Τεύχος 422 by Diavazo.gr

Σ, Δ Α Ν Δ Ο Λ Ο Σ · Σ. Κ Α Ρ Υ Δ Α Κ Η Σ · Ο Υ . Κ Λ Α Ο Υ Σ · Φ. ΓΚ. Λ Ο Ρ Κ Α · Ν. Μ Π Α Κ Ο Λ Α Σ · Ε. Π Α Ο Υ Ν Τ

Ψ Μ

Ιτεφάν Κουρτουά, Νικολά Βερτ, Ζαν-Λουί Πανέ, Αντρέι Πατσκόφσκι, Κάρελ Μπάρτοσεκ, Ζαν-Λουί Ηαργκολέν

I IΜ Α Υ Ρ ΙΙ Β ΙΒ Λ Ο Ι! Τ Ο Υ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Μ Ο Υ Εγκλήματα · Τρομοκρατία · Καταστολή Σ υ νερ γ ά σ τη κα ν στην ε λ λ η ν ικ ή έ κ δ ο σ η :

ΗΛΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ ΡΙΧΑΡΔΟΣ ΣΟΗΕΡΙΤΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ info@hestia.gr · www.hestia.gr

Η εκδήλωση για ιην α ιονομή των

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙ ΚΩΝ

2001 θα γίνει Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών ιι Δευτέρα 29 Οκτωβρίου

Enioperlns Επιτροπή Κριτικών (Β. ABavaoonouAos, * · ( Τ. Δημητρούλια, A. Znpas, Κ. KopDKUiias, Ε. Κοτζιά, Μ. Q ais και Β. Χατζηβασιλείου) Βαοηο

ΜΥΘΙΣ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜ ΞΝΟΥΠΕΖΟΓΡΑΦ

θα παρουσιάσει ο δ η μο σ ιογρ ά φ οε

naurlos Tofpas θα ακολουθήσει δεξίωση

Είσοδοε ελεύθερη

Γ ΐί/ ε τ ε τ /Ρ Α

ΣΥΜΟΡΟΜΗΤΗΣ ΣΤΟ ΚΑΙ ΚΕΡύΙΣΤε ΤΡίΑ ΤΕΥΧΗ Για ™ χρόνο (11 τίύχη · το ένα διπλό) πληρώνετΐ α ν τ ί^ θ θ Ο

δ ρ χ . ( 64,56€)

μ ό ν ο Μ Ο Ο Ο

δ ρ χ . (46,96€)

Σπουδαστική 14.000 δρχ. (4ΐ,09€) Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. (76,300 Εξαμηνιαίες: Συνδρομές εσωτερικού: 9.000 δρχ. (26,41 €) Σπουδαστική: 8.000 δρχ. (23,48 €) ΣΥΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΥ Ετήοια: 27.000 δρχ. (79€) Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 37.000 δρχ. (109 €) ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΥΡΩΠΗ: Ετήσια: 90 $ ΗΠΑ. (95,080 Βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 130 $ ΗΠΑ (137,340 ΑΜΕΡΙΚΗ & ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ: Ετήσια: 100 $ ΗΠΑ. (105,65ο Βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 140 $ ΗΠΑ (147,900 Παλιά τεύχη: Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 2.000 δρχ. (58,700 Εμβάσματα: οτη διεύθυνοη: Α. Ιπαθή, Ανδρ. Μεταξύ 26, 10681 Αθήνα, τηλ. 33.01.239, τηλ. & fax 33.01.315.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 3 Best Seller 14 Βραχυγραφίες 2 4 Παιδικά-εφηβικά βιβλία Γράφει ο Γιάννης Σ,Παπαδάτος 2 6 Ψηφιακός κόομος Μηχανική ή Αυτόματη Μετάφραση Γράφει η Τιτίκα Δημητρούλια 2 6 Παρεμβατικά Η διαφορά του άλλου και η αυτογνωσία μας Γράφει ο Αλεξης Ζήρας 3 1 Ευκαιρίας δοθείσης Η ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 422, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2001 ISSN 1106-1383 Σύνταξη: 33.01.313 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315 Ιδρυτής: Περικλής Αθαναοόπουλος Διευθυντής: Ηραιάής Παπαλέξης Σύνταξη: Γιώργος Γαλάηης, Κατερίνα Τρααονηοιώτου, Βασίλης Καλαμαράς, Λάμπρος Κουλελής Ηρακλής Παπαλε'ξης, Βάοω Σπάθή Υπεύθυνη οικονομικών: Βάοω Σπάθή Συνδρομές: Αθανασία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διόρθωση: Λένια Μαζαράκη, Δέσποινα Ράμμου Σελιδοποίηση - Διαχωρισμοί: Μαρία Ιαχαριουδάκη, τηλ. και fax: 38.21.700 Φιλμ - Μοντάζ: ΜΥΡΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ιωοδόχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Λ. Πρίφτης & Υιοί ΟΕ, Σωνιέρου 6, τηλ.: 52.32.323 Βιβλιοδεσία: Λ. Σαλτοριάδης & ΥιοίΟ.Ε., Κορίνθου 10, Καματερό, τηλ. & fax: 23.11.970 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη ΑΕ, Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 51.99.900 Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ ί ί Εκδότης: Γιώργος Γαλάντης Κεντρική διάθεοη: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταζά 26, Αθήνα 106 81, θεαοαλονίκπ: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου», Λαοοάνη 9, τηλ. 237.463

ιδέα της τρομοκρατίας και η τρομοκρατία των ιδεών Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής

ΑΡΘΡΑ 3 5 Το διπλό «ναυάγιο» του Οδυοοεα Γράφει ο Κώστας Ακριβός 3 ? Μεταπτυχιακές σπουδές μετάφρασης Γράφει η Τατιάνα Τσαλίκη-Μηλιώνη

ΞΕΝΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ 4 2 Πορτρέτα ξένω ν συγγραφέων Χένρι Γκριν (1905-1973) Γράφει η Χρύοα Σπυροπούλου 4 4 Σύγχρονοι ξένοι συγγραφείς Ρίτοαρντ Πάουερς Γράφει η Χρύσα Σπυροπούλου 4 6 Ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4 8 Γιώργος Μαργαρίτης Εμφύλιος: Η αναμέτρηση με ένα φάπαομα Τη συνέντευξη πήρε ο Ηλίας Μαγκλίνης

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 5 3 Συνεργάστηκαν οι: Κώστας Αγγελάκος, Σωτήρης Γουνελάς, Κώστια Κοντολέων, Ελένα Κουτριάνου, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Λίνα Πανταλεων, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Χρύοα Σπυροπούλου, Νικ. Λυκ. Φορόπουλος

Σε α' πρόσωπο γράφουν οι: 5 ? Σπύρος Γ. Καρυδάκης 6 2 Στέφανος Δάνδολος 8Ζ

ΤΟ Θ Ε Μ Α ΤΟΥ Μ Η Ν Α : Α λέξα νδρο ς Παπαδιαμάντης ( 1 8 5 1 -1 9 1 1 )

Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Μεταφραστικά στον Παπαδιαμάπη, Α Π έ ν τ ε

1 5 0 χρόνια από τη γέννησ ή το υ κοι 9 0 από το θά νατό το υ μεταφράσεις του Νέου Πνεύματος 93

Χριστόφορος Μηλιώνης: Υποσημειώσεις στον Παπαδιαμάπη

Άγγελος Γ. Μαντάς: 0 Παπαδιαμάπης και η Εύβοια

105 111

Βρασίδας Καραλής: Ιοτορία και μηδενισμός οτη Γυφτοπούλα Συνεντεύξεις: Η «ελληνοκεντρική» και η «ευρωκεντρική» διάοταοη στον Παπαδιαμάντη

112

Λάκης Προγκίδης: Βλέπω τον Παπαδιαμάπη πλάι στον Φλομπέρ και τον

Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεση εξωφύλλου: Μαρία Ιαχαριουδάκη

117

Κωοτής Παπαγιώργης: Μετάφραση του Παπαδιαμάντη σημαίνει

Φωτογραφία εξωφύλλου: Γ.Χατζόπουλος, 1908

ΔΕΛΤΙΑ 121 Βιβλιογραφικό 130 Κριτικογραφία

Το διαβάζωστον κυβερνοχώρο: http: mw.translatio.gr

Τοέχοφ εκμηδένιοή του

140 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Εκπαιδεύετε; Μην παιδεύεστε! Αν αναζητάτε ένα... σύμμαχο στον καθημερινό oas αγώνα, σίγουρα θα τον βρείτε στο

Προσωπικό με Βαθιά

Στο... διάλειμμα μπορείτε

Αν η απόσταση ή ο χρόνος

γνώση για το Βιβλίο

να Εεκουραστείτε και να

δε σας επιτρέπουν να μας

θα aas προσανατολίοει

δροσιστείτε στο Ευριπίδης

επισκεφθείτε, μπορούμε

Βιβλιοπωλείο Ευριπίδης

otous χιλιάδες τίτλους

καφέ και τέλος, περνώντας

να σας εΕυπηρετήσουμε

στη στοά.

Βιβλίων από όλους tous

από το ταμείο θα ανακαλύψετε,

τηλεφωνικά, μέσω φ αί

ελληνικούς εκδοτικούς

πιστεύουμε με ευχαρίστηση,

ή e-mail.

οίκους, οτο πλήρως

την εκπτωτική μας

εΕοπλισμένο Εενόγλωσσο

πολιτική ειδικά για τους

τμήμα μας ή στο τμήμα

εκπαιδευτικούς.

τω ν σχολικών, χαρτικών

Μην παιδεύεστε, λοιπόν! Αναζητήστε... συμμάχους στο "Ευριπίδης στη στοά".

και ειδών ζωγραφικής που καλύπτει κάθε ανάγκη.

αναζητώντας το βιβλίο Ανδρέα Παπανδρέου 11 πρώην Βασ. Κωνσταντίνου (εντός στοάς) 152 32 Χαλάνδρι, Τηλ.: 680 0644-6 Fax: 680 0647

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ: ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΕ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙΤΗ ΧΙΩΤΕΛΛΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ιαβάζοντας Παπαδιαμάντη στις μέρες μας, γνωρίζουμε όχι μονοί έναν κόσμο που φεύγει, αν δεν έχει κιόλας φύγει, αλλά πρσράΓ ντων μια στάση ζωής, έναν τρόπο να βλέπουμε γεγονότα, k

θρώπους και καταστάσεις στην κάθε φορά επίκαιρη πραγματ|<ό| τητα. Πώς βιώνεται π,χ. η μετοχή στην ανθρώπινη κοινότητα, η συμπάθεια^ στη σχέση των ανθρώπων με τα ποικίλα δεινά τους, η διάκριση και επιλσγιί ανάμεσα στο αληθινό και στο ψεύτικο. Μια στάση ζωής σμιλεμένη μέσα φ ίΜ αιώνες παράδοσης και πολιτισμού, στέρεη και πάντα πολύτιμη, θησαυρό® που μπορούν να τον ανακαλύψουν και οι καινούριες γενιές μέσα στις ιο ιυ μεγάλου μας συγγραφέα και να χαρούν την κριτική και ποιητική Μ τκέψη του, το χιούμορ και την απαράμιλλη εκφραστική.του τέχνη. I

ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Χ ΡΙ Σ ΤΟ Υ Γ ΕΝ Ν ΙΑ ΤΙ Κ Α Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Α

$ ΧΙΩΤΕΛΗ »

« α

Y ’w k '·

Δ. Α. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α.Β.Ε.Ε. · Λ. Κηφισού 85 - Αιγάλεω, Τηλ.: 3478044-3455276 - Fax: (01) 3474732 Κατάστημα Πεσμαζόγλου 5 (Στοά Ορφέως) Τηλ.: 3213507 · E-mail:agyra@agyra.gr

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

Οδύνη Αντοβιογραφικό χρονικό πρόλογος: ΚΩΣΤΑΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

Έ να ανέκδοτο, ώς σήμερα στην Ελλάδα, πεζό κείμενο του Νικηφόρου Βρεττάκου, γεμάτο αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ανάμεσα στην εξομολόγηση και το δοκίμιο, είναι κείμενο που ανοίγει συρτάρια μνήμης και όπου οι προσωπικές περιπέτειες του ποιητή γίνονται αφορμή για την εξερεύνηση της παγκόσμιας ανθρώπινης οδύνης.

ΟΜΗΡΟΥ 32, ΤΗΛ.: 36 43 382, FAX: 36 36 501, e-mail: polis@ ath.forthnet.gr

Εκδόσεις Ψ Υ Χ Ο Γ Ι Ο Σ για αναγνώ στες με απ αιτήσεις

ΚΟΡΕΛΙ

Κεφαλλονιά, 1941. Οι Ιταλοί επιτάσσουν το σπίτι του γιατρού για να μείνει εκεί ο λοχαγός Κορέλι. Η κόρη του γιατρού ερωτεύεται το λοχαγό, που ασχολείται περισσότερο με το μαντολίνο του παρά με τον πόλεμο. Όμως ο Κορέλι δεν παύει ν ’ανήκει στους κατακτητές...

Ένα διεθνές μπεστ σέλερ, μια παγκόσμια κινηματογραφική επιτυχία. Στις Άνδεις, στην καρδιά του παραμυθιού, ανάμεσα σε πρόσωπα γνώριμα ολοκληρώνεται η λατινοαμερικάνικη τριλογία του Λουί ντε Μπερνιέρ. Μετά τον δον Εμμανουέλ και τον σενιόρ Βίβο, είναι η σειρά του καρδινάλιου Γκουθμάν να πολεμήσει τον δικό του πόλεμο, έναν πόλεμο ανάμεσα σε θεούς, δαίμονες και ανθρώπους. Κι έτσι ξεκινάει τη σταυροφορία του: σκοτώνει τα κορμιά για να σώσει τις ψυχές! Η δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας, η ζωή στο Σαράγιεβο στη διάρκεια του πολέμου, όπου οι οικογένειες πετάνε τους νεκρούς από το παράθυρο, γιατί οι ελεύθεροι σκοπευτές δεν τους επιτρέπουν να κυκλοφορήσουν στο δρόμο, ο αγώνας για επιβίωση ενός Βόσνιου μετανάστη στην Αμερική, είναι μερικά από τα θέματα που προσεγγίζει με πρωτότυπο βλέμμα και ρηξικέλευθη γραφή ο συγγραφέας.

Μαυρομιχάλη 1,106 79 Αθήνα · Πεσμαζόγλου 5 (Στοά Βιβλίου), 105 59 Αθήνα Τηλ.:3302234-6, 3618654 Fax.:3302098 · http:www.psichogios.gr E l e-mail: psicho@otenet.gr

Ε Λ Λ Η

Ν }

ΡΟΥΛΑ ΑΛΑΒΕΡΑ

[...] Απόψε ίσως νικήσω... Ψιθύριζα το παγωμένο σπίτι, ένα σπίτι από πάγο όλο. Από πάγο μιλούνε τα πατώματα από πάγο τα παράθυρα και η πόρτα με το πόμολο από πάγο. [..,]

[...] Τώρα θα πείτε, ο άγιοτ; Τί ο άγκ»; Πού άγιοτ; Ο άγκκ έχει χρόνια που έσβησε, πήρε τ’ άγια του, κι έφυγε, τι, να pas κάνει, epos, ο αποκ£φαλισθεί$; [...]

ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ

ΑΓΗΣ ΜΠΡΑΤΣΟΣ

ΧΑΙΚΟΥ Ω, να πεθαίναμε σαν τα πουλιά που δεν αφήνουν πτώμα. Μόνο ένα πούπουλο στην αντηλιά να κατεβαίνει αργά, x&>pis ποτέ να φτάνει στο χώμα.

Π Ο Ι Η Σ Η

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ

ΠΑΡΑΔΟΞΑ Τα αναγκαία επαρκούν στην επιβίωση. Βαριά όνειρα κρύβουν τα ελάχιστα. Άγουρετ avayKes φέρνουν τα πολλά. Αλλά yepcnos τίποτε δημιουργώ κι έχω ζωή και ίαση.

www. kedros .gr*kedros@otenet.gr

μελέτες

-y

ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΓ

U lysses ΟΔΗΓΟΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

Το βιβλίο αυτό ερευνά, εκθέτει, αναλύει και αξιολογεί τη μουσική στον ελληνικό κινημα τογράφο α π ό τα π ρ ώ τα βήματα μέχρι τις μέρες μας. Στις σελίδες του επίσης πα ρου σιάζεται το σύνολο σχεδόν των ελλήνων συνθετών π ου ασχολήθηκαν με τη μουσική του. Από τους πρωτεργάτ£ς, α π ' αυτούς π ο υ έθεσαν τις βάσεις, μέχρι εκείνους που άρθρωσαν έναν μουσικό λόγο που στέκεται ε π ά ξ ια . δίπλα στα αριστουργήματα της μουσικής του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Ο Ο δ υ σ σ έα ς (Ulysses) του Τζαίημς Τζόυς παραμένει αυτό π ου είχε προφητέφει ο Τ.Σ. Έλιοτ στις αρχές του εικοστού αιώ να: «Το βιβλίο στο οποίο όλοι χρωστάμε'κι α π ό το ο π οίο κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει». To Ulysses, Ο δ η γ ό ς Α νά γνω σ ης, του Άρη Μαραγκόπουλου, με διεισδυτικότητα και απολαυστικό τρόπο αναζωογονεί και εμπνέει την ανάγνωση αυτού του -κ α τ ά γε νική ομολογία- π ιο ανορθόδοξου βιβλίου στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

www.kedros.gr

kedros@otenet.gr

φ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ — .

Α. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ.ΣΕΡΒΟΣ Εμπειρίες ένοπλων αγώνων Το ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ και 1940-1950 ποιοι φοβούνται την αλήθεια

ΤΡ. ΓΕΡΟΖΗΣΗΣ Ανταρτόπουλο στο ΑΣΕ

ΑΡ. ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Πελοπόννησο. 1946-1949

Β. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Το χρονικό μιας εποποιίας. Ο ΑΣΕ στη Ρούμελη

Θ. ΑΝΑΓΝΟΥ Στα κάστρα του αγώνα

Γ. ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ Ανασκαλεύοντας τη χόβολη της μνήμης

Γ. ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ 292 μέρες μετά το Γράμμο-Βίτσι

Η τρίχρονη εποποιία του ΑΣΕ. 1946-1949

Τ. ΨΗΜΜΕΝΟΣ Αντάρτες στ’ Αγραφα

Γ.ΠΡΙΟΒΟΛΟΣ Ο δρόμος ως το Θιάκι

Ν. ΚΥΤΟΠΟΥΛΟΣ Η μάχη της Νάουσας

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835,3823649, Fax: 3813354, http:/www.sep.gr, e-mail: info@sep.gr Κεντρική διάθεση: Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3808132, Fax: 3829814 Βιβλιοπωλεία: 1. Αθήνα, Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3829814. 2. Θεσσαλονίκη, Μπακατσέλου 3 & Εγνατία 65, Τηλ.: 031283810. 3. Γιάννενα, 28ης Οκτωβρίου 19, Τηλ.: 0651 38090

AAESAIUP02 ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ιιαπαΙ Ϊ αμαντη !

ή φόνισσα

« == ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Επιλογή I

Β. ΛΙΟΓΚΑΡΗΣ Ένα συνηθισμένο περιστατικό

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Επιλογή II

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Επιλογή III Κοινωνικά διηγήματα

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Η φόνισσα

Π. ΜΠΙΚΟΣ Γ. ΑΝΕΖΙΝΗ-ΛΕΡΑΚΗ Καθώς μεγαλώναμε... Η περιπέτεια μιας καρδερίνας ζωγραφιές: Εύα Μελά

Ζ. ΚΥΤΟΠΟΥΛΟΥ Μια χάρτινη πεταλούδα Α. ΠΑΠΑΚΟΥ-ΛΑΓΟΥ ζωγραφιές: Ζ. Κντοπούλου Το λυκαυγές του πολιτισμού ζωγραφιές: Λ. Κεπερτή

Α. ΠΑΠΑΚΟΥ-ΛΑΓΟΥ Η τροχιά του πολιτισμού ζωγραφιές: Α. Κεπερτή

Ν. ΜΟΛΥΒΙΑΤΗΣ Το κάστρο που πέταξε ζωγραφιές: Ενα Μελά

Μ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ Ένα παλιό, πολύ παλιό τρενάκι ζωγραφιές: Εύα Μελά

Α ρχ α ία

Ε λ λ η ν ικ ή

«Ο ι Ε Κ

X <

Γ ρα μ μ α τεία

λ λ η ν ε ς Ν

5 3 0

ο α Μ Η δ η §. Π η Hi β S Ε—ι 1 — 1 <1 Ο < Ρη C β Β

Ο Μ Ο Ι

β Ηη Ο <1 δ CLi §Κ2 ο X § Μ ΗΗ Ο

ο -ο

οο

1 «ΟΙ Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ »

«Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ »

«01 Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ»

ι ς

«01 Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ »

τ ο

«01 Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ»

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.44.458-38.40.524, FAX: 33.03.098 e-m ail: kaktos@ otenet.gr

http://w w w .kaktos.com

15/ 7/2001 14/ 9/2001 Τα Εμπορικότερα βιβλία του μήνα; ούμφωνα μι τα στοιχεία που μας παραχώ ρησαν τριάντα βιβλιοπώ λες απ' όλη την Ιλλάόα, δηλώνοντας ο καθένας τους τεοοερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήοεις.

L Μ. ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ Δυο φορές Έλληνας

κέδροι

2. ΟΥ. ΕΚΟ Μπαουντολίνο

ελληνικά γραμματα

1 Μ. ΚΟΥΝΤΕΡΑ Η άγνοια

εστία

4 . Γ.ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ Ο Τούρκος οτον κήπο

καςτανιοτης

Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Βαρκάρισσα της χίμαιρας 5. Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η ανατροπή

καλεντης

κέδρος

6 . Ε. ΟΜΗΡΟΛΗ Μοιράιδα. Μια μοίρα σαν νεράιδα α . α . λ ιβ α ν η ς 7 . Κ. ΚΑΡΑΚΑΣΗΣ Αθηνά. Ευτυχώς που δεν γεννήθηκα όμορφη Θ.ΧΑΛΟ Ούτε το όνομά μου

8 . Σ. ΠΡΕΣΦΙΛΝΤ Οι πύλες της φωτιάς

πατακης

9 . NT. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Οι τρεις χήρες 10. Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση

ψυχογιοί

γκοβοςτης

καςτανιοτης

κέδρος

1 1 . Α. ΔΟΞΙΑΔΗΣ Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπ αχ κ α ιτ α ν ιο τη ς Π. ΜΠΡΙΚΝΕΡ Η αέναη Ευφορία αςταρτη Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Σαν χειμω νιάτικη λιακάδα καλεντης ΤΖ. ΡΟΟΥΛΙΝΓΚ Ο Χάρι Πότερ και το κύπελλο τη ς φ ω τιά ς ψ υχο γιο ί 1 2 . I. ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ Κουστούμι στο χώμα

ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ

Ρ. ΠΙΛΤΣΕΡ Το άγριο θυμάρι οκεανιδα Β. NT. ΧΑΝΣΕΝ - Τ. ΧΙΘ Ποιος σ κότω σ ι το ν Όμηρο κάκτος

Τα στοιχεία παραχώρησαν τα βιβλιοπωλεία: ΑλφνΙρής-Καλλιθεα, ΑριατοτίληφΑβήνα, Βαγιονάκης-Αθήνα, Αημητριάίης-Καλαμάτα, Αιάλογοξ-Βάλοξ, Διάλογος-Βυρωνας, Αιάμιτροζ-ΧαλκίΙα, ΕλεσθερουίάκηφΑθήνα, Ενίοχώρα-Αθψα, Εξαρχάπουλοξ-ΑΟηνα, Εστία-Αθήνα, Ευριπίδης στη Ιτοά-Μάνόρι, θησαυροφυλάκιο της Γνώοης-Κως, Ιαφιιρίου-Νία Αιόοια, Ιανάξθισσαλονίκη, Km pi-θισααλονίκη, Κίποφρω πί, Κουκίδα-Κάρινθος, Αοξίας-θιασαλονίκη, Μοοχονάς-Αγρίνιο, Μ π α κά ληφ μνας Λυχνάρι-Αράμα, Μπιθάνης-Μίγαρα, Πατάκης-Αθήνσ, Πειραϊκή φωλιά-ίΐιιραιάς, Πιρδικοάλη-ίΙάρτο Ράφτη, Πολιτώ-Αθήνο, Ικαλινύ-ίκιάθος, Φ ολάκαφλαιά Φάληρο, Φωτάδτηρο-Ηράκλιιο

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ ΚΑΙ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Τ ΟΥ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Υ Τον περασμένο Σεπτέμβριο ξεκίνησε και επίσημα το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετά φρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ), φιλοδοξώντας να αγκαλιάσει τους ανθρώπους των Γραμμάτων και της Μετάφρασης, παρέχοντας παράλληλα ένα διετή κύκλο μαθητείας για επίδοξους μεταφραστές κειμένων της Λογοτεχνίας αλλά και των Επιστημών του Ανθρώπου. Συγκεκριμένα, το ΕΚΕΜΕΛ είναι: • Εργαστήριο λογοτεχνικής μετάφρασης που δίνει έμφαση στη βελτίωση της μεταφραστικής πρακτικής, ένα φυτώριο μέσα από το οποίο εκδότες και επαγγελματίες του βιβλίου μπορούν να αντλήσουν τους αυριανούς μεταφραστές. • Κέντρο κατάλληλα εξοπλισμένο για τη στήριξη της μεταφραστικής εργασίας (βιβλιοθήκη Παύλος Ζάννας, κόμβος στο Διαδίκτυο, σεμινάρια για τη χρήση νέων τεχνολογιών, βιβλιογραφικοί κατάλογοι, ηλεκτρονική τριμηνιαία εφημε ρίδα με λογοτεχνικά και μεταφραστικά νέα). • Τόπος συνάντησης των συντελεστών της μεταφραστικής διαδικασίας, συγ γραφέων, θεωρητικών, εκδοτών, μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων, σεμινα ρίων και διαλέξεων. Το ΕΚΕΜΕΛ διευθύνεται από τους: Κατρίν Βελισσάρη (γενική διευθύντρια), Άρη Μπερλή (Αγγλικό Τμήμα), Ανδρέα Στάικο (Γαλλικό Τμήμα), Χρήστο Αστεριού (Γερμανικό Τμήμα), Παναγιώτη Πούλο (Τμήμα Φιλοσοφίας και Επιστημών του Ανθρώπου). Σύμβουλοι: Αντρέα Σέλινγκερ, Ντέιβιντ Κόνολι, Βιθέντε Φερνάντεθ Γκονθάλεθ. Το ΕΚΕΜΕΛ διαθέτει εργαστήρια αμφίδρομης μετάφρασης σε τρεις γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά, με προοπτική επέκτασης στα ισπανικά και σε άλλες γλώσσες. Το διδακτικό προσωπικό του εργαστηρίου επανδρώνουν γνω στοί και έγκυροι μεταφραστές όπως οι: Χάρης Βλαβιανός, Διονύσης Καψάλης, Άρης Μαραγκόπουλος Αλέξης Πανσέληνος, Τζίνα Πολίτη, Χρύσα Προκοπάκη, Τί τος Πατρίκιος, Στρατής Πασχάλης, Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Ζακ Μπουσάρ, Γεράσι μος Βώκος, Φίλιππος Δρακονταειδής, Μαρία Ευσταθιάδη, Τάκης θεοδωρόπουλος, Λίζυ Τσιριμώκου, Γιώργος Δεπάστας, Αλέξανδρος Ίσαρης, Κοσμάς Ψυχοπαίδης, Γιώργος Ξηροπαΐδης, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Πέτρος Μάρκαρης, Τιτίκα Δημητρούλια, Λίνα Λυχναρά, Βαγγέλης Μπιτσώρης και πολλοί άλλοι. Η φοίτηση είναι διετής, με δύο εξάμηνα ανά έτος. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο μάθημα των νέων τεχνολογιών και των δικτύων στο χώρο της λογοτεχνίας και της μετάφρασης. Προϋπόθεση για την εισαγωγή των σπουδαστών στο ΕΚΕΜΕΛ είναι η γλωσσική επάρκεια, η οποία βεβαιώνεται με γραπτή δοκιμασία. Δηλώσεις συμμετοχής για τις εισαγωγικές εξετάσεις μπορούν να γίνονται καθημερινά έως και την Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2001, στα γραφεία του Κέντρου. Το ΕΚΕΜΕΛ στε γάζεται στο κέντρο της Αθήνας (Λυκαβηττού 2 και Ακαδημίας, 3ος & 4ος όρο φος) Για οποιαδήποτε πληροφορία, κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να επικοινω νήσει με τα τηλέφωνα 3639520 και 3639525.

Ο ΚΟΣΤΑΣ ΜΑΥΡΟΥΔΗΣ ΣΤΑ Ι Σ Π Α Ν Ι Κ Α Από τον εκδοτικό οίκο «Miguel Gomez» της Μάλαγα κυκλοφόρησε στα ισπανικά (δί γλωσση έκδοση) η ποιητική συλλογή Το δάνειο του χρόνου, του Κώστα Μαυρουδή. Το εν λόγω βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τον «Κέδρο» το 1989 και σε δεύτε ρη έκδοση το 1991. Μεταφραστής είναι ο Βιθέντε Φερνάντες, καθηγητής στην έδρα Μεταφρασεολογίας του Πανεπιστημίου της Μάλαγα, ο οποίος έχει μεταφράσει πεζά έργα του Γ. Σεφέρη (για το «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη», το 1992, είχε αποσπάσει το Εθνικό Βραβείο Λογο τεχνικής Μετάφρασης στην Ισπανία). Το βιβλίο του Κ. Μαυρουδή -πρόσφατα μεταφράστηκε και στα αγγλικά, από τον Γιάν νη Γκούμα- αποτελείται από πέντε ενότητες, οι οποίες, καθώς υποδηλώνει ο τίτλος, αναφέρονται στη σχέση με το χρόνο και τα είδωλα της ανάμνησης. Κύριο γνώρισμά του η πεζογραφική φόρμα, η φροντίδα της αποτύπωσης του φευγαλέου, η απόδοση του στιγμιότυπου.

MODERN GREEK STUDIES ΣΤΗΝ ΑΥ ΣΤΡΑΛΙΑ Το αγγλόφωνο περιοδικό Modern Creek Studies κυκλοφορεί στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Όπως δηλώνει ο τίτλος του, αφο ρά στην προώθηση και στη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής λογο τεχνίας. Αυτή τη στιγμή κυκλοφορεί το τεύχος 8-9, αφιερωμένο στον Νίκο Καζαντζάκη. Το αφιέρωμαπεριλαμβάνει πέντε δοκίμια του Καζαντζάκη, καθώς και άρθρα και μελέτες για το έργο του από τον Βρασίδα Καραλή, την Ελένη Νίκα, τη Ματίνα Σπετσιώτη, τους Peter Blen, Danel A. Dombrowskl, Darren J. N. Middleton, Lewis Owen, John P. Anton, John M. A. Nijjem, Jen Harrison. Τη γενική επιμέλεια του αφιερώματος έχει ο ειδικός στο έργο του Καζαντζάκη Βρασίδας Καραλής. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το περιοδικό δημοσιεύει και βιβλιοκρισίες πάνω σε βιβλία που κυκλοφορούν στο εξωτερικό και αφορούν στα ελληνικά γράμματα. Όσοι μανιώδεις στο έργο του «Μεγάλου Κρητικού», σηεύσατε.

ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ (ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ) Το Λεξικό της Νεοελληνικής (Δημοτικής) του Χάρη Σακελλαρίου είναι το δεύτερο λεξικό που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» εντός του 2001, μετά το Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσοας του Κώστα Κιουπκιολή. Το Λεξικό είναι ορθογραφικό και πρωτίστως ετυμολογικό. Ο απαιτητικός χρήστης του Λεξικού θα μάθει από πού προήλθε ο τύπος της αρχαίας, ώστε να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη γένεση και εξέλιξη του κάθε γλωσσικού τύπου που συναντά. Έπειτα από κάθε λήμμα παρατίθενται τα παράγωγά του, όπου αυτά υπάρχουν, και μάλιστα κατά παραγωγική σειρά - πράγμα που επιχειρείται για πρώτη φοράστη λεξικογραφία. Έτσι, ο χρήστης του Λεξικού όχι μόνο αποκτά πλήρη εικόνα του φαινομένου της παραγωγής των λέξεων, αλλά, έτσι όπως αυτές παρουσιά ζονται κατά ομόριζες ομάδες ή οικογένειες, εισάγεται αβίαστα και στο μηχανισμό των λεξικολογικών μονάδων «λεξημάτων» της γλώσσας μας. Επιχειρείται, επίσης, και η ετυμολόγηση πολλών κυρίων ονομάτων. Όπως σημειώνει ο φιλόλογος Χάρης Σακελλαρίου, το Λεξικό «επιχειρεί να βγάλει τα μυ στικά της Γλωσσολογίας από τους "σκοτεινούς" χώρους των πανεπιστημιακών εργαστη ρίων και να τα φέρει έξω, στο φως, στη διάθεση του κάθε Νεοέλληνα, που πια θ' ανα ρωτιέται γιατί θα πρέπει να γράφει έτσι ή αλλιώς μια λέξη, κι όταν θα γράφει, θα γρά φει με πλήρη επίγνωση του τι γράφει και γιατί το γράφει έτσι, δίχως να αρκείται στο ότι έτσι το βρήκε γραμμένο, έτσι το έγραφε ο παππούς του κι έτσι το γράφουν οι περισσό τεροι. Αποτελεί και τούτο έναν απώτερο στόχο μας».

ΥΠΟ Ε Κ Δ Ο Σ Ι Ν : « Μ Ι Λ Η Τ Ο Σ » Τέσσερις αξιοπρόσεκτες εκδόσεις ετοιμάζει ο εκδοτικός οίκος «Μίλητος»: • Έξι αιώνες ελληνική ζωγραφική. Ένα δίτομο έργο, καταγραφής, παρουσίασης και ανάλυσης της ελληνι κής ζωγραφικής, από το 1400 έως σήμερα. Κάθε εικόνα, από τις 1.500 περίπου έγχρωμες φωτογραφίες, σχολιάζεται με μικρό αναλυτικό κείμενο. Φιλοδοξία της έκδοσης είναι να παρουσιαστεί η ιστορία της ελληνι κής ζωγραφικής. • Ολυμπία, Η κοιτίδα των Ολυμπιακών Αγώνων (αρχαιολογικός χώρος, αναθήματα, εκθέματα του Μουσεί ου και ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων). Η έκδοση περιλαμβάνει: έναν τόμο αφιερωμένο στην αρχαία Ολυ μπία, ένα βυζαντινό χειρόγραφο (κώδικας της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους) με τους Ολυμπιόνικους του Πινδάρου σε ομοιογραφική απόδοση και το συνοδευτικό επιστημονικό τόμο με τις αναλύσεις των Ωδών. • Η γυναίκα στο χρόνο. Η ζωή της Ελληνίδας σε μια διαχρονική πορεία 3.000 χρόνων περίπου μέσα από φωτογραφίες, που προσδιορίζουν την αντιστοιχία κινήσεων και συναισθημάτων και επιβεβαιώνουν πως οι ρόλοι στις καθημερινές ανάγκες παρέμειναν σχεδόν οι ίδιοι μέχρι πρόσφατα, οπότε τους ανέτρεψε δραματι κό ένας καινούριος τρόπος ζωής. Η έκδοση κυκλοφορεί σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά.

ΤΑ Μ Υ Σ Τ Ι Κ Α ΤΗΣ Π ΟΜ ΑΚ Ι Κ ΗΣ ΚΟΥΖ ΙΝ ΑΣ Πομάκικη κουζίνα, πομάκικες παραδοσιακές συνταγές τιτλοφορείται μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συλλογική έκδοση που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Σπανίδης». Το έργο είναι ενταγμένο στην προσπάθεια που πραγματοποιεί εδώ και χρόνια ο ξανθιώτικος εκδοτικός οίκος για την ανάδειξη των τοπικών θρακιώτικων χαρακτη ριστικών ιστορικών, κοινωνικών και λαογραφικών στοιχείων. Η καταγραφή των παραδοσιακών φαγητών των Πομάκων, που παρουσιάζεται στο βιβλίο αυτό, είναι προϊόν της εργασίας των μαθητών και μαθητριών της Περιβαλ λοντικής Ομάδας του Ενιαίου Λυκείου Γλαύκης. Αν και η συγκεκριμένη συλλογή δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι καλύπτει όλες τις παραλλαγές των παραδοσιακών φαγητών των Πομάκων, μπορούμε να πούμε ότι δίνει μια πρώτη εικόνα σε όποιον θα ήθελε να γνωρίσει -και να δοκιμάσει- τις παραδοσιακές συνταγές που ακόμα και σήμερα εκτελούνται στα πομακοχώρια της Ξάνθης. Στη συλλογή αυτή, για την οποία εργάστηκαν είκοσι δύο μαθητές και μαθήτριες του Ενιαίου Λυκείου Γλαύκης, με το συντονισμό της καθηγήτριας Καίτης Χρηστίδου, συμπεριλαμβάνονται τόσο καθημερινά γεύματα όσο και φαγητά που συνδέ ονται με γιορτές και τοπικά έθιμα. Επίσης, υπάρχουν γλυκίσματα και ποτά. Σε κάθε περί πτωση καταβλήθηκε προσπάθεια να παρουσιαστούν οι πιο αντιπροσωπευτικές συντα γές από κάθε χωριό, ενώ οι περισσότερες από αυτές δοκιμάστηκαν στην πράξη με τη συμμετοχή των παιδιών που εργάστηκαν στην κοινή αυτή προσπάθεια. Η έκδοση του βιβλίου Πομάκικη κουζίνα δίνει την ευκαιρία σε αυτούς που το επιθυμούν να γνωρίσουν μια καθημερινή πτυχή της ζωής των κατοίκων της οροσειράς της Ροδό πης και να κάνουν ένα νοητό ταξίδι στα πομακοχώρια της Ξάνθης με οδηγό αυτές τις παραδοσιακές συνταγές.

Η ΜΑ Γ Ε Ι Α ΤΟΝ Θ Ε Ρ Α Π Ε Υ Τ Ι Κ Ο Ν Λ Ο Υ Τ Ρ Ο Ν Κυκλοφόρησε προσφάτως ένας προσεγμένος και πρακτικός περιηγητικός οδηγός από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» με τίτλο Τα Λουτρά της Ελλάδας. Η επιμέλεια της έκδοσης ανήκει στον Κώστα Ζαχαρόπουλο, τον Ηλία Μπαρμπίκα, τον Γιώργο Χριστοδουλόπουλο και τον Χρήστο Σχοινά. Την καλαίσθητη αυτή έκδοση συνοδεύ ουν έγχρωμες φωτογραφίες, τις οποίες τράβηξαν οι επιμελητές καθώς και η Πέπη Λουλακάκη. Το βιβλίο προλογίζει ο συγγραφέας Γιάννης Ξανθούλης. 0 Οδηγός μας ταξιδεύει στο παρελθόν και την ιστορία των θεραπευτικών λου τρών, μας δίνει γεωλογικά και ιατρικά στοιχεία καθώς και διάφορες σπάνιες πλη ροφορίες: κανόνες λουτροθεραπείας, οι θαυματουργές ιδιότητες των λουτρών και άλλα. Επίσης, ο Οδηγός μας ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα, από τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα μέχρι την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Εν ολίγοις, οι συγγραφείς-επιμελητές του τόμου ταξίδεψαν παντού όπου υπάρχουν θεραπευτι κά λουτρά. Όπως σημειώνουν: «Δεν είδαμε τα λουτρά μέσα από το πρίσμα της ιαματικής τους ιδιότητας. Ασχοληθήκαμε με την ψυχαγωγία που μπορούν να προ σφέρουν. Και σ' αυτή την έννοια πρωταγωνιστές είναι το τοπίο, οι άνθρωποι που θα συναντήσεις και κυρίως το νερό!»

ΥΠΟ Ε Κ Α Ο Σ Ι Ν : « Τ Ρ Α Υ Λ Ο Σ » Αρκετά και ενδιαφέροντα είναι τα νέα βιβλία που θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις «Τραυλός» μέχρι τον προσεχή Δεκέμβριο: • Denis Guedj: Το μέτρο του κόσμου. Μία συναρπαστική μελέτη στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης και σ' εκείνα που ακο λούθησαν. Έχοντας ως αφετηρία την καταγραφή των διεργασιών που οδήγησαν στην κα θιέρωση του ενιαίου δεκαδικού μετρικού συστήματος, ο συγγραφέας (καθηγητής μαθημα τικών στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού) παρουσιάζει γεγονότα-σταθμούς στην ανθρώπινη ι στορία. • Stefano Beni: Πνεύματα. Το τελευταίο μυθιστόρημα ενός εκ των σημαντικότερων εν ζωή Ιταλών συγγραφέων, μία άγρια και ονειρική ιστορία η οποία έχει ως αφετηρία το τέ λος του κόσμου. • Georges Mounin: Θεωρητικά προβλήματα της μετάφρασης. Μία κλασική μελέτη η οποία πραγματεύεται τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά τη διαδικασία της μετάφρασης ενός κειμένου. Απαραίτητο εγχειρίδιο για όλους όσοι ασχολούνται σοβαρά με τη μετάφρα ση. • David Calderwood: Revolutionary Language. Μυθιστόρημα για την ελευθερία και τον έ ρωτα σε μια εποχή που ο κυβερνητικός έλεγχος φτάνει σε «Οργουελ-ιανά» επίπεδα. Τον πρώτο λόγο τον έχει το σασπένς και οι έντονοι διάλογοι. • Franco Alessio: Ιστορία της μεσαιωνικής φιλοσοφίας. Η ιστορία και η μελέτη της στοχα στικής σκέψης και του φιλοσοφικού προβληματισμού κατά το Μεσαίωνα από ένα σημαντι κό Ιταλό πανεπιστημιακό. • Ian Stewart: Flatterland. Γνωστός στη χώρα μας από παρόμοια εκλαϊκευτικού χαρακτήρα επιστημονικά συγγράματα, ο Βρετανός μαθηματικός γράφει τη συνέχεια του γνωστού βι βλίου επιστημονικής φαντασίας του Έντουιν Άμποτ Επιπεδοχώρα, που είχε κυκλοφορήσει το 1884. To Flatterland εξερευνά τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τη μορφή και την προέλευση του Σύμπαντος, τη δομή του χώρου, του χρόνου και της ύλης καθώς και τις σύγχρονες γεωμετρίες και τις εφαρμογές τους. • Alexandre Jevakhoff: Κεμάλ Ατατούρκ. Η βιογραφία του σημαντικότερου πολιτικού της γείτονος κατά τον 20ό αιώνα, του ανθρώπου που ανέτρεψε σχεδόν τα πάντα στην Τουρκία και εκσυγχρόνισε σημαντικά τη χώρα. Ένα βιβλίο που μας αφορά άμεσα, αφού ο Κεμάλ ή ταν μεταξύ των πρωταγωνιστών κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. 0 συγ γραφέας της βιογραφίας είναι γαλλοαρμενικής καταγωγής και θεωρείται ο σημαντικότερος μελετητής του κοινωνικοπολιτικού συστήματος της σύγχρονης Τουρκίας. • Jim Al-Khalili: Σκουληκότρυηες. Ένα ακόμα βιβλίο εκλαϊκευτικής επιστήμης που μας ταξι δεύει στο ασύλληπτο σύμπαντου χώρου και του χρόνου. 0 συγγραφέας εργάζεται ως θε ωρητικός φυσικός στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ της Αγγλίας. • George Gamow - Russell Stannard: The New World o f Mr. Tompkins. 0 κύριος Τόμπκινς εί ναι ο πρωταγωνιστής μιας σειράς βιβλίων που, από το 1941 μέχρι σήμερα, έχει συναρπά σει το αναγνωστικό κοινό σε ολόκληρο τον κόσμο. Στη νέα περιπέτειά του ξεκινά ένα μα γευτικό ταξίδι ως τα πέρατα του Σύμπαντος: θεωρία της Σχετικότητας, Bing Bang, μαύρες τρύπες, αντι-ύλη και άλλα πολλά. 0 George Gamow υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης, ενώ ο Russell Stannard απέκτησε τεράστια φήμη ως ο πλέον χαρισματικός συγγραφέας έργων εκλαϊκευτικής επιστήμης. • Ζαν Πιερ Λουμινέ: Μαύρες τρύπες. Η αστροφυσική βρίθει παράξενων φαινομένων και έ να από τα πιο μυστηριώδη και συναρπαστικά είναι οι περιβόητες μαύρες τρύπες. Αυτό α κριβώς ερευνά ο συγγραφέας, αστροφυσικός στο αστεροσκοπείο του Μεντόν και ερευνη τής, στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών.

Ν Ε Ο Ι Δ Ρ Ο Μ Ο Ι ΓΙ Α ΤΗΝ Ι Θ Α Κ Η Εκδηλώοιις οτο forum της 53ης ΔιεθνούςΈκθεοης Βιβλίου Φρανκφούρτης Τρίτη,9.10.2001 15.00

Συνάντηση του Τύπου. Ξενάγηση του Τύπου στην παρουσίαση της Ελλάδας Τιμώμενης Χώρας (Forum - επίπεδο 1)

19.00

Επίοημη έναρξη της παρουσίασης της Ελλάδας από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Ομιλία: Άγγελος Δεληβοριάς. ( Forum - επίπεδο 1)

Τετάρτη,10.10.2001 10.00

Επίσκεψη του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου στο Περίπτερο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπω λών (ΠΟΕΒ). (Ελληνικό Εθνικό Περίπτερο, αίθουσα 5.0)

10.30-11.15

Παρουσίαση του Γιώργη Γιατρομανωλάκη και ανάγνωση έργων του. (Forum επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

1 1 .0 0 -1 2 .0 0

Παρουσίαση του Νίκου θεμελη και του Αντώνη Σουρούνη από τη Χάνα Σιγκούλα που διαβάζει κείμενά τους Lesezelt - χώρος της'Εκθεοης

11 .3 0 -1 2 .1 5

Παρουοίαοη του Κλείτου Κύρου και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπεδο

1 2 .3 0 -1 3 .3 0

Απονομή του Ελληνο-Γερμανικού Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης από

1, Αμφιθέατρο) τον Έλληνα υπουργό Πολιτισμού Ευάγγελο Βενιζέλο. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) 1 3 .3 0 -1 4 .1 5

Παρουοίαοη της Σώτης Τριαντάφυλλου και ανάγνωση έργων της. (Forum - ε πίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

1 4 .3 0 -1 5 .1 5

Παρουσίαση του Απόστολου Αοξιάδη και ανάγνωση έργων του. (Forum - επί πεδο 1, Αμφιθέατρο)

1 5 .3 0 -1 6 .1 5

Παρουσίαση του Πέτρου Μάρκαρη και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπεδο

1 6 .0 0 -1 7 .3 0

Συζήτηση: «Copyright και σύγχρονες τεχνολογίες». (Ελληνικό Εθνικό Περίπτε

1, Αμφιθέατρο) ρο, αίθουσα 5.0) 1 6 .3 0 -1 7 .1 5

Συζήτηση: «ΕυρωπαϊκόΈτος Γλωοοών - Ομοσπονδιακό ΥπουργείοΈρευνας Γλώσοα και Λογοτεχνία στην Ευρώπη». (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Πέμπτη, 11.10.2001 10.00 - 10.45

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων του Αλέξη Πανσέληνου από τον Κώοτα Κοαμό. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

1 1 .0 0 -1 1 .4 5

Παρουσίαση του Τάκη Βορβιτοιώτη και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπε

1 2 .0 0 -1 3 .3 0

Συζήτηση: «Κριτική Λογοτεχνίας», με ομιλητές τους Δημοσθένη Κούρτοβικ,

δο 1, Αμφιθέατρο) Inge Feltrinelli, Lutz Hagestedt, Sigrid Loffler. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέα τρο) 1 3 .4 5 -1 4 .3 0

Παρουσίαση του θανάοη Βαλτινού και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

14.30 - 15.45

Απονομή του βραβείου Blue Book 2001 οτον Μένη Κουμανταρεα. Διοργάνω

16.00 - 17.30

Συζήτηση: «Ελλάδα - Πύλη της Ευρώπης προς τη Μεσόγειο και τους άλλους

ση: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) πολιτισμούς». (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) Παρασκευή, 12.10.2001 9.30 - 12.00

Πρωινή Ενημέρωση: Ραδιοφωνία της Βρέμης (RB) και Σταθμός του Ελευθέρου Βερολίνου (SFB) εκπέμπουν απευθείας από το Ελληνικό Εθνικό Περίπτερο στηαίθουοα 5.0

10.00 - 12.00

Συζήτηοη: «Το βιβλίο ως παράγοντας πολιτιστικής επικοινωνίας». (Forum - ε πίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

12.15 -1 3 .0 0

Παρουοίαοη του Νίκου Φωκά και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

13.15 -1 4 .0 0

Παρουοίαοη του Δημοσθένη Κούρτοβικ και ανάγνωση έργων του. (Forum - ε

14.15 -1 5 .0 0

Παρουσίαση του Χάρη Βλαβιανού και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπεδο

15.00 - 16.30

Συζήτηοη: «Η Αντίσταση του Λόγου - Κατοχή και Εμφύλιος Πόλεμος». Συμμε

πίπεδο 1, Αμφιθέατρο) 1,

Αμφιθέατρο)

τέχου ν: Prof. Dr. Hagen Fleischer, Prof. Dr. Eleni G lykatzis - A hrweiler, Eberhard Rondholz. Συντονίζει ο Βάσος Μαθιόπουλος. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) Σάββατο, 13.10.2001 10.00 - 11.30

Συζήτηοη: «Φονικό πρωινό». Αμαρτίες γονέων: Στα ίχνη του παρελθόντος Συμμετέχουν: Kazuo Ishiguro, Bernhard Schlink, Didier Daeninckx, Πέτρος Μάρκαρης. Συντονίζει ο Gisbert Haefs. (Αίθουσα 5.0, Διεθνές Κέντρο της Έκθεσης Φρανκφούρτης

10.00 - 12.00

Συζήτηοη: «Οι νεοελληνικές σπουδές οτην Ευρώπη». (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

1 2 .1 5 -

Παρουσίαση 13.00 του Πρόδρομου Μάρκογλου και ανάγνωση έργων του

1 3 .1 5 -

Παρουοίαοη 14.00 και ανάγνωση έργων της Ιωάννας Καρυοτιάνη από τον Dr. Ulf -

14.15 -1 6 .1 5

Συζήτηοη: «Το σύγχρονο θεατρικό τοπίο». Συμμετέχουν: Prof. Dr. W alter

Dieter Klemm. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) Puchner (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Γιώργος Σκούρτης (θεατρικός συγγραφέας), Κ. Γεωργουοόπουλος (Κριτικός θεάτρου). (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) 16.30 -1 7 .1 5

Παρουοίαοη τη ς Ρέας Γαλανάκη και ανάγνωση έργω ν τη ς από τη ν Dr. Michaela Prinzinger. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Κυριακή,14.10.2001 10.00 - 10.45

Παρουσίαση της Έρσης Σωτηροπούλου και ανάγνωση έργων της. (Forum - ε

11.00 - 12.00

Συζήτηοη: «Η γλώσσα της παγκοσμιοποίησης». Διοργάνωση: medi @ terra

πίπεδο 1, Αμφιθέατρο) και European Art Festival Osnabriick. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο) 13.30 -1 4 .1 5

Παρουοίαοη του Αντώνη Σουρούνη και ανάγνωση έργων του. (Forum - επίπε δο 1, Αμφιθέατρο)

15.15 -1 6 .0 0

Παρουοίαοη του Μένη Κουμανταρεα και ανάγνωση έργων του. (Forum - επί πεδο 1, Αμφιθέατρο)

Η Ελλάδα οτο Liternturhaus (Οίκος Λογοτεχνίας) της Φρανκφούρτης Κυριακή, 07.10.01 17.00

Εγκαίνια της έκθεσης «Λαθραναγνώοτρια Φωτογραφία»

19.30

Παρουσίαση της Εκδοσης Die Erben des Odysseus (Οι Κληρονόμοι του Οδυοοέα) (Insel-Verlag) με ανθολογία ποίησης, πεζογραφίας και διηγήματος Παρουσίαση του ειδικού τεύχος του περιοδικού DIE HOREN και άλλων περιοδι κών. θα διαβαστούν ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Γιάννη Βαρβέρη, του Έκτορα Κακναβάτου. Παρουσίαση: Νόσος Βαγενάς. Ακολουθεί δεξίωση.

Δεύτερα, 08.10.2001 19.00

Παρουσίαση και ανάγνωση έργων του Κώοτα Μουρσελά και του Αντρέα Μήτσου

Τετάρτη, 10.10.2001 19.00

Παρουσίαση και ανάγνωση έργων του Πέτρου Τατοόπουλου και του Αλέξη Πανσέληνου

Πέμπτη, 11.10.2001 19.00

Παρουσίαση της Ζυράννας Ζατέλη από τη Δανάη Κουλμάοη

Παρασκευή, 12.10.2001 20.15

Παρουσίαση και ανάγνωση έργων του Τάκη θεοδωράπουλου

Σάββατο, 13.10.2001 17.30

Παρουσίαση και ανάγνωση έργων του Βαοίλη Βασιλικού

19.00

Παρουσίαση και ανάγνωση έργων του Νόσου Βαγενά

Κυριακή 14.10.01 19.00 - 01.00

Η Γιορτή των Ποιητών. Ποίηση - Μουσική - Ελληνικές γεύσεις. Παρουσίαση ανθολογίας της Δανάης Κουλμάοη: «Ελληνική Ποίηοη του 20ού Αιώνα» (Insel Verlag)

19.00- 20.15

Παρουσίαση του Στρατή Πασχάλη και του Χριστόφορου Λιοντάκη και ανάγνω

21.00- 22.15

Παρουσίαση του Μιχάλη Γκανά και του Τίτου Πατρικίου και ανάγνωση έργων

23.00- 00.15

Παρουσίαση της Μαρία Λαϊνά και του Γιώργου Μαρκόπουλου και ανάγνωση

ση έργων τους τους έργων τους Η Ελλάδα οτη Ραδιοφωνία της'Εοοης Δευτέρα, 8.10.01 19.00

Εγκαίνια της έκθεσης «Τα λόγια μας είναι παιδιά πολλών ανθρώπων» - Παρουσίαση και ανάγνωση έργων της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ -Έκθεση για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία (μέχρι 21.10.2001) - Ραδιοφωνία της'Εοοης, Χρυσή αίθουσα (Goldhalle), Φρανκφούρτη

Τρίτη, 09.10.01 20.00

«Φόνος α λα ελληνικά». Ανάγνωση έργων αστυνομικής λογοτεχνίας και συζή τηση με τους Ανδρέα Στάικο, Πέτρο Μαρτινίδη, Πέτρο Μάρκαρη και Δημοσθέ νη Κούρτοβικ. (Αίθουσα της Ραδιοφωνίας της'Εοοης, Φρανκφούρτη)

Τετάρτη, 10.10.01 19.00

Βραδιά Ποίησης: «Φωνάζω Ελληνικά, όμως πουθενά μία απάντηση». Συζήτηση με τον Αναστάση Βιστωνίτη, τον Χάρη Βλαβιανό τη Αανάη Κουλμάοη, την Αστέρη Κουτούλα και τη Niki Eideneier ή Συζήτηοη με ποιητές, μεταφραστές και εκδότες ελληνικής λογοτεχνίας. (Αίθουσα της Ραδιοφωνίας της Έοοης)

Παρασκευή, 12.10.01 20.05

δεύτερο πρόγραμμα της Ραδιοφωνίας της'Εσσης) - Εκπομπή απευθείας οτο ARD - ραδιοφωνική νύχτα των βιβλίων. Συζητήοεις και αναγνώσεις με τους ουγγραφείς: Ρέα Γαλανάκη, Ιωάννα Καρυοτιάνη, Αντώνη Σουρούνη, Τίτο Πα τρίκιο, Έρση Σωτηροπούλου, Εύη Πετροπούλου, Antonio Lobo Antunes, Μένη Κουμανταρεα, Tomi Ungerer, Elke Heidenreich - μεγάλη αίθουοα, Φραν κφούρτη

Βιβλιοπωλεία-Άλλοι χώροι Δευτέρα, 08.10.2001 19.00

Παρουσίαοη και ανάγνωση έργων της Αμάντας Μιχαλοπούλου και του Αντρέα Στάικου. (Nibelungenschanke, Φρανκφούρτη)

Τρίτη, 09.10.2001 20.00

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων του Γιώργη Γιατρομανωλάκη και του Μιοέλ

Φάις. (Βιβλιοπωλείο Die Wendeltreppe, Φρανκφούρτη) Τετάρτη, 10.10.01 16.30

- 20.00

Συνέδριο «Η Ευρώπη από τη σκοπιά της Ελλάδας και της Ορθόδοξης Εκκλη σίας», Haus am Dom, Φρανκφούρτη. Ακολουθεί Εσπερινός στη Μητρόπολη Φρανκφούρτης χοροοτατούντος του Αρχιεπιοκόπου Βαοίλειου της Αρίοτης, Στουτγάρδη

20.00

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων του Αντρέα Στάικου και της Αμάντας Μιχα λοπούλου. (Βιβλιοπωλείο Die Wendeltreppe, Φρανκφούρτη)

Πέμπτη,11.10.01 20.00

Παρουσίαοη και ανάγνωση έργων του Πέτρου Μάρκαρη και του Πέτρου Μαρτινίδη. (Βιβλιοπωλείο Die Wendeltreppe, Φρανκφούρτη)

21.00

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων του Απόστολου Δοξιάδη και της'Ερσης Σω τηροπούλου. (Βιβλιοπωλείο Ypsilon, Φρανκφούρτη)

Σάββατο, 13.10.2001 20.00

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων της'Εροης Σωτηροπούλου και του Αλέξη

Πανσέληνου. (Βιβλιοπωλείο Die Wendeltreppe, Φρανκφούρτη) Κυριακή, 14.10.01 20.00

Παρουοίαοη και ανάγνωση έργων της Ιωάννας Καρυοτιάνη και της Ρέας Γαλα νάκη. (Βιβλιοπωλείο Die Wendeltreppe, Φρανκφούρτη)

Εκδηλώσεις οτο προάοτιο Bad Homburq της Φρανκφούρτης οτο Luisenartaden Παραοκευή 12.10.2001 19.00

Παρουοίαοη των έργων της Σώτης Τριανταφύλλου

Σάββατο13.10.2001 19.00

Παρουσίαση των έργων του Πέτρου Τατσόπουλου

Μουσικές της Ελλάδας οτον Κόομο και Μουσικές του Κόσμου στην Ελλάδα Τετάρτη 10.10.2001 17.30 - 18.30

Η Δόμνα Σαμίου και το ουγκρότημά της παρουσιάζουν δημοτική μουσική από την Ελλάδα. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Πέμπτη, 11.10.2001 17.45 - 18.30

Μουοικό Συγκρότημα «Υάκινθος». Η νέα γενιά μουσικών δημοτικής μουσικής συναντάει τη μουσική του κόσμου. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Παρασκευή, 12.10.2001 17.00 - 18.30

«Γειτονία» - Graecia Salentina - Παραδοσιακή μουσική των ελληνόφωνων χω ριών της Νότιας Ιταλίας (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Σάββατο,13.10.2001 17.30 - 18.30

Balkan World Music Ensemble. Δώδεκα εκπρόσωποι της World Music από επτά βαλκανικές χώρες (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Κυριακή 14.10.2001 12.00 -1 3 .1 5

«Τραγούδια της Μετανάοτευοης» Με τον Λάκη Χαλκιά και την ορχήστρα του Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

16.00 - 18.00

«Οι Δρόμοι του Ερωτόκριτου I, II & III». Ψαραντώνης, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων και ο Ευγένιος Σπαθόρης ερμηνεύουν το έπος του Βιταέντζου Κορνόρου. (Forum - επίπεδο 1, Αμφιθέατρο)

Άλλες εκδηλώοεις Τετάρτη, 10.10.2001 20.00

«Η Φρανκφούρτη υποδέχεται την Τιμώμενη Χώρα Ελλάδα». Η Κρατική Φιλαρ μονική της Ρηνανίας-Βεστφαλίας υπό τη διεύθυνση του Νίκου Αθηναίου. Σολίστ: Αγνή Μπάλτσα. [Alte Oper (Παλιά Όπερα), Φρανκφούρτη]

Σάββατο, 13.10.01 20.00

Ελληνική Μουσική και Ποίηση. Με τη μεσόφωνο Ale xandra Gravas και το Orama Ensemble του Λονδίνου. Σκηνική παρουσίαση μελοποιημένης ποίησης Καβάφη, Ρίτσου, Σεφέρη και Ελύτη από τον Otto Sanders. [Alte Oper (Παλιά Όπερα), Φρανκφούρτη]

ΜΙΚΡΗ ΑΓΓΕΛΙΑ Πωλούνται τα Βιβλία: 1) Φαίδωνος Κουκουλέ, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός-Τόμοι 1-9 2) Μ. Αυγέρπ, Β. Ρώτα κ.ά. Η Ελληνική ποίηση ανθολογημένη - Τόμοι 1-4, σελίδες 3.000. 3) Περιοδικό ΕΠΟΧΕΣ πλήρης σειρά δεμένη. Τηλέφωνο 701114,8-11 π.μ.

ΠΑΙΔΙΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

γράφει ο Γ Ι Α Ν Ν Η Σ I . Π Α Π Α Δ Α Τ Ο Σ

Η ΑΙΩΝΙΑ ΑΠΟΡΙΑ Eun Ju Kim, Γιατί να είμαι τόσο μικρός; Απόδ.: Πόπη Μουπαγιατζή Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2001 Σελ. 32. «Γιατί να είμαι τόσο μικρός;» ρωτά ο ήρωάς μας. Βέβαια, θα περάσει λίγος χρόνος ωσότου καταλάβει ότι για να μεγαλώσει, πρέπει να περιμένει. Κι ο μεγαλύτερος αδερφός του θα βοηθήσει πολύ σ' αυτό. Πρόκειται για ένα βιβλίο με πολύ χιούμορ, ευαισθησία και ποίηση, το οποίο απαντά στην ίδια σοφή απορία των απανταχού πιτσιρικάδων όλων των εποχών. Ευχά ριστη έκπληξη αποτελεί η εικονογράφηση, που παραπέμπει στην ανατολικότροπη υφολογική γραμμή σχεδίου και χρωμάτων. (Για αναγνώστες από 4,5 ετών)

ΔΑΣΚΑΑΑΪΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ Τέρενς Μπλάκερ, Η δασκάλα μας η Μάγια όλο και μας κάνει μάγια Εικον.: Τόνι Ρος, μτφρ.: Ντίνα Καρύδη Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 72. Σε μια ανήσυχη, ζωηρή όπως λένε, μάλλον όμως δυναμική τάξη σχολείου τοποθετείται μια γοητευτική, γεμάτη μυστήριο και κρυφές δυνάμεις δασκάλα. Και βεβαίως κάνει θαύματα. Οι μαθητές αποκτούν ενδιαφέρον και η μαθησιακή διαδικασία γίνεται θελκτική. Η πρακτική της δασκάλας, στο φαντασιακό ή το πραγματικό επίπεδο, αναιρεί την επικρατούσα συλλογιστική, στο επίπεδο της θεωρίας και της πράξης, στο σύγχρονο σχολείο. Είναι ένα ενδιαφέρον βιβλίο με πρωτότυπο χιούμορ. (Γο αναγνώστες από 8,9 ετών)

0 ΜΟΝΑΧΟΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ο Πανταρώτας Εικον.: Σβετλίν, Απόδ.: Κώστας Πούλος Αθήνα, Παπαδόηουήος, 2001. Σελ. 28. Κανένας δε στέριωνε ως βοηθός στη βάρκα του μπαρμπα-Αλέξη. Κι εκείνος, για να είναι και σύννομος, έπλασε με τη φαντασία του τον... Πανταρώτα. Ίσως τον άλλο του εαυτό απέναντι στη μοναξιά της θάλασσας, αλλά κι απέναντι σε μια εξουσία ανάλγητη κι έναν κόσμο που δεν ευδόκησε να του υποταχτεί! Είναι ένα από τα καλύτερα διηγήματα του μεγάλου Σκιαθίτη (α νήκει στη γνωστή σειρά «Τα Ελληνικά»), με εξαίσια και γλαφυρή απόδοση και με άριστο αι σθητικό αποτέλεσμα. (Για αναγνώστες από 10 ετών)

Η ΠΡΟΣΜΟΝΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ Ηρώ Παπαμόσχου, Το χθες του έρωτα Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 304. Μια τρυφερή ιστορία αγάπης εκτυλίσσεται σ' ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί. Προβάλλεται στο ι στορικό επίπεδο με αφορμή τη δικτατορία των συνταγματαρχών, και μέσα από ένα κλίμα α πουσίας και μια προσμονή ατελεύτητη διαπερνάει τα επόμενα τριάντα χρόνια. Η ασθμαίνουσα ροή των γεγονότων, η λιτότητα στην έκφραση, η αλλαγή της οπτικής γωνίας του αφηγη τή και συνακόλουθα ο δεινός χειρισμός των αφηγηματικών επιπέδων από τη συγγραφέα κά νει το μυθιστόρημα πολλαπλώς σημαίνον και την ανάγνωσή του απολαυστική. (Γό αναγνώστες εφήβους και ενήλικους)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ

Terry Southern

Η Π Α Ν Ω Λ Η Σ ΚΑΙ Ο Χ Ο Ρ Ο Σ ΤΟΥ Θ Α Ν Α ΤΟ Υ

Blue Movie

Στην ανθρώπινη ιστορία ανήκουν γεγονότα, τα οποία σφράγισαν την εποχή τους τόσο έντονα, ώ στε δημιούργησαν αναμνήσεις που οι γενεές τις θυμούνται με φρίκη. Στη μεσαιωνική καθώς και στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστο ρία φρικιαστικά οράματα ανιχνεύουν τη ματωμένη, φριχτή πορεία του μεγαλύτερου ίσως πρωταγωνιστή της κοινωνικο-οικονομικής εξαθλίωσης των ευρωπαϊκών πληθυσμών: του «Μαύρου Θανάτου», της γνωστής πανούκλας (ή πανώλης). Πάνω σ’ ένα κατακόκκινο φόντο που χει χρωματιστεί από το αίμα των εκατομμυρίων θυμάτων του, στην κορφή ενός ψηλού λόφου φτιαγμένου από τα εκατομμύρια κόκκαλα των νεκρών καγχάζει ο Μαύρος Θάνατος. Καγχάζει τα επινίκια πάνω στην άγνοια, τη δεισιδαιμονία, τη φρίκη των ανθρώπι νων αδυναμιών, την ηθική και τη σωματική ασυδοσία.

μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α Η mo cult χιουμοριστικά, ερωτικά και καυτά σάτυρα τουΧόλτγουντ που έχετε διαβάσει. Ένας πολυβραβευμένος σκηνοθέ της αποφασίζει να γυρίσει το από λυτο Blue Movie (ερωτική ταινία). Ηθοποιοί, παραγωγοί, συνεργάτες, στούντιο και ...το Βατικανό μπλέ κουν στην πιο τρελή και απίστευτη σάτυρα του κόσμου του κινηματο γράφου. «Η σατυρικά γραφά του Terry Southern καθηλώνει, προκαλεί, συναρπάζει». Nonnan Mailer «Ο Terry Southern είναι ο πιο έξυπνος και πνευματώδης συγ γραφέας της γενιάς μας». Gore Vidal

DAVID AMBROSE

OKAKURA KAKUZO

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΤΟ ΒΙΒΛ ΙΟ ΤΟΥ Τ ΣΑ ΓΙΟ Υ Ποια είναι η ιστορία του τσαγι ού στην Κίνα και την Ιαπωνία; Ποια η σχέση του με την τέχνη, τη θρησκεία, την καθημερινή ζώη; Πόσο έχει επηρρεάσει τη λογοτεχνία και την αρχιτεκτονι κή; Ποια η συμβολή τού στην εξέλιξη του Ανατολικού πολιτι σμού; Ποια η σύνδεσή του με το Ζεν και το Ταό; Πότε και . πώς έφτασε στη Δόση; Το Βιβλίο του Τσαγιού μιλάει για όλα αυτά και αποκαλύπτει πώς ένα απλό αφέψημα δημιούργησε τη δική του φιλοσο φία στην Κίνα και την Ιαπωνία, και πώς ταυτίσθηκε με τη «λατρεία του όμορφου έτσι όπως αναδεικνόεται μέσα από την καθημερινότητα». Ταυτόχρονα είναι και μια από τις πρώτες απόπειρες επικοι νωνίας και έκκλησης για κατανόηση της διαφορετικότητας των δύο μεγάλων πολιτισμών, του Ανατολικού και του Δυτι κού, καθώς εκείνη την εποχή, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ιαπωνία άρχιζε να ανοίγει τα σύνο ρά της στη Δύση.

μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , β ' έ κ δ ο σ η Ο Ρικ Χάμιλτον είναι επιτυχημέ νος επιχειρηματίας, έχει μία όμορ φη γυναίκα και έναν υπέροχο γιο. Μια μέρα, ενώ βρίσκεται στη μέ ση μιας συνάντησης, ένα πολύ έ ντονο προαίσθημα θανάτου της γυναίκας του σε τροχαίο ατύχημα τον οδηγεί στον τόπο του δυστυ χήματος. Εκεί τον περιμένει το με γαλύτερο σοκ της ζωάς του. Η γυναίκα του, που πριν από λίγο φαινόταν νεκρή, τώρα είναι ζωντανά και προσπαθεί να τον πα ρηγορήσει... Αλλά γιατί τον φωνάζει Ρίτσαρντ; Και γιατί αρνείται ότι έχουν έναν γιο; Ένα πρωτότυπο cult μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει με την απρόβλεπτη εξέλιξή του. Ένα συναρπαστικό θρίλερ που συνδυάζει σύγχρονες επιστη μονικές θεωρίες της κβαντικής θεωρίας για παράλληλους κό σμους και εναλλακτικές πραγματικότητες με την αγωνία, το ψυχολογικό δράμα και την περιπέτεια.

Π ερ ιο δικ ό κα ι ε κ δ ό σ εις

ΑΝΑΤΟ ΛΙΚ ΟΣ

Αποστολοπούλου 64, 152 31 Χαλά\ δρι, Τηλ: 6775Λ47, email: apt@x-treme.gr

γράφει η Τ Ι Τ Ι Κ Α Δ Η Μ Η Τ Ρ Ο Υ Λ Ι Α

έννημα του ψυχρού πολέμου, των αμερικανικών στρατιωτικών υπηρεσιών στην πρώτη μεταπολεμική υπηρεσία, η Μηχανική Μετάφραση (ΜΜ), η μετάφραση δηλαδή που ηαράγεται εξ ολοκλήρου από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή χωρίς

ανθρώπινη παρέμβαση, έχει ήδη πενήντα χρόνια ζωής. Στην πεντηκονταετία αυτή, άλλοτε υπερτιμήθηκε και άλλοτε υποτιμήθηκε, πολλά συστήματα ΜΜ υλοποιήθη καν με λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστα αποτελέσματα. Στη δεκαετία του '80, στις απαρχές της παγκοσμιοποίησης, άρχιοε να αποτιμάται και πάλι συστηματικά η συμβολή της στις ποικίλες μορφές επικοινωνίας των κρατών, των λαών και των ε ταιρειών. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αγόρασε το σύστημα Systran, το οποίο ανέ πτυξε σε πολλά ζεύγη γλωσσών, μεταξύ των οποίων και τα ζεύγη αγγλικά-ελληνικά και, πολύ προσφάτως, το ζεύγος ελληνικά-γαλλικά (το οποίο προφανώς παρου σιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ελληνική, αφού απευθύνεται στους αλ λοδαπούς). Την τελευταία τριετία όμως συντελέοτηκε μια αλλαγή μείζονος σημα σίας: με την εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιοτού, που υποστηρίζει τη διαδραστική επι κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας, πολλές εταιρείες άρχισαν να ασχολού νται με εμπορικές εφαρμογές ΜΜ, οι οποίες θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμες και μέσω του Διαδικτύου - και εκτός αυτού φυσικά. Και ενώ, εδώ και τριάντα χρόνια περίπου, οι απόψεις όλων των επιστημόνων και χρηστών της ΜΜ συγκλίνουν σε γενικές γραμμές στο συμπέρασμα ότι η έρευνα πρέπει να κινηθεί μάλλον στην κα τεύθυνση της Μ ετάφρασης με τη βοήθεια Υπολογιστή (C om puter Aided Translation), η αδιαμφισβήτητη αξία της ΜΜ σε επίπεδο γενικής κατανόησης ενός κειμένου ή μετάφρασης τεχνικών κυρίως κειμένων με συγκεκριμένη ορολογία επι βεβαιώνεται, όπως φαίνεται, περίτρανα με την ανάπτυξη του Διαδικτύου. Διότι στον πολύγλωσσο Ιστό, η γενική έοτω κατανόηση του περιεχομένου ή του θέμα τος μιας ιστοσελίδας είναι αρκετή για τον ενδιαφερόμενο χρήστη, ο οποίος θα ε πεξεργαστεί περαιτέρω την αναζήτησή του αν τον ενδιαφέρει ή θα προχωρήσει παρακάτω. Έχουν αναπτυχθεί, λοιπόν, πολλά και διάφορα συστήματα ΜΜ τα οποία είναι δια θέσιμα, χωρίς χρέωση, μέσω Διαδικτύου, ή παρουσιάζουν μια περιορισμένη, δοκι μαστική τους έκδοση στο Διαδίκτυο, προσκαλώντας το χρήστη να αγοράσει το σχε τικό προϊόν. Και στα συστήματα αυτά ισχύουν οι ίδιες διαπιστώσεις όπως και για τα παλαιότερα συστήματα: κυριαρχούν τα ζεύγη γλωσσών που περιλαμβάνουν τα αγ γλικά, είναι πολλά τα συστήματα που περιλαμβάνουν τα ιαπωνικά, αφού οι Ιάπω νες διαθέτουν την οικονομική ισχύ που τους επιτρέπει να αντιπαλεύουν τους φραγμούς που η γλώσσα θέτει στην επέκταση των δραστηριοτήτων τους, και λά μπουν διά της απουσίας τους οι λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες, όπως τα ελληνι κά. Δεδομένου επίσης ότι η αξιοπιστία των συστημάτων ΜΜ εξαρτάται σε πολύ με γάλο βαθμό από τα λεξικά τους και ότι πολλά από τα συστήματα αυτά ξεκινούν με

στοιχειώδη λεξικά, είναι βέβαιο ότι χρειάζεται πολλή δουλειά από το χρήστη, ειδι κά όταν του δίνεται η δυνατότητα να συγκροτήσει τα δικά του λεξικά, για να μπο ρέσει να έχει αποδεκτά αποτελέσματα. Αυτή τη οτιγμή, στο Διαδίκτυο διατίθενται πολλά και διάφορα συστήματα ΜΜ, εκ των οποίων όμως μόνο δύο επιτρέπουν τη μετάφραση από τα αγγλικά/γαλλικά προς τα ελληνικά, η εμπορική έκδοση του Systran, η οποία δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη της Ε.Ε., και το πρόγραμμα Intertran της Tranexp. Και για τα δύο ι σχύει η παρατήρηση που αφορά τα λεξικά και μπορεί κανείς να τα συμβουλευτεί διαδοχικά στον εξαιρετικό κόμβο γλωσσικής και μεταφραστικής τεχνολογίας www.foreignword.com/TechnologY/m t/mt.htm. Ένας ενδεικτικός κατάλογος συ στημάτων ΜΜ διαθέσιμων στο Διαδίκτυο υπάρχει στον κόμβο www.translatio.gr και άλλος ένας στον κόμβο www.foreignword.com. Μεταξύ αυτών θα πρέπει να σημει ώσουμε το CyberTrans, που περιλαμβάνει αφρικανικές γλώσσες, το σύστημα της ewgate, που περιλαμβάνει κινεζικά και μαλαισιανά, το tarjim, που αφορά τα αραβι κά, κάποια συστήματα που περιλαμβάνουν ρωσικά, ισπανικά, και ένα από τα καλύ τερα συστήματα με άξονα τα γαλλικά, το reverso. □

από τ ο ν Α Λ Ε Ξ Η Ζ Η Ρ Α

Η δ ι α φ ο ρ ά τ ου ά λ λ ο υ και η α υ τ ο γ ν ω σ ί α μας

πρόσφατη εκατόμβη της Νέας Υόρκης όχι μόνο έκανε βαθύτε ρο το ρήγμα ανάμεσα στις ήδη γνωστές, διαφορετικές αντιλή ψεις περί Ανατολής και Δύσης, πολιτισμένου και απολίτιστου

κόσμου ή χριστιανοσύνης και ισλάμ, αλλά και το διέστρεψε. Του έδωσε ακόμα μεγαλύτερες, παραμορφωτικές διαστάσεις, και κατά περίεργο τρόπο το εξομοίω σε -ίσ ω ς από μια ανάγκη βαθύτερη που έχουν οι άνθρωποι να δαιμονοποιούν αυτό που δεν καταλαβαίνουν- με πρόσω πα, στρατηγικές και γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος. Έτσι, ο Μπιν Λάντεν προστέθηκε στο πάνθεον των εωσφορικών αρχαγγέλων του δυτικού φανταστικού, στη σειρά του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, του Σαντάμ Χουσεΐν ή του Καντάφι, ενώ και το βασίλειο του κακού μεταφέρθηκε από την παραλίγο ευρωπαϊκή Σερβία στα άνυδρα υψίπεδα του Αφγανιστάν. Προφανώς, το να θεωρητικολογούμε μέσα από την ασφάλεια του γρα φείου μας για τις όψεις της τρομοκρατίας και για λογαριασμό εκείνων που χάθηκαν είναι κάπως ανίερο. Σκέφτομαι όμως -ό π ω ς και αρκετοί άλ λ ο ι- μήπως αυτή η μεταφορά του πολεμικού γεγονότος στο εσωτε ρικό μιας χώρας η οποία, ως χθες ακόμα, αντιμετώπιζε, εφησυχασμένη, τον πόλεμο ως θέαμα υπερπόντιο, «τράφηκε» από την άγνοια και την αδιαφορία για τον άλλο. Γιατί, όσο είναι αποτρόπαιες οι συνέπειες της ιδεοληψίας και του φανατισμού που κυρίευσαν μια σέχτα ισλαμιστών, ά λλο τόσο ακατανόητη παραμένει η επιμονή ορισμένων, υποτίθεται νουνεχών, να ερμηνεύουν την επίθεση στη Νέα Υόρκη ως αποτέλεσμα του τυφλού πάθους κάποιων αγράμματων, απολίτιστων, πεινασμένων και θρησκόληπτων Αράβων! Χωρίς να θέλω να κάνω τον ειδικό, πιστεύω ότι το να χρησιμοποιούμε ως αποδεικτικό και ενοχοποιητικό πειστήριο τις γραφές από το Κοράνι, για να δώσουμε μια εξήγηση σε τρέχοντα συμβάντα -και μάλιστα τόσο δραματικά- είναι τουλάχιστον αφελές. Όσο και αν τα ιερά κείμενα παί-

ζουν βασικότατο ρόλο σε κοινωνίες ασιατικές, όπως η αφγανική ή η πακιστανική, ούτε οι κοινωνίες είναι οι ίδιες εδώ και αιώνες ούτε και τα άτομα. Ο Έντουαρντ Ιαιντ οτη ριζοσπαστική μελέτη του Οριενταλισμός (1978, ελληνική έκδοση «Νεφέλη», 1996), παλαιστινιακής καταγωγής ο ίδιος, επικεντρώνεται διαρκώς πάνω στην έλλειψη κατανόησης την οποία και επικαλούνται πολύ συχνά οι δηλώσεις οργανώσεων και κινη μάτων της νοτιοδυτικής Ασίας. «Ένας Ευρωπαίος ή Αμερικανός που μελετά την Ανατολή δεν μπορεί να αποποιηθεί τη βασική συνθήκη της πραγματικότητάς του: ότι έρχεται στην Ανατολή ως Ευρωπαίος ή Αμερικανός κατά πρώτον, ως άτομο κατά δεύτερον.» Και αν εκτεταμένα στρώματα από αυτές τις κοινωνίες έχουν βγει εδώ και μερικές δεκαε τίες από την απάθειά τους και έχουν μάθει να μισούν καθετί το δυτικό, αυτό οφείλεται μάλλον στην ηθελημένη άγνοια και στον αμοραλισμό που επί σειρά ετών χαρακτηρίζουν την πολιτική των μεγάλων δυνάμε ων απέναντι τους. Κάτι που εννοείται ότι δεν περιορίζεται στο αφηρημένο επίπεδο των διακρατικών σχέσεων αλλά επεκτείνεται, με τα στε ρεότυπα που είναι ριζωμένα μέσα μας, στο πεδίο της καθημερινής επα φής μας με τον «πολιτισμικά υποδεέστερο» άλλο. □

Διν α'ναι από ταινία τπιοτημονικής φαντασίας. [ίναι Νιοϋορκίζοι μιτά την κατάρρτυαη των ίύο πύργων ατο ΙΛανχάταν.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

€ΛΙΖΑΜΡ€Θ

Γ Κ Α Σ Κ € Λ

Η €ΞΑΔ€ΛΦΗ Φ ΙΛ Λ ΙΣ

Ο < Η>-

12 ΚΡΑΝΦΟΡΝΤ 0(2.

