Τεύχος 490 by Diavazo.gr

t μη νια ία επ ιθ εώ ρ η σ η το υ β ιβ λ ίο υ ·

Ν ο έ μ β ρ ιο ς 2 0 0 8 · 6

Παλίνα Πιι (μ 3 Ε,

3λ 3

Viva Παμχούδη

ρ 2 ,

ο ,

Γ 4

ν , ς, υ , γ

Ac ία Χατζοπούλου - Καραβία

ιμάντα U tlM irfe tt»

1, ; Α ,

Μιχαλοπούλου

Κ υ ρ ιά κ ο Γ

Δημηττης Δασκαλδπουλος Βασίλης :ίρα Σινου ϊάσο- Βαγενάς Αλέέης Ζη'ρ^ς

Σοφία Ιτελδπου ^ — 4

Βασιλι> Αγγέλα Κάστρων*

Μάνος Κοντολέων Μαρία Κέντρου Γιάννης Πατίλης Ρ Β * Ζ έ η Αλκή Ζέ~

γαβοπούλου Τζ ίν-

Πολίτη

Γιάννηο Ηανβούλης Γαλάτεια Γρηγοριάδου - Σοτιρέλτ νία Φακίνου Αδτη Πέτροβιτς

Ανδρουτσοποΰλου

ΖωρΓ Σαρη Μαστοράκη Τζέν^ Νίκος Κάσδαγλ Ηρω Παπαμόσχου Ζωη Καναδά Σ ο φ ία Μαντς Φιλομήλα Βακάλπ

Συρογ ιαννοπούλου

Ισμι^-η Καποί

Τ ο Χρυσόψ αρο είναι η ιστορία της Λ α ϊλ ά από το Μ αρόκο, που σε η λικία έξι ετών απάγεται και πουλιέται σκλάβα σε μια καλοσυνάτη ηλικιω μέ νη γυναίκα, που έγινε γ ι’αυτήν κυρία και γιαγιά ταυτοχρόνως. Μ ε το θάνατο της Λά λα Ά σ μ α , η Λ α ϊλ ά φεόγει κυνηγημένη και ξεκινά ει μια με γάλη περ ιπ έτεια που θα την οδηγήσει στα πέρατα του κόσμου. Μ ια ιστορία αναζήτησης ονόματος και ταυτό τητας π ο ίδ ια β ά ζ ετ α ι σαν παραβολή.

« Έ ν α παραμύθι για μεγάλους, που θυμίζει με ρηϊεγάλη δύναμη πως υπάρχουν πολλοί τρόποι για να χάσει κανείς την αθωότητά του».

Laure Anciel

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι Α Π Ο ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Τ Α Κ Η ^ ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΛΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38,104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr · e-mail: info@patakis.gr · sales@patakis.gr

Η Μάρω και οι νεό τερ ο ι Είχα καιρό να δω συγγραφείς να συνομιλούν σε ένα τραπεζάκι με κριτικούς, αλλά και μεταξύ τους, για θέματα της τέχνης τους. Η Συνάντηση των πεζονράφων που οργανώθηκε στην Πάτρα τον προηγούμενο μήνα είχε απρόσμενη επιτυχία, που μετρήθηκε τις επόμενες ημέρες, από τις εκτιμήσεις που ακούστηκαν και γράφτηκαν. Ο Γιάννης Παππάς, ο Κώστας Λογαράς, ο Βασίλης Λαδάς και μια παρέα φιλολόγων της Πάτρας, μαζί με μια ομάδα από το περιοδικό Διαβάζω, ξεκινήσαμε κάτι που ίσως αγνοούσαμε το βάρος του. Πιο ήρεμα τώρα και από απόσταση, βλέπουμε ότι, παρά τις ατέλειές του -που μας φάνηκαν πολλέςέδωσε αποστάγματα ουσίας στο πεδίο του διαλόγου και της αλληλοκατανόησης. Η τιμή στην Μάρω Δούκα ήταν κάτι πέρα από μια τυπική βραδιά. Αντιγράφω από μπλογκ νεότερου συγγραφέα, που απηχεί νομίζω και τις απόψεις των υπολοίπων: «Όταν πήρε τον λόγο η ίδια η Μάρω Δούκα απέδειξε γιατί ίσως είναι η τελευταία των "συγγραφέων της παλιάς καλής κοπής". Μίλησε λιτά, χωρίς έπαρση, ανθρώπινη μέχρι τέλους, με μοναδικές αγωνίες για τη φόρμα και το περιεχόμενο της γραφής της. Παρά τις επιτυχίες που γνώρισε, κι ας μην τις κυνήγησε, παραμένει με τις ίδιες πρωτόγνωρες αγωνίες που είχε από την στιγμή που άρχισε να γράφει. Έχοντας δασκάλους στα πρώτα της βήματα τον Στρατή Τσίρκα, τον Γιάννη Ρίτσο και τον Αντρέα Φραγκιά, ήταν επόμενο να προβληματίζεται για το "εργαστήρι" της. Υπόδειγμα λοιπόν γυναίκας συγγραφέως που ωριμάζει δηλώνοντας ενώπιον του κοινού την ηλικία της, με τα γοητευτικά σημάδια της ηλικίας πάνω της, αφήνει πίσω της πολλές ομόφυλές της που νομίζουν ότι είναι συγγραφείς επειδή βρέθηκε κάποιος να εκδώσει τα κακοζυμωμένα τσουρέκια τους». Το κέρδος της συνάντησης ήταν επιπλέον ο φιλικός τόνος, οι παρέες και τα βραδινά τραγούδια στην ταβέρνα. Και του χρόνου καλύτεροι! Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ δ ι α β α ζ ω !

Π Ε Ρ I Ε X 0 Μ Ε Ν A

1 Η ΓΝ Ω Μ Η

Μ Ο Υ για νν η ςν . μπαςκοζος

Μ Ο Ν ΙΜ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ 6 Σχόλια ΊΟ Courier 12 Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 14 Ρεπορτάζ 2 6 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ26 Στήλη Αλατος, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 30 Εκτός Γραμμής, ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 36 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 38 ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 68 Οικονομολογία, ΛΕΩ ΝΙΔΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ 136 Διαβάζω θέατρο, ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 142 0 Περιοδεύων, ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 144 a piacere, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ

18 Τ Α

ΕΥΠ Ω ΛΗ ΤΑ

ΤΟ Υ

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

Α Γ Ο Ρ Α Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ 116 Οικονομικά στοιχεία για την αγορά του βιβλίου. Ισολογισμοί βιβλιοπω λείων. Κ@ρ@ 1η

ΣΥΝ Α Ν ΤΗ ΣΗ

Π ΕΖΟ ΓΡΑ Φ Ω Ν

(1 0 -1 2 . ΛΜΛΜ<*&'

V*fc fe<

Vtiouifc^ y«- xO ‘t^iaviA^'oJii'X'C-. iVoWft. 1 . w->

« V C U ^ .^ ^ l

l) -!ia wo*CpA Λ^ ν\

\< A \a *J*. ^ \θ^),'Λ» ΛΟΜώ^Ζφ )

λ «V - ϋ μ ε ρ Θ ^ ρ γ ψ ά Ε λ λ ή ^ ω ν ^ ’ , - iU .,

ΠΑΤΡΑΣ

Ο κ τ ω β ρ ίο υ

2008)

46 Με πολλές ελπίδες για ένα νέο θεσμό. 47 «Ένα καθαρό ποτήρι κρύο νερό» ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 50 Η Ρέα Γαλανάκη για την Μάρω Δούκα 51 Η αντιφώνηση της Μάρως Δούκα Β ΙΒ Λ ΙΑ Σ ΤΟ Ν Κ Ο ΣΜ Ο 40 Καθόλου... αστείο για τον Μιλάν Κούντερα. ΕΛΕΝΗ KAPPA 42 Πορτρέ το, βραβεία και σύγχρονες τάσεις στα ρωσικά γράμματα. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 43 Συνέλευση βιβλίου και ανάγνωσης. MAURIZIO DE ROSA 44 And the Buchpreis goes. .. ΕΛΕΝΑ ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ ΣΥΝ ΕΝ ΤΕΥΞΗ

44 Γιώργης Γιατρομανωλάκης: Όταν η παρωδία είναι πιο κοντά στην αλή θεια. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ Κ Ο Μ ΙΚ 138 Απόστολος Δοξιάδης: Μαθηματικά + Λογική + Comics = Logicomix. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Ε Σ

124 Από σώμα υγιές σε νου υγιή. ΝΑΣΟΣ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΠΡΟ ΣΩ Π Α 128 David Foster Wallace: 0 συγγραφέας που λάτρευε να σκαρώνει ατέ λειωτες φάρσες στο χρόνο. ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΛΟΣΠΥΡΟΣ131 Λε Κλεζιό, ο ευρωπαίος υπερασπιστής της ομορφιάς της γλώσσας και του κόσμου. ΕΛΕΝΗ KAPPA 132 Βίτω Αγγελοπούλου (1915-2008) ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥ Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α

78 Ημερολόγια Ελλήνων συγγραφέων. Επιμέλεια: ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ ΜΑΚΑΤΟΥ 80 Προϋποθέσεις μελέτης της ελληνικής ημερολογιογραφίας. ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ ΜΑΚΑΤΟΥ 82 Στη χώρα του ημερολογίου: Αναχωρήστε για εξερεύνηση! PHI LIPPE LE JEYNE 86 Ένα είδος ψυχογραφίας. ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 90 Η ουσία διοχε τεύεται στο έργο. ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ 90 Δεν νιώθω την ανάγκη. ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΒΑΚΑΛΗ-ΣΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ 91 Εξασκώ τη γραφή μου. ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ 92 Πικρές σελίδες. ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ- ΣΟΥΡΕΛΗ 92 Σημαντικές πηγές μελέ της. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ 93 Ήταν δύσκολες εποχές... ΑΛΚΗ ΖΕΗ 94

J φ β Ε Β ^ ηΩθ%

t.gr - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ GUTENBERG

ΠΑΠΑΔΟΥΛΗΣ | ΟΤΑΝ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΝ ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΛΙΣΠΕΚΤΟΡ | ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΡΙΑ ΚΑΡΔΙΑ ΓΟΥΑΪΤ | ΨΕΓΑΔΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΣΤΑΪΝ | ΤΡΥΦΕΡΑ ΚΟΥΜΠΙΑ ΤΡΙΑΡΙΔΗΣ I ICH ΒΕΒΕ

ΔΙΑΒΑΖΩ

[ Δ I A Β A Ζ Ω 1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α !

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 490 ΝΟ ΕΜ ΒΡΙΟ Σ 2008 Ιδ ρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδ ιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, 'Ελενα Καρακούλη, Ελένη Καρρά, Χρήστος Κατσίκας Κώστας Κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά

Όταν κάτι μ' ενδιαφέρει. ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ 94 Εμπνεύστηκα από τα ημερολό για φίλων. ΖΩΗ ΚΑΝΑΒΑ 95 Είναι εργαλείο. ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ 96 Καταγρά φω όνειρα ΑΓΓΕΛΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ 97 Πώς να καταγράψεις όσα ζήσαμε ΜΑΡΙΑ ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ 9 7 Ως νέος μόνον. ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ 98 ...ένα άγραφο ημερολόγιο. ΣΟΦΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ 98 Διαβάζω των άλλων. ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ 99 Σχέοη μνήμης και έργου. ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ 99 Μορφή πρώιμης ψυχοθεραπείας. ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ 100 Συνειδητοποιώ τη ροή του χρόνου. ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ 102 Όταν άρχισα να ζω σταμάτησα να γράφω. ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ 103 ...ολίγον ηδονοβλεπτικά. ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΑΝΘΟΥΑΗΣ 104 Κρατάω ημερολόγιο όταν δεν γράφω... ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ 105 Με εκτονώνει. ΗΡΩ ΠΑΠΑΜΟΣΧΟΥ106 Η πέμπτη φάλαγγα των συγγραφέων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΙΛΗΣ 106 Η έλλειψη χρόνου. ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣΑΝΔΡ0ΥΤΣ0Π0ΥΛ0Υ 107 Ότι συμβαίνει είναι πιο σημαντικό. ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ 107 Έγραφα γράμματα σε φίλους. ΖΩΡΖ ΣΑΡΗ 108 Οι προσωπικές αναμνή σεις. ΚΙΡΑ ΣΙΝΟΥ 109 Μ' αρέσουν των άλλων. ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ 109 Στα ταξίδια μου... ΛΕΙΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΡΑΒΙΑ U N D ERGRO UN D

Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

143 Του δρόμου...#33. ΩΜΕΓ@ 122

Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Επιμέλεια: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης

Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Η

Διορθώ σεις Σπάρος Κακουριώτης Υπεύθυνη Δημοσίω ν Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ο. Ε. Συνδρομές Χρυσάνθη Κουλελή Σχεδια σμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο Μάρκος Πετρόπουλος Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. Δ ΙΑ ΝΟ Μ Η ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, Α Θ Η ΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@ otenet.gr

ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ Γ Ρ Α Φ Ο Υ Ν κ α ι Μ ΙΛ Ο Υ Ν : Κώστας Α γγελακης · Ναςος Β αγενας · Φιλομήλα Βακαλη-Συρο ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ · ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ · ΡΕΑ ΓαΛΑΝΑΚΗ · ΣΠΥΡΟΣ Α. ΓΕωργιου · Γ ιω ργης Γ ιατρομανωλακης · ΓΑΛΑΤΕΙΑ Γ ρηγοριαδου-Σουρελη • Δ ημητρης Δαςκαλοπουλος · ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Δ οξιαδης · Μαρω Δ ουκα • Αλκή Ζ εη · Αλεξης Ζ ηρας · Σ πυρος Κακουριώτης · Λ εύτερης ΚαΛΟΣΠΥΡΟΣ · ΖΩΗ ΚΑΝΑΒΑ · ΚΩΣΤΑΣ «ΑΝΑΒΟΥΡΗΣ · ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ • ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. «ΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ · Ε λενα Κ αρακούλη · Ε λένη Καρρα • ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ · ΑΓΓΕΛΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ · ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ · Α νΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ - ΓΚΙΒΑΛΟΥ · ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ · ΜΑΡΙΑ ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑθοπουλου · Μανος Κ οντολεων · Νικος Κ. Κυριαζης · P hilippe Lejeune · Σ όφια Μαντουβαλου · Πέτρος Μαρτινιδης · Χ ριστόφο ρος Μηλιωνης · Α μαντα Μιχαλοπουλου · Γ ιάννης Ν. Μπαςκοζος · ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΔΑΣ · ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ · ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ · MAUrizio De R osa · Γ ιώργος Ξ ενάριος · Γ ιάννης ΞΑΝΘΟΥΛΗς · Ε λενα Παλλαντζα · Παυλινα Παμπουδη · Γ ιαννης Σ. Παπαδατος · Παύ λος Παπαδημητριου · Ηρω Παπαμοςχου · Γ ιάννης Πατιλης · Γ εώρ γιος Ν. Περαντωνακης · Λ οτη Πετροβιτς -Ανδρουτςοπουλου · ΘοΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ · ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ · ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ · Ζ ωη Σ αμαρα · Ζ ωρζ Σ αρη · Ολγα Σ έλλα · Κ ιρα Σ ινου · Τ ερεζα Σ πηλιωτη · Λ εωνίδας Σ τέφανου · Δ ημητρης Β. Τ ριανταφυλλίδης · Ε υ γενία Φακινου · Λ ήδα Τ ςενε · Λ εία Χατζοπουλου -Καραβια · Ναςος Χ ριςτογιαννοπουλος · Κ@ ρ@ · Ω μεγ@

Χ Ρ Ο Ν Ι Α

Β Ι Β Λ Ι Α

Εκδόσεις της ΕΣΤΙΑ Σ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ, 12:00, ΧΟΡΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ 1941-1944, ΚΟΡΑΗ 4, ΑΘΗΝΑ

ΑΛΕΚΟΣ ΠΑΠΛΔΟΠΟΥΛΟΣ Τα βήματα του Έστερναχ Η ΕιΜάδα μετά το 2010

w w w .h e s ti a .g r

ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΟΛΑΚΟΥ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΣ Πάτρα, 1942

w w w . e s t i a b o o k s t o r e .g r

Όταν η επιτυχία πληγώνει Είναι δυνατόν να πληγώνει η επιτυχία; Και όμως. Η Μάρω Δούκα στη συνά ντηση πεζογράφων της Πάτρας μας αφηγήθηκε: «Έγραψα την Αρχαία σκου ριά, όπου μέσα από την ιστορία της Μυρσίνης, της ηρωίδας μου, αφηγήθηκα την υπαρξιακή αναζήτηση, το πώς μπορεί η πολιτική και η ιδεολογία να εν σωματωθεί στα όνειρα και την καθημερινότητα. Η απήχηση της Αρχαίας σκουριάς με πλήγωσε, γιατί τότε η εμπορική επιτυχία ήταν και λίγο ψόγος. Αισθανόμουν ότι το βιβλίο αδικείται κι από αυτούς που το επαινούσαν και από αυτούς που το λοιδορούσαν. Ή θελα να είμαι ένας συγγραφέας που θα γρά φει μυθιστορήματα χαμηλών τόνων και που δεν θα απασχολεί τη δημοσιό τητα». Μ. Μάρω Δούκα

Μετά μουσικής Τα συμπόσια και οι συναντήσεις οφείλουν να δικαιώνουν το όνομά τους. Οι συμμετέχοντες στη συνάντηση της Πάτρας τή ρησαν τον κανόνα κι έφυγαν ευχαριστη μένοι, γνωρίστηκαν μεταξύ τους, αναπτύ χθηκαν συζητήσεις και τέθηκαν θέματα διαλόγου. Αλλά δεν θα ξεχάσουν την ε υ χαρίστηση που τους έδωσαν οι ταβέρνες και η παρέα των φιλολόγων με τις κιθά ρες και το μπουζούκι. 0 θοδωρής, η Αγ λαΐα, ο Ανδρέας κι ο Κώστας απεδείχθησαν στυλοβάτες σε αυτό το λογοτεχνικό πανηγύρι. Μ.

Στεγνώνει η πολιτική βιβλίου Από κονδύλια έμεινε το Εθνικό Κέντρο Βι βλίου, γεγονός που θέτει υπό διακύβευση την ομαλή συνέχεια της λειτουργίας του.

Το ΕΚΕΒΙ κάλεσε σε συνέντευξη τύπου τους δημοσιογράφους για να δημοσιοποι ήσει το πρόβλημα. Φυσικά παρενέβη ο υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης (που δεν θα ήθελε να ξεφωνηθεί για ένα τέτοιο πρόβλημα) και τους υποσχέθηκε να τους δει για να ακούσει τα αιτήματά τους, ενώ απετράπη η δημοσιοποίηση του προβλήματος. Αφελής απορία: Δεν θα έπρεπε να τα ξέρει ή κάποιος να τον έχει ενημερώσει; Βεβαίως ούτε σκέψη για το πάλαι ποτέ εξαγγελθέν πενταετές πρόγραμμα πολιτικής για το βιβλίο... όταν δεν υπάρχουν χρήματα για να πληρω θούν οι υπάλληλοι. Ίδωμεν. Μ.

...και η Εταιρεία Συγγραφέων Αλλά και η Εταιρειό Συγγραφέων «στεγνώ νει» από κονδύλια. Τα τελευταία δύο χρό-

Ένας ιππότης για το βιβλίο Η Κατρίν Βελισσάρη, διευθύντρια του Ε Κ Ε Β Ι, τιμήθηκε αηό τον Γάλλο πρέσβη Κριστόφ Φαρνό με τα διάσημα του Ιππότη του Εθνικού Τάγμα τος Αξίας για την προσφορά της στα ελληνο-γαλλικά γράμματα. Αν κά ποιος της έδινε κι ένα άλογο (κονδύλια) δεν θα την έπιανε κανείς. Μ.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

νια, για πρώτη φορά από την ίδρυσή της, η ενίσχυσή της από την πολιτεία ήταν μη δενική, σε αντίθεση με σωματεία - σφρα γίδες ημετέρων που ετύγχαναν της εύ νοιας του πρώην γενικού. Θυμίζουμε ότι η Εταιρεία ιδρύθηκε το 1981 με πρόεδρο τον Μάριο Πλωρίτη και επίτιμο πρόεδρο τον Οδυσσέα Ελύτη. Και οι τρεις εν ζωή ακαδημαϊκοί λογοτέχνες (Γαλάτεια Σαράντη, Κική Δημουλά, Θανάσης Βαλτινός) εί ναι μέλη της, ο τελευταίος τυγχάνει1και σημερινός πρόεδρός της, με τον Κώστα Γεωργουσόπουλο ως αντιπρόεδρο. κ.

Φρανκφούρτη και κρίση Λιγότερες συμφωνίες συνήφθησαν με ταξύ των ατζέντηδων στη φετινή Διεθνή Έκθεση Φρανκφούρτης. Ίσως κι αυτό εί ναι ένα δείγμα των καιρών της κρίσης. Πα

ρόλα αυτά οι επισκέπτες ήταν περισσότε ροι από πέρυσι, φθάνοντας περίπου στις 236.000 συνολικά. Κάθε ημέρα ήταν πε ρισσότεροι από πέρυσι, αλλά το ρεκόρ σημειώθηκε την τελευταία ημέρα, με 78.000 επισκέπτες και αύξηση 11%. Ν.

Ο νομπελίστας 0 Γάλλος Gustave le Clezio, φετινό βρα βείο Νόμπελ και πολυσυζητημένος στην Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης, αρνήθηκε να εκθέσει σε πλειστηριασμό το τ ε λευταίο του βιβλίο για τους αμερικάνους εκδότες. Η ατζέντισσά του Anne Solange είπε ότι εμάς δεν μας ενδιαφέρει να που λήσουμε ένα βιβλίο αλλά να γνωρίσουν οι Αμερικάνοι τον συγγραφέα με όλα του τα βιβλία. Καλό, ε!

ΕΚ ΔΟΣΕΙΣ

ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

A N D R E W D A L B Y κ α ι S A L L Y G R A IN G E R Ιστορικός της διατροφής και επαγγελμαϊίας μαγείρισσα

Η ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Μετάφραση Νίκη Ζωγράφου, αρχαιολόγος, επιμέλεια Μανουέλα Μπέρκι, φιλόλογος, 156 σελ„ πολυτελής έκδοση με 31 έγχρωμες και 57 ασπρόμαυρες εικόνες, δεμένο.

Η Μ αγειρική της Αρχαιότητας είναι μια συναρπαστική ιστορία της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής μαγειρικής και διατροφής. Είναι το πρώτο βιβλίο που διερευνά τη Μεσογειακή κουζίνα της αρχαιότητας από το 750 π.Χ. μέχρι το 450 μ.Χ. Με 50 αυθεντικές συνταγές προσαρμοσμένες στα σημερινά δεδομένα επιτρέπει στον σύγχρονο μάγειρα και μαγείρισσα να αναπαράγει την εδεσματική ποικιλία της αρχαιότητας από τα πλούσια συμπόσια μέχρι τα απλούστερα γεύματα των στρατιωτών και των δούλων. Το βιβλίο εικονογραφείται με ελκυστικές σκηνές φαγητού, κυνηγιού, τελετών και οινοπο σίας από αρχαίες τοιχογραφίες, μωσαϊκά και αγγεία. Προσφορά στον Π ολιτισμό και στην Π αιδεία ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ιπποκράτους 8 Αθήνα. Τηλ.: 210.36.27.318 Δ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ www.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr

Από το I960

[

ι α

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Τι είπε ο Κινέζος στη Φρανκφούρτη Στο μεταξύ, η Φρανκφούρτη ετοιμάζεται για του χρόνου, όπου τιμώμενη χώρα είναι η Κίνα. 0 Ζανγκ ΓΊ, δημοφιλής πεζογράφος της, ήταν αυτός που έκλεψε την παρά σταση στη φετινή έκθεση, χωρίς να μασάει τα λόγια του. Αναλύοντας τις διαφορές με ταξύ της αγοράς βιβλίου ατην Κίνα πριν από 30 χρόνια και σήμερα, είπε ότι παλιά οι εκ δότες ήταν διατακτικοί, τώρα το τι θα εκδοθεί σε μεγάλο βαθμό το καθορίζουν οι βιβλιοπώλες, δηλαδή η αγορά. Μίλησε για εύπεπτα βιβλία που διαμορφώνουν έναν «σνακ πολιτισμό», που παράγεται πια και στην Κίνα. Ν.

Μίλα μου σουηδικά... Ήταν εκτός τόπου και χρόνου η δήλωση που έκανε τον περασμένο μήνα ο πρόεδρος της σουηδικής επιτροπής που απονέμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, υποστηρίζοντας πως η αμερικάνικη λογοτεχνία είναι εσωστρεφής, κλεισμένη στο καβούκι της και πως έχει χάσει την επαφή της με τις παγκόσμιες εξε λίξεις εδώ και χρόνια. Τρία πρόχειρα παρα δείγματα για να δείξω πόσο λάθος είναι: 0 DeLillo έζησε τρία χρόνια στην Ελλάδα για να γράψει τα Ονόματα, το πρώτο μεγάλο έργο του για τις τρομοκρατικές οργανώσεις, ο William Vollmann έγραψε επίσης το πρώτο βιβλίο του βασισμένος στις εμπειρίες που συνέλεξε έπειτα από την περιπλάνησή του με τους μουτζαχεντίν στα μέσα της δεκαε τίας του '80 και ο Denis Johnson δεν παρέ λαβε το φετινό National Book Award επειδή ήταν στο Ιράκ για να καλύψει για λογαρια σμό αμερικάνικου περιοδικού τα πιο πρό σφατα τεκταινόμενα. Λ.Κ.

Τι βραβεύουν οι Σουηδοί Η Σουηδική Ακαδημία εδώ και είκοσι περί που χρόνια βραβεύει απροκάλυπτα, δίχως

& ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

φόβο και πάθος, πολιτικούς συγγραφείς (με τον όρο πολιτικός να αντιπροσωπεύει ό,τι πιο παρωχημένο, συντηρητικό, ετοι μοθάνατο και ουτοπιστικό, με την έννοια πως χαρακτηρίζει εκείνον που καταφεύγει σε παλιούς κόσμους γιατί αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις καινούργιες προκλή σεις), δίχως να κόπτεται την ίδια στιγμή για τη λογοτεχνική τους αξία. Μοιραία, οι επιλογές της έχουν οδηγήσει το διάλογο γύρω από τα βραβεία να εξαντλείται μο νότονα σε κυκλικά ερωτήματα σχετικά με την ορθότητα ή μη της ιδεολογικοποίησης των βραβείων και μακριά από την πραγματική ουσία του ζητήματος, που εί ναι το είδος της λογοτεχνίας καθαυτής που (επι)βραβεύει ο θεσμός. Λ.Κ.

Ο Επίλογος σε νέα χέρια Η ετήσια πολιτιστική έκδοση Επίλονος άλ λαξε χέρια, καθώς πέρασε στα χέρια του ναυτιλιακού επιχειρηματία Σταύρου Γαλανάκη. Η έκδοση αυτή, που ξεκίνησε πριν από 16 χρόνια με εμπνευστή τον εκδότη Σπύρο Γαλαίο, πέρασε στη συνέχεια στα χέρια του γιου του Νίκου και κατόπιν στον παραγωγό Μιχάλη Παπανικολάου, από τον οποίον έφτασε στον κ. Γαλανάκη. Ο Επίλο γος με τη νέα διεύθυνση θα κάνει την ετή σια παρουσίασή του στις 9 Δεκεμβρίου, στο Μουσείο Μπενάκη, στην οδό Πειραιώς. Ν.

Οι μάνατζερ στους εκδοτικούς οίκους Δύο μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι επέλεξαν μά νατζερ στη θέση των διευθυντών. Πρόκει ται για τον Κέδρο, όπου ως γενικός διευθυ ντής προσελήφθη ο Άρης Καλλιπολίτης, και τα Ελληνικά Γράμματα, στα οποία θέση γενικού ανέλαβε ο Ευάγγελος Κακούρας. Και οι δύο, προερχόμενοι από άλλο χώρο, καλούνται να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά σε μια σχετικά δύσκολη περίοδο για

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

I X Ο Λ I A

την αγορά του βιβλίου. Ίσως η εμπειρία τους αποδειχθεί πολύτιμη. Μ.

δοτική της μέθοδο. Η εταιρεία «Παραρ λάμα» προσκαλεί όποιον ενδιαφέρεται για το έργο του Δημοσθένη Βουτυρά να επικοι νωνήσει με το περιοδικό Διαβάζω.

Παραρλάμα Οι φίλοι του (παραγνωρισμένου) πεζογράφου Δημοσθένη Βουτυρά οργανώθηκαν στο σωματείο «Παραρλάμα» (από το ομό τιτλο διήγημα του Βουτυρά). Πρώτη εκδή λωσή τους ένα διήμερο συμπόσιο γνωρι μίας με τα διηγήματα του Βουτυρά στις 26 και 27 Νοεμβρίου στο «Νοοότρος» των Εξαρχείων. Θα συζητηθεί το έργο, θα δια βαστούν διηγήματα και θα ακουστούν θε ατρικές και μουσικές δημιουργίες που στη ρίζονται σε γραπτά του Βουτυρά. Ήδη εί ναι σχεδόν έτοιμος ο 6ος τόμος της σειράς, η οποία έχει επαινεθεί από την κριτική για την τυπογραφική της ποιότητα και την εκ

Ο Μόνος στην Κύπρο Το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου (που εκτελεί και το ρόλο του δικού μας ΥΠΠΟ), άρα είναι υπεύθυνο και για τα Κρατικά Βρα βεία των Κύπριων λογοτεχνών, αποφάσισε να ανανεώσει το θεσμό, προτείνοντας ως πρόεδρο της επιτροπής Κρατικών Βρα βείων Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας, όπως και εικονογράφησης, πρόαωπο ανα γνωρισμένο στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Επέλεξε, λοιπόν, τον Μόνο Κοντο λέων. Του ευχόμαστε να αποδειχθεί λέων! Δ.

Επαμεινώνδας Γ. Κωνσταντακόπουλος ΥΠ Ο ΤΑ ΓΗ Ο Ν ΕΙΡ Ο Υ

Χελ.40/Τιμή6C/ISBN978-960-426-5ΤΙ-4 Δυνατός, γεμάτοςεκφραστικότηταοστίχος του ποιητή συμμειγνύει με έξοχο τρόπο στοιχεία από ταιερά κείμενα και τη θρη σκευτικήπαράδοση, τηνελληνικήιστορία, αλλάκαιτηνπιοπρόσφατηειδησεονραφία, διεθνήκαιξένη. 0124ποιητικές συνθέσεις τουδημιουργού αποδεικνύουνγιαμιαακόμηφοράτην ικα νότητάτου στηνπαραγωγή πρωτότυπων μοτίβων.

C-P ■

OLKOX ■

PUBLICATIONS

> ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ > ΣΤΕΛΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ Τ 2 1Ο

210

F 21 Ο

Από το Tg6i

σταελληνικά γράμματα w w w .io lc o s .g r

Μπήκαμε στο χειμώ να, καιρός για περ ισ υ λλ ο γ ή α λ λ ά και καλό διάβασμα. Δ εν γ ρά φ ο υ με αν δ εν δ ιαβ άζου με πολά. T p

Μαρία

Νικολάου, ευχαριστώ για τα χαϊκού που έ σ τ ε ιλ ε ς και για τα πολύ ευγενικά λόγια μ ε τα οποία σ υ ν ό δ ευ ε ς το βιβλίο σ ο υ. Εύχομαι κι εγώ μ ε τη σειρ ά μου «καλή σ υνέχεια».

Γιάννη Μ αλαμούση, Ν. Ιωνία,

Β ό λ ο ς, τα ποιήματά σου είναι πολύ ατμοσφ αιρικά, ο ρισμένα ξεχω ρ ίζο υν. Δ είγμα: «Σ' ένα παράξενο, και έρ η μ ο σταθμό, / χω ρίς σταθμάρχη θ λιμμέν ο και βουβό, το τ ρ ένο π ερ ιμ ένει να φ α νεί / κρυώ νει φοβάται, ακροβατεί. // Μάταια ψάχνει άνθρωπο να βρει / να ρω τήσει πώς έμ ε ιν ε μοναχός του εκ εί, / σ ε κείνο τον παράξενο κι έρ η μ ο σταθμό, / χω ρίς ταυτότητα ελπ ίδ α οδηγό».

Γεωργία Τ ρ ο ύ λ η , ευχαριστώ για την καλοσύνη που είχ α τε να

μου σ τ ε ίλ ε τ ε τις δύο ποιητικές σ ας σ υ λ λ ο γ έ ς . Θα επανα λά βω αυτό που π ο λλάκις έχ ο υ μ ε πει, ότι δ εν δ η μ ο σ ιεύ ο υ μ ε λογοτεχνική ύ λ η .

Σας

εύχο μαι καλή τύχη Λ ευ τ έρ η Φύτρα, έλα β α τη μ ελ έ τ η σ ας για το «ελλη νικό πολιτικό κόμμα στις Η νω μένες Π ολιτείες», που δ εν είναι ά λ λ ο παρά η ενω μ ένη ο μο γέν εια , μακριά από κομματισμούς.

<££ Φαίδωνα Ευ π ειθ έα

(ψ ευδ ώ νυμο ;), έλα β α το βιβλίο σας (μ ε λ έ τ ε ς και ποιήματα) μ ε τίτλο : Μ ερ ό π η , Π ε ρ ί σο φ ία ς ή π ε ρ ί ε λε υ θ ερ ία ς . Π οίηση - Μ ύ θ ο ς - Λ ό γ ο ς και σας ευχαρ ιστώ ,

Π όλυ Γαλιατσάτου - Α λμπαντάκη, έλα β α το Χαραμάδα στο

χ ρό νο , όντω ς δ ύσ κο λο εγχ είρ η μ α , α λ λ ά αξίζει τον κόπο να επ ιχ ειρ εί κανείς τα δ ύσ κ ο λα . V

Β α γ γέλ η Η λ ιό π ο υλ ε, καθ υσ τερ η μένα διάβασα το Παίξε

το ανάποδα και μ' ά ρ ε σ ε. Σε ευχαριστώ .

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς

ο ονιγνώΐίηι;

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ις Ε

Γ ια

λ λ η ν ι κ ή

τρο μ α ν ώ λα κ η ς Λ

ο γ ο τ ε χ ν ί α

Η άνοδος αλλά και η πτώση ενός πολίτικου κινήματος, η θριαμβευτική αλλά και τραγική εντέλει πορεία ενός Ηγέτη και Εραστή, που εμφανίζεται με το ψευδώνυμο «Δαρείος» και θέλει να εφαρμόσει «εδώ και τώρα» τη Μεγάλη Αλλαγή.

Ιστορία σοβαρή ή φάρσα της νεότερης Ιστορίας μας; Παρωδία πολίτική ή έκθεση του βίου και της πολιτείας του «Δαρείου»; Ύ ^ ά μμα τα .

r u

c s

Λ Α

Τ Α

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

της Όλγας Σέλλα

σ ε ζ ό ν (π εκδοτική) ά ρ χ ισ ε με τα ό λ α της. Με τα β ρ α β ε ία της, με τις κ ό ντ ρ ες της, με τα καλά Βιβ λία της. Α, δ εν έχω παράπονο. Μ έχρι το τ έλ ο ς Σεπτεμβρίου βλ έπ α μ ε σ τ ο υ ς πά γ κ ο υς τα παιδικά Β ιβλία, τα σ χ ο

λικά και τα Βοηδήματα. Κι είχε α ρ χ ίσ ει να μ α ς πιά νει ένα σ ύν δ ρ ο μ ο σ τέρ η σ η ς , για να πούμε την α λή δ εια . Πότε δα α ρ χ ίσ ο υν να καταφ δ άνο υν οι φ ά κ ελο ι με τις ν έ ε ς ε κ δ ό σ ε ις ; Πότε δ α δ ο ύ μ ε τι λ έ ν ε στο ν έ ο τ ο υ ς β ιβ λ ίο α γ α πημένοι σ υ γ γ ρ α φ είς; Δ εν ξέρ ω αν σ α ς συμβ α ίνει, α λ λ ά έπ ια σ α τον εαυτό μου ν’ αγω νιά πραγματικά περ ιμ ένο ντα ς το ν έο Β ιβ λίο κάποιου σ υ γ γ ρ α φ έ α που παρ ακο λο υδ ώ και εκτιμώ. Περίπου ό πω ς όταν περ ιμ ένο υμε να δ ο ύμε πώ ς δα σ υ μ π ερ ιφ ερ δ εί έ ν α ς ά νδ ρ ω π ο ς που εκτιμούμε. Ναι, τελικά δ ια μ ο ρ φ ώ νε ται μια ιδιότυπη προσω πική σ χ έσ η μεταξύ σ υ γ γρ α φ έω ν και αναγνω στών. Που έχει απ’ ό λα : δυμό, ενδ ο υ σ ια σ μ ό , αγανάκτηση, α να κ ο ύφ ισ η , κρυφ ή π ερ η φ ά νια (μ ερ ικ έ ς φ ο ρ έ ς ), διάψ ευση. Είναι μια ζω ντανή σ χ έσ η .

Φ 5 0 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ ___________________________________________________________________________ Ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης και για δεύτερη χρονιά το ΕΚΕΜΕΛ απένειμε, σε συνεργασία με τα πέντε μορφωτικά ινστιτούτα που λειτουργούν στην Ελλάδα, τα λογοτεχνικά βραβεία μετάφρασης, στις πέντε πιο δημοφιλείς γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά. Οι νικητές ήταν: για την αγγλική μετάφραση ο Σεραφείμ Βελέντζάς, για τη γαλλική μετάφραση η Τιτίκα Δημητρούλια, για τη γερ μανική μετάφραση ο Γιώργος Δεπάστας, για την ισπανική μετάφραση ο Νίκος Πρατσίνης και η ομάδα του και για την ιταλική μετάφραση ο Παναγιώτης Σκόνδρας. Μόνο που αυτή τη φορά τα βραβεία μετάφρασης δεν ήταν τόσο σιωπηλά όσα οι μεταφραστές. Υπήρξαν αντιδράσεις, άρθρα και σχόλια που υποστήριζαν ότι το βραβείο αδίκως δεν πήγε στη Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου και το βιβλίο του Σελίν Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Ένας θόρυβος που ακόμα δεν έχει κοπάσει. 5 Ο κ τ ω β ρ ίο υ Η Έκθεοη της Φρανκφούρτης δεν έχει ξεκινήσει ακόμα. Το Νόμπελ αναμένεται σε λίγες μέρες, αλλά ο μόνιμος γραμματέας της επιτροπής της Σουηδικής Ακαδημίας Horace Engdahl αποφάσισε να κάνει κόντρα, μάλλον χωρίς λόγο. Κατηγόρησε λοιπόν δημοσίως τους Αμερικανούς για «εσωστρέφεια», ότι δεν διαβά ζουν ξένη λογοτεχνία, και ως εκ τούτου δεν αξίζουν τρ Νόμπελ. Του απάντησε σε ανάλογο ύφος ο Ντέιβιντ Ρέμνικ, αρχισυντάκτης του περιοδικού The New Yorker. Φ 7 Ο κ τ ω β ρ ίο υ ________________________________________________________________________________ Η Κική Δημουλά ήταν η επίσημη προσκεκλημένη στο παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού οτο Βερολίνο. Αφορμή η μετάφραση των ποιημάτων της από τον εκδοτικό οίκο «Ρωμιοσύνη» με την υπογρα φή της μεταφράστριας Ντάντης Σιδέρη - Speck. Δεν είναι μόνο αγαπητή στην Ελλάδα, είναι μία από τις καλύτερες πρέσβειρες του ελληνικού πολιτισμού διεθνώς.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

8 Ο κτω β ρίου Η Σερβία και ο συγγραφέας Βλαντισλάβ Μπάγιστς ήταν οι νικητές του φετινού βραβείου Balkanika, που φέτος πραγματοποιήθηκε για 11η χρονιά. Κάθε χρόνο επιτροπές από τις χώρες των Βαλκανίων προτείνουν βιβλία για το βραβείο (από ελληνικής πλευράς είχε προταθεί Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης του Τάκη Θεοδωρόπουλου) και ένας εκπρόσωπος από κάθε χώρα συγκροτεί την κριτική επιτροπή. Την Ελλάδα εκπροσώπησε φέτος ο συγγραφέας Δημήτρης Σωτάκης. Από την αρχή του θεσμού δύο ελληνικά βιβλία έχουν κατακτήσει το Balkanika: ο Νίκος Μπακόλας το 1999 και η Μάρω Δούκα το 2005 με το Αθώοι και φταίχτες. 1 0 Ο κ τ ω β ρ ίο υ Ήταν όχι μόνο έξω από τα στοιχήματα αλλά και πέρα από κάθε φανταοία ο φετινός νικητής του Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Γάλλος Ζαν Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό. Και είναι ο γάλλος λογοτέχνης που παίρνει τη σκυτά λη του Νόμπελ από τον Κλωντ Σιμόν, που τιμήθηκε με το ίδιο βραβείο το 1985. Ως «συγγραφέα νέας πνοής, ποιητικής περιπέτειας και εκστατικού αισθησιασμού» τον χαρακτήρισε η Σουηδική Ακαδημία. 12 Ο κ τ ω β ρ ίο υ , Από στόμα σε στόμα μαθεύτηκε, γιατί έτσι κι αλλιώς ο Νίκος Οικονομάκος μπήκε πολύ όψιμα στο χώρο του βιβλίου. 0 Νίκος Οικονομάκος, ο άνθρωπος που εντυπώσιασε πριν από λίγα χρόνια με τη μαρτυρία του Σεβάχ ο αριστερός (Εστία), πέθανε σε ηλικία 85 ετών. Στο μόνο του βιβλίο θέλησε να εξιστορήσει την προ σωπική του περιπέτεια που συνδέθηκε και ταυτίστηκε με την ιστορία της Αριστερός στη χώρα μας.

ιοπον ΕΚΔΟΣΕΙΣ

η α ν ά γ ν ω σ η η ς κρίοη η κοινωνιολογία του χρήματος

Storytelling, Πμηχανή ττου κατασκευάζει ιστορίες και χειραγωγεί τα πνεύματα.

Ρευστός Φ όβος Damien de Blic - J eanne Lazarus

Αραχώβης 35,10681 Αθήνα | τηλ. &φαξ: +30 210 3634780,210 3616343 | e-mail: info@ekdoseispolytropon.gr | www.ekdoseispolytropon.gr

[

ι α

ΑΠΟ

ζ ω ] ΜΗ Ν Α

ΣΕ

ΜΗ Ν Α

______________________________________________________________________________ 1 5 Ο κ τ ω β ρ ίο υ φ Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος έχει επηρεάσει με τη διεισδυτικότητα της κριτικής του πολλούς από τους σύγ χρονους νεοελληνιστές πανεπιστημιακούς. Αυτή τη φορά τον τίμησαν οι πανεπιστημιακοί, αφού τον ανα γόρευσαν επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ. Τους σύγχρονους νεοελληνιστές εκπρο σώπησε η καθηγήτρια Μαίρη Μικέ, μιλώντας με θέμα «Το "σφάλμα" της κριτικής μεταξύ θεωρίας και δοκι μής». Του άξιζε πράγματι.

Φ 15 Ο κ τ ω β ρ ίο υ ______________________________________________________________________________ Είχε ταυτιστεί με το παιδικό βιβλίο. Το παρακολουθούσε και το αγαπούσε εδώ και πολλά χρόνια η Βίτω (Βικτωρία) Αγγελοπούλου. Πέθανε σε ηλικία 94 ετών και ήταν μέχρι το τέλος σε πλήρη διαύγεια. Στα βιβλία της συγκεντρώνονται πολλές κριτικές για την παιδική λογοτεχνία, που δίνουν έτσι μια μεγάλη παλέτα αυτού του κομματιού της γραφής, που γνωρίζει πλέον μεγάλη άνθηση.

______________________________________________________________________________ 1 5 Ο κ τ ω β ρ ίο υ φ Δεν είναι ο πρώτος, ίσως δεν θα είναι και ο τελευταίος. Αλλά ασφαλώς μας κλόνισε η είδηση ότι ο Μίλαν Κούντερα, ο πολύ καλός τσέχος συγγραφέας, στα νιάτα του, ως μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας της χώρας του, είχε προδώσει ένα συμπατριώτη του (που δεν συμφωνούσε και τόσο με την κομμουνιστική προοπτική της Τοεχίας), ο οποίος πέρασε 14 χρόνια στη φυλακή. «Διαψεύδω κατηγορηματικά αυτές τις κατηγορίες, οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο από συκοφαντίες», δήλωοε ο συγγραφέας. Η ρετσινιά όμως μένει στη συνείδηση πολλών. Μόνο που καλό θα είναι να σκεφτούμε ότι δεν μπορεί οι άνθρωποι (γενι κώς) να κουβαλούν σαν ταυτότητα τις συμπεριφορές άλλων εποχών και άλλων συνθηκών. Και ότι δεν μπορεί να κρίνουμε τους ανθρώπους για πράξεις που ίσως και να έκαναν ή να μετείχαν -πόσο συνειδητά άραγε;- όταν ήταν στην πρώτη τους νιότη και σε συνθήκες πολύ μακρινές από τις σημερινές. Είναι εύκο λη η κριτική έξω από το χορό. Κάθε χορό.

Φ 15 Ο κ τ ω β ρ ίο υ ______________________________________________________________________________ Τιμώμενη χώρα στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης ήταν φέτος η Τουρκία. Η οποία έβαλε τα καλά της, έκανε μεταφράσεις, έφ ερε τους μεγάλους συγγραφείς της (και ο Παμούκ παρών) και διεκδίκησε και μ' αυτόν τον τρόπο την παρουσία της στην Ευρώπη. Πράγματι, είναι και το βιβλίο ένα διαβατήριο στις σύγχρονες διεθνείς οικογένειες. Δεν είναι βέβαια το μόνο.

______________________________________________________________________________ 1 6 Ο κ τ ω β ρ ίο υ φ Ο τυχερός εκδότης είναι οι Μοντέρνοι Καιροί. Από αυτούς κυκλοφορεί στα ελληνικά το φετινό Booker Λευ κός τίγρης του 35χρονου Aravind Adiga από την Ινδία. 0 βραβευμένος, πλέον, συγγραφέας είναι πρωτοεμφανιζόμενος και είναι ο τέταρτος πρωτοεμφανιζόμενος που τιμάται με αυτό το βραβείο, που θεωρείται το σημαντικότερο στη Βρετανία. Όσο για το θέμα του βιβλίου; Σαρκασμός, χιούμορ, ειρωνεία και πολιτικό σχόλιο για τη σύγχρονη Ινδία, που χαρακτηρίστηκε ως το βιβλίο των «δύο Ινδιών». 0 συγγραφέας αφιέρω σε το βραβείο του στο λαό του Νέου Δελχί.

14-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ

IcoKpdms Όσκαρ Ουάιλντ Γουίλιαμ Εαίξπηρ Aioyeyns 31 προσωπικότητε§ με άγνωστα πάθη και κρυφέ§ αδυναμίε§ που άφησαν το στίγμα ious στην παγκόσμια ιστορία. «...γιατί τα πάθη συνιστούν τα συστατικά τns ύπαρξήβ pas, που pas επιτρέπουν να δηλώνουρε την ενεργή παρουσία pas στον κόσρο ».

fSSH SE y ^ d p p a ra

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Στα κρατητήρια

παλαιοβιβλιοπώλες και συλλέκτες Ό λγ α Σελλά

νάσ τατη είναι η αγορά π α λαιώ ν βιβλίω ν, αλλά και όλοι οι βιβλιόφιλοι και σ υλλέκ τες π α λαιώ ν βιβλίω ν, μετά τ α κρούσματα σ υλλήψ εω ν παλαιοβ ιβλιο π ω λώ ν και κατάσ χεσ η ς τω ν π α λα ιώ ν α ντιτύ π ω ν π ο υ κατέχουν σ τα βιβλιοπω λεία το υς. Ειδική ομάδα το υ υπο υρ γείο υ Πολιτισμού, απο τελο υμενη α π ό έναν εισα γγελέα και αστυνομικούς, ε ισ β ά λανε σ τ α βιβλιο πω λεία «Κουλτούρα» και «Βιβλιοφιλία», κατάσχο ντας π α λ α ιό α ντ ίτ υ π α και οδηγώ ντας το υς υπ εύ θ υνο υς στη ΓΑΔΑ.

Δ έκ α β ο υλευτές έφ ερ α ν το θ έμα στη Βουλή: «Οι ενέργειες τω ν διω κτικών αρχών είναι π ρ ο φ ανώ ς π α ρ ά νο μες, δεδομέ νου ότι στο άρθρο 2 0 , π α ρ . 1 β του Ν. 3028/2002 για την π ρ ο σ τ α σ ία τω ν Α ρχαιοτήτω ν και εν γένει τη ς Π ολιτι στικής Κληρονομιά ς δεν π ερ ιλ α μ βά νονται τ α έν τ υ π α ή χειρ ό γρ αφ α βι βλία, π λη ν ίσω ς τη ς π ερ ιπ τ ώ σ εω ς Ευαγγελίω ν με αργυροϊκή επ ένδ υσ η , τα ο πο ία ενδέχεται να α ντιμετω π ίζο νται π ερ ισ σ ό τ ερ ο ω ς λειτο υρ γικά α ντικείμ ενα και λιγ ό τερ ο ω ς β ι β λία ...». Στ η συνέντευ ξη Τ ύ π ο υ στην ο πο ία

ΝΟΕΜΒΡΙΟΙ 2008

κάλεσαν ο πρόεδρος του ΕΛΙΑ Μ άνος Χαρ ιτάτο ς κι ένας π α λα ιο β ιβλιο π ώ λη ς, ο Π έτρ ο ς Βέργος, με π α ρ ό ντες το υς δικηγόρους Νίκο Κωνσταντόπ ο υλο και Ζω ή Κω νσταντο πο ύλο υ, ο επ ίτιμ ο ς αντιπρόεδρος το υ Νομικού Συμβουλίου του Κράτους κ. Δ . Παπαπ ετ ρ ό π ο υ λ ο ς και μέλος της νο μο π α ρασ κευασ τική ς επ ιτ ρ ο π ή ς του αρ χ α ιολο γικο ύ νόμου δ ιευκ ρ ίνισ ε: «Αρχαία θεω ρούνται όλα τ α δημιουρ γή ματα και τ α α ντικείμενα μέχρι το 1453 . Τ α κινητά π ο υ ανάγονται στην περίοδο α π ό το 1453-1830 δεν είναι αρχαία, εκτός α π ό τις εικόνες, τ α λει τουργικά αντικείμενα (σ .σ .: δηλαδή ό σ α συνδέονται με λατρ ευτική χ ρησι μότητα, π .χ . ένα Ευαγγέλιο με π ερ ί βλημα αργύρου ή χρ υσ ο ύ. Το ίδιο ευ αγγέλιο σ τ α χέρ ια ενός ιδιώ τη δεν εμ π ίπ τ ει) και τ α πρ ο ϊό ντα ανασκαφ ώ ν. Τ α β ιβλία μετά το 1453 είναι όλα ελεύθερα». Το Υ Π Π Ο με νεότερη ανακοίνωσή του υπα ναχώ ρ η σ ε και π αρ αδ έχτη κε ότι δεν εμ π ίπ τ ο υ ν στο νόμο τ α π α λ ιά βι βλία, π λη ν τω ν λειτουργικώ ν. Τ ό τε π ρ ο ς τι όλη η φ α σ α ρ ία ; Είναι π ά ντω ς περ ίερ γο γ ια τ ί και π ώ ς ξαφ νικά άρ χ ισ ε α υτό ς ο διωγμός τω ν πα λιώ ν βι βλίω ν, σ το όνομα ενός νόμου του 2002 π ο υ σα φ ώ ς δεν πρ ο β λ έπ ει κάτι τέτο ιο . Γράφ τηκε ότι το Βυζαντινό Μ ο υσείο , σ το ο πο ίο καταλήγουν τα κατασ χεθ έντα, έχει βάλει το χεράκι το υ ... Ποιος ξέρ ει... Η ουσία είναι π ω ς τ α π α λ ιά βιβλία π ρ έ π ε ι να καταλή γουν στις βιβλιοθήκες για να διαβάζο νται και όχι σ τ α μο υσεία. Και ότι δεν μ π ο ρ εί να υπ ά ρ ξει β ιβλιοφ ιλία χω ρίς αγορές και πω λ ή σ εις π α λα ιώ ν βι βλίω ν. ■

w w w .e p ik e n t r o .g r

εκδόσεις 8% .

επ ίκ εν τρ ο

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

OONALDO MACEDOj

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΝΩΣΗ

ΗΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

• ■ s s s a s r s t r · " '- - '· - * ·

ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΝΩΣΗ * MICHAEL APPLE · Πρ-η„,„,

Γιώργο»; Γρόλλιος

Ζ ° Λ αντικόβφλ1° γα Mou<«aw»cmw ενδιαφέρονταιγια τηδιβαοκαΜα w v παιδιών μας.

* ™ Ε" ΙΣΤ0ΛΕΣ ΠΡ0Σ ΕΚΕΙΝ0ΥΣ ΠΟΥ ΤΟΛΜΟΥΝ ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ PAULO FREIRE · Πρόλογος: Τόσος Λιόμπας Κανένα όλλο βιβλία του Freire δεν εξηγεί τόσο τεκμηριωμένα τις συνέπειες που έχουν για τη διδακτική πράξη οι ιδέες Αθήνα: Κιάφας 5, Τ.Κ. 106 78, τηλ. 210 3811077, fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9, Τ.Κ. 5 4 6 21, τηλ. 2310 256146, fax: 2310 2561 48

ΕΛΛΗΝΙΚΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη 2 Παλιά, πολύ παλιά

Γ ενικ ό ς πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Δημήτρης Μπουραντάς

Πατάκης Γαβριηλίδης

Πέτρος Μάρκαρης Μάρω Βαμβουνάκη

Ψυχογιός

3 Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης 4 Έχω ένα μυστικό 5 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι

Γ ιάννης Παπαμιχαήλ

Λιβάνης

Λένα Μαντά

Ψυχογιός

6 ιΜ _____ 7 Η άλλη πλευρά του νομίσματος

Βασίλης Αλεξάκης Λένα Μαντά

Εξάντας Ψυχογιός

8 Ματωμένα χώματα 9 Η Μαρία των Μογγόλων

Διδώ Σωτηρίου

Κέδρος

Μαριάννα Κορόμηλά

Πατάκης

10 Η αηδονόπιτα ΕΛΑιΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ _ τ Έχω ένα μυστικό 2 Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη

Πατάκης

Ισίδωρος Ζουργός

ΑλυσίΖίες Βιβλιοπ ω λείω ν Γιάννης Παπαμιχαήλ

Λιβάνης

Δημήτρης Μπουραντάς

Πατάκης

3 Ματωμένα χώματα 4 Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης

Διδώ Σωτηρίου Μάρω Βαμβουνάκη

Κέδρος

5 Παλιά, πολύ παλιά

Πέτρος Μάρκαρης

Γαβριηλίδης

Λένα Μαντά

Ψυχογιός

6 Η άλλη πλευρά του νομίσματος 7 μ.Χ 8 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι 9 Το πετράδι της Ιωνίας 10 Η Μαρία των Μογγόλων

Εξάντας

Βασίλης Αλεξάκης Λένα Μαντά Μαρίνα & Γιάννης Αλεξάνδρου Μαριάννα Κορόμηλά

ΕΛΑΙΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

~Ύ

Ψυχογιός

Ψυχογιός Λιβάνης Πατάκης

Α ν εξά ρτη τα Βιβλιοπ ω λεία Δημήτρης Μπουραντάς

Πατάκης

2 Έχω ένα μυστικό

Γιάννης Παπαμιχαήλ

Λιβάνης

3 Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης

Μάρω Βαμβουνάκη

Ψυχογιός

4 Παλιά, πολύ παλιά 5 Η αηδονόπιτα 6 Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι 7 Η άλλη πλευρά του νομίσματος

Πέτρος Μάρκαρης

Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη

8 Η Μαρία των Μογγόλων 9 Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι 10 μ.Χ

Ισίδωρος Ζουργός

Γαβριηλίδης Πατάκης

Μαρία Καραγάτση

Άγρα

Λένα Μαντά

Ψυχογιός Πατάκης

Μαριάννα Κορόμηλά Λένα Μαντά Βασίλης Αλεξάκης

Ψυχογιός Εξάντας

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Το πετράδι της Ιω νίας, Μαρίνα & Γιάννης Αλεξάνδρου, (Λιβάνης) - Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι, Μαρία Καραγάτοη, (Άγρα) - Το διαμαντένιο άλφα, Νόρα Προκοπίου Πυλόρωφ, (Ελληνικά Γράμματα) - Όταν οι άγγελοι πέθαιναν στην Σμύρνη, Γιάν νης Καψής, (Λιβάνης) - Από δρυ παλιά και από πέτρα, Νοέλ Μπόξερ, (Ψυχογιός) - Στη σκιά της πεταλούδας, Ισίδω ρος Ζουργός, (Πατάκης) - Ο χορός των μυστικών, Ελένη Τσαμαδού, (Ψυχογιός) - Σαν ταξιδιάρικα πουλιά, θοδωρής Παπαθεοδώρου, (Ψυχογιός) - Μου το είπε ένας άγγελος, Κοίτη Οικονόμου, (Ωκεανίδα) ι=>

Σεπτέμβριος 2008 Γ ενικ ό ς πίνακας α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το νησί Γόμορρα 3 Μπρίντα __ 4 Το τοτέμ του λύκου 5 Βασίσου πάνω μου 6 Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω ~ Ύ Eat, pray, love

ΞΕΝΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Victoria Hislop

Διόπτρα Πατάκης

Ρομπέρτο Σαβιάνο Paulo Coelho Rong Jiang

Λιβάνης

Μπουκάι Χόρχε

Opera

Χόρχε Μπουκάι

Opera

Ψυχογιός

Elizabeth Gilbert

Μίνωας

8 Αιχμηρά αντικείμενα

Τζίλιαν Φλιν

9 Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου

Μίριελ Μπάμπερι Ροζαμουντ Πίλτσε^

Μεταίχμιο Σύγχρονοι Ορίζοντες

10 Χιόνιτο^ Α λ υ σ ίδ ες Βιβλιοπ ω λείω ν

Ωκεανίδα ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 Το νησί 2 Μπρίντα

Victoria Hislop Paulo Coelho

Διόπτρα Λιβάνης

3 Γόμορρα 4 Η κλεμμένη εξίσωση

Ρομπέρτο Σαβιάνο Μαρκ Άλμπερτ

Τραυλός

5 Μυστήριο στην Κέρκυρα

Ronit Noiman

Λιβάνης

6 Η φόρμουλα του θεού

Χοσέ Ροδρίγεθ Δον Σαντος

Λιβάνης

7 Eat, pray, love

Elizabeth Gilbert

Μίνωας

8 Το τοτέμ του λύκου

Rong Jiang

Ψυχογιός

Φρανσουά Μπεγκόντο Μίριελ Μπάμπερι

Μεταίχμιο

9 Ανάμεσα στους τοίχους 10 Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου

Α ν εξά ρτη τα Βιβλιοπ ω λεία 1 Το νησί 2 Γόμορρα

Πατάκης

Σύγχρονοι Ορίζοντες

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Victoria Hislop Ρομπέρτο Σαβιάνο Rong Jiang

Διόπτρα Πατάκης

Τζίλιαν Φλιν

Ψυχογιός Μεταίχμιο

5 Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω

Χόρχε Μπουκάι

Opera

6 Ταξίδι στην άκρη της νύχτας 7 Μπρίντα

Σελίν Λουί Φερντινάν

Εστία Λιβάνης

3 Το τοτέμ του λύκου 4 Αιχμηρά αντικείμενα

8 Η κλεμμένη εξίσωση 9 Βασίσου πάνω μου 10 Ένα τελευταίο καλοκαίρι

Paulo Coelho Μαρκ Άλμπερτ Μπουκάι Χόρχε Κατρίν Κόλλιερ

Τραυλός Opera Ωκεανίδα

Χρώμα της νοσταλγίας, Βασίλης Καραγιάννης, (Γαβριηλίδης) - Μέρες Αλεξάνδρειας, Δημήτρης Στεφανάκης, (Πατάκης) - Ανάμιαης Ντενεκές, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) -Ηφόνιοοα, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, (Εστία) - Διπλω μένα φτερά, Ατζακάς, (Άγρα) -Λίγο από το αίμα σου, Σώτη Τριαντάφυλλου, (Πατάκης). 2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή». ι=>

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

[

Σεπτέμβριος 2008 ΠΟΙΗΣΗ

Γενικό ς πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 Το Μονόγραμμα 2 Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως

Οδυσσέας Ελύτης Κική Δημουλά

Ίκαρος

3 Το Αξιόν εστί 4 Ταριχευτής ημερών

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος Αρμός

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

5 Ποιήματα 6 Ποιήματα

Στέλιος Μαφρέδας Ντίνος Χριστιανόπουλος

Ιανός

Γιώργος Σεφέρης

Ίκαρος

7 Ποιήματα 8 Μαραμπού

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

Νίκος Καββαδίας

9 Τα ποιήματα (Α+Β)

Κ.Π. Καβάφης Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι

Άγρα Ίκαρος

10 Σύννεφο με παντελόνια

~ Ύ Το Μονόγραμμα 2 Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως

Αρμός Α λ υ σ ίί5ες Βιβλιοπ ω λείω ν

π ο ιΙΗΣΗ Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

Κική Δημουλά

Ίκαρος Ιανός

3 Ποιήματα 4 Πεζά ποιήματα

Ντίνος Χριστιανόπουλος Ντίνος Χριστιανόπουλος

Ιανός

5 Το Αξιόν εστί

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

6 Ποιήματα 7 Σύννεφο με παντελόνια

Οδυσσέας Ελύτης Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι

Ίκαρος

8 Μαραμπού

Νίκος Καββαδίας

Άγρα

9 Μικρά ποιήματα 10 Ενός λεπτού μαζί

Αρμός

Ντίνος Χριστιανόπουλος

Ιανός

Κική Δημουλά

Ίκαρος Ανεξά ρι[πτα Βιβλιοπ ω λεία

ΠΟΙΙΗΣΗ ~

Ίκαρος

Γ Το Μονόγραμμα

Οδυσσέας Ελύτης

2 Ταριχευτής ημερών

Στέλιος Μαφρέδας

Αρμός

3 Τα ποιήματα (Α+Β) 4 Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως 5 Ποιήματα

Κ.Π. Καβάφης Κική Δημουλά

Ίκαρος Ίκαρος

Γιώργος Σεφέρης

Ίκαρος

6 Το Αξιόν εστί

Οδυσσέας Ελύτης

Ίκαρος

7 Αμοργός 8 Ποιήματα

Νίκος Γ κότσος Κική Δημουλά

Ίκαρος

9 Εκατό ερωτικά σονέτα 10 Μαραμπού

•4.

