παρελθόντος και πα

κήαίνε χωρίς να μπορούν να ξεχαστούν... μέσα σε μια πατρίδα που δεν είναι πια δική μας ούτε δική σας.22 Ενόσω λοιπόν η αναπαράσταση της μνήμης στην ποίη ση του Σεφέρη αποκαλύπτει μια κρίση της διαχρονικότητας, η σκέψη του, όπως διαγράφεται στα όψιμα κριτι κά κείμενά του, αναιρεί αυτήν τη θέση επιδεικνύοντας αυτό που θα μπορούσε να θεω ρ ηθεί ως η ουσιώ δης α ντίφαση ανάμεσα στα αναλυτικά εργαλεία, που χρησι μοποιεί για να σχολιάσει τη σύγχρονη λογοτεχνία, και το ρητορικό παιχνίδι των ίδιων του των κειμένων23. Αξιολογώντας την ποίηση του Καβάφη, ο Σεφέρης θ ε ωρεί τη μνημονική διαδικασία σαν μια ευθύγραμμη, ο ριζόντια συνέχεια, μολονότι αναγνωρίζει τις κατά πε ριόδους συστημικές της ρήξεις και την τάση μιας ανά πτυξης τω ν «συλλογισμών μας» για να τοπ οθετηθούν σε μια παρατακτική ακολουθία: Η μνήμη, υποστηρίζει, έχει «έναν ορίζοντα» -«είτε είναι μέρες του 200 η.Χ. εί τ ε το υ 34 0 μ.Χ. είτ ε το υ 1911. Η αίσθηση τη μνήμης δεν είναι κομματιασμένη, άλλο αν υπάρχουν χάσματα, κενά»24. «Βασικά», δηλώνει, «δεν υπάρχει λύση της συ νέχειας»25. Η ανάγνωσή το υ τη ς καβαφικής δήλω σης «7ο γνωρίζουμεν, ο καιρός είμεθα ημείς»21 εδραιώ νεται στον ευ ρωπαϊκό στοχασμό σχετικά με το υποκείμενο της μνή μης. 0 Σ εφ έρ η ς κάνει σ υγκεκριμένη αναφ ορ ά στην μπερξονική «διάρκεια» και σε μια προυστιανή αυτοσυνειδησία του χρόνου, τα οποία η κριτική σκέψη θεω ρ εί σαν μια εφαρμογή του προγενέστερου γαλλικού φιλο σοφικού ρητού: ο χρόνος δεν μπορεί να μετρηθεί επι στημονικά ή ορθολογικά- λειτουργεί σαν μια «ατέρμονη ροή», μέσα στην οποία το παρελθόν και το παρόν βρί σκονται αξεδιάλυτα συνδεδεμένα με τη μνήμη και την αυτοσυνειδησία27.

110

ρόντος, μολονότι οι ιδεολογικές διαφ ορές υπερισχύ ουν. Αυτό που διακρίνει τη χρησιμοποίηση της σ υλλο γικής μνήμης από τον Σεφέρη και τον Έλιοτ, για παρά δειγμα, είναι πως ο τελευταίος στράφηκε στην ιστορία σαν καταφύγιο από αυτό που πίστευε ότι απ οτελούσε τις κακές συνέπειες του φιλελευθερισμού στη σύγχρο νη κοινωνία31. Η στροφή του Σεφέρη προς την ανάμνηση, όπως έχου με διαπιστώσει σε αυτή τη μελέτη, μπορεί να κατανοη θεί μέσα στα συμφραζόμενα μιας διαιώνισης της αντίλη ψης περί συνεχείας στον νεοελληνικό εθνισμό, που κορυφώνεται μετά το 1922. Η αναπαράσταση της μνήμης από τον Σεφέρη μπορεί ίσως να γίνει ευκολότερα κατα νοητή ως μια αντινομία, μεταξύ συνέχειας και ασυνέχει ας ή ακόμα και ως μια διαλεκτική σχέση μεταξύ τους, μια διαλεκτική σχέση που εμπλουτίζει το έργο του και του αποδίδει μια πολλαπλότητα αναγνώσεων. □ Μ ετάφραση: Βρασίδας Καραλής

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Βλ. Δημήτρης Τζιόβας, Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο μεσοπόλεμο. Αθήνα, Οδυσσέας, 1989, σσ. 60-61. 2. Βλ. Brian McHale, Postmodernist Fiction. New York, Methuen, 1987, σσ. 8-10. 3. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες του 1945-1951. Αθήνα, Ίκαρος, 1973, σ. 167. 4. Jean Pierre Vernant, Myth and Thought among the Creeks. London, Routlege, 1983, o. 92. 5. Vernant, Myth and Thought among the Creeks, ό.π. o. 92 6. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1976, σσ. 4647. 7. Richard Terdim an, «Deconstructing Memory: On

Στο ναό του Αύγουστού (Σεπτέμβριος 1949) Representing the Past and Theorizing Culture in France Since the Revolution», Diacritics, Χειμώνας, 1985, x. 15, op. 4, o. 14. 8. Terdiman, «Deconstructing Memory: On Representing the Past and Theorizing Culture in France Since the Revolution», ό.π., σ. 14. BA. C. W. F. Hegel, The Phenomenology of Mind. London, George Allen and Unwin, 1966, o. 807. 9. Terdiman, «Deconstructing Memory: On Representing the Past and Theorizing Culture in France Since the Revolution», ό.π., o. 15. 10. Terdiman, «Deconstructing Memory: On Representing the Past and Theorizing Culture in France Since the Revolution», ό.π., o. 15. 11. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, ό.π., σ. 192. 12. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες του 1945-1951, ό.π., σ. 174. 13. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, ό.π., ο. 184. 14. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, ό.π., σ. 69. 15. Βλ. π.χ. Michael Herzfeld, Ours Once More: Folklore, Ideology and the Making o f Modem Greece. New York, Pella, 1986 και Loring Danforth, «The Ideological Context of the Search for Continuities in Creek Culture», Journal of Modern Greek Studies, 1984, x. 2, oo. 53-85. 16. Βλ. Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Lectures on the Philosophy o f World History Cambridge, Cambridge University Press, 1975, o. 136. 17. Βλ. Anthony Smith, Myths and Memories o f the Nation. Oxford, Oxford University Press, 1999, oo. 262-266, και Gregory Jusdanis, Belated Modernity and Aesthetic Culture: Inventing National Literature. Minneapolis, University of Minnesota Press, 1991.

18. Βλ. Thomas Doulis, Disaster and Fiction: Modern Greek Fiction and the Impact o f the Asia Minor Disaster of 1922. Berkeley, University of California Press, 1977, o. 174. 19. Rene6 Hirschon, Heirs of the Greek Catastrophe, The Social Life o f Asia Minor Refugees in Piraeus. Oxford, Clarendon Press, 1989, o. 17. 20. Hirschon, Heirs o f the Greek Catastrophe, The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus, ό.π., o. 17. 21. Hirschon, Heirs of the Greek Catastrophe, The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus, ό.π., o. 15. 22. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, ό.π., σ. 52. 23. Βλ. Δημήχρης Δημηρούλης, Ο ποιητής ως έθνος: Αισθητική και ιδεοήογία στο Γ. Σεφέρη. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. 24. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες του 1945-1951, ό.π., σσ. 173174. 25. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες του 1945-1951, ό.π., σ. 174. 26. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες του 1945-1951, ό.π., σ. 174. 27. Βλ. Henri Bergson, «Duration», οχον χόμο The Modem Tradition, επιμ. Richard Ellmann και Charles Fiedelson, Jr. New York, Oxford University Press, 1966, oo. 723-730 28. Γιώργος Σεφέρης, Θ. I. Έλιοτ, Η έρημη χώρα και άήήα ποιήματα. Μεχάφραση: Γ. Σεφέρης. Αθήνα, Ίκαρος, 1979, σ. 38. 29. Τ. S. Eliot, «Myth and Literary Classicism» οχον χόμο The Modem Tradition, ό.π., o. 679. 30. Bh. Artemis Leontis, Topographies of Hellenism: Mapping the Homeland. Ithaca, Cornell University Press, 1995, κεφ. 5. 31. Βλ. Michael North, The Political Aesthetic of Yeats, Eliot and Pound. New York, Cambridge University Press, 1991.

/ / J

Τι tiitο ora μοναστήρι α της Καππα δ οκ ί α ς το υ Μ Ο Ν Η Δ Ρ Α Κ Ο Π Ο Υ ΛΟ Υ

\ τ— 1 το πλήθος των κυριολεκτικών και μεταφορικών αναφορών του, ο \ \ τόπος στον Σεφέρη έχει δύο βασικές εκφάνσεις: την πραγματική \\ Ελλάδα του κλειστού χώρου που πληγώνει και τη φαντασιακή // Ελλάδα που βρίσκεται πέρα από τα αγάλματα. Η διάκριση αυτή // θα μπορούσε να φ ω τισ τεί περισσότερρο από μια άλλη οπτική / L ι γωνία, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο Σεφέρης δεν έζησε τα παιδι κά του χρόνια στην Αθήνα ή σε κάποια άλλη μεγάλη πόλη της Ελλάδας, αλλά στη Σμύρνη και τη Σκάλα της Μικρός Ασίας. Ειδικότερα, θα μπορού σε να φωτιστεί από τις ημερολογιακές σημειώ σεις που κράτησε ο Σεφέ ρης κατά την περιήγησή του στη Μικρά Ασία, όταν το 1948, διορισμένος στην ελληνική πρεσβεία της Άγκυρας, είχε την ευκαιρία να επιστρέφει, μετά από απουσία 34 περίπου ετών, στον τόπο που μεγάλωσε. Η σημασία που είχε για τον ποιητή ο τόπος των παιδικών του χρόνων είναι λίγο ως πολύ γνωστή. 0 ίδιος άλλωστε, σε ένα από τα κείμενά του, αναφερόμενος στη Σκάλα σημείωνε: «ήταν για μένα ο μόνος τόπος που, και τώρα ακόμη, μπορώ να ονομάσω πατρίδα με την πιο ριζική έννοια της λ έ ξής: ο τόπος όπου βλάστησαν τα παιδικά μου χρόνια. 1...1 Εκεί οι άνθρω ποι, θαλασσινοί και χωριστές, ήταν δικοί μου άνθρωποι»1. Πώς αντιδρά λοι πόν ένας ποιητής επιστρέφοντας σε έναν τόπο που άλλοτε θεωρούσε δι κό του; Τι βλέπει στον τόπο του ο εξόριστος; Ποιο ρόλο παίζει η μνήμη; Κι ακόμη, πώς σχετίζονται οι αντιδράσεις του με τη γενικότερη προβληματική του περί ελληνισμού και ταυτότητας; Το μεγαλύτερο μέρος της περιοδείας του στη Μικρά Ασία αφορά στην α ναζήτηση τού οικείου τόπου που ήταν κάποτε δικός του. Η αναζήτηση ξε κινά στην ενδοχώρα της Μικρός Ασίας. Εκεί, ωστόσο, αν και ορισμένες φο-

112

Ο Γ. Ιιφέρης μι τον Ν. Γ. Πιντζίκη στη Νάουσα 117/4/1964) ρές κάποια πράγματα φέρνουν στο νου οικείες συμπερι

«βαρύς σαν το μολύβι»2, όπως σημειώ νει στο ημερολό

φ ορές και παραστάσεις, αισθάνεται άβολα. Ό ταν μάλι στα έρχεται σε επαφή με ξένα πολιτισμικά στοιχεία λ ει το υ ρ γ εί σαν ταξιδιώ της. Μ ε τον αέρα το υ Ευρωπαίου

γιό του . Αντίθετα, αισθάνεται σαν στο σπίτι του , όταν

που επισκέπτεται μια υπανάπτυκτη χώρα σταματά σ' αυ τό που θ εω ρ εί ότι απ οτελεί αυθεντική αναπαράσταση του άλλου: τους κακούς δρόμους, τα παλιά ξενοδοχεία, τη φτωχική αρχιτεκτονική της τουρκικής επαρχίας, έναν νεαρό γύφτο που παίζει το λαγούτο του. Οι παρατηρήσεις του, απόμακρες από το πλαίσιο και τις αξίες της τουρκικής κοινωνίας, απλώς περιγράφουν με τρόπο πεζό την πραγματικότητα που αντικρίζει. Δεν φαί νεται να ενδιαφέρεται να κατανοήσει τις τοπικές πρακτι κές ούτε φαίνεται να τον απασχολούν τα άλλοθι ή οι ε πεξηγήσεις που θα παρείχε η τοπική κοινωνία για να εκλογικεύσει και να καταστήσει λειτουργικές τις δικές της πρακτικές. Ως ταξιδιώ της, αντιλαμβάνεται και καταγρά φει όσα παρατηρεί ως παραδείγματα τυπικής κοινωνικής και πολιτισμικής πρακτικής. Ωστόσο, ο Σεφ έρης δ εν είναι απλώς ένας τα ξιδιώ της που αναζήτά τον αυθεντικό λαϊκό χαρακτήρα ή την τυπι κή συμπεριφορά μιας οπισθοδρομικής κοινωνίας. Είναι έ νας άνθρωπος που επισκέφτεται έναν τόπο που άλλοτε θεωρούσε δικό του. Ο τόπος όμως αυτός δεν βρίσκεται στην ενδοχώ ρα τη ς Μικρός Ασίας. Εκεί, νιώ θει ξένος,

πλησιάζει στα παράλια. 0 τόπος γίνεται πιο ελαφ ρύς και οικείος. Τι σημαίνει όμως οικείος τόπος; Μπορεί να βρε θ ε ί στα παράλια της Μικρός Ασίας; Κι αν ναι, μπορεί ο Σε φ έρης να ταυτιστεί μαζί του; α ) Ζ τα παράλια τη ς Ιω νίας Στα παράλια της Ιωνίας, για πρώτη φορά στην περιήγη σή του, θα προσπαθήσει να έρθει σε επαφή με τον τόπο του και να συμφιλιωθεί με αυτό που απομένει από έναν τόπο που κάποτε ήταν το σπίτι τω ν δικών το υ ανθρώ πων. Η τυπική αντίδρασή του, όταν βρίσκεται σε ένα αρ χαίο αμφ ιθέατρο, για παράδειγμα, είναι να κοιτάξει το τοπίο και αμέσω ς να ψάξει τριγύρω τους θεατές, προ σπαθώντας να δει «τα μάτια τους- χιλιάδες μάτια», γρά φ ει, «σειρές, καρφωμένα σε μια λεπτομέρεια» (Μέρες Ε', σ. 188). Παρόμοια σε έναν αρχαίο ναό σημειώνει: «Το

φεγγάρι ήταν αρκετά μεγάλο- τα μάρμαρα του μικρού ιωνικού ναού ήταν ζωντανά με την ωχρότητα της σάρ κας. Παράξενο αίσθημα, οικείο και όχι οικείο, μέσα στη νύχτα του κόρφου αυτού του βουνού που άνοιξε και ά φησε να ξαναφανούν τούτα τα σημάδια της ζωής» (Μ έ ρ ες Ε', σ. 189). Τα αρχαία ερείπια, υπό ορισμένες επομένως συνθήκες,

113

επιτρέπουν να φ ανεί κάτι από τη ζωή που ακόμη κλεί νουν μέσα τους. Με την εύνοια του φυσικού περιβάλλο ντος, όπως οι μυστηριώ δεις σκιές του φεγγαριού στο προηγούμενο απόσπασμα, σαν να ζω ντανεύουν προς στιγμήν στη φαντασία ανθρώπων που ενεργά σ υμμετέ χουν στην παράδοση που αυτά αντιπροσωπεύουν. Τέ τοιοι άνθρωποι όμως δεν φαίνεται να ζουν σε κείνο τον τόπο. Τα ερείπια θα ζωντανεύουν έτσι ίσως για λίγο μέ σα από τον περιστασιακό επισκέπτη, που, ανεξάρτητα α πό την εθνική του καταγωγή, τα θεω ρεί τμήμα του δικού του πολιτισμικού κεφαλαίου. Αλλά και στην περίπτωση που υπήρχαν εκ εί άνθρωποι που σ υμμετείχαν στην παράδοση τω ν ερειπ ίων, πάλι αυτά δεν θα μπορούσαν να σ υλληφ θούν στην πληρότητά του ς και, συνεπώς, να προσφέρουν στον Σεφέρη την επιθυμητή ταύτιση με το χώρο, γιατί εκ εί ο χώρος και ο χρόνος βρίσκονται σε μια συνεχή αντιδικία. Τα ε ρείπια μονίμως ανακαλούν τον παρελθόντα χρόνο της ιστορίας, με αποτέλεσμα το παρόν να επηρεάζεται κα θοριστικά από το παρελθόν. Από τη στιγμή που ο σύγ χρονος χώρος προσδιορίζεται από ίχνη του π αρελθό ντος, από κάτι που δεν είναι όπως ήταν, δεν μπορεί πο τ έ να είναι πλήρης3. Ούτε βέβαια το παρελθόν μπορεί να ανακτηθεί στην ο λότητά το υ , εφ όσ ον εκείνο που έρχεται στη ζω ή δεν είναι παρά μόνο σπαράγματα ζω ής, ο ύτε καν κάτι ζω ντανό αλλά κάτι διαμεσολαβημένο, το προϊόν το υ σεφερικού φαντασιακού, μια ασαφής και αβέβαιη αίσθηση ταυτόχρονης παρουσίας και απουσίας ζω ής. Η βασανι στική αντινομία ανάμεσα στον παρελθόντα χρόνο και τον παρόντα χώρο ή ανάμεσα στον παρόντα χρόνο και τον παρελθόντα χώρο δ εν μπορεί επομένω ς να προ σ φ έρει στον ποιητή την πλήρωση το υ οικείου τόπου. Στην Ιωνία ο Σεφ έρ η ς βρίσκει τρ όπ ους να αναπ τύξει σχέσεις με τα ερείπια, αλλά δεν μπορεί να βρει το σπίτι του. β ) Στη Σ κ ά λ α

όλος με το πρόσωπο της Σκάλας. Αυτό βαραίνει περισ σότερο- είμαι ο προσηλωμένος συνεργός σε μια μαγική τελετή που δεν καταλαβαίνω» (Μέρες Ε', σσ. 197-198). Αυτή η «μαγική τελετή» τον δεσμεύει σε μια διαδικασία αναβίω σης παλιώ ν εικόνω ν, εμπ ειριώ ν και α κ αθόρι στω ν συναισθημάτω ν που απ ορρέουν από τον οικείο τόπο τη ς παιδικής ηλικίας. Ωστόσο, ενώ αρχικά εκ δη λώ νεται ως βαθιά εσωτερική γαλήνη και ικανοποίηση, σταδιακά κρυσταλλώνεται σ ε μιαν αντιπ αράθεση ανά μεσα στη μνήμη και την πραγματικότητα., Όσο περισ σότερο π αρατηρεί το χώρο, τόσ ο αντιλαμβάνεται τις α λ λα γές που έχουν επ έλθει και τόσ ο εν τείν ετα ι ο α νταγωνισμός ανάμεσα στη μνήμη και την πραγματικό τητα. Η αρχική ευφ ορία, που προέκυψε από την ψ ευ δ αίσ θησ η ότι παρά τις α λ λ α γ ές ο χώ ρος μπ ορ εί να σ υ λ λη φ θεί στην ο λ ότητά του, σταδιακά εξα σ θενεί. Η εγρήγορση τη ς μνήμης μετατρέπεται σε αβάσταχτη α κινησία, η ευφ ορία σε εφ ιάλτη, παλιές εικόνες σπιτιών γεμάτω ν ζωή γίνονται τ ώ ρ α «ανάπηρες κατοικίες», σπί τια που τον κ οιτάζουν «σαν άρρωστα ζώα», μπαλκόνια που άνοιγαν στην έξω ζωή δείχνουν τώ ρα «την έξοδο στο κενό» (Μέρες Ε', ο. 200). Όταν τα σημεία ζωής που απ ελευθέρω σ ε η μνήμη προσκρούουν στην πραγματι κότητα, τότε ο Σεφέρης βρίσκει«όχι γαλήνη αλλά μια ε φιαλτική ακινησία». «Το τοπίο», γράφει , «ήταν το εσω τε ρικό μιας σφαίρας, και τα πράγματα, κλεισμένα μέσα σ' αυτή τη σφαίρα, κι εγώ μαζί τους, μίκραιναν ολοένα και στένευαν και χαλνούσαν, όσο να γίνουν μια τσακισμένη μακέτα των περασμένων, ξεχασμένη στο ράφι». (Μέρες Ε', σ. 199). Παρ' ό λ ες όμω ς α υ τές τις α λ λα γές υπάρχουν ακόμη πράγματα που παραπέμπουν στη ζω ή που ή ξερ ε. Η μνήμη φαίνεται πως βρίσκει τρόπους να αναταχθεί στη φ θορά του χρόνου και τω ν ανθρώπων. Οι ευκάλυπτοι μολονότι γερασμένοι και φ τεν οί «ανασαίνουν ακόμη»,

«το μαγκανοπήγαδο βγάζει ακόμη νερό » ( Μέρες Ε', σ. 2 0 1 ),« αγέρας, χρώμα, ουρανός, άφθαρτα, νικηφόρα» (Μέρες Ε', σ. 198). Πάλι όμω ς, εκ εί που για μια στιγμή βρίσκει αποκούμπι σε πράγματα οικεία, δ έχ ετα ι νέο

Ένας δ εύτερ ος σημαντικός σταθμός στη σεφερική πε ριήγηση είναι η Σκάλα. Πρόκειται για ένα χώρο από τον οποίο, σε αντίθεση με τα ερείπια της Ιωνίας, έχει προ σωπικές μνήμες που σχετίζονται με την ασφάλεια, την οικειότητα, τις επιθυμίες και τους φόβους της παιδικής ηλικίας. Η άφιξή του ενεργοποιεί αυτές τις μνήμες, δη μιουργώντας του την ψευδαίσθηση πως δεν έχει λείψει καθόλου. «Μολονότι», σημειώ νει στο ημερολόγιό του,

πλήγμα από την παρούσα πραγματικότητα: «παρακάτω χάος: ούτε αμπέλια, ού τε λιόδεντρα, ούτε ροδιές, ού τε συκιές: ένας χέρσος τόπος. Από το άλλο μέρος, δε ξιά, η πιο μεγάλη απουσία- ο γερο-πλάτανος μας άφη σε χρόνους- εκείνο το τεράστιο δέντρο που χαλνούσε το ν κόσμο τ ' απογεύματα με τα οπουργίτια του» (Μέ ρες Ε', σ. 201).

