Τεύχος 414 by Diavazo.gr

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Τ Ο

______________ Α Π Ο

1 8 8 5 ______________

Γιάννης Βλαχογιάννης

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Στ α Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Σ

ΙΩ Α Ν Ν Ο Υ

ΔΕΚΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑΣΤΟΝ XPJHSTO ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗ 1 9 49-19 51 '

βι βλι οπωλεί α Μισέλ Ουελμττέκ

Λανθαρότε

Ε Σ Τ ΙΑ

www.hestia.gr.

Γ ΙΩ ΡΓ Ο Σ

ΙΩ Α Ν NOT

Τ Ο Κ Α Τ Ο Χ ΙΚ Ο Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ε Π ΙΚ Α ΙΡ ΙΚ Α 1 8 Best Seller 1 9 Best Seller του 2000 2 2 Βραχυγραφίες 2 6 Εξώστης

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No414, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ2001 ISSN 1106-1383 Σύνταξη: 33.01.313 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθαναούπουλος Διιυθυντής: Ηρακλής Παπαλίξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάηης, Κατερίνα Γρυπονηοιώτου, Βασίλης Καλαμαράς Λάμπρος Κουλελής Ηρακλής Παπαλίξης Βάαω Σπάθή. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάοω Σπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλίξης Επιμέλεια ■Διορθώσεις: Ο.-Α. Νικολάου Σελιδοποίηση ■Διαχωρισμοί: Μαρία Ιαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700

Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 2 9 25 χρόνιο «διαβάζω» Γράφουν οι: Α. Αργυρίου, Γ. Βαρβέρης, Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ν. Ευθυμιάδη, Μ. Κοντολεων, Χρ. Μπουλώτης, Κ. Στεργιόπουλος, Π. Τατοόπουλος, Σ. Τριανταφύλλου, Φ. Τοαλίκογλου, Σ. Φυντανίδης, Τ. Χατζηδημητρίου, Δ. Κουτσούμπας 3 8 Παρεμβατικά θυμάμαι τον ιδρυτή του «διαβάζω» Γράφει ο Αλέξης Ζήρας 4 1 Ευκαιρίας δοθείσης Ψυχή - Η μεγάλη φενάκη; Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής 4 3 Πορτρέτα ξένω ν συγγραφέων Ρ έιμ οηΚ άρβφ (1938-1988) Γράφει η Χρύσα Σπυροπούλου 4 6 Ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης Σ ΕΛ ΙΔ Ε Σ: Β α λ κ ά ν ιο ι Σ υ γ γ ρ α φ ε ίς

5 0 Ορχάν Παμοάκ: Το αγόρι που έβλεπε τα πλοία να περνούν Μετάφραση από τα αγγλικά: Ηλίας Μαγκλίνης 5 8 Ελληνική βιβλιογραφία Βαλκάνιων συγγραφέων ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ ΤΟ Υ Μ Η Ν Α

6 7 Συνεργάστηκαν οι: Γιώργος Βέης, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Κώστας Καλημέρης, Βρασίδας Καραλής, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Λίνα Πανταλέων, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Τάοος Παππάς, Βαοίλης Ρούβαλης, Αλκηοτις Σουλογιάννη, Παναγιώτης Τοιαμούρας, Μαργαρίτα Τοιγάρα, Φίλιππος Φιλίππου. Για τα βιβλία τους γράφουν οι:

Φιλμ-Μοντάζ: ΜΥΘΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ζωοδόχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Α. Πρίφτης & Υιοί ΟΕ, Σωνιέρου 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φοαηουλάκης Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη Αξ Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 5199900

Ζ 1 Ιωάννα Καρυοτιάνη Ζ4 Τάοος Γουδέλης

Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ £Ε Εκδύτης: Γιώργος Γαλάντης

111 Τιτίκα Δημητρούλια: Οι λέξεις και τα πράγματα

Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταξύ 26, Αθήνα 10681, Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου», Λαααάνη 9, τηλ. 237.463 Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Ζαχαριουδάκη Πίνακας εξωφύλλου: «Παιδική συναυλία»(λεπτ.Ι, Γεώργιος Ιακωβίδης Το διαβάζω στον κυβερνοχώρο: hNp://book.culture.gr.

ΤΟ Ρ Ε Μ Α ΤΟ Υ Μ Η Ν Α : 2 0 ό ς α ιώ ν α ε: Οι κ ο ρ υ φ α ίο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς κ α ι τα ο η μ α ν τικ ό τε ρ α β ιβ λία 102

Εισαγωγικό

1 0 8 Βαγγέλης Αθανασάπουλος: Η δημοκρατία και η αναρχία των κριτηρίων 1 0 9 Δημήτρης Δαοκαλόπουλος: «Επάνοδος» του Καζαντζάκη; 1 1 4 Κώοτας Καρακώτιας: Το ενδιαφέρον εστιάζεται οτις ενδείξεις 1 1 5 Βρασίδας Καραλής: Αιοθητικοί εθιομοί 1 2 0 Δημοσθένης Κούρτοβικ: Η οάγχυοη απονέμει δικαιοσύνη 12 1 Χρήοτος Λάζος: Οι αναγνώστες διαβάζουν ελληνικά 1 2 4 Μιοελ Φάις: Χάδια και χαστούκια οε μια κάλπη 1 2 5 Βαγγέλης Χατζηβαοιλείου: Σαθρή και συγκεχυμένη εικόνα Δ ΕΛ ΤΙΑ 1 2 8 Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό 1 3 6 Κ ρ ιτικ ο γ ρ α φ ία 1 4 3 Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ

Το ε υ * * ιρ ι< τ Γ ε ί θ ε ρ \Μ * το os *ο ρ ν ψ ο os £ V :6 h / ) w

o >h s

γ ι< *

ths

<nnoVoy^H r\w V

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2000

d b d io n w o

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

AAES ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

ΑΓΡΑ

i ™ S i ™ ίίΗ Μ

Φ Μ Ε Τ Α ΙΧ Μ ΙΟ

'^ ρ Α Ρ Τ Η

- @ A \ k l UiisI-

ΕΚΑΤΗ

ΕΞΑ(

1® ί

I ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

—

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ί L L ) ΟΔΥΣΣΕΑΣ

&0M t(

ΔΗΜ. N. ΠΑΠΑΔΗΜΑ

εκδ· ο „ 5

Jg εκδοτικέςεπιχειρήσεις ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣΓ. ΣΟΚΟΛΗΣ&2

Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική ΑΕΒΕ

Β ΙΒ Λ ΙΟ (31/^σ ς

ΕκδύσειςΠ. Τραυλός

Ευ**ιρισΤουν*ε επίσπ* γι*ι τν\ συΐιπ*ιράστ*ισνι τκν ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΝ

Το διαβάζω και π Επιτροπή Κριτικών (Β. AOavaoonouflos, Τ. Δπμητρούλια, A. Znpas, Κ. Καρακώτιαδ, Ε. Κοτζιά, Μ. Φάΐδ, Β. Χατζηβασιλειου) απενειμον ία Λογοτεχνικά Βραβεία 2000 ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ: Μ ε το φ ακ (Καστανιώτηε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ

ΕΡΣΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ: Ζιγκ-ζαγκ o p s νεραντζιέε (Κέδροε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ: Τα φαντάσματα του Πορκ (Κέδροε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΓΓΑΣ: Των κεκοιμημένων (Πόδκ)

Enions, το διαβάζω και η Επιτροπή Κριτικών (Α. Ζερβού, Μ. Κανατσούλη, Μ. Κοντοδέων, Γ. Ποπαδάτοδ, Β. Πάτσιου) απενειμον τα Λογοτεχνικά Βραβεία 2000 ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΑΩΤΗΣ: Το άγαημα που κρύωνε (Πατάκηε) ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟΥΛΑ ΤΙΓΚΑ: Τα χρόνια τρέχονταε (Πατάκηε)

ΓΙό/ΕΤΕΤβΡΑ

ΚΑΙ ΚΕΡύίΣΤΕ ΤΡΙΑ ΤΕΥΧΗ Για ένα χρόνο (11 τεύχη - το ένα διπλό) πληρώνετε

Ιπουδαοτική14.000δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. Εξαμηνιαίες Συνδρομές εσωτερικού: 9.000 δρχ. Ιπουδαοτική: 8.000 δρχ. ΙΥΑΡΟΜΕΙ ΚΥΠΡΟΥ Ετήσια: 19.000 δρχ. Ιπουδαοτική: 17.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ Συνδρομές εξωτερικού: 90 δολ. ΗΠΑ. Ιπουδαοτική: 85 δολ. ΗΠΑ βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 130 δολ. ΗΠΑ. Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 2.000 δρχ. Ευβάοματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Ανδρ. Μεταξύ 26,10681 Αθήνα, τηλ. 33.01.239, τηλ. & fax 33.01.315.

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΤΕΧΝΗ & ΙΔΕΕΣ

Η σειρά ΤΕΧΝΗ & ΙΔΕΕΣ ανοίγει νέους ορίζοντες στην παραγωγή βιβλίων τέχνης. Απευθύνονται τόσο στους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη, όσο και στους ανθρώπους που αγαπούν τηντέχνη. Γραμμένα από εξέχοντες επιστήμονες, με ζωηρές περιγραφές και πλούσια εικονογράφηση, άψογα τυπωμένα και σε προσιτές τιμές, αποτελούν την ωραιότερη σειρά βιβλίων τέχνης που κυκλοφορεί σήμερα στην Ελλάδα.

?*> Ε (

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11, 106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 330.12.08 - FAX: 382.25.30 w w w .k a s ta n io tis .c o m e -m a il: in fo @ k a s ta n io tis .c o m

Ιανουάριος 2001

Ι Ε

Ο Λ Α

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ

Τ Α

ΚΛΑΣΙΚΟΙ

• ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3811850 • ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3831078 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, ΤΗΛ. (031) 706354-5 · www.patakis.gr

·'

CCBIBAIOnQAElO Πατρ. Ιωακείμ 8 Αθήνα 106 74 Τηλ.: (01) 72 4 7 116 Fax: (01) 72 28 648 e-m ail: lib r o @ h o l.g r w w w .libro .gr

μας

Ημερολόγιο / ν

για

αρ

A A A I Ν

Ν Α Ν Τ Ω

Αρχαιολογία τον μηόενόζ Μ Υ Θ ΙΣ Τ Ο ΡΗ Μ Α

...Ο Πυθαγόρας ταξιδεύει στην Αίγυπτο, εισχωρεί στη Μεγάλη Πυραμίδα και κατεβαίνει στον Άδη... Οπαδοί του πλατωνικού «μύθου του σπηλαίου» τυφλώ νονται κοιτώντας τον ήλιο... Χριστιανοί λιθοβολούν την Τπατία και πυρπο λούν τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας... Ένας άραβας μαθηματικός ανακαλύ πτει το μηδέν και πληρώνει με τη ζωή του γι’ αυτό... Οι Λάτρεις του Μηδενός διώκονται για τις ακρότητες τους και καταφεύγουν στη Μεγάλη Κατακόμβη, ώσπου να τους βρουν οι χριστιανικές φρουρές... Αυτά και πολλά άλλα περιγράφονται στα αρχεία της μυστηριώδους σέκτας, που ο αφηγητής αναπλάθει εδώ σε μια ιλιγγιώδη μεταφυσική περιπέτεια. Ο Ναντώ συνυφαίνει τα νήματα της αρχαίας ιστορίας, της αποκρυφιστικής παρά δοσης, της φιλοσοφικής σκέψης και της αστυνομικής έρευνας, για να ανασύρει τις πιο απίστευτες αλήθειες μέσα από τα ερείπια του παρελθόντος.

^ εκδόσεις

ΜΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΣΟΛΩΝΟΣ 133,106 77 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3806 305,3821 813 fax 3838 173, e-mail: alexcom@ofenet.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΠΕΣΜΑΖ0ΓΛ0Υ 5/ΣΤΑΛΙ0Υ 44,105 64 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 3311 719

ΑΠΟTO

1960

ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Π Α Π Α Λ Η Μ Α

Με αγάπη και συνέπεια οι εκδόσεις Παπαδήμα εργάστηκαν ώστε όλο και περισσότεροι νέοι να γνωρίσουν την κλασική παιδεία και τον πολιτισμό. Οι προσπάθειες συνεχίζονται με ένα πλήρες και οργανωμένο βιβλιοπωλείο, με εκδόσεις ποιότητας και πάντα με τις καλύτερες τιμές. Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Ο - Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Δ Η Μ .

Ν.

Π Α Π Α Δ Η Μ Α

ΙΠ Π Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 8 Α Θ Η Ν Α 1 0 6 7 9 , Τ Η Λ . 36 27 3 1 8 - 36 42 6 9 2

Ψ ΥΧΟΓΙΟΣ

Εκδόσεις

Ένας νεαρός γιατρός των πασάδων του Κάιρου θα είναι ο πρώτος επίσημος απεσταλμένος του βασιλιά Λουδοβίκου Μου στο Βασιλέα των Βασιλέων, τον νεγκούς της Αιθιοπίας. Ένα θαυμάσιο ιστορικό μυθιστόρημα που μας ταξιδεύει στην Αφρική. Βραβείο Γκονκούρ Πρώτου Μυθιστορήματος.

ΠΕΤΕΡ ΧΟΕ Η γ υ ν α ίκ α κ αι ο -π ίθη κ ος

Από το συγγραφέα του μπεστ σέλερ “Η δεσποινίς Σμίλλα διαβάζει το χιόνι ”. Η γυναίκα είναι η Μαντλέν, σύζυγος ενός φιλόδοξου ζωολόγου. Ο πίθηκος είναι ο Εράσμους, που φτάνει στο Λονδίνο μ ’ ένα καράβι. Η συνάντησή τους θα γίνει η απαρχή μιας μαγικής ιστορίας, στην οποία η φύση θα έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η πραγματική ιστορία της υπέροχης και μοναδικής Αθηνάς, που ξεκίνησε αρχόντισσα από ένα ελληνικό νησί για να ταξιδέψει σε κόσμους ί ι Μ μακρινούς και να Από τη συγγραφέα του γνωρίσει μπεστ σέλερ “Το παιχνίδι των Θ εώ ν”. ανθρώπους . , "Τ' απλούς αλλά και Δυο γυναίκες συναντιούνται „ , ,. βασιλιάδες, στο προσκεφαλι του γνωστού καλλιτέχνες και φιλοσόφουΜάρτιν Χάιντεγκερ. τυχοδιώκτες. Η μία είναι η σύζυγός του, η άλλη η μαθήτρια και ερωμένη του.

νά

Μ ια ζωή απίστευτη, σαν μυθιστόρημα.

γ ι α α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ ε α π α ιτ ή σ ε ις Μαυρομιχάλη 1, 106 79 Αθήνα · Πεσμαζόγλου 5 (Στοά Βιβλίου) 105 59 Αθήνα Τ η λ .:33 02 23 4-6, 36 1 8 6 5 4 Fax.:3302098 · http:www.psichogios.gr Η e-m ail:psicho@ otenet.gr

ένα και

π ολυτελές κ α λ α ίσ θ η τ ο

φ ω τ ο γ ρ α φ ικ ό λ ε ύ κ ω μ α με φ ω το γ ρ α φ ίες από το ν φ α κ ό του ά γν ω σ του σ το κ ο ιν ό F. Zeitz, που διασ ώ θηκ α ν χ ά ρ ις σ το κ ύ ρ ο ς τ η ς υπ ο γρ α φ ή ς του γ ν ω στο ύ Ε λλ η ν α φ ω τογ ράφ ου Ρ ω μ α ϊδ η .

280

επιλεγμένες

φ ω τογραφίες σ υγκροτούν ίσω ς το πρώτο ολοκληρω μένο φ ω τογραφ ικό ρεπορτάζ στην ιστορία της ελληνικής φ ω τογραφ ίας.

Το ημερολόγιο της εταιρείας συγγραφέων

κυκλοφορεί φ έτο ς από τις

ΕΚΔ Ο ΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ

0 Σ 2 Ι Σ 0

v v v . k 8 d r o s . s r * l c e d r o s @ o t e n e t . g r

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Αρ. Καμαρινός Ο Εμφύλιος Πόλεμος σχην Πελοπόννησο. 1946-1949

Εξελίξεις, χάσεις, προοπτικές της ελληνικής οικονομίας

Κ. Αυγητίδης Η Ρωσία και ο εθνικοαπελευθερωχικός αγώνας χου ελληνικού λαού

X. Σακελλαρίου Ο χυραννομάχος της Φυλής

Τρ. Γεροζήσης Ανχαρχόπουλο στο ΑΣΕ. Το χαμένο ημερολόγιο

Σ. Βαλσάμος Δάκρυ και ελπίδα

Ν. Κυχόπουλος Το στοίχημα

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835,3823649, Fax: 3813354 http:/www.sep.gr, e-mail: info@sep.gr Κ ε ν τρ ικ ή διάθεση: Μαυροκορδάχου 3, Τηλ.: 3829835,3808132, Fax: 3829814 Βιβλιοπωλεία: 1. Αθήνα, Μαυροκορδάχου 3, Τηλ.: 3829835,3808132 2. Θεσσαλονίκη, Μπακαχσέλου 3 & Εγναχία 65, Τηλ.: 031283810 3. Γιάννενα, 28ης Οκχωβρίου 19, Τηλ.: 0651 38090 4. Λάρισα, Σκαρλάχου Σούχσου 7, Τηλ.: 041 531818

Παρίσι , 29 Μαρτίου 1938: ο περουβιαν ός Κ ΑΙΣΑΡ ΒΑΛΙΕΧΟ, Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ, ΚΑΙ ΙΣΩΣ Ο ΠΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ, ΑΠΟΡΟΣ, ΑΝΕΣΤΙΟΣ, ΞΕΨΥΧΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ, ΒΑΘΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ. ΕΚ ΤΟΤΕ, Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑ ΣΤΕΦΑΝΩΣΕΙ ΤΟΝ ΙΔΙΟ, ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ.

Γ ια τον ίδιο , β έ β α ια , ήταν α ρ γ α . Γ ι α ΟΛΟΥΣ ΕΜΑΣ, ΤΟΥΣ ΑΚΟΜΑ ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ, Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ -

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ.

w w w . p a r a t i r i t i s . g r

καλώς ήρθατε στον ηλεκτρονικό «παρατηρητή» Το μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ε λ λ η ν ικ ό βιβλιοπωλείο οτο INTERNET

100.000 β 28.000

συγγραφείς

1.800 εκδοτικοί οίκοι η σε 48 ώρες πληρωμή με αντικαταβολή πιστωτικές κάρτες με πληρη ασφαλεία αναζήτηση τίτλων εύκολο και φιλικό στη χρήση δωρεάν παράδοση στη Οεσσαλονίκη Οι πρώτοι 10.000 επισκέπτες της νέας μας διεύθυνσης αγοράζοντας οποιοδήποτε βιβλίο άνω των 3.000 δραχμών, αποκτούν δώρο ένα βιβλίο των εκδόσεών μας.

προσφέρουμε δωρεάν 10.000 βιβλία!

παρατηρητής το μεγαλύτερο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο στην Ελλάδα Π.Π. Γερμανού 25 546 22 θεοοολονι'κη - Τηλ. 264.958, 231.342 - e-mail: paratiritis@the.forthnet.gr

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν

Α Π Ο

Τ Ι Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Σ Α

Β A Λ A

το ιΑ α νκΑ Μ φ γ ίΑ ΐα ώ ά *< *> "*'

Φ o t/c t^ c p a o

& ί>

Ζ ω ο δ . Π η ν ή ο 1 8 . 1 0 6 8 1 Α θ ή ν α Τ η λ .: 3 3 . 0 1 .2 5 1 - Fax: 3 3 . 0 6 .9 1 8

w w w .s a v v a la s .g r

ε κ δ ο ο ε ις

m P IT IK H Λογοτεχνικές επιτυχίες στη σειρά ΕΝ ΠΑΩ Tanja Kinkel Αμαρτωλός έρωτας

Christian Jacq Το μυστικό του Τουταγχαμόν

Tanja Kinkel Η φυλλωσιά του φεγγαριού

Bernhard Schlink Διαβάζοντας τη Χάννα

Bernhard Schlink

Ερωτικές αποδράσεις

Ο γόρδιος φιόγκος

Κ Ω Λ ΕΊΤΗ 2 5 , 1 0 6 7 7 Α δ ή ν α / Τ η λ 3 6 2 2 3 9 0 , 3 3 9 0 5 2 3 , Fax: 3 6 2 1 3 6 7 e-m a il: biblia@ kritiki.gr, W e b site : w w w .kritiki.g r

Αρχαία Ε λληνική Γ ραμματεία «Ο ι Ελληνες» Κ

Υ Κ

Λ Ο

5 3 0

Τ Ο Μ Ο Ι

15/ 11/2000 14/ 12/2000 Τα εμπορικότερα βιβλία

L I. ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ Κουοτούμι στο χώμα

ΓΚ. ΞΙΝΓΚΓΙΑΝ Το βουνό της ψυχής

του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρηοαν 30 βιβλιοπώλες, απ' όλη την Ελλάδα, δη λώνοντας ο καθένας τους τέοοερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήοεις.

καςτανιοτης

2 . Π. ΚΟΕΛΟ Το ημερολόγιο ενός μάγου

3 . Ν. ΘΕΜΕΛΗΙΗ ανατροπή 4 . Β. ΒΑΣΙΛΙΚΟΙ Υπάρχω

νεα σύνορα

κέδρος

νεα σύνορα

5 . Κ. ΚΙΣΣΟΝΕΡΓΗ Στις ομορφιές σου είσαι σήμερα 6 . Α. ΠΑΠΑΑΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα

εμπειρία εκδοτική

καλεντης

ΤΖ. Κ. ΡΟΟΥΛΙΝΓΚ Ο Χάρι Πότερ και το κύπελλο της φωτιάς

7. Ρ. ΠΙΛΤΣΕΡ Χειμερινό ηλιοοτάοιο

ψυχογιό ς

πκεανιδα

Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών

πατακης

8 . Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση ΚΕΔΡΟΣ Ν. ΜΑΧΦΟΥΖ Αδίσταχτος έρωτας

ψυχογιό ς

? . Ε. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές 10.

Τ. ΑΒΕΡΟΦ Το ξέφωτο I.

κέδρος

ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας

οκεανιδα

Μ. ΡΕΖΑΝ Με νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα «V» The Mafia Manager

11. ΓΙΟΒΑΝΝΑ Μάγδα

πατακης

περιπλους

κέδρος

NT. ΓΚΕΤΖ Το Θεώρημα του παπαγάλου

πόλις

Τα στοιχεία παραχώρησαν τα βιβλιοπωλεία: Αριοτοτέλης-Αθήνα. Βαγιονάκηζ-Αΰήνα. Μ ο γ ο φ λ ο ξ . Λ ιάλογοφ ρ ω ναξ. Λιόμετροφλκίόα. Ελευβερουδάκη(·Αθήνα. Ενδοχώρα-ΑΒήνα. Εξαρχόπουλοζ-ΑΒήνα. Εοτία-ABijva. Θεωρία-Ιάκυνβοζ. Ιανόξ-θεαοαλονίκη. ΙδαίονΆντρον-Ραφψα. Κεηρί-θεοοαλονίκη. Κίντοφρωπί. Κρομμύδαφοζ. Λέσχη του βιβλίου-Αθήνα. Αυχνάρι-Λράμα. ΜάΒε-Καλλιθέα. Μοοχονάζ-Αγρίνιο. ΜπεΒάνηφέγαρα. Νέοτωρ-Κατερίνη. Πατάκης-ΑΒήνα. Πειραϊκή Φωλιά-Πεε ραιάξ. Πολιτώ-ΑΒήνα. Ρηγόπουλοφίκαια. Το δεντρο-Ρόδος. Φολόκας-Ι1. Φάληρο. Φτοιίλη-Νέα Ιωνία. Φωτόδεντρο-ϋρά· κλειο. Ώρα-Τρίπολη.

B S

2000

L Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών λ Μ.ΑΝΔΡΟΥΑΑΚΗΣ Μ*

πατακης

κ α ς τ α ν ιο τ η ς

3 . Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η ανατροπή

κέδρος

4 . Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα

καλεντης

5 . Κ. ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ Κλειστόν λόγω μελαγχολίας

κέ δρος

6 . Μ. ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού Π. ΚΟΕΛΟ Η Βερόνικα αποφασίζει να πεθόνει

7. I. ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας

πατακης

νεα σύ νο ρα

ω κ ε α ν ιδ α

8 . Μ. ΡΕΖΑΝ Με νοσταλγία, για μια ζωή έτσι... χωρίς πρόγραμμα 9 . NT. ΓΚΕΤΖ Το Θεώρημα του παπαγάλου 10. Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση

π ό λ ις

κέδρος

11. Λ. ΝΤΕ ΜΠΕΡΝΙΕ Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι 12. Ε. ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ Ο κάβος του Αγίου Αγγέλου 13. Μ. ΔΟΥΚΑ Ουράνια μηχανική

κ α ς τ α ν ιο τη ς

κέδ ρο ς

14. Ε. ΦΑΚΙΝΟΥΤυφλόμυγα κ α ς τ α ν ιπ τη ς Ν. ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ..[Υστερα ήρθαν οι μέλισσες 15. Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Το αντικείμενο

ψ υ χ ο γιό ς

κ α ς τ α ν ιω τ η ς

κ α ς τ α ν ιο τη ς

πατακης

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ______________ Α Π Ο

Στ α ΖΩΗ

ΚΑΝΑΒΑ

Ελπίδα ή Λουίζα

Τ Ο

1 8 8 5 ______________

Βι βλι οπωλεί α

1 1 1-

1 Σχολική παράσταση

~ J ..... :::;ί

i l r a , τ ο σπ ίτι μ ο υ ^ ^ ίξι "α,ζ , ΐ3 ο ; °

ΕΣΤΙΑ

V ΕΣΤΙΑ

www.hestia.gr.

ΤΓ

Π. Β. ΠΕΤΡΙΔΗΣ

ERNESTO SABATO

Τα καυτά πολιτικά γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ 1917-1940. Η αποκατάσταση της Συνταγματικής Νο μιμότητας λήγει με την άνοδο στην εξουσία του καθε στώτος της 4ης Αυγούστου 1936.

Ο μεγάλος Αργεντινός συγγραφέας -και ένας από τους λίγους μεγάλους του καιρού μας- αυτοβιογραφείται και προβληματίζεται με συγκλονιστική ειλικρί νεια στο βιβλίο που έγραψε με το κλείσιμο του αιώνα.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Γ Κ Ο Β Ο Σ Τ Η Ζ. ΠΗΓΗΣ 21, 10681 ΑΘΗ ΝΑ / ΤΗΛ: 3815433 - FAX: 3816661

Γνωρίστε τον Ελληνικό Πολιτισμό με τις Εκδόσεις Ποιότητας

II A

που τιμούν τα ελληνικά γράμματα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κλασικών σπουδών και της παιδείας στην πατρίδα μας

Κάθε βιβλίο μας αποτελεί πολύτιμο απόχτημα για τον βιβλιόφιλο και για κάθε βιβλιοθήκη Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 8 Α ΘΗΝΑ 1 06 7 9 Τ Η Λ .

27 3 18

- 36 42 692

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 2000

Δημοσιεύουμε τους χαιρετισμούς και τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού και Προέ δρου του ΠΑΣΟΚ Κώστα Σημίτη, του Υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου, του Υπουργού Παιδείας και θρησκευμάτων Πέτρου Ευθυμίου, του Δημάρχου Αθη ναίων Δημήτρη Αβραμόπουλου, του Διευθυντή του Ε.ΚΕ.ΒΙ. Χρήστου Λάζου, του Προέδρου της Π.Ο.Ε.Β. Γιώργου Δαρδανού, του Προέδρου της Εταιρείας Συγγρα φέων Κώστα Στεργιόπουλου και το χαιρετισμό εκ μέρους του Δ. Σ. της Ε.Σ.Π.Τ. Θα νάση Αλατά κατά τη διάρκεια της απονομής τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων 2000 (27 Νοεμβρίου 2000, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών).

ΚΩΣΤΑΣ ΣΗΜΙΤΗΣ, ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ

Από το Γραφείο Τύπου του Πρωθυπουργού Ράβαμε το παρακάτω μήνυμα: «Η βράβευση τω ν δημιουργών είναι πριν απ' όλα γιορτή. Γιορτή του βιβλίου, γιορτή τη ς δημιουργίας, γιορτή τρς ανάγνωσης. Γιορτάζουμε για τη χαρά που νιώ θουμε απολαμβάνοντας τη λογοτεχνική δημιουργία μετέχοντας ως αναγνώ στες στην εμπειρία του κειμένου, συνδιαλεγόμενοι με το συγγραφέα, ανιχνεύοντας το ν εαυτό μας, μετατοπίζοντας όλο και πιο πολύ τα όρια της φαντασίας μας. Δεν θα κουραστώ να το επαναλαμβάνω: Σε πείσμα της περιρρέουσας μεμψιμοιρίας, η Ελλάδα της δημιουργίας υπάρχει. Και οι άνθρωποι του βιβλίου που βρα βεύονται σήμερα αποτελούν την αδιάψευστη μαρτυρία της πραγματικότητας αυτής. Είναι εκπροσώπηση μιας Ελλάδας που πάλλεται, που αναζητεί, που αφουγκράζεται νέα μηνύματα, τα μεταπλάθει σε έργο, σε πνευματική πράξη. Που δεν διστάζει να αμφισβητήσέι τα στερεότυπα, που γονιμοποιεί με έμπνευ ση τη μνήμη, που αποδεικνύει την ιδιαιτερότητα. Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιςίποίησης και της ψηφιακής τεχνολογίας. 0 πο λιτισμός δεν αφορά πλέον τους λίγους εκλεκτούς ή τοπικά ή κοινωνικά προσ διοριζόμενες ομάδες. Έχει αποκτήσει μαζικές διαστάσεις. Γίνεται πεδίο όπου α ναπτύσσονται σημαντικές οικονομικές πρωτοβουλίες. Εργαλείο ανάπτυξης και τόνωσης τη ς οικονομικής δραστηριότητας -ιδίω ς για μια χώρα με πολιτιστική κληρονομιά που απ οτελεί μαγνήτη για πολλούς τουρίστες όπως είναι η χώρα μας. Ασφαλώς και η παρέμβαση της Πολιτείας στον πολιτισμό είναι οριακή αλλά καί ρια. Όμως, ο πολιτισμός είναι πάνω απ' όλα υπόθεση τω ν ίδιων τω ν σ υντελε στών του, τω ν ζωντανών και δημιουργικών δυνάμεων της κοινωνίας. Είμαι βέβαιος ότι μπορούμε να επιτύχουμε πολλά, μπορούμε να ακολουθήσου με μια γόνιμη πορεία αρκεί να έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και επίγνω ση τω ν μεγάλω ν πραγματικών δυνατοτήτω ν μας. Η Ελλάδα ά λλα ξε όλα αυτά τα χρόνια. Ως σήμερα η Ελλάδα κοίταγε τον κόσμο. Σήμερα ο κόσμος κοιτάει τη ν Ελλάδα. Σ' αυτό το νέο περιβάλλον, οι δυνάμεις του πολιτισμού είναι αυτές που θα δώσουν νόημα και περιεχόμενο στη νέα τα υτότητα της χώρας μας. Ως χώρας παιδείας και πολιτισμού», j

Το Γραφείο Τύπου του Υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου έσ τειλε το πα ρακάτω μήνυμα: «Η εισφορά του "διαβάζω" στην προώθηση του βιβλίου και της ανάγνωσης είναι μεγάλη. Το "διαβάζω" είναι στο χώρο αυτό ένας ενεργός και καταξιωμένος θ ε σμός. Τα λογοτεχνικά βραβεία που καθιέρωσε τα τελευταία χρόνια είναι μια εκδή λωση της κοινωνίας των πολιτών αναγκαία και καλοδεχούμενη όπως όλες οι ανά λογες εκδηλώσεις. Εύχομαι καλή συνέχεια και σας παρακαλώ να εκφράσετε τα ειλικρινή μου συγχα ρητήρια σ' όλες και όλους τους βραβευμένους καθώς και τις ευχαριστίες μου στα μέλη τω ν κριτικών επιτροπών».

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 23

ΠΕΤΡΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ, ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Από το Γραφείο Τύπου του Υπουργού Παιδείας Πέτρου Ευθυμίου λάβα με το εξής μήνυμα: «0 Υπουργός Παιδείας κύριος Πέτρος Ευθυμίου δεν μπορεί να παραστεί στην εκδήλω σ η τη ς α πονομής τω ν ΛΟΓΟΤΕΧ ΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2000 το υ περιοδικού 'διαβ ά ζω" λόγω ειλη μμμένω ν υποχρεώσεων. Ωστόσο εύχεται κάθε επιτυχία».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ Ε.ΚΕ.ΒΙ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ Π.Ο.Ε.Β. 24

Από το Γραφείο Τύπου του Δημάρχου Αθηναίων λάβαμε το παρακάτω μή νυμα: «Δυστυχώς, υποχρεώσεις με αναγκάζουν να μην εί μαι παρών στην Εκδήλω ση τη ς α π ονομής τω ν ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2000 το υ περιοδικού "διαβάζω". Σας εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία».

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΒΡΑΜΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Κυρίες και κύριοι, εκ μέρους του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου θα ήθελα να τονίσω -παρότι είμαστε απ' αυτούς που αθλοθετούν δύο από τα βραβεία του «διαβάζω» χωρίς να σ υμμετέ χουμε στη διαδικασία τω ν κρίσεων- ότι τα καλά βιβλία είναι περισσότερα πάντα α πό ένα κάθε χρόνο. ΓΓ αυτό, τα περισσότερα βραβεία δείχνουν ανθοφορία και στο πεδίο παραγωγής τω ν βιβλίων και στο πεδίο της κρίσης και βράβευσης. Είναι μία σημαντική κατάκτηση το γεγονός ότι το «διαβάζω» απονέμει τα Λογοτε χνικά Βραβεία για πέμπτο χρόνο. 0 θεσμός έχει καταξιωθεί ως έγκυρη διαδικασία, όπως και τα Κρατικά από τη δική τους πλευρά έχουν κερδίσει την εκτίμηση, την καταξίωση και την εγκυρότητα. Με αυτή την έννοια, με μεγάλη χαρά συμμετέχω σ' αυτή την εκδήλωση. Και, εκ μέρους του Δ. Σ. του Ε.ΚΕ.ΒΙ., θα ήθελα πάλι να το νίσω ότι περισσότερα καλά βιβλία, περισσότερα βραβεία, είναι ένα δείγμα μιας πο λύ υγιούς ανάπτυξης των βιβλίων και των αναγνωστών.

Αγαπητοί φίλοι. Βρισκόμαστε σήμερα εδώ για την απονομή τω ν λογοτεχνικών βραβείων 2000 που έχει θεσπίσει το περιοδικό «διαβάζω». Πρόκειται για το γνωστό σε όλους μας περιοδικό που με την 25χρονη παρουσία του (τον Ιανουάριο, αν δεν απατώμαι, κλείνει τα 25 του) έχει καταξιωθεί πια στη συνείδηση του βιβλιόφιλου κοινού στη χώρα μας. Εμείς οι εκδότες, το παρακολουθούμε με χαρά από τη γέννησή του. Το είδαμε να περνά τις παιδικές αρρώστιες και να φτάνει στην ενηλικίωσή του. Εδώ όμως πρέπει να σταθούμε για λίγο. Κι αν σε κάποιο παιδάκι είμαστε πιο επιει κείς, σε έναν ενήλικα πρέπει να είμαστε και αυστηροί, πάντοτε όμως με αγάπη και με εργαλείο την καλόπιστη κριτική μας. Πρέπει λοιπόν να πούμε, αγαπητοί φίλοι, ότι ένας ενήλικας πρέπει να έχει και άπο ψη. Υποχρεούται, αν θέλετε, να έχει. Και να την καταθέτει. Από μια κίνηση σαν κι αυτή θα μπορούσε να ξεκινήσει μια γονιμότατη συζήτηση, θα προτείναμε λοιπόν, παράλληλα με τη γνωστή στήλη τω ν «ευπωλήτων» βιβλίων (που όλοι γνωρίζουμε

πώς κατασκευάζεται και από πολλούς σφόδρα αμφισβητείται), να καταρτιζόταν και μία ακόμη, απαρτισμένη από τις προτάσεις, διαφορετικές αν θ έλετε κάθε μή να, τω ν εγκρίτων συνεργατών του. Εννοείται, φυσικό, πως αρκετά βιβλία θα βρί σκονται και στους δύο καταλόγους. Κάτι τέτοιο, φίλοι του «διαβάζω», σαφέστατα λείπει σήμερα, καθώς οι κριτικές πα ρουσιάσεις, όσο πολλές και αν είναι, δεν μπορούν να καλύψουν ευρύ φάσμα της βιβλιοπαραγωγής. Το αναγνωστικό κοινό θα εκτιμούσε δεόντως, πιστεύουμε, μία στήλη σαν κι αυτήν. Μην ξεχνάτε ότι πλέον μιλάμε για μια παραγωγή 6.000 και πλέον τίτλων ετησίως. Χρειάζεται ένας κάποιος μπούσουλας. Και το λέμε με όλη μας την αγάπη και την καλή μας διάθεση. Όσο για επαίνους, τους έχουμε εκφράσει κατά καιρούς, και με το παραπάνω. Φίλοι του «διαβάζω», το ξέρετε πως ο κόσμος των εκδοτών σάς αγαπά και σας ε κτιμά ιδιαιτέρως για την προσφορά σας.

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΡΟΕΑΡΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

Αγαπητοί φίλοι, η φετινή απονομή τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων του «διαβάζω» έχει κατά κάποιο τρόπο πιο πανηγυρικό χαρακτήρα απφ τις προηγούμενες χρονιές. Όχι μόνο επειδή έχουν προστεθεί στο μεταξύ άλλα δύο βραβεία, αλλά και γιατί συμπίπτει με τη συμπλήρωση τω ν 25 χρόνων κυκλοφορίας του «διαβάζω». Το «διαβάζω» έχει γράψει ήδη ιστορία, διότι ήρθε να καλύψει ένα κενό σε μια στιγ μή αλλαγής του κλίματος στον πνευματικό και τον κοινωνικό χώρο μετά την πτώ ση της χούντας, διευρύνοντας συνεχώς τις δραστηριότητές του με επιστέγασμα τη θέσπιση τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων. Πέρσι είχα μιλήσει για τον αδιάβλητο τρόπο απονομής, για τη χρησιμότητα τω ν βραβείων αυτών ως ιδιωτικών και επί σης για τους παράγοντες που εξασφαλίζουν το κύρος τους. Τώρα, με τα Βραβεία της Παιδικής λογοτεχνίας και τη μετάθεση του χρόνου απο νομής, τα βραβεία του «διαβάζω» συγκρίνονται εκ των πραγμάτων με τα Κρατικά. Αν δε ενισχυθούν με δύο ακόμη βραβεία, ένα κριτικής και δοκιμίου και ένα ταξιδιω τικών εντυπώσεων, βιογραφίας, μαρτυρίας (κάποιο από τα τρία, που θα ταιριάζει σε κάθε χρονιά), τό τε θα έχουν αποκτήσει και πληρότητα με τα βραβεία του κρά τους. Το ευχόμαστε και το περιμένουμε του χρόνου. Οι ανάγκες μας για γνώση και ενημέρωση που έχουμε κληρονομήσει, σε σχέση με την ταχύτητα που τις αναζητούμε, μας δυσκολεύουν να εντοπίσουμε πολλές φο ρές αυτό που πράγματι μας ενδιαφέρει. Έτσι, σπουδαία προϊόντα της σκέψης μας καταλήγουν στα αζήτητα, αφού κλείσουν τον κύκλο της παρουσίασής τους. Εκδόσεις όπως το «διαβάζω» και εκδηλώσεις σαν τη σημερινή μάς βοηθάνε να γε μίσουμε σωστά τις βιβλιοθήκες μας και την ψυχή μας. Εκ μέρους του Δ. Σ. της Ε.Σ.Π.Τ. χαιρετίζω θερμά και εύχομαι καλή συνέχεια.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΑΤΑΣ, ΕΝΩΣΗ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 25

εξώστης I Βιβλίο και Κινηματογράφος

Γιορτάζοντας σκοτάδι Τα βραβεία για τις ευρω παϊκές ταινίες του 20 0 0 , τα European Film Awards, δόθηκα ν τις πρώτες μέρες το υ Δεκέμ βρη και, όπως ή τα ν αναμενόμενο, είχ α ν ως μ εγάλο ν ικ η τή το Χορεύοντας οτο

οκοτάδι του Λαρς Φον Τρίερ -ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ν τα ς το θρίαμβο του φιλμ, ο οποίος είχε ξεκινήσει με τη βράβευσή του οτο φ εστιβά λ τω ν Κανών. Οι μ α γιάτικες τιμές επ α να λήφ θηκα ν αυ τού οιες οτα EFA, με το Χορεύοντας να ανα δεικνύετα ι κα λύ τερ η ταινία και την Μπιορκ να κερδίζει το βραβείο γυνα ικεία ς ερμηνείας. Ό λα κ α λά για ένα φιλμ που, πάντως, δίχαοε μέρος της κ ρ ιτικ ή ς κα ι του κοινού, με τους μεν να β λ έ π ο υ ν ... ένα απόλυτο αριοτούργημα και τους δε ένα φιλόδοξο και δυ ναμικό, αλλά όχι ολοκληρω μ ένο δραμ ατουργικά και κ α λλ ιτεχ ν ικ ά έργο που «εκβίαζε» περισσότε ρο α π ' όσο θα έπρεπε τα συναισθήματα του θεατή. Γεγονός είναι ότι το Χορεύοντας, μέοα από το διχασμό τω ν θεα τώ ν του, κα τα φ έρνει να α χρη στεύει την κ ρ ιτικ ή προοέγγιοη και να μεταμορφώ νεται σε ένα καθαρό προσωπικό «ζήτημα γούστου». Ανάμεοα οτη λ α τρ ε υ τικ ή αφαοία και τη σ υ στημ ατική καχυποψ ία, οτο μ εταξύ, ο Τρίερ κα θιερώ νεται ως το πρόοω π ο-φετίχ του ευρω παϊκού οινεμά, όπως ή τα ν λίγο παλαιότερα ο Κουστουρίτοα και πριν από α υ τό ν ο Κιολόφοκι. Οι δύο τε λευ τα ίο ι έκα να ν επίσης αρκετά προσωπικό οινεμά, αλλά δεν «θέλησαν» π οτέ τις δάφνες τω ν βρα βείω ν, όπως τις περίμενε ο Τρίερ στις Κάνες. Τι χρ ειά ζοντα ι άραγε οι μαζικές επευφημίες οε ένα οινεμά της ψ υχής κα ι γ ια τί ένας οραμ ατιοτής θα μπορούαε να ενδια φ έρ ετα ι γ ι' α υ τές; Μ όνον ο Τρίερ μπορεί να απαντήσει αε αυτές τις ερωτήσεις, αφήνοντας τα μελοδραματικά «παιχνίδια» για να ξαναγυρίοει σ τη ν πηγαία εφ ευ ρ ετικ ό τη τα τω ν πρώτων χρόνω ν της καριέρας του και κάνοντας τη ν εο τερ ικό τη τα εσ ω τερική δύναμη τω ν εικόνω ν και όχι κ α λλ ιτεχ ν ικ ό άλλοθι.

ε Π

ν ι κ

π ο ί η σ η

Στον τόμο ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1975-1996 του Γιάννη Βαρβέρη περιλαμβάνονται επτά συλλογές μέσα από τις οποίες αποτυπώνεται η εξελικτική ποιητική πορεία του Γιάννη Βαρβέρη, ενός από τους δημιουργικότερους ποιητές της γενιάς το ’70.

ΙΟΙ

ΕΈ

ι ι g r a m h f ig B

i l

I i; : , ;

E liiiillO l U S ' £ _ jl I in in

Πρόκειται για τη δεύτερη έκδοση της ποιητικής συλλογής ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΗ του Γιάννη Κοντού με έργα των: Χρίστου Καρά, Γιώργου Λαζόγκα, Γιάννη Μιχαηλίδη, Δημήτρη Μυταρά, Αλέκου Φασιανού, Νίκου Χουλιαρά και Γιάννη Ψυχοπαίδη.

KBCISDI Η καινούργια συλλογή του Τίτου Πατρικίου είναι σημαντική και άκρως ερεθιστική, επειδή απαντά σε ερωτήματα που δεν έχουν τεθεί. Πρόκειται για ποιήματα που αποτελούν ένα είδος απολογισμού και συμψηφισμού της ποιητικής πορείας του, ποιήματα όπου τα αισθήματα παράγουν σκέψη και η σκέψη αισθήματα.

νέες κ υ κ λ ο φ ο ρ ίε ς ε

ν ν/ ν . k e d r o s . g r *

k e d r o s @ o t e n e t . g r

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ για τί το αύριο προϋποθέτει τη γνώση του χθες

ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 -1 1 4 7 1 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111 http://www.vivliopolis.gr - e-mail: odisseas@otenet.gr

«... αναρωτιόμαστε, καθώε βλέπουμε τον φ ίλο ίου βιβλίου να βομβαρδίζεται από το πλήθος των νέων εκδόσεων που στιβάζονται καθημερινά στιε βιτρίνεε και στα ράφια των βιβλιοπωλείων: Έχει τον καιρό, έχ ει τη δυνατότητα να κάνει την εκλογή του βιβλίου που ταιριάζει στα κριτήρια, στιε γνώσειε, στιε ανόγκεε του την ώρα τηε εκλογήε; Να βοηθήσουμε τον αναγνώστη να διαλέγει το Βιβλίο που ανταποκοίνεται στιε ανΰνκεε του. Αυτόε είναι ο πρώτοε μαε σκοπόε. Και θα προσπαθήσουμε να τον πραγματοποιήσουμε: Ενημερώνοντάε τον για τιε καινούργιεε εκδόσειε. Ιεχω ρ ίζο νταε με τη βοήθεια υπεύθυνων πνευματικών ανθρώπων το καλό καινούργιο βιβλίο...»

«διαβάζω», ιεύχοε 1 Ιανουάριοε - Φεβρουάριοε 1976

Είκοσι πόντε (25) χρόνια μετά, αυτόε ο σκοπόε παραμένει προκλητικό επίκαιροε, σε μια εποχή πλήρουε εκδοτικήε ανθοφορίαε. Το «διαβάζω», πιστό στιε εΕαγγεόίεε του, ανεξάρτητο και μαχητικό διανύει τη νέα του περίοδο. Εχονταε φιλοξενήσει τοοε σηραντικότερουε πνευματικούε ανθρώπουε, έχονταε καταγράφει το αξιολογότερο μέροε τηε εκδοτικήε παραγωγήε, έχονταε αποτυπώοει τη φυσιογνωμία των γραμμάτων στη σύγχρονη Ελλάδα, έχονταε δημιουργήσει νέο βιβλιόφιλο κοινό... Στα 414 τεύχη του το «διαβάζω» αφιέρωσε στο βιβλίο 40.183 σελίδεε με 24.745.000 λέξειε. Και εξακολουθεί να «γράφει» την ιστορία του βιβλίου στην Ελλάδα. Γιορτόζονταε, λοιπόν, τα 25 χρόνια διαρκούε ππρουοίαε του «διαβάζω», εκτόε από τιε Οερμέε εοχαριστίεε μαε οτουε αναγνώστεε, τουε συγγραφείε, τουε εκδότες, τουε βιβλιοπώλες, ρωτήσαμε παλιούς και νέουε ουνεργΰτεε του περιοδικού να μας πουν τη γνώμη τουε (θετική ή αρνητική) γι' αυτή την επέτειυ. Οι απόψειε τουε Οα ληφθούν συβαρό υπόψη για την περαιτέρω πορεία μαε.

Προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα Ύ 1 στε ίο «διαβάζω» συI I μπληρώνει είκοσι πέ ντε χρόνια αδιάκοπης κυ κλοφορίας. Και δεν θα εί ναι κοινοτοπία, αφού το είπ ε ο Καβάφης, να πω, σαν παλιός φίλος του πε ριοδικού: Δώδεκα και μισή πώς πέ ρασαν τα χρόνια. θυμάμαι ότι ο αλησμόνη το ς Π ερικλής Αθανασόπουλος ήρθε να με συναντήσει και μου μίλησε για το περιοδικό που ετοίμαζε να βγάλει μαζί με τον Γιώργο Γαλάντη. Στο διάλογο που είχα μαζίτου, εκτίμησα την ε νημέρωσή του για πρόσωπα και πράγματα της λογοτε χνίας, όπως και την ευαισθησία του. Λυπήθηκα πολύ με τον πρόωρο θάνατό του, νομίζω όμως ότι είχε προλάβει να δώσει το χαρακτήρα ενός περιοδικού με φρέοκιες ι δ έες και χρήσιμες αρχές, που να δρουν θετικά στην πνευματική μας ζωή. Έπειτα, ο Γιώργος Γαλάντης, με πραγματική φιλία και αφοσίωση, συνέχισε τη γραμμή που είχε χαράξει ο Περικλής, δίνοντας προφανώς και τον δικό του τόνο. Στη τρίτη περίοδο, με υπεύθυνο τον Ηρακλή Παπαλέξη, το περιοδικό έχει αλλάξει ελαφρώς χαρακτήρα και, όσο κρίνω, φαίνεται να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα που διαμορφώνει η εκδοτική αγορά. Βέβαια, τα είκοσι πέντε χρόνια είναι πολλά και μέσα σε αυτά παρατηρούμε ραγδαίες μεταβολές στις αντιλήψεις που επικρατούν στα γράμματα, ώστε αμφιβάλλει κανείς αν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο το περιοδικό, χω ρίς να υποκύψει, λίγο πολύ, στο εμπορευματικό πνεύ μα. Δεν ξέρω αν αυτό είναι για καλό της λογοτεχνίας και δεν ξέρω αν είμαι ο κατάλληλος να κρίνω αντικειμενικά την κατάσταση στο όνομα κάποιων καλών στιγμών της λογοτεχνίας ηου έζησα, όταν οι άνθρωποι της λογοτε χνίας δεν σχέδιαζαν τόσο πολύ τα μέσα προβολής τους. Κατά τ ' άλλα εύχομαι στο «διαβάζω», από καρδιάς, να γιορτάσει και τα πενηντάχρονά του. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ KpuiKos Αογοτεχνκκ

Συνεχίζει τον καλό δρόμο ν το βιβλίο στις μέρες μας έχει μια ευρύτερη κοινω νική διάσταση, ο πρώτος σοβαρός φορέας που το αναγνώ ρισε στη μεταπολεμική Ελλάδα εί ναι το περιοδικό «διαβά ζω». Το εξα ρ χή ς όραμά του περιέλαβε με σύστη μα και πνοή και τις πιο εξειδικευμένες εκφάνσεις του βιβλίου, χωρίς, με τα ποικίλα αφιερώματα να λησμονήσει καίριες μορφές της Τέχνης και του Πολιτισμού. Έχω πάντα ανεξίτηλα στο νου μου τον Περικλή Αθανασόπουλο και πολύ θερμά τον Γιώργο Γαλάντη και τον Ηρακλή Παπαλέξη, οι οποίοι, στις διακριτές φάσεις του περιοδικού, διατήρησαν έτσι υψηλά το επίπεδό του, ώ στε ο λόγος του και η χρησιμότητά του να διεμβολίσουν τις λογής πνευματικές αδράνειες που έχουμε γνωρίσει μετά το 1974. Ευήκοο στις σημερινές συνιστώσες, το περιοδικό συνε χίζει, και το εύχομαι, τον καλό δρόμο, παρόν και ζωηρό, με μόχθο και έμπνευση. Παρότι πλέον το σύνθημα περί που είναι όλοι να εγκωμιάζουν όλους και όλα, χαίρομαι να βλέπω ότι το «διαβάζω» διατηρεί την κριτική του ε τοιμότητα και ακόμα ότι ανανεώνει πάντα την ειδική, στοργικότερη σχέση του με την αληθινή λογοτεχνία.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ Iloinins, fioKipioypaipos

Τέταρτον του auovos πια ίναι πολύ φυσικό να έ χει αποκτήσει ω ριμό τητα το «διαβάζω» και να καταλαμβάνει με κάποια έ παρση, συναίσθημα υγιές όσο παραμένει σε ελεγχό μενη κατάσταση, μια θέση που κανείς ως σήμερα δεν μπόρεσε να του αμφισβη τήσει. Μια θέση που υπο στηρίζει το βιβλίο, την α-

νάγνωση, τους συγγραφείς, την υγιή περιρρέουσα α τμόσφαιρα της λογοτεχνίας. Παραμένοντας ανεξάρτητο σε εποχή εξαγορών και συγχωνεύσεων, αποτελεί ελεύ θερο βήμα σε ένα περιβάλλον, όπου η άνοδος στο βή μα τείνει να μην είναι άλλο από παραχώρηση ή συναλ λαγή. Ωστόσο, 25 χρόνια είναι πολλά για έναν μικρό τό πο όπως η Ελλάδα. Έτσι, ο κίνδυνος του «κατεστημέ νου» καιροφυλακτεί. Η συνήθης μέθοδος για την απο μάκρυνση αυτού του κινδύνου είναι η διεύρυνση του περιεχομένου, η διασφάλιση της ποιότητας, η σταδιακή προβολή ενός «στιλ», που θα ενισχύσει τα ως τώρα επι τεύγματα και θα προσαρμόσει το περιοδικό στα προσιόντα. Το επόμενο τέταρτον του αιώνος θα είναι δύσκολο. Αντί λοιπόν να αναφωνήσουμε «Χρόνια Πολλά», ας ευ χηθούμε «χρόνια καλά». ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ Συγγραφέας, μεταφραστής

Ανανεώνεται χωρίς να χάνει το κύρος του α είμαι ειλικρινής; Κρι τική στο «διαβάζω» θα τολμούσα να ασκήσω, μό νον εάν εισέπραττε από το αρμόδιο Υπουργείο επιχο ρηγήσεις πολλών εκατομ μυρίων όπως, επί παραδείγματι, η αθλητική ομά δα άρσης βαρών. Γνωρίζο ντας όμως πως το Κράτος ενισχύει μόνο την κραυγα λέα βιτρίνα και ποτέ τη ν ουσία, υποθέτω πως και το «διαβάζω», όπως όλες οι προσπάθειες γύρω από τον ελληνικό γραπτό λόγο, πε ριορίζεται είτε στο τίποτα είτε σε οικονομικές ενισχύ σεις ντροπής. Άρα, μόνο συγχαρητήρια θα μπορούσα να δώσω στην ομάδα του περιοδικού που άντεξε επί εί κοσι πέντε χρόνια να εκδίδει, επίμονα και επίπονα, τη μοναδική Επιθεώρηση Βιβλίου στην Ελλάδα. Να γίνω αντικειμενική; Το «διαβάζω» απέδειξε ότι ξέρει να ακολουθεί τα αιτήματα των καιρών και να ανανεώνε ται, χωρίς να χάνει το ειδικό βάρος του ή το κύρος του ή τη στέρεη διάρθρωσή του. Κατέγραψε συστηματικά ό,τι εκδόθηκε στην Ελλάδα, άνοιξε τις πύλες του σε

πληθώρα συνεργατών, ανέδειξε συγγραφείς και κείμε να, έκανε αφιερώματα σε διεθνή λογοτεχνικά ρεύματα και επιφανείς εκπροσώπους του λόγου, πλούτισε τις σελίδες |του με σχόλια γύρω από τον κόσμο του βιβλί ου. Και προ τετραετίας θέσπισε και τα λογοτεχνικά βρα βεία τομ «διαβάζω», όχι για να αντιποιηθεί την κρατική αρμοδιόΐητα, τη λογική ή παράλογη, αλλά για να σχετικοποιήσ?ι τις λογοτεχνικές αξίες γενικότερα και να υ πενθυμίζει πως ο γραπτός λόγος δεν είναι ο αγώνας δρόμου με την απολυτότητα των δευτερολέπτων ή την αυστηρή διάκριση μεταξύ τω ν ηττημένων και των νικη τών, αλλά το πλατύ πεδίο των πολλαπλών οπτικών. Να εξομολογηθώ και κάτι προσωπικό; Προ καιρού α ποφάσισα να αποφορτίσω τη βιβλιοθήκη μου. Και, ό πως δεν είμαι φετιχίστρια, ευτυχώς, εύκολα έδιωξα βιβλία διαβασμένα ή παρωχημένα ή μη ανταποκρινόμενα στους τωρινούς μου προσανατολισμούς. Λοιπόν, τα τεύχη του «διαβάζω» ούτε διανοήθηκα να τα μετα κινήσω, και ας γέμιζαν τρία πολύτιμα ράφια στη σειρά, θα έχαν<3 τον λογοτεχνικό μου παγκόσμιο χάρτη, τον αναντικατάστατο και πάντα επίκαιρο, ακόμη και αν το τεύχος είναι είκοσι ετών. Εδώ θα διατυπώσω, επ ιτέ λους, Kcji μια παρατήρηση: γιατί δεν εφοδιάζει κάθε τόσο το «διαβάζω» τους ακατάστατους αναγνώστες με ένα ευρετήριο, που να υπενθυμίζει την αντιστοιχία ύλης καί αριθμού τεύχους; Δεν συναισθάνεται πως η επεκτατική παρουσία του σε ένα χώρο χρειάζεται πια βιβλιοθηκάριο; ΝΕΝΗ ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ Συγγράφεις

Έχει προφίΑ περισσότερο ενημερωτικό ριν από 25 πάνω κάτω χρόνια ξεκινούσα κι ε γώ τα βήματά μου στο χώ ρο της λογοτεχνίας. Πρώ τα με δικά μου κείμενα, α μέσως μετά με κριτικά ση μειώ μα τα . Κι ήτα ν τ ό τ ε που ο Γιάννης Νεγρεπόντης με έφ ερ ε σε επαφή με τον Γιώργο Γαλάντη και το «διαβάζω».

Από εκεί και πέρα η σχέση μου με το περιοδικό έγινε στενή -σ τενό ς συνεργάτης του, πιστός αναγνώστης του. Μέσα στα 25 χρόνια παρουσίας του περιοδικού στα ε λ ληνικά λογοτεχνικά και εκδοτικά γεγονότα, είναι απόλυ τα φυσικό και πολλά να έχουνε αλλάξει. Η βασική ομά δα να διαφοροποιήθηκε, στενοί συνεργάτες του χτες να έχουν δώσει τη θέση τους σε άλλους, η μορφή και το περιεχόμενο να προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις της κά θε εποχής. Μα ένα έχει μείνει σταθερό -και είναι το πιο βασικό. Το «διαβάζω» διαθέτει πάντα το κύρος μιας ουσιαστικής -και, ουσιαστικά, της μόνης- επιθεώρησης βιβλίου στην Ελλάδα. Κάπου μέσα στα γραφεία του (έχω πολύ καιρό να τα επισκεφτώ) πρέπει να υπάρχει ακόμα ένα κεραμικό πιάτο με ζωγραφισμένες πάνω του τις ευχές μου για τα 10 πρώτα του χρόνια. Ήμουνα και στη γιορτή για τα 20. Τώρα φτάσαμε στα 25. Οι ευχές μου πάντα το ίδιο ζε στές προς όλους εκείνους που εργάζονται για τη μηνι αία έκδοση. Φαντάζομαι πως μια επέτειος είναι η αφορμή για ταξινό μηση του παρελθόντος και για σχεδίασμά του μέλλο ντος. Ξεφυλλίζοντας κανείς προηγούμενα τεύχη του πε ριοδικού, μπορεί να παρατηρήοει πως η ύλη του ακο λουθεί και καταγράφει τις τάσεις που επικρατούν οτο χώρο του βιβλίου οε κάθε περίοδο. Λογικό, λοιπόν, που οήμερα το «διαβάζω» έχει ένα προφίλ περισσότερο ενη μερωτικό, αρκούντως σχολιαστικό και λιγότερο ίσως θε ωρητικό. Το πώς θα είναι στο μέλλον δεν μπορώ να το γνωρίζω. Απλώς θα πρότεινα στην ψυχή του περιοδι κού, τον Ηρακλή Παπαλέξη, και στους βασικούς συνερ γάτες του να αφιερώνουν μεγαλύτερο μέρος της ύλης και οε άλλους τομείς του χώρου του βιβλίου -για παρά δειγμα, οτο παιδικό βιβλίο, στα βιβλία γνώσεων (για ό λες τις ηλικίες), στα ιστορικά... Ειδικά για το χώρο του παιδικού / νεανικού βιβλίου, σκέφτομαι πως μια ιδέα θα ήταν η δημιουργία ένθετου εντός του κυρίως περιοδι κού, που θα ασχολείται διεξοδικό με την κριτική των εκ δόσεων αυτού του τομέα της λογοτεχνίας -ο τόπος έ χει ανάγκη από μια συνεχή και υπεύθυνη κριτική προ σέγγιση των βιβλίων που διαβάζονται από τα παιδιά και τους εφήβους μας. 0 κατάλογος τω ν best sellers να διαχωριστεί σε διά φορες κατηγορίες βιβλίων, ενώ παράλληλα να βρεθεί τρόπος να συντάσσεται με περισσότερο πλουραλιστικά (δεν λέω αντικειμενικά) κριτήρια, θα ήθελα περισ σότερα νέα από το χώρο τω ν εκδόσεων όχι μόνο του τόπου μας, αλλά κι άλλων χωρών. Και βέβαια θα προ τιμούσα να επέστρεφε σε μια δεκαπενθήμερη περιο

δικότητα έτσι ώστε να διαθέτει πιο πλούσια επικαιρότητα. Πολύ καλός ο θεσμός των ετήσιων βραβείων. Πολύ κα λός, αλλά και επικίνδυνος. Τα πέντε χρόνια μπορεί να καθιέρωσαν το θεσμό, αλλά από εδώ και πέρα θα πρέ πει να προσεχθεί πολύ το ύφος και το ήθος το οποίο θα διαμορφώσουν. Αν υπάρχει σκέψη διεύρυνσής τους, προτείνω ένα βραβείο που θα δίνεται από τους αναγνώ στες. Μέχρι σήμερα οι αναγνώστες εκφράζονται μέσω τω ν καταλόγων τω ν best sellers. Αλλά οι αναγνώστες του «διαβάζω» πιστεύω πως δεν είναι μόνο αναγνώστες βιβλίων που έχουν καλές πωλήσεις. Ας τους προσφερθεί η δυνατότητα να δηλώσουν τη δίκιά τους επιβρά βευση. Πέρα όμως από προτάσεις και ευχές, εκείνο που έχει ι διαίτερη σημασία είναι πως το «διαβάζω» είναι εδώ και 25 χρόνια μέρος της ελληνικής πραγματικότητας στο χώρο του βιβλίου. Και αυτό έχει σημασία. Αυτό γιορτά ζεται. Και στη συνέχεια αυτού του γεγονότος είναι στραμμένες οι ευχές μου και η αμέριστη συμπαράστασή μου. Να τα πούμε ξανά και στα 50 χρόνια του. ΜΑΝΟΣ Κ0ΝΤ0ΛΕΠΝ Συγγραφείς

Χιονοβρώση και το ένατο τεύχοε του «διαβάζω» εγονότα δύο έστιξαν, θυμάμαι, εκείνον τον εν Γερμανία π α γω μένο Δεκέμβρη μου του 1977. Το ένα είναι το χιόνι που ζώ πυρος καταβρόχθισα μέχρι κορεσμού εις το ό νομα της ουρανίας Αφρο δίτης, νύχτα. Από κατά φ ο ρ τα κλαδιά ελ ά τω ν , στην οινόφυτη Herbipolis, τη ν πόλη του W urzburg, πίσω από τη Residenz με τις περίφημες τοιχογραφίες του Τιέπολο, όπου και το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και το Μουσείο με αρχαιότητες ελληνικές. Προσφιλής τό πος της μυθολογίας μου και ουτοπίες έτι προσφιλέ στερες. Το άλλο σημαδιακό γεγονός υπήρξε το περιο-

δικό «διαβάζω»! Το ένατο τεύχος του, για την ακρίβεια, που το 'φ ερ ε στο φ οιτητικό δωματιάκι μου αριθμός 114, Κυριακή πρωί, η Σεμέλη, εκλεκτή φίλη και συνά δελφος. Μεταπτυχιακά κι εκείνη τό τε και νυν καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Θεσσα λονίκης. «Μου το 'στείλε ο αδελφός μου από Αθήνα. Ενδιαφέρον φαίνεται... τι λες;» Κι ήταν αυτό το πρώτο «διαβάζω» που έπιανα στα χέρια μου, με καθυστέρηση μηνών, αν και η φήμη του είχε προτρέξει, εκεί εις την αλλοδαπήν. Της ζήτησα να μου το αφήσει, να το ξ ε φυλλίσω, αφού έσπευοα εν είδει πλάγιας κριτικής να παίξω με τον ατυχή, όπως πίστευα, τίτλο του προσθέ τοντας σημεία στίξης και μόρια, σε μονόλογο θεατρικά ελλειπτικό: «Διαβάζω; Να Διαβάζω... Διαβάζω! θα Δια βάζω. Σιγά μη Διαβάζω...». Ήταν οι μέρες τω ν Ελευσινίων Μυστηρίων... Κι ενώ, αθεράπευτα εκπρόθεσμος, κατά τα ειωθότα, έστιβα ξανά σαν λεμονόκουπες τις ώρες μου να προλάβω την εργασία που όφειλα να πα ρουσιάσω στο σεμινάριο τη ς Δευτέρας με θέμα τις κρητομυκηναϊκές καταβολές των μυστηρίων, ξεστράτι σα ηδέως. Γιατί κανένα νεόφαντο φιλολογικό περιοδι κό ή άλλο συναφές έντυπο δεν το αφήναμε να περά σει στο ντούκου εκείνους τους φρέσκα ακόμη μεταπο λιτευτικούς καιρούς. Βάλε και την από ιδεολογίας έ γνοια μας για τα πολιτιστικά του τόπου, έγνοια μεγεθυ μένη μέσα από τη νοσταλγία της απόστασης και την ε κρηκτική ικμάδα τω ν είκοσι πέντε μας ενιαυτών. Με κέρδισε αμέσως το «διαβάζω». Και πρώτα πρώτα με κείνη, θυμάμαι, τη χειμαρρώδη συνέντευξη του Γιώρ γου Ιωάννου και το ν «Παπαδιαμάντη σήμερα» το υ Στεργιόπουλου. Ύστερα η πολυφωνία στην κριτική πα ρουσίαση βιβλίων, από την ποίηση και την πεζογραφία ίοαμε τα χωράφια της κοινωνιολογίας και εκπαίδευσης, του δικαίου, της οικονομίας και της αρχιτεκτονικής. Και οι συνεργάτες ένας κι ένας. Κυριολεκτικά το ρούφηξα εκείνο το ένατο τεύχος εις βάρος, βέβαια, τω ν Ελευσινίων Μυστηρίων. Χαλάλι. Με προσηλύτισε ευθύς στις τάξεις τω ν φανατικών αναγνωστών του περιοδικού ε κείνο το ένατο τεύχος. Και, ανάμεσα σε άλλα, του ο φείλω το ότι με έφ ερε κοντά σε ένα υπέροχο, επαναστατημένο παραμύθι του Ιρανού Σαμάντ Μπεχρανγκί, «Το μαύρο ψαράκι». Κι ούτε που υποπτευόμουν τό τε πως θα έφθανε μέρα που τα παραμύθια θα διεκδικούσαν κομματάκια από τον αρχαιολογικό μου χρόνο. Και πως με αφορμή Φρόιντ και Λεκατσά θα γινόμουν κι ε γώ συνεργάτης του «διαβάζω», που να είναι πολλά τα έτη του και πάντα γόνιμα!

0 KivSuvos ins lunonoinons καραδοκεί έσα στα είκοσι πέντε χρόνια από την ίδρυ σή του, το «διαβάζω» έχει γράψει ήδη ιστορία, αν λο γαριάσουμε ότι ήρθε να καλύψει ένα κενό σε μια περίοδο αλλαγής του κλί ματος στον κοινωνικό και τον πνευματικό χώρο, ενάμιση μόλις χρόνο μετά την πτώση τη ς χούντας. Άλλωστε, από την πρώτη στιγμή, καθόρισε το χαρακτήρα και τους στόχους του ως «Επιθεώρηση του ββλίου», με την παρουσίαση και την κριτική όχι μόνο τω ν λογοτεχνικών μα και κάθε εί δους άλλων βιβλίων, με βιβλιογραφικά δελτία και δελ τία κριτικογραφίας, ενώ παράλληλα, εκτός από τα μελετήματα και άρθρα στα κανονικά τεύχη του, έδωσε και σειρά απψ ειδικά αφιερώματα σε πρόσωπα και θέματα, καθώς και σειρά συνεντεύξεων με προσωπικότητες της λογοτεχνίας, της επιστήμης και της τέχνης.

Ι:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Σ Ε Ο Λ Α Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΛΠΤΗΣ Συγγραφέας

Δεν στάθηκε, εξάλλου, αναλλοίωτο σ' όλο αυτό το διά στημα. Χωρίς να ξεφεύγει από τους βασικούς του στό χους, δοκίμαζε κάθε τόσο και κάποιες αλλαγές στην εμ φάνιση, την ύλη και τη διάταξη της ύλης, άλλοτε προς το καλύτερο κι άλλοτε προς το χειρότερο, ανανεώνο ντας το επιτελείο του κι επεκτείνοντας τις δραστηριότη τες του, με επιστέγασμα την καθιέρωση και λογοτεχνι κών βραβείων. Έτσι, έφ τασε ως τα είκοσι π έντε του χρόνια, ένα ολόκληρο τέταρτο του αιώνα, αλλά κι ένα κρίσιμο όριο. Γιατί, στο μεταξύ, έχουν αλλάξει και πάλι οι καιροί κι ο κίνδυνος της τυποποίησης πάντοτε καρα δοκεί στις περιπτώσεις των μακρόβιων περιοδικών. Δεν μένει παρά να ευχηθώ να έχει τη δύναμη να ανανε ώνεται εσωτερικά και να τα εκατοστήσει. ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ noimns, xpinxos Aoyoiexinas

η «ταυτότητα» συνεπάγεται τον προκρούστειο αποκλει σμό άλλων «ταυτοτήτων», θα έλεγα πως κάτι τέτοιο α ποτελεί ευτύχημα. Δεν σκοπεύω πάντως να αυτοδιορισθώ συνήγορος του «διαβάζω». Εντούτοις, προσκαλώ κάθε αναγνώστη -καλοπροαίρετο ή κακοπροαίρετο, α διάφορο- να αναλογισθεί αυτά τα είκοσι πέντε χρόνια δίχως την παρουσία του «διαβάζω» ή κάποιου παρόμοι ου εντύπου στην αγορά. Φοβάμαι πως, σε μια τέτοια περίπτωση, θα ήταν δυσχερέστατη -αν όχι αδύνατη- η χαρτογράφηση του σύγχρονου εκδοτικού τοπίου, πόσο μάλλον κατόπιν η νηφάλια και δίκαιη αποτίμησή του. Πέρα από καλό, μέτριο ή κακό (κάτι που πιθανόν να ποι κίλλει από περίοδο σε περίοδο ή και από τεύχος σε τεύ χος), το «διαβάζω» είναι σταθερά χρηστικό και χρήοιμο. Ελάχιστα άλλα έντυπα μπορούν να διεκδικήσουν αντί στοιχα εύσημα. ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Συγγραφείς

Το βλέμμα ίου Ναζωραίου ο εικοσ ιπ εντά χρονο πλέον «διαβάζω» είναι ένα μισογεμάτο ποτήρι ή ένα μισοάδειο, αναλόγως με τη βούληση του τακτι κού το υ αναγνώστη, την καλοπιστία ή τη ν κακοπιστία του, τη μεγαθυμία ή τη μεμψ ιμοιρία το υ και, πρωτίστως, τις δικές του απαιτήσεις από μία άλλο τε δεκαπενθήμερη, άλλο τε μηνιαία, πάντοτε όμως πιστή στο ραντεβού, μακρό βια επιθεώρηση βιβλίου. Μοιάζει με κείνους τους Ναζωραίους, τους αναρτημένους στις σχολικές μας αίθουσες, που είχαν διαρκώς στραμμένο το βλέμμα τους πάνω μας, από όποια γωνία -και με όποια διάθεση- και αν εμείς τους κοιτάζαμε. Με τον ίδιο μαγικό τρόπο, όλα τα προσόντα του «διαβά ζω» μπορούν να ερμηνευθούν και ως μειονεκτήματα. Η καλειδοσκοπική του ματιά κάλλιστα μπορεί να θεωρηθεί και ως αδυναμία να εισχωρήσει σε βάθος, η πολυφωνία του ως απουσία «άποψης», η παρουσίαση και άλλων ει δών πέραν της λογοτεχνίας ως περιφρόνηση -ή, εν πό ση περιπτώσει, υπόβάθμιση- της λογοτεχνικής παραγω γής. Συχνά ακούω πως το «διαβάζω» δεν έχει ταυτότητα. Αν

Αλλαξε με τον καιρό τη ν πραγματικότητα, διαβάζω σαράντα χρό νια. Να διαβάζω έμα θα νωρίς κι έτσι άρχισαν όλα: δεν έμαθα πολλά πράγμα τα πέρα από το να διαβά ζω. Αργότερα, ξέμαθα να δια βάζω, κι άρχισα να ξεφ υλ λίζω: κατακλύστηκα από τυ π ω μ έν ες σ ελ ίδ ες, ο χρόνος συρρικνώθηκε επι κίνδυνα. Ανακάλυψα το «διαβάζω» στα μέσα της δεκαε τίας του '80, όταν είχε ήδη ολόκληρη ιστορία: τα καλά τα μαθαίνω τελευταία· όπως και μερικά από τα κακά. Τότε ήμουν δύσκολη αναγνώστρια (και δύσκολη γενι κά!)· ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα μού φαινόταν ανεπί τρεπτα μικρό και φτωχικό, πήγαινα να σκάσω. Όχι ότι αυτό με εμπόδισε να εμπλακώ σε love story με το «διαβάζω» και να ριχτώ με αυταπάρνηση στις μετα φράσεις, στα κείμενα, στα αφιερώματα και σε ό,τι άλλο ήθελε πρόκυψει. Καθόλου δεν με εμπόδισε. Ώσπου, οι φίλοι μου με ξεφώνισαν (όπως συνηθίζουν): Καλά, παι δάκι μου, άλλη δουλειά δεν έχεις να κάνεις; Είχα άλλη δουλειά.

