Τεύχος 38

Ε ΙΜ Μ Β

Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ · ΑΡΙΘ. 38 · ΔΡΧ. 100

Φ Ό Ν τοσ τογιέφ σ κι καί τό «’Έ γκλημα καί τιμωρία» •

Ψ ευδώνυμα τού Ν. Γ. Π ολίτη

•

Ή «Σχολή τή ς Φ ραγκφούρτης» καί τό π εριοδικό τη ς

• • • • • • •

’Ανταπόκριση άπό τή Μόσχα Ή έκδ ο τική κίνηση στήν Κέρκυρα Τό βιβλιοπωλείο «Ρόμβος» Δ ιεθ ν είς εκθ έσ εις βιβλίου 1981 Κριτική παρουσίαση 40 βιβλίων Τά best-seller τοϋ μήνα Ό λ ε ς οί ν έ ε ς έκδό σ εις

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΙ Π Ο ΙΗ Τ Ε Σ Τ Ο Υ ΚΟ ΣΜ Ο Υ Δ ιευθ ύ νετα ι α π ό τόν Σ πύρο Τ σακνιά ΛΙΤΑΪΠΟ ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΠΟΠΑ ΧΟΛΟΥΜΠ ΜΠΟΥΚΟΒΣΚΙ ΠΡΕΒΕΡ ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ ΚΑΜΜΙΝΓΚΣ ΠΑΖ ΒΙΑΝ ΡΕΒΕΡΝΤΥ ΑΛΜΠΕΡΤΙ ΝΤΟΜΠΡΟ

’Επιλογή άπό τό έργο του » » » » » » » » » »

ΣΥ ΓΧ ΡΟ Ν Ο Ι Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Ι ΠΗΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ ’Αμέριμνη Δυστυχία ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΤΕΡΙΑΔΗΣ Ή Κατηγορία Α1 ΝΑΤΑΣΑ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ Συνάντησε την, τό Βράδυ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΞΕΝΟΣ Τρυφερή Κόλαση ΕΛΕΝΗ ΛΑΔΙΑ ’Αποσπασματική Σχέση (6' έκδοση) Η.Χ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Θερμά Θαλάσσια Λουτρά ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΟΣ Ή Βασιλεία τών Κατσαρίδων (γ' έκδοση) ΛΟΥΚΑΣ ΚΟΥΣΟΥΛΑΣ Τό Βουνό ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΟΣ Τά Καλά Παιδιά ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ Στολίδια γι’ "Αλογα

Π Ο ΙΗ Σ Η Δ ιευθ ύ νετα ι άπ ό τόν Γιώργο Κάτο ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ Χρονόμετρο (γ' έκδοση) ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΙΛΗΣ Υπέρ τών Καρπών (6' έκδοση) ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Οί Πυροτεχνουργοί (β' έκδοση) ΠΑΥΑΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ Αυτός ’Εγώ (6' έκδοση) ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΙΛΗΣ Κέρματα ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ Κάρτ Ποστάλ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ’Αμφίβια ΣΠΥΡΟΣ ΤΣΑΚΝΙΑΣ Ιστορίες άπό τό Σέργιο (6' έκδοση) ΝΑΝΑ ΗΣΑΪΑ Μορφή ΑΡΓΥΡΗΣ ΜΑΡΝΕΡΟΣ Χειροκροτείστε ΜΙΣΕΛ ΝΤΕ ΜΟΝΤΕΝ1 Κυκλοφορούν οί 2 πρώτοι τόμοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Φίλιππος Δρακονταειδής

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Δοκίμια καί άλλα κείμενα 45 έτών (1935-1979) (6' έκδοση)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ, Έγνατίας 73, Θεσσαλονίκη, Τηλ. 92 6068 Μαυρομιχάλη 9, Αθήνα, Τηλ. 3604793

ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΔΩ ΡΑ

Ε Λ Λ Η Σ Α Λ Ε Ξ ΙΟ Υ • Μ έ τή λύ ρα (Μ υθιστόρημα) • Κ αί οϋτω καθεξής (Μ υθιστόρημα) 9 Δ εσπ ό ζουσα (Μ υθιστόρημα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «I. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ» Ά ρ σ ά κ η 6, ’Α θήνα τηλ. 3233271-3247791 ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΓΓΣΛΚΗ

Φ ΙΛ Ο ΣΟ Φ ΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΙΩ Α Ν Ν Α Σ Κ Α Ρ Α Τ Ζ Α Φ Ε Ρ Η 9 Μ π α ζα γιά ζι (Μ υθιστόρημα) 9 Ισ το ρ ίες γ ι ’ άντρες ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Χ Α Τ ΖΗ 9 ’Α νυ περά σ πιστοι (Δ ιηγήματα) ΕΡΜ Α Ν ΕΣΣΕ 9 Σ ιντά ρτα ( Έ να ινδικό πα ραμύθι) 9 Κ νούλπ ΤΖΩ Ν Χ Ο Λ Τ 9 Π έρα άπό τό Σ ά μερχιλ ( Ή έναλλα γή τής ελευθερίας) 9 Τό σχολεϊο-φυλακή κ α ί ή ελεύ­ θερη μάθηση 9 Οι α νά γκες κ α ί τά δικαιώ ματα των πα ιδιώ ν ( ’Α π ό δ ρα ση άπό την πα ιδική ηλικία) NT. Β ΙΝ Ν ΙΚ Ο Τ 9 Τό παιδί, ή οικογένεια κ α ί ό εξω τερικός του κόσμος 9 Τό παιδί, τό πα ιχν ίδι κ α ί ή π ρ α ­ γμ ατικότη τα ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΛΟ Ο ΥΕΝ 9 Α γά π η κ α ί οργα σμός (επαναστα­ τικός οδηγός γιά τή σεξουα λική ολο­ κλήρω ση) Β ΙΛ Χ Ε Λ Μ Ρ Α ΙΧ 9 Ά π ό τήν Ψ υχανάλυση στή Β ιο φ υ ­ σική τής Ό ρ γό νη ς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΑΘΗΝΑ 1980

ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Στό βιβλίο αυτό ό Ε. Μπιτσάκης επι­ χειρεί νά άντιμετωπίσει ορισμένα βα­ σικά ερωτήματα γιά τή θεμελίωση μιας λειτουργικής φιλοσοφίας τού ανθρώπου, ή οποία θά άποκόπτεται άπό τή θεωρησιακή ίδεαλιστική άνθρωπολογική παράδοση. ’Αφετηρία γιά τήν άνάλυση τού προβλήματος άποτελεί τό έργο τών κλασικών τού μαρξισμού. Δρχ. 300

ΕΥΤΥΧΗ ΜΠίΤΙΛΚΠ

Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ

f

ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ: Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ. (Φιλοσοφικές διερευνήσεις στό χώρο τής μικροφυσικής). δρχ. 300 Τό άντικείμενο καί οί καθορισμοί του.

- Αλληλεπίδραση καί φυσικές θεωρίες.

- Χώρος καί φυσικές διαδικασίες. - Κο­ σμολογία καί μικροφυσική. - Σχετικιστικές θεωρίες καί μικρόκοσμος. - Χώ­ ρος, χρόνος καί μικροφαινόμενα. - Σ υν­ έχεια καί άσυνέχεια στή φύση. - 'Η κβαντομηχανική περιγραφή. - 'Η δυνα­ μική τού έλάχιστου. - Δομές καί περι­ εχόμενα τής κβαντικής μηχανικής.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Δ ιευθ υντή ς: Νικόλαος Ά β γελή ς Τακτικός καθηγητής τής φιλοσοφίας τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Π. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ: Ή φιλοσοφία των μαθηματικών - Τόμοι 2 άπό τόν Frege ώς τόν Kreisel: 1884-1979, Ε π ιλογή άρθρων L. WITTGENSTEIN: Παρατηρήσεις πάνω στά χρώματα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ Σειρά: ΤΡΑΜ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Μανώλη Πρατικάκη: Νύχτα Εφημερίας Χριστόφορου Λιοντάκη: Τό τέλο ς τού τοπ ίου/Μ ετάθεσ η (6' έκδοση) Γιώργου Μαρκόπουλου: Ποίηση 1968-1976 Κώστα Παπαγεωργίου: Ιχνογραφία (6' έκδοση) Πρόδρομου Μάρκογλου: Ό χώρος τής ’Ιωάννας καί ό χρόνος τού ’ Ιωάννη. Φαίδωνα Πατρικαλάκη: Ή πέτρα τή ς σφενδόνας Γιώργου Δανιήλ: Τά άδιέξοδα καί τά τερπνά Μιχαήλ Μήτρα: Ή φανταστική νουβέλα (6' έκδοση) Νίκου Σπάνια: Ποιητική άνθολογία άπό τόν ’Ισπανικό έμφύλιο πόλεμο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ, Έγνατίας 73, Θεσσαλονίκη, Τηλ. 92ιί>6068 Μαυρομιχάλη 9, Αθήνα, Τηλ. 3604793

Η ΓΥΝΑΙΚΑ

ΓΟΥΝΤΥ ΑΛΛΕΝ

ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΜΙ ΤΗΣ

Χωρίς φτερά. Ένα βιβλίο μέ πο­ λύ χιούμορ.

Ομάδα Γυναικών Δανίας. Ένα έγκυρο πληροφοριακό βιβλίο-όδηγός. Δρχ. 260

ΜΠΟΥΚΟΦΣΚΙ

Η αυτοβιογραφία τής "Αλις Τόκλας. Μιά ιδιόρρυθμη άμερικανίδα ατό μεσοπολεμικό Παρίσι. Δρχ. 260

Ε ρ ω τικ ές ιστορίες καθημερι­ νής τρέλας. Ένας συγγραφέας άνεπανόρθωτα έρωτικός, άκόρεστα ζωτικός, τρυφερός, κυνικός, χωρίς κοινωνικά άλλοθι καί εύπρέπειες. 2η έκδοση σέ δυό μήνες. Δρχ. 270

ΚΑΡΛΟ ΛΕΒΙ

ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΑΦΙΣΣΕΣ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΓΕΡΤΡΟΥΔΗ ΣΤΑΪΝ

Ό Χριστός σταμάτησε στό "Εμπολι. Έ νας άντιφασιστας δια­ νοούμενος ανακαλύπτει μιά άλλη κοινωνική πραγματικότητα στόν τό­ πο τής έκτόπισής του. Δρχ. 220

ΣΑΝΤΟΣ Η εποχή τής σιωπής. Σέξ, καριέρα, δικαίωση, ειρωνεία, επιθετι­ κότητα καί στοχασμός. Δρχ. 280

ΑΛΙΚΗ X.

Ή Αλίκη στή χώρα τοϋ LSD Τό ήμερολόγιο ενός δεκαπεντάχρονου κοριτσιού πού παίρνει ναρ­ κωτικά. Δρχ. 180

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ Ένα δικό σου δωμάτιο. Τρία δοκίμια γιά τή γυναικεία λογοτε­ χνία. Δρχ. 170

ΠΑΒΕΖΕ

Ένα ώραϊο καλοκαίρι Ο σύντροφος - Τό φεγγάρι καί οί φω τιές. Γιά κείνους πού άγαποΰν τή χαμηλόφωνη ποιητική αφή­ γηση. Δρχ. 120, 180, 180

ΦΙΤΖΕΡΑΛΝΤ Τό πλουσιόπαιδο. Η τρέλα τής δεκαετίας τοϋ ' 20, ή τζαζ, τό πιο­ τό, ή κατάργηση τών συμβάσεων. Μεταφράζει ό Μένης Κουμανταρέας. Δρχ. 120

ΜΑΝΟΥΣΑΚΑΣ

Ό φυγόδικος. Η άφήγηση ένός σύγχρονου Μακρυγιάννη. Δρχ. 380

ΠΑΖΟΛΙΝΙ

Τά παιδιά τή ς ζωής. Η χωρίς διέξοδο ζωή άδέσποτων έφήβων στις άθλιες συνοικίες τών μεγαλουπόλεων. Δρχ. 270

ΣΤΑ ΪΜ Π Ε Κ

Τετράχρωμο άλμπουμ. Δρχ 250

Ο δρόμος μ έ τίς φάμπρικες. Τό άνελέητο πρόσωπο τής Αμε­ ρικής. Δρχ. 200

ΚΟΥΝΤΕΡΑ

ΝΤΟΡΙΣ ΛΕΣΙΝΓΚ

Η ζωή είναι άλλοϋ - Τό βάλς τοϋ άποχαιρετισμοϋ. Δύο νεώτερα μυθιστορήματα τοϋ μεγάλου τσέχου συγγραφέα πού όλοκληρώνουν τήν τριλογία πού άνοιξε μέ τό Αστείο. Δρχ. 330, 260

MARIO VITTI ' Ιστορία τής Νεοελληνικής Λο­ γοτεχνίας. Δρχ. 450

Τό χρυσό σημειωματάριο Τό σημαντικότερο μυθιστόρημα τής ύποψήφιας γιά τό Νόμπελ άγγλίδας συγγραφέως.

ΡΟΣΑΝΑ ΡΟΣΑΝΤΑ Γυναίκες καί πολιτική Ο διά­ λογος μιάς διανοούμενης - πού εί­ ναι ταυτόχρονα καί πολιτικό πρό­ σωπο - μέ τίς φεμινίστριες.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΤΟΡΙΝΙ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΕΛΒΙΛΛ

Ομόνοια 1980. Ή κίνηση τής θρυλικής πλατείας καί τά βαθύ­ τερα κίνητρά της. Μέ 65 φωτο­ γραφίες τοϋ Ά ντρέα Μπέλια. Δρχ. 200

«ΠΟΥΤΑΝΑ» Μιά γυναικεία μοίρα ή ή α­ θλιότητα νά ’ σαι γυναίκα. Έν­ τεκα συγκλονιστικές μαρτυρίες πού κατέγραψε αύτούσιες ή Τασία Χα­ τζή. Δρχ. 250

Σικελικοί διάλογοι. Ένα φιλο­ σοφικό μυθιστόρημα πού ψάχνει στις ρίζες, στή μάνα-γή, φυσικά καί μεταφορικά. Δρχ. 250

Μπάρτλεμπυ, ό γραφιάς. Τέσ­ σερα κλασικά διηγήματα σε μετά­ φραση Μένη Κουμανταρέα. Δρχ. 150

ΦΩΚΝΕΡ ' Αβεσσαλώμ, ' Αβεσσαλώμ! Ποι­ ητική έκφραση, κοινωνικές τομές, μυθιστορηματική πλοκή. Δρχ. 400

ΓΚΟΥΤΜΑΝ ΑΡΑΓΚΟΝ

Στή μέση τοϋ κρεβατιού « Έ ­ πρεπε νά μιλήσουμε καί σιωπή­ σαμε. Σκοτώσαμε τούς έαυτούς μας». Δρχ. 200

Οί καμπάνες τής Βασιλείας. Κοινωνικοί άγώνες, ίντριγκες, έρω­ τες. Δρχ. 270

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΟΛΩΝΟΣ 116-ΑΘΗΝΑ 145 -ΤΗΛ. 36.19.724

Γραφ τείτε συνδρομητές Ε σ ω τερ ικ ο ύ 'Απλή (6 τευχών) : 450 δρχ. 'Απλή (12 τευχών) : 800 δρχ.

Σπουδαστική* (6 τευχών) : 400 δρχ. » (12 τευχών) : 700 δρχ.

’Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτω ν: 1500 δρχ.

Ε ξ ω τε ρ ικ ο ύ

’Ασία Κύπρος Εύρώπη ’Αφρική

‘Απλή (6 τευχών) : Δολ. ΗΠΑ » (12 τευχών) : » » Σπουδαστική* (6 τευχών) : » » » (12 τευχών) : » » Σχολών Βιβλιοθηκών (12 τευχών) : » » 'Ιδρυμάτων "οι σπουδαστές μέσης, άνώτερης καί άνώτατης έκπαίδευσης γράφονται συνδρομητές μέ τήν έπίδειξη ή τήν άποστολή φωτοτυπίας τής σπουδαστι­ κής τους ταυτότητας ή τής άστυνομι­ κής (άν είναι μαθητές).

’Αμερική Αύστραλία

14 25 12 21

16 29 14 25

17 31 15 27

20 36 18 32

25 45 23 42

34

38

40

48

60

’Εμβάσματα στή διεύθυνση: Βάσω Σπάθή Περιοδικό «Διαβάζω» Ομήρου 34 Αθήνα (135)

Συμπληρώστε τή σειρά Τιμή άπλών τευχών: 80 δρχ. Τιμή διπλών τευχών: 130 δρχ.

7α παλιά τεύχη τού «Διαβάζω» μ π ο ρ είτε ή νά τά άγοράσετε άπό τά γραφ εία τού περιοδικού ή, άν μ έ ν ε τε στήν έπαρχία, νά ζ η τή σ ετε νά σάς τά σ τείλο υ μ ε μ έ άντικαταβολή.

Τώρα καί σε τόμους Κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν ο ί τό μ ο ι: 1/1976-77 (τεύχη 1-9): 1050 δρχ. * 2/1978 (τεύχη 10-15): 800 δρχ.* 3/1979Α (τεύχη 16-21): 800 δρχ.* 4/1979Β (τεύχη 22-26): 700 δρχ.* 5/1980Α (τεύχη 27-32): 800 δρχ. *

.»

σπουδαστές έκπτωση 15%

Ζ η τείσ τε τούς τόμους τοϋ «Διαβάζω» άπό τά γραφεία τού π εριοδικού ή, ά ν μ έ ν ε τ ε στήν έπαρχία, ζη τε ίσ τε νά σάς τού ς σ τείλο υ μ ε μ έ άντικαταβολή. Μ πορείτε α κόμα νά ά ντα λ λά ξετε τά τεύχη πού έχ ε τε μ έ δεμένου ς τόμους, πληρώνοντας μόνο τή βιβλιοδεσία (250 δρχ. γιά τό ν α ' τόμο, 200 δρχ. γιά τό ν β').

UAEM B ΕΠΙΒΕΒΡΗΣΗ TOY ΒΙΒΛΙΟΥ

Τεύχος 38 Ιανουάριος 1981

Γραφεία: Όμηρου 34, 'Αθήνα (135), τηλ. 360-3011. Διεύθυνση: Περ. Άθανασόπονλος. Σύνταξη: Γιώργος Γαλάντης, Δημήτρης Δεληπέτρος, Ειρήνη Παπαγεωργίον, “Αρτεμις Συμβονλάκη, Βασίλης Ταάμης. Γραμματεία: Βάσω Σπάθή. Διαχείριση: 'Ηρακλής Παπαλέξης. Διορθώσεις: Πέτρος Στεφανάκης. Σελιδο­ ποίηση: Φονλη Καρύδα-Στασινάκη. Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΕ, Υμητ­ τού 219, τηλ. 751-6333. 'Εκτύπωση: Βαλασάκης- Άγγελής Ο.Ε., Ταύρον 21, τηλ.

346-6927. Διαχωρισμός διαφανείων: Δ. Π. Άγγελής, Πειραιώς 1, τηλ.

324-4325. Βιβλιοδεσία: Νικόλαος Κατριβάνος & Σία Ο.Ε., Στυλιανού Γόνατά 48, τηλ. 574-9951. Διανομή: Νέον Πρακτορεΐον Τύπον.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π ΡΟ Λ Ε ΓΟ Μ Ε Ν Α

7

ΔΙΑΛΟΓΟΙ Γράφουν οΐ Κ. Φωτεινός, Δ. Τ ριανταφυλλόπουλος κα ί Β. Δρούκας

Τιμή: Δρχ. 100

’Εξώφυλλο Γιώργου Γαλάντη

8

ΧΡΟΝΙΚΑ Ε Κ ΔΟ Τ ΙΚ Α : Ο ί προσεχείς έκδόσεις ΜΕ ΠΛ Α ΓΙΑ ...: Γράφει ό Μ άριος Π λωρίτης Η Α ΓΟ ΡΑ ΤΟ Υ ΒΙΒΛ ΙΟ Υ ΓΕ ΓΟ Ν Ο Τ Α : Τό νέο Νόμπελ Π Α ΡΑ Π Ο Μ Π Ε Σ: Δ ιεθνείς έκθέσεις βιβλίου 1981 - Τ ό «Κ ανάλι 14» - Ζητούν βιβλία - Περισσότερη προσοχή! ΒΙΒΛ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ : Ρόμβος Α Π ’ Ο ΛΗ ΤΗΝ Ε Λ Λ Α ΔΑ : ’Α νταπόκριση τω ν Δ. Κσνιδάρη καί Π. Παγκράτη γιά τά εκδοτικά τή ς Κέρκυρας ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ: ’Α νταπόκριση τού Β. Ίσκα ντάρ ο φ ά πό τή Μόσχα

11 11 15 16 17 19 20 22

Α ΡΘΡΑ Σ ταύρος Π άνου: 'Ιστορία καί μάθηση (τό περιοδικό τής «Σχο­ λής τής Φ ραγκφούρτης») Γιάννης Π απακώ στας: Ψ ευδώ νυμα τού Ν. Γ. Πολίτη

24 28

ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ Φ ίλιππος Δρακονταειδής: Ό Φ. Μ. Ν τοστογιέφσκι κ α ί τό « Έ γ ­ κλημα κα ί τιμωρία»

Κεντρική διάθεση: ’Αθήνα: «Διαβάζω» 'Ομήρου 34 Τηλ. 360-3011 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτξιά & Σία Τσιμισκή 78 Τηλ. 279-720, 268-940 Κύπρος: Πρακτορείο βιβλίου Χρ. Άνόρέου & Σία Ρηγαίνης 64 Λευκωσία

32

ΕΠΙΛΟΓΗ Φ ΙΛ Ο ΣΟ Φ ΙΑ : Γράφει ή Λ ίζυ-Έ λένη Λ ασσιθιωτάκη Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ : Γράφει ό Μ άριος Νικολινάκος ΒΙΟ Λ Ο ΓΙΑ : Γράφει ό Μ ίλτος Τ ύπας ΓΛ Ω ΣΣΑ : Γράφει δ Ν ίκος Κοντοσόπουλος Π Ο ΙΗ Σ Η : Γράφει δ Γιώργος Κ αραβασίλης ΠΕ Ζ Ο Γ ΡΑ Φ ΙΑ : Γράφουν οί Κώστας Μ αργώ νης κα:ί Ε λ ένη Δαμβουνέλη Μ ΕΛ ΕΤΕΣ: Γράφει ό Ε υγένιος Ά ρ α νίτσ η ς

47 50 52 54 56 59 63

ΠΑΡΑΡΤΗΜ Α

65

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

78

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

81

5

Εκδόσεις Γλάρος

Ή δύναμη τής ζωής 'Ο δεύτερος τόμος από τά περίφημα ήμερολόγια τής Σιμόν ντέ Μπωβουάρ Α υ τό ς ό δ εύ τερο ς τό μ ο ς τής μεγάλης α υ το β ιο γρ α φ ία ς τής Σ ιμ όν ντέ Μ πω βου άρ κ α λύ πτει τά πρώ τα χ ρ ό νια τής άντισυμ βατικ ής σχέσης της μέ τό Ζ ά ν-Π ώ λ Σ άρτρ, τόν μεγαλύτερο, ίσω ς, φ ιλ ό σ ο φ ο τού εικοστού αιώ να. Ε ίνα ι ή ισ τορ ία μ ιας α κ α τα π ό νη τη ς έρ ευ να ς γ ιά προσω π ικ ή ελ ευ θερία καί τα υτότη τα στή διά ρκ εια τής έπ α νασ τατημένης δ εκ α ετία ς τού 30 κ α ί στά κ ο μ μ ατιασ μ ένα χ ρ ό νια τή ς δ εκ α ετία ς τού 40. Μ πω βου άρ κ αί Σ άρτρ δ υό μ ορφ ές κ λειδιά στήν πνευμ ατικ ή κ αί πολιτική ζω ή τής σ ύ γχρ ονη ς Ε υ ρ ώ ­ πης καί κ ο ντά σ’ α υ το ύ ς δεκ ά δ ες άλλ οι πρω ταγω νιστές τώ ν πνευ μ ατικ ώ ν κ αί κ οινω νικ ώ ν α γώ νω ν θ ά γεμ ίσ ο υ ν τίς σ ελίδες αυ τού τού τόμ ου. Τά ή μ ερο λό γα τής Σ ιμόν ντέ Μ πω βουάρ χω ρ ίζοντα ι σέ τέσ σ ερ ις αυτοτελείς τόμ ους. Μ έ χ ρ ο νο λ ο γ ικ ή σ ειρά είναι: Οί άνα μ νή σ εις μιας καθω σπρέπει κόρης ' Η δύναμη τής ζω ής Ή δύναμη τών πραγμάτων "Οσα είπαμε κι δσα κάναμε

Κεντρική διάθεση - παραγγελίες: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31 · ΑΘΗΝΑ 141 · ΤΗΛ. 36.18.457 ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ: ΠΕΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟΥ 31 · ΘΕΣ/ΝΙΚΗ · ΤΗΛ. 52.81.19

προλεγόμενα Αφορμή γιά τή διατύπωση των παρακάτω σκέψεων μάς έδωσε μιά πραγματικά ούσιαστική καί έποικοδομητική κριτική πού δημοσιεύ­ τηκε στό τελευταίο τεύχος τού έγκριτου περιοδικού «Σύγχρονα θέ­ ματα» καί άφορά τό «Διαβάζω» καί τή λειτουργία του στον πνευμα­ τικό χώρο. Τρία είναι τά σημεία τής κριτικής πού πραγματικά άγγίζουν τούς προβληματισμούς καί τις βασικές κατευθύνσεις τού περιοδικού μας καθώς καί τά προβλήματα πού παρουσιάζει ή προσπάθεια γιά τήν ύλοποίησή τους. Θά τ ’ άναφέρουμε μέ τή σειρά, άπότό πιό γενικό στό ειδικότερο: α. Ή ύποχώρηση στίς σελίδες τού περιοδικού τής κριτικής λει­ τουργίας, πού μόνη αύτή προωθεί τόν ούσιαστικό διάλογο, καί ή αύ­ ξηση τής «ούδέτερης» πληροφόρησης, πού όρισμένες φορές, κατά τή γνώμη τού κριτικού, έπεκτείνεται άκόμα καί στά κείμενα τής «’Επιλογής». β. Ή διαζευκτική άπόδοση τού παραπάνω φαινόμενου είτε σέ γε­ νικότερη πολιτική τού «Διαβάζω» είτε στούς ίδιους τούς συνεργά­ τες μας, μέ τή φράση: «είναι γνωστό πόσες φορές άλλα ζητάει ένα περιοδικό καί άλλα τελικά παίρνει». γ. Ή άπουσία συχνής κριτικής έπισήμανσης τής ποιότητας τών μεταφράσεων άπό τούς βιβλιοκριτικούς μας, πού θά βοηθούσε στόν περιορισμό τής πληθώρας τών σημερινών κακών μεταφράσεων. Αρχίζοντας άπό τόν τελευταίο στόχο θά έπισημάνουμε άτι, πέρα άπό τίς άναφορές σέ έπιμέρους έκδόσεις, συνδέεται μέ τό γενικό­ τερο κύκλωμα τής κυκλοφορίας τού ξένου βιβλίου στόν τόπο μας, καί τό περιοδικό μας άντιμετώπισε τό πρόβλημα αύτό σφαιρικά κά­ νοντας μάλιστα καί συγκεκριμένες ύποδείξεις σέ παλιότερο σχόλιό του (τεύχος 16). Οπωσδήποτε τό πόσο βάρος θά δώσει ό κάθε συν­ εργάτης στήν ποιότητα τής μετάφρασης καί πόσο άναλυτικά θά τήν κρίνει είναι άποκλειστικά δική του ύπόθεση. ’Ερχόμαστε έτσι στό δεύτερο σημείο τής κριτικής, πού έντοπίζεται στίς σχέσεις τού περιοδικού μας μέ τούς συνεργάτες του. Στό θέμα αύτό ϋπήρξε καί ύπάρχει άπόλυτη όμοφωνία στούς κόλπους τής έκδοτικής όμάδας τού «Διαβάζω». Από τήν ώρα τής έπιλογής ένός συγκεκριμένου βιβλίου γιά βιβλιοκρισία καί τήν άνάθεσή της σέ έπώνυμο συνεργάτη, μετά άπό μία άρχική διερευνητική έπαφή πού άφορά τή δυνατότητά του νά συντάξει τή σχετική βιβλιοκρισία άπό άποψη ένδιαφερόντων καί διαθέσιμου χρόνου, κ α μ ιά άλλη έπέμβαση δέν άσκείται ώς τή στιγμή πού τό κείμενο θά δημοσιευτεί α ύ τ ο ύ σ ι ο , μέ μόνη έξαίρεση τούς κάπως άνελαστικούς περιορι­ σμούς σχετικά μέ τό χρόνο παράδοσης καί, κυρίως, τήν έκταση τής βιβλιοκρισίας. Ό τελευταίος αϋτός περιορισμός - τ ό άναγνωρίζο υ με- έπιδρά πολλές φορές άνασταλτικά καί έμποδίζει τήν πλήρη καί σέ βάθος άνάπτυξη τής κριτικής λειτουργίας, όταν μάλιστα, γιά νά λειτουργήσει σωστά ό κριτικός λόγος, θά πρέπει νά έχει προηγηθεί μιά συνοπτική παρουσίαση τών κεντρικών νοημάτων του βι­ βλίου στόν ύποψήφιο άναγνώστη. Ό περιορισμός όμως αύτός μάς έπιβάλλεται άπό τήν άνάγκη νά περιληφθούν ό λ α τά άξιόλογα βι­ βλία στίς περιορισμένες σελίδες τής «’Επιλογής». Οπωσδήποτε όλες οί βιβλιοκρισίες άνταποκρίνονται στόν προορισμό τους καί στίς προσδοκίες τής σύνταξης, μερικές φορές μάλιστα έμφανίζουν άξιόλογη κριτική έμβέλεια, όπως καί ό κριτικός τών «Σύγχρονων θεμάτων» άναγνωρίζει.

7

διάλογοι Όλα τά γράμματα, πού παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο ένδιαφέρον, δημοσιεύονται είτε όλόκληρα (έφ' όσον είναι σύντομα) ε'ίτε άποσπασματικά (έάν είναι έκτενή). Γιά τό λόγο αύτό, παρακαλούνται οΐ άναγνώστες πού μάς γράφουν, νά είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν καί νά σημειώνουν τό πλήρες ύνοματεπώνυμο καί τήν άκριβή διεύθυνσή τους. 'Υπενθυμίζουμε ότι γιά νά δημοσιευθεϊ ένα γράμμα, πρέπει νά ’χει φτάσει ατά γραφεία τού περιοδικού τουλάχιστον έξι έβδομάδες πριν άπό τήν ήμέρα κυκλοφορίας τού τεύχους.

Γιά τούς λογοτέχνες τής έπαρχίας Αγαπητό “Διαβάζω», Στό 32 τεύχος σου δημοσιεύτηκε ένα γράμμα τού κ. Δελώνη καί μιά άπάντηση σ' αύτό τού κ. Γ. Ίωάννου. Συμπληρώνοντας τά όσα εύστοχα παρατηρεί ό κ. Δελώνης θά ήθελα ν’ άναφέρω καί τήν περίπτωση λογοτεχνών πού «ζούν καί έργάζονται» στήν έπαρχία. Γιά έναν πού μένει στήν ’Αθήνα ή έστω σέ μιά μεγαλούπολη οί προοπτικές είναι διαφορετικές. Γιά κείνον όμως πού ζεί σέ μιά μικρή έπαρχιακή πόλη, τά πράγματα είναι πραγματικά δύσκολα. Δέν υπάρχει έντυπο μέ τό όποιο νά έκφραστεϊ καί περιμένει μιά φορά τό μήνα νά πάρει τό «Διαβάζω» γιά νά ένημερωθεΐ. Μακοιά δχι μόνο άπό κυκλώματα, πού κι ό κ. Γ.

ΣΟΝΙΑ ΜΟΥΡ

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑΝΙΣΛΑΒΣΚΙ η επαγγελματική εκπαίδευση ε ν ό ς ηβοποιού

Π4ΜΣΚΗΝΙΟ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΟΛΩΝΟΣ 116 - ΤΗΛ. 3619724

Ίωάννου δέχεται τήν ύπαρξή τους, άλλά καί μακριά άπό κάθε ένημέρωση. Κι είναι άρκετοί, νομίζω, τέτοιοι λογοτέχνες πού έκδίδουν βιβλία μέ δικά τους έξοδα καί οί ίδιοι προσπαθούν νά τά στείλουν σέ διάφορα «άγνωστό τους» βιβλιοπωλεία, δπου τά βιβλία τους μένουν κι αϋτά «άγνωστα». Μά θά πει ό κ. Ίωάννου ότι τό ταλέντο «άργά ή γρήγορα κατισχύει πάσης συνωμοσίας καί κλίκας». Δέν άμφιβάλλω γιά τό τα­ λέντο τού κ. Ίωάννου, ώστόσο τί θά είχε νά πει γιά μερικά ταλέντα πού δημοσιεύουν σέ μερικά «έπαρχιακά» έντυπα καί πού δυστυχώς μένουν άπαρατήρητα; Είναι πικρή ή άλήθεια, κι όμως πρέπει νά λέγε­ ται. Όπως είναι γνωστό δτι ή λογοτεχνία κάποτε κά­ ποτε παίρνει τό δρόμο καί πέρα άπ' τήν πρωτεύουσα. Καί ή έπαρχιακή καθημερινότητα δίνεται στά λογο­ τεχνήματα τέτοιων ταλέντων [...]. Ευχαριστώ γιά τή φιλοξενία Κώστας Φωτεινός Λευκάδα

Μεταφραστικές παρατονίες Αγαπητό «Διαβάζω», Διαπλέοντας τό καλοκαιριάτικο Ίόνιο, είχα τήν καλή τύχη νά έντρυφήσω ταυτόχρονα στή «Μουσική ποιητική» τού Ίγκόρ Στραβίνσκυ (1942) στήν πρόσ­ φατη μετάφραση τού Μιχάλη Γρηγορίου (έκδοση Νεφέλης, 'Αθήνα 1980) [...]. Δέν διαθέτω πρόχειρο τό άγγλικό πρωτότυπο, δμως είκάζω δτι ό μεταφραστής, μουσικός καί ό ίδιος άν δέν άπατώμαι, δέν τό πρόδωσε: καί τά νοήματα βγαίνουν καθαρά καί ή γλώσσα κυλάει άνεμπόδιστα, σάν... «παλιά, καλή μουσική». 'Αναρωτιέμαι μόνο άν ή γλώσσα μας σηκώνει άγόγγυστα ούσιαστικά τού τύ­ που «άξιωματική» (σ. 17) ή «κατηγορικοποίηση» (σ.

33), άλλά δέν άποπειρώμαι ν’ άντιπροτείνω άλλους όρους, άγνοώντας τό άντίστοιχο πρωτότυπο. Νομίζω, ώστόσο, δτι τουλάχιστον σέ μιά περίπτωση πρόκειται γιά μεταφραστικό «φάλτσο». Στή σ. 58 ό Στραβίνσκυ παραθέτει λατινικά άπό τόν Εύαγγελιστή 'Ιωάννη τή φράση «Splritus ubi vult spirat», πού ό μεταφραστής του τήν άποδίδει έτσι: «Ό νούς έπιθυμεί πάντα νά διανοείται». Τό νόημα δέν είναι σαφές, μοιάζει σά νά πρόκειται γιά μιά αύτονόητη ταυτολο­ γία. Είναι προφανές δτι ό συγγραφέας, άπευθυνόμενος σέ άγγλόφωνο κοινό, χρησιμοποιεί τό κείμενο τής Vulgata γιά ν' άποδώσει τό πρωτότυπο έλληνικό «τό πνεύμα δπου θέλει πνεϊ» ('Ιωάννης γ, 8). Πρόκει­ ται λοιπόν γιά τήν έλευθερία τής βούλησης, καί δχι γιά τή «στοχαστική βούληση» (sic, σ. 60 τής μετά­ φρασης), όπως βγαίνει άλλωστε καθαρά καί άπό τά συμφραζόμενα. Σωστό, θαρρώ, είναι νά προτιμάμε τήν παράθεση τού έλληνικοϋ πρωτότυπου δταν

απευθυνόμαστε σέ κοινό ελληνικό, πού καταλαβαίνει άσφαλώς καλύτερα τήν Κοινή τών Εύαγγελίων τών πρώτων αίώνων 6πό τήν όχι πάντα άψογη ϊερωνυμική μετάφραση τού τέταρτου αίωνα [...]. Δημήτρης Δ. Τριανταφυλλόπουλος επιμελητής βυζαντινών αρχαιοτήτων Τενέδου 26 Αθήνα (Θ04)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

υάκινθος ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Έρνέστος Χόφμαν

Βιβλιοθήκη 118 τόμων Αγαπητοί φίλοι, Στό τεύχος 29 τού περιοδικού σας διάβασα τήν έρευνα-στατιστική, όπως χαρακτηρίζεται, τού κ. Σπά­ ρου Κόκκινη σχετικά μέ τίς βιβλιοθήκες τών άνωτάτων εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων τής χώρας μας, στήν όποία γίνεται σχετική άναφορά γιά τήν 'Οδοντιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου 'Αθηνών καί ειδικότερα γιά τήν έδρα τής 'Ακίνητης Προσθετικής, στό εργαστή­ ριο τής όποίας συμβαίνει νά είμαι επιμελητής. "Αν καί δέν είμαι σέ θέση νά άμφισβητήσω τήν έγκυρότητα, τήν άκρίβεια καί τή συνέπεια τού συνόλου τής έργασίας του, τό γεγονός δτι κατηγορηματικά καί έκ τών προτέρων, στή σελίδα 41, διαβεθαιώνει δτι «οί απαντήσεις πού πήρε -άπό τά πιό άρμόδια πρόσωπα^ ελέγχτηκαν σχολαστικά» μού δημιουργεί άρκετές αμφιβολίες γιά τή σοβαρότητα καί υπευθυ­ νότητα τού άρθρογράφου, άν κρίνω άπό τήν περί­ πτωση τής άναφοράς του στήν έδρα τής Προσθετι­ κής. Ό λόγος είναι άπλός καί ξεκάθαρος. Ποτέ κα­ νείς άπό τό προσωπικό τής έδρας τής 'Ακίνητης Προσθετικής δέν ρωτήθηκε γιά τό άν ή έδρα διαθέτει βιβλιοθήκη ή όχι· κι άν διαθέτει, ποιά καί πόσα είναι τά βιβλία της [...]. "Ετσι λοιπόν περιορίζομαι νά πλη­ ροφορήσω τόν κύριο Κοκκίνη καί κάθε άλλον καλό­ πιστα ενδιαφερόμενο δτι: α) Ή έδρα τής Ακίνητης Προσθετικής τού Πανεπιστημίου Αθηνών Ιδρύθηκε τό 1968. β) Στό μικρό αύτό διάστημα έχει δημιουρ­ γήσει βιβλιοθήκη άπό 118 τόμους [...]. γ) Κάθε χρόνο μέ έγκριτικό σημείωμα τής γραμματείας τής έδρας μας πρός τό Οίκονομικό Συμβούλιο τού Πανεπιστη­ μίου ζητάμε καί στή συνέχεια μάς διατίθεται άνάλογο χρηματικό ποσό, γιά τήν άγορά νέων συγγραμμάτων, δ) Ή βιβλιοθήκη μας εξυπηρετεί τίς άνάγκες τού προσωπικού καί τήν δλη ερευνητική δραστηριότητα τού τμήματος, άφοϋ γιά τούς φοιτητές ύπάρχει κεν­ τρική βιβλιοθήκη τής σχολής. [...] Ή σχέση λοιπόν φοιτητές-πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, θά πρέπει νά άποτελεϊ άντικείμενο φροντίδας κεντρικών βιβλιο­ θηκών κατά σχολή, μέ τήν κατά τό δυνατό άρτιότερη όργάνωση σέ βιβλία καί σέ ειδικευμένο προσωπικό. Βύρων Δρούκας έπιμελητής Πανεπιστημίου Αθηνών Βασιλ. Σοφίας 54 Αθήνα (612)

Τά παραμύθια

θοδωρής Καλούμενος Σ κ έ ψ εις γιά τό σύμβολο καρα γκιόζης κ α ί μιά εικονογρα φ ημ ένη ίστορία

Π Α Ν Ε ΠΙΣΤΗΜ ΙΟ Υ 44 - 1ος όροφος ΤΗΛ. 3607951 9

ε κ δ ό σ ε ις Χ Α Τ Ζ Η Ν ΙΚ Ο Α Η Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ 10, τη λ. 743297, ’Α θή να Θανάσης Φωτιάδης

ΑΗΜΗΤΡΗ ΗΚΑΚΜ

Γυναικοκρατία (μητριαρχία) 0 ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ·

ελάτε στόν παράδεισο

βιβλιοπωλείο πλέθρον \b ji_ 10

Τοσίτσα ΐα ,τ η λ : 88 34 692

Χ Ρ Ο Ν ΙΚ Α 'Ε πιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

ΕΚΔΟΤΙΚΑ] Γιά άλλη μιά φορά παρακαλούμε τούς εκδότες νά μήν παραλείπουν νά μάς ενημερώ­ νουν τακτικά καί κυρίως ύπεύθυνα γιά τό τί πρόκειται νά έκδώσουν, γιατί ή στήλη συναντά δυσκολίες ώς πρός τή συλλογή πληροφοριών. Στή σειρά «Παγκόσμιο Θέατρο», πού έδώ καί χρόνια έχουν καθιερώσει οί έκδόσεις «Δω­ δώνη», πρόκειται νά κυκλοφορήσουν αυτό τό μήνα τό θεατρικά έργα «"Ενας έχθρός τού λαού» καί «Αύτοκράτορας καί Γαλιλαίος» τού ’ Ερρίκου Ίψ εν, «Παιγνίδια στή σοφίτα» τή ς Λίλιαν Χέλμαν, «Κοιμισμένη τρέλα» τού ’ Ιρλαν­