«είχα πλαγιάσει στις δύο και σηκώθηκα στις πέντε, δεν ένιωθα καμιά κούραση ■η μνήμη δούλευε με απόλυτη ακρίβεια: δεν θα 'λεγα πως είχα λείψει από τούτα τα μέρη περισσότερο από ένα χρόνο. L..1 Είμαι δεμένος

Από τη μια μεριά, λοιπόν, η μνήμη προσπαθεί επίμονα να βρει τρόπους να ταυτισ τεί και να γίνει ένα με το πα ρόν, ενώ από την άλλη, όταν οι παραστάσεις τη ς δια φέρ ουν σημαντικά από την πραγματικότητα, προσπα-

114

θ ε ί να αντισ ταθεί στην αλλαγή περιφρουρώντας τη δι κή της πραγματικότητα. Αναπόφευκτα όμως η προσπά θεια αυτή είναι καταδικασμένη να αποτύχει, αφ ού υπό μία έννοια η σύγχρονη πραγματικότητα είναι αυτάρκης, ενώ το φ αντασιακό πεδίο τη ς μνήμης εξα ρ τά τα ι από την πραγματικότητα την ίδια. Η παρατεταμένη αντιδικία, που ξεδιπλώ νεται στο η με ρολόγιό του, ανάμεσα στο τώ ρα και το τό τε, στην πα

κείο . Πά λι όμ ω ς γρ ή γ ο ρ α θα π ρ οσ κρ ούσ ουν σ την πραγματικότητα. «Σιγά σιγά», γ ρ ά φ ε ι,« ανεβαίνει στο μυαλό η γνωστή ατη μνήμη, και τόσο άγνωστη τώρα πολιτεία» (Μέρες Ε', σ. 196). Η μνήμη αδυνατεί να προ σαρμοστεί στην πραγματικότητα, γιατί πολύ λίγα πράγ ματα έχουν διασ ω θεί από το παρελθόν. Οι αλλα γές έ χουν δ ιαβρώ σ ει τη ν πόλη τόσ ο που φ α ίνετα ι πως η «Σμύρνη έχει χάσει τον ίσκιο της» (Μέρες Ε', σ. 207). Εί ναι πλέον μια πόλη φ άντασ μα του παλιού εαυτού της. Είναι αξιοσημεί ω το πως, εξα ιτία ς τω ν τερ ά σ τιω ν αλλαγώ ν που έχει υποστεί η πόλη, εκείνο που κινητοποιεί εδώ τη μνήμη δ εν είναι οι δρόμοι, τα σπίτια ή τα μαγαζιά της παλιάς γειτονιάς του Σε φ έρ η, αλ λά πράγματα που βρίσκο νται πέραν τη ς πόλης, όπως ο ά ν ε μος και το άρωμα τω ν λουλουδιώ ν, το ύφος της εξοχής και του φυσικού π ερ ιβά λλοντος, η θάλασσ α και το αμφ ιθέα τρ ο το υ κόλπου τη ς Σμύρ νης, ένα πλοίο που καθώς πλησιάζει το λιμάνι αντικατοπτρίζεται στον κα θ ρ έ φ τ η το υ Σ ε φ έ ρ η . Από τέ τ ο ια

πράγματα «ξαναρχίζει η οικειότηταείναι ο τόπος σου», γράφ ει ο Σ ε φ έ ρης, «είναι κάτι ακόμη πιο βιολογικό, 0 Γ. Σιφίρης at οκίταο τον 1. Ιωαηφίίη πιο πρωτόγονο- η έλξη της γης σου -κ ά τι σαν το μαγνήτη τη ς φω τιάς στην παγωνιά, σαν την πείνα και σαν τον ίμερο» (Μέρες ρούσα πραγματικότητα και τις παρελθούσες παραστά σεις, ανάμεσ α σ' α υτό που ο Σεφ έρ η ς θυ μάτα ι και σ' αυτό που βλέπει, σκιαγραφ εί την αγωνιώ δη προσπά θεια τόυ να φ έρει τις αλλα γές στα μέτρα του και, συνε πώς, j/α δ ε χ θ ε ί πως η παρούσα πραγματικότητα δ εν μπορεί να φιλοξενήσει τις μνήμες του. θυμάται, γιατί υ πάρχουν ακόμη πράγματα στη Σκάλα που ενεργοποι ούν τη μνήμη του . Ωστόσο, ακόμη κι αυτά ζω ντα νεύ ουν για λίγο εξαιτίας τη ς δικής του παρουσίας εκεί. 0 ί διος, άλλω σ τε, φαίνεται να αναγνωρίζει κάτι τέτοιο ό ταν σημειώ νει: «θα 'λεγες πως μόνο από μένα κρατιού νταν η λίγη ζωή που τους έμενε ακόμη» (Μέρες Ε', σ. 200). 0 κόσμος του υπάρχει τελικά μόνον ως μνήμη γιατί υπάρχει ο ίδιος. Γι' αυτό ο παρών χώρος της Σκάλας δεν μπορεί πλέον να είναι ο τόπος του. γ ) Σ τη Σμ ύρνη Επόμενος σταθμός του Σεφέρη είναι η Σμύρνη. Η άφιξή το υ , όπως και στη Σκάλα, αφυπ νίζει π ολλές μνήμες, που για μια στιγμή δίνουν την εντύπωση πως μπορούν να εμφ υσ ήσ ουν ζω ή στο χώρο και να το ν κάνουν οι

Ε', σ. 213). Ωστόσο, η ανάγκη τη ς ταύτισης δεν ολοκληρώ νεται. Η έλ ξη που νιώθει προς τη γη του δεν οδηγεί στο άγγιγ μα και στην ένωση με τον τόπο. Ο Σεφέρης μένει μ ετέ ωρος. Βρίσκεται μέσα στην πόλη, αλλά δεν μπορεί να γίνει τμήμα της, γιατί οι γνωστές αναλογίες του χώρου έχουν ανεπανόρθωτα χαθεί. 0 κόσμος του έχει διαμελισ θεί τόσ ο που ο ποιητής δεν μπορεί να σ υναρμολο γήσει τα σπασμένα το υ κομμάτια. Ό,τι ανακαλείται από τη μνήμη απορρίπτεται από την πραγματικότητα. Όσο περισσότερο προσπαθεί ο Σεφέρης να ταυτίσει τις μνή μες του τόπου του με την πραγματικότητα τη ς πόλης, τόσο οι εξιδανικευένες παραστάσεις της παλιάς πόλης φαίνονται πιο απόμακρες. Η μνήμη δεν μπορεί να αντισ τα θ εί στη λή θη τη ς πόλης και να σημασιοδοτήσει το χώρο. Η οικειότητα τη ς παλιάς πόλης υπάρχει μόνον ως μνήμη κι όχι ως παρουσία. Γι' αυτό οι μνήμες πάλι γίνονται εφ ιάλτες. θα πρέπει να σ ημειω θεί εδώ ότι οι αντιδράσεις του Σε φέρη δεν έχουν να κάνουν με κάποιο μίσος που απορ

115

ρέει από τη Μικρασιατική καταστροφή. «Δεν αισθάνομαι μίσος », γράφ ει, «το πράγμα που κυριαρχεί μέσα μου είναι το αντίθετο του μίσους- μια προσπάθεια να χωρέσει ο νους μου το μηχανισμό της καταστροφής» (Μέρες Ε', σ. 212). Ίσως μ' αυτό να σχετίζεται το κέρδος που α ποκομίζει από την επίσκεψή του στη Σμύρνη. Εκεί θα συ νειδητοποιήσει ότι είναι αδύνατον να ταυτισ τεί η μνήμη με την πραγματικότητα και, συνεπώς, θα αποδεχθεί ότι δ εν μπορεί πλέον να βρει σ' αυτόν το χώρο τον τόπο του . Όπως σ ημειώ νει ο ίδ ιος : «αυτός ο σταθμός στη

Σμύρνη είναι το κλείσιμο ενός κύκλου που άρχισε τα τε λευταία χρόνια της παιδικής μου ηλικίας. Από εδώ και πέρα, δεν υπάρχει ούτε ξεκίνημα ούτε φτάσιμο- υπάρχει ο κόσμος εδώ ή εκεί, όπως είναι ο κόσμος και δεν φτά νει κανείς πουθενά» (Μέρες Ε', σ. 213). Δεν μένει όμως τίποτε παρά μνήμες από έναν τόπο που ήταν κάποτε δι κός σου; 6 ) Ζ τ α μ ο ν α σ τή ρ ια τ η ς Κ α π π α δ ο κ ία ς θα πρέπει να κάνουμε ακόμη ένα σταθμό, πριν επιχει ρήσ ουμε να απ αντήσουμε σ' αυτό το ερώ τημα. Πρό κειται για τη ν επίσκεψη το υ Σεφ έρη στα μοναστήρια της Καππαδοκίας. Αντίθετα από τις περιηγήσεις του στα μέρη της παιδικής ηλικίας, εδώ η ματιά, χωρίς προσω πικές μνήμες, πιο ήρεμη και αποστασιοποιημένη, κατευ θύν ετα ι περισσότερο από το νου και λιγότερο από το σ υναίσ θημα. Γ ο ητευμέν ος από τη ν εικονογραφ ία τω ν εκκλησιών και ειδικότερα τη ς εκκλησίας τω ν Στε φάνων, όπου συνυπάρχουν δύο εκκλησίες η μια δίπλα στην άλ λη, διακρίνει δύο διαφ ορετικά είδη ζω γραφ ι κής. Στην παλιά εκκλησία συναντά κανείς τη δυναμική έκφανση της γνήσιας λαϊκής παραδοσιακής τέχνης. Οι εικ ονογραφ ίες, υποστηρίζει ο Σεφ έρης, απεικονίζουν «το έπος τη ς χριστιανοσύνης ολόκληρο σε παράλλη λες ταινίες»4. Προσπαθούν, δηλαδή, να αφηγηθούν μια

νής τέχνης. Πρόκειται για τη δημοτική παράδοση που βρίσκει έδαφ ος να ριζώσει και να αναπτυχθεί στο Βυζά ντιο. Στην καινούρια εκκλησία π α ρατηρούμε ένα εν τελ ώ ς διαφορετικό ύφος. Εδώ κυριαρχεί η επιρροή τη ς Κων σταντινούπολης. Οι τοιχογραφ ίες κινούνται πιο άνετα στο χώρο. Δεν ακολουθούν μια χρονολογική παράταξη. Οι άγιοι που ηροτιμούνται στη λαϊκή παράδοση εμφ ανί ζονται σπάνια. Η έμφ αση πέφτει στην απεικόνιση τω ν μυστηρίω ν τη ς εκκλησίας. Πρόκειται για μια τέχνη ιδεαλ ισ τικ ή , «δια νοητική, σχημ ατικά σ υμ βολική, αφηρημένη» (Δοκιμές Β'. σ. 89), που δεν ενδιαφ έρεται τόσο για το συγκεκριμένο. Στα μοναστήρια της Καππαδοκίας ο Σεφέρης βρίσκει τις δύο πλευρές τη ς ίδιας παράδοσης. Από τη μια μεριά, υπάρχει η σχολαστικά και επιφανειακά ιδεαλιστική πα ράδοση, που διακρίνεται από μια διάθεση μέτρου, ε υ γένειας και κομψόητας και που συνεχίζει την κληρονο μιά τη ς αρχαίας Ε λλάδας. Από τη ν ά λ λη , έχ ο υ μ ε τη λαϊκή παράδοση, από την οποία αργότερα ξεπετιέται ο δημοτικισμός. Αυτά τα δύο ρ εύματα τη ς παράδοσης, σ ύμφ ω να με το ν Σ εφ έρ η , προσπαθεί, και σ ε κάποιο βαθμό κατορθώ νει, να ισοζυγίσει και να συγχω νεύσει το Βυζάντιο. Τα μοναστήρια, λοιπόν, της Καππαδοκίας μάς φ ανερώ νουν μια λύση τη ς αιώνιας ελληνικής διαμάχης ανάμε σα στα δύο τμήματα της ελληνικής παράδοσης: τη λαϊ κή και τη λόγια. Βλέπουμε, όπως σημειώ νει ο Σεφέρης,

«τι μπορεί να γίνει, όταν οι δύο παραδόσεις μας, που δεν έπαφαν να παλεύουν δυο χιλιάδες χρόνια, έρθουν κάποτε σε μια τέλεια ισορροπία - η παράδοση του Σο λωμού και η παράδοση του Καβάφη, έλ εγ α κάποτε. Αυτό το διάλογο ξαναβρήκα στα μονόπετρα μοναστή ρια της Καππαδοκίας» (Δοκιμές Β', σ. 90). Εκεί, λοιπόν, που η αποσπασματική σύγχρονη πραγμα

ιστορία τη ς Αγίας Γραφής και, κατά συνέπεια, δ ομού νται στη βάση τη ς χρονολογικής ροής τω ν γεγονότων που αφηγούνται. Η έμφ αση πέφτει περισσότερο στην

τικότητα τη ς Σμύρνης και τη ς Σκάλας λειτουργούν σαν τροχοπέδη στην προσπάθειά το υ να ταυτίσ ει τις μνή μες το υ με την πραγματικότητα και, επομένως, να ξα-

ολοκλήρωση της ιστορίας παρά στην αρτιότητα της τ ε χνικής. Η τεχνική το υ ς είναι φτωχική και αδέξια. Φ ανε ρώνουν περισσότερο την ανάγκη έκφ ρα σης παρά τη δεξιότητα του αγιογράφρυ.

ναβρεί την οικειότητα του τόπου του, τα κενά μιας πα ρόμοιας αποσπασματικής πραγματικότητας στην Καπ παδοκία τού δίνουν την ευκαιρία να επιβεβαιώσει την ι σχύ μιας ερ μηνείας τη ς ελληνικής παράδοσης και συ νάμα να προσδιορίσει τη σημασία το υ Βυζαντίου για τον νεοελληνικό πολιτισμό. Ίσως μάλιστα να είναι απα ραίτητη η αρχική του αποτυχία για να μπορέσει να συμ φ ιλιω θεί με την απώλεια και έτσι να δει καθαρότερα τι μένει από έναν τόπο που θεω ρούσε δικό του. Η εκδοχή του, ωστόσο, για την ελληνική παράδοση ως παράλλη λη ανάπτυξη δύο ανατιθέμενω ν πολιτισμικών δυνά με ων δεν απ οτελεί νέα ανακάλυψη. 0 ίδιος είχε ήδη πα-

Γι' αυτό τα τετράγω να πρόσωπα, οι απολιθωμένες χει ρονομίες και οι στατικές απεικονίσεις συχνά θυμίζουν τον αυθορμητισμό παιδικών ζωγραφιώ ν. Πρόκειται για μια τέχνη απλή, που προτιμά το συγκεκριμένο και το χειροπιαστό και δίνει έμφ αση στη δραματική απεικόνι ση, ενώ την ίδια στιγμή δέχεται πρόθυμα επιρροές από την ανατολή. Η εικονογραφία τη ς παλιάς εκκλησίας α π οτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τη ς ανατολικής βυζαντι

116

Ο Γ. Ιιφίρης μ το ζωγράφο Διαμαντή ατη Λάμπουοα της Κάπρου (6/12 /19 53 ) ρουσιάσει μια σ υγκροτημένη άποψη για το ελ λην ικό πολιτισμικό παρελθόν από τα τέλ η τη ς δεκα ετία ς του '30. 0 Σεφέρης βρίσκει, λοιπόν, στην Καππαδοκία αυτό που είχε ήδη στο μάτι του. Κάτι τέ τ ο ιο είναι ίσως αναμεν ό μ εν ο , εφ όσ ον , για να μπορέσει να κατανοήσει αυτά που βλέπει στην Καππα δοκία, πρέπει να τα εν τά ξε ι σ ε ένα πλαίσιο, σ υν δέο ντας μεταξύ το υ ς παραστάσεις και ιδ έες που αναδ ύο νται από όσα βλέπει. Είναι μάλλον αδύνατον να δει τα μοναστήρια της Καππαδοκίας διαφορετικά, εφ όσον α υ τά έχουν γίνει αντικείμενο οικειοποίησης από τις προη γούμενες αναγνώσεις του, ένα συμβολικό σύστημα ση ματοδ οτήσ εω ν, που σ ε κάποιο βαθμό έχει διαμορφω θ ε ί στο νου του πριν ακόμη φτάσει εκεί. Ακριβώς όμως επειδή κατορθώνει να τα εντάξει σε ένα πλαίσιο, το τ α

ανάμεσα στις χαλασμένες τούτες γραμμές τις ακμές τις αιχμές και τα κοίλα και τις καμπύλες υπάρχουν άραγε εδώ που συναντιέται το πέρασμα της βροχής του αγέρα και της φθοράς υπάρχουν η κίνηση του προσώπου το σχήμα της στοργής εκείνων που λιγόστεψαν τόσο παράξενα μες στη ζωή μας αυτώ ν που απόμειναν σκιές κυμάτων και στοχασμοί με την απεραντοσύνη του πελάγου ή μήπως δ εν απομένει τίποτε παρά μόνο το βάρος η νοσταλγία του βάρους μιας ύπαρξης ζωντανής εκ εί που μένουμε τώρα ανυπόστατοι (...) □

ξίδι δ εν αποβαίνει μάταιο. Η ανέφ ικτη οικειότητα το υ τόπου αντικαθίσταται έτσι από την πιθανότητα της πα ράδοσης, η πραγματικότητα από το φαντασιακό, η ό ραση από την αντίληψη. Το προσωπικό παρελθόν δίνει τη θέση το υ σε μια εκδοχή το υ συλλογικού π α ρελθό ντος και ο ανταγωνισμός τη ς μνήμης μ ε την πραγματι κότητα στο άσυλο της παράδοσης. Ο Σεφ έρης βρίσκει μόνον αυτό που είναι δυνατόν να βρεθεί. Κι ο ποιητής;

(...) αργοπορείκοιτάζοντας τις πέτρες κι αναρωτιέται υπάρχουν άραγε

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Γ. Σεφέρης, Χειρόγραφο Σεπτ. '41. Αθήνα: Ίκαρος, 1980, σσ. 7 και 8. 2. Γ. Σεφέρης, Μέρες Ε'. Αθήνα: Ίκαρος, 1977, σ. 121. Στο εξής οι παραπομπές δίνονται εντός του κειμένου. 3. Για τη σχέση χώρου-χρόνου στον Σεφέρη, βλ. Δ. Δημηρούλης, 0 ποιητής ως Έθνος, Αισθητική και Ιδεολογία στον Γ. Σε φέρη. Αθήνα: Πλέθρον, 1997, σσ. 109-119. 4. Γ. Σεφέρης, Δοκιμές θ'. Αθήνα: Ίκαρος, 1981, σ. 71. Στο εξής οι παραπομπές δίνονται εντός του κειμένου.

117

Το Ιράμα του άΟρηοκου

ανθρωπισμού οτο του Τιωργου το υ ΒΡ Α ΣΙΔ Α ΚΑ ΡΑ ΛΗ

πήρχε μια εποχή, όχι πολύ μακρινή, κατά την οποία το να μη σου αρέσει η ποίηση του Γ. Σεφέρη εθεω ρείτο αισθητική παρα νομία. Μια πανίσχυρη ομάδα πανεπιστημιακών δασκάλων, με ο μοβροντίες διδακτορικών διατριβών και παρέες ευσυγκίνητων δημοσιογράφων, επ έβαλε τη οεφερική ποιητική ως τη ν κορύ φωση του λογοτεχνικού παραδείγματος τη ς σύγχρονης Ελλά δας, διά της αποσιωπήσεως παντός αντιπάλου. Η μελαγχολία, το Αιγαίο, η θλίψη τω ν σπασμένων μαρμάρων, η αναζήτη ση μιας αρπαγμένης εστίας και, βέβαια, η νοσταλγία και η αθυμία αποτε λούσαν το καλλιτεχνικό τοπίο, που μέσα του μαράζωνε μια γενιά και στο οποίο έπρεπε αναγκαστικά να εγκαταβιώ σουμε όλοι, αν θέλα μ ε να είμα στε σύγχρονοι Έ λληνες και, κυρίως, «αυθεντικοί». Ταυτόχρονα, ο σεφερισμός δεν κατέστη απλώς ένα ακόμα τοπίο που δ υ νάστευσε τη νεοελληνική γραφή. Σε αυτόν διαγραφόταν ένα χαρακτηρι στικό που απούσιαζε από του ς υπόλοιπους συρμούς τη ς καλλιτεχνικής αγοράς. Η προφάνεια τω ν συμβόλων του, η εύλογη αναφορά τω ν σκη νοθεσιώ ν του, η επιλεγμένη λαϊκότητα τω ν πηγών του ικανοποιούσαν έ να ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών αναζητήσεων στην προσπάθεια εξε ύ ρ ε σης μιας καινούριας μεταφοράς που θα σημείω νε σε χώρο και χρόνο το νεοελληνικό φαινόμενο, μιας μεταφ οράς που μέχρι σήμερα παραμένει στην καθημερινή μας ψυχοπαθολογία με την ετικέτα τη ς «νεοελληνικής ταυτότητας». Αυτό που εντυπώσιαζε στη οεφ ερική καλλιτεχνική πράξη είναι η ευλ η πτότητά της, η ταχύ τητα με την οποία διοχετεύτηκε μέσω ορισμένων μηχανισμών σε όλα τα επίπεδα της λόγιας και λαϊκής κουλτούρας, ώστε

118

Ο Γ. Ιιφίρης οτην Αμμόχωοτο (4/11 /19 69 )

να καταστεί τόσο αποτελεσματικά κυρίαρχος λόγος και μέθοδο ς συμβολικού μετασχηματισμού τω ν ιστορικών παραστάσεων τω ν μεταπολεμικών γενεώ ν.

μορ φ ω μένης μεσ αίας τά ξη ς τω ν πόλεων, που ή θ ελ ε να δηλώ νει «μοντέρνα», α λλά και να επικαλείται τις ρί ζες τη ς στο μεγάλο άλλοθι τη ς εξουσιαστικής τη ς πο

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και η Αριστερά, που πα

λιτικής, το «λαό». 0 «λαός» όμω ς ήταν μια ανακάλυψη,

ρουσίασε το έργο το υ Γιάννη Ρίτσου ως μιαν αντιπ ρό ταση στην πολιτισμική ηγεμόνευσ η τη ς καλλιτεχνικής

παρόμοια μ ε εκείνη το υ «ευγενούς αγρίου», από του ς διαφ ω τισ τές. Η ιδιοποίηση αυτή δ εν α φ ορ ούσ ε στην

ζω ής από την περί τον Σεφέρη επώνυμη εταιρεία, ανα

προβληματική το υ λαϊκού αλ λά στην τυπολογική υιο

κάλυψε κάποια στιγμή τον εαυ τό της τόσο μαγεμένο α

θέτησ η επιλεγμένω ν μορφών τη ς λαϊκής κουλτούρας, διότι εκ εί διατηρούνταν «ατόφυα», -λ έξ η -κ λ ειδ ί για τον

πό α υτήν τη γραφ ή ώ σ τε, κατά τις δ εκα ετίες του '60 και του 7 0 , τα πετρονήσια, το γαλανό Αιγαίο, τα μάρ μαρα, η θλίψη και άλλα παρόμοια επαναστατικά σημεία και τέρ ατα να απ οτελέσουν οργανικό μόριο μιας αισθητιστικής αναμύθευσ ης το υ ελληνικού τοπίου πανταχόθεν. Η δ εκαετία του '60 ωστόσο οδήγησε τον Ρίτσο σε μια συστηματική παρωδία αυτώ ν τω ν συμβολισμών, σε ε κείνο που αποκάλεσε «κωμικοποίηση» (Μεήετήματα, ο. 105) τη ς ίδιας το υ τη ς γρ αφ ής. Αυτή η νέα διάσταση λόγου, η αυτοειρω νεία και αυτοηαρωδία απουσιάζουν εντελώ ς από το σεφερικό κείμενο, ακόμα και εκ εί όπου βρίσκουμε μια συστηματική μίμηση και αναπαραγωγή τη ς καβαφικής ιδιολέκτου. Οι λόγοι τη ς σεφερικής επιβολής είναι ταυτόχρονα συ γκυριακοί και συλλογικοί, πολιτικοί και καλλιτεχνικοί. Η σεφερική μυθολογία ικανοποιούσε τις αναζητήσεις μιας

Σ ε φ έ ρ η - τα εξιδανικευμένα ίχνη ενός προ-αστικού πα ρελθόντος. Η νοσταλγία τω ν αστών για μια «αυθεντική» ύπαρξη κο ντά στο χώμα και το αίμα του λαού, χωρίς «ψευτίσμα τα» και «μαλάματα» από μη αυθεντικές προσμείξεις, απ ο τέλεσ ε το κυρίαρχο ιδ εολογικό υπόστρω μα αυτής τη ς τάσης και εκφ ράστηκε στο έργο πολλώ ν σύγχρο νω ν δ ημιουργώ ν. Στο έρ γο πολλώ ν από α υ το ύ ς, και βεβαίω ς το υ Σεφέρη, διαμορφωνόταν ένα νεο-ηθογραφικό κίνημα, διά το υ οποίου εκφ ράστηκε η γενικότερη ανάγκη τη ς πολιτισμικής ομογενοπ οίησης, μέσω τη ς ταύτισης έθνους και κράτους, εφ αρμοσμένη από τον Ε. Βενιζέλο και τον I. Μ εταξά κατά το μεσοπόλεμο. Εδώ θα επ ιμείνουμε σε καθαρά κειμενικο ύς λ ο γ ό τυ πους και αισθητικές παραμέτρους, που κατέστησαν κυ ρίαρχο κανόνα αισθητικής νο μ ιμ ό τη τα ς στη γλώσσα

J19

μας το ν σεφερικό ιδιασμό. Μ ε τον σεφερικό λόγο επι βλήθηκε στην ποιητική μας γραφή, ειδικά μετά το Μυ θιστόρημα, εκείνη η περίεργη αφ αίρεση το υ πρώτου πληθυντικού: «Τον άγγελο / τον περιμέναμε προσηλω

Μυθιστόρημα αποτυπώνει μια κατάδυση του υποκειμέ νου στη μυθική ιστορία, δηλαδή σε μια εξιστόρηση χω ρίς ιστορική αναφορά. Ήδη με το Μυθιστόρημα μπορούμε να διακρίνουμε ότι

μένοι τρία χρόνια...» (Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, σ. 43).