Πέρασε ο καιρός και το «διαβάζω» άλλαξε μαζί με ιο ν καιρό.· Κάθε φορά που κυκλοφορούσε το τεύχος νο σταλγούσα τα χαμένα αφιερώματα. Γιατί δεν κάνετε πια αφιερώματα; ρωτούσα. To Magazine Litt6raire κάνει! Ε, τό τ ε , μου απαντούσαν, α γό ρ αζε το Magazine Litt6raire και ξεφορτώσου μας. Το αποτέλεσμα είναι να αγοράζω και τα δύο. Άλλη λύση δεν έχω. Άρα: χρόνια πολλά και να προσέχετε. ΣΠΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Συγγράφει»

Xffliss euxes για μια υπενθύμιση α μιλήσω προσωπικά, μια και το «διαβάζω» είναι συνυφασμένο με μια σημαντική φάση της ζωής μου. Καλοκαίρι του 76!... Επιστρέφοντας στην Αθή να έπ ειτα από σπ ουδές ψυχολογίας στο Πανεπι στήμιο της Γενεύης κάποι ος φίλος εντελώ ς τυχαία (;) με πληροφορεί ότι «υ πάρχει ένα νέο και πολύ καλό περιοδικό που ενδιαφέρεται να παρουσιάσει κά ποια βιβλία Ψυχολογίας». Το καλό περιοδικό ήταν το «διαβάζω» και τα βιβλία ήταν έξι βιλία Αντιψυχιατρικής που ήταν ιδιαίτερα προσφιλή την εποχή εκείνη μέσα α πό τον ανατρεπτικό λόγο που καλλιεργούσαν. Ηταν η ε ποχή της αμφισβήτησης και των απανταχού ερώτων της αμφισβήτησης. Όλο το καλοκαίρι του 7 6 το πέρασα προσπαθώντας να ετοιμάσω τη ν πρώτη μου δημοσίευση. Έπεσα με τα μούτρα στη δουλειά, θυμάμαι. Νοσταλγώ την αγωνία ε κείνη. θα τα κατάφερνα; θα μπορούσα να μεταφέρω α κριβώς τα νοήματα, τις λέξεις, τους όρους στους ανα γνώστες; Το καλοκαίρι το πέρασα με τα κείμενα τω ν Λενγκ, Κούπερ, Έστερσον. Οι συγγραφείς μαγεύανε μέ σα από το λόγο τους, θα μπορούσα να μην τους προδώσω; Στο τέλ ο ς του καλοκαιριού το κείμενο παραδόθηκε σε ένα νεαρό. Το όνομά του: Περικλής Αθανασόπουλος.

«Εν τάξει είναι», μου λέει. Κι ήτανε σαν να μου έκανε έ να μεγάλο δώρο. Έ κτοτε ο χρόνος κύλησε με τη γνωστή του αμείλικτη βιασύνη. Ο Περικλής δεν υπάρχει πια, ούτε βέβαια η ε ποχή εκείνη. Η Αντιψυχιατρική έχει πάψει εδώ και καιρό να είναι της μόδας. Και όσοι, (3πως εγώ, από τό τε γράφανε, υποθέτω ότι τώρα οριοθετούν πιο ορθολογικά τη δαπάνη της ενέρ γειας και του χρόνου τους. Ωστόσο, ί)α θυμάμαι με συγκίνηση το καλοκαίρι εκείνο που, πεσμένη με τα μούτρα στα βιβλία, προσπαθούσα να καταφέρω να γράψω ένα μικρό κείμενο για ένα νέο και άγνωστο περιοδικό. Αγαπητό «διαβάζω», 25 ΧΡΟΝΙΑ. Είναι πολλά. Όμως όλο αυτό το διάστημα, ένα τέταρτο δηλαδή του αιώνα, ακατάπαυστα; με το ήθος και τη συνεπή παρουσία σου μας υπενθυμίζεις ότι σε πείσμα όλων τω ν εποχών, σε πεί σμα όλων τω ν καιρών εξακολουθεί να υπάρχει και μια άλλη ζωήί ίσως πιο αυθεντική, πιο γνήσια, πιο αληθινή. Η ζωή μέσα από τη γραφή και τα βιβλία. Και μόνο γι' αυτή την υπενθύμιση ΧΙΛΙΕΣ ΕΥΧΕΣ!!! ΦΠΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ Συγγράφει»

Ποϋύπμοέ σύντροφοέ σιη βιβλιοφιλια μου

^ΕΛΕΥΘ ΕΡΟ ΤΥΠ ΙΑ ίκοσι πέντε χρόνια πριν. Η Ελλάδα ζει στον αστερι σμό τή ς μεταπολίτευσης. Εφημερίδες που είχαν κλείσει στη διάρκεια της δικτατορίας ξανανοίγουν, άλ λες κλείνουν και κάποιες βγαίνουν για πρώτη φορά. 0 περιοδικός τύπος αριθμεί τρεις-τέσσερις τίτλους, όλους από το παρελθόν. Περιοδικά ποικίλης ύλης, με ξεπερα σμένο θεματικό υλικό. Όλα είναι: πολιτικοποιημένα, κομματικοποιημένα. Γλώσ σες ξύλινες, γραφίδες μεγαλόστομες, ηρωικές και πέν θιμες. Και: ξαφνικά, ένα περιοδικό ξεφυτρώνει, αλλιώτι κο από τα άλλα. «Διαβάζω». Αφιερωμένο στη λογοτε χνία, την ποίηση, τη διανόηση. Στο Βιβλίο. Ιδρυτής, ένας πρωτοπόρος, που χάθηκε πρόωρα. Ο Περικλής Αθανα-

σόπουλος. Το εγχείρημα περνάει, στην αρχή, μάλλον α παρατήρητο. Καλύπτεται από τους ενθουσιασμούς και τις κραυγές της μεταχουντικής ευφορίας. Αλλά, σιγά σι γά, το «διαβάζω» κερδίζει με το σπαθί του μια περίοπτη θέοη. Γίνεται κάτι σαν θεσμός. Και ευτυχώς, γιατί ιδιαίτε ρα στο χώρο του περιοδικού Τύπου, αναπτύσσονται ε βδομαδιαία και μηνιαία έντυπα που επιδίδονται σε κάθε είδους α κρότητες, θυσίες στο βωμό το υ λεγομένου «λάιφ στάιλ». Σήμερα, το «διαβάζω», με υπερδιπλάσιες σελίδες από το ξεκίνημά του, με ανεπτυγμένη τη θεματολογία του και με αρκετή... εμπορική διαφήμιση, γιορτάζει τα 25 ώ ριμα χρόνια του, με τις ευχές όλων μας για μακροημέ ρευση. Για τον υπογράφοντα, υπήρξε από την αρχή, έ νας πολύτιμος σύντροφος και σύμβουλος στη βιβλιοφιλία του. Και δεν το ν κάνει να ξεχνά με συγκίνηση, τα πρώτα φτωχικά και μετρημένα σε σελίδες βήματά του, που τώρα έγιναν άλματα.

ποδίδοντας τον ψόγο όπου έπρεπε και τον κότινο ομοί ως. Και ποιοι δεν έγραψαν στις σελίδες του και ποιοι δεν παρήλασαν απ' αυτές! Ποιους να σημειώσεις και πόσους να παραλείψεις; Μια άλλη αξιόλογη πρωτοβουλία, που έλαβε η διεύθυν σή του πριν από κάποια χρόνια και που συνεχίζεται με συνέπεια ως τώρα, είναι η βράβευση (πέρα από σκοπι μότητες και κίνητρα άλλα πλην τω ν ποιοτικών) βιβλίων και συγγραφέων σε βάση ετήσια. Όντως, τα βραβεία του «διαβάζω» ήταν και είναι περισσότερο εύστοχα από τα κρατικά, στα οποία αναμιγνύονται (υφέρποντας αφανώς ή πασιδήλως) συχνότατα άλλες παράμετροι και άλ λοι παράγοντες. Μακάρι να συνεχίσουν την έκδοσή του, με το ίδιο θάρ ρος και την αυτή πεισμονή, οι άνθρωποι που μοχθούν και κοπιάζουν επίπονα γι' αυτό τόσα χρόνια.

ΤΡΑΪΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ AmuBuvms Εκδόσεων εφημερίδων «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» - «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ»

ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΦΥΝΤΑΝΙΔΗΣ, AieuBuvxns ms «EBeuBepoiumas» και ms «Κυριακάτικα Ε»

Γιορτάζει το «διαβάζω»

Και άλΑα εργαλεία γνώσηε

ΜΑΚ€ΔΟΝΙΑ! πί συναπτές δεκαετίες το αφιερωμένο στη νεοελλη νική λογοτεχνία περιοδικό «διαβάζω» βοήθησε, από την ίδρυσή του (δύο χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας) ως σήμερα, πορευόμενο συχνά σε τραχιά μονοπάτια και δύσβατα, να σχηματιστεί το πρόσωπό της και να λάβει τη θέση που τη ς αρμόζει στον σύγχρονο ελληνικό κόσμο. Σε εκατοντάδες ανέρχονται οι συνεργάτες του ή όσοι αρθρογράφησαν δοκίμως σ' αυτό. Πολλά επίσης υπήρ ξαν τα αφιερώματά του σε συγγραφείς του καιρού, ακό μη δοκιμαζόμενους ή ήδη καθιερωμένους, ενώ η αναμόχλευση, που συστηματικά και με μέθοδο εμπερίστατη πραγματοποίησε σε παλαιότερες εποχές, ανασύροντας κείμενα και συγγραφείς της παρωχημένης γραμμα τείας μας από την άδοξη λήθη, συνέργησε απ οτελε σματικά σε καίριες ανακατατάξεις στα γράμματά μας, α

ελέτα κι έχε άγρυπνα τα μάτια της ψυχής σου στη ζωή». Ζούμε σε μια βάρβαρη εποχή. Σε κάθε πτυχή της κοι νωνικής, πολιτικής, οικονομικής δραστηριότητας των λαών εκφράζεται η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα. Εξε λίσσεται σε μεγα λύτερη έκταση και βάθος ιδιαίτερα στον ιδεολογικό, πολιτιστικό τομέα. Γίνεται επιτακτικά αναγκαία η αντίσταση όλω ν μας. Εξέχοντα ρόλο εδώ κατέχει η πνευματική αντίσταση, ο συνεχής αγώνας για τη μόρφωση, την πνευματική καλλιέργεια, την παιδεία, που σήμερα μαζικά υποβαθ μίζονται και κακοποιούνται μέσα από πολλές διαδικα σίες, από τα πρώτα βήματα της κοινωνικοποίησης του ατόμου. Συνειδητά υποβαθμίζεται ο ρόλος της μελέτης, του βιβλίου. Όλο και περισσότερο γινόμαστε θύματα της

ραδιοτηλεοπτικής «ενημέρωσης», της άγνοιας και του πολιτιστικού σκοταδισμού που προσφέρουν τα λόγια και οι εικόνες «του αέρα», Η μελ έτη ενός καλού βιβλίου είναι πάντα όχι απλώς μια όαση προσωπική μέσα στην έρ η μ ο τη ς μαζικά προσφερόμενης αμάθειας. Είναι κάτι πολύ περισσότε ρο στις σύγχρονες συνθήκες. Είναι μορφή αντίστασης, προσωπικής και συλλογικής, ελπίδα και προοπτική, ι διαίτερα μάλιστα αν συνδυάζεται με τη ν απαραίτητη πρακτική δράση, όταν οι ιδέες γίνονται υλική κινητή ρια δύναμη προς την πρόοδο της ανθρωπότητας. Διαβάζοντας «διαβάζω» είσαι ενήμερος για την κατά σταση στον πολύτιμο χώρο του βιβλίου, στον εκδοτι κό χώρο. Περιοδικά σαν το «διαβάζω», 25 χρόνια τώ ρα, αποτελούν ξεχωριστή παρουσία, έχουν τη δική

τους πολύτιμη συμβολή στη διάδοση και αγορά του βιβλίου. Φιλικά θα; ήθελα να παρατηρήσω το εξής: ίσως χρειά ζεται μεγαλύτερη αναβάθμιση, μέσα από τις σελίδες σου, το πολιτικό βιβλίο, όπως και οι εκδόσεις επιστη μονικής ^ρευνας και μελέτης. Σήμερα, πιστεύω, πε ρισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε μαζί με τη λογο τεχνία και άλλα εργαλεία γνώσης και ενδιαφέροντος από το χώρο του πολιτικού βιβλίου και της επιστήμης. Με πολλές ευχές για νέες επιτυχίες. Χρόνια πολλά

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑ! Διευθυντής του «Ριζοσπάστη»

από τ ο ν Α Α Ε Ξ Η Ζ Η Ρ Α

Θυ μ άμ αι τον ι δρυτή του « δ ι α β ά ζ ω » ερνώντας από τις θεόρατες πόρτες του μνημειώδους μαρμάρινου κτι ρίου της Πανεπιστημίου, άρχισα να στριφογυρνώ, μην ξέροντας προς τα πού έπρεπε να κατευθυνθώ. Τις σπάνιες φ ορές που βρισκόμουν στην Τράπεζα της Ελλάδος θυμόμουν πάντοτε αυτοματικά μια περιγραφή, που νομίζω ότι την είχα διαβάσει σε κάποιο βιβλίο του Τζον Ντος Πάσος: εκεί συνέ δ εε πολύ εύστοχα το συναίσθημα του δέους, που νιώθει κανείς μπαίνοντας σ' α υτές τις μητροπόλεις του χρήματος, με το δέος που υποβάλλεται από το μισοσκόταδο των καθεδρικών ναών. Καλοκαίρι του 1975. Κρατώντας ένα χαρτοφύλακα προσπαθούσα να βρω εκεί νο το πρωί τον Περικλή Αθανασόπουλο, μετά από μια τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε αρκετές μέρες πιο πριν. Και τώρα να τον, σ' ένα γραφείο πίσω από ένα μαρμάρινο γκισέ, μου τον δείχνουν. Περίπου στην ηλικία μου, μάλλον βρα χύσωμος, με απολύτως παιδικά χαρακτηριστικά. Φοράει ένα καρό πουκάμισο. Σηκώνεται και έρχεται προς το μέρος μου, σφίγγουμε τα χέρια με κάποια αμη χανία, που ίσως να έχει και κάτι το κωμικό, καθώς βρισκόμαστε σ' ένα χώρο όπου οι χειραψίες είναι το αναπόσπαστο μέρος του τελετουργικού των δοσο ληψιών. Η ίδια βραχνή, σχεδόν ραγισμένη, φωνή του τηλεφ ώ νου -θυμάμαι τώρα τη χαρακτηριστική χλομάδα τ ο υ - με πληροφορεί, μιλώντας όσο μπορεί χαμηλότερα, για την επικείμενη έκδοση του «διαβάζω». «Διαβάζω;», ξαφνιάζο μαι. Το ζυγίζω λίγο μέσα μου. Ζώντας ακόμα κάτω από το συναισθηματικό φορτίο της μεταπολίτευσης, είναι αλήθεια ότι δεν ήμασταν προετοιμασμένοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι, για έναν τ ίτλ ο που δ εν ανακύκλω νε κάτι το επικό. Γι' αυτό και δεν ήμουν πολύ βέβαιος για το πόσο τραβηχτικό μπορεί να ήταν, σ' ένα κοινό που ακόμα ήταν γοητευμένο από τη ρητορεία της συντροφι κότητας, ένα ρήμα σχεδόν ασκητικό, που δήλωνε αμέσως απόσυρση και αυτο συγκέντρωση σε μια περίοδο εξωστρέφειας και ενθουσιασμού. Του λέω τις επιφυλάξεις μου. Χαμογελάει: «Καταλαβαίνω- όμως, έχουμε πάρει την απόφαση...», μου απάντησε, μ' έναν τρόπο που δεν επιδεχόταν και πολλά. Όσο μειλίχιος και εύθραυστος φαινόταν -θα είχα αρκετές ευκαιρίες να το δια πιστώσω, στα επόμενα χρόνια-, τόσο έκρυβε μέσα του μια αμετακίνητη θέλη ση να ξεμπλέκει αυτό το απίθανο κουβάρι τω ν προτάσεων, τω ν πλαγιοσκοπήσεων, τω ν μωροφιλοδοξιών, τω ν απογοητεύσεων και, περισσότερο απ' όλα, τω ν ισορροπιών που ήταν αναγκαίες για την ευρυθμία ενός εντύπου, όπου συνέρρεαν κείμενα και πρόσωπα από τις πιο διαφ ορετικές προελεύσεις.

Κάποιος που δεν ήξερε τον Περικλή ήταν αδύνατον να πιστέψει ότι πίρω από αυτό το πρόσω πο, που συχνά το σκίαζε μια έκφραση εξάντλησης και που μια αλυσσίδα διαδοχικών οικογενει ακών θανάτων είχε φθείρει την ίδια του τη ζωή, υπήρχε μια τέτοια ακένωτη πηγή αφοσίωσης για κάτι που τελικά ήταν μοιραίο να τον ξεπεράσει. Χωρίς να προσφεύγει ποτέ σε εντυπωσιακές δηλώσεις, είχε μια φανατική επιμονή να φέρνει σε πέρας ό,τι θεωρούσε ουσιώδες. Αλλά και το σπάνιο χάρισμα να αξιοποιεί δυνατότητες που, διαφορετικά, μπορεί να έμεναν αφανείς. Για παράδειγμα, οφείλω να πω ότι χάρη στη δική του παρακίνηση μετακινήθηκα -αν και με αρκετές επιφυλάξεις- από τα τό τε σχεδόν απο κλειστικά ενδιαφέροντά μου για την ιστορία των ιδεών, επιστρέφοντας στη μελέτη της λογο τεχνίας. Μου τηλεφωνούσε, απαριθμώντας βιβλία, σχεδιάζοντας αφιερώματα του «διαβάζω», συζητώντας καινοτομίες στις οποίες ήμουν πάντοτε βέβαιος ότι θα προχωρούσε, ανεξάρτητα από τις κρίσεις και τις επικρίσεις που περίμενε να εισπράξει. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, δεν ήταν ο καρτερικός χαρακτήρας του Περικλή αυτός που τον βοηθούσε να αντέχει, αλλά η εσω τερική του βεβαιότητα πως τίποτε δεν είναι τελεσίδικο και πως όλα συνεχίζονται. Μια από τις τελευταίες εικόνες του που ανασύρω είναι από μια επίσκεψή μου στο νοσοκομείο. Έξω από το παράθυρο έσφυζε η κίνηση στη Μιχαλακοπούλου κι εκείνος, πρησμένος από τα κορτιζονούχα, δυσκίνητος, δεν ξέρω πώς τα 'χε καταφέρει και του έφεραν ένα μικρό τραπέζι όπου ήταν ακουμπισμένα χαρτιά, βιβλία, τεύχη περιοδικών. Ετοιμαζόμουν να φύγω, όταν τον είδα να κατευθύνεται προς το τραπέζι, να παίρνει ένα βιβλίο και να γυρνάει προς τη μεριά μου, χαμογελώντας μ' εκείνο τον κάπως αινιγματικό του τρόπο: «θα σ' εγδιέφερε να γράψεις κάτι γι'αυτό;» □

Γ Α Λ Λ Ο Φ Ο Ν

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

ΝΤΡΙΣ ΣΡΑΪΜΠΙ

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ!... Μετάφραση: ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΓΕΜΕΝΗ · Επιμέλεια: ΟΝΤΕΤΒΑΡΩΝ-ΒΑΣΑΡ Στο μυθιστόρημα Ο Πολιτισμός, η Μ ητέρα μου!..., ο συγγραφέας Ντρις Σράίμπί πραγματεύεται την εισβολή του εκσυγχρονισμού στην παρα δοσιακή κοινωνία του Μαρόκου της δεκαετίας του '30. Η κεντρική ηρωίδα, η μητέρα δύο γιων, θα συγκλονιστεί από την ανακάλυψη του υλι κού πολιτισμού πρώτα, κι έπειτα από την ανακάλυψη της ελευθερίας, σε σχέση με τις συνθήκες ζωής των γυναικών στο παραδοσιακό Μα ρόκο. Η αφέλειά της μήροστά στον κόσμο που ανακαλύπτει, οι γιοι που την εκπαιδεύουν, σε μια αντεστραμμένη σχέση, ο πατέρας που θα αναγκαστεί στο τέλος να αποδεχτεί την αλλαγή: μια αισιόδοξη, τελικά, ματιά στην είσοδο του ρκσυγχρονισμού σ ’ αυτές τις κοινωνίες. Κι ας λέει κάπου η μητέρα πώς η ελευθερία πονάει...

Κείμενα που γράφονται με αφορμή ένα βιβλίο

γράφει ο Β Α Γ Γ Ε Λ Η Σ Π Α Ν Τ Α Ζ Η Σ

ΨΥΧΗ — Η ΜΕΓΑΛΗ ΦΕΝΑΚΗ; εν υπάρχει ψυχή... Δεν πιστεύω στην ψυχή... Πιστεύω μόνο στον γενετικό κώδι κα», έλεγε σχετικά πρόσφατα1 μία αρκετά φιλόδοξη νεαρή βιολόγος. «Αυτά που αποκαλούμε 'συναίσθημα' και 'ζητήματα καρδιάς' δεν είναι παρά μερικές χημι κές αντιδράσεις», διαβάζαμε λίγες μέρες μετά σ' ένα φιλόδοξο άρθρο-έρευνα για τον έρωτα2. Πίσω απ' αυτές τις γεμάτες αυτοπεποίθηση δηλώσεις κρύβεται η αίσθη ση της παντογνωσίας που δημιούργησε η πολυδιαφημισμένη αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Δεν αντέχω στον πειρασμό να ανακαλέσω τη δήλωση που εί χε κάνει κάποτε ένας μεγάλος χειρουργός5, ότι έχοντας ανατάμει ένα σωρό σώματα, μπορεί να βεβαιώσει ότι πουθενά δεν βρήκε την ψυχή. Ούτε τα σύγχρονα υπερακριβή και υπερακριβά αναλυτικά βιολογικά εργαοΐήρια έχουν ανακαλύψει κάτι άλλο, ούτε τα ακόμη λεπτότερα του μέλλοντος θα εντοπίσουν κάτι περισσότερο. Αυτό σημαίνει πως ό,τι δεν συλλαμβάνουμε ως αντικείμενο δεν υπάρχει; Ή μήπως ότι δεν υπάρχει ως αντικείμενο; Πριν από 2.500 χρόνια περίπου υπήρχαν φιλόσοφοι που πίστευαν στην ύπαρξη μόνον ε κείνων των ουσιών, που μπορούσαν «π}ιις χερσίν ξυμπιέζειν», όπως ειρωνικά παρατηρού σε ο Πλάτων. Οι πνευματικοί τους απόγονοι πιστεύουν πως υπάρχουν μόνον οι ουσίες που μπορούν να αγγίξουν οι τεχνητές προεκτάσεις των χεριών και γενικά των αισθητη ρίων τους. Ότι η αίσθηση της ψυχικής υπόστασης |και της ελευθερίας είναι ανθρώπινες αυταπάτες, ψευδαισθησιακά παράγωγα της ενόργάνης φύσης «σε ένα προχωρημένο στάδιο συνθετότητάς της», φαντάσματα που ηλανώ\|ται πάνω από την ύλη χωρίς να την επηρεάζουν, είναι κάτι που λέγεται κατά καιρούς από διάφορους επιστήμονες που βρίσκονται οτο μέ τωπο παρομοίων ερευνητικών προελάσεων, κυρίως όμως από τους δημοσιογραφικούς ανταποκριτές των μαχών που κερδίζουν οι ειδικοί ενάντια στις προλήψεις των πολλών. Είναι αυτονόητο ότι οι επιφυλάξεις, που κατά καιρούς εκφράζονται από τούτη τη στήλη, δεν έχουν στόχο την ίδια την επιστημονική έρευνα ή τη γνώση. Έχουν όμως στόχο την έ παρση της παντογνωσίας, που πηγάζει|από μία εντελώς ρηχή, στενοκέφαλη και αφιλο σόφητη ερμηνεία των γνώσεων που μςς προσπορίζει η έρευνα. Δεν θα διαφωνήσουμε, π.χ„ ότι συναισθήματα δεν υπάρχουν χωρίς τις αντίστοιχες χημικές αντιδράσεις. Δεν θα διαφωνήσουμε πως συνείδηση δεν υφίσταται χωρίς υλικό σώμα. Δεν θα διαφωνήσουμε στο ότι ψυχή ως ανεξάρτητη από την ύλη οντότητα δεν υπάρχει. Τότε, θα ρωτήσει κα νείς, πού βρίσκεται η διαφωνία; Πού βρ|σκεται η διαφορά από τις παιδαριώδεις και ανόη τες «επιστημονικές»1 απόψεις που προαναφέρθηκαν; Η διαφορά υπάρχει και είναι αγεφύρωτη. Το ότι η συνείδηση εμφανίζεται ή αναδύεται α-

ίA

πό ένα σημείο πολυπλοκότητας της έμβιας ύλης και επά νω, χο ότι δεν υπάρχει χωρίς την ύλη, το ότι δεν υφίσταται ως αντικείμενο, δεν σημαίνει και ότι δεν υπάρχει καθόλου ή ότι είναι μία απλή ψευδαίσθηση. Η ψευδαίσθηση είναι κάτι περισσότερο από το τίποτε: είναι μία ψευδής -δηλαδή ε σφαλμένη- αίσθηση. Είναι αίσθηση. Βέβαια, τα επιστημονι κά όργανα δεν μπορούν να την εντοπίσουν. Μπορούν, αντί θετα, να εντοπίσουν τις χημικές και φυσικές αντιδράσεις που τη συνοδεύουν. Σημαίνει άραγε αυτό πως πρόκειται για ένα ανύπαρκτο, πα ραπλανητικό ή άχρηστο επιφαινόμενο; Αν οι αντιδράσεις των όντων που διαθέτουν κάποιου είδους και κάποιου βαθ μού συνείδηση δεν επηρεάζονται απ' αυτήν, αν η συνείδη ση αποτελεί ένα άχρηστο επιφαινόμενο, περιττό παραπροϊ όν χημικών ή άλλων αντιδράσεων, τό τε γιατί να υπάρχει; Πώς και γιατί προέκυψε σε έναν κόσμο που δεν έχει χαρα μάδες -κρύπτες μεταφυσικών ουσιών και υπάρξεων; Σύμφωνα με την ίδια την αναγκαιοκρατία, τίποτε δεν εμφα νίζεται, αν δεν διαδραματίζει κάποιον ουσιώδη ρόλο στον φυσικό κόσμο, τίποτε στον κόσμο δεν ξεφεύγει από την α λυσίδα αιτίων-αποτελεσμάτων. Αυτό σημαίνει πως το φαι νόμενο της συνείδησης είναι επίσης ενταγμένο στο αλυσι δωτό αιτιακό συνεχές. Αν οι δράσεις και αντιδράσεις των οργανισμών ήταν το άμεσο και αδιαμεσολάβητο αποτέλε σμα οργανικών ενώσεων και χημικών αντιδράσεων, τα συ νειδησιακά φαινόμενα δεν θα είχαν ποτέ εμφανιστεί. Τα ζώα -μεταξύ τους και ο άνθρωπος- θα αναζητούσαν την τροφή, θα απέφευγαν τους κινδύνους και θα ζευγάρωναν σαν αυτόματα. Η πολυπλοκότητα της υλικής του σύνθεσης θα καθόριζε και τον συγκεκριμένο τρόπο αντίδρασης του κάθε βιολογικού αυτομάτου. Αν η συνείδηση προέκυψε, αυτό σημαίνει πως επιτελεί κάποιον ουσιώδη ρόλο μέσα στον υλικό κόσμο, πως χωρίς αυτήν ο συγκεκριμένος ρό λος δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί. Κι αν την αφαιρέσει κανείς, το υφάδι της αιτίων-αποτελεσμάτων θ' αρχίσει να ξηλώνεται. Το φαινόμενο της συνείδησης θέτει την επιστήμη προ ενός διλήμματος: είτε θα δεχθεί πως στοιχεία συνειδητότητας είναι διάσπαρτα στον υλικό κόσμο και συγκεντρώνονται και αναδύονται από ένα βαθμό βιολογικής πολυπλοκότητας και επάνω, είτε θα δεχθεί πως από το σημείο αυτό και επάνω εμφανίζεται η συνείδηση ως κάτι νέο που δεν υπήρχε ως τότε στα συστατικά στοιχεία του οργανικού μορφώματος. Σύμφωνα με τον Richard Dawkins5, το πρόβλημα της ύπαρ ξης της συνείδησης («τελευτα/'ου προπύργιου του βιταλι σμού·) θα λυθεί -και θα λυθεί αρνητικά γι' αυτήν-, όταν οι επιστήμονες μπορέσουν να καταγράψουν τις αλληλουχίες των νευρικών εγκεφαλικών ερεθισμών που συνοδεύουν τη σκέψη. Όταν όμως καταφέρουν εργαστηριακά να δημιουρ γήσουν έμβια σκεπτόμενα όντα, δύο πράγματα θα συμ

βούν: είτε αυτά θα έχουν πραγματικά συνείδηση είτε θα «δηλώνουν» μηχανικά ότι έχουν. Στη δεύτερη περίπτωση δεν θα 'χει αποδειχθεί τίποτε για την ανθρώπινη συνείδη ση. Στην πρώτη θα έχει αποδειχθεί ότι τα αποτελέσματα δεν περικλείονται ολοκληρωτικά ακόμη και στα πλήρως ε λεγχόμενα αίτια, αλλά -χωρίς να μεταβάλλεται η ποσότητα της ύλης- τα ξεπερνούν προς μια πραγματικότητα άλλου επιπέδου. Με δυο λόγια, στο επίπεδο τουλάχιστον της έμ βιας ύλης, τα αποτελέσματα δεν περικλείονται πλήρως στα αίτια. Χαίνουν προς το νέο, το επιπλέον, το άγνωστο. 0 ντετερμινισμός δεν είναι ποτέ πλήρης κύκλος. Ευτυχώς, δεν αποτελεί κλειστό κρίκο αλυσίδας, που κρατάει δέσμια τη ζωή. Όταν η υλική αναγκαιότητα έχει ανάγκη τη συνεί δηση της ελευθερίας και της επιλογής για να λειτουργήσει, ομολογεί τους περιορισμούς και την αδυναμία της. Η συνεί δηση έχει την τάση και την ικανότητα να δραπετεύει πέρα από τα όρια των υλικών «προδιαγραφών» της. Το «προδια γεγραμμένο» και «γραμμένο» δεν είναι ποτέ γι' αυτήν από λυτο. Η ελευθερία της δεν είναι ολοκληρωτικά δέσμια των συστατικών στοιχείων του σώματος, μέσω του οποίου εκ δηλώνεται. Η συνείδηση, δηλαδή, δεν συνιστά απλώς εμφάνιση μιας νέας ιδιότητας του αυτού επιπέδου, αλλά ένα νέο φαινό μενο που, ενώ δεν μεταβάλλει την ποσότητα της ύλης, την κάνει κάτι ποιοτικά διαφορετικό. Αυτό το νέο και διαφορετι κό δεν χρειάζεται κάποιο όργανο για να το συλλάβει ο επι στήμονας. Και αντίστροφα, δεν μπορεί να το συλλάβει με κανένα επιστημονικό όργανο. Τα όργανα μπορούν να συλλάβουν οτιδήποτε άλλο εκτός από τα βιώματα. Απέναντι τους είναι τυφλά και κουφά. Η συνείδηση δεν εντοπίζεται με τα όργανα που εντοπίζουν τα άμεσα υλικά συνεκδηλούμενά της. Συλλαμβάνεται μόνον από την ίδια ή μιαν άλλη συνείδηση. Είναι άμεσα δεδομένη, προηγείται της επιστη μονικής έρευνας, την εμπνέει και την καθοδηγεί. Το ερώτη μα, για το αν υπάρχει συνείδηση, το θέτει η ίδια η συνείδη ση. Και η θέση του συνιστά αυτομάτως απάντηση. Δεν τη βλέπουν μόνον εκείνοι που την αναζητούν με λάθος όργα να σε λάθος θέση: στην άλλη πλευρά του μικροσκοπίου τους. □

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Μπριζίτ Μποϊσελέ, επιστημονική διευθύντρια της Clonaid, σε άρ θρο της Α.Πελώνη, «ΤΑ ΝΕΑ», 18 Οκτωβρίου 2000, οελ. 23. 2. Λίζα Βάρβογλη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 29 Οκτωβρίου 2000. 3. Δυστυχώς η μνήμη δεν είναι τόσο δυνατή όσο οι πειρασμοί που τη διεγείρουν, και δεν με βοηθάει να θυμηθώ το όνομα του δρά στη και το χρόνο και τόπο της δήλωσης. 4. Απαραίτητη διευκρίνιση: «επιστημονική» δεν γίνεται μια άποψη ε πειδή προέρχεται από επιστήμονα, αλλά επειδή έχει επιστημονι κό χαρακτήρα και περιεχόμενο. 5. Προβλέψεις, εκδ. «Παπαζήση», 2000, οελ. 100-1.

γράφει η

Ρέιμοντ Κά 938 1988 -

ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Η.Π.Α.

)

«.. Μας λεν μία λέξη κι εμείς απαντούμε μ ε δέκα, γιατί δεν έχουμε μάθει να μιλάμε με συντομία και δεν έχουμε γνωρίσει τη χάρη εκείνου του λόγου όπου, μ ε ελάχιστη κατανάλωση δύναμης, πετυχαίνουμε το γνωστό non m ultum seal multa...» Άντον Τσέχοφ

ον Ρέιμονχ Κάρβερ τον γνωρίσαμε πριν από αρκετά -κιόλας- χρόνια με την ται νία του Όλντμαν Στιγμιότυπα, μία σύνθεση απλών καθημερινών, αδιέξοδω ν συχνά, ιστοριών που δημιουργό| έχουν τον ανήσυχο παρατηρητή αλλά και ο παδό της εμπειρίας, ο οποίος από πολλούς θεωρήθηκε, καθόλου αδίκως, ο Τσέ χοφ της Αμερικής. 0 Ρέιμοντ Κάρβερ ασχολήθηκε με το διήγημα, την ποίηση και το δοκίμιο και διακρίθηκε για την αμεσότητα της γραφής, τον απλό κοφτό λόγο, την ακρίβεια και καθαρότητα στην περιγραφή ακόμα και τω ν πιο ασήμαντων περι στατικών, που όμως αναδεικνύουν κεκαλυμμένες ψυχικές καταστάσεις. Η αφήγη ση είναι πηγαία, χωρίς επιτήδευσης και παρουσιάζει στιγμιότυπα, εκλάμψεις της καθημερινότητας καθώς και εκδηλώσεις της συναισθηματικής ζωής. Με χιούμορ, μερικές φορές με κυνισμό, αποδίδονται ακόμα και οι πιο πικρές ανθρώπινες στιγ μές: απιστίες, προδοσίες φίλων, μμιραίες ασθένειες, ο θάνατος. Τα γεγονότα και οι καταστάσεις περιγράφονται ως έ|(ουν, υπαινίσσονται σκέψεις και συναισθήματα και δίδεται ενεργός ρόλος στον αναγνώστη. Οι σκηνές αλληλοδιαδέχονται η μία

την άλλη με κινηματογραφική ταχύτητα και η αναπα ράσταση είναι εναργής. Ακόμα και τα ποιήματά του εί ναι αφηγηματικά, με σκηνική δράση και αμεσότητα: «Η γυναίκα μου βρίσκεται στο άλλο μισό αυτού του κινη το ύ σπιτιού / κι ετο ιμ ά ζετα ι να με κατη γο ρ ή α ει. / Ακούω το οτιλό της να γρατζουνίζει, γρατζουνίζει. / Πότε πότε σταματά να κλαίει, / και τό τε - γρατζουνίζει, γρατζουνίζει». Έτσι αποτυπώνεται ο επικείμενος χωρισμός στην πρώτη στροφή του ποιήματος «Η άλλη ζωή»’ . Τις περισσότερες φορές, πάντως, οι αποτυχίες τη ς ζωής γίνονται εφιάλτες στα διηγήματα, το ανθρώπινο αλλά και φυσικό τοπίο αναφαίνεται μαύρο και σκοτει νό- αρκεί να θυμηθεί κανείς τη ν αρχή το υ «Σκοπεύτρου»; «Ένας άντρας χωρίς χέρια ήρθε σ την πόρτα μου, για να μου πουλήσει μια φωτογραφία του σπιτι ού μου». Η ζωή ξεπηδά από τις σελίδες τω ν βιβλίων του Κάρβερ πικρή, σοβαρή, αμείλικτη, και σ' αυτές απομυθοποιείται το αμερικάνικο όνειρο. Άλλω στε, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, τα ναρκωτικά, η αποξένωση τω ν ανθρώπων στις μ εγα λο υ π ό λεις δ εν α φήνουν πολλά περιθώρια για αυταπάτες. 0 σαρκασμός που ανιχνεύεται σε πολλά έργα του είναι υπολανθάνων και λειτουργεί ως άμυνα στη φθορά της καθημερινότητας και στις αγκυλώσεις τω ν συμπεριφορών. Στα διηγήμα τα η ζωή συμπυκνώνεται το πολύ σε δέκα, δεκαπέντε σελίδες, όπου πότε φαίνεται αυστηρή, πότε ανατρε πτική, άλλο τε γεμάτη απογοητεύσεις κι άλλο τε γλυκιά. Στην ποίηση παρατηρείται η λυρική αναδίπλωση της καθημερινότητας με όσες ατυχίες αυτή περικλείει, καθώς και μια συγκρατημένη ειρωνική διάθεση. Τα δο κίμια δεν είναι παρά αυτοβιογραφικά στιγμιότυπα, α λ λά και σχόλια σε διάφορα επίκαιρα καλλιτεχνκά και μη ζητήματα. Η ζωή του πατέρα, το δημιουργικό γράψι μο, ο Τζον Γκάρντνερ, ο συγγραφέας ως δάσκαλος εί ναι ορισμένα θέματα τω ν δοκιμίων του Κάρβερ. Στα αυτοβιογραφικά δοκίμια παρατηρείται απόσταση ανά μεσα στον αφηγητή και τα ηεριγραφόμενα συμβάντα, έτσι ώστε ο αναγνώστης να έχει την αίσθηση ότι δια βάζει ένα φανταστικό κείμενο. Κοφτές, λιτές φράσεις αποτυπώνουν την πραγματικότητα, κυρίως τα στερη μένα -οικονομικά και συναισθηματικά- παιδικά χρόνια στο Όρεγκον και την Πολιτεία της Ουάσινγκτον. Η ε ι κόνα της μητέρας που τιμωρεί τον αλκοολικό πατέρα μπροστά στα μάτια του παιδιού της αφήνει τα ίχνη της στον συναισθηματικό κόσμο του συγγραφέα, κι έτσι δεν είναι καθόλου τυχαίο που πολλοί χαρακτήρες των διηγημάτων, κυρίως όμως οι άντρες, είναι αδύναμοι και παθητικοί. Ενίοτε παρουσιάζονται διχασμένοι και δείχνουν να υποφέρουν από κάποια ενοχή που ποτέ

δεν ομολογούν. Στον κόσμο του Κάρβερ απουσιάζει η κάθαρση και τα προσωπικά αδιέξοδα οδηγούν σχεδόν πάντα τους ήρωες στην καταστροφή. Τα διηγήματα διακρίνονται για το απότομο ξεκίνημά τους καθώς και για το ανατρεπτικό τους τέλος. Αμέ σως, χωρίς περιττές εισαγωγές δίνεται το σκηνικό, α πό το οποίο αναδύονται όλες οι συναισθηματικές συ γκρούσεις, οι αντιπαραθέσεις, οι απογοητεύσεις, οι ενδιαφέροντες χαρακτήρες. Με τη σαφήνεια του λ ό γου αποκτούν σημασία τα αυτονόητα καθώς και τα κα θημερινά επαναλαμβανόμενα γεγονότα. 0 Ρέιμοντ Κάρβερ, ωστόσο, δεν έγραφε χωρίς κάποια «φιλοσοφία» ή αρχή για τη μορφή και το περιεχόμενο του έργου του. Κάθε άλλο μάλιστα. Είχε αποδεχτεί και εφαρμόσει την άποψη του Έζρα Πάουντ, ότι αρετή του γραπτού λόγου είναι η ακρίβεια της διατύπωσης. 0 λόγος μπορεί να έχει, σύμφωνα με τον Κάρβερ, δυ ναμική επίδραση στον αναγνώστη αλλά και αξία, μό νον όταν η φράση είναι τοποθετημένη στη σωστή της θέση ή, όπως είχε διατυπώσει εύστοχα ο Ισαάκ Μπάμπελ στο έξοχο διήγημά του «Γκι ντε Μοπασάν»: «Κα νένα σίδερο δεν μπορεί να εισχωρήσει στην καρδιά με τόση δύναμη όσο μια τελεία που είναι τοποθετημένη σωστά»2. Μα στην ποιότητα του κειμένου σημαντικό ρόλο παίζει η σαφήνεια του λόγου, όπως αυτή εκ φράστηκε από τον Τσέχοφ, τον οποίο θαύμαζε ο Κάρ βερ. Σε μια απλή φράση το υ Ρώσου συγγραφέα: «...και ξαφνικά όλα τού φάνηκαν ξεκάθαρα» διέκρινε σαφήνεια αλλά και υπαινιγμό για αποκάλυψη, αρετές του λόγου που αποδέχτηκε, μα και εφάρμοσε. 0 συγ γραφέας επιλέγει κάθε φορά τις σωστές λέξεις, αυτές που μόνες τους φέρουν το βάρος του επιδιωκόμενου νοήματος, χωρίς επιπλέον εξηγήσεις, αναλύσεις, επι ζήμιες για το ίδιο το έργο λεπτομέρειες. Εάν οι λέξεις χρησιμοποιηθούν σωστά, αποδίδουν καίρια τις απο χρώσεις τω ν συναισθημάτων ή των σκέψεων. 0 Κάρβερ πέτυχε να πρωτοτυπήσει, γιατί δεν μιμήθηκε ά λλους συγγραφείς - ο ίδιος μιλούσε για επιδρά σεις που δέχτηκε-, αλλά πειραματίστηκε σ' ένα και νούριο είδος αφομοιώνοντας με επιτυχία τον κοφτό παρατακτικό λόγο του Έ. Χέμινγουεϊ, τον οποίο προώ θησε ακόμα πιο πολύ, και εξέφ ρασε έναν σκληρό α δυσώπητο κόσμο. Τον κόσμο του. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνά κανείς ότι στο ιδιότυπο αυτό έργο ο ανθρώπινος παράγων παίζει πρωταγωνι στικό ρόλο· οι τόποι είναι γεμάτοι από την ανθρώπινη παρουσία, τον πόνο και την απόγνωση. Ενδεικτικό ό λων αυτών είναι το απόσπασμα από το διήγημα «Ψέ μα»3: «...Στάθηκα σ το π αράθυρο και κοίτα ξα κάτω προς τα αυτοκίνητα που κινούνταν αργά. Εάν σήκωνα

τα μάτια μου, θα έβλεπα την αντανάκλαση της γυναί κας μου στο παράθυρο. Μονολογούσα ότι είμαι ανοι χτόμ υαλος άνθρωπος. Θα το ξεπεράσω. Άρχισα να σκέφτομαι τη γυναίκα μου, την κοινή μας ζωή, την α λήθεια εναντίον του αποκυήματος της φαντασίας, την ειλικρίνεια κατά το υ ψέματος, τη ν ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα...». Αυτός ο «σκληρός», αλλά και τρυφερός συνάμα, συγ γραφέας μόλις προς το τέλο ς του βίου του έγινε απο δεκτός από το αναγνωστικό κοινό, που αναζητούσε κάθαρση και αίσιο τέ λ ο ς στις «ιστορίες του». Στα τ ε λευταία δημιουργικά του χρόνια του συμπαραστάθηκε η δεύτερη γυναίκα του, η Τες Γκάλαχερ, η οποία τον βοήθησε να αντιμετωπίσει με επιτυχία το ν αλκοολι σμό του. □ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ α) ΠεΖονοαΦία Will you please be quiet, please? IΠαρακαλώ θα ησυχάσετε, επιτέλους;] What we talk about when we talk about love [Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Για τι πράγμα μιλάμε, όταν μιλάμε για αγάπη. Μτφρ. Γιάννης Τζώρτζης, εκδόσεις «Απόπειρα», Αθήνα, 19931. Cathedral [Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Καθεδρικός Ναός. Μτφρ. Βασίλης Δερμών, εκδόσεις «Οδυσσέας», Αθήνα, 19921 Elephant [Ελέφαντας1 Where I'm calling from ΙΑπό πού τηλεφωνώ1 Short Cuts [Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Στιγμιότυ πα. Μτφρ. Γιάννης Τζώρτζης - Γιάννης Ανδρέου, εκδόσεις «Απόπειρα», Αθήνα, 19941 β) Ποίηση In a marine light ΙΙε γαλάζιο φως1 A new path to the Waterfall ΙΝέο μονοπάτι για τον Καταρρά κτη1 γ) Δοκίμια. Ποίηση. Διηνήυατα No heroics, please ΙΧωρίς στόμφο, παρακαλώ1 Fires [Φωτιές]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Οι μεταφράσεις όλων τω ν αποσπασμάτων είναι τη ς Χρύσας Σπυροπούλου 2. Το συγκεκριμένο διήγημα περιλαμβάνεται στη συλλογή Στο υπόγειο ο ε μετάφρασ η Σπύρου Τσακνιά, εκδόσ εις «Στιγμή», Αθήνα, 1988. 3. Το διήγημα «Ψέμα» ανήκει στη συλλογή Φωτιές. Σε μετά φραση Χ.Σ. δημοσιεύεται στο περιοδικό «Νέα Εστία», τε ύ χος 1728, Νοέμβριος 2000.

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ: ΠΑΤΡΙΣΙΑ ΧΑΪΣΜΙΘ

tnifiikia: ΗΜΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

Ντ ίζ ι Γ κιλ έ ο πι : ο θρύλος τ η ς Bop J a z z | » χαν στα μέσα της δεκαετίας του ■ ■ '40 όταν συντελέστηκε μία μεγά■ δη αλλαγή στην τζαζ: από το χο ρευτικό και περισσότερο μελωδικό «σουίν γκ» και το «μπούγκι-γούγκι» πέρασε στο πιο άναρχο κι έντονα ρυθμικό «μπι-μποπ» και α πό τις θρυλικές, μεγάλες μπάντες του Ντιουκ Έλινγκτον, του Καμπ Κάλογουεϊ, του Κάουντ Μπέισι, του Μπένι Γκούντμαν και τό σων άλλων στα μικρά σχήματα των τεσσάρων-πέντε μουσικών, κύριο μέλημα των ο ποίων δεν ήταν πλέον να διασκεδάσουν τους θαμώνες, αλλά να αναπτύξουν τους μουσικούς αυτοσχεδιασμούς τους (ωστό σο, δύο σημαντικές φ ιγο ύρ ες τω ν Big Bands, ο Τζιν Κρούπα και ο Λάιονελ Χάμπτον, ηχογράφησαν εξαιρετικά «μποπ» κομ μάτια). Οι ξέφρενοι, ιλιγγιώδεις ρυθμοί του «μπι-μποπ» έθεσαν τις βάσεις για τη σύγ χρονη τζαζ, για την «κουλ» και τη «φρι» τζαζ της δεκαετίας του '50 και του '60, επο χή που μεσουράνησαν μορφές όπως οι Τσαρλς Μίνγκους, Μάιλς Ντέιβις, Τζον Κόλτρεϊν, Τελόνιους Μονκ, Τσετ Μπέικερ, Ορνέτ Κόλμαν, Ντέιβ Μπρούμπεκ, Τζέρι Μάλιγκαν, Όσκαρ Πίτερσον κ.ά., μέχρι τη σημερινή «άσιντ» και την «έθνικ» τζαζ. Αυτήν ακριβώς τη συναρπαστική ιστορία μάς διηγείται ο Άλιν Σίπτον (Alyn Shipton) μέοα από τη βιογραφία του Ντίζι Γκιλέσπι, μία από τις ηγετικές μορφές της «μπιμποπ» τζαζ. Πρόκειται για το Groovin' High. The life o f Dizzy Gillespie (Oxford University Press, σελ. 422). Ξεκινώντας από μία κωμόπολη της Νότιας Καρολίνα, ο Γκιλέσπι εγκαταστάθηκε το 1957 στη Νέα Υόρκη. Παίζοντας στην ορχήστρα του Κα μπ Κάλογουεϊ, ο Γκιλέσπι περίμενε να φύγει ο πολύς κόσμος και αργά τις νύχτες αυ τοσχέδιαζε μαζί με μερικούς, άγνωστους τότε, μουσικούς που αργότερα θα άφη ναν εποχή: τον Κένι Κλαρκ, τον Τελόνιους Μονκ, τον Μπαντ Πάουελ, τον Κόλμαν Χόκινς, τον Μπίλι Έκσταιν, τη Σάρα Βον και τον τραγικό σαξοφωνίστα Τσάρλι Πάρκερ, που πέθανε πρόωρα το 1955. Ειδικά μαζί με τον τελευταίο, ο Γκιλέσπι θα συμβάλει τα μέγιστα στην τόσο σημαντική αυτή αλλαγή στην ιστορία της τζαζ. Δυστυχώς, η χρυσή εποχή του ίδιου του Γκιλέσπι έφτασε στη δύση της κάπως πρό ωρα, στις αρχές της δεκαετίας του '60. Η συνέχειά του δεν ήταν ανάλογη, όχι τόσο σε φήμη όσο σε ουσία. Ο Γκιλέσπι ακολούθησε τα βήματα του Άρμστρονγκ, ο οποί ος έκανε τις μεγάλες του ηχογραφήσεις κατά τις δεκαετίες του '20 και του '50 και στη συνέχεια επαναπαύτηκε στις δάφνες του, επαναλαμβάνοντας τον εαυτό του. Ανάλογα, ο Γκιλέσπι μετατράπηκε σ' έναν εξαίρετο, κατά τα άλλα, διασκεδαστή, κά τι που, ευτυχώς, δεν συνέβη με έναν άλλο κορυφαίο της τζαζ, τον «αθόρυβο» Μάιλς Ντέιβις -και πιθανώς να μην συνέβαινε στον μεγάλο Τσάρλι Πάρκερ. Αλλά αυτό είναι κάτι που δεν θα μάθουμε ποτέ. □

Ο πρώτος ατζέντης των Rolling Stones t toned» τιτλοφορείται n αυτοβιογραφία του ανθρώ| που που λάνσαρε πρώτος τους Ρόλινγκ Στόουνς στο * στερέωμα της βρετανικής ροκ κατά τη δεκαετία του '60. Το όνομα αυτού: Άντριου Λουγκ Όλντχαμ (Andrew Loog Oldham). 0 τίτλ ο ς του βιβλίου του (κυκλοφορεί από το ν οίκο Seeker and Warburg, σελ. 374) δεν μεταφράζεται εύκολα στα ελληνικά: η μετοχή stoned παραπέμπει βέβαια στη δεύτερη λ έ ξη του ονόματος του θρυλικού συγκροτήματος- την ίδια στιγμή όμως, σε απλά ελληνικά σημαίνει «μαστουρωμένος» -έμμεση, αν και σαφής, αναφ ορά στη χρήση ουσιώ ν που έκ α ν ε ο Όλντχαμ. Όχι τόσ ο γνω σ τό ς όσο ο α τζ έ ν τη ς τω ν Beatles, Μηράιαν Έπσταϊν, ο Όλντχαμ καταγράφει στο βιβλίο του μία ολόκληρη ε ποχή: από τα μέσα της δεκαετίας του '50, τον Τζέιμς Ντιν και τον Επαναστάτη χωρίς αιτία, την άνθιση του ροκ εν ρολ, το γαλλικό «νέο κύμα» στο σινεμά στις αρχές της δεκαετίας του '60 και, βέ βαια, την άνθιση της βρετανικής ροκ το 1963, όταν τα «Σκαθάρια» έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση με το «Twist and Shout», φο ρώντας ακόμα δερμάτινα τζάκετ, τζιν και μπότες, στα πρότυπα τού Αμερικα νού «ροκαμπίλι» Τζιν Βίνσεντ. (Όποιος έχει δει το σχετικό «βίντεο», θα έχει σί γουρα παρατηρήσει πόσο αλλόκοτοι δείχνουν οι Μπιτλς με αυτά ταίρούχα και πόσο καίρια ήταν η απόφαση του Έπσταϊν να τους «ντύσει» με γραβάτα και κο στούμι). 0 Όλντχαμ απέκτησε από νωρίς στη ζωή του συναίσθηση Ιτου τι ση μαίνει να ξεχωρίζεις σ' αυτήν την «κοινωνία του θεάματος», πόσο άημαντικό ρόλο παίζει η εικόνα και το στιλ όχι μόνο ατο ντύσιμο ή το χτένισμα αλλά στη συμπεριφορά γενικότερα. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τον Έπσταϊν, ώθησε τους Στόουνς προς ένα πιο άγριο, γεμάτο σεξουαλικά υπονοούμενα, ύφος, διαι σθανόμενος κυρίως τη σεξουαλικότητα που απέπνεε ο χαρισματικό^ Τζάγκερ. Επίσης, αν ο Έπσταϊν ήταν ένας εκλεπτυσμένος, καλλιεργημένος άστός που προσπαθούσε εναγώνια να αποκρύψει την ομοφυλοφιλία του, ο Όπντχαμ ή ταν το παραδοσιακό «κακό παιδί» που δεν έκρυψε ποτέ την αδυναμία του στις ναρκωτικές ουσίες. Καθώς η φήμη του μεγάλωνε, τόσο μεγάλωνε και η ανασφάλειά του. Κι όσο αυξανόταν η ανασφάλειά του, άλλο τόσο βυθιζόταν στην κοκαΐνη και την κατάθλιψη. Η απέχθειά του στην καθημερινότητα και η μανία του να νιώσει ότι είναι ένας ήρωας κινηματογραφικής ταινίας, τον ώθησε ακό μα περισσότερο στην αυτοκαταστροφή και, τελικώ ς, σ' έναν τρόπο ζωής, στον οποίο μπορεί κάλλιστα να σε οδηγήσει και η πιο ρουτινιάρικη Καθημερι νότητα: τη μιζέρια. Βέβαια, αυτός είναι ο πρώτος τόμος της ιστορίας του. Σύντομα θα Ακολουθή σει και δεύτερος -μολονότι ο πρώτος αυτός τόμος παρουσιάζει ενδιαφέρον κυρίως λόγω τω ν εκτενών αναφορών του στα swinging sixties και [τους Στό ουνς. Θα ισχύει άραγε το ίδιο και για τον δεύτερο; □

Γιάννης Ρεμούνδος

Λογοτεχνία από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΑΥΣΣΕΑΣ

ΔΥΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ Οικογενειακά βάσανα, δολοφονικές προσωπικές σχέσεις, υπαρξιακές αγωνίες, διεστραμμένοι έρωτες, ιδιοτέλεια και αλκοολισμός χτίζουν το μικρό τους κόσμο στα νεόκτιστα των δυτικών συνοικιών, οι οποίες δ εν αποτελούν απλώς ένα γεωγραφικό όρο, αλλά ένα υπόγειο τούνελ που συνδέει με μυστήριο τρόπο το παρελθόν με το μέλλον.

Χρήστος Χρυσόπουλος 0 ΜΑΝΙΚΙΟΥΡΙΣΤΑΣ

0 μανικιουρίστας

Έ νας μοναχικός άνδρας, ένα ς μονομανής, χτίζει γύρω του ένα παραισθητικό, ερμητικό σύμπαν. Λατρεύει τα χέρια. Θα βρει μοιραίο σύντροφο στο πρόσωπο ενός εξίσου μοναχικού νεαρού από εκείνους που στερούνται την ακοή και την καθαρή ομιλία, μα μιλούν με τα χέρια. Μια σκοτεινή νουβέλα που εξερευνά έναν παράξενο κόσμο έμμονων ιδεών και φετιχιστικών απολαύσεων. Μια ιστορία σχεδόν τρομαχτική.

Μαρία Χατζημπαγιαντέρη 0TEM P0RA ,0 MORES ή Ή ΕΙΔΕ Η ΑΣΠΡΗ ΓΑΤΑ Άβυδος, Χαλκιδική. Έ νας διπλός φόνος, με μόνο αυτόπτη μάρτυρα μια άσπρη γάτα. Ο «θεός», ήτοι ο Αστυνομικός Διευθυντής Βορείου Ελλάδος, σύσσωμη η Αστυνομική Διεύθυνση Πολυγύρου, ο έλληνας υπουργός Δημόσιας Τάξης, ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών πασχίζουν για τη λύση του μυστηρίου που θα έρθει, λίγο πικρή, με εύθυμη ωστόσο διάθεση, και πάντως όχι πικρότερη από την πραγματικότητα.

Ρόουζ Τριμέιν

Ο δεκατριάχρονος Λούις ερωτεύεται τη συγγραφέα μεσαιωνικών «ροζ» ρομάντζων Βαλεντίνο Γκαβρίλ. Η αγωνιώδης προσπάθειά του να της φανερώσει τον έρωτά του μένει μετέωρη, όταν η Βαλεντίνο εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Δ εν του μένει ma παρά να λύσει το μυστήριο και να κερδίσει την καρδιά της.

Στέρλινγκ Λ όρενς ΜΟΝΤΕΝΕΓΚΡΟ

I Σ τέρλινγκ Λ όρενς

Ο βρετανός Όμπερον Χάργουελ, φτάνει στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στο Μαυροβούνιο για να εργαστεί για τα συμφέροντα ενός αδίστακτου πολιτικού. Αποστολή του η καταγραφή της έντασης ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Ο Όμπερον γνωρίζεται με την οικογένεια του Ντανίλο Πεκότσεβιτς και ερωτεύεται τη γυναίκα του. Σταδιακά εμπλέκεται στη δίνη του φαύλου κύκλου του εθνικισμού.

Λούις Νόρνταν ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΣΤΡΑΠΗΣ Ο δωδεκάχρονος Ληρόυ προσπαθεί να καταλάβει το κορμί του και τους γύρω του, ενώ βροντές κι αστραπές μοιάζουν να τον σημαδεύουν. Κάποτε τον πετυχαίνουν. Και καθώς συνέρχεται από το χτύπημα της φύσης, συνειδητοποιεί τις ομοιότητες της ουράνιας εκκένωσης με το συναισθηματικό φορτίο που κουβαλάει ο ίδιος.

2 < §

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - 105 64 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 32.12.111 http://www.vivliopolis.gr - e-mail: odisseas@otenet.gr

ΤΟ ΑΚΡΙΒΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΉΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΟΥ

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

Το αγόρι που

έβτα πλοία να περνούν

Αυτό το αφήγημα του Ορχάν Παμούκ -γνω οτού οτο ελληνικό κοινό από τα μυθιοτορήματα Μαύρο βιβλίο και Η καινούρια ζωή (Ω κεανίδα)δημοοιεύτηκε οτα αγγλικά το 1998 οτο ανοιξιάτικο τεύχος του περιοδικού «Granta» (αρ. 61). Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό κείμενο όπου ο ουγγραφέας αναπολεί την παιδική και νεανική του ηλικία, όταν παρατηρούοε συνεπαρμένος τα πλοία που διέπλεαν τον Βόαπορο. Το αφήγημα του 0. Παμούκ, μαζί με την αναλυτική βιβλιογραφία της Βαλκανικής λογοτεχνίας οτα ελληνικά, που δημοοιεύεται αμέοως μετά οτο παρόν τεύχος, αποτελεί έναν «επίλογο» στο αφιέρωμα του «διαβάζω» οτη σύγχρονη λογοτεχνία των Βαλκανίων με τίτλο: «Εδώ είναι Βαλκάνια...». (αρ. 402, Δεκέμβριος 1999) Ευχαριστούμε θερμά το συγγραφέα που μας έδωσε την άδεια να αναδημοσιεύσουμε το «Αγόρι που έβλεπε τα πλοία να περνούν».

τα τελευταία τριάντα χρόνια παρατηρώ τα ηλοία που περνούν τον Βόσπορο. Ρουμανικά τάνκερ, σο βιετικά κρουαζιερόπλοια, μικρά ψαράδικα από το Τραμπζόν, βουλγαρικά επιβατηγό, τουρκικά πλοία της «Μαριτάιμ» που εκτελούν το δρομολόγιο της Μαύρης θάλασσας, σοβιετικά μετεωρολογικά σκά φη που πραγματοποιούν έρευνες, ιταλικά υπερατλαντικά, φορτηγά που μεταφέρουν κάρβουνο, κακοσυντηρημένα και σκουριασμένα ακτοπλοϊκά νηολογημένα στη Βάρνα, σκοτεινά πλοία με άγνω στες σημαίες και λιμάνια προέλευσης. Δεν κρατάω λογαριασμό για όλη τη θαλάσοια κυκλοφορία. Δεν δίνω ιδιαίτερη σημασία στα θαλάσσια λεωφορεία που πάνε μπψος πίσω στον Βόοπορο μεταφέροντας υπαλλήλους στις δουλειές τους και νοικοκυρές στην αγορά: αγνοώ τα φέριμποτ στα οποία ζαλισμένοι επιβάτες καπνίζουν και πίνουν τσάι από το ένα μέρος της Κωνσταντινούπολης στο άλλο· και τα αμερικανικά κρουαζιερόπλοια της γραμμής γεμάτα ανήσυχους τουρίστες που ταξιδεύουν για να ρίξουν μια γρήγορη, επιφυλακτική ματιά στη Μαύρη θάλασσα. Δεν μπορώ να σας πω με βεβαιότητα γιατί παρατηρώ μερικά πλοία ενώ άλλα τα αγνοώ. Το μόνο που ξέρω είναι ότι άρχισα να παρατηρώ τα πλοία στις αρχές της δεκαετίας του '60, όταν οι γονείς μου κι εγώ ζούσαμε σ' ένα μικρό διαμέρισμα στο Τζιχανγκίρ το οποίο έβλεπε οτη θάλασσα. Ήμουν οτην τε λευταία τάξη του δημοτικού: θα πρέπει να ήμουν έντεκα χρονώ. Μία φορά το μήνα, πριν πάω στο κρεβάτι, συνήθιζα να βάζω το ξυπνητήρι να χτυπήσει κάμποσες ώρες πριν από το ξημέρωμα, όταν ακόμα ήταν σκοτεινά και ήσυχα. Δεν ήμουν ακόμα ικανός να ανάψω τη σόμπα που την είχαν σβήσει για τη νύχτα και χωνόμουν μέσα στο ελεύθερο κρεβάτι στο άδειο δωμάτιο, όπου συνήθως έμεναν οι υπηρέτριες κι όπου, μέσα στη χειμωνιάτικη σκοτεινιά, προσπαθούσα να μην τρέμω αηό το κρύο. Με το τουρκικό σχολικό μου βιβλίο στο χέρι, επαναλάμβανα με μανία το ποίημα που είχαμε να απομνη μονεύσουμε πριν πάμε σχολείο. Σημαία, ω δοξασμένη σημαία. Κυματίζεις στον ουρανό! Όποιος έχει ποτέ να συγκροτήσει κάτι από μνήμης γνωρίζει καλά ότι όταν είμαστε απασχολημένοι με το να χαράξουμε λέξεις στο μυαλό μας, να απομνημονεύσουμε ένα κείμενο, μία προσευχή ή ένα ποίημα, προσέχουμε ελάχιστα τι βλέπουμε μπροστά μας. Ενώ «παπαγαλίζουμε», τα μάτια μας χα ζεύουν τον κόσμο σαν να ήταν αποκλειστικά για τη δική τους ευχαρίστηση, ανεξάρτητα από το μυα λό μας. Σ' εκείνα τα σκοτεινά χειμωνιάτικα πρωινά, τρέμοντας από το κρύο και προσπαθώντας να α πομνημονεύσω ποιήματα, κοίταζα έξω από το δωμάτιο μέσα στο σκοτάδι όπου ο Βόσπορος μόλις που ήταν ορατός. Παρά το ότι συνήθως μπορούσες να δεις το νερό πέρα από τις στέγες και τις καπνοδόχους παλιών ξύλινων σηιτιών και πίσω από τους μιναρέδες του μωσαϊκού του Τζιχανγκίρ, εκείνη την ώρα έμοιαζε θεοσκότεινο, ήταν πολύ νωρίς ακόμα και για τα φέριμποτ που φώτιζαν το νερό με τους προβολείς τους. Μερικές φορές το σαν πίσσα σκοτάδι εξαφανιζόταν από τα φώτα των γερανών που λειτουρ γούσαν στην αποβάθρα κατά μήκος του νερού στην ασιατική ακτή στο Χαϊνταρπασά, από τα φώτα των φορτηγών πλοίων που έπλεαν ήσυχα, από ένα μοναχικό ταχύπλοο, ή από το χλομό φως του φεγγαριού. Κυρίως όμως, η θάλασσα παρέμενε σκοτεινή και μυστηριώδης. Ακόμα κι όταν τα διαμε ρίσματα και τα κυπαρίσσια των νεκροταφείων της ασιατικής ακτής έπαιρναν να φαίνονται, πολύ πριν ο ήλιος σναδυθεί πίσω από τους λόφους, ο Βόσπορος ήταν ακόμα κατάμαυρος. Συχνά, όταν το κε φάλι μου ήταν απασχολημένο με μυστήρια παιχνίδια απομνημόνευσης, επαναλαμβάνοντας και απομνημονεύοντας, τα μάτια μου καρφώνονταν πάνω σε κάτι που έπλεε αργά ενάντια στο ρεύμα. Πα ρόλο που δεν έδινα σημασία στο τι παρακολουθούσα, τα μάτια μου ακολουθούσαν το αντικείμενο από συνήθεια, λες και το σκάφος είχε την άδεια να περάσει αφού προηγουμένως είχα επιβεβαιώσει ότι εηρόκειτο για κάτι συνηθισμένο, ένα δρομολόγιο ρουτίνας: α, ναι, είναι φορτηγό- ένα σκοτεινό

ψαράδικο· ναι, να και το θαλάσσιο λεωφορείο που μεταφέρει την πρώτη φουρνιά από επιβάτες στην Ασία- και, ναι, ένα σοβιετικό ακτοπλοϊκό που κατευθύνεται σε κάποιο απόμερο λιμάνι. Ένα τέτοιο πρωινό, τυλιγμένος κάτω από το πάπλωμα απομνημόνευα το ποίημα όταν, απρόσμενα, γούρλωσα τα μάτια μου από θαυμασμό για κάτι που δεν είχα ξαναδεί. θυμάμαι ότι ήμουν αποσβο λωμένος, έχοντας διαγράψει από τη μνήμη μου το βιβλίο που κρατούσα στα χέρια μου. Ήταν σαν έ να γιγάντιο όχημα που αναδυόταν μέσα από το νερό, ο όγκος του ολοένα και να μεγαλώνει καθώς πλησίαζε. Ένα τεράστιο κινούμενο φρούριο που έπλεε μέσα από την ομίχλη και το σκοτάδι σαν από ένα βιβλίο με διηγήματα. Ένα σοβιετικό πολεμικό! Οι μηχανές ήταν σχεδόν σβηστές, αλλά ακόμη κι έτσι, το ήσυχο μουρμουρητό τους ηροκαλούσε ένα ανεπαίσθητο τρέμουλο σε όλο μας το σπίτι. Τα πατζούρια και τα ξύλινα πατώματα έτριζαν, οι τσιμπίδες για τη φωτιά στη σόμπα, τα κουζινικά και τα κατσαρόλια στην κουζίνα κουδούνιζαν. Ώστε λοιπόν, η φήμη ότι βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη ήταν αλήθεια τελικά! Σοβιετικά πολεμικά όντως περνούσαν τον Βόσπορο τη νύχτα. Για λίγο κυριεύτηκα από την αίσθηση ότι ήμουν ο μοναδικός που είχε γίνει μάρτυρας της οπτασίας. Ήμουν βέβαιος ότι αυτό το τρομακτικό σοβιετικό πλοίο βρισκόταν σε κάποια σκοτεινή αποστολή. Εξαρτιόταν από μένα να ξυπνήσω την Κωνσταντινούπολη και να προειδοποιήσω τον κόσμο! Μου θύ μισε τις παιδικές περιπετειώδεις ιστορίες, που είχαν ήρωες παιδιά τα οποία ξεσήκωναν τις κοιμισμέ νες πόλεις για να τις σώσουν από πλημμύρες, πυρκαγιές ή εχθρικές εισβολές. Την ίδια στιγμή όμως δεν είχα καμία πρόθεση ν' αφήσω το πάπλωμά μου που είχα ζεστάνει με τόση δυσκολία. Ανησυχούσα. Αλλά βγήκα από το δίλημμα κάνοντας κάτι που μου έγινε συνήθεια από τότε: Αποτύπω να στη μνήμη μου κάθε περαστικό σοβιετικό πλοίο με την προσοχή ενός παιδιού που προσπαθεί να απομνημονεύσει ένα κείμενο. Όπως ακριβώς οι θρυλικοί Αμερικανοί πράκτορες που λέγεται ότι φωτο γράφιζαν τα κομουνιστικά πλοία που περνούσαν από τον Βόσπορο, κατέγραφα στο μυαλό μου τα ιδι αίτερα χαρακτηριστικά των πλοίων αυτών. Καταγράφοντας ένα πολεμικό πλοίο στο μυαλό μου φα νταζόμουν ότι μπορούσα να το κάνω να είναι οικείο. Είχα την πεποίθηση ότι οτιδήποτε μη αναγνωρίσι μο, οτιδήποτε δεν είχε καταγραφεί, ήταν ο ηροάγγελος κάποιας καταστροφής. Έτσι, άρχισα να σημει ώνω όχι μόνον το σοβιετικό ναυτικό αλλά και όλα τα άλλα θαλάσσια οχήματα που «άξιζαν προσοχής», σε μία προσπάθεια να έχω τον κόσμο υπό την επίβλεψή μου. Από τις πρώτες τάξεις στο σχολείο μάς μάθαιναν ότι ο Βόσπορος ήταν το κλειδί στην κυριαρχία του κόσμου, κι αυτός ήταν ο λόγος για τον ο ποίο τόσες πολλές δυνάμεις, ειδικά οι Ρώσοι, προσπαθούσαν πάντοτε να καταλάβουν τα όμορφα Στενά μας. Αρχισα να παρατηρώ τη θαλάσσια κυκλοφορία έξω από το παράθυρό μου, όχι μόνο για να κατευνάσω τις δικές μου ανησυχίες, αλλά και για την παγκόσμια τάξη και ειρήνη. Περισσότερο από τριάντα χρόνια αργότερα, ο Βόσπορος παραμένει το γεωγραφικό μου κέντρο της ευτυχίας και της καταστροφής. Νιώθω ότι πρέπει να βρίσκομαι κοντά του. 'Οταν έχω να πάω μακριά, πάντα επιστρέφω όσο πιο γρήγορα μπορώ, για να φυλάξω σκοπός πάνω από το κανάλι. Εξασφαλίζω πάντα ότι θα ζω σ' ένα λόφο με θέα τον Βόσπορο, έστω και από απόσταση και ανάμεσα σε θόλους, ψηλά κτήρια με γραφεία και διαμερίσματα, και απότομους βράχους. Όπως και στους άλλους Κωνσταντινουπολίτες, μου αρέσει κι εμένα να κοιτώ έξω από το παράθυρο και να παρατηρώ τους δρό μους και να προσέχω ίσως ένα αμερικανικής προέλευσης αυτοκίνητο ή ένα κοριτσάκι με κορδέλες στο δρόμο που πάει ν' αγοράσει ψωμί από το φούρνο ή ένα λευκό άλογο που τραβάει ένα κάρο με πραμάτειες. Κοιτάζουμε στο δρόμο λόγω αφηρημάδας. Κοπάζουμε ακόμα πιο πέρα, στο νερό, για κάτι μεγαλύτερο, για να σιγουρευτούμε ότι όλα στον κόσμο είναι εντάξει. Η θέα, ανεξαρτήτως από στασης, αποκτά ένα πνευματικό νόημα. Το παράθυρο που βλέπει στον Βόσπορο μετατρέηεται σ' έ να ιερό (μιχράμη στα τέμενη, τεβά στις συναγωγές)· οι καρέκλες, οι καναπέδες και οι τραπεζαρίες εί ναι όλα έτσι τοποθετημένα ώστε να βλέπουν προς τη θάλασσα. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλές χι λιάδες άπληστα παράθυρα κατασκοπεύουν το ένα το άλλο. Τα παράθυρα στα πλοία παρατηρούν την Κωνσταντινούπολη, ενώ τα παράθυρα στις ακτές παρατηρούν τα πλοία.