δού Πώλ-Βίνσεντ Κάρολ καί «Συνοικία Ντυράν» τού ’Αρμόν Σαλακρού. Θά κυκλοφορήσει άκόμα τό θεατρικό έργο «Ή ζωή τής Έλεονώρας Ντούζε» τού Σινιορ έλι (Παπαζήσης) κι ένας τόμος μέ τή θεατρική δουλειά τού σκη­ νοθ έτη Ά λ έ ξ η Σολομού, πού θά τιτλ οφ ο ρ είτα ι «Βίος καί παίγνιον - Σκηνή - Προσκήνιο -

ΜΕ ΠΛΑΓΙΑ... Οί ή ρ ω ες Π εριμένουμε τόν ήρωα. ’Ή τούς ήρωες. Αύτούς πού θ ’ άφιερώσουν ένα μ έρ ος τού χρόνου τους στή μ ελέ τη καί τήν κριτική άνάλυση τής έλληνικής «π αραφιλολογίας» (πού, φυσικά, είναι ά-φιλολογία, δηλαδή άντι-λογία): τών λεγάμενω ν «λαϊκών» βι­ βλίων, περιοδικών, «κόμ ικς» κλπ. ΟΙ σοβαρότερες έφ η μ ερ ίδ ες καί περι­ οδικά δια θέτο υν στήλες γιά τήν παρου­ σίαση καί τήν κριτική τών σημαντικών και­ νούριων βιβλίων. ('Ακραίο δείγμα, τό λαμ­ πρό «Διαβάζω».) Πολύ σωστά. Καί πολύ χρήσιμα. ’Αλλά... π ό σ ο ι είνα ι οί άναγνώστες τών βιβλίων αύτών; Ξ έρουμε τούς άριθμούς, άκόμα καί τών μεγαλύτερω ν εκ ­ δοτικών έπιτυχιών. "Οπως ξέρ ουμε καί σέ τί π ο λ λ α π λ ά σ ι ο υ ς άριθμούς φτάνει ή κυκλοφορία τών « ά λ λ ω ν » , τών λαϊκών, έντυπων. Τούς ξέρουμε, άλλα (φροντί­ ζουμε νά) τούς ξεχνάμε. Ξεχνάμε σέ πόσο πλατιά κοινωνικά στρώματα είσχωροϋν, «άνώτατα» καί «κατώτατα»... Ξεχνάμε πώς κακοποιούν τή γλώσσα καί τή λογική - δ υ ό στοιχεία άναπόσπαστα-, φτωχαίνοντας καί στομώνον­ τας τό έκφραστικό καί νοητικό όργανο τών άναγνωστών τους... Ξεχνάμε πώς τά έντυπα αυτά προσφέρουν σ ’ έκα τοντά δες χιλιάδ ες άνθρώπους κάθε ήλικίας, φύλου κα ί τάξης, ένα « μ ο ν τ έ λ ο » ζωής, άτομικών καί κοι­ νωνικών σχέσεων, «Ιδανικών» κι έπιδιώ-

ξεων, «προβλημάτων» καί «λύσεων», όλότελα πλαστό καί παραπλανητικό... Ξεχνάμε πώς άπεικονίζουν έναν κόσμο τόσο περι­ πόθητο έπ ειδή είνα ι τόσο «ώραϊος», τόσο π εριζήτητο έπ ειδή είναι τόσο «εύκολος»... ένα ν κόσμο τόσο «εύχάριστο», τόσο «λυ­ τρωτικό» τήν ώρα πού τόν «ζεϊς» διαβάζοντάς τον, άλλά τελικά τόσο δυσ-άρεστο, τόσο άπογοητευτικό, τόσο καταθλιπτικό, άφοΰ δ έν μπορείς νά τόν ζ ή σ ε ι ς , έπειτα, στήν πραγματικότητα, μιά καί δέν υπήρξε κ α ί δ έν θά υπάρξει ποτέ... Ξεχνάμε, μ έ δυό λόγια, πώς αύτά τά έντυπα διαμορ­ φώνουν μιάν «Ιδεολογία», όπου δέν υπάρ­ χουν ού τε Ιδέες, ούτε λόγος... μ ιάν Ιδ εο­ λογία τόσο ω φέλιμη ατούς κρατούντες, έπειδή «μορφώνει» καί π αραμορφώνει τούς δέκ τες της κατά τό δοκοϋν... Π ερ ιμένουμε τούς ήρωες. Πού θ ’ άναλύσουν τις π νευματικές καί κοινω νικές έπιπτώσεις αύ τής τής σύγχρονης (ά)χρηστο­ μάθειας, αύ τής τής «παιδείας» καί τής άσκησης στήν ά-μάθεια καί στήν κακο-μάθεια, στή χαύνωση καί στή στρέβλωση, στή διαστροφή καί στήν καταστροφή τού λόγου καί τού Λόγου. Δ έν τούς ζηλεύουμε, αύτούς τούς ήρωες, γιά τή δοκιμασία όπου θά μποϋν. Ά λλά τούς χρεια ζόμαστε. Σάν βαρόμετρο τού «π ολιτισμού» μας. ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΑ Παρασκήνια» (Δωδώνη). Γιά τούς φ ίλους τής λογοτεχνίας έπισημαίνουμε έξάλλου τήν ποιητική συλλογή «Τό τ ε ­ λευταίο σώμα» τής Κικής Δημουλα (Κείμενα) καί τίς συλλογές διηγημάτων «Ή χαμένη δε­ καετία κι άλλα διηγήματα» τού Σκώτ Φιτζέραλντ (Καστανιώτης), «Τό ήσυχο νησί» τού βούλγαρου συγγραφέα Ντίμιταρ Κορούτζιεφ (Καστανιώτης) καί «Ο άνθρωπος πού τά δέ­ χονταν δλα» τού Γιώργου Δενδρινού (Κεί­ μενα). ’Επίσης τά μυθιστορήματα «Ό ένορ­ κος» τού Δημήτρη Σέμπου (Δωδώνη), «Γρα­ φ είο δολοφονιών ΕΠΕ» τού Τζάκ Λόντον (Πλέθρον), «Ό δρόμος μέ τού ς πυράκανθους» τής 'Ε λένης Βαλαβάνη (Καστανιώτης), «Σύγχυση αίσθημάτων» τού Στέφαν Τσβάιχ (Αστέρι), «Θαΐς» τού Ά να τό λ Φράνς (Αστέρι), καθώς καί ένα άφ ηγηματικό θιογραφικό κείμενο τού Βί-

κτωρα Ούγκώ μέ τίτλ ο « Απ’ δσα έχω δει» (Κα­ στανιώτης). Οί μικροί άναγνώστες θά ’χουν τήν εύκαιρία νά πλουτίσουν τή βιβλιοθήκη του ς μέ τά άφηγηματικά βιβλία «ΟΙ τρ εις φίλοι» τής "Αλκής Γουλιμή (Δωδώνη) καί «'Ιστορίες ένός μικρού άγαθούλη» τή ς Γεωργίας Σάνδη (Καστανιώ­ της), καί ένα παιδικό θεατρικό έργο τού Μπέρτολ τ Μπρέχτ μέ τίτλ ο «Αύτός πού λ έ ε ι ναί κι αύτός πού λ έ ει δχι» (Δωδώνη). Γιά δσους ένδιαφ έροντα ι γιά τίς έξελ ίξεις στόν τομέα τής σύγχρονης φιλοσοφικής σκέ­ ψης πρόκειται νά έκδοθοϋν: Τό βιβλίο «Ή φι­ λοσοφία τής έπιστήμης» τή ς Ντόρας Σανατζέ (Gutenberg), μιά συλλογή δοκιμίων 16 μαρξι­ στών φιλοσόφων μέ έπιμέλεια τού Εύτύχη Μπιτσάκη, πού θά ’χ ει τίτλ ο «Διαλεκτική. Προ­ βλήματα καί διερευνήσεις» (Gutenberg), καί

Χάρη Λ αμ πίδη Π Ε Ρ ΙΠ Ε Τ Ε ΙΑ Α'

Β'

Γ ΧΛΡΗ ΑΑΜΠ14Η

ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΠΕΡΑΣΜΑ

ΤΟ ΕΓΩ ΚΑΙ ΤΟ ΣΑΜΠΟΤΑΖ

... Γ .... . ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Τό θέατρο «δραματοποιεΐ» τά προβλήματα του. Μιά δυναμική αισθητική Ή σκηνή καί τά φαντάσματα της - τά μηνύματα κι ό δημιουργός —τά «πρόσωπα»: διαστάσεις τού εγώ —Διαλέξτε, κύριοι: Μετα­ φυσική ή αδιέξοδο - ή τεχνολογία ή τό «έργο χωρίς συγγραφέα» Πώς γλιτώνουν απ’ τόν Πιραντέλλο —«Τό Παράλογο» ή ό καγχα­ σμός τής Λογικής. ________ Λ ί γ α α ν τ ίτ υ π α τ ή ς τ ρ ιλ ο γ ία ς α τ ά κ ε ν τ ρ ικ ά β ιβ λ ιο π ω λ ε ία ________ 12

ΕΚΔΟΤΙΚΑ

ένας τόμος με όμ ιλίες άπό τά σεμινάρια τού «Κέντρου Φιλοσοφικών ’Ερευνών τή ς Ε λ λ ά ­ δας» μέ τίτλ ο «’ Ιδεολογία» (Δωδώνη). Σύντομα έπίσης θά κυκλοφορήσουν δυό βι­ βλία ψυχολογίας: Τό δοκίμιο κοινω νικής ψυ­ χολογίας τοϋ Γιώργου Βέλτσου «Γιά τούς άπροσδιόριστους παράγοντες» (Παπαζήσης) καί ή συλλογή κειμ ένω ν πολιτικής ψυχολογίας «Διχασμένη συνείδηση» τού ψυχίατρου Γιάννη Γαλανού (Καστανιώτης). Στό χώρο τή ς ιστορίας έτοιμάζονται: Τό Ιστορικό ηθογραφικό έργο «Σαράντα χρόνια στήν πρώτη τάξη» τή ς Μ αρίκας Φρέρη (Κα­ στανιώτης) καί ό α' τόμος ένός πεντάτομου συλλογικού Ιστορικού έργου μέ τίτλ ο «Γενική ίστορία τής Εύρώπης» (Παπαζήσης). Π ρόκειται έπίσης νά κυκλοφορήσει γιά τού ς φίλους τοϋ είδους τό βιθλίο-μαρτυρία «Ή γούρνα πού κό­ χλαζε: ’Ιο ύλιος 1944» τοϋ Γιάννη Λυμπερόπουλου (Δωδώνη). Τήν οικονομική βιβλιογραφία πρόκειται νά πλουτίσουν αύτό τό μήνα πέντε άκόμα τίτλοι. Πρόκειται γιά τό β' τόμο τής «Δημόσιας οικο­ νομικής» τοϋ καθηγητή Σάκη Καράγιωργα (Παπαζήσης), τό β' τόμο τής «Διοίκησης έπιχειρήσεων» τών Harold Koontz καί Cyril O’Donnell (Παπαζήσης), τό έργο «Οικονομική άνάπτυξη» τοϋ Κώστα Βάιτσου (Παπαζήσης), τό βιβλίο «Ή οικονομική ίστορία τής Εύρώ­ πης» τών Ρίτσαρντ Κλάου καί Σέπαρντ Ράπ (Παπαζήσης) καί τή μελέτη «Κοινή ’Αγορά καί άνιση άνάπτυξη» τών Κώστα Βάιτσου καί Σήρς (Παπαζήσης). Πλούσια προθλέπεται έξάλλου ή έκδοτική παραγωγή στό χώρο τής σύγχρονης κοινωνικοπ ολιτικής σκέψης. "Ετσι πρόκειται νά έκδοθοϋν αύτό τό μήνα τό βιβλίο « Ό έπαγγελματικός προσανατολισμός: θεωρία καί πράξη» τοϋ Γιώργου Κωστάκου (Gutenberg), τό έργο «Ό άνθρωπος μέσα άπό τό κίνημα» τοϋ Θανάση Βακαλιοϋ (Τολίδης), τό βιβλίο « Ό ρ θιες ψυχές καί άλλα παράλληλα κείμ ενα» τοϋ I. Μ. Παναγιωτόπουλου (Φιλιππότης), ή μελέτη «Άπό τή σύνδεση στήν ένταξη. Ε λλά δα καί ΕΟΚ» τοϋ Σπύρου Χαρίτου (Παπαζήσης), τό έργο «Σύγ­ χρονα πολιτικά συστήματα» τοϋ καθηγητή Ρόυ Μακρίδη (Παπαζήσης), τό βιβλίο «ΟΙ διεθνείς σχέσεις» τών Θόδωρου Κουλουμπή καί Α. Γούλφ (Παπαζήσης), τό έργο «Ή έποχή τής άβεθαιότητας» τοϋ άμερικανοϋ οικονομολό­ γου Τζών Κένεθ Γκαλμπραίηθ (Παπαζήσης), μιά μελέτη μέ τίτλο «Κοινωνική πολιτική» τοϋ Γιώργου Βαρδακουλά (Παπαζήσης), τό συλλο­ γικό έργο «Σχέδιο γιά έπιθίωση» πού άσχολεΐται μέ οικολογικά προβλήματα (Παπαζήσης) καί, τέλος, μιά άκόμα μελέτη γιά τήν ΕΟΚ μέ

τίτλ ο «Ή συνθήκη τής ΕΟΚ καί ή προσχώρηση τής Ελλάδας», τοϋ Αλέξανδρου Χλωροϋ (Πα­ παζήσης). Γι’ αύτό τό μήνα άνα γγέλλονται έξάλλου δυό έπιστημονικά έργα. Π ρόκειται γιά τόν γ' τόμο τοϋ έργου «Τά θεμέλια τών έπιστημών» τής «Ένωσης ’ Ελλήνων Φυσικών» (Gutenberg), καί τ ή μελέτη «Τό ένερ γεια κό πρόβλημα», τών Τζέραλντ Φόουλεϋ καί Σάρλοτ Νασσίμ (”Αλμπατρος). Γιά τού ς φ ιλότεχνους άναγνώστες πρόκειται ν ά έ κ δ ο θ ο ϋ ν άπό τίς έκδόσεις «Μέλισσα» τρία βιβλία πού άφοροϋν τήν τέχνη. Τό πρώτο είνα ι ένα άλμπουμ μέ έργα 60 λαϊκών ζωγράφων άπό όλη τήν Ελλάδα. Τίτλο ς του «Χιοναδίτες ζωγράφοι» καί έπιμελητής του ό Κίτσος Μακρής. Τό δ εύ τερ ο είνα ι ένα άφιέρωμα στήν έλληνική γλυπτική καί περιλαμβάνει τά έργα 700 γλυπτών άπό τό 16ο αιώνα κι ύστερα, ένώ παράλληλα συμπεριλαμβάνει τήν ίστορία τής γλυπτικής καί τ ή ν τυπολογία της. Τό έργο έπιμελήθηκε ό καθηγητής τής Ιστορίας τής τ έ ­ χνης Στέλιος Λυδάκης. Τό τρ ίτο έχ ει τίτλ ο «Νεολιθικά καί κυκλαδικά τοϋ Έ θνικοϋ καί ’Αρχαιολογικού Μουσείου» καί περιλαμβάνει 150 όλοσέλιδες εικό νες κτισμάτων καί ειδω­ λίων. Επιμελητής τής έκδοσης είνα ι ό Γ. Παπαθανασόπουλος. Τέλος, θά κυκλοφορήσουν ένα λαογραφικό βιβλίο μέ τίτλ ο «Τά καλοκαιρινά» τοϋ Δημήτρη Δουκάτου (Φιλιππότης), μιά συλλογή άπό 666 ψ αλμούς μεταπλασμένους στή δημοτική άπό τόν Ά ρ ίσταρχο Ψιάρη (Παπαζήσης), ένα βιβλίο μέ ταξιδ ιω τικές έντυπώσεις πού τιτλ ο φ ο ρ είτα ι «Ταξίδι σέ ταξίδια», τοϋ Κώστα Χαρσούλη (Πλέθρον), καί τό βιβλίο «Οί ψαλμοί τοϋ Δαυίδ» σέ άπόδοση Ά ν δ ρ έα Κάλβου. Τήν εισ­ αγωγή καί τά σχόλια τοϋ βιβλίου αύτοϋ έχ ει κάνει ό Γιάννης Δάλλας (Κείμενα).

13

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Ε.Π.Ε.

ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 92 ΤΗΛ. 36.37.929 Ετοιμάζονται: 1.

Η εξέγερ σ η άρχίζει άπό παλιά:

(σελίδες άπό τά πρώτα βήματα τού γυναικείου κινήματος) 2. Έ λ εν α Ρεμπελίνα: Παραλλαγές γιά τή γή 3. Ντόρις Λέσσινγκ:

14

... τραγουδάει τό χορτάρι

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΙ

Τό Ν ο έμ β ρ ιο α γ ο ρ ά σ τη κ α ν π ερ ισ σ ό τε ρ ο τά έ ξ η ς β ιβ λ ία :

ΚΕΝΤΡΟ 1. Τσάρλς Μπουκόφσκι: Ερωτικές ιστορίες καθημερινής τρέλας (Όδυσσέας) 2. Μάρως Δούκα: Ή άρχαία σκουριά (Κέδρος)

3. Κατερίνας Γώγου: Ιδιώνυμο (Καστανιώτης) 4. Άνδρέα Εμπειρικού: Όκτάνα (Ίκαρος)

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Μαρί Καρντινάλ: Εγώ καί «αυτό» (Κέδρος) Άρμάντα Γκουϊντούτσι: Δυό γυναίκες γιά πέταμα (Όδυσσέας) Τζάκ Κέρουακ: Πίκ (Ύπό σκέψη) Άνδρέα ’Εμπειρικού: Αργώ ή Πλους άεροστάτου (Ύψιλον) Πώλ Ντήλ: Ό συμβολισμός στην έλληνική μυθολογία (Χατζηνικολή) Ρήγα Καππάτου: 16 λατινοαμερικανοί ποιητές (Καραβίας) Χένρυ Μίλλερ: Σέξους (Κάκτος) Θόδωρου Άγγελόπουλου: Μεγαλέξαντρος (Κάκτος)

Ό πίνακας αυτός καταρτίστηκε μέ βάση τά στοιχεία που μάς παραχώρησαν τά έξης 20 βιβλιοπωλεία άπό τήν 'Αθήνα, τή Θεσσαλονίκη καί τόν Πειραιά: Αίολος, Σόλωνος 114, Αθήνα · I. Βασιλείου, Ίπποκράτους 15ε, ’Αθήνα · Gazette, Σόλωνος 30, 'Αθήνα · Γνώαη, Γρηγορίου Αυξεντίου 26, Αθήνα · Δ. Δημακαράκος, Πατησίων 32, Αθήνα · Διάλογος, Τσιμισκή 126, Θεσσαλονίκη · Ελληνική Στοά, Μπουμπουλίνας & Πραξιτέλους 169, Πειραιάς · Εποχές, Βασ. Όλγας 77, Θεσσαλονίκη · Εστία, Σόλωνος 60, Αθήνα · Έρμείας, Ομήρου 15, ’Αθήνα · Ζερμινάλ, Βασ. Κων/νου 23, Χαλάνδρι · Θυμέλη, Δημ. Γούναρη 80, Θεσσαλονίκη · Ίκαρος, Βουλής 4, Αθήνα · Α. Καραβίας, Ακαδημίας 58, 'Αθήνα · Μ. Μελίδη, Ελ. Βενιξέλου 69, Νέα Σμύρνη · Μόλχο, Τσιμισκή 10. Θεσσαλονίκη · Δ. Παπαδήμας, Ίπποκράτους 8α, Αθήνα · Πλέθρον, Τοσίτσα 1α, Αθήνα · Press-Τύπος, Τσιμισκή 104, Θεσσαλονίκη · Χελιδόνι, Μαυρομιχάλη 9, Αθήνα.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 1. Νίκου Καζαντζάκη: Ό Χριστός ξανασταυρώνεται (Καζαντζάκη) 2. Μενέλαου Λουντέμη: Ένα παιδί μετράει τ ’ άστρα (Δωρικός) 3. Ίούλιου Βέρν: Ό γύρος του κόσμου σέ 80 ήμέρες (Άστήρ) 4. Μαρίας Ίορδανίδου: Λωξάντρα (Εστία) 5. Έκτορα Μαλώ: Χωρίς οικογένεια (Άγκυρα) 6. Ήλία Βενέζη: Αιολική γή ( Εστία) 7. Άνια Μέυλεμπελτ: Τό τέλος τής ντροπής (Νέα Σύνορα) 8. Σπύρου Καρατζαφέρη: Ό Άγιος Πρεβέζης (Κάκτος) 9. Στρατή Τσίρκα: ’Ακυβέρνητες πολιτείες (Κέδρος) 10. I. Μ. Παναγιωτόπουλου: Αστροφεγγιά (Άστήρ) 11. Νίκου Τσιφόρου: Τά παλιόπαιδα τ ’ άτίθασα (Ερμής) 12. Δέοντος Μελά: Ό Γεροστάθης (Άστήρ) Ό πίνακας αυτός καταρτίστηκε μέ βάση τά στοιχεία πού μάς παραχώρησαν τά έξής 20 βιβλιοπωλεία άπό ισάριθμες πόλεις όλης τής χώρας: Β. Αγνάντης, Βασ. Πανός 8, Λάρισα · Δ. Άλμπάνης, Πλατεία Δημοκρατείας, Αγρίνιο · Μ. Αμπλάς, Βασ. Παύλου 64, Ηγουμενίτσα · Μ. Ασημακόπουλος, Ελ. Βενιξέλου 4, Μεσολόγγι · Γ. Βέργος - Μ. Καλογερόπουλος, Βασ. Κων/νου 30, Ναύπλιο · Αφοί Δούκα, 11ης Νοεμ­ βρίου, Καστοριά · Δ. Ζάρρα, Κουντουριώτου 26, Ίεράπετρα · Δ. Κελαϊδήτης, Ομόνοιας 94ε, Καβάλα · Γ. Κλάδος, Πλατεία Ελ. Βενιξέλου, Ηράκλειο · Β. Κύρκος, Όθωνος 2, Λαμία · Σ. Μάστορας, Παλαιολόγου 100, Κέρκυρα · Α. Νικολοπούλου-Διαλυνά, 21ης Ιουνίου 193, Κιλκίς · Ο. Νικολοπούλου, Άράτου 18, Πάτρα · /. Παπαχρήστου, 23ης Μαρτίου, Καλαμάτα · 'Αφοί Σακαλή, I. Τράντα 5α, Κοξάνη · Ε. Σαμπατάκος, Κ. Παλαιολόγου 60, Σπάρτη · Α. Στοίδης, Βασ. Κων/νου 56, Ξάνθη · Ε. Τσιαμούλης, Κεντρική Πλατεία, Καρδίτσα · / Χατξηδανιήλ, Κεντρική Αγορά, Μυτιλήνη · Σ. Χατξηιωάννου, Επαμεινώνδα 89, Θήβα.

15

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Τό νέο Νόμπελ Τό βραβείο Νόμπελ τής λογοτεχνίας γιά τό 1980 άπονεμήθηκε τόν περασμένο Ό κτώθρη στόν λιθουανικής καταγωγής πολωνό ποιητή, διηγηματογράφο καί δοκιμιογράφο Τσέσλαθ Μίλος, σάν άναγνώριση τή ς προσφοράς του στή σύγχρονη ποίηση. Σύμφωνα μέ τήν άνακοίνωση τής σουηδικής Ακαδημίας, ή ποίηση τού Μ ίλος έκφ ράζει μέ δια ύγεια «τίς συνθήκες τού άνθρώπου πού βρίσ κεται σ’ έναν κόσμο όξύτατων συγκρού­ σεων» καί περιγράφει τόν κόσμο «στόν όποιο ζεΐ ό άνθρωπος άφ ’ ότου έκδιώχτηκε άπό τόν Παράδεισο». Ό Μίλος, πού είνα ι ό τρίτο ς, μετά τόν Χένρυκ Σιένκεβιτς καί τόν Βλάντισλαθ Ρέυμον, πολωνός νομπελίστας, γεννήθ ηκε τό 1911 στή Λιθουανία καί δημοσίευσε τήν πρώτη του ποιητική συλλογή, μέ τίτλ ο «Ποίημα τού πα­ γωμένου χρόνου», τό 1933. Στή διά ρκεια τού Β' Παγκόσμιου Πόλεμου συμμετείχε στήν άντίσταση έναντίον των ναζί καί δημοσίευσε παράνομα τήν άντιναζιστική ποιητική άνθολο-

γία « Ανίκητο τραγούδι». Τά πρώτα μεταπολεμικά χρόνια έξέδωσε τήν ποιητική συλλογή «Διάσωση» καί μετάφρασε στά πολωνικά έργα τού Τ. Σ. Έ λιοτ, τού Γουώλτ Γουίτμαν, τού Κάρλ Σάντμπουργκ καί τού Πάμπλο Νερούντα. Τό 1951 δ ιέκοψε τίς σχέσεις του μέ τό σταλινικό καθεστώς τής πα­ τρίδας του καί αύτοεξορίσ τηκε στό Παρίσι, όπου έργάστηκε σ’ έναν έκδοτικό οίκο Πολω­ νών μεταναστών, συμβάλλοντας παράλληλα στήν έκδοση τού μηνιαίου περιοδικού «Κουλ­ τούρα». Από τό 1960 ό Τσέσλαθ Μίλος ζεΐ στήν ’Α μερική καί είνα ι καθηγητής τής πολωνικής λογοτεχνίας στό τμήμα σλαβικών γλωσσών τού Πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ τής Καλιφόρνιας. Α ς σημειω θεί δ τι ό νέος νομπελίστας είναι ούσιαστικά άγνωστος στήν πατρίδα μας, μιά καί δέν έχ ει έκδο θεΐ άκόμη στά έλληνικά κα­ νένα έργο του.

x P /d b \O h > jT o καλύτερο δώρο i f γιά τίς γιορτές

^I

<

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΙΔΕΡΙΕΣ •

tlfln c r r v aSJ

...π ό σ ο

ΤΟΥ

ΗΛΙΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ νεφ έλη

(Ο 16

ΤΗΛ. 3607.744

JO

VM

Μιά άφήγηση μέ άφοπλιστική ειλικρίνεια

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Διεθνείς έκθέσεις βιβλίου 1981 Ή εκπροσώπηση τής χώρας μας στίς δ ιεθνείς εκθέσεις βιβλίου είνα ι σχεδόν άνύπαρκτη, έτσι πού εύλογα άναρω τιέται κανείς τόσο γιά τίς α ίτιε ς τού φαινομένου, δσο καί γιά τ ίς δυνατό­ τ η τ ες καί τίς προοπτικές ξεπεράσματος του. 'Α μφ ισ βητείται μήπως ό θεσμός τών διεθνών έκθέσεων; 'Α δρανούν οί άρμόδιοι κρατικοί φ ορείς; Πώς βλέπει άραγε τό θέμα ό έκδοτικός κόσμος καί σέ τ ί συνίσταται ή άδυναμία συμμετοχής του; Μέ πολλά έρω τήματα κι άπορίες, κι έλπίζοντας δ τι κάποιος άρμόδιος θά τ ίς προσέξει, παρα­ θέτουμε τίς δ ιεθνείς έκθέσεις πού άναγγέλλονται γιά τό 1981: 13η Δ ιεθνής Έκθεση Βιβλίου Κάιρου (25/1-6/2, Κάιρο). 6η Δ ιεθνή ς "Εκθεση Βιβλίου τής Ife (1-5/3, lle-ife, Νιγηρία). Διεθνή ς Έ κ ­ θεση Βιβλίου τών Βρυξελλών (14-22/3, Βρυ­ ξέλλες). Δ ιεθνής Έκθεση τή ς Didacta (24-28/3, Βασιλεία). 18η Έκθεση Παιδικού Βιβλίου Μπολόνιας (2-5/4, Μπολόνια). 10η Δ ιε θ ν ή ς ’Έκθεση Βιβλίου τής 'Ιερουσαλήμ (5-10/4, Ιερο υ σ α­ λήμ). 13η Διεθνή ς Γιορτή Βιβλίου τής Νίκαιας (11-15/4, Νίκαια). Διεθνή ς Έ κθεση Βιβλίου τού Κεμπέκ (28/4-3/5, Κεμπέκ). 26η Διεθνή ς "Εκ­ θεση Βιβλίου Βαρσοβίας (20-25/5, Βαρσοβία).

81η ’ Εμπορική "Εκθεση τού 'Οργανισμού ’Αμε­ ρικανών Βιβλιοπωλών (23-26/5, Ά τλάντα).

100ή Δ ιεθνής Έ κθεση Βιβλίου τού Οργανι­ σμού ’Αμερικανικών Βιβλιοθηκών (27/6-2/7, Σάν Φραντσίσκο). 3η Δ ιεθνή ς "Εκθεση Βιβλίου Μόσχας (2-8/9, Μόσχα). Δ ιεθνή ς ’Έ κθεση Βι­ βλίου Σιγκαπούρης (άρχές Σεπτέμβρη, Σιγκα­ πούρη). Μ πιεννάλε εικονογραφημένω ν έντύπων (άρχές Σεπτέμβρη, Μπρατισλάθα). Δ ιε ­ θνής Έκθεση Βιβλίου τού Λονδίνου (4-6/10, Λονδίνο). 32η Διεθνή ς Έ κθεση Φ ραγκφούρτης (14-19/10, Φραγκφούρτη). 25η Δ ιεθνή ς Έ κ ­ θεση Βιβλίου Βελιγραδιού (’Οκτώβριος, Βελι­ γράδι). Γιά περισσότερες πληροφορίες σχετικά μ’ αύτέ ς τίς έκθέσεις οί ένδιαφ ερό μενοι μπορούν ν ’ άπευθυνθοϋν στά γραφ εία τού περιοδικού μας.

Τό «Κανάλι 14» Μιά ιδιόρρυθμη κατηγορία έλλήνων έργαζομένων, πού έξα ιτίας τής φύσης τ ής έπαγγελματι-

κής του ς άπασχόλησης ζούν άποκομμένοι άπό τήν κοινωνική καί π ολιτιστική ζωή τού τόπου, π ρόκειται ν ’ άποκτήσουν σύντομα ένα δικό του ς όργανο έκφρασης κι έπικοινωνίας. Μ ιλάμε γιά τού ς ναυτικούς καί τό περιοδικό «Κανάλι 14», πού θά κυκλοφορήσει γιά πρώτη φορά αύτό τ ό μήνα μέ στόχο τ ήν άνύψωση τού μορφωτικού καί πολιτιστικού έπιπέδου τών έλλήνων ναυτικών. Σύμφωνα μέ πληροφορίες μας, τό περιοδικό θά περιλαμβάνει λ ο γο τεχ νικές σελίδες, μαθή­ ματα φωτογραφίας, ζωγραφικής, σολφέζ, ξέ­ νων γλωσσών, πληροφορίες γιά σπουδές μέσα στό καράβι καί γιά άνώ τερες ναυτιλιακές σπουδές σέ πανεπιστήμια τή ς ’Αγγλίας, στή­ λες μέ Ιατρικές συμβουλές, προβληματισμούς κι άπόψεις, είδ ήσ εις ναυ τιλιακές καί π ολιτιστι­ κές, όδηγίες γιά τό πώς μπορούν νά γνωρί­ σουν οί ν αυ τικο ί καλύτερα τίς χώρες πού έπισκέπτονται καθώς καί έλεύ θ ερ η στήλη γιά με­ λ έ τε ς κι άρθρα. Π ρογραμματίζονται έπίσης μιά σειρά διαγωνισμών καί προβολών ταινιών. Τό «Κανάλι 14» φ ιλοδοξεί νά μήν είνα ι ένα άπλό πληροφοριακό όργανο γραμμένο άπό λί­ γους, άλλά ένα μέσο έκφρασης κι έπικοινωνίας όλων τών ναυτικών. ΓΓ αύτό καί τού ς ζητά νά συνεργαστούν μαζί του, στέλνοντας γνώ­ μες, άπόψεις, προβληματισμούς, έντυπώσεις καί λογοτεχνικά το υ ς κείμενα. Γιά δσους ένδιαφ έρο ντα ι γιά συνδρομές καί πληροφορίες, έκδο τη ς τού περιοδικού είνα ι ό ναυτικός καί ποιητής Βασίλης ’ Ιωακείμ (Τσιμισκή 40, Έ ξάρχεια, τηλ. 3610-174).

Ζητούν βιβλία ΤΗ Φιλοπρόοδη 'Ένωση Ξάνθης είνα ι ένας άπό τούς πολλούς έπαρχιακούς πολιτιστικούς φο­ ρείς πού άγω νίζονται τελείω ς άθοήθητοι γιά τή διαμόρφωση κάποιας πολιτιστικής ύποδομής στήν έγκαταλειμμένη άπό τήν έπίσημη κρατική μέριμνα έπαρχία. Ή ΦΕΞ, πού λ ειτο υ ρ γ εί άπό τό 1952, ξεκίνησε τά τ ελ ευ τα ία χ ρόνια μιά έκστρατεία γιά ίδρυση βιβλιοθηκών στά χωριά τού νομού Ξάνθης, κι ή προσπάθειά της έχ ει ήδη φ έρ ει τού ς πρώτους καρπούς. ’ Εκτός άπό τή Βιβλιοθήκη τής Ξάνθης, τήν όποια ίδρ υσε παλιότερα καί στή συνέχεια τή δώρησε στό δήμο τής πόλης, ή ΦΕΞ ίδρυσε έπίσης βιβλιοθήκες στά "Αβδηρα καί τή Γενισέα, μέ προοπτική νά τίς παραχωρήσει σύν­ τομα στίς άντίστοιχες κ οινότητες. Οί βιβλιο­ θήκες όμως αύ τές παρουσιάζουν μεγάλες έλ-

17

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ λείψ εις σέ βιβλία, γ ια τί οί δ υνα τό τη τες της ΦΕΞ είναι περιορισμένες. Γι’ αύτό παρακαλοϋνται, δσοι μπορούν νά ένισχύσουν τήν προσπάθειά της, μή διστάσουν νά τή ς στείλουν οτιδήποτε βιβλία καί περιοδικά έχουν στή διάθεσή τους.

Περισσότερη προσοχή! Σέ νεόκοπη μηνιαία έκδοση «προβολής τού βιβλίου», δπου οί έκδόσεις πού συστήνονται στούς άναγνώστες είναι ή «’ Εγκυκλοπαίδεια τών νέων», «Οί άλεργίες θεραπεύονται», «Θη­ σαυρός σοφίας», «’Εμείς οί γυναίκες» καί άλλα

άνάλογα, καί όπου ρ ίχνεται καί τό πρωτότυπο σύνθημα ό τι «άν είχαμε πολλές βιβλιοθήκες... θά άκούγαμε τό ν κ. Ζίγδη μέ ψυχραιμία, δίχως νά χαμογελάμε», διαπιστώσαμε μέ έκπληξη καί κάτι πού μάς άφορά: Στό πρώτο κιόλας τεύ χ ο ς τού «Βιβλίου στήν Ελλάδα» άναδημοσιεύεται άπό τό τεύ χ ο ς 31 τού «Διαβάζω» ένα ολόκληρο τρισέλιδο κεί­ μενο τού κ. Ν. Σταθάτου, χωρίς νά άναφέρεται πουθενά ή πηγή του. "Ας σημειω θεί όμως καί τούτο : Σέ μάς ό τίτλ ο ς τή ς συνεργασίας τού κ. Σταθάτου ήταν «Ή πνευματική Ιδιοκτησία καί πώς δέν προστατεύεται στή χώρα μας». Στήν άναδημοσίευση, άλλαξε τίτλο. "Εμεινε σκέτο «Ή πνευματική ιδιοκτησία». Εύνόητο...

<8 > Διαβάστε το ▼ Ή καινούρια χρονιά πού ξεκίνησε δέν θά 'ναι, σύμφωνα μέ τις προβλέψεις τών περισσότερων, καθόλου ρόδινη γιά τήν οικονομία μας. "Ηδη μιά κάποια στενότητα τήν αισθανόμαστε όλοι μας... Τό «Διαβάζω», συμπιεσμένο άνάμεσα στήν προσπάθεια νά κρατήσει τήν Ολη καί τήν έμφάνισή του σέ άξιόλογα έπίπεδα καί στή μόνιμη οι­ κονομική καχεξία του, έχει ένα λόγο παραπάνω νά φοβάται τό μέλλον. ΟΙ αύξητικές τάσεις κατά τό 1980 στό χαρτί, στά τυπογραφικά έξοδα, στά φιλμ κλπ. έφεραν ήδη τό έκδοτικό κόστος τού περιοδικού σέ δυσβάσταχτα μεγέθη. "Αν καί πολλά άλλα μέτρα περιστολής τών έξόδων μας έχουμε πάρει, παρ’ άλα αύτά είμαστε ύποχρεωμένοι νά προχωρήσουμε σύντομα καί σέ

18

μιά μικρή αύξηση τής τιμής τού περιοδικού. Συγ­ κεκριμένα, άπό τό τεύχος Μαρτίου ή τιμή τού «Διαβάζω» θά είναι 120 δραχμές. Σημειώστε ότι ή αύξηση αύτή καλύπτει μόνο ένα μέρος τού πληθωριστικού πιά κόστους τής έκδοσης. Τό μεγαλύτερο βάρος θά τό καλύψει καί πάλι ή έκδοτική όμάδα τού περιοδικού. Πιστεύουμε ότι θά κατανοήσετε τήν αύξηση αύτή καί θά συνεχίσετε, έστω καί μέ οικονομική δυσκολία, νά υποστηρίζετε τή μή κερδοσκοπική προσπάθειά μας. Τό «Διαβάζω», μόνο καί άνεξάρτητο άπό δεσμεύσεις καί κάθε είδους σκοπιμότη­ τες, σάς έχει άνάγκη τώρα περισσότερο άπό κάθε άλλη φορά...

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Ο «Ρόμβος» Στό τεύ χο ς αύτό σάς παρουσιάζουμε ένα μι­ κρό καί συμπαθητικό βιβλιοπωλείο στό Κολωνάκι, στήν όδό Καψάλη 6, τό «Ρόμβο». Τό βι­ βλιοπωλείο αύτό ιδρύθηκε άπό τή Μάγδα Σπυροπούλου καί τήν 'Ε λένη Δεράου τό 1971 καί πήρε τή νομική μορφή τής ΕΠΕ, τή ν όποια δια­ τη ρ εί μέχρι σήμερα. Ό «Ρόμβος» ξεκίνησε σάν βιβλιοχαρτοπω­ λείο καί στήν πορεία μετεξελίχ θ ηκε σέ κανο­ νικό βιβλιοπωλείο, μέ άποτέλεσμα σήμερα νά περιλαμβάνει 10.000 περίπου έλληνικούς, γαλ­ λικούς καί άγγλικούς τίτλο υ ς βιβλίων. Βέβαια στό στήσιμο καί στή μετέπ ειτα πορεία του βοήθησε σημαντικά ή προηγούμενη έκδοτική καί βιβλιοθηκονομική πείρα τών ίδιοκτητριών του. Θετικά λειτούργησε έπίσης τό άτι ό «Ρόμ­ βος» βρίσκεται σέ μιά περιοχή-μεταίχμιο μεταξύ τού έμπορικοϋ κέντρου τής Αθήνας καί τών συνοικιών. Γιατί τ ά τελ ευ τα ία χρόνια ή συμφόρηση τού κέντρου όδήγησε άναγκαστικά σέ μιά τάση μετατόπισης τής άγοραστικής κίνησης πρός τίς γύρω κοντινές περιοχές· κι αύτό, σέ συνδυασμό μέ τήν οικονομική άνεση τών κατοίκων τής περιοχής τού «Ρόμ­ βου», τού έξασφάλισε έπαρκή καί σταθερή πε­ λατεία. Τά βιβλία πού φ ιλοξενού ντα ι στούς πάγκους καί τά ράφια τού βιβλιοπωλείου καλύπτουν τού ς τομ είς τή ς λογοτεχνίας, τή ς ψυχολογίας, τής τέχνης, τή ς κοινω νικοπολιτικής σκέψης καί τού παιδικού βιβλίου. Τό κοινό τού «Ρόμβου» φ αίνεται άτι είνα ι βασικά μεγαλοαστικό ώς πρός τήν κοινωνική του σύνθεση καί πολύ ένημερω μένο ώς πρός τίς έ ξελίξεις στό χώρο τού βιβλίου. (Αύτό τό τελευ τα ίο , άπως οί ίδιο κτή τρ ιες τού Ρόμβου μάς πληροφορούν, άπαιτεΐ καί τή μεγαλύτερη δυνατή δική του ς ένημέρωση.) Τά δέ ένδιαφέροντα αύτοϋ τού κοινού στρέφ ο νται στούς τομ είς τής λογοτεχνίας, τή ς ψυχολογίας καί τής τέχνης, μέ σημαντική προτίμηση στήν ξε­ νόγλωσση σχετική βιβλιογραφία. Ό σ ο γιά τό κριτήριο τή ς έπιλογής τών βι­ βλίων πού είσ άγονται στό «Ρόμβο», πληροφο­ ρούμαστε άτι δέν είνα ι αύτό τού κέρδους, άλλα τής ζήτησης καί τής άντίληψ ης τών ίδιο­ κτητριών του γιά τό ποιοτικό καί μή βιβλίο. Γιά τίς έλληνικές έκδόσεις οί ίδ ιο κτή τρ ιες τού «Ρόμβου», έχοντας καί προσωπική πείρα άπό τή διακίνηση τού ξένου βιβλίου, πι­ σ τεύουν άτι έχουν βελτιω θεί σημαντικά, τόσο πού νά είνα ι συγκρίσιμες μέ τίς άντίστοιχες

ξέν ες -« ιδ ια ίτ ε ρ α οί παιδικές καί οί έκδόσεις τέχ νη ς έχουν φτάσει σέ ύψηλό έπίπεδο» μάς λένε. «Οί ξέν ες όμως ύπερτεροϋν σημαντικά ώς πρός τό βιβλίο τσέπης, πού προσφέρεται στούς άγοραστές σέ σχετικά χαμηλή τιμή. Με­ γάλο πάντως πρόβλημα τού έλληνικού βιβλίου είνα ι ο ί κακές μεταφράσεις». Τά προβλήματα πού άντιμετωπίζει ό «Ρόμ­ βος» συνδέονται κυρίως μέ τήν έντεινόμενη οικονομική κρίση καί τίς καθοριστικές της έπιδράσεις στό βιβλιοεμπορικό χώρο, τού όποιου τό ά ν τικείμενο είνα ι πολιτογραφημένο στή συνείδηση τής πλειοψηφίας τών 'Ελλήνων σάν είδ ος πολυτελείας. Δύο άκόμα σημαντικά προβλήματα πού μάς θίγουν οί ίδιο κ τή τρ ιες τού «Ρόμβου» είνα ι ή δια κίνηση τού βιβλίου άπό έξωβιβλιοπωλειακά κέντρα καί οί έκπτώσεις πού μερικοί βιβλιοπώ­ λες έχουν καθιερώσει. Γιά τ ό πρώτο πιστεύουν άτι ή έξωβιβλιοπωλειακή δια κίνηση τού βι­ βλίου θίγει καίρια τά έμπορικά συμφέροντα τών βιβλιοπωλών. Γιά τό δεύτερ ο, άτι δέν ύπάρχουν περιθώρια γιά έκπτώσεις καί ό τι αύτές, στό βαθμό πού τό βιβλίο είν α ι τ ό μόνο εί­ δος γιά τό όποιο ό άγοραστής ζητά έκπτωση, οδηγούν σέ ϋποτίμησή του. Π ιστεύουν δέ άτι ή τιμή τού βιβλίου έξα ρτάται άπό πολλούς παράγοντες καί ή μείωσή τη ς θά μπορούσε νά έ π ιτευ χθεϊ μόνο μετά άπό κρατικές ή ιδιω τικές ένισ χύσεις τού βιβλιεμπορικού κόσμου.