το κύριο πρόβλημα το υ ποιητικού υποκειμένου στον

Αν και το «εμείς» εμφανίζεται και σε άλλους ποιητές, ι δ ιαίτερα το υ ς δημοτικισ τές, όπως τον Αργύρη Εφταλιώ τη, τον Κωστή Παλαμά και τον Π έτρο Βλαστό, με τον Σεφέρη αποκτά μια καινούρια δεικτικότητα- εκ εί ό

Σεφ έρη είναι η ίδια του η ιστορικότητα· για την ακρί βεια, η διαρκής αφιστορίκευσή του από μια γραφή που

που αυτοί μιλούσαν για μερικότητες, με την εξαίρεση ί σως του Βλαστού, στον Σεφέρη η προσωπική αντω νυ μία δεν είναι μόνο σύμβολο μιας γενιάς ο ύτε μιας επο χής, αλλά μιας υπεριστορικής οντότητας, ενός αρχετυπικού μονόμυθου, στον οποίο συγκεφαλαιώνεται μια α ναλλοίω τη και άθικτη ουσία, ο λαός. Ο λαός διατηρεί, μέσω τη ς γλώσσας, το πνεύμα μιας ενότητας, που κα τορθώ νουν να το φ έρ ουν στην επιφάνεια «αυθεντικοί» δημιουργοί, όπως ο Κορνάρος, ο Μ ακρυγιάννης και ο Θεόφιλος. θ α πρέπει λοιπόν να «προβληματικοποιήσουμε» αυτό το ποιητικό υποκείμενο, να το εμπ λέξουμε σε συζήτη ση με τις ίδιες τις υποδηλώσεις του και να το καλέσουμε σε μια φανέρωση της ίδιας του της τοπικότητας. Το ίδιο υποκείμενο κυριαρχεί στο σεφερικό κείμενο μέχρι

διαρκώς παλινδρομεί μεταξύ προσωπικού και απροσώπου, μ ετα ξύ προσωποποίησης και αποπροσωποποίησης ως ρητορικώ ν συμβάσεων. Τα δ ύο ποιήματα τη ς «Γυμνοπαιδίας» απ οτελούν ένα εξίσου ενδεικτικό δίπο λο: η «Σαντορίνη» με το βαρύθυμο «βρεθήκαμε γυμνοί πάνω στηναλαφρόπετρα...» (σ. 75) και οι «Μυκήνες» με τ ο «είδα μέσα στη νύχτα...» (σ. 77). Ο αναγνώστης ανα ρωτιέται και πάλι αν το «εγώ» του δεύτερ ου ποιήματος είναι ο πυρήνας του λυρικού λόγου και όχι ένα δραμα τικό προσωπείο, ένα είδος.δραματικού μονολόγου μ έ σα στον οποίο το ϋποκείμενο αντικειμενοπ οιεί τα αισθήματά του, προβάλλοντάς τα σε ένα εξω τερικό σύμ βολο. Αντίστοιχες τα κτικές μπορούν να π α ρατηρηθούν και στο Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937), έργο που κορυφώνεται στο ποίημα «Με τον τρόπο του Γ.Σ.». Η περί φ ημη εκ είν η απ οσ τροφ ή: «Όπου και να ταξιδέψω η

και τα Τρία Κρυφά Ποιήματα, όπου πλέον συνυπάρχει με τον καθαυτό πυρήνα της λυρικής γραφής, το ήρώτο

Ελλάδα με πληγώνει» (σ. 99) θέτει ένα σημαντικότατο ερώ τημα ποιητικής νοημοσύνης: ποιο είναι το ομιλούν

ενικό ή, σπανιότερα, με το δ εύτερ ο ενικό τη ς διδακτι κής ποίησης. Έχει μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να πα ρακολουθήσουμε εξαρχής τις μεταπτώ σεις από το «ε μείς» στο «εγώ» σε όλ ο το έργο το υ Σεφ έρη, από τα

εγώ και ποια αυτή η Ελλάδα; Συνολικά, δεν έχει μ ελ ε τη θ ε ί η σημασιακή λειτουργικότητα όρων τη ς σεφ ερικής ποιητικής, η συγκεκριμένη τους δηλαδή έννοια μ έ σα σε κάθε στίχο -ο ύ τ ε και στην ογκώδη στρουκτουρα λιστική μελέτη του Ερατ. Καψωμένου. Η ανάγνωση του

πρώτα ποιήματα «Στιγμή» και «Άρνηση» μέχρι τα κ υ πριακά ποιήματα, όπου παρατηρείται ανάλογη εν αλλ α γή.

ποιήματος δηλώ νει ότι δεν αναφ έρ εται στη δυναμική τη ς άμεσης εμπειρίας, αλλά σε μια σειρά σπουδών πά

Ποιο είναι λοιπόν αυτό το ομιλούν υποκείμενο τη ς σε-

νω σε νεκρές φύσεις, όπου η ιστορία αυτοκαταργείται:

φ ερ ική ς γραφ ής; Ή για ποιο λό γο ο π οιητής γίνεται πληθυντικός για να κλείσει τα επιμέρους σε ένα μονιστικό υποκείμενο; Ό ταν ο ποιητής δ η λ ώ ν ε ι:«Πήραμε τη ζωή μας λά θ ο ς / κι αλλάξαμε ζωή» (Γ. Σεφέρης, Ποι

ήματα, σ. 13), για ποιους μιλάει ή σε ποιους απ ευθύνε ται; Αναμφίβολα, εδώ υπονοείται μια κοινότητα, μια ο λοκληρία, ένα είδος συλλογικής ύπαρξης και ομαδικής εαυτότητας. Ό τα ν στον «Ερωτικό Λόγο» ο αφ ετηριακός στίχος δ η λώ νει: «Ρόδο τη ς μοίρας, γ ύ ρευ ες να βρεις να μας πληγώσεις..» (σ. 27), η προσωπική αντωνυμία λαμβάνει μια νέα διάσταση, υπαρξιακή, αυτοστοχαστική, αλλά τώ ρα διαφαίνεται καθαρότατα μια απόρροια της σ εφ ερικής συμβολικής: η αντωνυμία αποτοπώνει το υποκεί μενο, του αφ αρεί την ειδική σχέση με τον τόπο, το αφιστορικεύει. Για τούτο και η επόμενη εμφάνισή το υ στο

120

«Παράξενος κόσμος που λέει πως βρίσκεται στην Αττι κή / και δεν βρίσκεται πουθενά» (σ. 100). Υπάρχει όμω ς και το «πουθενά» στην ποίηση; 0 Σ ε φ έ ρης αναπαριστά ελλείψ εις και απουσίες, διαλύοντας τη συνοχή της εμπειρίας με την παρεμβολή μυθικών ανα γωγών. Ακόμα και στα ποιήματα το υ Στρατή θα λα σσ ι νού και τις «Σημειώσεις για μια εβδομάδα» διακρίνουμε αυτήν τη μετατόπιση το υ «εγώ» στο σ υλλογικό ο λ ο κλήρωμα που εμπεριέχει και επιβάλλει το «εμείς», θα υποστηρίζαμε, λοιπόν, ότι το κύριο χαρακτηριστικό της σεφερικής ποιητικής είναι η απο-υποκειμένωση του λυ ρικού λόγου, η μετατόπιση το υ ποιητικού υποκειμένου σε ένα άχρονο, άφ υλ ο , αδιά σ τατο και ο υ δ έτε ρ ο «εί ναι», απ' όπου η προσωπική αντω νυμία δ εν κρυσ ταλ λώνει και δεν θεσπίζει συγκεκριμένες σημασιακές σχέ σεις.

Η απροσδιοριστία αυτή είναι διαφορετική από την από σ βεση τη ς προσω πικότητας, που δ ια κ ή ρ υ ξε ο Τ. Σ. Έλιοτ και η οποία προέρχεται από τη στέρεη φιλοσοφι κή εδ ρ α ίω σ ή τ ο υ πόνω σ τη φ ιλ ο σ ο φ ία τ ο υ A. C. Bradley, με απώτερη αναγωγή την περίφημη Aufheben του Hegel. Η ελιοτική απόσβεση είναι θρησκευτικής τή ξεω ς, ενώ η σεφερική απο-υποκειμένωση είναι ρητορι

ρουσία της άμεσης εμπειρίας, ίσως μάλιστα και της ί διας της ποιητικής πράξης. Επιπλέον, στα ποιήματα του πολέμου, παρά την α μ ε σότητα και τη συγχρονική αναφορά τους, διακρίνουμε την ολοκληρω τική απο-υποκειμένωση του ποιητικού κόσμου, με την εξαίρεση του «Τελευταίου Σταθμού», ό που το «εμείς» φαίνεται να ενέχει συγκεκριμένες δηλώ σ εις σ ε πρόσωπα και σ υγκείμ ενα. Στον «Τελευταίο Σταθμό» διακρίνου με καθαρά τη στάση του ποιητή να υποδύεται τη συνείδηση της πολιτι σμικής λαότητας -ίσ ω ς μάλιστα στο εν λόγω ποίημα να π α ρατηρού με την ευτυχ έσ τερ η συμπόρευση α υ τώ ν τω ν σημασ ιολογιώ ν δείξεων. Παρόμοια απο-υποκειμένωση δ ια γρ ά φ ετα ι κ α θα ρότατα και ο το πιο φιλόδοξο έργο το υ Σεφέρη, την Κί χλη. Το κεντρικό χαρακτηριστικό του είναι η ανεστιότης, η αναζήτηση της

αλωθείσας εστίας μέσα οτον ποιητι κό λόγο. Το χαμένο υποκείμενο δεν δ ιαθέτει την εμπειρική δυναμική για την ενδυνάμωση του ποιητικού λ ό γου, για την ενσάρκωση το υ αισθή ματος μέσα στο λόγο- αντίθετα, το Μάιος 1961, μι τη Μαμά οτο γραφώ οτο Λονδίνο απόν εγώ ψάχνεται, το υποκείμενο κής υφής. Η πρώτη είναι απότοκο ατομικής πληρότη της ομιλίας ψ ηλαφ εί να ανακαλύψει τον εαυ τό του ως τας, η δεύτερη είναι δήλωση ενός ουδέτερου υπαρκτι αντικείμενο ποίηοης. κού χώρου. Η αοριστία του κειμένου ανάγκασε τον Σεφέρη να γρά Από το σ εφ ερικό έργο απ ουσιάζει το υπόβαθρο μιας συνολικής θεώρησης, όπως συμβαίνει εξελικτικά στην πολυστρωματική σημασιολογία το υ ελιοτικού κ ειμ έ νου. 0 Έλιοτ βρήκε στον Αγγλοκαθολικισμό τη βεβαιό τητα ενός αφετηριακού σημείου και μιας έσχατης από ληξης- στον Σεφέρη όμως, με τη φιλοσοφική απαιδευσία και τον θρησκευτικό αγνωστικισμό, τόσο η αφ ετη ρία όσο και το τέλ ος είναι αδιαφανή και απροσδιόριστα νεφελώ ματα. Η αίσθηση ενός αγνωστικισμού που αγκαλιάζει κάθε εκ δήλωση της ζωής γίνεται ευδιάκριτη και στο Ημερολό γιο Κατατρώματος Β'. Το συνδετικό μοτίβο αυτώ ν τω ν ποιημάτων δίνεται στον «Βασιλιά της Ασίνης» με το στί χο: «Ο ποιητής ένα κενό» (σ. 187). Το «κενό» ως σύμβο λο, όπως και το «πουθενά», έχει ερ μηνευτεί από τη μοντερνιστική οπτική ως κενό υπαρξιακών διαστάσεων ε ντός της κοινωνίας. Ίσως θα έπρεπε να αντιστρέφουμε την οπτική και να αντικρίσουμε το κενό μέσα στη γρα φή του ίδιου του ποιητή, σαν την ομολογία ενός αδ ιε ξόδου μπροστά στην περίπλοκη και πολυποίκιλη πα

ψει και τη σκηνοθεσία για την Κίχλη, ένα έργο που περισ σότερο συσκοτίζει παρά διαυγάζει το υποκείμενο της γραφής. «Ας φανταστούμε», γράφει ο Σεφέρης, «πως ε

κείνος που λέει "εγώ", σ τη ν "Κίχλη", είναι ένας κάποιος Οδυσσέας» (Δοκιμές, Β', σ. 31). Είναι περίεργο αλλά, ό τα ν αόρισ τες αντω νυμίες χρησιμοποιήθηκαν από τον Παλαμά, εξόργισαν τον ποιητή της Κίχλης: «Υπάρχει 'π ' Κόλαση και υπάρχει "ο"Δάντης. Αλλά κάποια κόλαση και κανένας Δάντης, δεν είναι άλλο παρά θολούρα ολωσ διόλου αντιδαντική» (Δοκιμές, Β', σ. 252). «Ένας κάποιος Οδυσσέας» σημαίνει ότι ο συμβολικός ό ρος γυμνώνεται από τις αναφορές του, χάνει το σημα σιακό φ ορτίο τω ν π ρ ογενέσ τερω ν εμφ ανίσ εώ ν του , χωρίς να ενσωματώνεται σε ένα καινούριο δίκτυο σχέ σεων, απ' όπου να παράγει μια διαφορετική σήμανση. Η «θολούρα» παραμένει «θολούρα», γεγονός άλλω στε που ε ξη γ ε ί και την ολική αποτυχία του ποιήματος να διατυπω θεί μέσω τω ν χρησιμοποιούμενων συμβόλων ένας πυρήνας μυθογονικών παραστάσεων για την ιστο ρική εμπειρία.

121

Η απόλυτη ουδένωση του ποιητικού υποκειμένου μπο ρεί κάλλιστα να διαπιστωθεί στο επόμενο έργο του Σεφέρη, το Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ. Εδώ ο ποιητής δανείζεται το λόγο του από τον Καβάφη, απηχώντας την

λω σ τε και τα περισσότερα ποιήματά του έχουν αυτόν τον ελεγειακό τόνο· δεν ολοφύρονται για την απώλεια μιας μυθικής Ελλάδας, αλλά για την ίδια τους την αδυ ναμία να αποκρυσταλλωθούν και να αποκτήσουν τη σ τε

καβαφική διαλεκτική, ενώ κάποτε απομιμείται την ίδια του την πρότερη γραφή. Τα ποιήματα «Ελένη» και «Σαλα μίνα της Κύπρος» παρωδούν προγενέστερα ποιήματα, ό πως το «Με τον τρόπο του Γ.Σ.» και το «0 Βασιλιάς της Ασίνης», ρυθμολογικά και θεματολογικά. Η όλη συλλογή αποτελεί την αρτιότερη δείξη της ποιητικής ετερονομίας του Σεφέρη και της έλλειψης ποιητικής επίνοιας στα κυριότερα έργα του.

ρεότητα του αντικειμενικού συμβόλου.

Η έλλειψ η ποιητικής επίνοιας δ εν αναφ έρ εται απλώς στη σθεναρή παρουσία άλλω ν φωνών στο έργο του. Η αλλοφ ω νία υπήρξε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μοντερνισμού. Υπάρχει μια πρόσθετη διάσταση στο σεφ ερικό έργο που την καθιστά αξιοσπούδαστη: η α πουσία ενοποιητικού κώδικα, πάνω στον οποίο ό λ ες οι διηγήσεις του κειμένου, θα συγχω νεύονταν σε μια αι σθητική συμφωνία. Πολλοί μελετητές έχουν τονίσει την παρουσία διαφορε τικών επιδράσεων στο έργο του Σεφέρη κατά την εξέλ ι ξή του. Έχει τονιστεί η προυσία του Έλιοτ και του Καβά φη. Σε αυτές, που εδώ λαμβάνονται ως δείκτες και όχι σαν επιδρασιοθηρικές μομφ ές, θα πρέπει να προσθέ σουμε και άλλες, ειδικά κατά την πρώιμη περίοδο: εκεί νη του Κωστή Παλαμά, που έχει υποδειχθεί από τον Π. Δ. Μαστροδημήτρη, του Κ. Καρυωτάκη, όπως έχει ανα λ υ θεί από τον Γ. π. Σαββίδη, και του Ζαν Μορεάς, όπως έχει δ ηλω θεί από την αδελφή του Σεφέρη, αλλά δεν έ χει καθόλου μελετηθεί. Σε αυτές θα πρέπει να προσθέσουμε μια ακόμη, που ε νέχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, εκείνη του Στεφάν Μαλαρμέ. Στην τυπ ογραφική τελ ετο υ ρ γ ία το υ Μ α λα ρμέ θα πρέπει να διαβλέψουμε κάποιες επιλογές της σεφερικής γραφής, επιλογές που υποδηλώνουν το κενό ως κείμε νο και αντικείμενο τω ν μορφολογικών του αναζητήσε ων. Εδώ μάλιστα θα πρέπει να εντοπίσουμε την κατ' ε ξοχήν έλλειψ η της σεφερικής ποιητικής. Από όλο του το έργο απουσιάζει η συνεκτική ενοποιούσα ποιητική· αυτό που καταγράφ εται είναι μια ποιητική τη ς απιστίας, το δράμα ενός ανθρωπιστή που δεν μπορεί να πιστέψει όχι μόνο σε κάποια πίστη ή ιδεολογία αλλά ούτε και στην ί δια τη δημιουργικότητα της ανθρώπινης σκέψης. Ταυτόχρονα, επειδή ο ανθρωπισμός του δεν εδραιώνε ται πάνω στην ειρωνική αυτοαναίρεση του Εράσμου ή τον πανενθεϊσμό του Shakespeare ή την αισθητική της ένσαρκης πλαστικότητας του Goethe και του Παλαμά, ο ποιητικός του κόσμος αυτοδιαλύεται σε ένα νεορομαντικό όραμα, σε μια συναισθηματική ελεγεία. Για τούτο ά λ

122

Κατά τη δεκαετία του '60, μάλιστα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι οι μεταφράσεις βιβλικών κειμένων, όπως το Άσμα Ασμάτων και Η Αποκάλυψη, υποδεικνύουν ότι το πρόβλημα της θρησκείας και του τελικού νοήμα τος επανέρχεται επιτακτικό στη συνείδηση και την πρα κτική του. Αν βλέπουμε κάποιον τότε, δεν είναι απλώς ο ανικανοποίητος ηδονιστής και ο ποιητής που υποφέρει από καλλιτεχνική φρούδευση. Αντίθετα, εκ εί βρίσκουμε τον ανθρωπιστή που περιπλανιέται στο μουσείο της συ νείδησής του, που εφορά την τάξη ή την αταξία τω ν πα ραστάσεων, αλλά παραμένει ανίκανος να βγάλει τα εκ θέματα από τις προθήκες και να τα δει μέσα στον φυσι κό το υς χώρο σαν ζωντανές υπάρξεις. 0 Σεφέρης υποφέρει από το δράμα του ανθρωπιστή που καταστρώνει ένα παιδευτικό σχήμα χωρίς αποδέκτες· πρόκειται για έναν ανθρωπισμό χωρίς ανθρώπους, γιατί από αυτόν απουσιάζει η ατέλεια του καθημερινού, η ο ποία αντικαθίσταται από ιδεοτύπους και αφαιρέσεις. Μ έ σα στο σ εφ ερ ικό κείμενο σ υντάσ σ ετα ι μια αφασική γλώσσα, μέσα στην οποία η ειδικότητα της εμπειρίας και η μοναδικότητα εκάστου προσώπου απλώς εξαφανίζο νται. Για τούτο στο έργο του βρίσκουμε έναν καθυστερημένο ρομαντισμό, με συμβολιστικές συμπαραδηλώσεις και ε νίοτε παρνασσιστικές εκφάνσεις. Το έργο του ολοκλη ρώνει αρχές που ενέπνευσαν τον Ιωάννη Γρυπάρη, ενώ αποτυπώνει μια συνειδητή τυπολατρία προς τη γλώσσα, απότοκο της δυναστικής παρουσίας του δημοτικιστή πα τέρα του -σχέση η οποία δεν έχει επίσης μελετηθεί, θα συμφω νούσαμε μάλιστα με τη θέση ότι η επιλογή της δικής του τριανδρίας για την παράδοση, Κορνάρος-Μακρυγιάννης-θεόφιλος, καθορίστηκε για τους δύο πρώ τους κυρίως από την «αυθεντική» δημοτική τους γλώσσα και για την «αυθεντική» λαϊκή ευαισθησία για τον τελ ευ ταίο. Το δράμα κάθε ανθρωπιστή όμως βρίσκεται στο ότι δεν έχει πίστη. Η απουσία μιας αξιολογικής δύναμης, ενός υ ποκείμενου κώδικα σημασιών που θα ταξιθετήσει την επιμέρους εμπειρία στον οικείο της χώρο κατά τη στιγμή της αισθητικής σύν-πτωσης, προδιαγράφει και τη γενικό τερη σιωπή του καλλιτεχνικού έργου ως αισθητικής φανερώσεως. Το σεφερικό υποκείμενο αποτυπώνει μιαν α κοινώνητη ατομικότητα, αποσυσχετισμένη από την κπορία, αποσυρμένη σε ένα άχρονο συνεχές, απ' όπου ονει ρεύετα ι την υπαρξιακή τη ς ολοκλήρωση ως αισθητική

δικαίωση -και εδώ ακριβώς είναι που ο ανονιτσεϊκός Σεφέρης ταυτίζεται με τον Νίτσε, ενώ ο νιτσεολάτρης Καζαντζάκης διαφοροποιείται ριζικά από εκείνον. Πρόκειται για μια ατομικότητα αλειτούργητη, που βιώνει την πτώση στην ιστορία ως απραξία. Ριζωμένη σε διχο στασίες του μεσοπολέμου, η ποιητική του Σεφέρη δεν κατόρθωσε να διαυγάσει τον ορίζοντά της και να ανακα λύψει την κάθαρση που πίστεψε ότι ανακάλυψε η ποιητι κή του Έλιοτ και του Πάουντ. Για τούτο και η συνολική α

ρεύεται με την κλασματοποίηση της παράδοσης σε ορι σμένα ονόματα και έργα, δίχως αναφορά στους χώρους που κατέστησαν τα έργα αυτά δυνατά. Κύριο χαρακτηρι στικό της σεφερικής ποιητικής είναι η «αποσυγκειμενοποίηση», η αποσυσχέτιση ιδιοτυπίας και συλλογικότητας, τη ς κομβικής θέσης κάθε έργου μέσα στη διαλεκτική των σημασιών του παρελθόντος. Για τούτο και τα ποιητι κά του κείμενα χαρακτηρίζονται από μια ρυθμολογική σπασμωδικότητα, που αδυνατεί να εναρμονιστεί αισθη τικά και συγκινησιακά μέ σω ενοποιητικών εκφρα στικών μοτίβων. θα ήταν ανόητο να νομί σουμε ότι ο Σεφέρης δεν είχε κατανοήσει τα προ βλήματα που ταλανίζουν το έργο του. Τα ημερ ο λόγιά το υ είναι κατάστι κτα από σημειώ σεις που θ έ το υ ν αιτήματα, τα ο ποία σ τάθηκε ανίκανος

να απ ο κρ υσ τα λ λώ σ ει. Αυτή η αναντιστοιχία έρ γου και αναζητήσ εω ν ί σω ς α π ο τε λ ε ί και το δραματικότερο στοιχείο που απ οτυπώ νεται στο έργο του . Πρόκειται για δράμα υπαρξιακής ανο 0 Λ Ιιφίρης οι πορτρίτο-χαρακτικό του Π. ΓράββαΧου μίας μπροστά στην καλ ντίληψη περί παραδόσεως που προβάλλει, μέσα από τη λιτεχνική πράξη, που επεξηγεί τη στενή φαντασιακή ειλαμπρή πρόζα των Δοκιμών, είναι αποσπασματική και α κονοπλασία των στίχων του, τη δυστοκία των ρυθμολο φελέστατη. Εμφανέστατα αγνοεί τη βυζαντινή γραμμα γ ιώ ν το υ αξόνω ν και την έλλειψ η οράματος διαυγώς τεία, τον ορθόδοξο μυστικισμό, την πνευματικότητα της αρθρωμένου εντός της καλλιτεχνικής πράξης. Τουρκοκρατίας, απ' όπου αν τλ εί μόνο γλωσσικούς τ ύ Ποιος είναι όμως ο σεφερικός ανθρωπισμός; 0 Σεφέρης πους. Αγνοεί επιπλέον την πρόσφατη γραμματεία της είναι απόγονος ενός μετα-διαφωτιστικού ρομαντισμού καθαρεύουσας, πράγμα που δυστυχώς έχει επιβληθεί και ενός εκλεκτικού σκεπτικισμού που αρνείται κάθε «α ως καθεστώς αλήθειας μέχρι σήμερα. πόλυτο» μέσα οτην ιστορία. «Σαν την ανάμνηση της Έχει μάλιστα κανείς την εντύπωση ότι ο Σεφέρης αισθά φωνής σου λέγοντας "ευτυχία"» (σ. 141) δηλώνει ένας νεται ντροπή γιατί η ελληνική ιστορία υπήρξε αυτή που από του ς πλέον ενδεικτικούς στίχους του. Η ποιητική υπήρξε. Δυστυχώς, η μειονεξία του απέναντι στη δυτική του Σεφέρη στρέφεται κατά κάθε μεταφυσικής πρότα Ευρώπη («δεν είχαμε ποτέ "Αναγέννηση", τέτοια που τη σης, κάθε υπερβατικής πιθανότητας, αυτοφυλακιζόμενη γνώρισαν οι ευρωπαϊκοί λα ο ί της Δύσης», δηλώ νει με στο συναισθηματισμό μιας αλύτρωτης αγωνίας. τρόμο -Δοκιμές, Α', σ. 216) εισήγαγε την αντίληψη ενός Το έργο το υ απ οφ εύγει να πάρει θέση απέναντι στα χρόνου τραυματικής νεκροφάνειας («σάβανο» το αποκαβασικά υπαρξιακά, αισθητικά και πολιτικά ερω τήματα λεί) στα ελληνικά. Από αυτήν γεννήθηκε μια ολόκληρη της εποχής του· και αυτό όχι γιατί ο Σεφέρης αποφεύ κριτική σχολή, για την οποία η πράξη της δημιουργίας γει τη στράτευση, αλλά επειδή δεν θέτει πρόβλημα ε στα ελληνικά είναι μια διαρκής υποσημείωση στα δια σχάτων. Η απόρριψη του απόλυτου από κάθε ανθρωπι νοητικά κινήματα της δυτικής Ευρώπης. στή προς όφ ελος μιας ενδοκοσμικής πληρότητας τον Η αφιστορίκευση του υποκειμένου στο έργο του συμπο οδηγεί μέσα από τις διαψεύσεις τη ς ιστορίας σε έναν

123

γλοσαξονικού «μοντερνισμού» στην ποιητική και ιδ εο λογία του, οι οποίες ανήκουν στη γαλλική συμβολιστική παράδοση, που ξεκινά από τον μουσικό ηδονισμό του Baudelaire και καταλήγει στη διάχυση τη ς λυρικής πρόζας του Gide. Αλλά, ενώ ο Σεφ έρης γεννιέται στον ανήσυχο κόσμο του Gide, δεν μπορεί να ξεστομίσει μαζί του: «Οικογέ νειες, πόσο Σας μισώ!»· αντίθετα, διαρκώς μετατοπίζει τα αισθήματά το υ από το χώρο τη ς άμεσης εμπειρίας στο απρόσωπο και απάνθρωπο πεδίο ενός άμυθου αισθητικισμού, επειδή ψυχολογικά δεν έχει χειραφετηθεί από τον τρόμο της ενηλικίωσης.

