Τεύχος 484

llD t _ 1 3 f l3 D l IS S N

Γυναικεία λογοτεχνία A. Μ ήτσου, Θ. Σκρουμπ έλος E lfriede Jelinek, M artin H eckm anns

Συνεντεύξεις: Πρόσωπα:

t

.

J

t

i

s

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w . k a s t a n i o t i s . c o m

ΑλδεΒαράν ονόμασαν οι Άραβες τον πλέον λαμπερό αστέρα στον αστερισμό του Ταύρου. Κάποιος πίστεψε πως ο έρωτας θα τον ανεβάσει εκεί πάνω, όμως γκρεμίστηκε επειδή κάποιος άλλος δεν ακολούθησε και μένει στη γη φυλακισμένος (δεν γνωρίζει αν τον εκλείδωσαν μέσα ή τον άφησαν απ' έξω) σε ενοχές και τύψεις- ερήμην του ένοχος. Όμως, μέσα από μία μαγική, πλήρη θαυμάτων ανάβαση, με χαλινούς την κατανόηση και την παραδοχή πως είναι υπαρκτό και εκείνο το είδος έρωτα που αυτός αγνοεί και όπου δεν μετέχει, θα αξιωθεί τον ΑλδεΒαράν, με συντρόφους του ισόβιους απλά και μεγαλειώδη πράγματα, όπως το χιούμορ, η αγάπη, η φιλία.

«Να ανησυχούν μόνο για την τέχνη τους» « εν χρειάζεται οι σύγχρονοι καλλιτέχνες να ανησυχούν για το αν τους γνω/ / / \ ρίζει κανείς στο εξω τερικό. Το μόνο που πρέπει να τους απασχολεί είναι να " ' » κάνουν καλή τέχνη. Ζούμε σε μια εποχή που η εθνικότητα του καλλιτέχνη δεν έχει τόση σημασία. Όταν η πληροφορία ταξιδεύει τόσο γρήγορα, δεν μετράει σε ποιο μέρος ζεις». Αυτά είπε ο Γκλεν Λάουρι, διευθυντής του περίφημου Μουσείου Μο­ ντέρνας Τέχνης τη ς Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ), στη διάρκεια της σύντομης επίσκεψής του στην Αθήνα. Φυσικά τα εικαστικά, στα οποία μάλλον αναφέρεται ο κ. Λάουρι, έχουν μια πιο διεθνοποιημένη γλώσσα. Παρόλα αυτά ο λόνος του νομίζω ότι έχει ισχύ για ό λες τις τέχνες. Και για την ελληνική ποίηση και πεζογραφία. Θα συμπλήρωνα μόνον ότι σε μας πολλές φ ορές λείπει η φροντίδα για ουσιαστική κριτική. Οι επόμενοι μήνες είναι η εποχή τω ν νέων εκδόσεων, τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων Διαβάζω 2008, τη ς Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Θα έχουμε την ευ ­ καιρία να μιλήσουμε για τη νέα συγγραφική δημιουργία και να την προβάλουμε. Μας χρειάζεται η σε βάθος συζήτηση για το νεοελληνικό έργο και η ανταλλαγή απόψεων με τη διεθνή κοινότητα. Πολλοί, νεότεροι κυρίως, συγγραφείς φροντίζουν με περισ­ σή φροντίδα τις δημόσιες σχέσεις τους, σε ένα πλαίσιο κοινωνικών εκδηλώσεων, από τις οποίες συνήθως λείπει η κριτική, ο διάλογος, η συζήτηση. Εκτός από το να «ανησυχούν μόνο για την τέχνη τους», πρέπει ίσως να ανησυχούν και για την έλλειψ η ουσιαστικής κριτικής, γιατί η απουσία της δεύτερης επηρεάζει έτσι κι αλλιώς το έργο τους. Γιάννης Ν. Μ πασκόζος

Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ \ Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ \ ΕΔΙΚΤΑ Τ Η Σ ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Υ Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΕ Σ \ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ \VERBA O BSCURA Π Ο ΙΗ Σ Η \Θ Ε Α Τ Ρ 0 \Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η \ Α Θ Ω Ν Ι Κ Α \ Θ Ε Ο Λ Ο Γ ΙΑ Α Σ Κ Η Τ ΙΚ Α \ΙΔ Ι0 Μ Ε Λ Α \Ε Κ Τ 0 Σ Σ Υ Ν Ο Ρ Ω Ν ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ \ Μ ΙΚΡΗ ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Σ \ Π Ρ Ο Σ Ω Π Ο Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ Μ Ο Υ ΣΙΚΕ Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ \Τ Ο Π Ο Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ \Μ Ο Ν Ο Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ Λ Ε Υ Κ Ω Μ Α Τ Α \Π Α Ρ Α Μ Υ Θ ΙΑ \Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο ΙΝΔ1ΚΤΟ Σ

W W W .

Λεύτερη Μαυροπουλου

Σοτηρη Χ αλίκια

Γ ιάννη Αςτερη

ΤΟ ΑΛΛΟ ΜΙΣΟ ΜΟΥ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ

ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΑ ΤΕΙΧΗ

Η ΘΥΕΛΛΑ

J ulien Green

Φ ιοντορ Ντοςτογιεφςκι

H isham Matar

Ο ΑΛΛΟΣ ΥΠΝΟΣ

01 ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ

ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ

R udolf B ultmann

Elisabeth R oudinesco

J acques Derrida

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΚΡΙΟΙ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ I ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ I

Κ Α Λ λ ίΔ Ρ Ο Μ ΙΟ Υ 64, I 14 73 Α Θ Η Ν Α , ΤΗΛ.: 210. 88.38.007 - 210. 82.51.889, E-MAIL: iηdiktos@ iηdiktos Ε Ξ Α Δ Α Κ Τ Υ Λ Ο Υ 5, 546 35 Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η , ΤΗΛ.: 2310. 23.10.83, E-M AIL: in d ikto s-th e ssg in d ikto s.i

[ δ ι α β α ζ ω Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

1 Η ΓΝΩΜΗ

ΜΟΥ

γ ια ν ν η ς ν . μπαςκοζος

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ ΣΤΗΛΕΣ 8 Σχόλια 1 2 Courier 14 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 18 Ρεπορτάζ, 2 8 θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 3 0 Στήλη Αλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 3 2 Εκτός Γραμμής ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 3 4 Ως Αναγνώστης ΚΩΣΤΑΣ ΜΠ0Τ0Π0ΥΛ0Σ4β ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 5 0 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 1 54 Κόμικ. Κείμενα: ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ, Εικόνες: ΚΩΣΤΑΣ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ, 1 5 8 Ο Περιοδεύων ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 1 6 0 a Piacere ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ 20 ΤΑ Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α ΤΟΥ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 3 8 Ανδρέας Μήτσου: «Τα πράγματα είναι ταπεινά στην τέχνη» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ 4 2 Θανάσης Σκρουμπέλος: «Το κέρδος από την πάλη είναι ότι γίνεσαι πιο σοφός» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ

Β Ι Β Λ Ι Α Σ Τ ΟΝ Κ Ο Σ Μ Ο 5 2 Το συμβόλαιο ελευθερίας της Τζούλια Κρίστεβα. ΕΛΕΝΗ KAPPA 5 4 Γιεκίμοφ, Αχμάτοβα και... «ασημένια βέλη». ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 5 5 «No, gracias» στα αγγλικά. MAURIZIO DE ROSA 5 6 Ένας και­ νούργιος Όμηρος. ΕΛΕΝΑ ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ 5 8 Η (δικτυακή) επίθεση της ισπανικής γλώσσας. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ, ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΑ Μ ΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 1 4 2 Έμφυλη γραφή σε πρώτο πρόσωπο: Γυναικεία λογοτεχνία, αυτοαναφορικότητα. ΜΑΡΙΑ Β. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ

ΠΡΟΣΩΠΑ 1 5 0 Δύο φωνές - δύο γενιές: Elfriede Jelinek, Martin Heckmanns. ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ

ΒΙΒΛΙ ΟΠΩΛΕΙ Α 1 5 2 Κορφιάτικο βιβλιοφαγείο. ΝΑΣΟΣ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 9 8 Μελαγχολία & Λογοτεχνία. Επιμέλεια: ΕΛΕΝΗ KAPPA - ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ1 0 1 0 αμφίσημος συμβολισμός μιας οτάσης του σώματος. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΒΑΤΟΣ 106 Μελαγχολία και εγκεφαλισμός των ποιητών της παρακμής. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ111 Η τυπολογία της λυρι-

Χ Ρ Ο Ν Ι Α

Β Ι Β Λ Ι Α

Εκδόσεις της ΕΣΤΙΑΣ Τιμητικές εκδόσεις στη μνήμη τον Ιωάννον Σνκοντρή

Πρώτη έκδοση: 1936 Φ ω τομ ηχα νική ανατύπωση: 20 08 IS B N 9 7 8-9 60 -05 -1 35 1 -6

Πρώτη έκδοση: 1940 Φ ω τομ ηχα νική ανατύπωση: 2008 IS B N 9 7 8 -9 6 0 -0 5 -1 3 5 0 -9

Μετά το πλατωνικό Συμπόσιο και την αριστοτελική Ποιητική, κυκλοφορούν ξανά από την Εστία οι άλλοι δύο τόμοι της περίφημης σειράς μεταφράσεων της Ακαδημίας Αθηνών, των οποίων την εποπτεία είχε ο Ιωάννης Συκουτρής.

www.hestia.gr

www.estiabookstore.gr

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

[ δ ι α β α ζ ω Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 484 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλεξης Ζήρας, Ελένη Καρρά, Χρήστος Κατσίκας Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος,

κής μελαγχολίας και οι ελληνικές μεταφράσεις (1880-1944). ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ν. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ 119 Μελαγχολία και θάνατος στο έργο του Κωνσταντί­ νου Χρηστομάνου. ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ123 Η μελανχολική νόηση τη ς μοντερνικότητας. CHRISTINE BUCI-GLUCKSMANN 126 Γράφοντας αντιμέ­ τωπος μ ε το σκότος. AGNES VERLET127 Η μελαγχολία τη ς ανάγνωσης Σημειώσεις. ΕΛΕΝΗ ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ 129 Εμβληματικοί και μελαγχολικοί. ΝΙΚΗ ΟΡΦΑΝΟΥ 131 Η μελαγχολία στο θέατρο το υ Βορρά: «0 πόνος το υ κόσμου». ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 133 Αστείον η πόλις... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ

UNDERGROUND 156 Του δρόμ ου ...#27. ΩΜΕΓ@ 136 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Όλγα Σελλά

Επιμέλεια: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

60 Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η 89 Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης Διορθώσεις Σπόρος Κακουριώτης Υπεύθυνη Δημοσίω ν Σχέσεων

Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Τάσος Οικονομόπουλος Συνδρομές Χρυσάνθη Κουλελή Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο

Έργο του Κωνσταντίνου Βυζάντιου, Τα χαρτιά, 1992, από την έκδοση του Μουσείου Μπενάκη (Κ. ΑΔΑΜ Εκδοτική). Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε.

]

>

ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ Γ Ρ Α Φ Ο Υ Ν

Μ ΙΛ Ο Υ Ν :

Π αναγιώτης Στ. Α νδριανέσης · A lex B asko · A g nes V erlet ·

Μ αρία B aanth · Σ πυρος Α. Γ εωργίου · Κ. Ξ. Γ ιαννοπουλος · Α λεξης Ζ ηρας · Σ πυρος Κακουριώτης · Κώστας Κ αναβουρης · ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΒΑΤΟΣ · ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. «ΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ · ΕΛΕΝΑ «ΑΡΑΚΟΥΛΗ · ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ · ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΡΑ · ΧΡΗΣΤΟΣ Κατσίκας · Κ ώστας Κατςουλαρης · Ε λένη Κ εχαγιογλου · Μ ανος ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ · ΚΩΣΤΑΣ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ · ΝίΚΟΛ Λ αΦΑΖΑΝΗ · ΜΑΡΙΑ Β. Μ αρκαντωνατου · Α νδρεας Μ ητςου · Γ ιάννης Ν. Μ παςκοζος • ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ ·

CHRISTINE BUCI-GlUCKSMANN ·

ΔΙΑ ΝΟΜ Η ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία)

M aurizio D e R o sa · Γ ιωργος Ξενάριος · Ν ίκη Ο ρφανού · Ελ ε -

ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

ΓΙΟΣ Ν. Π εραντωνακης · Θ οδωρης Π ερςης · Β αλτερ Π ουχνερ

να

ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ · Γ ΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ · ΒίΚΗ ΠΑΤΣΙΟΥ · Γ ΕΩΡ-

• Ο λγα Σ έλλα · Θ αναςης Σ κρουμπελος · Δ ημητρης Β. Τ ριανταφυλλιδης

· Λ η δ α Τ ςενε · Σ ταματης Ν. Φ ιλιππίδης · Φίλιππος

Φίλιππου · Ν αςος Χ ριςτογιαννοπουλος · Ω μ εγ @

Έ να κ α λ ο κ α ίρ ι, στην π α ρ α λία το υ Μ π ρ ά ιτο ν, ο Ε υ γ έ ν ιο ς Σ τα μ π ς ε ρ ω τε ύ ε τ α ι μ ια ο λόκληρη ο ικ ο γ έν ε ια : ύ σ τερ α , η δ ε κ α ε τία το υ ’30· η εποχή τη ς τζ α ζ στο Λ ονδ ίνο· η Α φ ρ ικ ή , τ α Υ ψ ίπ εδ α τη ς Κ ένυ α · μ ια μ α γ ικ ή π α ιδ ικ ή η λικ ία · τ α δ υ σ τυ χή μ α τα τη ς ζωής· τρ ό π ο ι θ α νά του στην Α φ ρ ική · η α π ο ικ ιο κ ρ α τία - ο ι τ ε λ ε υ τ α ίε ς μ έρ ε ς τη ς . « Λ ίγ ο απ ό το α ίμ α σ ου»Ρ ο τίτλ ο ς ενός π ο ιή μ α το ς ’ π®υ κ ο υ τσ α ίνει.

P r o κα ινο ύ ρ ιο μ υθ ισ τό ρ ημ α τη ς Σ ώ τη ς Τ ρ ια ντα φ ύ λλο υ .

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Τ Α Κ Η β*

Στον αστερισμό του Καραγάτση Η χρονιά αυτή ανήκει οτον Μ. Καραγάτση, καθώς συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του (1908-1960). Ή ταν ένας από το υ ς καλύτερους αφηγηματογράφους τη ς γενιάς του. Και μόνο που κα τά φ ερ ε να αφήσει πίοω το υ ήρ ω ες (Γιούγκερμαν, συν­ ταγματάρχης Λιάπκιν) πιο γνωστούς κι από το ν ίδιο είναι κάτι σπάνιο. Πόοοι μπορούν να καυχώνται για κάτι ανάλογο; Το ΕΚΕΒΙ εξέδ ω σ ε ένα πολύ όμορφ ο κατατοπιστικό λεύκωμα, ετοιμάζει μια κινητή έκθεοη για σχολεία και βιβλιοθήκες και μια ημερίδα τον Οκτώβριο. Ή δη το Μουοείο Μπενάκη οργανώνει συνέδριο με θέμα «Μ. Καραγάτοης: Ιδεολογία και ποιητική» τη ν Παρασκευή 4 και το Σάββατο 5 Απριλίου. Μ.

Δεν είναι Μιχάλης

Καλά και κακά

Το Μ. στο ψευδώνυμο του Μ. Καραγάτση (Δημήτρης Ροδόπουλος το πραγματικό του όνομα) παραπέμπει στον Μίτια, ήρωα του Ντοστογιέφσκι στους Αδελφούς Καραμαζόφ. Ελπίζω να μας διαβάζουν οι συνάδελφοι του ραδιοφώνου, που «Μιχάλη» τον ανεβάζουν, «Μιχάλη» τον κα­ τεβάζουν.

Μπορεί το περίπτερό μας στην Έκθεση Βιβλίου στη Γαλλία να ήταν άθλιο -θα διαβάσετε αλλού τα σχετικά σχόλια της Ο .Σ.(ελλά)- εντούτοις οι επαφές του ΕΚΕΒΙ με τους γάλλους εκδότες πήγαν πολύ καλά. Πάνω από 25 γάλλοι εκδότες θα επισκεφθούν τη Διεθνή Έκθεση Βι­ βλίου στη Θεσσαλονίκη. Σημαίνει κάτι αυτό; Μάλλον δημιουργεί καλές προϋ­ ποθέσεις, από εκεί και πέρα είναι θέμα και τω ν ελλήνω ν εκδοτώ ν πώς θα εκ μ ε­ τα λλευτούν πιθανές ευκαιρίες.

Μ.

Το σχέδιο «βιβλίο» Ο Μιχάλης Λιάπης, υπουργός Πολιτισμού, μαθαίνω ότι θα παρουσιάσει σύντομα το νέο πενταετές πρόγραμμα για το βιβλίο. Εν αναμονή και θα κρίνουμε... Ν.

Ν.

Και το όνομα αυτής... ...Λένα Διβάνη. Η νεαρή καθηγήτρια και συγγραφέας είναι η νέα αντιπρόεδρος

Μικρές Λίστες Βραβείων «Διαβάζω» Σ τις 14 Α π ριλίου θα ανα κοινω θ ού ν, σ τις 12 το μ εσ ημ έρ ι, σ το Β ιβ λιο ­ π ω λείο Ιανό ς, οι Μ ικ ρ ές Λ ίσ τε ς τω ν Λ ο γ ο τε χ ν ικ ώ ν Β ρα βείω ν « Δ ια βά­ ζω » 2 008. Έ ω ς τό τ ε υπομονή... Δ.

<3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

του Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Φαντάζομαι ότι θα φέρνει και νέες ιδέες.

το χρόνο, που μπορείτε να το δείτε στο site του (www.ekemel.gr). Ν.

Ν.

Το ΕΚΕΜΕΛ προτείνει...

Αραβικό Booker

Το ΕΚΕΜΕΛ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη θα παρουσιάσει στους ξένους εκδ ό τες βιβλία ελλήνω ν συγγρα­ φ έω ν που προτείνει για να μεταφ ρα­ στούν. Τα βιβλία επιλέχθηκαν από επι­ τροπή αποτελούμενη από τους κριτικούς Βαγγέλη Χατζηβασιλείου και Κατερίνα Σχινά και τα μέλη του Δ.Σ. του ΕΚΕΜΕΛ Ελένη Ζέρβα, Θωμά Σκάσση και Ανταίο Χρυσοστομίδη, Ανάμεσα οτις ά λλες εκ­ δηλώσεις του για τη Θεσσαλονίκη ξεχω ­ ρίζει η συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Κέ­ ντρω ν Μ εταφραστώ ν Λογοτεχνίας. Πλούσιο είναι το πρόγραμμά του για όλο

Ήταν ευχάριστη έκπληξη. Το Ίδρυμα του Βραβείου Booker -το πιο αναγνωριαμένο βραβείο για το ν αγγλοσαξω νικό κόσμο-διοργάνωσε το «Διεθνές Βραβείο Αραβικής Λογοτεχνίας» (IPAF) με short list κι όλα τα σχετικά. Κάθε συγγραφέας που είναι στη short list έχει λαμβάνειν 10.000 δολ. και ο νικητής άλλα 50.000 δολ. Η τε λ ε τή έγινε στις 10 Μαρτίου που μας πέρασε και το βραβείο έλαβ ε ο άγνω­ στός μας -73χρονος με 10 βιβλία- αιγύπτιος Baha Taher. Εξετάστηκαν 122 βι­ βλία από 18 αραβικές χώρες. Ο Taher μ ε­ ταφράζεται ήδη οτα αγγλικά. Το βραβείο οργανώνεται από το φιλάν-

HAL FOSTER

ROSALIND KRAUSS YVE-ALAIN BOIS

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ · ΑΝΤΙΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ · ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ Hal Foster Rosalind Krauss Yve-Alain Bois Benjamin H. D. Buchloh

Ένα Βιβλίο έργο τέχνης ο ρ ό σ η μ ο γ ια την ισ το ρ ία τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς

επίκεντρο Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ 10678 · τηλ.: 210 3811077 · Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9 - ΤΚ 54621 ·τηλ.: 2310 256146-Fax: 2310 256148 w w w .e p ik e n tr o .g r · e - m a il:e p ik e n tro @ e p ik e n tr o .g r

JAMIN H. D. SUKHU M I

δ ι α β α ζ ω

[

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

θρωπικό και πολιτιστικό ίδρυμα Emirates Foundation σε συνεργασία με το Weldenfald Institute και έχει έδρα το Άμπου Ντάμπι τω ν Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (περισσότερα στο www.arabicfictio n .o rg)

Βαλαωρίτη το 1965 και ποιήματά του έχουν κυκλοφορήσει από τον Κέδρο. Τις πληροφορίες οφείλω στον φίλο Μιχαήλ Μήτρα, που αγαπάει τους ποιητές της διασποράς. Μ.

Ν.

Παρίσι I

Ημέρα Ποίησης Και ποιος δεν έκανε γιορτή για την Ημέρα Ποίησης στις 21 που μας πέρασε. Εκδό­ τες, βιβλιοπωλεία, ιδρύματα, γκαλερί, σχολεία, οργανισμοί κ.ΰ. ...Παρήγορο γ ε­ γονός από κάθε πλευρά, ιδιαίτερα όταν γίνεται τις μέρες α υτές τις δύσκολες, γ ε­ μάτες ένταση και αντιμαχίες, να βλέπεις ότι υπάρχει ακόμα η ανάγκη καταφυγής στην ποίηση, έστω και επετειακά. Ν.

Η άτυχη Σοφία Η Σοφία Σκοπετέα, ηαρότι πολύ σημαντι­ κή παρουσία στα γράμματα, υπήρξε ά τυ­ χη τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική τη ς ζωή, μου γράφει ο εκδότης Διονύσης Βίτσος. «Επιβεβαιώνε­ ται αυτό και μετά θάνατον, είχα έτοιμο ένα κείμενο να στο στείλω αλλά με τις κακοκαιρίες χάθηκε στο κομπιούτερ...» Ας την θυμόμαστε έστω κι έτσι, Διονύση. Περιμένω πάντα το κείμενό σου, η ανα­ μονή μια διαρκή υπόμνηση στο έργο της.

in memoriam Από τον εκδοτικό οίκο Thames & Hudson κυκλοφόρησε βιβλίο με αγγλικά ποιήμα­ τα του Νίκου Στάγκου (1936-2004) με τί­ τλ ο Pure reason. Ο Νίκος Στάγκος ζούσε από το 1965 στο Λονδίνο και για χρόνια υπήρξε στέλεχος του γνωστού αυτού εκδοτικού οίκου, που ενώ εκδίδει απο­ κλειστικά βιβλία για την τέχνη έκανε εξαί­ ρεση για τον εκλεκτό συνεργάτη του. Πρωτοεμφανίστηκε στο Πάλι του Νάνου 10

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Τα ερω τήματα είναι απλά και μ' αυτή τη σειρά: Πρέπει να πηγαίνουμε σε διεθνείς εκθέσεις βιβλίου; Αν ναι, ποιες πρέπει να επιλέγουμε; Και, το κυριότερο: με ποιο πλαίσιο και πρόγραμμα επιχειρούμε ο' α υτές τις εκθέσεις να προβάλουμε και να προωθήσουμε την ελληνική λογοτεχνία; Η ελληνική συμμετοχή στο 28ο Salon du LiVre στο Παρίσι δεν έλαβε υπόψη της, απ' ό,τι φάνηκε, κανένα από τα τρία αυ­ τά ερω τήματα. Δεν είχε σκεπτικό, δεν εί­ χε πλαίσιο, δεν είχε στόχο. Είδαμε ένα περίπτερο που έμοιαζε οαν φτω χός συγ­ γενής δίπλα σε όλα τα άλλα, χωρίς φα­ ντασία, χωρίς αισθητική άποψη, χωρίς πλαίσιο. Σαν πάγκος ενός βιβλιοπωλείου και μάλιστα φτωχικού και ατημέλητου ήταν, με ριγμένα πάνω του κάποια από τα βιβλία ελλήνω ν συγγραφέων που μ ε­ ταφράστηκαν στα γαλλικά, κάποιες άλλα χύμα ελληνικές εκδόσεις και μερικά λ ευ ­ κώματα που έφ εραν μαζί τους τα μέλη της ΠΟΕΒ ως φόντο. Ποιον αφορά αυτή η παρουσία; Πάντως σίγουρα όχι τους γάλλους εκδότες, οι οποίοι, σημειωτέον, εί­ ναι οι τιμώμενοι προσκεκλημένοι στη φ ε­ τινή 5η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλο­ νίκης. Αν φ έτος δεν βάλαμε τα «καλά» μας ώστε να πείθουμε τους γάλλους εκ­ δότες ότι αξίζει τον κόπο να ταξιδέψουν μέχρι την Ελλάδα, πότε θα το κάνουμε; Μια χαμένη χρονιά, μια ακόμα χαμένη ευ ­ καιρία και μερικές δεκάδες χιλιάδες χα­ μένα ευρώ. Να σημειώσουμε ότι, διά στόματος τω ν υπευθύνων του Υπουργεί­ ου Πολιτισμού, η παρουσία μας με εθνι­ κά περίπτερα στις δέκα διεθνείς εκθέσεις

[ Δ I A B A Ζ Ω I Σ X Ο Λ I A

βιβλίου το χρόνο στοιχίζουν στο ΥΠΠΟ περίπου 800 χιλιάδες ευρώ! ο.ι.

Παρίσι II Αποπληξία κόντεψε να πάθει ο πρόεδρος της ΠΟΕΒ Μάκης Παντελέσκος όταν είδε, την Πέμπτη το βράδυ, το ελληνικό περί­ πτερο στο Salon du Livre. Την επομένη το πρωί, άρον-άρον και βοηθούμενος από τη βιβλιοπώλη Βίκυ Μανουσαρίδου, επι­ χείρησαν να το σουλουπώσουν κάπως. Επόμενο ήταν. Το ελληνικό περίπτερο εί­ χε ανα τεθεί περίπου εν λευκώ στον βι­ βλιοπώλη στο Παρίσι Γιάννη Μαυροειδάκο. Δεν έχουμε τίποτα με τον άνθρωπο, όμως δεν είναι η δουλειά του να στήνει τα εθνικά περίπτερα. Κάπως αλλιώς πρέ­ πει να δρομολογηθεί η παρουσία μας σε

J

όποιες διεθνείς εκθέσεις επιλέγουμε να πάμε. Και επί τη ευκαιρία: υπάρχει μια τριμ ελή ς επιτροπή με σ υμμετέχοντες μέλη τη ς Διεύθυνσης Γραμμάτων του ΥΠΠΟ, μέλη τη ς ΠΟΕΒ και εκπροσώπους από το ΕΚΕΒΙ, με ευθύνη τις διεθνείς εκ­ θέσεις βιβλίου. Αυτή η επιτροπή δεν συ­ νεδριάζει ποτέ. Αλλά πώς να οργανωθεί η όποια παρουσία μας στις διεθνείς εκθέ­ σεις βιβλίου, όταν τα χρήματα που απαι­ τούνται εγκρίνονται από τον εκάστοτε γενικό γραμματέα λίγες μέρες πριν αρχί­ σει η κάθε εκδήλωση; Πώς να γίνει σοβα­ ρός σχεδιασμός με τέτο ιες πρακτικές; Πάντως, σίγουρα δεν έχει νόημα να πη­ γαίνουμε από τη μία έκθεση στην άλλη για να αισθανόμαστε ότι είμαστε μέλη τη ς διεθνούς κοινότητας βιβλίων. Μ' αυ­ τό ν τον τρόπο δεν είμαστε. ο. Σ.

εκδόσεις επίκεντρο · εκδόσεις επίκεντρο · εκδόσεις επίκεντρο Β ΙΒ Λ ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ - Β ΙΒ Λ ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ - Β ΙΒ Λ ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ - Β ΙΒ Λ ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ - Β ΙΒ Λ ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

;ει ότι εξακολουθούν να μας αφορούν, ανα-βιώνοντας τη «δύσθυμη ννηση» αου αναζητά μια νέα γλώσσα για να αιιοτυπώσει με το δικό άπο τη μεγάλη αφήγηση....

επίκεντρο Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ10678 · τηλ.: 210 3811077 · Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9 - ΤΚ 54621 ·τηλ.: 2310 256146 · Fax: 2310 256148 w w w . e p ik e n t r o . g r · e - m a i l : e p ik e n t r o @ e p ik e n t r o . g r

— .

Ο άκλ ηρός Απρίλης τη ς μελα γχολίας μάς συνεπαίρνει και αλλη λογρ αφ ούμε. Θ έλ ο υ μ ε να π ροφ τάσ ουμε να π ούμε κάτι σε κά­ ποιον, τρ έχ ο υ μ ε πίσω από τα mail και τα sms. Η α λλη λογρα φ ία

πυκνή, όπως πάντα, δ εν π εριμένει. T p

Κώστα Χατζηαντω νίου, Κηφισιά,

πολύ όμορφ ο και ταιριασ τό με το αφ ιέρω μά μας τ ο Βιβλίο της μέλαινας χο­ λής (Παρουσία, 2 0 0 1 ), μυθισ τορηματικό δοκίμιο που το συνιστώ σε όσους θ έλ ο υ ν να ψ άξουν παραπέρα το θ έμ α τη ς μελαγχολίας.

Κία Σα κελλα-

ρίδου, πολύ ωραία η ιδέα να κρ ατήσ ετε τις αναμνήσεις σας με την επ ίκλη­ ση τω ν εδ εσ μά τω ν που συνδέοντα ι... «να φ ά μ ε μακαρόνια με τα χρυσά πηρόνια...» κι όλα αυτά μαζί να τα π αρουσιάσετε λογοτεχνικά. Δεν είσ τε η μό­ νη, να ξ έ ρ ε τε , που έχει επιχειρήσει κάτι τέτο ιο , α λλά το κάνετε πολύ καλά μαζί με τη συνεργάτιδά σας. Δ υστυχώς το βιβλίο σας ήρ θε αργά στο περιο­ δικό μας, ο φ ά κελ ο ς με τα βιβλία γεύ σ εω ν είχε ήδη κλείσει.

Μάρθα

Χονδρογιάννη Κούτσουλη, Ξάνθη, έλα β α το Σκονισμένο ρολόι, οι εκδόσεις εκτός εμπ ορίου είναι ευπ ρόσ δεκτες, π ροσ έξτε όμω ς ότι η καταγραφ ή τω ν αναμνήσεω ν δ εν είναι πάντα λογοτεχνία αλλά ίσως ένα μικτό είδος, σ η μα­ ντικό, π ερισσότερο ίσως για τον συγγραφ έα. Α

Συμεώ ν Σταμπουλού, Λ ει­

ψία, το κείμενό σας για τον Μαριάμπα το υ μπαρμπα-Γιάννη Σκαρίμπα είναι ευπρόσδεκτο. Δεν θα ή θ ελ α να δ εσ μ ευ τώ για το πότε θα δημοσ ιευτεί, πι­ σ τεύω σύντομα. <££ Ε λ ευ θέρ ιο Παπαδόπουλο, δυστυχώ ς χειρόγραφ α δεν επ ισ τρέφ ονται, είναι ένας κανόνας που ισχύει σε όλα τα έντυπα. ~ψ Τσιλιμένη Τασούλα, Βόλος, πολύ καλή ιδέα η δημιουργία τη ς ποιητικής πρότα­ σης μέσα από blog για να τ ιμ η θ ε ί η 21η Μ αρτίου Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Και για όσ ους θ έ λ ο υ ν π ληροφ ορίες ανα ζητήσ τε τις στο http://k e im e n a -p o ih tik ia n th o lo g ia .b lo g sp o t.co m . Υγιαίνω, το αυ τό επ ιθυμώ και δι' υμάς. ο πγογνώσιηι;

12

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Δ ημ ο ςβ εν η ς Κουρτέβικ Ελληνι κή Λ ογοτεχνία

Evas μαιωρένοδ αακεδον^κό$ yapos Μια μυστηριώδη καλλονή $ ρε αδηφάγα γοηιεία.

ύ

Evas avop0 o 6 o§os £p(i)ias...

Τι ζητούν οι βάρβαροι Το καινούργιο, συνταρακτικό μυθιστόρημα του Δημοσθένη Κούρτοβικ θίγει, με τρόπο που θα συζητηθεί, το καυτό, διαχρονικό ζήτημα των Βαλκανίων.

y e d iA u a :ra

οπό μόνο οο μόνο τη ς Ό λγας Σελλά

Μ

ε το ασ φ αλιστικό στην ημερήσια δ ιάταξη, μάλλον σε υποχώρηση ήταν ο το μ έα ς του πολιτισμού το μήνα που πέρασε. Κάτι το πρώ­ το τριήμερο της φ ετινής σ ε ζό ν που μ α ς ξελό για σ ε, κάτι οι δ ια κο ­

πές του ηλεκτρικού που μ α ς α λ λ ά ζο υ ν τα φώτα, μάλλον οι περισσότεροι προ­ τιμούν να δ ια β ά ζο υ ν ρ ομαντικά με το φ ω ς των κεριώ ν π αρά να δ ιορ γανώ νουν εκδ ηλώ σ εις και events. Η «μεγά λη έ ξ ο δ ο ς » του κόσμου της λο γ ο τε­ χν ία ς έγινε το τρ ιήμερ ο 1 9 - 2 1 Μ α ρτίου, που δ εν συνέπεσε με κάποια α ρ ­ γία αλ λ ά με τις εκδ ηλώ σ εις για την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, που περίσ­ σεψαν φ έτος, τη δέκατη επέτειο του δ εσμού στην Ελλάδα. Α ναρω τιέμαι αν τό σ ες εκδ ηλώ σ εις για την ποίηση, με τό σ ο υ ς ποιητές, την ενισχύουν, την κά­ νου ν πιο δ ημοφ ιλή και φ έρ ν ο υ ν π ερισ σ ότερους ανα γνώ σ τες. Πολύ α μ φ ιβ ά λ­ λω...

Φ 2 8 Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο υ

________________________________________________________

Συγγραφέας με δύο εκδότες είναι ο πολύ ιδιαίτερος συγγραφέας τω ν ολιγοσέλιδων βιβλίων Γιώργος Χειμωνάς. Τα βιβλία του έβγαιναν από τις εκδόσεις Κέδρος και πριν από μερικά χρόνια εκδόθηκαν σε έναν τ ό ­ μο από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Τώρα, επανακυκλοφορούν το καθένα ξεχωριστά από τον Κέδρο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποαύρεται ο τόμος του Καοτανιώτη. Χειμωνάς με δύο εκδότες!

6 Μ α ρ τ ίο υ Ένας εικαστικός καλλιτέχνης και ένας εκδότης έφτασαν στα δικαστήρια. Ο Αλέξης Κυριτσόπουλος έκανε αγωγή στον Νίκο Καρατζά του «Ιανού» επειδή ο δ εύτερος συμπεριέλαβε στην έκδοση Σούμα με τα τρα ­ γούδια του Διονύση Σαββόπουλου τα εξώ φ υλλα τω ν δίσκων που έχει φιλοτεχνήσει ο Αλέξης Κυριτσόπουλος. Το Μονομελές Πρωτοδικείο αποφάσισε ότι η έκδοση «προσέβαλε παρανόμως και υπαιτίως το δικαίω­ μα της πνευματικής ιδιοκτησίας του», επιδίκασε ως αποζημίωση στον Αλέξη Κυριτσόπουλο το ποσόν τω ν 41.700 χιλ. ευρώ και απογόρευσε τη διάθεση και αναπαραγωγή του βιβλίου.

Φ 1 2 Μ α ρ τ ίο υ ________________________________________________________________ Ένα μεγάλο αφιέρωμα σ' ένα μεγάλο κριτικό τη ς σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας φ ιλοξένησε το Μου­ σείο Μπενάκη: τον Αλέκο Αργυρίου. Νεότεροι κριτικοί λογοτεχνίας, που επηρεάστηκαν από τη ματιά του, φιλόλογοι και μ ε λ ετη τές της νεοελληνικής λογοτεχνίας έστησαν μια βραδιά στην οποία χώρεσε η διαδρο­ μή μιας ζωής στη λογοτεχνία και την κριτική της αντιμετώπιση, το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

14-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

_________________________________ 1 5 Μ α ρ τ ίο υ φ Εκπρόσωποι ίο υ ελληνικού βιβλίου βρέθηκαν για λίγες μέρες σε δύο σημαντικές διεθνείς εκθέσεις: στη Λειψία και στο Παρίσι. Με περίπτερα, ελληνικές εκδόσεις ή μ ε­ ταφρασμένες εκδόσεις τω ν ελλήνω ν συγγραφέων και με εκδηλώσεις η ΠΟΕΒ και το Υπουργείο Πολιτισμού που έχουν την ευθύνη αυτών τω ν διοργανώσεων επι­ διώκουν να κάνουν περισσότερο γνωστά τα βιβλία και τους συγγραφείς της χώρας μας. Το θέμα είναι αν τα καταφέρνουν ή αν χρειάζεται ένας πιο συντονισμένος σχεδιασμός.

1 8 Μ α ρ τ ίο υ _________________ ______________________________________________ Το ΕΚΕΜΕΛ γιόρτασε την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης με μια εκδήλωση στο βιβλιοπωλείο «Πατάκης», όπου παρουσιάστηκε το βιβλίο του Αλέξανδρου Ίσαρη Κάτω από τόσα βλέφαρα: Σημειώσεις για τον Ρίλκε (εκδ. Ίκαρος).

I A Ν Ο S Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΔΡΑ Αριστοτέλους 7,546 24 Τ 23Ι0 277 004 F 23Ι0 284 832 Ε info@ianos.gr ΑΘΗΝΑ Σταδίου 24,105 64 Τ 2Ι0 32Ι 79Ι7 F 2Ι0 32Ι 7686 Ε as_info@ianos.gr

IANOS.GR

ΛΕΟ Ν ΑΡΝ Τ ΚΟΕΝ LEO N A RD CO H EN Το Βιβλίο του Πόθου B oo k o f Longing

[

δ ι α β α ζ ω

Α Π Ο

]

Μ Η Ν Α

ΣΕ

Μ Η Ν Α

_______________________________________________________________ 2 0 Μ α ρ τ ίο υ ^ Αφιέρωμα στην ελληνική πολιτική ποίηση ήταν η συμβολή του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου στις φ ετινές εκ­ δηλώσεις της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίηοης. Έτσι, διοργάνωσε στο Μέγαρο Μουσικής μια μουοική παρά­ σταση πολιτικής ποίησης με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Ζαχαρία Καρούνη, που τραγούδησαν γνωστά ποιήματα ελλήνω ν ποιητών, μελοποιημένα από έλλη νες συνθέτες. Εν τω μετα ξύ στις στάσεις και στα μ έ­ σα μαζικής μεταφοράς «κυκλοφορούν» στίχοι ελλήνω ν ποιητών, με έμφαση στον πολιτικό στίχο.

Φ 21 Μ α ρ τ ίο υ ________________________________________________________________ Στη φύση και το περιβάλλον αφιέρωσε τον φετινό γιορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης η Εταιρεία Συγγραφέων και σε συνεργασία με το περιοδικό (δε)κατα διοργάνωσαν μια εκδήλωση στο Γαλλικό Ινστι­ τούτο, όπου προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ του 'Αγγέλου Παπαστεφάνου Στενά του Νέστου, με τον Αστέρη Παπασταματάκη να παίζει στο πιάνο κομμάτια τζαζ. Στη διάρκεια της εκδήλωσης 36 ποιητές διάβασαν ποιήματά τους (Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Δημήτρης Αλεξίου, Νάνος Βαλαωρίτης, Γιώργος Γεωργούσης, Νίκος Γρηγοριάδης, Μιχάλης Γκανάς, Ολυμπία Καράγιωργα, Τάκης Καρβέλης, Σπύρος Κατσίμης, Παναγιώτης Κερασίδης, Δημήτρης Κοσμόπουλος, Στάθης Κουτσούνης, Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Γιώργος Μαρκόπουλος, Κώστας Μαυρουδής, Μιχαήλ Μήτρας, Λέλη Μπέη, Γιώργος Παναγιώτου, Αθηνά Παπαδάκη, Τίτος Πα­ τρίκιος, Λευτέρης Πούλιος, Μανόλης Πρατικόκης, Χρίστος Ρουμελιωτάκης, Αία Σακελίου, Σωτήρης Σαράκης, Αγγελική Σιδηρά, Κλαίτη Σωτηριάδου, Λουάν Τζούλις, Κωστής Τριανταφύλλου, Χρήστος Τσιάμης, Λεία Χατζοπούλου-Καραβία και πέντε νέοι ποιητές).

_____________________________________________________________2 1 Μ α ρ τ ίο υ ^ Τη δική τους εκδήλωση για την ποίηση διοργάνωσαν οι εκδόσεις Αρμός στο πατάρι του βιβλιοπωλείου, που έχει γίνει ένα νέο πολιτιστικό στέκι. Εκεί ποιητές σημερινοί διάβασαν στίχους τω ν Έζρα Πάουντ, Τζελαλαντίν Ρούμι, Άννας Αχμάτοβα, Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Στεφάν Μαλλαρμέ, Ουίλιαμ Μπλέηκ, Πιερ Ρεβερντί κ.ά.

Φ 21 Μ α ρ τ ίο υ

__________________________________________________________

Το δικό του αφιέρωμα κάνει, όπως κάθε χρόνο, ο «Ιανός», καλώντας ποιητές και άλλους επώνυμους να διαβάσουν ένα ποίημα που τους έχει συγκινήσει και τους έχει συνοδεύσει στη ζωή τους. Ή ταν πολλοί εκεί. Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Άντζελα Γκερέκου, Τηλέμαχος Χυτήρης, Νίκος Παπανδρέου, Χρήστος Γιανναράς κ.ά.

___________ ____________________________________________________ 21 Μ α ρ τ ίο υ φ Τα Περιουσιακά στοιχεία ενός σημαντικού έλληνα ποιητή, του Νικηφόρου Βρεττάκου, είναι ένα ντοκιμα­ ντέρ που σκηνοθέτησε και φρόντισε η συγγραφέας, μεταφράστρια και σκηνοθέτης Αθανασία Δρακοπού­ λου. Το Μουσείο Μπενάκη «χάρισε» τη φετινή Ημέρα Ποίησης στον λάκωνα ποιητή και ακαδημαϊκό, με μια συζήτηση φίλων και ομοτέχνων του και την πρώτη δημόσια προβολή του ντοκιμαντέρ με θέμα τη ζωή

10

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ΓΙΑ Ν Ν Η Ε A A Η Ν IΚ Η

«Του φιδιού το γάδο θα το χαρακτήριζα μυθιστόρημα θρίϋερ, με βασικό "σίριαΑ κίΑερ" τα πΑηγωμένα μας αισθήματα, τα τραύματα της απόρριψης, αΑλά και τη γοητεία της αυτοκαταστροφής, που εΜοχεύει μέσα μας περιμένοντας την ανάλογη "καΑή" στιγμή για να εκδηϋωθεί». Γ. Ξ.

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΩΛ Ε Ι Α

παράνομες

οι φωτοτυπίες οτα ΑΕΙ

Μ

ηνύσεις κ α τά τω ν ΑΕΙ της χώ ρας κ ατα θέτει ο Οργανι­ σμός Συλλογικής Δ ιαχείρι­ σης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) για διαφυγόντες τζίρ ους ύψ ους τουλάχι­ στον ενός εκατομμυρίου ευρώ το χρόνο απ ό τις π αράνομες φ ω το τυ ­ πήσεις βιβλίων που γίνονται μέσα κι έξω απ ό τ α π ανεπιστήμια όλης της χώ ρας. Ή δη ο ΟΣΔΕΛ σε συνέντευξη τόπ ου ανακοίνωσε ότι κατα τέθηκε η π ρώ τη αγωγή κ α τά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Πειραιώ ς. Σύμφ ω να με τις καταγγελίες του Οργανισμού, οι διοικήσεις τω ν π ανεπ ισ τη μίω ν έχουν συναινέσει σ την π αράνομη φ ω τοτύπ ηση εκατοντάδω ν σελίδων κάθε χρόνο, χωρίς να καταβάλλουν ού τε ένα ευρώ για τ α δικαιώ ματα τω ν βιβλίω ν που, σημειώτεον, α φ ο ­ ρούν και ξέν α σ υ γ γ ράμ ματα. Ο ΟΣΔΕΛ προτείνει ένα αμοι βολόγιο ανά φ οιτητή για να εκχωρήσει τη δυ­ ν α τό τη τα φ ω τοτύπ ησης για ελληνι­

Συγγραφή

θεατρικού έργου

ιαγωνισμό συγγραφής θεατρ ι­ κού έργου προκήρυξε ο Καλλι­ τεχνικός Οργανισμός CoYoT, με την ευθύνη της Τζω ρτζίνας Κακουδάκη και της Κατερίνας Μπ ερδέκα, στο π λαίσιο τω ν δραστηριοτήτω ν του Θ εά τρου Χώρα. Το θέμα το υ δια­ γωνισμού, που απ ευθύνεται σε πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς 18-40 ετών, είναι: «Το λέω σε σένα: Π ες το όπως εγώ», με θέμα την εμπειρία της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Τα έργα μπορούν να κα τα τεθ ο ύ ν απ ό 1 Απριλίου 20 0 8 έως και 31 Αυ-

Δ

13

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

κά και ξένα βιβλία. Το καθεστώ ς α υ ­ τό ισχύει σε όλες τις χώ ρες της Δύσης και μάλιστα τ α π οσά είναι σημαντικά. Για π αράδειγμα, τ α π ανεπ ιστήμια της Αγγλίας καταβάλλουν 10.140.318 ευρώ ετησίως, ενώ 12.775.235 ευρώ καταβάλλουν τ α σχολεία. Τα π ανεπι­ σ τή μια τη ς Γαλλίας κατα βάλλουν 9.000.000 ευρώ κι άλλα 11 εκ. κα τα ­ βάλλουν τ α σχολεία. Οι δικές μας π ρυτανικές αρχές μέχρι τώ ρ α έχουν αρνηθεί να συζητήσουν το όλο θέμα, αν και μετά απ ό πιέσεις υποσχέθηκαν ότι ίσως το θέσουν το θέμα σε επόμενο Πρυτανικό Συμβούλιο. Πρό­ κειται για ζήτημα διεθνές, σοβαρό και πολύπλοκο. Ο ΟΣΔΕΛ σημειώνει ότι δεν είναι δυνατόν να π αρατείνεται αυ τή η π αρατυπ ία, ότι οι τιμολογια­ κές προτάσεις που έχει δώσει είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη (8 ευρώ ανά φ οιτητή) κι ότι στόχος του π αρα­ μένει ένας καλόπιστος διάλογος για την επίλυση του θέματος.

γού σ του 2 0 0 8 , σε οπ οια δήπ οτε γλώσσα και, σε συνεργασία με τους μ ετα φ ρ α σ τές τω ν πρεσβειώ ν τω ν αντιστοίχω ν χωρών, θα μ ετα φ ρ α ­ στούν σ τα ελληνικά. Π έντε απ ό τ α έργα θ α δημοσιευτούν σε δίγλωσση έκδοση την επόμενη χρονιά. Τρία απ ό τ α έργα θ α ενταχθούν στο ρεπερτόριο της χρονιάς 2008-09, το ένα σε μορφή π αραγω γής και τ α άλ­ λα δύο με μορφή αναλογίου (Θ έατρ ο Χώρα, Αμοργού 20, Κυψέλη, τηλ.

210-86.73.945).

Βιβλίο και νέοι

ατην Αρεοπαγίτου

έοι και βιβλίο, απ ό τον κα τα ναγκα σ μό στην απ όλαυση». Μ ε α υ τό ν τον τίτλ ο ανοίγει τις «πύλες» της η 31η Γιορτή Βιβλίου στις 8 Μ α ΐου 2008, στις 8 μ.μ., στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπ αγίτου, γεμάτη θησαυρούς γνώσεων, ιδεών, δρώμε­ να και εκπ λήξεις γ ια του ς επ ισκέπτες της και θ α διαρκέσει μέχρι τις 2 0 Μ α ­ ΐου. Η έκθεση διοργανώ νεται απ ό το Σύλλογο Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών και τελ εί υπό την αιγίδα το υ υπουργού Πολιτισμού, με τη συνεργασία του Πολιτιστικού Οργανισμού Αθήνας. Ο στόχος τη ς φ ετινής γιορτής είναι, σύμφω να με του ς διοργανω τές, «όχι απ λώς η έκθεση τω ν εκδοτικώ ν π ρο­

σπ αθειώ ν αλλά η προσέλευση ενός νέου και δυναμικού κοινού π ου π ρέ­ πει να δει το βιβλίο σαν ταξίδι, π ερι­ π έτεια, απ όλαυση και όχι κα τα να ­ γκασμό». Η Γιορτή θ α περιλαμβάνει διάφορες π αράλληλες με την έκθεση εκδηλώ­ σεις, όπως συναντήσεις με έλληνες και ξένους λογοτέχνες, συναυλίες, θεα τρ ικά δρώμενα, αλλά κυρίω ς διαδραστικές εκδηλώσεις όπου, χρησι­ μοπ οιώ ντας την ψ ηφιακή τεχνολογία και το Δ ιαδίκτυο, θ α δοθεί η ευκαιρία σε νέους αναγνώ στες να γνωρίσουν το μαγικό χώ ρο του βιβλίου. Στην Γιορτή θ α πάρουν μέρος 300 εκ­ δότες με 50.000 τίτλο υς κι αναμένο­ νται π άνω απ ό 300.000 επισκέπτες.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΗΡΙΔΑΝΟΣ

"Αν τα τρ ία άπό τά τέσ σ ερ α β ιβ λ ία πού πρέπει νά δ ια θ έτει ένας Ά γ γ λ ο ς είναι ή Β ίβλος, ό Σα ίξπ ηρ καί ό Τσώσερ, τό τέταρ το είναι άπ αραιτήτω ς Ή Α ν α το μ ία τhs Μ εήα γχοήία ε. Ή π εριβόητη π ραγματεία πού έγ ραψ ε στά τέλ η τής Α ν α γ έ ν ν η σ ή ό θε ο λ ό γ ο ς R o b e rt B u rto n ( 1 5 7 7 -1 6 4 0 ) εϊναι ά φ εν ό ς μία σ π ουδή πάνω στή σ κο τεινή άρ ρώ σ τια πού σ ή μερ α ό ν ο μ ά ζο υ μ ε κ α τά θ λιψ η , ά φ ετέρ ο υ μία μν η μ ειώ δ η ς άφ ή γ η σ η της ανθρ ώ π ινης σ υ ν θ ή κ η . Π α ρ ά λ λ η λ α σ υνιστα καί ένα ά π ολαυ σ τικ ό, ψ υ χα γω γικ ό άν άγ νω σ μα , ά ν τίδ οτο στήν άρ ρ ώ σ τια. ΕΤναι, ά κ ό μ η , ή γ ρ α φ ή ένός Ισ ό β ιο υ άναγνώ σ τη, β ιβ λ ίο κ α μ ω μ έ­ ν ο άπό β ιβ λ ία - τράπεζα της π νευματικής μν ήμης, δ εξα μ εν ή γν ω μ ώ ν καί φ θε γ μ ά τω ν , άνοίγεται έγ κυ κ λο π α ιδ ικ ά σέ κ ά θ ε π εριοχή το υ έπ ιστητοϋ, ύ φ αίνον τας έν α ν γιγά ντιο Ισ τό άπό ά ν α φ ο ρ ές καί π α ραθέματα (1 .5 9 8 σ υγ­ γρ α φ είς δ α ν είζο υ ν τή φ ω ν ή του ς στό κ είμεν ο). Ή Α ν α το μ ία rns Μ ελα γχ ο λία ς σ υγ κέν τρ ω σ ε ήδ η άπό τή ν έκ δ ο σ ή της ύ π ερθετικ ές καί μό ν ο ν κρίσ εις καί άπ έκτησ ε φ α ν α τικό κ ο ινό , άσ κώ ντας έξ ά λ λ ο υ Ισ χ υρ ή έπ ίδρασ η σ έ κ ο ρ υ φ α ίες προσω πικότητες τω ν γρ α μ μ ά τω ν (άπό τόν Μ ίλ τω ν α καί τόν Κήτς έω ς τόν Μ π έκ ετ καί τό ν Μ π όρ χες). Χ ρειάσ τηκε νά π εράσ ουν σ χεδ όν τέσσερις αίώ νες μέχρι τό «άπόκ ρ υ φ ο » α ύτό άρ ισ τού ργημα νό άπ οκα λυφ θεΤ καί στόν μή ά γ γλ ό φ ω ν ο άναγνώ στη. Στό έλ λ η ν ικ ά παραδίδεται για πρώτη φ ορ ά.

Ζωοδόχου Πηγής 7 9 ,1 1 4 73 - Α θήνα Τηλ./Fax: 210 38.47.660 E-mail: Ηθπά3ηος_ρ3ρ3ΐ<οςΐ3@γ3Ηοο.9Γ

Φεβρουάριου 2008

Επιμέλεια: Χρυσάνθη Κουλελή

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γενικός Πίνακας ■

1 μ·Χ 2 Το φάντασμα τη ς αξόδευτης αγάπης 3 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι 4 Του φιδιού το γάλα 5 0 τελευτα ίος Παλαιολόγος 6 Το μενταγιόν 7 Μ έρ ες Αλεξάνδρειας 8 Τα πρώτα δώδεκα βήματα 9 0 Κύριος Επισκοπάκης 10 Το ταξίδι που λέγαμε

Βασίλης Αλεξάκης Μάρω Βαμβουνάκη Λένα Μαντά Γ ιάννης Ξανθούλης

5 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι 6 Του φιδιού το γάλα 7 Τα πρώτα δώδεκα βήματα 8 Μ έρ ες Αλεξάνδρειας 9 Το ταξίδι που λέγαμε 10 Μια ζωή δυο ζωές

8 Το 10 9 Πανδαιμόνιο 10 Επικίνδυνες λ έξε ις

W

Ελληνικά Γ ράμματα Λιβάνης Καστανιώτης Πατάκης

Συλλογικό Ανδρέας Μήτσου Αλκυόνη Παπαδάκη

Ελευθερουδάκης Καστανιώτης Καλέντης

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λιο π ω λείω ν Βασίλης Αλεξάκης

Εξάντας Ψυχογιός Λιβάνης

Μάρω Βαμβουνάκη Γ ιώργος Λεονάρδος Ντόρα Γ ιαννακοπούλου Λένα Μαντά Γιάννης Ξανθούλης Συλλογικό Δημήτρης Στεφανάκης Αλκυόνη Παπαδάκη Νίκος θέμελης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ 1 μ.Χ 2 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι 3 0 Κύριος Επισκοπάκης 4 Του φιδιού το γάλα 5 Το φάντασμα της α ξόδευτης αγάπης 6 Μ έρ ες Αλεξάνδρειας 7 Φτερά από μετάξι

I 1

Ντόρα Γ ιαννακοπούλου Δημήτρης Στεφανάκης

Γ ιώργος Λεονάρδος

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ 1 μ.Χ 2 Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης 3 0 τελευτα ίος Παλαιολόγος 4 Το μενταγιόν

M Εξάντας Ψυχογιός Ψυχογιός

Καστανιώτης Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα Ελευθερουδάκης Πατάκης Καλέντης Κέδρος

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Βασίλης Α λεξάκης Λένα Μαντά Ανδρέας Μήτσου Γ ιάννης Ξανθούλης Μάρω Βαμβουνάκη Δημήτρης Στεφανάκης

Εξάντας Ψυχογιός Καστανιώτης Ελληνικά Γράμματα Ψυχογιός Πατάκης

Πασχαλία Τραυλού Μ. Καραγάτσης

Ψυχογιός Εστία

Κώστας Ακριβός Φιλομήλα Λαπατά

Μεταίχμιο Καστανιώτης

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Πανδαιμόνιο, Κώστας Ακριβός, (Μεταίχμιο) - Μια ζωή δυο ζωές, Νίκος θέμελης, (Κέδρος) - Τελευταία επιθυμία, Σοφία θωμοπούλου, (Λιβάνης) - Φτερά από μετάξι, Πασχαλία Τραυλού, (Ψυχογιός) - Ραγδαία επιδείνωση, Θανάσης Χειμωνάς, (Πατάκης) - Επικίνδυνες λέξεις , Φιλομήλα Λαπατά, (Καστανιώτης) - Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ, Μόνος Ελευθερίου, (Μεταίχμιο) - Μόνολογκ, Λένος Χρηστίδης, (Καστανιώτης) - Λίγο από το αίμα σου, ι=>

Φεβρουάριου 2008 Γενικός πίνακας 1 2 3 4 5 6 7 8

Εξιλέωση Το νησί Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους Κωμικοί έρω τες Ταξίδι στην άκρη της νύχτας Σαν τη βροχή πριν πέσει Η μάνα και το νόημα της ζωής Ιστορίες να σκεφτείς 9 Το Μέγαρο Γιακουμπιάν 10 Η μάγισσα του Πορτομπέλο

ΞΕΝΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ Ian McEwan

Νεφέλη

Victoria Hislop Κόρμαν Μακ Κάρθυ Μίλαν Κούντερα Σελίν Λουί Φερντινάν Τζόναθαν Κόου

Διόπτρα Καστανιώτης Εστία Εστία Πόλις Άγρα Opera Πόλις Λιβάνης

Ίρβιν Γιάλομ Μπουκάι Χόρχε Αλάα Αλ-Ασουάνι Paulo Coelho

Α Α υ σ ίδ ες ΒίβΑίοπω Αείω ν 1 2 3 4

Εξιλέωση Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους Το νησί Κωμικοί έρω τες 5 Ταξίδι στην άκρη της νύχτας 6 Η μάγισσα του Πορτομπέλο 7 Sweeny Todd, ο φονικός κουρέας της οδού Φλητ 8 0 συμβιβασμός 9 Η μάνα και το νόημα της ζωής 10 Η σχισμή

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Ian McEwan Κόρμαν Μακ Κάρθυ Victoria Hislop Μίλαν Κούντερα Σελίν Λουί Φερντινάν Paulo Coelho Thomas Prest Ελίας Καζάν Ίρβιν Γιάλομ Ντόρις Λέσινγκ

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ίβΑ ιοπ ω λεία 1 2 3 4 5 6 7 8

Το νησί Εξιλέωση Ταξίδι στην άκρη της νύχτας

Το τριαντάφυλλο του χειμώνα Κωμικοί έρω τες Στην ακτή Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους Σαν τη βροχή πριν πέσει 9 Υ.Γ. Σ’ αγαπώ 10 Χάρτινο φεγγάρι

Νεφέλη Καστανιώτης Διόπτρα Εστία Εστία Λιβάνης Ερατώ Μελάνι Άγρα Καστανιώτης

ΞΕΝΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ Victoria Hislop Ian McEwan Σελίν Λουί Φερντινάν Τζένιφερ Ντόμελι Μίλαν Κούντερα Ίαν Μακ Γ ιούαν Κόρμαν Μακ Κάρθυ Τζόναθαν Κόου C.Ahern Αντρέα Καμιλέρι

Διόπτρα Νεφέλη Εστία Ωκεανίδα Εστία Πατάκης Καστανιώτης Πόλις Διόπτρα Πατάκης

Σώτη Τριανταφύλλου, (Πατάκης) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισίδωρος Ζουργός, (Πατΰκης) - Το 10, Μ. Καραγάτσης, (Εστία) - Χάρτες, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, (Πατάκης) - Η πλωτή πόλη, Μάρω Δούκα, (Πατάκης) - Βαλς με δώδεκα θεούς, Λένα Μαντά, (Ψυχογιός) - Θεανώ, η λύκαινα της πόλης, Λένα Μαντά, (Ψυχογιός).

2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Φεβρουάριος 2008» προέρχονται από 25 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή

Φεβρουάριου 2008 ΠΟΙΗΣΗ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως 2 Το Μονόγραμμα 3 Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη 4 Ρέκβιεμ 5 Οι μέρες πριν τα χρόνια 6 Ξεχασμένοι σπόροι 7 Όλα τα τραγούδια 8 Τραβέρσο 9 Ησυχία 10 Ηλιόπετρα Pierda de sol (δίγλωσσο)

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Κική Δημουλά Οδυσσέας Ελύτης Μόνος Χατζιδάκις

Ίκαρος Ίκαρος Άγρα

Άννα Αχμάτοβα Λεωνίδας Κακάρογλου Μαρία Κούλη Νίκος Γ κότσος Νίκος Καββαδίας Γιώ ργος Βέλτσος Οκτάβιο Παζ

Αρμός Οδός Πανός Γαβριηλίδης Πατάκης

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως Το Μονόγραμμα Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη Ρέκβιεμ Τραβέρσο Ηλιόπετρα Pierda de sol (δίγλωσσο) Ξεχασμένοι σπόροι Ησυχία Μικρά ποιήματα Ποιήματα

Α λ υ σ ίδ ες Β ιβλιο π ω λείω ν Κική Δημουλά Οδυσσέας Ελύτης Μόνος Χατζιδάκις Άννα Αχμάτοβα Νίκος Καββαδίας Οκτάβιο Παζ Μαρία Κούλη Γιώργος Βέλτσος Ντίνος Χριστιανόπουλος Ντίνος Χριστιανόπουλος

Π Ο ΙΗ Σ Η 1 Μ εταφερθήκαμε παραπλεύρως 2 Το Μονόγραμμα 3 Οι μέρες πριν τα χρόνια 4 Όλα τα τραγούδια 5 Η νέα χάραξη 6 Ρέκβιεμ 7 Ποιήματα 8 Αμοργός 9 Όταν οι άγγελοι περπατούν 10 Ποιήματα

Άγρα Ίνδικτος Μαΐστρος

Ίκαρος Ίκαρος Άγρα Αρμός Άγρα Μαΐστρος Γαβριηλίδης Ίνδικτος Ιανός Ιανός

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Κική Δημουλά Οδυσσέας Ελύτης Λεωνίδας Κακάρογλου Νίκος Γκάτσος Τίτος Πατρίκιος Άννα Αχμάτοβα Τσαρλς Μπουκόφσκι Νίκος Γ κότσος

Ίκαρος Ίκαρος Οδός Πανός Πατάκης

Συλλογικό Κική Δημουλά

Μεταίχμιο Ίκαρος

Κέδρος Αρμός Ηριδανός Πατάκης

αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4. Δημοσιεύονται οε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 54 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 55 για την ξένη, 67 για την ποίηση, 62 για τα δοκίμια, 56 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 68 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: c>

Niall Ferguson

Α* Π Α ΓΚΟ ΣΜ ΙΟ Σ ΠΟΛΕΜ ΟΣ Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή , δ ιπ λ ω μ α τικ ή , ο ικ ο ν ο μ ικ ή και κ ο ιν ω ν ικ ή ισ το ρ ία 1914-1918

N iall F e r g u s o n

Α'ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και κοινωνική ιστορία

Έ να σ α γ η ν ευ τικ ό κ είμ εν ο που μ ε μ εγ ά λ η ε υ ρ η μ α τ ικ ό τ η τ α και π α ρ α τη ρ η τικ ό τη τα ε ξ ε τ ά ζ ε ι ό λ ες τ ις κο ινω νικές και ο ικ ο ν ο μ ικ ές σ υ νέπ ειες τ ο υ Α ' Π α γ κ ό σ μ ιο υ Π ο λ έμ ο υ σε π ανευρω π αϊκό επ ίπ εδο και δ ιεισ δ ύ ει σ τα φ α ιν ό μ εν α εκ είν α τα οπ οία π ροκά λεσ α ν τ η γ ένεσ η τω ν ο λ ο κλη ρ ω τικώ ν ιδ εο λο γιώ ν και κ α θ εσ τώ τω ν τ η ς δ ε κ α ε τ ία ς τ ο υ 1930 , μ ε α π ο κο ρ ύ φ ω μ α τ ο Ν α ζισ μ ό . Μ ια κ ο ρ υ φ α ία δ η μ ιο υ ρ γ ία τ η ς π αγκόσ μια ς ισ το ρ ιο γρ α φ ία ς. Σελίδες 88ο Τιμή 32,οο € ISBN 978-960-426-458-2

Χρήστος Θ. Παπαδημητρίου

ΤΟ ΤΕΛΟ Σ ΤΟ Υ ΓΙΟΧΑΝ ΣΕΜ ΠΑΣΤΙΑΝ ΜΠΑΧ Α π ό δ ρ α σ η απ ό τ η ν α ζ ισ τικ ή Γε ρ μ α ν ία

Έ να νέο , μ ε εντυ π ω σ ια κή π λοκή και ε ν α λ λ α γ ές ισ το ρ ικό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α , που η ε ξ έ λ ιξ η και οι ρ υ θ μ ο ί τ ο υ θ υ μ ίζ ο υ ν κ α λ ο γ υ ρ ισ μ έν η κ ιν η μ α το γ ρ α φ ικ ή τ α ι ν ία . Ο ανα γνώ σ τη ς βιώ νει και ο ίδιος τ η ν π εριπ ετειώ δ η θ ε α μ α τ ικ ή κα τα γ ρ α φ ή τ η ς π ορείας δ ύ ο ανθρώ π ω ν που σ μ ίγο υ ν, χω ρ ίζο υ ν και ξα να σ μ ίγ ο υ ν , ζώ ντα ς μ ε τ η ν α β ε β α ιό τη τ α και τ η ν κ α θ η μ ερ ιν ή αγω νία σε μ ια τρ ο μ ο κ ρ α τ η μ έ ν η Ευρώπη τ ο υ Β ' Π .Π . Σελίδες 272 Τιμή 12,00 € ISBN 978-960-426-488-9

ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΑΝΔΡ ΜΕΤΑΞΑ 12 ΑΘΗΝ Α 1 0 6 8 Τ 2 1 0 3 3 0 4 1 11 2 103618684 F2103304211 w w w .io l c o s .gr ■

ο ι.

Ο Ι

■ ΕΚΔΟΣΕΙΣ PUBLICATIONS

] Π Ω Λ Η Τ /

δ ι α β α ζ ω

[ΕΥ

Φεβρουάριου 2008 Γ εν ικ ό ς Π ίνα κα ς

δ ο κ ί μ ια

Ι1Π 1 Το μυστικό 2 Μικρή ιστορία του κόσμου 3 Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας 4 Προς μια μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία 5 Εγχειρίδιο βλακείας 6 Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας 7 Ιστορία της φιλοσοφίας 8 Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και η φιλοσοφία τους 9 Ιστορία των θρησκειών του κόσμου 10 Αποτυχημένες πολιτείες

Μπερν Ρόντα Ερνστ Γ κόμπριχ Μπόττον

Λιβάνης Πατάκης

Ευάγγελος Βενιζέλος Διονύσης Χαριτόπουλος Will Kymlicka Markus Hattstein

Πόλις Τόπος Πόλις Ελευθερουδάκης Μελάνι Ελευθερουδάκης Πατάκης

Πατάκης

Φρανσουά Νταγκονιέ Markus Hattstein Νόαμ Τσόμσκυ

Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ 1 2 3 4

Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας

Προς μια μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία 5 Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας 6 Εγχειρίδιο βλακείας 7 Ιστορία της φιλοσοφίας 8 Ιστορία των θρησκειών του κόσμου 9 Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και η φιλοσοφία τους 10 Ισλάμ

δ ο κ ί μ ια

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Το μυστικό Μικρή ιστορία του κόσμου Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας Αποτυχημένες πολιτείες Η αφήγηση της Ορέστειας του Αισχύλου Δακρυσμένη Μικρασία Το ταξίδι του Ματαρόα Προς μια μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία Πόλεμος και εθνοκάθαρση 0 παλιάτσος και η Άνιμα

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβ λιο π ω λείω ν Μπερν Ρόντα Ερνστ Γ κόμπριχ Μπόττον

Λιβάνης

Ευάγγελος Βενιζέλος Will Kymlicka Διονύσης Χαριτόπουλος Markus Hattstein Markus Hattstein Φρανσουά Νταγκονιέ Markus Hattstein

Πατάκης Πατάκης Πόλις Πόλις Τόπος Ελευθερουδάκης Ελευθερουδάκης Μελάνι Ελευθερουδάκης

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Μπερν Ρόντα Ερνστ Γ κόμπριχ Μπόττον Νόαμ Τσόμσκυ Ζακλίν ντε Ρομιγύ Β.Ι.Τζανακάρης Νέλλη Ανδρικοπούλου Ευάγγελος Βενιζέλος Τάσος Κωστόπουλος Μάρω Βαμβουνάκη

Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Πατάκης Ωκεανίδα Μεταίχμιο Εστία Πόλις Βιβλιόραμα Ψυχογιός

λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Άνω Γλυφάδα, 210 9603817 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210 3451910 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - ΡΟΚΚΑΣ, c>

Φεβρουάριου 2008 Γενικός πίνακας

παιδική

& εφ ηβικη λογοτεχνία

ππ 1 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς περιπ έτειες 2 2 Το βιβλίο των γιατί 3 0 Μικρός Πρίγκιπας 4 0 ψεύτης παππούς 5 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες 6 0 κύριος Ζαχαρίας και η κυρία Γλυκερία 7 Το μυστικό κλειδί του Τζορτζ για το σύμπαν 8 Ο Αρλεκίνος 9 0 ερω τευμένος 10 Οι λ έξε ις δεν είναι για να πληγώνουμε

Α Α υ σ ίδ ες Β ίβΑιοπω Αείω ν 1 Το βιβλίο των γιατί 2 0 Μικρός Πρίγκιπας 3 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες 4 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες 2

Rene Goscinny Μαρτίν Λαφόν Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Άλκη Ζέη Rene Goscinny Ευγένιος Τριβιζάς Lucy & Stephen Hawking Ζωρζ Σαρρή Ρεμπέκα Ντότρεμερ Elisabeth Verdick

π α ιδ ικ ή

Ευγένιος Τριβιζάς Lucy & Stephen Hawking

7 Το παιχνίδι των αριθμών 8 0 ψεύτης παππούς

Συλλογικό Άλκη Ζέη Ρεμπέκα Ντότρεμερ Μαρβίτα Γραμματικάκη

9 0 ερω τευμένος 10 0 ζητιάνος και η χρυσή κλειδαρότρυπα

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α ΒίβΑίΟΠω Αεία

& ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Ελληνικά Γράμματα Πατάκης Σύγχρονοι Ορίζοντες Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γράμματα Λιβάνης Ιππόκαμπος Κέδρος Μεταίχμιο Διάπλαση

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες 2 2 0 Μικρός Πρίγκιπας 3 0 ψεύτης παππούς

Rene Goscinny Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ Άλκη Ζέη

4 0 Αρλεκίνος 5 Σκάκι για νεαρούς παίκτες 6 Έλσα, στον κόσμο των μεγάλων

Ζωρζ Σαρρή Stefan Kindermann Levy Didier Μαρία Παπαγιάννη

7 Ως διά μαγείας 8 0 Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου 9 0 εγωιστής γίγαντας 10 0 μικρός Νικόλας σε ν έε ς π εριπέτειες

Κέδρος Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γράμματα Λιβάνης Πατάκης Μεταίχμιο Μεταίχμιο

Μαρτίν Λαφόν Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Rene Goscinny Rene Goscinny

5 0 κύριος Ζαχαρίας και η κυρία Γλυκερία 6 Το μυστικό κλειδί του Τζορτζ για το σύμπαν

Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γράμματα Πατάκης

Τζ. Ρόουλινγκ Όσκαρ Ουάιλντ Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες Πατάκης Κέδρος Πατάκης Οιωνός Οιωνός Πατάκης Ψυχογιός Καστανιώτης Σύγχρονοι Ορίζοντες

Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810 341158 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 - ΑΒΑΚΙΟ, Θεσσαλονίκη, 2310410520 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610-26463 -ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300 -

] Π Ω Λ Η Τ A

δ ι α β α ζ ω

[ΕΥ

Φεβρουάριου 2008 Γενικός πίνακας

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Στην κουζίνα με την Αργυρά) 2 Γεωγραφία Παγκόσμιος Άτλας 3 Greek proverbs 4 Ιταλική κουζίνα 5 Οίνος 6 The travel book 7 Takis diamantopoulos 8 Λ εξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 9 Μουσείο και νεω τερικότητα 10 Ηχολογήματα

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Αργυρά) Μπαρμπαρίγου Συλλογικό Theodorakis A. Συλλογικό Andre Domine Τάκης Διαμαντόπουλος Συλλογικό

Παπασωτηρίου Ελευθερουδάκης Ελευθερουδάκης Κοάν Καστανιώτης Πατάκης

Πόνος Τζώνος Νότης Μαυρουδής

Παπασωτηρίου Νεφέλη

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Στην κουζίνα με την Αργυρά) Γεωγραφία Παγκόσμιος Άτλας Greek proverbs Ιταλική κουζίνα Οίνος The travel book Takis diamantopoulos Μουσείο και νεω τερικότητα Ηχολογήματα Σήμερα θ ’αλλάξω τη ζωή μου

Α λ υ σ ίδ ε ς Β ιβλιο π ω λείω ν Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Συλλογικό Theodorakis A. Συλλογικό Andre Domine Τάκης Διαμαντόπουλος Πόνος Τζώνος Νότης Μαυρουδής Γιώ ργος Μαυρουδής

Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Α 1 Στην κουζίνα με την Αργυρώ Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Αλητήεια (Περιοδική έκδοση) Στο δρόμο για την Ελλάδα Κάμα σούτρα Why men love bitches Η τέχνη του φιλιού 0 Φρΰυντ με απλά λόγια Εχθροί ε ξ αίματος

2 3 4 5 6 7 8 9 10

Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Φερενίκη Ελευθερουδάκης

Φερενίκη Ελευθερουδάκης Παπασωτηρίου Ελευθερουδάκης Ελευθερουδάκης Κοάν Καστανιώτης Παπασωτηρίου Νεφέλη Leader Books Α.Ε.

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α Β ιβ λιο π ω λεία Αργυρώ Μπαρμπαρίγου

Robert A. McCabe Vatsyayana Sherry Argov Χίου Μόρρις Jean-Claude Liaudet Αρκάς N. ΔαβανέλλοςΓ. Σταυρόπουλος

Φερενίκη Πατάκης Πατάκης Πατάκης Άγρα Ορφέας Πατάκης Πατάκης Γ ράμματα Οιωνός

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440-ΒΙΒΛΙΟΣΗΜΟ, Αθήνα, 210-7470050 - ΜΕΘΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610-274147 ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πάτρα, 2610-277342 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210-4138114 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688.

9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΙΑΝ0Σ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, LEADER BOOKS, ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΖΗΣ

Η Β λ α κ ε ία ω ς π α ρ ά γ ω ν τ ο υ α ν θ ρ ώ π ιν ο υ Β ίο υ

ΑΒΒΑΣ ν τ ι ν ο υ α ρ

Η Τ ΕΧ Ν Η Τ Η Σ

ΣΙΩΠΗΣ

Η Βλακεία είναι μια Περί προβλήματος ιδιότητα υπερταξική, καυτού και υπερεθνική και διαπολιτισμική, που τεραστίου, ενδημεί στις πέντε ηπείρους του πλανήτη πραγματεία μεταξύ και στα εκατόν σοβαρού ενενήντα δύο κράτη μέλη του ΟΗΕ. και αστείου Διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας: στην πολιτική, την επιστήμη, τη θρησκεία, στον κοινωνικό, τον δημόσιο και τον ιδιωτικό Βίο. Με τη διαρκή παρουσία της και την καταλυτική επιρροή της στις πράξεις και στις ενέργειες ανθρώπων και λαών καταλήγει να σχεδιάζει αυτό τούτο το ιστορικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας. Κάτι που γίνεται ακόμη εμφανέστερο αν αναλογιστούμε ότι, στην αιώνια διαπάλη μεταξύ ευφυΐας και βλακείας, εκτός από τον κόσμο των εκ γενετής και των εκ παιδείας Βλακών, σχεδόν δεν υπάρχει ούτε και ευφυής άνθρωπος, που να μην έχει διαπρόξει στη ζωή του μερικές από τις λεγάμενες «βλακείες». Όλα αυτά αποτελούν το θέμα της πρωτότυπης και ανατρεπτικής σατιρικής πραγματείας του Θόδωρου Καρζή, όπου, μέσα από μια οιονεί «ιστορία της βλακείας», αναδεικνύεται και παρελαύνει το κωμικοτραγικό καρναβάλι του σύγχρονου κόσμου.

Ένα σπάνιο αλλά Η τέχνη της σιωπής δεν είναι άλλο παρά μια πάντα επίκαιρο κραυγή φόβου και φανατισμού ενός ανθρώπου κείμενο του 18ου της εκκλησίας, που Βλέπει αιώνα, για την το Διαφωτισμό αφενός να σκιάζει τη λάμψη της εκκλησία, την καθιερωμένης θρησκείας εξουσία και την και να μετριάζει την παντοδυναμία της και ελεύθερη σκέψη αφετέρου να θέτει εν αμφιβάλω την απόλυτη εξουσία και ισχύ των ηγεμόνων. Με σαφείς εντολές και οδηγίες, προτρέπονται οι πιστοί και οι υπήκοοι να επανέλθουν στις μόνες αρχές που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, πρέπει να διέπουν τις κοινωνίες: στην τυφλή πίστη στη θρησκεία και στην απόλυτη υποταγή στον ηγεμόνα. Δραστικός τρόπος για να επιτευχθεί ο διπλός αυτός στόχος είναι η σιωπή και η αποχή από το γράφειν εκείνων οι οποίοι δεν έχουν να πουν ή να γράψουν άλλο από «δηλητηριώδεις» για το κοινωνικό σύνολο σκέψεις και προτροπές. 0 Έλληνας αναγνώστης μπορεί να αναγνωρίσει σ' αυτό το βιβλίο κάποιες διασκεδαστικές συμπτώσεις απόψεων με το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν της χώρας μας, απόψεις που χαρακτήριζαν τη διεκδίκηση της ελευθερίας γενικά και της έκφρασης ειδικά ως μία ασθένεια η οποία χρήζει αμέσου θεραπείας...