19

ΑΠ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κερκυραϊκά έκδοτικά ΚΕΡΚΥΡΑ, Δ εκέμβριος. Οί κερκυραίοι συγ­ γραφείς, πού δ έν έχουν πάψει νά άποτελοϋν έδώ άπτή παρουσία, στρέφ ονται συχνά γιά τήν εκτύπωση τών βιβλίων το υ ς πρός τήν Αθήνα γεγονό ς χαρακτηρισ τικό τή ς «έπαρχιακής» λεγάμενης εκδο τική ς κίνησης. Έχουμε λοιπόν πολλά βιβλία τυπωμένα στήν Αθήνα άλλά προορισμένα σχεδόν άποκλεισ τικά γιά τά κερκυραϊκά βιβλιοπωλεία. Αύτά τά βιβλία, μαζί μέ έκεΐνα, φυσικά, πού τυπώνονται έδώ, καί πού δέν είνα ι εύκα τα φρόνητος ό άριθμός τους, τά θεω ρούμε τοπικές έκδόσεις. Μοίρα τών τοπι­ κών έκδόσεων, λιγότερο ή περισσότερο καί άνεξάρτητα άπό τήν ποιότητά τους, πού δχι σπάνια είνα ι ύψηλή, είνα ι νά μή φ τάνουν στό εύρ ύτερο κοινό καί νά καταντούν προσωπικές ύποθέσεις τών συγγραφέων τους. Τά αίτια εί­ ναι πολλά άλλά δέν θά τ ’ άναζητήσουμε σ’ αύτήν έδώ τή ν άνακοίνωση, πού έπίσης δ έν είνα ι βιβλιογραφική. Πάντως, τά κατά τήν ώς άνω έννοια κερκυραϊκά βιβλία τού 1979 καί α' έξαμήνου 1980 πλησιάζουν τόν άριθμό 30. Στήν Κέρκυρα έχουμε δύο σπουδαία έκδο­ τικά έπιτεύγματα, εύρ ύ τερα γνωστά, πού ή άψογη έμφάνισή του ς καί οί έμβριθέσ τατες μ ελέτες το υ ς δίνουν τό μέτρο τής άξίας τους. Π ρόκειται γιά τ ις έκδόσεις «Κερκυραϊκά Χρο­ νικά» καί «Δ ελτίον τής Α ναγνω στικής Ε τ α ι­ ρείας Κερκύρας», π εριοδικούς τόμο υς πού φι­ λοξενούν έργασίες γνωστών λογιών γύρω άπό κερκυραϊκά καί γεν ικ ό τερ α έπτανησιακά θέ­ ματα ιστορίας καί λαογραφίας, άλλά έπίσης καί λογοτεχνίας. Παράλληλα, άναμφισβήτητο ένδια φέρον στά κερκυραϊκά έκδο τικά πράγματα έχουν οί έκδόσεις «Χρονικά τών Κορυφών», πού μέ φ ωτοαντιγραφική παραγωγή άλλά καί έργασία τυπογραφείου φέρνουν στό φώς τίς ιστορ ιοδ ιφ ικές μελ έτες τού ’ί διου τού έκδοτη άλλά καί άλλων έπίσης μελετητώ ν. Ό σον άφορά τά τυπογραφεία τών τοπικών έφ ημερίδων καί άλλα άνεξάρτητα τυπογραφεία, ή συμβολή το υ ς είναι άποφασιστική σ’ αύτό πού ονομάζουμε κερκυραϊκή έκδοτική κίνηση, μέ ώραιότατες έκδόσεις συχνά, άρχίζει δέ βέβαια άπ’ τήν περιστασιακή έκ μέρους τών συγγρα­ φέων προσφορά έργασίας. Τά «Κερκυραϊκά Χρονικά», τών όποιων ψυχή είνα ι ό πρόεδρος τής Ε τα ιρ ε ία ς Κερκυραϊκών Σπουδών, συγγραφέας Κώστας Δαφνής, είνα ι ογκώδεις τόμο ι πού έκδίδονται έδώ καί τριάντα χρόνια. Ό τελ ε υ τα ίο ς τόμος (XXIII1980) είνα ι άφιερω μένος στό Δ ' Π ανιόνιο Συν­

20

έδρ ιο πού έγ ιν ε στήν Κέρκυρα τό 1978 καί περιέχει τό χρονικό τού συνεδρίου, τή συζή­ τηση στρογγυλής τράπεζας «Ό Διονύσ ιος Σο­ λωμός καί ή νεοελληνική κριτική» πού έγινε κατά τήν καταληκτήρια συνεδρία (Κ. Δαφνής, Λίν. Πολίτης, Άπ. Σαχίνης, Μάριο Β ίττι καί Γ. Άλισ ανδράτος), καθώς καί 28 άνακοινώσεις γνωστών λογίων. ΟΙ άνακοινώσεις βγήκαν καί σέ αύ τοτελή άνάτυπα. Τό «Δ ελτίον τής Αναγνωστικής Ε τα ιρ ε ία ς Κερκύρας» είνα ι κι αύτό όγκώδης τευχότομος πού κυκλοφ ορεί στό τ έλ ο ς κάθε έτο υ ς άπό τό όμώνυμο σωματείο, είν α ι δέ συγγενική έκδοση ώς πρός τό περιεχόμενό της μέ τά «Κερκυραϊκά Χρονικά». Ή «’Αναγνωστική Ε τα ιρ ε ία Κερκύρας», πού δέν είνα ι έκδο τικό ς όργανισμός άλλά πνευματικό σωματείο πού κατά τήν ίδρυσή του ύπήρξε βοηθητικό ίδρυμα τού Ίόνιου Πανεπιστημίου, μέ μέλη καθηγητές του, έκδο τικά άσ χολεΐται κατά κύριο λόγο μ’ αύτό, τό έπ ιμελεΐτα ι δέ (τόμ. 16ος-1979) ό πρόεδρος τή ς Ε τα ιρ εία ς , Κωνστ. Νικολάκης-Μ ούχας, καί πενταμελής έπιτροπή (Αγαθή Νικοκάβουρα, Ίω. Κόλλας, Ίερ . Άθαν. Τσίτσας, Γιάννης Σ. Πιερής καί Μάριος Πιερρής). Ό τόμος τού 1979 π εριέχει 8 μ ελ έτες γνωστών καί ν ε ό τε ­ ρων λογίων πού έχουν β γει καί α ύ τές σέ αύτο­ τελ ή άνάτυπα. Πέρα άπό τά «Κερκυραϊκά Χρονικά» καί τό «Δ ελτίον τής ’Αναγνωστικής Ε τα ιρ ε ία ς Κερ­ κύρας», ένας έργάτης στό χώρο τών κερκυραϊκών γραμμάτων καί έκδόσεων είνα ι ό δη­ μοσιογράφος Σπύρος Κατσαρός, τού όποιου ό έκδο τικό ς οργανισμός «Χρονικά τών Κορυ­ φών» έκ δ ίδ ει τ ίς Ιστο ριοδ ιφ ικές μ ελ έτες τού ίδιου. Τά δύο τελ ευ τα ία χρόνια έκδόθηκαν οί τόμο ι Β' καί Γ' τών «Χρονικών τών Κορυφών» («’Οχύρωση τής Κέρκυρας» κλπ. καί «Τόν καιρό τών Ρώσων»). Έπίσης έργασίες άλλων μελετητώ ν καί λογοτεχνικά βιβλία. Στόν τομέα τού περιοδικού έντύπου: Τό 1978 έμφ ανίστηκε ή περιοδική έκδοση πνευ­ ματικής έρευνας καί προβληματισμού «Ή Κερκυραία», μέ λαογραφικό κυρίως ύλικό, έκ­ δοση τής «Ίστορικολαογραφ ικής Ε τα ιρ ε ία ς Μ έσης Κέρκυρας». Τήν έκδοσή της (4 τεύχη) είχ ε έπ ιμεληθεΐ ό λογο τέχνη ς Ν. Πακτίτης. Στόν θρησκευτικό τομέα κυκλοφ ορεί τό περι­ οδικό «Άπολύτρωσις», πού έκ δ ίδ ετα ι άπό τήν ομώνυμη άδελφ ό τη τα καί δ ιευ θύ ν ει ό Πρωτοπ. ’ Ιωάννης Σκιαδόπουλος, ένώ τόν φ οιτητικό καί νεανικό τομέα καλύπτει τό περιοδικό «Κορ-

ΑΠ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ φιάτικοι Αντίλαλοι». Τόν ’Ιούλιο τού 1980 βγήκε ή περιοδική έκδοση γραμμάτων καί τεχνών «Πορφύρας», πού έπιδιώκει νά καλύψει τό λογοτεχνικό κενό άπό πλευράς περιοδικού εντύπου στήν Κέρκυρα, ένώ παράλληλα άναζη τεί καί τά έπιτεύγματα τού εύρύτερου λογο-

τεχνικού χώρου. Στόν «Πορφυρά», πού έκδίδ ετα ι κάθε δύο μήνες, συνεργάζονται κερκυραϊοι καί ξένοι ποιητές καί πεζογράφοι. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΙΛΑΡΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ

Α φοί Μ Π Ο Σ ΤΑ Ν Ο ΓΛ Ο Υ Τά πληρέστερα βιβλιοπωλεία στόν Πειραιά Λογοτεχνία Ποίηση 'Ιστορία Πολιτική Φιλοσοφία Μ ελέτες Κοινωνιολογία

Ψυχολογία Περιοδικά Παιδικά βιβλία Ναυτικά Τεχνικά Σχολικά Βοηθήματα

’Εγκυκλοπαίδειες σέ τιμές προσφοράς

1° Κολοκοτρώνη 92 τηλ. 4112258 • 2° Νοταρά 59 τηλ. 4123234

21

ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ

Ό ελληνισμός τής άρχαιότητας καί ή εποχή μας ΜΟΣΧΑ, Νοέμβριος. Ανάμεσα στις 70.000 τ ί­ τλου ς νέων βιβλίων πού κυκλοφορούν κάθε χρόνο στή Σοβιετική "Ενωση πολλά είνα ι εκείνα πού άναφέρονται στή σύγχρονη καί άρχαία Ελλάδα. Φυσικά έξέχουσα θέση κατέ­ χουν τά έργα τών άρχαίων έλλήνων κλασικών (Αισχύλου, 'Α ριστοτέλη, ’Αριστοφάνη, Εύριπίδη, Πλάτωνα, Σοφοκλή κ.ά.), άν καί δέν λ ε ί­ πουν τά έργα νεότερων συγγραφέων. Φέτος κυκλοφόρησαν άπό τόν έκδοτικό οίκο «Ναούκα» δύο ένδιαφ έρουσες έκδόσεις τού γνωστού έλληνα ιστορικού Δ. Τσιμπουκίδη: « Αλέξανδρος ό Μακεδών καί ή Ανατολή» (τι­ ράζ 25 χιλ. άντίτυπα) καί « Αρχαία Ελλάδα καί ’Ανατολή» (τιράζ 10 χιλ. άντίτυπα). Ή δεύτερη μάλιστα μονογραφία, ή «’Αρχαία 'Ελλάδα καί ’Ανατολή» έρ χετα ι νά συμπληρώσει ένα με­ γάλο κενό στή σοβιετική καί ξένη ιστοριογρα­ φία, για τί π ραγματεύεται ένα έντελώ ς νέο θέμα: τήν προβληματική τών έλληνιστικών χρόνων στά έργα τής έλληνικής ιστοριογρα­ φίας κατά τή διά ρκεια τής τελ ευ τα ία ς έκατονταετίας. Πρόκειται γιά μιά άνατομία τών σπου­ δαιότερων έργων τής έλληνιστικής περιόδου καί ταυτόχρονα γιά μιά βαθιά άνάλυση τής προβληματικής της. Τή μονογραφία προλογίζει ό κορυφαίος σο­ βιετικός άκαδημαϊκός Μ. Α. Κοροστόθτσεφ (τακτικό μέλος τ ής ’Ακαδημίας ’ Επιστημών τής ΕΣΣΔ), ύπογραμμίζοντας τά έξής: «Είναι άναντίρ ρητος ό έπίκαιρος χαρακτήρας τού βι­ βλίου. Ή έκστρατεία τής άντίδρασης κατά τής δημοκρατικής ιδεολογίας στόν τομέα τής άρχαίας ιστορίας γίν ετα ι μεθοδικά μέ σκοπό τήν άπόρριψη τής μαρξιστικο-λενινιστικής διδα­ σκαλίας, τήν έπιδίωξη νά άμφ ισβητηθεί ή τα ­ ξική διάρθρωση τών άρχαίων κοινωνιών, νά μ ετα τε θ ε ί ή κατηγορία τών μή άνταγωνιστικών άντιθέσεων στόν καπιταλιστικό σχηματισμό». Στήν εισαγωγή ό συγγραφέας κάνει μιά κρι­ τική θεώρηση τών άντιλήψεων τής έλληνικής ιστοριογραφίας γιά τήν έλληνιστική έποχή, κατατάσσει τ ίς διά φορες τάσεις της, κρ ίνει τ ίς γενικές ίστορικοθεω ρητικές θέσεις της, θ έ τει

22

Τό έξώφυλλο του βιβλίου «'Αρχαία 'Ελλάδα καί Ά να­ τά προβλήματα πού πρέπει νά διερευνηθούν πιό έπισταμένα κατά τήν άνάλυση τών δια φό­ ρων άντιλήψεων. Στό βιβλίο άξιολογοϋνται όχι μόνο τά έργα τών άρχαίων έλλήνων συγγραφέων, άλλά καί οί άρχαιορωμαίκές φ ιλολο γικές πηγές, καθώς καί οί μονογραφίες τών σύγχρονων έλλήνων ιστορικών πού άμεσα ή έμμεσα άναφέρονται στήν έλληνιστική έποχή. Ή πληρότητα τής έρευνας τών πηγών άποτελεΐ μιά άπό τίς με­ γάλες άρ ετές τού έργου αύτοϋ καί σέ σημαν­ τικ ό βαθμό προσδιορίζει τό χαρακτήρα του. Ή άνάλυση τού πλουσιότατου ύλικοϋ γ ίν ετα ι άπό μαρξισ τικές θέσεις. Ό συγγραφέας έρευνα καί

ΤΟ ΞΕΝ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ

τίς π ροοδευτικές τάσεις τής έλληνικής ιστο­ ριογραφίας, παρακολουθεί τήν έπίδραση των μαρξιστικών ιδεών, τή διαμόρφωση τής μαρξι­ στικής έλληνικής ιστοριογραφία ς. Παράλληλα δ ίνετα ι ιδιαίτερ η προσοχή στήν καταπολέμηση τών άνεπιστημονικών ιδεών καί άντιλήψεων, στή διακρίβωση τών «ιδεολογικών άρχών» τής άπολογητικής τοϋ νεοφασισμού κατά τήν περίοδο 1967-1974. 'Α ξιολογούνται έπίσης πλατιά καί όλόπλευρα οί έπ ιτεύ ξεις τής σοβιετικής έπιστήμης στόν τομέα τής ιστορίας τοϋ άρχαίου κόσμου, τά έργα τών Β. Σεργκέγιεφ , Α. Ρανόβιτς, Α. Μποξάνιν, Κ. Ζελίν, Σ. Οϋτσενκο καί πολλών άλλων. Μεγάλο ενδιαφ έρον παρουσιάζει ή άνάλυση τών άρχαίων ίστορικοφιλολογικώ ν πηγών. Έδώ βρίσκουμε πολλά νέα στοιχεία πού πηγάζουν άπό τή βαθιά μελέτη καί άνάλυση πού έκανε ό συγγραφέας στά έργα τής έλληνορωμαϊκής κληρονομιάς. Ό πλούτος τοϋ άξιολογημένου ύλικοϋ, ό συνδυασμός τοϋ συγκεκριμένου πρακτικού καί θεω ρητικού στοιχείου, είνα ι γνωρίσματα πού χαρακτηρίζουν καί τό πρώτο καί τό δ εύ τερ ο κεφάλαιο τού βιβλίου, δπου παρακολουθοΰνται οί θεω ρητικές βάσεις τής έλληνικής Ιστοριογραφίας, οί πηγές τής έπιχειρ ηματολογίας της, ιδιαίτερα στό πρόβλημα «'Αρχαία Ε λλά δα καί ’Ανατολή». Στό βιβλίο άποκαλύπτονται οί ρίζες τοϋ πανελληνισμοϋ καί οί θεω ρίες γιά τή δήθεν «φυσική καθυστέ­ ρηση» καί «κατω τερότητα» τών λαών τής ’Ανατολής. Στό τρ ίτο κεφάλαιο, τό ίδιο έμπεριστατωμένα, έξετάζο ντα ι τά κοινωνικά κινήματα τής έλληνιστικής έποχής. Ό Δ. Τσιμπουκίδης καταλήγει στό όρθό συμπέρασμα γιά τά άνεδαφικά έπιχειρήματα τής έλληνικής άστικής ιστοριογραφίας, δ είχνει τή συμφυή σ’ αύτήν τάση νά άμβλύνει τίς α ιτίες τών κοινωνικών άναστατώσεων. Δικαιολογημένα άκόμα ύποβάλλονται σέ κριτική οί ισχυρισμοί όρισμένων ιστορικών περί «έθνικής συνοχής» τών 'Ε λλή­ νων κάτω άπό τό σκήπτρο τού Αλέξανδρου, γιά δήθεν «θερμή ύποδοχή» πού τοϋ έγινε στήν 'Α νατολή. Ό Δ. Τ. δ ίνει μεγάλη σημασία στό χώρο τής ’Ανατολής. Πράγματι, ή έλληνιστική έποχή είχ ε γιά τήν 'Ανατολή, ιδ ιαίτερ α γιά τή Μέση ’Ασία, σοβαρή σημασία. Στή μονογραφία διαφ αίνεται καί τό έπίπεδο κουλτούρας πού υπήρχε στήν περιοχή αυτή πριν άπό τίς έκστρα τεϊες τών Έλληνομακεδόνων, φω τίζεται ό άγώνας τών λαών καί φυλών τής Μέσης Ασίας, άναλύονται μαρξιστικά οί συνέπειες τών έλληνομακεδονικώ ν καταχτήσεων. Ή έπ ιχειρηματολογία γ ίν ετα ι άδιάσειστη

χάρη στήν άξιοποίηση τών άρχαιολογικών ευ ­ ρημάτων μετά τίς άνασκαφές πού έγιναν στις σο β ιετικές ένωσιακές δημοκρατίες, ιδιαίτερ α στό Τατζικιστάν. Ό συγγραφέας σέ πολλά άρ­ θρα, μελ έτες καί έπιστημονικές άνακοινώσεις είχε θεμελιώ σει προηγούμενα τίς άπόψεις πού διατυπώνονται στό βιβλίο, δια δίδοντας ταυ τό­ χρονα τίς μαρξισ τικές άντιλήψ εις καί τά σο­ β ιετικά έπιστημονικά έπιτεύγματα στό διεθνή π ροοδευτικό τύπο. ’Αξιόλογη είνα ι έπίσης ή συμμετοχή του σέ πολλές άρχαιολογικές άνα­ σκαφές στή Μέση ’Ασία. "Ετσι έχουμε μιά σοβαρή έρευνα πού άποτελ ε ϊ μεγάλη συνεισφορά στή μελέτη τής έλληνιστικής ιστοριογραφία ς. Παράλληλα πρέπει νά σημειω θεί ά τι ή πρώτη αύτή στή σοβιετική καί διεθνή 'ιστοριογραφία μονογραφία έ χ ει τ ε ­ ράστια θεω ρητική σημασία. Είναι, άναντίρρητα, άξιόλογος ό χαρακτήρας τών άποτελεσμάτων τής έρευνας αύτής, γ ια τί στό πολιτικό καί πνευματικό προσκήνιο τής σύγχρονης 'Ε λ­ λάδας ή προβληματική τής έλληνιστικής έπο­ χής είν α ι εξα ιρετικά έπίκαιρη. Μέ σύνεση, χωρίς νά ξεπερνά τ ό μέτρο, ό Δ. Τ. κάνει κριτική τών άντιλήψεων πού θεωρεί λαθεμένες, βρίσ κει άντιφάσεις, στις περιπτώ­ σεις δέ πού οί κρινόμενες άντιλήψ εις είναι δ ιαμετρικά ά ν τίθ ετες μέ τίς δ ικές του, τόν δια κρίνει φρόνηση, άλλά καί σταθερότητα στις μαρξισ τικές άρχές. Ή μονογραφία «’Αρχαία 'Ελλάδα καί ’Ανα­ τολή», κατά γενική όμολογία τής σοβιετικής κριτικής, άποτελεΐ σοβαρή συμβολή στή με­ λ έτη τής 'ιστορίας καί ιστοριογραφία ς τών έλληνιστικών χρόνων. Β. I. ΙΣΚΑΝΤΑΡΟΦ

Κ υκλο φ όρ ησ ε ό 5ος τό μ ο ς

(Α' έ ξά μ η ν ο 1980)

23

Σταύρος Πάνου

'Ιστορία καί μάθηση Ή Σχολή τής Φραγκφούρτης καί τό «Περιοδικό γιά κοινωνική ερευνά» Μια νέα έκδοση δεν αποτελεί τίποτε τό ιδιαίτερο, άν όμως συνδέεται μέ καίριες στιγμές τού καιροΰ μας καί τά κείμενά της έχουν άμεση σχέση μέ τίς κοινωνικές ανακατατάξεις μιας περιόδου, τότε άξίζει νά μάς άπασχολήσει, γιατί άποτελεΐ μιά ιστορική μαρτυρία καθόλου ασήμαντη. Άναφέρομαι στή νέα έκδοση (Μόναχο 1980) τών τόμων τοϋ «Περιοδικού γιά κοινωνική έρευνα» (1932-1941),*πούάποτέλεσε τό όργανο τής «Σχολής τής Φραγκφούρτης», τής σχολής εκείνης πού οί κορυφαίοι έκπρόσωποί της, ό Χορκχάιμερ, ό Ά ντόρνο, ό Μαρκούζε καί ό Χάμπερμας, σφράγισαν μιά ολόκληρη περίοδο καί επηρέασαν όσο λίγοι τήν προοδευ­ τική σκέψη τής Ευρώπης καί φόρτισαν ποικιλότροπα τό πολιτιστικό, πολιτικό καί άξιολογικό κλίμα της. Τά χρόνια τής έκδοσης τοϋ περιοδικού εί­ ναι σημαδιακά: Τό ναζιστικό κράτος τοϋ Χίτλερ θά άποτελέσει σέ λίγο πραγματικό­ τητα. Τό περιοδικό από τό 1933 θά συνεχί­ σει τήν έκδοσή του στή Γενεύη, στό Παρίσι, καί στή συνέχεια στή Νέα Ύόρκη, όπου κα­ τέφυγαν οί κυριότεροι συνεργάτες του. Τά πιό πολλά κείμενα τών κορυφαίων συνεργα­ τών τού Ινστιτούτου καί τού περιοδικού έχουν έκδοθεϊ ξεχωριστά, γι’ αύτό άξίζει νά δει κανείς τό περιοδικό στό σύνολό του: τούς συνεργάτες του, τά κείμενά τους, τά προγραμματικά του άρθρα καί τίς άνεπανάληπτες βιβλιοκρισίες του, πού δέν δείχνουν άπλώς τά ένδιαφέροντα τών συνεργατών, άλλά καί τήν προοπτική καί τό άνοιγμά τους πρός ό,τι θά μπορούσε νά βοηθήσει σέ μιά ουσιαστικότερη, μιά κριτική θεώρηση τής κοινωνίας. Ό ,τ ι Ιδιαίτερα διακρίνει τό περιοδικό είναι ή συνέπεια, ή όποια δέν επιτρέπει στόν προοδευτικό άναγνώστη του νά άμφιβάλλει γιά τήν πορεία καί τούς στό­ * «Zeitschrift fiir Sozialforschung», Miinchen, dtv, 1980.

.24

χους του. Οί βασικές θέσεις τού περιοδικού καί τών συνεργατών του είναι σαφείς: μιά κριτική θεώρηση τής κοινωνίας στηριγμένη στή μαρξιστική άνάλυση, χωρίς παρωπίδες καί δεσμεύσεις. Είναι χαρακτηριστικά όσα γράφει ό εκδότης τού περιοδικού, ό θεμε­ λιωτής τής Σχολής τής Φραγκφούρτης, ό Μάξ Χορκχάιμερ: ’Αποφασίσαμε, στό βα­ θμό πού μπορούμε νά συνεχίσουμε μιά φι­ λοσοφική παράδοση, νά επιλέγουμε τίς συν­ εργασίες πού θά δημοσιεύουμε, παρά τό ότι θά είμαστε άνοιχτοί σέ κάθε κατεύθυνση καί τρόπο σκέψης. Τά δημοσιευόμενα άρ­ θρα πρέπει νά όδηγούν σέ μιά κοινή φιλο­ σοφική άποψη. Ή θέση αυτή δέ θέλει νά δείξει ένα μονοσήμαντο μόνο χώρο, ούτε έχει σχέση μέ στεγανά, άλλά επισημαίνει κάποιες προτεραιότητες καί κυρίως τήν ερευνητική διάθεση πού άποτελεΐ πρωταρχή τής όλης πορείας τής «κριτικής θεωρίας». Στό πρώτο τεύχος τοϋ περιοδικού βρίσκει κανείς ένα κείμενο τού Χορκχάιμερ μέ τίτλο «’Επιστήμη καί κρίση». Στό άρθρο αύτό ό ιδρυτής τής Σχολής άναπτύσσει μέ τρόπο

καίριο, πού δείχνει όλη την ποιότητα τής φιλοσοφικής του παιδείας, τίς θέσεις του γιά τήν επιστήμη -απ όψ εις πού θά μείνουν επίκαιρες μέχρι πρόσφατα, όταν άρχισε ή διαμάχη γιά τό θετικισμό. Οί βασικές θέσεις του άποτελούν κριτική «τού έπιστημονισμοΰ» καί τής «μεταφυσικής» (σέ μάς μετα­ φράστηκε πέρυσι ή έργασία του «'Υλισμός καί μεταφυσική» σέ μιά πράγματι άξιοπρόσεκτη σειρά καί σέ μιά ιδιαίτερα άξιόλογη γιά κείμενα ποιότητας μετάφραση). Ή κρι­ τική στάση του απέναντι τών δύο αυτών τά­ σεων τής φιλοσοφίας καί τής κοινωνικής θεωρίας θά άποτελέσει τόν πυρήνα γιά τίς μετέπειτα πιό σαφείς καί συγκεκριμένες άπόψεις του, μαζί μέ τόν Μαρκούζε καί τόν Ά ντόρνο, γιά μιά κριτική θεωρία τής κοι­ νωνίας. "Οπως καί ό Χούσερλ στήν έργασία του «Ή κρίση τών ευρωπαϊκών επιστημών», προσπαθεί ό Χορκχάιμερ, έστω καί άπό άλλη σκοπιά, νά δείξει ότι κάθε προσπάθεια νά παρουσιαστούν τά κοινωνικά γεγονότα ως αύτονόητα καί άντικειμενικά, άπό τήν κοινωνική πράξη ως τήν κοινωνική θεωρία, δέν είναι καί τόσο άπλή υπόθεση. ’Αλλά καί οί άλλες εργασίες τού τόμου είναι ενδεικτι­ κές γιά τήν κατοπινή εξέλιξη καί πορεία τού περιοδικού. Ό Έ ριχ Φρόμ γράφει γιά τήν άποστολή μιάς αναλυτικής κοινωνικής ψυ­ χολογίας, ό Ά ντό ρνο καί ό Λέβενταλ άναφέρονται σέ κοινωνικά θέματα τής λογοτε­ χνίας, καί οί οικονομολόγοι τού περιοδικού, ό Πόλλοκ καί ό Γκρόσμαν, γράφουν γιά τόν καπιταλισμό, τήν κοινωνική κρίση καί τίς «δυνατότητες μιάς σχεδιασμένης οικονομι­ κής νέας τάξης». Τό άρθρο τού Φρόμ άναφέρεται στή σχέση μαρξισμού καί ψυχανάλυσης. Ή άναλυτική διαδικασία τής σκέψης του δείχνει πώς ή ψυχανάλυση επιδρά σέ καίρια μεγέθη οικονομίας καί ιδεολογίας, πράξης καί πο­ λιτισμού. Μιά παρόμοια,λιγότερο ή περισ­ σότερο επιτυχή, υιοθέτηση τής φροϋδικής εξελικτικής ψυχολογίας έπιχείρησε άργότερα καί ό γνωστός κοινωνιολόγος Talcott Parsons. Οί άπόψεις τού Φρόμ γίνονται δε­ κτές μέ ιδιαίτερο ένθουσιασμό στήν άρχή, ή επίδρασή τους θά μειωθεί αργότερα μέ κριτικότερες εργασίες άπό άλλους εκπροσώ­ πους τού ’Ινστιτούτου. Στόν πολιτιστικό χώρο τή μεγαλύτερη βα­ ρύτητα έχουν οί εργασίες τού Ά ντόρνο, τού Μπένγιαμιν καί τού Λέβενταλ. Ό τελευ­ ταίος θά προσπαθήσει νά «άποκαταστήσει» τή σχέση μεταξύ λογοτεχνίας καί ψυχολο­

Ό ιδρυτής τής Σχολής τής Φραγκφούρτης καί διευθυν­ τής τοϋ περιοδικού «Γιά κοινωνική ερευνά», Μάξ Χορ­ κχάιμερ

γίας, λογοτεχνίας καί κοινωνιολογίας, χωρίς όμως νά πέφτει στήν παγίδα ενός στείρου εμπειρισμού. Παρά τίς κάποτε ριζικές καί απόλυτες θέσεις τών συνεργατών τού περι­ οδικού γιά τήν κατηγορία τοϋ αισθητικού (αυτοκριτική τών πρώιμων αυτών τάσεων βρίσκουμε στό μεταγενέστερο έργο τού Ά ν ­ τόρνο: Αισθητική θεωρία), οί άπόψεις τους, ιδιαίτερα στίς μουσικολογικές έργασίες τού Ά ντό ρνο γιά τόν Σέμπεργκ καί τόν Βάγκνερ καί τού Μπένγιαμιν γιά τόν Μπωντλαίρ, κερδίζουν σέ βάθος καί πρωτοτυπία καί δείχνουν τήν έκπληκτική κριτική σκέψη μιάς κοινωνικής θεωρίας τού ώραίου πού έχει, παρά τίς διαφορές, πολλά τά κοινά μέ τίς έργασίες τού Γκ. Λούκατς (Θεωρία τού μυθιστορήματος, Αισθητική). Σ’ ένα περιοδικό μ’ έναν τέτοιο προσανα­ τολισμό δέν λείπουν κείμενα σχετικά μέ τό εργατικό κίνημα, άλλά καί έργασίες πού άναφέρονται στή θεωρία τοϋ δικαίου καί τής πολιτικής έπιστήμης. Είναι χαρακτηρι­ στική ή συμβολή τού Φ. Νόυμαν καί τοϋ Ο. Κιρχάιμερ στή θεωρία τής δημοκρατίας. Οί έργασίες δείχνουν τήν ποιότητα, άλλά καί τούς στόχους τών συνεργατών τής Σχολής, ή οποία μεταξύ 1933 καί 1941 θά μεταφερθεϊ στή Νέα Ύ όρκη, στό οίκημα 429 τού Πανε­ πιστημίου τής Κολούμπια πού τής παραχωρήθηκε. Σχεδόν όλα τά κείμενα τών συνερ­ γατών τού περιοδικού, πού ή έπικαιρότητά τους έγινε ούσιαστικότερη μετά τά γεγονότα 25

τού Μάη τού 1968, είχαν δημοσιευθεΐ δταν ό θεμελιωτής τής Σχολής, ό Χορκχάιμερ, μετά άπό έπανειλημμένες άρνήσεις, θά δε­ χτεί τό 1968 νά έκδοθοϋν χωριστά καί τά δικά του κείμενα. Στόν πρόλογο τού τετρά­ τομου έργου πού έχει τόν τίτλο «Κριτική θεωρία» διαφοροποιείται ουσιαστικά άπό τό «πρώιμο» έργο του υποστηρίζοντας δτι ή αλλαγή τών καιρών, οί νέες προϋποθέσεις δεν έπιτρέπουν πάντοτε τήν άποδοχή όλων τών απόψεων πού άνέπτυξε τήν περίοδο τής δεκαετίας τού ’30 («Κριτική θεωρία», τομ.

1, σ. 9, Φραγκφούρτη 1969). Σέ τέτοιες προσπάθειες είναι φυσικό νά διαφοροποιούνται οί θεωρητικές άποτιμήσεις, καί οί συνεργάτες τού «Περιοδικού γιά κοινωνική έρευνα» δέν έμειναν δλοι μέ τίς ίδιες απόψεις καί τούς ίδιους προσανατολι­ σμούς τοϋ ξεκινήματος. Παρά ταύτα ή Σχολή πού δημιουργήθηκε δέν εκφράζεται μόνο μέ τά άρθρα τών συνεργατών, άλλά μέσα άπό τό σύνολο τού περιοδικού, μέ τά σχόλιά του καί τίς βιβλιοκρισίες του, μέ τίς συζητήσεις του καί τίς κριτικές θεωρήσεις του. Γιά νά καταλάβουμε καλύτερα τήν προσφορά τής Σχολής καί τού περιοδικού της στό χώρο τών κοινωνικών έπιστημών καί τής κοινωνικής φιλοσοφίας πρέπει νά σκεφτομμε τήν άνάλογη σημασία τού Ντίλταϋ γιά τίς λεγάμενες «πνευματικές επιστή­ μες». Τό περιοδικό αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος γιά τή συζήτηση τών νέων προτάσεων-άπόψεων βιβλίων άπό τό χώρο τής φι­ λοσοφίας, τής κοινωνικής θεωρίας, τής ψυ­ χολογίας, τής ιστορίας, τής γενικής κοινωνιολογίας καί τής οικονομίας. Στό χώρο αυτό γιά πρώτη φορά υπογραμμίζεται μέ τρόπο όλότελα ξεχωριστό ή ενότητα τών κοινωνικών έπιστημών καί καλλιεργείται μιά κριτική σκέψη πού θά άποτελέσει δ,τι άργότερα ό Μερλώ-Ποντύ θά ονομάσει «δυτικό» μαρξισμό. Ό ένδομαρξιστικός διάλογος δέν επηρεάζει τό περιοδικό, πού πρόθυμα ανοίγει τίς στήλες του στόν Λούκατς καί τόν Μπορκενάου, τόν Κόρς καί τόν Π. Μάττικ. Κείμενα τού Α. Λαμπριολά συζητοΰνται, δπως επίσης οί απόψεις τής Ναταλίας Μοσκόβσκα γιά τήν κρίση τού καπι­ ταλισμού. Οί στόχοι όμως τού περιοδικού θά ήταν περιορισμένοι άν δέν υπήρχαν καί οί συντηρητικότερες φωνές ή καί οί όλότελα αντίθετες. Έ τσι, δέν λείπει ή παρουσίαση τών απόψεων τών Ρ. Ά ρ ο ν, Α. Κουαρέ, Γκ. Φρίντμαν, άλλά καί τού Ο. Λίπμαν άπό τήν ’Αμερική.

26

Τό περιοδικό κερδίζει πολλούς συνεργά­ τες άπό τούς έξόριστους Γερμανούς, καί έτσι μαζί μέ τούς πρωταρχικούς του στό­ χους καλλιεργείται, όχι φυσικά χωρίς τή θέ­ ληση τής διεύθυνσης τού περιοδικού, καί ένα κλίμα αντίστασης κατά τού ναζισμού. Ό Κ. Λέβιτ, ό Α. Ρόζενμπεργκ, ό Π. Τίλλιχ, ό Ε. Μανχάιμ είναι μόνο λίγοι άπό τούς άντιναζιστές εξόριστους πού συνεργάζονται μέ τό περιοδικό. Τό άνοιγμα αύτό δίνει στό περιοδικό μιά νέα διάσταση καί επιτρέπει μεγαλύτερη πολυμορφία καί ποιότητα. Τό περιοδικό κάνει γνωστές τίς νέες τάσεις τής άμερικανικής σκέψης: τή λειτουργική σχολή τής άμερικανικής πολιτιστικής ανθρωπολο­ γίας (Μαλινόβσκι, Μ. Μίντ, Μπένεντικτ), τίς κοινωνιολογικές εξελίξεις μέ τή Σχολή τού Σικάγου καί τίς νέες ερμηνευτικές τά­ σεις τής Σχολής τού Ντυρκέμ. ’Επίσης συ­ ζητά μέ τή «Νέα οικονομία», μέ τόν πρα­ γματισμό τού Ντιούι, μέ τίς μεγάλες ιστορι­ κές έργασίες τοϋ Πιρέν καί τού Τόυνμπη καί μέ τίς ψυχολογικές θεωρίες τού Κ. Λεβίν, καί άκόμα μέ τήν αναλυτική ψυχολογία τού εγώ. Καί μόνο αυτά τά λιγοστά δεί­ γματα είναι άρκετά γιά νά μάς δείξουν τήν ποικιλία καί τό ενδιαφέρον, άλλά κυρίως τήν έρευνητική διάθεση τών συνεργατών τού περιοδικού. 'Η ενότητα τών κοινωνικών έπιστημών δέν θά μπορούσε νά παρουσια­ στεί καλύτερα μέσα άπό τήν πολυφωνία καί τήν πολυσημία τών συζητήσεων καί τών συνεργασιών. Μέσα άπό τίς στήλες τοϋ περιοδικού έμφανίζεται ή εικόνα μιάς έποχής μέ τίς πολλαπλές της αντινομίες καί τίς τραγικές της άπολήξει ς. Τό περιοδικό παρακολουθεί πρωταρχικά τίς δημοσιεύσεις τών έξορίστων, πού δέν εί­ ναι λίγοι, άλλά καί όσων δέν θέλησαν γιά λόγους ιδεολογικούς ή λόγους άλλους νά συνδεθούν μέ τό περιοδικό. Τά κείμενα τού Κ. Μανχάιμ, τού X. Πλέσνερ, τού Ε. Χέλλερ παρουσιάζονται, άναλύονται καί κρίνονται, καθώς επίσης καί όσων συνεχίζουν τήν επι­ στημονική φιλοσοφική παράδοση τής Γερ­ μανίας, όπως κείμενα καί έργασίες τού Κ. Γιάσπερς, τού Ν. Χάρτμαν, τού Τ. Λίτ. Ό στόχος όμως τού περιοδικού δέν φεύγει άπό τά μάτια τών συνεργατών του. Ό Μαρκούζε μέ τήν έργασία του «’Αγώνας έναντίον τοϋ φιλελευθερισμού στήν ολοκληρωτική έκδοχή γιά τό κράτος» άποδεσμεύεται άπό τό δά­ σκαλό του Χάιντεγκερ, τού όποιου ό πρυτανικός λόγος στίς 10 Νοεμβρίου 1933 έγινε σύντομα γνωστός γιά τό περιεχόμενό του

καί στους έξόριστους μαθητές του, καί βάλ­ λει γιά άλλη μιά φορά έναντίον όλων δσων μέ «έπιστημονικούς» τάχα τρόπους προσ­ παθούν νά στηρίξουν τά δράματα τοΰ ναζι­ σμού. Μέ τήν αγγλόφωνη έκδοσή του τό περι­ οδικό άρχισε, αντίθετα από κάποιες προσ­ δοκίες, νά φθίνει. Στό προτελευταίο τεύχος του ό Χορκχάιμερ αφιερώνει μιά έργασία γιά «τό τέλος τού Λ όγου», πού θά άποτελούσε προανάκρουσμα τής έργασίας του «Κριτική τοΰ οργανικού Λόγου». Στήν έρ­ γασία αύτή όπως καί στό κατοπινότερο έργο του έχει άρχίσει νά επιδρά ένα συναί­ σθημα άποτυχίας, άποτέλεσμα τών καιρών (1940), άλλά καί τών δυσκολιών (καί οικο­ νομικών) πού άντιμετωπίζει τό περιοδικό, έλλειψη εμπιστοσύνης στή δύναμη τής φιλο­ σοφικής παράδοσης, στή δύναμη τοΰ Λόγου καί τού πολιτισμού γενικότερα. Ό λογικός πυρήνας τής κριτικής θεωρίας άρχίζει νά «έκλείπει»: ό πόλεμος πού συνεχίζεται δέν καταστρέφει τά πράγματα, άλλά καί τήν άνθρώπινη έλπίδα. Τί άπομένει (τό 1940) άπό τήν κίνηση πού προσπάθησε τό περι­ οδικό νά δημιουργήσει καί τί άπόμεινε άπό τήν ανθρωπιά καί τόν άνθρωπο; Τί απόμεινε άπό τήν έμπιστοσύνη στό Λόγο γιά μιά «λογική κοινωνία» δικαιότερη καί άνθρωπινότερη; Τό 1941 έκδίδεται τό τελευταίο τεύχος τοΰ περιοδικού πού έμελλε νά παίξει έναν τόσο ούσιαστικό ρόλο στήν πορεία τού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Δύο άπό τούς εκ­ προσώπους του, ό Ά ντό ρνο καί ό Μαρκούζε, θά έπισημάνουν τίς συνέπειες τής «διαλεκτικής τής διαφώτισης», στήν οποία

U

E

Στό έπόμενο τεύχος Κυκλοφορεί τό Φεβρουάριο

E

τόσες έλπίδες είχαν στηρίξει. Ό Μαρκούζε μέ τή λογική τής «απελευθέρωσης» καί ό Ά ντό ρνο μέ τήν «άρνητική διαλεκτική» θά θελήσουν νά δείξουν νέες προοπτικές, πού θά ξαναδώσουν τό έναυσμα μιάς «άποτυχημένης έξέγερσης» (1968). Τό περιοδικό τής Σχολής τής Φραγκφούρτης έμελλε νά δρέψει αρκετά χρόνια μετά τόν πόλεμο τούς καρπούς τής σποράς του. Μά πάνω άπ’ δλα έμελλε νά εγκαινιά­ σει μιά νέα στάση απέναντι στήν προοδευ­ τική σκέψη, άπέναντι στόν πολιτισμό καί τήν κοινωνία. Ό «δυτικός μαρξισμός» δέν χρωστά λίγα στό περιοδικό καί τούς συνερ­ γάτες του. Ή κριτική στάση τής Σχολής τής Φραγκφούρτης αποτελεί πιά ιστορία, άλλά συγχρόνως καί μάθηση. Τό περιοδικό μέχρι σήμερα αποτελεί καί θά αποτελεί γιά πολύν καιρό ακόμη έναν τρόπο γιά μιά δυνατή πρόσβαση ανάλυσης τής κοινωνικής πρα­ γματικότητας καί τοΰ ανθρώπινου πολιτι­ σμού. Α κριβώ ς αύτή ή κριτική, άνοιχτή στάση τής Σχολής καί τών συνεργατών της εκφράζει μιά άλλη μορφή τής διαλεκτικής μεταξύ Ε λπ ίδ ας καί Λόγου, καί, όπως επι­ γραμματικά γράφει ό Ε. Μπλόχ, ό συγγρα­ φέας τού «Αξιώ ματος τής ελπίδας»: « Ό Λόγος δέν μπορεί νά ανθίσει χωρίς έλπίδα, ή έλπίδα δέν μπορεί νά μιλήσει χωρίς τό Λόγο». Προσδοκώντας μιά καλύτερη κοι­ νωνία δέν μπορείς νά απελπίζεσαι, πρέπει, χωρίς νά παραμερίζεις τό Λόγο, νά έλπίζεις. Είναι ό μόνος τρόπος γιά νά παίρνεις δύ­ ναμη γιά τή συνέχεια τοΰ άγώνα.