Ο Γ. Ιτφίρης μι τη Μαμά οτο οπίτι της οίού Άγρας συναισθηματικό ηθικισμό, σε μια αφ ελή παραίτηση: «δε φ ελά να μιλάμε· / τη γνώμη τω ν δυνατώ ν ποιος θα μπορέσει να την γυρίσει;» (σ. 265). Η άρνηση της πράξης ως τελικό κριτήριο αυτογνωσίας απ οτελεί την οριστική συνισταμένη τη ς ποιητικής του κοσμοθεωρίας. Η άρνηση εξηγ εί και την πολύ περιορι σμένη κατανόηση που επέδειξε ο Σεφέρης απέναντι σε πιο περίπλοκα μεγέθη, όπως τον Άγγελο Εικελιανό και τον Νίκο Καζαντζάκη. Απορρίπτοντας το απόλυτο και το υπερβατικό ως προτάγματα, ο Σεφέρης εγκλωβίστηκε στη μυθολόγησ η τη ς αυτοβιογρα φ ίας το υ , γεγονός που παραπέμπει στην κύρια προϋπόθεση το υ έργου του, τον Andr6 Cide. Στο έργο του Cide βρίσκονται οι α φ ετηρ ίες της σεφερικής ποιητικής, όπως και στον αυτοβιογραφικό τροπισμό το υ Γάλλου π εζογράφ ου θα πρέπει να ανιχνεύσουμε την καθημερινή ανακατασκευή του εαυτού του ως συγγραφέα από τον Σεφέρη των η μερολογίω ν. Επιπλέον, σ τη λυ ρική πρόζα τω ν Γήινων Τροφών, (1897) του βιβλίου που ενηλικίω σε και διέπλαοε τη γε νιά του, όπως και σε εκείνη τω ν Τελμάτων (1895) και α ρ γό τερ α τω ν Νέων Τροφών (1 9 3 5 ), θα πρέπει να δούμε την κατευθείαν καταγωγή του ποιητικού του ύ φ ους και ήθους. Το ελιοτικό επίστρωμα είναι μια έκ τω ν υστέρων επένδυση, που προσέθεσε μιαν επίφαση αγ

124

Μην μπορώντας να αντικρίσει κατά πρόσωπο ούτε την ιερότητα ούτε την ωραιότητα του κτιστού, δεν αγγίζε ται από το αίσθημα του δ έους και της απορίας μπρο στά στην επιφάνεια το υ άλλου. 0 Σεφέρης είναι ένας ποιητής χωρίς απορίες και ερωτήματα εμπρός στις με γά λες βεβαιότητες, το θάνατο και το σώμα. Είναι ένας αισθησιοκράτης που φοβάται τις αισθήσεις και δεν τις ανάγει ο ε οντολογικό θεμέλιο, όπως ο Καβάφης, ούτε σ ε σημασιακό αυτοσκοπό, όπως ο Παλαμάς. Τέλος, δεν μπορεί να τις βιώσει σαν νύξεις μιας αυθυπερβάσεως μέσα στην ιστορία, όπως πράττει ο Καζαντζάκης, ούτε ως σύμβολα ολοποιήσεως, όπως ο Σικελιανός. Στο έργο του δεν υπάρχει μυστήριο ο ύτε φόβος ούτε ελπίδα· το ποιητικό του υποκείμενο είναι μια άσκηση στην ανολοκλήρωτη προσωποποιία και τη γλωσσική α σήμια. Σε αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά οφείλεται η επιβολή του σεφεριομού. Μέσα σε μια κοινωνία χωρίς ενεργές εστίες νοήματος, όπου ούτε το κράτος μπόρε σε να δημιουργήσει κ ουλτούρα, ο ύ τε η εκκλησία να καταστεί κέντρο πνευματικότητας, μια ενδεχόμενη α πεικόνιση του σκεπτόμενου ανθρώπου είναι κι εκείνη που αποτύπωσε η ποίηση του Σεφέρη. Η εικόνα ενός απομονωμένου ατόμου χωρίς πόλη και χωρίς γένος να θρ η ν εί και να οδ ύρ εται πάνω από τις παραστάσεις ενός παρελθόντος με τη γλώσσα μιας αμίαντης «αυθεντικότητας». Η ποίηση του Σεφέρη είναι απότοκο ενός υπαρξιακού τραύματος και κενού στη νε οελληνική συνείδηση, μιας ψυχολογικής αποσυσχέτισης από την παράδοση και τη σύγχρονη σκέψη. Πρόκεται για μια ποίηση σε αναζήτηση γλώοσας και για έναν ποιητή σε αναζήτηση προσώπου, για ένα έργο χωρίς π ροσανατολισμό και, για το ύ το , χωρίς καλλιτεχνική μορφοποιία. θα πρέπει επιτέλους να δούμε στο σεφερισμό την εμ φάνιση ενός ιδιότυπου αισθητισμού, που δεν απέκτησε συνείδηση των ορίων του. Ίσως μάλιστα στην ιδιοτυπία αυτή να βρίσκεται και ο μοναδικός λόγος, μια λογιοτατίστικη curiosity, για την οποία το μελετάμε σήμερα. □

Αρ.410

επιμέλεια: ί Φ Η

ΑΠΑΚΗ

1 Ιουνίου 2 0 0 0 30 Ιουνίου 2000

Η ταξινόμηση των βιβλίων

HEATH Τ. Ν. Ζωντανός Βούδας, Ζωντα νός Χριστός. Μετ. Β. Αδραχτάς. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 250. Δρχ. 4.000. ISBN 960-544-985-0.

γίνεται μι βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία. Το Βιβλιογραφικό Δελτίο ουπάοοιταιμιτην πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

ΚΑΛΦΑΣ Α. Η εκδοτική δραστηριότητα στην Πιερία (19 18 -19 99 ). Κατερίνη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πιερίας, 2000. Σελ. 175. ΚΑΝΔΥΛΑΚΗΣ Μ. Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης. Τόμος Β': 1912-1925. Θεσσαλονίκη, University Studio Press / Έ κφ ρασ η, 20 00 . Σελ. 70 4. Δρχ. 8.500.

ISBN 960-12-0821-6.

ΧΟΝΕΤ Α. Από την επικοινωνία στην α ναγνώριση. Εισ.-μετ. Κ. Καβουλάκος. Αθήνα, Πόλις, 2000. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8152-05-5.

Αρχαία φ ιλοσοφί α Επίκουρος. Θεσσαλονίκη, θύ ραθ εν , 2000. Σελ. 519. Δρχ. 5.610. ISBN 9608097-01-0.

Αποκουφιομόε Γενικά

ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣI. Απόρρητος φάκελος Κοίλη Γη. Αθήνα, Έσοπτρον, 2000. Σελ. 285. Δρχ. 6.050. ISBN 960-7228-60-1.

Το βιβλίο των εφτά σοφών. Απόδ. Κ. Ε. Πούλος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 189. Δρχ. 2.50 0. ISBN 96 0-1 40200-4.

ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗΣ Γ. Η επιστροφή των θ ε ών. Θεσσαλονίκη, Δίον, 2000. Σελ. 574. Δρχ. 5.720. ISBN 960-8100-08-9.

ΔΡΑΓΟΥΜΗΣI. Τα Τετράδια του Ίλιντεν. Εισ.-επιμ.-σύνθ. Γ. Πετσίβας. Αθήνα, Πετσίβας, 2000. Σελ. 756. Δρχ. 9.560. ISBN 960-90010-5-5.

ΚΑΛΟ ΠΟΥΛΟΣ Μ. θ. Αβραάμ ο μάγος. Θεσσαλονίκη, 2000. Σελ. 572. Δρχ. 5.000. ISBN 960-90201-2-7.

ΜΑΡΚΑΚΗΣ Μ. Φιλοσοφικές περιηγή σεις. Τόμος Α'. Αθήνα, 2000. Σελ.. 518. Δρχ. 5.640.

Γενικά

ΦΙΚΑΣI. Τζιορντάνο Μπρούνο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 148. Δρχ. 5.000. ISBN 960-544-956-5.

ΝΤΑΒΟΥ Μ. Οι διεργασίες της σκέψης στην εποχή της πληροφορίας. Αθήνα, ΠαπαΖήσης, 20 00 . Σελ. 54 6. Δρχ. 7.280. ISBN 960-02-1589-5.

LEVINE Α. Η γενική βούληση. Μετ. Γ.-Ι. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 505. Δρχ. 5.500. ISBN 960-805201- 6 . BRAS Ζ. Ο Χέγκελ και η τέχνη. Μετ. Σ. Πασχάλης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 155. Δρχ. 5.000. ISBN 960-578-450-8. ΠΕΓΚΥ Σ. Σημειώσεις για την κρίση των καιρών μας. Αθήνα, Ευθύνη, 2000. Σελ. 105. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7055-96-5.

Ε φ α ρ μο σ μ έ ν η ψ υ χ ο λ ο γ ί α VANZANT ι. Μαθαίνοντας την αγάπη. Μετ. Α. Μανωλίδης. Αθήνα, Νέα Σύνο ρα, 2000. Σελ. 405. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0207-1.

Παραψυχολογία ALTEA R. Έχεις τη δύναμη. Απόδ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Primus, 2000. Σελ. 506. Δρχ. 5.950. ISBN 960-7255-56-6.

125

Γενικά ΠΕΡΙΟΡΗ Ε. Μείνατε ώδε και γρηγορείι ε . Αθήνα, Φ υτρ άκης, 2 0 0 0 . Σελ. 108+1CD. Δρχ. 6.800. ISBN 960-535116-1. ΣΑΚΚΕΤΟΣ Α. Π. Ιησούς Χριστός. Ελληνι σμός - Χριστιανισμός. Αθήνα, Δημιουρ γία, 2000. Σελ. 751. Δρχ. 12.480. ΓΟΥΕΜΠΕΡ Γ. Η συντέλεια του κόσμου. Μετ. Μ. Τζιαντζή. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 362. Δρχ. 5.500. ISBN 960-803230-Χ.

Μυθολογία ΦΡΑΓΚΕΛΛΗΣ Π. Λ. Λήμνος η φιλτάτη. Τόμος Α'. Αθήνα, Ε λεύ θερ η Σκέψις, 1999. Σελ. 207. Δρχ. 4.000. ISBN 9607931-28-9. ΡΙΣΠΕΝ Ζ. Ελληνική μυθολογία. Τόμος Β'. Μ ετ. Κ. Ζαρούκας. Αθήνα, Αργώ, 2000. Σελ. 184. Δρχ. 10.400.

ΚΟΙΝΟΝΙΚΕΙ ΕΠΙΙΤΗΜΕΙ ΔΟΥΛΚΕΡΗ Τ. Κοινωνιολογία της διαφή μισης. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 200. Δρχ. 2.600. ISBN 960-02-1393-3.

Κοι νωνι ολογί α ΒΑΡΙΚΑ Ε. Με διαφορετικό πρόσωπο. Αθήνα, Κατάρτι, 2000. Σελ. 418. Δρχ. 7.000. ISBN 960-86427-2-8. ΛΥΤΡΑΣ A. Ν. Κοινωνία και εργασία. Αθή να, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 395. Δρχ. 6.240. ISBN 960-02-1395-Χ. QUEIROZ J.-M. DE. Το Σχολείο και οι κοινωνιολογίες του. Μετ. I. Χριστοδούλου - Γ. Στα μ έλ ο ς. Αθήνα, G u ten b erg , 2000. Σελ. 226. Δρχ. 4.000. ISBN 96001-0831-5. RUDJLEY R . Ιερά μέθη. Μετ. Γ. Κονδύλης. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 232. Δρχ. 3.800. ISBN 960-7614-01-6. ΤΣΟΜΣΚΙ Ν. Κέρδος και πολίτης. Μετ. Λ.

126

Χαραλαμπίδης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 211. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-2776-9.

Πολίτι κη ΓΡΗΓΟΡΑΚΑΚΗΣ Γ. Το πορτραίτο του υ παρκτού σοσιαλισμού. Αθήνα, Διογέ νης, 2000. Σελ. 481. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7153-34-0. ΔΑΜΤΣΑΣ Σ. Διεθνείς σχέσεις και παγκο σμιοποίηση. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 189. Δρχ. 2.800. ISBN 96 0-3 78 466-4. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ Γ. Στρατός και πολιτική ε ξουσία στην Τουρκία. Αθήνα, Κ.Π.Ε.Ε., 2000. Σελ. 139. Δρχ. 1.560. ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Μ. Κ. Προβλήματα δη μοκρατίας. Αθήνα, Σιδέρης, 2000. Σελ. 314. Δρχ. 4.160. ISBN 960-08-0186-Χ. ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Στρατηγικός αιφνιδια σμός. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 447. Δρχ. 6.000. ISBN 960344-905-9. ΡΙΖΑΣ Σ. Ένωση-διχοτόμηση-ανεξαρτησία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρε τανία στην αναζήτηση λύσης για το Κυ πριακό 1963-1967. Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2000. Σελ. 247. Δρχ. 4.160. ISBN 9608087-09-0.

ώνα. Αθήνα, Κ.Π.Ε.Ε., 2000. Σελ. 188. Δρχ. 3.120. ΚΑΡΑΦΩΤΑΚΗΣ Ε. Η διαμόρφωση της σύγχρονης τουρκικής οικονομίας. Αθή να, Κ.Π.Ε.Ε., 20 00 . Σελ. 11 1. Δρχ. 1.500. ISBN 960-86223-5-2. ΛΙΑΝΟΣ θ. Π. Κοινωνική δικαιοσύνη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 169. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2715-7. ΜΑΛΙΝΔΡΕΤΟΥ Β. - ΜΑΛΙΝΔΡΕΤΟΣ Π. Χρηματιστήριο. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 319. Δρχ. 5.720. ISBN 960021400-Χ. ΜΑΡΔΑΣ Γ. Δ. Κοινωνική πολιτική εκπαί δευση και οικονομία. Αθήνα, Παπαζή σης, 2000. Σελ. 303. Δρχ. 5.200. ISBN 960-02-1402-6. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Γ. Ποσοστό κέρδους, αξία και τιμές παραγωγής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 200. Δρχ. 3.600. ISBN 960-344-949-0. ΧΑΡΑΜΗΣ Γ. Κερδίστε στο Χρηματιστή ριο. Αθήνα, Anubis, 2000. Σελ. 211. Δρχ. 4.800. ISBN 960-306-268-5. GILUS Μ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Οικονομική της ανά πτυξης. Τόμος Α'. Μετ. 0. Γραβάνη - Ν. Σταματάκης. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 486. Δρχ. 9.500. ISBN 960-804139-2.

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η ανθρωπιστική επέμ βαση στις διεθνείς σχέσεις: Νεότερες ερμηνείες. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 27 0. Δρχ. 3 .12 0. ISBN 9 6 0 -0 2 1392-2.

ΜΑΡΞ Κ. Η γένεση του κεφαλαίου. Μετ. Α. Δούμας. Αθήνα, Κοροντζής, 2000. Σελ. 110. Δρχ. 2.080. ISBN 960-8031036.

ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. θρησκεία, αυτονομία, δημοκρατία. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 2000. Σελ. 169. Δρχ. 2.600.

SEN Α. Για την ηθική και την οικονομία. Μετ. Α. Φιλιπηάτος. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 163. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2768-8.

ΜΑΓΕΡ Τ. Η πολιτική ως θέατρο. Μετ. θ. Παρασκευόπουλος. Αθήνα, Κασιανιώτης, 2000. Σελ. 188. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2769-6. ΜΑΡΞ Κ. Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία από το 1848 ως το 1850. Αθήνα, Σύγ χρονη Εποχή, 20 00 . Σελ. 175. Δρχ. 2.600. ISBN 960-224-866-1.

Ο ι κ ο ν ο u ία Περιβάλλον: Η πρόκληση του 21ου αι

FREEMAN C. - SOETE L. Εργασία για ό λους ή μαζική ανεργία. Μετ. Κ. Παρα σκευόπουλος. Αθήνα, θεμέλιο, 2000. Σελ. 332. Δρχ. 4.680. ISBN 96 0-3 10 264-4.

Κ ο ι ν ων ι κά πρόνοι α K0UCHNER Β. Η δικτατορία τω ν για τρών. Μ ετ. Σ. Διαμαντή - Ε. Μουτσο πούλου. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 223. Δρχ. 4.160. ISBN 960-256-425-3.

Μ .Μ .Ε .

Σχολικά

Τεχνολογία

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣΣ. Ητηλεόραση και ο κόσμος της. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 241. Δρχ. 6.240. ISBN96005-2706-8.

ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣΒ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Νεοελ ληνική λογοτεχνία Γ' Ενιαίου Λυκείου. Τόμος Β', μέρος Α': Ποίηση. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 487. ISBN960-578555-9.

ΣΑΛΑΠΑΣΙΔΗΣI. 0 εξηλεκτρισμός της Θεσσαλονίκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 157. Δρχ. 10.400. ISBN96005-2687-8.

Λαογραφία

ΒΕΡΕΤΤΑΣ Μ. Μέγα τοπωνυμικόν. Αθή να, Β ερέττας, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 5.200. ISBN960-7756-26-6. ΚΟΥΓΕΑΣΣ. Τραγούδια του Κάτω Κό σμου. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2000. Σελ. 157. Δρχ. 5.820. ISBN960-7560-45-5. ΣΕΡΓΗΣ Μ. Γ. Εφημερίδες και λαογρα φία. Αθήνα, 2000. Σελ. 559. Δρχ. 4.160. Οικολογία

ΘΕΟΔΩΡΑΚΑΚΗΣ Μ. - ΜΑΡΓΑΡΗΣ Ν. Σ. ΚΑΪΝΑΔΑΣ Η. Υγροβιότοποι της ΔΕΗ. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 127. Δρχ. 10.400. ISBN960-05-2666-5.

Εκπαίδευση

ΠΗΓΙΑΚΗΠ. Εκπαιδευτική πολιτική και α περγία διάρκειας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 559. Δρχ. 8.000. ISBN960-544-966-0. ΠΟΥΛΟΥΜ. Πώς σκέφτονται, αισθάνο νται και αποφασίζουν οι δάσκαλοι για τους μαθητές με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες. Αθήνα, Γρηγόρης, 2000. Σελ. 94. ISBN 960555-225-2. ΣΟΦΟΥΛΗΣΚ. Μ. Γιατο σύγχρονο δημό σιο Πανεπιστήμιο. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 542. Δρχ. 4.000. ISBN9608041-55-5.

ΔΕΛΩΝΗΣΑ. Γιορτάζουμε στο Σχολείο. Τόμος Α'. Αθήνα, Γρηγόρης, 2000. Σελ. 171. ISBN960-555-225-9. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗΝ. Νεοελληνική λογοτεχνία Γ' Ενιαίου Λυκείου. Τόμος Α': ποίηση. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 181. ISBN 960-578-547-1. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥΑ. Σενέκα αποκολοκύνθω ση. Αθήνα, Γρηγόρης, 2000. Σελ. 152. ISBN960-555-206-2.

Οικιακή

οικονομία

ΑΠΙΚΙΟΣ. Εγχειρίδιο γαστρονομίας. Αθή να, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 160. Δρχ. 5.200. ISBN960-05-2779-5. Επιχειρήσεις

ΤΣΙΒΑΚΟΥI. Το οδοιπορικό του εαυτού στο χώρο της εργασίας. Αθήνα, θ ε μ έ λιο, 2000. Σελ. 488. Δρχ. 6.760. ISBN 960-510-266-0. WALSHC. Αριθμοδείκτες και manage ment. Μετ. Τ. Παπαϊωάννου Αθήνα, Πα 2000. Σελ. 552. Δρχ. 7.500. ISBN 960-578-529-2.

τάκης,

ΘΕΤΙΚΕIEflllTHMEI Φυσική

EINSTEINΑ. 1905. Annus mirabllis. Μετ. Ν. Ταμπάκης. Αθήνα, Γκοβόστης, 2000. Σελ. 184. Δρχ. 4.500. ISBN 960-270851-X. Βιολογία

WILSONΕ. 0. Κοινωνιο-βιολογία. Μετ. Σ. Σφενδουράκης κ.ά. Αθήνα, Σύναλμα, 2000. Σελ. 655. Δρχ. 9.880. ISBN9607578-19-8.

LEATHERMAN R. W- ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Σ. Σύγχρονο μάνατζμεντ. Αθήνα, MTC, 1999. Σελ. 575. Δρχ. 15.600. ISBN96086499-0-0. FOXJ. J. CEO. Πώς θα φτάσετε στην κορυφή της επιχείρησης. Μετ. Ε. Χαλιώρη. Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 145. Δρχ. 5.400. ISBN960-218-195-8.

Αρχιτεκτονική Γεωλογία

SCHWENKΤ. Το ευαίσθητο χάος. Μετ.σχόλ. Ε. Πέππα. Αθήνα, F a g o tto , 2000. Σελ. 87. Δρχ. 7.900. ISBN 9607075-65-Χ.

ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ I. Το φως στη βυζαντινή Εκκλησία. Θεσσαλονίκη, University 2000. Σελ.598. Δρχ. 6.000. ISBN960-12-0815-5.

S tudio Press,

Ζωγραφική

ΤΣΙΑΚΑΛΟΣΓ. Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ ματα, 2000. Σελ. 544. Δρχ. 5.600. ISBN 960-544-960-1.

Ιατρική

ΙΩΣΗΦΙΔΗΣΚ. Graffiti. Αθήνα, Ακχή-Οξύ, 2000. Σελ. 199. Δρχ. 6.750. ISBN9608068-19-5.

ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ Γ. Α. Κλινική ψυχολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 255. Δρχ. 5.000. ISBN960-544-895-8.

Αθήνα, Δημοτικό Περιφερειακό θ έ α τρ ο Α γρίνιου , 2000. Σελ. 92. Δρχ.

ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ- ΣΙΓΑΝΟΥΣ. Παιδαγωγικά μηνύματα της Maria Montessori. Αθήνα, Γρηγόρης, 2000. Σελ. 199. Δρχ. 4.500. ISBN960-555-217-8.

ΣΜΟΚΟΒΙΤΗΣΑ. Ηφυσιολογία της μνή μης. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ.115. Δρχ. 2.000. ISBN 960-12-0850-5.

ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥΝ. Βυζαντινή ζωγραφική. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 502. Δρχ. 8.520. ISBN960-05-2710-6.

t i m

ΜΠΟΚΟΡΟΣX. θ. Έκθεση στο Αγρίνιο.

6.240.

ISBN960-86655-0-Χ.

127

Σελ. 227. Δρχ. 3.120. ISBN960-91313ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣΔ. Δ. Ελληνική μόδα 1900-2000. Αθήνα, 1999. Σελ. 221. Δρχ. 12.000. ISBN960-91253-01. fn

u n m

Γενικά ζαμπουνης χ.

κ. Τα πούρα Αβάνας. Αθήνα, Φερενίκη, 2000. Σελ. 218. Δρχ. 7.280. ISBN960-7952-03-0.

Αρχαίοι

ο υ γγ ρ α φ ι ic

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Ιστορίας επιγράμματα. Απόδ. Α. Βέλιος. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 117. Δρχ. 1.500. ISBN 960-283077-8. ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ. Ιατρική θεωρία και πράξη. Τόμος Α'. Εισ.-μετ.-σχόλ. Δ. Λυπουρλής. Αθήνα, Ζήτρος, 2000. Σελ. 382. Δρχ. 6.000. ISBN960-7760-44-1. ΠΟΛΥΒΙΟΣ. Ιστορών ΣΤ'. Τ , Η'. Μετ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος. Αθήνα, Στιγ μή, 2000. Σελ. 233. Δρχ. 4.470. M t \ h c c

ROMILLYJ. DE. ΟΘουκυδίδης και ο Αθηναϊκός ιμπεριαλισμός. Μετ. Λ. Στε φάνου. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 567. Δρχ. 10.400. ISBN960-206167-6.