Α λέξη Ζήρα

Ο λογοτεχνικός κανόνας και οι ελληνικές δυσκολίες του εν ξέρω ακόμα αν μας άναψε άσβηστες φ ω τιές ο κ. Χάρολντ Μπλοσμ με την μετά δωδεκαε­ τία πρόσφατη ελληνική εμφάνιση του Δυτικού κανόνα του (εκδ. Gutenberg, στην εξαίρετη μετάφραση της Κατερί­ νας Ταβαρτζόγλου).Τάραξε όμως κά­ πως την έπαρση τω ν ημεδαπών με­ τ α μ ο ν τέ ρ ν ω ν π α π α γ α λ ίσ κ ω ν οι οποίοι, ως γνωστόν, βλέπουν στην ουσία να βασιλεύει το χάος, αφ ού γνώμονάς τους είναι ο σχετικισμός και η ισοδυναμία κάθε είδους κειμένου, απ ό την Οδύσσεια και την Ιλιάδα του Ομήρου ως τον Κώδικα ντα Βίντσι του Ν τα ν Μπράουν. Ή ακόμα και η απ ά­ λειψη κάθε ανα φ ορά ς σε κριτικές αξιολογήσεις, ταξινομήσεις και ιεραρ­ χήσεις, σε άρθρα που εντούτοις έχουν ως θέμα τους το λογοτεχνικό πεδίο μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Μ ια πολύ διαδεδομένη μορφή αυτής της υποτιθέμενης ισονομίας, σύμφω­ να με την οποία το ατομικό αναγνω­ στικό γούστο, οποιοσδήποτε, συνιστά απ ό μόνο του ένα κομμάτι της χα ώ ­ δους πληθυντικής αλήθειας, εντάσσε­ ται και στο δολιότατο επιχείρημα του εκδοτικού μάρκετινγκ, ότι άξιο είναι κάθε τι που επ ιβραβεύεται απ ό την προτίμηση του κοινού. Βέβαια, κανόνας και ελληνική εμπειρία είναι δύο συνιστώσες που το ισοζύγιο ή η σχέση τους υπήρξαν αμέτρητες φορές προβληματικά, για να μην π ού­ με ότι η σχέση τους εξακολουθεί να εί­ ναι η κατεξοχήν ασύμπτω τη, προπά­ ντων σ το πεδίο της τέχνης και της λο­ γοτεχνίας. Για τού το και η ασυνεχής και σπασμωδική εξέλιξη της όποιας κριτικής ή επιστημονικής θεωρίας για τη λογοτεχνία μπορέσαμε να έχουμε

Δ

25

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ώς σήμερα, έστω και ως αντανάκλαση και αυτοσχέδια πρόσληψη τω ν συζη­ τήσεων που γίνονταν κα τά καιρούς στην ευρωπαϊκή σκηνή. Θ α φ ανεί ίσως περίεργο, αλλά η κριτική αξιολό­ γηση και οι ανάλογοι κανόνες της βρή­ καν πολύ πιο πρόσφορο έδαφος ανά­ π τυξης στο πεδίο της ελληνικής μαρ­ ξιστικής ή κοινωνιστικής αισθητικής του 20ού αιώνα. Λόγου χάριν, ο Αιμ. Χουρμούζιος, ο Β. Βαρίκας, ο Μ . Λαμπρίδης, ο Δ. Ραυτόπουλος, ο Αλ. Αρ­ γυρίου, αλλά και ο Αλ. Κοτζιάς, είχαν δημιουργήσει με τον τρόπο τους έναν ελληνικό κριτικό κανόνα, πάνω στον οποίο στηρίχθηκαν όλες σχεδόν οι γραμματολογικές συνθέσεις που αναφέρονται στην μετά το 1945 περίοδο, αλλά και οι Ιστορίες λογοτεχνίας του Α. Πολίτη, του Μ . Βίττι και του Ρ. Μ π ήτον. Αντιθέτως, και το ύ το είναι άξιο ιδιαίτερης διερεύνησης, ο αντιδιανοουμενισμός που είχε κυριεύσει, ιδίως μετά το 1930 και ώς τ α αμέσως μετακατοχικά χρόνια, ένα σημαντικό μέρος της αστικής φιλελεύθερης δια­ νόησης, στην ουσία αμφισβητούσε αυ τό που αμφ ισβητεί και σήμερα ο ανιστορικός μεταμοντερνισμός: την ύπαρξη κάποιων κριτηρίων που λει­ τουργούν ως ανάχω μα στο χύδην σχετικισμό. Και τό τε ο εντυπωσιολογικός τρόπος προσέγγισης του Ανδρέα Καραντώνη ακύρωνε στην ουσία κάθε αξιολογικό εγχείρημα που τολμούσε να χαράξει γραμμές έλλογης άμυνας απέναντι σε μια έκτοτε ευρέως διαδε­ δομένη αντίληψη μεταξύ τω ν ποιητών και τω ν συγγραφέων ότι ρόλος του κριτικού δεν είναι να ελέγχει αλλά να αποδίδει διαισθητικά το π νεύμα του κειμένου. ■

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s ta n i o t i s . c o m |

Ρέα Γαλανάκη

HI

Ο Β ΙΟ Σ τον ΙΣ Μ Α Ή Λ φ ερτΟ αςα

-ί

I

Sp in a

κ

ΤΟ Ν Ο Η Μ Α ;·\ -

νει cu oR i

B

1 ο-

' ♦

8

ι

.

t— I

EK»0^rWrANIQTH

”

Η αιχμαλωσία ενός Ένα κλασικό, αγοριού, η αλλαγή πολυμεταφρασμένο θρησκείας και η σταδιοδρομία του στη βιβλίο σε νέα, διοίκηση δεν ήταν συμπληρωμένη ασυνήθιστο φαινόμενο στην Οθωμανική έκδοση Αυτοκρατορία. Η περίπτωση του Ισμαήλ Φερίκ πασά υπήρξε, ίσως, διαφορετική. Μισόν αιώνα μετά την αιχμαλωσία του επέστρεψε στη γενέτειρα Κρήτη, ως αρχηγός του αιγυπτιακού στρατού, για να καταστείλει την επανάσταση του 1866-1868. Κατά τη διάρκεια της, όμως, δολοφονήθηκε ή σκοτώθηκε. 0 αδερφός του, με τον οποίο είχαν αιχμαλωτιστεί μαζί αλλά η μοίρα τού επιφύλαξε άλλη οδό, χρηματοδοτούσε και εμψύχωνε την ίδια επανάσταση από την Αθήνα. Όπως συμβαίνει με τα πρόσωπα που κινούνται στις παρυφές της Ιστορίας, το κενό των γραπτών πληροφοριών καλύπτεται από τις προφορικές παραλλαγές και τον μύθο, αφήνοντας όλες τις απαραίτητες ρωγμές για την είσοδο της λογοτεχνίας. Το έργο παρακολουθεί στενά τις παραλλαγές, τον μύθο και τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, συνθέτοντας έτσι, με την «αυστηρή ελευθερία» της τέχνης, από την υπαρκτή δραματική ζωή του Ισμαήλ Φερίκ πασά τη μυθιστορηματική της διάσταση.

Εναντίοντης EVCI KdUOTIKO ψυχανάλυσης; . , Εναντίοντης τέχνης; Π αραλήρημα Εναντίοντης γ )α ανθρωπότητας; Γιατί; * ’ Με ποιο δικαίωμα και «κατακτήσεις»

του

μαάΤπο“Τ :Πθ1°ζ πολιτισμού μας απευθύνεται; Και η σιωπή; Ποιον ρόλο παίζει εν αρχή και εντέλεΐ; Πώς πλέκονται η γραφή, η φύση, η μοναξιά, ο νεοελληνικός μας κανιβαλισμός, τα παραθέματα από την Αγία Γραφή, ο Φρόιντ, ο Ρίλκε, ο Κάιρκα, ο Γιάλομ, ο Κολόμβος, ο Μαρξ και ο Τόμας Μπέρνχαρντ μέσα σ' ένα χειμαρρώδη μονόλογο που τολμά να κοροϊδεύει τις μεγάλες «κατακτήσεις» του «πολιτισμού» μας; Το νόημα δεν υπάρχει, ισχυρίζεται η συγγραφέας. Δημιουργεί έναν ασθματικό δαιδαλώδη μονόλογο, του οποίου ο αφηγητής διακατέχεται από ένα αίσθημα κόπωσης και αγανάκτησης, καθώς βρίσκεται σ’ ένα οριακό σημείο είσπραξης αυσσωρευμένων ερεθισμάτων, και σχολιάζει χωρίς την παραμικρή τρυφερότητα τον περιβάλλοντα, ελληνικό κυρίως, χώρο, τον συγγραφικό, τον ψυχαναλυτικό/ψυχολογικό και εντέλει τον ανθρώπινο, με την επίγνωση ότι οι γνώμες -αυτές προπάντων- δεν είναι, όπως λέει κι ο Φίλιπ Ροθ, παρά ζαριές.

lou

Γιώργου Ξενάριου

Θεωρητικές προϋποθέσεις της λογοτεχνικής δημιουργίας

Ο

Βαγγέλης Χ α τζή βασιλείου (.Ελευθεροτυπία, «Βιβλιοθή­ κη», 1 8 /1 /2 0 0 8 ), εν τοπ ίζο­ ν τα ς τη συστέγαση σ το Βήμα («Βήμα Ιδεών», Ιανουάριος 2008) τω ν κειμέ­ νων οχτώ συγγραφέω ν (Αστερίου, Δ ημητρ ακά κη, Κ ατσουλάρης, Κολλιάκου, Ξενάριος, Στεφ ανά κης, Τζαμιώ της, Χρ υσόπ ουλος), ανιχνεύει ορισ μένα κοινά χ α ρ α κτη ρ ισ τικά , που, ενδεχομένως, απ οτελούν και τ α α π ώ τερ α α ίτ ια α υ τή ς τής, τυ χα ία ς κ α τά τ α λοιπά, συστέγασης. Ανάμεσα σ' α υ τ ά - τ ο σημαντικότερο κ α τά τη γνώμη μ α ς - είναι ο εντοπ ι­ σμός μιας (όχι κοινής) «συγγραφικής ποιητικής» και το γεγονός ότι «οι συγγραφ είς [αυτοί] δεν θέλουν π ια να εμφ ανίζονται ότι προσέρχονται αυ θορμήτω ς στην τέχνη τους, π ρο­ βάλλοντας γενικώς την ανάγκη τους να δημιουργήσουν και να εκφ ρ α ­ στούν, αλλά, αντιθέτους, αισθάνο­ νται ότι έχουν να αναμετρηθούν με συγκεκριμένα μεγέθη». Πράγματι: σε άμεση σύγκρουση και σε ευ θ ε ία αντιπ α ρ ά θ εσ η με τον εμπειρισμό τω ν δεκαετιώ ν '80 και '90 (μιλάμε, βέβαια, μόνο για του ς συγ­ γραφ είς που τον εκπροσώπησαν και που, grosso modo, απ οτέλεσαν ένα είδος σχολής), φ αίνεται να δημιουργείται η ανάγκη σε μια όχι ολιγάριθμη ομάδα συγγραφέω ν να μην προσέλθουν αθώ οι στη γραφή. Αυτό σημαί­ νει πως, αρχίζοντας ήδη να γράφουν, το υ ς απ ασ χολούν οι θεω ρ ητικές π ροϋπ οθέσεις το υ εγχειρ ήματος τους και, κα τά συνέπεια, πώς το συ­ γκείμενο και το περικείμενο μπορούν να μεταφ ρασ τούν σε κείμενο. Α υτές οι π ροϋπ οθέσεις δεν απ ασ χό­

30

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

λησαν π ο τέ του ς εμπειρικούς συγ­ γρ αφ είς τω ν δύο προηγούμενων δε­ καετιώ ν, με απ οτέλεσμα ν α σ τερ ηθεί η λογοτεχνία μας ένα ζω τικό για την ανανεω τική λειτουργία της στοιχείο, σ τ α θ ερ ά π αρόν σ τις π ροηγμένες εθνικές λογοτεχνίες: τη δημιουργία μιας π αράλληλης δομής -κ α ι τη ς αντίστοιχής της π αράδοσης- π ου θα σ υ ζητά , με όρους θεω ρητικούς, το λογοτεχνικό κείμενο. (Εδώ θ α πρέπει να π ούμε πως η κρι­ τική δεν είναι, ως π ρος α υ τό, άμοιρη ευθυνών: με τον τρόπ ο της, υποδέ­ χτηκε θετικ ά κείμενα που όχι μόνο δεν π ροϋπ έθεταν μια συγκροτημένη ποιητική εκ μέρους του συγγραφ έα, αλλά και ενέδιδαν σ' έναν αχαλίνω το εμπειρισμό, που έθ ετε αυ το μ ά τω ς εκτός π εδίου τον αναστοχασμό και την αυτοσυνειδησία της αφήγησης. Ό μ ω ς πρέπει να της αναγνωρίσου­ με δυο ελαφ ρ υντικές π εριστάσεις: 1) ήταν και α υ τή -ό π ω ς το σύνολο της λογοτεχνικής κο ινό τη τα ς - κουρασμέ­ νη απ ό έναν αφ υδατω μένο π ια, π α ­ λιομοδίτικο μοντερνισμό, π ου κινδύ­ νευε να απομακρύνει οριστικά τη λο­ γοτεχνία απ ό το κοινό και 2) π ιεζό­ τ α ν απ ό την εύλογη αγω νία τη ς να βρίσκεται κοντά στον π αλμό τω ν γε­ γονότω ν -κ α ι τ α γεγονότα ήταν α υ ­ τά . Στην τρέχουσ α δ εκαετία, και α υ ­ τό π ρέπει να της π ισ τω θεί, διέβλεψε τον κίνδυνο που αντιπ ροσ ώ π ευαν ο εμπειρισμός και η συνακόλουθη σίγηση του συγγραφικού αναστοχασμού και αντέδρασ ε αναλόγως.) Η π ολιτισμικού τύ π ου πίεση που ασκήθηκε στη διάρκεια αυ τώ ν τω ν δύο δ εκα ετιώ ν για α π λού σ τερ ες αφηγήσεις, σε συνδυασμό με την

ολοένα εντεινόμενη μιντιοκρ ατία και μια -π ερ ισ σ ότερ ο νομιζόμενη π αρά υ π α ρ κ τ ή - ιδεολογική χειρ αφ έτησ η έδωσαν πρόσφορο έδαφ ος σε α φ η ­ γήσεις π ου στη ρίζονταν κυρίως στο (ανεπ εξέργασ το) βίωμα, οδηγώντας τη λογοτεχνία μας δεκαετίες πίσω και βαθαίνοντας τ ο χάσμα που τη χώ ριζε -κ α ι τη χ ω ρ ίζ ε ι- απ ό τ ις π ρο­ ηγμένες εθνικές λ ογοτεχ νίες, οι οπ οίες ήδη βρ ίσ κονταν σε ένα εδραιω μένο «μετά», ενώ εμείς αν α ­ διαπ ρ αγμα τευό μασ τα ν του ς όρους ενός αφ ελούς «πριν». Υπό την έννοια α υ τή ν είναι π ροφ α­ νές γ ια τ ί μια τέ τ ο ια λογοτεχνία δεν μπ ορεί να συντηρήσει α υ τή ν την τ ό ­ σο απ α ρ α ίτη τη σχέση, στο εσ ω τερι­ κό του συσ τήματος, ανάμεσα στο τελειω μένο κείμενο και τις θεω ρ ητι­ κές π ροϋπ οθέσεις του. Αυτή η σχέση

ανάμεσα στις δύο δομές είναι ζ ω τι­ κής σημασίας για την π αραγω γή του έργου, καθώ ς συνιστά μια αυτόνομη πηγή αφ ήγησης και ένα απ ό τ α κρι­ τήρ ια γ ια τον βαθμό ανά π τυ ξης μιας λογοτεχνίας. Η στρέβλωση α υ τή λοι­ πόν οδήγησε σε συγγραφ είς που, άσ χετα απ ό το τελικό λογοτεχνικό προϊόν π ου π αρήγαγαν, δεν δ ιέθε­ τα ν τ α εννοιακά και εννοιολογικά ερ­ γ αλεία για να ιδρύσουν και να υπ ο­ στηρίξουν α υ τό ν τον ζω τικής σημα­ σίας διάλογο ανάμεσα στην π ράξη και τη θεω ρία. Αλλά γι' αυτόν, καθώ ς και για τ ο δ εύ­ τερ ο καίριο σημείο π ου θίγει ο Χατζηβασ ιλείου , ορμώ μενος απ ό τ α κείμενα π ου δημοσιεύτηκαν στο «Βή­ μα Ιδεών», το με π οιους συνομιλούν οι συγγραφ είς αυ τοί, στο επόμενο τεύχος. ■

Ε κ δ ό σ ε ις

Π ο ιό τ η τ α ς

C A T H E R IN E S A L L E S Καθηγ. κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris X Nanterre

Η Α Λ Λ Η Ο Ψ Η Τ Η Σ Α Ρ Χ Α ΙΟ Τ Η Τ Α Σ Ο ΥΠΟΚΟΣΜΟΣ Μετάφραση: Κώστας Τσιταράκης Σχ. 8ο, σελ. 533, με 17 εικόνες εκτός κειμένου, 5 χάρτες

Η μ ελέτη επικεντρώ νεται στην κοινω νική διαστρωμά­ τωση τεσσάρων πόλεων-εστιών ηδονής κ α ι εγκλημα­ τικ ό τη τα ς , τη ς Αθήνας, τη ς Κορίνθου, τη ς Α λεξά ν­ δρειας κ α ι τη ς Ρώμης. Π έρ α από τη ν π ορεία τω ν χαμένων αγοριών κ α ι κοριτσιών στα μονοπάτια του αγοραίου έρωτα, παρα­ κολουθούμε το θεσμό τη ς ιερής πορνείας κ α ι τη ν τελετου ρ γία του συμπο­ σίου. Έ τσ ι πίσω από το ν επίσημο πολιτισμό τη ς λάμψης κ α ι του μεγαλείου ξεδιπ λώ νεται ένας ολόκληρος κόσμος από πόρνες κ α ι μαστροπούς, σκλάβους, δουλέμπορους κ α ι άλλα περιθωριακά στοιχεία. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Δ .Ν . Π Α Π Α Δ Η Μ Α Από το 1960

Προσφορά στον Πολιτιομό και στην Π αιδεία Ιπποκράτους 8 Αθήνα. Τηλ.: 210.36.27.318 www.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr

rat γμμμί[ του Χ ρήστου Κάτοικο

Η αθέατη άλωση των πανεπιστημίων τη Σύνοδο τω ν π ρύ τανεω ν που πραγματοποιήθηκε στην Κομοτηνή την 1 η Μ α ρ τίο υ 2008, ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτω ν Ευριπίδης Στυλιανίδης παρουσίασε, ανάμεσα με άλλα, τις θεσμικε'ς π αρεμβάσεις της κυβέρ­ νησης που αφορούν το λεγόμενο «τε­ τρ αετή οικονομικό προγραμματισμό τω ν πανεπιστημίων» και το σχέδιο νόμου για τ α μεταπ τυχιακά. Σε όλους τους τόνους ο υπουργός Παιδείας έκανε σαφ ές ότι η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να συνδέσει στην π ράξη την αξιολόγηση με τη χρηματοδότηση τω ν πανεπιστημίων, είτε μέσω τω ν μεταπ τυχιακώ ν π ρο­ γραμμάτω ν είτε μέσω τω ν συμφω ­ νιών τετρ α ετο ύ ς διάρκειας. Π εριορίζοντας του ς δημόσιους πό­ ρους στους προϋπολογισμούς τω ν ΑΕΙ, η κυβέρνηση εκβιάζει τ α ιδρύμα­ τ α να συνδέονται όλο και π ερισσότε­ ρο με εξω τερικές χρηματοδοτήσεις. Είναι πλέον φ ανερό ότι η περικοπή τω ν δημοσίων πόρων για τ α π ανεπι­ στήμια, καθώ ς και η συγκρότηση του π ερίφημου μηχανισμού «αξιολόγη­ σης» τω ν ΑΕΙ, τω ν μελών ΔΕΠ και τω ν Προγραμμάτω ν Σπουδών, όλα α υ τ ά μ α ζί απ οτελούν τ α εργαλεία τη ς π ο­ λιτικής «εκβιασμός τω ν ΑΕΙ μέσω στοχευμένης χρηματοδότησης». Το μο­ ντέλο το υ ΥΠ Ε Π Θ κάνει κατα νοητό ότι η στοχευμένη χρήση τω ν κονδυλίων επ ιτάσσει «εξειδικεύσεις» τω ν ιδρυμάτω ν και λειτουργεί στην κα­ τεύθυνση τη ς αποσύνδεσης τω ν τ ί­ τλω ν σπουδών απ ό συγκεκριμένες επ ιστήμες ή στη μετατρ οπ ή τω ν π α ­ νεπ ιστημιακώ ν τμημά τω ν σε μηχανι­ σμούς ασπόνδυλης κατάρτισης. Τα

Σ

32

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

π ανεπιστήμια, λοιπόν, δεν «τείνουν» απ ό μόνα του ς «να εξειδικευθούν» σε π τυ χ ές επιστημονικώ ν ή «διεπιστη­ μονικών» π εδίων μιας χρήσης, αλλά εκβιάζονται απ ό την π ολιτεία και τις ευρω π αϊκές χρηματοδοτήσεις π ρο­ διαγεγραμμένων στόχω ν ν α συρθούν π ρος τέτο ιες κατευθύνσεις. Το νομοσχέδιο ανοίγει δ ιά π λα τα την π όρτα εισδοχής τω ν επιχειρήσεων σ τα π ανεπ ιστήμια και τ α ΤΕΙ, δίνον τά ς του ς τη δ υ να τό τη τα απ ευ θεία ς χρ ηματοδότησης τω ν ιδρυμάτω ν και καθορισμού τω ν ερευνητικώ ν τους π ρογραμμάτω ν με βάση τις δικές το υ ς ανάγκες και απ αιτήσεις. Δεδο­ μένου ότι η π ολιτεία δεν αναλαμβά­ νει την ευθύνη τη ς χρηματοδότησης τω ν μεταπ τυχιακώ ν, α υ τό σημαίνει ότι τ α π ανεπ ιστήμια θ α π ρέπει να φ τιά χνουν π ρογρ άμμα τα με γνώμο­ να το αν θ α βρουν χρηματοδότες. Α υτό σημαίνει ότι τ α μετα π τυ χια κά π ρογράμματα θ α π ρέπ ει να βρίσκο­ νται σε αντισ τοιχία με τ α ενδεχομέ­ νως στενά, ενδια φ έροντα της αγο­ ράς. Την ίδια στιγμή τ α δίδακτρα π ροβάλλονται απ ό το ΥΠ Ε Π Θ σαν μια ρεαλιστική λύση, α φ ο ύ «μόνο η Ελλάδα και άλλες π έντε χώ ρες στο σύνολο τω ν χω ρώ ν τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης διατηρούν μέχρι τώ ρ α μ ετα ­ π τυ χ ια κά χω ρίς δίδακτρα» (δήλωση Στυλιανίδη στη NET). Σ το κατώ φλι του 21ου αιώ να η π α ­ γκόσμια δαπάνη στην εκπαίδευση ξε­ περνά το 1 τρισ. δολάρια, με 50 εκ. εκπ αιδευτικούς και 1 δισ. μαθητές και φ οιτητές σε όλο τον κόσμο. Είναι φ α ­ νερό πως αυ τή η τερ άσ τια αγορά δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορους τους επ ιχειρηματίες ανά τον κόσμο. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ © ΑΓΚΥΡΑ · www.agyra.gr ΚΩΣΤΑΣ Α Σ ΗΜ A KOI ΙΟΥΑΟΣ

Ο Θησαυρός του Ξέρξη

Εκείνοι που δεν έφυγαν

a

. — .*____

ΝΑΝΟΣ

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ 0 O noaupos

Ε

να αλχημιστικό μυθιστόρημα περιπέτειας και συμβολισμού

Σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι Έ λ λ η ν ε ς ττεζο γρ α φ ο ι

του μεγάλου μας συγγραφέα.

Έ λ λ η ν ε ς π ε ξο γ ρ ά φ ο ι

ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΓΓΉ Σ

L · να ακόμη πολύπτυχο, γοητευτικό μυθιστόρημα με κινηματογραφική ανέλιξη του πολυβραβευμένου συγγραφέα.

Μ ΑΡΓΑΡΙΤΑ ΛΑΖΑΡΟΥ

ΜΑΝΟΣ ΓΑΪΤΑΝΟΣ

Κ αυτερές πιπεριές

Τη νύφη την πήραν τα βιολιά ΜΑΝΟΣ ΓΑΪΤΑΝΟΣ

ια ερωτική ιστορία που θα μπορούσε να έχει συμβεί σε σένα ή στην καλύτερη σου φίλη.

V1—/να ανατρεπτικό, · * ^ ..;...

— ; ειρωνικό, τρυφερό, και, από την αρχή μέχρι το τέλος, απροσδόκητο μυθιστόρημα.

Δ. Α. Π ΑΠ Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ Α .Β.Ε.Ε. · Α Γ Κ Υ Ρ Α Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Τ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Υ Χ Ω Ρ Ο Σ Σόλω νος 124, Αθήνα, Τηλ.: 210 3837667, 210 3837540

(])[ OVDVVtiKItllC Άνοιξη και κλείσιμο ι σεισ μικές αλλα γές π ου 1 έφ ερε ο Μ ά ης το υ 68 δεν αρέσουν σε όλους -η α ν τί­ δραση στο νέο είναι ο κύριος τρ οφ ο­ δότης α υ το ύ που απ οκαλουμε «κοι­ νωνική πρόοδο». Δ εν π ρέπει συνε­ πώς να εκπλήσσει που, ιδίως στη σημερινή εποχή συντηρητικής οπι­ σθοδρόμησης, τ α γεγονότα του Μ ά η το υ 68 α ντιμετω π ίζοντα ι απ ό όλο και περισσότερες μεριές με όλο και εμφ ανέσ τερη διάθεση αποδόμησης, που αγγίζει σε κάποιες π εριπτώ σεις τον ιστορικό ρεβιζιονισμό. Από το να μην υποκύπ τεις στην π αγίδα της μυθοποίησης ή της υπερβολής («αν κέρδιζε τ ο Κίνημα του Μ ά η ο κόσμος θ α ήταν σήμερα καλύτερος») μέχρι το να χρησιμοπ οιείς ένα (κοσμο) ιστορικό γεγονός για να γαργαλήσεις, σήμερα, την ημιμάθεια, τις π ι­ κρίες και τους φόβους μιας κοινω­ νίας αποκομμένης απ ό κάθε αίσθηση προοπ τικής, η απ ό σ τα ­ ση είναι χαώδης. Τη διέHE N R I WEBER νυσε, με τη χα ρα κτηρ ι­ στική του μισο-αφελή μισο-αλ αζονική άνεση, ο FAUT-IL LIQUIDER Πρόεδρος, πλέον, Σαρκοζί, ο οποίος χρησιμοποίη­ σε τ ο « φ ά ν τα σ μ α το υ Μ άη» για να συσπειρώ­ σει τ ο κομμα τικό το υ ? ακροατήριο. Τη πιο διαυ­ γή, ζυγισμένη αλλά και απ οστομω τική α π ά ν τη ­ ση την π ήρε π ρόσ φ ατα απ ό έναν π ολιτικό που Henri Weber είχε π ρω τα γω νισ τήσ ει Faut-il-liquider σ τα γεγονότα του Μ ά η MAI 68 αλλά δεν έμεινε μια ζωή Εκδόσεις Seuil, 2008 κολλημένος σ' α υ τά . Κώστας Μ ηοτόπουλος

M AI

34

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

S —"ν

I

To βιβλίο το υ Ανρί Βεμπέρ είναι ενταγμένο στον ασ τερισμό το υ 8. Α να φ έρεται σ τα γεγονότα το υ 1968 -π ρ ο σ π α θ ώ ντα ς να τ α ερμηνεύσει κι όχι να τ α ισ τορήσει-, π ρω τογράφ ηκε το 1988 («Είκοσι χρόνια μετά: τι μένει απ ό το Μ ά η το υ 68»), ξανα δ ο υ λεύ τη κε κι επ ανεκδ όθηκε το 1998 και ξαναβγαίνει τώ ρ α, το 2008, με νέο -π ρ ο κ λ η τ ικ ό τ ε ρ ο - τ ίτ λ ο («Πρέπει να π ετά ξο υ μ ε απ ό το π α ­ ράθυρο το Μ ά η του 68;»), κι έναν εξα ιρ ετικά ενδια φ έροντα π ρόλογο­ απ άντησ η στο Σα ρκοζί. Ο Βεμπέρ, π ρώ ην τρ ο τσ κισ τή ς , μ ετ έ π ε ιτ α π ρω τοπ αλίκαρο το υ Φ αμπ ιούς, νυν σ υνά δ ελφ ό ς μου σ το Ευρω π αϊκό Κοινοβούλιο, δεν είναι τη ς λογικής το υ μαυρου-άσπ ρου, αλλά δε μασ ά­ ει και τ α λόγια του. Ο Μ ά η ς του 68 ήταν βεβαίω ς ένα κίνημα ατομικιστικό και ηδονιστικό, αλλά β α θ ύ τ α τ α δημοκρατικό και ηθικό -α φ ο ύ δεν υπάρχει ηθικότερο π ρότα γμα απ ό την ελευθερία. Μ π ο ρ εί να μην άλλα­ ξε τον κόσμο, συνέβαλε όμως καθο­ ρισ τικά να μετακινηθούν οι συσ χετι­ σμοί δυνάμεω ν σε μια σειρά απ ό κρί­ σιμα μέτω π α -α π ό τις σχέσεις μ ετα ­ ξ ύ τω ν φ ύλω ν, τις σχέσεις παιδιών με γονείς, τη σχέση το υ π ολίτη με το Κράτος, τη σχέση τω ν μαθητώ ν και τω ν φ ο ιτη τώ ν με του ς δασκάλους, τη σχέση τη ς εργατικής τ ά ξη ς με το υ ς κύκλους τη ς διανόησης, τη σχέ­ ση τη ς Τέχνης με τη ζωή και την π ο­ λιτική, τη σχέση τη ς Αρισ τερός με το ν εα υ τ ό τ η ς και τη ν εξο υ σ ία . Έβγαλε κόσμο σ το δρόμο, έσπασε τ ζ ά μ ια και γκρέμισε σύμβολα, δ ια τη­ ρήθηκε όμως εντελώ ς ειρηνικός και ανα ίμα κτος -μ ε τον αυτοειρω νικό

και απ οστασιοποιημένο τόνο που δί­ νει ιδιαίτερη χάρη στο βιβλίο, ο Βεμπ έρ α ν α ρ ω τιέ τα ι π ώ ς με μια «άγρια» νεολαία αγκυροβολημένη επ ί 6 βδομάδες απ έναντι σε «αγριεμέ­ νους» ασ τυνομικούς δεν άνοιξε ού τε μια μύτη (την απ άντησ η την ξέρει: α υ τή ήταν μια εξέγερση Λόγου κι όχι αίματος). Μ π ο ρ εί-β ρ α χ υ π ρ ό θεσ μ α να ηττήθηκε και σ το κομματικό και στο πολιτικό πεδίο (αφ ού ο Ντεγκόλ, ότα ν γύρισε απ ό την α υ το εξο ρ ία του και ξαναβρήκε την ψ υχραιμία του, κατέβ ασε ένα εκατομμύριο «πολίτες της τάξης» στους δρόμους και σάρω ­ σε στις εκλογές το υ Σεπ τεμβρίου), έριξε όμως το σπόρο της αμφ ισβή­ τησης τη ς καθεσ τηκυίας τά ξη ς, του π αντοκρ άτορ α Σ τρ α τη γ ο ύ -π ά τερ α και π ροετοίμασε, μ' α υ τό τον τρόπο, την εναλλαγή τη ς δ εκ α ετία ς το υ

1980. Ο Βεμπέρ δε δισ τάζει να μιλή­ σει και για δύο σημαντικές οπ ισθο­ χω ρήσεις που έφ ερε ανα κλασ τικά ο Μ ά ης, μία πολιτική (την επ αν-ανακάλυψ η τη ς μαρ ξισ τικής μεθόδου απ ό το σοσιαλιστικό κόμμα, που έτσι καθυστέρησε τον εκσυγχρονι­ σμό του) και μια κοινωνική (την α ν τί­ στοιχη καθυστέρηση στην απ οκάθαρση της γαλλικής κοινωνίας απ ό ιδεολογικά σ τερ εό τυ π α και νεφ ελώ ­ μ α τα κι έτσι την π αρά τασ η το υ «μπλοκαρίσματός» της). Θ α ' θελα να' χ α χρόνο ν α μ ετέφ ρ α ζα α υ τό το βιβλίο σ τα ελληνικά. Κι όχι μόνο γ ια τ ί μιλάει κ ατευ θείαν στην ψ υχή μου, αφ ού το 1968 έτυ χε να βρίσκομαι στο Παρίσι, λόγω της εκ­ π αιδευτικής άδειας του π α τέρ α μου, κι έχω ακόμα σ τα ρ ουθούνια κάτι απ ό κείνο τ ο άρω μα. ■

COMPACT ^γλ<ν

,

εικονογραφημένων Πεζικών « ελληνοαγγλικό - αγγλοελληνικό ( ελληνογαλλικό - γαλλοελληνικό ιε χ «*οη

« ελληνοϊταλικό - ιταλοελληνικό « ελληνογερμανικό - γερμανοελληνικ « ελληνοϊσπ ανικό - ισπ ανοελληνικό ι ελληνοτουρκικό - τουρκοελληνικό ι ελληνορω σ ικό - ρω σοελληνικό

Μεσογείων 215, 115 25 Αθήνα Τηλ.: 210 67 77 590, Fax: 210 67 56 352 E-mail: kafkas@otenet.gr www.kafkas-dictionaries.

Ανανεωμένη έκδοση, 20 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση. 40ή χιλιάδα

Δήμητρα Σωτήρη Πετρούλα «ΠΟΥ 'ΝΑΙ Η Μ ΑΝΑ ΣΟΥ, ΜΩΡΗ;» Πίστεψα πως είχα υποχρέωση να γράψω το βιβλίο σαν ελάχι­ στη ανταπόδοση στην πολύτιμη και συνάμα βαριά κληρονομιά που μου αφήσανε οι σκοτωμένοι μου γονείς και τ ’ αδέλφια μου. Τη ζωή τους τη χαρίσανε όπου εκείνοι πιστεύανε πως έπρεπε. Αδιαφιλονίκητο δικαίωμά τους. Σε μένα όμως, είτε το ’θελα είτε όχι, αφήσανε το σκοτωμό τους. Έτσι αποφάσισα να γράψω ρωτώντας κι όλους όσους δ ε­

χτήκανε και δέχονται την ίδια με μένα κληρονομιά, όπου κι αν βρίσκονται, είτε στην πατρίδα μου, είτε στη Χιλή, είτε στη Νικαράγουα, είτε στο Λίβανο, είτε στην Αφρική, ή όπου αλλού. Τι θα την κάνουμε αυτή μας τη βαριά κληρονομιά; Μ έτρο να μετράμε το μίσος, αίμα να ποτί­ ζουμε την εκδίκηση, ή μαχητή ακούραστο και φύλακα ακοίμη­ το της Ειρήνης;

Βιβλία που δεν πρέπει να λείπουν Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου Ανανεωμένη έκδοση

ΜΑΡΙΑ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ ΠΟΘΟΥ

ΜΕ ΤΗ Λ ΑΜ Π Α ΘΥΕΛΛΗΣ Παγιδευμένος στο μυστηριακό και στο αθέατο, ο ήρωας μοιάζει να ζει σε μια κρυστάλλινη πραγ­ ματικότητα, σαν τα πλάσματα εκείνα τα εφήμερα, τα προορι­ σμένα για ένα μόνο καλοκαίρι που ξέμειναν και ζουν το φθινό­ πωρο που δεν είναι γι’ αυτά. Είναι η ομορφιά ενός εξαγνιστι­ κού έρωτα που θα τον οδηγήσει στο μαρτύριο της γνώσης. Και

#

είναι ο νεκρός στρατιώτης που θα του δώσει την επίγνωση της ασημαντότητάς του. Εκείνος είναι μόνος. Ν α σημαδεύει τη σταυρική περι­ πέτεια του ανθρώπου πάνω στη γη. Τίμημα της απαγορευμένης γνώσης. ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

Μ άριου Χάκκα ΑΠΑΝΤΑ Η έκδοση αυτή περιλαμβάνει το σύνολο του έργου του Μ άρι­ ου Χ άκκα, που άρχισε με την ποιητική συλλογή Όμορφο Καλο­ καίρι 1965, Τυφεκιοφάρος του Εχθρού 1966, 0 Μ πιντές και άλλες ιστορίες 1970, Ενοχή 1971, για να τελειώ σει, αλίμονο, με τα πεζά του Το Κοινόβιο 1972, που κυκλοφ όρησε λίγες ημέρες μετά το θάνατό του... Περιλαμ­ βάνει ακόμα τις Σελίδες, κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο ΑΝΤΙ

Ανανεωμένη έκδοση

Η στάση της κριτικής απέναντι στο έργο του Χάκκα στάθηκε θετικ ή, από τη ν πρώτη του ακόμα εμφάνιση, είναι ωστόσο βέβαιο πως δεν είπε, ευτυχώς, τον τελευταίο της λόγο. Σ χ εδ ιά ζαμε στην αρχή μια έκδοση με πιο πολύ φιλολογικό χαρακτήρα... Την αναβάλλουμε με χαρά, μη θέλοντας να κλείσει μαζί της ένα κ εφ άλαιο της λογοτεχνίας μας, που ζωογονεί κι εμπνέει κιόλας τους νέους και συγκινεί βαθιά το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

απ’ τη βιβλιοθήκη σας

#ΚΕΔΡΟ Σ

Ά λκη Ζέη

Ανανεωμένη έκδοση, 20 χρόνια μετά

Η ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΤΙΚΙΑ ΤΟΥ Α Χ ΙΛΛ ΕΑ Στο διπλό ιστό της προσωπικής και της συλλογικής περιπέτειας, πλέκεται αβίαστα το μυθιστό­ ρημα. Πρόσωπα κοινά, αθέλητοι πρωταγωνιστές ή ανίδεοι κο­ μπάρσοι του δράματος: Α ντί­ σταση, εμφύλιος, διώ ξεις. Μ εγά­ λα οράματα και διαψεύσεις, διά­ λυση πολλών ψευδαισθήσεων. Η Ελλάδα, ο κόσμος. Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα είναι ένα μεγαλόπνευστο βιβλίο, που αποτελεί τομή στη νεότερη πεζογραφία μας. Είναι μεγαλό­ πνευστο, γιατί από τον καιρό

του Τσίρκα και των Ακυβέρνητων πολιτειών κανένας άλλος Έλλη­ νας συγγραφέας δ εν επιχείρη­ σε ν’ αγκαλιάσει με το βλέμμα του την πορεία του νεότερου ελληνισμού όχι μόνο μέσα στην ιστορία, αλλά και μέσα στον γεωγραφικό χώ ρ ο... ένα βιβλίο, σ το οποίο θα σ ταθεί σίγουρα ο μελλοντικός ιστορικός της νεό­ τερης ελληνικής λογοτεχνίας. Δημοσθένης Κούρτοβικ ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ 23.12.1987

την πρώτη έκδοση. 140ή χιλιάδα

Ανδρέας Μήτσου «Τα πράγματα είναι ταπεινά στην τέχνη» Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο

ΠΗίΗΤϊΤϊΙ (1982) έως τον Κ ύ ρ ιο Ε π ι το τελευταίο του βιβλίο, ο Ανδρέας Μήτσου δημιούργησε με συνέ­ πεια και συνέχεια έναν αφηγηματικό κόσμο εύκολα αναγνωρίσιμο και διακριτό. Είναι από τους πιο ικανούς διηγηματογράφους μας, ένας μετρ του είδους. Μοναχικός όπως οι ήρωές του, θα περιγράφει στη συζήτησή μας ποια είναι η αλήθεια του, τι εί­ ναι αυτό που τον οδηγεί να γράφει ένα κράμα ποίησης και ρεαλισμού, που διολισθαί­ νει ανεπαισθήτως στο παράδοξο. Βραβευμένος με το Βραβείο Αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ, θα δει το τελευταίο του βιβλίο στο top 5, αλλά θα «ξορκίσει το κακό».

α

πό το

Έ ν α μ ή λ ο , έ ν α κ υ δ ώ ν ι, έ ν α κ λ ω ν ί β α σ ι λ ι κ ό

σκοπ άκη,

Κοιτάζοντας πίσω τα εννιά μέχρι τώρα βιβλία που έχετε εκδώσει, βλέπετε διαφοροποιήσεις; Πιστεύω ότι αλλάζουμε όπως αλλάζει η πραγματικό­ τητα. Τ ο βιβλίο που γράφ ουμε είναι ο τρόπος - τ ο μέ­ σ ο ν - που δ ιαχειριζόμασ τε την πραγματικότητα. Κά­ θε φορά αλλάζουμε μαζί της και την ερμηνεύουμε διαφορετικά. Πιθανώς να γράφ ουμε το ίδ ιο βιβλίο κά­ θε φορά, αλλά ο τρόπος που το γράφ ουμε σ χ ετίζε­ ται με το χρόνο, την ωριμότητά μας, αλλά και τις νέες θεωρήσεις και αισθητικές του κόσμου που στο μετα­ ξύ σχηματίζονται.

Με βάση αυτό που λέτε, θα ξαναγράφατε διαφο­ ρετικά σήμερα κάποιο παλιότερό σας μυθιστό­ ρημα; Πρέπει να πω -ό σ ο κι αν φανεί α μ ετρ ο επ ές- ότι αγα­ πάω όλα μου τα βιβλία και ίσως είμαι από τους λίγους συγγραφείς που τα διαβάζω και τα ξαναδια βάζω συ­ νεχώς. Ω στόσο υπάρχουν ισ τορίες που θα μπορού­ σα να τις αποδώσω σήμερα με δ ιαφ ορ ετικό ύφος, θα με εκφ ράζανε πιο πολύ, γιατί καθώς περνάει ο χρό­ νος βλέπουμε κι από άλλη κλειδαρότρυπα την πραγ­ ματικότητα... Κι όσο σ τενεύει ο χρόνος τόσ ο πιο πο­ λύ αλλάζουν μέγεθος τα πράγματα.

Έ χω την αίσθηση ότι σε όλα τα βιβλία σας, και στα διηγήματα και στα μυθιστορήματά σας, υπάρχουν κοινά στοιχεία. Για παράδειγμα, η μο­ ναχικότητα των ηρώων, ο εστιασμός στην εσω­ τερική ζωή των υποκειμένων, μαζί με άλλα στοι­ χεία, μου δίνουν την εικόνα ενός μελαγχολικού συγγραφέα. Δυστυχώ ς, το ίδ ιο ανιχνεύω κι εγώ μέσα μου, στο βαθμό που μπορώ να αποστασιοποιηθώ από τον εαυ­ τό μου. Πιστεύω ότι η ζωή είναι «μια χαρά και δέκα

λύπες» και ζηλεύω όσους έχουν μια πιο αθώα θέαση του κόσμου. Τ ο έχει πει πολύ όμορφ α ο Καμύ, «αρ­ χή της σκέψης, αρχή της σήψης». Από μια κατάρα, από μια μοχθηρία ή χαιρεκακία κάποιου θεού, δεν χαίρομαι -εγώ , δηλαδή ο σ υγγρ αφ έας- τα πράγματα στην πρώτη τους πρόσληψη αλλά τα σκαλίζω παρα­ πέρα, με αποτέλεσμα να υφίσταμαι την πρέπουσα τι­ μωρία.

Οι ήρωές σας όμως έχουν αυτή την αφελή πρό­ σληψη της ζωής, αν και παρατηρώ ότι σε ένα άλ­ λο επίπεδο λειτουργούν μάλλον μη συμβατικά... σαν να παίζετε λιγάκι μαζί τους.. Σωστά το λέτε. Στον τρόπο που ο συγγραφέας θεάται την πραγματικότητα υπάρχει μια μίξη πραγματικού και μη πραγματικού. Τ ο παράδοξο και το παράλογο προσλαμβάνεται ως συστατικό σ τοιχείο μιας καθημε­ ρινότητας. Ο συγγραφέας προσπαθεί να εξαπατήσει τον αναγνώστη και να το υ πει πως όντως αυτή είναι η αλήθεια. Α υ τό πρέπει να το πραγματώσει με τη δια­ λεκτική και τους τρόπους της γλώσσας. Αν πείθει, τό ­ τε το πιστεύει κι αυτός. Ως άτομο και ως συγγραφέ­ ας μπερδεύω το πραγματικό με το μη πραγματικό, το άμεσο με το έμμεσ ο, το κρυφό με το φανερό, έτσι ώστε άλλες φ ορές να νιώθω πολύ ευτυχής κι άλλες φ ορ ές σαν παγώνι...

Έ χε ι ειπωθεί ότι, αν και καταγράφεστε στους ρεαλιστές πεζογράφους, εντούτοις τον ρεαλι­ σμό σας τον υπονομεύετε από έναν υπερβατισμό, ένα σουρεαλισμό κι ορισμένες φορές από κάτι το απροσδιόριστο... Ο Ν ίκος Σπάνιας είχ ε εφ εύρ ει τον όρο «συμπτωματικός ρεαλισμός», που εγώ τον αποδέχτηκα. Δέχομαι γενικά την έννοια της σύμπτωσης και της τυχαιότητας

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

3 3

>

[ΪΝΕΝΤΕΪΙΙ που καθορίζει τα πράγματα. Μ' αρέσει πολύ η ρήση του Ηράκλειτου «τα δε πάντα οια κίζει κεραυνός», ότι σ ε μια στιγμή μπορούν να γίνουν τα πάντα. Την ίδια ρήση είχ ε εντοιχίσει και ο Χ άιντεγκερ στο σπίτι του στον Μέλανα Δ ρυμό. Δ εν είναι τυχαίο, ίσως, που μου αρέσει ο Χ άιντεγκερ, στον οποίον έχω κάνει και τη διατριβή μου. Αποφεύγω να αναφέρομαι στις πανεπι­ στημιακές σπουδές μου, μιας και μάλλον δεν συμπα­ θώ τους επιστήμονες που κάνουν λογοτεχνία. Ν ο μ ί­ ζω ότι κανείς δ εν μπορεί να επικαλεστεί τεκμηριω μέ­ νη γνώση για να διαχειρισ τεί τα πράγματα της ψυχής.

ρος σε ένα ραδιοφωνικό διαγωνισμό με θέμα τη μυ­ θολογία, κερδίζει το βραβείο, αλλά δεν του το δίνουν τελικά γιατί δεν είναι αμερικανός πολίτης. Αντιδ ρώντας τυλίγει ακαθαρσίες σ ε ένα χαρτί και το στέλνει στον πρόεδρο των Η Π Α . Συλλαμβάνεται και οδηγεί­ ται στη φυλακή. Μ πορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει τρελό, εγώ όμως νομίζω ότι έχει μια βαθύτερη υπε­ ρηφάνεια. Π ερ ιφ ρ ονεί τις επιπτώσεις που θα έχει η πράξη του, έχει μια ανώτερη συνείδηση για το τι πρέ­ πει να πράξει. Στη λογοτεχνία παίζονται αυτά τα πράγ­ ματα...

Δηλαδή ένας καθηγητής της τεχνολογίας δεν μπορεί να γράψει λογοτεχνία; Έχουμε αρκετά τέτοια παραδείγματα...

Με ποιους λογοτέχνες αισθάνεστε ότι συνομιλεί­ τε;

Φ υσικά μπορεί, αλλά όταν προβάλλεται η επιστημο­ νική ιδιότητα κι ό,τι αυτό κομίζει, τό τε χαλάει η αθωό­ τητα του δημιουργού σε σχέση με το αντικείμενο που διαχειρίζεται. Δ εν έρχεται γυμνός ενώπιος ενωπίω αλ­ λά έρχεται με έναν οπλισμό που είναι ξένος προς τη λογοτεχνική δράση των ηρώων και τη διαχείρισή τους.

Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μίνιμουμ των ιδιοτήτων το οποίο νομίζετε ότι χαρακτηρίζει και ορίζει κάποιον ως λογοτέχνη; Ν α έχει βιωματική σχέση με τα πράγματα. Είμαστε ό,τι μπορούμε να αντιληφθούμε -για να επανέλθω στον Χ άιντεγκερ. Η βαθύτερη συνείδηση δεν είναι προϊόν κάποιας εκπαίδευσης αλλά μιας ουσιαστικής παιδείας που βγαίνει μέσα από μια μεταστοιχείω ση κι ένα βάθεμα της εμπειρίας. Η ουσιαστική βιωματική σχέση έχει να κάνει με μια βαθύτερη συνείδηση. Το πώς προσλαμβάνεται και το πώς αποτυπώνεται έχει να κάνει με έννοιες όπως ταλέντο, ευλογία, εξυπνά­ δα, έναν «τσαμπουκά» απέναντι στη ζωή και το θά ­ νατο, μια περιφρόνηση κι έναν αναγέλασμά του θα ­ νάτου...

Όλοι έχουμε βιώματα αλλά δεν γινόμαστε όλοι λογοτέχνες. Άρα η συνείδηση απαιτεί μια εγκε­ φαλική σύνθετη διεργασία. Για παράδειγμα, ένας αφελής βοσκός μπορεί να τύχει αυτών των πολύπλοκων συνειδησιακών διεργασιών; Γιατί όχι; Αναφέρω ένα τέτο ιο πραγματικό περιστα­ τικό σε ένα διήγημά μου που τώρα μεταφράστηκε και στη Γαλλία. Ο ήρωας, ένας χωριάτης στην Αμερική, έχει διαβάσει στη ζωή του μόνον ένα βιβλίο μυθολο­ γίας, την οποία αγαπάει και γνωρίζει καλά. Παίρνει μέ­

4 0

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Μ εγάλο ερώτημα. Πολλές φ ορές δεν έχουμε συγκε­ κριμένη συνείδηση ποιοι είναι οι λογοτεχνικοί συγγε­ νείς μας. Μ πορεί να προερχόμαστε από πολλούς, κι άλλους να τους αντιγράφουμε χωρίς να το συνειδη­ τοπ οιούμε. Από έλληνες αγαπώ τον Βιζυηνό, αλλά κι όλους τους ποιητές και πεζογράφους των αρχών του αιώνα, τους λεγάμενους χαμηλόφωνους. Αγαπώ επί­ σης τον τρόπο του Γονατά. Αλλά πιο πολύ από όλα αγαπάω την ποίηση. Τολμώ να πω ότι ξέρω καλύτε­ ρα την ποίηση από την πεζογραφία και σ ε αυτήν βρί­ σκω ανακούφιση και καταφυγή. Σ ε διεθνές επίπεδο μ1αρέσει η γερμανική λογοτεχνία, Τόμα ς Μαν, Χ άινριχ φον Κλάιστ, αλλά κι η αμερικά­ νικη, επειδή οι αμερικανοί συγγραφείς έχουν κατακτή­ σει ευδιάκριτους τρόπους λογοτεχνικής συγγραφής. Τώρα στα παιδιά μου στο σχολείο διδάσκω Πατρίκ Ζυσκίντ, με γοητεύει η υπερβατική θεώρηση του κό­ σμου. Θυμάμαι με τι αγάπη είχα διαβάσει πριν από χρόνια τον Στεπάνοβιτς στο Στόμα γεμάτο χώμα, μ1 αρέσουν επίσης οι λατινοαμερικανοί, από τον Μ αρκές μέχρι τον Μ πόρχες αλλά και ο Πεσόα.

Διακρίνω στα πεζά σας πολλά στοιχεία δράμα­ τος και μαύρης κωμωδίας. Γράφετε θέατρο; Διαβάζω και γράφω θέατρ ο, αλλά δεν έχω εκδώσει μέχρι στιγμής. Πιο πολύ ακόμα μου αρέσει ο κινημα­ τογράφος, καθώς προτείνει σπουδαίους αφηγηματι­ κούς τρόπους και θα έπρεπε οι λογοτέχνες να διδά­ σκονται από αυτόν. Ο κινηματογράφος και οι σκηνο­ θέτες του είναι πιο μπροστά από τους συγγραφείς.

Εσάς πόσο σας έχει επηρεάσει ο κινηματογρά­ φος και, γενικότερα, πού δίνετε το βάρος όταν γράφετε ένα πεζό; Α ς πούμε στην αναζήτηση του ρυθμού. Μ ε απασχο-

ΠΝέΝΤΕΪΙΙ μου», δηλαδή μόνο μέσα από το μερικό βλέπεις το ολικό. Πρέπει να είσαι πολύ μεγάλος για να δεις τα πράγματα ολιστικά. Θ έλω όμως να σημειώσω ότι το μικρό κείμενο, το διήγημα εν προκειμένω, δίνει λα­ βή για πολλαπλές εκδοχές, ενώ το μεγάλο μυθιστό­ ρημα έχει μόνο την οπτική του συγγραφέα.

Μετά το Βραβείο Αναγνωστών που πήρε η νουβέλα σας, ο Κ ύ ρ ιο ς Επ ισ κο π ά κ η ς βρέθηκε στη λίστα των ευπώλητων. Τ ο βραβείο βέβαια αμφισβητήθηκε για το πόσο εκφράζει τον πλα­ τύ κόσμο των αναγνωστών. Α ν ψηφίζανε οι αναγνώστες με κάλπη έξω από τα βιβλιοπω­ λεία, τότε το βραβείο θα το έπαιρνε πιθανόν η Λένα Μαντά. Ποια είναι η γνώμη σας; Τ ο 'παθα κι αυτό. Μπορώ να επικαλεστώ τον στίχο του Σαββόπουλου «Του θεού η χάρη να μας φυλάει από τα σ ουξέ κι ο ουραγκοτάγκος απ' τα θεϊκά εφ έ». Έχει κίνδυνο το πράγμα...

...έχει και τα καλό του... λεί ο ρυθμός και η διαύγεια της αφήγησης. Για να εί­ ναι αληθινή μια ιστορία πρέπει να έχει αφηγηματικό ρυθμό. Ο ρυθμός συναρτάται με το ύφος, είναι η έν­ δειξη του ύφους. Π αιδεύομαι πολύ για να πετύχω τον απλό ρυθμό, όπως παιδεύομαι και στην καλλιέπεια της γλώσσας, που τη θεωρώ αυτοσκοπό. Δ εν πιστεύω στο αυθόρμητο αλλά στο πολύ επ εξεργασμένο κείμενο. Γράφω πολλές φ ορές τα κείμενά μου ξανά και ξανά. Η υπόθεση μπορώ να πω ότι δεν με ενδιαφ έρει τό ­ σο πολύ, μάλλον προκύπτει από τη λογοτεχνική δια­ δικασία. Προσπαθώ να απαλλαγώ από μια σκληρή πραγματικότητα. Η γραφή μου έχει να κάνει με την επιθυμία να ανασάνω, το ξέρω, ακούγομαι βαρύγδου­ πος, αλλά είναι η αλήθεια που αισθάνομαι.

Μοιάζετε μινιμαλιστής, αυτό σημαίνει ότι δεν περιμένουμε από εσάς μεγάλο σε μέγεθος μυ­ θιστόρημα; Η πραγματικότητα είναι αποσπασματική, κομμάτια και θρύψαλα προσλαμβάνουμε από αυτήν. Θαυμάζω τη Ζυράννα Ζατέλη που έγραψε αυτόν τον περίφημο πο­ τα μό Και με το φως του λύκου... Καμιά φορά ξεκινάω μια μεγαλόπνοη ιστορία αλλά συνήθως στην πορεία στεγνώνει... Αν κάποια στιγμή ανοίξει μέσα μου ένας ποταμός, τό τε θα υποκύψω. Σας θυμίζω τη ρήση του άγγλου ποιητή «βλέπω τον κόσμο σ ε έναν κόκκο άμ-

Βεβαίως έχει και τα καλά του. Αλλά τι σημαίνει ανα­ γνώστης σήμερα; Είναι εκείνος που διαβάζει ή μή­ πως εκείνος που καταλαβαίνει; Ο αναγνώστης γίνεται αναγνώστης αφού διαβάσει ένα βιβλίο και το αποτιμήσει, δεν έχει από τα πριν την ιδιότητα. Ή ταν πολύ καλό που υπήρξε λίστα βιβλίων προς βράβευση από κριτικούς, γιατί έτσι τέθ ηκ ε ένα στοιχειώ δες αισθητι­ κό όριο. Δηλαδή έπρεπε να βραβευτεί ένα μπεστ σέλερ, ένα κακό βιβλίο... Υπάρχουν βιβλία καλά και κα­ κά.

Θα θέλατε να πουλάτε εκατοντάδες χιλιάδες βι­ βλία; Κ άθε άνθρωπος θέλει να είναι δημοφιλής. Αλλά λίγο να έρ θει σ' επαφή με το ν εαυτό του θα δει ότι όλα αυτά είναι μια κουφιοκέφαλη πολιτική λογική. Ο συγ­ γραφέας δεν είναι πολιτικός. Ο συγγραφέας θέλει να βάλει μια τάξη στον εσωτερικό του κόσμο, στη λύπη του και τη μοναξιά του, για να καταστήσει κοινωνούς σ ε αυτό και τους αναγνώστες του. Γιατί τους εμπεριέ­ χει. Αν φτάσει στην α-λήθεια, δηλαδή τη μη λήθη, τό ­ τε εμπεριέχει τον οποιονδήποτε και το κείμενό του λειτουργεί σαν παρηγοριά. Τα πράγματα είναι ταπει­ νά στην τέχνη.

Σας ευχαριστώ... ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

41

Θανάσης Σκρουμπέλος «Το κέρδος από την πάλη είναι ότι γίνεσαι πιο σοφός» Συνέντευξη στον Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

ΪΪΝΕΝΤΕΪΙΙ r

C

γράψε ένα από τα πιο συναρπαστικά ερωτικά μα και συνάμα πολιτικά μυθιστορήματά των τελευταίων ετών. Μια ελεγεία στη σύντομη ελληνική άνοιξη του 1964. Έντονα διονυσιακά στοιχεία χαρακτηρίζουν τους ήρωές του. Η πλοκή δια­ δραματίζεται σε μια γειτονιά της Αθήνας, όπου οι ήρωες κουβαλούν μέσα τους μνή­ μες, οι οποίες ρυθμίζουν το παρόν και το μέλλον της ζωή τους. Ο ίδιος ο Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας που δεν χρειάζεται άλλες συστάσεις στον έλληνα αναγνώ­ στη, επιμένει στην εξέγερση με πείσμα έφηβου. Παράλληλα όμως, με νηφαλιότητα, αποτιμά την εποχή που περιγράφει, παραδίδοντας μαθήματα όχι μόνο υψηλής λογοτε­ χνίας αλλά και ιστορίας, σε μια εποχή όπου ο «αναθεωρητισμός» πολλών ιστορικών επιχειρεί να «αθωώσει» και να «απενοχοποιήσει» εκείνους που έσυραν ένα λαό στην τυραννία. Παιδί μιας ταραγμένης αλλά και συγκλονιστικής εποχής, ο Θανάσης Σκρου­ μπέλος αφηγείται μια απλή ιστορία στο Μ π λ ε κ α σ τ ό ρ ιν α π α π ο ύ τ σ ια που θα μπορού­ σε να είναι και το έπος μιας γενιάς.

Το μυθιστόρημά σας έχει ως χρονικό πλαίσιο τη σύντομη πολιτική και κοινωνική «άνοιξη» λίγο πριν από την επιβολή της δικτατορίας. Είναι σω­ στή η ανάγνωση που έκανα ότι ο ήρωας πεθαί­ νει πριν καν προλάβει να ζήσει, όπως ακριβώς και η χώρα που πριν προλάβει να ανασάνει ξα­ ναπέφτει στο σκοτάδι της δικτατορίας; Α ρ χές του 1964 παίρνει τη δεύτερ η εκλογική νίκη η Ένωση Κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου, με συ­ ντριπτική πλειοψηφία. Είναι η πρώτη μεταπολεμική κυ­ βέρνηση που προσπάθησε να αρθρώσει τον από χρό­ νια ζητούμενο ορ θό λόγο. Ν α φ έρει τις αναγκαίες με­ τα ρρυθμίσ εις για να τσουλήσει η ζωή σε αυτόν τον τόπο πάλι σε κανονικούς ρυθμούς. Γι' αυτό το λόγο πήγαν προς την Ε.Κ. σε αυτές τις εκλογές και πάρα πολλές ψήφοι από αριστερά. Είχε πήξει ο κόσμος από τη σχέση παρακράτους με το επίσημο κράτος και από το να βλέπει τον εκάσ τοτε αμερικανό έπαρχο να χα­ στουκίζει όποιον από τους πολιτικούς μας δ εν γου­ σ τάριζε (όπως ο Π ιουριφ όι τον Στεφανόπουλο) ή να διατάζει εκτελέσ εις πίσω από την πλάτη του πρωθυ­ πουργού ή έλληνες πολιτικούς να λένε στον Βαν Φ λητ «στρατηγέ, ιδού ο στρατός σας» και εντέλει να βλέ­ πει μόνο υποτακτικούς και «γιες μεν» και μια Ελλάδα που να θησαυρίζουν τα λαμόγια από τις διάφ ορες

βοήθειες και ο κοσμάκης να παίρνει τους δρόμους της μετανάστευσης. Ναι, επενδύθηκαν πολλά, και κοι­ νωνικά και αισθηματικά, σε αυτήν την εκλογική νίκη. Και, πράγματι, με βοηθό την ισχυρή εντολή που είχε η Ένωση Κέντρου, προσπάθησε να επιβάλει μεταρ­ ρυθμίσεις στην παιδεία με τον Παπανούτσο και τον Ακρίτα (δημοτική η γλώσσα των σχολικών βιβλίων, τ ε ­ χνικά λύκεια κ.ά.), που τελικά έγιναν μετά την πτώση της χούντας. Τ ό τε η Εκκλησία και οι συντηρητικοί αντέδρασαν λυσσαλέα. Μ έχρι σ ε αφ ορισμό του «ά θεου Παπανούτσου» ήταν έτοιμοι να προχωρή­ σουν και μάλιστα εξέδω σαν «τιμωρία» να καεί στο πυρ της κολάσεως. Τ ο ίδιο ξεκίνησ ε να κάνει η Ε.Κ. και με το κράτος. Προσπάθησε να ξεκολλήσει τη δι­ καιοσύνη από την άμεση σχέση της με το παρακρά­ τος με την παραπομπή Κάλλια (του μετέπειτα πρω­ θυπουργού της χούντας). Τ ο ίδ ιο και με την Κ Υ Π , να την αποκολλήσει από τους αμερικανούς πράκτορες και ατύπως διοικητές της. Αυτά και αλλά που η λαϊκή γειτονιά άρχισε να τα εισπράττει και στην καθημερινότητά της. Δ εν χ ρειαζόταν πια να σου δίνει ο περί­ πτερός διπλωμένη την Αυγή, ούτε να τρως αποβολή επειδή αμφισβήτησες ανοιχτά μες στην τάξη τις εθνικοδογματικές παρλαπίπες των Θρησκευτικώ ν και των βιβλίων της Ιστορίας. Ακόμη αυτός ο άνεμος αλλαγής

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

43

ΠΝέΝΙίϊίΗ άρχισε να φρεσκάρει και τα πιο συντηρητικά λαϊκά σπίτια. Ν α ακούγονται και διαφ ορετικά τραγούδια στις αυλές και τα κορίτσια να κινούνται πιο ελ εύ θε­ ρα. Ο ι εφ ημερίδες και τα ράδια άρχισαν να μεταδί­ δουν τις νέες ιδέες από την Ευρώπη και στο πιο λαϊ­ κό σπίτι. Αυτή λοιπόν η, έστω δειλή, έναρξη μιας άλ­ λης ζωής, πιο ανοιξιάτικης, κόπηκε απότομα μετά την σύγκρουση Παπανδρέου με τον Τζόνσ ον για το Κυ­ πριακό. Ετοίμαζαν το ντου για τα πετρέλαια στη Μ έ­ ση Ανατολή οι Α μερικανοί και θέλανε δικό τους, κατάδικό τους κυβερνητικό σχήμα σε Κύπρο και Ελλά­ δα. Τέρ μα η άνοιξη λοιπόν. Τέρ μ α και ο ήρωάς μου, ο Γαζούρης, ο θεός - φαλός - Διόνυσος, θεός της άνοιξης, ο αμνός. Ο θάνατός του σ υσ χετίζεται άμε­ σα με την αρχή του τέλους της μεταρρύθμισης που εναρκτήρια πράξη της είναι η προβοκάτσια στον εο ρ ­ τασμό (εις ανάμνηση της ενότητας των αντάρτικων δυνάμεων και της Εθνικής Αντίστασης και της κοινής τους δράσης στην επιχείρηση) της ανατίναξης της γέ­ φυρας του Γοργοποτάμου. Ο χειμώνας που ήρθε με­ τά την προβοκάτσια ήταν βαρύς, κράτησε δ έκα χρό­ νια (αποστασία - χούντα).

Ο χώρος παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο μυθιστόρη­ μά σας. Ο χώρος ως περιοχή όπου διαδραματί­ ζεται η ιστορία, ο κοινωνικός χώρος (το περιθώ­ ριο της εποχής), ο ιστορικός χώρος (η προβο­ κάτσια στον Γοργοπόταμο). Πόσο σας επηρέα­ σε η τοπογραφία της δικής σας μνήμης; Όπω ς σου είπα, ήταν ώριμο φ ρ ούτο και επιβεβλημέ­ νη η μεταρρύθμιση. Την περίμενε ο λαϊκός κόσμος στη γειτονιά. Έβλεπε ότι το μίσος και η συντήρηση μόνο πονηρούς και λαμόγια εξυπηρετούσ ε. Α υ τό το έβλεπε και ο πιο συντηρητικός νοικοκύρης, που άκουγε κομμουνισμό και ανατρίχιαζε. Αλλά ενώ ήταν νο­ μοταγής, έτρωγε την ίδια περιφρόνηση από τον μπάτσ ο και από τον υπάλληλο στην εφ ορία και ένιωθε σε κάθε του συναλλαγή με το κράτος να βγαίνει ταπει­ νωμένος. Χ ώ ρος και άνθρωποι ήταν ένα στις εκτός των τειχών γειτονιές της τό τε δυτικής Αθηνάς, το ίδιο καταπονημένοι και υποβαθμισμένοι. Και αυτή η ταπεί­ νωση και η υποβάθμιση χαράζονταν και σ ε μας, τα παιδιά, ανεξίτηλα. Εγώ ακόμη και τώρα τα νιώθω ζω­ ντανά μέσα μου, γιατί με αγώνα προσπαθώ να πολε­ μήσω τα όσα συμπλεγματικά μού γέννησαν αυτές οι άθλιες συμπεριφορές και εικ όνες. Ή ταν και αυτές οι συμπεριφορές βασικές αιτίες εξέγερσ ης των νέων εκείνη την εποχή, πέρα από ιδεολογήματα. Σ ε κόντρα με τα σκατά, ξεσηκωνόσουν πρώτα και μετά εύρισκες

44-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τη φ όρμα της ιδ εολογίας -τυ χ α ία καμιά φ ο ρ ά - που θα φορούσες. Κανείς δεν μπορεί να ξεφ ύγει από τη μνήμη του κι από την εποχή του. Χ ώ ρος χρόνος (ιστορία) και άνθρωπος (βιώ ματα, μνήμη, εμπειρία, δράση) είναι ένα αδιαίρετο σύνολο .

Η μνήμη ως παρακαταθήκη του μέλλοντος. Πώς λειτουργεί η συλλογική μνήμη στη ζωή των ηρώων σας, έτσι που όλοι τους είναι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στρατευμένοι σε κάποιο σκο­ πό; Θ α σου απαντήσω με το τετριμμένο αλλά και άφ θαρ­ το από το χρόνο «όποιος αγνοεί την ιστορία του εί­ ναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει, είτε ως φάρσα είτε ως τραγωδία». Σήμερα ζούμε τραγικωμωδία πε­ ρίπου, μία από τα ίδια (λαμογιές, κράτος υπηκόων διαχειριστών, ανίκανους να λύσουν και τα κορδόνια των παπουτσιών τους πολιτικούς, πορνό και εξουσία που φτιάχνουν ένα δραματουργικό πλαίσιο ηρώων τραγικωμωδίας και μπαλαφάρας).

Είναι από τις ελάχιστες φορές που στην ελληνι­ κή λογοτεχνία το κοινωνικό περιθώριο παρου­ σιάζεται μέσα από ένα κατ' ουσίαν πολιτικό μυ­ θιστόρημα και μάλιστα δίχως σεμνοτυφίες και υποκριτικές υπεκφυγές. Δεν φοβηθήκατε τις αντιδράσεις; Κανείς δεν μπορεί να ξεφ ύγει και από τους εφιάλτες του αν δεν τους αντιμετωπίσει κατάματα. Τα είχα ζήσει, με στοίχειωναν, τα έγραψα ως χρέο ς απέναντι σε μια Α ρισ τερά εκείνης της εποχής που μες στο βούρ­ κο κρατούσε την ελπίδα ζωντανή. Έ δινε αξιοπρέπεια στους ανθρώπους της λαϊκής γειτονιάς, εκ εί που οι «νικητές» της άλλης πλευράς -θύ μ α τα και οι ίδιοι, για­ τί κανείς δεν βγήκε νικητής από τον ε μ φ ύ λ ιο - συντη­ ρ ούσαν μια βλακώδη και επιζήμια για όλους μισαλλο­ δοξία.

Στο μυθιστόρημά σας η ροκ μουσική λειτουρ­ γεί σαν μουσική υπόκρουση σε μια ταινία. Ροκ και Αριστερά όμως την εποχή εκείνη ήταν έν­ νοιες ασυμβίβαστες. Τώ ρα, μετά από τόσ α χρόνια απόσταση, σκέφτομαι πως ναι, το ροκ ή το ζεϊμπέκικο θα μπορούσαν μόνο να ήταν η μουσική υπόκρουση στην περιγραφή εκ εί­ νων των γεγονότων. Και τα δύο έχουν διαρκή κίνηση, τού μπες και αυτοσχεδιασμό στις φιγούρες τους. Βγαί­ νουν κατευθείαν μέσα από την ψυχή και την προσω­ πικότητα του χορευτή. Δ εν διδάσκονται σε σεμινάρια.

ΠΝΕΝΚΪϋ ταμπού για ορισμένους της Αριστερός, τότε. Τ ο πρώτο το απόφευγαν ως αυτοάμυ­ να μη «μας ταυτίσουν» με τους λούμπεν (δικαιολογη­ μένη ώς ένα βαθμό αντίδρα­ ση, μιας και το επίσημο κράτος μάς περίμενε όλους στη γωνιά) και μετά έγινε και θεωρία του αριστερού κα­ θωσπρεπισμού, και το δ εύ­ τερ ο, το ροκ, ως ξεν όφ ερ ­ τος και «ενάντια στις λαϊκές μας παραδόσ εις» χ ορός. Στη λαϊκή γειτονιά όμως η α­ νάγκη για τραγούδι και χορό που να είναι ταιριαστός με την εποχή του ήταν πιο δυ­ νατή από κάθε «κοπτάτσια».

Η εξέγερση είναι αναγκαία και ας μην εξελιχθεί σε επανάσταση. Κ ατά

Αυτοδικία ή δικαιοσύνη; Δείχνετε ότι προτιμάτε την πρώτη από την έκβα­ ση των γεγονότων που περιγράφετε στο μυθι­ στόρημά σας.

Θ α σου φέρω ένα παρά­ δειγμα. Στην διάρκεια της χ ούντας -δ η μ ο σ ιεύ τη κ ε στις εφ ημερίδες, το 'δειξαν ρυθμό οι ταχύτητες στον κοινό άνθρωπο και και τα επίκαιρα τ ό τ ε - το επίσημο σώμα των λειτουρ­ ο ίδιος αλλάζει από τη μ ια στιγμή στην άλλη. γών της Δικαιοσύνης, δικα­ Κερδίζει σε ψυχή τόσα όσα δεν θα αγγίξει στές, εφ έτες, εισαγγελείς, αρ εοπ αγίτες, στήθηκαν σε ολόκληρη ζωή καθημερινού βίου σούζα -π λην ελάχιστω ν εξα ιρ έσ εω ν - μπρος στον νομοταγούς νοικοκύρη. κοντό, μισότρελο δικτάτορα και άκουγαν σα μαθητούδια τις περί δικαιοσύνης ρ ετσ έ­ τες του χωρίς να βγάλουν άχνα. Ή ταν μια εικόνα που πλήγωσε, τό τε, βαθιά το περί δικαίου κοινό αίσθημα. Διάλεξα το ροκ γιατί η μπάντα που μας παίζει μουσι­ Μ ε τι καρδιά να πάει την άλλη μέρα ένας λαϊκός άν­ κή, χρόνια τώρα, κι εμείς χορεύουμε - ο ι πολιτικοί θρωπος στο δικαστήριο να βρει το δίκιο του από τ έ ­ μας, δηλαδή, πλην ελάχιστων εξα ιρέσ εω ν - είναι αμε­ ρικανική. Δ εν είναι ηθική κρίση αυτό, αν είναι καλό ή τοιους δικαστές; Η Δικαιοσύνη είναι η μόνη ελπίδα για τον αδύνατο που ξέμ εινε στο κουτί της Πανδώρας. κακό, είναι μια διαπίστωση. Θ α μπορούσα να βάλω Α ν το κουτί το κρατούν τέτοιοι τύποι, είναι ό,τι πιο και βαρύ ζεϊμπέκικο, αλλά το ροκ είναι πιο εύθυμο και κατάπτυστο μπορεί να συμβεί σ ε μια δυτική κοινωπιο κεφάτο. Και το ζεϊμπέκικο και το ροκ, ναι, ήταν

την εξέγερση αλλάζουν σε δαιμονιώδη

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

45

ΠΝΕΝΤΕΪΪΗ Κομματική ορθοδοξία ή εξέγερση; Η εξέγερσ η είναι αναγκαία και ας μην εξελ ιχ θεί σε επανάσταση. Κατά την εξέγερσ η αλλάζουν σε δαιμο­ νιώδη ρυθμό οι ταχύτητες στον κοινό άνθρωπο και ο ίδιος αλλάζει από τη μια στιγμή στην άλλη. Κερδίζει σ ε ψυχή τόσα όσα δεν θα αγγίξει σε ολόκληρη ζωή καθημερινού βίου νομοταγούς νοικοκύρη. Βέβαια, χω­ ρίς τη διαμόρφωση μιας κεντρικής καθοδήγησης η εξέγερσ η δεν πάει παραπάνω. Καταστέλλεται από τις οργανωμένες δυνάμεις. Έτσι, για να μη χ αθεί η ε ξ έ ­ γερση, πρέπει να δημιουργηθεί ένα εξίσου καθοδηγητικό πειθαρχημένο όργανο σαν του αντιπάλου. Βέ­ βαια, έτσι βάζει τέλος στον αυθόρμητο χαρακτήρα της, την καταργεί. Αυ τό είναι μια αντίφαση που πά­ ντα μένει αναπάντητη.

Ιδιαίτερα έντονη γίνεται η παρουσία του ξένου παράγοντα στην πλοκή των γεγονότων. Δείχνε­ τε να αποδέχεστε ότι ο τόπος αυτός ήταν και πα­ ραμένει έρμαιο σε αλλότριες δυνάμεις. Ισχύει; Θανάσης Σκρουμπέλος

Μττλε καστόρινα παπούτσια Εκδόσεις Τόπος, 2007 - οελ. 310, τιμή: 15,90 ευρώ

νία, με τεράστιους αγώνες και αίμα χυμένο για δικαιώ­ ματα, ισονομία, δικαιοσύνη. Τ ο περί δικαίου, λοιπόν, κοινό αίσθημα είναι το ίδιο ισχυρό όσο το ένστικτο της επιβίωσης. Μια μονόπαντη και λαβωμένη Δ ικαιο­ σύνη από ανάξιους λειτουργούς αμέσως ανοίγει πόρ­ τα στην αυτοδικία. Εκείνη την εποχή, αν θυμάσαι, υπήρχε προνομιακή μεταχείριση ως προς τους Α μ ε­ ρικανούς που παρέβαιναν τον ελληνικό νόμο. Τ ο μετεμφυλιακό κράτος τους παρείχε το δικαίωμα της ετε­ ροδικίας, να δικάζονται, αν παρανομούσαν, στη χώ­ ρα τους και όχι εδώ. Ο ι δυο ήρωές μου είναι συνε­ πείς δραματουργικά όταν αναλαμβάνουν να αποδώ­ σουν αυτοί μόνοι τους το δίκαιο. Ο ένας είναι χίτης, κουμανταδόρος της νύχτας, και ο άλλος πρώην «οπλατζής» και «κουτσάβι» της Αριστερός. Και οι δύο κάποτε με το μπιστόλι είχαν αμφισβητήσει το «επί­ σημο» κράτος προσκυνημένων κυβερνήσεων και ασκούσαν οι ίδιοι εξουσία στο άβατο τους. Ξέρανε ότι μόνο οι ίδιοι θα απόδιδαν δικαιοσύνη τιμωρώντας αυτόν που τους είχ ε βλάψει.

445

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Από τη γέννησή του το νεοελληνικό κράτος, η ύφαν­ σή του, έχει έντονη τη σταυροβελονιά των ξένων δυ­ νάμεων. Έτσι πλέχτηκε. Ακόμη, ποτέ δεν κατόρθωσε να χτίσει μια τοπική οικονομική εξουσία μη εξαρτώμενη από τις κατά καιρούς βοήθειες των ξένων, ώστε να αναγκαστεί να ορθώσει ανάστημα για να μη χάσει αυτά που έχει η ίδια χτίσει. Ο μόνος που όρθωσε ανάστημα γιατί τον στένευε ο ξένος κορσές ήταν ο κοσμάκης μέσα από τις οργανώσεις του. Αλλά η πραγματική αλλαγή μιας τέτοιας συνθήκης είναι πολύ μπλεγμένο και καθόλου απλό τόλμημα ώστε να κα­ τορ θω θεί μόνο με τη λαϊκή αντίδραση. Ο Πιουριφόι κι αν πέθανε, το πνεύμα του ζει. Δ ες υποκλοπές, απα­ γωγές Πακιστανών και πόσα άλλα δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας.

Έρωτας και πολιτική, περιθώριο και κατεστημέ­ νο, πρόοδος και συντήρηση. Τα δίδυμα αυτά εί­ ναι ιδιαίτερα έντονα στο έργο σας. Πιστεύετε ότι μπορούν να υπάρξουν απαντήσεις σε αυτές τις αντινομίες σήμερα; Ο αγώνας είναι διαρκής ανάμεσα σε όλα τα δίπολα και τις αντινομίες της ζωής. Δ εν υπάρχει απάντηση, μόνο προσπάθεια και άλλοτε πέφτεις εσύ στο κανα­ βάτσο (τις πιο πολλές φ ορές) κι άλλοτε ο «εχθρός», εσωτερικός ή εξω τερικός. Τ ο κέρδος από αυτήν την πάλη είναι ότι γίνεσαι πιο σοφός.