M

B

•

Τά «αφιερώματα» των περιοδικών

•

Υ ποσχέσεις καί άπειλές γιά τήν πνευματική ιδιοκτησία

•

Ε λληνικά θεατρικά έργα 1900-1920

27

Γιάννης Παπακώστας

Ψευδώνυμα τοΰ Ν. Γ. Πολίτη Τό κείμενο αυτό γράφτηκε απ’ αφορμή την έργασία τοΰ Γιώργου Κεχαγιόγλου «Χίλιες καί Μία Νύχτες» πού δημοσιεύτηκε πρόσφατα στό «Διαβάζω»,ακι ειδικό­ τερα από ένα σημείο της όπου ό συγγραφέας προβληματίζεται γιά την ταυτότητα τού «τετράστερου» ψευδώνυμου μεταφραστή στόν όποιο ό Βλάσης Γαβριηλίδης είχε άναθέσει τή μετάφραση τής «Χαλιμάς».2 Ε πειδή άνάλογα προβλήματα τά άντιμετωπίζει πολύ συχνά κανείς στήν προσπάθειά του νά ερευνήσει ή ν ’ άποδελτιώσει παλιά περιοδικά, γι’ αυτό καί ή άνάγκη νά ταυτιστεί ή πατρότητα αυτών τών κειμένων προβάλλει έντονα, μιά καί παρόμοιες εργασίες οδηγούν σέ χρήσιμα συμπεράσματα. Κατά την άσχολία μου μέ τό περιοδικό «Εστία» (1876-1895) βρέθηκα άρκετές φο­ ρές σέ παρόμοιες δυσκολίες, πράγμα πού μέ έκανε νά συνειδητοποιήσω πιό πολύ τήν άνάγκη μιας παρόμοιας έρευνας. Στό περι­ οδικό αύτό, λοιπόν, άρκετά κείμενα υπο­ γράφονται όχι μέ κάποιο άπό τά συνηθι­ σμένα ψευδώνυμα, τών όποιων λίγο ώς πολύ έχει γίνει ή ταύτιση, άλλά μέ τόν ίδιο περίπου τρόπο πού υπογράφει κι ό μετα­ φραστής τοΰ παραπάνω έργου, δηλαδή: μέ έναν, δυό ή τρεις άστερίσκους. Ά π ό τήν εξ­ έταση προέκυψαν κάποια θετικά συμπερά­ σματα καί είδα ότι έκεΐνοςπού, περισσότερο άπό άλλους, υπόγραφε καί μέ άστερίσκους είναι ό Ν. Γ. Πολίτης. Βέβαια, τά κείμενα τούτα δέν μπορούν νά θεωρηθούν ώς άντιπροσωπευτικά τής όλης δημιουργίας τού Πολίτη, κι αύτός είναι ίσως κι ό λόγος πού ό ίδιος άπέφευγε τήν παράθεση τού ονόματος του καί άρκούνταν σέ ψευδώνυμα. "Οσα άπό τά ψευδώνυμα αύτά μπόρεσα νά εντοπίσω, τά παραθέτω, μέ τήν ιδέα ότι ενδέχεται ή νά βοηθήσουν τούς μελετητές τού έργου του ή νά δώσουν τή δυνατότητα στήν έρευνα γιά ανάλογους συσχετισμούς, χωρίς αύτό νά σημαίνει ότι 28 .

ενδέχεται ό μεταφραστής γιά τόν όποιο έγινε λόγος πιό πάνω νά είναι ό Νικόλαος Πολίτης. Στόν πίνακα πού άκολουθεΐ περιλαμβά­ νονται όχι μόνο τά -μ έ άστερίσκους- ψευ­ δώνυμα τού Πολίτη, άλλά καί όσα άλλα συνάντησα στό περιοδικό καί στάθηκε δυ­ νατό νά τ’ άποδώσω σ’ έκεϊνον μέ σιγου­ ριά.3 Στήν ταύτιση αύτή μέ βοήθησε πολύ καί ή «Βιβλιογραφία έργων τού Ν. Γ. Πολί­ του» πού είναι δημοσιευμένη στό περιοδικό «Λαογραφία»4 κι όπου περιλαμβάνονται καί άρκετά άπό τά ψευδυπόγραφα κείμενα τής «Εστίας», κι αύτός είναι άλλωστε δ λό­ γος πού δέ σημειώνω καί τούς τίτλους τους καί άρκούμαι μόνο σέ παραπομπή στίς σε­ λίδες τού περιοδικού. Κι είναι ό έργογραφικός αύτός κατάλογος ή πιό ύπεύθυνη πηγή, γιατί, σύμφωνα μέ μιά μαρτυρία πού υπάρ­ χει σέ ύποσημείωση, είναι γραμμένος άπό τόν ίδιο τό λαογράφο.5 Διευκόλυναν επίσης τήν έρευνά μου καί κάποιες άλλες εύνοϊκές συμπτώσεις, όπως ή περίπτωση τής μετάφρασης τού διηγήματος «'Η κόρη τού λοχαγού» τού Ά λέξ. Πούσκιν, δημοσιευμένο σέ συνέχειες στό ίδιο περι­ οδικό. "Ετσι, ενώ οί δέκα πρώτες συνέχειες

τού κειμένου αύτοϋ έχουν την ψευδώνυμη υπογραφή: «**Π.»,6 ή τελευταία συνέχεια, ή ενδέκατη, έχει ολόγραφη την υπογραφή τού μεταφραστή: «Ν. Γ. Πολίτης»,7 χώρια πού άπό τόν ίδιο έχει καταγραφεϊ καί στή «Βι­ βλιογραφία» του.8 Σ’ άλλα πάλι κείμενα, ενώ στή μιά συνέχεια άπαντά τό ένα ψευ­ δώνυμό του, στήν έπόμενη άπαντά τό άλλο κ.τ.δ.9 Επειδή δμως ή «Ε στία» είχε οικογε­ νειακό χαρακτήρα τό περισσότερο, καί κυρίως κατά τήν πρώτη πενταετία (1876-1881), όπότε διευθυντής της ήταν ό Παύλος Διομήδης, έπρεπε κάποιες άπό τίς συνεργασίες της νά έχουν καί γυναικείες ύπογραφές. Συνέβαινε δμως οί συνεργάτριες τού περιοδικού νά είναι λίγες κι όχι καί τόσο άξιόλογες, γι’ αύτό καί θεωρήθηκε σκόπιμο νά χρησιμοποιούν γυναικεία ψευ­ δώνυμα οί άνδρες συγγραφείς. Τή σκοπιμό­ τητα αυτή υιοθέτησαν δύο βασικοί συνερ­ γάτες του: ό ’Ά γγελος Βλάχος, ό όποιος χρησιμοποιούσε τό ψευδώνυμο «Σοφία»,10 κι ό Νικόλαος Πολίτης.11 Μέ βάση, λοιπόν, αύτά τά δεδομένα, τά ψευδώνυμα τού Ν. Γ. Πολίτη, πού μπορέ­ σαμε νά έντοπίσουμε στήν «Ε στία», είναι τά εξής: 1. *, 2.**, 3. ***, 4. Π*, 5. Π**, 6. **Π., 7. Π., 8. Πλ., 9. Ν., 10. Κα Ε*, 11. Κα Ε**, 12. Κυρία Ε**, 13. Κυρία ΕΛΕΝΗ. Τά ψευδώνυμα αύτά άπαντούν: 1. *: «Εστία», τ. 3 (1877) 222· τ. 5 (1878) 164.

2. **: «Εστία» τ. 1 (1876)223, 302, 367· τ. 2 (1976) 463, 479, 480, 527, 640, 669, 717, 749, 784, 795, 828· τ. 3 (1877) 15, 60, 95, 109, 124, 142, 158, 220, 247, 261, 281, 294, 309, 350, 351, 372, 386· τ. 4 (1877) 511, 540, 751, 816· τ. 5 (1878) 15, 47, 95, 176, 235, 266, 301, 319· τ. 6 (1878) 575, 607, 636, 654, 768· τ. 7 (1879) 47, 64, 65, 109, 110, 239, 319, 329, 333· τ. 8 (1879) 582, 607, 718, 752· τ. 9 (1880) 26, 29, 140, 157, 286, 301· τ. 10 (1880) 446, 496, 498, 511, 575, 669, 704, 720, 736, 768· τ. 11 (1881) 41, 270, 302, 333, 381· τ. 12 (1881) 426, 634, 710· τ. 13 (1882) 78 · τ. 16 (1883) 761- τ. 17 (1884) 254, 302· τ. 18 (1884) 777.

3. ***: «Ε στία», τ. 1 (1876) 429, 639, 671, 686· τ. 3 (1877) 32, 80, 110, 142, 347, 362· τ. 4 (1877) 671, 814- τ. 5 (1878) 262, 415· τ. 6 (1878) 560, 655, 784· τ. 7 (1879) 33, 285- τ. 8 (1879) 413, 603, 797· τ. 9

Ό Ν. Γ. Πολίτης φοιτητής ατό Μόναχο (ελαιογραφία τον Γ. Ίακωβίδη)

(1880) 108, 141, 205, 267, 300· τ. 10 (1880) 566, 703- τ. 11 (1881) 218· τ. 12 (1881) 811· τ. 14 (1882) 646, 658, 760, 796, 809· τ. 15 (1883) 29, 44 · τ. 20(1886) 722· τ. Α' (1890) 46· τ. Β '(1892) 268.12 4. Π*: «Εστία», τ. 4 (1877) 510- τ. 8 (1879) 478· τ. 12 (1881) 604· τ. 18 (1884) 504.

5. Π**: «Εστία», τ. 1 (1876) 84· τ. 4 (1877) 430- τ. 5 (1878) 25 · τ. 25 (1888) 61.

6. **Π: «Εστία», τ. 1 (1876) 365· τ. 2 (1876) 821· τ. 4 (1877) 719· τ. 5 (1878) 398· τ. 6 (1878) 556, 572, 586, 602, 618, 634, 649, 667, 685, 702, 720, 731, 745, 780, 796, 814, 831, 848· τ. 8 (1879) 637, 815· τ.

11 (1881) 45, 124· τ. 16 (1883) 593, 612, 625, 645, 656, 681, 692, 711, 726, 736· τ.

17 (1884) 72, 155, 172, 301· τ. 18 (1884) 764, 812· τ. 20 (1885) 562- τ. 21 (1886) 14, 15 · τ. 25 (1888) 142.

7. Π.: «Εστία», τ. 18 (1884) 475, 539, 700, 794· τ. 19 (1885) 65, 449· τ. 20 (1885) 638, 834· τ. 22 (1886) 478- τ. 23 (1877) 311· τ. 26 (1888) 174· τ. A (1891) 64, 355τ. Β (1891) 228.

8. Πλ.: «Εστία», τ. 15 (1883) 270, 300· τ. 16 (1883) 43, 478.

9. Ν.: «Εστία», τ. 1(1876) 208, 399, 29

412· τ. 2 (1876) 495, 510, 558· τ. 3(1877) 87, 100, 117, 132, 148, 163, 180, 195, 213, 227, 244, 259, 276, 293, 307, 323, 341, 356τ. 4(1877) 492, 527, 639, 666, 748- τ. 8 (1879) 202· τ. 11 (1881) 303· τ. 12 (1881) 490,794.

10. Κα Ε* : «Εστία», τ. 10 (1880) 511.

11. Κα Ε** : «Ε στία», τ. 6 (1878) 591· 7 (1879)237.

12. Κυρία Ε**: «Ε στία», τ. 7 (1879) 190, 397· τ. 8 (1879) 429, 766· τ. 9 (1880) 15, 267· τ. 10 (1880) 444, 479, 526, 799.

13. Κυρία ΕΛΕΝΗ: «Εστία» τ. 8 (1879) 478.13 Σημειώσεις: 1. Βλ. τ. 33 (Ιούλιος 1980), σελ. 42-59.

2. "Ο.π., σελ. 53.

3. Μπορεί κάποια από τά κείμενα πού υπογράφονται με τά ψευδώνυμα αυτά καί γιά τά οποία δέν υπάρ­ χουν άπτές Αποδείξεις, νά μην είναι τού Πολίτη καί νά Ανήκουν καί σέ άλλους. ’Αλλά καί πάλι είναι δύσκολο νά υποθέσει κανείς ότι διαφορετικοί συγ­ γραφείς, την ίδια εποχή καί ατό ίδιο έντυπο, θά ήταν δυνατό νά χρησιμοποιήσουν τό ίδιο ψευδώ­ νυμο καί μάλιστα σέ μιά περίοδο που ό Πολίτης δέν ήταν ένας άπλός συνεργάτης τής «’Εστίας», αλλά καί δ υπεύθυνος συντάκτης του «Δελτίου» της καί γιά ένα διάστημα (1889 κέξ.) δ διευθυντής της. "Αν ώστόσο συνέβηκε κάτι τέτοιο, θά πρέπει νά δε­ χτούμε ότι ό αριθμός τών δημοσιευμάτων άλλου καί μέ τό ίδιο ψευδώνυμο συγγραφέα είναι πολύ μι­ κρός, σέ σύγκριση μέ τήν πλούσια συνεργασία τού Πολίτη. Ή Αφορμή νά διατυπωθούν οί σκέψεις αυ­ τές υπήρξε ή εξής περίπτωση: τό κείμενο «Περί αυατάσεως Αδελφότητος Έλληνίόων διακονίσσων» (τ.

9 [7SS0] 34-37), πού υπογράφεται μέ έναν Αστερί­ σκο «*» καί πού θά τό Απέδιδε κανείς στόν Πολίτη, γιατί εκείνος χρησιμοποίησε πρώτος τό ψευδώνυμο αυτό, Ανήκει στήν Έλίζα Σούτσου. Αυτό Αποδεικνύεται Από τό γεγονός ότι ή ομότιτλη έργασία έχει καταχωριστεί στή σειρά τών «Παραρτημάτων» τής «Εστίας» μέ τό πραγματικό όνομα τής συνεργάτριας.

4. Τ. 7 (1923) σελ. κζ' κέξ. Ή Αναγραφή τών συνεργα­ σιών του στήν «Εστία» Αρχίζει Από τή σελίδα λ.'

5. Στήν υποσημείωση αυτή γράφεται ότι «ό κατάλογος ούτος δημοσιεύεται κατά τό πλεϊστον ώς κατηρτί-

30

σθη έν είδικώ τετραόίφ υπό τού Ιδιου (τού Πολί­ του)», σελ. κζ.'

6. Βλ. περ. «’Εστία», τ. 16 (1883) 593, 612, 625, 645, 656, 681, 692, 711, 726, 736.

7. "Ο. π. σελ. 760.

8. Βλ. «Βιβλιογραφία», σελ. λγί 9. Ή εναλλαγή αυτή, λογουχάρη, παρατηρείται στά διαδοχικά κείμενα «Δημώδεις παροιμίαι καί παραγγέλματα περί τών μηνών τού έτους», Από τά τ. οποία τά έφτά πρώτα υπογράφονται μέ δύο Αστερίσκους«**» («’Εστία», τ. 1 [1876] 223, 302, 315, 367- τ. 2 [1876] 527, 640, 749, 795), ένώ τό όγδοο («’Εστία», τ. 2 [1876] 686) μέ τρεις: «**»». Τό κεί­ μενο εξάλλου «Περί πένθους» τού γάλλον συγγρα­ φέα Ch. Letaurnaeaux πού δημοσιεύτηκε σέ μετά­ φραση στό περιοδικό σέ έφτά συνέχειες («Εστία», τ. 17 [1884] 72, 155, 172, 301, 504, 764, 812), ένώ οί έξι Απ’ αυτές υπογράφονται μέ τό ψευδώνυμο «**Π,» ή μία (πέμπτη στή σειρά) έχει τήν υπογραφή Π*. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά.

10. Ό Βλάχος γράφει πώς χρησιμοποίησε τό ψευδώ­ νυμο αυτό «κατ’ Απαίτησιν του ίδρύσαντος τό κάλλιστον εκείνο περιοδικόν ψύλλον κ. Παύλον Διομήόους, οντινος επιθυμία ήτο νά συμφωνώαι καί αί προσκείμενοι περί τών Αθηναϊκών πραγμάτων επιστολαί πρός τόν καθόλου χαρακτήρα τής "Εστίας” , ήν έκόσμει γυναικεία αληθώς Αβρότης». Τό Από­ σπασμα είναι παρμένο Από τό έργο του Δημ. Μάργαρη, «Τά παλιά περιοδικά», Άθήναι (*.*), σα.

139-140. Ξεφυλλίζοντας τήν «Εστία» παρατηρούμε ότι τό ψευδώνυμο τούτο τού "Αγγελον Βλάχου άπαντά στους έξης τόμους: 7 (1879) 351, 368, 3998 (1879) 415, 431, 446, 480, 495, 512, 526, 558 - 9 (1880) 62, 78, 95, 125, 144, 160, 175, 191, σέ σειρά άρθρων του μέ τόν τίτλο «’Αθηναϊκοί Έπιστολαί».

11. Ό Ν. Γ. Πολίτης χρησιμοποίησε όσα γυναικεία ψευδώνυμα Αναγράφονται στόν πίνακα Αμέσως πιό κάτω.

12. Γιά νά Αποφευχθούν τυχόν παρεξηγήσεις, σημειώ­ νουμε ότι δ «τριάστερος» μεταφραστής τού έργου «Κωνσταντινούπολή» του Έδμόνδου δέ Άμίκις, Αποσπάσματα τού οποίου δημοσιεύτηκαν σέ εννιά συνέχειες στήν «’Εστία», τ. 10 (1880) 690 κέξ. μέ τήν ένδειξη «Έκ τον ιταλικού τής δεκάτης έκδόσεως υπό ***» καί μέ τή διευκρίνιση ότι ή μετά­ φραση αυτή οφείλεται «εις τόν γλαφυρόν κάλαμον διακεκριμένου λογίου, Απαιτήσαντος νά μή γνωσθή τό όνομά του», δέν είναι ό Νικόλαος Πολίτης, παρά ό Δημ. Βερναρδάκης.

13. Στή «Βιβλιογραφία» (σελ. λς) υπάρχει ή πληροφο­ ρία ότι ό Πολίτης κατά τό μακρό διάλογό τον μέ τόν Κ. Κόντο (Μάιος-Ιούλιος 1887) Από τίς στήλες τής έφ. «’Εφημερίς» χρησιμοποίησε τό ψευδώνυμο «X», ένώ ό Κόντος υπόγραφε μέ τό ψευδώνυμο «Η».

31

Φίλιππος Δρακονταειόής

Ό Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι καί τό «Έγκλημα καί τιμωρία» Πριν από 100 χρόνια, στίς 28 ’Ιανουάριου 1881, πέθανε ό Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι. Είναι τόσο μοναδικός ό άνθρωπος, κι είναι τόσο τεράστιο τό έργο του, ώστε όποια συνοπτική ή γενική θεώρηση καταντάει άδύνατη εδώ. Προτιμή­ σαμε λοιπόν νά εξετάσουμε από μιάν άποψη ένα έργο του, τό «Έγκλημα καί τι­ μωρία», πού περισσότερο ά π’ όλα φαίνεται πώς διαβάστηκε στόν τόπο μας, κι από αυτό νά δώσουμε τή θέση καί τή σημασία τού συγγραφέα. Δέν άποφύγαμε μάλι­ στα τον πειρασμό νά τόν συγκρίνουμε μέ τόν Παπαδιαμάντη τής «Φόνισσας», σύγκριση πού βέβαια δέν εξαντλείται έτσι. Μέ όλα αυτά τά δεδομένα, ίσως ό άναγνώστης βρει αφορμή νά έρθει σ’ επαφή μέ τόν ρώσο «κλασικό», πού είναι ίσως ό πιό μεταφρασμένος συγγραφέας στή γλώσσα μας. Μέχρι τόν Μπαλζάκ ή λογοτεχνία γραφό­ ταν όλότελα άπονήρευτα. Ό ήρωας τού όποιου βιβλίου, σε όλα τά κλασικά έργα, έχει μιά πλευρά: εϊτε είναι ή θεατή πού λάμπει (καλοσύνη), είτε ή άθέατη πού μένει βυθισμένη στά σκοτάδια (κακότητα), ή μιά δέν συνδέεται μέ τήν άλλη, καθεμιά είναι ένας κόσμος ολάκερος καί ξεχωριστός. Έ κεΐ όπου ή καλοσύνη λάμπει μονότονα λίγο ή πολύ, ή κακότητα έμφανίζεται πολύμορφη, πολύχρωμη, πολυδιάστατη, άβυσσαλέα. Α υ­ τή τή διάκριση άποδέχεται' κι επιβάλλει ή λογική. 'Η ίδια λογική, έξηγώντας τούς λό­ γους πού κάνουν τόν άνθρωπο καλό ή κακό, παρατηρεί πώς ή καλοσύνη είναι έμφυτη στόν ίδιο βαθμό πού είναι καί ή κακότητα. Τό πολύ πολύ νά δεχτεί πώς ή καλοσύνη εί­ ναι αποτέλεσμα παιδείας, όπως ή κακότητα είναι άποτέλεσμα φτώχειας κι άγνοιας, όταν δέν υποστηρίζει (σάν παράδοξο σχεδόν) πώς οί φτωχοί κι οί κατατρεγμένοι κρύβουν μέσα τους άστείρευτη καλοσύνη. Ή λογοτε­ χνία σέ αυτό περίπου τό σχήμα καταπιά­ στηκε περισσότερο νά εικονογραφήσει τήν κακότητα, ώστε άντιθετικά νά λάμψει ή κα­ λοσύνη.

Ό Μπαλζάκ ήταν ό πρώτος πού έπέμεινε πώς τό πέρασμα στό κακό ήταν δυνατό καί τελεσίδικο, κυνηγώντας τό χρήμα, πού δίνει τή μόνη ουσιαστική δύναμη, όσο τό κρατάει κανείς στό χέρι του. Στήν ουσία όμως ό Μπαλζάκ διατήρησε τή διάκριση καλώνκακών, εμφανίζοντας τούς πρώτους θύματα τών δεύτερων, κατά περίπτωση, χωρίς δυ­ νατότητα εξαγοράς. Τήν ίδια διάκριση, σέ όλες τίς παραλλαγές της, διατήρησαν καί μετά τά μέσα τού 19ου αιώνα ό Ούγκώ, ό Ντίκενς κι άλλοι. Σ’ ένα έπίπεόο πιό απλό κινήθηκαν οί επιφυλλιδογράφοι σέ όλα τά μήκη καί πλάτη τής γής, κάνοντας τούς κα­ λούς υπερβολικά καλούς, τούς κακούς υπερβολικά κακούς, τούς δεύτερους νά δυ­ ναστεύουν σωματικά καί ψυχικά τούς πρώ­ τους, νά εγκληματούν συστηματικά καί γιά τό τίποτα, μέχρι τή στιγμή πού αστραπιαία κι από μηχανής θεός έμφανίζεται ή τιμωρία. “Ως εδώ ό κακός έγκληματεί καί τιμωρείται. Ή φύση του (ή τό χρήμα) τόν παρασύρει στό έγκλημα, γιά τή φύση του (ή γιά τήν άπώλεια τού χρήματος) τιμωρείται. "Οταν τό 1886 ό Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον γράφει τόν «Δόκτορα Τζέκυλλ καί τόν κύριο 33

Πορτραίτο τον Φ. Μ. Ντοοτογιέφσκι σέ ηλικία 26 χρο-

Χάυντ» σάν περίεργη περίπτωση εμφανίζει άκόμα τήν παρουσία τού αγγέλου καί τοϋ δαίμονα στό ίδιο πρόσωπο, σέ διάφορες ώρες. Έ ξ ι χρόνια νωρίτερα είχε πεθάνει ό Γουσταΰος Φλωμπέρ. Κι είναι ό πρώτος συγ­ γραφέας πού διαλάλησε δτι ή λογοτεχνία εί­ ναι μέ αυτές τίς προϋποθέσεις ένα δύσκολο, άν όχι αδύνατο εγχείρημα. Ή «Μαντάμ Μποβαρύ» κυκλοφόρησε τό 1856 κι ό Φλωμπέρ άναφώνησε: «Ή μαντάμ Μπο­ βαρύ είναι εγώ», πράγμα πού σημαίνει ότι τό δημιούργημα ταυτίζεται μέ τό δημιουργό του. Μέ άλλα λόγια, ό συγγραφέας υποψ ιά­ ζεται πώς ό ήρωας, αυτό τό ορατό πράγμα, είναι ή προβολή τού συγγραφέα, αυτού τού αθέατου πράγματος. Ό Φλωμπέρ σημειώνει έτσι πώς ή θεατή καί ή άθέατη πλευρά τής Σελήνης άνήκουν στήν ίδια ενότητα· ή δεύ­ τερη προβαλλόμενη στήν πρώτη, ή πρώτη ανύπαρκτη, όταν δέν ύπάρχει ή δεύτερη. "Οταν ό Φλωμπέρ δέν τρώει τό φαγητό του, επειδή νομίζει πώς είναι δηλητηριασμένο μέ άρσενικό (τό δηλητήριο πού θά πιει ή ήρωίδα του), φέρνει στό προσκήνιο τήν εν­ όχληση τού συγγραφέα άπό τή συμβίωση μέ τό πρόσωπο πού έπλασε. Δηλαδή ό ήρωας 34

δέν είναι μόνο τμήμα τού εαυτού τού συγ­ γραφέα, άλλά καί ξεβάφει πάνω στό συγ­ γραφέα. Κι όλ’ αύτά γίνονται μέ τή βοήθεια των λέξεων, τού λόγου: μέ έννοιες, μέ ερμη­ νείες. Ποιά ή σταθερότητα τού έργου; Ποιό τό άντίκρισμά του; Ποιά ή άλήθεια του; 'Η «Μαντάμ Μποβαρύ» ονομάστηκε «ρεαλι­ στικό» μυθιστόρημα, έρήμην τών έρωτημάτων τού Φλωμπέρ. ’Αρκετά χρόνια πρίν τή «Μαντάμ Μπο­ βαρύ», στά 1830, ό Σταντάλ είχε κυκλοφο­ ρήσει τό «Κόκκινο καί τό μαύρο», όπου ό κεντρικός ήρωας, ό Ζυλιέν Σορέλ, βασανί­ ζεται άπό τή φιλοδοξία καί τήν ταπεινό­ τητα, άπό τή φτώχεια καί τόν πλούτο, άπό τή δύναμη καί τήν άθωότητα, άπό τόν έρωτα καί τή ζήλεια. Κι ενώ δέν υπάρχει τε­ λικά έγκλημα (ό Ζυλιέν Σορέλ άποπειράται νά σκοτώσει), υπάρχει ώστόσο τιμωρία. Θά έλεγε κανείς πώς τά ερωτήματα τοϋ Φλωμ­ πέρ, στό μέτρο πού τά είχε ό Σταντάλ, τά έριξε πάνω στόν ήρωά του. Πονηρεμένος ότι ή λογοτεχνία δέν φτιάχνεται, όταν ό συγ­ γραφέας έπιβάλλει τίς επιλογές του, ό Σταν­ τάλ έδωσε μιά σύμμιξη, ψυχρά κι άμετανόητα, άπό άπόσταση. Αύτά συνέβαιναν τήν ώρα πού ή λογοτε­ χνία, κουβαλώντας τήν κληρονομιά της άπό τήν ’Αναγέννηση καί τό Διαφωτισμό, ήταν ρομαντική, ίδεαλιστική, ονειροπαρμένη. 'Ο Φλωμπέρ κι ό Σταντάλ (πού έμειναν χωρίς άμεσους άπόγονους), άνοιξαν κάποιο δρόμο πού άργότερα κι άνέλπιστα πατήθηκε. Μέγας θαυμαστής τού Φλωμπέρ άποδεικνύεται πώς υπήρξε ό Κάφκα, όπως μαρτυ­ ρούν τά γράμματα καί τό ήμερολόγιό του. "Αν ή «Μαντάμ Μποβαρύ», μή μπορώντας νά άντέξει τήν πραγματικότητα πού τήν περιβάλλει, ψάχνει νά δώσει σάρκα καί όστά στά όνειρά της, μέχρι πού αύτά τήν προδίνουν καί τή σπρώχνουν στήν αυτοκτο­ νία, άν σάν άνθρωπος κρατιέται στά πλαί­ σια τής ύπάρχουσας λογικής, ό κάθε λογής ’Ιωσήφ Κ. τοϋ Κάφκα ταλαιπωρείται κι εξ­ ουθενώνεται καί μεταμορφώνεται άπό αύτή τήν ίδια λογική πού ό ίδιος άποδέχεται. Κι εκεί όπου δέν αύτοκτονεί, τόν αύτοκτονοΰν. Κι αύτά τού συμβαίνουν, άσχετα άν είναι καλός ή κακός, άσχετα ποιος είναι ό νόμος. Ό κάθε ’Ιωσήφ Κ. είναι ό ίδιος ό Κάφκα. Ό ήρωας είναι πιά ό συγγραφέας. Ό συγ­ γραφέας είναι ό μόνος ήρωας. Τίποτα δέν παίρνει άπ’ έξω, όλα τά βρίσκει μέσα του. Ό μω ς, άν ό γιατρός Γουσταύος Φλωμπέρ φορούσε τήν μπλούζα του άπό τήν καλή κι

άνατομούσε τή μαντάμ Μ ποβαρύ, άν ό υπάλληλος Φράντς Κάφκα φορούσε τήν μπλούζα του από τήν άνάποδη καί κομμά­ τιαζε τόν όποιο ’Ιωσήφ Κ., άν καί οί δυό βασανίζονται άπό τόν εαυτό τους, διατη­ ρώντας τά έρωτήματά τους, ό Μπέκετ με τόν Βλαντιμίρ καί τόν Έστραγκόν στό «Περιμένοντας τόν Γκοντό» θ’ άναιρέσει άκόμα καί τό ερώτημα, γιά νά πέσει στά άλλα του έργα σέ μουγκρητά, στό σκουπιδοντενεκέ, στό «άκατονόμαστο», στή σιωπή. Ό Σάμουελ Μπέκετ δέν σκίζει μόνο τήν μπλούζα του, άλλά καί τά ρούχα του καί τίς σάρκες του. Λέει πώς ή άπάντηση στόν Φλωμπέρ είναι ό θάνατος, ή άνυπαρξία, στήν καλύτερη περί­ πτωση ή άνάμνηση τής ζωής μέσα στή μή­ τρα. Καί ή λογοτεχνία είναι αδύνατη. Νομίζω πώς ό Φλωμπέρ δέν θά ευχόταν μιά τέτοια εξέλιξη, αυτό τό αδιέξοδο. Ν ο­ μίζω πώς ευχόταν νά μπορούσε ή λογοτε­ χνία, μέσ’ άπό υπαρκτά άτομα καί μέσα άπό τρέχουσες πραγματικότητες, νά δώσει ένα «όλογράφημα» τού άνθρώπου καί τής ιστο­ ρίας του. ΤΗταν, στήν ουσία, αυτό πού έπιθυμούσε ό Σταντάλ, όταν τόνιζε πώς «τό μυθιστόρημα είναι ένας καθρέφτης πού περιδιαβάζουμε κατά μήκος των δρόμων». Φαντάζομαι πώς ήθελε νά πει ότι ή λογοτε­ χνία, σέ ένα καί τό αυτό πλαίσιο, είναι ικανή καί πρέπει νά μαζεύει ό,τι βρει, έστω κι άν τό ένα άναιρεϊ τό άλλο. Μέ άλλα λό­ για, τό ορατό τουλάχιστον πρέπει νά είναι μιά πλήρης άπεικάνιση, σάν νά μήν υπάρχει τό άόρατο. ’Έτσι, ή λογοτεχνία δέν έχει μή­ κος καί πλάτος μόνο. ’Έχει καί βάθος, παύει νά είναι επίπεδη. "Οταν ό Σταντάλ γράφει (ανάμεσα στά 1833 καί στά 1839) τά «’Ιταλικά χρονικά», σειρά thrillers πού βασίζονται σέ ιστορικά πρόσωπα καί γεγονότα, εξηγεί: «Γιά μένα, ή διήγηση αυτών τών κομματιών καί αυτών τών βασάνων, μοΰ προσφέρει πάνω στήν άνθρώπινη ψυχή άληθινά κι απρόσβλητα δεδομένα...» Σέ αύτά τά γραφτά, πάθη κι άγιοσύνες, όργια κι άθωότητες, συνυπάρ­ χουν δίχως ενόχληση καί δίχως άλληλοαναίρεση. Καί τό γεγονός ότι πρόκειται γιά «χρονικά» πού ό συγγραφέας συλλέγει άπό τό λαό καί στά όποια είναι φυσικό νά μή μπορεί νά έπέμβει, τόν υποχρεώνει νά ση­ μειώσει ότι εδώ βρίσκεται μιά άλλη λογοτε­ χνία, άσχετη μ’ έκείνη πού άρκείται νά πα­ ρουσιάζει τά πράγματα καί νά τά βάζει σέ λογικές κατηγορίες. Ό Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι

πήγε πιό πέρα ά π’ τόν Σταντάλ: θεώρησε πώς τ’ άντίθετα υπάρχουν στό ένα, άλληλοσυμπληρούμενα καί σέ αναγκαστική συμ­ βίωση, σέ μαρτυρική συνάφεια καί σέ άπόλυτο δράμα. "Οταν κατέληξε, στούς «’Αδελ­ φούς Καραμαζόφ». στήν κραυγή: «’Ά ν ό θ ε ό ς δέν υπάρχει, τότε όλα έπιτρέπονται», είχε λογικά εξηγήσει αυτό τό άνεξήγητο. Τήν κραυγή τού Ντοστογιέφσκι θά πάρει ό Καμύ στό «Μύθο τού Σίσυφου», γιά νά συμπεράνει πώς τελικά αυτός ό κολασμένος είναι ένας ευτυχής. Ά π ό τ’ «όλογράφημα» τού Ντοστογιέφσκι θά ξεπεταχτεί πάνοπλη ή λογοτεχνία πού κερδίζει τό παρόν της: σκέφτομαι τά «Ε κατό χρόνια μοναξιάς» τού Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (1928- ) ή τά «έπη» τού Περουβιανού Μανουέλ Σκόρσα (1928- ), άγνωστα ως αυτή τή στι­ γμή στόν τόπο μας. Ή λογοτεχνία πονηρεύ­ τηκε τελικά: τό έργο δέν συνδυάζεται μέ τή λογική υποχρεωτικά. Δέν εγκληματεί μόνο ό κακός καί δέν τιμωρείται μόνο ό κακός. Ά ν τό έγκλημα είναι δοκιμασία, ή τιμωρία είναι λύτρωση, είναι ευτυχία πού κερδήθηκε. Δέν ύπάρχει διάκριση φύσεων μόνο, υπάρχει καί τό περιβάλλον. 'Ο Ντοστογιέφσκι πέτυχε σέ μιά ζωή νά

35

Oi γονείς τον Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι.