Γινικά

Κωνσταντινούπολη. Λογοτεχνική ανθο λογία. 60 κείμενα γιατην Πόλη. Επιμ. 0. Κοροβίνης. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ. 221. Δρχ. 5.000. ISBN960-777135-4. ΣΑΠΟΥΝΤΖΑΚΗΣX. Ανθολόγιο Πισιδίας. Ν. Ιωνία, Ένωση Σπάρτης Μ. Ασίας, 2000. Σελ. 277. Δρχ. 5.000. ΣΤΑΘΗ Π. Δέκα γυναίκες συγγραφείς στη σύγχρονη Τουρκία. Αθήνα, 2000. 128

0- 1.

να. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 82. Δρχ. 6.500. ISBN960-04-1762-8.

ΧΡΟΝΑΣ Γ. Τελετές μοτοσυκλέτας. Β' έκδοση. Αθήνα, Οδός Πανός, 2000. Σελ. 127. ISBN960-7716-48-5.

ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ Β. Οι λάμιες του θολού βυθού. Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 32. ISBN960-7984-57-9.

Π ο ίη ο η

ΑΛΕΞΑΚΗΣ0. Μου γνέφουν. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 57. ISBN960-032697-5. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣΜ. Εμμονή. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 29. ISBN960-03-2688-6. ΓΚΑΝΑΣΜ. Τα μικρά (1969-1999). Αθή να, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 80. Δρχ. 2.600. ISBN960-03-2681-9. ΓΚΑΤΣΟΣΝ. Αμοργός. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 40. Δρχ. 1.900. ISBN960378-483-4. ΔΑΛΙΑΝΑΓ. Τηλεφωνικός θάλαμος. Πει ραιάς, 2000. Σελ. 55. ISBN960-912520-4. ΘΛΙΒΕΡΗX. Ωδές ασωμάτων. Αθήνα, 2000. Σελ. 62.

Ύφος,

ΚΑΝΔΥΛΑΣθ. Έσωθεν ουρανός. Αθήνα, 2000. Σελ. 59.

Γαβριηλίδης,

ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣΓ. Κ. Πάσχα των Ελλήνων. Αθήνα, Εκάτη, 2000. Σελ. 44. Δρχ. 1.560. ISBN960-7437-67-5. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣΒ. Π. Τα 6,6 της σκηνοπη γίας. Κοζάνη, Παρέμβαση, 2000. Σελ. 72. Δρχ. 1.560. ISBN960-7792-03-3. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣΣ. Κ.Αλκυόνες. Αθήνα, 2000. Σελ. 168. ISBN960-91321-0-3. ΜΑΛΛΑΤΟΥΣ. Επίλογο φως. Αθήνα, Στο χαστής, 2000. Σελ. 42. ISBN960-303109-7.

ΤΑΣΟΥΛΗΣθ. Μαθήματα πρωτοβάθμιας άνοιξης. Ποιήματα. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φίλων, 2000. Σελ. 50. ISBN960289-050-9. ΤΟΜΑΖΑΝΗΔ. Εξ αιτίας του αινίγματος. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 95. ISBN960-03-2686-Χ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Β. Ν. Περί. Σατιρικά ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 109. ISBN960-03-2717-3. ΧΑΙΡΕΤΗΣΓ. X. 0 κύκλος των διπλών μα χαιριών. Αθήνα, Άρδην, 1999. Σελ. 90. Δρχ. 1.990. ISBN960-7575-12-1. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣI. Μ. Ανθολογία νεοελλή νων Αιγυπτιωτών ποιητών. Αθήνα, Δή μος Αθηναίων, 1999. Σελ. 134. Δρχ. 2.080. ISBN960-7401-14-Χ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Νεκρή πιάτσα. Παιανία, Μπιλιέτο, 2000. Σελ. 125. Δρχ. 3.120. Σε ξένη γλώσσα η λύπη μας... Αγγλό φωνα ποιήματα για τον Καβάφη. Εισ.μετ. Σ. Σερέφας. Παιανία, Μ πιλιέτο, 2000. Σελ. 45. Δρχ. 2.080. Τούρκοι ποιητές υμνούν την Κωνσταντι νούπολη. Εισ.-μετ.-ανθολ. θ. Κοροβί νης. Αθήνα, Οδός Πανός, 2000. Σελ. 68. ISBN960-7716-50-7. ΓΚΑΙΤΕΓ. Β. Φάουστ. Μετ. Κ. Γ. Σαμέλης. Αθήνα, Διώ νη, 2000. Σελ. 176. Δρχ. 2.800. ISBN960-7720-33-4.

ΝΤΑΒΕΑΣΔ. Τέσσερις ποιήσεις. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 109.

ΚΟΕΝΜ. Γράμμα στον Αντόνιο Σάουρα. Μετ. Σ. Ταμπώχ. Σκόπελος, Νησίδες. Σελ. 86. Δρχ. 1.560. ISBN 960-848070-1.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥΚ. Γ. Κλεμμένη ιστορία. Ποίημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 73. Δρχ. 1.800. ISBN960-04-1752-0.

ΧΑΛΙΑI. Εξήντα πέντε χρόνια προσμο νή. Μετ. Δ. Ηλιόπουλος. Αθήνα, Ευρω παϊκό Κέντρο Τέχνης, 2000. Σελ. 79.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Εντός συνόρων. Λευκωσία, 2000. Σελ. 38. ISBN 99638299-1-0. ΣΤΑΘΗΣ. 33 τραγούδια εικονογραφημέ

HEANEYS. Αλφαβήτα. Μετ. Γ.-Μ. Σαββίδης - Σ. Χαβιαράς. Αθήνα, Ιστός, 2000. Σελ. 80. Δρχ. 3.120. ISBN960320-110-3.

Π ε Ι ο γ ο α Φ ία

ΑΛΕΒΙΖΟΣΑ. Δεινός καβαλάρης. Διηγή ματα. Αθήνα, Πλανόδιον, 2000. Σελ. 150. Δρχ. 5.120. ISBN960-8432-09-Χ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥΒ. Ηβασίλισσα της δι πλανής πόρτας. Αθήνα, Μοντέρνοι Και ροί, 2000. Σελ. 111. Δρχ. 3.000. ISBN 960-539-630-0. ΒΛΑΧΟΣ Α.Σ. Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 312. Δρχ. 5.000. ISBN960410-140-4. ΒΟΥΠΟΥΡΑΣX- ΚΟΡΡΑΣΓ. Μιρουπαφσίμ θα πει: Καλή αντάμωση. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 272. Δρχ. 3.000. ISBN96005-0889-5. ΒΡΑΝΑΣ. Ελπίδα X. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 158. ISBN960-256-413-Χ. ΓΚΟΝΗΣθ. Τα πορτοκάλια της Παλαιός Επιδαύρου και άλλα διηγήματα Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 99. Δρχ. 2.285. ISBN 960-325-349-9. ΔΑΓΛΕΛΕΝΗΣ Σ. Ε. Μικρή ανθολογία. Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 123. Δρχ. 2.910. ΔΕΪΜΕΖΗ-ΚΑΛΙΟΤΣΟΥΑ. Κλαυσίγελως. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 64. Δρχ. 1.950. ISBN960-378-485-0. ΔΕΣΥΛΛΑΣX. ΟΤάκης σταμάτησε στο Κολωνάκι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατά κης, 2000. Σελ. 174. Δρχ. 3.000. ISBN 960-378-470-2.

ΚΑΝΤΑΣΑ. Χώμα και χρυσάφι. Κέρκυρα, 1999. Σελ. 118. Δρχ. 2.800. ISBN96091181-0-0. ΚΑΝΤΖΟΛΑ-ΣΑΜΠΑΤΑΚΟΥΒ. Δε θέλω να μου λένε τι να κάνω. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 267. Δρχ. 3.200. ISBN960-344-979-2. ΚΑΡΑΤΖΑΚ.Δακρυσμένα φεγγάρια. Μυ θιστόρημα. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ. 357. Δρχ. 4.800. ISBN960539-697-1. ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗI. Όπως ήταν... Μυθιστό ρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 254. Δρχ. 4.160. ISBN960-03-2705-Χ. ΚΑΡΕΛΑΜ. Πατρινέλλα. Αθήνα, Νέα Σύ 2000. Σελ. 285. Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0212-8.

νορα,

ΚΑΡΕΛΑΣΚ. Ιδανικοί αυτόχειρες. Μυθι στόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 387. Δρχ. 4.600. ISBN960-04-1737-7.

01-8.

ΣΑΡΡΗ Κ. Λεπτομέρειες ενός πίνακα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 172. Δρχ. 2.500. ISBN960-14-0193-8. ΣΟΜΜΑΡΙΤΙΑΣΦ. Τα περάσματα της νύ χτας. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 272. Δρχ. 3.000. ISBN960-05-0899-2. ΣΟΥΡΠΙΩΤΗΣ Π. Το βαλς του χιονιού. Αθήνα, Καλαμάς, 2000. Σελ. 319. Δρχ. 4.160.

ΚΟΛΥΜΒΑΚ. Ηπάνω μεριά του κόσμου. Αθήνα, Αρμός, 2000. Σελ. 198. Δρχ. 3.200. ISBN960-527-155-9.

ΤΣΑΚΟΥ-ΚΟΝΒΕΡΤΙΝΟΤ. Όταν μιλήσουν οι καρδιές. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 323. Δρχ. 3.800. ISBN960-04-1740-7.

ΚΟΝΤΟΛΕΩΝΜ. Μαγική μητέρα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 104. Δρχ. 1.550. ISBN960-600-890-8.

ΤΣΕΜΠΕΡΛΙΔΟΥΚ. Κεραυνοβόλος γά μος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ. 168. Δρχ. 3.500. ISBN 960-539-712-9.

ΚΩΤΣΙΑΣΤ. Βροχή στο μνήμα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 156. Δρχ. 2.300. ISBN960-04-1624-9.

ΔΙΒΑΝΗΡ. Εργαζόμενο αγόρι. Γαλάζιο μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 366. Δρχ. 4.680. ISBN96003-2714-9.

ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣΔ. Αμαρτίες γονέων. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 352. Δρχ. 4.500. ISBN960-378-561-X.

ΚΑΚΑΒΙΑΣΚ.Έρημα πρόσωπα. Αγρίνιο, 2000. Σελ. 90. Δρχ. 2.600. ISBN 960-86498-5-4.

ΣΑΡΑΣ Π. Λίγο πριν νυχτώσει. Μετ. Α. Εμμανουήλ. Αθήνα, Ηχόχρωμα, 2000. Σελ. 150. Δρχ. 3.000. ISBN960-8066-

ΣΟΥΡΟΥΝΗΣΑ. Γκας ο γκάνγκστερ. Μυ θιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 400. Δρχ. 4.680. ISBN 960-032814-5.

ΛΕΒΕΝΤΑΚΟΣΔ. Αλαχία. Νουβέλα. Αθή να, Πατάκης, 2000. Σελ. 100. Δρχ. 2.900. ISBN960-378-542-3.

Ίβυκος,

ΜΠΙΧΤΑΣ π. 0 Πέτρος στην αυλή των θαυμάτων. Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 319. Δρχ. 3.640. ISBN 960-210370-1.

ΚΙΤΖΙΡΗΣΑ. Δίδυμα τείχη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 6.500. ISBN960-04-1557-9.

ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ Ν. Ιστορία μιας μύησης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 269. Δρχ. 3.500. ISBN960-14-0201-2.

ΔΟΥΒΙΤΣΑΣ Ν. 0 Πήγασος οδοιπόρος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ ματα, 2000. Σελ. 382. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-003-3.

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 103. Δρχ. 1.800. ISBN960-344-961-X.

ΜΑΡΑΤΟΣΤ. 1.0 λαθρεπιβάτης Ιωάννης Μεταξάς. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 225. Δρχ. 4.160. ISBN 960-032761-0.

ΦΙΛΝΤΙΣΗΣ. Τα παιδιά της γης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 152. Δρχ. 2.100. ISBN960-378-477-Χ. ΦΥΤΙΛΗΣΓ. Αύγουστος και Ιουλία. Αθή να, Ασ τάρτη, 2000. Σελ. 208. Δρχ. 3.500. ISBN960-263-075-2. ΦΥΤΟΥΣΗΖ. Βοήθεια, θέλω να ζήσω. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 244. Δρχ. 3.300. ISBN960-04-1706-7. ΧΑΤΖΗΣΔ. Ανυπεράσπιστοι. Διηγήματα. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2000. Σελ. 163. Δρχ. 3.950. ISBN960-7360-51-6. ΧΑΤΖΗΣΔ. Σπουδές. Διηγήματα. Αθήνα, 2000. Σελ. 133. Δρχ. 3.950. ISBN960-7360-50-8.

ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣΓ. Ημύηση. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 608. Δρχ. 6.240. ISBN960-03-2702-9.

Το Ροδακιό,

ΜΠΑΚΟΛΑΣΝ. Μην κλαις αγαπημένη.

ΧΡΗΣΤΙΔΗΣΛ. Ψυχ. Μυθιστόρημα. Αθή 129

να, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 146. Δρχ. 3.120. ISBN960-03-2659-2.

Πρώτου,

ΨΑΡΡΟΥ-ΛΙΑΤΟΠΟΥΛΟΥΜ. Οκαθρέφτης του άσχημου. Διηγήματα. Αθήνα, Ιωλκός, 2000. Σελ. 93. Δρχ. 2.200. ISBN 960-426-157-6.

ΚΙΣΟΝ Ε. Ηοικογένειά μου. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 355. Δρχ. 5.200. ISBN 960-032760-2.

ΑΛΙΕΝΤΕI. Κόρητης μοίρας. Μετ. Κ.Σωτηριάδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 501. Δρχ. 5.800. ISBN960-410-139-0.

ΚΟΒΑΤΑΤ. Φεγγαράκι μου λαμπρό... ψέ ξε μου και γλίστρησα. Μετ. Π. Σκόνδρας. Αθήνα, Αστάρτη, 2000. Σελ. 189. ISBN960-263-076-0.

ARNIM Ε. Έρωτας. Μετ. Ε. Βαρβάκη. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 403. Δρχ. 4.800. ISBN960-04-1487-4. ATTW00D Α. Αναπνέοντας στο νερό. Μετ. Μ. Σακκά. Αθήνα, Ανατολικός, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.640. ISBN960429-17-Χ. VASSALLIS. Ηνύχτα του λύκου. Μυθι στόρημα. Μετ. Α. Ξύδη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 189. Δρχ. 4.160. ISBN960-04-2637-1. VINCENTΜ. 0 ήχος των κυμάτων. Μετ. Β. Δαμόφλη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 298. Δρχ. 3.500. ISBN96014-0202-0. ΓΚΡΙΝΤ. Ένας σύζυγος για τη Λίμπυ. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Κονταξάκη. Αθή να, Πατάκης, 2000. Σελ. 423. Δρχ. 4.280. ISBN960-378-484-2. OOMBROVICZW. Οι μαγεμένοι. Μετ. Τ. Χατζή. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 376. ISBN960-211-095-3.

2000. Σελ. 205. Δρχ. 3.640. ISBN960-7058-89-5.

CROUTIERA. L. Ηκούκλα. Μετ. Ε. Κορό μηλά. Αθήνα, Ω κεανίδα, 2000. Σελ. 196. Δρχ. 2.800. ISBN960-410-138-2. ΛΙΟΝΑΡΝΤΕ. Κυνηγητό στην Καραϊβική. Μετ. Κ. Ροντογιάννη. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 352. Δρχ. 4.700. ISBN960378-486-9. LORENZO0. Όνειρα γυναικών. Μετ. Μ. Κουμπαρέλη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ ματα, 2000. Σελ. 394. Δρχ. 4.900. ISBN 960-393-020-2. MARCANTELΡ. ΟΣτρατός των Αγγέλων. Ζαν Ντ' Αρκ. Μετ. Δ. Π. Κωστελένος. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Κονιδάρης, 2000. Σελ. 509+394. Δρχ. 6.240+5.200. ISBN Set 960-392-001-0. MACE-SCARONJ. 0 καβαλάρης του με σονυχτιού. Μετ. Β. Δαμόφλη. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 2000. Σελ. 416. Δρχ. 5.000. ISBN960-14-0196-6.

WILDERΤ. Ηόγδοη μέρα. Μετ. Κ. Κροντηρά. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 542. Δρχ. 6.000. ISBN960-04-1513-7.

MESSADIE C. Μωυσής. Ιστορικό μυθι στόρημα. Τόμος Β'. Μετ. Κ. Κουνινιώτη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 409. Δρχ. 5.000. ISBN960-14-0205-5.

ECLOFFJ. Και η ζωή συνεχίζεται. Μετ. Ρ. Λέκκου-Δάντου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 177. Δρχ. 3.000. ISBN96014-0208-Χ.

BAILΜ. Αγάπη κάτω από τους ευκάλυπτους. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ψυχο γιός, 2000. Σελ. 287. Δρχ. 4.900. ISBN 960-274-866-2.

ΕΞΙΠΕΡΙ Α. ΝΤΕΣΕΝΤ. Κάστρο. Μετ. Μ. Τυρέα-Χριστοδουλίδου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 2000. Σελ. 624. Δρχ. 6.000. ISBN960-208-595-9.

BENNETTC. Στη λεωφόρο του πάχους. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 381. Δρχ. 3.950. ISBN 960-234647-7.

ΖΟΛΑΕ. Ηχαρά της ζωής. Μετ. Β. Τσίγκανου. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 463. Δρχ. 5.000. ISBN960-8032-21-0.

ΜΩΠΑΣΑΝΓ. ΝΤΕ. 0 φιλαράκος. Μετ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Καλέντης, 2000. Σελ. 413. Δρχ. 4.160. ISBN 960-219100-7.

CARRERE Ε. Οεχθρός. Μετ. Δ. Δημουλάς. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού 130

ΝΟΥΡΝΤΕΡΒΑΛΤ Ν. Το όνομα του πα-

τρός. Μυθιστόρημα. Μετ. I. Μπαλτά. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 411. Δρχ. 6.240. ISBN960-03-2253-8. DESADE Μ. Τα εγκλήματα του έρωτα. Μετ. Τ. Τσιάτσικα. Αθήνα, Printa, 2000. Σελ. 357. Δρχ. 4.680. ISBN960-740818-7. ΝΤΕΛΚΑΣΤΙΓΙΟΜ. Οάνεμος της νύχτας. Μετ. Τ. Πλυτά. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 2000. Σελ. 784. Δρχ. 6.240. ISBN960208-999-5. 0' CONNELLC. Το παιδί-Ιούδας. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 376. Δρχ. 5.200. ISBN960-234-653-1. ΠΙΡΑΝΤΕΛΟΛ. Έτσι πεθαίνει ο έρωτας. Μετ. Α. Ροΐδου. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 104. Δρχ. 2.000. ISBN 960-283093-Χ. ΠΙΡΑΝΤΕΛΟΛ. Το ταξίδι. Μετ. Α. Ροΐδου. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 80. Δρχ. 1.800. ISBN960-283-096-4. RAYJ. Ρωμαίος και Τζούλι. Μετ. X. Ε. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνο ρα, 2000. Σελ. 297. Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0191-1. ΡΟΪ Α. Ηαξία της ζωής. Μετ.-πρόλ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 197. Δρχ. 3.500. ISBN 960-274470-7. CHATELETΝ. Γυναίκα-παπαρούνα. Μετ. Ε. Βαγγελάτου. Αθήνα, Φ υτράκης, 2000. Σελ. 131. Δρχ. 2.000. ISBN960535-077-7. SERSTEVENS Α. Έρωτας και θάνατος στη Σερβία. Μυθιστόρημα. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Καλέντης, 2000. Σελ. 209. Δρχ. 3.120. ISBN960-219-099-Χ. SIMENONC. Ηχήρα Κουντέρκ. Μετ. Γ. Λάμψας. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.200. ISBN960-283-092-1. SCHINE C. ΗΕΠ-ανάσταση μιας γυναί κας. Μετ. Ρ. Τραϊκόγλου. Αθήνα, Ενάλίος, 2000. Σελ. 282. Δρχ. 3.750. ISBN 960-536-054-3. SCHUNKΒ. Ερωτικές αποδράσεις. Μετ. I. Κοπερτί. Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 297. Δρχ. 3.800. ISBN960-218-194-Χ.

ΣΟΛΕ Ρ. Οι οοφοίτου Βοναπάριη. Μετ. Μ.-Ε. Γεωργιάδου. Αθήνα, Καστανιώ2000. Σελ. 310. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2625-8.

της,

SCHULZEI. Απλές ιστορίες. Μυθιστόρη μα. Μετ. Α. Παύλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 341. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2640-1. ΣΠΙΝΕΛΙΤ. Ημέρα των περιστεριών. Μετ. Β. Μόστορη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 255. Δρχ. 3.200. ISBN960-344-942-3. ΣΤΕΡΝΛ. Αισθηματικό ταξίδι στη Γαλλία και την Ιταλία. Μετ. Ε, Καλλιφατίδη. Σκόπελος, Νησίδες, 2000. Σελ. 133. Δρχ. 2.285. ISBN960-8480-27-2. TEVISW. 0 άνθρωπος ηου έπεσε στη γη. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ.-Ρ. Τραϊκόγλου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 272. Δρχ. 4.300. ISBN960-378-487-7. JAMES Ρ. D. Περίπτωση δικαιοσύνης. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Κα2000. Σελ. 518. ISBN96003-2629-0. στανιώτης,

ΤΟΥΑΙΗΝΜ. Γράμματα απ' τη γη. Μετ. Λ. θεοδωρακόπουλος. Αθήνα, Νεφ έλη, 2000. Σελ. 168. ISBN960-211-522-Χ. CHAPSALΜ. Ένας άπιστος άντρας. Μετ. Α. Κάτουλα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 308. Δρχ. 4.000. ISBN 960-140188-1. ΦΡΑΝΚΝ. Οι μποέμ. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 577. Δρχ. 6.900. ISBN960-274-395-6. HEMINGWAYΕ. Οήλιος ανατέλλει ξανά. Εισ.-μετ. X. Κούτρα. Αθήνα, Printa, 2000. Σελ. 339. Δρχ. 4.370. ISBN9607408-27-6. Χρονογραφία

ΑΛΜΠΑΝΗΒ. Ένας αιώνας χρονογρά φημα. 1899-1999. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 402. ISBN960-03-26746. Me\tree

ΑΛΕΞΑΚΗΣΒ. Γραφές της αθωότητας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000.

Σελ. 173. Δρχ. 1.800. ISBN 960-344982-2. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Φ. Σεφέρης, Κύ προς, επιστολογραφικά και άλλα. Αθή να, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 237. Δρχ. 5.200. ISBN960-03-2695-9. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣΦ. Α. Εργόχειρα έ ρωτος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 2000. Σελ. 270. Δρχ. 5.200. ISBN 960-205497-6.

Δοκίμια. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φί λων, 2000. Σελ. 239. Δρχ. 3.950. ISBN 960-289-046-0. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣΝ. Διαδρομή αυτογνω σίας. Σκόπελος, Νησίδες, 2000. Σελ. 159. ISBN960-8480-72-8. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣΗ. X. Αποκείμενα. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 334. Δρχ. 5.200. ISBN960-211-524-6.

ΖΗΡΑΣ Α. Ηπεζογραφία του Περικλή Σφυρίδη. Μελέτη. Παιανία, Μπιλιέτο, 2000. Σελ. 44. Δρχ. 2.080.

ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ θ. Την ταυτότητά σας πα ρακαλώ. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 135. Δρχ. 3.600. ISBN960344-986-5.

ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣΑ. Οποιητής Γιώργος Σε φέρης. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 304. Δρχ. 5.000. ISBN960-206-080-8.

ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣΝ. Ηαλχημεία της ευτυ χίας. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 196. Δρχ. 3.800. ISBN960-8132-06-1.

ΚΩΤΣΑΔΑΜΓ. Σ. Ιχνηλασία. Αθήνα, Γα2000. Σελ.172. Δρχ. 2.600.

ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣΓ. Νους θυμός εφ' ημέρη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 254. Δρχ. 4.160. ISBN960-03-2709-2.

βριηλίδης,

ΜΑΝΟΣΑ. Το αγγελικό και μαύρο φως. Εηιβάθρα στην ποιητική σοφία του Γιώργου Σεφέρη. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 206. Δρχ. 4.500. ISBN9608041-29-5.

ENZENSBERGERΗ. Μ. Πολιτική και πολι τισμός. Μετ. 0. Λάμπρου - Μ. Τοπάλη. Αθήνα, Scripta, 2000. Σελ. 172. Δρχ. 3.800. ISBN960-7909-23-2.

ΜΑΡΙΝΟΣ Π. Κείμενα δημοσιευμένα και ανέκδοτα. Αθήνα, Περίπ λους, 2000. Σελ. 220. ISBN960-7131-96-7.

BAYΗ. Αμεσοκρατία. Μετ. Ζ. Πηγαδάς. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 100. ISBN 960-806-827-4.

ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣΔ. X. Νάνος Βαλαωρίτης. Χρονολόγιο-βιβλιογραφία-ανθολογία. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 391. Δρχ. 6.240. ISBN960-211-513-0.

ΝΤΥΜΠΥΖ. Τέχνη και κοινωνία τον Με σαίωνα. Μετ. Ε. Ζέη. Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 125. Δρχ. 3.325. ISBN9607169-99-9.