Σας ευχαριστώ πολύ... ■

Σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Και φυσικά στο Βιβλιοπωλείο Gutenberg, στο 37 τικ οδού Διδότου.

www.dardanosnet.gr ^ m m ***'

ν’

ΚΟ ΝΤΡΑ

διάβασμα από τον Κώ στα Κατσουλάρη

Θανάσης Χειμώνας Ραγδαία επιδείνωση Εκδόσεις Πατάκης σελ. 226, τιμή: 15,50 ευρώ

ΚΑΤΙ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΚΑΛΑ στο τελ ευ τα ίο βιβλίο του Θανάση Χειμώνα. Η αίσθηση αυτή, παρούσα από τα πρώτα κεφάλαια, επιδεινώνεται ραγδαία όσο η αφήγηση ξετυ λίγετα ι, μολονότι η ευαίσθητη ματιά του συγγρα­ φέα κι η προσεγμένη καλλιέργεια ενός αισθήματος απροαδιόριστης απειλής σε εμποδίζουν από το να το αφήσεις. Τι συμβαίνει; Εκ πρώτοις, όλα είναι στη θέση τους. ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ που τον χαρα­ κτηρίζει -καίτοι αυτή συνοδεύεται από υπερβολικά χαλαρή χρήση του συντακτικού- ο Χειμωνάς στήνει σχετικά γρήγορα το σκηνικό: Μια μοναχική κοπέλα, η Έλια, ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΗ ΜΕ ΕΝΑΝ ΑΣΤΑΘΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΦΑ­ ΣΙΣΤΟ ΝΕΑΡΟ συγγραφέα, το ν Βασίλη, εμπλέκεται ταυτόχρονα οε μια ιστορία που σχετίζεται με το θάνα­ το ενός γέρου -συγγραφέα, επίσης, πάλαι π ο τέ- που διέμενε στο ισόγειο τη ς πολυκατοικίας της. Δίπλα της, η Σβέτα, ρωσίδα οικιακή βοηθός και φιγούρα μητρική, και παραδίπλα η φίλη της Δήμητρα, παντρεμέ­ νη με κάτοχο Ferrari testarossa και μητέρα τριών παιδιών. Ποιο είναι το ζήτημα; ΟΤΑΝ 0 ΓΕΡΟΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ, αποκαλύπτεται ότι είχε δώσει ο το Βασίλη ένα διήγημα, οτο πλαίοιο μιας ανθολογίας που είχε αναλάβει ο τελευτα ίος. Από το διήγημα αυτό -αυτοβιογραφικό ισχυρίζεται η Ρίτα, η μεσόκοπη διαχειρίοτρια που είναι ερω τευμένη με το ν γ έρ ο - προκύπτει πως όταν εκείνος ήταν -ν έ ο ς - στο Παρίσι (για κάποιο μυστήριο λ ό­ γο όλα τα πρόσωπα αυτού του βιβλίου όταν ξεμυτίζο υν από τη χώρα προσγειώνονται σε γαλλικό έδαφος) είχε κάνει μια ηθικά α μφιλεγόμενη πράξη. Ναι, αλλά ποιο είναι το πρόβλημα; Ας δούμε παρακάτω: Η Έλια ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΕΙΤΑΙ από τη ν αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Βασίλη, ο οποίος εξαφ ανίζε­ ται αιφνιδιαστικά, κλείνει κινητά και λογαριασμό δεν δίνει. Αρχίζει μάλιστα να υποπτεύεται ότι η άσπονδη φίλη της, «πρώην» του Βασίλη, έχει επανακάμψει οτη ζωή του, υποψία που οτην πορεία αποδεικνύεται ό ­ χι και τόσο αβάαιμη. Η συνέχεια; Η καλοκάγαθη μάμα-Σβέτα ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΦΡΙΚΤΗ ΨΕΥΤΡΑ αποκαλύπτο­ ντας ένα εν τελ ώ ς διαφορετικό πρόσωπο, όλο χολή και μίσος για τη ν «αφεντικίνα» της, η οποία πέφτει α­ πό τα ούννεφα... Εκείνη αναζητά επίμονα το ν Βασίλη, που είναι χαμένος στο διάστημα, απ' όπου τη ς κά­ νει σύντομες κι αινιγματικές επισκέψεις, αναγκάζοντάς τη ν τελικά να βάλει πλώρη για το νησί τη ς μπας και βρει τη ν ηρεμία της. Εκείνος όμως ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΒΑΡΙΑ ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ, παίρνει ψυχοφάρμακα, κρύβει ένα επώδυνο μυστικό από τη ν εφηβεία του, γενικώς πηγαίνει κατά διαόλου. Αυτή ακριβώς τη στιγμή αποφα­ σίζει η Δήμητρα να αφήσει το ν testarossa(l) και να γυρέψει την τύχη της οτο πλευρό του... Βασίλη. Κάπου εκεί π αρεμβάλλεται μια εμβόλιμη αφήγηση που διαδραματίζεται οτο Παρίσι, προϊόν τη ς πένας τη ς Δήμη­ τρας (κρυφοσυγγραφέας, επίοης). Πρόκειται για διήγημα χοντροκομμένο, προσχηματικό, ωστόσο για κά­ ποιο -λόγο ο Χειμωνάς έκρινε ότι θα πρέπει να το παραθέσει ολόκληρο. ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ: Όπως αποτυπώνεται και στο ποτ πουρί από εγκωμιαστικές κριτικές που παρατίθενται στο τέλος, μια από τις α ρετές του Χειμωνά ήταν η ελλειπτικότητα, το γεγονός ότι στις αφηγήσεις του άφηνε χώρο στην ανάγνωση. Στη Ρα­ γδαία επιδείνωση επένδυσε υπερβολικά πολλά σε αυτή, εισπράττοντας ένα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΙΣΟΒΑΡΕΣ ΚΑΙ ΛΕΙΨΟ. Και δ εν εννοούμε μονάχα τις λεκτικές επιπολαιότητες («Επαναλάμβανε μ' ένα γέλιο που της φά­ νηκε σαν ασελγές»), ο ύ τε τις φράοεις-κλισέ («τη νύχτα εκείνη συνειδητοποίησε ότι ο μόνος άντρας που αγάπησε ποτέ είναι ο Βασίλης»), αλλά για τη ν ίδια τη ν οργάνωση τη ς ιστορίας που δεν μπορεί να αποφα­ σίσει καν ποιος είναι ο κεντρικός ήρωας, καταλήγοντας μοιραία... στο κενό. ■

43

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ί ΙΟ ΠΟ ΛΥΛΙΑΒΑΙΜ ί.Ν Ον KHIMENOY

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ «Μια φρέσκια, έξοχη ιδέα» The

χρά^ατα]

T im e s

ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

Μαρία Μαρκουλή

ΝΤΡΑΙΒ ΙΝ

Ντράιβ ιν Εκδόσεις Κέδρος, 2007 σελ. 272, τιμή: 15,00 ευρώ

Η ΣΥΛΛΟΓΗ διηγημάτων τη ς Μαρίας Μαρκουλή συνέχεται από μία εμμονή: το αυτοκίνητο. Σε ό λ ες του τις εκδοχές, από τα θηριώδη τζιπ τη ς βόρειας Αθήνας μέχρι τα τρακαρισμένα σαραβαλάκια και από αυτά μ έ­ χρι τις ονειρικές, εκκεντρικές Κάντιλακ, το τετρά τροχο όχημα είναι πανταχού παρόν στα διηγήματα του Ντράιβ ιν. Πολλά από τα κείμενα τη ς συλλογής είναι εκουσίως αναληθοφανή, δανειζόμενα στοιχεία της «φανταστικής» λεγάμενης λογοτεχνίας· άλλα είναι πιο γειωμένα στην πραγματικότητα, διαθέτοντας στοι­ χεία του παραλόγου· και άλλα με καθαρά παρωδιακό αστυνομικό χαρακτήρα. Όλα όμω ς έχουν ένα γκροτέσκο, κάπως καρτουνίστικο στοιχείο, μικρές καρικατούρες μιας όχι και τόσο λογικοφανούς πραγματικότη­ τας, ενώ βρίθουν οι αναφορές από το ν κινηματογράφο. ΕΚΕΙΝΟ που επιχειρεί να κάνει η συγγραφέας είναι μία σύμμειξη όλω ν τω ν προηγούμενων στοιχείων -φ α ­ νταστικό, παράλογο, γκροτέσκο- για να συνθέσει, μέσα από τις σύντομες αλλά όχι στακάτες, αφηγήσεις τη ς κάτι που θα πλησίαζε τη σάτιρα ή την παρωδία. ΔΕΝ τα καταφέρνει όμως. Τόσο η πρώτη όσο και η δ εύ τερη απαιτούν πολύπλοκους μυθοπλαστικούς χει­ ρισμούς, κατάλληλη γλωσσική εκφορά και, κυρίως, τη ν κρίσιμη απόσταση του αφηγητή από τα ιστορού­ μενα, απόσταση που έχει τη ν επιπλέον δυσκολία -μ ιλ ά μ ε πάντα για τα είδη α υτά - όΐι δεν θα πρέπει να φαίνεται. Επιπλέον, κάτι που συχνά συναντάται σε πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς,\ιίσω από τις αρά­ δες του κειμένου είναι ευδιάκριτες οι επιδράσεις: κινηματογράφος, αστυνομική λογοτεχνία κ.λπ. Όμως μό­ νο τό τε ο συγγραφέας χειραφετείται, όταν α υτές οι αναγνώσεις και επιρροές, έστω και qv διακρίνονται, αναχωνεύονται σε μια νέα αφηγηματική στρατηγική και σ' ένα αύταρκες ύφος. Κάτι τέτοιο εδώ δεν συμ­ βαίνει. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, δ εν λείπουν από τη συλλογή κάποια προτερήματα: μια ευστροφία και μια επινοητικότητα στην ανεύρεση τω ν θεμάτω ν και τη ν κλιμάκωση το υ μύθου σε κάθε διήγημα (η οποία όμω ς υπονομεύε­ ται από το, συνήθως, άτεχνο τέλος)· μια καινοτομική διάθεση στην οργάνωση του υλικού (που όμω ς δεν ολοκληρώνεται, συνήθως για τη ν ίδια αιτία)· και, τέλ ο ς, μια εντιμότητα: το Ντράιβ /ν δ εν υποδύεται ότι εί­ ναι κάτι ά λλο από αυτό που πράγματι είναι: μια συλλογή από απλές, παραδοξολογικές αφηγήσεις, χωρίς αφηγηματολογική μέριμνα ή υψηλή στόχευση. ΥΠΟ τη ν έννοια αυτήν, το Ντράιβ ιν εντάσσεται στις ανάλαφρες, χαριτωμένες αφηγήσεις, που σκοπός τους δεν είναι η λογοτεχνικότητα καθεαυτή, αλλά η ψυχαγωγική, χάριν παιδιάς, ιστόρηση ποικίλων συμβάντων. Και ηαρα τις αφηγηματολογικές και τεχνικές του α τέλειες, αυτό το καταφέρνει. Άλλω στε δεν είναι υπο­ χρεωτικό ό λ ες οι αφηγήσεις να εντάσσονται στον κύκλο τη ς λογοτεχνίας. Αφήγηση είναι το γένος, λογο­ τεχνία το είδος... ■

50

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

I I 4 *1ΥΘ " T O P E MI

16 σπαρταριστέδ lotopies-10 χρόνια συνεχούδ εκδοτικήδ napouaias -1 1 2 αλλεπάλληλες ανατυπώσεις - 6 ek 0 6 es X I λ ΐ ά δ ε 5 πωλήσεις και τώρα 4 νέοι τίτλοι στη δημοφιλή σειρά του ποιητή παραμυθιών που όχι μόνο την έχουν λατρέψει τα παιδιά, αλλά έχει αποκτήσει ένα φανατικό κοινό ενήλικων αναγνωστών.

&λληνικά\ ^ < i.|x p c a r < x |

Oncos ο Άντερσεν έτσι και ο Τριβιζαε γράφει σε μια απο tis λιγοτερο διαδεδομενεε γλωσσεε τηε ευρωπαϊκήε ηπείρου. Τα παραμύθια του, όμωε, όπωε και αυτά του Άντερσεν, έχουν τη δύναμη να αγγίζουν την καρδιά και το μυαλό των αναγνωστών & ολόκληρο τον κόσμο.

Boyd Tonkin, Literary editor, The Independent

Το συμβόλαιο ελευθερίας της Τζούλια Κρίστεβα * ττό τη στιγμή π ου η ρητο/ / 1 \ ρική τη ς α ρ χ α ιό τη τα ς W / \ α π έτυ χε στη βολονταριστική δυναμική τω ν επ ανασ τατώ ν και τω ν απ ολυταρχικώ ν χρ ω μ ατι­ σμών της, η ρήση του Ρουσσώ (...) π ο τέ δεν υπήρξε τόσο αιχμηρή: "Υ­ π άρχουν γλώσσες που π ροω θούν την ελευθερία... Οι δικές μας είναι φ τια γμένες για το βουητό τω ν κανα­ πέδων". Χαρακτήριζε, με αυ τόν τον τρόπο, τ α σαλόνια, τ α μπ ουντουάρ, τον ιδεολογικό και π ολιτικό εφ ησ υ­ χασμό. Σήμερα, το βουητό απ ό τις οθόνες και τ α SMS είναι πιο εκκω φαντικό απ ό π οτέ. Μ η ευνοϊκό στην ελευθερία». Τάδε έφ η Τζούλια Κρίστεβα, γνωστή για το σημειολογικό και ψ υ χανα λυ τι­ κό τη ς έργο, σε συνέντευξή τη ς στη Monde σχετικά με το απ οτύπ ω μα το υ Ζ α ν Ζ α κ Ρουσσώ στη δική της π νευματική π ορεία και στο έργο της. Η επιλογή ανάμεσα στον εφ ησυχα­ σμό και την ελευθερία, η προσπάθ ειά το υ να καταστήσ ει «διάφανη την ψυχή του», οδηγούν, όπως μπό­ ρεσε να διαπ ιστώ σ ει η Κρίσ τεβα ότα ν ξέφ υ γ ε απ ό τ α νεανικά κλισέ A**,r*4m

V

I g

. ...

52

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ι! B

που την π εριέβαλλαν στη γενέτειρά της, τη Βουλγαρία, πολύ πιο π έρα απ ό ένα «απλό» κοινωνικό συμβό­ λαιο. Η πρόσκληση π ου απ ευθύνει ο Ρουσσώ, απ ό τ α βάθη του 18ου αιώ ­ να, στον καθένα να «διεισδύσει στο εσω τερικό του εα υ το ύ του», να «νιώ­ σει την καρδιά του», είναι π ιο επ ίπ ο­ νη απ ό τη συμμετοχή σ τα κοινά. Ό μ ω ς και η Κρίστεβα, όπ ω ς και ο μοναχικός π εριπ α τητής τη ς εποχής το υ γαλλικού Διαφ ω τισμού, δεν επ ι­ λέγουν, π ροφανώ ς, τ α εύκολα διανο­ ητικά μονοπ άτια. Και, μ ετα ξύ εφ η­ συχασμού και ελευθερίας, είναι π ρο­ φ ανές ότι και τ ό τ ε όπ ω ς και τώ ρ α, ο δεύτερος δρόμος, μακριά απ ό την οχλοβοή του πλήθους, μακριά απ ό το βουητό τω ν κινητών τηλεφώνω ν, είναι εκείνος που μπ ορεί να οδηγήσει στην αχανή σιωπή ενός ανοιχτού ορίζοντα... Ο μ υ σ τη ρ ιώ δ η ς Δ όκτω ρ Φ ου Μ α ν ίσ ο υ Ποιος θυ μ ά τα ι σήμερα τον Φ ου Μ α ντσού; Σε όλους κάτι φ έρνει στο νου, ελάχιστοι όμως, και κυρίως όσοι είναι εξοικειω μένοι με τον κόσμο τω ν κό­ μικς, γνω ρίζουν ότι το τόσο οικείο α υ τό όνομα δεν αντισ τοι­ χ ε ί ού τε σε κάποιον κινέζο α υ το κ ρ ά το ρα ο ύ τε σε κάποιον ιάπ ω να σ τρ α τη γ ό α λλά π α ρα π έμπ ει σε ένα μυθισ τορη­ μ α τικό π ρόσ ω π ο τω ν αρχώ ν το υ π ε­ ρασμένου αιώνα. Ο «μυσ τηριώ δης Δό-

κτωρ Φ ου Μαντσου», ο τρελός κινεζος επιστήμων, «ψηλός, αδύνατος, λιπόσαρκος (...), με π ρόσωπο σ α τα ­ νικό, ξυρισμένο κρανίο, σχιστά μά τια που μαγνητίζουν το βλέμμα, π ράσι­ να σαν της γάτας», γεννήθηκε το 1912, στη φ α ν τα σ ία ενός άγγλου συγγραφ έα, του Αρθουρ Χένρι Σά ρσφ ιλντ Γουόρντ. Απ οτελεί την π ρώ ­ τη προσωποποίηση το υ κινδύνου εξ ανατολώ ν σ τα δ υ τικά γ ρ άμμα τα , το φ άντα σ μ α της «κίτρινης απειλής», το οποίο θ α συνεχίσει να στοιχειώνει το δυτικό ασυνείδητο. Τη σκοτεινή ιστορία της διείσδυσής του, ως υπο­ χθόνιου δολοφόνου, στη Γηραιά Αλβιόνα δημοσίευσε σε συνέχειες σε έντυπ ο τη ς εποχής ο γεννημένος το 1883 σ το Μ π έρμινγχαμ συγγραφ έας με το ψευδώ νυμο Ζ α ξ Ρόμερ. Μέχρι

τον θάν α τό του, το 1959, ο Γουόρντ ή Ρόμερ έγραψ ε δ εκατρ ία μυθισ το­ ρ ήματα με π ρω ταγω νιστή τον Φ ου Μ α ντσ ου , συν τέσσ ερις νουβέλες. Σήμερα, ο επικίνδυνος κινέζος ήρωας, το ν οπ οίο έχουν ενσαρκώσει στον κινηματογράφ ο απ ό τον Μ π ορίς Καρλόφ μέχρι τον Κρίστοφερ Λη, επ ισ τρέφ ει σ τα γαλλικά γρ άμ μ α τα σε νέα μετάφ ρ ασ η απ ό τις εκδόσεις Zulm a, με τον Μυστηριώδη δόκτορα Φου Μαντσου να κυκλοφ ορεί ήδη, και τον δεύτερο τόμο, την Ανάσταση του Φου Μαντσου, να έχει π ροαναγ­ γελ θ εί για το τέλος του έτους. Και μ α ζί με τον μυστηριώδη δόκτορα, αναβιώ νει κάτι απ ό τ α π αιδικά α να ­ γνώ σ ματα και του ς «μπαμπούλες» το υ γηρ αιού, λευκού π ολιτισμού μας... ■

ΜεταιχΜίο (|)

Βιβλία αιχμής Το Βιβλίο π εριλαμβάνει ποιητικά κείμενα 176 ποιητών τα οποία δ ημοσιεύτηκαν στη διά ρκεια του 20ού αιώνα, με στόχο να ηρ οσφ ερθεί στον αναγνώ στη ένα γενικό π ανόραμα m s ελληνικής noinons au m s m s εποχή$ σε μια επίτομη και χρηστική έκδοση. Η ανθολογ ία λοιπόν οργανώ θηκε με τέτοιον τρόπο ώστε να δώσει τη δυνατότητα στον αναγνώ στη να π αρακολουθήσει την εξέλιξη και

tis

δ ιάφο-

ρε$ τάσεΐ5 m s ελληνική$ noinons του 20ού αιώ να μέσα από τη συγχρονική παρουσία­ ση των ανθολογημένω ν κειμένων. Μ ε γνώ ­ μονα αυτόν το στόχο, τα ποιήματα κατατά­

η

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Π Ο ΙΗ Σ Η

του 20ού αιώνα

χθηκ αν κατά το έτος m s πρώτης δ ημοσίευ­

Μ ια σ υ γ χ ρ ο ν ικ ή

σχετικό π ληροφοριακό υλικό. Η ανθολογία

α ν θ ο λ ο γ ία

συνοδεύεται από CD όπου 18 ποιητές δ ια­

σής t o u s σε βιβλίο, ενώ πλαισιώ νονται από

(επιμέλεια - ανθολόγηση:

β ά ζο υ ν ποιήματά

Ευριπίδης Γαραντούδης)

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

tous.

www. met ai xmi o. gr

[

] Σ Τ Ο Ν

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Κ Ο Σ Μ Ο

Πεκίμοφ, Αχμάτοβα και... «ασημένια βέλη» Μ ό σχα

Δημητρης Β. Τριανταφ υλλίδης (αντα π ό κρ ισ η )

Μπορίς Πεκίμοφ

Αννα Αχμάτοβα 5 4

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

νοθέτη Ν τμίτρι Τομασπόλσκι με θ έ­ • Ο συγγραφ έας Μ π ορίς Γιεκίμοφ εί­ μα τη ζωή της Αχμάτοβα σε νεαρή ναι ο νικητής το υ λογοτεχνικού αλλά και προχωρημένη ηλικία. βραβείου «Α λεξάντερ Σο λ τζενίτσιν», σύμφω να με ανακοίνωση του • Από 12 έως 17 Μ α ρτίου στη Μ ό ­ σχα π ραγματοπ οιήθηκε η 11 η Εθνι­ ιδρύματος «Ρωσική διασπορά», στο κή Έκθεση Βιβλίου με τίτλο «Τα βι­ κτίριο το υ οποίου στις 15 Μ α ρτίου βλία τη ς Ρωσίας». Η ανοιξιάτικη έκ­ έγινε και η επίσημη τελετή. Ο Μ π ο ­ θεση βιβλίου δεν είναι τόσο μεγαλο­ ρίς Γιεκίμοφ εκπροσωπούσε τη Ρω­ πρεπ ής όπως η φθινοπωρινή, ούτε σική Ομοσπονδία, μ ετα ξύ τω ν άλ­ τόσο «έξυπνη» όσο η Non/fiction, λων υποψηφίω ν, και, κ α τά τη γνώ­ προσελκύει όμως το ενδιαφέρον μη της κριτικής επιτροπής, έλαβε το υ ανα γνω σ τικού κοινού γ ια τ ί το βραβείο «για την ο ξύ τη τα και μπ ορεί να έρθει σε επ αφ ή με τ ί­ τον πόνο της π εριγραφής για το τλους και εκδότες οι οποίοι βρίσκο­ μαρασμό της ρωσικής π εριφέρειας νται έξω απ ό την κατεστημένη τ ά ­ και την α ξιοζήλευτη π εριγραφή της ξη τω ν εκδοτικών π ραγμάτω ν. Α να­ α ξιο π ρ έπ εια ς το υ τα π ειν ο ύ αν­ φ ορικά με τη φ ετινή διοργάνωση ο­ θρώπου». Ας θυμίσουμε στον έλληφ είλουμε να σημειώ σουμε πως έλα­ να αναγνώστη ότι ο Μ π ορίς Γιεκί­ βαν μέρος π ερισσ ότεροι απ ό μοφ έχει γράψ ει μερικά απ ό τ α κο­ 100.000 τίτλο ι, 6 00 εκθετώ ν, οι ρ υ φ α ία βιβλία τη ς μετασοβιετικής οποίοι εκπροσωπούσαν την εκδοτι­ περιόδου της ρωσικής λογοτεχνίας, κή κίνηση περισσότερω ν απ ό 80 όπως Το χριστουγεννιάτικο δέντρο δ ιαφορετικώ ν περιοχώ ν τη ς Ρω­ για τη μητέρα, Το ζεστό ψωμί, Η νύ­ σίας. χτα της ίασης και άλλα.

• Σα ρά ν τα δύο χρόνια π έρασαν απ ό • Μ έχρι σήμερα η λογοτεχνία του φ α ντα σ τικο ύ ήτα ν απ οκλειστικό τό τε που η κορυφ αία ρωσίδα ποιήπρονόμιο τω ν αντρών. Καιρός να τρ ια όλων τω ν εποχών Αννα Αχμά­ αλλά ξει α υ τό , σ κ έφ τη καν π έντε το β α εγκατέλειψ ε τον μάτα ιο το ύ ­ νεαρ ές γυναίκες στη Ρωσία και το κόσμο. Στην ιδιαίτερη π ατρίδ α διοργάνωσαν το π ρώ το ετήσιο φ ε­ της, την Πετρούπολη, και συγκεκρι­ στιβάλ «Ασημένιο βέλος», με ανάλο­ μένα στο μικρό χωριό Κομάρεβο, γη θεματολογία. Αξιοσημείωτο είναι όπου η ίδια είχε ζητήσει να την θ ά ­ το γεγονός ότι εκτός απ ό την έκθε­ ψ ουν, σ υγκεντρώ θη καν λ ο γ ο τέ­ ση βιβλίου, οι επ ισ κέπτες του φ ε­ χνες, π οιητές και άλλοι καλλιτέχνες, στιβάλ είχαν την ευκαιρία να ακού­ οι οποίοι, αφ ού π ραγματοπ οίησαν σουν απ αγγελίες π οιημάτω ν, να τρισάγιο στον τά φ ο της, στη συνέ­ π αρα κολουθήσ ουν π αρα σ τά σ εις χεια π ήγαν στο σπίτι - μουσείο της π ειρ αματικού θ εά τρ ο υ αλλά και π οιήτρ ια ς στη Φ ον τά ν κα , όπ ου παρακολούθησαν λογοτεχνική εκ­ συναυλίες γνωστών συγκροτημά­ τω ν. Η επ ιτυχία το υ φ εσ τιβάλ προ­ δήλωση, στο πρόγραμμα της οποί­ ας π εριλαμβάνονταν ομιλίες, απ αγ­ οιω νίζεται τη συνέχειά του. Αλλο γελίες π οιημάτω ν αλλά και π ροβο­ ένα ανδροκρατούμενο κάστρο έπ ε­ λή σκηνών απ ό την ταινία το υ σκη­ σε στη Ρωσία. ■

Β Ι Β Λ Ι Α

[ δ ι α β α ζ ω Σ Τ ΟΝ Κ Ο Σ Μ Ο

]

«No, gracias» στα αγγλικά ν επ ί Μουσολίνι απ αγορευό­ τ α ν διά ροπάλου η χρήση ξ έ ­ νων λέξεω ν, και δη αγγλικών, σε όλους το υ ς π ο λ ίτες, και τ ο Υπουργείο Λαϊκού Πολιτισμού εξέ­ δωσε κατάλογο με τις απ αγορ ευμέ­ νες λέξεις και τις αντίστοιχες ιταλι­ κές (έτσι, π .χ., ακόμη και σήμερα για του ς Ιτα λούς ο M ickey Mouse είναι Topolino, δηλαδή π οντικάκι, ενώ η κι­ νηματογραφική και τηλεοπ τική π ρο­ βολή ξένω ν ταινιώ ν και σήριαλ με υπ ό τιτλους α ν τ ί με ντουμπ λάρισμα φ α ν τά ζει σενάριο επιστημονικής φ α ­ ντασ ίας), εντούτοις εν έτει 20 0 8 ένα φ ά ντα σ μ α π λανιέται π άνω απ ό την

Α

Ιταλία: εκείνο τη ς αγγλικής γλώσσας, Μ π ο λ ω ν ια π ου εισχω ρεί πλέον π αντού. Sum­ mer school, Tax Day, Election Day, w eekend, budget, prem ier, Carbon Tax, audience, Υπουργείο το υ W elfare (το π άλαι π ο τέ Πρόνοιας και Κοινω­ νικής α σ φ άλισ ης), social housing (α ν τί ερ γατικές π ολυκατοικίες) και M aurizio De Rosa α να ρίθμητα μετα φ ρ α σ τικά δάνεια: η (α ν τα π ό κρ ισ η ) ιταλική γλώ σ σα τω ν δημοσιογρά­ φ ων, τω ν π ολιτικώ ν και τω ν κρ ατι­ κών α ξιω μα τούχω ν γεμίζει μέρα με τη μέρα με αγγλικές εκφράσεις, τις π ερισσότερες φ ορές μόνο δήθεν αγ­ γλικές (αξέχα σ το, σε άλλο πλαίσιο βέβαια, το sexy shop α ν τ ί sex shop),

ΜεταιχΜίο ([) β ιβ λ ία a ix p n s 1917. Η Ζαν Εμπιτέρν συναντάει τον Αμεντέο Μοντιλιάνι. Είναι δεκαεννιά χρόνων. Όμορφη και χαρι­ τωμένη σαν k Ok v o s , «το κορίτσι με το πορτοκαλένιο χείλι» θα γίνει η φλόγα Tns zomts και του έργου του μεγάλου ζωγράφου. Με φόντο το Παρίσι και την καλλιτεχνική ζωή των αρχών του 20ού αιώνα οι δύο εραστέε θα ζήσουν ένα παρά­ φορο n00os. Η συγγραφέαε αναπλάθει την ιστορία

tous

μέσα από το πλασματικό ημε­

ρολόγιο Tns Ζαν έο» το αναπότρεπτο τραγι­ κό t o u s τέλθ5 τον Ιανουάριο του 1920.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www. met ai xmi o. gr

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

οι οπ οίες α ν α λ α μ β ά ­ νουν να εξω ρ αΐζουν την π εζή π ρ α γ μ α τικ ό τη τα και να την καθιστούν π ερισ σ ότερο... trendy! Π ροκειμένου να α π ο ­ τρ έψ ου ν την απ ειλή της αγγλικής και να π ρο­ σ τα τέψ ο υν την ιταλική γλώ σσα, του λ άχ ισ τον στο χώρο της πολιτικής (με δεδομένο ότι η Ιτα λί­ α δεν δ ια θέτει, όπ ω ς π.χ. η Γαλλία, μία εθνική ακαδημία κύρους ικανή να δια μορ­ φώ σει α π ο τελ εσ μ α τικ ά τ ο εθνικό γλωσσικό πλαίσιο), μια ομάδα βου­ λευτώ ν, λίγο πριν δια λυθεί το Κοινο­

βούλιο για τις πρόω ρες εκλογές του Απριλίου, ανέλαβε δράση. Αφού ανα ­ κάλυψ αν, ο ύ τε λίγο ού τε πολύ, ότι π ουθενά η ιταλική γλώσσα δεν είναι κατοχυρωμένη ως επίσημη το υ ιτα ­ λικού κράτους, και α υ τό γ ια τ ί το 1948 οι «π ατέρες της Δημοκρατίας» π ου σ υ νέτα ξαν το Σ ύ ντα γμα ξέχα σαν να βάλουν σχετικό άρθρο, οι εν λόγω βουλευτές, π ου καλύπ τουν ό­ λο σχεδόν το π ολιτικό φ άσ μα της χώ ρας, υπ έβαλαν σχετική π ρόταση σ υ νταγματικής μεταρρύθμισης. Δ υ ­ στυχώ ς, οι π ολιτικές εξελίξεις τους πρόλαβαν. Το μέλλον θ α δείξει αν α υ τή η πολλοστή μάχη κ α τά της γλωσσικής και πολιτισμικής αποικιοποίησης θ α έχει αίσιο τέλος. ■

Ένας καινούργιος Ό μηρος ην παραμονή της Πρω τοχρο­ νιάς και ανήμερα την πρώτη του Γενάρη του 2 008 το γερμα­ νικό ραδιόφωνο μετέδιδε ...Ιλιάδα. Η ακρ οα ματικότητα ήταν εξασφαλισμέ­ νη, όχι μόνο γ ια τί στη Γερμανία κά­ ποιοι πίνουν ακόμα νερό στο όνομα του Ομήρου αλλά για τ ί επρόκειτο για την καινούργια μετάφραση της Ιλιάδας που φιλοτέχνησε ο Ράουλ Σροτ, συγκριτικός φιλόλογος και αναγνωρι­ σμένος σχετικά λογοτέχνης της γενιάς του (γεν. το 1964 στην Αυστρία), που μετέφ ρασε π ρόσ φ ατα και το έπος του Γκιλγκαμές σ τα γερμανικά. Ο Ρά­ ουλ Σροτ, λοιπόν, ως άλλη θεά Έριδα, είχε φροντίσει να τροφοδοτήσει τ α μίντια με πολλά υποσχόμενες λεπ το­ μέρειες απ ό τη ριζοσπαστική θεω ρία που αναπτύσσει στο νέο του βιβλίο Homers Heimat. Der Kampf um Troia

Τ

Έ λενα Παλλανχζά (ανταπόκριση)

56

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

und seine realen HintergrUnde (Η πα­ τρίδα του Ομήρου. Ο πόλεμος της Τροίας και η ιστορική αλήθεια, εκδ.

Hanser), το οποίο θα κυκλοφορούσε το Μ ά ρ τιο του 2008, όπερ και εγένετο. Το απ οτέλεσμα ήταν ένας καινού­ ργιος Τρωικός Πόλεμος μεταξύ του συγγραφ έα και πολλών φιλολόγων, ιστορικών και αρχαιολόγων, και μια πολύ καλή διαφήμιση για το ίδιο το μήλον της Έριδος. Ό π ω ς εξηγεί ο ίδιος σε άρθρο του στη FAZ (22.12.07), καθώ ς μετέφ ρ α­ ζε ή, μάλλον, «αναπαλαίωνε με χρώ ­ μ α τα της εποχής μας... τη μαυρισμένη απ ό την π α τίνα του γερμανικού κλασικισμού» Ιλιάδα, σκόνταψ ε π ά ­ νω σ τα μεγάλα ερ ω τηματικά που π ε­ ριβάλλουν τον Ό μηρ ο ως ιστορικό πρόσωπο, την π ατρίδα του και τη δημιουργία τω ν επών. Ο ι εξαντλητι­

Β Ι Β Λ Ι Α

κές έρευνες του και οι ενδείξεις (το ­ πωνύμια, ονόματα, π εριγραφ ές τό ­ πων, π ραγματολογικά στοιχεία, μοτίβα, ομοιότητες με την ασσυριακή λο­ γοτεχνία κ.λπ.) τον οδήγησαν κα τευ ­ θείαν στην Κιλικία. Εκεί, συμπέρανε, θ α πρέπει να ζούσε ο ελληνικής κα­ ταγω γής Ό μηρος, ως ανώ τερος διοι­ κητικός υπάλληλος της αυλής, κα τέ­ χο ντας ασ φ αλώ ς το ίδιο καλά τ α ελ­ ληνικά και τ α ασσυριακά με τη σφ η­ νοειδή γραφ ή τους, ώ στε να διαβάζει ά νετα τόσο το έπος το υ Γκιλγκαμές όσο και το αρχειακό υλικό του ασσυρ ιακού βασιλείου π ου διερεύνησε προκειμένου να συνθέσει τ α έπη του. Εκεί, στην π ρω τεύουσ α της Κιλικίας, θ α πρέπει να διεξήχθη κι ο πόλεμος που στάθηκε ο ιστορικός πυρήνας της Ιλιάδας. Ο π ρώ τος ευρωπαίος π οιητής, λοιπόν, ο σεβάσμιος τυφ λός

[ δ ι α β α ζ ω ] Σ Τ Ο Ν K O I M O J

Ό μηρος, δεν ήταν π αρά ένας ευνού­ χος γ ρ αφ έας και άμουσος συμπιλητής κάπου σ τα βάθη της Ανατολής. Η οργή τω ν ειδικών δεν είναι αδικαιο­ λόγητη. Καταρχήν γ ια τ ί ο Σρ ο τ βούτη ξε με έπαρση σε άγνω στό του νε­ ρά. Ακόμη κι αν η σύγχρονη έρευνα επισημαίνει τις απ οφ ασ ισ τικής ση­ μασίας οικονομικές και π ολιτιστικές σχέσεις Ελλάδας και Ανατολής, εκεί­ νος φ αίν εται να αγνοεί βασικά στο ι­ χεία της αρχαίας ελληνικής π ραγμα­ τ ικ ό τη τα ς που ερμηνεύουν ικανοποι­ ητικά πολλές απ ό τις ιδιαιτερότητες τω ν επών. Η μέθοδός το υ εμφ ανίζει ασ υνέπειες, προδίδει ερασιτεχνισμό. Το όλο π όνημα θυμίζει π ερισσότερο τη συνταγή εντυπω σιασμού τω ν μο­ ντέρνω ν μυθολογημάτω ν τύ π ου Κώ­ δικας Da Vinci, που ωστόσο ενθου­ σιάζουν τις μάζες. ■

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( [ ) βιβλία aixpns I tis 25 Φεβρουάριου 1956, ο Τεντ Xiouz γνωρίστηκε με τη ΣίλΒια Πλαθ σε ένα πάρτι στο Κέμηριτζ. Τριάντα δύο χρόνια αργότερα στη συλλογή του Γράμ μ α τα Γενεθλίω ν, όπου προσπαθεί σε 88 ποιήμα­ τα που απευθύνονται στην Πλαθ να απολογηθεί και να αποκαταστήσει τη σχέση t o u s , ο Χιουζ έγραψε: «Το ηλιακό σύστημα pas πάντρεψε», θεω­ ρώ v t o s ncos ο Y 0pos t o u s ήταν αποτέλε­ σμα συμπαντική5 επιρροήε και συνεπώ$ αναπόφευκτο5. Εγώ θα συμπλήρωνα na>s το ηλιακό σύστημα t o u s κράτησε μαζί για πάντα μέσα από το διάλογο που αναπτύ­ χθηκε στην ποίησή t o u s , δημιουργώντα5 τον κοινό μύθο που ξετυλίγεται o t is σελίδε5 του εξαίρετου αυτού Βιβλίου. »

Βαοίλια Μανουσάκια, από το επίμετρο του Βιβλίου

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www.metaixmio.gr

Η (δικτυακή) επίθεση της ισπανικής γλώσσας Παναγιώ της Στ. Ανθριανέσης pandrianOgmail.com

■ ■ βιβλιοθήκη το υ π ανεπ ιστη I I μίου Com plutense τη ς Μ α I I δριτης έγινε π ρ ό σ φ α τα η π ρώ τη βιβλιοθήκη το υ μη αγγλό φ ω ­ νου κόσμου η οπ οία υ π έγ ραψ ε συμ­ φ ω νία με την Google γ ια την είσοδό τη ς σ το φ ιλόδοξο σχέδιο τη ς τε λ ε υ ­ τ α ία ς να π αρέχει online σαρω μένες τ ις σελίδες εκα το μμυρίω ν έντυπ ω ν βιβλίων π ου βρίσκονται σε βιβλιο­ θήκες α ν ά τον π λανήτη. Μ έχρ ι σ τιγ­ μής ακαδ ημαϊκά ιδρ ύ ματα όπ ω ς το Harvard, το Oxford, το Stanford, αλ­ λά και η Δ ημόσια Βιβλιοθήκη της Ν έα ς Υόρκης σ υμ μετέχουν σ το π ρό­ γρ αμμα τη ς Google. Σ τη συλλογή τη ς δεύτερης (μ ε τά την Εθνική Βι­ βλιοθήκη) μεγα λύτερ ης βιβλιοθήκης τη ς χώ ρας π εριλαμβά νονται 3 ε κα ­ τομμύ ρ ια τόμοι, συμ π ερ ιλα μβανο­ μένων χιλιάδω ν έργων στην ισπ ανι­ κή γλώσσα, ελεύθερω ν π λέον απ ό π ν ευ μ α τικ ά δ ικα ιώ μ α τα (π.χ. Θ ερ βάντες), αλλά και άλλω ν βιβλίω ν στη γαλλική, γερμανική, λατινική, ιταλική και αγγλική γλώσσα. «Έχου­ με ήδη στο π ρόγραμμά μας πολλά μη αγγλόγλωσσα βιβλία, αλλά σί­ γου ρ α η συλλογή τη ς βιβλιοθήκης

U n iv ersid ad C o m p lu ten s e

Τ υ

53

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

u n i

v e r s

i d a d

Com plutense θ α δώσει νέα ώθηση στην π ροσ π ά θειά μας να εμπ λου τί­ σ ουμε τ ο ισπ ανικό π εριεχόμενό μας» δήλωσε χα ρ α κτη ρ ισ τικά εκ­ πρόσωπ ος τη ς Google. Σήμερ α, η ισπανική γλώ σσα μιλιέται απ ό π ε­ ρισ σ ότερ α απ ό 4 0 0 εκα το μ μ ύ ρ ια ανθρώ π ους στη Γη. Η Google π ρο­ σ π α θ εί εδώ και σχεδόν δύο χρόνια να δώσει σάρκα και οσ τά σ το π ρό­ γρ αμμά τη ς α υ τό . Έχει κατα φ έρ ει π ολλά, μα έχει δ εχ τεί και έντονες α ντιδ ρ ά σ εις α π ό δ ια φ ω ν ο ύ ν τες σ υ γ γ ρ α φ είς και εκδ ό τες, π ολλοί απ ό το υ ς οπ οίους -α π ό τ ις ΗΠ Α , τη Γερμανία και τη Γ α λλία - έχουν κα­ τα θ έσ ει μήνυση εναντίον τη ς με το σ κεπ τικό ότι η π ροσ π ά θειά τη ς για ψ ηφ ιακοπ οίηση τίτλω ν π ου βρίσκο­ ντα ι ακόμη υπό καθεσ τώ ς π νευ μα­ τικώ ν δικα ιω μάτω ν ίσως επιδράσει α ρ νητικά στην επ ιθυ μία κατα να λω ­ τώ ν να αγοράσουν τ α α ντίσ το ιχα βιβλία, στην... π αραδοσιακή έντυπ η μορφή. Η ίδια η Google, απ ό τη με­ ριά τη ς, αντιτείνει ό τι απ λά δη­ μιουργεί ένα μεγάλο ηλεκτρονικό ευ ­ ρ ετήριο και δημοσιοπ οιεί μόνο το π ερ ιεχόμενο εκείνω ν τω ν έργω ν π ου δεν υπ ό κειντα ι π λέον σε π νευ­ μ α τικά δ ικα ιώ ματα (π.χ. έρ γα τω ν Τσαρλς Ν τίκενς και Τζέιμς Τζόις), ενώ για τ α υπ όλοιπ α το μόνο που κάνει είναι να εμ φ α ν ίζει μερ ικές φ ρά σ εις του ς. Αλλω στε, ακόμη και μερικές απ ό τις σ υ μ μετέχουσ ες στο π ρόγρ αμμα τη ς ε τα ιρ εία ς βιβλιο­ θήκες δεν έχουν επ ιτρ έψ ει, μέχρι τώ ρ α τουλάχισ τον, το σκανάρισμα σελίδων απ ό βιβλία π ου ακόμη π ρο­ σ τα τεύ ο ν τα ι α π ό π ν ευ μ α τικ ά δι­ κ αιώ μα τα. ■

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

Ό ταν δολοφ ονείται στη Q t CIV Ο Ι μ α Ο Ι Ο ν έ τ ε ς Σ ικελία στις α ρχές του 20ού αιώνα ο αναρχικός Ε Π ω μ ί ζ Ο ν Τ Ο Ι μαριονετίστας Γκαετάνο j j p - |- y X £ C Ρόσι, οι κ ο ύ κλ ες του ’ γίνονται για το γιο του TCOV GVopCO nCOV τον ΣαλΒοτόρε μια ο νειρική απόδραση αλλά και, ταυτόχρονα, ένας αναπάντεχος εφ ιά λτης. Μ ε τις α πάνθρωπες σ υνθήκες που προκύπτουν, το μικρ ό αγόρι, η μητέρα και ο θείο ς του καταφεύγουν σε ένα χωριό τη ς Μάνης, γλιτώνοντας έτσι τις δ ιώ ξε ις του σ τρατιωτικού καθεσ τώ τος τη ς επ αναστατημένης Σ ικελία ς. Μεγαλώ νοντας στην ελλη νική γη, ο Σ αλθατόρε θα συνεχίσ ει την απαράμιλλη τέχνη του πατέρα του. Σύντομα όμω ς το κακό θα αρχίσει να πλανιέται α μείλικτο γύρω του. Ένας κύκλος αίματος θα ξεκιν ή σ ει. Μια φ ονική παράσταση δίχω ς έλ εος. Μια ιστορία όπου οι μα ριονέτες θα παίξουν τον δικό τους ρόλο, μέχρ ι να πάρουν την εκδ ίκησ ή τους.

Αν η αυτοπυρπόληση της Ρέας Ορφανού ήταν ατύχημα που μπορούσε

EVO ΟΠρόβλεΠΤΟ ________ - Λ - · . «ΙΟΤρίΚΟ» θρίλερ,

αποδοθεί στην ολέθρια Ο Π Ο Ι) Κ Ο Ν /έ ν α ζ συνέργεια α λκοόλ και ηρεμιστικών. Αν ο θάνατος του καρδιολόγου Φάνη Π ετρέλη οφειλόταν σε παθολογικά αίτια, όπως πίστευαν όλοι. Αν η αυτοκτονία του διευθυντή της καρδιολογικής κ λινικής Ισίδωρου Βαρελά ήταν μια σ υνήθης αυτοκτονία. Αν, τέλος, ο αναισθησιολόγος Α λ έξη ς Τραυλός δε σπαταλούσε ενέργεια ανασκαλεύοντας τα κενά και παράδοξα που παρουσίαζαν οι αλληλοδιάδοχοι θάνατοι επειδή δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Τότε τα απροσδόκητα τραγικά γεγονότα θα τάραςαντα νερά του νοσοκομείου «Παντάνασσα» όσο θα τα τάραςαν οποιαδήποτε απροσδόκητα τραγικά γεγονότα και ασφαλώς δε θα γραφόταν η ιστορία αυτή. Το Μνημόσυνο της χ ελώ ν α ς εισθάλλει Βίαια και, παραβιάζοντας το μικρόκοσμο ενός κεντρικού νοσοκομείου των Αθηνών, ακολουθεί, μέσα από έντονα αντιφατικά συναισθήματα, ένα οδοιπορικό που χαρακτηρίζεται από ανατροπές και εκπ λή ξεις.

θάνατος δεν είναι φυσιολογικός, όπως κανένας άνθρωπος δεν είναι εξ ορισμού αθώος

Κώ στας Καναβούρης

Τα παράπονά σου στη φαντασία α σ ταθούμε λίγο στον τίτλ ο α υ τής τη ς και­ νούργιας συλλογής της Κικής Δημουλά: Μεταφερθήκα­ με παραπλεύρους. Πού; Πα ρα ττλεύρως. Εδώ κοντά. Εδώ τρ ι­ γύρω. Κι όμως ανεπ αισθήτω ς αλλιώς. Ανεπ αισθήτω ς επικίν­ δυνα. Θ α επιμείνω στο επικίν­ δυνο του π ράγματος, επειδή το «παραπλεύρως» δεν είναι και τόσο αθώ ο: φ εύγεις απ ό μια κατοικημένη ζωή, απ ό μια αρ χιτεκτονική μιας λύπ ης ή μιας χαράς που έσβησε όπως τ α π ουλιά σβήνουν τη φωνή του ς στο χώ μα και πεθαίνουν, φ εύγεις και πηγαίνεις π α ρ α ­ πλεύρως. Σ ' α υ τό το πρόχειρο π αντού, το τόσο κοντινό αλλά και τ ό ­ σο μακρινό, όταν επιχειρείς να το αποικίσεις π ρώ τα, ν α το κατοικήσεις ύστερα. Α υτό ακριβώς επ ιχειρεί η Κική Δημουλά με την συλλογή τη ς Με­ ταφερθήκαμε παραπλεύρως. Και δεν το επ ιχειρεί για π ρώ τη φορά. Έχω την αντίληψ η ότι επίμονα το π ρο­ σ π αθεί απ ό το 1998 ήδη· απ ό τη συλλογή της Ενός λεπτού μαζί. Κομβικό σημείο της π ορείας της. Από το Ενός λεπτού μαζί αλλάζει η μελαγχο­ λία της σαν να αντιλαμβάνεται το λί­ γο του κόσμου της (χωρίς εισαγω γικά που να π αραπέμπ ουν στην ομότιτλη αριστουργηματική συλλογή τη ς του 1971) και επ ιχειρεί να διερευνήσει βή­ μα προς βήμα, κάπ οτε και με α σ τα ­ θές βήμα, το διπ λανό τη ς αχανές. Μ ε κάθε στίχο, με κάθε συλλογή, απ ο­ π ειράται, καταφ έρνει, οπισθοχωρεί, β υ θ ίζετα ι, εξα ν τλ εί το λυρικό της απ όθεμα και την ηθική της σκευή,

Ν

60

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

άλλ' όμως δεν σ τα μ α τά . Μ ετα φ έρ εται. Συχνά ερ ω τεύ εται (π αρ αφ ρ άζω στίχους της) τον φ όβο για να ξεπ λύ­ νει τ α αίσχη της οντολογικής δειλίας όλων μας. Ωσ τόσο δεν σ τα ματά ει. Ή δη έχει -π ά ν τ ο τε α νεπ αισ θήτω ςμετα φ ερ θ εί π αραπλεύρως. Δεν είναι δ όξα αυ τό. Είναι ποιητική νοημοσύνη και π οιητική εν τιμ ό τη τα μπ ροστά στην λυρική αγρ ιότητα του αβίω του π ου είναι το άγνωστο. Είναι καιρός να πούμε την ποίηση της Κικής Δημουλά με τ ' όνομά της. Κι α υ ­ τό το όνομα δεν θ α το βρει κανένας μέσα στη χλιδή της επωνυμίας, γ ια τί ήδη μετα φ έρ θ η κε π αραπ λεύρω ς: στην ανω νυμία του ποιητικού υπο­ κειμένου που είναι το ον. Το ον ως φαντασίωση το υ εαυτού του που α δ υ νατεί να π ράξει κάτι διαφορετικό π αρά να ερ ω τευ τεί ως φιλοσοφική λυδία λίθο ερώτων, πολέμων και θ α ­ νάτω ν. Έχοντας μ εταφ ερ θεί π αρα­ πλεύρως η Κική Δημουλά, λέει (και το λέει απ ίσ τευ τα ήσυχα, σάμπως θ ά ­ λασσα μετά την καταστροφ ή τω ν Ψαρών): «τα π αράπονά σου στη φ α ­ ντασία. / Αυτή εξευρίσκει λάλημα / όταν δεν ξημερώνει. / Ν α την ευγνω­ μονείς. / Αν η φ αντα σ ία δε σκηνοθε­ τούσε / υπαρκτόν θηριώδη τον έρω­ τ α / π οτέ καμιά π ραγματικότητα / δεν θ α μας είχε αγαπήσει». Αρα; Αρα οφείλουμε σ' αυ τήν την ποίηση ευ ρ ήματα ελευθερίας, ευρή­ μ α τα του αχανούς θανά του τη ς με­ λαγχολίας. Ο φ είλουμε τη μεταφ ορ ά της αχρησίας, π αραπλεύρω ς: στη χρησ ιμότητα του όντος που κανείς δεν την χρ ειάζεται αλλά που χωρίς αυ τήν δεν γίνεται να υπάρξει. Είτε εδώ είτε π αραπλεύρω ς. ■

Κώ στας Καναβούρης

Η αείζωη πορεία

Μ

άλλον δεν θ α μπορούσε να υ π ά ρ ξει π ιο τ α ιρ ια σ τό ς καιρός γι' α υ τή την και­ νούργια συλλογή π οιημάτω ν το υ Τί­ το υ Π α τρικίου, π ου κ α τά ευτυχή συ­ γκυρία κυκλοφόρησε ταυ τό χ ρ ο ν α με τον τε'τα ρτο τόμο τω ν π οιημάτω ν το υ (198 8 -2 0 0 2 ), π ά ν το τε απ ό τις εκδόσεις Κέδρος, ο οπ οίος π εριλαμ­ βάνει τις συλλογές Αντικριστοί κα­ θρέφτες, Η ηδονή των παραστά­ σεων, Η αντίσταση των γεγονότων, Η πύλη των λεόντων. Και τώ ρ α Η νέα χάραξη. Α ξιοσημείω το είναι και το γεγονός ότι όλες α υ τέ ς οι συλλο­ γές, εκτός απ ό το υ ς Αντικριστούς κα­ θρέφτες, έχουν στον τίτλ ο το υ ς ως γένος την αείζω η θ η λ ύ τη τα . Την αειτόκο μήτρ α της ζωής. Π ρ όκειται για τη θη λ ύ τη τα τη ς ίδιας τη ς ιστορίας, στην οπ οία ο Τίτος Π α τρίκιος εθήτευ σ ε ψ υχή τ ε και σώ ματι, την έμα­ θ ε και την έκανε τέχνη του ποιείν, επ ω μιζόμενος το κάθε σω στό όχι ως θρίαμβο και το κάθε λ άθος όχι ως οδυρμό ή π αρα χά ρα ξη το υ εα υ το ύ το υ μέσα στον κόσμο. Π ρ οέκυψ αν π οιήμα τα έτσι. Π ο ιή μ α τα μιας ολό­ κληρης ζωής, π ληρω μένα με μια ολό­ κληρη ζω ή. Π ο ιή μ α τα όπου μπορείς μονάχα να υ π ο ψ ιασ τείς τον π λούτο α π ' όπου π ροέρχονται. Α υτήν τη λι­ τ ό τ η τ α π ου δεν είναι φ όβος να μην σε π αρασύρει το συναίσθημα. Δ εν εί­ ναι θάμβος εγωισμού. Δεν είναι τίπ ο ­ τ α εκτός απ ό μια κατα κτημένη σο­ φ ία τη ς γαλήνης. Από την γαλήνια δηλαδή απ οδοχή ότι η ζωή δεν μας δόθηκε απ λώς, μας δόθηκε τ ό τε , την ζήσ αμε κορ υφ αία α π ό τ ό τ ε μέχρι τό ­ τε, το πληρώ σαμε και π ληρω θήκαμε και π ερνώ ντας ο καιρός βλέπουμε

την ω ρ αία μας π ληρότη­ τ α ν α χά ν εται. 'Οχι να ε ξα φ α ν ίζε τα ι. Ν α χά νε­ τ α ι, να γίνεται ένας άλ­ λος εα υ τό ς το υ κόσμου π ου τον αντιλαμβα νόμα­ σ τε με όλο και μεγα λύτε­ ρη σιωπή. Και τη σιωπή δεν μπορείς να την εξι­ χνιάσεις π α ρ ά μονάχα με την ποίηση. Μ ' α υ τό δη­ λαδή τ ο άλλο είδος της σιωπής. Σε ολόκληρη την π οιητική το υ π ορεία ο Τί­ το ς Π α τρίκιος α υ τ ό έκα­ νε: ακολούθησε τη σιω­ πή και την είπ ε. Μ ε σιω­ πή. Α υ τό κάνει και στην καινούργια το υ συλλογή, π ου α σ τρ ά φ τει απ ό ομί­ χλη, η οπ οία όμως κ α τά έναν π ερίεργο τρ όπ ο δεν επ ιτείνει την α σ ά φ εια τω ν π εριγραμμάτω ν αλλά εντείνει την κ α θ α ρ ό τη τα της ουσίας τω ν π ραγμάτω ν. Ίσω ς γι' α υ ­ τό και ο τίτλο ς: Η νέα χάραξη. Είναι σα να σου λέει π ω ς ο κόσμος π α ρ α ­ μένει τ ο ίδιο απ έρ αντος. Πω ς η π ο­ ρεία σ υνεχίζετα ι π ρος το ίδιο ουσιώ ­ δες, χω ρίς ν α συνυπ ολογίζονται οι επ ιπ τώ σεις. Και είναι εντυπ ω σιακό τ ο π ώ ς ένας π οιητής π ου ευ θύ ς εξαρχής είχε προσχωρήσει στη λυρι­ κή λ ιτό τη τα , απ ό τον καιρό ήδη του Χωματόδρομου (1954), π ροχω ράει ακόμα στον ίδιο χω ματόδρομο, αλλά με ν έα χά ρα ξη, α φ α ιρ ώ ντα ς ακόμα σκεύη το υ λυρισμού και σκεύη τη ς λι­ τ ό τ η τ α ς ω ς το όλον να γίνεται μια ανάλαφ ρη πνοή σ οφίας π ου ω ς τ α ­ χύ τα τη ζωή (θεϊκή έτσι) μπ ορεί να φ τάσ ει π αντού. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 0 1

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω 1 Β I Β Λ I 0 Κ Ρ I Τ I Κ Η

Μ όνος Κοντολέων

Tc αύριο ως χθες

Μ

ε τ α ε π τά έω ς τώ ρ α βιβλία του που έχουν δει το φ ω ς τη ς δημο­ σιότητας, ο εκ Σπ άρ της, με σπουδές μαθηματικώ ν, π εζογρ άφ ος έδειξε τη σαφή π ροτί­ μησή το υ σ το σύντομο είδος το υ π εζο ύ λόγου και θ α τολ­ μούσα να ισχυριστώ πως, ακό­ μα και τό τ ε π ου τ ο εγκατέλειψ ε για να εκφ ρ α σ τεί μέσα στην άνεση της νουβέλας, ακόμα και Δημήτρης Πετσετίδης τό τ ε η γραφ ή του κρατούσε Λυσσασμένες εκείνο το π εριεκτικό π ου απ α ι­ αλεπούδες τ ε ί η π εριγραφή μέσα σ τα όρια ενός διηγήματος. Η τε λ ε υ τα ία το υ συλλογή κρα­ τ ά π ολλά απ ό τ α στο ιχεία που έχουν και οι π ροηγούμενες συγγρα­ φ ικές του δουλειές, ενώ π αράλληλα δίνει και νέα, έτσι ώ σ τε ο αναγνώ ­ στης π ου τον έχει παρακολουθήσει απ ό τ α τέλη περίπου τη ς δεκαετίας του '8 0 μέχρι πριν απ ό λίγα χρόνια να π εισ θεί π ω ς κρ α τά σ τα χ έρια του μια συλλογή π ου επ ιβεβαιώνει την εκτίμησή του και επ αυξάνει την α να­ γνωστική το υ ικανοποίηση. Ο κόσμος του Π ετσ ετίδη είναι συνή­ θω ς ο κόσμος τω ν απλών, καθημερι­ νών ανθρώπων. Και ο τρόπος που του ς π εριγράφ ει απ ό τη μια δείχνει τη συμπόνοια το υ συγγ ραφ έα προς τ α πρόσωπα που επιλέγει να α να ­ π τύ ξει τ α π άθη το υ ς και απ ό την άλλη τη σκω π τική μ α τ ιά με την οπ οία έχει απ οφασίσει π ω ς θ α π ρέ­ πει ν α α ν τιμ ετω π ίζετα ι το π αρελθόν και τ ο παρόν. Εδώ, στις Λυσσασμένες αλεπούδες, τ α γ εγονότα που π άνω το υ ς θ α σ τη­ ρ ιχτούν τ α διη γήματα έχουν να κά­

Λ

02

*

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

νουν με τ α χρόνια του '40 έω ς '45 π ερίπου. Και ο Π ετσ ετίδης αποδεικνύει πως είναι ένας π ολιτικός συγγραφ έας, όχι τόσο γ ια τ ί σ τα περισσότερα, αν όχι και σε όλα τ α κείμενα τη ς συλλο­ γής, τ α αφ ηγούμενα γεγονότα άπ τονται π ολιτικώ ν κατα σ τά σ εω ν όσο κυρίω ς γ ια τ ί απ οφ ασ ίζει μέσα στη δίνη μιας π αρακμής ιδεών και ουμανισμού, όπως είναι τ α όσα μέχρι τ ώ ­ ρα ο 21ος αιώ νας έχει γνωρίσει, α υ ­ τός να μιλήσει για κατα σ τά σ εις που δείχνουν να μην αφ ορούν μήτε το π αραπλανημένο σήμερα ο ύ τε και το ανέμελο αύριο. Αλλά δεν είναι έτσι - ο Δ. Πετσετίδης ξέρει πολύ καλά πως α υ τό που σήμε­ ρα συμβαίνει, όσο κι αν μέσα σ τα κεί­ μενά του υποτονικά π αρουσιάζεται ή και συχνά απ οσιωπ άται, εντέλει είναι δημιούργημα του χτες, π ράξεις που έχουν ξεκινήσει από το παρελθόν. Ένα π αρελθόν που λησμονήθηκε ή με λάθος τρόπ ο π έρασε στη συλλο­ γική μνήμη. Γι' α υ τό και τ α λάθη του τό τε κάλλισ τα μπορεί να επαναληφθούν, όχι όμως πλέον ως λάθη αλλά ως δια­ στρεβλώσεις κοινωνικές και πολιτικές. Ό π ω ς ο κουρέας, πρόσωπο απ ό το διήγημα «Κομμω τήριον ανδρών», α να ρω τιέτα ι: «Του αϊτού ο γιος... τι είναι; Δημοτικό;» Η γλώσσα τω ν διηγημάτω ν κρ ατά στα θερούς του ς δεσμούς τη ς με την παράδοση της μεταπ ολεμικής λογο­ τεχνίας μας, αλλά με άνεση και επ ι­ τυ χ ία μπαίνει μέσα στις δομές μιας αφήγησης που είναι ελλειπτική και τα χ εία -ω ς π λάνα μιας καλής σύγ­ χρονης κινηματογραφικής ταινία ς. ■

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

ΚΟΡΜΑΚ

Μακ ΚΑΡΘΥ

W 'W IW Μ ετά την αυτοκτονία τ< Βραβείο Μπούκερ αλκοολικού αδελφού της 2007, Μ'α ελεγεία Λίαμ, η αφηγήτρια του Βιβλίου, η σαραντάχρονη για τη δύναμη Βερόνικα -εγκλωβισμένη και η ίδια στην απόγνωση της αγάπης ενός αποσυνθεμένου και του μίσους γάμου και μιας αμήχανης μητρότητας- αποφασίζει να φωτίσει το αμαρτωλό παρελθόν, που ίσως οδήγησε τον αδελφό της στην αυτοκαταστροφή. Στην προσωπική της αυτή αναδρομή και καταβύθιση, σύμμαχοι μα και εμπόδια στέκουν τ' αδέλφια της πολυμελούς οικογένειας Χέγκαρτυ, τυπικό τέκνα της μικροαστικής Ιρλανδίας: θερμόαιμοι, οξύθυμοι, ανεξιχνίαστοι και συχνά αυτοκαταστροφικοί. Μήπως όμως ο σπόρος του κακού δεν βρισκόταν μέσα τους; Μήπως η κατάρα που μοιάζει να Βαραίνει πάνω στην πολύπαθη οικογένεια ήταν εξωγενής, ένας δάκτυλος που άφησε παντού το σημάδι του; Με υλικά της τα αισθήματα και τα απλά αλλά σπαραχτικά πράγματα της καθημερινότητας καθώς και την ποταπότητα της απελπισίας τους, η νικήτρια του βραβείου Μπούκερ 2007 συνθέτει μια συγκλονιστική ελεγεία για τη διαβρωτική δύναμη της αγάπης και για το μίσος «...αυτών που δεν επέλεξες ν’ αγαπήσεις μα αγαπάς έτσι κι αλλιώς.» Για το στοργικό τέρας που λέγεται οικογένεια.

Ενας τριαντάρης Το αριστούργημα τυχοδιώκτης Βρίσκει στο του ΜακΚάρθυ, δρόμο του μια Βαλίτσα με χρήματα, αιματηρό προϊόν που ενέπνεσε μια του εμπορίου ηρωίνης που από τις μεγάλες σφύζει στα μεξικανικά σύνορα. Κι αποφασίζει, ταινίες της κλέβοντας τα χρήματα αυτά, να εγκαταλείψει την παλιά εποχής μας ζωή του. Στο κατόπι του ένας δολοφόνος-αίνιγμα, η απόλυτη ενσάρκωση του παραλόγου και του κακού αλλά κι ένας συρφετός από σκοτεινά πρόσωπα, έμποροι, σερίφηδες, πληρωμένοι ανθρωποκυνηγοί. Το κυνηγητό που θα ακολουθήσει θα αποκαλύψει μια κοινωνία που έχει υποταχθεί στην απόλυτη Βία, μια κοινωνία όπου το καλό δεν μπορεί εύκολα να αντιπαρατεθεί στο κακό, μια κοινωνία όπου το αίμα αποτελεί τη μόνη διαχρονική αξία.Μια συγκλονιστική κατάδυση στο σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής, από τον βραβευμένο με το Πούλιτζερ καθώς και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ Κόρμακ ΜακΚάρθυ, τον αναμφισβήτητο τεχνίτη του πιο σπαραχτικού μονολόγου της αμερικανικής ερημιάς.

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μ αρ ία Βλαντή

Μ ια ιστορία αγάπης και ευγνωμοσύνης για τη ζωή ι α χαρισματική γυναί­ κα, η Αδριάνα, που έχει κάνει μια μακριά και επίμονη διαδρομή για να ανακαλύψ ει το νόημα της ζωής και το κέντρο τη ς ύ π αρξής τη ς, λ υ τρ ώ ν ετα ι, σ υνειδητο­ π οιώ ντας τη μυστική της αλλη­ λουχία με του ς άλλους. Η Αδριάνα γίνεται εκα τό χρό­ νων την παραμονή Πρω τοχρο­ νιάς του 2000. Θέλει π εισ ματι­ κά να ξετυ λ ίξει το κουβάρι του μυστηρίου γύρω απ ό την π ε­ Αγγελική Βόρνινγκ ρίεργη εξαφ άνιση της στερνής Η Αδριάνα και της φίλης. Και να ξεκαθαρίσει τα κεριά μερικούς λογαριασμούς της με Εκδόσεις Μεταίχμιο, 200? το π αρελθόν. σελ. 376, τιμή: 16,00 ευρώ Θ α καλέσει το θά ν α το να την π άρει, ό τα ν θ α μπ ορεί να φ ω τίζει το σκοτάδι τη ς με τ α κεριά της δικής τη ς αλήθειας. «Έχω πολλές ηλικίες και πολλές πα­ τρίδες» γράφει η Αγγελική Βόρνινγκ στη θέση του βιογραφικού σημειώμα­ τος. Αν α υ τό ισχύει για τη συγγρα­ φ έα, διαβάζοντας το βιβλίο ανακαλύ­ π τω ότι και τ α δύο ισχύουν και για την Αδριάνα. Μ έσ α στην καρδιά της κρατά σφ αλισ τά τ α α νεξά ντλητα νιά­ τ α της, που τεντώ νονται αυτάρεσ κα πάνω απ ό τον π οταμό του χρόνου. Γεννημένη στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη, χορεύτρια με κοσμοπο­ λίτικη ιδιοσυγκρασία στις σκηνές τω ν ευρωπαϊκώ ν πόλεων, η Αδριάνα έχει υφάνει τις εμπειρίες της αιωρούμενη πάνω απ ό έναν κόσμο ρευστό, που άλλαζε συνεχώς τ α όριά του. Η ιστορία του βιβλίου αρχίζει την π αραμονή τη ς Πρω τοχρονιάς του 2000, στην αχανή, νεοφιλελεύθερη

Μ

04-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Αθήνα, που περιμένει με φ ανφ άρ ες την αρχή της νέας χιλιετίας και τους Ολυμπ ιακούς Αγώνες. Τα γενέθλια τη ς Αδριάνας γιορτά ζο­ νται π ανηγυρικά το ίδιο βράδυ απ ό το υ ς μ εταμ φ ιεσ μέν ου ς τρ ο φ ίμ ο υ ς του γηροκομείου όπου π ερνά τ α τ ε ­ λ ευ τα ία τη ς χρόνια. Βιτρίνα της κρα­ τικής πρόνοιας, π αράδειγμα κοινωνι­ κού καθω σπρεπισμού, στεγασμένο σε σικ νεοκλασικό κεντρικής συνοι­ κίας, το ίδρυμα - π ρότυπ ο, σαν εικό­ να και σαν σύμβολο, εξυ π ηρ ετεί, εκτός απ ό το λεγόμενο ανθρώπινο π ροφ ίλ του συσ τήματος, τ α μαζικά μέσα πληροφόρησης και κάποιους χορηγούς, που το χρησιμοποιούν για τη δική το υ ς διαφήμιση. Ό μ ω ς πίσω από τη βιτρίνα υπάρχουν ηλικιωμένοι άνθρωποι, που δεν μπο­ ρούν να ακολουθήσουν την ανταγωνι­ στική σημερινή κοινωνία και, ως φυσι­ κό επακόλουθο, περιθωριοποιούνται. Η μεταμ φ ίεσ η είναι ένα σ τα θερό στοιχείο σ το μυθιστόρημα τη ς Βόρνινγκ. Ο ι τρόφιμοι του γηροκομείου έχουν π α ρα τσ ού κλια τ α ονόμα τα τω ν ειδώλων π ου μιμούνται σ τα θ ε­ ρά, όταν, με κάθε ευκαιρία, μασκαρεύονται. Η π εριστασιακή μετα μ φ ίε­ ση, που έχει την α φ ετη ρ ία τη ς στις π ροσωπικές φ αντασιώ σεις ενός κά­ π οιου «μεγαλείου» το υ καθενός, αφήνει και τ α ίχνη της στην καθημε­ ρινότητα, φ ω τίζο ντα ς δυο σημεία: Την τάσ η τω ν τρ οφίμω ν να υποστη­ ρίζουν τ ο δικαίω μα στην ψ υχαγω ­ γία, έσ τω και σαν ψευδαίσθηση, μέ­ σα στη θεσμοθετημένη μιζέρια. Αλλά και την τάσ η για α υ τα π ά τη τω ν τρ ο ­ φίμω ν, σε αντίθεση με την στωική αυτογνω σία της Αδριάνας. ■

[ Δ IA BA Ζ Ω β

ι β

λ

ι ο

κ

ρ

ι τ ι κ

ή

1 !

Δημήτρης Β. Τριανταφ υλλίθης

Μυθολογικός αναστοχασμός ε ένα δηλητηριώ δες χιού ­ μορ ο Νόσ ος Χρισ τογιαννόττουλος «ξα ν α γ ρ ά φ ε ι» την ελληνική μυθολογία, με α ν α φ ο ­ ρές και ανα γω γές στη σύγχρονη δ ιε­ θνή π ολιτική και κοινωνική π ρα γ μ α ­ τ ικ ό τη τα . Τα Μ υ θ ο π ε ρ π α τή μ α τα το υ Νόσ ου Χρισ τογιαννόπ ουλου είναι ένα α ν α ­ τρ επ τικ ό βιβλίο σε μια ταρ αγμένη επ οχή, όπ ω ς η δική μας, η οπ οία μέ­ σα σ τις γενικευμένες τη ς α ν α σ φ ά ­ λειες α ν α ζ η τ ά σ τη ρ ίγ μ α τα σε θ έ ­ σ φ α τ α το υ ιστορικού π αρελθόν τος. Ο συ γγραφ έα ς, β α θ ύ ς γνώ σ της τη ς αρ χα ία ς ελληνικής μυθολογίας, α λ ­ λά και τη ς σύγχρονης π ρ α γ μ α τικ ό ­ τ η τα ς , μέσα α π ό το εμπ νευσμένο το υ χιούμορ ανα σ υ ν θ έτει το υ ς μύ­ θου ς με το υ ς οπ οίους όλοι μας με­ γαλώ σα με, μόνο π ου το υ ς ε ξ ε τ ά ζ ε ι υπ ό την οπ τική γ ω νία τη ς π αγκο­ σμιοποίησης. Π ρ όκειται γ ια έν α κεί­ μενο σα τιρ ικό, π ου όχι μόνο δεν π ροδίδει το υ ς αρχαιοελληνικούς μύ ­ θου ς αλλά, α π εν α ν τία ς, το υ ς κα θ ι­ σ τά α π ό λ υ τα π ροσ ιτούς και ιδ ια ίτε­ ρα ευ χά ρισ του ς σ το σύγχρονο α ν α ­ γνώ σ τη. Τολμηρός, ρ ηξικέλευ θος και α ν α τρ ε ­ π τικός ο Χρ ιστογιαννόπ ουλος, ε ξ ε ­ τ ά ζ ε ι π .χ. την αρ γοναυτική εκσ τρ α ­ τ ε ία στη ν Κολχίδα π ου π ρ α γ μ α το ­ ποίησε ο Ιάσω ν α π ό την Ιωλκό για να κλέψ ει το χρυσ όμαλλο δ έρας ως μια αλληγορική α ν α φ ο ρ ά στη μεγά­ λη απ οίκιση τω ν Ελλήνων στο ν Εύξεινο Π όντο. Από τη δηκτική ε ξ έ τ α ­ ση το υ σ υ γ γ ρ α φ έα δεν γλιτώ νουν ο ύ τε η εκ σ τρ α τεία τω ν «Επ τά επ ί Θ ή βας» π ου β α σ ίζετα ι σ το μύθο τω ν διδύμων γιω ν το υ Ο ιδ ίπ οδ α και

Μ

τη ς Ιοκάσ της, ο ύ τε και ο Θ η σ έας, ο βασ ιλιάς της Α θήνα ς και π ιο δημοφ ι­ λής ήρω ας μ ε τ ά το ν Η ρ α ­ κλή. Η οπ τική γ ω νία το υ Χρισ το γ ια ν ν ό π ο υ λο υ , δ ια ­ φ ορ ετική απ ό εκείνη π ου συνηθίσαμε σ τ α σχολικά μας εγχειρίδια, εκτό ς απ ό τη ν απ όλαυσ η π ου π ρο­ σ φ έρει στο ν αναγνώ σ τη, το ν υποχρεώ νει να α ν α ­ Νόσος Χριστογιαννόπουλος σ τ ο χ α σ τ ε ί και π ολλές Μ υθοπερπατήματα απ ό τ ις ισ τορ ικές γνώ ­ σεις π ου έχουμε. Εκδόσεις Περίπλους, 2008 Βιβλία σαν τ α Μ υ θ ο π ερ ­ σελ. 304, τιμή: 19,00 ευρώ π α τ ή μ α τ α είναι π ολύ χρήσ ιμα σ την επ οχή μας και είναι ευχή ς έργον π ου βρίσκο­ ν τα ι εκδ ότες π ου θ έτο υ ν σε διακινδύνευση το όνομα και τη φ ήμη το υ ς γ ια να τ α εκδώσουν. Σε μια εποχή όπ ου οπ οια δήπ οτε κριτική σκέψη αν α φ ο ρ ικά με τ α ιστορ ικά σ τερ εό ­ τ υ π α θ εω ρ είτα ι ο ύ τε λίγο ο ύ τε π ο­ λύ «εθνική μειοδοσία», βιβλία σαν α υ τ ό π ου π α ρ ο υ σ ιά ζετα ι σ το π α ­ ρόν σημείω μα α π οτελού ν ευ χά ρι­ σ τες εκπ λήξεις και π ο λύ τιμ α βοηθή­ μ α τ α γ ια τη ν α ν ά π τυ ξη τη ς κριτικής σκέψης, γ ια τη δημιουργική αφ ο μ ο ί­ ωση το υ ιστορικού π αρελθόντος, α λλά και γ ια τη ν εξέτα σ η το υ τ α ­ ραγμένου π αρό ντος. Μ α κ ρ ιά α π ό σ ο β α ρ ο φ α ν είς και π ληκτικές αναλύσεις, ο Χρισ τογιαννόπ ουλος, μέσ α απ ό τ ις σελίδες το υ βιβλίου το υ ιχνη λα τεί μια άλλη π ρο­ σέγγιση τω ν μύθω ν. Μ ια π ροσέγγι­ ση π ου α ξ ίζ ε ι ν α δ ια β α σ τεί και να σχολιαστεί. ■

ΑΠΡΙΛΙΟ! 2008

<35

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κ. Ξ. Γιαννόπουλος

Ένας παραγνωρισμένος στυλίστας αρ ότι π ερ ιζή τη ­ το ς σ τα έν τυ π α τη ς επ οχής της δημιουργικής του ακμής, π ου κρ άτησ ε π ερίπ ου μια δ εκαπ εν τα ετία , αρ ­ γ ό τερ α ξεχά σ τηκε ολότελα, α φ ο ύ για μια εικοσα­ ετία , έω ς το θ ά ν α τό του, νοσηλεύτηκε σ το Δρομοκαΐτειο. Δ εν κα τά φ ερ ε να τυπ ώ σει τίπ ο τα σε βι­ Μιχαήλ Μητσάκης βλίο απ ό τ α α κ α τ ά τ α κ τ α φιλολογικώ ς κείμενά του. Αφηγήματα και Μ ό λις μια τ ε τ ρ α ε τ ία με­ ταξιδιωτικές τ ά το θ ά ν α τό το υ ο φ ί­ εντυπώσεις λος του και δ ιευθυντής Τόμος Α' το υ Νουμά Δημ. Ταγκόπουλος συγκέντρω σε σε Φιλολογική επιμέλεια: δυο τόμους μέρος απ ό Μ. Γ. Σέργης τ α γ ρ α π τά του, π ολλά εκ τω ν οπ οίω ν λ α ν θ ά ­ νουν ακό μη. Τρ ιά ν τα χρόνια αρ γότερ α ο Μ ιχ. Π ερ άνθης έκανε μια ελλιπ έσ τατη και μάλλον π ρόχειρη επιλογή απ ό το έργο το υ , π αραλείπ οντας, α νά ­ μεσα σε άλλα, και τον αριστουργηματικό «Αυτόχειρα». Ν έα πολύχρονη σιωπή ακολούθησε, ώσπου στη δε­ κα ε τία του '90 υ π ήρξε μια σημαντι­ κή αναθέρμανση το υ ενδιαφ έροντος γ ια τον κα τά φ ω ρ α αδικημένο π εζο γράφ ο, με εκδόσεις κάπ οιω ν έργων το υ αλλά και μελέτες του το α φ ο ­ ρούν. Τώρα, ενενήντα χρόνια μετά το θ ά ν α τό το υ και π ερισσ ότερα απ ό εκα τό απ ό τη σιωπή του, εκδίδεται α υ τό ς ο ογκώδης τόμος π ου π ερι­ λαμβάνει εβδομήντα έξι κείμενά του, με απ οτέλεσμ α να τον α π οκαθισ τά και να τον δικαιώ νει.

Π

<δβ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Κάποιοι τον τοπ ο θ έτη σ α ν σε μια τρ ιά δ α στη ν ο π οία είναι ο Π α π αδ ιαμάντης και ο Βιζυηνός. Κάποιοι ά λ­ λοι θεω ρούν π ω ς η τρ έλα το ύ σ τ έ­ ρησε τη συνέχεια και την ολοκλήρω­ σή το υ και δεν ήτα ν τ ίπ ο τ α άλλο απ ό ένας ελάσ σω ν σ υ γγ ραφ έα ς. Ο π οιαδ ήπ οτε αξιολογική κρίση κι αν δ εχ τεί κανείς, θ α π ρέπ ει να ε κ τι­ μήσει π ω ς δεν π ρόλαβε: τ ο μυαλό του σκοτείνιασ ε λίγο μ ετά τ α τ ρ ιά ­ ν τ α το υ χρόνια. Ό μ ω ς μερικά απ ό τ α σ τιγ μ ιό τυ π α τη ς καθημερινής ζω ής τη ς Αθήνας είναι αληθινά δια­ μ άντια π ου λάμπ ουν και σήμερα, ο «Αυτόχειρας» και το «Εις αθηναίος χρυσ οθήρας» είναι αρ ισ το τεχ νικά γραμμένα κι αν και τ ο δ εύ τερο έχει επ ικαιρική αφ ορμή, κ α τα κτο ύ ν τη διαχρ ονικότητα. Η γλώσσα το υ εί­ ναι ένα π ερίεργο μίγμα καθομιλου­ μένης και καθα ρεύουσ ας. Ό μ ω ς ο Μ η τσ άκης, π άνω α π ' όλα, είτε ηθο­ γρ άφ ος, είτ ε νατουρ αλισ τής, είτε ρεαλιστής, υπ ή ρξε ένας α π ' το υ ς λί­ γους σ τυ λίσ τες το υ 19ου αιώ να, α υ ­ τή υπ ή ρξε και η μεγαλύτερη αρ ετή του . Είναι η δημιουργία ενός ιδιόρ­ ρυθμου, αλλά έντονα προσωπικού ύφ ους, π ου π ροκάλεσε τ ο φ θόνο το υ επ ίσης μεγάλου σ τυ λίσ τα Εμμ. Ροίδη. Δεν μένει π α ρ ά να εκδ οθεί σ ύντο μα και ο π ρογραμματισ μένος δ εύ τερος τόμος, π ου θ α π εριλαμβά­ νει τ α κρ ιτικά το υ κείμενα, μερικά υ π ερρεαλιστικού ύφ ου ς π οιήμα τα π ου έγρ αψ ε όντα ς τρελός και π ροκάλεσαν τον θαυμα σ μό το υ Εγγονόπ ουλου, τ α σ α τιρ ικ ά το υ , ώ σ τε να μπ ορέσ ουμε να επ ανεκτιμήσ ου με α υ τή ν την ιδιάζου σ α π ερίπ τω ση τω ν νεοελληνικών γρ αμμά τω ν. ■

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Εσείς

κιεμείς πάντα σ' επα

Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Ζήστε την εμπειρία. Στείλτε την κριτική σας. Επικοινωνήστε μαζί μας.

? ΣΑΑΜΑΝ<

'ΡΟΎΣΝΉ

ΙΌ Υ ΙΛ ΙΑ Μ Ν Ε ΪΠ ΙΕ Ρ

ΰW eV

ms αθανασίας

*>

Νέο

ΑΤΤΙΛΑΣ

ΜΙΣΕΛ ΜΟΡΑΝ Νεφερτιτπ Η θρυλική Βασίλισσα της Αιγύητου Έρωτες, προδοσίες, πολιτικές ζυμώσεις, συνωμοσίες και θρησκευτικές ίντριγκες και παράλληλα η δραματική ιστορία μιας αξέχαστης γυναίκας.

ΣΑΛΜΑΝ ΡΟΥΣΝΤΙ Το νησί της αθανασίας Ένας νεαρός Ινδιάνος καταπίνει ένα ελιξήριο και κερδίζει την αθανασία. Περνά τα επόμενα επτακόσια χρόνια ταξιδεύοντας στις θάλασσες και φέροντας το βάρος της αιώνιας ζωής. Μέχρι που...

ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΝΕΪΠΙΕΡ Αττίλας - Τα σημάδια της καταιγίδας Ο 5ος αιώνας έχει πνιγεί στο αίμα. Το νεαρό αγόρι που εξορίστηκε πριν από τριάντα χρόνια έχει γίνει άντρας. Ο Αττίλας επέστρεφε για να απαιτήσει το βασίλειό του. Το δεύτερο μέρος της επικής τρλογίας για τον Αττίλα, τη μάστιγα του Θεού.

ΕΛΕΝΗ Κ. ΤΣΑΜΑΑΟΥ 0 Χαράς των Μυστικών Έρωτες χωρίς μέλλον, χαμένα όνειρα και προδοσίες στην ελληνική επαρχία στα τέλη του 19ου αιώνα, στην Αθήνα του μεσοπολέμου και της κατοχής, συνθέτουν το φόντο ενός ανεπανάληπτου μυθιστορήματος!

ΜΑΡΠ ΚΕΡΑΣΙΠΤΗ Μ ενεξέδες και γαζίες Από την Αθήνα των αρχών του προηγούμενου αιώνα μέχρι το κοσμοπολίτικο Παρίσι ξεδιπλώνεται μια ολόκληρη εποχή και μια συγκλονιστική ιστορία αγάπης.

ΜΑΡΙΑ ΤΖΙΡΙΤΑ Το παιδί της αγάπης Μια νέα συγγραφέας, μια αυθεντική φωνή, ένα αθώο παιδί και η μοναδική μητέρα που γνώρισε ποτέ θα σας αγγίξουν με την αλήθεια τους!