κάμει τή σύνοψη τών κλασικών (θαύμαζε τόν Κορνέιγ καί τόν Ρακίνα), τών ρομαντι­ κών (συγκινιόταν από τόν Λαμαρτίνο, τόν Μπάυρον, τόν Ούγκώ, τόν Πούσκιν), τών «μαύρων» συγγραφέων (Ούώλτερ Σκότ, Έ ντγκαρ Ά λ λ α ν Πόου), διαβάζοντας ταυ­ τόχρονα τόν Φλωμπέρ καί τόν Σταντάλ. Μέσ’ άπό αύτό τό σωρό διαμόρφωσε τό ύφος του καί τούς ήρωές του. Κι άπό εκεί έχτισε πλοκές πού θυμίζουν Μπαλζάκ (εκ­ τιμούσε τόσο πολύ την «Εύγενία Γκραντέ», ώστε τή μετάφρασε στά ρωσικά), την προρομαντική Ά γγλίδ α ”Α νν Ράντκλιφ (σ’ ένα γράμμα του λέει: «'Όταν διάβασα τά έργα τής Ράντκλιφ σέ ήλικία οκτώ ετών, τό κε­ φάλι μου είχε γεμίσει άπό Ά λφόνσους, Κα­ τερίνες καί Λουκίες. "Οσο γιά τόν δόν Πέ­ τρο καί τή δόνα Κλάρα, εξακολουθώ άκόμα καί τρελαίνομαι γι’ αυτούς»), τόν Εύγένιο Σύη («μοΰ φαίνεται πώς θά ήθελα νά μετα­ μορφωθώ σ’ έναν Εύγένιο Σύη, γιά νά περι­ γράφω τά Μυστήρια τής Πετρούπολης, έχω τρομερή κλίση γιά τά “Μυστήρια”» γράφει τό 1861). Γράφει ό Μάρκος Αύγέρης: «Μπάζει τά πνευματικότερα προβλήματα, μιά φιλοσοφία κι ένα κοσμοόραμα ά π’ τά πιό άγωνιώδη σ’ έργα έπιφυλλιδογραφικά, πού ξεκινούν άπό υποθέσεις λαϊκών άναγνωσμάτων, καί μέ τά εξωτερικά σχήματα 36

καί τούς κανόνες άστυνομικών μυθιστορη­ μάτων δημιουργεί έργα μέ τούς ύψηλότερους εσωτερικούς διαλογισμούς, άληθινές τραγωδίες τού νοϋ, όπου παρακολουθούμε τούς παραδαρμούς τής πιό άνήσυχης ψυχής, πού τήν άπασχολεϊ τό πρόβλημα τών προ­ βλημάτων: ποιά είναι ή μοίρα τού άνθρώπου απάνω στή γή; μήπως ή ύπαρξή του εί­ ναι άδικάιολόγητη, άσκοπη καί παράλογη, ένα άξεδιάλυτο μεταφυσικό έγκλημα;» Θά πρόσθετα: μήπως τό έγκλημα είναι μιά προϋπόθεση γιά νά καταλάβει ό άνθρωπος τόν εαυτό του; Έ τσι, ό Ντοστογιέφσκι γίνε­ ται ή συνέχεια τού Σταντάλ. Ό Ντοστογιέφσκι είναι ό πρώτος βραδυ­ φλεγής συγγραφέας. Έ ζησε μιά τραγική ζωή (λίγο έλειψε νά τόν κρεμάσουν, έκαμε τέσσερα χρόνια εξόριστος στή Σιβηρία, ήταν επιληπτικός μέ κρίσεις τρομερές, έτρωγε τά λεφτά του στά χαρτιά, έχασε τή γυναίκα του καί τόν άδελφό του πού ύπεραγαποΰσε ταυ­ τόχρονα σχεδόν), δμως τά γεγονότα -ο σ ο κι άν τόν ταρακούνησαν- δεν μπήκαν αύτούσια ή καλυμμένα στά έργα του. ’Αντίθετα, μπήκαν εκεί μέσα πάθη. Μέάλλα λόγια, δέν μπήκαν δεδομένα, αλλά σχόλια, επίπονες αποκαλύψεις, μέσ’ άπό φερέφωνα. Κι αύτές οί αποκαλύψεις δέν ντύνονται τό συγγρα­ φέα, άλλά τά πρόσωπα πού φτιάχνει ό συγ­

γραφέας. Κι άν κάθε πρόσωπο -κεντρικό ή μηδαμινό- έχει κάτι άπό τό συγγραφέα (έπιληψία, πάθος τού παιχνιδιού κλπ.), κα­ νένα δέν είναι δ συγγραφέας, δλα ζούν άκέραια κι αυτεξούσια, τό καθένα στό δικό του κόσμο. ’Ακόμα κι όταν μοιάζουν μεταξύ τους, είναι ένας κόσμος όλότελα πλήρης, μέ δλα τ’ άνθρώπινα χαρακτηριστικά. Είναι κόσμος «άπίθανος», αλλά πραγματικός. Νιώθεις πώς δέν σέ άφορά, άλλά σέ τρα­ βάει. Αές: κανείς άπό όλους αύτούς δέν εί­ μαι έγώ, άλλά σέ όλους ύπάρχει κάτι άπό εμένα, πού δέν τολμάω ούτε στον εαυτό μου νά ομολογήσω. Έ τσι, τό πρωτοφανές μετουσιώνεται σέ κοινότυπο: δταν διαβάσεις τόν Ντοστογιέφσκι, διαπιστώνεις πώς ύστερ’ άπό λίγο σοΰ σκάει στό κεφάλι μέσα. Μά κι άν δέν ήταν έτσι βραδυφλεγής, κάθε έργο του σχεδόν θά σοϋ επιβαλλόταν μέ τόν όγκο του. Σελίδες καί σελίδες, λεπτο­ μέρειες κι άτέλειωτοι μονόλογοι καί διάλο­ γοι καί συστροφές κι έπεξηγήσεις, τής νύ ­ χτας γραψίματα (καθώς μαρτυράει ό φίλος του Στραχόφ: «Κατά τά μεσάνυχτα, όταν όλα ήρεμοϋσαν, ό Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι έμενε μόνος μέ τό σαμοβάρι του · καί πίνοντας μικρές γουλιές κρύο τσάι κι όχι πολύ δυνατό έσπρωχνε τή δουλειά του μέχρι τίς πέντε κι έξι τό πρωί»), φαντά­ σματα πού τούς τεράστιους όγκους τους κι αύτός άκόμα δύσκολα ξεδιάλυνε μέσα στό σκοτάδι καί στήν ήσυχίά, συναντήσεις ιδεών καί πράξεων μέ καταλύτες τά πάθη (ένα blending, γράφει ό Ζίντ). Έ τρεξαν οί εξηγητές νά βρουν πώς καί γιατί καί πότε καί πού τά μάζεψε 6λ’ αύτά καί κατάφερε νά τά δείξει, έψαξαν οί κριτι­ κοί νά βρουν τήν αισθητική κι οί σχολιαστές καταπιάστηκαν νά βρουν τήν ήθική. Γιατί όλοι συμφωνούν: ό Ντοστογιέφσκι έκαμε τελειωτικά τήν έπίπεδη λογοτεχνία τρισδιά­ στατη (άμφιταλάντευση-πράξη-αύτογνωσία), άποδεικνύοντας πώς ή λογοτεχνία σάν δημιουργία άνατρέχει στό πρίν τή Γένεση μάγμα καί πώς όλες οί δημιουργίες, όσο διαφορετικές κι άν είναι, έχουν τήν ίδια άρχή, τόν ίδιο πυρήνα. Καί τά έκαμε όλα αύτά, δίχως νά ξέρει. ’Αψευδής μάρτυρας ή άλληλογραφία του: «Είμαι δυσαρεστημένος άπό τό μυθιστόρημά μου μέχρι άηδίας» (άναφέρεται στόν «’Ηλίθιο», 1868). «Είναι καιρός επιτέλους νά γράψω κάτι σοβαρό» (έτοιμάζεται νά γράψει τούς «Δαιμονισμέ­ νους», 1872). Καί λίγο πρίν πεθάνει, σάν νά έκανε άπολογισμό, γράφει σέ μιά θαυμά-

στρια: «Ξέρω πώς έγώ σάν συγγραφέας έχω πολλά ελαττώματα, γιατί είμαι ό πρώτος πού νιώθω δυσαρέσκεια γιά τόν εαυτό μου. Μπορείτε νά φανταστείτε πώς σέ ορισμένες στιγμές προσωπικού ελέγχου διαπιστώνω συχνά μέ λύπη πώς δέν έξέφρασα, μέ τήν πραγματική έννοια, τό ένα εικοστό αύτοΰ πού ήθελα καί πού θά μπορούσα ίσως νά έκφράσω. Αύτό πού μέ σώνει, είναι ή συν­ ηθισμένη ελπίδα πώς μιά μέρα ό Θεός θά μού στείλει τόση δύναμη καί τόση έμπνευση καί πώς θά εκφραστώ πληρέστερα, πώς θά μπορέσω κοντολογίς νά εκθέσω όλα όσα κρύβω στήν καρδιά μου καί στή φαντασία μου». Σάν νά λέει πώς ό άνθρωπος είναι πιό άπίθανος, άπό τό άπίθανο πού είχε γράψει. Συμβαίνει νά συγκρίνεται ό Ντοστογιέφσκι μέ τόν Τολστόι, όχι μόνο γιατί πέρασαν άπό όμοιες άγωνίες, άναζητήσεις, εκρήξεις, όχι μόνο γιατί κουβαλούσαν μέσα τους τή «ρώσικη ψυχή» μέ τίς ύπερβολές της καί τίς εξάρσεις της πού άκολουθούνται άπό κατά­ πτωση καί ταπείνωση, άλλά γιατί μέσα τους στράγγιξε τό Εύαγγέλιο, ή πίστη, ή ταπεινό­ τητα, τό μαρτύριο. Σέ αύτή τή σύγκριση, οί

ό φίλος τον Τσοκάν Βελιχάνωβ

37

ειδικοί δίνουν τά πρωτεία στόν Τολστόι. "Ομως έτούτη ή κορυφή έμεινε μόνη της, σάν Έ βερεστ πάνω από τόν άνθρωπο. 'Ο Ντοστογιέφσκι -κ ι άν δεχτούμε πώς βρίσκε­ ται πιό κάτω- άνασήκωσε στίς πλάτες του δλο τό βάρος τού άνθρώπου. Μού φαίνεται πώς Τολστόι καί Ντοστογιέφσκι είναι χρι­ στιανοί ορθόδοξοι πού άναμετρήθηκαν μέ τό θεό τους, υποστηρίζοντας πάντα τό λη­ στή Βαραββά κι άποδεικνύοντας δτι δι­ καιωματικά τού άνήκει ή σωτηρία. Σάν ό Χριστός καί τό μαρτύριό του νά μήν τούς ένδιέφεραν. Ό Ζίντ γράφει γιά τόν Ντοστογιέφσκι: «Κατά τήν εξορία του στή Σιβηρία, ό Ντοστογιέφσκι συνάντησε μιά γυναίκα πού τού έβαλε στό χέρι τό Ευαγγέλιο. Τό Ευαγγέλιο ήταν εξάλλου τό μόνο άνάγνωσμα πού επιτρεπόταν επίσημα στά κάτεργα. "Ολα τά έργα πού έγραψε κατόπιν είναι διαποτισμένα άπό τήν ευαγγελική -‘θεω­ ρία” ». Έτσι, παρατηρούμε πώς σέ δλο τό έργο του δέν υπάρχει καμία μεγάλη μορφή, κανένας σπουδαίος άντρας. 'Υπάρχουν άγιοι, μάρτυρες, ταπεινωμένοι, καταφρονεμένοι, άνθρωποι τού ύπόγειου καί τού τρε­ 38

λοκομείου, άνθρωποι κοντά στήν άγιοσύνη καί τήν αγνότητα -ό π οιος κι άν είναι ό βούρκος τους— δίπλα σέ άτομα επικίνδυνα, σέ διανοούμενους: αυτοί είναι οί σατανά­ δες. Αυτοί βρίσκονται σέ τέτοια άβυσσο, ώστε τελικά στέκουν πέρα άπ’ τό καλό καί τό κακό. Δέν είναι λοιπόν περίεργο πού ό Νίτσε συγκινήθηκε άπό τόν Ντοστογιέφσκι (ένώ προηγουμένως είχε άγκαλιάσει τόν Σταντάλ). Στή λογοτεχνία μας, ό Παπαδιαμάντης εί­ ναι ό Ντοστογιέφσκι μας. Τόν μετάφρασε άντί ποτηριού οίνου, καθώς άκουσα, γιά τό Γαβριηλίδη. Ό κοσμοκαλόγερος άπό τή Σκιάθο έχει μιά κάποια φυσιογνωμική ομοιότητα μέ τόν Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς άπό τή Μόσχα. Μόνο πού (άπό συστολή;) δέν κοιτάζει τό φακό, κι άγνωστη μάς μένει ή ματιά του. Ά π ό τή «Μετανάστιδα» (1879-1880) δμως καί τούς «Εμπόρους τών εθνών» (1882-1883), έφτασε στή «Φόνισσα» (1903). Διέτρεξε στό έργο του τή λο­ γοτεχνία άπό τούς ρομαντικούς καί τούς έπιφυλλιδογράφους μέχρι καί τόν Ντοστογιέφσκι. Ή Φόνισσα είναι ό θηλυκός Ρασκόλνικοφ.Τό νά μοιράζεις τό θάνατο, μέσα άπό μιά σειρά «δωρεάν πράξεων» (actes gratuits), μέ τή δικαιολογία «γιά νά μήν υποφέρουν» εκείνα τά θηλυκά, είναι παρ’ δλα αύτά κοινωνική διαμαρτυρία. Κι άν ό θάνατος σέ πετυχαίνει καθώς βουτιέσαι στή θάλασσα, στό πέραμα τού Α γίο υ Σώστη, εί­ ναι τό ίδιο σάν τή χαρά πού νιώθει ό Ρασκόλνικοφ πηγαίνοντας νά έκτίσει τήν ποινή του στή Σιβηρία. Μιά άλλη ζωή αρχί­ ζει καί γι’ αυτόν, ή προηγούμενη έχει μείνει πίσω, σάν ρύπος καί δοκιμασία εξαγνισμού. Στίς τελευταίες γραμμές τής «Φόνισσας» υπάρχουν οί εξηγήσεις: «Τά κύματα έφούσκωναν αγρίως, ώς νά εϊχον πάθος. Έκάλυψαν τούς μνκτήρας καί τά ώτα της. Τήν στιγμήν εκείνην τό βλέμμα τής Φραγκογιαννοϋς άντίκρνσε τό Μπο­ στάνι, τήν έρημον βορειοδυτική άκτήν, όπου τής είχαν δώσει ώς προίκα έναν άγρόν όταν, νεάνιδα, τήν ύπάνδρευσαν καί τήν έκουκούλωσαν, καί τήν έκαμαν νύφην οί γονείς της- ”Ω! νά τό προικιό μου! είπε. Ανταί υπήρξαν αί τελευταίαι λέξεις της. Ή γραία Χαδούλα εύρε τόν θάνατον εις τό πέραμα τού Αγίου Σώστη, εις τόν λαιμόν τόν ένώνοντα τόν βράχον τού ερημητηρίου μέ τήν ξηράν, εις τό ήμισυ τού δρόμου μεταξύ τής θείας καί τής Ανθρώπινης όι-

υπάρχουν κοινωνικές, πολιτικές, ψυχολογι­ κές προεκτάσεις, ή μιά σπουδαιότερη από τήν άλλη. Κι ά π’ αύτή τήν άποψη ό Παπαδιαμάντης είναι έξίσου βραδυφλεγής μέ τόν Ντοστογιέφσκι. Κι άν ή λογοτεχνία μας είχε μιά σειρά καί μιάν άνάπτυξη, θά μπορού­ σαμε νά πούμε γιά τόν Παπαδιαμάντη αυτό πού διακρίνεται στόν Ντοστογιέφσκι: τό έργο τού Ντοστογιέφσκι, άπό τήν κοινωνική καί ψυχολογική άποψη, συνεχίζει ό Τσέχοφ, ένώ άπό τήν πολιτική, τό συνεχίζει ό Γκόρκι. Κι άν ό Ντοστογιέφσκι συνεχίζει κι άποτελειώνει τόν Πούσκιν (γιά τόν όποιο έβγαλε τόν περίφημο λόγο του στά 1880), στό ίδιο μέτρο ό Παπαδιαμάντης συνεχίζει τό δημοτικό τραγούδι κι αποτελειώνει τά λαϊκά χρονικά. Έ τσι, βρίσκω στόν Ρώσο τό έπικό στοι­ χείο, τό άμετρο κι υπερβολικό κι έπώνυμο, όσο βρίσκω στόν Σκιαθίτη τό ίδιο στοιχείο, τό μετρημένο καί βραχύ κι άνώνυμο. Συνοψίζοντας, θά μπορούσαμε νά κατα­ λήξουμε στό σχήμα πού δημοσιεύεται στη σελίδα 40.

«Ή άγια Ρωσία είναι τόπος φτωχός κι επικίνδυνος» (από γράμμα τοϋ Ντοστογιέφσκι, την εποχή πού εγραφε τούς Αδελφούς Καραμαζώφ)

καιοσύνης». Τό κουκούλωμα, τό προικιό, ή παντρειά, όταν ήταν νέα, οδήγησαν τή θεία Χαδούλα στό φόνο, όπως τό κουκούλωμα, ή φτώχεια, ή τοκογλυφία, ένώ είναι νέος, οδηγούν τό χέρι τού Ρασκόλνικοφ πού κρατάει ένα τσε­ κούρι. Κι ένώ ή θεία καί ή άνθρώπινη δι­ καιοσύνη κυνηγούν τή θεία Χαδούλα, ή άν­ θρώπινη δικαιοσύνη καταπιάνεται με τόν Ρασκόλνικοφ, σάν νά ήταν ή θεία. Ό ορθό­ δοξος Παπαδιαμάντης συντάσσεται πάντα μέ τό Χριστό. Κι ή ταπείνωση κι ή καταφρόνια κι ή με­ γαλοψυχία κι ή καλοσύνη πού είναι παρού­ σες στό πρόσωπο τής Σόνιας, είναι έξίσου παρούσες «στά βάσανα καί στούς καημούς τού κόσμου» τού Παπαδιαμάντη. Κι έκείνη ή λανθάνουσα σεξουαλικότητα (όπως στό «"Ονειρο στό κύμα») τού Παπαδιαμάντη διατρέχει όλο τό έργο τού Ντοστογιέφσκι γιά νά φτάσει στήν έπιφάνεια στούς «’Αδελφούς Καραμαξόφ». Μέ τήν ευκολία πού μάς χαρακτηρίζει, κατατάξαμε τόν Παπαδιαμάντη στούς ηθογράφους, παραβλέποντας ότι κάτω ά π’ αύτή τήν κρούστα

Μέ τό «Έγκλημα καί τιμωρία» άντιμετωπίζει κανείς τή δυσκολία νά συνοψίσει τήν «υπόθεσή» του. Μπορεί νά περιοριστεί στά σημεΐα-σταθμούς πού τοποθετεί ό συγγρα­ φέας. Μπορεί νά πει, π.χ., πώς ή «υπόθεση» είναι ό φόνος μιας γριάς τσιφούτας άπό τόν πρώην φοιτητή Ροντιόν Ρομάνοβιτς Ρα­ σκόλνικοφ. Αυτός ό φόνος δημιουργεί μιά περίεργη κατάσταση στό φονιά, πού κύριοι μάρτυρές της είναι ό φοιτητής Ραζουμίχιν κι ό άστυνομικός Πορφύρης Πέτροβιτς. Στό τέλος, ό Ρασκόλνικοφ θά ομολογήσει τήν πράξη του καί θά τιμωρηθεί γι’ αύτή, έκτίοντας τήν ποινή του στό κάτεργο τής Σι­ βηρίας. "Αν πρώτος σταθμός είναι τό έγκλημα, άν ενδιάμεσοι σταθμοί είναι ή πρόοδος πρός τήν τιμωρία κι άν κατάληξη είναι ή τιμωρία, ό Ντοστογιέφσκι μοιάζει νά νιώθει τήν άνάγκη νά έξηγήσει τί πάει νά πει «έγκλημα», τί πάει νά πει «τιμωρία». Γιά ν ’ άπαντήσει σφαιρικά, παρεμβάλλει άλλες «υποθέσεις», όπου διάφορα πρόσωπα έμφανίζονται καί δίνουν παραλλαγές έγκλήματος καί τιμω­ ρίας. 'Ο Λ ούζιν, γιά παράδειγμα, δέν βούτηξε ποτέ τά χέρια του στό αίμα, άλλά έγκληματεΐ χειρότερα, θέλοντας νά σκοτώσει τήν ψυχή τής υποψήφιας γυναίκας του κι 39

40

Ό Ντοστσγιέφσκι ατά 1879

Ή δεύτερη γυναίκα τοϋ συγγραφέα: Άννα Ντοστογιέφσκι (φωτ. 1879)

αδερφής τού Ρασκόλνικοφ, έξαγοράζοντάς την. Τιμωρία γι’ αυτόν είναι ό έξευτελισμός τής άποπομπής, άφοΰ τό σχέδιό του ξεσκε­ πάζεται. Τιμωρία βέβαια, άλλά όχι σωτη­ ρία. Γιατί ό Αούζιν θά συνεχίσει νά εγκλη­ ματεί, όσο ζεϊ. Θά εγκληματεί εξακολουθη­ τικά, δίχως ν ά τό καταλαβαίνει. ’Από τήν άλλη μεριά έχουμε τήν «υπό­ θεση» τού δαιμόνιου, πορωμένου καί φιλή­ δονου Σβιντριγκάιλοβ, πού έπιθυμεϊ τήν άδερφή τού Ρασκόλνικοφ. ’Ίσως ό Σβιντριγκάιλοβ έχει βουτήξει τά χέρια του στό αίμα, ξεκάνοντας τη γυναίκα του, πρίν πάρει άπό πίσω τή Ντούσενκα καί καταβάλει όλες τίς προσπάθειες γιά νά τήν κερδίσει. Τιμωρία του είναι νά μήν πετύχει τό σκοπό του. Νιώθει τήν έλευση τής τιμωρίας, άφοΰ στήν πρώτη καί στή δεύτερη περίπτωση εγκλημά­ τησε, καί προσπαθεί νά τήν άποφύγει μέ διάφορους τρόπους, όπως μοιράζοντας λεφτά, μέχρι πού διαπιστώνει ότι ή τιμωρία του τοϋ άφήνει περιθώριο καί γι’ άλλα εγ­ κλήματα. Μόνη σωτηρία γίνεται τότε ή αυ­ τοκτονία. Ό Σβιντριγκάιλοβ έχει καταλάβει στό τέλος τήν άνάγκη τής σύνδεσης τιμω­ ρίας καί σωτηρίας. Τρίτη «ύπόθεση» φτιάχνεται μέ τό δημό­ σιο υπάλληλο Μαρμελάντοβ, τή γυναίκα του Κατερίνα Τβάνοβνα καί τά παιδιά τους, προετοιμασία γιά τήν έμφάνιση τής Σόνιας, κόρης τοϋ Μαρμελάντοβ άπό τόν πρώτο του

γάμο, μιας νεαρής πόρνης. Ό Μαρμελάντοβ θά πέσει θύμα δυστυχήματος (θά τόν σκο­ τώσει μιά άμαξα, καθώς μεθυσμένος περ­ νάει τό δρόμο) καί μετά άπό αυτή τήν άπώλεια θά πεθάνει κι ή Κατερίνα Τβάνοβνα. Ό Μαρμελάντοβ έγκληματεϊ άπέναντι στή γυναίκα του καί στήν κόρη του. Τό ξέρει, τό λέει καί θά έπιθυμοϋσε νά έπανορθώσει. “Αδικα σχεδόν τιμωρείται μ’ έκείνο τόν τυ­ χαίο θάνατο. “Ομως, αυτή ή τιμωρία είναι κιόλας σωτηρία γιά τόν ίδιο κι άφορμή σω­ τηρίας γιά τή Σόνια. Γιατί ή Σόνια, πού «εγκληματεί κατ’ άνάγκη», πουλώντας τό κορμί της, δοκιμάζεται άπό τά γεγονότα, όπως δοκιμάζεται στόν έρωτά της γιά τόν Ρασκόλνικοφ. Τιμωρία της είναι αύτές οί δοκιμασίες, πού θά καταλήξουν στή σωτη­ ρία: θ’ άκολουθήσει τόν Ρασκόλνικοφ στή Σιβηρία, έγκαταλείποντας τή ζωή τής πόρ­ νης, κι άνάμεσα στούς φυλακισμένους θά βρει τήν ήρεμία, τήν άγάπη, τήν άνθρωπιά. Δοκιμασίες, μέ τήν ίδια έννοια, είναι γιά τήν άδερφή τού Ρασκόλνικοφ, τή Ντού­ σενκα, τό κυνήγημα τοϋ Σβιντριγκάιλοβ, ή παράδοσή της στόν Αούζιν, ή άπαγκίστρωση άπό τόν Α ούζιν, μέχρι τόν γνήσιο έρωτα τού φοιτητή Ραζουμίχιν. Στή σύγ­ κριση Σόνιας καί Ντούσενκας, ή πρώτη εί­ ναι εξίσου θύμα μέ τή δεύτερη. Ή πρώτη πουλάει τό κορμί της κι ή δεύτερη ετοιμάζε­ ται νά πουλήσει τήν ψυχή της στόν Αούζιν, 41

όταν έχει άποφύγει νά πουλήσει τό κορμί της στόν Σβιντριγκάιλοβ. Θά λέγαμε πώς οί διάφορες υποθέσεις έξελίσσονται, δίνοντας δλο καί μεγαλύτερη άξια στήν υπόθεση Ρασκόλνικοφ καί Σόνιας, αυτών τών δύο προσώπων πού διαρ­ κώς πλησιάζουν περισσότερο. Τό βάρος πέφτει στόν Ρασκόλνικοφ, έπειδή αυτός έχει κάμει τή συγκεκριμένη πράξη, ένώ ή Σόνια φωτίζει τόν περίγυρο, φωτίζοντας ταυτό­ χρονα τόν εγκληματία, πού παραδεχόμαστε πώς είναι άξιος σωτηρίας. Ρασκόλνικοφ καί Σόνια είναι τά θετικά πρόσωπα, τά κεν­ τρικά σημεία. Γι’ αυτό τό λόγο είναι πλήρεις χαρακτή­ ρες. ΓΓ αυτό τό λόγο δέν τούς ξαναβρί­ σκουμε σέ άλλα έργα τού Ντοστογιέφσκι. ’Αντίθετα, τά υπόλοιπα κύρια πρόσωπα τών άλλων ύποθέσεων, πού εδώ παίξουν ένα ρόλο καί βγαίνουν από τή σκηνή, επανεμ­ φανίζονται σέ άλλα μυθιστορήματα τού Ντοστογιέφσκι καί κατά κανόνα εκεί όλο-

κληρώνονται. Πρώτο παράδειγμα ό Μαρμελάντοβ. Ή παρουσία του στό «Έγκλημα καί τιμωρία» καλύπτει ένα μόνο κεφάλαιο, πού στό σύνολό του σχεδόν είναι μιά εξομο­ λόγηση. Νομίζω δτι τόν ξαναβρίσκουμε σέ ορισμένα χαρακτηριστικά τού πατέρα Καραμαζόφ, πού συμπληρώνεται κι άπό άλλες συνιστώσες άπό προηγούμενα έργα τού Ντοστογιέφσκι. Δεύτερο παράδειγμα ό Σβιντριγκάιλοβ, αύτός ό σατανικός, πού καταλήγει στόν Σταυρόγκιν τών «Δαιμονι­ σμένων» όλότελα άπάνθρωπος, αλλά καί ταυτόχρονα ευάλωτος. Τ’ άλλα πρόσωπα, πού θά ονομάζαμε περιφερειακά στό «Έ γ­ κλημα καί τιμωρία», δπως ό φοιτητής Ραζουμίχιν, ή μητέρα τού Ρασκόλνικοφ, σπιτονοικοκυρές, μεθύστακες καί θυρωροί, κάτω άπό τό ίδιο φώς, γεμίζουν δλο τό έργο τού Ντοστογιέφσκι. Ά π ό αυτή τήν άποψη, τά περιφερειακά πρόσωπα ώθοϋν πρός τά κύρια πρόσωπα τών διάφορων ύποθέσεων, πού αυτά μέ τή σειρά τους ώθοΰν πρός τούς

Χρονολογικός πίνακας τής ζωής καί τών έργων τού Ντοστογιέφσκι* 1821 Γέννηση στις 30 ’Ο κτωβρίου τού Φ. Ντοστογιέφσκι, στό διαμέρισμα τοϋ π α ­ τέρα του γιατρού Μ ιχαήλ Ν τοστογιέφσκι, στό Νοσοκομείο ’Α πόρω ν Μαρίνσκι, στη Μόσχα, στήν όδό Μποζεν1834 Μιχαήλ καί Φιόντορ Ντοστογιέφσκι μπαίνουν εσωτερικοί στή σχολή Τσερμάκ στή Μόσχα.

1837 Θ άνατος τής μητέρας τοϋ Ντοστογιέφσκι καί θάνατος τοϋ Πούσκιν. Μ. Ντοσταγιέφσκι καί Φιόντορ Ντοστογιέφσκι πηγαίνουν στήν Πετρούπολη.

1838 Ό Φιόντορ Ντοστογιέφσκι μ παίνει στή στρατιωτική σχολή μηχανικών.

1839 Δ ολοφονία τοϋ πατέρα τοϋ Ντοστογιέφσκι ά πό τούς δουλοπάροικους του 1840-1841 Ό Ν τοστογιέφσκι έργάζεται στά ιστορικά δράματα Μ αρία Στούαρτ καί Μ πόρις Γκοντουνώφ.

1844 Στή σειρά «Ρεπερτουάρ κα ί Πάνθεον» δημοσιεύεται τό μυθιστόρημα τού Μ παλζάκ «Εύγενία Γκραντέ» σέ μετά­ φραση Φ. Ντοστογιέφσκι. 19η ’Ο κτω­ βρίου άπολύεται ά πό τή στρατιωτική

ύπηρεσία γιά λόγους οικογενειακούς.

1845 Τόν Μάη τελειώνει τό «Φτωχόκοσμος» καί γνωρίζεται μέ τούς Νεκράσωφ καί Μ πελίνσκι. Τό φθινόπω ρο μπαίνει στόν κύκλο τού Μπελίνσκι.

1846 15 Ία νο υ α ρίο υ δημοσιεύεται τό «Φτω­ χόκοσμος» τού Ντοστογιέφσκι στό περιοδικό τού Νεκράσωφ «Πετερμπούρζκι Σμπόρνικ». 1η Φεβρουάριου δημοσιεύεται ό Σ ω σίας στά «Π ατριω ­ τικά Χρονικά». Τόν Ό κτώ β ρη « Ό κ. Προχάρτσιν», Ό κτώ βρη-Δεκέμβρη « Ή σπιτσνοικοκυρά ».

1847 Ρήξη Ντοστογιέφσκι καί Μ πελίνσκι. Ά πρ ίλη ς-Ίο ύ λ ιο ς. Στό περιοδικό «Πετερμπούρζκι Βέντομοστι» δημοσιεύον­ ται τέσσερα σκίτσα τού Ντοστογιέφσκι μέ τόν τίτλο «Χρονικό τής Πετρούπο­ λης». Τήν άνοιξη ά ρ χίζει νά συχνάζει στόν κύκλο τού Πετρασέφσκι.

1848 Δεκέμβρης «Λευκές νύκτες».

1849 Ια νο υά ρ ιο ς - Φ εβρουάριος - Μ άρτιος «Νιέτοτσκα Νιεζβάνοβα». 15 ’Α πρ ι­ λίου δ ια β ά ζει στή συγκέντρωση τού Πετρασέφσκι τό γράμμα τού Μπελίνσκι στον Γκόγκολ. 23 ’Α πριλίου ό Ντοστο-

* Άπό τό βιβλίο «Ό Ντοστογιέφσκι στις αναμνήσεις τών αυγχρόνων τον».

42

δύο πρωταγωνιστές, τόν Ρασκόλνικοφ καί τή Σόνια. Σέ δλη τήν έκταση τού βιβλίου ό αναγνώστης έχει έντονη τήν αίσθηση αυτής τής ώθησης πρός τό κέντρο. Νομίζω όμως πώς δλα τά μέρη τοϋ οικο­ δομήματος θά ήταν ασύνδετα χωρίς τήν πα­ ρουσία τού άστυνομικοΰ Πορφύρη Πέτροβιτς. Παρατηρούμε πώς ή παρουσία του, φυσική ή λανθάνουσα, είναι διαρκής από τή στιγμή τής έμφάνισής του μέχρι τήν ομολο­ γία τού Ρασκόλνικοφ. Αυτός ό «ήρωας» σοϋ δίνει τήν έντύπωση πώς έρχεται στή σκηνή νά παίξει τό ρόλο του καί πώς ό ρόλος του δεν έχει τέλος. "Οταν θά έχει πει τά λόγια του, άποτραβιέται στό βάθος τής σκηνής κι άπό εκεί παρατηρεί. Τά πράγματα προχω­ ρούν, επειδή αυτός είναι στό γίγνεσθαι τών πραγμάτων. Κι ή σύνδεση τών διαφόρων μερών γίνεται, επειδή αυτός είναι ό καταλύτης. Τελικά, τό έγκλημα τού Ροντιόν Ρομάνοβιτς δέν θά είχε τιμωρία, άν δέν ύπήρχε ό Πορφύρης Πέτροβιτς. Ό Πορφύρης Πέτρο-

γιέφσκι συλλαμβάνεται κα ί κλείνεται στό φρούριο Πετροπαυλόφσκ.

22 Δεκεμβρίου προετοιμασία θανατικής ποινής στήν πλατεία Σεμιόνοφσκι, καί χάρη.

24 Δεκεμβρίου ό Ν τοστογιέφσκι καί οί άλλοι κα τά δικοι άναχωρούν άλυσόδετοι γιά τή Σιβηρία.

24 ’Ιανουαρίου μπαίνει στή φυλακή Ό μ σ κ.

1850-1854 Φυλακή Ό μ σ κ , κάτεργα.

1854-1859 Σέ στρατιωτική υπηρεσία στό Σεμιπαλατίνσκ.

1857 Π αντρεύεται στό Κουσζνέτσκι τή Μ α­ ρία Ντιμιτρίεβνα Ίσάγιεβα. «Τό όνειρο τοϋ θείου». «Χωριό Στεπαντσίκοβο».

2 ’Ιουλίου φεύγει ά πό τή Σ ιβηρία καί εγκαθίσταται στήν πόλη Τβέρ. Τό Δεκέμβριο τοϋ έπιτρέπεται νά έγκατασταθεΐ στήν Πετρούπολη.

1860 1 Σεπτεμβρίου. Στήν εφημερίδα «Ρούσκ Μίρ» δημοσιεύεται ή άρχή τοϋ «’Α να ­ μνήσεις ά πό τό σπίτι τώ ν πεθαμένων».

1861 Στό περιοδικό «Καιροί» δημοσιεύεται τό «Ταπεινοί κα ί καταφρονεμένοι». Π ρώτο τα ξίδ ι τοϋ Ν τοστογιέφσκι στό εξωτερικό.

1863 Δημοσιεύεται τό «Χ ειμωνιάτικες πα ρ α ­ τηρήσεις σέ κα λοκαιρινές έντυπώσεις».

1864 Στό περιοδικό «’Εποχή» δημοσιεύεται τό «Υ πόγειο».

βιτς δέν άντιμετωπίζει τήν πράξη αυτή κα­ θαυτή σάν ζήτημα δικαιοσύνης. Ξέρει τήν πράξη καί ξέρει ποιος τήν έφερε σέ πέρας. Σχεδόν τήν περίμενε νά γίνει. Ά π ό τή στι­ γμή πού έγινε, περιμένει νά ώριμάσουν οί συνέπειες. Κι δταν αυτές ώριμάσουν, περι­ μένει τήν έκδήλωσή τους. Κι δταν εκδηλω­ θούν, περιμένει τή συνέχεια. Ό άνθρωπος αυτός περιμένει διαρκώς, μέ υπομονή καί βεβαιότητα. Δέν περιμένει τή δικαιοσύνη, άλλά τήν άλήθεια. Φαντάζει πονηρός, μακιαβελλικός. Στήν πραγματικότητα είναι ό συνδετικός κρίκος τιμωρίας καί σωτηρίας. Ό Ρασκόλνικοφ θά πρέπει νά θεωρεί τόν εαυτό του τυχερό πού υπάρχει ό Πορφύρης Πέτροβιτς. Αυτός είναι τό άποκούμπι του, ή πρόκληση, ή διέξοδος. Πιστεύω πώς ό Πορ­ φύρης Πέτροβιτς, άν δέν ήταν ό άστυνομικός στό «Έγκλημα καί τιμωρία», θά ήταν ό στάρετς Ζοσιμάς στούς «Α δερφούς Καραμαζόφ». Δέν έχει τίποτα τό ύπερφυσικό. ’Έχει όμως μιά ύπερφυσική ικανότητα

10 ’Α πριλίου πεθαίνει ό άδερφός του Μιχαήλ.

15 ’Α πριλίου πεθαίνει ή γυναίκα του. «Κροκόδειλος». Ίο ύ λιο ς-Ό κ τώ β ρ ιο ς στό έξωτερικό. «Έ γκλημα καί τιμωρία».

15 Φεβρουάριου γάμος τού Ντοστογιέφσκι μέ τήν Ά ν ν α Σνιντκίνα. ’Α να ­ χωρεί στό έξωτερικό, Δρέσδη, Μ πάντεν, Βασιλεία, Γενεύη.

1868 «’Η λίθιος». Θ άνατος τής τρίμηνης κόρης του Σ ο­ φία ς στή Γενεύη.

1869 ’Επιστρέφει στή Δρέσδη. Δεκέμβριος. Σχέδιο τού « Ή ζωή ένός μεγάλου άμαρτωλού».

1870 «Α ιώ νιος σύζυγος».

1871 ’Ε πιστροφή στήν Πετρούπολη.

1872 «Δαιμονισμένοι».

1873 «Τό ημερολόγιο ένός συγγραφέα».

1874 «Έ φηβος».

1876 « Ή ήσυχη».

1877 Μέλος τής ’Α καδημίας Ε πιστη μ ώ ν. ’Εκφω νεί τόν έπικήδειο στήν κηδεία τού Νεκράσωφ.

1879-80 «’Α δελφοί Καραμαζώφ».

1880 Λ όγος γιά τόν Π ούσκιν στή Μόσχα.

1881 28 Ί α νο υ α ρίο υ στίς 8.30'τ ό βράδυ π ε ­ θαίνει.

1η Φ εβρουάριου ταφή τού Ν τοστογιέφσκι στό μοναστήρι Ά λ εξα νδρ ό φ ο κα για Λαύρα.

1865 1866 1866 1867

43

Ή άχυραγορά τής Πετρούπολης, άπ' οπού ξεκίνησε ό Ρασκόλνικοφ γιά τό έγκλημά του.

μαιευτικής. Κάτι πού λείπει άπό τό έγκλήμα, άλλά πού προσδιορίζει την τιμώρία/σωτηρία.

Ά ν ό Ντοστογιέφσκι ζοϋσε σήμερα, θά έγραφε τά ίδια. Τόσο σημερινός είναι πιά.

Στό «Έγκλημα καί τιμωρία» ό Ντοστογιέφσκι άπλώνει πρόσωπα. Τά συνδέει μέ πράξεις. ’Αναλύει, συνθέτει, προτείνει, καταλήγει. Μ ιζάρει έδώ κι εκεί, μέ δικό του σύστημα. Είναι σάν ν ’ άδειάζει άπό μεγάλο πορτοφόλι πλήθος κέρματα πάνω σ’ ένα τραπέζι. Ξεχωρίζει διάφορα κέρματα. Τά συνδυάζει ανάλογα μέ τό μέγεθος ή τήν άξια τους, άνάλογα μέ τήν παλαιότητα, τίς ομοιότητες, τό σχήμα, τά γράμματα, τίς παραστάσεις. Κρατάει στό τέλος μερικά, τά γυαλίζει καί τά βάζει σέ προθήκη. Τά ύπόλοιπα ξαναμπαίνουν στό μεγάλο πορτοφόλι, γιά νά ξαναβγοΰν άργότερα, γιά νά συν­ δυαστούν μέ άλλα πού στό μεταξύ προστέ­ θηκαν, γιά νά συμπληρωθεί ή προθήκη. Γιά τόν Ντοστογιέφσκι, όλα τά κέρματα είναι άξιόλογα. Μπήκαν στό πορτοφόλι του σάν μισθός άπό τά παιδικά του χρόνια, άπό τή Σιβηρία, άπό τόν πρώτο καί δεύτερο γάμο του,, άπό τήν επιληψία, άπό τή χαρτομανία, τά ταξίδια, τά βάσανα. Αύτό τό κεφάλαιο είναι ή προϋπόθεση τού παιχνιδιού, είναι ή άνάγκη τής άρχής τού παιχνιδιού, ή διατή­ ρηση τής άνοιχτής πόρτας στή λογοτεχνία.

Τό έργο τού Ντοστογιέφσκι έχει περάσει, στό σύνολό του σχεδόν, στή γλώσσα μας. 'Η συστηματική προσπάθεια άρχισε μέ τόν Κώστα Γκοβόστη (1902-1958), πού, γνωρί­ ζοντας ρωσικά, μετάφρασε τό «’Όνειρο ένός γελοίου» γύρω στά 1925. Στόν εκδοτικό του οίκο, καί γιά μιά περίοδο πού καλύπτει τά χρόνια 1926-1943, είχε συνεργάτιδες τήν Κοραλία Μακρή καί τήν Ά θ η νά Σαραντίδου, πού, γνώστριες τής ρωσικής γλώσσας, καταπιάστηκαν νά μεταφράζουν τό ένα έργο μετά τό άλλο. Ειδική γιά τόν Ντοστογιέφσκι θωρεϊται ή Κοραλία Μακρή, πού μετάφρασε τόν «Έφηβο», τό «'Υπόγειο», τούς «Ταπεινωμένους καί καταφρονεμένους» κι άλλα, ένώ ή Ά θ η νά Σαραντίδου καταπιάστηκε μέ τόν «Παίκτη» κι ύστερα άσχολήθηκε μέ τόν Τολστόι, τόν Τσέχοφ κι άλλους ρώσους «κλασικούς». «Ή ταν παρά­ ξενες κι οί δυό τους», λέει ή χήρα Γκοβόστη, άλλά ή συνεργασία δέν συνάντησε άνυπέρβλητες δυσκολίες. Φαίνεται δμως πώς παράλληλα, ή Κ. Μακρή λιγότερο κι ή Ά . Σαραντίδου περισσότερο, συνεργάστηκαν καί μέ άλλους εκδότες, πού τούς παράγγελ-

44

ναν οί μεταφράσεις νά μήν ξεπερνούν ορι­ σμένες σελίδες, ιδιαίτερα στά «χοντρά» ρώσικα βιβλία. Πολλοί μάλιστα δέν δίστασαν νά πάρουν τίς μεταφράσεις πού είχε έκδώσει ό Κ. Γκοβόστης καί νά τίς ευπρεπίσουν. Γιατί συνεργάτης τού Κ. Γκοβόστη ήταν κι ό Μανόλης Τριανταφυλλίδης, πού είχε επιβά­ λει τό μονοτονικό σύστημα, πράγμα πού δη­ μιούργησε προβλήματα με τόν υπουργό τού Μεταξά, Κ. Μανιαδάκη: κατασχέσεις τών βιβλίων, απειλές, προσκλήσεις στήν ’Ασφά­ λεια κλπ.

τόν Ντοστογιέφσκι. Ειδικά γιά τό «Έ γ­ κλημα καί τιμωρία», άναφέρουμε τή μετά­ φραση τού Γιάννη Κουχτσόγλου (άπό τά γαλλικά ίσως) στίς εκδόσεις «Στ. Κωνσταντινόπουλος - Ά θ . Μαγκανιάς», 1955. Γιά νά έπανέλθουμε δμως στόν Γκοβόστη, πρέπει νά πούμε πώς ή έλλειψη χρονολογι­ κών ενδείξεων ίσοφαρίζεται άπό μελέτες στό τέλος τών μεταφράσεων (π.χ. τού Τρουαγιά ή τού Λουνατσάρσκυ), πού άπό τή χρονολογία τους συμπεραίνει κανείς πότε περίπου θά πρέπει νά έχει γίνει ή μετά­ φραση. ΟΕ μελέτες αυτές είναι εξαιρετικά χρήσιμες, όχι μόνο γιατί δίνουν χρήσιμες έπεξηγήσεις, άλλά καί γιατί καλύπτουν τό κενό τής έλλειψης μελετών στή γλώσσα μας γιά τόν Ντοστογιέφσκι.