'Οχαν τελικά αποκάλυψα σε άλλους Κωνσταντινουπολίτες το τριάντα τριών χρόνων μυστικό μου, κα τάλαβα ότι δεν ήμουν μόνος στο να παρακολουθώ πλοία καθώς και στην αγωνία που συνόδευε τη δραστηριότητα αυτή. Αρκετοί από αυτούς μοιράζονταν το ίδιο μυστικό μαζί μου. Αρκετοί από αυτούς μάλιστα συνεχίζουν να κοιτούν έξω από το παράθυρο, να προσέχουν τα πλοία στον Βόσπορο μέρα με τη μέρα, σε μία προσπάθεια να καταλάβουν αν παραμόνευαν μεγάλες ανατροπές, καταστροφές και θάνατοι. Πίσω από την τάση να προσέχει κανείς τη θαλάσσια κυκλοφορία στον Βόσπορο υπάρχει, Φυσικά, ο Φόβος και η ευχαρίστηση -και ο ευχάριστος φόβος- ότι αυτό το στενό, σκοτεινό και γοργά κινούμενο σώμα νερού έχει πράγματα να μας προσφέρει. Η καταστροφή είναι η αληθινή κατάσταση ύπαρξης- η χαρά είναι η απουσία καταστροφής- επιτρέψτε μου λοιπόν να αρχίσω με καταστροφές. Ήμουν μόλις οχτώ και δεν είχα αρχίσει ακόμα να προσέχω τη θαλάσσια κυκλοφορία, όταν μία νύχτα ακούστηκε μια μεγάλη έκρηξη και σκοτεινός καπνός κάλυ ψε τον αστρόφωτο ουρανό- προφανώς, δύο τάνκερ που μετέφεραν πετρέλαιο συγκρούστηκαν στα μισά του Βόσπορου. Λίγο αργότερα, ένας οικογενειακός φίλος τηλεφώνησε για να μας ανακοινώσει ότι αποθήκες με δεξαμενές πετρελαίου στην περιοχή είχαν επίσης ανατιναχτεί και ότι ο Βόσπορος Φλεγόταν. Όπως τυχαίνει με μεγάλες Φωτιές, κάποιος στο σπίτι είχε δει τις φλόγες και τον καπνό, ύ στερα άκουσε κάποια ή κάποιες λανθασμένες φήμες και, παρά την αντίδραση από θείες και μανά δες, λίγοι από μας μπορούσαν ν' αντισταθούν στο να πάμε να δούμε τι συμβαίνει. 0 θείος μου μας ξύπνησε γρήγορα και μας φόρτωσε στο αμάξι του και μας πήγε στους λόφους της Ταραμπάια. θυμάμαι τον ενθουσιασμό και την απογοήτευση, βλέποντας τα οδοφράγματα της αστυ νομίας στην περιοχή όπου ένα μεγάλο ξενοδοχείο είχε χτιστεί στην παραλία. Έτυχε την επομένη στο σχολείο να νιώσω μεγάλη ζήλια ακούγοντας από ένα συμμαθητή μου ότι του είχαν επιτρέψει να περάσει τα οδοφράγματα, χάρη στον πατέρα του, που είχε δείξει την κάρτα του βροντοφωνάζοντας: «Τύπος!» Εκείνη τη νύχτα, το φθινόπωρο του 1960, ώρες πριν το χάραμα, παρακολουθούσα τον Βόσπορο να φλέγεται με μεγάλη ευτυχία, ανάμεσα σ' ένα πλήθος αηό περίεργους Κωνσταντινουηολίτες που παρακολουθούσαν τη φωτιά με τις πιτζάμες και τα νυχτικά τους ή με παντελόνια που τα είχαν πρόχειρα φορέσει, με παντόφλες, μωρά στην αγκαλιά, σακούλες και σάκους στα χέρια. Πολλά χρόνια αργότερα, σε άλλες μεγαλειώδεις πυρκαγιές στον Βόσπορο που είχαν σχέση με πα ραθαλάσσια μέγαρα, βάρκες και τη θάλασσα την ίδια, παρατηρούσα όλων των ειδών τους ψαράδες να εμφανίζονται από το πουθενά και να χώνονται μέσα στο πλήθος για να δουλέψουν, να πουλάνε ζαχαρωτά, κουλούρια με τραγανό σουσάμι, τα σίμιτς, εμφιαλωμένο νερό ή ψημένα σπόρια από κο λοκύθα. Όπως αποδείχτηκε, ένα γιουγκοσλαβικό τάνκερ που ονομαζόταν «Πήτερ Ζοράνιτς» (σύμφωνα με τις εφημερίδες ταξίδευε εκτός πορείας μέσα από τα Στενά μεταφέροντας 11.000 τόνους πετρέλαιο και 10.000 τόνους βενζίνη, που είχε φορτώσει στο σοβιετικό λιμάνι της Τουάπς) είχε συγκρουστεί με έ να ελληνικό πετρελαιοφόρο που το έλεγαν «Παγκόσμια Αρμονία», που πήγαινε στην ΕΣΣΔ. Μέσα σε δύο λεπτά, το πετρέλαιο που χυνόταν από το γιουγκοσλαβικό τάνκερ άρπαξε φωτιά με μία έκρηξη που ακούστηκε σε ολόκληρη την Κωνσταντινούπολη. Τα πληρώματα και στα δύο πλοία κάηκαν ζω ντανά μέσα σε λίγες στιγμές ακόμα και ενώ προσπαθούσαν να εγκαταλείψουντα πλοία- δίχως κανέναν στο πηδάλιο, και τα δύο πλοία πήγαιναν αηό δω κι από κεί ανεξέλεγκτα, παρασυρμένα προς κά θε κατεύθυνση από τα βαριά και ισχυρά ρεύματα και τις δίνες του Βόσπορου, μετατρεπόμενα σε εκρηγνυόμενες μπάλες φωτιάς που απειλούσαν τα προάστια και στις δύο ακτές, τους κήπους με το τσάι του Εμιγκράν, τα μέγαρα στο ΓιένικοΤ, την περιοχή της Κανλίκα, τις δεξαμενές πετρελαίου και βενζίνης στο Κουμπουκλού και τις παραλίες του Μηεϊκόζ όπου βρίσκονταν το ένα πίσω από το άλλο τα παλιά, φθαρμένα από το καιρό, ξύλινα σπίτια. Σε όποια ακτή παρασύρονταν τα δύο φλέγόμενα τάνκερ, οι άνθρωποι εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και, μεταφέροντας τα παπλώματά τους και τα παιδιά τους, προσπαθούσαν ν' απομακρυνθούν από

xn θάλασσα. To γιουγκοσλαβικό τάνκερ περιπλανήθηκε προς χην ευρωπαϊκή πλευρό και προσέκρουσε σχο επιβαχηγό πλοίο «Ταρσός», που σύνχομα έπιασε κι αυχό φωχιά, 'Οχαν χα φλέγόμενα πλοία πλησίασαν χο Μπεϊκόζ, οι άνθρωποι άρχισαν να σκαρφαλώνουν σχους βράχους και σχους λόφους πέρα από χους βράχους. Η θάλασσα άσχραφχε και χο νερό είχε ένα ένχονο κίτρινο χρώμα. Τα πλοία είχαν μεχαχραπεί σε μεχαλλικές μάζες από χην κόλαση· χα φουγάρα, χα καχάρχια, η γέφυρα χου κα πετάνιου, είχαν λιώσει και καχαρρεύσει, 0 ουρανός είχε πάρει ένα κόκκινο χρώμα που έμοιαζε να έρχεχαι από χα σπλάχνα χων πλοίων. Εκρήξεις ακούγονχαν σε διαλείμμαχα, και λεπχά κομμάχια από σί δερο που είχαν χο μέγεθος κουβέρχας έπεφχαν σχη θάλασσα σαν καιόμενες κόλλες χαρχί- κραυγές και κλάμαχα έρχονχαν από χους λόφους και χις παραλίες· χο δυναχό κλάμα μωρών ακουγόχαν αμέ σως μεχά από κάθε έκρηξη. Τι μπορεί να είναι περισσότερο διδακτικό από χο να παρακολουθείς λόφους ζωντανούς με δακρυσμένα ανθρώπινα όντα που είχαν δραπετεύσει από χα σπίτια χους φορώντας χα νυχτικά χους; Αυτοί οι λόφοι κάτω από έναν φλέγόμενο ουρανό, περιτριγυρισμένοι από εκρήξεις και Φωτιά, ήταν οι ίδιοι λόφοι όπου μπορούσες με την ησυχία σου να μυρίσεις χα ανοιξιάτικα λουλούδια και χο άρωμα χων δέντρων χου ιούδα και χου αγιοκλήματος, να πάρεις έναν θεϊκό υπνάκο κάτω από χις μουριές, και χις νύχτες χου καλοκαιριού ν' αφήνεσαι με απόλαυση σε σκέψεις μεταφυσικές παρατηρώντας χο μετα ξένιο φως της σελήνης στα νερά χου Βόσπορου. Η καταστροφή είχε συμβεί εκεί, ήρθε σε μένα αρ γότερα, διότι δεν είχα φυλάξει σκοπός, δεν πρόσεχα τα πλοία που περνούσαν. Το άλλο μάθημα που πήρα μέσα από αυτό χο βλέμμα στην καταστροφή ήταν χο απίστευτο γεγονός ό χι η δυστυχία είναι πάντα περισσότερο θεαματική από χην ευτυχία. Μονάχα μια γριά κυρία που με δυ σκολία στέκεται στα πόδια της θα ήθελε να παρακολουθήσει μια ευτυχισμένη οικογένεια που ζει μια ζωή παραδεισένια σ' ένα παλιό ξύλινο σπίτι στον Βόσπορο. Αλλά, αν αυχό χο σπίτι «λαμπάδιαζε» κά ποια νύχτα, περίεργα πλήθη θα συγκεντρώνονταν σε κάθε ακτή για να παρακολουθήσουν χο θέαμα, και αυτοί που θα ήθελαν να δουν χα πάντα από κοντά θα πλησίαζαν χην κόλαση με μικρές βαρκούλες. 'Οταν ήμουν ακόμη πολύ νέος, χα φιλαράκια μου έπαιρναν ο ένας τον άλλο τηλέφωνο για να αναφέ ρουν τέτοιου είδους Φωτιές και καβαλάγαμε τ' αυτοκίνητα και πηγαίναμε, ας πούμε, στο Εμιγκράν και παρκάραμε ο ένας δίπλα στον άλλο. Ακούγονχας non μουσική σχο κασετόφωνο, παρακολουθού σαμε με δέος και ηδονή ένα σπίτι να γκρεμίζεται μέσα στις φλόγες απέναντι στην ασιατική ακτή, ενώ τρώγαμε τοστ με τυρί και πίναμε αναψυκτικά που είχαμε φέρει από μια καντίνα εκεί κοντά. Αφηγούμασχαν ιστορίες από χις παλιές φωτιές της Κωνσταντινούπολης όταν πυρωμένες «φέτες» από χους τοίχους των κτηρίων που άστραφχαν, ρίχνονταν στον αέρα διασχίζοντας τον Βόσπορο και μεταδίδο ντας τη φωχιά σε κάποιο σπίτι στην απέναντι ακτή. Κουτσομπολεύαμε επίσης για το ποιος ήταν ερω τευμένος με ποιον, για πολιτική, ποδόσφαιρο, και χην ηλιθιότητα χων γονιών μας. Το θέμα όμως ή ταν όχι, αν ένα σκοτεινό τάνκερ χύχαινε και περνούσε δίπλα από χο σπίτι που καιγόταν, κανείς δεν έ δινε σημασία. Η καταστροφή είχε ήδη χτυπήσει. 'Οταν η φωτιά βρισκόταν σχο αποκορύφωμά της και η δυστυχία κυρίευε χο τοπίο στην πιο τρομακτική μορφή της, οι φίλοι μου στο αυτοκίνητο σιωπού σαν, κάτι που με έκανε να αισθανθώ όχι, παρακολουθώντας χις φλόγες, ο καθένας από μας φαντα ζόταν τις δικές του προσωπικές καταστροφές. Κάποτε, στην Κωνσταντινούπολη, ξυπνάγαμε κάπου ανάμεσα στα μεσάνυχτα και την αυγή από τις σειρήνες ενός πλοίου, έναν βαθύ και δυναχό ήχο μέσα στη νύχτα που αντηχούσε σχους λόφους, λέγονχάς μας όχι χο νερό καλυπτόταν αηό ένα μανδύα ομίχλης. Στο μεταξύ οι σειρήνες της ομίχλης σχο φάρο χου Αχιρκαπί έκαναν επίσης έντονα αισθητό χον δικό χους χαρακτηριστικό ήχο. Μεταξύ ύ πνου και ξύπνιου σχο μυαλό μας σχηματιζόταν η εικόνα χου φάσματος ενός μεγάλου πλοίου που προσπαθούσε να βρει χο δρόμο χου μέσα στην ομίχλη και χο δυναχό θαλάσσιο ρεύμα. Με τι σημαία έχει σαλπάρει; Τι είδους φορτίο μεταφέρει; Τι είναι αυχό που προβληματίζει χον υπεύθυνο στη γέ φυρα και τους βοηθούς του; Μήπως χο όχι ηαρασύρθηκαν από ρεύματα που διασταυρώνονταν χο έ

να με το άλλο; Μήπως αισθάνθηκαν μια σκοτεινή σκιά να πλησιάζει μέσα στην ομίχλη; Μήπως έχουν βγει εκτός πορείας; Μισοξύπνισς στο κρεβάτι, ακούγονχας μια σειρήνα που έμοιαζε ολοένα και πιο θλιμμένη και αβοήθητη σε κάθε της σφύριγμα, ο Κωνσταντινουπολίτης «αμολάει» άγκυρα κάπου α νάμεσα σ' ένα κακό όνειρο και στον τρόμο ενός αληθινού και φοβερού συμβάντος έξω στη θάλασ σα. Κάθε φορά που είχαμε μεγάλη καταιγίδα η μητέρα μου συνήθιζε να λέει: «0 θεός να βοηθήσει ό λους όσοι βρίσκονται στη θάλασσα μ' αυτό τον καιρό!» Από την άλλη πλευρά, η αίσθηση ότι συμβαίνει κάποια τρομερή καταστροφή είναι ο καλύτερος τρό πος για να μπορέσεις να ξανακοιμηθείς. 0 μισοκοιμισμένος Κωνσταντινουπολίτης αηοκοιμιέται τυλιγ μένος στο πάπλωμά του ενώ έχει την αίσθηση των εκρήξεων, των σειρήνων, ίσως να ονειρεύεται κιόλας ότι βρίσκεται πάνω στο πλοίο που είναι καλυμμένο από την ομίχλη και κινδυνεύει. Το πρωί, ξεχνά ότι τον είχαν ξυπνήσει οι σειρήνες ομίχλης τη νύχτα, όπως ακριβώς ξεχνά συνήθως τα όνειρά του όταν ξυπνά, Μονάχα τα παιδιά έχουν μνήμη. Την επόμενη μέρα, ενώ διεκπεραιώνουμε τις καθη μερινές μας ρουτίνες, όπως το να περιμένουμε στην ουρά στο [ταχυδρομείο ή να γευματίζουμε, παίρνει τ' αφτί μας κάποιον να λέει: «Χθες τη νύχτα με ξύπνησαν θαλασσινές σειρήνες.» Τότε είναι που ξέρουμε ότι την προηγούμενη νύχτα έξι ή επτά εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στα στενά του Βόσπορου είδαν όλοι το ίδιο όνειρο: Όσο πιο κοντά ζούνε οι άνθρωποι στο νερό, τόσο πιο τρομακτικά τα όνειρά τους. Μία συγκεκριμένη νύχτα με ομίχλη, στις 4 Σεπτεμβρίου 1963, στις τέσσερις το πρωί, ένα φορτηγό 5.500 τόνων, που ο νομαζόταν «Αρχανγκέλσκ», μετέφερε στρατιωτικό υλικό από τη Ρωσσία στην Κούβα και περνούσε τα Στενά όταν εξώκειλε στο λιμάνι της Βόλτα καταστρέφοντας τρία σπίτια και σκοτώνοντας τρεις αν θρώπους που βρίσκονταν μέσα. «Ξυπνήσαμε από έναν τρομακτικό θόρυβο,» είπε αργότερα ένας από τους επιζήσαντες. «Για μια στιγ μή φανταστήκαμε ότι το σπίτι μας είχε χτυπηθεί από κεραυνό, αλλά τότε το κτήριο άνοιξε στα δύο. Όπως το 'φερε η τύχη, βρισκόμασταν στην πλευρά που δεν κατέρρευσε. Όταν συνήλθαμε τόσο όσο χρειαζόταν για να δούμε τι είχε συμβεί, ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο με ένα τεράστιο φορτηγό πλοίο το οποίο είχε χώσει την πλώρη του στο σαλόνι του τρίτου ΰρόφου.» Μαζί με παρόμοιες περιγραφές, οι εφημερίδες δημοσίευαν μία φωτογραφία του φορτηγού που 'χε εισβάλει στο υπνοδωμάτιο. Στον τοίχο υπήρχε η φωτογραφία κάποιου προγόνου με στολή- τσαμπιά με σταφύλια βρίσκονταν μέσα σε μια πιατέλα στον μπουφέ- μέρος της κουρελούς ανέμιζε από την αύρα σαν κουρτίνα διότι το μισό δάπεδο είχε εξαφανιστεί. Το ρύγχος του πλοίου είχε εισχωρήσει στα γνωστά έπιπλα, τον ίδιο τύπο καρεκλών, τραπέζιών, καναπέδων που είχαμε κι εμείς στα δικά μας σπίτια. Κοιτάζοντας για μια ακόμη φορά τις παλιές εφημερίδες τριάντα χρόνια πριν, θυμήθηκα ό τι η Κωνσταντινούπολη συζητούσε το ατύχημα για μέρες: πως η όμορφη μαθήτρια του γυμνασίου που πέθανε στο δυστύχημα είχε πρόσφατα αρραβωνιαστεί τι είχε ειπωθεί το προηγούμενο βράδυ στις συζητήσεις ανάμεσα στους επιζήσαντες και στα θύματα, ανάμεσα σ' αυτούς που πέθαναν και σ' αυτούς που ήταν ζωντανοί- πώς το αγόρι από δίπλα ανακάλυψε την αγαπημένη του μνηστή νεκρή μέσα στα συντρίμμια. Εκείνη την εποχή, μονάχα ένα εκατομμύριο ψυχές ζούσαν στην πόλη, όχι δέκα όπως σήμερα, και οι ι στορίες ταξίδευαν στις γειτονιές στόμα με στόμα και έπαιρναν διαστάσεις θρύλου. Εκείνο τον καιρό, περίπου δύο ντουζίνες πλοία περνούσαν τα Στενά κάθε μέρα. Όσοι κρατούν λογαριασμό υπολογίζουν ότι σήμερα ο μέσος όρος των πλοίων είναι γύρω στα 120. Πολλά από αυτά είναι τάνκερ, δέκα φορές μεγαλύτερα από εκείνα της παιδικής μου ηλικίας, τάνκερ που μεταφέρουν πετρέλαιο, παράγωγα πε τρελαίου και πυρηνικά απόβλητα. Σήμερα, τα ατυχήματα στον Βόσπορο χάνονται ανάμεσα σε όλες τις καθημερινές καταστροφές μιας πόλης γεμάτης ανθρώπους. Όταν μιλώ στους φίλους μου για τ έ τοια θέματα, μένω άναυδος καθώς ανακαλύπτω ότι με βουρκωμένα μάτια πιανόμαστε όλοι από ανα μνήσεις παλαιών καταστροφών, σαν να μιλούσαμε με νοσταλγία για τον παλιό καλό καιρό.

Μήπως θυμάμαι, μου λένε, την εποχή που ένα σκάφος αναψυχής βυθίστηκε κάπου ανάμεσα στο Γιένικοϊ και το Μπεΐκόζ μαζί με τα μέλη της Τουρκικής-Γερμανικής Εταιρίας; Γύρω στον Ιούλιο του 1966, νομίζω. Συγκρούστηκε με μια μαούνα που μετέφερε ξύλα ανάμεσα στον Βόσπορο και στο Μαρμαρά. Δεκατρείς άνθρωποι χάθηκαν, θυμάσαι; Ή την εποχή που ένα ρουμανικό τάνκερ που το έλεγαν «Πλοέστι» μόλις που άγγιξε ένα ψαράδικο και μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, το ψαράδικο βυθίστηκε κομμένο στα δύο. θυμάσαι; Ή μερικά χρόνια αργότερα που (θυμάσαι;) εκείνο το ρουμανικό τάνκερ («Ιντεπεντέντα») και ένα άλλο πλοίο (το ελληνικό φορτηγό «Ευρυάλη») συγκρούστηκαν μπροστά από το Καντικόι (όχι, έξω μπρο στά από το Χαΐνταρπασά). Και μετά τα καύσιμα που χύνονταν έπιασαν φωτιά και τα δύο πλοία (όχι, μόνο το ένα) ανατινάχτηκαν μ' έναν τρομακτικό θόρυβο που μας ξύπνησε όλους. (Ναι, αυτό το θυ μάμαι. Παρόλο που το διαμέρισμά μας βρισκόταν μίλια μακριά από το δυστύχημα, τα μισό από τα παράθυρα της γειτονιάς μας έγιναν κομμάτια από τη δύναμη της έκρηξης, και οι δρόμοι καλύφθηκαν με κομματάκια γυαλί.) Έπειτα, ήταν κι εκείνο το καράβι που βυθίστηκε μαζί με τα πρόβατα, θυμάσαι; Ήταν στις 15 Νοεμβρί ου 1991. Ένα πλοίο με λιβανέζικα χρώματα περνούσε τον Βόσπορο μεταφέροντας ένα κοπάδι από 20.000 πρόβατα που είχε φορτώσει από τη Ρουμανία· συγκρούστηκε μ' ένα φορτηγό ονόματι «Το άνθος της Παναγίας» νηολογημένο στις Φιλιππίνες, που μετέφερε σιτάρι από τη Νέα Ορλεάνη στη Ρωσία, και βυθίστηκε με το ζωντανό του εμπόρευμα. Μερικά από τα πρόβατα κατάφεραν να πηδήξουν από το πλοίο και να φτάσουν στη στεριά, όπου και διασώθηκαν από τους Κωνσταντινουπολίτες οι οποίοι ένα λεπτό πριν διάβαζαν τις εφημερίδες τους στις τσαγερί πάνω στον Βόσπορο- τα υπόλοι πα από τα άτυχα πλάσματα περιμένουν ακόμα να τα σώσουν στο βυθό της θάλασσας, θα πρέπει να σας πω ότι το δυστύχημα αυτό συνέβη ακριβώς κάτω από τη δεύτερη γέφυρα που χτί στηκε πάνω από τον Βόσπορο, γνωστή ως Γέφυρα Φατίχ, αλλά δεν πρόκειται να αναφερθώ εκτενώς στον κύριο λόγο για τον οποίο η γέφυρα αυτή είναι διάσημη, ο οποίος είναι ότι άνθρωποι αυτοκτονούν πηδώντας από κεί, ένα συνήθειο που έχει γίνει δημοφιλές στην Κωνσταντινούπολη τα τελευ ταία είκοσι πέντε χρόνια. Έπειτα, η αυτοκτονία αποτελεί ιδιωτική καταστροφή. Το θέμα μας εδώ εί ναι η δημόσια καταστροφή, και οι ηδονές που τη συνοδεύουν. Καθώς συμβουλεύομαι τη μνήμη μου ή τα αρχεία των εφημερίδων, που είναι γεμάτα από ιστορίες ναυαγίων, ή μεγαλύτερους φίλους, που θεωρούν ότι ο Βόσπορος είναι αυτή η πλευρά του παραδείσου, συνειδητοποιώ ότι στους περισσό τερους ανθρώπους δεν αρέσει να αποκαλύπτουν τις ευχάριστες στιγμές τους. Είναι πολύ πιο εύκο λο να μιλάει κανείς για δυστυχίες και καταστροφές σ' αυτή τη γωνιά της γης. Υπάρχουν πολλές θεωρίες γύρω από το πώς προέκυψαν τα έθνη, οι φυλές και οι κοινότητες: κοινή ι στορία, κοινή γλώσσα, κοινά όνειρα. Καθώς εξετάζω τα χρόνια που παρατηρούσα τα πλοία, έχω την αίσθηση ότι θα πρέπει να είναι οι κοινές δυστυχίες που δημιουργούν αυτό το αίσθημα οικειότητας. Και μερικές δυστυχίες όπως οι δυστυχίες της θάλασσας έχουν μία ποιότητα που ξεπερνά το χρόνο. Συμβαίνουν τόσο συχνά και τόσο εύκολα. Αυτό είναι ένα ρεπορτάζ από μια Κωνσταντινουπολίτικη ε φημερίδα που έχει ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1997. Στην επιστροφή από μια γαμήλια τελετή, ένα αυτοκίνητο, ηου μετέφερε εννέα άτομα τα οποία κατευθύνονταν προς την Τελιμπάμπα για να προσκυνήσουν τον άγιο, έπεσε στη θάλασσα της Ταραμπάια όταν ο οδηγός, ο οποίος ήταν μεθυσμένος, έχασε τον έλεγχο. Μια μητέρα δύο παι διών πνίγηκε στο δυστύχημα. Πόσα αυτοκίνητα μαζί με τους επιβάτες τους έχουν πέσει στον Βόσπορο και πήγαν στο βυθό απ' ό που δεν υπάρχει επιστροφή; Όλα αυτά τα αυτοκίνητα! Μετέφεραν παιδιά που τσίριζαν, εραστές που λογομαχούσαν, μεθυσμένους που αστειεύονταν, αφηρημένους οδηγούς, μελαγχολικούς τύπους με

τάσεις αυτοκτονίας, σύζυγους που βιάζονταν να πάνε στο σπίτι, ηλικιωμένους με κακή όραση, έφη βους που έπαιζαν με το χειρόφρενο, οδηγούς που τα έχαναν και αντί για Φρένο πατούσαν το γκάζι, ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα πώς μπορεί να συνέβη το ατύχημα, ο συνταξιούχος διευθυντής χρη ματοοικονομικών και η όμορφη γραμματέας του, ο απασχολημένος αστυνομικός, ο περήφανος σύ ζυγος και η οικογένειά του με το αμάξι της εταιρίας, ο κατασκευαστής πλεκτών που ήξερε ένας μα κρινός μου συγγενής, ο διάσημος κακοποιός με τη φιλενάδα του, εκείνη η φτώχιά οικογένεια από το Ικόνιο που έβλεπε για πρώτη φορά τη γέφυρα του Βόσπορου. Κι ούτε βυθίζονται όπως οι πέτρες: για μια στιγμή αυτά τα αυτοκίνητα φαίνονται να επιπλέουν στο νερό. Αν υπάρχει αρκετό φως, όσοι από μας βρίσκονται στην ακτή σχεδόν βλέπουν τη φρίκη στα πρόσωπα εκείνων που πηγαίνουν στο βυθό παρά τη θέλησή τους, ενώ το αμάξι τους ηαρασύρεται γρήγορα από τα σκοτεινά ρεύματα. Όταν ένα αμάξι χάνεται ο' αυτό τα βάθη, η πίεση του νερού δεν επιτρέπει στις πόρτες ν' ανοίξουν. Κα τά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα φορτισμένης περιόδου με τέτοια ατυχήματα, μια επίμονη Κωνσταντίνου πολίτικη εφημερίδα παρείχε στους αναγνώστες της συμβουλές και οδηγίες πάνω σε αυτό το ζήτημα: ΠΩΣ ΝΑ ΒΓΕΙΤΕ ΑΠΟ ΕΝΑ ΟΧΗΜΑ ΠΟΥ ΒΥΘΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΒΟΣΠΟΡΟ 1. Μην πανικοβληθείτε. Ανεβάστε τα παράθυρα και περιμένετε το νερό να γεμίσει το όχημα. Σι γουρευτείτε ότι οι πόρτες είναι ξεκλείδωτες. Μην κινείστε. 2. Αν το όχημα συνεχίζει να πηγαίνει προς τα κάτω, τραβήξτε χειρόφρενο. 3. Καθώς το επίπεδο του νερού ανεβαίνει σχεδόν στην κορυφή, εισπνεύστε βαθιά όσο αέρα έχει αηομείνει, γεμίζοντας τους πνεύμονές σας, ανοίξτε τις πόρτες ήσυχα και βγείτε από το όχημα δίχως ταραχή. θα ήθελα να προσθέσω μία ακόμα οδηγία: 4. Καλή τύχη! Κοιτάξτε να μην πιαστεί το αδιάβροχό σας στο χειρόφρενο. Αν μπορέσετε να κολυμπήσετε, και αν μπορέσετε να φτάσετε στην επιφάνεια, και αν είναι καλοκαίρι, τότε αυτόματα θα δείτε ότι η ζωή και ο Βόσπορος είναι όμορφα πράγματα. Ακόμα παρατηρώ τα πλοία, ψηλό στο γραφείο μου στο Τζιχανγκίρ, το οποίο έχει καλύτερη θέα στον Βόσπορο απ' ό,τι το διαμέρισμα των γονιών μου απ' όπου πρωτοείδα το σοβιετικό πολεμικό τριάντα τρία χρόνια πριν. Παρόλο που το νέο μου σπίτι είναι πολύ κοντό στο νερό, βρίσκομαι σ' ένα ψηλό κτήριο στο λόφο με την απότομη κλίση και από το γραφείο μου μπορώ να δω πλοία μιλιά και μίλια μακριά, όπως επίσης τις κινήσεις των γερανών στην ασιατική ακτή. Μπορώ να δω ψαράδες στις βάρ κες τους να πηγαίνουν πάνω κάτω στο νερό σε κοντινή απόσταση, και αν πηδούν χαρούμενα στον α έρα τα δελφίνια, των οποίων η παρουσία στον Βόσπορο ήταν συνεχής από τα παιδικά μου χρόνια. Μπορώ να δω ακόμα ακριβώς από κάτω μου, στην ευρωπαϊκή ακτή, ένα παλιό και διακριτικό σκάφος να φορτώνεται με τουρκικής κατασκευής πλαστικές σακούλες με διάφορα χρώματα, το φέριμποτ που μεταφέρει νταλίκες από τη μία ακτή στην άλλη, και τον θαλασσινό αφρό που ηροκαλεί ανατα ραχές γύρω από τα φέριμποτ καθώς και τα γεμάτα με κόσμο θαλάσσια λεωφορεία. Όποτε η κυκλο φορία στην θάλασσα είναι αυξημένη, όποτε για παράδειγμα εκατοντάδες από μικρά ψαράδικα γεμί ζουν τις αρτηρίες κυκλοφορίας, τα τεράστια τάνκερ πετρελαίου ηχούν με τις σειρήνες τους όσο πιο επίμονα γίνεται όπως όταν έχει ομίχλη. Πριν αηό το χάραμα, όταν η πόλη κοιμάται βαθιά, τα μεγάλα καράβια γλιστρούν ακόμα μέσα από την ομίχλη σαν σιωπηλά φαντάσματα. Προσπαθώ πάντοτε να τα παρακολουθώ.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Ηλίας Μαγκλίνης

- -

ϋ 0

\ \

Ελληνική βιβλιογραφία Βαλκάνιων συγγραφέων Γενικά Κορίδης Γιάννης: Ανθολογία Σύγχρονης Βαλκανικής Ποίησης. Αθήνα, Ιωλκός, 1984, * Μηενέκος Γιάννης: Ανθολογία Βαλκανικού Διηγήματος. Αθήνα, Νίκος Βότσης (χ. χ.).

Αλβανία Αγκόλι Ντριτερό: Η άνοδος του συντρόφου Ζύλο. Μτφρ.: Βίκυ Δέμου. Αθήνα, Πατάκης, 1994, Αγκόλι Ντριτερό: Ένας μικρός Έλληνας στο σπίτι μας. Μτφρ,: Χρήοτος Ζαρκαλής. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Γκούσι-Κανταρέ Έλενα: Μια γυναίκα από τα Τίρανα. Μτφρ.: Σταύρος Ντάγιος. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1999. Κανταρέ ΙσμαΤλ: 0 στρατηγός της στρατιάς των νεκρών. Μτφρ.: Μαρίνος Κωνσταντέλος. Αθήνα, Πορεία, 1983. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Η Κόχη της Ντροπής. Μτφρ.: Πάλα Ζαχοηούλου. Αθήνα, Ροές, 1985. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Ποιος έφερε την Ντορουντίν; Μτφρ.: Μάριου Σοφιανού. Αθήνα, Ροές, 1987. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Το κάστρο. Μτφρ.: Ταοούήα Καραϊοκάκη. Λογοτ. απόδοοη: Νίκος Μπούτβας. Αθήνα, Πορεία, 1987 (Β' έκδοοη), Κανταρέ ΙσμαΤλ: Αισχύλος ή Ο αιώνια χαμένος. Μτφρ.: Ίρα Κολινιάτη. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1988. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Ρημαγμένος Απρίλης. Μτφρ.: Λένα Μιλιλή. Αθήνα, Ροές, 1988. (Υπάρχει και σ' άλλη έκδοση με διαφορετική μτφρ.: μάλλον εξαντλημένο.! Κανταρέ ΙσμαΤλ: Το λυκόφως των θεών της στέπας. Μτφρ.: Αλέξανδρος Βέλλιος. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1990. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Το παλάτι των ονείρων. Μτφρ.: Ελένη Κεκροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1990. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Το χρονικό της πέτρινης πόλης. Μτφρ.: Μαρίχεν Τσαλίκη. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1991. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Το κονσέρτο. Μτφρ.: Σωτήρης Γουνελάς. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1992. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Φάκελος «Ο». Μτφρ.: Δέσποινα Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1992. Κανταρέ ΙσμαΤλ: Η σκιά. Μτφρ,: Βίκυ Δέμου. Αθήνα, Πατάκης, 1995.

Κανταρέ Ισμαίλ: Η εκκλησία της Αγίας-Σοφίας. Μτφρ.: Δέσποινα Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1996. Κανταρέ Ισμαίλ: Τα ταμπούρλα της βροχής. Μτφρ.: Τοσούλα ΚαραΙσκάκη. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1996. Κανταρέ ισμαίλ: Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες. Μτφρ.: Μαρίχεν Τσαλίκη. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1996. Κανταρέ Ισμαίλ: Αετός. Μτφρ.: Δέσποινα Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1997. Κανταρέ Ισμαίλ: Spirltus. Μτφρ.: θωμάς Στεργιόπουλος. Αθήνα, Βτδόσεις Εικοστού Πρώτου, 1997. Κανταρέ Ισμαίλ: Η εποχή των αιγών. Μτφρ.: Νάγια Οικονομοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1999. Κιόσια Ρετζέπ: 0 θάνατος μου έρχεται από τέτοια μάτια. Μτφρ.: Κώστας Νάτσιος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Κονκόλι Φάτος: Ο αχαΤρευτος. Μτφρ.: Κώστας Νάτσιος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Μουσταφά Μπεσνίκ: Το χάρτινο ταμπούρλο: ιστορίες. Μτφρ.: Κώστας Νάτσιος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Τοζάι Νεζάτ: Τα μαχαίρια. Μτφρ.: Τούλα Μαστρονιάννη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1990.

Βουλγαρία Δικταίος'Αρης: Ανθολογία Βουλγαρικής Ποιήσεως. Αθήνα, Δωδώνη, 1972. * Βεήίτσκοφ Γκεόρκι: Απλά θαύματα. Αθήνα, Οδυσσέας (εξαντλημένο). Γκέροφ Αλεξάντερ: Μήνυμα. Μτφρ.: Πασχάλης Πασχαλέφσκι. Αθήνα, Ειρήνη, 1989. Μιχαέλις Κάρεν·. Γυναίκες. Μτφρ.: Ελένη Φεγγουδάκη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Ντίμοφ Ντιμίταρ: Τα καπνά. Μτφρ.: Πασκάλ Πασκαλέφσκι. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1985, ΝτόντσεφΆντον: Ο Μανόλ με τα εκατό αδέλφια. Μτφρ.: Γκέρμαν Χρίστοφ Μιόφσκι. Αθήνα, Ειρήνη, 1985. Ογκνιάνοβα Έλενα: Η γυναίκα του πατέρα. Μτφρ.: Γκέρμαν Μιόφσκι. Αθήνα, Ειρήνη, 1989. * Πελίν Ελίν: Νουβέλες και διηγήματα. Θεσσαλονίκη, Ποσειδώνας (χ.χ.). Ραντιτσκόφ Ιορντάν: Τοεύηχονσκεύος. Μτφρ.: ΠάνοςΣταθόγιαννης. Αθήνα, Κέδρος, 1998. Στάνεφ Ελιάν: 0 θρύλος του πρίγκιπα Σίμπιν. Μτφρ.: Δ. X. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1991. Στάνεφ Εμιλιάν: Αντίχριστος. Μτφρ.: Γκέρμαν Χρίστοφ Μιόφσκι. Αθήνα, Ειρήνη, 1985. Τζαγκάροφ Γκεόργκί: Εποχές. Μτφρ.: Πέτερ Ευθύμωφ. Αθήνα, Ειρήνη, 1989. Τοπάλοβ Κυρίλ: Ανύπανδρη μητέρα να είσαι ευλογημένη. Μτφρ.:· Ελένη Φεγγουδάκη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1984. Τοπάλοβ Κυρίλ: Μη φοβάσαι ανθρωπάκι. Μτφρ.: Ελένη Φεγγουδάκη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Χρίστοφ Μπόρις: Ουράνιο σημάδι. Μτφρ.; Γκέρμαν Μιόφσκι. Αθήνα, Ειρήνη, 1989.

Γιουγκοσλαβία (πρώην και νυν) * Βαλέτας Κώστας: Ανθολογία, διηγήματα της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας. Αθήνα, Αίμος (χ.χ.). Αλμπαχάρι Ντάβιντ: Δόλωμα. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Κέδρος, 1998. * Ανθολογία σύγχρονωνΣλοβένων ποιητών. Αθήνα, Δωδεκάτη Ώρα (χ.χ.). Άντριτς Ίβο: Η δεσποινίς. Μτφρ.: Ελευθέριος Ράδος. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1985. Άντριτς Ίβο: Καταραμένη αυλή. Μτφρ.: Ιωάννης Κοτοΰλας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1992. Αντριτς Ίβο: Το γεφύρι τουΔρίνου. Μτφρ.: Χρήστος Γκουβής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Άντριτς Ίβο: Το χρονικό του Τράβνικ. Μτφρ.: Χρήστος Γκουβής. Αθήνα, καστανιώτης, 1997. Αντριτς Ίβο: 0 θάνατος στον τεκέ τουΣινάν. Μτφρ.: Ζόραν Μούτιτς. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1998. Αρσενίεβιτς Βλαντιμίρ: Στο αμπάρι. Μτφρ..· Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Κέδρος, 1999.

Βιζέτοβιτς Μίλοβαν: Το καπέλο του καθηγητή Κόστα Βούγιτς. Μτφρ.: Χρήστος Γκουβής. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Βισίνσκι Μπόρις: Ουράνιο τόξο. Μτφρ.: Βάσκος καραχζάς. Αθήνα, Δίφρος, 1978. Βισίνκσι Μπόρις: Χιονοστιβάδα. Μτφρ.: Βάσκος Καρατζάς. Αθήνα, Δίφρος, 1979. Γιοβανόφσκι Μέτο: Αυτοπορτραίτο του θανάτου. Μτφρ.: Βάσκος Καρατζάς. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Γκεοργκιέφσκι ϊάσκο: Το κόκκινο άλογο. Μτφρ.: Βάσκος Καρατζάς. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1998. * Ζοράνοβιτς Βλάντα: 0 κύριος Βορονέακο. Αθήνα, Μαυρίδης (χ,χ.). * Ζοράνοβιτς Βλάντα: Παρθένα. Αθήνα, Μαυρίδης (χ,χ.). Κις Ντανίλο: Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών. Μτφρ.: Χρήστος Αρβανιτίδης. Αθήνα, Εξάντας, 1993, Κοβάαεβιτς Ντούσαν: 0 Άγιος Γεώργιος σκοτώνει τον δράκο. 0 επαγγελματίας. Σπιούνος των Βαλκανίων (τρία θεατρικά). Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1995. Κοβάαεβιτς Ντούσαν: Underground. Μτφρ.: Παύλος Μάτεσις, Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. * Μανέφοκι Ντούσκο (εηιμ.-μτφρ.): Γο μαύρο αηδόνι (ανθολογία ποιητών της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας). Αθήνα, Αίμος, (χ.χ.), Μιχαίλοβιτς Ντράγκοσλαβ: Όταν άνθιζαν τα κολοκύθια. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1998. Πάβιτς Μίλοραντ: Η εσωτερική πλευρά του ανέμου. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1994. Πάβιτς Μίλοραντ: Λεξικό τωνΧαζάρων, 2 τόμοι. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 1996. Πάβιτς Μίλοραντ: Τοπίο ζωγραφισμένο με τσάι. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. θεσοαλονίκη, Ηρόδοτος, 1996. Πάβιτς Μίλοραντ: Τελευταία αγάπη στην Κωνσταντινούπολη. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1997. Πάβιτς Μίλοραντ: Για πάντα και μια μέρα παραπάνω (θέατρο). Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1998. Πάβιτς Μίλοραντ: Καπέλο από δέρμα φαριού. Μτφρ.: Ζώγια Μαυροειδή. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Πάβιτς Μίλοραντ: Το γυάλινο σαλιγκάρι. Μτφρ.: Ζώγια Μαυροειδή. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Παυλόφσκι Μποτίν: Οι μετανάστες. Μτφρ.: Βάσκος Καρατζάς. Αθήνα, Παρατηρητής, 1982. * Πόπα Βάσκο: Ποιήματα. Αθήνα, Κέδρος (εξαντλημένο). Πόπα Βάσκο: Τομή. Μτφρ.: Λιλιάνα Ιωσήφ. Αθήνα, Ύψιλον, 1984. Σάβιτς Μίλισαβ: 0 άρτος και ο φόβος. Μτφρ.: Παύλος Μάτεσις. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σέλενιτς Σλόμπονταν: Φόνος εκ προμελέτης. Μτφρ.: Χρήστος Γκούβης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελίμοβιτς Μέσα: Δερβίσης και ο θάνατος. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Αθήνα, Γνώση, 1978. Στεβάνοβιτς Βίντοσαβ: Χιόνι στην Αθήνα. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1992. Στεβάνοβιτς Βίντοσαβ: Η νήσος των Βαλκανίων. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1993. Στεβάνοβιτς Βίντοσαβ: 0 Χρήστος και τα σκυλιά. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Εστία, 1996. Στσεηάνοβιτς Μπράνιμιρ: Στόμα γεμάτο χώμα. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Αθήνα, Οδυσσέας, 1977. (Υπάρχει και σ' άλλη έκδοση, από τον ίδιο μεταφραστή; Θεσσαλονίκη, Παρασκήνιο, 1992.1 Στσεηάνοβιτς Μπράνιμιρ: 0 θάνατος του κυρίου Γκόλουζα. Μτφρ.: Λεωνίδας Χατζηηροδρομίδης. Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 1989.

Τζουκάνοβιτς Μιλσμίρ: 0 κόκορας λαλείστο Μηρόντγουεϊ. Μτφρ.: Γκάγκα Ρόσιτς. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Φιλίποβιτς Ζλάτα: Το ημερολόγιο της Ζλάτα. Μτφρ.: Άγγελος Φιλιπηάτος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994.

Ρουμανία Γκεοργκίου Βιριζίλ: 0 Θεός στο Παρίσι. Μτφρ.: Χρήστος Βουδούρης, Αθήνα, Ακριας, 1984. Εήιάντε Μιρτσέα: Στον ίσκιο ενός κρινολούλουδου. Μτφρ.: Λήδα Παλλαντίου. Αθήνα, Χατξηνικολή, 1988. Ελιάντε Μιρτσέα: Το μυστήριο του δόκτορος Χόνιχμηεργκερ. Μτφρ.: Μαρία Χύμου-Μαρινέσκου. Επιμέλεια: Βίκτωρ Ιβάνοβιτς. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1989. Ελιάντε Μιρτσέα: Τρία διηγήματα. Μτφρ.: Μαρία Χύμου-Μαρινέσκου. Επιμέλεια: Βίκτωρ Ιβάνοβιτς. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1989. Ελιάντε Μιρτσέα: 0 γέρος και οι ανακριτές. Μτφρ.: Μαρία Χύμου-Μαρινέσκου. Αθήνα, Φόρμα, 1990. Ελιάντε Μιρτσέα: Η νύκτα της Βεγγάλης. Μτφρ.: Μαρίνα Λώμη. Αθήνα, Αρσενίδης, 1996. Ελιάντε Μιρτσέα: Δεκαεννέα τριαντάφυλλα. Μτφρ.: Γκαμπριέλ Ανδρόνε. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Ιστράτι Παναΐτ: Η νερατζούλα. Μτφρ.: Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Γράμματα, 1983. Ιστράτι Παναΐτ: Κυρά Κυραλίνα/Κοντίν. Μτφρ.: Όλγα Τρέμη. Αθήνα, Κάκτος, 1987. Ιστράτι Παναΐτ: Κυρά Κυραλίνα. Μτφρ.: Αιμίλιος Χουρμούζιος. Αθήνα, Ίνδικτος, 1998. * Ιστράτι Παναΐτ: Προς την άλλη φλόγα. Αθήνα, Κάκτος (χ.χ.). * Καρατζιάλε ΊονΛούκα: Σατιρικά. Μτφρ.: Γιώργης I. Ζωίδης. Αθήνα, Κέδρος, 1983 (εξαντλημένο). ΚαρατζιάλεΊονΛούκα: Ευθυμογραφήματα. Μτφρ.: Σωκράτης Κοτολούλης. Αθήνα, Δωρικός, 1989. * Σαντοβεόνου Ίον Μαρίν: 0 ταύρος της θάλασσας. Μτφρ.: Γιώργος Ζωίδης. Αθήνα, Θουκυδίδης, 1980. Στανέσκου Νικήτα: Εγώ άλλο δεν είμαι από μια κηλίδα αίμα που μιλάει. Μτφρ.: Τηλέμαχος Χυτήρης. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1990.

Τουρκία * Ανθολογία τουρκικής προοδευτικής ποίησης. Αθήνα, Αλφειός (χΐχ.). * Αλτάν Τσετίν: Αυστηρή επιτήρηση. Αθήνα, Κέδρος, (εξαντλημένο). * Αμπασιγιανίκ Σαΐτ Φάικ: Το καράβι «ΣτελιανόςΧρυσόπουλος». Αθήνα, Ροδαμός, (χ.χ.). Αντιβάρ Χαλιντέ Εντίπ: Ο δρόμος του ΣινεκλίΜπακάλ. Μτφρ.: Φράγκω Καραογλάν. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Ασένα Ντουϊγκού: Μια γυναίκα χωρίς όνομα. Μτφρ.: Στέλλα Βρεττού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1994. Ασένα Ντουϊγκού: Ούτε έρωτας υπάρχει. Μτφρ.: Στέλλα Βρεττού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1995. Ασένα Ντουϊγκού: 0 έρωτας στον καθρέπτη. Μτφρ.: Στέλλα Βρεττού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1998. * Γκιουρσέλ Νεντίμ: Η πρώτη γυναίκα. Αθήνα, Εξάντας, (εξαντλημένο). * Γκιουροέλ Νεντίμ: Μακρύ καλοκαίρι στηνΙστανμπούλ. Αθήνα, Εξάντας, (εξαντλημένο). Γκιουρσέλ Νεντίμ: Αγαπημένη μου ίσταμπούλ. Μτφρ.: Ανθή Καρρά. Αθήνα, Εξάντας, 1990. Γκιουρσέλ Νεντίμ: Ο ξενιτεμένος Μουσταφά και η φηλόκορμη λεύκα. Μτφρ.: Ρ. Ροϊδη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1998. Γκιουρσέλ Νεντίμ: Πασκεσέν: Το μυθιστόρημα του πορθητή. Μτφρ.: Άνθη Καρρά. Αθήνα, Εξάντας, 1999. Εμρέ Ισμαΐλ: Πνοές. Μτφρ.: Πολύμνια Αθανασιάδη. Αθήνα, Δόμος,' 1991.

* Καραναγιουνλού Γιλμάζ: Φθινοπωρινός πόνος. Αθήνα, Τσουκάχος (χ.χ.). Κεμάλ Γιασάρ: Ο θρύλος των χιλίων ταύρων Μχφρ.: Πέτρος Μάρκαρης. Αθήνα, Κέδρος, 1981. Κεμάλ Γιαοάρ: Ομεσόστυλος. Μχφρ.: Αλίκη Τάοσιου. Αθήνα, Κέδρος, 1981. Κεμάλ Γιαοάρ: 0 τσακιντζής. Μχφρ.: θωμάς κοροβίνης, Αθήνα, Άγρα, 1994. Κεμάλ Γιαοάρ: Χρώματα της ζωής και της γραφής. Μχφρ.: Μαρία Κουρούκλη. Αθήνα, θεμέλιο, 1994. Κεμάλ Γιαοάρ: Η θυμωμένη θάλασσα Μχφρ.: Παναγιώτης Αμπαχζής. Αθήνα, θεμέλιο, 1995, Κεμάλ Γιαοάρ: Φύγανε και τα πουήιά. Μχφρ.: Παναγιώτης Αμπαχζής. Αθήνα, θεμέλιο, 1995. Κεμάλ Γιαοάρ: Οι αγάδες του Ακτσασάζ: έγκλημα στα σιδεράδικα. Μχφρ.: Παναγιώτης Αμπαχζής. Αθήνα, θεμέλιο, 1998. Κορκούχ Νχενχέ: Τουρκική ηρωική χρονογραφία. Μχφρ.; Γιώχα Αδελφοπούλου, Σωκράτης Σκαρχοής. Αθήνα, Καστανιώχης, 1993. Μακάλ Μαχμουχ: Ένα χωριό τηςΑνατολίας. Μχφρ.: Γιάννης Μιχαλόπουλος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1990. Μουράτ Κενιζέ: Της νεκρής πριγκίπιοσας. Μχφρ.: Ευδοκία Παηαγκίκα. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1988. Μουράτ Κενιζέ: 0 κήπος του Μπανταλμουρ. Μχφρ.: Πόλυ Μοσχοπούλου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1999. Νεσίν Α.: 0 Ζήσης και ζει και δε ζει. Μχφρ.: Παν. Αμπαχζής. Αθήνα, Δωρικός, 1991. Νεσίν Α.: 0 καφές και η δημοκρατία. Μχφρ.: Έρμος Αργαίος. Αθήνα, θεμέλιο, 1991. Νεσίν Α.: Έτσι ήρθαν τα πράγματα μα έτσι δε θα πάνε. Μχφρ,; Παναγιώτης Αμπαχζής. Αθήνα, Στοχαστής, 1995. Νεσίν Α.: Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά. Μχφρ.: Άρης Αμπαχζής, Σωκράτης Τραγότσης. Αθήνα, Στοχαστής, 1998. Νεσίν Α.: Οι αναμνήσεις ενός εξόριστου. Μχφρ.: Στέλιος Μαγιόπουλος. Αθήνα, Στοχαστής, 1998. Οζακίν Αϊσέ: Πρέπει να γεράσω εδώ; Αθήνα, θεωρία (χ.χ.). Οζλού Τερέζ: Οι κρύες παιδικές νύχτες. Αθήνα, Ροδαμός (χ.χ.). Οζνχαμάρ Εμινέ Σεβγκί: Η ζωή είναι ένα καραβανσαράι. Μχφρ.: Φράγκω Καραογλάν. Αθήνα, Καστανιώχης, 1999. ΠαμούκΟρχάν: Το σπίτι της σιωπής. Μχφρ.: Παναγιώτης Αμπαχζής. Αθήνα Πατάκης, 1994. ΠαμούκΟρχάν: Το μαύρο βιβλίο. Μχφρ.: Στέλλα Βρεχχού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Παμούκ Ορχάν: Καινούργια ζωή. Μχφρ.: Στέλλα Βρεχχού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1999. Σαμπαχαχίν Αλίν: Ο ασφαλτόδρομος. Μχφρ.: Στέλιος Μαγιόπουλος. Αθήνα, Στοχαστής, 1998. * Τζείχούν Νχεμιρχάς: Η στρίγγλα καταιγίδα. Αθήνα, Ελληνικές Εκδόσεις (χ.χ.). Τσιχσέκογλου Φερινχέ: Η άλλη μεριά του νερού. Μχφρ.: Στέλιος Ροΐδης. Αθήνα, Καστανιώχης, 1997. Τσιτσέκογλου Φερινχέ: Μην πυροβολείτε το χαρταετό. Μχφρ.: Στέλιος Ροΐδης. Αθήνα, Καστανιώχης, 1998. Χικμέτ Ναζίμ: Ποιήματα. Μχφρ.: Γιάννης Ρίχσος. Αθήνα, Κέδρος (χ.χ.). Χικμέχ Ναζίμ: Γιατίαυτοκτόνηοε ο Μπενερτζή. Μχφρ.: Στέλιος Μαγιόπουλος. Αθήνα, Στοχαστής, 1971. Χικμέτ Ναζίμ: Το αίμα δε μιλάει (διηγήματα). Μχφρ.: Τάσος Ιορδάνογλου. Θεσσαλονίκη, Ελληνικές Εκδόσεις, 1983. Χικμέχ Ναζίμ: Το ερωτευμένο σύννεφο. Μχφρ.: Έρμος Αργαίος. Αθήνα, Σύγχρονη εποχή, 1996.

* Όσα βιβλία σημειώνονται με αστερίσκο είτε είναι εξαντλημένο είχε στάθηκε αδύνατο να εντοπίσουμε τα ακριβή τους στοιχεία παρά το ότι επικοινωνήσαμε με τους υπεύθυνους για την έκδοση εκδοτικούς οίκους.

Α α ε ξ η ς Π ο λ ίτ η ς

Ζαν-Μαρι Λακλαβετιν

Το μυθολογικό κενό

Η πρώτη αράδα

ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΊΊΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ, ΤΗΝ ΛΝΘ ΙΏΙ ΙΟΛΟΓΙΑ

μετάφραση : Θ ω μ Ας Σ κ α ς ς η ς

ΚΑΙ ΑΛΛΑ

Από τις συνειδητές μεταπλάσεις της νεο

Ο Κ ύριλλος Κ ορντου άν

ελληνικής πραγματικότητας σε εθνικά χρή

χρονος εκδότης του Παρισιού, φημισμένος

σιμους μύθους (σαν το «Κρυφό σχολειό», λόγου χάρη) έως κάποιες προτάσεις για

είναι ένας σ ύ γ

για την αυστηρότητα των επιλογών του.

τη συνολική θεώρηση του παραδοσιακού

Απορρίπτει διαρκώς χειρόγραφα και προ

πολιτισμού, και από το πρόβλημα των α

σπαθεί να θεραπεύσει τους υποψήφιους

παρχών της νεοελληνικής φιλολογίας έως

συγγραφείς από την αρρώστια... τού συγ-;

τα τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου, τα κείμενα του τόμου διασταυρώνονται με τη συνειδητή ή ασυνείδητη μυθοποιία, και την αντιστρατεύονται.

γράφειν. Τι θα επακολουθήσει όμως όταν ένας από τους απορριφθέντες αυτοκτονεί μπροστά του;

ΟΜΗΡΟΥ 3 2 , ΤΗΛ.: 36 43 3 82, FAX: 36 36 501, e - m a il: p o l i s @ a t h .f o r t h n e t . g r

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί από u s

ΠΑΤΑΚΗ

ο μ ε σ α ίο $ ιο ίχ ο $

ΠΑΝΤΕΛΗΣ Κ Α Λ ΙΟ Τ Σ Ο Σ

ο μεσαίθ5 ioixos μυθιστόρημ α

Στη δίκη μου επικαλέστηκα το δικαίωμα τη$ σιωπής και δεν είπα τίποτα. Ομοήόγησα απιίώς ότι σκότωσα τη Μαρία και τεμάχισα το πτώμα της σε εφτά κομμάτια. (Περισσότερα 184 σεή. -3.800 δρχ.

δεν μπορούσα να κόψω.)

Η τεήευταία Λεπτομέρεια δεν ήταν αήήθεια. Το πτώμα δεν το τεμάχισα. Μ’ έκανε να το νομίζω αυτό η παράκρουση του ερωτικού πάθους, καθώς μάήιστα εκείνες τις μέρες είχε σηκωθεί σφοδρός άνεμος κι εγώ -όηω$ ο Ντιντερό- «νιώθω τρεήός όταν φυσάει δυνατός άνεμος». Εκείνη την εποχή πίστευα στο θεό - συνεπώ$ και στο ΔιάβοΛο.Ήμουν έτοιμος, Λοιπόν, ν' αναχωρήσω στην έρημο, για να βρω την Αήήθεια, όταν ο Σατανάς μεταμορφώθηκε σε γυναίκα -σκεύθ5 της ηδονής και των εγκοσμίων - για να μου κόψει το δρόμο. Κι επειδή ο ασφαήέστερος τρόπος του Σατανά για να βρίσκει το θύμα του είναι να γίνεται θύμα ο ίδιος, η Μαρία έγινε θύμα μου κι εγώ στη συνέχεια το θύμα ins. (ΆΛΛωστε, όπω$ εξακριβώθηκε αργότερα, ήθεΛε ν’ αυτοκτονήσει.) Ποια είναι Λοιπόν η Αήήθεια; Κανένας δεν τη βρήκε ποτέ. Ούτε και το Δικαστήριο, αφού με απάήήαξε Λόγω αμφιβοήιών.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

Τ Α

* ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3811850 * ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3831078 • ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, ΤΗΛ. (031) 706354-5 · www.patakis.gr

Ε Κ ΔΟ Σ Ε ΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ Ρ Α Ν ΙΑ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ

Terry Southern

...ΜΙΑ ΘΕΣΗ Ν Α ΒΛΕΠΩ Τ Η Ν ΠΛΑΤΗ ΤΟΥ

Blue Movie

μυθιστόρημα

Έκανες τον γύρο του κορμιού μου. Κι ύστερα ήρθες να σταθείς πλάι μου. Μ ’ άγγιζε η ζωή σου. Κω σ ’ άρεσε... Κ εκεί, μέσα στην ησυχία του α πομεσήμερου όλα ήταν σιωπή... ούτε οι ανάσες μας δεν ακούγονταν... Ήξερα πως ήσουν ευχαρι στημένος. Ένα διαφορετικό ερωτικό μυθιστόρημα. Ένας γιατρός, μια ασθενής του. Ένας απρόοπτος έρωτας. Και οι δύο παντρεμένοι. Και οι δύο να προσπαθούν να ξεφύγουν, να νιώσουν, να πετάξουν, να ταξιδέψουν σε μέρη πρωτόγνωρα. Ένα ριψοκίνδυνο ερωτικό παιγνίδι με απρόσμενη εξέλιξη.

Η mo cult χιουμοριστικά, ερωτικά και καυτά σάτυρα του Χόλιγουντ που έχετε διαβάσει. Ένας πολυβραβευμένος σκηνοθέ της αποφασίζει να γυρίσει το από λυτο !Blue Movie (ερωτική ταινία). Ηθοποιοί, παραγωγοί, συνεργάτες, στούντιο και ...το Βατικανό μπλέ κουν στην πιο τρελή και απίστευτη σάτυρα του κόσμου του κινηματο γράφου. «Η άατυρική γραφή του Terry Southern καθηλώνει, προκαλεί, άυναρπάζει». Norman Mailer «Ο Terry Southern είνω ο πιο έξυπνος κω πνευματώδης συγ γραφέας της γενιάς μας». Gore Vidal

DAVID AMBROSE

ΛΕΥΚΩΜΑ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

20όςΑΙΩΝΑΣ επ ιλογές

μυθιστόρημα Ο Ρικ Χάμιλτον είναι επιτυχη μένος επιχειρηματίας, έχει μία όμορφη γυναίκα κω έναν υπέ ροχο γιο. Μια μέρα, ενώ βρί σκεται στη μέση μιας συνάντη σης, ένα πολύ έντονο προαί σθημα θανάτου της γυναίκας του σε τροχαίο ατύχημα τον ο δηγεί στον τόπο του δυστυχή ματος. Εκεί τον περιμένει το με γαλύτερο σοκ της ζωής του. Η γυναίκα του, που πριν από λίγο φαινόταν νεκρή, τώρα είνω ζωντανή και προσπαθεί να τον παρηγορήσει... Αλλά γιατί τον φωνάζει Ρίτσαρντ; Και γιατί αρνείται ότι έχουν έναν γιο; Ένα πρωτότυπο cult μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει με την απρόβλεπτη εξέλιξή του. Ένα συναρπαστικό θρίλερ που συνδυάζει σύγχρονες επιστη μονικές θεωρίες της κβαντικής θεωρίας για παράλληλους κόσμους και εναλλακτικές πραγματικότητες με την αγωνία, το ψυχολογικό δράμα και την περιπέτεια.

Έ να σ υ λ λε κ τικ ό λ ε ύ κω μα μ ε π λούσιο φ ω τ ο γρ α φ ικ ό υ λ ικ ό και μ ε επιλογές γεγονότω ν και προσώ π ω ν π ο υ σ η μ ά δεψ α ν τον 2 0 ό αιώνα από:

Πολιτικά · Μουσικά Κινηματογράφο · Τέχνες Τηλεόραση · Αθλητισμό Επιστάμη · Λογοτεχνία

Π εριοδ ικό kc I εκ δ ό σ εις ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ό,ά K? τΐ Υηλ, Ιδηι. Τηλ.: 6775.147. email: ant@x-treme.er

β ■Iϊ X α

τα

του μήνα pKQIHQHIOAOim

I_________ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ_________ j Κριτικές:

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΙΓΙΑΝΗ Κουστούμι στο χώμα.............. 68 ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ Ο ύπνος του Αλφρεντ ..................72

ΠΙΕΡΜΠΟΥΡΝΤΙΕ Κείμενα Κοινωνιολογίας............ 92

Παρουοιάσεις:

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΥΡΑ Τ · αυγό........................................ 75 ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ Ιστορίες γιο μικροσκοπικά και γιγαντιαία πλάσματα................................. 76

ίί:·^ c a a w f ; Παρουοιάσεις:

ΓΙΟΡΓΟΣ X. ΣΩΤΗΡΕΛΗΣ Σύνταγμα και δημοκρατία

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

[

Κριτικές:

PATRICIA HIGHSMITH Ο Ρίπλεϋ σε Βα·8·ά νερά.........78 ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ Λίγο πριν πεις «Εμπρός».............. 80

στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης»

ΖΑΝ ΖΩΡΕΣ Το πνεύμα του σοσιαλισμού................ 95

Παρουσιάσεις:

[ ν · '; ^ /Κ

ΝΤΑΒΙΝΤΑΛΜΠΑΧΑΡΙ Δόλωμα.................................... 82 MAX FRISCH I

Παρουοίαοη:

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ADAM SMITH Έρευνα για τη φύση και

ΠΟΙΗΣΗ

ϋ ϋ ϋ Μ

τις αιτίες του πλούτου των εθνών

ΒιβλίαΙκαι II.. ....... ... ...........

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Τόπος για να ξεις...................85

’ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ' g g S B H g j! ]

Ε Ί

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

[

Παρουοιάσεις:

ΓΙΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΗΣ Ο κήπος της ποίησης (4-500 χρόνια ξένης ποίησης)

_______ ΔΟΚΙι Κριτική: ΜΑΡΚΟΣ ΡΕΝΙΕΡΗΣ Φιλοσοφία της Ιστορίας

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΝΤΑΚΟΣ, ΝΙΚΗΤΑΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ Η Μη Λεκτική Επικοινωνία στο Νηπιαγωγείο......................... 98

ΜΑΝΟΛΗΣ Ν.ΑΡΧΟΝΤΑΚΗΣ Ορθογραφώ.................... 99

|·

;

;" ΠΑ1Δ«Α

ΦΡΕΝΤ ΜΠΕΡΝΑΡ Το κίτρινο τρένο... Παρουοίοοιμ

JACQUELINE DE ROMILLY Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΑΝΟΥ-ΚΟΥΖΙΩΚΑ Το σεργιάνι των χαρταετών στην Ενωμένη Ευρώπη

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μελέτη γυμνού φάτσα με το θάνατο τ ο υ Κ Ο ΣΤΑ Κ Α Λ Η Μ Ε Ρ Η ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ

Κουστούμι στο χώ μα

Αθήνα, Καοτανιώτης, 2000. Σελ. 377

Π οτέ ο μύθος δεν πάει γυμνός. Το μυθικό και το 1 1 έλλο γο στοιχείο διαπλέκονται. Τα αυτονόητα I I και φυσικώς επιβεβλημένα προσελκύουν την τυφ λή και αμέριστη εμπιστοσύνη μας. Και η μυθο ποίηση στοχεύει πάντα το ακατόρθωτο, όσο επι βλαβές κι αν είναι. Με το Κουστούμι στο χώμα η Καρυστιάνη παρακολουθεί συνειδητά τα λογικοφανή και παράλογα στοιχεία που καθορίζουν σε μια τοπι κή και ιδιάζουοα κοινωνία μόνιμες τα υ τό τη τες στα μέλη της, ακόμα κι αν αυτή η λειτουργία επιφέρει τον αφανιομό τους. Σε μια εποχή μεταστροφών, εναλλασσόμενων ρό λων, έκθεσης σε μια πρωτοφανή ποικιλία τρόπων αντιμετώπισης του κόσμου, το παράδειγμα του κό σμου της βεντέτας μπορεί να φαίνεται άκαιρο. Δεν είναι όμως. Όλοι μας, όπου και ν' ανήκουμε, ζούμε μια εποχή εξάτμισης, απροσδιοριστίας. Κι ο δρόμος είναι κοινός. Η άρνηση της πραγματικότητας, η αλ λοίωσή της, η εηανερμηνεία τη ς σύμφωνα με τις π λευρές που μας βο λεύ ουν, μας κάνουν όλους νευρω τικούς μέσα σε παραδοσιακοές ή μ ετα μ ο ντέρνες συνθήκες. Το Κουστούμι στο χώμα είναι μια action research, μια έρευνα δράσης που συνδυάζεται με τη διακριτι κή και αγωνιώδη παρέμβαση τη ς συγγραφέως. Κι αυτό είναι το πιο ερωτικό στοιχείο στην ανθρωπολογική διάσταση ενός μυθιστορήματος που τονίζει το ρόλο της εξυπνάδας, που απελευθερώνεται από τα δεσμό της ευυποληψίας, ψάχνοντας μια διαυγέ στερη άποψη τω ν σχέσεων. Μόνιμες, μοιραίες και ξεπερασμένες, λοιπόν, ταυτό

τητες πρωταγωνιστούν μαζί με αβέβαιες, ρευστές ή ανύπαρκτες. Κι όλα, όπως πάντα, ξεκινούν με το βασικό πρόσωπο. Ποιος είναι, λοιπόν, ο Κυριάκος Ρουσιάς; Ποιος θα 'θελε να είναι; Ποιος μπορεί να είναι; Στο Φρέντερικ, 50 χιλιόμετρα βόρεια της Ουάσινγκτον, σ' ένα επιστημονικό χωριό 3.000 ερευνητών, μεταξύ τω ν οποίων και 200 Έλληνες, ο Ρουσιάς ζει χρόνια έναν αλησμόνητο αναχωρητιομό. Κυνηγημέ νος από 15 χρονώ από τη χώρα των Σφακιών για ν' αποφύγει τη βεντέτα, είναι τώ ρα 43 χρόνων και «σκίζει» διεθνώς, αντιμετωπίζοντας σ' ένα από τα ηιο προωθημένα ερευνητικά κέντρα τω ν ΗΠΑ την υ περένταση, τον ανταγωνισμό και την εξαντλητική δουλειά, φάτσα με το θάνατο.

«Χαράζει, μεσημεριάζει, σουρουπώνει, νυχτώνει» στο Φρέντερικ και ο Κυριάκος ζει μια ζωή πείραμα, η οποία δεν είναι πειραματισμός. Εικόνες σκόρπιες είναι γι' αυτόν η Ελλάδα και η Κρή τη. Σιωπηλή η μάνα του, η Πολυξένη. Σιωπηλός κι ο Κυριάκος, ζει μια άτονη ζωή κι οι σχέσεις του με τις γυναίκες χαρακτηρίζονται από το γεροντοπαλικαρισμό του και τη συναισθηματική αδράνεια. «Τα χέρια της μάνας του, νύχια κοπανισμένα με πο λυκαιρισμένο, σκοτωμένο αίμα», κι αυτός εκεί, μοναχόλυκος, εξορισμένος 28 χρόνια, παίζοντας πάνω από πλάνα ερευνητικά, μασουλώντας το βαφτιστικό του σταυρουδάκι.