Γνωριστείτε με τους συγγραφείς μας μέσα από blogs και εκδηλώσεις. Λάβετε μέρος σε διαγωνισμούς δημιουργικής γραφής, σε κληρώσεις και σε Λέσχες Ανάγνωσης. Γράψτε τις απόψεις σας στις εφ ημερίδες και στο forum μας. w w w .p s ic h o g io s .g r · in fo @ p s ic h o g io s .g r

Γραμμή χωρίςχρέωση για πληροφορίες: 80011-646464

δ ι α β α ζ ω ] ■Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Νικόλ Λ αφ αζάνη

Η εξερεύνηση της ταυτότητας θ

*

Ο

π ρ ω τα γ ω ν ισ τή ς το υ μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς τη ς Τζάκι Κέι είναι ήδη νε­ κρός πριν η ιστορία αρχίσει. Ο Τζος Μ ο υ ντι, μαύρος σκωτσέζικης καταγω γής, ήταν διάση­ μος τρ ομπ ετίσ τα ς τη ς τζ α ζ . Π εθαίνοντα ς αφ ήνει τη σύζυγό το υ σε βαθύ π ένθος, και τον τ ρ ια ν τά ρ η υ ιο θετη μ έν ο γιο το υ ς Κόλμαν, έν α π λάσ μα απ είθαρχο και α τά λαντο, σε κατά στα ση σοκ. Δεν π ρόκειται Τζάκι Κέι όμως για μια απλή υπόθεση οι­ Τρομπέτα κογενειακής συντριβής. Η με­ τ α θ α ν ά τ ια ιατρική αν α φ ο ρ ά Μετάφραση: Κωνσταντίνος Ματσοιίκας απ οκαλύπ τει ότι ο Τζος Μ ο ύντι, ο καλοφτιαγμένος ψηλός Εκδόσεις Μελάνι, 2007 σελ. 324, τιμή: 17,00 ευρώ π α τέ ρ α ς το υ Κόλμαν π ου τιμούσε ο κόσμος τη ς τ ζ α ζ , ήταν στην π ρ α γ μ α τικ ό τη τα γυναίκα. Ο θάνα τός του ανασύρει στην επ ιφ ά­ νεια το καλά κρυμμένο μυστικό με το οποίο ο Μ ουντι π ορεύτηκε σε όλη την ενήλικη ζωή του: το πραγματικό του φυλό, ένα προσωπικό δεδομένο που μοιράστηκε μόνο με τη γυναίκα του Μ ίλυ. Ο Κόλμαν δεν ξέρει τίπ ο τα μέ­ χρι την ώ ρα που θ α επ ισ κεφ τεί το γραφ είο τελετώ ν. Το βάρος της αλή­ θειας θ α τον εξοργίσει. Η θ ετή του μη­ τέρ α απ οσυρεται στην εξοχική τους κατοικία, σ' ένα απόμερο π αρα θα­ λάσσιο μέρος της Σκω τίας, για να ξεφύγει απ ' τον κιτρίνισμά της ζω ής της απ ' τον τύπ ο. Η είδηση γρ άφ εται ήδη σ τα εξώ φ υλλα τω ν εφημερίδων. Την ίδια ώ ρα ο Κόλμαν βράζει απ ό θυμό αναλογιζόμενος την έκταση και το βά­ θος του ψ έματος που έχει δεχθεί απ ' τον π α τέρ α του. Η ζωή του, όπως τουλάχιστον την νόμιζε μέχρι π ρότι­

<5β

ΤΖΑΚΙ ΚΕΙ

Τρομπέτα

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

νος, ήταν κάλπικη. Σ ' αυτήν την ευά­ λω τη ψυχολογική κατά σ τα σ η τον πλησιάζει μια αδίστακτη νεαρή δημο­ σιογράφος που του ζητά, προσφέροντάς του χρήματα, να γράψει ένα βι­ βλίο γ ια την εμπειρία του. Εμπνεόμενη απ ό τη ζωή του Μ π ίλυ Τίπ τον (1914-1989), του γνωστού αμερικανού τ ζ α ζ π ιανίστα που με το θάνα­ τό του διαπιστώθηκε ότι ήταν γυναί­ κα, η Κέι καταφέρνει να μεταδώσει, με αξιο θ α ύ μ α σ το μάλισ τα τρ όπ ο για π ρώ το μυθιστόρημα, τον αντίκτυπο που φέρει η αποκάλυψη της παρενδυ­ σίας του ήρωα σε πολλά πρόσωπα, εντάσσοντας την οπτική διαφόρων ανθρώπων στην αφήγησή της. Η για­ τρός εφημερίας, ο υπεύθυνος του γραφείου τελετώ ν, η οικιακή βοηθός, ο πιστός ντράμερ του συγκροτήματος δημιουργούν ένα ψ ηφιδω τό διαφορε­ τικών αντιδράσεων, με προεξέχουσες φωνές αυτή της πονεμένης χήρας και το υ οργισμένου Κόλμαν. Η πρώτη ανατρέχει στο κοινό τους παρελθόν για να βρει ανακούφιση, ενώ ο δεύτε­ ρος απαντήσεις. Μ ε γραφή ανάλαφρη και αέρινη (όλα τ α πρόσωπα μιλούν σε χρόνο ενεστώ τα) και τόσες διαφο­ ρετικές αφ ηγηματικές νότες, η συγ­ γραφ έας πετυχαίνει να γράψει ένα βι­ βλίο σαν π αρτιτούρα τζ α ζ . Ενώ στο κείμενο υπάρχει ένας ενιαίος ρυθμός, ξεφεύγει απ ' αυτόν για να αφήσει τ α επιμέρους όργανα να π αίξουν το δικό τους σόλο, πριν επιστρέφει πάλι στο γνώριμο, ομαδικό ήχο. Ε1 Κέι συνθέτει μια ασυνήθιστη ιστο­ ρία αγάπ ης για να μιλήσει για την ρ ευ σ τό τη τα που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη τ α υ τό τη τα , όπως ακρι­ βώς και την ίδια την τ ζ α ζ . Το κεντρι-

[ δ ι α β α ζ ω Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η

κό ερώ τημα το υ βιβλίου «Μ π ορεί κα­ νείς να χτίσει την τα υ τ ό τ η τ ά του ή εί­ ναι δέσμιος της φύσης, γένους, φ υ ­ λής, ιστορίας του;» σε π ρώ το πλάνο αφ ορ ά τον καθορισμό του φ ύλου του νεκρού ηρώα, ενώ σ' ένα δεύτερο ασχολείται με το φ υλετικό ζήτημα, μέσα απ ' τις κάθε είδους ρατσιστικές αντιδράσεις του κόσμου απ έναντι στον Κόλμαν για το σκουρόχρωμο δέρμα του. Η Τρομπ έτα μιλά για την οικοδόμηση του εαυ τού π έρα απ ' τ α κληροδοτήματα της φ ύσης και την π ραγματική, άνευ όρων αγάπη -εν ό ς ζευγαριού π ρώ τα, και μιας οικογέ­ νειας έ π ε ιτ α - π ου ο ρ ίζετα ι στην απ όλυτη αποδοχή του άλλου, όχι όπως εμείς π ιθανώ ς επ ιθυμούμε αλ­ λά όπως ο άλλος επιλέγει να ορίσει τον εα υ τό του. Μ ε τά απ ό τρεις πετυχημένες ποιητι­

]

κές συλλογές, η Κέι αποφάσισε να γράψει α υ τό το μυθιστόρημα όταν διάβασε σε μια εφημερίδα τη δήλωση του γιου του Τίπτον που έλεγε: «Για μένα θ α είναι π άντα ο μπαμπ άς μου». Αλλά α υ τή ήταν, νομίζω , μόνο η αφορμή. Για να μεταφέρει κανείς στο χα ρ τί τέτοιο π λούτο συναισθημάτων σε ένα τόσο ειδικό θέμα, χρειάζεται, π έρ α απ ό τα λέντο , προσωπική εμπειρία. Η συγγραφ έας την έχει. Έζησε στο π ετσ ί της το ζήτημα της φυλετικής τα υ τό τη τα ς ως υιοθετημέ­ νο έγχρωμο κοριτσάκι απ ό ζευγάρι λευκών στη Σκω τία. Και ακόμα, όντας ανοιχτά ομοφυλόφιλη, υιοθέτησε ένα αγοράκι και έ φ τια ξε τη δική της οικο­ γένεια με μια αγγλιδα ποιήτρια. Το πο­ λυσύνθετο θέμα της τα υ τό τη τα ς δεν απ ασχολεί μόνο τους ήρωές της. Πριν απ ' όλα, απασχόλησε την ίδια. ■

καθεστώτων του υπαρκτού Σοσιαλισμού. Λίγοι, όμως, αλλοδαποί και λιγότεροι Έλληνες έζησαν από κοντά τα γεγονότα αυτά, στις χώρες που διαδραματίστηκαν και προσπάθησαν να δώσουν μια γραπτή μαρτυρία. Μ εταξύ αυτών των λίγων είναι και ο Πρέσβης ε.τ. Γεώργιος Χριστογιάννης, ο οποίος υπηρέτησε Πρέσβης στην Βουλγαρία, τέσσερα κρίσιμα χρόνια (1987 -19 91 ). Γι' αυτό οι αναμνήσεις και τα σχόλιά του, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον σύγγραμμά του, κινούν το ενδιαφέρον του μελετητή. Ο Γ.Ι. Χριστογιάννης με αντικειμενικότητα και αίσθημα ευθύνης, εξιστορεί σημαντικά γεγονότα και εντυπωσιακές λεπτομέρειες, που σχετίζονται με τη χώρα μας, τη Βουλγαρία και τον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο. Δίνει έμφαση στις σχέσεις της Ελλάδας με τη Βουλγαρία, τόσο κατά την κομμουνιστική, όσο και κατά τη μετέπειτα περίοδο, χωρίς προκαταλήψεις και αβασάνιστες κρίσεις. Δεν διστάζει ν' αναφερθεί στον θετικό ρόλο του κομμουνιστή ηγέτη Ζίφκοφ, στην παγίωση των καλών σχέσεων με τη χώρα μας, αλλά και να επισημάνει βιαστικές κινήσεις των διαδόχων του, •Τόσο στην εξωτερική πολιτική, όσο και στην πολιτική κι οικονομική πορεία της χώρας τους.

w w w .iw n .g r Ε Κ Ο Ο Τ ΙΚ Ο Σ

O M in O I

ΙΩ Μ

Ο Συγγραφέας καταγράφει τις προσπάθειές του για την ενίσχυση των δεσμών των Ορθόδοξω ν Εκκλησιών και την ενδυνάμωση του ρόλου τους, μετά το ιδεολογικό κενό που άφησε η πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Διέγνωσε, επίσης, εγκαίρως την τεράστια σημασία της Βόρειας Ελλάδας και, ιδιαίτερα, της Θεσσαλονίκης, ως κέντρου οικονομικής και πολιτιστικής συνεργασίας στα Βαλκάνια και εργάστηκε συστηματικά και αποτελεσματικά προς αυτή την κατεύθυνση. Την κρίση με τη Μουσουλμανική μειονότητα στη Βουλγαρία, ο .Γ.Χ. την αναλύει αντικειμενικά, δίνοντας εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα συμβάντα των ετών 19 85 -19 91 , που οδήγησαν σ' ένταση τις σχέσεις Βουλγαρίας - Τουρκίας. _______________________________ ___________

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Έ λενα ΚαρακούΑη

Ο απατηλός κόσμος της τέχνης ε τ ά τη Μέτρηση του κόσμου, τ ο ιστορικό μυθισ τό­ ρημα π ου καθιέρωσε τον Ν τά νιελ Κέλμαν ως τον πιο π ετυχημένο και π ολυμεταφ ρα σ μένο γερ μανόφ ω νο σ υ γ γ ρ α φ έ α τω ν τε λ ε υ ­ ταίω ν χρόνων, κυκλοφόρη­ σε σ τα ελληνικά το προη­ γούμενο το υ έργο Εγώ και ο Καμίνσκι. Μ ε τ ά την επ ισ τή­ μη, το θρίαμβο και τη γ ε­ λοιότητα της λογικής, σειρά Ντάνιελ Κέλμαν έχει ο -σ υ χ ν ά α π α τη λ ό ς Εγώ και ο Καμίνσκι κόσμος της τέχνης, η εμπορευματοπ οίηση, η ματα ιοΜετάφραση: Κώστας Κοσμάς δ οξία και οι υπ έρμετρες φ ι­ λοδοξίες. Τέχνη και ηθική, το φ αίνεσθαι και το είναι. Ή δη στον τίτλ ο απ οκαλύπ τεται η οπτική της αφήγησης, π ροτάσσεται το εγώ, ένας πρωτοπρόσω πος και μάλισ τα άκρως εγωκεντρικός αφ ηγη­ τής. Ο ίδιος ο Κέλμαν έχει εξάλλου δηλώσει σε συνέντευξή του ότι στο συγκεκριμένο βιβλίο ήθελε να π ειρα­ μ α τ ισ τ ε ί διηγούμενος τη ν ιστορία απ ό την οπ τική ενός ήρωα άκρως αντιπ α θούς, ώ σ τε να μην αφήνει στον αναγνώστη π εριθώ ρια τ α ύ τ ι­ σης. Π ράγματι, στο επ ίκεντρο της δράσης είναι ένας κυνικός δημοσιογράφ ος-τεχνοκριτικός που εξαρχής δηλώνει απ ροκάλυπ τα τις προθέσεις του: Καριέρα, χρήμα, αναγνώριση. Η δημοσίευση ενός βιβλίου για ένα διά­ σημο ζω γράφ ο είναι το διαβατήριο που θ α του επ ιτρέψ ει να εδραιω θεί στους καλλιτεχνικούς κύκλους, όμως πρέπει ν α γίνει εγκαίρως, όχι πριν το θά ν α τό του καλλιτέχνη, ού τε όμως

Μ

70

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

πολύ αργότερα. Το μόνο π ου μένει εί­ ναι να π εισ τεί να συνεργαστεί ο βιο­ γραφούμενος, που δεν είναι άλλος απ ό τον Καμίνσκι, υπέργηρος, σημα­ ντικός -π λη ν όμως ξεχα σμένος- π ια ζω γράφος, σύγχρονος του Πικάσο και του Μ α τίς . Κα ταφ θάνοντας ο αφ ηγητής στο απομονωμένο χωριό όπου ζει ο ζω γράφος, έρχεται α ντι­ μέτω π ος με τ α π ρ ώ τα εμπ όδια, όπως την υπ ερπ ροσ τατευτική κόρη το υ Καμίνσκι, αλλά δε χάνει την υπέρμετρη αυτοπ εποίθησή του. Εί­ ναι αποφασισμένος να χρησιμοποιή­ σει όλα τ α μέσα προκειμένου να εκμαιεύσει το π αρελθόν. Μ ε ειρωνεία και διαλόγους σχεδόν κινηματογρα­ φ ικούς π εριγράφ ονται η π εριπ έτεια του επίδοξου τεχνοκριτικού, οι δολο­ πλοκίες, καθώ ς και το σχέδιό του να παγιδεύσει τον βιογραφούμενο, μέ­ χρι που οι ρόλοι αντιστρ έφ ονται. Τα νήμα τα στην π ραγματικότητα κινεί ο υπέργηρος ζω γράφος, όταν πείθει τον βιογράφο του να τον συνοδεύσει σε ένα ταξίδι αναζήτησης του έρ ω τα της ζωής του. Το ταξίδι κλονίζει τις βεβα ιότητες και τω ν δύο. Ο φ ιλόδοξος δημοσιογρά­ φ ος διαπιστώνει σιγά-σιγά τη μα­ τα ιό τ η τ α και το κενό τω ν επιδιώξεώ ν του. Μ ε ελλειπτικό λόγο, δίχως ηθικολογίες και κυρίως με καυστικό και πικρό χιούμορ, π εριγρά φ ετα ι η μάχη δύο γενεώ ν στην οπ οία η ττά τα ι ο νέος - α ν δ ιασώ ζεται κάποιος είναι μάλλον ο δαιμόνιος τελικά Καμίνσκι- και απ οδεικνύεται η σχετικό­ τ η τ α και η ρ ευ σ τό τη τα τω ν ρόλων, η φ αινομενικότητα και π ω ς η κ α τ α ­ γραφ ή μιας ανθρώ π ινης ζωής δεν εί­ ναι απλή υπόθεση. ■

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Εσείς

κιεμείς πάντα σ’ επα

Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Ζήστε την εμπειρία. Στείλτε την κριτική σας. Επικοινωνήστε μαζί μας.

ΑΝΤΩΝΗΣΔΕΛΠΝΗΣ Οάσος των γηπέδων Ο γνωστός συγγραφέας Αντώνης ΔεΛώνης (Κρατικό Βραβείο Παιδικού Μυθιστορήματος), ποδοσφαιριστής ο ίδια; στα νιάτα του, μιλάει για τον Χάρη, ένα παιδί-θαύμα που αγωνίζεται με τίμιους τρόπους για να ανεβάσει ψηλά το ελληνικό ποδά

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΑΟΥ Ένας μήνας σαν όλους τους άλλους Ένα ευρηματικό και ωφέλιμο βιβλίο για τα καμώματα των 12 μηνών και τα παθήματα του Φλεβάρη από την αναγνωρισμένη συγγραφέα Ατς-Ανδρουτσοπούλου.

ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΑΥΤΖΗΣ Όστρακο στα μαλλιά Ένα όστρακο θα σημαδέψει τη ζωή τεσσάρων κοριτσιών που έζησαν στον ίδιο τόπο αλλά σε τελείως διαφορετικές ιστορικές εποχές. Η Φίλιννα, η Βεριννώ, η Χρυσαυγή κι η Αυγή θα γνωρίσουν σ' αυτό το σπονδυλωτό μυθιστόρη μα τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, τον πόλεμο, το μίσος και την αγάπη.

ΡΕΝΑ ΡΠΣΣΗ-ΖΑΪΡΗ Τα ψαράκι που μπορούσε να ευχηθεί Μια φορά κι έναν καιρό ζσύσε ένα μικρούλικο ψαράκι που μπορούσε να ευχηθεί και να βγει αληθινή η ευχή του! Μια μέρα λοιπόν ευχήθηκε να αλλάξει η ζωή του. Ζήτησε ένα σχολείο χωρίς ψαροδασκάλα και ένα βυθό με λιοντάρια, μαϊμούδες κι ελέφαντες!

ΕΑΕΝΑ ΑΡΤΖΑΝΙΔΟΥ Η οικογένεια Ένα φρέσκο και διασκεδαστικό βιβλίο που εξοικειώνει τα παιδιά με όλες τις σύγχρονες αλλά και παραδοσιακές μορφές οικογένειας, μέσα από τα παιχνίδια που παίζουν ο Αλέξανδρος και η μικρή του αδελφή.

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΤΣΙΑΜΠΑΛΗ-ΚΕΛΕΠΟΥΡΗ Ένα ποντίκι αλλιώτικο από τα άλλα Μια ιστορία τρυφερή και αστεία, μ’ ένα πρωτότυπο κουίζ στο τέλος, για τον Ευγένιο και τη Ζορζέτ, δύο αγαπημένα ποντικάκια, κι ένα τρίτο πολύ ασυνήθιστο ποντίκι που έχει φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή όλων μας.

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γ ια α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ ε α π α ιτ ή σ ε ις w w w . p s ic h o g io s . g r · i n f o @ p s i c h o g i o s . g r

Γνωριστείτε με τους συγγραφείς μας μέσα από blogs και εκδηλώσεις. Λάβετε μέρος σε διαγωνισμούς δημιουργικής γραφής, σε κληρώσεις και σε Λέσχες Ανάγνωσης. Γράψτε τις απόψεις σας στις εφ ημερίδες και στο forum μας. Γραμμή χωρίς χρέωση για πληροφορίες: 80011-646464

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Φίλιππος Φιλίππου

Καθρέφτης διαφθοράς Χένινγκ Μανκέλ (1948), γνωστός στο ελληνικό κοινό απ ό τ α βιβλία του που κυκλοφορούν απ ό τον Ψυχογιό, ίσως είναι σήμερα ο πιο μεταφ ρ ασ μένος σουηδός συγγραφ έας. 'Ο π ω ς και σ τα προηγούμενα αστυνομικά του βιβλία (Εκτελεστές χωρίς πρό­ σωπο, Εντολές θανάτου, Τα σκυ­ λιά της Ρίγα, Η πέμπτη γυναίκα), αφ ηγείται ιστορίες εγκλημάτων, Χένινγκ Μάνκελ αλλά στην ουσία π ραγματεύε­ Ένα βήμα πίσω ται τις δραματικε'ς αλλαγές που συντελούνται τ α τελευ ταία χρό­ Μετάφραση: νια στην π ατρίδα του. Ο κεντρι­ Λύο Καλοβυρνάς κός ήρωας, ο επ ιθεω ρητής Εκβάσεις Ψυχογιός, 2008 Κουρτ Βαλάντερ, επιχειρεί να σελ. 480, τιμή 18,80 ευρώ λύσει περίεργους φόνους και βε­ βαίως το κατορθώνει, αφ ού όμως π ε­ ράσει ο ίδιος μέσα απ ό ποικίλες συμπληγάδες, διακινδυνεύοντας τη ζωή του. Εδώ, στο Ένα βήμα πίσω, ο μονα­ χικός αστυνομικός, ο οποίος έχει μια κόρη, τη Λ ίντα, και μια πρώην σύζυγο, τη Μ όνα, αναρρώνει απ ό ένα τρ αυ ­ ματισμό σε τροχαίο- ταυτόχρονα ονει­ ρεύεται το νεκρό π ατέρα του, ενώ οφείλει ν' αντιμετωπίσει έναν κατ' εξακολούθηση δολοφόνο. Η ιστορία αρχίζει την παραμονή της γιορτής του Μεσοκαλόκαιρου (η 21η Ιουνίου είναι σημαντική ημερομηνία για τις σκανδιναβικές χώρες και τους λαούς τους), όταν τρ ία νεαρά άτομα, ντυμέ­ να με κουστούμια εποχής, δολοφο­ νούνται στο δρυμό της περιοχής Σκόνε, σ τα νότια της χώ ρας. Λίγο αργότε­ ρα βρίσκεται νεκρός ο Σβέντμπεργκ, στενός συνεργάτης του Βαλάντερ. Η πρόκληση, η επ ιθυμία για τιμωρία του δράστη, είναι μεγάλη.

Ο

72

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Ο συγγραφέας παίρνει στοιχεία από το κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα με μυστηριώδη εγκλήμα τα για τ α οποία υπάρχουν πολλοί ύποπτοι, δα­ νείζεται και το φαινόμενο τω ν σίριαλ κίλερ από τη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία και γράφει μια ιστορία προσαρμοσμένη στη σουηδική κοινω­ νία. Η εγκληματικότητα, η ανεργία, η προσπάθεια επιβίωσης, αλλά και οι α ­ ντιθέσεις, συν τη ζήλια στις σχέσεις τω ν ανθρώπων, είναι τ α ζητήμα τα που θίγει. Μ π ορ εί ο ήρωάς του να βιώνει απογοητεύσεις και έκπληκτος να μαθαίνει πως κοντινά του πρόσω­ π α έχουν κρυφή ζωή, ωστόσο η ανερ­ γία είναι το πιο βασικό πρόβλημα που τον απασχολεί. Δραστήριοι πολίτες μπαίνουν στο περιθώριο, άλλοι είναι ευτυχισμένοι, οι αντιθέσεις οξύνονται και ο Βαλάντερ αναρω τιέται αν είναι πιθανή η κατάρρευση του σουηδικού κράτους. Επίσης: το ηθικό δίδαγμα από το Ένα βήμα πίσω ίσως να είναι η σκέψη που ο Μ ανκέλ βάζει στο μυα­ λό του ήρωά του: «Η εγκληματικότη­ τ α είχε ριζώσει πιο γερά στη Σουηδία τώ ρ α απ ' ό,τι στο παρελθόν. Ό λοι οι εγκληματίες που επιδίδονται σε πολύ­ πλοκες χρηματοοικονομικές π αρανο­ μίες ήταν λες και ζούσαν σε έναν ασφαλή παράδεισο, μιας και το δικα­ στικό σύστημα έδειχνε να έχει παραδώσει εντελώς τ α όπλα». Αν σκεφτούμε πως το βιβλίο εκδόθηκε το 1997 και εμείς στην Ελλάδα ζούμε τ α ίδια - τ α οικονομικά σκάνδαλα εννοούμε- με καθυστέρηση δέκα ετών, τό τε φαίνε­ ται πως είμαστε και σε αυτόν τον το ­ μέα ουραγοί... Ό σ ο για τους σίριαλ κί­ λερ, ευτυχώ ς δεν ευδοκιμούν σε τού­ τ α τ α χώ ματα. ■

[ Δ IA BA Z Q I β ι β λ ι ο

κ ρ ι τ ι κ ή

!

Γιάννης Ν . Μ πασκόζος

Πού πάμε; ια σύνθετη όσο και πολύ προσωπική μ α τιά στην ιστορία του 20ού αιώνα και τις αρχές του 2 1 ου είναι αυτή η μελέ­ τη του Θάνου Βερέμη. Πρόκειται για εγχείρημα που λείπει απ ό την ελληνι­ κή βιβλιογραφία. Έχουμε π ια αρκετές ιστορίες με πολλαπλές εκδοχές και πολυπρισματικές οπτικές, οι περισ­ σότερες απ ό ιστορικούς επιστήμονες. Το βιβλίο αυ τό διαφέρει, καθώς γίνε­ ται μια απ όπειρα προσωπικής α π οτί­ μησης, επιλεκτικής αλλά καίριας. Είναι η προσωπική κατάθεση ενός ιστορι­ κού που γίνεται με μια ιμπρεσιονιστι­ κή διάθεση και με ο ξύ τα τες π αρα τη­ ρήσεις. Η π ροσ π άθειά το υ επ ικε­ ντρ ώ νεται στην κα τα γρα φ ή τω ν σπουδαιότερων γεγονότων που κα­ θόρισαν τον 20ό αιώ να και απ οτέλεσαν τη βάση τω ν αρχών του επόμε­ νου, 21ου αιώνα. Σε α υ τά τ α στοιχεία συμπεριλαμβάνει τον πολιτισμό, τις τέχνες, τις σχολές σκέψης, έργα τ έ ­ χνης και ρ εύματα που επηρέασαν ίσως με διαφορετικό ρυθμό την εξέλι­ ξη της κοινωνίας. Πολύ ενδιαφέρον εί­ ναι το κεφάλαιο τω ν π ροοπτικών του 21ου αιώνα. Το τρίλημμα της παγκο­ σμιοποίησης είναι α υ τό που, κα τά τον καθηγητή Βερέμη, θ α κρίνει την πο­ ρεία του 21ου αι. Συμφ ω νώ ντας με Thomas Hom er - Dixon, καθηγητή στο Τορόντο, το διεθνές σύστημα απειλεί­ ται απ ό τρεις βασικές δυσλειτουργίες. Κάθε π ροσ π άθεια αντιμετώ π ισ ης μιας απ ό α υ τές επιδεινώνει τις άλλες δύο. Η πρώτη δυσλειτουργία αφορά τη χρόνια ανεπάρκεια της ζήτησης αγαθώ ν και την επιδείνωση του ελ­ λείμματος απ ό τη νέα τεχνολογία. Η δεύτερη σχετίζεται με τον καταστρε­

Μ

πτικό αντίκτυπ ο που έχει για το φυσικό περιβάλλον η υπ ερκατα­ νάλωση πηγών ενέργειας. Η τρί­ τη δυσλειτουργία οφείλεται στο γεγονός πως τ α συσ τήματα που ρυθμίζουν τις κοινωνίες και τις τεχνολογίες γίνονται όλο και πιο πολύπλοκα και γι' αυ τό απρόσι­ τ α στον μέσο πολίτη. Ο συγγρα­ φ έας εξετά ζει τη μέγγενη στην οποία βρίσκεται ο δυτικός κι ο ανατολικός κόσμος και τις δυ­ σκολίες προσέγγισής τους. Επί­ Θάνος Μ. Βερέμης σης, αναφ έρεται χω ριστά στο Ο σύγχρονος μεταναστευτικό πρόβλημα και δυτικός κόσμος το περιβάλλον. Ένα απ ό τ α πιο (20ός - 2 1 ος αιώνας) σημαντικά σχόλιά του αναφέρετα ι στην τέχνη του 2 1 ου αιώνα, Εκδόσεις Gutenberg, 2007 όπου και π αρα τηρεί ότι -π α ρ ά σελ. 217, τιμή: 15,00 ευρώ τις τόσες π ρω τοπορίες- η κοι­ νωνία επ ισ τρέφ ει ξα ν ά και ξανά στους κλασικούς, τους αρχαίους τρ α ­ γικούς, τον Σαίξπ ηρ. Κάποιος είχε πει ότι ακόμα κι αν η παγκόσμια κοινότη­ τ α λύσει όλα τ α προβλήματα, κι όλοι είναι πλούσιοι και ευτυχείς, χωρίς πο­ λέμους και φτώ χεια, ο άνθρωπος θ α εξακολουθεί να τυραννιέται απ ό τρ ία βασικά π ροβλήματα: τον έρω τα, το θάνατο, τη μοναξιά. Σε όλα τ α κεφ άλαια παρεμβάλλονται σκέψεις, μαρτυρίες, εικόνες έργων τ έ ­ χνης, φ ω το γ ρ α φ ίες εμβληματικώ ν προσώπων. Είναι ένα είδος σχολια­ σμού πάνω σ τα γεγονότα που κα τα ­ γράφει ως τ α πλέον σημαντικά ο συγ­ γραφ έας. Ό λ ο το υλικό διαθέτει μια αφ ηγημαΐΊκή ροή, έτσι ώ στε να δια­ βάζετα ι όχι ως μια ακόμη ιστορία αλ­ λά ως ένα μυθιστόρημα με ιστορικές αναφορές, π ράγμα που καθιστά το εγχείρημα ιδιαίτερα γοητευτικό. ■

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

73

δ ι α β α ζ ω ] ■Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Αναστάσιος Δ. Καραγιάννης

Η μνήμη διδάσκει θέση του Θουκυδίδη πριν από δυόμισι χιλιε­ τίες ότι ο πόλεμος εξα ­ γριώνει τον άνθρωπο και του βγάζει τα πιο απάνθρωπα έν­ σ τικτα βρίσκει εφαρμογή σε διάφορες φυλές, οικονομικοκοινωνικές τάξεις και χρώμα αν­ θρώπων του 20ού αιώνα. Το βι­ βλίο του Ferguson, καθηγητή Ιστορίας στο Χάρβαρντ, ζω ντα­ νεύει με απαράμιλλη λογοτεχνι­ κή διαύγεια και τρέχοντα λόγο N iall Ferguson τα ιστορικά στοιχεία που οδή­ Ο πόλεμος γησαν στην εμφάνιση του αν­ στον κόσμο θρώπινου ζώου που δημιούρ­ Ο αιώνας γησε τον αιώ να του μίσους του μίσους 1901 -2000 (1901-2000). Τόμοι Α' και Β' Βέβαια έχουν γρ αφ τεί πλήθος βιβλίων που περιγράφουν κυρί­ Μετάφραση: Σ. Αγάπιος ως τους δυο μεγάλους πολέ­ Επιμέλεια: μους (Α' και Β'), όπως και το Δ. Β. Σταυρόπουλος πλήθος των τοπικών πολέμων Κ. Κοκκορόγιαννης που έθρεψαν τη δυστυχία δε­ κάδων εκατομμυρίων ανθρώ­ πων, αλλά κανένα τόσο συνθετι πρωτοποριακό. Η συνθετική του υφή καθίσταται φανερή από το ότι η μια φάση μιας πολεμικής διένεξης δί­ νει τις αιτίες όχι μόνο για την επόμενη αλλά και για την επέκτασή της σε άλ­ λες χώρες και ανθρώπους. Επίσης, δια0 Α. Δ. φαίνεται από τα όμοια χαρακτηριστικά Κα ρα γιά ννης και κίνητρα που οδήγησαν τους περισ­ είν α ι σότερους από τους πρωταγωνιστές αναπ ληρω τής τους να βάψουν στο αίμα τους συναν­ κ α θη γ η τή ς θρώπους τους. το υ Τ μ ή μ α το ς Η πρωτοπορία του έγκειται σε πολλές Ο ικ ονο μικής πτυχές που διανοίγει. Καταρχας, περι­ Επ ισ τήμης του γράφει τα ιστορικά γεγονότα μακριά Π α νεπ ισ τημίου από τους κύκλους των στρατιωτικών Π ειρ α ιώ ς επιτελών των πολεμικών συμβουλίων

Η

74

ΑΠΡΙΛΙΟ! 2008

και τους χάρτες των πεδίων των μαχών. Είναι επίσης απομακρυσμένη η περιγρα­ φή από διάφορες δικαιολογίες που οι αρχηγοί των εμπολέμων ή οι οπαδοί τους με επιμονή προπαγάνδισαν υπέρ των δικαίων τους. Επιπλέον, εστιάζεται σε σημαντικό βαθμό στους οικονομικούς, φυλετικούς και κοινωνικούς λόγους που συνδαύλισαν το μίσος που ξεπήδησε σε απλούς καθημερινούς ανθρώπους για τους συνανθρώπους τους. Ο αναγνώστης, όταν περιδιαβάσει με την πένα του συγγραφέα τον πόνο, τα δάκρυα, τις καταστροφές και την αγριό­ τητα των εμπολέμων σε διάφορες πολε­ μικές αναμετρήσεις του 20ού αιώνα, χωρίς ιδεοληψίας κίνητρο ή προσωπικές καταβολές, φοβούμαι ότι θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα ανθρωπόμορ­ φ α κτήνη του προηγούμενου αιώνα έχουν πρόσωπο, ταυτότητα, χρώμα και χώρα προέλευσης. Είναι κυρίως οι απλοί Γερμανοί, Τούρκοι, Ρώσοι και Ιάπωνες. Αυτών των τεσσάρων χωρών ή εθνοτή­ των οι σημερινοί νέοι είναι οι αναγνώ­ στες που θα ωφεληθούν περισσότερο από όλους τους άλλους από το βιβλίο αυτό. Θ α μάθουν ότι οι παππούδες και οι π ατέρες τους θυσιάστηκαν κάτω από παρότρυνση εγωπαθών, μηδαμι­ νών στην ουσία, ατόμων και την ώθηση μιας συγκυρίας οικονομικο-κοινωνικών καταστάσεων για τους οποίους και αυ­ τοί ήταν μέτοχοι ευθύνης, την ευτυχία και ζωή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώ­ πων που σε τίπ οτα δεν έφταιγαν. Γι' αυτό και θα πρέπει να έχουν σεμνότητα και να αναθυμούνται το μαύρο παρελ­ θόν τους, ελπίζοντας ότι με τ α ανθρώ­ πινα αισθήματα που θα πρέπει να επιδείξουν από εδώ και πέρα να τους ξεχύ­ σει ο κόσμος. ■

Robert Zimmer ΤΤοιέ ξανά ο κόσμος ιης Φιλοσοφίας δεν ηιαν ιόοο καιανοηιός και ευχάρισιος.

R o b e rt Z im m e r

Η νέα Πΰλη των

... και σας ηροσκαλεί να γνωρίσειε δεκαοκτώ από τα σημαντικό­ τερα έργα στην ιστορία της Φιλοσοφίας:

Φιλοσόφων ιι

Β

/ Γ

·'

■■ j i S s s s n

Ή Πύλη ιων Φιλοσόφων ανοίγει και πάλι... Αριστοτέλης - Μετά τα Φυσικά, Μάρκος Αυρήλιος - Τα εις εαυτόν,

1 ■

Βοήθιος - Π ερ ί Παραμυθίας της Φιλοσοφίας, Κουζάνους - Π ερί της λόγιας άγνοιας, Μιλ - Για την Ελευθερία, Χομης - Λεβιάθαν, θωμάς Ακινάτης - Σύστημα θεολογίας, Μοντεσκιέ - Το πνεύμα των νόμων, Ρουσό - Αιμίλιος, Σπινόζα - Ηθική, Χιουμ - Π ερ ί της ανθρώπινης νόησης, Φόιερμηαχ - Ή Ουσία του Χριστιανισμού, Σπένγκλερ - Ή παρακμή της Δύσης, Χέγκελ - Φαινομενολογία του Πνεύματος, Χορκχάιμερ/Ανχόρνο - Διαλεκτική του Διαφωτισμού, Γκαντάμερ - Αλήθεια και Μέθοδος, Φέιεραμπεντ - Ενάντια στη Μέθοδο, Σαρτρ - Το Είναι και το Μηδέν.

R o b e r t Z im m e r

Έ ν α σ υ ν α ρ π α σ τ ι κ ό , ε π ι μ ο ρ φ ω τ ι κ ό τα ξίδ ι Ο Robert Zimmer μας ξεναγεί σε μια συνοπτική μελέτη 16 βασικών έργων της Φιλοσοφίας: Πλάτων - Πολιτεία, Αυγουστίνος - Εξομολογήσεις, Μοντέν - Δοκίμια, Μακιαβέλι - Ο Ήγεμών, Καρτέσιος - Πραγματεία περί της Μεθόδου, Πασκάλ - Στοχασμοί, Σοπενχόουερ - Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση, Λσκ - Δ ύο Πραγματείαι περί Κυβερνήοεως, Καντ - Κριτική του Καθαρού Λόγου, Πόπερ - Ή Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της, Κίρκεγκορ — Είτε-Είτε, Μαρξ — Το Κεφάλαιο, Χάιντεγκερ — Είναι και Χρόνος, Ρόουλς - Μ ια θεωρία της Δικαιοσύνης, Νίτσε - Τάδε έφη Ζαρατούστρα, Βίτγκενσταϊν - Μ ια Λογικο-φιλοσοφική Πραγματεία.

Η Πύλη

των

Φιλοσόφων Ενα ειιιμορφωτικό ταξίδι σιον κόσμο της φιλοσοφίας

IPS 81 IIINil !i

αν.'·

MW

II' 1if, jii 1[£Π

!l Γ ’ '

ijflfi' B3 . j8! fliiii jt iiii; nil n iiiitRuii iiii it 131 W 'i llhilll nr it . '

mm

IPlii

ΕΚΔ Ο ΣΕΙΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗ Τοσίτσα ιΑ ' · Αθήνα ιο 6 82 · τηλ.:

88.46·57°-2-4· ί3 χ:

ι 88.46.571 · www.konidaris.gr · info@konidaris.gr

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Θανάσης Καράβατος

Εγχειρίδιο Αμνησίας

Ε

να νέο β ιβ λ ίο εμ π λ ο υ τίζει, εδώ και λίγους μήνες, την ισχνή ελληνική νευροψυχολογική γ ρ α μ μ α ­ τεία . Π ρόκειται για την ελληνική έκδοση ενός συλλογικού π ερ ί Αμνη­ σιών τόμου, του οποίου κύριος συγγραφ έας και εμπ νευστής είναι ο καθ ηγητής τω ν κλινικών Ανδρέας Κ. Παπανικολάου ν ε υ ρ ο ε π ισ τ η μ ώ ν σ τ ο και συνεργάτες Χιούστον Ανδρέας Π α Ο ι αμνησίες πανικολάου, συνεπικουρούμενος απ ό ομάδα ελΜετάφραση - επιμέλεια: λήνων και αμερικανώ ν Αζαρίος Καραμανλίδης επιστημόνων. Στη απ ό­ φασή του να μετα φ ρ α ­ σ τεί ένα σύγγραμμα που πριν ένα χρόνο είχε εκδοθεί σ τα αγ­ γλικά βάρυνε η έγνοια του για την καλλιέργεια της επ ιστήμης στον τ ό ­ πο μας, που π ερνά και μέσα απ ό την καλλιέργεια δόκιμου επιστημονικού λόγου. Έγνοια και μέριμνα, όμως, που μετράει τ α χρόνια το υ ελληνικού κρ άτου ς, α φ ο ύ απ ασ χόλησ ε γ ια π ρώ τη φ ορ ά την Εν Αθήναις Ιατρική Εταιρεία όταν, με τη συγκρότησή της, τον Ο κτώ βριο του 1835, άρχισαν οι σ υ ζητήσ εις γ ια την έκδοση το υ Ασκληπιού, του π ρώ του ελληνικού ιατρικού περιοδικού, που κυκλοφό­ ρησε τον Αύγουστο του 1836. Μ έλημά τους ήταν τό τε η ε ξ Εσπερίας με­ τα φ ο ρ ά ιατρικών γνώσεων κι έτσι, στο ερώ τημα που ετέθη για το π οια θα έπ ρεπ ε να είναι η γλώσσα τω ν σχετικώ ν δημοσιεύσεω ν (λατινικά, γαλλικά, γερμανικά ή αγγλικά), η τελι­ κή απάντηση ήρθε απ ό τον μετέπ ει-

70

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τ α καθηγητή της Ανατομικής Δημήτριο Μ αυροκορδάτο, που υποστήρι­ ξε και επέβαλε «την εις την π άτριον γλώσσαν συγγραφήν, ίνα ούτω διαπλαστή και ελληνική ιατρική γλώσσα» (βλ. Ανδριανάκος Τρ., «Η ιατρική εν τη νεω τέρα Ελλάδι. Γενική επισκόπησις 1900-1930», Ελληνική Ιατρική, 1930, 4, 2 ,1 1 3 -1 6 9 ). Σήμερα, π αρά την τερ ά ­ σ τια απ όσταση που μας χω ρίζει απ ό την εποχή εκείνη, αντιμετω π ίζουμε ακόμα το «ανολοκλήρωτον» του εγ­ χειρήματος (δεν είναι, φ ευ, το μόνο!) και τη συνέχεια τω ν προσπαθειών σε ποικίλους επιστημονικούς κλάδους. Σ τη π ερίπτω ση τω ν Αμνησιών, την π ροσπάθεια ανέλαβε, με τη δοκιμα­ σμένη έγκυρη α υ σ τηρό τη τά του, ο μεταφ ρ ασ τής και επ ιμελητής της έκ­ δοσης, ο ομότιμος καθηγητής του Α Π Θ Αζαρίας Καραμανλίδης. Οι Αμνησίες είναι ένα ευσύνοπτο και π εριεκτικό εγχειρίδιο π ου καλύπ τει (σε 12 κεφ άλαια) τ α βασικά γνωρί­ σ μ ατα όλων τω ν αμνησιακών συν­ δρόμων, π ροσ φ έροντας -σ ε εκτενές π α ρ ά ρ τη μ α - και την αναλυτική π ε­ ριγραφή τω ν νευροψυχολογι κών δο­ κιμασιών π ου χρησιμοποιούνται για την εκτίμησή τους. Τα δύο π ρώ τα κεφ άλα ια εισάγουν στον π ροβληματισμό π ου π ρ υ τά νευσε στο σχεδίασμά και τη συγκρό­ τηση του συγγράμματος. Επιχειρείτα ι, δηλαδή, π ρώ τα (κεφ. 1 ) η απ ο­ σαφήνιση τω ν όρων π ου έχουν χρη­ σιμοπ οιηθεί κ α τά καιρούς στο χώρο μελέτης τη ς μνήμης και τω ν δ ια τα ­ ραχώ ν τη ς και κατόπιν π ροσφέρονται «οι π ιθανοί εγκεφ αλικοί -νευ ρ ο ανα τομικοί, νευ ρ οχημικοί- μηχανι­ σμοί τω ν διαφόρω ν μνημονικών λει­

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

τουργιώ ν (κεφ. 2). Ακολουθουν τ α κεφ άλα ια τω ν κλινικών συνδρόμων, με εισαγωγή, π εριγραφ ή τω ν συ­ μπ τω μάτω ν και τω ν νευροψυχολογικών ευρημάτω ν, διαφορική διάγνω­ ση, πρόγνωση - θερα π εία, αντιπ ρ ο­ σω π ευτικά κλινικά π ερ ισ τα τικά που επ εκτείνουν τη συζήτησ η στους π αθοφ υσιολογικούς μηχανισμούς και τ α απ εικόνισ ηκά δεδομένα, καθώ ς και στις επ ιπ τώ σεις τη ς εκά σ τοτε δια ταρ αχής στη γενικότερη λειτουρ ­ γία τη ς μνήμης και το υ ς ειδικότερους εγκεφ αλικούς μηχανισμούς (κεφ. 310). Το εγχειρίδιο κλείνει με τ ις επ ι­ γρ αμμα τικές «σημειώ σεις γ ια μια θ ε­ ω ρία της μνήμης» (κεφ. 1 2 ), έναν προσωπικό στοχασμό του Ανδρέα Π απανικολάου με τον οποίο επ ιχει­ ρ εί να δείξει του ς π ροβληματισμούς που συναντά κανείς στο δρόμο προς την (ελλίπουσα π ά ν τα ) ενιαία θεω ­ ρία τη ς μνήμης. Η ρ ητά διατυπω μένη επιλογή το υ Α. Π απανικολάου να απ ο φ ευ χθ εί η δια­ πλοκή «θεωρίας, εμπειρικώ ν δεδομέ­ νων και εικασιών» και να δοθεί έμ φ α ­ ση στη κλινικοεργαστηριακή π ρακτι­ κή, θυμίζει την α-θεω ρητική αντίλη­ ψη τη ς σειράς τω ν αμερικανικών τ α ­ ξινομικώ ν σ υ σ τημάτω ν (D S M ). Ο ίδιος, όμως, θ α μας υπενθυμίσει -ρ η -

Η

Β Ι Β Λ Ι Ο

τώ ς επ ίσ η ς- ότι «η φύση οποιω νδήπ οτε φ αινομένω ν καθορ ίζετα ι απ ό μια π ρογενέστερη θεω ρία, η οπ οία κατευθύνει τις μεθόδους που χρησι­ μοπ οιούνται γ ια τη συλλογή του ς και η οπ οία, επομένως, καθορίζει τι θα αναγνω ρισ τεί ως διακριτό φ αινόμε­ νο». Δ ιαβάζουμε τ α δεδομένα π ά ­ ν το τε στο φ ω ς θεωριών, όπ ω ς υπο­ σ τήριζε ο Popper. Ο π ερ ί θεωριώ ν π ροβληματισμός θ α επ ανέλθει στο κεφ άλαιο 12 με το οποίο ο Π απ ανικολάου κλείνει το βιβλίο. Ο ι Αμνησίες του Α. Παπανικολάου και τω ν συνεργατώ ν του είναι πολ­ λαπ λά χρήσιμες: Εμπλουτίζουν τις γνώσεις τω ν ειδικών (νευρολόγων, ψ υχιάτρω ν, ψυχολόγων, νευροεπιστημόνων) και ενημερώνουν έγκυρα του ς αντίστοιχο υς π ροπ τυχιακούς φ ο ιτη τές και ειδικευόμενους. Συ νά­ μα, διεγείρουν του ς (αναγκαίους σε κάθε επιστημονική π ράξη) θεω ρ ητι­ κούς μας προβληματισμούς, καθώ ς ο Α. Παπανικολάου, «εξορκίζοντάς» τους, γ ια να π αραμείνει στο «κλινικοεργαστηριακό» επίπεδο, το υ ς επ α ­ ναφ έρει απ ό το μικρό «παράθυρο» του τελ ευ τα ίο υ κεφ αλαίου. ■ 0 Θανάσης Καράβατος είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής του ΑΠΘ

Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η

Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο υ

2 0 0 8

ΒΙΘΛΙ0Μ3Τ

απ ό τη ν 1η Α π ρ ιλίου 2 0 0 8 , βρίσκεται σ το Δ ια δ ίκτυ ο στη δ ιεύ θ υ ν σ η w w w .b ib lio n e t.g r και π ρο σ εχώ ς στη δ ιεύ θ υ ν σ η w w w .d ia v a z o .g r

Μι α

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δήμητρα Καραμολέγκου

Ημερολόγιο Καπετάνιου

Ο

Θ ανάσης Τζαβά ρα ς εί­ ναι μια εξέχουσ α μορ­ φή στον ελληνικό χώρο τη ς ψ υχιατρικής και τη ς ψ υ χα­ νάλυσης με πλήθος δημοσιεύ­ σεων και εκδόσεων. Το καλοκαί­ ρι του 2002 μ ετά απ ό ένα οξύ αναπνευστικό επεισόδιο κρίθηκε επ ιτακτική η διακομιδή του απ ό τ α Κύθηρα, όπου π αρα θέ­ ριζε, σε μονάδα εντατικής θερ α ­ π είας αθηναϊκού νοσοκομείου. Οανόοης Τζαβάρας Το ταξίδι ήταν περιπετειώ δες Ταξίδι από και η έκβασή του αίσια μόνο χά ­ τα Κύθηρα ρη στον οδηγό και τη γιατρό του ασθενοφόρου. Ακόμη όμως Εκδόσεις Συνάψεις, 2007 μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η σελ. 118, τιμή: 15,00 ευρώ ίδια η νοσηλεία το υ στη Μ Ε Θ κι α υ τό όχι για του ς λόγους π ου κραυ­ γαλέα προβάλλονται απ ό τ α ρεπορ­ τ ά ζ τω ν τηλεοπ τικώ ν σταθμώ ν για τις συνθήκες π ου επ ικρατούν σ τα ελ­ ληνικά νοσοκομεία. Ό ν τ α ς σε καταστολή, ο γνωστός ψ υ­ χαναλυτής υποσυνείδητα γεννούσε ποικίλα σενάρια με επαναλαμβανόμε­ να συνήθω ς μοτίβα, μ ε τα ξύ τω ν οποίω ν κι εκείνο της συνωμοσίας, όπου συμμετείχε το ιατρικό και νοση­ λευτικό προσωπικό της μονάδας. Κά­ νοντας μια αναδρομή σε α υ τές τις φ αντασιώ σεις και τις έμμονες εικόνες του υποσυνειδήτου του, ο Θανάσης Τζαβά ρα ς εξετά ζει με τη μορφή ανα­ φ οράς π εριπτώ σεως τη διαδικασία θεραπείας απ ό μια πιθανόν ψυχοσω­ ματική νόσο. Στην π ορεία ανακαλεί γεγονότα και π εριστατικά απ ό την παιδική του ηλικία που ίσως να υπήρ­ ξαν το έναυσμα για τις ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος που τον κατέτρεχαν ε ξ απ αλώ ν ονύχων. Ταυ­ τόχρονα φέρνει συνειρμικά στην επι­

7<3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

φ άνεια σχέσεις που συνδέουν τις εκ­ δηλώσεις του υποσυνειδήτου του με τους ασθενείς του και την ψυχολογι­ κή φόρτιση που απορρέει απ ό κάθε θεραπευτική συνεδρία μ α ζί τους, ενώ παραλληλίζει τ α σενάρια που φ αντα σιωνόταν και τις καταστάσεις που βίωνε με κινηματογραφικές και λογο­ τεχνικές ιστορίες. Ο συγγραφ έας δεν π αραλείπ ει να εστιάσει την ανάλυσή του και στη σχέση του ασθενούς, αλλά και τω ν οικείω ν του με το θείο. Πληθώ ρα κε­ ριών ανά φ τηκαν υπέρ τη ς υγείας το υ , χω ρω δίες π ροσευχομένω ν απ ευθύνθηκαν στο Θ εό με την ελπί­ δα μιας ταχ εία ς ίασης. Π αραβάλλο­ ν τα ς π αρό μοια π ερ ισ τα τικ ά π ου βίωσε στο π αρελθόν, ο Τζαβά ρα ς π αρα τηρεί πως τ ο ύ τα τ α δρώμενα σκοπό έχουν την αυτο-ίαση ή και τη σω τηρία της ψυχής όχι μόνο του ασθενούς, αλλά και του οικείου π ρο­ σώπου του που π ροσευχόταν. Το Ταξίδι από τα Κύθηρα είναι οργα­ νωμένο με τρόπ ο π ροσεκτικά δομη­ μένο, ώ στε να εκθέτει ξεκάθα ρα στίγ­ μα το υ Θ α νάσ η Τζα β ά ρ α . Συχνά όμως η γραφ ή φέρνει στο νου ελεύ­ θερους συνειρμούς, γεγονός που βο­ ηθάει τον αναγνώστη να «κυλά» απ ο­ λαυσ τικά πάνω στο κείμενο και να εσωτερικεύει με ευκολία το λόγο του συγγραφέα. Η αυτοβιογραφ ική εξιστόρηση το υ ίδιου του ψ υχιάτρου μας προσφέρει μια μοναδική οπτική γω νία. Ό π ω ς ιδιαίτερα εύ γλω ττα σημειώνει η Diane Chauvelot, «εάν το όνειρο είναι η βασιλική οδός (από το ασυνείδητο στο συνειδητό), τό τε το κώμα είναι μια κρουαζιέρα π ολυτε­ λείας.» Και το ύ το το βιβλίο είναι το ημερολόγιο το υ καπ ετάνιου. ■

ΠΑΠΥΡΟΣ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

4

*

w STEF PEN N EY

ητρυφερότητα

λύκων

Π Α Π ΥΡΟ Σ

ST E F PEN N EY Η Τ ΡΥ Φ ΕΡΟ ΤΗ ΤΑ ΤΩ Ν ΛΥΚΩΝ σελ 552, ISBN: 978-960-671543-3, Τιμή: 22 €

Νταβ Ρίβερ, 1867. Ένα έγκλημα, μια εξαφάνιση και μυστηριώδη ίχνη οδηγούν προς την αφιλόξενη τούνδρα, που κατοικείται από φυγάδες και άγρια ζώα. Μ ε φόντο τα παγωμένα δάση του Καναδά, η Στεφ Πένυ πλέκει με χιούμορ, το θρίλερ και το ιστορικό ρομάντζο σ' ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της χρονιάς.

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΠΥΡΟΣ, Βουκουρεσάου

18,10671 Αθήνα www.papyrosonline.gr

δ

ι

α

β

α

ζ

ω

]

■Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Ν . Περαντω νάκης

Τομή ρήξης ή μετάβαση; ο 1989 υττοψιάζει ότι μπορεί να είναι ένα όριο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αφ ού σημαντι­ κά έργα που απ οτέλεσαν σταθμό εμφανίστηκαν μαζι­ κά το έτος εκείνο και μάλι­ στα οι δεκαετίες που ακο­ λούθησαν έδειξαν ότι δεν ήταν ένα συγκυριακό φ αινό­ μενο. (Τα στοιχεία για τη δε­ καετία του '60 του Θ . ΒαλτιΚώστας Βούλγαρης (επψ.) νού, Ο βίος του Ισμαήλ ΦεΜετά το '89 ρίκ πασά της Ρέας ΓαλανάΣτους δρόμους της κη κ.ά.). Η εφημερίδα Αυγή ιστορίας και της έθεσε ως υπόθεση εργασίας λογοτεχνίας ότι α υ τό που άλλαξε π αγκοσμίω ς είναι η άρση της ψυχροπολεμικής διπολικόs s w s s r τ η τα ς και προσκάλεσε ση­ μαντικούς εργάτες είτε της ιστοριο­ γραφ ίας είτε της λογοτεχνίας να κα­ ταθέσ ουν τις απ όψ εις τους. Η π λευρά τω ν ιστορικών επισημαίνει ότι η ιστορία επ ανασυνδέεται με την πολιτική και όχι με την ιδεολογική προκατάληψη, οι δύο π λευρές (αρι­ στεροί και μη) ξαναβλέπουν τον άλλο με διαφορετικό μάτι, ανοίγουν αρχεία και επ αναξιολογούνται τ α χαλεπ ά μεταπ ολεμικά χρόνια. Έτσι, κλείνει μια περίοδος που ξεκίνησε το 1917, με απ οτέλεσμα οι ιστορικοί, χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις, να κα τα φ έ­ ρουν να απ εξαρ τηθούν απ ό το πολιτικο-κομματικό φ ορτίο της σκέψης τους και να δουν τ α π ράγ ματα όχι βέ­ βαια πιο αντικειμενικά αλλά με τη χρήση εργαλείων ακόμα και απ ό α ντί­ θ ετες προς τ α π ισ τεύω τους θεωρίες. Από την άλλη, σε επίπεδο ιστοριο­ γραφικής πρακτικής, όπως επισημαί­

Τ

1*

80

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

νει ο Αντ. Αιάκος, δεν ά λλαξαν πολλά, γ ια τί η επιστήμη είχε διαμορφώσει ήδη τις βασικές της τάσεις. Σ τη λογοτεχνία το όριο επ ιβεβαιώ νε­ τα ι και ταυ τόχ ρον α αμφ ισ βητείται, α φ ο ύ δεν συμφω νούν όλοι ότι το 1989 απ οτέλεσε γενεσιουργό αίτιο τω ν αλλαγών. Ό σ ο ι υπ ο σ τη ρ ίζο υ ν κά τι τέτο ιο , βλέπ ουν κα τα ρ χ ά ς την αναβίω ση του ιστορικού μυθισ τορήματος σε π αγκόσμια κλίμακα (Κούρτοβικ), κα­ θ ώ ς η ισ τορικότροπ η λογοτεχ νία (Ασδραχάς), αξιοπ οιώ ντα ς τις ευρύ­ τερ ες μετατοπ ίσεις του π νεύματος, ωριμάζει, ειδικά στην Ελλάδα μέσα στη μεταμ οντέρνα της φ άση, και ξ α ­ ναδιαβάζει μεταιχμιακές περιόδους το υ π αρελθόντος- το ίδιο επ ιχειρεί και η ποίηση με τον διάλογο που ανοίγει με την ιστορία (Π απ αγεω ργίου). Η μετάβαση απ ό το δημόσιο στο ιδιωτικό τίθ ετα ι προς συζήτηση (Ζήρας), εξήγηση του οποίου δίνει με πολύ π ειστικό τρόπ ο η Χρ. Ντουνιά, που συνδέει τις αλλαγές στο ύφος τη ς λογοτεχνίας μας με την ιδιωτική τηλεόραση και τις ευρ ύτερ ες μιντιακές α να κα τα τά ξεις . Η τελ ευ τα ία π αρατήρηση είναι ίσως απ ό τις λίγες κατα θέσ εις το υ τομίδιου που εξηγούν κι όχι απ λώ ς κ α τα ­ γρ ά φ ο υ ν τ α α ίτ ια τη ς αλλαγής, α φ ο ύ η Ν τουνιά επ ιχειρηματολόγη­ σε με τεκμήρια π άνω στο ελληνικό π αράδειγμα. Ωστόσο, κανείς δεν μί­ λησε ουσ ιασ τικά για το πόσο επ έ­ δρασε σ τα ελληνικά π ρ άγ ματα το 1989 με τ ις α π τές αλλαγές που έφ ε­ ρε: η παγκοσμιοποίηση, το άνοιγμα του ευρ ύτερ ου κοινού σε ξένες λογο­ τεχνίες, η δυναμική το υ Δ ιαδικτύου

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η

που εξαπ λώ θηκε μέσα στη δ εκαετία του '90 και η τάσ η συμφιλίωσης, όπ ω ς εκφ ράστηκε π ολιτικά με τη «συγκυβέρνηση», π ου απ οτέλεσε κα­ τ ά μερικούς το τέλος της μεταπ ολί­ τευσης. Δ ιάφ οροι έγκριτοι μελετη­ τές, όπ ω ς η Λ. Τσιριμώκου και ο Αλ. Αργυρίου, διαπίστω σαν ότι και πριν απ ό το 1 989 υπήρχαν έργα και άν­ θρω ποι που είχαν οσ φ ρ ανθεί το κε­ νό τω ν «μεγάλων αφηγήσεων» (ο Αρης Αλεξάνδρου, λ.χ., στο εμβληματικό Κιβώτιό του ) κι έτσι, είτε π ρέπ ει να άρουμε την ισχύ το υ ορίου (Λ ια­ νός, Π α π αθεοδώ ρου κ.ά.) είτε να την ισχυροποιήσουμε, θεω ρ ώ ντα ς α υ τό το έργο μεμονωμένο πρόδρομο της σ τροφ ής π ου ακολούθησε. Φ υσικά, τ α όρια είναι π ά ν τα -χ ιλ ιο ει­ π ωμένο α υ τ ό - συ μ βατικά και απ ο­ τελούν π ερισσ ότερο μεθοδολογικά

J

εργαλεία π αρά π ραγματικές τομές σ το ν ιστορικό χρόνο. Ο Κ ώ στας Βούλγαρης, υπ εύθυνος τω ν «Ανα­ γνώ σεω ν» τη ς εφ η μ ερ ίδ α ς Αυγή, στην οπ οία π ρω τοδημοσιεύτηκαν τ α κείμενα το 2 0 04, πήρε μια σπ ουδαία π ρω το βουλία και ότνοιξε έναν διεπ ι­ στημονικό διάλογο, που δια τύπ ω σ ε, αν όχι τ ις οριστικές απ αντήσ εις, με­ ρικά απ ό τ α βασικά ερ ω τή μ α τα για το πόσο άλλα ξε η ελληνική κοινωνία τ α τ ε λ ε υ τα ία δεκαπ έντε-είκοσι χρό­ νια, πόσο επ ηρεάστηκε η λογοτεχνία και πόσο η ιστοριογραφ ία ανα θ εώ ­ ρησε αρχές τη ς εξα ιτία ς του 1989. Τι κερδίζουμε εντέλει; Ίσω ς την α υ τ ο ­ γνω σία τη ς ελληνικής σκέψης π άνω στις καμπές τη ς ιστορίας τη ς και σ τα α ίτ ια αλλαγών, π ου εισ π ρά ττο νται στο εκδοτικό, σ το συγγραφ ικό και φ υσικά σ το αναγνω στικό πεδίο. ■

G eorge S teiner Δ έκα (π ιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία τη ς σ κέψ ης Κανένας, τίποτα δεν μπορεί να διεισδύσει αποδεδειγμένα στις σκέψεις μου. 'Οταν λέμε ότι κάποιος «διαβάζει» τις σκέψεις κάποιου άλλου, δεν έχουμε τίποτα περισσότερο από ένα σχήμα λόγου. Τις σκέψεις μου μπορώ να τις κρύψω παντελώς. Μπορώ να συγκαλύψω και να παραποιήσω την εξωτερική τους έκφραση, όπως μπορώ να κάνωτο ίδιο και για το ύφος του προσώπου μου ή για τη σωματική μου γλώσσα.

GEORGE STEINER

Μ ετά φ ρα σ η: Σ ερ αφ είμ Βελέντζα ς Σελίδ ες: 88 ISB N : 9 7 8 -9 6 0 -7 9 0 9-81-7 Τιμή: 8 ,00 € Ε κδ ό σ εις S C R IP T A Α.Ε. Ασκληπ ιού 10, Α Θ Η Ν Α , 106 79 · Τιγλ.: + + 30 2 1 0 3 6 1 6 5 2 8 · Fax: + + 30 210 3 6 1 6 5 2 9 Em ail: s c rip ta f& h e lla s n e t.g r · http: // w w w .scrip ta.g r

[ ΔΙΑΒΑΖΩ

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ

Σπύρος Γεωργίου

Η αβυθομέτρητη υφή του σκέπτεσθαι ύμφ ω να με τον Α.

Clavel, «υπάρχουν δύο είδη συγγ ρα­ φέων. Εκείνοι τω ν οποίω ν οι λέξεις χρησιμεύουν για να λιπαίνουν τις αγωνίες του είναι και τους σκοτα­ σμούς της π ραγ ματικότη­ τας. Και υπάρχουν οι συγ­ γραφ είς τω ν οποίω ν οι λέ­ ξεις είναι καθεμία κι απ ό George Steiner μια σμίλη για να θρυμμ ατί­ Δέκα (πιθανοί) λόγοι ζονται τ α π ράγ ματα και οι σκέψεις, για να ανοίγονται για τη μελαγχολία στη φρίκη της ίδιας της της σκέψης εξω τερ ικότητάς τους, στον τρόμο το υ έξω . Σε α υ τή τη Μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας δεύτερη κατηγορία θα π ρέ­ πει να εν τ α χ θ ε ί και ο George Steiner, π ου με το έργο του Δέκα (πιθανοί) λό­ γοι για τη μελαγχολία της σκέψης επ ι­ κυρώνει την ο ξύ τη τα της στοχασ τι­ κής του ικανότητας σ τα π ράγματα. Το αντικείμενο τη ς έρευνάς του στο σπ ουδαίο α υ τό βιβλίο είναι η σκέψη· γ ια την οπ οία αφ ενός «δε γνω ρίζου­ με π ραγ ματικ ά τι είναι, σε τι συνίσ τα τα ι το σκέπτεσ θαι» κι αφ ετέρ ο υ είναι «αυσ τηρά αναπ όσ π αστη απ ό μια β α θιά α κ α τά λ υ τη μελαγχολία». Ο G. Steiner επ ιχειρεί ν α σ κ εφ τεί τη σκέψη, διεισδύοντας στο εσω τερικό της και κατα δεικνύοντα ς τις ιδιαιτερ ότητές της. Έτσι, η απ εραντοσύνη και πολυσημία της σκέψης, ο α ν εξέ­ λεγκτος χ α ρα κτήρ ας της, η απ ρο­ σπ έλαστη μοναδικότητά της, οι α ν τι­ φ α τικές όψ εις που τη χα ρα κτηρ ί­ ζουν, η π ολυδάπ ανη ροή και το ανέκφ ρ ασ το που τη διέπουν, η βα­ θ ιά και τετριμμένη χροιά της, α π ο τε­

Σ

32

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

λούν τ α βασικά σημεία ανα φ ορά ς του. Εκεί προστρέχει και κ α τα θ έτει δέκα (πιθανούς) λόγους μελαγχολίας π ου απ ορρέουν α π ' τη διάγνωση τη ς α β υ θ ο μ έτρ η τη ς και α τίθ α σ η ς υ φ ής το υ σκέπ τεσ θαι. Η στοχασ τική γραφ ή το υ G. Steiner, π ου είναι όντω ς ελκυστική και διε­ γερτική, ενδεχομένως να φ α ν τά ζει (και) πεσιμιστική σε ό,τι α φ ορ ά τ α σ υ μ π ερ άσ ματα π ου καταλήγει. Η εμμένεια δηλαδή σ' α υ τό το «πέπλο θλίψ ης και κληροδοτημένης ενοχής» π ου συνοδεύει τη σκέψη (όπω ς επ ι­ σημαίνει ο σ υγγραφ έας) π ιθανόν να επ ιτρ έψ ει τέτο ιο υ ς χαρακτηρισμούς. Κι όμως· όπως εύστοχα επισημαίνετα ι στην εισαγωγή το υ βιβλίου απ ό τον Σ. Βελέντζα (που υπογράφει την ά ρ τια μετάφ ρασ η το υ έργου), δεν π ρόκειται για μελαγχολικό ανάγνω ­ σμα γ ιατί, όπως φ αίνεται ολοκάθαρα σ τις σελίδες το υ , ο σ κεπ τόμενος Steiner μες στη σκέψη πάλι «ξεκου­ ρ ά ζετα ι απ ' τη δούλεψή της». Ο σκεπτόμενος G. Steiner, με όχημα τ ο διαρκή στοχασμό και σε πείσμα του κανόνα που θέλει του ς περισσό­ τερους ανθρώπ ους να μην ξέρουν να σκέφτονται, εξα ντλεί την ικανότητα αυ τή (και) προς όφελος όλων μας. Ο ι εύστοχες απ όψ εις του, τ α ποικίλα ερ ω τήματα π ου άμεσ α ή έμμεσα θ έ­ τει, οι αμφ ιταλαντεύσ εις που π αρά­ γουν οι θέσεις του και οι έντονες συ­ γκινήσεις που π ροκαλεί ο τρόπος με τον οποίο σμιλεύει το θέμα του συμ­ βάλλουν άμεσ α στην αναβάθμιση του κατανοείν. Επιδρούν ανεπ ιτή δευ τα στην αναμόχλευση τη ς νόησής μας και προοιωνίζονται μια νέα, εναργέ­ στερη οπτική τω ν π ραγμάτω ν. ■

ΣΕΙΡΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

•ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ

| Μ Ε Θ Ο ίΟ Σ Η Α

L · επ ισ τη μ ο ν ικ ή _

ν ά π τυξη

Τ ο υ Α νθρώπου

Λ ΙΚ Ν Ο

ms

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ I ΝΕΥΡΟΕ1ΙΙΣΤΗΜΗ

ΣΚ ΕΨ Η Σ

Peter Hobson

η ανάπτυξη της γλώσσας

Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ Α Ε Β Ε , Νικηταρά 2, 106 78 Αθήνα, τηλ 210-3838020 - fax: 210-3809150, e-mail: papazisi@otenet.gr - ww

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

[

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Βίκυ Πάτσιου

Δυναμική μορφή των γραμμάτων Διονύσης Μ ο υ σ μ ο ύ τη ς, σ υ ­ σ τη ματικ ός και δραστήριος μελ ετη τή ς το υ έργου το υ Γρηγορίου Ξ ενόπουλου, αλλά και τ η ς ζα κ υ ν θ ιν ή ς π νευ ματικής ζω ής γε­ νικότερα , με τ ις δυο τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς μ ελ έτες το υ α ξιο π ο ιεί ανέκδοτο και α ρ χ εια κ ό υλικό, α ν α ­ τρ έχει σ την τεκμηρ ίω ­ Διονύοης Ν. Μουσμούτης ση τω ν π ηγώ ν και Ο Ξενόπουλος, π λαισ ιώ νει το υ ς καρ­ το Αριστείον, π ούς τη ς φ ιλολογικής έρ ευνας το υ με ευρηη απεργία και μ α τικ ό τη τα και α ν ε ξά ­ οι Φοπηταί ν τλ η τη μ εθο δ ικ ό τη τα , φ ω τ ίζ ο ν τ α ς π τυ χ ές Εκδόσεις Τρίμορφο, 2006 τη ς ζω ής και το υ έργου σελ. 140, τιμή: 13,50 ευρώ ενός δημιουργού π ου θέλ ει α π ό νω ρ ίς να διεισδυσει και να επ ιβλ ηθεί στον κό­ σμο τω ν γρ αμμά τω ν. Από το υ ς π ιο π αραγω γικούς εκ­ π ροσώ π ους τη ς γενιάς το υ , ο Ξενόπ ουλος συνεργάστηκε με π ολλά π ε­ ριοδικά, ημερολόγια και εφ ημερίδες τη ς επ οχής το υ και ασχολήθηκε με το μυθισ τόρημα, τ ο διήγημα, το θ έ­ α τρ ο, το χρονογράφ ημα και την κρι­ τική, αφ ήν ον τα ς ένα έργο π λούσιο σε όγκο και π οικιλία. Ο ίδιος σ υ ν τε­ λ ε ί στη ν ανανέωση τη ς θ εατρ ική ς ζω ής, χάρη στη δια γρα φ ή ζω ν τ α ­ νών ανθρώ π ινω ν χα ρα κτήρ ω ν και ιδ ιαίτερα χάρη στη δημιουργία δρα­ ματικώ ν π ροσ ώ π ω ν π ου υ π ερ α ­ σπ ίζο νται τ α φ υ σ ικά το υ ς δικαιώ ­ μ α τα και συγκρούονται με τ ις κοι­ ν ω νικές π ρ ο κ α τα λ ή ψ εις . Μ ε τη ν

Ο

<34

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

αφ η γη μ α τική το υ δύναμη και το συγγραφ ικό το υ τ α λέντο κατό ρθω ­ σε να δημιουργήσει και να συντηρή­ σει έω ς τ ις μέρες μας ένα μεγάλο και αφ οσ ιω μένο κοινό, π ου εξακολ ου ­ θ ε ί να γ ο η τεύ ετα ι απ ό την εκφ ρ α­ στική δ ια ύγεια και τη ν αφ ηγημα τική δ εξιο τεχ ν ία τη ς λογοτεχνική ς και τη ς θεα τρ ική ς το υ π αραγω γής, ενώ το έργο το υ π αραμένει ανοικτό σε νέες π ροσεγγίσεις και ερμηνείες. Τον Ιανουάρ ιο το υ 1919, έχοντας ήδη δημοσιεύσει ένα μεγάλο μέρος το υ έργου το υ π ου το υ έχει ε ξ α ­ σφαλίσει τη ν αναγνώ ριση, απ ογοη­ τευ μένος απ ό την άρνηση το υ Αρι­ σ τείου τω ν Γραμμάτω ν και τω ν Τε­ χνών, π ου είχε θεσ π ισ τεί για τη δ ιά­ κριση λογίων και καλλιτεχνώ ν, α π ο­ φ α σ ίζει να μην α σ χολη θεί με τη συγ­ γρ αφ ή π ρ ω τό τυ π ο υ έργου. Η α ν τί­ δρασή το υ α υ τή π ροκάλεσε π οικίλα σχόλια απ ό την π λευ ρά τω ν ομ ο τέ­ χνων το υ , π ου τη ν θεώ ρησαν υ π ερ ­ βολική. Τον Ιούνιο τη ς ίδιας χρονιάς ο Νουμάς, έντυ π ο με τ ο οπ οίο ο Ξ ε­ νόπ ουλος βρίσ κεται συχνά σε α ν τι­ π αρά θεσ η για διά φ ο ρους λόγους, δημοσιεύει το ακόλουθο χα ρα κτηρ ι­ στικό σα τιρ ικό επ ίγραμμα: Στη γη το φως σ' αρνήθηκες την πέννα πα­ ρατώντας / και πέτρες πήρες απ' αυτήν το φως της απειλώντας / και στο σκοτάδι βάλθηκες να ρίξης και τους δύο / Γιατί, Ξενόπουλε; Γιατί; Γτα μόνο τ' Αριστείο. Ο Ξενόπουλος θ εω ρ εί το γεγονός τη ς μη βράβευσ ής το υ ω ς εκδήλωση μιας «μεγάλης» και «επίσημης» αδι­ κίας, τη ν οπ οία θ α απ οδώσει σε λό­ γους π ολιτικούς. Αίγο αρ γό τερ α θ α γρ άψ ει τη ν Κωμωδία του Αριστείου

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

(1 9 2 1 ), έ ν α μ α χ η τικό κείμενο με π ρ ο τά σ εις για τη δίκαιη απ ονομή το υ και στό χο τ ις δ ρ α σ τη ρ ιό τη τες το υ Γ. Δροσίνη, π ου υ π ή ρξε μέλος τη ς επ ιτρ οπ ής. Α φ ού διεκδίκησε το Αρισ τείο με τ ο Μυστικό της Κοντέσσ α ς Βαλέραινας, υπ έβ αλε γ ια δ εύ ­ τερ η φ ο ρ ά υ π ο ψ η φ ιό τη τα και με το υ ς Φοιτητάς, έν α θ εα τρ ικ ό έργο με κυρίους θ εμ α τικ ο ύ ς ά ξο ν ες τη φ ο ιτη τική ζω ή και τη διαμάχη για τ ο γλωσσικό ζή τη μ α , χω ρίς ν α απ οσπ άσ ει το π ο λ υ π ό θ η το βρ αβείο. Εμπνευσμένο απ ό τη φ ο ιτη τικ ή το υ ζω ή στη ν αθηνα ϊκή π ρ ω τεύ ου σ α, τ ο έργο ανέβηκε απ ό τη ν «Εταιρεία Ελληνικού Θ ε ά τ ρ ο υ » , μ ε τ ά τη ν έγκριση το υ γενικού δ ιευ θ υ ν τή τη ς Μ ιλτιά δ η Λιδω ρίκη και γνώ ρισε α μ έ ­ σω ς τη ν επ ιτυ χία . Η σχέση το υ καθιερ ω μένου π εζο γρ ά φ ο υ και θεα τρ ικ ο ύ σ υ γ γ ραφ έα με το ν νεαρ ό π ο ιητή, α ρ θρο γρά φ ο, βιβλιοκριτικό και μ ελ ετη τή το υ κα­ β αφ ικού έργου Τίμο Μ α λ ά ν ο , π ου ε ξ ε τ ά ζ ε ι τ ο δ εύ τερ ο μ ελ έτημα , είναι π ερισ σ ότερο αδ ιερεύ νητη και σκιαγ ρ α φ είτα ι με α φ ε τ η ρ ία ένα σώ μα επ ισ το λ ώ ν π ου α π ό κ ε ιν τ α ι σ το ΕΛΙΑ (Αρχείο Τίμου Μ α λ ά ν ο υ ) και γρ ά φ τη κ α ν σ τ α μέσ α τ η ς δ εκ α ετία ς το υ 1920 . Ο ι επ ισ τολές α υ τ έ ς έχουν ω ς κύριο θ έμ α το υ ς, εκτό ς α π ό το ν Κ α βάφ η, τη θ ε α τρ ικ ή π αρα γω γή το υ Ξ ενόπ ουλου και τη ν υποδοχή τη ς α π ό τη ν αλεξα νδρ ινή κριτική, η οπ οία υπ ή ρξε συχνά α π έν α ν τι σ το έργο το υ ιδ ια ίτερ α επ ικρ ιτική, κα­ θώ ς και τη ν επ ικείμενη κυκλοφ ορ ία τη ς Νέας Εστίας. Ειδικότερα γ ίν ετα ι α ν α φ ο ρ ά γ ια τη ν έλλειψ η σεβασμού και το ν π αραλογισμό π ου έδ ειξα ν οι κρ ιτικοί τ η ς Α λεξά νδρ εια ς μ ε τ ά το α νέβ ασ μα τη ς Στέλλας Βιολάντη το ν Μ ά ιο το υ 19 2 5 απ ό ερ ασ ιτέχν ες ηθοπ οιούς με π ρόθεσ η ν α αμφ ισ β η ­

]

τήσ ου ν τη ν α ξ ία το υ έρ ­ γου, χω ρίς να π αρα λείπ ο ν τα ι α ν α φ ο ρ ές σε σ υ γ κ εκρ ιμ έν α έν τ υ π α και γ ν ω σ το ύ ς εκπ ρ ο ­ σώ π ους τη ς φ ιλολογι­ κής κίνησης τη ς Α λεξά ν­ δρειας, όπ ω ς ο Γλαύκος Α λιθέρσ ης. Ο ι π λη ρ ο ­ φ ο ρ ίε ς και η σ χ ετικ ή π ροβλημ ατική π ου τ ις σ υναρθρώ νει εντά σ σ ο ­ ν τα ι στη ν ερ γασ ία α υ τή το υ Διονύση Μ ο υ σ μού Διονύσης Μουσμούτης τ η σε έν α γ ενικό τερ ο Ο Ξενόττουλος, π ν ευ ματικ ό, ιδεολογικό ο Μαλάνος και και π ο λ ιτισ μ ικό π λ α ί­ η θεατρική σιο, α π ο τυ π ώ νο υ ν εν­ Αλεξάνδρεια δ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς σ τιγ μ ές και α ν τιπ α ρ α θ έσ εις και α ν α δ ε ικ ν ύ ο υ ν κα ίρ ιες φ υσιογνω μίες τ η ς ζω ής τω ν νεοελληνικώ ν γ ρ αμ­ μάτω ν, ενώ π α ρά λληλα συμπ ληρώ ­ νουν ή διευκρ ινίζουν τη ν απ ο λο γη τι­ κή τ α κ τικ ή , τη ν α υ το κ ρ ιτικ ή π ρ α κ τι­ κή, το υ ς χειρ ισ μούς και τ η ν α ν τιμ ε­ τώ π ισ η τ η ς κρ ιτικής α π ό έναν έ­ μ π ειρο λογοτέχνη και επ ιδ έξιο δ ια ­ χειρ ισ τή τη ς φ ή μ η ς το υ , καθώ ς δ ια­ νύει τ η ν έκτη δ εκ α ετία τη ς ζω ής Μ ε τ ις δ ιεισ δ υ τικ ές όσο και τεκ μ η ­ ρ ιω μένες μ ελ έτες τ ο υ α υ τ έ ς ο Διονύσης Μ ο υ σ μ ο ύ τη ς μας επ ισ ημαί­ νει γ ια μια α κό μ α φ ο ρ ά τ ο υ ς χώ ­ ρους π ρος τ ο υ ς οπ οίου ς π ρέπ ει να κιν η θ εί η έρ ευ να π ροκειμένου να δ ια φ α ν ε ί τ ο εύ ρ ος μ ιας δυναμικής μορφ ής τω ν γρ α μ μ ά τω ν μας, π ου ώ ς έ ν α β α θ μ ό π α ρα μένει δ ια φ εύ γο υ σ α . ■ Η Βίκυ Πατσιου είναι καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΓΪΓΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

8S

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δήμητρα Καραμολέγκου

Αποδομώντας τους μύθους

ο;

Χ ρ ησ τός Κ α τσ ίκα ς έχει ν α π α ρ ο υ σ ιά ­ σει μια μακρόχρονη ΣΤΟΝ' θ η τ ε ία σ το χώ ρο τη ς εκπ α ί­ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ > ΙΣΜ θ 7 δευσης, με ειδίκευση στην κοινωνιολογία τη ς εκπ α ίδ ευ ­ σης και τη ς εκπ αιδευ τικής π ο λ ιτικ ή ς. Μ έ σ α α π ό τ ις π ολυ άρ ιθμες εκδόσεις το υ , μ ελ ετά και π ροτείνει λύσεις γ ια ζ η τ ή μ α τ α π ου υ π ά ρ ­ Χρηστός Κατσίκας χο υν σε όλο τ ο εύρος το υ Κώστας Θεριανός εκ π α ιδ ε υ τ ικ ο ύ φ ά σ μ α τ ο ς -α π ό την εισαγω γή τω ν τ ε ­ Κατανοώντας λ ειό φ ο ιτω ν λυκείου σε ιδρύ­ το σχολείο στον μ α τ α τ ρ ιτ ο β ά θ μ ια ς εκ π α ί­ καπιταλισμό δευσης ώς τη ν ε π α γ γ ελ μ α τι­ κή κ α τά ρ τισ η τω ν εκπ α ιδ ευ ­ τικώ ν. Ο Κ ώ στας Θ ερ ιανός, α π ό τ η ν άλλη , δ ιδ ά κτω ρ Παιδ αγω γικής και κα θηγη τής δ ευ ­ τ ε ρ ο β ά θ μ ια ς εκπ αίδευσ ης, δ ρα σ τη­ ρ ιοπ οιείται έν τον α με π λήθος δημο­ σιεύσεω ν, σ το χ εύ ο ν τα ς στη ν κινη­ τοπ οίησ η και τη ν εγρήγορση τω ν εκπ αιδευ τικώ ν όλων τω ν βαθμίδω ν. Για ν α βοηθήσουν το ν αναγνώ σ τη να κατανοήσ ει τ ο σχολείο σ το π λ α ί­ σιο το υ καπ ιτα λισ μού, οι σ υγγ ρα­ φ είς π α ρο υ σ ιάζου ν μια σειρά μύ­ θω ν π ου είναι β α θ ιά ριζω μένοι στη συλλογική κοινωνική α ν τίληψ η. Τ έ­ τοιοι μύθοι είναι, μ ε τ α ξ ύ τω ν ά λ­ λων, η ισ ό τη τα τω ν ευκαιρ ιώ ν μέσα σ το σχολικό π εριβάλλον, η α ν ω τε­ ρ ό τ η τ α τω ν ιδ ιω τικώ ν σχολείω ν έναντι τω ν δημόσιων και ο ρόλος τη ς αξιολόγησ ης τω ν εκ π α ιδ ευ τι­ κών στη βελτίω ση τω ν π αρεχόμε­ νων εκπ αιδευ τικώ ν υπηρεσιώ ν. Ο ι μύθοι α υ τ ο ί είναι συνυφ ασμένοι με την π ρ α γ μ α τικ ό τη τα όπ ω ς η κοι­

ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

β

ae

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

νω νία τ η ν α ν τιλ α μ β ά ν ε τ α ι μέσ α απ ό το π ρίσμα το υ καπ ιτα λισ μού, καθώ ς απ ορ ρέουν α π ό α υ τή ν αλλά και τη ν α να π α ρά γου ν. Μ έ σ α α π ό τ ις ευανά γνω σ τες και λ ειτ ο υ ρ γ ικ ά δ ο μημένες ε ν ό τ η τ ε ς το υ βιβλίου, οι σ υ γγ ραφ είς π α ρ ο υ ­ σ ιά ζο υ ν π ώ ς η α γορ ά και οι α π α ι­ τή σ εις τη ς, μ ετ α ξ ύ άλλω ν, καθορ ί­ ζου ν τη δ ιδ α κτέα γνώση, π ου κάθε άλλο π α ρ ά αντικειμενική είναι, ενώ σκοπό έχει τη δημιο υρ γία ευ έλι­ κτω ν ερ γαζομένω ν. Τα σχολεία δι­ δάσ κουν βασ ικές δ εξιό τη τες , απ οσκοπ ώ ντας στη ν κάλυψ η τω ν κε­ νών θέσεω ν εργασ ίας, π λά θ ο ντα ς π αρά λληλα το μύθο ό τι για την α ­ νερ γία ευ θ ύ νο ντα ι οι ελλιπώ ς κατηρ τισ μένοι άνεργοι και όχι οι π ε­ ριορισμένες ευ καιρ ίες εργασ ίας. Ο ι δ ιδ ακτέες δ ε ξιό τη τες είναι επ ακρ ι­ βώ ς καθορισμένες απ ό το α ν α λ υ τι­ κό π ρόγραμμα, όχι μόνο ω ς προς το α ντικείμενό το υ ς α λλά και ως π ρος τον τρ όπ ο διδαχής το υ ς, γ ε­ γονός π ου σ τερ εί τη δημιουργικό­ τ η τ α και τ η ν ευ χ α ρ ίσ τη σ η απ ό το υ ς εκ π αιδευ τικού ς, ενώ τ α υ τ ό ­ χρ ονα π ροάγει τον έλεγχο τη ς ερ ­ γα σ ία ς του ς. Τις τ ελ ευ τ α ίες δ εκα ετίες η εκπ α ι­ δ ευ τική α νισ ό τη τα έχει μ ετ α τ ο π ι­ σ τ ε ί σ τις α νώ τερ ες βαθμίδ ες εκπ α ί­ δευσης, δημιο υρ γώ ντα ς τη ν ψ ευ ­ δαίσθηση τω ν ίσων ευκαιριώ ν. Η κατά ρ ρ ιψ η τω ν μύθω ν είναι επ ιτ α ­ κτική και η κοινω νία οφ είλει να την π ραγματοπ οιήσ ει σε συλλογικό και όχι σε α το μ ικ ό επ ίπ εδ ο , α φ ο ύ , όπ ω ς επ ισ ημαίνουν οι συγγραφ είς «το σχολείο δεν α λλά ζει α λλά ζο ­ ν τα ς μόνο το σχολείο». ■

[ ΔΙΑΒΑΖΩ

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ

Σπύρος Γεωργίου

Το φιλοσοφείν ως επιστροφή στις απαρχές

Ο

άνθρω π ος επειδή (χά­ ρη στη σκέψη το υ ) εί­ ναι ευ ρ ύ τερ ο ς απ ό εκείνο π ου π ραγ ματικ ά είναι την κάθε δεδομένη στιγμή, έχει τη δ υ ν α τό τη τα ν α σ κ έφ τετα ι το π αρελθόν, να επ ισ τρέφ ει δηλαδή με τη σκέψη το υ εκεί όπου βρισκόταν άλλοτε. Η διαδικασία της επιστροφής -ω ς δημιουργική δύναμη κι όχι ως μ α τα ιοπ ονία- απασχόλησε την ανθρώπινη νόηση σε όλες Θεοδόσης Πελεγρίνης τις ιστορικές και πολιτισμικές Η αιώνια εκφάνσεις· στην τέχνη, την επ ι­ επιστροφή στήμη, στο φιλοσοφικό στοχα­ της φιλοσοφίας σμό. Ειδικά στη φιλοσοφία η προτροπή της επ ιστροφής στο Ελληνικά Γράμματα, 2007 παρελθόν συνιστά όρο ύπαρσελ. 205, τιμή: 13,90 ευρώ ξής της, αφ ού «φιλοσοφώ ση­ μαίνει παίρνω ξα ν ά και ξα ν ά το δρό­ μο απ ό την αρχή». Υιοθετώ ντας ολοκληρωτικά το νόημα τού της της πρότασης, ο Θ . Πελεγρίνης επιδιώ κει να απ οτυπώ σει αυτή τη διαδρομή, καταδεικνύοντας (τελι­ κά) και την «αιώνια επ ιστροφή της φιλοσοφίας», μέσα απ ό το συγκεκρι­ μένο βιβλίο του. Το μέλημά του είναι διπλό. Αφενός να κατα νοηθεί η ιδιαί­ τερη υφή της επ ιστροφής σ τις απ αρ­ χές κι αφ ετέρ ου να π ισ τοποιηθεί το πόσο μας απασχολεί, απ ό τ α χρόνια του Οδυσσέα έω ς και τις μέρες μας. Ανατρέχοντας στο χθες ο συγγρα­ φ έα ς (μέσα απ ό δεκαοκτώ κείμενα π ου αρθρώ νουν τ ο πόνημά του), μας π ροσκαλεί να προσεγγίσουμε τη σκέ­ ψη φιλοσόφων όπως ο Πλάτω ν, ο Νίτσε, ο Βιτγκενστάιν, ο Μπ ερξόν· να ξαναδιαβάσουμε όψ εις το υ στοχα­ σμού με σκοπό να επ ικεντρω θούμε

88

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

στο αρχικό σημείο, στην αφ ετηρ ία . Μ έσ α απ ό αυ τήν την οπτική λοιπόν το όλο εγχείρημα του Θ . Πελεγρίνη εί­ ναι (και) π ρόταγμα ελευθερίας. Και το ύ το π ροκύπ τει εφόσον (ενθυμού­ μενοι την X. Άρεντ) νοούμε την ελευ­ θερία ως τη δ υ νατότητα του ανθρώ ­ που να εκκινεί απ ό την αρχή· να π η­ γαίνει -κ ά θ ε φ ο ρ ά - στις απαρχές. Κι α υ τή ακριβώς η νέα εκκίνηση, εν δυνάμει, κατατείνει στην αυτοπ ρα γ­ μάτω ση· επειδή π αρω θεί τον άνθρω ­ πο να εγκύψει ο ίδιος σε κάθε ζήτημα. Ν α έρθει αντιμέτω π ος μ α ζί του ς ως πρόσωπο/υποκείμενο, ως κριτικό ον που διερευνά οτιδήπ οτε απ ρο κατά­ ληπ τα και με π νεύμα ελευθερίας. Η αιώνια επιστροφή της φιλοσοφίας συνδέεται επομένως με τον ελεύθερο στοχασμό, γ ια τί μέσω του φιλοσοφείν ο άνθρωπος έχει την ευκαιρία να επ ανεξετάσ ει τ α π άντα. Το αν θ α ενδώσει σ' αυ τή την πρόκληση/ευκαιρία εξα ρ τά τα ι όμως (και) απ ό την κρι­ τική του μ ατιά σ τα π ράγματα. Από το πόσο διαυγής είναι η προσέγγιση - γ ια να διαγνωστούν τ α λάθη και οι π αραλείψ εις του παρελθόντος. Ώ σ τ ε να διαμορφ ω θεί (όπως σημειώνει ο συγγραφέας) «μια πιο σωστή και, ως εκ τού του , καινούργια εικόνα τω ν πραγμάτων». Προβάλλοντας βεβαίως τις λογικές διεργασίες και την ηθική επιδίω ξη ο συγγραφέας δεν διεκδικεί να σημάνει καθορισμένες ενέργειες, ού τε να υπο­ δείξει λύσεις. Αντιθέτω ς, επ ιχειρεί να διεγείρει· να αφυπνίσει και να π ρο­ βληματίσει τον αναγνώστη με τρόπο ελκυστικό. Κι αν μη τι άλλο ο στόχος το ύ το ς επ ιτυγχάνεται πλήρως -κ α ί­ με α υ τό το αξιόλογο βιβλίο του. ■

Δημήτρης Καρύδας

Γιάννης Ρεμούνδος

Παγιδευμένοι στο Δίκτυο

Κυνηγώντας το χάρτινο φ εγγάρ ι

Εκδόσεις Άγκυρα, 2008 σελ. 286, τιμή: 11,80 ευρώ

ροϊόν επτάχρονης έρευνας και χιλιάδων εξομολογητικών συζη­ τήσεων του συγγραφέα και γνωστού δημοσιογράφου Δημήτρη Καρύδα, το βιβλίο αυτό έχει ως πρωταγωνι­ στές εντελώς δια φ ορετικούς μεταξύ τους αλλά με έναν κοινό παρονομα­ στή ανθρώπους. Είναι όλοι τους ερω τευμένοι, οργισμένοι, απελπι­ σμένοι, εύπιστοι, απατημένοι ή εξα πατημένοι, αλλά και συνάμα εξα ρτη­ μένοι ή εθισμένοι του παγκόσμιου ιστού, στον οποίο και μένουν ατέρμονα «παγιδευμένοι στο Δ ίκτυο». Ιστορίες ανθρώπων που μέσα από την οθόνη του υπολογιστή τους ανοίγουν ένα παράθυρο στον κόσμο για να επικοινωνήσουν, να ερω τευ­ τούν, να ζήσουν. Μ ετά το Lucky strike και την Πτήση, ο Δημήτρης Κα­ ρύδας επανέρχεται με ένα σύγχρο­ νο αστικό παραμύθι ή με ένα παρα­ μύθι για σύγχρονους αστούς. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Π

Εκδόσεις Ψυχογιός, 2008 σελ. 476, τιμή: 19,00 ευρώ

ε φόντο την Ελλάδα της μετα­ πολίτευσης και την οδυνηρή επταετία της δικτατορίας, εκτυλίσ­ σεται η ιστορία έρωτα και φόβου, όπου όλα ξεκίνησαν με ένα φευγα­ λέο βλέμμα του πρωταγωνιστή. Στα μάτια της Αννας ήταν σίγουρος πως βρήκε το δικό του χάρτινο φεγγάρι, τον ιδανικό έρωτα που αναζητούσε σ ε όλη του τη ζωή. Ο ίδιος ήταν αποφασισμένος να το πιάσει πριν αυτό λιώσει από τη βροχή. Βέβαια, τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Έτσι, μέσα από την πλο­ κή του μυθιστορήματος ξεπροβάλ­ λουν οι σκιές του παρελθόντος απαιτητικές και διεκδικούν τη θέση τους στο παρόν. Ο ι ήρωες υποχρε­ ώνονται να κάνουν τις επιλογές τους, επιλογές που θα αλλάξουν για πάντα τη ζωή τους. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Μ

Βικτωρία Μάκρη

Ελεύθεροι φ υλακισμένοι Εικονογράφηση: Νικόλας Ανδρικόπουλος Εκδόσεις Ψυχογιός, 2008 σελ. 319, τιμή: 15,00 ευρώ

ίοι παράλληλοι οι δύο τους δ ρ ό ­ μοι, δρόμοι παράλληλοι που δε συναντήθηκαν ποτέ. Η ιστορία των ηρώων του μυθιστορήματος της Βικτώριας Μ ακρή είναι η ιστορία του εγκλωβισμού τους σε κελιά που οι ίδιοι έφ τιαξαν για τον εαυτό τους. Ο ένας, οι μόνες κουβέντες που έχει πει στην ζωή του ήταν «τα ρέστα σας». Ο άλλος, αληθινά φ υλακισμέ­ νος αυτός για έγκλημα, κοιτάζει ψη­ λά τον ουρανό μέσα από ένα φεγγί­ τη. Και οι δύο τους παραμένουν άγνωστοι μεταξύ τους, ξένοι. Στο τέλος η ελευθερ ία έρχεται απρό­ σμενα χαράζοντας νέους δρόμους. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Β

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008

&2>

[

δ ι α β α ζ ω

Β

I

Β

Λ I Ο

]

Π A Ρ

Ο Υ

Ρ έιτσελ Κασκ

Αρλινγκτον Παρκ

Σ I Α Σ Η

Gustave Flaubert

Π ά δος και αρετή

Μετάφραση: Κατερίνα Ιορδάνα Εκδόσεις Τόπος, 2007 σελ. 286, τιμή: 15,90 ευρώ

Μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς Εκδόσεις Printa, 2008 σελ. 442, τιμή: 20,90 ευρώ

Ρέιτσελ Κασκ κέρδισ ε το βρα­ βείο W hitbread ως νέα συγγρα­ φ έας με το μυθιστόρημά της Saving Agnes το Ι9 93 . Τ ο πιο πρόσφατο πόνημα της Κασκ, που θεωρείται από τους καλύτερους νέους βρετανούς συγγραφείς, είναι το Αρλινγκτον Παρκ. Η πλοκή λαμβάνει χώρα σε ένα εύπορο βρετανικό προάστιο στη διάρκεια μίας και μόνης μέρας. Η συγγραφέας ξετυλίγει την ιστορία τεσσάρων νέων γυναικών και την κα­ θημερινή τους μάχη να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του ρόλου τους ως μητέρας, συζύγου, οικοδ έ­ σποινας, εργαζόμενης. Η αφήγηση ξεκινά με μια νυχτερινή βιβλική νε­ ροποντή, που θέτει το γκρίζο φόντο όπου και διαδραματίζονται οι ζωές των πρωταγωνιστριών. Ο ι γυναίκες αυτές είναι επώδυνα αληθινές και συχνά τόσ ο αντιπ αθείς που ο ανα­ γνώστης δυσκολεύεται να ταυτισ τεί μαζί τους. Ό μω ς ακριβώς αυτή η έλ­ λειψη ταύτισης μπορεί να δώσει στον αναγνώστη την ευκαιρία να αποστασιοποιηθεί και να έρθει αντι­ μέτωπος με τις δικές του σκοτεινές πλευρές. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

κτός από το ομότιτλο Πάθος και αρετή, η παρούσα έκδοση συγκε­ ντρώνει νεανικά γραπτά του Φλωμπέρ που χρονολογούνται πριν ο συγγραφέας αρχίσει να εμφανίζει επιληπτικά συμπτώματα. Τ ο ρεαλιστι­ κό ύφος των ώριμων έργων του Φλωμπέρ διαφέρει σαφώς από τις λυρικές εξάρσεις των πρώιμων κειμέ­ νων. Εκτός όμως από την πορεία που μεταμορφώνει το νεαρό, συχνά φλύ­ αρο Φλωμπέρ στον αναζητητή της σωστής λέξης, τα πρώιμα κείμενά του έχουν επιπλέον ενδιαφέρον λό­ γω της τάσης του συγγραφέα να επα­ νέρχεται σ ε θέματα που τον είχαν απασχολήσει και να τα επεξεργάζε­ ται ξανά. Η άπιστη σύζυγος του Πά­ θος και αρετή θα βρει την αντιστοιχία της στην Έμμα Μποβαρύ, όπως και οι αισθηματικές ανησυχίες του ήρωα στο Νοέμβριο στην πρώτη μορφή της Αισθηματικής αγωγής. Α ς σημειω θεί στο Νοέμβριο το πέρασμα που συντελείται στο δεύτερ ο τμήμα του βι­ βλίου από το πρώτο στο τρ ίτο πρό­ σωπο και η μείωση των ρομαντικών στοιχείω ν πρόκειται για την αρχή του συγγραφικού μονοπατιού που θα ακολουθήσει μελλοντικά ο Φλωμπέρ.

[ALEX BASKO]

Η

3>0

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008

Ε

Ντούσας Δημήτρης

Η τέχνη των Τσιγγάνων της Ελλάδας και του κόσμου Εκδόσεις Βιβλιοτεχνία, 2008 σελ. 205, τιμή:17,00 ευρώ

ποτέλεσμα δεκαοκταετούς μελέ­ της, το βιβλίο διαπραγματεύεται τη θεωρία και την ιστορία της τέχνης των Τσιγγάνων, τους παράγοντες που την επηρεάζουν, τη λαϊκή κουλ­ τούρα τους και τα γενικά χαρακτηρι­ στικά της. Παράλληλα, αναζητά τα αί­ τια της καλλιτεχνικής δράσης των Ρομ, ενώ επιχειρεί μια θεωρητική ανάλυση σε ερωτήματα όπως «υπάρ­ χει καθαρή τσιγγάνικη τέχνη;», «είναι άνισες οι τέχνες των Ρομ και των Μπαλαμέ;» κ.λπ. Στο δεύτερ ο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας διαπραγ­ ματεύεται ζητήματα που αφορούν την «τσιγγάνικη» λογοτεχνία, την κι­ νηματογραφία, την καλαθοπλεκτική, τη σιδηρουργία, την ακροβατική, την κεντητική και το πλέξιμο, το θέατρο, την αισθητική της κατοικίας, την εν­ δυμασία και το στολισμό των Τσιγγά­ νων, τη φωτογραφία, τις τσιγγάνικες παροιμίες, τη μαντική και τη μαγεία, τον αθλητισμό, τη μουσική, το χορό και το τραγούδι, την τέχνη του κοσκινοποιού και του γανωματή. Τ ο βι­ βλίο κλείνει με μερικές γενικές και σύντομες διαπιστώσεις για την τέχνη των Τσιγγάνων, ενώ παραθέτει και πλούσια βιβλιογραφία. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Α

Από την συγγραφέα του Περσέηολις, Μαργιάν Σατραπί

κεντήματα Εννέα γυναίκες στο Ιράν, από τρεις γενιές, ανάμεσά τους και η ίδια η Σατραπί, μαζεύονται γύρω από το σαμοβάρι και μιλούν για άντρες, έρωτες και σεξ. Πίνοντας τσάι, διηγούνται ιστορίες για την αγάπη, την προδοσία, τις προκαταλήψεις. Άλλοτε τρυφερές κι αστείες, άλλοτε πικρές και σκληρές, όπως οι ιστορίες των γυναικών σ’ όλο τον κόσμο.

αυτοβιογραφικό, τολμηρό, γλυκόπικρο

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Αμφισβήτηση της Εξουσίας Εκδόσεις Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2008 σελ. 118, τιμή:10,00 ευρώ

υλλογικός τόμος - πρακτικά από τον κύκλο ομιλιών «Η αμφισβήτη­ ση της εξουσίας» που διοργάνωσε το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με τη συμμε­ τοχή των Αγγ. Χανιώτη, Ευάγ. Χ ρ υ ­ σού, Κων. Πιτσάκη, Πασχ. Κιτριμιλίδη, Μιλτ. Χατζόπουλου, Σπ. Τρωιανού και Νικ. Αλιβιζάτου. Ο ι επιστή­ μονες, μέσα από τις ομιλίες τους, διαπραγματεύονται τη διαλεκτική της αναγκαιότητας της εξουσίας και συγ­ χρόνως τη σχεδόν νομοτελειακή συ­ νέπεια της άσκησής της, την αμφι­ σβήτηση και την αντίσταση προς αυ­ τήν. Κατά τους συγγραφείς, η σύστα­ ση πολιτειών και η εγκαθίδρυση φ ο­ ρέων της εξουσίας αποτελεί αρχέγονη εκδήλωση της ανάγκης των αν­ θρώπινων κοινωνιών για τη διασφάλι­ ση των κανόνων κοινωνικής συνύπαρ­ ξης. Η σύσταση όμως της εξουσίας διαλαμβάνει στην ίδια τη θεμελιώδη της λογική και τη δυναμική της αμφι­ σβήτησής της, ακόμη και της ανατρο­ πής των φορέων της, όταν δεν πληρούνται ή διαψεύδονται οι προσδο­ κίες από τις οποίες αρχικά εκπήγασε, δηλαδή η προϋπόθεση μιας υποφερ­ τής συνύπαρξης των ανθρώπων σε στοιχειωδώς πολιτισμένες κοινωνίες. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Σ

3>2

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008

Γιάννης Μουρέλος

Εβα Βαϊσβάιλερ

Τα «Νοεμβριανά» του 1 9 1 6

Φρόιντ

Από το αρχείο της Μεικτής Επιτροπής Αποζημιώσεων των θυμάτων Εκδόσεις Πατάκη, 2007 σελ. 379, τιμή: 24,00 ευρώ

Η β ιογ ρα φ ία μιας οικογένειας Μετάφραση: Νίκος Δεληβοριάς Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006 σελ.447, τιμή: ευρώ

Τ

την ψυχαναλυτική θεωρία του Φ ρόιντ η επιρροή των γονέων στη διαμόρφωση της προσωπικότη­ τας και του ψυχισμού του ατόμου είναι καθοριστική. Η κοινή λογική μάς οδηγεί να συμπεράνουμε ότι πι­ θανότατα οι ίδιοι οι γονείς του Φ ρ ό ­ ιντ και η οικογένειά του εν γένει συ­ νέβαλλαν στη μορφοποίηση των ρη­ ξικέλευθω ν θέσεών του. Η Έβα Βαϊσβάιλερ, γνωστότερη ως βιογράφος της C lara Schumann, συνέγροψε τη βιογραφία της οικογένειας Φ ρόιντ, ξετυλίγοντας την ιστορία της από τη γέννηση του πιο γνωστού της μέ­ λους, του Σίγκμουντ, ώς και τις μέ­ ρες μας. Α ν και η αφήγηση θυμίζει μυθιστόρημα, το βιβλίο βασίζεται σε πλήθος πηγών, κυρίως επιστολές και τα ίδια τα έργα των Φ ρόιντ. Μ έσα από τις εικόνες που δημιουργεί τό ­ σο έντεχνα η συγγραφέας ο ανα­ γνώστης παρακολουθεί πώς μέσα από τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματα του Φ ρόιντ αλλά και των απογόνων του αναδύθηκαν οι ψυχα­ ναλυτικές θεω ρίες που άλλαξαν το ρουν της ψυχολογίας. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

ην ανασύνθεση μιας κρίσιμης φάσης του εθνικού διχασμού, θέατρ ο της οποίας υπήρξε κατά κύ­ ριο λόγο η Αθήνα, επιχειρεί ο καθη­ γητής Ιστορίας του Α Π Θ και δ ιευ­ θυντής του ΙΜ Χ Α Γ. Μ ουρέλος με τη μελέτη του αυτή. Η κατάληψη της πρωτεύουσας τον Δ εκέμβρ ιο του 1916 από αγήματα του αγγλογαλλικού στόλου, που έσπευσαν στο πλευρό του Βενιζέλου και της «κυ­ βέρνησης της Θεσσαλονίκης» οδή­ γησε στην παραίτηση του Κωνστα­ ντίνου από το θρόνο και στην εκ νέου ενοποίηση της διχασμένης χώ­ ρας. Ό χ ι όμως και στη γεφύρωση του διχασμού, αφού το αίμα που κύ­ λησε στους δρόμους της πρωτεύου­ σας θα χωρίζει για πολλά χρόνια ακόμα τους οπαδούς των δύο παρα­ τάξεων. Χρησιμοποιώ ντας το πλού­ σιο πρωτογενές (και αναξιοποίητο μέχρι σήμερα) υλικό της Μ εικτής Επιτροπής Αποζημιώ σεων που συσ τάθηκε στη συνέχεια, ο συγγρα­ φ έας εξισ τορεί με λεπ τομέρειες τα δραματικά εκείνα γεγονότα που ση­ μάδεψαν τον ελληνικό 20ό αιώνα. [ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΟΤΗΣ]

Σ

[ δ ι α β α ζ ω Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Ι Η

]

Φοίβος I. Πιομπίνος

Σπουδή θα νά του Εκδόσεις Μαΐστρος, 2006 σελ. 332, τιμή: 17,80 ευρώ

Φ οίβος Πιομπίνος, γνωστός κυρίως ως μεταφραστής γάλλων ποιητών και πεζογράφων (Γκι ντε Μοπασάν, Μπαλζάκ, Ζολά), αλλά και του Ουνγκαρέτι, και μελετητής εικαστικών θεμά­ των, εδώ παρουσιάζεται ως συγγραφέας του πρωτότυπου κειμένου δοκιμιακού χαρακτήρα με τον τίτλο Σπουδή θανάτου. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον πόνημα, που μπορεί να χαρακτηριστεί και ως έργο ζωής. Σε αυτό καταπιάνεται με τον θάνατο, τα παράγωγά του, μα και με τη ζωή, κα­ ταγράφοντας ιστορίες, ανέκδοτα, τραγούδια, προσωπικά συμβάντα, που σχετίζονται με το θά­ νατο. « Ο φόβος του θανάτου», διαβάζουμε στην πρώτη σελίδα «είναι ο ισχυρότερος φόβος που καταδυναστεύει τον άνθρωπο ώσπου να κλείσει τα μάτια του παντοτινά, ακόμα κι όταν δείχνει να μην τον απασχολεί». Επίσης: «Ολόκληρος ο βίος του ανθρώπου, από τη στιγμή που θα ανοί­ ξει τα μάτια του σ' αυτόν τον κόσμο μέχρις ότου τα κλείσει για πάντα, είναι μια επώδυνη σπου­ δή θανάτου, μια ακάματη προετοιμασία για το μεγάλο ταξίδι χωρίς επιστροφή». Ολόκληρο το βιβλίο είναι πλημμυρισμένο από μια θρησκευτικότητα - ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει ότι ο θάνατος δεν είναι κάτι το τρ ο μ ερ ό - και τελειώνει ως εξής: «Μην καταθέτετε ποτέ τα όπλα, απο­ γοητευμένοι από τα ζωή· κι ας μην ξεχνάτε ότι η ζωή δόθηκε στον άνθρωπο ακριβώς για να τον οδηγήσει στη Ζωή». [ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ]

Ο

ΔΟΚΙΜΙΟ

Mm ΐιΑων

la w n s

6 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ί ΠΡΟΣ ΤΗΝ d

•f-rrepyre/A

Μημαιισμοι

ϊΛεσβ'«νι1”’ζ Αρμονία?

Μπορείτε fen με ένα τηλεφώνημα στο τηλ 210.3612217 να παραγγείλετε όποια βιβλία σας ενδιαφέρουν και εμείς θα φροντίσουμε να τα έχετε κοντά σας το συντομότερο

Πιλάτο

δ ι α β α ζ ω

[

]

Β I Β Λ I Ο Π A Ρ Ο Υ Σ I Α Σ Η

Ο κόσμος σήμερα. Ισ τορική και γεω π ολιτική εγκυκλοπ αίδ εια Εκδόσεις Κασταλία, 2008 σελ. 223, τιμή: 25,00 ευρώ

1 2

Ο Ιε φ έ ρ η ς για ν έο υς αναγνώ στες Εκδόσεις Ίκαρος, 2008 σελ. 393, τιμή: 22,00 ευρώ

Κική Τζωρτζακάκη

Μαμά, κόψε το κήρυγμα (κι εσύ, μπαμπά, επίσης) Β' τόμο ς Εκδόσεις Καλέντης, 2007 σελ. 443, τιμή: 19,00 ευρώ

Ο, ΚΟΣΜΟΣ

σήμερα

Ε

να μοναδικό και πλήρες πανόρα­ μα όλων των χωρών του κόσμου στο οποίο συμπεριλαμβάνονται το π ορτρέτο κάθε χώρας, η ιστορία της, τα ιδια ίτερα χαρακτηριστικά και οι σύγχρονες προκλήσεις που αντι­ μετωπίζει. Τ ο πορτρέτο συμπληρώ­ νεται από ένα δ ελτίο ταυτότητας στο οποίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει πληροφορίες για την πρωτεύουσά της, τον πληθυσμό, την έκτα­ ση, τις γλώσσες κ.λπ. Παράλληλα, στον τόμο περιλαμβά­ νεται η παγκόσμια ιστορία μετά το 1945, δηλαδή από τη Γιάλτα μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 2 0 0 1, από τον πόλεμο Ιράν - Ιράκ ώς τη δεύτερη ιντιφάντα, από τον Γκάντι ώς τον Μαντέλα. Τέλος, το μέλλον των πα­ γκόσμιω ν ζητημάτων καταλαμβάνει το τρ ίτο μέρος της έκδοσης, όπου αντικείμενο διαπραγμάτευσης γίνο­ νται οι προκλήσεις του 2 1ου αιώνα όσον αφορά το περιβάλλον, τις δ ιε­ θνείς σχέσεις, την πολιτική, την οι­ κονομία και τις κοινωνίες. Η έκ δο­ ση είναι εμπλουτισμένη με πρωτότυ­ πους, σαφείς και πληροφοριακούς χάρτες, εικονογραφήσεις, ευρ ετή­ ριο και λεξικό. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

9Α-

Ευριπίδης Γαραντούδης Τάκης Καγιάλης

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008

α αποτελέσματα ενός ερευνητι­ κού π ρ ογράμματος το υ Κ έ­ ντρου Ελληνικής Γλώσσας για το Έ τος Σεφέρη μετέφ εραν οι δύο φ ι­ λόλογοι και υπεύθυνοι του προ­ γράμματος σε μορφή βιβλίου, με τον ίδ ιο τίτλο. Τ ο βιβλίο σ τοχεύει στο νέο αναγνώστη, χρησιμοποιώ­ ντας για την ερμηνεία των επιλεγμέ­ νων ποιημάτων κυρίως κείμενα του ίδιου του Σεφέρη, από τα ημερολό­ για, τις επιστολές και τα δοκίμιά του. Ο ι επιμελητές δοκίμασαν να επιλέξουν ποιήματα «κατάλληλα για μια πρώτη προσέγγιση της σεφερικής ποίησης και, παράλληλα, αντιπροσω­ πευτικά των σταδίων εξέλιξη ς του σεφ ερικού έργου». Τ ο βιβλίο χωρί­ ζεται σ ε πέντε μέρη, τέσ σ ερα σε χρονολογική σειρ ά και ένα αφιερω­ μένο στη μεταθανάτια έκδοση Τε­ τράδιο γυμνασμάτων, β'. Εκτός από τα ποιήματα και τα κείμενα, κάθε τμή­ μα περιλαμβάνει μία εισαγωγή που περιγράφει τα γνωρίσματα της σ ε­ φερικής ποιήσης κατά την αντίστοι­ χη π ερ ίοδο και εργοβιογραφ ικό χρονολόγιο.

[ALEX BASKO]

Τ

αιώνας που πέρασε σ ημαδεύ­ τηκε από τον παιδοκεντρικό του χαρακτήρα σε ό,τι αφορά τη διαπαιγαγώγηση: το επίκεντρο μετα­ τοπίστηκε από το άκαμπτο πλαίσιο αξιών στο ίδ ιο το παιδί και τις ανά­ γκες του. Φ έροντα ς όμως την κλη­ ρονομιά των αμέτρητων σ τερ εότυ­ πων φράσεων και συμπεριφορών, οι γονείς συχνά υποθέτουν ότι εκείνοι οι ίδιοι, ως παντογνώστες ενήλικες, γνωρίζουν τις ανάγκες των παιδιών τους και πράττουν βάσει αυτής της αντίληψης. Τ ο βιβλίο της Κικής Τζω ρτζακάκη παρουσ ιάζει μέσα από πλήθος μαρτυριώ ν τρόπους με τους οποίους μπορούν οι γονείς να προάγουν την επικοινωνία με το παι­ δί τους, δίνοντάς του έτσι την ευκαι­ ρία να αναγνωρίσει τις ανάγκες του, αλλά και να ζητήσει την κάλυψή τους. Τ ο παρόν βιβλίο είναι ο δ εύ­ τερ ος τόμο ς μιας σειράς της συγγραφέως, με τον πρώτο τόμο να συ­ ζητά την οικογένεια μέσα από την καθημερινότητά της και τον τρ ίτο τη φοβερή περίοδο της εφηβείας. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

Ο

[ Δ I A B A Ζ Ω I Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η Ι

Albert Reble

Ιστορία της Παιδαγωγικής Μετάφραση: Θεοφάνης Χατζηστεφανίδης Σοφία Χατζηστεφανίδη - Πολυζώη Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, 2005 σελ. 622, τιμή: 44,67 ευρώ Ιστορία της Παιδαγωγικής είναι ένα από τα βασικά και υποχρεωτικά μαθήματα που παρακολουθούν οι πρωτοετείς φ οιτητές των παιδαγωγικών σχολών. Συχνά παρου­ σιάζεται ως μια γραμμική εξιστόρηση των διαφόρων παιδαγωγικών φιλοσοφιών που επι­ κράτησαν κατά καιρούς, μια παρουσίαση που συνήθως αφήνει αδιάφ ορους τους φ οι­ τητές -κ α ι δικαίως. Ο καθηγητής Παιδαγωγικής A lb ert Reble προσεγγίζει την ευρωπα­ ϊκή ιστορία της Παιδαγωγικής με έναν τρόπο δ ιαφ ορετικό, καθώς μελετά τις εκάσ τοτε φ ιλοσοφίες μέσα στο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο όπου άνθισαν. Έτσι ερευνάται η παιδαγωγική σκέψη και πραγματικότητα και πώς αυτή εντασσόταν λειτουργικά στην κοινωνική δομή του ευρωπαϊκού και, κατά κύριο λόγο, του γερμανικού πολιτισμού. Μ ε αφετηρία την αρχαία Ελλάδα, περνώντας από την εποχή του μπαρόκ, του Διαφωτισμού αλλά και της ναζιστικής Γερμανίας μεταξύ άλλων, ο μελετητής παρουσιάζει την εξέλ ι­ ξη της παιδαγωγικής σκέψης, όντας όμως πολύ προσεκτικός, ώστε να μη χειραγωγεί τον αναγνώστη σ ε ό,τι αφορά την κριτική της κάθε φιλοσοφίας. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

ALBERTREBLE ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

Η

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ

^ Jacquelyn «Small

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Malachy Doyle (διασκευή)

Μαρία Ρουσάκη

Τα ωραιότερα παραμύβια του κόσμου

Μια Κόκκινη Καραμέλα μαζί με την Καλημέρα

Εικονογράφηση: Nicoletta Ceccoll Μετάφραση: Αντα Τασοπούλου Μίνωας, 2007 σελ. 162, τιμή: 18,00 ευρώ

Εικονογράφηση: Πωλίνα Παπανικολάου Εκδόσεις Κέδρος, 2007 σελ. 44, τιμή: 12,00 ευρώ

ι σημασία έχει ότι τα παραμύθια που περιέχονται σ ε αυτό το βι­ βλίο είναι χιλιοειπωμένα! Είναι όμως παραμύθια που μεγάλωσαν γενιές και γενιές σ ε πολλά σημεία της γης, που βοήθησαν στη χαρά και στο όνειρο . Μ ε μεγάλη σ υνεισ φ ορά στην ανάπτυξη του προφορικού λό­ γου του αφηγητή και τη μαγική επι­ κοινωνία του με τον ακροατή. Κι έτσι συγκεντρωμένα που βρίσκονται αποδεικνύουν καλύτερα το διαπολιτισμικό ρόλο που έπαιξαν και παί­ ζουν στην παγκόσμια διαχρονικότητα. Παραμύθια λοιπόν από τη Γερ­ μανία (Χ άνσ ελ και Γκρέτελ, Ωραία Κοιμωμένη Ρουμπελστίλτσκιν), τη Γαλλία (Σταχτοπούτα), την Αραβία (Αλί Μπαμπά και σαράντα κλέφτες) την Ισπανία (Τ ο κορίτσι-ψάρι), την Ουκρανία, την Κίνα, την Ινδία. Και με πληροφορίες για το καθένα στο τέλος του βιβλίου. Η γλώσσα στρω­ τή, με ζω ντανούς διαλόγους. Η εικο­ νογράφηση με απαλά χρώ ματα, «σ υμμετέχει» μαζί με τον αναγνώ­ στη στη φαντασιακή περιδιάβαση των δρώμενων. (Για ακροατές και ανα­ γνώστες από 4 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

ολλά βιβλία γράφονται για μι­ κρά παιδιά με θέμα τις καθημε­ ρινές σ χέσεις τους και ιδ ιαίτερα τη φιλία. Πολλές φ ορές αποτυπώνεται ένας διδακτισμός και μια κοινοτο­ πία. Η μικρή ιστορία που παρουσιά­ ζουμε δεν πέφτει σε παρόμοιο ολί­ σθημα. Μ ε έμμεσ ο τρόπο και με χα­ ρακτηριστικά στιγμιότυπα μεταδίδο­ νται στο μικρό αναγνώστη μηνύμα­ τα για την αληθινή φιλία, που στηρί­ ζεται, ανάμεσα στ' άλλα, στη συνερ­ γασία και την αλληλοβοήθεια. Απο­ λαυστικά τα δρώμενα ανάμεσα σε εικ όν ες χιονισμένω ν τοπίων. Ο ι ήρωες είναι τρία παιδιά που μαλώ­ νουν για το ποιο είναι το καλύτερο και μια γιαγιά που σαν καλή νεραϊδα τους φιλεύει δώρα. Ό χ ι βέβαια συ­ νηθισμένα. Η ιστορία περιέχει διακείμενα από την παραδοσιακή συλ­ λογιστική των λαϊκών παραμυθιών. Τ α στιγμιότυπα με τη δασκάλα που τιμωρεί τα παιδιά είναι μάλλον υπερ­ βολικά. Κατά τα άλλα το κείμενο εί­ ναι γραμμένο με τρ υφ ερότητα, ρεα­ λισμό και γλωσσική λιτότητα. (Γιο αναγνώστες από 7 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Τ

00

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008

Π

Μελίνα Καρακώστα

Η Μ αύρη Λίμνη Εικονογράφηση: Σόλη Μπαρκή Εκδόσεις Πατάκη, 2007 σελ. 62, τιμή: 5,50 ευρώ

ια νουβέλα με θέμα την υιοθε­ σία. Ένα αγόρι, στην εφηβεία πια, μαθαίνει ότι ζει με ξένη οικογέ­ νεια. Φ εύγει από το σπίτι του. Π ε ­ ριπλανιέται στο δάσος που τον ε ί­ χαν βρει οι θετο ί γονείς του. Συμβο­ λική η περιπλάνηση στο εσωτερικό του δάσους. Σελίδες όσμωσης φα­ ντασίας και πραγματικότητας ακο­ λουθούν, όπου ο έφηβος, μαθαίνο­ ντας για τη γέννησή του, επιλέγει να επιστρέφει στους θετούς του γο­ νείς. Η περιπλάνησή του είναι ένα τα ξίδ ι απρόοπτων και εκπλήξεων, όπου ο έφηβος στην ουσία αναζητεί την αρχετυπική μήτρα. Πρόκειται για μια διαδρομή ενηλικίωσης και αυτογνωσίας. Απλή, δυνατή γραφή, που απογειώνεται σ ε έναν ποιητικό λυρισμό, ο οποίος προοδευτικά με­ ταλλάσσεται σ ε ρεαλιστικές εικόνες αποθέωσης της ανθρώπινης καλοσύ­ νης. Βιβλίο που διαβάζεται απνευστί, μιας συγγραφέως που έφ υγε απρό­ σμενα. Κι είναι αλήθεια, όλα τα βι­ βλία που έχει δώσει αποτελούν δια­ μάντια της λογοτεχνίας για παιδιά. (Για αναγνώστες από 8 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

Μ

ίΥΣΣΕΑΣ

BARRY CUNLIFFE

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΕΛΤΕΣ

ΟΙ ΑΡΜΕΝΙΟΙ Μια ολοκληρωμένη μελέτη για τους γνωστούς μας και όμως άγνωστους Αρμένιους, από του

ΡΩΜΑΙΟΙ

12ο π.Χ. αιώνα μέχρι σήμερα. Ένα λαό που έζησε τα περισσότερα χρόνια υπό τη διοίκηση ισχυρών γειτόνων (Μήδων, Περσών, Ελλή­ νων, Αράβων, Ρώσων), επέζησε μιας γενοκτονίας, διατηρώντας την εθνική του ταυτότητα και συ­ νεισφέροντας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

ΟΙ Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι

Μια πλήρης μελέτη για τις φημι­ σμένες σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο της Μεσογείου κελτικές φυλές, που η προέλευσή τους εξακολουθεί να προκαλεί ζωηρές συζητήσεις. Άγριοι πολεμιστές και επιδέξιοι τεχνίτες, οι Κέλτες υπήρξαν το αρχέτυπο των βαρ­ βάρων από τον Βορρά, προκαλώντας το δέος τόσο στους Έλληνες όσο και στους Ρωμαίους.

Η ιστορία των Ρωμαίων από την ίδρυ­ ση της Ρώμης μέχρι την κατάρρευση της αυτοκρατορίας με τον θάνατο του αυτοκράτορα Μαυρίκιου (602 μ.Χ.). Στο βιβλίο υιοθετείται μια πολυπολιτισμική οπτική, τονίζεται η αλληλεπί­ δραση Ρωμαίων και μη Ρωμαίων και δίνεται έμφαση σε ομάδες, όπως οι γυ­ ναίκες, οι δούλοι, οι απλοί πολίτες και οι υπήκοοι των επαρχιών, που μελετιό­ νται εξίσου με τους επιφανείς άυδρες οι οποίοι μονοπωλούσαν παλαιότερα το ενδιαφέρον των ιστορικών.

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 3212111

www.odisseas.gr · info@odisseas.gr

Επιμέλεια: Ελένη Καρρά ■ Γιάννης Ν. Μ πασκόζος Γράφουν: Θανάσης Καράβατος Δημήτρης Πολυχρονάκης Σταμάτης ΙΜ. Φιλιππίδης Βάλτερ Πούχνερ Christine Buei-Glucksmanr Agnes V e rle t Ελένη Κεχαγιόγλου Νίκη Ορφανού Έ λενα Καρακούλη Παναγιώ της Νούτσος

«Ένας σβώήος από πηγμένο αίμα: εκεί γεννιούνται τα πιο όμορφα μας ποιήματα»...

οτεχνία

α ν τ α σ ία , δ α ιδ α λ ώ δ ε ις δ ια δ ρ ο μ έ ς τ ο υ ε γ κ ε φ ά λ ο υ , ν ο υ ς κ α ι ψυχή: τα έ ρ -

Φ

γ α τ έ χ ν η ς , μ α ς α ρ έ σ ε ι ν α π ισ τ εύ ο υ μ ε, γ ε ν ν ιο ύ ν τ α ι σ τ ο υ ς σ κ ο τ ε ιν ο ύ ς λ α ­ β υ ρ ίν θ ο υ ς τ ο υ μ υ α λ ο ύ ή τ η ς κ α ρ δ ιά ς μ α ς κ α ι α ν τ ικ α τ ο π τ ρ ίζ ο υ ν β α θ ύ ­

τ ε ρ α υ π α ρ ξ ια κ ά κ α ι ψ υ χ ικ ά α δ ιέ ξ ο δ α . Ο ι θ ε τ ικ έ ς επ ισ τ ή μ ες , ό μ ω ς , ή δ η α π ό τη ν α ρ ­

χ α ιό τ η τα , έ χ ο υ ν κ α τ α δ ε ίξ ε ι έ ν α α π ό τα πιο μ υ σ τη ρ ιώ δ η ό ρ γ α ν α τ ο υ α ν θ ρ ώ π ιν ο υ ο ρ ­ γ α ν ισ μ ο ύ , τη χ ο λ ή , ω ς τ ο ν « τ ό π ο » δ η μ ιο υ ρ γ ία ς τ η ς ψ υ χ ικ ή ς α υ τ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς που ε τ υ μ ο λ ο γ ικ ά σ η μ α ίν ε ι α κ ρ ιβ ώ ς α υ τό : μ έ λ α ιν α χ ολή... Κι α κ ρ ιβ ώ ς εκ εί, σ ' α υ τ ό ν τ ο ν σ β ώ ­ λ ο α π ό π η γ μ έν ο α ίμ α , φ α ίν ε τ α ι ό τι β ρ ίσ κ ο ν τ α ι κ α ι ο ι ρ ίζ ε ς π ο λ λ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν έ ρ γ ω ν τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς .

δ ι α β α ζ ω

, Α

Φ

I Ε Ρ Ω

] Μ

A

Ο ι σ χ έ σ ε ις μ ε τ α ξ ύ τ έ χ ν η ς κ α ι μ ε λ α γ χ ο λ ία ς α π ο τ έ λ ε σ α ν τα τ ε λ ε υ τ α ία δ υ ο τ ρ ία χ ρ ό ν ια α ν τ ικ ε ίμ ε ν ο μ ε γ ά λ ω ν ε κ θ έ σ ε ω ν σ ε π ο λ λ έ ς ε υ ρ ω π α ϊκ έ ς π ρ ω ­ τ ε ύ ο υ σ ε ς * , κ α θ ώ ς μ ε τ ά τη ν ε υ φ ο ρ ία π ου σ υ ν ό δ ε υ σ ε τη ν α λ λ α γ ή τ η ς χ ι­ λ ιε τ ία ς σ τη Δ ύ σ η κ α ι τη ν « α π ο θ έ ω σ η ό λ ω ν τω ν ο υ το π ιώ ν » , ο ι τ ρ ο μ ο κ ρ α ­ τ ικ έ ς ε π ιθ έ σ ε ις τ η ς 1 1 η ς Σ ε π τέμ β ρ η σ τ ις ΗΠΑ κ α ι ο ι « π ό λ ε μ ο ι κ α τ ά τ η ς τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ία ς » π ου α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν έ ν τ υ σ α ν μ ε μ ε λ α ν ά χ ρ ώ μ α τ α τη ν κ ά ­ π οτε π ο λ λ ά υ π ο σ χ ό μ ε ν η « ν έ α επ ο χ ή » . Έτσι κ α ι το Β α θ ύ ψ υ χ ικ ό ά λ γ ο ς το ο π ο ίο ε ίχ ε ή δ η σ υ ν δ έ σ ε ι α π ό τ α α ρ χ α ία χ ρ ό ν ια ο Α ρ ισ τ ο τ έ λ η ς μ ε τη μ ε γ α λ ο φ ύ ί'α ε π ισ τ ρ έ φ ε ι π λ έο ν δ ικ α ιω μ έ ν ο , α π ο τ ε λ ώ ν τ α ς το « α ν τ ίπ α λ ο » δ έ ο ς σ το μ ο ν τ έ λ ο « υ π ο χ ρ ε ω τ ικ ή ς ε υ φ ο ρ ία ς » κ α ι Β ε β ια σ μ έ ν η ς « ε π ιτ υ χ ία ς κ α ι χ α ρ ά ς » π ου π ρ ο τ ε ίν ε τ α ι ω ς « m u s t» τ η ς επ ο χ ή ς . Στη λ ο γ ο τ ε χ ν ία , μ ε λ α γ χ ο λ ία , κ α τ ά θ λ ιψ η , μ π ω ν τ λ ερ ικ ό s p le e n ή « α δ υ ν α μ ία ζ ω ή ς » (ή, ό π ω ς τ ο α π ο κ α λ ο ύ ν ο ι Γ ά λ λ ο ι, m a l d e v iv r e ) έ χ ο υ ν ο δ η γ ή σ ε ι π ο λ λ ο ύ ς π ο ιη τέ ς κ α ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς έ ω ς τ η ν α υ τ ο χ ε ιρ ία . Σ ε ό λ ε ς τ ις ε π ο ­ χ έ ς , η μ ε λ α γ χ ο λ ία έ χ ε ι θ ρ έ ψ ε ι μ ε τ ο υ ς μ ε λ α ν ο ύ ς χ υ μ ο ύ ς τ η ς έ ρ γ α α π ό τη ν α ρ χ α ιό τ η τ α μ έχ ρ ι τ ο ν Μ ε σ α ίω ν α , κ α ι α π ό τ ο υ ς ρ ο μ α ν τ ικ ο ύ ς μ έχ ρ ι τ ο υ ς « κ α τ α ρ α μ έ ν ο υ ς » ό λ ω ν τω ν επ ο χ ώ ν. Α π ό τη Γ ε ρ μ α ν ία μ έ χ ρ ι τη ν Ια π ω ν ία κ α ι τη Ρ ω σ ία , σ τ ο ν α ν τ ίπ ο δ α τ η ς ρ ε α λ ισ τ ικ ή ς ή α ι σ ι ό δ ο ξ η ς γ ρ α φ ή ς , τα β α θ ύ τ ε ρ α π ο τ ά μ ια τ η ς δ ύ σ κ ο λ η ς σ χ έ σ η ς π ου δ ια τ η ρ ε ί ο ά ν θ ρ ω π ο ς με τ ο χ ρ ό ν ο κ α ι το θ ά ν α τ ο σ υ ν ε χ ίζ ο υ ν ν α κ υ λ ά ν ε ο ρ μ η τ ικ ά κ α ι ν α γ ε ν ν ά ν ε α ρ ισ τ ο υ ρ γ ή μ α τ α . ■ Ελένη Καρρά *Το 2005, όταν στηνόταν στο παρισινό Grand Palais μεγάλη έκθεση ζωγραφικής για τις σχέσεις τέχνης και μελαγ­ χολίας, το γαλλικό Magazine LittGraire αφιέρωνε αντίστοιχα το τεύχος Οκτωβρίου-Νοεμβρίου της χρονιάς εκείνης στις σχέσεις μεταξύ «Συγγραφής και μελαγχολίας, από τον Όμηρο μέχρι τον Φίλιπ Ροθ», άρθρα του οποίου φι­ λοξενούμε στο παρόν αφιέρωμα (Christine Buci-Glucksmann, Agnes Verlet).

10 O

ΑΠΡΙΑΙΟΣ 2008

Θανάσης Καράβατος

0 αμφίσημος συμβολισμός

μιας στάοης ίο υ οώ μαιος Μελαγχολία είναι η ευτυχία να νιώθει κα­ νείς θλιμμένος Βίκτωρ Ουγκώ Οι εργάτες της θάλασσας

Μια από tic πιο γνωστές απεικονίσεις της μελαγχολίας είναι η ομώνυμη χαλκογρα­ φία που χάραξε ο DLirer το 1514, επ ηρε­ άζοντας έκτο τε γενιές καλλιτεχνώ ν μέχρι σήμερα, Στο άνω μέρος φ έρει την επι­ γραφή MELENCOLIA I, κάτω από ένα ου­ ράνιο τόξο , δίπλα σε έναν κομήτη. Η γυ­ ναικεία μορφή που την προσωποποιεί φ έρει φτερούγες, βρίσκεται καθισμένη στην άκρη ενός υποφωτιζόμενου ε ξω τε ­ ρικού χώρου, έχει στραμμένο το βλέμμα προς τα πάνω και δεξιά, με το αριστερό χέρι να υποβαστάζει το κεφάλι. Ακίνητη, στοχαστική, μέσα σε σκηνικό μοναξιάς και εγκατάλειψης, περιτριγυρισμένη από ογκώδη γεωμετρικά σχήματα, παρατημέ­ να εργαλεία, όργανα μέτρησης και γεω ­ μετρίας, είναι σαν να έχει φτάσει στο πέ­ ρας τω ν δυνατοτήτω ν τη ς ανθρώπινης γνώσης: απόσυρση εκλεκτική, μελαγχο­ λία και πένθος για τις γήινες α τέλειες, απορρόφηση από το θείο1. 0 αριθμητικός προσδιορισμός (I) φαίνεται να παραπέ­ μπει στο κατώ τερο στάδιο ενός συστή­ ματος τριών βαθμών της μελαγχολικής έμπνευσης -αστρολογικής, «σατούρνειας/κρόνειας» αρχής (με ρίζες δηλαδή στον μεσαίωνα)2- που, όντας στο πιο χα­ μηλό της σημείο, είναι βυθισμένη στην αδυναμία τη ς να γνωρίσει. Στην αδράνεια της Μελαγχολίας ο Aujaleu δεν βλέπει οκνηρία αλλά την έγνοια του νευρώ ­ δους- διπλό το εκπεμπόμενο μήνυμα: το όριο τω ν μαθηματικών στην ανακάλυψη του απόλυτου και το συναισθηματικό φ ό ­ ντο της σκέψης. Με την κλίση τη ς κεφα­ λής, τη στήριξή της στο χέρι, συμβολίζε­

ται ταυτόχρονα η θλίψη αλλά και ο κόπος της δημιουργικής σκέψης5. Έναν αιώνα μετά, στο μνημειώδες έργο του Ανατομία της μελαγχολίας (1621), ο Robert Burton περιγράφει τον μελαγχολικό άνθρωπο ως σκυθρωπό, ανόρεχτο, θλιμμένο, βλοσυρό, σκεφτικό και απορροφημένο, προσθέτοντας: «σαν τη Με­ λαγχολία στη ζωγραφιά του Άλμπρεχτ Ντύρερ, σα μια γυναίκα λυπημένη, που ακουμπάει στον αγκώνα της με στυλω ­ μένο βλέμμα [...]. Γι' αυτό και κάποιοι έχουν [τους μελαγχολικούς] για επηρμένους, αγαθούς, βλαμμένους ή μισότρελους [...) ενώ, παρόλα αυτά, είναι στοχα­ στικοί, με αντίληψη σπουδαία, σοφοί Albrecht DQrer έξυπνοι, λογικοί»4. Η στάση αυτή, «το χέ- «Μελαγχολία ι» ρι που υποβαστάζει το κεφάλι», βρίσκε- (λεπτομέρεια) ΐ5 ΐ4 .

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 Ι Ο Ι

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α

Φ

I Ε Ρ Ω

Ι“ το νΧ τρ ο ϋ πωλ Γκασέ» 1890.

102

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Μ

ιαι μάλιστα σε δύο από τα εικονίδια που κοσμούν το εξώ φ υ λλο του ογκώδους αυτού συγγράμματος5. Είκοσι χρόνια μετά, ο Rembrandt θα ζω ­ γραφίσει το ν Άγιο Ιερώνυμο και το ν Σπουδαστή, μέσα σε βαθύ οκότος, στην ίδια περίπου οτάση: σχεδόν άδειο το δω ­ μάτιο, ένα βιβλίο ανοιχτό μπροοτά τους, το αριστερό χέρι να στηρίζει το κεφάλι. Οι Schildkraut J.J. και συν., που παρουοίαοαν φ έτο ς το ν Γενάρη τους δύο αυ­ το ύ ς πίνακες στο Journal o f Nervous and Mental Disease, θα αναφερθούν στην πι­ θανολογούμενη διπολική του διαταραχή, την καταθλιπτική φάση τη ς οποίας πυρο­ δότησαν διάφοροι θάνατοι του οικογε­ νειακού του περιβάλλοντος, ιδίως ο θά­ νατος τη ς γυναίκας του στα 36 τη ς χρό­ νια, και θα τονίσουν την «παραδοσιακή» στάση τη ς μελαγχολίας, το στήριγμα της κεφαλής στο αριστερό χέρι που βλέπουύε στους δύο πίνακες6, όμοια με αυτή τη ς χαλκογραφίας του DUrer.

Χαρακτηριστική η στάση αυτή. Την έχουν μάλιστα ονομάσει gestus melancholicus. Μελαγχολία, αλλά και στοχαστικότητα· όπως στον σκεπτόμενο του Rodin: σκεπτόμενος μελαγχολικός ή/και δημιουργι­ κό πνεύμα, όπως στο πορτρέτο του για­ τρού Gachet που φιλοτέχνησε ο Van Gogh, την εποχή (1890) που τον φρόντι­ ζε ως μελαγχολικό κι εκείνος έβλεπ ε στο γιατρό του (που είχε χηρέψει νωρίς) ό,τι ο ίδιος του εξιστορούσε. Ένας μελαγχολικός γιατρός, λοιπόν, ζωγράφος κι αυ­ τός, η διατριβή του οποίου αφορούσε τη μελαγχολία7. Χαρακτηριστική και συνάμα παραδοσια­ κή. Το διαπιστώνει εύκολα κανείς διατρέχοντας τις 500 περίπου οελίδες ενός θαυμάσιου εικονογραφημένου τόμου, με τίτλο Μελαγχολία. ΜεγαλοφυΤα και τρέ­ λα στη Auorf, που κυκλοφόρησε στο Πα­ ρίσι, με το άνοιγμα τω ν πυλών της ομό­ τιτλης μεγάλης έκθεσης έργων τέχνης (10 Οκτωβρίου 2005), αφιερω μένης στο μεγάλο εικαστικό πανόραμα: η μελαγ­ χολία από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγ­ χρονη εποχή. Πλήθος οι απεικονίσεις της κλασικής για τη μελαγχολία οτάσης, είτε με το αριστερό είτε με το δ εξί χέρι: Αρχίζοντας με τον αυτοκτονικό ιδεασμό του Αίαντα Ισε αμφορέα (540-530 π.Χ.) και σε ορείχαλκο (ρωμαϊκή εποχή)], περνώντας ύστερα στην αγιογράφηση του Αγίου Ιωάννη (13ος αιώνας) και τον Πειρασμό του αγίου Αντωνίου (Ιερώνυ­ μος Μπος, 1490)°, που ακολουθούνται, μέχρι τη ν Αναγέννηση, από πλήθος απεικονίσεων της μελαγχολίας σε πίνα­ κες, βιβλία και αγάλματα10. Αδιάκοπη η συνέχεια στους αιώνες που ακολου­ θούν, μέχρι τους μοντέρνους καιρούς μας11. Η επιλογή της συγκεκριμένης συμβολι­ κής στάσης και η διαχρονική εμμονή σε αυτή δεν φαίνεται να είναι τυχαία. Σχετί­ ζεται, κατά τη γνώμη μου, με μια ορι­ σμένη αντίληψη περί του συναισθήμα-

τος και ίω ν διαταραχών του που κρατάει από πολύ παλιά. Από την ιπποκρατική εποχή. Το περί τη ς Ιερός νούσου ιπποκρατικό κείμενο δεν περιγράφει μόνο μία νόσο, την επιληψία, αλλά εκθέτει ορθολογικά την παθολογία και, ουνάμα, προτείνει μια φυσική θεωρία για τη νόηση και τα συ­ ναισθήματα. Συναισθήματα, όμως, που δεν είναι αυτόνομα, καθώς απαιτούν κρί­ ση για να παραχθούν. Όλα είναι νόηοη. 0 υλιστικός ιπποκρατικός μονιομός είναι νοηοιαρχικός. Το επισημαίνει ο J. Pigeaud12 στο ακόλουθο παράθεμα: «Οπωσδήποτε, οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η μοναδική πηγή από όπου προέρχονται οι ηδονές και οι χαρές μας, τα γέλια και τα αστεία μας, είναι ο εγκέφαλος· το ίδιο και οι λύπες και οι στεναχώριες, οι βαρυθυμίες και τα κλάματα. Χάρη σ' αυτόν κυρί­ ως σκεφτόμαστε, βλέπουμε, ακούμε και ξεχω ρίζουμε (διαγιγνώσκομεν) το άσχη­ μο από το όμορφο, το κακό από το καλό, το ευχάριστο από το δυσάρεστο, ά λλο τε έχοντας για κριτήριο τη συνήθεια (νόμω διακρίνοντες), ά λλο τε αξιολογώ ντας τα πράγματα κατά το συμφέρον μας (συμφέροντι αισθανόμενοι) και ά λλ ο τε ορίζο­ ντας τι είναι ευχάριστο και τι δυσάρεστο ανάλογα με τη διάθεση τη ς στιγμής (τοίσι καιροίσι διαγιγνώσκοντες), οπότε δεν μας αρέσει πάντοτε το ίδιο πράγμα»15. Ευθεία προέκταση τη ς φυσιοκρατίας του 6ου π.Χ. αιώνα ήταν η Ιπποκρατική Συλ­ λογή. Στην ίδια ευθεία βρέθηκαν και οι σοφιστές, παρακινώντας τη γενιά τους να συζητήσουν, με βάση τη ν αντίθεση Νόμος - Φύοη, θεμελιώ δη ηθικά και ψυ­ χολογικά προβλήματα, τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και το ν τρ ό ­ πο να την καθοδηγήσουν ώστε να γίνει καλύτερη. Τον καιρό του Σωκράτη και του Πρωταγόρα, η λαϊκή αντίληψη για τα πάθη που κυβερνούν τη ν ανθρώπινη συ­ μπεριφορά βρισκόταν στον αντίποδα της

δικής τους νοησιαρχικής θέσης. Το επισημαίνει ο Dodds14 σ' ένα χωρίο του πλατωνικού Πρωτα­ γόρα: οι περισσότεροι πιστεύουν ότι δ εν είναι η γνώση (επιστήμη) που εξουσιάζει το ν άνθρωπο «αλλά κάτι άλλο, ά λλ ο τε ο θυμός, ά λλ ο ­ τ ε η ευχαρίστηση, ά λλ ο τε η λύπη, κάπο­ τ ε ο έρω τας, π ολλές φ ορές ο φόβος»· η γνώση δ εν είναι παρά «ανδράποδο», που το σέρνουν από δω κι από κει15. Ο δαιμο­ νικός κόομος τη ς λ τη ς έχ ει, βέβαια, απο­ συρθεί κι ο Ευριπίδης αναζητά τον δαίμο­ να ατο εσω τερικό του ανθρώπου, βάζο­ ντας τη Μήδεια να λέει: «Καλά το ξέρω τι 'ναι το κρίμα που πάω να κάνω- μα το λ ο­ γικό μου (βουλεύματα) νικά η οργή (θυ­ μός), που 'ναι στις πιο μεγά λες τ ' ανθρώ­ που συμφορές η μόνη αιτία»16. Ο Πλάτων α να γνω ­ ρίζει τον άλογο π αράγο­ ντα εν τό ς τη ς τρ ιμ ε ­ ρούς ψυχής, τα υ τό χ ρ ο ν α όμως διατηρεί τη ν επικυ­ ριαρχία του λ ο γ ικ ο ύ , ώ στε να ε ξ α σ φ α λ ίζ ε ­ ται ο έλεγχο ς του πάθους17. Απο­ δ έχεται έτσι τη ν ύπαρξη ψ υχολογικής σύγκρου­ σης, όπου εκδηλώνεται η αντίθεση λογικούάλογου, λογιοτικούεπιθυρητικού, με το θυμοειδές ανάμεσά τους, να επικουρεί ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

103

I Ω ] . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ίο λογικό, «αν τουλάχιστον δεν διαφθα­ ρεί από την κακή ανατροφή»18. Η επικυ­ ριαρχία το υ λογικού ξαναφ έρνει στο προσκήνιο, από άλλη κατεύθυνση, την νοησιαρχία και την αγωγή που εξασφαλί­ ζουν τον έλεγχο του πάθους. Στον Αριστοτέλη, η έννοια τη ς μεσότη­ τας είναι από τις πιο σημαντικές, κι όπως παρατηρεί ο Pigeaud, οι Περιπατητικοί θεωρούσαν πως τα πάθη πρέπει να οδη­ γούνται σε ένα μέσον με τη μείξη δύο αντίπαλων και αντίθετω ν δυνάμεων: όλα εξαρτώ νται από την ισορροπία τη ς ηδο­ νής και του πόνου που συνοδεύουν όλα τα πάθη, φυσιολογικό αντίστοιχο της οποίας είναι η ισορροπία του θερμού και του ψυχρού μέσα στην καρδιά. Στον πλατωνικό Φαιδρό'9, η μεταβίβαση μένους, «από θεϊκή παραχώρηση», προκαλεί μανία, χάρη στην οποία «γίνονται τα πλέον μεγάλα αγαθά». Έτσι, η μαντι­ κή έμπνευοη προέρχεται από το ν Απόλ­ λωνα, η ιεροτελεοτική από το ν Διόνυσο, η ποιητική από τις Μούσες και η ερωτική από την Αφροδίτη και το ν Έρωτα. Διευ­

κρινίζεται, όμως, ότι υπάρχουν δύο είδη μανίας, η μία από θεϊκή ενέργεια, η άλλη από ανθρώπινη ασθένεια. Ούτε η μελαγ­ χολία είναι πάντα νοσηρή κατάσταση. Στο 30ό Πρόβλημα ο Α ριστοτέλης καταρ­ γεί τη διάζευξη μεταξύ ευφυούς και τρε­ λού, τονίζοντας ότι οι έχοντες θερμή μαύρη χολή σε υπερβολική ποσότητα εί­ ναι παράφοροι, προικισμένοι και ανήκουν ο τους μελαγχολικούς20. Στις Επιστολές του [ψευδοίΙπποκράτη, που χρονολογούνται στους πρώτους χρι­ στιανικούς χρόνους, η αμφισημία της τρέλα ς παίρνει τη μορφή μυθιστορήμα­ τος. 0 Ιπποκράτης ταξιδεύει στο όνειρό του. Καλεσμένος, πηγαίνει στα Άβδηρα για να εξετάσει και να θεραπεύσει τον Δημόκριτο που του λένε πως παραφρό­ νησε. Επιστρέφοντας στην Κω θα πει πως ο υποτιθέμενος τρ ελός είναι σο­ φός21. Ανακεφαλαιώνω: ο αμφίσημος συμβολι­ σμός του gestus melacholicus φαίνεται να έχει τις ρίζες του στην ελληνική αρ­ χαιότητα και συνδέεται με την επικυριαρ­ χία του νοητικού επί του συναισθηματι­ κού. Συνδέεται, δηλαδή, με αυτό που χρειάστηκε να ανατραπεί στα μέσα του 19ου αιώνα για να μπορέσει να αναπτυ­ χθεί η μελ έτη τω ν συναισθηματικών διαταραχών μέσα από την αναδυόμενη αυτονομία του συναισθηματικού κό­ σμου. Χαρακτηριστική και σημαντική υπήρξε η στροφή που παρατηρούμε από τον Philippe Pinel, που εγκαινιάζει την επι­ στημονική ψυχιατρική στην αυγή του 19ου αιώνα, στον μαθητή του Esquirol. Με την επιφύλαξη, βέβαια, ότι οι νοσογραφικές κατηγορίες της εποχής εκείνης δεν βρίσκουν πάντα τη σύγχρονη αντιστοίχισή τους, θα παρατηρήσουμε ότι η νοησιαρχία χρωματίζει εξαρχής τη νοσογραφία του πρώτου: ο Pinel θεω ρεί πως μανία και μελαγχολία είναι μορφές

104

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

παραληρήματος, γενικευμένο η πρώτη, μερικό η δ εύτερη. Στη δική του ταξινόμη­ ση (18S8), ο Esquirol θα φέρει στην επι­ φάνεια τη ν καντιανή φιλοσοφική πρότα­ ση που επιβάλλει τη ν περιγραφή διακριτώ ν διαταραχών τριών αυτόνομων λ ει­ τουργιών, τη ς νόησης, τη ς βούλησης και του συναισθήματος, διασπώντας το μ ε ­ ρικό παραλήρημα του δασκάλου του σε λυπεμανία, (μια πρωτογενή διαταραχή του συναισθήματος με δ ευτερογενή παραληρητικό ιδεασμό) και σε μονομανίες (ποικίλου περιεχομένου παραληρητικές ιδέες). Από α υτές θα προκύψουν α ργότε­ ρα η πρώιμη άνοια του Kraepelin και η ομάδα των σχιζοφρενειών του Bleuler. Στο μεταξύ, η θεωρία του εκφυλισμού εί­ χε αναδείξει, από το δεύ τερο μισό του 19ου αιώνα, το δίπολο «ιδιοφυία και τρ έ ­ λα».

Μέσα από τη ν αυτονό­ μηση, όμως, του συναι­ σθηματικού, θα διατυ­ πωθούν και οι φ ροϋδι­ κές αντιλήψεις περί της ασύνειδης πλευράς του ψυχισμού μας, αλλά και του συνεχούς τω ν ψυχι­ κών μας εκδηλώσεω ν που περιλαμβά­ νουν και το ψυχοπαθολογικό γεγονός. Ίσως γι' αυτό και η μέχρι σήμερα εικαστι­ κή εμμονή στον αμφίσημο συμβολισμό μιας στάσης του σώματος που το αποκα­ λύπτει και το προβάλλει. Όπως ακριβώς μπορούμε να το δούμε μέσα από το ει­ καστικό πανόραμα: «Μελαγχολία, μεγαλοφυΐα και τρέλα στη Δύση». ■

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

" Ό.π. βλ. σσ. 271, 301, 304, 313, 360, 364, 421, 479, 495.

13Pigeaud J., La maladie de Tame. Etude sur la relation de I’dme et du corps dans la tradition medicophilosophique antique, Les Belles Lettres, Paris, 1989 13«Περί Ιερής νούσου», στο Ιπποκρατική Ιατρική. Εισαγωγή, κείμενα, μετάφραση σημειώσεις: Δ. Λυπουρλής, Θεσσαλονίκη 1972,17.

14Dodds E.R., Οι Έλληνες και το παράλογο. Καρδαμίτσας, Αθήνα 1978,158-159 43Πλάτωνος, Πρωταγόρας 352 b. Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων «I. Ζαχαρόπουλος». Εισαγωγή, μετάφραση, οχάλια: Β. Τατάκης.

43Ευριπίδη, Μήδεια, 1078-1080. Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων «I. Ζαχαρόπουλος». Μετάφραση: Π. Λεκατσά.

47Dodds E.R., ά.π., 175-179.

43Πλάτωνος, Πολιτεία, 441 a. Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων «I. Ζαχαρόπουλος». Μετάφραση: I. Γρυπάρης.

43Πλάτωνος, Φαιδρός, 244 Α και 265 Α-Β. Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων «I. Ζαχαρόπουλος». Μετάφραση: Ν. Αχείμαστος.

33Pigeaud J., «Εισαγωγή», στο Αριστοτέλης Μελαγχολία και ιδιοφυία. Το 306 Πρόβλημα, ά.π., 46 34Hersant Υ-, Εισαγωγή στο [ΨευδοίΙπποκράτους Επιστολές. Το γέλιο και η τρέλα. Μτφρ: Α. Σιδέρη, Αγρα, Αθήνα, 1999, 9-25.

’ Schuster P-C., «Melencolia: Diirer et sa posterity», στο Clair J. (sous la direction), Melancolie. Gdnie et folie en Occident. Reunion des musdes nationaux/ Gallimard 2005, 90-103.

3Klibansky R, Panofsky E, Saxl F., Saturne etla Melan­ colie. Gallimard 1989.

3Aujaleu E., Le visible et le lisible. Fondements et limites de /' iconologie. Από τα Stages στην Academie de Montpelier [pedagogie.ac-montpelier.fr/Disciplines/philosophie] 4Μπέρτον P., Η ανατομία της μελαγχολίας (1621), τόμος I. Πρόλογος: Μ.Ζ. Κοπιδάκης, Μτφ: Π. Χοροζίδης. Ηριδανός 2007, 576-577.

3Στη σελ. 28 της ελληνικής έκδοσης. ‘ Schildkraut J.J., Cohn Μ.Β., Hawkins Η., «Then melancholy, now depression. A modern interpretation of Rembrandt's mental state in midlife». The Journal of Nervous and Mental Disease 2007,195,1, 3-9.

7Starobinski J., «Une melancolie moderne: le portrait du docteur Cachet par Van Gogh». Mddecine et Hugidne, 1991, 49,1053-157. * Clair J. (sous la direction), Melancolie. Gdnie et folie en Occident. Rdunion des musees nationaux /Galli­ mard 2005. ' Στο ίδιο, βλ. σσ. 50, 51, 76, 65. " Ό.Π., βλ. σσ. 144,146,151,155,156, 248, 250, 253, 254, 255, 266.