Ίκαρος

Πατάκης

Πάμπλο Νερούδα

Γνώση

Νίκος Καββαδίας

Άγρα

Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Σεπτέμβριος 2008» προέρχονται από 23 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις. 5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 48 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 59 για την ξένη, 60 για την ποίηση, 52 για τα δοκίμια, 73 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 65 για τα διάφορα. 6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: c>

Mar i l y n B. Young (= > C = i

1)D ΐ ρ Μ

ΊΠΓ Μ

mm 1 9 4 5 - 1 9 9 0

Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ένας από τους αιματηρότερους και πιο μακροχρό νιους του 20ού αιώνα. Στην πρώτη φάση του ηττήθηκαν οι Γάλλοι αποικιοκράτες και αποχώρησαν ταπεινωμένοι. Έπειτα ήρθε η σειρά των ΗΠΑ που ανέλαβαν να συντρίψ ουν την «κομμουνιστική ανταρ σία». Οι διαμορφωτές της αμερικανικής πολι τικής πίστευαν ότι θα νικούσαν γρήγορα και εύκολα καθώς διέθεταν συντριπτική οικονομική και στρατιωτική υπεροχή. Όμως ούτε κι αυτοί κατάφεραν να νική σουν. Μετά από ένα δεκαετή πόλεμο, αφού ενέπλεξαν μισό εκατομμύριο άνδρες και είχαν πενήντα χιλιάδες νεκρούς, αποχώρησαν με τη σειρά τους χωρίς να επιτύχουν ούτε στο ελάχιστο τους στό χους τους. ISBN 978-960-210-537-5 τιμή: 25 €

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 3212111

w w w .o d isseas.g r · info@ odisseas.gr

Σεπτέμβριος 2008 Γ ενικ ό ς πίνακας

δ ο κ ί μ ια

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Στον κήπο του Επίκουρου 2 Το μυστικό

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Irvin Yalom

Άγρα Λιβάνης

Μπερν Ρόντα

3 Εγχειρίδιο βλακείας 4 Η τέχνη του πολέμου 5 Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά; 6 Χαμένος Παράδεισος Σμύρνη 1922

Διονύσης Χαριτόπουλος Sun Tzu

Τόπος

I. Αναγνωστοπούλου-Π. Γκέσουρα Μίλτον Γ κάιλς

Μεταίχμιο

7 Μικρή ιστορία του κόσμου 8 0 παλιάτσος και η Άνιμα

Ερνστ Γ κόμπριχ

Πατάκης

Μάρω Βαμβουνάκη

Ψυχογιός

9 Οι δέκα ιστορίες που συγκλόνισαν

Συλλογικό

Αρχέτυπο

Περίπλους Μίνωας

την Ελλάδα τον 20ο αιώνα Ι ό " Εν ονόματι της Μακεδονίας

Σταύρος Λυγερός

Λιβάνης

ΔΟΚΙΜ ΙΑ 1 Στον κήπο του Επίκουρου 2 Χαμένος Παράδεισος Σμύρνη 1922 3 Η τέχνη του πολέμου 4 Εγχειρίδιο βλακείας 5 Το μυστικό 6 Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά; 7 Οι δέκα ιστορίες που συγκλόνισαν

Α λ υ σ ίδ ες Βιβλιοπ ω λείω ν Irvin Yalom

Άγρα

Μίλτον Γ κάιλς

Μίνωας

Sun Tzu

Περίπλους

Διονύσης Χαριτόπουλος Μπερν Ρόντα

Τόπος Λιβάνης

I. Αναγνωστοπούλου-Π. Γκέσουρα

Μεταίχμιο

Συλλογικό

Αρχέτυπο

την Ελλάδα τον 20ο αιώνα 8 0 παλιάτσος και η Άνιμα 9 Η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα σήμερα 10 Μικρή ιστορία του κόσμου

Μάρω Βαμβουνάκη

Ψυχογιός

Χρήστος Γιανναράς

Ιανός

Ερνστ Γ κόμπριχ

1 Στον κήπο του Επίκουρου 2 Το μυστικό 3 Εγχειρίδιο βλακείας 4 Μικρή ιστορία του κόσμου 5 Εν ονόματι της Μακεδονίας 6 Χαμένος Παράδεισος Σμύρνη 1922 7 Στιγμές II 8 Η Ελλάδα από τη μεταπολίτευση

Πατάκης Α νεξά ρ τ η τ α Βιβλιο π ω λεία

δ ο κ ί μ ια

Irvin Yalom

Άγρα

Μπερν Ρόντα

Λιβάνης

Διονύσης Χαριτόπουλος Ερνστ Γκόμπριχ

Τόπος Πατάκης

Σταύρος Λυγερός Μίλτον Γ κάιλς

Λιβάνης Μίνωας

Λεωνίδας Κύρκος

Εστία

Γιάννης Βούλγαρης

Πόλις

Μάρω Βαμβουνάκη

Ψυχογιός Πατάκης

στην παγκοσμιοποίηση 9 0 παλιάτσος και η Άνιμα 10 Γιατί οι άνδρες φοβούνται τις γυναίκες

Ζαν Κουρνύ

λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο). 7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ,λπ. 8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι:

ι=>

[ δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A J

Σεπτέμβριος 2008 ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ

Γ εν ικ ό ς Πίνακας

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 0 ψεύτης παππούς 3 Αφρικανικό ημερολόγιο

Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης

Αλκή Ζέη

Κέδρος

Σώτη Τριανταφύλλου

Πατάκης

4 0 αδελφός της Ασπασίας 5 Τρία μικρά λυκάκια 6 0 κότσυφας απαιτεί το δάσος να σωθεί 7 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες

Μάνος Κοντολέων

Πατάκης

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

8 Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου 9 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 10 Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας

Ευγένιος Τριβιζάς Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Μίνωας

Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες Καστανιώτης

Ευγενία Φακίνου Rene Goscinny Χρηστός Μπουλώτης

Α λ υ σ ίδ ες Βιβλιοπ ω λείω ν

Πατάκης

Σύγχρονοι Ορίζοντες Ελληνικά Γράμματα

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ

1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 0 ψεύτης παππούς 3 Τρία μικρά λυκάκια 4 0 κότσυφας απαιτεί το δάσος να σωθεί

Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης

Άλκη Ζέη

Κέδρος

Ευγένιος Τριβιζάς Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Μίνωας

5 Το ποδηλατάκι ήλιος 6 Όταν ο ποντικούλης γνώρισε την Τερέζα

Αγγελική Βαρελλά

Πατάκης Παπαδόπουλος

Μαρία Ιωαννίδου

Διάπλαση

7 Νεράίδότοπος: ένα ημερολόγιο για τις νεράιδες των λουλουδιών

Cicely Μ. Barker

Modern Times

8 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 9 Αφρικανικό ημερολόγιο

Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες

Σώτη Τριανταφύλλου

Πατάκης

Lemony Snicket

Ελληνικά Γράμματα

10 Τ έ λ ο ς ^ Α νεξά ρ τ η τ α Βιβλιο π ω λεία

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

1 0 Μικρός Πρίγκιπας 2 0 ψεύτης παππούς 3 0 αδελφός της Ασπασίας

Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ

Πατάκης

Αλκή Ζέη Μάνος Κοντολέων

Κέδρος Πατάκης

4 Αφρικανικό ημερολόγιο 5 Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου

Σώτη Τριανταφύλλου Ευγενία Φακίνου

Καστανιώτης

6 0 μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 7 Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας

Rene Goscinny

Σύγχρονοι Ορίζοντες

Χρήστος Μπουλώτης

Ελληνικά Γ ράμματα

8 Παραμύθι χωρίς όνομα (μονοτονικό) 9 Τα ψηλά βουνά 10 Η κυρία ανακύκλωση και οι φίλοι της

Πηνελόπη Δέλτα Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Πατάκης

Εστία Εστία Λιβάνης

LEADER BOOKS, Αλυσίδα, 210 6466156 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Ανω Γλυφάδα, 210 9603817 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - Ρ0ΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 "=>

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ ι

Σεπτέμβριος 2008 ΔΙΑΦΟΡΑ

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

Γ εν ικ ό ς Πίνακας

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 θανάσιμα Αμαρτήματα 2 Dum Spiro Spero 3 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε

Αρκάς

Γράμματα

Μαρία Μανδάλα

Αρμονία

Μπάρμπαρα Μπέργκερ

Καστανιώτης

4 Στην κουζίνα με την Αργυρώ 5 Η μουσική ενός ξένου

Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Λέοναρντ Κοέν

Ιανός

6 0 καρχαρίας και οι μεγάλοι κυνηγοί της θάλασσας 7 Το λιοντάρι και ο κόσμος της σαβάνας

Άντζελο Μογιέτα

ΣΚΑΪ

Συλλογικό

ΣΚΑΪ

8 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος

Allan Pease, Barbara Pease

Έσοπτρον

Μπλανς Έμπουτ

Καστανιώτης

Αν Ντιτζ

Ψυχογιός

9 Τα μην της καλής συζύγου 10 Η Βίβλος της εγκυμοσύνης

ΔΙΑΦΟΡΑ

Φερενίκη

Α λ υ σ ίδ ες Βιβλιο π ω λείω ν

1 θανάσιμα Αμαρτήματα 2 Dum Spiro Spero

Αρκάς

Γ ράμματα

Μαρία Μανδάλα

Αρμονία

3 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε 4 Η μουσική ενός ξένου

Μπάρμπαρα Μπέργκερ

Καστανιώτης

Λέοναρντ Κοέν 5 0 καρχαρίας και οι μεγάλοι κυνηγοί της θάλασσας Άντζελο Μογιέτα 6 Το λιοντάρι και ο κόσμος της σαβάνας Συλλογικό 7 Σήμερα θ’ αλλάξω τη ζωή μου Γιώργος Μαυρουδής 8 Στην κουζίνα με την Αργυρώ Αργυρώ Μπαρμπαρίγου

9 Το απόλυτο βιβλίο για τη γλώσσα του σώματος 10 Κατάθλιψη. Όσα πρέπει να ξέρετε

Leader Books Α.Ε. Φερενίκη Έσοπτρον ΣΚΑΪ

Α ν εξά ρ τ η τ α Β ιβλιο π ω λεία

1 Στην κουζίνα με την Αργυρώ 2 θανάσιμα Αμαρτήματα 3 Τα μην της καλής συζύγου

Αργυρώ Μπαρμπαρίγου Αρκάς

4 Η Βίβλος της εγκυμοσύνης

Αν Ντιτζ

Μπλανς Έμπουτ

5 Τι να περιμένεις τον πρώτο χρόνο του μωρού 6 Ελλάδα-Μεσόγειος

10 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε

ΣΚΑΪ

Allan Pease, Barbara Pease Melvin Lyrie

ΔΙΑΦΟΡΑ

7 Φοιτητής στην κουζίνα 8 Τα μην του καλού συζύγου 9 Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Ιανός ΣΚΑΪ

Φερενίκη Γράμματα Καστανιώτης Ψυχογιός Διόπτρα Οιωνός

Βίκυ Σμυρλή Μπλανς Έμπουτ

Ελληνικά Γράμματα Καστανιώτης Πατάκης

Μπάρμπαρα Μπέργκερ

Καστανιώτης

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610-26463 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300 ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΜΕ0ΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610-274147 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810-341158 - ΠΑΙΔΕΙΑ, Αλυσίδα, 2410-284304 - ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πά τρα, 2610-277342 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210-4138114. 9. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: LEADER BOOKS, ΙΑΝΟΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

Νέες κυκλοφορίες από κορυφαίους συγγραφείς ΚΑΛΕΝΤ ΧΟΣΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ

ΛΕΙΑΝΔΡΑ ΠΑΣΧΑΛΙΔΟΥ

ΤΩΝ ΧΡΥΣΩΝ ΗΛΙΩΝ 1941.0 Αρης είναι ίλαρχος στον ελληνικό στρατό και συμμετέχει στην κρητική αντίσταση. Η Έρρικα μπλέκει άθελά της σ’ ένα επικίνδυνο παιχνίδι κατασκόπων. Οι δυο ερωτευμένοι νέοι θα αγωνιστούν με πάθος για μια νέα ζωή. Ο Γ. Πολυράκης δίνει τον καλύτερο εαυτό του σ’ ένα εκρηκτικό μυθιστόρημα.

Αμέτρητα τα φεγγάρια που λάμπουν πάνω σος στέγες της, κι οι χίλιοι αστραφτεροί ήλιοι που κρύβονται πίσω από τους τοίχους της. Στη χώρα των χρυσών ήλιων, δυο γυναίκες παλεύουν να απελευθερωθούν από ένα δυνάστη σύζυγο και από τα δεσμά μιας ανελέητης μοίρας. Ένα μυθιστόρημα διεθνούς ακτινοβολίας κι ένα βιβλίο-ύμνος στην ανιδιοτελή αγάπη.

ΚΑΛΕΝΤ ΧΟΣΕΙΝΙ ΠΟΡΓΟΧ ΠΟΑΥΡΑΚΗΣ ^c-αενοό.m ^ a l v c r w

«2 T /V | / U i^ C L

Μέσα σ’ ένα ταξί έρχεσαι για μια στιγμή κοντά μ’ έναν ξένο. Μια τυπική συνομιλία μπορεί να μετατραπεί σε εξομολόγηση. Ο καλός ακροατής, αυτός που ξέρει ν’ ακούει, ίσως δει να περνά μπροστά απ’ τα μάτια του μια ολόκληρη ζωή... Κι όχι σπάνια, η φούσκα αυτή από γυαλί και μέταλλο έχει τη δυνατότητα ναχωρέσειτιςπιο απίστευτες ιστορίες.

Η Καλλιόπη, που μεγαλώνει στη Λέσβο στις αρχές του 20ού αιώνα, γίνεται δασκάλα. Το ελεύθερο πνεύμα της όμως προκαλεί τα πικρόχολα σχόλια των συγχωριανών της. Ο πρώτος έρωτας, ενσαρκωμένος στο πρόσωπο ενός ωραίου Γερμανού αξιωματικού, θα τη στιγματίσει ανεξίτηλα. Ο πόλεμος του ’40, η Κατοχή, ο Εμφύλιος και η ανελέητη δικτατορία θα την παρασύρουν στη δίνη τους.

Η ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΗ ΜΟΥΣΑ

BTw / Ψ'

του Αλέξη Ζήρα

Κρίση του πολιτικού συστήματος, του πολιτισμού ή της shopping culture; ταν βλέπω στην τηλεοπτική οθόνη διάφορους βαρύγδου πους των χρηματιστηριακών γραφείων ή των οικονομικών επιτε λείων, σύμπασας της κομματικής μας αθλιότητας, να συζητούν για την τρέ χουσα παγκόσμια οικονομική κρίση, μου έρχονται πραγματικά τα γέλια. Όχι μόνο γιατί αφήνουν τη μισή αλή θεια να φανεί, αλλά και γιατί η μισή αλήθεια που δήθεν αποκαλύπτουν εί ναι περιορισμένη στα επιφαινόμενα, σ' αυτά που εμφανίζονται ως αρνητικά λογιστικά αποτελέσματα μιας διεθνώς λαθεμένης χρήσης του πλούτου. Γι' αυτό και οι θεραπείες που προτείνουν και που τις θεωρούν άξιες προς συζή τηση, αν τις δούμε ψύχραιμα και με τα λίγα, έστω, οικονομικά που γνωρί ζουμε οι περισσότεροι, δεν ξεπερνούν τα εμπειρικά γιατροσόφια. Πολύ πε ρισσότερο μάλιστα που δίνονται σε λά θος ασθενή! Γιατί οι πραγματικοί ασθε νείς δεν είναι, βέβαια, οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια. Αυτά μεταμορφώ νονται με πρωτεϊκή ευκολία, αλλάζουν ζωές και όνομα με την ίδια ταχύτητα που αλλάζουν χέρια οι μετοχές. Ασθε νές βαριά, αλλά όχι τόσο από τις οικο νομικές ατυχίες όσο από την εδραιω μένη πεποίθησή του που θεωρεί την αγορά ως αχανή και ασύδοτο χώρο, εί ναι το πολυπληθές μεσαίο κοινωνικό στρώμα των διαχειριστών του χρήμα τος. Ένα κοινωνικό στρώμα που με τις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης δεν περιορίζεται από ιδεολογικά και εθνοτικά κριτήρια, μετακινείται και εγκαθί σταται εκεί όπου το επενδυτικό ρίσκο είναι υψηλότερο και αποδοτικότερο, από την Κίνα και την Ινδία ώς την Ισλανδία, και έχει ένα και μοναδικό θεό: τη λάμψη, την κατάκτηση και την

πάση θυσία διατήρηση της πολυτέ λειας που τρέφεται με την αποστράγ γιση των άλλων. Μια πρώτη, αν και εντελώς χονδρο ειδή, εμπειρία αυτής της βουλιμικής ανόδου στην κατάσταση του επώνυ μου είχαμε και εδώ προ ετών με τη ση μιτική χρηματιστηριακή φούσκα. Τότε ξαφνικά δύο τουλάχιστον γενιές, που ως φοιτητές είχαν θητεύσει στις κομ ματικές συνάξεις και στην υπεράσπιση της ηθικής των μαζών, κατάλαβαν ότι αυτές οι ίδιες οι μάζες, με το θαυμασμό τους στο life style, τους έλεγαν έμμεσα πόσο ευάλωτες και εκμεταλλεύσιμες μπορούν να είναι. Γιατί αυτό που κα τάλαβαν οι νεόκοποι μάνατζερ και οι επενδυτές (και δεν μπόρεσαν να το κα ταλάβουν τα διάφορα επιτελεία της ελληνικής αριστερός) προήλθε από το ψευδαισθητικό όραμα ενός πολιτισμού που παρουσιάζει τον πλούτο σαν εξωτικό, λαμπερό φρούτο. Τα πλήθη που έπαιξαν και έχασαν τα πάντα, σπρωγμένα από τις ένθερμες παρο τρύνσεις της τότε κυβερνητικής νομενκλατούρας, είχαν κουραστεί και δεν ήθελαν πια να ζουν με οδηγό την τα πεινότητα και το ήθος της απρόσω πης και ανώνυμης ζωής. Δεν ήθελαν πια να είναι η μάζα. Έτσι, κατά βάθος, έλπιζαν ότι -πού ξέρεις;- μ' έναν μα γικό τρόπο θα περνούσαν στη φωτι σμένη σκηνή του branding. Αυτό ακρι βώς που εξακολουθούν να πιστεύουν τα χρυσά αγόρια και κορίτσια που παρήγαγε σε αφθονία μετά το '80 η βιο μηχανία του management, πείθοντάς τα, όχι με ιδιαίτερη δυσκολία, ότι όσο το κέρδος είναι μεγαλύτερο τόσο πιο ενισχυμένο είναι το συγχωροχάρτι που θα τους ανεβάσει στον αιώνιο παρά δεισο. ■

ΜΑΡΚΛΙΝΑΣ

ΚΙΡΣΤΙΝ ΝΤΑΟΥ & ΤΟΜΑΣ Ε. ΝΤΑΟΥΝΙΝΓΚ

Το μέλλον in s ανθρωπότητας σε έναν θερμότερο πλανήτη

ΑΝΤΡΙΟΥ ΡΟΜΠΙΝΣΟΝ Χαρτογραφώντας τη μεγαλύτερη παγκόσμια πρόκληση

Α/Μ, ΧΑΡΤΟΔΕΤΟ, 14.5x20.5,448ΣΕΛ„ 22€ >08 / ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

Ο συγκεκριμένος άτλανταε

Στο εκρηκτικό αυτό βιβλίο, Η Ιστορία των Μετρήσεων

ο Μάρκ Aivas εξετάζει tis

προβλέψεις των επιστημόνων

είναι η πρώτη πλήρωβ εικονογραφημένη επισκόπηση

σύμφωνα με tis οηοίεε cos

καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων. Μεταξύ άλλων: προειδοποιητικά σημάδια,

το χέλοε του αιώνα η παγκόσμια

που καλύπτει το συγκεκριμένο

μελλοντικά σενάρια, ευάλωτοι

θερμοκρασία θα αυξηθεί

θέμα. Σε αυτή την επιστημονικά

πληθυσμοί, επιπτώσε^

από έναν έακ έξι βαθμούε

έγκυρη μελέτη διασαφηνίζονται

στην υγεία, ανανεώσιμες πηγές

- με καταστροφικά αποτελέσματα

οι ιδέεβ πίσω από tis μονάδε5

για τον πλανήτη. Mas ξεναγεί

και τα όργανα μέτρησηε και

προσωπική και συλλογική

στα έξι στάδια m s πλανητική3

παρουσιάζονται οι εφαρμογέε

δράση.

θέρμανσης, ένα βαθμό

που βρίσκουν στο σύμπαν

Αποτελεί βασική πηγή για

ανά κεφάλαιο. Το συμπέρασμα

ενέργειαε, μείωση εκπομπών,

-στα ηλεκτρόνια, στη Γη

ιθύνοντες, ηεριβαλλοντολόγους,

είναι ξεκάθαρο: πρέπει

και arous αστέρες- αλλά και στο

σπουδαστές, αλλά και για όλουε

να δράσουμε τώρα, αλλιώε

ανθρώπινο σώμα και στο νου.

όσοι απασχολούνται με αυτό το ιδιαίτερα σημαντικό θέμα.

κινδυνεύουμε να χαθούμε.

POLARIS ΕΚΔΟΣΕΙΣ www.polarisekdoseis.gr

ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 1 7 ,1 0 6 81 ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ.: 210-3836482. FAX: 210-3807608

ΤΕΜΠΛ ΓΚΡΑΝΤΙΝ & ΚΑΘΡΙΝ ΤΖΟΝΣΟΝ

ΤΑ ΖΩΑ ΣΕ ΜΕΤΑΦ ΡΑΣΗ Χρησιμοποιώντας τα μυστήρια του αυτισμού για να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά των ζώων. Α/Μ, ΧΑΡΤΟΔΕΤΟ, 14.5x20.5,400ΙΕΛ„ 22€ Το βιβλίο m s Τεμπλ Γκράντιν Τα ζώα σε μετάφραση χαρακτηρίζεται από την καθαρή ματιά μιαβ γυναίκας που βλέπει τα πράγματα από την πλευρά του αυτισμού και καταφέρνει να στείλει ένα εκπληκτικό μήνυμα για το πώς σκέφτονται και αισθάνονται τα ζώα.

του Γιώργου Ξενάριου

Η σχέση παλιών και νέων λογοτεχνών συζήτηση για τη σχέση της είναι, την ίδια στιγμή, άδικος και ανι λογοτεχνικής συγχρονίας με στόρητος, η οριζόντια μετάδοση της την παράδοση είναι τόσο πα πολιτισμικής πληροφορίας ισοπεδώ λιά όσο περίπου και η ηλικία της λο νει τις κατακτήσεις του παρελθόντος γοτεχνίας. Όσο κι αν αυτή η συζή αγνοώντας τις. Έτσι, ο δημιουργός τηση πυροδοτήθηκε από τις αναζητή συμμορφώνεται και με την έλλειψη σεις του μοντερνισμού κατά τις πρώ ιστορικού βάθους, αν όχι με την πα τες δεκαετίες του εικοστού αιώνα και ντελή απουσία ιστορικότητας, προαποτέλεσε, στα καθ' ημάς, κεντρικό κειμένου να είναι συνεπής με ένα από σημείο αναφοράς της γενιάς του '30, τα εξέχοντα προτάγματα της μεταμο ο τρόπος με τον οποίο μεταβιβάζεται ντέρνας συνθήκης. Αν, πολιτισμικά μι το πολιτισμικό φορτίο από γενιά σε λώντας, ο Σεφέρης χρειάστηκε να αμ γενιά, ο μη γραμμικός χαρακτήρας αυ φισβητήσει τον Καρυωτάκη και τον τής της μεταβίβασης και η έλλειψη Σολωμό, το λαϊφστάιλ των δεκαετιών του '80 και του '90 δεν οποιασδήποτε κανονι χρειάστηκε καν να έρθει κότητας σε ό,τι αφορά Ένα από τα νέα σε σύγκρουση με τον τα αποτελέσματά της στοιχεία τη ς συζήτησης Τσίρκα και τον Αλεξάν αποτέλεσαν πάντοτε δρου: του ήταν αρκετό θέμα συζήτησης της είναι ο οριζόντιος να μην τους έχει διαβά λογοτεχνικής κοινότη τρόπος με τον οποίο σει. τας. Αυτή η βιαιότητα της Ένα από τα νέα στοι μετα βιβά ζοντα ι, οριζόντιας μετάδοσης χεία της σχετικής συζή στις μ έρ ες μας, της πολιτισμικής πλη τησης είναι ο οριζό ροφορίας, που στον ντιος τρόπος με τον τα εν γένει στοιχεία πυρήνα της κρύβεται η οποίο μεταβιβάζονται, του πολιτισμού κατίσχυση μιας κουλ στις μέρες μας, τα εν γένει στοιχεία του πολιτισμού. Σε τούρας και η σύγκρουση παραδό αντίθεση με όσα ίσχυαν παλιότερα, σεων, έχει αλλάξει οριστικά το τοπίο όπου αυτός ο τρόπος ήταν ήπιος, αρ μέσα στο οποίο γίνεται η συζήτηση γός και σταδιακός, σήμερα η οριζόντια για τη σχέση με την παράδοση. Αγγί μετάδοση είναι, αφενός, πολύ πιο ευ ζοντας και άλλες περιοχές, όπως είναι ρύχωρη και έχει όλα τα βίαια χαρα αυτή της γλώσσας, θέτει νέους όρους κτηριστικά με τα οποία μια ισχυρό όχι μόνο στους επιμέρους δημιουρ τερη κουλτούρα επιβάλλεται στις γούς των εθνικών λογοτεχνιών αλλά και στο «καταναλωτικό» κοινό της λο υπόλοιπες. Και αυτή η βιαιότητα είναι η ειδοποιός γοτεχνίας. Επηρεάζοντας λοιπόν διαφορά σε σχέση με αυτό που συνέ- τόσο την παραγωγή όσο και την πρό βαινε παλιότερα: στο πλαίσιό της δεν σληψη του λογοτεχνικού έργου, δίνει υπάρχει σύγκρουση με το παρελθόν νέο περιεχόμενο στον όρο «ελληνικό πολιτισμικό κεφάλαιο, δεν υπάρχει τητα», πράγμα που θα προσπαθή καν αμφισβήτησή του, το παρελθόν σουμε να διερευνήσουμε στο επόμενο είναι ωσεί απόν. Μ' έναν τρόπο που σημείωμά μας. ■

Α § τ υ ν · μ Μ ϊ\

Κ. , . τ ε χ * ο V -« « λ ε κ , , ί *

Πίτερ Τεμπλ Τ σ α κ ισ μ έ ν η ακτή

Νεοκλήε Γαλανόπουλοε Η παραλλαγή του Γιώργου Δαρσινού

m Νεοκλήε Γαλανόπουλοε θάι/aTos από

www.toposbooks

Τζον Ντίξον Καρ 0 aacopams 0v0p(i)nos

ekldc ypoppti; του Χρήστου Κατσίκα

Τεστ αυτογνωσίας: Μάθε το πόστο σου! εστ αυτογνωσίας κατά τη διάρ κεια του λυκείου, «προκειμένου οι μαθητές να ανακαλύπτουν τις κλίσεις και τις δεξιότητές τους», είναι μια από τις προτάσεις του υπουρ γείου Παιδείας που θα πέσει στο «τραπέζι» του διαλόγου στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Ο υπουργός Παιδείας Ευριπίδης Στυλιανίδης, μιλώντας σε ημερίδα του Κέ ντρου Επαγγελματικού Προσανατολι σμού, τόνισε ότι πρέπει «το σύνολο των παιδιών να υποβάλλονται σε "τεστ αυτογνωσίας" κατά τη διάρκεια του Λυκείου, ώστε να προσπαθούν να συνδυάσουν το "μπορώ " με το "θέλω". Να καταλάβει δηλαδή ο μαθη τής, από όλους τους τομείς δράσης και διδασκαλίας, πού είναι οι κλίσεις του, οι ικανότητές του και το ενδιαφέ ρον του, παράλληλα να μετρηθούν κατά τη διάρκεια της λυκειακής περιό δου οι επιδόσεις του στον τομέα που του αρέσει, ώστε να διαπιστωθεί όχι μόνον πού θέλει αλλά και πού μπορεί να κάνει ένα βήμα παραπάνω». Τι ακριβώς σημαίνει η φαεινή ιδέα -όχι και τόσο νέα όσο παρουσιάζε ται- του ΥΠΕΠΘ; Αλλά για να δούμε λίγο τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση.

Παραπλανητική γλώ σσα

«Στο Μεσαίωνα, κατά τη διάρκεια των νηστειών, οι μοναχοί βάφτιζαν το κρέας ψάρι και έτρωγαν χωρίς να αμαρτάνουν» Πρώτον, οφείλουμε να επισημάνουμε την παραπλανητική γλώσσα του ΥΠΕΠΘ. Μια ματιά μόνο στις διακη ρύξεις του ΥΠΕΠΘ αναδεικνύει την εναγώνια προσπάθεια που γίνεται

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

για να απουσιάζουν ολοκληρωτικά οι λέξεις εξετάσεις, διαγωνισμοί. Δεύτερον, πρέπει να θυμίσουμε ότι το «τεστ αυτογνωσίας» του Ευρ. Στυλιανίδη είχε προταθεί από τον πρώην υπουργό Παιδείας Γεράσιμο Αρσένη με την ονομασία «διαγνωστικές δοκι μασίες». Στο κείμενο «Εκπαίδευση 2000 - Για μια Παιδεία ανοικτών ορι ζόντων», ΥΠΕΠΘ 1997, που πρόβαλε το ΥΠΕΠΘ το 2007, αναφέρεται ότι «οι μαθητές της Α ' Λυκείου, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, υπο βάλλονται σε μια διαγνωστικού χαρα κτήρα εξέταση, ώστε να διαπιστωθεί το επίπεδο γνώσεων τους...» Την ίδια περίοδο, σύμφωνα με την εγκύκλιο του ΥΠΕΠΘ «Αξιολόγηση μαθητών της Α' τάξης Αυκείου» (Α.Π. Γ2/5039-19/9/97), προβλέπονται οι παρακάτω υποχρεωτικές «εξεταστι κές δοκιμασίες», π.χ. για το α' διδα κτικό τρίμηνο (Σεπτέμβριος - Νοέμ βριος) της Α' τάξης των λυκείων: Δια γνωστικές δοκιμασίες που θα γίνουν το μήνα Οκτώβριο στα μαθήματα: Αρχαία Ελληνικά, Έκφραση - Έκθεση, Μαθηματικά (Αλγεβρα - Γεωμετρία), Φυσική, Χημεία και Ξένη Γλώσσα. «τεσ τ αυτογνω σίας»: Αντί για εν ίσ χ υ σ η της εκ π α ιδ ευ τ ικ ή ς διαδικασίας πρόωρη εξω τ ερ ίκ ευ σ η «ρεαλιστικών» φ ιλοδοξιώ ν

«Όταν το Ί8 5Ί στο Τουγκρούτ της Ν. Αλγερίας έπεσε λιμός, οι γάλλοι αποικιοκράτες με γιατρούς καλούσαν σε υποχρεωτική εξέταση όλο τον πληθυ σμό. Η διάγνωση της αρρώστιας σήμαινε εκτόπιση σε στρατόπεδα της ερήμου. Η θεραπεία κόστιζε»

ν φ ό α ζ ύ Α ερ ό σ τ ^ Με σεβασμό σ το /ταιδΓ Hendrik Jonas

Σύμφωνα, λοιπόν με το ΥΠΕΠΘ, από την Α' Λυ κείου οι μαθητές «θα υποβάλλονται σε τεστ αυ τογνωσίας» που προφανώς θα είναι κάποια μορφή εξετάσεων σε μαθήματα κορμού. Το ερώτημα που προβάλλει άμεσα είναι: Τα τεστ αυτογνωσίας βελτιώνουν τις συνθήκες, τους όρους και τους τρόπους μάθησης, αυξάνουν τις ευκαιρίες να επιτευχθούν οι διακηρυγμένοι στό χοι του σχολείου για εκπαίδευση των τροφίμων του ή μεταβάλλονται απλά σε κριτήρια αυτοεκτί μησης - εργαλεία αποκαρδίωσης για κάποιους; Γιατί είναι γνωστό ότι στις σημερινές τάξεις, κάτω από το βάρος ενός ισοπεδωτικου αναλυτικού προγράμματος που «τρέχει», ένας εκπαιδευτικός -ο οποίος αγνοεί ότι η σχολική καθυστέρηση και οι μαθησιακές δυσκολίες συνδέονται στενά τόσο με την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του μα θητή όσο και με την ίδια τη «λειτουργία» του σχο λικού μηχανισμού, που «ξεχνάει» ότι η ετερογένεια του μαθητικού πληθυσμού έχει τους δικούς της κοινωνικούς όρους- είτε αισθάνεται ότι δεν έχει την πολυτέλεια να «επιμείνει» σ' εκείνους που φαί νονται «ξένοι» προς το μάθημα είτε αδυνατεί να προσφέρει τις «άλλες παιδαγωγικές παρεμβά σεις»... Είναι φανερό ότι το ΥΠΕΠΘ, ενώ «κατασκευάζει» χίλιων ειδών στρατηγικές για τη διαπίστωση των «ελλείψεων», δεν παίρνει ουσιαστικά κανένα μέ τρο για τη θεραπεία τους. Έτσι είναι ευκολότερο η αποτυχία ορισμένης κα τηγορίας μαθητών να ανταποκριθούν στη «δια γνωστική αρένα» να ερμηνεύεται με αναφορά στην ελλειμματικότητά τους και όχι στο κοινωνικό και εκπαιδευτικό σύστημα που τους αντιμετωπί ζει με όρους εντατικοποίησης, ανταγωνισμού, διάκρισης, ταξινόμησης, κατάταξης, ιεράρχησης... Έτσι το «τεστ αυτογνωσίας», παρόλο που τυ πικά δεν θα συμμετέχει στη βαθμολογική κλί μακα, δεν μπορεί να προσφέρει τίποτε άλλο από τη διαπίστωση των ανισοτήτων, όχι για να τις θε ραπεύσουν ή να τις αμβλύνουν αλλά για να τις καταγράψουν, να τις χαρτογραφήσουν και με βάση αυτήν ακριβώς τη λειτουργία να λιπάνουν το έδαφος για την πρόωρη εσωτερίκευση «ρεα λιστικών» φιλοδοξιών που δεν κοστίζουν και ανταποκρίνονται στη «γραμμή» του φθηνού και ευέλικτου σχολείου. ■

Όποιος κοιτάξει καλά, θα το ανα καλύψει! Οι μικροί εξε ρευνητές μπλέ κονται στο με γάλο κυνήγι του θησαυρού των πειρατών. Και τι δεν έχουν ν’ ανακαλύψουν!

Daniel N app

Ο δρ. Μπρουμ θέλει να ξέρει Ο δρ. Μπρουμ είναι ένας αστείος και κα λοσυνάτος αρκούδος, που οι καθημερινές του ιστορίες προξε νούν γέλιο!

Uli Geifiler · GOnther Jakobs

Το Γέλιο είναι το καλύτερο Φάρμακο Ο γιατρός Συμπα θητικός γράφει σε όλα τα ζωάκια μια ειδική συντα γή, αποτελεσμα τική για κάθε αρ ρώστια: το σω στό μίγμα γέλιου κι ανεμελιάς!

w w w .a e ro s ta to b o o k s .g r Τοσίτσα ιΑ ' · ιο β 82 Αθήνα · info@konidaris.gr τηλ.: 2ΐο 8846570 2-4 · fax: 210 8846571

] Γιώργης Γιατρομανωλάκης Όταν η παρωδία είναι κοντά στην αλήθεια

π ίο

Συνέντευξη στον Κώστα Αγγελάκη

ΙΪΝΕΝΙΕΪΙΗ

ετά το ιστορικό μυθιστόρημα Ο παππούς μου και το Κακό, ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης επανέρχεται στο λογοτεχνικό προσκήνιο, αυτή τη φορά με την ιστο ρία ενός κινήματος, το οποίο αγαπήθηκε από πολλούς, υποσχέθηκε να κάνει μεταρρυθμίσεις, αλλά, τελικά, απέτυχε. Το κόμμα ΠΑΓΑΛΑΚ (Πανεθνικό Γατανικό Λαϊκό

Κόμμα) ανέβηκε στην εξουσία με το σύνθημα των Μεγάλων Αλλαγών για τον τόπο. Η ιδεολογική του πλατφόρμα πηγάζει από τις αρχές των Γατάν (Γατάνθρωποι), μιας αρ

χαίας φυλής Ελλήνων στην Πελοπόννησο, οι οποίοι είχαν αναπτύξει τη φιλοσοφικο-πολιτική θεωρία της «ωφέλιμα σταθερής εξέλιξης και αλλαγής». 0 αφηγητής του βιβλίου, που είναι, παράλληλα, σύμβουλος του Δαρείου, του προέδρου του κόμματος, είναι ένας φανατικός υποστηρικτής της πολιτικής του. Σε κάποια σημεία, ενδεχομένως, ο ανα γνώστης να συναντήσει πολλά κοινά στοιχεία με ένα αντίστοιχο κίνημα που αναπτύ χθηκε στην Ελλάδα και επηρέασε καταλυτικά την πολιτική ζωή του τόπου. Ωστόσο δεν πρέπει να καταφύγει σε συγκρίσεις. Τόσο το κόμμα ΠΑΓΑΛΑΚ όσο και ο ηγέτης του έχουν διαγράψει τη δική τους μοναδική πορεία στην πολιτική ιστορία της εποχής τους.

Πως και αποφασίσατε να αναφερθείτε σε αυτήν την περίοδο; Καταρχάς με ενδιαφ έρει πάρα πολύ η ιστορία. Μ ε εν δ ιαφ έρ ουν τα πολιτικά πρόσωπα που έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σ υντελέσει στην πολιτική ζωή του τόπου. Αλλω στε, το π ροηγούμενό μου βιβλίο ε ί ναι μια ιστορία που ο αφηγητής του βιβλίου την μα θαίνει από τον παππού του , που είναι ένας φανατικός οπαδός του Βενιζέλου και του βενιζελισμού. Μ έσα, λοιπόν, από αυτήν την αναδρομή σε αυτήν την ισ το ρία σκοπεύω να δω τη σημερινή πραγματικότητα και, ασφαλώς, ποια είναι τα απ οτελέσματα αυτής της πο λιτικής που ακολούθησ ε ο Βενιζέλος, άρα ποια είναι η ζωή μας σ ήμερα. Επομένως, κάτω από αυτήν την οπτική, η προσωπικότητα του Α νδ ρέα Παπανδρέου έχει μεγάλο εν διαφ έρον. Η παρουσία του ήταν πολύ καταλυτική για το ν τόπο, διότι με την πτώση της δ ι κτατορίας τα παλιά κόμματα άρχισαν να π αραμερίζο νται, π ροκειμένου να έρ θει ένα υγιές και λαμπρό κόμμα, που θέλει να επιφ έρει τις μεγάλες αλλαγές στου τόπο. Ο Ανδ ρέα ς ανεβαίνει στην κλίμακα ψηλά και μετά, για δ ιάφ ορους προσωπικούς και μη λόγους, αρχίζει να φ θίνει και ο ίδ ιος και το κόμμα. Α υτή, λο ι

πόν, η άνοδος και η πτώση ενός ηγέτη, ενός κινήμα το ς, δ εν είναι απλώς και μόνο μια θεωρία αλλά αντα νακλά στη ζωή των καθημερινών ανθρώπων σήμερα. Γιατί επιλέξατε να γράψετε για τον Ανδρέα Πα πανδρέου και όχι για τον Κωνσταντίνο Καρα μανλή; Πιστεύω ότι ο Κω νσταντίνος Καραμανλής ήταν ένας μεγάλος πολιτικός ο οποίος δ εν είχ ε την τραγική ιστορία του Α νδρέα. Τελείω σ ε το βίο το υ ανεβαίνο ντας και όχι κατεβαίνοντας. Ω στόσ ο είναι μια άλλη προσωπικότητα, που δ εν έχ ει αυτό το μυθισ τορημα τικό ενδιαφ έρ ον που έχει ο Α νδ ρέα ς Παπανδρέου. Δ εν ήταν αυτός που είχ ε δημιουργήσει την ιστορία των μεγάλων αλλαγών που δ εν έγινε τίποτα. Ά ρ α, ε ί ναι μιας άλλης τάξεω ς, φύση πολύ πιο δύσκολη. Α ν τί θετα, ο Α νδ ρέα ς Παπανδρέου, συνιστά μια συγκλο νιστική προσωπικότητα ως μυθισ τορηματικός ήρωας. Υ π ήρ ξε ένας άνθρωπος προικισμένος, τολμηρός, ερω τικός και αντισυμβατικός, ο οποίος έρ χεται κά ποια στιγμή και θέλει να μεταβάλει τα πάντα, να κά νει τις μεγάλες αλλαγές, αυτό που είναι το όραμα όλων των πολιτικών δηλαδή, οι μεγάλες τομές.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ΠΝΕΝΪίϊΙΙ Στους ήρωες χου βιβλίου προσδώσατε τα χαρα κτηριστικά της γάτας και όχι κάποιου άλλου ζώου... Δ εν είναι ακριβώς γάτα. Είναι μια αρχαία φυλή Ελλή νων - η κόστα των Γα τάν- που κατοικούσαν στην Π ε λοπόννησο και συνδύαζαν τις α ρ ετές γάτων και αν θρώπων. Ποια ήταν η θεωρία τους; Τα θέλουμε όλα εδώ και τώρα, μεγάλες αλλαγές, να περάσουμε καλά και να φ άμε πολύ. Ο Λ αρ είος, γοητευμένος από τη θεωρία που είχαν αναπτύξει οι γατανιστές, αποφασί ζει να ονομάσει το νεοσύστατο κόμμα Π Α Γ Α Λ Α Κ και να εντάξει μέσα τις αρχές του γατανισμού, που κινού νταν σ ε τρ εις άξονες: διασκέδαση, καλοπέραση και ολοένα αυξανόμενη απόκτηση αγαθών. Ο αφηγητής του βιβλίου είναι ο σύμβουλος του Λαρείου και όχι κάποιος δημοσιογράφος, που θα μπορούσε να διασφαλίσει την αντικειμενικό τητα, ή κάποιος υποστηρικτής του κόμματος... Την εποχή του Δ αρείου υπήρχαν δύο μεγάλες παρα τάξεις. Ο ι λεγόμενοι Μ ικρό που ουσιαστικά ήταν οι αριστεροί μικρόνοες, και, από την άλλη πλευρά, οι Μ ε γάλο, οι οποίοι ήταν οι «καρχαρίες» του πολιτικού συ στήματος. Πρόκειται, βεβαίως, για όλους τους μεγαλοκτηματίες και μεγαλοεπιχειρηματίες. Δηλαδή οι αριστε ροί και οι δ εξιοί. Την εποχή εκείνη το Π Α Σ Ο Κ πήρε το μεγάλο του λαό από την πλατιά βάση της Α ρ ισ τε ρός, γι’ αυτό με τους αριστερούς έχει μια συνεχή κό ντρα. Πολλοί αριστεροί, ήδη, σήμερα, που ήταν τό τε στο ΣΥ Ρ ΙΖ Α ή στο ΚΚΕ, είναι στο Π Α Σ Ο Κ . Α υτοί, μά λιστα, συμβαίνει μερικές φ ορές να είναι και οι πιο φ α νατικοί. Ο ήρωάς μου είναι ένας πρώην Μ ικρό, άρα δεν είναι και τόσ ο γνήσιος «Π Α Γ Α Λ Α Κ ικός» και γι’ αυτό το λόγο φ έρει το προσωνύμιο ο «εξω τερικός». Στο πρόσωπο του Δαρείου, όμως, θα βρει τον απόλυτο εθνικό ηγέτη, εκείνον τον πολιτικό που θα προχωρή σει στις μεγάλες αλλαγές. Μ ε αυτόν τον τρόπο εκδη λώνεται ο φανατισμός προς το πρόσωπο του Δαρείου και την πολιτική του. Επομένως, η αφήγηση του « Χ ρ ο νικού του Δαρείου» προκύπτει μέσα από ένα πρόσωπο που ξέρ ει και τις δύο πλευρές της πολιτικής, και τους Μ ικρό με τις διαγραφές, καθώς και το κόμμα της εξο υ σίας, το Π Α ΓΑ Λ Α Κ . Πρόκειται για ένα κρίσιμο πρό σωπο, που δεν θέλει να είναι αντικειμενικός ή, καλύ τερα, δεν τον ενδιαφέρει το αντικειμενικό, είναι ένας φανατικός που δεν καταλαβαίνει τίποτα. Ποια γλώσσα χρησιμοποιεί ο Λαρείος; Την εποχή που ανεβαίνει το Π Α Σ Ο Κ αλλάζει ουσια

34 -

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

στικά η ελληνική γλώσσα, γίνεται πιο λαϊκή. Δημιουργήθηκε, δηλαδή, μια γλώσσα «πασοκικού τύπου», που αργότερα θα την ονομάσουμε «ξύλινη» γλώσσα. Π ρ ό κειται, σαφώς, για την ίδια γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Δ αρ είος και αυτή που χ αρακτηρίζει το Π Α ΓΑ Λ Α Κ . Η Απόλυτη Εθνική Λαλιά (Α Π Ε Θ Λ Α ), μια γλώσσα μο ντέρνα και καθολική. Επομένως, μιλάμε και για μια και νούργια αλλαγή, που εξα κολ ουθεί να υπάρχει και σή μερα στα βιβλία, στην τηλεόραση, παντού. Πώς έχει επηρεάσει το τότε Π Α Σ Ο Κ τη σ ημε ρινή πολιτική σκηνή; Τ ο Π Α Σ Ο Κ κατάφ ερε να εμβολιάσει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλη την πολιτική ζωή του τόπου. Δηλαδή, η Ν.Δ ., που μιλάει για τομές και μεταρρυθμίσεις, είναι μια μεταλλαγμένη μορφή του παλιού Π Α Σ Ο Κ . Τ ο ίδιο συμβαίνει και με το Π Α Σ Ο Κ , αλλά και την ευρύτερη Αρισ τερά, που σκέφτονται τις μεγάλες αλλαγές και την πρόοδο που είχ ε κάνει το Π Α Σ Ο Κ τα χρόνια εκείνα. Φεύγοντας ο Λαρείος από το Κοινοβούλιο συνα ντά τον γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου Γάκη και του λέει: «Σύντροφε Γάκη, ιδού το τί μημα της εξουσίας. Από σήμερα έχεις γραβά τα». Τι εννοείτε με αυτή τη φράση; Καταρχάς είναι γνωστό ότι ο Ανδ ρέα ς έφ ερ ε, εκτός των άλλων, αλλαγή στην πολιτική ενδυμασία. Αν πα ρακολουθήσει κανείς την πρώτη κυβέρνηση του Π Α Σ Ο Κ το ’82, θα διαπιστώσει ότι αποτελείται, κατεξοχ ήν, από σαραντάρηδες με καμπάνες, μακριά κόμμωση και μούσι. Ό τα ν ορκίζονται, όμως, μπροστά στη Βουλή των Ελλήνων φ οράνε όλοι γραβάτα, καθώς το Π Α Σ Ο Κ δεν είναι πια κόμμα διαμαρτυρίας, είναι κυβέρνηση. Και, φυσικά, είναι άλλο πράγμα να είσαι στην αντιπ ολίτευση και άλλο να είσαι στην κυβέρ νηση. Έτσι, εξηγείται, λοιπόν, η κίνηση του Δ αρ είου να βγάλει τη γραβάτα το υ και να τη δώσει στον Γάκη, έναν αγωνιστή της παράταξης, παιδί φτωχών αγρο τώ ν, ο οποίος σ υνέχιζε να φ ορ άει το κόκκινο μαντίλι της επανάστασης από του ς αγώνες. Και αυτός τι κά νει; Μ εταβάλλει, μετά από αυτό το δώρο του Δ α ρ είου, όλη την επανάστασή του σε μια συλλογή από γραβάτες, δηλαδή σ ε τίποτα. Στην ουσία, νο μίζει ότι κάνει επανάσταση. Και ο ίδιος δ εν πίστευε, μάλιστα, ότι το να μη φ οράς γραβάτα έχ ει ιδ ιαίτερη σημασία, αλλά απέκτησε, μόλις του το είπ ε ο αρχηγός ότι τώρα ανεβήκαμε στην εξουσία. Κατά συνέπεια, μιλάμε για νεοπλουτισμό των βουλευτώ ν το υ Π Α Γ Α Λ Α Κ , με πρώτο από όλους το ν Γάκη, που στη σ υνέχεια έγινε

ΪΥΝΕΝΤΕΪΙ1 το άλλο. Α υ τό φαίνεται κυρίως από τη γλώσσα τους, από τη γλωσσική τους διάθεση.

και διευθυντής το υ κοινω φελούς Οργανισ μού Σύντα ξη ς και Π ερ ίθ α λψ η ς Α γ ρ ό τη και Α γρ ό τισ σ α ς (Ο Σ Π Α Α ). Άλλωστε, και το Π Α Σ Ο Κ δημιούργησε μια καινούργια τά ξη πλουσίων, δηλαδή νέα τζάκια. Η πολιτική στόχευση (Ελευθέριος Βενιζέλος, Ανδρέας Παπανδρέου) επηρεάζει τα λογοτε χνικά μέσα που χρησιμοποιείτε; Κ ά θε θέμα, κάθε περιγραφή ενός προσώπου (φαντα στικού ή πραγματικού) απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση και είναι φυσικό πως τα λογοτεχνικά μέσα διαφ ορ ο ποιούνται κατά περίπτωση. Και αφού όλα τελικά εξα ρτώνται από τον τρόπο γραφής, από τη γλώσσα, ας μι λήσουμε για τη γλώσσα και το ύφ ος των δύο βιβλίων. Η γλώσσα (και κατά συνέπεια το ύφ ος) του αφηγητή στον Παππού μου και το Κακό είναι διαφ ορετική από τη γλώσσα (και κατά συνέπεια από το ύφος) στο Χ ρ ο νικό του Δαρείου. Ο ι σ τοχεύσ εις είναι διαφ ορετικές: σ το πρώτο βιβλίο η όποια υπερβολή της περιγραφής τείνει, σ ε τελική ανάλυση, στην αποθέωση του Βενιζέλου. Η γλώσσα σ χεδόν εννοεί ό,τι λέει. Α ντίθετα , στον Δαρείο ο αφηγητής άλλα λέει και άλλα τελικά εν νο εί ή άλλα αφήνει να εννοηθούν. Σ το ένα η ηθελη μένη αφ έλεια τείνει να υπογραμμίσει το ν θαυμασμό, στο άλλο η προβαλλόμενη λατρεία προς τον ηγέτη θ έ λει να υπονομεύσει τις καταστάσεις. Η κατασκευή των βιβλίων είναι περίπου ίδια. Είναι προσωπογραφίες και τα δυο. Τ ο ένα όμως βιβλίο έχει άλλο σ τόχο από ό,τι

Πού εντάσσετε το μυθιστόρημά σας; Αποτελεί μια μετεξέλιξη του πολιτικού μυθιστορήματος από την εποχή χου Τσίρκα; Τ ο Χρονικό είναι ένα πολιτικό βιβλίο. Περ ιγρά φ ει με τον τρόπο του μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή του νεότερ ου πολιτικού μας βίου. Α υ τό κάνει το δίχως άλλο και ο Τσ ίρκας και άλλοι νεότερ οι ή παλαιότεροι συγγραφείς πολιτικών μυθιστορημάτω ν, ας πούμε. Ό μ ω ς ο Τσ ίρκας κάνει (διότι έτσ ι ή ξερ ε και έτσι ήθελε) ένα πολιτικό βιβλίο εντελώς άλλης τά ξεω ς από το δικό μου. Ο Τσ ίρκας στην ουσία γράφ ει ένα ιστο ρικό μυθιστόρημα (αναφέρομαι στην Τριλογία) με συ γκεκριμένη δομή, με χ αρ ακτήρες «λογοτεχνικούς», με οργανωμένα επεισόδια, με πολλά καλοσχεδιασμένα πρόσωπα, με δια φ ορετική ατμόσφαιρα κ.λπ. Τι ήθελε να πει; Ή θ ελ ε να «μαρτυρήσει» τα συμβάντα μιας εποχής όπου έζησ ε, όσα είδ ε και έπαθε. «Στή νει» ένα τερ άσ τιο σκηνικό, με κύριο φ όντο τη Μέση Ανατολή, τον πόλεμο, τις πολιτικές και κομματικές κα ταστάσ εις κ,λπ. Στην ουσία νοσταλγεί πράγματα και καταγγέλλει πράγματα. Τ ο Χ ρον ικ ό ο ύτε νοσταλγεί ούτε καταγγέλλει. Παρω δεί σ ε μεγάλο βαθμό και υπο νο μεύει μια πολιτική - κομματική πραγματικότητα. Ίσως το Χρονικό να είναι ένα νέο είδ ος πολιτικού μυ θισ τορήματος. Δ εν ξέρω . Είναι, πάντως, ένα πολιτικό βιβλίο άλλης τάξεω ς, άλλης εποχής, άλλης τεχνικής. Και στο προηγούμενό σας βιβλίο (Ο παππούς μου και το Κακό) σκιαγραφείτε το προφίλ ενός εθνικού ηγέτη, αυτό του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ποια είναι η σχέση των δύο βιβλίων; Ο ύ τ ε στον Παππού μου ο ύτε σ το Χρονικό «σκια γραφώ το προφίλ» κάποιου εθνικού ηγέτη. Ο ύ τ ε ο Βενιζέλος ούτε ο Δαρ είος είναι εικ όνες, μορφές, προ φίλ, αληθινών προσώπων. Είναι εικόνες, μορφές, προ φίλ, όπως θέ λ ετε πέστε το, που προκύπτουν αποκλει στικά και μόνο από την αφήγηση. Είναι, μπορώ να πω, «κατασ κευές» αφηγηματικές. Δ εν είναι «ρεαλιστικές» γιατί κανένα τελικά μυθιστορηματικό πρόσωπο δεν εί ναι όντως «ρεαλιστικό». Ο ακραιφνής, θα έλεγα, ρ ε αλισμός τελικά καταλήγει σε μιαν αθέλητη παρωδία. Η ηθελημένη παρωδία (στον όποιο βαθμό, φυσικά) εί ναι, κάποτε, πιο κοντά στα πράγματα.

Σας ευχαριστώ. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα από τον Κώ στα Κατσουλάρη

Μαρίνα καραγάτση

Το ευχαρισ τημένο, η οι δ ικ ο ί μου άνθρω π οι Εκδόσεις Αγρα, 2008 σελ. 225τιμή 17,00ευρώ

«ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ! Τελείω σε αυτό το περίφημο γεύμα και βρίσκομαι πάλι οτο γραφείο μου, μακριά από τις οικογενειακές περιπλοκές, και κυρίως μακριά απ' αυτή την όχεντρα που έκανε πρώτα τις δολοπλοκίες της με αξεπέραστο μακιαβελλισμό και έπειτα για να με εξευμενίσει μου μαγείρεψε το κοκκινιστό αρνά κι». Μιλάει ο Δημήτρης, ή Δημητράκης, ή κατά κόσμον Μ. Καραγάταης. 0 εσωτερικός μονόλογός του, με την αφηγηματική δεινότητα που τον χαρακτήριζε, διατρέχει όλα τα ζητήματα που απασχολούν την καθημερινότητά του, αλλά και τον ταραχώδη ψυχισμό του. Γυναικοδουλειές που του δημιουργούν περισσότερα μπερδέματα απ' ό,τι θα επιθυμούσε, η υπηρέτριά του Λασκαρώ, στα μέτρια θέλγητρα της οποίας δυσκολεύεται να αντισταθεί, η γκρι'νια της ερω μένης του «Γιώτας», η θιγμένη αποστασιο ποίηση της γυναίκας του Νίκης, η εκνευριστική αθωότητα ή αφέλεια της κόρης του Μαρίνας. Ταυτό χρονα, αναστοχάζεται πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, όπως τα Δεκεμβριανά, και την μάλλον όχι και τόσο τολμηρή στάση του. Στο τέλος, βυθίζεται στα φαντάσματα των νεκρών γονιών του, και ξαναγί νεται παιδί που νοσταλγεί τη μητρική αγκαλιά. «ΜΕΤΑ ΤΑ ΠΙΑΤΑ, ανεβήκαμε με τη Λασκαρώ στο δωμάτιό της. Είναι χαμηλοτάβανο, μ' ένα μικρό παρα θυράκι που κοιτάζει στην αυλή των Βουτσινάδων. Στη γωνιά ένα ράτζο, δίπλα ένα άσπρο κομοδίνο και απέναντι το μπαούλο με τα ρούχα της». Μιλάει η Μαρίνα, η κόρη της οικογένειας, όμως μέοα από τα λόγια της αναδεικνύεται το πορτρέτο της αγαπημένης της υπηρέτριας και νταντάς Λασκαρώς, η βασα νισμένη ζωή της, ο περίπλοκος όσο και απλοϊκός ψυχισμός της. Ανδριώτισσα, βίωσε από νωρίς τα βάσανα της ταπεινής της καταγωγής, αναπτύσσοντας μια προσωπικότητα στην οποία συνυπάρχουν η αξιοπρέπεια και η απαραίτητη «προσαρμοστικότητα». «ΔΕΝ ΞΕΥΡΩ ΑΝ ΕΚΑΜΑ ΚΑΛΑ που είπα στη Νίκη να έλθει σήμερα. Έχει κι αυτή η κακομοίρα τα δικά της βάσανα και εγώ κάθομαι και την στεναχωρώ με τα δικά μου. Στο σπίτι των τελευταίως γίνονται όλο φασαρίες. 0 Δημητράκης συνεχώς με τα νεύρα του και τις αϋπνίες του». Μιλάει η γιαγιά Μίνα, αρχό ντισσα της Άνδρου, μητέρα της Νίκης. Κεντρικό ζήτημα, τα ερωτικά ανδραγαθήματα του γαμπρού της, η σχέση του με τη «Γιώτα», ο εγωπαθής χαρακτήρας του. Στο μονόλογό της, γραμμένο σε όμορφη γλώσσα με αποχρώσεις της ντοπιολαλιάς του νησιού και μιας ιδιότυπης καθαρεύουσας, ενθέτονται πληροφορίες για την οικονομία και τα ήθη του νησιού, μέσα από την ανάπλαση πέντε γενεών της οικογένειάς της. ΤΟ ΑΥΛΙΔΑΚΙ. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, «μια ανοιξιάτικη μέρα του 2006», οι πρωταγωνιστές των τριών μονολόγων, Καραγάτσης, Μαρίνα, Νίκη, γιαγιά Μίνα και Λασκαρώ, ο παππούς Λεωνίδας και ο θείος Αντώνης, αδελφός της Νίκης, συνευρίσκονται όλοι μαζί στη μικρή αυλή του σπιτιού της Άνδρου, σε ατμόσφαιρα συμφιλίωσης και κατευνασμού. Κάπου στη γωνία, η Μαρίνα, έχοντας γίνει ξανά παιδί, γράφει ασταμάτητα το βιβλίο της, προκαλώντας τα πειραχτικά σχόλια των παρευρισκομένων. Ένα βιβλίο που, όπως δικαίως ήδη ελέχθη, εγγράφεται στα πιο καλογραμμένα, ευθύβολα και συγκινητικά ελληνικά μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ΦΩΤ Ε Ι Ν Η ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ

ορφανα

εφτά ιστορίες η», «Η κερασιά», «Η κερασιά του λιμανιού», «Η ορχήστρα», «0 Ποτούλης», «Το σμαράγδι και το κεχριμπάρι», ιβια» Εφτά σπονδυλωτές ιστορίες για την αγάπη, την ελευθερία, το σεβασμό σε έμψυχα και άψυχα, την αξία της φύσης... Εφτά ιστορίες αφιερωμένες στον Νάσο Θεοφίλου, πλασμένες να μεταδώσουν τη χαρά της ανάγνωσης αλλά και της συγγραφής.