Η συγγραφέας μάς δείχνει πώς «τα μικροπράγματα γράφουν μεγάλη ιστορία» Η ιστορία, όμως, του Κυριάκου αρχίζει «ανήμερα των γενεθλίων του -Παρασκευή 17 Ιουλίου 1998», όταν χάνει το πολύτιμο αυτό φετίχ. Με τη θεατρική αυτή απώλεια του μενταγιόν (που συμβολίζει μια προσωπική ζωή καθηλωμένη στην εφηβεία), που αυτονόητα συνόδευε τον ερευνητή σ' όλες τις αμή χανες, δύστοκες, βυθισμένες στιγμές του, ο ήρωας αρχίζει να νιώθει ατελής, σοκαρισμένος, ανεκπλή ρωτος και μπαίνει ξαφνικά στο στάδιο της ανακεφα λαίωσης των ταυτοτήτων του. Αισθάνεται σαν να έ χασε τα δεδομένα μιας ταυτότητας, που αιφνίδια α νακάλυψε ότι ήταν ανεπαρκής. Έτσι, αρχίζει το ταξί δι του στο τώρα, ταξίδι επίσης στο χθες (που δεν ή θελε να θυμάται), ταξίδι αναστοχασμού. Ποιος είναι και ποιος θέλει να είναι ο Κυριάκος Ρουσιάς; Ποιος ήταν ο Κυριάκος; Καμία τέλεια ιστορία, καμία δυνατή πλοκή δεν θα μπορούσε ν' απαντήσει. Και η συγγραφέας δουλεύει τόσο βαθιά και σφιχτά την ιστορία της, για να μπορεί ταυτόχρονα να αυτο σχεδιάζει, να 'ναι ελεύθερη να ρωτάει, να ζει την περιπέτεια τω ν ηρώων της. Γιατί ο πειραματιστής σταματάει τα πειράματα κι αρχίζει να ζει. Και η Οδύσσειά του αρχίζει, όχι γιατί λείπει τόοα χρόνια α πό την Ελλάδα ή γιατί χάθηκε 50 χιλιόμετρα έξω α πό την Ουάσινγκτον, αλλά γιατί κάποια στιγμή αρχί ζει να ρωτάει, θέλοντας να πετάξει ψηλά στον κό σμο της μνήμης και της ανατροπής.

Τι έγινε από τότε που έφυγε από την Κρήτη; Γιατί ο πατέρας του |ο ν φυγάδευσε ώστε να γλιτώσει; Και τώρα; «Βαρύς, σχεδόν 45άρης, με πεσμένους ώ μους και πουκάμισο τσαλακωμένο», δεν είναι πολυ μήχανος, αλί|ά αμήχανος sui generis μετανάστης, ανίκανος να αφηγηθεί την ιστορία του και γι' αυτό πετυχημένος αλλά «άτιτλος». Στο χωριό, στο οροπέδιο Παγωμένου, στα Σφακιά, ένας άλλος Κυριάκος, συνομήλικος και ξάδελφος, σκότωσε το ν πατέρα του πρώτου. «Μπήκε» και «βγήκε». Και τώρα, καρβουνιάρης, χτίστης κι ασπρι τζής, γεωκτηνοτρόφος. Είλωτας. 0 Κυριάκος Ρρυσιάς, λείποντας 28 χρόνια από την Ελλάδα, είχε ταυτίσει την εικόνα της με αφίσα του EOT. Φυγάς, λοιπόν, ένοχος και παράνομος για κάτι που, ανγυρίσψ στην πατρίδα, θα τιμωρηθεί, έχει συμ βολικά τους ίδιους λόγους μ' εκατομμύρια Έλληνες που ψάχνουν τη φυγή και το γλιτωμό στην αμνησία. Ποιος είναι ο Κυριάκος Ρουσιάς, ρωτάει η συγγρα φέας: «0 πατέρας του; Τον είχε αγαπήσει ποτέ του; Πολύ μικρός έτρεχε ξοπίσω του επιζητώντας την προσοχή του μετά τον έβλεπε και την κοπανούσε. Στα εφ τά του. που φόρεσε γυαλιά και είδε καλύτε ρα, πρόσεξε πως και ο πατέρας του, μεγαλόσωμος, με το μπαούλο γεμάτο φυσίγγια, χειροβομβίδες και κουδούνια από φαγωμένες κλεμμένες προβατίνες, τα βλέμ μ ατα τη ς δικής το υ μ άνας έψ α χνε κι εκείνος». Να, λοιπόν, για τί«ρω τούσε λίγα για να μη θυμάται πολλά». Να, γιατί αυτή η φράση πήγαινε από στόμα σε στόμα σιωπηρά, από πατέρα σε γιο. Γιατί, στη λογική της βεντέτας, όλη η παράδοση της οικογέ νειας και της τοπικής κοινωνίας λειτουργεί αθροιστι κά στην υποχρέωση, στο καθήκον, στο ρόλο της εκ δίκησης, αποκλείοντας με ντροπή την αποφυγή του ηθικού αυτου χρέους. Δεν ξέρω αν |η συγγραφέας αισθάνθηκε πρώτα την ανάγκη να μισήσει για την απουσία ταυτότητας ή να εμβαθύνει o jo v κόσμο της βεντέτας. Ένα έχει ση μασία: ακολουθώντας το δράμα του οποιουδήποτε Κυριάκου, όφειλε να επινοήσει την Κρήτη! 'Οφείλε να βρει ένανΙ καμβά για να κινηθεί ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, που αποκτάει σχήμα στις πιο δύ σκολες συνθήκες. Γι' αυτό ο Οδυσσέας-Κυριάκος ε πιστρέφει από την «επιτυχημένη» ζωή στην οδυνη ρή περιπέτεια του τόπου του. Ο αετός, που απέ φευγε τον κρσμο της μνήμης, κάνει κάθετη εφ όρ μηση στο οροπέδιο Παγωμένου, όπου μια παραδο σιακή τοπική) κοινωνία αποδομείται εναλλάσσοντας μοντέρνες κψ μεταμοντέρνες δομές.

Σ' αυτό το μεγάλο θέμα η Καρυστιόνη, με το χτίσι μο του Κυριάκου Ρουαιά και τω ν άλλω ν χαρακτή ρων, μας δείχνει πώς τ α «μικροπράγματα γράφουν μεγάλη ιστορία». Κι αυτό ισχύει και για τα πρόσω πά τη ς και για το ίδιο το χωριό, η ιστορία του ο ποίου μπορεί σε κάποιους να φαίνεται τοπικής ση μασίας.

Η I. Καρυστιάνη δουλεύει τόοο βαθιά και οφιχτά την ιστορία της, για να μπορεί ταυτόχρονα να αυτοσχεδιάζει, για να 'ναι ελεύθερη να ρωτάει Αυτός ο Κυριάκος θα αλλάξει ξαφνικά αεροπλάνο κι αντί να πάει σ' ένα σημαντικό συνέδριο στο Τό κιο, όπου ήταν ομιλητής, θα 'ρθει στην Κρήτη. Εκεί θα συναντήσει τον άλλο Κυριάκο Ρουσιά, το δολο φόνο το υ πατέρα του. Εκεί το παρελθόν το υ θα τον προφτάσει. Κι αυτός ο «άντρας της σκέψης και της περίσκεψης, από κείνους που υποφέρουν πιο πολύ με το μυαλό παρά με την καρδιά τους», θα περάοει από τις επιστημονικές υποθέσεις στον κό σμο της ζωής, από το πειραματικό εργαστήριο στις πραγματικές συνθήκες τη ς αναμόχλευσης, τη ς α ντιπαράθεσης, τη ς σύγχυσης, τη ς ρήξης, του τα ρακουνήματος, για να δει ότι η γνώση έρχεται από τις σχέσεις τω ν ανθρώπων. Εκεί θα έρθει αντιμέ τωπος με τον κοινωνικό περίγυρο τω ν προκαταλή ψεων (σχέση τροφού-βρέφους). Εκεί θα αντιμετω πίσει το δολοφ όνο το υ πατέρα το υ (ή το ν ά λλο του εαυτό), αφού το θέμα που αναδύεται είναι οι ασυμφιλίωτες όψεις τω ν δύο αντρών (ή του ίδιου άντρα) και μια κοινωνία που «βάζει» λόγια. Η Καρυστιάνη, με το Κουστούμι σ το χώμα, μας σεργιανάει στους χώρους του πλάγιου και του ορ θού λόγου, στους κόσμους τη ς μνήμης, στη σιω πή του αίματος και το νόημα του γυμνού. Οι λ έ ξε ις τη ς είναι ιστορίες, κι α υ τές παραπέμπουν ταυτόχρονα στην ετυμολογία και τη φαντασία. Το μυθιστόρημα σαν έρευνα βρήκε στο Κουστούμι στο χώμα τη ν έρευνα μιας περιπέτειας, που ξ ε φ εύ γει από τη ν έξο χ η πλοκή τη ς και ο δηγείται στην περιπέτεια του ανθρώπου.

Αυτή η τόσο ανθρωποκεντρική συγγραφέας συναινεί στη δημιουργία μυθιστορηματικών, αδύνα μων επισκεπτών που ζουν αντιφάσεις ως τό τε α γνοημένες. Το Κουστούμι μάς δείχνει πόσο γυμνοί και ωραίοι είμαστε μέσα στα λάθη μας, αν περά σουμε διακριτικά τις απαγορευμένες ζώνες. Τα πρόσωπα της Καρυστιάνη χτίζονται συγχρονικά και καίρια με περιβαλλοντικό και εσωτερικό (ψυχο λογικό) τρόπο. Μετά την Κυρία Κατάκη και τη Μικρά Αγγλία, όπου όλα τα προτερήματα ήσαν ορατά, η συγγραφέας κάνει μια βαθύτατη και εμπεριστατωμένη έρευνα τω ν πεδίων στα οποία αναφέρεται, ενώ στην ανά γνωση η οργάνωση εξατμίζεται υπέρ της πλοκής και της αφήγησης. Νιώθεις, διαβάζοντας, ότι έχει προηγηθεί μελέτη κυκλωτική, όμως δεν υπάρχει ί χνος διδακτισμού ή περιγραφικότητας και τα στοι χεία που συνθέτουν τη δομή του μυθιστορήματος δεν «φαίνονται». Το ύφος υποστηρίζει το στόχο, ε νώ τα πρόσωπά τη ς είναι δομημένα έτσι, που έ χουν υπεράσπιση σ' οποιαδήποτε «κατηγορία». Με το Κουστούμι η Καρυστιάνη ανατέμνει τον ά ντρα, ορίζει νέες σχέσεις με την παράδοση και, σε μια κοινωνία σαν τη σημερινή, η διεισδυτικότητά της σ' ένα θέμα ταμπού δείχνει ότι «εκείνοι» είμα στε «εμείς». Μέσα σ' έναν πλούτο λαϊκών, σκωπτικών, καθη μερινών, παροιμιωδών εκφράσεων, που τρέχουν συνέχεια στο κείμενο, με τρεις αράδες τρέχει τον αναγνώστη χιλιόμετρα, με μικρές πινελιές-παρενθέσεις: «Για πέντε χρόνια φουλ έρ ω τες σε διαφο ρετικά ξενοδοχεία των Χανίων, κάθε φορά άλλαζε χτένισμα, πάντα μαντίλι στο κεφάλι, πάντα σκού ρα γυαλιά και μίαν ωραίαν πρωίαν ο παντρεμένος, μια κρυφή σουπιά, Λαρισαίος, μένει κάγκελο, κα θώ ς ανοίγει η πόρτα και ορμάει μέσα η γυναίκα του, λίαν πρωί ελθούσα, που, άυπνη από το ταξίδι και εκ τό ς εα υ το ύ , τ ρ έ λ α ν ε τη νονό σ τις καρεκλιές, της έσπασε τα παΤδια και την έσ τειλε στην κλινική του Παϊζη και για χρόνια στα στόματα της πόλης και του χωριού τους». Μέσα στο κενό, στις χίλιες και μία φαντασιώσεις μας, στον α τέλειω το κατάλογο τω ν παρεξηγήσε ων και της αργοπορημένης αντανάκλασης της ει κόνας μας, ο μόνος τρόπος για να διαπραγματευ το ύ μ ε τη στρεβλή απεικόνισή μας είναι η συνά ντηση συγκίνησης και γνώσης. Αυτό που βλέπου με στον άλλο είναι το χθες του, όπως στην εικόνα τω ν αστεριών. Μόνο που αυτό ακριβώς δεν ομο λογούμε, δεν δουλεύουμε... Κι αυτό είναι ένας α

νεξόφ λητος λογαριασμός. Η δράση του Κυριάκου Ρουοιά ακολούθησε αυτή τη ν πορεία: και ο ίδιος και οι αναγνώστες θα νιώσουμε ότι στα ναι και τα όχι πρέπει να 'μαστέ και με τα δυο! Κι ο χώρος, ο άμεσος χώρος για να συμβούν όλα αυτά, είναι η ανθρώπινη σχέση. Όμως, οι σχέσεις καθορίζονται, αποσκληρωτικά, από δομές-φαντάσματα. Γι' αυτό η ιστορία του Ρουοιά είναι η πορεία του να βρει τα ρούχα του και μετά να τα βγάλει ζωντανός! Είναι μια μ ελέτη γυμνού. Γιατί το εντυπωσιακό στο

Κουστούμι στο χώμα είναι να κατανοήσουμε την α ντίφαση: μια| τοπική κοινωνία, βυθισμένη στην ετε ρονομία, ετερ ο κ α θ ο ρ ίζετα ι από παραδοσιακές φ όρμες, από τη μοίρα και την υποχρεωτικότητα τη ς εκδίκησής, σαν να 'ρχεται αυτή η εκδίκηση έ ξω από την Κοινωνία. Κι από την όλλη, ενώ οι ίδιοι εμείς θα 'πρεπε να φτιάξουμε νέα ήθη που να βά ζουν τέρμα στις βεντέτες, η αυτονομία μας φ ανε ρώνεται, όταν «παίρνουμε» το νόμο στα χέρια μας μόνο για να| εκπληρώ σουμε άκριτες, αλόγιστες, ενστικτώδεις επιθυμίες, χωρίς φρένο. □

ΗΙωάννα Καρυστιάνη γράφει για το βιβλίο της Κουοτούμι οτο χώμα Μόνη στην Άνδρο, Φεβρουάριο του '99, ο λωλόκαιρος πάλι τα ίδια. Βγήκα λίγο παραέξω και γύρισα με έναν οκουπιδόοακο ξυλαράκιο και κάτι κουκουνάρες για τη αόμπα, μυρίζουν ωραία, είπα στην καρέκλα μου και έβαλα για μακαρονάδα. Σκέφτομαι το φίλο μου τον Σωτήρη, που έμαθε να μαγειρεύει στα 81 του, όταν η γυναίκα του έπαθε ζημιά στη λεκάνη. Του αρέσει τόοο πολύ να τρίβει τυριά και να αχνίζει το κρεμ μύδι, που παρακαλάει τον θεό να του δώσει 2-3 χρόνια, μόνο και μόνο για να πετύχει το παστίταιο, τις μελιτζάνες παπουτσάκια και το λεμονάτο της Κυριακής. Μου ξέφυγε από τη ζωή η ηδονή της κουζίνας, χτυπιέται. Κατά βάθος ευγνωμονεί την παράλειψη, την αργοπορημένη ανακάλυψη, γιατί του φτιάχνει ένα ωραίο φινάλε, ένα εύγευστο επιδόρπιο στη ζωή tou, στα χρόνια που μάσησε με γυναίκες, δουλειές, αγώνες, χασούρες. Προς τιμήν του θα φτιάξω τη αάλτοα με τον άνιθο. Πηγαίνει άραγε με το Τ' κεφάλαιο, που με παιδεύει; Απόψε, λέω, θα δουλέψω ως αργά, όοο πάει. Μέχρι να βράσει λοιπόν το νερό, ρίχνω σκόρπιες ματιές σε σημειώσεις. • Το πτώμα κρατούσε οτο αριστερό χέρι κάτι χόρτα. • Με το μίσος περνάει πιο γρήγορα ο καιρός. •Από το στόμα του έτρεξε αφρός, πάρκαρε και πέθανε. Μπρρρ... Αυτά δεν γράφουν κάποιοι συγγραφείς; Σε τέσσερα ντοοιέ έχω ξεσκαρτάρει στοιχεία από δικογραφίες και δίκες. Σε διαφανείς θήκες παρατηρήσεις για τον ορεινό όγκο της Δυτικής Κρήτης. Υπάρχει φάκελος Κυριάκου Ρουοιά A ' και Κυριάκου Ρουοιά θ', φάκελοι των μαμάδων, φακελάκι της νεκρής, της Καλογριδάκη, του Χατζηαντωνίου κ.ά. Στο πράοινιο ντοοιέ έχω τους φόνους. Περιγράφω μια τριανταριά. Διαβάζω και ξαναδιαβάζω. Διαγράφω και ξαναδιαγράφω. Όχι για να επιλέξω τους θεαματικότε ρους, αλλά για να πειθαρχήσει το μυαλό και το χέρι μου οτην παγωνιά της πράξης. Τοικουδιά. Τα ρακοπότηρα είναι επίτηδες μεγάλο: ήπια τρεις, να λέω και να έχω κατεβάσει έξι. Στο καοετόφωνο Μουπάκης. Δένω στον καναπέ, αδύνατον να κουνηθώ. Η υγρασία με έχει ρημάξει, τα κόκαλά μου είναι κατεψυγμένα.«Μεσοπέλαγα αρμε νίζω» και χορεύω από τη μέση και πάνω. Κι έτοι καλά είναι. Τοικουδιά την τοικουδιά, όλη νύχτα οτιχοπλοκώ μαηινάδες. Οι δέκα δήθεν. Γλιτώνει τη σάμπα μόνον η μία.

Η ρευοτότητα των πραγμάτων τ ο υ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ ΒΕΗ

ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

Ο ύπνος του Ά λ ψ ρ ίντ

■ ; j Αθήνα, Νεφέλη, 1999. ■ Σελ. 105

Τ ά σ ο ς Γ ουδέλης

Ο Υ Π Ν Ο Σ ΤΟ Υ ΑΛΦΡΕΝΤ ΝΕΦΕΛΗ

Το γράψιμο δεν είναι παρά ένα καθοδηγούμενο όνειρο.

νχιστροφ ές και π ροεκτάσεις λογοτεχνικώ ν προτύπων, επικυριαρχία ονειρικών συνειρμών, διαρκής, περίτεχνη υπονόμευση του λεγάμε νου κόσμου της αντικειμενικότητας και συστηματι κές διαθλάσεις μιας πολύτροπης εκφραστικής συνιστούν τα κυριότερα γνωρίσματα του τέτα ρτο υ αυτού πεζογραφικού βιβλίου του Τάσου Γουδέλη. Στους αντίποδες μιας προ πολλού κορεσμένης αισθηματογραφίας κι ενό ς α διέξοδο υ βερμπ αλι σμού, ο οποίος καταχράται ακόμη και τω ν επου σιωδέστερων λεπ τομερειώ ν ατυχών οικογενεια κών ρομάντζων, ο Ύπνος του Άλφρεντ προτείνει

Σκιαγράφηση χαρακτήρων μακριά από κάθε τυποποιημένη π\οκή μια γενική επανεξέταση τω ν υφολογικών δυνατο τήτω ν του σύντομου, περιεκτικού αφηγήματος, υ ποδεικνύει μεθόδους μετανεοτερικώ ν κειμενικών εφαρμογώ ν και αναδεικνύει τη ν πολυσημία του παροδικού, δρώντας συχνά «στην αθέατη πλευρά, στα νώτα του οικείου». Το ενδοδιηγηματικό εγώ επιμένει να παραθεωρεί τα τυποποιημένα δεδομένα της στιγμής αναγόμε νο συστηματικά σ' ένα λυτρωτικό, διαισθητικό πα-

ρόν. Το απόσπασμα που παραθέτω είναι ενδεικτικό των σχετικών εννοιολογικών τροπισμών:«Αναγκα στικά, λοιπόν, μένουμε εδώ, προσωρινά σε πλήρη ετοιμότητα, με κάθε πόρο ανοιχτό. Δεν θα χάσω την αυτοπεποίθησή μου. Μια έμπνευση έρχεται α προειδοποίητα: σκύβεις στο ασήμαντο πάτωμα και βλέπεις το στερέωμα... Εντελώς απύρετος τό τε μπορώ να κοιτάξω προς το μέρος του και να μη δω κανένα...» (βλ. το έκτο κατά σειρά αφήγημα «Η συνάντηση», σελ. 74.) 0 κόσμος, δηλαδή, είναι ένα σύνολο παραστάσε ων, ένα απείκασμα παραπλανητικό και ενδεχομέ νως άρρητο. Η ρευστότητα του ολικού χωροχρό νου καθιστά ως εκ τω ν πραγμάτων ιδιαίτερα δυ σχερές το έργο της γραφής, που κυριολεκτικά τρέ χει και δεν προλαβαίνει, αποτολμώντας να κατα

γράψει, όσο πιστότερα γίνεται, τη ν κινητικότητα του μεγάλου ποταμού τω ν φαινομένων. Οι ενα λ λαγές, οι ριζικές αντικαταστάσεις, οι εικονοκλαστι κές αντιδράσεις υπαγορεύουν τό τε τα διηγηματικά ήθη. Αφθονούν οι λ υ σ ιτελείς μ ο ρφ ολογικές ω σμώσεις τη ς ευέλικτης στρατηγικής, που υιοθετεί αυτός ο λεπ τολόγος πεζογράφος στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει, να ικανοποιήσει, ει δυνατόν, τα αιτήματα της αισθητικά διευρυμένης συνείδησής του. Γι' αυτό και το ακαταπόνητο εγώ δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρο για τα πορίσματα της σκέψης του, τις προσλήψεις τω ν αισθητηρίων οργάνων του. Τα δύο μικρά αποσπάσματα αρκούν προς το παρόν για να καταδείξουν τις κειμενικές α υτές προαιρέσεις: «Να προσφέρω τις υπηρεσίες μου σ' αυτόν τον πιο ευφάνταστο των ανθρώπων, που δυστυχώς δεν μπορεί να περιγράφει όσα β λέ πει και νιώ θει: τις εικόνες να σβήνουν ενώ γίνο νται, το νερό παγωμένο να καίει, τη βροχή να επι στρέφει στο νέφος πέφτοντας, χωρίς αυτό να ση-

0 1 Γουδέλης προτείνει μια γενική επανεξέταση των υφο\ογικώ ν δυνατοτήτων του σύντομου, περιεκτικού αφηγήματος ραίνει ότι δεν είναι ημέρα μέσα στη νύχτα ή ότι τα βήματα που ακούγονται δεν επιστρέφουν όταν ξε κινούν, τις φ ω νές να υπάρχουν ως σιγή...» (βλ. σελ. 39) σε συνδυασμό με την οριακή παρρησία ε νός βαθύτατα π ροβληματισμένου υποκειμένου: «Προσπαθώ να τα θυμηθώ όλα: όμως τελικά πριν πέσει κάτι το βλέπεις να διαλύεται πρώτα, το υγρό να απλώνεται σαν παλάμη στο χαλί και μετά ακο λ ο υ θ ε ί η πτώση γ ια τί α υ τό που συμβαίνει έχει συμβεί. Νιώθω σαν να έχω τον προσανατολισμό ε νός κοιμισμένου, χωρίς πολλές ελπίδες να κατα λάβω, η συγκεχυμ ένη εικόνα τη ς μοιάζει προς στιγμήν να καθαρίζει αλλά κάτω από ένα ρευσ τό με κυμανσμούς που αφαιρούν λεπτομέρειες μόλις πλησιάζω» (βλ. σελ. 88). Το τριαντασέλιδο διήγημα που έδω σε το ν τίτλ ο του στη συλλογή είναι μία διεξοδική μ ελέτη , μία

σπουδή ανάπλασης ενός σχεδόν μυθικού καταλοί που του Αμερικανού συγγραφέα Ουάσινγκτον Ίρβιν (1783-1859); που μας γνώρισε εκείνο τον παράδο ξο φ ίλο του ύπνου, τον Ριπ Βαν Ουίνκλ. 0 διπλός κόσμος του Άλφρεντ είναι ο κόσμος ενός αθύρμα το ς το υ χρόνου, που πάσχει από το εξα ιρετικά σπάνιο σύνδρομο του «τρελού» ύπνου: ξυπνά και κοιμάται σ χεδόν τα υτόχρ ονα . 0 Ά λ φ ρ εν τ τω ν Ίρβιν-Γουδέλη είναι μ' άλλα λόγια ένας κατά πολύ βελτιωμένος Ριπ Βαν Ουίνκλ: επινοημένος σε δεύ τερ ο βαθμό σημαίνει ότι είναι περισσότερο ανοι κτός σε μετάμυθοπλασίες. Παιδί του δέκατου ένα του αιώνα, ο Ά λφ ρεντ φαίνεται ότι γνωρίζει από πρώτο χέρι τη μεταφορική εμπειρία της ανάγνω σης του βιβλίου της ζωής, που μνημονεύει εκείνος ο εκκεντρικός μονήρης της Δρέσδης και της Φραν κφούρτης, ο Αρθούρος Σοπενχάουερ (1788-1860), στο θ ε μ ελ ιφ δ ες δίτομο έργο το υ Ο Κόσμος ως Βούληση και\ ως Παράσταση και μάλιστα σ' ένα α πό τα εισαγωγικά κεφάλαιά του: όταν διαβάζουμε τις σελίδες τάυ βιβλίου είμαστε ξύπνιοι, σε πλήρη δράση, όταν τις ξεφ υλλίζουμε ράθυμα, ονειρευό μαστε... Άλλωστε η εντυπωσιακή άποψη του Γερμανού φι λοσόφου ότι η ζωή θα μπορούσε κάλλιστα να εκληφθεί ως ένα δάνειο θανάτου κι ο ύπνος, αντί στοιχα, ως ο (ημερήσιος τόκος αυτού του δανείου, σε συνδυασφ με την παρεμφερή πεποίθησή του, ότι δηλαδή η|ζωή θα μπορούσε να εννοηθεί ως ό νειρο κι ο θάγατος ως η αφύπνισή μας, όπως καταχωρήθηκαν στο τελευτα ίο του έργο Πάρεργα και Παραλειπόμενα, που κυκλοφόρησε οκτώ ολόκλη ρα χρόνια πριν από το θάνατο του Ουάσινγκτον Ίρβινγκ, προσθέτουν, πιστεύω, κι άλλα εύλογα ε ρω τηματικά για τη διακειμενική συνάντηση, εν ζωή, τω ν δύο αυτώ ν δυτικοτραφ ώ ν ανθρώπων τω ν γραμμάτων. Φρονώ ότι αξίζει να διερευνηθεί προσεχώς από τον ακαταπόνητο Τ. Γουδέλη, που είναι μεταξύ τω ν άλλων και εμβριθής κριτικός της σύγχρονης αλλά και παλαιότερης ευρωαμερικανικής λογοτεχν|ας, το ενδεχόμενο της «σύμπτωσης» τω ν δύο συνομηλίκων, του Αρθούρου και του Ουάσινγκτον. Μήάως τα περί ύπνου και ονείρων, τα περί ενυπνίων και υπερβατικών μετεωρισμών, δεν ταξίδευαν κι αυτά γρήγορα τό τε, χωρίς τη διαμεσολάβηση τού καταλυτικού e-mail, στους κύκλους τω ν ανήσυχων και μάλιστα πολύγλωσσων συγγρα φέων; «Αλλά δεν είναι βέβαιο τίποτα», ομολογεί ευθέω ς ο ενιαίος α φηγητής στο τρίτο διήγημα, το διφο

ρούμενο «Week End» (βλ. σελ. 47), αφήνοντας έ τσι τη γραφή α δέσμευτη να επενεργήσει σε ό,τι κατ' εξοχήν διακρίνεταί: στους αυτοσχεδιασμούς μιας επαγωγικής, αυτοελεγχόμενης πάντα, ρητορι κής. 0 Τ. Γουδέλης μάς προσφέρει, δηλαδή, πιθα ν ό τη τες εκφραστικών (ανα) κατατάξεων, μας δεί χνει ρυθμούς λόγου, μας αποδελτιώνει παραλλα γές σύνθεσης -δ εν παγιώνει μία μονοσήμαντη δυ νατότητα, δεν δογματίζει. Το πρόσωπο παραμένει έτσι κι α λλιώ ς δέσμιο, η φ υλακή το υ είναι προ πολλού δεδομένη: ψευδαισθήσεις, προκαταλήψεις και βασανιστικές ιδεοληψίες το πειθαναγκάζουν να «δει» τον κόσμο, να το ν προσεγγίσει στρεβλωτικά. Ας το υ αναγνωριστεί, λοιπόν, μία έστω εικασία διαφ υγής διά τη ς ολοκληρω τικά α νατρεπ τικής

γραφής, ό,τι δηλαδή πρεσβεύει το πρώτο ομιλούν στον Ύπνο του Άλφρεντ. 0 Τ. Γουδέλης θα μπορούσε να αντιγράψει ή δήθεν να διορθώσει τον Ουάσινγισον Ίρβιν: το αντιπαρήλθε έντιμα. Αντίθετα, προσπάθησε να σκιαγραφήσει χαρακτήρες μακριά από κάθε τυποποιημένη πλοκή, να αρθρώσει όντα από το ίδιο το μηδέν από το ο ποίο είμαστε φτιαγμένοι, από τα υλικά τω ν ονεί ρων, σύμφωνα με την πασίγνωστη σεξπιρική ρήση. Ξέρω ότι παρόμοια εγχειρήματα ήταν καταδικασμέ να εκ τω ν προτέρων να αποτύχουν πλήρως, διότι τους έλειπε το αίμα (του λόγου). Εδώ, όμως, έχου με σαφώς κάτι άλλο: μεγεθύνσεις ζωής, αυθεντική ενόργεια αιτίων κι αιτιατών και, το κυριότερο, ρη ματική πιστότητα μιας κειμενικής ευγένειας. □

0 Τάσος Γουδέλης

Β ΙΙ.ΙπΙίΙΐίΙ.Ιί.Ι.ΙΙ.ΜΙ.Ιί.ΙΙΙ.Μ ιίί,ΙΙί,ΙΙί ΟΎπνος του Άλφρεντ είναι μια ουλλογή διηγημάτων, η οποία φιλοδοξεί να μεταδώοει οτον αναγνώοτη της διάφορες ακαθόριοτες αιοθήαεις, να τον καταστήσει θεατή ασα φών, πλην ανησυχητικών, εσωτερικών περιγραμμάτων, ιμπρεσιονιστικού χαρακτήρα: καίτοι τους όγκους των καταστάσεων που θα έχει αυτός μπροοτά του δεν θα μπορέσει να τους αμφιοβητήοει ως φαοματικοάς. Σε ένα πρώτο επίπεδο είναι απτοί, σχεδόν ρεαλιστικοί. Εννοώ ότι τα κείμενα που εμπεριέχονται ατο βιβλίο δεν είναι αντιαφηγηματικά. Όλα διηγούνται μιαν ιοτορία, την οποία οι αναπνοές της γραφής καθιστούν άλλοτε πιο ορατή, άλλοτε πιο νεφελώδη. Με ενδιαφέρει η συνειρμική γλώοοα και όχι ο περιγραφικός, άτσαλος λόγος, που προτείνει ως επιχείρημά του την ηθο γραφία για να κάνει ουμμαχίες με τη διαθέσιμη αγορά οε τέτοιου είδους αναπαραοτάοεις. 0 'Αλφρεντ είναι βραχύ αε έκτα ση βιβλίο, αλλά απαιτεί τον αποδέκτη που δεν αγνοεί τη βαρύτητα της λέξης και δεν περιμένει από το περιεχόμενο και μόνο να ουνομιλήοει μαζί του. Εάν είναι αλήθεια ότι η ποίηση γράφεται κυρίως με λέξεις και όχι μόνο με ιδέες, θα ήμουν ικανοποιημένος εάν το βιβλίο μου διαβαζόταν ως αφανώς ποιητικό, θα ήμουν οιηματίας, εάν πίστευα ότι θα μπορούσε να διαβαστεί με βάοη κάποιες του βαθύτερες αρμονίες, μουσικής υφής, τις οποίες θεωρώ το όπαν, το ζητούμενο και παράλληλα τον ουτοπικό στόχο οτη λογοτεχνία... Μόνο σπουδαίες κορυφώσεις της σχετικής τέχνης κατόρθωσαν να παραγάγουν αυτήν τη μουσικότητα (ας μην αναφέρω, καλύτερα, ονόματα... αν και δεν κινδυνεύω να παρεξηγηθώ: εδώ καραμπινάτοι ρεαλιατές/νατουραλιοτές οε έρευνα ένθετου εφημερίδας γύρω από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα, ανέφεραν τον Τζόις, τον Προυοτ, τον Κάφκα κ.λπ.).

Το μυοτήριο______ της καθημερινότητας ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΥΡΑ

Το αυγό Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 145

I I Αικατερίνη Λύρα ο τη ν πρώτη τη ς συλλογή

Η διηγημάτων πραγματεύεται με τρόπο πρωτόI I τύπο και, αναμφίβολα, ευφ άνταστο θέματα μάλλον κοινότοπα. Στα τέσσερα διηγήματα, από τα οποία αποτελείται το βιβλίο, ο αναγνώστης παρακολουθεί την ενα γώνια προσπάθεια τη ς πρωίδας να βρει και να γνωρίσει τον εαυτό της. Η αναζήτηση ταυτότητας ανάγεται σε δεσπόζον μέλημα. Στα δύο πρώτα διηγήματα (τα οποία, λαμβανομένων υπόψη των σπουδών της Α. Λύρα στο χορό και την κινησιολογία, πρέπει να είναι βιωματικά) η συγ-

Με ύφος ειρωνικό η Α. Αύρα ξεδιπλώνει τις ανησυχίες τωνηρωίδωντης, τις οποίες; a n ' ό,τι φαίνεται από τον βιωρατικό τους χαρακτήρα, συμμερίζεται και η ίδια γραφέας εστιάζει το θέμα της στο σώμα και την κί νησή του. Στο «Αυγό» ένα μικρό κορίτσι, μέσα από το δέος που τη ς εμπνέει ένα αυγό στρουθοκαμή λου, α να καλύπ τει σταδιακά το σώμα το υ που διαρκώς μεταμορφ ώ νεται. Στην «Εξαφάνιση» υ μνούνται τα λικνίσματα μιας χορεύτριας, της οποί ας η δολοφονία διαταράσσει την καθημερινότητα της ηρωίδας. Το σώμα αντιμετωπίζεται σαν δοχείο που μας φιλοξενεί, σαν ένα κέλυφος αυγού. Στην

περίπτωση |του δεύτερου διηγήματος το σώμα πε ριβάλλεται από το μυστήριο της ανθρώπινης ύ παρξης. Οι επίμονες αναζητήσεις της ηρωίδας α ποβαίνουν [όλες μάταιες. Οι ανατολίτικοι ρυθμοί που σ υνοδεύουν το χορό συνθέτουν μια α τμ ό σφαιρα κατάνυξης, μυστηριακή. Στα επόμενα διηγήματα η θεματική αλλάζει, ενώ το ύφος χάνει τον πομπώδη χαρακτήρα του και γί νεται πιο ά^εσο, πιο σαφές. Το πρώτο από αυτά, «0 Νοτιάς έπνιγε τη Villa Fontana ή 0 Σκύλος Greta έπνιξε ένα |<οτόπουλο», είναι η επιστολή μιας γυ ναίκας σ' ένα φίλο της, πιθανότατα πρώην εραστή της, με αφορμή ένα ασήμαντο γεγονός. Στο γράμ μα αυτό διάφαίνεται η πικρία, το αίσθημα του ανι κανοποίητος, η θλίψη της ηρωίδας για τη ζωή της και η ζήλια [της για ένα σκυλί που απολαμβάνει ό σα εκείνη στερείται. Από τη συλλογή ξεχωρίζει το τελευτα ίο διήγημα «Κληρονόμος». Εδώ η συγγραφέας ανατρέχει στα παιδικά της| χρόνια και περιγράφει μια εθιμοτυπική βεγγέρα στους συγγενείς, η οποία εγκαινίαζε την έναρξη τω ν θερινών διακοπών. Η αδράνεια, στην οποία περιέπεσε λόγω καλοκαιριού, παρακινεί την ηρωίδα να [συλλογιστεί σχετικά με τη μονοτονία

τη ς ζωής της. Συνειδητοποιεί ότι βιώνει έναν «εγ γενή διχασμό». Η ίδια δεν είναι μόνον ο εαυτός της αλλά και κάποιος άλλος που τον αντιμάχεται. Πα ράλληλα, όμως, συνειδητοποιεί ότι είναι ανίκανη να αρνηθεί κάποια πλευρά του εαυτού της. Η σύ γκρουση τω ν δύο εγώ μπορεί εύκολα να παραλ ληλιστεί με την αρχέτυπη σύγκρουση καλού - κα κού. Το καλό και το κακό που συνυπάρχουν μέσα στην ηρωίδα είναι η κληρονομιά που τη ς άφησαν οι πρόγονοί της, γι' αυτό και είναι τόσο συνυφασμένα με τη ν ύπαρξή της. Είναι δημιούργημα της οικογένειάς της. «Η οικογένεια ορθώθηκε μπροστά μου γερασμένη, βαριά και την ίδια στιγμή τόσο α ληθινή όαο το αίμα που κυλούσε τώρα στις φ λ έ βες μου. Περιπέτειες προγόνων που μέσα από α ξεδιάλυτα νήματα ήρθαν και ύφαναν εμένα». Ό λες οι ηρω ίδες τη ς Α. Λύρα επιθυμούν έντονα μια αλλαγή ή, ακριβέστερα, η ηρωίδα σε κάθε έκ

φανση της ζωής της αναζητάει κάτι το διαφορετι κό: «αναζητώ κάτι το διαφορετικό: κάτι που να μην έχω ξαναφάει», «και τι δεν θα έδινα έστω για ένα διαφορετικό εφιάλτη». Με ύφος ειρωνικό η συγγραφέας ξεδιπλώνει τις α νησυχίες τω ν ηρωίδων της, τις οποίες, απ' ό,τι φαίνεται από τον βιωματικό τους χαρακτήρα, συμ μερίζεται κι η ίδια, συχνά όμως υπονομεύοντας τα όσα εκείνες αφηγούνται. Γίνεται συνάμα κοινωνός και κριτής, ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί α πό την ενδοσκόπηση στην αυτοκριτική και τον αυ τοσαρκασμό. Η Α. Λύρα καταδύεται στα μυστήρια της καθημερι νότητας και αναδύεται μ' ένα βιβλίο, όπου το φα νταστικό με το πραγματικό, το όνειρο με την πραγ ματικότητα μπλέκονται με επιτυχία σ' ένα αξεδιά λυτο σύνολο. ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

Η ζωή οτο μικροοκόπιο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ιστορκς για μικροσκοπικά και γιγαντιαία πλάσματα Αθήνα, Οξύ, 2000. Σελ. 126

Μιχάλης Μακρόπουλος στο νέο του βιβλίο μι λάει για πράγματα συνηθισμένα, σχεδόν ασή μαντα, που περνούν καθημερινά μπροστά α πό το βιαστικό βλέμμ α μας και τη βεβαρημένη σκέψη μας, πράγματα που πάντα λανθάνουν του ενδιαφέροντός μας· μιλάει για όλα όσα αντικρίζει από τον ανασηκωμένο γιακά του ξένου παλτού έ να ανθρώπινο ράκος, ένας καταρρακωμένος περι θωριακός, ένα πλάσμα συνταρακτικό, απαρηγόρη το και συντετριμμένο, μια ύπαρξη ανασφαλής και, γι' αυτό, πάντα συσπειρωμένη, αενάως σε θέση άμυνας. Ο ήρωας του Μακρόπουλου βλέπει να ξετυλίγεται εμπρός του ένας καινούριος σ' αυτόν κόσμος. Στο παλιό και τετριμμένο ανακαλύπτει πρωτόγνωρες συγκινήσεις. Έχει τη διάθεση και τη θέληση να α ναλύσει και να μελετήσει εξαντλητικά κάθε πτυχή

του μυστηρίου της ανθρώπινης ύπαρξης στη διττή της υπόσταση, υλική και πνευματική. Πρωταρχικό του μέλημα προβάλλει η οροθέτηση του χώρου του, η συνειδητοποίηση του ποιος είμαι, πού βρί σκομαι και πού πηγαίνω. Ο χώρος ορίζει εκείνον. Εκείνος είναι άβουλος, παραδομένος, ηττημένος.

«Η πόλη μ εταμ ορφώ νεται ο ε παλμικές κινήσεις -λεω φορεία, το απορριμματοφόρο, βήματα- που μ εταφ έρ ει το πεζοδρόμιο ως τη ν κοιλιά μου και το δ ε ξίμ ο υ μ άγουλο. Σταδιακά αφομοιώνω τις δονήσ εις τη ς πόλης, φ τά νο ντα ς α το σημείο να ταυτίζω το απορριμματοφόρο με τις πεπτικές μου λειτουργίες, τα βήματα με τους χτύπους της καρ διάς μου». Ο ήρωας θέτει διαρκώς στον εαυτό του αλλεπάλ ληλα ερωτήματα, σε σημείο που ο λόγος του κά που γίνεται κουραστικός, αναίτια οργισμένος, υ περβολικά στοχαστικός και φλύαρος. Φαίνεται σε ορισμένα σημεία ότι ο αφηγητής έχει χάσει το ν ειρμό του, ότι έχει ξεχάσει τι ή θελε να πει, σε ποι ον και για ποιο λόγο. Η αφήγηση, βέβαια, δεν παύ ει να μας ξαφνιάζει με τη διεξοδική περιγραφή τω ν μικροοκοπικών και γιγαντιαίων πλασμάτων και πραγμάτων, που ένας άστεγος αντικρίζει από την κόχη του πεζοδρομίου. Το παραλήρημά του, πα ραλήρημα φόβου και σκαιότητας, α π ο τελ εί τη ν κατάθεση ενός κομματιασμένου βίου. Στο βιβλίο του Μ. Μακρόπουλου το παράλογο δια λέγεται με το καθημερινό. 0 ήρωάς του, πελαγο δρομώντας μες οτους παραληρηματικούς συλλο γισμούς του, συχνά παραδοξολογεί, ιδίως όταν ε-

Η γραφή του Μ. Μακρόπουλου διαπνέεται από ένα βαθύ οτίγμα συνείδησης και ευαισθησίας, το οποίο ωοτόοο υπονομεύεται από μια εμφανή διάθεση

π εζοδρόμιο μιας πόλης, μετά τη ν εγκατάλειψ ή του από τή γυναίκα του, ένας άνθρωπος προφα νώς καλλιεργημένος -όπως φαίνεται από το σκε πτικό το υ - και με σώας τας Φρένας του -όπως ε πίσης φαίνεται από τον τρόπο σκέψης του; Το ότι ο συγγραφέας δεν θεω ρεί σκόπιμο να απαντήσει σ' αυτό το καίριο, για την ιστορία που αφηγείται, ερώ τημα ς|ποτελεί τη σημαντικότερη και, ίσως, μοναδική ασυνέπεια του βιβλίου. Η γραφή του Μακρόπουλου διαπνέεται από ένα βαθύ στίγμα συνείδησης και ευαισθησίας, το ο ποίο ωστόσο υπονομεύεται από μια εμφανή διά θεση εντυπωσιασμού του αναγνώστη. Μέσα από την περιγραφή της τραγικότητας του ήρωά του ο συγγραφέα^; α ντλεί μια ποιητική διάσταση. 0 χα ρακτήρας τρυ κεντρικού προσώπου είναι σχεδια σμένος με αυθεντικές λεπτομέρειες, πολύπλευ ρος κι εύθραυστος. Μέσα από ijov χαοτικό, οκόρπιο, ασυμμάζευτο, α ποσπασματικό και ασαφή λόγο ενός αστέγου ο συγγραφέοίς ξετυ λ ίγ ει μια οδυνηρή εικόνα τη ς πραγματικότητάς μας. Τον θλίβει η κατάντια του ήρωά του, ^ωρίς όμως να εξοργίζεται με τις κοι νωνικές αιτίες -ο ύ τε καν τις α να φ έρει- και το α νάλγητο σύστημα που περιθωριοποιούν τον ανή μπορο άνθρωπο. Η μεγαλύτερη, πιθανότατα, επιτυχία του Μακρό πουλου σ' αυτό το βιβλίο είναι -πέρα από το α ναμφισβήτητα πρωτότυπο, μοντέρνο, ενδιαφέρον και σφριγηλρ γράψιμό το υ - ότι κατάφερε να σκια γραφήσει -4στω με σημαντικά κενά- μια κατακερ ματισμένη Προσωπικότητα με αποσυντεθειμένη κοινωνική τα υτότητα , χωρίς να παρασυρθεί στη σκληρή κοινωνική καταγγελία. ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

εντυπωοιαομού του αναγνώστη πιχειρεί να ερμηνεύσει τις παραδοξολογίες του. Το πιο παράδοξο, όμως, είναι ότι αυτό δεν είναι ε νοχλητικό -ή , τουλάχιστον, όχι πολύ. Το πιο ενοχλητικό στοιχείο στην ιστορία του Μα κρόπουλου είναι η ανύπαρκτη ερμηνεία τη ς προ σφυγής του ήρωά του στο περιθώριο. Αυτός ο άν θρωπος κάποτε είχε οικογένεια, μια γυναίκα που αγαπούσε κι αγαπάει και ένα παιδί. Πώς βρέθηκε εξαθλιω μένος πάνω σ' ένα συνηθισμένο βρόμικο

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ένα τοουβάλι με οοτά τ ο υ Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Υ Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Υ

PATRICIA HIGHSMITH Ο Ρίπλίϋ ec Βαθιά ν«ρά Μτφρ.-Επίμετρο: Ανδρέας Αποοτολίδης Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 472 ο 1955 π ΠαχρίσιαΧάισμιθ (1921-1995) εξέδω σε στη Νέα Υόρκη το μυθιστόρημα 0 ταλαντού χος κ. Ρίπλεϋ (στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Λιβάνη»), που τον επόμενο χρόνο πήρε το ειδικό βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Έργων Μυστηρί ου τω ν ΗΠΑ και στη συνέχεια το Μεγάλο Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας της Γαλλίας αλλά και το βραβείο Έντγκαρ Άλαν Πόε, ενώ το 1959 προβλή θηκε η βασισμένη σε αυτό γαλλική ταινία Plein Soleil με σκηνοθέτη τον Ρενέ Κλεμάν και πρωταγωνιστές τον Αλέν Ντελόν, τη Μαρί Λαφορέ και τον Μορίς Ρονέ (η νέα αμερικανική εκδοχή του σκηνοθετήθηκε πρόσφατα, το 1999, από τον Άντονι Μινγκέλα). Ο ήρωάς της, ο Τομ Ρίπλεϊ, ήταν αρχικά υπάλληλος στην εφορία της Νέας Υόρκης, ώσπου αποφάσισε να εκβιάζει τους εύπορους φορολογούμενους, διεκ-

Γισ την Π. Χάιομιθ η ο ύ \\η ψ η και η τιμωρία του ενόχου είναι αντίθετη με τα 5ικά της γούστα δικώντας για λογαριασμό του μέρος τω ν οφειλών τους. Στη συνέχεια πήγε στην Ιταλία, όπου σκότωσε το φίλο του, Ντίκι Γκρίνλιφ, (τον χτύπησε με ένα κου πί!) για να καρπωθεί την περιουσία του. Παρά τις προ σπάθειες της αστυνομίας, δεν κατέστη δυνατή η συ γκέντρωση αποδείξεων εναντίον του κι έτσι ο νεαρός δολοφόνος έμεινε ελεύθερος για να κάνει ένα ταξιδάκι αναψυχής στην Κρήτη.

PATRICIA

H IG H S M IT H

Ο ΡΙΠΛ ΕΫ -ΒΒΒΒΙ· · ^

ΣΕ ΒΑ ΘΙΑ Ν ΕΡΑ ΛΝΛΙΈΛΙ ΛΙΙΟΪΤΟΛΙΛΙ !1

, o

. a

:·ϊΓ ^ ΑΓΡΑ

0 ήρωας της Χάισμιθ εντυπώσιασε για το θράσος και την τόλμη του, μα και την ικανότητά του να ξεφεύγει από την τσιμπίδα του νόμου. Ήταν ο πρώτος, ίσως, δολοφόνος στην ιστορία της αστυνομικής λογοτε χνίας, που κατόρθωσε να γίνει συμπαθής στα μάτια του αναγνώστη σε τέτοιο βαθμό, που ο τελευταίος να εύχεται να μη συλληφθεί. Με λίγα λόγια, η Χάισμιθ ανέτρεψε όλες τις μέχρι τότε παραδοχές περί ηθικής του αστυνομικού αναγνώσματος, μια ηθική που επί χρόνια καλλιεργήθηκε -και προπαγανδίστηκε- από τους ομότεχνούς της, γυναίκες και άνδρες, οι οποίοι στο τέλ ο ς της ιστορίας επιφύλασσαν τον κολασμό του ενόχου είτε με τη φυλάκιση είτε με το θάνατο. Η αποκατάσταση της διασαλευθείσης από το έγκλημα ηθικής τάξης, που πραγματοποιείται με την παραδειγ ματική, δηλαδή προς σωφρονισμόν, τιμωρία του δρά στη δεν ίσχυσε στην περίπτωση του Ρίπλεϊ. Πηγαίνο

ντας κόντρα στα γούστα του κοινού, αλλά και των εκ δοτών και των σκηνοθετών ή των παραγωγών κινη ματογραφικών ταινιών, που συνήθως επιδιώκουν να κολακεύσουν αναγνώστες και θεατές, η Χάισμιθ δημι ούργησε έναν ήρωα που παραμένει εσαεί ατιμώρη τος, πιθανότατα για να συνεχίσει να σκοτώνει, θέλο ντας να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του Ρίπλεϊ, η συγγραφέας έχει γράψει πως η σύλληψη και η τιμω ρία του ενόχου είναι αντίθετη με τα δικά της γούστα. Βρίσκοντας τους εγκληματίες εξαιρετικά ενδιαφέρο ντες, εκτός αν είναι μονότονοι ή βλάκες, λέει, και με δεδομένη την επιτυχία του βιβλίου της, έγραψε άλλα τέσσερα μυθιστορήματα με ήρωα τον Τομ Ρίπλεϊ. Το 1970 εκδόθηκε το Ο Ρίπλεϋ κάτω από το χώμα (στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Παρατηρητής»), το 1974 Το παιχνίδι του Ρίπλεϋ (γυρίστηκε ταινία από τον Βιμ Βέντερς σε σενάριο του Πέτερ Χάντκε με τίτλο Ένας αμερικανός φίλος και κυκλοφόρησε με τον ίδιο τίτλο

0 Ρίπλεϊ ήταν ο πρώτος, ίοως, δολοφόνος στην ιστορία της αοτυνορικής λογοτεχνίας, που κατόρθωοε να γίνει συμπαθής οτα μάτια του αναγνώστη από τον «Παρατηρητή»), το 1980 Το αγόρι και ο Ρί πλεϋ (εκδόσεις «Λιβάνη») και το 1991, τέσσερα χρόνια πριν το θάνατό της, το Ο Ρίπλεϋ σε βαθιά νερά (πραγ ματικός τίτλος Ripley Under Water). Εδώ, στο πέμπτο και τελευταίο μυθιστόρημα της σει ράς, βρίσκουμε τον ήρωα στη Γαλλία. Ζει στο Φοντενεμπλό, δυο ώρες από το Παρίσι, σ' ένα όμορφο σπί τι, με τη γυναίκα του, τη νεαρή και κάπως αθώα Ελοιζ, κόρη καλής οικογένειας. Δεν έχουν παιδιά, ωστόσο περνάνε καλά ανάμεσα στα λουλούδια, τους πίνακες και την κάβα τους. 0 Τομ ασχολείται με τις ντάλιες του, ζωγραφίζει και μαθαίνει να παίζει τσέμπαλο, μα προπάντων λατρεύει τη γυναίκα του. Η Ελοϊζ αγνοεί ότι ο σύζυγός της είναι μπερδεμένος σε αγοραπωλη σίες πλαστών πινάκων και, βεβαίως, δεν έχει ιδέα για το εγκληματικό του παρελθόν. Ξαφνικά, την ειδυλλια κή ατμόσφαιρα της οικογενειακής τους ζωής έρχεται να υπονομεύσει ένα παράξενο ζευγάρι Αμερικανών,

οι Πρίτσαρντ, που νοικιάζουν σπίτι στη γειτονιά τους. Ο άντρας φαίνεται πως γνωρίζει ότι ο Τομ σκότωσε έ ναν ενοχλητικό Αμερικανό, που ήξερε για τους πλα στούς πίνακες, και τον πέταξε στα νερά ενός καναλι ού. Όχι μόνη γνωρίζει, αλλά επιχειρεί με διάφορους τρόπους να to μάθει κι ο ενδιαφερόμενος, που προ σπαθεί να ξεχάσει αυτήν τη θλιβερή ιστορία. 0 Τομ, για να διασφαλίσει την ηρεμία του και την οικογενεια κή του γαλήνη, επιχειρεί με το καλό και με το άγριο να αποτρέψει τον περίεργο συμπατριώτη του, μα δεν το κατορθώνει. Ώσπου, μια μέρα, ο ενοχλητικός γεί τονας αφήνει έξω από την πόρτα του ένα τσουβάλι με οστά, ανασυρμένα από το ποτάμι. Είναι, άραγε, ό,τι απέμεινε από το σώμα του νεκρού; Κατά περίεργο τρόπο -ίσως όχι και πολύ περίεργο, αν σκεφτούμε ότι η Χάισμιθ είχε αριστερό παρελθόν και πάντα ήταν με το μέρος των αδυνάτων, των αδικημέ νων, των θυμάτων κάθε είδους εκμεταλλευτών- στο βιβλίο προτάσσεται μια αφιέρωση: «Στους νεκρούς και τους ετοιμοθάνατους της Ιντιφάντα και του κουρ δικού αγώνα, σε όσους παλεύουν ενάντια στην κατα πίεση σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, σε όσους ορθώνουν το ανάστημά τους, όχι για καταμέτρηση, αλλά για εκτέλεση». Όπως σημειώνει ο μεταφραστής του μυθιστορήμα τος Ανδρέας Αποστολίδης στο θαυμάσιο επίμετρό του, με το οποίο μυεί τον αναγνώστη στον κόσμο της συγγραφέως, η ανωτέρω αφιέρωση «είναι μια ακραία απόδειξη για τη σκοπιά μέσα από την οποία ενδιαφέρεται η Χάισμιθ για τα θέματα ηθικής και της απουσίας της». Είναι ευνόητο, κι αυτό το γνωρίζουν καλά οι συ στηματικοί αναγνώστες της αστυνομικής λογοτεχνίας, πως τα αστυνομικά αναγνώσματα, τουλάχιστον τα σύγχρονα, εκείνα που έχουν επηρεαστεί από τον Ρέιμοντ Τσάντλερ (είχε πει πως οι αστυνομικοί συγγρα φείς, όπως ο ίδιος κι ο Χάμετ, δεν σκοπεύουν απλώς να μας φορτώσουν μ' ένα πτώμα), δίνουν την ευκαι ρία στους δημιουργούς τους να θίξουν ένα σωρό κοι νωνικά και άλλα ζητήματα. Η Χάισμιθ θίγει το ζήτημα της ενοχής του Ρίπλεϊ αλλά και άλλων ηρώων της, στηριζόμενη στην ψυχολογική ανάλυση του χαρακτή ρα και της συμπεριφοράς τους. Τα μυθιστορήματά της δεν μιλάνε για ψυχοπαθείς εγκληματίες μα για κα θημερινούς ανθρώπους, φαινομενικά νομοταγείς και φιλήσυχους, που έχουν μπλέξει σε αδιέξοδες ιστο ρίες και προσπαθούν να απεμπλακούν. Φυσικά, πέρα από τα μηνύματα που θέλει να περάσει, ως αφηγήτρια είναι απολύτως ικανή να προκαλέσει μια συνεχή εναγώνια προσμονή και να δημιουργήσει ένα εφιαλτι κό κλίμα γύρω από τη δράση των ηρώων της. □

Το παράλογο της πραγματικότητας τ η ς Α Λ Κ Η Σ Τ Η Σ Σ Ο Υ Λ Ο Γ ΙΑ Ν Ν Η

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ

Λίγο πριν π » ς «Εμπρός»* Μτφρ.: Ανταίος Χρυοοοτομίδης Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 368

ίναι ευνόητο ότι μία αυτοτελής, συγκεντρωτι κή έκδοση κειμένων του Ίταλο Καλβίνο -και μάήιοτα κειμένων ανέκδοτων ή περιστασιακά δημοσιευμένων σε εφημερίδες και περιοδικά- α π οτελεί ιδιαίτερο από πλευράς φιλολογικού (και όχι μόνον) ενδιαφέροντος γεγονός, κυρίως δε ό ταν το χρόνο της έκδοσης προσδιορίζει η «ασφα λής», ικανή απόσταση από το θάνατο του συγγρα φέα (1985). Αυτό ακριβώς ισχύει για την παρούσα έκδοση που συνθέτουν τριάντα δύο διηγήματα του Καλβίνο, ομογενοποιημένα σε δύο ενότητες προσδιοριζό μ εν ες μ ε το υ ς (ύφ ους δ η λω τικο ύ ς) δ είκτες: «Αλληγορίες και Διηγήματα (1943-1958)» και «Διη γήματα και Διάλογοι (1968-1984)».

Τα κείμενα του 7. Καλβίνο αποτελούν οτο ούνολό τους μείζονα επικοινωνιακά γεγονότα Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει δεκαεννέα κείμενα και η δεύτερη ενότητα δεκατρία κείμενα. Πρόκειται για κείμενα σύντομα έως ιδιαιτέρως σύντομα, με αριστουργηματική, εντυπωσιακή έως απρόοπτη έξο δο κατά παραβίαση της λογικής των γεγονότων της αφήγησης, ως αποτέλεσμα του υφολογικού μηχανι σμού της συγγραφικής παρέμβασης, και με εξασφα-

Κ Α Λ Β Ι Ν Ο

Λίγο πριν πεις «Εμπρός» 1

λισμένη επομένως την απο-αυτοματοποίηση της γραφής, πράγμα που ά λλω στε είναι γνωστό ότι προσιδιάζει στη λογοτεχνική παραγωγή του Καλβί νο, ως πραγματική λυδία λίθος γενικά στη σύνθεση λογοτεχνικών κειμένων, ιδίως αφηγηματικών (και αναφέρομαι τόσο στην έκταση όσο και στην έξοδο αυτών). Είναι σαφές ότι τα κείμενα στην παρούσα έκδοση α ντιπροσωπεύουν και μία σειρά διαδοχικών δεικτών για τη συγγραφική παραγωγή του Καλβίνο, καθώς η χρονική επιφάνεια, που τα κείμενα αυτά καλύπτουν, αντιστοιχεί στη χρονική διάρκεια της συγγραφικής δραστηριότητας του Καλβίνο. Και το σπουδαιότερο: τα κείμενα αυτά δηλώνουν την εξέλιξη του ύφους του Καλβίνο από την αμιγή αλληγορία μέχρι την ευ ρηματική, διαλεκτική σχέση του φανταστικού και

ρεαλιστικού στοιχείου, με τη δημιουργική ε μπλοκή των παντοίων απροσδόκητων μέχρις ορια κού βαθμού αποκλίσεων δίκην διαχρονικής υφολογικής σταθερός. Έτσι τα κείμενα αυτά φαίνεται να λειτουργούν ως διακεκριμένοι σταθμοί-κώδικες στη διαδικασία της δημιουργίας του πρωτότυπου μυθι κού σύμπαντος του Ιταλού συγγραφέα. Από την άλλη πλευρά, τα κείμενα αυτά φαίνεται να αντιπροσωπεύουν δείκτες της θεματικής της λογο τεχνίας του Καλβίνο, ως πλήρους συστήματος προ γραμματικής παραγωγής. Το κεντρικό θέμα (ανθρώ πινες σχέσεις), που χαρακτηρίζει τη σύνθεση του παρόντος βιβλίου, φαίνεται να αναπτύσσεται με ένα ευρύτατο φάσμα μοτίβων, από τα πλέον κοινά (π.χ. το ντους ή τα παγάκια) έως τα πλέον «πραγματικά» (π.χ. τα οράματα του Χένρι Φορντ/ φορντισμός και η ενεργειακή κρίση). Ποικίλα στοιχεία της αντικειμενι κής πραγματικότητας προσδιορίζουν τα τοπία των κειμενικών κόσμων του Καλβίνο στο παρόν βιβλίο, αποδεδομένα όμως ως προϊόντα της υποκειμενικής πρόσληψης και της επεξεργασίας του Καλβίνο. Σ' αυτό το πλαίσιο ο συγγραφέας υπαινίσσεται σαφώς io u

Από την αμιγή αλληγορία οτην ευρηματική, διαλεκτική οχεοη του φανταστικού και του ρεαλιστικού στοιχείου το συμβατικό και ταυτόχρονα το παράλογο της α ντικειμενικής πραγματικότητας. 0 χρόνος των κειμενικών κόσμων είναι η αμοιβαία, αμφίδρομη δέσμευση παρόντος και παρελθόντος. Η ηθική των κειμενικών κόσμων εκφράζει την κριτι κή θέση του Καλβίνο απέναντι στην Ιστορία: Ιστορία «ιστορική», κοινωνική, οικονομική, σε επίπεδο εθνικό (εν προκειμένω, η μεταπολεμική κυρίως Ιταλία) αλ λά και παγκόσμιο. Είναι φανερό ότι το υποκείμενο, διαθλώ μενο σε ποικίλες εστιάσεις ως τυπική εφαρμογή του μετα μοντέρνου στη λογοτεχνία, κυριαρχεί απέναντι οτο περιβάλλον του, ενίοτε αντιπαρατίθεται προς εαυτό με τη συνακόλουθη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, σύ μπτωση υποκειμένου και αντικειμένου της σημασιολογικής εστίασης και άλλοτε ταυτίζεται με το εγώ

του συγγραφέα κατά μία διαδικασία δήλωσης της αυτοδυναμίας του δημιουργού μέσα στον κειμενικό του κόσμο. Στην ουσία, επομένως, πρόκειται για το μείζον ζήτη μα της επικοινωνίας (ή, έστω, και της δυνάμει επι κοινωνίας), ως βασικής παραμέτρου στην ανάπτυξη του κεντρικού θέματος του βιβλίου, που αντιπρο σωπεύουν οι ανθρώπινες σχέσεις: η διαδικασία της επικοινωνίας και η διαδικασία για την επικοινωνία. Φαίνεται έτσι απολύτως σημαντική του περιεχομέ νου του βιβλίου ως συνόλου η (μετά το θάνατο του συγγραφέα;) αναγωγή του τίτλου ενός διηγήματος (σελ. 265-275) σε τίτλο της συλλογής που συνθέτει το βιβλίο, όπου το σήμα«Εμπρός» παραπέμπει στην ιεροτελεστία αλλά και στη μυσταγωγία της τη λ ε φωνικής επικοινωνίας (πβ. π.χ. «μόνο σε ένα υπερα στικό, ή μάλλον διεθνές, τηλεφώνημα μπορούμε να ελπίσουμε ότι θα κατακτήσουμε εκείνον τον τρόπο ύπαρξης πο'μ συνήθως ορίζουμε ως "να είμαστε μαζί·, σελ. 267). Άλλωστε η λογοτεχνική παραγωγή του Καλβίνο α π οτελεί ένα ασφαλέστατο τεκμήριο της επικοινωνιακής ικανότητας του συγγραφέα. Ή αλλιώς: τα κείμενα του Καλβίνο αποτελούν στο σύνολό τους μείζονα επικοινωνιακά γεγονότα. Αυτό βεβαίως ι σχύει και για τα κείμενα του παρόντος βιβλίου. Η ροή στη διατύπωση και διεκπεραίωση των σημαινομένων, που αποδίδει την ανάπτυξη της συλλογιστι κής του συγγραφέα, υποστηρίζει τη ρητορική του αλλά και τον «διδακτικό» χαρακτήρα των (αλληγορικών κυρίως) κειμένων του. Η γλώσσα του Καλβίνο, ως γνωστόν, αντιπροσω πεύει ένα απ6 τα ισχυρότερα συστήματα παραδειγ ματικής εφαρμογής αποκλειστικά της στρατηγικής τω ν επιλογών από τον κοινό κώδικα επικοινωνίας, για τη διατύπωση και διεκπεραίωση των σημαινομένων. 0 ιδιαίτερος χαρακτήρας αυτής της γλώσσας προσδιορίζεται κυρίως από τον ευρηματικό, απροσ δόκητο μέχρις ακραίων ορίων συνδυασμό των κοι νών στοιχειών του κώδικα επικοινωνίας, με την ε μπλοκή, αφενός, της ειρωνείας και του σαρκασμού και, αφετέρου, της μεταφοράς, ως βασικών δεικτών του ύφους του Ιταλού συγγραφέα. Πεδίο ευρύτατης έω ς ακραίας εφαρμογής αυτού του υφολογικού καθεστώτος αναγνωρίζεται, π.χ., στην πάντοτε ανυπέρβλητη συλλογή κειμένων με τον τίτλο Τα κοσμοκωμικά (1965). Αυτά τα δεδομένα προσδιορίζουν, όπως είναι ευ νόητο, και τη μορφή των κειμένων του Καλβίνο στη γλώσσα άφιξης, εν προκειμένω στην ελληνική. Το

προϊόν είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον τόσο στο επίπε δο της διεκπεραίωσης τω ν σημαινομένων όσο και (κυρίως) στο επίπεδο της αισθητικής, όταν τη μετά φραση υπογράφει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης. Το δό κιμο μεταφραστικό έργο, αλλά και η δημιουργική σχέση του Χρυσοστομίδη με τη γλώσοα είναι, βε βαίως, πράγματα ευρύτατα γνωστά εδώ και πολλά χρόνια- ιδιαιτέρως δε η λογοτεχνική παραγωγή του Καλβίνο μπορούμε να πούμε χωρίς ίχνος υπερβο λής ότι «οφείλει» πάρα πολλά στον Χρυσοστομίδη. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Χρυσοστομίδης υπο στηρίζει το έργο του Καλβίνο, αναφερόμενος με κριτική αντίληψη όχι μόνο στα κείμενα του παρό

ντος βιβλίου αλλά και σε ορισμένα έργα-σταθμούς στη λογοτεχνική παραγωγή του συγγραφέα, με ε κτενή πρόλογο (σελ. 13-2S) γραμματολογικού χα ρακτήρα. Από αυτήν την άποψη, η παρούσα έκδοση είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως πραγματικό εργαλείο για την προσέγγιση του Καλβίνο. Αποδεικνύεται έτσι, για άλλη μια φορά, ότι το πρώ τιστο παραμένει πάντοτε η μεγάλη, θεματική/ γενι κή λογοτεχνία, έχουν όμως ιδιαίτερη σημασία και οι παράγοντες διεκπεραίωσής της, που εξασφαλίζουν τη διαχρονική και ευρεία (πέραν του κύκλου των ει δικών) πρόσληψή της. □

Οδυνηρές Μνήμες ΝΤΑΒΙΝΤ ΑΛΜΠΑΧΑΡΙ

Δόλω μα Μτφρ.: Γκάγκα Ρόοιτς Επιμ.: Πόνος Σταθογιάννης Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 193 απονομή του Βραβείου BALKANΙΚΑ1997 οτον Σέρβο συγγραφέα Ντάβιντ Αλμπαχάρι, για το βι βλίο του Δόλωμα, επισφραγίζει την αναγνώριση της προσφοράς του στο χώρο της σερβικής και βαλ κανικής λογοτεχνίας. 0 χωρίς όνομα πρωτοπρόσωπος ήρωας του μυθιστο ρήματος ανακαλύπτει τυχαία στο ράφι, δίπλα στο Λε ξικό της Σερβοκροατικής Γλώσσας, τις τρεις κασέτες, που είχε ηχογραφήσει λίγο μετά το θάνατο του πατέ ρα του -αυτές και το Λεξικό ήταν τα μόνα πράγματα που πήρε μαζί του, όταν εγκατέλειψε τη χώρα του. Στις κασέτες η μητέρα του, που στο μεταξύ έχει πεθάνει, διηγείται τη ζωή της. Φοβάται μήπως το άκουσμα των κασετών φέρει στην επιφάνεια όλο εκείνο το πονεμένο φορτίο των ανα μνήσεων και συγκινήσεων, το οποίο είχε θάψει μέσα του, αποφεύγοντας να μιλήσει τη μητρική του γλώσ σα στη νέα πατρίδα. Κομμάτι κομμάτι συναρμολογεί την εικόνα του ιστορι κού γίγνεσθαι της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ακολουθώ ντας τα ίχνη της μητέρας του στα τέσσερα σημεία τη ς χώρας του, από την εποχή τη ς δύσης της Αυ-

στροουγγρικής Αυτοκρατορίας ως τον πρόσφατο πό λεμο της Κροατίας και της Βοσνίας. 0 χρόνος και ο τό πος ενώνονται μυστικιστικά στο ιστορικό άυτό παζλ! Όπως οι περισσότερες από τις ιστορίες του Αλμπαχά ρι (Η περιγραφή του θανάτου, 1982, Βραβείο Ίβο Άντριτς - Η χλαίνη, 1993, Βραβείο Στάνισλαβ Βινάβερ - PELERINA, 1993), έτσι και το Δόλωμα βασίζεται σε προσωπικά συναισθήματα και εμπειρίες. «Πάντοτε σκέφτομαι γιατί θα όφειλα να επινοήσω άλλους χα ρακτήρες, όταν υπάρχω εγώ. Εάν μάθω κάτι για τον εαυτό μου, θα έχω μάθει για τους άλλους ανθρώ πους. Εάν γράψω για τη δική μου εμπειρία, τότε ελπί

ζω πως ο αναγνώστης θα βρει κατά κάποιο τρόπο σύνδεση με την ιστορία», αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας. Εξαιτίας των πολιτικών πιέσεων, που καταβρόχθιζαν τη Γιουγκοσλαβία κι απειλούσαν τη δημιουργική φωνή όλων όσοι αρνούνταν να ασπαστούν την εθνικιστική προπαγάνδα, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Βελι γράδι και να αναζητήσει άσυλο στον μακρινό Καναδά. Εκεί συνέχισε να γράφει τα ίδια πάντα πνευματώδη και ειλικρινή μυθιστορήματα, που τον είχαν καθιερώ σει στη χώρα του. Ο Αλμπαχάρι, που είναι ένθερμος υποστηρικτής του μεταμοντέρνου ρεύματος, είναι της γνώμης πως κερ δίζει κανείς πολλά πειραματιζόμενος με το ύφος και τις τεχνικές των άλλων συγγραφέων. Οι ιστορίες του ακολουθούν μια μη-γραμμική πορεία: «Η ζωή ακολου θεί διάφορες κατευθύνσεις κι αυτό είναι που κάνω και στις ιστορίες μου», διευκρινίζει. 0 συγγραφέας παίζει με τη διπλή όψη του γλωσσικού

0 Ντ. Αλμπαχάρι παίζει με τη διπλή όψη του γλωοοικού νομίσματος: να φέρνει πίοω, μέαω της λογοτεχνίας, εκείνο που δεν υπάρχει πια και να συμβάλλει αποφαοιοτικά οτην προοέγγιοη ή αποξένωση των μελών μιας κοινωνίας μεταξύ τους νομίσματος: να φέρνει πίσω, μέσω της λογοτεχνίας, εκείνο που δεν υπάρχει πια και να συμβάλλει αποφα σιστικά στην προσέγγιση ή αποξένωση τω ν μελών μιας κοινωνίας μεταξύ τους. Το Δόήωμα αφηγείται τη ζωή με τελείως λαϊκό τρό πο, χωρίς να αντανακλά τις πολιτικές συγκρούσεις και χωρίς να εκφράζει οργή ή παράπονο. Μέσα στα πλούσια παραθέματα της λαϊκής σοφίας ο αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει, κατά τη ρήση του συγγραφέα, δικές του σκέψεις και αλήθειες.

Sveva Casati Modignani Η Μ Ε Γ Α Λ Η Κ Υ Ρ ΙΑ ΤΩ Ν B E ST SE LLE R S ΤΩ ΡΑ Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Α Π Ο Τ ΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Π Α Τ Ο Υ

Βανιλια-Σοκολάτα Αντίθεση χρωμάτων, αντίθε ση γεύσεων. Και όμως, ται ριάζουν τόσο καλά μαζί! Το ίδιο συμβαίνει και στον έρωτα. Ό πω ς συνέβη στην Πενελοπε και τον Αντρέα! Ένας μεγάλος έρωτας, μια αδιαμφισβήτητη αγάπη, που όμως απειλείται από α ψέματα και τις προδοσίες του Αντρέα. Η εγκα τάλειψη θα τον κάνει να συνειδητοποιήσει ι λάθη και τις ευθύνες του ή θα είναι το τέλος μια μεγάλης αγάπης; Έ να μυθιστόρημα γεμάτο πάθος, γρήγορη πλοκή και συγκινησιακή ένταση!

Το ταγκό της Ματίλντε Κοινές μνήμες δύο γυναικών που πα ίρνουν σάρκα και οστά, μας συγκλονίζουν, μας παρασύρουν σε ρυθμούς ταγκό! Μια σκληρή ιστορία γεμάτη πάθος και πόνο. Μια συγκινητική κατάθεση ζωής!