Δοκίμια

ΔΗΜΟΥ Ν. Ηδυστυχία του να είσαι Έλληνας. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 88. Δρχ. 1.950. ISBN960-378-555-5. ΜΑΓΚΛΙΒΕΡΑΣΔ. Κ. Προσεγγίσεις και κα ταγραφές. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φί λων, 2000. Σελ. 160. Δρχ. 3.640. ISBN 960-289-044-4. ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Ιστορίες για μικροσκοπικά και γιγαντιαία πλάσματα. Αθή να, Α κτή-Ο ξύ, 2000. Σελ. 128. Δρχ. 2.100. ISBN960-806-820-7.

ROMILLYJ. DE. Οθησαυρός των λησμο νημένων γνώσεων. Μετ. Μ. Αθανασίου - Κ. Μηλιαρέση. Αθήνα, Το Άστυ, 2000. Σελ. 194. Δρχ. 4.160. ISBN960-863311-7. ΘΕΑΤΡΟ Lmm ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣΠ. Σ. Διάλογοι κρεμασμέ νων. Αγρίνιο, Ίβυκος, 2000. Σελ. 201. Δρχ. 3.120. ISBN960-86498-8-9.

ΜΕΣΚΟΣΜ. Προσωπικά κείμενα. Αθήνα, Ν εφ έλη, 2000. Σελ. 286. Δρχ. 4.160. ISBN960-211-523-8.

ΜΟΛΙΕΡΟΣ. Σχολείο γυναικών. Αηόδ. Κ. Βάρναλης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 111. Δρχ. 2.600. ISBN960344-508-2.

ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣΚ. Π. Το εράν και το είναι.

ΜΟΛΙΕΡΟΣ. Μισάνθρωπος. Αηόδ. Κ. 131

Βάρναλης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 108. Δρχ. 2.600. ISBN960344-500-2.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ0. Οργάνωσις X. Β' έκ δοση. Αθήναι, Νέα θέσις, 2000. Σελ. 219. Δρχ. 4.160.

ΠΙΝΤΕΡX. Τέφρα και σκιά. Αθήνα, Καστανιώχης, 2000. Σελ. 170. Δρχ. 3.120. ISBN960-03-2787-4.

ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣΑ. Οι εξόριστοι στον Εμφύλιο. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 2000. Σελ. 400. Δρχ. 5.200. ISBN 960-208664-5.

Μ f Ac r £ ς

ΟΡΓΚΑI. Στην ακτή του Βοσπόρου. Μετ. Μ. Παναγιωτίδου. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 398. Δρχ. 6.240. ISBN960256-406-7.

ΠΕΦΑΝΗΣ Γ. Π. Ιάκωβος Καμπανέλλης. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 237. Δρχ. 3.500. ISBN960-04-1606-Χ. ΠΟΥΧΝΕΡ Β. Theatrum mundi. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 303. Δρχ. 4.800. ISBN960-344-777-3. UTOPIA Αρχαιολογία

Ηπόλη κάτω από την πόλη. Ευρήματα από τις ανασκαφές του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου των Αθηνών. Αθή να, Υπουργείο Πολιτισμού - Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2000. Σελ. 413. Δρχ. 26.000. ISBN960-7254-85-6. ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣΒ. Ανασκάπτοντας τη Σα λαμίνα της Κύπρου. 1952-1974. Αθήνα, Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, 1999. Σελ. 206. Δρχ. 14.500. ISBN960-7254-73-2. ΜΑΥΡΟΔΕΙΔΗΣ Σ. θ. Οορθόλιθος της Πύλου, θεοσαλονίκη, Δίον, 2000. Σελ. 183. Δρχ. 2.910. ISBN960-8100-03-8. ΝΕΡΑΤΖΗΣI. Γ. Προϊστορικές φυλετικές λατρείες Αιτωλών και Αγραίων. Αθήνα, Βασιλόπουλος, 2000. Σελ. 352. Δρχ. 5.200. ISBN960-7731-23-9. Μα oru pic c

ΓΟΥΡΓΙΩΤΗΣΝ. Δεκαοχτώ χρόνια με άλ λο όνομα. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 188. Δρχ. 3.000. ISBN960-804128-7. ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥΒ. 0 Οτσαλάν στο σπίτι μου. Αθήνα, Επικαιρότητα, 2000. Σελ. 607. Δρχ. 6.240. ISBN960-205-448-4. ΔΡΟΣΑΚΗ Ε. Εν Θεσσαλονίκη... Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 174. Δρχ. 3.120. ISBN 960-8472-61-X. 132

PELZER D. Ένα παιδί που το έλεγαν «Αυτό». Μετ. Γ. Κουσουνέλου. Αθήνα, Διόπτρα, 2000. Σελ. 152. Δρχ. 3.430. ISBN960-364-151-0. Βιονοαφίι c

ΚΑΖΑΝΤΖΟΓΛΟΥΑ. 0 Άγιος των Πισιδών Πατάρων Μελέτιος. Ν. Ιωνία, Ένωση Σπάρτης Μ. Ασίας, 2000. Σελ. 78. Δρχ. 2 .000.

ΚΟΥΚΚΟΥΕ. Ε. Ιωάννης Α. Καποδίστριας - Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα. Μια ανεκπλή ρωτη αγάπη. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 672. Δρχ. 9.000. ISBN 960-378479-6. BALDOCKR. Πάμπλο Καζάλς. Μετ. Π. Ταμπακάκη - Μ. Φραγκουλάκη. Αθήνα, Ορίολος, 2000. Σελ. 496. Δρχ. 13.500. ISBN960-86088-1-3. ί.λ λ η ν ι κ ή

Ιστορία

Απομνημονεύματα Στρατηγού Μακρυγιάννη. Αθήνα, Βαγιονάκης, 2000. Σελ. 603. ISBN960-7940-06-7. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 2000. Τόμος ΙΣΤ'. Σελ. 610. Δρχ. 15.600. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥΜ. Α. Ηγυναίκα της Λέσβου στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας. Μυτιλήνη, Δήμος Μυτιλήνης, 2000. Σελ. 238. Δρχ. 5.200. ISBN9608016-00-2. ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥI. θράκες. Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 2000. Σελ. 344. Δρχ. 7.800. ISBN960-7290-65-8. ΔΟΥΚΑΣΜ. Βυζαντίου Άλωσις. Εισ.-απόδ.-πρόσθ. στοιχ. Π. Ντάβης. Αθήνα,

Δημιουργία, 2000. Σελ. 221. Δρχ. 4.160. ΚΟΤΤΑΚΗΣΜ. Θράκη: Ημειονότητα σή μερα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 203. Δρχ. 3.000. ISBN960-14-0209-8. ΚΡΙΜΠΑΣ Γ. ΗΕθνική Αντίσταση στη Μεσσηνία και τους γύρω νομούς. Καλα μάτα, Χ.ε„ Σελ. 445. Δρχ. 5.200. ISBN 960-91237-0-8. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ Γ. I. Τήνος, 1884. Αθήνα, Ερίννη, 2000. Σελ. 96. Δρχ. 1.500. ΣΑΒΒΑΪΔΗΣ Π. - ΜΠΑΝΤΕΛΑΣ Α. Πόλις Πανεπιστημίου Πόλις. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης / University Studio Press, 2000. Σελ. 217. Δρχ. 4.000. ISBN96012-0820-8. ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗΣΕ. θ. Ηθέση των Ελλή νων στην Αίγυπτο. Αθήνα, Δήμος Αθη ναίων, 1999. Σελ. 357. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7401-13-1. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣX. Τα Σεπτεμβριανά. Αθήνα, 2000. Σελ. 363+Φωτ. Δρχ. 5.200. ISBN 960-85976-3-3. ATCHLEYS. C. ΟΛόρδος Βύρων στην Ελλάδα. Β' Έκδοση. Αθήνα, Βαγιονάκης, 2000. Σελ. 127. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7940-05-9. BOSSETC. Ρ. DE. ΗΠάργα και τα Ιόνια Νησιά. Μετ. Α. Η. Ζώτος. Αθήνα, Δωδώ νη, 2000. Σελ. 474. Δρχ. 10.400. ISBN 960-385-022-5. FAUREΡ. Οδυσσέας ο Κρητικός (13ος αιώνας π.Χ.). Μετ. Σ. Βλοντάκης. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 382. Δρχ. 8.320. ISBN960-206-451-X. Παγκόσμια

Ιστορία

ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ Π. ΚΚύπρος 1800-1878. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 2000. Σελ. 413. Δρχ. 7.280. ISBN960-208-605-Χ. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥX. Πολιτισμικές προκαταλή ψεις και αλληλεπιδράσεις στην αρχαιό τητα. Αθήνα, Καρδαμίτσας, 2000. Σελ. 253. Δρχ. 5.200. ISBN960-354-081-1. ANDREUG. Ηκαθημερινή ζωή στην Αί γυπτο τον καιρό των Πυραμίδων. Μετ. Γ. Σπανός. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 237. Δρχ. 5.200. ISBN 960-206385-8.

THUALF. Ηκληρονομιά του Βυζαντίου Γεωπολιτική της Ορθοδοξίας. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 256. Δρχ. 4.200. ISBN 960-283-081-6. ΠΑΠΕΝ Φ. Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Απομνημονεύματα (1939-1944). Μετ. Ε Νάντσου. Αθήνα, θ ετίλ η , 2000. Σελ. 379. Δρχ. 6.240. ISBN960-85981-4-5. HOWARDΜ. 0 ρόλος του πολέμου στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία. Μετ. Η. Στροίκου. Αθήνα, Ποιότητα, 2000. Σελ. 279. Δρχ. 4.680. ISBN960-7803-11-6.

κα. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 2.150. ISBN960-542-154-2. LIAOJ. Εκείνη κι εκείνος. Μετ. Κ. Παπαγεωργίου - Β. Τασιόπουλος. Αθήνα, Σύχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 128. Δρχ. 4.950. ISBN960-7984-52-8.

αναγνώοματα

ΘΑΝ0Υ- ΚΟΥΖΙΩΚΑΑ. Το σεργιάνι των χαρταετών στην Ενωμένη Ευρώπη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 111. ISBN960-03-2698-3. ΝΙΚΟΥΛΟΥΔΗΦ. Το χαρούμενο λιβάδι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 2.500. ISBN960-344-921-0. ΡΩΣΣΗ-ΖΑΪΡΗΡ. Το αρκουδάκι που φο βόταν το σκοτάδι. Αθήνα, Μ ίνω ας, 2000. Σελ. 36. Δρχ. 1.450. ISBN 960542-201-8. ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣΒ. Κόσμο λένε την αυλή μας. Αθήνα, Σύ χρ ονο ι Ο ρ ίζο ν τες, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 1.500. ISBN 9607984-55-2. ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ Β. Χίλιοι μύθοι ένα μα ρούλι. Αθήνα, Σύχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 1.500. ISBN 9607984-56-0. ΧΩΡΕΑΝΘΗΣ Κ. Το δέντρο της γης. Αθήνα, Σύχρονοι Ο ρ ίζοντες, 2000. Σελ. 63. ISBN960-7984-60-9. GOLDONI Ε. Δουλειές με φούντες. Μετ. Μ. Ρήγα. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 2.500. ISBN 1903078-27-Χ. GREEBANQ. Νέστορας. Μετ. I. Μόριοον. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 3.000. ISBN1-903078-27-Χ. ZONAA. - ΚΡΟΖΑΦ. 0 Ρωμαίος και ηΤιτί-

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 2. Δρχ. 1.500. MAZI-TOGETHER. Τεύχος 78. Δρχ. 40. ΜΟΝΟΚΕΡΩΣ. Ανεξάρτητη τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 7. Δρχ. 1.500. ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 12-13. Δρχ. 5.000.

ΑΙΟΛΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 182. Δρχ. 2.000. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΕΒΕΑ. Τεύχος 6. ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Ετήσιο όργανο της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος. Τό μος 10. Δρχ. 10.400.

Ελεύθερα

ΙΛΙΣΟΣ. Τεύχος 240. Δρχ. 1.000.

ΜΟΥΣΙΚΟΣΛΟΓΟΣ. Εξαμηνιαία επιθεώ ρηση. Τεύχος 1. Δρχ. 3.000. ΗΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 126. ΝΕΑΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1723. Δρχ. 1.500. ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 30. Δρχ.

ΑΡΔΗΝ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 25-26. Δρχ. 1.500.

2 .000.

ΤΟ ΒΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗ ΜΩΝ. Τεύχος 28. Δρχ. 1.040.

ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Κείμενα παιδευτικού προβληματισμού. Τεύχος 93. Δρχ. 1.500.

ΓΙΑΤΙ. Τεύχος 298-299. Δρχ. 2.500. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 222. Δρχ. 1.500. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βι βλίου. Τεύχος 408. Δρχ. 2.000. ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία έκδοση. Τεύχη 128,129-130. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑΤΟΥΑΝΘΡΩΠΟΥ. Τεύχος 5. Δρχ. 4.500. ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΑ. Τόμος 11.

ΤΑΝΕΑΤΗΣΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 88. Δρχ. 600. ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Διμηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 219. Δρχ. 1. ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 109. Δρχ. 3.000. ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύ χος 93. Δρχ. 1. ΠΟΙΗΣΗ. Εξαμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 15. Δρχ. 3.000.

ΕΛΕΥΣΙΣ. Τρίμηνη πολιτιστική έκδοση. Τεύχος 23. Δρχ. 2.000.

ΣΗΜΑΤΑ ΚΑΠΝΟΥ. Δελτίο αντιπληροφόρησης για την άλλη Αμερική. Τεύ χος 2. Δρχ. 300.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 14. Δρχ. 1.870.

ΣΙΦΝΙΑΚΑ. Τόμος Η'. Δρχ. 4.160.

ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνικά θέ ματα. Τεύχος 419. Δρχ. 1.200. ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Τεύχος 68. Δρχ. 1.000. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τεύχος 49. Δρχ. 1.800.

ΣΥΓΧΡΟΝΑΘΕΜΑΤΑ. Τεύχος 73. Δρχ. 3.120. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τεύχος 112. Δρχ. 2.080.

ΕΡΕΥΝΑ. Τεύχος 8. Δρχ. 1.500.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη έκδοση. Φύλλο 17.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 342. Δρχ. 900.

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ. Διμηνιαίο πε ριοδικό. Τεύχος 15. Δρχ. 1.500.

ΗΕΦΗΜΕΡΙΔΑΤΩΝΑΙΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλ λο 55.

0 ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχη 119. Δρχ. 1.000.

ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ. Τόμος 29,1999. Δρχ. 7.280.

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΕΜΦΑΣΗ. Τρίμηνη επιθε ώρηση. Τεύχος 4. Δρχ. 2.500. 133

Αρ. 410 ε π ι μ έ λ ε ι α :

1 1ουνίου-2 0 0 0

Η Λ Ι Α Σ

30 Ιουνίου 2000

mm Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται άλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάοεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Απίκιος: Εγχειρίδιο γαστρογνωμίας (0. Τσιχλάκη, Το Βήμα, 4.6.2000) Εκδόσεις Ατλαντίς - Μ. Πεχλιβανίδης: Ενοικιαζόμενα καταλύματα στην Ελλάδα, 2000-2001 (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 11.6.2000)

Τσόκας Κ.: Πολύτιμος οδηγός υγιεινής ζωής (Π. Λιάκος, Diva, Ιούν. 2000) Γουέμηερ Γ.: Ησυντέλεια του κόσμου. Προφητείες, αιρέσεις, χιλιαστικά ορά ματα (δ. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ πία, 23.6.2000) (Χρ. Σιάφκος, Α δέ σμευτος Τύπος, 25.6.2000) Κούσνερ Μη.: Ηδικτατορία των για τρών (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυ πία, 2.6.2000) (Ε. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24.6.2000) Κυ Τ„ Γκιλμπέρ Ζ.-Μ., Ντιντού Μ.: Ητέ χνη του να καπνίζεις χωρίς να ηεθάνεις (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 16.6.2000) Μάνσον Τζ„ Μακάρθι Σ.: Όταν οι ελέ φαντες κλαίνε (Αλ. Δήμου, Ραδιοτη λεόραση, 10.6.2000)

ΚΡΙΤΙΚΟ

Σουλιέ Ζ.-Π.: Πεθαίνοντας εν Ειρήνη (Τ. Σγουροηούλου, Βραδυνή, 5.6.2000)

134

Αθηνόραμα,

Κάρλαϊλ Τ.: Σημεία των καιρών (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 24.6.2000) Μάμφορντ Λ.: Ηιστορία των ουτοπιών (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της 11.6.2000)

Κυριακής,

Κουμεντάκης Π.: Αρρώστιες της καρ διάς και των αγγείων (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 16.6.2000)

ΙΦ ΙΑ Ο Σ Ο Φ ΙΑ

Μ Α Γ Κ Λ I Ν Η Σ

(Κ. Παπαγιώργης, 30.6.2000)

Μπερνέρι Μ.-Λ.: Περιήγηση στην Ου τοπία (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφό ρος της Κυριακής, 11.6.2000) Ρούκερ Ρ.: Το Άπειρο και ο Νους (Γ. Χριστιανίδης, Ε λευ θερ οτυ π ία, 30.6.2000) Τσέρτσλαντ Π.: Ημηχανή της λογικής, η θέση της ψυχής (Σ. Ντάλης, Οικονο μικός Ταχυδρόμος, 10.6.2000) Χάιλμπρόνερ Ρ.: Οι φιλόσοφοι του οι κονομικού κόσμου (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 16.6.2000) Χήνυ Σ. Το αλφάδι (Γ. Κορδομενίδης, Α γ γελιοφ όρ ος

τη ς

Κυριακής,

18.6.2000) Χόνετ Ά.: Από την επικοινωνία στην α ναγνώριση (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 25.6.2000) (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000)

\m oAom

Πέρβιν Λ., Τζον Ό.: θεωρίες προσωπι κότητας (Μ. Χαρίτου-Φατούρου, Το Βήμα, 18.6.2000)

Αριστοτέλους: Ηθικά Μεγάλα (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 21.6.2000) Γιανναράς Χρ.: Το ρητό και το άρρητο (0.1. Ζιάκας, Καθημερινή, 4.6.2000)

Φρόιντ Ζ.: Τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας / Μαθή ματα ψυχικής ανατομίας (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000)

Μπαλτάς Α.: Φιλοξενώντας τον Ζακ Ντεριντά... στο περιθώριο επιστήμης και πολιτικής (Γ. Φαράκλας, Ελευθε ροτυπία, 30.6.2000)

I ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Καντ Ιμμ.: Παρατηρήσεις πάνω στο αί σθημα του ωραίου και του υπέροχου

Εκδόσεις Ακρίτας: 2.000 χρόνια μετά Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;

(Π. Μπουκάλας, 27.6.2000)

Κα θημ ερ ινή,

συμφέροντα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 4.6.2000)

θανασέκος Λ.: Κλώνος ο Χριστός; (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000)

Καραμπελιάς Γ.: Στρατός και πολιτική εξουσία στην Τουρκία (Γ. Ν. Μπασκό ζος, Εξπρές, 4.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκό ζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος,

Κυρχάχας Δ.: Ιερείς και προφήτες. Η παραγωγή και η διαχείριση του δόγ ματος στον πρώτο χριστιανισμό (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 27.6.2000) Λιβάνιος: Προς Θεοδόσιον τον βασι λέα υπέρ των ιερών (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 27.6.2000)

10.6 .2000)

Πολυμενόπουλος Α.: Συστήματα πλη ροφορικής και αναλυτικό εργαλεία για την άμυνα (Π. Δημητράκης, Οικονομι κός Ταχυδρόμος, 24.6.2000) \ m

Δημοκρίχειο Πανεπιστήμιο Θράκης Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ): Το παιδί στη νεοελληνι κή κοινωνία, 19ος - 20ός αιώνας. Αξίες, αναπαραοτόσεις, αποτυπώσεις (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 408) Λουλούδης Λ., Γεωργιάδου Β„ Σταυρακάκης Γ.: Φύση, κοινωνία, επιστήμη στην εποχή των «τρελών αγελάδων» (Ν. Δεμερτζής, Ε λ ε υ θ ερ ο τυ π ία , 2.6.2000) (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 3.6.2000) Λυμπεράκη Α., Πελαγίδης θ.: 0 «φό βος του ξένου» στην αγορά εργασίας. Ανοχές· και προκαταλήψεις στην ανά πτυξη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπ ρές, 4.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομι κός Ταχυδρόμος, 3.6.2000) (Ν. Ντό κας, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) Ρομηόκου-Καραγιάννη Α.: Το δημογραφικό ως το θεμελιώδες κοινωνικό πρόβλημα της Ελλάδος (Γ. Ν. Μπα σκόζος, Εξπρές, 25.6.2000) Γκρίφιθς Σ.: Προβλέψεις (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 3.6.2000) Κερβαντουέ Α„ Λαβό Ζ.: Οι γυναίκες δεν είναι σαν τους άλλους (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 10.6.2000) Οζντεμίρ Τζ.: Λουκάνικο και ντονέρ. Ένταξη στη Γερμανία (Κ. Γώγος, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000) Χιριγκόγιεν Μ.-Φ.: Ηθική παρενόχληση (Γ. X. Παηασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000)

ΓΠ Ο Λ ΙΤ Ι Κ Η

r n u

■|

Αντύπας Μ.: Προς τον Λαόν (Γ. Λαμπάτος. Αυγή, 4.6.2000) Βεργόπουλος Κ.: Παγκοσμιοποίηση. Η μεγάλη χίμαιρα (θ. Γιαλκέτσης, Ελευ θεροτυπία, 23.6.2000) (Κ. Μελάς, Θέ σεις, 71) Γιαννιός Ν.: 0 σοσιαλισμός του κρά τους (Γ. Λαμπάτος, Αυγή, 4.6.2000) θεοδωρόπουλος Β.: Σύνορα. Ημετα βαλλόμενη σημασία της εδαφικής κυ ριαρχίας (Σ. Ντάλης, Αυγή, 4.6.2000) θεοδωρόπουλος Β.: 16 κείμενα εργα σίας. Το παράλογο στις διεθνείς σχέ σεις (Ε. Κούκκου, Κ α θημερινή, 27.6.2000) Κουφουντάκης Β., Ψωμιάδης X., Γερολυμάτος Α. (επιμ.): Greece and the New Balkans: Challenges and opportunities (Δ. Σωτηρόπουλος, To Βήμα, 11.6.2000) Φράγκος Κ.: Γυναίκα - Εξουσία και πο λιτικοί (Π. Μαριόλης, Σύγχρονη εκπαί δευση, 111) Φωτόπουλος Τ.: Περιεκτική δημοκρα τία (Σ. Παπασηηλιόπουλος, Ε λευ θε ροτυπία, 16.6.2000) Κονστάν Μη.: περί ελευθερίας και ε λευθεριών (Έ. Κασίμη, Ε λευθερ οτυ πία, 16.6.2000) Μπρεζίνσκι Ζ.: Ημεγάλη σκακιέρα. Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές επιταγές (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 6.6.2000)

Αθανασοπούλου Ε.: Τουρκία. Αναζή τηση ασφάλειας. Αμερικανοβρετανικά

Καλλινίκου Δ.: Πνευματική ιδιοκτησία

και συγγενικά δικαιώματα (Γ. Ν. Μπα σκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 17.6.2000) Κυπρούλη Κ.: Το συγγενικό δικαίωμα των ερμηνευτών εκτελεστών καλλι τεχνών (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 3.6.2000) m m o m

■·

Βενιζέλος Ε.: Ηελληνική οικονομία με τά την ένταξη στην ΟΝΕ (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10.6.2000) Καραφωτάκης Ε.: Ηδιαμόρφωση της σύγχρονης τουρκικής οικονομίας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 4.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10. 6.2000)

Καρβούνης Σ.: Οικονομικο-τεχνικές με λέτες (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 25.6.2000) Σταμάτης Γ.: Ποσοστό κέρδους. Αξία και τιμές παραγωγής (Λ. Βατικιώτης, Ημερήσια, 3.6.2000) Ουόλς Γκ.: Αριθμοδείκτες και manage ment (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ δρόμος, 17.6.2000) Σεν Α.: Για την ηθική και την οικονομία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 17.6.2000) (Γ. X. Παηασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000) Τάπσκοτ Ντ.: Ηψηφιακή οικονομία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 18.6.2000), (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρό μος, 24.6.2000)

Παπαθανασόπουλος Σ.: Ητηλεόραση και το κοινό της (Αλ. Αθανασιάδου, Καθημερινή, 18.6.2000) Ρέππας Δ.: Πρόσωπο με πρόσωπο με τα μαζικά μέσα ενημέρωσης (Κ. Γουλιάμος, διαβάζω, 408)

Εκδόσεις Το Ροδακιό: Μοιρολόγια της μεσσηνιακής Μάνης. (Κ. Παπαγιώργης, 9.6.2000) Μερακλής Μ. Γ.: Το λαϊκό παραμύθι (Ε. Ζωγράφου, Ρ ιζοσ πάστης, 15.6.2000)

Αθηνόραμα,

I 35

Μουσικές της Θράκης: Μια διεπιστη μονική προσέγγιση: Έβρος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.6.2000)