Η 6Ξ Α Δ 6Λ Φ Η

ΦΙΛΛΙΣ

Μαζί μέ τίς αδελφές Μττροντέ, τόν Ά . Ίρόλλοπ, τήν Τζ. Έλιοτ καί τόν Τ. Χάρντυ,ή Τκάσκελ ανήκει στην κατηγορία των βικτωριανών πεζογράφων πού έζησαν μακριά από τό μητροπολιτικό Αονδίνο καί έγραφαν γιά τη ζωή στήν περιφέρεια άξιοποιώντας τήν προσωπική τους εμπειρία. Τό «Κράνφορντ» ( 1853) καί ή «Έξαδέλφη Φ ίλλις» ( 1864) τοποθετούνται σέ μικρές επαρχιακές κοινό τητες καί παρακολουθούν τίς επιπτώσεις των ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών στή ζωή τών κατοίκων τους. Στά έργα αυτά, ή κυρία Τκάσκελ (όπως τή γνώ ριζε τό βικτωριανό κοινό) άσχολεϊται Ιδιαίτερα μέ τήν αδυναμία τών γυναικών νά συμβαδίσουν μέ τόν κόσμο πού τίς περιβάλλει, έναν κόσμο πού αλλάζει μέ γοργούς ρυθμούς.

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΛΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 010.38.11.850 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 010.38.31.078 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, Τ,Κ. 563 34, ΤΗΛ. 0310.70.63.54-5

Κύμινα που γράφονται μι αφορμή ίνα βιβλίο

γράφει ο Β Α Γ Γ Ε Λ Η Σ Π Α Ν Τ Α Ζ Η Σ

, ,<ρ W

Η IAEA THE ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΝ ΙΑΕΟΝ ην ευκαιρία αυτή τη φορά δεν την έδωσε κάποιο βιβλίο: ποιος μπορεί αυτές τις μέρες να σταθεί για πολύ μπροστά σε μια σελίδα, όταν στα μάτια του εισβάλ λουν ξανά και ξανά από το χώρο της Αποκάλυψης ή της επιστημονικής φαντα σίας δύο κατάφορτα με ανθρώπους και κηροζίνη αεροπλάνα και φυτεύονται στους δύο ψηλότερους δίδυμους πύργους του Μανχάταν; (Την επίθεση στο Πεντά γωνο δεν την πολυείδαμε. Προσπάθεια άραγε της μοναδικής υπερδύναμης να μη δούμε το κέντρο της εξουσίας της να καταρρέει τυλιγμένο στις φλόγες;) Αυτή η ει κόνα των τρομερών εκρήξεων, που ξαφνικά καταύγασε με εφιαλτικό τρόπο την και νούρια σελίδα της Ιστορίας, έδωσε την αφορμή τούτου του αρθριδίου. Οι σημειώ σεις που ακολουθούν έχουν γραφεί βιαστικά και υπό το κράτος των πρώτων εντυπώ σεων. Διατρέχουν, λοιπόν, τον κίνδυνο να αποδειχτούν εντελώς εσφαλμένες. Μακά

ρι! 1. Η απίστευτη αυτή ενέργεια δεν μπορεί παρά να είναι έργο θρησκευτικής οργάνω σης. (Σκόπιμα δε λέω «παραθρησκευτικής» - αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιούν οι «κρατούσες» θρησκείες για να χαρακτηρίσουν εκείνες που μειοψηφούν ή δε διαθέ τουν το επίσημο χρίσμα.) Είναι έργο εμπνευσμένο από την πίστη στη μοναδική αλή θεια του μοναδικού θεού και στην πίστη στη μεταθανάτια ζωή: κανένας δε θυσιάζει ψύχραιμα και πρόθυμα, σχεδόν ευφρόσυνα, τη μοναδική ζωή του, αν δεν προσδοκά τη μεταθανάτια δικαίωση και την επιστροφή σε μια αιώνια παραδείσια ζωή. Για μια α κόμη φορά διαπιστώνουμε -όσοι έχουν μάτια και εντιμότητα για να το αντιμετωπί σουν- με οδυνηρό τρόπο πως οι Μεγάλες Ιδέες είναι εχθροί των μικρών ανθρώπων και πως οι θεοί, όπως πάντα, εξακολουθούν και στις αρχές του 21ου αιώνα να ξεδι ψούν με τον πανάρχαιο παραδοσιακό τους τρόπο: με ανθρώπινο αίμα. Οι υποκριτικά

ή όχι διαρκώς προσευχόμενοι στο θεό Αμερικανοί ηγέ τες καλά θα κάνουν να του απευθύνουν μία τελευταία παράκληση: να αφήσει επιτέλους ήσυχη στην τύχη της την ανθρωπότητα. Τη μέριμνά του την έχει αρκετά δοκι μάσει. 2. Η πολλαπλή αυτή τρομοκρατική έκκρηξη είναι έργο ανθρώπων από τα σπλάχνα των ΗΠΑ. Μια τόσο αποτε λεσματικά «διεκηεραιωμένη» επιχείρηση δείχνει μακρο χρόνια εξοικείωση όχι μόνο με τον επίγειο και τον εναέ ριο χώρο των ΗΠΑ αλλά και με όλο τον τρόπο λειτουρ γίας της χώρας. 3. Βεβαίως, ένα έθνος που δέχεται ένα τόσο συντριπτι κό πλήγμα, για να συσπειρωθεί (ή επειδή είναι ήδη συ σπειρωμένο) θα αναζητήσει σχεδόν ενστικτωδώς τον ε χθρό εκτός των συνόρων. Και δε θα δυσκολευτεί να τον βρει (πριν τελειώσει τούτη η πρόταση, ήδη τον βρήκε). Οι υπηρεσίες Ασφαλείας προκειμένου να αποκαταστή σουν το καταρρακωμένο γόητρό τους πρέπει επειγό ντως να εντοπίσουν τους δράστες. Το κλίμα που έχει δημιουργηθεί θα κάνει πιστευτούς οποιουσδήποτε ισχυ ρισμούς της πολιτικής ηγεσίας για την ταυτότητα και το ορμητήριό τους. Δεν είναι, εξάλλου, δύσκολο, σε μια χώρα που εξακολουθεί κατά βάθος να λειτουργεί με τα ανακλαστικά της Κου-Κλουξ-Κλαν, παρότι διαθέτει ένα μάλλον εικονικό μαύρο υπουργό Εθνικής Άμυνας, να βρει σε οποιαδήποτε αμερικανική πτήση δέκα Άραβες ή μουσουλμάνους επιβάτες. Κάποιος απ' αυτούς θα έχει τα χαρακτηριστικά του υπόπτου. Έπειτα από πολύ και ρό, κι αφού οι ΗΠΑ θα έχουν τιμωρήσει παραδειγματικά τους «ενόχους», ίσως μάθουμε πως εντέλει οι πραγμα τικοί δράστες δεν ανήκαν στις στρατιές του Μπιν Λάντεν και του Σαντάμ Χουσεΐν. Στο αμερικανικό έδαφος διαρ κώς ξεφυτρώνουν θρησκευτικές οργανώσεις, που ονει ρεύονται τη Συντέλεια του Κόσμου και τα μέλη τους εί ναι πεπεισμένα πως αποτελούν τα εκλεκτά όργανα του Υψίστου για την τιμωρία της αμαρτωλής Βαβυλώνας του πλούτου (Μανχάταν) και της δύναμης (Πεντάγωνο). 4. Ακόμη όμως κι αν οι δράστες είναι αυτοί, εναντίον των οποίων με τα ανακλαστικά του πληγωμένου αγρι μιού στράφηκε αμέσως η ηγεσία των ΗΠΑ, ένα είναι γε γονός: από τη στιγμή που το βεληνεκές και τα πραγμα τικά σύνορα μιας εξουσίας κλείνουν μέσα τους όλη τη γη, ο εχθρός είναι εξ ορισμού εσωτερικός. Τον εσωτερι κό όμως αντίπαλο δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις α ποτελεσματικά με τον παραδοσιακό τρόπο. Τον ιό του τόξου μπορείς να τον αποκρούσεις με ασπίδα ή και ε κτοξεύοντας εού πρώτος το δικό σου βέλος. Τον ιό ό μως που προσβάλλει τον οργανισμό σου μπορείς να τον αντιμετωπίσεις με αντιβίωση που επιδρά άμεσα στον ί διο το μεταβολισμό σου. 0 στρατιωτικός μηχανισμός θα

αναλάβει έργα που είχαμε συνηθίσει να εναποθέτουμε στην αστυνομία. Ίσως πάλι μια παγκόσμια αστυνομία να αποκτήσει ισχύ στρατιωτικής δύναμης. Το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο: η αλλοίωση του πολιτεύματος. 5. Η θεωρία -που ήδη υποστηρίχθηκε- πως τον αντίπα λο τον αντιμετωπίζεις αποτελεσματικά όταν αντιγρά ψεις τις μεθόδους του (π.χ., δολοφονίες «τρομοκρα τών») προτείνει ως θεραπεία εκείνο ακριβώς που συνιστά την ασθένεια. Αντιγράφοντας τον εχθρό μπορεί πράγματι να τον νικήσουμε, όταν όμως θα έχουμε θριαμβεύσει, εμείς θα έχουμε μετατραπεί οε εκείνον. Η Δημοκρατία -για την αξία της οποίας δε χρειάζεται να ε πιχειρηματολογούμε- για να επιβιώσει έχει επίσης ανά γκη και από αστυνομία και από μυστικές υπηρεσίες. Τα «όργανα» όμως αυτά δεν είναι εξωτερικά εργαλεία της κοινωνίας που τα «χρησιμοποιεί». Είναι συστατικά οργα νικά της στοιχεία. Υπερβολική διόγκωσή τους αλλοιώνει ριζικά την υπόσταση και τη λειτουργία της ίδιας της κοι νωνίας. Αστυνόμευση και μυστικοπάθεια σε αυξημένες δόσεις ακυρώνουν την ουσία της δημοκρατίας. Για ένα δημοκρατικό καθεστώς, λοιπόν, η απάντηση στην τρο μοκρατία δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι η τρομο κρατία. 6. Αν ο κίνδυνος των εκρήξεων προέρχεται από τις ε κρηκτικές ιδέες, ενδέχεται να ακολουθήσει μια τυφλή και αδιάκριτη αστυνόμευση και καταστολή των ιδεών. Στην πραγματικότητα μόνο μία ιδέα είναι επικίνδυνη, και αυτής η διάδοση θα πρέπει να θεωρείται και να διώκεται ως αδίκημα: η ιδέα πως κάποιος κατέχει την Απόλυτη Αλήθεια, που ως τέτοια δικαιούται και οφείλει να την ε πιβάλει στους άλλους. Όλοι οι δικτάτορες και οι τρομο κράτες (αντικρατιστές και κρατιστές) απ' αυτή την ιδεο λοφία κατέχοντας 7. Αν το ζητούμενο είναι ο περιορισμός της τρομοκρα τίας, η απάντηση είναι απλή: διεύρυνση της δικαιοσύ νης. 0 αδικημένος είναι εκ των πραγμάτων υποψήφιος τρομοκράτης. Το αποηνικτικό αίσθημα της αδικίας οδη γεί σε εκρήξεις. Δεν μπορεί, π.χ„ το Ισραήλ με την πλή ρη ανοχή των ΗΠΑ να βιάζει επί δεκαετίες ένα λαό έχοντάς τον στριμώξει στη γωνία με το πιστόλι στον κρότα φο, όπως συμβαίνει π.χ. με τους Παλαιστίνιους, και οι ΗΠΑ να απαιτούν ακριβώς απ' αυτόν να δείξει πρώτος «αυτοσυγκράτηση» για να πάψουν μετά να τον βιάζουν. Η ταπείνωση και η απόγνωση οδηγούν αναπόφευκτα σε απελπισμένες πράξεις τυφλής εκδίκησης. Κι αν αυτός που αδικείται είναι ο ίδιος εντελώς εξουδετερωμένος και ανίκανος να αντιδράσει, πάντα βρίσκονται άλλοι που δεν αντέχουν το θέαμα της ταπείνωσης και αναλαμβά νουν για λογαριασμό του το ρόλο του Τιμωρού. Στα σπλάχνα μιας υπερδύναμης που διακηρύσσει πως έργο

Φοβούμαι όμως πως ο φαύλος κύκλος βίας και αντιβίας μάλλον θα συνεχιστεί. Αν, π.χ., οι Ταλιμπάν εξολοθρευ τούν με βίαιο τρόπο, θα ριζοσπαστικοποιηθούν άλλες κατηγορίες μουσουλμάνων. Στους Εκδικητές θα απα ντήσουν νέες στρατιές αυτόκλητων Τιμωρών μέσα και από τα σπλάχνα των ΗΠΑ. Καμία αντιτρομοκρατική δρά ση δε θα καταστεί ποτέ ικανή να ξεριζώσει το κακό που η ίδια, άλλωστε, γεννάει. Αν μπορέσουν να εξουδετε ρώσουν πλήρως τους τρομοκράτες που με την απειλή όπλων καταλαμβάνουν αεροπλάνα, πώς θα εξουδετε «εκδίκησης». 8. Η εκδίκηση γεννάει την αντεκδίκηση. Η τιμωρία την α ρώσουν αυτούς που θα μπορούν με ένα μη ανιχνεύσιμο χαπάκι να δηλητηριάσουν ολόκληρο το υδροδοτικό σύ νταπόδοση. Κάποια στιγμή αυτή η βεντέτα πρέπει να στημα μιας μεγαλούπολης; σταματήσει. Κάποτε πρέπει να έλθει η ώρα της μεγαλοΚαι ποιος θα μας σώσει τότε από τους Σωτήρες; Μέχρι θυμίας, και μεγαλοθυμία μόνο ο δυνατός έχει τη δυνα πού θα μας οδηγήσει αυτός ο ανταγωνισμός ανάμεσα τότητα να επιδείξεί: μόνο αυτός έχει κάτι να δώσει. Αν στις δυνάμεις του Καλού και του Κακού, που διαρκώς ε οι νικητές του Α' Παγκόσμιου Πολέμου είχαν δείξει με ναλλάσσονται στους ρόλους τους επικαλούμενοι -και οι γαλοθυμία στους ηττημένους, θα είχαμε αποφύγει το Β' μεν και οι δε- το όνομα του θεού; Κάνοντας αυτή τη Παγκόσμιο Πόλεμο. Γι' αυτό το τόσο απλό μάθημα η αν στιγμή τον προφήτη των κακών, εύχομαι να αποδειχθώ θρωπότητα χρειάστηκε να πληρώσει στην Ιστορία πα κακός προφήτης. Και προσεύχομαι: «θεέ μου, φύλαξέ νάκριβα δίδακτρα σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπινες μας από τους πιστούς σου»! □ ζωές. της έχει την απονομή της παγκόσμιας Δικαιοσύνης τη στιγμή που συσσωρεύει μονομερώς τον πλούτο του κό σμου αφήνοντας στους άλλους τους ρύπους της, θα βρεθούν πολλοί που θα εφαρμόσουν αυτή τη διακήρυ ξη εναντίον της. Μπορεί να το αποφύγει, αν κάνει η ίδια πράξη τις διακηρύξεις της. Φοβούμαι όμως πως η πλη γωμένη υπερδύναμη, που δεν είχε και πριν ιδιαίτερη προθυμία να μοιράσει κάτι από τον πλούτο και τη δύνα μή της, δε θα διαλέξει να το κάνει τώρα, τη στιγμή της

Φωκιανοΰ 7 - Στάδιο, 116 35 Αθήνα, Τηλ. 7011.461 - FAX 7018.649 www.agra.gr, e-mail:info@agra.gr

το υ Κ Ω Σ Τ Α

ΑΚΡΙΒΟΥ

ΤΟ ΔΙΠΛΟ «ΝΑΥΑΓΙΟ» ΤΟΥ ΟΔΥΞΞΕΑ

την ομηρική Οδύσσεια υπάρχει μια ραψωδία όπου, καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη, η τέχνη του ποιητή αποθεώνεται και ο αναγνώστης (ή ο ακροατής) αισθάνεται το αίσθημα της ευφροσύνης στον απόλυτο βαθμό. Σ' αυτή τη ραψωδία, ο νόστος του ήρωα, παρόλο που αγγί ζει το χείλος της αποτυχίας, μπαίνει πια στην τελική ευθεία, ο έρωτας τερ ματίζει τη δεκάχρονη περιπλάνησή του και ετοιμάζεται για την επιστροφή σε οικεία σώματα, ενώ ο ποιητικός λόγος επιμερίζεται ισόποσα σε καταπληκτι κές περιγραφές και σε δυναμική αφήγηση. Πρόκειται για τη ραψωδία ε - ραψωδία στην οποία υλοποιείται επιτέλους η απόφαση των θεών, κατ' ουσίαν της Αθηνάς, να επιτρέψουν την επάνοδο του πλάνητα Οδυσσέα στην Ιθάκη. Ειδοποιημένη από τον Ερμή, η νεράιδα Καλυψώ ξεπροβοδίζει με βαριά καρδιά τον αγαπημένο της, που θα ξεκινήσει με αυτοσχέδιο σκαρί να ανταμώσει ξανά πατρίδα και οικογένεια. Το ομαλό ταξίδι διακόπτεται τη δέκατη όγδοη μέρα ύστερα από τρομερή καταιγίδα σταλμένη από το μανιασμένο, λόγω της τύφλωσης του γιου του Πολύφη μου, Ποσειδώνα. Ο Οδυσσέας τελικά θα σωθεί με τη συνδρομή της Ινώς, αλλά και χάρη στο τετραπέρατο μυαλό του, που όλα αυτά τα χρόνια τον βοήθησε να υπερνικήσει θεούς κι ανθρώπους, τέρατα και δαιμόνια, φαντα σιώσεις και πειρασμούς του επάνω μα και του κάτω κόσμου. Οι αρετές που κοσμούν το ταξίδι (περιπέτεια-ναυάγιο) είναι υψηλής ποιότη τας. Για του λόγου το αληθές, παραθέτουμε επιγραμματικά και με εντελώς αντιποιητικό τρόπο δύο από τις πολλές παρομοιώσεις που θησαυρίζουν το σχετικό επεισόδιο και μπορεί να αποτελόσουν αυτόνομο αντικείμενο διδα σκαλίας. Στην πρώτη από αυτές, η θέα της στεριάς από το θαλασσοπνιγμέ-

νο Οδυοσέα εξισώνεται με τη χαρά που νιώθουν τα παιδιά από την ξαφνική σωτηρία του ετοιμοθάνατου πατέρα τους, ενώ στη δεύτερη -εξαίσια και ανώτερηπαρομοιάζεται το γυμνό και ναυαγισμένο κορμί του

σθέσει κανείς την κολοβή διδασκαλία της ραψωδίας ζ, τον εξοβελισμό της νέκυιας (ραψωδία λ) και τη δρο μολογούμενη συρρίκνωση της διδασκαλίας τόσο της Οδύσσειας όσο και της Ιδιάδας στη διάρκεια του ενός

Οδυσσέα, την ώρα που τρυπώνει μέσα σ' ένα σωρό

μόνο σχολικού έτους, τα συμπεράσματα που μπορεί

ξερά φύλλα μαζεμένα από τη φθινοπωρινή γη, με το

να βγάλει κανείς για την αντιμετώπιση όχι μόνο των ο

δαυλί που ένας γεωργός χώνει μες στη στάχτη, προκειμένου να συντηρήσει τη φωτιά για την επομένη,

γενικότερα των ανθρωπιστικών σπουδών στο Γυμνά

θα μπορούσε να μιλάει κανείς ώρες και να γεμίσει

σιο και στο Λύκειο είναι μάλλον απογοητευτικά.

πολλές σελίδες για τη ραψωδία ε. Όπως έχει κάνει ή δη ο καθηγητής Δ. Ν. Μαρωνίτης, ο οποίος στιγμή δεν

Το σχετικό θέμα είναι ακόμη πιο σοβαρό, επειδή τυ

έκρυψε την αγάπη του για την εν λόγω ραψωδία, είτε κάνοντας από αυτήν έναρξη της μεταφραστικής του οδύσσειας -μάλιστα, στην πρώτη έκδοση καταλογά δην και όχι εμμέτρως- είτε προβαίνοντας σε δημόσια ανάγνωσή της (στο Φεστιβάλ της Πάτρας, πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια). Κάνουμε ιδιαίτερη αναφο ρά στον Δ. Ν. Μαρωνίτη για έναν επιπλέον λόγο: πά νω στη δική του εξαιρετική μετάφραση έχει στηθεί το σχολικό εγχειρίδιο που από τη σχολική χρονιά 20002001 διδάσκεται στην Α' τάξη των Γυμνασίων όλης της χώρας. Ωστόσο, ενώ θα περίμενε κανείς πως η προτίμηση του καθηγητή-μεταφραστή θα λαμβανόταν σοβαρά υπόψη και, σε συνδυασμό με την αυταπόδεικτη αξία και την παιδαγωγική της ισχύ, η συγκεκριμένη ραψωδία θα κα ταλάμβανε μεγάλο μέρος στη διδακτική διαδικασία, ό λοι όσοι δίδαξαν το εν λόγω μάθημα βρέθηκαν μπρο στά σε μια δυσάρεστη έκπληξη: η ραψωδία ε αντιμε τωπίζεται σχεδόν απαξιωτικά από το αναλυτικό πρό γραμμα σπουδών. Σε σύνολο πενήντα πέντε ωρών, που αναλογούσαν σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς για τη διδασκαλία επιλεγμένων ραψωδιών και αποσπασμάτων της Οδύσοειας, οι διδακτικές ώρες που δικαιούνταν η εν λόγω ραψωδία ήταν μόνο τρεις. Ενώ δηλαδή παλιότερα οι ώρες που απαιτούνταν για

μηρικών επών, αλλά των γλωσσικών μαθημάτων και

χαίνει να ανακύπτει σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, στις μέρες μας γινόμαστε μάρτυρες της διαδικασίας κατά την οποία -επιτέλους!- έστω και αργοπορημένα, έστω και με βήματα δειλά, έχει ξεκι νήσει ένας διάλογος γύρω από τη διδασκαλία του μα θήματος της λογοτεχνίας, αν και βέβαια απέχουμε πο λύ από το 1966 και από ένα συνέδριο ανάλογο μ' ε κείνο του Σεριζί. Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως ήδη έ χουμε χάσει μία ευκαιρία να συζητήσουμε σοβαρά πά νω σ' αυτό το φλέγον ζήτημα, ύστερα από τη γερή μα γόνιμη αντιπαράθεση που είχε ξεσπάσει πριν από δέ κα περίπου χρόνια ανάμεσα στον Κ. Μπαλάσκα και στον Ξ. Α. Κοκόλη, σχετικά με το κατά πόσο η λογοτε χνία αποτελεί αγαθό διδακτό και, προπάντων, διδα κτέο. Έτσι λοιπόν -για να επιστρέψουμε στο αρχικό ζήτη μα-, ενώ θα περίμενε κανείς οι συντάκτες του αναλυ τικού προγράμματος να αντιληφθούν την κρισιμότητα των περιστάσεων και να κάνουν πράξη την άποψη που υποστηρίζει ότι μόνο με τη σωστή διδασκαλία σω στών κειμένων είναι δυνατόν να κερδηθεί η σημερινή γενιά, δηλαδή οι αυριανοί αναγνώστες, με ενέργειες σαν κι αυτή του πετοοκόμματος της ραψωδίας ε, έ στω κι αν με πρώτη ματιά φαντάζει σαν πρόβλημα δευτερεύον και ανώδυνο, το μόνο που θα πετύχουμε

τη ραψωδία ε πλησίαζαν τις δέκα, την προηγούμενη

είναι να χάσουμε ακόμη μία ευκαιρία, ακόμη μία γενιά.

χρονιά, έχοντας προς διδασκαλία ένα βιβλίο που το

Αρα, ας μην απορούμε και ας μη χύνουμε κροκοδείλια

χαρακτηρίζει, πέρα από τη δυναμική μετάφραση, ο πλούσιος υποσελίδιος σχολιασμός, η ύπαρξη παραθε μάτων και καταπληκτικού παραρτήματος, καθώς επί σης και ο μεγάλος αριθμός προτεινόμενων ασκήσεων-

δάκρυα για τα παιδιά που «τα κερδίζει η ευκολία της εικόνας και όχι ο έντυπος λόγος» ή για το «ποιο είναι το κοινό της «ροζ λογοτεχνίας» και των εύπεπτων μπεστ σέλερ».

εργασιών, είναι ποτέ δυνατόν ο μαθητής να καταλάβει και να αγαπήσει έστω κάτι ελάχιστο από το ταξίδι-περιπέτεια του Οδυσσέα τη στιγμή που έχουν αφαιρεθεί

0 «Οδυσσέας» -δηλαδή η λογοτεχνία- είχε και, κυρίως

οι σχετικοί στίχοι οι οποίοι αναφέρονται στο τρομερό ναυάγιο και στη διάσωσή του στις ακτές της χώρας των Φαιάκων; Αν μάλιστα σ' αυτή την αναπηρία προ

νη. Από εταίρους που στις σειρήνες θα κλείνουν τα α

σήμερα, έχει ανάγκη από «κωπηλάτες» ικανούς και ι σάξιους μ' αυτόν στην αξιοσύνη και στην καπατσοσύφτιά, όχι όμως και τα μάτια. Αυτό να καταλάβουμε ό λοι μας. Έγκαιρα, υπεύθυνα και συνειδητά.

□

GEORGE

S T E IN E R

ΟΙ ΑΝΤΙΓΟΝΕΣ Στον αστερισμό τω ν επτά σωζόμενων τραγωδιών του Σοφοκλή, η Αντιγόνη θεωρείται το λαμπρότερο αστέρι. Αυ τή η υπερβολική, συχνά, εκτίμηση αφορούσε άλλοτε τη μορφή της ηρωίδας, άλλοτε το ίδιο το έργο, άλλοτε έναν ασαφή συνδυασμό και τω ν δύο. «Έχετε δ ίκιο όσον αφορά την Α ντιγό νη», έγραφε ο Σέλλεϋ στον Τζων Γκίζμπορν (John Gisborne) τον Οκτώβριο του 1821. «Τι υψηλή εικόνα γυναίκας! Κ αι τι να πει κανείς για τα χορικά, ιδιαίτερα για το λυρικό κομμό του ισόθεου θύματος; Και ο ι απειλές του Τειρεσία, και το πόσο γρήγορα βγαί νουν αληθινές; Κ άποιοι από εμάς έχουμε αγαπήσει μιαν Αντιγόνη, σε μια προηγούμενη ζωή κι αυτό μας κά νει να μην βρίσκουμε πλήρη ικανο ποίηση σε κανένα θνητό δεσμό». Σ τις διαλέξεις για την Αισθητική (1820-1829), ο Χέγκελ αποκαλεί αυτό το έργο «ένα από τά υψηλότερα και τα πιο ολοκληρωμένα, από κάθε άποψη, έργα τέχνης που δημιούργησε ποτέ η ανθρώπινη προσπάθεια». Σ τις διαλέξεις του για την ιστορία της φιλοσοφίας, που δόθηκαν μεταξύ 1819 και 1830 επικαλείται την ηρωίδα, «την Ουράνια Αντιγόνη, την ευγενέστερη μορφή που εμφανίσθηκε ποτέ στη γη»... ISBN 960-219-110-4 Ο Τζωρτζ Στάινερ γεννήθηκε το 1929. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Σικάγου, του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης. Δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία στα πανεπιστήμια του Καίμπριτξ και της Γενεύης. Έχει γράψει, εκτός από τις Αντιγόνες, τα εξής βιβλία: • The death of tragedy • After Babel • No Passion Spent (Δοκίμια 1978-1996) • In Bluebeard’s Castle: Some Notes towards the Re-definition of Culture • Language and Silence • Real Presences

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΛΕΝΤΗΣ Μ Α Υ Ρ Ο Μ ΙΧ Α Λ Η 11 · 106 79 Α Θ Η Ν Α Τ Η Λ . 3 6 .0 1 .5 5 1 · F A X 3 6 .2 3 .5 5 3 E -m a il: K a le n d is @ a th .fo rth n e t.g r

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Α Ρ Μ Ο Σ

l &

Μ ΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘ ΗΝ Α , τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

ΦΙΟΝΤΟΡ Μ. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΤΣΚΙΝ

Λ Ο Γ Ο Σ Γ ΙΑ Τ Ο Ν Π Ο Τ Σ Κ ΙΝ "Ενα σημαδιακό κείμενο τό όποιο διατηρεί δλη του τήν άξια ακόμη καί σήμερα, ιδιαίτερα για λαούς που διχάζονται μεταξύ των δικών τους παραδόσεων καί τής ιστορικής έξελίξεως. Τον διχασμό αυτό, πού εκείνο τον καιρό έξέφραζαν τά δύο ρεύματα των δυτικόφιλων καί σλα βόφιλων, μέ τον Λ ό γ ο σ τ ο ν Π ο υ σ κ ιν ό Ντοστογιέφσκι προσπαθεί να τον ύπερβή καί μάς αφή νει ένα μνημείο συνθέσεως σέ ανώτερο έπίπεδο συγκρουομένων ιστορικών δυνάμεων. ’Ελευθε ρώνει έτσι άπό τά δεσμά του τό παρελθόν καί άνοίγει δρόμο στο μέλλον.

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ Ρ Υ Θ Μ Ο Σ ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΧΑΡΑΣ ΤΟΜΠΡΑ Γιά τον ερευνητή πού άσχολεϊται μέ προ βλήματα μουσικής αισθητικής τής άρχαιότητας λείπει βέβαια ή βασική προϋπόθεση γιά τήν αισθητική βίωση τών άντίστοιχων φαινο μένων: αύτή ή ίδια ή άκουστική έμπειρία. Παράλληλα λοιπόν μέ τήν έπιστημονική γνώση χρειάζεται τόλμη, φαντασία καί ικα νότητα διείσδυσης έως αύτή τήν καρδιά του προβλήματος γιά τήν α ν ά π λ α σ η ενό ς μουσι κού σύμπαντος, γλώσσας καί μουσικής, πού έσίγησε διά παντός. Τά χαρίσματα αύτά διέθετε σέ μεγάλο βαθμό ό έλληνας σοφός του 20οΰ αιώνα Θρασύβουλος Γεωργιάδης, ό όποιος άξιοποίησε έπί πλέον στο έπακρο τό πλεονέκτημα τής έλληνικής του ταυτότη τας καί τών μουσικών του βιωμάτων ώς έλληνα, δπως έπίσης καί τήν βαθύτατή του αίσθηση καί γνώση τής άδιάλειπτης ψυχικής καί μουσικής συνέχειας, δπως αύτή γίνεται άντιληπτή άπό τήν άρχαία στήν βυζαντινή καί τή δημοτική μουσική μας παράδοση.

της Τ Α Τ Ι Α Ν Α Σ

ΤΣ A Λ IΚ Η - Μ Η Λ IΩ ΝΗ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ

ιδέα ενός Μεταπτυχιακού Τμήματος Μετάφρασης ξεκίνησε α πό το Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο πρότεινε στα λοιπά ξενόγλωσσα τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστη μίου να συνεργαστούν και να υποβάλουν κοινή πρόταση για έγκριση του σχετικού προγράμματος. Στόχος τους, να προσδώοουν στη μετάφραση και τη μεταφρασεολογία τη θέση που της αξίζει στο πλαίσιο του Πανεπιστημί ου Αθηνών, ως γνωστικό κλάδο και επιστήμη που δύναται και οφείλει να δι δαχθεί αυτόνομα, αλλά και να συμβάλουν στη δημιουργία της πολυπολιτισμικής, πολυγλωοσικής και πολυφωνικής ως εκ τούτου κοινωνίας της Ενω μένης Ευρώπης, καταρτίζοντας άξιους μεταφραστές, πολύτιμους διαμεσο λαβητές στην επικοινωνία μεταξύ των λαών - και κυριολεκτικά αναντικατά στατους φορείς επικοινωνίας στην περίπτωση των λιγότερο διαδεδομένων και ομιλούμενων γλωσσών, όπως η ελληνική στην προκειμένη περίπτωση. Το Διαπανεηιστημιακό Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μετάφρασης και Μεταφρασεολογίας, το οποίο εγκρίθηκε από το ΥΠΕΠΘ για να καλύψει συγκεκριμένες ανάγκες στο χώρο της ανώτατης παιδείας, ολοκλήρωσε το 2000 τη διετία της πειραματικής εφαρμογής του. Στο πλαίσιο των προγραμ μάτων ΕΠΕΑΕΚ, που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κα τέθεσε ένα πρώτο δείγμα γραφής, όσον αφορά τις προθέσεις αλλά και τις δυνατότητές του, στον ελάχιστα αξιοποιημένο χώρο της μετάφρασης στη

χώρα μας. Η οικονομική υποστήριξη του ελληνικού κράτους και της Ε.Ε. επέτρεψε στα τμήματα Γαλλικών, Αγγλικών και Γερμανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Ιταλικό τμήμα του Πανεπιστημίου θεσσαλονί-

Τα έργα του Νίτσε σε καινούριες μεταφράσεις του Ζήση Σαρίκα: • Γενεαλογία της ηθικής • Η θέληση για δύναμη • Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα • Πέρα από το καλό και το κακό • Το λυκόφως των ειδώλων Ίδε ο άνθρωπος - Αντίχριστος • Νταίηβιντ Ρήσμαν, Το μοναχικό πλήθος • Καρλ Πολάνυι, Ο μεγάλοςμετασχηματισμός • Λιούις Μάμφορντ, Η ιστορία των ουτοπιών • Μαρία - Λουίζα Μπερνέρι, Περιήγηση στην Ουτοπία • Μάρτιν Μπούμπερ, Μονοπάτια στην Ουτοπία • Καζιμίρ Μάλεβιτς, Η τεμπελιά, πραγματική αλήθεια του ανθρώπου • Λαφάργκ, Το δικαίωμα στην τεμπελιά • Χρ. Τσολάκης, Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (δύο τόμοι) • Ν. Μουτσόπουλος, Διαδρομή αυτογνωσίας (δύο τόμοι) • Γ. Χουρμουζιάδης, Λόγια από χώμα Τα βιβλία του Κ. Τομανά για τη Θεσσαλονίκη • Αργυρής Παυλιώ της, Ο λέθρ ιος δεσμός • Εντουάρ Ν τυζαρ ντέν, Έ δρεψ ε δάφ νες • Ε τέλ Αντνάν, Π ερί πόλεων και γυναικών • Άνα Νόβακ, Οι α τυ χ ίες τη ς ψ υχής • Λ ώ ρενς Στερν , Α ισ θημ ατικό τα ξίδ ι • Τόμας Μ πέρνχαρντ, Οι φ τηνοφ αγά δες • Γιαν Νέρουντα, Ιστορίες από την παλιά Πράγα • Πιέρ - Πάολο Παζολίνι, Μυθοπλασία • Στέφανος Μπαλής, Μαθηματικά και ποίηση • Χ ριστίνα Φ λόκα, Η φ αρμακογνω σία του Ο δυσσ έα Ε λύτη • Μ αρία Κέντρου - Αγαθοπούλου, Επιλογές και σύνολα. Π οιήματα (1965-95) ·Μ.Μπουρλάς, Ελληνας, Εβραος και αριστερός • Άρεντ, Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς • Ιβάν Ίλλιτς, Για τις ανάγκες του ανθρώπου • Τζέρ υ Μπράουν, Η άλλη Αμερική • Ν. Κον, Αγώ νες για τη ν έλευση της χιλ ιετο ύ ς βασιλείας του Θ εού • Π. Μ πράντλιτζερ, Ά ρ τος και θεάματα • Ζαν Μπωντριγιάρ, Η καταναλωτική κοινωνία • Πωλ Βιριλιό, Η πληροφορική βόμβα IS E E S S ? 37003 Σκόπελος

Τηλ. 0424-23277,23283 031 -263363

κης, να οργανώσουν ένα διετές μεταπτυχιακό πρό γραμμα σπουδών, το οποίο καλύπτει το γνωστικό α ντικείμενο της μετάφρασης-μεταφρασεολογίας, με παράλληλη πρακτική άσκηση της μεταφραστικής δε ξιότητας. Στα τέσσερα εξάμηνα υποχρεωτικής παρα κολούθησης που απαιτούνται για την απόκτηση Μετα πτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (ΜΔΕ) στη Μετάφραση-Μεταφρασεολογία, οι φοιτητές έχουν στη διά θεσή τους κάθε υλική και ηθική υποστήριξη στη δου λειά τους. Οι βιβλιοθήκες των ξενόγλωσσων τμημά των είναι στη διάθεσή τους ενώ έχει δημιουργηθεί ει δικός χώρος για το Πρόγραμμα και τα βιβλία του. Το εργαστήριο πληροφορικής είναι επίσης στη διάθεσή τους για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά και για απλή χρήση, προκειμένου να ετοιμάσουν τις εργασίες τους ή να εξοικειωθούν περαιτέρω με τις νέες τεχνολογίες, που θα αποτελέσουν αρωγό στο έργο τους στην κοι νωνία της πληροφορίας. Ενώ όλοι οι διδάσκοντες, πα νεπιστημιακοί δάσκαλοι των διαφόρων τμημάτων ή το εξωτερικό εκπαιδευτικό προσωπικό, άνθρωποι διακε κριμένοι με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στο χώρο της μετάφρασης-μεταφρασεολογίας, είναι πάντα στη διάθεσή τους για να τους υποστηρίξουν στην ερευνη τική δουλειά τους ή στο πλαίσιο της διδακτικής διαδι κασίας. Οι φοιτητές, που έχουν επιλεγεί με αυστηρές εξετά σεις, παρακολουθούν θεωρητικά μαθήματα και σεμι νάρια πρακτικής άσκησης. Στα θεωρητικά μαθήματα εισάγονται στη θεωρία, την ιστορία, τη μεθοδολογία και την κριτική της μετάφρασης, αλλά και στη μεθο δολογία της έρευνας, την κειμενογλωσσολογία και την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, όπως επίσης και στην πληροφορική και στις νέες τεχνολογίες που χρησιμο ποιούνται ευρέως πια στη μεταφραστική πρακτική. Αντίστοιχα είναι και τα εργαστήρια όπου, ανά γλωσσι κή κατεύθυνση, οι φοιτητές εξασκούνται στη μετά φραση κυρίως της λογοτεχνίας και στην τεχνική, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται, μετάφραση, τη μετά φραση ειδικών κειμένων κοινοτικού, οικονομικού πε ριεχομένου. Τέλος, υπάρχει το εργαστήριο της πλη ροφορικής, όπου οι φοιτητές εξοικειώνονται με τη χρήση του Διαδικτύου και την αξιοποίησή του στη δουλειά τους, αλλά και με τα ειδικά προγράμματα με ταφραστικής μνήμης, διαχείρισης ορολογίας και μηχα νικής μετάφρασης κ.ά. Το δείγμα γραφής του Διαπανεπιστημιακού Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Μετάφραοης-Μεταφρασεολογίας είναι λοιπόν καθ' όλα αξιόλογο, μαρτυρεί τις κα λύτερες των προθέσεων και υπόσχεται πολλά για το μέλλον. □

Ν Τ Α Ν ΙΕ Λ ΡΟ Ν Τ Ο

Αλεξάνδρεια Η πρωτεύουσα της μνήμης

Η Αλεξάνδρεια είναι πρώτα απ’ όλα η εικόνα ενός Φάρου, μιας φλόγας που έλαμπε μεταξύ ουρανού και γης φωτίζοντας τα ταξίδια και τις τύχες των αν θρώπων. Είναι η ανάμνηση μιας κοσμόπολης που σχεδίασε πάνω στην άμμο της Αφρικής ένας επίδοξος βασιλιάς-ήλιος, λίγο πριν εισβάλλει σαν κυκλώνας στην Ασία, χαράζοντας κι άλλες στο πέρασμά του, ώς την Αλεξάνδρεια Εσχάτη. Είναι ακόμα η ιστορία τόσων εθνών και πολιτισμών, όπως προβάλλει μέ σα από τη μακρά διάρκεια και τις μοναδικές στιγμές της διασταύρωσης, της αλληλοεξόντωσης ή της συμβίωσής τους. Είναι τέλος η ακυβέρνητη πολιτεία, το μεγάλο πιεστήριο του έρωτα, η φανταστική πόλη των μυθιστοριογράφων και των ποιητών -του Καβάφη, του Ντάρρελ, του Φόρστερ, του Τσίρκα- που βρέθηκαν εκεί πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια μετά τον Αλέξανδρο.

εκδόσει ς

ΤΙ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ε ΙΑ ΣΟΛΠΝΟΣ133,106 77 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3806 305, 3821 813 fax 3838 173, e-mail: alexcom@ofenet.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5/ΣΤΑΔΙΟΥ 44,105 64 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 3311 719

Χένρι Γκριν είναι ένας σημαντικός Άγγλος συγγραφέας ο οποίος αγνοήθη

κε και από τους κριτικούς και από το αναγνωστικό κοινό, παρόλο που α

νήκει στην πρωτοπορία της ανανέωσης του μυθιστορήματος στις αρχές του αιώνα. Η μορφή του έργου σπάει και χρησιμοποιείται ό,τι θεωρείται ου σιαστικό και χρήσιμο· το ελάχιστο δηλαδή. Μάλιστα, ο Χένρι Γκριν αποφεύγει τη χρήση των άρθρων, των ουσιαστικών αλλά και των επιθέτων. Επηρεασμέ νος από τον Άγγλο συγγραφέα Charles Μ. Doughty, ο οποίος είχε δημοσιεύ σει το 1888 το βιβλίο του Ταξίδια οτην έρημη Αραβία, μιμήθηκε τον αραβικό τρόπο έκφρασης -τον προφορικό λόγο των απλών ανθρώπων- που κυριαρ χεί στο έργο του Charles Doughty. Αλλά και ο Τζέιμς Τζόις όπως και η Βιρτζίνια Γουλφ ήδη είχαν απομακρυνθεί από τους συντακτικούς και γραμματικούς τύπους, αν και ο Χένρι Γκριν, παρ' όλες τις ομοιότητες που είχε μαζί τους στη μορφή, ποτέ δεν αξιοποίησε τον «εσωτερικό μονόλογο». 0 αφηγητής βρίσκε ται μετέωρος στο μέσον των σκηνών χωρίς να διεισδύει σ' αυτές, αν και με τρόπο ποιητικό οδηγεί τον αναγνώστη στην ουσία των πραγμάτων. Η ατμό σφαιρα, ωστόσο, ενίοτε έχει μεγαλύτερη σημασία από την κατάσταση και

πάντως ποτέ δε στερείται νοήματος. Στη νουβέλα Party going (Συντροφιά καθ' οδόν - σε ελεύθερη απόδοση),

η ομίχλη που καθηλώνει μια ομάδα νέων ανθρώπων σε ξενοδοχείο κο ντά στο σιδηροδρομικό σταθμό δεν είναι παρά η ομίχλη του θανάτου και των Επικείμενων Απουσιών ή των Επικείμενων Αποχωρισμών. Και ιδού ένα δείγμα γραφής από τη νουβέλα: «Ενώ εκατοντάδες και χιλιάδες από αυτούς που εκείνη δεν μπορούσε να δει τώρα πήγαιναν σπίτι, η μέρα τους τελείωσε, εκείνη μόλις που ξε κινούσε και υπήρχε η διαφορά ότι ή ταν τόσο νευρική για το ταξίδι και την εκκίνηση, που είχε πει ότι θα προτιμούσε να περπατήσει μέχρι το σταθμό, τώρα ένιωθε φοβισμένη». Το κείμενο με τις μονοσύλλαβες φράσεις και το ασύνδετο μπορεί να παραπλα νήσει τον αναγνώστη, ο οποίος πιθανόν να μην κατανοήσει απολύτως το νόημα, αν και ακόμα κι αυτή η δυσκολία μπορεί να θεωρηθεί ενδιαφέρουσα και ελκυστική. Το καθαρό δεν είναι πάντα γοητευτικό. Σε μια άλλη νουβέλα με τον τίτλο Living (Ζην), ο γιος ενός βιομήχανου περ πατά σε δρόμους όπου συχνάζουν καλλιτέχνες και παρατηρεί ότι ο άνθρω πος, ανεξαρτήτως της κοινωνικής του προέλευσης, ζει τη μονοτονία που του πρόσφερε η γέννησή του, το σχολείο, η εργασία, ο γόμος, η ανατροφή των παιδιών και ο θάνατος. Η μονοτονία, ωστόσο, ποτέ δε δαμάζεται κι έτσι η «κόλαση είναι εδώ» για τον αφηγητή των σύντομων μυθιστορημάτων του Χένρι Γκριν. Στο συγκεκριμένο έργο, ωστόσο, το οποίο διακρίνεται για τις σω στές παρατηρήσεις κοινωνικού ενδιαφέροντος, απουσιάζει η πλούσια φαντα σία και το πηγαίο ουναίσθημα. 0 Γκριν, αν και γόνος οικογένειας βιομηχάνων, εστιάζει το ενδιαφέρον του στην περιγραφή καταστάσεων της εργατικής τά ξης, ενώ ο D. Η. Lawrence, με τον οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις παρου σιάζει ομοιότητες, απομακρύνθηκε από την εργατική τάξη στην οποία ανήκε η οικογένειό του. 0 Χένρι Γκριν σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Ίτον και της Οξφόρδης. Υπη ρέτησε στο στρατό κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Πέθανε το 1973. Από το 1926 έως το 1952 έγραψε εννιά νουβέλες: Blindness, 1926 (Άγνοια), Living, 1929 (Ζην), Party Going, 1939 (Συντροφιά καθ' οδόν), Caught, 1943 (Παγιδευμένος), Loving, 1945 (Όταν αγαπάς), Back, 1946 (Αναδρομικώς), Concluding, 1948 (Τελευταίος), Nothing, 1950 (Τίποτα), Dotting,

1952 (Στιγματίζοντας). Η πρώιμη αυτοβιογραφία του Pack my Bag (Ας ετοιμά σω τις αποσκευές μου) δημοσιεύθηκε το 1943. □

γράφει η Χ Ρ Υ Σ Α Σ Π Υ Ρ Ο Π Ο Υ Α Ο Υ

Ρ Ι ΤΙ ΑΡ ΝΤ ΠΑΟΥΕΡΣ

MdXJAZ 44

ο όνειρο, η πραγματικότητα, η τεχνολογία, η θρησκεία είναι μερικές από τις

πηγές που εμπνέουν τον καλλιτέχνη. Η φύση της τέχνης, της τεχνολογίας καθώς και η εικονική πραγματικότητα είναι τα θέματα του τελευταίου μυθι

στορήματος του Ρίτσαρντ Πάουερς, το οποίο έχει τον τίτλο Οργώνοντας το σκοτάδι (Plowing the Dark). Το αόρατο με την πρόοδο της επιστήμης και τη

συνδρομή της φαντασίας γίνεται ορατό, το σκοτάδι φωτίζεται και σχηματοποι είται. Η γνώση είναι τολμηρή... Ποιος θυμάται, άραγε, τη δεύτερη από τις Δέκα Εντολές, η οποία αποτρέπει το άτομο από το να ασχολείται με την απεικονιστική τέχνη; Και γιατί άραγε θα ρωτούσε κανείς. Ίσως επειδή δεν πρέπει το ον να ανταγωνίζεται το έργο του θεού! Οι δημιουργοί, ωστόσο, αηό τα πρώτα βήματα του ανθρώπου στη γη, προσπάθησαν να μιμηθούν τον ορατό κόσμο, να τον ανασυνθέσουν με τα δε δομένα υλικά του, να απεικονίσουν τον περιβάλλοντα χώρο με ό,τι αυτός πε ριέχει. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας παράγει καινούρια δεδομένα και αρχές, κι έτσι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής έχει άπειρες δυνατότητες, ακόμα και για τη σύνθεση της εικονικής πραγματικότητας. Στο μυθιστόρημα Οργώνοντας το

PLOWING T H E D AR K

σκοτάδι τα γεγονότα έχουν ως χρονική αφετηρία το έτος 1989 - χρονιά κατά την οποία καθιερώθηκε ο όρος εικονική πραγματικότητα. Μια ζωγράφος δέχε ται την πρόσκληση ενός φίλου της να συνεργαστεί μαζί του σ' ένα εργαστή

ριο ψηφιακής τεχνολογίας κάπου κοντά στο Σιάτλ. Αυτός μαζί με τους συνερ γάτες του δημιουργούν χώρο της εικονικής πραγματικότητας και χρειάζονται την καλλιτεχνική ματιά αλλά και τις γνώσεις της ζωγράφου, η οοποία εμπλέ κεται στο παιχνίδι της τεχνολογίας και παγιδεύεται από τις άπειρες δυνατότη τες που προσφέρει η ψηφιακή μορφή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η ομάδα αποφασίζει να κατασκευάσει απομίμηση του έργου του Ανρί Ρουσό Το όνειρο, ενώ αργότερα επεξεργάζεται το έργο του Βαν Γκογκ Δωμάτιο στηνΑρλ... Οι ε

πιστημονικές προκλήσεις καθώς και ο προβληματισμός γύρω από καλλιτεχνι κά θέματα απασχολούν τους ήρωες και παρασύρουν τον αναγνώστη σ' ένα ταξίδι μέσω της τεχνολογίας στις τρεις χρονικές διαστάσεις: παρελθόν, παρόν και μέλλον. Η επιλογή του συγγραφέα να χρησιμοποιεί δεύτερη αφήγηση εν μέσω της αρχικής καθιστά ακόμα πιο ζωντανό το κείμενο καθώς διευρύνονται οι οπτικές γωνίες. Προτέρημα, επίσης, του μυθιστορήματος είναι και η παρουσίαση του ανθρώπινου παράγοντα με τις ψυχικές και συναισθηματικές του διακυμάνσεις. Το σίγουρο είναι ότι το βιβλίο θα το απολαύσουν όχι μόνο όσοι γνωρίζουν τα μυστικά της τεχνολογίας αλλά και οι -ευτυχώς λίγοι εναπομείναντες- «αναλ φάβητοι» της ψηφιακής τεχνολογίας. Άλλα βιβλία του συγγραφέα: Cain [Κέρδος), Galatea 2.2., The Cold Bug Variations [Οι χρυσές τρελές παραλλαγές), Operation Wandering Soul [Λει τουργία Περιπλανώμενης Ψυχής), Prisoner's Dilemma [To δίλημμα του δεσμώ τη). 0 συγγραφέας, αν και πολύ νέος, δεν αποκαλύπτει την ηλικία του. □

επιμέλεια: Η Μ Α Σ Μ Α Γ Κ Λ ΙΝ Η Σ

Φ ί λ ι π Ρ ο θ : Το ( ώ ο πο υ ψ υ χ ο ρ ρ α γ ε ί ι'κοσι τέσσερα βιβλία έχει γράψει ο χαλκέντερος Αμερικανοεβραίος συγ γραφέας Φίλιπ Ροθ (γενν. το 1953) από το 1959 μέχρι σήμερα. Πρόσφα Ρ L τ( τός εκδόθηκε στην Αμερική το τελευταίο του μυθιστόρημα Το θνήσκον ζώο (The Dying Animal, «Jonathan Cape»), στο οποίο επανεμφανίζεται ένα άλλο του συγγραφικό alter ego, ο καθηγητής λογοτεχνίας Ντέιβιντ Κέπες, γνωστός μας από: το Βυζί («Γράμματα») και το αμετάφραστο στα ελληνικά The Professor o f Desire. Αφήνοντας λίγο στο περιθώριο τους αμιγώς πολιτικούς προβληματισμούς του, που ήταν το κυρίαρχο θέμα στο Αμερικανικό ειδύλλιο, στο Παντρεύτη κα έναν κομμουνιστή, στο εσχάτως εκδοθέν στα ελληνικά Επιχείρηση Σάυλοκ (κυκλοφορούν και τα τρία από τις εκδόσεις «Πόλις») και στο αμετάφρα στο The Human Stain, ο Ροθ επανέρχεται σε ένα άλλο προσφιλές θέμα του: το τρίπτυχο ανθρώπινες σχέσεις, ερωτισμός και φθορά του χρόνου (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το Θνήσκον ζώο δεν περιέχει πολιτικούς προ βληματισμούς, κυρίως γύρω από τη σεξουαλική επανάσταση της δεκαε τίας του '60). 0 κεντρικός του ήρωας, ο Κέπες, ζει μόνος του, με τα βιβλία και τη μουσική του, τυλιγμένος στις αναμνήσεις. Μία από αυτές αφορά στην παθιασμένη οχέση του με μια κουβανικής καταγωγής φοιτήτριά του, την Κονσουέλα. Ύστερα α πό σχεδόν δέκα χρόνια η Κονσουέλα επανεμφανίζεται, περισσότερο ώριμη αλλά και λιγότερο υγιής: η Κονσουέλα πάσχει από καρκίνο οτο υπέροχο, σύμφωνα με το λά γνο Κέπες, στήθος της. Δεν έχει έρθει για έρωτα αλλά για στοργή. Και ο Κέπες ανταποκρίνεται και με το παραπάνω στην έκκλησή της. Μέοα από τον ίδιο τον τίτλο του βιβλίου ο Ροθ φαίνεται να θέτει ένα ερώτημα: ποι ος ακριβώς είναι το «ζώο που πεθαίνει»; 0 γερασμένος Κέπες; 0 αγαπημένος του φί λος που τον βλέπει να πεθαίνει χτυπημένος από εγκεφαλικό; Η πανέμορφη Κονσου έλα;

[

Από την εποχή της Πατρικής κληρονομιάς («Χατζηνικολή») είχε ο Ροθ να δώσει στον αναγνώστη μια τόσο δυνατή γροθιά στο στομάχι. Ένα βιβλίο θεμελιωμένο πάνω σε έναν έξοχο μονόλογο, στον οποίο φαίνεται ο απόλυτος έλεγχος του συγγραφέα πάνω στο υλικό του: μια λεπτοδουλεμένη, σμιλεμένη γλώσσα η οποία όμως δεν έ χει χάοει τίποτα από το πηγαίο, τον προφορικό χαρακτήρα της και επιπλέον, χωρίς καμία φλυαρία ή περιττολογία (κάτι που ο Ροθ συνηθίζει). Καυστικό χιούμορ (από αυτό που κάνει τις «πολιτικώς ορθώς» φεμινίστριες να ανατριχιάζουν) αλλά και διά χυτο αίσθημα τραγωδίας. Αν και ο κίνδυνος παραμονεύει, ο Ροθ δεν πέφτει στην παγίδα: κανένας μελοδραματισμός και καμία εύκολη συναισθηματολογία παρά η α τόφια τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, με όλη την άγρια ομορφιά της, στην καλύτερό της μορφή. □

Φ ί λ ι π Ρ ο θ : 0 Δρ Κ ά φ κ α οτην Αμερική · ¥ να άλλο σημαντικό βιβλίο του Φίλιπ Ι" Ροθ που είχε εξαντληθεί και δεν είχε I επανεκδοθεί είναι η συλλογή συνε ντεύξεων και δοκιμίων του με τίτλο Δια βάζοντας στον εαυτό μου και σε άλλους (Reading Myself and Others, «Vintage»), το οποίο είχε κυκλοφορήσει στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Το πρώτο μέ ρος αποτελείται από τις συνεντεύξεις

που έδωσε ο Ροθ από τις αρχές της δε καετίας του '60 μέχρι τα μέσα του 7 0 σε αμερικανικές, αγγλικές και γαλλικές εφημερίδες. Οι συνεντεύξεις αυτές εί χαν δοθεί με αφορμή την κυκλοφορία κάποιου βιβλίου του, ωστόσο, περιλαμ βάνονται και συνεντεύξεις εφ' όλης της ύλης (που είναι και οι πιο ενδιαφέρου σες). Τη μερίδα του λέοντος βέβαια διεκδικεί η Νόσος του Πόρτνοϊ, λόγω της επιτυχίας του αλλά και των αντιδράσε ων που προκάλεσε τόσο σε κύκλους φεμινιστριών όσο και των Εβραίων. Η ανά χείρας έκδοση περιλαμβάνει ακόμα αυτοβιογραφικά κείμενα, άρθρα για τη λογοτεχνία (μεταξύ άλλων, πάνω στο Αστείο του Κούντερα), για την εβραϊκότητα, για τον ερωτισμό και την Καμπότζη, την οποία ο Ροθ επισκέφθηκε λίγο μετά τις πολεμικές επιχειρήσεις, για τον Νίξον κ.ά. Σχεδόν τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα ακροβατούν ανάμεσα στην καθαρή αφήγηση και το δοκιμιακό λόγο, ενώ διαθέτουν αυτό τον οίστρο και το πάθος που συναντά κανείς και στην ατόφια λογοτεχνία τόυ Ροθ. Το πιο αξιομνημόνευ το, ίσως, από αυτά τα κείμενα είναι το «Πάντα ήθελα να θαυμάζετε τη νηστεία μου» ή «Κοιτάζοντας τον Κάφκα», ένα διεισδυτικό όσο και χιουμοριστικό δοκίμιοδιήγημα πάνω στη σχέση του Ροθ με το μεγάλο Τσεχοεβραίο συγγραφέα. 0 Ροθ τον παρουσιάζει να μην πεθαίνει από φυματίωση αλλά να μεταναστεύει στην Αμερική, όπου ζει ως μοναχικός εργένης, αποτραβηγμένος, μελαγχολικός, φα νατικός χορτοφάγος και δάσκαλος εβραϊκών. Ένας από τους μαθητές του δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Ροθ, ο οποίος, με τη συγκατάθεση του πατέρα του, του «προξενεύει» την ανύπαντρη θεία του. Αρχικά, το «προξενιό» δεν πάει άσχη μα, ώσπου η θεία παραπονιέται ότι ο «Δρ Κάφκα» την αποφεύγει ευγενικά επιμένοντας να της στέλνει μακροσκελείς επιστολές (σας θυμίζει τίποτα;). Φυσικά, το «εβραϊκό ειδύλλιο» ναυαγεί. Δε λείπει η συγκίνηση και την ίδια στιγμή η αναλυτι κή ματιά ενός εκ των σημαντικότερων εν ζωή Αμερικανών συγγραφέων. □

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ

τη σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η πήρε ο Η Λ Ι Α Σ Μ Α Γ Κ Α Ι Ν Η Ι

Πενήπα και πλέον χρόνια μετά τη λήξη του εμφύλιου σπαραγμού που

σημάδεψε τη χώρα, τα γεγονότα εκείνης της ταραγμένης εποχής και η πολλαπλή οημααία τους συνεχίζουν να προκαλούν ερωτήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι το 1974 ακόμα και ο όρος «εμφύλιος» ήταν απαγορευμένος, ενώ οποιαδήποτε αναφορά εξαντλούνταν οε εξιδανικεύοεις, αναθέματα, υπεραπλουοτεύοεις και αγιοποιήοεις, είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά. Η ανάγκη να μιλήσει κανείς ψύχραιμα για τον Εμφύλιο, ατοχεύοπας παράλληλα οε μία όσο το δυνατόν επιστημονική ερμηνεία, είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική και η ουζήτηοη αυτή φαίνεται πως είναι πλέον εφικτή. Αυτό μαρτυρά και η έκδοση του πρώτου τόμου της Ιστορίας του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου του καθηγητή Ιοτορίας Γιώργου Μαργαρίτη. Στη αυνέπευξη που ακολουθεί, ο συγγραφέας δίνει τις δικές του απαπήσεις οε ερωτήματα γύρω από το επίμαχο θέμα του Εμφυλίου και την έκδοοη του βιβλίου του.

Εμφύλιος: Η αναμέτρηση με ένα φάντασμα

Διαβάζουμε οτη ν αφιέρωση του βιβλίου: «Στα φ αντάσματα τω ν εφ ηβ ικώ ν μας χρό νω ν». Σ τ ο 5ε π ρόλογο γ ρ ά φ ετε ό τ ι για τις γενιές που μ εγ άλω σ αν τη ν περίοδο

Τα περιοσότερα βιβλία

194 9 -1 9 7 4 ο Εμφύλιος ή τα ν «πανταχού παρών, χωρίς να φ αίνεται πουθενά». Από

πάνω οτον Εμφύλιο

α υτή τη οκοπιά, το βιβλίο οας απ ο τελεί μία αναμέτρηση με ένα «φάντασμα», προ

ίίναι μαρτυρίες

σωπικό αλ λά κ αι σ υλλογικό;

ή καταγραφές

Πεποίθησή μου είναι ότι ο ιστορικός δεν επιλέγει τα αντικείμενα που ερευνά, κα ταγράφει και ερμηνεύει με αφηρημένο και τυχαίο τρόπο. Υπάρχει ένα ερώτημα, συλλογικό, πολιτικό και κοινωνικό, άρα και προσωπικό, με το οποίο οφείλει να α ναμετρηθεί. Στην περίπτωση της προσέγγισης του Εμφυλίου από τις γενιές που έζησαν οτη σκιά του γεγονότος, χωρίς να γνωρίσουν το ίδιο το γεγονός -που ανα μετρήθηκαν δηλαδή με ένα φάντασμα-, νομίζω ότι αυτή η πεποίθηση δικαιώνε ται. Υπάρχει στις γενιές αυτές, τις μεταπολεμικές, το πρόβλημα: τι έζησαν οι γο νείς μας, σε ποιες εμπειρίες, αξίες, θεμέλια, γεγονότα στηρίχθηκε ο κόσμος μέσα στον οποίο γεννηθήκαμε; Και ως ερώτημα αποτελεί ιοχυρό έναυσμα για τον ιστο ρικό που θα αποφασίσει να προσεγγίσει την περίοδο προσπαθώντας να την ταξι νομήσει και να την ερμηνεύσει. Να την απομυθοποιήσει, δηλαδή, και από το χώ ρο των φαντασμάτων να την εντάξει στον αντίστοιχο της γνώσης. Σ ε κάποιο άλ λο οημείο, αναφερόμενος οτις ερμηνείες που έχ ουν δ ο θ εί πάνω οτα

αναμνήσεων και προσωπικών εμπειριών. Τα έργα που Επιχειρούν πιο συνθετική προσέγγιση είναι σαφώς λιγότερο, για να μην πω σπάνια

αίτια κ αι τα αποτελέσματα του Εμφυλίου, κάν ετε λό γο για ένα ουνδυαομό «φ αντα σιώσεω ν και φ απ αομ άτω ν». Ποιες είναι αυτές οι «φ απαοιώ οεις»; Η εμφύλια αναμέτρηση έδωσε πλούσιο υλικό στις νεότερες πολιτικές και κοινωνι-

κές μυθοπλασίες. Η παρουσία της σε αυτές ήταν, θα λέγαμε, ανάλογη του βά ρους, του μεγέθους του γεγονότος και των κληροδοτημάτων του. Το γεγονός στρατεύτηκε και μεταπλάστηκε συχνά για να στηρίξει σύγχρονες μυθολογίες: το μύθο των κακών Σλάβων που σταθερά επιβουλεύονται -νυν και αεί, από την επο χή του Βουλγαροκτόνου- τους Έλληνες και το χώρο τους. Ή τον άλλο μύθο, τον πιο διάχυτο, ότι «μας βάζουν οι ξένοι να τσακωθούμε στο όνομα της προώθησης των δικών τους ανομολόγητων συμφερόντων» κ.λπ. κ.λπ. Αυτές τις φαντασιώ σεις, που δυστυχώς συχνά τροφοδοτούν ή και υπαγορεύουν τις πολιτικές επιλο γές, μόνο η γνώση και η κατανόηση των συμβάντων μπορεί να τις περιορίσει. Η «τέλεια επεξεργασία της ιστορίας του Εμφυλίου είναι μία ουτοπία», σημειώνετε οτο β ιβλίο οας. Ποια είναι η δική σας εξήγηση για το φαινόμενο αυτό; Υπάρχουν πολλά κενά στις γνώσεις μας για τον Εμφύλιο και σίγουρα θα υπάρχουν για πολύ καιρό ακόμα. Είναι πρόβλημα πηγών, διαθέσιμων υλικών σε πολλά ζητή ματα του Εμφυλίου -να σημειώσω εδώ ότι ζούμε σε ένα κράτος που ελάχιστα δι ευκολύνει την ιστορική έρευνα, η ιστορία με την πυρπόληση των «φακέλων» είναι ενδεικτική- αλλά και πρόβλημα διαθεσιμότητας, επένδυσης θα λέγαμε. Ένα ιστο ρικό γεγονός της έκτασης και της σημασίας του Εμφυλίου θα έπρεπε να είναι α ντικείμενο πολλαπλής προσέγγισης και συλλογικής μελέτης. Πολλοί ιστορικοί, σχολές ιστορικών, πρέπει να δουλεύουν μαζί και χώρια πάνω σε αυτό.

Απόλυτη γνώοη και ερμηνεία του όποιου ιστορικού γεγονότος δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτό που πρέπει να υπάρξει είναι (ωντανή έρευνα. Το τελευταίο φιλοδοξούμε να επιτύχουμε

Απόλυτη γνώση και ερμηνεία του όποιου ιστορικού γεγονότος δεν μπορεί να υ πάρξει. Αυτό που πρέπει να υπάρξει είναι ζωντανή έρευνα. Το τελευταίο φιλοδο ξούμε να επιτύχουμε. 0 φ άκελος «Εμφύλιος» άνοιξε ουσιαστικά το 1974. Τι προβλήματα δημιουργεί αυ τό σ τον ιστοριογράφο ερευνητή; Από την πλευρά της επιστημονικής ιστορικής ενασχόλησης με το ζήτημα θα έλε γα ότι η μελέτη του Εμφυλίου ξεκίνησε αργότερα από το 1974. Μέχρι τώρα δε η αντιμετώπισή του ήταν αποσπασματική, ευκαιριακή. Συνδεόταν περισσότερο με την προσπάθεια αξιοποίησης επιμέρους αρχειακών υλικών -πάνω σε συγκεκριμέ νες πτυχές του Εμφυλίου- και απέφευγε τις συνθετικές προσεγγίσεις. Αυτή η κα θυστέρηση είχε και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Στις συνθήκες που ακο λούθησαν τον Εμφύλιο, η απομάκρυνση από το γεγονός, η αλλαγή των συνθη κών που το 1974 έφερε με την κατάργηση του ιδιόμορφου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο απευθείας συνέχιση της εμφύ λιας διαμάχης, ήταν προϋπόθεση. Δε θα ήταν δυνατό να αναφερθεί κανείς στον Εμφύλιο όταν ακόμα και το να τον κατονομάσεις ήταν ποινικό αδίκημα. Η άρση αυτών των εμποδίων όμως δεν μπορούσε φυσικά να δώσει απάντηση σε προ βλήματα ιστοριογραφικά. Στη διαθεσιμότητα των υλικών για παράδειγμα, στην ύ παρξη και την παραγωγή ειδικευμένων ερευνητών κ,λπ. Οι οόγχρονες γενιές μεγάλωσαν σε μια εποχή που απέχει πολύ από την ατμόσφαιρα βίας κ α ι τρόμ ου το υ Ε μφ υλίου. Π ισ τε ύ ετε ό τ ι α ν τιμ ετω π ίζο υν α π α ξιω τικ ά το ν Εμφύλιο ως ιστορικό γεγονός και ως σ υλλογική μνήμη; Το αντίθετο. Στο φοιτητικό τουλάχιστον χώρο, που γνωρίζω καλύτερα, υπάρχει ενδιαφέρον για την περίοδο αυτή - μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ' ό,τι υπάρχει για άλλες, πιο επίκαιρες πτυχές στην ιστορική διδασκαλία· να αναφέρω την πολύ επί-

καιρη ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης ή και την ελληνική Επανάσταση του 1821. Στο κάτω κάτω πρόκειται για υποθέσεις στις οποίες πήραν μέρος οι παλαιότεροι των σύγχρονων οικογενειών και οι νεότεροι έχουν οπωσδήποτε ακούσει α ναφορές στη σκοτεινή αυτή εποχή από πρόσωπα οικεία. Από την άλλη πλευρά, πραγματικά, υπάρχει ένα είδος απαξίωσης των ιστορικών σπουδών. Ίσως φταίνε πολλά πράγματα γι' αυτό. Η μορφή της ιστοριογραφικής παραγωγής που προτείνεται περιλαμβάνεται σε αυτά. Αφοσιωμένη στο εύρημα, στην αρχαιολογικής υ φής, θα λέγαμε, ανάδειξη του μερικού, του περιορισμένου, του ασήμαντου, κα τακερματίζει την ιστορία, την εξειδικεύει αφόρητα, την αποξενώνει από την αφή γηση και κατά συνέπεια από τον πολύ κόσμο. 0 τελευταίος ζητά επεξηγηματικά σχήματα, συνθετικά, ολοκληρωμένα έργα με αρχή και τέλος. Η αφοσίωση στην α νάδειξη του επιμέρους μπορεί ίσως να φτιάξει κλειστές κόστες επαγγελματιών ι στορικών, δεν μπορεί όμως να δώσει κοινωνικά λειτουργική ιστοριογραφική πα ραγωγή. Πώς να πείσεις, λοιπόν, τους νέους ότι η ιστορία αξίζει! Το βιβλίο σας τι έχ ει να προοθέοει ο τη ν ήδη υπάρχουοα βιβλιογραφ ία; Πιστεύετε ό τι φ ω τίζει από άλλη οπ τική γωνία τα γεγονότα;

ΤΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΥ

της έκτασης και της οημαοίας του Εμφυλίου θα έπρεπε να είναι αντικείμενο

Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί για τον ελληνικό Εμφύλιο, όπως και για τη δεκαετία του 1940. Τα περισσότερα είναι μαρτυρίες ή καταγραφές αναμνήσεων και προ σωπικών εμπειριών από τη δραματική εκείνη εποχή. Τα έργα που επιχειρούν πιο συνθετική προσέγγιση είναι σαφώς λιγότερο, για να μην πω σπάνια. Στην ουσία τώρα, οι φιλοδοξίες του βιβλίου στρέφονται προς την ανάδειξη μιας συγκεκριμέ νης ερμηνευτικής συλλογιστικής. Μια πολεμική αναμέτρηση, πέρα και πίσω από τα πεδία των μαχών και των στρατιωτικών συγκρούσεων, αφορά κοινωνικές λει τουργίες: οικονομικές πρώτα απ' όλα και στη συνέχεια, με βάση αυτές, πολιτικές επιλογές και συμπεριφορές, ιδεολογίες και στρατεύσεις, ανατροπές, μεταλλάξεις και νέες αφετηρίες. Μια εμφύλια αναμέτρηση, μάλιστα, αποτελεί κατεξοχήν πε δίο κοινωνικής, θα λέγαμε, ιστορίας. Αυτό το εύρος των αναγκαίων προσεγγίσεων θέλει να αναδείξει το βιβλίο, πέρα από την καταγραφή του βασικού γεγονότος: ό τι δηλαδή έγινε μεγάλης έκτασης πόλεμος, ο μεγαλύτερος ίσως -μαζί με τη Μι κρασιατική εκστρατεία- που γνώρισε το ελληνικό κράτος στους δύο σχεδόν αιώ νες της ύπαρξής του. □

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ένα ιστορικό γεγονός

πολλαπλής προοέγγιοης και συλλογικής μελέτης

ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ

0 Γιώργος Μ αργαρίτης γεννήθηκε ο τη ν Αθήνα το 1954. Ιστορικός από το 1985, διδάσκει Σύγχρονη Ισ το ρ ία ατη Φ ιλοσ οφ ική Σ χ ο λή το υ Πανεπιστημίου Κ ρήτης. Η περίοδος 1 9 4 0 -1 9 5 0 β ρ ίο κ ετα ι οτο επ ίκ επ ρ ο τω ν ερ ευνη τικώ ν ενδιαφερόντω ν του. Σε α υ τή ν αναφ έρονται τα περιοοότερα από τα άρθρα που έχει δημοοιεύοει οε ελλη ν ικ ά κ α ι ξένα περιοδικά, καθώ ς κ αι οι περισσότερες από τις εργαοίες το υ οε σ υλλογικούς τόμους ή οι ειοηγήοεις του οε ισ τορικά συνέδρια. Το 19 93 κυκλο φ ό ρη σε το βιβλίο του Από τη ν ήττα οτην εξέγερση: Η Ελλάδα οτα 1 9 4 1 -19 43 .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΥ

Ν τίν ο ς Χ ρ ίσ τ ία ν ό π ο ο λ ο ς

Χ ρειάστηκαν 33 χρ όνια ερευνάς

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ — ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ Π Ο ΙΗ Τ Ω Ν

1 8 6 0 -1 9 1 3

^ ^ ο » ϊ “ «ου-

γκροτηθει α υτό το βιβλίο. Κ α τα

τουρκοκρα τίας στη Μ ακεδονία (1860-1913) π αρ ου σ ιά σ τηκ αν 13 ποιη τές στη Θεσσαλονίκη καί άλλοι 9 σε διά φ ορες μακεδονικές π όλεις — σοδειά διόλου

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

εύκαταφρόνητη γ ια μ ια περιοχή χω ρίς κα μ ιά π νευματική ζωή καί κίνηση, κα ί γ ιά μ ιά έποχή π ο υ κ α λύ πτει μόνο δύο γενιές. Οί ποιη τές του βιβλίου, χωρίς θεα μα τικές επιδόσεις, δημιούργησ αν μ ιά ν έα ποιητική πρα γμ ατικ ότητα , κυρίω ς στή Θεσσαλονίκη, π ο ύ μ ετά τό 1930 άρχισε νά α π ο δ ίδει ουσ ιαστικότερους κα ρπούς. Τό βι βλίο π αρουσ ιά ζει το υ ς ποιητές α υτού ς μέ αυστηρή ανθολόγηση ποιη μ άτω ν τους, βιογρ α φ ικά σημειώ ματα, φω τογρ αφ ικ ό ύλικό κα ί συγκέντρωση τής όπάρχουσ ας βιβλιογραφίας.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

στή Θεσσαλονίκη: Κέντρο τοϋ Βιβλίου, Λασσάνη 3, τηλ. 237.463 Σπόρος Μαρίνης, Σόλωνος 116,106 81 αθη να , τηλ. 38.08.348, 38.19.724 Βιβλιοπωλείο «Κατάρτι», Μαυρομιχάλη 9, αθη να , τηλ. 36.04.793 άποστέλλεται καί ταχυδρομικώς μέ αντικαταβολή / πληροφορίες τηλ. [031] 279.607

τ a

β·Ι 3 λ ί a του μήνα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΝΙΚΟΙ ΜΠΑΚΟΛΑΣ Τοταξί6ι που πληγών» ΙΠΥΡΟ ΙΓ. ΚΑΡΥΔΑΚΗΣ Η νύχτα των ονομάτων ΣΤΕΦΑΝΟΙ ΔΑΝΑΟΛΟΣ Και φόρεσαν χειροπέδες οι

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡ. ΧΑΛΑΣΙΑΣ Ληστρικά τραγούδια ...... 77

______________ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

πουλιά...........................................................

Παρουοιάσεις: ΘΟΔΟΡΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗΣ Ζτο φως του Βορρά ........ 63

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ Η ελληνική γεωργία προς το

ΣΤΕΛΛΑΛΑΧΑΝΗ Παγκοσμιοποίηση

20 10.......................................

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Νέα ανάπτυξη για έναν νέο αιώνα........................ 79

κΡιτικιί: ΟΥΓΚΟ ΚΑΛΟΥΣ Ανολοκλήρωτο παρελθόν .......... 65

■

ΘΕΑΤΡΟ

m*mm wm1------

ΓΙΩΡΓΟΣ Ξ. ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΗΣ Όπου κι

..................

3 3

ΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Γ| ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Σκούνα Κοράλλια

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η αναλγησία της μνήμης της ΛΙΝ Α Σ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ

Το ταξίδι που πληγών» Αθήνα, Κέδρος, 2000 Σελ.176

K lk O Z V im t- C iA Z

Νίκος Μπακόλας αναντίρρητα μπορεί να συ γκαταλέγει ανάμεσα στους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους. Μας έδωσε έργα σπουδαία όχι μόνο στην ώριμη αλλά ήδη από την πρώιμη συγγραφική του περίοδο. Μνημονεύουμε ενδεικτικά τον Κήπο των πριγκίπων (1966), τη Μυ θολογία (1977), τη Μεγάλη πλατεία (1987, Κρατι κό Βραβείο Λογοτεχνίας), την Κεφαλή, καθώς και το πιο πρόσφατο Μπέσα για μπέσα ή Ο άλλος Φώ της (1998). Στα έργα αυτό -που σαφώς διαλέγο νται μεταξύ τους- ο αναγνώστης παρακολουθεί έ να θαυμάσιο πάντρεμα του βιωματικού στοιχείου με θέματα φαινομενικό ιστορικά -ακριβέστερα ψευδοϊστορικά- που επικεντρώνουν σε μυθολο γίες και θρύλους της ευρύτερης περιοχής της Μα κεδονίας, με έντονη απήχηση σ' αυτό που ονομά-

Ιοτορίες εξαιρετικά λιτές, με θέματα καθημερινά έως και αυοτηρά προσωπικά ζουμε -καμιά φορά καταχρηστικά- κοινή εμπειρία. Την παρούσα μεταθανάτια συλλογή διηγημάτων, Το ταξίδι που πληγώνει, θα χαρακτηρίζαμε ως ένα από τα πιο αυτοβιογραφικά έργα του, αν όχι το περισσότερο βιωματικό, καθώς ουδέποτε πρόθε σή του υπήρξε η αφήγηοη της ζωής του, όσο της ζωής γύρω του.