Τα προηγούμενα μυθιστορήματά της έχουν ήδη γίνει best sellers, και μερικά από αυτά έγιναν πολύ επιτυχημένες τηλεοπτικές σειρές.

PRIMUS ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΑΤΟΥ Εμμ. Μπενάκη 27-29,106 78, Αθήνα τηλ. 3306908, 3803354 Fax: 3306909 kapatou@hol.gr www.kapatou.gr

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΤΣΙΓΑΡΑ

Ο μεταπολεμικός άνθρωπος M AX FRISCH

Homo Fa b er

Μτφρ.: Σώτη Τρανταφύλλου Αθήνα, Πατακης, 2000. Σελ. 244

νας γνήσιος εκπρόσωπος της γενιάς της ανοικο δόμησης, που ακολούθησε τον β' παγκόσμιο πό λεμο, είναι ο Βάλτερ Φάμπερ, ο κεντρικός ήρωας του Homo Faber, του σημαντικού Ελβετού συγγρα φέα Μαξ Φρις, που δυστυχώς είναι ελάχιστα γνω στός στη χώρα μας. 0 Φάμπερ είναι τεχνικός που η UNESCO, για την οποία δουλεύει, τον αποστέλλει σε διάφορα μέρη του κόσμου για να επιδιορθώσει βλά βες σε μηχανήματα. Πιστεύει απόλυτα στην κυριαρ χία της τεχνολογίας, φτάνει να θεωρεί ότι τα μηχανή-

0 Μ. Φρις είναι ένας από τους μεγάλους συγγραφείς της εποχής μας ματα, όπως οι (πρώτοι) υπολογιστές και τα ρομπότ, θα κατορθώσουν μια μέρα να είναι ανώτερα από τον άνθρωπο, δεν επιτρέπει στον εαυτό του συναισθη ματισμούς και είναι απολύτως πραγματιστής στις α πόψεις του για τον κόσμο και τα γεγονότα της εποχής του. Από τον κόσμο του Φάμπερ απουσιάζει παντε λώς η φαντασία και κατ' επέκταση η τέχνη, στην ο ποία δεν αναγνωρίζει καμία αναγκαιότητα. 0 Φάμπερ θαυμάζει τη σύγχρονη οδοποιία, τις γέφυρες, τα με γάλα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, τις πάσης φύσεως μηχανές, αλλά αρνείται πεισματικά να κοιτάξει τα αρχαιολογικά ευρήματα, τους πίνακες, να πάει στο θέατρο ή να διαβάσει κάποιο μυθιστόρημα. Επιπλέ ον, έχει φτιάξει ένα τρομερό σύστημα αυτοδικαιολόγησης, με το οποίο δικαιώνει όλες τις προσωπικές του επιλογές και πράξεις σε ζητήματα πιο προσωπι κού χαρακτήρα. Η μοίρα, στην οποία δεν πιστεύει, παίζει στον Φάμπερ ένα άσχημο παιχνίδι. Σε κάποιο από τα ταξίδια του συ ναντά την κόρη του, Ζάμπετ (την ύπαρξη αυτού του

παιδιού ουσιαστικά θέλει να αγνοεί), με την οποία συ νάπτει ερωτική σχέση. Η κάθαρση επέρχεται με το θάνατο της Ζάμπετ, απ' όπου ξεκινά και η επώδυνη πορεία του Φάμπερ σε μια προσπάθεια αναγνώρισης των πτυχών της προσωπικότητάς του, που ούτε κι ο ί διος καλά καλά γνωρίζει. Η αναφορά στο μύθο του Οιδίποδα είναι προφανής και ο ίδιος ο Φάμπερ αναδεικνύεται στον τραγικό ήρωα της νέας μεταπολεμικής εποχής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει για τον σημερινό α ναγνώστη η ανάγνωση του συγγραφέα για τα κακά που λυμαίνονται τη σύγχρονη εποχή. Η μυθιστορημα τική εποχή, το 1957, μοιάζει να μην απέχει και πολύ από τη σημερινή όσον αφορά κάποιους από τους κε ντρικούς προβληματισμούς της: χρήση νέων τεχνο λογιών, αρχή παγκοσμιοποίησης, εκμετάλλευση Τρί του Κόσμου. Τα πάντα φαίνονται να οδηγούν σε μια ε ποχή εντροπίας, την οποία εμμέσως μνημονεύει συ χνά ο Φάμπερ, παρότι τό τε τα νέα τεχνολογικά επι τεύγματα και οι συνεπαγόμενες κοινωνικές επιπτώ σεις ήταν ακόμη πολύ μικρότερης εμβέλειας: νέα αε ροπλάνα, τηλεόραση, πρώτα δείγματα σοβαρής αύ ξησης του κυκλοφοριακού στις δυτικές μεγαλουπόλεις, εντεινόμενη παρουσία της διαφήμισης. Για τον Έλληνα αναγνώστη έχει ενδιαφέρον και ο τρόπος που ο Φάμπερ αντιμετωπίζει την Αθήνα του 1957, την οποία επισκέπτεται.

Κανονικά ο Μαξ Φρις δεν θα έπρεπε να χρειάζεται συτάσεις. Είναι ένας από τους μεγάλους συγγραφείς της εποχής μας, κι ας θεωρείται από πολλούς ελάσσων έναντι μεγεθών όπως ο Τζόις, ο Κάφκα, ο Μαν ή ο Μπέκετ. Η έκδοση περιλαμβάνει έναν ενθουσιώδη αλλά πολύ ουσιαστικό πρόλογο της μεταφράστριας του έργου, συγγραφέως Σώτης Τριανταφύλλου, κι έ να εργοβιογραφικό σημείωμα. Καλύπτει ένα κενό της ελληνικής βιβλιογραφίας, μια και η πρώτη έκδοση του

μυθιστορήματος το 1971 από τις εκδόσεις «Κάλβος», με την επίσης επαρκή μετάφραση της Αγγέλας Αρτέμη, έχει από καιρό εξαντληθεί. Παρ' όλα αυτά είναι ε ντυπωσιακό ότι σε μια σημερινή έκδοση υπάρχει ένα τόσο σημαντικό τυπογραφικό λάθους -λείπει μισή σε λ ίδ α - που ο εκδότης αναγκάζεται να το καλύψει με μια σελίδα παροράματος. ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΟΙΗΣΗ

Επίκληση ενός δικαιότερου βλέμματος τ ο υ Γ ΙΩ Ρ Γ Ο Υ ΒΕΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ

Τόπος για να ζ « ς Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ ΡΑ Π Λ Α ΣΤ Η ΡΑ

Αθήνα, Άγρα, 1999. Σελ. 75 καθαρά βάέηουρε παρά την αδιάκοπη άήθη» «Πόοο Αδεξάνδρα Πδαστήρα

aKpia από το βιαστικό βλέμμα, τη ν επιπόλαιη πρόσληψη το υ επιστητού που βιώνει κατ' εξακολούθησιν, ενίο τε μηχανικά, το δι χασμένο εγώ, εκεί, στο σύνορο όπου το καταφα νώς επίκαιρο ενδέχεται ν ' απελευθερώσει ή να υπαινιχθεί, έστω, τις απώτερες, τις κρίσιμες εννοιολογικά ουσίες, γράφεται από τη ν αρχή ο κόσμος. Σ' αυτήν την πάγια, αντί-λογική αρχή επιδιώκει να αναφερθεί σταθερά με το σύνολο τη ς ποιητικής της εργασίας η Αλεξάνδρα Πλαστήρα. 0 Τόπος για

Τ Ο Π Ο Σ Γ ΙΑ Ν Α Ζ Ε ΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ

να ζεις, το πέμπτο της βιβλίο, συνιστά μια αποτε λεσματική προσπάθεια να εφ αρμοστούν πιστά, άλλη μια φορά, τόοο οι κειμενικές συντεταγμένες όσο και οι γενικότεροι κανόνες μιας σαφώς διεσταλμένης ποιητικής γραφής, που έχει ως κύρια π ροτεραιότητά τη ς όχι μόνο να συλλαμβάνει με ακρίβεια, αλλά και να ταξινομεί, στο μέτρο πάντα του εφικτού, μεταισθητικές εμπειρίες, υπερβατι κές προσαρμογές και παράδοξα σημασιολογικά δεδομένα. Ο δημιουργικός λόγος στην προκειμένη

Μια αποτε\εοματική προσπάθεια να εφαρμοοτούν πιοτά τόοο οι κειμενικές συπεταγμένες όσο και οι γενικότεροι κανόνες μιας σαφώς διεσταλμένης ποιητικής γραφής περίπτωση είναι κατ' εξοχήν προϊόν εννοιολογικών ωσμώσεων και αλλεπ ά λληλω ν νοηματικών ανακατατάξεων:«Κάτω από τις λέξεις κοιμούνται/ οι τρομ ερές ώ ρες/ Μαύρο που α νοίγετα ι/ αργά στη γύρη/ πριν κόψει ο άνεμος/ μ' ένα φιλί/ τους δ ε ίχ τες / κι α λλ ά ξο υ ν σ τόμ α/ τόσα τραγούδια» (βλ. «Μονοπάτι του τσαγιού», σελ. 60). Ό,τι δηλαδή συνιστά πέρασμα στο άλλο, σ' έναν ενδεχομένως αρτιότερο, αισθητικά συγκροτημένο τρόπ ο θέασης το υ είναι, α π ο τελ εί για τη ν Αλ. Πλαστήρα σταθερό σημείο αναφορώ ν και ε ξα ντλητικών αυτοαναφορών. Στο βαθμό που αποδε χτεί κανείς πλήρως την έντονα εναλλακτική αυτή εικονοποιία, θα είναι σε θέση να εισπράξει σε ικα νοποιητικό βαθμό την πολυσημία τω ν φαινομενικό αντιφατικών σημαινομένων, όπως, για παράδειγ μα, αποτυπώνονται στα ποιήματα «Ανάμεσα ο δρόμος φ ωτίζει» και «Έξω απ' το ν χάρτη» (βλ. σελ. 48 και 52, αντίστοιχα): «Χρόνε μυστικέ/ εσύ δώσε καιρό/ να γ ευ τεί το στόμα αιω πή/ και σβή σ ε/ στη βαθύτερη γλώσσα/ το σύνορο/ Μπορείς από μένα/ να βγάλεις/ από στόμα κλειστό/ τον ή χο» κα ι«Όποιος σ' αγάπησε/ νωρίτερα σε είδε/ άτι λυμένο/ δίνοντας μάχη/ για εύφορο τόπο/ σε α πέραντο τέλος».

Η ποιητική αυΐή φέρει εμφανέστατα μέσα της όχι μόνο το όριο των αναδιπλώσεών της αλλά και την ταυτότητα των αφετηριών της: η υπερρεαλιστική προοπτική καθορίζει με ασφάλεια τόσο το πεδίο τω ν ρηματικώ ν αποδόσεων όσο και τη ούνολη ποιότητα τω ν καταγραφών της. Οι συστηματικές αντιστροφές τω ν παραστάσεων, η πρω τοκαθε δρία του ονειρικού, οι απροσδόκητες εξα ρθρώ σεις αλλά και οι επανασυγκολλήσεις τω ν ονομά τω ν, οι διαθλάσεις του πραγματικού και η προ σφυγή σε ευρημα τικές, συχνά, αναπαλαιώσεις του καθημερινού υπαρξιακού κλίματος συνιστούν τις οριακές επιλογές της ποιήτριας. 0 Τόπος για να ζεις είναι, μ' άλλα λόγια, η τοπο λογία ενός ισχυρού, ακραίου θυμικού, που επιμέ νει ν' αγνοεί ηαντοιοτρόπως το εύλογο. Η ομολογουμένη, μάλιστα, οικονομία τω ν εκφραστικών μέσων προσδίδει στην τοπολογία αυτή χαρακτη ριστική λεκτική ενάργεια. □

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Η ποίηση στους αιώνες ΓΙΑΝΝΗΣ ΥΦΑΝΤΗΣ

Ο κήπος της ποίησης ( 4 .5 0 0 χρ όνια ξ έν η ς ποίηοης)

0 Κ Η Π Ο Σ ΤΗ Σ Π Ο ΙΗ Σ Η Σ (*.500 χρόνια ξένης ποίησης)

Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 344

ποιητής Γιάννης Υφαντής συνέλεξε ογδόντα πέ ντε ποιήματα από τη διεθνή ποιητική παραγωγή με την προσδοκία να καλύψει τα σπουδαιότερα δείγματα της ποιητικής τέχνης σ' ένα διάστημα 4.500 χρόνων. Η ανθολόγησή του εμπεριέχει μερικούς από τους πιο καταξιωμένους ποιητές, των οποίων το έρ γο παραμένει μέχρι σήμερα στη συνείδηση τον ανα γνωστικού κοινού, αλλά και των οποίων οι ποιητικές συνθέσεις άσκησαν εν γένει καταλυτική επίδραση στο πολύπτυχο της ποιητικής τέχνης. Στον τόμο αν θολογούνται ακόμη ποιήματα αγνώστων, τα οποία

0 ανθολόγος ανοίγει, τρόπον τινά τον γεωγραφικό του άτλαντα και εστιάζει οτην ποιητική παράδοοη διαφόρων τόπων οε διάφορες χρονικές περιόδους διατηρήθηκαν ζωντανά στην ποιητική παράδοση των εθνών, μολονότι οι εμπνευστές τους είναι ιστορικά ανεξακρίβωτοι. Η ανθολογία του Γ. Υφαντή, όπως εξάλλου αυτονόη τα συμβαίνει σε ό λες τις ανάλογες περιπτώσεις, διεκδικεί το αναγνωστικό ενδιαφέρον της, αλλά και δικαιολογεί τους λόγους για τους οποίους συνετέθη, υπό το αυστηρά προσωπικό πρίσμα του. Η επιλογή τω ν συγκεκριμένων ποιητικών συνθέσεων και απο σπασμάτων, οι ελληνικές μεταφράσεις τους αλλά και η αισθητική αλληλουχία τους αποτελούν προτά

σεις-διαδρομές από τον ίδιο τον ανθολόγο μέσω των προσωπικών του αναγνωστικών αναζητήσεων. Και εί ναι ομολογουμένως τεράστια, αν όχι ανυπέρβλητη, η όποια προσπάθεια επιμέρους έρευνας, επιλογής και παράθεσης της παγκόσμιας ποιητικής δημιουργίας σε τέτοια χωροχρονική διάσταση, που θέτει εν προκειμένω ο Γ. Υφαντής. 0 Κήπος της ποίησης δεν διεκδικεί, αλίμονο, μια τέτοια αλαζονική υπόσταση. 0 ανθολόγος ανοίγει, τρόπον τινά, τον γεωγραφικό του άτλαντα και εστιάζει στην ποιητική παράδοση διαφόρων τόπων σε διάφορες χρονικές περιόδους. Ξεκινά, λοιπόν, από τις μακροσκελείς ποιητικές συν θέσεις από την αρχαία Αίγυπτο και συνεχίζει με το α πόσπασμα από το έπος του Γιλγαμές από τη Βαβυ λώνα. Στη συνέχεια ακολουθούν εκτενή αποσπάσμα τα από την εβραϊκή ποιητική παράδοση μέσω της Πα λαιός Διαθήκης (Ψαλμοί του Δαβίδ, το Άσμα Ασμά των, η Γένεσις και η Εκκλησιαστική). Η αραβική και η περσική ποίηση συμμετέχουν με χαρακτηριστικά δείγματα από τις Χίλιες και μία νύχτες, τα ποιήματα του Ταουφίκ Ζαγιάντ, του Ομάρ Καγιάμ κ.ά„ ενώ από την Ινδία ανθολογούνται ένα απόσπασμα από τη Μαχαμπχαρότα και δύο συνθέσεις του σημαντικού ποιη

τή τω ν μέσων του 19ου αι. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ. Από την Κίνα και την Ιαπωνία είναι ο Κακουχάκου, ο Μεγκ Τσιάο και οι Ονιτοούρα, Μοριτακέ, Σουσούν κ.ά. Η αναφορά στην ευρωπαϊκή ποιητική δημιουργία ε κτείνεται από τις σκανδιναβικές χώρες στους Γερμα νούς Φλέμινγκ, Έκχαρτ, Σιλέσιους αλλά και στους νε ότερους Χέλντερλιν, Μπρεχτ, Γκολ. Ακολουθούν οι Χόλουμπο, Γκέτσεφ, Παζολίνι, Ντάντε, Ρεμπό, Πεσόα, Λόρκα, Μπλέικ, Λόρενς, Έλιοτ, Μπάιρον. Τέλος,

από την Αμερική ανθολογούνται οι Μπόρχες, Αρμπελάεθ, Ουίτμαν, Κάμινγκς, Πάουντ κ.ά. Και γράφει ο Υφαντής στην εισαγωγή το υ :«... ένα βιβλίο με ποιή ματα δεν είναι για να διαβαστεί μία φορά, ούτε και δύο, ούτε και τρεις, αλλά αμέτρητες φορές», δίνο ντας με αυτόν τον τρόπο μια κατεύθυνση στην ανά γνωση του εν λόγω τόμου. ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΔΟΚΙΜΙΑ

Ιστορική ουνείδηοη του Νεοελληνισμού τ ο υ Β Ρ Α Σ ΙΔ Α Κ Α Ρ Α Λ Η

ΜΑΡΚΟΣ ΡΕΝΙΕΡΗΣ

Φ ιλοσοφ ία της Ιστορίας Ειο.: Παναγιώτη Μούτσου Αθήνα, M.I.C.T., 1999. Σελ. 201

ανατύπωση το υ δοκιμίου αυτού προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω σε ορισμένες ιδέες και μορφές σκέψης, που διαμόρφωσαν τη νεοελληνική εθνική συνείδηση μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, Η πρώτη έκδοση του έργου, το 1841, δεκατρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία, σηματοδοτεί μια εξαιρετικά επί μονη απόπειρα ενοφθαλμίσεως του ιστορικού πα ρ ελθ ό ντο ς ως στοιχείου τα υ τό τη τα ς μέσα στον γεννώ μενο δημόσιο χώρο τη ς νεοελληνικής κοι νωνίας. Με το βιβλίο αυτό εμφανίζεται στη γλώσσα μας ο ιστορικισμός ως πολιτισμικό παράδειγμα, μέσα α-

ΜΑΡΚ.ΟΣ PENΙΕΡΗΣ

Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ ΤΗΣ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ ΔΟΚΙ ΜΙΟΝ

πό ίο οποίο αναδύθηκε η δυναστεία ιη ς ιστορίας πάνω στην κοινωνική συνείδηση. Ο Ρενιέρης προ ετοιμάζει το δρόμο του Κων. Παπαρρηγόπουλου και τη ς φ αντασιακής ανάπλασης τη ς ε ν ό τη τα ς τω ν Ελλήνων μέσα στην Ιστορία το υ Ελληνικού Έθνους. Όπως παρατηρεί ο Παν. Νούτσος, εδώ και σε άλλα του έργα, με το κείμενο του Ρενιέρη εμφανίζεται τόσο η ιστοριονομία του Vico όσο και η φιλοσοφία του Χέγκελ οτα ελληνικά. 0 Νούτσος αναφέρει και τον Ιωακείμ από το Φιόρε και την τριμερή διάκριση τη ς ιστορίας· ίσως θα έ πρεπε να προσθέσουμε εδώ και το ν Αυγουστίνο και την ιστοριονομία τη ς Πολιτείας του Θεού, για να αποκτήσουμε καθαρή αντίληψη διαφοράς μ ε τα ξύ του χρόνου τη ς ελλη νική ς ιστοριογραφίας και της νέας χρονικής αίσθησης που εισάγεται στη γλώσσα μας κατά τον 19ο αιώνα, θα μπορούσαμε μάλιστα να υποστηρίξουμε ότι, με το βιβλίο αυτό, η ιδεαλιστική ερμηνεία τη ς ι στορίας εγκαθιδρύει τον ειδικό χώρο της στη νεο ελληνική σκέψη, χωρίς έκ το τε να τη ν εγκαταλείψει μέχρι και τη δεκαετία του 1970, ακόμα και μ έ σα από τις μαρξιστικές τη ς μεταμορφώσεις. 0 Ρε νιέρης δεν καταφεύγει απλώς σε αφαιρέσεις για να ανακαλύψει τις κινητήριες δυνάμεις τη ς ιστο ρίας, όπως λαός, άτομο, εθνικότητα κ.λπ.· ουσια στικά διαρθρώνει μια ιστορική καταγραφή χωρίς γεγονότα και δρώσες προσωπικότητες. Στην ιστορική του αφήγηση υπάρχουν φορείς τάσε-

Μια θαυμάσια ευκαιρία να οτοχαοτούμε πάνω οε ορισμένες ιδέες και μορφές οκέφης που διαμόρφωσαν τη νεοελληνική εθνική ουνείδηοη ων, σκεύη εκλογής και ατομικότητες με αποστολή, που δημιουργούν την ιστορία. Αυτό φυσικά που δεν ορίζεται, ούτε ακόμα συζητείται μέσα στο κείμενο, είναι όχι απλώς το τι είναι ιστορία, αλλά τι κάνει ένα πρόσωπο ιστορικό, τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι οι πόλεμοι του Ναπολέοντα είναι σημαντικότεροι από τη γαμήλια πράξη των γονέων του.

Φυσικά η διαφορά είναι προφανής: οι πόλεμοι του Κορσικανού είχαν επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπε δο- δ εν θα συνέβαιναν όμω ς χωρίς το γεγονός τη ς γέννησής του. 0 Ρενιέρης μετατοπίζει την ι στορία σε ένα επίπεδο θεωρητικών αναγωγών, ό που όλα τα δρώντα άτομα είναι αντιπρόσωποι και εκπρόσωποι μιας δύναμης που βρίσκεται πέρα α πό αυτά, ίσως μάλιστα και πέρα από την κατανόη σή τους. Η μετατόπιση αυτή εξη γ εί περισσότερο τον ιστορικό και λιγότερο την ιστορία· είναι μια τεχνοτροπική αρχή της εξιστόρησής του και λιγότε ρο μια αρχή τω ν αναφορών του. 0 Ρενιέρης, όπως και ο Παπαρρηγόπουλος μετά από αυτόν, ψάχνουν να ανακαλύψουν ενοποιητικούς δεσμούς διαχρονικούς και αιώνιους, πέρα α πό τις στιγμές τη ς καθημερινής αναγκαιότητας. Χρησιμοποιούν τα ονόματα και τα συμβάντα για να σ υντάξουν μια αιτιοκρατική εκδίπλωση της ιστο ρίας, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη α σ τάθμητους παράγοντες, προσωπικές αντιδράσεις και τον α πρόβλεπτο χαρακτήρα τω ν μαζικών ιστορικών κι νήσεων. Η νεοελληνική ιστοριογραφική σκέψη δεν έχει επαρκώς στοχαστεί πάνω στις στρατηγικές λόγου, που επινοήθηκαν από διάφορους ιστορικούς για να διαπλάσουν τη νεοελληνική ιστορική συνείδη ση. Η πιο ενδιαφέρουσα μάλιστα περίοδος γ εγο νότω ν του νεοελληνικού κόσμου, εκείνη τω ν μετεπαναστατικών χρόνων (1828-1865), κατά την ο ποία διαμορφώνεται ένα πλήθος ιστοριογραφικών πρακτικών, δεν έχει μελετηθεί καθόλου. Μιλάμε για την εποχή όταν, μαζί με τον Ρενιέρη, τον Σπυρ. Τρικούπη, τον Αμβρ. Φραντζή, τον Σπυ ρίδωνα Ζαμπέλιο και τον Παπαρρηγόπουλο, ε μ φανίζονται οι απομνημονευματογράφοι, ειδικά ο Κολοκοτρώ νης-Τερτσέτης, ο Μακρυγιάννης και τόσοι άλλοι. Μιλάμε τέλ ο ς για την εποχή που ε γκαινιάζεται με τον μεγαλύτερο άθλο της ν εο ελ ληνικής ιστοριογραφίας, την Ιστορία τω ν Ανθρωπί νων Πράξεων του Κωνσταντίνου Κούμα, έργο υψίστης σημασίας τόσο από την άποψη πρακτικής ό σο και από την άποψη της ιστορικής συνείδησης που καλλιεργεί. θα ήταν, μάλιστα, εξαιρετικά χρήσιμο να συγκρί ναμε το κείμενο του Κούμα για τους Έλληνες και το δοκίμιο το υ Ρενιέρη ή, ακόμα περισσότερο, του Παπαρρηγόπουλου. Η φιλοσοφία της ιστορίας του Ρενιέρη είναι αιτιοκρατική, εξελικτική, κανονι κή- του Κούμα απρόβλεπτη, παράλογη, ακανόνι στη. Η ιστορία είναι, για το Ρενιέρη, οι ιδέες που

εμπνέουν ορισμένα άτομα· για τον Κούμα, μια σει ρά απροσδόκητων γεγονότω ν, που κανένας δεν ελέγχει. Τα ιστορικά πρόσωπα καθαυτά είναι, για τον Ρενιέρη, ενεργούμενα και απόστολοι· για τον Κούμα, κυκλοθυμικά υποκείμενα αντιφατικών πα λινωδιών. Ίσως η τεράστια διαφορά να έγκειται στο σημα ντικό γεγονός ότι ο κούμας συγγράφει την ιστορία του λίγο πριν τη διαμόρφωση της επίσημης κρατι-

Με το βιβ\ίο αυτό εμφανίζεται οτη γλώοοα μας ο ιοτορικιομός ως πο\ιτιομικό παράδειγμα, μέοα από το οποίο αναδύθηκε η δυναοτεία της ιοτορίας πάνω οτην κοινωνική ουνείδηοη κής ιδεολογίας από τον Όθωνα και το ρομαντισμό του, ενώ ο Ρενιέρης επιχειρεί να θεμελιώσει μια εκδοχή του ελληνισμού, όπως θα προπαγανδιστεί από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και θα διοχετευ τε ί στους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς τη ς επ ο χής. Σε ένα άλλο επίπεδο ιδεών, ο Κούμας με τον κρι τικό καντιανισμό του δεν μπορεί να αποδεχθεί μια χεγκελιανή ερμηνεία της ιστορίας, κατά την οποία τα άτομα δεν χειραφετούνται από τους μεγάλους μύθους του παρελθόντος ούτε αναλαμβάνουν ευ θύνη τω ν έργω ν τους. Η ριζική διαφορά μ ετα ξύ πράξεων και ιδεών αποτελεί τη βάση τω ν ετεροα φηγήσεων Ρενιέρη και Κούμα. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί για τη διαφορά Κούμα και Παπαρρηγόπουλου: ο πρώτος βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως έργο αυτογνωσίας· ο δεύτερος ως πράξη παραλογισμού. 0 Παπαρρηγόπουλος την ερμηνεύει ως έκφανση τη ς αρχής τη ς εθνότητα ς, ο Κούμας την κατανοεί ως ιδιο τροπία φιλαρχίας. (Για πολλούς ιστορικούς της ε ποχής δεν επρόκειτο για επανάσταση αλλά για α ποστασία). Εν ολίγοις, ενώ ο Παπαρρηγόπουλος νομιμοποιεί ένα θεσμό, ο Κούμας διαλύει τους μύθους της θεμελιώσεώς του. Ανάμεσα σε αυτήν την παλινδρό

μηση ο Ρενιέρης και ο Ζαμπέλιος επιδιώκουν να μετα φ έρουν σε ένα χώρο μεθιστορικών αναγω γών το αποθαρρυντικό και χαώ δες μωσαϊκό της σύγχρονης πραγματικότητάς τους. Οι διαφορές αυτές δεν είναι απλώς ετερότροηες αφηγηματοποιήσεις· είναι απόπειρες προσδιορισμού, κάτω α πό ενοποιητικές τακτικές, της πολυφωνικής και ετεροχρονούμενης συλλογικότητας, που απαρτί ζουν και καθορίζουν τον δημόσιο χώρο μιας κοι νωνίας. Η απόρριψη της αφήγησης του Κούμα προς ό φ ε λος εκείνης του Παπαρρηγόπουλου μπορεί κάλλιστα να ερμηνευτεί ως απότοκο της χρησιμότητάς της για την εθνική ιδεολογία του κράτους, μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Η κριτική αυτονόμηση του υποκειμένου από τον Κούμα δεν μπορεί να συγκριθεί σε επιρροή με τη μυθοπλαστική ο λ ο κληρία που προσφέρει ο Παπαρρηγόπουλος, τη βεβαιότητα του ανήκειν σε μια υπερχρονική οντό τητα πέραν της ιστορίας. 0 Ρενιέρης εισηγείται έ να σχήμα, που ουσιαστικά προετοιμάζει το έδα φος για τις μεγάλες εξιστορήσεις του 1850, όταν πλέον ο δημόσιος χώρος του νέου κράτους απέ κτησε τα διακριτά του χαρακτηριστικά. Μέσα σε α υτό το σχήμα, τόσο α τελ ές και εξα πλουστευτικό ομολογουμένως, διακρίνουμε πολ λές αντιφατικές δηλώσεις, που αργότερα ο ίδιος ο Ρενιέρης θα ανασκευάσει. Για παράδειγμα, η πα ρουσίαση του Πάπα, ή του παπισμού, ως συλλογι κού εκπροσώπου τη ς Δύσης α λλά ζει εν τελ ώ ς μορφή στην παπική εκκλησία τη ς μονογραφίας του για τον Κύριλλο Λούκαρη. Η εισαγωγή του Π. Νούτσου αποτυπώνει με πλη ρότητα το ευρύτερ ο κοινωνικό πεδίο, που μέσα του διαμορφώθηκε η λογική του κειμένου του Ρε νιέρη, ενώ παράλληλα παρακολουθεί τις μετέπειτα αναφορές του με βάση την καίρια θέση στον οικονομικό σχεδίασμά τη ς χώρας, που έλα β ε ο συγγραφέας ως Διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος. Η περίπτωση του Ρενιέρη επιβεβαι ώνει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι τα πολιτικά και νοητά όρια ενός έθνους σχεδιάστηκαν από το οι κονομικό επιτελείο τω ν κυβερνήσεών του. □

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιμπεριαλισμός από τα παλιά I JACQUELINE DEROMILLY Ο Θ ουκυδίδης και ο ■I α θηνα ϊκός ιμπεριαλισμός Η Μτφρ.: Λ. Στεφάνου

■ Μ

Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σελ. 567

Jacqueline de Romilly δεν χρειάζεται ιδιαίτε ρες συστάσεις στο ελληνικό αναγνωστικό κοι νό. Οι ελληνικές εκδόσεις των έργων της βρί σκουν πάντα ανταπόκριση από τους Έ λληνες ανα γνώστες. Το έργο τη ς για το ν Θουκυδίδη και τον Αθηναϊκό Ιμπεριαλισμό είναι η διδακτορική τη ς διατριβή, την οποία υποστήριξε το 1947. Η σύνθεση και η οργάνωση του υλικού της Ιστορίας του Θουκυδίδη δημιουργούν την εντύπωση πως ένα χέρι σίγουρο οδηγεί, από την αρχή ως το τέλος του έργου, προς κάποιον προσδιορισμένο στόχο. Εντού-

ΗΖ. ντε Ρομιγί επικεντρώνει την προοοχή της οε ένα θέμα, που βρίοκεται οε όλα τα τμήματα του έργου και δεν απουσιάζει ποτέ από τη σκέψη του Θουκυδίδη τοις, είναι τελείως απίθανη η ιδέα πως η σύνθεση ε νός τέτοιου έργου οφείλεται σε μια παρατεταμένη μονοκοντυλιά και ο Θουκυδίδης δεν περίμενε βέβαια τη λήξη του Πελοηοννησιακού πολέμου για να ξεκι νήσει τη δουλειά του. Πώς ακριβώς εργάστηκε; Το πρόβλημα της γένεσης του έργου απασχόλησε κο ρυφαίους επιστήμονες. Προσπάθησαν να προσδιορί σουν στάδια γραφής, απομονώνοντας τμήματα, επισημαίνοντας δείκτες ή φαινομενικές αντιφάσεις. Χρησιμοποιήθηκαν πολλές μέθοδοι και τομές.

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί επικεντρώνει την προσοχή της σε ένα θέμα, που βρίσκεται σε όλα τα τμήματα του έργου και δεν απουσιάζει ποτέ από τη σκέψη του ιστορικού. Μ ελετώ ντας έτσι τον αθηναϊκό ι μπεριαλισμό σε όλη την έκταση της Ιστορίας, κα τορθώνει να δώσει μια επιστημονικά τεκμηριωμέ νη, όσο και συναρπαστική ανάλυση τη ς σκέψης και της στάσης του Θουκυδίδη απέναντι στα γεγο νότα. Συγχρόνως, χωρίς να είναι το κύριο θέμα της, δίνει ορισμένες καίριες απαντήσεις στο πρό βλημα της γένεσης του έργου. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε στη διάρκεια του β' πα γκοσμίου πολέμου και η επιλογή του θέματος ί σως ανταποκρίνεται σε μια προσωπική κι ευρύτε ρα ανθρώπινη ανάγκη, να αποσπάσει μια απάντη ση από τα βάθη του χρόνου σε ερω τήματα της σκοτεινής εκείνης εποχής. Γιατί, όπως τελικά δια πιστώνει ο Θουκυδίδης, η άμετρη φιλοδοξία, η έ παρση της δύναμης, ο ηθικός εκτροχιαομός του αθηναϊκού και κάθε άλλου ιμπεριαλισμού είναι α ναπόφευκτο να συντριβούν. Βέβαια, η ύβρις μπο ρεί να ανήκει στο χώρο της αρχαίας μεταφυσικής και ηθικής, αλλά δεν παύει να αντιστοιχεί και σε

πολύ συγκεκριμένες πολιτικές εξελικτικές διαδικα σίες: αυτές που καταγράφει και αναλύει η αυστη ρά λογική, πολιτική και ιστορική σκέψη του Θουκυ δίδη, για να καταλήξει στη διατύπωση νόμων που ισχύουν «ες αιεί». Η Ρομιγί, με τη δική της αυστηρή λογική, παρακο

λουθεί την πορεία αυτής της σκέψης, τη βλέπει να αναπτύσσεται, να προχωρεί και να συναντάει σε κάθε βήμα την εποχή μας, όπως γράφει στον σύντομο πρόλογό της για την ελληνική έκδοση. ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Κοινωνιολογικοί προβληματισμοί ΠΙΕΡ ΜΠΟΥΡΝΤΙΕ Κείμενα Κοινωνιολογίας

Παρουοίαοη, επιμέλεια: Νίκος Παναγιωτόπουλος Μτφρ.: Ν. Παναγιωτόπουλος, Π. Γεωργίου, Θ. Ψυχογιός, Μ. Βιδόλη, Μ. Χαλαρή, Κ. Ηλιοπούλου, Μ. Θανοπούλου, Ε. Σταματέλου, Γ. Μαυροειδάκος, Α. Καπέλλα, Γ. Φερτόκης Αθήνα, Στάχυ, 1999. Σελ. 162 α Κείμενα Κοινωνιοήογίαςείναι μια συλλογή κειμένω ν που εξασφαλίζει μια πρόσβαση σε βασικές πτυχές το υ κοινω νιολογικού έργου του Πιερ Μπουρντιέ. Πρόκειται κυρίως για άρθρα, που δημοσιεύτηκαν στο διάστημα 1975-1990 στο περιοδικό που διευθύνει ο ίδιος ο Π. Μπουρντιέ, το «Actes de la recherche en sciences soclales», ή για π ροφορικές ο μ ιλίες το υ σε μη ειδικούς («0 Πιερ Μπουρντιέ μιλάει για το ν Πιερ Μπουρντιέ», «Η κοινή γνώμη δεν υπάρχει»). Με τα κείμενα αυτά ο συγγραφέας δεν καλεί τον αναγνώστη να ταυτισ τεί με μια πάνσοφη γνώση, όπως κάνουν συνήθως διάφοροι πνευματικοί «μυ-

ματικό τρόπο εξήγησης τω ν κοινωνικών φαινομέ νων. Στην προοπτική αυτή αναπτύσσονται οι προ βληματισμοί του συγγραφέα πάνω στη μέθοδο και τις θεμελιώ δεις έννοιες, πάνω σε επιστημονικά και φιλοσοφικά προβλήματα που θέτει η κοινωνι κή επιστήμη και πάνω σε ορισμένα προβλήματα της νοητικής διαδικασίας («0 φυλετισμός της νοη μοσύνης»), Η επιλογή τω ν κειμένων έγινε με κριτήριο την επι στημονική και πολιτική επικαιρότητα και την ανά-

γκη για συνοπτική παρουσίαση τω ν πιο βασικών πλευρών της σκέψης του Π. Μπουρντιέ, μιας σκέ ψης που προσπαθεί να συμβαδίζει με την αγωνι στική λογική της επιστήμης και όχι με τη μαλθακή συναίνεση που χαρακτηρίζει την επιστημονική τά ξη τω ν διαφόρων επιστημονικών ορθοδοξιών. Για τί, ακριβώς, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η κοι νωνιολογική και φιλοσοφική οκέψη του Π. Μπουρ ντιέ είναι μια σκέψη στρατευμένη, η οποία έρχεται σε ρήξη και με τις επιφάσεις και τις φαινομενικό τη τες του κοινού νου, διεκδικώντας ακριβώς μια απελευθερωτική λειτουργία. 0 αποσπασματικός και «ευκαιριακός» χαρακτήρας του έργου, η ίδια η δομή του ουσιαστικά επ ιτρέ πουν ασφαλώς στον αναγνώστη να αποκτήσει μια πρώτη εικόνα της σκέψης του συγγραφέα σε διά φορα πεδία και από εκεί να ανατρέξει σε κείμενα, όπου τα ζητήματα, που ενδεχομένω ς τον ενδια φέρουν, συζητούνται και εμβαθύνονται με μεγα λύτερη πληρότητα. Κατά τον ίδιο τρόπο η ομαδο ποίηση των άρθρων, τα μικρά εισαγωγικά σημειώ-

Συλλογή κείμενων που εξασφαλίζει πρόοβαοη οε βαοικές πτυχές του κοινωνιολογικού έργου του Π. Μπουρντιέ ματα σε κάθε άρθρο και η παράθεση βασικών βι βλιογραφικών αναφορών παραπέμπουν τον ανα γνώστη σε πιο ενδελεχή κείμενα του συγγραφέα, προσφέροντας έτσι δρόμους προσπέλασης τη ς σκέψης το υ Γάλλου στοχαοτή και δ υ ν α τό τη τα μιας ανοιχτής συνάντησης μαζί της. Μια τελ ευ τα ία παρατήρηση: δ εν έχω υπόψη το πρωτότυπο κείμενο, ωστόσο έχω την εντύπωση ότι η ελληνική μετάφραση σε πολλά σημεία πά σχει (λόγω και μιας σκόπιμα εξεζητημένης και θο λής γλώσσας), και ιδιαίτερα από την άποψη του συντακτικού, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει την κατανόηση του κειμένου.

• Ζ α ν Μ πω ντριγιάρ Ηκαταναλωτική κοινωνία • Πω λ Βιριλιό Η πληροφορική βόμβα •Ν όρ μαν Κον Αγώνες για την έλευση της χιλιετούς βασι λείας του Θεού: Επαναστάτες χιλιοστές και μυστικιστές αναρχικοί του Μεσαίωνα • Λ ιο ύ ις Μ άμφ ορ ντ Ηιστορία των ουτοπιών Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου Τέχνη και τεχνική • Μ αρία Λ ο υ ίζα Μ περνέρι Περιήγηση στην Ουτοπία • Εύα Φ οργκάς Μπάουχαους: Ιδέες και πραγματικότητα • Γκρος, Γκόγια, Μ ά λ ε θ ιτς • Χ όννα Ά ρ εν τ Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς (Λούξεμπουργκ, Μπένγιαμιν, Μπρεχτ) • Π ά τρ ικ Μ π ρά ντλιντζερ Άρτος και θεάματα: Θεωρίες για την μαζική κουλτούρα ως κοινωνική παρακμή • Ιβάν Ιλ λ ιτς • Φ ρίντριχ Νίτσ ε Ετσ ι μίλησ ε ο Ζαρ ατούσ τρα Π έρ α από το καλό και το κακό • Μ αρ κ Φ ερρό Η ισ τορία υπό επιτήρηση Από τα σοβιέτ στον γραφειοκρατικό κομμουνισμό • Χ ρίσ τος Τσ ολάκης Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (δύο τόμοι) • Ν ικόλ αος Μ ουτσ όπ ουλος Διαδρομή αυτογνωσίας. Τα χρόνια της παιδείας • Μ ω υσ ής Μ ιχ α ή λ Μ π ουρλάς Ε λληνα ς, Ε βραίος και αρ ισ τερ ός • Τόμα ς Μ π έρ νχαρ ντ Ο ι Φ τηνοφ αγά δες • Γ ιόν Νέρ ουντα Ισ τορίες από την παλιά Π ρ άγα • Ανα Νόβακ Ο ι α τυ χ ίες τη ς ψ υχής • Π ιέρ-Π ά ολο Πα ζολίνι Μ υθοπ λασία • Λ ώ ρ ενς Σ τερ ν Αισθηματικό τα ξίδ ι • Μ αρ σ έλ Κοέν Γ ρ άμμα σ τον Α ντόνιο Σά ουρα 4 S E H 5 I& 37003 Σκόπελος

Τηλ. 0424-23277, 23283 031 -263363

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΑΜΟΥΡΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Για την αναθεώρηση του Συντάγματος ΓΙΩΡΓΟΣ X. ΣΩΤΗΡΕΛΗΣ

Σύνταγμα και δημοκρατία στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» Πρόλ.: Αντώνης Μανιτάκης Αθήνα, Σάκκουλας, 2000. Σελ. 518

υτή την εποχή συζητιέται στην αρμόδια κοινο βουλευτική επιτροπή η αναθεώρηση του Συ ντάγματος. Μια αναθεώρηση που, όπως έγραψε κι ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος σε πρόσφατο άρθρο του, «άλλοι την είπαν άτολμη, άλλοι άνευρη, άλλοι πάλι για να την εξωραϊσουν, την εμφάνισαν ως συ ναινετική». Η μελέτη του επίκουρου καθηγητή του Συνταγματι-

Το βιβλίο θέλει να οτήοει μια γέφυρα και να δημιουργήοει δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ ακαδημαϊκών και βουλευτικών εδράνων κού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώργου Σωτηρέλη, μέσα σ' ένα πνεύμα «ριζοσπαστικού συνταγματισμού», καταθέτει θέσεις και προτάσεις, οι οποίες αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον λόγω της επικείμε νης ανθεώρησης του Συντάγματος. Όπως σημειώνει εύστοχα στον πρόλογό του κι ο κα θηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Αντώνης Μανιτάκης, η εργασία του Γ. Σωτηρέλη στοχεύει σε μια ου

σιαστική παρέμβαση στη διαδικασία της αναθεώρη σης με στόχο τον επηρεασμό της. Η κριτική, που α σκεί ο συγγραφέας, έχει στόχο να εισακουστεί από τον αναθεωρητικό νομοθέτη. Το βιβλίο θέλει να στή σει μια γέφυρα και να δημιουργήσει δίαυλο επικοινω νίας μεταξύ ακαδημαϊκών και βουλευτικών εδράνων. Η γέφυρα αυτή αποτελεί τον βασικό άξονα, που δια περνά το βιβλίο και καθορίζει το ύφος και το περιεχό μενό του, σημειώνει ο Α. Μανιτάκης. Για τον Γ. Σωτηρέλη, η επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος χαρακτηρίζεται από το εξής παράδοξο: να έχει ξεκινήσει με τις καλύτερες προϋποθέσεις, σαν «θεσμική επανάσταση» που θα έφερνε έναν «ά νεμο θεσμικών αλλαγών», για να καταλήξει σε μια πολιτικά αδάφορη και βαρετή διαδικασία ρουτίνας, η οποία όχι μόνο στερείται, εν πολλοίς, πρωτοτυπίας και ουσίας, αλλά και διακρίνεται από μια διάθεση «θε σμικού στρουθοκαμηλισμού» απέναντι στα τεράστια και οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγ χρονη δημοκρατία, στο κατώφλι της νέας εποχής.

Άραγε είναι αναγκαία μια ριζική αναθεώρηση ή μή πως έχουν δίκιο όσοι διατείνονται ότι προσφορότερη για τις σημερινές συνθήκες είναι μια αναθεώρηση χα μηλών τόνων, αναρωτιέται ο Γ. Σωτηρέλης και συ μπληρώνει ότι αν «όντως το πολιτικό μας σύστημα χρειάζεται θεσμικές τομές, γιατί δεν διέγνωσαν σω στά την ανάγκη αυτή οι πολιτικές μας δυνάμεις, ώ στε όχι μόνο να μην εγκλωβιστούν στην πολιτικά α διέξοδη λογική της συναινετικής αναθεώρησης, α λ λά και να επιχειρήσουν να αρθρώσουν ένα θαρραλέο εναλλακτικό θεσμικό λόγο, ικανό να απαντά οτις προκλήσεις της εποχής;» Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει εκείνο το τμήμα της μελέτης, όπου ο συγγραφέας προσεγγίζει το ρό λο του εθνικού κράτους στην (αβέβαιη) προοπτική μιας «ευρωπαϊκής κυριαρχίας». Η ΕΟΚ αρχικά και η Ευ ρωπαϊκή Ένωση σήμερα, παρά τα κάποια δειλά βή ματα, αποτελούν μια Ευρώπη τω ν πολλαπλών ε λ λειμμάτων (δημοκρατικού και κοινωνικού κυρίως, εν μέρει δε και δικαιοκρατικού), όπως ακριβώς συνέβαι

νε και με το εθνικό κράτος για μεγάλο διάστημα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, τονίζει ο Γ. Σωτηρέλης και προτείνει μια τριπλή ασφαλιστική δικλείδα, την οποία πρέπει να εμπεριέχει κάθε κίνηση προς την κατεύ θυνση της ευρωπαϊκής υπέρβασης του εθνικού κρά τους: «Πρώτον, η όποια θεσμική αποδυνάμωσα του εθνικού κράτους να διαθέτει ισχυρή δημοκρατική νο μιμοποίηση, συνταγματικά προβλεπόμενη και οριοθετημένη. Δεύτερον, οι μεταφερόμενες αρμοδιότη τες να ανατίθενται σε υπερεθνικά όργανα με την ίδια ή ανάλογη δημοκρατική νομιμοποίηση, ώστε να εν σωματώνεται σ ' αυτά ένα πολιτικό ισοδύναμο της μεταφερόμενης κυριαρχίας, που να μπορεί να συμ βάλλει στη σταδιακή διαμόρφωση θεσμικής παράδο σης αντίστοιχης με εκείνη των εθνικών κρατών. Και τρίτον, ότι θα αναζητηθούν θεσμικά αντίβαρα της ε θνικής κυριαρχίας και προς τα κάτω, με τη συνταγμα τική καθιέρωση αποκεντρωμένων και αυτοδιοικούμενων περιφερειών». ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

'Ενας «αιρετικός» του μαρξιομού ΖΑΝ ΖΩΡΕΣ

Το πν€ύμα του σοσ ιαλισ μο ύ Μτφρ.: Γρήγορης Μπακόλας Αθήνα, Παπαζηοης, 1999. Σελ. 448 μεγάλος Γάλλος σοσιαλιστής, που έδω σε τη ζωή του στη μάχη υπέρ του σοσιαλισμού και της ειρήνης, ήταν για πολλά χρόνια εκτός του ερευνητικού πεδίου εκείνης τη ς πολιτικής επιστή μης, που αντλούσε τα επιχειρήματά τη ς από τη δογματική ερμηνεία το υ μαρξισμού. 0 Λένιν τον θεωρούσε ρεβιζιονιστή και ρεφορμιστή και αυτοί οι «απαξιωτικοί» χαρακτηρισμοί τον συνόδευαν για πολλά χρόνια. Οι επικριτές του δεν αναμετρήθη καν με τις ιδ έες το υ , απλώς ξεμπ έρδεψ α ν μαζί του με αφορισμούς. Σήμερα όμως, που οι σιδερέ νιες βεβαιότητες κατέρρευσαν και οι μ εγά λες α φηγήσεις βρίσκονται σε κρίση, η θεωρητική σκέψη του Ζορές ;και η ε ξ α υτής προερχόμενη πολιτική

συμπεριφορά του αναζητούν και κατακτούν επαξίως τη θέση τους στον κόσμο τω ν ριζοσπαστικών προταγμάτων. 0 Ζορές ασπάσθηκε το μαρξισμό, 95

αλλά δ εν έγινε τυ φ λ ό ς οπαδός το υ . Η διάθεσή του ήταν πάντοτε κριτική και δεν δίσταζε να κο νταροχτυπ ηθεί, σε μια περίοδο που τα κείμενα του Μαρξ αντιμετωπίζονταν περίπου ως θέσφατα από ένα μεγάλο τμήμα του σοσιαλιστικού κινήμα τος με τις απλουστεύσεις, τους μανιχαϊσμούς και τον άκρατο οπτιμισμό του ιδρυτή του επιστημονι κού σοσιαλισμού. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφ έρον το κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Το ζήτημα της μεθό δου στο σοσιαλισμό». Πρόκειται για ένα κείμενο

Η διάθεση του Ιορές απέναντι οτο μαρξισμό ήταν πάντοτε κριτική και δεν δίσταοε να δη\ώσει την αντίθεσή του, οε μια περίοδο που τα κείμενα του Μαρξ αντιμετωπίζονταν περίπου ως θεοφατα από το οοοια\ιοτικό κίνημα που γράφτηκε το 1901, σε μια συγκυρία όπου ή ταν έντο νες οι διαμάχες στο εσω τερικό τη ς Αρι στερός για τον τρόπο κατάκτησης της εξουσίας α πό το προλεταριάτο. 0 Ζ. Ζορές, με άξονα την κρι τική το υ στο «ευαγγέλιο» του κομουνισμού (Κο μουνιστικό μανιφέστο), προσπάθησε να αποδείξει ότι οι προσεγγίσεις τω ν Μαρξ-Ένγκελς ήταν εκτός π ραγματικότητας. Σημείω νε χαρακτηριστικά ότι «το μανιφέστο κινείται ακόμη σ την ουτοπική πε ρίοδο» και με, ασυνήθιστη για τη ν εποχή, τό λμ η τόνιζε: «Ο Μαρξ είχε ανάγκη από ένα άπειρα ξεγυ μνωμένο, εξαθλιωμένο και φτωχό προλεταριάτο». Και κατέληγε στο συμπέρασμα που σήμερα είναι πια κοινός τόπος: «Δεν ήταν δυνατόν να έλθει η α πόλυτη απελευθέρωση από την απόλυτη σ τέρη ση και εξαθλίωση». 0 Ζορές δεν πίστευε, όπως οι Διόσκουροι του κομουνισμού, ότι το προλεταριά το μπορεί να κατακτήσει τη ν εξουσία αξιοποιώντας την επαναστατική κίνηση τη ς αστικής τάξης στην αντιπαράθεσή τη ς με τη φεουδαρχία. Ούτε επίσης ότι είναι δυνατόν η εργατική τά ξη με μια 96

αιφνιδιαστική κίνηση σε μια φάση κοινωνικής ανα ταραχής να αναρριχηθεί στην κορυφή της πολιτι κής πυραμίδας. Ή ταν βαθιά δημοκράτης. Για τον Ζορές, το προλεταριάτο έχει τη δυνατότητα να γί νει ηγέτιδα δύναμη της κοινωνίας μόνο μέσα από την καθολική ψηφοφορία, τη δράση τω ν οργανώσεών του στις μάζες και το κοινοβούλιο, ηαραμένοντας προσηλωμένο με συνέπεια στον κεντρικό στόχο του, τον κομουνισμό. Σχεδόν είκοσι χρόνια πριν από την επανάσταση τω ν μπολσεβίκων, προέβλεψε με ανατριχιαστική ακρίβεια τον εκφυλισμό του πρώτου «σοσιαλιστικού» κρ ά το υ ς.«Μια τάξη γεννημένη από τη Δημοκρατία, η οποία α ντί να υ ποβληθεί στο νόμο της Δημοκρατίας, θα παρέτεινε τη δικτατορία της πέρα από τις πρώτες μέρες της επανάστασης, δεν θα ήτα ν πλέον, μετά από λίγο, παρά μια συμμορία στρατοπεδευμένη στην εδαφική επικράτεια, που φθείρει και καταχράται τους πόρους της χώρας». Και εξέφ ρασε το ιδεο λογικό credo του με σαφήνεια: «Το προλεταριάτο δεν θα φθάσει στην εξουσία με τον απρόβλεπτο αντίκτυπο των πολιτικών ταραχών, αλλά με τη νό μιμη και μεθοδική οργάνωση των δικών του δυνά μεων, κάτω από το νόμο της δημοκρατίας και της καθολικής ψηφοφορίας». Η ιστορία έχει δικαιώσει α υτές τις απόψεις σ' ό,τι αφορά τις βίαιες μεθό δους κατάληψ ης τη ς εξουσίας. Πουθενά όμω ς στον κόσμο η επαναστατική Αριστερά δεν κατάφερε να αντέξει επί πολύ χρόνο στην εξουσία χρησι μοποιώντας τις κοινοβουλευτικές και δημοκρατι κές μεθόδους. Το παράδειγμα της Χιλής τον Αλιέντε είναι το κλασικότερο και συνάμα το τραγικότε ρο. 0 βίαιος δρόμος είναι αδιέξοδος. 0 ειρηνικός, μά λλον α νέφ ικτος. Άρα; Οι επίγονοι το υ Ζορές φαίνεται σήμερα να διαλέγουν, ανάμεσα στην εκ δοχή του βολονταριστικού αυταρχισμού και στην απόπειρα εξανθρωπισμού του καπιταλισμού, τη δ εύ τερ η . Ο τό μ ο ς περιλαμβάνει ακόμη ομιλίες του Ζορές προς τους νέους καθώς και το περίφη μο δοκίμιό του «Πατρίδα και Σοσιαλισμός». Εξαιρε τική η εισαγωγή του Γρ. Μπακόλα. ΤΑΣΟΣ ΠΑΠΠΑΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

0 «πατέρας»_ _ _ _ _ _ _ της οικονομικής επιστήμης ADAM SMITH

'Epcuva γ ια τη φ ύση κ α ι τις α ιτ κ ς του πλού του τω ν εθνώ ν Β ιβ λ ία I κ α ι II

Μ τφ ρ.: X. Βαλλιάνος Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 506

Adam Smith θεωρείται ο «πατέρας» τη ς οικο νομικής επιστήμης. Το δε έργο του, Έρευνα για w φύση και τις αιτίες του πλούτου των ε θνών, θεωρείται ως η καταστατική πράξη ίδρυσης της πολιτικής οικονομίας ως α υτοτελούς κλάδου θ εω ρητική ς γνώσης, όπως σημειώ νει εύστοχα στην εισαγωγή το υ ο επ ιμελητής τη ς ελληνικής έκδοσης Με το Γιάννης βιβλίοΜηλιάς. αυτό η πολιτική

οικονομία απεκτηοε για πρώτη φορά την υπόοταοη μιας αυοτηρά οριομένης επιοτημονικής περιοχής Με το βιβλίο αυτό, που η πρώτη του έκδοση έγινε το 1776, η πολιτική οικονομία απέκτησε για πρώτη Φορά την υπόσταση μιας αυστηρά ορισμένης επι στημονικής περιοχής και εγκαινιάσθηκε ταυτόχρο να η κλασική σχολή, της. Η τεράστια επιτυχία του βιβλίου οφείλεται, από τη μια πλευρά, σε θεω ρητικούς λόγους, δίπλα στην ποιότητα της θεωρητικής του γενίκευσης, και, από την άλλη, σε πολιτικούς λόγους, δηλαδή στο ότι

χρησιμοποιεί τη θεωρητική ανάλυση για να υπε ρασπιστεί τις ιδέες του ελεύθερου εμπορίου. Στην ελληνική έκδοση χρησιμοποιήθηκε η σήμαν ση τω ν παραγράφων του κειμένου κατά την επι κρατούσα διεθνή σύμβαση (με δύο λατινικούς α ριθμούς και έναν αραβικό, εκ τω ν οποίων οι δύο πρώτοι [λατινικοί! αναφέρονται στο βιβλίο και στο κεφάλαιο και ο τρίτος [αραβικός] στην παράγραφο του εν λόγω κεφαλαίου), ώστε να καταστεί εύκο λη η εύρεση από τον αναγνώστη και τον ερευνη τή του οποιουδήποτε χωρίου και η παραβολή του με το πρωτότυπο, που κυκλοφορεί τόσο σε έν τυ πη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή. Από τα πέντε βιβλία του Πλούτου των Εθνών μόνο τα πρώτα δύο είναι κατά κύριο λόγο αφιερωμένα στην οικονομική θεωρία, ενώ στα άλλα τρία κυ ριαρχούν κυρίως τα ζητήματα της οικονομικής πο λιτικής, με ιδιαίτερη έμφαση στην πολεμική κατά το υ μερκαντιλισ μού. Σήμερα, τα τμήμα τα αυτά του έργου του Σμιθ έχουν κυρίως ιστορικό ενδια φ έρον. Αντίθετα, τα δύο πρώτα βιβλία επρόκειτο 97

να αποτελέσουν τη βάση για την όποια περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομικής θεωρίας. Μετά την έκδοση του Πλούτου των Εθνών, ο Σμιθ προσανατόλισε τις έρευνές του στο δίκαιο και την ιστορία τη ς λογοτεχνίας, αλλά έκαψε τα χειρό

γραφά το υ λίγο πριν το θά να τό του, το 1790. Πρόλαβε όμως να δει το μεγάλο έργο του να κά νει την 5η του έκδοση το 1789. ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Επικοινωνία οτο νηπιαγωγείο

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΟΝΤΑΚΟΣ, ΝΙΚΗΤΑΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ

Η Μ η Λ ε κ τικ ή Επικο ινω νία οτο Ν ηπιαγω γείο

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 224

επικοινωνία τω ν ανθρώπων δ εν είναι μόνο λεκτική, αλλά και μη λεκτική (φωνητική και μη φωνητική). 0 τρόπος που ντυνόμαστε, κι νούμαστε στο χώρο, κινούμε το σώμα μας, στεκό μαστε, κοιτάζουμε, πλησιάζουμε, αγγίζουμε, οι α ποστάσεις που κρατούμε, ο τρόπος που χαιρετού με, καθόμαστε, ο τρόπος που τονίζουμε τις λ έ ξεις, που καταλαμβάνουμε και διαρρυθμίζούμε το

Η μη λεκτική συμπεριφορά αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα επικοινωνίας στο νηπιαγωγείο χώρο μας είναι στοιχεία μιας διαρκούς ασυνείδη της συμπεριφοράς, της μη λεκτικής πλευράς της επικοινωνίας. Η συντριπτική πλειοψηφία τω ν ε ρ ε θισμάτων που δεχόμαστε είναι μη λεκτικής φ ύ σης. Αυτήν την παραμελημένη πλευρά της ανθρώπινης

επικοινωνίας εξετά ζουν οι συγγραφείς του βιβλί ου, που είναι καθηγητές παιδαγωγικής στο Πανε πιστήμιο, σε μια επίσης παραμελημένη αλλά κρί σιμη για το παιδί βαθμίδα της εκπαίδευσης, το νη πιαγωγείο. Προσφέρουν μια μετεπικοινω νιακή προσέγγιση της επικοινωνίας και εστιάζονται στην επικοινωνιακή διάσταση της παιδαγωγικής εργα σίας στο νηπιαγωγείο. Η επιρροή που ασκεί η μη λεκτική επικοινωνία είναι καταλυτική για την παι δαγωγική διαδικασία. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, το θεωρητικό, αποσαφηνίζεται εννοιολογικά η μη λεκτική συμπεριφορά.και επικοινωνία, η προέλευσή της και. γίνεται μια ιστορική ανασκόπη ση, η οποία καταδεικνύει τη σημασία που δόθηκε

σ' αυτό το είδος επικοινωνίας σε διάφορες εποχές από διάφορες ιστορικές προσωπικότητες. Στη συ νέχεια, αναλύεται η γλώσσα του σώματος ή η μη λεκτική συμπεριφορά: οι δίαυλοι της μη λεκτικής επικοινωνίας (ακουστικός, οπτικός, φυσικοχημι κός) και οι λειτουργίες της. Περιγράφονται η μη λεκτική επικοινωνία κατά τη διδακτική αλληλεπ ί δραση, προγράμματα άσκησης τη ς μη λεκτικής συμπεριφοράς, μέθοδοι μέτρησης τη ς συμπερι φοράς αυτής και η σχετική διδακτική έρευνα. Στο δεύτερο μέρος, το ερευνητικό, παρουσιάζονται η μέθοδος, η διαδικασία και τα αποτελέσματα μιας πρωτότυπης εμπειρικής έρευνας, που είχε στόχο την περιγραφή και τη ν αξιολόγηση της μη λεκτι κής συμπεριφοράς τη ς /το υ νηπιαγωγού και του νηπίου, καθώς και τω ν μεταξύ τους οχέσεων. Η έ

ρευνα αυτή δείχνει, μεταξύ άλλων, ότι η μη λεκτι κή συμπεριφορά αποτελεί τον βασικότερο παρά γοντα επικοινωνίας στο νηπιαγωγείο. Το βιβλίο αυτό αποτελεί σημαντική συμβολή στην παιδαγωγική επιστήμη, καθώς, με την αξιοποίηση τω ν ερευνητικώ ν πορισμάτων που παρουσιάζει, είναι δυνατόν να καταρτιστούν προγράμματα ά σκησης της μη λεκτικής συμπεριφοράς τω ν νηπια γωγών, τα οποία θα οδηγούν στη βελτίωση της εκπαιδευτικής πράξης. Καλύπτει το μεγάλο κενό στη μελέτη της μη λεκτικής επικοινωνίας, ιδιαίτε ρα στο χώρο της προσχολικής αγωγής, και είναι ε ξαιρετικά χρήσιμο στους εκπαιδευτικούς και στους μ ελλ ο ν τικο ύ ς εκπαιδευτικούς αυτής, αλλά και τω ν άλλων βαθμιδών.

Μοναδικό χρηστικό βοήθημα για τη γλώσσα

το οποίο, πέρα από τα θεωρητικά, εξη γ εί αναλυτικά και πειστικά ό λ ες τις κατηγορίες τω ν α σκήσεων και τον τρόπο χρήσης τους. Κι όλα αυτά γίνο νται σε τέτοιο βαθ μό, που όλο το βι βλίο, θεμελιωμένο σε δύο σ τα θερές συνιστώσες, στην επιστήμη αλλά και την εμπειρική αποτύπωση, να συνιστά θεωρητική κατασκευή και αποτελεσματική πρό ταση για το ξεπέρασμα αδιεξόδων στις μαθησιακές δυσκολίες των μαθητών όσον αφορά τη γλώσσα. Χρηστικό και πειστικό βοήθημα, λοιπόν. Όλα άλλω στε τα λέει κι η ποιητική διάθεση του ίδιου του συγ γραφέα, που δέχεται ότι τα λάθη των παιδιών είναι δυνατόν να εξαλειφθούν. Αρκεί να υπάρχουν, πλάι στη σωστή μέθοδο και τη γνώση, η αγάπη κι η ποίη ση. Άλλωστε το m otto του Ελύτη, που υπάρχει στο βιβλίο, συνηγορεί: «Τα ορθογραφικά λάθη στη γεύ ση τα διορθώνεις / με ήι'γο ηετραδάκι άμπωτης και πολύ νερό ήουίζας».

ΜΑΝΟΛΗΣ Ν. ΑΡΧΟΝΤΑΚΗΣ

Ο ρ θ ογ ρ α φ ώ Εικον.: Ιπ. Γούσης Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 144 & 62

Ι Π λοι οι περί τα παιδαγωγικά γνωρίζουμε τα περί1 1 φημα «λυσάρια», που άπειρα κυκλοφορούν για U τη γλώσσα και όχι μόνο. Και που δεν διαφ έ ρουν σε τίποτε, παρά «συμφωνούν» μόνο στην προ χειρότητα, στο ανερμάτιστο του υλικού τους, το δί χως πειραματισμό και, το σπουδαιότερο, το δίχως θεωρητικό υπόβαθρο περιεχόμενό τους. Το βοήθημα που παρουσιάζουμε βρίσκεται στον α ντίποδα όλων αυτών. Γιατί και θεωρία έχει και πολύ χρονος πειραματισμός έχει προηγηθεί. Ο κυριότερος μάρτυρας είναι το ίδιο το βιβλίο, στο οποίο, μό λις το πιάσεις και το ξεφυλλίσεις, διαπιστώνεις: την καλαισθησία, την έξοχη εικονογράφηση, την ταξινό μηση του υλικού, τα ευφυή παιχνίδια, τα χιουμορι στικά αυτοσχέδια ποιήματα, τα σχεδιαγράμματα. Και βέβαια το ένθετο, επίσης καλαίσθητο, φυλλάδιο

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΠΑΙΔΙΚΑ

Ανάγνωοη μνήμης ΦΡΕΝΤ ΜΠΕΡΝΑΡ

Το κ ίτρ ινο τρένο Εικονογρ.: Φρ. Ροκά Μτφρ.:Έ. Κορόμηλά Αθήνα, Κάοτωρ, 2000. Σελ. 36

ούτο το βιβλίο αποτελεί μια άλλη έκπληξη του κα λού εκδοτικού οίκου, που μας έχει συνηθίσει με βιβλία-αισθητικά κοσμήματα, πρωτότυπων θεμά των και εξίσου πρωτότυπης εικονογράφησης. Πρόκει ται για την ιστορία ενός μικρού αγοριού που μαζί με το μηχανοδηγό παππού του μπήκαν σ' ένα παλιό τρένο, το Κίτρινο Τρένο, και σε «πείσμα» των ταχύτατων τρέ νων, των Μπλε Ταχειών της νέας τεχνολογίας, έκαναν ένα εξαίσιο ταξίδι, στο περιβάλλον και στο χρόνο. Η α νάδυση από το παρελθόν οικολογικών μετεικασμάτων κι ενός μοντέλου αληθινής ζωής, για τον μικρό επιβά τη αλλά και ενθουσιώδη αναγνώστη βιβλίων, δεν είναι μόνο νοσταλγική αλλά δημιουργική και κριτικά παρα στατική. 0 μικρός με «όχημα» το τρένο και πλαίσιο το λογοτεχνικό γεγονός δημιουργεί μεταμυθοπλαστικές

Ένα διαπολιτιομικό βιβλίο

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΑΝΟΥ - ΚΟΥΖΙΩΚΑ

To o cp y ia v i τω ν χαρτα «τώ ν ©την Ενω μένη Ευρώπη Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 112

ώρα, τι εννοούμε όταν λέμε Ενωμένη Ευρώπη και τι περιεχόμενο δίνουμε σ' αυτήν τη φράση, ας το αφήσουμε για άλλη στιγμή. Άλλωστε δεν είναι αυτό το θέμα του βιβλίου που παρουσιάζουμε. Γιατί το βιβλίο υπερβαίνει τη δυναμική του τίτλου και πετυχαίνει δυο πράγματα: την πρωτοτυπία του θέμα τος και μια άλλη δυναμική, που πηγάζει, χωρίς να χά νεται η λογοτεχνικότητα. Ένα Ελληνόπουλο βρίσκει ένα χαρταετό με μηνύματα γραμμένα από μια μικρή Γαλλίδα. Μιμείται και το ίδιο το εγχείρημα κι ο χαρτα ετός του φτάνει στην Αγγλία. Και για να μη μακρηγο-

100

εικόνες. Τελικά, η πε ριήγηση με το τρένο στην ιστορική μνήμη δεν είναι τίποτε άλλο από α λληλεπ ιδρά σεις προβολής της ζωής στη λογοτεχνία, που με τη σειρά της ΤΟ ΚΙΤΡΙΝΟ θα εισχωρήσει στην πραγματικότητα για ΤΡΕΝΟ να της ενσταλλάξει μηνύματα και αέναες πραγματώσεις. Η εικονογράφηση, ένα κράμα «ρεαλιστικού σουρεαλι σμού» που θυμίζει Μαγκρίτ και μεταφυσικής έκφρα σης, σίγουρα πρωτοφανέρωτης για τα ελληνικά εκδο τικά δεδομένα στην παιδική λογοτεχνία, ενισχύει την «παιδαγωγικά» ανοιχτή οπτική του κειμένου για την κριτική στάση απέναντι στο παγκοσμιοποιημένο μέλ λον του «πολιτισμού των Μπλε Ταχειών», όπου πάντα θα είναι απαραίτητος ένας δημιουργικός, ανθρωπιστι κά οικουμενικοποιημένος «πολιτισμός των Κίτρινων Τρένων». (Για αναγνώστες από 8 ετών) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ.ΠΑΠΑΜΤΟΣ

ρούμε, στον ουρα νό τη ς Ευρώπης ταξιδεύουν σε δια φορετικές χρονικές περιόδους δεκαπέ ντε χαρταετοί ειρή νης, αγάπης και συ ναδέλφωσης. Προφανές το μήνυ μα αυτού το υ κα λογραμμένου βιβλί ου για α ληθινή γνωριμία και προ σέγγιση των λαών μέσω της νεότητας, η οποία εκπέ μπει μια αληθινή και ανθρωπιστική οικουμενικότητα, έξω από οικονομικά σημαινόμενα και άλλα σαθρό παγκοσμιοποιημένο σύμβολα. ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΡΑΝΤΓΙΑΡΝΤ

ΚΙΠΛΙΝΓΚ

Γ Ε Ν Ν Α Ι Ο Ι

ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ Είναι μια περιπέτεια πολλαπλής γνώσης: μαζί με τη συγκλονιστική αφήγηση των ριψοκίν δυνων τρόπων ζωής και δράσης των ψαράδων του Ατλαντικού ο αναγνώστης παρακολουθεί και τη βιοτική διαφοροποίηση, ως τη μεταμόρ φωση, του νεαρού γιου ενός εκατομμυριούχου που ψαρεμένος κυριολεκτικά από τα κύματα του ωκεανού, γίνεται κοινωνός της ζωής των ψαράδων αλλά και της σημασίας της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο τέω ς ατίθασος, κακομαθημένος Χάρβεϊ, από πρωταγωνιστής στις σκαντα λιές και βλακώδεις ιδιοτροπίες του πλουσιόπαιδου, μπαίνει στο νόημα του τι ση μαίνει να αναπνέεις με τη δική σου ανα πνοή και να διατρέφεσαι με τον προσω πικό σου ιδρώτα. 0 Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, ο ποιητής του περίφημου «Αν» (που δημοσιεύεται εδώ στο τέλος του βιβλίου), δίνει έναν έξοχο συγγραφικό εαυτό με τους «Γενναίους καπετάνιους» εικονογραφώντας εγκαυστικά τη σκληρή προσπάθεια του ανθρώ που να επιβιώσει και να κερδίσει τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπειά του, που βρίσκονται πάντα πιο ψηλά από τα πλούτη και τις ψ εύτικες αξίες.