ΜαρωνίτηςΔ. Ν.: Ομηρικά μεγαθέματα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 25.6.2000) Τσότσος Γ.: Μακεδονικά γεφύρια - το πιογραφία, αρχιτεκτονική, ιστορία, λα ογραφία (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσοαλονίκης, 25.6.2000)

Δουμάς Αλ.: Μύθοι και θρύλοι των με γάλων δρόμων (Αρ. Καλκαβούρας, Το Βήμα, 18.6.2000)

ΓγΤ μ Γ

Πανευθυμιτάκης Γ.: Οι μεταμορφώ σεις των μύθων (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 408)

Πανσελήνου Ν.: Βυζαντινή ζωγραφική (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ το ς Τύπος, 23.6.2000)

ΙΟ ΙΚ Ο Α Ο Γ ΙΑ

Πικιώνης Δ.: Ζωγραφικά Α' και Β' (Γ. Τζιρτζιλάκης, Τα Νέα, 17.6.2000)

Μοδινός Μ., Ευθυμιόπουλος Η.(επιμ.): Ηφύση στην οικολογία (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 408)

Σκουλικίδης θ. Ν.: Διάβρωση και συ ντήρηση των δομικών υλικών των μνημείων (X. Κιοσσέ, Το Βήμα,

Όσμπορν Ρ.: Archaic and Classical Creek Art (Δ. Μήττα, To Βήμα,

m h A ro im

Καΐλα Μ.: Οεκπαιδευτικός στα όρια της παιδαγωγικής σχέσης (Γ. παπαδάτος, διαβάζω, 408) [7ΠΙΠΗΜΕΙ

--------- 1

Παπαϊωάννου Γ.: Χαοτικές χρονοσει ρές, θεωρία και πράξη (θ. Χατζόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 17.6.2000) Σκαρπέλος Γ.: Terra Virtualis. Ηκατα σκευή του κυβερνοχώρου (Π. Ζέρη, Ουτοπία, 38) Ζακάρ Α.: Παγίδες και απειλές της επι στήμης. Τα ερωτήματα ενός γενετι στή (Π. Τσιαμούρας, Ουτοπία, 38) θεμπριάν X. Λ.: Το δίκτυο (Γ. Ν. Μπασκόζος. Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10.6 .2000)

Μοράνζ Μ.: Ιστορία της μοριακής βιο λογίας (Γ. Μαλάμης, Το Βήμα, 11.6 .2000)

Ουίλσον Έ.: Γιατην ανθρώπινη φύση / Σύναλμα: Ηενότητα της γνώσης (Μ. Δερμιτζάκης, διαβάζω, 408) (Λ. Ζούρος, Ελευθεροτυπία, 2.6.2000) Σβενκ θ.: Ευαίσθητο χάος (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα. 17.6.2000) 136

Ντε ΡομιγίΖ.: Έπος και δράμα (Φ. Σινιώρη, Αυγή, 4.6.2000)

~ Ί

11.6.2000)

11. 6.2000)

Ράματζ Ν., Ράματζ'Α.: Ρωμαϊκή τέχνη. Από τον Ρωμύλο έως τον Κωνσταντίνο (Δ. Μήττα, Το Βήμα, 4.6.2000)

naiiiiM— m Παπαοικονόμου-Κηπουργού Κ.: Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.6.2000) Ρουσσιάνου-Πιπεράκη Λ.: Ητεχνική του πιάνου με το σύστημα Λ0ΥΡ0ΥΠ0Υ (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.6.2000) Ράιναχ θ.: Ηελληνική μουσική (Β. Καρασμάνης, Καθημερινή, 4.6.2000)

κλασική

m o m h -h m m m \

Δεκάζου-Στεφανοπούλου Φ.: Παυσανίou λατρευτικά. Τα λατρευτικά επίθετα και οι θεσμικές τους αναφορές στην «Περιήγηση» του Παυσανία (Β. Κ. Κα λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) Ιπποκράτης: Ιατρική θεωρία και πράξη (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλο νίκης, 4.6.2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθε ροτυπία, 2.6.2000)

Δήμας Α. Π.: Ολίγο φως και μακρινό: Ανθολογία κινεζικής ποίησης (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυρια κής, 4.6.2000). Εκδόσεις Αιγόκερως: Ιστορίες για τη θάλασσα από την ελληνική λογοτε χνία (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 11.6.2000)

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Συνομι λώντας με τον Καβάφη. Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ ριακής, 25.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 25.6.2000). Μπαλτά 1: Ανθολογία σύγχρονου ολλανδόφωνου διηγήματος (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000) Σαββίδης Γ. Π.: Εδώδιμα αποικιακά. Ελάσσονα και ανέκδοτα κείμενα και ποιητικές μεταφράσεις (Λ. Β. Καραπαναγιώτης, Το Βήμα, 18.6.2000) Σερέφας Σ. (επιμ.): Σε ξένη γλώσσα η λύπη μας... Αγγλόφωνα ποιήματα γα τον Καβάφη. Δίγλωσση ανθολογία (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ ριακής, 25.6.2000) Φορμπς Π. (επιμ.): Scanning the Century. The Penguin Book of the Twentieth Century in Poetry (A. Biστωνίτης, To Βήμα, 4.6.2000) I

II0 IM U

Βέης Γ.: Χρυσαλλίδα στον πάγο (Α. Σουλογιάννη, διαβάζω, 408) Δάλλας Γ.: Στοιχεία ταυτότητας (Ορ. Αλεξάκης, Ευθύνη, 342) Δαράκη Ζ.: Ποίηση 1971-1992 (Γ. Παναγιώτου, Εποχή, 4.6.2000) ΚατράκηςΠ.: Μυστικές φωνές (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέφη, Μάιος - Ιού νιος 2000)

Καφταντζής Γ.: Οι φωτογραφίες «. Βούλγαρης, Ο Πολίτης, 76)

ΪΜΟΜΦΙΑ

Κουιαάκης Π.: 0 Μυθοποιός (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 25.6.2000)

Ακριβός Κ.: Το γέλιο της έκτης μέρας (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 11.6.2000)

Κακουλίδης Γ.: 0 πειρασμός της μάχης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 11.6.2000)

Κωσταβάρας 0.: Ημακρινή άγνωστη χώρα (Μ. Τριαντάφυλλου, Πλανόδιον, 31) Λομπιάνκο Μ.: Ένα καμπαναριό ωραίο σαν κυκλάμινο (Γ. Καραβίδας, Ριζο σπάστης, 29.6.2000) Μαστροδήμος Δ.: Έι, σε σένα μιλώ (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης 22.6.2000) Μοράρης Γ.: Άνθη Ράμνου (Αλ. Ζήρας, 6.6.2000)

--------- 1

τζηβασιλείου. 4.6.2000)

Ε λευθεροτυπία,

Αλεβίζος Α.: Δεινός καβαλάρης (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 9.6.2000)

Καρατζαφέρη I.: Όπως ήταν... (Α. Δή μου, Ραδιοτηλεόραση, 24.6.2000)

Αποστολίδης Α.: Εγκλήματα στην πανσιόν «Απόλλων» (Φ. Φιλίππου, Το Βή μα, 11.6.2000)

ΚαρτέρηςΓ: Κάτσε καλά (0. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θ εσσαλονίκης, 25.6.2000)

Αστεριού Λ.: Χρωματιστοί κύκλοι (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης 29.6.2000)

Καρτέρης Γ.: Στον αστερισμό του κυνός (Κ. Βούλγαρης, 0 Πολίτης, 76)

Βιτάλη Λ.: Το παραμύθι του μεγάλου φόβου (Α. Ζήρας, Ε λευθερ οτυπία,

Κέντρου-Αγαθοπούλου Μ.: Στο δωμά τιο (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 18.6.2000)

Καθημερινή,

2 .6 .2000)

Νούτσος Π.: Παρατηρητήριο Περιπαδιανού (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 18.6.2000)

Βλάχος Ά.: Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 11.6.2000)

Παλαιολόγου-Πετρώνδα Ε.: ποιητικά άπαντα (Λ. Παπαλεοντίου, Νέα εποχή, 5-6)

Βογιατζόγλου Σ.: Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους (0. Ρούμκου, Δυτικώς, Ιούν. 2000)

Παναγουλόπουλος Γ.: Κεριά θυέλλης (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάιος - Ιούνιος 2000)

Γρανίτσας Σ.: Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου (Η. Κεφά λας, Ευθύνη, 342)

Παπαγεωργίου Κ. Γ.: Κλεμμένη ιστορία (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000)

Δανέλλη Τ.: 0 θρήνος της Κλεοπά τρας (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα,

Παυλόπουλος Γ.: Λίγος άμμος (Γ. Ξούριας, Θέματα Λογοτεχνίας 12)

Δεϊμέζη-Καλιότσου Ά.: Κλαυσίγελως (Ν. Ντόκας, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 16.6.2000)

Λαδιά Ε.: ΗΧάρις (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 4.6.2000)

Δημητριάδη Ντ.: Ιστορία μιας μύησης (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000)

Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μ.: Η έκτη σφραγίδα (Λ. Βελιαρούτης, Θέματα Λογοτεχνίας 12)

Δημόπουλος Ντ.: Οι εραστές της Μύρινθας (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ πος, 4.6.2000)

Λάμπρου Α.: Χρωματιστοί κύκλοι (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης 4.6.2000)

Πλαστήρα Α.: Τόπος για να ζεις (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης 22 .6.2000)

Πυλόρωφ - Εωτηρούδη Σ.: Από άλλη αλφαβήτα (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπά στης 29.6.2000) ΣέρραςΔ.: Ενδόσημα (Αλ. Δήμου, Ρα διοτηλεόραση, 10.6.2000) Στεργιόπουλος Κ.: Παλίρροια (19911996) (Έ. Σταυροπούλου, Θέματα Λο γοτεχνίας 12) Άσμπερι Τζ.: Αυτοπροοωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο (Γ. Βέης, Καθημερινή, 18.6.2000) Τσόπρα Ντ.: Τα ερωτικά ποιήματα του Ρούμι (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 24.6.2000) Χίνι Σ.: Αλφάβητα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000) (Γ. Χωμενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 18.6.2000)

11.6 .2000)

Διβάνη Λ.: Εργαζόμενο αγόρι (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 3.6.2000) (Α. Τσόλκα, Down Town, 9.6.2000)

Κεσμέτη Ν.: Μαγεμένο χώμα (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 31) Κοντέα Ρ.: Μικροί φόνοι (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 24.6.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 23.6.2000) Κούρτοβικ Δ.: Ηνοσταλγία των δρά κων (Ε. Κοτζιά, Κ α θημερινή, 11.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 11.6 .2000)

Κουσαθανάς Π.: Είναι πράματα βουβά (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 31) Κώτσιας Τ.: Βροχή στο μνήμα (Ε. Κο τζιά, Καθημερινή, 4.6.2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 10.6.2000)

Μάρκογλου Π.: Σπαράγματα (Γ. Δ. Παγανός, Θέματα Λογοτεχνίας 12) ΜαρωνίτηςΔ. Ν.: Ημεροδρόμιο (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 18.6.2000)

Δούκα Μ.: Ηπλωτή πόλη (Π. Κουφοπούλου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000)

Μέσκος Μ.: Προσωπικά κείμενα (Κ. Βούλγαρης, Ο Πολίτης, 76)

Δρακοπούλου Α.: Μην ξυπνάς το νερό (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 408)

Μπακόλας Ν.: Μην κλαις, αγαπημένη (Α. Δήμου, Ρ αδιοτηλεόρ ασ η, 24.6.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ θεροτυπία, 11.6. 2000)

θέμελης Ν.: Ηανατροπή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 18.6.2000) (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 18.6.2000) (Α. Μπιρμπίλη, Men,

Ιούνιος 2000)

Μπράμος Γ.: Ότσι τσιόρνιγια (Μαύρα μάτια) (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 4.6.2000)

Καισαρίδης Γ.: Συναντήσεις και ενοχές (Κ. Βούλγαρης, 0 Πολίτης, 76) (Β. Χα-

Νάσκος Σ.: Τα άνθη της ερήμου (Κ. Πετράκου, διαβάζω, 408)

137

ΝικολαΤδου Σ.: Οφόβος θα σε βρει και θα 'σαι μόνος (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000) (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 4.6.2000) Νόλλας Δ.: Φωτεινή μαγική (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15.6.2000) (Ντ. Ειώτης, Το Βή μα, 18.6.2000) Παπαθανασοπούλου Μ.: Οι τοξικές ε νώσεις του αρσενικού (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.6.2000) (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 11.6.2000) (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000) Παηαχρήστομ Γ.: Παράλληλες σχέ σεις (Π. Λιάκος, Diva, Ιούν. 2000) Παρρέν Κ.: Ηχειραφετημένη (Έ. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000) Πετσετίδης Δ.: Δώδεκα στο δίφραγκο (Η. X. Παπαδημητρακόπουλος, Ελευ 2.6.2000)

θεροτυπία,

Πολιτοπούλου Μ.: 0 κύριος Μάριος μετάνιωσε αργό (Κ. Παπαγιώργης, 23.6.2000)

Αθηνόραμα,

Ραπτόπουλος Β.: Ηαπίστευτη ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 18.6.2000) ΡούσσοςΤ.: Ηαποστολή (Μ. Πανώ ριος, Καθημερινή, 6.6.2000) Ρουσοχατζάκης Α.: Μπιμπερό με κόκα-κόλα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε 25.6.2000)

ροτυπία,

Ρουφάνη Ε.: Έλα να παίξουμε κι άσε τους άλλους να στολίζονται (Κ. Καρα κώτιας, Αυγή, 25.6.2000) Ρυσσιάνος Ν.: Ηπορεία του Σάλιαγκα (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάιος - Ιούνιος 2000) Ρωμανός Γ.: Κατακόκκινο... σχεδόν θηλυκό (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 30.6.2000) Σιδερωμένος Ν.: Κόκκινο της φωτιάς (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάιος - Ιούνιος 2000) Σκούρτης Γ.: 0 τελευταίος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 408)

θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 11.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 10.6.2000) Σωτηροπούλου Έ.: Ζιγκ - ζαγκ στις νε ραντζιές (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 18.6.2000) Τουμάζου-Καλογεροηούλου Α.: Φοίβη (Α. Δήμου, Ρ α διοτηλ εόρ ασ η, 24.6.2000) Τριανταφύλλου Σ.: Το εργοστάσιο των μολυβιών (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 408) (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 24.6.2000) Τσάκαλος Γ.: Τζοτζό θέλω να με λένε (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 25.6.2000) Τσάμης Σ.: θρόισμα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 30.6.2000) Τσεμπερλίδου Κ.: Κεραυνοβόλος γά μος (Ν. Ντόκας, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 23.6.2000) Τσιτσέλη Κ.: 0 χορός των ωρών (Γ. Τσιώλης, Τα Νέα, 17.6.2000) Φακίνου Ε.: Τυφλόμυγα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17.6.2000) Φαρούηος Ν.: 0 δήμιος (Π. Λιάκος, Diva, Ιούν. 2000) Φραγκόπουλος Μ.: πορτ Μπου (Γ. Βλάχος, Πλανόδιον, 31) Χατζηδημητρίου Ν.: Απόντοςτου πα ραλήπτου (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόρα μα, 30.6.2000) Χουλιαράς Ν.: Εικόνες στο ύφος της ζωής (Γ. Βέης, Ε λευ θερ οτυ π ία, 2.6 .2000)

Χουρμούζης Μ.: Παρωδική. Μικρογρα φία μυθιστορημάτων (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 18.6.2000) Χρηστίδης Λ.: ΨΥΧ(Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούν. 2000) (Α. Τσόλκα, Down Town, 16.6.2000) Χωμενίδης Χρ.: Δεύτερη ζωή (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 11.6.2000) Ψαραύτη Λ.: Ηεκδίκηση των μανιταριών (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 15.6.2000)

Σομμαρίπας Φρ.: Τα περάσματα της νύχτας (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοααλονίκης, 4.6.2000)

Ψιλοηούλου Α.: Ησκιά της άλλης (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 3.6.2000)

Σουρούνης Α.: Γκας ο γκάνγκστερ (Μ.

Αλιέντε I.: Κόρη της Μοίρας (Ν. Ντό

138

κας, Ελευθεροτυπία, 2.6.2000) (Ν. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιούν. 2000) (Α. Τσόλκα, Down Town, 2.6.2000) Αμανίτι Ν.: Λάσπη (Ν. Ντόκας, Ελευθε ροτυπία, 23.6.2000) Ανθόνι Π.: Φλόγες του θεού (Β. Κ. Κα λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000) (Κ. Μανδενάκη, Αξία, 17.6.2000) Άνταμς Ρ.: Στον λόφο του Γουότερσιπ (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 10.6.2000) Άντερσον Σ.: Το ξεδιόλεγμα (Π. Λιά κος, Diva, Ιούν. 2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 4.6.2000) Άντριτς 1: Το χρονικό του Τράβνικ (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Ιούν. 2000) Άπνταϊκ Τζ.: Μες στην ομορφιά των κρίνων (Φ. Καραμήτσος, Ηπειρωτικός Αγών, 22.6.2000) Αραμπάλ Φ.: Αγνοείται η τύχη του (Λ. Προγκίδης, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 30.6.2000) Βολταίρος: Ιστορίες και διηγήματα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευ θερ οτυ π ία, 2. 6.2000)

Γκομπρόβιτς Β.: Οι μαγεμένοι (Β. Αθανασόπουλος, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 30.6.2000) Γκριν Τζ.: Ένας σύζυγος για τη Λίμπυ (Α. Τσόλκα, Down Town, 9.6.2000) Γουάιλντερ θ.: Ηόγδοη μέρα (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 23.6.2000) Γουίντσεστερ Σ.: 0 καθηγητής και ο τρελός (Ν. Ξυδάκης Madame Figaro, Ιούν. 2000) (Α. Τσόλκα, Down Town, 2 .6. 2000)

Έκο 0.: Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας/Το όνομα του ρόδου (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 11.6.2000) Ζολά Ε.: Ηχαρά της ζωής (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 9.6.2000) Καρέρ Εμμ.: Μαθήματα στο χιόνι/0 ε χθρός (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000) (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 11.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 3.6.2000) Κοβάτα Τζ.: Φεγγαράκι μου λαμπρό... ψέξε μου και γλίστρισα (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 10.6.2000)

Κόλιγκον Ρ.: Το ημερολόγιο του Αντόνιο Μοντόγια (Τ. Γουδέλης, Ελευθερο τυπία, 2.6.2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βή μα, 4.6.2000)

Ντελέλις Φ.: Το μυστικό του Μπαχ (Γ. Π. Μαλούχος, Καθημερινή, 4.6.2000)

Τζέιμς Π. Ντ.: Περίπτωση δικαιοσύνης (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 11.6.2000)

Οντάατζε Μ.: Anil's Ghost (Τ. Άνταμς, Καθημερινή, 4.6.2000)

Τζούντις Ν.: Ίχνη σκιάς (Λ. Προγκίδης, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000)

Ουγκρέσιτς Ντ.: Το Μουσείο της άνευ όρων συνθηκολόγησης (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 2.6.2000)

Τίβις Γ.: 0 άνθρωπος που έπεσε στη Γη (Μ. Πανώριος, Ε λευ θερ οτυ π ία, 16.6.2000)

Κρουτιέ Α.: Ηκούκλα (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούν. 2000)

Ουλίτσκαγια Λ.: ΗΜήδεια και τα παι διά της (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυ πία, 30.6.2000)

Τρέβορ 0.: Μάταιη αναζήτηση (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 25.6.2000)

Λε Γκεν 0.: Το αριστερό χέρι του σκό τους (Η. Μπογδάνος, Το Βήμα, 18.6.2000)

Παβέζε Τσ..· Το σπίτι στο λόφο (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 408)

Κομπεσκό Π.: Το όνειρο του Φαραώ (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ το ς Τύπος, 25.6.2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 18.6.2000)

Λορέντζο Ό.: Όνειρα γυναικών (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 25.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 3.6.2000) Λόρενς Μ.: Πύρινα όνειρα (Π. Λιάκος, Diva, Ιούν. 2000)

Πόε Έ. Α.: Το κλεμμένο γράμμα (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 17.6.2000) Ποσάδας Κ.: Μικρές ατιμίες (Β. Κ. Κα λαμαράς, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ το ς Τύπος, 18.6.2000)

Μανφρέντι Β. Μ.: 0 Φαραώ της άμμου (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 18.6.2000)

Πρέστον Ντ„ Τσάιλντ Λ.: Φονική πα λίρροια (Β. κ. Καλαμαράς, Ελευθερο τυπία, 2.6.2000)

ροτυπία,

Μάραϊ Σ.: Οι στάχτες (Γ. Βέης, Ελευθε 23.6.2000)

τηλεόραση,

Μαοέ-Σκαρόν Ζ.: Οκαβαλάρης του με σονυχτιού (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 4.6.2000)

Ρέι ΤΖ.: Ρωμαίος και Τζούλι (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 24.6.2000)

Μέλβιλ Π.: Ηιστορία του εγγαστρίμυ θου (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυ πία, 16.6.2000) (Μ. Μιχαηλίδης, Το Βήμα, 18.6.2000) Μπαρθ Τζ.: Ηπλωτή όπερα (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 4.6.2000) Μπονγκράν Κ.: ΟΥπογραμμιστής (Μ. θεοδόσης, διαβάζω, 408) Μποντουέν Ζ.: 0 λευκός μανδαρίνος (Α. Δήμου, Ρ α δ ιο τη λ εό ρ α σ η , 24.6.2000) (Ν. Ντόκας, Ε λευθεροτυ πία, 2.6.2000) Μπουαλό Π., ΝαρσεζάκΤ.: Τα θύματα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 11.6.2000) Μπροχ X.: Βιργιλίου θάνατος (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 18.6.2000) Νοόρντερβλιτ Ν.: Το όνομα του πατρός (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούν. 2000) (Γ. Ξενάριος, Ελευθεροτυ πία, 16.6.2000) Νοτόμπ Α.: Σιωπηλός επισκέπτης (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000)

ΡαζίΕλ.: Ποζίλιπο (Αλ. Δήμου, Ραδιο 3.6.2000)

Ρίβας Μ.: Το μολύβι του ξυλουργού (Αλ. Δήμου, Ρ αδιοτηλ εόρ ασ η, 10.6 .2000)

Ρόι Αρ.: Ηαξία της ζωής (Ε. Γκίκα, Έθνος, 4.6.2000) (Κ. Μανδενάκη, Αξία, 17.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 18.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 3.6.2000) Ρόμηινσον Κ.: 0 κόκκινος Αρης (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών,

Τσαβαρία Ντ.: Κάποτε στη Μαδρίτη (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) Τσάπσαλ Μ.: Ένας άπιστος άντρας (Α. Τσόλκα, Down Town, 9.6.2000) Τσερστέβενς Α.: Έρωτας και θάνατος στη Σερβία (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθε 2.6.2000)

ροτυπία,

ΥσμάνΖ. Κ.: Ανάποδα (Β. Κ. Καλαμα ράς, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 10.6.2000) Φαρινέτι Τζ.: Ένα σπιτικό έγκλημα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 11.6.2000) Φλομπέρ Γ.: ΗΚυρία Μποβαρύ (Π. Λιά κος, Diva, Ιούν. 2000) Φοτορίνο Έ.: Παιδιά σε τιμή ευκαιρίας (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλο νίκης, 25.6.2000) Φρανκ Ντ.: Οι μποέμ (Ν. Μπακουνά1 κης, Marie Claire, Ιούν. 2000) Φρις Μ.: Homo Faber (Η. Μπογδάνος, Το Βήμα, 11.6.2000) Χαντ Ελ.: ΗΑννα και ο βασιλιάς (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 3.6.2000)

8 . 6 .2000)

Χάρις Τ.: Χάνιμπαλ (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 30.6.2000)

Σλινκ Μη.: Ερωτικές αποδράσεις (Ν. Μπακουνάκης, M arie Claire, Ιούν. 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000)

ΧέμινγουεϊΈ.: Οήλιος ανατέλλει ξανά (Ν. Ντόκας, Ε λευ θερ ο τυ π ία , 16.6.2000) ·

Σουίφτ Γκ.: Εσαεί (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούν. 2000) Σούλτσε Ί.: Απλές ιστορίες (Κ. Κατσουλάρης. Το Βήμα, 4.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 18.6.2000) (Α. Τσόλκα, Down Town, 16.6.2000) Στερν Λ.: Αισθηματικό ταξίδι (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ε λευ θερ οτυ π ία, 30.6.2000)

Χέντερσον Λ.: Το μαύρο δερμάτινο φόρεμα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000)

Ζήρας Αλ.: Ηπεζογραφία του Περικλή Σφυρίδη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 4.6.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ θεροτυπία, 4.6.2000) 139