Το συγκεκριμένο έργο αποτελείται από έξι πεζά στα οποία ο συγγραφέας περιγράφει ταξίδια του εκτός Θεσσαλονίκης, που όλα, λίγο έως πολύ, έ χουν δραματικό χαρακτήρα, και από τέσσερα διη γήματα. Τα «ταξιδιωτικά» πεζογραφήματα δημοσι εύτηκαν πρώτη φορά το 1995 με τον ίδιο τίτλο, ε νώ από τα διηγήματα, τα δύο δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Παραφυάδα (1989) και τα άλλα δύο συμπεριλήφθηκαν σε συλλογικούς τόμους (Η Θεσ σαλονίκη των συγγραφέων, 1996, και Ξένος, ο άλ λος μου εαυτός, 1999, αντίστοιχα). Σ' αυτά τα έντονα βιωματικά κείμενα ο συγγραφέ ας περιπλανιέται σε μοναχικούς διαδρόμους του παρελθόντος του, αφουγκράζεται ξεχασμένες ο μιλίες ανθρώπων αγαπημένων, επιστρέφει σε

πρόσωπα και τόπους της παιδικής και εφηβικής η λικίας, ψυχανεμίζεται το θάνατο, πρώτα ως παιδί, σαν ένα συμβάν αξιοπερίεργο, έπειτα ενήλικος με βλέμμα βεβαρημένο από τη συνειδητοποίηση του πεπερασμένου της ύπαρξης, τέλος, σε προχωρη μένη ηλικία, σαν μακάβριο κάλεσμα. Παρά τον αρκετά φορτισμένο τίτλο, οι περιγρα φές των ταξιδιών διαπνέονται από διάθεση ιδιαί τερα ανάλαφρη -σχεδόν «παιγνιώδη», όπως τονί ζει ο συγγραφέας- ενώ σε ορισμένα σημεία η ει ρωνεία και ο σαρκασμός προβάλλουν αιχμηρότα τα. Από τα λιγότερο τραυματικά ταξίδια είναι το

0 συγγραφέας περιπλανιέται οε μοναχικούς διαδρόμους του παρελθόντος του; αφουγκράζεται ξεχασμένες ομιλίες ανθρώπων αγαπημένων πρώτο -στο βιβλίο παρουσιάζονται ανάλογα με την ηλικία του αφηγητή-, όπου οι διακοπές του ε ξαετούς τότε συγγραφέα στο χωριό του παππού του αμαυρώνονται από τα καμώματα της ζωηρής Τζοβάνας η οποία με τον αδόκητο θάνατό της θα αιχμαλωτίσει το παιδικό βλέμμα. Το δεύτερο «τα ξίδι» είναι οπωσδήποτε πιο αντίξοο, καθώς τοπο θετείται στα άγρια χρόνια του Εμφυλίου. 0 αφη γητής περιγράφει τα διαδοχικά στάδια της περιπε τειώδους πορείας του από την Αθήνα μέχρι τα Γιάννενα, όταν μαζί με έναν άλλο υποσμηνία του Μετεωρολογικού της Αεροπορίας μετέφεραν φιά λες υδρογόνου. Η απειλή του θανάτου έχει δύο σαφείς κατευθύνσεις που αμφότερες συνθλίβουν ψυχολογικά τους συνταξιδιώτες: αφενός το επι κίνδυνο φορτίο και αφετέρου τους αντάρτες -τους είχαμε συνηθίσει σε ρόλο θύματος-, επίφο βους κάθε στιγμή για έφοδο. Το γαμήλιο ταξίδι, χωρίς να μπορεί να συγκριθεί -από πλευράς οδύ νης- με τα προαναφερθέντα, είναι, οπωσδήποτε, ψυχοφθόρο στο μέτρο που έπεται ενός βεβιασμέ νου γάμου και αποτυχαίνει παταγωδώς όταν οι νε όνυμφοι κρεβατώνονται από την ασιατική γρίπη. Μια ακόμα τραυματική εμπειρία του συγγραφέα συνδέεται με ένα αρκετά μεταγενέστερο ταξίδι

του στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη για το ανέβασμα των Περαών από το Κρατικό θέατρο Βο ρείου Ελλάδος και αφορά στην επίσκεψή του στο μουσείο του Ντοστογιέφσκι. Ύστερα από περιδιά βαση σε θαυμαστά -στις απογειωτικές περιγρα φές σαν να ενυπάρχει πάντα η υπονόμευσή τουςαξιοθέατα της ευτυχούς σοβιετικής εποχής, το σπίτι του μεγάλου δημιουργού φάνταζε απελπι στικά μίζερο, περιφρονημένο. Το δεύτερο ταξίδι στο εξωτερικό που μνημονεύει ο αφηγητής αναφέρεται στο Μεξικό, όπου η πενία και -εξαιτίας αυτής- η βασανιστική επαιτεία νέων ιθαγενών αποκαρδιώνει τον ταξιδιώτη. Γενικότε ρα, ο Μπακόλας μέσω γλαφυρών περιγραφών το πίων, ανθρώπων, εσωτερικών και εξωτερικών κα ταστάσεων, πάντοτε σε χαμηλούς, ήπιους τό νους, μεταφέρει στον αναγνώστη μια ατμόσφαιρα οριακά ευφρόσυνη μέχρι να ανατραηεί από ένα «ωστόσο» που παρεισφρέει απροσδόκητα αλλά α παρέγκλιτα στην αφήγηση. Όπως στα μυθιστορήματά του που διαφέρουν μεταξύ τους ουσιωδώς ως προς την εκάστοτε δομή τους, έτσι και στα πα ρόντα πεζογραφήματα ο συγγραφέας δεν επιτρέ πει στον εαυτό του να επαναλαμβάνεται, είτε υφολογικά είτε μορφικά. Στο «Τελευταίο» ταξίδι ο Μπακόλας ερανίζει ένα ταξίδι του στην Αθήνα για την κηδεία μιας θείας του. Όπως, άλλωστε, εύγλωττα μαρτυρά ο τίτ λος, ο συγγραφέας μιλάει απροκάλυπτα πια για τη βαναυσόνητα και την τραχύτητα της βίωσης του θανάτου αγαπημένου προσώπου. Παρόμοιο θέμα έχει και το εκπληκτικό διήγημα «Οι ανειδίκευτες θεότητες» στο οποίο θα επανέλθουμε στη συνέ χεια. Ίσως, όμως, πραγματικά το μόνο επαχθές ταξίδι μιας ζωής να παραμένει αυτό που με όχημα το χρόνο έχει προορισμό το τέλος της, όπως με πικρία διαπιστώνει στο επίμετρο ο συγγραφέας. Σε αντιπαραβολή με τα αλγεινά ταξίδια η θεματική των διηγημάτων αποδεικνύεται πιο οδυνηρή. Τα όρια του μικρόκοσμου του αφηγητή και των αν θρώπων του στενεύουν, σαν να ασφυκτιούν μέσα σ' αυτά. Στο πρώτο διήγημα ο αφηγητής παρακο λουθεί τα ευφάνταστα σχέδια επιβίωσης που κα ταστρώνει ένας άνθρωπος προκειμένου να ξεφύγει από την άθλια οικονομική του θέση. Οι ελπίδες του όλες εναπόκεινται στη βεβαιότητά του πως θα κερδίσει «Το λαχείο». Μια ιστορία τόσο ιλαροτραγική όσο σκληρή, όπως και η επόμενη όπου ο συγγραφέας ανακαλεί από τη μνήμη του αποτρό παια και, προπάντων, επώδυνα περιστατικά από

τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, με προεξάρχον αυτό της δολοφονίας των γονιών του από τους Γερμανούς. «Στις αυλές της θάλασσας» το ύ φος γλυκαίνει και η συγκίνηση μετριάζεται. Στο α φήγημα αυτό -ο χαρακτηρισμός ανήκει στο συγ γραφέα- ο Μπακόλας υμνεί τον τόπο που τον φι λοξένησε τόσο όμορφα και συνέδεσε μαζί του κα θοριστικά στάδια της ζωής του, από τις μακάριες απερισκεψίες του παιδιού, τον άγουρο ερωτισμό του εφήβου μέχρι το θολωμένο βλέμμα του ενή λικου. Τέλος, ίσως ένα από τα πιο δυνατά κείμενα της συλλογής να είναι το καταληκτήριο, «Οι ανει δίκευτες θεότητες», που ήδη επισημόνθηκε. Εδώ ο Μπακόλας, στο απόγειο της συγγραφικής του ωρίμανσης και ψυχογραφικής εμβάθυνσης, περι γράφει τις τελευταίες ημέρες της ζωής ενός φ ί λου του. Διατηρώντας την απαιτόύμενη απόσταση από τα ιστορούμενα -παρά τη δηλωμένη εμπλοκή του στο γεγονός από το μέρος του συμπάσχοντος- αλλά και με ματιά ερευνητική, βαθύτατα αν

θρώπινη και, συνάμα, καθόλου μελοδραματική, μεταφέρει στον αναγνώστη την τραγικότητα των δύο γυναικών που αγόγγυστα θωπεύουν τον άρ ρωστο. Η μία είναι η γυναίκα του η οποία επίμονα, αλλά και ενσυνείδητα μάταια, προσπαθεί να κρα τήσει τον αγαπημένο μακριά από το θάνατο και την Ταμάρα, την υπ' αριθμόν δύο «θεότητα», που -καθεμία με τον τρόπο της- τον διεκδικούν. Η Γε ωργιανή Ταμάρα θα αναπτύξει με τον προστατευόμενό της πρωτόγνωρες, μοναδικές διόδους επι κοινωνίας που μόνο η απόλυτη αυταπάρνηση και το ανιδιοτελές δόσιμο στον άλλο μπορεί να υπο δείξει. Εύλογα, η παρουσία του μεταφυσικού στοιχείου είναι ιδιαίτερα αισθητή. «...Κάτι έμενε κρεμάμενο απ' τον αέρα, απ’ το τίποτα, κάτι σαν φίθυρος από ανοίκεια πνεύματα». 0 λόγος του Μπακόλα, απογυμνωμένος από α νούσια, περιττά φτιασιδώματα, ρέει ομαλά, αβίαστα, διαθέτει όμως εσωτερικότητα, μια δύναμη που γοητεύει και συγκινεί. Μεγάλη και σπάνια α ρετή του λόγου του είναι η απουσία εύκολων τε χνασμάτων προς χάριν εντυπωσιασμού από τα ο ποία βρίθει η σύγχρονη λογοτεχνία μας. Οι ιστο ρίες του είναι -τόσο από άποψη δομής όσο και πε ριεχομένου- εξαιρετικά λιτές, με θέματα καθημε ρινά έως και αυστηρά προσωπικά, καθόλου πρω τότυπα ή -ακόμα λιγότερο- πρωτάκουστα. Εδώ α κριβώς, ωστόσο, έγκειται η τέχνη του συγγραφέα, στο γεγονός, δηλαδή, ότι καθηλώνει τον αναγνώ στη μιλώντας του για το σύνηθες, το, σχεδόν, τε τριμμένο. Με λέξεις «ταπεινές» αλλά πάντα καί ριες χτίζει ένα μύθο που ακόμα κι όταν κορυφώνεται -συνηθέστερα με θάνατο- ποτέ δεν εξα ντλείται. Ο αναγνώστης είναι πεπεισμένος -σχε δόν εφησυχασμένος- πως με το πέρας της αφή γησης οι άνθρωποι του Μπακόλα συνεχίζουν α πρόσκοπτα το βίο τους - πιθανά σε κάποιο «αλ λού» οι κεκοιμημένοι οι οποίοι χαίρουν της πιο γό νιμης και διεισδυτικής σκέψης και, συνεκδοχικά, γραφής του συγγραφέα. Διαβάζοντας κανείς αυτή τη μεταθανάτια συλλογή -που σαν να πρόκειται για ένα ανθολόγημα των κυρίαρχων ιδεών στο συνολικό έργο του Μπακό λα- αποκομίζει την αίσθηση ότι εισάγεται σ' έναν κόσμο τόσο αληθινό όσο και φανταστικό, τόσο ε πινοημένο όσο και αυθύπαρκτο, τόσο ανοίκειο ό σο και γνώριμο, τόσο επίγειο όσο και μυθικό, τόσο θλιβερό όσο και αισιόδοξο. Το ταξίδι που πληγώ νει δεν είναι παρά μια ενδελεχής ξενάγηση στον τόπο του καθενός. □

Αληθινό όπως η ευτυχία της Μ Ν Α Σ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

inYPOI Γ. ΚΑΡΥΔΑΚΗΣ

Η νύχτα των ονομάτων Αθήνα, Καστανιώτης, 2000 Σίλ.435

ίσαι βαρετό βιβλίο και π μόνη διασκέδαση που μπορείς να μου χαρίσεις είναι να σκίζω τα φύλ λα σου και να φτιάχνω αεροπλανάκια.» Οπωσ δήποτε ο αναγνώστης του εκτενούς μυθιστορήματος του Σπύρου Καρυδάκη Η νύχτα των ονομάτων δε θα συμφωνήσει με το δαιμόνιο και δαιμονικά κυνικό διευ θυντή της ηρωίδας. Παρά τις πολλές αδυναμίες του, το δεύτερο βιβλίο του Σ. Καρυδάκη -προηγήθηκε το αρκετά καλό Ο ένας με μαχαίρι- παρουσιάζει ενδιαφέρον, κυρίως χάρη στην πρωτότυπη ιστορία του η οποία έρχεται να στη ρίξει ένα θέμα ανεξάντλητο αλλά και χιλιοειπωμένο. Μια νεαρή δημοσιογράφος και αποτυχημένη λογοτέχνις δέχεται, διατηρώντας τους έντονους ενδοια σμούς της, την αποστολή που της αναθέτει ο προαναφερθείς διευθυντής: να γίνει μέλος μιας ομάδας αντρών οι οποίοι έχουν συγκροτήσει ένα είδος στρατο-

Η νύχτα των ονομάτων, παρά τα προβληματικά σημεία της, προοφερει απολαυστικές και ουχνά ουναρπαοτικες οτιγμες ανάγνωσης πέδου κάπου στα βουνά. Οι «σύντροφοι» δεν ενθου σιάζονται στην προοπτική να συμπεριλάβουν στους κόλπους τους μια γυναίκα που ακόμα και με τις καλύ τερες προθέσεις -εκατέρωθεν των πλευρών- θα κα θιστούσε την κοινότητά τους προβληματική. Ωστόσο, σταδιακά η «διαφορετικότητα» της ηρωίδας αρχίζει να

μην είναι άμεσα -ακριβέστερα, ενοχλητικά- αντιλη πτή στους υπόλοιπους «όμοιους» της ομάδας. Βέ βαια, ποτέ δεν αφομοιώνεται ολοκληρωτικά, όχι μόνο επειδή δεν το θέλει αλλά προφανώς και επειδή δεν της το επιτρέπουν. Αμφότερα τα φύλα διεκδικούν τη διαφορετικότητα τους. Ο Σ, Καρυδάκης κάνει σαφή -αν και με κουραστικά έμ μεσο τρόπο- την πρόθεσή του να αναπαραστήσει μέ σω μιας έντονα αλληγορικής ιστορίας την πάλη των δύο φύλων και, ίσως, αυτό να είναι ένα από τα ση μεία τα οποία αδυνατεί να φέρει εις πέρας. Αναμφίβο λα ο συγγραφέας στήνει την πλοκή πολύ όμορφα, καταφεύγοντας σε έξυπνα τεχνάσματα όπου χρειάζε ται. Ιδιαίτερα σημαντικό προτέρημα του έργου του εί ναι η παντελής έλλειψη σοβαροφάνειας, κάτι που σπάνια συναντάται. Ο συγγραφέας δεν παίρνει στα σοβαρά ούτε τους ήρωες ούτε τα παθήματά τους. Γε λάει μαζί τους όταν εκείνοι κλαίνε, όχι από μοχθηρία αλλά επειδή φαίνεται να γνωρίζει καλά το στερεότυ-

no, ότι δηλαδή στα αστεία λέγονται τα πιο σοβαρά. Από αυτή την άποψη το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα και κερδίζει τις εντυπώσεις. 0 αναγνώστης θα μειδιάσει πολλές φορές με τις τσουχτερές λογομαχίες με ταξύ διευθυντή και ηρωίδας, με τις άκαμπτες συνει δήσεις και τα εύπλαστα αισθήματα των «συντρό φων», με τις αγωνιώδεις και τραγελαφικά αποτυχημέ νες προσπάθειες των τελευταίων αφενός να προσε ταιριστούν τη «συντρόφισσα» και αφετέρου να την κρατήσουν σε απόσταση ασφαλείας, ηρωτίστως για τους ίδιους.

Εκείνο που κυρίως ενοχλεί και ουνάμα κουράζει οτο βιβλίο του I Καρυόάκη είναι η συστηματική περιφρόνηση της απλότητας Όσον αφορά, λοιπόν, στο αρχετυπικό μοτίβο της αντι παλότητας αρσενικού και θηλυκού, ο Σ. Καρυδάκης ε παναλαμβάνει εξαιρετικά κοινότοπες αντιλήψεις (του τύπου ο άντρας διαθέτει φυσική δύναμη και αρχές χαλύβδινες αλλά πάντα μία γυναίκα κινεί υπογείως τα νήματα και τον καθοδηγεί, συνηθέστερα στην κατα στροφή), με αποτέλεσμα να παγιδεύει τους ήρωές του σε ξεπερασμένα κλισέ. Μέχρι το τέλος της ιστο ρίας ο άντρας και η γυναίκα -ως συμβολικές μορφέςμπλέκονται σ' έναν ατέρμονα, αφελή διάλογο χωρίς ποτέ να φτάνουν σε συμφωνία. Βέβαια ο Σ. Καρυδάκης δεν αρκείται στα παραπάνω, θέλει να προχωρήσει την ιστορία του ακόμα πιο πέρα. 0 διευθυντής αηοδεικνύεται τρομακτικά ραδιούργος, με πλούσιο παρελθόν να τον βαραίνει, και η ανυπο ψίαστη ηρωίδα συνειδητοποιεί, κάπως καθυστερημέ να, τη -στην ουσία εκούσια- εμπλοκή της σε μια πολύ προσεκτικά στημένη πλεκτάνη, με καμία ελπίδα δια φυγής. Με αφορμή τη σκοτεινή φιγούρα του μεγαλοεκδότη διευθυντή και τις αλλεπάλληλες ταπεινώσεις και προσβολές στις οποίες υποβάλλει τη δημοσιογρά φο, ο Σ. Καρυδάκης πλέκει ένα φιλιππικό για τη δια φθορά που κυριαρχεί στο χώρο των μέσων και την πώρωση των υψηλά ιστάμενων. 0 συγγραφέας -όπως και πολλοί συνάδελφοί τουθέλει να μιλήσει για πολλά και καταλήγει να μιλάει για

ελάχιστα. Από ένα σημείο και ύστερα, όταν η ιστορία έχει εξελιχθεί αρκετά, ο Σ. Καρυδάκης φαίνεται κάπως πελαγωμένος ανάμεσα στα πολλαπλά ζητήματα που θίγει και ανέτοιμος να τα χειριστεί επαρκώς. Οι ήρωες είναι υπερβολικοί και μονοδιάστατοι, θυμώνουν, ερω τεύονται, απελπίζονται, αγαπούν, προδίδουν με τρό πο υπερβολικό και εμμένουν με πάθος και αυταπάρ νηση σε απόψεις αφελείς, ρομαντικές, που στη στιγ μή της κρίσης αποδεικνύονται «λίγοι» για να τις υπε ρασπιστούν. Αυτή η έντονη τάση υπερβολής από μέ ρους του συγγραφέα διαβρώνει το χαρακτήρα όλων των προσώπων, από τον πολύ κακό και αδίστακτο δι ευθυντή μέχρι την πολύ αθώα και καλόψυχη ηρωίδα. Ωστόσο, η διόγκωση όλων των καταστάσεων και η σκιαγράφηση των ηρώων με την αρωγή μεγεθυντι κού φακού δεν ενοχλεί καθόλου στο βιβλίο του Σ. Καρυδάκη. Αντιθέτως λειτουργεί θαυμάσια στο σύνολο του έργου, καθώς σατιρίζει εύστοχα και εύγλωττα πρόσωπα και πράγματα, θα ξεχωρίζαμε τις στιγμές -απολαυστικές, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις ί σως άδικες- που τα βέλη της σάτιράς του πλήττουν καταξιωμένους λογοτέχνες της ελληνικής αλλά και της ξένης γραμματείας. 0 Σ. Καρυδάκης, δυστυχώς, δεν κατορθώνει να θέ σει κάποιο μέτρο, με αποτέλεσμα τα πρόσωπα να καταντούν καρικατούρες. Οφείλουμε, ωστόσο, να παραδεχθούμε ότι οι ήρωες, έτσι όπως παρουσιά ζονται στο βιβλίο, διαθέτουν κάτι βαθιά και τραγικά ανθρώπινο. Η συχνά άκαιρα σαρκαστική διάθεση του συγγραφέα δεν αλλοιώνει τα ανθρώπινα χαρα κτηριστικά τους. Μολονότι ο Σ. Καρυδάκης επιση μαίνει στον αναγνώστη ότι το βιβλίο του είναι «αλη θινό όπως η ευτυχία» -κάτι που μπορεί να ερμηνευ τεί διττώς-, οι ήρωές του διατηρούν την αλήθεια τους. Βέβαια, ο συγγραφέας τούς ντύνει μ' ένα ιδε ολογικό υπόβαθρο που πάνω τους κραυγάζει ότι πρόκειται για ξένο ρούχο. Δεν είναι εύκολο, παρα δείγματος χάρη, να πιστέψουμε ότι άξεστοι, ακαλ λιέργητοι νεαροί -έτσι τους περιγράφει ο συγγρα φέας- έχουν αποστηθίσει ποιήματα και ότι τους α πασχολούν επίμονα ζητήματα αμιγώς φιλοσοφικά. «...Είμαι ένας αληθινός άνθρωπος, υπαρκτός, με αί μα ατις φλέβες και όρον συμπαθητικό-ηαρασυμηαθητικό νευρικό ούοτημα, κι όχι πρόσωπο μυθιστο ρήματος» αναγκάζεται να υπογραμμίσει ένας από τους ήρωες. Βέβαια, και αυτό που υποστηρίζει ο συγγραφέας σε άλλο σημείο έχει, οπωσδήποτε, μια αδιαμφισβήτητη ισχύ: «Τι τα θέλετε; Παράξενοι άν θρωποι είμαστε όλοι». Εκείνο που κυρίως ενοχλεί και συνάμα κουράζει στο

βιβλίο του Σ. Καρυδάκη είναι η συστηματική περιφρό νηση της απλότητας. 0 συγγραφέας επιχειρεί μέσα από μια πολυσύνθετη δόμηση της αφήγησης, μέσα από περιττές περιπλοκές, μέσα από μια ιδιαιτέρως ε πιτηδευμένη γλώσσα («τα φάσματα σύμμετρων λα φύρων... απειλούσαν τη λιγοστή μας διάνοια», «με καταναλώνει το φύλο σου, καταλαβαίνεις; Το άρωμα που αναδίνεται μέσ' από τα πόδια σου μου προσά πτει κατηγορίες σχεδόν σαν αυτές του Αριστοτέ λη...») να προσδώσει πρόσθετο κύρος και αμφίσημο νόημα στα ιστορούμενα. Με κανένα τρόπο δεν μπο

ρούμε να ισχυριστούμε ότι αποτυχαίνει. Άλλωστε ο ί διος συχνά υπονομεύει αυτή την επιτήδευση («0 κισ σός είναι περισσότερο ένα ποτήρι για το κρασί του φανταστικού, παρά ένα φυτό. Όλ' αυτά τα λέω για να κρύφω τη βεβαιότητά μου ότι απλώς σκεφτόταν με το καυλίτου»). Ωστόσο, εικάζουμε μόνο πως το

συνολικό αποτέλεσμα θα ήταν πολύ καλύτερο αν προσηλωνόταν στον πυρήνα της ιστορίας του που προσφέρει άφθονο υλικό. 0 Σ. Καρυδάκης καταπιά στηκε μ' ένα φιλόδοξο εγχείρημα. Από το ένα μέρος θέλησε να αφηγηθεί μια ιστορία με τρόπο ειρωνικό και σαρκαστικό και από το άλλο προσπάθησε να υπο νοήσει την ύπαρξη δεύτερων επιπέδων ανάγνωσης του κεντρικού μύθου. Κάπου όμως φαίνεται ότι έχα σε το αρχικό στοίχημα. Ενώ στις πρώτες σελίδες δε λεάζει τον αναγνώστη του προετοιμάζοντάς τον για μια πολύ ενδιαφέρουσα και αν όχι αστεία -καθόλου όμως ανάλαφρη, με την αρνητική έννοια-, δοσμένη

τουλάχιστον με αληθινά αστείο τρόπο ιστορία, στη συνέχεια φαίνεται σαν να την περιφρονεί εντελώς και να παίρνει ύφος σοβαρό και ενοχλητικά διδακτικό, δασκαλίστικο. Το αναμφισβήτητο ταλέντο του -που διαφαινόταν σα φώς και στο προηγούμενο βιβλίο του- ξεδιπλώνεται στις τελευταίες σελίδες όπου ο συγγραφέας περι γράφει υπέροχα και άκρως γλαφυρά τη «νύχτα των ο νομάτων». Οι προσδοκίες των ηρώων έχουν διαψευστεί οικτρά. Η φιλόδοξη και μεγαλόπνοη κοινότητά τους αποδείχτηκε φενάκη, χίμαιρα. Η «νύχτα των ονο μάτων» είναι το βράδυ εκείνο που απελπισμένοι και έ χοντας πλήρη συνείδηση της αποτυχίας τους αποφα σίζουν να αλληλοσκοτωθούν. Τα σχέδιά τους για μια ακόμη φορά θα ανατραπούν. Το τέλος, ωστόσο, είναι κάπως αδύναμο και μάλλον υπερβολικά κατανυκχικό. Δεν ταιριάζει με τις αμέσως προηγούμενες, γεμάτες ένταση και συγκινησιακά δυνατές σελίδες. Πέρα από τα όσα επισημάνθηκαν, ο Σ. Καρυδάκης δια θέτει σημαντικές συγγραφικές δυνατότητες και μια πολύ ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη οπτική γωνία από την οποία παρατηρεί γεγονότα και ανθρώπους. Η μα τιά του είναι ζωηρή, διεισδυτική, σε γόνιμο διάλογο με την εποχή του. Το χιούμορ, τέλος, του Σ. Καρυδά κη συνδυάζει τη λεπτότητα με την οξύτητα και αυτό είναι κάτι που λείπει έντονα από τη λογοτεχνία μας. Η νύχτα των ονομάτων, παρά τα προβληματικά σημεία της, προσφέρει απολαυστικές και συχνά συναρπαστι κές στιγμές ανάγνωσης. □

0 Σπυρος Γ. Καρυδάκης

Το όμορφο παλικάρι πέθανε αργά, βαοανιομένο. 0 φίλος του μας μοίρασε τα υπάρχοηά του. Ήταν ψηλό παιδί, μου κάναν μονάχα οι κάλτσες του. Τις φοράω χράνια και 5ε λένε να λιώαουν. Έχει ατο μεταξύ περάαει τόαος καιρός, που άρχισα πια να μην ξέρω πώς έξηοα, τι ήθελα να πράξω, τι κατάλαβα για τους άλλους. Έτος πήρα μολύβι και χαρτί και κάθισα να ταχτοποιήσω τα γεγονότα, «θα ενδιαφέρουν κάποιους», σκέφτηκα,«είχα κι εγώ σαν άνθρωπος ένα σμαράγδι καταμεσής στα αιοτήματά μου». Έγραφα, έγραφα, χιλιά δες σελίδες. Τι πλούτος, πότε τα είδα και τ ' άκουοα όλα αυτά; Βέβαια είναι αλήθεια πως όλοι, όχι μόνο εγώ, μα ακόμα και οι γριές, τρελές ζητιάνες, είδαμε τον κόσμο από την αγκαλιά της μάνας μας. Φάνηκε ο Καπετάνιος, κάπως γεραομένος. - Τι είναι όλο αυτό το χαρτοβασίλειο; Ρώτηοε με κατάπληξη. - Οι μέρες και οι νύχτες της ζωής μου, απάντησα περήφανα. Τότε αυτός μου χαΐδεψε τα μαλλιά -σ τη ν πραγματικότητα ήμουν ακόμα νέος- και είπε: - Πέραοες τα νιάτα οου φορώντας τις κάλτσες ενός παλικαριού που πέθανε βασανισμένο. Αυτό είναι όλη η ιστορία οου.

Το δράμα της Αλβανίας της ΚΟ ΣΤΙΑΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

ΣΤΕΦΑΝΟΣΔΑΝΔΟΛΟΣ

Και ipopceav χ«ροπέδ€ς στα πουλιά Αθήνα, Πατάκης, 2000 Σελ. 520 τπ γειτονική μας Αλβανία αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι της μπερδεμένης ζωής των ηρώων του ο Στέφανος Δάνδολος, εκεί, σε μια χώρα οικεία μεν γεωγραφικά αλλά ερμητικά κλειστή σε κάθε προ σπάθεια διείσδυσης στο θυμικό των κατοίκων της. Η προσπάθεια προσέγγισης των ηρώων ενός μυθιστο ρήματος τόσο υπαρξιακά κραυγαλέου και βαθύτατα τραγικού όπως το Και φόρεσαν χειροπέδες στα που λιά προσφέρει τη βίωση αυτού που οι ουμανιστικές θρησκείες ονομάζουν κατάβαση στην κόλαση. Μια ι διότυπη κόλαση, όμως, προορισμένη μόνο για κεί νους που τολμούν να ξεπεράσουν τη φύση τους και

να υιοθετήσουν συμπεριφορές που οι καθωσπρέπει κοινωνίες έχουν από καιρό απεμπολήσει. Το πολυσέ λιδο αυτό έργο έχει μια ιδιοτυπία στη δομή της κατα σκευής του. Τα δεύτερα πρόσωπα του μυθιστορήμα-

Μυθιοτόρημα επίκαιρο όοο και όιαχρονικό τος αποτελούν ένα σύγχρονο χορό αρχαίου δράμα τος, ο οποίος σχολιάζει τα όσα θα γνωρίζουν και θα παθαίνουν οι κεντρικοί χαρακτήρες του έργου. Από αυτόν, λοιπόν, το χορό θα μάθει ο Ενβέρ Πράβντα, υ πουργός Εσωτερικών της γειτονικής χώρας, το μέγε θος της τραγωδίας που χτύπησε συθέμελα τον οίκο του, τον τραγικό θάνατο της κόρης του, της Ντρένκα Πράβντα, οικονομικής μετανάστριας στη χώρα μας· έ να θάνατο που μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές α ντιδράσεις στην ήδη σαθρή πολιτική κατάσταση της χώρας του. Μαζί με τον πόνο του γονιού ο Πράβντα έχει να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο κατάρρευσης μιας

κυβέρνησης που ήδη παραπαίει, η γονική αγάπη θα κονταροχτυπηθεί με εκείνη της εξουσίας, νικήτρια η δεύτερη (ποιος είπε πως γονιός γεννιέσαι, δε γίνεσαι) στη γονιδιακή ταυτότητα, που άλλωστε είναι τόσο προσωπική για τον καθένα μας, δεν υπάρχει κατα γραμμένη πουθενά αυτή η ιδιότητα, είναι επίκτητη και γι' αυτό επιρρεπής στις έξωθεν επιδράσεις. Ο Πράβ ντα, με σύμφωνη γνώμη του κορυφαίου του χορού και προσωπικού γραμματέα του, του Γιούργκα Ράικο, πρωταγωνιστή κι αυτού σε άλλο τραγικό έργο, κά ποια άλλη στιγμή, όπου η διπλή απώλεια γυναίκας και κόρης τον καταδίκασε για πάντα να παίζει τον ίδιο ρό λο, εκείνον της Κασσάνδρας, θα σφουγγίσει τα δά κρυα από τα μάτια του και θα βάλει σε λειτουργία τα γρανάζια του κομματικού μηχανισμού του κράτους του. Με μεθόδους που θυμίζουν άλλες εποχές, θα προσπαθήσει να σφαλίσει τα στόματα όλων όσοι γνωρίζουν τα πραγματικά αίτια του θανάτου της κό ρης του - τροχαίο ατύχημα είναι η επίσημη εκδοχή,

αυτοκτονία η ανεπίσημη. Μα ήταν πράγματι αυτοκτο νία ή εκούσιος ρόλος σ' ένα θεατρικό έργο του παρα λόγου; Έργο γραμμένο για έναν ιδιότυπο θίασο, στον οποίο συγγραφέας, σκηνοθέτης και κορυφαίος ηθο ποιός είναι ο Ίγκι Ραπταπόηουλος, σύμβολο της μετε ξέλιξης του φυλακισμένου ανθρώπου σε απελευθε ρωμένη οντότητα, χωρίς ειδικό βάρος και καταναγκαστικές δεσμεύσεις. Και στο σημείο αυτό έχουμε μια ακόμα δομική πρωτο τυπία: την υποδόρια ανάπτυξη ενός δεύτερου έργου μέσα στο πρώτο. Αυτό το δεύτερο έργο -καταλυτικός ο ρόλος του για την εξέλιξη του πρώτου- θα το δού με να υλοποιείται από ένα είδος θιάσου, μιας ομάδας ανθρώπων που δεν αποδέχονται την ισοπέδωση. Βα σικός ενορχηστρωτής τους, ο συγγραφέας Ίγκι Ραπταπόπουλος. Αυτός και το βιβλίο του «Το καραβάνι

Οι ήρωες του βιβλίου υποδύονται ρόλους αλλότριους, για να κρύψουν τη θλίψη, την αβάσταχτη μοναξιά της ύπαρξής τους της αιώνιας μετενσάρκωσης» είναι η πεμπτουσία της ιδεατής απελευθέρωσης κάθε εγκλωβισμένου πουλιού-ανθρώπου μέσα σ' ένα κοινωνικό σύστημα, όπου οι απώλειες διαδέχονται η μια την άλλη, δημιουργώ ντας αδιέξοδα που μπλοκάρουν τις όποιες προσπά θειες διαφυγής. 0 Ίγκι Ραπταπόηουλος, σημείο ανα φοράς και συνδετικός κρίκος όλων, είναι ο μπροστά ρης ενός κοπαδιού χαμένου στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, ενός κοπαδιού που μάταια ψάχνει το δρό μο της επιστροφής, ενός κοπαδιού που θα μείνει για πάντα μετέωρο ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο, σε μια αέναη αναζήτηση του δρόμου για την επιστροφή στη μήτρα, το κουκούλι του απολεσθέντος παραδείσου. Και το βιβλίο του «Το καραβάνι της αιώνιας μετενσάρκωσης» θα είναι το πρόσχημα της α ναζήτησης ενός άλλου σώματος, μιας άλλης ύλης, που δε θα υπόκειται στην υποχρεωτική και γι' αυτό α φόρητη έλξη της βαρύτητας, αλλά θα μπορεί να βγαίνει απ' αυτήν για να πετάξει λεύτερο στη συμπαντική και μόνη αυθεντική υπόστασή του. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί αυτού του θιάσου, ο Σάλωνας

Παλαιολόγου και ο ψυχίατρος Μούρμουρης, θα θεω ρηθούν από το καθεστώς του Πράβντα, και μόνο για τη συμμετοχή τους σ' ένα έργο τόσο ανατρεπτικό ό πως αυτό του Ραπταηόηουλου, ύποπτοι και γι' αυτό προς εξουδετέρωση. Η πρόσκλησή τους στην Αλβα νία για να πρωταγωνιστήσουν, δήθεν, σ' ένα σημαντι κό έργο θα σημάνει το τέλος της μετεξέλιξης, το τέ λος της μεταμόρφωσης, την επιστροφή στη γήινη πραγματικότητα, την επιστροφή στην προσωπική φυ λακή του καθενός μας όπου οι απόπειρες απόδρασης τιμωρούνται παραδειγματικά. Και φόρεσαν χειροπέδες στα πουήιά ισχυρίζεται ο νε ότατος (μόνο τριάντα χρόνων, αλλά με τέσσερα κιό λας βιβλία στο ενεργητικό του) Στέφανος Δάνδολος. Αλλά ποιοι ήταν που τις φόρεσαν και από ποιους; Με ποιους τρόπους και με ποιες μεθόδους; Και τελικά ποια δεσμό μπορούν να φυλακίσουν το ό νειρο, το πέταγμα της φαντασίας, τη διαφυγή από την πραγματικότητα, την ακύρωση της απώλειας. Απώλεια είναι νομίζω η λέξη με την οποία θα χαρα κτήριζα όλο το μυθιστόρημα. Οι προσωπικές απώλειες των ηρώων, η αναζήτηση ε νός χαμένου, ίσως για πάντα, παραδείσου, πυροδο τούν αντιδράσεις πέρα από τα όρια της λογικής κι ό λοι σπεύδουν να υποδυθούν ρόλους έξω από την οροθετημένη πραγματικότητα της φύσης τους· ρό λους σπαραχτικούς. 0 Γιούργκα Ράικο ζει ανάμεσα σε δύο κόσμους, προσπαθώντας να γεφυρώσει δύο αγε φύρωτες ζωές, εκείνη της απώλειας, του αμετάκλητου της ανθρώπινης μοίρας, και του δικού του χαμέ νου παραδείσου. 0 Ενβέρ Πράβντα βιώνει βουβά τη δική του απώλεια, ενδύεται τη μάσκα ενός άκρατου πόνου που ωστόσο δε θα βρει τρόπο αποσυμπίεοης γιατί η πολιτική του θέση θα υπερκεράσει την ανθρώπινη φύση του, οι α νάγκες της εξουσίας τις ανάγκες του γονικού ενστί κτου. Η Ντρένκα Πράβντα, θύμα η ίδια και θύτης μιας συ γκυρίας που οδήγησε στην απώλεια της οικογενεια κής εστίας, στην ακύρωση ενός κάποτε πολλά υπο σχόμενου γάμου, στα φυλακισμένα όνειρα και τη λα χτάρα να βγει από το σαρκικό της σώμα, να ζήσει επι τέλους ελεύθερη από όλες τις κοινωνικές συμβάσεις που την κρατούσαν καθηλωμένη στη γη. 0 Αρμπίν Φιούρι, ο κυκλοθυμικός άντρας της Ντρένκα, βιώνει τη δική του κατάβαση στην παράνοια καθώς η κάποτε πολλά υποσχόμενη επαγγελματική και οικογε νειακή ζωή του χάνει το περίγραμμά της σαν ένα μπαλόνι που ξεφούσκωσε ξαφνικά, γιατί ο αέρας που του χάριζε την εφήμερη υπόστασή του δεν ήταν τί-

ποτέ περισσότερο από μια αόριστη, αόρατη και ευμε τάβλητη έννοια. Απώλειες, απώλειες αβάσταχτες που γκρεμίζουν τις ήδη ετοιμόρροπες ισορροπίες, σαν αυτή του Σάλωνα Παλαιολόγου. «0 άνθρωπος αυτός χρειάζεται βοήθει

κής παρουσίας - να μια ακόμα απώλεια, αυτή της μη τέρας. Το υποκατάστατο που αναζητά σε σύζυγο και παιδιά θα τον αποπροσανατολίσει ακόμη περισσότε ρο, θα τους εγκαταλείψει λίγο πριν μπει στο στάδιο των μεταμορφώσεων, στη μετάλλαξή του από άν

α», λέει η Ντρένκα, «ίσως τελικά ποτέ δεν καταφέρει το απόλυτο: να γίνει κάτι αγνό, κάτι πέρα από τη βρο μιά του ανθρώπου». Ένας ακόμη άνθρωπος-πουλί

θρωπο σε πουλί, κι όταν πια θα ανακαλύψει την αδυ ναμία του να πετάξει θα είναι αργά για να γυρίσει σε μια φωλιά όπου προσπαθούσαν να του φορέσουν

που θέλει να πετάξει είναι ο Σάλωνας Παλαιολόγου, έτοιμος να δοκιμάσει κι εκείνος τα ψεύτικα φτερά προσδοκιών χωρίς αντίκρισμα. Μα πώς θα μπορέσει να πετάξει ο Σάλωνας χωρίς την ισορροπία της γονι

χειροπέδες στα φτερά. Η παρουσία του ψυχιάτρου Μούρμουρη, η τόσο κατα λυτική στη ζωή του Σάλωνα, αφορά τελικά πρόσωπο υπαρκτό ή την άλλη όψη του καθρέφτη; Τον ασυνεί-

0 Στέφανος Δάνδολος

______________

γράφει για το βιβλίο του Και φόρεοαν χειροπέδεε οτα πουλιά Τι διακρίνει ένα συγγραφέα από κάποιον ομότεχνό του; Όχι, ασφαλώς, το ταλέντο -α υ τό είμαι βέβαιος ότι διατίθεται εν αφθονία- αλλά το εντελώς ιδιαίτερο βλέμμα του πάνω ατα πράγματα, ο τρόπος του να μιλάει γι' αυτά. Τρόπος που βοά ότι είναι δικός του, απολύτως προσωπικός, και κανενός άλλου. Αυτό επιχείρησα και γω στο Και φόρεοαν χειροπέδες οτα πουλιά' διείοδυοα ο'ένα θέμα χιλιοειπωμένο και (ανά εποχέςI εξαντλημένο ίσως, προαπαθώντας να πλάοω τον Αον Κιχώτη της δικής μου γενιάς και της δικής μου εποχής. Με λίγα λόγια, το θέμα του βιβλίου έχει να κάνει με την έκφραση της ατομικής ελευθερίας οτις μέρες μας, και με τον τρόπο που ο κομφορμισμός των οργανωμένων κοινωνιών εκφυλίζει (ουσιαστικά με φασιστικές μεθόδους1 κάθε απόπειρα διαφοροποίησης από τα γρανάζια του κατεστημένου. Ο ήρωας, βολεμένος για πολλά χρόνια μέσα στο βούρκο αυτού του κατεστημένου, έχει κερδίσει χρήμα, φήμη ως δικηγόρος και κοινωνική θέοη ως σύζυγος μιας γυναίκας από πολιτική οικογένεια, μα οτα παρόντα του χρόνια συνειδητοποιεί ότι δεν έχει κερδίοει το οημαηικότερο: τον αυτοσεβασμό του. Τα τινάζει όλα στον αέρα και αποφασίζει να πορευθεί στο περιθώριο, προ σπαθώντας να ανακτήσει τις χαμένες αξίες. Τότε ξεκινάει και η κατακόρυφη πτώση. Η δίψα του για ελευθερία ψυχής τον οδη γεί σε μια σύγχρονη παραλλαγή δονκιχωτισμού που καλλιεργείται από την εμμονή ότι ο ίδιος είναι πουλί (ο συμβολισμός της ελευθερίας), γεγονός που ουσιαστικά τον σπρώχνει και στο ολοκαύτωμα. Αιότι, ποια κοινωνία στην εποχή μας μπορεί να επι τρέψει «το φτερούγισμα» οε ανθρώπους-πουλιά; Ποια κοινωνία μπορεί να αφομοιώσει (στην αυτοματοποιημένη της λογική) πλάσματα που «διαφοροποιούνται» από το συνολικό ρεύμα; Ο Σόλων Παλαιολόγος, ήρωας αυτού του βιβλίου, πραγματοποιεί τη δική του επανάσταση, γνωρίζοντας εκ των προτέρων τις καταστροφικές συνέπειες. Αυτό δεν τον πτοεί. Είναι αποφασισμένος να εξαντλήσει την πτήση ανάμεσα στους δικούς του ανε μόμυλους, στοχεύοντας μονάχα στην αθανασία της ψυχής. Κι αυτό τον κάνει χειμαρρώδη και μηδενιστή. Απαρνιέται τους δαί μονες των συμβιβασμών του και γλιστράει γυμνός στο κενό, αναζητώντας ουοιαοτικά τους λόγους για τους οποίους ήρθε ο' αυτή τη ζωή. θα ήταν ψέμα αν ισχυριζόμουν ότι μέσα από τούτο το βιβλίο δεν άλλαξε και η δική μου ζωή. Η περιπέτεια ώσπου να ολοκλη ρωθεί το Και φόρεοαν χειροπέδες οτα πουλιά διήρκεοε κάτι λιγότερο από δύο χρόνια, και μέσα σ' αυτό το διάστημα ανακάλυ ψα πολλά κοινά σημεία με τον ήρωά μου. Μέχρι που συνειδητοποίησα ότι η γέννηση του Παλαιολόγου είχε να κάνει με την ανάγκη μου να διαμαρτυρηθώ. Να διαμαρτυρηθώ για τον τρόπο που η κοινωνία σήμερα πλάθει ρομπότ α η ί πουλιά. Να διομαρτυρηθώ για όλους εκείνους τους συμβιβασμούς που ορίζουν τη ματαιοδοξία μας. Και τέλος, να διαμαρτυρηθώ για τον εκφυλισμό των ονείρων μας. Αν πλήρωαα το τίμημα; Εοείς τι λέτε; * Ο συγγραφέας είναι εκείνος που πληρώνει πρώτος το τίμημα του ήρωά του» είχε πει ο Φλομπέρ κι αυτό υποθέτω ισχύει για όλους - ακόμα και για τους κακούς συγγραφείς.

δητο και υποσυνείδητο, ταυτόχρονα, κόσμο του; Εκεί νου που ορίζει τα όρια των αντιστάσεων του, που διαφεντεύει τη συχνότητα των αναμνήσεων του, το πέρασμα από την τραυματική εφηβεία στην καταπιε σμένη ενηλικίωση, την οργή για την κατεστραμμένη του ζωή; Κλόουν του τσίρκου της ζωής οι ήρωες τούτου του βιβλίου, να υποδύονται ρόλους αλλότριους για να κρύψουν τη θλίψη, την αβάσταχτη μοναξιά της ύπαρ ξής τους, να γελάνε για να μην κλάψουν, να βιώνουν

τον αποκλεισμό, το περιθώριο μιας ρατσιστικής κοι νωνίας όπου η ευαισθησία είναι ελάττωμα, η διαφο ρετικότητα ποινικά κολάσιμη υπόθεση, η ανάγκη απε ξάρτησης κατακριτέα. Μυθιστόρημα, τελικά, επίκαιρο όσο και διαχρονικό. Πολυδαίδαλο ως προς τους στόχους του, αλλά η θελημένα έτσι φτιαγμένο, ίσως γιατί με την πολυπλοκότητα μπορεί εύστοχα να χαρακτηριστεί η επο χή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Η ε ποχή μας. □

Ξένος Εαυτός ^

ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗΣ

Ζτο φως του Βορρά Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000 Σ(λ. 256

έρωτας σε όλες του τις εκφάνσεις -άλλοτε σαν απελευθερωτική, σχεδόν λυτρωτική δύναμη, άλ λοτε σαν βασανιστική υπόσχεση, άλλοτε σαν α νάγκη κτητικότητας και συχνά σαν αναπόφευκτη προ δοσία- προβάλλει ως δεσπόζουσα προβληματική και στο τελευταίο μυθιστόρημα του θοδωρή Καλλιφατίδη, Στο φως του Βορρά.

Ένα βιβλίο που βρίθει από αυτοχειρίες, βίαιους θανάτους, διαψεύσεις, προδοσίες και μοναξιές που μενουν πεισματικά ασυντρόφευτες 0 Οδυσσέας και η Αντριάνα, μετανάστες στη Στοκχόλ μη, θα συνειδητοποιήσουν μέσω της απροσδόκητης αυτοκτονίας του γιου τους ότι τόσα χρόνια ξεγελού σαν τον εαυτό τους πως εξοικειώθηκαν με το «ξένο», ενώ στην ουσία βρίσκονται πάντα μόνοι, ξεριζωμένοι,

ανερμάτιστοι και προδομένοι. Ο θάνατος θα βυθίσει τη γυναίκα σε μια αρρωστημένη μελαγχολία ενώ ο ά ντρας της θα καταρρεύσει όταν εκείνη τον εγκαταλεί πει από έρωτα για ένα φίλο του. 0 Καλλιφατίδης ανα γνωρίζει στην προδοσία όχι μόνο σημαντικό αλλά, κυ ρίως, ιδιότυπο ρόλο όσον αφορά στην ψυχική συ γκρότηση των ηρώων του. Αυτός που προδίδει -να σημειωθεί ότι στο παρελθόν, παρελθόν στο οποίο με αγαλλίαση ανατρέχει νοερά, ο Οδυσσέας είχε απατήσει τη γυναίκα του- φαίνεται να έχει τη συμπάθεια του συγγραφέα καθώς μετεωρίζεται ανάμεσα στο η θικά επιβεβλημένο που αποτρέπει και την ακαταμάχη τη επιθυμία που απογειώνει. Ο συνταρακτικός θάνα τος του παιδιού τους θα καταδείξει στους γονείς πως

Κώστας Κοντοδήμος 0 ΓΙΟ Σ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΘΕΛΑΤΕ ΝΑ ΕΧΕΤΕ [ μυθιστόρημα ] Είναι ένα λυ πημένο, σκε πτικό βιβλίο Ο

γ ι ο ς π ο υ δεν θα θ έλα τε να έχετε,

ένα βιβλίο που βεβαιώνει ότι να έχετε ο πεζογράφος Κώστας Κο ντοδήμος είχε την τόλμη μιας αναθεωρητικής σκέψης ικανής να βλέπει το σύνολο των πραγμάτων μέσα στα αποσπάσματα τους. Το διαβάζεις και κάμποσες στιγμές είναι σαν ν’ ακούς ένα από κείνα «τα περίεργα τραγούδια, λυπημένα πάντα, που ακούνε οι Έλληνες ακό μα και το πρωί. Τσως γι’ αυτό δεν μιλάνε πολύ όταν ξυπνάνε. Προπονούνται στη λύπη», ένα από κείνα τα τραγούδια που οι στίχοι τους, πλαγιογραφημένοι, διεμβολίζουν το κείμενο, αλλά για να το συναρμόσουν κι όχι να το κερματίσουν. Αυτή η κουβέντα για τα «λυπημένα τραγούδια των Ελλήνων» θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει τον πυρήνα για μια νέα, αντιζορμπάίκή, «φυλετική μυθολογία». Αλλά τελικά δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο στο βιβλίο, ίσως ε πειδή ο Κοντοδήμος εμπιστεύεται μέχρι τέ λους τη λύπη, τη λύπη του, κι όχι το ίνδαλμά της. Κι είναι κρίμα που ο κόσμος της γραφής του λιγόστεψε τόσο απότομα, αφήνοντας ω στόσο πίσω ωραία σημάδια. π ου

δέν θα θ έλ α τε

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Ν ΕΦ ΕΛ Η

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6 · ΑΘΗΝΑ 10680 ΤΗΛ. 3607.744 · FAX 3623.093 E-mail: nefeli-p@otenet.gr · www: nefeli-books.gr

η σκληρή δουλειά τους, παρά τα εμφανή υλικά οφέ λη, τους άφησε λειψούς ως ανθρώπους, καθώς αποδείχτηκε πως ποτέ δε «δούλεψαν» με ανάλογο ζήλο για τους ίδιους, για τη ζωή τους, πέρα από τη στενή -αναμφίβολα ουσιώδη- έννοια της επιβίωσης. Με πί κρα -και ίσως με υποψία μετάνοιας- αναθυμούνται και, εν μέρει, νοσταλγούν τον παλιό ρυθμό του βίου τους και τους έρωτες που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω. Αποτραβηγμένοι στο μικρόκοσμό τους, αποξε νώνονται ακόμα κι από τον πλέον οικείο -σαφώς αυτό επιδέχεται αμφισβήτηση-, τον εαυτό. Οι δύο σύντρο φοι, σιωπηλοί και μόνοι, προσπαθούν να επουλώ σουν τα τραύματά τους που στο λευκό, ανελέητο φως του Βορρά φαντάζουν αθεράπευτα. Άνθρωποι βορά των λαθών τους, των αποφάσεών τους και -γιατί όχι;-του πεπρωμένου τους. Συγγραφέας ώριμος και συνεπής, ο Καλλιφατίδης ψυ χογραφεί -και ως ένα βαθμό ψυχαναλύει- μέχρι εξαντλήσεως και με πολύτιμο αρωγό μια γλώσσα αποτε λεσματική πολλαπλές περιπτώσεις ατόμων που ψά χνουν εναγωνίως στις αναμνήσεις του παρελθόντος, οε αταβιστικά κατάλοιπα, σε ερωτικούς συντρόφους μια πατρίδα και, βέβαια, την προσωπική τους ταυτό τητα. Το βιβλίο βρίθει από αυτοχειρίες, βίαιους θανά τους, διαψεύσεις, προδοσίες και μοναξιές που μένουν πεισματικά ασυντρόφευτες. Ο νόστος συνυπάρχει μα ζί με την επιτακτική ανάγκη να αναπτυχθούν συναι σθηματικοί δεσμοί με το νέο τόπο, η ξενοφοβία ταλα νίζει, περισσότερο κι από τον ξένο, αυτόν που φοβά ται. Οι περιγραφές ερωτικών συνευρέσεων αξίζουν ιδιαί τερης μνείας, καθώς πέρα από ευκρίνεια και γλαφυρότητα διαθέτουν λεπτότητα που υπογραμμίζει εύ γλωττα τα αισθήματα. Από την αισθησιακή Τιμάνδρα, το βιωματικό Τελευταίο τριαντάφυλλο μέχρι το Οι ε φτά ώρες στον παράδεισο ο Καλλιφατίδης αποδεικνύεται άριστος τεχνίτης μιας ατμόσφαιρας βαριάς και σκυθρωπής όπου η τραγικότητα βρίσκει διέξοδο και εκτόνωση στον έρωτα, ουδέποτε εκχυδαϊσμένο. Επί σης, οχληρότατες αλλά πρωταρχικές μέριμνες των προσώπων του Καλλιφατίδη αναδεικνύονται η διαφύ λαξη της ελληνικότητας, η συνταύτιση με τρόπους συμπεριφοράς ανοίκειους, η αναζήτηση ενόχων για τη μιζέρια που δέρνει τις ψυχές. Η λύπη, ο πόνος της απώλειας και η ξενιτιά απονεκρώνουν τις προσδοκίες, ο άνθρωπος αποτραβιέται από τα πιστεύω του, μαζί με την πατρίδα χάνει τον εαυτό του και ο συγγραφέ ας εύλογα αναρωτιέται: «Πώς να ζήσεις αν δεν ξέρεις ποιος είσαι;».

ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Διλήμματα__________ της νεωτερικότητας της Χ Ρ Υ Σ Α Σ Σ Π ΥΡ Ο Π Ο ΥΛ Ο Υ ΟΥΓΚΟ ΚΛΑΟΥΣ

Ανολοκλήρωτο παρ^θόν ΛΛτφρ.: Γιάννης Ιωαννίδης Αθήνα, Καατανιώτης, 2000 Σελ. 160 ο σύγχρονο μυθιστόρημα, σύμφωνα με την ά ποψη του Οριέγα ι Γκασέτ, είναι η τέχνη των μορφών παρά η τέχνη των περιπετειών, δηλα δή η τέχνη ηου δεν «εκθέτει» τον κόσμο, αλλά τον «δημιουργεί». Μ' αυτή την έννοια και ο Φλαμανδός συγγραφέας Ούγκο Κλάους στο μυθιστόρημά του Ανολοκλήρωτο παρελθόν παρουσιάζει έναν ανο λοκλήρωτο, ελλειπτικό κόσμο, από τον οποίο α-

Ένας ανολοκλήρωτος, ε\λειπ τικός κόομος, από τον οποίο απουσιάζει η ουνοχή, το νόημα

ο χαρακτήρας πουσιάζει η συνοχή, το νόημα, ο χαρακτήρας. Τα πρόσωπα είναι αποστασιοποιημένα μεταξύ τους ε νώ ο αποσπασματικός τρόπος έκφρασής τους α ποδίδεται με την αποσπασματικού τύπου γραφή. Η ιστορία λίγο ενδιαφέρει: ένας αστυνομικός ανακρί νει κάποιον αφελή εγκληματία ο οποίος έχει ενο χές. Καθώς αφηγείται διάφορα περιστατικά στον

ανακριτή του αναφέρεται σε πρόσωπα χωρίς χα ρακτηριστικά, χωρίς ιδιότητες, ενώ όλα μαζί συν θέτουν μια μαζική προσωπικότητα που την περι βάλλουν ασύνδετες εικόνες με νοηματικό αλλά και συναισθηματικό έλλειμμα. Τι μένει στο τέλος; Ούτε καν η αισθητική ομορφιά ηου μπορεί να προκύψει από την κατάλληλη σύνθεση επιλεγμένων λέξεων, οι οποίες έχουν τη δύναμη να δημιουργή σουν ένα είδος «καθαρής πεζογραφίας». Αν, ωστό σο, στόχος του συγγραφέα δεν είναι ούτε η μορ φή αλλά ούτε και το περιεχόμενο, τότε ποιος εί ναι; Οι προθέσεις φαίνονται αδιευκρίνιστες, και το

μόνο που μπορεί κανείς να διαβλέψει είναι ο κυνι σμός, ο οποίος διατρέχει τις μορφές του μυθιστο ρήματος. Δεν είναι, πάντως, εύκολο, παρόλο που φαίνεται εύκολο και απλό, να μιλήσει κανείς για το τίποτε ή για τον άνθρωπο χωρίς ιδιότητες και χα ρακτηριστικά. Λίγοι το πέτυχαν αυτό. Ο Σάμιουελ Μπέκετ, αν και «περιγράφει» στα πεζά αλλά και τα θεατρικά του το «τίποτε», ωστόσο λέει κάτι με κα θαρότητα, ενώ ο Ρόμπερτ Μούζιλ στο μυθιστόρη μά του Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες δίνει τη δική του διαυγή εκδοχή για το ανολοκλήρωτο και το α ποσπασματικό στη ζωή και την τέχνη. Στην αγγλόφωνη λογοτεχνία, ήδη στις αρχές ή και

Οι προθέσεις του συγγραφέα φαίνονται αδιευκρίνιστες και το ρόνο που ρπορεί να διαβλέψει κανείς είναι ο κυνισμός, ο οποίος διατρέχει τις μορφές του μυθιστορήματος το μέσον του 20ού αιώνα, όπως και στη Γαλλία, οι συγγραφείς αναζητούν καινούριους τρόπους έκ φρασης και μερικοί απ' αυτούς αναδεικνύουν τον εσωτερικό μονόλογο: Τζέιμς Τζόις, Βιρτζίνια Γουλφ, Κάθριν Μάνσφιλντ, Κολέτ, Προυστ. Στα έρ γα τους έχει μικρή σημασία ή τις περισσότερες φο ρές καμία σημασία η υπόθεση, η δράση, ενώ πρω ταγωνιστικό ρόλο παίζουν οι συνειρμοί, οι διαθέ σεις, οι εικόνες, οι εντυπώσεις που, πολύ συχνά, φαίνονται ασύνδετες μεταξύ τους. Στις δεκαετίες του '50, του 70 και του '80 αλλά και έως σήμερα πολλοί συγγραφείς αναζητούν καινούριους τρό πους έκφρασης, εγκαταλείποντας την παράδοση των προαναφερθέντων δημιουργών και υιοθετώ ντας μέσα περισσότερο ακραία και τολμηρά. Γι' αυτούς σημαντικά θέματα είναι η αισθητική πλη ρότητα, η χρήση της γλώσσας και η δομή του μυ θιστορήματος. Και οι ήρωες; 0 Ναμπόκοφ είναι σα φής: «οι ήρωες του βιβλίου δεν είναι παρά μέθοδοι σύνθεσης...». Ενδεικτικά αναφέρονται ο Τζον Μπαρτ, η Μάριελ Σπαρκ, η Ίρις Μούρντοχ, η Άντζελα Κάρτερ κ,ά.

Παράλληλα, όμως, στις αγγλόφωνες χώρες με ε πιτυχία συνεχίζει να ανθεί το μυθιστόρημα και το διήγημα με την κλασική του μορφή. Η ιστορία δη λαδή δεν υποχωρεί στις απαιτήσεις της μορφής. 0 Γκράχαμ Γκριν, ο Ντέιβιντ Λοντζ, ο Τζέφρι Άρτσερ, η Ανίτα Μπρούκνερ, η Ρουθ Ρέντελ είναι μερικοί α πό εκείνους που υπηρέτησαν αλλά και υπηρετούν με συνέπεια και πρωτοτυπία την πεζογραφία, α ντλώντας τους χαρακτήρες τους από την πραγμα τικότητα, αλλά προσδίδοντάς τους λεπτές, ασυνή θιστες ψυχολογικές αποχρώσεις. Κι έτσι το αληθι νό και άμεσο γίνεται απρόβλεπτα εφιαλτικό. Αυτές οι δύο εκδοχές του αγγλόφωνου μυθιστο ρήματος έχουν παρουσιαστεί επαρκώς σε ελληνι κές μεταφράσεις. Αντιθέτως, ο Έλληνας αναγνώ στης δεν έχει πλήρη εικόνα των λογοτεχνικών δρώμενων στις Κάτω Χώρες. Η γνωριμία του με την παραγωγή στο Βέλγιο και στην Ολλανδία γίνε ται με την παρουσίαση των μετανεωτερικών πει ραματισμών, με εξαίρ εση το μυθιστόρημα Supertex του Ολλανδού Λέον ντε Βίντερ («Πόλις», Αθήνα, 1999), στο οποίο παρατηρούμε γρήγορους, ελλειπτικούς, ενίοτε, ρυθμούς, που όμως ποτέ δεν παύουν να έχουν συνοχή και νόημα· το θέμα του, αν και είναι απλό, αποκτά ενδιαφέρον λόγω των συνεχών εναλλαγών και ανατροπών που απο δίδονται με χιούμορ και με ευχάριστη χαλαρότητα. Άλλωστε, η επιλογή και η μετάφραση Φλαμανδών συγγραφέων -μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και ο Ούγκο Κλάους- ενισχύει την αδρή μορφή εικόνων της καθημερινής ζωής που τονίζουν το παράλογο και το κενό. (Ανθολογία σύγχρονου ολλανδόφωνου διηγήματος «θρύψαλα», μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, «Καοτανιώτης», Αθήνα, 1999). Άρα γε, το ερώτημα «πώς ήταν ο καιρός στην κηδεία;» όπως αυτό διατυπώνεται στο ενδοστρεφές μυθι στόρημα του Κλάους υπομνηματίζει το παράλογο της ύπαρξης; Όμως, εντέλει, δεν έχει απομείνει τί ποτε στο σύγχρονο άνθρωπο; Ούτε καν η θλίψη; Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η μετ' εμποδίων επικοι νωνία των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις οδηγεί στην απομόνωση και την αποξένωση, ενώ το κενό των ψυχικών διαθέσεων δημιουργεί τις προϋποθέ σεις για τη σύλληψη και την αποθέωση των ασή μαντων καθημερινών στιγμών, οι οποίες μπορούν να υπάρχουν αποκομμένες -όπως και ολόκληρες φράσεις του βιβλίου- από αυτές που προηγήθηκαν ή εκείνες που ακολουθούν. Ναι, το παράλογο υ πάρχει και γίνεται ολοένα και πιο πιεστικό. Το ζήτη μα είναι πώς αποδίδεται... □

ΠΟΙΗΣΗ

0 μυστικός Πάουντ του ΣΟ ΤΗ Ρ Η ΤΟΥΝΕΛΑ

ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ

Κατάη Προλ.-μτφρ.: Κώστας Λάνταβος Αθήνα, Αρμός, 2001 Σελ. 72

έγεται συχνά ότι π ποίηση είναι αμετάφραστη. Όμως η διαδικασία που απαιτείται για τη μετά φρασή της, η προετοιμασία, ανταποκρίνεται συ χνά σε ανάγκες που αγγίζουν την ίδια την ποίηση. Χωρίς να λογαριάσουμε ότι πολλές φορές οι μετα φραστές είναι οι ίδιοι ποιητές ή άνθρωποι εξοικειω μένοι με τον κόσμο της ποίησης, θέλω μ' αυτά να τονίσω ότι ένας ποιητής προτού ποιήσει ασκείται. Η άσκηση αυτή δεν είναι άσκηση πάνω στο χαρτί μονάχα, είναι άσκηση ζωής. Αυτή η άσκηση σχετίζεται με ό,τι ζητάει ο Κόντογλου από τον αναγνώστη στην ακόλουθη φράση του από τον επίλογο του βιβλίου του Βαοάντα·. «να λεφτύνει την ψυχή του στο ανάλογο, γιατί αλλιώς και τα υψηλό τερα έργα δε θέλουν εύρει μέσα σου κανέναν αντί

λαλο».

Μεοα από αυτά τα ποιήματα απλώνεται μπροοτά μας ο κόομος της Κίνας από το 1100 π.Χ. ως τΟ700μ.Χ. Καλείται λοιπόν και ο μεταφραστής, ειδικά όταν πρόκειται να μεταφράσει σπουδαία ποιητικά έργα, «να λεφτύνει την ψυχή του» και λεφταίνοντάς την

να μπει σιγά σιγά στο πνεύμα του έργου για να το «γυρίσει» στη γλώσσα που μεταφράζει. Μιλώντας, λοιπόν, τώρα για την Κατάη θα έλεγα ότι ο Πάουντ μεταφράζει σε περίοδο σπουδής στα κι νέζικα αλλά και σπουδής στους αρχαίους πολιτι σμούς (και τις γλώσσες τους), αφού η μετάφραση έγινε το 1915 και ο ίδιος γράφει το πρώτο «εκπλη κτικό» κατά τον Έλιοτ ποίημά του -το «Χίου Σέλγουιν Μώμπερλυ», μτφρ. X. Βλαβιανού 1986-στα 1920. Γιατί κάνω αυτό το συσχετισμό; Επειδή στο ποίημα εκείνο ο Πάουντ καταγγέλει την παρακμή και το ξέφτισμα του σύγχρονου κόσμου, «την ασυμφωνία μεταξύ σύγχρονου κόσμου και καλλιτέχνη καθώς και την αμφίβολη θέση του δημιουργού στον κόσμο

αυτό» (Βλαβιανός). Δηλώνει με τους στίχους του ότι ο κόσμος της μαζικής παραγωγής καταστρέφει τις παραδοσιακές αξίες, κρίνοντας (αν όχι και προφητεύοντας) ότι αυτό «που θα επιβιώσει είναι μια "κα κόγουστη φτήνεια" αποτέλεσμα της εμποροκρατίας και της ανάδειξης του χρήματος ως αισθητικού προ τύπου, του υποβιβασμού της λογοτεχνίας από τη μαστροπεία του Τύπου, της πολιτικής διαφθοράς που είναι σύμφυτη με το δημοκρατικό σύστημα» (Χάρ. Βλαβιανός ό.π., «Εστία» 1987, σ. 14). Η μελέτη του λοιπόν στους αρχαίους πολιτισμούς και η μετά φραση της Κατάης τον προετοίμασαν για το «Μώμπερλυ»: ασκήθηκε σε μια αναζήτηση καθαρότη τας, διαφάνειας, απλότητας, ποιητικής αμεσότητας, καρδιακής ποιητικής αίσθησης και γυμνότητας ή κέ νωσης. θα αναφερθώ σ' αυτά τα τελευταία αφού προηγουμένως πω δυο λόγια για την ιστορία της μετάφρασης. 0 πρώτος μεταφραστής του Πάουντ στα ελληνικά, ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, χρησιμοποιεί την έκφραση «διασκευάζοντας» μιλώντας για την Κατάη και μάλι στα στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του '48 γράφει ότι «δεν ξέρει πού τελειώνει η μετάφραση από τους Κινέζους και πού αρχίζει του Πάουντ η διασκευή», για να συμπληρώσει ότι τις βλέπει πιο πολύ σαν μεταφράσεις «κάπως ελεύθερες στη δια σκευή τους όπως όλες οι μεταφράσεις που μετα φέρουν από μια γλώσσα στην άλλη την ποίηση και όχι την εξήγηση» (διευκρινίζοντας) ότι αυτό κάνουν «οι καλές μεταφράσεις». Μέσα, λοιπόν, από αυτά τα ποιήματα απλώνεται μπροστά μας ο κόσμος της Κίνας από το 1100 π.Χ. ως το 700 μ.Χ., δηλαδή κάπου δεκαεννιά αιώνες. Δανείζομαι τώρα ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Ζήσιμου Λορεντζάτου στη δεύτερη έκδοση της Κατάης (1979), που ανήκει σ' ένα σπουδαίο μελετη τή της κινεζικής ποιητικής τέχνης, του Hervey de Saint-Denys (πρόκειται για βιβλίο του 1862), όπου διαβάζουμε: «Τις περισσότερες φορές στα κινέζικα δε γίνεται να μεταφράσεις κατά γράμμα. Ορισμένα (ιδεο)-γράμματα εκφράζουν μερικές φορές έναν ο λόκληρο πίνακα ή σκηνή, που δεν μπορείς να τα α ποδώσεις παρά μονάχα με περίφραση. Ορισμένα (ι δεο)-γράμματα χρειάζονται οπωσδήποτε μια φράση ολόκληρη για να τα εξηγήσεις καταπώς ταιριάζει. Έναν κινέζικο στίχο χρειάζεται να τον διαβάσεις, να ποτιστείς ολόκληρος με την εικόνα ή τη σκέψη που κρύβει, να προσπαθήσεις να αδράξεις το κύριο χα ρακτηριστικό του και να διατηρήσεις τη δύναμη ή το χρώμα του. Δουλειά επικίνδυνη. Και ακόμα κοπιαστι

=Π

κή δουλειά, όταν βλέπεις αληθινές ομορφάδες που καμιά ευρωπαϊκή γλώσσα δεν μπορεί να τις κρατή σει· χάνονται». Και ενώ, λοιπόν, ο Saint-Denys μάς βάζει μπροστά σ' αυτές τις συμπληγάδες, ο Λάμπρος Καμπερίδης σε δοκίμιό του για τον Λορεντζάτο με τίτλο «Οι γό μοι του ουρανού και της γης» (βλ. ΑντίΧρυαέων, α φιέρωμα στον Ζήσιμο Λορεντζάτο, «Δόμος» και Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 1995, σ. 145-189) φτάνει ακόμη πιο πέρα. Μιλώντας για τον τρόπο μετάφρα σης από τον Πάουντ των κινέζικων ποιημάτων μάς λέει ότι καταργεί κάθε συμβολισμό χάριν αυτού που ονόμαζε «melopoeia» όπου, κατ' αυτόν, «οι λέξεις είναι φορτισμένες, πέρα και πάνω από το απλό τους νόημα, με κάποια μουσική ιδιότητα που διευ θύνει τη ροπή ή την τάση αυτού του νοήματος» (ό.π. σ. 174). Αλλά και χάριν της «phanopoeia» που, πάλι κατ' αυτόν, «είναι η χοή (casting) εικόνων πάνω στην οπτική φαντασία». Αυτό το δεύτερο τρόπο τον εφάρμοζε ο Πάουντ ειδικά στα κινέζικα ποιήματα θεωρώντας, «αφελώς» γράφει ο Καμπερίδης, «τους κινέζικους χαρακτήρες μόνο (ως) εικόνες του αντι κειμένου που εκπροσωπούνται από τη μονοσύλλα βη ιδεογραμματική λέξη, χωρίς καμιά αναφορά στο φωνητικό τους μέρος» (ό.π. σ. 174). Αυτά τα λίγα κατατοπιστικά όσον αφορά στην ιστο ρία της μετάφρασης. 0 τωρινός μεταφραστής Κ. Λάνταβος στην εισαγωγή του μιλάει με το δικό του τρόπο για την απόπειρά του. Μένει τώρα να κατα πιαστώ με τις «όψεις» που ανέφερα πριν για να δεί ξω τη σχέση του βιβλίου με τη σειρά «Γέφυρες» ή μάλλον με τον προσανατολισμό της. Αντιγράφω α πό το κείμενο του Καμπερίδη που προανέφερα: «Όταν ο δημιουργός αυτοκενωθεί μέσα στην κτίση τότε μπορεί να εκφράσει αυτό που φαίνεται ακα τόρθωτο στην τέχνη: την απεικόνιση του κενού. Εί μαστε συνηθισμένοι να βλέπομε στην τέχνη μια δυ ναμική επέμβαση του τεχνίτη στην κτίση, που συντελείται με την κυριαρχία του τεχνίτη πάνω στα υ λικά της δουλειάς του. Πόσες φορές έχομε ακούσει πως ο ποιητής γεμίζει τον κόσμο με τις λέξεις του, ο ζωγράφος δίνει νόημα στον καμβά με τις εικόνες και τα χρώματά του, ο μουσικός ντύνει τους ήχους με την ευαισθησία του. Υπάρχει όμως και μια απο φατική αντίληψη όπου δεν επαρκεί ο τεχνίτης που γεμίζει, που ντύνει, που προσθέτει χρώματα και ή χους, που δίνει μορφή στα όνειρά του, αλλά αυτός που έχει μάθει να αδειάζει, να βγάζει, να απεκδύε ται το ανεπαρκές που περνιέται για τελειωμένο, να εκφράζει το τέλειο μέσα από το ατελείωτο. Στην

ποίηση, καθώς και στη ζωγραφική, δεν μπορεί ο τε χνίτης να φτάσει στο τέλειο αν δεν είναι μάστορας της απεικόνισης του κενού, που φανερώνεται μέοα στην πληρότητα της κτίσης. Οι λέξεις, τα βουνά και τα νερά, το χορτάρι και τα δέντρα, το φεγγάρι και τα άστρα, ενσαρκώνουν την πληρότητα της δημι ουργίας. Ο τεχνίτης μπορεί να δουλέψει με αυτά τα υλικά μόνο όταν πιάσει την κτίση με το πνεύμα του, και όταν αφήσει το χέρι του να υπακούσει στο ίδιο πνεύμα που ενσαρκώνεται στο κενό μέσα από τη

0 Έ. Πάουντ ασκήθηκε σε μια αναζήτηση καθαρότητας, διαφάνειας, απλότητας, ποιητικής αμεσότητας, καρδιακής ποιητικής αίσθησης και γυμνότητας ή κένωσης δουλειά του. Δουλεύει με τα υλικά της πληρότητας και ταυτόχρονα προκαλεί το κενό να φανερωθεί μέ σα στο έργο του. Μόνο τότε θα μπορέσει να δώσει αυτή τη μυστηριακή απόρροια που εκχέεται από κά θε ουράνιο και γήινο στοιχείο. Μόνο τότε θα μπορέ σει να εκφράσει το αόρατο μέσα από το ορατό και θα εμπνεύσει ουράνια αύρα σε κάθε γήινο πράγμα στο ποίημά του, για να επαληθέψει πως μόνο έτσι αξίζει να υπάρχει τέχνη, για να μαρτυράει τα ως εν ουρανώ και επί της γης» (ό.π. σ. 162). 0 ποιητής, λοιπόν, καλείται κατά την κινέζικη παρά δοση όχι στην προσπάθεια παρέμβασης στη δημι ουργία με την ατομική του επιθυμία, διάνοια, ικανό τητα, αίσθηση, τεχνική κ,λπ. αλλά με την απόσυρσή του, έτσι ώστε να δημιουργηθεί σχέση «πλήρους» και «κενού», εναλλαγή, όπου εναλλάσσει ο ποιητής το κενό του με τα πράγματα και την ουσία τους. Για να αποδώσει την εικόνα του κόσμου αυτοπαραιτείται για να μιλήσουν τα πράγματα ή για να μεσολα βήσει αυτός σαν ηχείο τους. Η άσκηση που είπα στην αρχή, εδώ, στην περίπτωση των Κινέζων ποιη τών προϋποθέτει ουράνια και επίγεια σύνθεση όπου ο ποιητής ενεργεί ως άξονας ή συνδετικός κρίκος, αφού βέβαια τα επίγεια συνδέονται με τις αισθήσεις και τα ουράνια με τη θεϊκότερη πλευρά του ανθρώ

που, με αυτό ίσως που θα λέγαμε στη θεολογία μας «κατ' εικόνα». Στην περίπτωση, τώρα, της χριστιανικής παράδοσης πρέπει να πούμε ότι ο ασκητισμός και ο «αποφατισμός» αναφέρονται στο πρόσωπο του Χριστού και όχι στην κτίση. Η κένωση, δηλαδή, και η παραίτηση από το «εγώ» μάς κοινωνεί με το πνεύμα του ΥιούΧριστού, μας φέρνει σε μια πιο άμεση σχέση με το θεό, μετά το γεγονός της Ενανθρώπησης. Δεν κα λούμαστε να ποιήσουμε σε σχέση με την κτίση και την αρχική δημιουργία, καλούμαστε να ποιήσουμε σε σχέση με το Λόγο που ενανθρώπησε. Οτιδήποτε κάνουμε για να αποκτήσει ουσιαστικό νόημα περνά ει από το σαρκωμένο Λόγο. Καθώς, λοιπόν, οι Κινέζοι τονίζουν τη σχέση ποίησης-συγκίνησης-καρδιάς και ταυτόχρονα την κενωτική διάσταση για την οποία μίλησε ο Καμπερίδης, μας θυμίζουν την ησυχαστική παράδοση της οποίας με ρικές βασικές όψεις μάς δίνει το ακόλουθο απόσπα σμα του μεταφραστή της Φιλοκαλίας στα γαλλικά Jacques Touraille, όπου μιλά για την άσκηση του «φιλοκαλικού ανθρώπου»: «Οι Πατέρες ονόμασαν αυτή τη συμπεριφορά ησυχία -μια ελληνική λέξη που δύ σκολα μεταφράζεται στα γαλλικά- που σημαίνει ταυτοχρόνως ανάπαυση, ηρεμία, σιωπή, μοναξιά, ει ρήνη, γλυκύτητα. Η μόνη λέξη που θα μπορούσε εν δεχομένως ν' αποδώσει το νόημά της είναι "decreation". Όμως η ησυχία ποτέ δεν είναι μόνο η αρχική κίνηση ενός πήγαινε-έλα. Αυτή η ανακάλυψη του άκτιστου είναι επίσης συνάντηση με τον ζώντα θεό, ο οποίος είναι Αγάπη, ο οποίος είναι Δημιουρ γός. Ξαναγυρνά λοιπόν κάποιος στον κόσμο, αυτή τη φορά όμως κατέχει το μυστικό της κτίσης, το μυστι κό της αγάπης, και έρχεται η συμπάθεια, αυτό το έ λεος που στίζει όλη τη βυζαντινή Λειτουργία και βυ θίζει το φιλοκαλικό άνθρωπο σε μια άλλη κατάστα ση την οποία οι Πατέρες ονομάζουν κατάνυξη- μια κατάσταση επώδυνης τρυφερότητας, η οποία ταυ τοχρόνως προσλαμβάνει σαν στίγμα όλη τη δυστυ χία του κόσμου και ενώνει τα πάντα με την αγάπη η οποία είναι μυστικά υφασμένη με την κτίση». Να, λοιπόν, που αυτή η μετάφραση του Κώστα Λάνταβου των «διασκευών» του Πάουντ στην κινέζικη ποίηση, με τη βοήθεια της παλαιότερης δουλειάς του Λορεντζάτου, του μελετήματος του Καμπερίδη και της εισαγωγής στη Φιλοκαλία του Touraille μάς επέτρεψε να ανθίζουμε μεγάλα θέματα που κατοι κούν άμεσα ή έμμεσα στο έργο και να δειζουμε τις πνευματικές διαδρομές που διασταυρώνονται με την ποίηση. □

ΔΟΚΙΜΙΑ

0 Τερζάκης δοκιμιογράφος ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Ο χαμένος ουρανός Δοκίμια ΙΗ', επιλ.: Κώστα Ε. Τοιρέπουλου Αθήνα, Οι εκδόοας των φίλων, 2000 Σελ. 196 ε to δέκατο όγδοο τόμο της οειράς ολοκλη ρώθηκε το δοκιμιακό έργο του κορυφαίου της Γενιάς του '30. Πρόκειται για ένα κολοσ σιαίο έργο άγρυπνου στοχασμού, που, με πρωτο βουλία του Κώστα Ε. Τσιρόπουλου, έγινε πράξη. Ο Τερζάκης τεχνουργεί τα δοκίμιά του εντελώς προσωπικά, με τη μυστηριώδη λειτουργία του βα θύτερου στοχασμού για τον άνθρωπο. Επεξεργά ζεται τα συναισθήματα της καρδιάς, τα πάθη και τις εμπειρίες της, τις εμβιώσεις και τις προσεγγί σεις. Προσπαθεί να διειοδύσει στα βαθύτερα μυ-

0 πλουσιότερος και ευρύτερος όοκιριακός οτοχαορός του λ Τερζάκη για τα νεοελληνικά γράρρατα στάρια της ανθρώπινης ψυχής και να δώσει λύσεις στα προβλήματα που απασχολούν τον άνθρωπο. Τα δοκίμιά του, είτε αυτά αναφέρονται στην ηθική, αισθητική, παιδαγωγική και φιλοσοφική έννοια, στοχεύουν στη διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου και την κοινωνική του καταξίωση, ως πρωταρχική προϋπόθεση του προορισμού του. Το πρόβλημα του ανθρώπου είναι ο άξονας της δημιουργίας του ως υπέρτερη αρχή μπροστά στην καθημερινή φθορά που μπορεί να αντιμετωπίσει, μακριά από μηδενιστικές τάσεις και αμφίβολα ερω τήματα. 0 ανθρωποκεντρισμός του Τερζάκη οπλί ζει την πνευματικότητα του ανθρώπου για υψηλά

νοήματα πέραν του πεπερασμένου Κόσμου και α νοικοδομεί την εμπιστοσύνη του προς αναζήτηση ήρεμης και δημιουργικής ζωής. Η πληθωρικότητα των νοημάτων και το λογοτεχνικό είδος του λόγου με ασφαλές υπέδαφος την κλασική αρχαιότητα και με κύριους αντιπροσώπους τον Πλάτωνα, τον Θουκυδίδη, τον Δημοσθένη, τον Ισοκράτη και πολ λούς από τους Πατέρες της Εκκλησίας, που η στοχαστικότητά τους σαγήνευσε τον Τερζάκη, λει τούργησε δημιουργικά στο λόγο και στην καθαρό τητα της σκέψης. Ο πλουσιότερος και ευρύτερος δοκιμιακός στοχα σμός του 'Αγγέλου Τερζάκη για τα νεοελληνικά γράμματα διαφωτίζει ζωτικές πλευρές του κοινω νικού γίγνεσθαι και προωθεί επίμονα και στοχαστι κά την αυτογνωσία ως το μόνο τρόπο υπευθυνό τητας για τον άνθρωπο. Οριοθετώντας αυθορμήτως τις θέσεις πολλών φιλοσόφων και στοχαστών, που με τα έργα τους ποδηγέτησαν κατά καιρούς την ανθρωπότητα, σταθμίζει τη φιλοσοφική του διάθεση με τα πορίσματα της πείρας και της ιστο ρίας. Η αινιγματική διάθεοη σε ορισμένες αναπό φευκτες καταστάσεις της ζωής του ανθρώπου, ό πως είναι ο θάνατος, αναλύονται ως αιτία ακατα-

μάχηχη της φθοράς της ύλης και αφορούν μονάχα το ανθρώπινο σώμα, ενώ αναλλοίωτη παραμένει η ψυχή.

ποίος διαφωτίζει πλήρως την προσωπικότητα του Τερζάκη και οριοθετεί τους κύριους άξονες του στοχασμού του.

Ο τόμος «κλείνει» με τα μακρά επιλεγόμενα του ε πιμελητή της έκδοσης κ. Κ. Ε. Τσιρόπουλου, ο ο

ΝΙΚ. ΛΥΚ. ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ

Βασικές αρχές οτην πολιτική ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ

Πολιτική ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ocopia πολιτικής δεοντολογίας Τρίτη έκδοση, Αθήνα, Εκδόσεις των φίλων, 2000 Σελ. 344

πανεκδόθπκε το από χρόνια δυσεύρετο Δοκίμιο Πολιτικού Στοχασμού του Κωνσταντίνου Τσάτσου, μοναδικό στη νεοελληνική βιβλιογραφία. Δε διδάσκει ποια πρέπει να είναι η συγκεκριμένη πο λιτική πράξη, αλλά τους γενικούς και αντικειμενικούς όρους με τους οποίους κάθε πολιτική πράξη μπορεί να χαρακτηριστεί ως η δέουοα, ως η ορθή. Το βιβλίο δεν είναι πολιτικό δοκίμιο με την αυστηρή έννοια του όρου, αλλά φιλοσοφικό, που στοχεύει να ποδη γετήσει εκείνους που ασχολούνται με την πολιτική για τη σωστή επιλογή των αποφάσεών τους.

(

Ένα μοναδικό στη νεοελληνική βιβλιογραφία δοκίμιο πολιτικού οτοχαομού Όπως η κοινωνιολογία επιδιώκει να εξετάσει τα κοι νωνικά φαινόμενα και να δώσει λύση, κατά τον ίδιο τρόπο και η πολιτική, εξετάζοντας τα πολιτικά δε δομένα, επιχειρεί να μεθοδεύσει στην πράξη τη λύ ση του προβλήματος. 0 πολιτικός δεν πρέπει να πε-

ριορίζεται μόνο στο θεωρητικό λόγο, αλλά αντικεί μενο της επιστημονικής θεωρίας του να είναι η τε χνική της πράξεως. Η πολιτική, όπως παρατηρεί και ο συγγραφέας, δε διδάσκεται, μαθαίνεται στην πρά ξη. Ήρθε η ώρα της πράξεως και όχι της εφαρμο γής των θεωρητικών θέσεων και δογματισμών που στο παρελθόν στάθηκαν πυξίδα της πολιτικής ζωής. Η σαφήνεια των νοημάτων και η θετική επισήμανση των δεδομένων, έπειτα μάλιστα από επίμονη ανα ζήτηση των ορθών θέσεων, οριοθετούν τις προϋ ποθέσεις ορθής προσπελάσεως στον κόσμο της ε ξουσίας, που σκοπό έχει να σταθεί μοναδική δύνα μη υπεροχής και οδηγός κάθε θετικής πορείας. Η ι στορική πραγματικότητα αποδεικνύει ότι οι δημο

κρατίες πρέπει να κατευθύνουν τους αρίοτους στην εξουσία, γιατί η ελεύθερη επιλογή των ατόμων της πολιτείας επιβάλλει την αυτογνωσία, όπλο που πρέπει να συνοδεύει τον υπεύθυνο πολίτη. Στην ε κλογή των λίγων εκλεκτών, τις περισσότερες φο ρές, οι κοινωνικό ισχυρότεροι και μάλιστα εκείνοι που διαθέτουν τον ημερήσιο Τύπο και τα ηλεκτρονι κά μέσα ενημερώσεως επηρεάζουν την κοινή γνώ μη, ώστε να επιβάλουν τη δική τους βούληση με τους δικούς τους ανθρώπους. Η ποιότητα και η δύ ναμη αντίστασης που διαθέτουν πολλοί στον επηρεασμό των ολίγων αποδεικνύει την πολιτική στάθ μη της πολιτικής και της γενικής παιδείας του λαού. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα των προηγμένων κοινωνιών. Η διαδρομή και ανάπτυξή της πέρασε α

πό ποικίλες μορφές, ανάλογα με το περιβάλλον και τις περιστάσεις, χωρίς όμως να χάσει τη φυσιογνω μία της. Οι καθιερωμένες μορφές δημοκρατίας που λειτουργούν μέχρι σήμερα αποδεικνύουν την αντο χή του πολιτεύματος που καθιερώθηκε από την Αθηναϊκή Πολιτεία. Είναι το πολίτευμα εκείνο που χαρίζει τη σχετική ελευθερία στον άνθρωπο, διευ ρύνει τη σκέψη και προωθεί την ευρύτητα του δια λόγου. 0 συγγραφέας, σμιλεύοντας τη μελέτη του, επεξεργάστηκε θέματα που συμβάλλουν αποφασι στικά στην πολιτική πράξη, στην αποστολή της πο λιτείας, στην πολιτική εξουσία, στη θέση του πολίτη και στην παιδεία του.