Η Πανελλήνια Έρευνα για τους σημαντικότερους συγγραφείς (Ελληνες και ξένους) και τα σημαντικότερα βιβλία (Ελλήνων και ξένων) του 20ού αιώ να ήταν μία πρωτοβουλία του «διαβάζω » σαν χαιρετισμός στον αιώνα και τη χιλιετία που φεύγουν και με αφορμή τα 2 5 χρόνια παρουσίας του πε ριοδικού στο χώρο του βιβλίου (Ιανουάριος 1976). Το «διαβάζω » ξεκίνησε αρχικά τον Ζεπτέμβριο του 1999 με τις δικές του δυνάμεις (σε οκτώ συνεχή τεύχη υπήρχαν ειδικά δελτάρια, τα οποία συ μπλήρω ναν οι αναγνώστες του)* στην πορεία όμως ενδιαφέρβηκαν και συμμετείχαν ενεργά το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Τύπου και Μ Μ Ε (έστειλε έντυπα σε πολλές υπηρεσίες της αρμοδιότητάς του και στο ε ξωτερικό), το Εθνικό Κέντρο βιβλίου (μοίρασε έντυπα σε όλα τα βιβλιοπω λεία), ο Ζύνδεσμος Εκδοτών βιβλίου (διένειμε έντυπα στην Έκθεση βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως), το Φιλολογικό, το Ιστορικό και το Αγγλικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Αθηνών και το Πάντειο Πανεπιστήμιο (συμπληρώθηκαν έντυπα από φοιτητές). Λάβαμε συνολικά 1.116 δελτάρια. Οι αποστολείς συμπλήρωναν τρεις συγ γραφείς (Ελληνες και ξένους) κατά αξιολογική σειρά και τρία βιβλία (ελ ληνικά και ξένα) του 20ού αιώνα, που τα θεωρούσαν ως τα σημαντικότε ρα. Οι πρώτες επιλογές κατά την τελική επεξεργασία βαθμολογήθηκαν με τριάντα (30) μονάδες, οι δεύτερες με είκοσι (20) και οι τρίτες με δέκα (10). Έτσι προέκυψαν αθροιστικά οι αντίστοιχες βαθμολογίες, που αναγράφο νται δίπλα σε κάθε συγγραφέα ή βιβλίο. Τα απρόοπτα και τα ευτράπελα δεν έλειψαν. Μερικά από αυτά θα δημοσιευθούν σε προσεχή τεύχη. Τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας σχολιάζουν άνθρωποι του βιβλίου. Τις ενδιαφέρουσες απόψεις και παρατηρήσεις τους φιλοξενεί το «διαβάζω», θε ωρώντας ότι αποτελούν την αρχή μιας περαιτέρω γόνιμης συζήτησης.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: θέτουμε επίσης υπόψη σας τα αποτελέσματα μιας άλλης αντίστοιχης έρευνας του «δια βάζω» (Φεβρουάριος 1998) με θέμα: «Ποιο -διεθνές ή εσωτερικό- γεγονός θεωρείτε ότι σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα;» Στην έρευνα απάντησαν 57 άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών και τα αποτελέσματά τους ήταν τα εξής: 1. Μικρασιατική εκστρατεία-Καταστροφή 2. Εμφύλιος πόλεμος 3. Β1παγκόσμιος πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση 4. 21η Απριλίου 1967 5. Ρωσική επανάσταση 6. Ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση

7. 8. 9. 10. 11.

Παραθέτουμε τον κατάλογο για τυχόν συνεκτιμήσεις.

Βαλκανικοί πόλεμοι Επανάσταση 1909 Α1παγκόσμιος πόλεμος 4ηΑυγούστου Πτώση ανατολικών καθεστώτων

ΚΟΡΥΦΑΙ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙ Σ ΣΗΜΑΝΤΙ ΚΟΤΕΡΑ ΒΙ ΒΛΙ Α

103

Ο 110 ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1 0.

Νίκος Κ α ζα ν τζά κ η ς _________ .............................................................. ........ 1 3 .0 2 0 Κ ω νοταντίνος Π. Καβάφης .................................................................... _____ 7 .2 6 0 Γιώργος Σεφέρης .................................................................................. _____ 5 .7 9 0 Οδυοοέας Ε λ ύ τ η ς ..................................................... .................................... _____ 5 .2 8 0 Αλέξανδρος Π απ αδιαμάντης......................................................................... _____ 3 .3 0 0 Αντώ νης Σαμαράκης ............................................................................. _____ 2 .2 5 0 Γιάννης Ρίτοος ................................................................................... . _____ 1 .8 0 0 Μ α νόλης Αναγνω στάκης - Μ . Καραγάτοης ............................................. _____ 1 .3 2 0 Αιδώ Σω τηρίου ..................................................................................... .......... 1 .2 6 0 Στρατής Τ ο ίρ κ α ς _________ .................................________ ................. _____ 1 .2 0 0 και οι επόμενοι δέκα που ακολουθούν:

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Νικόλαε ΚπΧπγ 840 Στράτης Μυριβήλης........................................................................................................... ..........................810 Κώοτας Βόρνολης............................................................................................................. .......................... 630 Ευάγγελος Ποπανούτοος ................................................................................................... .......................... 570 Μενέλαος Λουντέμης................................................................................................................................... 540 Άγγελος Τερζάκης - Τάοος Λειβαδίτης............................................................................... ..........................510 Άγγελος Ιικελιανός..................................................................................................................................... 480 Ηλίας Βενέζης - Κωοτής Παλαμάς................................................................................................................ 450 Βασίλης Βαοιλικός - Λιλή Ζωγράφου................................................................................ ..........................390 Εμμανουήλ Ροΐδης............................................................................................................. ..........................330

Νίκος Καζαντζάκης 104

Κωνοταντίνος Π. Καβάφης

Γιώργος Σιφέρης

Οόυοοίας Ελύτης

ΤΑ 10 ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10 .

Ο Χριοτός ξαναοταυρώνεται (Ν . Κ α ζα ν τζά κ η ς )--------- ...........................------------4 .1 7 0 Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (Ν . Καζαντζάκης) — ........................--------- 3 .7 5 0 Η Φόνιοοα (Α λ. Παπαδιαμάντης) — .............----------------- .........................------ 2 .4 6 0 Αναφορά οτον Γκρέκο (Ν . Κ α ζα ντζά κη ς )----------- ............-------------------------....... 2 .0 7 0 Αξιόν εστί (Ο δ. Ελυτης) - Ματωμένα χώματα (Δ. Σ ω τ η ρ ίο υ )----------- .................. 1 .9 5 0 Ποιήματα (Κ . Π. Κ α β ά φ η ς )------------------------------------------------------------------------- 1 .7 7 0 Ακυβέρνητες πολιτείες (Στρ. Τ ο ίρ κ α ς )-------------- ..................-------------............... 1 .2 0 0 Η ζωή εν τάφω (Στρ. Μ υριβήλης) ---------------------------------------------------------------1 .1 7 0 Το λάθος (Α. Σαμαράκης) - Καπετάν Μιχάλης (Ν . Κ α ζα ντζά κη ς )------ ...................... 8 4 0 Το τρίτο στεφάνι (Κ. Τ α χ τσ ή ς )--------......---------------- ............------------------- ........... 7 8 0 και τα επόμενα δέκα που ακολουθούν:

11. 12. 13. 14. 15.

Ασκητική (Ν. Καζαντζάκης)........................................................................................................................... 660

16. 17.

Αιολική γη (Η. Βενεζης)..................................................................................................................................480

18. 19. 20.

0 τελευταίος πειραομός (Ν. Καζαντζάκης).................................................................................................... 300

Ποιήματα (Γ. Σεφέρης) - Γιούγκερμαν (Μ. Καραγάτοης)...............................................................................630 0 φτωχούλης του θεού (Ν. Καζαντζάκης).................................................................................................... 570 Το κιβώτιο (Ά. Αλεξάνδρου)........................................................

540

Ζητείται ελπίς (Α. Σαμαράκης) - Ιαπωνία-Κίνα (Ν. Καζαντζάκης).................................................................510 Η αγάπη άργηοε μια μέρα (Λ. Ζωγράφου) - Δοκιμές (Γ. Σεφερη)................................................................... 330 Το φύλλο, το πηγάδι, τ ' αγγέλιαομα (Β. Βασιλικός)...................................................................................... 240 Μονόγραμμα (Οδ. Ελύτης)............................................................................................................................210

λέξανδρος Παπαδιαμάντης

Αντώνης Ιαμαράκης

Γιάννης Ρίτοος

Μ ανόλης Α ναγναοτάκης 105

Ο110 ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ ΞΕΝΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

.... 3 .8 4 0 .... 2 .6 1 0 2 .5 5 0 Φ ιοντόρ Ν τοοτογιέφ σ κι................................................... ...................... .... 2 .4 0 0 .... 2 .1 6 0 Αλμπέρ Καμί ■ Γκαμπριελ Γκαροία Μ άρκες ............................................. Ο ιιμ π έρ το Έκο - Μ ιλάν Κ ο ύ ντερ α .................. ................................................... 1 .9 2 0 Τρνεπτ Χέμινγπιιπ ............................................................................................ 1 .8 3 0 Τ Τ 'Γλ.ητ ’ ................................. ........................... .... 1 .7 7 0 T7ri|if Τ7ήΐΓ ....................................................................................................... __ 1 .7 1 0 Έρμαν Έοε - Βλαντιμίρ Μαγιακόώσκι - Ζίγκμουντ Φ ρ ό ιν τ ...............------------- __ 1 .5 9 0

και οι επόμενοι δέκα που ακολουθούν: 11.

Ιάμιουελ Μπέκετ.....................................................................................................................................1.410

12.

Μαρσέλ Προυστ.......................................................................................................................................1.380

13.

Τόμος Μαν..................................................................................................................................................930

14.

Τζον Στάινμπεκ...........................................................................................................................................900

15.

Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα........................................................................................................................... 840

16.

ΛέονΤολοτόι...............................................................................................................................................780

17.

Τζορτζ'Οργουελ - Ρόμπερτ Μούζιλ..............................................................................................................750

18.

Φρίντριχ Νίτοε............................................................................................................................................630

19.

Μισέλ Φουκό....................

20.

ΧέρμανΜπροχ............................................................................................................................................510

Φ ραντςΚάφκα 106

570

Ζ α ν -Π ο λ Σ α ρ τρ

Πάολο Κ οίλο

Φιοντόρ Ντοστογιίφσκι

ΤΑ 10 ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΙΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Η Δίκη (Φ ρ. Κ ά φ κ α )___ ...............................___ ........___ .........___ ............. 3 .9 0 0 Οδυοοέας (Τζ. Τζόις ......__ ............._____ ........_____ .......____ ...._____ ..... 3 .7 2 0 Ο α λχ η μ ιο τή ς (Π . Κ ο έ λ ο )_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2 .9 7 0 Εκατό χρόνια μοναξιάς (Γκ. Μ ά ρ κ ε ς )...........__ ..............__ .........____ ........__ 2 .4 6 0 Ο ξένος (Α. Κ α μ ί)------------------------------------------------------------------------------------ 2 .1 0 0 Το όνομα του ρόδου (Ου. Έ κ ο )...........______ .........____ ..........___ ........____ 2 .0 1 0 Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο (Μ . Π ρ ο υ ο τ)___ ........._ _ _ _ _ _ ........_____ ....... 1 .3 8 0 Η αβάσταχτη ε λ α φ ρ ό τ η τα του είναι (Μ . Κ ο ύ ντερ α )..._____ .......____ ........___ 1 .1 1 0 Έρημη χώρα (Τ .Σ . Έ λιοτ) - Ο Πύργος (Φ ρ. Κάφκα) ............_____ ......._____ ...... 9 9 0 Περιμένοντας τον Γκοντό (Σ. Μ π έκ ετ)_________ ...........______ ........_____ ........ 9 6 0 και τα επόμενα δέκα που ακολουθούν:

11. 12. 13. 14. 15. 16.

0 γέρος και η θάλασσα (Ε. Χεμινγουεϊ)........................................................................................................930 Τα οταφύλια της οργής (Τζ. Στάινμπεκ) - Έγκλημα και τιμωρία (Φ. Ντοοτογιεφοκι)..................................... 690 Για ποιον χτυπάει η καμπάνα (Ε. Χεμινγουεϊ)............................................................................................... 630 Περί ηρώων και τάφων (Ε. Σάμπατο) - 0 Τοίχος (Ζ.-Π. Σαρτρ).................................................................... 540 1984 (Τζ.Όργουελ)............... 1....................................................................................................................510 Η μεταμόρφωση (Φρ. Κάφκα) - Το μαγικό βουνό (Τ. Μαν) Να Iεις, ν ' αγαπάς και να μαθαίνεις (Λ. Μηουσκάλια)..................................................................................390

17.

Πόλεμος και ειρήνη (Λ. Τολστόι) - Αποχαιρετισμός οτα όπλα (Ε. Χεμινγουεϊ) -

18.

0 έρωτας οτα χρόνια της χολέρας (Γκ. Μάρκες) - Λαβύρινθοι (X. Λ. Μπόρχες) -

19. 20.

Ματωμένος γάμος (Φ. Γκ. Λόρκα)................................................................................................................240

0 κόομος της σοφίας (Τζ. Γκάαρντερ).........................................................................................................330 Το δεύτερο φύλο (Σ. ντε Μποβουάρ) - Η φάρμα των ζώων (Τζ.Όργουελ)..................................................270 Ψάχνοπας για κοχύλια (Ρ. Πίλτοερ)........................................................................................................... 180

ΑλμπέρΚαμί

Τκαμπριίλ Τκοροία Μάρκες

Ουμπερτο'ίκο

Μ ιλάν Κούντερα

107

Η δημοκρατία και αναρχία των κριτηρίων του

ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

™ επερνώντας τον προβληματισμό σχετικά με την αντιπροσω■ I η εμτικότητα τω ν ερω τηθέντω ν (ένα μεγά λο μέρος ήταν Μ φ οιτητές του Φιλολογικού και άλλω ν Τμημάτων της Φιλο σοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), δέχομαι πως οι α παντήσεις έχουν δοθεί από εκείνους που κατ' εξοχήν είναι ή ο φείλουν να είναι αναγνώστες, και με τον τρόπο αυτό νομιμοποι ούμαι να προχωρήσω στην εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων. Το πιο ουσιαστικό -αλλά και το πλέον ανακοινώσιμο- από αυτά αναφέρεται στη διαπίστωση μιας σύγχυσης κριτηρίων αλλά και αρ χών αναγνώρισης του λογοτεχνικού και της λογοτεχνικότητας. Εί ναι φανερό πως η λογοτεχνικότητα δεν αποτελεί αξιολογικό κρι τήριο για όλους τους αναγνώστες. Το ίδιο ισχύει και για την ιστο ρικότητα ενός έργου. 0 περιορισμός της λογοτεχνικότητας και ιδι αίτερα της ιστορικότητας ως αξιολογικών κριτηρίων είναι δυνατόν να αποτελεί υγιή αντίδραση απέναντι σε μια φιλολογική, παραδο σιακή ή και μουσειακή αντίληψη του λογοτεχνικού έργου. Υποψιά ζομαι, όμως, πως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, αιτία της συρρί κνωσης τω ν δύο κριτηρίων είναι η έλλειψη λογοτεχνικής παιδεί ας, δηλαδή η αδυναμία των αναγνωστών να ξεχωρίσουν τη λογο τεχνική αξία (ή, αλλιώς, την αισθητικά αποτελεσματική εκμετά λ λευση της λογοτεχνικής παράδοσης, σε συνδυασμό με την ανανέωσή της) από την αναγνωσιμότητα. Οι επιλογές, βασικώς, είναι παραδοσιακές και αντιμοντερνιστικές. Η παρουσία του Οδυσσέα του Τζόις και της Έρημης χώρας του Έλιοτ δεν αναιρούν αυτή τη διαπίστωση, επειδή η αναφορά τους, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες επιλογές, δίνει την εντύπωση πως είναι αποτέλεσμα αναγνωστικού καθωσπρεπισμού, μια και φαίνεται απίθανο να εμφανίζεται ο Οδυσσέας στην πρώτη τριάδα με τον Αλχημιοτή του Κοέλο. Πρέπει, ωστόσο, με την ευκαιρία αυτή να επισημάνουμε τον επικαιρικό επιμέρους χαρακτήρα τω ν απαντήσεων, δηλαδή το γεγονός πως αυτές μερικώς επηρεάστηκαν από την παροδική ύπαρξη ενός μπεστ σέλερ κατά την περίοδο που γινόταν η έρευνα. Η συνολική, όμως, εικόνα τω ν απαντήσεων έχει μόνο μερική αξία και σε μεγάλο βαθμό είναι τεχνητή, επειδή συνθέτει την απάντηση ενός φανταστικού συλλογι κού ατόμου· εξίσου ενδιαφέρουσα θα ήταν η εξακρίβωση του συνδυασμού των επιλογών σε κάθε ένα απαντητικό δελτάριο, οπότε θα αποκαλύπτονταν οι πραγ ματικοί (δηλαδή υπαρκτοί") συνδυασμοί με τον πιθανό προσωπικό ή κομφορμιστικό ή συντηρητικό ή άτολμο ή ανορθόδοξο έω ς και τραγελαφικό χαρακτήρα 108

τους. Αν, πάντως, δεχόμασταν τον τελικό ουγκεντρωτικό κατάλογο ως απάντη ση ενός ατόμου, τό τε θα μπορούσαμε ανεπιφύλακτα να συμπεράνουμε πως ο μεικτός χαρακτήρας της απάντησης είναι συνέπεια της προσπάθειας να συνδυα στεί η πραγματική επιλογή με μια άλλη, περισσότερο «καθώς πρέπει» επιλογή, δηλαδή να συνδυαστεί αυτό που ο αναγνώστης πραγματικά διαβάζει με εκείνο που πιστεύει πως θα έπρεπε ή είναι πιο αξιοπρεπές να διαβάζει. Ακόμη και σε αυτό το σημείο, όμως, τα αποτελέσματα της έρευνας είναι πολύ διαφωτιστικά. Στο παραπάνω συμπέρασμα είχα ήδη καταλήξει, μ ελετώ ντα ς τις απαντήσεις που είχα συγκεντρώσει από τους φοιτητές του Φιλολογικού Τμήματος της Φιλο σοφικής Σχολής. Σε εκείνες τις απαντήσεις είχα ήδη διαπιστώσει την έλλειψ η λογοτεχνικής παιδείας, που ανέφερα παραπάνω, και αυτό θα έπρεπε να προ βληματίσει σοβαρά εκείνους που ασχολούνται με τη συγκρότηση του προγράμ ματος σπουδών (που διατηρείται το ίδιο για δύο δεκαετίες). Βασικό χαρακτηρι στικό των απαντήσεων ήταν η ανάμειξη ακαδημαϊσμού και εμπορικότητας (η ο ποία αποκαλύπτει την απουσία πραγματικών ενιαίων κριτηρίων), η έλλειψη τό λ μης, η ανασφάλεια και το σύνδρομο του εξεταζόμενου. Τα παραπάνω αντανα κλαστικά προβληματίζουν αυτούς που έχουν την ευθύνη της λογοτεχνικής παι δείας, όχι μόνο στο επίπεδο της εκπαίδευσης αλλά και σε εκείνο της κριτικής. □

«Επάνοδος» του Καζαντζάκη; του

ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

κείνος που αηοφαίνεται εκ του ασφαλούς για τα απ οτελέ σματα μιας έρευνας, στη διαμόρφωση τη ς οποίας δεν έχει συμμετάσχει, βρίσκεται σε πιο άνετη και περιοσότερο βολι κή θέση από εκείνον ο οποίος, με το χέρι στην καρδιά, προσπαθεί να απαντήσει στα ερω τήματα τη ς ίδιας έρευνας και πιθανότατα αντιμετωπίζει διλήμματα και δυσκολίες επιλογής. Έχω την εντύπωση πως θα αξιολογούσαμε με μεγαλύτερη σιγου ριά την πρωτοβουλία του «διαβάζω» α) εάν το ερω τηματολόγιο της έρευνας διέκρινε και ξεχώριζε τα είδη γραφής (ποίηση, μυθι στόρημα, διήγημα, θέατρο, δοκίμιο), επειδή θα μπορούσε κανείς να αποφανθεί για ευθέω ς συγκρίσιμα και ομοιογενή μεγέθη και β) εάν δεν ήταν τόσο αόριοτη και γενική η ερώτηση, επειδή οι απα ντήσεις, που αναμένονται σε ανάλογες δημοσκοπήσεις, εξαρτώ νται κατά μεγάλο μέρος από τον οαφή τρόπο, με τον οποίον τίθε νται τα ερω τήματα, καθώς και από τη σαφήνεια τω ν κριτηρίων, βάσει τω ν οποίων καλούνται οι ερωτώμενοι να απαντήσουν. Όπως και να έχει το πράγμα, θα μπορούσα να συνοψίσω, με κάθε δυνατή συντομία, τις ακόλουθες παρατηρήσεις πάνω στα αποτε λέσματα της έρευνας:

109

Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, οι απαντήσεις αναφέρονται σε συγγραφείς που αναδείχτηκαν και σε βιβλία που εκδόθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώ να. Ορισμένοι απροσδόκητοι τίτλοι και κάποια εξίσου απροοδόκητα ονόματα συγγραφέων σχετίζονται αμέσως με την ακαταστάλακτη ακόμη επικαιρότητα ή με εκδοτικές και τηλεοπτικές επιτυχίες, ασχέτως της αξίας τους. Συναφής είναι και η ακόλουθη παρατήρηση: παρά το γεγονός ότι όλοι μας θεω ρούμε πως η νεοελληνική ποίηση βρίσκεται σε υψηλότερη ποιοτική βαθμίδα από τη νεοελλη νική πεζογραφία, τη μερίδα του λέοντος στις προτιμήσεις του κοινού νέμονται πεζογράφοι και πεζογραφήματα. (Το ίδιο ισχύει και για τα ξένα έργα, όπου υπερ τερεί η πεζογραφία). Τέλος, από στατιστικής πλευράς, το μεγαλύτερο ποσοστό τω ν προτάσεων αναφέρεται σε Έλληνες και ξένους συγγραφείς που έχουν φύ γει από τη ζωή, ενώ από τους ζώ ντες προτείνονται ανά τέσσερα ονόματα Ελλή νων και ξένων: Σαμαράκης, Αναγνωστάκης, Σωτηρίου, Βασιλικός και Κοέλο, Μάρ κες, Έκο, Κούντερα. Οι συγγραφείς και τα έργα τους: Έκπληξη μου προκαλεί η πρώτη θέση που ανα γνωρίζεται στον Νίκο Καζαντζάκη και τα μυθιστορήματά του (και όχι μόνον), αν συνεκτιμήσουμε ότι προτείνονται συνολικώς οκτώ βιβλία του ανάμεσα στα «κο ρυφαία» είκοσι! Δεν μπορώ να ξέρω αν τούτο σημαίνει ουσιαστική «επάνοδο» του συγγραφέα στις προτιμήσεις του κοινού ή εάν απηχεί τη γενικώς άκριτη ελ ληνική του φήμη ή την αναμφισβήτητη ακτινοβολία και κυκλοφορία τω ν έργων του σε ξένες γλώσσες. Από την άλλη πλευρά, είναι εντυπωσιακή η απουσία (α κόμη και στην εικοσάδα) βιβλίων και συγγραφέων, όπως λ.χ. ο Γιάννης Μπεράτη ς και το Πλατύ ποτάμι του ή ο Δημήτρης Χατζής και το Δ/πλό βιβλίο του. θα περίμενα, επίσης, να μην έχουν συνδεθεί τόσο στενά οι «κορυφαίοι συγγραφείς» και τα «κορυφαία βιβλία». Να υπήρχε, δηλαδή, μια πιο εκτεταμένη αναντιστοιχία μεταξύ δημιουργών και έργων. Στις απαντήσεις διακρίνω μια συντηρητική, θα έ λεγα, αντίληψη, η οποία εξισώνει τον καλό συγγραφέα με το καλό βιβλίο, με α ποτέλεσμα να καθίστανται περίπου ταυτόσημοι και συνώνυμοι οι πίνακες δημι ουργών και έργων. Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι υποχρεωτικό όλα τα βιβλία ε νός σημαντικού συγγραφέα (τον οποίο αξιολογούμε, υποθέτω, για το σύνολο της προσφοράς και της παρουσίας του, για τις επιδράσεις που άσκησε ή για την πραγματική συμβολή του στην περιπέτεια της γραφής κ.τ.λ.) να είναι κατ' ανά γκην και ανεξαιρέτως κορυφαία έργα. Χαρακτηριστική από την άποψη αυτή, για να περιοριστώ στην ελληνική δεκάδα τω ν συγγραφέων, είναι η περίπτωση του Ταχτσή: το Τρίτο στεφάνι του κατατάσσεται στα «κορυφαία» έργα, ενώ ο ίδιος δεν καταλέγεται στους «κορυφαίους» συγγραφείς. Με ανάλογο σκεπτικό, θα επι φύλασσα μια σαφώς καλύτερη θέση, απ' αυτήν που του αναγνωρίζει η έρευνα, για το Κιβώτιο του κατά βάσιν ποιητή Άρη Αλεξάνδρου. Αντιστρόφως ανάλογα παραδείγματα διαπιστώνει κανείς στις περιπτώσεις του Ρίτσου και του Αναγνωστάκη: κατέχουν, αντιστοίχως, την έβδομη και την όγδοη θέση στην κατάταξη τω ν δημιουργών, ενώ δεν προτείνεται κανένα συγκεκριμένο βιβλίο τους στην κατάταξη τω ν έργων. Το ίδιο συμβαίνει και με μερικούς ξένους συγγραφείς. 0 Ντοστογιέφσκι κατέχει την τέταρτη θέση ως συγγραφέας, ενώ κανένα έργο του δεν περιλαμβάνεται στη δεκάδα τω ν βιβλίων. 0 Τζέιμς Τζόις και ο Έρμαν Έσε προτείνονται, αντιστοίχως, ως ένατος και δέκατος, αλλά δεν προτείνεται κανέ νας τίτλο ς βιβλίων τους, ο ύ τε στην εικοσάδα. (Το ίδιο και με τα ονόματα τω ν Μαγιακόφσκι και Φρόιντ). θα ήταν ενδιαφέρον να μαθαίναμε τη σύνθεση του «δείγματος» των 1.116 ανα γνωστών του «διαβάζω», οι οποίοι έλαβαν μέρος και απάντησαν στην έρευνα. Η περισσότερο ερεθιστική εκδοχή θα ήταν να δημοσιοποιούσε τις δικές της αίτιο-

λογημένες επιλογές για το θέμα της έρευνας η κριτική επιτροπή, που απονέμει κάθε χρόνο τα βραβεία του περιοδικού. Νομίζω ότι θα διαπιστώναμε σημαντικές ανακατατάξεις και αποκλίσεις από τα τωρινά αποτελέσματα. □

Οι λ φ ιξ και τα πράγματα της

ΤΙΤΙΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ

α ερωτηματολόγια του τύπου «Ποιος είναι ο καλύτερος χ;», γε νικώς ή σε μια συγκεκριμένη περίοδο, αποτελούν μια συνήθη πρακτική, η οποία αποσκοπεί στην καταγραφή της φυσιογνω μίας μιας ομάδας μέσα από τις αξιολογικές κρίσεις που αυτή διατυ πώνει. Αξιολογικές κρίσεις συνοπτικές και απλοποιητικές φυσικά, οι οποίες δεν απαιτούν τεκμηρίωση και δεν είναι καν αντιπροσωπευτι κές, πολλές φορές, τω ν πεποιθήσεων της ομάδας, από την οποία εκπορεύονται, στο βαθμό που ανάλογα ερωτήματα ενεργοποιούν στερεοτυηικές στάσεις. Παραμένει το γεγονός ότι τα ερωτηματολό για αυτού του τύπου παρέχουν ορισμένα ενδιαφέροντα, από πολλές πλευρές, στατιστικά στοιχεία, τα οποία ενίοτε μας εκπλήσσουν. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η έρευνα του «διαβάζω» για τις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού ως προς τον καλύτερο Έλληνα και ξένο συγγραφέα και το καλύτερο βιβλίο του αιώνα, στην οποία 1.116 άν θρωποι εξέφρασαν τη γνώμη τους. Αντιμετωπίζοντας με αμηχανία τα ερωτήματα, μια αμηχανία που ο φείλεται κυρίως στις περιορισμένες επιλογές (τρεις), που δεν αφή νουν περιθώρια για κλιμακώσεις και αποχρώσεις, θεωρώ ότι με ανά λογα συναισθήματα -και όχι με το χέρι στην καρδιά, ακριβώς- ψήφι σαν και πολλοί αναγνώστες. Όλοι οι κατάλογοι προσφέρονται, λοι πόν, για ποικίλες πρατηρήσεις και συσχετίσεις. Στον κατάλογο των Ελλήνων συγ γραφέων, πρώτα και κύρια, είναι σαφές ότι οι πλέον προβεβλημένοι εντός και εκτός Ελλάδας συγγραφείς κυριαρχούν στη συνείδηση του κοινού. Δεν μπορεί να είναι τυ χαίο ότι οι πέντε πρώτες προτιμήσεις των αναγνωστών οριοθετούν την ελληνική λογοτεχνική παρουσία στο εξωτερικό: οι τρεις μεγάλοι αιρετικοί-εκ των οποίων ο έ νας βρίσκεται στα όρια του 20ού αιώνα- και τα δύο Νόμπελ. Είναι οι γνωστότεροι Έλληνες συγγραφείς, είναι αξιολογότατοι Έλληνες συγγραφείς, με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή από πολύ νεαρή ηλικία, με τα κείμενά τους στα σχολικά βι βλία· είναι οι συγγραφείς που ορίζουν, κατά κάποιον τρόπο, μια ελληνικότητα της γραφής. Θα πρέπει όμως να επιμείνουμε στην περίπτωση Καζαντζάκη, η οποία δεν εξηγείται απλώς και μόνο με την επανεισαγωγή της ελληνικότητας, την οποία εξά γουμε στους ξένους, ούτε με την ενισχυμένη παρουσία του στα σχολικά βιβλία. Οι μεταφυσικές ανησυχίες, η υπαρξιακή του αναζήτηση, η αναζήτηση της ελληνικής ψυχής και της σωτηρίας έχουν μεγάλη επίδραση στους έφηβους όλων των εποχών.

I l l

Όλοι οι νεαροί και οι νεαρές που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο έχουν περάσει, λιγότερο ή περισσότερο, μια φάση Καζαντζάκη, η οποία βεβαίως κάποτε τελειώνει. Και δεν είναι τυχαίο ότι το τέλος της συγκεκριμένης φάσης σηματοδοτεί για πολ λούς νέους και το τέλο ς της σχέσης τους με τη λογοτεχνία. Η διαχρονικότητα του Καζαντζάκη παρουσιάζει, λοιπόν, ορισμένες ιδιαιτερότητες και δεν είναι καθόλου τυχαίος ο αριθμός των έργων του, που συμπεριλαμβάνονται στα είκοσι πρώτα κα λύτερα βιβλία: φτάνουν τα οκτώ. 0 Καζαντζάκης διαβάζεται συνεχώς, έχει ανανεούμενο κοινό, το οποίο τον προσεγγίζει με τρόπο μαγικό, όχι μόνο από το σχολείο αλ λά μέσα από μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα που συντηρεί από γενιά σε γενιά το μύ θο του. Διαφορετικά είναι τα σχόλια που μπορούμε να κάνουμε για τους τρεις ποιητές μας. 0 Εεφέρης λειτουργεί επίσης συμβολικά, σε επίπεδο ελληνικότητας και μεγαλοσύ νης, μόνο που, όπως φαίνεται, δεν διαβάζεται το ίδιο με τον Καβάφη και τον Ελύτη, των οποίων τα έργα συναντούμε στην πρώτη δεκάδα. Τα Ποιήματα και οι Δοκιμές εί ναι στη δεύτερη δεκάδα. Να διακινδυνεύσουμε την παρατήρηση ότι, αν μια ολόκλη ρη ενότητα Ποιημάτων του Σεφέρη είχε μελοποιηθεί, όπως το ΆξιονΕστίτου Ελύτη, που περιλαμβάνεται στα δέκα πρώτα βιβλία του αιώνα, ίσως η τύχη της να ήταν δια φορετική; Οι 210 ψήφοι του Μονογράμματος πάντως αποδεικνύουν ότι διαβάζεται και ο γνωστός και ο λιγότερο γνωστός Ελύτης. Οι άλλοι πέντε συγγραφείς ορίζουν μιαν άλλη πτυχή της ελληνικότητας, την πάσχουσα ελληνικότητα της Αριστερός (με εξαίρεση τον Καραγάτση). Θα είχε ενδιαφέ ρον δε να συσχετίσουμε τα αποτελέσματα της παλαιότερης έρευνας του «διαβά ζω», όσον αφορά τα γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα στον 20ό αιώνα, με τις επιλογές συγγραφέων και βιβλίων. Πρώτο γεγονός, η Μικρασιατική καταστροφή: ο Σεφέρης, η «βίβλος» της καταστροφής, τα Ματωμένα Χώματα της Διδώς Σωτηρίου, αλλά και ο Μυριβήλης, ο Βενέζης- δεύτερο, ο Εμφύλιος πόλεμος/β' παγκόσμιος πό λεμος, Κατοχή και Αντίσταση: Ρίτσος, Αναγνωστάκης, Τσίρκας, Βάρναλης, Λουντέμης, Λειβαδίτης, Αλεξάνδρου με το Κιβώτιο, αλλά και Ελύτης. Στους δέκα πρώτους Έλληνες συγγραφείς ο παραδοσιακός διχασμός της «αριστερής» και της «αστικής» διανόησης και τέχνης είναι παρών, συμφιλιωμένος ίσως πλέον. Η παρουσία του Τσίρκα και του νεοτερικού μυθιστορηματικού λόγου του ίσως οφείλεται σε ανάλογα ιδεολογικά αντανακλαστικά. Παραμένει όμως σημαντική. Και δεν είναι τυχαίο ότι ποι ήματα του Ρίτσου, του Αναγνωστάκη, του Λειβαδίτη δεν περιλαμβάνονται στα είκοσι πρώτα ββλία, το όνομά τους αρκεί. Στους δέκα πρώτους Έλληνες συγγραφείς, οι ποιητές είναι σχεδόν ισάριθμοι με τους πεζογράφους. Στους πρώτους είκοσι είναι εμφανής η υπεροχή των πεζογράφων. Σε επίπεδο βιβλίων, η πεζογραφία κυριολε κτικά κυριαρχεί: τέσσερις ποιητικές συλλογές έναντι δεκάξι πεζών έργων. Αποτέλε σμα αναμενόμενο, εξάλλου. Πάντα και παντού η ποίηση διαβάζεται λιγότερο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ωστόσο, και ορισμένες άλλες επιλογές, όπως του Παπαδιαμάντη, μια επιλογή συμβολική, κατά τη γνώμη μου, η οποία συσχετίζεται με τη Φόνισσα και μόνο, ή του Καραγάτση με τον Γιούγκερμαν. Ίσως η μεταφορά των λο γοτεχνικών έργων στην τηλεόραση -ή τον κινηματογράφο- να συντελεί επίσης στη διάδοσή τους, χωρίς να μειώνει αναγκαστικά την αξία τους. Αλλες αξιοσημείωτες περιπτώσεις, ο Αντώνης Σαμαράκης με δύο βιβλία στα είκοσι: τα έργα του διδάσκο νται στα σχολεία και αποτελούν το κατ' εξοχήν δώρο μιας συγκεκριμένης κοινωνικής και μορφωτικής κατηγορίας για παιδιά και νέους. 0 Βασίλης Βασιλικός, με ένα από τα πολύ καλά του βιβλία, το Φύήήο, το πηγάδι, τ ' αγγέδιασμα, μας εκπλήσσει, ωστόσο το Ζθα ήταν περισσότερο αναμενόμενο, ως μπεστ σέλερ· η Λιλή Ζωγράφου με το Η αγάπη άργησε μια μέρα αποδεικνύει τη δυναμική των μπεστ σέλερ και της τηλεο πτικής τους μεταφοράς. Η Λιλή Ζωγράφου είναι μια συγγραφέας που διαβάζεται πο-

λύ από νεαρές κοπέλες, σύμβολο φεμινισμού και επαναστατικότητας, και το συγκε κριμένο βιβλίο της «επιασε» όλες τις ηλικιακές ομάδες των γυναικών, οι οποίες δια βάζουν, όπως διαφαίνεται από τους καταλόγους, αρκετά. Αναμενόμενοι ο Παλαμάς και ο Σικελιανός, οι πατριάρχες της ποίησής μας, χωρίς κανένα βιβλίο τους στα είκοσι πρώτα, εννοείται. Έκπληξη ο Παπανούτσος με τα δοκίμιά του, έκπληξη ο Τερζάκης και η πεζογραφία της γενιάς του '30 -η Μενεξεδένια πολιτεία άραγε ή μήπως και τα δικά του δοκίμια τον έφεραν στη θέση αυτή; Η μεγαλύτερη και χαρμόσυνη έκπληξη όμως είναι ο Νίκολας Κόλας -έστω και ως όνομα. Συμπερασματικά, λοιπόν, θα λέγα με ότι ο κατάλογος των Ελλήνων συγγραφέων και ελληνικών βιβλίων καθρεφτίζει, πρώτον, την επίδραση των νέων ελληνικών, όπως διδάσκονται οτα σχολεία, στην α ναγνωστική συνείδηση και μια στερεοτυπική εικόνα της ελληνικής λογοτεχνίας, στην οποία η αναντιστοιχία μεταξύ ονομάτων και έργων είναι εμφανής· και δεύτερον, κα ταγράφει τη δυναμική των ΜΜΕ όσον αφορά την καθιέρωση έργων και προσώπων. Πολύ δαφορετική είναι η κατάσταση στους ξένους συγγραφείς και τα ξένα βιβλία. Έχουμε τα μπεστ σέλερ, βεβαίως, και σε περίοπτη θέση τον Πάολο Κοέλο με τον Αλχημιστή ή σε λιγότερο περίοπτη τον Κόσμο της σοφίας ή τη Ρόζαμουντ Πίλτσερ και τα Κοχύλια τπς. Έχουμε τον πολυδιαβασμένο από τους έφηβους και νέους Έσε, τον Όργουελ, αλλά και τον Στάινμπεκ και το Γέρο και τη θάλασσα τ ου Χέμινγουεϊ. Υπάρχει όμως μια διαφοροποίηση πολύ μεγαλύτερη από ό,τι στους ελληνικούς κα ταλόγους, η οποία είναι πραγματικά εντυπωσιακή και δείχνει ότι η ξένη λογοτεχνία διαβάζεται πολύ στη χώρα μας, αλλά επίσης ενδιαφέρον μεγάλο υπάρχει για τη φι λοσοφία και την ψυχανάλυση. 0 Σαρτρ και ο Καμί αλλά και ο Φρόιντ είναι μεταξύ των δέκα πρώτων, ο Νίτσε και ο Φουκό στη δεύτερη δεκάδα -ο Σαρτρ και ο Καμί έ χουν βεβαίως και τη δοκιμιακή και τη θεατρική πτυχή τους, η οποία ίσως υπερισχύει. Στα μπεστ σέλερ θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε και τον Μάρκες με τα δύο βιβλία του στα είκοσι, θα τον αδικούσε όμως η κατάταξη σε μια ομάδα από κοινού με τον Κοέλο. 0 κλασικός μαγικός ρεαλισμός του, τον οποίο υπονομεύει ενίοτε με την πληθωρικότητά του, εξακολουθεί να μην έχει καμία σχέση με τις πολλές και ποικίλες α πομιμήσεις του. Εντυπωσιακή η θέση που κατέχει ο Ντοστογιέφσκι -και οριακά ο Τολστόι- στον 20ό αιώνα, μια επιλογή ενδεικτική ίσως της διαχρονικότητας και του μεγαλείου τους. Μια επιλογή όμως που μπορεί επίσης να υπογραμμίζει τη συμβολι κή τους αξία, ως αρχέτυπων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, και να μην συνεπάγεται α ναγκαστικά τη συστηματική τους ανάγνωση· κάτι που ισχύει και για πολλά άλλα ονό ματα του καταλόγου. Εξίσου αρχετυπικές μορφές ο Κάφκα, ο Τζόις, ο Έλιοτ, ο Προυστ, ο Τόμας Μαν, ο Μπόρχες, ο Λόρκα, ο Μπέκετ στο σύγχρονο θέατρο, ο Μαγιακόφσκι, ο Χέμινγουεϊ και όχι μόνο με το Γέρο, συνυπάρχουν με τους παγκοσμίως γνωστούς σύγχρονους Έκο και Κούντερα αλλά και με τον Μούζιλ, τον Σάμπατο ή τον Μπροχ. Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι οι ποιητές σε γενικές γραμμές απουσιάζουν, τρεις στους είκοσι, τρία έργα στα είκοσι, ότι η πεζογραφία κυριαρχεί· ότι ο φεμινι σμός δίνει και εδώ το παρών, με το Δεύτερο φύλο- ότι οι δέκα πρώτοι τίτλοι Οριοθε τούν και πάλι μια στερεοτυπική εικόνα της ξένης πεζογραφίας και, ειδικότερα, της πρόσληψής της στην Ελλάδα: πάλι τα σχολικά βιβλία παίζουν το ρόλο τους, πάλι η μυθολογία παίζει σημαντικό ρόλο, πάλι η ηλικιακή κατηγορία έχει βαρύνουσα σημα σία. Βεβαίως, τα βιβλία που διδάσκονται -αποσπασματικά ή όχι- στο σχολείο και το Πανεπιστήμιο, τα βιβλία που κάθε άνθρωπος, που θέλει να λέει ότι διαβάζει, αγορά ζει και έχει στη βιβλιοθήκη του συνυπάρχουν, όπως είπαμε, με πολλά βιβλία πολυδιαβασμένα και καλά, όπως Το όνομα του ρόδου ή τα Εκατό χρόνια μοναξιάς με την Έρημη χώρα. Αλλά στα ίδια ράφια βρίσκεται και ο Λέο Μπουσκάλια: η εκλαϊκευμένη ψυχολογία του (;) έχει πέραση στους νέους -ή στις νέες - και πάλι. Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να πω ότι εγώ δεν θα μπορούσα να ψηφίσω σε μια τέ-

τοια έρευνα. Το «ο καλύτερος» θεωρώ ότι έχει τις ίδιες, τρομακτικές συνδηλώσεις με το «πάντα» και το «ποτέ». Και, αν ψήφιζα, θα συνέβαλα σίγουρα στη διαμόρφωση της στερεοτυπικής εικόνας την οποία, τώρα, επιχειρώ, χωρίς να το καταφέρνω, να σχολιάσω. □

Το ενδιαφέρον εστιάζεται στις ενδείξεις το υ

ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑ / Λ I I

σοι συμμετείχαν στην έρευνα του «διαβάζω», συνθέτουν, όπως προκύπτει από τη διανομή των εντύπων της, ένα σχετικά ανόμοιο σύνολο: αναγνώστες του περιοδικού, που κατά τεκ μήριο διαθέτουν γνώσεις και κριτήρια για τις ζητούμενες απαντήσεις, επισκέπτες της Έκθεσης Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως, φοιτητές, υ πάλληλοι υπουργείων, θαμώνες βιβλιοπωλείων, άνθρωποι που ζουν στο εξωτερικό. Το «δείγμα» δεν περιορίστηκε στο μικρόκοσμο των διανοουμένων και των «ειδικών» και, με την επέκτασή του σε διάφορες κατηγορίες και άλλα περιβάλλοντα, ίσως να είναι αντιπροσωπευτικό ενός κόσμου που διαβάζει γενικά. (Καλό θα ήταν, πάντως, να γίνονταν γνωστά, αν υπάρχουν, στοιχεία αυτών που συμμετείχαν, όπως το μορφωτικό τους επίπεδο, το επάγγελμα, η ηλικία, ο τόπος διαμονής κ,λπ.). Από τη σκο πιά αυτή, το ενδιαφέρον της έρευνας δεν βρίσκεται τόσο στα αποτελέσματά της, όσο σε κάποιες ενδείξεις σ' αυτά, για τον τρόπο και το είδος της πρόσληψης και της αξιολόγησης της λογοτεχνικής παραγω γής από το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Από την απλή ανάγνωση της κάθε λίστας που σχηματίστηκε, φαίνεται ότι αρκετοί απ' αυτούς, που απάντησαν στην έρευνα και βέβαια συνδιαμόρφωσαν τα αποτελέσματά της, ή δεν κατανόησαν το αντικείμε νό της ή βρίσκονταν σε σύγχυση ή συμμετείχαν τυπικά και δήλωσαν ό,τι θυμούνταν α πό τα διαβάσματά τους γενικά. Έτσι, για παράδειγμα, συναντάμε συγγραφείς και έργα του 19ου αιώνα, όπως τον Ντοστογιέφσκι (έτος θανάτου 1881) και το Έγκλημα και τι μωρία, τον Νίτσε (1900), τον Ε. ΡοΤδη (1904), ή συγγραφείς περίεργων πρόσφατων μπεστ σέλερ, όπως τον Π. Κοέλο και τον Αλχημιατή του (τρίτος στην κατάταξη όπως τρίτο και το βιβλίο), το Να ζεις, ν' αγαπάς και να μαθαίνεςτου Λ. Μπουσκάλια, το Ψά χνοντας για κοχύλιατης Ρ. Πίλτσερ, ή ακόμα και την ψήφιση του ταξιδιωτικού ΙαηωνίαΚίνα του Καζαντζάκη ως κορυφαίου. Πιο ειδικά τώρα, παρατηρώντας τον κατάλογο των Ελλήνων συγγραφέων, διαπιστώ114

νουμε ότι, παρά τη ριζική διαφωνία μας για την παρουσία κάποιων ή τη σειρά κατάτα ξης άλλων, σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ανήκουν στους σημαντικότερους του 20ού αιώνα (χωρίς βέβαια να είναι μόνον αυτοί). Όλοι όμως έχουν οριστικά αποτιμηθεί και τιμηθεί με ποικίλους τρόπους (βραβεία Νόμπελ και Λένιν, μέλη της γενιάς του '30, κριτική αποδοχή, αναγνωστική υποδοχή και κυκλοφορία, συνεχής δημοσιότητα, έντα ξη στην ύλη των σχολικών μηχανισμών κ,λπ.) και είναι πλέον καθιερωμένοι στο χώρο των νεοελληνικών γραμμάτων και την αντίστοιχη αναγνωστική συνείδηση. Ενδεχομέ νως, λοιπόν, η αναπαραγωγή της καθιερωμένης άποψης και η ασφάλεια της παραδε δεγμένης αξίας να ήταν οι μοχλοί των επιλογών και ίσως γι' αυτό να απουσιάζουν εξί σου σημαντικοί ποιητές και πεζογράφοι νεότερων γενεών και αντίστοιχων τάσεων και τεχνοτροπιών, που όμως η κρίση γι' αυτούς είναι υπό συγκρότηση. Η με μεγάλη διαφορά πάντως πρώτη θέση του Καζαντζάκη στους συγγραφείς και στα βιβλία, όπου στα είκοσι συνολικά που προτιμήθηκαν τα οκτώ είναι δικά του, αναδεικνύει μια ενδιαφέρουσα αντίφαση ανάμεσα στην αδιαφορία της κριτικής για το μυθιστοριογράφο Καζαντζάκη (έως και υποτίμηση) και τη μεγάλη του αποδοχή και υποδο χή από το αναγνωστικό κοινό. Η υπερκάλυψη με τα βιβλία του Καζαντζάκη τω ν θέοεων του καταλόγου άφησε αρκε τά λιγότερο χώρο για άλλα, τα περισσότερα των οποίων, όμως, πληρούν τις προϋπο θέσεις για να ενταχθούν στα σημαντικότερα του αιώνα. Ενδιαφέρον έχει όμως η αναντιστοιχία της θέσης μερικών βιβλίων με τη θέση του συγγραφέα τους στον δικό του κατάλογο, όπως, για παράδειγμα, ο Γ. Εεφέρης που είναι τρίτος, ενώ τα ποιήματά του δέκατα τρίτα στις αντίστοιχες λίστες, με ό,τι αυτό σημαίνει για τον τρόπο αξιολόγησής τους. Τα αποτελέσματα, τέλος, για τους ξένους συγγραφείς και τα ξένα βιβλία καλύπτουν ι κανοποιητικά και μάλιστα αρκετά πλουραλιστικά, ως προς τις αφηγηματικές τεχνοτρο πίες, τις τάσεις, τα ρεύματα και τα ονόματα ακόμα, τα ζητούμενα της έρευνας. Φαίνε ται η σχετική απόσταοη είναι ευθέως ανάλογη με την ευθυκρισία. □

Αισθητικοίώομοί το υ Β Ρ Α Σ ΙΔ Α Κ Α Ρ Α Λ Η Οπόταν τα ανθρώπινα καταραοθή η Μοίρα Λαμβάνει και το πήδημα του ψύλλου χαρακτήρα Ιπουδαίον' αν πυρεοοη δε και νους και φαπαοία Πολλά ουμβαίνουοι κακά, και πλείονα γελοία.

α α π ο τελέσ μ α τα τη ς έ ρ ευ ν α ς το υ «διαβάζω» κατα γρά φ ουν μια πολύ ενδιαφ έρουσ α κατάσταση: τη συνύπαρ ξη, θα έλ εγα μάλιστα τη συμβιωτική σχέση, αρχαϊκών και συγχρονικών νοοτροπ ιώ ν στο αναγνωστικό κοινό, που έλ α β ε

115

μέρος στην εν λόγω δημοσκόπηση. Η σύνθεση αυτού το υ κοινού, ως φ αίνε ται, πρέπει να σχετίζεται με τη μεσο-αστική, ή τη μετα-αστική τά ξη που μ ε γάλω σε πριν τη δικτατορία, α λλά κι εκείνη που διαμορφ ώ θηκε διανοητικά κατά τη μ ετα π ο λίτευ σ η , τη σοσιαλιστική α λλα γή και, τέ λ ο ς , με τη γ ενεά που κατέγραψε το διανοητικό τη ς στίγμα κατά τη δεκαετία του 1990. Τα ονόματα και τα έργα που ψηφίστηκαν α π οτελούν μια περίεργη οικογένεια που αγκαλιάζει κείμενα και προσω πικότητες από ε ν τε λ ώ ς δια φ ορετικούς πνευματικούς χώ ρους -κι α υτό είναι ίσως μια σημαντική έν δ ειξη π ολυσυλ λεκτικώ ν προτιμήσεων. Παρατηρώ τη ν περίεργη συνύπαρξη παράδοσης και ν εο τερικό τη τα ς. Α φήνοντας προς το παρόν το ν Νίκο Καζαντζάκη εκ τό ς συζητήσεω ς, εφ όσον ο Καζαντζάκης είναι, ευτυχώ ς ή δυστυχώς, ο σημαντικό τερ ο ς συγγραφέας τ η ς γλώσσας μας, θα ήθελα να επισημάνω τα εξής: Καταρχάς, μ ε τη ν εξα ίρεσ η το υ Εμμ. ΡοΤδη, που ανήκει εξο φ θ ά λ μ ω ς στον περασμένο αιώνα, οι υπόλοιποι συγγραφείς αποτέλεσαν για κάποια στιγμή, συνεπικουρούσης τ η ς πολιτικής συγκυρίας, ονόματα-συνθήματα για τη ν αρι στερά, τη δεξιά και για τις εν τω μεσοδιαστήματι αποχρώσεις τους. Η πολιτι κή χροιά τω ν περισσότερων ονομάτω ν και η υποστήριξή το υ ς από ένα τμ ή μα πολιτικού φ άσματος είναι, κατά τη γνώμη μου, κυρίαρχο χαρακτηριστικό. Ένα ά λλο χαρακτηριστικό το υ καταλόγου τω ν συγγραφέων είναι η ισοπαλία ποιητώ ν και πεζο γράφ ω ν· ω στόσο, πολύ ενδιαφ έρουσ α εξα ίρεσ η είναι η παρουσία το υ Ευάγγ. Παπανούτσου, που πρέπει να οφ είλετα ι στο ότι όλοι διαβάσαμε τα βιβλία του, ότα ν δίναμε εισαγωγικές εξετά σ εις για το πανεπι στήμιο: ό,τι μικρομάθεις, δεν μεγαλοξεχνάς. Οι πεζογράφοι απ ο τελο ύ ν μιαν ά λλ η ενδιαφ έρουσα ομήγυρη. Από το ν Παπαδιαμάντη, το ν τε λ ε υ τα ίο συγγραφέα το υ 19ου αιώνα, περνάμε στον Σαμαράκη, το ν Μ. Καραγάτση, τη Διδώ Σ ω τηρίου, το ν Στρατή Τσίρκα, σ την πρώτη δεκάδα. Και ακολουθούν οι Μυριβήλης, Λουντέμης, Τερζάκης, Βενέζης. Βασιλικός, Λ. Ζω γράφου: πραγματική επιστροφ ή στην εφηβική ηλικία και απ όδειξη το υ ότι οι Έ λ λ η ν ες α να γνώ σ τες δ εν ξεχ ν ο ύ ν τη ν εποχή το υ πρώτου το υ ς έρω τα. Ό,τι διάβασαν σαν ερω τεύτηκαν για πρώτη φορά, απο τε λ ε ί και το π λέον αναπόσπαστο ανάγνωσμα, ή ανάμνηση αναγνωστική, του υπόλοιπου βίου τους. Το α υτό θα πρέπει να ισχύει και με το υ ς ποιητές: Καβάφης, Σ εφέρης, Ελύτη ς, οι οποίοι έχουν το εξή ς κοινό: το ν ίδιο εκδότη (μέχρι πρόσφατα το υ λ ά χιστον). Οι Ρίτσος, Αναγνωστάκης, Βάρναλης, Λειβαδίτης, που ακολουθούν, έ χουν επίσης ένα ά λλ ο κοινό: τη ν ιδεολογία τους. Τρεις ενδιαφ έρουσ ες ε ξα ιρέσ εις τα ρ ά ζο υ ν τα ύδατα: οι Κάλας, Σικελιανός και Παλαμάς. Μια π ε ρίεργη αναμφίβολα τριανδρία· γιατί πάγκαλος και αξιέραστος ο Κάλας, αλλά δ εν νομίζουμε ότι έχει διαβαστεί περισσότερο από το υ ς ά λλους δυο. Τα βιβλία ε ξά λ λ ο υ καταγράφουν μιαν ενδιαφέρουσα κατηγορία· η απόλυτη π ρω τοκαθεδρία τω ν έργω ν το υ Καζαντζάκη φ αντάζει παράδοξη: οκτώ βι βλία στην πρώτη εικοσάδα, ένα επίτευγμα που θα πρέπει να μ ελ ετη θ εί ψυ χαναλυτικά! (Όπως βέβαια και η απουσία τη ς Οδύσσειας, του βιβλίου που ο έρη μ ο ς ο Καζαντζάκης πίστευε ότι θα τον αθανατίσει!). Όσο για τα Μ ατω μέ να χώματα, Το λάθος, το ν Γούγκερμαν, το Ζητείται ελπίς και φυσικά το Η α γάπη άργησε μια μέρα, όλα συλλήβδην υποδεικνύουν μιαν ά λλη κρίση ενηλικιώσεως. Μην ξεχ νά μ ε ότι το να μεγα λώ νεις σημαίνει και κρίση τα υ τό τη τας, πράγμα επώ δυνο και πολύ ενοχλητικό! Αναμφίβολα, κάποια από τα υπόλοιπα βιβλία, όπως οι Α κυβέρνητες π ολιτεί ες, Η ζωή ε ν τάφω, Το τρίτο στεφάνι, Το κιβώτιο και οι Δοκιμές, καταλαμβά-

νουν μια επάξια θέση στον κατά λο γο τω ν προτιμήσεω ν, α φού α π ο τελούν σημαντικότατα σημεία αναφοράς τη ς πρόσφατης παράδοσής μας. Τα ποιητικά έργα, όπως το Άξιον Εστί, τα Ποιήματα το υ Καβάφη, τα Ποιήμα τα το υ Σ εφ έρ η και το Μονόγραμμα, ίσως θ έτο υ ν προβλήματα ευ ρ ύ τερ ω ν κριτηρίων: Γιατί συνεχίζουμε να διαβάζο υμε αυτά τα έργα; Μήπως έχ ουμε ακούσει νά μιλάνε πολύ γι' αυτά; Μήπως τα έχ ο υ μ ε τρα γουδήσει (πράγμα, βεβαίως, που φαίνεται και πιθανότερο, σε κάποιες περιπτώσεις); Η ποίηση εμφ ανίζεται αναμφίβολα περιθωριοποιημένη (δεν υπάρχει ο Παλαμάς, ο Καρυω τάκης, ο Καρούζος, η Δημουλά ο ύ τε ακόμα η Ρωμιοσύνη το υ Ρίτσου! Πάφαμε δηλαδή να τρα γο υ δ άμ ε επαναστατικά άσματα;...). Συμπερασματικά, θα έλεγ α ότι τα έργα που κυριαρχούν, ακόμα και αυτά του Καζαντζάκη, αντιπ ροσω π εύουν στάδια ε ξέ λ ιξη ς τη ς ψ υχοδιανοητικής ωρίμανσης του αναγνωστικού κοινού που έλ α β ε μ έρο ς στην έρευνα. Διαγράφε ται μια έκδηλη καθήλωση στις εφ ηβικές προτιμήσεις, που συνδέονται με τις αρχικές ανταποκρίσεις στα μεγάλα διλή μματα τη ς προσωπικής ζω ής και τη ς κοινωνικής έντα ξη ς. Τα πρόσωπα που κυριαρχούν ανήκουν επιπλέον σε μια μυθολογία προσω πικοτήτων, που αγγίζει ε ν ίο τε τη ν προσω πολατρία, ενώ τα έργα σ ημαδεύουν επ οχές αναταραχών ή, ιδιαίτερα τα πλέον πρόσφατα, επιλογές τω ν εκδ ο τώ ν που τα μ ετα φ έρ ο υ ν από το τυπ ω μένο χαρτί στο πα ράθυρο τη ς τηλεο π τική ς πανηγύρεως. Αναμφίβολα, ξεχω ρίζει πολύ η επιμονή στον Καζατζάκη και το ν Καβάφη· α λ λά το έχ ου μ ε δηλώ σει και α λλο ύ : αυτά είναι τα μόνα έργα που δεν έχουν α κόμη εξα ν τλ η θ ε ί και δ εν πρόκειται να εξα ντλ η θ ο ύ ν , εφ ό σ ον γύρω μας κυ ριαρχούν οι δ ιανοητικές κατηγορίες εν ό ς πολιτισμικού π αραδείγματος που επιβεβαιώνει τις α ξίες το υ μέσω αυτών. Όσον αφορά στους ξέν ο υ ς συγγραφείς, με τη ν εξαίρεσ η το υ Πάολο Κοέλο, που φαντάζει σαν κεραμίδα που μας βρήκε κατακέφαλα, και τω ν τριώ ν συγ γρα φέω ν το υ 19ου αιώνα (Ντοστογέφσκι, Τολστόι και Νίτσε), μεγά λω ν μεν ασχέτω ν δε, θα λ έγ α μ ε ότι το αναγνωστικό κοινό ήτα ν κάπως πιο εύστοχο και, παραδόξως πως, π λέον ευτρά π ελο. Γιατί, βέβαια, μπορεί κανείς να δια φ ω ν εί για το ν Κάφκα, το ν Σαρτρ, το ν Μάρκες, το ν Έκο, το ν Κούντερα, το ν Χέμινγουεϊ, ακόμα και για το ν Στάινμπεκ και το ν Ό ργουελ, αλλά δεν θα μπο ρούσαμε να αρνηθούμε τη ν απήχηση και τη ν ιστορική σπ ουδαιότητα τη ς ε πιρροής κάποιων έργω ν το υ ς (αν βεβαίω ς θέσ ο υ μ ε το κριτήριο τη ς ιστορι κής α π οτελεσ ματικότητα ς ως βάση τω ν αξιολογικώ ν μας προτιμήσεων). Να τονίσουμε τη ν παρουσία τω ν Έ λιοτ, Φρόιντ, Μπέκετ, Προυστ, Μούζιλ και Μπροχ, που α π οτελούν αναμφίβολα το υ ς σημαντικότερους συγγραφείς του αιώνα από άποψη επ ιρρο ή ς και κα λ λ ιτεχν ικ ή ς δ ύ να μ η ς. Η παρουσία το υ Λόρκα και το υ Φουκό είναι επίσης αξιοσημ είω τη. Γιατί βεβαίω ς η εμφάνιση το υ Σαρτρ, όπως ά λλω σ τε κι εκείνη το υ Καμί, α π ο τελεί βέβαια μια χειρονο μία αποχαιρετισμού σε δυο μετα π ο λεμ ικές γενιές. Δεν είναι ά λλω σ τε άσχε το το γεγονός τη ς συμπτώ σεω ς Έσε και Μαγιακόσφκι- ίσως και εδώ τα εφ η βικά σύνδρομα να λειτουργούν και να προσδιορίζουν μ ετεφ ηβ ικές επιλογές. Τα βιβλία είναι επίσης ενδιαφ έροντα : υπάρχουν και εδώ τρ εις ή τέσσερις κε ραμίδες. Ο βαναυσουργός Αήχημιστής, το τρισάθλιο feel good βιβλιάριο του Μπουσκάλια, ο παλιμπαιδιστικός Κόσμος τη ς σ οφίας κι εκείνο το αγνώστων στοιχείω ν τη ς Ρ οσ αμούνδης Π ίλτσερ Ψ άχνοντας για κοχύλια (δεν τ ο έχω διαβάσει, θ εέ μου...). Υπαρχουν φυσικά και κάποιοι άλλοι μετεω ρόλιθοι, ό πως Το όνομα το υ ρόδου, Η αβάσ ταχτη ε λ α φ ρ ό τη τα το υ είναι, το Π ερί ηρώ ων και τάφων, τα έργα το υ Χέμινγουεϊ.

Ακόμα και τα δυο βιβλία τω ν Ντοστογιέφσκι και Τολστόι, που φαίνεται στη συνεί δηση το υ κοινού τη ς έρευνας να μην ανήκουν στην εποχή που έζησαν και γρά φτηκαν, όπως άλλω στε και οι δημιουργοί τους. Τελικώς, θα μπορούσαμε να συ ζητήσουμε μερικά από αυτά, και κυρίως για ποιους λόγους έχουν καταστεί τόσο λαοφίλητα. Η απουσία του Φόκνερ, ωστόσο, του Πάστερνακ, μερικών έργων του Ιο λζενίτσ ιν, τω ν ποιημάτω ν τη ς Αχμάτοβα, το υ Μ άντελσταμ, το υ Ρίλκε, του Μπρεχτ ακούγεται μάλλον σαν τραγούδι φάλτσο απροσδόκητων διαστάσεων. Γιατί, βέβαια, τόσο ο Έκο όσο και ο Κούντερα οφ είλουν τη φ ήμη τους σε πολ λούς παράγοντες, που δ εν αναφέρονται πάντοτε στο βιβλίο τους. Αλλά, φ υ σικά, ένα βιβλίο δ ε ν είναι μόνο το τυπ ω μένο α ντικείμενο α λλά και η χρήση το υ από ένα εκδοτικό σύστημα παραγωγής λογοτεχνίας και τη ς κοσ τολόγη σής το υ από τα επ ιτελεία α υτού το υ θεσμού· δηλαδή τη ν πανεπιστημιακή κρι τική, τη ν εφημεριδογραφία και το ν περιοδικό Τύπο. Ενδιαφέρουσα και πάλι η ηγεμονία του Κάφκα: πάνω απότονΤζόις, τον Προυστ, το ν Έλιοτ, το ν Μπέκετ, το ν Μαν και το ν Μπόρχες. Τι να βρίσκουν άραγε οι α ναγνώ στες στις ανερμάτιστες -και α τελ είω τες - σ ελίδες του Πύργου για να τις π ροτιμούν από το υ ς Λαβύρινθους το υ Μπόρχες; (Άβυσσος η ψυχή τω ν αν θρώπων...). Αλλά και ο Μάρκες πάνω από το μυθιστόρημα του Προυστ; Εντυ πωσιακό κατόρθωμα τη ς πλατωνικής ατάκας Έ λληνες αείπαίδες....'. Η σταθερή προτίμηση για το ν Καμί, το ν Σαρτρ και το ν Όργουελ δείχνει ακόμη τη δύναμη το υ μεταπ ολεμικού κόσμου. Φαίνεται λοιπόν κι εδώ ότι τα κριτήρια που π ρυτανεύουν είναι η προσωπική σχέση μ ε το έργο και το όνομα -η σύ μπτωση προσωπικής ωρίμανσης και τη ς εν τεύ ξεω ς εκάστου κειμένου. Συνελόντι ειπείν, μέσα από τις επ ιλογές α υτές αναδύεται ένας κόσμος μυθι κών αναγωγών και αναλογιών, που εκφ ράζουν τη βιονοοτροπία δύο ή τριών γενεώ ν. Οι γ εν εές α υ τές έχουν μετά μανίας «κολλήσει» σε ορισμένα κείμενα και «λατρεύουν» κάποιες προσωπικότητες, χωρίς, φοβούμαι, να έχουν εντρυφήσει στην ολοκληρία τω ν έργω ν και στο πολυδιάστατο τη ς προσωπικότητας τω ν δημιουργών. Η λατρεία α υτή είναι προϊόν μιας προσωπικής μυθολογίας τω ν αναγνωστών, που ά λ λ ο τε λειτουργεί σαν άλλοθι και ά λ λ ο τε σαν τύψη. Διακρίνω τη ν έλλειψ η ενός π νεύματος περιέργειας προς ανακάλυψη νέω ν ή παραγνωρισμένων έργω ν και ονομάτων. Η εθιμοφροσύνη, ο κοινώς λ εγ ό μ ε νος κομφορμισμός, και η αποδοχή συγγραφέων εξαιτίας τη ς κυκλοφορίας τω ν βιβλίων το υ ς ή εξαιτίας τη ς τηλεόρα σης, αποτελούν δύο ά λλ ες συντετα γμέ νες αυτής τη ς έρευνας. Τα βιβλία δεν γράφονται πλέον από συγγραφείς αλλά από εκ δ ό τες και περνούν τις συμπληγάδες το υ χρόνου, εφ όσον ταυτίζονται με τη μετάφρασή το υ ς σε τηλεοπ τική εικόνα. (Και βέβαια πρώτα θύματα αυ τή ς τη ς μετάφρασης θα πρέπει να θεω ρηθούν τα δύο πρώτα βιβλία του Καζαντζάκη, 0 Χ ριοτός ξα να σ τα υρ ώ νετα ι και ο Ζορμπάς, που στην εκτίμηση τω ν περισσοτέρων είναι καλογραμμένα σενάρια παρά άρτια μυθιστορήματα). Υπάρχει επίσης και μια ά λλη χαρακτηριστική παράμετρος: η διδακτική χρήση τω ν περισσοτέρω ν βιβλίων που βρίσκουμε στα ελληνικά. «Εφόσον διδάσκο νται, θα είναι καλά», α υ τό είναι το συμπέρασμα αλλά και το ερώ τημα, αν το δού μ ε από μιαν ά λλη σκοπιά. Ποιαν ανάγκη επ ιτελούν τα βιβλία αυτά, ή αποσπάσματά τους, για να διδάσκονται σε όλα τα επίπεδα τη ς εκπαίδευσης; Πολ λ έ ς φ ο ρ ές φαίνεται να α γνοούμ ε τη ν πολιτική δυναμική που αναπτύσσεται μ ετα ξύ τω ν φατριώ ν, που φ ιλοδοξούν να αποκτήσουν τη ν πολιτιστική κηδε μονία μια δ εδ ομένη στιγμή. Αυτή τελικά τη ν «αφέλεια», που είναι και μια γενι κότερη α θω ότητα τη ς νεοελληνικής κριτικής, διακρίνουμε σε α υτές τις προτι μήσεις το υ κοινού που έλα β ε μέρος στην έρευνα.