Ζωγραφιές: Φωτεινή Στεφανίδη

σινικά]

ΧΩΡΙΣ προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

Γιάννης Αντάμης

Κ ατά τον δαίμονα ε α υ το ύ Εκδόσεις Τόπος, 2008 σελ. 175, τιμή: 12,00

ΤΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ του Γιάννη Αντάμη (John Adams θα σκανδαλιζόταν να γράψει κανείς) είναι μια συλλογή σύντομων κειμένων (ο όρος «διηγήματα» θα ήταν εδώ ανακριβής) που, κατά το ρομαντικό πρότυπο, θέλουν εαυτό ημιτελή και αποσπασματικά, και μάλιστα κατά τρόπο προγραμματικό. Κατά μία έννοια, είναι αυτό που θέλει ο συγγραφέας τους, κατά δήλωσή του στο οπισθόφυλλο:«[...] Ένα μυθιστό ρημα σε αποσπάσματα [...] που σχηματίζει δΓ εαυτόν ο κάθε αναγνώστης», καθώς, στην ουσία τους, τα κείμενα αυτά είναι στιγμιότυπα ενός υποθετικού -αλλά και ενός πραγματικού- βίου του συγγραφέα και, συνεκδοχικά, του αναγνώστη. Ο ΤΡΙΑΝΤΑΤΡΙΑΧΡΟΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ συλλέγει περιστατικά του βίου του (δηλαδή της μνήμης, της λήθης και της φαντασίας του) και τα ανασύρει εμφανώς τροποποιημένα, ώστε να τα παρουσιάσει διαθλασμένα μέσα από ένα υπερρεαλιστικής, κυρίως, υφής φίλτρο: συναντήσεις με γυναίκες, στρατός, ερωτικές περι πέτειες, γλέντια και παρέες, φαντάσματα της παιδικής ηλικίας, γεωγραφικές περιπλανήσεις (πραγματικές και φανταστικές), σκέψεις, θραύσματα μνήμης, υπολείμματα της λήθης, όνειρα, αναγνώσεις, αυθαίρετη εικονοποιία -όλα επιστρατεύονται για να αποτελόσουν το κατ' ευφημισμόν πραγματολογικό υλικό του Δαίμονα. ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΖΕΙ τα κείμενα του Αντάμη είναι η διύλιση που έχουν υποστεί, πριν καν, θα λέγαμε, απο τυπωθούν στο χαρτί: ο συγγραφέας, αρνούμενος εξαρχής την πραγματική τους διάσταση, τα έχει επεξερ γαστεί φαντασιακά πριν καν αρχίσει να τα γράφει. Δεν πρόκειται για κείμενα που γράφτηκαν και μετά αποτέλεσαν αντικείμενο επέμβασης, αλλά για αποσπάσματα μιας ήδη διαμορφωμένης φαντασιακής πραγμα τικότητας στη συνείδηση του συγγραφέα. Κι αυτό τους χαρίζει μιαν απροσδόκητη «αμεσότητα» και φυσι κότητα, μολονότι η σχέση τους με την πραγματικότητα είναι ευθύς εξαρχής υπονομευμένη. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΔΑΙΜΟΝΑ υποστηρίζει επαρκώς τους στόχους του: μολονότι σε πολλά σημεία συνεστραμ μένη, κατορθώνει, με την ιδιότυπη εκφορά της, να υπερασπιστεί την ιδιοτυπία των κειμένων, δίνοντάς τους τον απαραίτητο ρυθμό. Παράλληλα, τα κείμενα της συλλογής είναι, σχεδόν όλα, διαποτισμένα με μια φυσική ειρωνεία και αυτοσαρκασμό, πράγμα που τα οπλίζει με την απαραίτητη απόσταση από τον αυστηρώς πρωτοπρόσωπο αφηγητή τους. Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΤΑΜΗΣ, ωστόσο, αντλεί υπερβολικά από τις αναγνώσεις του: Πεσσόα, Λωτρεαμόν, εκκλη σιαστική και αρχαιοελληνική γραμματεία, καθώς και ο κινηματογράφος, αφήνουν υπερβολικά ίχνη πάνω στο κείμενο. Ακόμη, η εμμονή σε ένα είδος εγκεφαλικού παιχνιδιού, ιδιαίτερα στα κομμάτια εκείνα όπου προβάλλει υπερβολική η αυτο-αναφορικότητα του συγγραφέα, μαρτυρά αναφομοίωτες ακόμη καταβολές από τη μεταμοντέρνα λογοτεχνία. ΩΣΤΟΣΟ Ο ΔΑΙΜΟΝΑΣ είναι μια απολύτως αξιοσύστατη αφήγηση, που μάλλον την αδικεί, περιθωριοποιώ ντας την, η ένταξή της σε μια σειρά υπό τον -αδικαιολόγητα αγγλόγλωσσο- τίτλο «Cult stories». ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Je a n - B e r n a r d

P o u y

· S e r g e

B l o c h

· A n n e

B l a n c h a r d

Καθόλου... αστείο για τον Μίλαν Κούντερα ι περισσότεροι άνθρω1 ποι παραδίδονται στην ψευδαίσθηση μιας δι πλής πίστης: πιστεύουν στη διάρκεια της μνήμης (των ανθρώπων, των πραγμάτων, των πράξεων, των εθνών) και στη δυνατότητα επανόρ θωσης (των πράξεων, των λαθών, των αμαρτιών, των σφαλμάτων). Η πρώτη είναι εξίσου λανθασμένη με τη δεύτερη. Η πραγματικότητα βρίσκε ται ακριβώς στον αντίποδα: όλα θα ξεχαστούν και τίποτα δεν θα διορθω θεί. Τον ρόλο της επανόρθωσης (τόσο μέσω της εκδίκησης όσο και μέσω της συγχώρεσης) θα αναλάβει η λήθη. Κανείς δεν θα επανορθώσει τα σφάλ ματα που έχουν διαπραχτεί, όλα τα λάθη, όμως, θα ξεχαστούν». Αυτά έγραφε ο Μίλαν Κούντερα στο «Αστείο», και ενδέχεται τέτοιου εί δους αποσπάσματα να χρησιμοποιη θούν τώρα εναντίον του, καθώς κατηγορήθηκε από συμπατριώτη του ότι είχε καταδώσει έναν μυστικό πρά κτορα της Δύσης στην αστυνομία της χώρας του, όταν ήταν ακόμα νεαρός φοιτητής. Πρόκειται για φοβερό πλήγμα για έναν συγγραφέα ο οποίος έχει ασχοληθεί, στο έργο του, εκτενώς με τα θέματα της προδοσίας και έχει αντιταχθεί σφόδρα στον απολυταρχισμό των κομμουνιστικών καθε στώτων. Μετά την «υπόθεση Γκύντερ Γκρας», ήρθε λοιπόν το «σκάν δαλο Κούντερα» να δώσει για άλλη μια φορά λαβή σε μεγάλη συζήτηση γύρω από την στάση του πνευματι κού ανθρώπου απέναντι στην ιστο ρία. Και μολονότι ο ίδιος δήλωσε ότι η όλη υπόθεση είναι μια προσπάθεια εξόντωσής του ως συγγραφέα, οι δη // I

Ο ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μοσιογράφοι έσπευσαν εξαρχής να απομονώσουν δηλώσεις του όπως «συνεχώς ξαναγράφουμε την ίδια μας τη βιογραφία και συνεχώς δί νουμε στα πράγματα νέες ερμηνείες» (από συνέντευξή του στον Ίαν Μακ Γιούαν), προλειαίνοντας το έδαφος για νέες βουτιές στις πλέον ακανθώ δεις σελίδες της ιστορίας. Ή η σ οβαρή μάσκα του π οιητή...

Η συνεχής ανάπλαση του εαυτού μας στο παρελθόν πάντως, την οποία είχε επισημάνει επανειλημμένα ο Κού ντερα στο έργο του, είναι πιο συνη θισμένη στους ανθρώπους που με οποιονδήποτε τρόπο εκτίθενται στο κοινό, απ' ό,τι στους ανώνυμους αν θρώπους. Ο δημιουργός, χρησιμοποι ώντας ένα ψευδώνυμο, και προβάλ λοντας την εικόνα του στο κοινό, μπορεί να πάρει απόσταση απ' την εν λόγω εικόνα και να δημιουργήσει, ουσιαστικά, ένα νέο «πορτρέτο του εαυτού του ως καλλιτέχνη». Κάτι τέ τοιο φαίνεται λοιπόν ότι έκανε, σύμ φωνα με τη νέα βιογραφία του που μόλις κυκλοφόρησε στη Γαλλία, και ο ποιητής Saint-John Perse - «Saint-John Perse», λέει, ουσιαστικά ποτέ δεν υπήρξε! Επρόκειτο για ένα κατα σκευασμένο προσωπείο, μια περσόνα την οποία δημιούργησε, όπως γράφει η Figaro, ο «κοινός θνητός» Αλέξης Λεζέ, πραγματικό όνομα του ποιητή, αλλά και πραγματικός άν θρωπος πίσω από έναν μύθο. Ο δι πλωμάτης Λεζέ πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με το ψευδώνυμο Saint-John Perse την 1η Ιανουαρίου του 1924, με τη δημοσίευση της ποι

ητικής συλλογής «Ανάβαση» στο έντυπο La Nouvelle Revue. Σημειώνε ται άτι η Ανάβαση εκδάθηκε στα ελ ληνικά το 1957 σε μετάφραση Τάκη Παπατσώνη, ενώ τη γνωστή συλλογή Amers (που στα ελληνικά αποδόθηκε ως «Σημαφόροι») επιχείρησε να μετα φράσει ο Γιώργος Σεφέρης, χωρίς όμως ποτέ να ολοκληρώσει την προ σπάθεια. Οι εκδόσεις Γαβριηλίδη εξέ δωσαν το βιβλίο Amers (απόσπασμα) -δοκιμή μετάφρασης Γιώργος Σεφέ ρης, εισαγωγή-παρουσίαση Μαίη Σεχάμπ- το 2001, το ποιητικό έργο του Saint-John Perse εντούτοις παραμένει εν πολλοίς άγνωστο στον έλληνα αναγνώστη. Ό πω ς προκύπτει πά ντως τώρα από τη βιογραφία του Perse, συγγραφέας της οποίας είναι

ένας ιστορικός, ο Renaud Meltz, ο «μεγαλομανής και χειριστικός», γεννημέ νος στη Γουαδελούπη Αεζέ κατέ βαλλε σκληρή προσπάθεια να αναπλάσει το βιογραφικό του και να προωθήσει το προφίλ ενός ποιητή βασισμένου στον εξωτισμό και τις αριστοκρατικές καταβολές. Πολύ μπροστά από την εποχή του, με μια έννοια, ο Saint-John Perse φάνηκε να γνωρίζει ότι, πέρα από την αξία του ίδιου του καλλιτεχνικού έργου, αυτό που μετράει είναι το «μάρκετινγκ» και υπήρξε, σύμφωνα με τα λεγάμενα του Meltz, ένας πολύ καλός μάνατζερ του εαυτού του. Η εικόνα άλλωστε εί ναι εκείνη που μένει, ενώ τα υπό λοιπα, όπως λέει κι ο Κούντερα, στη λήθη χάνονται... ■

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( [ ) β ιβ λ ία

α ιχ μ ή ς

"Evas σαραντάρης συγγραφέας, ο Ηλ, πηγαίνοντας npos την αφετηρία των υπεραστικών λεωφορείων για να φύγει σε εκδρομή, γίνεται, χωρίς να το θέλει, ο πρωταγωνιστής ενός παράξενου ατυχήματος. Γλι στράει στα σαρκώδη φύλλα των φυτών που έχουν απλωθεί γύρω από τα ερείπια ενός παλαιού αρχο ντικού και πέφτει σ' ένα πηγάδι το οποίο δεν είχε προστατευτικό στόμιο, θα μείνει μες στο πηγάδι όρθιος, σαν τιμωρημένος και ανακρινόμενος σε αστυνομικό τμήμα, αναλογιζόμενος τη ζωή του, τη ζωή των άλλων, τις περιπέτειες της πατρίδας του, συνειδητοποιώντας πόσα πράγματα δεν γνωρίζει ακόμη, σε πόσα δεν έδωσε σημα σία και τα προσπέρασε. Ελπίζει ότι η σωτη ρία του θα πραγματοποιηθεί όπως εκείνος τη φαντάζεται, θα γίνουν όμως έτσι τα πράγματα; ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ Ο ΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

Δ I A B A Z B I B Λ I

]

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Πορτρέτο, βραβεία και σύγχρονες τάσεις στα ρωσικά γράμματα M o lx a

Δημπτρης B. Τριανταφυλλίδης (α ντα πόκρ ισ η )

Νατάλια ΝτμΙτριεβνα

4-2

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

κθεση ζωγραφικής με ένα και μονα δικό πίνακα διοργάνωσε το «Σπίτι - Μουσείο» της ποιήτριας Αννας Αχμάτοβα στην Πετρούπολη. Στην έκ θεση παρουσιάζεται το πορτρέτο της Αχμάτοβα που ζωγράφιζε ο Αμαντέο Μοντιλιάνι το διάστημα 1910-11. Τον πί νακα δώρισε το 2007 στον Βλαδίμηρο Πούτιν, τότε πρόεδρο της Ρωσίας, ο Νιλ Νίλσον, πρόεδρος της εταιρείας «Ριούρικ», ώστε να αποτελέσει μέρος της συλλογής του προεδρικού μουσείου μο ντέρνας τέχνης της Ρωσίας. Η προεδρία της χώρας αποφάσισε να δανείσει το πορτρέτο της ποιήτριας στο μουσείο που φέρει το όνομά της στο σπίτι στη Φοντάνα, μέχρι να φτιαχτεί το νέο μου σείο στη Μόσχα. • Εβδομήντα πέντε συγγραφείς από 34 διαφορετικές πόλεις, 20 διαφο ρετικών περιοχών της Ρωσίας, κα θώς επίσης και ρωσόφωνοι συγ γραφείς από το Ισραήλ, τη Λευκο ρωσία, τη Γερμανία, την Ουκρανία, τη Γεωργία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και την Εσθονία, διαγωνίζονται φέτος για το πιο δημοφιλές βραβείο λο γοτεχνίας της Ρωσίας, το «Ρωσικό Μπούκερ». Το θέμα του φετινού διαγωνισμού είναι οι αυτοβιογρα φίες. Το βραβείο συνοδεύεται από το χρηματικό έπαθλο των 350.000 ρουβλίων. Στη μικρή λίστα περι λαμβάνονται έργα του Ιλιά Μπουγιάσοφ {Αρμάδα), του Βλαδίμηρου Σαρόφ {Μείνετε παιδιά), του Μι χαήλ Γιελιζάροφ (Ο βιβλιοθηκά ριος), του Γέρμαν Σαντουλάγιεφ {Το χάπι) και της Γκαλίνα Στσέκινα {Η γραφομανής). • Και μια που γίνεται λόγος για τα λογοτεχνικά βραβεία της Ρωσίας, θα πρέπει να ενημερώσουμε τους

αναγνώστες μας ότι με πρωτοβου λία της εφημερίδας Νόβαγια Γκαζέτα, της εφημερίδας όπου έγραφε η τραγική Αννα Πολιτκόφσκαγια, η μοναδική εφημερίδα που δεν ανήκει στον «κύκλο επιρροής» του Κρεμλίνου, ξεκίνησε ένας εν διαφέρον δημόσιος διάλογος για τους μηχανισμούς, τα παρασκή νια, τις πιέσεις, τις «παρέες» αλλά και την αναβίωση των ολοκληρω τικών τάσεων στη λογοτεχνική Ρωσία σήμερα. Αναμένουμε με με γάλο ενδιαφέρον, τόσο τη συμμε τοχή των συγγραφέων στο διά λογο αυτό όσο και των άλλων π α ραγόντων της λογοτεχνικής ζωής στη Ρωσία του 21ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που έγιναν με αφορμή τον θάνατο του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν με θέμα «Ο 20ός αιώνας στο έργο του Α. Σολζενίτσιν», η χήρα του, Νατάλια Ντμίτριεβνα, ανακοίνωσε πως θα επιτρέψει τη δημοσίευση της αλ ληλογραφίας του με τον Μιχαήλ Σενασλάβσνσκι, επικεφαλής του οργανισμού «Ροσπετσάτ», ο οποίος είχε αναλάβει την πρωτο βουλία διοργάνωσης εκδηλώσεων για τον Σολζενίτσιν, όταν εκείνος ήταν υπό διωγμό από το σοβιετικό καθεστώς. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των εκδηλώσεων αυτών οι δύο άντρες αντάλλαξαν επιστολές και τηλεγραφήματα, τα οποία παρουσιάζουν μεγάλο εν διαφέρον για τους μελετητές όχι μόνο της ζωής και του έργου του νομπελίστα συγγραφέα αλλά και για όλους εκείνους που ενδιαφέρονται για την ιστορία του ολοκλη ρωτισμού τον 20ό αιώνα.

[ Δ IA BA Ζ Ο Β Ι Β Λ Ι Α

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Συνέλευση βιβλίου και α νάγνω σ η ς λοκληρώθηκαν στη Ρώμη οι εργασίες της «Γενικής συνέ λευσης του βιβλίου και της ανάγνωσης», που διοργανώνεται από κοινού από την ΑΙΕ (την αντί στοιχη ΠΟΕΒ της Ιταλίας), το υπουργείο Παιδείας, το υπουργείο Πολιτισμού και το υπουργείο των Πολιτικών για τη νεολαία. Ένα από τα συμπεράσματα, το πιο αποθαρρυντικό, είναι ότι οι Ιταλοί, και δη οι Ιταλοί του Νότου, δεν τρέφουν ιδιαί τερη αγάπη για το βιβλίο και την ανάγνωση: κατά μέσο όρο, μόλις το 43,1% διάβασε έστω ένα βιβλίο το 2007 (βλ. τεύχος Σεπτεμβρίου).

Αντίθετα, κάπως καλύτερη είναι η ει- Μ π ο λ ω ν ια κόνα που παρουσιάζει η νέα γενιά: το 2007 διάβασε έστω ένα βιβλίο το 53,8% των νέων από 6 έως 19 χρό νων, όμως με πολλές διαφορές σε σχέση με το φύλο και τη γεωγραφία. Σε γενικές γραμμές (και αυτό δεν αποτελεί πλέον είδηση) διαβάζουν Maurizio De Rosa περισσότερο τα κορίτσια από τα (ανταπόκΡ|σπ) αγόρια και περισσότερο στη βόρεια Ιταλία απ' ό,τι στην Ιταλία του Νό του. Ό σο για εκείνους που δεν δια βάζουν, το 11% δηλώνει ότι δεν δια θέτει τα απαραίτητα εφόδια για την κατανόηση ενός κειμένου, ενώ το 6,9% ομολογεί ότι δεν ξέρει να διαβά-

Μ ε τ α ιχ Μ ίο ( [ ) β ιβ λ ία

. ν

α ιχ μ ή ς

Βγήκαμε στον κεντρικό δρόμο χουχουλιάζοντας τα χέρια μας. Πέτρινα καταστήματα και σπίτια, χαμό

σπιτα δίχως καμινάδες και ξυλοκατασκευές εκτείνονταν σε όλο το μήκος του από το ύψος του Παντοκρά τορα μέχρι τον Άγιο Γεώργιο. Πάγκοι με διάφορα προϊόντα ήταν στημένοι στις ολάνοιχτες προσόψεις... Οι καταστηματάρχες, όρθιοι, περίμεναν τους πελάτες στις εισόδους και πλήθος κόσμου πηγαινοερχόταν. Ποικιλία χρωμά των και ενδυμασιών, άνθρωποι κάθε οικο νομικής τάξης, φύλου και φυλής, αλλά και υποζύγια, άλογα, γαϊδούρια και μουλάρια, χωρίς να λείπουν τ' αδέσποτα σκυλιά... Έ ν α μ υ θ ισ τό ρ η μ α π οταμός. Μ ία π όλη, δ ύ ο φ ίλ ο ι,Έ λ λ η ν ε ς , Τ ο ύ ρ κ ο ι και Ε β ρ α ίο ι σ τη ν κ ό ψ η της ζω ή ς κ α ι της Ισ το ρ ία ς.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

ζει είτε δεν ξέρει να διαβάζει καλά και το 4,2% πιστεύει άτι το γλωσσικό ιδίωμα των βιβλίων είναι δυσνόητο. Σημαντικό ρόλο παίζει βέβαια το οι κογενειακό περιβάλλον: το 19,6% δηλώνει ότι ήρθε σε επαφή με το βι βλίο χάρη στην οικογενειακή βιβλιο θήκη, ενώ μόλις το 5,3% αξιοποιεί κάποια δημόσια βιβλιοθήκη. Επίσης η Ιταλία παρουσιάζει σημαντική υστέρηση όσον αφορά την παρα γωγή βιβλίων για την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Σύμφωνα με τα τε λευταία διαθέσιμα στοιχεία, το 2006 κυκλοφόρησαν μόλις 4.228 τίτλοι, ήτοι το 7% του συνόλου της εκδοτι

κής παραγωγής. Ο πρόεδρος της ΑΙΕ, Φεντερίκο Μόττα, ακόμη μια φορά επισήμανε ότι όλες οι κυβερνή σεις των τελευταίων ετών έδειξαν πλήρη αδιαφορία για το βιβλίο, ενώ η ίδρυση του Κέντρου Βιβλίου, που εξαγγέλλεται επ ί χρόνια, πάγωσε επ' αόριστον εξαιτίας της κακής οι κονομικής συγκυρίας. «Είναι απαραί τητο να επενδύουμε όλο και περισ σότερο στο βιβλίο, όπως στην υπό λοιπη Δόση», συνεχίζει ο Φεντερίκο Μόττα, ο οποίος καταλήγει: «Μόνο η ανάγνωση καταπολεμάει την κοι νωνική ανισότητα και διασφαλίζει την κοινωνική κινητικότητα». ■

And the Buchpreis goes... ΨΡΑΓΚΤΟ ΥΡΤΗ

Έλενα Παλλανχζά [α ντα πόκρ ιση ]

44-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

άλι φθινόπωρο, πάλι Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Φραγκφούρτη, πάλι Γερμανικό Βραβείο Βιβλίου (Deutscher Buch preis). Εκλεκτός της χρονιάς αυτής ο Ούβε Τέλλκαμπ, με το μυθιστόρημα Der Turm (Ο πύργος), εκδ. Suhrkamp, 2008. Μια επική εξιστόρηση της τε λευταίας επταετίας της Λαϊκής Δημο κρατίας της Γερμανίας, μέσα από μια ακόμη «ζωή των άλλων», όπου «οι άλλοι», ένα ζευγάρι μορφωμένων αστών στη Δρέσδη, βρίσκονται μοι ραία προ του διλήμματος «συμμόρ φωση ή αντίσταση», για να βιώσουν εντέλει την παρακμή του σοσιαλιστι κού συστήματος. «Το βραβείο δεν ανήκει μόνο σε μένα», δήλωσε σε συ νέντευξή του ο συγγραφέας. «Τιμά και όλους εκείνους που έζησαν τα τε λευταία χρόνια στη Δρέσδη όσα π ε ριγράφω».

Μια επιλογή από τους συνυποψή φιους της short list (θα επανέλθουμε τον ερχόμενο μήνα): • Εσχατολογι κού χαρακτήρα το αλληγορικό μυθιστόρημα του Ντίτμαρ Ντατ Die Abschaffung der Arten (Η καταστροφή των ειδών), εκδ. Suhrkamp, 2008, αναγνωρι σμένου βιβλιοκριτικού, συγγρα φέα και δημοσιογράφου. Στον πάλαι ποτέ γνωστό κόσμο μας κυριαρχούν τώρα τα ζώα. Η πρώην Ευρώπη αποτελείται πλέον από τρεις πόλεις-λαγούμια, οι οποίες κυβερνώνται από ένα λιοντάρι. Όταν το βασίλειό του θα κινδυνεύσει, το λιοντάρι στέλ νει το λύκο να αναζητήσει συμμά χους. Κατά τη διάρκεια του ταξι διού του ο λύκος θα ανακαλύψει γιατί οι άνθρωποι τότε έπαθαν αυτά που έπαθαν.

Β Ι Β Λ Ι Α

•

Ο πολυβραβευμένος και παραγω γικότατος Ίνγκο Σουλτσε δεν θα μπορούσε, βεβαίως, να απουσιά ζει από τη short list. Το νέο του μυθιστόρημα, Adam und Evelyn (Ο Άνταμ και η Έβελυν), εκδ. Berlin, 2008, μας μεταφέρει στις όχθες της ατμοσφαιρικής λίμνης Μπάλατον το καλοκαίρι του '89, όταν η Ουγγαρία αναπάντεχα ανοίγει τα σύνορά της και η Δύση δεν βρί σκεται παρά μια δρασκελιά μα κριά. Μια ιδιοφυής τραγικωμωδία, με πρωταγωνιστή έναν «άντρα που αγαπούσε τις γυναί κες», κεντημένη πάνω στο βι βλικό μύθο του Αδάμ και της Εύας, που πραγματεύεται τον έρωτα, τον πειρασμό, τον παρά δεισο που χάθηκε, αλλά κι αυτόν που υπάρχει γύρω μας.

•

Σ Τ Ο Ν

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Κ Ο Σ Μ Ο

]

Ο έρωτας σήμερα, όψιμος σχετικά και με ταμοντέρνος, είναι το θέμα του Treffen sich zwei (Συναντιούνται δύο), εκδ. Droschl, 2008, της 46χρονης Ίρις Χάνικα, ο οποίος έρχεται από εκεί που κανείς πια δεν τον περίμενε -με τα γνωστά συμπτώματα απα ράλλακτα, αν και αι σθητά συντομότερης διάρκειας. Ένα παρα μύθι των μεγαλουπόλεων, που διαθέτει αί σιο τέλος αλλά και επίπεδο, γραμμένο με τρυφερότητα και ει ρωνεία. ■

ΜεταιχΜίο ([) β ιβ λ ία

α ιχ μ ή ς

Το 1936 η οικογένεια ΣΒαρτ εγκαταλείπει τη ναζιστική Γερμανία και εγκαθίσταται σε μια κωμόπολη Tns πολιτείας Tns Νέας Y o p K n s . Ο πατέρας, πρώην καθηγητής, ξεπέφτει στη μοναδική δουλειά που μπορεί να Βρει: συντηρητής του τοπικού νεκροταφείου και νεκροθάφτης. Όταν το μίσος και οι προκαταλήψεις των ντόπιων οδηγήσουν σε μια αναπό φευκτη τραγωδία, η κόρη της οικογένειας,

ΤΖΟ ΪΣ ΚΑΡΟΛ ΟΟΥΤΣ Η κόρη του ν ε κ ρ ο θ ά φ τ η

η Ρεμπέκα, θα τραπεί σε φυγή. Από πόλη σε πόλη, από αγκαλιά σε αγκαλιά, η γυναί κα αυτή θα αναζητήσει μια νέα ταυτότητα, ένα μέρος στο οποίο να ανήκει. Ανασκαλεύοντας τις προσωπικές m s ανα μνήσεις από τη ζωή της γιαγιάς της, η Τζόις Κάρολ Όουτς γίνεται σε αυτό το Βιβλίο σχεδόν αυτοΒιογραφική, δημιουργώντας μια συναρπαστική αφήγηση. ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www.metaixmio.gr

Με πολλές ελπίδες

για ένα νέο θεομό

1 η Συνάντηση πεζογράφων που έγινε στην Πάτρα, 1 0-1 2 Οκτω βρίου (Hotel Βυζαντινό), με την πρωτοβουλία του Συνδέσμου Φιλο λόγων Πάτρας, του περιοδικού Διαβάζω και του ηλεκτρονικού πε

ριοδικού Διαπολιτισμός, σύμφωνα και με τις εκτιμήσεις όσων την παρακολούδησαν, αλλά και όσων έλαβαν μέρος, ήταν μια ζεστή και πετυχη μένη πρωτοβουλία. Πεζογράφοι, κριτικοί και φιλόλογοι των νεότερων αλλά και των παλιότερων γενιών βρέδηκαν από κοινού και συζήτησαν δέματα της τέχνης τους. Διαφαίνεται ότι παρά τις πολλές δημόσιες σχέσεις που ταλανίζουν το χώρο, τις τυπικές πια συνεντεύξεις τύπου και τα όλο και πιο περιορισμένα ένδετα για τα βιβλία στα μέσα ενημέρωσης, γίνεται πιο πιεστική η ανάγκη ουσιαστικού διάλογου αλλά και ανταλλαγής απόψεων σε ζητήματα τέχνης και αισδητικής. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων τιμήδηκε η συγγραφέας Μάρω Δούκα. Για το έργο της μίλησε ο Κώστας Κατσουλάρης, ενώ παρέμβαση έκανε η συγ γραφέας Ρέα Γαλανάκη. Η «συνάντηση» των δύο γυναικών συγγραφέων ήταν από τις πιο δυνατές στιγμές της βραδιάς, καδώς δίχτηκαν ουσια στικά ζητήματα από δύο συγγραφείς που έχουν μια σημαντική πορεία στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Παρουσιάστηκαν οι συγγραφείς: Κώστας Ακριβός, Βαγγέλης Αυδίκος, Θε όδωρος Γρηγοριάδης, Νένη Ευδυμιάδη, Φώτης Θαλασσινός, Τάκης Θεοδωρόπουλος, Μάκης Καραγιάννης, Κώστας Κατσουλάρης, Ανδρέας Μήτσου, Μάριος Μιχαηλίδης, Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Γιώργος Παναγιωτίδης, Δημήτρης Στεφανάκης και Δημήτρης Σωτάκης. Στο τέλος της συνάντησης και στη συζήτηση που ακολούδησε ζητήδηκε από όλους να συνεχιστεί η πρωτοβουλία, να γίνει πιο διαδραστική, ώστε να δυ ναμώσει το διάλογο. Ξεχώρισε το φιλικό κλίμα, η αλληλογνωριμία μεταξύ των συγγραφέων και οι συζητήσεις μετά τις καδημερινές συναντήσεις. Δημοσιεύουμε την ομιλία του Κώστα Κατσουλάρη και της Ρέας Γαλανάκη καδώς και την παρέμβαση της Μάρως Δούκα. 4

<Ε) ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

«Ένα καθαρό

ποτήρι κρύο νερό»* ισθάνομαι τιμή αλλά και χαρά που θα μοιραστώ μαζί σας με ρικές σκέψεις για το συγγρα φικά έργο της Μάρως Δούκα, αλλά και για τη γενικότερη παρουσία της στα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα. Στα εξήντα ένα της χρόνια σήμερα, με επτά μυθιστορήματα, μια συλλογή διηγημάτων και τρεις νουβέλες στο ενεργητικό της, αλλά και δύο βιβλία με ιδιαίτερα διεισδυτικές σκέψεις γύρω από την τέχνη της αφήγησης και το εργαστήρι του συγγραφέα, το έργο της έχει συζητηθεί, αναλυθεί, κατά κόρον επαινεθεί κι αγαπηθεί. Δεν είμαι βέβαια φιλόλογος ή συστη ματικός κριτικός λογοτεχνίας, ούτε και φιλοδοξώ να είμαι από τους συ ντάκτες και τοποτηρητές του σύγ χρονου νεοελληνικού Κανόνα, ωστό σο θα ισχυριζόμουν με σχετική ασφά λεια ότι δύσκολα μπορείς να διατρέξεις το τοπίο της πεζογραφίας της μεταπολίτευσης και να μην σκοντά ψεις σε έργα-σταθμούς όπως τα Η αρχαία σκουριά, Η πλωτή πόλη, Εις τον πάτο της εικόνας, 'Ενας σκούφος από πορφύρα, αλλά και τα Οι λεύκες ασάλευτες, Ουράνια μηχανική, Αθώοι και φταίχτες. Θα σκεφτόταν ίσως κανείς ότι εφτά μυθιστορήματα μέσα σε τριάντα περίπου χρόνια είναι μια παραγωγή μάλλον μι κρή. Κι όμως, πόσοι συγγραφείς, από τη Μεταπολίτευση και μετά, μπορούν να παρουσιάσουν με σοβαρές αξιώ σεις ένα τέτοιο έργο; Χωρίς ούτε μία στραβοτιμο νιά; Χωρίς την παραμικρή υπανα χώρηση ή παραχώρηση σε συρ μούς ή μόδες;

Και πράγματι: Το έργο της Δούκα Κώστας υπήρξε ένα έργο τολμηρό από Κατσουλάρης άποψη αφηγηματικών τρόπων και συλλήψεων, καίριο στον τρόπο που συνδιαλέγεται με την εκάστοτε επικαιρότητα -ακόμη κι όταν φαίνεται ότι κοιτάζει πίσω, όπως στον Σκούφο από πορφύρα ή στο Αθώοι και φταίχτες- διορατικό από πολιτι κής και κοινωνικής σκοπιάς, προφη τικό από ορισμένες απόψεις. 'Ολα αυτά είναι βέβαια στοιχεία που θεμε λιώνουν ένα συγγραφικό μέγεθος, ωστόσο το βασικότερο σύστατικό της ιδιοπροσωπίας της Δούκα είναι, πιστεύω, ότι διδάσκει, ότι μας διδά σκει, και το λέω αυτό με πλήρη επί γνωση του πώς ακούγεται αυτή η λέξη μιλώντας για λογοτεχνικά έργα. Κι όμως, κατά την άποψή μου, αυτή είναι η σημαντικότερη αρετή των βι βλίων της, ότι διδάσκουν χωρίς να εί- ^ , η ν ^ κ Γ ^ ναι διδακτικά, ότι μέσα από αυτά βραδιά Υια αναδεικνύονται πρόσωπα-φάροι, χα- τη Μάρω Δούκα.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η

Π Α Τ Ρ Α Σ

ρακτήρες που παρότι δεν έχουν τί ποτε το ηρωικό -απεκδύονται, θα έλεγε κανείς, συνειδητά τον όποιο ηρωισμό- η στάση τους, η σκέψη τους, το ήθος τους (ας μην μας τρο μάζει η λέξη) αποτελούν παράδειγμα, δείχνουν ένα δρόμο, ένα μονοπάτι να βαδίσει κανείς στο σύγχρονο κόσμο, στη σύγχρονη Ελλάδα. Τι άλλο είναι, για παράδειγμα, η Μυρ σίνη της Αρχαίας σκουριάς, παρά μια εκδοχή του πώς θα μπορούσε να εί ναι μια σύγχρονη γυναίκα εκείνα τα χρόνια, αν πραγματικά ήθελε να είναι ο εαυτός της, να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά της, να περιφρουρήσει έναν εσωτερικό χώρο, «το πρόσωπό της», όπως χαρακτηριστικά λέει η ίδια; Ένα πρόσωπο που αρνείται την κατα γωγή του, την ασφάλεια της οικογε νειακής φωλιάς, ακόμη και της πατρι κής αγάπης, που αρνείται να γίνει η «κυρία του κυρίου», να παίξει το παι χνίδι του μικροαστισμού, και που στη συνέχεια αρνείται να ενταχθεί στις κλίκες της Μεταπολίτευσης, να εξαργυρώσει τα βασανιστήριά της, την ενεργή συμμετοχή της στο Πολυ τεχνείο· ένα πρόσωπο που απομυθο ποιεί ακόμη και αυτά καθαυτά τα βα σανιστήριά της, τους αγώνες της και το Πολυτεχνείο της! Πού υπάρχουν αυτά τα πρόσωπα, αυτές οι μορφές, αυτή η ΦΩΝΗ, η φωνή που μιλάει στην Αρχαία σκουριά; Υπάρχουν στη ζωή; Ενδεχομένως ναι. Υπάρχουν πά ντως σίγουρα στα βιβλία της Δούκα. Αναφέρθηκα ακροθιγώς λίγο πριν στους τρόπους, στις αφηγηματικές τεχνικές, στη μαστορική της από μυ θιστόρημα σε μυθιστόρημα. Από την άποψη της μορφής η Δούκα έχει εν σωματώσει αρκετά στοιχεία ενός ήπιου μοντερνισμού. Υιοθετεί, για πα ράδειγμα, τον εσωτερικό μονόλογο, που σε ορισμένα βιβλία φτάνει στα όρια της «ροής συνείδησης», καθώς

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

και την αντιπαραβολή διαφορετικών αφηγηματικών φωνών, οπτικών· υι οθετεί αυτό που είθισται να λέμε πολυπρισματικότητα, πολυφωνία. Αυτά τα στοιχεία είναι εντονότερα σε έργα όπως Οι λεύκες ασάλευτες, Εις τον πάτο της εικόνας και Ουράνια μηχα νική, και λιγότερο φανερά σε έργα όπως το Αθώοι και φταίχτες. Ωστόσο το φλερτ με τον μοντερνισμό εξαντλείται στη Δούκα σχετικά γρή γορα, και τούτο έχουμε την αίσθηση ότι συμβαίνει για διάφορους λόγους: Ένας από αυτούς ίσως είναι η απο στροφή της για τη λεξιλαγνεία πολ λών μοντερνιστών. Η Δούκα όχι μόνο δεν ναρκισσεύεται με τις λέξεις της αλλά καμιά φορά και συνειδητά τις μεταχειρίζεται με τραχύτητα. Οι λέ ξεις και οι φράσεις της ξύνουν την επιφάνεια των πραγμάτων, προ σκρούουν στα συναισθήματα, στη ροή του λόγου, και σχεδόν ποτέ δεν εμφανίζονται μπροστά μας για να μας θαμπώσουν με την ομορφιά τους και την καλλιέπειά τους. Αυτά, βέ βαια, θα μπορούσε να αντιτάξει κα νείς, και δικαίως, είναι ένας παρωχη μένος μοντερνισμός, κι ότι είναι άδικο να χρεώνουμε σε ένα ευρύτερο αι σθητικό ρεύμα αδυναμίες συγκεκριμέ νων πεζογράφων, ακόμη και ολόκλη ρων «σχολών γραφής», που μπορεί σε κάποιες φάσεις να εμφανίστηκαν ως κυρίαρχες. Ακόμη σημαντικότερη από την απο στροφή της προς τη λεξιλαγνεία είναι η έγνοια της Δούκα για τους χαρα κτήρες, για τα μυθιστορηματικά πρό σωπα. Η προσήλωσή της, θα λέγαμε, σε ενός τύπου ρεαλισμό, ο οποίος έχω την αίσθηση ότι έχει πολλά κοινά σημεία με τα όσα λέει ο νοτιοαφρικανός νομπελίστας Τζ. Μ. Κουτοί στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Ελίζαμπεθ Κοστέλο, το οποίο τιτλοφο ρείται, όχι τυχαία, «Ρεαλισμός»:

[ Δ I A BA Ζ Ω 1 Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η

«Πρόταγμα του ρεαλισμού είναι ότι οι ιδέες δεν έχουν αυτόνομη ύπαρξη, ενυπάρχουν αποκλειστικά στα πράγ ματα». Λέει ο Κουτσί, δηλαδή, ότι στον ρεαλισμό οι ιδέες δεν κυκλοφο ρούν αδέσποτες -τότε μιλάμε για βερμπαλισμό, για κακοχωνεμένες ιδέες κ.λπ.- αλλά ενσαρκώνονται στα πρόσωπα, στους χαρακτήρες. Ο ρε αλισμός της Δούκα έχει λοιπόν καταρχάς να κάνει με αυτήν την έννοια της «ενσάρκωσης». Ο Κουτσί όμως δεν σταματάει εκεί, ούτε και η Δούκα. Λέει, ο Κουτσί, μέσω της Ελίζαμπεθ Κοστέλο: «Υπήρχε κάποτε μια εποχή που πιστεύαμε πως όταν το κείμενο έλεγε, "πάνω στο τραπέζι είναι ένα ποτήρι νερό", υπήρχε πράγματι ένα τραπέζι κι ένα ποτήρι νερό πάνω σ' αυτό, και το μόνο που είχαμε να κά νουμε ήταν να κοιτάξουμε τη λέξηκαθρέφτη του κειμένου για να τα δούμε. Η εποχή αυτή όμως πέρασε ανεπιστρεπτί. Η λέξη-καθρέφτης έσπασε, ανεπανόρθωτα απ' ό,τι φαί νεται. Οι λέξεις πάνω στη σελίδα δεν ορθώνουν πια το παράστημά τους, βροντοφωνάζοντας η κάθε μία "Το

Π Α Τ Ρ Α Σ !

εννοώ αυτό που λέω!" Το λεξικό, που κάποτε βρισκόταν δίπλα στη Βί βλο και στα έργα του Σαίξπηρ, πάνω στο τζάκι, εκεί όπου οι ευσε βείς ρωμαϊκές οικογένειες έβαζαν τους εφέστιους θεούς, έγινε το βι βλίο ενός κώδικα, ένα ανάμεσα σε πολλά άλλα». Συνοψίζω, λοιπόν: Οι ιδέες δεν κυ κλοφορούν μόνες τους πάνω στη σε λίδα, ενσαρκώνονται μέσα από τα πρόσωπα. Τα πρόσωπα, από την άλλη, δεν μπορούν να είναι εγγυητές αυτών που λένε, αφού ο καθρέφτηςλέξη έχει σπάσει, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν οι λέξεις, κι άρα τα πρόσωπα που τις εκφέρουν, «εν νοούν αυτό που λένε». Μοιάζει με συμπληγάδες, ανάμεσα στις οποίες θα πρέπει να διαβεί ο σύγχρονος συγ γραφέας, με κίνδυνο να μην έχει στο τέλος ούτε τον ρεαλισμό του ολό κληρο ούτε τον μοντερνισμό του χορ τάτο. Εκεί είναι που πετυχαίνει η Μάρω Δούκα, από ένστικτο, από στόφα, από ιδιοσυγκρασία. Να μην κοροϊδεύει -γιατί, το είπαμε, το να λες «έτσι είναι τα πράγματα, αφού το λέω ότι είναι έτσι» συνιστά περιφρό νηση προς τη βαθύτερη εμπειρία όλων εμάς των νεωτερικών ανθρώ πων- ενώ ταυτόχρονα δεν μπορεί να εγκαταλείψει την έγνοια, δεν θα είχε νόημα γι' αυτή η γραφή αλλιώς, την έγνοια ΝΑ ΠΕΙ ΚΑΤΙ. Σας λέω κάτι, την ίδια στιγμή που σας δείχνω πόσο εύ θραυστες είναι οι λέξεις μου, πόσο πολύ οι φράσεις μου κινδυνεύουν να καταγκρεμ ιστούν. Οι συγγραφείς, είθισται να λέμε, έχουν συγγραφικές εμμονές. Εννοώ ντας, συνήθως, θεματικές εμμονές, και σπανιότερα αφηγηματικά μοτίβα ή βαθύτερες έγνοιες, συχνά ασυνείδη τες. Ποια είναι η εμμονή της Μάρως Δούκα; Έχει, πιστεύω, εμμονή με τη δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη, έχω την αί-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

43>

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η

: Το συγκεκριμένο κείμενο είναι μια αυντομευμένη εκδοχή του λόγου που εκφωνήθηκε στην Πάτρα στην τιμητική εκδήλωση για τη ΜάρωΔούκα.

Π Α Τ Ρ Α Σ

σθηση, περισσότερο κι από την αυτο πραγμάτωση, την ελευθερία, την πρόοδο, είναι η βαθύτερη υπαρξιακή αγωνία των ηρωίδων και ηρώων της. Η δικαιοσύνη, ως «ήλιος νοητός», φωτίζει τα βιβλία της, τους χαρίζει αυτήν την τόσο καλοδεχούμενη αν θρωπιστική διάσταση. Διαβάζοντας Δούκα, γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος. Πολλοί από εμάς, εννοώ συγγραφείς, απαντήσαμε τη χρονιά που πέρασε στην εφημερίδα Τα Νέα στο λεγόμενο

«ερωτηματολόγιο του Προυστ». Η ερώτηση με την οποία ξεκινάει είναι από αυτές που κανείς σοβαρός άν θρωπος δεν θέλει να του θέτουν. «Τι είναι για σας η απόλυτη ευτυχία;» Ξ έ ρετε τι απάντησε η Μάρω Δούκα; «Ένα καθαρό ποτήρι κρύο νερό». «Ένα καθαρό ποτήρι κρύο νερό» λοι πόν, αυτό είναι και για μένα τα βιβλία της. Κι όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ανάγνωση μπορεί να είναι μια μορφή σπάνιας ευτυχίας. ■

Η Ρέα Γαλανάκη

για την Μάρω Δούκα υο λόγια θέλω να πω για τη σημασία της Μάρως Δούκα στον λογοτεχνικό μας χάρτη, πέραν της βαρύτητας του έργου της. Είναι γνωστό ότι η προσωπική μας σχέση είναι ελάχιστη και θέλω να μι λήσω όσο μπορώ αντικειμενικά. Η Μάρω Δούκα δεν εξαργύρωσε τη λογοτεχνική της κατάθεση με θέσεις και αξιώματα που φέρνουν χρήμα, παραμένοντας το είδος του λογοτέ χνη που ζει για να γρά φει, για τον οποίο η δη μιουργία του έργου εί ναι η ουσία της ζωής. Παραμένοντας όμως και στην οικονομική ανασφάλεια που πα ρέχει το ελληνικό κρά τος και στους κορυφαί ους ακόμα συγγραφείς του. Επέλεξε να μείνει μα κριά από την άνευ λό γου δημοσιότητα, τα τηλεοπτικά φώτα. Εί ναι γνωστό ότι δύ

Ρέα Γαλανάκη

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

σκολα, και μετά από σκέψη, συμμετέ χει στο οτιδήποτε, σε μια εποχή που σχεδόν όλα είναι ή θεωρούνται κυνικά εύκολα. Η Μάρω Δούκα στέκεται βράχος σε ζητήματα λογοτεχνικών αρχών. Στην εποχή μας έχει ξαναφουντώσει η άμεση και η έμμεση λογοκρισία, η συ κοφαντία και το κυνήγι μαγισσών (γυ ναικών συγγραφέων κυρίως, το επι σημαίνω). Η Μάρω Δούκα θα είναι πάντα στο πλευρό του διωκόμενου συγγραφέα με την υπογραφή της, με την παρουσία της, με την καθαρή κρίση και το μεγάλο κύρος. Δεν θα αποσιωπήσω ότι, πολύ νέα, αγωνίστηκε κατά της δικτατορίας, γεγονός που αύξησε μάλλον το αί σθημα της δικαιοσύνης και της ελευ θερίας (προφανώς και της ελευθε ρίας του λόγου). Η τιμή ας απευθυνθεί όχι μόνο στην κρητικής καταγωγής Μάρω Δούκα για το σπουδαίο έργο της, αλλά και στο ίδιο το πρόσωπό της για τη δη μόσια στάση της απέναντι στα λογο τεχνικά δρώμενα. ■

[

δ ι α β α ζ ω

Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η

Π Α Τ Ρ Α Σ

]

Η αντιφώνηση

ιη ς Μάρως Δούκα υχαριστώ για την τιμή που μου κάνετε. Είμαι συγκινημένη με αυτά που είπε η Ρέα. Αν και ποτέ δεν κάναμε ιδιαίτερη παρέα, την αισθάνομαι συνοδοιπόρο μου. Γεννηθήκαμε την ίδια χρονιά, στο ίδιο νησί και είχαμε κοινή πορεία. Έλεγα το μεσημέρι στην κοντινή μου παρέα ότι οφείλω στην Αριστερά -εκτός από όλα τα άλλα- ότι με βοή θησε να απαλλαγώ από το σύν δρομο της κρητικιάς αρρώστιας, να πάψω να βλέπω τον κόσμο σαν Κρητικιά. Αγαπώ ιδιαίτερα τον τόπο μου και είμαι περήφανη γι' αυτόν, όμως μπορώ ταυτόχρονα να του κάνω κρι τική. Κάτι ξέρει και η Ρέα γι' αυτά, κα θώς έχει μιλήσει με θαυμαστό τρόπο για την Κρήτη και από την άλλη με ριά έχει διωχθεί από ορισμένους Κρη τικούς. Θέλω να ευχαριστήσω τους διοργα νωτές, τον Γιάννη Παππά, τον οποίον ξέρω από παλιά. Πιστεύω ότι οι φιλόλογοι, ιδιαίτερα στις μικρές επαρχιακές πόλεις, είναι αυτοί που κρατάνε τη σημαία ψηλά, που μαθαί νουν στα παιδιά μας γράμματα. Είναι στο χέρι τους όταν οι μαθητές τους φύγουν μακριά να μπορούν να τους θυμούνται. Κι εγώ μεγάλωσα σε επαρχιακή πόλη κάποια εποχή που είχε μεγάλη σημασία ο δάσκαλος. Τα όσα έμαθα τα οφείλω σε δύο φιλολό γους, που μας άνοιξαν τα μάτια, μας έδειξαν το δρόμο σε όλες εμάς που ήμασταν απορροφημένες από τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Δροσίνη... ότι υπάρχει και ο Καβάφης, ο Σεφέ-

ΡΠ9· Όταν ο Γιάννης Μπασκόζος μου είπε ότι θα ήθελε να είμαι η τιμώμενη σε

αυτήν την εκδήλωση ζήτησα, αν θα μπορούσε και θα ήθελε, να με παρου σιάσει ο Κώστας Κατσουλάρης. Είναι ένας συγγραφέας τον οποίον, π α ρόλο που θα μπορούσε ηλικιακά να είναι γιος μου, τον αισθάνομαι από το πρώτο του βιβλίο ως έναν πολύ ου σιαστικό συνομιλητή. Και ας μη σας φανεί περίεργο. Αν ήμουν στην ηλικία του ή και μικρότερη, θα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο σαν τον Παραθερι στή ή τον Αντίπαλο. Είναι σημαντικό και παρήγορο από γενιά σε γενιά να αισθάνεται κανείς ότι υπάρχει η δυ νατότητα του διαλόγου. Να αισθάνε σαι ότι το δικό σου έργο που είναι «το παλιό» έχει να πει δυο-τρία πράγ ματα σε ένα νεότερο συγγραφέα. Και δεν σας κρύβω ότι αισθάνομαι πως με το έργο μου είμαι ένας συγγρα φέας του περασμένου, του 20ού αι ώνα. Η ουσία του 21ου αιώνα ενδε χομένως δεν έχει αποτυπωθεί ακόμα. Μπορεί να ζήσω και να αξιωθώ να γράψω 2-3 βιβλία ακόμα, αλλά έχω την εντύπωση ότι τα τρία-τέσσερα πράγματα που θα θέλω να πω δεν θα αλλάξουν την εικόνα που μπορεί να έχετε σχηματίσει για το έργο μου. Πάντα αγωνίζομαι να ανεβάσω λίγο πιο πάνω τον πήχη, προσπαθώ να φροντίσω τη μορφή και το περιεχό μενο στο έργο μου, όσο κι αν αυτό ακούγεται λίγο παλιομοδίτικο. Πά ντοτε θυμάμαι αυτό που είχα ακού σει κι από τον Τσίρκα, τον Κοτζιά (στους οποίους μαθήτευσα, έστω και ερήμην τους): σημασία δεν έχει να γράψουμε κάτι, σημασία έχει ΚΑΙ πώς θα το γράψουμε, πώς αυτό που έχουμε καταφέρει να γράψουμε θα είναι ικανό να ενεργοποιήσει την συ-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Η

Μάρω Δούκα

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Π Α Τ Ρ Α Σ

γκίνηση του άλλου. Όταν γράφουμε δεν σκεπτόμαστε τον αναγνώστη, αλλά πώς το δικό μας βιβλίο θα είναι άξιο να διαβαστεί από κάποιον άλ λον. Μέσα εκεί είναι και το κλειδί για το τι είναι πεζογραφία, τι είναι γλώσσα, ποια η λογοτεχνικότητα του κειμένου, αν αυτό που συγκινεί εμάς θα είναι σε θέση να συγκινήσει και τον άλλο. Αυτή η διαδρομή είναι η περιπέ τεια της γραφής. Αυτές τις τρεις ημέ ρες που είμαστε εδώ άκουσα πολλά πράγματα. Με άλλα συμφωνώ, με άλλα όχι, νομίζω όμως ότι γυρίζοντας σπίτι θα σκεφτώ πολλά από όσα άκουσα, θα αναρωτηθώ γι' αυτά, θα προσπαθήσω να αντιληφθώ πώς σκέφτεται ένας άλλος συνάδελφος και ποια διαδρομή έχω να κάνω εγώ για να συναντήσω αυτό το διαφορε τικό που εξέφρασε αυτός. Αυτό για μένα είναι συναρπαστικό, γιατί πι στεύω ότι η πεζογραφία είναι ένα αχανές πεδίο όπου όλοι χωράμε εκεί. Το μυθιστόρημα είναι μια ευλογημένη σύνθεση που χωράει πολλά πράγ ματα μέσα του, από την ποίηση έως το δοκίμιο, το ζήτημα είναι πώς θα το ανασυνθέσουμε για να φτάσουμε στη ροή του λόγου και στην οικονομία της αφήγησης. Αισθάνομαι ότι φεύγο

ντας από εδώ θα ξανασκεφτώ πολλά ακόμα. Θα ήθελα να προσθέσω ακόμα κάτι: νομίζω ότι αυτό που με χαρακτηρίζει ως συγγραφέα είναι ότι δεν ξεκίνησα να γράφω απλώς για να εκφραστώ. Είχα βέβαια την επιθυμία να γράψω, με διακατείχε η ανησυχία της έκφρα σης, διάβαζα πολύ. Η περιπέτεια της γραφής πρέπει να συνοδεύεται από την περιπέτεια της ανάγνωσης. Δεν μπορώ να διανοηθώ νέο συγγραφέα που δεν διαθέτει τουλάχιστον ίσο χρόνο στην ανάγνωση με αυτόν που διαθέτει στη συγγραφή. Όταν, λοι πόν, ξεκίνησα να γράψω το πρώτο μου βιβλίο είχα την αφέλεια και την πίστη ότι γράφω για να καταγγείλω. Για να «επιτεθώ» μετωπικά στην πραγματικότητα, στη συγκυρία της δικτατορίας. Πίστευα ότι το γράψιμο ήταν και κάτι άλλο. Εκείνα τα χρόνια είχα συνομιλητές που προβληματίζο νταν για την αναγκαιότητα της τέ χνης και τον πολιτικό λόγο μέσα στην τέχνη, κάτι που δεν είχε σχέση με τον κομματισμό ή τον όποιον προ παγανδιστικό λόγο. Προβληματίζο νταν για το πώς μπορείς να αναπλά σεις μια ιστορική στιγμή από μια συ γκεκριμένη οπτική γωνία, που αντιμε τώπιζαν κατά πρόσωπο την πολι τική, την ιστορία και προπαντός την εποχή τους. Κι αυτό ήταν πολύ σημα ντικό. Πείστηκα να συνεχίσω να γράφω επειδή υπήρξαν άνθρωποι που με έπεισαν, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Στρατής Τσίρκας και ακόμα -και μην το θεωρήσετε ως «αμερικανιά»- ο άνδρας μου. Αφού έβλεπα ότι το δικό μου κείμενο μπορεί να συγκινήσει κι έναν άλλον, κατάλαβα ότι είχα κατα φέρει να βρω την κατάλληλη συγγρα φική επεξεργασία γι' αυτό. Έτσι έφτασα εδώ... Σας ευχαριστώ και πάλι. ■

ΠΑΠΥΡΟΣ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

«Το παρελθόν και την αλήθεια είναι αδύνατον να τα γνω ρίσουμε. Αυτό που πάντα μαθαίνουμε είναι η αφ ήγησή τους».

«Το μυθιστόρημα που δ ίν ε ι φ ω νή σ την άλλη πλευρά, σ τον ανατολίτη "τρομοκράτη" που δεν έχουμε σ υνη θίσ ει να ακούμε».

Per Olov Enquist

Μπλανς & Μαρί

«Τι σ υνέδεσε μέχρ ι το τέλος της ζωής τους την Μ πλανς Βιτμάν, «βασίλισσα των υστερικών» του νοσοκομείου Σαλπετριέρ, με τη Μ αρί Σκλοντόβσκα Κιουρί, κάτοχο δύο βραβείω ν Νόμπελ;»

«Μια πραγματικά σ υγκινητική ιστορία νύρω από τα απρόοπτα και τις μικρές ανταμοιβές της οικογενειακής αγάπης.»

Edgardo Cozarinsky Ο Μολδαβός σωματέμπορος

«Απηχεί τις μελωδίες ενό ς μουσικού θεάτρου που ταξίδεψε από τη ρωσική στέπα ως την πάμπα, για να σμίξει με τους ρυθμούς της Α ργεντινής, το τάνγκο και τη μιλόνγκα».