ΝΙΚ. ΛΥΚ. ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΧύτης-Γιουνγκ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΝΙΚΟΚΑΒΟΥΡΑ

Ελύτης και Γιουνγκ Ένας διάλογος Δοκίμιο-μελέτη, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000 Σελ. 208

Π πρόκειται για πρωτότυπη (συγκριτική και συνI I θετική) φιλολογική μελέτη, που συνιστά μία I I ερμηνεία της ποίησης του Ελύτη με εργαλείο τη σκέψη του Ελβετού ψυχαναλυτή Carl Jung. Η συγγραφέας ξεκίνησε από το γεγονός ότι ο Ελύ της αγαπούσε ιδιαίτερα και μελετούσε συστηματικά τα βιβλία του Jung (εισηγητή της ψυχολογίας του βάθους) και θέλησε να ανιχνεύσει περαιτέρω αυτή τη σχέση Ελύτη-Jung. Έτσι οι επιστημονικοί μονό λογοι του Jung και οι ποιητικοί μονόλογοι του Ελύτη δέθηκαν μεταξύ τους σε ένα «διάλογο», που αποκα λύπτει το θεμελιώδη ρόλο του ψυχαναλυτή στην ε πιστημονική προσέγγιση και ανάλυση του φαινομέ

νου της ποίησης. Ο διάλογος αυτός πλαισιώνεται από σχόλια συνεργα τών του Ελβετού ψυχαναλυτή, κριτικών του Ελύτη, θεωρητικών της λογοτεχνίας κ.ά. από το χώρο των γραμμάτων και των τεχνών. Το βιβλίο της Χριστιάνας Νικοκάβουρα είναι ένα πο λύ ενδιαφέρον φιλολογικό και φιλοσοφικό δοκίμιο, που απευθύνεται τόσο στους μυημένους όσο και στους υπόλοιπους φιλομαθείς γενικά αναγνώστες.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΜΦΑΝΤΗΣ

ΓΛΩΣΣΑ

Μ ε οδηγό τη γλώοοα και τη σκέψη του ΚΩΣΤΑ ΑΓΓΕΛΑΚ0Υ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλόοσα

Επιμ.: Α.-Φ. Χρηστίδης οε συνεργασία με τη Μ. θεοδωροπούλου. Ομάδα εργασίας: Μ. Αραποπούλου, Γ. Γιαννουλοπούλου, Ε. Μάταιου, Γ. Παπαναστασίου, Π. Πολίτης, θ. Τραμπούλης Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώοοας, 2001 Σελ.326 ανένας δεν είναι εύκολο να διδάσκει γλώσσα μέσα από την άγνοια ή το φόβο της θεωρίας αλλά και κανένας δεν είναι εύκολο να μιλήσει για τη διδασκαλία της γλώσσας αν δεν «παραιτηθεί

από έναν ακαδημαϊσμό που αρνείται να δοκιμαστεί στο χώρο της κοινωνίας και των πραγματικών ανα γκών της» και ειδικότερα στο πεδίο της καθημερι

νής εκπαιδευτικής πράξης. Αυτή η δημιουργική σύνδεση του θεωρητικού με το εφαρμοσμένο επιτυγχάνεται στον Εγκυκλοπαιδικό

Κανένας δεν είναι εύκολο να μιλήσει για τη διδασκαλία της γλωσσάς αν δεν «παραιτηθεί

οδηγό για τη γλώσσα. Πρόκειται για την έντυπη μορφή ενός από τα έργα του ηλεκτρονικού κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (www. komvos.edu.gr). 0 ηλεκτρονικός κόμβος πε ριέχει πλήθος αξιόλογου υλικού για τη διδασκαλία της γλώσσας (από λεξικά και κείμενα θεωρίας έως διδακτικές εφαρμογές και αναλυτική βιβλιογραφία). Η έντυπη μορφή του Εγκυκλοπαιδικού οδηγού για τη γλώσσα περιέχει κείμενα τριάντα επτά μελετη τών, χωρίζεται σε επτά ενότητες, ενώ συνοδεύεται από ειδικό γλωσσάρι για τη διευκόλυνση του ανα γνώστη. Αν επιχειρήσουμε μια σύντομη περιδιάβα

από έναν ακαδημαϊσμό που αρνείται να δοκιμαστεί οτο χώρο της κοινωνίας»

ση στις ενότητες του Οδηγού θα σταθούμε ιδιαίτε ρα στα σημεία εκείνα τα οποία είτε κλονίζουν βε βαιότητες είτε ανοίγουν νέους δρόμους στη γλωσ σική διδασκαλία. Πιο συγκεκριμένα, ο καθηγητής Α.-Φ. Χρηστίδης στην πρώτη ενότητα τονίζει πως «χωρίς την ανα γνώριση της ιστορικότητας του γλωσσικού φαινο μένου, η κατανόησή του είναι καταδικασμένη να μείνει λειψή και μερική». Στην ίδια ενότητα μια σει ρά κειμένων παρέχουν τις βασικές πληροφορίες για την προέλευση της γλώσσας, για το γλωσσικό δα-

Στη σημερινή πραγματικότητα η υπεράσπιση της γλωσσικής ποικιλομορφίας στο όνομα του δικαιώματος στη διαφορά θα πρέπει να αναζητήσει το ευρύτερο κοινωνικό απελευθερωτικό όραμα νεισμό, τις διαλέκτους, τη γλωσσική ποικιλία, τη σχέση προφορικού-γραπτού λόγου κ.ά. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις για τη γλωσσική αλλαγή (Κ. Νικηφορίδου), ότι δηλαδή όλες οι ζω ντανές γλώσσες αλλάζουν συνεχώς και πως οι χα ρακτηρισμοί «φθορά» και «πρόοδος» δεν αρμόζουν στην αλλαγή της γλώσσας. Παράλληλα επισημαίνεται «ότι η κατά περιόδους ιστορική κυριαρχία ορι σμένων γλωσσών δεν οφείλεται στη γλωσσική τους ανωτερότητα αλλά καθαρά σε γεωπολιτικούς λόγους». Στη δεύτερη ενότητα του Οδηγού διερευνώνται οι κοινωνικές συντεταγμένες της γλώσσας. Ειδικότε ρα αναλύεται η σχέση έθνους και γλώσσας (Ε. Σκοπετέα), η περιγραφή της οποίας θεωρείται πολύ δύσκολη αφού «κανένα έθνος δεν αποβλέπει εκ των προτέρων στη μονοπώληση μιας γλώσσας και καμία γλώσσα δεν τάχθηκε 'από τη φύση της’ να υπηρετήσει ένα και μόνο έθνος... Υπάρχουν έθνη, καθ' όλα άξια του ονόματος, που μοιράζονται την ί δια γλώσσα με άλλα και έθνη που είναι πολύγλωσ σα και ανάγουν την ίδια την πολυγλωσσία σε στοι χείο της ταυτότητάς τους». Σε άλλα ενδιαφέροντα κείμενα της δεύτερης ενότητας του Οδηγού μελε-

τώνται η γλωσσική συρρίκνωση ως κοινωνικοηολιτικό φαινόμενο καθώς και το φαινόμενο της δι γλωσσίας. Ιδιαίτερο βάρος δίδεται στο θέμα «Γλώσσα και μετανάστευση» όπου διαπιστώνεται η «έλλειψη μιας γλωσσικής πολιτικής στη χώρα μας που να λαμβάνει υπόψη της τις γλώσσες των γλωσσικά και πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων» (Μ. Δαμανάκης). Η δεύτερη ενότητα ολοκληρώνε ται α) με τη μελέτη της σχέσης γλώσσας και φύ λου, αφού το φύλο αποτελεί σημαντικό παράγοντα της κοινωνιογλωσσικής μας συμπεριφοράς, β) με τη μελέτη της γλώσσας των νέων και των χαρα κτηριστικών της, γ) με την κριτική προσέγγιση του επικοινωνιακού πλαισίου και της γλώσσας των ΜΜΕ σήμερα. Στην τρίτη ενότητα εξετάζεται το πολύπλοκο φαι νόμενο της πολυγλωσσίας στην Ευρωπαϊκή Ένω ση, καταγράφεται η ακολουθούμενη γλωσσική πο λιτική, παρουσιάζεται ο χάρτης των μειονοτικών γλωσσών τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα καθώς και το θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των ιδιαίτερων γλωσσικών γνωρισμάτων των δια φόρων πληθυσμιακών ομάδων. Αξίζει σ' αυτό το σημείο να τονιστεί η θέση των επιμελητών της έκ δοσης ότι «στη σημερινή πραγματικότητα η υπερά σπιση της γλωσσικής ποικιλομορφίας στο όνομα του δικαιώματος στη διαφορά θα πρέπει να αναζη τήσει το ευρύτερο κοινωνικό απελευθερωτικό όρα μα. Οποιαδήποτε άλλη καλοπροαίρετη προσέγγιση κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε ένα γλωσσικό φολκλο ρισμό ή και να υπηρετήσει άθελά της και ‘εξ αντι κειμένου" γεωπολιτικούς σχεδιασμούς που χρησι μοποιούν υποκριτικά το δικαίωμα στη διαφορά...». Η έκτη ενότητα αναφέρεται στη μετάφραση ενώ η έβδομη στο ζήτημα των γλωσσικών διαταραχών. Αφήσαμε για το τέλος τις δύο κεντρικές ενότητες του Οδηγού, οι οποίες συνδέονται πιο άμεσα με την εκπαιδευτική πράξη. Στην τέταρτη ενότητα επισημαίνεται ότι «η πρόκληση για τη σύγχρονη ελλη νική -όπως και για τις άλλες μικρές γλώσσες- είναι να διεκδικήσουν την παρουσία τους σε κρίσιμους τομείς χρήσης (επιστήμη, διανοητική παραγωγή), να μην εκτοπιστούν από αυτούς προς όφελος της γλωσσικής και πολιτισμικής ομοιογενοηοίησης που υπαγορεύουν οι νόμοι της παγκοσμιοποιημένης α γοράς». Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση για τη σχέση αρχαίας και νεότερης ελληνικής γλώσ σας, η οποία καταλήγει με τη θέση ότι «η καλλιέρ γεια -στην εκπαίδευση- της αρχαιογνωσίας (γλωσ σικής και άλλης) θα αποκτήσει νόημα -για το πα-

ρόν- μόνο αν απαλλαγεί από τον προοκυνηματικό φορμαλισμό με τον οποίο έχει ιστορικά συνδεθεί».

Η ενότητα ολοκληρώνεται α) με την παρουσίαση των σημαντικότερων γραμματικών αλλά και λεξι κών της νέας ελληνικής γλώσσας, β) με την ανάλυ ση της σχέσης γλώσσας και ορθογραφίας αλλά κυ ρίως με τον ορισμό της σύνθετης έννοιας γλωσσι κό λάθος ώστε «η διδασκαλία να εμπλουτιστεί από ένα ερμηνευτικό -και όχι αφοριστικό- πνεύμα, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε εναλλακτικούς εκπαι δευτικούς τρόπους προσέγγισης του γλωσσικού λάθους». Η πέμπτη ενότητα περιέχει δεκατέσσερα κείμενα μέσα από τα οποία παρουσιάζεται ό,τι πιο σύγχρο νο υπάρχει σήμερα στην ελληνική και ξένη βιβλιο γραφία για τη διδακτική της γλώσσας. Στην αρχή α ναλύονται τα θέματα «Γραμματισμός» και «Πολυγραμματισμοί», ενώ εξετάζονται μαζί η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας με τη διδασκαλία της ξένης. Από τα υπόλοιπα θα αναφερθούμε σε τέσσερα κεί μενα. Το πρώτο (Μ. Αραποηούλου - Γ. Γιαννουλοπούλου) αναφέρεται στη χρήση της γλώσσας στα μη γλωσσικά μαθήματα και πιο συγκεκριμένα στη διδασκαλία του επιστημονικού λόγου κυρίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το δεύτερο (Αρ. Σέμογλου) κάνει λόγο για την ανεξέλεγκτη χρήση της εικόνας τόσο από τα ΜΜΕ όοο και από τα διδακτικά μέσα, γεγονός που επιβάλλει την καθιέρωση μιας παιδαγωγικής αντίληψης η οποία θα καθιστά το μα θητή υποψιασμένο και κριτικό απέναντι στον καται γισμό των σύγχρονων εικονιστικών μηνυμάτων. Το τρίτο και το τέταρτο (Δ. Κουτσογιάννης - Α.-Φ. Χρηστίδης) αναφέρονται στην παιδαγωγική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο μάθημα της γλώσσας, επισημαίνοντας τόσο τα πλεονεκτήματα όσο και τους κινδύνους που ελλοχεύουν, ούτως ώστε «να διαφυλαχθεί η εκπαίδευση από άκριτες μυθοποιή σεις (για το ρόλο των νέων τεχνολογιών) που εκ πορεύονται από συμφέροντα άσχετα προς την εκ παιδευτική διαδικασία και τις προτεραιότητές της».

Πράγματι η έντυπη μορφή του Εγκυκλοπαιδικού ο δηγού για τη γλώσσα παρέχει τη δυνατότητα στο ευρύτερο κοινό να έχει πρόσβαση σ' ένα σύγχρονο προβληματισμό για τη γλώσσα και τη διδακτική της. Παράλληλα επιβεβαιώνεται ότι η επιστημονική κοινότητα της Θεσσαλονίκης παραμένει οτην πρω τοπορία της έρευνας και της κριτικής προσέγγισης όχι μόνο της γλώσσας αλλά και της ευρύτερης εκ παιδευτικής και κοινωνικοπολιτικής πραγματικότη

Κώστας Μαυρουδής

ΟΙ ΚΟΥΡΤΙΝΕΣ ΤΟΥ ΓΚΑΡΙΜΠΑΑΝΤΙ

Τα κείμενα που απαρτίζουν το βιβλίο θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ένα ιδιό τυπο οδοιπορικό. Είναι σημειώσεις -μ ε κάθε μορφή λόγου- ενός καταγραφέα εντυπώσεων που ανατρέχει σε μια μεγάλη παρακαταθήκη. Με ιμπρεσιονιστική όσο και λογική επεξερ γασία του υλικού, η διαδρομή αυτή παράγει λόγο που άλλοτε έχει το χαρακτήρα αφηγή ματος ή χρονικού, άλλοτε μορφή ποιητικής «σπουδής» ή ευσύνοπτου στοχαστικού αφορισμού. Γραφή που ταμιεύει την έκπληξη και το σαρκασμό, και οπωσδήποτε αναδεικνύει τον πνευματικό χαρακτήρα των πραγμάτων. Οι κ ο υ ρ τ ίν ε ς τ ο ν Γ κ α ρ ιμ π ά λ ν τ ι είναι μια πι νακοθήκη προσώπων, τόπων, γεγονότων που τα ενοποιεί ένα χαρακτηριστικό και διαρκώς διαθέσιμο βλέμμα.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6 · ΑΘ ΗΝΑ 10680 ΤΗΛ. 3607.744 · FAX 3623.093 E-mail: nefeli-p@otenet.gr · www: nefeli-books.gr

τας. □

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Απάτριδες ταξιδιώτες ΓΙΩΡΓΟΣ Ξ. ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΗΣ

Όπου κι αν είμαι, ξένος Αθήνα, Καστανιά της, 2000 Σελ. 200

κέφτομαι ότι ακόμα κι αν δεν ήξερε κανείς τίπο τα για το κεφάλαιο "γκάσταρμπαϊτερ" της σύγ χρονης μας κοινωνικής ιστορίας, θα έφταναν τα βιβλία του Γιώργου Ματζουράνη για να καταλάβει και να νιώσει βαθιά αυτό το μεγάλο πρόβλημα της επο χής μας, όχι ως παρελθόν, Ιστορία, αλλά ως παρόν και προοπτική του κόσμου μας» επισημαίνει απόλυτα εύστοχα ο Δημήτρης Ραυτόπουλος προλογίζοντας το νέο βιβλίο του Γ. Ματζουράνη Όπου κι αν είμαι, ξένος. 0 συγγραφέας και στο παρόν έργο αφουγκράζεται και καταγράφει μαρτυρίες Ελλήνων μεταναστών στη

0 ί. Ματζουράνης,

;

για μια ακόμη φορά αφυπνίζει τις συνειδήσεις μας και θέτει καίριους προβληματισμούς για το ζήτημα τω ν μεταναστών και λαθρομεταναστών Γερμανία, συμπληρώνοντας με πρόσθετο -εξίσου εν διαφέρον- υλικό τα προηγούμενα έργα του Μας λένε γκάσταρμπαϊτερ και Τα παιδιά του Νότου. Άνθρωποι που, στην πλειοψηφία τους, στις αρχές της δεκαετίας του '60, εγκατέλειψαντην πατρίδα τους αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, δηλαδή τα στοιχειώδη για την ε πιβίωσή τους, αφηγούνται στο συγγραφέα και τον α ναγνώστη του βιβλίου κομμάτια από τη ζωή τους άλ λοτε ως μετανάστες κι άλλοτε ως παλιννοστήσαντες.

Και στις δύο περιπτώσεις είναι εμφανείς η πικρία και η απογοήτευση από τις δυσκολίες που συνάντησαν και τις μαρτυρικές συνθήκες διαβίωσης κάτω από τις ο ποίες έζησαν και εργάστηκαν για πολλά χρόνια στην αλλοδαπή, αλλά κυρίως από την αναλγησία των συ μπατριωτών τους καθώς και από την άγνοια και την α νεπίτρεπτη αδιαφορία της ελληνικής κυβέρνησης. Το να αισθάνονται ξένοι στον τόπο τους είναι εκείνο που τους πονάει περισσότερο και, συχνά, τους κάνει να σκέφτονται πως το να σε λέει ο Γερμανός «γκάσταρμπαϊτερ» δεν είναι καθόλου χειρότερο από το να σε λέει ο συμπατριώτης σου «Γερμανό». Οι ίδιοι οι παθόντες είναι αποκαλυπτικοί: «Οι Γερμανοί πραγματικά περιφρονούν τους ξένους χωρίς να λείπουν φυσικά και οι εξαιρέσεις Αλίμονο όμως στους μετανάστες που θα πέσουν στα χέρια των συμπατριωτών τους. Τους λεηλατούν», «Τα παιδιά μας δεν τα θέλε/ κανείς, ούτε οι Γερμανοί ούτε οι Έλληνες*, «Παρότι είμαι στην πα τρίδα μου, νιώθω περίπου όπως όταν ήμουν στη Γερ μανία. Και μάλιστα χειρότερα, γιατί εδώ γεννήθηκα». Αλλά και η μοναδική μαρτυρία Γερμανού συνηγορεί υ πέρ των λεγομένων των Ελλήνων μεταναστών, «οι συμπατριώτες μου δεν τους συγχωρούν να βρίσκο νται έξω από το γερμανικό πνεύμα. Η Γερμανία είναι

πολύ δύσκολη χώρα για να προσαρμοστεί ένας ξένος». Φαίνεται πως η διαφορετικότητα ξενίζει και δε συγχωρείται σε κανέναν κόσμο. Οι μαρτυρίες τους -οι περισσότερες ιδιαιτέρως σημα ντικές όχι μόνο ως πηγές πληροφοριών αλλά και ως ατόφια γλωσσικά ιδιώματα, σπάνια για τη γλαφυρότητα και τη χάρη τους- αποπνέουν είτε συγκρατημέ νη θλίψη είτε οργή και αγανάκτηση, ενώ δεν είναι λί γοι εκείνοι -συνηθέστερα οι νέοι και τα παιδιά- που βλέπουν με αισιοδοξία το παρόν τους και κάπου εκεί κοντά χτίζουν το μέλλον τους. Οι τελευταίοι σπανιό τατα νοσταλγούν. Οι μνήμες του παρελθόντος είναι πολύ θολές -έως ανύπαρκτες- για να τους δέσουν γερά με την πατρίδα. 0 Γιώργος Ματζουράνης για μια ακόμη φορά αφυπνί ζει τις συνειδήσεις μας και θέτει καίριους και άκρως ε πίκαιρους προβληματισμούς, όσον αφορά την αντιμε τώπιση -σε επίπεδο πολιτείας, πρωτίστως- ενός μείζονος ζητήματος της χώρας μας, αυτού των μετανα

στών και λαθρομεταναστών. Διότι μπορεί οι συνθήκες και τα δεδομένα να έχουν αλλάξει άρδην, όμως το πρόβλημα παραμένει. Τώρα απλώς βιώνουμε την άλ λη του όψη. «Δεν ξέραμε τίποτα τότε ως χώρα απο στολής μεταναστών, δεν ξέρουμε και οήμερα ως χώ ρα υποδοχής Ελλήνων και ετεροεθνών· υπογραμμί ζεται εύλογα σε μία από τις αφηγήσεις. «Για μας δεν υπάρχει χώρος ούτε δω ούτε κει ή συνη θίσαμε να βάζουμε το δισάκι μας στον ώμο;» αναρω τιέται κάποιος και το παράλογο και η απελπισία της α πορίας του σαν να βρίσκουν κάποια απάντηση -σκόπι μο θα ήταν να λειτουργήσει σε όλους μας ως υηενθύμιση- στα λόγια ενός συμπατριώτη του:«Κανένας ποτέ στον κόσμο δεν ήθελε να γίνει ούτε λάθρο- ού τε κανονικός μετανάστης». «Κατάλαβες τώρα και μη λες, κάτι σεκλετισμένο σε βλέπω, πατριώτη...». .

ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Ληστρικά κατορθώματα ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡ. ΧΑΛΑΤΣΑΣ (ιπιμ.)

4 Τ

Ληστρικά τραγούδια

Αθήνα, Ιστία, 2000 Σελ. 280

ο κλέφτικο τραγούδι, ένας σημαντικός κλάδος του δημοτικού τραγουδιού, δημιουργήθηκε και τραγουδήθηκε ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας, αλλά και κατά τα επαναστατικά και μετεηαναστατικά χρόνια. Και βέβαια την περίοδο α πό το 1836 έως το 1935, μια εκατονταετία κατά την οποία το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε έντονα τη δράση της ληστοκρατίας, που υπήρξε μεγάλο πρό βλημα μέχρι την εξάλειψή της λίγο πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάντως ο λαός στο πρόσωπο αυτών των Βασιλέ ων των Ορέων βρήκε νέα ινδάλματα, τα οποία εξι-

δανίκευσε και τρα γούδησε, συνθέ τοντας τις περισ σότερες φορές τραγούδια για τους ληστές, στα χνάρια του κλέφτι κου τραγουδιού, αλλά και μέσω νέων ποιητικών δρόμων. 0 επιμελητής της έκδοσης ασχολήθηκε με επιτυχία με τη συλλογή τέτοιων αθησαύριστων τραγουδιών της τελευταίας εκατονταετίας, έκανε επιλογή και προχώρησε σε σημειώσεις και ιστορικά-λαογραφικά σχόλια. Η έκδοση ολοκληρώθηκε με γλωσσάρι και ευρετήρια ώστε να είναι και ιδιαίτερα εύχρηστη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Προβλήματα της Ελληνικής γεωργίας

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑΣ

Η ελληνική γεωργία προς το 2010 Αθήνα, Παπαζήαης, 2000 Σελ. 598

ήμερα, η ελληνική γεωργία παρουσιάζει στασιμό τητα στην παραγωγή, στασιμότητα στην παρα γωγικότητα, στασιμότητα στις ιδιωτικές επενδύ σεις, αναντιστοιχία της προσφοράς με την εγχώρια

Μελέτες που προσπαθούν να απαπήσουν οε έξι κρίσιμα ερωτήματα και τη διεθνή ζήτηση. Αυτή η πραγματικότητα οδηγεί σε μείωση των αγροτικών εισοδημάτων, προκαλώντας επιτάχυνση της αγροτικής εξόδου, έντονη δυ σφορία και κινητοποιήσεις των αγροτών, σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης Ναπολέων Μαραβέγιας. Συγγραφείς του συλλογικού αυτού τόμου είναι οι: Γ. Βλάχος, X. Ζιωγάνας, Π. Καλδής, Π. Καρανικόλας, Π. Λαζαρίδης, Λ. Λουλούδης, Ν. Μαραβέγιας, Ν. Μαρτί νος, Γ. Μέρμηγκας, Δ. Μουτσάτσος, Ν. Μπεόπουλος, Κ. Παπαγεωργίου, Π. Σπάθής, Κ. Τσιμπούκας και Σ. Τσουκανάς. Οι μελέτες που περιλαμβάνονται στον τόμο προσπαθούν να απαντήσουν σε έξι κρίσι μα ζητήματα: Πρώτο: Ποια είναι η σημερινή κατάσταση τόσο από πλευράς εγχώριας προσφοράς αγροτικών προϊό ντων όσο και από πλευράς ζήτησης τροφίμων για εγχώρια κατανάλωση και πώς προδιαγράφονται οι προοπτικές μέχρι το 2010.

Δεύτερο: Ποιες είναι οι αναπτυξιακές δυνατότητες και οι προοπτικές της ελληνικής γεωργίας τόσο από την πλευρά της εξέλιξης των αγροτικών εκμεταλ λεύσεων όσο και από την πλευρά της τραπεζικής χρηματοδότησής τους. Τρίτο: Ποιες είναι οι χωρικές διαφοροποιήσεις της ελληνικής γεωργίας, πώς αναμένεται να εξελιχθούν και πόσο διαφορετική αγροτική πολιτική πρέπει να εφαρμόζεται ανάλογα με τον τύπο γεωργίας που ε πικρατεί (πεδινή, ορεινή κ,λπ.). Τέταρτο: Ποια είναι η σημερινή κατάσταση και ποια θα είναι η μελλοντική εξέλιξη στο ζήτημα της προ στασίας του αγροτικού περιβάλλοντος και των δυ νατοτήτων ανάπτυξης μεθόδων αγροτικής παραγω γής φιλικών στο περιβάλλον στη χώρα μας, στο πλαίσιο της νέας φιλοσοφίας της ΚΑΠ. Πέμπτο: Πώς εξελίχθηκαν οι κατεξοχήν συλλογικές μορφές οργάνωσης των αγροτών, δηλαδή οι αγρο τικοί συνεταιρισμοί, πόσο ανταποκρίθηκαν στους σκοπούς τους και ποια προβλέπεται ότι θα είναι η μελλοντική εξέλιξή τους. Έκτο: Ποια είναι η επίδραση των εξωτερικών σχέσε ων της ελληνικής γεωργίας τόσο με το παγκόσμιο και το μεσογειακό όσο και με το ευρωπαϊκό περι βάλλον και πώς αναμένεται να επηρεάσουν την α ναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής γεωργίας τα νέα δεδομένα: η μείωση της δημόσιας παρέμβασης σε παγκόσμια κλίμακα και η απελευθέρωση του διε θνούς εμπορίου αγροτικών προϊόντων.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

Παγκοομιοποίηοη: επιστροφή οτο μέλλον; I

ΣΤΕΛΛΑΛΑΧΑΝΗ

I Παγκοσμιοποίηση ||ΐ| Νέα ανάπτυξη για έναν νέο I : αιώνα Β ■

Αθήνα, Α. Σάκκουλα, 2000 Σελ. 184

I I έρευνα της Στέλλας Λάχανη επιχειρεί να απαΗ ν τ ή σ ε ι στο εξής ερώτημα: σε ποιο παγκόσμιο I I σύστημα μας οδηγεί η παγκοσμιοποίηση, με ποια οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και με ποια πολιτική οργάνωση. Η συγγραφέας δίνει τη δική της εκδοχή για την παγκοσμιοποίηση της οι κονομίας. Σ' έναν κόσμο που αλλάζει τεχνολογικά με την ορμητική είσοδο και της επιστήμης από τα σκοτει νά της εργαστήρια επί σκηνής και με την εντυπω σιακή πρόοδο της έρευνας του Διαστήματος, τίθε-

Η συγγραφέας, ακολουθώντας τη μελλοντολογική ανάλυση οτη μελέτη της, επιχειρεί ένα νοητικό ταξίδι προς τις μελλοντικές εικόνες

ται θέμα νέων ρυθμίσεων, νέων κανόνων, νέας η θικής, νέων ορίων. Το παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό σύνολο δεν είναι ένα ενιαίο σύστημα ορατό προς μελέτη. Είναι ένα απέραντο πλήθος στοιχείων, ορατών και αφανών, η δυναμική των οποίων δεν υπακούει σε κοινές και προδιαγεγραμμένες προστακτικές ώστε να συγκροτηθούν σε ένα συγκεκριμένο σύστημα. Εξάλλου, όπως σημειώνει και η συγγραφέας, ση μασία έχει η ελεύθερη επιλογή σύγκλισης της αν

θρώπινης δραστηριότητας και όχι ο εξαναγκασμός της για τη δημιουργία ενός αυστηρού και άκα μπτου συστήματος. Τα οικονομικά παράδοξα καταλύουν τη συνοχή της οικονομικής επιστήμης, όπως τουλάχιστον τη γνωρίζουμε, και την καθιστούν ανενεργό και ανί κανη να δημιουργήσει ανάπτυξη και ανάκαμψη, σημειώνει η συγγραφέας και συμπληρώνει ότι οι κυβερνήσεις, ακινητοποιημένες από το δημόσιο χρέος, δε φαίνεται να μπορούν να επιλύσουν τα οικονομικά προβλήματα και τρέμουν μήπως οι κοι νωνίες τις εξοστρακίσουν. Για την «υστεροφημία» τους αγωνίζονται να επιδείξουν το «κοινωνικό» τους πρόσωπο, το οποίο, ούτως ή άλλως, δεν μπορούν να χρηματοδοτή σουν. Η συγγραφέας, ακολουθώντας τη μελλοντολογική ανάλυση στη μελέτη της, προχωρά με τη μέ θοδο των σεναρίων. Επιχειρεί έτσι ένα νοητικό τα ξίδι προς τις μελλοντικές εικόνες και αντιστρόφως, για την επιλογή των ενδεδειγμένων στρατη γικών μετάβασης στο μέλλον.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΘΕΑΤΡΟ

0 Λόρκα όπως τον είδε ο Γκάτσος της ΕΛΕΝΑΣ ΚΟΥΤΡΙΑΝΟΥ ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ

Θέατρο και ποίηση Αθήνα, Πατάκης, 2000 Σελ. 264 πρόλογος του Νίκου Γκάτσου για τη μετά φραση των έργων του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρ κα που περιλαμβάνει ο παρών τόμος (σε πρώτη έκδοση κυκλοφόρησαν το 1990 από τις εκ δόσεις «Ίκαρος») παρακολουθεί με το λιτό και δραματικό τρόπο του παραμυθιού τη ζωή του Ισπανού ποιητή. Στο σύντομο αυτό κείμενο, που ο τίτλος του («Η πηγή των δακρύων») παραπέμπει στον τόπο εκτέλεσης του Λόρκα, ελκύει κυρίως το λυρικό ύφος και μια συγκινησιακή δύναμη που καθιστά οικεία τα πρόσωπα και τα γεγονότα. Δια βάζοντας στη συνέχεια τις μεταφράσεις δεν είναι σίγουρος κανείς αν ο λόγος για τον οποίο λει τουργούν τόσο καλά στην ελληνική γλώσσα, δί νοντας συχνά την εντύπωση πως πρόκειται για

Οι μεταφράσεις του ίκά τοου δίνουν την εντύπωοη πως πρόκειται για πρωτότυπη \ογο τεχ νική εργασία πρωτότυπη λογοτεχνική εργασία, είναι η ποίηση και το ποιητικό θέατρο του Λόρκα ή η απόδοσή τους από τον ποιητή Γκάτσο· η μαθητεία του Λόρ-

ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ

θέατρο ποίηση

κα στην αρχαία ελληνική τραγωδία ή η μεταφορά των έργων του στην ελληνική λαϊκή ποιητική πα ράδοση· οι συγγένειες στο πνεύμα και στην ψυχο σύνθεση του ελληνικού και του ισπανικού λαού ή οι συγγένειες στην αίσθηση του λυρισμού των δύο ποιητών. Στην αγγλική γλώσσα, λόγου χάρη, μια αντίστοιχη επιτυχία έχει αποδειχθεί ανέφικτη, αφού καμιά από τις υπάρχουσες μεταφράσεις δε δίνει ανάλογο αποτέλεσμα στη χώρα υποδοχής των έργων αυτών. Τα τρία θεατρικά έργα του Λόρκα που μετέφρασε ο Γκάτσος είναι Ο ματωμένος γάμος, Ο Περλιμπλίν και η Μπεάία α και Το σπίτι της Μ περνάρντα λάμπα. Τον τόμο συμπληρώνουν δύο ποιήματα, η

«Παραλογή του μισοϋπνου», από τις Τοιγγάνικες μπαλλάντες (Romancero gitano, 1928), και ο «θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Isle! Μεχίας». Το πρώτο μεταφράστηκε στη διάρκεια της Κατοχής μαζί με το ποίημα του Στίβεν Σπέντερ «Regum Ulunta Ratio», για το περιοδικό Φιλολογικά χρονι κά. Η αμοιβή του Γκάτσου ήταν μισή λίρα. Η μετά φραση του «θρήνου» πραγματοποιήθηκε έπειτα α πό αίτημα του Σταύρου Ξαρχάκου και έγινε πάνω στις μελωδίες των ισπανικών μέτρων. 0 δίσκος, με σολίστ τον Κώστα Πασχάλη και αφηγητή τον Μάνο Κατράκη, κυκλοφόρησε το 1971. Στο μοιρολόγι αυτό παρουσιάζεται η αρχέγονη διαμάχη του ανθρώπου με τις σκοτεινές δυνάμεις της φύσηςο Λόρκα το έγραψε το 1935, για να θρηνήσει το

Απαραίτητη έκδοση για τη ουοτηματική μελετη του μεταφραστικού έργου το υ ίκά το ο υ θάνατο στην αρένα του φίλου του ταυρομάχου και ποιητή Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας. Η υπόθεση του Ματωμένου γάμου (1933) είναι λί γο ως πολύ γνωστή καθώς το έργο αποδείχθηκε ι διαίτερα δημοφιλές στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια τραγωδία σε τρεις πράξεις και επτά εικόνες ερμηνευόμενη από την ειδησεογραφία της επο χής. 0 γαμπρός είναι ο εργατικός και ευσυνείδη τος γιος της μάνας, της οποίας ο σύζυνος και ο μεγάλος γιος δολοφονήθηκαν από την οικογένεια του Λεονάρδο. 0 τελευταίος είναι ο πρώην αρρα βωνιαστικός της νύφης, παντρεμένος πια με μια εξαδέρφη της και πατέρας δύο μικρών παιδιών. Λί γο μετά την τελετή του γάμου, ο Λεονάρδο και η νύφη φεύγουν με το άλογό του. Τη νύχτα ο γα μπρός τους προλαβαίνει μέοα στο δάσος και οι δύο νέοι αλληλοσκοτώνονται. 0 Ματωμένος γάμος είναι το πρώτο έργο του Λόρκα που μετέφρασε ο Γκάτσος. Η μετάφραση έ γινε το 1948, δηλαδή κατά την εποχή της σύνθε σης της Αμοργού. Τα βιβλία των εκδόσεων «Losada» του τα έφερνε από την Αργεντινή ο Δημήτρης Αντωνίου, αφού ήταν απαγορευμένα τότε στην Ισπανία. Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά

στο θέατρο Αλίκη, στις 8 Απριλίου 1948, σε σκη νοθεσία Κάρολου Κουν. Η σκηνογραφία της ιστο ρικής αυτής παράστασης ήταν του Γιάννη Τοαρούχη. Στο ρόλο της νύφης εμφανίστηκε η Έλλη Λα μπέτη, ενώ τους άλλους βασικούς ρόλους ερμή νευσαν η Βάσω Μεταξά (μάνα), ο Λυκούργος Καλλέργης (πατέρας), ο Δημήτρης Χατζημάρκος (γα μπρός), ο Βασίλης Διαμαντόπουλος (Λεονάρδο), η Τώνια Καράλη (γυναίκα του Λεονάρδο) και η Άννα Παϊταζή (πεθερά). Στο ρόλο του φεγγαριού πα ρουσιάστηκε ο Αλέξης Δαμιανός. Το 1953-54, ό ταν το έργο ξανανέβηκε στο θέατρο Τέχνης, νύφη ήταν η Τάνια Σαββοπούλου. Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, αναθεωρημένη (από την εκδοχή της πρώτης παρουσίασης του 1948), ηχογραφήθηκε το 1964. Τα τραγούδια αυτής της έκδοσης χρησι μοποιήθηκαν στην παραγωγή του θεάτρου Rex, που ανέβασε ο Αλέξης Μινωτής το 1970, με την Κατίνα Παξινού στο ρόλο της μάνας, τα σκηνικά του Β. Βασιλειάδη, τη χορογραφία της Μαρίας Χορς και τη Νίκη Τριανταφυλλίδη, τον Κ. Καστανά και τον Βασίλη Ανδρεόπουλο στους τρεις βασι κούς ρόλους. Ο Περλιμπλίν και π Μπελίσα (1931) είναι μονόπρα κτο «ερωτικό αλληλούια», σε τέσσερις εικόνες κι έναν πρόλογο. Ο ηλικιωμένος και λεπτός σύζυγος δεν επιχειρεί να αποτρέψει τις απιστίες της νεα ρής και όμορφης γυναίκας του. Προσποιείται ό μως το σωματικά εύρωστο νέο άντρα, ο οποίος περνά κάτω από το μπαλκόνι της και εκείνη τον ε ρωτεύεται χάρη στη μυστηριώδη μορφή του, που δεν αποκαλύπτεται. Ο σύζυγος σκοτώνει τον ά ντρα αυτόν, όπως το απαιτεί η εθιμοτυπική τάξη, καταφεύγοντας στην πράξη της αυτοκτονίας, που τον λυτρώνει από το μαρτύριο του έρωτά του. Το απίτι της Μπερνάρντα Άλμπα (1936) είναι το τε λευταίο έργο του Λόρκα, ένα δράμα σε τρεις πρά ξεις. Η Μπερνάρντα είναι η σκληρή μητέρα έξι κοριτσιών, στα οποία έχει επιβάλλει αυστηρό κατ' οίκον περιορισμό. Όταν η μεγάλη κόρη αρραβωνιάζεται, η μικρότερη ερωτεύεται τον αρραβωνια στικό της και κοιμάται μαζί του. Η Μπερνάρντα τον οκοτώνει και η μικρή κόρη αυτοκτονεί. Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα μεταφράστηκε έ πειτα από παραγγελία του Α. Μινωτή, που το ανέ βασε στο θέατρο Κοτοπούλη στις 18 Νοεμβρίου 1954 (με τους ίδιους συντελεστές το έργο παρου σιάστηκε στο Εθνικό θέατρο το 1962). Τα κοστού μια ήταν και πάλι του Γ. Τσαρούχη και η μουσική του Βιτόριο Ριέτι. Η Κ. Παξινού ερμήνευσε το ρόλο

της Μπερνάρνχα (τον ερμήνευσε και στην Αμερική στα αγγλικά το 1951, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία). Λί γο αργότερα πραγματοποιήθηκε και η μετάφραση του Περλιμπλίν, που ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Τέχνης, στις 26 Φεβρουάριου 1959. Η σκηνοθεσία ήταν του Κάρολου Κουν, τα σκηνικά του Γιώργου Βακαλό και η μουσική του Μ. Χατζιδάκι. Παίχτηκε μαζί με άλλα τρία έργα (Η Εβραία Ο καταδότης του Μπέρτολτ Μπρεχτ, Η πατένια του Λουίτζι Πιραντέλο και το Κύκνειον Άσμα του Άντον Τσέχοφ), με το γενικό τίτλο Τέοοερις μορ φές σε πέντε εικόνες. Από τις εκδόσεις «Πατάκη» ετοιμάζεται η έκδοση ορισμένων ακόμη θεατρικών μεταφράσεων του Γκάτσου. Συγκεκριμένα, των έργων Πατέρας του

Αύγουστου Στρίντμπεργκ, Ταξίδι μιας μεγάλης μέ ρας μέσα στη νύχτα του Γιουτζίν Ο Νιλ και Fuente ovejuna του Λόπε δε Βέγα. Η έκδοσή τους είναι α παραίτητη για τη συστηματική μελέτη του μετα φραστικού έργου του Γκάτσου, που κατέχει μονα δική θέση στη σύγχρονη ελληνική γραμματεία. Το δείχνει ο τόμος που παρουσιάζεται εδώ, ο οποίος αποτελεί ευχάριστο ανάγνωσμα και ταυτόχρονα συμβάλλει στη διερεύνηση βασικών ζητημάτων, όπως αυτά που επισημάνθηκαν πιο πάνω. Για τη συλλογή των στοιχείων που παραθέτω χρη σιμοποιήθηκαν κυρίως το λεύκωμα Παξινού - Μινωτής (Μ.Ι.Ε.Τ., 1997) και το πρόγραμμα του θεά τρου Τέχνης για τη Γιέρμα (περίοδος 1992-95), που επιμελήθηκε ο Πλάτων Μαυρομούστακος. □

Θέατρο Σκιών ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΑΤΖΑΚΗΣ

Ο Φαοουλής και η μάγισσα ΜπαχλεΒίτσα

Ο ΡεΒιθούλης και ο γίγαντας ο παραμύθι, με την παγκόσμια διάδοση και θυμο έντεχνο Θέατρο Σκιών σοφία του, ανταποκρίνεται πολύ (Φιγούρες περισσότερο α και σκηνικά) πό τα άλλα είδη του προφορικού λαϊκού λόγου Θεοσαλονίκη, στο κλίμα και στη Παρατηρητής, δυναμική του2000 θεάτρου σκιών. Με Σελ.152 προσαρμογή στις αισθητικές και δο την απαραίτητη μικές δυνατότητες του φωτισμένου πανιού, γεννιέται η ονειρική και η παιδευτική διάσταση του θεάτρου. Αυτό επιδιώκει με τα δύο πολύ όμορφα παραμυθο δράματά του ο καθηγητής και καραγκιοζοπαίχτης Μιχάλης Χατζάκης, ο οποίος δημιουργεί ένα ποιητι

η 82

κό θέατρό για παιδιά, προσφέροντας παραστάσεις με πλούσιο λεξιλόγιο, διάρκεια και υπόθεση, που προϋποθέτουν και εξασφαλίζουν το ενδιαφέρον του παιδιού, την επικοινωνία του με το ρυθμό και με το μύθο. Οι καλλιτεχνικές φιγούρες και τα σκηνικά συμβάλλουν σ' αυτό τον παιδαγωγικό σκοπό, προ βάλλοντας και προωθώντας εικαστική αντίληψη και ανάλογα ενδιαφέροντα στα παιδιά.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Παιδαγωγοί_ _ _ _ _ _ _ JEAN HOUSSAYE A ckciiicvtc παιδαγωγοί Μτψρ.: Δέσποινα Καρακατσάνη Αθήνα, Μεταίχμιο, 2000 Σελ.344 ο βιβλίο αυτό παρουσιάζει το έργο δεκαπέντε σημαντικών παιδαγωγών, των οποίων η παιδα γωγική σκέψη και η δράση εκτείνεται σε διάστη μα δύο περίπου αιώνων (18ος-20ός αιώνας). Πρό κειται για τους Rousseau, Pestalozzi, Frobel, Robin, Ferrer, Steiner, Pewey, Decroly, Montessori,

Makarenko, Ferri^re, Cousinet, Freinet, Neill, Rogers. Η επιλογή των προσωπικοτήτων έγινε με βάση την αξία του έργου τους, την προώθηση εκπαιδευτικών καινοτομιών στη διδακτική πράξη και την επίδρασή τους στους μεταγενέστερους. Η ζωή και το έργο

Μουσειακή εκπαίδευση ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΑΛΚΟΣ

Ζχολω'ο και μουσείο

Αθήνα, Καατανιώτης, 2000 Σελ.142

1 1 οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα μουσεία είναι μια διαδικασία που αντιμετωπίI I ζει εμπόδια, προβλήματα και διλήμματα. Σχο λείο και μουσείο, θεσμοί που ο τρόπος οργάνω σης και λειτουργίας τους διαφέρει, καλούνται να συνεργαοτούν με σκοπό την παροχή γνώσης σε μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Η περιορισμένη όμως γνώση που έχουν οι μουσειοπαιδαγωγοί για το οχολικό πρόγραμμα, αλλά και οι εκπαιδευτικοί για τις μουσειακές συλλογές, ε μποδίζει την επικοινωνία σχολείου και μουσείου και δεν επιτρέπει την αξιοποίηση αυτής της συ νεργασίας. Στο βιβλίο αυτό γίνεται προσπάθεια να φωτιστούν

των παιδαγωγών αυτών εξετάζεται και αναλύεται τόσο σε συνάρτηση με τα κοινω νι κοπολ ιτι κά γεγονότα της ε ποχής τους όσο και με το επίπεδο της παιδαγωγικής σκέ ψης και της εκπαι δευτικής πρακτικής της εποχής στην ο ποία έδρασαν. Η έκδοση αυτή είναι πολύ ενδιαφέρουσα και συγκε ντρωτικά πρακτική και χρήσιμη, καθώς περιλαμβάνει και στοιχεία από την ιστορία των εκπαιδευτικών θε σμών και εργογραφία και βιβλιογραφία των παιδα γωγών.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΜΦΑΝΤΗΣ

παιδαγωγικά προ βλήματα τα οποία σχετίζονται με τον τρόπο οργάνωσης ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ώ ν προγραμμάτων σε μουσεία. Επισημαίνονται ζητήμα τα μεθοδολογίας και γίνονται προ τάσεις ανάπτυξης προγραμμάτων μουσειοπαιδαγωγικής, που στηρίζονται στη συνεργασία εκπαιδευ τικών και μουσειοπαιδαγωγών. Το βιβλίο αναδεικνύει την παιδαγωγική σημασία της μουσειακής εκπαίδευσης, φωτίζει παιδαγωγικά και μεθοδολογικά ζητήματα και γι' αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν την ι στορία και τον πολιτισμό.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΜΦΑΝΤΗΣ

ΠΑΙΔΙΚΑ

Ο! Τι κόομος, αναγνώοτη. ΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ

Εικον.: Σπύρος Γούοης Αθήνα, Καοτανιώτης, 2001 Σελ. 208

συγγραφέας είναι από τους εγκυρότερους σκη νοθέτες του πάλαι ποτέ ελληνικού κινηματο γράφου. Το κύριο θέμα των βιβλίων του για παιδιά είναι η παιδική ηλικία ως δημιουργική δύνα μη, ικανή να εμπνεύσει αξίες για την καθημερινότη τα, τη συνολικότερη ανθρώπινη πρακτική, και ως ι δεολογική δύναμη, για μια κοινωνία όπου θα επι κρατούν έννοιες όπως η συνεργασία, η αληλοβοήθεια, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας του Άλλου, στις σύγχρονες αλλά και στις κοινωνίες του μέλλο ντος. θα έλεγα ότι ο συγγραφέας σε κάθε του βι βλίο εξερευνά ακόμα περισσότερο τον άνθρωπο μέσα από την καθημερινότητα και κυρίως τα επίκαι ρα ζητήματα που η εμβέλειά τους είναι καθολική. Και τούτο του το βιβλίο δεν ξεφεύγει από το παρα πάνω αξιακό πλαίσιο. Αηοτελείται από τέσσερις ι στορίες: στην πρώτη, ένα αγόρι είναι ο μοναδικός μαθητής του σχολείου του αφού οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον τόπο τους ύστερα από μια καταστροφική πυρκαγιά. Ένα παιδί το οποίο α ποζητά τους γονείς του που λείπουν σε χώρες του Τρίτου κόσμου, δουλεύοντας ως γιατροί, είναι το θέμα της δεύτερης ιστορίας και ο τελευταίος πόλε μος στη Γιουγκοσλαβία και η αυτοθυσία κάποιων παλικαριών προκειμένου να προστατεύσουν τον τό πο τους είναι το θέμα της τρίτης. Στην τελευταία ι στορία, από ένα σεισμό γκρεμίζεται μια πολυκατοι κία βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή ενός μικρού παιδι ού. Όλες οι αφηγήσεις αποτελούν μια διαμαρτυρία απέναντι σε προβλήματα της εποχής μας: την ερήμωση της υπαίθρου, τη μετανάστευση, τον πόλεμο,

τον έλεγχο της πο λιτείας ώστε να μην υπάρχουν α συνείδητοι που στο όνομα του κέρδους θέτουν σε κίνδυνο ζωές. Ο συγγραφέας είναι δεινός χειριστής του λόγου και των αφηγηματικών τεχνικών. 0 λόγος του είναι άλ λοτε λιτός κι άλλοτε συγκρατημένα συναισθηματι κός. Λυρικός και επικός όπου απαιτείται. Η ασθμαίνουσα αφήγηση εν είδει κινηματογραφικής γλώσ σας εμπλέκει τον αναγνώστη σε μια δημιουργική α ναγνωστική διαδικασία. Όλα τα θέματα είναι μέσα στα άμεσα ή έμμεσα βιώματα των μικρών αναγνω στών οπότε η αντιστοίχιση και η ανάκληση είναι συ νεχείς. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής γνωρίζει να συ γκροτείται, αλλά και να δικαιολογείται η παντογνωσία του από τους διαλόγους οι οποίοι τον επιβεβαι ώνουν, αλλά και άλλες φορές «αφαιρούν» δημιουρ γικά τη δύναμή του. 0 Ντίνος Δημόπουλος είναι ένας συγγραφέας της ύ παρξης. Της ύπαρξης με την έννοια που της δίνει ο Μ. Κούντερα, δηλαδή των ανθρώπινων δυνατοτή των κι όσων ο άνθρωπος είναι σε θέση να κάνει στο όνομα της αξιοπρέπειάς του. Ένας συγγραφέας της παιδικής ηλικίας, ως της μόνης αξίας που μπορεί να νοηματοδοτήσει, μέσα από στοιχεία εξέλιξης και μετασχηματισμού, μια «παιδαγωγική» η οποία θα εί ναι σε θέση σταδιακά ν' αλλάξει τον κόσμο. (Γ/σ αναγνώστες από 10 ετών)

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

Ένα οικολογικό ταξίδι

ΠΑΣΧΑΛΗΣΤΣΑΡΟΥΧΑΣ

Σκούνα Κοραλλία Εικον.: Π. Τσαρουχάς Αθήνα, Πατάκης, 2001 Σελ.208

ίναι ένα οικολογικό παραμύθι. Μια σκούνα, π Κο ραλλία, με πλήρωμα τον κουρσάρο Μονόχερο Μονοκοπανιά και το βοηθό τού, τον Πολυζώνη, ταξιδεύει στις θάλασσες και τις καθαρίζει από τα σκουπίδια που βρίσκονται στην επιφάνεια ή στα βά θη τους. Κι ύστερα προχωρεί σε ανακύκλωση με ει δικά... μηχανήματα! Σ' αυτό το ταξίδι συμμετέχουν ανθρωπομορφικά και άλλα όντα από τον κόσμο της θάλαοσας και της παράδοσης. Είναι προφανές το «μήνυμα» του συγγραφέα, που δίνεται χωρίς διδακτισμό. Και το αναφέρω τούτο γιατί, εκτός από λί γες εξαιρέσεις, η ελληνική παιδική λογοτεχνία έχει δεινοπαθήσει από βιβλία μάλλον αντι-οικολογικού περιεχομένου! Η πρωτοτυπία στον τρόπο που παρουσιάζεται το θέμα με διακειμενικά στοιχεία μύθων και το θεατρι κό ύφος της παραμυθικής ιστορίας είναι τα σημαί

νοντα στοιχεία του βιβλίου. Το λεπτό χιούμορ και σε ορισμένα μέρη η ποιητική γραφή τονίζουν αυτή την πρωτοτυπία. Οι δύο μόνιμοι επιβάτες της Κοραλ-

λίας, ευχάριστα πρόσωπα, παρασύ ρουν τον αναγνώ στη να ανακαλέσει εμβληματικές μορφές της λογο τεχνίας. Για παράδειγμα, τον Δον Κιχώτη και το βοη θό του, τον Σάντσο. Ο Μονοκοπανιάς όμως και ο Πολυζώνης δε σκιαμαχούν μένοντας μόνο στο όνει ρο, αλλά αγωνίζονται πραγματοποιώντας έστω μέ ρος του ονείρου. Η Κοραλλία, έτσι κι αλλιώς, με αυ τό το συμβολικό, στα πελάγη της ψυχής και του αν θρωπισμού μας, ταξίδι της, στέλνει στους απαντα χού φίλους της γης αληθινά οικολογικά μηνύματα ζωής, πράξης και αισιοδοξίας, κρούοντας συγχρό νως και τη μεγάλη καμπάνα του οικολογικού κινδύ νου. Στο ίδιο βιβλίο υπάρχει και η θεατρική μορφή αυτής της παραμυθικής ιστορίας. (Για αναγνώστες από 10 ετών)

ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

■

Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΤΣΑΚΑΛΟΣ Μέσα στη φασαρία του κόσμου ζαλισμένοι προσπερνάμε τα πιο ό μορφα πράγματα. Δυο ακόμα βιβλία του Γεράσιμου Τσάκαλου για τα οποία ομόφωνα οι κριτικοί που τα διάβασαν είπαν:

Ξαφνιάζουν, γοητεύουν, έχουν τη δύναμη να συμπαρασύρουν και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες. Τα βιβλία αυτά πρέπει να διαβα στούν, δεν πρέπει να τα προσπεράσουμε.

Η ΑΘΛΙΑ ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ, μυθιστόρημα (δεύτερη έκδοση) Ένα τολμηρό κοίταγμα στους κρυφούς πόνους των ανθρώπων για την προηγούμενη ερωτική ζωή των συντρόφων τους. «Το ταλέντο του Γεράσιμου Τσάκαλου κατορθώνει να μεταβάλει ένα Μιχάλης Μερακλής (περιοδικό Λ έξη ) κείμενο σε απόλαυση ανάγνωσης, όπως θα έλεγα συμβαίνει σε Ηκάποιες κορυφαίες περιπτώσεις, π.χ. του Ντοσιογιέφσκι.»

ΤΖΟΤΖΟ ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΕ ΛΕΝΕ, μυθιστόρημα Ο Τζοτζό είναι ένας άνθρωπος που δε δέχεται κανένα στρίμωγμα, κα μία πειθαρχία, θεωρεί τις ηθικές τσυ κόσμου εποχιακές, σαν τις φράου λες την άνοιξη και σαν τα παγωτά το καλοκαίρι. Ζει μέσα στη δική του ελευθερία συγκλονιστικές περιπέτειες. «Το θέμα του βιβλίου Τ ζο τζό θέλω ν α μ ε λ έ ν ε είναι θέμα-μήνυμα που πρέπει εκ των πραγμάτων να τονιστεί, ν’ ακουστεί και να προβληθεί. (...) Ο συγγραφέας ανοίγει καινούρια κανάλια για την κίνηση και τη δράση του Τζοτζό (...) τον οποίο παράλληλα φροντίζει να περιβάλει με μια ολοζώντανη, γεμάτη οσμές και γεύσεις πραγματικότητα». Βαγγέλης Χατζήβασιλείου (εφημερίδα Ελευθεροτυπία)

Σε

ό λ α

τα

β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α

Γραφεία: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα, τηλ. 330.12.08

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Π Α Π Α Δ I A M A ΝΤΗΣ (1 8 5 1 -1 9 1 1 ) 150 χρόνια από τη γέννηση του και 90 χρόνια από το θάνατό του

Μίταφραοτικά στον ΙΊαπαδιαμάντη, Ιίίντι μταφρόαιΐξ τοΰ Νέου Πνεύματος

m Ν.

Α.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ

τό προλογικό σημείωμα τού πρώτου βιβλίου τής σειράς «Ό Παπαδιαμάντης μεταφράζει» είχα γράψει: «Τά πέντε άπό τά επτά κείμενα τού βιβλίου προέρχονται άπό Τό Νέον Πνεύμα, τή λιγό

τερο ώς τώρα έξερευνημένη περιοχή τοϋ μεταφραστικού κό σμου τού ΙΊαπαδιαμάντη. Ό λες οί μεταφράσεις του στό περιο δικό είναι άνυπόγραφες, αλλά τά πέντε κείμενα πού αναδημοσι εύονται έδώ ανήκουν άναμφισβήτητα στή δική του μεταφραστική γραφί δα. Δέν κρίνω σκόπιμο νά προσθέσω έδώ τά γλωσσικά τεκμήρια πού μαρτυρούν τό παπαδιαμαντικό χέρι.»' Άπό τότε έχουν περάσει οχτώ χρόνια, τό βιβλίο έξαντλήθηκε, τό θέμα «Ό μεταφραστής Παπαδιαμάντης» είναι πάντοτε έπίκαιρο, άλλά έγώ δέν παρέθεσα τά γλωσσικά στοιχεία πού μέ έπεισαν ότι καί οί πέντε με ταφράσεις είχαν γίνει άπό τόν ΙΊαπαδιαμάντη. 'Επειδή έξακολουθώ νά πιστεύω ότι ό άσφαλέστερος τρόπος γιά νά βεβαιωθούμε πώς μιά άνυπόγραφη (ή μέ άρχικά μόνο ύπογραφόμενη: Α.Π. ή Π.) μετάφραση άνήκει στόν ΙΊαπαδιαμάντη είναι ή μελέτη τοϋ γλωσσικού της ύλικοϋ, παρα θέτω τίς ένδείξεις πού είχα έπισημάνει άπό τήν πρώτη καί τή δεύτερη άνάγνωση. Εδώ καί δέκα χρόνια, τόν Μάιο τοϋ 1991, δανειζόμουν άπό τό γενναιό δωρο ΕΛΙΑ τούς έφτά τόμους τοϋ περιοδικού τοϋ Βλ. Γαβριηλίδη Τό Νέον Πνεύμα (1893-1894). Είχα άρχίσει άρκετά νωρίτερα νά έξερευνώ τήν αγύριστη, όπως θά έλεγε ίσως καί ό ίδιος, μεταφραστική έπικράτειά του καί ήμουν γοητευμένος άπό τίς ώς τότε άνακαλύψεις μου. Γιά τούτο, καθώς όδευα πρός τό σταθμό τοϋ τραίνου πού θά μ’ έφερνε στή Χαλκίδα, αισθανόμουν νά μέ κυριεύει μιά σχεδόν άφόρητη έπιθυμία νά καθίσω σέ κάποιο σκαλοπάτι ή παγκάκι καί νά ριχτώ στό διάβασμα. Είχα τόν αβάσταχτο. Κατάφερα νά κρατηθώ, άλλά όταν τό τραίνο ξεκίνησε, άνοιξα τόν Α' τόμο τοϋ 1893. Καταπίνοντας άρπαχτά τίς σελίδες

-ακριβώς όπως μου συνέβαινε μόλις έπαιρνα τό νέο τεύχος κάποιου παιδικού περιοδικού- ένιωθα νά καταπέφτει ό βουλιμικός πυρετός μου: προσπαθούσα νά δώ καί νά ψηλαφήσω στις σελίδες τού περιοδικού σουσούμια τού Παπαδιαμάντη, άλλά ούτε τά έβλεπα ούτε τ’ άγγιζα. Μοϋ φαινόταν πώς έπεφτε καταχνιά. Μήπως κουβα λούσα ένα σχεδόν άχρηστο βάρος; Καί όμως ό Νιρβά νας βεβαίωνε πώς τό μεγαλύτερο μέρος τών μεταφρά σεων τού Νέου Πνεύματος περνούσε άπό τά χέρια τού ταλαίπωρου Παπαδιαμάντη3. Ωστόσο, μολονότι έπαναλάμβανα στόν έαυτό μου πώς ό Νιρβάνας, κι άν άκόμα δέν καλοθυμάται τίς λεπτομέρειες, άποκλείεται νά ψευδομαρτυρεί, ό Παπαδιαμάντης δέν έλεγε νά έμφανιστεί. Είχα τήν έντύπωση πώς κάποιος παπατζής τόν άφάνιζε άπό τά μάτια μου. Έφτασα στή Χαλκίδα καί Τό Νέον Πνεύμα δέ μοϋ φαινόταν πιά εύάγκαλον φορτίον. Είχα άπογοητευθεϊ περισσότερο άπό τό γερο-Τσιτσούκα, τόν παιδονόμο στό «Πνίξιμο τού παιδιού». Ή άπελπισία μου μέ οδήγησε ξανά στόν κατάλογο τών παπαδιαμαντικών μεταφράσεων πού περιέχεται στά Άπαντα Παπαδιαμάντη τής Σεφερλή1. Μοϋ έκανε έντύπωση τό γεγονός ότι άπό τόν Α' τόμο τού 1893 (σ. 512) άναγραφόταν μιά μόνο μετάφραση καί άπό τό Β' τού ίδιου χρόνου (σ. 512) δύο όλες κι όλες. Ό Γ τό μος τού 1893 άντιπροσωπευόταν στόν κατάλογο άπό έπτά κείμενα. Δέκα μεταφράσεις σέ 3.239 σελίδες! "Αρχισα νά παρηγοριέμαι, όσο κακή κι άν ήταν ή παρηγοριά: καί οί προηγούμενοι δυσκολεύονταν νά ιχνηλατήσουν τόν Παπαδιαμάντη στό Νέον Πνεύμα*'. Αποφάσισα νά έπιχειρήσω μιά συστηματική μελέτη καί τών έπτά τόμων τού περιοδικού καί τήν άρχισα μέ τρόπο αύθαίρετο. Παραμέρισα δηλαδή τούς δύο πρώτους τόμους τού 1893 καί άρχισα μέ τέσσερα άφηγηματικά κείμενα τού τρίτου τόμου, τά έξής: Μάρκ Τουαίν «'Ενός έκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα», Καρολίνης Ό λλανδ «Οί λησταί τής Κορσικής», Μάρκ Τουαίν «Διά κάθε λογής πλοία - Ή τριήρης τού Κολόμβου καί ή Κιβωτός τού Νώε» καί Ερρίκου Στάνλεϋ «Οί μαύροι σύντροφοί μου καί αί άλλόκοτοι ίστορίαι των». Δέν ήταν τά πρώτα τού τόμου. Τό «'Ενός έκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα» βρισκόταν περίπου στή μέση (σ. 203-224), ένώ τό κείμενο τού Στάνλεϋ σχεδόν στό τέλος (σ. 489-504). Αύτή τήν άνορθόδοξη καί μέ άλμα τα άνάγνωση τήν είχε ύπαγορεύσει ή σκέψη ότι ό Παπαδιαμάντης, άν τελικά αύτός ήταν ό μεταφραστής τους, άκριβώς έξαιτίας τού άφηγηματικοϋ χαρακτήρα τών κειμένων, θά έδινε μεγαλύτερες έλευθερίες στόν έαυτό του καί, άρα, θά χρησιμοποιούσε γλωσσά έγγύ-

Ευλογραφία τον Τάοοον

τατη πρός έκείνη τών διηγημάτων του, πράγμα πού ήδη είχα παρατηρήσει σέ άλλες μεταφράσεις του (Ό Ταρταρίνος τού Δωδέ, Άργοναυτικαί διηγήσεις τού Μπρέτ Χάρτ, Ή εϋρεσις τής γυναικός τού Λώτ τού Άλφρ. Κλάρκ κ,λπ.). Από τήν πρώτη λοιπόν άνάγνωση τών τεσσάρων κει μένων συγκομίσθηκαν τά έξής γλωσσικά στοιχεία: α) « Ενός έκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα» (203224): σ. 211 «σουρτούκο», «άδρέσσα» (δίς), 211 καί 213 ή διπλοτυπία «γελέκο» καί «γιλέκον» ενδέχε ται νά μαρτυρεί τή δυσκολία τού στοιχειοθέτη νά διακρίνει καθαρά τό ε άπό τό ι τού Παπαδιαμάντη, 217 «ύπό τό πτίλον τών παρειών της, τό τόσον έπέραστον καί γλυκύ», 220 «εύρισκόμην εις τήν άκμήν νά είπω». β) «Οί λησταί τής Κορσικής» (307-328): σ. 326 «σύ μα τιάζεις [: σκοπεύεις] καλά» («ματιάζω» καί στόν Ταρταρίνο), 324 ή διορθωτική σημείωση τού μετα φραστή. γ) «Διά κάθε λογής πλοία...» (357-374): σ. 358 «χερ σαίος άνθρωπος» («Έρως - ήρως»), 361 «έν νυχθήμερον», 367 «θά τό σαπρακώσουν», 369 «έκυ-

λίετο καί έσάλευε καί ήγωνία» (βλ. «Ταξίδι - Βαπό ρι» κ,λπ.), «ναυτικήν άναβολήν», 371 «έκώμαζεν». δ) «Οί μαύροι σύντροφοί μου καί αί αλλόκοτοι ίστορίαι των» (489-504): σ. 490 «καινοπρεπείας», 492 «καί γιά ένα έλεος», 493 «ώς πού νά τά φέρω στήν άκμή», 499 «θήλιασμα», 500 ή ύποσημείωση τού με ταφραστή «Θά έγραφα βίζιτα, άλλ’ άδηλον άν τό φεγγάρι ήξεύρει Ιταλικά» (στό κείμενο «έπίσκεψι»), 502 «πάν καί πανταπάν» («Γ ουτοΰ - Γουπατοΰ»;)5. Ή καλάδα φαίνεται φτωχή, άν μάλιστα λογαριάσει κα νείς πώς οί μεταφρασμένες σελίδες περνούν τίς εξή ντα. Στήν περίπτωση μάλιστα των «Ληστών τής Κορ σικής» τά τεκμήρια ήταν κάτισχνα - δέν ύποστυλώνεται ένα κείμενο είκοσι δύο σελίδων μέ τό ρήμα «ματιάζω» καί μιά ύποσημείωση. Εντούτοις, όσο πενιχρή καί άν ήταν ή συγκομιδή, τό άναμφίβολα παπαδιαμαντικό ύφος των τριών άλλων άφηγημάτων στηριζόταν σε ένα, του λάχιστον, γιά κάθε κείμενο άμάχητο γλωσσικό έρεισμα. Στο πρώτο, τό «σουρτοϋκο» δέν ήταν άσφαλώς λέξη άποκλειστικά παπαδιαμαντική, όμως τό «εύρισκόμην εις τήν άκμήν νά εϊπω» αποτελούσε τυπική έκφραση τού Παπαδιαμάντη6, πού ήδη τήν είχα συναντήσει στόν Μαξίώτη τού Χώλλ Κέίν, στόν Αμερικανόν Μοντεχρϊστον τού Ίουλ. Χώθορν καί στήν Εϋρεσιν τής γυναικός τοϋΛώτ. Στό τρίτο, πάλι τού Μ. Τουαίν, οί ένδείξεις ήταν περισσότερες. Τό «χερσαίος άνθρω πος» πα ρέπεμπε στόν «Έ ρωτα-ήρωα», όπου ό άντρας τής Άρχοντώς χαρακτηρίζεται άπό τόν δόλιο Γιωργή, διά στόματος Παπαδιαμάντη, «χερσαίος» (3.179.22)60καί «στεργιώτης άνθρωπος» (3.179.31), ένώ τό «νυχθήμερον» έδειχνε τόν καλό γνώστη τής Καινής Διαθήκης (νυχθήμερον έν τφ βυθφ πεποίηκα, Β' Κορ. 11, 25). Τό «έκυλίετο καί έσάλευε καί ήγωνία» συνέπτυσσε καλά τήν παράγραφο 5.248.8-18 τού κει μένου «Ταξίδι - Βαπόρι - Ρωμέικο»: «Μικρόν πλοιάριον (...) σκαμπανεβάζον καί παραδέρνον», «Δεύτε ρον πλοϊον (...) έσάλευεν», «"Αλλη βρατσέρα άγωνιώσα», « Ανθρωποι ήγωνίων κ’ έπάλαιον κ’ έτήκοντο, εις τό καραντί κ’ εις τήν χιονιάν, εις τήν φουσκοθαλασσιάν κ’ εις τήν μπάραν», καί ή λέξη άναβολή (ναυ τική), πού είχε σκανδαλίσει φιλολογικά παλαιό καλό δάσκαλο, είναι συχνή στόν Παπαδιαμάντη μέ τή σημα σία «περιβολή, φορεσιά». Τό κατεξοχήν όμως παπαδιαμαντικό είναι τό ρήμα «σαπρακώνω», άθησαύριστο στά λεξικά άλλά μαρτυρούμενο άπό άλλα δυό χωρία τού Παπαδιαμάντη (3.316.8,4.343.15). Στό τέταρτο κείμενο δέ χρειαζόταν τίποτε περισσότε ρο άπό τό «πάν καί πανταπάν», πού μονονουχί φωνήν άφίησι «είμαι τού Παπαδιαμάντη!». Πβ. τό τέλος τού «Γ ουτοϋ Γουπατοΰ»: «Πάει, καημένη! πανταπάει, κα-

τακαημένη!». Μολονότι ύπεραρκεί αύτός ό μάρτυς, σημειώνω πώς καί τό «θήλιασμα» είναι λέξη παπαδιαμαντική, όπως βέβαια καί ή φράση «ώς πού νά τά φέ ρω στήν άκμή νά είναι τά πρώτα». Από τίς τέσσερις λοιπόν μεταφράσεις οί τρεις ήταν παπαδιαμαντικές μέ άναμφισβήτητες σφραγίδες γνη σιότητας. Έμενε νά βρεθεί ή σφραγίδα καί γιά τό δεύ τερο κείμενο «Οί λησταί τής Κορσικής». Εντοπίστηκε όταν άρχισα τή δεύτερη καί μεθοδικότερη άνάγνωση τού Νέου Πνεύματος: ήταν ή λέξη «ύποκείμενον» (τής ληστείας) (σ. 313), πού δέν τήν είχα θεωρήσει, κατά τήν πρώτη άνάγνωση, παπαδιαμαντική, ούτε καί όταν τή συνάντησα δυό φορές στό «Διά κάθε λογής πλοία». Άλλά τώρα δέν ύπήρχε πιά άμφιβολία ότι ή λέξη, μέ τή σημασία «θέμα, ζήτημα», ήταν έπίσης τυπι κά παπαδιαμαντική. Ή δεύτερη άνάγνωση τού ίδιου κειμένου πρόσφερε καί άλλα στοιχεία: τά «φαρφουριά» (σ. 311) πού ήδη είχαν βρεθεί, μέ τή δεύτερη έπί σης άνάγνωση, στό «Ενός έκατομμυρίου λιρών χαρ τονόμισμα» (σ. 221), ή «πρωτοκλισία» (σ. 311), λέξη καινοδιαθηκική, πάλι καί στό «'Ενός έκατομμυρίου...» (σ. 216), ή «συνοδία» μέ γιώτα (σ. 313), συνηθισμένη όρθογράφηση τού Παπαδιαμάντη, ό άναύξητος άόριστος «ένθυμήθη» (σ. 327), πάντοτε έτσι στόν Παπαδιαμάντη. Παπαδιαμαντικής χροιάς ήσαν καί τό «τάπωμα τής φιάλης» (σ. 313), τό «συγκυκώσι» (318) καί ή νεόπλαστη λέξη «μπαντιδισμός» (327). Παρόμοιου χρώματος φράσεις ή λέξεις άπέδωσε ή δεύτερη άνάγνωση τού « Ενός έκατομμυρίου...»: «τάλληρον» (204), «άς κουρεύεται» (τρις, 208), «δίπλαις καί ζαρωματιαίς» (210), «δός του τά ρέστα του, Τόδη» (210), «μουστερήδες» (211), «τό τραγικόν στοιχεΐον έφθινε καί έξέπιπτε» (212), «δεΐπνον έράσμιον» (214), «πρωτοκαθεδρίας» (217), «έφέρθησαν τράπεζαι» (217), «ή πανούκλα νά τόν κόψη» (218). Ή δεύτερη συγκομιδή άπό τό «Κάθε λογής πλοία»: τά άναμφίβολα «τό ύποκείμενον τής διακοσμήσεως» (370) καί «ώς ύποκείμενον εϊχον» (371) καί τά έλάχιστα μαχητά «σαβουρώνεται» (362), «στραβόξυλα» (ώς ναυπηγικός όρος, 364), «πάν τό έπ’ έμοί» (374). Ση μείωσα άκόμη τούς νεολογισμούς «συστρεπτήρ» (360), «θηριολόγιον» (365), «βιοσωστικάς» (ζώνας, 366), τίς λέξεις «άνυσιμότης» (359), «τσεντίνας» (: σεντίνες, 370), «μοιραρχίαι» (370), «μαρασμώδης» (371) , καί τίς φράσεις «δίδουσι κράτος έπί παντός κύ ματος» (361), «καί τό άνθος καί ή χάρις καί ή καλλονή τής νεότητος πού είναι;» (373), φράσεις πού μοΰ θύμι ζαν άόριστα χωρία παπαδιαμαντικό. Λίγα άλλά καλά ήταν καί όσα προέκυψαν άπό τή δεύ τερη άνάγνωση τού άφηγήματος τού Στάνλεϋ: «στο-

Φωτογραφία τον Νιρβάνα, 1906 χάζομαι πού [: ότι] έχει πλούσια βοσκή», «στοχάζομαι νά φυλάξω» (491), ρήμα συνηθισμένο στις παπαδιαμαντικές μεταφράσεις, «αύτό δέ θέλει θεολογία» (503), μιά έκφραση πού τή συναντούμε καί σέ διήγημα καί σέ άλλη μετάφραση τού Παπαδιαμάντη7. Παρέθεσα όλα αύτά τά στοιχεία κυρίως γιά νά καταδειχτεΐ ή πατρότητα των μεταφράσεων. Ωστόσο ή πα ράθεσή τους άποβλέπει καί σέ κάτι άλλο: νά δείξει ότι έκτος άπό τις αύτόχρημα παπαδιαμαντικές λέξεις καί έκφράσεις -«παν καί πανταπάν», «εύρισκόμην εις τήν άκμήν νά...», «σαπρακώνω», «ύποκείμενον» κ .λ π ύπάρχει ένα γλωσσικό ύλικό πού, ένώ έκ πρώτης όψεως φαίνεται κοινής χρήσεως (καί, συνεπώς, μικρής αποδεικτικότητας), άν διασταυρωθεί καί συσχετισθεϊ προσεκτικά, άποτελεΐ επαρκή έγγύηση ότι μιά μετά φραση τού Νέου Πνεύματος είναι τού Παπαδιαμάντη, άκόμη καί όταν άπουσιάζουν τά τυπικώς παπαδιαμαντικά στοιχεία. Γιά νά τό πώ άπλούστερα: άν σέ μιά μετάφραση λιγοσέλιδη δέν ύπάρχει καμιά άπό τίς λέξεις πού άποκαλύπτουν μέ βεβαιότητα τό χέρι τού Παπαδιαμάντη, συναντούμε όμως, λόγου χάριν, τίς λέξεις «πρωτοκλισία» καί «στοχάζομαι» ή «άνυσιμότης» καί «ένθυμήθη», μπορούμε νά είμαστε σχεδόν βέβαιοι (έφόσον τό ύφος δέν είναι άντικρους άντιπαπαδιαμαντικό ούτε ύπάρχουν ισχυρές άντενδείξεις8) ότι ή μετάφραση έγι νε άπό τόν Παπαδιαμάντη. Έτσι, π.χ., στό άρθρίδιο

τού Σιγούρδου Ίψεν «Πότε έγγίζει ή συντέλεια τού κόσμου», πού είναι μικρότερο άπό δυό σελίδες, δέν κατόρθωσα ν’ άνακαλύψω παρά μόνο μιά ένδειξη, τή λέξη «σαββατισμός»: «Είνε σαββατισμός μάγων, φο βερός καί φρικώδης έφιάλτης» (τόμ. Β' 1894, σ. 66). Δέ συνάντησα έπίσης καμιά άντένδειξη. Τό ύφος, άν δέν είναι έμφανέστατα παπαδιαμαντικό, όμως δέν είναι καί άλλότριο τού Παπαδιαμάντη. Unus testis, nullus testis, έντούτοις είχα τό δικαίωμα στήν περί πτωση αύτή ν’ άντιτάξω στή λατινική νομική άρχή τό «ένας άλλά λέων». Εξηγούμαι: στόν Δ' τόμο τού 1894 τού Νέου Πνεύμα τος δημοσιεύεται τό κείμενο «Τό νέον δράμα τού Ίψεν», όπου μεταφράζονται άποσπάσματα άπό τόν Μικρόν Έγιόλφ. Σέ κάποιο λοιπόν σημείο τού δράμα τος ή Ρίτα άπαντά στόν άντρα της Άλμερς πού λέει «Έχομεν όλον τό βάρος τής ήμέρας νά βαστάσωμεν, Ρίτα» μέ τήν έξής φράση: «Θά ϊδης ότι πότε πότε άναπαυτήριος σαββατισμός θά καταπέμπηται έφ ’ ήμάς» (σ. 996). Ή μετάφραση τών άποσπασμάτων τού Μικρού Έγιόλφ άνήκει στόν Παπαδιαμάντη, πού έγραψε ή διασκεύασε ή μετέφρασε τό κείμενο «Τό νέον δράμα τού Ίψεν»9. ”Αρα ή σπάνια καινοδιαθηκική λέξη -συχνότερη στήν Ύμνογραφία- δύσκολα θά μπορούσε νά χρησιμοποιη θεί, στήν τολμηρή μάλιστα σύζευξή της μέ τούς μά γους, άπό άλλον μεταφραστή τού περιοδικού. Αρκεί

λοιπόν, τουλάχιστον κατά τή δική μου κρίση, ή παρου σία του «σαββατισμοϋ» στό άρθρίδιο τοϋ Σιγούρδου Ίψεν(!) γιά ν’ άποδοθεϊ ή μετάφρασή του στόν Γίαπαδιαμάντη. Αύτός είναι ό λέων ή, έστω, τό νύχι του. Απομένει πιά νά παραθέσω καί τά τεκμήρια πού μέ βε βαίωσαν ότι καί τό κείμενο τοϋ Ούίλλιαμ I. Στέδ «Λοβεγγούλας - Ό βασιλεύς των Ματαβελέ» (τόμ. Γ' 1893, σ. 266-288) έχει μεταφραστεί άπό τόν Παπαδιαμάντη. Σημειώνω ότι ήταν τό προτελευταίο στήν πρώ τη άνάγνωση τού τόμου. Πρώτη άνάγνωση: σ. 268 «γιανίτσαροι»(;), 270 «νοτιανατολικά», 271 «Αί περιγραφαί αύτοϋ άναμιμνήσκουσι χωρίον τι τού βιβλίου τών Κριτών, έν φ ιστορείται πώς ό Έγλών, ό βασιλεύς τών Μωαβιτών, πολύσαρκος άνθρωπος, έθανατώθη ύπό τήν μάχαιραν τοϋ Έχλούδ» [Δέν άποκλείεται νά πρόκειται γιά παρεμβο λή τοϋ Παπαδιαμάντη], 271 «εις τήν γραφικωτέραν άναβολήν», 281 «Ή μαγεία, καθώς καί ή έλεημοσύνη, καλύπτει πλήθος άμαρτιών» (πβ. «καλύψει πλήθος άμαρτιών»), 282 «τό στερέωμα συνεσκότασε», 286 «βαθυμέριμνα πρόσωπα» (βλ. «Περί ματαιότητος...» καί «Ό Τολστόης περί Ζολά»). "Ηταν άρκετό τό «βαθυμέριμνα» καί περιττή, τουλάχι στον γιά τήν άπόδειξη τής πατρότητας τής μετάφρα σης, ή δεύτερη άνάγνωση. Ξαναδιάβασα πάντως τό κείμενο τέσσερις τουλάχιστον φορές. Παραθέτω μέ ρος τών σημειώσεών μου: σ. 266 «έφ’ ών ύποτίθεται ότι έχει ύπέρτατον κράτος», 267 «ύπό τό κράτος τοϋ κληρονομικού ένστικτου», 267 «φανταστικών συνό ρων», 267 «ώς οί μάγοι καί γόητες τοϋ καθ’ ήμάς πολι τισμού», 269 «ζουλουδικά μαζώματα», 270 «φανταστι κοί παραλληλισμοί», 271 «τά άρθρα ταϋτα τοϋ καλλω πισμού», 277 «ροπαλισμένος άνθρωπος» - «ροπαλισμός», 278 «άγρονόμος» (: άγρότης), 279 «άγρονομικάς ύποθέσεις», 279 «διακτινοϋνται», 279 «μέ μοναδι κόν τι άρθρον εύρωπάίκής ένδυμασίας», 280 «σφογγίση», 281 «πουριτάνος», 282 «άγρονόμον», 282 «όμβροποιΐας», 284 «Εϋελπι» (sc. άκρωτήριον), 285 «Εύέλπιδος άκρωτηρίου», 286 «ώς σύνηθες», 286 «φόβψ μήπως» [καί πιό πάνω]. Ά π ό τήν πολύ μεταγενέστερη άνάγνωση τής 4.9.1998: σ. 270 «έφέρθη» (: έκομίσθη) (καί άλλοϋ στόν Παπαδιαμάντη), 279 «μελανοδέρμου» (275: «λευκοδέρμου»), 282 «φόβψ μαγείας», ib. «φόβψ μή γείνη», 282 «άποπνέειν» (: πέρδεσθαι;), 283 «διαβολοζοϋμι», 286 «πυράμαξαι». Στίς 8.9.1998 σημείωνα ότι τό «πουριτάνος» τό συναντούμε καί στό μυθιστό ρημα τής Σάρας Γράντ Οί δίδυμοι τού ούρανοϋ, σ. 419, μεταφρασμένο άπό τόν Παπαδιαμάντη. Επειδ ή έχω προφανώς κάμει κατάχρηση τής ύπο-

μονής τοϋ μέσου άναγνώστη, άποφεύγω νά έξηγήσω έδώ τήν άποδεικτική σημασία καί αύτοϋ τοϋ γλωσσι κού ύλικοϋ γιά τήν πατρότητα τής μετάφρασης. Παρα λείπω έπίσης νά έξηγήσω γιά ποιό λόγο ή παρουσία τοϋ «βαθυμέριμνα» είναι ύπεραρκετή γιά νά προσγραφεϊ ή μετάφραση τοϋ «Λοβεγγούλα» στόν Παπαδιαμάντη. Ελπίζω ότι θά δοθεί εύκαιρία νά τά συζητήσω άλλοϋ, σέ ειδικότερες στήλες. Ομολογώ ότι θά προτιμούσα νά είχα παρουσιάσει άποδεικτικά στοιχεία γιά άλλα κείμενα τοϋ Νέου Πνεύ ματος, άπό έκεϊνα πού δέν άναγράφονται στούς κατα λόγους Βαλέτα καί Σεφερλή. Αλλά Τό Νέον Πνεύμα είναι έξαιρετικά δυσεύρετο περιοδικό καί πώς θά μπο ρούσε κανείς νά έλέγξει τήν πιστότητα τών στοιχείων πού θά παρέθετα: Εξάλλου έκκρεμοϋσε ή στήριξη τών πέντε κειμένων τοϋ βιβλίου Ενός εκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα. Δίχως αύτή τήν έκθεση τοϋ ύλικοϋ, όσο βαρετή καί άν φαίνεται, θά είχε τό δικαίωμα κά ποιος δίκαια φιλύποπτος άναγνώστης νά παραπονεθεϊ ότι τοϋ πουλάμε γουρούνι στό σακί. □

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. «Ό Παπαδιαμάντης μεταφράζει» - Ενός έκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα, ύπό Μάρκου Τουαίν καί άλλα άφηγήματα τών Έρ. Στάνλεϋ - Ούΐλ. Στέδ - Π. Ριζάλ - Κ. Ντάτον - Καρ. Όλλανδ, φιλολογική επιμέλεια Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, εκδόσεις «Λήθη», 'Αθήνα 1993. 2. Μέ τή σημασία «άπέραντη», «άτελείωτη». 3. Παύλου Νιρβάνα, «Τό καταχθόνιον μυστικό τοϋ Παπαδιαμάντη», Φιλολογική Εστία τής Κυριακής 27.9.1936 [: Παπαδιαμαντικά Τετράδια, τεϋχ. 2,1993]. 4. 'Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, "Απαντα τά μέχρι τοϋ θανά του του δημοσιευθέντα, έπιμέλεια Ένης Βέη - Σεφερλή, έκδοτικός οίκος «Σεφερλής» (Αθήνα, χ.χ.). Ό κατάλο γος, πού άκολουθεί ούσιαστικά έκεϊνον τοϋ Βαλέτα (Ε' 521-530), δημοσιεύεται στόν Γ' τόμο, σ. 495-501). 4α. Πάντως ό Γ. Βαλέτας στή μελέτη του Παπαδιαμάντης, Μυτιλήνη 1940, άναγράφει 49 μεταφράσεις τοϋ Νέου Πνεύματος. Αγνοώ γιατί άργότερα περιορίστηκε σέ 10. 5. Αντιγράφω σχεδόν πιστά τά γλωσσικά τεκμήρια τών τεσ σάρων κειμένων άπό τίς πρόχειρες σημειώσεις μου. 6. Καί άν άκόμη βρεθεί σέ άλλο συγγραφέα, δέν παύει νά είναι τυπικά παπαδιαμαντική, τουλάχιστον γιά τίς μετα φράσεις τοϋ Νέου Πνεύματος. 6α. Οί παραπομπές (μέ άριθμό τόμου, σελίδας καί στίχων) γί νονται στήν κριτική έκδοση τών Απάντων Παπαδιαμάντη («Δόμος»), 7. Στόν Μαξιώτη τοϋ Χώλλ Κέίν, σ. 589. Μοϋ διαφεύγει, όμως, τώρα σέ ποιό διήγημα άπαντά. 8. Είναι άναγκαΐο νά συνάξουμε σιγά σιγά καί τίς σημαντι κότερες άντενδείξεις. Βλ. τά «Μεταφραστικά στόν Παπαδιαμάντη, Β'» (ύπό δημοσίευση στό Παλίμψηστον). 9. Βλ. περισσότερες ένδείξεις στό μελέτημα « Ιψενικός σαββατισμός», Παπαδιαμαντικά Τετράδια, τεϋχ. 2, φθινό πωρο 1993.