Τονίζουμε επίσης ότι δ εν πιστεύουμε πως υπάρχουν έργα «μεγάλα», που θα έπρεπε να βρίσκονται σε α υτήν τη λίστα· μ ε βάση ό μω ς α υ τές τις προτιμή σεις, θα επιθυμούσαμε να διατυπώναμε ορισμένα ερω τήματα. Ποιες ανάγκες ικανοποιούν τα έργα που ψηφίστηκαν; Και, πιο συγκεκριμένα, τι είδους ανά γκες; Τα «καλά» βιβλία επιβάλλονται εξαιτίας τη ς αξίας το υ ς ή μήπως επιβάλ λονται, ακόμα και ότα ν είναι «καλά», εξα ιτία ς συνθηκών, συμφω νιώ ν και συ ναλλαγών; Τέλος, α υ τές οι προσωπικότητες τι εκφράζουν, για να μπορούν να καταστούν σύμβολα γενεώ ν, εποχών και κινημάτων; Τέτοια ερω τήματα διαμορφώνονται μέσα από αυτή τη ν έρευνα -και τίθενται πιο πολύ σε σχέση με το μέλ λ ο ν πα ρά με το παρελθόν. Γιατί τα πριν το 1990 έργα έχουν διαβαστεί, έχουν καλύ ψει μια πορεία μέσα από τα χέρια αναγνωστών, μέσα από διαφορετικούς εκ δότες. Αλλά τα πιο φρέσκα, εκείνα που βρίσκονται σε έναν κανόνα προτιμώμενω ν έργω ν -α υ τά λοιπόν, ποιες διαδρομές έχουν διαγράψει για να εντά σ σονται τόσο εύκολα στον απολογισμό ενός αιώνα; Είναι, επίσης, πραγματικά ενδιαφ έρον το ερώ τημα: γιατί οι μπουχτισμένοι και καλοταϊσμένοι αστοί το υ α περχόμενου αιώνος συνεχίζουν να διαβάζουν τον Φ τωχούλη το υ Θεού ή τη Φόνισοα-, Καταλαβαίνουμε γιατί διαβάζουν εξω τικά φρούτα, όπως ο Κοέλο, και τη ν απερίγραπτη γραφή τη ς Ζωγράφου και την α σπόνδυλη μυθοπλασία το υ Βασιλικού και το ν γλυκανά λα το ανθρωπισμό του Σαμαράκη. Μπορούμε ακόμη να καταλάβουμε γιατί διαβάζουν τις Ακυβέρνητες π ολιτείες και το ν Γιούγκερμαν, ακόμα και τη ν Αγάπη που ά ργηοε μερικές μ έ ρες... (επεισόδιο 12ο). Κάπου επίσης συντονιζόμαστε και μ ε τον αναγνώστη ως ηδονοβλεψία (Το τρ ίτο στεφάνι), με το ν αναγνώστη ως εθνικό ομολογητή (Η ζωή ε ν τάφω) ή με το ν αναγνώστη ως αριστερό περίπου και δήθεν (Το κιβώτιο). Γιατί όμω ς εξα κολουθούν να διαβάζονται η Αναφορά σ τον Γκρέκο, τα Ποιήμα τα του Σεφέρη, το Μονόγραμμα, η Αιολική γη και τα άλλα, διανοητικώς απαι τητικά, αριστοτεχνήματα το υ Καζαντζάκη, όπως η Ασκητική και ο Τελευταίος πειρασμός; Αφήνω έξω από το ν ισολογισμό το υ ς ξέν ο υ ς συγγραφείς και τα βιβλία του ς, που η φ ήμη το υ ς εξα ρτά ται από το υ ς ανέμ ο υ ς τη ς διαφήμισης και τα καπρίτσια τω ν περιστάσεων. Γιατί λοιπόν να διαβάζουμε έργα και να α ναφερόμαστε σε συγγραφείς, που δ εν έχουν καμιά σχέση μ ε τη σημερινή μας ζω ή και που η γραφή το υ ς μοιάζει τεχνη τή , ενώ η καλλιτεχνική το υ ς ιδιόλε κτος παρωχημένη; Το «διαβάζω», με τη ν έρευνά του, έφ ερ ε στην επιφάνεια τις πολλαπλές τα χύτη τε ς που συνυπάρχουν στη νεοελληνική αναγνωστική πραγματικότητα, τα χύτη τε ς που υποδεικνύουν τις διαφορετικές χρονικές στάσεις, εντάσεις και στασιμό τη τες που απαρτίζουν τη ν πνευματική και διανοητική ιδιοσυστασία τη ς ν εο ελ ληνικής κοινωνίας. 0 βραχύς εικοστός αιώνας, ωστόσο, μας άφησε μιαν αντιφα τική κληρονομιά, που δ εν θα μπορέσουμε να απ οτιμήσουμε αξιόπιστα, παρά μόνον αν τη ν κοιτάξουμε σε όλη τη ς τη ν πολυτυπία και πολυεκδοχικότητα. Αυτή η έρευνα, λοιπόν, ευχής έργο θα ήταν αν γινόταν αφετηρία ενός ευ ρ ύ τερ ο υ αναπροσανατολισμού τω ν νεο ελληνικώ ν σπουδών ως διδακτικού υλι κού και ως θεωρία πολιτισμικού κύκλου. Αν, δηλαδή, εγκαινίαζε μια περίοδο προβληματισμού για το τι συνιστά τη νεο ελ λ η ν ικ ή εμπειρία κατά το ν αιώνα που μόλις έφ υ γ ε και για το ποια έργα και ονόματα θα μπορούσαν να συντά ξο υ ν ένα χάρτη διανοητικώ ν συνιστωσών, που αποτυπώνει τη ν περιπέτεια του ελληνικού λόγου. Έτσι θα φ ανεί καθαρότερα ότι μέσα στο εηεισ οδιώ δες διάστημα το υ λήγοντος αιώνος κατατέθηκαν έργα που, ενώ δ εν φαίνονται στις λίστες τω ν εκλο-

γικών ανα μετρήσεω ν, το μ έλ λ ο ν θα τα συναντήσει και θα τα αναδείξει στο προσκήνιο το υ αναγνωστικού ενδιαφέροντος: ποια είναι αυτά και ποιοι οι δη μιουργοί τους, θα πρέπει ίσως να α ποτελέσει και το αντικείμενο μιας ά λλης έ ρευνας, που θα σκύψει μέσα οτην πολυωνυμία τη ς αφάνειας για να ανασύρει άγνωστα και παραγκωνισμένα ονόματα, θεμελιώ νοντα ς νέα σημεία προσανα τολισμού τη ς έρευνα ς και ορόσημα του ελληνικού πολιτισμού. Ως τό τε, θα πρέπει να θεω ρούμε τέτοιες έρευνες ως την απαρχή διαλόγου σχε τικά μ ε τη ν κοινωνιολογία τη ς αναγνωστικής καλαισθησίας στη χώρα μας, με σκοπό να αρχίσουμε επιτέλους να συζητάμε για τις αξίες και τα θέσμια που ανα γνωρίζουν ή απορρίπτουν κάποιες καλλιτεχνικές καταθέσεις, ενώ προωθούν και καθιερώνουν ά λλες. Ίσως αυτή η συζήτηση να μας έδειχνε ότι η νεοελληνική λογοτεχνία είναι πιο περίπλοκη και πιο ενδιαφέρουσα απ' ό,τι έχουμε διδαχθεί στο σχολείο και να μας οδηγούσε σε μια συστηματική αναθεώρηση τω ν α υτο νοήτω ν αληθειών σχετικά με την ιδιομορφία της. Μια τέτοια συζήτηση ίσως, επί σης, να σημάδευε το τέλ ο ς τω ν αισθητικών εθισμών, που ανάγονται στην εφηβι κή ηλικία, ανθρώπων που έχουν αποφασίσει να μη μεγαλώσουν ποτέ. □

Η σύγχυση ίικαιοσυνη το υ Δ Η Μ Ο Σ Θ Ε Ν Η Κ Ο Υ Ρ Τ Ο Β ΙΚ

αρατηρώ, πρώτα πρώτα, ότι τ ' αποτελέσματα μαρτυρούν δημο κρατικό πνεύμα: πλάι στον Κάφκα και τον Μπέκετ, ο Κοέλο και η Πίλτσερ, πλάι στον Καβάφη και τον Παπαδιαμάντη, ο Σαμαράκης. Με δημοκρατική ελαστικότητα ερμηνεύεται επίσης η έννοια του χρόνου: δεν θα μας εμποδίσουν οι χρονολογίες να τοποθετήσουμε τους αγαπημέ νους μας Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Νίτσε και Ροΐδη στον οικείο μας εικοστό αιώνα. Όλα αυτά είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτα, αν λάβουμε υπόψη ότι στην έρευνα απάντησαν κυρίως φοιτητές και κατά τεκμήριον βιβλιόφιλα ά τομα. Σχετικά με τις κορυφαίες προτιμήσεις, τώρα, τ' αποτελέσματα, συντριπτικά υπέρ του Κάφκα και του Καζαντζάκη, είναι φυσιολογικά και, κατά τη γνώμη μου, (άνευ ειρωνείας) δίκαια. Βέβαια, υπάρχουν πολλές ενδείξεις, με πιο κραυγαλέα την τρίτη θέση του Κοέλο όσο και του Αηχπμιοτή του, ότι έ χουμε να κάνουμε με μια από εκείνες τις περιπτώσεις όπου για την απονο μή δικαιοσύνης φροντίζει η σύγχυση. Σύγχυση εδώ σημαίνει ότι ονόματα/έργα, που τα κάνει μεγάλα το κύρος της παράδοσης, εμφανίζονται στην οθόνη της μνήμης ως περίπου ισοϋψή με άλλα ονόματα/έργα που

120

φαίνονται μεγάλα λόγω πρόσφατων εντυπώσεων. Πάντως, θα έλεγε κανείς ότι τα γούστα ή οι δοξασίες της αναγνωστικής ελίτ, που αντανακλώνται στην έρευνα, δεν διαφοροποιού νται πολύ από τα γούστα ή τις δοξασίες της λεγάμενης μάζας, και αυτό είναι το πρώτο ε ντυπωσιακό συμπέρασμα της έρευνας. Ένα δεύτερο εντυπωσιακό συμπέρασμα είναι ότι, παρά τα όσα λέγονται, η ελληνική ποίη ση εξακολουθεί να έχει μεγάλη απήχηση στους αναγνώστες. Δέκα ποιητές στην πρώτη ει κοσάδα είναι οπωσδήποτε κάτι μάλλον αναπάντεχο. Η απουσία της (και πολυδιαβασμένης) Κικής Δημουλά ξαφνιάζει, βέβαια, αλλά λιγότερο απ' όσο ξαφνιάζει συνολικά η απουσία πλήθους επιβλητικών ονομάτων της ελληνικής πεζογραφίας. Γενικά, φαίνεται πως οι απαντήσαντες έχουν την ελληνική ποίηση σε μεγαλύτερη εκτίμηση απ' ό,τι την πεζογραφία. Και μάλιστα (τρίτο συμπέρασμά μου) φαίνεται πως ελάχιστη εκτίμηση έχουν για την ελλη νική νεοτερική πεζογραφία: μόνο δύο πεζογράφοι αυτής της κατεύθυνσης (Τσίρκας, Βασιλι κός) ανάμεσα στους δεκατέσερις και μόνο τέσσερα βιβλία (Ακυβέρνητες πολιτείες, Το τρίτο στεφάνι, Το Κιβώτιο, Το φύλλο, το πηγάδι, τ ' αγγέλιασμα) ανάμεσα στα είκοσι. Και μιλάμε για την κυρίαρχη, τουλάχιστον σύμφωνα με τις ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας, τάση στην πεζογραφία του δεύτερου μισού του αιώνα. Στους δύο αντίστοιχους πίνακες για την ξένη λογοτεχνία η εικόνα είναι πολύ πιο ισορροπημένη. Το (λόγιο) κοινό δείχνει να είναι επι φυλακτικό όχι απέναντι στη νεοτερική γραφή γενικά, αλλά απέναντι στην ελληνική πεζογραφική εκδοχή της. Το τέταρτο και τελευταίο συμπέρασμα, ίσως το εντυπωσιακότερο απ' όλα, είναι το εξής: μολονότι το αναγνωστικό κοινό, ευρύτερο ή στενότερο, φέρεται να διαβάζει μετά μανίας σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, προπαντός μυθιστορήματα, μόνον ένα βιβλίο της τελευταί ας 25ετίας (και ποιο!) φιγουράρει στον κατάλογο των πρώτων είκοσι και ούτε ένας συγγρα φέας ή ποιητής που εμφανίστηκε μετά το 1960 (αν εξαιρέσουμε τον Ταχτσή και τον Αλε ξάνδρου ως πεζογράφους) δεν υπάρχει σ' έναν, έστω, από τους δύο πίνακες! Στην ξένη λογοτεχνία θα βρούμε, αντίστοιχα, έξι βιβλία και οκτώ συγγραφείς. To made in Greece, λοι πόν, φαίνεται πως προκαλεί πάντα δυσπιστία για την ποιότητά του. Και μπορεί να κατανα λώνεται, αλλά θεωρείται προϊόν με μικρή διάρκεια ζωής και χαμηλή περιωπή... □

Οι αναγνώστες ίιαβφ υνελληνικά του Χ Ρ Η Σ Τ Ο Υ Λ Α Ζ Ο Υ

α αποτελέσματα της έρευνας οδηγούν μάλλον στο συμπέ ρασμα σχετικά με το ποιος είναι ο πιο δημοφιλής συγγραφέ ας παρά ποιος είναι ο κορυφαίος. Υπάρχει μία σύγχυση στις απαντήοεις. Κι αυτό όχι επειδή δεν θεωρώ τον Καζαντζάκη σημα ντικό συγγραφέα, αλλά επειδή σε καμία περίπτωση δεν είναι ο

121

κορυφαίος Έλληνας συγγραφέας του 20ού αιώνα. Με αυτή την έννοια, έχει εν διαφέρον να παρατηρήσουμε το εξής: στην κατηγορία τω ν κορυφαίων Ελλήνων συγγραφέων ο Σεφέρης βρίσκεται στην τρίτη θέση, ενώ στην κατηγορία τω ν κο ρυφαίων βιβλίων εμφανίζεται με τα Ποιήματα δωδέκατος, μαζί μάλιστα με ένα βιβλίο που είχα διαβάσει με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο τέλ ος της εφηβείας μου, τον Γιούγκερμαντου Καραγάτση. Στην δέκατη έβδομη θέση, μαζί με ένα βιβλίο τη ς Λιλής Ζωγράφου, εμφανίζονται οι Δοκιμές. Πιστεύω όμως ότι τουλάχιστον τα Ποιήματα του Σεφέρη, σε μια οηοιαδήποτε αξιολογική κρίση για τα κορυφαία ελληνικά έργα του 20ού αιώνα, θα βρίσκονταν στην πρώτη δεκάδα. Έχω λοιπόν τη ν αίσθηση ότι το κοινό -αν δεν κάνω λάθος, η συγκεκριμένη έρευνα απευθύ νεται σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό- αναγνωρίζει στο όνομα Σεφέρης τον νο μπελίστα ποιητή, αλλά πιθανότατα αγνοεί το ποιητικό του έργο. Μια δ εύ τερη παρατήρηση είναι ότι από τους κορυφαίους ξένους συγγραφείς του 20ού αιώνα βλέπουμε πρώτο τον Κάφκα και τρίτο τον Πάολο Κοέλο, συγ γραφέα μπεστ σέλερ με κάποιο ενδιαφέρον, ο οποίος κινείται όμως στο πλαίσιο του ιστορικού-φανταστικού μυθιστορήματος. Φαίνεται, λοιπόν, ότι και στους ξ έ νους συγγραφείς μιλάει η αγορά και όχι ο αναγνώστης. Εδώ, ωστόσο, υπάρχει μεγαλύτερη συνέπεια ανάμεσα στη λίστα τω ν συγγραφέων που σφράγισαν τον 20ό αιώνα και τα αντίστοιχα βιβλία. Έτσι, ο Κάφκα και η Δίκη του βρίσκονται στην πρώτη θέση. Παραταύτα, με κάνει καχύποπτο το γεγονός ότι βλέπουμε στη δεύ τερ η θέση το ν Οδυοαέα το υ Τζόις και οτην τρίτη το ν Αήχημιατή του Κοέλο. Έχουμε, με άλλα λόγια, στις δύο πρώτες θέσεις δύο βιβλία που πράγματι σφρά γισαν το ν 20ό αιώνα, ενώ ο την τρ ίτη ένα μπεστ σέλερ. Ούτε η Δίκη ο ύ τε ο Οδυσοέας είναι βιβλία εύκολης πρόσληψης· δεν έχουν τίποτα από τα αφηγημα τικά στερεότυπα που βρίσκει κανείς στον Αλχημιστή, τα οποία γοητεύουν το ευ ρύ κοινό. Αναρωτιέμαι αν η Δίκη θεωρείται κορυφαίο έργο επειδή έχει πράγματι διαβαστεί, αν προκύπτει δηλαδή αυτή η πρωτιά του Κάφκα λόγω τη ς σχέσης του αναγνώστη με το κείμενο ή υπακούει σε μια λογική, σύμφωνα με την οποία ο αναγνώστης θέλει να κάνει μια υπερβολική διόρθωση τω ν ίδιων του τω ν προ τιμήσεων. Ενδεχομένως αυτή η τάση να παραπέμπει και σε μια φαντασιακή επι θυμία του αναγνώστη να διαβάσει κάποια στιγμή βιβλία, όπως είναι η Δίκη και ο Οδυοοέας. Συμπεραίνω, λοιπόν, ότι η έρευνα εντοπίζει δύο παραμέτρους: α) την εγκυκλοπαιδική γνώση του κοινού ότι ο Κάφκα και ο Τζόις είναι κορυφαίοι συγγραφείς και β) τα βιβλία που έχει πράγματι διαβάσει και του άρεσαν. Επανέρχομαι όμως στο φαινόμενο Καζαντζάκη. Είναι βέβαια πρώτος, και μάλιστα με τεράοτια διαφορά από τον δεύτερο, τον Καβάφη (έναν πραγματικά μεγάλο ποιητή του 20ού αιώνα ασχέτως εθνικότητας), θα πρέπει να τονίσουμε, όμως, ότι αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στο ότι τα βιβλία του Καζαντζάκη κυκλοφο ρούν ευρέως. Τα βρίσκει κανείς εύκολα σε βιβλιοθήκες: οικογενειακές, οχολικές, δημοτικές κ.τ.λ. Έστω και σε επίπεδο κυκλοφορίας ο Καζαντζάκης είναι προσι τός στο ευρύ κοινό. Βρίσκω παρήγορο, ωστόσο, ότι στις αμέσως επόμενες θέ σεις είναι ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Παπαδιαμάντης. Αλλά η «επι κράτεια» του Καζαντζάκη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι στην κατηγορία τω ν καλύτερων ελληνικών βιβλίων τα οκτώ από τα είκοσι είναι του Καζαντζάκη, ισοδυναμεί με «αυτοκρατορία». Από το 1960, απ' ό,τι θυμάμαι, αλλά ίσως και να ή ταν και νωρίτερα, τα έργα του κυκλοφορούσαν ευρύτατα, σε πανόδετους, ομοι όμορφους τόμους χρώματος μπορντό, και διετίθεντο με ένα σύστημα διακίνη σης «πόρτα-πόρτα». Έχω λοιπόν την εντύπωση ότι αυτό το φαινόμενο εξηγ εί τη ν κυριαρχία του. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η παρουσία της Φόνιοοας του Παπαδιαμάντη.

Αλλά ακόμα και αυτό το σφάλμα (η επιλογή τίτλω ν ή και συγγραφέων που ανή κουν στον 19ο αιώνα) έχει να κάνει, νομίζω, με δύο παραμέτρους. Με το γεγο νός ότι η Φόνισσα διδάσκεται, έστω και σε αποσπάσματα, οτο σχολείο, καθώς ε πίσης με το γεγονός ότι ακόμα και αυτή η, άλλοτε καλή άλλοτε κακή, διδασκα λία φέρνει σε επαφή τους νεαρούς αναγνώστες και τω ν δύο φύλων με πραγμα τικά μεγάλα έργα. Το ίδιο ισχύει και με άλλα βιβλία. Το Τρίτο στεφάνι του Ταχτσή είναι ένδειξη μιας καλλιέργειας του κοινού. Επίσης, στη δέκατη τέτα ρτη θέση, το Κιβώτιο του Αλεξάνδρου. Μια θέση διόλου ευκαταφρόνητη. Συνάγεται, λοιπόν, από την έρευνα ότι ένα μέρος του κοινού έχει παιδεία, ένα άλλο υπακούει στους νόμους της αγοράς και κυρίως στη διάδοση κάποιου βιβλί ου από στόμα σε στόμα. Αλλά το μόνο βέβαιο είναι ότι αρέσει πολύ στον κόσμο η αφήγηση, κάτι που δεν είναι παράλογο. Δεν μιλάμε μόνο για την προτίμηση της πεζογραφίας σε βάρος της ποίησης, αλλά επισημαίνουμε ότι, και μέσα από την πεζογραφία, προτιμώνται βιβλία με γερή αφηγηματική αρματωσιά. Μπορεί ο καθένας από εμάς να έχει την άποψή του για το Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και τον Αλέξη Ζορμπά, ο φ είλου με όλοι όμω ς να παραδεχθούμε ότι πρόκειται για κείμενα με σφιχτή δομή, με αφηγηματική πλοκή, δράση και περιπέτεια. Υπάρχει ένα ακόμα πρόβλημα. Μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας και την κυριαρχία του Καζαντζάκη, φαίνεται πως εμείς οι ίδιοι επιβεβαιώνουμε, επικυρώ νουμε τη στερότυπη εικόνα που έχουν για μας οι ξένοι (τους οποίους κατηγο ρούμε γι' αυτό). Μας λένε «ζορμπάδες», μιλάνε για συρτάκι, ούζο κ.τ.λ. Η εικόνα αυτή αγγίζει τα όρια της καρικατούρας και δεν αντανακλά μιαν εθνική συνείδη ση. Ο κόσμος όμως ακόμα ταυτίζεται με τις διαφορές πλούσιων και φτωχών που βλέπει στα βιβλία του, με την έννοια της θυσίας κ.τ.λ. Εντούτοις, βλέπει κανείς αυτό το στερεότυπο να συμβαδίζει ή να συνυπάρχει με ένα βιβλίο όπως είναι οι Ακυβέρνητες πολιτείες του Τσίρκα, που ανήκει σε ένα τελείω ς διαφορετικό κλί μα. Και τα βιβλία του Τσίρκα όμως και εκείνα του Καζαντζάκη έχουν γερή αφηγη ματική αρματωσιά. Κάτι ανάλογο βλέπουμε και στην περίπτωση του Ντοστογιέφσκί: το κοινό αγαπά ένα συγγραφέα του 19ου αιώνα και τον ψηφίζει ως έναν από τους κορυφαίους του 20ού. Ένα ά λλο θέμα είναι η υψηλή θέση τη ς Έρημης χώ ρας τ ου Τ. Σ. Έλιοτ. Είναι προφανές ότι οι αναγνώστες ξέρουν το έργο από τη μετάφραση του Σεφέρη. Εί ναι δυνατόν να γνωρίζεις τον Σεφέρη από την εισαγωγή και τη μετάφραση του έργου του Έλιοτ και να μην τον γνωρίζεις, και να τον εκτιμάς ανάλογα, από το δικό του έργο; Διότι ο Έλιοτ είναι πολύ πιο ψηλά σε σχέση με τον Σεφέρη, και στις δύο κατηγορίες. Επίσης, στέκομαι στο Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ, ένα κείμενο η ανά γνωση του οποίου είναι απολύτως δύσβατη. Έχω την αίσθηση ότι οι περισσότε ροι ξέρουν το έργο από το θέατρο. Το εκτιμούν ως θεατρική παράσταση, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι το γνωρίζουν ως κείμενο. Ένα τελευτα ίο στοιχείο είναι ότι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι αναγνώ στες της έρευνας φαίνεται ότι διαβάζουν κυρίως ελληνικά. Το βλέπεις στις επι λογές τω ν ξένω ν βιβλίων. Είναι μόνον εκείνα που έχουν μεταφραστεί στα ελ λ η νικά ή, έστω, εκείνα που έχουν εδώ και χρόνια μεταφραστεί στην Ελλάδα, όπως το Μαγικό βουνό. Το Δρ. Φάουοτους, εξίσου σημαντικό βιβλίο του Τ. Μαν, μετα φράστηκε πολύ αργότερα και γι' αυτό ο κόσμος δεν το γνωρίζει καλά. Το ίδιο ι σχύει και για το Ο γέρος και η θάλασσα τ ου Χέμινγουεϊ. Βρίσκεται πιο μπροστά α πό το Για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή η ελληνι κή έκδοση του Γέρου είναι πολύ πιο διαδεδομένη. Βλέπουμε επίσης ότι απου σιάζει ο Φόκνερ, ένας, κατά τη γνώμη μου, μεγάλος συγγραφέας, πιο σημαντι123

κός από τον Χέμινγουεϊ. Βιβλία του έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά, αλλά δεν διακινήθηκαν ποτέ «πόρτα-πόρτα», όπως τα βιβλία του Χέμινγουεϊ. 0 κόσμος διαβάζει μόνο τις μεταφράσεις που κυκλοφορούν ευρέως, παρά το ότι είμαστε ένας λαός που μιλά αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά αλλά και ά λλες γλώσσες, ειδι κά τα τελευταία χρόνια. Στο σύνολό της, η έρευνα μου δίνει την εντύπωση ότι απεικονίζει τις προτιμή σεις δύο ομάδων αναγνωστών: η μεγαλύτερη διαβάζει Καζαντζάκη και Κοέλο, αλλά γνωρίζει εγκυκλοπαιδικά τον Κάφκα και τον Τζόις. Η άλλη, πιο μικρή, έχει πιο απαιτητικά γούστα. Από την έρευνα διαφαίνεται επίσης ότι στο μεγάλο κοινό δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα μία βαθύτερη και συστηματικότερη λογοτεχνική παι δεία. Διαπιστώνεται μία απόκλιση ανάμεσα στο μοντςλο του αναγνώστη που διαθέτει εγκυκλοπαιδικές γνώσεις για τη λογοτεχνία και το μοντέλο του αναγνώ στη που έχει λογοτεχνική παιδεία . □

ΧάΙια και χαστούκια at μια κάλπη το υ

ΜΙΣΕΛ Φ ΑΪΙ

έντε χιλιάδες επτακόσια εξήντα κουκιά χωρίζουν την εξω τική εικόνα του τόπου (Καζαντζάκης 13.020) από την οι κουμενική ιθαγένειά του (Καβάφης 7.260) -ποσοστό καθό λου ευκαταφρόνητο, αν λάβουμε υπόψη το δείγμα. Αυτό το «μήνυμα» πρέπει να έχουν λάβει -μάλλον διαισθητικά- οι εκπρόσωποι νεότερω ν πεζογραφικών γενεώ ν (με ατζέντη ή άνευ). Αλλιώς δεν εξηγείται η πρεμούρα τους να γράψουν «εφάμιλλα» τω ν ξένων ομοτέχνων τους, μπας και τους τσιμπήσει κάποιος εκδότης. Και για να εξηγούμεθα: η εξωτική εικόνα της σήμερον είναι ο ανέξοδος κοσμο πολιτισμός· η περιπλάνηση στις βόρειες πρωτεύουσες της Εσπερίας ή στις αμε ρικάνικες μητροπόλεις με ένδυμα τουρίστα και καρδιά κουρδισμένη για ντε και καλά περιπ έτεια. Να το πω πιο γλαφ υρά: γρά φοντας σαν Γαλλο-ΓερμανοΆγγλος δεν γίνεσαι ο ύ τε Γάλλος ούτε Γερμανός ούτε Άγγλος και, φυσικά, δεν στέκεσαι σε κανένα ευρωπαϊκό σταυροδρόμι. Πίνεις απλώς γαλλικό κονιάκ, γερ μανική μπίρα και αγγλικό ουίσκι ανακατεμένα με ρετσίνα. Οι νομπελίστες μας βρίσκονται σε αξιοπρεπές επίπεδο αναγνωστικής εγρήγορ σης, επιβεβαιώνοντας το «έργο» που επιτελούν τα σχολικά εγχειρίδια και η τρα γουδημένη στιχουργία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο εμπορικός Σαμαράκης κονταροχτυπιέ ται με τον Σκιαθίτη για την πέμπτη θέση. Φαίνεται πως η κοσμοσωτήριος λογοτε-

χνία οχον τόπο μας έχει ακόμη πέραση, ενώ η γλωσσική πενία μας καλά κρατεί. Η Αριστερά δεν πρέπει να έχει παράπονο. Κομματικοί, ανανεωτές και αιρετικοί πλασαρίστηκαν στην εικοσάδα. 0 λυρισμός και η ρητορεία (και προφανώς δεν αναφέρομαι στον Αναγνωστάκη και τον Τσίρκα) μιας βάναυσης ουτοπίας δυστυ χώς έχει ακόμη «ρεύμα» στους σύγχρονους αναγνώστες. Εξυπακούεται πως περίμενα να δω «μαυρισμένους» τον Χατζή και τον Χάκκα. 0 Παλαμάς επιβεβαιώνει τη φθίνουσα τροχιά του. Οι πεζογράφοι της γενιάς του '30 παίρνουν επ ιτέλους τη θέση που το υ ς αρμόζει στα αναγνωστικά μας ήθη. Δηλαδή: θα απασχολούν όλο και περισσότερο τους μαθητευόμενους φ ιλόλο γους και τους μελετητές. Πάλι καλά που ο στιλίστας Ροΐδης πέρασε τελευτα ίος και καταϊδρωμένος στον πίνακα τω ν «εκλεγμένων». Οχτώ «σουξέ» έχει ο Καζαντζάκης οτη λίστα τω ν ατομικών επιτυχιών, παρήγορο που ο ασυγκράτητος Βασιλικός διασώζεται με το καλύτερο έργο του, ενώ ο Παπαδιαμάντης ξεχωρίζει με μια δημοφιλή αποτυχημένη νουβέλα του. Στη μεταφρασμένη λογοτεχνία επικρατεί ελαφρώ ς τουρλουμπούκι. Κορυφαία έργα της παγκόσμιας γραμματείας συναγελάζονται με ελαφρά αναγνώσματα (Ο Αήχημιοτής, Ο κόσμος της σοφίας, Ψάχνοντας για κοχύλια, κ.ά.). Τα αίτια αυτής της θολούρας χρεώστε τα στη βαριά εκβιομηχάνιση τη ς βιβλιαγοράς, στην α πουσία εκδοτικού προγραμματισμού αλλά και στον μακάριο αναγνώστη, ο οποί ος προτιμά αυτά που τον κολακεύουν από εκείνα που τον ταράζουν. □

Σαθρή εικόνα

καισυγκεχυμένη

του Β Α Γ Γ Ε Λ Η Χ Α Τ Ζ Η Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ

α πρέπει να πω ότι από την έρευνα απουσιάζουν τα βασι κά στατιστικά μεγέθη: ο προσδιορισμός, με άλλα λόγια, τη ς τα υτότητα ς του δείγματος επί τη βάσει τω ν κατηγο ριών του φύλου, της ηλικίας, του επαγγέλματος και του μορφω τικού επιπέδου. Υπό αυτή την έννοια, πολύ λίγο ξέρουμε τι αντι προσωπεύουν τα 1.116 δελτάρια, ακόμη κι αν προέρχονται πρώ τισ τος από τους αναγνώστες του «διαβάζω». Η έρευνα δεν μας λέει ποιοι είναι αυτοί οι αναγνώστες^ ώστε να μπορούμε να αξιο λογήσουμε τις επιλογές και τις προτιμήσεις τους. Πολύ γενικά, λοιπόν, μόνο μιλώντας, θα σημείωνα πως η μάλλον σαθρή (Νίκος Καζαντζάκης και Ουμπέρτο Έκο), όπως και κάποτε εξαιρετικά συγκεχυμένη (Αντώνης Σαμαράκης και Πάολο Κοέλο)

125

εικόνα, που προκύπτει από τους δύο καταλόγους, είναι μια εικόνα η οποία α ντλεί τα πρότυπά της (δεν είμαι βέβαιος ότι μιλάμε για πραγματικές αναγνώσεις) από τρεις κυρίως πηγές. Η πρώτη πηγή είναι, αναμφίβολα, η μέση εκπαίδευση και η διδακτική της ύλη. Η δεύτερη είναι οι αξίες που δημιουργούνται μέσα από πρόσωπα και έργα που προβάλλουν τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Και η τρίτη, η δυναμική της εκδοτικής αγοράς, που συχνά ακολουθεί τους εντελώ ς δι κούς της ρυθμούς και τρόπους. Ας σημειώσω, κλείνοντας, πως το δείγμα παρουσιάζει ως προς την ανάλυσή του και μια περαιτέρω δυσκολία: περιλαμβάνοντας συγγραφείς ή έργα που δεν ανή κουν στη λογοτεχνία (Φρόιντ, Νίτσε, Φουκό) δεν επιτρέπει συσχετισμούς, οι ο ποίοι να μπορούν να θεμελιωθούν σε κοινά κριτήρια και σε συγκλίνουσες παρα στάσεις. Και πάλι, λοιπόν, πολύ γενικά μιλώντας, κρατώ από τη λογοτεχνία (αν χρειάζεται εν τέλει να κάνω κάτι τέτοιο) ως εννθαρρυντικά σημάδια τον Καβάφη, τον Ελύτη και τον Σεφέρη και, οπωσδήποτε, τον Έλιοτ, τον Τζόις και τον Μαγιακόσφκι. 0 Στρατής Τσίρκας επίσης είναι μια καθ' όλα σημαντική εθάρρυνση. □

126

Α Φ ΙΕΡΩ Μ ΑΤΑ Γ .·137 ______ Χ Κ .·9 2 θερβάπες,Μ. π ε·1 7 6 η υκυδίΰης 1—91 Ιονεοκο, £ · 122 Ίψεν, £ · 181 Καβόφης. Κ.Π. ·7 8 389 Καίαντςακης, Ν. · ί9 0 ,377 Καιρης, θ .· 106 Κόλας, Ν .· 387 Κόλβος, Α .· 140 Καρό, Α .· 110 Καποδίοτριας, I. ·2 7 5 Καραγάτοης, Μ. · 258 Καρκαβίτοας, Α. · 306 Καρουζος, Ν. · 393 Καρυωτακης, Κ. · 157 Καοτοριάδης, Κ. · 385 Κενά, Ρ. · 320 Κερουα Κερουοκ. Τζ. ·2 4 9 Κοκτώ, Ζ · .160 Κολέτ·313 Κονδύλης, Π. · 384 Κόντονλου, Φ .· 113 Κοραης,Α.·82 Κούπερα, Μ. · 80* “ ! ί ,Α. · 149 " \ης, Κ. · 326 Λακάν, 1. · 126 Λαπασιώτης, Ν. · 95 Λεβί-Στρως, Κ. · 158 Λειβαδιτης, Τ.·228 Αεκατοάί Π .· 166 Λιοτάρ, ε.Φ. · 388 Λόρκα, Φ.Γ. · 192 Λουκιανός · 102 Λουπεν,Α. ·2 1 8 Λώρενς, Ντ. X. · 132 Λωτρεαρόν · 355

Μ Μαγιακόφοκι, Β. · 121 Μαιηλερ, Ν. ·286 Μακρυγιάννης · 101 Μαλακάοης · 357 Μαν, Τ. · 90

ΖΕ

ΣΥΓΓΡΑ Φ ΕΙΣ

Μορήε, Γ. · 356 Μαριβό·257 Μάρκες, Γκ,Γκ.· 223 ΜαρΙ Κ. · 83* Μίλλερ,Α. ·259 Μίλλερ, X. · 273 Μιοίρα, Γ. · 253 Μολιερος · 179 Μονταίν,Μ. ν τε ·304 Μοράβια,Αλ. ·256 Μοριοον, Τ.·406 Μοόίιλ, Ρ .· 199 Μπαλζάκ, 0. ν τε ·60* Μπάροουζ, 0 .·3 8 3 Μπαρτ, Ρ. · 93 Μπατάιγ, Ζ .· 187 Μπεκετ, Σ .·1 1 5 Μπόρχες,ΧΑ·79 Μπρετόν,Α. ·207 Μπρεχτ,Μ.·211 Μπωβουάρ, Σ. m · 136 Μυριβήλης, Σ. · 309 Μωπαοάν, Γκ. ν τε ·204

Ν Ναιιπόκοφ, Β. · 162 Νέοι λογοτέχνες· 69,87 Νικολαιδης, Α. · 379 Νίτοε, Φ. · 91 Ντεκάρτ, Ρ.·369 Ντίκενς, Κ. ·229 Ντεριπό. 1. · 397 Ντιπερο·103 Ντοστογιεφοκυ, Φ .· 131 Ντυράς,Μ.·134 ϊενόπουλος, Γ. ·265

· 174 \,Τζ.·226 ΰυάιλντ, 0. · 152 ό,Β .· I l l ιαρς, Τ. · 139

Παλαράς, Κ.·334 Πάλλης,Α.·118 Πεντζικης. Ν.Γ.·407 Πάουντ, £ · 178 ΙΙαπαδιαράντης,Α. · 165 Παπαπωνίου, I. · 285

' Τα τεύχη που οηρειώνονται ρε αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

Αρ. 414

Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται μι βάση το γνωστό Δεκαδικό ϊύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνικήβιβλιογραφία. Το ΒιβλιογραφικόΔελτίο ουπάοοεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

ε π ι μ έ λ ε ι α : ΕΦΗ Α Π Α Κ Η

Πληροφορική ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΗΣ Π.Σ. Στον αιώνα τη ς πλη ροφορίας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σ ελ. 392. Δρχ. 7.00 0. ISBN 9 6 0-1 40265-9.

Μεσαιωνική φιλοσοφία. Αθήνα, Παρου σία, 2000. Σελ. 163. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7956-52-4. ΛΑΜΠΡΕΛΛΗΣ Δ.Ν. Η αγωνία τη ς άρνη σης σ τον Marcuse. Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 399. Δρχ. 6.240. ISBN 960385-044-6. ΠΑΠΑΓΟΥΝΟΣ Γ. Φ ιλοσοφικές α να λύ σεις. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 164. Δρχ. 2.600. ISBN 960-02-1425-5. ΑΓΚΑΣΕΝΣΚΙ Σ. Π ολιτική τω ν φ ύλω ν. Μετ. Μ. Φιλιππακοπούλου. Αθήνα, Πό λις, 2000. Σελ. 219. Δρχ. 4.500. ISBN 960-7478-99-1. ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ Π. Η αναρχική ηθική. Μετ. Ν.Β. Α λεξίου. Αθήνα, Ελεύθερος Τύ πος, 2000. Σελ. 94. Δρχ. 1.350. HEIDE00ER Μ. Τι είναι μετα φ υ σ ική ; Πρόλ.-μετ.-σχόλ. Κ. Π. θανασάς. Αθή να, Πατάκης, 20 00 . Σ ελ . 398. Δρχ. 3.900. ISBN 960-378-760-4.

Αοχαία φιλοσοφία

κό ψυχοπαιδαγωγικών όρων. Αθήνα, Δελφοί, 1999. Σελ. 138. Δρχ. 3.000. ISBN 960-305-029-6.

Εφ α ρ μ ο σ μ έ ν η ψ υ χ ο λ ο γ ί α WEARE Κ. - ΟΑΥ G. Η προαγωγή τη ς ψυ χικής και συναισθηματικής υγείας στο σχολείο. Πρόλ.-μετ. Κ. Σώκου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 250. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-178-0. CARLSON R. Μη βασανίζεστε για μικρο πράγματα... στην αγάπη. Μετ. Α. Μπα κοδήμου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 420. Δρχ. 3.800. ISBN 960393-244-2. ΝΤΕΤΙ Μ. Εισαγωγή στην ψυχανάλυση του Λακάν. Μετ. Ν. Ποταμιάνου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 203. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2847-1. ΝΤΕΤΙ Μ. Εισαγωγή στην ψυχανάλυση το υ Φρόυντ. Μετ. Σ. Λεωνίδη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 200. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2840-4. PEASE Β.-Α. Μα γατί δεν με καταλαβαί νεις; Μ ετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Διό πτρα, 2000. Σελ. 287. ISBN 960-364176-6. STERNBERG R. Αγάπη. Μετ. Γ. Μωραΐτου - Δ. Τούσα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα τα, 2000. Σελ. 299. Δρχ. 4.000. ISBN 960-393-409-7.

Παραώυχολογία YOGA Α. Πύρινη υγεία. Τόμος Α'. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 269. Δρχ. 2.500. ISBN 960-04-1708-3.

ΚΟΝΤΟΣ Π. Η Αριστοτελική ηθική ως ο ντολογία. Αθήνα, Κριτική, 2000. Σελ. 196. Δρχ. 3.700. ISBN 960-212-202-4.

Γενικά

Γενικά ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ Π.Ν. Αγγλοελληηνικό λεξι Τ28

ΣΩΤΗΡΧΟΣ Π.Μ. 0 γενάρχης της Ρωμιο σύνης. Μέγας Κωνσταντίνος ο Ισαπόστολος. Αθήνα, Αρμός. Σελ. 196. Δρχ. 3.000. ISBN 960-527-159-1.

Ιερό κ ιίμ ιν α Άσμα Ασμάτων. Εισ.-μετ.-κανονικότητα Χ.Ε. Γαρνάβος. Αθήνα, κώτσιας, 2000. Σελ. 173. Δρχ. 3.740. ISBN 960-784011-9. ΚΑΡΤΑΝΟΣI. Παλαιό τ ε και Νέα Διαθήκη. Αθήνα, Κέντρο Εληνικής Γλώσσας, 2000. Σελ. 624. Δρχ. 7.500. ISBN 9607779-09-6. ΚΑΣΑΠΟΓΛΟΥ Μ.Ν. Η Αποκάλυψη το υ Ιωάννη. Αθήνα, 2000. Σελ. 240. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7988-33-7.

Μυθολογία Αισώπου Μύθοι. Μετ. Μ. Ψωμά. Αθήνα, Λιβάνης, 2000. Σελ. 255. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7318-80-3.

ρωπαϊκή πορεία τη ς Ελλάδας. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 197. Δρχ. 5.500. ISBN 960-378-737-Χ. ΜΕΝΔΡΙΝΟΥ Μ. Η εκλογική πολιτική στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 361. ISBN 960-021420-4. FORRESTER V. Μια παράξενη δικτα το ρία. Μ ετ. Γ. θεοδω ρόπ ουλος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 20 00 . Σ ελ. 23 5. Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0239-Χ.

Δίκαιο ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ Μ. Η ανοικτή έκτιση της ποινής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 646. Δρχ. 9.000. ISBN 960393-227-2.

ΔΕΛΛΗΣ Δ. Οι θεοί το υ Ολύμπου υπάρ χουν. Αθήνα, Φερενίκη, 2000. Σελ. 302. Δρχ. 3.500. ISBN 960-7952-06-5.

ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Περί προσώπων και θεσ μώ ν. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σ ελ. 274. Δρχ. 4.16 0. ISBN 9 6 0 -0 2 1424-7.

ΚΑΣΗΣ Κ.Δ. Ατλαντίδα, Αρχαίοι λαοί και ελληνισμός. Αθήνα, Ιχώρ, 2000. Σελ. 286. Δρχ. 5.720. ISBN 960-86700-0-2.

ΤΟΥΜΑΣΑΤΟΣ Κ. Σύμβαση Σένγκεν. Αθή να, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ. 111. Δρχ. 1.760. ISBN 960-224-871-8.

Οικονομία

ΑΛΕΞΑΚΗΣ Ε. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Ο ορεινός χώ ρος τη ς Βαλκανικής. Αθήνα, Δήμος Κόνιτσας-Πλέθρον, 2000. Σελ. 283. Δρχ. 5.720. ISBN 960-348-102-5.

Κοινωνιολογία Γυναίκες και ιδιότητα το υ πολίτη. Επιμ. Β. Δεληγιάννη-Κουιμτζή. Θεσσαλονίκη. Βάνιας, 2000. Σελ. 245. Δρχ. 3.120. ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ Δ. Επιστήμη-τεχνολογίακοινωνία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 558. Δρχ. 6.500. ΙΣΒΝ 960393-285-Χ. B0URDIEU Ρ. Πρακτικοί λόγοι. Μ ετ. Ρ. Τουτουντζή. Αθήνα, Πλέθρον, 2000. Σελ. 220. Δρχ. 5.720. ISBN 960-348090-8. Πολιτική ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η ευ

Εξελίξεις, τάσεις, προοπτικές τη ς ε λ λ η νικής οικονομίας. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σ ελ. 256. Δρχ. 3.120. ISBN 960-224-873-4. Οικονομικές προτεραιότητες στο κατώ φλι το υ 21ου αιώνα. Επιμ. Α. Κιντής - Ο. Σκούρας. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σ ελ. 401. Δρχ. 6.24 0. ISBN 96 0-0 21423-4. ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΣ Χ.Η. Ο Λίμιτ-Ντακ να δεις πώς φ ιλού σ ε. Αθήνα, Μ εταμεσο νύ κτιες Εκδόσεις, 2000. Σελ. 112. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7800-06-0. ΜΑΣΜΑΝΙΔΗΣ Κ. Παγκοσμιοποίηση, αποϋλοποίηση και νέα οικονομία. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 291. Δρχ. 5.200. ISBN 960-256-446-6. ΤΣΕΤΣΗΣ Σ.Χ. Πολιτικές για μια βιώσιμη ανάπτυξη τω ν μεθοριακών περιφερει ών τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η περί πτωση τη ς Ηπείρου. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 260. Δρχ. 4.680. ISBN 960-02-1422-0. THUROW L.C. Η πυραμίδα του πλούτου.

Μετ. Ε. Αστεριού. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 442. Δρχ. 6.000. ISBN 96014-0263-2.

Δ ΐ μόοια διοίκηση ΜΑΪΣΤΡΟΣ Π.Γ. Οι αναπτυξιακοί θεσμοί τη ς αυτοδιοίκησης. Αθήνα, Νέα Σύνο ρα, 2000. Σελ. 268. Δρχ. 4.000. ISBN 960-14-0233-0. ΤΖΑΧΙΛΗI. Μια αυθόρμητη γραφειοκρα τία. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 173. Δρχ. 3.000. ISBN 960-8041-17-3.

Μέ οα Μα ζ ι κ έ ς Επι κοι νωνί ας ΧΑΙΡΕΤΑΚΗΣ Μ. Μ.Μ .Ε.: Κ είμενα στο W.W.W. Αθήνα, Τυπηθήτω, 2000. Σελ. 126. Δρχ. 3.000. ISBN 960-8041-42-2.

Κ ο ι ν ων ι κ ό πρόνοι α ΜΠΟΝΙΚΟΣ Δ.Σ. Βιοηολιτική και βιοπροτεραιότητες στο σύστημα υγείας. Αθή να, Παρισιάνος, 2000. Σελ. 291. Δρχ. 8.200. ISBN 960-394-026-7.

Δημόοιεε οχέοειε ΖΕΡΒΑ Μ.-Β. Δημόσιες σχέσεις. Αθήνα, Anubis, 2000. Σ ελ. 176. Δρχ. 4.800. ISBN 960-306-281-2.

Λαογραφία ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Μ. Μικρά λ α ο γρα φ ικά . Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 400. ISBN 960-02-1401-8. ΓΑΛΑΝΙΔΟΥ-ΜΠΑΛΦΟΥΣΙΑ Ε. Ποντιακή λαογραφία. Αθήνα, Επιτροπή Ποντια κών Μ ελετώ ν, 1999. Σελ. 432. Δρχ. 6.240. ISBN 960-86409-0-3. ΚΟΥΒΑΣ Γ.Γ. Το χωριό μας τ ο Σιβρισάρι. Αθήνα, Εντός, 2000. Σ ελ. 223. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8472-79-2. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ X. Νανουρίσματα και τα χταρ ίσ μα τα. Αθήνα, Ακίδα, 1999. Σελ. 222. Δρχ. 4.000. ISBN 960-850478-3.

ίΙΑΙΔΑΕΟΕΙΚΗ- ΕΚΠΑΙ ΔΕΥΙΗ Παιδαγωγική ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ Ν. Κείμενα παιδείας. Τό

129

μοι Α '+ Β '. Α θήνα, Ατραπός. Σ ελ. 159+108. ISBN set 960-8077-06-0.

γλώασας. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 2000. Σελ. 239. Δρχ. 4.160. ISBN 960-288068-6.

ΜΑΡΟΣΟΥΛΗΣ Α.-Α. Όλυμπος. Μύθος και φως. Αθήνα, Ντουντούμης, 2000. Σελ. 247. Δρχ. 15.600. ISBN 960-7837-41-X.

Εκπαίδευση

Μαθηματικά

OTTAWAY Μ. Τα ωραιότερα χωριά τη ς Ελλάδος και ελληνικά νησιά. Φωτ. Η. Palmer. Αθήνα, Βασδέκης, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 19.760. ISBN 960-7370-81-3.

ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗ Π. Σχολείο για ό λο υς και για το ν κ α θ ένα . Α θήνα, Σύγχρονη Εκπ αίδευση, 20 00 . Σ ελ. 520. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7205-06-5.

BELTRAMI Ε. Η φύση το υ τυχαίου. Μετ. Γ. Κατσιλιέρης. Αθήνα, Κάτοπτρο, 2000. Σελ. 228. Δρχ. 7.280. ISBN 960-777832-4.

WICK R.K. Γιοχάννες Ί τιεν. Μετ. Σ. Μπε κιάρη. Αθήνα, 2000. Σ ελ. 119. Δρχ. 2.600.

ARD0UINI. Η καλλιτεχνική αγωγή στο αχολείο. Μετ. Μ. Καρρά. Αθήνα, Νεφέ λη, 2000. Σελ. 209. Δρχ. 3.640. ISBN 960-211-557-2. WILLIS Μ. - HODSON V.K. Ανακαλύψτε το μαθησιακό στυλ το υ παιδιού σας. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 562. Δρχ. 6.000. ISBN 960-536-067-6.

Σχολικά ΠΑΠΑΣΤΑΘΗ-ΤΕΛΛΗ Δ. Αναλύσεις κειμέ νων νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για τη Β' Τάξη Ενιαίου Λυκείου. Ιωάννινα, χ.ε., Χ.Χ. Σελ. 227. Δρχ. 4.680. ISBN 96086671-8-0.

Βι ολογί α

ΘΕΜΕΛΗΣ Κ.Α. 0 λόγος το υ αρχιμάστο ρα. Μια συνομιλία μ ε το ν Αρη Κωνσταντινίδη. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 124. Δρχ. 2.080. ISBN 960-518-085-5.

CAZZANICA M.S. Το παρελθόν το υ νου. Μ ετ. Α. Α λεξιά δη . Αθήνα, Σύναλμα, 2000. Σελ. 220. Δρχ. 3.500. ISBN 9607578-23-6.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ-ΒΕΝΕΤΑΣ Α. 0 Leon von Klenze στην Ελλάδα. Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 243. Δρχ. 3.640. ISBN 960-210-377-9.

ΝΙΝΙΟ J. Η επιστήμη τω ν ψευδαισθήσε ων. Μ ετ. Ε. Κρεμμυδά. Αθήνα, Κάτο πτρο, 2000. Σελ. 212. Δρχ. 7.800. ISBN 960-7878-31-6.

ΖωγοαΛική

Επιχειοήοειε BARRATT Α.Μ. - GEORGES D.P. Ο «σύνολος» μάνατζερ. Μετ. Μ. ΠεραντάκουCook. Αθήνα, Ελλνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 162. Δρχ. 3.500. ISBN 960-393194-2.

ΜΠΑΣΛΗΣ Γ. Κοινω νιογλω σ σολογία. Αθήνα, Γρηγόρης, 2000. Σελ. 159. Δρχ. 2.600. ISBN 960-353-250-5.

Ελληνική

νλώοοα

m m Γενικά

ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Λ. Αποδείξεις για τη μα θη μα τική κατα σκευή τη ς ελ λ η ν ικ ή ς γλώσσας. Αθήνα, 2000. Σελ. 184. Δρχ. 5.200.

ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ Α. Ελληνική μετα πολε μική τέχνη, θεσ οα λονίκη, University Studio Press, 2000. Σ ελ. 179. Δρχ. 8.000. ISBN 960-12-0864-Χ.

ΓΑΖΗΣ Α. Λεξικόν τη ς ελληνικής γλώσσης. Τόμοι Α '+ Β'+Γ'. Αθήνα, Κύπειρυς. Σελ. 8 0 1 + 8 2 1 + 5 3 8 . Δρχ. 72.800 (οι τρεις τόμοι). ISBN set 960-86714-3-4.

Λευκώυατα

ΚΡΙΑΡΑΣ Ε. Γλωσσοφιλολογικά. Ύστερο Βυζάντιο-Νέος Ελληνισμός. Θεσσαλο νίκη, 2000. Σελ. 764. Δρχ. 10.400. ISBN 960-91331-1-8.

Ξενει

νλώααεε

ΑΛΑΤΖΑΣ Ι.Α. Διδακτική τη ς τουρκικής

130

Αρχιτεκτονική

Νεοκλασική Ερμούπολη. Αθήνα, Ελλνι κά Γράμματα, 2000. Σ ελ. 284. Δρχ. 10.000. ISBN 960-393-232-9. ΒΕΝΙΤΖΕΛΟΣ Ε. - ΖΟΥΡΟΣ Ν. Απολιθωμένος δάοος Λέσβου. Αθήνα, Τοπίο. Σελ. 139. Δρχ. 10.400. ISBN 960-7646-35-5. ΔΗΜΟΣ ΜΗΘΥΜΝΑΣ ΛΕΣΒΟΥ. Μόλυβος. Αθήνα, Τοπίο. Σελ. 95. Δρχ. 6.800. ISBN 960-7646-37-1.

Η Ελλάδα του Πάρι Πρέκα. Αθήνα, Το πίο. Σελ. 204. Δρχ. 18.700. ISBN 960764-638-Χ. Ταπεινή ωραιότητα. Ξεχωριστές λεπτο μέρειες από την ζωγραφική τω ν Εκκλη σιών στην περιοχή Δράμας. Δράμα, Νο μαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας, 1999. Σελ. 77. Δρχ. 3.380. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ο μεγ ά λ ο ς θίασος. Αθήνα, Αστραία, 2000. Σελ. 231. Δρχ. 15.000. ISBN 960-86501-3-5.

Κινηματογοάφοε ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟ ΝΙΚΗΣ. Luis Bunuel. Επιλ. κειμένων-εηιμ. Μ. Ακτσόγλου - Μ. Δημόπουλος. Επιμ. κειμ. Α. Κυριακίδης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 383. Δρχ. 15.600. ISBN 960-03-2899-4. CAINE Μ. Μπροστά στην κάμερα. Μετ. θ. Μπαζάκα - Μ. Βερούλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 146. Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-2830-7. ΜΠΟΥΝΙΟΥΕΛ Λ. Σουρεαλιστικά κείμενα και κινηματογράφος. Μ ετ. Β. Ζωγρά φου. Αθήνα, Καθρέφτης. Σελ. 123. Δρχ. 2.600. ISBN 960-8186-01-3.

Φωτογραφία ARTHUS-BERTRAND Υ. Με θέα τη γη. Μ ετ. Ε. Μ πότσογλου. Αθήνα, Libro,

2000. Σελ. 414. Δρχ. 25.000. ISBN 960490-055-8.

Γ.Κ. Καραβασίλης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 105.

Μουαική

ΒΕΜΗ Μ. Φ υτά τ ο υ ύπ νου . Α θή να, Άγρα, 2000. Σελ. 75. Δρχ. 2.600. ISBN 960-525-552-9.

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Μ.Ε. Μουσική. Αθήνα, Φυτράκης, 2000. Σελ. 125. ISBN 960555-154-Χ.

Χορός SANTORI R. - STEIDL Ρ. Tango. Μ ετ. Μ. Κόντη. Αθήνα, Κονιδάρης, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 5.500. ISBN 960-7156-94-2.

Αρχαίοι

ουγγραφίίΐ

ΒΛΑΧΟΣ Δ. Σε απόσταση βολής. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 57.

ΔΡΟΥΓΚΑΣ Α.Κ. Της πίστεως. Β' έκδοση. Αθήνα, 2000. Σελ. 65. ISBN 960-910691-9.

ΑΝΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Ιστορία χωρίς τέλος. Διηγήματα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 166.

ΖΗΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Χρονογραφίες. Αθή να, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 56.

ΒΕΝΕΤΗΣ Π. Όνειρο είναι, θα ξυπνήσω. Αθήνα, Μοντέρνοι καιροί, 2000. Σελ. 581. Δρχ. 5.000. ISBN 960-559-855-8.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Ειρήνη. Ε ια-μετ. Γ. Βαρβέρης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 78. Δρχ. 2.800. ISBN 960-578-658-6.

ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ Μ. Να μαγευτώ και να με θύσω. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 257+1C D . Δρχ. 6.00 0. ISBN 96 0-1 40229-2.

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Αντιγόνη. Εισ.-μετ.-σχόλ. I. Σακαλής. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 117. Δρχ. 2.200. ISBN 960-578-626-8. Μ(\ίτις ΒΕΛΙΣΣΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Κ. Πλωτίνος. Αθή να, Το Ά σ τυ, 2 0 0 0 . Σ ελ . 566. Δρχ. 6.240. ISBN 960-86551-2-5. ΠΕΛΜΑΝ Ε. Δράμα και μουσική στην αρ χαιότητα. Μετ. I. Σπηλιοπούλου. Αθήνα, Κ αστανιώ της, 2000. Σ ελ. 185. Δρχ. 4.160. ISBN 960-05-2875-7.

Πίίογραφία ΑΒΕΡΩΦ Τ. Το ξέφ ω το . Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 455. Δρχ. 5.000. ISBN 960-04-1787-5.

ΗΛΙ0Π0ΥΛ0ΥI. Από τ ο έν α στα δύ ο. Αθήνα, Ύ ψιλον, 2000. Σ ελ. 41. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7949-78-1.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ. Κατά Χριστιανών. Μ ετ. Γ. Α βραμίδης. Θ εσσαλονίκη, θύ ρ α θ εν , 2000. Σελ. 197. Δρχ. 5.950. ISBN 9608097-02-9.

FOXMOOR B.D. Χρέωσέ τα στη φωτιά. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 295. Δρχ. 5.800. ISBN 960-595-198-5.

ΠΑΤΡΑΚΟΥ-FOSSI Α. Ποιήματα. Αθήνα, πανδώρα, 2000. Σελ. 245. ISBN 96086519-5-5.

Προσωκρατικοί. Τόμος 15ος. Αθήνα, Κάκτος, 2000. Σ ελ. 155. Δρχ. 2.080. ISBN 960-552-891-9.

ΞΕΝΟΦΩΝ. Ελληνικά. Τόμοι Α '+ Β'. Μετ. Ρ. Ρούφος. Αθήνα, Ω κεανίδα, 2000. Σελ. 191+274. Δρχ. 2.500+5.000. ISBN τ. Α ' 9 6 0-4 10 -16 2-5. ISBN τ. Β' 960410-165-5.

σχόλ. Σ. Ηλιόπουλος - Μ. Σιδηροπούλου. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 295. Δρχ. 5.950. ISBN 960-05-0950-1.

ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ Π. Το ζώ ο ζει. Αθήνα, Γα βριηλίδης, 2000. Σελ. 58. Δρχ. 2.080. ΚΟΝΤΟΣ Γ. Περιμετρική. Β' έκδοση. Αθή να, Κέδρος, 2000. Σελ. 84. Δρχ. 4.500. ISBN 960-04-1782-2. ΛΟΥΚΑΚΗΣ Μ. Παλάμη ωχρού μελισσοκόμ ου . Α θήνα, Καστανιώ της, 2000. Σ ελ . 75. Δρχ. 2 .0 8 0 . ISBN 9 6 0 -0 5 2900-1. ΛΥΤΡΑΣ Σ. Τα ποιητικά. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 156. ISBN 960-578-592-Χ.

ΒΟΛΟΥΔΑΚΗ Ν. Τότε που χάθηκαν οι μονόκεροι. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ. 562. Δρχ. 5.200. ISBN 960-256-451-8. ΓΙΑΝΝΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ Ρ. Ο Τζακ τα ξιδεύει σ ε άσπρο ο υ ρ α ν ό . Α θήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 176. Δρχ. 2.600. ISBN 96004-1767-9. ΔΑΝΔΟΛΟΣ Σ. Και φόρεσαν χειροπέδες στα πουλιά. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πα τάκης, 2000. Σελ. 516. Δρχ. 7.200. ISBN 960-578-769-8. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ Κ. Ο ά λλο ς πλους. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 292. Δρχ. 5.000. ISBN 960-05-0925-9. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Παγερά μάτια. Μυθι στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 554. Δρχ. 4 .68 0. ISBN 9 6 0 -0 5 2845-9.

ΜΕΣΚΟΣ Ν. Ψιλόβροχο. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 2.600. ISBN 960211-559-9.

ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ Ν. Οι τυ χοδ ιώ κτες. Μ υθι στόρημα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 290. Δρχ. 5.500. ISBN 960595-420-8.

ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Ποντοηόρεια. Αθή να, Σμυρνιω τάκης, 2000. Σ ελ. 110. ISBN 960-299-555-5.

ΖΕΛΙΤΗΣ θ. Απέλιπεν ζείδω ρον θέρος. Αθήνα, 2000. Σελ. 141. Δρχ. 2.600.

ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Π. 0 ά λλος και ο άνθρωπος. Αθήνα, Περίπλους, 2000. Σελ. 42. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7151-98-5.

ΖΕΡΒΑΣ Α. Μαρσέλ Προυστ. Η νεκρώσι μη ιερο τελεσ τία τη ς Βέρμας. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 65. Δρχ. 5.120. ISBN 960-518-080-4.

Ποί ηοη

Μυστικοί τη ς Ανατολής. Ανθολόγηση: Γ. Υφαντής. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 528. Δρχ. 6.000. ISBN 960-578-642-Χ.

Εγόλπιο ερ ω τικο ύ λόγου. Επιλ.-επιμ.

YEATS W.B. 70 ερ ω τικ ά . Π ρ όλ.-εισ .-

ΘΕΟΔΟΣΗΣ Μ. Ανάμεσα σ το μ η δέν και τ ο ά π ειρο . Μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Α θήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σ ελ. 256. Δρχ. 5.800. ISBN 960-7919-90-4.

131

ΚΑΒΒΑΘΑΣ Β. Το δ ε ύ τε ρ ο φ ουστά νι. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 210. Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-2834-Χ.

ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Ο μα έσ τρ ος ήταν φάλτσος. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 200. Δρχ. 3.000. ISBN 960-806-845-2.

ΚΑΓΙΟΣ Π. Σε είδα να 'ααι αόρατος. Μυ θιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 376. Δρχ. 5.200. ISBN 96 0-0 32836-6.

τ αρν αρας

ΚΑΖΑΜΙΑΣ Δ. 0 μίτος τη ς Αριάδνης. Αθή να, Ε νάλιος, 20 00 . Σ ελ. 397. Δρχ. 4.900. ISBN 960-536-066-7. ΚΙΣΣΟΝΕΡΓΗ Κ. Στις ομορφιές σου είσαι σήμερα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εμπει ρία Ε κδοτική, 2000. Σ ελ. 192. Δρχ. 3.450. ISBN 960-7919-91-2. ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ Γ. Εμείς οι άλλοι. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 384. Δρχ. 4.300. ISBN 960-04-1731-8. Κ0ΡΝΗΛΙ0Σ Μ. 0 άλλος δραπέτης. Μυ θιστόρημα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ. 275. Δρχ. 4.160. ISBN 960224-868-8. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ Μ. Είμαι ένα ά στρο που κλαίει μονάχο. Αθήνα, Άγκυ ρα, 2000. Σελ. 106. Δρχ. 2.300. ISBN 960-234-728-7. ΜΑΛΑΜΑΣ Φ. Οι ιδιότροπες ιστορίες ε ν ό ς π α ρ ά ξενο υ α νθ ρώ π ο υ. Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 377. Δρχ. 4.470. ISBN 960-210-364-9. ΜΑΝΙΩΤΗΣ Γ. Τα Σαντέ τη ς Σαπφώς. Διη γήματα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 465. Δρχ. 5.500. ISBN 960393-246-9. ΜΕΡΙΚΑ Λ. Με κύμινο και αγάπη. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 119. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1712-1. ΜΠΟΖΩΝΗ Κ. Μ έρες βροχής. Θεσσαλο νίκη, Τα Τραμάκια, 2000. Σελ. 78. ΣΚΟΡΔΙΛΗΣ Ν. Οι δυσχέρειες το υ Δομένικου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώ της, 2000. Σελ. 123. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-2832-3. ΣΜΥΡΛΗ-ΣΤΡΑΤΟΠΟΥΛΟΥ Π. Α νθεία ς 201. Αθήνα, Εντός, 2000. Σ ελ. 153. Δρχ. 3.500. ISBN 960-8472-80-6. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Ένα κολάρο στην εξοχή. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 2000. Σελ. 125. ISBN 960-7960-32-7.

132

X. Ο ήλιος βούλιαξε στα χιό νια. Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 141. Δρχ. 2.500. ISBN 960-8472-66-0.

CLASS Η. Α ν ο λ ο κ λ ή ρ ω το π α ρελθόν. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Ιωαννίδης. Αθή να, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 154. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2758-0. ΚΟΝΕΛΙ Μ. Ξανθιά στο τσιμέντο. Μετ. Γ. Καραδήμος. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 477. Δρχ. 5.500. ISBN 960-04-1641-9.

ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ Φ. Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ. Μ υθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 246. Δρχ. 4.680. ISBN 96003-2883-8.

CONELLY Μ. 0 ποιητής. Μετ. Γ. Καστανάρας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 674. Δρχ. 6.000. ISBN 960-14-0268-3.

ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ Β.Φ. Ο Ιωάννης Δ. Κονδυλάκης στην Τήνο. Αθήνα, Ερίννη, 2000. Σελ. 124. Δρχ. 2.080.

LLAMAZARESJ. Η κίτρινη βροχή. Μετ. Κ. Παλαιολόγος. Αθήνα, Σέλας, 2000. Σελ. 165. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7246-43-8.

ΧΑΤΖΗΣ Δ. θητεία. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2000. Σελ. 113. Δρχ. 3.950. ISBN 9607360-52-4.

ΛΑ ΡΟΣΕΛ Γί.Ν. Μια γυναίκα στο παρά θυρό της. Μυθιστόρημα. Μετ. Σ. Ιγγλέσ η-Μ αργέλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 282. Δρχ. 5.720. ISBN 96003-2739-4.

ΧΑΤΖΗΣ Δ. Φωτιά. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2000. Σελ. 171. Δρχ. 3.950. ISBN 9607360-53-2. ABRAHAMS Ρ. Ένα τ έ λ ε ιο έγ κ λ η μ α . Μ ετ. Σ. Μίμη. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 418. Δρχ. 1.800. ISBN 960-450-667-3.

ΛΗΡΟΥ Μ. Πίστεψέ με. Μετ. θ. Κοβαλένκο. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 516. Δρχ. 5.900. ISBN 960-410-154-4.

UPCHER C. Γκρέις και Φέιβορ. Μ ετ. X. Σπυριδάκη. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 403. Δρχ. 1.700. ISBN 960-450-668-4.

LAWHEAD S. Βασιλιάς Αρθούρος. Μετ. Μ. Περαντάκου-Cook. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 772. Δρχ. 6.800. ISBN 960-393-192-6.

VACHSS A. 0 χορός το υ φιδιού. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ. 542. Δρχ. 6.000. ISBN 960-539-822-2.

ΜακΚΑΡΘΥ Κ. Όλα τα όμορφα άλογα. Μετ. Α. Μπενρουμπής. Αθήνα, Καστα νιώτης, 2000. Σ ελ. 365. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2845-5.

ΒΑΝΤΕΡΧΕΓΚΕ Γ. Το αγόρι το υ Εγγλέζου. Μ ετ. Γ.-Ί. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Κέ δρος, 2000. Σελ. 432. Δρχ. 5.000. ISBN 960-04-1675-3.

ΜΑΧΦΟΥΖ Ν. Αδίσταχτος έρωτας. Μετ. Π. Κουμούτση. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σ ελ. 272. Δρχ. 4.000. ISBN 960-274466-9.

ΒΙΝΤΕΡ Λ. ΝΤΕ. Ψυχή σαν κροκόδειλου. Μυθιστόρημα. Μετ. I. Μπαλτά. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 578. Δρχ. 6.000. ISBN 960-8132-11-8.

ΜΕΜΠΕΡΤ Μ. Crazy. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Ν ερ α ν τζή . Α θήνα, Καστανιώ της, 2000. Σελ. 158. Δρχ. 3.120. ISBN 96003-2747-5.

0IESBERT F.-Ο. Ο θεραπευτής. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 463. Δρχ. 6.000. ISBN 960-536-041-1.

ΜΕΡΙΜΕ Π. Κάρμεν. Μ ετ. Δ. Στεφανάκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 136. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2648-7.

ΓΚΟΡΝΤΙΜΕΡ Ν. Το όπ λο το υ σπιτιού. Μετ. θ. Τσαπακίδης. Αθήνα, Καστανιώ της, 2000. Σελ. 377. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2753-Χ.

ΜΟΡΑΒΙΑ Α. 0 κομφορμιστής. Μετ. Φ. Ζερβού. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 489. Δρχ. 7.500. ISBN 960-378-390-0.

CASTEL-BLOOM 0. Ντόλυ Σίτυ. Μυθιστό ρημα. Μετ. X. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Καστανιώ της, 2000. Σ ελ. 162. Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-2754-8.

MOORCOCK Μ. Κόρουμ. Η βασίλισσα τω ν σπαθιών. Μ ετ.-π ρόλ. 0. Μαστακούρης. Αθήνα, Αίολος, 2000. Σελ. 179. Δρχ. 3.120. ISBN 960-521-078-9. ΜΟΥΤΟΥ Σ. Ο κέρεος ανθίζει τη νύχτα.

Μετ. Γ. Κοντογεώργος. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 368. Δρχ. 4.400. ISBN 96004-1646-Χ.

ευχών. Μετ.-πρόλ. Κ. Οικονόμου. Αθή να, Ψ υχογιός, 20 00 . Σ ελ . 40 1. Δρχ. 5.500. ISBN 960-274-408-1.

ΜΠΑΛΖΑΚ 0. ΝΤΕ. Χαμένα όνειρα. Τόμοι Α '+ Β '. Μ ετ. Κ. Σφήκας. Αθήνα, Στάχυ, 2000. Σελ. 5 4 6+ 56 0. Δρχ. 12.500 (οι δύο τόμοι). ISBN set 960-8032-56-9.

ΣΑ Σ. Το α τέλ ειω το ταξίδι τη ς αγάπης. Μετ. Ε. Ραζή. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτι κή, 2000. Σ ελ. 192. Δρχ. 3.450. ISBN 960-7919-92-0.

Γιάννης Σαρακηνός. Μια παρουσίαση α πό το ν Περικλή Παγκρότη. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 104. Δρχ. 2.600.

BARTELT F. To κυνήγι το υ αιώνιου αρσε νικού. Μετ. Α. Εμμανουήλ. Αθήνα, Σμί λη, 2000. Σ ελ. 243. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7793-27-7.

ΣΑΛΕΒ Μ. Οι αγάπες τη ς Ιουδήθ. Μετ. Α. Ταμπάκη. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 432. Δρχ. 5.500. ISBN 960-04-1700-8.

Μίνως Ζώτος. Μια παρουσίαση από τον Τάκη Καρβέλη. Αθήνα, Γαβριηλίδ ης, 2000. Σελ. 90. Δρχ. 2.600.

SABAT0 Ε. Πριν τ ο τέλο ς. Μετ. Α. Βασιλάκου. Αθήνα, Γκοβόστης, 2000. Σελ. 236. Δρχ. 4.100. ISBN 960-270-852-2.

Ναπολέων Λαπαθιώτης. Μια παρουσία ση από το ν Σωτήρη Τριβιζά. Αθήνα, Γα βριηλίδης, 2000. Σελ. 92. Δρχ. 2.600.

ΣΑΝΤΦΟΡΝΤ Τ. Α π ρ όσ μενο θή ρα μα . Μετ. Ν. Ρώντα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σ ελ . 4 7 0. Δρχ. 5 .20 0. ISBN 9 6 0 -0 4 1647-8.

ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Β.Η. Εκ το υ συστάδην. Αθήνα, Τυπω θήτω, 20 00 . Σ ελ. 193. ISBN 960-8041-35-Χ.

ΒΕΝΝΙS. Το τελευτα ίο δάκρυ. Μυθιστό ρημα. Μετ. Α. Πολυχρονιόδης. Αθήνα, Τραυλός, 2000. Σελ. 254. Δρχ. 4.000. ISBN 960-7990-32-3. BRAND J. Τα ψέματα έχου ν ωραία πό δια. Μ υθιστόρημα. Μ ετ. I. Λ εμπέσηΜ ουζακίτη. Αθήνα, Κονιδάρης, 2000. Σ ελ. 222. Δρχ. 3.200. ISBN 96 0-3 92 006-1. ΜΠΡΙΟΥΣΩΦ Β. Οι τελευτα ίες σ ελίδες α πό τ ο ημερολόγιο μιας γυναίκας. Μετ. Σ. Αργυροπούλου. Αθήνα, Ροές, 2000. Σ ελ. 148. Δρχ. 2.900. ISBN 96 0-2 83 -

100-6.

ΜΠΡΙΟΥΣΩΦ Β. Τα αρραβωνιάσματα της Ντάσα. Μετ. Σ. Αργυροπούλου. Αθήνα, Ροές, 2000. Σελ. 154. Δρχ. 2.900. ISBN 960-283-101-4. DEL GIUDICE D. To στάδιο το υ Ουίμπλετο ν. Μ ετ. I. Παππά. Αθήνα, Τραυλός, 2000. Σελ. 148. Δρχ. 3.450. ISBN 9607990-31-5. ΟΥΕΜΠ Τ. 0 στρατηγός το υ αυτοκράτορα. Μετ. Ε. Μ παρτξινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 20 00 . Σ ελ. 541. Δρχ. 7.280. ISBN 960-03-2741-6. ΠΕΣΣΟΑ Φ. Η ώρα το υ διαβόλου. Μετ. Μ. Παπαδήμα. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σ ελ. 200. Δρχ. 3.120. ISBN 96 0-2 56 429-6. ΠΙΡΣI. Τα σ ταυροδρόμια τη ς έμ π νευ σης. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Ψυχο γιός, 2000. Σελ. 730. Δρχ. 7.500. ISBN 960-274-296-8. PROUST Μ. Ζαν Σ α ν τέιγ. Ε π ιλ .-μ ετ.σχόλ. Λ. Ιωακειμίδου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 115. Δρχ. 2.600. RENDM0ND Ρ. Το παιχνίδι τω ν κρυφών

SINGER Ι.Β. Σκιές στον ποταμό Χάντσον. Μ υθιστόρημα . Μ ετ. Σ. Μ π ενβενίστε. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 721. Δρχ. 8.840. ISBN 960-03-2732-7.

2000. Σελ. 298. Δρχ. 5.200. ISBN 96003-2874-9.

Μελέτες

ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Κ. Από τη ν ήττα στη σιωπή. Αθήνα, Γαβριηλίδης. 2000. Σελ. 136. ΠΟΥΡΗΣ Η. Η ποιητική το υ Ν.Γ. Πεντζίκη. Αθήνα, Ν εφ έλη, 2000. Σελ. 252. Δρχ. 4.000. ISBN 960-211-554-8.

SINOUE G. Το αγόρι τη ς Φλάνδρας. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σ ελ. 363. Δρχ. 5.000. ISBN 96 0-2 74 482-0.

ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ Μ. Αφηγηματικές τεχνικές. Αθήνα, G uten berg, 2000. Σ ελ. 399. Δρχ. 7.000. ISBN 960-01-0839-0.

ΣΟΥΙΝΤΕΛΣ Ρ. Το μυστικό το υ υπόγειου. Μ ετ. Κ. Κοντολέων. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 207. Δρχ. 2.500. ISBN 960274-340-9.

ΙΑΚΩΒ Δ.Ι. Η αρχαιογνωσία του Οδυσσέα Ελύτη. Θ εσσαλονίκη, Ζήτρος, 2000. Σελ. 222. Δρχ. 4.160. ISBN 960-776050-6.

TAMARO S. Ο Τόβιας και ο Άγγελος. Μετ. Α. Λασκαράτος. Αθήνα, Αιώ ρα, 2000. Σελ. 123. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7872-

ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Γ. Η δομή του μυθιστορήμα το ς. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σ ελ. 196. Δρχ. 3.000. ISBN 960-14-0110-5.

01-6.

TERHART F. Οι φ ύλακες το υ ιερού Γκράαλ. Μετ. I. Λεμπέση-Μουζακίτη. Αθήνα, Κονιδάρης, 2000. Σελ. 292. Δρχ. 5.000. ISBN 960-382-005-3. FRITCHER J. Γεωγραφία γυναικών. Μυ θιστόρημα. Μετ. Α. Ρικάκης. Αθήνα, Περίπλους, 2000. Σελ. 188. Δρχ. 3.330. ISBN 960-8151-20-1. ΧΑ R.Q. Το ό ν ειρ ο τη ς- π ετα λο ύ δ α ς. Μ ετ. Γ. Καυκιάς. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 291. Δρχ. 4.000. ISBN 96014-0263-2.