«Στα ίχ ν η του Α ρθούρου Κραβάν -ποιητή, πυγμάχου, βιομήχανου, λη σ τή ...- ένα μακρύ ταξίδι χω ρίς εισιτήριο επισ τροφ ής στις νευρώ σεις του σ ύγχρονου κόσμου».

w w w .p a p y ro s o n lin e .g r ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΠΥΡΟΣ, Βουκουρεσήου 18,10671 Αθήνα

Γιώργος Ν . Π εραντω νοκης

Αποικιακή και μετα-αποικιακή κληρονομιά —

εκινάς το νέο βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου και ξαναβρί σκεις το γνωστό της πλέον διφυή χαρακτήρα: από τη μία η ελληνική γλώσσα κι από την άλλη το σκηνικό και τα πρόσωπα σε αγγλοσαξωνικό περιβάλλον. Το ερώ τημα μεταφέρεται από τα προγενέστερα βιβλία της: γιατί καταφεύγει σ' αυτήν τη διχασμένη κατά μία έννοια γραφή; Μήπως επιδιώκει να Σώτη Τριαντάφυλλου μεταφέρει στο μέσο Έλληνα Λίγο από την παγκοσμιοποιημένη νοο το αίμα σου τροπία, όπως κυριαρχεί στον κυρίαρχο αγγλοαμεριΕκδόσεις Πατάκη, 2008 κανικό πολιτισμό, μια λογο σελ. 388, τιμή: 24,00 ευρώ τεχνική οικουμενικότητα έξω από κάθε εντοπιότητα; Μή πως νιώθει ότι πατάει καλύ τερα στα πόδια της όταν δημιουργεί μυθιστορηματικά περιβάλλοντα σε πολιτισμούς και κουλτούρες που γνωρίζει καλύτερα; Μήπως συνθέτει εκούσα-άκουσα μια μετα-αποικιακή μορφή λογοτεχνίας κατά τα πρό τυπα πρώην αγγλόφωνων αποικιών; Η πρώτη περίπτωση καταρρίπτεται εύκολα, αφού στο Λίγο από το αίμα σου καμία διεθνής ή διεθνιστική κο σμοαντίληψη δεν φαίνεται να κυ ριαρχεί, καμία οικουμενική σύλληψη, που μπορεί να έβγαινε από την αγ γλοσαξονική κουλτούρα αλλά θα γε νικευόταν στο παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο, δεν φαίνεται να δεσπόζει. Η δεύτερη μοιάζει πιο πιθανή, αν κρίνει κανείς από τη ζωή της Τριανταφύλλου και τις σπουδές της (Αμερικάνικη Ιστορία), αλλά κυρίως από τα προηη

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

γούμενα έργα της, πολύ λίγα από τα οποία σχετίζονται με την ελληνική πραγματικότητα. Ο αέρας των Αγγλων και των Αμερικανών, η κουλ τούρα και ο τρόπος που ζουν ή που ερμηνεύουν τον κόσμο, το παρελθόν των πρώτων με την αποικιακή στάση τους, είναι το ασφαλές έδαφος πάνω στο οποίο η συγγραφέας μπορεί και ισορροπεί, στήνει τα σκηνικά της και ολοκληρώνει τις υποθέσεις της. Η τρίτη εξήγηση, παρόλο που ψήγ ματά της βρίσκει κανείς και σε προη γούμενα κείμενά της, φαίνεται να κερ δίζει πόντους, αν μελετήσουμε το εν λόγω μυθιστόρημα υπό το πρίσμα της αποικιακής και μετα-αποικιακής κριτικής. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στην Κένυα, όπου έχουν μεταναστεύ σει δύο οικογένειες Αγγλων, τα τελευ ταία χρόνια της δεκαετίας του '30. Η προσπάθεια εγκλιματισμού στη νέα αποικιακή κοινωνία μεταφέρει πολ λές πρακτικές του αγγλικού τρόπου ζωής, η οποία δεν φαίνεται να απο σκοπεί στην ώσμωση ευρωπαϊκών και αφρικανικών πολιτισμικών στοι χείων. Μόνο τα παιδιά, πιο δεκτικά και ευεπίφορα σαφώς, είναι ανοικτά στις ιθαγενείς συνήθειες και μαγεύο νται με όπλο την περιέργεια από τον εξωτικό ρυθμό της ζωής. Η μετα-αποικιακή λογοτεχνία ξανα διαβάζει την ιστορία των λαών που γνώρισαν αποικιοκρατική κατοχή σε θέματα αλληλοδιείσδυσης πολιτι σμών, διαμόρφωσης ταυτότητας, ανώτερης και κατώτερης κουλτούρας κ.λπ. Η Τριανταφύλλου αξιοποιεί την υπάρχουσα προβληματική για να δεί ξει την ηγεμονιστική κοσμοαντίληψη των Αγγλων, την αίσθηση ανωτερό

τητας ττου τους διέκρινε, τη σύλληψη της Αφρικής ως πλουτοπαραγωγικής πηγής και των κατοίκων της ως ανα γκαίων κακών. Ωστόσο, η συγγρα φέας δεν προχωρεί σε καταγγελτικές στρατηγικές, δεν αποκαλύπτει την πολιτική φρίκη της ιστορίας, αλλά μέ νει στο συναισθηματικό ταξίδι των χαρακτήρων που μεταφέρει τον ανα γνώστη τόσο στο ιστορικό γίγνεσθαι και το αφρικανικό τοπίο όσο και στη νοσταλγία της παιδικής ηλικίας της ανθρωπότητας. Ο καμβάς της αφήγησης (του εγκιβωτισμένου μυθιστορήματος που γρά φεται από τον Ευγένιο Σταμπς μετά την κενυατική περιπέτεια) είναι όχι μόνο πολυπρόσωπος αλλά και πολυεπίπεδος. Ό λα περιστρέφονται, ωστόσο, γύρω από τις ανθρώπινες ζωές και, χωρίς να καταντά πολιτικολογία, μιλάνε για το δημόσιο μέσα από το ιδιωτικό και για το διεθνικό μέσα από το ντόπιο. Η Μπέθανυ, η μικρή αδελφή της οικογένειας, κερδί ζει τη συμπάθεια όλων, δίνει λίγο από το αίμα της σε έναν μεγαλίστικο και αποπνικτικό τρόπο ζωής κι έτσι εν σαρκώνει μέχρις τελικής πτώσεως την αφαίμαξη της περιοχής από κάθε είδους «ιμπεριαλιστές». Η Τριαντάφυλλου, ακολουθώντας την τεχνική της μεταμοντέρνας τοιχο γραφίας, σωρεύει απίστευτα πολύ υλικό από τη ζωή των λευκών στην Κένυα και από την καθημερινότητα με τα συμβάντα στον στενό ή ευρύ τερο κύκλο των κατοίκων· παράλ ληλα, πηγαινοέρχεται ακατάπαυστα από το παρόν του αφηγητή-συγγραφέα στο παρελθόν, το οποίο διασπάται σε πολυάριθμες σκηνές. Το βιβλίο αποτελεί ένα πολύχρωμο υφαντό με μικρές και μεγάλες στιγμές, με λεπτο μέρειες που φαίνονται άσχετες και περιττές, αλλά ταυτόχρονα πλάθουν το κλίμα της μυθοπλασίας και σαγη

νεύουν όσους εισέρχονται μέσω της γραφής στον αποικιακό κόσμο του μεσοπολέμου και λίγο μετά. Σ' αυτήν την ατμόσφαιρα ξεδιπλώνονται αντιαποικιακές, αντιεξουσιαστικές, αντιθρησκευτικές και αντιπολεμικές από ψεις, οι οποίες ξεπηδούν μέσα από το συνονθύλευμα των ψηφίδων, σε ένα μωσαϊκό μεγάλων εγκλημάτων και μικρών ατιμιών. Κλείνοντας την παρουσίασή μου, επανέρχομαι στο βασικό εναρκτήριο ερώτημα: πώς εξηγείται η διπλής κα τεύθυνσης γραφή της Τριανταφύλλου, από τη μία η ελληνική γλώσσα και από την άλλη η αγγλοσαξωνική ατμόσφαιρα; Πολλοί λάτρεις της πεζογράφου δεν αναρωτιούνται καθό λου γι' αυτήν τη διχοστασία ή και θαυμάζουν μάλιστα τον κοσμοπολιτι σμό της, ίσως επειδή αυτό το οικου μενικό πρότυπο του απάτριδος και του «πολυπάτριδος» θεωρείται πλέον politically correct. Επομένως, σύμφωνα με αυτήν τη λογική, ο υβρι δισμός ελληνικής γλώσσας, αφρικανι κής τοπιογραφίας και αγγλοσαξωνικών εθών είναι αυτονόητος στον αναγνώστη που ταξιδεύει, βλέπει αμερικάνικες ταινίες, διαβάζει ξενό γλωσση λογοτεχνία. Από την άλλη, διαβάζοντας τη γλώσ σα του έργου, νιώθει κανείς σαν να διαβάζει τη μετάφραση μιας ετερότροπης σκέψης που μεταφέρεται άλ λοτε αυτούσια κι άλλοτε προσαρμο σμένη στα καθ' ημάς, με τα λογοπαί γνια και τις μεταφραστικές ιδιαιτερότητές της· εκτός κι αν η Ελλάδα διέρ χεται τη δική της αποικιοκρατία, αποικία κι αυτή του αγγλοαμερικανικού πολιτισμού, γεγονός αυτονόητο για την πεζογράφο και γι' αυτό αυτή δεν σταματά να το τονίζει. ■ 0 Γιώργος Ν. Περαντωνάκης είναι υποψήφιος θιθάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

δ ι α β α ζ ω ] . Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η

Γιώργος Ν. Περαντω νάκης

Κ συγκίνηση γράφεται με τρόπο εγκεφαλικό αθηματική λογοτε χνία υπάρχει, καλ λιεργείται εδώ και χρόνια στο εξωτερικό, έχει εισαχθεί και στην Ελλάδα, αποδίδοντας μάλιστα αξιο σημείωτους καρπούς. Ίσως μπορούμε να αναθεωρή σουμε αυτόν τον όρο και να σκεφτούμε αν υπάρχει μια ευρύτερη κατηγορία λογοτε χνίας, που περιλαμβάνει τα μαθηματικά αλλά και άλλες θετικές επιστήμες, η οποία Δημήτρης Καηετανάκης θα μπορούσε να ονομαστεί Η συμμ ο ρ ία της «επιστημονική λογοτεχνία». συ γκίν η ση ς Πρόκειται για ένα είδος μυ Εκδόσεις Εστία, 2007 θιστορημάτων που συνή σελ. 525, τιμή: 17,00 ευρώ θως στηρίζονται σε γρί φους, άλλοτε ιστορικού κι άλλοτε αστυνομικού χαρακτήρα, οι οποίοι απασχολούν έναν ή περισσό τερους ειδικούς επιστήμονες και η λύ ση τους στηρίζεται σε πορίσματα και θεωρίες των τελευταίων χρόνων. Ο Α. Κρούμι με τον Μόμπιους Ντικ εί ναι μια τέτοια περίπτωση συνδυα σμού λογοτεχνίας και φυσικής, συν δυασμό που υιοθετεί και ο Δ. Καπετανάκης ήδη από το πρώτο του βι βλίο Ο ιππότης της βαρύτητας (2005). Η αγάπη του για την επιστή μη τον ώθησε να γράψει ένα έργο στο οποίο η φυσική πολλές φορές «καπε λώνει» τη λογοτεχνία και αλλοιώνει την απόλαυση που θα έπρεπε να προκύπτει από την πλοκή και την αστυνομική δράση. Στο δεύτερο βιβλίο του όμως ο δη μιουργός φαίνεται ότι ωρίμασε λογο τεχνικά, αξιολόγησε τα αποτελέσμα τα του πρωτολείου του και εντόπισε

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

τις αρετές και τα μειονεκτήματά του. Αντιλήφθηκε τις όποιες υπερβολές και αξιοποίησε την ίδια μαγιά για να συνθέσει ένα ανάλογου ύφους κεί μενο, αλλά σαφώς πιο στιβαρό και μετρημένο από μυθοπλαστικής άποψης. Ο συγγραφέας κρατάει το αστυνο μικό σασπένς και το ενδυναμώνει με την πολυεπίπεδη ιστορία που στήνει. Ο Αρνώ Αμορί, πράκτορας της Κε ντρικής Μυστικής Υπηρεσίας, ανα λαμβάνει να εξιχνιάσει έξι διαφορετι κές υποθέσεις, οι οποίες, αν και δεν συνιστουν -τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως- εγκληματικές ενέργειες, φο βίζουν λόγω του παράδοξου χαρα κτήρα τους και υποψιάζουν για πιθα νές παραβατικές εκδηλώσεις: διάρ ρηξη σε σπίτι συλλέκτη ζωγραφικής χωρίς κλοπή έργων, παρέμβαση σε πρεμιέρα ταινίας, εκτόξευση πυροτε χνημάτων στο μοναστήρι της Πάτμου, διείσδυση σε μυστικό εργαστή ριο φυσικής, κλοπή τεράστιας ποσό τητας κεχριμπαριού από ορυχείο και ολιγοήμερη απαγωγή γνωστού αμερικανού ηθοποιού, χωρίς να ζητηθούν λύτρα για την απελευθέρωσή του. Ο Καπετανάκης κρατάει ακόμα τον κοσμοπολιτισμό, αφού οι ήρωές του κατάγονται από διαφορετικές χώρες, τα σκηνικά των επεισοδίων απλώνο νται από τη Βαλτική ώς την Ισπανία κι από την Ελλάδα ώς την Ελβετία, τα δρομολόγια της υπόθεσης οργώνουν ολόκληρη την Ευρώπη, χωρίς γλωσ σικά ή άλλα πολιτισμικά σύνορα να εμποδίζουν τη δράση. Και φυσικά παραμένει, σε σχέση πά ντα με το πρώτο του έργο, η συ μπλοκή της φυσικής με τη μεταφυ-

. ΔΙ Α Β Α Ζ Ω Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ

σική, της επιστήμης με τη θρησκεία, ληψη του κόσμου, ότι ο Θεός είναι ο της ιστορίας με την τεχνολογία. δημιουργός του καλού κι ο διάβολος Όμως, και σ' αυτό ο πεζογράφος του κακού, είτε σε μια απόλυτη δυαρ έχει σημειώσει σημαντικά βήματα χία είτε με τον διάβολο να βρίσκεται προόδου, αφού η φυσική είναι ένα σε υποδεέστερη θέση. Η θεωρία των κλειδί της εξέλιξης και όχι ο βαρύς πέ Καθαρών, παρόλο που επανέρχεται πλος που σκεπάζει τα πάντα. Έχει ως ιστορικό ντοκουμέντο μέσα στο αποσυρθεί από το προσκήνιο και έχει κείμενο, μένει ανενεργή μέχρι το τέ μετατραπεί σε ancilla narrationis, συμ λος, οπότε και συνδέεται λειτουργικά βάλλοντας από τη δική της σκοπιά με την αστυνομική διερεύνηση και στην εξιχνίαση των υποθέσεων αλλά προσδίδει στο έργο τη μεταφυσική και στη δημιουργία ατμόσφαιρας· ο διάσταση πέρα από την επιστήμη. αναγνώστης σαγηνεύεται από το μυ Η συμμορία που εκτελεί παράδοξα τολμήματα, χωρίς να στήριο των νέων έχει κίνητρο το χρήμα, τεχνολογικών επι Ο Καπετανάκης π έτυ χε να χωρίς να αναζητεί τη τευγμάτων, ηδονί γράφει μια αστυνομική δόξα, παρά μόνο το ζεται να παρακο βαθύ σκίρτημα της συ λουθεί εξελίξεις ιστορία, θεολογικά γκίνησης, παραπέμπει που δεν συναντά βιβλικά πρότυπα. στην καθημερινό φ ιλοσοφ ημένη και Και ο διώκτης τους, σε τητα και να μπλέ πλαισ ιω μένη επιστημονικά, ένα ευφυές παιχνίδι κεται σε μια υπό του καλού με το κακό, θεση που, ενώ την οποία απολαμβάνει προσπαθεί να βρει τα φλερτάρει με την ίχνη τους, νομίζει ότι επιστημονική φα ο αναγνώστης τους παγίδευσε, αλλά ντασία, δεν φαίνε στο τέλος βρίσκεται κι αυτός, όπως ται εντέλει να την παντρεύεται. Στη Συμμορία της συγκίνησης επιχει- και ο αναγνώστης, προ εκπλήξεων. Ο ρείται κάτι περισσότερο, και μέχρι εγκιβωτισμός του μυθιστορήματος ενός ικανοποιητικού σημείου αυτό του Αμορί μέσα σε ένα άλλο, κι αυτό επιτυγχάνεται: τίθεται η θρησκεία με τη σειρά του μέσα σε ένα τρίτο, και πιο συγκεκριμένα η αίρεση των δείχνει πως η αλήθεια βιώνεται από Καθαρών σε παραλληλία με την τον καθένα με διαφορετικό τρόπο και αστυνομική υπόθεση και στο τέλος το δίκιο δεν βρίσκεται πάντοτε με την αναδεικνύεται ως το δεύτερο κλειδί, πλευρά του αφηγητή. πολύ πιο σημαντικό από τη φυσική, Ο Καπετανάκης εντέλει πέτυχε να όχι μόνο για τη διαλεύκανση των γράψει μια αστυνομική ιστορία, θεούποπτων ενεργειών της πενταμε λογικά φιλοσοφημένη και πλαισιω λούς συμμορίας αλλά και για την κα μένη επιστημονικά, την οποία απο τανόηση του κόσμου, της ιστορίας λαμβάνει ο αναγνώστης, χωρίς να αλλά και του ίδιου του αφηγητή, του πνίγεται σε τόνους θεωρίας ή φυσι κομαθηματικής γνώσης. ■ ερευνητή Αρνώ Αμορί. Οι Καθαροί ήταν μια αίρεση, οι οποίοι τον 13ο αιώνα ήρθαν σε σύγκρουση με τον καθολικισμό και σταδιακά Ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης είναι (εξ)αφανίστηκαν. Πρέσβευαν, στη υποψήφιος διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. ριγμένοι σε μια μανιχάίστική αντί ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ν ίκος Κ. Κ υ ριαζής

Με αφορμή τους Περσικούς πολέμους ο Δόρυ της θεάς Αφαίας είναι το πρώτο μυθιστόρημα του καθηγητή Τάσου Καραγιάννη. Ωστόσο ο συγ γραφέας δεν ασχολείται για πρώτη φορά με την αρχαία Ελλάδα, έχοντας δημοσιεύσει πολλά επιστη μονικά άρθρα σε ακαδη μαϊκά οικονομικά περιο δικά και το 2007 το Αρ χαιοελληνική πρωτοπορία στα Οικονομικά. Είναι λοι Τάσος Καραγιάννης πόν βαθύς γνώστης της Το δόρυ της αρχαίας ελληνικής ιστο θ εά ς Α φ α ία ς ρίας και οικονομίας, και αυτό φαίνεται και στο Δό Εκδόσεις Ιωλκός, 2008 ρυ της θεάς Αφαίας. σελ. 320, τιμή: 15 ευρώ Το μυθιστόρημα έχει ιστο ρικό υπόβαθρο τους Περσικούς πο λέμους και είναι από μία άποψη φό ρος τιμής στους αιγινήτες θαλασσομάχους, τους πιο έμπειρους ναυτι κούς τότε της ελληνικής συμμαχίας, που πήραν και το αριστείο ανδρείας στη Σαλαμίνα. Όμω ς, εκτός από τα γεγονότα των δυο ναυμαχιών, ο συγγραφέας παρουσιάζει πολύ γλα φυρά τη ζωή στην Αίγινα του τέ λους του 6ου - αρχών του 5ου αι ώνα π .Χ., τις πολιτικές αντιπαραθέ σεις, έντονες όπως σε κάθε ελληνική

πόλη της εποχής, το εμπόριο κ.λπ. Ο πρωταγωνιστής, Πολύκριτος, εί ναι ιστορικό πρόσωπο, όπως και άλλοι Αιγινήτες που αναφέρονται: Πυθέας, Κριός, Ανδροσθένης, Ασωνίδης. Ή ταν ο αρχηγός της αιγινήτικης μοίρας, ένας από τους πρω ταγωνιστές της νίκης στη Σαλαμίνα. Ο αναγνώστης ζει πραγματικά έντονα την ιστορική περίοδο, μια από τις σημαντικότερες για την Ελ λάδα, τη Δύση και τον πολιτισμό της (οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστο ρικοί, όπως π .χ. ο στρατηγός Fuller κ.λπ., κατατάσσουν τη Σαλαμίνα στις αποφασιστικές μάχες της ιστο ρίας). Ο συγγραφέας μάς μεταφέρει από την πόλη και το κρυφό λιμάνι της Αίγινας, κατά την πολιορκία από τους Αθηναίους, σε κυνήγια αγριογούρουνου στα βουνά, πολε μικά συμβούλια και το κατάστρωμα τριήρους στα στενά της Σαλαμίνας, σε θανατηφόρο «αγκάλιασμα» με τα πλοία του Μεγάλου Βασιλιά της Περσίας. Το κάνει όμως και με από λυτο σεβασμό στην ιστορία, όπως τη γνωρίζουμε, χωρίς να διστάζει να δώσει δικές του ερμηνείες, όπου αυ τές δεν είναι αντίθετες στα γνωστά γεγονότα, όπως πιστεύω πως πρέ πει να κάνει ένα καλό ιστορικό μυθι στόρημα. ■

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Σ επ τε μβ ρί ου

2008

ΒΙΒΛΙ0ΝΕΤ

απ ό την 1η Νοεμβρίου 2008, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση w w w .biblion et.g r και προσεχώ ς στη διεύθυνση w w w .diavazo .gr

Μια

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

Β I

[ δ ι α β α ζ ω Ο Κ Ρ I Τ I Κ Η.

Ζωή Σαμαρά

Το ασήμαντο και το αιώνιο τη νέα ποιητική συλλογή της Έλσας Κορνέτη, τα ενάντια, όπως στον Ηράκλειτο, συνα ντιούνται, για να δημιουργήσουν τη συνοχή του κόσμου ή, τουλάχιστον, την κοσμοθεωρία μας. «Το ασήμαντο» ανανεώνει «το αιώνιο», του απονέμει «μια άλλη διάσταση». Ποια είναι όμως αυτή η διάσταση που οφείλει την ύπαρξή της στην περιορισμένη αξία μας; Ο ποιητικός λόγος της Κορνέτη μας παρασύρει σε ένα σύμπαν όπου, και όταν ακόμη η ενδοσκόπηση απο τυγχάνει, ο ασθενής επιβιώνει. Ένα μήνυμα αισιοδοξίας μέσα στην aurea mediocritas (όπως θα έλεγε ο Οράτιος); Μάλλον όχι. Η ανατρεπτική χρήση των λέξεων, βασικό γνώρισμα της ποίησής της, μας υποχρεώνει να αναρωτηθούμε τι ακριβώς σημαίνει «επιβιώνω». Η ποιήτρια χλευάζει την άμετρη φι λοδοξία μας ήδη από τον τίτλο, ενώ στην αιώνια ασημαντότητα του πό θου μας κατατάσσει και την ποίηση. Η κουτσουλιά-ακαθαρσία γίνεται μό νιμο χαρακτηριστικό της ζωής μας, η κουτσουλιά-ασημαντότητα ανάγεται σε αιώνια κατάσταση στο «μεγάλο καθρέφτη του σύμπαντος». Καθώς «το κενό αναβλύζει» από τα μάτια μας, το ποίημα «ξυπνάει και βρυχάται». Για «νοσηρό απόσταγμα της συ μπλεγματικής [μας] σχέσης / με το αι ώνιο και την ασημαντότητα» μιλά η ποιήτρια. Στη νέα αυτή διάσταση του ποιητι κού τόπου μια νοσηρή εικόνα επιβάλ λεται. Δεν είναι τυχαίο που η ποίηση της Κορνέτη περιστρέφεται γύρω από ένα εσύ, που παραπέμπει στην ποιήτρια αλλά και στον αναγνώστη:

«- Έχεις αναλογιστεί / ώς πότε θα σπρώχνεις τα σκουπίδια σου / κάτω από το χαλί του άστρου / για να λάμπεις από μετριότητα;» Το ποιητικό εγώ διασπάται, για να συζητήσει με το alter ego του, να εκφράσει πόνο, πικρία, νοσταλγία, υπαρ ξιακή αγωνία, αλλά και αυ τοσαρκασμό. Η ποίηση αυτή δεν γράφεται πάνω στα «μεταξωτά σεντόνια των αιθέρων», αλλά μέσα Ελσα Κορνέτη «στο συρτάρι». Το δημιουρ Η αιώ νια γικό εγώ χρειάζεται μια κουκου τσου λιά τσουλιά χώρο, για να ανα γεννηθεί, αλλά και πολύ Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2007 θάρρος, για να κρυφτεί σε σελ. 75, τιμή: 7,32 ευρώ ένα συρτάρι, γεμάτο παλιά αντικείμενα και χιλιάδες αναμνήσεις. Με τη γραφή της η ποιήτρια αντιμε τωπίζει τα δεινά που μας απειλούν. Με το ρητορικό σχήμα υ π α λ λ α γ ή , εξορκίζει τα γηρατειά: «ανενόχλητα / τα μαλλιά του καθρέφτη σου / ασπρί ζουν». Με «γυναικεία γραφή» αντεπε ξέρχεται στην αγωνία της δημιουρ γίας: «Η ίδια αγωνία κάθε φορά. / Αν ο στίχος θα έχει χαλαρή ή σφιχτή πλέξη. / Αν η βελόνα πλεξίματος ξεφύγει από το θηλύκι / και τρυπήσει θανάσιμα τη λέξη». Το νέο ποιητικό βιβλίο της Έλσας Κορνέτη δεν ανήκει στην αιώνια κουτσουλιά που κατατρύχει τον άν θρωπο: από την πρώτη ώς την τε λευταία σελίδα προσφέρει ποίηση πυκνή, με διαλεκτικό ρυθμό και μηνύ ματα που μεταδίδονται με λιτό και άμεσο λόγο. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

53>

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κώστας Καναβούρης

Σαν άνεμος στα δέντρα άντοτε οι συγκεντρωτικές εκ δόσεις ποιημάτων έχουν τη δική τους αξία, είτε πρόκει ται για ολόκληρο το σώμα της δου λειάς ενός ποιητή είτε πρόκειται για επιλογή από το έργο του. Οι συγκε ντρωτικές εκδόσεις δίνουν την ευκαι ρία για μια συνολική αποτίμηση, για μια καθολική εξέταση θα λέγαμε, χω ρίς όμως να ξεχνάμε και τη διάσταση της αναγνωστικής απόλαυσης. Να ξεκινήσουμε λοιπόν με μια επιλογή από το έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου που κυκλοφόρησε από τις εκδό σεις Ποταμός, με τον τίτλο Η εκλογή μου και υπότιτλο Ποιήματα 19331991. Είναι φανερό φυσικά (και αυτό έχει τη δική του σημασία) ότι ο ίδιος ο ποιητής μορφοποίησε αυτή τη συ γκεντρωτική έκδοση, την έκτη έκδοση τέτοιου είδους που επιχείρησε στη διάρκεια της ζωής του. Βέβαια, υπάρχει και η ολοκληρωμένη έκδοση των απάντων του σε τρεις τόμους από τις εκδόσεις Τρία φύλλα, οπωσ δήποτε όμως εδώ έχουμε την απα ραίτητη πυκνότητα για να κατανοή σουμε την αξία ενός έργου με κομβική σημασία στην ιστορία, της μεταπολε μικής κυρίως, ελληνικής ποίησης. Πραγματικά, αυτή η έκδοση έρχεται να μας ξαναθυμίσει μια ποίηση-ύμνο στη δημιουργία. Μια ποίηση καθαρής αθωότητας και θάμβους μπροστά στο ατελεύτητο θαύμα της γέννησης του κόσμου, μιας ποίησης αγάπης λυτρωτικής. Αλλωστε και ο ίδιος ο Νι κηφόρος Βρεττάκος γράφει για την ποίησή του το 1964: «Στην ποίηση αυτή, λοιπόν, από σιγά-σιγά και χω ρίς να το καταλάβω έδωσα την ψυχή μου. Και χωρίς να είμαι βέβαιος ότι εί

<30 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μαι ποιητής ξέρω τώρα πως δεν είμαι τίποτε άλλο. Θα μου ήταν αρκετό αν τουλάχιστον βεβαιωνόμουνα πως με μέσο αυτή την ποίηση έκαμα το χρέος της ζωής μου. (...) Χρέος θα ειπ εί να προσφέρεις τον οβολό της δύ ναμής σου, με όλη σου την ειλικρίνεια και με όλη σου την αγάπη, στην υπό θεση της ζωής (...)». Να λοιπόν που είναι καιρός -μέρες που ζούμε- να ξαναθυμηθούμε ξεχα σμένες έννοιες, όπως η έννοια του χρέους προς τη ζωή. Να ξαναθυμηθουμε ότι η ποίηση ένα τέτοιο χρέος μπορεί να ξεπληρώνει, όσο της είναι δυνατόν, και ότι η έννοια του χρέους δεν είναι μόδα που έρχεται και πα ρέρχεται αλλά βαθιά οντολογική ανά γκη. Δεν υπάρχει λοιπόν παλιομοδί τικο χρέος, όπως δεν υπάρχει και πα λιομοδίτικη ποίηση, όταν μιλάμε για αληθινή ποίηση, όπως αυτή της Βι κτωρίας Θεοδώρου που περιλαμβά νεται στην συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη. Γράφει γι' αυτήν την ποίηση ο Γιάννης Ρίτσος σε μια επιστολή του προς την ποιήτρια με ημερομηνία 102-1962: «Σ' ευχαριστώ, σ' ευχαριστώ για την βαθιά χαρά που μου έδωσες. Κάθε στίχος σου είναι ποίηση -ποί ηση αληθινή, ουσιαστική, ανθρώπινη. Τι μου ζητάς τη γνώμη μου; Τα ποιήματά σου είναι ένα χαμόγελο στην καλύτερη έκφραση του ανθρώπου». Και καταλήγει ο Γιάννης Ρίτσος: «Σ' ευχαριστώ αγαπημένη αδελφή και σου φιλώ τα δυο λιγνά σου χέρια, που τα άγιασε ο ανθρώπινος μόχθος, το μαρτύριο και η ποίηση». Και πράγματι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποίηση της Βικτωρίας

Θεοδώρου (γεν. στα Χανιά το 1926) είναι μια αγιασμε'νη ποίηση. Ποίηση πραότητας, γαλήνης και σπάνιας ευ γένειας. Μια ποίηση που κατάφερε να μετατρέψει το μαρτύριο σε φως με εκείνη τη σοφία που δεν επαίρεται αλλά αρκείται στη σεμνότητα του δύ σκολα αποκτημένου ύφους. Και επειδή η λέξη «σεμνότητα», όπως και πολλές άλλες, κατάντησε ύποπτη πόζα, να πούμε ότι η ποίηση της Βι κτωρίας Θεοδώρου μόνο πόζα δεν εί ναι. Αλλωστε τέτοια λεπτότητα θα έσπαζε με το παραμικρό περιττό βά ρος. Και δεν σπάζει, «Μα φτερουγάει και φεύγει ωσάν αχνός / πουλί πετά μενο του αγέρα». Εδώ ίσως θα φανεί παράξενο αν ση μειώσουμε για μια διαφορετική εντε λώς ποίηση από αυτήν της Βικτω ρίας Θεοδώρου, όπως είναι η ποίηση του Γιώργου Χρονά, αν σημειώναμε λοιπόν και γι' αυτή την ποίηση ότι «Φεύγει ωσάν αχνός / πουλί πετά μενο του αγέρα». Γιατί, πράγματι, εί ναι άλλης εποχής και άλλων τοπίων και άλλων ρυθμών η ποίηση του Γιώργου Χρονά. Με άλλες εκλεκτικές συγγένειες. Κι όμως. Αν διαβάσει κα νείς τη συγκεντρωτική έκδοση Τα ποι ήματα 1973-2008 από τις εκδόσεις Οδός Πανός, ίσως γίνει κατανοητό ότι η ποίηση του Γιώργου Χρονά, ενός ποιητή εν εξελίξει και μάλιστα στην εποχή της ωριμότητάς του, «φεύγει ωσάν αχνός / πουλί πετάμενο του αγέρα». Γιατί κι εδώ μιλάμε για μια ποίηση αλαώμενη, που τρέμει από συγκίνηση και σκοτάδι, μια ποίηση που ξέρει μέχρι πού μπορεί να φτά σει και γι' αυτό ακριβώς φτάνει πολύ

μακριά: «Πολλά πράγματα, τίποτε δεν θα κάνω / αφού ταραχή έρωτα με σπαράζει». Δεν είναι άγνωστο το μαρτύριο, δεν είναι άγνωστη η αγωνία στον ποιητή. Τα ξέρει, τα αποδέχεται και τα μετα τρέπει σε εργαλεία τομής για να αποκαλυψει όχι το φως, αλλά το πιο μέσα μαρτύριο, την πιο μέσα αγωνία που τελικά οδηγεί τα σώματα και τα νοήματα στην ελευθερία. Στον άγριο έρωτα της ελευθερίας που είναι ίσως η μόνη μας πατρίδα. Και βρίσκονται αλλού τέτοιες πατρίδες ελευθερίας. Κατοικούν στη Βηρυτό και στην Ό στια. Μπορεί και στο σταθμό της Κορίνθου. Και δεν είναι μήτε μισοφωτισμένες και δεν είναι υπαινικτικές. Εί ναι πάμφωτες μέσα στο σκοτεινό τους φως και απολύτως πραγματι κές σαν δίκοπο μαχαίρι που αστρά φτει το ίδιο είτε πρόκειται να κόψει έναν καρπό είτε πρόκειται να κόψει τον κόσμο ολόκληρο. Και όπως όλες οι πατρίδες έτσι και η ποίηση του Γιώργου Χρονά έχει τη μουσική της, όπως στο ποίημα «IMMAGINARE»: «Τη μουσική αυτή ακούνε οι εραστές / καθώς η μέρα έχει πεθάνει από ώρα / σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, σε γειτονιές απόμακρες / μέχρι κάτω στο λιμάνι / όταν την τυλίγουνε σε κα σέλες ψαριών τη θάλασσα / και δεν έχουνε ακόμα αποφασίσει σε ποιον να κινηθούν / καθώς φτάνουνε τα πρώτα αμάξια της νύχτας / - ψεύ τικα βλέφαρα, βαμμένα χείλη και οι λέξεις πίσω από τα κατεβασμένα τζάμια / ακουγονται σαν άνεμος στα δέντρα / - Είναι τέλος του μηνός· δεν έχει φεγγάρι απόψε». ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Δ I A B A Ζ ο] Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κώστας Αγγελάκης

Όταν εμπνέει π σχολική τάξη ο Ανάμεσα στους τοί χους περιγράφει την σχολική ζωή μαθητών του γυμνάσιου, σε μια εργα τική συνοικία του Παρισιού. Ο Φρανσουά Μπεγκοντά, συγγραφέας του βιβλίου, ενδύεται το ρόλο του καθη γητή Γαλλικών και έρχεται αντιμέτωπος, εκτός των λι γοστών γάλλων μαθητών, και με παιδιά που προέρχο νται από άλλες χώρες με διαφορετική κουλτούρα, Φρανσουά Μπεγκοντό όπως το Μαρόκο, την Αλγε Ανάμεσα στους ρία, την Τυνησία και την τοίχους Κίνα, με αποτέλεσμα να περνά μπροστά από τα μά Μετάφραση: τια μας η πολυπολιτισμική Μοριλένα Κοραντζάνη κοινωνία της Γαλλίας. Στο βι βλίο κυριαρχούν κυρίως οι Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2008 διάλογοι, είτε μεταξύ των σελ.: 273, τιμή: 13,00 ευρώ καθηγητών και των μαθη τών είτε μεταξύ των καθη γητών, και με αυτόν τον τρόπο κυ λάει μια ολόκληρη σχολική χρονιά. Τα γεγονότα εκτυλίσσονται σε δύο χώ ρους του σχολικού συγκροτήματος, τη σχολική αίθουσα και την αίθουσα των καθηγητών. Το στοιχείο που υπερισχύει στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι ο συγκερασμός των διαφορετικών αντιλήψεων και συ μπεριφορών, στο πλαίσιο μιας σχολι κής κοινότητας. Μέσα στην αίθουσα ο αναγνώστης παρακολουθεί τα μα θήματα που γίνονται και τις μαθησια κές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αρκετοί από τους μαθητές. Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο οι μαθη τές να αυθαδιάζουν μπροστά στους καθηγητές τους ή να δημιουργούν

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

διάφορα μικροεπεισόδια μέσα στην τάξη, με συνέπεια να αντιμετωπί ζουν αυστηρές τιμωρίες, όπως αλ λαγή σχολικού περιβάλλοντος για ανάρμοστη συμπεριφορά, μετά, βε βαίως, από τη σύγκληση του πειθαρ χικού συμβουλίου. Και με το διευθυ ντή του σχολείου να επισημαίνει πως οι αποφάσεις του συμβουλίου θέλουν να «υπενθυμίσουν την παιδαγωγική αξία της τιμωρίας». 'Οπως είναι φυ σικό για κάθε σχολείο με αλλοδαπούς μαθητές, έτσι και σε αυτό σημειώνο νται αρκετά ρατσιστικά επεισόδια. Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά εξ αυτών είναι όταν ο Ακίμ χαρακτηρί ζει τον Ζιμπράν «βρωμοεβραίο» γιατί ο τελευταίος αρνήθηκε να του δώσει μια κόλλα χαρτί και όταν πάλι η Σάντρα ζητάει από τον καθηγητή να αναφερθούν στους ισλαμιστές που προκαλούν τις τρομοκρατικές επιθέ σεις, με αποτέλεσμα να θιχτούν κά ποιοι μαθητές. Τέλος, μέσα από την καθημερινότητα των παιδιών και τις συσκέψεις των καθηγητών, που εκ φράζουν κάθε τόσο τους προβλημα τισμούς τους σχετικά με τη συμπερι φορά των μαθητών, αντλούμε στοι χεία για το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γαλλία και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει σε σχέση με το δικό μας. Το βιβλίο τιμήθηκε με το βραβείο France Culture/Telerama, μεταφέρ θηκε στο κινηματογράφο σε σκηνοθε σία του Λοράν Καντέ, με πρωταγω νιστή τον ίδιο το συγγραφέα, και βρα βεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών 2 0 0 8 .· 0 Κώστας Αγγελάκης είναι δημοσιογράφος

I Δ IA B A Z Ω β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

Ελένη Καρρά

Λογοτεχνία με τη δύναμη μιας θλιμμένης μελωδίας παράξενος έρωτας ανά μεσα σε μιαν αντρογυναίκα κι έναν καμπούρη νάνο, ο «καρπός» της ιδιόμορφης σχέσης τους, ήτοι το λεγόμενο «καφενείο», τόπος συνεύρεσης των σιωπηλών κατοίκων σε μια πόλη του αμερικα νικού Νότου, μια γραφή ποιητική με αναθυμιάσεις από ακίνητες ζωές ερ γατών των νότιων Πολιτειών και η επανέκδοση της μετάφρασης του Μένη Κουμανταρέα, που προλογίζει και το κείμενο, μας φέρνουν ξανά σε επαφή με ένα από τα βιβλία που ιδιαιτέρως αγαπήσαμε. Η Μπαλά ντα του λυπημένου καφενείου, της Κάρσον ΜακΚάλλερς, ένα, ούτως ή άλλως, από τα πιο όμορφα βιβλία της αμερικανικής λογοτεχνίας, έτυχε ήδη από την πρώτη του έκδοση στα ελληνικά γράμματα, και πάλι από τον Κέδρο, το 1969, εμπνευσμένης μετάφρασης από τον Κουμαντα ρέα. Ό π ω ς σημειώνει ο ίδιος στον πρόλογο, το συγκεκριμένο βιβλίο «με άρπαξε από την πρώτη στιγμή και με κράτησε μαγεμένο». Κι αυτό, θα λέγαμε εμείς, επειδή δεν πρόκει ται για ένα συνηθισμένο κείμενο, αλλά, όπως υποδεικνύει κι ο τίτλος του, για μια «λυπημένη μπαλάντα», ένα μπλουζ του Νότου, με τις λέξεις να εκπέμπουν μια ξεχωριστή, θλιμ μένη μελωδία. Η ιστορία της δεσποι νίδας Αμέλια, του όμορφου πρώην συζύγου της «για δέκα μέρες» Μάρβιν Μέισυ και του εξάδερφου Λάιμον, μια ιστορία που κλιμακώνεται

Μικρές

μ' έναν παράταιρο έρωτα, και κλείνει αργά-αργά, με τις τελευταίες νότες μιας σκληρής εγκατάλειψης. «Παιγμένη» με τη μουσική γραφή της ΜακΚάλλερς. Και με κάποιους εν δυνάμει ερμηνευτές να εμφανίζο νται στο τέλος του βιβλίου: δώδεκα κατάδικοι, που σκάβουν όλη μέρα κάτω από τον καυτό ήλιο, «και κάθε μέρα υπάρχει μου σική. Ό λο και κάποια Κάρσον ΜακΚάλλερς φωνή θ' αρχινήσει μια Η μ π αλά ντα φράση, μισοτραγουδιστά του λυ π η μ έν ο υ και σαν ερώτηση. Ύστερα κ α φ εν είο υ από λίγο θα μπει κι άλλη φωνή, ωσότου κάποτε Μετάφραση: τραγουδάνε όλοι μαζί π α Μένης Κουμανταρέας ρέα (...) Ύστερα νότα με Εκδόσεις Κέδρος, 2008 νότα η μουσική λιγοψυχά, σελ. 158, τιμή: 12,00 ευρώ ώσπου στο τέλος δεν μένει παρά μια μόνη, μοναχική φωνή, έπειτα μια βαθιά ανάσα, ο ήλιος κι ο αχός απ' τις σκαπάνες μες τη σιωπή». Τον ιδιαίτερο λυρισμό, που καθιστά την ΜακΚάλλερς (19171967) μια από τις σημαντικότερες πεζογράφους του 20ού αιώνα, έχουμε συναντήσει και σε άλλα βι βλία της, όπως Η καρδιά κυνηγάει μονάχη, Ανταύγειες σε χρυσά μάτια (που μεταφέρθηκε στον κινηματο γράφο από τον Τζον Χιούστον, με πρωταγωνιστές την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Μάρλον Μπράντο) και Πρόσκληση σε γάμο. ■

Αγγελίες

Π ωλείται Liddell & Scott, Greek-English Lexicon, Oxford University, τρέχουσα 9 n έκδοση. Μονότονο με Συμπλήρωμα 1996. Αχρησιμοποίητο, 2450 σελίδες. 140 ευρώ. Τηλ. 210-3800517, βράδυ.

[

Δ IA B A Ζ Ο ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Παύλος Παπαδημητρίου

Ο Πύργος και π Δίκη του Ντίκενς α πάντα σ' αυτά το εμβληματικό μυθιστό ρημα, ακόμα και οι πιο ρόδινες στιγμές του (ακόμα κι όταν, τους βλέ πουμε ή όχι, οι ήρωές του κάθονται χαμογελαστοί δί πλα στο τζάκι χωρίς καν να συζητούν), τα πάντα σκε πάζονται από την τερα τώδη, ζέουσα σκιά του με γάλου Δικαστηρίου: του Τσάνσερι. Κατ' ουσίαν, όλα Charles Dickens τα υπόλοιπα: η πόλη, η Ο οίκος του ζό φ ο υ ύπαιθρος, τα εργοστάσια, οι άθλιοι των παραγκουπόΕισαγωγή-μετάφραση: λεων και των νεκροτα Κλαίρη Παπαμιχοηλ φείων, οι ευημερούντες αρι Προσεχώς από στοκράτες και οι νεοαφιτις εκδόσεις Gutenberg τόμοι 2, σελ. 1.400 χθέντες αστοί, οι έμποροι χάρτου και οι τρωγλοδύτες, οι δάσκαλοι χορού και οι παλαίμαχοι στρατιώτες -όλοι μα όλοι τρέφουν την ουσία της ύπαρξής τους, την ίδια τους την καρδιά, και φυσικά τη λίμπιντό τους, από το εωσφορικό Τσάνσερι: μια σύλληψη που φτάνει με π ε λώρια βήματα στον Κάφκα και στον Μπέκετ, σημαδεύοντας παράλληλα μια κι έξω αυτό που ονομάζουμε βι κτωριανό μυθιστόρημα. Ο Οίκος του ζόφου (1852-1855), το ένατο μυθιστόρημα του Ντίκενς (1812-1870), δημοσιεύτηκε σε 20 μη νιαίες συνέχειες, κατά το έθος της εποχής, και, μολονότι επισκιασμένο από άλλα του μείζονα έργα, δεν παύει να είναι το πιο εντελές και το πλέον χαρακτηριστικά ντικενσιανό. Ό λα τα γνωρίσματα της ανεξάντλη της πένας του Ντίκενς είναι εδώ: η άρτια πρόζα· το ρομαντικό αρα-

< 5 4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

βοόργημα- η απόδοση χαρακτήρων ακόμη και με ελάχιστες λέξεις· η δυ νατότητά του να περιγράφει τα πά ντα με τον τρόπο που ζήλευε τόσο πολύ ένας Μπαλζάκ· η αυστηρότατη κοινωνική του κριτική· το πλάσιμο ολοζώντανων ηρώων, καθαρά αρχετυπικών η αποτύπωση της πλοκής ως συστατικού της μυθιστορηματι κής ζωής- οι θυελλώδεις συγκρούσεις των χαρακτήρων η ζοφερή (πόσο δε μάλλον εδώ...) αποτύπωση μιας πραγματικότητας θλιβερής και πέρα για πέρα αναπαραστατημένης ως είχε (και προφανώς ως έχει). Ανατόμος μιας μεταβατικής εποχής (ζούσε σχεδόν στο κέντρο της: με συ μπαγή κομμάτια τόσο από τον ρομα ντισμό όσο και από τον ωφελιμισμό), ο Ντίκενς υπερασπίστηκε με ζέση και θυμό το αύριο, μην παύοντας να πο λεμά με τον τρόπο που το μπορούσε μια θλιβερή πραγματικότητα, γεμάτη απάνθρωπη αδικία, φτώχεια, ασύλ ληπτη ανέχεια και κραυγαλέο παλιό και νεογέννητο πλούτο. Ο αλυσοδεμένος σε ένα χαοτικό δικα στικό σύστημα, με πλήρη απουσία «υγειονομικής περίθαλψης», πεινασμένος, απελπισμένος και συχνά-πυκνά έτοιμος να εκραγεί φτωχός πλη θυσμός των προαστίων και της κάθε λογής τρώγλης (από τη μια) και η άρχουσα αριστοκρατία (από την άλλη), που διορίζει υπουργούς κρυμμένη στα εξοχικά της, πλήρως ανέτοιμη, λόγω ουρικής εγκεφαλαρθρίτιδας, να προφυλαχτεί από την άνοδο των βιομηχάνων και των επιχειρηματιών, συνθέτουν έναν απίστευτα εκρηκτικό καμβά, που ο Ντίκενς (κι αυτό είναι που τον καθιστά αξεπέραστο και χω-

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω β

ρίς σχεδόν ούτε έναν μιμητή έκτοτε, και σίγουρα κανέναν στα αγγλικά) κα ταφέρνει να μας κάνει σήμερα να νο μίζουμε πως όλα αυτά ήταν δική του επινόηση. Οι σελίδες του είναι κινηματογραφι κές. Ακόμα και όταν βολιδοσκοπεί (έως μόνον ενός αυστηρά καθορισμέ νου σημείου: αρκείται σ' αυτό) τους ήρωές του, ο εικονοποιός Ντίκενς δε χάνει την ευκαιρία να καθρεφτίσει πάνω τους εντυπωσιακές εικόνες της φαντασίας του και της τόσο εξε ταστικής, ερευνητικής, έξυπνης μα τιάς του. Πολύ σπουδαίος και «ακρι βός» αφηγητής... Και φυσικά ένας από τους πιο μεγά λους εκφραστές του «ρομαντικού έρωτα», που στον Οίκο του ζόφου προσφέρει στο πρόσωπο της Έστερ την ηρωίδα - πηγή έμπνευσης, κριτι κής και μίμησης από πλείστους όσους κατοπινούς τού Ντίκενς, μυθιστοριογράφους και ιστορικούς της λογοτε χνίας. Ένας απ' αυτούς, δε, ο πολύς Χάρολντ Μπλουμ, θεωρεί το συγκεκρι μένο μυθιστόρημα όχι μόνο ως το ση μαντικότερο του Ντίκενς, ανώτερο ακόμη και του Δαβίδ Κόπερφιλντ (αγαπημένου βιβλίου του ίδιου τού δημιουργού του), αλλά συνάμα και το καταλληλότερο από όλα τα άλλα για να χαρακτηριστεί «Το μυθιστόρημα του Κανόνα» της δυτικής λογοτε χνίας: «Είναι το κεντρικό έργο του, κατά την άποψη των περισσότερων κριτικών σήμερα [...]. Ολόκληρο το σύμπαν του Ντίκενς, η φαντασμαγο ρία του Λονδίνου και το όραμα της Αγγλίας που τον συνέχει, αναδύεται στον Οίκο του ζόφου με μια διαύγεια και συγκίνηση που ξεπερνούν το υπόλοιπο έργο του, πριν και μετά απ' αυτό. [Υπάρχουν] στιγμές υπέρο χων αποκαλύψεων, όπως ταιριάζει στο πιο δυνατό του έργο [...]. Η πα-

ι β

I !

ραδοξότητα του Οίκο του ζόφου θριαμβεύει ως στοιχείο του Κανόνα» (από τον Δυτικό Κανόνα, εκδ. Guten berg, μτφρ. Κ. Ταβαρτζόγλου). Μιλώντας για παραδοξότητα, μας κάνει πελώρια εντύπωση σήμερα η χρήση εκκεντρικών, ονειρικών, φαντασιακών στοιχείων στην πρόζα του Ντίκενς, που σε ορισμένες από τις καλύτερες σελίδες του κειμένου δε μαγεύουν αλλά υπνωτίζουν, τρόπον τινά, τον αναγνώστη, ενώ είναι φα νερή η λυτρωτική, δημιουργική χαρά του δημιουργού τους όταν τις συνέ θετε. Μια μυστηριώδης αρρώστια με αλλόκοτα αποτελέσματα, ένα σώμα που αυταναφλέγεται, μια φιγούρα που την καταπίνει λίγη-λίγη μια σπα ρακτική ομίχλη... Κι από την άλλη, έχουμε ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα με ντετέκτιβ της λογοτεχνίας (και μια χαρισματική μορφή -αν και αστυνομικού- από τις πλέον ζωντανές του βιβλίου), αλλά κι ένα μυθιστορηματικού τύπου δοκίμιο υπέρ της ισότητας, κατά της δήθεν φιλανθρωπίας του συρμού και «για έναν δικαιότερο και ασφαλέστερο κόσμο». Ο Ντίκενς, ντυμένος στα καλά του. Και μέσα σ' όλο αυτό το υφασμένο χαλί, κεντρική, αν και μικροσκοπική, φιγούρα ο δύστυχος Τζο, το χαμίνι που με τη σκούπα του σαρώνει τα πεζοδρόμια, όσο το αφήνουνε, έστω κι έτσι, να υπάρχει. Τόσο λεπτός που είναι, λεπτός σα σελιδοδείκτης, μοιά ζει καμωμένος για να μη χάνουμε τη σελίδα από τα μάτια μας. Γιατί, έστω κι έτσι, αυτό έχει σημασία όταν γύρω-γύρω υψώνονται Πύργοι και γί νονται Δίκες. Η Κλαίρη Παπαμιχαήλ είχε να αντιμε τωπίσει ένα κείμενο-βουνό, γλωσ σικά άρτιο μεν αλλά γεμάτο «αργκό», παλιά αγγλικά και ένα τεράστιο λεξι λόγιο -τα πήγε περίφημα. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κ. Π.

Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν ληθαίνει η π ε ζογραφία από και για χώρες που χρόνια αγνοού -£f/v| Λ. σαμε. Ειδικά οι περιο T W Xpuiwv aj Aiuiv χές του Αφγανιστάν ήταν για μας tabula rasa. Τα τελευταία χρόνια μεταφράζο νται πολλά μυθιστο ρήματα που οι ιστο ρίες τους διαδραματί ζονται στις περιοχές Καλέντ Χοσεϊνί αυτές και έχουν ως Στ η χώ ρ α κύρια πρόσωπα τις γυναίκες, καθώς αυ τω ν χρ υ σ ώ ν ήλιω ν τές είναι πιο καταπιε σμένες και προσφέροΜετάφραση: Βασιλική Κοκκίνου νται για μυθοπλα στικό υλικό, ενώ ταυ τόχρονα δημιουργούν μεγάλες συμπάθειες στις ομόφυλές τους αναγνώστριες. Το βιβλίο του Καλέντ Χοσεϊνί αφηγείται την ιστορία της Μαριάμ, ενός από τα έντεκα παιδιά του Τζαλίλ, καλά δικτυωμένου επιχειρηματία της Χεράτ. Η Μαριάμ είναι χαράμι, δηλαδή ανεπιθύμητη. Κι αυτό γιατί είναι το νόθο παιδί του Τζαλίλ, το παιδί που απέκτησε εκτός των τριών του γάμων. Μέχρι τα δεκαέξι της χρόνια μεγαλώνει φτωχικά με τη μητέρα της, Νανά, στερημένη από τα πάντα, σχολείο, φίλους, ρούχα, απολαύσεις και κυρίως στοργή. Το μόνο που σκέφτεται και περιμένει είναι η καθιερωμένη δίωρη εβδομα διαία επίσκεψη του πατέρα της, Τζαλίλ, που της προσφέρει μικρά δώρα για να εξιλεωθεί. Ό ταν η μη τέρα της αυτοκτονεί, η Μαριάμ βρί ΚΑΛΕΝΤΧΟΣΕΪΝΙ

<3< 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΙ 2008

σκεται προσωρινά φιλοξενούμενη στο σπίτι του πατέρα της και κάτω από τα φθονερά βλέμματα των τριών συζύγων του που επιθυμούν να την διώξουν το ταχύτερο δυ νατό. Κι έτσι ακριβώς γίνεται. Την επόμενη κιόλας μέρα, η Μαριάμ επι βιβάζεται στο λεωφορείο για την Καμπούλ, συνοδευόμενη από τον κατά τριάντα χρόνια μεγαλύτερο σύζυγό της, Ρασίντ. Μια νέα ζωή ξε κινά για τη Μαριάμ. Η ζωή με τον Ρασίντ δεν είναι μια καλή ζωή. Η Μαριάμ δεν καταφέρ νει να τεκνοποιήσει και, ύστερα από 18 χρόνια γάμου, μπαίνει στη ζωή τους η Λεϊλά, μια νεαρή γειτονοπούλα που θα περιθάλψουν, έπειτα από την επίθεση βομβαρδι σμού που δέχτηκε το σπίτι της και οδήγησε στο θάνατο τους γονείς της. Οι δυο γυναίκες θα αναπτύ ξουν μια δυνατή σχέση αγάπης, αλ ληλεγγύης και υποστήριξης. Αυτό εί ναι και το κύριο θέμα του συγγρα φέα. Συνολικά, πρόκειται για μια ιστορία που εξελίσσεται σε διάστημα τριών δεκαετιών και περιγράφει την κρίση με τους αφγανούς πρόσφυγες από την εποχή της εισβολής και υποχώ ρησης των Σοβιετικών, μέχρι την επικράτηση των Ταλιμπάν και την πείνα, την αναρχία, την καταπίεση που ακολούθησαν με το καθεστώς τους. Ένα μυθιστόρημα με γρήγορη κίνηση και ένταση, με δυνατές περι γραφές και δυνατά συναισθήματα. Ένας ύμνος στην αληθινή φιλία, που μπορεί να φτάσει μέχρι την αυ τοθυσία, αλλά και στην αιώνια αγάπη που δεν εξασθενεί ποτέ. ■

[ Δ IA B A Ζ Ω I J

b i b a i o k p i t i k h

Σπύρας A. Γεω ργίου

Προοπτική διεξόδου για την κοινωνία μας άνθηση των κοινωνικών / αν θρωπιστικών επιστημών, η διέγερση στο φοιτητικό χώ ρο, τα νέα κοινωνικά κινήματα, κα θώς και η λειτοσργία/κρίση του κοι νωνικού κράτους είναι οι βασικοί πα ράγοντες που συνέβαλαν, στις τελευ ταίες δεκαετίες, στη μελέτη του φαι νομένου «νεολαία». Αυτό το βιβλίο εί ναι ένα σημαντικότατο έργο το οποίο «επιχειρεί να ανασυνθέσει ορισμένες κομβικές στάσεις και αναπαραστά σεις της νέας γενιάς, όπως αρθρώνο νται από τους ίδιους τους νέους, στη σημερινή συγκυρία». To corpus της συγκεκριμένης μελέτης αποτελούν τα ευρήματα μιας έρευ νας για τη νεολαία (που πραγματο ποιήθηκε από το Ερευνητικό Πανεπι στημιακό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τη χρηματοδότηση απο την Εθνική Υπηρεσία του προγράμμα τος «Νεολαία» της Ε.Ε.), τα οποία επεξεργάστηκαν ερευνητές με διαφο ρετικές θεωρητικές και μεθοδολογικές οπτικές. Το κοινωνικό - δημογραφικό προφίλ των νέων, η χρήση της νέας τεχνολο γίας και οι αξιακές προτεραιότητές τους· η θρησκευτικότητα, οι διαπρο σωπικές σχέσεις τους, οι αναπαρα στάσεις για τον εαυτό τους, η κοινω νική συμμετοχή και οι στάσεις τους απέναντι σε διάφορους κοινωνικούς θεσμούς, την ελληνικότητα, την Ευρω παϊκή Ένωση είναι οι σπόνδυλοι με τους οποίους αρθρώνεται η παρούσα μελέτη. Φορέας κοινωνικής αλλαγής, προό δου αλλά και ανομίας, η νεολαία διερευνήθηκε (ως έννοια και ως εμπει

ρία) στη θεωρητική γραμμή της ιστορικοκοινωνικής κα τασκευής. Στο πλαίσιο δη λαδή των νεωτερικών κοινω νιών περιγράφεται και ανα λύεται μια δέσμη παραμέ τρων που καλύπτουν τα π ε δία δράσης των νέων και κα τατείνουν στο συμπέρασμα ότι «οι νέοι στην Ελλάδα σή μερα είναι ταυτοχρόνως κο ρεσμένοι και στερημένοι και (γι' αυτό) πιθανώς το κοινω Ν. Δεμερτζής νικό διαπιστευτήριο τούτης Γ. Σταυρακάκης (επιμ.) της νεολαίας να είναι η Ν εολαία αστάθμητη δράση της». Ο αστάθμητος Πέρα από κοινότοπα ή παράγοντας; ακόμη και στερεότυπα δι λήμματα περί ενεργητικότη τας ή παθητικότητας των νέων, αυτή ακριβώς η ιδιό τητά τους -ω ς αστάθμητου παράγοντα- αποτελεί ίσως το σπου δαιότερο εύρημα. Επειδή -τελικά- η αινιγματική στάση της νεολαίας (στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα) συνιστά «τον αδύναμο κρίκο αλλά και την προοπτική διεξόδου που χρειά ζεται ή νομίζει ότι χρειάζεται η κοινω νία μας». Πώς θα μπορούσε λοιπόν να παραβλέψει κάποιος τη σημαντικότητα μιας τέτοιας συλλογικής διερεύνησης που κοσμείται -μεταξύ άλλων- κι από το ελκυστικό γλωσσικό ύφος κα θώς και τη φροντισμένη έκδοσή της; Ένα σπουδαίο βιβλίο, εργαλείο όχι μόνο για εκείνους που υπηρετούν τις κοινωνικές επιστημές αλλά και για όλους όσοι νοιάζονται για τα κοινω νικά δρώμενα, αναζητώντας καίρια ερεθίσματα στοχασμού.·

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

<37

Λεωνίδας Στεφάνου

Η κρίση και η διαχείρισή της Η οικονομική κρίση έχει φέρει στην επικαιρότητα τη συζήτηση περί των οικονομικών εργα λείων σκέψης που βα μπορούσαν να προσφέρουν διεξόδους. Επιπλέον, σε μια τέτοια κρίση ίσως προκύψει μια ουσιαστική συζήτηση πάνω στα Βασικά δέματα όχι μόνον της Βιωτής αλλά και σε αυτά που συνιστούν την ελπίδα για μια ποιότητα ζωής.

Με οδηγό το ΝόμπεΗ Η οικονομική κρίση με τα γνωστά αποτελέ σματα, κυρίως στις ΗΠΑ, και η σουηδική επιλογή της Ακαδημίας Νόμπελ να βρα βεύσει τον Πολ Κρούγκμαν, ένα ριζοσπά-

Πολ Κρούγκμαν Η συνείδηση προοδευτικού Εκδόσεις Πόλις

Ησυνείδηση ενός προοδευτικού

Charles Tilly Μαρία Κούσπ Οικονομικές και πολιτικές συγκρούσεις σε συγκριτική προοπτική Επίκεντρο

στη αμερικανό οικονομολόγο, έφερε στο προσκήνιο και το τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφορεί στην χώρα μας, το Η συνείδη ση ενός προοδευτικού (μετάφραση: Α. Δ. Παπαγιαννίδης, εκδόσεις Πόλις, 2008). Ο πραγματικός τίτλος είναι «Η συνείδηση ενός φιλελεύθερου», αλλά η μετωνυμία ήταν ίσως απαραίτητη, καθώς η σημασία που δίνουμε εμείς στην έννοια του φιλε λεύθερου είναι μάλλον παρεξηγημένη. 0 Κρούγκμαν εξηγεί στο βιβλίο του τη σχέση οικονομίας και πολιτικής στις ΗΠΑ από την εποχή του Νιου Ντηλ έως σήμερα. Οι ομοιότητες βρίσκονται στο ότι η Αμερική παραμένει «μια χώρα ακραίας ανισότητας στους τομείς του πλούτου και της ισχύος.

β & ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Μια χώρα όπου ένα κατ' όνομα δημοκρα τικό πολιτικό σύστημα δεν αντιπροσώπευε τα οικονομικά συμφέροντα της πλειονότη τας. Πέρα από αυτό, οι παράγοντες οι οποίοι επέτρεψαν σε μια πλούσια ελίτ να κυριαρχεί στην πολιτική ζωή έχουν ηρο-

Ιωάννης Πρωτοπαπαδάκης Παράπονα Πελατών. Μπελάς... ή ευκαιρία, Αδ. Σταμούλης φανείς αντιστοιχίες με ό,τι συμβαίνει σήμερα: εντυπωσιακή οικονομική υστέρη ση των υποψηφίων με λαϊκίστικες τοποθε τήσεις, διαίρεση των Αμερικανών, οι οποίοι είχαν κοινά οικονομικά συμφέροντα, με βάση φυλετικά, εθνοτικά ή θρησκευτικά γνωρίσματα και μοιρολατρική αποδοχή μιας συντηρητικής ιδεολογίας που προει δοποιούσε ότι κάθε προσπάθεια να βοηθηθούν οι λιγότερο προνομιούχοι θα οδη γούσε σε οικονομική καταστροφή». 0 Κρούγκμαν -κινούμενος στη γραμμή Γκαλμπραίηθ- πιστεύει πως οι ανισότητες στον καπιταλισμό μπορούν να μειωθούν μέσα από μέτρα μιας συγκεκριμένης πολιτικής. Υποστηρίζει πια φανατικά τον Ομπάμα,

οπότε το βιβλίο του λειτουργεί και ως εισαγωγή στο οικονομικοπολιτικό πρόταγμα των Δημοκρατικών. Οι συ γκ ρ ο ύ σ εις και τα κινήματα Η συζήτηση έχει ανάψει και τα ερωτήματα πέφτουν βροχή, καθώς οι προτάσεις υπέρβασης της κρίσης δεν μπορούν να γίνουν προτάσεις υπέρβασης του συστή ματος. Για να πάμε εξάλλου πού; Σε ποιο σύστημα; 0 Charles Tilly (που έφυγε άδικα τον Απρίλιο του 2008) και η Μαρία Κούση, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας οτο Πανεπι στήμιο Κρήτης, που επιμελήθηκαν τον τόμο Οικονομικές και πολιτικές συγκρού σεις σε συγκριτική προοπτική (Επίκεντρο, 2008), δεν έχουν τη συνταγή αλλά έχουν επεξεργαστεί τις συγκρουσιακές πολιτικές σε σχέση με τα κοινωνικά κινήματα. Μπο ρούν αυτά να προβάλλουν εναλλακτικές προτάσεις και πότε είναι περισσότερο πλούσια σε εμπειρίες και δυναμική, σε περιόδους οικονομικής κρίσης ή σε εποχές οικονομικής ευημερίας; Οι συγγραφείς του τόμου ασχολούνται με τα ερωτήματα: πώς οι πολιτικές απειλές και οι ευκαιρίες με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωποι οι συμμετέχοντες στην πολιτική δράση έχουν επιπτώσεις στις πιθανότητες, το χαρακτήρα και τις συνέπειες αυτής της δράσης και πώς οι οικονομικές αλλαγές αποτελούν σημαντικές πολιτικές απειλές και ευκαιρίες ή αποτελούν απαντήσεις στις πολιτικές απειλές και ευκαιρίες. Τα χρηστικά Σε περίοδο κρίσης οι πολίτες προσπαθούν να προφυλάξουν τα κεκτημένα, να δια σφαλίσουν το χρήμα, όπως και να ελαχι στοποιήσουν το κόστος των όποιων

συναλλαγών τους. 0 δρ Πληροφορικής Σπύρος Αρσένης, λες και το ήξερε, έγραψε τρεις μικρούς οδηγούς με τίτλους Τι πρέ

πει να προσέχουμε στις συναλλαγές με το Διαδίκτυο,·, Τι πρέπει να προσέχουμε στις συναλλαγές με τις τραπεζικές κάρτες; και Τι πρέπει να προσέχουμε στις συναλλαγές με τα ATM; (και τα τρία από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, 2008). Κάθε οδηγός περιέχει μια εισαγωγή και μικρά κεφάλαια που δίνουν βασικές πληροφορίες για το θέμα και κατατοπιστικές εξηγήσεις. Ακόμα και θέματα που θεωρούμε πολύ απλά κρύ βουν παγίδες και όχι μόνον μας προφυλάσσει το να ξέρουμε να τις αποφεύγου με αλλά και μαθαίνουμε τρόπους μιας πιο σωστής διαχείρισης αυτών των εργαλεί ων, όπως οι κάρτες, το Διαδίκτυο και η χρήση των ATM.