□ Θανάσης Καράβατος είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής του ΑΠΘ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

105

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ

I Ε Ρ Ω

Μ

Δημήτρης Πολυχρονάκης

Μ ελαγχολία και εγκεφαλισμός

ίω ν ποιητών της παρακμής ο 1918 ο Κώστας Ουράνης έχρισε το ν Charles Baudelaire ιδρυτή μιας νέας ποιητικής σχολής, τη ν οποία αποκάλεσε σχολή του «εγκεφαλισμού»’ . Με το ν όρο αυτόν ο Ουράνης εννοούσε το ν «διπλασιασμό του εαυτού (dedoublement)»2 που συνεπάγεται η αυτοπα­ ρατηρησία του ποιητή και έχει σαν απο­ τέλεσμα τη διττή αποστασιοποίησή του τόσο από το αντικείμενο τη ς αναπαρά­ στασής του όσο και από τον ίδιο το ν εα υ­ τό του. Όπως θα το έθ ε τε αργότερα και ο Jean Paul Sartre, ο Baudelaire απ οτελεί τη ν πλέον χαρακτηριστική περίπτωση ποιητή που «κοιτάζει για να βλέπει τον εα υτό του να κοιτάζει»5. Γι' αυτό και, διό­ λου τυχαία, έγινε το έμβλημα μιας ολά­ κερης εποχής, την οποία, παρόμοια με τον Ουράνη, ο Τέλλος Άγρας περιέγραψε ως μια εποχή «ομολογημένου διχασμού της προσωπικότητας, εγκεφαλισμού, αυ­ τοανάλυσης, αυτεπίγνωσης, αυτοπαρα­ τηρησίας»4. Μια τέτοια εποχή χαρακτηρίζεται πάντα ως «παρακμιακή», αν με το ν όρο «παρακ­ μή» (decadence) δεν εννοούμε κάποιο εί­ δος πολιτισμικής υπανάπτυξης αλλά, αντιθέτω ς, έναν πολιτισμό που «έχει φθάσει στο ανώ τατο σημείο τη ς ωρίμασής του»5, έτοι ώστε να αρχίζει να απο­ συντίθεται από την ίδια του τη ν «πολιτι­ σμική υπερτροφία»6. Με δεδομένη την αντίθεση φύσης και πολιτισμού (ή φύσης και τέχνης), το πρώτο πράγμα που χαρα­ κτηρίζει το υ ς υπ ερτροφικούς πολιτι­ σμούς τη ς παρακμής είναι η έλλειψ η φυσικότητάς τους, ο «εγκεφαλισμός» τους. Το δεύ τερο είναι ο αισθητισμός τους, μια τάση υποβάθμισης τη ς φύσης έναντι της τέχνη ς που συναντά κανείς από τον Baudelaire μέχρι τον Oscar Wilde και τη

Τ

106

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

βλέπει να επαναλαμβάνεται σε εκείνα τα «Τεχνητά Άνθη» του Καβάφη, μέσα από τα οποία, οσοδήποτε προσχηματικά, εξυ ­ ψώνεται το τεχνητό έναντι του φυοικού, το πλαστό έναντι του αληθινού, το αφύ­ σικο έναντι του φυσιολογικού7. Παράλληλα, ο «εγκεφαλισμός» προϋπο­ θέτει μια έλλειψ η αμεσότητας που, στα χρόνια της «παρακμής», θα εξισω θεί με την ίδια την έννοια της ποιητικότητας. Το διαπιστώνει κανείς στη νεορομαντική διάκριση του Καβάφη σε «έργα τέχνης» και «έργα άμεσου χρησιμότητας»6. Ενταγμένο στην κατηγορία του «αυτοσκοπού», το έργο τέχνης δεν μπορεί ποτέ ως μ έ­ σον να διακριθεί απόλυτα από το σκοπό του. Αλλά αυτή η αδυναμία διάκρισής του από το σκοπό για τον οποίο υπάρχει καθιστά εξίοου δυσεξιχνίαστη τη σκοπι­ μότητα ή την αναγκαιότητα που το υπα­ γορεύει. Εννοώντας πάντα κάτι περισσό­ τερ ο από αυτό που άμεοα λέει ή δείχνει, το έργο τέχνης είναι ε ξ οριομού έμμεοοδεν έχει άμεση χρησιμότητα ή ευθεία πρακτική εφαρμογή, αλλά αυτή η μείω ­ ση της χρηοιμότητάς του σε έναν κόσμο κατεξοχήν χρησιμοθηρικό, όπως ο κό­ σμος τω ν αστών, δεν παύει να εκφράζει την αποξένωσή του από την πεζή καθη­ μερινότητα της ζω ής που το περιβάλλει. Γι' αυτό και εκβάλλει πάντα σε μιαν «αμλετικού» τύπου μελαγχολία, καθώς ο «εγκεφαλισμός» εδώ δεν είναι παρά ένας ακόμη όρος για να δηλω θεί η αποστασιο­ ποίηση του καλλιτέχνη τόσο από τον ευ ­ ρύτερο κόσμο γύρω του όσο και από τον ίδιο τον εα υτό του (ως μέρος αυτού του κόσμου). Αυτή η έλλειψ η αμεσότητας στο επίπεδο του «εγκεφαλισμού» υποδηλώνει όμως και μια έλλειψ η ζω ηρότητας, αντίστοιχη

θέσει και ο Κλέων Παρά­ σχος το 1921, δεν οφ εί­ λ ετα ι πουθενά αλλού παρά «εις τη διαρκή και υπερβολικήν αυτοανάλυσιν, εις τη ν οποία από πολύ νέοι υποβάλλονται σχεδόν όλοι οι πνευμα­ τικοί άνθρωποι»15. Κάτω από αυτούς τους όρους, ο Καβάφης δύναται να αυτοπροσδιορίζεται ως «ποιητής του γήρατος»15, ο Ουράνης να παρομοιάζει τον εαυτό του με «γέρους ναυτικούς»17 και ο Καρυωτάκης να αυτοθεωρείται ως «παράξενο παι­ δάκι γερασμένο» ή ως «τρελός που εγέρασε και νέος ποτέ δεν ήταν»18. Αυτή π αποδυνάμωση της ζω ής που εκφράζει η γεροντίαση το υ εγκεφαλισμού γίνεται επίσης ο φ ο ρέα ς εκείνης τη ς ανίας (ennui) που προσδιορίζει τον μπωντλαιρικό τύπο μελαγχολίας (spleen) και την αντιδιαστέλλει από την αντίστοιχη μ ε­ λαγχολία του ρομαντισμού. Διότι, στον ρομαντισμό, η μελαγχολία καθοδηγείται από τη ν προσδοκία ενός καλύτερ ου («ποιητικότερου») κόσμου από τον ήδη υπάρχοντα. Και η μελαγχολία που γεννά­ ει στον καλλιτέχνη η διάψευση μιας τ έ ­ τοιας προσδοκίας όχι μόνον δεν ακυρώ­ νει αυτήν τη ν τελευτα ία αλλά, αντιθέτω ς, τη ν ανατροφ οδοτεί και την ανανεώ ­ νει. Αντιθέτως, η πλήξη και ο κορεσμός του παρακμιακού ποιητή δεικνύουν ότι η αποστροφή το υ προς τον αντιποιητικό κόσμο που το ν περιβάλλει έχει πάψει προ πολλού να εκφράζει το όραμα ενός επαρκέστερου κόσμου. Έχοντας χάσει το αίσθημα τη ς περιπέτειας που χαρακτήρι­ ζε τον ρομαντικό αναζητητή της α λή­ θειας, ο εγκεφαλικός ποιητής της παρακ­ μής τρέφ ετα ι, κατά τη διατύπωση του Ουράνη, από εκείνη την «άπειρη πλήξη» που συνεπάγεται η «έλλειψη κάθε καινο­ φανούς στην ζωή»19 ή από εκείνη τη «μο­ νοτονία» του ομότιτλου καβαφικού ποιή­ ματος που καθιστά τα πάντα προβλέψιμα

ΜΛΗΧΐΚΤΟΣ

με αυτήν που επικαλείται ο Καβάφης, όταν λέει ότι «η άμεση εντύπωοη δ εν εί­ ναι ποτέ αφορμή εργαοίας» γι' αυτόν, ότι «τα ζω ηρό τερα γεγονότα δ εν το ν εμπνέουν άμεσα»3. Στην κουλτούρα του «εγκεφαλισμού» οτιδήποτε παρίσταται ά­ μεσα και με το απόλυτο σφρίγος τη ς ζω ­ ής που το περιβάλλει καταδικάζεται αυ­ τοστιγμεί ως άξεστο, τραχύ, απολίτιστο, ωμό, επικαιρικό, πεζό κι εντέλ ει αντιποιη­ τικό. Γι' αυτό και στα ποιήματα τη ς «πα­ ρακμής», από τον Καβάφη μέχρι τον Άγρα και από το ν Μαλακάση μέχρι τον Μ ελα­ χρινό ή τον Ουράνη, η ζωή παρίσταται πάντα ασθενική, τρεμ ά μ ενη , αβέβαιη, σχεδόν σβησμένη. Τίποτα δεν δίνεται άμεσα εδώ· μονάχα «υποβάλλεται», για να μεταχειριστούμε το αγαπημένο ρήμα του συμβολισμού από το ν Mallarmg10 μ έ­ χρι τον Καβάφη11. Αν αναπαρίσταται κάτι σε αυτά τα ποιήματα, αναπαρίσταται πά­ ντα διά του αντικατοπτρισμού και της αντανακλάσεώς του- αν ακούγεται, ο ήχος του φθάνει πάντα εξασθενημένος μέοω του αντιλάλου και τη ς αντήχησής του που κάνει πράξη το ποιητικό αξίωμα του Baudelaire ότι «τα πάντα γίνονται πιο ωραία μέσα από καθαρούς καθρέφτες»12. Το αποτέλεσμα όλω ν αυτών δ εν μπορεί παρά να είναι εκείνο το «μισοειδωμένο» που ο Καβάφης θεω ρεί ότι «εκόμισε εις την τέχνη»15, ένα ημίφως ζω ής που, αν δεν ορίζεται ποτέ από το άπλετο φως της άμεσης ζωής, δ εν ορίζεται επίσης από το απόλυτο έρεβος του θανάτου. Αλλά αυτή η μελαγχολική ή ασθενική ζω ή του «εγκεφαλισμού» δεν είναι παρά ένα ακόμη προϊόν τω ν υπερτροφικών πολιτισμών τη ς παρακμής που, «έχοντας φθάσει στο ανώ τατο σημείο τη ς ωρίμασής τους», έχουν επίσης «ζήσει πάρα πο­ λύ», κατά τη ν διατύπωση του Friedrich Nietzsche14, με αποτέλεσμα να διανύουν την εποχή τη ς γήρανοής τους. Η γεροντί­ αση α π οτελεί μιαν ακόμη ευδιάκριτη όψη του «εγκεφαλισμού», καθώς, όπως θα το

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

107

' Ω ] ■Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

και κάνει κι αυτό το αύριο ακόμη «σαν αύ­ ριο να μη μοιάζει»20. Διατυπώνοντας, εν ολίγοις, ως κάτι νέο τη ν απουσία καθετί νέου, η εποχή τη ς παρακμής θα ανακα­ λύψει για το ν εα υτό τη ς ένα καινοφανές αίσθημα που δ εν είναι άλλο από τη ν «έλ­ λειψη καθετί καινοφανούς στην ζωή». 0 πιο μακρινός ιστορικά πρόγονος μιας τ έ ­ τοιας στάσης είναι προφανώς το «taedium vitae» του Λουκρήτιου, τον οποίο όλοι οι εγκεφαλικοί τη ς παρακμής θα λα ­ τρέψ ουν ανεξαιρέτω ς. Στη σύγχρονη ζωvirgie Solis ή θα εκφραστεί μέσα από τα αυστήματα «ΜελαγχοΛικός» 1550 . του A. Schopenhauer και του Δαρβίνου,

105

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

που, παρά τις σημαντικές διαφορές τους, συγκλίνουν στην απομυθοποίηση της ηθικής ελευθερίας της βούλησης. Γι' αυ­ τό και δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει το πέρασμα τω ν περισσοτέρων κα λ λ ιτε­ χνών της παρακμής από την ποιητικότητα του αισθητισμού στη σκληρότητα του νατουραλισμού. Αιοθητισμός και νατου­ ραλισμός α π οτελούν συγκοινωνούντα δοχεία, όπως μπορεί να διαπιστώσει κα­ νείς από τη δυσμενή κριτική που ασκεί ο Άγρας οτη ρομαντική έννοια της «αγω­ γής» (Bildung) και στην πεποίθηση ότι θα μπορούσαμε να «διαπλάσουμε» ελ εύ θ ε­ ρα τον εα υτό μας «σε αυτό που αληθινά είναι». Προτάσσοντας δαρβινικούς παράγοντες, όπως αυτούς της «ιδιοσυγκρασίας», της «εξέλι­ ξης» ή της «κληρονομικότητας», ο Άγρας αποκόπτει τον εγκεφαλικό άνθρωπο από κάθε έννοια «ανανέω­ σης, αναγέννησης ή κάθαρσης», αφού τίποτα δεν του συμβαίνει που να μην το προκαλεί η «ενδιάθετη προδιάθεση» του χαρακτήρα του. Η «αγωγή», λέει ο Άγρας, δεν είναι πα­ ρά «ένας παράγοντας εντελώ ς δ εύ ­ τερης σημασίας», που δεν θα μας χρησιμέψει «σε τίποτα άλλο παρά να αφομοιώσουμε ό,τι ζητά ο οργα­ νισμός μας» και «να θρέψωμε μια ιδιοσυγκρασία πλασμένη πια». Γι' αυτό και οτιδήποτε νέο ή διαφ ορε­ τικό εμφανιστεί στον ορίζοντα της εγκεφαλικής αυτοπαρατηρησίας εί­ ναι καταδικασμένο να «πάρει τη μορφή τω ν συνηθισμένων σκέψεών μας», να «του δώ σουμε τον τύπο του εαυτού μας υποβιβάζοντάς το και εξευτελίζοντά ς το»21. Αντλώ ντας τα παραδείγματά του από την αρχαία «παρακμή» τω ν ρω ­ μαϊκών και ελληνιστικών χρόνων, ο «εγκεφαλισμός» της μοντέρνας πα­ ρακμής θα συνδέσει επίσης την πο­ λιτισμική του υπερτροφία με κάποιο

ποίημα που θα εξη γ εί «πόσο κουρασμένος» εί­ ναι από την γραφή ποιη­ μάτων22. Ξένος ε ξ ορισμού σε κά­ θε έννοια φυσικότητας, ο εγκεφαλισμός θα απα­ ξιώσει επίσης καθετί το φυσιολογικό, υπό την έννοια του δημώ ­ δους, του κοινού, του συλλογικού, θα γί­ νει με το ν τρόπο αυτόν φορέας μιας «φυσικής αριστοκρατικότητας», ανάλογη με αυτήν που αποδίδει ο Καβάφης στον εα υτό το υ 25, καθώς η μοναχικότητα του εγκεφαλιομού, εκτός από μελαγχολία, γεννάει κι ένα αίσθημα μοναδικότητας που ερμηνεύεται μέσα από εκείνο το εί­ δος τη ς «ευγένειας» το οποίο συνοψίζει ο Καρυωτάκης στο ομότιτλο ποίημα τω ν Νηπενθών του. Από τη ρήση του Baudelaire ότι «το ωραίο δεν μπορεί να ανθίσει σε ένα λαό χωρίς αριστοκρατία»24 μέχρι τη ν ανατριχιαστική δήλωση του C. Moore ότι «η τέχνη είναι το αντίθετο της δημοκρατίας»25, ο εγκεφαλισμός ενέχει πάντα έναν αριστοκρατισμό που, σύμφυ­ το ς με το μονήρες ήθος του, τον καθιστά στείρο, αντιπαραγωγικό, δυσλειτουργικό και ελάχιστα χρήσιμο ή εξυπηρετικό για το ν επιχειρηματικό κόσμο τω ν αστών26. Διόλου τυχαίο, λοιπόν, που ο εγκεφ αλι­ κός ποιητής τη ς παρακμής θα καταστήσει προνομιακό πεδίο αναφοράς του τις φθίνουσες αυτοκρατορίες τω ν αρχαίων και μοντέρνω ν εποχών. Διότι, από την α μλετική αυτοπροσωπογραφία του Baudelaire ως «βασιλιά μιας βροχερής χώρας» στο «Spleen» μέχρι τον διαβόητο στίχο του Verlaine «είμαι η αυτοκρατορία σε πα­ ρακμή», η θεματική της φθίνουσας α υτο­ κρατορίας δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προάγει ένα έκπτω το αριστοκρατικό ήθος, μέσα από το οποίο ο εγκεφαλικός ποιητής δύναται να εκφράζει την αντίθε­ σή το υ στην ισοπέδωση και τη μετριότη­ τα τω ν σύγχρονων αστικών δημοκρα-

ΊΚΤΟΣ

είδος πολιτικοκοινωνικού εκφυλισμού, στο βαθμό που θα θεωρήσει ότι η υπέρ­ μετρη άνθιση τω ν τεχνώ ν και τω ν γραμ­ μάτων οδηγεί σε μια φυσική μαλθακότητα και νωθρότητα που μοιραία θίγει το ηθικό και πολιτικό φρόνημα. Η απόκρου­ ση του τρυφ ηλού κόσμου τη ς Ανατολής (των Περσών) από τους σκληροτράχη­ λους Έ λληνες τη ς ηρωικής περιόδου, η κατάκτηση τη ς πνευματικά προηγμένης Ελλάδας από το ν φτω χό πολιτισμικά, πλην οκληραγω γημένο, λαό τω ν Ρωμαί­ ων, η διάλυση τη ς Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­ ρίας από τις ο ρδές τω ν απολίτιστων βαρ­ βάρων ή τη ς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς -ό λ α αυτά θα απο­ τελόσουν στα χέρια τω ν μοντέρνω ν παρακμιακών αποδείξεις ότι η ενδυνάμωση του πνεύματος μέσα από καλλιτεχνικά θεάματα και φιλοσοφικά συμπόσια οδη­ γεί σε μιαν αποδυνάμωση του σώματος, η οποία αποδεικνύεται καταστροφική στα πεδία τω ν μαχών, εκεί όπου ο άνθρωπος της φύσης δεν μπορεί παρά να υπερισχύσει του ανθρώπου το υ πολιτισμού. «Περιμένοντας», επομένως, το υ ς δικούς της «βαρβάρους», την αναπόφευκτη εκ­ δίκηση τη ς φύσης που προκαλεί ένας πο­ λιτισμός με τη ν υψηλή του τελείω ση, η μοντέρνα παρακμή θα υποδυθεί για τον εα υτό της (και με όλη τη ν υποκρισία που επιτάσσει η ίδια τη ς η πολιτισμική υπερ­ τροφία) το αίσθημα ενός κόσμου που πνέει τα λοίσθια. Η οξύμω ρη έννοια της «α νεξάντλη τη ς εξάντλησης», με την οποία ο Nietzsche ορίζει τη μοντέρνα πα­ ρακμή, οφ είλεται ο ε αυτήν ακριβώς την τάση της να α ντλεί από το ν ίδιο τη ς τον κορεσμό και τη ν κόπωση, από τη ν ίδια τη ς την εξάντληση που, από αυτήν την άποψη, δ εν μπορεί παρά να καθίσταται ανεξάντλητη. Από εδώ θα γεννηθεί και η κομψευόμενη νωχέλεια του ανδρόγυνου δανδή, εκείνη η πόζα του αισθητιστή που δεν κουράζει έναν ποιητή, όπως ο Ναπο­ λ έω ν Λαπαθιώτης, να γράψει ένα ακόμη

ΑΠΡΙΛΙ0Σ 2008

103>

] Φ I Ε Ρ Q Μ A

δ ι α β α ζ ω

Ι Α

χιών. Σε ό,τι αφορά τα νεοελληνικά γράμματα, παραδειγματικό παραμένει το Βιβλίο της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ, μ έ­ σω του οποίου ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος αναπαριστά εξιδανικευμένη την φθίνουσα (κι άρα «ποιητική») ζωή τω ν παρηκμασμένων βασιλικών οίκων της μοντέρνας Ευρώπης. Συμπλέκοντας ειρωνικά τη ν ιδέα τη ς αι­ σθητικής τελείω σ ης (ή τη ς αισθητικής τελειό τη τα ς) με το τέ λ ο ς του θανάτου, η παρακμή θα ταυτίσει το ν εα υτό της με εκείνη τη ν αισθητική του «επιθανάτιου ρόγχου» τη ν οποία επ ικαλέστηκε ο Mallarme όταν εξέφ ρα σ ε τη ν προτίμησή του για την ποίηση που γραφόταν κατά τις τελ ευ τα ίες στιγμές τη ς Ρώμης27. Προ­ φανώς, σε ένα αντίστοιχο σκηνικό επιθα­ νάτιας αγωνίας έχουν στηθεί πολλά από

τα λεγάμενα «ιστορικά» ποιήματα του Κα­ βάφη, για τα οποία θα μπορούσε να πει κανείς ότι κάνουν πράξη τη δήλωση του Baudelaire ότι η μόνη άξια λόγου παρακμιακή λογοτεχνία δεν είναι εκείνη που τελειώ νει αλλά αυτή που αρχίζει με την πτώση και με τον θάνατο28. Πράγμα που, μετα ξύ άλλω ν, σημαίνει ότι η αισθητική τη ς παρακμής δεν υπήρξε ποτέ μονοσή­ μαντα μια αισθητική του θανάτου, καθώς η μετα τροπ ή το υ θανάτου σε πηγή έμπνευσης τον καθιστά επίσης πηγή ζω ­ ής, αλλά μιας ζω ής έμμεσης, στοχαστι­ κής και, γι' αυτό, αδιάλειπτα μελαγχολικής. Το ημίφως ζωής, στο οποίο αδιάκο­ πα κατέτεινε η ποιητική της παρακμής, σήμαινε επίσης, σύμφωνα με τη δήλωση του Καβάφη, ότι «εδώ ο θάνατος δεν εί­ ναι ποτέ βέβαιος»28 ■

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ3 1 *7

Ίκαρος, 1983, σ. 27.

33F. Nietzsche, Werke, τ. 5:2, Berlin: Walter de Gruyter, 1970, σ. 20.

13Παρατίθεται στο Γ. Π. Σαββίδης - Ν. Μ. Χατζηδάκη Μ. Μητσού, Χρονογραφία Κ. Γ. Καρυωτάκη, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1989, σ. 204. "Λεχωνίτης, ό.π., ο. 19.

17Βλ. το ποίημα του Ουράνη «Νοσταλγίες». " Στίχοι από τα ποιήματα του Καρυωτάκη, «Του αδελ­ φού μου» και «Στροφές».

39Ουράνης, ό.π., σ. 12.

29Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα A (1896-1918), Αθήνα: Ίκαρος, 1980, σ. 22.

23Αγρας, ό.π., σ. 41-44.

22Βλ. το ποίημα του Λαπαθιώτη, «Είμαι τάσο κουρα­ σμένος».

23Καβάφης, Τα πεζά, ά.π., σ. 334.

21C. Baudelaire, Αισθητικές περιέργειες, μτφρ. Ν Ξε­ πουλώ, Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1991, ο. 21.

23G. Moore, The Confessions of a Young Man, Montre­ al: McGill, 1972, σ. 72.

23Βλ. τον περίφημο αφορισμά του Gautier ότι «τίποτα δεν είναι αληθινά ωραίο, αν δεν είναι άχρηστο».

27Mallarme, ό.π., σ. 270.

23Baudelaire, ά.π., σ. 56-57.

29Καβάφης, Τα πεζά, ό.π., σ. 332.

3Κ. Ουράνης, Κάρολος Μπωντελαίρ, Αλεξάνδρεια, 1918, σ. 9.

2Ό.π., σ. 27.

3Jean-Paul Sartre, Μηωντλαίρ, μτφρ. Ν. Φωκάς, Αθή­ να: Ολκός, 1995, σ. 23. ‘ Τ. Άγρας, Κριτικά, τ. 1, Αθήνα: Ερμής, 1980, σ. 37.

3Th. Gautier, Complete Works, τ. 12, μτφρ. S. Sumichrast, London: Athenaeum Press, χ.χ., σ. 39. * Jules Laforgue, Melanges Posthumes, Paris: Mercure de France, 1903, o. 153.

7Κ. Π. Καβάφης, Τα ανέκδοτα ποιήματα, Αθήνα: Ύψι­ λον, 1990, σ. 95.

3Κ. Π. Καβάφης, Τα πεζά, Αθήνα: Ίκαρος, 2003, σ.

331. * Γ. Λεχωνίτης, Καβαφικά αυτοσχόλια, Αλεξάνδρεια, 1942, σ. 19-20.

S. Mallarm6, CEuvres Competes, Paris: Gallimard, 1945, σ. 869.

11Βλ. Μ. Περίδης, 0 βίος και το έργο του Κωνσταντί­ νου Καβάφη, Αθήνα: Ίκαρος, 1948, σ. 313.

13Στίχος από το ποίημα «Η ομορφιά» (La Beaute) στα Άνθη του κακού. " Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα Β (1919-1933), Αθήνα:

110 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Στα μ ά τη ς Ν . Φιλιππίδης

Η τυπολογία της λυρικής μελαγχολίας

και οι ελληνικές μεταφράσεις (1880- 1944) Η Μελαγχολία είναι ο πιο θεμιτός από όλους τους ποιητικούς τόνους. Ε. A. Poe

Καταρχάς μια επεξήγηση το υ τίτλο υ του μ ελ ετήμα το ς αυτού θα ήταν σκόπιμη. Προτίθεμαι λοιπόν αφενός να διαγράψω την εξέλ ιξη μιας κυρίαρχης θεματικής της ευρωπαϊκής ρομαντικής και μεταρομαντικής ποίησης έω ς το 1880 (I, II) και αφ ετέρου να διερευνήοω δ ειγματολη­ πτικά μεταφράσεις αυτής τη ς ποίησης, οι οποίες έγιναν από έλ λ η ν ες ποιητές οτην περίοδο που ορίζεται μετα ξύ τη ς γενιάς του 1880 και του έτο υ ς το υ τελευ τα ίο υ δημοσιευμένου ποιήματος του Τέλλου Άγρα (III). Το εξυπακουόμενο, επομένως, term inus ante quern είναι η ποιητική πα­ ραγωγή τη ς γενιάς του 1930, η οποία εί­ χε άλλα πρότυπα, αυτά το υ μοντερνι­ σμού1.

I Στη λυρική ποίηαη η μελαγχολία ως λέξη εμφανίζεται ήδη από τη μεσαιωνική περί­ οδο, σε σονέτο του Καβαλκάντι (Guido Cavalcanti, 1240-1300) σε ερωτικά συμφραζόμενα: «...δεν θα βρισκόσουνα σε άγχος εξαιτίας του έρω τα ο ύ τε θα σε τύ ­ λιγε η μελαγχολία (malinconia)». Κατά την αναγεννησιακή περίοδο η λέξη μελαγχολία απαντά σ' ένα σονέτο του Σαίξπηρ, το 45ο (1609): από έρω τα η ζω ­ ή του αφηγητή «βουλιάζει στο θάνατο, καταπιεσμένη με μελαγχολία». Α ργότε­ ρα, απαντά στον Μίλτωνα, σε δυο γνωστό του ποιήματα, «L' Allegro» και «II Penseroso» (1645): στο πρώτο σημαίνει θανατερή αρρώστια και στο δ εύ τερ ο στοχαστική διάθεση. Στη ρομαντική λυρική ποίηση η μ ελα γ­ χολία α π ο τελεί τη ν έ τερ η από δύο θ ε ­ μελιώ δεις α ντιθετικές καταστάσεις τη ς

ψυχής -μ ελαγχολική κα­ τάπτωση vs. έξα ρσ η2και ως εκ το ύ το υ απα­ ντά π λέον όχι μόνο ως λ έξη αλλά και ως θέμα. Αυτό ωστόσο που εμφανίζεται ως ρομα­ ντική διάθεση της ψυχής και ιδιαίτερα της ποιητικής, έχει τις καταβολές του στον αιώνα τη ς λογικής, τον 18ο. Τεράστια επίδραση άσκησε η αγγλική πένθιμη («γοτθική») ποίηση τω ν Νυχτών του άγγλου Γιουγκ (ή μάλλον Γιανγκ, Edward Young, 1683-1765) και τα υποτιθέμενα πεζά τραγούδια του Όσσιαν (Ossian), τα οποία ο σκώτος Μακφέρσον (James Macpherson, 1736-1796) «κατέγραψε στα αγγλικά»5. Ο Γκαίτε έχει δηλώσει την επίδραση που άσκησαν επάνω του ο Γιουγκ και ιδίως ο Όσσιαν4. Όπως ο γ ερ­ μανικός ρομαντισμός πηγάζει από τους άγγλους προρομαντικούς, έτσι και ο γα λ­ λικός από γάλλους προρομαντικούς: ο Lamartine α κολουθεί μια ελεγειακή ποίη­ ση που είχαν εισαγάγει πριν από αυτόν οι Παρνύ (Evariste de Parny, 1753-1814), Μ ιλλβουά (Charles Hubert Millevoye, 1782-1816) και Φοντάν (Louis-Marcellin de Fontanes, 1757-1821)5. Η λ έξη μελα γ­ χολία ή το επίθετο μελαγχολικός απα­ ντούν σε όλους τους παραπάνω ποιητές σε συμφραζόμενα πένθιμα ή ερω τικής απογοήτευσης6. Ποιήματα μ ε το ν τίτλ ο «Μελαγχολία» έχουν γραφεί από ρομαντικούς και μεταρομαντικούς ποιητές. Ένα πρώιμο ποίη­ μα, του 1782, του Schiller έχει τίτλ ο «Με­ λαγχολία: Στη Λάουρα»7. Η Λάουρα είναι όμορφη, αλλά ο Θάνατος καραδοκεί, λέει το ποίημα. Το πρωιμότερο ποίημα στα αγγλικά με τίτλ ο «Μελαγχολία» είναι ένα α τέλειω το ποίημα του Coleridge του

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

111

] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[Α

Georges de Ια Tour «Η Μαγδαληνή υπό ίο νυχτερινό φως» 1040-1645.

1797. Η Μελαγχολία είναι μια γυναίκα που κοιμάται ακουμπισμένη στον παλιό και κατάφυτο με κισσό τοίχο ενός παρεκ­ κλησίου. Στη συλλογή ποιημάτων του τού 1820 ο Keats αφιερώνει στη μελαγχολία μια ωδήεδώ η μελαγχολική διάθεση δεν οδηγεί προς το θάνατο, αλλά παρουσιάζεται ως συναίσθημα συνειδητοποίησης του αμείλι­ κτου περάσματος του χρόνου, το οποίο όμως αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την αισθητική απόλαυση8. Στο ποίημα του Gautier «Μελαγχολία» (1838) ο πρώτος στίχος, «Αγαπώ τους παλιούς ζωγραφικούς πίνακες τη ς γ ερ ­ μανικής σχολής», παραπέμπει ήδη στον Ντύρερ, του οποίου το όνομα εμφ ανίζε­ ται επανειλημμένα, δίπλα στα ονόματα τω ν Βερονέζε και Ραφαήλ. Ο Γκωτιέ β λ έ­ πει το ν πίνακα του Ντύρερ ως «φιλοσο­ φική και συμβολική αναπαράσταση» της εσω τερικής ψυχικής διάθεσης του ζω ­

γράφου και αντιδιαστέλλει αυτή τη «γερ­ μανική μελαγχολία» προς την ιταλική και γαλλική καλλιτεχνική αντίληψη γι' αυτήν. Στη ενότητα τω ν οκτώ ποιημάτων του Verlaine με το γενικό τίτλ ο «Μελαγχο­ λία», που δημοσιεύθηκαν στη συλλογή Poemes saturniens (Ποιήματα του Κρό­ νου, 1866), οι καταληκτήριοι στίχοι είναι οι ακόλουθοι: «Με κούραση για τη ζωή, με φόβο για το θάνατο, όμοια με βάρκα ακυβέρνητη που παραδέρνει στα κύμα­ τα, η ψυχή μου αποπλέει για φριχτά ναυάγια». Το τελευτα ίο ποίημα σε αυτή τη δειγμα­ τοληψία είναι ένα ποίημα του Nietzsche, που βρέθηκε στα σημειωματάριά του, και συγκεκριμένα στις σημειώσεις της 7ης Ιουλίου 1871. Έχει τη μορφή μιας κλασι­ κής ωδής: το λυρικό υποκείμενο απευ­ θύνεται προς τη Μελαγχολία. Αλλά, ενώ αρχίζει λέγοντας πως προτίθεται να την εγκωμιάσει, καταλήγει ζητώντας από τη θεά να τον απελευθερώσει: «Τώρα, θεά, θεά, άφησέ με, άφησέ με να είμαι α φ έ­ ντης του εαυτού μου» (ή, κυριολεκτικά: «άφησέ με να πράξω»), Η θεά Μελαγχο­ λία είναι άγρια, βλοσυρή, κακιά και μέσα στη φιλοσοφική σκέψη του Νίτσε μοιάζει να είναι η προσωποποίηση της επικράτη­ σης του μηδενισμού· ο ποιητής την κα­ λοπιάνει να τον αφήσει να φύγει, γιατί αυτός «έχει λαχτάρα για τη ζωή» (ich ... nach Leben, Leben, Leben lechtze). Απλώς εδώ θα επισημάνω τις πολλές επαναλήψεις λ έξεω ν που κάνουν την έκ ­ κληση στη θεά αγωνιώδη, αλλά και με μια υστερική σχεδόν έξαρση. Έτσι, με τη σύνδεση άγριας χαράς και μελαγχολικής κατάπτωσης διανύσαμε έναν πλήρη κύκλο της παρουσίασης τω ν ρομαντικών και μεταρομαντικών ποιημά­ τω ν που έχουν για τίτλ ο τους τη μελαγ­ χολία. Η λέξη μελαγχολία συχνά δεν απαντά σε ποιήματα που εκφράζουν μια συγκεκρι-

112

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ίΤΟΣ μένη ψυχική κατάσταση, τη μελαγχολική διάθεση. Στην πραγματικότητα δημιουργείται ένα σημασιακό πλέγμα, μέσα στο οποίο κινείται η επιλονή τω ν λέξεω ν από τον ποιητή. Στα αγγλικά, για παράδειγμα, η λ έξη melancholy συνυπάρχει με λέξεις που σημαίνουν λύπη ή πόνο κ,τ.ό.· το επίθετο μελαγχολικός ά λλο τε συνδέεται με αναμενόμενα ουσιαστικά, όπως το «μελαγχολικό πουλί», που είναι το αηδόνι στον Μίλτωνα και οτον Γουέρντογουερθ, και ά λλ ο τε χρησιμοποιείται σε απρόβλε­ πτους συνδυασμούς, όπως «μελαγχολικό βουνό» ή «μελαγχολική βροντή» στον Σέλλεϋ. Ούτε για το ν Γκαίτε ο ύ τε για τον Χάινε η λέξη Melancholie είναι χρηστική· αντίθετα, λέξεις που δηλώ νουν πόνο, καημό ή πόθο, βαρυθυμία, απελπισία9 και τα συναφή συνιστούν το πλέγμα. Στον Λαμαρτίνο, στον Βινιύ, στον Μυσσέ και στον Ουγκώ η λέξη melancolie απαντά ελάχιστα ή καθόλου. Κι όμως τα ποιήματά τους βρίθουν (όπως και του Χάινε) από τα κλάματα εξαιτίας του έρω τα και τα γλυκά βάσανά του. Στους γάλλους, ωστόσο, νεορομαντικούς λυρικούς ποιητές η λέξη μελαγχο­ λία διαπλέκεται όχι μόνο με τη λύπη (tristesse), αλλά με δύο ιδιαίτερα σημα­ ντικές έννοιες για την ποίηση, τη ν ανία (ennui) και το οπλήν (spleen)10. Η λ έξη ennui απαντά ήδη στους προρομαντικούς Παρνύ (1788) και Φοντάν (1839) ως μια ψυχική κατάσταση ανίας ή λύπης. 0 Μπωντλαίρ όμω ς είναι εκείνος ο ποιητής που τοπ οθέτησε τη ν ανία σε θέση περιωπής: το εισαγωγικό ποίημα, «Στον αναγνώοτη», καταλήνει μ ε τη στροφή, όπου αποκαλύπτεται η τα υ τό ­ τητα του «πιο θηριώδους πλάσματος», που «είναι η Ανία»11. Όπως στον Μπω­ ντλαίρ, που μ ετέτρ εψ ε την ανία σε θ εμ ε­ λιώ δες συστατικό του ψυχισμού του νεορομαντικού ή μάλλον του μοντέρνου αν­ θρώπου, έτσι και στον Leopardi, στου οποίου τα ποιήματα (1831) η λ έξη μ ε­

λαγχολία δ εν απαντά12, η ανία (noia) επανέρχε­ ται συχνά: «η αθάνατη ανία», «θλίψη (tristezza) και ανία», «η ζωή δεν εί­ ναι παρά πίκρα και ανία». Η μελαγχολία και η ανία δ εν αποτελούν πια συ­ μπτώματα ασθένειας ή κακής διάθεσης αλλά συνιστούν σταθερές στην περιγρα­ φή τη ς σύστασης της μοντέρνας ψυχής, σταθερές που φ εύγουν από την προσω­ πική περίσταση και σχετίζονται με ένα μεταφυσικό άγχος13. Η άλλη έννοια, που ξεχωρίζει στο σημα­ σιακό πλέγμα τη ς μελαγχολίας, το spleen, είναι αγγλική λέξη και προέρχεται από το ελληνικό οπλήν (σπλήνα), όπως και το μελαγχολία προέρχεται από το μέ­ λος (μαύρος) και χολή. Και οι δύο έννοιες σχετίζονται με τη ν άποψη ότι η ασθένεια τη ς βαρύτατης δυσθυμίας οφ είλεται σε νοσοποιητικές εκκρίσεις. To spleen, μια ουγγενής με το ennui λέξη, δηλώ νει μια αναίτια αηδία για τη ζωή, έλλειψ η παντε­ λούς ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, αφό­ ρητη βαρεμάρα για όλους και όλα. Η λ έ ­ ξη spleen απαντά ήδη στις Νύχτες του Γιανγκ, αλλά εκεί, στα μοραλιοτικά και δι­ δακτικά συμφραζόμενα τω ν ποιημάτων, έχει τη ν αρνητική σημασία τη ς (κακής) ιδιοτροπίας- σε μια αδημοσίευτη, ω στό­ σο, παραλλαγή τω ν αρχικών στίχων του ποιήματός του τού 1807 «Παιδικές ανα­ μνήσεις» ο Μπάιρον είχε γράψει: «Βαριεστισμένος από τον έρω τα, από τη ζωή, καταβροχθισμένος από το spleen...». Και ο ήρωας Σ τέλλο στην αρχή του ομώ νυ­ μου μυθιστορήματος (1832) του Vigny περιγράφει ως εξή ς την «αρρώστια» του στον γιατρό Νουάρ: Υποφέρω από το spleen, ένα τέτο ιο spleen, που οτιδήποτε αντικρίζω από τό ­ τ ε που έμεινα μόνος μου, μου προκαλεί μια βαθιά αηδία (d0goOt). ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

113

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Με τα Άνθη του Κακού (Ί8 5 7 ), ωστόσο, του Baudelaire το spleen αποκτά όχι μό­ νο μια περίοπτη θέση στο λεξιλόγιο της λυρικής ποίησης αλλά και μετατρέπεται, μαζί με τη μελαγχολία και την ανία, σε ένδειξη του μεταφυσικού κενού του σύγ­ χρονου ανθρώπου και τη ς έλλειψ ης νοή­ ματος. Αλλά θα ήθελα να κλείσω αυτό το δ εύ ­ τερ ο μέρος γυρίζοντας από μια ψυχική κατάσταση, το υπαρξιακό κενό, στην ποίηση, αφού αυτή τελικά μένει να είναι η μοναδική -και μάλιστα απολύτως αβέ­ βαιη, με την έννοια μη μεταφυσική- θεμελίωση τη ς ύπαρξης. Υπάρχει ένα τ ε ­ τράστιχο του Goethe (από την ενότητα «Sprichwertllch» (Σαν παροιμίες], 1815)” , σε αυτό το σκοτεινό υπόβαθρο (dunklen Grund) τη ς μελαγχολίας συνιστά το διά­ χυτο χώρο, από όπου ξε-χω ρίζει το ου­ ράνιο ποιήμα: Zart Gedicht, wie Regenbogen, Wird nur auf dunklen Grund gezogen; Darum behagt dem Dichtergenie Das Element der Melancholle.15 Ill Τελείωσα τη ν προηγούμενη ενό τητα γράφοντας σχετικά μ ε το ποιητικό λ εξι­ λόγιο τω ν γάλλω ν ρομαντικών και μεταρομαντικών ποιητών. Στο σημείο λοιπόν αυτό θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι οι έ λ λ η ν ες π οιητές-μεταφ ρα σ τές γνωρί­ ζουν και διαβάζουν γαλλικά κατά την πε­ ρίοδο που εξετάζεται· ακόμα και όταν μεταφράζουν αγγλική, γερμανική και ιτα­ λική λυρική ποίηση, στις περισσότερες περιπτώσεις το κάνουν μέσα από γαλλι­ κές μεταφράσεις. Καταρχάς θα πρέπει να πούμε ότι οι έλλη νες μεταφραστές δεν επ έλεξα ν να μεταφράσουν κανένα από τα ποιήματα που έχουν τίτλο τους τη μ ε­ λαγχολία. Επομένως, στο μέρος αυτό θα παραθέσω δείγματα μεταφράσεω ν μελαγχολικών ως προς το περιεχόμενό το υ ς, ποιημάτων, τα οποία έγιναν από ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

γνωστούς ν εοέλληνες ποιητές, και θα επιχειρήσω μια ανάγνωσή τους με βάση το σημασιακό πλέγμα της λυρικής μ ε­ λαγχολίας. Και πρώτα μια μετάφραση του Παλαμά του ποιήματος του Βερλαίν «II pleure dans mon cceur...» (1874) που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Παναθήναιατο 1902. Τα ποιήματα του Βερλαίν, μαζί με αυτά του Μπωντλαίρ, επηρέασαν περισσότε­ ρο τους ποιητές της «χαμηλής φωνής».

ΚΑΤΙ ΚΛΑΙΕΙ...

Κάτι κλαίει μες στην καρδιά μου Καθώς βρέχει στη χώρα. Σαν τι μαράζι, αλλιά μου! Στραγγίζει την καρδιά μου; Γλυκοστάζει η βροχή Στη γη, στα κεραμίδια· Στην άχαρη ψυχή Τι τραγουδάς,\βροχή; Κλάμα χωρίς αίΐία Καρδιάς βαριεσήισμένης. Μήπως καμιά απιστία; ... Πονώ χωρίς αιτίά. Κι είναι ο πόνος περισσός, Να μην ξέρεις γιατί Χωρίς αγάπη ή μίσος Σε καίει καημός περισσός. Μια γνωστή τυπική θεματική της μελαγχολικής ποίησης είναι η ταύτιση της ψυ­ χικής κατάστασης του ομιλούντος υπο­ κειμένου με τη φύση (ή, κατά τη ρομα­ ντική φιλοσοφία, η προβολή του Υποκει­ μένου στο Αντικείμενο). Συγκεκριμένα, σε αυτό το ποίημα ο ομιλητής ταυτίζει την ψυχική του διάθεση με τον βροχερό καιρό ή τον συννεφιασμένο ουρανό. Η βροχή γίνεται μια μεταφορά για τα κρυ­ φά ή φανερά δάκρυα του υποκειμένου και ο κλειστός ορίζοντας για τη βαρυθυ-

Στα δειλινά τα πένθιμα τα φθινοπωρινά. Όταν χτυπάει στα τζάμια το υ ς θρηνητικά η βροχή... Η δεύτερη μετάφραση που θα δούμε, του 45ου τραγουδιού από τη συλλογή Λυρικό ιντερμέτζο (Lyrisches Intermezzo, 1839) του Heine έγινε από τον Λέοντα Κουκούλα (1919):

ΛΥΡΙΚΟΝ ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ, XL (XLV στο πρωτότυπο]

ΙΚΤΟΣ

μία του. Η «αναίτια βαριεστισμάρα» και ο «πόνος χωρίς αιτία» ανήκουν στο πλέγμα της μελαγχολίας. Και μολονότι η επιδέξια γενικώς στις ομοιοκαταληξίες τη ς μ ετά ­ φραση του Παλαμά ακυρώνει με τα δύο «περισσός» τα δύο peine (πόνος), που εμφατικά βαραίνουν την τελευ τα ία στρο­ φή και την τελευ τα ία λέξη του π ρω τοτύ­ που, η μετάφραση έχει στο σύνολό της διατηρήσει την αφόρητη θλίψη του ποιή­ ματος. Το «μαράζι» (ατονία, μαρασμός, αδράνεια -langueur), η «βαριεστισμένη καρδιά» (ανία -ennui), η λύπη (θλίψη, πένθος —deuil) και ο επαναλαμβανόμενος πόνος (peine), όπως και η όλη σκηνοθε­ σία (ιδίως τη ς βροχής16), ανήκουν στο πλέον τυπικό λεξιλόγιο τη ς λυρικής μ ε­ λαγχολίας.

0 Κώστας Ουράνης α π οτελεί μια χαρα­ κτηριστική περίπτωση νεοέλληνα λυρι­ κού ποιητή, ο οποίος έχει τόσο απορρο­ φήσει τα ποιήματα του Βερλαίν, ώστε γράφει δικά του ποιήματα που θα μπο­ ρούσαν κάλλιοτα να είναι μεταφράσεις. Εκτός από τη ν «αναίτια θλίψη», τη «χλο­ μή Ανία», τη «Νοσταλγία» και τη ν τάση φυγής (μια θεματική του συστήματος της λυρικής μελαγχολίας που δ εν έθι­ ξα), ο χρόνος, το δειλινό, και κυρίως η εποχή, το φθινόπωρο, διαγράφουν μια σαφή ποιητική περιοχή. Η βροχή, σε συνδυασμό με το φθινόπωρο και το δ ει­ λινό, συμπληρώνουν το ποιητικό σύμπαν, μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται τα μικρά δράματα τω ν ποιημάτων του Ουράνη:

Τα τραγουδάκια, όταν γροικώ, Που είχε το φως μου τραγουδήσει. Νιώθω έν' αβάσταχτον καημό Και πάει η καρδιά μου να ραΐσει. Τότε ένας πόθος μυστικός Στου δάσους τη ν κορφή με πάει, Κι εκεί ο μεγάλος μου ο καημός Σε μαύρα δάκρυα ξεσπάει. Στο πρωτότυπο ο ομιλητής ακούει ένα συγκεκριμένο «τραγουδάκι» που συνή­ θιζε να τραγουδά η αγαπημένη του, και η καρδιά του γίνεται κομμάτια «από άγρια και οδυνηρή (Schmerz-) παρώθηση (-drang)» (3). Τότε μια «σκοτεινή νοσταλ­ γία» το ν σπρώχνει στο ψηλότερο μέρος του δάσους· εκ εί ανακουφίζει την «πε­ λώρια λύπη» του ξεσπώντας σε κλάμα­ τα. Εκτός από τη χρήση τω ν σημαδιακών λ έξεω ν για τη ρομαντική ποίηση «πόνος» (Schmerz) και «δάκρυα» (Tranen), στο οκτάστιχο αυτό είναι αξιοσημείωτη η λ ει­ τουργία τη ς μνήμης. Η απουσία της αγα­ πημένης είναι η προϋπόθεση για τη ρο­ μαντική ορμή (Drang), είναι η σκοτεινή πηγή, από όπου πηγάζει το ρομαντικό ερωτικό ποίημα-κλάμα. Ο χώρος και η δράση του υποκειμένου -έν α ς νέος που κλαίει στην ερημιά του δάσους- προε­ κτείνουν αυτό που φαίνεται ως ερωτική ιστοριούλα σε ένα κοσμικό επίπεδο: η απουσία τη ς αγαπημένης ισοδυναμεί με τη μοναξιά τη ς ύπαρξης στον κόσμο. Ο μεταφραστής χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο που έχει π ολιτογραφηθεί στην ελληνική μελαγχολική ποίηση: «καημός», «ραγι­ σμένη καρδιά», «δάκρυα». Θα παραθέσω ένα ποίημα ενός απαρά­ μιλλου τεχνίτη, του Κωσταντίνου ΧατζόΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

115

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

πουλου, όπου, αν και το δάσος διαδρα­ ματίζει έναν περιθωριακό ρόδο, η μονα­ ξιά του υποκειμένου παίρνει επίσης κο­ σμικές διαστάσεις: Και κλαίει ολόγυρα ο βοριάς Και κλαίν' τα δάση πέρα Και κλαίνε, κλαίνε τα πουλιά Στη θολω μένη μέρα. Και γύρω πέφτουνε ξερά Σωρός τα φύλλα χάμου, Και κάτι σβήνει μέσα μου, Κάτι πεθαίνει ολόγυρά μου Και αντιλαλεί το κλάμα του Και σέρνεται ο καημός μου, Ασώπαστο παράπονο Στην ερημιά του κόσμου.

Edward Hopper «Κινηματογράφος στη Ν. Υόρκη», 1939.

Θα κλείσω αυτή τη δειγματοληψία με μια συνανάγνωση δυο ποιημάτων που δεί­ χνει όχι τόσο τις ομοιότητες όσο τις δια­ φ ορές μ ετα ξύ τη ς φιλοξενούμενης και τη ς εγχώριας παραγωγής. 0 Oscar Vladislas de Lubicz Milosz (1877-1939), Λιθουα-

νός που γράφει γαλλικά, είναι ένας ποιη­ τής λίγο-πολύ ξεχασμένος οήμερα, αλλά μεταφρασμένος αρκετά (ιδίως στη δεκα­ ετία του 1930, από τον Μήτσο Παπανικολάου). Το παρακάτω ποίημα («Grincem ent doux...», 1918;) είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερά του: ΤΡΙΖΕΙ ΓΛΥΚΑ... Τρίζει γλυκά και σκουριασμένα κάποιο αμάξι... Κλαίει το δειλινό παλιά χαρά... -Ποιος είν'; Πρέπει να βγει κανένας να κοιτάξει.

-Καλησπέρα, τι κάνετε, Μ υλόρδε Σπλην; Τ' άλογα, τ ' άλογα τω ν περασμένων χλιμιντρούν μ' ανησυχία, Στης λήθης τα παράθυρα, μες στη βρα­ διά, μες στη βραδιά.

-Τη ντίβα που σας είχε πάρει την καρδιά. Μυλόρδε, την ξανάειδατε στην Ιταλία; Βρέχει, βρέχει γλυκά η παλιά βροχή, θλιμμένα, Στις στέγες, στις κόκκινες στέγες του πα­ λιού καιρού.

-Ευχαριστώ για το θερμό σας γράμμα από τη Σιένα. Κι ο Νόελ, με θυμάται πού και πού; 0 πετεινός σου, ο πετεινός σου, ανεμο­ δείχτη, λέει ποτέ πια, Πονάω, πονάω μες οτην ψυχή, ω γιαγιά βραδιά.

-Γκόνταμ! Αυτοί οι τρισάθλιοι του φθινο­ πώρου δρόμοι... Α, ναι... Σας χαιρετούν ο Γκόντουιν κι ο Πέρσυ από τη Ρώμη. Αλλοτινή βραδιά, γλυκιά σαν κάποιος που, πιωμένος Παλιό κρασί τω ν είκοσι χρονώ, κοιμάται δίπλα στη φωτιά.

-Κι έπειτα, ξέρ ετε, είμαι τόσο αφηρημένος.

110

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

-έχασα στο Βεζούβιο να κάνω μια βου­ τιά. Η μετάφραση του Παπανικολάου δ ημο­ σιεύτηκε το 1936. 0 Τέλλος Άγρας δ ημο­ σιεύει το 1927 ένα ποίημα με τίτλ ο «Αμά­ ξι στη βροχή». Ο τίτλο ς αυτός θυμίζει τον τίτλ ο ενός ά λλου ποιήματος του Μιλόζ, το «Σταματημένο αμάξι μες στη νύχτα» («La Berline arretee dans la nuit»), αλλά το περιεχόμενό του ανακαλεί μάλλον το «Τρίζει γλυκά...»: ΑΜΑΞΙ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ

Ώρα προσμένει μοναχή Η άμαξα, κάτω απ' τη βροχή. Και δεν τη μέλει Κι είναι σα να την τύραννό Πιότερο η ξένη γειτονιά Που δεν τη θέλει. Τ' αλογατάκια της, οιμά, Κάτω από τον ίδιο μουσαμά Κάνουν καρτέριΣτον τόπο αυτόν, το θλιβερό, Πράμα δε μένει, από καιρό, Να το 'χουν ταίρι. Γρίλιες δεν είναι, μήτε αυλές, Περιπλοκάδες βαθουλέςΔεν έμειν' ένα Απ' τα φανάρια στη σειρά Με τα δυο μπρούντζινα φτερά, Τα σταυρωμένα. Τ' ανώφλια επέσαν κι οι αγκωνές, Κι οι ανεμοπέραστες, στενές, Οι γαλαρίεςΚι έφυγαν έντρομες, πολλές. Κι οι θύμισες, σαν τις καλές. Σεμνές κυρίες.

-Άδεια βιτώρια και φτωχή. Πάρε μου εμένα τη ν ψυχή, Πάρε με εμένα

Για ταξιδιώ τη σου! Κι ευ ­ θύς Πάμε, ό θε κίνησες να 'ρθεις: Στα Περασμένα.

0 θεμα τικός συνδυα­ σμός τω ν αλόγων του αμαξιού που βρέχονται και της νοσταλ­ γίας του παρελθόντος οδηγεί ωστόσο σε σημαίνουσες διαφοροποιήσεις. Στο ποίημα του Μιλόζ «τα άλογα τω ν περασμένων» ταιριάζουν με τον περι­ βάλλοντα χώρο, ενώ σε αυτό του Αγρα το περιβάλλον έχει καταστεί ανοίκειο για τα -π ρο φ ανώ ς- γέρικα άλογα. Επί­ σης, ο κοσμοπολιτισμός του Μιλόζ στα καθ' ημάς είναι μια φτω χογειτονιά. Επι­ πλέον, ενώ το ποίημα του Μιλόζ βρίθει από φιλολογικές αναφορές -σ τον Βύ­ ρωνα (George Gordon Noel Byron)17, που για ένα διάστημα έμειν ε στην Ιταλίαστο κοράκι το υ Poe, που έχει μετασχη­ μ α τισ τεί σε α νεμ οδ είχ τη -π ετειν ό και «λέει "ποτέ πια11»· στο φιλόσοφο και μυθιστοριογράφο Γκόντουιν (William God­ win, 1756-1836), με του οποίου τη ν κό­ ρη Mary κ λέφ τη κε ο ρομαντικός ποιητής Σ έλλεΰ (Persy Bysshe Shelley, 17921822) και κατέφυγαν στην Ιταλία- στον Εμπεδοκλή που πέθανε πέφ τοντας μ έ­ σα στον κρατήρα τη ς Αίτνας- το τρα ­ γούδι το υ Άγρα είναι σαφώς «αντιφιλολογικό», θα μπορούσε να πει κανείς «λαϊκίστικο». Τέλος, εκτός από τον κο­ σμοπολιτισμό και την ηθελημένη φιλολογικότητα, το ποίημα του Μιλόζ συν­ δυάζει τη ρομαντική μελαγχολία, που φτάνει μάλιστα έω ς και την αυτοκτονική διάθεση, με κάποια μοντερνιστικά στοι­ χεία: αποσπασματικές και κρυπτικές τρ ό ­ πον τινά ομιλίες παρεμβάλλονται ανάμε­ σα στους άλλους στίχους- εάν κανείς διαβάσει μόνο τους δύο πρώτους στί­ χους από κάθε στροφή, τα δύο ποιήματα θα προσεγγίσουν κατά πολύ. Ως έχουν, η ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

117

] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[Α

απλή μελαγχολία του Άγρα είναι πλησιέστερη προς ίο ύφος του Βερλαίν. Έτσι, με τον Βερλαίν, διαγράψαμε έναν

τρίτο πλήρη κύκλο, που ξεκίνησε με τη συζήτηση τω ν ελληνικώ ν μεταφράσεων ποιημάτων λυρικής μελαγχολίας. ■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ18

ρωπαϊκού πνεύματος, 3: Από τον Βολταίρο ώς τον Γκαίτε Kohlschmidt, Werner. 1975. A History of German Lite­ rature [II.3], 1760-1805. Μτφρ. I. Hilton. Νέα Υόρκη [γερμανικό, 1965] Πολυχρονάκης, Δημήτρης. 2007. Όψεις της ρομαντι­ κής ειρωνείας: Schiller, Schlegel, Hoffmann, Baude­ laire Φιλιππίδης, Σ. Ν. 2005. «Μανόλης Αναγνωστάκης, λυ­ ρικός ποιητής ή Δυσκολίες ανάγνωσης του ποιήματος "Άρχισε μια σιγανή βροχή..."», Θέματα λογοτεχνίας, 30: 3-11

Bondanella, Peter και Julia Conaway. 1996. Cassell Dictionary of Italian Literature. Λονδίνο Culler, Jonathan. 1998. «Baudelaire’s Satanic Verses», Diacritics 28.3: 86-100 Δημαράς, Κ.θ. *1985. Ελληνικός ρωμαντισμός Houston, John Porter. 1969. The Demonic Imagination: Style and Theme in French Romantic Poetry. Baton Rouge, Λουιζιάνα Trunz, Erich (εκδ.). 1998. Goethe, Gedichte. Μόναχο Κανελλόπουλος, Παναγιώτης. 1970. Ιστορία του ευ-

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1Το μελέτημα αυτό δεν θα ήταν δυνατό δίχως τη συν­ δρομή του Λάμπρου Βαρελά, της Ειρήνης Παπαδάκη και του Αλέξη Πολίτη, που μου προσπόρισαν δυσεύ­ ρετα για μένα κείμενα.

3Πολυχρονάκης 2007: 23.

30 Δημαράς (1985:15-20, 39-59) συζητά διεξοδικά τις επιδράσεις και τις μεταφράσεις των Γιανγκ και Μακφέρσον.

4Βλ. Kohlschmidt 1975, διάσπαρτα, και Κανελλόπου­ λος 1970:1517.

3Για τους ελεγειακούς αυτούς ποιητές και την επίδρα­ σή τους στον Λαμαρτίνο βλ. Houston 1969:15-18.

3Στις «μεταφράσεις» των ποιημάτων του «Όσσιαν» η λέξη μελαγχολία δεν εμφανίζεται· απαντά ωστόσο επανειλημμένα στην εκτεταμένη εισαγωγική «διατρι­ βή για την ποίηση του Όσσιαν» του Μακφέρσον.

7Η «Melancholie An Laura» ανήκει σε μια ομάδα ποιη­ μάτων του Σίλλερ, Anthologie auf das Jahr 1782, ό­ που περιέχονται τουλάχιστον πέντε ποιήματα για την «Λάουρα», πλασματικό όνομα που συνιστά σαφή α­ ναφορά προς την Λάουρα του Πετράρχη. * Κάτι παρόμοιο υποστηρίζει και ο Πόου στο δοκίμιό του «Η ποιητική αρχή» τριάντα χρόνια αργότερα (1850): «...κάποια απόχρωση λύπης είναι αδιαχώρι­ στα συνδεδεμένη με όλες τις υψηλότερες εκφάν­ σεις της αληθινής Ομορφιάς».

9Για τις έννοιες Schmerz, Sehnsucht, Wehmut και Verzweiflung στον Γκαίτε βλ. Trunz 1998: 425.

0 ίσως όχι ιδιαιτέρως επιτυχής όρος «σπληνισμός» χρησιμοποιείται από τον Κ. 0. Δημαρά, όταν συζητά τη μετάφραση που έκανε ο Π. Πετρίδης (Κέρκυρα, 1817) του μυθιστορήματος του Σάμιουελ Τζόνσον Ραοσέλας (The History of Rasselas, Prince of Abissinia, 1759). Αξίζει να παραθέσω τις σχετικές αράδες του Δημαρά (1980: 36): «...ο Ρασσέλας ο ίδιος, πρόδρομος της ρομαντικής απογοήτευσης,

11&

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

του σπληνισμού, της "μελαγχολίας", παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό έναν ανθρώπινο τύπο καινούργιο και άγνωστο. Η λέξη "μελαγχολία" απαντά επανειλημμέ­ να στο κείμενο- η ρωμαντική απογοήτευση εκφράζε­ ται επίσης από την αρχή ρητά με το στόμα του ήρωα: "ο ήχος οπού χθες μ’ ευχαριστεί, σήμερον μ’ αηδιάζει, και έως αύριον θα καταντήσει αηδέστε­ ρος". Πρέπει να περιμένουμε ώς τους Σούτσους για να δούμε την διάθεση αυτήν [την μελαγχολία] να επικρατεί -για μισό αιώνα- στα γράμματά μας» (εγώ υπογραμμίζω).

110 Culler (1998), συζητώντας τη σχέση Σατανά και ennui στα ποιήματα «Στον αναγνώστη» και «Η Κατα­ στροφή», υποστηρίζει ότι η σύνδεση των δύο εν­ νοιών υποκρύπτει συσχετισμό με τις καρατομήσεις που έγιναν στη Γαλλική Επανάσταση.

17Μόνο το επίρρημα «μελαγχολικά» απαντά στο ποίη­ μα «0 πρώτος έρωτας».

13Για τη σύνδεση της ανίας με την αναίρεση της θρη­ σκευτικής πίστης στον Λεοπάρντι βλ. Bondanella 1996: 314-15.

14Πιθανότατα ωστόσο γραμμένο φν εποχή της «θύελ­ λας και Ορμής» (Sturm und Drang)· βλ. Trunz 1998: 437.

13Παραφράζω: «Το τρυφερό ποίημα, σαν το ουράνιο τόξο, / αναπτύσσεται μόνο πάνω σε σκοτεινό υπόβα­ θρο· /γι’ αυτό στην ποιητική μεγαλοφυΐα αρέσει τό­ σο /το στοιχείο της μελαγχολίας». Στην περίπτωση του ουράνιου τόξου, το φόντο είναι ο σκούρος ουράνος· στην περίπτωση του ποιήματος, η μελαγχολία είναι το υπόβαθρο, πάνω στο οποίο εκείνο γίνεται έκτυπο.

13Για μια συγκριτική ανάγνωση τριών ποιημάτων «βρο­ χής» -του Μελαχρινού, του Μαλακάση και του Αναγνωστάκη- βλ. Φιλιππίδης 2005.

17Την πληροφορία αυτή την οφείλω στην Ελένη Κωβαίου. " Όπου δεν δηλώνεται τόπος έκδοσης, εννοείται: Αθήνα.

Βάλτερ Πούχνερ

Μ ελαγχολία και θάνατος στο έργο

ίο υ Κωνσταντίνου Χρηστομάνου ε αντίθεση με το ν ορθόδοξο να­ τουραλισμό και το ν ακραίο εξπ ρ ε­ σιονισμό, ο συμβολισμός, ο αισθη­ τισμός και ο νεορομαντισμός στην Ελ­ λάδα τη ς μπελ επόκ και του μοντερνι­ σμού βρήκαν στους λογοτεχνικούς κύ­ κλους ευρεία απήχηση1, παράλληλα με μια μετατόπιση τω ν εστιών επιρροής, όπως την εκφράζουν παραοτατικά οι έ ν ­ νοιες «βορειομανία» και «ιψενογερμανισμός»2. Μια από τις πιο ενδιαφ έρουσες μορφ ές λογοτεχνώ ν στις αισθητικές και πνευματικές ζυμώσεις τω ν τελ ώ ν του 19ου και τω ν αρχών το υ 20ού αιώνα ήταν, χωρίς άλλο, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (1867-1911), γιατί το γερμα ­ νόφωνο έργο του δ εν εντάσσεται στους προσληπτικούς μηχανισμούς το υ μο­ ντερνισμού στην Ελλάδα, αλλά ανήκει το ίδιο στην πρωτοπορία το υ ευρωπαϊ­ κού συμβολισμού, και μάλιστα στην πρώιμη φάση το υ 3. Οι θεματικές εμ μ ο ­ νές του συμβολισμού, όπως εκφράζεται ανάγλυφα π.χ. στα δραματικά μονόπρα­ κτα του Maurice Maeterlinck, συμπερι­ λαμβάνουν μοτίβα όπως τη ν αόρατη έλευσ η το υ θανάτου, το σύμπλεγμα Έρως - Χάρος, τη συναισθηματική αστά­ θεια, το μάταιο τη ς ζω ής και τη ς ομορ­ φιάς, την αρρωστημένη και ματαιόδοξη ατμόσφαιρα τη ς ζω ής του ατόμου, την ειδική λατρεία τη ς φύσης (λουλούδια, άνθη, θάλασσα), το ναρκισσισμό τη ς δυ ­ στυχίας, το μυστήριο τω ν απλών πραγ­ μάτων κ.λπ.4. Όλα αυτά τα βρίσκουμε και ως κεντρικά μοτίβα στο λογοτεχνικό έργο του Χρηστομάνου, αλλά και ά λλω ν συμβολιστών τη ς εποχής εκείνης, όπως π.χ. στον πρώιμο Καζαντζάκη ή και μ ε ­ τα γενέστερα στον Ροδοκανάκη, το ν Καρυωτάκη κ.λπ.

Σ

Πάντως, το λογοτεχνικό έργο το υ Χρηστομάνου είναι στενά συνδεδεμένο με τη βιογραφία του. Τρία είναι τα στοιχεία που επηρεάζουν οριστικά τη δημιουργική το υ ιδιοσυγκρασία: 1) Η σωματική το υ παραμόρφωση από παιδι­ κή ήδη ηλικία, που εν έτειν ε το στοιχείο τη ς ωραιολατρείας, τον πόθο για σωμα­ τική ακεραιότητα κι ομορφιά, το ν πόνο το υ για τη δική του μοίρα και τη συγγέ­ νεια τη ς ψυχικής του ιδιοσυγκρασίας προς τη γυναικεία ψ υχολογία, 2) η απρόσμενη και σημαδιακή συνάντηοή του με τη ν αυτοκράτειρα τη ς αψβουργικής αυλής, ως αναγνώστη και δασκάλου τω ν ελληνικώ ν, με μια ισχυρή μελαγχολική και μορφ ω μένη προσωπικότητα, τη ν οποία γνώρισε σε αρκετά προχωρη­ μένη ηλικία, στο χρονικό διάστημα 1891-93 (όταν δολοφ ονήθηκε το 1898 στη Γενεύη ήταν 61 ετώ ν) και 3) η «από­ λυσή» του από το αυστριακό έδαφος λόγω τη ς δημοσίευσης του υμνητικού σ υνθέμα τος για τη σκοτω μένη, που θεω ρήθηκε από συντηρητικούς κύκλους τη ς αυλή ς ασέβεια προς τη νεκρή και ασυγχώρητη αδιακρισία εις βάρος της π εθαμένης και της αυτοκρατορικής οι­ κογένειας, η οποία τον είχε τιμήσει με το ν τίτλ ο το υ βαρώνου (έτσι έχασε τη θέση το υ στο πανεπιστήμιο και ξεριζω ­ νόταν από το φυσικό του πνευματικό περιβάλλον τω ν συμβολιστών της Βιέν­ νης· από αυτήν τη ν οπτική γωνιά η ίδρυ­ ση τη ς «Νέας Σκηνής» και η πεντάχρονη οκηνοθετική του ενασχόληση5 μοιάζουν με θεραπεία απασχόλησης ή διέξοδο από τη ν απραξία -πάντω ς, η ελληνική το υ λο γοτεχνική δρα σ τηριότητα ση­ μειώνεται μετά το κλείσιμο τη ς βραχύ-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

110

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Ron Mueck «χωρίς τίτλο», 2000.

120

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

βίας πρωτοποριακής σκηνής το 1905, όταν εμφανίζονται και τα πρώτα συ­ μπτώματα τη ς φυματίωσης). Όταν θεω ρήσουμε τη βιογραφία του από αυτήν τη ν άποψη, αποτελείται από μια σειρά από συμφορές, χτυπήματα απρό­ σμενα τη ς μοίρας, όπου ξεχώρισε μόνο ένα φ ωτεινό γεγονός, η επίσης απροσ­ δόκητη συνάντησή του με τη συγγενική ψυχή τη ς Ελισάβετ: η αναπηρία του από παιδική ηλικία από απρόσεκτο και αδέξιο χειρισμό υπηρέτριας, η μη πρόσληψή του ως βιβλιοθηκάριου στη Βιέννη στο τμήμα ελληνικώ ν χειρογράφων τη ς Αυτοκρατορικής Βιβλιοθήκης, ο χαμός του

ινδάλματός του, η απόλυσή του από την Αυστρία, η αποτυχία της «Νέας Σκηνής» και η οικονομική του καταστροφή, η πε­ ριορισμένη απήχηση που είχαν τα τε λ ε υ ­ ταία του έργα (ειδικά ο Κοντορεβυθούλης «μαξιλαρώθηκε»). Αυτό το αίσθημα του αδικημένου, της αδικίας από τη φ ύ­ ση (της χειρότερης μορφής αδικίας) και της κοινωνίας, της πίκρας, του πόνου, του κρυφού φθόνου και του εξαγνισμού με τη θυσία, του φόβου για την απρό­ σμενη συμφορά (τελικά και του σαρκα­ σμού και της αυτοειρωνείας) ταίριαζαν σε μεγάλο βαθμό στη θεματολογία τω ν συμβολιστών και νεορομαντικών. Το αυτοβιογραφικό βάθος τω ν έργων φανερώνεται ήδη από τη Σταχτιά γυναίκα (1898)6, ένα στατικό συμβολιστικό μονό­ πρακτο στο ύφος του Maeter­ linck, που διαδραματίζεται σ' έναν τόπο που μοιάζει με το Αχίλλειον στην Κέρκυρα και τ ε ­ λειώ νει με τη θυσία/θάνατο του παιδιού, το οποίο πέφτει από τα χέρια της μοιραίας σταχτιάς γυναίκας και σκοτώνεται στα βράχια. Όπως σχεδόν σε όλα τα έργα του η βάση της υπόθεσης αποτελεί ένα ιψενικό τρίγωνο: ο Λύσαντρος και η Αγλαΐα, και η σταχτιά γυναίκα, η μοιραία μάνα, που της έχει πέ­ σει ήδη το δικό της το παιδί- ο Λύσαντρος, μετά τη μυστήρια και ανεξήγητη πράξη της, αι­ σθάνεται μια μυστικιστική έλ ξη και αμέριστη συμπόνοια για την τραγική μητέρα. Ο Χρηστομάνος θυσιάζει αναδρομικά τον εα υτό του; Καλύτερα ο θάνα­ τος από την αναπηρία. Η συσχέτιση τω ν «εσωτερικού του δράματος», όπως το αποκαλεί ο ίδιος, είναι φανερή: η μοιραία πτώση σε παιδική ηλικία, η μοι-

ραία γυναίκα, η τραγική μάνα (η Ελισάβετ έχασε χο γιο τη ς σε ερωτική τραγωδία), το σκηνικό του Αχίλλειου κ.λπ.7 Την ίδια χρονιά (1898) ο Χρηστομάνος δημοσιεύει και μια συλλογή συμβολιστικών ποιημάτων Orphische Lieder και τον πρώτο τόμο τω ν Tagebuchblatter, που περιγράφει, σε γλώσσα ιμπρεσιονιστική και υμνητική στο ύφος του νεαρού Hugo von Hofmannsthal τις συναντήσεις του με την αυτοκράτειρα στο Schonbrunn της Βιέννης και στο Αχίλλειο της Κέρκυ­ ρας, τις συζητήσεις που είχανε και την ψυχική μελαγχολία που το υ ς συνέδεε. Το πεζογραφικό αυτό έργο, που τον τοπο­ θέτησ ε στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία τω ν συμβολιστών, μεταφράστηκε α μέ­ σως στα γαλλικά, με πρόλογο του Maurice Barr6, και στα ιταλικά. 0 δ ε ύ τε ­ ρος τόμος δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, λόγω τω ν αντιδράσεων της αψβουργικής αυ­ λής. Το λυρικό πεζογράφημα μεταφ ρά­ στηκε από το ν ίδιο το 1907/08 στα ελ λ η ­ νικά8, οημαντικό κατόρθωμα του ίδιου του ποιητή να αποδώσει τη ν πολύ φ ορ­ τω μένη και ευρηματική γερμανική υφο­ λογία σε μια εξίσου «γλυκίζουσα» δημο­ τική, η οποία τό τε, ως όργανο λογοτεχνι­ κής έκφρασης, βρισκόταν ακόμα υπό δια­ μόρφωση. Ή μετάφραση αυτή τοπ οθέτη­ σε τον Χρηστομάνο, αμέσως, ανάμεοα στους εκπροσώπους του αισθητισμού στην ελληνική λογοτεχνία στην χαραυγή του 20ού αιώνα9. Μόνο μια λεπ τομερεια­ κή σύγκριση τω ν δύο κειμένων μπορεί να δώσει μια ιδέα για το γλωσσικό κατόρ­ θωμα του εσ τέτ τη ς Αθήνας τη ς μπελ επόκ, που έφ ερ ε και το πρώτο αυτοκίνη­ το στην πρωτεύουσα10. Και όλη η υπόλοιπη λογοτεχνική παρα­ γωγή το υ Χρηοτομάνου σημειώνεται, πλέον, μετά το κλείσιμο τη ς «Νέας Σκη­ νής». Η πορεία τη ς υγείας του τώρα είναι πλέον καθορισμένη και οι ηρωίδες τω ν λογοτεχνημάτω ν του πεθαίνουν, όπως ο ίδιος το 1911, από φυματίωση. Το 1908

δημοσιεύτηκε σε συνέ­ χειες σε εφημερίδα το «αθηναϊκό μυθιστόρημα» Η κερένια κούκλα, που διασκεύασε ο Παντελής Χορν το 1915 και για το θέατρο. Ενώ εκλαμβανόταν ως μια προσπά­ θεια καλλιέργειας της νατουραλιστικής γραφής, επειδή διαδραματίζεται σε λαϊ­ κή γειτονιά τω ν Αθηνών, ωστόσο είναι γραμμένο στο ιμπρεσιονιστικό ύφος ενός Arthur Schnitzler, που αποδίδει σχεδόν «ζωγραφιστά» την ατμόσφαιρα τω ν καταοτάοεων, τω ν εντυπώσεων, του αισθη­ σιασμού. Στη βάση της υπόθεσης βρίσκε­ ται πάλι ένα ιψενικό ερωτικό τρίγωνο: σε φτωχόσπιτο πεθαίνει η Βιργινία από φ υ­ ματίωση, ενώ αντιλαμβάνεται τις ερω τι­ κές σχέσεις του άντρα της, του Νίκου, με τη νεαρή Λιόλα. Το παράνομο ζευγάρι παντρεύεται και αποκτά και ένα παιδί, καχεκτικό σαν τη Βιργινία, το οποίο πεθαίνει σύντομα. 0 καρπός του προδοτικού έρω ­ τα δεν ευδοκιμεί. 0 Νίκος σκοτώνεται σε συμπλοκή με αντεραστή και η Λιόλα κλαίει τη χαμένη της οικογένεια, που πή­ γαινε να φτιάξει. Δεν υπάρχει ευτυχία· ο θάνατος και η αρρώστια ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στο βίο τω ν ζωντανών. 0 Χρη­ στομάνος εκδικείται τα πλάσματά του. Παρόμοια και η υπόθεση στο δράμα Τα τρία φιλιά, που πλαισιώνεται από μουσι­ κή του Chopin και παίρνει αφορμή από πίνακα τόυ Gustav Klimt11. Το έργο παίχθηκε από τη ν Κοτοπούλη το 1908 χωρίς επιτυχία. Και εδώ στη βάση βρίσκεται ένα ερωτικό τρίγωνο: ο Φαίδης, η Δόρα και η φίλη της Λιάνα. Ενώ ο νεαρός αξιωματι­ κός αγαπάει κατά βάθος τη Λιάνα, πα­ ντρεύεται την πιο εκδηλωτική Δόρα, η οποία όμως θα πεθάνει από φυματίωσηενώ απεργάζεται δήθεν την ευτυχή ένω ­ ση τω ν ερω τευμένω ν, γνωρίζει ότι η αυ­ τοκτονία τη ς θα τους χωρίσει για πάντα. Κι εδώ δ εν υπάρχει ευτυχία, η μελαγχοΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[Α

Αία τη ς μοιραίας αρρώστιας και του θανάτου πνίγουν τα ερωτικά αισθήματα και τη ζωή σε τ ύ ­ ψεις και ενοχές. 0 Κοντορεβυθούλης τελ ικά 12 α π ο τελεί ένα αυτοκαταστροφικό κύκνειο άσμα το υ Χρηστομάνου, όπου προσπαθεί να σπιλώσει και να γκρεμίσει ακόμα και τη ν υστεροφημία το υ ως λ ο γ ο τέ­ χνη15. Πρόκειται για άνοοτη φάρσα που διαδραματίζεται σε αστικό σαλόνι, κα-

φ έ σαντάν και μπυραρία, π οποία είναι ένας πιατός καθρέφτης τη ς νυχτερινής ζω ής στην Αθήνα της μπελ επόκ. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ζωή και λογοτεχνικό έργο του Χρηστομάνου αποτέλεσαν μια ενότητα· μπορεί σε ά λ­ λους συμβολιστές και νεορομαντικούς η μελαγχολία να ήταν ένα λογοτεχνικό μοτίβο, ένα ύφος που καλλιέργησαν, όμως στην περίπτωση του εκκεντρικού βαρώνου -απομονω μένου και φαρμακόγλωσσου στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώ να- αυτή η μελαγχολία ήταν στάση ζω ής και αποτέλεσμα ενός άσχημου παι­ χνιδιού που έπαιξε η μοίρα στον προικι­ σμένο αυτόν ποιητή, πεζογράφο και δρα­ ματουργό, του οποίου η ιδιότυπη δημοτι­ κή δεν βρήκε συνέχεια στα ελληνικά γράμματα. ■

Albrecht Dflrer «Ο Χριστός ένας άνθρωπος των παβών»,

1493

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1Α. Σαχίνης, «0 Κωνσταντίνος Χρηστομάνος», Η πε­ ζογραφία του αισθητισμού, Αθήνα 1981, σ.σ. 350404 (με την παλαιότερη βιβλιογραφία). Για την επι­ λεκτική πρόσληψη των -ισμών βλ. Β. Πούχνερ, «Υφολογικά προβλήματα οτο ελληνικό θέατρο του 20ού αιώνα», Ελληνική Θεατρολογία, Αθήνα 1988, σ.σ.

381-408 και για την περιορισμένη πρόσληψη του Νατουραλισμού βλ. του ίδιου, «0 "ορθόδοξος" να­ τουραλισμός στο νεοελληνικό θέατρο. Το ιστορικό μιας απουσίας», Κλίμακες και διαβαθμίσεις, Αθήνα 2003, σ.σ. 93-118. ! Βλ. Β. Πούχνερ, «Οι βόρειες λογοτεχνίες και το νεο­ ελληνικό θέατρο», Κείμενα και αντικείμενα, Αθήνα 1997, σ.σ. 311-354.

3Β. Πούχνερ, 0 Κωναταηίνος Χρηστομάνος ως δραματογράφος. Ο αισθητισμός και ο αισθησιασμός στο νεοελληνικό θέατρο των αργών του αιώνα μας, Αθήνα 1997. * Βλ. Β. Πούχνερ, Ανιχνεύοηας τη θεατρική παράδο­ ση, Αθήνα 1997, σ.σ. 418 κ.ε. s Μ. Μαυρίκου-Αναγνώστου, Ο Κωναταηίνος Χρηστο­ μάνος και η Νέα Σκηνή, Αθήνα 1964. ' Γράφεται το 1896, δημοσιεύεται στη Βιέννη το 1898. Υπάρχει μια αρκετά πρόχειρη ελληνική μετάφραση ανωνύμου: Κώστα Χριστομάνου [sic], ΗΣταχτιά Γυ­ ναίκα. Δράμα, μεταφρασμένο από το γερμανικό υπό

1 2 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Π. Π., Αθήναι 1934, που δημοσιεύεται μαζί με το έρ­ γο Βυζαηιναί βασίλιοααι και αρχόηιασαι του Πλά­ τωνος Ροδοκανάκη.

1 Υπάρχουν και πολλά άλλα στοιχεία, όπως η αφιέρω­ ση στην Adele Sandrock, πρωταγωνίστρια του Burgtheater (βλ. Πούχνερ, 0 Κ. Χρηστομάνος ως δραματογράφος, ό.π., σ.σ. 49-130).

•Νέα έκδοση του Απ. Σαχίνη, Το βιβλίο της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ, Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη 1990, εισαγωγή σ.σ. 7-25, βιβλιογραφία σ.σ.

26 κ.ε.

8Στ. Ξεφλούδας, Νιρβάνας, Χρηστομάνος, Ροδοκανάκης και άλλοι, Αθήνα 1953, σ.σ. 17-24,1. Μ. Παναγιωτόπουλος, Τα πρόσωπα και τα κείμενα. Α' Δρό­ μοι παράλληλοι, Αθήνα 1943, σ.σ. 216-219, Ά. θρύ­ λος, Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας 2, Αθήνα 1963, σ.σ. 105-123 κ.λπ.

18Σύγκριση αποσπασμάτων και στις δύο γλώσσες στο Β. Πούχνερ, «Η Αυστρία στα ελληνικά γράμματα και το ελληνικό θέατρο», Το θέατρο στην Ελλάδα. Μορφολογικές επισημάνσεις, Αθήνα 1992, σ.σ. 223282, ιδίως σ.σ. 254-266. ” Λεπτομερέστερα για το θέμα στο Πούχνερ, «0 Κ. Χρηστομάνος ως δραματογράφος», ό.π., σ.σ. 183258. Παίχθηκε το 1909 και «μαξιλαρώθηκε». " Το έργο ακόμα δεν έχει εκδοθεί. Για περιγραφή και ανάλυση βλ. 0 Κ. Χρηστομάνος ως δραματογράφος, ό.π., σ.σ. 259-321.

C hristine Buci-Glucksmann

Η μελαγχολική νόηση

της μονιερνικότηιας μελαγχολία με tn σύγχρονη έν ­ νοια του όρου, ενός Μπωντλέρ ή ενός Κίρκεγκαρντ, ενός «τίποτα που πονά» (Πεσοόα), κατοικεί στη λει­ τουργία ενός αδύνατου πένθους, γεννιέ­ ται στο μεγάλο ιστορικό ρήγμα του 16ου και 17ου αιώνα, εκεί όπου η γλώσσα χά­ νει τις οντολογικές τη ς αναφορές: εκεί μπορεί να βρίσκεται και η πηγή, αλλά κι η μυστική γενεαλογία του ρομαντισμού της δυστυχίας μας. Μέσα από το έργο του Θερβάντες και του Σαίξπηρ, μεσ' από το έργο ενός Καλντερόν και του εγκω­ μίου του τίποτα, του κενού, τη ς σκιάς και της φανταχτερής εμφάνισης του μπα­ ρόκ, στήνεται ένας ολόκληρος μηχανι­ σμός μελαγχολίας. Με τις σκηνογραφίες του, τις διηγήσεις και τους γκρεμούς του, τις αλληγορίες του: ο κόσμος ως χάος, συντρίμμια ή θέατρο, το βιβλίο ως συλ­ λογή και ως βιβλιοθήκη, το γραπτό ως παλίμψηστο και χαμένο νόημα1. Όλα εί­ ναι πεπραγμένα, όλα έχουν ήδη γραφτεί: είναι πια πολύ αργά. Σ' αυτό το «πολύ αργά» και τις επιπτώσεις του εδρεύει αυ­ τό που θα πρότεινα να ονομαστεί η μ ε­ λανχολική νόηση της μοντερνικότητας, αυτή η υποκειμενικότητα που διαφεύγει, η διαρρηχθείσα και πολλαπλή, η ταμένη στην απόκρυψη και το μνήμα, στη λογο­ τεχνική ψευδωνυμία ή στο διαχωρισμό του υποκειμένου με στόχο τη μ ελέτη μιας εκτεθειμένης ταυτότητας. Με λίγα λόγια, το spleen ως διχασμός του εγώ, αυτή η απομίμηση θανάτου και ηδονής, αυτή η «ατέρμονη καταστροφή» για την οποία θα μιλήσει ο Μπένγιαμιν σε σχέση με τη μελαγχολία του Μπωντλέρ. Ανάμε­ σα στην εικόνα και τη συμβολική ισχύ του, το υποκείμενο εμφανίζεται κατε­ στραμμένο. Πεσοόα: «Δεν είμαι τίποτα».