Μετά τήν ’Απελευθέρωση, ό ’Ά ρης ’Α λε­ ξάνδρου, άλλος βαθύς γνώστης τής ρωσικής γλώσσας, έγινε μόνιμος συνεργάτης τού Κ. Γκοβόστη καί μετάφρασε τόν «’Ηλίθιο», τούς «Δαιμονισμένους», τούς «’Αδερφούς Καραμαζόφ» καί τό «Έγκλημα καί τιμω­ ρία», τό έργο τού Ντοστογιέφσκι πού δια­ βάστηκε καί διαβάζεται περισσότερο από δλα τ’ άλλα. Αυτή ή συνεργασία σταμάτησε μέ τό θάνατο τού Ά . ’Αλεξάνδρου (1978). Τό άσχημο στίς έκδόσεις Γκοβόστη είναι πώς δέν υπάρχει χρονολογική ένδειξη γι’ αυτές τίς μεταφράσεις. 'Η χήρα Γκοβόστη εξηγεί ότι «αυτό γινόταν τότε επίτηδες, γιατί όταν ό κόσμος έβλεπε μιά παλιά χρο­ νολογία νόμιζε πώς ή μετάφραση ήταν ξε­ περασμένη». Πρέπει δμως νά σημειώσουμε δτι πλήθος «λαϊκοί» οίκοι (Μαρής, Δαρεμάς κλπ.) καταπιάστηκαν, κατά τίς ανάγκες τους, μέ

Γιά τόν άναγνώστη πού θά έπιθυμούσε νά έχει πρόσθετες πληροφορίες κι άπόψεις, προτείνουμε τήν παρακάτω βιβλιογραφία, πού χρησιμοποιήθηκε κιόλας έδώ: 1) Μάρκος Ανγέρης: Ξένοι λογοτέχνες (Θεμέλιο 1966), όπου ό Ντοστογιέφσκι «παρουσιάζεται» άπλά καί σωστά, δίπλα στόν Τολστόι, τόν Τσέχοφ, τόν Γκόρκι, τόν Μ παλζάκ καί άλλους, πράγμα πού επιτρέ­ πει στόν άναγνώστη νά συνδυάσει διάφορα έργα.

2) Ό Ντοστογιέφσκι στίς αναμνήσεις τών συγχρόνων του, μετάφραση τής Ζωής Νάσιουτζικ (Κέδρος, 1971), άπό ρωσικό πρω­ τότυπο, όπου ό άναγνώστης βρίσκει συγκεν-

Τελευταία φωτογραφία τον συγγραφέα (1881)

Έμπκττεντιχή εντολή τής αντοχρατοριχής Καγχελλαρίας (1867) γιά νά παραχολονθοϋνται οί δραστηριότη­ τες τον συγγραφέα.

45

τρωμένο άνεκδοτολογικό υλικό καί τίς «πρώτες απόψεις» γιά τό έργο.

3) A. Gide: Dostoievsky (σειρά Idees, άρ.

48), έκλεπτυσμένη άνάλυση, από τήν άποψη τής μορφής τού έργου καί τών ιδεών πού αναπτύσσονται σ ’ αύτό, καθώς κι αποσπά­ σματα σημαντικών επιστολών τού συγγρα­ φέα, πρός τόν άδερφό του κυρίως (ιδιαί­ τερα έκεΐνο τό μακροσκελές γράμμα γιά τό ταξίδι στή Σιβηρία καί γιά τή ζωή στό κά­ τεργο).

4) His Nameless Love, Portraits oj Russian Writers (Progress Publishers, Μό­ σχα 1974), όπου ό άναγνώστης θά βρει αποσπάσματα ,άπό τίς «Αναμνήσεις» τής "Αννας Γκρηγκόριεβνας Ντοστόγιεφσκας. Τό σύνολο τών «’Αναμνήσεων» έχει κυκλο­ φορήσει άπό τίς έκδόσεις Γκοβόστη μέ τίτλο « Ό Ντοστογιέφσκι κι εγώ», άλλά προτεί­ νουμε αυτή τή ρωσική έκδοση, πού άπό τήν ίδια σκοπιά βλέπει ταυτόχρονα τόν Πούσκιν, τόν Λέρμοντοφ, τόν Τουργκένιεφ, τόν Τσέχοφ καί τόν Τολστόι.

5) Μήτσος Άλεξανδρόπονλος: Ρωσική λογοτεχνία, τόμοι 3 (Κέδρος 1977-78), ένα άπαραίτητο βοήθημα, ένα βιβλίο γραμμένο μέ αγάπη καί ήθος.

Dr ANDRE

R O U V E IX

njawso" η λ ικ ία

π ω ς ν α μη γ ε ρ α ο ε τ ε

Α ΓΡΑ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΓΡΑΠΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑ ΠΑΜΠΛΟ ΠΙΚΑΣΣΟ

ΤΑ Τ Ε ΣΣΕ ΡΑ Κ Ο Ρ ΙΤ Σ Α Κ ΙΑ Πλατεία Σταδίου 5, ’Αθήνα 501 — τηλ. 728.263 Διανομή στήν ’Αθήνα: τηλ. 32.45.332

46

Γ. Κ. ΚΑΤΣΙΜΠΑΛΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ 12 ΚΡΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

επιλογή Στις σελίδες πού άκολονθοϋν οί συνεργάτες τοϋ «Διαβάζω» παρουσιάζουν καί κρίνουν μερικά άπό τά πιό ενδιαφέροντα βιβλία πού κυκλοφόρησαν τούς τελευταίους μήνες. Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

τό πέρασμα τού άνθρώπου πρός τόν υπεράνθρωπο FRIEDRICH NIETZSCHE: "Ετσι μίλησεν ό Ζαοατούατρα. Ένα βιβλίο γιά όλους καί γιά κα­ νένα. Μετ. 'Αρη Δικταίον. Β' έκδοση ξανακοι­ ταγμένη. Δωδώνη, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 488. ΣΤΟΝ πρόλογο τού βιβλίου ό μεταφραστής (ή πρώτη μετάφραση τοϋ «Ζαρατούστρα» ά π ’ τό Δ ικταίο έγινε στά 1958) μάς δίνει τίς διάφορες φάσεις τής συγγραφής καί έναν σύντομο άλλά έξα ιρετικά ενδιαφέροντα σχολιασμό τοϋ έργου κα ­ θώς καί τή ς σκέψης γενικότερα τοϋ φιλόσοφου. Τ ά 23 άσματα πού συνθέτουν τό πρώ το μέρος τοϋ «Ζαρατούστρα» γράφτηκαν μέσα σέ 30 μέ­ ρες. 'Ιστορικά ή συγγραφή καί ή έκδοση τού έρ­ γου καλύπτουν τά έτη 1882-1884. Τ ό έργο τούτο γράφτηκε κάτω ά πό φρικτές συνθήκες μοναξιάς, έγκατάλειψης κα ί άρρώστιας. Ό δεσμός τοΰ Νίτσε μέ τή Λού Σολομέ είχε μόλις λήξει όριστικά καθώ ς κι ή στενή σχέση τοϋ φιλόσοφου μέ τόν W agner, πού πέθανε ά κριβώ ς όταν ό Νίτσε τέλειωνε τό 23ο άσμα τοΰ α ' μέρους τοϋ «Ζ αρα­ τούστρα» του. Ό Daniel Halevy στό βιβλίο του γιά τόν Νίτσε (τό ώ ραιότερο ίσως βιβλίο ά π ’ δσα γράφτηκαν ποτέ γιά τόν Νίτσε, σέ μετάφραση "Αρη Δικταίου) μάς δίνει μιά εξαιρετικά ζωντανή περιγραφή τή ς «μικρής Ρωσίδας», όπω ς τήν άποκαλούσε δ Νίτσε, πού έμελλε νά πα ίξει ένα τόσο σημαντικό ρόλο στή ζωή τοΰ φιλόσοφου. ’Α π ’ τίς πρώ τες κιόλας σελίδες του ό «Ζαρα-

Φ. Νίτσε τούστρα» μάς άποκαλύπτει τήν ταυτότητα τοϋ συγγραφέα του, τήν αιώ νια διχασμένη άνάμεσα σέ άντιφα τικά στοιχεία πού άέναα θ’ ά ντιπαλεύουν μέσα του καί πού συχνά θά κάνουν τήν εμφάνισή τους στό έργο του κάτω ά π ’ τίς άντίστοιχες μορφές τοΰ Διόνυσου καί τοϋ Ά π ό λ Μέ δυό λόγια, ό διττός χαρακτήρας τής άνθρώ πινης πορείας μέσα ά π ’ τά κατεξοχήν άντιφατικά τη ς στοιχεία φανερώνεται έδώ σ’ δλη τήν ποίηση καί τήν τραγικότητά του · κα ί τίς περισ­ σότερες φορές δέν πρόκειται διόλου, καθώ ς συμ­ βαίνει στήν παραδοσιακή διαλεκτική, γιά μιά εν­ αλλαγή τώ ν αντιθέτων πού βαίνουν μοιραία πρός κά π ο ια νοητή σύνθεση. Έ δ ώ , δ,τι ά κριβώ ς προσ­ δ ιο ρ ίζει καθοριστικά τούτη τή φιλοσοφία είνα ι οί ά ντιθέσεις της μέσα σ’ δλη τήν τραγική τους βιαιότητα, πού συχνά δέν προϋποθέτουν καμιά

47

λύτρωση μέσα ά πό κάποιο στέρεο συνθετικό ο ι­ κοδόμημα. Ό Νίτσε θά παλεύει μ’ αύτές τίς άντιθέσεις σέ ολάκερη τή ζωή καί τό έργο του, άντιθέσεις πού πότε θά φανερώνονται μέσα ά π ’ τίς ευλογίες τού ποιητή καί πότε μέσα ά π ’ τούς άφορισμούς τού φιλόσοφου, όπω ς στόν «Ζαρατούστρα» του, χω ­ ρίς όμως ποτέ νά χάνουν αύτό πού τίς χαρακτη­ ρ ίζει στήν ουσία τους κα ί πού είναι ή άπεικόνιση τής άνθρώ πινης πορείας σ’ ό,τι πιό αύθεντικό φέρνει μέσα της: «’Α π ’ όσα γράφονται δέν άγαπώ πα ρ ά μόνο αυτό πού γρά φει κανείς μέ τό αίμα του. Γράφε μέ τό αίμα σου: καί θά μάθεις ότι τό αίμα είναι πνεύμα». Ε λ ά χισ τες φορές νομίζω ή σπαραγμένη ζωή ένός άνθρώ που είχε τέτοια συγκλονιστική άπήχηση στό έργο του, σπάνια ένα τόσο σπαραγμένο έργο άπεικονίζει άπόλυτα μιά τόσο τραγική ζωή. Έ τ σ ι όλες οΐ άντιφάσεις πού θά συναντούμε στό έργο του θά δούμε πώ ς πηγάζουν μέσα ά πό μιά ζωή πού πλήρωσε τούτες τίς άντιφάσεις μέ τό τί­ μημα τού άπόλυτου κατακερματισμού της. Κι αύτό νομίζω άποτελεϊ τήν ύστατη συνέπεια τού Νίτσε, πού τείνει ώς σ’ ένα σημείο ν ’ άναιρέσει όλες του τίς ά ντιφάσεις: ή άπόλυτη ταυτότητα τής ζωής καί τού έργου του: «Νά κατεβώ βαθύτερα στόν πόνο, ά π ’ όσο άνέβηκα ποτέ, ώς μέσα στό πιό μαύρο κύμα του!» Έ τσ ι όπω ς θεωρώ ιερό καθήκον γιά όποιον άσχολεϊται μέ τόν Νίτσε νά έπανέρχεται άδιάκοπα στή ζωή του σάν άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν κατανόηση τού έργου του (άρρηκτα δεμέ­ νου μέ τήν τραγική περιπέτεια τής ζωής του) τό ίδιο θεωρώ άπαραίτητο νά προστρέχει κανείς στον «Ζαρατούστρα» του όχι μόνο σάν δείγμα γραφής ά π ’ όπου άπορρέουν όλες οί άλήθειες του, άλλά κα ί σάν μοναδικό δείγμα λόγου πού οίκειώ νεται κάθε στιγμή μέ τήν ποίηση καί τήν άλήθεια τού κόσμου, τήν έκσταση κα ί τήν άνελέητη τραγικότητά του: «Είναι νύχτα: τώρα μιλούν πιό δυνατά δλες οί άναβρύζουσες πηγές. Κ ’ ή ψυχή μου είναι μιά άναβρύζονσα πηγή κι αυτή. Είναι νύχτα: τώρα μόνο ξυπνούν όλα τά τραγού­ δια των έρωτευμένων. Κ ’ ή ψυχή μου είναι τό τραγούδι ένός ερωτευμέΚάτι άνειρήνευτο κι άσώπαστο είναι μέσα μουθέλει νά ξεσπάσει. Μιά λαχτάρα γι’ Αγάπη είναι μέσα μου, πού ή ίδια μιλά τή γλώσσα τής αγάπης. Είμαι φως (...). Ή μοναξιά μου είναι τ’ δτι είμαι περιζωσμένος άπό φως». Τό πάθος κι ή αυθεντικότητα τού λόγου του επιβεβαιώ νεται κάθε στιγμή ά π ’ τήν ίδια του τή ζωή, πού σφραγίζεται ά π ’ τήν ίδια φλόγα καί τήν ίδια άπαράμιλλη αυθεντικότητα: «Τώρα καί τέσσερις αιώ νες μετά τό Λούθηρο - θ ά μάς πεί 6 D. Halevy γιά τόν «Ζαρατούστρα»

48

τού Ν ίτσ ε- κανείς δέν είχε άντλήσει τέτοιους τό ­ νους ά π’ τή γερμανική γλώσσα. (...) Ε ίναι ό τόνος τής Βίβλου, πλουτισμένος μέ άγνωστες παραλλα­ γές καί αρμονίες». Έ τσ ι, ά π ’ τίς πρώ τες κιόλας γραμμές τού «Ζα­ ρατούστρα» του ό Νίτσε μάς ξα φ νιά ζει όχι μόνο μέ τό πά θος καί τήν ιδιο τυ πία του λόγου του, άλλά για τί άρχίζει ένα βιβλίο έτσι όπω ς θά ’πρεπε νά τελειώνει ένα βιβλίο. Έ δ ώ ή δύση τού Ζαρατούστρα συμπίπτει μέ τήν άνατολή του όχι σάν μιά συνέχεια πού θά μάς έφερνε δια δοχικά ά π ’ τή μιά στήν άλλη, άλλά σάν μιά κοσμική άλλαγή πού προϋποθέτει τήν τομή κι όχι τήν άνακύκληση. "Ετσι δλόκληρο τό έργο του άποτελεϊ μιά τομή στό χ ώρο τών παραδοσιακών άξιώ ν κι ή ζωή του -κ α θ ώ ς θά μάς πεί δ Δ ικ τα ΐο ς- είναι τό άποτέλεσμα τούτης τής άστραπής, ή παραφρο«Ποϋ ’ναι ή παραφροσύνη, πού. μ’ αυτήν θά ’πρεπε νά μπολιαζόσασταν; Σάς διδάσκω τόν υπεράνθρωπο: ό υπεράνθρωπος είναι αυτή ή αστραπή, ό υπεράνθρωπος είναι αυτή ή παρα­ φροσύνη». Δέν πρέπει όμως νά ξεχνάμε ούτε στιγμή πώς στό κέντρο ένός κόσμου πού πάλλεται ά π ’ τίς πιό άνήκουστες άντιφάσεις βρίσκεται ό άνθρω πος, πού πρέπει νά χαράξει τήν πορεία του ύπερβαίνοντας άέναα τόν έαυτό του πρός τόν ύπεράνθρωπο. Τό πέρασμα λοιπόν τού άνθρώ που πρός τόν υπεράνθρω πο προϋποθέτει πρώ τα ά π ’ όλα τόν άνθρω πο μέσα σ’ όλη τή γήινή του υπόσταση ■ τόν άνθρω πο όμως τόν άπαλλαγμένο ά πό τό φόβο κα ί τή μικρότητα, ά π ’ δλες τίς επίκτητες άδυναμίες τής γήινης ιδιότητάς του, τόν άνθρω πο τόν πλουτισμένο ά π ’ τή δυναμική παρουσία τής φύ­ σης μέσα του. Έ τσ ι, ή άλληγορική παρουσία τού σκοινοβάτη ά π ’ τίς πρώ τες κιόλας σελίδες τού «Ζ αρατού­ στρα» μάς φέρνει άντιμέτω πους μέ μιά άδιάσειστη άλήθεια τής άνθρώ πινης πραγματικότητας: τό θάνατο. Ό σκοινοβάτης σω ριάζεται νεκρός μπρος στά μάτια τού Ζαρατούστρα «τή στιγμή πού βρισκόταν μεσοστρατής» στήν πορεία του πάνω στό σκοινί. Ό σκοινοβάτης, αιώ νιο σύμ­ βολο τής άπεγνωσμένης άναζήτησης τού άνθρώ ­ που μιάς δυνητικής ισορροπίας, άποτελεϊ, ά π ’ τήν άλλη, ένα πέρασμα κα ί μιά δύση πού φέρνει μέσα του δυνητικά τό στίγμα τού αιώ νιου μέσα ά π ’ τή «στιγμιακή» οντότητα μιάς άπλής μετάβασης. Έ τ σ ι νομίζω πώ ς ό όρος «μεσοστρατής» άποτελεϊ κατά κάποιον τρόπο τόν όρο-κλειδί όχι μόνο γιά τήν κατανόηση τής σκέψης τού Νίτσε άλλά καί γιά αύτήν γενικότερα τής διαλεκτικής πού ά ρχίζει μέ τόν Π λάτωνα κα ί συνεχίζεται ώς τούς καιρούς μας. Τό «μεσοστρατής» έδώ, οριακή στιγμή πού δ σκοινοβάτης χάνει τήν ισορροπία του καί σω ριά­ ζεται στό κενό, προσεγγίζει τήν πλατωνική άναζήτηση τού μέσου όρου, πού δέν είναι άλλη ά π ’ τή δυνατότητα τής συμφιλίωσης τών άντιθέτων στήν κ α ρ διά τής άντίθεσής τους. Έ τσ ι, αύτό πού δ ια φ ορίζει ρ ιζικά τόν Νίτσε ά π ’ τούς «συστηματικούς» φιλόσοφους δέν όφεί-

λεται βέβαια στό γεγονός ότι κατανόησε λιγότερο ά π ’ αυτούς τό σύστημα. "Αν ή φιλοσοφία του δεν φτάνει ποτέ τή λογική ά ναγκαιότητα τού συστή­ ματος, αύτό οφείλεται στό ότι δέν κατορθώνει ποτέ νά πά ρει τήν άπαιτούμενη άπόσταση σέ σχέση μέ τίς άντιφάσεις του, πού θά ’τα ν κα ί ή άντικειμενική θεώρηση τούτω ν τών άντιφάσεων πού οίκοδομεϊ τό σύστημα. Ό Νίτσε βρίσκεται χωμένος ώς τό λαιμό μέσα στις άντιφάσεις του, πού ή παραδοσιακή φιλοσοφία τίς θέτει σάν a priori «άξιες» γιά τή θεμελίωση τού συστήματος. Μέ δυό λόγια, οί δεύτεροι οικοδομούν μέσα ά πό αύτή τήν άντίφαση · ό Νίτσε άντλεί ά π ’ αύτήν τό μοναδικό μέσο τή ς σκέψης, τής ζωής, κ α ί τής τε­ λειω τικής του συντριβής. Έ τ σ ι, οί τρεις μεταμορ­ φώσεις τού πνεύματος πού άκολουθοΰν δέν άντιστοιχοΰν -ό π ω ς θά μπορούσε κα νείς ν ά τίς έκλάβει ά ρ χικ ά - στίς γνωστές μας θέσεις τής θέσηςάντίθεσης-σύνθεσης ή σ’ αύτήν τή ς άρνησης τής άρνησης, πού - ό π ω ς στήν έγελιανή δια λεκτική τείνουν πρός μιά κατάφαση ή μιά κ ά π ο ια δυνατή σύνθεση. Ή κατάφαση τού Νίτσε, πού ό D eleuze στό βιβλίο του («Nietzsche et la philosophie») ονομάζει «άντι-διαλεκτική», ίσοδυναμεΐ μέ τήν κατάφαση τή ς ίδια ς τή ς άντίφασης, τώ ν ίδιω ν τών ά ντιθετικών όρων στήν αιώ νια άντιφατική τους μορφή (όπω ς, π.χ., μέσα στή «Γέννηση τή ς τρ α ­ γω δ ία ς»), Λ έξεις λοιπόν όπω ς είναι ή κα τα ­ στροφή, τό χάος, ή παραφροσύνη πρέπει νά τίς δούμε στή διττή του ς σημασία πού μ’ έναν τρόπο μοναδικό συμφιλιώνουν τήν υποκειμενικότητα τού ποιητικού λόγου μέ τήν άντικειμενικότητα τού φιλοσοφικού στοχασμού μέσα ά π ’ τήν άδιάλειπτη άναζήτηση μιάς προστακτικής ήθικής: «Σάς τό λέω: πρέπει νά ’χει κανείς μέσα του τό χάος, γιά νά μπορεί νά γεννήσει ένα χορευτικό

αστέρι. Σ άς τό λέω: άκόμη έχετε χάο ς μέσα σας». Ό Νίτσε μάς διδάσκει ά πλά πώ ς όλο τό άπεριόριστο δυναμικό μας είνα ι σ’ αύτό τόν κόσμο καί σ’ αύτό τό σώμα, σ’ αύτή τήν ά γω νία καί τήν έκ­ σταση, σ’ αύτό τό χ ά ο ς καί σ’ αύτό τό ποίημα, στό φαινόμενο τής ά νθρώ πινης άλήθειας κι όχι στό άυλο τής ύπερβατικής ύπόστασης. Μ άς διδάσκει πώ ς τούτη εδώ είναι ή Κόλαση κι ό Π αράδεισος, δ δικός μας παράδεισος κι ή δική μ ας κόλαση, καί πώ ς κάθε προέκταση - κ α ί πολύ λίγοι δώσανε τίς προεκτάσεις πού ’δώσε ό Νίτσε στήν άνθρώ πινη ύπό στα ση - είνα ι ή δική μας προέκταση, κάθε βήμα π ιό πέρα ά π ’ τά Ανθρώ­ π ινα όρια, πού σκόπιμα μάς τά παρουσίασαν τόσο στενά ώς τά τώ ρα, είναι μιά τεράστια δ ρ α ­ σκελιά, κάθε στιγμή πού λέμε όχι είνα ι τό όχι πού μάς ύπαγορεύει ή δική μας θέληση πού τείνει νά περάσει οριστικά τά σύνορα πού τής χ άραξαν καί νά δει πώ ς τό όραμα δέν είνα ι Αποκλειστική δου­ λειά μιάς άυλης διεργασίας, ένός πνεύματος Απο­ κομμένου ά π ’ τήν ύλη, άλλά τής ύλης πού συνερ­ γά ζετα ι στενά μέ τό πνεύμα: «ΤΩ ψυχή μου, σ’ έμαθα “σήμερα” νά λές, όπως καί “κάποτε” καί “άλλοτε”, καί πέρα άπ’ όλα τά Έδώ καί τά ’Εκ εί νά χορεύεις. Ώ ψυχή μου, σ’ ελευθέρωσα άπ’ όλες τίς γω­ νιές, πέταξα άπό πάνω σου όλη τή σκόνη καί τίς άράχνες καί τό μισόφωτο. (...) Μέ τήν άνεμική πού πνεύμα λέγεται, φύσηξα πάνω άπό τήν τρι­ κυμισμένη σου θάλασσα (...) ’Ω ψυχή μου, σοϋ έδωσα τό δικαίωμα νά λές ’Όχι όπως ή θύελλα, καί Ναί νά λές όπως ό κα­ θαρός ουρανός λέει Ναί: γαλήνια σάν φως είσαι τώρα καί πας μέσα άπό άρνούμενες θύελλες». Λ ΙΖ Υ -Ε Λ Ε Ν Η Λ Α ΣΣΙΘ ΙΩ Τ Α Κ Η

Μανόλη; Ξεξάκης 0 ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ αφηγήματα εικονογράφηση: Α. Φασιανού

Μανόλη; Ξεξάκης ’Ασκήσει; Μαθηματικών ποιήματα

Μανόλης Ξεξάκης ΠΑΟΕΣ Ε ΡΩ Τ ΙΚ Ο Ι

© Ε κδόσεις Μπαρμπουνάκης Βασ. ’Ηρακλείου 26 Τηλ. 236.555 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

49

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

λαμπρό δοκίμιο μεθοδολογικής άνάλυσης ΚΩΣΤΑ Μ. ΣΟΦΟΥΛΗ: Τό Ιόαψος ώς παραγόμενος συντελεστής παραγωγής. Δοκίμιο στή μεθοδολογία τής οικονομικής ανάλυσης. Παπαζήοης, ’Αθήνα 1979. Σελ. XVI+168.

Ο Ι οικονομολόγοι είχαν μάθει μέχρι τώ ρα ά πό τό πρώ το έτος τών σπουδών τους πώ ς τό έδαφος άποτελεΐ έναν ά πό τούς τρεις «συντελεστές τής παραγω γής» καί πώ ς ή γαιοπρόσοδος άποτελεΐ τήν «τιμή» του. Μ άθαιναν άκόμη πώ ς τό έδαφος - ή φύση—είναι «δοσμένο» κ α ί άποτελεΐ έτσι Από­ λυτη σταθερή τής οικονομικής δ ια δικ α σία ς καί έπομένως είναι έξ όρισμού εξω τερικό στό κοινω ­ νικοοικονομικό σύστημα. Ό Κώστας Σοφούλης, σέ μιά άτεγκτα επιστημονική καί βα θιά άνάλυση τής έννοιας τού έδάφους, προτείνει μιάν άλλη άποψη, τήν άντίθετη: τό έδαφος δέν άποτελεΐ «φυσική» άλλά κοινω νική κατηγορία, καί σάν τέ­ τοια δέν μπορεί νά νοηθεί πα ρά μόνο σάν «προϊόν». Σ άν προϊόν τό (αστικό) έδαφος έτσι πα ρά γετα ι καί έπομένως καί ά ναπαράγεται. Ή θεώρηση αυτή άνοίγει νέους όρίζοντες γιά τή λύση πολλών θεωρητικών προβλημάτων, άλλά καί προβλημάτων οικονομικής πολιτικής. Τ ά π ρ ο ­ βλήματα αυτά στό πλαίσιο τής κατεστημένης θεω ρίας παραμέναν άλυτα, δείγμα λογικής άσυνέπεια ς τής θεω ρίας, στήν ό πο ια τήν όδηγοϋσε ή σφαλερή άξιω ματική νομοθέτηση όρισμένων υ πο ­ θέσεων. Σ τό βασικό του συμπέρασμα καί στή θεμελίωση τής άποψ ης γιά τό έδαφος, κα ί ιδιαίτερα γ ιά τό άστικό έδαφος, πώ ς άποτελεΐ προϊόν τής Ανθρώ­ πινης δραστηριότητας καί έπομένως εισέρχεται στις παραγω γικές δια δικ α σίες άλλων προϊόντω ν, δπω ς κάθε άλλος παραγόμενος συντελεστής τής παραγω γής, ό συγγραφέας καταλήγει στό τελευ­ ταίο κεφάλαιο τής μελέτης του στό πλαίσιο τής μαρξιστικής άνάλυσης, καί συγκεκριμένα μέσα ά πό τήν άνάλυση τών κατηγοριώ ν «εργασία» (έργασιακή δια δικα σία ), «παραγω γή» κ α ί «προϊόν», δ πω ς έχουν δοθεί βασικά στό «Κεφάλαιο». Π ρέ­ πει ιδια ίτερα νά τονιστεί ή κριτική πού κάνει ό συγγραφέας στή μαρξιστική θεω ρία γ ιά τή γαιοπρόσοδο στό δεύτερο μέρος τής μελέτης ώς πρός τήν άποδοχή τή ς φυσιοκρατικής καί ρικαρντιανής Αντίληψης τού έδάφους σάν έξωγενοϋς στό κ ο ι­

50

νω νικοοικονομικό σύστημα - φ υ σ ικ ο ύ - συντελε­ στή (σελ. 68 έπ.) καί ή γόνιμη χρησιμοποίηση τών μαρξιανώ ν κατηγοριώ ν «παραγω γή», «προϊόν» καί «έργασία» γιά τή στήριξη τής άποψ ή ς του (σελ. 120 έπ.). Ό Σοφούλης συμπληρώνει, διευ ­ ρύνει καί διορθώ νει τή μαρξιστική -κ λ α σ ικ ή άνάλυση κ α ί δείχνει τά Α διέξοδα τή ς νεοκλασικής καί νεοθετικής θεωρίας. Ή μελέτη τού Κώστα Σοφούλη άποτελεΐ ένα λαμπρό δοκίμιο μεθοδολογικής άνάλυσης, σπάνιο στόν δρίζοντα τή ς έλληνικής οικονομικής βιβλιο­ γρ α φ ία ς, ή οποία μάς έχει συνηθίσει σέ μιάν ά πο ­ δοχή τώ ν μαθηματικοποιημένων τεχνικώ ν τής κα ­ τεστημένης θεω ρίας καί μιάν άνιαρή έπανάληψή της καί συνεχή Αντιγραφή της, χω ρίς καμιά πνοή θεω ρητικής ύποδομής. Ό Κώστας Σοφούλης άνήκει στήν πολύ μικρή, δ πω ς φαίνεται, όμάδα έλλήνων οικονομολόγων πού «σκέπτονται» καί πού ξέρουν οικονομική θεωρία. Τό βιβλίο του ά ποτελεΐ δείγμα τή ς γνώσης του τή ς σχετικής β ι­ β λιογραφίας καί τής δημιουργικής σκέψής καί Αναζήτησης νέων λύσεων σέ μεγάλα θεωρητικά προβλήματα πού έχουν έγκλειστεί σέ άδιέξοδα. Γιά νά διαπιστώ νεις τά άδιέξοδα, άντί νά γρ ά ­ φεις Ατέλειωτες σελίδες χοντρών τόμων Αντιγρά­ φ οντας αύτά πού έγραψαν άλλου άλλοι, φτάνουν 137 σελίδες μικρού σχήματος, δταν γνω ρίζεις βα­ θιά τήν έπιστήμη σου καί τό Αντικείμενό σου, δταν έχεις γενικά οικονομική «παιδεία». Τ ό δοκίμιο τού Σοφούλη ξεκινά ά πό μιά Ανα­ σκόπηση τής πολιτικής γιά τό άστικό έδαφος, τόσο στις οικονομίες τής έλεύθερης άγοράς δσο κα ί στίς προγραμματισμένες οικονομίες (σελ.

3-43), καί όδηγεϊται στήν έρευνα τής έννοιας «έδαφος» στό πλαίσιο τής οικονομικής θεω ρίας ά πό τούς κλασικούς μέχρι τούς νεοθετικούς καί νεοκλασικούς (σελ. 47-99). Σ τό τρίτο μέρος (σελ.

104-137) οίκοδομεϊ τήν πρότασή του γιά έναν ορισμό τού έδάφους σάν παραγόμενου συντελε­ στή, σάν προϊόντος. 'Η σημασία τής θεώρησης αύτής, τόσο γιά τή θεωρία δσο καί γιά τήν πρακτική, είναι σχεδόν ριζοσπαστική. 'Ω ς πρός τή θεω ρία, ό ίδιο ς ό συγ­ γρ α φ έα ς θέτει στό τέλος τής έργασίας τά έρωτήματα πού γεννιώ νται καί μέ μετριοφροσύνη ση­ μειώνει πώ ς ή συμβολή του περιορίζετα ι στό νά έχει βάλει καινούρια προβλήματα γ ιά τή θεωρία. Τό έδα φ ος σάν «προϊόν» έχει μιά «συνάρτηση παραγω γής» πού πρέπει νά άποτελέσει συγκεκρι­ μένο Αντικείμενο τής οικονομικής άνάλυσης (σ.

137, 142 έπ.). Ά π ό τήν άποψη τή ς πρακτικής μιά τέτοια θεώρηση θέτει ά πό άλλη σκοπιά τό πρ ό ­ βλημα τής ιδιοκτησίας καί τού Ατομικού δικαιώ ­ ματος ιδιοκτησίας πάνω στή γή. Τό έδαφος γίνε­ τα ι «έμπόρευμα», ΰφίσταται μιά «μεταποιητική μεταχείριση» (σελ. 35) κα ί στό πλαίσιο τής «έργασιακής διαδικασίας» άποτελεΐ κι αυτό προϊόν τής έργασίας, ένσωματώνει έπομένως έργασία καί ύπά γετα ι στό νόμο τή ς ά ξίας. Έ τσ ι, καί στό έδα ­ φος σάν «προϊόν» εκφράζεται δλος ό μηχανισμός

εκμετάλλευσης τής έργασίας, περικλείεται υ περ ­ αξία , μέ όλες τίς συνέπειες πού έχει μιά τέτοια θεώρηση. Ό συγγραφέας ξεκινάει βασικά ά πό τό άστικό έδαφος (σελ. XI) γ ιά ν ά φτάσει στην άνάγκη μιας γενικής θεω ρίας τού εδάφους, τή ς όπο ια ς ή θεω­ ρία τού άστικού έδάφους θά άποτελεϊ ειδική περίπτω ση (σελ. 137). Ή άνάλυση στά τρία πρώ τα κεφάλαια, πού άναφέρεται στις πρακτικές τής πολιτικής γιά τό άστικό έδαφος, φ αίνεται τε­ λικά νά βρίσκεται σέ χαλαρή συνάφεια μέ τά έπόμενα μέρη τού βιβλίου, όπου ό συγγραφέας ά ναγκάζεται νά άσχοληθεΐ μέ τή γενική έννοια έδαφος. Ό τ α ν , έτσι, στό τέλος τής έργασίας καταλήγει στήν άνάγκη γιά μιά νέα θεώρηση τού έδάφους, άνα γκά ζετα ι νά θέσει μόνο τό έρώτημα ώς πρός τό άστικό έδαφος καί νά τό άφήσει άναπάντητο. Στήν ούσία έτσι έχει προσφέρει τά βα ­ σικά στοιχεία γιά τήν κατασκευή μιας σωστής θεω ρίας τού έδάφους, δέν είχε δμως τή φιλοδοξία νά προχωρήσει στή σκιαγράφηση μιάς τέτοιας

θεω ρίας. Τελειώνει δηλαδή τήν έργασία του έκεΐ πού πρα γμα τικά ά ρχίζει ή κύ ρ ια προβληματική γιά τό νέο κλάδο τώ ν Urban Econom ics (οικονο­ μικής τού άστικού χώρου, πρβλ. σελ. 95 έπ.) ά πό τήν άνάπτυξη τής πολεοδομίας. 'Υ π άρχει έτσι σέ πρώ τη ματιά μιά ά ναντιστοιχία άνάμεσα στό ξεκίνημα-άντικείμενο τή ς έρευνας, ά πό τό ένα μέ­ ρος, πού είναι τό άστικό έδαφος, κα ί στήν πορεία τής άνάλυσης καί τό τελικό συμπέρασμα, ά πό τό άλλο. Στήν πραγματικότητα δμως ό Σοφούλης δέν έπιδιώ κει νά δώσει άμεσες λύσεις στά πρακτικά προβλήματα πού παρουσιάζει τό άστικό έδαφος. Ή έργασία του είναι δοκίμιο πάνω στή μεθοδο­ λογία, κι άναμφίβολα έχει κάνει πρω τοποριακή δουλειά γιά τόν κλάδο τών Urban E conom ics, καί είμαι βέβαιος πώ ς ή δουλειά του θά έκτιμηθεΐ διεθνώ ς, δεδομένου δτι στό πλαίσιο τής κατεστη­ μένης θεω ρίας, δπω ς σωστά πα ρατηρεί, έπικρατεϊ πλήρης σύγχυση ώς πρ ό ς τό θέμα τού έδάφους (σελ. 110 έπ·). Μ Α ΡΙΟ Σ ΝΙΚ Ο Λ ΙΝΑ Κ Ο Σ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ

★

ΤΖΙΑΝΝΙ ΡΟΝΤΑΡΙ γνωρίστε τόν μεγάλο ’Ιταλό συγγρα­ φέα καί χαρεϊτε δυό άπό τά πιό έξυπνα παιδικά βιβλία (πού δέν διαβάζονται μόνο άπό παιδιά)

ΠΕΠΗ ΔΑΡΑΚΗ

ομαδικά παιχνίδια

τών παιδιών μας

Π Α Ρ Α Μ Υ Θ ΙΑ Α Π Ο ΤΟ ΤΗ Λ ΕΦ Ω Ν Ο Η ΤΟΥΡΤΑ ΣΤΟΝ Ο ΥΡΑΝΟ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΕΚΜΗΡΙΟ - ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ 17 - ΤΗ Δ. 6448510

★

51

ΒΙΟΛΟΓΙΑ

ό άνθρωπος ώς άποτέλεσμα φυσικής επιλογής ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΝΤΟΜΠΖΑΝΣΚΥ: Ή γενετική τής εξελικτικής πορείας. Μετάφραση καί από­ δοση ατά ελληνικά Κώστα Δ. Καστρίτση. Παρα­ τηρητής, Θεσσαλονίκη, 1979. Σελ. 768. Μ ΙΑ ά πό χίς σπάνιες φορές όπου ό τίτλος ένός βιβλίου άνταποκρίνεται πραγματικά κα ί στό περιεχόμενό τ ο υ ! Κι αυτό λέει πολλά, για τί «ή γε­ νετική τής εξελικτικής πορείας» δέν είναι ούτε ένα άπλό θέμα πού μπορεί νά άναπτυχθεΐ σέ λίγες σελίδες, ούτε μιά απόλυτα ξεκαθαρισμένη έννοια στό μυαλό ειδικών καί μή. ’Α πό αυτή λοιπόν τήν άποψη τό βιβλίο είναι ιδια ίτερα άξιόλογο, μιάς καί καταφέρνει μέ τρόπο ά πλό κα ί μεστό νά δώ ­ σει στόν άναγνώστη νά καταλάβει όλες τίς γενετι­ κές έννοιες τής δημιουργίας έξελικτικών δ υνά ­ μεων, τών μηχανισμών τής εξέλιξης κα ί τής σημα­ σίας τής εξέλιξης γιά τά άτομα, τά είδη, τόν ίδιο τον άνθρω πο. Δια βά ζοντα ς τό βιβλίο αύτό (ένα βιβλίο πού στό εξωτερικό άποτελεϊ έναν ά πό τούς θεμελιώ­ δεις λίθους στή βιβλιογραφ ία τής έξέλιξης) δέν έχει κανείς πα ρά νά χαιρετίσει μέ ιδιαίτερη ευχα­ ρίστηση τήν άξιόλογη προσπάθεια πού έγινε άπό μεριάς μεταφραστή καί νά έλπίζει ότι θά γίνει άπαρχή δημιουργίας μιάς δλόκληρης βιβλιοθήκης βιβλίω ν βιολογίας τής ίδ ια ς άξίας. Ό μ ω ς ταυτό­ χρονα γεννιέται καί τό λυπηρό συναίσθημα πού προέρχεται ά πό τό γεγονός δ τι σέ μιά χώ ρα όπου ή βιολογία έξακολουθεϊ νά είνα ι έντελώς άποδυναμωμένη, όπου ή εκπαιδευτική πολιτική τής π ο ­ λιτείας άπέναντί της είναι γεμάτη προκαταλή­ ψ εις, θεω ρώ ντας την σά μάθημα «δεύτερης» δ ια ­ λογής, όπου δέν υπάρχει καμιά «βιολογική» πρ ο ­ πα ίδ εια άκόμα κα ί άνάμεσα στό σύνολο τών μορ­ φωμένων, είναι άμφίβολο άν τό βιβλίο αύτό θά μπορέσει νά άποτελέσει πόλο έλξης τού ενδιαφέ­ ροντος γιά τό πλατύ κοινό καί δέ θά περιοριστεί μόνο γιά τούς βιολόγους. Π αρ’ όλα αυτά, άναμφισβήτητα δ συγγραφέας (σ.) όχι μόνο καταφέρνει νά δώσει μιά εξισορρο­ πημένη άποψη τής γενετικής πλευράς τής έξέλι­ ξης, άλλά προσφέρει καί μιά πλούσια ποικιλία γενετικών, κυτταρολογικώ ν, οικολογικών καί στατιστικών έργασιών πού μπορεί νά γίνουν εύ­ κολα κατανοητές καί ά πό τόν ένειδίκευτο ά να ­