Προσαρμογές λόγω κρίσης καλούνται να κάνουν και οι επιχειρήσεις. Ένας τρόπος είναι να μπορούν να γίνουν πιο παραγωγι κές και να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα παράπονα των πελατών τους. Αντί να ξοδεύουν χρήματα για να προσελκύσουν νέους πελάτες είναι καλύτερα να μάθουν τι ζητούν αυτοί. Στο εγχειρίδιο του Ιωάννη Πρωτοπαπαδάκη με τίτλο Παράπονα πελατών, μπελάς ή ευκαιρία; (εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, 2008) εξετάζονται: Τι θέλουν οι πελάτες όταν παραπονούνται. Χειρισμός παραπονούμενων πελατών, Σύνταξη απαντητικής επιστολής, Επιλογή και εκπαίδευση προσωπικού. Τα παράπονα των υπαλλήλων. Τρόποι ενθάρρυνσης των πελατών να παραπονεθούν, Οφέλη από τη σωστή διαχείριση των παραπόνων. 0 συγγραφέας πιστεύει ότι τα παράπονα είναι ένα δώρο, αρκεί να ξέρεις να το ξετυλίξεις. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008 <52>

Κώστας Γ. Καρυωτάκης

Γιώργος Παπαδημητρίου

Σατιρικά

Η δημοκρατία σε δοκιμασία

Εισαγωγή - σχόλια - επίμετρο: Σαράντος I. Καργάκος Εκδόσεις Αρμός, 2008 σελ. 91, τιμή: 10,00 ευρώ

γδόντα χρόνια μετά τον θά νατο το υ Καρυωτάκη, ο Σαρά ντος I. Καργάκος παρουσιά ζει μέσω των εκδόσεω ν Α ρ μός τα Σατιρικά το υ μεγάλου αυτού Έλληνα ποιητή, ως μια κραυγή της αγωνίας του. Δ ι καίως ο εκδό της Γιώργος Χ ατζηιακώβου σημειώ νει στην αρχή το υ βι βλίου ότι «είναι ευθύνη όλων μας, όσοι το λόγο δ ιακονο ύμε - ο κ αθέ νας με τον τρόπο τ ο υ - να φ ρ οντί σ ουμε ώστε των μεγάλων μας ποιη τών οι καιν ούργιες εκδό σ εις να γί νουν ελκυσ τικότερες και χρησ τικό τερ ες» όχι βεβαίω ς για τις μάζες με την «ιδιοτελή καρδίαν», αλλά για όσ ους θέλουν να αφουγκραστούν των ποιητών την αγωνία. Εξαιρετικά ενδιαφ έρουσ α η εισαγωγή του Σαράντου I. Καργάκου, ο οποίος ανα λύει με ενάργεια την πολιτική διά σταση το υ έργου του Καρυωτάκη, θέτοντας, παράλληλα, πολλά ζητή ματα σχετικά με το επίκαιρο των Σα τιρικών το υ και τη συμβολή τους στην κατανόηση το υ νεοελληνικού π α ρ ά δ ο ξο υ .. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Ο ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Εκδόσεις Πόλις, 2008 σελ. 130, τιμή: 10,00 ευρώ

γνωστός καθηγητής σ το Πανεπ ι στήμιο Αθηνώ ν και βουλευτής του Π Α Σ Ο Κ Γιώργος Παπαδημητρίου κατα θέ τει τον προβληματισμό του για τη λει τουργία το υ δημοκρατικού μας πολιτεύ ματος, τέσ σ ερ ις, περίπου, δ εκα ετίες μετά τη μεταπολίτευση. Στην αυγή του νέου αιώνα, ο συγγραφέας προτείνει την επανεξέταση και το ν επαναπροσδιορι σμό πολλών θεσμών το υ δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης, έτσι ώστε η ανανέωση και η αναζωογόνηση της δη μοκρατίας να γίνει με ένα προσεκτικά επεξεργασ μένο σ χέδιο. Ιδ ιαίτερη σημα σία έχει, κατά τη γνώμη του , η αναζή τηση μιας σχέσης πραγματικής αντιπ ρο σώπευσης και ο εμπλουτισμός της δη μοκρατίας με σ υμμετοχικούς θεσμούς. Η εκλογή των αντιπροσώπων τόσ ο στη Βουλή όσο και σ τους Ο Τ Α πρέπει να ε ί ναι αυθ εν τικ ή , α δ ια μεσ ολά βητη και απαλλαγμένη από μηχανισμούς χειραγώ γησης. Παράλληλα, προτείνει ότι η δ ιά χυση και η εμπέδωση της σ υμμετοχής σ ε ολοένα και π ερισ σ ότερους χώρους της πολιτείας και της κοινωνίας θα φ έ ρει το ν πολίτη στο προσκήνιο και θα εμφυσήσει μια νέα πνοή στη δημοκρατία. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Karen Armstrong

Η Βίβλος Μετάφραση: Σοφία Λαζαρίδου Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2008 αελ. 338, τιμή: 17,80 ευρώ

Κάρεν Ά μσ τρονγκ είναι μία από του ς σπουδαιότερους εν ζωή σχολιαστές θρ ησ κευτι κών ζητημάτων. Τ α βιβλία της σχετικά με τις δ ιάφ ορ ες θρ η σ κείες έχουν μεταφ ρα σ τεί σε πολλές γλώσσες και κυκλοφ ο ρούν σε ολόκληρο το ν κόσμο. Σ το βιβλίο της αυτό οδ ηγεί τον αναγνώστη στην αναζήτηση του νοήματος των Γραφών και τις κοινωνικές ανάγκες που αυτές εξυπηρετούσαν, μέσα από μια πλοκή που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα. Πάνω απ’ όλα, όμως, εξη γ εί πώς και κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφ ώ θηκε το βιβλίο που, ενώ μιλά για την αγάπη του Θ εο ύ , χρησιμοποιή θη κε ως το πιο δυνατό όπλο για την ανάπτυξη ενός φονταμενταλισμού, λιγότερο γνωστού από το μουσουλμανικό, αλλά εξίσο υ ισχυρό, του χριστιανικού. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Β I Β Λ I

Μάριος Μπέζγος

Εμμανυέλ Πιερά

Ευρωελληνισμός

Η Βιομηχανία του σεξ και του τηγανητού φαριού

Η φιλοσοφία της 8ρησκείας στον νεοελληνισμό Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2008 σελ. 404, τιμή: 29,00 ευρώ

Εκδόσεις Άγρα, 2008 σελ.: 172, τιμή: 13,00 ευρώ

το νέο το υ συγγραφικό πό νημα ο σημαντικός σ τοχα στής της εποχής μας Μ άριος Μ πέζγος, καθηγητής θρ ησ κειο λογίας στο Πανεπ ιστήμιο Α θ η νών, επιχειρεί μια επίκαιρη σπου δή στο ζήτημα της πολιτιστικής ταυτότη τας το υ σύγχρονου Έλ ληνα, η οποία αναδεικνύει το ρ ό λο της θρ ησ κείας και της φ ιλο σ οφίας στην αντιμετώπισή του. Σ το πρώτο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας ασχολείται με τη συστηματική καταγραφή της θ ε ματογραφ ίας το υ , αναλύοντας έννοιες όπως η φ ιλοσοφία και ο λόγος, η θρησ κεία και η σχέση της με το ιερ ό, η πίστη και η επι στήμη και η φ ιλοσοφία της θρ η σκείας, όπου προσπαθεί να την ορίσει ως φιλοσοφική αυτοκρ ι τική της θρησ κείας και να προ σδιορίσει τα όριά της. Σ το δ εύ τερ ο μέρος π αραθέτει τις προ σωπογραφίες το υ Ν ίκ ο υ Ν η σιώτη, το υ Μιχάλη Μ αρκάκη και του Χ ρήσ του Μαλεβίτση, τριώ ν εκ των σ ημαντικοτέρων σ τοχα στών της εποχής μας. [ΔΗΜ ΗΤΡΗΙ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

λ ι δίδυμες είχαν αποφασίσει να \ \ \ ^ εγκαταλείψουν την αλιεία. Τ ο μέλ λον τους εξαρτιόταν από το αποτέλεσμα της συνουσίας»: Τ ο ανατρεπτικό μυθιστό ρημα του Π ιερά, παρισινού δικηγόρου ει δικ ευμένου σ ε θέματα λογοκρισίας και επι μελητή ερωτογραφημάτων, είναι μια ιστο ρία μύησης: Δ ύο κορίτσια εγκαταλείπουν το μικρό παραθαλάσσιο χωριό τους, παίρ νουν τ ο τρ ένο για το Παρίσι με τη φ ιλοδο ξία να ζήσουν ένα καλοκαίρι σεξουαλικών ηδονών κάθε κατεύθυνσης. Συνοδός τους, οδηγός και τελετάρχης στο Παρίσι γίνεται ο ξάδελφ ός τους Γιαν, ο οποίος διατηρεί ένα σ εξ σοπ και φαίνεται πρόθυμος να μυήσει τις δ ύο ξα δέλφ ες του στις ακολα σίες του Παρισιού. Αναλαμβάνει να ικανο ποιήσει τις ιδ ιαίτερες φαντασιώ σεις, την παράξενη λίμπιντο που κάνει τις δίδυμες να ξεφ εύγουν από το μέσο όρ ο και τις επιθυ μίες του ς να μοιά ζουν ανικανοποίητες. Κ είμ ενο δ ιασ κεδ ασ τικό, πνευματώ δες, καυστικό. Σάτιρα μιας κοινωνίας που ανα ζητά με επιτήδευση την ηδονή και είναι στην ουσία ανίκανη να την απολαύσει. Μ πορεί ακόμα να διαβαστεί και ως περιπέ τεια δύο κοριτσιών, μια αναζήτηση των ηδονών που ξεκινά με φ ιλόδοξες φαντα σιώσεις για να καταλήξει σε λύσεις πιο συμ βιβαστικές. [ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ]

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! Π A Ρ 0 Υ I I Α Σ ΗJ

Χουάν Ραμόν Μπιένταμ

Το χειρόγραφ ο του Θ εού Μετάφραση: Βασιλική Κνητου Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007 σελ. 429, τιμή: 17,00 ευρώ

συγγραφέας, ακολουθώντας τη μόδα του θρησκευτικού ασ τυνομικού μυθ ισ τορ ήματο ς, διηγείται μια πλοκή που τραβάει αδιάλειπτα την προσοχή το υ ανα γνώστη για μια πάλη μεταξύ καλού και κακού. Στόχος της διαπάλης αυτής είναι ένα αρχαίο χειρ ό γραφο που περικλείει θεϊκά μυ στικά που δίνουν ασύλληπτη, μετα φυσική κυρίως, ισχύ σ ε όποιον τα κατέχει. Από την πλευρά των υπε ρασπιστών του καλού, φωτισμένοι ιερείς και βοηθοί τους πολεμούν με του ς κακούς των υπολειμμάτων της Ιεράς Εξέτασης που προσπα θεί να πάρει το χειρόγραφ ο με σ τόχο να σταματήσει τη μηχανι στική, σοσιαλιστική και ελευθέρια τάση του σύγχρονου κόσ μου, ώστε να τον επαναφέρει στα πλο κάμια της. Τα στενάκια της Σεβίλ λης περικλείουν το κυνηγητό με τα ξύ αυτών των δύο ομάδων και προκαλούν δια ρκή ερω τήματα στον αναγνώστη για το τι θα συμ βεί, αφού ο συγγραφέας με έντονη φαντασία δίνει πολλές απρόβλε πτες ανατροπές στο μυθιστόρημα.

[ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ] ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008 71

[

δ ι α β α ζ ω ] Β I Β Λ I Ο Π A Ρ Ο Υ I I Α Σ Η

Χρηστός I. Βασιλείου

Luigi Pirandello

Τεμπλ Γκρόντιν - Κάθριν Τζόνσον

Τρεις ημέρες αγγαρεία, τρία χρόνια ομηρία

Διηγήματα

Τα ζώα σε μετάφραση

Εκδόσεις Οιωνός, 2008 σελ. 128, τιμή: 12,00 ευρώ

ε «απόσταση ασφαλείας» 60 χρόνων από τον εμφύλιο πό λεμο και τα τραύματα επουλωμένα, όλο και συχνότερα οι εναπομείναντες αποφασίζουν να πάρουν «χαρτί και μολύβι», όπως ο 78χρονος X . Βασι λείου, και να αφηγηθούν την εμπειρία τους. Μια εμπειρία «ασήμαντη» για την τό τ ε πορεία των γεγονότων, πο λύτιμη όμως για τους ίδιους, αλλά και για το υ ς σ ημερινούς ισ τορικούς, στους οποίους παραδίδεται ένα σώμα μαρτυριώ ν «από τα κάτω», των καθη μερινών «πρωταγωνιστών» της τραγι κής δεκαετίας του ’4 0 .0 συγγραφέας ήταν ένας από τους πιτσιρικάδες που, εκόντες άκοντες, επιστρατεύονταν από τους αντί μαχομένους προκειμένου να εκτελέσ ουν κάποια αγγαρεία. Έτσι ξεκίνησ ε κι αυτός το 1947 με το μουλάρι του από τα Πετράλωνα Ευρυ τανίας, «για τρ εις μέρες», για να ακο λουθήσει τα τμήματα του ΔΣΕ μέχρι τη στιγμή της ήττας και στη συνέχεια να συλληφθεί/απ ελευθερω θεί από το στρατό και να σταλεί στην παιδόπολη της Λ έρ ο υ κι αργότερα να α φ εθεί να επιστρέφει στη Λαμία. Είχε περάσει ήδη τρία χρόνια ομηρίας στις μυλόπε τρ ες του εμφυλίου... [ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΟΤΗΣ]

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Μετάφραση: Μάρα Θεοδωρίτση Εκδόσεις Ροές, 2008 σελ. 320, τιμή: 18,80 ευρώ

Χρησιμοποιώντας τα μυστήρια του αυτισμού για να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά των ζώων Μετάφραση: Ασημίνα Μητσομπόνου Εκδόσεις Polaris, 2008 σελ. 397, τιμή: 22,00 ευρώ

παρούσα έκδοση αποτελεί μία α ζώα σε μετάφραση είναι ένα συλλογή δεκαπέντε διηγημάτων βιβλίο γραμμένο από την Τεμπ λ του Λ ουίτζι Πιραντέλο, ενός από Γκράντιν, καθηγήτρια σ το Κρατικό τους μεγαλύτερους δραματουργούς, Πανεπ ιστήμιο του Κολοράντο, που, μυθισ τορ ιογράφ ους, δ οκιμιογρά ως αυτιστική, ισ χυρίζεται ότι μοιρά φους και θεατρικούς συγγραφείς του ζεται με τα ζώα ορισμένα από τα ιδ ι 20ού αιώνα. Σ ε όλο το συγγραφικό αίτερα συναισθήματά του ς και μιλάει του έργο, οι ήρωές του καταπιέζο τη δική του ς γλώσσα, χάρη σ ε αυτή νται, μαχόμενοι ανάμεσα στα υπαρ τη διαταραχή σ υναισθήματος που ξιακά τους διλήμματα, προσπαθώ έχ ει. Π ρ όκειτα ι για ένα πολύ διαφ ο ντας να συμβιβάσουν τις αρχές τους ρ ετικό και ενδιαφ έρον δ οκίμιο, όχι με την πραγματική ζωή. Έτσι και σε μόνο γι’ αυτούς που έχουν άμεση αυτή τη συλλογή, ο Πιραντέλο ξετυ σχέση με τα ζώα, λόγω επαγγέλμα λίγει τις μικρές καθημερινές ισ τορίες το ς, αλλά και για απλούς φ ίλους των ποικίλων χαρακτήρων, όπως είναι ο ζώων και μη. Η συγγραφέας δ ια τεί Δ ον Λ ολλό, ο Μπόμπολο, η Κιάρα νεται με υπερηφάνεια ότι ο αυτισμός Τζορ τζι κ.ά., που προσπαθούν να είναι το μέσ ο που την βοηθά να κα ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους, τα νο εί τα συναισθήματα των ζώων, αλλά εντέλει βρίσκονται παγιδευμέ- του ς φ όβους τους, τις ιδ ιαιτερότηνοι μέσα σε αυτές, που προσπαθούν τές του ς και να αντιλαμβάνεται την να δημιουργήσουν ένα πεπρωμένο ευφ υΐα τους, όταν αυτή υπάρχει, σύμφωνα με τα «θέλω» τους, αλλά η αλλά και ο τρόπος για να αναπληρώ ορθολογιστική τά ξη των πραγμάτων σει τα σημεία της κοινωνικής αντίλη δεν τους το επιτρέπει. Ένα βιβλίο ψης στην οποία η ίδια υσ τερ εί. Σ υ που περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηρι νολικά, θα λέγαμε πως πρόκειται για στικά του γνωστού συγγραφέα: μο έναν λεπτομερή οδηγό με διττή λει ναδικές περιγραφές και τοπία, ζωντα τουργία: Ν α περιγράφει τη συμπερι νές εικόνες, πρωτοτυπία, χιουμορι φ ορά των ζώων, αλλά και να παρου στικό και καυστικό λόγο. Συνολικά: σιάσει τον αυτισμό ως μία προνο ένα απολαυστικό ανάγνωσμα. μιακή δυνατότητα. [Κ. Π.] [Κ. Π.]

[ Δ IA Β A Ζ Ω I Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η Λ

Μανώλης Ρασούλης

Κ. Δ. Καραμούτσος

Συλλογικό έργο

Η τελευταία ζωή του σύντροφου Παντελή Πουλιόπουλου

Σουλιωτών γενεαλογίες Εκδύσεις Παπαζήση, 2008 σελ.: 516, τιμή: 67,93

Η επίδεση εναντίον της Ελλάδας όπω ς την είδαν οι Ιταλοί Μετάφραση: Ελένη Τουλούπη Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, 2008 σελ: 157, τιμή: 25,00 ευρώ

Εκδόσεις Ιανός, 2008 σελ: 449, τιμή: 19,00 ευρώ

οκ μυθιστόρημα, νέο μανιφέ στο ή μια ενδιαφ έρουσ α μυθι στορηματική βιογραφία μιας από τις πιο αγνές μορφ ές της σ ύγχρο νης ελληνικής πολιτικής ιστορίας είναι το βιβλίο το υ Μανώλη Ρα σούλη που επανακαλυκλοφ ορεί από τις εκδό σεις Ιανός, αφ ού η πρώτη έκδοσή το υ είχ ε γίνει το 1985 και από καιρό έλειπε από τις προθήκες και τα ράφια των βιβλιο πωλείων. Ο συγγραφέας, μέσα από την περιπλάνηση των ηρώων το υ σ ε χώρες, πόλεις και την έσω έρημο του καθενός, πέρα από την παράθεση άγνωστων πτυχών και λεπτομερειώ ν της ζωής και δ ρά σης του Παντελή Πουλιόπουλου, ο οποίος για ένα διάστημα ήταν γ. γ. το υ ΚΚΕ, επιχειρεί και μια κατά δ υση σ το δικό του είναι, ένα τα ξίδ ι αυτογνωσίας, αλλά και μια πε ριήγηση σ το σύγχρονο, ανελέητο κόσμο, όπου η αγνότητα, ο ρ ομα ντισμός και η ανιδιοτέλεια είναι πλέον άγνωστες λέξεις και έννοιες στη ζωή το υ ανθρώπου. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

μείς οι Σουλιώ τες γράφ ουμε την ιστορία στον ουρανό για να μη τη χάνουμε και πατάμε στη γης, για να μη χανόμαστε. ΓΓ αυτά τα δύο ώς τώρα πολεμάμε». Λόγια του πατέρα του συγγραφέα που του διηγιόταν ιστορίες του παππού του, που καταγόταν από το Σούλι. Α υ τές οι ισ τορίες που έθ ρ ε ψαν τα παιδικά του χρόνια ήταν και το κίνητρο να αφιερω θεί στο έργο κατα γραφής των γενεαλογικών δέντρων των Σουλιωτών. Εργάστηκε επί πεντα ετία στο Ισ τορικό Α ρ χ είο Κέρκυρας, αν και όλοι οι Σουλιώ τες δεν βρίσκο νται εκεί, καθώς είναι διασκορπισμένοι από την Κέρκυρα έως την Μυτιλήνη και από τις Σ έρρ ες έως το Ταίναρο, κυ ρίως μετά το Ι8 Ι2 , όταν πήγαν να πο λεμήσουν κατά του Αλή και του σουλ τάνου ή όταν ενσωματώθηκαν με τις δυνάμεις που πολέμησαν το Ι8 2 Ι τους Τούρκους. Ο τόμο ς περιλαμβάνει σύ ντομη ιστορική επισκόπηση, εικονο γραφία, ένα μοναδικό υλικό για τους πρώτους σουλιώτες στρατιωτικούς, στοιχεία από αστυνομικά, εκκλησια στικά, στρατιωτικά αρχεία κ.ά. [Ν.1

ια συλλογική προσπάθεια Ιτα λών συγγραφέων να αναστο χασ τούν γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία το υ 20ού αιώνα και άφησαν ανεπούλωτες πληγές στην κοινωνία της πατρίδας τους. Ανατρ έχ ο ντα ς σ ε ιταλικές ισ τορικές πηγές, αρχεία των ενόπλων δυνά μεων της Ιταλίας, οι συγγραφείς κα ταβάλλουν μια εργώδη και φιλότιμη προσπάθεια να εξετάσ ουν τα γεγο νότα από την πλευρά των συμπα τριω τών το υ ς που, π ειθόμενοι τοις ρήμασι του φασιστικού καθεστώ τος, βρέθηκαν να πολεμούν στα κα κοτράχαλα βουνά της Ηπ είρου και να αντιμετωπίζουν τον ηρωισμό των ελλήνων φαντάρων, με αποτέλεσμα να κ αταρρεύσ ει μπροστά στα μάτια του ς ο μύθος του «αήττητου» ιτα λικού σ τρ ατού και η θεωρία της υπεροχής του . Τ ο βιβλίο αυτό είναι πολύτιμο ως πηγή όχι μόνο για τους επαγγελματίες ισ τορικούς και μελε τη τές αλλά και όλους όσοι ενδιαφ έρονται για την ιστορία ως εργαλείο κατανόησης το υ παρελθόντος αλλά και το υ παρόντος. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ

δ ι α β α ζ ω

[

I Α Σ Η

Δέσποινα Λαλά - Κριστ

Κατίνα Ζερβού

Το μυστικό της συγγραφ έως

Αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια ή τα Βρικολούνια

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007 σελ.: 382, τιμή: 18,81 ευρώ

το Μυστικό της συγγραφέως η κυρία Λαλά - Κριστ με τα φ έρει μια αληθινή ιστορία, της άγριας δολοφονίας δύο ανθρώπων από την 23 χρόνων τό τε Κάρλα Τάνερ και του εραστή της Μπίλλυ, σ ε ένα μυθιστόρημα δ οσ μένο με τέχνη και τρ υφ ερότητα. Τ ο εύρημα είναι πως η συγγρα φ έας ακολουθεί με τη φαντασία της την ηρωίδα, από τα γεμάτα στερήσεις αλλά και μερικές χαρές παιδικά χρόνια ως άστεγης, παρέα με τον μικρό φίλο και αργότερα ερα στή Μπίλλυ και ένα σκύλο, στους δρόμους του Σικάγου, με σπίτι ένα κουτί και μετά ένα αυτοκίνητο, στο ορφ ανο τρ οφ είο, ως ανήλικης πόρνης, μέχρι το φόνο, τη δίκη, την καταδίκη σ ε θάνατο και τη φυλάκιση. Εκεί, η ηρωίδα με ταβάλλεται και γίνεται πιστή χριστιανή, από σ χεδόν διά βολος σ ε σ χεδόν άγγελο. Η συγγραφέας έρχεται σε φα νταστικό διάλογο με την ηρωίδα της, εισχωρώντας στα βάθη της ψυχής της, όμως με την επικοινωνία αυτή απο καλύπτει και πτυχές της δικής της ψυχής. Η κυρία Λ αλά-Κ ρ ισ τ μας μεταφ έρει με εξαιρετική ζωντά νια στις Η Π Α (που άλλωστε τις γνωρίζει καλά και χάρη στο σύζυγό της, καθηγητή αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστή μιο Αθηνών και από τους καλύτερους μεταφραστές ελλη νικής λογοτεχνίας και ποίησης στα αγγλικά, Ρόμπερτ Κριστ), από το χιονισμένο Σικάγο στο ηλιόλουστο συνή θως Τ έξα ς, τις Η Π Α με τις σκοτεινές πλευρές της φτώ χειας, της σκληράδας και της έλλειψ ης ανθρωπιάς, υπερα σπίζοντας το ήθος και τον ουρανισμό και θέτοντας μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα για τον έρωτα, την αγάπη και το θά-

Παρά το βαρύ θέμα, το βιβλίο είναι τελικά φωτεινό, με χι ούμορ και ποιητικό. [ΝΙΚΟΣ Κ. ΚΥΡΙΑΖΗΣ]]

74-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Εκδόσεις Το Ροδακιό, 2006 σελ.: 136, τιμή: 20,90 ευρώ

γενίθικα το 1909 εσιμερα εχουμε 1994» είναι οι πρώτες λέξεις του χειρογράφου της Κατίνας Ζερ βού, που δημοσ ιεύθηκε από τις εκδόσεις Ροδακιό. Η Κ. Ζερ βού καταγράφει εικόνες από την καθημερινή ζωή στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου Μ ονεμβασίας στις αρχές του εικοστού αιώνα. Η προσπάθειά της να καταγράψει σήμερα τις αναμνήσεις της αποκαλύπτει μια δυναμική σύμπραξη προφορικών και γραπτών στοι χείων. Επαναλήψεις, μη γραμμικές αφηγήσεις, απότομες και παρατακτικές συνδέσεις ξενίζουν τον «εγγράμματο» αναγνώστη, αλλά στην ουσία υπηρετούν αρχές και τ ε χνικές προφορικών αφηγήσεων που μεταφέρονται σε ένα καινούργιο μέσο. Γινόμαστε μάρτυρες μιας διαδι κασίας γραφής η οποία αντλεί από πρακτικές ιστοριών που λέγονται δίπλα σ το τζάκι και παλεύει με τη μνήμη και την ευθύνη της καταγραφής στο παρόν. Ο υβριδικός αυτός χαρακτήρας του κειμένου είναι άμεσα συνδεδ εμένο ς με την ιδιαίτερη σχέση της Κ. Ζερ βού με τα γράμματα: από τα «πέντ’-έξι γράμματα» που έμ α θε τον ένα και μοναδικό χρόνο (Ι9 2 4 ) επίσημης εκπαίδευσης, έφ τασ ε μετά τα ογδόντα της να ανακαλύψει τον κόσμο των βιβλίων. Σήμερα μπορούμε να απολαύσουμε αυτό το ιδιαίτερο ύφος γραφής χάρη στο σεβασμό που δ ό θηκε στο χειρόγραφ ο κατά τη δημοσίευσή του. Εκτός από την εξομάλυνση του κειμένου ως προς τη στίξη και την ορθογραφία, η έκδοση, μένοντει πιστή στο γλωσ σικό ύφος και ιδίωμα. Τα Βρικολούνια (δηλαδή τα βο σκόπουλα) αποτελούν μια πλούσια πηγή τοπικού λαογραφικού υλικού στο σημερινό «εγγράμματο» πολιτι σμό μας. [ΤΕΡΕΖΑ ΣΠΗΛΙΩΤΗ]

[ Δ I A B A Ζ Ω β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ι η

Milan Ristovic

Ένα μακρύ ταξίδι

1 !

Ε. Π. Παπανούτοος

Λογική

Εκδόσεις Επίκεντρο, 2008 σελ.: 277, τιμή: 18,00 ευρώ

Εκδόσεις Νόηση, 2008 σελ. 256, τιμή: 16,72 ευρώ

ο βιβλίο το υ καθηγητή Milan Ristovic αναφ έρεται σ ε ένα δ ρα ματικό και αμφ ιλεγόμενο επ εισόδιο το υ ελληνικού εμφ υλίου πολέμου, τη μεταφ ορά των παιδιών από τις εμπ όλεμες ζώνες στις γειτονικές Λ αϊκ ές Δημοκρα τίες και ιδιαίτερα στη Γιουγκοσλαβία. Εί ναι αυτό που ονομάσ τηκε από του ς δ εξιο ύ ς «παιδομάζωμα» και του ς αρ ισ τερούς «σωτηρία των παιδιών από το μοναρχοφασισμό». Ο συγγραφέας διεξήγαγε την έρευνά του κυρίως στα Κρατικά Α ρ χεία της Γιουγκοσλαβίας, στα Διπ λωματικά Α ρ χεία του υπουρ γείου Εξωτερικών της Γιουγκοσλαβίας, το υ Γιουγκοσλαβικού Ερυ

Λογική είναι μια από τις πιο δύσκολες και απαιτητικές επιστήμες, διότι ενώ οι πε ρισ σ ότερες από αυτές προσπαθούν να περι γράφουν το αντικείμενό τους, επιχειρώντας παράλληλα να διακρίνουν και να υποδείξουν τις επι μέρους σχέσεις το υ με άλλα συναφή αντικείμενα, η Λογική περιορίζεται να διατυ πώνει αρχές και κανόνες, καθώς και να υπο βάλλει σε έλεγχο τις διατυπώσεις που κυκλώνο υν-ή απορρέουν α π ό - το αντικείμενο που μελετά, στην προκειμένη περίπτωση την αλήθεια των σκέψεώ ν μας. Και παρόλο που η Λογική είναι ό,τι πιο κοντινό σ το ιδεατό πρότυπο της «καθαρής», θεμελιωμένης στη δομή και αυτο-οργάνωση των μαθηματικών, φιλοσοφίας που οραματίστηκαν κατά και ρούς οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι, αυτή κα θαυτή η μαθηματική υφή της είναι τα υτό χρονα υπεύθυνη για τον περίπλοκο, σχεδόν κρυπτικό, χαρακτήρα της. Η Λογική του Π απανούτσου λειτουργεί σαν μια απλοποιημένη -ό σ ο αυτό είναι δυνατόν όταν προσπαθείς να εξηγήσεις λεπτές φιλοσοφικές έννοιες και σχέσεις που διατυπώνονται με άκαμπτα μα θηματικά σ ύμβολα- εισαγωγή σ ε μια επι στήμη της φιλοσοφίας που αναδύθηκε μέσα από τους στοχασμούς των ιώνων φιλοσόφων, θεμελιώ θηκε από τον Αρισ τοτέλη κι έφ τασε στα όριά της χάρη στη συμβολή πνευμάτων σαν τους Frege, Russell, W ittgenstein. [ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΛΟΣΠΥΡΟΣ]

θρ ού Σταυρού κ.α. Η Γ ολομέλεια το υ ΚΚΕ είχ ε αποφασίσει το ν Σεπ τέμβριο το υ 1947 να αυξήσει το ν αρ ιθμό ανταρτών από 20.000 σε 50.000, πράγμα αρ κετά δύσκολο. Η απομάκρυνση των παιδιών θα βοηθούσ ε να στρατολογηθούν νέες γυναίκες ως μάχιμες, ενώ τα παιδιά θα έφ ευγαν από την εμπόλεμη ζώνη (όπου κινδύνευαν με ομηρ εία) με ασφά λεια και φ ροντίδα προς το εξω τερ ικό. Πάνω από 23.000 παιδιά εγκατέλειψαν με αυτόν το ν τρόπο την πατρίδα τους. Σ ε αντίποινα η ελληνική κυβέρνηση απάντησε απομακρύνοντας 15.000 παιδιά από την εμπόλεμη ζώνη και εγκαθιστώ ντας τα σ ε «παιδικές πόλεις της Βασίλισσας Φ ρειδερ ίκ ης». Τ α παιδιά έγινα έτσ ι έρμαια του εμ φυλιοπολεμικού κλίματος, της μισαλλοδοξίας και του ψυχολογικού πολέμου μεταξύ των αντιμαχόμενω ν μερών. Η διακοπή των σ χ έ σεων Ρωσίας - Γιουγκοσλαβίας οδήγησε πολλά από τα παιδιά αυτά σ ε άλλες χώ ρες το υ «υπαρκτού», ενώ η σκλήρυνση της ελληνικής εξω τερικής πολιτικής άφ ησε τα παιδιά αυτά για χρόνια μακριά από του ς δικούς του ς και την πατρίδα. Φ υσικά πολλά ήταν τα επιβιωτικά, οικογενειακά και ψυχολογικά α δ ιέξοδ α αυτών των παιδιών. Ο συγγραφέας με ντοκο υμέντα από πολλές πλευρές παρουσιάζει αυτό το σύγχρονο δράμα που έζησ ε η χώρα μας σ το μέσον του προηγούμενου αιώνα. [Γ. Μ.]]

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[

δ ι α β α ζ ω ] Β I Β Λ I Ο Π A Ρ Ο Υ Σ I Α Σ Η

Τζούλιαν Γκαουφ

Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου

Ιούδ α ς I

Nadine Brun-Cosme

Μετάφραση: Γιώργος Μπέτσας Εκδόσεις Τόπος, 2008 σελ: 301, τιμή: 15,00 ευρώ

Υπόδεση Γκράνιν: η λογοτε χνική κριτική στο εδώλιο

Ο μεγάλος λύκος κι ο μι κ ρός λύκος

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008 σελ.: 363, τιμή: 22,99 ευρώ

Εικονογράφηση: Olivier Tallec Μετάφραση: Γεωργία Τσάκωνα Εκδόσεις Ηλίβατον, 2008 σελ. 36, τιμή: 13,00 ευρώ

ο δ εύ τερ ο βιβλίο του Τ ζο ύ λιαν Γκάουφ, ο οποίος γεν νήθηκε σ το Λ ονδ ίνο αλλά μεγά λωσε στην Ιρλανδία και σ υμμετέ χει ως τραγουδισ τής σ το μου σικό σ υγκρότημα Toasted H e retic. Τ ο Ιούδας I είναι ένα από τα πιο σατιρικά μυθιστορήματα που έχουν γρ αφ εί τα τελευταία χρόνια και αγγίζει ακόμη και τον πλέον φλεγματικό αναγνώστη με το ανατρεπτικό του χ ιούμορ. Ο ήρωας, ένα ορφ ανό παιδί από το Τίπ ερερι, ξεκινάει να ανακαλύψει το ν κόσμο και του ς γονείς του. Σ το ξεκίνημα της περιπλάνησής το υ ερω τεύεται την υπάλληλο ενός ταχυφ αγείου, την Άντζελα, και η τελευταία για να ανταποκριθεί σ τον έρωτά του του θ έ τει ως ό ρ ο να αποκτήσει το πρό σωπο του Λ εονά ρν το Ν τι Κάπριο και ένα εκατομμ ύριο λίρες. Ο ήρωας κατορθώ νει, μετά από απ ίστευτες περιπέτειες, να κερ δίσ ει μεν το στοίχημα, να χάσει δ ε το αντικείμενο το υ πόθου του. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

νας άσημος ρώσος διηγηματογράφ ος, ο Ν τανιήλ Γκράνιν, αναταράσσει τα λογοτεχνικά κατεσ τημένα στο χώρο της κομμουνιστικής αρισ τερός στα τέλη της δεκα ετία ς του ’50 στην Ελλάδα. Η Επιθεώρηση Τέχνης αποφα σίζει να δ ημοσ ιεύσ ει ένα διήγημα του εν λόγω ρώσου διηγηματογράφου με τίτλο « Η σιωπή». Τ ο διήγημα δ εν γίνε ται απ οδεκτό από την κομματική ηγε σία της (τό τε) ΕΔΑ, μιας και αμφισβη τ ε ί το αλάθητο των σοβιετικών επιστη μόνων έχοντας ως ήρωα έναν συμβι βασμένο που «λουφ άζει». Τ ο κόμμα «στήνει» μια δίκη με επιφανείς ανθρώ πους των γραμμάτων. Από τη μια οι κατήγοροι Κύρκος, Α υγέρης, Ρίτσος, Φωτιάδης και από την άλλη τα στελέχη τη ς Ε.Τ. Κ ουλουφ ά κος, Π α τρ ίκιος, Φ ουρτούνης, Κ. Π ορφ ύρης. Αμέσω ς μετά τη δίκη ο Κ. Κουλουφ άκος συ ντάσσει ένα απ ολογητικό υπόμνημα 120 σελίδων, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φ ορά σχολιασμένο από την Αλ. Ιω αννίδου. Ενδιαφ έρον, καθώς από το κείμενο Κουλουφ άκου παρε λαύνουν δ εκά δ ες επιφ ανείς (τό τ ε, αφ ανείς σήμερα) της σοσιαλιστικής σ κέψης και οι απόψεις τους. [Ν.]

ι ηλεκτρονικές μηχανές και η πολύχρωμη εικονική πραγματι κότητα δεν κάνουν τίποτε άλλο, σή μερα, παρά να «κατασκευάζουν» για τα παιδιά έναν κόσμο της πολύβουης μοναξιάς, με αποτέλεσμα την απομά κρυνση από το ν «Ά λλον», τον «όμοιο» αλλά και τον «διαφορετικό». Έτσι, η ουσιαστική επικοινωνία, πέρα από τα όποια αληθινά ή πλαστά σύ νορα, είναι το πλέον ζητούμενο για τις μέρες μας. Και τέτοια βιβλία, ευ χάριστα και σ τους μεγάλους, είναι που μαζί με την απόλαυση στέλνουν έμμεσ α μηνύματα ταπεινότητας, με γαλοσύνης, συντροφικότητας, αλλη λοβοήθειας, ειλικρινούς αποδοχής της διαφορετικότητας. Ένας μεγάλος λύκος, λοιπόν, δέχτηκε με κάποια δυσπιστία και περιφρόνηση στο χώ ρο του ένα μικρό λύκο. Κι όταν ο δεύτερ ος κάποτε έφυγε, ο πρώτος, ο μεγάλος, εναγώνια τον αναζητούσε. «Α ν ο μικρός λύκος ξαναρχόταν», σκέφτηκε, «θα του έδινε περισσό τερ α φύλλα για να σκεπαστεί, ίσως μάλιστα και πολύ περισ σ ότερα». Τρ υφ ερ ό κείμενο με υπέροχη εικο νογράφηση. (Για ακροατές και ανα γνώστες από 4 ετών) [ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ]

7<3

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ I A B A Z Q β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ι η

1Ι

Mohsin Hamid

Ο απ ρόθ υ μο ς φονταμενταλιστής Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου Εκδόσεις Πάπυρος, 2008 σελ. 210, τιμή: 13,00 ευρώ Τσανγκέζ, ένας νεαρός Πακισιανός, συναντά σ ε ένα καφέ της Λαχώρης, λίγους μή νες έπειτα από το φονικό τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου σ τους Δ ί δυμους Πύργους, έναν σιωπηλό και ανήσυχο Α μερικανό και του πιάνει την κουβέντα. Έχο ντας ζήσει στην Αμερική για πέντε περίπου χρόνια, του αφηγείται την πορεία του το διά στημα αυτό. Σ ε όλη τη διάρκεια της αφήγησής του ο Αμερικάνος δεν αποκρίνεται και δεν ρωτά. Ο Τσανγκέζ αρχίζει να ξετυλίγει την ιστορία του, έναν μονόλογο επί της ουσίας, μι λώντας για τις σπουδές του στο Πρίνστον, για τη δουλειά του ως οικονομικός αναλυτής σ ε μία μικρή αλλά σημαντική εταιρεία, για την επιτυχημένη ζωή του, για το όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Η ευτυχισμένη αυτή περίοδος ταράζεται από την επίθεση στους Δ ίδ υ μους Π ύργους όταν και η προσωπική του ζωή καταρρέει. Ο συγγραφέας αφηγείται την απογοήτευση ενός μουσουλμάνου που βρέθηκε στην Αμερική, άγγιξε το american way of life, το έζησ ε για πολύ λίγο και μετά κατάπεσε, καθώς είδ ε ότι η νέα του πατρίδα δ εν μπο ρούσε πια να τον ανεχτεί. Ο μονόλογος του Τσανγκέζ, γεμάτος εναλλαγές, καταγράφει τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του ήρωα, τους προβληματισμούς και τις ταλαντεύσεις του, ενώ αφήνει πολλές αιχμές για τους γύρω του. Τ ο βιβλίο τελειώ νει με ένα «σκοτεινό» τρόπο, αφού κάποια υποψία βίας πλανάται στον αέρα, (υποψήφιο για το βραβείο Booker). [Κ. Π.]

Μ ε τ α ιχ Μ ίο

(!)

β ιβ λ ία a ix p n s

UiaxvovTas για μανιτάρια στο δάσο5, Evas avTpas και ο

okuXos του ξεθάβουν κάτι λιγότερο νόστιμο -

ένα ανθρώπινο χέρι. Το πτώμα στο οποίο ανήκει το μέλο$ αυτό δεν θα αργήσει να αποκαλυφθεί, αλλά αυτή η «θαμμένη» υπόθεση θα αποδειχτεί ιδιαίτερα περίπλοκη για τον επιθεωρητή Γουέξφορντ και την ομάδα του. Οι ιατροδικαστέε δεν μπορούν να διαπιστώσουν με Βεβαιότητα την αιτία

Ρουθ Ρέντελ θαμμένα μυστικά

θανάτου του νεκρού, ενώ η αναζήτηση τηε ταυτότητάε του αποδεικνύεται σισύ

ΡΟΥΘΡΕΝΤΕΛ

φεια. Και ενώ η υπόθεση φαίνεται na>s βρί

θαμμένα

σκεται σε οριστικό αδιέξοδο, ένα νέο

μυστικά αστυνομικό μυθιστόρημα

πτώμα ξεθάβεται μόλιε λίγα μέτρα πιο πέρα από το προηγούμενο... Μια αριστοτεχνικά φτιαγμένη αστυνομική περιπέτεια από τη μετρ του

e i6 o u s

Ρουθ

Ρέντελ. ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

w w w . m e t a i x m i o . g r

% o

Q tW w u a

vJ.

I wU ^ o

.W w

V’

- « &> ·

4 4 ΐίλ

—

***-

ό « ν »

H 5*

«\ώ

u « u )fe

’4^ '

W >

- U

60·'

' £-><

^ ® * > ί· γ ·

V“

‘

\ Y lii iW

\ . ..

u y ^ « ito * ^W v

\ ν ^ α .Λ ^ 4 Λ Μ « ^ > “

Λ ^

" 1 1 ' O xcvco l QA jo . ..O x ^ a . γ « * · ν ν - °

6τ1* η·%~γΛ T

- λ

’* *

/ W ir t

1 ΰ & £ '£ ... h :$ ? .* * X r

φ «/,Ν ο < Α , ^ ο ν α ^ Ν Λ a C',*oa>rfc>

’^

0 *A /> y< w e'

,ο Η

: Φ ►<\)6\ V-CXcx

\e v t^

\ ',, ■

« fO v A ^ x b ^ C D nu^

r « P f f iV-

Sfr r d f ? * * 4 # # *m Ji4

& A ^ W . i '

kjr

w s s s i i 1 > r„ < t iT* * z*\ 1 . f'*a ersf % i r Λb

^ jo ' ^ ’w -^iv’ V'-w

\)%l vt>c

**~

\e ^

* - V

* o

* ^

V4 *r/LLM W

' t v Μ t i u

Xi “h ^ v

/ $

t f k

v , j .a ^ u ~

{ν ύ *ν * 5 _ « *

/* ^

λλ

/ , >/- t

*{ u *

Φωτογραφίες από χειρόγραφα ημερολογίων των <^ρρ ρ ^" Μάνου Κοντολέων, Λείας Χατζοπούλου - Καραβία και Βασίλη Βασιλικού.

¥ 6 'Κ

Το αιτούμενο είναι όχι πώς να

s g

s ^

5w at0 4 * αυτό το μπλοκέηα.

s x - ” ·* ·-

Η μερολόγια Ε λλήνω ν συγγραφ έω ν Μ Ε Ρ Ο Σ Α'

α ημερολόγια των συγγραφέων είναι ένα σπάνιο υλικό για τη με λέτη της λογοτεχνίας. Αν και οι περισσότεροι σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς δεν κρατάνε ημερολόγια, εντούτοις ανταποκρίδηκαν με ενδιαφέρον στα ερωτήματα της σχετικής έρευνας της φιλολόγου Κρυσταλλίας Μακατού. Το Β' μέρος της έρευνας βα δημοσιευτεί στο επόμενο τεύχος του «Δ».

Επιμέλεια: Κρυσ ταλλία Μ ακατού Γράφ ουν και μιλούν: Κρυσταλλία Μ ακ ατού, P hilippe Lejeune, Α λ έξη ς Ζήρας, Νόσος Β αγενάς, Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου, Βασίλης Βασιλικός, Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Αλκή Ζ έη, Ν ίκο ς Κάσδαγλης, Ζω ή Κανάβα, Ισμήνη Καπάνταη, Αγγέλα Καστρινάκη, Μ αρ ία Κ έν τρ ουΑγαθοπούλου, Μ όνος Κ οντολέω ν, Σ ο φ ία Μ αντούβαλου, Π έτρ ο ς Μ ο ρ τινίδ η ς, Χ ρ ισ τό φ ο ρ ο ς Μ ηλιώ νης, Α μάντα Μιχολοπούλου, Σ ο φ ία Νικολαΐδ ου, Κυριάκος Ν τελόπ ουλος, Γιάννης Ξανθούλης, Παυλίνα Παμπούδη, Ηρώ Παπαμόσχου, Γιάννης Π α τίλης, Λ ότη Π έτροβιτς-Α νδρουτσο π ούλου, Τ ζίν α Π ολίτη , Ζ ω ρ ζ Σαρή, Κίρα Σίνου, Ε υγενία Φ ακίνου, Λ εία Χ ατζοπ ούλου-Κ αρ αβία

Γ δ ι α β α ζ ω ]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

Κρυσταλλία Μακατού

Προϋποθέσεις μελέτης

της ελληνικής ημερολογιογραφίας ία ασυμμεχρία που χαρακτηρίζει το ελληνικό προσωπικό ημερολό γιο αφορά τη συγγραφή και τη με λέτη του. Εκπλήσσεται κανείς όταν διαπι στώνει πόσα ημερολόγια έχουν γραφτεί ή γράφονται ατη χώρα μας. 0 πλούτος και η ποικιλία των ημερολογίων αυτών μας επι τρέπουν να μιλούμε για την ύπαρξη ημερολογιογραφικής παράδοσης που μαρτυρείται ήδη από τις εφημερίδες του 17ου αι ώνα και φτάνει μέχρι τα σύγχρονα διαδι κτυακά ιστολογία. Ωστόσο, εξακολουθεί να απουσιάζει μια συστηματική μονογραφία για μια πρακτική για την οποία το ενδιαφέ ρον φαινομενικά δεν υπήρξε μεγάλο στην Ελλάδα. Πρόκειται για εντύπωση που δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στην πραγματικό τητα και μπορεί να προκαλείται από τις πε ριορισμένες εκδόσεις (σε σύγκριση λ.χ. με το μυθιστόρημα) ή από το ότι η λογοτε χνική κριτική έχει μέχρι στιγμής ασχοληθεί με συγκεκριμένα ημερολόγια, συνήθως φωτεινών προσωπικοτήτων, λογοτεχνών, πολιτικών κ.λπ. Στη χώρα μας, μέχρι πρόσφατα, το ενδια φέρον είχε κατά κύριο λόγο κερδίσει το ημερολόγιο του Γιώργου Σεφέρη. Με τη συστηματική μελέτη του ημερολογίου του Σεφέρη θα λέγαμε ότι ξεκινά και η συστηματική μελέτη του ημερολογίου στην Ελλάδα. Το ελληνικό ενδιαφέρον έχει φανεί δισχι δές και περιορισμένο: αφορά είτε ημερο λόγια ιστορικής αξίας, όπως αυτά που γράφτηκαν σε σημαντικές εποχές1 είτε ημερολόγια λογοτεχνικής σπουδαιότητας. Η λογοτεχνική σπουδαιότητα είναι κάτι συζητήσιμο βεβαίως, μιας και συχνά βλέπουμε να αποκαλύπτεται το ημερολό γιο ενός ήδη αναγνωρισμένου λογοτέχνη στη λογική του να συμπληρωθεί το έργο

6)0

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

του ή η εικόνα της κριτικής γι' αυτόν, όπως στην περίπτωση του Γιώργου Ιωάννου ή του Τίτου Πατρικίου. Εντούτοις, ημερολόγιο αξιοπρόσεκτο δεν μπορεί να είναι μόνον αυτό που γράφτηκε από σημαντικό χέρι ή σε σπουδαία οτιγμή. Τι απογίνεται το ημερολόγιο του απλού καθημερινού ανθρώπου ή αυτό που δεν γράφτηκε σε σημαντική εποχή; Αδιαμφι σβητήτους ημερολόγια γραφόντουσαν και γράφονται στη χώρα μας. Αυτό το υλικό, ας πούμε καταρχήν το ήδη δημοσιευ μένο, περιμένει υπομονετικά το μελετητή που θα το αναδείξει. Ποια είναι η ντόπια ημερολογιογραφική παράδοση, πότε ξεκινά, πώς και γιατί, ποια είναι στη μακρά πορεία τα χαρακτη ριστικά της, γιατί το 19ο αιώνα φαίνεται να κυριαρχεί το απομνημόνευμα έναντι του ημερολογίου, ποιος είναι ο ρόλος του σεφερικού ημερολογίου-σταθμού οτην εγχώρια αυθεντική και μυθοπλαστική ημε ρολογιακή συγγραφή του 20ού αιώνα, ποιοι είναι οι δευτερεύοντες σταθμοί, ποια είναι η θέση της ελληνικής ημερολογιογραφίας ανάμεσα στις αντίστοιχες ευ ρωπαϊκές παραδόσεις; Ερωτήματα βασικά και επιτακτικά για όποιον επιχειρήσει να απαντήσει2. Και αν προσπαθήσει να βυθομετρήσει περαιτέρω το ημερολόγιο, αντιμετωπίζοντάς το όχι μόνον ως λογοτε χνικό είδος αλλά και ως πρακτική, σύμ φωνα με το γαλλικό παράδειγμα, θα χρειαστεί ενδεχομένως να διερευνήσεί: ποιοι κράτησαν ή κρατούν ημερολόγιο; Σε ποια ηλικία; Τι υλικά και εργαλεία χρησι μοποίησαν ή χρησιμοποιούν; Ποια είναι τα θέματά τους; Υπάρχει στα προσωπικά ημερολόγια λογοτεχνική αξία; κ.λπ. Δυ στυχώς, και σε αυτήν την περίπτωση, θα σκοντάψει σε μια διπλή έλλειψη· μολο-

[ δ ι α β α ζ ω Ι Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

νότι η πολιτεία έχει δείξει ενδιαφέρον για τις πολιτισμικές πρακτικές (ανάγνωση, αναλφαβητισμός κ.λπ.), δεν διαθέτουμε στοιχεία για την ημερολογιογραφική πρα κτική. Γνωστή για την ημερολογιακή πρα κτική των εφήβων είναι έρευνα που πραγ ματοποιήθηκε από τον καθηγητή Ψυχολο γίας Γ. Σακελλαρίου το 1938... Επίσης δεν διαθέτουμε κάποιον επίσημο φορέα απο κλειστικής συστηματικής φύλαξης προ σωπικών ημερολογίων και αυτοβιογραφικών κειμένων, όπως στη Γαλλία, την Ιτα λία ή τη Γερμανία3. Σ υ ν εν τ εύ ξ εις λ ο γο τεχνώ ν Μια πτυχή της μελέτης του ημερολογίου μπορεί να είναι η διερεύνηση της γνώσης, της εξάσκησης, της χρήσης του από τους λογοτέχνες. Τι, τέλος πάντων, πιστεύουν αυτοί για το ημερολόγιο; Σε αυτό το πνεύμα, τέθηκαν σε σύγχρονους συγγρα φείς, ποιητές και κριτικούς ερωτήματα: Κρατάτε ημερολόγιο; Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Αν κρατού σατε κάποτε, ποια ευχαρίστηση σας έδινε τότε; Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Σκοπεύετε να εκδώσετε ’ Επί παραδείγματι, ημερολόγια που γράφτηκαν στην Κατοχή (όπως των X. Χρηστίδη, Μ. Δούνια, I. Τσάτοου, Α. Πανσέληνου κ.λπ.), στον Εμφύλιο (όπως των Α. Παπαϊωάννου, Μ. Καραντζά, Γ. Γιαννούλη κ.λπ.) ή στη χούντα (όπως του Π. Ζάννα). 2Σημαντική είναι η βοήθεια που μπορεί να αντλήσει κανείς ξεκινώντας από τη βάση δεδομένων που επιχειρείται από το ελπιδοφόρο πρόγραμμα «Πηγές απομνημονευμάτων και αυτοβιογραφίας» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Αφετηριακά είναι επίσης: τα αφιερώματα των περιοδικών Η Λέξη (Ημερολόγιο, τ.χ. 59-60,11-12/1986) και Επευκτήριο (Αυτοβιογραφικός λόγος, τ.χ. 28-29, 1994), η διδακτορική διατριβή της Βασιλικής Κοντογιάννη, Georges Seferis et son journal, Universite de Paris-Sorbonne (Paris IV), Institut

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Θα μπο ρούσατε να διατυπώσετε κάποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολο γίου ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπάνω ερωτήσεις; Κύριος στόχος ήταν να διαπιστωθεί η διά θεσή τους απέναντι στη διαδικασία της γραφής προσωπικού ημερολογίου. Παρό μοια απόπειρα καταγραφής απόψεων έγινε στο παρελθόν στη Γαλλία4 Οι περισσότεροι ανταποκρίθηκαν, γεγονός που αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη, μιας και δεν επρόκειτο για συστηματική έρευνα, αλλά για αυθόρμητη χειρονομία που σκό πευε να βολιδοσκοπήσει τις κρίσεις τους και να κρυφοκοιτάξει στο εργαστήρι τους. Οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους συγγρα φείς για τη γενναιοδωρία τους. Μιας και το υλικό, εντέλει, παρέμεινε αδημοσίευτο, ήταν εξαιρετική η δυνατό τητα να χωρέσει μια επιλογή από αυτό σε αφιέρωμα για το ημερολόγιο, με την προσδοκία να ανοίξει περισσότερο η συ ζήτηση και η έρευνα γύρω από την ελ λ η νική ημερολογιογραφία. ■ Η Κρυσχαλλία Μακατού είναι φιλόλογος N§ohell0nique, Μάρτιος 1983, και οι μελέτες του Γρηγόρη Πασχαλίδη, Η ποιητική της αυτοβιογραφίας, Σμίλη, Αθήνα, 1993 και της Αλεξάνδρας Σαμουήλ, 0 βυθός του καθρέφτη: ο Andrie Gide και η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα, Πανεπιστη μιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο-Αθήνα, 1998. 2Στη Γαλλία υπάρχει ο «Vivre et iecrire» και η Association pour I’Autobiographie et le Patrimoine Autobiographique. Ακόμη, από το 1985, με πρωτο βουλία της δημοτικής αρχής, στο Pieve Santo Stefano της Ιταλίας δημιουργήθηκε αρχείο αυτοβιογραφιών κειμένων. Επίσης, η Franke von Troschke ίδρυσε το 1997 στη πόλη Emmendingen της Γερμανίας την «Ομάδα Εργασίας του Ημερολογιακού Αρχείου». 1 Περ. Arts, τχ 957, 8-14/4/1964 και Monde des Urns 9-27/8/1982.

ΟΥΜΠΕΡΤΟ

ΕΚΟ

Α ν α μ ν ή σ εΐ5 επί χά ρ το υ Umberto Eco ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

lit)

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Philippe Lejeune

Στη χώρα του ημερολογίου:

Αναχωρήοιε για εξερεύνηση! πορούμε άραγε να συζητάμε σο βαρά για το ημερολόγιο... όταν δεν το γνωρίζουμε παρά μόνο μέσα από τυπωμένες εκδόσεις; Όταν δεν έχουμε πάει ποτέ στην ίδια του τη χώρα; Θα σκέφτεστε ότι υπερβάλλω λιγάκι... Μπορούμε να διαβάσουμε την πλήρη έκ δοση, την καμωμένη με φροντίδα, τόσο σημαντικών ημερολογίων όπως του Μπενζαμέν Κονστάν, του Αμιέλ, του Ζιντ, του Κάφκα ή της Βιρτζίνια Γούλφ -για να αναφέρω μερικά παραδείγματα- όταν δεν έχουμε αρκετή εμπειρία, για να κά νουμε μία σοβαρή μελέτη γι' αυτό το λο γοτεχνικό είδος; Η απάντηση είναι: ναι, βεβαίως. Και είναι αυτό που δίνει αξία στις βασικές

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μελέτες για το ημερολόγιο της γαλλικής κριτικής παράδοσης, όπως τα βιβλία της Michele Leleu (1952), του Alain Girad (1963) και της Beatrice Didier (1976). Ωστόσο... το ημερολόγιο είναι μονάχα ένα «λογοτεχνικό είδος»; Η απάντηση είναι: προφανώς όχι. Το παρακλάδι του ημερολογίου «λογοτε χνικό είδος» (αρχικά χωρίς τη θέληση και μετά θάνατον, το 19ο αιώνα, αργότερα πριν το θάνατο και με τη θέληση του ημερολογιογράφου) είναι ένα ορισμένο κομ μάτι, καμιά φορά τεχνητό, μιας πρακτικής που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους και που είναι τόσο μια πρακτική της ζωής όσο και μια πρακτική της γραφής. Στη Γαλλία, η έρευνα του Υπουργείου Πο λιτισμού για τις «πολιτισμικές πρακτικές» των Γάλλων έδειξε ότι 7% (το 1988), έπειτα 8% (το 1997) του πληθυσμού κάτω των 15 ετών εξάσκησαν κατά την τρέχουσα χρονιά μια πρακτική του ημε ρολογίου. Το ποσοστό αντι προσωπεύει πάνω από τρία εκατομμύρια κόσμου. Τι γνωρίζουμε γι' αυτήν την πρακτική και τα σημάδια που αφήνει πίσω της (τετράδια και σημειωματάρια); Στην ουσία, τίποτα! Στην πραγ ματικότητα υπάρχει ένα γιγάντιο χάσμα μεταξύ της έντυ πης παραγωγής ημερολογίων και της πρακτικής. Και τούτο οε δύο επίπεδα, εκείνο της ποιό τητας και αυτό της ποσότητας. Όσον αφορά πρώτα την «ποι ότητα»: Μέχρι τη δεκαετία του 1990, το ημερολόγιο ήταν σχεδόν εξολοκλήρου χειρό-

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

γραφή πρακτική. Όταν κρατώ το ημερο λόγιό μου, η γραφή μου, το μέσο που επι λέγω, ο μηχανισμός που υιοθετώ, οι δια κοσμήσεις ή εικονογραφήσεις που προ σθέτω, αποτελούν κομμάτι αυτού του ίχνους ζωής που θα χαρακτηρίσει τις ανα μνήσεις μου. Ένα ημερολόγιο, όσο τα πεινό και απλό κι αν είναι, είναι σαν ένα έργο τέχνης, μοναδικό, διαφορετικό από τα άλλα, προσδιορισμένο από όλους τους εικαστικούς και οπτικούς του όρους. Ωστόσο, μετά το πιεστήριο, όλα τα ημε ρολόγια μοιάζουν μεταξύ τους! Από την άλλη, είναι εξαιρετικά σπάνιο να τυπώνο νται ολόκληρα τα ημερολόγια! Το ημερο λόγιο της Βιρτζίνια Γουλφ έγινε γνωστό στην αρχή μέσα από αποσπάσματα επι λεγμένα από το σύζυγό της. 0 τολμηρός Ζιντ είχε ο ίδιος δημοσιεύσει το ημερολό γιό του σε μια έκδοση... προσεκτικά λογοκριμένη! Χρειάστηκε να περιμένουμε έναν αιώνα για να δούμε εκδομένο ολό κληρο το ημερολόγιο του Αμιέλ (σε 12 τεράστιους τόμους) και οι αναγνώστες που κατάφεραν να το διαβάσουν όλο πρέπει να είναι πάρα πολύ λίγοι (ειλικρινά, δεν είμαι ένας από αυτούς!). Τρεις είναι οι λόγοι που σχεδόν όλες οι εκδό σεις ημερολογίων είναι ακρωτη ριασμένες. Καταρχάς, η υπερβολική έκταση του γραπτού, που συχνά ξεπερνά τις δυνατότητες της μορφής «βιβλίου». Έπειτα, η άνεση της ανάγνωσης: οι εκδό τες θεωρούν απαραίτητο να αποφεύγουν τις επαναλήψεις και να συντομεύουν ό,τι τους φαίνεται λιγότερο σημαντικό. Τέλος, η λογοκρισία που ασκείται από τους οικεί ους του ημερολογιογράφου. Μετά το θά νατο του Jules Renard, η χήρα του έμαθε για το ημερολόγιό του, έκοψε ό,τι δεν της

άρεσε, δημοσίευσε το υπόλοιπο (ευχαρι στούμε πολύ!) και πέταξε το πρωτότυπο χειρόγραφο στη φωτιά: ποτέ δεν θα μά θουμε τι κόπηκε! Για να αναφέρουμε ένα άλλο παράδειγμα, το ημερολόγιο της Marie Bashkirtseff, που το 1887 υπήρξε μπεστ-σέλερ, ποτέ δεν εκδίδεται ολό κληρο τη σήμερον ημέρα... Από την πλευρά της «ποσότητας», τα πράγματα είναι χειρότερα. Στη Γαλλία δη μοσιεύονται κάθε χρόνο περίπου 80 ημε ρολόγια, είτε παλιά είτε σύγχρονα, γραμ μένα στα γαλλικά. Πρόκειται για έναν τα πεινωτικό αριθμό, αν σκεφτούμε πόσοι άνθρωποι κράτησαν ημερολόγιο. Θα παρηγορούμασταν αν υπήρχε αναλογία ανά μεσα στην κορυφή του παγόβουνου και στην κάτω μεριά του που βρίσκεται μες στο νερό. Ωστόσο δεν υπάρχει! Το 85% των ημερολογίων που εκδίδονται είναι γραμμένα από άντρες, παρόλο που τα 2/5 των ημερολογιογράφων είναι γυναί κες. Οι γυναίκες γράφουν, οι άντρες δη μοσιεύουν! Και οι άντρες αυτοί είναι στην πλειονότητά τους είτε συγγραφείς είτε άνθρωποι που έκαναν μια πράξη δημόσια ή έγιναν γνωστοί για κάτι. Το ίδιο ισχύει και στις ηλικίες. Οι έφηβοι είναι αυτοί που περισσότερο γράφουν ημερολόγια. Όμως, με εξαίρεση την Άννα Φρανκ, πολύ σπάνια βρίσκουμε εφηβικά ημερο λόγια στο βιβλιοπωλείο. Για να γίνω πιο κατανοητός: δεν στενοχω ριέμαι που δεν δημοσιεύονται όλα τα ημερολόγια! Είναι καλά έτσι. Το ημερολό γιο είναι μια πρακτική διακριτική, πολλές φορές μυστική, που συνοδεύει τις ζωές των ανθρώπων και στη συνέχεια, τον πε ρισσότερο καιρό, χάνεται. Το μόνο που ισχυρίζομαι είναι πως, για να μιλάμε για το

[

ι α

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ημερολόγιο, δεν αρκεί να έχουμε διαβά σει βιβλία αλλά θα πρέπει να κάνουμε επιτόπια έρευνα\ Χωρίς αμφιβολία, απο μακρυνόμαστε από τη λογοτεχνική κρι τική, για να ειοέλθουμε στην ιοτορία των πολιτισμών ή σε μια μορφή ανθρωπολο γίας. Από το 1969 μέχρι το 1986, για να γράψω το Le Pacte Autobiographique και τις σχε τικές με αυτό μελέτες, είχα δουλέψει μόνο με έντυπα βιβλία, όπως ήταν φυσιο λογικό. Όταν, το 1987, διεύρυνα το ενδια φέρον μου προς το προσωπικό ημερολό γιο, διαπίστωσα ότι έπρεπε να αλλάξω μέθοδο. Πώς μπορεί κανείς να γνωρίσει μία πρακτική; Αρχικά κάνοντας ερωτήσεις σε όσους την ασκούν και κατόπιν μελετώ ντας τα χνάρια που αυτή αφήνει. Έτσι, η πρώτη μου μέθοδος ήταν η έρ ευ να. Κράτησα ημερολόγιο, εγώ ο ίδιος κρα τώ ημερολόγιο: αλλά ποιος μου λέει ότι και οι υπόλοιποι κάνουν όπως εγώ; Μή πως δεν υπάρχουν τελείω ς διαφορετικοί λόγοι που κρατά κάποιος ημερολόγιο και τρόποι αλλιώτικοι από τους δικούς μου; Προχώρησα θέτοντας ένα ερωτηματολό γιο σε ομάδες ανθρώπων (σε γυμνάσια, λύκεια, πανεπιστήμια, ομάδες συνταξιού χων). Αυτό το ερωτηματολόγιο υπάρχει στην ιστοσελίδα μου www.autopacte.org και μπορεί κανείς με τις απαραίτητες σταθμίσεις να το χρησιμοποιήσει σε δια φορετικά συμφραζόμενα από αυτά της Γαλλίας. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων δημοσιεύτηκε το 1990 (La Pratique du journal personnel, enquete, no 17 στο Cahiers de semiotique textuelle, Univ. Paris-X). Μετά, προώθησα στο λογοτε χνικό τύπο ένα κάλεσμα για μαρτυρίες, με τη σκέψη να τροφοδοτηθώ από αυτές για τη μελέτη που σκόπευα να κάνω. Με με γάλη μου έκπληξη, 47 άνθρωποι μου απάντησαν και κάθε φορά σκιαγραφού σαν σε μια αφήγηση τη ζωή τους, για να μου εξηγήσουν τη δική τους ημερολογιογραφική πρακτική. Τελικά παραιτήθηκα

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

από το να «χρησιμοποιήσω» αυτές τις τόσο συγκινητικές μαρτυρίες και τις εξ έ δωσα ολόκληρες χωρίς σχόλια, μόνο με ένα θεματικό πίνακα που σχεδιάζει κατά κάποιον τρόπο το «χάρτη» αυτής της χώ ρας («Cher cahier...», Gallimard, 1990). Έπειτα δοκίμασα να ανακαλύψω μόνος μου την πραγματικότητα των ημερολο γίων. Αυτό σήμαινε καταρχάς σκάλισμα σε αρχεία, όπου κοιμούνται (τουλάχιστον στη Γαλλία) αναρίθμητα ημερολόγια που ποτέ κανείς δεν έχει διαβάσει. Το 19911992 πέρασα ένα χρόνο ψάχνοντας ημε ρολόγια δεσποινίδων του 19ου αιώνα. Οι κλασικές μελέτες για το ημερολόγιο πα ρέθεταν τέσσερα ή πέντε τέτοια ημερο λόγια, πάντα τα ίδια. Εντόπισα 115 ημε ρολόγια και το τοπίο άλλαξε (Le Moi des demoiselles, Seuil, 1993). Αυτήν την επο χή δουλεύω ανιχνεύοντας τις αφετηρίες του προσωπικού ημερολογίου στη Γαλλία κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα: έχω εκπλαγεί από την άγνοια που με δια κατείχε, και που διακατέχει τους περισσό τερους από τους μελετητές, οι οποίοι ενίοτε δεν διστάζουν να κάνουν γενικεύ σεις στηριζόμενοι μόνο σε μια-δυο περι πτώσεις. Πρόκειται για ένα πεδίο που μοι άζει με άγνωστη ήπειρο που πρέπει να πάμε να εξερευνήσουμε... Όσον αφορά τα σύγχρονα ημερολόγια, εί ναι ανώφελο να τα αναζητήσουμε σε πα ραδοσιακά αρχεία. Όμως υπάρχουν οργα νώσεις που φυλάσσουν ημερολόγια: το 1987 ανακάλυψα την ύπαρξη του «Vivre et I'ecrire», συλλόγου που βοηθά εφήβους με προβλήματα, που συγκροτήθηκε για να δέ χεται τα ημερολόγιά τους (μερικά, βε βαίως) και που ένα μέρος τους είναι προσβάσιμο στους ερευνητές. Η βουτιά σε πραγματικά ημερολόγια σημερινών εφή βων, όπως έκανα εγώ, αποτελεί μια δοκι μασία (πρόκειται συχνά για εφήβους σε απόγνωση) και ταυτόχρονα ένα είδος εκτό νωσης, μιας και είναι μεγάλη η ζωντάνια, η εφευρετικότητα, η ποικιλία των γραπτών

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Φ I Ε Ρ Ω Μ A .