Η

Στόχος δεν είναι η φαι­ νομενική εικόνα. Το υπο­ κείμενο βρίσκεται στον τομέα τη ς αυτο-κατηγορίας, στον τομέα του συμβολικού, περιλαμβανομένου του ανήκειν: «Είναι κατεστραμμένος»2. Στα συντρίμμια αυτά, όμως, είναι που αναδύ­ ονται οι αόρατοι δεσμοί ανάμεσα στην αισθητική και την ηθική, η έντονη σχέση ανάμεσα στη μελαγχολία και τη φόρμα -τη ν ομορφ ιά- που θα κατοικήσει έναν Κίρκεγκαρντ, ερήμην του. Εν αρχή και πάντα, μια απώλεια, ένα άπιαστο ή ακόμα και ακατονόμαστο αντι­ κείμενο, στοιχειώνει την υποκειμενικότη­ τα και επιστρέφει συνεχώς, σαν μια σκη­ νή από κάποια αφήγηση. Κατάρρευση του ηρωικού σύμπαντος του Δον Κιχώτη, εκείνου του «ιππότη της ελεεινή ς μορ­ φής» εγκλωβισμένου στην παράνοια της υποκειμενικότητας, το μάτι του νου ενός Αμ λετ που βλέπει το σκιώδες φάντασμα του πατέρα και μετατρέπεται σε κρύπτη και μνήμα, παράλυτος στον τόπο επιθυ­ μίας τη ς μητέρας, άγριος εγκλωβισμός ενός Σιγισμούνδου ανάμεσα στο όνειρο και τη ν πραγματικότητα: η σκηνή βρίσκε­ ται εδώ, χαμένη, σ' ένα παιχνίδι διακε­ κομμένης σχέσης με τους γεννήτορες, σ' αυτήν την ενοχή και στο διαρθρωτικό άγ­ χος, στον πόνο του μελαγχολικού. Ελλεί­ ψει ξεκάθαρου συμβολισμού, το υποκεί­ μενο χάνεται στη «λατρεία τω ν εικόνων», σε όλες τις ενοράσεις και τρ έλ ες που συνδέονται με τη μελαγχολία από την αρχαιότητα. Η όραση, πάντα, και η μετα ­ τροπή του κόσμου σ' ένα τεράστιο θέα­ μα στο οποίο γινόμαστε θεατές, σ' ένα γιγάντιο μελαγχολικό πανόραμα το οποίο έχει καταγραφεί από τον Μπάρτον στην Ανατομία της μελαγχολίας3: έχουμε εδώ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

123

] Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[Α

ίο φ όντο όλης τη ς μπαρόκ μελαγχολίας, όπου το Είναι μετατρέπεται σε Βλέπω. Ελλείψει οντολογικής πυκνότητας και αρ­ χικού σημείου αναφοράς, ο κόσμος τα ­ λαντεύεται ανάμεσα στο φαίνεσθαι και την εμφάνισή του, ανάμεοα στην ηδονή και το θάνατο, ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, σε μια αυτο-έκθεση παθιασμένη για το εγώ και τη φόρμα. Και όμως, το μελαγχολικό αυτό βλέμμα φτάνει πολύ γρήγορα στα όριά του: από το ιλιγγιώ δες σημείο φυγής και την άβυσσο, φτάνουμε πολύ γρήγορα στον ανείπωτο πόνο από το αντικείμενο (μη­ τρικό) χαράς που πολύ σύντομα χάθηκε και που το υποκείμενο αρνείται να απο­ χωριστεί. Εκείνο που δ εν μπορεί να αναπαραχθεί δ εν είναι άλλο από το τίποτα του ίδιου του υποκειμένου. «Parvus sum, nullus sum» (φοράω μάσκα, δεν είμαι τί­ ποτα), θα γράψει επίσης ο Μπάρτον, κα­ ταδεικνύοντας αδιαμφισβήτητα τη ν υπέ­ ροχη δυαδικότητα το υ μελαγχολικού. Στο τίποτα, το υποκείμενο μπορεί να χα­ θεί, να αυτομαστιγωθεί, να μαρτυρήσει, να υποστεί το «αντικείμενο» για το οποίο μιλά ο Φρόυντ, το «remember» του Άμλ ετ, τη ν «πληγή και το μαχαίρι» του Μπωντλέρ. θα μπορεί να παραμείνει σε μια λυρική ή τραγική αυτολύπηση, εσωτερικεύοντας τον θάνατο. Μπορεί όμως και να ανακαλύψει τη χαρά και τη ν ηδονή ενός κόσμου κατεσ τραμμένου και εγκλωβισμένου στη δίνη τω ν καταστρο­ φών, οικοδομώντας πάνω του ένα πραγ­ ματικό θέατρο του Εγώ, έναν ερωτισμό του σημαίνοντος. Ελλείψει πραγματικής συνέχειας, ο συγγραφέας, ο δημιουργός, θα δημιουργήσουν μια πολλαπλή ζωή: ένα ψευδώνυμο ή ακόμα και μια διαρ­ θρωτική «ετερωνυμία». Να είναι κανείς άλλος και πάντα άλλος, πολλαπλός και μεταμφιεσμένος. Όσον αφορά το ν συγγραφέα με ψευδώνυμο, και κυρίως όσον αφορά το Είτε... είτε που δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Victor

124

ΑΠΡΊΛΙΟΣ 2008

Eremita, ο Κίρκεγκαρντ γράφει: η μελαγ­ χολία ως ασθένεια του εγώ «ξεγελά μ έ­ σω της μάσκας και της ευφορίας». Το ξ ε ­ γέλασμα και οι μάσκες «αποτελούν συγχρόνως τη δύναμη και την αδυναμία της»4. Παράξενη δύναμη η απεγνωσμένη αυτή ενέργεια, η «ύπαρξη φαντασίας στο πάθος», η υποκειμενική αυτή αλήθεια όπου η νόηση προσλαμβάνει αισθητική μορφή και χάνεται στο άπειρο μεσ' από την πονηριά και την έμμεση επικοινωνία. Με λίγα λόγια, παράξενος, ο μελαγχολικός αυτός ο οποίος, όπως ο Δον Ζουάν, είρωνας και γόης, χαράζει σε φόντο απελπισίας τη ζωή και την επικοινωνία με τον κόσμο, μετατρέποντάς τα «σε έργο τέχνης». Χάρη σε όλα του τα ψευδώνυμα (και ας θυμηθούμε εκείνα του Κίρκεγκαρντ), ο συγγραφέας γίνεται «ο ίδιος μάρτυρας και αναγνώστης του εαυτού του», ζώντας «το ποιητικό πάθος ως πάθος της διαφορετικότητας». Από εκεί πηγάζει και η προνομιακή σχέση ανάμεσα στη μ ε­ λαγχολία και τη φόρμα σ' ένα «αισθητικό στάδιο». Φυλακισμένος πάντα της Μαύρης Κυρίας την οποία ο Κίρκεγκαρντ5 αποκαλεί «ερω­ μένη του», «εξομολογήτριά του», «αρχο­ ντικό του πύργο», ο μελαγχολικός ζει «το στιγμιαίο πάθος της ψυχής» με όλες του τις αμφιταλαντεύσεις: οι επιθυμίες του συνδέονται «πότε με τα πιο μικρά και πό­ τε με τα πιο μεγαλοπρεπή» στοιχεία. Από τη μία, έχουμε ένα είδος μικροσκοπικής παρατήρησης τω ν «απορριμμάτων της ύπαρξης» για τα οποία μιλά επίσης ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Κι από την άλλη, την απόλαυση της μεγαλοπρέπειας, και κυρί­ ως του μπαρόκ: δράμα μπαρόκ (Μπένγιαμιν) ή όπερα (Κίρκεγκαρντ). Επειδή η μουσική είναι δαιμονιακή και ο Δον Ζουάν του Μότσαρτ, με όλες του τις «αυθόρμη­ τες ερω τικές του φάσεις», δεν είναι παρά «αισθησιακή ιδιοφυία», ο μελαγχολικός βρίσκει στην όπερα την αδύνατη ευδαι-

δαίσθησης του πάθους και τη ς απελπισίας»9. Με τη φροϋδική έννοια, θα μπορούσαμε να πού­ με ότι η ηθική δεν είναι παρά το βιωμένο πένθος τη ς μελαγχολίας, το ποιοτικό άλμα απέναντι στον τρόμο του αβίωτου. Είναι όμως έτσι; Δεν θα μπορούσαμε αντίθετα να ισχυρι­ στούμε, ενάντια σ' έναν κάποιο ορθολο­ γισμό τη ς διαδικασίας του πένθους ολ ο ­ κληρω μένης και χωρίς υπόλοιπο, ότι υπάρχει μια μελαγχολική σκιά, εκείνη μιας ομορφιάς που σκεπάζει την ώθηση του θανάτου; Αυτό είναι και το δίδαγμα μιας ορθά κα­ τα νοητής μπαρόκ αισθητικής: όχι το φαίνεσθαι ή όχι μόνο αυτό, αλλά μια έκθεση του εγώ που ικανοποιείται με τη φόρμα στα έγκατα του Είναι, μια τρομακτική δυ­ νατότητα που γειτνιάζει πάντα με το πρόστυχο, το τίποτα και τον Έρωτα, σε μιαν αισθητική της υπέρβασης όπου η μελαγχολία συμβαδίζει με την παραφο­ ρά και με το Θαύμα... ■

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

•Kierkegaard, Ou bien... Ou bien, ed. Gallimard, o. 168 (Είτε... είτε) 3Kierkegaard, Post-scriptum aux miettes philosophiques, ed. Gallimard, a. 266 (Υστερόγραφο στα φιλοσοφικά ψιχία) •Kierkegaard, Ou bien...0u bien, a. 23 'Όπ.π.,σ. 21 3Όττ.π., σ. 23 3Kierkegaard, Post-scriptum aux miettes philosophiques, a. 192

’ Christine Buci-Glucksmann, Tragique de I’ombre.

Sheakspeare etle manidrisme (Τραγικότητα της σκιάς. Ο Σαίξπηρ και ο μανιερισμός).

2Lacan, «Sdminaire sur le transfert» (Σεμινάριο για την μεταβίβαση), δακτυλογραφημένο αντίταπο.

3Robert Burton, Anatomie de la mdlancolie, ed. Corti 2004 (Ρόμπερτ Μπάρτον: Ανατομία της μελαγχο­ λίας).

ΚΤΟΣ

μονιά. Στον Δον Ζουάν, «το βλέπω και το αγαπώ δεν αποτελούν παρά το ίδιο και αυτό», θα γράψει ο Κίρκεγκαρντ, για τον οποίο η ιδέα τη ς ηδονής ως ανάμνηση της αγάπης δεν παύουν να υπερτερούν της πραγματικότητας. Η δύναμη του μελαγχολικού όμως απο­ τε λ ε ί και το αδύναμο σημείο του: η από­ γνωση, η ανυπόφορη ή ακόμα και τρομα ­ κτική πλευρά μιας ζωής πεπερασμένης, ενός τίποτα κι ενός κενού: «Ένα κενό το ­ πίο απλώνεται πάντα εμπρός μου, αλλά μια επίπτωση που βρίσκεται πίσω μου εί­ ναι εκείνη που με ωθεί μπροστά. Η ζωή αυτή που βιώνεται ετεροχρονισμένα εί­ ναι τρομακτική, είναι ανυπόφορη»7. Πίσω μου, όπως η επιστροφή του φαντάσμα­ τος του Άμ λετ που αδειάζει το υποκείμε­ νο στοιχειώνοντάς το. Επιπλέον, πέραν της φόρμας, τη ς μεταμφίεσης, της μά­ σκας και του ξεγελάσματος, η «αισθητι­ κή» μελαγχολία οδηγεί ουχνά στην ηθική. Αποτελεί ουσιαστικά το τίμημα που κλή­ θηκε να πληρώσει ο μοντερνισμός οτην απώλεια τη ς αρχαιοελληνικής τραγικό­ τητας: «Χάνοντας το τραγικό, το παρόν κερδίζει απελπισία»8. Η σύγχρονη απ ελ­ πισία - τ ο άγχος- υπονομεύεται από την «ανησυχία μέσα στον πόνο» και ακόμα και από «την αμφισημία του πόνου». Δεν αποτελεί παρά την «απελπισία να μην σου ανήκει η ζωή» παρά μόνο σ' ένα «αι­ σθητικό όνειρο». Για την ηθική (το άνοιγ­ μά της στη θρησκεία), ο Κίρκεγκαρντ θα πει ότι α π οτελεί ακριβώς τη νίκη επί της «απόκρυψης, τη ς μελαγχολίας, τη ς ψευ­

Η Christine Buci-Glucksmann είναι φιλόσοφος, επίτιμη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Paris 8 και συγγραφέας των βιβλίων: La folie du voir. Une esthdtique du virtuel, ed. Galilee. 2 0 0 2 (H τρέλα του βλέπειν. Μια αισθητική του δυνητικού), Esthetique de i'ephemere, ed. Galilee, 2 0 0 3 , (Αισθητική του εφήμερου), και Au dela de la melancolie, ed. Galilee (Πέρα από τη μελαγχολία). Απόδοση από τα γαλλικό: Ελένη Καρρά

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

125

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω A Φ I E P Ω Μ

Agnes V e rle t

Γράφοντας αντιμέτωπος

με ίο σκότος ια όποιον τη ν έχει γνωρίσει, η κατά­ θλιψη δεν ορίζεται και δεν μπορεί να περιγράφει παρά μόνο με εικό­ νες: είναι μια σκοτεινή δύναμη, ένα χάος, μια κατάρρευση, ένας πνιγμός, ένα ναυάγιο, μια κατάβαση στην κόλαση, μια πτώση σε βαθύ πηγάδι. Ο Γουίλιαμ Στάιρον τη ν αναφέρει ως μιαν «απελπισία πέ­ ρα από την απελπισία», «μια καταιγίδα στο σκοτάδι», «μια βουτιά στον γκρεμό». Κατά τον Κλεμάν Ροσέ, ο καταθλιπτικός μοιάζει με έναν πνιγμένο που προσπαθεί απεγνωσμένα να φτάσει στην όχθη, χω­ ρίς ποτέ να το καταφέρνει. Πνιγμένος, ναυαγός, βυθισμένος, αυτή είναι η κατά­ σταση στην οποία περιέρχεται ο πιανί­ στας Βερτχάιμερ του Τόμας Μπέρνχαρντ όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν διαθέτει, σαν τον Γκλεν Γκουλντ, την πιανιστική δεξιοτεχνία και όταν, «θανάσιμα λαβω μέ­ νος», χάνεται στις αμφιβολίες, τη ν απελ­ πισία, τη ν κατάθλιψη, την αυτοχειρία. (...) Βέβαια, δεν είναι ο ύ τε σε κάποιο πένθος ο ύ τε και σε μιαν απώλεια που ο Γουίλιαμ Στάιρον αποδίδει τη ν κατάθλιψή του (Απέναντι στο σκοτάδι. Χρονικό μιας τρέ­ λας, 1990), αλλά σε μιαν υπερβολή επι­ τυχίας και στο αίσθημα ότι είναι ανάξιός της... Συχνά ερήμην του, το υποκείμενο κουβαλά μέσα του έναν ή πολλούς ν ε­ κρούς, τους οποίους κρατά θαμμένους εντό ς του ίσως και για πάντα, πριν τους αναγνωρίσει. Εάν εξά λλο υ η συγγραφή διατηρεί ένα βαθύ δεσμό με τη ν κατάθλι­ ψη, είναι ακριβώς επειδή επιτρέπει να διατηρείται σε απόσταση η αναπαράστα­ ση του ίδιου μας του θανάτου. Ο Σατωμπριάν, αλλάζοντας τις αναμνήσεις της ζωής σε αναμνήσεις πέρα από το ν τάφο, βρήκε ένα εντυπωσιακό μέσο για να εκφράσει αυτήν τη θέση του συγγραφέα. Ο

Γ

H Agnes Verlet είναι επίκουρη καθηγήχρια oto πανεπιστήμιο της Προβηγκίας και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του Messagere de rien, ed.Seguier, 1997, (Αγγελιοφόρος του τίποτα), Pierres Parlantes, Florilege d'Epitaphes parisiennes, ed.Paris, Musees, 2000, (Ομιλούσες πέτρες, Ανθολογία των παρισινών επιταφίων) και Des Vanites de Chateaubriand, ed.Droz, 20 01 , (Οι ματαιότητες του Σατωβριάνδου) Απόδοση από τα γαλλικά: Ελένη Καρρό

120

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Προυστ, ο Λειρίς, ο Μπέκετ και πολλοί άλλοι έχουν γράψει βασιζόμενοι σ' αυτήν την αντιπαράθεση με τον θάνατο η οποία επιτρέπει, και καθιστά δυνατή, την εξύ ­ μνηση της ζωής. Εμφανίζεται συχνά έτσι ένα χάσμα ανά­ μεσα σε μιαν ενδοσκοπική λογοτεχνία που δίνει έμφαση σ' αυτήν την καταθλιπτική στάση και σε μια λογοτεχνική ή ποιητική παραγωγή που προσφέρει την απόσταση από την καταστροφική αντιπα­ ράθεση με το εγώ. Το ημερολόγιο της Βιρτζίνια Γουλφ είναι γεμά το από το καταθλιπτικό παράπονο που την οδήγησε στο θάνατο: ημικρανίες, αδυναμία να γράψει, λαχτάρα για το αλλού, όλα αυτά τα κακά τα οποία ο σύζυγός της Λέοναρντ θέλησε να εξαλείψ ει από τη λογ ο τε­ χνική ζωή, δημοσιεύοντας, από τα 26 τ ε ­ τράδιά της, μόνο το «συγγραφικό της ημερολόγιο» και ό,τι είχε σχέση με τη συγγραφική της δραστηριότητα. (...) Αλ­ λά και ο Κάφκα, επίσης στο ημερολόγιό του, αναλύει τις επιπτώσεις αυτής της δυαδικότητας που νιώθει μέσα του, και την επιβίωση που αποτυγχάνει στον συγ­ γραφέα, ενώ σε ανάλογα μονοπάτια αναζητήσεων και μελαγχολίας έχουν περιπλανηθεί από τον Σκοτ Φ ιτζέραλντ μ έ­ χρι τον Αλμπέρ Καμύ και τον Ρομέν Γκαρί, και από τον Χάντκε μέχρι τον Πεσσόα. Στις πολλές της εκφάνσεις, πάντως, και ακόμα κι αν είναι, όπως είχε γράψει ο Κλεμάν Ροσέ αναπαράγοντας μιαν ανα­ φορά του Ανρί Μισό, «μια γνώση μεσ' από το βάραθρο», η κατάθλιψη δανείζε­ ται επίσης από την ελεγειακή θλίψη, τα υ­ τίζεται καμιά φορά με την πλήξη και κα­ τακερματίζεται μεσ' στη μελαγχολία. Δεν γιατρευόμαστε από το γεγονός ότι είμα­ στε θνητοί. ■

ΤΟ Σ

Ελένη Κεχαγιόγλου

Η μελαγχολία της ανάγνωσης

Σ η μ ειω θ είς Μ

(Τηλεφώνημα του X.: μου διηγείται τις διακοπές του, αλλά δεν με ρωτάει για τις δικές μου, σαν να μην είχα μετακινηθεί καθόλου εδώ και δυο μήνες. Δεν βλέπω σ' αυτό καμιάν αδιαφορία- μάλλον την επίδειξη μιας άμυνας: ε κ ε ί που δ εν ήμουν εγώ, ο κόσμος έχει μείνει ακίνη­ τος: μεγάλη ασφάλεια), Ρολάν Μπαρτ από τον Ρ. Μη. (μτφ. Φλ. Πουανιάν). Η ανάγνωση, εν ηλήρει αντιθέοει με τον κύριο X., σε οδηγεί εκεί όπου δεν ήσουν, εκεί όπου ενδεχομένω ς δεν θα βρεθείς ποτέ· εσύ, ακίνητος, στον καναπέ, στο γραφείο, στο κάθισμα του τρένου, όρ­ θιος στο μετρό, βουλιαγμένος στην πο­ λυθρόνα, κι ο κόσμος, τεράστιος, να α λ­ λάζει -στις πολλαπλές του εκδ ο χές- από σελίδα σε σελίδα, από γραφή σε γραφή, από τη μια οπτική γωνία στην άλλη («Σου πήρα από τη Νάπολη μια ψεύτικη καμέα/ κι ένα κοράλλι ξέθωρο μαζί./ Πίσω απ' το φριγκορίφικο στην άδεια προκυμαία/ Έβενος- γλώσσα της φωτιάς, στο βάθος κρεμεζί», ο Καββαδίας στο Τραβέρσο.) Ε

«Άκου, ξέρω ένα καφενείο εδώ στη γω­ νία, γεμάτο καθρέφτες, με μια ορχήστρα που παίζει βαλς: με προσκαλείς;»· Ίταλο Καλβίνο, Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης... (μτφ. Αντ. Χρυσοστομίδης) Διαβάζοντας, αναδύεται η μελαγχολία που πηγάζει από το ανικανοποίητο, τη βαθιά γνώση του πεπερασμένου τη ς ζω ­ ής, οριστικά και αμετάκλητα μίας, περιο­ ρισμένης από επιλογές που απαντούν στα εκάστοτε διλήμματα, υπό την ψευ­ δαίσθηση τη ς ελευθερίας σ' έναν κόσμο δέσμιο τη ς λογικής, που πόρρω απέχει

από τη ν (κατά Μπαρτ, ξανά) ηδονή. Η εικόνα ε ­ νός καφέ με την ορχή­ στρα να παίζει βαλς, ο αυθορμητισμός της αιφνίδιας παρακίνησης (χορεύουμε;) σταλάζει μελαγχολία για μια ζωή εντός ορίων.

L

«Λοιπόν φιλί, φιλί και πάλι, η νιότη είν' ύφασμα που δε βαστά»· Σαίξπηρ, Δωδέκατη νύχτα (μτφ. Βασ. Ρώτας).

A

«Τι θα ονειρευτεί το ανεξιχνίαστο μέλ­ λον; Θα ονειρευτεί ότι ο Αλόνσο Κιχόνο μπορεί να γίνει Δον Κιχώτης χωρίς να εγκαταλείψει το χωριό και τα βιβλία του. [...] Θα ονειρευτεί ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε θαύματα αλλά δε θα τα κάνου­ με, γιατί θα 'ναι πιο πραγματικό να τα φα­ νταζόμαστε. [...1 Η ζωή δεν είναι όνειρο, γράφει ο Νοβάλις, αλλά μπορεί να γίνει»· (X. Λ. Μπόρχες, μτφ. Αχ. Κυριακίδης). Μόνο στο χάσμα που διανοίγει η πράξη τη ς δημιουργίας, διατυπώνεται η πεποί­ θηση πως πραγματικότητα είναι η φαντα­ σία - η πραγματική πραγματικότητα, κατά κανόνα, τη στερείται. Ν

Τι γίνονται οι ήρωες όταν μεγαλώνουν; 0 Καρλ τη ς καφκικής Αμερικής, η Νίνα και ο Πλατόνοφ του Τσέχοφ συντροφιά με την Μπλανς Ντυμπουά; Η Άντα του Ναμπόκοφ, η Αλίκη από τη Χώρα τω ν Θαυμά­ των, η φασματική μαντάμ Μποβαρύ χέρι χέρι με το ν Ακάκιο Ακακίεβιτς και το Παλ­ τό του - παραδίπλα ίσως ίπταται και η άσωτη Μύτη; 0 Μίσκιν του Ηλίθιου, ο Αλιόσα τω ν Καραμαζόφ, ο Επιθεωρητής του Γκόγκολ; 0 Πιπς του Ντίκενς και ο Τζακ Μαγκς του Κάρεϋ, οι Δουβλινέζοι

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

127

[

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω ]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

το υ Τζόυς, ο Φ εδερίκο Σάντοεθ του Σεμπρούν, η Αγα­ θή και ο Ούρλιχ ίο υ Μούζιλ, η χήρα Μανγκάνια τη ς Πλαθ... («77 άραγε ονειρεύτηκε ο χρόνος μέχρι σήμερα που εί­ ναι, όπως κάθε σήμερα, η κορ­ φή; [...] Ονει­ ρεύτηκε πως Κάποιος τον ονειρεύεται»· χ. Λ. Μπόρχες.)

C Ήταν πολύ τρομακτικό να ζεις σ' αυτό το σπίτι/ και ούτε η θέρμη της πατρικής εστίας/ ούτε η κούνια που είχε μέσα το παιδί μ ου / ούτε που ήμασταν κι οι δυο μας τόσο νέοι/ και όνειρα γεμάτοι/ δε σίγαζαν την αίσθηση του φόβου. Κι έμαθα να την κρύβω μ' ένα γέλιο/ 1...1/ ενώ εμείς πασχίζαμε σιωπώντας/ να μην κοιτάμε τι γινόταν στον καθρέφτη/ ούτε ποιανού τα βήματα στη σκάλα/ ηχούσανε βαριά μες στο σκοτάδι/ λες κι από λύπηση σωπαίναμε με οίκτο./ Και συ έλεγες, παράξενα γε­ λώ ντας:/ «Ποιον κουβαλάνε τάχα από τη σκάλα;»/ Τώρα εσύ Όαι κει που όλα τα ξέρουν·/πες μου: τι ζούσε, έξω από μας, σ' αυτό το σπίτι;»· Άννα Αχμάτοβα (μκρ. Γ. Τσακνιάς). Θλίψη, διττή. Α. Το ποίημα- το έχεις ήδη διαβάσει - ζη­ λεύεις όσους θα το ανακαλύψουν ε φ ε ­ ξής. Β. Η δημιουργία- συγκινεί, ως τρόπος

12<3

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

υπέρβασης του θανάτου - ή και, ακόμη χειρότερα, όχι. Η ιδιοφυής Αχμάτοβα, «αγία και πόρνη» για την εποχή της, λα­ τρεύτηκε με πάθος, βίωοε ωστόσο τη ματαίωση της απώλειας, του πένθους. Η

«Είσαι σαν κάποια χώ ρα/ που ποτέ κανέ­ νας δεν είπε»· Τοέζαρε Παβέζε (μτφ. Σω­ τήρης Τριβιζάς).

0 Πολύ το μελάνι που έχει χυθεί σχετικά με την απόλαυση της ανάγνωσης, την οποία έρχεται να αποκαταστήσει ο Μπαρτ (ξα­ νά) το 1973 στο έργο του Η απόλαυση του κειμένου·. «Η απόλαυση του κειμένου μοιάζει μ' εκείνη την αβάσταχτη στιγμή, την απίθανη, την καθαρά μυθιστορηματι­ κή, που απολαμβάνει ο ακόλαστος στο τέρμα ενός τολμηρού κόλπου, σαν κόβει το σκοινί που τον κρεμάει, τη στιγμή που ηδονίζεται», ή: «αυτό που θέλει η από­ λαυση είναι ο τόπος του χαμού» - έρχε­ ται δηλαδή απολύτως να τη διακρίνει από την έννοια της απλής ψυχαγωγίας, με την οποία μάλλον τη συγχέουμε, «να είσαι αριστοκράτης αναγνώστης», αποφαίνεται.

L

Να είσαι μελαγχολικός αναγνώστης διότι η «θλίψη είναι αδιαχώριστη από κάθε θνητό βίο» (Σέλλινγκ, όπως τον παραθέ­ τει ο Τζ. Στάινερ, Δέκα (πιθανοί1 λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης, μτφ. Σ. Βελέντζας). Υ [ΕΝ ΕΙΔΕΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Πιερ Μπεττενκούρ, όπως τον «διάβασε» ο Ε. X. Γονατάς) «Η αλήθεια μόνον σε κάνει καλύτερον. Όταν η αλήθεια σου σ' έχει πάει μέχρι εκεί που μπορεί να φτάσει, μη διστάσεις να ακολουθήσεις μιαν άλλη. Εξ άλλου, αυτή έρχεται μόνη της σε σένα. Καλή μέ­ ρα!» ■ Η Ελένη Κεχαγιΰγλου είναι επιμελήτρια και μεταφράστρια.

ΚΤΟΣ

Νίκη Ορφανού

Εμβληματικοί

και μελαγχολικοί αν Πολ Σαρτρ. Η καινούργια αρρώ­ στια του 20ού αιώνα γεννήθηκε το '38 με τη Ναυτία του Ζαν Πολ Σαρ­ τρ. Πρόκειται για μια μελαγχολία ε ν τε ­ λώ ς διαφορετική από αυτή τω ν προη­ γούμενω ν αιώνων, που περιγράφει το δράμα της «ύπαρξης μέσα στον κόσμο». Τριάντα χρόνια αργότερα, με τις Λέξεις, ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι απελευθερώνεται απ' αυτή τη ν νεύρωση. Να τον πιστέψου­ με; Και τα δυο έργα έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα. Η Ναυτία (που ο ίδιος ο Σαρ­ τρ ήθελε να ονομάσει «Μελαγχολία», και που δεν επ έτρεψ ε ο εκδότης του, ο ο ­ ποίος επιθυμούσε έναν πιο προκλητικό, και άρα εμπορικό, τίτλο για το έργο) είναι η ομολογία μιας εμπειρίας ζω ής μ ετα φ ερόμενης μέσα από έναη ήρωα με αντίθε­ τα προς το ν συγγραφέα χαρακτηριστικά. Εσωστρεφής και μελαγχολικός ο ήρωας, εξω σ τρεφ ής και χαρούμενος ο συγγρα­ φέας. Κι όμως, αυτή η χαρά και η εξω στρέφεια του νεαρού τό τε Σαρτρ αγγί­ ζουν τη ρίζα του προβλήματος τη ς σαρτρικής μελαγχολίας, καθώς δεν απ οτε­ λούν παρά αντίδραση στη διαπίστωση της αοχήμιας του. Γιατί τα εφηβικά του χρόνια ήταν γι' αυτόν τα χειρότερα της ζωής του, με διαρκή απόρριψη από τους σ υμμαθητές του αλλά και την πρώτη του αγάπη. Η φοιτητική περίοδος του Σαρτρ φαίνεται να τα αλλάζει όλα αυτά, καθώς ο ίδιος γίνεται ο αγαπημένος όλων, αλλά και το αντικείμενο του πόθους τη ς Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Η... ναυτία, όμως, τον περι­ μένει στη γωνία, καθώς το '31 γίνεται κα­ θηγητής λυκείου. Εκεί ανακαλύπτει τη μοναξιά, τη μετριότητα τω ν συναδέλ­ φων του, τη ν ξηρασία τω ν προγραμμά-

Ζ

κρίση τω ν 30 χρόνων, το πέραομα στην αληθινή ενήλικη ζωή. Η συ­ νεχής απομυθοποίηση της ακαδημαϊκής κουλτούρας της παιδικής του ηλικίας, η επιθετική και βίαιη απόρριψη όλω ν τω ν μ οντέλω ν, ηθών, συοτημότων και αντι­ λήψεων που κυριαρχούν (και παρά την ανακάλυψη μέσα ο' αυτά, ενός δικού του μαύρου χιούμορ) τον κάνουν να αισθάνε­ ται π εριττός σ' έναν ηλίθιο κόσμο που το ν περιβάλλει, έναν κόσμο που χάνει το νόημά του και γίνεται παράλογος. Είναι αυτή η «φρικτή έκσταση» που μπορούμε να αποκαλέσουμε οαρτρική μελαγχολία (που θα οδηγήσει τον Καμύ και άλλους σε νέα λογοτεχνικά ύψη) και που είναι το αποτέλεσμα τη ς απόρριψης του ουρανι­ σμού του 19ου αιώνα, τη ς επιρροής του Χούσερλ αλλά και τω ν υπερβολών που συνόδευαν τη φοιτητική ζωή. Μετά τον πόλεμο ο αληθινός απολογι­ σμός τη ς Ναυτίας δεν γίνεται παρά με τις Λέξεις. Στο αριστούργημά του αυτό ο Σαρτρ μας αποκαλύπτει το μυστικό της μελαγχολίας. Εδώ πρόκειται για μια ά λ ­ λου είδους μελαγχολία, την γλυκόπικρη μελαγχολία του ανθρώπου που αντιλαμ­ βάνεται το γελοίο της περιπλάνησής του και τη ς δράσης του, γνωρίζοντας όμως ότι είναι άρρηκτα δεμένη με τον εαυτό του, όπως άλλω στε και οι λέξεις. Β ίρ τ ζ ίν ια Γ ο υ ϋ φ Στην περίπτωση τη ς Βίρτζίνια Γουλφ πρέ­ πει κανείς να αναγνωρίσει την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στη ζωή και τη γραφή, μ ε τη συνεχή παρουσία προσωπικών δραμάτων και πένθους που τη σημάδε-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

12 9

[

Δ IA BA Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ψαν. Σια Κύματα η ηρωίδα αναφωνεί: «Είμαι μόνη μέοα ο' έναν εχθρικό κόσμο». Ας τον δούμε. Πολλαπ λές σ εξο υα ­ λικές κακοποιήσεις από τους ετεροθαλείς α δελφ ού ς τη ς στην ηλικία τω ν 6 ετώ ν, ο θάνατος τη ς μητέρας τη ς στα 13, ο θάνα­ το ς της ετεροθα λούς α δ ελφ ή ς τη ς μετά από 2 χρόνια, πρώτα σημάδια κατάθλιψης και η πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας τη ς Βιρτζίνια Γουλφ, στα 22 τη ς χρόνια, ρίχνοντας το ν εα υτό τη ς από το παράθυρο. Ακολουθεί ο θάνατος του πα­ τέρα της, και αργότερα του αγαπημένου της αδερφού Τόμπι από τύφ ο, επιστρέφ οντας από ένα ταξίδι στην Ελλάδα. Στα 29 τη ς η Γουλφ επιμένει ότι δεν θ έλει πια να γράφει, ότι έχει καταστρέψει τη ζωή της, ότι είναι τρελή. Ένα χρόνο αργότε­ ρα παντρεύεται τον Λέοναρντ Γουλφ και βρίσκεται βαθιά βυθισμένη στην κατάθλι­ ψη. Ακολουθούν και ά λλες απόπειρας αυτοκτονίας. Και η λίστα τω ν τραγωδιών της συγγραφέως συνεχίζεται ατελείω τα ώσπου, σαν πληγωμένο ζώο, μέσα σε α­ τέλ ειω τες δυστυχίες και πόνο, αυτοκτονεί το 1941, σε ηλικία 59 ετώ ν, π έφ το­ ντας στο ποτάμι Ουζ, έχοντας πριν γεμί­ σει τις τσέπες τη ς με πέτρες. Η ανθρώπινη αλήθεια ενός έργου εξαρτάται απόλυτα από το συγγραφέα, τους δεσμούς του, το περιβάλλον του και τό ­ σες ά λλες λεπ τομέρειες, που δεν αποδί­ δονται με τη γενική αναφορά στη ζωή. Η Βιρτζίνια Γουλφ, που δεν έπαψε στο έρ ­ γο τη ς να διαφεύγει από την τρέλα (κάτι που δεν κατάφεραν ο ύ τε ο Νίτσε ο ύ τε ο

130

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Αρτώ), παραδόθηκε τελ είω ς σ' αυτήν στην καθημερινή τη ς ζωή. Γράφει στα Κύματα: «Επιπλέω πάνω σε άγρια κύμα­ τα, και όταν θα βυθιστώ κανείς δεν θα εί­ ναι εκεί για να με σώσει». Φ ρ ά νσ ις Σκ ο τ Φ ίτ ζ έ ρ α λ ν τ Το 1936, τέσσερα χρόνια πριν από το θά­ νατό του, ήδη βυθισμένος στην κατάθλι­ ψη και τον αλκοολισμό, ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ γράφει τη Ρωγμή, μια εξο μ ο ­ λόγηση, ανάμεσα στο δοκίμιο και την αυ­ τοβιογραφία, που ξεκινά με τη φράση: «Κάθε ζωή είναι βέβαια μια διαδικασία κα­ τεδάφισης». 0 συγγραφέας περιγράφει την ουσία της κατάθλιψής του, που δεν οφ είλεται τόσο σε ξαφνικά χτυπήματα της μοίρας όσο σε μια αργή και σταδιακή απώλεια του ενθουσιασμού και της χα­ ράς της ζωής. Μια παρακμή συνεχιζόμε­ νη αλλά για πολύ καιρό αόρατη, που όταν πια συνειδητοποιεί, δεν μπορεί να θεραπεύσει. Αυτός που τη δεκαετία του '20 και του '30 ήταν ο συγγραφέας της τρ ελής επο­ χής της τζαζ, απασχολώντας τις στήλες τω ν εφημερίδω ν με την έξα λλη ζωή που έκανε με τη γυναίκα του στη Κυανή Ακτή και στις πολυτελείς σουίτες τω ν παρισι­ νών ξενοδοχείω ν, είναι στα 39 του χρό­ νια ένας πρώην επιτυχημένος συγγρα­ φέας, κατεστραμμένος από τη σχιζοφρέ­ νεια της γυναίκας του και τις κακές κριτι­ κές του Υπέροχου Γκάτσμπυ και του Τρυ­ φερή είναι η νύχτα, που σήμερα θεω ­ ρούνται τα αριστουργήματά του.

0 ίδιος γράφει: «Διαπιστώνω ότι εδώ και καιρό δεν αγαπώ πια ούτε τα πράγματα ούτε τους ανθρώπους, αλλά ότι παρι­ στάνω ότι μου αρέσουν». Σ' αυτό το πορ­ τρ έτο του εαυτού του αναδεικνύεται μια βασική αλήθεια: η μελαγχολία του έχει τις ρίζες της στην αποτυχία του να εκ­ πληρώσει τα ιδανικά που ο ίδιος έθεσε στον εαυτό του. ■

Ί ο ι:

Η μελαγχολία στο θέατρο του Βορρά:

«0 πόνος ίο υ κόσμου» ο θέατρο του Βορρά μοιάζει να δια­ μορφώνεται από το τοπίο και τις συνθήκες. Υγρασία και βροχή, φιόρδ και επαρχιακές πόλεις, ένα σπίτι οτο περιθώριο μιας απόκοσμης φύσης. Το σκοτάδι και η λαχτάρα για το φως δια­ ποτίζουν το σκηνικό που θυμίζει πίνακα του Μουνκ. Οι ήρω ες μοιάζουν να πά­ σχουν από το λεγόμενο «πόνο του κό­ σμου», αν θυμηθούμε το γερμανικό όρο Weltschmerz (Welt = κόομος, Schmerz = πόνος, κόπωση). Πρόκειται, με λίγα λ ό ­ για, για το συναίσθημα που βιώνει κανείς όταν έρχεται αντιμέτωπος με το ν κόσμο και αντιλαμβάνεται τα όρια τη ς πραγματι­ κότητας, η οποία απέχει συνήθως από τις προσδοκίες και τη φαντασία. Τότε τα πρόσωπα κλείνονται στον εα υτό τους, αρνούνται τη ν επικοινωνία και τις παυσί­ πονες λύσεις και αναζητούν επίμονα απαντήσεις στο νόημα τη ς ζωής. Οι ήρω ­ ες τω ν θεατρικών έργων χαρακτηρίζο­ νται από έντονη βούληση και ευφυΐα, όμως έρχεται η στιγμή που παραλύουν μπροστά στο βάρος τη ς ύπαρξης. Κείμε­ να ανελέητα, δίχως χιούμορ, επώδυνες καταθέσεις ψυχής. Έργα που γράφονται τις α τέλειω τες νύχτες του χειμώνα. Τα παραδείγματα από τη δραματουργία εί­ ναι πολλά, θα περιοριστούμε σε κάποια αντιπροσωπευτικά, κλασικά αλλά και σύγχρονα. Ο πόνος στη θέα του κόσμου περιγράφεται κατεξοχήν στους ρομαντι­ κούς, είναι μια έννοια συνυφασμένη με τη διάθεση φυγής, την παραίτηση. Ένας από το υ ς σημαντικότερους εκπρο­ σώπους του γερμανικού δράματος είναι ο Χάινριχ φον Κλάιστ. Η ζωή του ακολού­ θησε μια παράλληλη πορεία με αυτή τω ν ηρώων του δραματικού του σύμπαντος. Για το συγγραφέα Κλάιστ το σύμπαν είναι

Τ

τραγικό και ο άνθρωπος μετέχει στην οδύνη του κόσμου. Έχει διατυπω­ θ εί η άποψη ότι «ο Κλάιστ πλησίασε πε­ ρισσότερο κι από τον Γκαίτε ή τον Σίλλερ σε μια ασυμβίβαστη χρήση της τραγικής φόρμας». 0 Νίτσε, αναφερόμενος στον Κλάιστ, είπε ότι καταπιανόταν με «την ανίατη πλευρά της φύσης». Οι ήρω ές του -Πενθεσίλεια, πρίγκιπας του Χόμπουργκ, το Κατερινάκι του Χάιλμπρον- σκοτεινοί και αλλόκοτοι, καταδιώκονται από ανεξι­ χνίαστες δυνάμεις του πεπρωμένου. Η παραφορά του Κλάιστ δεν του επιτρέπει να είναι «μεθοδικός» στο χειρισμό του θέματός του, δ εν στοχεύει στη διαύγεια, στην καθαρότητα του Γκαίτε. Στην ίδια του τη ζωή ο Κλάιστ δεν μπόρεσε να εφαρμόσει τη ρήση του Γκαίτε «ζω πολύ σημαίνει επιζώ πολλών». Στη ζωή του ο Κλάιστ υπήρξε μια τραγική μορφή, διαγράφοντας μια μοναχική πο­ ρεία. Ως χαρακτήρας υπήρξε απόλυτος, ασυμβίβαστος, παράφορος. Το τραγικό σ' αυτόν είναι ότι έχει πολύ απ' όλα: πολλή λογική και θερμή ιδιοσυγκρασία, π ολλή ηθική και έντονα πάθη, πολλή αυ­ τοκυριαρχία και αποχαλίνωοη». Το «άγαν», η έλλειψ η μέτρου χαρακτήριζε το ν Κλάιστ ως άνθρωπο αλλά και ως συγγραφέα. Η ζωή του ήταν μια α κολου­ θία διαρκών διαψεύσεων. Αναζητώντας ένα σχέδιο ζωής, όπως χαρακτηριστικά το αποκαλούσε, αφοσιωνόταν ολόψυχα στον εκάστοτε στόχο του. Πάντοτε ανι­ κανοποίητος, δοκίμαζε την πικρή γεύση τη ς απογοήτευσης: Διαπιστώνει την πα­ ρακμή τω ν ιδανικών της επανάστασης. «Πλησιάζω να κατακτήσω όλη την επί­ γεια ευτυχία» γράφει στην αδελφή του, όταν σε κατάσταση μέθης αφοσιώνεται

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

131

Ε

Δ IA BA Ζ Ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

στην ποίηση. Ο αποτυχία όμως του Γισκάρδου θα το ν πληγώσει βαθιά. Και, τ έ ­ λος, μην ελπίζοντας σε τίποτα, έχοντας εγκαταλείψει τη ν προσπάθεια, ποθεί όχι μια αξιοθρήνητη αυτοκτονία αλλά «ένα θάνατο γεμάτο μεγαλείο» και τον σκηνο­ θ ετεί με κάθε λεπτομέρεια. Στα τέ λ η το υ δεκάτου ενάτου αιώνα ο Ερρίκος Ίψεν επιχειρεί στο έργο του την ψυχογράφηση του ατόμου μέαα από το πρίσμα τω ν νέω ν ανθρωπιστικών ιδεών. Έντα Γκάμπλερ, Ρόσμερσχολμ, Πέερ Γκυντ, Αρχιμάστορας Σόλνες, Βρυκόλακες: Κείμενα σκοτεινά, μελαγχολικά, με έντονη την απειλή του θανάτου. Δράμα­ τα με φόντο τα φιόρδ, διαποτιαμένα από την υγρασία του νορβηγικού τοπίου. 0 Ίψεν εξομολογείται σε μία συζήτησή του με το ν Felix Philippi, στη Neue Freie Pressezo 1902: «Η εντυπωσιακή αλλά και σοβαρή φύση που οι άνθρωποι έχουν γύ­ ρω τους στο Βορρά και η μοναχική, κλει­ στή ζωή -τα σπίτια συχνά βρίσκονται σε απόσταση μιλιών μετα ξύ το υ ς - τους αναγκάζει να μην ασχολούνται με τους άλλους αλλά μόνο με τα δικά τους, κι έτσι γίνονται σκεφτικοί και σοβαροί, μ ε­ λαγχολούν και αμφιβάλλουν και συχνά απελπίζονται. Στη Νορβηγία κάθε δ ε ύ τε­ ρος άνθρωπος είναι και φιλόσοφος. Και αυτοί οι σκοτεινοί χειμώνες, με τις πυ­ κνές ομίχλες έξω , λαχταράνε το ν ήλιο!». Οι ήρω ες τω ν έργων το υ είναι πρόσωπα ευφυή, με φ ιλελεύ θ ερ η σκέψη, προπο­ ρεύονται τη ς εποχής τους, ωστόσο αδυ­ νατούν να βρουν την ευτυχία, παρά τις ε ­ πίμονες προσπάθειες που καταβάλλουν. Πρόσωπα που βουλιάζουν στη μοναξιά και στην αδράνεια, προσφεύγουν στο παρελθόν, έχουν εξαρχής το στίγμα του θανάτου, ένα «βρυκόλακα» που κρύβεται στον πυρήνα και υποβάλλει κάτι σκοτεινό και πένθιμο. Χαρακτηριστικός είναι ο τί­ τλ ο ς το υ τελευ τα ίο υ έργου με το οποίο ο συγγραφέας ολοκληρώνει το συγγρα­ φικό και βιολογικό του κύκλο και φέρει

132

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τον τίτλο Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νε­ κροί. Περνώντας σε ένα σύγχρονο -επίσης νορβηγό θεατρικό συγγραφέα- τον Γιον Φοσσέ, τον πλέον μεταφρασμένο επιγόνο του Ίψεν, διαπιστώνουμε το ίδιο θ ε­ ματικό μοτίβο, τη μελανχολία με φόντο το ίδιο τοπίο. Ο ίδιος σημειώνει: «Μεγά­ λωσα σε ένα φιόρδ με θέα μόνο τη θά­ λασσα. Αγαπώ αυτή τη θέα και καθορίζει πολύ έντονα την ασυνείδητη διάθεσή μου». Και δε θα χωρίσουμε ποτέ, Κάποιος θα έρθει, Χειμώνας: Στα έργα του υπάρ­ χει μια ηθελημένη ψυχρότητα, ως προϋ­ πόθεση ενός μεγά λου συναισθηματι­ σμού. Τα έργα του είναι εσωστρεφή, τα περισσότερα διαδραματίζονται σε ένα σπίτι -ο τα θερ ό μοτίβο της δραματουρ­ γίας το υ - ουνήθως παλιό, στο οποίο οι άνθρωποι έρχονται και έπειτα εγκαταλεί­ πουν. Το σπίτι διατηρεί τις μνήμες, τα αποτυπώματα τω ν ανθρώπων που ζουν και πεθαίνουν. Πρόκειται για έργα οδυνη­ ρά, με αμήχανες παύσεις, στις οποίες φ ωλιάζει η μοναξιά. Η σιωπή. Οι ήρω ες μιλούν, επαναλαμβάνουν, όμω ς δεν πρόκειται για φλύαρη παράθεση επιχει­ ρημάτων. Μια αοριστία προφυλάσσει την ουσία τω ν χαρακτήρων και τω ν σχέσεων που αντιστέκονται σε μία βάναυση εν δ ε­ χομένως έκθεση. Οι χαρακτήρες έχουν το φόβο της εγκατάλειψης: «Αυτή είναι η εικόνα. Ένα μωρό ολομόναχο στον κό­ σμο. Χωρίς επικοινωνία». Εξαλείφοντας ως αντιπερισπασμούς την κοινωνική ζωή και τον ψυχολογικό παράγοντα, οτιδήπο­ τε θα μετατόπιζε την προσοχή, ο Φοσσέ επικεντρώνεται στους ήρω ές του: «Έχω υψώσει τοίχους. Ένα οχυρό απότομο και παντοδύναμο που κανείς δεν μπορεί να παραβιάσει./Τι να την κάνω τη φιλία; Η φιλία πονάει./Περιφρονώ το γέλιο και την αγάπη./Είμαι ένας βράχος. Είμαι ένα νησί». ■ Η Έλενα Καρακούλη είναι φιλόλογος - θεατρολόγος

ΙΚΤΟΣ

Παναγιώ της Νούτσ ος

Αστείον

η πόλις... έλ ο ς κάποιου φθινοπώρου που όμως ανθίσταται, με τις υψηλές θερμοκρασίες, να παραχωρήσει τη θέση του στον επερχόμενο χειμώνα. Από το ένα κέντρο τω ν Αθηνών, την πλατεία Ομονοίας, κατηφορίζω με τα πόδια προς το νέο Μουσείο Μπενάκη μέσω τη ς οδού Πειραιώς/Π. Τσαλδάρη. Διαδοχικοί μικρόκοσμοι του ημιώρου: μικροπωλητές δ ε ­ ξιά και αριστερά, ομάδες διαφορετικών εθνοτήτω ν και φυλών, συνάξεις «παραβατικής» συμπεριφοράς ή μοναχικές και ξέμπαρκες υπάρξεις που σε ατενίζουν με απλανές βλέμμα. Μπαίνεις στον πειρα­ σμό να μελαγχολήσεις (ο τίτλο ς του πα­ ρόντος κειμένου ανήκει στον Κλεάνθη, από την παρέα τω ν Στωικών) για μια ει­ κόνα που διαρκώς αποκρύπτεται από ό,τι τηλεοπτικά προσφέρεται ως επιφάνεια τη ς πρωτεύουσας. Ένας κόσμος στη γυάλα ή το γυαλί θρυμματισμένο που δύσκολα αποκτά τη χαμένη του ενότητα; Με τις τρεις-τέσσερις τρέχουσες εκθ έ­ σεις θα μπορούσες να ξαναθέσεις από την αρχή το ζήτημα τη ς μελαγχολίας -ό,τι δηλαδή σε διευκολύνει σ' αυτήν την κατηφορική οδό να κυριευθείς χωρίς να υποταχθείς από τη μέλαινα χολή. Από μια άποψη η σχέση διακινδύνευσης και μελαγχολίας διαποτίζεται από τη συναι­ σθηματική πλαισίωση της δημόσιας εκ­ φοράς ενός πολιτικού λόγου. Η συγκινη­ σιακή φόρτιση τω ν εναλλαγών ως προς τη συνταύτισα επιθυμητού στόχου και βαθμών επ ίτευξής του δεν συνεπάγεται την παραίτηση αλλά την ίδια τη ν πε­ μπτουσία τη ς διακινδύνευσης. Η βαρύθυ­ μη εσωστρέφεια, όπως πίστευαν κατά τη ν Αναγέννηση, συγκλονίζει όσ ους/ όσες γεννήθηκαν στον αστερισμό του Σατούρνου και ειδικότερα αφιερώνονται

Τ

στη «vita contem plativa». Αναμφίβολα σ' αυ­ τήν την εκτίμηση υποκρύπτεται ένας πολιτικός λόγος ντυ μ έ­ νος με αστρολογικό μανδύα, κατά τη συ­ νήθεια άλλω στε της εποχής, εφόσον η νοσταλγία τω ν μελαγχολούντω ν έχει ως εστία αναφοράς τη μακάρια -μα ανέκ­ κ λ η τη - «ισονομία του Κρόνου». Έναν αιώνα αργότερα, ο Richelieu (1633) δια­ πίστωνε πως η μελαγχολία διακατέχει τις « κατώ τερες λαϊκές τάξεις» και ο R. Burton (1621) είχε σταθεί στην «πολιτική μελαγχολία» που οφ είλεται στην έ λ λ ει­ ψη καλών νόμων. Έτσι εμπλουτίζει την ψευδο-αριστοτελική θεώρηση (Προβλή­ ματα XXX) τω ν «περιττών» (= εξα ιρετι­ κών) ανθρώπων «κατά πολιτικήν». Δεν χρειάζεται να ανατρέξει κανείς στην «ηθι­ κή» του μηδενισμού (κατά τον Kant μάλι­ στα η ροπή προς τη μελαγχολία συναρτάται με «ένα αίσθημα για το υψηλό») για να διακρίνει τη συναισθηματική παρώθη­ ση τη ς αναστοχαστικής συμπεριφοράς τω ν διαφωτιστών ως διανοουμένων, κα­ τά την επιτέλεση της αγοραφοβικής και συνάμα χειραφετητικής παρουσίας τους στους θεσμούς δημοσιότητας. Το επόμενο βήμα είναι συντονισμένο και βέβαιο: πάνω από τα βράχια της Πειραϊκής ο δυαδικός περίπατος του απογεύ­ ματος, με τη θάλασσα του Σαρωνικού που προετοιμάζει το Αιγαίο και τον ήλιο να χάνεται προς το Ιούνιο. Η αφορμή για συζήτηση βρίσκεται στο φθινοπωρινό τεύχος του περιοδικού Το Δέντρο, α φιε­ ρω μένο κι αυτό στη μελαγχολία («στα κείμενα, στα πράγματα, στην τέχνη»). Με πολλές ολιγοσέλιδες συνεργασίες ελ λ ή νων και ξένω ν λογοτεχνών, κριτικών και θεωρητικών, ορισμένες από τις οποίες

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

133

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Johann Peter Hasendever «Η συναισθηματική»,

134

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

μνημονεύουν την έκθεση που οργάνωσε ο Ζαν Κλερ, στο Γκραν Παλέ τω ν Παρισίων, με τίτλο: «Μελαγχολία. Ιδιοφυία και τρέλα στη Δύση» (το «genie» γιατί τετρ ά ­ κις αποδίδεται ως «διάνοια»;). Κι αν θα έπρεπε να ενοχληθώ από την κατηγορηματική απόφανση ότι χρειάζε­ ται να διακρίνεται η μελαγχολία από το «πένθος» (που αντιμετω π ίζεται ως «εμπειρικό κατηγόρημα οντολογικής τάξεως»), το ύ το αντισταθμίζεται από τη μ έ­ σω «δυτικής» γραφίδας προσκόμιση του συνωνύμου τη ς μελαγχολίας «ακηδία». Και χωρίς να ανατρέξει κανείς στο βιβλίο τη ς Helene Prigent, που κυκλοφόρησε ταυτόχρονα με την έκθεση για τις «μετα­ μορφώσεις τη ς κατάθλιψης», θα μπορού­ σε να αρκεσθεί στον Ευάγριο από τον Πόντο («Κεφάλαια πρακτικά») για την «ακηδία» (ο όρος είναι ήδη ιπποκρατικός) και τον «ακηδιαστή» μοναχό με την «απά­ θεια ψυχής λογικής, κοσμικός αρνησαμένης επιθυμίας». Γιατί όχι, να ξαναθέσει προς τεκμηρίωση την 7η παράγραφο του ύστατου κειμένου του Walter Benjamin («Για τη ν έννοια της ιστορίας»), σε συν­ δυασμό μάλιστα με την 9η παράγραφο για τον «Άγγελο της Ιστορίας». Κι αν επίσης από τη ν Ανατομία της μελαγχολίας το απόσπασμα που μετα φ ράζεται πα­ ρακάμπτει την «πο­ λιτική μελαγχολία», για να επ ιλεγεί από τον Burton η εικόνα τη ς « η θελημένης μοναξιάς» ως «συ­ νήθους συντρόφου τη ς μελαγχολίας» ή αν επισωρεύονται κάποιοι πολιτικής

χροιάς εξυπνακισμοί, τούτο αντισταθμί­ ζεται από το συγκλονιστικότερο κείμενο του αφιερώματος. Πρόκειται για τη συ­ νεργασία του Τίτου Πατρικίου που τιτλ ο ­ φορείται: «Το σύμπτωμα εμφανίζεται με­ τά την αποφυλάκιση». Πώς αντέδρασαν οι κρατούμενοι και οι φυλακισμένοι κατά την περίοδο του εμφυλίου και στα «κατοπινά χρόνια διωγμού της Αριστερός»; Σε «γενι­ κές γραμμές» δεν παρουσίασαν «φαινόμε­ να σοβαρής μελαγχολίας ή κατάθλιψης» για δύο λόγους: διέθεταν «ακράδαντη πί­ στη στη νίκη της Επανάστασης», δηλαδή πίστη ικανή να «αντέξουν τον εγκλεισμό», και συνάμα τους ενίσχυε η «εσωτερική οργάνωση της συλλογικής ζωής», δηλαδή η «συντροφική στήριξη σε όλες τις δύσκο­ λες στιγμές». Πώς αντέδρασε ο ίδιος ο ποιητής κατά τη «φιλοξενία» του στη Μακρόνησο και τον Αί-Στράτη; Στα πολύστιχα ποιήματα αυ­ τή ς τη ς περιόδου -Μ εγάλο γράμμα, Ασκήσεις («Σημειωματάριο»), Χωματό­ δρομος («Γη και θάλασσα», «Σχέδια στη νύχτα», «Κατάφατσα στον ουρανό»)- οι επιμέρους εν ότητες αποτελούν α υ τοτε­ λείς μονάδες που συνυπάρχουν αβίαστα στο όλο, έχοντας πάντως ως αφετηρία το αρνόσυρτο κλίμα μιας τέχνης πολιτι­ κών κρατουμένων. Η ποίηση όμως αυτή δεν παγιδεύεται σε μια ρητορική πρακτι­ κή αγοραφοβίας: Θα σου μιλήσω μπροστά στο πέλαγος κι η φωνή μου θα σε φτάσει. Τα ίχνη από τα Μακρά Τείχη σιγά-σιγά σβήνουν,και ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας φαί­ νεται να μην ικανοποιείται από το διττό χαρακτηρισμό «απολλώνιος» - «διονυσια­ κός». Δυο πεταχτές από την Ύδρα ίσως τον βαραίνει ό,τι πριν από εβδομήντα σχεδόν χρόνια έγραψε «περί ελληνικής τέχνης»... ■ 0 Παναγιώτης Νούτσος είναι καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Οι

εκδόσεις

ivoc μυθιστόρημα σταθμό στη νεοελληνική λογοτεχνία ΧΡ ΗΣΤΟ Σ ΑΕΣΥΑΛΑΣ

STecvta

ISB N S 78 -% 0 -89 9 47 -6 -8

σημερινό

Αχ, Αντριανή ϊ M e θ ι σ τά.'.

xm εχίκο το β ιβ λ ίο χ ου μ ίλησ ε στις καρδιές μ α ς!

10η έκδοση

σελ:272 τιμή 14€

τντντν.aide.co rn er Ί η λ β£ Ψως 2 1 0 3 4 7 6 9 4 2 ή 2 6 6 1 0 4 2 5 4 7

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2008 Επιμέλεια: θο 6ω ρ ής Πέρσης

130

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αθανασιΰδπς Κυριάκος: Πανταχού απών, μια αληθι­ νή φαντασία (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Αλεξάκης Βασίλης: Μ. X. (Π. Μπουκάλας, Καθημε­ ρινή, 26.2.08) Ατζακάς Γιάννης: Διπλωμένα φτερά (Ε. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 22.2.08) Αυδίκος Βαγγέλης: Κίτρινη ομπρέλλα (Γ. Παπασωχηρίου, Βραδυνή, 9.2.08) Βασιλικός Βασίλης: Το φύλλο, Το πηγάδι. Τ' αγγέλιασμα (Κ. Βούλγαρης, Αυγή της Κυριακής, 3.2.08) Βούλγαρης Κώστας: Η μέρα με τις δεκατέοοερις νύχτες (Σ. Τσούπρου, Καθημερινή, 5.2.08) Γκανάς Μιχάλης: Μητριά πατρίδα (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 2.2.08, κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύ­ πος της Κυριακής, 3.2.08) Δόλγερας Λάκης: Ξεχασμένες ιστορίες (Ε.Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 22.2.08) Ευθυμιάδη Νένη: Ο γιος του Μπίλυ Μπλου (Β. Χατζηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 3.2.08, Τ, Βασιλειάδου, Ημερηαία, 9.2.08, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 9.2.08, Γ. Περαντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 15.2.08) Καλλιτεράκη Ευτυχία: Οι κουμπότρυπες (X. Παπαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08) Καπετανάκης Δημήτρης: Η συμμορία της συγκίνη­ σης (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 22.2.08) Καραμολέγκου Στέλλα: Γυμνή στον καθρέφτη (Γ. Παπαοωτηρίου, Βραδυνή, 16.2.08) Κατσουλάρης Κώστας: Μικρός δακτύλιος (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 16.2.08, Τ. Δημητρούλια, Κα­ θημερινή της Κυριακής, 24.2.08) Κόσουβα Ευαγγελία: Στήμονες ηδυπαθείς <Σ. Σταυρακοπούλου, Αντί, 29.2.08) Κούτας Βαγγέλης: Χωρίς παραλήπτη (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 24.2.08) Μακρή Βικτωρία: Ελεύθεροι φυλακισμένοι (Σ. Λούκα, Βραδυνή Κυριακής, 10.2.08) Μακρόπουλος Μιχάλης: Η άδεια καρέκλα (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 10.2.08) Μαραγκού Νίκη: 0 δαίμων της πορνείας (X. Παπασωτηρίου, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08) Μάρκογλου Πρόδρομος: Καταδολίευση (0. Μαρκόπουλος. Αντί, 1.2.08) Μάτεσις Παύλος: Αλδεβαράν (Ν. Κώτσιου, Αντί, 29.2.08) Μαυρόπουλος Λευτέρης: Το άλλο μισό μου πορ­ τοκάλι (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 2.2.08) Μίγγας Δημήτρης: Τηλεμάχου Οδύσσεια (Δ. Κόκορης, Αυγή της Κυριακής, 17.2.08) Μιχαηλίδης Μάριος: 0 οστεοφύλαξ (Β. Χατζηβασιλείου. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 10.2.08) Μπουκάλας Παντελής: Υποθέσεις II (Ν. Κουνενής, Αυγή της Κυριακής, 3.2.08) Μπουραζοπούλου Ιωάννα: Τί είδε η γυναίκα του

Αωτ,· (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 17.2.08) Νιάρχος Θανάσης: Η δυστυχία μας κάνει ευγενείς (Α. Αργυρίου, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Ξανθούλης Γιάννης: Του φιδιού το γάλα (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 3.2,08, Κ. Καρακώτιας, Ελεύθε­ ρος Τύπος της Κυριακής, 24.2.08) Παπαηλιού Ντορίνα: Γκάτερ (Ε. Κοτζιά, Καθημερι­ νή της Κυριακής, 24.2.08) Πεντζίκης Νίκος: Προς εκκλησιασμόν (Σ. Γουνελάς, Καθημερινή της Κυριακής, 3.2.08) Πετοετίδης Δημήτρης: Λυσσασμένες αλεπούδες (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 3.2.08, Κ. Καρα­ κώτιας, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08) Στεφανάκης Δημήτρης: Μέρες Αλεξανδρείας (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 29.2.08) Τσαλίκογλου Φωτεινή: Η νεράιδα της γης (Ε.Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 17.2.08) Τσίρος Πόνος: Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας Κένοορα (Μ. θεοδοοοπούλου, Η Εποχή, 3.2.08) Φακίνου Μαρία: Το καπρίτσιο της κυρίας Ν (Λ. Πα­ νταλέων, Ελευθεροτυπία, 8.2.08) Φίλντιση Σοφία: Τα φυχούδια (Σ. Τσούπρου, Αυγή της Κυριακής, 3.2.08) Χαβιαράς Στρατής: Πορφυρό και μαύρο νήμα (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 3.2.08) Χατζηδημητρίου Νίκη: Υποφωτιομένο (Κ. Μαυρουδής, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08) Χειμωνάς Θανάσης: Ραγδαία επιδείνωση (Π. Τατσόηουλος, Τα Νέα, 23.2.08)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Βίλα - Μάτας Ενρίκε: Το Παρίσι δεν τελειώνει πο­ τέ (Γ. Παπαοωτηρίου, Βραδυνή, 23.2.08) Γέλινεκ Ελφρίντε: Απληστία (Γ. Βαιλάκης, Ημερή­ σια. 9.2.08) Γκρακ Ζυλιέν: Μπαλκόνι στο δάοος (Ν. Κώτσιου, Αντί, 29.2.08) Κάλφους Κεν: 0 κομισάριος του Διαφωτισμού (Ε. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Κλίμα Ιβάν: Ούτε άγιοι ούτε άγγελοι (Α. Μαντό­ γλου, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Κοζίνσκι Γιέρζΐ: Το βαμμένο πουλί (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος. 23.2.08) Κούντερα Μίλαν: Κωμικοί έρωτες (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Μανκέλ Χένινγκ: Ένα βήμα πίσω (Κ. Δαφέρμου, Το Βήμα της Κυριακής, 10.2.08, Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 23.2.08, Σ. Λούκα, Βραδυνή Κυριακής, 24.2.08) Μανσέτ Ζαν - Πατρίκ: Νάδα (Γ. Βέης, Ελευθεροτυ­ πία, 8.2.08) Μανφρέντι Βαλέριο: Μέγας Αλέξανδρος (Ε. Πασαμιχάλη, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08) Μαριένσκε Ελένα: Το φαινόμενο Ρέζους (Ν. Ορφα­ νού, Διαβάζω, 02/08) Μαχφούζ Ναγκίμπ: Η σοφία μιας ζωής (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή της Κυριακής, 24.2.08) Μόσλυ Γουόλτερ: Ο διάβολος με το γαλάζιο φό­ ρεμα (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 16.2.08) Μπεργκ Σιμπίλε: Σεξ //(Γ. Μηασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 3.2.08, Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 15.2.08)

Μπράις Στέφαν: Ο αγγειοπλάστης (Κ. Ματοούκας, Ελευθεροτυπία, 8.2.08) Νεμιρόβσκυ Ιρέν: Ο κύριος των ψυχών (Σ. Σκαλίδη, Βράδυνή, 23.2.08) Νταντέκ Μορι'ς: Κόσμος Α.Ε. (Τ. Δημητρούλια, Κα­ θημερινό της Κυριακής, 17.2.08) Ντοσχογιέφσκι Φιοντόρ: Οι δαιμονισμένοι (Μ. Πιμπλής. Τα Νέα, 2.2.08) Πιτόλ Σέρχιο: Η συζυγική ζωή (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή της Κυριακής, 10.2.08) Ρούσντι Σαλμάν: Το νησί της αθανασίας (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 16.2.08) Ρυς Τζην: Η πλατιά θάλασσα των Σαργασσών (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 15.2.08) Σελίν Λουί Φερντινάν: Ταξίδι στην άκρη της νύχτας (Γ-Ι Μπαμπασάκης, Ελεύθερος Τύπος της Κυρια­ κής, 3.2.08) Σεντ Όμπιν Ένχουαρντ: Μητρικό γάλα (Κ. Οικονομάκου, Ελευθεροτυπία, 1.2.08, Λ. Κονομάρα, Ε­ λεύθερος Τύπος της Κυριακής, 17.2.08) Σμιθ Άλι: Hotel Cosmos (Γ. Ξενάριος, Ελευθεροτυ­ πία, 1.2.08) Τσμάρο Σουζάνα: Λουιζίτο (Κ. Κουνινιώτη, Πελο­ πόννησος, 3.2.08) Τουράν ΤζεμΓλ: Τα παιδιά του Αραράτ (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 3.2.08) Τσα Λούι (Τζιν Γιονγκ): Το βιβλίο και το ξίφος (Δ. Μπόμπας, Καθημερινή της Κυριακής, 17.2.08) Bachmann Ingeborg: Να λέω λόγια σκοτεινά (Ε. Καρκι'χη, Αγγελιοφόρος Κυριακής, 10.2.08) Coetzee John: Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς (Α. Μπερλής, Αυγή της Κυριακής, 24.2.08) Gadenne Paul: Φάλαινα (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 22.2.08) Green Julian: Λεβιάθαν (Σ. Σκαλίδη, Βράδυνή, 9.2.08) Danlelewski Mark: Σπίτι από φύλλα (Γ. θωμάς, Ελευθεροτυπία, 8.2.08) Flaubert Gustave: Μπουβάρ και Πεκιοέ (Γ. Βαιλάκης, Ημερησία, 2.2.08) Irving Clifford: Η απάτη (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 2.2.08) Larbaud Valery: Φερμίνα Μαρκές (Ν. Κώχσιου, Αντί, 15.2.08) Mac Donald Ross: Η νεκροφόρα με τις ρίγες (Γ. Βέης, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08) Malaparte Curzio: Καπούτ (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα

β ι β λ ί α

Νέα, 9.2.08) Mantel Hilary: Πέρα από το μαύρο (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 23.2.08) Me Carthy Cormac: Καμμιά πατρίδα για τους μελ­ λοθάνατους (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 9.2.08, Ν. Παναγιωτόπουλος, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 24.2.08) Morris William: Το πηγάδι στο τέλος του κόσμου (Ν. Βλαντής, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08) Rouart Jean Marie: Το σκάνδαλο (Σ. Νικολαίδου, Γα Νέα, 23.2.08) Schatzing Frank: Το σμήνος (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 2.2.08) Schmitt Eric Emmanuel: Το ωραιότερο βιβλίο του κόσμου και άλλες ιστορίες (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 9.2.08) Sheers Owen: Αντίσταση (θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 9.2.08) Simenon Georges: Τρία δωμάτια στο Μανχάτταν (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή της Κυριακής, 3.2.08) Veltronl Walter: Η ανακάλυψη της αυγής (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 9.2.08) Walters Minette: Διαταραγμένες ψυχές (Γ. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 2.2.08)

ΠΟΙΗΣΗ Αχμάιοβα Άννα: Ρέκβιεμ (Τ. Βασιλειάδου, Ημερη­ σία, 2.2.08) Βαρβέρης Γιάννης (επιμ. - μεχ ): Γαλλικά ποιήματα αποχαιρετισμού (Β. Πατσογιάννης, Καθημερινή της Κυριακής, 10.2.08) Γαζέπης Νίκος: Το σώμα είναι το κερί που φωτίζει τις σχέσεις (Α. Φραντζή, Αντί, 15.2.08) Δημηχριάδης Δημήτρης: Κατάλογοι 13 -14. Πένθη α.Ή λιος/β. Μόρος (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 12.2.08) Καπλάνη Βικτωρία: Ήχοι - απόηχοι (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 22.2.08) Μήλιος Νίκος: Μεταμόρφωση (Γ. Μπασκόζος, Εξ­ πρές της Κυριακής, 3.2.08) Παπαθανασόπουλος Θανάσης: Τερτσίνες για τον νέο ελληνισμό (Δ. Μαγκλιβέρας, Διαβάζω, 02/08) Πρατικάκης Μανόλης: Γο αόρατο πλήθος (Ε. Γκίκα, Έθνος Κυριακής, 10.2.08) Σολωμός Διονύσιος: Έργα. Ποιήματα και πεζά (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29.2.08)

ε κ δ ό σ ε ι ς

τα Ο κ τ ω β ρ ι α ν ό Ο αντιπρόσωπος του Διαβάζω στην Κόπρο Πωλήσεις τευχών και συνδρομές για το Διαβάζω κα Θέκλα Κίττου Ο μ ή ρ ο υ 3κ Λ ε υ κ ω σ ί α 1097, Κ ύ π ρ ο ς · τηλ.: 22 672801

ί δ ι α β α ζ ω ] Ι Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

ΔΟΚΙΜΙΑ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αββάς Ντινουάρ: Η τέχνη της σιωπής (Κ. Λυμηέρη, ελευθεροτυπία, 22.2.08) Αγαθός Θανάσης: Από το»Βίος και πολιτεία του Αλέξη Zoppn0»om»zorba the Greek» (Γ. Περαντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 8.2.081 Βαν Χένσεμπεργκεν Γκέις: Γκερνίκα (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 2.2.08) Δάλλας Γιάννης: Μανόλης Αναγνωστάκης, ποίηση και ιδεολογία (Γ. Κουβαράς, Καθημερινή, 19.2.08) Καρζής Θεόδωρος: Η βλακεία ως παράγων του ανθρώπινου βίου (Ν. Κουνενής, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 3.2.08) Μεταξός A. - 1.: Τα υπαινικτικά πορτραίτα (Δ. Μουσμούιης, Ιοτορία, 02/08) Μπέης Κώστας: Η θεωρία για το Λόγο (Β. Καλαμα­ ράς, Ελευθεροτυπία, 15.2.08) Σαρτρ Ζαν - Πωλ: Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτη­ μα (Ε. Κριτσέφσκαγια, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08) Eco Umberto: Αναμνήσεις επί χάρτου (Γ. Περαντωνάκης. Διαβάζω, 02/08) Greenberg Clement: Τέχνη και πολιτισμός. Δοκίμια κριτικής (Δ. Σταφυλάκης, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 24.2.08) Malraux Andre: Το φανταστικό μουσείο (Κ. Χριστόπουλος, Αυγή της Κυριακής, 24.2.08)

Ακρόιντ Πίτερ: Πόε, μια συντομευμένη ζωή (Α. Σταμάτης, Έθνος Κυριακής, 17.2.08) Κουνάδης Παναγιώτης: 0 αινιγματικός Κος Μίνως (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής, 17.2.08) Τατσόπουλος Πέτρος: Νεοέλληνες (Γ. Μπασκό­ ζος, Διαβάζω, 02/08) Τσανγκ Γιουνγκ - Χαλλιντέυ Τζον: Μάο, μια άγνω­ στη ιστορία (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος Κυ­ ριακής, 17.2.08) Χορστ Έμπερχαρντ: Μέγας Κωνσταντίνος (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 02/08) Hassner Wolfgang: Άννα Αχμάτοβα (Α. Καλογνωμής, Καθημερινή, 26.2.08) Ridley Mark: Δαρβίνος (Δ. Μαρίτσΰς, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08)

ΙΣΤΟΡΙΑ Κωστόπουλος Τάσος: Πόλεμος και εθνοκάθαρση (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 02/08) Μιγιάτοβιτς Τσέντομιλ: Η τελευταία νύχτα της Πό­ λης (Α. Καραγιάννης, Διαβάζω, 02/08) Μουρέλος Γιάννης: Τα»Νοεμβριανά»του 1916 (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής 3.2.08) Μπενβενίστε Ρίκα: Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους Μ. Καραπιδόκης, Καθημερινή της Κυ­ ριακής, 24.2.08) Τσεζαρέτι Πάολο: Η χαμένη Αυτοκρατορία (Α. Καραγιάννης, Διαβάζω, 02/08) Cunlife Barry: Οι αρχαίοι Κέλτες (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/08) Dray William: Φιλοσοφία της Ιστορίας (Γ. Πεφάνης, Ελευθεροτυπία, 15.2.08) Eberle Henrik - Uhl Matthias: To βιβλίο Χίτλερ (Γ. Μπαοκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 17.2.08) Perry John Curtis - Pleshakov Constantine: Η φυγή τωνΡομανόφ (Δ, Τριανιαφυλλίδης, Διαβάζω, 02/08) Waterfield Robin: Ξενοφών, Η κάθοδος των Μυρίων (Α. Καραγιάννης, Διαβάζω, 02/08)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αυλωνίτης Γεώργιος - Στάθακόπουλος Βλάσης: Αποτελεσματική οργάνωση και διοίκηση πωλήσεων(Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 17.2.08) Δούκα Βικτωρία: Μερική απασχόληση (Α. Κλειδα­ ρά, Βραδυνή, 23.2.08) Καραγιάννης Αναστάσιος: Αρχαιοελληνική πρωτο­ πορία στα οικονομικά (Ν. Κυριαζής, Διαβάζω, 02/08)

133

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ΜΕΛΕΤΕΣ Άμποτ Τζέφρι: Το εγχειρίδιο του καλού δήμιου (Γ. Βαιλάκης, Ημερηοία, 23.2.08) Αράγης Γιώργος: Η μεταβατική περίοδος της ελλαδικής ποίησης. Η σταδιακή της εξέλιξη από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως το 1930 (Θ. Μαρκόπυλος, Αντί, 29.2.08) Αρανίτου Βόλια: Το μικρό εμπόριο στη μεταπολε­ μική Ελλάδα (Θ. Τσακίρης, At/yn της Κυριακής, 10.2.08) Καραμανωλάκης Μανώλης: Η συγκρότηση της ιστο­ ρικής επιστήμης και η διδασκαλία της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 1837 - 1932 (Κ. Λάππας, Ελευθεροτυπία, 1.2.08, Π. Βόγλης, Τα Νέα, 9.2.08) Μουλλάς Παναγιώτης: Ο χώρος του εφήμερου (Γ. Παπαθεοδώρου, Ελευθεροτυπία, 1.2.08) Μπλουμ Χάρολντ: 0 δυτικός κανόνας (Γ. Καρουζάκης, LifoAthina, 7.2.08) Ντι Μαγκαλιάες Ρομπέρτο Καρβάλιο: Το μικρό βι­ βλίο των μεγάλων μύθων (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 24.2.08) Πεφάνης Γιώργος (επιμ): Προσεγγίσεις στο έργο του Γρηγορίου Ξενοηούλου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 17.2.08) Πριόβολος Ευθύμιος: Η Αιτωλοακαρνανία με τα μά­ τια των περιηγητών (I. Κολοβού, Βραδυνή, 2.2.08) Ράμφος Στέλιος: Γενάρχης πεπρωμένων (Γ. Βαμβουνάκη-Ραφάν, Καθημερινή της Κυριακής, 10.2.08) Ρόμπινσον Άντριου: Ιστορία της γραφής (Γ. Μπα­ σκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 17.2.08) Σαμουήλ Αλεξάνδρα: Ιδαλγός της ιδέας, η περιπλάνιση του Δον Κιχώτη στην ελληνική λογοτε­ χνία (Β. Ιβάνοβιτς, Αντί, 1.2.08) Σαμουήλ Αλεξάνδρα: 0 Παλαμάς και η κρίση του στίχου (I. Παντελουδάκη, Διαβάζω, 02/08) Τζιόβας Δημήτρης: Ο άλλος εαυτός (Δ. Παπανικολάου, Τα Νέα, 2.2.08, Μ. Βλάμη, Διαβάζω, 02/08) Τσούπρου Σταυρούλα: Τάσος Αθανασιάδης (Δ. Μουσμούτης, Διαβάζω, 02/08) Χίγκα Τερούο: Μια επανάσταση που θα σώσει τη γη (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 3.2.08) Χρυσοχόου Δημήτρης: Σχεδίαση μετακρατικής πο­ λιτείας (Σ. Ντάλης, Ελευθεροτυπία, 8.2.08) Arrigoni Giampiera (επιμ.): Οι γυναίκες στην αρχαία

[ δ ι α β α ζ ω 1 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Λ

Εδδάδα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/08) Bittlestone Robert: Οδυοσέας δυόμενος, η αναζή­ τηση της ομηρικής Ιθάκης (Β. Τσοκοπούλου, Καθη­ μερινή της Κυριακής, 3.2.08) Ferguson Nial: 0 πόδεμος στον κόσμο (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία, 02/08) Vise David - Malseed Mark: Η ιστορία του Google (Μ. Ανδριωτάκης, Εδεόθερος Τόπος της Κυριακής, 3.2.08)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος: Φιδοοοφικά (Μ. Δραγώνα - Μοναχού, Καθημερινή της Κυριακής, 10.2.08) Έγελος: Φαινομενοδογία του νου (Κ. Γεωργουσόπουλος, Τα Νέα, 2.2,08) Έντμοντς Ντέιβιντ - Αιντινάου Τζον: 0 οκόδος του Ρουσσώ (Γ. Σιακαντάρης, Εδευθεροτυπία, 15.2.08) Κοτζιά Παρασκευή: Περί του μήδου ή περί τηςΑριοτοτέδους τεδευτής (Β. Κάλφας, Εδευθεροτυπία, 15.2.08) Πλάτων (μετ. - επιμ. Τάκης θεοδωρόπουλος): Η δίκη του Σωκράτη, Ευθύφρων - Αποδογία - Κρίτων (X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 10.2.08) Φαράκλας Γιώργος: Νόημα και κυριαρχία (Κ. Γεωρ-

γουαόπουλος, Τα Νέα, 2.2.08, 0. Σαμαρτζής, Κα­ θημερινή της Κυριακής, 24.2,08) Gombrowicz Witold: Μαθήματα φιδοοοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 23.2.08) Renaut Alain: Το τέδος της αυθεντίας (Σ. Βανδώρος, Εδεόθερος Τόπος της Κυριακής, 3.2.08)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Βενιζελος Ευάγγελος, προς μια μετά-οντιπροοωηευτική δημοκρατία (Β. Βενιζέλος, Αυγή της Κυ­ ριακής, 24.2.08, Α. παντσζόηουλος, Εδευθεροτυ­ πία, 29.2,08) Βεργόπουλος Κώστας: Το μεγάδο ρήγμα - η αποδόμηοη του κόσμου (Α. Αλαβάνος, Αυγή της Κυ­ ριακής, 3.2.08) Λαλιώτης Κώστας: Η πυξίδα (Α. Πανταζόπουλος, Εδευθεροτυπία, 8.2.08) Λεβί Μπερνάρ - Ανρί: American vertigo (X. Μαυρο­ μάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 10.2.08, Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή της Κυριακής, 10.2.08) Ουπάυα Μπάοακ: Τοδυώ να εδπίζω (Γ. Ευαννελόπουλος, Εδεόθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08) Τόλμαιν Όλιβερ: RAF, αυτό ήταν για μας απεδευθέρωοη (I. Κόκκινη, Εδευθεροτυπία, 1.2.08) Featherstone Kevin (επιστ. επιμ.): Ηπρόκδηση του

To Ι998 ενώσαμε τις δυνάμεις μας με τον φιλόδοξο στόχο, να δημιουργήσουμε μία εταιρεία ΠΡΟΤΥΠΟ στο χώρο του χαρτιού! Σήμερα η ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩ ΡΓΑΚ ΟΠΟΥΛΟΣ καθιερώνεται σε ΕΤΑΙΡ ΕΙΑ - ΠΡΩ ΤΑΓΩ ΝΙΣΤΗ στην κατηγορία της, με σημαντικό μεγέθη πωλήσεων, πρότυπες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις και εξειδικευμένα συστήματα logistics - μηχανογράφησης. Είμαστε περήφανοι για τους ανθρώπους και την οργάνωσή μας, που μας βοήθησαν να πετύχουμε όλα αυτά. Με μεθοδικά βήματα κατακτάμε το στόχο μας, δηλαδή να προσφέρουμε σε εσάς, τους πελάτες μας, προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν απόλυτα τις ανάγκες σας. Για μας καταξίωση είναι να παραμείνουμε η πρώτη σας επ ιλο γ ή ... σε φ ύλλο και ρολό χαρτί!

ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕΒΕ

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

εκσυγχρονισμού (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής, 17.2.08) Heywood Andrew: Ποδιτικές ιδεοδογίες (Σ. Γεωρ­ γίου, Διαβάζω, 02/08) Lukes Staen: Εξουσία, μια ριζοσπαστική θεώρηση (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 2.2.08)

Τσούπρου, Αυγή της Κυριακής, 24.2.08) Ντεφόε Ντάνιελ: Ροβινσόνας Κρούσος (Ε. Σαραντίτη, Εδευθεροτυπία, 22.2.08) Lhome Denis: 0 γάμος της Ανεμί (Ε. Σαραντίτη, Εδευθεροτυπία, 15.2.08) Schultz Charles: Τρεδός από έρωτα (Ε. Σαραντίτη, Εδευθεροτυπία, 22.2.08)

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ Ηλιού Μαρία (επιμ.): Το ταξίδι, το εδδηνικό όνειρο στην Αμερική (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυρια­ κής, 24.2.08) Ιερώνυμος, Μητροπολίτης θηβών και Λεβαδείας: Χριστιανική Βοιωτία, Α' τόμος (θ. Βασιλείου, Καθημερινή της Κυριακής, 17.2.08) Ιωσηφίδης Κυριάκος: Στο δρόμο (Μ. Μοίρα, Αυγή της Κυριακής, 17.2.08) Παπαιωάννου Θανάσης: Γραμματόσημο και ιστο­ ρία (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/08) Συλλογικό - Λιμάνι της Αγωνίας: Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (Ε. Γουλή, Αυγή της Κυριακής, 10.2.08)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Ζερβουλάκος Γιώργος: Κεκραγάρια (Γ. Βαιλάκης, Ημερησία, 23.2.08) Bjorkman Stig (επιμ.): 0 Γούντι Άδεν για τον Γούντι Άδεν (Γ. Βαιλάκης, Ημερησία, 16.2.08)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Γκόρκι Μαξίμ - Τσέχωφ Άντον: Αδδηδογραφία (Τ. Γουδέλης, Εδευθεροτυπία, 29.2.08) Ρεμπώ Αρτύρ: Γράμματα από το Χαράρ (Γ. Ξενάριος, Εδευθεροτυπία, 15.2.08) Στεφανίδης Θεόδωρος: Γράμματα στον Λόρενς Ντάρεδ (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/08)

Βαιοβάιλερ Έβα: Φρόιντ, η βιογραφία μιας οικογέ­ νειας (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα της Κυριακής, ΘΕΑΤΡΟ 10.2.08, Φ. Πανταξής, Αδέσμευτος Τύπος Κυρια­ Λαινά Μαρία: Το νόημα (Μ. θεοδοσοπούλου, Η κής, 24.2.08) Εποχή, 24.2.08) Μίλερ Ζακ - Αλέν: Θεωρία της φυχαναδυτικής θε­ Ντε Ρομιγύ Ζακλι'ν: Η αφήγηση της Ορέστειας του ραπείας (Γ. Σταυρακάκης, Εδεύθερος Τύπος της Αισχύδου (X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυ­ Κυριακής, 10.2.08) ριακής, 10.2.08) Πάκρερ Βέρα: Θετικές σκέφεις <Α. Μπομπούλα, Τσατσούλης Δημήτρης: Σημεία γραφής (Δ. Μου­ Βραδυνή, 16.2.08) σμούτης, Διαβάζω, 02/08) Breslin Thomas: Πέρα από τον πόνο (Γ. Σταυρακόκης, Εδεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10,2.08) ΛΕΞΙΚΟ Dalai Farhad: Η ομαδική αναάήυση μετά τον S. Η. Λεξικό Νεοεδδηνικής Λογοτεχνίας (Γ. Αράγης, Αντί, Foulkes (Γ. Μερτίκας, Αυγή της Κυριακής, 24.2.08) 1.2.08, Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 9.2.08) De Romilly Jacqueline: Τα ρόδα της μοναξιάς (Δ. Ψύλλος Στάθης: Φιδοσοφία της επιστήμης, Λεξικό Καραμολέγκου, Διαβάζω, 02/08) από το Α ως Ζ (Κ. Κριμπάς, Εδευθεροτυπία, Guyomard Patrick: Η απόήαυση του τραγικού (Γ.