Κοτιώνης I.: Το ερώτημα της καταγω γής στο έργο του Δημήτρη Πικιώνη (Γ. Τζιρτζιλάκης, Τα Νέα, 17.6.2000) Κριαράς Εμμ.: Λαϊκές γλωσσικές τά σεις στην ιστορία της τουρκικής λογο τεχνίας (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Μάιος - Ιούνιος 2000) Παγανός Γ. Δ.: Τρεις μεταπολεμικοί πεζογράφοί: Χριστόφορος Μηλιώνης, Νίκος Μπακόλας, Η. X. Παπαδημητρακόπουλος (Κ. Κωστίου, Θέματα Λογο τεχνίας, 12) Σακελλίου Λ., Ντόκος 0., Στραβέλης θ.: Εισαγωγή στην Τριλογία της Η. D. (Κ. Ταβαρτζόγλου, διαβάζω, 408) Λόουι Μ., Σάιρ Ρ.: Εξέγερση και με λαγχολία. 0 ρομαντισμός στους αντί ποδες της νεωτερικότητας (Ά. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 4.6.2000) Μπερλίν Α.: Οι ρίζες του ρομαντισμού (Αλ. Δήμου, Ρ αδιοτηήεόρα οη, 3.6.2000) (Ά. Μαραγκόπουλος, Το Βή μα, 4.6.2000) |Μ Ι ϋ Μ

Βιτσαξής Β.: Αναφορά στην ποίηση. Δώδεκα δοκίμια αισθητικής προσέγγι σης στον ποιητικό λόγο (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Θέματα Λογοτεχνίας

Άρεντ X.: Περί βίας (Γ. X. Παπασωτηρί ου, Ελευθεροτυπία 23.6,2000) Εντοενσμπέργκερ X. Μ.: Πολιτική και πολιτισμός (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπει ρωτικός Αγών, 15.6.2000) Ματίς Α.: Γραπτά και ρήσεις για την τέχνη (Ν. Δασκαλοθανάσης, Το Βήμα, 11.6.2000)

Μποντλέρ Σ.: Περί της ουσίας του γέ λιου και γενικά περί του κωμικού στις πλαστικές τέχνες (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία 16.6.2000) Σονιέ Γ.: Ελληνικά δημοτικά τραγού δια. Τα μοιρολόγια (Γ. Κοκκώνης, Ηπει ρωτικός Αγών, 22.6:2000)

Μαγκλιβέρας Δ.: Προσεγγίσεις και κα ταγραφές (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπο ρική, 17.6.2000) (Δ. Σταμέλος, Ελευ θεροτυπία 30.6.2000) Μανωλίδης Μ.: Τα χρόνια του Μάλερ (Ν. Δοντάς, Καθημερινή, 4.6.2000) Ράμφος Σ.: Μια καλοκαιρινή ευτυχία τρίζει/ΐστορία στην κόψη του χρόνου (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3.6.2000) Σεβαστάκης Ν.: Ηαλχημεία της ευτυ χίας (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθερο τυπία 2.6.2000) Τσατσούλης Δ.: Ηγλώσσα της εικόνας (Μ. Στεφανίδης, Εήευθεροτυ π ία , 16.6.2000) (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 10.6.2000)

140

Ζολώτας Α.: Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949) (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθε ρος Τύπος, 18.6.2000) ΚωστόπουλοςΤ.: Ηαπαγορευμένη γλώσσα: κρατική καταστολή των σλα βικών διαλέκτων οτην ελληνική Μακε δονία (Α. Ηρακλείδης, Εήευθεροτυπία, 2.6.2000)

Παπαντωνίου Ν.: Οι μορφές ελεύθε ρου κρότους που οραματίζονταν οι α γωνιστές του '21 (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 9.6.2000) Πετρόχειλος Ν. (επιμ.): Σουητώνιος (Δ. Λυπουρλής, Εήευ θεροτυ π ία , 23.6.2000)

\8 Ε Μ 0

Μουσμούτης Δ.: Το θέατρο στην πόλη της Ζακύνθου, 1901-1915 (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 408) Τσιώλης Γ.: Μυθικό θέατρο, πολιτική φωνή: 0 τραγωδός Αιοχύλος (Σ. Πατσαλίδης, Εήευθεροτυπία, 30.6.2000) Μακ ΚόρμικΤζ., Πρατάσικ Μη.: Popular puppet theatre In Europe, 1800 1914 (Β. Πούχνερ, ToΝέα, 17.6.2000)

Πιερρής Α.: Χώρος και Ιστορία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 11.6.2000) Ραφαηλίδης Β.: Ημεγάλη περιπέτεια του μαρξισμού (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 16.6.2000) Ριζάς Σ.: Ένωση, διχοτόμηση, ανεξαρ τησία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 18.6.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονο μικός Ταχυδρόμος, 24.6.2000) (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 2.6.2000) Τσοκόπουλος Β.: Μεγάλα τεχνικά έρ γα στην Ελλάδα (Α. Διαμαντής, Εήευ θεροτυπία, 30.6.2000)

12)

Λοϊζίδη Ν.: Οι μεταμφιέσεις της τέ χνης (Σ. Ροζάνης, Ε ήευθεροτυπ ία, 23.6.2000)

Ζαμπέλιος Σ.: Λόγιοι και γλώσσαι της ΙΔ' εκατονταετηρίδας (Φ. Τερζάκης, Πήανόδιον, 31)

Αγγέλου Ά.: Των Φώτων Β', όψεις του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (Ν. Ε. Καραπιδάκη, Καθημερινή, 11.6.2000) Δορκοφίκη Ε., Παπακωνσταντίνου Μ., Αποστολοπούλου-Χουκ Ε., Κουρμπέλα Μ.: Μητέρα εις τους αιώνας των αιώνων (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 4.6.2000) Εκδοτική Αθηνών: Ιστορία του ελληνι κού έθνους (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτε μπορική, 3.6.2000) (Α. Δήμου, Ραδιο τηλεόραση, 24.6.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 23.6.2000) Εκδόσεις Φιλίστωρ: Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: Το Παράδειγμα της Μακρονήσου. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης (Β. Καραμανωλάκης, Εήευθεροτυπία, 2.6.2000) (Γ. Κολο βός, Καθημερινή, 11.6.2000)

Χανιώτης Ά.: Έργα και ημέρες στην Κρήτη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 25.6.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 23.6.2000) Χατζηιωσήφ Χρ. (επιμ.): Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (Έ. Γαζή, Καθημερινή, 6.6.2000) Χρηστίδης Χρ.: Τα Σεπτεμβριανά (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 23.6.2000) Βιντάλ-Νακέ Π.: Πέρα από την αρχαία ελληνική δημοκρατία (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 17.6.2000) Φερρό Μ.: ΗΙστορία υπό επιτήρηση (Ν. Κολοβός, διαβάζω, 408) Φλέμινγκ Κ.: Αλή Πασάς - 0 μουσουλ μάνος Βοναπάρτης (Ν. Ντόκας, Εήευ θεροτυπία, 2.6.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 16.6.2000)

μά (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 408) Γουργιώτης Ν.: Δεκαοχτώ χρόνια με άλλο όνομα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυ πία, 23.6.2000) Καπετάν Λευτεριάς: Από την κοξαρέ στα βουνά της Ρούμελης - Εθνική Αντίσταση 1940-45. Ηπροσωπική μου μαρτυρία (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 18.6.2000) Λυμπερόπουλος Δ.: Αμαρτίες γονέων (Χρ. Σιάφκος, Α δ έ σ μ ε υ το ς Τύπος, 4.6.2000) Χριοτογιάννης Γ.: Το ηφαίστειο των Βαλκανίων (Δ. Σταμέλος, Ελευθερο τυπία, 16.6.2000)

M im m fljo r/w /fz l Αλλαμανής Γ.: Βίος και πολιτεία του Νικόλα Άσιμου (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 4.6.2000)

Τοάτσος κ.: Λογοδοσία μιας ζωής (θ. Νιάρχος, Τα Νέα, 3.6.2000)

Μανδηλαράς Φ.: 0 μεγάλος ίσκιος και οι τσιγγάνοι (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 4.6.2000)

Φακίδης I.: 0 Αρχιναύαρχος Λόρδος Κόχραν και η δράση του στην Ελληνι κή Επανάσταση (X. Δημακοπούλου, Εστία, 1.6.2000)

Μολυβιάτης Ν.: Ηλίμνη με τις χάρτι νες βαρκούλες/Το μυστικό της Μυρμηγκούπολης (Λ. Ψαραύτη, Διαδρομές, 57)

Χατζοπούλου Λ.: Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 16.6.2000)

Μπουλώτης Χρ.: Το ονειροπαρμένο καπέλο (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 17.6.2000)

Χριστόπουλος Β.: Ορέστης, ο Πατρινός καραγκιοζοπαίχτης Ανέστης Βακάλογλου (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 4.6.2000)

Μπουλώτης Χρ.: ΟΤομ Τιριτόμ και η πολιτεία που ήταν χωρισμένη στα δύο (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57)

Κέρσοου Ί.: χίτλερ 1889-1936: Ύβρις (Π. Βαλλιάνος, Ε λευθερ οτυπ ία, 23.6.2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 24.6.2000) Μπάρσκι Ρ.: Ηζωή του Νόαμ Τσόμσκι (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 11.6.2000) Ράιχ Β.: Άκου, ανθρωπάκο (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Ιούν. 2000)

Αλεξίου Σ.: Βασίλης Τσιτσάνης. Ηπαι δική ηλικία ενός ξεχωριστού δημιουρ γού (Η. Βολιώτης-Καπετανάκης, Νέα εποχή, 5-6)

Ράιχ-Ρανίκι Μ.: Ηζωή μου (Γκ. Άουερνχάιμερ, Ελευθεροτυπία, 2.6.2000)

Γερμανός Φρ.: Το αντικείμενο (Νίκος Ζαχαριάδης) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 23.6.2000)

όραση,

Ζάννας Π. Α.: Ημερολόγιο φυλακής (1969 - 1972) (Λ. Τσιριμώκου, Το Βήμα, 4.6.2000) Ζουγανέλης Γ.: Οήχος της σάλπιγγος (Κ. Σοφιανός, Καθημερινή, 18.6.2000) Μακρής-Στάικος Π.: Κίτσος Μαλτέζος, ο αγαπημένος των θεών (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 18.6.2000) Παναγιωτάκης Ν.: Τα νεανικά χρόνια του Δομήνικου θεοτοκόπουλου (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 408) Ρεζάν Μ.: Με νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 4.6.2000) (Ν. Μπακουνάκης, M arie Claire, Ιούν. 2000) (Α. Ξύδη, Μελωδία, Ιούν. 2000) Σαρδελής Κ.: 0 ασάλευτος ταξιδιώ της. Τόμος Α': Τα παιδικά χρόνια του Κωστή Παλαμά. Τόμος Β': Τα νεανικά και εφηβικά χρόνια του Κωστή Παλα

Ρίλεϊ Π., Πάικ Τζ„ Χόκιν Ν.: Το ηλιακό μας σύστημα (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλε 3.6.2000)

Φίκα I.: Ηζωή και ο θάνατος του Τζορντάνο Μπρούνο (Αλ. Δήμου, Ραδιοτη λεόραση, 10.6.2000) Χόλαντ Μ.: Ηζωή και το έργο του Όσκαρ Ουάιλντ (Α. Δήμου, Ραδιοτηλε όραση, 24.6.2000)

Νικολούδη Φ.: Το χαρούμενο λιβάδι (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 4.6.2000) Παππάς Μ.: Τρίλιες και φτερουγίσματα (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές, 57) Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λ.: Ποι ος θα γράψει για το σκύλο μας; (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές, 57) Πριόβολου Ε.: Βικτόρια, το κορίτσι που πετάει στα σύννεφα (Γ. Γρηγοριάδου Σουρέλη, Διαδρομές, 57) Ρώσση Ε.: Παίζω με πίνακες ζωγραφι κής (Λ. Ψαραύτη, Διαδρομές, 57) Ρώσση - ΖαΤρη Ρ.: Ουάαα... Χα! Γεννή θηκα! (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57) Σακελλαρίου X.: Το παιδί και η αρκού δα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 22. 6.2000)

Τασιόπουλος Β.: Χίλιοι μύθοι, ένα μα ρούλι (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 3.6.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 10.6.2000)

Αριστοτέλους Τ.: Όμορφα παραμύθια (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές, 57) Αυτζής Μ.: Ιστορίες που λαμπυρίζουν (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57) Δικαίου Ε.: Ηρακλής (Α. Βαρελά, Δια δρομές, 57)

Τσιάλτα Ε.: Ιστορίες τσέπης (Α. Βαρε λά, Διαδρομές, 57) Φράγκου Β.: Ηφεγγαρόστρατα (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 57) Φραγκούλη Φ.: Το μισό πιθάρι (Έ. Φα λίδα, Τα Νέα, 10.6.2000)

Εκδόσεις Κάστωρ: Ανατολικά του ήλι ου και της σελήνης (Α. Βαρελά, Δια δρομές, 57)

Χατζημανώλη Ά.: Τρωικός πόλεμος/ Οδυσσέας (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57)

Κοντολέων Μ.: Ηιστορία του σκύ λου... θα δείξει (Μ. Τζαφεροπούλου, 57)

Χωρεάνθη Ε.: Τραγούδια της Γης και του Ουρανού (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές, 57)

Διαδρομές,

14Ί

Χωρεάνθης Κ.: Το δέντρο της Γης (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 3.6.2000) Βελθούις Μ.: 0 Βάτραχος είναι βάτρα χος (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 408) Βίλχελμ X.: Ένας καινούργιος φίλος (Αλ. Δήμου, Ρ αδιοτηλ εόρ ασ η, 3.6.2000) ΓιάνιςΧ.: Ηπριγκίπισσα και η κολοκύθα (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 57) Γκρέι Ν.: 0 Μελένιος και ο παππούς που έφυγε (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Γκρέιαμ Κ.: 0 άνεμος στις ιτιές (θ. Χορ τιάτη, Διαδρομές 57) Γκρέμπαν Κ.: Νέστορας (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 4.6.2000) Κουρτ Κ.: Τα πέντε δάχτυλα και το φεγγάρι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Κρόουθερ Κ.: Ομαύρος κότσυφας και ο άσπρος γλάρος (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 17.6.2000)

If P I / l M _________ ■ Βελέτα-Βασιλειάδου Μ.: Επείγον τη λεγράφημα (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο τυπία, 23.6.2000) Γιαννακοπούλου X.: Ηιστορία μιας ι στορίας (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Νικολάου 0.: Αστεράκι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) Τζώρτζογλου Ν.: Το φιλί της γοργό νας (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Τσιάκαλος Γ.: Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 4.6.2000) Γουοντέλ Μ.: Το κρυφό ημερολόγιο της Ζόι Τ. Κέρλυ (Γ. Γρηγοριάδου-Σου ρέλη, Διαδρομές 57) Ντρινκγουότερ Κ.: Μόλι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000) Ράμπις Μπ.: 0 κλώνος Ίωνας 7 (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Δ ια δρομ ές 57)

Μέιχι Μ.: Οι πέντε αδερφές (0. Χορτιά τη, Διαδρομές 57)

Στίβενσον Ρ.: Το μαύρο βέλος (Γ. Πα παδάτος, διαβάζω, 408)

Μπίχελ Π.: 0 μικρός καπετάνιος (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57)

Τάσμα I.·. Εμένα ποιος με σκέφτηκε; (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 57)

Μπλαζεγιόφσκι Μ.: Πίου - πίου πιπιφιλίπι, Έτσι θέλω να με λένε (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 4.6.2000) Μποσέ Σ.: 0 Αντρέας ο αυτιάς (Α. Βα ρελά, Διαδρομές 57) Ντάμιαν Μ.: Οι μήνες συναντήθηκαν (Α. Βαρελά, Διαδρομές 57) Σέφλερ 0.: Ένα κομπιούτερ στο περι βόλι του παππού (Α. Βαρελά, Διαδρο μ ές 57) Σλύτερ Α.: Ηπόλη των παιδιών (θ. Χορτιάτη, Διαδρομές 57) Σομέι Γ.: Τίνος είναι ο αέρας;/Τα δάση κάνουν τις Θάλασσες/Ο Τζέικ στη θά λασσα (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 3.6.2000) Ύμπε Ί.: ΟΦασουλής και η Κατερίνα (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 57) Χιουζ Κ.: Τουτς, ένας κόσμος άνω-κάτω (Μ. Τζαφεροπούλου, Δια δρομές 57) 142

Δημητρακόπουλος Φ.: Σεφέρης, Κύ προς, επιστολογραφικά και άλλα (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 27.6.2000) Ινστιτούτο Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Alexandre Ypsilanti, Correspondance in6dite, 1816 - 1828 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 1.6.2000) Κούκκου Ε.: Ιωάννης Καηοδίστριας Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα. Μια ανεκπλή ρωτη αγάπη (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευ θεροτυπία, 2.6.2000) \m

in m

Αξιολογικά: Αρ. 13 (Γ. Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 16.6.2000) Γιατί: Αρ. 298-299 (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 2.6.2000) Διαβάζω: Αρ. 407 (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 4.6.2000) Εντευκτήριο: Αρ. 49 (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 18.6.2000) (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 18.6.2000) (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 12.6.2000)

Ιωσηφίδης Κ.: Το χρώμα της πόλης To Graffiti στην Ελλάδα 2 (0. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θ εσσαλονίκης 25.6.2000) (Γ. Κολοβός, Καθημερινή, 4.6.2000)

Θέματα Λογοτεχνίας Αρ. 12 (Ν. Ντό κας, Ελευθεροτυπία, 23.6.2000)

Τζαβάρας 0.: Αγαπητέ αδελφέ Βασίλειε (Π. Κουνενάκη, Κα θημερ ινή, 18.6.2000)

Οδός Πανός: Αρ. 109 (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 11.6.2000)

\ΑΡΘΡΑ - ΕΠΙΦΪΑΛΙΑΕΙ

Σταματόπουλος Γ.: Νους θυμός εφ' ημέρη (Ν. Ντόκας, Ε λευ θερ οτυ π ία, 2 . 6 .2000)

Μουσικός Λόγος: Αρ. 1 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 12.6.2000)

Πανεπιστήμιο: Αρ. 1 (Σ. Ντάλης, Βήμα, 11.6.2000)

Το

Αρ. 31 (Κ. Βούλγαρης, 0 76) (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα,

Πλανόδιον: Π ολίτης

12. 6.2000)

Ποίηση: Αρ. 15 (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 25.6.2000)

Ταμπούκι Α„ χρυσοστομίδης Α.: Ένα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 25.6.2000)

Πολιτική οικονομία-Επιθεώρηση οικο νομικών και κοινωνικών επιστημών: Αρ. 4 (Γ. Αντωνίου, Ουτοπία, 38)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ I ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ • Μ ΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚ ΗΣ ΩΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (TOM . I), 180 σελ. • ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΩΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (TOM. II), 172 σελ. • «ΙΣΧΥΡΕΣ» ΚΑΙ «ΑΣΘΕΝΕΙΣ» ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ Ε Ν Ω ΣΗ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΗΓΕΜΟΝΙΣΜΟΥ, 256 σελ. • ΠΙΣΤΟ ΠΟ ΙΗΣΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΜ ΑΘΕΙΑΣ, 112 σελ. • ΕΝΤΟ Π ΙΣΜ Ο Σ ΑΡΜ ΟΔΙΟΤΗΤΩΝ

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Μ ΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά), 216 σελ. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ (ελληνικά, ιταλικά), 88 σελ. ΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ελληνικά, γαλλικά), 56 σελ. IN STITUTIO N S OFFERING COURSES OF M ODERN GREEK IN GREECE AND ABROAD -A BRIE F GUIDE UPDATED

ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΩ Ν ΕΘΝΙΚ ΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

AND REVISED (αγγλικά), 72 σελ.

ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜ ΑΤΩ Ν, ΕΞΩΤΕΡΙΚ ΩΝ, ΚΑΙ

ΔΙΑ ΛΕΚΤΙΚΟΙ ΘΥΛΑΚΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚ ΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜ ΟΥ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΑΣ, 56 σελ. • ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ Μ ΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ ΕΙΖΟΝΟ Σ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Μ ΙΚΡΑΣΙΑ -Κ ΥΠΡΟ Σ-Α ΙΓΥΠΤΟ Σ

(ελληνικά, αγγλικά), 160 σελ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ ΤΗΣ (ελληνικά, γαλλικά), 144 σελ.

(18 80 -19 30 ), 352 σελ. • Η ΔΙΔ ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑ Σ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜ ΑΤΕΙΑΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, 112 σελ. • Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Μ ΕΤΑΦΡΑΣΗΣ, 144 σελ. • Ο ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ ΤΟΥ Δ. ΣΟΛΟΜ ΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ Μ ΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ, 224 σελ. • ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

• ΠΑΛΑΙΑ ΤΕ ΚΑΙ ΝΕΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΙΩ ΑΝ ΝΙΚΙΟΥ ΚΑΡΤΑΝΟΥ (ΒΕΝΕΤΙΑ 1536) Επιμέλεια: Ελένη Κακουλίδη-Πάνου • ΙΣ ΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Επιμέλεια: Α.-Φ. Χριστίδης

ΕΙΚΟΣΙ ΞΕΝΑ ΠΟΙΗΜ ΑΤΑ, 64 σελ. • ΣΥΝΟ ΜΙΛΩ ΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΞΕΝΩΝ ΚΑΒΑΦΟΓΕΝΩΝ ΠΟΙΗΜ ΑΤΩΝ, 384 σελ.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Π ροοδος Δ ιανομή Βιβλίων α.ε .ε.ε. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ 5, 10681 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: (01) 3830889, FAX: (01) 3829207 ΠΡΟΞΕΝΩΝ 7, 54632 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ.: (031) 235364, FAX: (031) 283523

ΣΤΟ TEYXQ) ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

ΨΗΦΙΔΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Γράφουν οι: • Πολυδεύκης Αθωνίτης: Το εθνοκεντρικό και αισθητικό στοιχείο στην εικονογράφηση των ελληνικών αναγνωστικών: από το 1947 ως σήμερα • Νίκος Πολύζος: Τα δύο φύλα στα μαθηματικά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης • Ανέστης Σίτας: Τα βιβλία γνώσεων στις παιδικές και σχολικές βιβλιοθήκες • Αάιιπρος Πόλκας: Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα στο διαδίκτυο: οδηγός πλοήγησης • Χάρης Σακελλαοίου: Μια καθυστερημένη απάντηση στον Αλέξανδρο Αελμούζο

Συνέντευξη: ΟΜισέλ Φάις μιλάει στον ΗρακλήΠαπαλέξη Επίσης στο επόμενο τεύχος: • Κριτικές και παρουσιάσεις 40 νέων βιβλίων. Τα best seller του μήνα. Ξένο βιβλίο. Αιχμές επί παντός. Παρεμβατικά. Εξώστης. Βιβλιογραφικά Δελτία κ,ά.

Το διαβάζω στο ν κ υ β ίρ ν ο χ ώ ρ ο :

h ttp ://b o o k.cu ltu re.g r

Ρ ά φ ι α γεμάτα β ιβ λ ία , μυρωδιά ζεστού κ α φ έ , μ ε λ ω δ ι κ έ ς ν ό τ ε ς , χώρος φ ιλ ό ξε ν ο ς, ειδικά διαμορφωμένος για ευχάριστη και ήρεμη ανάγνωση. Σ τα βιβλιοπωλεία Β ΙΒ Λ ΙΟ

ΣΑΒΒΑΛΑ θα βρείτε ό λ ε ς τις π α λ ιές

και ν έ ε ς εκ δ όσ εις ό λ ω ν τ ω ν ε κ δ ο τ ι κ ώ ν Ο ΙΚ ων για όλα τα θέματα: π α ιδ ικ ά , λ ο γ ο τ ε χ ν ία , ιστορ ία , ψ υ χο λ ο γ ία , κ οινω νιολογία , ε κ π α ίδ ευ σ η , μ εταφ υσικ ή, φ ιλ ο σ ο φ ία , διδακτική, οικ ολογία , δοκίμια, π ο ίη σ η κ.ά. . . . και κάθε μ έρ α α νά γ νω σ η με τις

μελωδίες του πιάνου

ΒΐΒΛ\θ0νΰμόςI

■ όλοι

Σ A Β Β Α Λ Λ

οι

εκδοτικοί οίκοι σ τ ο ν πιο φ ιλ ό ξ ε ν ο χώρο

Θ ΕΣΣΑ ΛΟ Ν ΙΚΗ : Βασ. Ηρακλείου 47 (απέναντι από το εμπορικό κέντρο) Τπλ. 270.226 ΑΘ Η ΝΑ: Ζωοδόχου Πηγής ι8 Τπλ. 33.01.251 - Fax: 33.06.918

Κ Δ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ

Ο Σ Ε I Σ

Κ Ε Δ Ρ

Π ώ ς ένας άνθρωπος γίνεται συγγραφέας υστέρα από μιά μακριά υπαρξιακή περιπλάνηση,· στό Παρίσι καί στην ’Αθήνα τής εϊκοσιπενταετίας 1960-1985, καί π ώ ς, μαζί μ ’ αυτόν, αλλάζει μέσα του καί γύρω; του ο κόσμος.

Έ ν α μυθιστόρημα μαθητείας — μυητίκό ταξίδι τοϋ ηρώ α στήν Ευρώ πη καί τήν 'Ε λ λά δ α , στήν ταυτότητα καί τήν ετερότητα, στόν πολιτισμό τοΰ χτές

καί τή σημερινή κατάσταση του ανθρώπου μέσα στό παγκόσμιο χω ριό. .kedros.gr