τους. Το 1992 ιδρύσαμε μαζί με κάποιους φίλους ένα σύλλογο (Association pour I'Autobiographie et le patrimoine autobiographique - APA, www.sitapa.org), που σκοπό έχει να φιλοξενεί, να διαβάζει και να φυλάσσει ία ανέκδοτα αυτοβιογραφικά κείμενα όποιου μας τα εμπιστεύεται. Μέσα σε δεκαπέντε χρόνια δεχτήκαμε πάνω από 2.500 προσκτήσεις, το 1/4 αποτελούν ημερολόγια. Όλο το υλικό φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη μιας μικρής πόλης κοντά στη Λυών, την Ambirieu-en-Bugey. Το 1997 εί χαμε την ιδέα να διοργανώσουμε μια νέου τύπου έκθεση, κάτι τέτοιο δεν είχε ξαναγίνει στην Ευρώπη: μια έκθεση με πραγμα τικά προσωπικά ημερολόγια. Η έκθεση φι λοξενήθηκε στη δημοτική βιβλιοθήκη της Λυών, όπου εκθέσαμε 250 άγνωστα χειρό γραφα ημερολόγια (συχνά από φίλους της ΑΡΑ) και διάσημων ανθρώπων, έχοντας σαν οδηγό την ιστορία ενός ημερολογίου από την πρώτη ώς την τελευταία σελίδα του. Επειδή οι εκθέσεις είναι προσωρινές, η Catherine Bogaert κι εγώ μετατρέψαμε την έκθεσή μας σε ένα μεγάλο εικονογρα φημένο βιβλίο (Un journal a soi. Histoire d'une pratique, Textuel, 2003), όπου μπο ρείτε να δείτε, ακόμη κι αν δεν διαβάζετε γαλλικά, την εξαιρετική γραφική και εικα στική ποικιλία των ημερολογίων. Το βιβλίο μας παρουσιάζει επίσης ένα σκιαγράφημα του ημερολογίου από την αρχαία εποχή και θίγει τις σύγχρονες μεταλλάξεις του (δη λαδή τα online ημερολόγια και τα blogs).

1Η επιτόπια έρευνα χρησιμοποιείται συχνά από τους εθνολόγους ή τους ανθρωπολόγους: μετάβαση επιτόπου ώστε να μοιραστεί ο ερευνητής τη ζωή

ΞΕΝΗ

Σε αυτές τις λίγες σει ρές, σας πρότεινα πε ρισσότερο μία μεθοδο λογία παρά μια έκθεση με αποτελέσματα. Θα χρειαζόταν πιο πολύς χώρος και, προπάντων, αμέτρητες εικόνες! Πα ρόλα αυτά, ελπίζω να σας γέννησα την επιθυ μία να περιπλανηθείτε σε αυτήν τη θαυμάσια χώρα. Πιθανώς και στην Ελλάδα να υπάρ χουν πλήθος από κρυμ_ _ _ _ _ μένα ημερολόγια που, σαν την Ωραία Κοιμωμένη, περιμένουν το γοητευτικό τους πρίγκιπα... ■

Ο κατάλογος της έκθεσης με προσωπικά ημερολόγια Μετάφραση: Κρυσταλλία Μακατού που συνέταξαν οι διοργανωτές της, Philippe Lejeune και Catherine Bogaert.

Ο Philippe Lejeune δίδαξε γαλλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Paris-Nord από το 1972 έως το 2004 και διετέλεσε μέλος του Institut Universitaire de France. Οι μελέτες του επικεντρώνονται στην αυτοβιογραφική γραφή (Le Pacte autobiographique, 1975, Signes de vie, 2005) και το προσωπικό ημερολόγιο [Un journal δ soi, 2003). Υπήρξε από τους ιδρυτές της Εταιρίας για την Αυτοβιογραφία και την Αυτοβιογραφική Κληρονομιά, 1992.

των ανθρώπων που παρατηρεί, να βυθιστεί στην πραγματικότητα που θέλει να μελετήσει,

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

llo io s σκότω σε τη νΈ μ μ α Μ ποΒαρύ; Φίλίπ Ντουμένκ 1ye * ^ a r a

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Α Α έξης Ζήρας

Ένα είδος

ψυχογραφίας Κ ρ ατάτε η μ ερ ο λό γ ιο ; Όχι τώρα πια. Κρατούσα προ δεκαετίας, αλλά και πάλι σποραδικά. Νομίζω ότι το ημερολόγιο προϋποθέτει: αφενός μια έντονη εσωτερική πειθαρχία, έτσι ώστε οι καταγραφές να αποβαίνουν προέκταση και απόληξη του τρόπου που ρυθμίζουμε τον καθημερινό μας χρόνο, αν και ο καθέ νας μας όχι μόνο τον προγραμματισμό αλλά και τον ίδιο το χρόνο τούς εννοεί διαφορετικά και τους δέχεται διαφορετικά ως υπαρξιακές έννοιες· αφετέρου, την άμεση και μάλλον πιεστική αίσθηση ότι τα όσα τεκμήρια καταχωρόύνται στο ημε ρολόγιο αποτελούν sine qua non μαρτυ ρικές καταθέσεις που είναι τώρα και θα αποβούν σημαντικές για μας τους ίδιους, ΑΑέξης Ζήρας

μιας και συνοψίζουν, υποτίθεται, τον τρό πο που βλέπουμε και ερμηνεύουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Νομίζω ότι όσο περισσότερο προβληματική είναι η σχέση μας με το χρόνο, όσο περισσότερο αισθα νόμαστε ως προσωπική απώλεια το τρέ ξιμό του, τόσο περισσότερο μεγεθύνεται η φαντασίωσή μας ότι πρέπει οπωσδήπο τε να σημαδέψουμε κάπου το πέρασμά μας. Άλλωστε, μια πρόχειρη εξέταση της μορφολογίας του ημερολογίου, ως εί δους μαρτυρίας, λογοτεχνικής ή όχι, μας προδίδει, μέσω του ύφους του και του τρόπου σύνταξής του, τη σχέση εκείνου που το έχει γράψει με το χρόνο. Ό λ α τα η μ ερ ο λό γ ια έχ ο υ ν τη ν ίδ ια μ ο ρ φ ή και α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν το ν ίδ ιο τύπ ο εγ γ ρ α φών; ίο γράφων θέτει το ερώτημαί Ασφαλώς όχι. Και επειδή το ημερολόγιο είναι ένα είδος ψυ χογραφίας ή ένα είδος εις εαυ τόν «εξομολόγησης», πέρα από όσα περιέχει ή τα όσα δεν πε ριέχει, αποτελεί μια πρώτης τόξεως ερμηνευτική μαρτυρία για τον ίδιο τον άνθρωπο που το κράτησε. Θέλω να πω ότι για μένα δεν έχει σημασία μόνο ό,τι εγγράφεται στο ημερολό γιο αλλά και πώς τούτο εγγράφεται. Έχουμε διαβάσει ημερο λόγια στρογγυλογραμμένα, λιτά, διαυγή, που μεταφέρουν τα ουσιώδη των όσων έκρινε ο συντάκτης ότι χρειάζεται να περισωθούν, όπως, για παρά δειγμα, τα όσα έγραψε ο Γιώρ γος Θεοτοκάς, αλλά επίσης

3<3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

[ Δ I A BA Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ο Μ A

ημερολόγια ελλειπτικά, γραμμένα κάτω από μια μόνιμη συναιαθηματική «ταραχή», όπου ο λόγος της θυμικής κατάστασης του συντάκτη είναι η έλλειψη επαφής με τον άλλο, όπως οι καταγραφές της Μα ρίας Πολυδούρη. Ακόμα, υπάρχουν ημε ρολόγια άμεσης και έμμεσης τεκμηρίω σης: είτε απολύτως προσωπικά, όπου κέ ντρο των πάντων είναι η συναισθηματική πρόσληψη και η προσωπική αντίληψη, είτε «αμφίπλευρα», όπου σκιαγραφείται μαζί με την προσωπική ματιά το συλλο γικό προσκήνιο, το γενικότερο περιβάλ λον, τα ήθη και τα γεγονότα μιας περιό δου. Και, τέλος, στο πεδίο των καθαρά λογοτεχνικών ημερολογίων, υπάρχουν πολλά που αποτελούν έναν τρόπο ελ εύ θερης ανάγνωσης της λογοτεχνίας ενός διαστήματος, αλλά και ενός εσωτερικού διαλόγου με τις τάσεις, τους κανόνες και τα γούστα που κυριάρχησαν σ' αυτό το διάστημα. Θα μπορούσα όμως να πω επι πρόσθετα ότι όσο πιο προχειρογραμμένο και μπερδεμένο είναι το ημερολόγιο τόσο φαίνεται ο συντάκτης του αδιαφορεί για την εικόνα που θα δημιουργήοει στον υποθετικό, μελλοντικό αναγνώστη. Παράδειγμα πρώτο, τα ημερολόγια που κρατούσε επί χρόνια ο Κλέων Παράσχος, ένας γαλλοθρεμμένος ποιητής, κριτικός και χαρακτηριστικός τύπος του λογίου δη μοσιογράφου στον ελληνικό πρώιμο με σοπόλεμο. 0 Παράσχος, ενώ είχε ως πρό τυπά του τις ψιλοδουλεμένες ημερολο γιακές σημειώσεις του ελβετού στην κα ταγωγή Αμιέλ, αλλά και του γαλλοαμερικανού Ζυλιέν Γκρην, δεν κατάφερε ποτέ να οργανώσει τα βιώματα και τις σκέψεις του έτσι ώστε να εγγράψει με ευκρίνεια τη δική του ματιά στα πράγματα του και

ρού του. Παρότι τα βιώματα και οι σκέψεις του είχαν εύλογο ενδιαφέρον, για το λόγο και μόνο ότι παρακολούθησε όλα τα δρώμενα της λογοτεχνίας μας μετά το 1915, πολλές φορές συμμετέχοντας σ' αυτά. Παράδειγμα δεύτερο, οι γνωστές Μέρες του Γιώργου Σεφέρη, ένα υποδειγματικό ημερολόγιο, που το κράτησε στο μεγαλύ τερο μέρος της ζωής του και που, τουλά χιστον από την άποψη της τεκμηρίωσης γεγονότων, της σκιαγράφησης προσώ πων, της διατύπωσης κρίσεων για τις συν θήκες μέσα στις οποίες έζησε, αποτελεί μια μονίμως σημαντική πηγή πληροφο ριών, όχι μόνο για τον ερευνητή του σεφερικού έργου αλλά και της λογοτεχνικής ιστορίας μας. Αν ωστόσο θελήσουμε να δούμε τα ημερολόγια του Παράσχου και του Σεφέρη από την πλευρά της λογοτε χνικής τους αξίας, από την πλευρά δη λαδή του κατά πόσο μπορούν να αποτε λόσουν μέρος του έργου τους, τότε νο μίζω ότι τα πράγματα αντιστρέφονται. Η κάποια αρρυθμία, η ποιητική αφαίρεση, ακόμα και η περισσολογία του Παράσχου, δίνονται με τέτοιο τρόπο στο Χρονικό ή στη Βιογραφία του ώστε να υποβάλλουν στον αναγνώστη τους μια κατάσταση πά θους, συναισθηματικής έντασης ή αδρά νειας -αποστασιοποιούνται δηλαδή σ' ένα μεγάλο μέρος τους ως αυτόνομα αν και αποσπασματικά λογοτεχνικά κείμενα. Στις Μ έρες του Σεφέρη, αντίθετα, ο προ σεκτικά ζυγισμένος λόγος, η επιφυλακτικότητα, η έντεχνα αποκαθαρμένη λογιο σύνη, το συνήθως αποστασιοποιημένο ύφος και η προσεκτική λείανση των πολ λών αιχμών, όλα αυτά συνεργούν σε μια διαφορετική μαστορική: στο ότι έτσι κερ-

[ Ω ] . Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δέεται η διαύγεια εις βάρος του προσω πικού βάθους. Κάτι που δεν υπάρχει οε άλλα αυτοαναφορικά γραπτά του Σεφέρη, ας πούμε στις επιστολές του. Αν κ ρ α το ύ σ α τε κάπ οτε, ποια ε υ χ α ρ ίσ τη ση σ ας έ δ ιν ε τό τ ε ; Μπορεί να φανεί περίεργο, αλλά η μεγα λύτερη ευχαρίστηση που αισθανόμουνα τότε, σχεδιάζοντας να καταγράψω κά ποιες σκέψεις ή συναισθήματά μου, τ ε λικά δεν μετουσιώνονταν σε ημερολογια κές εγγραφές! Συνήθως λοξοδρομούσαν και κατέληγαν να γίνουν επιστολές, κρι τικά κείμενα, δοκίμια, πράγμα που σημαί νει ότι το ημερολόγιο, τουλάχιστον στην παραδοσιακή του μορφή, όπως αναπτύ χθηκε στον 18ο, στον 19ο και στον 20ό αιώνα, ως δημιουργικό είδος όπου κατέ φευγαν λόγιοι και συγγραφείς για να σκεφτούν πιο ελεύθερα ή για να πουν πράγ ματα που δύσκολα λέγονταν ή ανακοινώ νονταν διαφορετικά ή για να σημειώσουν περιστατικά και κρίσεις που δεν θα ήθε λαν να ξεχαστούν, δεν ήταν ποτέ για μένα μια πρωτεύουσα ανάγκη έκφρασης. Θυμάμαι πολύ καθαρά την ικανοποίηση που αισθάνθηκα όταν ένα βράδυ κατέ γραψα με τη μορφή της ημερολογιακής εγγραφής τις σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν από ένα φιλμ με θέμα τη ζωή του γιαπωνέζου συγγραφέα και ακτιβιστή Γιούκιο Μισίμα. Όμως λίγο καιρό αργό τερα «οικειοποιήθηκα» όλο ανεξαιρέτως το κείμενο της ημερολογιακής εγγραφής, αποσπώντας το από τα συμφραζόμενά του και δημιουργώντας από αυτό ένα εκτεταμένο δοκίμιο για τον Μισίμα. Μάλι στα, ώς ένα σημείο αυτή η «διαρροή» του ενδιαφέροντός μου προς το ημερολόγιο, αν πάω πολύ πίσω στο χρόνο, μπορώ να τη συνδυάσω με το γεγονός ότι ήμουν πα θιασμένος αλληλογράφος από τα πρώιμα εφηβικά μου χρόνια, διοχετεύοντας μάλ λον μέσω της αλληλογραφίας αυτό το

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μέρος της προσωπικής επικοινωνίας -μια επιστολή είναι σχεδόν πάντοτε και μια ομολογία εις εαυτόν- που με άλλες συν θήκες και προϋποθέσεις θα περνούσε μέσα από τον ημερολογιακό λόγο. Έτσι, για μένα η αλληλογραφία και το ημερο λόγιο είναι δύο συναφείς και ομοειδείς δημιουργίες, και πράγματι, απ' όσο έχω διαπιστώσει, οι ειδικοί μελετητές των αυτοαναφορικών μορφών λογοτεχνίας τις στεγάζουν μέσα στον ίδιο κύκλο κειμέ νων. Αν και αυτό δεν πάει να πει πως εί ναι ταυτόσημες. Σ κ ο π εύ ετε να εκ δ ώ σ ετε το η μ ερ ο λ ό γ ιό σας κάποια μ έρ α; Στην περίπτωση που κρατούσα απολύτως προσωπικό ημερολόγιο, όχι. Και γενικό τερα άλλωστε είμαι αντίθετος και στο να δημοσιοποιούνται επιστολές συγγρα φέων και λογίων που ζουν, εκτός και αν σ' αυτές υπάρχουν στοιχεία που συνει σφέρουν στο φωτισμό ή στην αποκατά σταση κάποιων σημαντικών θεμάτων· είτε για την ιστορία της λογοτεχνίας είτε συ νολικότερα, για την ιστορία. Οι θέσεις όμως γύρω από τη δημοσιοποίηση ή όχι ποικίλλουν. Όπως και τελείω ς ανοιχτό εί ναι το ζήτημα της αλήθειας και της τεκ μηρίωσής της, στην περίπτωση που οι ερευνητές και οι κριτικοί βασίζονται στα αυτοαναφορικά αφηγηματικά είδη θεω ρώντας τα αυτόχρημα εγγύηση της αληθολογίας. Ο Ζυλιέν Γκρην που προανέφερα, όσο ακόμα ζούσε δημοσίευσε εν νιά ή δέκα τόμους του Ημερολογίου του, αρχίζοντας από τις πρώτες εγγραφές του 1927. Αλλά και ο Αντρέ Ζιντ είχε αρχίσει από το 1939 να δημοσιεύει το πολύ εν διαφέρον δικό του. Αντίθετα, οι έλληνες συγγραφείς δείχνουν μια ιδιαίτερη, ίσως υπερβάλλουσα ευαισθησία σε θέματα που αγγίζουν προσωπικές σχέσεις, ανα μνήσεις και κρίσεις, γι' αυτό ακόμα και τα Ημερολόγια της Τριλογίας του Στρατή

[ Δ I A BA Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

Τσίρκα, που εστιάζονται σχεδόν αποκλει στικά οτη γραφή των Ακυβέρνητων Πολι τειών του, βγήκαν μεταθανάτια, πόσο μάλλον οι Μ έρεςτου Γιώργου Σεφέρη, τα Τετράδια ημερολογίου και το Ημερολόγιο της Αργώς και του Δαιμονίου του Γιώργου Θεοτοκά, τα Σκόρπια φύλλα της ζωής μου του Γεωργίου Δροσίνη ή το Αγιορείτικο ημερολόγιο που κράτησε κατά την παρα μονή του στον Άθω ο Άγγελος Σικελιανός. Αλλά, τώρα που το σκέφτομαι, θα έλεγα πως γενικότερα οι έλληνες δεν έχουμε ιδιαίτερη αγάπη προς τα αυτοαναφορικά αφηγηματικά είδη. Θ εω ρ είτε πως το η μ ερ ο λ ό γ ιο μ π ορ εί να α π ο τελ έσ ει τεκ μ ή ρ ιο ισ το ρικής α ν α φ ο ράς; ίο γράφων θέτει το ερώτημα! Στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να δοθεί μία και μοναδική απάντηση. Η κάθε ημε ρολογιακή καταγραφή διαφέρει από την άλλη ως προς το μέρος της αλήθειας που παρουσιάζει ή το μέρος της αλήθειας που δεν παρουσιάζει. Αν έχουμε επιφυλάξεις για τη συντριπτική ηλειοψηφία των ιστο ριών που έχουν γραφτεί για οποιοδήποτε θέμα, παρά το επιστημονικοφανές τους, πόσο μάλλον πρέπει να δυσπιστούμε για την αληθολογία αφηγηματικών ειδών, όπως το ημερολόγιο, που είναι απολύτως ταυτισμένα και οργανικά συνδεδεμένα με την υποκειμενική ματιά εκείνου που έχει κάνει τις εγγραφές. Για μένα λοιπόν η ση μασία του ημερολογίου δεν βρίσκεται εκεί

ΞΕΝΗ

και ούτε μ' ενδιαφέρει οποιαδήποτε συ ζήτηση για το πόσο αληθοφανείς είναι οι προσωπικές μαρτυρίες. Νομίζω πως την αυτονόητη αξία του ημερολογίου θα πρέ πει να την αντιμετωπίζουμε πρώτ' απ' όλα αισθητικά· ως τρόπο γραφής, ως αποδελτίωση μιας προσωπικής περιπέ τειας που μπορεί να σχετίζεται με όλες τις όψεις της ζωής, ως μυθοπλασία που ωστόσο είναι αναγκασμένη από τους ίδι ους τους περιορισμούς της ημερολογια κής συνθήκης να επιβεβαιώνεται διαρκώς από την υποκειμενική αλήθεια, από αυτό που είναι και που πιστεύει στη δεδομένη στιγμή όποιος την δέχεται ως την πιο αληθινή αλήθεια. Αν συνδέσουμε σώνει και καλά τα όσα αναφέρει ένα ημερολό γιο με τη φαντασίωση της γυμνής αλή θειας, τότε οπωσδήποτε όχι μόνο η αλή θεια θα είναι πιο φευγαλέα από ποτέ αλλά θα έχουμε χάσει και την ευκαιρία να χαρούμε ενδεχομένως τη ζωντάνια, τη στοχαστικότητα, το χιούμορ, τις συναι σθηματικές διακυμάνσεις και τα πάθη τους, σε μια ημερολογιακή καταγραφή. Γιατί, όντως, όταν υπάρχουν τα στοιχεία αυτά σε ένα ημερολόγιο, ανεξαρτήτως του αν αυτός που το κράτησε είναι γνω στός συγγραφέας ή κάποιος παντελώς άγνωστος, είναι μάλλον βέβαιο πως θα κάνουν ελκυστικότερη και γονιμότερη την ανάγνωσή του από οποιοδήποτε μυθι στόρημα ή διήγημα. ■

[Αθήνα 21-23/12/2005]

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ουΐλιαμ TplBop I Ε

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Νόσος Βαγενάς

Η ουσία

διοχετεύεται οιο έργο Κ ρ ατάτε η μ ερ ο λό γ ιο ; Όχι. Αν όχι, για ποιο λό γο δ ε ν κ ρ α τ ά τε ή δ ε ν κ ρατήσ ατε; Δεν κράτησα γιατί το θεωρώ περιττό. Η ου σία της ατομικής ζωής ενός συγγραφέα διο χετεύεται, είτε αυτός το θέλει είτε όχι, στο λογοτεχνικό έργο του, αν αυτό είναι γνήσιο. Τα υπόλοιπα -τα ημερο λογιακά συμβάντα- εί ναι εξωτερικές λεπτο μέρειες, που δεν νο-

μίζω ότι θα πρέπει να ενδιαφέρουν ιδιαίτέρα το αναγνωστικό κοινό. Ποια σχέση βρ ίσ κετε α ν ά μ εσ α σ το η μ ε ρ ο λό γ ιο και το υπ όλοιπ ο έρ γο σας; Βλ. την απάντησή μου στο προηγούμενο ερώτημα. Θα μ π ορ ούσ ατε να δ ια τυπ ώ σ ετε κ ά π οιες σ κ έψ εις για το λο γο τε χ ν ικ ό είδ ο ς το υ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό,τι ν ο μ ίζ ε τε πως δ ε ν χώ ρ εσ ε σ τις παραπά νω ερ ω τήσ εις; Βλ. τη μελέτη μου «Έξι νύχτες στην Ακρό πολη: το ημερολόγιο ως μυθιστόρημα» όπου διατυπώνω την άποψή μου για το ημερολόγιο ως μη λογοτεχνικό είδος. ■ [26/2/2005]

Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου

Δεν νιώθω

την ανάγκη Κ ρ ατάτε η μ ερ ο λό γ ιο ; Όχι. Αν όχι, για ποιο λό γο δ εν κ ρ α τά τε ή δ εν κ ρατήσ ατε; Η ζωή με συνεπαίρνει. Βιώνω τα γεγονότα με τέτοιο τρόπο που δεν νιώθω την ανάγκη να τα καταγράφω. Ίσω ς κάποιες σκέψεις ή στοχασμούς που κάνω τις σημειώνω εδώ κι εκεί. Θα μ π ορ ούσ ατε να δ ια τ υ π ώ σ ετε κάπ οιες σ κ έ ψ εις για το λο γο τεχ ν ικ ό είδ ο ς

2>0 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

το υ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό,τι ν ο μ ίζ ε τε πως δ ε ν χώ ρ εσ ε σ τις παραπά νω ερ ω τήσ εις; Το ημερολόγιο με τη μορφή της απλής καταγραφής γεγονότων δεν παρουσιάζει κατ' ανάγκην λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή πληρο φοριών. Επίσης ορισμένα κομμάτια του μπορεί να έχουν θέση σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως συμβαίνει και με τις επιστο λές. Όπως αρχικά έχει γραφεί δεν αποτε λ εί προϊόν τέχνης. Είναι δυνατόν όμως μέρος αυτού να αναπτυχθεί σε διήγημα ή μυθιστόρημα, ίσως και όλο ως ημερολό γιο, αλλά σε νέα μορφή. Η τέχνη δεν εί

[ Δ IA BA Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

ναι η αναπαραγωγή της πραγματικότητας αλλά η αναδημιουργία της. Το ημερολό γιο ως πρώτη ύλη θα χρειαστεί το χαρι σματικό δημιουργό για να της δώσει πνοή. Δεν αποκλείεται ένα λογοτεχνικό έργο να είναι γραμμένο σε μορφή ημερο

λογίου ή επιστολών, αυτό όμως γίνεται σκόπιμα. 0 δημιουργός έχει επιλέξει να εκφραστεί μ' αυτόν τον τρόπο, όπως θα μπορούσε να επιλέξει τη διήγηση, τη μυ θιστορία... ■ [15/11/2004]

Βασίλης Βασιλικός

Εξασκώ

ιη γραφή μου Κ ρ ατάτε η μ ερ ο λό γ ιο ; Ναι. Αν κ ρ α τά τε τώ ρα , ποια ευχ αρ ίσ τησ η σας δίνει; Ότι κάθε μέρα εξασκώ τη δύσκολη άσκη ση της γραφής. Όπως ο πιανίστας που δεν περνάει μέρα χωρίς να κάνει γυμνά σματα, έτσι και ο συγγραφέας... Αν κ ρ α το ύ σ α τε κ άπ οτε, ποια ευ χ α ρ ί στησ η σας έ δ ιν ε τό τ ε; Τότε δεν ξέρω. Σήμερα όμως όταν τα ξα ναδιαβάζω θυμάμαι περιστατικά που πι θανόν αλλιώς να τα είχα ξεχύσει. Σ κ ο π εύ ετε να ε κ δ ώ σ ετε το η μ ερ ο λ ό γ ιό σ ας κάποια μ έρ α; Έχω ήδη εκδώσει μερικά: Τροχαλίες, Μετώκησεν εις άγνωστον διεύθυνσιν, Η ατε λείωτη επιστολή κ.λπ.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ

Ποια σχέση β ρ ίσ κετε α ν ά μεσ α σ το η μ ερ ο λ ό γ ιο και το υπ όλοιπ ο έρ γ ο σας; Νομίζω ότι το ένα είναι συμπληρωματικό του άλ λου. Θα μπ ορ ούσ ατε να δ ια τ υ π ώ σ ετε κάπ οιες σ κέψ εις για το λο γο τε χ ν ικ ό είδ ο ς το υ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό ,τι ν ο μ ίζετε πως δ ε ν χ ώ ρ εσ ε σ τις πα ραπάνω ερ ω τήσ εις; Ναι. Νομίζω πως είναι ένα είδος που καλ λιεργήθηκε πολύ στη Δύση. Κυρίως δύο ημερολόγια βρίσκω τα πιο ενδιαφέροντα: το επτάτομο των αδελφών Goncourt (εξ ου και το ομότιτλο λογοτεχνικό βραβείο της Γαλλίας) και τα ημερολόγια του Andre Gide. ■

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

[

ι α

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Γα λά τεια Γρηγοριά βου-Σου ρέλη

Πικρές

σελίδες ρατώ, ναι, ημερολό γιο, όπως κάθε άν θρωπος από τότε που δημιουργήθηκε κρατάει. Δεν υπήρχαν χαρτιά, μολύβια, κομπιούτερ. Υπήρχε όμως η μνήμη! Και εκεί κατέγραφε εντυπώσεις, εμπειρίες. Ναι, κρατούσε ημερολόγιο, για να μπορεί να θυμάται. Έτσι κι εγώ κατέγραφα το Χτες -όσα δηλαδή οι παλιότεροι μου παράδωσαν- το Σήμερα

γιό» μου, ετοίμαζα το Αύριο. Το «ημερο λόγιο» έχει πικρές σελίδες δικές σου, του πλαϊνού σου, της εποχής σου· μα χαρού μενες σελίδες πάλι έχει. Ένας συγγρα φέας αξιοποιεί αυτό το ημερολόγιο και έτοι η τέχνη του, και με την τέχνη του,

και αθέλητα, οτο «ημερολό

[20/12/2004]

πλησιάζει τους ανθρώπους. Αλίμονο στον άνθρωπο που δεν έχει αποσκευές, θα μας πει ένας σύγχρονος μεγάλος θεατρικός συγγραφέας. Αλίμονο στον άνθρωπο που δεν έχει προσωπικό ημερολόγιο και ημε ρολόγιο των άλλων γενιών. Αλίμονο αν δεν έχει μνήμες. ■

Δ ημήτρης Δασκαλόπουλος

Σημαντικές

πηγές μελέτης Κ ρ α τά τε η μ ερ ο λ ό γ ιο ; Τα τελευταία χρόνια, με πο λύ σπασμωδικό τρόπο. Κυ ρίως για ταξίδια στο εξωτε• ρικό. Αν κ ρ α τ ά τε τώ ρα , ποια ε υ χαρ ίσ τησ η σ ας δ ίνει; Είναι η εντονότερη και ου σιαστικότερη αναβίωση τό πων, ανθρώπων, γεγονό των, οσάκις ανατρέχω στο ημερολόγιο μετά από και ρό. Αν κ ρ α τ ο ύ σ α τε κάπ οτε, ποια ευ χ α ρ ίσ τη ση σ ας έ δ ιν ε τό τ ε ; Άρχισα να κρατώ ημερολόγιο στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια, κυρίως όταν αισθα-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

νόμουν συναισθηματική φόρτιση ή όταν ένιωθα ατελέσφορα ερωτευμένος. Ήταν το απρόσιτο προσωπικό μου καταφύγιο. Διατηρώ ακόμη το άβολο, χοντρό τετρά διο εκείνης της εποχής. Τα κείμενά του μου προκαλούν σήμερα θυμηδία με την ανωριμότητά τους. Σ κ ο π εύ ετε να ε κ δ ώ σ ετε το η μ ερ ο λ ό γ ιό σας κάποια μέρ α ; Σαφώς όχι. Κυρίως επειδή δεν διακρίνεται για συνέχεια και συνέπεια -έχει τεράστια χρονικά διαστήματα σιωπής, με αποτέλε σμα να δίνει την εντύπωση σπαραγμά των. Ποια σ χέσ η β ρ ίσ κετε α ν ά μ εσ α σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιο και τ ο υπ όλοιπ ο έρ γ ο σας; Αρκετές φορές έχω διακρίνει την αφετη-

[ ΔI Ι ΕΑ ΡΒ ΩΑ ΖΜ ΩA ]

Α Φ

ρία ποιημάτων μου σε ημερολογιακές εγ γραφές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: είχα κρατήσει εκτενές ημερολόγιο στο πρώτο μου ταξίδι στην Αλεξάνδρεια (1984), από το οποίο προέκυψε το πεζό κείμενό μου με τον ερωτηματικό τίτλο «Η Αλεξάν δρεια;», που δημοσιεύτηκε το 1987 στο περιοδικό Το Δέντρο και την επόμενη χρο νιά στο βιβλίο μου Κ. Π. Καβάφης. Σχέδια στο περιθώριο. Θα μπ ορ ούσ ατε να δ ιατυπ ώ σ ετε κ ά ποιες σ κέψ εις για το λ ο γο τεχν ικ ό είδ ο ς το υ η μ ερ ο λο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό,τι ν ο μ ίζ ε τε πως δ ε ν χώ ρ εσ ε σ τις παραπά νω ερ ω τήσ εις; Το μείζον πρόβλημα στο ημερολόγιο (όπως και στις αυτοβιογραφίες ή τα απο μνημονεύματα) έγκειται στο κατά πόσον ο συγγραφέας «ωραιοποιεί» την εικόνα του και (ιδίως όταν το προορίζει για δη μοσίευση) κατά πόσον αυτολογοκρίνεται.

Το χαρακτηριστικό νεοελληνικό παρά δειγμα είναι οι τόμοι Μέρες του Γ. Σεφέρη. Είναι πάντως αναμφισβήτητο πως όλα αυτά τα είδη (ημερολόγιο, αυτοβιογραφία, επιστολογραφία) τα οποία η φιλολογία κα τατάσσει στο «γένος» ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, αποτε λούν σημαντικότατες πηγές μελέτης και φιλολογικού σχολιασμού, τόοο για τον χα ρακτήρα και την ανθρώπινη πλευρό του συγκεκριμένου συγγραφέα όσο και για τις γενικότερες συνθήκες μέσα στις οποίες έγραψε και δημιούργησε. Η ξένη βιβλιο γραφία έχει επιδείξει αφθονία σχετικών θε ωρητικών κειμένων. Για τα ελληνικά πράγ ματα, έχω να προτείνω (έστω και αν εμ μέσως αφορά το θέμα μας) την λαμπρή εργασία της Αλεξάνδρας Σαμουήλ Ο βυθός του καθρέφτη: ο Andre Cide και η ημερο λογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα, Πανε πιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ΗράκλειοΑθήνα, 1998. ■ [9/2 /2006]

Αλκή Ζέη

Ήταν δύσκολες

εποχές... Κρατάτε ημ ερ ο λό γ ιο ; Όχι. Αν όχι, για ποιο λό γο δ ε ν κ ρ α τά τε ή δ ε ν κ ρ ατήσ ατε; Γιατί έζησα σε εποχές δύσκολες· αναγκα ζόμουν να κρύβω ή να καταστρέφω χει ρόγραφα. Άλλαζα συχνά χώρες κι έτσι πήρα τη συνήθεια να μην κρατώ ημερο λόγιο.

Θα μπ ορ ούσ ατε να δ ιατυπ ώ σ ετε κ ά π οιες σ κέψ εις για το λ ο γο τεχν ικ ό είδ ο ς το υ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό,τι ν ο μ ίζ ε τε πως δ ε ν χώ ρ εσ ε στις παραπά νω ερ ω τήσ εις; Το ημερολόγιο είναι δίκοπο μαχαίρι, αν γράφεται με σκοπό να εκδοθεί δεν είναι ει λικρινές. Αν είναι πολύ προσωπικό καλύ τερα να μην εκδοθεί ποτέ και να καταστρα φεί πριν ο κάτοχός του αποχωρήσει. ■

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΙΜικος Κάσδαγλης

Όταν κάτι

μ' ενδιαφέρει Κ ρ ατάτε η μ ερ ο λό γ ιο ; Σπάνια, όταν μ' ενδιαφέρουν οι πολιτικές προεκτάσεις. Αν κ ρ α τά τε τώ ρα , ποια ε υ χ α ρίστηση σας δ ίνει; Δεν μου δίνει ευχαρίστηση, βέ βαια με βοηθάει να συγκρατώ στη μνήμη μου τα επεισόδια που με ενδιαφέρουν. Α ν κ ρ α το ύ σ α τε κ άπ οτε, ποια ευχ αρ ίσ τησ η σ ας έ δ ιν ε τ ό τ ε ; Κράτησα συστηματικά σε ημε ρολόγιο τα επεισόδια που συνδέονταν με την αντίσταση στη δικτατορία. Με βοηθή σανε να γράψω ένα βιβλίο με χρονικά. Το έλος. Δεν θυμάμαι να μου 'δίνε ευχαρί στηση αυτή η δουλειά... Αν όχι, για ποιο λό γο δ εν κ ρ α τά τε ή δ εν κ ρατήσ ατε; Το ημερολόγιο δεν μου 'δίνε ευχαρίστη ση. Με βοηθούσε, όλο κι όλο.

Σ κ ο π εύ ετε να εκ δ ώ σ ετε το η μ ερ ο λ ό γ ιό σας κάποια μέρ α; Το ημερολόγιό μου το έχω εκδώσει κιό λας, είναι η συλλογή χρονικών Το έλος. Δεν κυκλοφορεί στο εμπόριο. Ποια σ χέση β ρ ίσ κετε α ν ά μ εσ α σ το η μ ε ρ ο λό γ ιο και το υπ όλοιπ ο έρ γ ο σας; Τα χρονικά Το έλο ς δείχνουν αρκετά κα θαρά τη λογοτεχνική μορφή που προ τιμώ. Θα μ π ορ ούσ ατε να δ ια τυπ ώ σ ετε κ ά π οιες σ κ έψ εις για το λο γο τε χ ν ικ ό είδ ο ς το υ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ ; Ή να π ρ ο σ θέσ ετε ό,τι ν ο μ ίζ ε τ ε πως δ ε ν χώ ρ εσ ε σ τις παραπά νω ερ ω τήσ εις; Το γράψιμο για μένα είναι επώδυνη διαδι κασία. Δεν μου δίνει ευχαρίστηση όταν τελειώνω ένα βιβλίο, μόνο σε σπάνιες πε ριπτώσεις το ξαναδιαβάζω, έπειτα από χρόνια. Με κουράζει η επεξεργασία του κειμένου, οι διορθώσεις και οι αμφιβολίες μου. ■

Ζω ή Κανάβα

Εμπνεύστηκα

από ία ημερολόγια φίλων ερικές φορές αποπειράθηκα να ρίξω στο χαρτί -αν και όχι ακρι βώς σε ημερολογιακή μορφήό,τι κάποιες εποχές ζούσα. Περισσότερο ανεπίδοτες επιστολές θύμιζαν. Και το έκανα μάλλον από ανάγκη να τα εμπιστευθώ σε κάποιον. Μα δεν έπαιρνα κα

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μία χαρά. Ούτε όταν τα έγραφα ούτε κι όταν τα διάβαζα. Γιατίαπλά η ζωή είχε γί νει λόγος γραπτός που δεν μου πρόσφερε την επιθυμητή λύτρωση. Έτσι δεν έβρισκα το λόγο να συνεχίσω. Θα είχε νόημα μια τέτοια ενασχόληση αν μπο ρούσα να ανακαλύψω την ομορφιά μέσα

[ δ ι α β ά ζ ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α .

στις καθημερινές πράξεις με τρόπο που να προκαλεί τη ν έκπληξη, όχι τη ν πλήξη ή τον πόνο. Δεν συνέχισα. Γιατί στο μετα ξύ βρήκα έναν προσφορότερο τρόπο να ζω τα συναισθήματά μου: Μέσα από τις ζω ές τω ν άλλω ν. Των ηρώων τω ν έργω ν μου. Που μπορούσα να τις ελέγχω . Να ρίχνω χρώ μα. Και να μην υπάρχουν α διέξοδες κατα στάσεις. Η ξένη ζωή γινόταν δική μου. Όχι το αντίθετο. Πιο δική μου αυτή από την πραγματική που, όοο βαστούσε το γρά ψιμο, έμπαινε στο περιθώριο. Έγραψα τέσσερα βιβλία εμπνευσμένα από ημερολόγια φίλω ν μου, χωρίς όμως να έχουν ημερολογιακή μορφή. Ομολογώ πως ήταν συναρπαστικό να κάνεις τη ζωή κάποιων ά λλω ν δική σου. Και πιστεύω ότι δεν θα ήταν λιγότερο συναρπαστική η

συγγραφή ενός βιβλίου σε ημερολογιακή μορφή, ακό μη και αν οι ημερολογιακές καταγραφές είναι φ αντα στικές. Αυτό δ εν σημαίνει ότι θα είναι λιγότερο πραγ ματικές. Μήπως η φαντασία μου είναι λιγότερο πραγμα τική από οποιαδήποτε άλλη διανοητική δραστηριότητα; Έτσι κι αλλιώς θα τις ζω ως δικές μου. Και θα έχουν την αμεσότητα τη ς βιω μένης κατάστασης. Κι ο αναγνώστης, όπως συμ βαίνει στην πραγματικότητα με τους κα θημερινούς ανθρώπους, ευχαριστιέται να κοιτά τη ζωή τω ν άλλω ν από την κλειδα ρότρυπα. ■ [20/10/ 2004]

Ισμήνη Καπάνταη

Είναι

εργαλείο Κρατάτε ημερολόγιο; Ναι, και αφορά τη συγγραφική μου δρα στηριότητα. Ταξίδια, στοιχεία από έ ρ ε υ νες, ονόματα προσώπων που συναντώ σε παρουσιάσεις βιβλίων, σε συνέδρια κ.λπ. Σημειώνω ωστόσο και διάφορες σκέψεις. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Δεν μπορώ να μιλήσω για ευχαρίστηση. Το ημερολόγιό μου είναι εργαλείο κυ ρίως, και μου παρέχει τη ν ικανοποίηση που παρέχουν τα χρήσιμα εργαλεία.

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστη ση οας έδινε τότε; Παλιά δ εν κρατούσα. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Όχι. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Το ότι γράφτηκαν και γράφονται και τα δύο από το ίδιο πρόσωπο.

Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπά νω ερωτήσεις; Σημαντικά στο χώρο τη ς λογοτεχνίας εί ναι, κατά την άποψή μου, τα ημερολόγια που γράφονται με σκοπό να δημοσιευθούν κάποτε, όπως τα ημερολόγια του Ιεφ έρ η . ■ [ 19/01/2006]

Αγγέλα Κασχρινάκη

Καταγράφω

όνειρα Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι. Πότε-π ότε καταγράφω ενδιαφέροντα όνειρα. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστηση σας έδι νε τότε; Έγραφα στο Γυμνάσιο πολύ τακτικά και στο Πανεπιστή μιο α ραιότερα . Αντικαθι στούσε τη ν επικοινωνία με το υ ς άλλους, που δ εν ήταν επαρκής. Ίσως κάλυπτε και μια ανάγκη έκφρασης. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Δεν κρατάω γιατί ένα μεγά λο μέρος του κάθε μέρα χρόνου μου το περνώ έτσι κι αλλιώ ς γράφοντας. Η ανάγκη να γράφω (υπερ)καλύπτεται. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα;

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Όχι. Ίσως το χρησιμοποιήσω για κάποιο αφήγημα. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Έχω γράψει και πλασματικό ημερολόγιο ως φοιτήτρια, το «Ημερολόγιο μιας φοι τήτριας», το οποίο δημοσίευσα τό τε (=1981-1983) στο φ οιτητικό περιοδικό Πάροδος και τώ ρα βρίσκεται αναδημοσι ευμένο στο βιβλίο μου Η λογοτεχνία, μια σκανταλιά, μια διαφυγή ελευθερίας, Πό λις, 2003. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπά νω ερωτήσεις; Στο βιβλίο που αναφέρω παραπάνω σχο λιάζω -σ το δοκίμιο «Φασούλι το φ α σούλι»- την παιδική και εφηβική μου ενα σχόληση με το ημερολόγιο. ■ [ 19/ 10/ 2004]

[ Δ IA B A Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ο Μ A J

Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου

Πώς να καταγράψεις

όοα ζήοαμε Κρατάτε ημερολόγιο; Δεν κράτησα ημερολόγιο ποτέ στη ζωή μου. Οι μέρες και τα λόγια είχανε τ ό τε για μας ώ ρες γεμ ά τες πάθος, γεύσεις αιωνιό τητας. Πώς να τα καταγράψεις αυτά, πώς να τα εκφράσεις; Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Πιστεύω ότι το ημερολόγιο έχει κάτι το στατικό, το εφ ήμερο. Καταγράφει προσω πικά συμβάντα (ή και συνολικά - σ υλλο γικά), αλλά στέκεται, ως επί το πλείστον, στο εξω τερικό περίγραμμα τω ν γεγονό τω ν, χωρίς να εκφράζει κάποια βιοσοφία ή μια βαθύτερη βιωματική μαρτυρία (που ως ποιήτρια, δοκιμιογράφος και διηγηματογράφ ος προσπάθησα να εκφράσω). Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Για όσους (και όσες) επιδίδονται στο η μ ε ρολόγιο μπορεί αυτό να αποτελέσει, κατά

κάποιον τρόπο, το ν «προθάλαμο» του λ ο γοτεχνικού ή άλλου έργου τους, επίσης α φορμή για ανάπτυξη κάποιων καίριων σημείων και ημερολογιακών καταθέσεων. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Κατά τη γνώμη μου, λογοτεχνικό είδος ημερολογίου είναι εκείνο το οποίο υπερ βαίνει τη ν απλή καταγραφή τω ν γεγονό των· είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένας κα θ ρέφ τη ς εσω τερικώ ν διαδικασιών, ένα ά λλο βλέμμα πάνω στα τεκταινόμενα μιας ημέρας ή μιας εποχής, με α π οτέλε σμα η ημερολογιακή γραφή να αποκτά μια άλλη μορφή κι ένα άλλο περιεχόμενο, καθώς με τη ν εσωτερική παρατήρηση του (της) συγγραφέα αντικειμενοποιείται ο λόγος. ■ [ 19/ 12/2005]

Μόνος Κοντολέων

Ως νέος

μόνον

πειδή κράτησα μόνο για λίγα χρό νια ημερολόγιο (εκεί γύρω στα δεκατέσσερά μου) δ εν έχω τι να απαντήσω στις ά λλ ες ερω τήσεις. Όσον αφορά τις απόψεις μου σχετικά με το λ ο

γοτεχνικό είδος του ημερολογίου, εκείνο που έχω να πω είναι ότι για μένα αποτε λ ε ί μια ακόμα τεχνική από τις πολλές που ένας συγγραφέας μπορεί να χρησιμο ποιήσει. ■

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Σοφία Μανχούβαλου

...ένα άγραφο

ημερολόγιο Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστη ση σας έδινε τότε; Ένα τρ υ φ ερ ό συναίσθημα όταν τα ξανα διάβαζα. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; 0 εθισμός μου με το ν υπολογιστή. Μου είναι δύσκολο πια να γράψω με μολύβι στο χαρτί. Γράφω για λίγο και μετά δε βγάζω τα γράμματά μου.

Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Πολλά από τα πράγματα που γράφω στα βιβλία μου είναι βιωματικές καταστάσεις που καταγράφηκαν σε ένα άγραφο ημ ε ρολόγιο. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Θεωρώ το ημερολόγιο πηγή για λ ο γ ο τε χνική δημιουργία. ■

Πέτρος Μαρχινίδης

Διαβάζω

ίων άλλων Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τότε; Δεν κράτησα ποτέ. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Ήμουν πολύ απασχολημένος διαβάζοντας ημερολόγια άλλων. Πολύ απασχολημένος διαβάζοντας δοκίμια, για να ξέρω τι μου γί νεται, και λογοτεχνία για να ξέρω ποιος θέλω να γίνω ή να μη γίνω (ανάλογα με τις ταυτίσεις με ήρωες). Και το ημερολόγιο μου έδινε πάντα την εντύπωση μιας πολύ «αυτοερευνητικής» αναζήτησης...

ΝΟΕΜΒΡΙΟΙ 2008

Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Να κρατά κανείς ημερολόγιο σημαίνει: είτε ότι ζει σε πολύ συγκλονιστικές συν θήκες ε ίτε ότι έχει το χάρισμα να πει ποιη τικά το τετριμμένο. Ήγουν να είναι είτε Ντοστογιέφσκι είτε Πεσσόα. Αν δεν συμ βαίνει ο ύ τε το ένα ο ύ τε το άλλο, ίσως υποφώσκει η έπαρση του μοναδικού, ενώ τίπ οτε τέτο ιο δεν ισχύει, ή η πρό βλεψη επερχόμενου Αλτσχάιμερ! ■

[23/ 12/2005]

[ δ ι α β α ζ ω Ι Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

Χριστόφορος Μηλιώνης

Σχέση μνήμης

και έργου Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι ημερολόγιο. Κάποιες σποραδικές ση μειώσεις για περιστατικά που θέλω ή πρέ πει να θυμάμαι. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Δεν κρατώ. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστη ση σας έδινε τότε; Δεν κρατούσα. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Δεν έβρισκα το λόγο. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Υπάρχει σχέση στενή ανάμεσα στη μνήμη μου και στο έργο μου. Η μνήμη αναμορ φ ώνει τα γεγονότα - τ ο ημερολόγιο τα

απολιθώνει. Κατά τη γραφή παίρνουν τη ν τελική τους διαμόρφωση, σύμφωνα με τη ν καλλιτεχνική βούληση εκείνης τη ς ώρας. Θα μπορούσατε να διατυ πώσετε κάποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις πα ραπάνω ερωτήσεις; Το ημερολόγιο α ποτέλεσε ιδιαίτερο είδος αφηγηματικής πεζογρα φίας, ιδιαίτερα στην περίοδο του ρομαντι σμού. Δίνει άμεση και εν τελ ώ ς υποκειμε νική αφήγηση τω ν «γεγονότων», ο α φηγη τή ς διηγείται τελ ώ ν τα ς υπό τη ν άμεση επίδρασή το υ ς και το υ συναισθηματικού φορτίου που συνεπάγονται. ■ [ 19/ 12/ 2005]

Αμάντα ΜιχαλοπούΑου

Μορφή πρώιμης

ψυχοθεραπείας Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι, εκτό ς αν εννοούμε ένα επιτραπέζιο ημερολόγιο μ ε ονόματα, ραντεβού και ιδέες.

Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Με αυτήν τη ν έννοια, τη ν ευχαρίστηση τη ς ανασύστασης μιας χρονικής περιό-

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δου. Διαβάζοντας τα πα λιά ρα ντεβού μ ε για τρούς, φίλους ή εκ δ ό τες ή ιδέες για διηγήματα, μια ολόκληρη εποχή στήνεται μπροστά μου, μυστηριώ δης, με ευχάριστα κενά, μ ε αναμνήσεις... Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστηση σας έδινε τότε; Ως παιδί κρατούσα ημερο λόγιο. Είχα ανάγκη από εξηγήσεις -α λ λ ά και από δεσμεύσεις. Το ημερολόγιο ήταν τό τε μια μορφή πρώι μης ψυχοθεραπείας και εμψύχωσης -δ ια σχίζεις λίγο πιο εύκολα τη ν εφηβεία επα ναλαμβάνοντας τις σκέψεις σου ως ξό ρ κια. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Το ημερολόγιο λειτο υ ργεί ψυχαναγκα στικά. Αν α φεθείς και ζήσεις αντί ν' αφη γηθείς, νιώθεις μετά ότι πρέπει να εξη γ ή σεις τις μαύρες τρύπ ες τ η ς αφήγησης. Κι α υτό δ εν μου ταιριάζει. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Όχι.

Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Ψήγματα σκέψεων, εμμονές - τ ο βασικό ψυχικό υλικό είναι εκεί, σε στοίβες, α νε ξερεύνητο. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπά νω ερωτήσεις; Μ' ενδιαφ έρει πολύ το ημερολόγιο ως μυθιστορηματική επινόηση, όταν δηλαδή οι ήρω ες υποτίθεται ότι εκθέτουν σ ελίδες προσωπικού ημερολογίου δημιουργώ ντας τη ν ψευδαίσθηση μιας α ληθοφά νειας. Το έχω κάνει στο μυθιστόρημά μου Παλιόκαιρος, όπου μια ηρωίδα κλέβει το ημερολόγιο μιας ά λλης και το διαβάζει. Το ημερολόγιο σχεδόν προκαλεί την αδιακρισία τω ν άλλω ν, σ' ένα μυθοπλα στικό περιβάλλον, επειδή με τη ν ύπαρξή του και μόνο βροντοφωνάζεί: «Έχω μυ στικά». Στο τελ ευ τα ίο μου μυθιστόρημα, την Πριγκίπισσα Σαύρα, χρησιμοποίησα επίσης το ημερολόγιο μιας έφηβης, αφού πρώτα συμβουλεύτηκα τα δικά μου εφ η βικά ημερολόγια. Βρήκα εκ εί πολλά στοι χεία της εφηβικής ιδιοσυστασίας και μετάνιωσα ειλικρινά που στα νιάτα μου έσκιζα και πετούσα. ■ [2004]

Σοφία Νικολαίδου

Συνειδητοποιώ

ιη ροή ίου χρόνου Κρατάτε ημερολόγιο; Ναι. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει;

10Ο

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Αποτυπώνει στιγμιότυπα, σκέψεις, σκηνές καθημερινότητας που με ενδιαφ έρει να κρατήσω, για ποικίλους λόγους. Κυρίως με χαλαρώνει να διαβάζω τα ημερολόγια (παλιά και καινούργια) αντικριστά, ώστε

I Δ Ι Α Β Α Ζ Ω A Φ I E P Ω M A

να συνειδητοποιώ τη ροή το υ χρόνου. Και ότι τα ζόρια κάποια στιγμή εξαφανίζονται. Πράγμα που, καλώς - κακώς, συμβαίνει και με τις χαρές. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστη ση σας έδινε τότε; Κρατούσα και παλιότερα. Γενικώς περνάω περιόδους που κρατώ σχεδόν μανιακά κα θημερινό ημερολόγιο, κι ά λλ ες που απο φεύγω να σημειώσω έστω και μια αράδα. Το κρατούσα για το υ ς ίδιους λόγους που προανέφερα. Παλιότερα μάλιστα κρα τούσα διπλό ημερολόγιο, ένα πιο προσω πικό κι ένα συγγραφικό-αναγνωστικό, δ η λαδή ημερολόγιο που σημείωνα αναγνώ σματα και παρατηρήσεις πάνω σ' αυτά, σκέψεις για τη μαστορική το υ κειμένου, αλλά και ιδέες για δικά μου κείμενα, ατά κες, εικόνες κ.λπ. Σήμερα πια τα δυο αυτά είδη ημερολογίου έχουν συγχω νευτεί σε ένα και μάλιστα ηλεκτρονικής μορφής. Δεν κρατώ πια χειρόγραφο ημερολόγιο. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Όχι. Δε νομίζω ότι ενδιαφέρει κανέναν, παρά μόνο το υ ς οικείους μου -από τους οποίους το κρατώ καλά κρυμμένο © . Πι στεύω πως όταν γράφει κανείς η μ ερ ο λό γιο με στόχο να το εκδώσει παίρνει, ανα γκαστικά, μια, ας τη ν πούμε, «συγγραφική πόζα»; σκηνοθετεί το ν εα υ τό του. Το η μ ε ρολόγιο που γράφεται μ ε στόχο να εκδοθεί ακροβατεί στα όρια τη ς καταγραφής τη ς πραγματικότητας και τη ς μυθοπλαστι κής φαντασίας το υ συγγραφέα που το γράφει.

Ποια σχέση βρίσκετε ανά μεσα στο ημερολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Εκτός από το πρακτικό μ έ ρος, δηλαδή ότι και τα δυο γράφονται από το ίδιο υποκείμενο, καμία ά λλη σχέση. Η λογοτεχνία που μ ε ενδιαφ έρει συγγραφικά και αναγνωστικά δεν σχετί ζεται με τη ν ημερολογιακή γραφή, ο ύ τε με την κα λυμμένη ή ακάλυπτη βιο γραφία το υ συγγραφέα Βέβαια ο συγγραφέας κου βαλάει το ν κόσμο του στο κείμενο που φτιάχνει, αλλά το ν μεταλλάσσει, τον αναποδογυρίζει, τον σκηνοθετεί. Στο κε φάλι του βράζει μια άλλη πραγματικό τη τα , που αρκετά συχνά δεν έχει έκτυπη σχέση μ ε τα trivia τη ς καθημερινότητας μέσα στην οποία ζει. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Αν με το ν όρο «λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου» εννοείτε το τέχνασμα που αρκετά συχνά χρησιμοποιούν οι συγγρα φείς, εντάσσοντας στη μυθοπλασία τους σ ελίδες ημερολογίου, οι οποίες όμω ς εί ναι παντελώ ς επινοημένες και εξυπ ηρ ε το ύ ν τη ν πλοκή, τ ό τε ναι, αυτού του εί δους ο συγγραφικός δόλος μου φαίνεται ιδιαιτέρως ενδιαφ έρω ν και α ποτελεσμα τικός, όταν δ εν εκπίπτει σε μανιέρα. Πρό-

ΒΙ Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η Μ. Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ

Ό σ ιπ ΜαντεΧστάμ Μήτσοθ Αλεξανδρόπουλοθ

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

κειται για τέχνασμα που βάζει το ν ανα γνώστη στο μυαλό το υ αφηγητή, το υ κοινω νεί προσωπικά μυστικά, το υ δίνει τη σκανταλιάρικη αίσθηση ότι κοιτάει από τη ν κλειδαρότρυπα, λύνει τη συγγραφική αμηχανία. Πολύ συχνά ένα ημερολόγιο οργανώνει χρονικά τη ν αφήγηση, καλύ πτει τις τρύπ ες γεγονότω ν που δ εν μπο ρούσαν να αποκαλυφθούν αλλιώς, μπά ζει το ν αναγνώστη στο παιχνίδι τη ς συνε νοχής. «Έλα να σου πω ένα μυστικό», αυτή είναι η σύμβαση και αποδεικνύεται αποτελεσματική. Από τη ν ά λλη, τα δήθεν

ημερολόγια που πέφτουν στα χέρια συγ γενώ ν και λύνουν τις απορίες τω ν ανα γνωστών και την αμηχανία τη ς πλοκής μπορεί να αποδειχθούν εύκολο τέχνασμα, που προκαλεί μέχρι χασμήματος αναγνω στική βαρεμάρα. Όλα εξαρτώ νται από τη μαστοριά του συγγραφέα. Αν όμω ς με τον όρο «λογοτεχνικό είδος ημερολογίου» εννοείτε την περίπτωση της δημοσίευσης ενός κανονικού, ας πούμε, ημερολογίου ως pura λογοτεχνία, οι ενστάσεις μου εί ναι α υτές που προανέφερα (βλ. απαντή σεις δύο προηγούμενων ερω τήσεω ν). ■

Κυριάκος ΝχελόπουΑος

Όταν άρχισα να ζω

αταμάιηοα να γράφω Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρίστηση σας έδινε τότε; Κράτησα στην ηλικία τω ν 14-18 ετώ ν. Όταν άρχισα να ζω αυτά που έγραφα, σταμάτησα να γράφω. Ή ταν μια προ σωπική εξο μ ο λό γη σ η τω ν αισθημάτων, τω ν σκέψεων και κριτική του εαυτού μου. Νομίζω το τετράδιο(-α) ήταν έμπ λεο συναισθημά των, κι ένα είδος άφωνου φίλου. Νομίζω, όπως όλα τα γραψίματά μου, εξέφ ρα ζα ν σε υπερβάλλοντα βαθμό όσα νόμιζα ότι ζούσα. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας. Θα

102

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μπορούσατε να διατυπώσετε κάποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νο μίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπάνω ερωτήσεις; Απομονώνω τα 4 λογοτεχνικά μου βιβλία από τα άλλα άλλω ν κατηγοριών. Τα βι βλία αυτά, με τίτλους Ο Άκης και οι άλλοι, 0 Άκης στα όπλα, Οδός αρχαίων Ελλή νων, Και το όνομα αυτού..., έχουν ένα δή θεν έντονα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, θα έλεγα καλύτερα ότι είναι όχι αυτοβιογραφικά, παρά τις προκλήσεις να θεω ρη θούν τέτοια, αλλά βιωματικά. Κάνώ ένα παιχνίδι ανάμεσα στη φανταστική λ ογ οτε χνία και στην παράθεση συμβάντων στα οποία ήμουν «εκεί». Δοκίμασα να περιγράψω τη ζωή, τη ν κοινωνία, τις σχέσεις του μικρού ήρωα με τη ν οικογένειά του και τις κοινωνικές τη ς σχέσεις ως πραγμα τικές. Γενίκεψα όμω ς τις περιγραφές και τις έφ ερα στο επίπεδο κοινών συμπερι φορών, γνωστών και κοινών σε όλους.

[ Δ IA B A Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ο Μ A J

Με αυτόν το ν τρόπο έγινα πειστικός στα περινραφόμενα, ότι δηλαδή ουνέβησαν ο ε μένα. Αντικατέστησα τα πραγματικά και υποκατέστησα με άλλα, προκειμένου να κάνω πιστευτά όσα ήθελα να πω, να καταγγείλω, να περιπαίξω, πίστη μου η αληθοφά νεια στην τέχ νη μέσω τη ς οποίας γίνεται πιστευτό το καθετί, παρά η ίδια η αλήθεια που δ εν πείθει. Τα δυο βι βλία με ήρωα το ν Άκη έγιναν αγαπητά, όλοι βρήκαν το ν εα υ τό το υ ς εκ εί μέσα, ενώ αρκετοί με έχουν ρωτήσει «μα έγιναν όλα αυτά;». Η απάντησή μου είναι σ τερ ε ότυπη: «Μα α υτό αναζητάτε από τη λογο τεχνία; Π αραγνω ρίζετε τη γραφή, το ύφος...». Στα δύο αυτά βιβλία και οτο τ έ ταρτο, προκλητικά και α υτό ότι είναι πε ριγραφή τω ν παθημάτων το υ ίδιου ήρωα, ανάμειξα τις τεχνικές ενός ημερολογίου με λογοτεχνικά υλικά, ενώ θα μπορούσα ίσως να τα έχω γράψει και στη συμβατική μορφή ημερολογίων. Όμως διασταύρωσα

διάφορες λογοτεχνικές τεχνικές και θεω ρίες σε ένα ύφ ος απλό και παιδικό, πίοω από το οποίο έκρυψα τον συγγραφέα. Αυτή είναι η σχέση μου με τα η μερολό για. Το Οδός αρχαίων Ελλήνων είναι μια σάτιρα τη ς εμφ υλιακής διάθεσης τω ν Ελλήνων, με μεταγραφή στα νεοελληνικά πράγματα κεφαλαίω ν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η παρουσία του συγγρα φέα εκφ έρετα ι με διάθεση να διακωμω δήσει το ν νεοελληνισμό σύμφωνα με τις εν τελ ώ ς προσωπικές αντιλήψεις του. Το προσωπικό στοιχείο ανταγωνίζεται το αυτοβιογραφικό σε μια πρωτόγονη μορφή. Επομένως η άποψή μου στην τελευτα ία ερώ τηση απαντάται ποια είναι, αφού στο βάθος αισθάνομαι πως ο Άκης είναι ο συγ γραφέας ο οποίος επινοεί ένα λ ο γ ο τε χνικό είδος με έντονα προσωπικά στοιχεία γραφής και μορφής, αντί ένα ημερολογια κής γραφής κείμενο. ■ [ 1/ 12/2004]

Γιάννης ζανθούλης

...ολίγον

ηδονοβΠεπιικά Κρατάτε ημερολόγιο; Συστηματικά όχι, αλλά γράφω αρκετά «ημερολογιακά» κάθε Σάββατο στην Ελευ θεροτυπία.

Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Λόγω δουλειάς έχω μια αρκετά καλά ορ

γανω μένη μνήμη που με βοηθά στα η μ ε ρολογιακά χρονογραφήματά μου. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τότε; Όταν ήμουν παιδί το επιχείρησα. Είχε εν διαφέρον να υπολογίζω με ακρίβεια το χρόνο βάσει γεγονότω ν ή αποτύπωσης σκέψεων.

[

Δ IA B A Z Q ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρα τήσατε; Ίσως γιατί έχω εμπι στοσύνη μόνο στην επ ιλεκτικό τη τα τη ς μνήμης. Σκοπεύετε να εκδώσ ετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Μέσα στο 2004 θα κυ κλο φ ορήσ ουν κάποια απολύτως αυτοβιογραφικά κείμενά μου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημερο λόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Αν υποθέσουμε τη ν οργάνωση τη ς μνή μης για ημερολόγιο, η σχέση είναι στενή. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κάποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημε ρολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παραπάνω ερωτή σεις; Τα ημερολόγια τα βρίσκω ελκυστικά και ολίγον ηδονοβλεπτικά. Όμως φαντάζομαι πως γράφονται -τουλάχισ τον από συγ γρα φ είς- για να δημοσιοποιηθούν κά ποτε. ■ [21/ 10/2004]

ΠαυΑίνα Παμπούδη

κρατάω ημερολόγιο

όταν δεν γράψω... Κρατάτε ημερολόγιο; Ναι, κατά καιρούς. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Έχω παρατηρήσει ότι κρατάω (συστηματικά) η μερολόγιο τις περιό δους που δ εν γράφω. Άρα, πρόκειται μάλλον για ανάγκη και όχι για ευχαρίστηση. Είναι σαν να προσπαθώ να δια τη ρώ επ αφ ή μ ε τη σκέψη μου και με τη ζωή μου. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Όχι. Αλλά ήδη έχω δημοοιοποιήσει αρ κετό υλικό από τα ημερολόγιά μου -ένα

104-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

μάλιστα βιβλίο μου, το Πρώτη ύλη, προ ήλθε εξολοκλήρου από ημερολογιακές σημειώσεις. Επίσης, η ποιητική συλλογή Αυτός ενώ προήλθε από σημειώσεις του «Νυχτολογίου» μου, που ήταν κυρίως κα τα γραφ ές ονείρων. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Είναι, σαφώς, από το ν ίδιο άνθρωπο γραμμένα! Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; «Αυτό το τετρά διο θα το κάνω η μ ερ ολό γιο. Εντάξει λοιπόν: τώ ρα δεν έχω παρά να περιμένω να μου συμβούν συγκλονι στικά γεγονότα. Αλλά αυτά, έτσι κι αλ-

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

λιώς, θα τα συγκρατούσα. Όσο για τα λοιπά, τα καθημερινά κι ασήμαντα, γιατί άραγε να θέλω να τα καταγράφω; Ίσως για να βεβαιωθώ -ο ύ τε και γι' αυτά δ εν πι στεύω πως μου συμβαίνουν...» (η πρώτη

παράγραφος του πρώτου ημερολογίου μου, σε πολύ νεαρή ηλικία...) εξη γ εί τί ποτα; ■ [ 15/ 10/2004]

Ηρώ Παπαμόσχου

Με

εκτονώνει Κρατάτε ημερολόγιο; Ναι, αλλά όχι σε ημερήσια βάση. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Κατά κάποιον τρόπο με εκτονώ νει, μιας και εξω τερικεύ ω τις πιο βαθιές μου σκέ ψεις ως ανησυχίες, κριτικάροντας συγ χρόνως το ν εα υ τό μου. Αργότερα, μου δίνει τη δυνα τότητα σύγκρισης το υ πα ρ ελθόντο ς με το παρόν. Και επιπλέον μου υπενθυμίζει σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα που κάποτε συνέβησαν. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τότε; Κρατούσα και πιο παλιά, σχεδόν από παιδί. Τότε, νομίζω πως η ευχαρίστηση που ένιωθα ήταν διαφορετική. Ή ταν η χαρά τη ς αποτύπωσης σ' ένα τετρά διο όλω ν αυτών που συνέβαιναν. Συνήθως ήταν δοσμένα με τρόπο ευχάριστο και μά λλον κωμικό.

σας κάποια μέρα; Να πάρω κάποια στοιχεία, ναι. Να το εκδώσω, όχι. Είναι κάτι πολύ προσω πικό. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημερολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Σχεδόν καμία. Μόνο τα ουναισθήματα κι ο τρόπος γρα φής, ίσως, συμπί πτουν. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Για μένα το προσωπικό μου ημερολόγιο είναι κάτι σαν καταφύγιο στις δύσκολες στιγμές μου. Είναι ίσως ο πιο βαθύς και ει λικρινής εα υ τός μου. ■

Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό

ΕΦΗΒΙ ΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

iBateasiRssBTOiiwJli ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

[ 19/ 10/2004]

]

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

Γιάννης Παχίλης

Η πέμπτη φάλαγγα

ίων ουγγραφέων Κρατάτε ημερολόγιο; Κρατούσα η μ ερ ο λ ό -

Ένα μέρος του Ζεστό μεσημέρι (1984) μοιράζεται την ίδια διάθεση του ημερολο γίου.

Αν κρατούσατε κά ποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τό-

Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; - Η πέμπτη φάλαγγα τω ν συγγραφέων που σκοπό έχει να διασφαλίσει το «κύ ρος» το υ ς δρώ ντας από το παρόν στην επικράτεια του μέλλοντος. - Έχουν τα λογοτεχνικά ημερολόγια εν διαφέρον όταν μπορεί κανείς να αποκωδικοποιεί τα κίνητρα τω ν συγγραφέων το υ ς ή όταν -ο ι συνήθως ανειλικρινείς συγγραφείς- αφήνουν ε κ εί να μιλήσουν τα πραγματικά το υ ς αισθήματα και οι σκέψεις το υ ς για πρόσωπα και πράγ ματα. Πιο πολύ ενδιαφ έρον έχουν ίσως ημερολόγια γραμμένα από συγγραφείς που δεν το υ ς έχει αγγίξει ακόμα η δη μοσιότητα. ■

Ευχαρίστηση: - από τη ν καταγραφή πραγμάτων που δεν ήθελα να ξεχάσω - ω ς άσκηση γραφής - από τη ν ανάπτυξη το υ ασήμαντου από τη στοχαστική εμβάθυνση από το γεγονός τη ς στιγμής αλλά και τη ς ίδιας τη ς διαδικασίας γραφής το υ η μ ερ ο λο γίου. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; ...ως μεταπλασμένο υλικό, ίσως... Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας;

[24/ 11/2004]

Λόχη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Η έλλειψη

χρόνου Κρατάτε ημερολόγιο; Δεν κρατώ ημερολόγιο. Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τότε; Δεν κρατούσα ποτέ. Σημείωνα μόνο ορισμέ νες σημαντικές ημερομηνίες και γεγονότα.

106

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Ο κυριότερος λόγος ήταν η έλλειψ η χρό νου. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος

[Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Α Φ I Ε Ρ Ο Μ A

του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Βρίσκω ενδιαφέρον το είδος αυτό, όταν ο συγγραφέας το χειρίζεται με δ εξιότητα και πρωτοτυπία. Προσωπικά, έχω χρησιμοποι ήσει ένα είδος «προφορικού ημερολογίου» στο βιβλίο μου Σπίτι για πέντε (ο 12χρονος

Φίλιππος καταγράφει τα όσα του συμβαί νουν σ' ένα μικρό μαγνητόφωνο και σύ ντομα το ν μιμείται και ο ΙΟχρονος γιος του πατριού του). Επίσης, ένα είδος ημερολο γίου υπάρχει στο βιβλίο μου Λάθος, κύριε Νόινκερ! Επίσης, το βιβλίο Ποιος θα γράφει για το σκύλο μας; είναι γραμμένο σε μορφή ημερολογίου. ■

Τζίνα Πολίτη

Ότι συμβαίνει

είναι πιο οημανιικό Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι.

Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Γιατί ό,τι συμβαίνει έξω από εμένα είναι πιο σημαντικό.

Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Είναι η έκφραση τ η ς ιδεολογίας τη ς «ατο μικότητας», η οποία «καλύπτει» τη ν επιθυ μία τη ς «δημοσιότητας». ■

Ζωρζ Σαρή

Έγραφα γράμματα

οε φίΠους ο τέ μου δ εν κράτησα ημερολόγιο. Έγραφα σκόρπια λόγια δω κι εκεί. Όταν ήμουν μικρή, όταν μεγά λωσα (και συνεχίζω) έγραφα γράμματα σε φίλους και συγγενείς. Πέθαναν οι πα ραλήπτες, μου έμ ειναν τα γράμματά

μου... Από τα γράμματα του τό τε... θυμά μαι το χτες. Με βοηθά αρκετά συχνά όταν γράφω μυθιστορήματα κάπως αυτοβιογραφικά! ■ [22/09/ 2004]

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Κι'ρα ΣΓνου

Οι προσωπικές

αναμνήσεις Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι, δ εν κρατούσα η μερολόγιο ποτέ. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Ίσως δ εν ένιω σα ποτέ τη ν ανάγκη να το κρατήσω, γιατί τό τε , παιδί εννέα ετώ ν, ότα ν π ρω τοήρθαμε στην Ελλάδα και έμ ενα κλειδω μένη σε ένα ξενοδοχείο, χωρίς γλώσσα, χωρίς φίλους, έβρισκα παρηγοριά στο περιοδικάκι που έγραφα για το ν εα υ τό μου και το υ ς γονείς μου στα ρωσικά, όπου παρουσίαζα πράγματα που μ ε απασχολούσαν. Αργότερα, τη θέση αυτού το υ περιοδικού πήρε η Διάπλασις τω ν Παίδων που δημοσίευσα τα περισσότερα από τα διηγηματάκια που έσ τειλα τό τε. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Αν κρατούσα ημερολόγιο ποτέ, γιατί θα

103

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

το θεω ρούσα προσωπικό, και πάλι τη θέση το υ ημερολογίου πήρε το βιβλίο μου Μορφές τρεμάμενες, που είναι κατ' ουσίαν η αυτοβιογραφία μου στα παιδικά και νεανικά χρόνια. Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Οι προσωπικές αναμνήσεις, εκ τό ς φυσικά από τις Μορφές τρεμάμενες, δεν έπαιξαν μεγά λο ρόλο στο έργο μου. Τα προσω πικά βιώματα το επηρέασαν, όπως στο Το γράμμα από το παρελθόν, αλλά όχι ά με σα, απλώς μου θύμιζαν τις προτιμήσεις μου στα βιβλία που διάβαζα, κάνοντας με να διασκευάσω τις ιστορίες που μπήκαν σε αυτό το βιβλίο. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Πιστεύω ότι το ημερο λόγιο μπορεί να είναι λογοτεχνικό μόνο σε πε ρίπτωση που το άτομο που το κρατάει έχει κλίση στη λογοτεχνία, πράγμα που, όπως φ ο βάμαι, πρέπει να μη συμβαίνει και τόσ ο συ χνά και εδώ που τα λέμ ε, τώ ρα που το θυ μάμαι, καμία φ ίλη μου, καμία από τις συμμαθήτρ ιες που κάναμε πα ρέα, δ εν κρατούσαν ημερολόγιο. ■

Ευγενία Φακίνου

Μ' αρέσουν

των άλλων Κρατάτε ημερολόγιο; Όχι, δεν κράτησα ποτέ. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Δεν αισθάνθηκα ποτέ τη ν ανάγκη να κα ταγράφω καθημερινά τις σκέψεις ή τα γ ε γονότα που μου συνέβαιναν. Ό,τι χρειαζό τα ν -φ α ίν ε τ α ι- το συγκροτούσα στη μνήμη μου. Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα

πάνω ερωτήσεις; Βρίσκω μεγά λο ενδια φ έρ ο ν να διαβάζω ημερο λό για συγγρα φ έω ν ή πολιτικών ή επιστημόνων. Διατηρώ όμω ς πάντα τη ν επι φ ύλαξη αν αυτά που διαβάζω συνέβησαν πράγματι έτσι. Σε τ ε λευ τα ία ανάλυση η αλήθεια είναι κάτι σχε τικό. Πάντα, πιστεύω, υπερισχύει η υποκει μενική άποψη. ■

Λεία Χατζοπούλου-Καραβία

Στα ταξίδια μου... Κρατάτε ημερολόγιο; Τώρα μόνο κρατώ ημερολόγιο στα συχνά μου ταξίδια, και τα σπουδαιότερα συμβά ντα κρατώ σε ημερολόγιο. Αν κρατάτε τώρα, ποια ευχαρίστηση σας δίνει; Τα «ταξιδιωτικά» εδραιώνουν τις εμπειρίες μου και χαίρομαι που θα μπορώ να τις ξαναβρώ στο χαρτί. Για γεγονότα που σημα δεύουν το χρόνο το ημερολόγιο είναι σαν άγκυρα που τα κρατά να ξέρ εις το πότε, όπως σε ένα καράβι τ ο γεωγραφικό μήκος και το πλάτος του.

ΤΑ

ΒΙΒΛΙ Α

ΠΟΥ

Αν κρατούσατε κάποτε, ποια ευχαρί στηση σας έδινε τότε; Μικρή κρατούσα καταλεπτώ ς ημερ ο λ ό γιο. Μου έδ ινε ευχαρίστηση να καταθέτω τη ν καθ η μ ερ ινότητά μου. Αυτό ήταν σπουδαία μαθητεία για τη συγγραφέα που θα γινόμουν σιγά-σιγά: έμαθα τι είναι ασήμαντο, π εριττό, τετρ ιμ μ έν ο . Έτσι έφτασα να γράφω πυκνά, υφαίνοντας μόνο τα άξια καταγραφής. Αν όχι, για ποιο λόγο δεν κρατάτε ή δεν κρατήσατε; Τώρα δ εν κρατώ ημερολόγιο καθημερινό-

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ

ΤΟΝ

ΚΟΣΜΟ

B iB X o s Karen Armstrong

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! ι Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

τη τα και πρέπει να ενδιαφ έρει το κοινό (π.χ. Anais Νίη). Ποια σχέση βρίσκετε ανάμεσα στο ημε ρολόγιο και το υπόλοιπο έργο σας; Το ημερολόγιο κρατά αμετουσίω τα περι στατικά. Το υπόλοιπο έργο μου βουτά στα άμεσα ή έμμεσα βιώματα (π.χ. εξο μ ο λ ο γήσεις τρίτω ν ή παρατήρηση) και τα μετουσιώ νει σε λογοτεχνία. Πάντως πι στεύω ότι η παιδική ηλικία είναι πεδίο για άπειρες βουτιές, γι' α υτό γράφω και παι δική λογοτεχνία.

τηχας, γιατί δ εν αφορά κανέναν, ού τε εμ ένα τη ν ίδια, αν πρόκειται για μη γεγ ο νότα ή γεγονότα ελάσσονος σημασίας ή (χειρότερο) μικρότητες. Δεν είμαι πια το κέντρο το υ σύμπαντος, όπως ένιωθα παιδί -κι όπως νιώθει κάθε παιδί. Αν μου συμβεί κάτι μοναδικό, που δ ε μ ετα μ ορ φώ νεται σε ποίημα ή ά λλ ο είδος λ ο γ ο τε χνικό, το καταχωρώ σε ημερολόγιο. «Ημε ρολόγιο» θεω ρώ όλα τα γραπτά μου, 60 και π λέον βιβλία. Σκοπεύετε να εκδώσετε το ημερολόγιό σας κάποια μέρα; Ό,τι εκδίδω, ακόμα και αυτά που αφορούν τρίτους, είναι είδος ημερολογίου. Γενικά, δ εν έχω σε εκτίμηση ανθρώπους που πι σ τεύουν ότι κάθε πράξη το υ ς έχει βαρύ

Σημείωση: Στην έρευνα πήραμε τη ν απάντηση ότι δ εν κράτησαν π οτέ ημερολόγιο οι:

110

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Θα μπορούσατε να διατυπώσετε κά ποιες σκέψεις για το λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου; Ή να προσθέσετε ό,τι νομίζετε πως δεν χώρεσε στις παρα πάνω ερωτήσεις; Είμαι ευγνώ μω ν στους τα ξιδ ιώ τες (Ουράνη, Καζαντζάκη, ξένους) που μας τα ξι δεύ ο υ ν «ημερολογιακά». Επανέρχομαι στη μετουσίωση: α υτοί δ εν γράφουν τα ξιδιω τικούς οδηγούς. Μοιράζονται μαζί μας σκέψεις και αισθήματα. Λυπάμαι που έζησα τρία χρόνια στο Νεπάλ και δεν τ α ξίδεψα εκ εί μαζί μου αναγνώστες, πάρεξ τα παιδιά με το Η Ρίκι και ο Σιλβάτικος στην κορυφή του κόσμου. Ίσως, αν μου δ οθεί κι ά λλος χρόνος ζω ής, καταθέσω «ημερολόγια» από μνήμες μακρινών τα ξιδιών μου. ■ [ 19/ 10/2004]

Σόνια Ιλίνσκαγια, Μήτσος Α λεξανδρόπουλος, Άννα Δεϊμέζη-Καλιότσου, Παντελής Καλιότσος, Νίκος Πιλάβιος, Τζένη Μαστοράκη.

w w w . i n d i k t o s . g r

Β Ι Β Λ Ι Α

0 ΗΛΙΘΙΟΣ · 01 ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008 ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ Η ΠΕΖΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ Επιμέλεια: θοδωρής Πέρσης Αδάμ: Από το χωριό μου, ο Λάζαρος, η Λαμπρή, η

Πρωτομαγιά (Ν. Τριανταφυδδόπουδος, Καθημε ρινή, 50.9.08) Ανδρεάδπς Γιάγκος: Λαθρέμποροι (Β. Ζωγράφου Πόνσε, Αυγή, 14.9.08) Βδαντής Νίκος: Λήθη (Γ. Βαϊδάκης, Ημερήσια, 20.9.08, Μ. θεοδοσοπούδου, Η Εποχή, 1.9.08) Γαδανόπουδος Νεοκδής: Η παραλλαγή του Γιώρ γου Δαροινού (Γ. Περανχωνάκης, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Γουσίδης Κωνσταντίνος: Πέρσες (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 6.9.08) Γκάκας Σέργιος: Στάχτες (Κ. Καρακώτιας, Ελεύθε ρος Τύπος, 21.9.08, Ν. Κουνενής, Αυγή, 28.9.08) Δαγδεδένης Σταμάτης: Γο βιβλίο των αιρέσεων (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Δούκα Μάρω: Οι λεύκες ασάλευτες (Κ. Κατσουδάρης, Ελεύθερος Τύπος, 14.9.08) Ζουργός Ιαίδωρος: Η αηδονόπιτα (Δ. Κόκκορης, Διαβάζω, 09/08, Β. Αθανασόπουδος, Ελευθεροτυ πία, 26.9.08) Καπάνταη Ισμήνη: Οκτώ φορές το δαχτυλίδι (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 21.9.08) Καραγάτση Μαρίνα: Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι (Κ. Καρακώτιας, Ελεύθερος Τύπος, 7.9.08, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 27.9.08) Καρυωτάκης Κώστας: Πεζά και μεταφράσεις (Γ. Βαϊδάκης, Ημερήσια, 27.9.08) Κούρτοβικ Δημοσθένης: Τι ζητούν οι βάρβαροι (Γ. Ξενόριος, Διαβάζω, 09/08) Λαζάρου Μαργαρίτα: Καυτερές πιπεριές (Μ. Μαρκαντωνάτου, Διαβάζω, 09/08) Λογαράς Κώστας: Ερημιά στο βλέμμα τους (Ε. Χουζούρη. Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Μαντά Λένα: Η άλλη πλευρά του νομίσματος (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 14.9.08) Μάρκαρης Πέτρος: Παλιά, πολύ παλιά (Γ. Κατσιαμπούρα, Αυγή, 21.9.08) Μηδιώνης Χριστόφορος: Τα πικρά γλυκά (Μ. θεοδοσοπούδου, Η Εποχή, 28.9.08) Νικοδαίδης Νίκος: Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα (Ε. Πασαμιχάδη, Ελεύθερος Τύπος, 10.9.08) Σταθοπούδου Ρέα: Η αφή της παλάμης σου (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 28.9.08) Σταμάτης Αδέξης: Βίλα Κομπρέ (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 6.9.08, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα), 13.9.08) Τζαμιώτης Κωνσταντίνος: Η εφεύρεση της σκιάς (Τ. Δημητρούδια, Καθημερινή, 7.9.08, Μ. θεοδοσοπούδου, Η Εποχή, 14.9.08) Χαιρετάκης Γιάννης: Το μάτι της δικαιοσύνης (Ν. Κουνενής, Αυγά 21.9.08) ΞΕ Ν Η ΠΕΖΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ Ασπέικα Χαβιέρ: Ύπνος IT. Γουδέδης, Ελευθεροτυ

112

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

πία, 26.9.08) Βάδζερ Μάρτιν: Η στιγμή του έρωτα (X. Σπυροπούδου, Καθημερινή, 2.9.08, Δ. Ρουμπούδα, Έθνος, 13.9.08) Γκάρο Έδενα: Οι μνήμες της πέτρας (Ν. Παναγιωτόπουδος, Ελεύθερος Τύπος, 28.9.08) Γκόγκοδ Νικοδάϊ - Ντε Μωπασάν Γκυ - Χσουν Λου: Το ημερολόγιο ενός τρελλού (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 20.9.08) Γκόρντιμερ Ναντίν: Ο Μπετόβεν ήταν κατά το 1/16 μαύρος (Τ. Βασιδειάδου, Ημερήσια, 6.9.08) Γκουτιέρες Πέδρο Χουάν: Στην καρδιά της Κούβας (Μ. Μοίρα, Αυγή, 14.9.08, Β. Πεσμαζόγδου, Τα Νέα, 27.9.08) Κάρτερ Φόρεστ: Η εκπαίδευση του μικρού δέντρου (Τ. Δημητρούδια, Καθημερινή, 21.9.08) Κέρουακ Τζακ: Πικ (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 14.9.08) Κόδδινς Γουίδιαμ Γουίδκΐ: Η γυναίκα με τα άσπρα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 28.9.08) Λερουά Ζιδ: Ένα μπλουζ για τη Ζέλντα (Δ. Ρου μπούδα, Έθνος, 20.9.08) Μαρτίνες Γκιγιέρμο: Σχετικά με τον Ροδερέρ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14.9.08) Μίτσεδ Ντέιβιντ: Μαύρος κύκνος (Α. Μαντόγδου, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Μουρακάμι Χαρούκι: Σπούτνικ αγαπημένη (Α. Κόρκα, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Μπανκς Ράσεδ: American darling (Σ. Σκαδίδη, Βρα δυνή, 6.9.08) Μπεγκοντό Φρανσουά: Ανάμεσα στους τοίχους (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 14.9.08) Μπέινχαρτ Λάρυ: 0 βιβλιοθηκάριος ίΦ. Φιδίππου, Το Βήμα, 28.9.08) Μπρυκνέρ Πασκάδ: Ο μικρός μου αντρούλης (Τ. Γουδέδης, Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Νόορτ Σάσκια: Λυκοφιλίες (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφό ρος, 28.9.08) Νταντέκ Μορίς: Η κόκκινη σειρήνα (Σ. Νικοδαίδου, Τα Νέα, 6.9.08, Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 14.9.08) Ντε Μπαδζάκ Ονορέ: Σαραζίν και το άγνωστο αρι στούργημα (X. Σπυροπούδου, Καθημερινή, 9.9.08) Ντι Μωριέ Δάφνη: Μετά τα μεσάνυχτα (Τ. Γουδέ δης, Ελευθεροτυπία, 19.9.08) Ντομπρόφσκι Γιούρι: Η επιστήμη της άχρηστης γνώσης (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 7.9.08) Οκέρ Τζεδίδ: Το πτώμα με τα ποδοσφαιρικά παπού τσια (Τ. Βασιδειάδου, Ημερήσια, 27.9.08) Σάνιρα Αδεχάντρο: Μπονσάι (Γ. Βέης, Ελευθεροτυ πία, 19.9.08) Σομόθα Χοσέ Κάρδος: Η θεωρία των χορδών (Ε. Γκίκα,. Έθνος, 21.9.08) Στόδεσεν Γκούναρ: Στο σκοτάδι όλοι οι λύκοι είναι γκρι (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 7.9.08) Alpert Marc: Η κλεμμένη εξίσωση (Σ. Νικοδαίδου, Τα Νέα, 20.9.08) Camilleri Andrea: Το χρώμα του ήλιου Μ . Πιμπδής, Τα Νέα, 13.9.08, X. Σπυροπούδου, Καθημερινή, 30.9.08) Ellis Bret Easton: Σεληνιακό τοπίο (Μ. Πανώριος,

Ελευθεροτυπία. 26.9.08) Ellroy James: Αμερικάνικο ταξίδι θανάτου (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 13.9.08) Ellroy James: Αμερικάνικο ταμπλόιντ (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα. 13.9.08) Enzensberger Hans Magnus: Η Ιωσηφίνα κι εγώ (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Etteth Ravi Shankar: Το χρώμα του πένθους (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 13.9.08, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 21.9.08) Fallada Hans: Μόνος στο Βερολίνο (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 5.9.08, Β. Χατζή βασιλείου, Ελευ θεροτυπία, 7.9.08) Kennedy A. L.: Day (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Knausser Helmut: Έρως (Ε. Κορκίτη, Αγγελιοφόρος, 14.9.08) Lale David: Τελευταίος σταθμός Σαλίνα Κρους (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 21.9.08) Lamar Jake: Είχαμε ένα όνειρο (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 19.9.08) Lewis Matthew: Ο καλόγερος (Γ. Βαϊλάκης, Ημερή σια, 13.9.08) Modiano Patrick: Στο καφέ της χαμένης νιότης (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 14.9.08) Niven Larry: Ιριδισμοί του 'Αρη (Μ. Πανώριος, Ελευ θεροτυπία, 5.9.08) Niven Larry: Προστάτης (Μ. Πανώριος, Ελευθερο τυπία, 5.9.08) 0' Brien Flann: Ο τρίτος αστυφύλακας (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 27.9.08) Peace David: Χίλια εννιακόσια εβδομήντα τέοοερα (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 27.9.08) Quignard Pascal: Βίλα Αμαλία (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 20.9.08) Trevor William: Οι εργένηδες των λόφων (0. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 6.9.05) ΠΟ ΙΗΣΗ Αχμάτοβα Αννα: Ρέκβιεμ (Ν. Σταμάτης, Διαβάζω, 09/08) Κερασίδης Παναγιώτης: Λείπουμε (Κ. Παπαγεωργίου. Ελευθεροτυπία, 7.9.08) Μαγιακόφσκι Βλαδίμηρος: Σύννεφο με παντελόνια (Ε. Κριτσεφσκάγια, Αυγή, 7.9.08)

β ι β λ ί α τα

Μαγκάκης Μανώλης: Ένας ξεχασμένος ποιητής (Γ. Παπακώστας, Καθημερινή, 23.9.08) Νικήτα Δάφνη: Το βροχερό βαγόνι (Γ. Λίλλης, Αυγή, 21.9.08) Ροζάνης Στέφανος: Οι αλληλουχίες των θραυσμά των (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 28.9.08) Σταυρόπουλος Σταύρος: Οι άλλοι που είμαι (Ν. Λαφαζάνη, Διαβάζω, 09/08) Φάλκοφ Μάρκ (επιμ.): Ποιήματα από το Γκουαντάναμο (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 23.9.08) Ginsberg Allen: Ουρλιαχτό, Καντίς και άλλα ποιή ματα IT. Μπλάνας, Αυγή, 14.9.08, Γ. Χαντζής, Ελεύ θερος Τύπος, 21.9.08) Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ Αριστηνός Γιώργος: Νάρκισσος και Ιανός (Α. Μπελεζίνης. Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Bayard Pierre: Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 14.9.08, Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 16.9.08, Τ. Βασιλειάδου, Ημερηοία, 20.9.08, Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 20.9.08) Woolf Virginia: Πώς είναι να είσαι άρρωστος (Ε. Κουλιζάκη, Ελευθεροτυπία, 26.9.08) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ Βαν Μπουσχότεν Ρ. - Βερβανιώτη Τ. - Βουτυρά Ε. - Δαλκαβούκης Β. - Μπαδά Κ. (επιμ.): Μνήμες και λήθη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (Σ. Κακουριώτης, Αυγή, 28.9.08) Κωστόπουλος Τόοος: Πόλεμος και εθνοκάθαροη (Σ. Κουτρουβίδης, Η Εποχή, 7.9.08, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 20.9.08) Λασκαρίδης Βασίλης: Το ΚΚΕ Εσωτερικού οτη Νέα Σμύρνη (Κ. Γαβρόγλου, Αυγή, 28.9.08) Ρίζος Σεραφείμ: Η Σινασός (Π. Μιχαηλάρης, Καθη μερινή, 9.9.08) Συλλογικό: Ενέχει... 1878,1922 0 . θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 6.9.08) Συλλογικό: Οκτώβριος 1940, η επίθεση εναντίον της Ελλάδας (Δ. Αβραμίδης, Πελοπόννησος, 7.9.08, Μ. Παηαγιαννίδου, Το Βήμα, 28.9.08) Συλλογικό: Οι όμηροι των Σκοπιών (Φ. Πανατζής, Αδέσμευτος Τύπος, 14.9.08) Φλάισερ Χάγκεν: Οι πόλεμοι της μνήμης (Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 14.9.08, Π. Βόγλης, Τα Νέα, 27.9.08)

ε κ δ ό σ ε ι ς

Ο κ ι (ο Ρ ρ I α ν (V

Ο αντιπρόσωπος του Δ ι α β ά ζ ω στην Κύπρο Πωλήσεις τευχών και συνδρομές για το Διαβάζω κα Θέκλα Κίττου Ο μ η ρ ο υ 3κ Λ ευ κω σ ία 1097, Κ ύπ ρο ς · τ η λ .: 22 672801

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Matthews Rupert: Η μάχη των Θερμοπυλών (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 09/08) Milton Giles: Χαμένος παράδεισος, Σμύρνη 1922 (Τ. Σακελλαρόπουλος, Τα Νέα, 20.9.08, Κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 28.9.08) Ristovic Milan: Ένα μακρύ ταξίδι (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 28.9.08) Woodhouse Chris: Η ιστορία ενός λαού (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 12.9.08)

στας, Αυγή, 28.9.08) Λάο Τσε: Τάο Τε Τσινγκ (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 28.9.08) Ferry Luc: Μαθαίνοντας να ζούμε (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 14.9.08) Heidegger Martin: Ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος... (Σ. Ροξάνης, Αυγή, 14.9.08) Ricoeur Paul: Ο ίδιος ο εαυτός ως άλλος (Β. Αθα νασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 19.9.08, Σ. Γεωργίου, Διαβάζω, 09/08)

ΒΙΟ ΓΡΑΦ ΙΕΣ - ΑΥΤΟ Β ΙΟ ΓΡΑΦ ΙΕΣ Παπαμιχαήλ Γιάννης: Έχω ένα μυστικό (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 6.9.08) Τραπιέγιο Αντρες: Θερβάντες, ο συγγραφέας πίσω από τονήρω ο (Γ. Αοδραχάς, Εξπρές, 14.9.08) Cazacu Matei: Dracula ο παλουκωτής (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 09/08) Kristeva Julia: Χάννα Άρεντ, γυναικεία ευφυΐα (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 21.9.08)

ΠΟ Λ ΙΤΙΚΗ Βούλγαρης Γιάννης: Η Ελλάδα από τη μεταπολί τευση στην παγκοσμιοποίηση (Σ. Βανδώρος, Ελεύ θερος Τύπος, 7.9.08, X. Λυριντξής, Τα Νέα, 13.9.08) Κρούγκμαν Πολ: Η συνείδηση ενός προοδευτικού (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Παπασωτηρίου Γιώργος: Homo americanus (Π. Χατξημωϋσιάδης, Αυγή, 21.9.08) Σταυρίδη - Πατρικίου Ρένα: Οι φόβοι ενός αιώνα (Γ. Βούλγαρης, Τα Νέα, 6.9.08) Barber Benjamin: Ισχυρή δημοκρατία (Β. Μαγκλάρας, Καθημερινή, 21.9.08) Bessiere Stephanie: Η Κίνα στην αυγή του 21ου αι ώνα (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 28.9.08) Walzer Michael: Δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι (Δ. Μαρίτσας, Ελεύθερος Τύπος, 14.9.08)

Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Le Grand Julian: Κίνητρα, δράσεις και δημόσια πολιτική (Μ. Ματσαγνάνης, Διαβάζω, 09/08) Μ ΕΛ Ε ΤΕ Σ Αντωνίου Δαυίδ: Η εκπαίδευση στη δυτική Μικρά Ασία (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 09/08) Γιουρσενάρ Μαργαρίτα: Τα όνειρα και οι μοίρες (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή, 14.9.08) Ζιώγας Γ. - Καραμπίνης Λ. - Σταυρακάκης Γ. - Χριστόπουλος Δ. (επιμ.): Όφεις λογοκρισίας ίΚ. Χριστόπουλος, Αυγή, 14.9.08) Καγιαλής Τάκης: Η επιθυμία για το μοντέρνο (Σ. Τσούπρου, Καθημερινή, 16.9.08) Καλόγερός Γιώργος: Εθνοτικές γεωγραφίες (Ν. Τσιμπούκη, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Ντε Μηοττόν Αλαίν: Η αρχιτεκτονική της ευτυχίας (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 5.9.08) Πεκρίδου - Γκορέκι Αναστασία: Η μόδα στην αρχαία Ελλάδα (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 09/08) Ρονγκ Ζιανγκ: Το τοτέμ του λύκου (Γ. Βέης, Ελεύ θερος Τύπος, 21.9.08) Σφυρόερα Σοφία: Χαρέμι, ο οίκος της ηδονής (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 09/08) Τοιμπιρίδου Φωτεινή - Σταματόπουλος Δημήτρης (επιμ.): Οριενταλισμός στα όρια (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 28.9.08) Τσόμσκι Νόαμ: Γλώσσα και νους (Δ. Αβραμίδης, Πελοπόνννησος, 14.9.08) Bricourt Β. (επιμ.): Το βλέμμα του Ορφέα (Ν. Μαυρέήος, Αυγή, 7.9.08) Salmon Christian: Storytelling (Δ. Παπανικοήάου, Αυγή, 21.9.08) Stanford Peter: Η βιογραφία του διαβόλου (Γ. Βαϊήάκης, Ημερήσια, 6.9.08) Φ ΙΛ Ο ΣΟ Φ ΙΑ Δεληγιώργη Αλεξάνδρα: Καιρός, σύγχρονοι προ βληματισμοί για έναν καλύτερο κόσμο (Δ. Παπακώ-

114-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ - Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΟ Λ Ο ΓΙΑ Πάολα και συνεργάτες: Κράξιμο (Δ. Παπανικολάου, Τα Νέα, 27.9.08) Χαλκιά Αλεξάνδρα: Το άδειο λίκνο της δημοκρατίας (Π. Σωτήρης, Αυγή, 14.9.08) Berry Dee Chr. - Morris Steven: www. OolofOnia.com (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 13.9.08) Coontz Stephanie: Η ιστορία του γάμου (Κ. Δαφέρμου, Το Βήμα, 14.9.08) Held David: Για ένα παγκόσμιο κοινωνικό συμβόλαιο (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 26.9.08) Ishay Micheline: Η ιστορία των δικαιωμάτων του αν θρώπου (Ν. Κουνενής, Αυγή, 7.9.08) Maeedo Donaldo - Gounari Panayota: Η παγκοσμιο ποίηση του ρατσισμού (Δ. Μουομούτης, Ιστορία, 09/08) Μ Α Ρ ΤΥ ΡΙΑ Γεωργιάδης Κώστας (Καπετάν Ζαχαριάς): Ο κοπε τόν Ζαχαριάς, ΕΛΑΝ - Αντίκυρα (Γ. θεοχάρης, Αυγή, 7.9.08) Irving David: Πίσω από τα σίδερα (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 21.9.08) Kluger Ruth: Άρνηση μαρτυρίας (Γ. Αοδραχάς, Εξπρές, 21.9.08) Π Α ΙΔΙΚ Α Βαλάση Ζωή: Παπαρούνα κόκκινη (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 21.9.08) Γουέστον Κάρι: Ένας αρκούδος στο σχολείο (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 12.9/08) Κόστα Νικολέτα: Πρώτη μέρα στο σχολείο - Περί-

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

μένω αδελφάκι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 12.9.08) Α Λ Λ Η Λ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ - ΕΠΙΣΤΟ ΛΕΣ Τσβετάγιεβα Μαρίνα: Γράμματα οτον «Ελικώνα» (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, 27.9.08) Rimbaud Arthur: Γράμματα από τοΧαράρ (Γ. Βέης, Καθημερινή, 2.9.08) ΛΕΥΚΩΜ Α Τσαπίλης Πέτρος (επιμ. - επιλ.): 10χρόνια διαφημίσεις 1950-1960 (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 14.9.08) Duchamp Marcel: 0 μηχανικός του χαμένου χρόνου (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 13.9.08) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - Π Α ΙΔΕ ΙΑ Δημαράς Αλέξης - Βασιλού Παπαγεωργίου Βάοω: Από το κοντύλι στον υπολογιστή 1830-2000 (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 09/08) Ρανσιέρ Ζακ: 0 αδαής δάσκαλος (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 14.9.08) Ψ Υ Χ Ο ΛΟ ΓΙΑ - Ψ Υ Χ Α Ν Α ΛΥ ΣΗ Cohen Josh: Φρόυντ (Κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 21.9.08)

]

Cournut Jean: Γιατί οι άνδρες φοβούνται τις γυναί κες (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 21.9.08) Freud Sigmund - Jung Carl Gustav: Φρόυντ- Γιουνγκ, η αλληλογραφία (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 20.9.08) Yalom Irving: Στον κήπο του Επίκουρου (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 20.9.08) Ε Π ΙΣ ΤΗ Μ Η Mayr Ernst: Η ανάπτυξη της βιολογικής σκέψης (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 14.9.08) Rees Dal - Rose Steven (επιμ.): Οι νέες επιστήμες του εγκεφάλου (0. Καράβατος, Διαβάζω, 09/08) ΗΜ Ε ΡΟ ΛΟ ΓΙΟ Φραγκούλη - Αργύρη Ιουστίνη: Ημερολόγιο Αβάνας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7.9.08) ΠΕ Ρ ΙΒΑ Λ ΛΟ Ν Lynas Mark: Έξι βαθμοί!Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 13.9.08) ΓΑ ΣΤΡ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Ευσταθιάδης Γιάννης: Απίκιος - Άπαντα (Α. Σουλογιάννη, Διαβάζω, 09/08) ■

Κάποιοι μας επαινούν για τις εγκαταστάσεις μας...

Το 1998 ενώσαμε τις δυνάμεις μας με τον φιλόδοξο στόχο, να δημιουργήσουμε μία εταιρεία ΠΡΟΤΥΠΟ στο χώρο του χαρτιού! Σήμερα η ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ καθιερώνεται σε ΕΤΑΙΡΕΙΑ - ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ στην κατηγορία της, με σημαντικά μεγέθη πωλήσεων, πρότυπες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις και εξειδικευμένα συστήματα logistics - μηχανογράφησης. Είμαστε περήφανοι για τους ανθρώπους και την οργάνωσή μας, που μας βοήθησαν να πετύχουμε όλα αυτά. Με μεθοδικό βήματα κατακτάμε το στόχο μας, δηλαδή να προσφέρουμε σε εσάς, τους πελάτες μας, προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν απόλυτα τις ανάγκες σας. Για μας καταξίωση είναι να παραμείνουμε η πρώτη σας επιλογή... σε φύλλο και ρολό χαρτί!

...εμείς καμαρώνουμε γι’ αυτό που γίνεται μέσα!

ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕΒΕ

21ο χλμ. Ε.Ο. Αθηνών - Λαμίας · 145 68 Κρυονέρι Τηλ: 210 62 47 100 · Fax: 210 62 47 200 http://www.AnGpaper.gr · e-mail:AnG@AnGpaper.gr

Οικονομικά στοιχεία για την αγορά του βιβλίου Ισολογισμοί βιβλιοπωλείων

Κ@ρ@

110

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ύμφωνα με τα στοιχεία των ισολογισμών των βιβλιοπωλείων που δη μοσίευσαν τον ισολογισμό τους για το 2007, τα κυριότερα συμπερά σματα που προκύπτουν, σε σύγκριση με το 2006, είναι τα εξής:

•

Οι επτά αλυσίδες και μεγάλα βιβλιοπωλεία που αναλύονται στην πρώτη σειρά πινάκων εμφάνισαν αύξηση των πωλήσεών τους κατά 8,4% το 2007 σε σύγκριση με το 2006 -έναντι αύξησης 15,6% μεταξύ 2005-2006. Το γε γονός αυτό αποτελεί ένδειξη θετικής, γενικά, δραστηριότητας, καθώς η αύ ξηση αυτή είναι υψηλότερη από τον μέσο ονομαστικό τιμάριθμο του βι βλίου (που ήταν 2,4% το 2007, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπη ρεσία, ή 3,8%, σύμφωνα με στοιχεία της βάσης Βιβλιονέτ) και επομένως αποδίδεται σε πραγματική αύξηση πωλήσεων. Όσον αφορά τις δύο με γαλύτερες επιχειρήσεις, οι εξελίξεις συνδέονται με την ταχύτητα επέκτα σης του αριθμού και της συνολικής επιφάνειας των καταστημάτων τους -Παπασωτηρίου και Ελευθερουδάκης μετρούν, πλέον, περισσότερα από 30 καταστήματα και σημεία πώλησης σε όλη τη χώρα- η οποία δεν φαί νεται να αναδεικνύει πάντως πλήρως τη δυναμική της. Ταυτόχρονα, από τις δύο περιπτώσεις επιχειρήσεων οι οποίες εμφάνισαν μείωση πωλή σεων, η μία συνοδεύεται από μείωση αριθμού καταστημάτων (Leader Books).

•

Για πρώτη φορά εμφανίζονται θετικά αποτελέσματα, το 2007, όσον αφορά την κερδοφορία (συνολικά καθαρά κέρδη 231 χιλ. ευρώ, έναντι ζημίας 302 χιλ. ευρώ το 2006, ήτοι μεταβολή 176,5%). Κέρδη εμφανίζουν οι τέσσερις πρώτες επιχειρήσεις του δείγματος, ενώ οι υπόλοιπες τρεις ζημία.•

•

Όσον αφορά τις δύο αναδυόμενες αλυσίδες πολλαπλών καταστημάτων Fnac και Public, οι οποίες αναλύονται ξεχωριστά λόγω του ειδικού ενδια φέροντος τους, σημειώνουν, η μεν πρώτη, μικρή κάμψη κύκλου εργασιών κατά 2,9%, η δε δεύτερη αύξηση κύκλου εργασιών κατά 141,9% (σε έναν ισολογισμό που δεν έχει προλάβει να περιλάβει ακόμα τη δραστηριότητα των καταστημάτων της Γλυφάδας, όσον αφορά τη Fnac, και του Συντάγ ματος, όσον αφορά το Public). Η πρώτη επιχείρηση εμφανίζει, το 2007, μείωση ζημίας κατά 31,0%, η δε δεύτερη αύξηση ζημίας κατά 44% και αρ νητικά ίδια κεφάλαια, γεγονός που οφείλεται στην επανεπένδυση του πλε ονάσματος για τη χρηματοδότηση του κόστους ίδρυσης και λειτουργίας των νέων καταστημάτων.

•

Η καταφυγή των επιχειρήσεων σε δανεισμό για τη χρηματοδότησή τους και η βραδύτερη ανταπόκριση της αγοράς στις πρωτοβουλίες τους οδη γεί σε επιδείνωση τους δείκτες δανειακής επιβάρυνσης, ρευστότητας και ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων.

•

Μεγαλύτερη εξάρτηση από δάνεια: Ο δείκτης Δανειακής Επιβάρυνσης του δείγματος των επτά εταιρειών (οριζόμενος ως το κλάσμα του συ νόλου των υποχρεώσεων προς το σύνολο του ενεργητικού) διαμορφώ νεται σε 88,1% το 2007, έναντι 86,9% το 2006 και 84,5% το 2005. Αξί ζει να σημειωθεί ότι ο δείκτης παραμένει ιδιαίτερα υψηλός για τις δύο μεγαλύτερες επιχειρήσεις του δείγματος (σε τιμές που κυμαίνονται άνω του 90%). Επιδείνωση του δείκτη σημειώνουν και οι δύο επιχειρήσεις που αναλύονται ξεχωριστά, Fnac και Public.

•

Μικρότερη ρευστότητα: Ο δείκτης Γενικής Ρευστότητας του δείγματος των βιβλιοπωλείων (οριζόμενος ως το κλάσμα του κυκλοφορούντος ενεργητικού προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις) διαμορφώνεται σε 97,9% το 2007, έναντι 94,3% το 2006, σημειώνει, δηλαδή, βελτίωση σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Ο δείκτης της Ειδικής Ρευστό τητας, όμως (οριζόμενος ως το κλάσμα του αθροίσματος διαθεσίμων και απαιτήσεων προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις), που είναι πλησιέστερος στην έννοια της πραγματικής ρευστότητας, παρουσιά ζει οριακή επιδείνωση: από 37,6% το 2006 μειώνεται σε 37,2% το 2007 (βελτιώνεται μόνο στις τρεις από τις επτά επιχειρήσεις του δείγματος των βιβλιοπωλείων και, οριακά μόνο, στη μία από τις δύο, Fnac και Pub lic). •

•

Βραδύτερη κυκλοφορία αποθεμάτων: Ο δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφο ρίας Αποθεμάτων του δείγματος των βιβλιοπωλείων (οριζόμενος ως το κλάσμα του κόστους πωληθέντων προς το μέσο όρο των αποθεμάτων της τελευταίας διετίας) διαμορφώνεται σε 1,96 το 2007, έναντι 2,09 το 2006, μειώνει δηλαδή την τιμή του, πράγμα που αποτελεί ένδειξη βρα δύτερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Η εξέλιξη αυτή αφορά το σύνολο των επιχειρήσεων που εξετάζονται, πλην μίας, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι δύο άλλες εταιρείες εμφανίζουν διπλάσια σχεδόν τιμή του δείκτη από τον μέσο όρο των υπόλοιπων. ■

Σημείωση: Στο προηγούμενο τεύχος, ένα τυπογραφικό λάθος μετέτρεψε τη μεταβολή του κύκλου εργασιών των εκ δοτικών επιχειρήσεων, στη σελίδα 131, σε μεταβολή καθαρών κερδών (προ φόρων) -μεταβολή η οποία παρουσιαζόταν, ορθά, στον πίνακα της επόμενης σελίδας, 132. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου που επεξεργά στηκε τα στοιχεία δεν φέρει καμία ευθύνη για την αβλεψία αυτή, που αφορά μόνο τη στοιχειοθεσία του πε ριοδικού.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

117

I t p s

. ^1

1111

■

g j - S

I g!*S

f ε ;IIS I I I I I Ii tl *. !I l i p s i - s if 11111S1s f j !

s i . 1l l 1u n i

1 1H |

§ i I

sags

f fi lls is

i « 151S51Sft 5 μ

f j

■r .£

r i :!

15,4%

5 7,,4 % -44 9 1 % 45,,0 7% %

il f '1si II

s m

I I I

l i

I I !

n !

1a§1

»■

1 ■SI I M I: ill! 5a 1 : : SS8iI P i 1 1 S!?Sg B |

1 1 133! \ s I SSI!! » 1 fti 1 1 g § ■Ml5 a 1 1 1 § 1l t 11 - |

i'h

s 1»s % ss 1 if 1 1 δ S ISIS ? * s If Jggl } m HI i 1 If S 1 1 = 5 8 1 I I I I I s! 8 1 l|i ic3 ^§ I I I ! i 8 ϊ i

lll i t

Μεταβολή χρηματοοικονομικών μεγεθών βιβλιοπωλικών επιχειρήσεων 2005-2006

PiPllfiliKEC Από σώμα υγιές σε νου υγιή Νόσος Χριστογιαννόπουλος

Drill Ηαΐι ubrary

124-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ι Αγγλοι είναι γνωστοί για το Ινα υτικό τους. Τόσο στο παρελθόν με τα κατορθώματα της αυτοκρατορίας τους, όσο και πρόσφατα με την εκστρατεία κατά της ατίθασης Αργεντινής που τόλ μησε να αμφισβητήσει την κυριαρχία τους στα νησιά Φόκλαντ. Για να στέ φονται από επιτυχία, όμως, οι ναυ τικές τους επιχειρήσεις, έπρεπε να υπάρχουν πάντοτε οι κατάλληλες εγκαταστάσεις στην ξηρά. Κι αυτό, αφενός για τη ναυπήγηση και τις επι σκευές των σκαφών και αφετέρου για την εκπαίδευση των πληρωμά των. Έτσι, ήδη από το 1567, την εποχή της πρώτης Ελισάβετ, άρχισαν να λειτουργούν τα ναυπηγεία του Τσάταμ στην επαρχία Κεντ, κοντά στις εκβολές του ποταμού Μέντγουεϊ. Πέρασαν χρόνια και αιώνες ωσότου, στις αρχές του ει κοστού, οργανώ θηκε εκεί μια βάση για εκγύμναση νεο σύλλεκτων. Ανά μεσα στα κτίρια για το στρατωνισμό των απλών ναυ τών και στα ενδιαι τήματα των βαθ μοφόρων, οικοδομήθηκε μια τερά στια επιμήκης αί θουσα. Σκοπός της ήταν να δημιουργηθεί εσωτερικός χώρος, καλυμμένος και προστατευμένος από τις συχνές παραξενιές του αγ I

γλικού καιρού, ώστε να πραγματο ποιούνται όλες οι απαραίτητες ασκή σεις, χωρίς να επηρεάζονται από βροχές και χιόνια. Φυσικά, χωρίς πα ράλληλα να ταλαιπωρούνται ιδιαί τερα οι ασκούμενοι. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1917, και ενώ εμαίνετο ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι στρατιωτικές ανάγκες είχαν οδηγήσει στη μετατροπή εκείνης της αίθουσας γυμνασίων σε θά λαμο όπου κοιμούνταν εκατοντάδες ναύτες, δύο εχθρικές βόμβες έπεσαν επάνω της. Αποτέλεσμα αυτής της «επιδρομής υπό το σεληνόφως», όπως ονομάστηκε ρομαντικά και χα ριτωμένα, ήταν να χάσουν τη ζωή τους, στον ύπνο τους, περίπου 130 νέοι. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τέλειωσε, ήρθε κι έφυγε και ο επόμενος. Η χώρα βρέθηκε να ζει ειρηνικά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, γενικά, να ευημερεί. Υπήρχαν, ωστόσο, περιοχές που υστερούσαν σε οικονομική άνεση, πλήττονταν από ανεργία και πληρούσαν όλες τις προϋποθέσεις για να ανθίζει η εγκλη ματικότητα. Μία απ' αυτές ήταν η περιοχή του Τσάταμ. Η κυβέρνηση αποφάσισε, κατόπιν αυτού, να παρέμβει, δαπανώντας εκατόν είκοσι εκατομμύρια λίρες (ποσό πρωτοφανές για τέτοιο εγχεί ρημα). Έστησε τις απαραίτητες υπο δομές και έφερε στην περιοχή τις υπηρεσίες τριών γειτονικών πανεπι στημίων. Αυτά επένδυσαν με τη σειρά τους σεβαστά ποσά, ώστε να τεθούν σε πλήρη εφαρμογή τα εκπαι δευτικά τους προγράμματα και τα μαθήματα ξεκίνησαν. Μεσοπρόθε-

σμος στόχος να φτάσει ο αριθμός των σπουδαστών τις 10.000 μέχρι το 2012 . Μα, εκτός από διδακτήρια και καθη γητές, η μάθηση απαιτεί διδακτικό υλικό: βιβλία, οπτικοακουστικά μέσα, ηλεκτρονικές προσβάσεις και οτιδή ποτε άλλο αποτελεί το περιεχόμενο μιας σωστής βιβλιοθήκης. Και πού, λοιπόν, θα στεγαστεί αυτή; Στην τε ράστια, επιμήκη αίθουσα των γυμνα στικών ασκήσεων του αγγλικού ναυ τικού, η οποία και έλαβε τον προσή κοντα τίτλο Drill Hall Library: Βιβλιο θήκη του Γυμναστηρίου. Τα κατατοπιστικά της φυλλάδια δια τείνονται πως πρόκειται για τη «μακρύτερη» βιβλιοθήκη στον κόσμο! Να το πιστέψουμε; Και ποια σημασία έχει; Αυτό που πραγματικά ενδιαφέ

ρει είναι ότι η βιβλιοθήκη προσφέρει όλες τις διευκολύνσεις που απαιτού νται σήμερα για μελέτη μέσα σε ένα ιστορικό περιβάλλον, που σίγουρα εμπνέει τους μελετητές. Η συλλογή της περιλαμβάνει περί τους 150.000 τίτλους (βιβλία, άρθρα από περιοδικά και εφημερίδες, ηλε Αποψη της κτρονικές βάσεις δεδομένων) και αυ Drill Hall Library ξάνεται συνεχώς. Η καταλογογράφηση είναι άψογη, η αναζήτηση ευχε ρέστατη και το δικαίωμα δανεισμού προφανές. Ό σο για τις σύγχρονες ανάγκες επα φής με τα επιστημονικά έργα, η βι βλιοθήκη προσφέρει στους αναγνώ στες της πάνω από 400 θέσεις υπο λογιστών για ατομική ή ομαδική με λέτη και άλλες τόσες δυνατότητες πρόσβασης στο Διαδίκτυο από προ-

Μικρές

Ζ η το ύ νται.. .

Αγγελίες

Π ρ ο σ φ έ ρ ε τ α ί ...χώρος για τη δημοσίευσή τους •

Ζ η τ ά τ ε κ ά π ο ι ο ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο τ ε ύ χ ο ς ε ν ό ς π ε ρ ιο δ ικ ο ύ ;

κ ά π ο ιο δ υ σ ε ύ ρ ε τ ο β ιβ λ ίο ;

Έ χ ε τ ε π ρ ο ς δ ιά θ ε σ η τ η ν

θ έ λ ε τ ε ν α π ο υ λ ή σ ε τ ε σ π ά ν ια β ι β λ ί α ή α ν α ζ η τ ά τε

πλήρη σ ε ιρ ά

τ ω ν τ ε υ χ ώ ν κ ά π ο ι ο υ π α λ ι ο ύ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ ;

• Ζ η τ ά τ ε υ π ά λ λ η λ ο π ο υ γ ν ω ρ ί ζ ε ι το χ ώ ρ ο τ ο υ β ιβ λ ίο υ ; · θ έ λ ε τ ε ν α δ ια θ έ σ ε τ ε τη β ι β λ ι ο θ ή κ η σ α ς, το γ ρ α φ ε ί ο σα ς, τ ο ν υ π ο λ ο γ ι σ τ ή σ α ς;

μπορεί να υ π ά ρ χ ο υ ν

Γ ρ ά φ ε τ ε κ ά π ο ι α ε ρ γ α σ ία κ α ι α ν α ζ η τ ά τ ε χ ρ ή σ ι μ α σ τ ο ιχ ε ία κ α ι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς π ο υ

σ ε κ ά π ο ι α ε ιδ ικ ή έ κ δ ο σ η ;

Το ΔΙΑΒΑΖΩ καθιερώνει στήλη μικρών αγγελιών από την οποία οι αναγνώστες του θα ενημερώνουν τους ενδιαφερομένους για τις ανάγκες τους. Οι αγγελίες σας μπορούν να φτάνουν τις 25 λέξεις και θα πρέπει να αποστέλλονται είτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση diavazo@otenet.gr είτε με fax στον αριθμό 2 1 0-3 3.88.00 6 με την ένδειξη «ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΕΣ ΑΓΓΕΛΙΕΣ». Κάθε απλή αγγελία μέχρι 25 λ έ ξεις θα χρεώνεται 5 ευρώ, ενώ αγγελία μέχρι 30 λ έ ξεις θα χρεώνεται 6 ευρώ. Αγγελίες σε πλαίσιο και με εντονότερα στοιχεία θα κοστίζουν: Μ έχρι 25 λέξεις, 10 ευρώ και μέχρι 30 λέξεις, 12 ευρώ. Η πληρωμή της αγγελίας θα γίνεται: - στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας (011) 116/44 02 13 85 - στο λογαριασμό της Eurobank 0 0 2 6 -0 2 55 -30 -0 10 09 01 18 2 - με ταχυδρομική επιταγή στη διεύθυνση: Χαριλάου Τρικούπη 38, Τ.Κ. 106 80, Αθήνα - απευθείας στα γραφεία του περιοδικού.

Για τους συνδρομητές μας η καταχώριση των αγγελιώ ν θα γίνεται δωρεάν.

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Ο

] Η Κ

Ε I

σωπικούς υπολογιστές, ελεύθερη εί σοδο σε ασύρματο δίκτυο και δωρεάν συνδρομή σε εξωτερικές εκδόσεις, μέσω του δικού της δικτυακού τό που. Εννοείται πως απασχολούνται εκεί υπάλληλοι του πανεπιστημίου που παρέχουν πρόθυμα τη συμβουλή και τη βοήθειά τους, είτε διά ζώσης στους αυτοπροσώπως προσερχόμενους είτε μέσω τηλεφώνου ή ηλε κτρονικού ταχυδρομείου. Επιπλέον δε, έχει τεθεί σε εφαρμογή πρό γραμμα που συνδέει τη βιβλιοθήκη με τις αντίστοιχες άλλων πανεπιστη μίων και, παράλληλα, είναι ανοιχτό για να συνδράμει τους μελετητές και σπουδαστές των πανεπιστημίων αυ«Σήμερα, όμως, είναι Κυριακή. Δεν θα έπρεπε, λογικά, να μην είναι ανοιχτή η βιβλιοθήκη;» «Λογικά, όχι. Οι φοιτητές μπορούν θεωρητικά να εργάζονται όλες τις μέ ρες. Τουλάχιστον, σε ένα... ευνομού μενο ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης. Τώρα, αν αλλού οι ρυθμίσεις διαφέ ρουν, ας μην ξεχνάμε την πανεπιστη μιακή αυτοτέλεια και ανεξαρτησία!» «Και πώς εξηγείται κάτι που μόλις παρατήρησα; Ό τι, δηλαδή, στην δε ξιά πλευρά της βιβλιοθήκης επικρατεί απόλυτη ησυχία, ενώ στην αριστερή

120

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

βλέπω αναγνώστες να συζητούν ανάμεσά τους και άλλους να συνδια λέγονται μέσω του αναπόφευκτου κι νητού τους;» «Η απάντηση είναι απλή. Ό πω ς έμαθα, από την 1η Απριλίου 2008 (δεν πρόκειται για πρωταπριλιάτικη φάρσα) και ύστερα από σχετικό αί τημα, διαιρέθηκε η βιβλιοθήκη σε δυο τμήματα -δεν υπήρχε, άλλωστε, πρό βλημα μεγέθους- και δόθηκε έτσι η ευχέρεια, σε όσους επιθυμούν, να ερ γαστούν σε ομάδες συζητώντας χα μηλόφωνα. Επιτρέπεται, επίσης, η χρήση κινητών τηλεφώνων που λει τουργούν, ωστόσο, χωρίς οποιονδήποτε ήχο κλήσης. Στην δεξιά πλευρά, αντίθετα, τα κινητά οφείλουν να είναι απενεργοποιημένα και τα στόματα κλειστά». «Μάλιστα. Και, απ' ό,τι βλέπω, ο κα νόνας τηρείται». «Φυσικά. Όχι μόνο αυτός, αλλά μια σειρά κανόνων, οι οποίοι περιέχονται σε κώδικα καλής συμπεριφοράς, που παραθέτει τις υποχρεώσεις όλων όσοι χρησιμοποιούν τη βιβλιοθήκη. Παραθέτει και τις συνέπειες τυχόν παράβασης των υποχρεώσεων». «Πολλή στρατιωτική πειθαρχία επι κρατεί, μου φαίνεται». «Η οποία, πάντως, δεν είναι αποτέ λεσμα άνωθεν επιβολής, αλλά συμ φωνίας μεταξύ των πανεπιστημια κών αρχών και των σπουδαστών. Το πράγμα διαφέρει». «Ίσως να συντελεί και η παρελθούσα χρήση του χώρου. Αίθουσα για γυ μνάσια δεν ήταν;» «Ναι. Μα, σε καμιά περίπτωση, δεν θα ανέχονταν οι σημερινοί νέοι επι στήμονες στρατιωτικά παραγγέλ ματα. Θέμα αυτοπειθαρχίας είναι, νομίζω, και αυτοσεβασμού». «Οπότε, θα ήταν άσκοπο να αποτολ μήσουμε συγκρίσεις». «Μάλλον». ■

ΘΕΑΤΡΙ ΚΟΙ

Τ ΟΠΟΙ

Η Θ Ε Α Τ Ρ ΙΚ Η Α Γ Ω Γ Η Σ Τ Ο Δ Η Μ Ο Τ ΙΚ Ο Σ Χ Ο Λ Ε ΙΟ ΜΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Αστέριος Τσιάρας Διαχείριση των δάσκαλο-μαθητικών και των δια-μαθητικών συγκρούσεων στη σχολική τάξη μέσα από τη χρήση προσχεδιασμένων δραστηριοτήτων θεατρικού παιχνιδιού.

ΙΙΕ Ρ Ι Τ Ρ Α Γ Ω Δ ΙΑ Σ Κ Α Ι Τ Ρ Υ Γ Ω Α ΙΑ Σ Καίτη Διαμαντάκου Οκτώ ερμηνευτικές διαδρομές στο αρχαίο τραγικό και κωμικό θέατρο και οι προεκτάσεις τους στη νεότερη ελληνική, αλλά και παγκόσμια, δραματουργία και θεατρική πρακτική.