52

γνώστη. Γραμμένο ά πό έναν ά πό τούς πιό άξιοσημείωτους γενετιστές όλου τού κόσμου, είναι μιά βαθυστόχαστη συνεισφορά στό πρόβλημα τής καταγωγής τών είδών καί τής έξέλιξης. Σέ όλόκληρη τήν έκταση τού βιβλίου, χωρίς πλατεια­ σμούς, ό σ., μέ τή χαρακτηριστική διαλεκτική του παρουσίαση, δίνει όλες τίς έπιστημονικές άπόψεις γιά τήν έξέλιξη καί θεμελιώνει σταδιακά τή σπουδαιότητά της, τόσο ά πό βιολογική άποψη όσο κι ά πό κοινω νική, μ ακριά ά πό τίς όποιεσδήποτε οξύτητες, τήν πολεμική καί τούς δογματι­ σμούς πού σήμερα άποτελούν τό χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων σχεδόν τώ ν βιβλίων πού πρ α γμα ­ τεύονται τήν έννοια τής έξέλιξης. Μέ έντεχνο τρόπο στό πρώ το (εισαγω γικό) κε­ φ άλαιο παρουσιάζονται οί άπαραίτητες γενετικές έννοιες τής ζωής, τή ς χημικής σύστασης τών ορ­ γανισμών, τών φορέων γενετικής πληροφορίας, τής οργανικής ποικιλομορφ ίας τών οργανισμών, τού γενετικού κώ δικα κ.ά., έννοιες άπαραίτητες γιά νά γίνει κατανοητή αυτή ή ίδια ή έννοια τής έξέλιξης. Μέσα ά πό μιά ιστορική άναδρομή τής έννοιας τής έξέλιξης άναφέρεται στήν άποτυχία τόσο τής μηχανιστικής καρτεσιανής θεω ρίας όσο καί τής αυστηρά δαρβινικής θεω ρίας νά δώσουν τή σφαιρικότητα πού έχει σήμερα, μιάς έξέλιξης πού στηρίζεται στό κυτταρικό, άτομικό, πληθυσμικό καί οϊκοσυστημικό έπίπεδο οργάνωσης τού κάθε οργανισμού. Τ ά έπόμενα δύο κεφάλαια τού βιβλίου μέ άπλότητα κα ί σαφήνεια πραγματεύονται τή συνύπαρξη καί τόν τρόπο λειτουργίας δύο άντίθετων δυνάμεων μέσα στό γενετικό ύλικό όλων τών οργανισμών. Μ ιάς στατικής, συντηρητικής δύναμης, πού χαρ ίζει τή γενετική συνέχεια στήν κληρονομικότητα, κα ί μιάς έξελικτικής, δυναμι­ κής, πού δίνει τήν άλλαγή καί τήν ποικιλομορφία στούς οργανισμούς. Π ερνώ ντας μέσα ά πό τίς άπαραίτητες γενετικές έννοιες τού φαινότυπου, /ονότυπου, έκφρασης γονιδίω ν, φτάνει στήν άπαραίτητη πηγή τής όργανικής ποικιλομορφίας, τή μεταλλαγή. Περιληπτικά, άλλά μεστά, δίνει μιά ιστορική άνασκόπηση τής έννοιας τής μεταλλα­ γής, σταματώ ντας στις άνακαλύψεις έκεΐνες πού στάθηκαν ορόσημα στις μελέτες γιά τήν κα τα ­ νόηση τών μηχανισμών τώ ν μεταλλαγών. Ή δράση τώ ν άκτινοβολιώ ν κα ί τώ ν χημικών μεταλ­ λαξογόνων, καθώ ς καί ή πορεία άναζήτησης κατευθυνόμενων μεταλλαγών, όδηγούν όμαλά στήν παραδοχή ότι ή μεταλλαγή είναι έκείνη ή διερ γα ­ σία παραγω γής τών πρώ τω ν ύλών ά πό τίς όποιες συνθέτονται μέ τή φυσική έπιλογή ο ί έξελικτικές άλλαγές, άκόμα καί οί διαφορές άνάμεσα στά είδη. Λ ογικά λοιπόν βγαίνει τό συμπέρασμα πώ ς ένώ ή μεταλλαγή είναι ή πρω ταρχική πηγή έξέλι­ ξης, δέν μπορεί ά πό μόνη της καί χωρίς τόν έλεγχο τής φυσικής έπιλογής νά άποτελέσει τή βάση τής έξέλιξης, καθώ ς κι ότι οί μεταλλαγές πού γίνο ντα ι στούς δ ιά φορους όργανισμούς είναι έντελώς τυχα ία γεγονότα, καί άνάλογα μέ τήν προσαρμοστικότητά το υ ς στά γενετικά καί έξωτερικά περιβάλλοντα θά έπιζήσουν ή θά έξαφανι-

Στή συνέχεια ό σ. άσχολείται σέ μιά ένότητα 4 κεφαλαίω ν μέ την έπιλογή. Ε ίναι ιδιαίτερα α ι­ σθητή εδώ ή βελτίωση τοΰ βιβλίου ά πό τίς προη­ γούμενες τρεις εκδόσεις μέ έναν άπαράμιλλο εμ­ πλουτισμό σέ νέα έπιστημονικά ευρήματα άλλά καί διαλεκτικές φιλοσοφικές συζητήσεις. Στήν άρχή άναφέρεται στή φυσιολογικοποιούσα φυ­ σική έπιλογή, αυτή τήν έπιλογή δηλ. πού προστα­ τεύει τό προσαρμοστικό πεδίο μέ τήν έξαφάνιση έπιβλαβών μεταλλαγών, άνωμαλιών καί άδυναμιών διαφόρω ν τύπων. Μέσα ά πό βρισμένες έντελώς άπαραίτητες -ά λ λ ά ά π λ έ ς- μαθηματικές έκφράσεις δίνει τά πειραματικά μοντέλα αυτής τής έπιλογής σέ πληθυσμούς οργανισμών, έξηγώντας τελικά πώ ς δρά σά μιά συντηρητική δύναμη πού μπορεί καί δ ια ιω νίζει δ,τι έχει περάσει ά πό τόν έξονυχιστικό έλεγχο τού περιβάλλοντος καί τε­ λικά έξαφανίζει τίς άλλαγές πού έλαττώνουν τή δαρβινική προσαρμογή. ’Αμέσως μετά δίνει τήν έννοια τής έξισορροπιστικής (ϊσοζυγούσας) έπιλογής, μιας έπιλογής πού έχει σά στόχο τή διατήρηση μιας σταθερής συχνότητας τώ ν γονιδίω ν κάθε όργανισμοϋ σέ ένα πληθυσμό. Σ τα δια κά μέσα ά πό αύτό τό κεφάλαιο παρουσιάζονται δλα έκεϊνα τά άπαραίτητα γενε­ τικά στοιχεία γ ιά τήν κατανόηση τού μηχανισμού μέ τόν όποιο φτάνουμε ά πό τόν πολυμορφισμό τού είδους στή διαφοροποίηση τών ειδών, ά πό τίς άλλαγές στή δομή τώ ν χρωμοσωμάτων στό σχημα­ τισμό νέων ειδών. ’Ε δώ ξεκαθαρίζεται τό γεγονός ότι τό κλασικό μοντέλο τής γενετικής δομής τοΰ πληθυσμού, τό όποιο θεωρεί δτι υ πάρχει ένας «φυσιολογικός τύπος» σέ κάθε είδος πληθυσμού πού φέρει τά «φυσιολογικά» γονίδια , δέν μπορεί νά ισχύει σήμερα. Ή θέση του έχει άντικατασταθεί ά πό ένα νέο μοντέλο πού άναγνω ρίζει τή γε­ νετική διαφοροποίηση σάν ένα ούσιώδες φ αινό­ μενο τής φύσης, δτι δηλ. κανένα ά πό τά άλληλόμορφα γονίδια τώ ν οργανισμών δέν είναι a priori «φυσιολογικό» σέ έναν πληθυσμό. Ή έπιλογή λειτουργεί σάν ένα κόσκινο πού ευ­ νοεί ή άπορρίπτει γονιδια κο ύ ς συνδυασμούς. Έ τ σ ι φυσιολογικά ό σ. άσχολείται στό έπόμενο κεφάλαιο μέ τήν κατευθύνουσα έπιλογή, έξετάζοντας τήν άποτελεσματικότητα τής τεχνητής έπι­ λογής, τίς άντιδράσεις πού δημιουργοϋνται στήν έπιλογή, πώ ς δημιουργείται ή άνθεκτικότητα τών έντόμων στά έντομοκτόνα κ α ί πώ ς συνεξελίσσοντα ι ξενιστές καί παράσιτα, συγκρίνοντας στό τέ­ λος μιά άκαμπτη κα ί μιά ευλύγιστη έπιλογή καί τήν ύπαρξη δρίω ν στήν έπιλογή. Ο ί άλλαγές στίς συχνότητες γονιδιακώ ν άλληλόμορφων ή χρωμοσωμικών τύπω ν είνα ι ά πό τά στοιχειώδη συστατικά τών έξελικτικών άλλαγών. 'Ολόκληρη ή έπόμενη ένότητα άσχολείται μέ τίς διεργασίες έκεϊνες πού προξενούν κά π ο ια τυχαία ή κατευθυνόμενη γενετική άπόκλιση καί μέ τίς άλληλοεπιδράσεις τής έπιλογής καί μεταλλαγής πάνω τους. Ή μετανάστευση, οί γεω γραφικοί περιορισμοί καί ή δημιουργία τοπικώ ν πληθυ­ σμών έμφανίζονται (καί είναι) σάν οί βασικότε­

ροι παράγοντες γενετικής άπόκλισης. Τ ά π α ρ α ­ δείγματα οργανισμών καί πειραμάτω ν πού διαλέ­ γονται έδώ είναι κα ί τά πιό κατάλληλα γ ιά νά θε­ μελιώσουν τή θεω ρία τής άρχής τού ίδρυτού των, M ayr (άρχικά) καί W right (άργότερα, μέ τρο πο ­ ποιήσεις), πού έξηγεί πώ ς δημιουργείται ένας νέος πληθυσμός ά πό μερικούς ά ρχικούς ιδρυτές πού φέρουν μόνο ένα μικρό μέρος τής συνολικής γενετικής ποικιλομορφ ίας τοΰ πα τρικού πληθυ­ σμού. Τό ίδ ιο ισχύει κα ί γ ιά τή θεω ρία τής έξ­ έλιξης μέ τυχα ίο περίπατο, μιάς θεω ρίας πού δ ί­ νει τήν έναλλακτική λύση ά πό τήν αυστηρά «δαρβινική» έννοια τής έξέλιξης. Τό έπόμενο κεφάλαιο, πού άναφέρεται στούς πληθυσμούς, φυλές κα ί ύποείδη, ουσιαστικά είναι καί τό π ιό σπουδαίο, τόσο ά πό κοινωνική σημαντικότητα δσο κι ά πό έπιστημονική. Ό σ. χωρίς δισταγμό κι άμφιβολίες στέκεται στό πλευρό δλων τώ ν προοδευτικώ ν έπιστημόνων πού άπορρίπτουν τίς χυδαίες γνώμες δτι δποιοσδήποτε έπικαλούμενος νέγρος στίς Η Π Α έχει κα ί μιά βα ­ σική άδιόρθω τη νεγροειδή φύση, ά κριβώ ς δπω ς ένας Ε β ρ α ίο ς έχει πάντα μιά βρισμένη έβραϊκότητα, δπω ς τά πα ιδ ιά τών πλούσιων είναι πάντα έξυπνα κα ί «πετυχημένα» ένώ τώ ν έργατών είναι πάντα «μειωμένης διανοητικότητας» κα ί «έπιλεγμένα» γιά χειρωνακτικές έργασίες κλπ. Τ αυτό­ χρονα, δέ διστάζει νά ξεκαθαρίσει τό τί σημαίνει φυλή, ά πό τή μεριά τής έπιστήμης, κα ί τό·πόσο τυπολογική καί παραπλανητική σκέψη είναι αύτώ ν πού είναι άντίθετοι στήν ταξινόμηση σέ φ υ ­ λές ή ύποείδη. Ή άναπαραγω γική άπομόνωση άναμφισβήτητα περιορίζει ή έμποδίζει τή γονιδιακή άνταλλαγή στούς όργανισμούς. Έ τσ ι, ά πα ρ τίζει ένα βελτιω­ μένο κεφάλαιο σέ αυτή τήν έκδοση τού βιβλίου, μέ άνάλυση δλων τών παραγόντων πού μπορούν νά δδηγήσουν σέ αύτήν, π.χ. άπομόνωση βιότοπου, χρονική, ήθολογική, μηχανική, γαμετική, χρωμοσωμική άπομόνωση, άβιω σιμότητα ύβριδίω ν κλπ. Ή ύβριδιακή κατάπτωση, ή περίπτωση δηλ. πού οί άπόγσνοι βρισμένων διασταυρώσεων έχουν περιορισμένες (ή έντελώς έλλιπεϊς) δυνατότητες άναπαραγω γής, είναι βασικά τό άποτέλεσμα δλων αύτών τώ ν ειδών άπομόνωσης καί ή συμπε­ ρασματική θεω ρία αύτού τού κεφαλαίου. 'Ο λοκληρώνοντας ένα έξαιρετικό ά πό κάθε άποψη βιβλίο, δ σ. άναφέρεται στά πρότυπα σχη­ ματισμού τών ειδών κα ί τά πρότυπα έξέλιξης. Μέ τήν εξαιρετική του ικανότητα νά παρουσιάζει μέ ά πλό άλλά έπιστημονικό τρόπο δύσκολες έννοιες δπω ς τή βιολογική έννοια τοΰ είδους, τίς έννοιες τής προοδευτικής έξέλιξης, τόν έκφυλισμό κα ί τήν όπισθοδρομική έξέλιξη, τή δικτυωτή έξέλιξη, τό άμετάκλητο τής έξέλιξης, δλοκληρώνει μέ τή θεώ ­ ρησή του πώ ς ή έξέλιξη είναι μιά δημιουργική έργασία (δπω ς καί πραγματικά είναι) κι όχι μιά μη­ χανιστική έννοια, γιά νά καταλήξει τελικά: «ή φυσική έπιλογή δοκίμασε ένα τεράστιο άριθμό π'ιθανοτήτων καί έχει άνακαλύψει πολλές θαυμά­ σιες πιθανότητες. ’Ανάμεσα σέ αύτές, μέχρι σή­ μερα, ή πιό θαυμάσια είναι δ άνθρω πος».

53

Μέ δυό λόγια, ένα θαυμάσιο βιβλίο ά πό κάθε άποψη. Έ ν α βιβλίο άπαραίτητο γιά κάθε βιο­ λόγο, άλλά καί κάθε άτομο που θά ήθελε νά μάθει μερικά σωστά πράγματα γιά την έξέλιξη. ΜΙΛΤΟΣ ΤΥ ΠΑ Σ

ΓΛΩΣΣΑ

μύηση στη σύγχρονη επιστήμη τής γλώσσας ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ: Θεωρητική γλωσσολογία. Εισαγωγή στήν σύγχρονη γλωσσο­ λογία. ’Αθήνα, 1980. Σελ. 308. Μ ΕΧΡΙ τά τελευταία χρόνια στη χώρα μας γλωσ­ σολόγος, γιά τον πολύ κόσμο, άλλά καί γιά τούς άπληροφόρητους έγγράμματους, ήταν α υτός πού μιλούσε ή ήξερε πολλές γλώσσες. Γλωσσολογία πά λ ι ήταν κάτι σάν άνώτερη γραμματική, ένώ ή γλωσσική έρευνα περιοριζόταν σχεδόν άποκλειστικά στή διαμάχη καθαρεύουσα-δημοτική καί ή πανεπιστημιακή γλωσσολογική διδασκαλία ήταν μιά ιστορία τής ά ρχαίας ελληνικής γλώσσας καί σχεδόν τίποτε παραπάνω . Π ραγματικά, λίγοι γλωσσολογοϋσαν στόν τόπο μας. Α υτών ή έρευνα ήταν πάνω στις νεοελληνικές διαλέκτους καί γ ι­ νόταν μέ τόν παραδοσιακό περιγραφικό τρόπο τής σχολικής γραμματικής τής ά ρχα ία ς έλληνικής. Μ ερικοί άσχολούνταν καί μέ προβλήματα τής ά ρ ­ χα ία ς έλληνικής γλώσσας, άναμασώ ντας πο ρ ί­ σματα ξένων ειδικών κα ί μέ μεθόδους ξ επερασμέ­ νες. Δέν χρειάζεται νά άναφέρουμε χαρακτηρι­ στικά παραδείγματα. Ε ίν α ι γεγονός ότι, μέ φω ­ τεινή εξαίρεση τό Γ. Χ ατζιδάκι, πού πήγε μπρο­ στά ά πό τήν εποχή του τήν έλληνική γλωσσική έρευνα, καί τό Μαν. Τριανταφυλλίδη, πού όμως έξάντλησε τό μεγαλύτερο μέρος τής δραστηριότητά ς του σέ γλωσσικά καί όχι γλωσσολογικά θέ­ ματα, ή γλωσσολογία σάν έπιστήμη ήταν πολύ καθυστερημένη στήν Ε λ λά δ α . Βέβαια ή έπιστήμη αύτή είναι σχετικά νέα, μέ ζωή πού δέν φτάνει ά κριβώ ς τούς δύο αιώνες, ά πό τίς αρχές δμως τού α ιώ να μας, μέ τή δ ιδ α ­ σκαλία τού F. de Saussure στό Π αρίσι, πήρε τέ­ τοια έξέλιξη, ιδιαίτερα μετά τόν Β ' Π αγκόσμιο Πόλεμο, ώστε νά θεω ρείται δ ίκ αια σάν ό κλάδος έκείνος τού έπιστητοΰ πού γνώρισε τή μεγαλύτερη άνάπτυξη στις τελευταίες δεκαετίες. Σ τά χρόνια

54

Γ. Μπαμπινιώτης μάλιστα 1955-1975 ήταν πραγματικά ή «έπιστήμη τής μόδας» στήν Εύρώ πη, στήν ’Αμερική, στήν ’Ιαπω νία. Μετά τήν τεράστια προσφορά τής ίστορικοσυγκριτικής (ή έξελικτικής) γλωσσολογίας τού 19ου αί. ήρθε, μέ τόν Saussure, ή συγχρονική γλωσσική έρευνα, ά πό τήν ό ποια έπήγασαν δλες οί σύγχρονες τάσεις, σχολές καί κλάδοι τή ς επι­ στήμης τού λόγου. Καί όλοι αυτοί οί κλάδοι, οί σχολές, οί συγγε­ νικές διεπιστημονικές έρευνες, έμεναν άγνωστες στήν Ε λ λ ά δ α μέχρι λίγο πρίν ά πό τό 1970, όταν ά ρχισαν νά επιστρέφουν στή χώρα μας έπιστήμονες πού είδικεύθηκαν στό έξωτερικό πάνω στήν ευρύτερη γλωσσική έρευνα. Μέ τά δημοσιεύματά τους σέ έλληνική γλώσσα, σέ έλληνικά περιοδικά, μέ τήν πανεπιστημιακή τους διδασκαλία -δ σ ο ι κατέλαβαν τίς έδρες γλωσσολογίας στά πα νεπι­ στήμιά μ α ς- άρχισαν νά δια δίδουν στό έλληνόφωνο άκροατήριο καί άναγνωστικό κοινό τό σύγ­ χρονο μήνυμα τής έπιστήμης τους. Ταυτόχρονα δημοσιεύτηκαν κα ί μεταφράσεις μερικών βασι­ κών ξένων γλωσσολογικών συγγραμμάτων ή καί άρθρω ν σέ περιοδικά. Μετά ά πό λίγο βγήκαν άπό τίς φιλοσοφικές σχολές οί πρώ τοι πτυχιοϋχοι πού γνώρισαν τή σύγχρονη γλωσσική έρευνα. Έ λειπ ε όμως (μόνο πανεπιστημιακές σημειώσεις πα ρ α ­ δόσεων πολυγραφημένες ύπήρχαν) ένα έγχειρίδιο σάν βοήθημα κα ί τώ ν φοιτητών άλλά καί τού ευ­ ρύτερου κοινού πού θά ήθελε νά μπει στό πνεύμα τής «μοντέρνας», όπω ς τή λένε κοινώς, γλωσσοΤήν άναμενόμενη αύτή προσφορά μάς τήν έδωσε ό κ. Γεώργιος Μ παμπινιώ της, καθηγητής

τής γλωσσολογίας στή Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου ’Α θηνώ ν, μέ τό έργο του «Θεωρη­ τική γλωσσολογία» πού κυκλοφόρησε λίγο πρίν τίς θερινές διακοπές. Γι’ αύτό καί πρ έπει νά χ α ι­ ρετίσουμε τήν έκδοση αυτή μέ πολλή ικανο­ ποίηση, δλοι δσοι άγαποϋμε τίς γλωσσικές έρευ­ νες καί θεραπεύουμε τον κλάδο αύτό στή χώρα μας. Μ ά ή ικανοποίησή μας αύτή δέν πρέπει, νο ­ μίζω, νά όφείλεται στό γεγονός κα ί μόνο δτι τό βιβλίο αύτό έπλούτισε τήν πτωχότατη ώ ς τώ ρα σχετική έλληνική βιβλιογραφ ία. Π ρέπει νά έκπορεύεται καί ά πό ά ντικειμενικούς λόγους, ά πό τό περιεχόμενο δηλαδή τοϋ βιβλίου καί ά πό τόν τρό πο παρουσίασης τοϋ ύλικοϋ του. Γι’ αύτό, άς μάς έπιτραπεΐ νά κάνουμε μιά σύντομη παρ ο υ ­ σίαση τού έργου, ώστε νά καταδειχθεϊ τό μέγεθος τής προσφ οράς του. Ή «Θεωρητική γλωσσολογία» τοϋ κ. Γ. Μ παμπινιώτη ε ίν α ι-τ ό λέει άλλωστε κα ί ό υπότιτλος τού β ιβ λ ίου - μιά εισαγωγή στή σύγχρονη γλωσσο­ λογία. Ά π ό τήν ένδειξη αύτή καταλαβαίνει άμέσως ό άναγνώστης δτι δέν πρόκειται γ ιά βιβλίο πού εκθέτει τίς ιδέες τού συγγραφέα του πάνω στή γλωσσολογία, ά κολουθώ ντας μιά όρισμένη σχολή ή μιά τάση. Ε ίναι μία παρουσίαση δλων τώ ν σχολών καί ρευμάτων τή ς σύγχρονης επιστή­ μης τής γλώσσας μέ άντικειμενικότητα. Στή σελ.

12 τού προλόγου μάς πληροφορεί σχετικά ό ίδιο ς ό συγγραφέας: «επιδιώξαμε νά πληροφορήσουμε τόν άναγνώστη μας χω ρίς νά προσκολληθοϋμε σέ μιά συγκεκριμένη γλωσσολογική θεω ρία, έπιμένοντα ς περισσότερο στήν φιλοσοφία, τήν συλλο­ γιστική καί τήν προβληματική πού όδήγησαν τε­ λικά στις διά φ ορ ες εύρύτερα άναγνωρισμένες θεω ρητικές άρχές». Έ τ σ ι ή κά π ω ς δυσανάλογη έκταση τώ ν διαφόρω ν κεφαλαίω ν τοϋ βιβλίου δέν θά πρέπει ν ’ άποδοθεϊ στήν προτίμηση τού συγ­ γραφέα γιά τή μία ή τήν άλλη σχολή, άλλά στή σημασία τών ά π όψεων τής κάθε τάσης στήν έξέλιξη τή ς γλωσσικής έρευνας. Τ ό βιβλίο χω ρίζεται σέ δύο μέρη: Τό πρώ το άποτελεΐται ά πό τό κείμενο, τό κύριο σώμα τοϋ έργου (σ. 15-204), ένώ τό δεύτερο (σ. 205-303) χω ρίζετα ι σέ τρ ία μέρη, τίς σημειώσεις, τή βιβλιο­ γρ α φ ία καί τούς πίνα κες (πραγμάτω ν-δρω ν, κυ ­ ρίων ονομάτων, ξένων γλωσσολογικών δρων). Τό πρώ το τμήμα τοϋ δεύτερου μέρους, οί σημειώσεις, είνα ι άπαραίτητο συμπλήρωμα γ ιά τήν άνάγνωση, μελέτη καί κατανόηση τού πρώ του μέρους, δηλ. τού κειμένου τού έργου. Σ τό κείμενο τού έργου γίνετα ι πρώ τα γενικός λόγος γιά τή γλωσσολογία, τήν ιστορία καί τούς δ ιά φορους κλάδους της. Κ ατόπιν έξετάζεται ή γλώσσα σάν μέσο έπικοινω νίας τών άνθρώπων. Έ ν συνεχεία, ιδιαίτερο κεφάλαιο άφιερω νεται στό θέμα «συγχρονία κα ί δια χρονία στήν γλώσσα», δπου έκτίθενται οί σχετικές ά πόψ εις τού F. de Saussure καί σχολιάζονται κατάλληλα. Στό έπόμενο κεφάλαιο, «Γλώσσα: Λ ό γο ς-Ό μ ιλία», δ συγγραφέας διαπραγματεύεται τά σχετικά μέ τίς έννοιες αύτές, δπου έμφ ανίζονται πά λ ι οί

άπό ψ εις τοϋ Saussure. ’Ιδια ίτερ α ενδιαφέροντα είναι δσα γρά φει δ κ. Μ παμπινιώ της στό κεφά­ λαιο αύτό πάνω στό ύφος τού λόγου, στις δ ιά φ ο ­ ρες χρήσεις τή ς γλώσσας, στή δια φ ο ρ ά προ φ ο ρ ι­ κού κα ί γρα πτού λόγου καί τή σχέση μεταξύ τους, στή σχέση προφοράς καί γραφής. ’Ε νδιαφέροντα επίσης τά άγνω στα ατούς πολλούς λεκτικά-λογοτεχνικά σχήματα (λεττρισμός κλπ.). ’Ακολουθεί τό κεφάλαιο «ό σημειακός χαρακτήρας τή ς γλώσ­ σας», δπου πά λ ι οί ά πόψ εις τού Saussure είναι τό σημείο εκκίνησης γιά τή διαπραγμάτευση κα ί κρ ι­ τική τώ ν δ ιαφόρω ν έπιμέρους θεμάτων τοϋ κεφα­ λαίου. Σ τό κεφάλαιο «ή γλώσσα ώς σύστημα σχέ­ σεων» πού έρχεται κα τόπιν ό κ. Μ παμπινιώ της έξετάζει τήν «κύρια ύφή τής γλώσσας, τή λει­ τουργία τη ς ώ ς συστήματος σχέσεων» (σελ. 124). Μ παίνουμε’ έτσι στή γραμματική, δ πω ς τήν ξέ­ ραμε ήδη ώ ς τώ ρα, δηλ. στήν έξέταση τής σημα­ σίας τών φωνητικών-μορφολογικώ ν-συντακτικώ ν δομών στή γλώσσα, γιά νά άκολουθήσει τό έβδομο κεφάλαιο τού βιβλίου, μέ τίτλο «Γραμμα­ τική δομή τής γλώσσας», δπου έξετάζονται τά διά φ ο ρ α είδη γραμματικής. Σ τό έπόμενο κεφ ά ­ λαιο, πού έχει τόν τίτλο «Γραμματικές μονάδες», έξετάζονται οί έννοιες φώνημα, μόρφημα, φράσεις-προτάσεις κα ί τελικά δίνετα ι π ίνα κα ς πού δείχνει τή διάρθρω ση τή ς γλώσσας σέ στρώματα, μονάδες καί έπίπεδα. ’Α κολουθεί τό ένατο καί τελευταίο κεφάλαιο τού έργου, μέ τίτλο «Γραμμα­ τικές θεωρίες». Ε ίναι ένα κεφάλαιο έξόχως ση­ μαντικό, για τί εδώ άναπτύσσονται, σχολιάζονται κ α ί κρίνονται οί βασικές γλωσσολογικές θεωρίες, τά θεω ρητικά πρ ό τυ πα περιγραφής τή ς γλώσσας: ή παραδοσιακή γραμματική, ή ίστορικο-συγκριτική γραμματική, ή δομιστική γραμματική (πού λέγεται καί στρουκτουραλιστική) κα ί ή γενετικήμετασχηματιστική γραμματική. Σ τις δύο τελευ­ τα ίες αύτές θεωρήσεις άφιερώ νονται κα ί οί περισσότερες σελίδες τού κεφαλαίου αύτοΰ (179-204). ’Ε κτίθενται δλες οί άπό ψ εις τώ ν ο π α ­ δών τής κάθε θεωρίας-σχολής καί έτσι τό ένατο κεφάλαιο τού βιβλίου μπορεί νά πεί κα νείς δτι ά ποτελεϊ πρα γμα τικά έναν καθρέφτη τής προσ­ φοράς κάθε θεωρητικού γλωσσολόγου στό ο ικο­ δόμημα τής επιστήμης του. Τ ό μέρος τού έργου πού τιτλοφορείται «Ση­ μειώσεις» (σ. 207-249) συμπληρώνει, δπω ς εί­ παμε καί παρα π άνω , τό κείμενο. Περιέχει π ο ι­ κίλα σχόλια κα ί βιβλιογραφ ικές παραπομπές, άντίστοιχα στό κάθε κεφάλαιο κα ί κάθε π α ρ ά ­ γρ α φ ο κεφαλαίου τού έργου. Ο ί σημειώσεις δ ια ­ φω τίζουν πά ρα πολλά θέματα, καί τό ύλικό πού περιέχουν είναι πολυτιμότατο. Ή βιβλιογραφ ία πού δίνετα ι σέ ιδιαίτερο τμήμα τού δευτέρου μέ­ ρους τοϋ βιβλίου (σ. 251-281) δέν είναι βέβαια πλήρης κα ί έξαντλητική. Πολλά συγγράμματα θά μπορούσαν νά προστεθούν σ’ αύτήν, άλλά δ σκο­ πό ς τού συγγραφέα είναι νά μάς πληροφορήσει πο ιά βιβλία έλαβε ύπόψη του γρά φοντα ς τό δικό του καί σέ πο ιά μπορούν νά καταφύγουν οί άναγνώστες του γ ιά περαιτέρω μελέτη. Τ ό έξηγεϊ άλ-

55

λωστε αύτό στό εισαγωγικό σημείωμα πού προ­ τάσσει στή βιβλιογραφ ία αυτή. "Οσο γιά τήν άξια τών πινάκω ν πού έχει προσθέσει στό τέλος τού τόμου, δέν χρειάζεται νά έπιμείνουμε. "Ολοι οί μελετητές καταλαβαίνουν τήν ά ξια παρόμοιων πινάκω ν πραγμάτων-όνομάτω ν καί όρων. Ό κ. Γ. Μ παμπινιώ της είναι ό εισηγητής τής σύγχρονης γλωσσολογίας στό Πανεπιστήμιο ’Α θηνών. Τό έργο του «Θεωρητική γλωσσολογία» είναι τό πρώ το στό είδος του στήν Ε λ λά δ α . Εύχόμαστε καλή τύχη στό βιβλίο καί καλή έπιτυχία στό συγγραφέα του στήν προσπάθειά του γιά τή διάδοση τής επιστήμης τού λόγου στον τόπο μας, σέ μιά εποχή πού ή διαμόρφωση τή ς γλώσσας μας έχει μεγάλη άνάγκη ά πό τά πορίσματα καί τά δ ι­ δάγματα τής αυστηρής έπιστημονικής γλωσσολογικής έρευνας.

ΠΟΙΗΣΗ

ένας εκπρόσωπος τής κοσμοπολίτικης κ α ί «καθαρής» ποίησης στήν Ε λλά δ α

ΝΙΚ. Γ. Κ Ο ΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙΣΑΡΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ: Ποιήματα. ’Επιμέ­ λεια Κώστα Στεργιόπονλον. Βιβλίο άριθ. 16. Πρόσπερος, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 128.

ό ΘΩΜ ΑΣ ΓΚΟΡΠΑΣ στίς εκδόσεις Π Ο Ρ Ε Ι Α

ΘΩΜΑΣ ΓΚΟΡΠΑΣ

περνάει ό στρατός... άνέκδοτη δουλειά τοϋ ποιητή

καί σέ τρίτη Έκδοση ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ- ΜΕΛΛΟΝ τό πιό διαβασμένο ποιητικό βιβλίο τής περασμένης χρονιάς

έκδόσεις Π Ο Ρ Ε Ι Α Σόλωνος 77 τηλ. 36.31.622

56

ΕΝ ΑΣ ά πό τούς κύριους εκπροσώ πους τής μεσοπολεμικής κοσμοπολίτικης ποίησης στήν 'Ε λλάδα θεω ρείται δ Καϊσαρ Ε μ μ ανουήλ -ίσ ω ς δ περισ­ σότερο τυπικός οπα δός της ά πό τούς άλλους (Ό ρ έσ τη ς Λάσκος, ’Α λέξανδρος Μ πάρας, Νίκος Χ άγιερ-Μ πουφίδης κ λ π .)-, σήμερα π ιά λησμονη­ μένος, μιά καί ή σχολή πού άκολούθησε μέ τυ ­ ραννική έπιμονή καί δλοκληρωτική άφοσίωση Ιδιαίτερα στήν πρώτη φάση τής ποίησής του πέ­ ρασε άνεπιστρεπτί χω ρίς ν ’ άφήσει ούσιαστική κληρονομιά στούς νεότερους -δικαιολογημένα άλλωστε. Ό ίδιο ς δ ποιητής άκόμη, όταν κα τά ­ λαβε ότι ή θεματογραφία του είχε εξαντληθεί καί σαρωθεί ά πό τή λαίλαπα τού πολέμου, όχι μόνο δέν φρόντισε ν ’ άνανεωθεί, άλλά κλείστηκε στόν «έλεφάντινο πύργο του», προχώρησε στήν «κα­ θαρή ποίηση» τής έξαΰλωσης τών άντικειμένων καί σέ λίγο χρονικό διάστημα σώπασε όριστικά -π ε ρ ίπ ο υ είκοσι τέσσερα χρόνια πριν ά πό τό θά’Ε πειδή πιστεύουμε ότι τά βιογραφ ικά του έχουν κι αύτά ξεχαστεί, μαζί μέ τό έργο του, άς ύπενθυμίσουμε ότι γεννήθηκε στήν ’Α θήνα, στά 1902, κι ότι ήταν στενός συγγενής τού Ζάν Μωρεάς. Τέλειωσε τό γυμνάσιο στόν Π ειραιά καί μετά γράφτηκε στή Φιλοσοφική Σχολή τοϋ Π ανε­ πιστημίου ’Αθηνών, ά πό τήν όπο ια πήρε τό πτυ­ χίο του πολύ ά ργά (1938) λόγω τής μακρόχρονης στράτευσής του καί τοϋ βιοπορισμού. Δούλεψε γιά δέκα χρόνια σέ άσφαλιστική έταιρεία. Ά π ό τή χρονιά πού πήρε τό δίπλω μά του μέχρι τό 1953 έργάστηκε σάν καθηγητής σέ ιδιω τικά Εκπαιδευ­ τήρια κα ί στή συνέχεια στήν Κύπρο, στήν ’Α λε­ ξάνδρεια, στό Κάιρο, γιά νά καταλήξει γυμνα­ σιάρχης στήν Ίσμαηλία. Έ πισ τρ έφ ο ντα ς ά πό κεί άσχολήθηκε έπαγγελματικά μέ μεταφράσεις ίσαμε τό θάνατό του στήν ’Α θήνα, στίς 24 ’Α πριλίου 1970. Τό δημιουργικό του έργο είναι μικρό σέ ποσό­

τητα, δλο κι 6λο τέσσερις συλλογές, οί έξης: « Ό πα ράφω νος αυλός» 1929, «Δώ δεκα σκυθρωπές μάσκες» 1931, « Ή δυναστεία των χιμαιρών» 1940 καί «Stillae Sanguinis» 1951. Μ ετάφρασε άφθονα ποιητικά καί πεζά κείμενα, όπω ς «Τό κοράκι» τού Πόε, «Ό μ ιλ εΐ 6 νάρκισσος» τοϋ Βαλερΰ, τήν «Ή ρ ω δ ιά δ α », «Τό άπόγευμα ένός φαύνου» καί τόν «Τγκιτουρ» τοϋ Μαλλαρμέ, καθώς κα ί ολόκληρο τόν 'Ιπποκρά τη στή δημοτική, σέ έξι ογκώ δεις τόμους πού αποτελούν τή δεύτερη πλήρη έκδοση τοϋ έργου του στόν κόσμο... Τέλος, συνεργάστηκε σέ πολλά περ ιο δικά τή ς εποχής καί σάν κριτικός. Δέν είναι πολύ δύσκολο νά έντοπίσουμε τούς χώρους μέσα στούς όποιους κατεξοχήν κινείται στήν πρώτη περίοδο τή ς ζω ής του ό ποιητής· άρκεΐ νά διαβάσουμε μερικούς τίτλους ποιημάτων του: « Έ να ς Ρώσος σ’ ένα μπάρ πα ίζει κιθάρα», «Musichall», « Ή νευρασθενική έλεγεία», « Ό χο­ ρός τών βακίλλων τοϋ Κόχ» κλπ. Έ ν α ά πό τά κα ­ λύτερα κομμάτια τή ς πρώ της του συλλογής κι άπό τά πιό ένδεικτικά τού κλίματός του είναι τό «Jo­ sephine Baker», πού τό παραθέτουμε: « Ό τα ν μιά νύχτα έβλέπαμε τά πόδια σου ατών νέων ρυθμών τό κύμα νά σαλεύουν, μέσα μας μαύρη θέαινα, άκούγαμε άφωνοι νά κλαίει πικρά ή αιθέρια Τερψιχόρη. Κι όταν γιά μ ιά στιγμή άσάλεντο είδαμε μπρος μας τό μαύρο ρόδο τοϋ κορμιού σου, σέ βάθρο σ’ είχε υψώσει ό νοϋς έβένινο— όνειρο μαϋρο-μα ύρη εσύ ’Αφροδίτη. Είναι ώρες πού ή ψυχή μας ένα μιούζικ-χώλ γίνεται υστερικό, όπου φλάουτα νέγρων γελούν μ α ζί κα ί κλαϊν, βραχνά ρυθμίζοντας τά λάγνα, μεθυσμένα βήματά σου. Είναι ώρες πού ή ψυχή μας γίνεται άξαφνα μιά λάγνη ώσάν κα ί σένα όρχηστρίόα, ώ μαύρη εσύ Σαλώμη, πού τά πόδια σου τά δώρα ένός ανόσιου Ηρώ δη άξίζουν». Ό μπωντλαιρισμός, έκφυλισμένος π ιά ά πό τή μεγάλη κατάχρηση, έχει «έκμοντερνιστεϊ» σ’ ένα κόσμο πού ή ψευτιά του τόν όδηγεϊ πρός τή σφαγή κα ί καταφθάνει καί στήν Ε λ λ ά δ α χωρίς νά υπάρχει καμιά προϋπόθεση γιά νά άφήσει τά χνά ρια του β α θιά στήν ποίησή μας. Ό π ω ς γράφει ό Κώστας Στεργιόπουλος στόν πρόλογο, ό Καΐσαρ Ε μ μ α νουή λ «έφερνε μέ τήν πρώτη φάση του τά μιούζικ-χώλ καί τά σαξόφωνα, τίς Ύ βόνες, τόν πληθυντικό πρός τίς μυστηριώδεις κ α ί όλομόνα χες κυρίες, τίς άμίλητες καί “ άγνές” έταΐρες, το ύ ς ξένους έμιγκρέδες, τούς χαμένους στά βάθη τώ ν τροπικώ ν εξερευνητές μέ τίς λευκές κάσκες, προεκτείνοντας καί στενεύοντας τόν Ούράνη πρός ένα τυπικότερα κοσμοπολίτικο κλίμα», κι άκόμα τούς τεχνητούς παραδείσους τού άλκοόλ καί τώ ν ναρκω τικώ ν, θά πρόσθετα έγώ... Κ ανένας βαθύτερος προβληματισμός, καμιά άγω νία δέν

Καϊσαρ ’Εμμανουήλ ύπάρχει σ’ αύτή τήν ποίηση τή ς παρακμής, ό κό­ σμος δέν εκτείνεται πέρα ά πό τόν Ε μ μανουήλ, πού έχοντας μιά λεπτή καλλιέργεια ά ναζητά τόν ήχο γιά τόν ήχο, τή νεκρή λέξη τώ ν λεξικών καί προπαντός τήν άνευ όρων ύποταγή τή ς φω νής του σέ ξένες φωνές όχι κα ί τόσο σημαντικές άρχικά. Δ έν άπέχει πολύ ά πό τήν πραγματικότητα ό Ά ν τρέας Καραντώνης όταν χαρακτηρίζει τά ποιήματά του μεταφράσεις μεταφράσεων. Συμπερα­ σματικά, ό Ε μ μ α νο υή λ θέλει νά ξεχνά πώ ς ό Καρυωτάκης έχει αύτοκτσνήσει ένα χρόνο πρίν. Ά π ό τήν άποψη τής μορφής τώ ρα, πά ντα στήν πρώτη περίοδο, χρησιμοποιεί τόν ιαμβικό άνο­ μο ιοκατάληκτο προπαροξύτονο δωδεκασύλλαβο μαζί μέ τόν έπίσης άνομοιοκατάληκτο παροξύ­ τονο ιαμβικό ένδεκασύλλαβο καί κάπου κάπου άποτολμά τόν ελεύθερο στίχο. Στή δεύτερη τόν άνομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο. Ή ίδ ια πό ζα, τό ίδιο «Spleen» συνεχίζεται κα ί στή δεύτερη συλλογή άκόμα πιό έντονα. Ε π α κ ο ­ λουθεί μιά μεγάλη σιωπή. Σ τό διάστημα αύτό -π ε ρ ίπ ο υ μιά δεκ α ετία - ό Ε μ μ α νο υή λ γνω ρίζε­ τα ι μέ τόν ’Απόστολο Μ ελαχρινό καί τό πρω το­ πο ρ ια κό περιοδικό του «Κύκλος», όπου μαζί μέ τίς άλλες τάσεις ξεπροβάλλει καί ή πρόθεση μιας επιστροφής στήν «καθαρή ποίηση» τού Στέφανου Μ αλλαρμέ καί τού Πώλ Βαλερύ. Φ αίνεται ότι τό γεγονός αύτό επηρέασε σημαντικά τών ποιητή, πού ήδη ένιω θε μιά έκλεκτική συγγένεια μ’ αύτά τά πρότυπα, ώστε νά πέσει άκόμα περισσότερο στή μανιέρα ένός μετασυμβολισμού ά δικαίω του π ιά γιά τά δικ ά μας δεδομένα. Έ τ σ ι κωφεύει μπρος στά ρεύματα πού άναγεννοΰν τον ποιητικό λόγο καί, τό χειρότερο, πνίγει όριστικά τή φωνή

57

του. Έ ν πάση περιπτώ σει, όπω ς σημειώνει πά λι ό Κώστας Στεργιόπουλος, στή δεύτερη φάση του ό Ε μ μ α νουή λ «δέν παύει έν τούτοις νά είναι ό μό­ νος ίσως -μ ετά τόν όπω σδήποτε πλατύτερο Με­ λαχρινό^ εκπρόσω πος μιας τεχνοτροπίας, πού ά πό έλάχιστους καλλιεργήθηκε τόσο άποκλειστικά στόν τόπο μας». « Ή δυναστεία τών χιμαιρώ ν», πού έκδίδεται τή χρονιά τού πολέμου, περιέχει μιά εισαγωγή γε­ μάτη προκατάληψη καί περιφρόνηση πρός τούς πάντες, προδίδοντας έναν κάποιον υστερικό παρακμιακό άριστοκρατισμό. «Ευθύς έξ άρχής μοϋ έπιβάλλεται νά δηλώσω, γρά φει άνάμεσα στά άλλα, δτι ή ποίησις αύτή άπευθύνεται πρώ τα στό ν,έα υ τό μου -ά πό λ υτο καί ιδεώδη άναγνώσ τη - κατά δεύτερον λόγον σέ δυό-τρείς ευφυείς καί γυμνασμένους κριτικούς μου καί τρίτον σέ πέντε έως δέκα γυμνασμένους συναδέλφους μου: Τό λεγόμενον κοινόν, δέν διστάζω ν ά δμολογήσω, δτι έξ ιδιοσυγκρασίας καί αισθητικής άγω γής μέ άφήνει συνήθως έντελώς ά διά φορο κα ί ά πα θ ή ...» Στή μικρή αύτή συλλογή κυριαρχεί ά πό άκρου σέ άκρον ή έκζήτηση, ή έγκεφαλικότητα, τό π ά ­ θος τής λεξιθηρίας, ό στόμφος (Μνήμες ή Ί ο λάνδη μαγικές, κοράλλινες άνθίζει ή Ίάσμ ω ν χιο ­ νώ δης δίνη στήν κα ρδιά μας), ό πλατειασμός χάριν έπιδείξεω ς ( Ή 'Ε κάτη φαντασμαγορικών πολυάνθων μουσηγέτις /ένα δλβιο, πολυθέλγητρο, πυκνά υπνωμένο ρόδο/ έξιδα νίζει τό γυμνό τής φ ίλυπνης Φ αιδώρας). Κάπου κάπου πάντω ς ά πό τούτη τήν άπελπιστική μανιέρα ά ποδροΰν εικόνες φρέσκιες καί δροσερές πού θά έπισήμαιναν τή γνήσια λυρικότητα τού ποιητή άν δέν είχε ό ίδιο ς περικλειστεΐ άσφυκτικά στούς στενούς του χώ ­ ρους. ( Ή έξαίσια βλάστησις, γυμνής παρθενικής μιας σάρκας/τήν κλίνη σ’ ένα μυθικό ροδώνα άπρόοπτα άλλάζει). Στήν τελευταία του συλλογή ό Καϊσαρ ’Εμμα­ νουήλ έπιχειρεΐ κάτι σπάνιο στά γράμματά μας. Π έρ’ ά π ’ τά καινούρια ποιήματα ξαναδημοσιεύει τίς «Δυναστείες τών χιμαιρώ ν» ξαναδουλεμένες, μέ καλύτερο βέβαια άποτέλεσμα. ’Α λλά δέν μπο­ ρεί ν ’ άποχωριστεΐ τον παλιό του έαυτό. Μόνο στή μικρή ένότητα «Θαλασσινά σχεδιάσματα» φυσάει μιά νότα γνησιότητας, καί ιδιαίτερα στά «Λουτρά παρθένου»:

«Τό έξαλλο φώς τής θερινής ώριμασμένης μέρας μιάν άποθέωση ετοίμαζε ατό χάλκινο κορμί της: Υ γρ ή άπ ’ τ’ Αγκάλιασμα τ' αδρό τού σμαραγδέ­ νιου πόντου ή κόρη, ολόρθη, ένας χαλκός ύμνος στό φώς τό ήλύσιο, μ ’ έξαρση θεάς τινάζοντας τό θαλερό κεφάλι, γελάει, κι άπό τά μέλη της κυλούν μαργαριτάρια... Τώρα, ώς υπνώνει ή κίνηση μέσα στή δρύινη ή ρέμβη Αστράφτει από γλαυκό κι άπό άρμην ευωδιάζει:

58

"Ενα κοχύλι πού κρατάει στούς χάλκινους κρο­ τάφους τών ώκεανών τούς τρυφερούς τής ψιθυρίζει θρύκι αιφνίδια ή γόησσα γίνεται μιας ραψωδίας γαπού ακούει μακριά τήν ταραχήν ηδονικών Τριτώ-

Πύκνωσε ή ρέμβη ή εφηβική (ένα κοράλλινο άλ­ σος!)