Υποσημειώσεις στον Παπαδιαμάντη \ΐ του Χ Ρ ΙΣ Τ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Μ Η Λ ΙΩ Ν Η

/ 7 λ \ ταν θέλε κανείς να μιλήσει θετικά για το έργο του Παπαδιαμάντη δεν έχει παρά να ξεκινήσει από τον πιο επιφανή επικριτή του, δηλαδή τον Κ. θ, Δημαρά. Δεν εννοώ ότι οφείλει πρώτα να ανατρέψει την άρνηση και να προχωρήσει μετά στη θέση του, αλλά θέλω να πω ότι όσα γράφει ο ίδιος ο επιφανής αυτός ιστορικός στην Ιστορία της Ν. Ε. Λογοτεχνίας (ο. 382-384) κατά περίεργο τρόπο αναιρούν συγχρόνως τις ίδιες τις αρνήσεις του. Λες και κάτω από τα γραφόμενά του σαλεύουν οι αντίθετες σκέψεις.

*Α

Γράφει λ.χ. ο Κ. θ. Δημαράς: «Αργότερα Ι=μετά τα μυθιστορήματά τουί, αυτά που ονομάζουμε διη γήματα είναι σύντομες συνήθως αφηγήσεις, όπου περιγράφεται μια στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου, ή δίνονται χαρακτηριστικά επεισόδια ψυχογραφίας και ηθογραφίας. Κάποτε το σύνοδο απαρτίζεται από μια περιγραφή. 0 Παπαδιαμάντης αγαπάει τις λεπτόλογες περιγραφές, τις . οποίες άλλοτε παρεμβάλλει σε υπερβολική αναλογία, σπάζοντας έτσι τ' αφηγήματά του...» (σ. 382). θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι στην παράγραφο αυτή καταγρά φονται τα βασικά χαρακτηριστικά των αφηγηματικών κειμένων του Παπαδιαμάντη, με τρόπο ουδέτερο, αν τα συμφραζόμενα, και κυρίως τα α μέσως επόμενα δεν τους έδιναν χαρακτήρα αρνητικό. Αλλά και αν ε στιάσουμε την προσοχή μας σε ορισμένες εκφράσεις -ξέροντας μάλι στα τη σημασία που έχουν στην αντίληψη του ιστορικού- στα ίδια συ μπεράσματα καταλήγουμε. Οι εκφράσεις: «αυτά που ονομάζουμε διηγή ματα», «σύντομες αφηγήσεις», «περιγράφεται μια στιγμή», «ψυχογρα φίας και ηθογραφίας», «απαρτίζεται από μια περιγραφή», «σε υπερβολι κή αναλογία»,«σπάζοντας έτσι τ' αφηγήματά του» έχουν περιεχόμενο αρνητικό. Οι αρνητικές αυτές παρατηρήσεις του ιστορικού μας προϋποθέτουν την αντίληψη ότι ένα διήγημα, για να δικαιώνει το χαρακτηρισμό του, οφεί λει να έχει μέγεθος (όπως η τραγωδία1, κατά τον αριστοτελικό ορισμό: «μέγεθος εχούσης»), να μην περιγράφεται μια στιγμή της ζωής ενός αν θρώπου, αλλά να αποδίδονται (προφανώς) ευρύτερα σύνολα, ούτε να παρουσιάζονται χαρακτηριστικά επεισόδια «ψυχογραφίας και ηθογρα-

φίας». Οι περιγραφές δεν πρέπει να είναι λεπτόλογες και η αναλογία τους πρέπει να είναι τέτοια που να μη «σπάει τ' αφηγήματα». Δε θα σχολιάσω την αρνητική χρήση του όρου ηθογραφία, επειδή έχω ασχοληθεί διεξοδικά2 με αυτό το θέμα, με άλλη ευκαιρία. Να προσθέσω εδώ ότι με τον αρνητικό (για τον Δημαρά) όρο ηθογραφία ουνάπτεται και ο όρος φυχογραφία (αρνητικός επομένως και αυτός), που υποθέτω ότι ο ι στορικός τον αντιπαραθέτει στον όρο ψυχολογία ή κά τι τέτοιο. Και γι' αυτό θα μπορούσε να διατυπώσει κα νείς πολλές και, αν θέλετε, και επιστημονικά τεκμη ριωμένες αντιρρήσεις. Αν ωστόσο τα επεισόδια είναι χαρακτηριστικά, όπως λέει, δηλαδή αποδίδουν καίρια τα αισθήματα, τη νοοτροπία, τη συμπεριφορά και το ή θος (και ό,τι άλλο δηλώνεται με τους δύο αυτούς ό ρους), σήμερα, τουλάχιστον, δεν καταλαβαίνουμε για τί τα γνωρίσματα αυτά της τέχνης του Παπαδιαμάντη είναι αρνητικά. Παραδόξως όμως ο ιστορικός προσθέ τει ότι οι αφηγήσεις είναι σύντομες συνήθως! Και ερω τώ: πόσο συνήθως; Και πώς μετράται η συχνότητά τους; Με τον αριθμό των τίτλων ή με τον αριθμό των σελίδων; Με πόσες, λ.χ„ σύντομες αφηγήσεις εξισώ νεται η Φόνισσα ή τα Ρόδινα ακρογιάλια; Και ποια άλλα θα υπολογιστούν στις εξαιρέσεις; Και τι γίνεται μ' αυ τές τις εξαιρέσεις, έστω; Πώς αποτιμώνταί; Αλλά το σημαντικότερο που θα μπορούσε κανείς να αντιπαραθέσει είναι ότι οι απόψεις του Κ. θ. Δημαρά προϋποθέτουν μια παγιωμένη αντίληψη για το διήγη μα. Όμως από τον καιρό που διατύπωνε τις κρίσεις του ο ιστορικός, και πολύ περισσότερο από τον καιρό που έγραφε ο Παπαδιαμάντης, γράφτηκαν, από δικούς μας και ξένους συγγραφείς, τόμοι ολόκληροι με αριστουργηματικά «διηγήματα» που και σύντομα είναι και όπου μια στιγμή αηό τη ζωή ενός ανθρώπου περιγράφεται και σε περιγραφές ενίοτε εξαντλούνται και σπάζουν την αφήγηοη. Απλώς μερικοί συγγραφείς σε τέτοιες περιπτώσεις, για να παρακάμψουν την καθεστηκυία α ντίληψη και ν' αποφύγουν τις ακαδημαϊκές οχλήσεις, χρησιμοποιούν παρεμφερείς όρους, όπως αφηγήσεις, πεζογραφήματα* κ.ά. χωρίς καθόλου με αυτούς τους χαρακτηρισμούς να υποτιμούν τα έργα τους (όπως συμβαίνει και με τη χρήση του όρου ηθογραφία, ηθο γραφώ κ.λπ., ως τον καιρό, τουλάχιστον, του Κ. Χατζόπουλου καί του Κ. θεοτόκη4). Αντίθετα, η χρήση της πεζογραφικής αφηγηματικής φόρμας με τόση ποικιλία και ελευθερία δείχνει τη δημιουργική ικανότητα και την καλλιτεχνική ευαισθησία του συγγραφέα, που ασχολείται περισσότερο μ' αυτά που «αγαπάει» ή που ανα ζητεί κάθε φορά τη φόρμα που το θέμα τού επιβάλλει, χωρίς να εκβιάζει τα πράγματα για να υπακούσουν σε

προκαθορισμένους ειδολογικούς κανόνες. 0 καλλιτέ χνης νομοθετεί με το ίδιο του το έργο, κάθε φορά, και το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που προκύπτει κρίνει τε λικά το κείμενό του. Δεν ξέρω τι από αυτά ίσχυε την εποχή του Μεσοπολέ μου, όταν έγραφε ο Δημαράς, πάντως αυτά σήμερα έ χουν γίνει κοινοί τόποι. Έτσι πολλά από αυτά που κα ταλογίζει στον Παπαδιαμάντη (στο ανωτέρω αλλά και σε άλλα χωρία, στη συνέχεια) θα μπορούσαν, σήμερα τουλάχιστον, να θεωρηθούν αρετές του έργου του. Συχνά μάλιστα ο Παπαδιαμάντης καινοτομεί με πολλή τόλμη. Μια από τις τολμηρές του επινοήσεις είναι οι υ ποσημειώσεις σε κείμενά του, πρωτότυπα ή μεταφρα ζόμενα, μερικές από τις οποίες είναι καίριες. Ήδη σε μια επιφυλλίδα μου είχα σχολιάσει τη σημασία μιας υ ποσημείωσής του για το θέμα της γλωσσικής ευαισθη σίας που πρέπει να διαθέτει ο αναγνώστης προκειμένου να συλλάβει την αξία ενός κειμένου5: «Ώστε βλέ πετε, πάντοτε νεκρά είναι η γλώοσα», υποσημειώνει ο Παπαδιαμάντης, «δ/' όσους δεν είναι του είδους των να την εννοήσουν». Αλλιώς, οποιαδήποτε γλωσσική μορφή τού είναι ξένη. Αυτά, σχολιάζοντας ο ίδιος τη μετάφρασή του του Μαξιώτη, του Hall Cain, και απα ντώντας προφανώς σε επικριτές της γλώσσας του. Μια άλλη, ενδιαφέρουσα επίσης, παρατήρησή του βρίσκεται στο διήγημά του «Η Μαυρΰμαντηλού»: στη φράση του «Εκείνοι δε σεβόμενοι την μνήμην της θεί ας, μόλις εμεμφιμοίρησαν ολίγου τι με φίθυρον φ ω νήν» υποσημειώνει: «Αντ/' φορτικής παρεκβάσεως, ας μου συγχωρηθή μι κρά υποσημείωσις. Μη νομίσει τις ότι πλάττω ή επινοώ τι εκ των εν τω κειμένω. Και η εγκαρτέρησις και η οικο νομία της συζύγου και η στοργή της μητριάς είναι γε γονότα εξ όσων είδα ιδίοις όμμασιν. Αλλ' οι πολλοί πιστεύουσι προθύμως τα μυθεύματα, η δε αλήθεια φαί νεται αυτοίς απιθανοτέρα του φεύδους. Και εν τω καθημέραν βίω παρετήρησα ότι, οσάκις ηθέλησα χάριν παιδιάς να είπω ψεύδος τι, παρ' ελπίδα εύρον τους α κροατής εύπιστους τόσον, ώστε, και διαμαρτυρομένου εμού ύστερον ότι ηστεϊζόμην, δεν επείθοντο, αλλ' επέμενεν να πιστεύωσιν ως αληθές το ψευδές· οσάκις δ ' εδοκίμασα να είπω αλήθειάν τινα, τους εύρον δύ σπιστούς και κουτοπονήρως μειδιώ ντας. Αλλά ας είναι βέβαιος ο αναγνώστης, ότι ημείς οι διηγηματογράφοί: ίδμεν φεύδεα πολλά ετύμοισιν ομοία ίδμεν δ' εύτ' εθέλωμεν αληθέα μυθήσασθαι (Ησ. Θεογ. 27-28) (Άπαντα, τ. Β', σ. 158, «Δόμος»). Ομολογώ ότι η σημασία του παπαδιαμαντικού αυτού σχολίου, όταν τη σκέφτομαι σε σχέση με το κείμενο

Σκιάθος, φωτογραφία Merlier

το υ δ ιηγ ή μα τος - ο ίδιος β εβα ιώ νει πως θα μπ ορούσε να τ ο πα ρεμβά λει σ' α υτό , και είναι βέβαιο ότι ήτα ν ι κανός να τ ο κάνει6- , ο ε πρώ τη ανάγνωση μου δ ια φ εύ γει. Ή μά λ λ ον παίζει μπροστά στα μάτια μου, όπως ε κείνες οι επ ιφ άνειες που α λλ ά ζου ν χρώμα όταν α λ λ ά ζεις τη ν οπτική γωνία. Η πρώτη οπτική το υ πράγματος: ο α φ η γ η τή ς είναι ειλικρ ινής, ό τ α ν β εβα ιώ νει ότι α φ η γείται γεγο νό τα «εξ όσων είδ εν ιδίοις όμμασιν» - και δ ε θα είχα λ ό γ ο υ ς να α μφ ιβ ά λω για τ η ν ειλικρ ίνειά το υ , π ολύ π ερισ σ ότερο που μας λ έ ε ι ποια είναι η αιτία γι' α υτή τη ν υποσελίδια διαβεβαίω σή το υ : φοβάται ότι δ ε θα γίνει π ισ τευτό ς γι' α υτά που διηγείται, επ ειδή έχει παρατηρήσει πως οι σ υνομ ιλητές το υ (εδώ οι α να γνώ σ τες) εύ κ ο λ α α π ο δέχοντα ι τ ο ψ έμα για α λή θεια , δ ε ί χνονται όμ ω ς εξα ιρ ετικό καχύποπτοι ότα ν τ ο υ ς διηγεί ται κανείς τη ν α λή θεια 7. Α υτό λ έε ι τ ο έχει διαπισ τώσει ο ίδ ιος σ την καθημερινή ζω ή: όταν, χάριν παιδιάς, δ ο κιμάζει να δ ιηγη θεί κανένα «μύθευμα», τ ο αποδέχονται μ ε τό σ η ευπιστία, ώ σ τε κι ότα ν προσπαθεί να τ ο υ ς αποκαλύψει τ ο παιχνίδι το υ , δ ε γίνεται πιστευτός. Ως ε . δώ λοιπόν τα πράγματα πάνε καλά. Όπως θα έ λ ε γ ε ο Σολω μός: «Πιστέψ ετε που ό,τι θα πω είναι ακριβή α λ ή θεια».

Α λλά α μέσ ω ς μετά ο σ υγγρα φέας α λλά ζει τη ν οπτική: «Αλλά ας είναι βέβαιος ο αναγνώ στης ότι ημείς οι διηγηματογράφοι ξ έ ρ ο υ μ ε και λ έ μ ε π ο λλά ψ έμ ατα που μοιά ζουν μ ε α λή θ ειες και, ότα ν θ έ λ ο υ μ ε , ξέ ρ ο υ μ ε και λ έ μ ε α λήθειες». Λοιπόν; Ποια είναι η θέλησ η το υ διηγημα τογρά φου, ό τα ν γ ρ ά φ ει τ ο παραπάνω σ χόλιο ; Να μ α ς βεβα ιώ σ ει για τη ν α λήθεια τω ν όσων διηγείται ή να μας ειδοποιή σ ει ότι ασκεί μια τέχν η όπου εμ π λέκο νται τα «αληθέα» μ ε «ψ εύδ εα , α λη θ έ σ ιν ομοία» - όπ ω ς α κρ ιβ ώ ς και ο Ησίοδος; Για ποιο λ όγ ο όμ ω ς γίνεται α υτή η μείξη ; Μα για το ν ί διο λ ό γ ο που ο Π α πα διαμάντης, όχι ω ς σ υγ γ ρ α φ έα ς πια, τ ο κάνει σ ε ά λ λ ο επ ίπ εδ ο, σ τις κ α θ η μ ερ ιν ές σ υ ν τρ ο φ ιές το υ : «χάριν παιδιάς». Και βέβαια «παιδιά» είναι και η λογοτεχνία . Μια παιδιά ό μ ω ς ά λλ ο υ επ ιπ έδου, ό που τα «αληθέα» και τα «ψευδέα» ( τ α «μυθεύματα », α κριβέστερα) χάνουν το χαρακτήρα που έχ ου ν σ την κα θημερινή σ υμπεριφορά -επ ο μ έν ω ς και το ν ηθικό το υ ς χ α ρ α κ τή ρ α - και γίνοντα ι μέσ α που ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς α ν τ λ ε ί από τη ν προσωπική το υ εμπειρία ή τα επινοεί, με σκοπό να πείσει το ν αναγνώ στη για τις ουσιαστικές α λ ή θ ε ιε ς που π ρ οσ π αθ εί να τ ο υ α π ο κα λύψ ει και που

βρίσκονται πέρα από τα καθέκαστα - ε ίτ ε α υθεντικά ε ί ναι α υτά ε ίτ ε επ ιν ο ημέν α 8, μυ θ εύ μ α τα δ η λ α δ ή . Μ όνο που για να είναι πεισ τικό τ ο σ ύ ν ο λ ο πρέπ ει οπ ω σ δή π ο τε να είναι πειστικά και τα επ ιμ έρ ο υ ς σ τοιχεία που τ ο σ υ ν α π ο τελ ο ύ ν . Για τ ο σ κοπό α υ τό ο σ υ γ γ ρ α φ έα ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ί π ο λ λ ο ύ ς τ ρ ό π ο υ ς , που ά λ λ ο υ ς τ ο υ ς παίρνει από τ η ν παράδοση το υ είδο υς, ά λλ ο υ ς τ ο υ ς ε πινοεί ο ίδιος. Ένας από το υ ς πιο σ υνηθ ιο μένο υς τρ ό π ο υς που η πα ρά δοσ η το υ δ ιη γ ή μ α το ς μα ς κ λ η ρ ο δ ό τη σ ε είναι η α φ ήγησ η ο ε πρώ το πρόσωπο, που τη ς προσδίδει α υτο βιογραφική επίφαση. 0 τρό π ο ς α υ τό ς έχ ει δη μιο υ ρ γ ή σει π ο λ λ ές π α ρανοήσεις, διότι συχνά ό,τι λ έγ ε τα ι σε πρώ το πρόσωπο εκ λ α μβ ά ν ετα ι από τ ο υ ς α να γνώ σ τες ω ς α υτοβιογρα φ ικό οτοιχείο . Χ ρειάσ τηκε να έρ θ ο υ ν οι σ ύγχρ ονες θ ε ω ρ ίες τη ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς για να διευ κρ ινί σ ουν τ ο ύ το τ ο απλό, πω ς ό τ α ν βρίσ κουμε σ την α φ ή γησ η «εγώ...» α υ τό σημαίνει «εγώ ο α φ η γη τής» και όχι κ α τ' α νά γ κη ν «εγώ ο σ υγγρα φ έα ς» . Για τ η ν ακρ ίβ εια πολύ λίγο εν δ ια φ έρει αν α υ τό τ ο «εγώ» αφορά και το ν ίδιο τ ο σ υγγρα φέα. Όπως, α ν έν α ς ηθοπ οιός που παί ζει το ν Ο θ έλ λ ο συμβαίνει να ζη λ ε ύ ε ι κι ο ίδ ιος σ το σπί τι το υ τ η γυναίκα το υ , τ ο θ ε α τή π ολύ λίγο ή μ ά λ λ ο ν κ α θ ό λ ο υ δ ε ν τ ο ν εν δ ια φ έ ρ ε ι. Τον εν δ ια φ έ ρ ε ι ό μ ω ς πολύ τ ο να παίζει έτσ ι ώ σ τε να δ η μιου ργείται η ε ν τ ύ πωση ότι η ζηλοτυπ ία το υ Ο θ έλ λ ου πηγάζει μέσ α από

το ν ίδιο - δ η λ α δ ή να είναι πεισ τικός. Εκεί τελικά κρίνετα ι τ ο παιχνίδι. Και τ ο α ν τίθ ετο : Μ πορεί έν α ς σ υγγρα φ έα ς να ορκίζετα ι πως όσα διηγείται είναι αληθινά και πως τα είδ ε μ ε τα ίδια το υ τα μάτια («ιδίοις όμμασιν»), αν όμ ω ς ο τρό π ο ς που τα διηγείται είναι τέ το ιο ς ώ σ τε τελικά «δεν πείθουν», τ ό τ ε οι όρκοι το υ πάνε στράφι. Και, για να ξα ναγυρ ίσ ου με σ το υπ οσ ελίδιο σ χόλιο το υ Π α πα διαμάντη: ποιος είναι ο ρ ό λ ο ς το υ σ ε σχέσ η με τ η ν α φ ή γη ο η ; Μα, φυσ ικά, να πείσ ει για τη ν α λή θ εια τ ω ν λ εγ ο μ έ νω ν το υ . Όχι μ ε απλή διαβεβαίω ση πως ό σα διηγείται τα είδ ε «ιδίοις όμμασιν», α λλά κάνοντα ς έ να ο λ ό κλ η ρ ο παιχνίδι για το υ ς τρ ό π ο υ ς μ ε το υ ς οπ οί ο υ ς ο α κρ ο α τή ς ή ο α να γνώ σ τη ς «προσλαμβάνει», ό πω ς θα έ λ ε γ ε έν α ς σ ύγ χρ ον ος θ εω ρ η τικ ό ς , τα ισ το ρο ύμ ενα και χωρίς να αποκρύπτει πως «ημείς οι διηγημα το γρ ά φ οι» ξ έ ρ ο υ μ ε να λ έ μ ε και ψ έμ α τα μ ε τέ τ ο ιο τρό π ο που να φαίνονται α λή θ ειες. Η ομολογία α υτή ε νισ χύει τη ν εν τύ π ω σ η τη ς ειλικρ ίνεια ς, και α υ τή πάλι ενισ χύ ει τ η διαβ εβ αίω σ η τη ς α ρχής, τ ο «ιδίοις όμμασιν». Έτσι η υποσημείωση υπ εισέρχεται στη διαδικασία τη ς πειθούς το υ κειμ ένο υ, χω ρίς να δίνει τη ν εν τύ π ω ση «φ ορτικής παρεκβάσεως». Και το ύ το δ ε ν πρέπει να π ρ οσ γρα φ εί μό ν ο σ την ηθική ο τά σ η το υ Παπαδιαμάν τη , α λ λ ά ο τ η ν κ α λ λ ιτε χ ν ικ ή τ ο υ ιδιοσ υγκρα σ ία πιο πολύ - και α υ τό είναι τ ο κύριο ζητο ύ μ εν ο . □

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η τραγωδία, καθώς και ο αρισ τοτελικός ορισμός της, επί πολλά χρόνια χρησιμοποιήθηκε ως όργανο για τον προσ διορισμό του διηγήματος. 2. Βλ. Χρ. Μηλιώνη: «Ο Παπαδιαμάντης και η ηθογραφία ή Ηθογραφίας αναίρεση» (Με το νήμα της Αριάδνης, «Σοκόλης», 1991). 3 .0 όρος είχε ήδη χρησιμοποιηθεί στη νεοελληνική πεζογρα φία από τον Κ. Κρυοτόλλη και τον Mix. Μητσάκη, σύγχρο νους του Παπαδιαμάντη. 4. Βλ. Χρ. Μηλιώνη ό.π. 5. Βλ. Χρ. Μηλιώνη: «Πάντοτε νεκρά είναι η γλώσσα», Το μι κρό είναι όμορφο, ο. 172, «Κέδρος», 1997. 6. Παράδειγμα: Στο ίδιο διήγημά του, τη «Μαυρομαντηλού», παρεμβάλλει στην αφήγηση το φιλολογικό σχόλιο: Ήτο καιρός, καθώς λέγουν οι Φράγκοι μυθιστοριογράφοι, κ.λπ. 7. Εδώ να κάνω κι εγώ μια παρέκβαση, για να πω ότι ένας από τους λόγους αυτής της καχυποψίας είναι αυτός που ο Θου κυδίδης αναφέρει στον Επιτάφιο, ότι ακόμα και οι ακροατές που έχουν τη διάθεση να πιστέψουν όσα τους λέει ένας ρήτορας, πιστεύουν μονάχα όσο ακούνε για πράγματα που θα μπορούσαν και οι ίδιοι, κατά την αντίληψή τους, να τα κάμουν - και κλείνω την παρένθεση. 8. Η Λογοτεχνία τελικά είναι ένα Αληθομανές Χαλκείον, όπως πολύ εύστοχα την αποκάλεσε ο αλησμόνητος συγγραφέας και κριτικός Αλέξανδρος Κοτζιός, που πολύ τον είχε απα σχολήσει ο χαρακτήρας της τέχνης που ασκούσε.

Ο Παπαίιαμάντ και η Εύβοια

το υ

ΑΓΓΓΕΛΟΥ Γ. Μ ΑΝ ΤΑ

■ ο καλοκαίρι το υ 1937 ο «Σύλλογος Φ ίλων το υ Παπαδιαμάντη» α ναλα μβά νει πρω τοβουλία για να σ ω θεί το σπίτι το υ σ υγγραφέα στη Σκιάθο. Ταυτόχρονα η «Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών» αποφα σίζει να εκδώ σει τα Άπαντά το υ. Και οι δύο πρω τοβουλίες τελικά θα ναυαγήσουν1. Μ ε α φορμή όμ ω ς τις π α ρά λληλες α υ τέ ς ε ν έ ρ γ ειες ο Μ. Καραγάτσης, θεσ σ α λός σ την καταγω γή, παρεμβαίνει μ ε επ ισ τολή το υ σ τη Νέα Εστία2 και υπ οσ τηρίζει πως ο Παπαδιαμάντης δ εν είναι Ευβοέας, α λλά θεσ σα λός, όπως και όλοι οι Σκιαθίτες. Η σχέση τη ς Σκιάθου μ ε τη ν Εύβοια κατά το ν Καραγάτση είναι εν τε λ ώ ς τεχν η τή και ο φ είλετα ι σε ιστορικές συγκυρίες, ενώ σ τερείται γεω λογικής και εθ ν ο λ ο γικής βάσεως. Γεωλογικά και εθνολογικά, λ έγει ο Καραγάτσης, η Σκιάθος ανήκει σ τη Θεσσαλία, δ ό θ η κ ε ό μ ω ς σ το ν ο μ ό Εύβοιας, α φ ο ύ, ότα ν το 1833 απελευθ ερ ώ θη καν οι Σποράδες, η Θεσσαλία παρέμεινε στον το υ ρ κικό ζυγό. Όσο κι αν είναι, λοιπόν, επ αινετή η πρωτοβουλία τω ν Ευβοέων, δ εν το υ ς δίνει τ ο δικαίωμα να οικειοποιηθούν το ν Παπαδιαμάντη. Στην παρέμβαση α υτή το υ Καραγάτση απαντάει σ το επ όμ ενο τεύ χ ο ς τη ς Νέας Εστίας ο Χ αλκιδέος Γ. Φουσάρας υποστηρίζοντας ότι ο Παπαδιαμάν τη ς πρέπει να θ εω ρ η θ εί Ευβοέας, γιατί όλοι οι Σκιαθίτες, οι Σ κοπελίτες και οι Γλωσσιώτες, εξαιτίας τη ς μακρόχρονης διοικητικής υπαγω γής τ ο υ ς στην Εύβοια, είχαν συνείδηση ευβοϊκή, παρά τις εν δ εχ ό μ εν ες ομ ο ιό τη τές το υ ς μ ε τ ο υ ς θεσ σ α λού ς5. Στο ίδιο τε ύ χ ο ς το υ περιοδικού φ ιλοξενούντα ι και ά λ λ ε ς δύ ο επ ισ τολές μ ε τ ο ίδιο θέμα. Η μία ανήκει στον Ευβοέα -απ ό τη ν Κ ύμ η- Ευάγγελο Ρούσσο, γενικό γρα μματέα, τό τε, τη ς Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών, και η ά λλ η σ το γνω στό π εζογρά φ ο Θανάση Π ετσάλη. Και οι δύ ο ο ρ θο τομ ού ν τη ν α λήθεια, λέγ ο ντα ς πως ο Παπαδιαμάντης ο ύ τ ε Ευβοέας είναι ο ύ τ ε θεσ σαλός. Είναι απλώ ς Σκιαθίτης. Πρόκειται πράγματι για τη ν ορ θ ό τερ η θέση, αφού μ ιλά μ ε για το ν Παπαδιαμάντη, για το ν οποίο γνω ρίζουμε πόσο δύσκολα δινόταν σε πρόσωπα και τό π ο υς και πόσο σπάνια δεν ότα ν με αυτά. Όσον αφορά στη σχέση το υ με τ η Χαλκίδα και τη ν Εύβοια, πρέπει να πού μ ε εκ προοιμίου ότι είναι μια σχέση αδιάφορη έω ς αρνητική. Ο κυριότερος

λόγο ς γι' α υτό σ τάθηκε, πέρα από το ν όντω ς δύσ κολο χαρακτήρα το υ Παπαδιαμάντη, και η γεμ ά τη προβλήμα τα πα ρα μονή το υ σ τη Χαλκίδα, κατά τ η φ ο ίτη σ ή το υ σ τις δ ύ ο π ρ ώ τες τά ξε ις το υ Γυμνασίου. Π ρόκειται για μια αρνητική εμπειρία, που σ φραγίστηκε τραυματικά α πό το γνω στό επεισόδιο το υ έφ η βο υ Παπαδιαμάντη μ ε το ν καθηγητή τω ν θρησκευτικών. Ας πάρουμε τα πράγματα μ ε τ η σειρά. Το 1867 ο ν εα ρός Παπαδιαμάντης βρίσκεται σ τη Χαλκίδα, γρα μμ ένο ς σ τη ν Α ' τά ξη το υ Γυμνασίου τ η ς π ό λης, μ ε τ ο όνομα Α λέξα νδρο ς Α δαμαντιάδης. Το όνομά το υ βρέθη κε στο μαθ ητο λό γιο το υ Γυμνασίου Χαλκίδας από τ ο μακαρίτη γ υμ ν α σ ιά ρ χη τ ο υ Α ' Γυ μνασ ίο υ Κ. Α ν τω ν ό π ο υ λ ο τ ο 1961, σ ύμφω να με πληροφορία το υ Γ. Β αλέτα4. Έ κτο τε κυκλοφ ορ ούσ ε η φ ήμ η ότι τ ο συγκεκριμένο μ α θ η το λό γιό είχ ε εξα φ α ν ισ τεί. Η φ ή μ η α υ τή είναι α νυπόστατη. Πρόσφατη έρ ευ νά μου σ το αρχείο το υ Α' Λυκείου Χαλ κίδας έ δ ε ιξ ε ότι τ ο μ α θ η το λό γ ιο υπάρχει και π εριέχει και τις δύ ο εγ γ ρ α φ ές το υ Παπαδιαμάντη σ το Γυμνάσιο Χαλκίδας, δη λαδ ή και στην Α' και σ τη Β' τά ξη. Ό μω ς το βαθμολόγιο και τ ο βιβλίο πρακτικών το υ σχολείου, που θα μα ς έδ ιν α ν σ α φ έσ τερ η εικόνα το υ Π απαδιαμάντη μα θητή στη Χαλκίδα, δ ε βρέθηκαν ο ύ τε από το ν Α ντω νόπ ουλο ο ύ τε από το ν υποφαινόμενο. Από τις εγ γ ρ α φ ές α υτές, από τις επ ισ τολές που ο ν εα ρός μα θ ητή ς έσ τε ιλ ε από τη Χαλκίδα στον πατέρα του, καθώ ς και από κάπ οιες έμ μ ε σ ες α να φ ο ρ ές μέσ α από τ ο έρ γο το υ , συνάγεται ότι: α) Το 1867 γρ ά φ τη κ ε σ την Α' Γυμνασίου, δ εκ α έξι χρ ό νω ν έφ η βο ς. Στο μ α θ ητο λό γιο σ ημ ειώ νεται ηλικία δ ε καπ έντε ετώ ν. Προφανώ ς πρόκειται για λάθ ος το υ κα θη γ η τή που εν ε ρ γ ο ύ σ ε τις εγ γ ρ α φ ές . Δ εν ευ σ τα θ ού ν όσα γρά φει ο Β αλέτας για σκόπιμη παραποίηση τη ς η λικίας και για ψ υχολογικό πρόβλημα το υ Παπαδιαμάντη α νάμεσ α σ του ς μ ικρ ό τερ ο υ ς σ υ μ μ α θ η τές τ ο υ 5. Ο μ έ σος όρ ος ηλικίας τ η ς τά ξη ς το υ , σύμφωνα μ ε τ ο μα θη το λό γ ιο πάντα, είναι τα δεκαέξι, β) Στις 5 Ο κτωβρίου 1868 γρ ά φ ετα ι στη Β' τ ά ξη . Κατά τη διάρκεια τη ς χρονιάς δημιουργείται τ ο επ εισόδιο μ ε το ν κ αθ ηγητή τω ν «Ιερών», Βώση, που τ ο ν α να γκάζει να διακόψει τις σ πουδές το υ και να επ ιστρέφει σ το νησ ί του. γ) Στις 9 Σ επ τεμβρίου 1869, δ η λ α δ ή αρχές τη ς επ ό μ ε ν ης σ χολικής χρονιάς, έδ ω σ ε εξετά σ ε ις και πήρε το εν δ εικ τικ ό τη ς Β' τά ξη ς μ ε λίαν καλώ ς («5 και 3/15 , ήτοι σχεδόν κάλλιστα»). Αμέσω ς παίρνει μ ετεγγρ αφ ή , για Γυμνάσιο τη ς Α θήνας, α λλ ά τε λ ικ ά εγ γ ρ ά φ ετα ι σ το Γυμνάσιο Πειραιώς. Όσο για το π ο λ υ θ ρ ύ λη το επ εισόδιο μ ε τ ο ν κ αθ ηγητή τω ν «Ιερών», δη λαδ ή τω ν θρησκευτικώ ν, το ν Βώση, εί

μα σ τε υπ οχρεω μένοι να τ ο α να σ υνθέσουμε μόνο από κάπ οιες έμ μ ε σ ε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίες . Σε γρά μμ α προς το ν πα τέρα το υ , σ τις 4 Σ επ τεμ βρ ίο υ 1869, ο Παπαδιαμάν τη ς α να φ έρετα ι και σ το σ υγκεκριμ ένο κ αθ ηγητή, σ υ ν ο δ εύ οντα ς τ ο όνομά το υ μ ε το ν προσδιορισμό: «ο μι σών ε μ έ όσον εγ ώ περιφρονώ εκείνον»6. Στο επ όμ ενο γράμμα το υ μιλάει για «αποτυχίες και αποστασίες του»7. Η περιγρ αφ ή , ό μ ω ς, το υ π ερισ τα τικού θ ε ω ρ είτα ι ότι περιέχεται σε ένα απόσπασμα από τη «Νοσταλγό», ό που ο ήρω ας τα υτίζετα ι μ ε τ ο σ υγγραφέα: Δ εν ήτο ναύτης, α λλ' ήξευρε να κωπηλατεί ως ανατρα

φείς πλησίον του κύματος. Είχεν έλθει εις το μέσον του έτους εγκαταλείφας το Γυμνάσιον της πρωτευούσης του νομού, όπου τέως εμαθήτευε, μη δεχθείς την επιβληθείοαν αυτώ ποινήν ένεκα λογομαχίας τινός προς ένα των καθηγητών, όοτις του εφαίνετο πλέον του δ έ οντος αγράμματος8. Αυτά μόνο ξέ ρ ο υ μ ε για τ ο επεισόδιο. Είναι όμ ω ς α ρκε τά για να μας πείσουν ότι η παραμονή το υ νεα ρο ύ συγ γ ρα φ έα στη Χαλκίδα σ υνδυ άσ τη κε μ ε δυ σ ά ρ εσ τες ε μπειρίες. Α λλά και πέρα από το σ υγκεκριμένο επ εισ ό διο δ εν είναι καθόλου ευχα ρισ τημένος με τη γενική κα τά σ τα σ η το υ Γυμνασ ίου Χ αλκίδας. Τα γ ρ ά μ μ α τα που προαναφ έραμε α π ο τελού ν μα ρτυρίες α υ τή ς τη ς α ρνη τικής γνώμης. Αξίζει να τα διαβάσουμε. Το πρώτο:

ΕνΧαλκίδι τη 4 7βρίου 1869 Σεβαστέ μοι πάτερ! Εακέφθην κακώς μη μεταβάς κατευθείαν εις Αθήνας. Οι επιδημούντες εκ των καθηγητών παριατώσι κωμωδίαν αξίαν προσοχής αγαπώντες αλλήλους, όπως η γάτα τον ποντικόν. Μεταξύ τούτων ο Βιαγκίνης και ο Πυκαίος είναι ασθενείς (αοηκωσιά των), ο Βώσης ήτοι ο των ιε ρών, ο μισών εμέ όσον εγώ περιφρονώ εκείνον υγειαίνει. Ο Κρίσπης (ο γυμνασιάρχης) είναι πλήρης ζωής, διότι ενυμφεύθη, αλλά κατά πάσαν πιθανότητα θέλει παυθή εντός ολίγων ημερών. Υπολείπεται μόνος απά ντων ο αδελφός Καραγιαννόπουλος, αδελφός αχών ποτέ αγαθός νύξεις υπέρ εμού, αλλά λίθος ωχρόφυχρος, ουδέν αξιών ή σημαίνων... Ο δε εμός Καθηγητής, ο κατ' εξοχήν καθηγητής, ο μόνος άνθρωπος εις ον με τά λόγου ηληίζων, υπεβιβάσθη εις το ν βαθμόν του Σχολάρχου και απεστάλη περιφρονητικώς εις τους Παξούς, νομίζω, και ταύτα κατ' εισήγησιν του κυρίου Κρίσπη, ως άδετοι. Αμηχανώ. Σας ασπάζομαι ο υιός Σας ΑΛΕΞ. ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ

Σημείωση του πατέρα. Την 14 7βρ. 69 εστάλησαν διά του Μ. Κ. Σκαβέντζη δύο χαρτονομίσματα 25 δραχμ. υπ' αριθ. 3905 και 7663. Διά του Ν. Ιω. Αποστόλου τα ενδύματα ' °. Η α πόφασή το υ να συνεχίσει τ ο Γυμνάσιο σ την Αθήνα ο φ ε ίλ ετα ι πιθανότατα σ την α π ο γο ητευτική κατάσταση το υ χα λκιδέικου σ χολείου, ιδίως εξα ιτία ς τω ν καθ ηγη τώ ν . Η φ ρά σ η «οι επ ιδ η μ ο ύ ν τε ς κ α θ ηγ ητα ί παριστώσι κω μω δία ν α ξίαν προσοχής» είναι ά κρω ς διαφ ω τισ τική. 0 Β α λ έ τα ς μά λισ τα υπ ο σ τη ρ ίζει11 πω ς ο Παπαδιαμάν τη ς επ ιχείρησ ε να γρά φει μια τέ το ια κω μω δία μ ε το ν τ ίτ λ ο 0 διοπτροφόρος, α π ο δίδ οντα ς τη ν π ληροφορία σε κάποια διήγηση το υ Μωρα'ίτίδη και σ τη «στοματική παράδοση» -ό π ω ς τη λ έ ε ι- τω ν σ υ γγενώ ν το υ Παπαδιαμ άντη , χω ρίς να δίνει πιο σ υ γκεκριμ ένες π λ η ρ ο φ ο

Έργο του Νίκου Εγγονόπου\ου

Υ.Γ. Επεοκέφθην τον άγιον Ιεροκήρυκα. Μοι απηύθυνε πολλάς φιλοφρονήσεις και αποδοκιμασίας του πραξι κοπήματος της παραδοχής του προς τον Κοιρανίδην συνδυασμού ως Γραμματέως. Εκόλλησε δε το πράγμα καταλήξας εις το πόρισμα, ότι πρέπει ο Κοιρανίδης να παύση ων ηγούμενος και ουχί υμείς Γραμματεύς. Τούτο δε θεωρεί κατορθωτόνs. Και τ ο δ εύ τερ ο :

Χαλκίς τη 11 7βρίου 69 Σεβαστέ μοι πάτερ! Την τελευταίαν Τρίτην, 9 του ισταμένου, υπέστην τας εξετάσ εις και έτυχον του ενδεικτικού, φέροντος τον βαθμόν λίαν καλώς και κλάσμα (5 3/15) ήτοι σχεδόν κάλλιστα. Και τούτο μεθ' απάσας τας ατυχίας και τας α ποστασίας μου. Την δε προσεχή Τρίτην θέλω αναχωρή σει εις Αθήνας, εάν μοι σ τείλη τε χρήματα και τα ενδύματά μου. Σας ασπάζομαι πάντας υγιαίνων ο υιός Σας ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Υ.Γ. Φροντίσατε, παρακαλώ, να λάβητε παρά του γυναι καδέλφου του Καρπέτου Νικολ. I. Αποστόλου βιβλίον μου τι, επιγραφόμενον Δον Κισότος. 0 αυτός.

ρίες. Όσον α φορά σ τη σχέση το υ Παπαδιαμάντη και τη ς οι κογένεια ς το υ μ ε τη Μ ητρόπ ολη Χαλκίδας -σ τη ν οποία υπ αγόταν τό τε , όπ ως υπάγεται και σ ήμερα, η Σκιάθοςαυτή, όπ ω ς φ αίνεται από το υσ τερό γρ αφ ο τη ς πρώτης επ ισ τολής, είναι μια σχέση διοικητική και γρα φειοκρατι κή μά λλον, παρά πνευματική. Πέρα από τις επ ισ τολιμαίες α να φ ορές το υ Παπαδιαμάν τη σ τη Χαλκίδα, έχ ο υ μ ε και μια σειρά χω ρίω ν από το διηγηματικό το υ έρ γο, στα οποία μνη μο νεύ ονται ε ίτε η Χαλκίδα και κάποιες π εριοχές τη ς , όπ ω ς η Σουβάλα, ο Άγιος Δ ημήτριος ή η Αγία Παραοκευή, ε ίτε η Εύβοια ω ς «Εύβοια», «Έγριπος», «Γρυπονήσι» ή «μεγάλη νήσος», ε ί τ ε πό λεις και περιοχές τη ς Εύβοιας, όπ ως η Αγία Άννα, ο Α ϊ-Βασίλης, η Α ιδηψ ός, τ ο Α λιβέρ ι, τ ο Α ρτεμή σ ιο, η Ιστιαία, η Καρυστία, ο Κοτσικάς, η Λιχάδα, το Πεύκι, η Ποντική (νησάκι σ το Α ρτεμή σ ιο), οι Ω ρεοί. Καμιά από α υ τέ ς τις α ν α φ ο ρ έ ς δ ε ν υ π ο δ η λ ώ ν ει τη ν π αραμικρή συμπάθεια το υ σ υγγρα φέα προς τη ν Εύβοια. Η Εύβοια και η π ρω τεύουσ α τη ς είναι για το λογο τεχνικό σύμπαν το υ σ υγγρα φ έα ο τό π ο ς από το ν οποίο α π ορρέει η ε ξουσία, η κάθε είδ ο υ ς εξου σ ία : εκκληοιασ τική, π ολιτι κή, δικαστική, εκπ αιδευτική. Στη Φόνισσα η Χ αλκίδα είναι η έδ ρ α το υ δικα σ τηρ ίου σ το οπ οίο θα δ ικα σ τεί ο γιο ς τη ς τα λα ίπ ω ρ η ς Χ αδ ού λ α ς και ο τό π ο ς τ η ς φ υ λ α κ ή ς τ ο υ . Η π α ρα μ ον ή τη ς Φ ραγκογιαννούς σ την πόλη είναι φ ο ρ τισ μ έν η από ένα συναίσθημα α νο ικειό τητας. Το περιβ άλλον ά ξεν ο , η ε ξο υσ ία τ η ν π ε ρ ιφ ρ ο ν εί και τ η ν ε ξ ο υ θ ε ν ώ ν ε ι. Τίπ οτε, λοιπόν, τ ο συμπαθητικό σ' α υτή τη ν πόλη. Ακόμα και ο αρχαιοπρεπής να ό ς τη ς Αγίας Παρασ κευής χα ρα κτηρί ζετα ι ω ς «άκομψος».

Επήγαν ομού αι δύο γραίαι κ' έμειναν εις Χαλκίδας τρεις μήνας, κατοικούσαι εις τρώγλην, εις ένα τουρκόσπιτο 99

-κοντά εις τα εβραϊκά, παρά την Άνω Πύλην του φρου ρίου [...]. Διερχόμεναι έξω από τον μέγαν και άκομφον παλαιόν ναόν της Αγίας Παρασκευής, έκαμναν τον σταυρόν των (...). Είτα διηυθύνοντο κατά την συνοικίαν Σουβάλαν, ή κατά τον Άγιον Δημήτριον κ' επεσκέπτοντο τον Εισαγ γελέα, όστις διά του γραφέως του τας απεδίωκε, και τους δικαστάς, οίτινες ενίοτε κατεδέχοντο να γελώσι μαζί των12.

τ ο ν Τρικούπη και να σπεύσει ω ς γαμπρός. Δε θα επ εκτεινό μο υν σ την περίπτωση τη ς οικογένειας Κακαβάρη αν δ ε ν υπ οψ ιαζόμουν έν α ν κύκλο. 0 Κακαβάρης έρ χ ε τα ι στη Σκιάθο από τη ν Έγριπο. Η οικογένειά το υ κατα λ ή γ ει σ τις μάγισσες. Έ χ ου με δει ό μ ω ς στα «Ρόδιν' α κρογιάλια» ότι η Χαλκίδα ήταν η κ ατεξοχήν έδρα τ έ τ ο ι ω ν μαγιοσών. Δεν προχωρώ ά λλο . Στο «Βαρδιάνο στα σπόρκα» η θυγατέρα τη ς Θεια-Σκεύω ς είχε καταδαπανηθή σωματικώς και χρηματικώς όλη

Στα «Ρόδιν' ακρογιάλια» η Χαλκίδα είναι ο τό π ο ς τ η ς εκ μ ε τά λ λ ε υ σ η ς α φ ε λ ο ύ ς Σκιαθίτη από μάγισσες. Λ έει ο Σταμάτης προς τ ο Στάθη:

εις τα λουτρά της Αιδηψού, εις ιατρικά και βότανα, προ σπαθούσα ν' αποκτήσει κληρονόμον 17.

Δε μου λες, Στάθη, πώς τα κατάφερες στη Χαλκίδα, με τις μάγισσες, Εβραίισσες και Τούρκισες, όταν επήγαινες πεζός από την Αγίαν Άννα, απ' τον Άι-Βασίλη ή απ' τον Κοτσικιά, και τους εκουβαλούσες πεσκέσια για να σου χαλάσουν τα μάγια13; Στη «Σ τα χομαζώ χτρα » η φ τω χ ή Θ εια-Α χτίτσ α έρ χ ε τα ι «τον Ιούνιον κατ' έτος» ο τη ν Εύβοια, δ η λα δ ή στην Αγία Άννα ή, κατά τη ν άποψη το υ καθηγητή Π. Δ. Μ αστροδημ ή τρ η , σ το Μ αντούδι, για να μα ζέψ ει «τους αστάχυς, το υ ς π ίπ το ντας από τω ν δ ρ α γ μ ά τω ν τ ω ν θεριστώ ν», α λλ ά α ντιμετω π ίζει τη ν π εριφ ρ όνησ η και τ η σ κλη ροκαρδία τω ν ντόπιων:

Κατ' έτος οι χωρικοί της Εύβοιας και τα χωριατόπουλά έρριπτον κατά πρόσωπον αυτών το σκώμμα: «Να! οι φ 'στάνες! μας ήρθαν πάλιν οι φ 'στάνες /” » Στο διήγημα «Οι Κανταραίοι», η ομ ώ νυ μη οικογένεια κα τά γ ε τ α ι α π ό τ η ν Ε ύβοια και κ α τα λ ή γ ε ι ο τ η Σκιά θο . Ό μω ς - τ ι σ ύμπ τω σ η!- α υτή η ευβοϊκής π ρ οέλευ σ η ς οι κογ έν εια είναι οικο γ έν εια σ κλ η ρ ώ ν ανθ ρώ π ω ν και αδελ φ ο κτό ν ω ν 15! Σ το «Μάννα και κόρη», ο γ ερ ο -Σ τα ύ ρ ο ς ο Κακαβάρης «ήτον ξένο ς, φ ερ μ έν ο ς εις το ν τόπ ον από τη ν μεγάλη ν νήσον, τη ν Έγριπον». Να λοιπόν ποιο ήταν τ ο κ ατά ντη μα τη ς ο ικο γένειά ς το υ . 0 γιος το υ β γήκε, βέβαια, κα θη γ η τή ς «από το Πανεπισ τήμιον», όμ ω ς η γυναίκα το υ και η κόρη το υ

είχονεξιππασθή ...Η Μελαχρώ εξήφθη, υπερηφανεύθη, και ήθελε να γίνει μεγάλη κυρία [εδώ ας αντιστοιχίσ ου με τ ο «μ εγά λη κυρία» μ ε τ ο «μ εγά λην νήσον» που λ έε ι πιο πάνω για τη ν Έγριποΐ. Το είδος τούτο της τρέ λας μετεδόθη βραδύτερον και εις την μητέρα της. Τελικά οι δ ύ ο γυνα ίκες π α ρα φ ρονούν ε ν τ ε λ ώ ς . Η Μ ε λαχρώ περιμένει να τη ς φ έρ ε ι ο α δ ε ρ φ ό ς τη ς για γ α μπρό το ν Τρικούπη ή το ν Διάδοχο τ ο ν ίδιο.

Είχον απομακρυνθεί από τα θεία και δεν επλησίαζον εις ναόν16. Τελικά κ α τα φ ε ύ γ ο υ ν σ ε μ ά ν τεις και το υ ρ κ ό γ υ φ το υ ς , πάνε ο ε μά γισ σ ες και κάνο υν μάγια για να μα γέψ ο υν

ιο ο

Και η Α ιδηψ ός λοιπ όν α ρνητικά α ξιο λ ο γ η μ έ ν η . Ακόμα και ο τη νεκρολογία το υ ε ξ α δ έλ φ ο υ το υ , το υ Σ ωτηρίου Αλ. Οικονόμου, ο σ υγγρα φ έας θ ε ω ρ εί τ ο τα ξίδι το υ αποβιώσαντος σ την Αιδηψό μία ο λέθρ ια παρώ θηση τη ς μοίρας:

σε ώθησεν η δαιμόνια μοίρα εις ηλουν διά να κόμης δήθεν λουτρά εις Αιδηψόν, και ο Χάρος ενήδρευεν και παρηκολούθη διά ξηρός και θαλάσσης και δι' ενός δο λίου πλήγματος σήμερον, σε έρριψε κάτω εκεί, άμα απεβιβάσθης 18. Ό λ ες οι υπ όλοιπες α να φ ορές σ τη Χαλκίδα, στην Εύβοια και σ του ς τό π ο υς τη ς είναι απόλυτα ο υ δ έ τερ ες , αν δεν υπ οδηλώ νουν ορ ισ μένες και πάλι κάποια α ρνητική διά θεση. Δ ε σ υμ φ ω νώ κα θ όλου μ ε τη ν άποψη Αγιαννιώτη σ υγ γρα φέα ότι ο Παπαδιαμάντης έδ ε ιξε σ το έρ γο το υ ιδιαί τε ρ η συμπάθεια σ την Αγία Ά ννα19. Τ έτοιο συμπέρασμα είναι εν τε λ ώ ς α υθ αίρ ετο , α φ ο ύ η Αγία Άννα α να φ έρ εται απλώ ς και μό νο ως σ ημείο διάβασης στο δ ρ ο μ ο λ ό γ ιο Σκιάθος-Χαλκίδα, χω ρίς κανένα ν α π ο λύ τω ς προσ διορισμό. Α ντίθετα, μάλιστα, αν δ ε χ το ύ μ ε ότι η Σταχο μαζώ χτρα ερ χό τα ν στην περιοχή τη ς Αγίας Άννας, τ ό τ ε η αναφ ορά σ του ς κατοίκους τη ς δ εν είναι, όπως είδα με πιο πάνω, καθόλου κολακευτική. Μ ένει η θ ρ υ λ ο ύ μ εν η νοσ τα λγική α να φ ορά σ το βουνό Δ έρφη, σ τη «Νοσταλγό». Στην προσπάθειά το υ να απο δ ε ίξε ι πω ς οι α να μ ν ή σ εις το υ Π α π α διαμάντη από τ η Χαλκίδα και τη ν Εύβοια είναι αγαθές, ο Β αλέτας γράφει: «Στη Ν οσταλγό υψ ώνονται σαν όραμα οι βου νοκορ φ ές τη ς Δ έρφης. Και το λαϊκό δίστιχο γι' α υ τέ ς είναι τα ιρια σ μένο από το ν Παπαδιαμάντη. Η Λ αλιώ ^ίς) τρα γουδά :

Πότε θα κάνουμε πανιά να κάτσω στο τιμόνι να ιδώ της Δέρφης το βουνό, να μου διαβούν οι πόνοι. Τόσο ζω ντανές, λοιπόν, ήταν οι αναμνήσεις το υ Παπαδιαμ άντη από τη Χ αλκίδα, ζ υ μ ω μ έ ν ες μ ε τα μα θητικά το υ χρόνια»20. Πράγματι είναι ικανή η περικοπή α υτή όχι μόνο να ισοΦαρίΟει α λλ ά και να υπ ερκερά σ ει τις υπ όλοιπ ες α διά φ ο ρ ε ς ή α ρ ν η τικ έ ς α ν α φ ο ρ έ ς . Ο σ τίχο ς «να ιδώ τη ς

Φωτογραφία Merlier

Δ έρφης τ ο βουνό, να μου διαβούν οι πόνοι» είναι πραγ ματικά νοσ τα λγικό ς. Α λίμο νο όμ ω ς! Η νοσ τα λγία τη ς Λ ιαλιώ ς δ ε ν είναι για τη Δ έρ φ η τη ς Εύβοιας, α λλ ά για τη Δ έρ φ η το υ νησ ιού τη ς , τη ς Σ κοπ έλου, τ η ς «νήσου τω ν νοσταλγών». 0 Β αλέτας δ εν πρόσ εξε ότι πριν ακρι βώς από τ ο δίστιχο η ίδια η Λιαλιώ κάνει τ η διευκρίνιση. - Ακόμα, ακόμα λίγο, είπεν η Λιαλιώ. 0 ίσκιος που ρί

χνουν εκείνα τα νησιά δεν αφήνει να φανό καλά πέραπέρα... Μόνο τη Δέρφη βλέπω. - Η Δέρφη είναι μέσα, είπεν ο νέος δεικνύων την Εύβοι αν, προς μεσημβρίαν. - Ημείς Δέρφη το νοματίζουμε το ψηλό βουνό της πατρίδος μου, αντείπε το Λιαλιώ, δεικνύουσα προς ανατολά ς 21. Καμιά λοιπόν ευ νοϊκή μνεία της. Χαλκίδας ή τη ς Εύβοι ας. Κάθε ά λλ ο μάλισ τα. Και εύ λογα αναρω τιέται κανείς: η ό λ η ο υ δ έ τερ η έω ς α ρνητική α υ τή στάση ο φ ε ίλ ετα ι σ' εκείνη τη ν τρα υμα τική εμπειρία το υ νεα ρο ύ συγγρα φ έα σ τη Χαλκίδα; Κρατούσε τ έ τ ο ιε ς μνησικακίες μέσα τη ς α υτή η μεγάλη ψυχή; θα μπ ορ ούσ α με να δ ε χ το ύ μ ε πως είναι έτσι - ή και έ τσι- τα πράγματα, αν σ υνέβαινε να α π ο τελ εί η α ρνητι κή α ντιμετώ πιση τη ς Χαλκίδας και τη ς Εύβοιας ε ξα ίρ ε ση σ το έρ γ ο το υ. Ό μω ς δ ε ν α π ο τελεί. Η Χαλκίδα και η Εύβοια εντάσσονται στον κανόνα. Και ο κανόνας, όπως

επ ιτυ χέσ τα τα το ν διατυπ ώ νει ο Αλ. Κοτζιάς, λ έ ε ι ότι: «Τον αφηγημα τικό χώ ρο σε όσα διηγήματα ή νο υ β έλ ες θα γράψ ει ο Πα πα διαμάντης μ ε τά τη ν "π ροσ γείω σ ή" τ ο υ σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή π ρ α γμ α τικό τητα , τ ο ν μο ιρ άζοντα ι ουσιαστικά μόνο δύ ο τόποι: Σκιάθος και Αθήνα. Τις γνω ρίζει και τις δύ ο πολύ καλά - πέρασε τελικά σ' α υ τές ισομοιρασμένη πάνω-κάτω ο λό κλη ρη τη ζω ή του»22. Και τις αγαπάει και τις δύο. Α λλά μόνο α υτές. Οι ανα φ ορές το υ σε ά λλ ο υ ς τόπ ους έχουν τ ο χαρακτήρα τη ς απλής τοπικής πλαισίωσης. Καμιά ιδ ιαίτερη εύνοια. Εξαίρεση ί σ ως α π ο τ ε λ ε ί η ο μ ο γ ά λ α κ τη τη ς Σκιάθου α δ ε λ φ ή , η Σκόπελος, «η νήσος τω ν νοσταλγών», όπως τη ν αποκαλ ε ί (στο «Κοκκώνα θάλασσα»), α λλά και εδ ώ τα αισθή ματα είναι μοιρασμένα. Όσο για τ ο Βόλο και τη Θεσσα λία, σ τις ελ ά χ ισ τες α να φ ο ρ ές που γίνονται σ' α υ το ύ ς το υ ς τόπους, α ντιμετω π ζο νται μ ε ψυχρή τυπικότητα. Αν ό μ ω ς η τ ό τ ε Χαλκίδα φ ά νηκε ξέ ν η και ανοίκεια σ το νεα ρ ό Παπαδιαμάντη, η κατοπινή το ν αποζημίω σε και μ ε τ ο παραπ άνω . Ας π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ μ ε μ ε τρ ό π ο δ ειγμ ατο λη π τικό ένα σ ύντομ ο χρονικό α υ τή ς τη ς σ χέ σ ης. Από μία σ ύ ν το μ η επ ισ κόπησ η τω ν εφ η μ ε ρ ίδ ω ν τη ς επ οχής αποκόμισ α τη ν εντύπ ω ση ότι όσο ζού σ ε ο Παπαδιαμάντης, ο ευβοϊκός Τύπος δ εν ασχολήθηκε μα ζί το υ. Ο ύτε τη ν αναγγελία το υ θανάτου το υ βρήκα στις χαλκιδέικες εφ η μ ερ ίδ ες το υ 1911.

101

Το πρώ το δείγμα ευβοϊκού εν δ ια φ έρο ντο ς έρχεται από το ν Σκυριανό Κώστα Φαλτάιτς, ο οποίος, μ ε άρθρο το υ το 1919, φ έρνει στη δημοσ ιότητα τ ο πρόβλημα που α ντιμ ετω π ίζου ν οι φ τω χ ές α δ ε λ φ ές τ ο υ Παπαδιαμάντη. 0 ίδιος, ο ε άρθρα το υ από τ ο 1922 μέχρι τ ο 1933, ασ χολείται με π ο λλή αγάπη και εν δ ια φ έρ ο ν μ ε τ ο σ υγ γρα φέα και το έρ γ ο το υ. Από το 1937, όπ ω ς είδα με, η Εταιρεία Ευβοϊκών Σπου δώ ν θ ε ω ρ εί καθήκον τη ς να εν δ ια φ ερ θ εί για το ν Παπαδ ια μ ό ν τη , π ρ ο γ ρ α μ μ α τίζ ει μ ά λ ισ τα και έκ δ ο σ η τ ω ν Απάντων το υ , που όμ ω ς δ εν πραγματοποιήθηκε. Ψυχή τη ς ό λ η ς κίνησης ο Γ. Φουσάρας, ο οπ οίος α πέσβεσε μεγ ά λ ο μ έρο ς το υ χρ έο υς τη ς Εύβοιας προς το ν Σκιαθί τη . Κορύφωση το υ ενδ ια φ έρο ντό ς το υ α π ο τε λ ε ίτο έ ρ γο το υ Βιβλιογραφικά οτον Παπαδιαμάντη. Πάλι τ ο 1937 π α ρα κ ολ ου θο ύμ ε στα Νεοελληνικά Ση μειώματα, τ ο περιοδικό το υ Γιάννη Σκαρίμπα, να γίνο νται πυκνές α να φ ορές στον Παπαδιαμάντη από σ υνερ γ ά τες το υ περιοδικού. Το 1956 ο Σκαρίμπας, παρουσιάζοντας στην εφ η μερίδ α Ελεύθερος Τύπος Χαλκίδας (φ ύ λ λ ο τη ς 18.8.56), τ ο βι βλίο το υ Γιάννη Ζερβού Αγωνισμένοι και Λυτρωμένοι, παραλληλίζει το ν Ζερβό μ ε το ν Παπαδιαμάντη, θεω ρ ώ ν τα ς το ν δ ε ύ τε ρ ο μ έτρ ο σύγκρισ ης και α ξιολόγησ ης. Το 1957 ο Κυμαίος δικηγόρος και λόγιο ς Γεώ ργιος Κανιάστας δημοσ ιεύει σε π έντε σ υνέχειες στην εφ ημερίδα τη ς Κύμης Κυμαϊκά Νέα ένα σ ημαντικό άρθρο μ ε τ ίτλ ο «0 Παπαδιαμάντης και η Εύβοια» και υπ έρ τιτλο «Οι αθά ν α το ι τη ς λο γ ο τεχν ία ς» 24. Α φ ο ύ α να φ έρ ει τα γνω στά βιογραφικά στοιχεία που συνισ τούν τη σχέση το υ Παπαδιαμάντη μ ε τη ν Εύβοια, παραθέτει τις περισσότερες α πό τις α να φ ορές το υ Παπαδιαμάντη στη Χαλκίδα και σε τοποθεσ ίες τη ς Εύβοιας, χωρίς να καταλήγει σε ρητή α πόφανση για συμπάθεια ή αντιπάθεια το υ σ υγγρα φέα προς το σ υγκεκριμένο χώρο, θ ε ω ρ εί όμ ω ς δικαιολογη μένη τη συμπάθεια τω ν Ευβοέω ν προς το ν Σκιαθίτη, η οποία ο φ είλ ετα ι, όπως γράφει, «στο ότι η ζω ή, τα ήθη και τα έθιμα τη ς Σκιάθου, που περιγράφει μ ε τό σ ρ ζω ντά νια ο Π α π α διαμ άντη ς, μ ο ιά ζο υ ν π ο λύ μ ε τα δικά μας» καθώς και στο ότι «γνωριζόμαστε πολύ καλά Ευβοείς και Σκιαθίτες, εξαιτίας ιδίω ς τ ω ν γειτονικώ ν και διοι κητικώ ν πα λαιότερα δεσ μώ ν ανάμεσ α στα δ ύ ο νησιά, πράγμα που δ εν αγνοούσε ο συγγραφέας»25. Το 1961 τ ο περιοδικό Ευβοϊκός Λόγος αφιερώ νει τ ο χει μω νιάτικο τε ύ χ ο ς το υ σ τον Παπαδιαμάντη. Εκτός τω ν ά λλ ω ν συνεργασιών έχ ο υ μ ε και ένα σ ύντομο α λλά πε ριεκτικό και εύ γ λ ω ττο σ ημείω μα το υ Γιάννη Σκαρίμπα, μ ε τ ο οποίο αποφαίνεται μ ε τ ο δικό το υ μοναδικό τρ ό πο για τ ο μεγα λείο το υ Σκιαθίτη. Ας το διαβάσουμε:

102

«0 ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Τι είναι ύφ ο ς; Ενώ ξέ ρ ο υ μ ε μό νον π ό τε είναι (ένα) ύ φ ος, δ ε ν ξέ ρ ο υ μ ε πώς είναι και τι. Τι είναι ο Π απαδιαμάντης μ ε τα ξύ μας; Τίποτ' ά λλ ο , α πό ύ φ ο ς . Α λ λ ά έν α "τίπ ο τ' ά λ λ ο " που σ η μ α ίν ει τ ο παν. Α π ό δειξη ο Καβάφης, ο Κάλβος -... "υ φ ιντζή δες" ολκής. Δ εν είναι όπ ως ο πολύ μ ε γ α λ ύ τερ ο ς - α υ τ ώ ν Σ ολω μ ός. Ο υδέ ο Σ ικελιανός είναι. Όσο για το ν Παλαμά, ή το ν Καζαντζάκη, ο υ δ έ λ ό γ ο ς να γίνεται. Και ιδού τ ο μυσ τήριο. 0 "άγιος” Παπαδιαμάντης (ο... α ναγνώ σ της λ ε ς το υ οκταήχιου οτα τέμπ λ α ) έδ ω σ ε το α νεπ α νάληπ τον ύφ ο ς το υ . Και είναι α δύ να το να προσ διορίσει κανείς, πού μ ε ς σ το απίθανον α υ τό γλωσσικό τυπικό το υ (ένα είδ ο ς χρ εω κο π η μένη ς λεξικά νικης ε υ γένειας) λάμπει κρ υ μμ έν ος ο μέγας α υτό ς ήλιος, εκ εί νο τ ο σ έλαο ... Κι ας μετα χειρίσ τηκε αντίς τη δ εδ ο μ έν η γλώ σσ α, α υ τό ς ... μια δ ιά λ ε κ το - έν α ν ειπείν... α λ φ α β ητισ μ ό τ η ς γ ρ α φ ή ς , ειπ είν μιαν... ιδ εο γ ρ α φ ικ ή το υ κ ειμ έν ο υ . Οι "Α ναγεννησιακές" το ιχ ο γρ α φ ίε ς το υ λ ό γου το υ , η εικονοπ λασ τική τη ς αφ ή γη σ ής το υ μαγεία, έχ ο υ ν εκ ε ίν η ν τ η ν σ αγή νη τω ν ο μ α τιώ ν το υ φ ιδιού , που καθ ηλ ώ ν ει τα πουλάκια επ ί τό π ο υ. Δ ια βά ζοντά ς τ ο ν κανείς, παίρνει τ ο σ υνα ίσ τημα , τη ς α ό ρ α τη ς πα ρουσ ία ς το υ ίλιγγου - εν ό ς ίλιγγου τό σ ο ιριδικού και γ λ υ κ ο ύ σαν οι π ελ ώ ρ ιες Α ν α το λές σ το επ έκεινα, σαν οι μακρόβουοι ωκεάνιοι φλοίσβοι. Μ ό ν ο ν ο Χ ά μ ψ ου ν τ ο μ π ό ρ εσ ε κάπ ω ς α υ τό . Μ ε τ η δ ια φ ο ρ ά ό τι ο Χ ά μ ψ ου ν ε ίχ ε και τ ο υ ς μ α θ η τ έ ς και τ ο υ ς μίμο υς το υ , εν ώ σ τον Παπαδιαμάντη, β γήκεν α δ ύ ν α το α υτό. Τόσον α ρ ισ το τέχ ν η ς μά ς σ τά θ ηκ εν . Τόσον α νεπ α νά ληπ τα μάγος». Είναι τ έ λ ο ς χα ρα κτηρισ τικό ότι σ την τέ τ α ρ τ η έκδοσ η το υ διη γ ή μ α το ς «0 Κύριος το υ Τζακ»26 ο Σκαρίμπας έ β α λ ε υπ ό τιτλ ο «Ό νειρο σ το κύμα». Ε ρχόμα σ τε σ την τε λ ε υ τ α ία εικο σ α ετία . Μια εικο σ α ε τία κ ατά τ η ν οποία σ η μ ειώ νε τα ι η ορ ισ τική νίκη το υ Π απαδιαμάντη, νίκη σ την οποία η ευ β οϊκή παρουσία π ρ ω τα γω νισ τεί. 0 Π. Δ. Μ α σ τρ ο δ η μ ή τρ η ς, ο Σπύρος Κόκκινης, ο Γιώ ργος Π απασ τάμος, ο Δ η μ ή τρ η ς Τριαν τα φ υ λ λ ό π ο υ λ ο ς , ο Α νέσ της Κ εσ ελό π ο υλος, ο Βασί λ η ς Π ανταζής και π ο λ λ ο ί α κόμα Ευβοείς - μ ε τ α ξ ύ τω ν οπ οίω ν και ο υ π ο φ α ιν ό μ ε ν ο ς - α σ χ ο λ ή θ η κ α ν τα τ ε λ ευ τα ία χρόνια μ ε το ν Παπαδιαμάντη, σ υμ βά λ λ ον τα ς σ τη ν κ α λ ύ τερ η γνώ σ η το υ έρ γ ο υ το υ . Οι το π ικ ές ε φ η μ ερ ίδ ε ς α σ χο λού νται συχνά μ ε τ ο σ υγγρα φ έα και τ ο έ ρ γ ο το υ , εν ώ π ο λ ιτισ τικ ο ί φ ο ρ ε ίς ο ρ γ α ν ώ ν ο υ ν δ ια λ έξεις . 0 Δ ήμος Χ αλκιδέω ν α φ ιέρ ω σ ε δ ρ όμ ο σ' α υτό ν, τ ο 1ο Λ ύκειο τη ς πό λης -θ ε ω ρ ο ύ μ ε ν ο σ υνέχεια το υ Γυμνα-

σ ίου Χ αλκίδας', σ το οπ οίο, όπ ω ς είδ α μ ε , φ ο ίτ η σ ε ο Π α π α δια μ ά ν τη ς- ο ν ό μ α σ ε τ η ν α ίθουσ α τ ε λ ε τ ώ ν το υ «Αίθουσα Α λ εξά ν δ ρ ο υ Παπαδιαμάντη» (σ ή μερα η α ί θο υσ α , μ ε τ ο ίδιο ό ν ο μ α , σ τεγ ά ζε ι τ η ν π ρ ότυ π η βι β λιο θ ή κ η το υ σ χο λ είο υ ), εν ώ τ ο 7ο Γυμνάσ ιο Χ αλκί δ α ς π ρ ω το σ τα τεί σ την έκ δ οσ η τ ο υ ε ξα ιρ ετικ ο ύ λ ε υ κ ώ μα τος μ ε τίτ λ ο Ο κόσμος του Παπαδιαμάντη. Σκιάθος-Χαδκίδα-Αθήνα (μ ε ε π ιμ έ λ ε ια τ η ς φ ιλ ο λ ό γ ο υ Μ α ρ γα ρ ίτα ς Π α π α γ εω ρ γ ίο υ )27. Η Ε ταιρεία Ε υβοϊκώ ν Σ πουδώ ν σ υνεχ ώ ς θ ε ω ρ εί τη ν πα παδιαμαντική μ ε λ έ τη οικείο τη ς θέμα . Έτσι πή ρε μ έ ρ ο ς ω ς βασικός συνδιο ρ γα ν ω τή ς σ το 1ο Δ ιεθ ν ές Σ υνέδ ριο για τ ο ν Παπαδιαμάντη, τ ο Σ επ τέμ βρ ιο το υ 1991, σ τη Σκιάθο. Ε κείνος ό μ ω ς ο οπ οίος μ ε τ ο έρ γ ο τ ο υ σ υν έδ εσ ε, κα τά τη ν τε λ ε υ τα ία εικο σ α ετία , ά ρρη κτα τ η Χαλκίδα μ ε τ ο ν Π α π α δια μ ά ν τη είν α ι ο Ν. Δ. Τ ρ ια ν τα φ υ λ λ ό π ο υ λ ο ς . Η δ ιε ξο δ ικ ή κ α τα γ ρ α φ ή τ η ς σ υ ν εισ φ ο ρ ά ς τ ο υ Τ ρ ια ν τα φ υ λ λό π ο υ λ ο υ σ τις παπ αδιαμαντικές μ ε λ έ τ ε ς (άρθρα, μ ε λ έ τ ε ς , επ ιμ έ λ ε ιε ς τό μ ω ν ή σ ειρώ ν, ε κ δ ό σ εις π ρ ω τό τυπ ου και μ ετα φ ρ α σ τικ ο ύ έρ γ ο υ , α να κοι ν ώ σ εις και δ ια λ έ ξε ις ) θα α π α ιτο ύ σ ε μια ξε χ ω ρ ισ τή , α υ τ ο τ ε λ ή και ε κ τ ε τ α μ έ ν η μ ο ν ο γ ρ α φ ία . Θα π ερ ιο ρ ι σ το ύ μ ε , λοιπ ό ν, εδ ώ να α ν α φ έρ ο υ μ ε τ η μ ν η μ ε ιώ δ η κ ριτική έκ δ οσ η τω ν Απάντων τ ου Παπαδιαμάντη από τ ις ε κ δ ό σ εις «Δ όμος», κ α θ ώ ς και τ η ν επ ιμ έ λ ε ια τ ο υ π εριοδ ικού Παπαδιαμαντικά Τετράδια, τ ο οπ οίο δ ια τ η ρ ε ί τ η μ ε λ έ τ η το υ Πα πα διαμάντη σε εξα ιρ ετικ ά υ ψ ηλό επ ίπ εδο και π α ρα κ ο λ ο υ θ εί -σ τ ο μ έ τ ρ ο τ ο υ δ υ ν α τ ο ύ - τ η ν ό λ η π α π α δ ια μ α ν τική φ ιλ ο λ ο γ ία . Και να π ρ οσ θ έσ ου με ότι μ ε τ ο έρ γ ο τ ο υ ο Χ α λ κ ιδ έος φ ιλ ό λ ο γ ο ς π ρ ο σ φ έρ ει σ το ν Σ κια θίτη ό ,τι η π ό λ η μ α ς και τ ο ν ησ ί μ α ς τ ο υ α ρ ν ή θ η κ α ν πριν από εν ά μ ισ η π ερ ί που αιώνα: τ η σ τοργική αγκαλιά το υ ς . □ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Βλ. επιστολή του Γ. Φουσόρα στη Νέα Εστία, τεύχ. 257 (1 Σεπχ. 1957), τόμος ΚΒ", 0.1.544-1.545. 2. τεύχ. 256 (15 Αυγ. 1957), τόμος ΚΒ', 0. 1.259-1.260. 0 Καρσγάτσης έχει μπερδέψει τα δύο σωματεία, αφού μι λάει για «Σύλλογο Ευβοϊκών Σπουδών», στον οποίο απο δίδει τη φροντίδα για το σπίτι το υ Παπαδιαμάντη. μΟ συμφυρμός ανάμεσα στο «Σύλλογο Φίλων του Παπαδιαμάντη» και στην «Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών» είναι προ φανής, όπως επίσης και η σύγχυση ως προς το τι είχε προγραμματίσει ο καθένας για το ν Παπαδιαμάντη. Τα πράγματα βάζει στο σημείο αυτό στη θέση τους ο Φουσάρας (ό.π.), λένοντας ότι ο «Σύλλογος Φίλων το υ Παπαδιαμάντη», στον οποίο π ρω τοστα τούσ ε ο Octave Merlier, σκόπευε να αγοράσει το σπίτι το υ συγγραφέα, ενώ η «Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών» είχε αποφασίσει την έκδοση τω ν Απάντων του. 5. Βλ. επιστολή Γ. Φουσάρα, ό.π. 4. Βλ. Γ. Βαλέτα, «Ο Παπαδιαμάντης στη Χαλκίδα», Ευβοϊ-

Τάσος Καλοΰτσας

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΣΕΙΡΗΝΩΝ I Δ ιη γ ή μ α τ α

]

συγγραφική μέθοδος του Καλούτσα είναι αθόρυβη και υπόγεια: οι κεν τρικές, αλλά και οι παράπλευρες θεματι κές γραμμές του, δεν τονίζονται και δεν προ βάλλονται εκ συστήματος και σπεύδουν να αναδυθουν στην επιφάνεια χωρίς καλά κα λά να το πάρουμε είδηση. Σε μια τέτοια προοπτική, γίνεται φανε ρό πόσο απατηλός είναι ο ρεαλισμός του Καλούτσα, μια και τα πάντα στις συνθέ σεις του κρύβονται ή υπονοούνται κάτω από ένα συνειδητά αδιάφορο ή ουδέτερο τέμπο.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ε Π ΙΣ Η Σ

ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΟΥΝ

• Τ Ο ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ ΑΜΑΞΙ • Τ Ο ΚΕΛΕΠΟΥΡΙ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ν Ε Φ Ε Λ Η ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6 · ΑΘΗΝΑ Ι0680 Τηλ. 3607.744 · fax 3623.093 · e-mail: nefeli-p@otenetgr

103

Βύρων Λ εοντ ά ρ ης

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Βύρων Λεοντάρης

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

οκίμια του ποιητή Βύρωνα Λεοντάρη για την προβληματική και την προβληματι κότητα της ποίησης, την εν κινδύνω υπό στασή της, τα όρια και τα αδιέξοδά της, την ανάδυσή της μέσα από την αυτοαναίρεσή της, την αυθεντικότητά της και την συμβα τικότητα της «μετουσίωσης» - ποιητικοποίησης της πραγματικότητας. Τ ο άβατο της ποίησης μέσω της θεωρίας και την προ σέγγισή της από δρόμους ποιητικής βίωσης. Κι ακόμα, θέματα ιδεολογίας της ποίησης και της ποίησης ως ιδεολογίας, πρόσληψης, ανάγνωσης και παρανάγνωσής της.