Σ Κ Η Ν Ε Σ Τ Η Σ Θ Ε Ω Ρ ΙΑ Σ Γιώργος Πεφάνης Είναι ο κόσμος ένα θέατρο και όλοι εμείς ηθοποιοί που παίζουμε κάποιους ρόλους; Πού τελειώνει η θεατρική πλαισίωση και πού αρχίζει η «πραγματικότητα»; Ποια όρια μπορούν να τεθούν στη θεατρική πράξη;

Μ Ν Ε ΙΕ Σ Κ Α Ι Μ Ν Η Μ Ε Σ Βάλτερ Πούχνερ Από το αρχαίο θέατρο και την ορολογία του έως τα πρώιμα δραματικά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη.

Σ Τ Α Θ Μ Ι Σ Ε Ι Σ Κ Α Ι Ζ Υ Γ ΙΣ Μ Α Τ Α Βάλτερ Πούχνερ Θεωρητικοί προβληματισμοί και ιστορικές αναζητήσεις, αναλύσεις και αναστηλώσεις κειμένων με την παρακολούθηση ορισμένων θεματικών στην ιστορία της νεοελληνικής δραματουργίας.

[ft] ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 210 3838020, 210 3822496, Fax: 210 3809150 site: www.papazisi.gr · email: papazisi@otenet.gr

David Fost€ Wallac (1962-2008

Ο συγγραφέας τιου λάτρευε να σκαρώνει ατέλειωτες φάρσες στο χρόνο Λεύτερης Καλοσπύρος

συντριπτική πλειοψηφία όσων έτυχε από σπόντα να διαβάσουν την I

τηλεγραφική νεκρολογία, που απέστειλε στα ελληνικά μέσα το As sociated Press μέσα στο Σαββατοκύριακο 1 3 -1 4 Σεπτεμβρίου και

αναδημοσίευσαν αδιάφορα αρκετές εφημερίδες και ιστοσελίδες, δα αναρωτήδηκαν, σαστισμένοι κι έκπληκτοι, ποιος ήταν αυτός ο David Fos ter Wallace, ο συγγραφέας που βρήκε κρεμασμένο η γυναίκα του το βράδυ της 1 2 ης Σεπτεμβρίου στο σπίτι τους στο Clermont, και τον οποίο το κείμενο χαρακτήριζε, αυτή κι αν ήταν έκπληξη, ως τον σημαντικότερο σύγχρονο Αμερικανό συγγραφέα.

12S

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

1. Οι Αμερικανοί, οι Αγγλοσάξωνες γενικότερα, γνώριζαν, ωστόσο, πολύ καλά ποιος ήταν ο κύριος με το στιλ βωμένο τυπικά αγγλοσαξωνικό ονο ματεπώνυμο. Και τον θρήνησαν όσο κανέναν άλλο καλλιτέχνη τα τελευ ταία χρόνια. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ο David Foster Wallace ήταν ο μονα δικός από την τρομερή γενιά των σκανδαλωδώς χαρισματικών αμερικανών συγγραφέων που αναδείχτη καν στα 90'ς -W illiam Vollmann, Richard Powers, Jeffrey Ευγενίδης, Jonathan Franzen οι επιφανέστεροι α υτώ ν- που κοινό και κριτικοί συνέκριναν τόσο άφοβα με τους James Joyce, Thomas Pynchon και Don DeLillo, διότι πολύ α πλά ποτέ δεν πίστεψε πω ς οι δυνατότητες του με γάλου μυθιστορήματος εξαντλού νται στα επικά ανδραγαθήματα των τιτάνων του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού αντίστοιχα. Η με γάλη λογοτεχνία αξίζει κάθε ρίσκο, το ρίσκο είναι η ανταμοιβή, η αντα μοιβή είναι η μεγάλη λογοτεχνία. 2. Ένα αστείο που δεν λέει να τελει ώσει. Έν α μυθιστόρημα που δεν λέει να τελειώσει και, για να π ω την αλή θεια, όσοι από μας τολμήσαμε να το διαβάσουμε μέχρι τέλους, δεν θέλαμε και να τελειώσει ποτέ. Infinite Jest. To magnum opus του. 1079 σελίδες ολο κληρωτικής λογοτεχνίας, με τις τε λευταίες 96 εξ αυτών να αποτελού νται από υποσημειώ σεις και υποση μειώσεις μέσα στις υποσημειώσεις, που δεν μπορείς να προσπεράσεις αβίαστα - το εμβληματικό τέχνασμα που λάνσαρε ο Wallace, προκειμένου να μεθοδεύσει το ντεραπάρισμα του αναγνώστη α π ό την ευθύγραμμη αναγνωστική μακαριότητά του. Το απόλυτο έπος για τις πάσης φύσης εξαρτήσεις και νευρώσεις της σύγ χρονης αμερικάνικης -γενικότερα της δυτικής- κοινωνίας, με δεσπό

ζου σα την κατάθλιψη, α π ό την οποία έπασχε κι ο ίδιος. Χαρακτηρί στηκε «ακραία μεταμοντέρνο». Κα κώς, λανθασμένα, άστοχα. Ο W al lace κατασκεύασε με πανούργα μαε στρία ένα μεταμοντέρνο καλούπι, μόνο και μόνο για να το καταστρέψει καθώς εξελίσσεται το μυθιστόρημα και να αφήσει να αποκαλυφθούν ένας τρόπος σκέψης και μια αρτίστικη ευαισθησία που παραπέμπουν στους κλασικούς του 19ου αιώνα. Έρ γο ανεπ α νά λη πτη ς φ αντασίας και δυναμικής, με ιδιόρρυθμο χιού μορ και όχι μια ακόμη μεταμοντέρνα κριτική του μεταμοντερνισμού, με πρω ταγω νιστές ανθρώπινους και όχι καρικατούρες προσώπων που ενσαρκώνουν κάποιο συγκεκριμένο φιλοσοφικό δόγμα -H al Incandenza και Don Gately, σαν να λέμε Steven Daidalus και Leopold Bloom. 3. Από τους ευφ υέστερους που ασχολήθηκαν ποτέ με τη λογοτεχνία. Επέδειξε από πολύ μικρός ξεχωρι στή κλίση στη λογική και στη φιλοσο φία των μαθηματικών και το πεδίο των ενδιαφερόντων του γενικότερα περιλάμβανε σχεδόν τα πάντα. Στα δοκίμιά του που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά όπω ς το Harper's και το Rolling Stone (αργότερα συγκεντρώ θηκαν στις συλλογές A supposedly fun thing I 'll never do again και Consider the Lobster), κατέγραψε, ξεψάχνισε, περιέγραψε με τον δικό του πειραγμένο, εκρηξιγενή, χιουμοριστικό τρό πο ένα σωρό θέματα: από την προ εδρική καμπάνια του M cCain το 2000, την τελετή απονομής των AVN Awards, των «Όσκαρ» της αμερικάνι κης βιομηχανίας πορνό, ω ς την ανε πανάληπτη εμπειρία που είναι το να παρακολουθείς τον Roger Federer εν δράση (ο Wallace έφτασε ένα βήμα πριν ασχοληθεί επαγγελματικά με το τένις) ή ακόμη και το Ετήσιο Φεστι-

Ν0ΕΜΒΡΙ0Σ 2008

129

[

ι α β α ζ ω ] Π Ρ Ο Σ Ω Π Α δ

βάλ Αστακού του Maine - το τελευ ταίο δοκίμιο είναι ένα εξαιρετικό κεί μενο εμβριθούς βιοηθικού προβλη ματισμού, μακριά από ψευδοοικολογικές ευκολίες, σχετικά με το κατά πόσο είναι ηθικό να βασανίζουμε ένα ζωντανό πλάσμα, εν προκειμένω το σολομό, τον οποίο βράζουμε ενόσω ζει ακόμη, απλώ ς και μόνο για να ικανοποιούμε τις «γκουρμέ» απαιτή σεις μας. 4. Η αυτοκτονία του Wallace έχει πράγματι κάποιες ομοιότητες με εκείνη του Kurt Cobain: Η εμφάνιση του Wallace π αρέπεμπ ε, επίσης, σε ροκ σταρ, και οι δυο τους υπήρξαν είδωλα για τη γενιά του grunge, έκα στος στο είδος του φυσικά, ενώ, επ ί σης, τους συνδέει και η κοινή λατρεία για τον Thomas Pynchon (οι στίχοι του «Nevermind», της εκκωφαντικής επιτυχίας των Nirvana στα '90ς, εί ναι φουλ επηρεασμένοι από το Ο υ ράνιο τόξο της βαρύτητας.) Ωστόσο, η αυτοκτονία του Wallace είναι δια φορετική ιστορία. Ο Wallace έπασχε από κλινική κατάθλιψη εδώ και είκο σι χρόνια και αυτοκτόνησε όταν ο κύκλος της κατάθλιψης επανήλθε κάποια στιγμή στα μέσα του 2007, οπότε και ο γιατρός του συνέστησε να διακόψει την βαρυφορτωμένη φαρμακευτική αγωγή που ακολου θούσε, επειδή τα φάρμακα είχαν αρ χίσει να προκαλούν άσχημες πα ρ ε νέργειες. Το κακό πάντως είχε γίνει είκοσι χρόνια πριν, εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '80, όπου κατά τα λε γόμενο του Ιδιου του Wallace στην περίφημη συνέντευξή του στον Charlie Rose, η γρήγορη επιτυχία που σημείω σε με τα δύο πρώτα βι βλία του, αντί να τον κάνει ευτυχι σμένο, τον έκανε να συνειδητοποιή σει πω ς είχε αρχίσει σταδιακά να αι σθάνεται ολοένα και πιο δυστυχισμέ νος. Η αμερικάνικη διανόηση είναι

130

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ακόμη σοκαρισμένη και θα εξακολου θήσει να είναι για πολύ καιρό, κλω θογυρίζοντας ερω τήματα, όπω ς: Πώς θα μπορέσουμε επιτέλους να φτιάξουμε έναν κόσμο μέσα στον οποίο οι ευφυέστεροι ανάμεσά μας δεν θα αισθάνονται παρείσακτοι; 5. «Η μεγαλύτερη θλίψη που νιώσα με ποτέ για άνθρωπο που δεν γνωρί ζαμε από κοντά» -η μόνιμη επωδός στα σχόλια των αναγνωστών που συνωστίστηκαν στα φόρουμ των με γαλύτερων αμερικάνικων εφημερί δων, ιστοσελίδων και ιστολογίων, για να εκφράσουν την ταραχή τους για το χαμό του Wallace. «Οι πιο πολλοί από όσους γνωρίζαμε το έργο του νιώσαμε έτσι στο άκουσμα της τρο μερής είδησης της αυτοκτονίας του. Ό χι μόνο επειδή πέθανε ένας από εκείνους τους εξοργιστικά ιδιοφυείς ανθρώπους, τους γεμάτους ζωή και προικισμένους με όλα τα καλά του κόσμου, για τους οποίους στοιχημα τίζεις ό,τι έχεις και δεν έχεις πω ς δεν πρόκειται να πεθάνουν ποτέ, όχι μό νο επειδή χάθηκε ένας ασυναγώνιστα ταλαντούχος συγγραφέας, ο οποίος απέδειξε πω ς οι λέξεις ήθος και φιλο δοξία δεν είναι αδύνατο να συνται ριαστούν στη λογοτεχνία, αλλά πάνω από όλα, και αυτό είναι ένα συναί σθημα που μπορούμε να αισθανθού με πιο έντονα όσοι διανύουμε ακόμη την τρίτη δεκαετία της ζωής μας, επειδή χάσαμε το μεγάλο συγγραφέα της γενιάς μας, εκείνον που νοιάστη κε όσο κανείς άλλος για τους φόβους, τις αγωνίες, τις προσδοκίες και τις ελ πίδες όσων από μας είχαμε την τύχη ή την ατυχία να μεγαλώσουμε μέσα σε μια τόσο φαντασμαγορική και συ νάμα σκοτεινή δεκαετία όπως ήταν η δεκαετία του '90». Ό π ω ς θα έλεγε ο Σαίξπηρ: Alas Poor David, I Knew

Him, A Fellow o f Infinite Jest, o f Most Excellent Fancy. ■

[ Δ IA B A Ζ Ω 1 Π Ρ Ο Σ Ω

Π A

Νόμπελ Λογοτεχνίας

Λε Κλεζιό, ο ευρωπαίος υπερασπιστής της ομορφιάς της γλώσσας και του κόσμου «ν έλω να γράφω για την

/ / I — 1 ομορφιά του κόσμου,

για την αγνότητα της γλώσσας (...) Θ έλω να γράφω για να είμαι από την πλευρά των ζώων και των παιδιών, α πό την πλευρά όσων βλέπουν τον κόσμο όπω ς είναι, που γνωρίζουν όλη του την ομορφιά», έγραφε ο Ζαν Μ αρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό, ή J.M .G. Le Clezio, το 1978 στο βιβλίο του L'lnconnu sur la terre (Ο άγνωστος στη γη). Τριάντα χρόνια μετά, και με πλούσιο συγγραφικό έρ γο το οποίο ξεπερνά τους 50 τίτ λους, ο συγγραφέας «της ρήξης, της ποιητικής περιπέτειας και της αι σθησιακής έκστασης», όπω ς τον χα ρακτηρίζει η Σουηδική Ακαδημία, βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτε χνίας. Αμέσως στη Γαλλία τα βιβλία του γί νονται ανάρπαστα. Το γεγονός, λένε οι γάλλοι βιβλιοπώλες, ότι είναι Γάλ λος, γοητευτικός και το έργο του «βατό» δημιούργησαν ένα μεγάλο «ρεύμα» προς έναν πεζογράφο που μετά και τη βράβευσή του θεωρείται πλέον «διεθνής». Μολονότι στην π ε ρίπτωση του γεννημένου στη Νίκαια της Γαλλίας, υπήκοου του Μαυρικίου και εγκατεστημένου στο Νέο Μ ε ξικό Λε Κλεζιό η διάσταση της π α γκοσμιότητας ενυπήρχε ούτως ή άλ λως στο έργο όπω ς και στη ζωή του. 'Ομορφος και με τον αέρα γάλλου αστέρα της δεκαετίας του '60, ο 68χρονος σήμερα Λε Κλεζιό δεν θέλη σε ποτέ να «ανήκει» κάπου. Ταξιδεύ οντας, ανακάλυπτε συνεχώς νέους γεωγραφικούς αλλά και «ψυχικούς» τόπους, που αναπαράγονται στα βι βλία του, ενώ, χωρίς να είναι πολιτι

κοποιημένος, υπήρξε πάντα στρατευμένος για θέματα όπω ς η προ στασία των ειδών προς εξαφάνιση ή εναντίον των πυρηνικών δοκιμών της Γαλλίας στον Ειρηνικό. Υπερα σπιστής των φυλών που απειλού νται ή των πολιτισμών που χάνο νται, ήθελε, όπω ς είχε γράψει, «να εί ναι ταυτόχρονα εδώ και αλλού, να ανήκει σε πολλές ιστορίες». Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Magazine Litteraire για το βιβλίο του L'Africain (Ο Αφρικανός), 2004, αναφέρεται πάντως ότι στην καρδιά όλης της νομάδικης ζωής του βρι σκόταν το ταξίδι που έκανε σε ηλικία 8 χρόνων στη Νιγηρία για να γνωρί σει τον π ατέρα του, ο οποίος εργα ζόταν εκεί ως στρατιωτικός γιατρός. «Δεν θα έχω κάνει πάρα ένα μόνο ταξίδι στη ζωή μου -εκείνο», είχε πει αργότερα. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του Έρημος (Καστανιώτης), Και ο θε

ός έπλασε τη μητέρα και άλλες ιστο ρίες (Λιβάνης), Μαρτίνος και άλλα διηγήματα (Χατζηνικολή), Μόντο και άλλα διηγήματα (Χ α τ ζ η ν ικ ο λ ή ),

Ντιέγκο και Φρίντα (Καστανιώ της), Ο γυρευτής του χρυσού (Χατζηνικολή), Το πρόστιμο (Σύγ χρονη Εποχή), Το χρυσόψαρο (Πατάκης), Φλογισμέ νη καρδιά και άλ λα διηγήματα (Μίνωας). ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

131

[

Δ IA B A Ζ Ο ] Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

Βίτω Αγγελοπουλου (1915-2008) Αντα ΚατσίκηΓκίβαλου

13 2

ΝΟΕΜΒΡΙΟΙ 2007

τις 15 Οκτωβρίου, στο νεκρο ταφείο του Ζωγράφου, συγ γενείς, φίλοι, εκπαιδευτικοί, συγγραφείς, άνθρωποι του παιδικού βιβλίου, αποχαιρετήσαμε τη Βίτω Αγγελοπουλου, που έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών. Η Βίτω Αγγελοπουλου υπήρξε ένας ξεχωριστός άνθρωπος, υποδειγματι κή σύζυγος και μητέρα, εξαίρετη δα σκάλα, και από τους πρώτους κριτι κούς του παιδικού βιβλίου. Οι σπου δές της στη Μαράσλειο Ακαδημία αλ λά και στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθη νών, όπου σπούδασε Γαλλική Φιλο λογία, κυρίως, όμως, η κριτική της σκέψη και η φιλομάθειά της, της έδωσαν τα απαραίτητα επιστημονι κά εφόδια και αισθητικά κριτήρια για να ανταποκριθεί, π έρα από τα διδα κτικά της καθήκοντα, στην κριτική και στην προώθηση του ποιοτικού παιδικού βιβλίου. Υπήρξε πρωτοπό ρος στον τομέα αυτό. Το ενδιαφέρον της για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας των παιδιών έδειξε από τό τε που, εκτός από δασκάλα, ανέλα βε, ως βιβλιοθηκάριος στο Κολλέγιο Αθηνών (1946-1968), και τη βιβλιο θήκη του σχολείου. Αργότερα συνερ γάστηκε με την Καθημερινή ως κριτι κός παιδικού και εφηβικού βιβλίου πάνω α π ό είκοσι χρόνια (19741996). Συμμετείχε στην επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού για το Κρατικό Βραβείο του Παιδικού Βιβλί ου, καθώς και σε επιτροπές των δια γωνισμών του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, του οποίου διετέλεσε πρόεδρος και, στη συνέχεια, επίτιμος πρόεδρος. Με ανακοινώ σεις της σε συνέδρια, με ομιλίες σε

ημερίδες, με εισηγήσεις και διαλέξεις, κατέθετε ιδέες και έκανε προτάσεις για ποικίλα ζητήματα που αφορού σαν το βιβλίο, την ανάγνωση, το παιδί-αναγνώστη, το δάσκαλο-συναναγνώστη, τον κριτικό, το συγγραφέα, το ρόλο των βιβλιοθηκών κ.ά. Το ευθύβολο κριτικό της πνεύμα, η άριστη γνώση των ζητημάτων που σχετίζονταν με το παιδικό βιβλίο και τη διάδοσή του, όχι μόνο στην Ελλά δα αλλά και στο εξωτερικό, το πλού σιο πολιτισμικό της υπόβαθρο, η κοι νωνική της ευαισθησία, η αγάπη της για το παιδί αποτελούσαν τους π υ λώνες που στήριξαν όλο της το έρ γο: συγγραφικό, κριτικό, παιδαγωγι κό, κοινωνικό. Οι απόψ εις της για τη σημασία που έχει το βιβλίο για τον άνθρωπο, για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας μέσα και έξω α πό το σχολείο, για τα κριτήρια επιλογής ενός λογοτεχνικού βιβλίου, αποτελούν θεμέλια πάνω στα οποία στηριχθήκαμε όλοι, εκ παιδευτικοί όλων των βαθμιδών, για να προωθήσουμε την ανάγνωση και ιδιαίτερα την ανάγνωση του παιδι κού λογοτεχνικού βιβλίου στους μα θητές ή στους φοιτητές μας. Ανθρωπος με κοινωνικές ευαισθη σίες, ασχολήθηκε στις μελέτες της με το πρόβλημα του αναλφαβητισμού στη χώ ρα μας ή με την έλλειψη δημο τικών παιδικών βιβλιοθηκών, χώρων όπου θα μπορούν να έχουν πρόσβα ση όλα τα παιδιά, άσχετα με την κοι νωνικοοικονομική κατάσταση των οι κογενειών τους. Με παρρησία, δημόσια, κατάγγελλε την κρατική αδιαφορία για την έλλει ψη ή κακή λειτουργία των σχολικών

[ δ ι α β α ζ ω Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

βιβλιοθηκών, την ανοχή των υπευ θύνων για την κυκλοφορία παιδικών βιβλίων που δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ενός παιδικού βι βλίου ικανού να καλλιεργεί το παιδί αισθητικά, να το ευαισθητοποιεί κοι νωνικά και να ανταποκρίνεται στο ψυχοπνευματικό του επίπεδο. Για τη Βίτω, η φιλαναγνωσία στα χρόνια του δημοτικού σχολείου οδη γεί στη δημιουργία «διά βίου» ανα γνωστών και, κατ' επέκταση, υπεύ θυνων μελλοντικών ενεργών πολι τών. Στην εισαγωγή της στον τόμο των Πρακτικών του 5ου Σεμιναρίου του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (Ιωάννινα, 8-9 Μαΐου 1993), με θέμα Φιλαναγνωσία και παιδική λογοτεχνία, γράφει: «Είναι αυτονόητο ότι το πρώτο μέσο για την πρόσβαση στον έντυπο λόγο και κατά συνέπεια για την απόκτηση της φιλαναγνωσίας είναι το βιβλίο για παι διά και ιδιαίτερα η λογοτεχνία για παιδιά. Είναι βέβαια κοινός τό πο ς η εποικοδομητική σημασία του ελεύθερου αναγνώσματος των παιδιών για την ολοκληρω μένη ανάπτυξη της προσωπικό τητάς τους. Αλλά και η παράμε τρος αυτή, της καλλιέργειας, δη λαδή της αγάπης στο διάβασμα, είναι εξίσου σημαντική. Από τη μια μεριά εμποδίζει την επιστρο φή του αναλφαβητισμού κι από την άλλη προετοιμάζει τους μελ λοντικούς φιλαναγνώστες, που, κατά κανόνα, ένας μεγάλος αριθ μός απ' αυτούς αποκτά την ικα νότητα να μετέχει και να συμβάλ λει στην πολιτιστική εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου. Η θεαματι κή αύξηση των εκδόσεων για παι διά που παρατηρείται τις τελευ ταίες δεκαετίες του αιώνα δεν εί ναι συμπτωματική. Στο διεθνή

χώρο, στο σύνολο των δράστηριοτήτων που προτείνονται για την ποιοτική άνοδο του πολιτι στικού επιπέδου των λαών και για την αναβάθμιση των μέσων ψυχαγωγίας, εντάσσεται και η διάδοση του βιβλίου για παιδιά. Αν συγκρίνουμε την πολιτική των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τη διάδοση του βιβλίου για παιδιά, θα διαπιστώσουμε ότι η Ελλάδα υστερεί σε μεγάλο βαθμό. Ό σ ο και αν παρατηρείται κατά την τελευταία εικοσαετία μία αξιοσημείωτη άνοδος των εκ δόσεων που απευθύνονται στην παιδική ηλικία, δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η μεγάλη μάζα των παιδιών μας πρόσκειται ευ νοϊκά προς το βιβλίο. Δεν τη δια κρίνει ιδιαίτερα η φιλαναγνωσία. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχει συ στηματική πολιτική προς αυτήν την κατεύθυνση»1. Μέγιστη συμβολή της Βίτως Αγγελο πούλου στην έκδοση και διάδοση ποιοτικών βιβλίων απο τέλεσε το πλούσιο κριτικό και το αξιομνημόνευ το μεταφραστικό της έργο. Τις κριτι κές της συγκέντρωσε σε βιβλίο με τίτ λο Τα βιβλία των παιδιών μας (εκδό σεις Πατάκη). Ήδη, όμως, από το

]

Βίτω Αγγελοπούλου

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

133

[

δ ι α β α ζ ω ] Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

1977 με τη συγγραφέα και μελετήτρια του παιδικού βιβλίου κ. Ζωή Βαλάση εξέδιδαν το περιοδικό Δια

λέγουμε βιβλία για παιδιά, στο οποίο παρουσίαζαν τα καλύτερα παιδικά βι βλία. Η κίνηση αυτή, πρω τοποριακή για την εποχή της, συνέβαλε σημαντικά στην προώθηση του ποιο τικού παιδικού βιβλίου. Η συστηματική κριτική π α ρουσίαση παιδικών βι βλίων με κριτήρια κυρίως Βίτω Αγγελοπούλου αισθητικά άνοιξε δρόμους Η Α κ ρόπ ολη και στην κριτική του παιδικού η ιστορία της βιβλίου, που τότε ήταν στα σπάργανα. Από τις Εκδόσεις Κέδρος, 1976 μεταφράσεις έργων πα ι δαγωγών, ψυχολόγων και μελετητών της λογοτεχνίας για παι διά ξεχωρίζει αυτή του βιβλίου της Μ. Montessori, Το μυστικό της παιδι κής ηλικίας, το 1954. Ω ς συγγραφέας, π έρα από το κριτι κό έργο και τις μελέτες της, έγραψε ένα από τα πρώτα υποδειγματικά λογοτεχνικά βιβλία γνώσεων, την Ακρόπολη και την ιστορία της, που εκδόθηκε για πρώτη φορά α πό τις εκδόσεις Κέδρος, το 1976, και από τότε έχει επανεκδοθεί αρκετές φο ρές. Το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει όλες τις αρετές της γραφής της Β. Αγγελοπούλου: αφήγηση ρέουσα, γλώσσα απλή και ιδιαίτερα προσεγ μένη, επιστημονική πιστότητα, λογο ' Αγγελοπούλου, Β., «Εισαγωγή», στο: τεχνικό ύφος που προσελκύει το Φιλαναγνωαία και παιδί. Η Βίτω Αγγελοπούλου κατάπαιδική λογοτεχνία, Αθήνα: Δελφίνι, 1994, φερε μέσα σε εκατό σελίδες, με τρό πο ελκυστικό, να γνωρίσει στο παιδί ο. 13. * Αγγελοπούλου, Β„ όλα τα μνημεία της Ακρόπολης, με «Τι διαβάζουν τα σεβασμό στην αρχαιολογική γνώση παιδιά μας;» στο και, συγχρόνως, να συνδέσει τον αρ Βιβλιαγάπη, Αθήνα: χαιολογικό αυτό χώρο με την ιστορία Gutenberg, 1989, a. 67. και τη ζωή της Αθήνας μέχρι τις μέ

134-

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

ρες μας. Δίκαια η κριτική το ξεχώρι σε και το τίμησε. Η συμβολή της Βίτως Αγγελοπούλου στην καταξίωση του παιδικού βιβλί ου είναι τεράστια. Αγωνίστηκε με όλες της τις δυνάμεις, με το έργο της, αλλά και το δημόσιο λόγο της, όχι μό νο για την ανάδειξη σοβαρών ζητη μάτων που αφορούν το παιδικό βι βλίο αλλά και για την επίλυση πολ λών από αυτά. Το έργο της, η προ σωπικότητά της, καθώς και όλη της η ζωή, ταυτίζονται με τον αγώνα για την αναβάθμιση του παιδικού βι βλίου και τη διάδοσή του σε όλα τα παιδιά. Μια ζωή και ένας αγώνας που πρέπει να παρακινήσουν όλους όσοι ασχολούμαστε με το παιδικό βι βλίο να συνεχίσουμε το έργο της ακο λουθώντας την παρακαταθήκη της: «Ένα είναι βέβαιο: για ν' αγαπή σει το παιδί το βιβλίο, χρειάζεται να έχει στη διάθεσή του μια πλού σια επιλογή από βιβλία, βιβλία καλής ποιότητας κι όχι ακριβά, προσιτά σ' όλες τις κοινωνικές τάξεις. Τούτο, όμως, προϋποθέ τει βιβλιοθήκες. Βιβλιοθήκες σχο λικές, παιδικές, κινητές, βιβλιοθή κες με βιβλιοθηκάριους. Κι ακόμη ειδίκευση των δασκάλων και των βιβλιοθηκάριων στην παιδική λο γοτεχνία, ώστε να είναι σε θέση και να προσελκύουν το παιδί στο καλό βιβλίο και να το κατευθύ νουν στην επιλογή του. Αλλά όλα αυτά είναι έργο της πολιτείας κι όχι των ιδιωτικών φορέων. Η ιδιωτική πρωτοβουλία έχει επιση μαίνει το θέμα κι έχει όλη την καλή διάθεση, αλλά δεν είναι δυνατό να φαντασθεί κανένας ότι μπορεί να επαρκέσει οικονομικά. Ό πο ιο κι αν είναι το οικονομικό καθεστώς μιας χώρας, το διάβασμα, η μα κρόχρονη αυτή επένδυση, είναι υπόθεση εθνική»2. ■

Ένας Υπέροχος οδηγός που γεφυρώνειτο κενό ανάμεσα στη ζωή που ζούμε και τη ζωή που επιθυμούμε να ζήσουμε J. Pittman McGehee D.D.

Με απλή και κατανοητή γλώσσα, στο Ζήαε τη Ζωή ηον Δεν Έζησες, ο διάσημος θεραπευτής Robert A. Johnson και ο συνεργάτης του Jerry Μ. Ruhl, Ph.D., μας βοηθούν να δούμε πως κουβαλάμε ένα τεράστιο απόθεμα από εγκαταλελειμμένα, απραγματοποίητα ή αναξιοποίητα ταλέντα. Οι δυο συγγραφείς μας δείχνουν με πρακτικό τρόπο πώς μελετώντας και μεταμορφώνοντας τις ανεκπλήρωτες ελπίδες μας, θα συμφιλιωθούμε με

ΔΩΡΟ

τον εαυτό μας και τους άλλους. Στο βιβλίο παρουσιάζεται μια εξαιρετικά ρεαλιστική και λεπτομερής μέθοδος για να μετα μορφώσουμε τη θλίψη και τη μεταμέλεια χρησιμοποιώντας πολύ συγκεκριμένα παραδείγμα τα, ασκήσεις και περιστατικά βασισμένα στη Γιουνγκιανή θεωρία και πρακτική όπως και σε πνευματικές παραδόσεις. Με τη βοήθεια του Ζήσε τη Ζωή ηον Δεν Έζησες, ενσωματώνουμε τα κρυμμένα κομμάτια της ψυχής μας στην εξωτερική μας ζωή, φτάνουμε στην προσωπική μας ολοκλήρωση και ζούμε ανεμπόδιστα το παρόν.

Μ ε κ ά θ ε α γ ο ρ ά τ ο υ β ι β λ ίο υ Ζ η σ ε τη Ζ ω η που Δ Ε Ν Ε ζ η σ ε ς ε ν τ ε λ ώ ς δ ω ρ τ ο β ι β λ ίο Α π ό τη Σκ ιά σ το Φ ω ς τ ο υ R o b e r t A . J o h n s o n Λώρη Μαργαρίτη 13, 546 22 Θεσσαλονίκη, Τηλ.: 2310 226166, www.metaekdotiki.gr

Έντεν φον Χόρβατ Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης Έλενα Καρακούλη

Από την παράσταση Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης.

στορίες από το δάσος της Βιέννης

του Αυστριακού Έντεν φον Χόρ βατ, η συμπαραγωγή του Φεστι βάλ Αθηνών και του Εθνικού Θεάτρου που παρουσιάστηκε για ορισμένο αριθμό παραστάσεων το καλοκαίρι, επιστρέφει στο Θ έατρο της οδού Πειραιώς. Με το έργο αυτό το κοινό έρχεται σε επαφή με τον σημαντικό αυστριακό συγγραφέα, με ιστορίες του μεσοπολέμου, μιας Βιέννης που δεν έχει καμία σχέση με καρτποστάλ. Χόρβατ Ο συγγραφέας με την περι παικτική διάθεση, πολέμιος του ναζι σμού, εισηγητής της φόρμας του λαϊ κού δράματος, ο ποιητής που έζησε σε δύσκολους καιρούς και βρήκε άδοξο τέλος, όταν καταπλακώθηκε από ένα δέντρο στη Champs-Elysses του Παρισιού. Νέα φόρμα: Δημιουργός του λαϊκού δράματος, ο Χόρβατ έδειξε την αθέ

ατη και λιγότερο ειδυλλιακή πλευρά του βιεννέζικου κόσμου, κάνοντας ήρωές του τους συνταξιούχους ίλαρ χους και τα γλυκά κορίτσια, τους τυ χοδιώκτες, ήρωες βγαλμένους μέσα από ταινίες και οπερέτες. Οι ήρωες στα έργα του μιλούν βιεννέζικες δια λέκτους, τραγουδούν και πίνουν, φλυαρούν, ενώ κυριαρχεί η στενοκεφαλιά, η μικροπρέπεια, η μικροα στική νοοτροπία Περί βλακείας: Στην αρχή του έργου υπάρχει η φράση: «Τίποτε δεν μας δί νει τόσο την αίσθηση του απείρου όσο η ανθρώπινη βλακεία». Βασικό μοτίβο του έργου του Χόρβατ είναι το ξεμασκάρεμα της συνείδησης. Η συ νείδηση αντιστέκεται στο ξεγύμνωμά της, χρησιμοποιώντας ως εργαλείο τη βλακεία προκειμένου να αποφύγει τις άβολες καταστάσεις, τις επώδυνες συγκρούσεις και να κερδίσει μια απατηλή επιβεβαίω ση. Ο ίδιος ο Χόρβατ δηλώ νει ξεκάθαρα τις προ θέσεις του: «Σε όλα τα έργα μου προσπαθώ να χτυπήσω όσο το δυ νατόν πιο ανάλγητα τη βλακεία και το ψέμα, διότι αυτή η αναλγησία π ρ έπ ει α σφ α λώ ς να αποτελεί την πιο ευγενή αποστολή ενός πνευματώδη συγγρα φέα, που καμιά φορά φαντάζεται ότι γράφει μόνο για να αποκτήσει ο κόσμος αυτογνωσία».

Κατά του ναζισμού: Η βλακεία, π έρ α α πό εκούσια άγνοια, γίνεται

136

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

επικίνδυνη όταν καθοδηγείται από τους επιτήδειους. Ο Χόρβατ τοποθετεί τις ιστορίες του στον μεσοπόλεμο, μιλά για τους μικροαστούς που την εποχή της μεγάλης οικονομι κής κρίσης που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο αποτέλεσαν το πρώτο δυνα μικό ψηφοφόρων για τους εθνικοσοσιαλιστές, επ ω ά ζο ντας την άνοδο του ναζισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι στην π ρ ε μιέρα του έργου στο Βερολίνο, το 1931, ο δεξιός τύπος χαρα κτήρισε τις Ισ τορίες α π ό το δά σος της Βιέννης ως «κτηνωδία», «θεατρική δυσφήμιση της π αλιάς Αυστροουγγαρίας», «βρωμιά πρώτης κατηγορίας», ενώ με την άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία όλα τα έργα του Χόρβατ απαγορεύτηκαν. «Ο κυνικός» Ο Χόρβατ ανήκει στους ποιητές του λόγου που επέλεξαν να φωτίσουν το σκοτεινό, το περιθω ριακό, το άσχημο, το δυσάρεστο. Κατηγορήθηκε για τον κυνισμό και την ωμότητά του, για τον τρόπο που διέ λυσε τις ειδυλλιακές εικόνες και τους μύθους της παράδοσης. «Μου προ σάπτουν ότι είμαι πολύ σκληρός, π ο λύ αηδιαστικός, πολύ κυνικός, αλλά τους διαφεύγει ότι δεν προσπαθώ τί ποτε άλλο πέρα από το να περι γράφω τον κόσμο όπω ς είναι. Το ότι η αρχή του καλού δίνει τον τόνο στον κόσμο με δυσκολία θα μπορούσε κά ποιος να το αποδείξει, ακόμα και να το ισχυριστεί. Η αντίδραση ενός μέ ρους του κοινού βασίζεται στο ότι αυτό το κοινό αναγνωρίζει τον εαυτό του πάνω στη σκηνή και φυσικά υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπο ρούν να γελάσουν με τον εαυτό τους». Το τελευταίο ποίημα του Χόρβατ,

σκαλισμένο σε ένα άδειο πακέτο α πό

Σκηνή από την παΡά-

τσιγάρα, βρέθηκε στην τσάντα του νεκρού: «Και οι άνθρωποι θα λένε / στις μακρινές γαλάζιες μέρες / θα φ α νεί κάποτε σωστό / τι είναι λάθος και τι αληθινό / αυτό που είναι λάθος θα παρέλθει / αν και σήμερα κυβερνά. / Αυτό που είναι αληθινό μακάρι να έρ θει / αν και σήμερα πεθαίνει». Χόρβατ στα ελληνικά: Οι Ισ τορ ίες α π ό το δ ά σ ος της Β ιέννης κυκλοφό ρησαν πρόσφατα στην εξαιρετική μετάφραση Γ. Δεπ ά στα από τις εκ δόσεις Νεφέλη, πρόκειται για το κεί μενο που χρησιμοποιείται στην π α ράσταση του Εθνικού Θεάτρου. Παλιότερες μεταφράσεις έργων του αυ στριακού συγγραφέα μπορεί κανείς να αναζητήσει στις εκδόσεις Γνώση (Καζψ ίρ και Κ αρολίνα), το Νιάτα χ ω ρ ίς Θ ε ό α πό τη Σύγχρονη Εποχή και το Μ π ελ β εν τέρε στις εκδόσεις Ο λ κός. ■

ΖΎ άόος^ ^ ης.

Η Έλενα Καρακούλη είναι φιλόλογος - θεατρολόγος

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

137

Απόστολος Δοξιάδης Μαθηματικά + Λογική + Comics = Logicomix Σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η στην Λ ή δ α Τσενέ

υνάντησα τον Απόστολο Δοξιάδη ένα βράδυ Πα ρασκευής στη «Βιβλιοθήκη», στο Κολωνάκι. Τα γκαρσόνια τον χαιρετούσαν με οικειότητα, σαν ένα γνώριμο θαμώνα, ανάμεσα στους ανθρώπους των

τεχνών και των γραμμάτων που συγκεντρώνει καθημε ρινά το λογοτεχνικό αυτό στέκι, ως μια ανάμνηση των λογοτεχνικών καφενείων της Αθήνας μιας άλλης επο χής. Με πραγματική και αγνή αγάπη και οι δυο μας για την ένατη τέχνη, μιλήσαμε με μεγάλο ενθουσιασμό για τη σχέση του Απόστολου με τα κόμικς, για τις επιρροές του και φυσικά για το Logicomix, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος, ένα ιδιαίτερο κόμικ που μας ξεναγεί, όπως λέει ο ίδιος ο δημιουργός, «στη μεγάλη περιπέτεια της Λογικής στις αρχές του 20ού αιώνα, πε ριπέτεια που σημάδεψε ανεξίτηλα την εποχή μας».

To Logicomix κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος και θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2009 σε Αγγλία και Αμερική από τον εκδοτικό οίκο Bloomsbury. Ιδέα και ιστορία: Απόστολος Δοξιάδης και Χρίστος Παπαδημητρίου Σενάριο: Απόστολος Δοξιάδης Σχέδιο: Αλέκος Παπαδάτος Χρώμα: Annie Dl Donna

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

133

Το κοινό αυτό παίζει σημαντικό ρόλο σε όλη την ιστορία, την ιστορία της προσπάθειας για τη θεμελίωση των μαθηματικών και της λογικής, που σημαί νει την προσπάθεια για την κατάκτηση της απόλυτης αλήθειας, στη γλώσσα που το λέμε εμείς. Μέσα από τη συμμετοχή στη ζωή και την ιστορία του Ράσελ, ο οποίος είναι και πρωταγωνιστής της τρίτης ιστορίας και αφηγητής, συνθέτει πολλά παραπάνω πράγματα από μια απλή βιογραφία και κυρίως την ιστορία ενός ολόκληρου φιλοσοφικού αγώνα και κινήματος που κρατά περίπου 50 χρόνια.

«Από τον Ντόναλντ Ντακ στον Μπέρτραντ Ρόσελ μέσω Σούπερμαν»... ή αλλιώς τι είναι το Logicomix;

«Το Logicomix έχε ι τρεις διαπλεκόμενες ιστορίες. Η μία είναι η ιστορία της δημιουργίας του, όχι όμως ως υπαρξιακή αγωνία και αναζήτηση των δημιουργών, αλλά κυρίως η στάση τους απέναντι σε αυτό που κά νουν». Οι δημιουργοί του συζητούν καθόλη τη διάρ κεια του κόμικ τις απόψεις τους, «βάζοντας ένα ακόμα κάτοπτρο κάτω από το οποίο αντανακλάται η κύρια πλοκή», εξηγεί ο Απόστολος Δοξιάδης, κάνο ντας το διαχωρισμό από τα συνήθη αυτοβιογραφικά κόμικς. Και συνεχίζει: Υπάρχει μια δεύτερη ιστορία που εκτυλίσσεται όλη στις 4 Σεπτεμβρίου 1939, τη μέρα που μπήκε η Αγγλία στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Σε ένα αμερικάνικο πανεπιστήμιο φτάνει ο Μπέρ τραντ Ράσελ για να κάνει μια ομιλία με θέμα «Η ση μασία της λογικής στα ανθρώπινα πράγματα». Απέξω βρίσκει μια ομάδα διαδηλωτών οι οποίοι έχουν απο κλείσει το πανεπιστήμιο διαμαρτυρόμενοι εναντίον της πιθανής εμπλοκής των Η Π Α στον πόλεμο και του ζητούν ως ειρηνιστής να πάρει το μέρος τους και να μην κάνει την ομιλία. Εκείνος τους παρασέρνει να ακούσουν την ομιλία και μετά να αποφασίσουν και αυτό το κοινό και αυτή η ομιλία αποτελούν τον καμβά της τρίτης ιστορίας, η οποία παίρνει τη μορφή της διάλεξης, η οποία παραμένει ενεργή μέχρι το τέλος.

140

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Serendipity και εις ότοπον απαγωγή το -comix στο Logicomix «Απλώς είχα μια ιστορία που με βασάνιζε, η ιστορία της μεγάλης περιπέτειας της λογικής των αρχών του αιώνα και στο graphic novel κατέληξα αφενός διά της άτοπου απαγωγής και αφετέρου εξαιτίας μιας ευτυ χούς συγκυρίας. Υπάρχει η αγγλική λέξη serendip ity, δεν ξέρω πώς μεταφράζεται ακριβώς στα ελλη νικά, που σημαίνει μια πολύ παράξενη, πολύ ευτυχή, πολύ ευνοϊκή συγκυρία, που οδηγεί σε ένα άλλο στά διο. Ή ταν μια serendipity λοιπόν και εις άτοπον απα γωγή. Εις άτοπον απαγωγή διότι το θέμα αυτό μου είχε γίνει έμμονη ιδέα και δεν ήθελα να γράψω απλά ένα μυθιστόρημα, και δεν ήθελα να γράψω ούτε ιστο ρικό μυθιστόρημα και, τρίτον, ήθελα να υπάρχει έντονο το οπτικό στοιχείο και δεν ήθελα να ξανακάνω ταινία. Η εις άτοπον απαγωγή τα απέκλειε όλα αυτά. Ξαναβρέθηκα λοιπόν με τον Αλέκο τον Παπαδάτο και την Ανί Ντονά, παλιούς και αγαπητούς φίλους που εί χαμε χρόνια να βρεθούμε, και έκπληκτος άκουσα ότι σ κέφτονταν να αφήσουν το κινούμενο σχέδιο με το οποίο δούλευαν τα τελευταία είκοσι χρόνια και να γυ ρίσουν στην παλιά τους αγάπη, το κόμικ. Αλλά μου εί παν βέβαια το γνωστό πρόβλημα, δεν έχουμε σενά ριο, δεν έχουμε κάποια ιδέα. Και εκείνη τη στιγμή είπα: «α, λοιπόν εγώ έχω μια ιδέα που ίσως θα μπο ρούσε να γίνει graphic novel». Και αυτό το πάντρεμα των ιδεών μάς έβαλε σε μια πορεία κουβέντας. Τους είπα αμέσως την ιδέα, αμέσως ενθουσιάστηκαν, παραδόξως, γιατί είναι η τελευταία ιδέα που θα περίμενε κανείς να ενθουσιάσει έναν κομίστα. Αργότερα μπλέ χτηκε και ο Χρίστος Παπαδημητρίου στη συζήτηση. Ένα κόμικ για όλους Ό ταν έγραψα τον Θείο Πέτρο και έλεγα σε κάποι ους ότι γράφω ένα μυθιστόρημα με ήρωα ένα μαθη ματικό και με θέμα τα μαθηματικά, όλοι έλεγαν ότι εί-

μαι τρελός και ότι δεν θα το διαβάσει κανείς. Η πραγματικότητα όμως μας διέψευσε. Και πάλι δεν στοχεύσαμε σε πολύ ειδικό κοινό. Ό ποιος θα διά βαζε ένα μυθιστόρημα μπορεί να διαβάσει το Logicomix, γιατί είναι μια ανθρώπινη ιστορία, είναι μια μυθοπλασία ή αναδημιουργία σε κάποια πραγματικά γεγονότα. Ο Herge και οι άλλοι... Αν έπρεπε να πω μία κύρια επιρροή μου, θα έλεγα τον Herge. Από σχολές αισθάνομαι πολύ κοντά στα EC Comics του ’50, για πολλούς λόγους. Ο ένας εί ναι η πυκνότητα της αφήγησης, και εδώ χρειάστηκε πολύ να συμπυκνώσουμε, και επίσης η παράλληλη χρήση των bubbles και των captions. Από εκεί και πέρα θα έλεγα ότι είμαι πολύ εκλεκτικός στις επιρ ροές μου. Θα μπορούσα να πω 3-4 χαρακτηριστικά που είναι κυρίως επιρροές σχολών. Α, ας πούμε το Watchmen και το Dark Knight Returns που τα αγαπώ πολύ, είναι και αυτά μετεξελίξεις των κόμικς του ’50 EC και DC που με έχουν επηρεάσει και εμένα. Στο αφηγηματικό ύφος έχει συντελέσει αφε νός αυτή η καταβολή και από την άλλη η διπλή μου καταγωγή από λογοτεχνία και σινεμά. Κυρίως η λογο τεχνία στο ύφος της αφήγησης και στα επίπεδα λό γου, καθώς και στον τρόπο οργάνωσης μιας ιδέας σε μερικές εκατοντάδες σελίδες. Από την άλλη το σινεμά με έχει επηρεάσει αρκετά στο ντεκουπάζ. Σε πολλά σημεία υπάρχουν καρέ ή σειρές από καρέ καθαρά κι νηματογραφικές. Οπότε, θα έλεγα, μια μεγάλη μου επίδραση είναι το σινεμά με την έννοια της οργάνω σης του χώρου μέσα από πλάνα που προσπαθούν να κρατάνε την ενότητα ενός χώρου, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν τη γεωμετρία του με τρόπους αφηγη ματικά σύνθετους. Για μένα ένα δικό μου κόμικς εί ναι κυρίως storytelling, οπότε οι επιδράσεις μου εί ναι παραμυθάδων και ταινιών, θα έλεγα και πάλι της δεκαετίας του ’50. Όλα ξεκίνησαν κάπως έτσι... Είναι, από τα παιδικά μου χρόνια, βαθιά και αληθινή η σχέση μου με τα κόμικς. Έχω μεγαλώσει με αυτά και έχω όλες τις εμπειρίες του κομικολάτρη, να τα κρύβω, να μου τα πετάει ο πατέρας μου. Περνώντας όλες τις φυσιολογικές φάσεις, ξεκίνησα από Disney, για να ανακαλύψω το ν Herge, να διαβάζω τους υπερήρωες κατά την εφηβεία μου. Ανάμεσα στη νεότητα και στο σήμερα φυσικά πέρασα και από τη μεταμο ντέρνα ματιά στους υπερήρωες, δηλαδή Alan Moore,

Frank Miller και Neal Gaiman, για να καταλήξω στη συ νέχεια με τη γέννηση του graphic novel σε μια ευρεία γκάμα, από το Maus μέχρι τους πολύ πιο πειραματι κούς και εστέτ, όπως τον Chris W are ή τους Κανα δούς, τον Seth και τον Chester Brown ή τη Satrapi. To Understanding Comics του Scott McCloud ήταν για εμένα μια έκπληξη, το κόμικ μπόρεσε να μιλήσει και σε μια άλλη μορφή, πολύ αποτελεσματική και όχι καθαρά μυθοπλαστική, ας το πούμε να εμπλέξει και το δοκιμιακό λόγο και αποτέλεσε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο ξεκίνησε το Logicomix. Και συνεχίζουν κάπως έτσι... Επειδή έχω τρία παιδιά, ανά περίοδο επισκεπτόμουν πάλι όλον τον Disney και όλον τον Carl Barks. Προ χτές διάβαζα και πάλι με το μικρό μου γιο όλον τον Ten Ten και όλον τον A sterix. Βέβαια, ίσως δεν μπο ρούν να διαβάσουν τόσο τα αγόρια που είναι επτά και εννιά ετών τους νέους υπερήρωες, διαβάζουν όμως τους παλιούς που έχω σε παλιές εκδόσεις. Αν είστε έτοιμοι να περιπλανηθείτε παρέα με τον Γκέτλομπ Φ ρέγκε, τον Μπέρτραντ Ράσελ, τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, τον Κουρτ Γκέντελ και άλλους μα θηματικούς και φιλοσόφους στους λαβύρινθους της λογικής και της τρέλας, δεν έχ ετε παρά να αναζητή σ ετε το Logicomix στα ράφια των βιβλιοπωλείων. ■

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

14-1

του Σπύρου Κακουριώτη

ετά ηρεμία ... σηκώνεσαι απαλά / σκύβεις πριν φύγεις / και στο μέτωπο ακουμπάς / το αγνό

«Μ

πελώριο και υστερόγραφο / φιλί Σου». Αληθινά, ο θάνατος το στρώνει...

δεξαμενή (το λέει, άλλωστε, και το όνομά του) θέλει να αποτελέσει το εξαμηνιαίο Περιο Η ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ δικό Λόγου και Τέχνης Η ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ, που παραδίδει στους αναγνώστες το 13ο τεύχος του. «Όργανο», τρόπον τινά, της επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης της Καθ' Ημάς Ανατολής, επι διώκει να αποτυπώνει στις σελίδες του την καλλιτεχνική πορεία κωνοταντινουπολιτών, ιμβρίων και τενεδίων ποιητών, πεζογράφων, εικαστικών καλλιτεχνών, φωτογράφων κ.λπ. Πε ριλαμβάνει όμως και μεταφράσεις τουρκικής (αλλά και ευρωπαϊκής) λογοτεχνίας, όπως εδώ την πρώτη πράξη του θεατρικού έρνου του Ναζίμ Χικμέτ «Ο άνθρωπος που ξεχάοτηκε», σε μετάφραση Παναγιώτη Αμπατζή. Αλλά και οι ειδήσεις από τον χώρο της πολίτικης ρωμιο σύνης δεν λείπουν- ακόμη κι αν κυριαρχούν, δυστυχώς, οι νεκρολογίες, στο παρόν τεύχος ας προσέξει ο αναγνώστης τούς (ασχολίαστους) στατιστικούς πίνακες που δημοσιεύει ο Δ. Φραγκόπουλος, για το μαθητικό πληθυσμό των σχολείων στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης της Πόλης, κατά τα έτη 2006-07 και 2007-08. Είναι κι αυτοί ένα είδος νεκρολογίας... [Η ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ, Τ.θ. 77289, 175 10 Π. Φάληρο, www.etmelan.gr, info@etmelan.gr]

ομορφιά Αν η ιατρική του 19ου αιώνα διακρινόταν για τη... θεατροφοβία της, επισείοντος τις «βλαβερές συνέπειες» του μυθιστορήματος και του θεάτρου, η σύγχρονη ψυχιατρική (και όχι μόνον) επιχειρεί να ερμηνεύσει από τη δική της σκοπιά την έννοια του «ωραίου» ή της αισθητικής απόλαυσης. Αυτήν την αντιπαράθεση στάσεων και αντιλήψεων μπορεί να δει κανείς ανάγλυφα ανατρέχοντας στις σελίδες του άρτι αφιχθέντος 10ου τεύχους της Επιθεώρησης Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου ΣΥΝΑΨΙΣ. Στη μεν πρώτη στάση αναφέρεται σε άρθρο του ο Θανάσης Καράβατος, με αφορμή την εκατοντα ετηρίδα από τον θάνατο του Δ. Βικέλα και τα... «θεατροφοβικά (τρόπον τινά) αισθήματά» του. Την δε δεύτερη φωτίζει σειρά άρθρων σχετικά με τη δυσμορφοφοβία και την προ σέγγιση της ομορφιάς (Yves Thoret), την ανταπόκριση του εγκεφάλου σε κλασικά και ανα γεννησιακά γλυπτά (Di Dio, Macaluso, Rizzolatti), τη σχέση γνωσιακής νευροεπιστήμης και αισθητικής μέσα από το έργο του R. Solso (Π. Ορφανός) -ας μην περάσει απαρατήρητο όμως το άρθρο του καθηγητή Φώτη Σκούρα (του... 1943) για την δημοτική στην ιατρική ορολογία: παραμένει επίκαιρο! [ΣΥΝΑΨΙΣ, Μαυροκορδάτου 1-3, 106 78, Αθήνα, τηλ.: 210-38.39.020, sinapsis@otenet.gr] φωνασκία Αν, ακούγοντας τη λέξη, ο νους σας πηγαίνει αυτομάτως στους κορυβαντιούντες γείτονές σας, ασφαλώς δεν κάνετε λάθος- απλώς, τα ετυμολογικά σας αντανακλαστικά εί ναι κάπως αμβλυμένα. Αν όμως αιτιάσθε την νεοελληνική, βέβαιοι πως ο διπλανός ορυμα γδός δεν είναι δυνατόν να αποτελεί «φωνής άσκηση», τότε το άρθρο της Ανδρομάχης Μπάτζιου για τη «Φωνασκία στην αρχαία Ελλάδα» ασφαλώς θα σας διαφωτίσει. Όπως και οι υπό λοιπες συμβολές που δημοσιεύει στις σελίδες του παρθενικού της τεύχους η τετραμηνιαία Περιοδική έκδοση του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ. Κίνητρο για την έκδοση αυτή υπήρξε «η ποικιλία και η σημασία του υλικού που καθημερινά έρχεται στην ερευνητική επιφάνεια σχε τικά με την έντεχνη μουσική στην Ελλάδα», όπως τονίζεται προλογικά. Απόδειξη γι' αυτό και οι υπόλοιπες καταθέσεις στις σελίδες του, για τα θεατρικά περιοδικά και τη μουσική πραγματικότητα του αθη ναϊκού 19ου αιώνα ή για τα συμφωνικά έργα τού, «ερευνητικά άγνωστου», επτανήοιου συνθέτη Διονυσίου Ροδοθεάτου. Καλοτάξιδο... [ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΟΝ, Πέτρινο Κτίριο, Παλαιό Φρούριο, Κέρκυρα, τηλ.: 266 10-87537, www.ionio.gr/-GreekMus, eremuS@ionio.gr]

14-2

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Του δρόμου... #33

υο μεγάλοι λατινοαμερικάνοι συγγραφείς, ο Μεξικανός Κάρλος Φουέντες και ο Αργεντινός Χουλιο Κορτάσαρ, στα βιβλία τους που κυκλοφόρησαν στο μήνα που πέρ α σε, χρησιμοποιούν συνθήματα

και γκράφιτι ω ς μέσο μεταφοράς μηνυμάτων και συναισθημάτων. Τα π α ραθέτουμε αυτούσια, εικονογραφημένα με γκράφιτι από το Μεξικό και την Αργεντινή.

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΓΡΑΠΤΗ ΒΙΑ ΤΟΥ ΓΚΡΑΦΙΤΙ

«Ο Αμπέλ Παγάν περ πα τά σε μια λε ωφόρο με τοίχους γεμάτους γκρά φιτι. Στον ένα τοίχο μετά τον άλλο, η Μ άρα Σαλβατρουτσα αναγγέλλει ότι θα φέρει τον πόλεμο στην πόλη. Εί ναι μια συμμορία νέων από την Κε ντρική Αμερική, εκτοπισμένων από τους πολέμους στο Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα. Ο Αμπέλ νιώθει πόνο κοιτάζοντας αυτή τη γραπτή βία που τόσο ασχημαίνει την πόλη. Αν και η ασχήμια και η Πόλη του Μεξι κού αποτελούν ταυτολογία. Και το γκράφιτι είναι παγκόσμιο. Ο Αμπέλ είδε και αισθάνθηκε την απέραντη θλίψη του μεγάλου γκρίζου δρόμου. Δεν έπαιρνε γιατρειά».1

ΟΑΑ ΕΙΝΑΙ ΔΡΟΜΟΣ «...ο Μάρκος είναι α πό τους ανθρώ πους που ψάχνουν, εκείνος βέβαια ψάχνει αυτά που γίνονται στο δρόμο, ενώ εγώ μάλλον στα γκράφιτι των τοίχων, αλλά μόνο οι ηλίθιοι δεν μπορούν να καταλάβουν ότι πω ς έτσι κι αλλιώς όλα είναι δρόμος...»2

’ Κάρλος Φουέντες, Όλες οι ευτυχισμένες οικογέ νειες, σπονδυλωτό μυθιστόρημα, μετάφραση Μαργα ρίτα Μπονΰτσου, Καοτανιώτης 2008. Το γκράφιτι από το Μεξικό είναι από το www.micoverde.cooi !· Χούλιο Κορτάσαρ, Το βιβλίο του Μανουέλ, μυθιστό ρημα, μετάφραση Βασιλική Κνήτου, Κέδρος 2008. Το γκράφιτι από την Αργεντινή είναι από το www.flickr.corn

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

14-3

του Κώστα Καναβούρη

Σιωπή από ζαφείρι

ις ώρες που πικραίνομαι φαντάζομαι σφαίρες από ζαφείρι, από μέταλλο. Εί

μαι κύριος της σιωπής. Γιατί, λοιπόν, η όψη ενός φεγγίτη να χλομιάσει στην άκρια του θόλου;» (Arthur Rimbaud, Εκλάμψεις, μετάφραση Στρατής Πασχάλης, εκδόσεις Γαβριηλίδης). Λοιπόν, ακόμα μια φορά ο Ρεμπώ, λοιπόν για απίστευτα πολλές φορές, ακόμα ο Ρεμπώ. Λοιπόν για πολλοστή φορά: καλά κάναμε και αγαπή σαμε για πάντα τον Ρεμπώ. Τον μόνο άνθρωπο (το ποιητής έχει εδώ ολιγότερη ση μασία) που κατάφερε να σπάσει τη σιωπή και να δει τι έχει από μέσα. Ακριβώς όπως τα παιδιά σπάζουν τα παιχνίδια τους και μένουν έκθαμβα και έντρομα από την πίσω πλευρά της δημιουργίας. Κι ύστερα δεν μπορούν να δημιουργήσουν τίποτε άλλο εκτός από την κατεστραμμένη φόρμα του παιχνιδιού τους - κόσμου. Κι ακόμα παρα πέρα- είναι τόσο έντρομα και έκθαμβα τα παιδιά μ' αυτό που είδαν, ώστε δεν μπο ρούνε να το πουν παρά μονάχα με ουρλιαχτά. Το ουρλιαχτό του παιδιού δεν είναι τί ποτε άλλο παρά ο τρόπος του να πει τον τρόμο του και τη χαρά του σε ένα και μόνο νόμισμα ζωής που ακόμα δεν έχει αντίτιμο, άρα δεν μπορεί να έχει το αντίστοιχό του κίβδηλο καθρέπτισμα. Το ουρλιαχτό είναι ο τρόπος του παιδιού να σιωπά. Ακριβώς αυτό έκανε και ο Ρεμπώ. Είδε πώς είναι η σιωπή από μέσα και κατάφερε να μιλήσει στ' αλήθεια με σιωπή. Ουδέποτε πριν και ουδέποτε μετά από αυτόν συνέβη κάτι πα ρόμοιο. Όταν ο Ρεμπώ δεν άντεξε άλλο και κατάλαβε ότι πρέπει ν' αρχίσει να μιλά, σταμάτησε και την ποίηση. Διότι δεν έγραψε ποίηση της σιωπής. Είπε την σιωπή ως μέθοδο του τρόμου και του θάμβους. Θα λέγαμε ότι πείνασε και δίψασε ώς εκεί που δεν το μπόρεσε κανένας άλλος. Και εν ζωή και μετά θάνατον, για να θυμηθούμε και τον Νίτσε. Γιατί είδε ότι η σιωπή είναι «ένα ξύλινο εκκρεμές που δεν χτυπάει τις ώρες». Χρόνος δεν υπάρχει. Και η σιωπή Είναι. Άρα δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Δηλαδή καμιά «κανονική» φόρμα για να αντιληφθείς αυτό που εκείνος αντιλήφθηκε ως έκλαμψη που του έκαψε τα μάτια και του έκαψε ακόμα και την ίδια του τη σιωπή. Και ύστερα από αυτό τι; Τι συμβαίνει σ' αυτό το μέγα δάσος που «Έχει ένα καροτσάκι ξεχασμένο στους θάμνους, ή που κυλάει προς τα κάτω ολοταχώς φορτωμένο κορδέλες». Τι έχει λοι πόν ο πόθος μας και πάσχει; Έχει ακριβώς το φόβο της ίδιας του της σιωπής. Λέει ο Ρεμπώ: «Κι όταν πεινάς κι όταν διψάς, έχει εν τέλει και τον άνθρωπο που οε κατα διώκει». Γι' αυτό αγαπούμε τον Ρεμπώ. Επειδή είμαστε ο άνθρωπος που τον κατα διώκει. ■

επ όμενο τεύ χ ο ς το υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω , Δ εκ έμ β ρ ιο ς 2008,

Οδηγός Βιβλίων για τις γιορτές

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ

. ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟΒΙΒΛΙΟ αναπαραγπγη

Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε αε φωτοτυπικά καταστήματα, σε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες να αναπαράγουν -χ ω ρ ίς ά δ εια το περιεχόμενο των βιβλίων.

Ο Ρ Γ Α Ν Ι ΣΜ Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ι Κ Η Σ Δ Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ www.osdei.gr, info@osdel.gr, Τηλ.: 210 3626056

Τι μπορεί να είπαν ο Κ.Π. Καβάφης με τον Δημήτρη Μητρόπουλο τη μία και μοναδική φορά που συναντήθηκαν και ποια ήταν η αφορμή; Τι σχέση μπορεί να ε ίχ ε το κιμονό της Μπατερφλάυ με τον δικτάτορα Μεταξά και τα κανόνια του πολέμου; Πώς, πού και πότε ο Τσώρτσιλ φύσηξε τον καπνό του πούρου του στα μούτρα του σύντροφου Σιάντου και ποιες ήταν ο ι συνέπειες; Τρεις συναντήσεις στις κουίντες της Ιστορίας με πρωταγωνιστές που σφράγισαν τον νεοελληνικό μας βίο.