Ευθυμογραφικά ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ολυμπιακοί Αγώνες;... Δώκαμε! Δώκαμε! Αθήνα, Καστανιώτης,

ΣΑΚΚΑΤΟΣ Β. Ανδρέας Λασκαράτος και Μικέλης Άβλιχος. Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 119. Δρχ. 3.120. ISBN 960-847271-7. ΣΕΦΦΕΡ Ζ.-Μ. Τι είναι λογοτεχνικό είδος; Μετ. Α.Ν. Ακριτόπουλος. Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 2000. Σελ. 214. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7290-55-0.

Δοκίμια Η Ε λ λά δα που α λ λ ά ξε ι. Α θή να, Το ΒΗΜΑ / Ερμής, 2000. Σ ελ. 154. Δρχ. 2.600. ISBN 960-320-109-Χ. 0 Ελληνισμός στον 21ο αιώνα. Ειο. -εηιμ. Σ. Κωνσταντινίδης - θ. Πελαγίδης. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σ ελ. 457. Δρχ. 6.240. ISBN 960-02-1421-2.

133

ΔΕΡΤΙΛΗΣ Γ.Β. Ευρώπη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 137. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2869-2.

Τροία. Εισ .-σημ. Γ. Λ αγανός. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σ ελ. 4 2 7 + εικ . Δρχ. 6.500. ISBN 960-410-160-9.

ΔΕΡΤΙΛΗΣ Γ.Β. Λερναίον κρότος. Αθήνα, Καστανιώ ιης, 2000. Σ ελ . 123. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2890-0.

SPARKES Β.Α. Ερυθρόν και μέλαν. Μετ. Δ. Τσιαφάκη. Αθήνα, Παπαδήμας, 2000. Σ ελ. 214. Δρχ. 7.800. ISBN 96 0-2 06 470-6.

ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ Φ. Μ νήμη και μνήμη. Δοκίμιο. Αθήνα, Παιάκης, 2000. Σελ. 71. Δρχ. 2.700. ISBN 960-378-507-6. ΤΕΡΖΑΚΗΣ Φ. Τα ονόματα το υ Διονύσου. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 311. Δρχ. 4.500. ISBN 960-8068-40-1. MORIN Ε. Η ανθρώπινη φύση. Μ ετ. Ε. Νάκου. Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2000. Σελ. 282. Δρχ. 4.680. ISBN 960427-061-3. ΝΤΥΜΕΖΙΛ Ζ. Η αρχαϊκή Ρωμαϊκή θρ η σκεία. Δοκίμιο. Μετ. Β. Γαζή. Αθήνα, Χατζη ν ικ ο λ ή , 2 0 00 . Σ ελ . 91 6. Δρχ. 15.000. ISBN 960-264-128-2.

ΪΜ ° ΣΑΙΞΠΗΡ 0. 'Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας. Μετ. Ε. Μηελιές. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σ ελ. 110. Δρχ. 2.60 0. ISBN 9 6 0 -0 4 1739-3.

Μελέτες ΣΙΒΕΤΙΔΟΥ Α. Η θέαση τη ς σιωπής στο θ έ α τρ ο το υ Α νδρέα Στάικου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 161. Δρχ. 4.000. ISBN 960-393-248-5.

UTOPIA Γενικά DALBY Α. Σειρήνεια δείπνα. Απόδ. Ε. Πα τρικίου. Η ράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 6.500. ISBN 960-524-110-2.

Αρχαιολογία Β. Τροία. Μ ετ. I. Λ εμπέσηΜουζακίτη. Αθήνα, Κονιδάρης, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 7.500. ISBN 960-713697-7. brandau

ΣΛΗΜΑΝ Ε. Α ν τα π οκ ρ ίσ εις από τ η ν

134

Μαρτυρίες ΜΑΡΤΗΣ Χ.Σ. Η αλήθεια για τ ο μεγάλο ψέμα. Κατοχή-Δεκεμβριανά-Εμφύλιος. Αθήνα, Εντός, 2000. Σ ελ. 520. Δρχ. 6.240. ISBN 960-8472-77-6. ALIA R. Το η μ ερ ολ ό γιο τη ς φ υλακής. Μ ετ.-επιμ. Ν. Ν. Βρισκίδα. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 400. ISBN 960-021414-Χ. ΜΠΑΛΑΚΙΑΝ Π. Το μαύρο σκυλί τη ς μοί ρας. Μετ. I. Καρατζαφέρη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 408. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2742-4.

ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ Α. Ο Ε μφ ύλιο ς Π ό λ εμ ο ς στην Πελοπόννησο. 1946-1949. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ. 622. Δρχ. 9.560. ISBN 960-224-872-6. ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ Δ.θ. Πραγματεία περί το υ στρατού τη ς αρχαίας Σπάρτης. Αθήνα, Απολλώνειο Φως, 2000. Σελ. 120. Δρχ. 2.600. ΚΑΤΩΠΟΔΗΣ Γ.Σ. Αρχαία Ακαρνανία. Αθή να, Ν εφ έ λ η , 20 00 . Σ ελ . 4 0 1. Δρχ. 6.760. ISBN 960-211-556-4. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ Φ. 0 Ελευθέριος Βενιζ έλ ο ς και η πολιτική κατάστασις τη ς Ελλάδος. Τόμος Α'. Αθήνα, 2000. Σελ. 690. Δρχ. 10.400. ΜΠΡΙΣΙΜΗ-ΜΑΡΑΚΗ Ρ. Έ να ς α ιώ νας Ελλάδα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σ ελ. 238. Δρχ. 4 .16 0. ISBN 9 6 0 -0 3 2804-8.

Βιογραφίες

ΣΚΛΗΡΟΣ Γ. Τα σύγχρονα προβλήματα το υ Ελληνισμού. Β' έκδοση. Κατερίνη, Μάτι, 2000. Σελ. 238. Δρχ. 2.900. ISBN 960-8042-16-Χ.

ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ Ρ. Ανδρέας Παπανδρέου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 377. Δρχ. 5.000. ISBN 960-378-504-0.

ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ.Γ. Ιστορία Τρικάλων Κορινθίας. Πάτρα, 2000. Σ ελ. 1.014. Δρχ. 10.400. ISBN 960-90440-1-8.

Ε.Ο.Ν. Η φασιστική νεο λα ία Μ ετα ξά. Εισ.-επιμ. Π. Π ετρίδης. Θεσσαλονίκη, University Stydio Press, 2000. Σ ελ. 399. Δρχ. 5.000. ISBN 960-12-0881-Χ. Η Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Π όλεμο 1940-1944. Ν το κουμ έντα και μ α ρ τυ ρίες. Αθήνα, ΕΡΤ, 2000. Σελ. 112+2CD. Δρχ. 5.000. 0 έξω-ελληνισμός. Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη 1800-1922. Επιστημονικό Συμπόσιο. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 2000. Σελ. 343. Δρχ. 6.240. ISBN 960-259-102-1. ΒΛΑΜΗ Δ. Το φιορίνι, το σιτάρι και η ο δός το υ Κήπου. Έ λληνες έμποροι στο Λιβόρνο. 1750-1868. Αθήνα, θεμέλιο, 2000. Σελ. 528. Δρχ. 9.360. ISBN 960310-262-8. ΓΙΑΝΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Γ.Κ. Συνοπτική ιστορία τη ς Δ ημητσάνας. Αθήναι, 1999. Σελ. 192. Δρχ. 3.800.

ΦΡΑΓΚΕΛΛΗΣ Π.Λ. Λήμνος η φ ιλ τά τη . Τόμος Γ'. Α θήνα, Ε λεύ θερ η Σκέψις, 2000. Σελ. 300. Δρχ. 5.000. ISBN τ. Α' 960-7931-42-4. ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Γ.Δ. Επαρχία Βιάννου. 19401945. Ηράκλειο, Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας», Σ ελ. 508. Δρχ. 16.200. ISBN 960-86018-1-9.

Παγκόσμι α, Ι σ τ ορ ί α VILAN0VA Μ. Οι αόρατες πλειοψηφίες. Μετ. X. Ροβίθη. Αθήνα, Κατάρτι, 2000. Σελ. 592. Δρχ. 8.000. ISBN 960-864277-9. COE M.D. Οι Μάγια. Μ ετ. Ε. Αστεριού. Α θήνα, Στάχυ, 2000. Σ ελ. 286. Δρχ. 5.000. ISBN 960-8032-10-5. LEWIS Β. Οι Ασσασίνοι. Μετ. Γ. Γούτας. Αθήνα, Τροχαλία, 2000. Σελ. 245. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7809-67-Χ. LUKACS J. Π έντε ημ έρ ες στο Λονδίνο. Μετ. Γ. κουσουνέλος. Αθήνα, Ενάλιος, 2000. Σελ. 286. Δρχ. 4.800. ISBN 960536-072-1.

ΜΗΚΕΡ Μ.Ε. Οι Τούρκοι χης Μαύρης θά λασσας. Μεχ. Γ. Ανδρεάδης. Θεσσαλο νίκη, Ερω διός, 2 0 00 . Σ ελ . 93. Δρχ. 2.080.

ΜΠΛΟΥΜ Μ. 'Οταν οι γονείς πηγαίνουν σ χολείο. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2000. Σ ελ. 32. Δρχ. 3.000. ISBN 1-9 03 07 829-6.

ΝΤΟΚΙΝΣ Ρ.Μ. Οι κρυπτοχριστιανοίτης Τουρκίας. Μεχ. Γ. Α νδρεάδης. Θεσσα λονίκη, Ερωδιός, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 2.080.

ΡΟΥΓΙΕ Φ. Χορταστικές ιστορίες. Μετ. Μ. Α γ γελ ίδο υ. Αθήνα, Ψ υχογιός, 2000. Σ ελ. 134. Δρχ. 4.000. ISBN 96 0-2 74 489-8.

DRIAULT Ε. Το Ανατολικό Ζήτημα. Μ έ ρος Β'. Μετ. Α. Σταματιάδη. Αθήνα, Κά τοπτρο, 2000. Σ ελ. 442. Δρχ. 7.280. ISBN 960-7778-34-0. ΤΟΖΕΡ Χ.Φ. Σ ο υ μ ελ ό και Τραπ εζούς. Μετ. Γ. Ανδρεάδης. Θεσσαλονίκη, Ερω διός, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 2.080.

χώρες

ΑΕΡΟΠΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 34. Δρχ. 1.200.

ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Τριμη νιαίο περιοδικό. Τεύχος 56. Δρχ. 1.000.

ΣΦΥΡΟΕΡΑ Σ.Ν. Α γιοι Τόποι. Α θήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 270. Δρχ. 9.900. ISBN 960-393-102-0.

ΑΠΟΛΛΩΝΕΙΟ ΦΩΣ. Τ ε ύ χ ο ς 28 . Δρχ.

ΝΕΡΒΑΛ Ζ. ΝΤΕ. Ταξίδι ο τη ν Ανατολή. Εισ.-μετ. Π. Περάκη. Αθήνα, Στοχαστής, 2000. Σελ. 352. Δρχ. 4.470. ISBN 960303-077-5.

2.000.

Πιριηγήοεκ BEAUNIER Α. Το χαμόγελο τη ς Αθηνάς. Μετ. Χ.Γ. Δημακοπούλου. Αθήνα, Δήμος Αθηναίων, 2000. Σελ. 199. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7401-21-2.

1.000. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΤΕΧΝΕΣ. Τεύχος 76. Δρχ. ΓΙΑΤΙ. Τεύχος 305. Δρχ. 700. ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ χος 59. Δρχ. 750. ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μ ηνιαία έκδ οσ η. Τεύχος 133. ΔΙΩΝΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 15. Δρχ. 800. ΔΥΤΙΚΕΣ ΙΝΔΙΕΣ. Τεύχη 1,2. Δρχ. 1.200.

Xaprcc

ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Τ εύ χο ς 16. Δρχ. ΛΟΥΠΗΣΔ. 0 ΠιρίΡεις (1545-1553) χαρ 2.500. το γρ α φ εί το Αιγαίο. Αθήνα, Τροχαλία, ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ. Τεύχος 117-118, 1999. Σελ. 499. Δρχ. 8.320. ISBN 9602000. Δρχ. 2.500. 7809-81-5. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ. Τεύχος 3.

Γνώοε ι c ΨΑΡΑΚΗΣ Τ. θέλεις να σου χαρίσω το Α; Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 110. Δρχ. 2.300. ISBN 960-210-385-Χ.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Μ. Το π ο νεμ ένο αηδόνι. Α θή να, Σίγμα, 20 00 . Σ ελ . 64. Δρχ. 3.900. ISBN 960-429-069-8.

ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ. Τριμηνιαία έκδοσ η. Τεύχος 19. Δρχ. 1. ΙΘΩΜΗ. Τεύχος 43-44. ΙΧΝΕΥΤΗΣ. Χειμώνας 2000. Δρχ. 10.400. ΚΟΡΗ ΟΦΘΑΛΜΟΥ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ. 900. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φ ύλλο 70. Δρχ. 200.

ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ. Τριμηνιαία επιθε ώρηση. Τεύχος 4. Δρχ. 1.000.

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Μηνια ία επ ιθ εώ ρ ησ η. Τεύχος 373. Δρχ. 500.

Άλλει

ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 73. Δρχ. 2.000.

ΜΟΝΟΚΕΡΩΣ. Τεύχος 8. Δρχ. 1.500. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 1728. Δρχ. 2.000. ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 31. Δρχ.

2.000. ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Τεύχος 95. Δρχ. 1.500. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία εφημερίδα. Τεύχος 91. Δρχ. 600. ΝΕΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Τεύχος 32. Δρχ. 2.000. ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ 2000-2001. Ετήσια έκδοση. Δρχ. 3.000. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 41. Δρχ. 1.800. ΠΑΝΑΙίΥΠΤΙΑ. Τεύχος 96. Δρχ. 1. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Τεύχος 65. Δωρεάν. ΠΑΡΟΥΣΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 13. Δρχ. 1.200 ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ. Τεύχος 3. Δρχ. 1.500. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 135. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ. Τ εύχο ς 11. Δρχ.

1.000. ΠΤΗΣΗ 9.58. Τεύχος 2.

ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνικά θέμα τα. Τεύχος 51. Δρχ. 1.200.

ΡΕΥΜΑΤΑ. Τεύχος 6. Δρχ. 1.200.

ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τεύχος 51. Δρχ. 1.800.

ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ. Τό μο ς Δ ', 19992000. Δρχ. 6.760.

ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Τεύχος 75. Δρχ. 2. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ. Τόμος Κ', τεύχος 6-7. ΕΥΘΥΝΗ. Π ερ ιο δ ικό ε λ ε υ θ ε ρ ία ς και γλώσσας. Τεύχος 347. Δρχ. 900. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 59.

ΣΗΜΑΤΑ ΚΑΠΝΟΥ. Τεύχη 3,4. Δρχ. 500. 0 ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχος 124. Δρχ. 1.000. ΧΟΡΟΣ. Τρίμηνη έκδ οσ η. Τ εύχο ς 39. Δρχ. 1.300. HELIOS. Τεύχος 3.

135

Αρ. 414 επιμέλεια:

1 Νοεμβρίου 200030 Νοεμβρίου 2000

L [την Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκάόοεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Η Α ΙΑ Σ

]

Μπονγκαρτζόνι 0.: Γεύματα συγγραφέ ων (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία,

10/11/2000)

"V": The Mafia Manager (Β. Κ. Καλαμα ράς, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 /2 0 0 0 )

2000)

Μορέν Ε.: Η ανθρώπινη φύση-Το χαμέ νο π α ρά δ ειγ μ α (Γ. Π α π α σ ω τηρ ίο υ, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 / 2000) Μπούμπερ Μ.: Μονοπάτια στην Ουτο πία (Σ. Ροζάνης, Ε λευθερ οτυπ ία, 17 / 11/ 2000) Χ άιντεγκερ Μ.: Τι είναι η μεταφυσική; (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 1 0 /1 1 /

Τουντζάι Φ., Καρατζάς Λ.(επιμ,): Τουρκ οελλη νικό Λ εξικό (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000)

Χούοερλ Έ.: Η φιλοσοφία ως αυστηρή επισ τήμη (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 1 8 /1 1 /

]

Κ αιροφ ύ λλα ς Γ. Κ., Φ ιλιππότης Σ. Γ.: Αθηναϊκό Ημερολόγιο 2001 (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000) Φιλιππότης Σ.: Ημερολόγιο το υ Αρχιπε λάγους 2001 (Ν. Ντόκας, Ε λευθεροτυ πία, 1 7 /1 1 /2 0 0 0 )

ίΦ ίΛ Ο ΙΟ Φ ΙΑ ~

Ανδριόπουλος Δ.: Ιστορία τη ς νεο ελ λ η νικής αισθητικής (Ν. Σ. Μελισσίδης, Κα θημερινή, 2 1 /1 1 / 2000) Α ρισ το τέλου ς: Αθηναίω ν Πολιτεία (I. Κοτούλας, διαβάζω, 412) Επίκουρος: Κείμενα-πηγές τη ς επικού ρειας φιλοσοφίας και τέχνης το υ ζην θεματική ταξινόμηση (Ν, Ντόκας, Ελευ θεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000) Πεντζοπούλου-Β αλαλά X.: Π ροβολές σ τον Α ρ ισ το τέλ η (Β. Κ. Κ αλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 3 / 1 1 / 2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 1 7 /1 1 /2 0 0 0 )

Κόλινς Τζ.: Heidegger and th e Nazis (Π. Τ ζαμαλίκος, Ε λευ θ ερ ο τυ π ία , 3 / 1 1 /

Εκδόσ εις Μ έλισσα: Λ εξικό Ε λλή νω ν Καλλιτεχνών (Α. Ελληνούδη, Ριζοσπά στης, 2 / 1 1 / 2000)

ΐΗ Μ ΐΡ Ο Λ Ο Γ ΙΑ

136

Μ Α Γ Κ A IΝ Η Σ

2000)

m um .

Α ρχιεπ ισ κόπ ου Α θη ν ώ ν και Π όσης Ε λ λά δο ς Χ ρ ισ τό δο υλ ου : Η Ευρώπη τω ν π νευματικώ ν αξιώ ν και ο ρ ό λ ο ς τω ν Ελλήνων Ορθοδόξων και τη ς Παι δεία ς (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύθ ερ ος Τύ πος, 1 2 /1 1 /2 0 0 0 ) Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού: Περί Προσευχής (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύ θερος Τύπος, 1 2 /1 1 / 2000) Κυρτάτας Δ.: Ιερείς και προφήτες-η πα ραγωγή και η διαχείριση το υ δόγματος στον πρώιμο χριστιανισμό (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Πρωτοπρεσβ. Βασίλειος Βολουδάκης: Νηστειοδρόμιον (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύ θερος Τύπος, 1 2 /1 1 / 2000) Γκουλντ Σ.: Εν αρχή ην ο Λόγος - Για τη συμφιλίω ση θρησκείας και επιστήμης (Ν, Ντόκας, Ε λευθερ οτυπ ία, 1 0 /1 1 / 2000) (Π, Τατσόπουλος, Τα Νέα, 1 8 / 11/ 2000)

Καντ I.: Κριτική το υ καθαρού λόγου (Κ. Νιάρχος, Το Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000)

\m rn m

Καντ I.: Κριτική τη ς κριτικής ικανότητας (Β. Κ, Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 2 4 / 11/ 2000)

Μινουσίν Σ.: Οικογένειες και οικογενεια κή θεραπεία (Β. Πομίνι, Το Βήμα, 2 6 / 11/ 2000)

—

"~ ~ Ί

Ιεροδιακόνου X. L : Ψυχιατρικές γνώσεις για εφαρμογή από κάθε γιατρό (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 / 2000)

IΨ

ΪΧ Α Ν Α Λ ΪΙΗ

Β άμ β αλη ς Γ.: Ξ ανα δια β άζο ντα ς τ ο ν Φρόιντ (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυ πία 2 4 /1 1 / 2000)

Εκδόσεις Τυπωθήτω: Η εικόνα το υ «άλλ ου»/γείτονα στα σχολικά βιβλία τω ν βαλκανικών χω ρώ ν (Π. Ξ ω χέλλης, Το β ήμα 5 /1 1 /2 0 0 0 ) Μαντζιβής Κ.: Αιμομειξία. Η φρίκη στην οικογένεια (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόρα ση, 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Πλάμερ Κ.: Τεκμήρια ζωής (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 412)

IflM /H K I 1/ΙΙΠϋΜΐΓ~~\ Μ ακρυδημήτρης Α „ Μιχαλόπουλος Ν. (επιμ.): Εκθέσεις εμπειρογνωμόνων για τη δημόσια διοίκηση (Σ. Ντάλης, Οικο νομικός Ταχυδρόμος, 4 / 1 1 / 2000) Παπαδημητρίου Ζ.: 0 ευρω παϊκός ρα τσισμός (Κ. Γρίβας, Ελευθεροτυπία, 10/

11/2000)

Τ σ α ρ δα νίδη ς X., Κ α ρ α φ ω τά κη ς Ε.: Greece and the South (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 9 /1 1 /2 0 0 0 ) θάροου Λ.: Η πυραμίδα το υ φ όβου (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000) (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 1 9 /1 1 /

2000)

Κ ό ο υ τς Ν τ.: M odels o f C a pita lism : G rowth and Stagnation in th e Modern Era (Κ. Λάβδας, To Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000)

I f y ffn Εκδόσεις Τυπωθήτω: Διαβάζοντας λ ο γοτεχνία στο σ χολείο (Μ. Ντεκάστρο, 70 Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000)

—

Κοστολάνι A.: Η ψυχολογία του Χρηματι στηρίου (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 5 / 1 1 /

2000)

Μπαδογιαννάκις Γ.: Χρόνος. Οδοιπορικό χωρίς τέ λ ο ς (Κυρ. Ντελόηουλος, Καθη μερινή, 28 /1 1 /2 0 0 0 )

Νορθ Ντ.: Δομή και μετα βολές στην οι κονομική ιστορία (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 1 8 /1 1 / 2000)

Ξαγοράρης Π.: Μ ετασχηματισμοί, δ ο μές και μεσ ότη τες στην τέχνη (Γ. Τζιρτζιλάκης, Τα Νέα, 4 / 1 1 / 2000)

lo . f.

Ζακάρ Α.: Παγίδες και απειλές τη ς επι στήμης - Τα ερωτήματα ενός γενετιστή (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυπ ία, 3 /

' '

·. · ~ Ί

ΦισκΤ.: TV-Η ανατομία το υ τηλεοπτικού λόγου (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 2 4 /

11/2000)

Iί θ Ν υ Γ Ρ Α Φ Ι Α _________ | Γκέφ ου-Μ α διανού Δ.: Πολιτισ μός και Εθνογραφία. Από το ν εθνογραφικό ρ ε αλισ μ ό σ τη ν πολιτισ μική κριτική (Ρ. Κ α υ τα ν τζ ό γ λ ο υ , Το Βήμα, 1 9 / 1 1 /

2000)

I Λ Α Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ

11/2000)

Τζάγκερ Έ.: The Book o f th e Heart (K. Γιαννούτσου, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 /

Γιοχάλας Τ.: Ά ν δρ ο ς - Α ρ β α νίτες και Αρβανίτικα (Α. Ε λλη νού δη , Ριζοσπά στης, 1 6 /1 1 / 2000)

Ά ρεντ X.: Περί βίας (Φ. Δ. Δρακονταειδής, διαβάζω, 412)

(Π. Ζ ω ιό π ο υ λο ς , Το Βήμα, 2 6 / 1 1 /

2000)

IffJfUffl

Στεφανάκης Γ.: Λίθινη εποχή (Π. Καραβασίλης, Ριζοσπάστης, 2 3 /1 1 / 2000) Χατζή Γ.: Φλάνδρα - Φλαμανδοί ζωγρά φοι (θ. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θεσσα λονίκης, 2 6 /1 1 / 2000)

Irm m

Αρνό-Λανσελό: Γενική και λελογισμένη γ ρ α μ μ α τικ ή τ ο υ Π ο ρ -Ρ ο υ α γ ιά λ (Γ. Μ π λά να ς, Ε λ ε υ θ ερ ο τυ π ία , 1 7 / 1 1 /

Ζήβας Δ.: Προβιομηχανικές αγροτικές ε γκαταστάσεις στη Ζάκυνθο (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000)

Αγαλοπούλου Π., Ψηλός Γ,: Νεο-εισερχό μ εν ο ι σ την αγορά εργασ ία ς (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 9 /1 1 / 2000)

Σεργή Γ.: Ν εοελληνικά λαϊκά (Ν. Ν τό κας, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 /2 0 0 0 )

Πίνκερ Σ.: Το γλωσσικό ένσ τικτο (Χρ. Τσανάκας, Focus, Νοέμβριος 2000)

IΛΙγρΟ/ΙΟ/ Ι Α __________ I

—

Β ατέν Κ.: Διόνυσος και Α ριάδνη (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 4 / 1 1 / 2000)

Ιπποκράτους ιατρικά θέματα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 2 4 /1 1 / 2000)

loiyo/iofM

Φώτιος: Βιβλιοθήκη - Όσα τη ς ιστορίας (Ν. Ν τό κας, Ε λε υ θ ερ ο τυ π ία , 3 / 1 1 /

Λουλούδης Λ., Γεωργιάδου Β„ Σταυρακάκης Γ.: Φ ύση, Κοινω νία, Επιστήμη σ την εποχή τω ν «Τρελών Α γελάδων»

Έ ρασ μος: Δ ιά λο γ ος π ερί τη ς ο ρ θ ή ς προφοράς του λατινικού και του ε λ λ η

ΙΟ ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ

Λύτρας Π. (επιμ.): Παγκοσμιοποίηση: Όραμα, χίμαιρα, κατάρα ή εφιάλτης; (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 9 /1 1 / 2000) Μαλινδρέτου Β„ Μ αλινδρέτος Π.: Χρη μα τισ τήρ ιο (Σ. Σιδέρη, Αξία, 2 5 / 1 1 /

2000)

Μήλιος Γ.: Ο ελληνικός κοινωνικός σχη ματισμός: Από το ν επ εκτα τισ μό στην καπιταλιστική ανάπτυξη (Β. Κ. Καλαμα ράς, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000)

2000)

137

νικού λόγου (Σ. Πριόβολου, Τα Ν έ α ,18/ 11/ 2000)

Λάνταβος Κ.: Η τρυ φ ερ ό τητα το υ φ ό βου (Ε. Χωρεάνθη, Καθημερινή, 2 1 /1 1 /

Κένεντι Τζ.: Ιστορία τη ς κλασικής ρητο ρικής (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 2 4 / 11/ 2000)

Λουκάκης Μ.: Παλάμη ωχρού μελισσοκόμου (Α. Καμβύση, Εξουσία, 1 3 /1 1 /

Ο υόλς Π.: Η Ρωμαϊκή μυθιστορία (Μ. θ εο δ ο σ ο π ο ύ λ ο υ , Το Βήμα, 2 6 / 1 1 / 2000) (Δ. Σ ταμ έλος, Ε λευθεροτυπ ία, 2 4 /1 1/2 00 0)

2000)

Μέσκος Μ.: Ψιλόβροχο (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Νταβέας Δ.: Τέσσερις ποιήσεις (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 2 3 /

11/2000)

Νιάρχος θ. (επιμ.): Ένας αιώ νας Νόμπελ (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 26 / 11 / 2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 1 8 /1 1 /

2000)

Παπαγεωργίου Κ. Γ.: Κ λεμμένη ιστορία (Μ. κ ορ νή λιος, Ρ ιζοσπάστης, 9 / 1 1 / 2000) (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 5 / 1 1 / 2000) ΓΑ. Σουλογιάννη, διαβάζω, 412)

Ψαράκης I : Ανθολόγιο (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 412)

Ρίζος Α.: Οδοιπόρου φ ιλοξενία και ξ ε προβόδισμα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1 2 /

Βάινερ Τζ. (επιμ.): Προβλέψεις - 30 μ ε γάλοι στοχαστές μιλούν για το μέλλον (Ν. Ντόκας, Ε λευθερ οτυπ ία, 1 0 /1 1 /

2000)

11/2000)

Μπλέικ 0.: Ποιήματα (Ε. Χωρεάνθη, Κα θημερινή, 2 1 /1 1 /2 0 0 0 ) Στίβενς 0.: Εκλογή από τα Απαντα (Δ. Σ τ α μ έλ ο ς , Ε λ ε υ θ ερ ο τυ π ία , 3 / 1 1 /

2000)

Αρχιμ. Ευσέβιος Δ. Κόκκορης: Σταγόνες ύδατος (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύθερος Τύ πος, 1 2 /1 1 /2 0 0 0 ) Βάρος Δ.: Φρύνη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5 / 1 1 / 2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 11 /

11/2000)

Βέμη Μπ.: Φυτά το υ ύπνου (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 2 6 / 1 1 /2 0 0 0 ) (Α. Καμβύση, Εξουσία, 1 3 /

11/2000)

θεοδ ω ρ ά κ ης Μ.: Να μα γ ευ τώ και να μεθύσω (Α. Παναγιώτου, διαβάζω, 412) Ίσαρης Αλ.: θα επ ιστρέφω φ ω τεινό ς (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 5 /

11/2000)

Κανδύλας θ.: Έσωθεν ο ουρανός (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 2 3 /1 1 / 2000) (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύθε ρ ος Τύπος, 1 2 /1 1 / 2000) Κισκήρα-Καζαντζή Φ.: θεία Κωμωδία Δώδεκα αθησαύριστες μεταφράσεις (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 5 /1 1 /2 0 0 0 ) Κοντός Γ.: Περιμετρική (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 2 5 /1 1 /2 0 0 0 )

138

Α β έρ ω φ Τ.: Το ξ έ φ ω τ ο (Ν. Ν τόκας, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000) Αθανασιάδης Κ.: Το σάβανο τη ς Χιονά τη ς (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσα λονίκης, 2 6 /1 1 / 2000) Αποστολίδης Α.: Εγκλήματα στην Πανσιόν «Απόλλων» (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Νοέμβριος 2000) Ασημακόπουλος Κ.: Στο ρέμα τω ν κο ρυδαλλών (Ε. Ν. Μόσχος, Καθημερινή, 1 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Βαμβουνόκη Μ.: Το τρα γούδι τη ς μά σκας (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 9 /

11/2000)

Βιτάλη Λ.: Το παραμύθι το υ μεγάλο υ Φόβου (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 412) Γιατρός Κ.: Τιμισοάρα, Παρίσι, Νέα Υόρκη (Α. Κυριαζάνος, Madame Figaro, Νο έμβριος 2000) Γιώτης Ντ.: e-mail (Λ. Πανταλέων, δια βάζω, 412) Δ αγδελένης Σ.: Μικρή μυθολογία (Χρ.

Παπαγεωργίου, Αυγή, 1 2 /1 1 / 2000) Δασκαλάκη Κ.: 0 ά λλ ο ς πλους (θ. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θεσσαλονίκης, 5 / 1 1 / 2000) (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9 / 1 1 / 2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 4 / 1 1 /2 0 0 0 ) (Ν. Μ πα κουνά κης, M arie Claire, Ν οέμ β ριο ς 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 3 / 1 1 / 2000) (Κ. Γ. Πα παγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 /

2000)

Δημητριάδης Δ.: Λήθη και άλλοι τέσσε ρις μ ο ν ό λ ο γ ο ι (Γ. Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 2 6 /1 1 / 2000) (Σ. Σιδέρη, Αξία, 11/ 11/ 2000) Ευθυμιάδη Ν.: Οι τυ χοδ ιώ κτες (θ. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θεσσαλονίκης, 26 /1 1 /2 0 0 0 ) Ζαρόκωστα Κ.: Ένα κομμάτι ουρανός (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 17 / 11/ 2000) Καρυπίδης Γ.: Η διά λ εκτο ς το υ σκορπιού (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 3 0 /

11/2000)

Καρυστιάνη I.: Κουστούμι στο χώμα (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 1 2 /1 1 / 2000) (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1 2 /1 1 / 2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 2 5 /1 1 / 2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ πία, 1 2 /1 1 / 2000) Κεσμέτη Ν.: Μαγεμένο χώμα (Α. Ζήρας, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000) Κιουρτσάκης Γ.: Εμείς οι άλλοι (Ν. Ντό κας, Ε λευθεροτυπία, 3 / 1 1 / 2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 1 8 /1 1 / 2000) Κολύμβα Κ.: Η Πάνω Μεριά το υ Κόσμου (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 412) Κοσμάς Ν.: Αιώνιοι νεολαίοι (Σ. Εργολά βος, Ριζοσπάστης, 1 6 /1 1 / 2000) Κώτσιας Τ.: Βροχή στο μνήμα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5 /1 1 /2 0 0 0 ) Λαδιά Ε.: Η Χάρις (X. Σπυροπούλου, Κα θημερινή, 2 8 /1 1 / 2000) Μανιώτης Γ.: Τα Σαντέ τη ς Σαπφώς (Αλ. Δ ή μ ου , Ρ α δ ιο τη λ εό ρ α σ η , 2 5 / 1 1 / 2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 9 /

11/2000)

Μ αράτος Τ.: Ο λαθρεπιβάτης Ιωάννης Μ ετα ξάς και ά λ λ ε ς ναυτικές ισ τορίες (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 1 1 /1 1 / 2000)

Μ ηλιώ ρη Π.: Οι α ντρ ο ύ λ ες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 26/ 11/ 2000) Νικολαΐδου L : 0 φ όβος θα σε βρει και θα Όαι μόνος (Α. Βασιλάκου, Μετρά, Νοέμβριος 2000) ΝόλλαςΔ.: Φωτεινή μαγική (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 412) Σαμπανίδου X.: Το φ ιλί ήταν το υ α νέ μου (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπ ία, 2 4 / 11/ 2000) Σκούρτης Π: Ασκήσεις έρωτα (Γ. Σταματό π ο υ λ ο ς , Ε λ ε υ θ ερ ο τυ π ία , 3 / 1 1 / 2000) Σ τα μ ά τη ς Α λ .: Μπαρ Φ λ ω μ π έρ (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 2 5 /1 1 / 2000) (Α. Σταμάτης, Α δέσ μ ευτος Τύπος, 3 / 1 1 / 2000) (Π. Τατσόπουλος, Vogue, Νοέμ βριος 2000) Στεργιόπ ουλο ς Κ.: 0 μα έσ τρ ος ήταν Φάλτσος (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 10/ 11/ 2000) Στεφ ανόπ ου λος θ.: Α τομα 3 (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 1 2 /1 1 / 2000) Στεφανοπούλου Μ.: Το ταξίδι τω ν ψυ χών (Σ. I. Καργάκος, Ε λεύθερος Τύπος, 12/ 11/ 2000) Συνοδινός Μ.: Η περιττή το υ θεού (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 4 / 1 1 / 2000) Τσαλίκογλου Φ.: Εγώ, η Μάρθα Φρόιντ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 /1 1 / 2000) (Μ. Καραπάνου, Το Βήμα, 1 9 /1 1 / 2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 4 / 1 1 / 2000) Χατζής Δ.: θητεία (Ν. Ντόκας, Ε λευθε ροτυπία, 2 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Χωμενίδης X.: Η δεύτερη ζωή (Φ. Καραμήτσ ος, Η π ειρω τικός Αγών, 1 6 /1 1 /

2000) Ψαθάς Δ.: Στου κουφού τη ν πόρτα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Αρπμάν Ζ.: Ο ρλάντα (Α. Μ αντόγλου, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000) Βαντεργέγκε Γ.; Το αγόρι το υ Εγγλέζου (Γ. Ν. Μ π α οκόζο ς, Ε ξπ ρές, 2 6 / 1 1 / 2000)

Μ π ο υκάλα ς, Κ αθημ ερ ινή, 2 8 / 1 1 /

2000) Γ κ ρ έ ις Τ ζ .: Ε ξαγνισ μό ς (Ν. Ν τό κας, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 / 2000) Δε Πράδα X.: Η θύ ελλα (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000) Ίν τρ ις Γ.: Η πόλη το υ έρ ω τα και τη ς φωτιάς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5 /1 1 / 2000) Καρδόσο Πίρες Ζ.: De Profundis, αργό βαλς (Γ. Ξενάριος, Ελευθεροτυπία, 3 / 11/ 2000) Κινγκ Σ.: Οργή (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3 /1 1 /2 0 0 0 ) Κ όνελι Μ.: Ξανθιά σ το τσ ιμ έν το (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 1 7 /1 1 / 2000) Κοτρονέο Ρ.: Η ιδανική ηλικία (Α. Κυριαζά ν ο ς, M adam e F igaro, Ν ο έμ β ρ ιο ς

2000) Κουντρέτ: Η ιστορία τη ς Μελουζίνας (Κ. Π απαγιώργης, Α θηνόραμ α, 2 4 / 1 1 /

2000)

(θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονί κης, 2 6 /1 1 / 2000) Μπαλζάκ 0. ντε: 0 Οίκος Νυσενζέν (Γ.-Ί. Μ παμηασάκης, Καθημερινή, 1 9 /1 1 /

2000)

Μ παλζάκ 0. ν τε: Χαμένα όνειρα (Αλ. Δ ήμ ου , Ρ α δ ιο τη λ εό ρ α σ η , 1 1 / 1 1 / 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, V ! 1 1 / 2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόρα μα, 3 / 1 1 / 2000) (Σ. Σιδέρη, Αξία, 11 / 11/ 2000) Μπαρθ Τζ.: Η πλωτή όπερα (Μ. Φόρος, διαβάζω, 412) Μπόρκερ Κ.: Καμπάλ. Η γενιά τη ς ν ύ χτας (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Μ ηέρτολα Σ.: Το θέμα είναι οι ά ντρ ες (Σ. Σιδέρη, Αξία, 1 1 /1 1 / 2000) Μπίργκερ Γκ.: Οι περιπέτειες το υ βαρό νου Μ υνχάουζεν (Γ. Ξενάριος, Ε λευθε ροτυπία, 1 7 /1 1/2 00 0)

Λεβί Μ.: Κι αν ήταν αλήθεια... (Έ. Φαλί δα, Τα Νέα, 1 1 /1 1/2 00 0)

Μπομπέν Κ.: Η Κίσσα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 /1 1 / 2000) (Α. Καμβύση, Εξουσία, 13 /1 1 /2 0 0 0 )

Λε Γκεν 0.: Το αριστερό χέρι του σκοτα διού (Μ. Πανώριος, Ε λευθερ οτυπ ία, 2 4 /1 1 /2 0 0 0 )

Μπόρχες X. Λ.: The c ra ft o f verse (Η. Μπογδάνος, Το Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000)

Λήροι Μ.: Πίστεψέ μ ε (Α. Κυριαζάνος, Madame Figaro, Νοέμβριος 2000)

Μπουαγιέ Φ.: Απαγορευμένα παιχνίδια (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονί κης, 1 9 /1 1 / 2000)

ΜακΚάρθι Κ.: Όλα τα όμορφα άλογα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 /1 1 /2 0 0 0 ) Μ άντελ χ.: 0 γίγαντας 0 ' Μηράιεν (Κ. Παπαγιώ ργης, Α θηνόραμ α, 1 7 /1 1 / 2000)

Μπράντμπερι Μ.: Δόκτωρ Κριμινάλε (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλονίκης, 1 2 /1 1 / 2000) (Α. Κυριαζάνος, Madame Figaro, Νοέμβριος 2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2 6 /1 1 / 2000)

Μασέ-Σκαρόν Ζ.: 0 καβαλάρης το υ μ ε σονυχτιού (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυ πία, 3 /1 1 /2 0 0 0 )

Μπρίστοου Γ.: Μόνη! Και λοιπόν; (Ε. Γκί κα, Έθνος, 5 /1 1 /2 0 0 0 )

Μ άστερτον Γκ.: Έκσταση θανάτου (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοοαλονίκης, 19 /1 1 /2 0 0 0 )

Ντε Βίντερ Λ.: Ψυχή σαν κροκοδείλου (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυπία, 3 / 1 1 /2 0 0 0 ) (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 19 /1 1 /2 0 0 0 )

Μ αχφούζ Ν.: Α δίσ ταχτος έρ ω τα ς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9 /1 1 / 2000)

Ν τελέλις Φ.: Το μυστικό το υ Μπαχ (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 412)

Μοραβία Α.: 0 κομφορμιστής (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 /1 1 / 2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 5 /1 1 /2 0 0 0 )

Γκόρντιμερ Ν.: Το όπλο το υ σπιτιού (Α. Μ αντό γλο υ, Ε λευθ ερ οτυπ ία, 3 / 1 1 / 2000)

Μούλις X.: Η διαδικασία (Γ. Βέης, Ελευ θεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000)

Γκράτσι Β.: Τρελοί στον Παράδεισο (Π.

Μ ούτου Σ.: 0 Κέρεος ανθίζει τη νύχτα

Ν τε Λ ίλ ο Ν τ.: Υ π ό γειο ς κόσ μο ς (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Νοέμβριος

2000) Ντε Μάρκι Τ.: Και η ζωή θέλει τα λέντο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1 6 /1 1 / 2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3 /1 1 / 2000)

139

Ντι Λαμηεντούζα Τ.: 0 Γαχόπαρδος (Γ. Κορδομενίδης, Α γγελιοφ όρος τη ς Κυ ριακής, 2 6 /1 1 /2 0 0 0 )

2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 9 / 11 /2 00 0) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 17 /1 1 /2 0 0 0 )

Άνταλ Φ.: Μ ελέτες ιστορίας τη ς τέχνης (Β. Π ασχάλης, Κ αθημερινή, 2 6 /1 1 / 2000)

2000)

Ν τυτέτρ Μ.: Σχετικά με χις αγελάδες (Λ. Προγκίδης, Ε λευθ ερ οτυπ ία, 1 7 /1 1 /

Τζιν X.: Περιμένοντας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5 /1 1 / 2 0 0 0 ,1 6 /1 1 / 2000) (Β. Κ. Καλα μαράς, Ελευθεροτυπία, 17 /1 1 /2 0 0 0 )

Λιούις Μη.: Οι Ασσασίνοι (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 1 1 /1 1 / 2000)

Ξινγκγιάν Γ.: Το βουνό χη ς ψ υχής (Β. Τσακίρογλου, Big, Νοέμβριος 2000)

Τάρες Μ.: Μια τόσο κοντινή ζεστασιά (Τ. Γ ο υ δ έ λ η ς , Ε λ ε υ θ ερ ο τυ π ία , 3 / 1 1 /

Πάλιν Μ.: Η πολυθρόνα χου Χέμινγουεϊ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5 /1 1 /2 0 0 0 )

2000)

Μπαχτίν Μ.: Ζητήματα ποιητικής το υ Ντοστογιέφσκι (Φ. Τερζάκης, Ε λευθ ε ροτυπία, 3 /1 1 /2 0 0 0 )

Τουέιν Μ.: Γράμματα απ' τη Γη (Β. Κ. Κα λ α μ α ρ ά ς, Ε λευ θ ερ ο τυ π ία , 2 4 / 1 1 /

2000)

Στάγκμαν Μ.: Το αρχαίο ελληνικό μυστι κό το υ Σαίξπηρ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9 / 1 1 / 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 10/ 11/ 2000)

Πεσόα Φ.: Η ώρα χου διαβόλου (Ε. Γκί κα, Έθνος, 9 / 1 1 / 2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 2 5 /1 1 / 2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 3 / 1 1 / 2000) (Σ. Σιδέρη, Αξία, 1 1 /1 1 / 2000) (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 3 /1 1 / 2000)

Φ ιτζέρα λντ Φ.: 0 υπ έροχος Γκάτσμπι (Έ.Φαλίδα, Τα Νέα, 1 1 /1 1 / 2000)

Τονχόροφ Τ.: 0 εκπατρισμένος (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 1 2 /1 1 / 2000)

Φόρστερ Ε. Μ.: Στην άλλη ζωή (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 1 9 /1 1 / 2000)

|m /m /4

Πίνσον Τ.: Βραδείας καύσεως (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000)

Φρέιν Μ.: Παραφορά (Μ. Τσάτσου, Κα θημερινή, 5 /1 1 / 2000)

Πιρς I.: Τα σταυροδρόμια χης έμπ νευ σης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9 / 1 1 / 2000) (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυπ ία, 2 4 /1 1 /

Φρίτσερ Τζ.: Γεωγραφία γυναικών (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 1 0 /1 1 / 2000)

2000)

Προυστ Μ.: Ζαν Σαντέιγ (Ό. Σελλά, Κα θημερινή, 4 / 1 1 / 2000) Ράιχς Κ.: Ο θ ά ν α το ς χη ς η μ έρ α ς (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 2 /1 1 / 2000) Ρένχμονχ Π.: Το παιχνίδι τω ν κρυφών ευχών (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1 9 /1 1 / 2000) Ροθ Φ.: Παντρεύτηκα έναν κομμουνι στή (Δ. Μάργαρης, Status, Νοέμβριος

2000)

Ρόουλινγκ Τζ.: 0 Χάρι Πότερ και το κύπελο χης φωτιάς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16 / 11/ 2000) Σακί: Η τα κτική το υ αιφνιδιασμού και άλλα διηγήματα (Ν. Ντόκας, Ε λευθερο τυπία, 10 /1 1 /2 0 0 0 ) Σάλεβ Μ.: Οι αγάπες τη ς Ιουδήθ (θ. Γεωργιάδης, Μ ακεδονία Θεοσαλονίκης, 1 9 /1 1 /2 0 0 0 ) Σ άμηα το Ε.: Πριν τ ο τ έ λ ο ς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1 6 /1 1 / 2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 1 9 /1 1/2 00 0) Σινουέ Ζ.: Το αγόρι τη ς Φλάνδρας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθεροτυπ ία, 1 0 /1 1 /

2000)

Σούτζι Ν.: Ο Μπαλζάκ και η Κινέζα τρα γουδίστρια (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 / 1 1 /

140

Χάντγκε Π.: Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια (Κ. Παπαγιώ ργης, Αθηνόραμα, 2 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Χάρις Ρ.: Το μυστικό το υ Α ρχάγγελου (Σ. Σιδέρη, Αξία, 2 5 /1 1 / 2000)

n w m rfi

Αμπατζοπούλου Φ.: Η γραφή και η βάσανος - Ζητήματα λογοτεχνικής αναπα ράστασης (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Γραμμαχικάκης Γ.: Κοσμογραφήματα (Κ. Μηατόπουλος, Τα Νέα, 2 5 /1 1 / 2000) Πολίτη Τζ.: Στα όρια τη ς γραφής (Τ. θ ε οδωρόπουλος, Τα Νέα, 4 /1 1 / 2000) Τσιριμώκου Λ.: Η εσωτερική ταχύτητα (Τ. θ ε ο δ ω ρ όπ ου λο ς, Τα Ν έα, 4 / 1 1 /

ι 2000)

Ασλανίδης Ε. Γ.: Η Γυναίκα τη ς Ζάκυθος και η Ποιητική Διαφωνία (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 / 2000)

Λόρενς Ντ. X.: Πορνογραφία και αισχρό τητα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 10/ 11/ 2000)

Βαοιλακάκος Γ.: 0 Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος στη Μεταπολεμική Πεζογρα φία (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 412)

Μπρούκνερ Α.: Ο ρομαντισμός και οι απ α ρέσ κειές το υ (Σ. Λόγκαν, Κ αθημε ρινή, 1 9 /1 1/2 00 0)

Λεονάρδος Γ.: Η δομή του μυθιστορή μα το ς (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 17 /1 1 /2 0 0 0 )

Σνόου Τ.: Οι δύο κουλτούρες (Κ. Μπατόπουλος, Τα Νέα, 2 5 /1 1 / 2000)

Μ ανιάτης Γ.: Το πρόσωπο και το προ σωπείο (Σ. Σιδέρη, Αξία, 2 5 /1 1 / 2000) Σακκότος Β.: Λασκαράτος Α „ Άβλιχος Μ. (Α. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 2 3 / 11/ 2000) Σκλαβενίχης Δ.: Νάνος Β αλαω ρίτης: Χρονολόγιο, Βιβλιογραφία, Ανθολόγιο (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 3 0 /1 1 /

2000)

ΤριβιζάςΣ.: Ναπολέων Λαπαθιώτης (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 /

2000)

[gf4Tfg

Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου X.: Κανό νες και εξαιρέσεις. Κείμενα για το ν εο ελληνικό θέατρο (I. Βιβιλάκης, Καθημε ρινή, 2 6 /1 1 / 2000) Παπαγεωργίου Γ.: Ο μεγάλος θίασος (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 2 /1 1 / 2000) Λόρκα Φ. Γ.: θ έ α τρ ο και ποίηση (Ειρ. Μ πέλλα, Βραδυνή, 1 1 /1 1 / 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 /2 0 0 0 ) (Β. Χ ατζηβασιλείου, Ε λευθεροτυπ ία, 2 6 /1 1 /2 0 0 0 )

Α ν δ ρ ειω μ έν ο ς Γ..· Οι Επτανήσιοι στα σχολικά αναγνώσματα τη ς τελευτα ία ς εξηκονταετίας (Δ. Κονιδάρης, Το Βήμα, 5 /1 1 /2 0 0 0 ) Αποστολόπ ουλος Δ.: Ανάγλυφα μιας τέχ ν η ς νομικής. Βυζαντινό δίκαιο και μετα βυζαντινή νομοθεσ ία (Γ. Κουμάντος, Καθημερινή, 1 9 /1 1 /2 0 0 0 )

Χριστιανόπουλος Ντ.: Ελληνικές εκδ ό σεις μακεδονικών πόλεω ν πλην Θεσ σ αλονίκης επ ί τουρκοκρ ατίας, 17591913/Τα ελ λ η νικά τυ π ο γρ αφ εία τη ς Θ εσσαλονίκης επ ί το υρκο κρ α τία ς (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφ όρος τη ς Κυ ριακής, 1 9 /1 1 / 2000) Βιγκαρέλο Τζ.: Το καθαρό και το βρώμι κο (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 /2 0 0 0 )

Αθω νίτης Ε. Ν.: Ανδηγαυική Κέρκυρα (Ν. Γ. Μ οσ χονά ς, Το Βήμα, 1 9 / 1 1 /

Ερμάρι Α„ Εσνάρ Α., ΤρεσινίA.: Marseille Grecque - La Cit6 Phoc0enne (P. Μιλλιέξ, Ελευθεροτυπία, 3 /1 1 / 2000)

Β ερέμης θ.: 0 στρατός στην ελληνική πολιτική (0. Χάρντι ΜακΝιλ, Καθημε ρινή, 1 2 /1 1 / 2000)

Κόε Μ.: Οι Μάγια (Κ. Παπαγιώργης, Αθη νόραμα, 2 4 /1 1 / 2000)

2000)

Γούναρης Β.: Στις όχθες του ΥδραγόραΟικογένεια, οικονομία και αστική κοινω νία στο Μοναστήρι (1897-1911) (Έ. Φο λίδα, Τα Νέα, 1 1 /1 1 / 2000) Ε κδόσ εις Δ ια φ ά νεια : Πώς φ τά σ α μ ε στην Ε0ΚΑ (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευ θε ροτυπία, 2 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Εκδόσεις ΕΜΝΕ-Μνήμων: Αναζητήσεις τη ς ν εό τερ ης γερμανόφ ω νης ιστοριο γραφίας (Β. Αγτζίδης, Καθημερινή, 12/ 11/ 2000) Εταιρεία Μ ελέτης Νέου Ελληνισμού: Η Πόλη στους νεότερους χρόνους (Γ. Κο λοβός, Καθημερινή, 2 6 /1 1 / 2000) Καλλέργης Λ.: Σταύρος Καλλέργης. Το Διεθνές Σοσιαλεργατικό Κίνημα από τον 19ο αιώνα και ο «Υπαρκτός Σοσ ιαλι σμός» (Φ. Νικολόηουλος, Το Βήμα, 19/ 11/ 2000) Καρζής θ.: Η ιστορία και ο πολιτισ μός τη ς Κίνας (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 5 / 11/ 2000) Μωρράς Σ.: Αθήνα 1896 (Ν. Αλμπανόπ ο υλ ο ς, Η π ειρ ω τικ ός Αγών, 9 / 1 1 / 2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5 / 11/ 2000) Ξ ενοφ ώ ντο ς Ελληνικά (Ν. Α λμη ανόπ ο υλ ο ς, Η π ειρ ω τικ ός Αγώ ν, 9 / 1 1 / 2000) Χατζηφώτης I. Μ.: Αλεξάνδρεια - Οι δύο αιώνες το υ νεό τερ ο υ ελληνισμού (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 5 /1 1 /2 0 0 0 )

Λούκατς Τζ.: Πέντε ημέρες στο Λονδίνο (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 2 5 /1 1 / 2000) (Β. Κ. Καλαμαράς, Ε λευθ ερ οτυ πία, 1 7 /1 1 /2 0 0 0 ) Μ ηέρκερτ 0.: Αρχαίος ελληνικός πολιτι σμός: η επ ίδραση τ η ς Α ν α το λή ς (Φ. Τ ερζά κης, Ε λε υ θ ερ ο τυ π ία , 2 4 / 1 1 / 2000) Νίκολ Ντ.: Οι τελευταίοι αιώνες το υ Βυ ζαντίου, 1261-1453 (Ν. Λ. Φ ορόπουλος, διαβάζω, 412)

lA u m p /fi

Βασιλικός Β.: Υπάρχω-0 Στέλιος Καζαντζίδης μιλάει στον Βασίλη Βασιλικό (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 2 6 /1 1 / 2000) Μ άρτης X.: Η α λήθεια για το μεγ ά λ ο ψέμα (Αλ. Δ ήμου, Ρ αδ ιο τη λ εό ρ α ο η , 2 5 /1 1 /2 0 0 0 ) Πολυχρονιάδης Σ.: Απομνημονεύματα (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 2 5 /1 1 / 2000) Σαρδελής Κ.: Το Συναξάρι το υ Γένους (Σ. I. Α ρτεμά κη ς, Ναυτεμπορική, 2 5 / 11/ 2000) Σιμός Β.: θυμάμαι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2 3 / 11/ 2000) Συρίγου-Ρήγου Ε. (επιμ.): Συζητώ ντας με τη Λίντα. Μια Αλβανίδα μετανάστρια μ ιλ ά ει για τη ζω ή τ η ς (Α. Καμβύση, Εξουσία, 1 3 /1 1 / 2000) (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 2 8 /1 1 / 2000) Βισκόντι-Πράσκα Σ.: Εγώ εισέβαλα στην

Ελλάδα (Σ. I. Α ρτεμά κης, Ναυτεμ π ο ρική, 4 / 1 1 / 2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιοτη λε ό ρασ η, 2 5 /1 1 / 2000) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000) Κ όνραντΤζ.: Προσωπικό ημ ερ ολό γιο (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 2 5 / 1 1 / 2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπ ία, 1 0 / 11/ 2000) Λ έβι Κ.: 0 Χ ρισ τό ς σ τα μ ά τη σ ε σ το Έμπολι (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 5 / 11/ 2000) Ρόι Α.: Η αξία τη ς ζωής (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 412)

\ m m r n i- im r n m m Ευσέβιος: Life o f Constantine (Ν. Καλό γερός, Το Βήμα, 5 /1 1 / 2000) θ έ μ ε λ η ς Γ.: Π ολύπ τυχο (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 5 / 1 1 / 2000) (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 1 2 /1 1 / 2000) Κοκκινάρης Μ.: Οι Αντρειωμένοι - Κορκόδειλος Κλαδάς (Σ. I. Καργάκος, Ελεύ θερος Τύπος, 1 2 /1 1 / 2000) Μπουζάκης Σ.: Γεώργιος Παπανδρέου 18 88 -19 68 (Γ. Λ εοντσίνης, διαβάζω, 412) Παπανίκος Β.: Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρω τικός Αγών. 2 / 11 / 2000) Σπανδάγος Ε.: Η ζω ή και το έρ γο το υ Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 1 2 /1 1/2 00 0) Σταμέλος Δ.: Νικηταράς. Πρότυπο παλικαριάς και α ρετής (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 5 /1 1 / 2000) Βιντόλ Γκ.: Γουλιανός (Αλ. Δήμου, Ρα διοτηλεόραση, 1 1 /1 1 / 2000) Κέρσο Ί.: Χ ίτλερ - Ύβρις (Αλ. Δ ήμου, Ρ αδιοτηλεόραση, 4 / 1 1 / 2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 2 /1 1 / 2000) Μίλοζ Τσ.: 0 πατέρας το υ Τζόζεφ Κόνραντ (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ πία, 1 0 /1 1 / 2000) Μ πάλντοκ Ρ.: Π ά μηλο Καζάλς (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2 6 /1 1 / 2000) Παρλίτσεφ Γκ.: Αυτοβιογραφία (Β. Κα-

/ 47

ραμανώ λης, Ε λευθεροτυπ ία, 1 0 /1 1 / 2000) Σλήμαν Ερρ.: Ανταποκρίσεις από τη ν Τροία (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών, 9 / 1 1 / 2000) (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000) (Μ. θ εο δοσ οπ ούλου, Το Βήμα, 5 / 1 1 / 2000) (Ν. Ν τόκας, Ε λευ θ ερ ο τυ π ία , 5 / 1 1 / 2000) Τό μα ς Τ.: The W icked Q ueen: The Origins o f th e Myth o f Marie-Antoinette (Γ. Σταυρακάκης, Ε λευθεροτυπία, 24 / 11/ 2000) Φ ρ εμπ ού ρ γ κ 0 .: M aupassant, le clandestin (Ap. Καλκαβούρας, To Βήμα, 5 /1 1 /2 0 0 0 )

lu m m iu - u m o lm ] Μ αυρουδής K.: Οι κουρτίνες του Γκαριμπάλντι (Γ. Βέης, Καθημερινή, 1 4 /1 1 / 2000) (Ε, Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 25 / 11/ 2000)

Κουμουτσάκη Ν.: Άσπρα συννεφάκια (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 2 / 11/ 2000)

Ταλιάνης Δ.: Απολιθω μένο δάσος Λέσβου/Μ όλυβος-Μ ήθυμνα Λέσβου (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1/2 00 0)

Φραγκούλη Φ.: Το μιοό πιθάρι (Γ. Παπα δάτος, διαβάζω, 412)

Ντέιπερ 0.: Το αρχιπέλαγος-περιγραφή τω ν νήσ ω ν το υ Αιγαίου (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 5 /1 1 / 2000)

Χατζή Γ.: Αθήνα, οδηγός για παιδιά (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 2 5 /1 1/2 00 0) Άντερσεν, θερβ ά ντες. Ν τε Μοπασάν, Πούσκιν, Χόφμαν: Τα ωραιότερα διηγή ματα για παιδιά (Ε. Σαραντίτη, Ε λευθε ροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Μπράτνεϊ Σ.: Το καλόκαρδο τερατάκι ΓΕ. Φαλίδα, Τα Νέα, 1 8 /1 1/2 00 0) Νάγκι Έ.: Ένα κουμπί που τ ο έλ εγ α ν Όσκαρ ΓΕ. Φ αλίδα, Τα Ν έα, 1 8 /1 1 / 2000) Πίτσερ Κ.: Μήπως είσαι η Άνοιξη; (Ε. Σα ραντίτη, Ελευθεροτυπία, 1 0 /1 1 / 2000) Ρούσντι Σ.: 0 Χαρούν και η θάλασσα τω ν παραμυθιών (Σ. Σιδέρη, Αξία, 2 5 / 1 1 / 2000) ΓΕ. Φαλίδα, Τα Νέα, 1 1 /1 1 / 2000)

Λίβι Π.: 0 λόφ ος το υ Κρόνου (Γ. Μαλούχος. Καθημερινή, 5 /1 1 / 2000) Ν τεόν Μ.: Σελίδ ες για τη ν Ελλάδα (Τ. θ ε ο δ ω ρ ό π ο υ λ ο ς , Τα Ν έα, 1 8 / 1 1 /

2000)

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα: Δραπέ τευσ η από το ν ύφ αλο τω ν Καρχαριών ΓΕ. Φαλίδα, Τα Νέα, 1 1 /1 1 / 2000) Εκδόσεις Παπαδόπουλος: Τα ω ραιότε ρα διηγήματα για παιδιά (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 4 /1 1 /2 0 0 0 ) Ελευθερίου Μ.: Η γάτα που ήθελε να γί νει πουλί (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 2 4 /1 1/2 00 0) Καρθαίου Ρ.: Στα μονοπάτια του ήλιου (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 412) Καρκαβίτσας Α.: Το Γιούσουρι ΓΕ. Φαλί δα, Τα Νέα, 1 8 /1 1/2 00 0) Κάσδαγλης Ν,: Στον Πανορμίτη και άλλα παιδικά διηγήματα (Ε. Ζωγράφου, Ριζο σπάστης, 2 /1 1 / 2000) Κορνάρος Β.: Ερωτόκριτος (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 4 /1 1 / 2000)

142

Εκδόσεις Έ φ εσ ος: Πειραιάς: Κ έντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 4 / 1 1 / 2000) Εκδόσεις Τοπίο: Μόλιβος-Μήθυμνα Λέσ βου-Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου-Η Ε λλάδα το υ Πάρι Πρέκα (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 1 2 /1 1 / 2000) (Μ. Καραβία, Το Βήμα, 1 9 /1 1 / 2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1 2 / 11/ 2000) Ε κδοτική Α θη νώ ν: 0 θη σ α υ ρό ς τη ς Ορθοδοξίας (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιο φόρος της Κυριακής, 2 6 / 22 / 2000) Κόγιας Ν.: Τροχιόδρομος Καρλοβασίων Σάμου, 1905-1959 (Ν. Ντόκας, Ελευθε ροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) Μαρουσούλης Αιμ. & Α.: Όλυμπος. Μύ θος και φως (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 12/ 11/ 2000)

θ εμελής Κ.: 0 Λόγος το υ Αρχιμάστορα. Μία συνομιλία με τον Άρη Κωνσταντινίδη ΓΕ. Φαλίδα, Τα Νέα, 2 5 /1 1 / 2000)

Im n - m m p m m n Β ουλδής Γ.: Στα μονοπάτια τη ς ζω ής (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 9 / 1 1 /

2000) Γιαμπάνης Κ.: Αιχμές στην... επικαιρότητα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 1 6 /1 1 / 2000) Καλφόπουλος Κ.: Στην εποχή τη ς περι πλάνησης (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 12/ 11/ 2000) Κοκκαλίδου-Ναχμία Ν.: Εάν δεν είσθε ό,τι είσθε, τι;... (Ν. Ντόκας, Ε λευθερο τυπία, 1 0 /1 1/2 00 0) Ραφαηλίδης Β.: Η κρυφή γοητεία τη ς μ π ο υ ρ ζο υ α ζία ς (Β. Κ. Κ αλα μα ρά ς, Ελευθεροτυπία, 1 7 /1 1 / 2000)

Ανθέμιον: Αρ. 7 (Μ. θεοδοσ οπούλου, Εποχή, 12 /1 1 /2 0 0 0 ) Ιχ νε υ τή ς : Αρ. 26 (Γ. Κ ορ δο μενίδη ς, Α γ γελιο φ ό ρ ο ς τ η ς Κυριακής, 5 / 1 1 / 2000) Οξύ: Αρ. 17 (Γ.-Ί. Μπαμπασάκης, Ελευ θεροτυπία, 2 4 /1 1 / 2000) (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 5 /1 1 / 2000) Περίπλους: Αρ. 49 (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 5 /1 1 / 2000)

Μεντζάφου-Πολύζου Ό.: Ιακωβίδης (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 412)

Πράσινη θάλασσα: Αρ. 2 (Μ. θεοδοσ ο πούλου, Εποχή, 2 6 /1 1 / 2000)

Παπαντωνίου Α.: Στιγμές εξουσίας (Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 1 9 /1 1 /2 0 0 0 )

Αουτονταφέ: Αρ. 1 (Ε. Κοτζιά, Καθημε ρινή, 2 6 /1 1 / 2000)

Το «διαβάζω» δημοσιεύει επιστολές εφόοον είναι ενυπόγραφες. Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα - όταν το κρίνει σκόπιμο-να ουηομεύει τα κείμενα.

Ε π ι τ υ χ ί α στ π ο λ λ ο ύ ς τ ο μ ε ί ς Παρίσι, 28 /1 1 /2 0 0 0 Α γαπητό διαβάζω, Διάβασα μ ε ιδ ια ίτερ ο εν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ά ρθρ ο τ η ς Μ ιμίκας Κρανάκη για τις «περιπ έτ ε ις τη ς Χρυσόθεμης» το υ Γιάννη Ρίτσου σ το Παρίσι. Η εξ α ίρ ε τη σ υγ γ ρα φ έα ς και μ ε τα φ ρ ά σ τρ ια εκ φ ρ ά ζε ι τ η ν πικρία τη ς γ ια τί η ε ν λ ό γ ω παράσταση δ ε ν είχ ε τ η ν απήχηση που άξιζε. Κ άθε π α ρά σ τασ η, κ ά θ ε εκ δ ο τικ ή π ροσ π άθεια έ χ ει τ η δική τη ς λ ο γ ικ ή . Κ άπ οιες α Η οτυ χίες ο φ είλ ο ν τα ι συχνά σ ε λα ν θ α σ μ έν ο υ ς χειρισ μ ού ς τ ω ν ορ γ α ν ω τώ ν ή σε σ υγκυρίες· για παράδειγμα οι η μ ερ ο μ η ν ίες τ η ς σ υγκεκριμ ένη ς παράστασης σ υνέ πεσαν μ ε τις σ χολικές διακοπές. Η Χ ρ υ α ό θ ε μ η α ν έ β η κ ε σ ε μ ικρ ό μ ε ν π ερ ιθ ω ρ ια κό θ έ α τ ρ ο α λ λ ά εγ ν ω σ μ έ ν ο υ κύρους, τ ο π ρόγραμμα μ ε τ η μετά φ ρ α σ η το υ κ ειμ έν ο υ εξ α ν τλ ή θ η κ ε, τ ο π ρ ω τό τυ π ο κ είμ εν ο δ ιδά χθ ηκ ε μ ε τ η ν ευκαιρ ία τη ς π αράσ τασ ης σ ε Γ ά λλ ο υ ς μ α θ η τές . Όλα α υτά δ ε ν είναι α μ ε λη τέα . Ας μη μείνει σ του ς α να γνώ σ τες το υ διαβάζω ω ς επ ιμύθιο η φράση «η Ελλάδα δ εν έχ ει ζήτηση». Η μ ε γ ά λ η επιτυχία και η παράταση για δ ύ ο εβ δ ο μ ά δ ες το υ φ εσ τιβάλ σ ύγχρ ονου ε λ λ η ν ικ ο ύ κιν ημ α το γ ρ ά φ ο υ, που ο ρ γ α ν ώ θ η κ ε από τ ο Γενικό Π ρ ο ξε νείο, ή οι βρα διές για τ η ν ελ λ η ν ικ ή ποίηση, που σ ημ ειώ νο υν μ ε γ ά λ η επ ιτυχία και

]

τ ις ο π οίες σ υνδιορ γα νώ νου ν ε λ λ η ν ικ ο ί και γ α λ λ ικ ο ί φ ο ρ είς , ο ρ ισ μ έν ες ε κ δ η λ ώ σ εις τη ς Ε λ λη ν ικ ής Κ οινό τητα ς, όπ ω ς οι δ ια λ έ ξε ις στα πλαίσ ια τω ν Ε λ εύ θ ερ ω ν Σεμιναρίων, δίνουν δ ιαφ ορ ετική εικόνα. Η βαθμιαία κατά ργησ η τ ω ν α ρχα ίω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν σ τη δε υ τε ρ ο β ά θ μ ια εκπ αίδ ευ σ η δ ε ν π α ρ έσ υ ρ ε π α ν τού τα ν έα ελ λ η ν ικ ά . Υ πάρχουν π α ρ α δ είγ μ α τα επ ιτυ χία ς σ ε π ο λλού ς το μ είς. Το ζήτη μα είναι η ποιότητα τω ν η ρ οσ φ ερ όμεν ω ν μα θ ημ άτω ν και η α ντα π ό κ ρ ισ η είν α ι α ν ά λ ο γ η . Το ν έ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α διδ α σ κ α λία ς ελ λ η ν ικ ώ ν μ ε α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία (ε π ίσ η μ ο ς ο ρ γ α ν ισ μ ό ς C e n tre N a tio n a l d ' e n s e ig n e m e n t έ distance) έχει, για παράδειγμα, σ υνεχώ ς α υξα ν όμ εν η ζήτηση. Θα σ υμ φ ω ν ή σ ο υ μ ε λοιπόν ότι πρέπ ει να β ελ τιω θ ε ί η προσ φορά, η π ο ιό τητα τη ς αξία ς Ε λλάς. Η Ε λλά δα δ ε ν είναι μία και ενιαία και ο κόσ μος τη ς Χ ρυσ όθεμ ης δ εν είναι ο ίδ ιος μ ε το ν κόσμο που εκπ ροσωπ ούν π ο λ λ ές φ ο ρ έ ς κοσμικές εκ δ ηλ ώ σ εις μ ε επ ιφ α ν εια κ ό π ερ ιεχ ό μ εν ο . Η προσπάθεια είναι δύ σ κο λ η και μα κροχρόνια. Τα α π ο τελέσ μα τα δ ε ν θα είναι άμεσα και τ ις όπ οιες απ οτυχίες θα α κο λουθ ήσ ο υν επ ι τυ χίες.

μ ε τιμ ή Νίκος Γραικός Κ αθηγητής ελ λ η νικώ ν, μ έ λ ο ς το υ Δ.Σ. τη ς Ελληνικής Κ οινότητα ς σ το Παρίσι

143

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ Μ ΕΤΑ Ν Α ΣΤΕΥ ΣΗ

Γράφουνοι: • Αλεξης Ζήοας: Η λογοτεχνία της μετοικεσίας και το δίλημμα: Αυτονομία ή ενσωμάτωση; • Γιώργος Καναοάκηο: Η λογοτεχνία των Ελλήνων της Αυστραλίας • Τηλέηαχος Κώτσιας: Προβλήματα και ιδιαιτερότητες στη λογοτεχνία των Βορειοηπειρωτών • Γιώργος Ματζουοάνης: Αονοτεχνία ανάμεσα σε δύο κόσμους • Μαργαρίτα Μέλμπεργκ: Τόπος και γλώσσα: Έλληνες συγγραφείς στη Σουηδία • Αργυρής Χιόνης: Η ακριβολογία ως αντιστάθμισμα για την απώλεια του γλωσσικού αυθορμητισμού Ακόμα:

Πορτρέτα ξένων συννοαωέων: Πατρίσια Χάισμιθ, ΗΠΑ (1921-1995) Σύνχρονοι ξένοι συννοαωείς: Ελίζαμπεθ Τζορτζ, ΗΠΑ Λογοτεχνικά περιοδικά του 20ού αιώνα: Το περιοδικό μας Επίσης στο ε π όμενο τεύχος:

• Κριτικές και παρουσιάσεις 30 νέων βιβλίων. Τα best seller του μήνα. Ξένο βιβλίο. Παρεμβατικά. Εξώστης. Βραχυγραφίες. Βιβλιογραφικά Δελτία κ.ά. Το διαβάζω οτ ον κυβ ερ νοχ ώρο :

http://b ook.cultu re.gr

P d c p ta

γεμάτα βιβλία, μυρωδιά ζεστοΰ καφέ,

μ ε λ ω δ ικ έ ς Υ Ο Τ Ε ζ,

χώρος φιλόξενος, ειδικά διαμορφωμένος για ευχάριστη και ήρεμη ανάγνωση. Στα βιβλιοπωλεία

Β ΙΒ Λ ΙΟ

και νέες εκδόσεις

ό λ ω ν τ ω ν ε κ δ ο τ ι κ ώ ν O IK C D V

ΣΑΒΒΑΛΑ θα βρείτε όλες τις παλιές για όλα τα θέματα:

παιδικά, λογοτεχνία, ιστορία, ψυχολογία, κοινωνιολογία, εκπαίδευση, μεταφυσική, φιλοσοφία, διδακτική, οικολογία, δοκίμια, ποίηση κ.ά. . . . και κάθε μέρα ανάγνωση με τις μελωδίες του πιάνου

Β ίΒ Λ ίο ρ ι/^ μ σ ς

Σ A Β Β A Λ Α '

όλοι οι εκδοτικοί οίκοι σ τ ο ν πιο φιλόξενο χώρο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η : Βασ. Ηρακλείου 47 (απέναντι από το εμπορικό κέντρο) Τπλ. 270.226 Α Θ Η Ν Α : Ζωοδόχου Πηγής ι8 Τηλ. 33.01.251 - Fax: 33-06.918

ένα Μ Ν Η Μ Ε Ι Ω Δ Ε Σ Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Ο γεγονός