<&***§)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΝΕΦΕΛΗ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 6 · ΑΘΗΝΑ 10680 ΤΗΛ. 3607.744 · FAX 3623.093 E-mail: nefeli-p@otenet.gr · www: nefeli-books.gr

104

κός Λόγος, τεύχ. 34-36 (Δεκέμβρης-Φεβρουάριος 1961 tslcl), 0. 67-69. 5. Ό.π. 6. Βλ. Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη Αλληλογραφία, φ ιλολο γική επ ιμ έλεια Ν. Δ. Τ ρ ιαντα φυλλόπουλος, «Δόμος» [Αθήνα 19921, ο. 13. 7. Ό.π.,,ο: 14. 8. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Απαντα, κριτική έκδοση Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Δόμος», τόμος 3ος, ο. 48. Κατά τον Βαλέτα, το περιστατικό αυτό αντανακλάται έμ μεσα και στο εξής απόσπασμα από το διήγημα «Η Φαρμακολύτρια»; «Εις εμ έ, παρευρεθέντα κατά τύχην εκεί, το πράγμα εφ αίνετο παράξενον, όσον ή θ ελ ε φανή εις μαθητήν τη ς γ' τά ξεω ς επαρχιακού γυμνασίου, δραπετεύσαντα άμα τη ενάρξει των μαθημάτων, εις το μέσον του έτους». Βλ. Γ. Βαλέτα, Παπαδιαμάντης. Η ζωή-Το έργο-Η εποχή του, μελέτη που συμπεριελήφθη στο Αλ. Παπαδιαμάντη Άπαντα, επιμ, Γ. Βαλέτας, «Δ. Δημητράκος» και «Βίβλος», Αθήνα, 1955 ίκαι αργότερα: εκδοτικός οίκος «X. Γιοβάνης», Αθήναι {1972}, τόμος 6ος, σ. 1321331. 9. Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη Αλληλογραφία, ό.π., σ. 13. 10. Ό.π., σ. 14. 11. Γ. Β αλέτας, Παπαδιαμάντης. Η ζωή-Το έργο-Η εποχή του, ό.π., σ.129. 12. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 3ος, ό.π., σ. 451-452. 13. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 4ος, ό.π., σ. 281. 14. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 2ος, ό.π., σ. 116. 15. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 4ος, ό.π., σ. 407-409. 16. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 4ος, ό.π., σ. 516. 17. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 2ος, ό.π., σ. 577. 18. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 5ος, ό.π., σ. 345. 19. Βλ, Γ. Παπαστάμος, «Η πατρίδα μου Αγία Άννα Ευβοίας και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», Σκιάθος, τεύχ. 30 (1983), σ. 29-33. 20. Γ. Βαλέτα, «0 Παπαδιαμάντης στη Χαλκίδα», ό.π., σ. 68. 21. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τόμος 3oc ό.π., σ. 50. 22. Αλέξανδρος Κοτζιάς, Τα αθηναϊκά διηγήματα και δύο δο κίμια για το χρόνο, «Νεφέλη» [σειρά «Οι νεώτεροι για τον Παπαδιαμάντη» 21, Αθήνα 1992, ο. 29. 23. Γ. I. Φουσάρας, Βιβλιογραφικά στον Παπαδιαμάντη, Αθή να, 1940. [Τώρα και σε ανατύπωση με επιμέλεια Χαρά λαμπου Δ. Φ αράντου καί εισαγωγικό σημείω μα Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, εκδόσεις Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα, 19911. 2 4 .1ο μέρος: αρ. φ ύλλου 36,1.1.1957, 2ο μέρος: αρ. φ ύλ λου 37, 15.1.1957, 3ο μέρος: αρ. φ ύλλου 38,1-2-1957, 4ο μέρος: αρ. φ ύλλου 3 9 ,1 5.2 .1 95 7, 5ο μέρος: αρ. φ ύλλου 40,1.3.1957. 25. Κυμαϊκά Νέα, αρ. φ ύλλου 40,1.3.1957, σ, 1. 26. Στη σ υλλογή Τυφλοβδομάδα οτη Χαλκίδα, «Μνήμη», Αθήνα, 1973. 27. Αθήνα, 2001.

Ιστορία και μηόενισμ στη Γ υ φ τ ό π ο υ λ α του Β ΡΑ ΣΙΔ Α ΚΑ ΡΑ ΛΗ

εω ρο ύμ ε τη Γυφτοπούήα το πιο αινιγματικό έργο το υ Α λέξανδρου Παπαδιαμάντη, ίσως μάλιστα και το πιο απροσδόκητο μέσα στο σ ύνολο το υ έργου το υ. Τόσο από άποψη πλοκής όσο και από άΊ ποψη αναφ ορώ ν το μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται από μια παράI δοξη αποσπασματική δόμηση, μια σπασμωδική σχεδόν επεισοδιαV ~ y κότητα και, τέλο ς , μια σειρά απίθανων αναχρονισμών σχετικά με τη ν ύλη αναφοράς το υ, που θα πρέπει τουλάχιστον να αιφνιδιάζουν το ν α ναγνώστη και να δημιουργούν ερω τήμα τα σχετικά με τη ν καταγωγή το υ υ λικού το υ καθαυτού. Δυστυχώς το έρ γο δ εν έχει απασχολήσει σοβαρά τη λογοτεχνική κριτική, η οποία επ ιμένει να τονίζει τη ν πρωτοκαθεδρία τω ν διηγημάτων το υ επιμένοντας να α γνοεί τα πρώιμα έργα το υ (μόνη εξαίρεση τα μελ ετή μα τα το υ Π. Δ. Μ αστροδημήτρη για τα τρία μυθιστορήματα το υ J 1—1

Παπαδιαμάντη). Είναι φ ανερό επίσης ότι η επεισοδιώδης και η μά λλον αντιφατική πλοκή το υ μυθιστορήματος δεν κατορθώνει να αποκρύψει το γεγονός ότι τ ο όλ ο έργο έχει έναν και μόνο πρωταγωνιστή, ακόμα και όταν α υτό ς δεν εμφ ανίζεται στην αφήγηση. Πρόκειται για το φ ιλόσ οφ ο Γεώργιο Γεμισ τό Πλήθωνα, το γενάρχη το υ ν εό τερ ο υ ελλη νισ μ ού κατά το ν Νίκο Καζαντζάκη, για το ν ο ποίο ο Παπαδιαμάντης τρ έφ ει μά λλον αμφίθυμα συναισθήματα, τα οποία και φαίνεται να διερευνά καθ' όλη τη διάρκεια τη ς αφήγησης. Επιπλέον, η παρουσία το υ Πλήθωνα στο μυθιστόρημα είναι ένα αισθητικό αίνιγμα εφ ό σον φαίνεται να διαδραματίζει ρόλο συμβόλου, ίσως μάλιστα και μιας προϋπάρχουσας φ ιλοσ οφ ικής θέσ ης, μ ε τη ν οποία ο Παπαδιαμάντης αναμετράται σ το έργο και προσπαθεί να υπερβεί. (Σε παλαιότερο μελ έτη μά το υ ο επιφανής βυζαντινολόγος Αθαν. Μ αρκόπουλος έχει διερευνήσει τις πηγές τη ς παπαδιαμαντικής ιστοριογνωσίας και έχει επισ ημάνει τις ελ λ είψ εις και τα κενά της. ΕΕΒΣ, ΛΕ, 1966-67, ο. 367-75). θεω ρ ού με ότι ο Π λή θω ντο υ Παπαδιαμάντη α π ο τελεί σύμβολο μιας ειδικής προσέγγισης στον πολιτισμό το υ νεο ελληνικού κράτους και ένδειξη τω ν ε σωτερικών διχοστασιών και αμφιδρομιών στην προσωπική εξέλ ιξη το υ ίδι ου το υ συγγραφέα. Είναι φ ανερό ότι για το ν Σκιαθίτη συγγραφέα ο Πλήθων

105

α ντιπροσ ω πεύει τ ο α ρχα ιολα τρικό μουσ ειακό πνεύμα που κυρ ιαρ χούσ ε σ την επ οχή το υ · τα υ τό χ ρ ο ν α μέσα στον αττικιστικό, σ χεδόν α υτοπ α ρω δούμενο, λό γ ο το υ φ ιλοσ όφ ου ο Παπαδιαμάντης έβ λεπ ε το αυτοκαταστροφ ικό όραμα μιας θέλησ ης για τη ν κατάργηση τη ς ισ το ρίας, τη ν ιδ εοληπτική απόσβεση τη ς άμεσης εμπειρίας προς χάριν ενό ς βιβλιογενούς αρχέτυπου κόσμου. Α ναμ φ ίβ ο λα ο Π απαδιαμάντης α να φ έρ ετα ι σ το κύριο πρόβλημα τη ς σύγχρονός το υ ελληνικής κοινωνίας, εκεί νο τη ς τυραννίας ενό ς ιδεοκρατικού κλασικισμού επί τη ς ά μεσ η ς π ρ α γμ α τικό τητα ς τ ω ν α νθρώ πω ν τ η ς επ οχής το υ . 0 Πλήθωνας εκπροσωπεί το ν τύ π ο το υ αναβιωμένο υ α ρ χ α ιο ελ λ η ν ικ ο ύ π α ρ ελ θ ό ν το ς , τ η ς μο υσ εια κή ς κουλτούρας, τη ς βιβλιακής παράδοσης, η οποία αναγάγεται σε αξιολογικό κώδικα και μορφοπλαστικό πρότυπο. Η διαρκής σημασία τω ν αγαλμάτων, η στιλπνότητα τω ν μαρμάρων και τω ν μορφών, η αποκατάσταση τω ν τ ε λ ε τουργιώ ν τονίζουν α υτή τη ν ανάδυση τη ς ψ ευδούς συνειδήσεω ς ενό ς διαβρωτικού ιστορικισμού στην κοινωνία το υ τέ λ ο υ ς το υ 19ου αιώνα. Για το ν Παπαδιαμάντη η α πόπειρα το υ Πλήθω να ολ ο κλ η ρ ώ θ η κ ε και ευδο κίμη σ ε μέσα σ το ελληνικό κράτος τη ς εποχής του. Η Γυφτοπούrla είναι η καλλιτεχνική απάντηση ενό ς χριστιανού ο μ ο λογητή εναντίον το υ κοσμικού ιστορικισμού που κυριαρ χούσ ε στην εποχή το υ και ω ς ένα σημείο κυριαρχεί στη δική μας. Ο Π λήθω ν ω σ τόσ ο απορρίπτεται όχι μόνο εξαιτίας τη ς παγανιστικής αναβίωσης που επιχείρησε α λλά και εξα ι τία ς τη ς ίδιας το υ τη ς σ τάσης απέναντι σ την τά ξη το υ πραγματικού ως συνθήκη αυτοπροσδιορισμού. Ο τρόπος που συναρμόζει μυθοπλαστικά το ν Πλήθωνα ο Παπαδιαμάντης είναι σαν το ν άνθρωπο που δ ε βλέπει ο ύ τε ακού ει, που δ εν εμπιστεύεται τις αισθήσεις το υ και δ εν ανα γνωρίζει τη ν ύπαρξη τω ν ανθρώπων γύρω το υ παρά μό νο εφ όσον αντιπροσωπεύουν μια νοηματική αρχή πέραν το υ εα υτού τους. Ο Πλήθωνας το υ Παπαδιαμάντη είναι ο τύπος το υ στοχα σ τή που δ εν α ποδέχεται τη ν α υτονομία το υ ανθρώπου ο ύ τε τη ν α υτο τέλεια τη ς ύπαρξής το υ και βρίσκεται διαρ κώς μπ λεγμένος μέσα από πολυποίκιλους μύθους στην παγιδευτική σαγήνη τη ς γλώσσας. Είναι ο πιο εύ γ λ ω ττος ρητορικά χαρακτήρας όλο υ το υ παπαδιαμαντικού έργου, ο άνθρωπος που μπορεί να επιχειρηματολογήσει για τ ο τι πράττει και να δικαιώσει τα έργα το υ μέσα στα όρια μιας θεω ρίας. Για το ν Πλήθωνα όλα υπάρχουν σ το επίπεδο μιας λεκ τικ ής διάστασης, σ το χώ ρο τη ς γλωσσικής έκ φρασης ως σύμβολα και α λληγορίες. Δ εν υπάρχουν ως πράγματα ή ως πρόσωπα αλλά ως σημεία αναφερόμενα σε κάτι πέρα από τη ν ύπαρξή τους, σε διανοητικά συστή ματα θεω ρημάτω ν που ξεκινούν από πρόσωπα και πράγ-

106

Ίργο του Ιηύρου Βαοάώυ ματα α λλά που τελικώ ς τα υποκαθιστούν ως υπαρκτικότη τες. Είναι λοιπόν φ ανερό από το ν τρόπο με το ν οποίο παρου σιάζει ο Παπαδιαμάντης το ν Πλήθωνα ότι τ ο κεντρικό ε ρώ τημα το υ χαρακτήρα το υ βρίσκεται στην έννοια το υ χρόνου. Ο Πλήθω νας δ ε φ αίνεται να επ ηρ εά ζετα ι από κανένα γεγονός που συμβαίνει γύρω του· τίπ οτε δεν το ν αγγίζει ή ακόμα τίπ οτε δ εν το ν παρακινεί να ξα νασ κεφτεί τη ν ίδια το υ τη ν προσέγγιση. Για το λόγο α υτό ο Παπαδιαμάντης το π ο θ ετεί ποιητική αδεία τη ν ιστορία το υ κα τά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας και τη ς πτώσης τη ς Κων σταντινούπολης. Τα κοσμοϊστορικά συμβαίνοντα δ ε φαί νεται να προσλαμβάνονται από το ν Πλήθωνα· η Πτώση δ ε φαίνεται να κρίνεται ω ς γεγονός α λλά αντίθετα φαί νεται να μην καταγράφεται καθόλου μέσα στο διανοητι κό ορίζοντα το υ φ ιλοσ όφ ου. Περιστοιχισμένος από τ ε λ ε τέ ς και ύμνους, από ένα ψευδαισθητικό σύμπαν όπου τα πράγματα ανα καλούνται σ την ύπ αρξη μέσ ω μυθοτροπικών δρώ μενω ν, ο φ ιλόσ οφ ος μετα φ έρ ει τη ν ιστο ρία σ ε ένα παρόν χωρίς σήμανση. Η ιστορική στιγμή α ποβάλλει το βάρος τη ς και σβήνει μέσα σε ένα συνεχές χώ ρου και χρόνου που υπάρχει εξαιτίας μιας περίεργης νοσταλγίας. «Αισθάνομαι ότι έγ κ ειτα ι εν τ η ψυχή μο υ η νοσ τα λγία το υ μη δενός, ο πόθος τη ς ανυπαρξίας. Μ όνον η αναί-

Ε κ δ ό σ ε ις Π ο ιό τ η τ α ς σ θητος φύσις δ εν φ οβείται τ η ν ανυπαρξίαν, διότι δ εν αι σ θάνεται τη ν ύπαρξιν. (...) Το πυρ τη ς διανοίας μο υ εσβέσθη, και έμ ειν ε τέφ ρ α και σποδός. Αισθάνομαι τ ο κ ε ν όν περί ε μ έ, τ ο κενόν ε ν εμ οί. Οποίος σ αρκασμός διά τ ο όνομα όπ ερ πομπωδώς α νέλαβον! Μ ετά το σ ο ύ το υ ς δισταγμούς και τα λα ν τεύ σ εις επιθυμώ να επ α νέλθω εις το ν κατά φύσιν άνθρωπον. Πιστεύω ότι οι αμα θείς είναι ευ τυ χ έσ τερ ο ι τω ν σ οφ ώ ν. Να επ α νέλ θ η τις εις τη ν α φ ορμ ήν, α φ ' η ς ανεχώ ρ ησ ε, τ ο ύ το δ ε ν είναι τ ο τέ ρ μ α πόσης αποδημίας;» (Αλ. Παπαδιαμάντη, Άπαντα, τό μ ο ς Α', σ. 612). Μέσα σε α υτό το χωρίο εγκρύπτεται ο πυρήνας τη ς δρά σης τ ο υ έρ γου . Η νοσ ταλγία το υ μη δ εν ό ς δ η λώ νει τη ν προσωπική στάση το υ Παπαδιαμάντη, ήδη πριν από τ η Φόνισοα, εμπρός στο μηδενισ μό ω ς φ ιλοσ οφικό κίνημα. Η Γυφτόπουλα δ ημοσ ιεύτηκε τ ο 1884 και κατά συνέπεια ο Παπαδιαμάντης θα πρέπει να είχε σ το νου το υ τ ο γεννώ μ ενο μηδενισμό τη ς δυτικής και ανατολικής Ευρώπης και θα πρέπει να έβ λεπ ε στο θάνατο το υ θ ε ο ύ που εκεί νοι δ ιεκήρ υττα ν τη ν επ α κόλουθη α υτο κα τασ τρ οφ ή το υ ανθρώπου ως εικόνα και ομοίωση θεού . Αν και βέβαια δε θα πρέπει να είχε διαβάσει Νίτσε, είναι φ ανερ ό ότι η πα ρουσία το υ Σ οπ ενχά ου ερ και τ ω ν Ρώσων μη δ εν ισ τώ ν διακρίνεται σ το παραπάνω απόσπασμα. Η απόρριψη το υ πλατωνισμού οδ ηγ εί το φ ιλόσ οφ ο στην επ ισ τροφή «εις το ν κατά φύσιν άνθρωπο» σύμφωνα μ ε το ν Παηαδιαμάντη· έναν άνθρωπο πέραν τη ς α φ η ρημένης σκέψης, έναν τύπ ο ανθρώ που μέσα σ τη φύση, που δ εν αντικρίζει το ν κόσμο σαν ένα σύστημα σημείω ν μαντικών ή οιωνών που αποκαλύπτουν α λλά σαν ένα αυτοδιά θετο σ ύνολο γεγ ο νότω ν. Αν θα α π οτολμούσ α με μια διάκριση σχετικά μ ε το υ ς κό σ μους που απεικονίζονται σ το μυθιστόρημα, θα λέγ α μ ε ότι τ ο σύμπαν τω ν α νθρώ πων γύρω από το ν Πλήθωνα είναι αυτοσημαινόμενο■δη λα δ ή οι σχέσεις τω ν α νθρώ πων και τω ν πραγμάτων, οι συστοιχίες τω ν συμβάντων, σημασ ιοδοτούν και σημασιογονούν τ ο περιεχόμενο τη ς ά μεοη ς εμπειρίας τ ω ν δρ ώ ντω ν προσώπων. Το σύμπαν το υ Π λ ή θ ω ν α ω σ τό σ ο ε ίν α ι ε ν α σ ύ ν ο λ ο χρησομοδοτικό, κάθε φ αινό μενο α να φ έρετα ι σε μια σει ρά υπό- και επιφαινομένων· μ ε ά λλα λόγια, δ ε ν υφίστατα ι α υ το τε λ ώ ς . 0 σ υ ν δ ετικ ό ς ισ τός ό λ ω ν α υ τώ ν τ ω ν φ α ιν ο μ ε νικο τή τω ν για το ν Π λή θω να είναι ο π λ α τω ν ι σμός, ή κ α λ ύ τερ α ο νεο π λα τω νισ μό ς, μια θεω ρία τω ν α π ο ρ ρ ο ώ ν και τω ν εκ φ ά ν σ εω ν , μέσ α σ τη ν οπ οία τ ο νόη μα κάθε πρ άγμ ατο ς και ό ν το ς απ οδίδετα ι σ ε α υτά μόνο μέσα σε μια τε λ ε τ ή ή μέσα από μια ν ο ο ύμ ενη νο μο τέλ εια . Αυτά το π ο θετούν τη ν ύπαρξη μέσα σ το χώρο και στην ιστορία και κατά συνέπεια καθιστούν τη ν πραγ μα τικότητα τω ν σ υμβάντω ν ένα εκφ αντορικό μυστήριο.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΩΡΑΪΤΗΣ Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας

Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΠΟΥ ΔΕ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Σ Η

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΩΡΑΪΤΗΣ

Ο Παλαμάς που St SiSdmtzai στην ttazaiStvtn)

Ο Παλαμάς δεν είναι απλώς ποι ητής, είναι προσωπικότητα πνευ ματικόν ηγέτη που καλλιέργησε και πρόβαλε πνευματικές, ηθικές και κοινωνικές αξίες που έχουν διαπαιδαγωγητικη δύναμη. Σχήμα 8° με 254 σελίδες και 8 εικόνες εντός κειμένου

Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

π α π α α η μ α

Προσφορά στον Πολιτισμό και την Παιδεία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

107

Μέσα σ το μυστήριο α υτό κάθε πράγμα μετα τρέπ ετα ι σε ον, δη λαδ ή μόνο τ ό τ ε υπάρχει. Για το ν μηδενιστή η ύπαρξη δ εν έχει σημασία αφεαυτήςκάθε ύπαρξη είναι δα ιμονιώ δης όπως ακριβώς ή θ ελ ε τη φύση ο Αριστοτέλης, και κατά συνέπεια ο κατά φύαιν άν θρωπος του Παπαδιαμάντη θα μ π ορ ού σ ε να α ντιδια σ τα λ λ εί προς το ν τελετουργικό εαυτό του ιστορικισμού. Ά νθρω πος ενα ντίον εα υ το ύ είναι τ ο διανοητικό δίπολο σ το οπ οίο εγ κ λ είε τα ι τ ο δ ίλ ημ μα το υ χριστιανικού κό σμου κατά το ν Παπαδιαμάντη. Γι' α υτόν ο μηδενισμός α π ο τελ εί μιαν κατάλυση το υ φ αινομένου τη ς ύπαρξης ως δυνάμεω ς αποκαλυπτικής. Παράλληλα, η υπ οτέλεια τω ν προσώπων και τω ν πραγμάτων α π ο τελεί μια παρά φύση διάψευση τη ς αναγκαιότητας υπ άρξεώ ς τω ν. Κατά φύσιν ά νθρω πος σημαίνει έγχρονη και α υτο α ν α φ ερ όμ εν η ε ν συνείδητη στιγμή· όταν ο άνθρωπος υποτάσσεται σε ένα σημασιακό κώδικα τ ό τε εξαφανίζεται ως σ ημείο σημασιογόνο. Η ανυπαρξία το υ Πλήθωνα δ εν μπ ορεί παρά να υ πο δη λώ νει τη ν ετ ερ ό φ ω τη ύπ αρξη και τ η ν ετ ερ ό ν ο μ η συνείδηση. Για το ύ το ά λλω σ τε και η ειμαρμένη παίζει τ ό σο σοβαρό ρό λο στο ό λ ο σύστημα ακόμα και τ ο ημ ερ ο λόγιο το υ Πλήθωνα. Μ ε α υτό τ ο πρόβλημα ασχολείται επίσης ο Παπαδιαμάν τη ς σε ένα ά λλ ο ενδ ια φ έρο ν και εξαιρετικά επίπλαστο επεισόδιο το υ μυθιστορήματος- εκείνο τη ς συνάντησης μετα ξύ Σχολαρίου και Πλήθωνος (ο. 474-480). Χωρίς κανέναν προφανή λόγο απ' όσα προηγήθηκαν, η συζήτηση μετα ξύ τω ν δύο φ ιλοσ όφ ω ν επικεντρώνεται σε ένα πρό βλημα που δ ε διαφαίνεται πουθενά α λλο ύ στο μυθιστό ρημα: «Οι εθνικοί έλ ε γ ο ν ότι υπήρχε τύχη και πεπρωμένον. Οι ορθόδοξοι πρεσβεύουσιν, ότι υπάρχει πρόγνωσις και προορισμός. Οι ενάντιοι ημίν παραδέχονται και α υτο ί πρόγνωοιν και προορισμόν, α λλά δεν έχουσιν περί αμφ οτέ ρ ω ν ορθήν έννοιαν» (Αλεξ. Παπαδιαμάντη, Άπαντα, Α', ο. 479). Το κεντρικό νόημα α υτή ς τη ς συζήτησης α ναφ έρεται στο κεντρικό ερώ τημα τη ς δυτικής μεταφυσικής μετά το ν Αυ γουστίνο, δηλαδή εκείνο τη ς ανθρώπινης ελευθερίας. «Η α τομική βούλησις το υ ανθρώπου μένει ελ ευ θ έρ α και α νεξά ρ τη τος από τη ς θείας βουλήσεως. Όπως έπλασ εν ο θ ε ό ς απ' αρχής το ν άνθρωπον, λογικόν, ήτοι ελεύθ ερ ον, ού τω μέχρι τέ λ ο υ ς καταλείπει α υτόν λογικόν και ε λ ε ύ θ ε ρον. Ουδείς επ ηρεασ μός θεόθ εν εγγίνεται επί τη ς θελήσ εω ς το υ ανθρώπου (πλην τη ς πνευματικής αρωγής τη ς επ οφ οιτώ σ ης προς ενίσχυσιν αγαθής ήδη προαιρέσεως υφισταμένης, και ελ ευ θ έρ ω ς πλασθείσης παρά το υ α τό μου). Και τα ύτα μεν δοξάζουσιν οι ημέτεροι. Ουδέν ορθοδ ο ξό τερ ο ν ο υ δ έ λ ο γικώ τερο ν το υ δό γμα τος το ύ το υ . Τι δ ε λέγουσιν οι ενάντιοι; Π ροέγνω ο θ εό ς , προώρισεν ο θ εός, θα κολασθή άρα ο άνθρωπος. Και η θεία πρόγνω-

108

Φωτογραφία Γ. Χατζόηουλου, 1908

σις τυ φ λ ή , και η ανθρώπινη θέλησ ις αδρανή» (Παπαδιαμάντης, ό.π., ο. 479). Το παραπάνω απόσπασμα σ υγκεφ αλαιώ νει τ ο καίριο ε ρώ τημα ο λ ό κλη ρο υ το υ θέμ α το ς που α π ο τελ εί τ ο λανθάνοντα ενοποιητικό ιστό το υ μυθιστορήματος. Αν το μυ θιστόρημα ως λογοτεχνικό είδος δημιουργήθηκε μέσα α πό τη ν καλλιτεχνική εξερ εύ ν η σ η τη ς ανθρώπινης ε λ ε υ θερίας και το υ ατομικού α υτεξουσίου, τό τε ο Παπαδιαμάντης επ ιχειρεί να προσδώσει στη μυθιστορηματική γραφή ένα χώ ρο συμφραζόμενω ν για τη μυθοπλαστική επ εξερ γασία α υτής τη ς κεντρικής αρχής τη ς νεω τερικότητα ς μ έ σα στα όρια τη ς χριστιανικής ανθρω πολογίας. Η αντιπα ράθεση μ ετα ξύ εθνικών και χριστιανών που επιχειρεί πά νω ο ε α υ τό τ ο ερ ώ τη μ α υπ οδεικνύει ότι ο Παπαδιαμάν τη ς θ εω ρ ού σ ε τη νεω τερ ικό τη τα α να βιω μένο παγανι σ μό, μια ανάδυση και πάλι τη ς προχριστιανικής ιστοριοσοφίας περί μιας εξέλ ιξη ς χωρίς τέ λ ο ς , μιας ιστορίας που δ ε ν είναι σε θέσ η δυ ν ά μ ει να υ π ερ β εί το ν κ ύκ λ ο μιας κλεισ τής οντολογίας. Είναι μάλισ τα χαρακτηριστικό ότι κατά τη δημιουργική το υ ε ξ έλ ιξη ο Παπαδιαμάντης θα εγκαταλείψει τα προσωπο παγή και επεισοδιοκεντρικά μυθιστορήματα και ν ο υ β έλες και θα επιδοθεί ο ε αυτό που ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης αποκάλεσε διηγήματα χωρίς θέμα, α φηγήσ εις όπου τίπο τα δ ε γίνεται μέσα το υς. Πράγματι, τα ώριμα διηγήματα

το υ Παπαδιαμάντη δεν έχουν ήρωες, δεν εμβαθύνουν σε ψυχολογικά διλήμματα ενό ς άγνωστου και ουδέπ οτε ε υ ρισκόμενου εα υ τού . Α ντιθέτω ς απεικονίζουν και σχεδόν φ ω τογραφ ίζουν στιγμιότυπα μιας ευ ρ ύ τερ η ς ενό τητα ς, τη φορά τη ς οποίας ού τε ο συγγραφέας ο ύ τε ο αναγνώ στης γνωρίζουν. Η ιστορία, ακόμα και στην πλέον ασήμαντη έκφανσή της, είναι απρόβλεπτη ως απότοκο τη ς ανεμπόδισ της ανθρώ πινης ελευθερίας. Εδώ ίσως μάλιστα βρίσκεται και η απά ντησ η το υ Παπαδιαμάντη στον α νερχ όμ ενο μηδενισ μό τη ς εποχής του. Επιμένοντας στην απεικόνιση α υτού που θα αποκαλούσαμε «ασήμαντο», δηλαδή εκείνου που δεν επιβεβαίω νε κανένα νόμο, ο Παπαδιαμάντης υπογραμμί ζει τη ν ισαξία τω ν συμβάντων, μέσα σε έναν τόπο που έ χει απολέσει τις α ναφορές το υ και έχει ριχτεί στην α ναζή τηση μιας χρονικότητας που δεν εξάγεται από τη ν ιστορι κή το υ εμπειρία. Αναμφίβολα, ο Παπαδιαμάντης π αρερμηνεύει ριζικά το ν Πλήθωνα, αφού δ ε βλέπ ει σ το έρ γο και στην προσωπι κότη τά το υ τη ν α πεγνω σ μένη προσπάθεια εν ό ς μ ε τα φυσικού στοχαστή να μετάσχει στην ιστορία και να παρέμβει στην κατεύθυνσή τη ς σε μια κρίσιμη καμπή. Στην παρέμβαση α υτή ω σ τόσ ο διακρίνει τη θεοπ οίηση μιας μ εφ ισ το φ ελικής δύναμης μέσα στον άνθρωπο, τη ς θ έ λησ ης. Στη θέλ η σ η α υ τή βλέπ ει ο Παπαδιαμάντης τ ο μηδενισμό, εφ όσον θέλησ η σημαίνει, κατ' α υτόν, ατομι κός μεσσιανισμός, δηλαδή επιστροφή στην προχριστιανική α να μονή το υ σω τήρα και ίσως, ακόμα χειρό τερ α , α να γω γή το υ α τομ ικο ύ σ το θείο . Η θ έ λ η σ η γ ι' α υ τό ν δ εν είναι θέλησ η δημιουργική α λλά διασπαστική, εφ ό σον διακόπτει το φυσικό ρυθμό και τη ν α κολουθία τω ν σ υμβά ντω ν. Κατά σ υνέπ εια, ο Π λή θω ν δ ε δ η μ ιο υ ρ γ εί α λλά παρεκτρέπει τό σ ο τη συνείδηση όσο και τ ο ά τομο από τη ν ομα λή σχέση το υ μ ε τα συμβαίνοντα και φυσι κά με το ν εα υ τό το υ. Είναι, επαναλαμβάνουμε, περίεργο τ ο γεγονός ότι ο Παπαδιαμάντης επ έλ ε ξε τη μορφή το υ Πλήθωνα ως εκπρο σώπου το υ μηδενισ μού. Ίσως ένας πρόσθετος λόγος να υπ ήρξε και η τεχνητή νεοκλασικιστική ιδιόλεκτος το υ φ ι λοσόφου, η οποία θύμιζε στον Σκιαθίτη τη ν αρχαιολογική αυτοσυνειδησία το υ ν εο έλληνα . Γιατί η δημιουργία μιας νέας θρησκείας, εν ό ς προσωπικού μυθόκοσμου δεν απο τ ε λ ε ί πρόβλημα ω ς προϊόν δημιουργικής φαντασίας όσο η αναβίωση π εθα μένω ν μο ρφ ώ ν θρησ κευτικής πρακτι κής. Αυτό υπήρξε ίσως και το σφάλμα το υ Πλήθωνα στην ιστορία· δεν απέσχισε το ν εα υ τό το υ από τη ν παραδομένη κληρονομιά ού τε μεταλλάχθηκε μέσα από τη ν ώσμω σή το υ με κάποια πολιτισμική ετερό τητα · α ντίθετα θ εώ ρησ ε μια εκδ οχή τη ς ελ λ η νική ς ισ τορίας α νώ τερ η από τη ν ά λλη και τη ν ανήγαγε σε πρότυπο, ίσως μάλιστα και

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΈΚΑΟΣΕΕ

ΠΑΠΑΑΗΜΑ

Με αγάπη και συνέπεκχ οι εκδόσεις Παπαδήμα εργάστηκαν ώστε όλο και περισσότεροι νέοι να γνιορίσουν την κλασική παιδεία και τον πολιτισμό. Οι προσπάθειες συνεχίζονται με ένα πλήρες και οργανωμένο βιβλιοπωλείο, με εκδόσεις ποιότητας και πάντα με τις καλύτερες τιμές.

ΒΙΒΛΙΟΠδΛΕΙΟ-ΕΚΑΟΣΕΙΣ

AHiM. Ν. Π Α Π Α Α Η Μ Α Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 8 Α Θ Η Ν Α 106 79 Τ Η Λ . 3 6 2 7 3 1 8 - 3 6 4 2 6:92 109

σε πρω τότυπ ο, ό λ η ς τη ς εμ πειρίας τ ω ν μ ε τα γ ε ν εσ τέ ρων. Αποτέλεσμα ήταν, και πάλι δ εν ήταν μόνο, να το νισ τεί η παρουσία το υ π α ρελ θό ν τος πάνω σ το παρόν α λλ ά να χα θεί κάθε ίχνος διαφ οράς και διαφοροποίησης από το παρελθόν και κατά συνέπεια να αποσβεστεί το νεοφα νές μήνυμα που φ έρνει κάθε άτομο, και η ατομική αποστολή το υ καθενός α ντί να παρουσιάσει μια καινούρια εκδοχή, μια ιδιόμορφη περίπτωση το υ καθόλου, να εξ α λ ειφ θ εί κάτω από τη ν αδήριτη λογική απρόσωπων νόμων. Δεν έ χει ίσως α να λυθεί ακόμα και από χριστιανική άποψη ότι η ανθρωπολογία το υ χριστιανισμού εδραιώνεται πάνω στη νεο φ ά νεια εκά στου προσώπου για τ ο οποίο τίπ οτε δεν μπορεί να προβλεφθεί ο ύ τε να προοριστεί, εφόσον ού τε η γέννηση ο ύ τε οι συνθήκες προσδιορίζουν τη ν ενεργητι κή βούληση εκάστου ανθρώπου μέσα στην εν κοινωνία δράση. Α υτό το κεντρικό μ έλημα τη ς χριστιανικής ανθρω πολογίας, που αν αχθεί στις απώ τερες α πολήξεις το υ θα δημιουργήσει μια σειρά κρίσιμων ερ ω τημά τω ν ηθικής και μεταφυσικής τά ξεω ς, φαίνεται να αγνοείται από το νεο επαγανιστή φ ιλ όσ οφ ο α λλ ά να το νίζετα ι εμ φ α τικά από το ν Παπαδιαμάντη διά σ τόματος Σχολαρίου. 0 Πλήθω ν υπ ήρ ξε ο ά νθρω πος που ζώ ντας τη ν παρα φ ροσύνη τη ς ιστορικής στιγμής προσπάθησε να επινοή σει σταθερά σημεία αναφοράς και αμετακίνητες μο ρφ ές δράσης για να μπορέσει να ξαναδώσει στο χα ώ δες σύμπαν τη ς εποχής το υ μια κανονικότητα που δεν μπορού σε να διακρίνει πουθενά γύρω το υ. Οι τελετο υ ρ γ ίες και οι ύμνοι το υ, μερικοί από το υ ς οποίους υπενθυμίζουν το υς αντίστοιχους το υ Θεόφιλου ΚαΤρη, το ν οποίο θα πρέπει ε πίσης να είχε κατά νου ο Παπαδιαμάντης όταν έγρ αφ ε το μυθιστόρημά το υ , θέλησ αν να δημιουργήσ ουν μια φ αντασιακή εναρμόνισ η ενό ς κοσμοειδώλου που είχε απολέσει τη ν αναφορά το υ στα πράγματα και στη ζωή. 0 Παπαδιαμάντης, μέσα από τ ο σ υντηρητισμό και τη ν προ σκόλλησ ή το υ στην παράδοση, ανακάλυψ ε μια διαρ κέ στερη αλήθεια ζωής, που φαίνεται να απουσιάζει από το λ εκ τικ ό σύμπαν το υ Π λή θω να , ίσως μά λισ τα και το υ Καΐρη: τ ο σεβασμό προς τ ο υπάρχον και τ ο φαινόμενο, χωρίς θεω ρ ητικές εκλογικεύσ εις για τη ν ανεύρεσ η ενό ς «εσωτερικού» πυρήνα γνώσης και ενό ς «βαθύτερου» νοή ματος. Σε π ολλές περιπτώσεις η άρνηση πρέπει νά είναι καθολι κή και ολοκληρω τική: μόνο έτσι τ ο καινούριο μπ ορεί να α ναδυθεί ω ς ποιοτική μετατροπή και όχι ως ποσοτική μ ε τά λλ α ξη. 0 Παπαδιαμάντης υπερασπιζόταν μια παράδο ση που ουσιαστικά α λλο ιω νότα ν και διασ τρεβλω νότα ν τόσο από το ν Πλήθωνα όσο και από το ν Καΐρη. Το λάθος α μφ οτέρω ν ήταν ότι δ εν ξεκίνησαν από το μη δέν για να επαναδημιουργήσουν ένα μυθοποιητικό κώδικα, μια μυ-

θοποιητική επανασήμανση τη ς εμπειρίας. Δυστυχώς, πα ρά τη ν ακρότητα το υς δ ε στάθηκαν και οι δύο μεταιχμιακές προσωπικότητες. Έπρεπε ή να αρνηθούν ολο κλη ρω τικά τ ο χριστιανισμό ή να αποδεχθούν τα κεντρικά αξιώ ματα τη ς ανθρω πολογίας το υ ή, τέ λ ο ς , να τροποποιή σουν κάποια αξιώματά του, μ ε σκοπό να επ αναθεμελιώ σουν μια καινούρια υπαρξιακή σχέση ανθρώπου και ιστο ρίας. Παραμένοντας μέσα στο χριστιανικό σύμπαν δυσ τυ χώς διαιώνισαν τη σύγχυση· και ο Παπαδιαμάντης τονίζει ακριβώς τη σύγχυση που ο Πλήθων εισήγαγε στην εποχή το υ σε μια κρίσιμη αλλαγή κατεύθυνσης. Διακόσια χρόνια μετά το ν Πλήθωνα, μόνο ο Μπαρούχ Σπινόζα (1632-1677) στη Δύση απέκτησε τη ν αναγκαία αυτοσυνειδησία και αυτοπεποίθηση για να αποσχιστεί από το ν εβραϊσμό, τη ν πολιτισμική θαλπωρή τη ς μικροκοινωνίας το υ Άμσ τερνταμ και τέ λ ο ς τη ν ευνουχισ τική εσ ω τερίκευση το υ ανήκειν. Κόβοντας το ν ομφάλιο λώ ρο το υ α τό μου από τη ν κοινότητά το υ ο Σπινόζα εισήγαγε τη νεω τερικότη τα στη σκέψη. Στην ελληνική παράδοση δυσ τυ χώ ς τέ το ιε ς το μ ές υπήρξαν ελά χισ τες και όταν συνέβησαν δ ε βρήκαν συνεχισ τές. Το αρχαιολογικό σύμπαν το υ Πλήθωνα, μολονότι φ έρει έντονα τα σημάδια τη ς άρνη σης το υ χριστιανισμού, δεν υφίσταται αυτονόμω ς, ακόμα και αν συσχετιστεί μ ε τ ο νεοπλατωνισμό. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχτεί και για τ ο σύστημα το υ Καΐρη· γιατί μο λ ονό τι θα υ μ ά ζο υ μ ε τ ο θά ρρ ος και τ η δύ να μ η το υ α ν θρώπου που α νατρέπει τα σ υμπεφω νημένα, θα πρέπει να α ναρω τηθούμε και για το σκοπό, το τ έ λ ο ς τη ς διερωτήσεω ς. Και δυστυχώ ς τέ το ιε ς σκοποθεσίες δεν απασχό λησαν ποτέ κανέναν από το υ ς ελάχισ τους δημιουργούς τη ς σ ημερινής παράδοσης - εκτό ς ίσως από το ν Νίκο Καζαντζάκη. 0 Π α π α δια μ ά ντη ς α ντιπ ρ ο σ ω π εύ ει τ ο π α ρα δοσ ιακό πνεύμα στην π λέον ευαίσθητη και α υτοδύνα μη εκδοχή το υ. Μέσα από τη ν οπτική μιας ανθρωπισ τικής παράδο σ ης που έβ λ ε π ε τ ο θ είο ω ς διαρκή υπόμνηση τω ν α ρ χώ ν τη ς ζω ής, ο Παπαδιαμάντης επιχείρησε να συντάξει όχι μια αναιρετική στάση, ωσάν ο χριστιανισμός να χρει αζόταν α π ολογητές τό σ ο υς α ιώ νες αργότερα, α λλά μια πρισματική και π ο λυεκδ οχική ον το λ ο γ ία που έδ ιν ε σε κάθε ον και σε κάθε στιγμή βιω μένου χρόνου τη βαρύ τη τα και τη διάρκεια μιας επ ιφ άνειας εξα το μ ικ ευ μ έν ο υ λ όγ ο υ. Σ την ισ τορία και σ τον ισ τορικισ μό τη ς επ οχής το υ ο φ ιλοσ οφ ικώ ς «αφελής» Παπαδιαμάντης αντιπρότε ιν ε τη ν εν χρόνω ακαριαία ύπαρξη, τη ν πληρότητα α τό μ ο υ και κόσμου μέσα από τη ν α λλη λέγγυα συμβίωσή το υς. Πρόκειται για ένα σημείο τη ς χριστιανικής ο ν το λ ο γίας που θα πρέπει να κρα τηθεί ζω ντανό, όταν η ε λ λ η νική εισ έλθει επ ιτέλ ο υ ς σ την περιπέτεια τω ν μ εγά λω ν αρνήσεω ν. □

fT '

H«ε λ λ η ν ο κ ε ν τ ρ ι κ και η

^ E ·*

_____________________________________ τ ις σ υ ν ί ν τ ί ύ ξ ι ι ς π ή ρ ε ο

Η Λ ΙΑ Σ Μ Α Γ Κ Λ ΙΝ Η Σ

Το 1997 κυκλο φ ό ρη σ ε το βιβλίο το υ Κω οτή Παπαγιώργη Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Α δ α μ ά ν τιο υ Ε μ μ α ν ο υ ή λ («Καστανιώτης»), μία

μονογραφία για το ν Σκιαθίτη, και έ ν α χρόνο μετά, από την «Εοτία», το βιβλίο το υ Λ ά κ η Προγκίδη Η κ α τά κ τ η σ η τ ο υ μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α το ς . Α πό τ ο ν Π α π α δ ια μ ά ν τη σ το ν Β οκκάκιο

(γράφτηκε ο τα γαλλικά και πρω τοκυκλοφόρησ ε ο τη Γαλλία, όπου διαμένει εδώ και χρόνια ο Λ. Προγκίδης). Δύο δοκίμια λοιπόν για το ν Αλέξα νδρο Παπαδιαμάντη που εκδίδονται σ χ ε δ ό ν ταυτόχρονα. Ευτυχής σύμπτωση ; Σίγουρα, α υ τό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η διαφορετική προσέγγιση που επ ιχειρεί κα θένας από το υ ς δύ ο συγγραφείς. 0 Κ. Παπαγιώργης αοχολείται με το ν Παπαδιαμάντη ω ς διηγημ ατογράφο■ο Α. Προγκίδης αοχολείται με το ν Παπαδιαμάντη ω ς μυθιστοριογράφο. Κάπως σχηματικά, θα λέγα μ ε ότι η προσέγγιση το υ Κ. Παπαγιώργη είναι π ερισσότερο «ελλη νο κεντρική », ενώ εκείνη το υ Λ. Προγκίδη περισσότερο «ευρωκεντρική». Μ ε ά λ λ α λόγια, εκ πρώ της όφεως, οι δύο συγγραφείς φ αίνεται να προσεγγίζουν το ν Παπαδιαμάντη από διαμετρικά α ντίθετη οπτική γωνία. Είναι όμως έτο ί; Το δ ια β ά ζω έ θ ε σ ε μερικά ερ ω τήμ ατα και α το ύς δύ ο συγγραφείς αναφορικά με τα βιβλία τους, για το ν Παπαδιαμάντη και το ν τρόπο που βλέπ ου ν το έρ γο του, καθώ ς και για τη σημασία που έχει σήμερα για τα σύγχρονα ε λλη νικά γράμματα. I l l

ΑΚΗΣΠΡΟΓΚΙΔ

Παπαδιαμάντη πλάι οτον Φλόμπερ και τον Σ το ν π ρόλογο της ε λλη ν ικ ής έκδοσης της Κ ατάκτη οη ς το υ μυθιοτορήματος γρά φετε ότι επιθυμία οας είναι να δ είτε το ν Παπαδιαμάντη μεταφρασμένο οτις κύριες ευ ρ ω π αϊκές γλώ οοες μ αζί με το ν Β οκκάκιο , το ν Β ε ρ ά

κυρίως το έρ γ ο το υ Παπαδιαμάντη και το υ Βοκκάκιου, προσπαθεί, α π ομονώ νοντας το μυθισ τορημα τικό πρό σωπο, να ορίσ ει το ν ο ν το λ ο γ ικ ό πυρήνα τ η ς τέ χ ν η ς το υ μυθισ το ρή μα τος. Το τρ ίτο, μ ε βάση επ τά γαλλικά μυθισ τορήμα τα τη ς τε λ ε υ τα ία ς δεκα ετία ς, ασχολείται

ντες, το ν Ραμπελέ, το ν Μ π αλζάκ κ .ά ., να α π ο τελέσ ει

με τ η γνω στική αξία το υ μυ θισ το ρή μα τος. Το τέ τα ρ το ,

δ η λα δ ή μέρος το υ ευρω π α ϊκού μ υθ ιο το ρή μ ατος τω ν

α υ τό τ ο οποίο δ ο υ λ ε ύ ω τώ ρ α , μ ε βάση το ν Ραμπελέ, καταπιάνεται μ ε τ ο μυθιστορημα τικό γ έλ ιο ω ς μέγισ τη

Ν εώ τερω ν Χρόνων. Σημείο αφ ετηρίας οας δηλαδή, β α σική σας θέση, είναι ότι ως μ υθιστοριογράφος ο Παπα-

α ισθητική εμ π ειρ ία χω ρ ίς τη ν οποία τ ο μυ θισ τό ρη μα είναι α δ ια ν ό τη το , όπ ω ς η τρ α γ ω δ ία είναι α δ ια ν όη τη

διαμάντης α ν ή κει σ τη μ εγάλη παράδοση συγγρ αφ έω ν

χωρίς τη ν αισθητική εμπειρία τη ς κάθαρσης.

όπως ο Μπροχ, ο Μ ούζιλ, ο Σάμπατο κ .ά .;

Βέβαια, ξέχω ρ α , ας π ούμε, από τα κύρια εν δ ια φ έρ ο ντά μο υ, ο Π α π α διαμ άντη ς μ ε α π α σ χ ολεί και ειδικά .

Το δο κίμιο Η Κατάκτηοπ του μυθιστορήματος, όπ ω ς φ α ίν ε τα ι κ ιό λ α ς από τ ο ν τ ίτ λ ο και όπ ω ς δ η λ ώ ν ετα ι σ τον υ π ότιτλ ο Από τον Παπαδιαμάντη οτον Βοκκάκιο, δ ε γ ρ ά φ τη κ ε ειδικά για τ ο ν Π απαδιαμάντη. Δ εν είναι δ ο υ λ ε ιά φ ιλ ο λ ό γ ο υ . Είναι δ ο υ λ ε ιά ε ν ό ς δ ο κ ιμιογ ρά φ ου το υ οποίου τα κύρια εν δ ια φ έρ ο ντα π ερ ισ τρ έφ ο νται γύρ ω από τη γέννησ η, τη ν ιστορία και τη ν αισθη τική α υτονομία τη ς τέ χ ν η ς τ ο υ μυ θισ το ρή μα τος. Η Κα τάκτησα α π ο τε λ ε ί ε ξ ά λ λ ο υ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς ε ν ό ς τετρ ά π τυ χο υ έρ γ ο υ το οποίο δ ο υ λ ε ύ ω εδ ώ και δεκ α π έν τε χρόνια. Το π ρ ώ το βιβλίο, μ ε βάση τ ο έρ γ ο το υ Π ο λ ω ν ο ύ μ υ θ ισ το ρ ιο γ ρ ά φ ο υ Β ιτό λ ν τ Γ κομ π ρ όβ ιτς, θ έ τει το α ίτημα τη ς α υτο νό μη σ η ς τη ς μυθισ τορημα τι κής κριτικής σε σχέση μ ε τη ν εν γ ένει λογο τεχνική κρι τική. Το δ ε ύ τε ρ ο , α υ τό για τ ο οποίο μιλ ά μ ε, μ ε βάση

Π 2

Για το ν α π λού σ τατο λ ό γ ο ότι ανήκει σ του ς τρ ε ις τ έ σ σ ερις σ υγγρα φείς που μ ε διαμόρφω σαν. Δε βρήκα το ν Π απαδιαμάντη π ο ρ ευ ό μ εν ο ς ήδ η προς τις υπ οθέσ εις μ ο υ σ ε σ χέσ η μ ε τ η ν τέ χ ν η τ ο υ μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς . 0 Παπαδιαμάντης μ ε πήγε προς τα κει. Για λ όγ ο υς ισ το ρικούς, πολιτισ μικούς και προσωπικούς το υ ς οπ οίους προσπαθώ να εξηγήσ ω στο βιβλίο. Τ ελείω ς τυχαία, υπ οθέτω , σ την ερ ώ τη σ ή σας ξεχω ρ ί ζο υ ν δ ύ ο σ ειρ ές μυ θ ισ το ρ ιο γ ρ ά φ ω ν, οι θ ε μ ε λ ιω τ έ ς και οι μ εγάλο ι επίγονοι το υ 20ού αιώ να. Ο Παπαδιαμάντης, και γι' α υ τό τ ο λό γ ο διατείνομαι ότι είναι μοναδι κός, α νήκει και σ τους θ ε μ ε λ ιω τέ ς και σ του ς ά ξιου ς ε πιγόνους. Σ του ς θ ε μ ε λ ιω τέ ς μ ε τη ν έννοια ότι τ ο έρ γ ο το υ , ακόμα περισ σ ότερο και από εκ ε ίν ο το υ Βοκκάκι-

ου , μ α ς ε ξ ο ικ ειώ ν ει μ ε τ ο λ υ κ α υ γ ές τ η ς τ έ χ ν η ς το υ μυ θ ισ το ρ ή μ α το ς. Και σ του ς τ ε λ ε υ τ α ίο υ ς ίσως επ ιγ ό ν ο υ ς γ ια τί τ ο ύ το τ ο έρ γ ο, όπ ω ς και α υ τό το υ Μπροχ, το υ Μ ού ζιλ, το υ Σάμπα το κ.ά., α νθίσ τατα ι σ τη ν αποδ ο μ ισ τική λ αίλα π α που σ υντα ρά σ σ ει τ ο ν π ο λ ιτισ μ ό μας εδ ώ κι έν α ν αιώ να, και όπ ου είμ α σ τε μ ά λ λ ο ν στη φάσ η το υ τελ ικ ο ύ τη ς θριάμβου. Η επ ιθυμία μ ο υ λοιπ ό ν να δω τ ο ν Π απαδιαμάντη μ ε τα φ ρ α σ μ έν ο σ τις κ ύρ ιες ευ ρ ω π α ϊκ ές γλ ώ σ σ ες πηγά ζει από το γ εν ο νό ς ότι όχι μό νο μ ε τ ο έρ γ ο το υ έ ρ χ ε τα ι να σ υμ π ληρ ώ σ ει έν α ουσ ιασ τικό κομ μά τι τ ο υ ε υ ρω παϊκού π α ρελθό ντος, α λλ ά και για τί το ύ τ ο τ ο έρ γ ο είναι επίκαιρο όσο ποτέ. Σας α φ ο ρ ά ο Π α π αδιαμ άντης ω ς δ ιη γ η μ α το γ ρ ά φ ο ς , τουλά χ ισ τον ο το ν ίδιο βαθμό που οας αφ ορά ως μυθιοτοριο γράφ ο ς; Αν, κ α τά τη γνώμη οας, μπ ορεί ω ς μυθ ιοτοριογράφ ος να ε ν τα χ θ ε ί οτη ν ίδια οφ αίρα με ε κ εί νη που α νή κει ένας Φλόμπερ ή ένας Ν τίκενς, δ εν ισχύ ει άρ αγε κ ά τ ι ανάλογο με τα διηγήμ ατα, δ ε β ρ ίσ κ ετα ι δ ηλαδή ως διηγηματογράφος ο τη ν ίδια παράδοση με έ ναν Τοέχοφ ; Ή π ισ τεύετε ό τι τα δ ιηγήμ ατα το υ Παπαδιαμάντη χ α ρ ακτη ρίζονται από μια κα κ ώ ς εννοούμ ενη εντο π ιότητα, στοιχείο που έχ ει ε λκ ύ ο ε ι εξά λ λο υ κ ρ ιτι κ ούς κ α ι μ ελετητές, επηρεαομένους από το ν π εριβόητο μύθο της ελλη ν ικ ό τη τα ς ; Όχι μόνο για τις α νά γκες το υ δοκιμίου μου δ ε χρ ειά ζο μαι τη διάκριση ανάμεσα σ το μυθισ το ριογρά φ ο Παπαδιαμάντη και σ το δ ιηγη μα τογρά φ ο Παπαδιαμάντη, α λ λά π ρ ο χ ω ρ ώ ντα ς π έρα από α υ τή τ η ν κ α θ ιερ ω μ έν η τα ξιν ό μ η σ η ισ χυρίζομα ι ό τι μ ε τ ο «Χριστόψ ωμο», μ ' α υ τό δ η λ α δ ή που θεω ρ είτα ι τ ο πρώ το διήγημα, ο παπ αδιαμάντης ανοίγει διάπ λατα, και για το ν ίδιο και για τη χώ ρα μας, τη ν πόρτα το υ μυθισ το ρή μα τος. Γιατί τ ο λ έ ω α υ τό ; Για λ ό γ ο υ ς μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ή ς σ υ ν έπ εια ς . Έ χ ο ν τα ς θ ε μ ε λ ιώ σ ε ι τ η σ κέψ η μο υ πάνω σ το μ υ θ ι σ το ρ η μ α τικ ό ήρ ω α , βρίσκω π ε ρ ιττή τ η ν κλα σ ική, ας π ο ύμ ε, διάκριση μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς -δ ιη γ ή μ α το ς . Ως υ π α ρξιακό α ίνιγμα βρίσκω τ ο ν ίδιο α κρ ιβ ώ ς ήρ ω α και στα μυ θισ το ρή μα τα και στα διηγήμα τα. Από κει και π έ ρα, μ ε διηγήμα τα όπ ω ς τ ο «Χριστόψωμο», ο παπαδιαμα ντικός ήρ ω α ς ριζώ νει επ ιπ λέον και μέσα σ το παρόν και μέσα σ το σ υγκεκριμ ένο τόπο, δια λ έγετα ι μ ε τ η ν ε ντοπ ιό τητα , για να χρησιμοποιήσω τ ο υ ς ίδιους όρ ου ς μ ' εσ άς, πράγμα που θεω ρ ώ πρωταρχικό σ τοιχείο κά θ ε α υ θ εν τικ ή ς, μ ε γ ά λ η ς και α να ν εω τική ς μ υ θ ισ το ρ η

μα τικής απόπειρας, ξεκιν ώ ντα ς από το ν Βοκκάκιο μ έ χρι τις μ έ ρ ε ς μας. Έτσι β λέπ ω το ν Παπαδιαμάντη και π λάι σ το ν Φ λ ο μ π έρ και πλάι σ το ν Τ ο έχ ο φ . Δ ιότι β έ βαια, και εκ προοιμίου, β λέπ ω το ν Τ ο έχο φ πλάι σ τον Φ λομπέρ. Από τη ν ά λ λ η μεριά, δ ε νομίζω ότι ο μύ θο ς τ η ς ε λ λ η ν ικ ό τη τα ς σ τέκ ετα ι εμ π ό διο σ την παγκόσμια καριέρα τ ο υ Παπαδιαμάντη. Α ν τίθετα μάλισ τα: ό τα ν ξε δ ιπ λ ώ σ ου με το ύ το τ ο μύ θο ω ς πραγματικό υπαρξιακό πρό βλημα, πράγμα σ το οποίο μας σπρώχνει τ ο ίδιο το έ ρ γο, θα βρει και ο δ η μιου ργ ός το υ τ η θέσ η που το υ α νήκει. Τα ίδια μ ε τ ο μύ θ ο τη ς ελ λ η ν ικ ό τη τα ς ισ χύουν και για τ ο θ έμ α τη ς ε ν το π ιό τη τα ς . Το α ρ ισ τοκ ρ α τικ ό παρισινό σαλόνι το υ Π ρουστ και τ ο σκιαθίτικο λιμανάκι το υ Παπαδιαμάντη, από τη σ τιγμή που έχ ο υ ν αποκολλ η θ ε ί από τη ν εικόνα, από τη σ τιγμή που έχ ο υ ν μυθισ το ρ η μ α το π ο ιη θ εί επ ιτυ χώ ς -π ο υ έχ ου ν μπει, μ ε ά λ λα λ όγια , σ το παιχνίδι τω ν α ξε δ ιά λ υ τω ν μυ σ τηρ ίω ν τη ς ανθρώ πινης ύ π α ρξη ς-, είναι αισθητικά εξίσ ο υ άξια και εξίσ ο υ αναγκαία. Δ εν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ' α π ο λα ύσ ο υμ ε ο ύ τ ε τ ο ν Προυστ χω ρίς τ ο σαλόνι ο ύ τ ε το ν Παπαδιαμ ά ντη χω ρίς τ ο λιμανάκι. Γ ια τί ειδ ικά ο Β οκκάκιος κ αι ό χ ι ο Ραμπελέ ή ο θ ερβάντες; Ποιος είναι ο νοητός άξονας που συνδέει το ν Β οκ κ ά κ ιο με το ν Σ κ ια θίτη π εζογράφο; Επίσης: Γ ια τί τα Ρόδιν ' α κρογιά λια κ α ι όχ ι η Φόνισσα ή οι Έμποροι τω ν Εθνών; Μ ήπως λό γ ω της παρουσίας τω ν χαρ ακτή ρω να φ η γ η τώ ν που γεμίζουν το μ υθισ τόρημ α με τις ισ το ρ ίες τους όπως οι μ εσα ιω νικοί ήρω ες του Β οκ κ άκ ιο υ; Μ ήπως λό γ ω της ιδέας το υ ευρω παϊκού τρίπ τυχου του «ναυαγίου» ^Οδύσσεια, Ροβινοώνας Κρούοος, Λέοπολν τ Μ π λουμ ); Ή απλώ ς π ρόκειται για μια επ ιλογή (α υτή τω ν Ρόδινω ν α κ ρ ογιαλιώ ν) που β α οίζεται αε αυσ τηρά αξιολογικά αισθητικά κριτή ρια ; Το μ ε γ α λ ύ τερ ο μέ ρ ο ς τω ν επ ιλο γώ ν μου μο υ είναι α ν ε ξή γ η τ ο . Χ ά νεται σ τα βάθη τω ν δ ιαβ α σ μ άτω ν, τω ν τυ χα ίω ν σ υν α ντή σ εω ν και τω ν γ εγ ο νό τω ν , προσωπι κών ή μη, που έχ ο υ ν κατά κάποιο τρό π ο καθορίσει τη ζω ή μου. Έχω δ ε τη ν εντύ π ω σ η ότι π ο λ λ ές φ ο ρ έ ς οι κ α λ λ ιτεχ ν ικ ές σ υ γ γ έν ειες ο φ ε ίλ ο υ ν περισσ ότερα σ το «τυχαίο» γ εγ ο νό ς απ' ό,τι σ την π ρογραμμα τισ μένη πα νεπ ισ τημιακή έρ ευ ν α . Τα Ρόδιν' ακρογιάλια τα διάβασα π ρ ώ τη φ ορ ά δ ε κ α τεσ σ ά ρ ω ν χρ όνω ν. Το τ έ λ ο ς μ ο υ έ σ φ ιξε τ ο σ τομάχι. Εκείνο το τε λ ικ ό «Όχι» το υ α φ η γη τή, η άρνηση ν ' ανοί

113

ξ ε ι τ η ν καρ διά τ ο υ σ το φ ίλ ο τ ο υ και σ υ ν το π ίτη τ ο υ Α ταίρια σ το, σ τά θ η κ ε έ κ τ ο τ ε για μέν α η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η αισθητική πρόκληση, και σαν τέ το ια δ ε σ ταμ άτη σ ε πο τ έ να τρ ιβ ελ ίζει τ ο μ υ α λό μου. Α λλά μό νο π ολλά χρ ό νια α ργότερα , διαβ ά ζοντας Το Δεκαήμερο το υ Βοκκάκιου ξα νάνιω σ α τ ο ν ίδιο α π ο λα υσ τικό α ισ θητικό ίλιγ γο, ό τα ν σ την αρχή το υ έρ γ ο υ και σε πείσμα ό λ η ς τη ς επ ικής και τρ α γ ικ ής π οιητικής παράδοσ ης, δέκ α πρό σωπα λ έ ν ε «Όχι» σ την πανουκλιασ μένη πόλη τ ο υ ς και φ εύ γο υ ν στα περίχωρα για να διηγη θού ν τις κατα π λη κτικές ισ τορίες το υ ς . Η κλω σ τή που εν ώ νει τα δ ύ ο έ ρ γα είναι η έγ ν ο ια τη ς προσ ω π ικής ζ ω ή ς. Σ χεδ όν ένα τίπ οτα . Α λλά είναι η μό νη κλω σ το ύ λ α που σ υγκρα τεί τ ο θα υ μ α σ τό οικο δ ό μ η μ α τ ο υ ευ ρω π α ϊκού μ υ θ ισ το ρ ή μα τος. Βέβαια, η ίδια το ύ τ η κλω σ το ύλα διαπ ερνάει όλ α τα έρ γα το υ Παπαδιαμάντη όπ ω ς και τ ω ν ά λλ ω ν μυθισ το ριογρά φ ω ν. Α πλώς, και για λ ό γ ο υ ς αντιπαρά θεσ ης μ ε τ ο σ ημ ερ ινό κόσ μο που τ ε ίν ει να ε ξ ε υ τ ε λ ί σ ει τ η ν προσ ω π ική ζω ή , τ ο μ έ γ ισ το κα τά τ η γ ν ώ μ η μο υ πολιτιστικό δημιού ργημ α τ ω ν Ν ε ώ τερ ω ν χρόνων, μο υ φ ά ν η κ ε ότι τα Ρόδιν' ακρογιάλια ή τα ν τ ο πιο εν δ ε δ ε ιγ μ έ ν ο έ ρ γ ο . Π α ρ ά λ λ η λ α , α λ λ ά σ ε μ ικ ρ ό τ ε ρ ο βαθμό, ισχύουν και οι ά λλ ο ι λόγοι που α να φ έρ α τε. Ε κδώ ο ατε το β ιβ λίο οας π ρώ τα ο το ε ξω τερ ικ ό . Ή τα ν α υ τή μια κίνηο η που ανή κε οτο γενικό τερ ο πλαίσιο της

σ μ ένο σ την ιστορία τ η ς α ντίσ το ιχη ς εθ ν ικ ή ς λ ο γ ο τ ε χνίας. Είναι λοιπόν α δύ να το, ω ς προς τ ο σ η μ είο που θίγ ετε, να βρει ο Π απαδιαμάντης τ η θέσ η το υ , αν δ εν α λ λ ά ξει εκ βάθρω ν ο τρό π ο ς μ ε το ν οποίο η « λ ο γ ο τε χνική ευρω παϊκή συνείδηση» προσεγγίζει τ ο μυ θ ισ τό ρημα . Π ιστεύω δ ε ότι και μ ό ν ο μ ε τ η ν ύπ α ρξή το υ ο Π απαδιαμάντης βοηθά ει προς τη ν κ ατεύθ υνσ η το ύ τη ς τη ς α λλα γής. Κ ατά τη γνώμη οας, το μυθισ τόρημ α είναι κ α τεξ ο χ ή ν «παιδί» τη ς Ευρώ πης ή π ρο ϋπ άρ χει ε ν οπ έρμ ατι ο τα έργα της ελληνορω μ αϊκής αρ χ αιό τη τα ς; Δ ν ιοχύει αυτή η «ευρ ω π αϊκ ή » τ α υ τ ό τ η τ α το υ μ υ θ ισ το ρή μ ατος, π ι σ τε ύ ε τε ό τι α υ τή είναι που απ ο κλείει τη ν Ελλάδα από τη ν ισ τορία του; Ναι, τ ο μ υ θισ τό ρη μα είναι κ α τε ξο χ ή ν «παιδί» τη ς Ευ ρώ πης. Όχι ό μ ω ς μ ε τη βιολογική έννοια α λλ ά τη ν πο λιτισ μική . Το μ υ θ ισ τό ρ η μ α είναι γ έν ν η μ α τ η ς Ε υρώ πης, α λλ ά τα υτό χρο να και ο γ εν ν ή το ρ ά ς τη ς . Συγκρο τ ε ί τη ν Ευρώπη. Θεσπίζει αισθητικά τη ν Ευρώπη. Καλ λ ιε ρ γ εί το ν Ευρωπαίο ά νθρω π ο ω ς πολυπ ρόσω πο υ ποκείμενο. Η τρα γω δία είναι «παιδί» τη ς Αθήνας. Α λλά μέσα σ την τρα γω δία εκ κ ολ ά π τετα ι π α ρά λληλα ο Α θη ναίος πολίτης. Τα μεγά λα επ ιτεύγμ α τα τη ς φ αντασίας

που αρ νείται επίμονα ο το ν Παπαδιαμάντη τη ν ιδ ιό τη τα

είναι σ υνδη μιου ργοί τη ς Ιστορίας. Π ράγματι, τ ο μ υ θισ τό ρ η μα υπ άρχει ε ν σ π έρμ ατι στα έρ γα τη ς ελ λ η νο ρ ω μ α ϊκή ς α ρχα ιότητα ς. Α λλά από τ ο «εν σ π έ ρ μ α τι» μ έ χ ρ ι τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η μ ο ρ φ ή ο δ ρ ό μ ο ς δ ε ν είναι κα θ ό λ ο υ εξα σ φ α λ ισ μ ένο ς . Είπαμε,

του π εζογράφου;

δ ε ν έχ ο υ μ ε να κά νο υμε μ ε βιολογικές διεργασ ίες.

προσπάθειας σας να α π ο κο τα σ τα θ εί ο Παπαδιαμάντης ο τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή ευ ρ ω π α ϊκ ή ο υ ν ε ίδ η ο η ; Μ ήπ ω ς το «κα κό » το έχ ει κ ά ν ει η ελλ η ν ικ ή λο γ ο τεχ ν ικ ή κ ρ ιτικ ή

Ζω σ το ε ξ ω τερ ικ ό . Το βιβλίο γ ρ ά φ τη κ ε στα γα λλικά . Κατά συνέπ εια κ υκλοφ όρ ησ ε πρώτα σ τη Γαλλία, όπου είχ ε ήδ η κ υ κ λ ο φ ο ρ ή σ ει πριν από επ τά χρόνια τ ο βι β λίο μο υ για το ν Γκομπρόβιτς. Είναι α λή θεια ότι π ρ ο σπαθώ, σ το μ έ τρ ο τω ν δ υ ν α το τή τω ν μο υ, ν ' α π οκα τα σ τή σ ω το ν Παπαδιαμάντη σ την ευρω παϊκή λ ο γ ο τ ε χνική σ υνείδηση. Α λλά εά ν τ ' α π ο τελ έσ μα τα είναι πε νιχρά, δ ε ν ε υ θ ύ ν ε τα ι ειδικά η ελ λ η ν ικ ή λ ο γ ο τεχ ν ικ ή κριτική. Η ελ λ η ν ικ ή κριτική α κ ο λ ο υ θ εί κατά πόδας τα ξένα πρότυπα. Πρότυπα τα οποία έχ ο υ ν ζυ μ ω θ ε ί σ χε δ ό ν α ποκλειστικά μ ε τη ν ιδέα το υ μυ θισ το ρή μα τος ως λ ο γ ο τεχ ν ικ ό είδος και έχ ο υ ν υ π οτιμή σ ει τ η ν εκ δ ο χή που θ έ λ ε ι τ ο μ υ θ ισ τό ρ η μ α α υ τό ν ο μ η και α υ τ ο τ ε λ ή τέχνη, όπ ω ς ο χο ρό ς, η ποίηση, η μουσ ική, πιο πρό σ φ α τα ο κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο ς κ.λπ. Πράγμα που έχ ει ω ς συνέπ εια τ ο κάθ ε μ ε γ ά λ ο και σ ημαντικό μυθιστόρημα να πα ρα μένει, μέχρι σ ήμ ερ α, λ ίγο ω ς π ολύ εγ κ λ ω β ι

114

Και ιδού τώ ρ α τ ο μ ε γ ά λ ο ερ ώ τη μ α : πώς γίνετα ι εμ είς οι Έ λ λ η ν ε ς να επ ικ ο ιν ω ν ο ύ μ ε μ ε τ ο υ ς υ π ό λ ο ιπ ο υ ς Ευρωπαίους σ το «εν σπέρματι» και να χ ω ρ ίζου με στις μ ε τα γ ε ν έσ τερ ες κ ατα κτήσ εις το υ πνεύμ ατο ς; Δ ε νομί ζω ό τι μπ ο ρ ο ύ μ ε εδ ώ να δια π ρ α γ μ α τευ θ ο ύ μ ε τ ο τ ε ράσ τιο θέμ α τω ν σ χέσ εώ ν μα ς μ ε τη ν Ευρώπη. Είμαι πάντω ς πεπεισ μένος ότι ένα έρ γ ο όπ ως α υ τό το υ Παπ αδιαμάντη δ ο υ λ ε ύ ε ι προς τ η μεριά το υ γ εφ υ ρ ώ μ α τ ο ς το υ υπ ά ρχο ντος χά σ μ α τος και όχι προς τ η μεριά τ η ς διεύ ρυ νσ ή ς το υ . Πώς; Ενισχύοντας κ α τ' αρχάς και τα δ ύ ο β ά θ ρα εξ ίσ ο υ : λ έ γ ο ν τ α ς ναι σ τις « έ ξω θ εν » κα λ λ ιτεχν ικ ές κατα κτήσ εις και εισ χω ρώ ντα ς βαθιά, με τ η βοήθεια το ύ τ ω ν τω ν ν έω ν κατα κτήσ εω ν, σ την ε λ ληνοχριστιανική πρ αγματικότητά το υ . Π ρ όο ω π ο/α-π ρό σ ω π ο κ α ι μ υ θ ιο τό ρ η μ α /ε ικ ό ν α : δύο ζεύγη α ν τιθ έ τω ν τα οποία φ α ίν ετα ι να β ρ ίσ κοντα ι οτο

μυ θισ το ρη μα τικό πρότυπο. Υπάρχει, όπ ω ς α νέφ ερ α ή δη, μόνο η α ισθητική επ ιτα γή τη ς σ υγκεκριμ ένη ς προ σ ω πικής ζω ή ς που β ρίσκετα ι και θα β ρίσκετα ι πάντα σ τον αντίποδα τη ς λ ογ ικ ής τη ς εικό νας. Α κόμα και σ'

Το οπίτι που έζηοι και πιθανι ο Παπαδιαμάντης. Φωτογραφία Merlier

επ ίκεντρο το υ ό \ο υ ζητήμ ατος. Ή αλ λιώ ς : η δ ίψ α της δ υτικ ή ς τέχνης για ατομ ική πρω τοτυπία, η ανάγκη για προοπτική στη δ υ τικ ή ζω γραφ ική, κ αι ο το ν αντίποδα η ροπή τω ν Β υζαντινώ ν για τη ν ανώνυμη κ α ι απρόσωπη τέχ νη της εικόνας που κ υριαρχ είται από το εσω τερικό φως. Πέρα λο ιπ όν από τις βυζαντινές καταβο λές το υ ο

ένα διήγημα όπ ω ς σ το «0 Χριστός σ το κάστρο», όπου ο α φ η γ η τ ή ς μ έ ν ει ε κ σ τα τικ ό ς μπ ρο σ τά σ το τέ μ π λ ο «με τα ς π ερικα λλείς τ η ς αρίσ της βυζα ντινής τέ χ ν η ς ε ι κ όνα ς το υ», εκ ε ίν ο που προέχει είναι η ξεχω ρ ισ τή α το μ ικ ή εμ π ειρ ία - πράγμα που δ ε ν τ η ν εμ π ο δ ίζει, ό πως σ τη σ υγκεκριμένη περίπτωση, να γίνει και σ υ λ λ ο γική. Α ρ κ εί να θ υ μ η θ ο ύ μ ε τ ις π ρ ώ τε ς φ ρ ά σ ε ις το υ δ ιη γ ή μ α το ς : «Το Γιάννη τ ο Ν υ φ ιώ τη και τ ο ν Α ργύρ η τ η ς Μ υ λ ω ν ο ύ ς , το υ ς έ κ λ εισ ε τ ο χιόνι α πά ν' σ το Κά σ τρο, τ 'μ πέρα πάντα, σ το Σ τοιβ ω τό το ν ανή φ ο ρο · τ ' α κούσ ατε;». Βέβαια είναι τα λόγια το υ παπα-Φραγκούλη που προσπαθεί να καλλιεργήσ ει τη ν ιδέα τη ς ανα χώ ρ ησ η ς για τ ο Κάστρο παρ' ό λ ε ς τις α ν τίξο ε ς καιρι κ ές σ υνθήκες. Είναι όμ ω ς και τα λόγια που σ υλλαμ β ά ν ει και κ α τα γ ρ ά φ ει ο δ η μ ιο υ ρ γ ό ς το υ δ ιη γ ή μ α το ς αν οίγο ν τα ς τη ν α υλαία. Ν ομίζω λοιπόν ότι μό νο α υ τό ς που έχ ει γ ε υ τε ί τ ο γ λ υ κ ό καρπό τ η ς μυθιστορημα τικής π ερ ιπ έτεια ς μπ ο ρ εί να α φ ο υ γ κ ρ ά ζετα ι και να ζ ω ν τα ν εύ ει τέ τ ο ιε ς φ ω ν ές σαν α υ τή το υ παπα-Φ ραγκούλη, φ ω ν ές δ ια κεκρ ιμένω ν προσώπων, φ ω ν ές προσώπων ικανώ ν να σ υλ λ α μ β ά ν ο υν ά λ λ ε ς φ ω ν ές , ά λ λ ω ν προ σώπων,, προσώπων που κινδυ νεύο υν, που παίζεται η τύ χ η το υ ς , προσώπων που π α ρεισ φ ρ ύο υν α π ροσ δό κητα σ τον ειρ μ ό τ η ς ζω ή ς μας, που μα ς μπ ερ δ εύ ο υ ν και που μα ς ε ξο ικ ειώ ν ο υ ν τα υ τό χ ρ ο ν α μ ε τη ν π ολυπ λο κό τητα - μ ε τη ν πο λυφ ω νικότη τα θα έ λ ε γ ε ο Μπαχ τίν - και, εν γ ένει, μ ε τ η μ η εικονικότπτα τη ς ύπ αρξής μας.

Παπαδιαμάντης, κ α τά τη ν άπ οψ ή οας, κ α τα φ έ ρ ν ε ι να σ υνδυάσει α υ τά τα δύο α ν τίθ ε τα ή, ακόμα π εριοοότε-

Σ το ν π ρόλογό το υ ο Μ ίλα ν Κ ο ύ η ε ρ α απ ο κα λεί τον Πα-

ρο, να επ ιβά λει μια δ υ τικ ή «α τομ ική π ρω τοτυπ ία » οε

παδιαμ άντη το « μ εγαλύτερ ο ν εο έλλη ν α πεζογράφ ο».

βάρος της ανατολικής «ανώνυμης εικόνας»;

Δ ε δ ια ο α φ η ν ίζ ει αν α ν α φ έρ ετα ι ο τα διηγή μ ατα ή ο τα

Ναι, πιστεύω ότι τ ο κ α τα φ έρ ν ει. Αν και δ ε νομ ίζω ότι σ την επ οχή το υ η πολιτισμική πόλωση Δ ύσ η-Α νατολή είχε τη σημασία και τις διαστάσεις που έχ ει πάρει σ ή μερα σ τις σ υ νθή κες τη ς επ ιτα χυ νό μ εν η ς οικο νομ ικής και τε χ ν ο λ ο γ ικ ή ς ο μ ο ιο μ ο ρ φ ο π ο ίη σ η ς τ ο υ π λ α ν ή τη μας. Όπως και αν έχει, προσπάθησα να κάνω να φ α ν εί ότι μ ε το ν Παπαδιαμάντη αρχίζει η ελ λ η νική σ υμβολή σ το μ ε γ ά λ ο δ έ ν τρ ο το υ ευρω παϊκού μυ θισ το ρή μα τος. Εννοώ ότι ο Παπαδιαμάντης είναι ο π ρώ τος που κατα κτά τη ν τέ χ ν η το υ μυ θισ το ρή μα τος μέσ α από τα έγκα τα τη ς ελ λ η νική ς ιδ ια ιτερ ότη τα ς το υ . Δ εν υπάρχει κάποιο γενικό και α φ η ρ η μ ένο ευρω παϊκό

μ υ θ ιο το ρ ή μ α τα ( α ν κ α ι ε ίν α ι γ ν ω σ τή η άπ ο ψ η το υ Κ ο ύ η ε ρ α να μη βρίσ κει διαφ ορές ουσίας ανάμεσα οτα δύο είδη). Σ ε κ άθ ε περίπτωση, θα είχε, κ α τά τη γνώμη σας, μια θέση ο Παπαδιαμάντης οε βιβλία όπως οι Προ δομένες διαθήκες ή η Τέχνη το υ μυθιστορήματος; θα μο υ επ ιτρ έψ ετε να σ ημειώ σω ότι ο π ρ όλογος γρά φ τη κ ε μ ε τά τ ο δοκίμιο. Είχα τη ν τύ χ η να π α ρα κολου θή σ ω για π ο λ λ ά χρόνια τ ο σ εμ ιν ά ρ ιο το υ Κ ού ντερα για τ ο μυθιστόρημα . Το 1993, σ το πλαίσιο το υ σ εμινα ρίου, έκα να δ ύ ο δ ίω ρ ες α να κοινώ σ εις γύρ ω από ένα λ ιλ ιπ ο ύ τειο διή γ η μ α το υ Π α π α διαμ άντη , «Το Τ υ φ λ ό

115

Σοκκάκι». Σ τόχο ς μ ο υ ή τα ν να δ ε ίξω , π α ίρ νοντας ένα σ υγ κ εκ ρ ιμ έν ο πα ρά δειγμα, τ η ν ο ν το λ ο γ ικ ή σ υνά φεια δ ιη γ ή μ α το ς -μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς . Για να υ η ερ β ώ τ ο σ κό π ελ ο που δη μ ιο υ ρ γ εί πάντα η τε χ ν η τή , κατά τη γνώ μη μο υ, διάκρισή το υ ς , χρησιμοποίησα τ ο ν ό ρ ο «η τέ χ ν η

τ ο γ έ λ ιο τ ο υ Π α π α δια μ ά ντη . Σ το μ ε τ α ξ ύ δ ε θα λ ε ίψ ουν οι π ρ ω το β ο υ λίες προς τη ν κα τεύθ υνσ η το υ ε υ ρω παϊκού α νο ίγ μα το ς. Φ έτο ς το ν Σ επ τέμ βρ ιο λαμ β ά νει χώρα σ τη Θ εσσαλονίκη, υπό τη ν ευ θ ύ ν η το υ γ α λ λ ικ ο ύ λ ο γ ο τεχ ν ικ ο ύ π ερ ιο δ ικ ο ύ L'Atelier du Roman,

το υ πεζού». Ό ρος που μπ ορ εί να καλύψ ει και τ ο ν Ραμ π ελ έ και το ν Παπαδιαμάντη σ το σ ύνολό το υ , και το ν Ν τιντερ ό και το ν Τζόις. 0 χα ρα κτηρισ μ ός το υ Κ ού ντερα β α σ ίζετα ι σ τη ν ορ ο λ ο γ ία που χρησ ιμοπ οίησα για να β ρ ε θ ώ π έρα από μια τα ξιν ό μ η σ η που κ άνει π ρ ο β λημ ατική τη ν α ξιολό γησ η και κυρίω ς τ η ν αξιοποίηση και το υ έρ γ ο υ το υ Βοκκάκιου και το υ έρ γ ο υ το υ Παπαδιαμάντη. 0 κάθε δ η μιου ργ ός έχ ει τις κ α τα β ο λ ές το υ , τ ις π ρ οτι μήσ εις το υ , τα δικά το υ αισθητικά αινίγματα. Δ εν μπο ρώ κατά σ υνέπ εια να κάνω εικα σ ίες για τ ο εά ν ο Παπ α δ ια μ ά ν τη ς χ ω ρ ά ε ι σ τις Προδομένες διαθήκες ή σ την Τέχνη του μυθιστορήματος. Α ντίθετα, μο υ α ρ κ εί τ ο γ εγ ο νό ς ότι ο Κ ούντερα διαβά ζοντας μερικά διηγή μ α τα τ ο υ Π α π α δ ια μ ά ν τη , ό π ω ς τα «Α π όλα υσ ις σ τη γειτονιά», «Ν εκρός τα ξιδιώ της» και «Υπό τ η ν βασιλικήν δρυν», τα θεώ ρ η σ ε α ρισ τουργήμα τα.