29.2.08) Στουρακάκης, Εδευθεροτυπία, 15.2.08)

ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Sacks Oliver: Ένας ανθρωποδόγος στον Άρη (Σ. Ν ικολαίδου, Τα Νέα, 16.2.08)

Σταυρόπουλος Αλέξανδρος: Η ζωή σ' επίπεδο μο­ ρίων (Δ. Σαββοπούλου, Εδεύθερος Τύπος της Κυ­ ριακής, 10.2.08) Brown Janet: Δαρβίνος, η προέδευση των ειδών, η βιογραφία της θεωρίας της εξέδιξης (Δ. Μαρίτοας, Εδεύθερος Τύπος της Κυριακής, 10.2.08)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ Ανδρικοπούλου Νέλλη: Το ταξίδι του «Ματαρόα» 1945 (Ν. Βρατσάνος Αντί, 15.2.08, Κ. Κατσουλάρης, Εδεύθερος Τύπος της Κυριακής, 17.2.08) Καροβία Μαρία: Το ημεροδόγιο του Λονδίνου (Σ. Πεσμαζόγλου, Καθημερινή, 19.2.08) Κρανάκη Μιμικά:«Ματαρόα» σε δυό φωνές, σελί­ δες ξενητιός (Ν. Βρατσάνος Αντί, 15.2.08) Λεμπέσης Γιώργος: Από απόσταση αναπνοής (Α. Γραμμέλη, Το Βήμα της Κυριακής, 3.2.08) Beeror Antony - Vinogradova Luba: Ένας συγγραφέ­ ας στον πόδεμο, ο Βασίδι Γκρόσμαν με τον Κόκκινο Στρατό 1941-1945 (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/08)

ΠΑΙΔΙΚΑ Κάρολ Λιούις: Η άδικη στη χώρα των θαυμάτων (Σ.

140

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ΘΡΗΣΚΕΙΑ Βασιλειάδης Πέτρος: Ενότητα και μαρτυρία (θ. Παπαθανασίου, Εδευθεροτυπία, 22.2.08)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Κόνραντ Τζόζεφ: Προσωπικό ημεροδόγιο (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 12.2.08)

ΓΛΩΣΣΑ - ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ Σαραντάκος Νίκος: Γδώσαα μετ' εμποδίων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23.2.08) ■

Μ ΠΟ Ο ΤΟ ΛΙΚΗ AlflKOJ

3 'irMO θκκ/iHciao thc eaaa Χρυσοστομιχό Συμπόσιο

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ

Ίασίου 1 ,1 1 5 21 'Αθήνα Tnfl. 210-7272.381 Fax: 210-7 27 2.3 80 E-mail: apostolikidiakonia@ath.forthnet.gr

HI 2, ΠΒ. αυθμώ νοί . Δραγατσανίου ΠΑ. ΚΑ ΚΑαυθ tnfl. 21 0-3 31 0.9 77 , 21 0-3 22 8.6 37 (καί fax) 2. θεοΑογικής Ixoflfts Πανεπισιημιόποϋη tnfl. 210-7 27 5.8 53

f 'Εθνικής Apu vns 9α καί Τσιμισκή Τ.Κ. 54 6 21, tn fl. 23 10 -27 5.1 26 , fax 23 10 -27 8.5 59

Ρήγα Φερσίου 143 καί ΦιΑοποίμενος 24, Τ.Κ. 262 21, tn fl./fa x 26 10 -22 3.1 10

KpitIKO PElElipOIl Έμφυλη γραφή σε πρώτο πρόσωπο: Γυναικεία λογοτεχνία, αυτοαναφορικότητα Μ αρία Β. Μ αρκαντω νάτου

14-2

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Ο

όρος «γυναικεία» λογοτε­ χνία αναφέρεται στο σύγ­ χρονο ρομάντζο (ας πούμε, αισθηματικό μυθιστόρημα). Κατά κό­ ρον διαβάζεται από γυναίκες, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι συλλήβδην το γυναικείο αγοραστικό-αναγνωστικό κοινό επιλέγει το συγκεκριμένο είδος. Εσφαλμένα η «γυναικεία λογοτεχνία» συγχέεται συχνά με τη λογοτεχνία που γράφεται από γυναίκες συγγρα­ φείς. Έργα όπως αυτά της Νένης Ευθυμιάδη {Α θό ρυ βες μ έρες, 1984, Ο κ ή π ο ς με τ α α γ ά λμ α τα , 1994, Εγώ κα ι ο Μ α γ γ ε λά ν ο ς , 2005 κ.ά.), μιας από τις εντυπωσιακότερες συγγρα­ φείς της σύγχρονης νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας, δεν μπορούν να έχουν θέ­ ση σε ένα άρθρο με θέμα τη γυναι­ κεία λογοτεχνία απλώς και μόνο επειδή γράφτηκαν από γυναίκες. Ούτε η γραφή της Σώτης Τριανταφύλλου (Ά λμ π α τρ ο ς, 2003, Υπ όγειος ο υ ρ α ν ό ς, 1998, Το ερ γ ο σ τά σ ιο τ ω ν μ ο λυ βιώ ν, 2004) δύναται να καταχωρισθεί σ' αυτό το είδος, ούτε της Αλέκας Δεληγιώργη {Το τέ λ ο ς το υ χ ρ υ σ ο ύ φ εγγ α ρ ιο ύ , 1989, Ισ το ρ ίες μ ια ς ελ ά χ ισ τη ς επ ο χή ς, 1991), ούτε μιας σειράς άλλων γυναικών συγγρα­ φέων. Η Λένα Διβάνη, καθηγήτρια Ιστορίας της Ελληνικής και Βαλκανικής Εξωτε­ ρικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών και συγγραφέας των μυθι­ στορημάτων Ο ι γ υ ν α ίκ ες τ η ς ζω ή ς τ η ς (1997) και Ε ργαζό μ ενο α γ ό ρ ι (2000), έχει υποστηρίξει ότι η γυναι­ κεία ή ροζ λογοτεχνία «αναπαράγει το στερεότυπο ότι οι γυναίκες δο­ μούν τη ζωή τους όλη γύρω από τα ένστικτά τους. Ζουν μόνο για να πα­

ντρευτούν ή να ζευγαρώσουν και όλος τους ο προβληματισμός διοχε­ τεύεται σε αυτό το κανάλι. Τα άλλα πεδία δεν υπάρχουν. Η λογοτεχνία αυτή πουλά πολύ γιατί είναι ευχάρι­ στη. Οι γυναίκες ταυτίζονται εύκο­ λα, γιατί είναι θύματα αυτών των στερεοτυπικών καταστάσεων. Πι­ στεύουν πολύ ότι χαλαρώνουν. Νο­ μίζω ότι στην πραγματικότητα αγ­ χώνονται. Μπρος γκρεμός και πίσω ράφι...» (συνέντευξη στο www.in.gr, http://www.in.gr/BOOKS/divani/divani 4.htm). Το βιβλίο Μ π ρ ο ς γκρεμ ός κα ι π ίσ ω ρ ά φ ι, στο οποίο αναφέρεται η Διβάνη, είναι ίσως περισσότερο γνωστό με τον αυθεντικό τίτλο του Η μ ερολό­ γ ιο τ η ς Μ π ρ ίτζ ε τ Τζόουνς (1996) της βρετανίδας Helen Fielding. Το βιβλίο είναι μια συλλογή από τη στήλη της αρθρογράφου με τον ομώνυμο τίτλο στην εφημερίδα Independent. Τόσο το βιβλίο όσο και η κινηματογραφική του μεταφορά (2001) συνάντησαν τεράστια εμπορική επιτυχία παγκο­ σμίους, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για ένα νέο είδος λογοτεχνικής γραφής, το γυναικείο, αυτοβιογραφικό ή αυτοαναφορικό, μυθιστόρημα, γνωστό και ως chick lit. Η Fielding περιγρά­ φει την προσπάθεια της τριαντά­ χρονης ηρωίδας της να βρει τον «κατάλληλο σύντροφο» και να κάνει μια ισορροπημένη ζωή μειώνοντας το κάπνισμα, το αλκοόλ και τις ημε­ ρήσιες δόσεις θερμίδων. Το νεοσυντηρητικό περιεχόμενο του μυθιστο­ ρήματος, όπου οι περιπέτειες της ηρωίδας λήγουν με τη σχέση της με τον αυστηρό, αλλά πιστό δικαστικό, τον οποίο παρομοιάζει με τον κύριο

Ντάρσυ της Jane Austen, καλύπτεται Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ ειρωνεύε­ από το έξυπνο χιούμορ και τη γλα­ ται την «εξομολογητική» γυναικεία φυρή γραφή της Fielding. Το μήνυμα, λογοτεχνία λέγοντας: «Ακούμε ότι η όμως, είναι σαφές: σωστός γάμος, γυναικεία λογοτεχνία είναι κατεξοκαλή διατροφή, ευμάρεια αστικής οι­ χήν εξομολογητική για το λόγο ότι οι κογένειας και η ψυχική ανάκαμψη γυναίκες τώρα μόλις σπάζουν τη μα­ κραίωνη σιωπή στην οποία τις είχε της ηρωίδας έχει δρομολογηθεί. Το θέμα εύρεσης του «κατάλληλου καταδικάσει η ανδροκρατία. Αν είναι συντρόφου» και της «πετυχημένης» έτσι, δεν μπορούμε να αποφύγουμε ερωτικής σχέσης ή του γάμου εμφα­ την απορία: μα καλά, αυτά όλα κι νίζεται ως κεντρικό θέμα της εμπορι­ όλα είχαν να εξομολογηθούν; (...) κής γυναικείας λογοτεχνίας και αντα­ Βαμ μ ένα κ ό κ κ ιν α μ α λλιά , Το ρ ο ζ π ο υ νακλά τον παλιό διαχωρισμό γυναίκα δεν ξ έχ α ο α , Η μ η τέρ α το υ σκύ λου , - ιδιωτική σφαίρα/άντρας - δημόσια Το χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο τ η ς Ρ ω ξά ν ης, Π α ύ ­ σφαίρα. Τέτοια παραδείγματα απο­ λ ο ς κ α ι Ελένη... Χρειάζεται τάχα άλλη τελούν τα πολλά μπεστ σέλερ της απόδειξη ότι οι άνδρες συγγραφείς αμερικανίδας Meg Cabot (Boy Meets όχι μόνο έχουν μάθει να γράφουν γυ­ G irl, 2004, The G u y N e x t D o o r, 2002), ναικεία λογοτεχνία, αλλά και το διαόπου, κυρίως, γίνεται λόγος για την ■ τυμπανίζουν;» (Α ν τιλεξικ ό ν εο ελλη ν ι­ προσπάθεια μιας νεαρής γυναίκας, κ ή ς χ ρ η σ το μ ά θ εια ς: Α φ ο ρ ισ μ ο ί και συνήθως γραμματέως, να βρει και να δοκίμια, Νεφέλη, 1994). παντρευτεί τον κατάλληλο σύντρο­ Το να υποστηριχθεί ότι η κοινωνική φο, συνήθως κάποιον με καλύτερη και ψυχολογική ταυτότητα, οι κοινω­ οικονομική και κοινωνική θέση από νικές αξιώσεις από τα φύλα και ο την ίδια. Στη Βρετανία η τάση της τρόπος που τα φύλα εμπειριώνουν ροζ λογοτεχνίας είναι ιδιαίτερα διευ- τις ατομικές και διατομικές τους σχέ­ ρυμένη. Ενδεικτικά, μπορούν να ανα­ σεις είναι διαφορετικά, και συνεπώς φερθούν οι Kathline Tessaro (Ele­ η λογοτεχνία που γράφουν διαφέρει gance, 2003), Jacqueline Wilson, (Lola ανάλογα με το φύλο τους, αποτελεί Rose, 2004) και η Jane Green (Spell­ ένα άγονο επιχείρημα. Τέτοιες δια­ b o u n d , 2003). Στην Γερμανία το best φορές, αλλά και άλλες (ταξικές, εκ­ seller της Anette Gottiicher (Sind sie παιδευτικές, θρησκευτικές κ.λπ.), n ic h ta lle e in bisschen w ie Paul?, 2005) μπορούν να βρεθούν τόσο ανάμεσα εξιστορεί και πάλι τις περιπέτειες σε ομόφυλους όσο και σε ετερόφυ­ της ηρωίδας στην ανεύρεση του σω­ λους συγγραφείς. Στο βαθμό που μια υποτιθέμενη «ανδρική λογοτεχνία» στού συντρόφου. Πρόκειται άραγε για μια εξέλιξη των δεν συνιστά μια αναγνωρίσιμη, συ­ παλαιότερων ερωτικών φωτορομά­ στηματοποιημένη λογοτεχνική θεμα­ ντζων, Αρλεκιν και Βίπερ Νόρα ή τική, εκείνο που κάνει αναγνωρίσιμη πρόκειται για μια νεοσυντηρητική την «γυναικεία λογοτεχνία» δεν είναι στροφή της λογοτεχνίας εν γένει; Αν, παρά η εστίαση στα «εν οίκω» και όπως υποστήριξε η Virginia Woolf, στους έμφυλους ρόλους, καθώς και «η λογοτεχνία είναι ανδρόγυνο δη­ η αναπαραγωγή μιας σειράς στερεο­ μιούργημα», πρόκειται εδώ για μια τύπων σχετικά με καθιερωμένους, εμφυλοποιημένη λογοτεχνία ή απλά παραδοσιακούς κοινωνικούς ρόλους για τις ανάγκες της λογοτεχνικής της γυναίκας και του άντρα. Έτσι, η ροζ λογοτεχνία μπορεί να γραφεί είαγοράς; ΑΠΡΙΛΙ0Σ 2008

14-3

[

δ ι α β α ζ ω

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Α

] Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α

τε από γυναίκες είτε από όιντρες συγγραφείς. Γ υ ν α ίκ ε ς κα ι ε κ δ ίκ η σ η

Ένα πάγιο θέμα της ροζ λογοτεχνίας είναι η «εκδίκηση». Η ηρωίδα εκδικεί­

Κώσιας Μουρσελάς Βαμμένα κόκκινα μαλλιά Ελληνικά Γράμματα

Γιάννης Ξανθούλης Το ροζ που δεν ξέχασα Καστανιώτης

ται έναν όιντρα, ο οποίος δεν της φέρθηκε με αποδεκτό τρόπο στη διάρκεια της σχέσης τους, υπήρξε άπιστος ή εκμεταλλεύτηκε με κά­ ποιον τρόπο τις κάθε είδους ανοχές της ηρωίδας, η οποία ενσαρκώνει τις ηθικές αξίες της μονογαμίας. Ένα τέ­ τοιο μυθιστόρημα είναι το Μ ε τ ά τη χ υ λ ό π ιτα της Anita Liberty (1999). Ο εραστής της ηρωίδας την εγκαταλεί­ πει για μια άλλη γυναίκα και εκείνη αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο με σκοπό να τον εκδικηθεί: «Μίτσελ, ήσουν μεγάλος κόπανος και τώρα το ξέρει όλος ο κόσμος». Θέση της συγγραφέως είναι ότι το μίσος και ο θυ­ μός βοηθουν στο ξεπέρασμα της απόρριψης με ατάκες όπως: «Τι σκο­ πεύω να κάνω στον επόμενο άντρα που θα κάνω σχέση μαζί του; Θα

144-

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τον κάνω να πληρώσει για τις δικές σου αμαρτίες». Η Κατερίνα Πλουμιδάκη στο Π ά λ ι χ ώ ­ ρ ισ α (2005) καταγράφει και αυτή ένα σχέδιο εκδίκησης για έναν άντρα, ο οποίος της ήταν άπιστος. Μια ολό­ κληρη δολοπλοκία υλοποιεί­ ται προκειμένου η ηρωίδα να τον εξευτελίσει στην τελετή του γάμου τους, όπου και α­ ποκαλύπτει δημόσια τα ηθικά παραπτώματά του. Η ηρωί­ δα προέρχεται από ευκατά­ στατη οικογένεια, είναι εργα­ τική, εξυπηρετική σύντρο­ φος, γυμνάζεται και είναι εμ­ φανίσιμη, αποτελεί οπότε «καλή νύφη», που δεν δικαιο­ λογείται να έχει αυτόν τον σύ­ ντροφο. Η ηρωίδα περνάει το χρόνο της κάνοντας παρα­ κολουθήσεις με το αυτοκί­ νητό της, προκειμένου να μά­ θει την κρυφή ερωτική ζωή του συντρόφου της, για του οποίου τον χαρακτήρα δεν μαθαίνουμε παρά μόνο ότι εί­ ναι λιγότερο εργατικός από εκείνη και φαύλος ως προς αυτήν. Στην πορεία, εμφανίζεται, ως από μηχανής θεός, ένας άλλος άντρας, πιο πετυχημένος οικονομικά από τον πρώτο και πιο πατρικός. Πριν το μυθιστόρημα φτά­ σει σε αδιέξοδη πλοκή, μπαίνει σε λει­ τουργία ο μηχανισμός του «πρίγκιπα με το άσπρο άλογο», που αποφυλα­ κίζει την θλιμμένη δεσποσύνη από τον έρημο πύργο και την παίρνει μαζί του, χαρίζοντάς της την ισόβια ευτυχία. Αναντίρρητα, πολλές γενιές γυναι­ κών μεγάλωσαν με αυτόν το μύθο στις χιλιάδες εκδοχές του μέσα από παιδικά παραμύθια, τηλεοπτικές σειρές για κορίτσια, εφηβικές και μη ταινίες και βιβλία. Έτσι, και οι ηρωίδες των ροζ μυθιστορημάτων οργα-

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Α

νώνουν τη ζωή τους γύρω από αυ­ τόν τον μύθο. Στο μυθιστόρημα Έ ρ ω τα ς σ ε μ π εν μ α ρ ί (2001) της Ασπασίας Καλλιόινη το δυσοίωνο μή­ νυμα είναι σαφές ήδη απ' την πρώτη σελίδα: «Σου φέρανε τον πρίγκιπα κι εσύ του έκλεψες μέσα στη μέθη σου

[ δ ι α β α ζ ω Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α

]

ντροφό της με υπνωτικό, του φο­ ράει γυναικεία εσώρουχα, τον κλω­ τσάει ενώ αυτός έχει λιποθυμήσει και, έχοντας ηχογραφήσει ένα μήνυ­ μα με τη φωνή του να καλεί βοήθεια, γείτονες μπαίνουν στο σπίτι και τον βλέπουν έτσι, ενώ εκείνη έχει φύγει.

Παύλος και Ε λένη

f Παύλος Μάτεσις Η μητέρα του σκύλου Καατανιώτης

Γιώργος Σκούρτης Το χειρόγραφο της Ρωξάνης Καατανιώτης

το άλογο. Είναι κακό μεθύσι αυτό που κάνεις και, όταν θα έρθει το πρωί, θα υποφέρεις». Σκηνές παρακολούθησης με αυτοκί­ νητο κάποιου που παραμελεί την ηρωιδα, επίπεδες διηγήσεις και ίντρι­ γκες μιας παρέας τριαντάρηδων με πάγια ενδιαφέροντα αυτά των αι­ σθηματικών και σεξουαλικών σχέ­ σεων και στο Δ εσ π ο ιν ίς ε τ ώ ν 2 9 κα ι κ ά τι ψ ιλ ά (2005) της Θεοφανίας Αν­ δρονίκου Βασιλάκη. Η ηρωιδα της Αγγελικής Κονταξοπούλου, στο Α ρ ­ σ εν ικ ά κα ι ά λ λ α δ η λ η τή ρ ια (2006), με τον υπότιτλο «αληθινή ιστορία», εκ­ δικείται μια σειρά άντρες που δεν συμπεριφέρθηκαν όπως προσδο­ κούσε. Αποκορύφωμα της εκδίκησης ενός απ' αυτούς; Με τη βοήθεια μιας ιερόδουλης κοιμίζει τον άπιστο σύ-

y

Πέτρος Αμηατζόγλου Παύλος και ίλένη Κέδρος

Ο άντρας διασύρεται κοινωνικά και η ηρωιδα φεύγει ικανοποιημένη. Αφού η εκδίκηση έχει τελειώσει, εμφανίζε­ ται αργότερα ένας άλλος άντρας, όχι με άσπρο άλογο, αλλά με μηχανή, που της φέρεται καλύτερα και μια νέα, ωριμότερη σχέση ξεκινάει. Η μ ο ν α ξιά τ ο υ γ υ ν α ικ ω ν ίτ η

Οι ηρωίδες των ροζ μυθιστορημά­ των ζουν τη ζωή τους πηγαίνοντας από τη μια «σχέση» στην άλλη, συσ­ σωρεύοντας εμπειρίες μέχρι -κατό­ πιν αλυσιδωτών συγκρίσεων και πε­ ριπετειών- να φτάσουν στο γάμο. Ο ενδιάμεσος χρόνος ανάμεσα στις σχέσεις είναι χρόνος νεκρός, αρχετυπικά όμοιος με την περισυΜογή στον γυναικωνίτη, όπου περιγράφεΑΠΡΙΛΙ0Σ 2008

14-5

δ ι α β α ζ ω

[ ΚΡΙΤΙΚΑ

] Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α

ται είτε η μοναξιά-κατάθλιψη της ηρωίδας είτε η οδύνη από το τέλος της προηγούμενης σχέσης. Από σχέ­ ση σε σχέση φαίνεται να περνάει τη ζωή της και η ηρωίδα της Ελίζας Σολέα στο Σ ιγά μ ην τ α β ά ψ ω μ α ύ ρ α !

(2007), η οποία ερωτεύεται κάποιον μέσω Διαδικτύου. Εκείνη στην Κύπρο και εκείνος στην Κέρκυρα ανταλλάσ­ σουν ερωτικά γράμματα μέσω υπο­ λογιστή και ερωτεύονται χωρίς ποτέ να ιδωθούν. Η ηρωίδα δεν αντέχει στο τέλος την απόσταση μεταξύ τους και ερωτεύεται έναν μυώδη, όμορφο άντρα με τον οποίο και συγκατοικεί εγκαταλείποντας τον πρώτο. Χωρίζει, όμως, και με αυτόν, καθώς ανακαλύπτει, όταν ο ίδιος της προτείνει να κάνει πλαστική επέμβα-

τραγουδά στη νύφη ενώπιον όλων το τραγούδι «Να τον αγαπάς τώρα που τον έχεις». Σύμφωνα με τον κριτικό λογοτεχνίας Lajos Egri, η κατασκευή ενός homo fictus θα πρέπει να βασίζεται στη σκιαγράφηση των εξής τριών δια­ στάσεων: της φυσιολογικής, της κοι­ νωνιολογικής και της ψυχολογικής διάστασής του (The A rt o f D ram atic W riting, Simon & Schuster, 2004). Έτσι, δεν είναι μόνο οι πλοκές και οι θεματικές ή η έλλειψη ύφους και η απλοϊκή γλώσσα που καθιστούν αυ­ τά τα μυθιστορήματα τόσο φτωχά. Κυρίως, είναι ο μη τρισδιάστατος homo fictus και η σχεδόν παντελής έλλειψη των κοινωνικών ή άλλων διαστάσεων της ιστορίας, αν αυτές

ΠΑΥΛΙΝΑ ΝΑΣΙΟΥΤΖΙΚ

Μαμάδες Βορείων Προαστίων

Κατερίνα Πλουμιδάκη Πάλι χώρισα...

L Σιδέρπς

Αγελική Κοντασοπούλου Αρσενικά και άλλα δηλητήρια Μελίχρυσος

ση, ότι δεν είναι ο «κατάλληλος» γι' αυτήν. Είναι αργά να επιστρέψει στον άλλο άντρα, εφόσον εκείνος παντρεύεται και της στέλνει προ­ σκλητήριο για το γάμο του. Το φινά­ λε είναι σχεδόν αστείο: η ηρωίδα πη­ γαίνει στο γάμο και αφιερώνει και

140

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ΠαυλΙνα Νάσιουτζικ Μαμάδες Βορείων προαστίων Μελάνι

οι διηγήσεις μπορούν να ονομαστούν ιστορίες. Ό πω ς σε κάθε ατομοκε­ ντρική διήγηση, οι λιγοστοί λοιποί ήρωες παίζουν πενιχρό ρόλο, ενώ εί­ ναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς τη στάση της πρωταγωνίστριας απέ­ ναντι σε πολιτικά, κοινωνικά ή άλλα

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Α

θέματα, εκείνα δηλαδή τα στοιχεία που κάνουν ένα λογοτεχνικό χαρα­ κτήρα πολυσχιδή και ενδιαφέροντα. Η κυρίαρχη, αν όχι μοναδική, διάστα­ ση της ηρωίδας, που συνήθως είναι και η συγγραφέας, είναι η ερωτική της συμπεριφορά και δη η υπόστα­ σή της μέσα στη μονογαμική σχέση. Με αυτή την έννοια, δεν πρόκειται για νεοσυντηρητική στροφή, αλλά απλώς για κακό γράψιμο και επιλογή μάρκετινγκ απ' τη μεριά των εκδο­ τών για εμπορική επιτυχία. Ερωτικά μυθιστορήματα σε εξομολογητικό τόνο και σε πρώτο πρόσωπο έγραψε και η Μαλβίνα Κάραλη. Η εντυπωσιακή, όμως, γλώσσα της και το χαρισματικό γράψιμό της στα μυ­ θιστορήματα Έ ρ ω τα ς κ α ι άλλες π ο ­ λεμ ικές τέχ ν ε ς (1996) και Π ιο π ολύ, π ιο π ο λ λ ο ί (2000) της προσέφεραν ένα εντελώς ξε­ χωριστό και προσωπικό ύφος. Στα όμοια μεταξύ τους μπεστ σέλερ της Παυλίνας Νάσιουτζικ Μ α μ ά δ ες β ο ρ ε ίω ν π ρ ο α ­ σ τίω ν (2006) και Μ ύ κ ο ν ο ς μ π λ ο υ ζ (2007) συναντάμε διη­ γήσεις γραμμένες σε ύφος πε­ ριοδικού life style για γυναίκες από τριάντα έως σαράντα χρόνων, με το μικροαστικό ό­ νειρο να ζήσουν στα βόρεια προάστια και να αναρριχηθούν ταξικά μέσα από έναν έξυπνο γάμο. Ξοδεύουν το χρόνο τους μεταξύ Εκάλης και Μυκόνου εντυπωσιάζοντας η μία την άλλη με τα ρούχα, τις πλαστικές εγχειρήσεις και τον πλούτο του συζύγου τους. Παρότι πάσχει λογοτεχνικά από πλευράς μυθοπλασίας, πλοκής, ρυθμού και χαρακτήρων, θα πρέπει να αναγνωρισθεί στην Νάσιουτζικ η προσπά­ θεια -έστω και μέσα απ' τον φτηνό κυνισμό- να καταρρίψει τις στερεό­

[ δ ι α β α ζ ω Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α

]

τυπες προσεγγίσεις του «κατάλλη­ λου συντρόφου», του γάμου κ.λπ. και να ανατρέψει όψεις του ιδεολογήμα­ τος «γυναίκα»: η μητρότητα δεν είναι ευκταία απόληξη μιας πετυχημένης ζωής, αλλά μια μίζερη πραγματικό­ τητα ενός σχεδίου οικονομικής απο­ κατάστασης που απέτυχε, οι άντρες δεν υπάρχουν παρά μόνο ως καρικα­ τούρες ενός αποχαυνωμένου μικρόκοσμου νεόπλουτων και τα παιδιά εί­ ναι φυλακές της γυναικείας ελευθερί­ ας. Γ υ ν α ίκ ε ς κα ι ψ υ χ ο θ ε ρ α π ε ία

Η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί και­ νούργιο θέμα της γυναικείας γραφής. Αρκεί να μνημονευθεί το Εγώ κ α ι Α υ -

ΜαρΙ ΚαρντινάΛ Εγώ και Αυτό Κέδρος

Κάρεν ΝτουΒέ Δεν είναι τραγούδι αγάπης αυτό

τ ό (1976) της Marie Cardinal, στο οποίο η ηρωίδα, μετά την ψυχανάλυ­ ση και την ανακάλυψη των από τη μητέρα της προκληθέντων τραυμά­ των, «επιστρέφει» στο γάμο της, ο οποίος περνούσε κρίση. Δεν πρόκει­ ται μόνο για το πνεύμα της εποχής

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

14-7

δ ι α β α ζ ω

[ΚΡΙΤΙΚΑ

] Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α

των δεκαετιών του 1960 και 1970, όταν η ψυχανάλυση και ο φροϋδισμός διατηρούσαν ακόμα την αίγλη τους, αλλά και για την τάση κάποιων γυναικών συγγραφέων να αναζη­ τούν λύση στα προσωπικά τους αδιέξοδα μέσα από τη γραφή και τη λογοτεχνική αυτοαναζήτηση ή την τάση τους να ενστικτοποιούν: δεν εί­ ναι ο γάμος, ως ιδέα ή ως κατάστα­ ση, που αποτελεί προβληματική πε­ ριοχή, είναι η γυναίκα-σύζυγος-ερωμένη-μητέρα που χρήζει ψυχανάλυ­ σης. Επίσης, η ψυχανάλυση εξυπη­ ρετούσε ανέκαθεν την αφηγηματική τεχνική, καθώς προσέφερε -ή πι­ στευόταν πως προσέφερε- μια εύ­ κολη μέθοδο διείσδυσης στα εσώτα­ τα του ήρωα, χωρίς ο συγγραφέας να χρειάζεται να εφαρμόσει άλλους τρόπους γνωριμίας με τον ήρωα και άλλες φόρμουλες αφήγησης. Στο ραφινάτα υπαρξιακό Δεν είνα ι τρ α γ ο ύ δ ι α γ ά π η ς α υ τ ό (2004) της γερμανίδας Karen Duve, η ηρωίδα ζει έναν ανεκπλήρωτο έρωτα, που διαρκεί είκοσι χρόνια. Ύστερα από διά­ φορες δουλειές του ποδαριού, αρχί­ ζει να δουλεύει ως οδηγός ταξί. Γνω­ ρίζει διάφορους ανθρώπους, δεν βγαίνει όμως από τα αδιέξοδά της και φτάνει στην ψυχοθεραπεία. Κα­ ταντά εντέλει βουλιμική, καθώς η θε­ ραπεία αποτυγχάνει. Ούσα υπέρβα­ ρη, αποφασίζει να συναντήσει τον εφηβικό έρωτά της, που τώρα μένει στο Λονδίνο. Κοιτάζοντας τον μέσα στο λίπος εαυτό της κάνει έμφυλες σκέψεις: «δεν έχω τα κότσια να ανταγωνιστώ τους ανθρώπους άσχημη» και «αυτό που με ένοιαζε στο ότι είχα γίνει έτσι ήταν ότι δεν εί­ χα κάτι άλλο να προσφέρω εκτός απ' το σώμα μου». Κυρίαρχη, όμως, στο βιβλίο δεν είναι η υπόθεση της σχέσης, όσο τα επιβιωτικά και συ­ ναισθηματικά προβλήματα της 143

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ηρωίδας, γεγονός που παρέχει ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης: εκείνο που εκκινεί από τις χιουμοριστικές περιγραφές των μεταβιβάσεων και αντιμεταβιβάσεων στη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, περιγραφές που θυμίζουν τα μυθιστορήματα του Irvin Yalom. Ομοίως και στο παλιότερο Δ ε κ α τρ είς σ υ ν τα γ ές τ η ς α π ισ τία ς (1983) της αμερικανίδας σεναριογρά­ φου Nora Ephron, το διαζύγιο λόγω απιστίας της μαγείρισσας ηρωίδας (λογοτεχνικές συνταγές κλασικά «γυ­ ναικείες») είναι μεν κεντρικό, αλλά όχι μοναδικό, καθώς η ψυχοθερα­ πεία μοιάζει να καλύπτει κι εδώ με­ γάλο μέρος. Φαίνεται πως, όσο πε­ ρισσότερο η ψυχοθεραπεία απορρο­ φά την ηρωίδα τόσο περισσότερο αυτή απομακρύνεται απ' τους ορί­ ζοντες μιας femina politica. Σ υ μ π ερ α σ μ α τ ικ ά

Η ροζ λογοτεχνία δεν είναι αρκετά υπονομευτική ή ανατρεπτική ώστε να δαιμονοποιηθεί, ούτε αρκετά φα­ ντασιώδης ή ακτινοβόλα για να εγκωμιασθεί. Ενδιαφέρον παρουσιά­ ζουν οι αναπαραστάσεις των έμφυλων ρόλων που προτάσσουν: από­ ψεις όπως του Johann Gottlieb Fichte ότι «η γυναίκα αποκτά την αξιοπρέπειά της όταν δίνεται σ' έναν άντρα» (βλ. Γιώτα Κραβαρίτου, Φ υ λό κα ι Δ ί­ κ α ιο, Παπαζήσης, 1996) φαίνεται να βρίσκουν εκ νέου τις λογοτεχνικές επικυρώσεις τους στη ροζ μεταφεμινιστική λογοτεχνία, μια λογοτεχνία η οποία παρέχει νεοσυντηρητικά ερεί­ σματα μέσα σε αφηγήσεις λιγόψυ­ χων και χλιαρών ερώτων και αδιά­ φορων, λογοτεχνικά σμικρυμένων χαρακτήρων. ■ Η Μαρία Β. Μαρκαντωνάτου είναι Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Προστατεύουμε το όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σ ε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες να αναπαράγουν -χ ω ρ ίς ά δ ε ια το περιεχόμενο των βιβλίων.

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙ ΑΧΕΙ ΡΙ ΣΗΣ ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ www.osdet.-gr, info@osdel.gr, Τηλ.: 210 3626056

Έλενα Κορακούλη

Δύο φωνές - δύο γενιές: Elfriede Jelinek, Martin Heckmanns o γερμανόφωνο θέατρο φαίνε­ ται να διανύει περίοδο ακμής. Νέα έργα παρουσιάζονται στις κρατικές σκηνές της Γερμανίας, προκαλούν συζητήσεις, διαμορφώ­ νουν τάσεις. Πρώτη εκπρόσωπος, διάδοχος του Μπέρνχαρντ, η αυ­ στριακή Elfriede Jelinek, βραβευμένη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2004. Αντικοινωνική, αντισυμβατική, με πολιτική άποψη και δηκτικό λόγο, υπογράφει το κείμενο που αποτέλεσε το θεατρικό γεγονός της χρονιάς και παρουσιάστηκε στο Αμβούργο, στο θέατρο Thalia. Το έργο Ο υ λρ ίκε Μ α ρ ία Σ τιο υ α ρ τ ανακινεί το θέμα του ένοπλου αγώνα της RAF, θέμα πολυσυζητημένο και επίκαιρο, με αφορμή την τριακοστή επέτειο από το θάνατο της Μάινχοφ, ενώ ο τί­ τλος παραπέμπει στο κλασικό έργο του Σίλλερ Μ α ρ ία Σ τιο υ α ρ τ. Στο έργο της Jelinek απουσιάζει η δράση με την κλασική έννοια του όρου, όπως επίσης και ο διαχωρισμός των χαρα­ κτήρων. Ένα ιδιόμορφο κολάζ προ­ κύπτει από διαφορετικές φω­ νές και αντιφωνήσεις από τη σύγχρονη ιστορία, τη λογοτε­ χνία, ενώ τον πρώτο λόγο έχει η γλώσσα που αποκαλύπτει εξουσιαστικούς μηχανισμούς. ^ Στο «βασιλικό δράμα» της Jelinek πρωταγωνιστούν δύο γυ^ ναίκες, η Μαρία και η Ελισάβετ η · ή αλλιώς η Ουλρίκε Μάινχοφ j j · και η Γκούντρουν Έσλιν. Η Jelinek διευκρινίζει: «τα περισσό* τέρα έργα μου αποτελούνται από πολλές φωνές -που δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα ομιλούντα πρόσωπα, συχνά

T

150

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

δεν υπάρχουν καν πρόσωπα. Ωστό­ σο, αυτές οι δύο συγκεκριμένες γυ­ ναίκες δεν είναι για μένα μέλη μιας οργάνωσης αλλά πρωταγωνίστριες της ιστορίας, μιας ιστορίας που έχει εν μέρει απωθηθεί... Χρησιμοποιώ τη RAF ως μυθικό υλικό. Σκοπός μου εί­ ναι να παρουσιάσω πρόσωπα που θέλησαν να γίνουν πρωταγωνιστές της ιστορίας, πράγμα που δεν μπό­ ρεσαν να πετύχουν, γιατί η ιστορία καθορίζει μόνη της την πορεία της». Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου έργου είναι πως δεν παραδίδει στο σκηνοθέτη ένα ολοκληρωμένο έργο αλλά τον καλεί ως συνδημιουργό να ενορχηστρώσει τις φωνές ενός κειμέ­ νου άναρχου, με την οδηγία «να κά­ νει με αυτό ό,τι θέλει». Η συγγρα­ φέας αρνείται να δημοσιεύσει το έρ­ γο, ακόμη και να διαχωρίσει τα dramatis personae. Ο σκηνοθέτης Stemann πρότεινε μια διασκευή του κειμένου, αποφάσισε ποια θέματα θα αναδειχτούν, ποιες φράσεις θα ακουστούν και σε ποια πρόσωπα θα αποδοθούν. Η γλώσσα -σαρκαστική και προκλητική- είναι αυτή που δε­ σπόζει και όχι τα πρόσωπα, αφού η Jelinek αποκαλεί τους χαρακτήρες των έργων της «κρεμάστρες πάνω στις οποίες κρεμώ τη γλώσσα». Πρό­ κειται για ένα είδος αυτόματης γρα­ φής. Δεν έχει σημασία αν είναι μονό­ λογος ή διάλογος. Οι φιγούρες υπερ­ πηδούν τα όρια των χαρακτήρων, αλλάζουν μάσκες και επιβεβαιώνουν την άποψη ότι η γλώσσα είναι αυτή που κατευθύνει την αφήγηση, αρκεί να ρέει ελεύθερη. Δεν πρόκειται για ιστορικό δράμα, ούτε για θέατροντοκουμέντο, αλλά για πεδίο συ­

γκρούσεων. Η Jelinek τονίζει: «Τα έρ­ γα μου αποτελούνται από φωνές, που τις αποδίδω σε πρόσωπα. Είναι σαν να ζωγραφίζει κανείς ένα καλουπι. 'Οσο πιο αληθινό είναι ή υπήρξε το πρόσωπο τόσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση ανάμεσα στην ύπαρξή του και σε αυτό που του αποδίδω. Αυτή η διαφοροποίηση με ενδιαφέ­ ρει. Εδώ πρόκειται για δύο γυναίκες που θεωρήθηκαν πρωταγωνίστριες της ιστορίας. Στο έργο του Σίλλερ εκ γενετής, με βασιλική ιδιότητα, στη RAF ως εξουσιοδοτημένες κυρίαρχοι, νομίζουν ότι πρέπει να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους». Στον αντίποδα αυτής της ερμητικής απαισιόδοξης γραφής, ένας σημαντι­ κός εκπρόσωπος μιας νεότερης γε­ νιάς, με σπουδές ιστορίας, φιλοσοφί­ ας και συγκριτικής φιλολογίας, βρα­ βευμένος ως ο καλύτερος θεατρικός συγγραφέας της χρονιάς από το έγκυρο Theater H e u te το 2002, ο Mar­ tin Heckmanns, παρουσιάσε πρό­ σφατα το τελευταίο του έργο Κομμά­ τι τ η ς χ ή ν α ς στο Deutsches Theater του Βερολίνου. Έχοντας ως αφετη­ ρία μια οικεία κατάσταση -ένα ζευ­ γάρι καλεί δύο ξένους σε δείπνοαναδεικνύεται ως κυρίαρχο θέμα η ξενοφοβία, ο φόβος μπροστά στο άγνωστο. Ο Heckmanns κάνει χρήση ενός βασικού μοτίβου της δραμα­ τουργίας, του εισβολέα-καταλύτη. «Ο ξένος εγείρει την περιέργεια και την ελπίδα. Όμως κυρίως αντικατο­ πτρίζει και αντριστρέφει τις οικείες σχέσεις. Στο έργο οι οικοδεσπότες δεν θέλουν να δουν την εικόνα τους, γιατί στο βλέμμα των ξένων διαγρά­ φονται βαρετοί και αδιάφοροι. Χρειά­ ζεται να διαθέτει κάποιος μεγάλη αυ­ τογνωσία, ώστε να μη βλέπει στο πρόσωπο κάθε ξένου ένα είδος απει­ λής για την ταυτότητά του. Ο φόβος μπροστά στον ξένο είναι στην ουσία

φόβος μπροστά στο ερώτημα: ■ Με ποιο δικαίωμα βρίσκεσαι ■ εσύ εδώ;» Παρά τις καλές ■ προθέσεις, τελικά το δείπνο I αποτυγχάνει. Ο συγγραφέας ■ δίνει την εξήγηση του: «Η δια- I σκέδαση έχει πάντα το στοι- I χείο της ενοχής». Παρά τα κω- I μικά στοιχεία, το έργο δεν είναι κωμωδία, αλλά ένα σχόλιο στο είδος της κωμωδίας. Ένας ρ! απρόσκλητος εισβολέας δίνει τη χαριστική βολή στο -ούτως ή άλλως ατυχές- δείπνο, με έναν πυροβολισμό. Ωστόσο, η τελευταία σκηνή μας επανα­ φέρει στην αρχή του έργου, όλα μοιάζουν να έχουν αποκαταστα­ θεί. Πρόκειται για happy end; «Μια θεατρική βραδιά τελειώνει, χωρίς να έχει καταστραφεί ή αλλάξει κάτι στη βάση του, παρά τις όποιες καταγγε­ λίες διατυπώθηκαν κατά τη διάρκεια. Οι οικοδεσπότες μοιάζουν με το θεα­ τή, που θέλει να ψυχαγωγηθεί και να μην επιβαρυνθεί πολύ. Πόσο ενοχλη­ τική μπορεί να είναι μια ηθική καταγ­ γελία, στο πλαίσιο μιας θεατρικής βραδιάς, και πόσο αυτή εντούτοις δεν μπορεί να εμποδίσει το γεγονός ότι ο θεατής θα επιστρέφει στο σπί­ τι του ως καταναλωτής, λιγότερο ή περισσότερο ικανοποιημένος; Παρό­ λα αυτά, δεν θέλω να εγκαταλείψω την προσπάθεια "παρενόχλησης", ακόμα και αν έχω τις αμφιβολίες μου για το πόσο επηρεάζει». Στο έργο του επαναλαμβάνεται η φράση: «Δεν υπάρχει πρόοδος στην ιστορία» -ένα σχόλιο στην ιστορία του θεάτρου; «Το θέατρο μοιάζει να βρίσκεται σε μια φάση επαναπροσδιορισμού. Νέες μεικτές φόρμες προκύπτουν. Ίσω ς να μην πρόκειται για πρόοδο αλλά για αποδέσμευση και πρέπει σε κάθε περίπτωση να είμαστε αντάξιοί της». ■

Κορφιάτικο βιβλιοφαγείο Νόσος «Τους π α ρ ' ημίν μ υρ ιά κις Χριστογιαννάπουλος π η γ α ιν ο ερ χ ό μ εν ο υ ς α ν σ γ ν ώ σ τα ς τ α ρ α λ ίσ τα α γ α π ω μ εν ό τι τ ο β ιβ λίο ν π ο λ ύ η γά π η ο α ν »

Ό ταν περπατάς στην οδό Νικηφό­ ρου Θεοτόκη στην παλιά πόλη της Κέρκυρας, στις παρυφές του Καμπιέλου, και συναντάς την παραπά­ νω πινακίδα, ανάμεσα σε καταστή­ ματα ρουχισμού, ρολογάδικα και ζα­ χαροπλαστεία, πώς να το κάνουμε, βρε αδερφέ, παραξενεύεσαι. Κοιτάς κάπως προσεκτικότερα και βλέπεις πως από το σημείο όπου εί­ ναι αναρτημένη η πινακίδα ξεκινάει ένα στενό και αδιέξοδο καντούνι. Στο βάθος του, αριστερά, μια ελα­ φρά φωτισμένη είσοδος υποδεικνύει την ύπαρξη βιβλιοπωλείου που φέ­ ρει το όνομα «Πλους». «Πριν χρόνια», εξηγεί η ιδιοκτήτρια Ουρανία Μεταλληνού, «στο χώρο εδώ στεγαζόταν ταβερνείο. Και ο δρό­ μος αυτός ήταν αρκετά επικίνδυνος». «Παρά το ότι δεν βγάζει πουθενά;» «Μα ακριβώς γι' αυτό. Μόνο οι θαμώνες της ταβέρνας τον περνούσαν. Και, φυσικά, με το αλκοόλ δεν διατηρού­ σαν απόλυτα την ψυχραιμία τους. Να σκεφτείτε, προ του 1960 είχε διαπραχθεί και φόνος εδώ απ' έξω!» Το βλέμμα σου στρέφεται ασυναί­ σθητα προς την ερημιά του δρόμου. «Μην ανησυχείτε, αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Από το '60 μέχρι το '85 το μαγαζί μετατράπηκε σε τυπογρα­ φείο. Με πελατεία σαφώς ηρεμότερη. Και από το 1987 έχουμε έρθει εμείς. Με τον άντρα μου. Α, νάτος, να σας τον συστήσω: Διονύσης Καλάκος». «Χαίρω πολύ. Βιβλιοπώλες από γεν­ νησιμιού σας;»

152

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

«Ναι, πώς. Ιατρικοί επισκέπτες ξεκι­ νήσαμε! Ώσπου μια μέρα γνωρίσαμε τον Μανόλη Γλέζο στο βιβλιοπωλείο Βέγας. Και μας ήρθε η πετριά να φύ­ γουμε από την Αθήνα για την Κέρκυ­ ρα. Με σκοπό προφανή πλέον. Πή­ ραμε το χώρο, ανοίξαμε κι αρχίσαμε τις εκδηλώσεις. Κυρίως βιβλιοπαρουσιάσεις. Όχι σαν τις τωρινές, τις γρή­ γορες, μα πολύωρες παρουσιάσεις!» «Ανταποκρίθηκαν οι Κερκυραίοι;» «Αμέ. Αλλά μετά σκεφτήκαμε ν' αφήσουμε τα πτερόεντα έπη και να το γυρίσουμε στα γραπτά. Αποφασίσα­ με, λοιπόν, από τον Δεκέμβριο του '92 να εμφανιζόμαστε στην τοπική εφημερίδα, στην Ενημ έρω ση, με μη­ νιαίο ένθετο. Με θέμα, τι άλλο, την ενημέρωση σε θέματα βιβλίου». «Επιτυχημένο το εγχείρημα;» «Σαφώς. Κάτι που μας οδήγησε στο επόμενο βήμα, που ήταν η έκδοση περιοδικού. Το ονομάσαμε Π λ ο υ ς Βι­ β λ ιό φ ιλ ω ν και ξανοιχτήκαμε. Μέχρι κι αφιερώματα περιλάβαμε: για το αστυνομικό μυθιστόρημα, για τον κι­ νηματογράφο». «Να συμπεράνει κανείς ότι οι Κορφιάτες, εκτός από λάτρεις της μου­ σικής, είναι και βιβλιοφάγοι;» «Ας πούμε. Αν και υφίστανται κι αυ­ τοί τις καταστρεπτικές συνέπειες της πληθώρας εκδόσεων. Γιατί ο υπερβο­ λικά ψηλός αριθμός νέων τίτλων, πέ­ ραν της σύγχυσης που δημιουργεί στο αναγνωστικό κοινό, κάνει τους εκδότες αδιάφορους για την τύχη των προϊόντων τους. Δεν αφήνουν τα "παιδιά" τους να μεγαλώσουν και να προκόψουν, για να το πω απλά. Τα πνίγουν με την επόμενη σοδειά». «Ακούστε. Αυτό είναι ένα παράπονο

γενικό. Γι' αυτό, ας το παρακάμψουμε κι ας δούμε το θέμα ειδικότερα. Ποιες προτιμήσεις εκφράζουν οι κερκυραίοι βιβλιόφιλοι;» «Ελληνική λογοτεχνία. Αυτή κρατάει συνήθως τα σκήπτρα. Εκτός από το 2005, οπότε σάρωσε ο Νταν Μπράουν. Μετά την επιτυχία του Κ ώ δικα ντα Β ίνται, ακολούθησε ξεπούλημα όλων των έργων του». «Πόσα βιβλία μπορεί να βρει εδώ ο επίδοξος αγοραστής;» «Αν δεν έχουμε λαθέψει στους υπολογι­ σμούς μας, περίπου δεκαεπτά χιλιάδες τίτλοι τον περιμένουν». «Κι απ' αυτούς, πόσοι θα χαρακτηρί­ ζονταν σπάνιοι;» «Σπάνιοι; Λίγοι είναι. Και, για να σας εξομολογηθώ την αμαρτία μου, θα προτιμούσα να μην υπάρξει ενδιαφε­ ρόμενος. Σε όποια τιμή κι αν θελήσει να αγοράσει, εμάς μας (ραίνεται σαν να παίρνει ένα από τα τιμαλφή μας». «Μιλάτε σαν να την έχετε ήδη ζήσει αυτή την εμπειρία». «Την έχουμε. Πουλήσαμε πρόσφατα ένα Κοράνι του 19ου αιώνα, ένα εκ­ πληκτικό κομμάτι». «Και σήμερα τι θα μου προτείνατε;» «Τίποτε απολύτως. Αν και διαθέτου­ με δύο αριστουργήματα ξενόγλωσ­ σα: το γαλλικό M a n u e l d u C h e f de Section d ' Infanterie, δημοσιευμένο το 1918 στο Παρίσι από το Γενικό Επι­ τελείο της Γαλλίας, και τις L e zioni d i Filosofia d e l D iritto , έργο του Alfredo Bartolomei που εκδόθηκε στη Νάπολη το 1917». «Στη γλώσσα μας έχετε κάτι;» «Ναι. Το εγχειρίδιο της Β' Γυμνασίου Ξ εν ο φ ώ ν το ς Ε λληνικά σ ε επιμέλεια Νικολάου Φραγκίσκου. Αυτό, μάλι­ στα, έχει αξία όχι μόνο γιατί είναι έκ­ δοσης 1953 αλλά και γιατί περιλαμ­ βάνει τις χειρόγραφες σημειώσεις του μαθητού που το είχε στη σάκα του!» Μιλάει η Ουρανία Μεταλληνού και

φωτίζεται το βλέμμα της. Π α θ ιά ζε τα ι με την ανα­ φορά στα βι­ βλία της. Ο σύζυγός της μετέχει κι εκείνος στην έκστασή της. Τους ακούω και τους πα­ ρατηρώ με θαυμασμό και πίκρα. Ο θαυμασμός είναι ευεξή- η Πρωτομαγιά γητος. Μα κα, η πίκρα, αν γίνε, η σύ- " & ή ν α γκριση με την ουδετερότητα (ίσως κι Ε8νική Πινακοθήκη. αδιαφορία) που δείχνουν αρκετοί συνάδελφοί τους της πρωτεύουσας. Τους ακούω και αφήνω παράλληλα ελεύθερη τη ματιά μου να περιπλανηθεί στον αγαπημένο τους χώρο. Στο φωτιστικό που κρέμεται από μια τρο­ χαλία και ταλαντεύεται ελαφρά, κα­ θώς ανοίγει η εξώθυρα και κάνει την είσοδό του το βραδινό νησιώτικο αε­ ράκι. Στο μπρούτζινο κεφαλάρι κρε­ βατιού που διακοσμεί τον τοίχο πίσω από το ταμείο, δίνοντας νότα οικειό­ τητας. Στο σκούρο ξύλο των δοκαριών της σκεπής. Και, φυσικά, στους τόμους που αναπαύονται στα ράφια των βιβλιοθηκών, τακτοποιημένοι κα­ τά θέμα και κατά συγγραφέα. Στην ησυχία που βασιλεύει τώρα ακούγεται καθαρότερα ο ήχος του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Ένας ήχος που, όπως συνειδητοποιώ, δεν έχει πάψει να συ­ νοδεύει από την αρχή τη συνομιλία μας. Γιατί η Ουρανία Μεταλληνού και ο Διονύσης Καλάκος ζουν μεν με τα βιβλία για τα βιβλία, αλλά και με τη μουσική για τη μουσική. Αγαπούν τους α ν α γ ν ώ σ τα ς , α γ α ­ π ο ύ ν ό μ ω ς κ α ι τας τέχνας. ■ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

153

Της Λ ή6α ς Τσ ενέ Εικονογράφηση: Κώ στας Κυρια κάκης

Who watches the watchmen? τη δεκαετία του '80 τρία κό­ μικς άλλαξαν την αντίληψη της κοινής γνώμης για το μέσο. Ανάμεσα σε αυτά, το W atchm en του Alan Moore, το οποίο μαζί με το The D a rk K night Returns, του Frank Miller, έδωσαν μια νέα πνοή στις υπερηρω­ ικές ιστορίες, εισάγοντας στοιχεία ρεαλισμού. Η περίφημη έννοια της αποδόμησης πέρασε και στην 9η τέ­ χνη, καθώς ο Moore κατάφερε περί­ τεχνα να περιγράφει την ανθρώπινη διάσταση όλων αυτών που μέχρι τό­ τε πάντα κατάφερναν να σώσουν τη μέρα, εκμεταλλευόμενος, όπως ο ίδιος δήλωνε τότε, τις απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνιακής έκφρα­ σης των κόμικς.

To W atchm en είναι η απόλυτη υπε­ ρηρωική ιστορία, που καταφέρνει να μας κάνει να μισήσουμε και ταυτό­

Σ

154

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

χρονα να αγαπήσουμε τα δημοφιλή είδωλα δύναμης της δεκαετίας του '70, καθώς οι ήρωες με τις υπερφυ­ σικές δυνάμεις απογυμνώνονται μπροστά μας και γίνονται ίδιοι με εμάς, απλοί άνθρωποι με φόβους, πάθη και εγωισμούς. Αντλώντας στοιχεία από τις ιστορίες συνωμο­ σιών και προσθέτοντας αρκετό κυνι­ σμό, ο Alan Moore συνθέτει την επι­ τομή των υπερηρώων, και παράλλη­ λα γράφει ένα κόμικ με βαθιές πολι­ τικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Η εξουσία, το δικαίωμα στη δύναμη, η ηθική και η ευθύνη είναι ζητήματα που ξεπηδούν από τα καρέ, καθώς οι υπερδυνάμεις παρουσιάζονται σαν κατάρα και όσοι τις έχουν κα­ λούνται να ισορροπήσουν στη λεπτή γραμμή του ηρωισμού και της απα­ ξίωσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Moore θέτει ένα εύλογο ερώτημα, το οποίο, 20 και πλέον χρόνια μετά, παρα­ μένει το ίδιο επίκαιρο και κρίσιμο: Who watches the watchmen? Πράγματι, ποιος είναι αυ­ τός που κοιτά όσους έχουν την εξουσία; Στο σόμπαν των κόμικς συχνά το ρόλο αυτό διαδραματί­ ζουν οι υπερήρωες, οι υπερασπιστές της δικαιο­ σύνης, οι οποίοι αντικαθι­ στούν, με τον τρόπο τους, τις παραδοσιακές εξου­ σίες, ανίκανες πλέον να ε­ πιλύσουν τα κοινωνικά ζη­ τήματα. Και αυτούς, ποιος τους κοιτά; Συνή­ θως κανείς. Και στο πλαί-

ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΠΖΗΤΗΣΕΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ I ΠΑΤΟ M C H ftE N ΚΑΙ ΟΧΙ Μ Ν Ο : j ,

σιο της «αυθαίρετης» εξουσίας τους, πολλές φορές λειτουργούν ασύδοτα και το ερώτημα επανέρχεται: Who watches the watchmen? Στη δική μας κοινωνία μπορεί να μην έχουμε υπερήρωες να αντικαθι­ στούν τις παραδοσιακές εξουσίες. Έχουμε όμως δημοσιογράφους, που έχουν αυτοανακηρυχθεί σε υπερή­ ρωες, υπερασπιστές των πολιτών και λαϊκοί δικαστές, που ασκουν το καθήκον τους ελεύθερα ή μάλλον ασύδοτα; Πρόσφατα στη χώρα μας ήρθε στο προσκήνιο μια συζήτηση για το ρόλο των bloggers, των πολιτών που επι­ θυμούν να μετέχουν στη διαδικασία συλλογής και παραγωγής ειδήσεων. Αλλοι τους χαρακτήρισαν εκβιαστές και άλλοι πολιτικούς ακτιβιστές. Το κίνημα των social media δεν είναι κά­

ΑΝ ΝΑΙ. ΠΕΡΑΣΤΕ ΜΑ 30ΛΤΛ ΣΤΙΣ 5 ΙίΑΙ 6 ΑΠΡΙΛΙΟ/ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΛΠΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΝ°ΣΗ ,

τι που μπορεί να μελετηθεί αποκομμένο από τη γενικό­ τερη κοινωνική πραγματι­ ILA iEfm itT ElTETO COMCDOH CON ATHENS & Μ κότητα. Σε μια εποχή όπου οι πολίτες επιζητούν διαφάνεια και ευθύνη από τους θεσμούς και τα κέντρα εξουσίας, αναπτύσσεται μια νέα δύναμη από κάτω προς τα πάνω που επιδιώκει να συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφά­ σεων, που παρατηρεί, κρίνει και φωτίζει πλευρές που ίσως θα έμεναν στο σκοτάδι. Τα παρα­ δοσιακά Μέσα μπαίνουν στο μι­ κροσκόπιο και μαζί με αυτά όλοι όσοι έχουν και ασκούν εξουσία. Οι Watchmen γίνονται watched και η ισορροπία ανάμεσα στον «ηρωι­ σμό» και την απαξίωση όλο και πιε δύσκολη. ■

το βιβλιοπωλείο των βιβλιοπωλείων στο internet!

150.000 βιβλία

20 βιβλιοπωλεία

www.bazaarbooks.gr

Του δρόμου... # 27

Ε

λάχιστα συνθήματα καταφέρ­ νουν να προβάλουν ένα τόσο οικουμενικό, συλλογικό και την ίδια στιγμή τόσο ατομικό, προ­ σωπικό μήνυμα. Κι ακόμη πιο λίγα να είναι, σαν αυτό, δια βίου επίκαι­ ρα. Τέτοια μηνύματα ενσωματώ­ νουν έναν υπόγειο σαρκασμό που προκαλεί αυθόρμητα σε όλους, χω­

ρίς εξαίρεση, το χαμόγελο του συ­ νενόχου. Είναι από αυτά που χωρίς να το καταλαβαίνεις, το φέρνεις αμέσως στα μέτρα σου και μετά ψι­ θυρίζεις από μέσα σου μ α κ ά ρ ι. Στον καθένα προσαρμόζεται ανά­ λογα με τα δεσμά του, ο καθένας το ερμηνεύει ανάλογα με τις δεσμεύ­ σεις του. ■

ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ

150

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Ε( ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

8 OP

0 Κλάουντιο, είκοσι Το βιβλίο που επτά ετών, πτυχιοϋχος, γεννήθηκε στο εργάζεται στο Μιλάνο ως ju nior account στο τμήμα Ίντερνετ και μάρκετινγκ μιας προκάλεσε πάταγο πολυεθνικής. Η δουλειά του τον όπου εκδόθηκε ικανοποιεί, όμως η θέση του (με σύμβαση περιορισμένου χρόνου κ αι 1.028 ευρώ το μήνα) του αφαιρεί οποιοδήποτε εργασιακό δικαίω μα και δεν του παρέχει καμιά ασφάλεια. Για να μη μ είνει στον άσο, έχ ει γίνει ειδικός στη «δημιουργική οικονομία». Μοιράζεται ενοίκιο, ψώνια και άγχη με τρεις συνομηλίκους του: τη Ροσέλα, που αγωνίζεται ως μπέιμπι σίτερ ανάμεσα στην αποστολή ενός Βιογραφικού και ενός ραντεβού για συνέντευξη, τον Αλέσιο, που έχ ει απαρνηθεί το όνειρο της δημοσιογραφίας για ένα μόνιμο πόστο στο ταχυδρομείο, και τον Μ ατέο, αιώνιο φοιτητή, που τα Βγάζει πέρα με την υποστήριξη των γονιών του. Μ ες στο κεφάλι τους Βουίζουν χωρίς σταματημό ιδέες, όνειρα, προοπτικές. Χωρίς να παραπονιούνται, ζουν καθημερινά έναν αγώνα ενάντια στο πορτοφόλι κ αι το κατεστημένο, εξακολουθώντας να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Μια ιστορία που προκάλεσε αίσθηση, τραβώντας την προσοχή των μέσων ενημέρωσης σε Ιταλία και Ευρώπη, με αποτέλεσμα τη γέννηση ενός «ριάλιτι» Βιβλίου, σπαρταριστού όσο και αντισυμΒατικού.

0 ημιονηγός Χουάν Κάστρο ενδιαφέρεται περισσότερο για την τύχη του μουλαριού του παρά για την έκβαση του

Μια τρυφερή, ε ,ρ ω ν ,Κ η μ α Τ ίά r Γ

(JTOV IO TTQ \/IK0

πολέμου. Γι' αυτό. ε ηφύλΐΟ αναζητώντας το, καταλήγει " ” πίσω από τις γραμμές του εχθρού και βρίσκεται μπλεγμένος σε μια ιστορία επικίνδυνη αλλά και κω μική,η οποία, παρά τη θέλησή του, θα τον μετατρέψει σε ήρωα πολέμου. Διαμέσου της μορφής του Χουάν Κάστρο, που ασχολείται περισσότερο με τις ερω τικές του περιπέτειες απ’ ό,τι με την προέλαση του εχθρού, παρουσιάζεται μια ασυνήθιστη όψη του ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου: αντιηρωική, κατεργάρικη και τρυφερή ταυτόχρονα. Η μούλα του Χουάν ΕολάΒα Γκαλάν είναι μια τολμηρή απομυθοποίηση της ισπανικής σύρραξης αλλά και ένα λαμπρό αντιπ ολεμικό «κατηγορώ».

Σπύρου Κακουριώτη

ηστεία και προσευχή» τούτη τη Σαρακαστή τω ν πενομένων. ήτα* πόθος,

«

Ν

έρω ς μάνικάς για τη ν ανάσταση τη ς ά νοιξης' μ ά ς ά νο ιξη ς που ό λ ο και απομακρύνεται σ τον συννεφ ιασμένο ορίζοντα...

θανάτω π κατίσχυσις... Διότι, όσοι έχουν γερό μνημονκό, ίσως ενθυμούνται πως ένας από τους λόγους τη ς διενέργειας τω ν πρόωρων εκλογών το υ Σεπτεμβρίου υπήρξε, ακριβώς, π περιβαλλοντική υποβάθμιση -κι αμέσως μετά ξέσπασαν ot μενα-πυρκαγιές ίο υ Αυγαΰστου... Αλλά φαίνεται να σηματοδότησαν κι έναν αρχόμενο θάνατο: τουι δικομματικού συ­ στήματος. Αυτές λοιπόν τις πολλαπλώς κρίσιμες εκλογές και τσ αποτελέσματα τους κα­ λούνται να ερμηνεύσουν ειδικοί επιστήμονες (Ν. Δεμερτζπς, Γ. Κωνσταντινίδης, Τ. L Πσππάς, Λ. Ρόρη, Α. Πανταζόπουλος, Ν. Μαραντζίδης, Η. Κατσούλας, Β. Γεωρνιόδαυ, Γ. Ταιρμπας, Ν. Παναγιωτόπουλος) στον «φάκελο® που· δημοσιεύει στο 19α τεύχος τη ς π Επιθεώ­ ρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, που διευθύνει ο καθηγητής Ηλίας Κατσούλης και κυκλοφορεί μ ε τη φροντίδα τω ν εκδόσεων Α. Μ. Σόκκουλα. Παράλλη­ λα, ένας ακόμη «φάκελος» αφιερώνεται στο πρόβλημα τη ς επιχειρηματικής ηθικής, ενώ π ύλη συμπληρώνε­ ται με ένα βιβλιογραφικό δοκίμιο (Π. Θεοδωριδης) για το ν αντισημιτισμό και μια αναφορά του Η. Κατσούλη στα εν οίκω της πανεπιστημιακής κοινότητας. [ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, κoft Η. Κσισούλης, Πόνχειο Πανεπιστήμιο, Λ Συγγραΰ 136, 176 71, Αθήνα, «wrai.media.uoa.gr/sas]

θ ά να το ν . ..Συναντώντας το ν Ούγο Φώσκολο (1778-1827) 180 χρόνια οπό τον θάνατό του. o t a m u ia m ♦τ/ υα Με την ευκαιρία αυτής τη ς επετείου, η Φιλολογική - λογοτεχνική, λαογραφική και ιστορική έκδοση ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΑΑΑ αφιερώνει τον πολυσέλιδα τόμο ΚΖ (3-4) στο επιφανές τέκνο » « « « ,» « χης Ζακύνθου, το ν επαναστάτη ποιητή τω ν Επιστολών του Τζιάκοπο Όρος. Μελετήματα για το έργο του και α ς σχέσεις το υ με το ν Κάλβο και τον Σολωμό, βιαγραφικό και βιβλιογραφικά στοιχεία, αλλά και δύο ενδιαφέροντα άρθρα για τις απόπειρες ο ξο π ο ίη σ η ς του ποιηJS B P Jy τή από το φασιστικό καθεστώς προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος τη ς ενσωμάτωσης των Επτανήσων στο ιταλικό imperio, συμπληρώνουν τσ αφιέρωμα. Στις λίγες σελίδες που απο________ μένουν, ξεχωρίζουμε το ν «φιλικό αποχαιρετισμό» το υ εκδότη του: περιοδικού Διονύση Σέρ________________ ρα στον πρόσφατα χαμένο κινηματογραφιστή:, λογοτέχνη κτχ μεταφραστή Σωκράτη Καψάσκη· τον δάσκαλο, όπως θα το ν θυμούνται οι παλαιότεροι, που. μέσα από την οθόνη του Studio, ανάστησε γενιές και γενιές κινηματογραφόφιλων.,. [ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ, Υφονκωργείω» 37, 2 9 0 ΟΟ, Ζάκυνθος, τηλ: 2 6 9 5 0 .4 5 120]

πατήσας Εκκινώντας -ή επιστρέφοντας- οπό την καταστροφή τω ν πυρκαγιών (όπου «το πραγματικό πρόβαλε αυτή τη φορά τρομακτικό»), στο editorial του 7ου τεύχους του τ ο Νέο περιοδικό για τη φιλοσοφία COCTTO, που κυκλοφορεί με τη φροντίδα τω ν εκδόσεων Νεφέλη, αναφέρεται στη ρήση το υ εικαστικού καλλιτέχνη Damien Hirst, που χαρακτήρι­ σε την 11 η Σεπτεμβρίου «έργο τέχνης που αλλάζει το ν τρόπο που βλέπουμε τσ πράγμα­ τα». Με αφορμή την αθηναϊκή Μπιενάλε με τττλο-πρστρσηή «Καταστρέφτε την Αθήνα», το περιοδικό αφιερώνει τις σελίδες το υ στη σχέση φιλοσοφίας και σύγχρονης τέχνης που «συνδιαλέγονται ποικιλοτρόπως», ιδίως στο έργο εννοιολογικών καλλιτεχνών, αλλό και όσων, σε αντίθετη κατεύθυνση, «προϋποθέτουν την ενσώματη αισθητηριακή εμπειρία». Όλα αυτά τα έργα, καταλήγει προλογικά το καλό περιοδικό, μας καλούν «να σκεφτσύμε, να δούμε και να δημιουργήσουμε έναν άλλο κόσμο». Προσδοκώντας...

[COGITO, Ασκληπιού 6, 106 80 , Αθήνα,

158

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

2 1 0 .3 6 .3 9 .9 6 2 , mwiw.iiinetgr/cewtijiitm, cogitoBpulslabor.de]

EC ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

Το Εγώ και ο Καμίνσκι J ο V £ 0 β ί β λ ί Ο TTOU είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα μαθητείας ΕΚΟ ΜΕ yVCO OTO με απρόβλεπτες εξελίξεις, j q O V O p O TO U γραμμένο με ιδιαίτερη παρατηρητικότητα και Ο Ιίγ γ ρ Ο φ έ Ο TO U ζωντάνια, με σαρκασμό για σ ε ό λ θ T O V Κ Ο Ο μ Ο τους «παράγοντες» της καλλιτεχνικής ζωής, με απολαυστικό χιούμορ αλλά και λεπτή μελαγχολία. Με αυτό το ευφυές και κωμικό παιχνίδι παρεξηγήσεων για το ψέμα και την αλήθεια, την ηθική και την τέχνη, ο Ντάνιελ Κέλμαν, συγγραφέας του διεθνούς μπεστ σέλερ Η μέτρηση του κόσμου, καθιερώθηκε στη Γερμανία αλλά και διεθνώς. «Στο μυθιστόρημα Εγώ και ο Καμίνσκι, ένας φοιτητής Ιστορίας της Τέχνης θέλει να γράψει την ιστορία ενός γέρου, τυφλού ζωγράφου. Μέσα από την πάλη του νεαρού δημοσιογράφου και του θύματός του που αντιστέκεται, ο Ντάνιελ Κέλμαν δημιούργησε μια πικρή και καυστική σάτιρα για την δίψα της φήμης και την ωμότητα των ΜΜΕ».

Der Spiegel «Σπάνια η κριτική έχει αποφανθει τόσο ομόφωνα: το μυθιστόρημα του Ντάνιελ Κέλμαν κερδίζει τον αναγνώστη με το σίγουρο ύφος του, την οξεία παρατηρητικότητα και το φίνο χιούμορ του».

Stern

Το Παρίσι δεν Ένα υπέροχο βιβλίο, τελειώνει ποτέ φόρος τιμής στη είναι μια ειρωνική αναδρομή στην λογοτεχνία και περίοδο της στην αιώνια πόλη λογοτεχνικής μαθητείας του αφηγητή στο Παρίσι της δεκαετίας του ’60. θέλοντας να μιμηθεί τον Χέμινγουεϊ, που έγραψε εκεί την Κινητή γιορτή όντας «πολύ φτωχός αλλά και πολύ ευτυχής», ο ίδιος πηγαίνει στο Παρίσι για να γράψει το πρώτο του μυθιστόρημα, «πολύ φτωχός αλλά και πολύ δυστυχής». Προκύπτει το εξαιρετικό πορτρέτο ενός νέου που θέλει να ξεφ ύγει από τη μετριότητα και κάνει το ντεμπούτο του στη ζωή, θαμπωμένος όχι μόνο από την ομορφιά της πόλης, αλλά και από τη μυθολογία που αυτή σέρνει πίσω της. Συνδυάζοντας με δεξιοτεχνία την αυτοβιογραφία, τη μυθοπλασία και το δοκίμιο, ο Βίλα-Μάτας μάς παραδίδει ένα ακόμα βιβλίο που αποτελεί ύμνο στη λογοτεχνία, στους συγγραφείς, στο Βάσανο εκείνο που γεννά νέους, μαγικούς κόσμους, αλλά και στην αιώνια πόλη, το Παρίσι των ονείρων και της ψευδαίσθησης.

Κώστα Καναβούρη

Και τώρα όποιος καταλάβει χαμηλώ στε αυτό ίο φως». Δεν αντέχεται άλλο αυτό το φώς, τουλάχι­ στον για μερικούς από εμάς που έζησαν την ζωή τους ως διατεταγμέ/ νη υπηρεσία τη ς εσώ τατης Αριστερός. Εκείνης της πολύ μακρινής Αρι­ στερός που μια για πάντα υπήρξε χωρίς να κυνηγάει τις λ έξεις της κι ύστερα άφησε το αίμα τη ς να γίνει σκουριά μερικές φορές κι ά λλ ες πολλές να γίνει αίμα τη ς σκου­ ριάς τόσο σταθερό που μ ή τε οι πιο καλοί μαστόροι τω ν συντεταγμένων ελπίδων να μην μπορούνε να το βγάλουν από τις φ λέβες τους. 0 Γιάννης. Ψευδίζοντας από το αλκοόλ μια μέρα γυρνώντας από το υ ς Δελφούς μου έμα θε τον Δεύτερο θάνατο του Ραρόν Μερκαντέρ. Μεσημέρι ήταν. Μεσημέρι ήταν πάλι που ο Γιάννης πήδηξε από το μπαλκόνι ως, όχι «σαν», αλλά ως δεύ τερος θάνατος εκείνης της Αριστερός. Και είπα­ με πως είναι ένας ακόμα Ραμόν Μερκαντέρ. Έτυχε χρόνια μετά να με ρωτήσουν τι να γίνεται άραγε αυτός ο Γιάννης, εκείνος ακριβώς ο Γιάννης που χάθηκε. Κι εγώ τι να το υ ς πω; Πόσα ακριβώς ποιήματα τη ς πτώσεως να πω; Και πώς να πεις ότι η πτώση του Γιάννη είναι ένα έγκλημα πολιτικό που δεν το αντέχουνε ού τε τα πολιτικά εγκλή­ ματα του Τεντ Χιουζ. Είναι ακόμα μεγαλύτερο. «Ω, χαμηλώ στε αυτό το φως». Πριν από λίγες μέρες κι άλλο πολιτικό έγκλημα συνέ­ βη. Έριξε ο Τάκης π έντε πυροβολισμούς στη φλέβα κι έφ υγε. Ακόμα πληρώνει. Ό,τι αγάπηοε το πλήρωσε. Με τη ζωή του. Κι ού τε ολόκληρο. Άφησε χρέη πίσω του που θα τα πληρώσουν άλλοι. Αυτοί που αναλαμβάνουν την ευθύνη τω ν χρεώσεων και τω ν πιστώσεων τη ν ώρα που τα καλύτερα παιδιά μας ολοένα και ανασαίνουν το έγκλημα που τους συνέβη και δ εν είπαν όχι. Το κατάπιαν κι έγινε αναρχία που αμφι­ σβήτησε το ν ίδιο το ν οργανισμό τους. Τα καλύτερα παιδιά μας φεύγουν γιατί κατάρ­ γησαν τη ν κάθε οργάνωση. Τα παιδιά που δεν μίλησαν ποτέ. Τα παιδιά που το πιο σκο­ τεινό τους ποίημα ήταν η ανάγκη το υ ς να αγαπήσουν. Δεν τα κατάφεραν. Όχι να αγα­ πηθούν. Δεν κατάφεραν να αγαπήσουν. Σε τέτοια εξορία εξορίστηκαν και δ εν γυρίσανε ποτέ. Ούτε με τα τραγούδια, ούτε με τις λύπες, ο ύ τε με τα ποιήματα. Υποκείμενα ερω τικής δαπάνης τω ν εγκλημάτων, ήταν τα καλύτερα παιδιά μας. Σταθήκανε στα πραιτώρια και στα εκτελεστικά αποσπά­ σματα που θα έφερναν έναν καλύτερο κόσμο. Και τώ ρα οδύνη. Και τώρα Σύλβια Πλαθ. Και τώρα Επίκτητος. Και τώρα Τζέησον Ξενάκης. Και τώρα όποιος καταλάβει, κατάλαβε.. ■

Ω

Στο

ε π ό μ ε ν ο τ ε ύ χ ο ς τ ο υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω , Μ ά ι ο ς 2 0 0 8 , α φ ι έ ρ ω μ α :

Εϋα Βλάμη

Ε( ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

w w w . k a s t a n i o t i s . c o m

Για πρώτη φορά σε έναν πολυτελή, συλλεκτικό τόμο το σύνολο του πεζογραφικού έργου του Γιώργου Χειμωνά ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ- ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ

Τα Πεζογραφήματατου Γιώργου Χειμωνά συνιστούν μια πολυτελή έκδοση που συγκεντρώνει για πρώτη φορά σε έναν τόμο τα εννέα λογοτεχνικά πεζογραφήματα που εξέδωσε αυτοτελώς κατά τη διάρκεια της ζωής του ο σημαντικός Έλληνας συγγραφέας. Ενας αφιερωματικός τόμος όπου παρατίθενται, κατά σειρά, τα έργα: Πεισίστρατος,

Ηεκδρομή, Μυθιστόρημα, 0 γιατρός Ινεότης, Ογάμος, Οαδελφός, Οίχτίστες, Ταταξίδιαμου, 0 εχθρός τουποιητή. Στα πεζογραφήματα αυτά επιτάσσεται εκτενέστατο (300 σελίδων) «Χρονολόγιο Βίου και έργου» του συγγραφέα. Το χρονολόγιο, συνταγμένο από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευριπίδη Γαραντούδη, διανθίζεται με πλούσιο και σε μεγάλο Βαθμό ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, συγκεντρώνει για πρώτη φορά την εργογραφία και Βιβλιογραφία του Γιώργου Χειμωνά, χορηγεί πλήθος πληροφοριών για τη ζωή και το έργο του και παραθέτει πολλά αποσπάσματα συνεντεύξεων και δοκιμίων του, με τα οποία ο ίδιος ο Χειμωνάς σχολιάζει τα λογοτεχνικά πεζογραφήματά του. Στο επίμετρο του χρονολογίου δημοσιεύεται, επίσης για πρώτη φορά, η «Εργογραφία Γιώργου Χειμωνά», καταταγμένη σε επτά κατηγορίες εντύπων: Α. Λογοτεχνικά πεζά, Β. Δοκίμια, Γ. Επιστημονικά Βιβλία, Δ. Μεταφράσεις, Ε. Αυτοτελείς μεταφράσεις (Βιβλίων του Χειμωνά) σε ξένες γλώσσες, Ζ. Συνεντεύξεις, Η. Κείμενα [και σχέδια) σε συλλογικούς τόμους, περιοδικά, εφημερίδες και προγράμματα παραστάσεων.

μυθ ισ τόρ ημα

fcsr m2=

ΐξ 2δ

ηα ένα πράγμα είναι σίγουροε: η μοναξιά δεν του ταιριάζει. Και φροντίζει να το αποδεικνύει κάθε μέρα του εργένικου βίου τουΗ μέρα για to πνεύμα, η ν ύχ ια για to σώμα. Στιε γυναίκεε αρέσουν οι διανοούμενοι, οπότε εκείνοε πηγαίνει οπλισμένοε με ποίηση, φιλοσοφία και πυθαγόρεια αρμονία στη διαμάχη με το ωραίο φύλο.

Ώσπου γνωρίζει tn Γυναίκα. Μια γυναίκα που δεν πιστεύει στη μονογαμία. Ερωτική μέχρι τελικήε πτώσεωε, ευφυήε μέχρι εκεί που κανέναε άντραε δεν μπορεί να αντέξει. Μ όλιε τη βλέπει, νομίζει ότι βρήκε την αδερφή ψυχή.

Δεν ήξερε... δεν ρώταγε! Στην πραγματικότητα, είχε μόλιε κλείσει ραντεβού με την κόλαση.