μια Δ ιεθ νής Σ υνάντη σ η σ υ γ γ ρ α φ έω ν μ ε θ έ μ α «Ο Παπ α δ ια μ ά ν τη ς υπ ό ά λ λ ο υ ς ο υ ρ α ν ο ύ ς » . Ε π ιπ λέο ν τ ο 3 0ό τε ύ χ ο ς το υ ίδιου περιοδικού θα είναι α φ ιερ ω μ έν ο σ τον Π απαδιαμάντη. Ε ξά λ λ ο υ τ ο π ρ όβλημα δ ε ν είναι ε ά ν ο Π α π α δια μ ά ντη ς σ ηκώ νει τ ο β ά ρ ος τ η ς όπ οιας θ εώ ρ η σ η ς , α λ λ ά εά ν ε μ ε ίς θα σ ηκ ώ σ ου με τ ο βάρος

Τρία π ερίπ ου χ ρ ό ν ια έπ ειτα από τη ν κ υ κ λ ο φ ο ρ ία της ε λλη ν ικ ή ς έκδοσης το υ β ιβ λίου είο τε οε θέση να αποφ α ν θείτε αν τελ ικ ά ό Παπαδιαμάντης μπορεί να αντέξει το βάρος μιας τέτοιας θεώ ρηοης; Το διάσ τημα τω ν τρ ιώ ν χρ όνω ν είναι μικρό για να α ρ χίσω να ασχολούμαι μ ε το ν α πολογισ μό. Ε ξάλλο υ, τ ο ό λ ο εγ χ είρ η μ ά μ ο υ τ ο σ χετικό μ ε τ ο ν Π α παδιαμάντη είναι σ ε ε ξ έ λ ιξη . Υπάρχουν π έν τε μικρ ές μ ε λ έ τ ε ς που θα κ υ κ λ ο φ ο ρ ή σ ο υ ν σ ύ ν το μ α σ ε βιβ λίο . Μ ετά τ ο βι βλίο για το ν Ρ αμπ ελέ θα επ α νέλ θω μ ' ένα δοκίμιο για

Ε Ρ Γ Ο Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο

ΤΟΥ

Λ Α Κ Η

τη ς πολυσ ημία ς το υ . Α ν ο Παπαδιαμάντης είναι ο π ρώ τος ο υ οια οτικά Έ λλη νας μ υ θ ιο το ρ ιο γ ρ ά φ ο ς , με εμ β έλεια μ ά λ ιο τα δ ιεθνή, μ ετά το ν Παπ αδιαμ άπ η τι; Ποιος; Σ το ύψ ος το υ Π απαδιαμάντη κανένα ς. Α υ τό ό μ ω ς δ ε σ ημαίνει ότι δ ε ν μ π ορ ού με να σ τα θ ο ύ μ ε σ την Ε υρώ πη. Δ ε β λ έπ ω κανένα Γά λλ ο σ το ύψ ο ς τ ο υ Ρ α μ π ελ έ και κανένα ν Ισπανό σ το ύψ ος το υ θ ε ρ β ά ν τες . Και λ ο ι πόν; Τόσο τ ο κ α λ ύ τερ ο . Έ χ ου με έτσι μέτρ α για να μ ε τρ η θ ο ύ μ ε, για να παραφράσω το ν Α ντω νίου, Ο Τελευ ταίος πειρασμός τ ο υ Κ αζα ντζά κη και Το κιβώτιο το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ είναι εφ ά μ ιλ λ α μ ε τη ν Πωλίνα 1880 το υ Ζουβ και το ν Πύργο του Κάφκα. Πιο κοντά σε μα ς μπο ρώ να α να φ έρω , τε λ ε ίω ς ενδεικτικά , τ ο Σαν Μυθιστό ρημα το υ Κ ιουρτσ άκη, τ η Φωνή το υ Χ ω μενίδη και τη Δύναμη του σκοτεινού θεού του θ εο δ ω ρ ό π ο υ λο υ . Και τα π έν τε έρ γα που α να φ έρ ω είναι, τ ο καθένα μ ε το ν τ ρ ό π ο τ ο υ , βαθιά ρ ιζω μ έ ν α σ το υ π α ρ ξια κ ό αίνιγμα που λ έγ ε τα ι «ελληνική π ρ αγματικότητα». Και τα π έν τε βρίσκονται κατά συνέπ εια στα χνάρια το υ Παπαδιαμάντη.

Π Ρ Ο Γ Κ Ι Δ Η

0 Λ άκης Προγκίδης γεννήθηκε οτο Βόλο το 1947. Σπούδαοε οτο Π ο λυτεχνείο της θεο οα λονίκη ς. Εργά σ τη κε μερικά χρόνια ως π ολιτικός μηχανικός. Από το 198 0 ζει οτο Παρίοι, όπου ουμπλήρωοε κ ύ κ λ ο λο γ ο τεχ νικώ ν οπουδών. Έχουν ε κ δ ο θ εί οτα γαλλικό δύο βιβλία m : Un ecrivain m algre Ιο critique, δοκίμιο για το έργο το υ W itold Gombrowicz, κ α ι ία Conquete du Roman, De P apadia m antis a Boccace, με πρόλογο του Μ ιλάν Κ ούντερα (οτα ελλη ν ικ ά εκδό θη κε σε μετάφραση του Γ ιά π η Κ ιουρτοάκη). To 19 9 3 ίδρυοε κ αι έ κ το τε δ ιευθύνει το τριμηνιαίο περιοδικό L'A te lier du Roman.

116

ΚΟΠΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Μετάφρ Παπαδιαμάντη εκμηδεν του Ο Παπαδιαμάπης εμφανίζεται οε μια εποχή όπου η Ελλά δα αναζητά, όπως γράφεις και στο βιβλίο οου, οπαομωδικά τον εαυτό της, τουτεστι, θέματα, μορφή, γλώοοα. Τον βρίσκει τελ ικ ά τον εαυτό της μέσα από τον Σκια θίτη και, αν ναι, τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Μ ήπως σημαίνει μια ε λ ληνικότητα η οποία όμως υποχρεώνει την ίδια την Ελλάδα οε απομόνωση; Μήπως, με άλλα λόγια, η προσέγγισή μας σ το ν Παπαδιαμάντη ου νιοτά τη συντήρηση ενός μύθου, του μύθου της ελληνικότητας;

τη τα που α να φ έρεις δ εν είχε σχέση μ ε τις κατά τόπ ους κοινωνίες. Οι π ληθυσμοί που απάρτιζαν τ η δύναμη το υ τό π ο υ δ ε ν ή τα ν ν τ ε και καλά «απόγονοι τω ν α ρχαίω ν Ελλήνω ν», ά λ λ ω σ τε σ ε π ο λλά μ έ ρ η η ελ λ η ν ικ ή ήτα ν δεύ τερ η γλώσσα. θ α μπορούσες να δεις τον Παπαδιαμάπη οε μια ευρύτερη ευρω παϊκή προοπτική, θα έμπαινες δηλαδή σ τη διαδικα σία να τον θέοεις οε ένα κοινό πλαίοιο με τον Βοκκάκιο, ό πως κάνει ο Λ. Προγκίδης, ή αυτό είναι κ ά τι που δε ο ' εν διαφέρει καθ όλο υ; Μ ε άλ λα λόγια, το στοιχείο της εντο-

Η «ελληνικότητα», όπως ξέρεις, ήταν επείσακτο ιδ εο λ ό γημα. Οι λ έξεις «έλλην», «κράτος», «έθνος» εισήχθησαν α πό το υ ς καλα μα ρά δες μ ε τη ν Επανάσταση, η οποία, ως όρος, μιμήθηκε τη Γαλλική για να ονομάσει ένα ν πρω το φανή εθνο-α π ελευθερ ω τικό πόλεμο. Είναι χαρακτηριστι κό ότι οι Τούρκοι λύσσαξαν από τ ο κακό το υ ς όταν είδαν το υ ς Ρωμιούς να υπογράφονται ω ς «Έλληνες» διότι θ εώ ρησαν τη μετονομασία δά κ τυ λ ο τ ω ν Φ ράγκων. Ως τ ό τ ε μιλούσαν μόνο για «Γένος» και για «Ρωμιούς». Προς τι λοι πόν η αλλαγή; Αν σ κεφ το ύμ ε ότι ο Παπαδιαμάντης ζει μι σό αιώνα μετά το ν ξεσηκω μό, ευ ν ό η το είναι ότι α ντιμε τω π ίζει αυτά τα ζη τή μ α τα σαν προσωπικά α διέξοδ α. Η Αθήνα το ύ φ αινόταν σ υρ φ ετός μασκαράδων. Όταν έγρ α φ ε «να καταπολεμηθή ο ξενισμός, ο πιθηκισμός, ο φραγκισμός» δεν έκα νε ιδεολογία, ο ύ τε υποστήριζε καμιά ε λ ληνικότητα . Ή τα ν γιος ιερέα βέβαια, α λλά α νησυχούσε ως μ έλ ο ς μιας μικρής, σκιαθίτικης κοινωνίας. Η ελ λ η νικό

πιότητας είναι αυτό που οε έλκει οτο ν Παπαδιαμάντη, της γλώοοας και του προσώπου μιας Ελλάδας που δεν υπάρ χ ει πια; Ο Προγκίδης είναι συγκινητικός όταν φ ιλ οδ οξεί να εντά ξει το ν Παπαδιαμάντη στην Πλειάδα, σε α υτό το υ χρ ω τούμε χάρη και μακάρι να τα κατα φέρει. Όσο τώ ρ α για τη διε θνοποίηση το υ Σκιαθίτη τ ο μέγιστο εμπόδιο είναι η γλώ σ σα. Ο Γκόγκολ, λ έν ε , είναι μαγεία σ τη ρωσική, α ντίθετα σ τις μ ετα φ ρ ά σ εις διαβ ά ζου με ό,τι περισώ θηκε από τ ο νόημα. Στον Παπαδιαμάντη όμ ω ς δ ε ν περισώζεται τίπ ο τα. Μ ετάφραση σημαίνει εκμηδένιση. Σχετικά μ ε το ν Βοκ κάκιο και τα ρέσ τα δ εν έχω τίποτα να πω, διότι ε κ ε ί βρι σ κόμα σ τε π λέον εκ τό ς θέμ α το ς. Όσο τώ ρ α για τη ν «εντοπ ιό τητα » και «την Ε λλάδα που δ ε ν υπάρχει πια» δ ε σ υμ φ ω νώ . Οι σ υγγρα φ είς τω ν π ρ οη γού μενω ν αιώ νω ν

117

Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Κ Ο ΣΤ Η

Π Α Π Α Γ Ι Ω Ρ Γ Η

μάς μιλούν για τόπους και κοινωνίες «που δεν υπάρχουν πια». Ε πανέρχονται ό μ ω ς μέσα από τ ο έρ γ ο το υ ς . Στη ζωή εν γένει ασχολούμαστε με πράγματα που δεν υπάρ χουν πια, παρόν δ εν υπάρχει, ο ύ τε υπήρξε ποτέ. Στο βιβλίο οου επικεντρώνεις την προσοχή αου οτο ν Πα-

Π ε ρ ί μ έθης (Ε ξιο τό ρη οη κ α ι β ίω ο η της μ έ θης), «Ροές» 1987, «Καστανιώτης» 1990 Kostis P ap ajorg is, D e r Rausch, K le tt Cotta, 1993, β 'έ κ δ . 1998

παδιαμάντη ως διηγηματογράφο και λιγότερο ως μυθιοτοριογράφο. Μ ε εξαίρεση τη Φόνιοοα, η προοέγγιοή οου εξα ντλείται στα διηγήματα. Νομίζεις ότι ε κ εί βρίοκεται ο βα θύτερος, ο ουσιαστικότερος Παπαδιαμόντης;

Σιαμαία κ α ι ετε ρ ο θ α λ ή (Ε ξομ ο λο γητικά κ α ι άλ λα κείμ ενα), «Ροές» 1987, «Κ αοτανιώ της» 1990 Ίμερος κ αι κλινοπ άλη (Το πάθος της ζη λο τυ πίας), «Ροές» 1988, «Καστανιώτης» 19 92 Η κ ό κ κ ιν η α λ επ ο ύ ' οι ξυλ οδ α ρ μ οί (Μ ίσα νθρωπίας προλεγόμενα' Ξυλοδαρμοί), «Ρο ές» 1989, «Καστανιώτης» 19 92 Ν τοοτογιέφ οκι (Βίος κ αι συγγραφή), «Καοτανιώτης» 1990 Ζ ώ ν τες κ α ι τεθ ν εώ τες (Ο νεκρ ός), «Κ αατα-

Σου μίλησα για μασκαράδες, αλλά ας μην ξεχνάμ ε ότι και ο Σκιαθίτης βίωσε το συγγραφικό μασκαραλίκι. Ένας νέο ς που διάβαζε μετά μανίας μυθιστορήματα τη ς εποχής πώς μπορούσε να αποφύγει τη μίμηση; Ξέρουμε ότι κάθε άν θρωπος αρχικά ανακαλύπτει εξω τερικά το ν εα υ τό το υ και κατόπιν, με μια ευ εργετική κρίση, ενδέχεται να κατοικήσει και βαθύτερα στο εγώ το υ. Ο Παπαδιαμόντης είναι κλασι κή περίπτωση. Τα μυθιστορήματά το υ είναι ασκήσεις «ξε νισμού», τίπ οτα ά λλο. Προσωπικά αρχίζει να μιλάει με το «Χριστόψωμο», το οποίο έγραψε αφού πέρασε μια διετία σιωπής ή καθαρμού θα λέγα με, θ έ λ ω να πω ότι και ο ί διος δεν ήταν μονοκόκαλος, βίωσε τ ο δράμα το υ τόπου που είχε δεχθ εί νέα ήθη, δέχθηκε κι α υτός τα εισαγόμενα συγγραφικά ήθη. Δεν ήταν τόσο α θώ ος όσο νομίζουμε.

νιώτης» 1990 Η ομ η ρ ικ ή μ άχ η (Π ό λεμ ο ς κ α ι ή θ ο ς ο τ η ν Ιλιάδα), «Καοτανιώτης» 1993 Γεια σου, Α οημ άκη (Σ κ ίτα ο το υ X. Β ακαλόπουλου), «Καοτανιώτης» 1993 Μ υστικά της συμπάθειας (Φ ιλα λληλία και άρ νηση), «Καοτανιώτης» 1994 Σω κρ άτης: Ο νομοθέτης που α υ το κ το ν εί (Μ ια π ο λ ιτικ ή ανάγνω σ η το υ π λα τω ν ικ ο ύ έρ γ ο υ ), «Χ ώ ρ α» 1 9 7 8 , « Ν ε φ έ λ η » 1 9 8 0 , «Εξάντας» 1988, «Καοτανιώτης» 1995 Λάδια Ξύδια (Το νόημα της μεταφοράς), «Κα οτανιώ της» 1996 Αλέξανδρος Α δαμαπ ίου Εμμανουήλ (Βίος και σ υ γ γρ α φ ή τ ο υ Α λέ ξα ν δ ρ ο υ Παπ αδιαμάντη), «Καοτανιώτης» 19 97 Σ ύ ν δ ρ ο μ ο α γ ο ρ α φ ο β ία ς , « Κ α ο τα ν ιώ τη ς » 1998 Ο Χ έγκελ κ αι η γερμανική επανάοταοη, «Κα οτανιώ της» 2 0 0 0

ί 18

Α ν ο Παπαδιαμόντης απέτυχε τελικώ ς ως μυθιοτοριογράφος, θα έλεγες ότι η περίπτωσή του συμπυκνώνει την ελ λη νική αποτυχία οτον τομέα του μυθιστορήματος, τουλά χισ τον σε σχέση με το ευρω παϊκό μυθιστόρημα, από την εποχή του μέχρι σήμερα; Είμαστε «ταγμένοι» οτη σύντομη φόρμα και αποκλεισμένοι από την εκτενή φόρμα του μυθι στορήματος; Εδώ πια η παρεξήγηση και τα υστερόπρωτα κριτήρια ση κώ νουν μ εγά λα κύματα. Δ εν τίθ ετα ι ζήτη μα αποτυχίας το υ «μυθιστοριογράφου Παπαδιαμάντη». Τέτοιο ζήτημα δ εν υπήρξε. Όπως δεν υπάρχει και περιθώριο συγκρίσεώ ς το υ μ ε το ν Ντοοτογιέφοκι. Ο Σκιαθίτης ήταν ηθογρά φος. Έβλεπ ε τη μικρή κοινωνία το υ νησιού σαν αυτόνομη εν ό τη τα όπου οι ντόπιοι ζω ογονούντα ν από τ ο κοινό ή θος. Πώς λοιπόν να προκύψει τ ο μυθιστόρημα που απαι τ ε ί πρόσωπα τα οποία κλονίζουν το κοινό ήθος και ε ξ έ ρ χονται από το δεδο μένο ορίζοντα; Αν ο Ντοοτογιέφοκι έ σ τησ ε τέτο ια πρόσωπα, ήταν γιατί εισήγαγε ηθικά ζ η τή ματα στη ρώσικη κοινωνία α θ ετώ ν τα ς τα ήθη τη ς. Όλα αυτά τα εξη γ ώ κατα λεπ τώ ς όταν μιλάω για τη Φόνιοοα. Δεν μπορώ εδ ώ να επαναλάβω τα ίδια. Αλλά μπ ορούμε να α να ρω τηθ ού με: γιατί από τα εκ α το ν τά δ ες πρόσωπα τω ν διηγημάτων δ ε μας μένει κανένα στη μνήμη; Απλώς διότι το κοινό ήθος δεν αναδεικνύει προσωπικότητες, α λ

λά υμνεί τη ν κοινότητα όπου όλοι έχουν κάτι «κοινό», άρα είναι ίδιοι.

Σεφ έρης επιχειρούσε να γράψει ε ν εκτάσει για το ν Σκιαθί τη, θα αντιμετώ πιζε νόσ τιμες δυσκολίες. Σε α υτή τη συ ν ετή φυγομαχία φάνηκε η αγχίνοιά του.

θ α οε ενδιέφερε να δεις το βιβλίο οου για τον Παπαδιαμάντη μεταφρασμένο στο εξωτερικό, με την έπ ο ια ότι πρέπει

Σ ε μια παλαιότερη ου ζήτηοή μας μου είχες πει ότι ουσια

ο ξένος αναγνώστης και μελετητής να τον ανακαλύψ ει επι

στικά ο Παπαδιαμάπης δεν αρέσει οε κανέναν και δεν εν

τέλους;

διαφέρει κανέναν αλλά όλοι αιοθάνοπ αι υποχρεωμένοι να

Μόνο σαν αστείο τ ο δέχομαι. Ο υπ οτιθέμενος ξένο ς ανα γνώστης, ακόμα κι α ν μάθει ελληνικά, αποκλείεται να δια βάσει το ν Παπαδιαμάντη και να α ισθα νθεί τη διαφορά. Ευτυχώς τα διηγήματά το υ είναι μόνο για μας. Εδώ θα εί χ ε εν δ ια φ έρ ο ν να κ ά ν ο υμε μια σύγκρισ η μ ε τ ο ν Καζαντζάκη. Όπως θα ξέρεις, ο Καζαντζάκης είναι αγαπημένο ανάγνωσμα τω ν ξένω ν. Το γιατί είναι απλό. Ενώ εμ ά ς η γλώσσα το υ μας ενοχλεί, στη μετάφραση δεν περνάει τί ποτα από α υτή τη ν ενόχληση. 0 Άγγλος ή ο Γάλλος δια βάζουν έναν προικισμένο εξω τισ τή και τ ο α ποτέλεσμα ε ί ναι θετικό. Α ντίθετα σ τον Παπαδιαμάντη όπου ο ε ξ ω τ ι σμός είναι μηδαμινός, α υτό που απομένει να σερβιρισ τεί στον ξέ ν ο είναι κάτι γρα φικές ισ τορ ιο ύλες για γριές και για κοράσια που ό τα ν πεθαίνουν μοσ χοβολά τ ο μνήμα το υς. Όσο για το υ ς «μελετητές» καλό είναι να φ τύνου με πότε πότε σ τον κόρφο μας. 0 Κ ο ύ η ερ α έχει αποκαλέοει στον πρόλογό του για το β ι β λίο Η κα τά κ τη οη του μυθιστορήματος του Λ Προγκίδη το ν Π α π αδιαμάντη «μ εγαλύτερ ο Έ λληνα πεζογράφ ο». Συμφωνείς με μια τέτοια διαπίστωση; Π ό τε διάβασε ο Κ ούντερα το υ ς ντόπ ιους πεζογρά φ ους και πώς κατάλαβε τη διαφορά; Αντίθετα ενδιαφέρον πα ρουσιάζει η ρήση το υ Σ εφ έρη ότι ο Μακρυγιάννης είναι ο καλύτερος ηεζογράφος, αν εξαιρέσ ουμε το ν Παπαδιαμάντη. Γιατί λοιπόν θα πρέπει να εξαιρεθεί; Νομίζω ότι αν ο

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ασχολούνται μαζί του. θ α ήθελα να αναπτύξεις λίγο αυτή οου τη σκέψ η. Πώς οου φ αίνεται η οτάοη της ελληνικής κριτικής απέναντι στον Παπαδιαμάντη όλα αυτά τα χρόνια; Τελικά μας αφορά σήμερα ο Παπαδιαμάπης ή είναι απλώς ένας ανώδυνος φιλολογικός θεσμός; Βρίσκω σ υνεχώ ς α νθ ρώ π ο υς που είναι ξεσ κ ολ ισ μ έν οι στον Παπαδιαμάντη κατά τη λογική το υ «μετράμε και πα λ εύουμε». Όποιος επιμείνει λίγο στα κείμενα διαπιστώνει πάντως ότι τ ο παπαδιαμαντικό γρα φτό είναι πολύ δύσκο λο. Τόσο από καθαρά λεκτική άποψη (διότι τ ο διαπερνάνε ομ ηρικές, τραγικές, πατερικές ριπές) όσο και από τη σκο πιά τη ς α φηγημα τικής σ ύνθεσης. Ό ταν λ έω δ εν αρέσει σε κανένα ν εννο ώ ότι χρειά ζετα ι ειδική προσπάθεια να το ν διαβάσεις. Αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι οι περισσό τεροι διαβάζουν συγγραφείς που θα ήθελα ν να το υ ς μοιάσουν, α ντιλαμβανόμασ τε ότι ο Παπαδιαμάντης δ ε βοη θά κανέναν να γράψει. Όσο για τη ν κριτική πρέπει να τη ν εν τά ξο υ μ ε στη γενικότερη προβληματική α υτού που θα αποκαλούσαμε ντόπια νοοτροπία. Ποια βαθύτητα ή ποια εσ ω τερικότητα μπορεί να έχει ο νεο έλληνα ς; Νομίζω ότι το υ λείπει η εσ ω τερική δόμησ η - λείπει σε ό λ ο υ ς μας. Προσωπικότητες διαμορφω μένες αυτοσχεδίως -όπ ω ς το κρά τος- και χωρίς εγ γ ενές ήθος α ντοχής αποκλείεται να αποδώσουν σε θαυμαστό βαθμό. Είχα πάντα τη ν υποψία ότι ο ντόπιος διανοούμενος κάνει ό,τι κάνει ω ς τα σαρά ντα περίπου, ύστερα ξαναγίνεται παιδί. □

ΤΟΥ Κ Ο Σ Τ Η Π Α Π Α Γ Ι Ω Ρ Γ Η

Γιος δημοδιδάσκαλου, ο Κ ω οτής Παπαγιώ ργης γ ε π ή θ η κ ε το 19 4 7 σ το Ν εοχώ ρι Υπάτης κ α ι έζηοε ο τη ν Π α ραλία της Κύμης ( '5 1 - '6 0 ) , σ το Χ αλά νδ ρ ι - ό π ο υ είναι μόνιμα εγ κ α τε σ τη μ έ ν ο ς -, σ τη Θεσσαλονίκη ( '6 6 - '6 7 ) κ αι ατο Παρίσι ( '6 9 - 7 5 ). Οι απόπειρές του να σπουδάσει, νομικά σ τη Θεσσαλονίκη κ αι φ ιλοσοφ ία σ το Παρίσι, δεν είχαν συνέχεια, παρά το ύ τα η παθολογική σχεδόν προσήλωση οτη ν ανάγνωση το ν οδήγηοε συγκυριακά ο τη ν εμπορία β ι β λ ίω ν ' κατόπιν, με τη ν επάνοδο ο τη ν Αθήνα, οτη μετάφραση φ ιλο σο φ ικώ ν έ ργω ν για βιοποριστικούς κ α θαρά λό γους και, όψιμα, σ τη συγγραφή εξομολογητικώ ν εν πολλοίς δοκιμίω ν. Έγραψε για τη μέθη, τη ζη λοτυπία, τη μιοανθρωπία, τους νεκρούς, τη μνηοικακία, τη φ ιλία κ αι τον πόλεμο.

119

A Άγρας, Τ. · 104 Αίσωπος · 167 Αλεξάνδρου, A · 212 Αξιώτη, Μ .· 311 Απολλιναίρ, ίκ .· 2 3 1 Αραγκόν, Λ . · 168 Αριστοτέλης · 135 Αριστοφάνης· 72 Αρτώ, Α. · 151

Βαλερί Π . · 183 Βάρναλης, Κ. · 88* Βελενοτινλής, Ρ. · 2 3 5 Βενέξης, Η. ·3 3 7 Βερλαιν, Π. · 378 Βερν, I . · 105 Βιάν, Μ. · 85 Βιξυηνός, Γ. · 2 7 8 Βολταίρος · 177 Βουτυράς, Δ. · 298

Γέιτς, Ου.Μ π άτλερ·391 Ειουροενάρ,Μ .·81 Γ καίτε, Γ.Β. · 154 Γκράμοι,Α.·295 Εκρην. Εκ. · 2 6 7 Ε λη ν ο ς ,Δ .·6 Γ Γουλφ, Β .· 153

θεοτοκάς, Γ . · 137 θεοτόκης, Κ. · 92 θερβάντες, Μ. m · 176 Θουκυδίδης· 191 I Ιονέοκο, Ε · 122 Ίψεν, Ε .· 181

Καβάφης Κ.Π. · 7 8 , 389 ΚαΙαντςακης, Ν. · 190,377 Καιρης, θ .· 106 Κάλας, Ν. · 387 " ° - Α . · 140 ΚάλβοςΑ. Καμύ, Α. · Καποδίοτριας, I. · 275 Καραγάτοης, Μ. · 2 5 8 Καρκαβίτσας, Α. ·3 0 6 Καροιίξος, Ν. · 393 Καρυωτακης, Κ. · 157 Καοτοριάδης, Κ. · 385 Κενώ, Ρ. · 3 2 0 Κέρουακ Τξ. · 249 Κοκτώ, 2. · 160 Κ ολ έτ·31 3 Κονδύλης, Π. · 384 Κόντογλου, Φ.· 113 Κοραης, Α. · 82 Κούντερα, Μ. · 80* Κρίοτι, Α. · 149 Κρυοτάλλης, Κ. ·3 2 6

...Γ.,... 110

Δ Δ ά π η ς ·2 3 0 Δέλτα, Π. · 300 Δουμάς, Α . · 147

Εγγονάπουλος, Ν . · 381 Έκο, 0. · 145 Έλιοτ, Τ Ι. · 133 Ελυάρ, Π. · 201 Ελύτης, Οδ. · 362,372 Εμπειρικός, Α. · 358 Εξυπερύ,Α. ντεΣ. · 3 3 0 Έοοε, Ε .· 109

Ζ 1 ε ν έ ,1 .·6 6 Ιιν τ ,Α .· 2 0 6 Ιο λά, Ε. · 97

Λακάν Ζ . · 126 Λαπαθιώτης, Ν. · 95 Λεβί·Στρως, Κ .· 158 Λειβαδίτης, Τ. · 228 Λεκατσάς, Π . · 166 Λιοτάρ,Ζ.Φ. · 3 8 8 Δόρκο, Φ.Γ. · 192 ' <κιανός·102 <πέν,Α .·218 Λώρενς, Ντ. X. · 132 Λωτρεαμόν · 355

Μαγιακόφσκι, Β. · 121 Μαιηλερ, Ν. ·2 8 6 Μακρυγιάννης · 101 Μαλακάοης · 357 Μαν, Τ. · 90

Μαρήε, Τ .·3 5 6 Μαριρά · 257 Μάρκες, Εκ. Εκ. · 2 2 3 Μ α ρ ξ ,Κ .·8 3 * Μίλλερ,Α. · 2 5 9 Μίλλερ, X. · 273 Μισίμα, Γ. · 2 5 3 Μολιέρος · 179 Μονταίν,Μ. ν τ ε · 304 Μοράβια, Αλ. · 256 Μοριοον, Τ. ·4 0 6 Μούίιλ, Ρ .· 199 Μπαλξάκ, 0. η ε · 6 0 * Μπάροουξ, 0 .· 3 8 3 Μπαρτ Ρ. · 93 Μπαταιγ, Ζ . · 187 Μπέκετ, Σ .·1 1 5 Μπόρχες, Χ.Λ. · 79 Μπρετόν,Α. ·2 0 7 Μπρεχτ, Μ .· 211 Μπωβουάρ, Σ. ν τ ε · 136 Μυριβήλης, Σ. · 309 Μωπαοάν, Εκ. ν τ ε · 204 Ναμπόκοφ, Β .· 162 Νέοι λογοτέχνες · 6 9,87 Νικολαιδης, Α. · 3 7 9 Νίτοε, Φ . · 91 Ντεκάρτ, Ρ. · 369 Ντίκενς, Κ. · 2 2 9 Ντεριπά. Ζ. · 397 Ν τιπ ερο · 103 Ντοοτογιέφοκυ, Φ. · 131 Ντυράς, Μ .· 134

Ξενόπουλος, Ε · 2 6 5

Ο Όμηρος · 174 Όργουελ, Τι. ·2 2 6 η ·~·\η, 0. · 152 ό , Β . · 111 λ αμς, μς, Τ. · 139

Π Παλαμάς, Κ. · 334 Πάλλης, Α . · 118 Πεντξικης. Ν .Ε .·4 07 Πάουη, Ε · 178 Παπαδιαμάντης Α. · 165 ίΐαπαντωνίου, 7. · 285 Παραμυθάδες· 108*

' Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

ττεγκερ ,Μ .·16 1 & 39 9 Χάκκας, Μ. · 2 9 7 Χάμμετ, Ν. · 182 Χαρντυ, I · 3 2 4 Χατζηαργύρης, Κ. · 63 Χατζής, Δ. · 180 Χατξοπουλος Κ .·3 1 9 Χέμιννουεϊ, Ε. · 159 Χιους, Τ. · 396

Αρ.422

επιμέλεια: Ε Φ Η

ΑΠΑΚΗ

1 Ιουνίου 2001 31 Ιουλίου 2001 Χατζηνικολή, 2001. Σελ. 555. Δρχ. 9.000. ISBN 960-264-142-8. Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται μι βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία.

Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ία ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 0 . 1. Ιονική βιβλιογραφία. Τόμος Β': 1851-1880. Αθήνα, 2000. Σελ. 637. Δρχ. 15.600. ISBN 960-91007-1-6.

Το Βιβλιογραφικό Δελτίο

Βιβλιοθηκονομία

συπάοοιταιμιτην

ΔΡΟΥΛΙΑ Λ. Η ιστορία του ελληνικού βιβλίου. Αθήνα, Κότινος, 2001. Σελ. 100. Δρχ. 2.600. ISBN 960-86805-1-4.

πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Εγκυκλοπαίδεια Encyclopedia o f Greece and the hellenic tradition. Ed. by G. Speake. vol. 1,2. London, Fitzroy Dearborn, 2000. Pag. 1861. ISBN 1-57958-141-2. Τύπο c Ο περιοδικός τύπος στον Μεσοπόλεμο. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 2001. Σελ. 328. Δρχ. 6.000. ISBN 960-259-105-6.

BERLIN I. Τέσσερα δοκίμια περί ελευθερίας. Μετ. Γ. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Scripta, 2001. Σελ. 399. Δρχ. 7.000. ISBN 960-7909-32-1. Αρχαία

φιλοσοφία

ΜΟΥΛΑΚΑΚΗΣ Ν. Επίκουρος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 2.600. ISBN 960-205-451-4. ΜΠΑΛΑΦΟΥΤΑΣΓ. Δ. 0 κυνικός φιλόσοφος Διογένης. Αθήνα, 2000. Σελ. 135. Δρχ. 3.120. GOTTLIEB Α. Σωκράτης. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 91. Δρχ. 2.200. ISBN 960-536-088-8. WILLIAMS Β. Πλάτων. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 106. Δρχ. 2.200. ISBN 960-536-087-Χ.

Εφαρμοομενη ψυχολογία ΛΕΤΣΙΟΣ Κ. Το ψυχόδραμα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 175. Δρχ. 4.000. ISBN 960-393-483-6.

Γενικά ΝEXAMΑΣ Α. Η τέχνη του βίου. Αθήνα, Νεφέλη, 2001. Σελ. 338. Δρχ. 6.000. ISBN 960-211-511-2.

ΜΑΛΙΚΙΩΣΗ-ΛΟΪΖΟΥ Μ. Η συμβουλευτική ψυχολογία στην εκπαίδευση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 287. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-503-4.

KANT I. Δοκίμιο για την εισαγωγή της έννοιας του αρνητικού μεγέθους στη φιλοσοφία. Μετ. X. Τασάκος. Αθήνα, Printa, 2001. Σελ. 70. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7408-43-8.

LANDY R. J. Ο ρόλος στο δράμα, τη θεραπεία και την καθημερινότητα. Μετ. Σ. Γιαπιτζάκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 373. Δρχ. 6.000. ISBN 960-393-729-0.

LEOPARDI G. Η θεωρία της ηδονής. Μετ. Η. Π. Νικολούδης. Αθήνα, Printa, 2001. Σελ. 252. Δρχ. 4.780. ISBN 960-7408-39-Χ.

ΜΠΡΕΝΕΡ Τ. Στοιχειώδες εγχειρίδιο ψυχανάλυσης. Μετ. I. Σταθάκης. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 391. Δρχ. 6.500. ISBN 960-378-964-Χ.

MURDOCH I. Υπαρξιστές και μυστικιστές. Μετ. X. Ξανθοπούλου κ.ά. Αθήνα,

MURRAY L. - ANDREWS L. Τα βρέφη δεν είναι μωρά. Επιμ. Γ. Κουγιουμουτζάκης.

121

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 176. Δρχ. 5.000. ISBN 960-595-700-2.

βλακείας. Αθήνα, Μαυρίδης, 2001. Σελ. 156. Δρχ. 2.600. ISBN 960-547-086-4.

Παραψυχολογία

ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ X. Κ. Η ελληνο-τουρκική σύγκρουση. Αθήνα, Σίδέρης, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 7.280. ISBN 960-08-0225-4.

ΑΝΙΜΑ. Ο δρόμος της Agni Yoga. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 288. Δρχ. 5.500. ISBN 960-04-1864-0. Γ0ΥΑΪΤΤ. Μ. Τρία χρυσά μαργαριτάρια σε μια χορδή. Μετ. Α. Κοσμά - Γ. Σερμπής. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 112. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1871-5. WRYCZA Ρ. NLP και συνειδητότητα. Μετ. I. Καρράς. Αθήνα, Έσοπτρον, 2001. Σελ. 420. Δρχ. 5.825. ISBN 960-7228-77-6.

Γενικά ΘΕΡΜΟΣ Β. Π. Εκ της αυλής ταύτης. Αθήνα, Αρμός, 2001. Σελ. 255. Δρχ. 5.200. ISBN 960-527-190-7. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ Φ. Ανέστη Χριστός. Αθήνα, Αρμός, 2001. Σελ. 214. Δρχ. 2.500. ISBN 960-527-188-5. ΦΙΛΙΑΣ Γ. Ν. Η έννοια τη ς «όγδοης ημέρας» στη λατρεία τη ς Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αθήνα, Γρηγόρης, 2001. Σελ. 505. Δρχ. 4.500. ISBN 960-555-268-2.

Κοινωνιολογία ΛΕΜΠΕΣΗΣ Ε. Μύθος και πραγματικότης τη ς αστικής κοινωνίας. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 2001. Σελ. 172. Δρχ. 5.640. ΝΤΙΡΚΑΪΜ Ε. - ΜΩΣ Μ. Μορφές πρωτόγονης ταξινόμησης. Μετ. Α. Γεωργούλας. Αθήνα, Gutenberg, 2001. Σελ. 185. Δρχ. 5.500. ISBN 960-01-0886-2. Πολιτική ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΙΑΣ Γ. Η δύναμη της

122

ΚΙΟΥΚΙΑΣ Δ. Ευρωπαϊκά συστήματα πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Αθήνα, Παπαζήσης, 2001. Σελ. 120. Δρχ. 1.870. ISBN 960-02-1468-9. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ Α. «Για το λαό και το έθνος». Η στιγμή Ανδρέα Παπανδρέου 1965-1989. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 545. Δρχ. 6.000. ISBN 960-8152-52-0. ΠΑΠΑΘΕΜΕΛΗΣΣ. Ρήξη. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 274. Δρχ. 5.200. ISBN 960-05-5060-5.

McGARR Ρ. Παγκοσμιοποίηση και περιβάλλον. Μετ. Ν. Λούντος - Ν. Καλλινίκου. Αθήνα, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2001. Σελ. 101. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7967-11-9. B0URDIEV Ρ. Για ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό κίνημα. Μετ. Κ. Διαμαντάκου. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 145. Δρχ. 2.900. ISBN 960-16-0014-0. DARREW. Αίμα και γη. Αθήνα, Αηολλώνειο Φως, 2001. Σελ. 111. Δρχ. 2.600. Δίκαιο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Ε. Το Σύνταγμα το υ 1975/1986/2001. Αθήνα, Σάκκουλας, 2001. Σελ. 290. Δρχ. 5.000. ISBN 960-15-0496-4. Οικονομία

ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ Σ. Κόσοβο: Η διττή ύβρις. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 570. Δρχ. 6.000. ISBN 960-16-0025-Χ.

ΚΑΖΑΚΟΣ Π. Ανάμεσα σε κράτος και αγορά. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 578. Δρχ. 15.000. ISBN 960-16-0027-2.

ΠΙΕΡΙΔΗΣ Κ. Η Ευρώπη σε μεταμόρφωση. Τόμος Α'. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2001. Σελ. 785. Δρχ. 8.000. ISBN 960-14-0562-0.

ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗ-ΔΕΛΙΒΑΝΗ Μ. Η συνωμοτική «παγκοσμιοποίηση». Αθήνα, Παπαζήσης, 2001. Σελ. 621. Δρχ. 8.500. ISBN 960-02-1475-5.

ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 0. Υπερεθνικές κοινωνικές πολιτικές την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα, Κριτική, 2001. Σελ. 479. Δρχ. 8.000. ISBN 960-218-209-1.

ΗΤΓΟΥΕΛ Τ. - ΤΑΙΗΛΟΡΛ. Η παγκόσμια δίνη του χρήματος. Μετ. Α. Δ. Παπαγιαννίδης. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 599. Δρχ. 6.000. ISBN 960-8152-51-2.

ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Η ελληνική εξωτερική πολιτική 1945-1981. Τόμος Β'. Αθήνα, Εστία, 2001. Σελ. 508. Δρχ. 5.200. ISBN 960-05-0975-5.

Δημόοια

ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. - ΧΡΗΣΤΟΥ Π. Το Ευρωατλαντικό σύστημα ασφάλειας. Αθήνα, Κανάκης, 2001. Σελ. 546. Δρχ. 6.760. ISBN 960-7420-65-9.

διοίκηση

ΣΠΑΝΟΥ Κ. Ελληνική διοίκηση και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αθήνα, Παπαζήσης, 2001. Σελ. 226. Δρχ. 5.640. ISBN 960-02-1472-7. Λαογραφία

Promoting stability in the Balkans. Ed. P. Roumeliotis. Athens, Livanis, 2001. Pag. 724. Drs. 9.000. ISBN 960-14-0580-9.

Ενδυματολογικά. Πρακτικά του Εθνικού Αρχείου Ελληνικής Παραδοσιακής Ενδυμασίας. Τόμοι 1,2. Ναύπλιο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 2001. Σελ. 250+142

OARAUDY R. 0 Ισραηλινός Σιωνισμός στο εδώλιο. Αθήνα, Νέα θέσις, 2001. Σελ. 256. Δρχ. 4.160.

ΒΑΛΛΙΑΝΟΥ Δ. - ΒΩΚΟΥΔ. Οι περιστεριώνες της Τήνου. Αθήνα, Ερίννη, 2001. Σελ. 128. Δρχ. 2.500.

ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑΣ Γ. Παραμύθια της Κύθνου. Β' έκδοοη. Κύθνος, Δήμος Κύθνου, 2001 Σελ. 274. Δρχ. 4.160. ISBN 960-86216-2-3. ΤΑΝΑΓΡΑΣ Α. Η Μεγαλόχαρη. Αθήνα, Ερίννη, 2001. Σελ. 96. Δρχ. 1.500. Κοινωνική ανθρωπολογία ΚΑΛΠΟΥΡΤΖΗ Ε. Συγγενικές σχέσεις και στρατηγικές ανταλλαγών. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 240. Δρχ. 4.500. ISBN 960-393-425-9. Οικολογία Η οικογεωγραφία τη ς Μεσογείου. Επιμ. Μ. Μοδινός. Αθήνα, Στοχαστής/ΔΙΠΕ, 2001. Σελ. 259. Δρχ. 4.160. ISBN 960-303-115-1. ΜΥΤΑΡΑΣ Δ. Το μοντέλο της οικολογίας. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 145. Δρχ. 8.320. ISBN 960-03-2961-3.

Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 214. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-529-8. ΤΣΙΑΝΤΗΣ Κ. Ν. Ιστορική παιδαγωγική της τεχνολογίας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 526. Δρχ. 6.000. ISBN 960-344-889-3. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Δ. Φ. Ιστορία του διδασκαλικού συνδικαλισμού στην Κύπρο (1898-1960). Τόμοι Α '+ Β '+Γ. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 625+369+728. Δρχ. 12.000+10.000+13.000. ISBN set 960-393-516-6. KEEGAN D. Οι βασικές αρχές της ανοικτής και ε ξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αθήνα, Μεταίχμιο, 2001. Σελ. 256. Δρχ. 6.760. ISBN 960-375-183-9.

m m Γενικά

Γενικό ΚΑΜΠΕΡΗΣ Ν. Κοινωνικές αναπαραστάσεις των νέων εργαζομένων για την εργασία και την εκπαίδευση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 398. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-500-Χ. Παιδαγωγική ΚΑΝΑΛΗ Ε. Τα παιδιά παίζει... Κατερίνη, Μάτι, 2001. Σελ. 131. Δρχ. 2.600. ISBN 960-8042-27-5. Εκπαίδευοη Γραφή και ανάγνωση. Επιμ. Γ. Κουζέλης. Αθήνα, Νήσος, 2001. Σελ. 325. Δρχ. 6.240. ISBN 960-86931-0-1. ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ Η. Γ. Κειμενόκεντρική προσέγγιση το υ γραπτού λόγου. Αθήνα, Γρηγόρης, 2001. Σελ. 533. Δρχ. 8.320. ISBN 960-333-263-1. ΤΑΦΑ Ε. Ανάγνωση και γραφή στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα,

Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Επιμ. Α. Φ. Χριστίδης. Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2001. Σελ. 326. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7779-23-1. Περί μεταφράσεως σύγχρονες προσεγγίσεις. Επιμ. Φ. Μπατσαλιά. Αθήνα, Κατάρτι, 2001. Σελ. 232. Δρχ. 4.000. ISBN 960-86427-9-5. ΓΛΕΖΟΣ Μ. Ύδωρ - αύρα - νερό. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 470. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2934-6. ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ Α. Λεξικό λόγιων εκφράσεων τη ς σύγχρονης ελληνικής. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 316. Δρχ. 3.800. ISBN 960-378-131-2. ΠΑίΖΙ Λ. - ΚΑΒΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ Φ. Η γλώσσα στο σχολείο. Αθήνα, Νεφέλη, 2001. Σελ. 378. Δρχ. 6.000. ISBN 960-211-583-1. ΣΑΛΤΑΠΗΔΑΣ X. Μετάφραση και πιστότητα: Το πνεύμα ή το γράμμα. Κέρκυρα, Απόστροφος, 2000. Σελ. 215. Δρχ. 4.950. ISBN 960-7430-38-7.

SMITH Ν. Νόαμ Τσόμσκι. Ιδέες και ιδανικά. Μετ. I. Τσολακίδου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2001. Σελ. 412. Δρχ. 4.990. ISBN 960-374-131-0.

ΘΕΤΙΚΕ! Ε Π Ι Π Η Μ Ε ! Φυσική ΤΑΣΣΟΣ Σ. Η γη τρέμει. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 125. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-3012-3.

Ιατρική ΡΟΚ Μ. Η αλήθεια για τα «ναρκωτικά». Μετ. Α. Κοσμά. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 331. Δρχ. 3.000. ISBN 960-04-1755-5. ΤΕΪΛΟΡ Γ. Ψυχοσωματική ιατρική και σύγχρονη ψυχανάλυση. Μετ. Κ. Ζερβός. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 531. Δρχ. 9.360. ISBN 960-03-3000-χ. Ναυτική

τέχνη

ΣΤΡΟΥΖΑΣ Π. Ιστιοπλοΐα και ναυτική τέχνη. Πειραιάς, Π.Ο.Ι.Α.Θ., 2001. Σελ. 558. Δρχ. 14.560. ISBN 960-86830-0-9. Τυπογραφία BRINCHURSTR. Στοιχεία της τυπογραφικής τέχνης. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2001. Σελ. 426. Δρχ. 8.500. ISBN 960-524-078-8.

ΤΕΠΕ! Γενικά ΣΤΡΑΤΟΥΔΑΚΗΣ Γ. Ελληνικά μετάλλια. Αθήνα, Στρατουδάκης, 2001. Σελ. 184. Δρχ. 11.800. ISBN 960-91397-1-X. BRANDI C. θεωρία της συντήρησης. Μετ.-επιμ. Η. Γαβριηλίδη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 223. Δρχ. 6.500. ISBN 960-393-411-9.

123

Αρχιτεκτονική ΠΑΤΕΣΤΟΣ Κ. Το κιβώτιο του μοντέρνου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 518. Δρχ. 6.240. ISBN 960-05-3011-5. ΦΕΣΣΑ-ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ε. Νέα ελληνική αρχιτεκτονική. Αθήνα, 2001. Σελ. 476. ISBN 960-91597-0-2. Μουοική ΜΑΥΡΙΔΗΣ Σ. Ο Beethoven και η Ελλάδα. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 2000. Σελ. 159. Δρχ. 3.000. ISBN 960-343-515-5. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α. Π. Λεξικό βυζαντινής μουσικής. Κατερίνη, Μάτι. Σελ. 190. Δρχ. 3.640. ISBN 960-8042-23-2. FURTWANCLER W. Μουσική και λόγος. Β' έκδοση. Αθήνα, Printa, 2001. Σελ. 256. Δρχ. 4.000. ISBN 960-7408-22-5.

Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 2001. Σελ. 437. Δρχ. 3.120 (ο κάθε τόμος). ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ. Δύσκολος. Μετ. Γ. Βαρβέρης. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 70. Δρχ. 2.800. ISBN 960-16-0013-2. ΜΟΥΛΑΚΑΚΗΣ Ν. Αρχαία ελληνικά ερωτικά επιγράμματα. Αθήνα, Επικαιρότητα, 2000. Σελ. 222. Δρχ. 4.200. ISBN 960-205-452-2. ΠΛΑΤΩΝ. Απολογία Σωκράτους. Μετ. Ε. Καραμέτσιος. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 131. Δρχ. 2.200. ISBN 960-7318-82-χ.

Μελέτεε CANFORA L. Το μυστήριο Θουκυδίδης. Μετ. Ν. Μπιργάλιας. Αθήνα, Σαββάλας, 2001. Σελ. 112. Δρχ. 2.800. ISBN 960-460-565-8.

ΕΝΑΙΧΟΛΗΠΙΙ Αθ\ητιομός ΜΑΤΘΑΙΟΥ Φ. Εξήντα χρόνια στο ελληνικό μπάσκετ. Αθήνα, Κάκτος, 2001. Σελ. 208. Δρχ. 8.320. ISBN 960-382-435-6.

Γενικά ΑΓΓΕΛΑΚΑΣ Γ. Για την καρδιά ενός κτήνους. 1985-2000. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 337. Δρχ. 4.500. ISBN 960-14-0386-8. Π ο ίη ο η

Αρχαίοι

ουννοαφείε

ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ. Λεξικόν κατά στοιχείον Ιλιάδος και Οδύσσειας. Αθήνα, Ηλιοδρόμιο, 2001. Σελ. 207. Δρχ. 4.360. ISBN 960-85577-5-5. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. Οκτώ νουβέλες και τέσσερα ανέκδοτα. Μετ. Δ. Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 263. Δρχ. 5.510. ISBN 960-325-376-6. ΗΡΟΔΟΤΟΣ. «Πολύμνια». Μετ. Γ. Συντομόρος. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 2001. Σελ. 659. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7760-60-3. ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ. Άπαντα. Τόμοι 12,13. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογική

124

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Μέλκιαδες. Αθήνα, Βιβλιοπέλαγος, 2001. Σελ. 48. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7280-15-6. ΒΑΗΣ θ. Σημεία στίξης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 53. ΒΕΝΤΟΥΡΑΣI. ΤαναΤς. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 29. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ Β. Ποιήματα. 1983-1999. Μετ. Γ. Γκούμας. Παιανία, Μπιλιέτο, 2001. Σελ. 77. Δρχ. 1.000. ΔΗΜΟΥΛΑ Κ. Ήχος απομακρύνσεων. Αθήνα, Ίκαρος, 2001. Σελ. 79. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7721-66-7. ΚΑΛΛΙΓΑΧ. Σκαρίφημα προσωπικής μυθολογίας. Αθήνα, Εστία, 2001. Σελ. 101. Δρχ. 2.080. ISBN 960-05-0975-1.

ΚΑΝΙΟΥΡΑΣ Σ. Χώρος δυνατών θέσεων. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 53. ISBN 960-325-380-4. ΛΑΝΤΑΒΟΣ Κ. Felix culpa. Αθήνα, Αρμός, 2001. Σελ. 37. ISBN 960-527-184-2. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ Α. Σκιερά μονοπάτια. Αθήνα, Gutenberg, 2001. Σελ. 122. Δρχ. 1.800. ISBN 960-380-095-3. ΡΙΤΙΩΝΗΣ Κ. Πουλιά και ψίχουλα. Αθήνα, 2001. Σελ. 109. Δρχ. 1.560. ISBN 960-86954-0-6. ΣΙΔΕΡΗΣ Τ. Ασπρόμαυρες μέρες. Αθήνα, Πανδώρα, 2001. Σελ. 41. Δρχ. 3.120. ISBN 960-85369-1-χ. ΣΠΑΝΙΑΣ Ν. Το ράμφος τη ς αϋπνίας. Αθήνα, Οδός Πανός, 2001. Σελ. 86. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7716-64-7. ςγρατηγης Γ. Τραγούδια του νησιούΤήνος. Αθήνα, Ερίννη, 2001. Σελ. 96. Δρχ. 1.500.

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ Γ. Ονειροτριβείο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 52. Ανθολογία γερμανικής ποίησης. 17491921. Αθήνα, Εκάτη, 2001. Σελ. 125. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7437-80-2. Η κλασική παράδοση τω ν χαϊκού. Μετ. Δ. Στυλιανίδου. Αθήνα, Εκάτη, 2001. Σελ. 84. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7437-71-3. ΛΟΡΚΑΦ. Γ. Εκλογή ποιημάτων. Μετ. Τ. Βαρβιτσιώτης. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 131. Δρχ. 2.200. ISBN 960-7318-83-8. BRINES F. Ποιήματα της παλιάς ζωής. Εισ.-μετ. Τ. Δενέγρης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 45. DENEGRIST. Flora brutal. Malaga, CEDMA, 2000. Σελ. 106. CERNUDAL'O kvoo. Μετ. Α. Κουτσουραδής. Αθήνα, Ίκαρος. Σελ. 229. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7721-49-7. ΠείονοαΦία ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ 0. Ακριβή κληρονομιά.

Αθήνα, Ωκεανίδα, 2001. Σελ. 285. Δρχ. 4.000. ISBN 960-410-195-5.

Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 248. Δρχ. 3.200. ISBN 960-04-1890-Χ.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Μ. Επιστροφή στις παλιές αγάπες. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 397. Δρχ. 5.500. ISBN 960-14-0587-6.

ΖΗΚΟΣ Σ. Αγρυπνία. Αφηγήματα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2001. Σελ. 156. ISBN 960-374-142-6.

ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ Β. Σπίτι από πάγο όλο. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 86. Δρχ. 1.800. ISBN 960-04-1891-8. ΒΑΡΒΕΡΗΣ Γ. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Το βιβλίο της νύχτας. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 88. Δρχ. 2.500. ISBN 960-16-0030-2. ΒΟΓΙΑΤΖΗ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ Ε. Πικρό νερό. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 152. Δρχ. 2.300. ISBN 960-234-779-1.

ΗΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Β. Αναμνήσεις ενός ηεριηλανώμενου. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2001. Σελ. 117. Δρχ. 3.950. ISBN 960-7360-65-6. ΚΑΛΛΙΑΝΗ Α. Έρωτας σε μπεν μαρί. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 191. Δρχ. 3.200. ISBN 960-536-090-χ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ Φ. Μελίτα. Αθήνα, Gutenberg, 2001. Σελ. 80. Δρχ. 1.900. ISBN 960-380-094-5.

ΓΑΒΑΛΑ Μ. Στη δροσιά τω ν κήπων μου. Αθήνα Εστία, 2001. Σελ. 428. Δρχ. 4.680. ISBN 960-05-0965-4.

ΚΑΡΑΣΑΒΒΑ Λ. Αυτά τα κορόιδα... οι εχθροί μου!!! Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 526. Δρχ. 5.500. ISBN 960-378-025-1.

ΓΈΩΡΓΟΥΣΗΣ Γ. Τα χρονικά τω ν κήπων. Αθήνα, Ίκαρος, 2001. Σελ. 89. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7721-65-9.

ΚΑΡΑΤΖΑ Κ. Όλα χάθηκαν στη βροχή. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2001. Σελ. 254. Δρχ. 4.300. ISBN 960-397-156-1.

ΓΙΑΝΝΙΤΣΗΣ Τ. Διαδρομές στη σιωπή. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 41. Δρχ. 1.600. ISBN 960-8132-35-5.

ΚΕΦΑΛΑΣ Η. Χιόνι στα όνειρα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Αρμός, 2001. Σελ. 127. ISBN 960-527-189-3.

ΓΡΗΓΟΡΟΒΙΟΣ Φ. Αθηναΐς. Απόδ. Π. Καρμάτζος. Αθήνα, Εκάτη, 2001. Σελ. 190. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7437-77-2.

ΚΗΠΟΥΡΟΣ Δ. Ταξιδεύοντας σε φουρτουνιασμένο πέλαγος. Αθήνα, Εντός, 2001. Σελ. 230. Δρχ. 3.640. ISBN 960-8472-91-1.

ΔΑΒΒΕΤΑΣ Δ. Ορέστης. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 112. ISBN 960-234-787-2.

ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ X. Μαρία θάλασσα. Ποίηση. Αθήνα, Ιωλκός, 2001. Σελ. 45. ISBN 960-426-202-5.

ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ Β. 0 πίνακας του Χόντλερ. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 106. Δρχ. 2.600. ISBN 960-325-374-Χ. X. Η γυναίκα τη ς σοφίτας. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 324. Δρχ. 4.000. ISBN 960-14-0404-χ.

ΚΟΝΤΟΥΛΗΣ θ. Στο κάτω-κάτω της γραφής. Αθήνα, Εντός, 2001. Σελ. 242. Δρχ. 3.640. ISBN 960-8472-89-χ.

ΔΟΥΝΑΒΗ Λ. Το βυσσινί φουστάνι. Αθήνα, Το Ροδακιό, 2001. Σελ. 83. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7360-68-0. ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Παρών και αμέτοχος.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥΤ. Ανωτέρα βία. Αθήνα, Εστία, 2001. Σελ. 315. Δρχ. 4.470. ISBN 960-05-0972-7. ΚΩΤΣΑΚΗI. Η απόφαση τη ς Μαρίας. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 240. Δρχ. 2.800. ISBN 960-04-1902-7. ΛΑΜΠΡΟΥ Α. Δικαίωμα στην ευτυχία. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 378. Δρχ. 4.500. ISBN 960-14-0371-χ. ΛΙΒΑΝΟΥ Μ. Μια ζωή δε φτάνει. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 243. Δρχ. 4.680. ISBN 960-03-3045-Χ. ΜΑΚΡΙΔΗΣ Α. Η δίκη τω ν γκρίζων αγγέλων. Λεμεσός, 2001. Σελ. 284. ISBN 9963-8186-3-3. ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΥ Λ. Μέρες καυτού καλοκαιριού. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 248. Δρχ. 3.300. ISBN 960-234-780-5. ΜΑΧΑΙΡΑ Β. Όλα για τον έρωτα. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 179. Δρχ. 2.800. ISBN 960-14-0379-5. ΜΠΑΚΑΣ X. Φρύνη, η εταίρα τη ς Θήβας. Αθήνα, Εντός, 2001. Σελ. 253. Δρχ. 3.640. ISBN 960-8472-90-3. ΜΠΕΝΤΙΛΛΑ-ΚΑΚΑΡΑΤΣΙΟΥ Ε. Τα κορίτσια μεγάλωσαν πια! Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 214. Δρχ. 2.000. ISBN 960-393-726-6. ΜΠΕΡΑΤΗΣ Γ. Ένας σωσίας. Αθήνα, Ερμής, 2001. Σελ. 89. Δρχ. 2.600. ISBN 960-320-120-0.

ΚΟΡΔΟΣΗ Α. Εμπρησμός. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 208. Δρχ. 2.800. ISBN 960-234-648-5.

ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΓΟΥI. Μάρτυρας αγάπης. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 288. Δρχ. 3.500. ISBN 960-234-774-0.

ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ Μ. Δυο φ ορές Έλληνας. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 755. Δρχ. 8.000. ISBN 960-04-1761-X.

ΜΠΡΟΥΝΤΖΑΚΗΣ Ξ. Α. Η μέρα άρχισε με το αλεύρι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 398. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-3015-8.

ΚΡΗΤΙΩΤΗΣ Σ. Σελίδες σκόπιμα λευκές. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 172. Δρχ. 3.120.

ΟΜΗΡΟΛΗ Ε. Μοιράιδα. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 477. Δρχ. 5.700. ISBN 960-14-0402-3.

δημουλιδου

ΔΟΜΒΡΟΥ Σ. Ασκήσεις ευαισθησίας. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 161. Δρχ. 2.500. ISBN 960-04-1908-6.

ΚΥΡΙΛΛΙΔΗΣ Β. Αναστρέψιμα υλικό. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 229. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-3044-1.

125

ΠΑΜΠΟΥΔΗ Π. Μύθοι για πολύ μεγάλα παιδιά. Αθήνα, Κέδρος, 2001 Σελ. 128. Δρχ. 2.400. ISBN 960-04-1879-9.

μέλαινας χολής. Αθήνα, Παρουσία, 2001. Σελ. 174. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7956-63-χ.

ΠΑΠΑΔΑΚΗ Α. Βαρκάριοσα της χίμαιρας. Αθήνα, Καλέντης, 2001. Σελ. 369. Δρχ. 5.200. ISBN 960-219-112-4.

ΧΑΤΖΗΘΩΜΑΣ Π. Πάρε τον όρκο σου και έλα... Αθήνα, Libra, 2001. Σελ. 188. Δρχ. 5.000. ISBN 960-490-044-7.

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Δ. Δε θέλω να σε χρειάζομαι αφού δεν μπορώ να σ' έχω. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 148. Δρχ. 2.700. ISBN 960-14-0378-7.

ΧΙΛΙΟΣ Δ. Με το σφύριγμα του τραίνου. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 430. Δρχ. 5.800. ISBN 960-16-0060-4.

ΠΑΠΑΤΟΛΗΣ Α. Γκρεμισμένα γεφύρια. Αθήνα, Ύφος, 2001. Σελ. 212. Δρχ. 3.120. ISBN 960-513-010-6. ΠΙΠΙΝΟΥΤ. Γυναίκα τη ς σκιάς. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 144. Δρχ. 2.300. ISBN 960-234-786-4. ΠΟΛΙΤΗΣ Κ. Μάρκο Πόλο. Αθήνα, Ιωλκός, 2001. Σελ. 205. Δρχ. 4.000. ISBN 960-426-199-1. ΡΟΥΝΤΗΣ Α. θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 267. Δρχ. 4.000. ISBN 960-536-091-8. ΣΑΝΟΥΔΑΚΗΣ Α. Σφαιριστήριον λαβυρίνθου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 128. ISBN 960-393-727-4. ΣΑΡΗ Ζ. - ΚΑΡΑΚΩΣΤΑ Μ. Κλειστά χαρτιά. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 300. Δρχ. 4.600. ISBN 960-16-0051-5. ΣΤΑΜΕΛΟΣ Π. Οι μικροί παράδεισοι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 214. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-3017-4. ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ Σ. Κ. Πάντα μες τη νύχτα ένας άγγελος. Αθήνα, Gutenberg, 2001. Σελ. 176. Δρχ. 2.800. ISBN 960-380-093-7. ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Π. Τώρα μπορείς να με σφάξεις. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 84. Δρχ. 1.600. ISBN 960-393-724-Χ. Ν. Δ. Ματαιοδοξίες. Αθήνα, Λιβάνης, 2001. Σελ. 245. Δρχ. 3.300. ISBN 960-14-0384-1. τςιτςανουδη

ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ Κ. Το βιβλίο της

126

ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ Σ. Σκοτεινά περάσματα. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 222. Δρχ. 3.000. ISBN 960-04-1888-8. Ανθολογία αμερικάνικου χιουμοριστικού διηγήματος. Επιμ. Γ. Τσακνιάς - Μ. Ζαχαριάδου. Αθήνα, Ποταμός, 2001. Σελ. 315. Δρχ. 4.800. ISBN 960-7563-53-0. ΑΜΑΝΤΟ Ζ. Ο πρώτος και ο δεύτερος θάνατος του Κινίνου του Μπέκρου. Μετ. Α. Ψύλλια. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 85. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2974-5. ASENSI Μ. Σαλόνι από κεχριμπάρι. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Περίπλους, 2001. Σελ. 227. Δρχ. 4.160. ISBN 960-8151-75-9. ΒΑΛΣΕΡ Μ. Η πηγή. Μετ. Α. Παύλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 460. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-2751-3. VERISSIMO L. F. Η λέσχη τω ν αγγέλων. Μετ. Μ. Φαρία-Μανιάτογλου. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 151. Δρχ. 3.500. ISBN 960-536-078-0. ΒΟΛΠΙX. Αναζητώντας τον Κλίνγκσορ. Μετ. Λ. Καρατζάς. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2001. Σελ. 663. Δρχ. 6.800. ISBN 960-410-195-1. ΓΈΛΙΝΕΚ Ε. Οι αποκλεισμένοι. Μετ. Λ. Αναγνώστου. Αθήνα, Εκκρεμές, 2001. Σελ. 302. Δρχ. 4.400. ISBN 960-7651-22-7. ΓΚΕΤΖ Κ. Το φίλημα τη ς πεταλούδας. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 216. Δρχ. 3.200. ISBN 960-234-785-6. Ε. θα σου χαρίσω τ ' αστέρι μου. Μετ. Β. Σταματάκη. Αθήνα, γκρεηςον

Εμπειρία Εκδοτική, 2001. Σελ. 176. Δρχ. 3.700. ISBN 960-8196-11-6. ELIADE Μ. Ιζαμπέλ. Μετ. Λ. Κονομάρα. Αθήνα, Ιστιοφόρο, 2001. Σελ. 211. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7893-08-5. EMMANUEL F. Το ανθρώπινο ζήτημα. Μετ. Ν. Κυριαζόπουλος. Αθήνα, · Τραυλός, 2001. Σελ. 91. Δρχ. 2.000. ISBN 960-7990-45-5. ΕΡΙΚΣΟΝ Σ. Οι κήποι του φεγγαριού. Μετ. θ. Μαστακούρης. Αθήνα, Μεταίχμιο, 2001. Σελ. 683. Δρχ. 6.760. ISBN 960-375-174-Χ. ΕΣΕΝΟΖΖ. Φεύγω. Μετ. Τ. Παπαϊωάννου. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 201. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8132-22-3. ΖΙΝΤ Α. θησέας. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 80. Δρχ. 2.200. ISBN 960-016-041-8. ΚΑΣΛΕΡΚ. Η ανακάλυψη της Ατλανιίδας. Μετ. Α. Μπακοδήμου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 566. Δρχ. 6.500. ISBN 960-393-749-5. KAFKA F. Το κτίσμα. Μετ. Α. Ρασιδάκη. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 68. Δρχ. 2.490. ISBN 960-325-384-7. ΛΑΡΣΟΝ Μ. Όνειρα δίπλα στη θάλασσα. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 344. Δρχ. 4.500. ISBN 960-274-390-5. ΛΙΟΥΙΣΚ. Σ. Έρως και ψυχή. Μυθιστόρημα. Μετ. Ε. Μίχα. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 332. Δρχ. 4.500. ISBN 960-04-1735-0. ΛΩΡΕΝΣΝ.Χ. Η δαχτυλήθρα. Μετ. Β, Σύρμου-Βεκρή. Παιανία, Μπιλιέτο, 2001. Σελ. 36. Δρχ. 830. ΜΑΑΛΟΥΦ Α. Λέων ο Αφρικανός. Μετ. Ε. Κορόμηλά. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2001. Σελ. 578. Δρχ. 6.000. ISBN 960-410-198-6. ΜΑΡΟΜ Μ. Σούλχα. Μετ. Φ. Πανταζή. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 630. Δρχ. 7.200. ISBN 960-274-472-3.

MARTIN S. Η ηωλήτρια. Μετ. X. E. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2001 Σελ. 235. Δρχ. 3.800. ISBN 960-14-0374-4.

ΡΑΙΚΕΝ Φ. Η παράξενη θάλασσα. Μετ. Μ. Γαβριήλ-Καβαλιεράτου. Αθήνα, κέδρος, 2001. Σελ. 264. Δρχ. 3.200. ISBN 960-04-1868-3.

ΜΙΡΚΟΒΙΤΣΤ. Σκοτάδι σημαίνει σκοτάδι. Μετ. Γ. Ρόσιτς. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 136. Δρχ. 2.500. ISBN 960-04-1869-1.

ΡΟ0 Φ. Επιχείρηση Σάυλωκ. Μυθιστόρημα. Μετ.-σημ. Σ. Βρετός. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 605. Δρχ. 7.500. ISBN 960-8132-33-9.

ΜΠΕΝΕΤ Ρ. Ουδέτερος παρατηρητής. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Παηαδημητρίου. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 405. Δρχ. 5.500. ISBN 960-8132-42-8.

Ρ0ΥΣΝΤΙΣ. Τα παιδιά του μεσονυχτιού. Μετ.-ηρόλ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 696. Δρχ. 7.500. ISBN 960-274-403-0.

BERGEN V. Το άρωμα των αισθήσεων. Μετ. Ε. Γεωργούλα. Αθήνα, Κονιδάρης, 2001. Σελ. 343. Δρχ. 5.200. ISBN 960-392-010-χ.

ΣΜΙ0 Ζ. Λευκό χαμόγελο σε μαύρο φόντο. Μετ. Ρ. Χατχούτ. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 541. Δρχ. 6.900. ISBN 960-274-551-7.

MnEPNIER L. DE. 0 σενιόρ Βίβο και Ο άρχοντας της κόκας. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 388. Δρχ. 5.000. ISBN 960-274-321-2.

SMITH W. Το μάτι του τίγρη. Μετ. Α. Μανωλίδης. Αθήνα, Bell, 2001. Σελ. 416. Δρχ. 2.000. ISBN 960-450-169-0.

ΜΠΕΓΕΝΚΟΥΡ Π. Τα πλοία βγήκαν σεργιάνι. Μετ. Ε. X. Γονατάς. Αθήνα, Στιγμή, 2001. Σελ. 73. Δρχ. 2.490. ΜΠΙΛΕΡ Μ. Γη των πατέρων και των προδοτών. Μετ. Α. Δ. Ιωαννίδου. Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 375. Δρχ. 6.000. ISBN 960-8132-34-7. ΜΠΡΙΝΚΑ. Το δικαίωμα του πόθου. Μετ. Γ. Κυριαζής. Αθήνα, Χατζηνικολή, 2001. Σελ. 400. Δρχ. 6.500. ISBN 960-264-164-9. ΝΑΖΑΡ Α. Αθήνα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2001. Σελ. 252. Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0377-9. ΝΑΪΤI. Ηζωή μου σ' ένα πιάτο. Μετ. Τ. Μηαριάμη. Αθήνα, Ψυχογιός, 2001. Σελ. 300. Δρχ. 4.500. ISBN 960-274-491-X. NICHOLS L. Άντρας για όλες τις δουλειές. Μετ. 0. Δαρβίρη. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 344. Δρχ. 4.000. ISBN 960-536-075-6. ΟΥΜΑΝΣΚΙΚ. Βρομύλω. Μετ. Μ. Μπακάλη κ.ά. Αθήνα, Εξάντας, 2001. Σελ. 165. Δρχ. 5.720. ISBN 960-256-472-5.

SOARESJ. 0 άνθρωπος που σκότωσε τον Ζετούλιο Βάργκας. Μετ. Μ. ΦαρίαΜανιάτογλου. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 365. Δρχ. 4.400. ISBN 960-536-079-9. ΣΤΡΑΟΥΜΠ Π. Ιστορία φαντασμάτων. Μετ. Σ. Ανδρεοπούλου. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 646. Δρχ. 5.800. ISBN 960-04-1788-1. ΤΟΛΣΤΟΗ Λ. Γιατί; Μετ. Ε. Μπακοπούλου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 127. Δρχ. 3.120. THOMAS R. Απέραντο λευκό. Μετ. Σ. Μίμη. Αθήνα, Bell, 2001. Σελ. 416. Δρχ. 2.000. ISBN 960-450-689-7. ΤΟΥΡΑΝΤ. Το ματωμένο χιονολούλουδο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 200. Δρχ. 3.640. ISBN 960-03-3019-0.

ΧΑΡΚΟΝΕΝ Α. Λ. Ανοιχτές πόρτες. Μυθιστόρημα. Μετ. Μ. Μαρτζούκου. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 307. Δρχ. 3.900. ISBN 960-16-0056-6.

Αλληλογραφία ΤΡΙΑNTΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Μ. Αλληλογραφία 1895-1959. Θεσσαλονίκη, ΑΠΘ, 2001. Σελ. 750+εικ. Δρχ. 231.

Μ ( λ έ τ ic Φώτης Αγγουλές. Μια παρουσίαση από τον Γιώργο Μπλάνα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 102. Δρχ. 2.600. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥΔ.-ΚΑΛΟΓΗΡΟΥΤ.ΠΑΤΣΙΟΥ Β. Λογοτεχνικά βιβλία στην προσχολική αγωγή. Αθήνα, ΙΜΠ, 2001. Σελ. 100. Δρχ. 2.600. ISBN 960-85963-3-5. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥA. Κ. Από το Σπανέα στο Σεφέρη. Αθήνα, Όμβρος, 2001. Σελ. 176. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8086-32-9. ΚΑΡΡΑΣ Ν. Ν. Ιωάννης Συκουτρής - ο έλληνας ιδεαλιστής. Αθήνα, Πελασγός, 2001. Σελ. 119. Δρχ. 2.390. ISBN 960-522-111-Χ. ΜΙΚΡΟΜΑΤΗ Α. Η Παναγιά η Γοργόνα του Στράτη Μυριβήλη. Λευκωσία, 2001. Σελ. 127. Δρχ. 3.640. ISBN 960-8184-3-9. ΜΙΧΑΗΛ-ΔΕΔΕ Μ. Διαβάζοντας Παπαδιαμάντη. Αθήνα, Φιλιππόιης, 2001. Σελ. 96. Δρχ. 1.500. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣI. Μ. Βυζάντιο και ελληνικότητα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Αθήνα, Σμπίλιας, 2001. Σελ. 363. Δρχ. 5.000. ISBN 960-255-228-χ.

ΤΟΥΡΝΙΕ Μ. 0 δράκος. Μετ. Σ. Διαμαντή. Αθήνα, Εξάντας, 2001. Σελ. 444. Δρχ. 6.760. ISBN 960-256-475-Χ.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Η λογοτεχνία στη Θεσσαλονίκη. (1850-1950). Θεσσαλονίκη, Βιβλιοπωλείο Ραγιά, 1999. Σελ. 31. Δρχ. 1.000.

FIELDINGJ. Η πρώτη φορά. Μετ. Τ. Σπερελάκη. Αθήνα, Ενάλιος, 2001. Σελ. 410. Δρχ. 4.600. ISBN 960-536-076-4.

KERNAN Α. 0 θάνατος της λογοτεχνίας. Μετ. Α. Εμμανουήλ. Αθήνα, Νεφέλη, 2001. Σελ. 334. Δρχ. 5.200. ISBN 960-211-588-2.

MLILLER Η. Δύστηνος άγγελος. Μεχ. Ε. Βαροπούλου. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 181. Δρχ. 3.840. ISBN 960-325-385-5. SAUNIER 0. Ανδρέας Εμπειρικός. Μυθολογία και ποιητική. Μετ. Α. Σιδέρη. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 116. Δρχ. 2.800. ISBN 960-325-377-4.

Δοκίμια ΒΕΛΤΣΟΣ Γ. Το πρωτότυπο έχει χαθεί. Δοκίμια. Αθήνα, Πατάκης, 2001. Σελ. 264. Δρχ. 6.000. ISBN 960-378-962-3. ΠΟΛΙΤΗΤ. Η ανεξακρίβωτη σκηνή. Αθήνα, Άγρα, 2001. Σελ. 302. Δρχ. 3.850. ISBN 960-325-386-3. ΜΟΥΖΙΛ Ρ. Περί βλακείας. Μετ. Γ. Δεπάστας. Αθήνα, Ολκός, 2001. Σελ. 66. Δρχ. 1.870. ISBN 960-8154-09-χ. BACON F. Τα δοκίμια. Μετ. Σ. Φέγγος. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 2001. Σελ. 301. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7760-35-2.

Ο ίΑ Τ Ρ Ο Γενικά ΑΞΑΡΛΗΣ Ν. Δημοτικό θέατρο Πειραιά. Αθήνα, Οδός Πανός, 2001. Σελ. 166. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7716-62-0.

Έργα ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Η δίκη του Σωκράτη, θέατρο. Αθήνα, Καστανιώτης, 2001. Σελ. 132. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-3047-6. CAMUS Α. Καλιγούλας. Μετ. 0. Καράγιωργα. Αθήνα, Όμβρος, 2000. Σελ. 151. Δρχ. 3.000. ISBN 960-8086-15-9. ΚΕΪΝΣ. Καθαροί, πια. Μετ. Τ. Μαστοράκη. Αθήνα, θέατρο Οδού Κυκλάδων, 2001. Σελ. 302. Δρχ. 3.120. ISBN 960-033-069-7. ΤΕΡΕΝΤΙΟΣ. Οευνούχος. Μετ. Κ. Παναγιωτάκης. Αθήνα, Στιγμή, 2001. Σελ. 220. Δρχ. 4.680.

128

U T O P IA Αρχαι ολογί α 0IMBUTAS Μ. Ηεπιστροφή της μεγάλης θεάς. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Αρχέτυπο, 2001. Σελ. 352. Δρχ. 6.500. ISBN 960-7928-36-9. GRECO Ε. Αρχαιολογία της Μεγάλης Ελλάδας. Μετ. Κ. Σουέρεφ. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2001. Σελ. 453. Δρχ. 8.500. ISBN 960-12-0969-7.

Μαρτυρίεε ΑΓΓΟΥΡΙΔΟΥ Ρ. Είκοσι πρόσωπα ζητούν την Ελλάδα. Αθήνα, Ποταμός, 2001. Σελ. 359. Δρχ. 6.500. ISBN 960-7563-60-3. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣA. Α. Κρήτη 1941. Αθήνα, 2001. Σελ. 54. Δρχ. 2.080. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Κ. Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 149. Δρχ. 2.300. ΒΡΑΝΑΣ. Οοργασμός του μπράβο. Αθήνα, Άγκυρα, 2001. Σελ. 617. Δρχ. 8.700. ISBN 960-234-791-0. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Ν. Το φαινόμενο Τσιτσάνης. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2001. Σελ. 264. Δρχ. 4.000. ISBN 960-224-885-χ. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΟΥ-ΤΣΙΛΙΜΑΓΚΟΥΣ. Ηγιαγιά μου η Κλειώ και οι ρίζες μας. Αθήνα, Γόρδιος, 2001. Σελ. 142. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7083-42-3.

Ελληνική ιστορία ΑΓΓΕΛΙΔΗΣA. Ν. Η Ελλάδα σε αποκλεισμό. Κατερίνη, Μάτι, 2001. Σελ. 262. Δρχ. 4.160. ISBN 960-8042-26-7. ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΟΣ Γ. Γράμμος-Βίτσι. Τόμος Β'. Θεσσαλονίκη, Μαίανδρος, 2001. Σελ. 238. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7434-12-9. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Γ. Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949. Τόμος Β'. Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2001. Σελ. 678. Δρχ. 9.360. ISBN 960-8087-13-9.

ΜΟΛΧΟ Ρ. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, 1856-1919. Αθήνα, θεμέλιο, 2001. Σελ. 333. Δρχ. 6.240. ISBN 960-310-276-8. ΜΟΝΙΟΥΔΗ-ΓΑΒΑΛΑΔ. Το Κάστρο της Χίου. Αθήνα, 2001. Σελ. 75. Δρχ. 5.200. ISBN 960-26524-3-χ. ΜΠΑΛΤΑ Ν. «Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης». Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2001. Σελ. 284. Δρχ. 5.200. ISBN 960-8087-14-7. ντουνης χ. Ε. Τα ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες. Τόμος Β'. Αθήνα, FINATEC, 2001. Σελ. 537. Δρχ. 17.000. ISBN 960-86590-6-χ.

ΞΙΦΑΡΑΣ Π. Ματωμένα χρόνια. Τόμοι Α'+Β'+Γ. Αθήνα, Μαυρίδης, 2001. Σελ. 254+251+234. Δρχ. 4.160 (ο κάθε τόμος). ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Π. Οι δήμαρχοι των Αθηνών (1835-1907). Αθήνα, Δήμος Αθηναίων, 2001. Σελ. 606. Δρχ. 7.280. ISBN 960-7401-29-8. ΣΠΕΡΑΣ Κ. Ηαπεργία της Σερίφου. Αθήνα, Βιβλιοπέλαγος, 2001. Σελ. 80. Δρχ. 2.390. ISBN 960-7280-14-8. ΤΣΙΜΠΙΔΑΡΟΣ Β. Το 1821 χωρίς δάφνες και στέφανο. Αθήνα, Ιωλκός, 2001. Σελ. 269. Δρχ. 5.000. ISBN 960-426-200-9. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Μ. Αγώνας σε δύο μέτωπα. Αθήνα, Γόρδιος, 2000. Σελ. 198. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7083-40-7. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Μ. Στο δρόμο της αλήθειας και της απελευθέρωσης. Αθήνα, Γόρδιος, 2001. Σελ. 173. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7083-41-5. ΧΑΡΛΑΥΓΗ Τ. Ιστορία της ελληνόκτητης ναυτιλίας. Ι9ος-2θός αιώνας. Αθήνα, Νεφέλη, 2001. Σελ. 709. ISBN 960-211-587-4.

Παγκόσμια ιστορία Τι μας κληροδότησε ο εικοστός αιώνας;

Επιμ. Κ. Πρεσββλου. Αθήναι, Εταιρεία των Φίλων του Λαού, 2001. Σελ. 203. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7352-19-χ. ΖΟΛΟΤΑΣΑ. Π. 0 «περιττός πόλεμος». Θεσσαλονίκη, Ερωδιός, 2001. Σελ. 140. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7942-06-Χ. ΜΑΡΚΟΥ Γ.Σ. Ηαρχαιοελληνική συμβολή στη διαμόρφωση της Ευρώπης του Μεσαίωνα. Τόμος Α': 5ος-15ος αιώνας. Αθήνα, Περίπλους, 2001. Σελ. 403. Δρχ. 16.200. ISBN 960-8151-59-7. GIBBON Ε. Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετ. Α. θεοδωρακάκου. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2001. Σελ. 83. Δρχ. 2.600. FERRO Μ. Πώς αφηγούνται την ιστορία στα παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Μετ. Π. Μαρκέτου. Αθήνα, Μεταίχμιο, 2001. Σελ. 400. Δρχ. 7.800. ISBN 960-375-195-2. ΡΟΖΕΝΜΠΑΟΥΜ Ρ. Ερμηνεύοντας τον Χίτλερ. Μετ. Ν. Ρώντα. Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 637. Δρχ. 7.000. ISBN 960-04-1872-1. HOURS F. Πολιτισμοί της παλαιολιθικής εποχής. Μετ. Α. Ορφανούδη-Guillon. Αθήνα, Ινστιτούτο του Βιβλίου, 2001. Σελ. 189. Δρχ. 2.600. ISBN 960-354-100-1.

Ελεύθερα αναγνώο υατ α

κέδρος, 2001. Σελ. 224. Δρχ. 2.600. ISBN 960-04-1773-3.

ΕΚΤΩΝ ΥΠΕΡΩΝ. Ψυχαναλυτικό περιοδικό. Τεύχος 5. Δρχ. 5.200.

DISNEYW. Το καταραμένο τσίρκο. Μετ. Μ. Καρακώστα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 91. Δρχ. 1.350. ISBN 960-393-591-3.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΑΝΘΕΟΝ. Τριμηνιαία επιθεώρησις. Τεύχος 13. Δρχ. 1.500.

DISNEYW. Τρελοί επιστήμονες. Απόδ. Μ. Καρακώστα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 95. Δρχ. 1.350. ISBN 960-393-594-8.

KIM Ε. J. Γιατί να είμαι τόσο μικρός; Μετ. Π. Μουπαγιατζή. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2001. Σελ. 32. ISBN 1-903078-63-6. MERTENS D. Ένα ευγενικό και θαρραλέο κοτόπουλο! Μετ. Π. Μουπαγιατζή. Αθήνα, Ζεβρόδειλος, 2001. Σελ. 32. ISBN 1-903078-54-7. ΜΠΑΝΚΣ Λ. Ρ. 0 Ινδιάνος και το ντουλάπι. Μετ. Τ. Καραγιώργη. Αθήνα,

ΘΕΜΑΤΑΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Τετράμηνο περιοδικό. Τεύχος 15. Δρχ. 2.500. ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 2. Δρχ. 2.500.

ΑΓΙΑΣΟΣ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 123. Δρχ. 600. 0 ΑΓΩΝΑΣΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ. Τεύχος 70. Δρχ. 2.000. ΑΕΡΟΠΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 38. Δρχ. 1.500. ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 190. Δρχ. 2.000. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 30. Δωρεάν. ΑΝΤΙΤΕΤΡΑΔΙΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Τεύχος 58. Δρχ. 1.000. ΑΠΟΠΛΟΥΣ. Τετραμηνιαίο περιοδικό, τεύχος 23-24. Δρχ. 3.000. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Τεύχος 79. Δρχ. 2.000. ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ. Εξαμηνιαία έκδοση. Τεύχος 1. Δρχ. 3.500. ΓΙΑΤΙ, τεύχος 313-314. Δρχ. 700.

ΤΑΜΠΑΚΗΣ Γ. Οι αρκούδες που γύρισαν το ποτάμι πίσω. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001. Σελ. 69. Δρχ. 3.500. ISBN 960-393-576-Χ.

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑΦΥΛΛΑ. Τόμος ΚΑ', τ. 1-2. ΕΡΕΙΣΜΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 24-25. Δρχ. 3.000.

ΓΛΩΣΣΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 52. Δρχ. 1.350. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 235. Δρχ. 1.700. ΔΕΛΕΑΡ. Τεύχος 3. Δρχ. 2.000. ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Εξαμηνιαία έκδοση. Τόμοι 19,20. Δρχ. 1.000. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 421. Δρχ. 2.500. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 58. Δρχ. 1.000.

ΙΛΙΣΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 244. Δρχ. 1.000. ΝΑΥΠΑΚΓΙΑΚΑ. Τόμος 12. (1998-1999). Δρχ. 6.240. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Δημινιαία εφημερίδα. Φύλλο 111. Δρχ. 250. 0ΙΚ0Τ0ΠΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 19. Δρχ. 2.000. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Τετραμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 2. Δρχ. 1.000. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ. Τετραμηνιαίο έκδοση. Τεύχος 50. Δρχ. 3.000. 0 ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 89. Δρχ. 1.000. ΠΤΗΣΗ 9.58. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 4. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Τεύχος 118. Δρχ. 2.080. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιοδική έκδοση. Φύλλο 23. ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ. Τόμος 14. Δρχ. 10.000. 0 ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχη 131,132. Δρχ. 1.000. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 75. Δρχ. 1.500. ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 104. Δρχ. 1.500. GOLF IN GREECE. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 8. Δρχ. 1.200. POESIA. Νο. 152.

129

Αρ. 4 2 2

I Ιουλίου 200J ■ 31 Ιουλίου 2001

[την Κριτικογραφία ηεριλαμβάνοηαι όλες οι επώνυμε; βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάοείζ των ελληνικών εκύόοεωνπου όημοοιεύοπαι στον ημερήοιο και περιοίικό Τύπο

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΑΙΝΗΣ

ΐπιμέλίΐο:

I— | ■11

Αυτανάπαυτος, Μητροπολίτης: Λεξικόν της απανθρωπιάς (Κ. Παπαγιώργης, αθπνόραμα, 6.7.2001) ΔημητράκοςΔ.: Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσας (Β. Πάγκαλος, Μακεδονία, 15.7.2001) Καλογερόπουλος Τ.: Το Λεξικό της ελληνικής μουσικής. Από τον Ορφέα έως σήμερα (Ν. Μπακουνάκης, ΤΟΒήμα, 22.7.2001) Κιουπκιολής Κ.: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (I. Μ. Χατζηφώτης, Ελεύθερος Τύπος, 30.7.2001) Κομίνη-Διαλέτη Δ. (επιμ.): Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών (Λ. Μαραγκόπουλος, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) ΜπέγζοςΜ. (επιμ.): θρησκειολογικό λεξικό (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Τσιρόγλου Δ.: Λεξικό αρχαϊστικών φράσεων της νέας ελληνικής γλώσσας (Κ. Παπαγιώργης, αθπνόραμα, 20.7.2001)

Αρβανίτης Β.: Οι αντιλήψεις του Αριστοτέλη για τους νέους (Λ. Σακελλαρίου, Νέα Παιδεία, 98)

ΦίχτεΓ. Γ.:0 προορισμός του ανθρώπου (Η. Μαρκολέφας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) (Γ. Φαράκλας, Αυγή, 12.7.2001) Χάιντεγκερ Μ.: Τι είναι η μεταφυσική; (Ε. Κουτριάνου, διαβάζω, 420)

ΙΘΡΗΠίΙΑ

Ζηζιούλας I.: Η κτίση ως ευχαριστία (Φ. Τερζάκης, Πλανόδιον, 32) ΚανελλόπουλοςΔ.: 0 Ελληνορθόδοξος μύθος (Τ. Νατοούλης, Ελεύθερος, 17.7.2001) Παραμερίτης Ε.: Ηδικαίωσή μας έρχεται από τη Σταυρική θυσία του Ιησού Χριστού (Τ. Νατοούλης, Ελεύθερος, 17.7.2001) Στιβακτάκης Α.: Ογέροντας Αβιμέλεχ στην έρημο του Αγίου Όρους (I. Μ. Χατζηφώτης, Ελεύθερος Τύπος, 30.7.2001) Γκιμπούτας Μ.: Η επιστροφή της Μεγάλης θεάς (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 14.7.2001)

Παπαγιώργης Κ.: ΟΧέγκελ και η γερμανική επανάσταση (Φ. Τερζάκης, Η Καθημερινή, 3.7.2001)

Ντούμπιτς Τζ.: Το θρησκευτικό προσκύνημα στη σύγχρονη Ελλάδα: μια εθνογραφική προσέγγιση (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Ρωμανός Κ.: Οικείωσις. Η ιδέα ενός Αισθητικού ανθρωπισμού με αφετηρία τη φιλοσοφία της ζωής του Ανρί Μπερξόν (Γ. Τζαβάρας, Το Βήμα, 29.7.2001)

\ m

Ψυχοπαίδης Κ.: Κριτική φιλοσοφία και λογική των θεσμών. Έρευνες για την πολιτική φιλοσοφία του Καντ (Σ. Δημητρίου, Αυγή, 26.7.2001) ΑντόρνοΤ.: Αισθητική θεωρία (Ν. Δασκαλοθανάσης, Το Βήμα, 8.7.2001)

Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου: Πνευματικός Αγώνας (I. Μ. Χατζηφώτης, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001)

k m

Εμπειρικός Α.: Μια περίπτωσις ιδεοψυχαναγκαστικής νευρώσεως με πρόωρες εκσπερματώσεις και άλλα ψυχαναλυτικά κείμενα (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 23.7.2001) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29.7.2001) (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 22.7.2001)

ln/ignmrtj ·■·

Καστοριάδης K.: Η άνοδος της ασημαντότητας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29.7.2001) Κουρουμπλής Π.: Το δικαίωμα στη διαφορά. Οι επιδράσεις των κοινωνικών προκαταλήψεων και των θεσμικών παρεμβάσεων στη ζωή των ατόμων με ειδικές ανάγκες (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

ΠεσμαζόγλουΣ.: Κόσοβο: ΗΔιττή Ύβρις. Επιτήρηση και τιμωρία (0. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Σακελλαρόπουλος 0.: Υπερεθνικές κοινωνικές πολιτικές της εποχής της παγκοσμιοποίησης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29.7.2001)

Αρβανιτάκης Π.: Η κατ' ουσίαν έρευνα της διαφοράς μετά την εξαφάνιση της πρωτόδικης αποφάσεως (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001)

Κόκμπερν Α., Σεν Κλερ Τζ., Σεκούλα Ά.: Five days that Shook thew World: The Battle for Seatle and Beyond (K. Παναγιωτάκης, ToΒήμα, 22.7.2001)

Λυμπεράκη Α„ Πελαγίδης 0.: Ο«φόβος του ξένου» στην αγορά εργασίας: Ανοχές και προκαταλήψεις στην ανάπτυξη (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 420)

Στεβάνοβιτς Β.: Μιλόσεβιτς. Ένας επιτάφιος (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23.7.2001) (Α. Πανταζόπουλος, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

Μεταξάς Γ.: Εμείς, αυτό και οι άλλοι (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

Τσόμσκι Ν.: 0 νέος στρατιωτικός ανθρωπισμός (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών, 5.7.2001)

Μουζέλης Ν.: Ηκρίση της κοινωνιολογικής θεωρίας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές. 29.7.2001)

ΙίΙΟ Α ΙΤ ΙΚ Ν

Καμτσίδου I.: Ηεπιφύλαξη υπέρ του νόμου ως περιορισμός, εγγύηση και διάμεσος των ελευθεριών (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001) ΚωνσταντινόπουλοςΤ.: Ηδικαιοσύνη στο σκαμνί (Α. Παναγόπουλος, Η Καθημερινή, 3.7.2001) Μαργαρίτης Λ.: Ποινική δικονομία. Ένδικα μέσα (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001)

Γεννάρης Κ.: Εξ Ανατολών σ. Παππάς, διαβάζω, 420)

Τρεντίν Μ.: Η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους και η πλήρης απασχόληση (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 420)

ΐΜϋ/ΓΜΓ Ε ίΙΙΙΤ Η Μ ίϊ

Απαλαγάκης Χαρ.: Δεδικασμένο και εκτελεστικότητα στα νομικά πρόσωπα και στα μέλη τους (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001)

Μαργαρίτης Λ., Παρασκευόπουλος Ν. (επιμ.): Σωφρονιστικός Κώδικας και συναφή κείμενα (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001)

Δερτιλής Γ. Β.: Λερναίον Κράτος (Γ. X. Σωτηρέλης, Η Καθημερινή, 8.7.2001)

Εκδ. Έσοπτρον: Γεωπολιτική και Ελλάδα (I. Μ. Χατζηφώτης, Ελεύθερος Τύπος, 30.7.2001) Εκδ. Παπαζήση-Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση (Τ. Δεσαλέρμος, Τα Νέα, 20.7.2001) Ηρακλείδης Α.: Η Ελλάδα και ο «εξ ανατολών κίνδυνος» (Ν. Αλμπανόπουλος, Ηπειρωτικός Αγών, 12.7.2001) (Ν. Δεμερτζής, ΗΚαθημερινή, 1.7.2001) Κιουκιάς Δ.: Ευρωπαϊκά συστήματα πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8.7.2001) Κρανιδιώτης Ν.: Η Κύπρος στην Ευρώπη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1.7.2001)

Ι αρρ/μ λ ο μ ι μ ι ο Ί Τ Γ Ί

θεοδωρόπουλος Β.: Παράμετροι εξωτερικής πολιτικής (Ε. Κούκκου, Η Καθημερινή, 15.7.2001) (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 420)

Διεπιστημονικό-Μοδινός Μ. (επιμ.): Η οικογεωγραφία της Μεσογείου (Β. Πάγκαλος, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 22.7.2001)

Ντάλης Σ. (επιμ.): Από το Αμστερνταμ στη Νίκαια. Η Ευρώπη και η Ελλάδα στη νέα εποχή (Γ. Αθανασίου, διαβάζω, 420) (Γ. Παπαδημητρίου, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

ΙΟ ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Γεωργιάδης Ν.: Super Hocks (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1.7.2001) Κοζάκος Π.: Ανάμεσα σε Κράτος και Αγορά. Οικονομία και οικονομική πολιτική στη μεταπολεμική Ελλάδα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 1.7.2001) Σταμπόγλης Δ.: ΕΥΡΩ, το νέο νόμισμα (Σ. Ευσταθιάδης, Το Βήμα, 22.7.2001)

Πανταζόηουλος Α.: Για το λαό και το έθνος: Ηστιγμή Ανδρέα Παπανδρέου, 1965-1989 (Δ. Σωτηρόπουλος, Το Βήμα, 8.7.2001)

\A im

ΠαππάςΤ.: ΟΟρθόδοξος Καισαροπαπισμός (Κ. Σάρρας, Ελευθεροτυπία, 29.7.2001)

Ανθόπουλος X.: Νέες διαστάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 14.7.2001)

Νάντσου 0., Κουρουζίδης Μ.: Οικολογία και Εκκλησία (Φ. Τερζάκης, Πλανόδιον, 32)

I ΕΘ Ν Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Τσιμπιρίδου Φ.: Les Pomak dans la Thrace grecque: discours ethnique et pratiques socioculturelles (θ. Σπύρος, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Χιδίρογλου Π.: Συμβολή στην ελληνική τουρκολογία (Γ. Ανδρειωμένος, Η Καθημερινή, 3.7.2001)

IΑ Ν Θ Ρ Ω Π Ο Λ Ο Γ Ι Α

Παπαπαύλου Κ.: Αναζητώντας τον Άνθρωπο: Σε μονοπάτια της Ευρώπης και της Άπω Ανατολής (Γ. Σ. Βλάχος, Πλανόδιον, 32)

131

\ m

i k

Έκδ. Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών ΑΕ: Μεσογαία (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 14.7.2001) Καλαΐτζάκης Μ.: Εργαλεία ξυλογλυπτικής - προβιομηχανικά σκεπάρνια και σμιλάρια (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Κάτσικα-Πισιμίση: Λαγκάδια Αρκαδίας (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Λεκάκης Γ.: Τάματα και αναθήματα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Μερακλής Μ. Γ.: Παιδαγωγικά της λαογραφίας (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Μπαλτά Σ.: Τα ελληνικά παιδαγωγικά περιοδικά (1898-1930) (Κ. Μπαλάσκας, Νέα Παιδεία, 98)

ΣινγκχΣ.: Κώδικες και μυστικά (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Σταματοηούλου Δ.: Αισθητική καλλιέργεια και μορφές έκφρασης των νηπίων ΓΕ. Γουργιώτου, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

ΙΐΙΑ ΙΑ Α Γ Ω Π Κ ϋ -Ε Κ ΙΙΑ ΙΑ Ε Η ΐΠ

ΓΜ γμγοαμ

Αραβάνης Γ.: Ψυχοκοινωνιολογία και εκπαίδευση (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Δοντάς Ν. (επιμ.): Πριήνη (Ν. Βατόπουλος, Η Καθημερινή, 22.7.2001)

Κουμπάρου-Χανιώτη X.: Τα σχολικά εγχειρίδια των Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων στη Μέση Εκπαίδευση και η ιδεολογία τους (1917-1977) (Δ. Σκλαβενίτης, Φιλολογική, 74) Κουτσουβάνου Ε.: Πρώτη ανάγνωση και γραφή. Στρατηγικές διδακτικής (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) ΜπαγάκηςΓ. (επιμΤ: Εμπειρίες και σκέψεις εκπαιδευτικών για τα προαιρετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Προαιρετικά εκπαιδευτικά προγράμματα στη σχολική εκπαίδευση (Στ. Μποφυλάτος, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 58)

132

~— I

lrmn |

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη γλώσσα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 1.7.2001) ΠερνόΧ.: Μετακλασική και νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία (Α. Στέφος, Φιλολογική, 74)

Καλαΐτζάκης Μ.: Εργαλεία ξυλογλυπτικής (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.2001)

ΙΗΙΟΜΓΜ

Μεντζάφου-Πολύζου Ό. κ.ά.: Εθνική Πινακοθήκη, 100 χρόνια. Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής ΓΑ. Μαραγκόπουλος, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) Μπράντι I : θεωρία της συντήρησης (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία 6.7.2001)

Φεσσά-Εμμανουήλ Ε.: Δοκίμια για τη Νέα Ελληνική Αρχιτεκτονική (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 8.7.2001) (Δ. Κ. Σαρηγιάννης, Τα Νέα, 31.7.2001)

[Μ Ο Μ Φ Μ

Ντεμπρέ Ρ.: Η μέγκενη (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

[ f ly lM ΦΙΛΟ/ΟΓΙΙ-ΑΟΓΟΤΕΧΙΙΙΑ [

Κελλάρης Κ.: Η παιδική επιθετικότητα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Ι τ

Κομνηνού Μ.: Από την αγορά στο θέαμα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 22.7.2001)

Ντέιβις Ρ.: Το χάρισμα της δυσλεξίας (Κ. Σταματάκη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Χουσέι Ζ.: Δεκαπέντε παιδαγωγοί. Σταθμοί στην ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης (Κ. Σταματάκη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

Εκδ. Σχολής I. Μ. Παναγιωτόηουλου: Η αξιοποίηση των ΜΜΕ στο σχολείο (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Ι Μ

Χατζηγεωργίου Γ.: Ηφυσική μέσα από τα μάτια του μικρού παιδιού (Φ. Βρεττός, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

Πολυμέρου-Καμηλάκη Αικ., Ανδρίταου Ελ„ θανόπουλος Γ.: Αγροτική παράδοση και λαϊκή τέχνη (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Βασιλοπούλου Μ.: 0 χάρτης εννοιών ως εργαλείο μάθησης (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Ντέιβις Ν.: Ηφύση και η δύναμη των μαθηματικών (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22.7.2001)

Πατσαντζόπουλος Κ.: Τα πρώτα μουσικά βήματα. Πρακτικός οδηγός (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων: Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα. Αρβανίτικα, Βλάχικα, γλώσσες της μειονότητας της Δ. Θράκης, σλαβικές διάλεκτοι της Μακεδονίας (Σ. Μοσχονάς, Η Καθημερινή, 31.7.2001)

ΜαρωνίτηςΔ. Ν.: Ομηρικά μεγαθέματα (Ν. Δ. Βαρμάζης, Νέα Παιδεία, 98) Ξενοφών: Λακεδαιμονίων Πολιτεία Αριστοτέλης: Αθηναίων Πολιτεία (Γ. Κουβαράς, Η Καθημερινή, 24.7.2001)

Τρουμπέτα Σ.: Κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους της Θράκης. Το παράδειγμα των Πομάκων και των Τσιγγάνων (Σ. Μοσχονάς, Η Καθημερινή, 31.7.2001)

Παπαδόπουλοςθ.: Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους. Παλαιό ελληνικά έντυπα. Πρώτη προσπάθεια συγκροτήσεως συλλογικού καταλόγου (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 26.7.2001) (Κυρ. Ντελόπουλος, Η Καθημερινή, 3.7.2001)

Χόντινοτ Ρ.: Οι Θράκες (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

Τσιτσιρίδης Σ.: Ηγένεση της λογοτεχνικής ερμηνείας. Η ερμηνεία

του ποιήματος του Σιμωνίδη στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα (Β. Λιάπης, Η Καθημερινή, 29.7.2001)

μου (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Ευαγγελάτος Κ.: Ηροπή της μνήμης (Κ. Μπέης, Ομπρέλα, 53)

Τιουνίσεν Μ.: Pindar. Menschenlos und Wende derZeit (θ. Γεωργίου, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Ευαγγέλου I.: Εναρμόνια (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 12.7.2001)

Χάνσον Β. Ν„ Χιθ I : Ποιος σκότωσε τον Όμηρο; (Α. Παναγόπουλος, Η καθημερινή, 3.7.2001) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22.7.2001)

\a u u tia

κακναβάτος'Ε.: Ακαρεί (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 1.7.2001) Καραβαοίλης Γ. (επιμ.): Σαπφούς Σάπφειροι (Κ. Βούλγαρης, 0 Πολίτης, 89)

Καραγιάννης Δ.: Αθέατη πλευρά (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 12.7.2001)

Ευαγγέλου I. (επιμ.): Ανθολογία νεοελληνικού γνωμικού λόγου (X. Χαλαζίας, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 13.7.2001) ΣερέφαςΣ.: Η Θεσσαλονίκη στα ποιήματα, 1900-1999 (Δ. Ν. Μαρωνίτης και Τ. Καγιαλής, Εντευκτήριο, 54) Τσακνιάς Γ., Ζαχαριάδου Μ.: Ανθολογία αμερικανικού χιουμοριστικού διηγήματος (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 29.7.2001) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Κυμοθόη Ν.: Ερώ (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 12.7.2001) Κυρτζάκη Μ.: Μαύρη θάλασσα (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Εντευκτήριο, 54) Λεοντάρης Β.: Κείμενα για την ποίηση (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευκτήριο, 420) Μουδάτσου-Βαλαδώρου Α.: Ηγλώσοα της αγάπης (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3.7.2001)

Φάις Μ. (επιμ.): Οκτώ θανάσιμα αμαρτήματα (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001) (Έ. Χουζούρη, High Lights, 6)

I H O IH IH

Καραντώνης Γ.: Παραδείγματα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3.7.2001)

Μπεκατώρος Σ.: 0 ουρανός είναι χώμα (Ά. Καλογερόπουλος, Πλανόδιον, 32)

Μπούκλη Ε.: Ποιητικόν αίτιον (Γ. Καραντώνης, Ομπρέλα, 53)

Βαγενάς Ν.: Σκοτεινές μπαλάντες (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 15.7.2001)

Πατρίκιος Τ.: Η αντίσταση των γεγονότων (X. Ντουνιά, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Βέλτσος Γ.: Ψιλά γράμματα (Τ. Δημητρούλια, Εντευκτήριο, 54)

Πετρόπουλος Γ.: Στοιχεία γκρεκάνικης ποίησης (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 5.7.2001)

Γαλανός Γ.: Σύγχρονος κόσμος (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001) Γαλανού Ειρ.: Αίλουρος άνεμος (Ε. Μουτσόπουλος, Ομπρέλα, 53) Γαρδικιώτη-Κοΐνη Κ.: Της μουσικής (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3.7.2001) Δάλλας Γ.: Στοιχεία ταυτότητας (X. Σπυροπούλου, Η Καθημερινή, 31.7.2001) Δροσίνης Γ.: Άπαντα (Α. Δανιήλ, Η Καθημερινή, 24.7.2001) Δροσίνης Γ.: Σκόρπια φύλλα της ζωής

Πούλακας Κ.: Στα θέλγητρα των αναμνήσεων και των στοχασμών τη μαγεία (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3.7.2001) Φωτόπουλος Ν.: Ευρετήριο χαμένων ονομάτων (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 5.7.2001) Χατζόπουλος θ.: Κελί (Φ. ΖαμπάθαΠαγουλάτου, Ριζοσπάστης, 12.7.2001) Αρολινέρ Γ. · Το συναξάρι των ζώων ή Ορφέως ακολουθία (Γ. Κεντρωτής, Το Βήμα, 29.7.2001)

Βαγιέχο Σ.: Ποιητικά άπαντα (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Χέρμπερτ Ζ.: Η ψυχή του κ. Cogito και άλλα ποιήματα (Γ. Μπλάνας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

I ΠΗΟΓΡΛΦ ΙΑ

-------------1

Αβέρωφ Τ.: Το ξέφωτο (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 29.7.2001) Αθανασιάδης Κ.: Το σάβανο της Χιονάτης (Α. Καστρινάκη, Τα Νέα, 28.7.2001) Αντονάς Α.: 0 Τρικέφαλος (Μ. Ιωάννου, Η Καθημερινή, 8.7.2001) Αντωνοπούλου Κ.: Μακρινές συναντήσεις (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 22.7.2001) (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Αραμπατζής Α.: Η ανταρσία της μουστάρδας (Ε. Αντωνίου, ΗΔεξαμενή, 9) Βαλτινός θ.: Ημερολόγιο 1836-2011 (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23.7.2001) (Β. Τσιαμπούσης, Εντευκτήριο, 54) Βαλτινός θ.: Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίο Δεύτερο (Ε. Αντωνίου, Η Δεξαμενή, 9) Βελέτα-Βασιλειάδου Μ.: Κυνηγοί ονείρων (Λ. Πανταλέων, διαβάζω, 420) Βούλγαρης Κ.: Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 5.7.2001) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29.7.2001) Γαβαλά Μ.: Στη δροσιά των κήπων μου (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 28.7.2001) (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 22.7.2001) Γαργάνης Π.: Μια γειτονιά είμαστε (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Γιατρομανωλάκης Γ.: Στην κοιλάδα των Αθηνών (Μ. Στάικου, Επενδυτής, 7.7.2001) Γκίκα Ε.: Να τα μετράω ή να μην τα μετράω τα χρόνια; (X. Σπυροπούλου, διαβάζω, 420) Γκρίντζος Σ.: 0 Ερωδιός λύνει τη σιωπή

133

του (Σ. I; Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001)

(Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

ΔαββέταςΔ.: Ορέστης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8.7.2001)

Κορτή-Κόντη Σ.: Πλατεία Ναυαρίνου (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001)

Δασκαλάκη Κ.: 0 άλλος πλους (Γ. Κορδομενίδης, Εντευκτήριο, 54) Δοξιάδης Α.: 0 θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ (Έ. Χουζούρη, High Lights, 6) Δουσλατζή Μ.: Ξένη μέσα στη χώρα της (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001) Εξαρχοπούλου Λ.: Παρών και αμέτοχος (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.7.2001) Ηλιοπούλου Β.: ΗΛιούμπα και άλλα αρώματα (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001) Ζαμπαθά-Παγουλάτου Φ.: Ξημέρωσε νύχτα (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 28.7.2001) Ζαρόκωστα Κ.: Ένα κομματάκι ουρανός (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος ΤύποςΜήτση, 1.7.2001) (Μ. Ξεξάκης, Εντευκτήριο, 54) (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 420) (Έ. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Καισαρίδης Γ.: Συναντήσεις και ενοχές (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 52) Καλοστύπη Μ.: Αύριο φεύγω (Φ. Ζαμηάθά-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 5.7.2001) Κάππα Β.: Η δίαιτα της ύαινας (Π. Μπουκάλας, Η Καθημερινή, 24.7.2001) Καραγιάννη-Τόλκα Μ.: Ιστορίες σε μετάξι (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.2001) Καραηάνου Μ.: 0 υπνοβάτης (Α. Καστρινάκη, Η Καθημερινή, 24.7.2001) Καρασόββα Λ.: Αυτά τα κορόιδα... οι εχθροί μου!!! (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Καρυδάκης Σ.: 0 ένας με μαχαίρι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29.7.2001)

Κορτό Α.: Στοιχειωμένος (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.7.2001) Κουμανταρέας Μ.: Δυο φορές Έλληνας (Ε. Κοτζιά, Η Καθημερινή, 8.7.2001) (Α. Κυριαζάνος, Madame Figaro, 1.7.2001) (Ν. Μηακουνάκης, Το Βήμα, 29.7.2001) (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 20.7.2001) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 14.7.2001) (Μ. Τζιαντζή, Πρ/ν, 22.7.2001) Κουμαριανού-Μανωλοπούλου Φ.: Στους ρυθμούς της αγάπης (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001) Κουμηαρέλη Μ.: Γάντια ύπνου (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 6.7.2001) Κούρης Β.: 0 κυνηγός του μεσονυχτιού (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 22.7.2001) Κωνσταντινίδου Τ.: Ανωτέρα βία (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Μάτσου Α.: Σφήκες (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 15.7.2001) Μιχαλοηούλου Α.: Παλιόκαιρος (Α. Καστρινάκη, Η Καθημερινή, 24.7.2001) Μπούτος Β.: Τα δάκρυα της βασίλισσας (Ν. Κοκκινάκη, Η Καθημερινή, 17.7.2001) Μπρουτζάκης Ξ.: Η μέρα άρχισε με το αλεύρι (X. Σπυροπούλου, Η Καθημερινή, 15.7.2001) Νικάς Γ.: Σε πιστεύω, μωρό μου. Φάτσα νυφίτσας (Γ. Βέης, διαβάζω, 420) Ξανθούλης Γ.: 0 Τούρκος στον κήπο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22.7.2001) παναγιώτου Δ.: 0 τελευταίος έρωτας (Π. Τζαμαλίκος, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) Πάνου θ.: Αιφνιδίως... και μια επιστροφή (Μ. θεοδοσοπούλου, ΤΟΒήμα, 22.7.2001)

Λάδης Φ.: Μπίρα με γρεναδίνη (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 22.7.2001)

Παπαγεωργίου Κ.: Των αγίων πάντων (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 27.7.2001)

Λαλιώτου X.: Το τραγούδι του αρπιστή (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος ΤύποςΜήτση, 29.7.2001)

Παπαδημητρίου X.: Το χαμόγελο του Τούρινγκ (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 15.7.2001)

Λιαροπούλου Έ.: 0 σύλλογος (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 15.7.2001) Λιόγκαρης Β.: Ένα συνηθισμένο περιστατικό (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 12.7.2001) Μανίκη Ε.: Μπουκίτσες γυναικείας καπνιάς (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001) Μανουσάκης Γ.: Όταν το πέλμα μας εταίριαζε με το χώμα (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001) (Γ. Κουβαράς, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Κοντιζά Κ.: Η μουσική των ημερών (Μ. Στασινοπούλου, Εντευκτήριο, 54)

Μανωλίδης Μ.: ...και ίσως σ' αγαπώ παράφορα (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001)

Κοντολέων Μ.: Ιστορία ευνούχου (Γ. Βέης, Η Καθημερινή, 10.7.2001)

Μάρκογλου Π.: Σταθερή απώλεια (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 12.7.2001)

Κορδόση Α.: Εμπρησμός

Μαρτινίδης Π.: Παιχνίδια μνήμης

134

(Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 29.7.2001) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 8.7.2001)

Παπαδολαμπάκης Μ.: Οία - Walkman (Λ. Πανταλέων, διαβάζω, 420) ΠαπαναγιώτουΔ.: 0 τελευταίος έρωτας (Π. Τζαμαλίκος, Εντευκτήριο, 54) Παπασταύρου Α.: Τέλος κακό, όλα καλά (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτση, 15.7.2001) Πετσετίδης Δ.: Τροπικός του λέοντος (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 20.7.2001) Πολίτης Κ.: Μάρκο Πόλο - Πρωτότυπη εργασία πάνω στα ταξίδια του (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 7.7.2001) (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Πριόβολος Γ.: 0 δρόμος ως το Θιάκι (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 19.7.2001)

Ραπτόπουλος Β.: Μαύρος γάμος (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 13.7.2001) Εαρρή Ζ., Καρακώστα Μ.: Κλειστά χαρτιά (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 1.7.2001)

(Λ. Κέζα, Το Βήμα, 22.7.2001) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8.7.2001)

Ατλαντίδας (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 29.7.2001)

Βόλπι X.: Αναζητώντας τον Κλίγκσορ (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 8.7.2001)

Κάφκα Φ.: Το κχίσμα (Μ. Πανώριος, Εήευθεροτυπία, 6.7.2001)

Γέλινεκ Ε.: Οι αποκλεισμένοι (Α. Δήμου, Ραδιοτηήεόραοη, 14.7.2001)

Κιουσέ Κ.: Οι σιωπές του έρωτα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8.7.2001)

Σκαμπαρδώνης Γ.: Γερνάω επιτυχώς (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 420)

Γεοσούα Α.: Ταξίδι στο τέλος της χιλιετίας (Α. Μαντόγλου, Εήευθεροτυπία, 27.7.2001)

Κλεμόν Κ.: Κοιμήσου... κι ίσως ονειρευτείς: Μάρτιν και Χάνα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1.7.2001)

Σολδάτος Γ.: Η πλάνη (Τ. Διαμαντοπούλου, Ομπρέήα, 53)

Γκετζ Ν.: Το θεώρημα του παπαγάλου ΓΕ. Χουζούρη, High Lights, 6)

Κόου Τζ.: Τόσο μακριά, τόσο κοντά (Κ. Σάρρας, Εήευθεροτυπία, 29.7.2001) (Π. Σπίνου, Εήευθεροτυπία, 29.7.2001)

Σιάφκος X.: Ένας χωρισμός (Α. Κονδυλάτος, Ομπρέήα, 53)

Σπουρδαλάκης X.: Α. Φμχοκμάμομ (Λ. Πανταλέων, διαβάζω, 420)

Γκλάιστερ Λ.: Ένοχα παιχνίδια (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.7.2001)

Στεφανάκης Δ.: Φρούτα εποχής (Σ. I. Καργάκος, Εήεύθερος Τύπος, 1.7.2001) (Α. Καστρινάκη, Η Καθημερινή, 24.7.2001)

Γκομπρόβιτς Β.: Η πορνογραφία (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 420)

Σωτηροπούλου'Ε.: Ζιγκζαγκ στις νεραντζιές (Ε. Αντωνίου, ΗΔεξαμενή, 9) Ταπανλή Μ.: Πραλίνες Βρυξελλών (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 29.7.2001) Τζαχίλη'Ι.: Μια αυθόρμητη γραφειοκρατία (Ν. Ντόκας, Εήευθεροτυπία, 13.7.2001) Τομαζάνη Δ.: θηλυκό νόμισμα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15.7.2001) Τράπαλη Β.: Στάνκα (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 6.7.2001) Τσαγκαράκης 0.: Μπροστά στο αύριο (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001) Φάις Μ.: Aegypious monachus (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 12.7.2001) Φακίνου Ε.: Τυφλόμυγα (Α. Καστρινάκη, Η Καθημερινή, 24.7.2001) Χατζηγιαννίδης Β.: Οι τέσσερις τοίχοι (Δ. Κούρτοβικ, Η Καθημερινή, 28.7.2001) Χίλιος Δ.: Με το σφύριγμα του τρένου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001) Αμάντο Ζ.: 0 πρώτος και ο δεύτερος θάνατος του Κινίνου του Μπέκρου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8.7.2001) Άρτσερ Τ.: Με λίγα λόγια (X. Σπυροηούλου, Η Καθημερινή, 29.7.2001) Άτγουντ Μ.: Οτυφλός δολοφόνος

Γκουρ Μ.: Φόνος Σάββατο πρωί (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτοη, 15.7.2001) Γκρες Μ. ντε: Η λευκή νύχτα της Αγίας Πετρούπολης (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001) Γουέμπερ Κ.: Το μάθημα μουσικής (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8.7.2001) Γούντχαουζ Π.: Κεραυνός εν αιθρία (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 29.7.2001) Εβέτ Ζ. Μ.: Μόνη μας αλήθεια το μαύρο (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22.7.2001) Έκο 0.: Μπαουντολίνο (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 21.7.2001) (Α. Κυριαζόνος, Madame Figaro, 1.7.2001) (A. Παπαδοπούλου, Bazaar, 1.7.2001) Εντσενσμπέργκερ X. Μ.: Εφτά ταξίδια μέσα στο χρόνο (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 420) ΕσενόζΖ.: Φεύγω (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 15.7.2001)

Κόχουτ Π.: 0 άνθρωπος που δολοφονούσε χήρες (Ν. Αλμπανόπουλος, ΗπειρωτικόςΑγών, 26.7.2001) Κράιτον Μ.: Αιχμάλωτοι του χρόνου (Μ. Πανώριος, Εήευθεροτυπία, 27.7.2001) Λαμπεντούζα Τ. ντί: Ογατόπαρδος (Τ. θεοδωρόπουλος, ΤαΝέα, 7.7.2001) Λα Ροσέλ Π. Ν.: Μια γυναίκα στο παράθυρό της (Γ. Βέης, Εήευθεροτυπία, 20.7.2001) Λεοπάρντι Τζ.: Πρώτη αγάπη (Η. Μαγκλίνης, Η Καθημερινή, 8.7.2001) Μααλούφ Α.: Λέων ο Αφρικανός (Σ. Αποστολίδης, Εήευθεροτυπία, 20.7.2001) (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 6.7.2001) (Γ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής, 29.7.2001) ΜανΤ.: Τόνιο Κρέγκερ. 0 Μάριος και ο μάγος (X. Σπυροηούλου, Η Καθημερινή, 1.7.2001) Μάντοξ Φορντ Τ.: Φόνος στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (Χαρ. Δημακοπούλου, Εστία, 7.7.2001)

Ζακ Κ.: Η σοφή γυναίκα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.7.2001)

Μέιλερ Ν.: Οι γυμνοί και οι νεκροί (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29.7.2001) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 15.7.2001)

Ζολά Ε.: Το στομάχι του Παρισιού (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 13.7.2001)

Μεριμέ Π.: Κάρμεν (Α. Καλογνωμής, διαβάζω, 420)

Ιζζό Ζ. Κ.: Οι βατσιμάνηδες της Μασσαλίας (Τ. Βασιλειάδου, Ημερηοία, 21.7.2001) Ιζζό Ζ. Κ.: Solea (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 19.7.2001) Κόσλερ Κ.: Ηανακάλυψη της

Μισόν Π.: Ο βίος του Ζοζέφ Ρουλέν (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22.7.2001) Μονταλμπάν Μ. Β.: Οι θάλασσες του Νότου (X. Σπυροηούλου, Η Καθημερινή, 8.7.2001) ΜουρακάμιΧ.: Sputnik Sweetheart (I. Νιαώτη, Εήευθεροτυπία, 15.7.2001)

135

Μπακέρο Γ.: Λέξεις γραμμένες οτην άμμο από έναν αθώο (Α. Στουπάκη, Η Καθημερινή, 29.7.2001) Μπαρθ Τ.: Το τέλος του δρόμου (Λ. Πανταλέων, εντευκτήριο, 54) Μπένετ Ρ.: Ουδέτερος παρατηρητής (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Μπέρτολα Σ.: Το θέμα είναι οι άντρες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001) Μπετενκούρ Π.: Τα πλοία βγήκαν σεργιάνι (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 21.7.2001) (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 22.7.2001) (Μ. Τσάτσου, Η Καθημερινή, 31.7.2001) Μηρικνέρ Π.: Η αέναη ευφορία (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001)

(Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001) Σα Σ.: Η πύλη της ουράνιας γαλήνης (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 420) Σαραμάγκου Ζ.: Η ιστορία της άγνωστης νήσου (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.7.2001) Σέιτ Β.: Μια θεία Μουσική (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτση, 15.7.2001) ΣερφατίΤ.: το αίμα της γοργόνας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001) Σιγκουρνταρντοτίρ Σ.: Το μέρος της καρδιάς (Λ. Προγκίδης, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) ΣλιμΆ.: Νταβατζής (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Ναζάρ Α.: Αθηνά (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 7.7.2001)

Σμάιλι Τ.: Οι περιπέτειες ενός επαρχιακού πανεπιστημίου (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001)

ΝάιτΊ.: Ηζωή μου σ'ένα πιάτο (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Σμιθ Ζ.: Λευκό χαμόγελο σε μαύρο φόντο (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτση, 1.7.2001)

Ντάνκαν Γ.: Μόνο η αγάπη μένει (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Ταμπούκι Α.: Δύο ελληνικά διηγήματα (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 12.7.2001)

Ντελαλάντ Α.: Η Παναγία κάτω απάτη γη (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) Ντοστογιέφσκι Φ.: Ο ηλίθιος (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Ντρόστε Γ.: Ζητείται σύντροφος με προσόντα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) Ουελμπέκ Μ.: Λανθαρότε (Μ. θεοδόσης, διαβάζω, 420) Παβέζε Τ.: Το ωραίο καλοκαίρι (Έ. Αβραμίδου, Εντευκτήριο, 54) (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος Τύπος-Μήτση, 29.7.2001) ΠρέσφιλντΣ.: Οι Πύλες της Φωτιάς (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος ΤύποςΜήτση, 15.7.2001) Ροθ Φ.: Επιχείρηση Σάυλοκ (Η. Μαγκλίνης, Η Καθημερινή, 29.7.2001) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 21.7.2001) Ρουφέν Ζ. Κ.: 0 μεγάλος αβησσυνός

136

ΤεκίνΛ.: Παραμύθια των σκουπιδιών της μπερζή Κριστίν (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 19.7.2001) Τεομπάλντι Π.: Ηχωματερή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001) Τζόουνς-Γκόρλιν Ν.: Κούκλες (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

Δημαράς Κ. θ.: Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 15.7.2001) Μικέ Μ.: Μεταμφιέσεις στη Νεοελληνική Πεζογραφία (Μ. Κακαβούλια, Η Καθημερινή, 22.7.2001) Πετμεζάς Λ.: Ηαισθητική ενατένιση του Κ. Ευαγγελάτου (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 17.7.2001) Φαρσόλιας Δ.: 0 Αλέξανδρος Πούσκιν και η ελληνική επανάσταση 1821-1829 (Σ. Ιλίνσκαγια-Αλεξανδροπούλου, Το Βήμα, 22.7.2001) Φατσέας Τ.: Η εξομολόγηση μιας πάπιας (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 7.7.2001) Βίττι Μ.: Storia della letteratura neogreca (Ν. Βαγενάς, Το Βήμα, 15.7.2001) (Σ. Κακλαμάνης, Το Βήμα, 15.7.2001) Κέρναν Ά.: 0 θάνατος της λογοτεχνίας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Μάλκα Σ.: Ο κύριος Σουσανί: το αίνιγμα ενός διδασκάλου του 20ού αιώνα (Μ. Τσάτσου, Η Καθημερινή, 29.7.2001) Σμιθ Ν.: Νόαμ Τσόμσκί: Ιδέες και ιδανικά (Β. Πάγκαλος, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 15.7.2001)

ΤολστόιΛ.: Μια εξομολόγηση (θ. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 15.7.2001)

ΙΜ

Τολστόι Λ.: Πόλεμος και ειρήνη (θ. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Λεοπάρντι Τ.: Ηθεωρία της ηδονής (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001)

Τσβάιχ Σ.: Ηγυναίκα και το τοπίο (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Μπέικον Φ.: Δοκίμια (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.7.2001)

ΧαμπιάνοβιτςΛ.: Μνήμες γυναικών (Κ. Κοντολέων, Αδέσμευτος ΤύποςΜήτση, 1.7.2001)

Μπερλίν Α.: Τέσσερα δοκίμια για την ελευθερία (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.2001) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22.7.2001)

Χάρτλι Λ.: 0 Σοφέρ της λέδης Φράνκλιν (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 1.7.2001)

Οζ Α.: Ηαρχή της ιστορίας (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 13.7.2001)

Χέμινγουεϊ'Ε.: Αποχαιρετισμός στα όπλα (Γ. Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001)

ΣάμπατοΕ.: Πριν το τέλος (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Η Καθημερινή, 17.7.2001)

ΙΙΜ

.·

Σταματόπουλος, Η Καθημερινή, 29.7.2001) Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου X.: Στα όρια της φάρσας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Παγκουρέλης Β.: Λόγος θεάματος (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Πεφάνης Γ.: θέματα του μεταπολεμικού και σύγχρονου ελληνικού θεάτρου (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001) Σεβαστάκης Α.: Πολιορκίες (Κ. Κρεμμύδας, Εποχή, 22.7.2001) Λου-Κιανγκ-Τσέου: θέατρο Σκιών (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 21.7.2001) (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Θήρα, 22.7.2001) (Μ. Τσάταου, Η Καθημερινή, 31.7.2001)

Μόλχο Ρ.: Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Μια ιδιαίτερη κοινότητα 1856-1919 (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) Μπαλτά Ν.: «Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης». Τύπος και βουλευτικές εκλογές την εποχή του Χαρ. Τρικούπη, 1881-1895 (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) ΠαπαδριανόςΙ.: Οι Έλληνες της Σερβίας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) (Β. Πάγκαλος, Μακεδονία Θεσοαλονίκης 15.7.2001) Παλαιολογόπουλος Δ.: 0 Εμφύλιος Πόλεμος στην επαρχία Καλαβρύτων (Κ. Βούλγαρης, 0 Πολίτης 89)

Μίλερ X.: Δύστηνος άγγελος (Γ. Ί. Μηαμηασάκης, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001)

Γκίμπον'Ε.: Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 27.7.2001)

Πικάσο Π.: Τα τέσσερα κοριτσάκια, θεατρικό έργο σε έξι πράξεις (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 22.7.2001)

Ντάλριμπλ 0.: Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου ΓΕ. Χουζούρη, High Lights, 6)

Πούχνερ Β.: Γυναικεία δραματουργία στα χρόνια της Επανάστασης (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.7.2001)

Αργυροπούλου Ρ.: Les intellectuels grecs a la recherche de Byzance (Α. Ταμπάκη, To Βήμα, 8.7.2001) θουκυδίδου: Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (Γ. Φαράκλας, Ο Πολίτης, 89)

Ντιπόν Φ.: L' Insignifiance Tragique (Κ. Μποτόπουλος, Τα Νέα, 23.7.2001) Ρίτσαρντς Ν.: Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, 1789-2000 (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 27.7.2001) (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 8.7.2001) Ρόζενμπαουμ Ρ.: Ερμηνεύοντας τον Χίτλερ (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 23.7.2001)

Κούνιας Σ.: Άγιος Βασίλειος Κυνουρίας (Κ. Βούλγαρης, ΟΠολίτης 89) Μαργαρίτης Γ.: Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου (Δ. Σωτηρόπουλος, Το Βήμα, 15.7.2001) Μήλλας Α.: Σφραγίδες μητροηόλεων Χαλκηδόνος και Δέρκων (Κ.

Λουκάτου Ε.: Στην Ανατολή του Ηλιου σ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 11.7.2001) Ματζουράνης Γ.: Όπου κι αν είμαι, ξένος (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Χαρισοπούλου Β.: Της μεταπολίτευσης χαμένη γενιά (Δ. Χρονόπουλος, Εντευκτήριο, 54) Αλεξίεβιτς Σ.: Τσέρνομπιλ. Το χρονικό του μέλλοντος (Ά. Ελεφάντης, Αυγή, 5.7.2001) Γκετζ Κ.: Το φίλημα της πεταλούδας (Β. Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Κίλι Έ.: Αναπλάθονταςτην παράδοση (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 20.7.2001) Μοντέιγ Κ.: Οι εραστές της ελευθερίας (Έ. Χουζούρη, High Lights, 6)

ΙΒ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΕ Ι-Α Υ Τ Ο Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΕ ΙΙ Αγγουρίδου Ρ.: Είκοσι πρόσωπα ζητούν την Ελλάδα (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 20.7.2001) Βρανά Σ.: 0 οργασμός του μπράβο (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, 1.7.2001) Ιωάννου Γ.: Το κατοχικό ημερολόγιο (χωρίς περικοπές) (Λ. Πανταλέων διαβάζω, 420)

Φίνκελσταϊν Ν.: Holocaust Industry (Κ. Μποτόπουλος, Τα Νέα, 23.7.2001)

Γέροντα Ρ.: Ηρώδης ο Αττικός (Α. Κονδυλάτος, Ομπρέλα, 53)

Χόντινοτ Π. Φ.: Οι Θράκες (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 8.7.2001)

Ζουγανέλης Γ.: 0 ήχος της σάληιγγος (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, 32)

Καλλιβρετάκης Λ.: 0 θάνατος ενός ταξιάρχου (Γ. Κολοβός, Η Καθημερινή, 1.7.2001) Κούκου Ε.: Ιστορία των Επτανήσων (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 15.7.2001)

Λάμπρου Α.: Δικαίωμα στην ευτυχία (I. Μ. Χατζηφώτης, Ελεύθερος Τύπος, 30.7.2001)

Ζωγράφου Β.: Γεωργία Βασιλειάδου. Η Ωραία των Αθηνών (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 28.7.2001) Εμπειρικός Α.: Ταξίδι στη Ρωσία. Ημερολόγιο και φωτογραφίες. Δεκέμβριος 1962 (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 22.7.2001) Κηπουρός Δ.: Ταξιδεύοντας σε φουρτουνιασμένο πέλαγος (θ. Κοινής, Ριζοσπάστης 19.7.2001) Κωνσταντινίδης Φ.· Δραπέτης από το Μπλόκο της Κοκκινιάς (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 11.7.2001)

Μαμάης Α.: Σοφία Βέμπο: Ηφωνή της Ελλάδας (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, 1.7.2001) Ματσούκα-Ζαχαρή Π.: Μαρία Σκλοντόφσκα-Κιουρί (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 11.7.2001) Μηαμηασάκης Γ. I.: Πολύ αργά για ήρωες (Ν. Σιώτης, Το Βήμα, 22.7.2001) Παπαθανασίου θ.: Τα παιδικά χρόνια

137

του Σεφέρη (Α. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 28.7.2001) Σταμέλος Δ.: Νικηταράς. Πρότυπο παλικαριάς και αρετής (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) (Γ. Πετρόπουλος, Ομπρέλα, 53) Βαϊγκάλ Α.: Σαπφώ (Π. Κρημνιώτη, Αυγή, 19.7.2001) Μοντέρο R: Η κρυφή ζωή διάσημων γυναικών (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 420)

Αναγνωστοπούλου Ν.: Βασιλικός/Επιλέγω να φάω... πατάτα (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές, 1) Βασιλείου Λ.: 0 Μίμης ο Πατούσας (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Γιαλουράκη Σ.·. Τα κυκλαδικά ειδώλια ζωντανεύουν (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Διαμαντή Ζ.: Διαστημικά δώρα για τα παιδιά του κόσμου (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Δροσίνης Γ.: Τέσσερα παραμύθια (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 1) Εκδ. Βολανάκη. Συντροφιά μετά ζώαΜαθαίνω τους αριθμούς (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Γιαννίκος-Κλάδης: ΗΑφίσα που ζωντάνεψε (Α. Πουλή, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Ελληνικά Γράμματα: Αγγίζω και αισθάνομαι: Αγρόκτημα (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Ηλιοτρόπιο: Ο Μπίλυ το αρκουδάκι (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Καμπανάς: Α-μπε-μπα-μπλομ (Α. Πουλή, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Παπαδόπουλος: Οι πρώτες μου εικόνες: Η Φύση (Α. Πουλή, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Εκδ. Πατάκης (συλλογικό): Παραμύθια και όνειρα γλυκά (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1)

138

Εκδ. Ψυχογιός (συλλογικό): Χορταστικές ιστορίες (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Εκδ. Superkids-Καμπανάς: Μπανάνες με πιτζάμες (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) θεοδώρου Λ.: Μακεδονία, στα μονοπάτια των θεών και των ανθρώπων (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 6.7.2001) Καμαράτου-Γιαλλούση Ειρ.: Το δέντρο της ευτυχίας (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Καρθαίου Ρ„ Μάνου-Πασσά Κ.: Παρέα με τον Αίσωπο (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Κοντολέων Μ.: Η Γη, το σπίτι μου (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Κυρίτση I.: Τέσσερις συνταγές γεμάτες μάγια (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές 1) Λίσμανη Μ.: Τα παραμύθια της αλεπούς (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 1) Μαραθεύτης Μ.: Παραμύθι για όλους (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Ντεκάστρο Μ.: ΗΑθήνα σε 7 διαδρομές. Ένας οδηγός για μικρούς και μεγάλους (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 8.7.2001) Ρώσση-Ζαΐρη Ρ.: Το αρκουδάκι που δεν ζηλεύει το αδελφάκι του (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

(Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Ωραιόηουλος Δ.: Το ταξίδι του Τιμόθεου (Μ. Τζαφεροπούλου, Διαδρομές 1) Γιουνγκ Ρ.: Το μικρό όχι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Έλσνερ Γ., Σλίπχακ Μ.: 0 Χιόνι-πουπέφτει (Π. Κολοκύθα, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) ΚόλεϊΣ.: Πώς φωνάζουνε τα ζώα (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Κρίσολμ Τζ„ Μάιλς Λ., Ρίντ Σ.: Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελλάδας (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Λαζαρίν Μ.: Ψυχοκινητικά παιχνίδια για παιδιά από 2 έως 6 χρονών (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Λάουμπε Ζ., Μπλαζεγιόφσκι Μ.: ΗΑία ζωγραφίζει (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Μάι Μ.: Μόνο το ποδόσφαιρο στο μυαλό (Γ: Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 1) ΜακΜηράτνεϊ Σ.: Το καλόκαρδο τερατάκι (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) ΜακΝτόναλντ Ά.: Το γουρουνάκι που ήθελε να έχει μαλλιά (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Μάρσαλ Ρ.: Μισώ το διάβασμα! (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 420) Μονκόμπλ Ζ., Πολάκ Π.: 0 κύριος Ιπποπόταμος (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Μπερνάρ Φ.: Το κίτρινο τρένο (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1)

Σίνου Κ.: 0 σκύλος του Μετρά (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1)

Ντάνμπαρ Τ.: Αν θέλεις να γίνεις γάτα (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1)

Σκαλίδη Ζ„ Τσαμπρά Φ.: ΟΠοκ και το χαμένο πορτοφόλι (Π. Κολοκύθα, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21)

Ντίσνεϊ: Δεινόσαυρος (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1)

Σπυροπούλου-Σπανού X.: Πρωτότυπες δημιουργίες για όλο το χρόνο: Καλοκαίρι (Μ. Βρεπού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Χατζηνικολάου Ν.: Όλη η Γη τραγουδάει (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Χωρεάνθη Ε.: Βατραχοποντικοπόλεμος

Προχάτσκα Γ.: Μια τρελή οικογένεια (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 420) Ράσελμαν Α.: 0 Μάκης Ενζυμάκης και η μάχη στο οκοτάδι (Α. Πουλή, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Σβετλίν & Άντα: Διγενής Ακρίτας (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1)

Ειιούαρχ Π.: Λιγουλάκι χειμώνας (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 1) Φόλκνερ Κ.: 0 μικρός Αρκούδος γνωρίζει τα ζώα ίου αγροκτήματος (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Φορσάιθ Α.: Ένας γάτος παραμυθάς (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 1) Φρέι Γ„ Κέρνκε Γ.: Μα και βέβαια σ' αγαπώ (Μ, Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 21) Χέρτλινγκ Π.: Η Γιέτε, ο βιβλιοπώλης και τα βιβλία (Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρομές 1)

Αλιβάνογλου-Παπαγγέλου Κ.: Από το Τσουχούρ Καππαδοκίας στο Καππαδοκικό Καρδίτσας (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Δελώνης Α,: Η ζωή ενός τρελού... τρελού συγγραφέα (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Δημόπουλος Ν.: 0 Βάνκα και τ' αδέσποτα (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Ζαννάκη-Λιόλιου I.: Μια περιπέτεια που δεν τελείωσε (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1) Κανάβα Ζ.: Ελπίδα ή Λουίζα (Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρομές 1) Νικολάου θ.: 0 καβαλάρης της νύχτας (Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Διαδρομές 1) Ραΐση-Βολανάκη Τ.: Γεια σου κι αντίο (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) Σακελλαρίου X.: Ψηλά το κεφάλι, δούλε! (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές 1)

Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 6.7.2001)

Τράιμπερ Γ.: Ηγαλάζια μου λίμνη είναι σήμερα πράσινη (Λ. ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1) . (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 22.7.2001)

| T A :IA IQ T IK A -O A

Ο ΙΠ Ο ΡΙΚ Α

ΜπλόφελντΤ.: Η διδασκαλία του Ζεν του Χουέι Χάι για την αιφνίδια φώτιση (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 6.7.2001)

]

Δόμβρος Α.: Με την Ελλάδα στη Γη του Πυράς. Πιο βόρεια δεν πάει. Ένα ταξίδι στο γεωγραφικό Βόρειο Πόλο (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης 5.7.2001)

I[ Μ ΐΤ Ο Α Ε Ι -Α Λ Α Η Λ J

Ντάιερ Γ.: Ησοφία των αιώνων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.7.2001) Όσο: ΟΖεν Ζορμπάς (Β. Κ. Καλαμαράς, Εήευθεροτυπία, 6.7.2001)

Ι ί η ΑΙ ΧΟη π ί ί Ι Ι _________

Ιωάννου Γ.: Δέκα ανέκδοτα γράμματα στονΧρήστοΣαμουηλίδη (Λ. Πανταλέων, διαβάζω, 420) Τριανταφυλλίδης Μ.: Αλληλογραφία 1895-1959 (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 29.7.2001) (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 8.7.2001)

Στρούμπου Ε. (επιμ.): Παραδοσιακές τροφές στους Δήμους Ασσήρου και Λαχανά Θεσσαλονίκης (Γευστικές διαδρομές και φιλέματα) (θ. Τσιχλάκη, Το Βήμα, 8.7.2001)

Κρίστεβα Τ„ Κλεμέντ Κ.: Το θήλυ και το Ιερό (X. Οικονομίδου, Το Βήμα, 8.7.2001) (Φ. Τερζάκης, Εήευθεροτυπία, 20.7.2001)

ΙΜ Ο Π/Ο

\mm\u I

Ελιάς Ν.: Μότσαρτ (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 22.7.2001)

Κατσίκα-Πισιμίση Μ.: Λαγκάδια Αρκαδίας, 19ος αιώνας και αρχές 20ού. Κειμήλια από ένα λαγκαδινό σπίτι (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 29.7.2001) Κόγιας Ν.: Τροχιόδρομος Καρλοβασίων Σαμίων (1905-1939) (Ν. Βατόπουλος, Η Καθημερινή, 15.7.2001)

Εκτων υστέρων: Τεύχος 5 (Σ. Μαυροειδής, Αυγή, 26.7.2001) Εν Λευκάδι: Τεύχος 10 (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 23.7.2001) Επτανησιακά Φύλλα: Τεύχος 8 (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 15.7.2001) (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 23.7.2001) Μακρυνίτσα: Τεύχος 25 (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 29.7.2001) Νέα Εστία Αφιέρωμα στον Στρατή Τσίρκα (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 16.7.2001) Νέα Εστία: Τεύχος 17 ΓΑ. Ελεφάντης, Αυγή, 19.7.2001)

Οικονομόπουλος Ν.: Για τα παιδιά (Σ. Κουτσούνης, Εντευκτήριο, 54)

Οδός Πανός: Τεύχος 113 (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 1.7.2001)

Ψαραύτη Λ.: Άρωμα καλοκαιριού (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1)

Καστανέντα Κ.: Η Ενεργός πλευρά του Απείρου (Κ. Σάρρας, Εήευθεροτυπία, 29.7.2001)

Ποίηση: Τεύχος 17 ΓΑ. Ελεφάντης, Αυγή, 12.7.2001) (Κ. Παπαγιώργης, αθηνόραμα, 13.7.2001)

Ρόουλινγκ Τζ: 0 Χάρι Πότερ και το κύπελλο της φωτιάς (Α. Βαρελά, Διαδρομές 1)

IΑ Π Ο Κ Ρ Υ Φ Ι ί Μ Ο Ϊ

Χιόνι: Χρονικόν της κατοχής της Χίου από τους Γερμανούς (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 23.7.2001)

Σουίντελς Ρ.: Το μυστικό του υπογείου (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές 1)

~ m

ΒαρσαμούδηςΑ.: Κρύσταλλοι, διαλογισμός και υγεία - οι κρυμμένες δυνάμεις των λίθων από την αυγή του πολιτισμού μέχρι σήμερα (Β. Κ.

Σαραφιανού Α., Αννίνου Μ. (επιμ.): Τα αγαπημένα φαγητά των συγγραφέων μας (Κυρ. Ντελόπουλος, Η Καθημερινή, 17.7.2001)

Ithaca: 0 «άλλος» στη νεοελληνική λογοτεχνία (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 23.7.2001)

139

Γο διαβάζω δημοοιεύει επιοτολες εφόοον είναι ενυπόγραφες. Η ούπαξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα-όταν το κρίνει σκόπιμο- να ουπομεύει τα κείμενα.

Πρόσθετες πληροφορίες Νίκαια 21.3.2001 Αγαπητέ κ. Παπαλέξη, Με το σημείωμα αυτό θα ήθελα να πληροφορήσω τους αναγνώστες σας πως στο άρθρο «Στα σταυροδρόμια του νόστου: Τέσσερις Έλληνες συγγραφείς στις ΗΠΑ» του φίλου Αναστάση Βιστωνίτη παραλείπονται λίγες πληροφορίες, όπως: 1) ένα δεύτερο μυθιστόρημα του Χάρρυ Μαρκ Πετράκη, το Ημέρες οργής (Days o f Vengeance), έχει επίσης μεταφραστεί στα ελληνικά και κυκλοφόρησε το 1984 (παραλείπω τις υπόλοι πες πληροφορίες, μετάφρ., εκδότη κ.λπ.), 2) Το μυθιστόρημα Όνειρο βαοιήειάδων (Dream o f Kings) έγινε ταινία το 1969, στην οποία δεν πρωταγωνιστούσε ο Φρανκ Σινάτρα, αλλά ο Άντονι Κουίν στο ρόλο του πρωταγωνιστή Ματσούκα και η Ειρήνη Παππά στο ρόλο της χήρας Ανθούλας, και η ελληνική τηλεόραση έχει κάνα δύο φορές προ βάλει την ταινία αυτή στα πρόσφατα χρόνια. Ας σημειωθεί δε πως ο πρωταγωνιστής Νίκολας Ανδρέα Δανδόλος του έργου του Πετράκη με τίτλο ο Χαρτοηαίκχης, όπως ανεφέρθη, είχε ήδη χρησιμεύσει ως πρότυπο για το έργο του Τεντ θάκρεϊ Τζούνιορ, με τον ίδιο τίτλο και μάλιστα με πρόλογο του Γκράουτσο Μαρξ (1970), αλλά ήταν λιγότερο επιτυχές από όσο ήταν του Πετράκη.

Αυτά και άλλα και ευχαριστώ πολύ Γιώργος Γιάνναρης

Το Μετρό όμως συμφωνεί; 30.4.2001

OVHVVV 140

Αγαπητό διαβάζω, Γιορτάζεις φέτος τα 25 χρόνια ζωής σου. Είσαι, δηλαδή, σημειολογικά στο σημείο μίξης αμφισβήτησης και δημιουργίας. Πάντως, κάθε τεύχος σου, τώρα και παλιότερα, είναι μια έκρηξη ομορφιάς και στοχασμού. Αρκετά αφιερώματά σου τα έχω στην πρώτη θέση της βιβλιοθήκης μου, γιατί είναι πηγές διαρκούς πνευματικής αναζήτησης. Επειδή είμαι βιβλιοφάγος, σε λατρεύω και εξ αυτού του γεγονότος και κυρίως από το όντως παιδευτικό περιεχόμενό σου. Η πρότασή σου για το σύνθημα «ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ διαβάζω» είναι μια μορφωτική ιδέα και συμφωνώ να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για να καλλιεργηθεί αυτή η ιδέα και να ευδοκιμήσει. Και σ' αυτό θα ήθελα να συνεισφέρω με όποιον τρόπο κριθεί απαραίτη τος.

Φιλικά Νίκος Τσούλιας Πρόεδρος ΟΛΜΕ

Η κριτική της κριτικής Αγαπητό διαβάζω, Στο τεύχος του Σεπτεμβρίου (αρ. 421) δημοσιεύτηκε βιβλιοκριτική της κυρίας Έλενας Κουτριάνου για το βιβλίο μου Η ποιητική του Ν. Γ. Πεντζίκη («Νεφέλη» 2000). θεωρώ αυτονόητο ότι στοιχειώδες καθήκον του κριτικού είναι να παρουσιάζει τις απόψεις του κρινόμενου και, στη συνέχεια, αν διαφωνεί, να τις υποβάλει σε έλεγχο και να διατυπώ νει με επιχειρήματα τις αντιρρήσεις του. Αλλά η κ. Κουτριάνου δεν παρουσίασε μόνο μια ελλιπέστατη εικόνα για το βιβλίο, αντλώντας υλικό αποκλειστικά από το πρώτο μέρος του (που αναφέρεται στο αρχείο) και παρακάμπτοντας εντελώς τα άλλα δύο (τα οποία είναι και τα νευραλγικότερα, αφού οε αυτά κατατίθεται ο πυρήνας της προ βληματικής μου για το συγγραφέα). Το σοβαρότερο είναι ότι το χρησιμοποίησε ως αφορμή για να εκθέσει τις δικές της απόψεις για τον Πεντζίκη, αποδίδοντας μάλιστα επιτίμια στον κρινόμενο επειδή δεν τις συνάντησε αναπτυγμένες στο βιβλίο του· με άλλα λόγια, η κυρία Κ. έκρινε το βιβλίο όχι για αυτά που περιέχει αλλά για την απουσία εκείνων που η ίδια προσδοκούσε να περιέχει. θα γίνω αμέσως σαφέστερος. Η συντάκτρια σπεύδει να συμπεράνει με αβασάνιστη βεβαιότητα ότι το θεωρητικό πρίσμα υπό το οποίο ερμηνεύεται το έργο του Πεντζίκη στο βιβλίο μου είναι η θεωρία του χάους, το οποίο χαρακτηρίζει -επί λέξει- «υπερβο λικό». Ας μου επιτραπεί κατ' αρχάς να επισημάνω ότι στη μελέτη μου δεν υπάρχει επ' ουδενί κάτι σαν «εφαρμογή» της θεωρίας του χάους· απεναντίας, αυτό που υπάρχει είναι μια μεταφορική χρήοη ορισμένων εννοιών από την εν λόγω θεωρία -όπως βέβαια και από άλλες-, η οποία επιπλέον συνοδεύεται από εκτενέστατο προβληματι σμό γύρω από την επιστημολογική νομιμότητα μιας τέτοιας χρήσης. Εξάλλου, όσες θεωρίες εμφανίζονται στο βιβλίο (όπως αυτή της διακειμενικότητας, την οποία η κυρία Κ. βάζει επίσης στο στόχαστρό της) αποτελούν όλες εργαλεία ανάλυσης και περιγρα φής του περίπλοκου πεντζικικού σύμπαντος, προκειμένου να αναδειχθεί η αισθητική ιδιοτυπία του. Κριτήριο για την αξιοποίησή τους ήταν αποκλειστικά και μόνο η λειτουργικότητά τους: αν προωθούν την κατανόηση του έργου, αν διανοίγουν οπτικές γωνίες, αν θέτουν γόνιμα ερωτήματα. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, αδυνατώ πραγματικά να καταλάβω γιατί η συντάκτρια αμφισβητεί τη νομιμότητα της διακειμενικής ανάγνωσης σε ένα συγγραφέα όπως ο Πεντζίκης που, περισσότερο από κάθε άλλο Έλληνα ομό τεχνό του, είχε καταστήσει την απορρόφηση ξένων κειμένων στο έργο του συνειδητή πρακτική. Έστω λοιπόν ότι η κυρία Κ. διαφωνεί με τη συγκεκριμένη ερμηνευτική πρόταση. Δε θα όφειλε όμως να παράσχει πρώτα στον αναγνώστη κάποιες περαιτέρω διευκρινίσεις για την ταυτότητα αυτής της πρότασης, μια σχηματική έστω περιγραφή των κεντρικών επιχειρημάτων της, ώστε να καταλάβει και αυτός περί τίνος ακριβώς πρόκειται; Πώς νομιμοποιείται να παρουσιάζει ένα βιβλίο αδιαφορώντας για τον εννοιολογικό του ιστό και να το κρίνει ερήμην της προβληματικής που αναπτύσσεται στις σελίδες του; Πράγ ματι, αντί να μπει στον κόπο να εκθέσει την οπτική γωνία μέσα από την οποία γίνεται η πραγμάτευση -που μάλλον δεν κατανοεί-, η κυρία Κ. προτιμά να κατευθύνει παρελκυ στικά και ψευδεπίγραφα τη συζήτηση σε ζητήματα που της είναι πιο οικεία; προβάλλει προβληματικές ετερογενείς ως προς το θεωρητικό ορίζοντα μέσα στον οποίο κινείται το βιβλίο. Π.χ., ανοίγει έκτου μη όντος μια συζήτηση για τον υπερρεαλισμό, δημιουρ γώντας την παραπλανητική εντύπωση ότι το βιβλίο αποτυγχάνει να θέσει τα πράγματα στη σωστή τους βάση· φτάνει μάλιστα στο σημείο να μου καταλογίσει λειψή βιβλιο γραφική ενημέρωση και ανακρίβεια στον οριομό θεμάτων όπως η αυτοματική γραφή ή το αντικειμενικό τυχαίο. Προφανώς, η κυρία Κ. παραβλέπει ότι οι ελάχιστες αναφορές

στον υπερρεαλισμό όχι μόνο δε στοιχειοθετούν ένα αυτόνομο πεδίο μέσα στο βιβλίο μου, ώστε να έχει το δικαίωμα να ελέγξει την εγκυρότητά του, αλλά και αφομοιώνο νται στο εσωτερικό μιας διαφορετικής επιχειρηματολογίας, ολότελα ξένης προς τη μέριμνα να δώσει τέτοιους ορισμούς. Και στην επιχειρηματολογία αυτή δεν υπάρχει καμία αναφορά- το μόνο που υπάρχει είναι τα γνωμοδοτικά πυροτεχνήματα της βιβλιοκριτικού. Η αδυναμία της κυρίας Κ. να συνδιαλεχθεί ουσιαστικά με το βιβλίο προδίδεται και από άλλα σημεία του κειμένου της. θα αναφερθώ πολύ σύντομα σε τρία από αυτά. 1. Εμβρόντητος διάβασα την ετυμηγορία της ότι είμαι υπόλογος συγχύσεως μεταξύ (συγγραφικής) πρόθεσης και (κειμενικού) αποτελέσματος. Φαίνεται ότι μέσα στη μακάρια προθεσιακή της πλάνη η κυρία Κ. δεν πήρε είδηση ότι αφιέρωσα δύο ολόκλη ρα κεφάλαια του βιβλίου μου στην ανάλυση αυτής της ιδιότυπης διαλεκτικής: στον Πεντζίκη η πρόθεση δεν προηγείται του συγγραφικού ενεργήματος, δεν είναι ανεξάρ τητη από το κείμενο, αλλά είναι δομικά σύγχρονη με τη διαμόρφωσή του. 2. Λυπάμαι που οι θεωρητικές γνώσεις της συντάκτριας είναι τόσο ελλιπείς ώστε να ταυτίζει μια τεχνική όπως τον εσωτερικό μονόλογο, η οποία έχει πολύ συγκεκριμένες αφηγηματολογικές παραμέτρους, με ό,τι αποκαλούμε χαλαρά στον καθημερινό λόγο «ενδοσκόπηση». Την παραπέμπω όμως στη σχετική βιβλιογραφία (ενδεικτικοί τίτλοι δίνονται και στο βιβλίο μου), οπότε και θα της λυθούν όλες οι σχετικές απορίες γιατί απέφυγα να αναγάγω το συνειρμισμό του Πεντζίκη στην αφηγηματική τεχνική του εσωτερικού μονόλογου. 3. Από υπερβάλλοντα φιλολογικό ζήλο, η κυρία Κ. μου προσάπτει, ούτε λίγο ούτε πολύ, φιλολογικό και εκδοτικό αναλφαβητιομό, εγκαλώντας με για την έλλειψη ευρε τηρίου από το βιβλίο. Ας μου επιτραπεί να της υποδείξω κάτι που μάλλον δεν υπέπεσε στην αντίληψή της. Σε όλη την έκταση της μελέτης εκδιηλώνεται μια θεωρητική επι χειρηματολογία, η οποία, αν και προϋποθέτει πραγματικά μεγάλο αριθμό θεωρητικών κειμένων, εντούτοις ελάχιστες φορές διαστίζεται από κύρια ονόματα, τόσο λίγες που θα καθιστούσαν περιττή τη συγκαταρίθμησή τους σε κάποιο ευρετήριο. Από την άλλη, οι αναφορές στα κείμενα του Πεντζίκη είναι τόσο συστηματικά κατανεμημένες σε κάθε κεφάλαιο, ώστε και εδώ η ευρετηρίαση των αναφορών σε αυτά τα κείμενα θα ήταν μάλλον σχολαστική. Ας είναι λοιπόν βέβαιη η κυρία Κ. ότι η έλλειψη ευρετηρίου δεν αποτελεί παράλειψη ή ολιγωρία αλλά συνειδητή επιλογή. Τα παραπάνω κατατίθενται για την πληρέστερη ενημέρωση των αναγνωστών του περιοδικού. Ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία. Με τιμή Ηλίας Γιούρης

Την επιστολή του κ. Η. Γιούρη θέσαμ ε υπόψη της κ. Ε. Κουτριάνου, η οποία μας έ σ τειλ ε τη ν παρακάτω απάντηση.

Αθήνα, 219.2001 Αγαπητέ κ. Παπαλέξη Σχετικά με την επιστολή στην οποία ο κ. Η. Γιούρης κρίνει την κριτική μου (διαβάζω 421, Σεπτ. 2001, ο. 60-63) για το βιβλίο του (Η ποιητική του Ν. Γ. Πεντζίκη, «Νεφέλη» 2000), θα ήθελα να σημειώσω τα εξής:

Λυπάμαι που σε μια ανεκδιήγητη εκδήλωση εμπάθειας, η οποία, ομολογώ, με αφήνει εμβρόντητη, ο κύριος Γιούρης επιχειρεί να με εμπλέξει σε μια διένεξη για λόγους που ούτε η κριτική μου ούτε κάποια άλλη προσωπική πρόθεση με καθιστά υπόλογη. Η αντίδρασή του, με έκδηλη και κυρίαρχη την ανάγκη του να αηολογηθεί για τα επιμέρους ζητήματα που νομίζει ή φαντάζεται πως θίγω, παρουσιάζει με περισσή δραματι κότατα την αδυναμία του να διαβάζει και να κατανοεί ένα κείμενο, αλλά και να κρίνεται. θα συνιστούσα στον κ. Γιούρη να ξαναδιαβάσει τη (θετική, κατά τη γνώμη μου) κριτική μου με τη νηφαλιότητα και την αυστηρότητα (την οποία συχνά είμαστε υποχρεωμένοι να δείχνουμε και απέναντι στον εαυτό μας) τις οποίες επιβάλλει η ερευνητική δεοντο λογία, χωρίς την ανασφάλεια και καχυποψία που καταμαρτυρεί η επιστολή του. Άλλωστε, εφόσον τόσο η βιβλιοκρισία μου όσο και η ένσταση του κ. Γιούρη απευθύνο νται στον αναγνώστη, ο τελευταίος και μόνο αυτός, ανατρέχοντας στην περί ης ο λόγος μελέτη, θα αποφανθεί: α) Εάν έχω παρουσιάσει και αξιολογήσει το βιβλίο ή μόνο κάποια μέρη του (αυτά στα οποία -γιατίάραγε;- εστιάζει ο κ. Γιούρης). β) Εάν απαντώ στα συμπεράσματα για τη σχέση της ποιητικής του Πεντζίκη με την υπερρεαλιστική προβληματική για τη γραφή (βλ. στο βιβλίο, λ.χ., σ. 95,115,150-132, 140-143,237) και το «νόμο» ή τη «στρατηγική» του χάους (βλ. στο βιβλίο σ. 175 και ενότητα 15.2) ή απλώς... περιαυτολογώ! γ) Εάν αναφέρομαι στου κ. Γιούρη την ανεπαρκή κατανόηση της έννοιας των όρων συγγραφική προθετικότητα, διακειμενικότητα και εσωτερικός μονόλογος ή στη σκοπι μότητα, «νομιμότητα» κ.λπ. της αξιοποίησης αυτών των εννοιών και των αντίστοιχων θεωριών. (Όσο για τα όσα διατείνεται στην επιστολή του σχετικά με τις έννοιες αυτές, ή ο κ. Γιούρης προσπαθεί να εμπαίξει ημάς ως αναγνώστες ή απλώς φλυαρεί χωρίς να αντιλαμβάνεται όχι μόνο τι έχω γράψει αλλά και τι λέει ο ίδιος - παραπέμπω τον ανα γνώστη, λ.χ., στις σελίδες 42-43 του βιβλίου και στις σελίδες 62-63 της δικής μου βιβλιοκρισίας). δ) Σχετικά με τις θεωρητικές γνώσεις τις δικές μου και αυτές του κ. Γιούρη (προς ενη μέρωση του τελευταίου: υπάρχουν πολλές θεωρίες για τη διακειμενικότητα και όχι μόνο μία) η προφανής άγνοια του κ. Γιούρη δε δικαιολογεί τις ασύστολες εγκλήσεις του, οι οποίες, μεταξύ των άλλων, μαρτυρούν και την αυθάδη φιλαρέσκειά του σχετι κά με την υποθετική θεωρητική του κατάρτιση και αυτάρκεια. ε) Αν πράγματι είναι αναγκαίο το ευρετήριο όρων (και πάλι προς ενημέρωση του κ. Γιούρη: εκτός από τα ευρετήρια προσώπων και κειμένων υπάρχουν και τα ευρετήρια όρων). Η κατάρτιση ενός ευρετηρίου είναι υποχρέωση του εκδοτικού οργανισμού που αναλαμβάνει την εκτύπωση του βιβλίου και όχι του συγγραφέα (αλλά μάλλον ούτε αυτό το γνωρίζει ο κ. Γιούρης, ο οποίος και πάλι ανιχνεύει μία ανύπαρκτη, στην πραγ ματικότητα, κατηγορία εις βάρος του). Είναι λυπηρό, αλλά δυστυχώς η ένθερμη αντίδρασή του υποβάλλει τη σκέψη πως ο κ. Γιούρης χρησιμοποιεί την ευκαιρία μιας άδικης επίθεσης εναντίον μου (η οποία παρα βαίνει τους άγραφους κανόνες ακόμη και της στοιχειώδους ευγένειας) για να καλύψει, με τρόπο τον οποίο θα χαρακτήριζα επιεικώς σπασμωδικό, τις αδυναμίες της μελέτης του. Αυτό που εντέλει καταφέρνει να αναδείξει είναι τη δική του φιλύποπτη, μονοδιά στατη και αδιάλλακτη άρνηση να κατανοήσει και να αποδεχθεί την κριτική. Ευχαριστώ για τη φιλοξενία, Ελένα Κουτριάνου Διδάκτωρ Συγκριτικής Φιλολογίας και θεωρίας της Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης

ITQ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

Λογοτεχνικά Βραβεία

2001 (ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 2000)

Οι εισηγήσεις των επτά μελώ ν της Επιτροπής Κριτικών του διαβάζω ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΙΤΙΚΑΣ ΑΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ, ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ, Κ Ω Σ ΤΑ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑ, ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ, Μ ΙΣ Ε Λ Φ Α ΪΣ , ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ για τα βραβεία: • Π Ο ΙΗ Σ Η Σ • Μ ΥΘ ΙΣΤΟ Ρ Η Μ Α ΤΟ Σ • ΔΙΗ ΓΗ Μ ΑΤΟ Σ • ΠΡΩ ΤΟ Ε Μ Φ Α ΝΙΖΟ Μ Ε ΝΟ Υ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ και οι εισηγήσεις των πέντε μελών της Επιτροπής Κριτικών του διαβάζω ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΖΕΡΒΟΥ, Μ Ε Ν Η Σ ΚΑΝΑΤΣΟΥΛΗ, Μ ΑΝ ΟΥΚΟΝ ΤΟΑΕΩΝ , ΓΙΑΝ Ν Η ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ, ΒΙΚΥΣ Π ΑΤΣΙΟ Υ για τα βραβεία: • ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ • ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ακόμα:

Συνέντευξη: Ο Χρήστος Χρυσόπουλος μιλάει στον Ηλία Μαγκλίνη Σελίδεσ: Σύγχρονη ρωσική λογοτεχνία

Επίσης στο επ όμενο τεύχος:

• Ξένο βιβλίο · Πορτρέτα ξένων συγγραφέων · Σύγχρονοι ξένοι συγγραφείς • Παρεμβατικά · Βραχυγραφίες · Βιβλιογραφικά Δελτία κ.ά. Το

δι αβάζω

σ τον κυβερνο χώ ρ ο:

w w w .lra n s la tio .g r

Ρ α ν τ ε β ο ν

...

κέντρο της η όλης -

ΝΕΟ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

ΣΤΗ

■

'α

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ρ ά φ ι α γεμάτα βιβλία, μυρωδιά ζεστού καφέ, μ ε λ ω δ ι κ έ ς ΥΟΤ£(ζ, χώρος φιλόξενος, ειδικά διαμορφωμένος για ευχάριστη και ήρεμη ανάγνωση. Στα βιβλιοπωλεία Β ΙΒ Λ ΙΟ

ΣΑΒΒΑΛΑ θα βρείτε όλες τις παλιές

και νέες εκδόσεις ό λ ω ν τ ω ν ε κ δ ο τ ι κ ώ ν OIKCOV για όλα τα θέματα: παιδικά, λογοτεχνία, ιστορία, ψυχολογία, κοινωνιολογία, εκπαίδευση, μεταφυσική, φιλοσοφία, διδακτική, οικολογία, δοκίμια, ποίηση κ.ά. . . . και κάθε μέρα ανάγνωση με τις μελωδίες του πιάνου

β ιβ λ ι ορνϋαος Σ

A Β Β*Α Λ Λ*

όλοι οι ε κ δ ο τ ικ ο ί οίκοι στον πιο φιλόξενο χώρο Θ ΕΣΣΑΛΟΝ ΙΚΗ : Βασ. Ηρακλείου 47 (απέναντι από το εμπορικό κέντρο) Τπλ. 270.226 ΑΘ Η Ν Α: Ζωοδόχου Πηγής ι8 Τηλ. 33-01.251 - Fax: 33 06.918

ίο

ελληνικό

βιβλίο

Βαγγέλης Ραπ τό π ο υ λο ς

Ακούει Ο ΣΗΜΙΤΗΣ

Μ η τρ ο π ά νο ;

ΚΕΔΡΟΣ

Το βιβλίο αυτό μιλάει για την σημερινή Ελλάδα. Με πρω τα γω νισ τές π ρ α γμ α τικά π ρ ό σ ω π α , σ αν του τίτλου. Από τον Χριστόδουλο, τα Αλβανάκια και τον Noti Sfakianaki, ω ς εγχώ ριους ρ άπ ερ και τον Κοεμτζή. Κι α π ό την «17 Νοέμ βρη», τα φ ω τομοντέλα και τον Τζώρτζογλου, ω ς την οικογένεια και τους φίλους μου. Μια δημοσιογραφική και ταυτόχρ ονα π ο λ ύ προσω πική περ ι πλάνηση στο άλλοτε άθλιο κι άλλοτε μαγικό νεοελληνικό σκηνικό, τω ν ημε ρών της παγκοσμιοποίησης και του Ίντερνετ.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ w w w . k e d r o s . g r

Κ Ε Δ Ρ Ο Σ d r o s @ o t e n e t . g r