-Σ π ά ει κατακόρυφα τό φώς στήν Ανθισμένη σάρκα, κι ή ώρα γλαυκή είναι μιά βροχή μελωδικών άμεθύστων!» Ό Καϊσαρ ’Εμμανουήλ, άν μή τι άλλο, έμεινε αυστηρότατα προσηλωμένος στό δρόμο πού δ ιά ­ λεξε. Δέν άγκάλιασε τό νεορομαντισμό τού Ούράνη στήν πορεία του, ούτε διασπάστηκε σέ πολλά κομμάτια σάν τό Λ άσκο, ούτε κατρακύ­ λησε στήν κάκιστη πολιτική ποίηση τού ΧάγιερΜ πουφίδη. Έ μ ε ινε πιστός έραστής τής έπιχρυσωμένης ποίησής του, πού άν κατέβεις μέχρι τόν πυρήνα της συναντάς έδώ κι έκεϊ ψήγματα χρυ ­ σού. Π ρέπει νά σεβαστεί δμως κανείς ά πόλυτα τίς δόκιμες μεταφράσεις του, τού «Ίγκιτουρ» κυ­ ρίω ς, πού είναι άνεπανάληπτη, καί τή γενναιό­ τητά του νά σταματήσει νά γράφει δταν έφτασε στό θεματογραφικό καί αισθητικό άδιέξοδο πού ήταν μοιραίο νά συμβεί στήν περίπτωσή του, άποτέλεσμα τή ς σύνθλιψής του άνάμεσα στις δυό συμπληγάδες τής εύκολης θεματογραφίας πού χαρακτηρίζει τήν πρώτη του περίοδο καί τής έξεζητημένης λεξιθηρίας του τής δεύτερης καί τε­ λευταίας. Συμπερασματικά, ή ποίηση τού Καίσαρα ’Ε μ­ μανουήλ ά ντιμετω πίζεται σάν ιστορικό γεγονός τής ποίησής μας, μέ ένδιαφέρον κα θαρά μου­ σειακό όσο περνάει ό χρόνος. ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. Κ ΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

«ή ζωή, μόνο ή ζωή είνα ι τό χρέος μας» ΓΑΛΑΤΕΙΑΣ ΣΑΡΑΝΤΗ: Ρωγμές. Μυθιστό­ ρημα. Βιβλιοπωλείο τής «Εστίας», Αθήνα, 1979. Σελ. 319.

Η Γαλάτεια Σαράντη δ ιαγράφει μιά πεζογραφική πορεία χωρίς πολλές διακυμάνσεις, ένώ βιώνει κα ί μεταπλάθει τή δυναμική τω ν ιστορικών εξελί­ ξεων σε ψυχολογική κίνηση. Τ ά έργα της μορφοποιούν τήν ένταση καί τήν άγω νιώδη άστάθεια τώ ν πιό κρίσιμων περιόδω ν τής πρόσφατης ιστο­ ρίας μας καί ά π ’ αυτή τή σκοπιά τήν τοποθετούν στό χώρο καί τήν άτμόσφαιρα τής μεταπολεμικής πεζογραφίας. Έ ν ώ ή πλούσια κα ί καλλιεργημένη ευαισθησία τη ς τή συνδέει μέ τή γυναικεία π εζο ­ γρα φ ία κα ί τά χαρακτηριστικά της. Ή Γ. Σ. όμως παραμένει μ ακριά ά πό τούς π ε ι­ ραματισμούς στό χώρο τής πεζογρα φία ς (antiro­ man, nouveau roman) κα ί διατηρεί τήν κλασική άφηγηματική γραφή. Διαμορφώ νει δηλαδή μιά πεζογρα φία διάστικτη ά πό τήν άγω νία τώ ν κ α ι­ ρών καί τόν ήθικό προβληματισμό: «Τό μυθιστο­ ρηματικό είδος πρέπει νά μάς πλουτίζει σ’ ευαι­ σθησία κι έμπειρία ζωής· πρέπει νά μάς κάνει καλύτερους· πρέπει νά μάς πλαταίνει τόν ορί­ ζοντα τής ματιάς μας· πρέπει ν ’ ά πα ντά σέ π ι­ θανά έρωτήματα τού άναγνώστη γιά τόν ά ν­ θρω πο, γ ιά τή μοίρα του, γιά τή θέση του μέσα στόν κόσμο».1 Καί νομίζω πώ ς τά έργα τή ς Γ. Σ. χαρακτηρίζονται ά πό τέτοιους μυθιστορηματι­ κούς προσανατολισμούς. Ή Γ. Σ. παρουσιάστηκε στά γράμματα μέ «Τό βιβλίο τής χαράς» (1947) καί άκολούθησαν οί «Πασχαλιές» (1949, 6 ' έκδοση 1973), «Τό βιβλίο τού Γιοχάνες καί τής Μ αρίας» (1952), ή «’Ε π ι­ στροφή» (1953, βραβείο τών Δώδεκα, Κώστα Ούρ άνη), «Τό παλιό μας σπίτι» (1959, κρατικό βρα­ β είο μυθιστορήματος, β ' έκδοση 1978), τά «Χρώ­ ματα έμπιστοσύνης» (1962), «Τά δρια» (1966), τό «Νά θυμάσαι τή Βίλνα» (1972, α ' κρατικό βραβείο διηγήματος) καί οί «Ρωγμές» (1979). Χώρος τών έργων της συνήθως είναι ή έπαρχιακή πόλη κα ί ή οικογένεια, άλλά ύ ποσημαίνεται ποιητικά μιά ευπαθής εύαισθησία τών προσώ ­ πω ν, μιά λεπτομερειακή ψυχοδιαγραφή, μιά κυ­ ματοειδής εσωτερική ζωή, έξα ιτία ς τών έξωτερικών ιστορικών συμβάντων.

Γαλάτεια Σαράντη Ό μύθος στίς «Ρωγμές» δέν είναι πολύπλοκος. Ό "Αγγελος, γιός πλούσιας οικογένειας, τό χει­ μώνα τού ’36 σπουδάζει στήν ’Α θήνα. Σ τενοί φ ί­ λοι του ό Φραγκίσκος καί ή Λ ουκία, πού θά δη­ μιουργήσει μαζί της έναν πρόσκαιρο έρωτικό δε­ σμό. ’Α ργότερα επιστρέφει στήν Πάτρα, όπου ζεί διάφορες οικογενειακές σκηνές, πού ξεσπούν άπό τή νεανική έπαναστατικότητα τού μικρότερου άδερφού του, τού Νίκου. Γιά λίγο κινείται άνάμεσα «στούς πα ρακατιανούς» (σ. 30), τήν Ά ν ν α , τά πα ιδ ιά της (τή Μ αρία, τήν ’Α γλαΐα, τόν Ή λ ία ), τόν πρόσφυγα καί άλλους. Στή συνέχεια ξεσπάει ό πόλεμος, άποφεύγει τή στράτευση, ζεί μιά καινούρια έρωτική περιπέτεια μέ τήν πλούσια Ε λ ένη , καί παντρεύεται τήν άνεψ ιά της τήν ’Ιωάννα. Στό μεταξύ όμως έχει σκοτωθεί, σέ μιά άπροσδόκητη στιγμή, δ ά δερφός του δ Νίκος, πού άκολούθησε τούς έπαναστάτες. Σ τό δεύτερο μέρος ό Ή λία ς, δ γιό ς τής φτωχής Ά ν ν α ς , έπιστρέφει στό σ π ίτι του ά πό τις ’Α νατο­ λικές χώρες, όπου είχε βρεθεί μέ τό τέλος τού ’Εμφύλιου. Ό Ά γγελ ο ς, πού είναι τώ ρα βουλευ­ τής, κα ί ή άδερφή του ή Ε λ ένη , ή « Α ντιγόνη» τής οικογένειας (σ. 85), άναλαμβάνουν νά τόν βοηθήσουν. Ό Ή λ ία ς δέν άντιδρά καί μετά ά πό πολλούς δισταγμούς κα ί συνειδησιακές κρίσεις ά ποκτά πολιτικά δικαιώ ματα, βρίσκει έργασία, συνδέεται μέ τή Λ ουκία, μιά «χορτάτη άστή» έπαναστάτρια (σ. 266), κα ί ά ργά άργά, «όπως δουλεύει ό χρόνος στή φύση όλη, μεγαλώνει τά φυτά, άπλώ νει τις ρίζες βαθιά, τρώ ει τήν πέτρα, άλλάζει τίς άκρογιαλιές, χω ρίζει καί ένώνει τούς άνθρώ πους» (σ. 319), ά ρχίζει μιά καινούρια ζωή. Σ τίς «Ρωγμές» ό μυθιστορηματικός χώρος είναι ή έπαρχιακή πόλη καί ή Α θ ή ν α , ένώ δ μυθιστο­ ρηματικός χρόνος είναι άρκετά εύρύς, ά πό τόν καιρό τή ς μεταξικής δικ τα τορία ς ώς τίς παραμο­ νές τής εκτροπής. Έ ν α μυθιστόρημα βέβαια πού εκτυλίσσεται σέ τόσο εύρύ χρονικό διάστημα θά μπορούσε νά δια θέτει πολλά πρόσω πα καί μυθι­ στορηματικές περιπέτειες (περιπέτειες ικανές

59

μόνο νά κεντρίζουν τήν περιέργεια τοϋ άναγνώστη).2 'Ω στόσο, πέρα ά πό τόν έπιφανειακό μύθο, πού διαμορφώ νεται ά πό τά κοινω νικοπολιτικά γεγο­ νότα, τά πρόσω πα παρουσιάζουν μιά ιδιόμορφη ■ψυχολογική κίνηση, πού χαρακτηρίζεται άπό εύαισθησία καί πολύδρομη έσωτερικότητα. Έ νώ ό μύθος δέ θ’ άντεχε στην έκταση τοϋ μυθιστορή­ ματος (ά πό τήν πλευρά τοϋ ενδιαφέροντος), ή παλλόμενη εύαισθησία τών προσώπων τό κάνει ενδιαφέρον. Ά π ό τεχνική βέβαια άποψη, ή ψυχολογική κί­ νηση είναι κάπω ς έπίπεδη, για τί «δίνεται» καί δέν ύπονοεϊται, χωρίς όμως νά άποβαίνει σέ βά­ ρος τής άναγνωστικής «μέθεξης». Τ ά πρόσω πα γίνονται φορείς τών ιστορικών γεγονότων μέσα ά πό τό όνειρο καί τήν τρυφερό­ τητα, άλλά μέ έντονη βίωση τοϋ σύγχρονου καί χω ρίς μαρτυρική προσκόλληση στό παρελθόν. ( Ό Ή λ ία ς άποτελεϊ χαρακτηριστικό «θύμα» τής προσαρμογής στή ζωή, στή ζωή πού μ οιάζει μέ τυφλή κίνηση καί πού παρασέρνει άκόμα κα ί τήν ιστορική μνήμη.3) Ό ιστορικός χρόνος, ή καθημερινότητα διοχε­ τεύονται στά άτομα καί επιβάλλουν ένα διαφορε­ τικό ρυθμό ζωής. “Ο λα κινούνται, τά πρόσω πα διέρχονται τήν ιστορία μέ τήν ιστορία τους καί παραμένουν οί «ρωγμές».4 Ή ιστορία πολλές φο­ ρές λειτουργεί ή υποδηλώ νεται μόνο γιά νά δικαιολογοϋν τά πρόσω πα τίς ψυχολογικές τους διακυμάνσεις. Ή ιστορία «ένδιαφέρει» μόνο σάν προσω πική ιστορία. Ή έπικοινωνία τών προσώ πω ν, μέσα ά πό άπειρους ψυχο-συναισθηματικούς μαιάνδρους, διαμορφώ νει μιά λεπτή καί εύδιατάρακτη ισορ­ ροπία, μιά συγκράτηση (... ίσως οί καιροί). Π αρ’ δλες όμως τίς ψυχολογικές άποχρώσεις τών προσώ πω ν καί τήν άτομική μοίρα, τό μυθι­ στόρημα τής Γ. Σ. καταλήγει σέ μιά βιταλιστική5 ερμηνεία τής ιστορίας κα ί τών γεγονότων της. Τά άτομα παρασύρονται στή δίνη τών γεγονότων

60

χω ρίς δύναμη άντίστασης άλλά άναπτύσσοντας μιά ικανότητα συνειδητής οίκειοποίησης καί προσαρμογής. Ό "Αγγελος («ό έπάνω») έχει τή νοοτροπία τού δυνατού, τού προορισμένου νά επιβάλει τήν προσω πικότητά του, ένώ ό Ή λία ς («ό κάτω») έχει τήν ψυχοσύνθεση τού κυνηγημέ­ νου, πού άρχικά τόν έξουσιάζει μιά παντοδύναμη μοίρα, ένώ άργότερα «φθείρεται» στήν άστική κοινωνική πραγματικότητα, διατηρώ ντας έστω κά ποιους προβληματισμούς.6 Ή άφήγηση, τέλος, είναι έλεύθερη, άβίαστη, μέ ιδιαίτερη χάρη καί ποιητική εύαισθησία. Ή τε­ χνική χωρίς ιδιαίτερες διαπλοκές. Ο ί «ρωγμές», δηλαδή τά προβλήματα έπικοινωνίας, οί Ιδεολο­ γικές άλλοτριώσεις, οί έγχάρακτες ιστορικές μνή­ μες, στό τέλος θά άρθοΰν, άλλά τά πρόσω πα θά διατηρήσουν τά στίγματα τώ ν ιστορικών στιγμών βα θιά στόν έαυτό τους, «έπουλωμένες ρωγμές». ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΡΓΩΝΗΣ

Σημειώσεις: 1. Άπ. Σαχίνη, Νέοι πεζογράφοι, σελ. 21.

2. Τότε θά απορούσε νά ονομαστεί «ρομάντζο» (βλ. τήν παρουσίαση τής ’Αλίκης Γιατράκον-Fossi, στις «Το­ μές», τ. 62-63, σελ. 56-57.

3. «Ή ζωή συνεχίζεται, πνιγμοί, σεισμοί καταποντισμοί, τρίζει ό κόσμος, ραγίζει, άλλά ή ζωή συνεχίζεται... όλοι οί άπάνω καί οί κάτω, άγωνίζονται νά ζήσουν... Ή ζωή... έκεί είναι τόμέγα μυστήριο.», Γ. Σ., Ρωγμές, 4. «“Ισως γιατί ό χρόνος γιά μένα δέ αήμαινε επανά­ ληψη. Ήταν πάντα κάτι άλλο, πού όλο ερχόταν καί έφευγε καί έπρεπε κάτι νά προλάβω, ήταν ένας δρό­ μος μέ στροφές καί άνεβοκατεβάσματα, μά πού δέν υπήρχε σ’ αυτόν κύκλος έτοιμος κάποτε νά κλείσει», Γ. Σ , Ρωγμές, σ. 12.

5. «Χρέος μας είναι ένα μόνο: ή ζωή μας... Ή ζωή, μόνο ή ζωή είναι τό χρέος μας», Γ. Σ., Ρωγμές, α. 318.

6. «Ήταν ό χρόνος πού δούλευε μέσα του ή ή Λουκία;», Γ. Σ., Ρωγμές, σ. 314.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ριζοσπαστικός ρεαλισμός στό άγγλικό «αισθηματικό» μυθιστόρημα τοΰ 19ου αι. ΤΖΩΡΤΖ ΕΛΙΟΤ: Σίλας Μάρνερ. Μεχ. Γιάννη Σπανόώνη. Όόυσσέας, 'Αθήνα, 1980. Σελ. 224. «Γιατί ή σκέψη τσυ πετοϋσε διαρκώς σ’ έκεϊνο τό κενό, λές κι ήταν τό μοναδικό πράγμα πσΰ τόν έμπόδιζε ν’ άπολαύσει τή θαυμάσια ζωή τσυ; Φαίνεται πώς έτσι σκέφτονται δλοι, άντρες καί γυναίκες, πού φτάνουν στή μέση ήλικία χωρίς νά έχουν άποκτήσει ξεκάθαρη άντίληψη δτι ή ζωή μπορεί νά ’ναι θαυμά­ σια άπό μόνη της.» Τζώρτζ Έλιοτ, Σίλας Μάρνερ, σελ. 190 Η Α ΓΓΛΙΔΑ μυθιστοριογράφος τοΰ 19ου αιώ να Τ ζώ ρτζ Έ λ ιο τ (1819-1880), φιλολογικό ψευδώ ­ νυμο τής Μ αίρης "Αν Έ β α ν ς Κρός, πού είχε δε­ χτεί μία άνατροφή μέ έντονη τή θρησκευτική έπιρροή, όδηγήθηκε στήν εξέλιξή της πέρα ά πό τή θρησκευτική δογματική συμβατικότητα, θέτοντας καί διερευνώ ντας στά έργα της βασικά ήθικά καί φιλοσοφικά διλήμματα. Ή Έ λ ιο τ άποτέλεσε μία πρω τοποριακή μορφή γιά τήν έποχή της, καί τό έργο της χαρακτηρίζεται ά πό μία έξελικτική δυ ­ νατότητα σ’ έναν κόσμο βασικά συντηρητικό. Ή κριτική έχει θεωρήσει τήν Έ λ ιο τ «ριζοσπα­ στική καί συντηρητική».1 Θ ά συμφωνούσε κανείς πώ ς είνα ι ριζοσπαστική στον τρόπο πού διερευνά πα λιά προβλήματα κι άνθρώ πινες άπορίες. Σή­ μερα μπορούν νά φανούν περισσότερο οί άρετές τής Έ λ ιο τ, άξιοθαύμαστες κυρίω ς γιά τό χώρο καί τόν τόπο που άναπτΰχθηκαν, π α ρ ά οί όποιες ά δυναμίες της. Ή Έ λ ιο τ έκφράζει στά έργα της ένα ένδιαφέρον γιά τούς φτω χούς καί τού ς ανθρώ πους τής υπαίθρου, τούς δ ποίους όμως δεν έξιδανικεύει, όπω ς έκαναν οί ρομαντικοί συγγραφείς. Γενικό­ τερα τό γράψιμό της χαρακτηρίζει ή ρεαλιστική ματιά καί ή προσπάθεια κατανόησης τώ ν άνθρώπινω ν άντιδράσεων. Φ αίνεται γ ι’ αύτό σωστή ή

παρατήρηση τοΰ γάλλου κριτικού Emile Legouis: «Ύ πέφερε μέ τή σκέψη όσων υποφέρουν, άνακάλυψε μία άλλη μορφή πά θο υς στήν προσπάθεια γιά μιά καλή ζωή καί κά ποιο ιδανικό».2 Ό π ω ς καί σ’ άλλα έργα της, ή Έ λ ιο τ άσχολεΐτα ι στό βιβλίο αύτό μέ τό θέμα τοΰ κακού κ α ί τήν πίστη, μέ πλατύτερη έννοια ά πό τήν κα θαρά δο­ γματική, πού όδηγεΐ τή συγγραφέα όχι μόνο σέ ενδιαφέροντα άνοίγματα σκέψης άλλά καί στό νά έπισημαίνει σκοτεινές πλευρές τής άνθρώ πινης ζωής πού ό άνθρω πος έκείνης τής έποχής δέν ήθελε ή δέν μπορούσε άκόμα νά διερευνήσει. Δ υ­ νατές συχνά παρατηρήσεις, περιγραφική ικανό­ τητα καί τρυφερότητα χαρακτηρίζουν τήν άφήγηση, πού καί ή πλοκή της είναι ένδιαφέρουσα. Ε νδ ια φ έρ ο υσ ες είναι καί οί έξηγήσεις πού δίνει ή Έ λ ιο τ γιά τίς προκαταλήψεις τών άπλώ ν άνθρώ πω ν έκείνου τού καιρού. Ό ύφαντής Σ ίλας Μ άρνερ, πού ζεΐ σ’ ένα μικρό χωριό μιά μοναχική ζωή, κατηγορεΐται άδικα γιά κλοπή. Ο ί χωρικοί προσπαθώ ντας ν ’ άνακαλύψουν τήν άλήθεια καταφεύγουν «στήν προσευχή καί στήν κλήρωση». Γιατί πίστευαν πώ ς «κάθε προσφυγή σέ νομικά μέτρα γ ιά τήν έπιβεβαίωση τής ένοχής τού κλέφτη» ήταν άντίθετη μέ τίς άρχές τής εκκλησίας τους. Ο ί κλήροι δ ιακήρυξαν ότι ό Σ ίλας Μ άρνερ ήταν ένοχος. ’Α πογοητευμένος κα ί πικραμένος, μέ κλονισμένη τήν πίστη του στούς άνθρώ πους καί τό Θεό, ό Μ άρνερ φεύγει ά πό έκεϊνο τόν τόπο. Γράφει ή Έ λ ιο τ; «Θ ά σκεφ­ τόμασταν άναπόφ ευκτα ότι ένας άνθρω πος στή

61

θέση τού Μάρνερ θά ’πρεπε ν’ άρχίσει νά άμφισβηχεΐ χήν ά ξια χής επίκλησης χής θεία ς κρίσεως με κλήρωση. Γιά έκεϊνον όμως, κάχι χέχοιο θά ήχαν μιά ένχελώς πρωχόγνωρη προσπάθεια άνεξάρχηχης σκέψης». Ό Μ άρνερ σχρέφεχαι χώρα πρός χή φιλαργυρία. Κ άποιος όμως χοϋ κλέβει χό χρυσάφι πού είχε μαζέψει κι ύσχερα ά π ’ αύχό άναλαμβάνει νά μεγαλώσει ένα ορφανό κοριχσάκι πού έρχεχαι χυχαΐα σχό σπίχι χου. Ή ζωή χου άλλάζει, μεχαμορφώνεχαι: «Ά νχίθεχα μέ χό χρυσάφι πού δέν είχε άνάγκες κι έπρεπε νά λαχρεύεχαι σέ άπόλυχη άπομόνωση, κρυμμένο ά π ’ χό φώ ς χής μέρας, ή Έ π η ήχαν ένα πλάσμα μ’ άχέλειωχες άπαιχήσεις κι έπιθυμίες. ’Α γαπούσε κι άναζηχοϋσε χή λια­ κάδα, χούς ήχους, χήν κίνηση». Ή πλοκή ά πό χό σημείο αύχό καί μεχά βασίζεχαι σέ δύο γεγονόχα: χήν χυχαία άνακάλυψη χοϋ κλεμμένου χρυσαφιού χού Μ άρνερ καί χήν έπιθυμία χού φυσικού παχέρα χής Έ π η ς νά χήν πάρει ά πό χόν Μάρνερ. Ή ίδ ια όμως θά διαλέξει χόν φχωχό Μάρνερ, θά πανχρευχεΐ έναν επίσης φχωχό έργάχη καί θά ζήσει εύχυχισμένη. Αύχό χό σχεδόν ά πλοϊκό χέλος, ή σύγκρουση χών χάξεων, ή ύπεροχή χών άπλών κα ί φχωχών άνθρώ πω ν, ξεπερνιέχαι ά πό χήν περιγραφή χής έπισχροφής χού Μ άρ­ νερ σχήν πίσχη, πού άποχελεΐ βασικό θέμα χού βιβλίου. Ή Έ λ ιο χ μιλώνχας γιά χό Θ εό μιλάει γιά χό «άόραχο». Ό Μαρσέλ Προύσχ, πού θαύμαζε χόν «Σίλας Μάρνερ», είχε γρά ψ ει όχι χό έργο βασίζεχαι περισσόχερο σχό μυσχήριο χού κόσμου, χού όποιου όλοι εϊμασχε ένα μέρος, χω ρίς νά ξέρουμε χίποχα περισσόχερο γ ι’ αύχόν ά π ’ όσα ξέρει ένα λουλούδι πού άναπχύσσεχαι. Ή θρησκευχικόχηχα χού Σ ίλας παρουσιάζει καί μιά άγνωσχικισχική πλευρά καί συνδυάζεχαι μέ χήν άμφιβολία καί, όπω ς έχει σημειωθεί, συνδέεχαι σχενόχερα μέ χόν άνθρωπισμό χής Έ λ ιο χ πα ρά μέ ένα καθιερωμένο

”Αν όμως ή θρησκευχική πλευρά ά πομυθοποιείχαι άρκεχά, δέν χάνει χή δύναμη καί χήν ά ξια χης. Έ χ σ ι βλέπουμε χή θεία χάρη νά έπισκέπχεχαι χόν Μ άρνερ μέ χή μορφή ένός άθώσυ πα ιδιού καί χόν βοηθά νά ξαναβρεί χόν προσαναχολισμό χου σχή ζωή. Ό Σ ίλας άπομακρύνεχαι ά πό χήν προσ­ ήλωσή χου σχά χρήμαχα, γιά νά γυρίσει σχή ζε­ στασιά χής άνθρώ πινης έπικοινωνίας. Τ ά χρή­ μαχα δίνουν χή θέση χους σέ μιά ζωνχανή ύπαρξη πού άξίζει χήν άφοσίωση κα ί χήν άγάπη. Ή Έ λ ιο χ δείχνει νά πισχεύει σέ μιά κυρίαρχη πίσχη γιά χή ζωή καί χό καλό: «'Υ πάρχει πολύ κακό σχόν κόσμο κι εμείς δέν μπορούμε νά βγάλουμε άκρη. Τό μόνο πού μπορούμε νά κάνουμε είναι νά πισχεύουμε κα ί νά κάνουμε χό καλό όπω ς χό καχαλαβαίνουμε. Πρέπει νά ύπάρχει κάποιο μεγαλύχερο καλό ά πό αύχό πού βλέπουμε έμεϊς». Σχό χέλος χού βιβλίου άνοίγεχαι γ ιά χούς ήρωες ή αύλαία μιας εύχυχισμένης ζωής. «Θ αρρώ πώ ς δέν υπάρχουν άνθρω ποι πιό εύχυχισμένοι άπό μάς» λέει ή Έ π η . Π αραχηρούμε πώ ς ή κά π ο ια αίσθημαχολογία δέν σκιάζει χή συμβολική σημασία χών άνθρώ πινω ν καχασχάσεων. "Οπως γράφει ό άγγλος κριχικός Michael Harrington: «Δέν πρό­ κειται γιά μιά αΐσθημαχική ιστορία ένός γέρου καί ένός κοριχσιού. Π ρόκειται γιά μιά δυναμική συμβολική άπεικόνιση χού χρόπου άνχιδράσεως χών άνθρώ πω ν σέ μιά εποχή άλλαγής».3 Τέλος, χρειάζεχαι νά έπισημάνουμε χή θαυμά­ σια μεχαφρασχική δουλειά χού Γιάννη Σπανδώνη. ΕΛ ΕΝ Η ΔΑΜ ΒΟΥ Ν ΕΛ Η

Σημειώσεις: 1. Γνώμη τοϋ Henry James. Στό Introduction by Michael Harrington, George Eliot, Silas Marner, Pan Classics.

2. Emile Legouis, Short History of English Literature, o.

333.

3. Introduction by Michael Harrington, George Eliot, Silas Marner, Pan Classics.

Μαριάνα Αίνου-Κουτούζη ΖΑΧΑΡΟΚΑΛΑΜ Α Π αρελθόν πού μ ιλά ει στό Μέλλον ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΓΟΡΓΟΝΕΣ ΚΑΙ ΔΑΚΡΥΓΟΝΑ 62

ΑΛΕΤΡΙ 3636026 . 3638461

ΜΕΛΕΤΕΣ

ειλικρ ινείς κ α ί μάταιες παρατηρήσεις γιά τή φόρμα ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΑΧΤΙΝ: Προβλήματα λογοτεχνίας καί αισθητικής. Μετ. Γιώργου Σπανόν. Πλέ­ θρου, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 320. ΣΤΗΝ προσπάθεια χου νά συλλάβει τό κλειδί μιας ιστορίας τοϋ μυθιστορήματος, ό Μιχαήλ Μ παχτίν άποτυχαίνει βέβαια σάν κριτικός, άφού ή κριτική δεν είναι ιστορία άλλά μόνο μιά τομή τής ιστορίας ικανή ν’ άποκαλύψει κά π ο ια ιδια ί­ τερη έπικοινω νία άνάμεσα στό συγγραφέα καί τόν άναγνώστη. 'Ω στόσο αυτή ή άποτυχία μοιάζει νά είναι κατά κάποιον τρόπο χρήσιμη, τουλάχι­ στο στό βαθμό πού μάς όδηγεϊ κατευθείαν στό πιό ά πόρθητο άχυρό τής άντικειμενικότητας. Ό Μ παχτίν θυσιάζει τή φαντασία (ίσως μάλιστα - γ ια τ ί ό χ ι;- κα ί τήν επιθυμία) στό βωμό τής παρατηρητικότητας. ’Εδώ άντικείμενο τής έρευ­ να ς άποτελεϊ λοιπόν τό τι είναι τό μυθιστόρημα κι όχι τό τί έπρεπε νά είναι. Κι έτσι, πρέπει νά σκεφτεϊ κανείς πώ ς ό όρος «ποιητική» πού χρη­ σιμοποιείται συχνά ά π ’ τόν Μ παχτίν γιά νά δη-, λώσει τό λειτουργικό βάθος τής λογοτεχνίας δέν άνακαλεϊται διόλου μέ τήν άριστοτελική ή τήν μπρεχτική του σημασία, άλλά σέ σχέση μέ τήν ίστορία τών έργων καί τώ ν συγγραφέων, δηλαδή φωτισμένος ά π ’ τήν άπόσταση πού χαρίζει ή βε­ βαιότητα κάποιω ν νόμων πού έχουν ή φαίνεται πώ ς έχουν επαληθευτεί μέ άναντίρρητο τρόπο. Συγκρατημένος, σοβαρός, υποχωρητικός, ύπεύθυνος, σχολαστικός, πολύ καλά πληροφορημένος καί σχετικά φλύαρος, ό Μ παχτίν ικανο­ ποιεί λοιπόν τήν άντίληψη πού ή κοινω νία τρέφει γιά τόν καλό έπιστήμονα. Ά π ’ τήν άλλη μεριά ή ά ντιπά θειά του γ ιά τά «πρέπει» πού ύπαγορεύουν οί δεοντολογικές νουθεσίες τόν άπομακρύνει αισθητά ά π ’ τόν κύκλο τών ά νθρώ πω ν πού θά ονομάζαμε άκαδημαϊκούς. Αύτή ή άντίφαση δέν είναι φυσικά άνεξήγητη, άφού, στήν περ ί­ πτωση τοϋ Μ παχτίν, ύπάρχουν φανερά δυό τά ­ σεις πού διασταυρώ νονται. Ή μιά άντιπροσωπεύει τήν άνάγκη του νά μιλήσει γιά κάτι πού άγα π άει· ή άλλη τήν άνάγκη του νά κρατήσει ά πό τό άντικείμενο μιάν άπόσταση άρκετά με­

γάλη ώστε ν ά έξασφαλίσει τήν άντικειμενικότητα. Διχασμός όχι σπάνιος στήν ίστορία τής θεωρίας τής τέχνης, πού μάλιστα θά μπορούσαμε νά τόν προσδιορίσουμε καλύτερα έτσι: ό Μ παχτίν είναι, σέ τελευταία άνάλυση, ένας ευφυής συντηρητικός. Ο ί θεωρητικές προσεγγίσεις τού συγγραφέα τοϋ «Προβλήματος τοϋ περιεχομένου, τοϋ ύλικοϋ καί τής μορφής στό λογοτεχνικό έργο» είναι μέ τή σειρά τους σφραγισμένες μέ μιά άντίφαση πού διαρκώ ς π α ίζει μέ τόν έαυτό της. Αύτή ή άντί­ φαση, πού είναι τόσο τεχνική όσο καί φιλοσο­ φική, ά φορά προφανώ ς τήν ά δυναμ ία μας νά συλλάβουμε μιά διάκριση πού δέν υ πάρχει πρ α ­ γματικά πα ρά μόνο σάν ένα άμφίβολο θεωρητικό σχήμα. Ή συζήτηση γύρω ά π ’ τή σχέση μορφήςπεριεχόμενου (κεντρική προβληματική τοϋ Μ πα­ χτίν) δέν είναι βέβαια πρόσφατη. Ή ά πώ λεια τής ολότητας τοϋ μπαρόκ, ή ειρω νεία (δηλαδή τό μέ­ τρο τής άπόστασης τοϋ συγγραφέα ά π ’ τό άντικείμενό του), ή διάθεση τής λογοτεχνίας νά προσφέρει στόν άναγνώστη όχι π ιά τήν είκόνα τής ζω ής άλλά τήν ερμηνεία αυτής τής εικόνας, είναι παράγοντες πού οί εργασίες τοϋ Λούκατς καί τοϋ Γκολντμάν τοποθέτησαν πολύ σωστά στήν άφετηρία τοϋ προβλήματος μορφής-περιεχόμενου. Ό Μ παχτίν διαισθάνεται πώ ς ή διάκριση είναι άβάσιμη καθεαυτή, άλλά, στό βαθμό πού τή θεω­ ρεί ήδη σάν ένα άκαθόριστο μισο-άντικειμενικό δεδομένο, πέφτει στήν πα γίδ α τής έμπειρικής άνάλυσης: δέν προσπαθεί νά άπορρίψ ει αύτή τήν υποτιθέμενη δ ιφ υ ΐα πού θέλει τό έργο τέχνης νά προέρχεται ταυτόχρονα ά π ’ τόν κόσμο τής μορ­ φής καί τόν κόσμο τής ουσίας, άλλά μόνο νά τήν κρύψει, μέ δυό λόγια νά τήν κάνει νά περάσει άπαρατήρητη. ’Α ρκετά χαρακτηριστική αύτής τής ύ ποπτης διπλω ματίας είνα ι ή προσπάθειά του νά συνδέσει τήν εμπειρία τού περιεχόμενου μέ κά ­ ποιου είδους θεω ρία τής συμπεριφοράς: «Νά βλέπουμε ή ν’ άκοϋμε άπλώς κάτι, όέ ση­ μαίνει νά συλλαμβάνουμε τήν αισθητική του μορφή. Πρέπει αυτό πού βλέπεται, άκούγεται, προφέρεται, νά γίνει ή έκφραση τής ένεργοϋ, αξιολογικής σχέσης μας. Πρέπει νά ΰπεισέλθουμε σάν δημιουργοί σ’ αυτό που βλέπουμε, άκοϋμε, εκφράζουμε, κα ί εξ αύτοϋ ακριβώς νά ύπερβοϋμε τήν υλικότητα, τόν έξωκαλλιτεχνικό προσδιορι­ σμό τής μορφής: τότε παύει νά είναι εξωτερική, σάν υλικό άντιληπτό καί οργανωμένο κατά γνω ­ στικό τρόπο, κα ί γίνεται ή έκφραση μιας άξιολογούσας δραστηριότητας, που διεισδύει μέσα στό περιεχόμενο κα ί τό μεταμορφώνει. Έτσι, όταν διαβάζω ή όταν άκούω ένα ποιητικό έργο δέν τό αφήνω έξω άπό μένα, σάν διατύπωση ενός άλλου, πού αρκεί ν' ακούσω, κα ί πού πρέπει νά κατα­ λάβω τήν πραχτική ή θεωρητική έννοιά του...» Τό σφάλμα εδώ φαίνεται καθαρά: προσπαθώ ν­ τα ς νά έξαφανίσει τό διαχωρισμό, ό Μ παχτίν τόν εισάγει ξανά μέ τή μορφή μιας άφηρημένα επίση­ μης τοποθέτησης: ά πό δώ ή μορφή, ά πό κεί τό περιεχόμενο, καί σ’ ένα τρίτο σημείο ή χρήση μιας ιδιαίτερης ψυχολογικής στάσης πού ύπόσχεται νά

63

τά ταυτίσει. Φαίνεται τελικά πώ ς κάθε συζήτηση σχετικά μέ τή διάκριση μορφής-περιεχόμενου είναι μιά συ­ ζήτηση υπέρ αυτής τής διάκρισης καί, συνεπώς, μιά συζήτηση περιττή. Ό Γκόμπροβιτς άφηνε νά έννοηθεϊ πώ ς ή μόνη δυνατή άνάλυση τής φόρμας είναι ή ίδια ή φόρμα, καί φυσικά κάτι άνάλογο υπαινίσσονταν ό Μ πάρτ δταν έπέμενε νά θεωρεί τή λογοτεχνία σάν επιστήμη (: «ή μόνη πρα γμα ­ τεία σχετικά μέ τή γραφή είναι ή ίδια ή γραφή»). Αυτό δέ σημαίνει πώ ς ή κριτική είναι μιά επικίν­ δυνη σφαίρα σοφισμάτων μόνο καί μόνο επειδή ή λογοτεχνία συμβαίνει νά μιλάει γιά τόν έαυτό της- σημαίνει δμως πώ ς πρέπει νά έχει τήν τόλμη ή, π ιό σωστά, τή διάθεση νά έγκαταλείψει μερικές άρχαΐες θέσεις πού τής επέβαλε ό ιδεολογικός πουριτανισμός τής άνάλυσης. Ό Μ παχτίν διαχω ­ ρίζει τή θεω ρία τής τέχνης ά π ’ τήν αισθητική (λές καί ή δεύτερη είναι άπλώς μιά ιδιωτική περ ιπ έ­ τεια τού γούστου, σέ άντίθεση πρός τήν ικανό­ τητα τής πρώ της νά άποτελεϊ μιά έπιστήμη), τό ύλικό ά π ’ τή μορφή, τή γλώσσα ά π ’ τή λογοτε­ χνία, μ’ έναν τρόπο δισταχτικό ίσως, δχι δμως καί έντελώς άθώο: ή «καρδιά» καί ή «ψυχή» τού συγγραφέα δέν έχουν -δυ στυ χώ ς γιά τόν Μ πα­ χ τίν - καμιά σχέση μέ τό μυθιστόρημα καθεαυτό. 'Ο Μ πρανκούζι ύπόσχονταν πώ ς ή μορφή θά γ ί­ νει «καθαρή χαρά» καί, στις πραγματικές τέχνες, αύτή ή χαρά είναι φανερά σέ θέση νά περιφρονήσει δλα τά ιδεολογικά «περιεχόμενα» κα ί τούς άπολογητές τους.

γιαπ

περιοδικοί

fe-

περιοδικό^

αποκαλυπτικό αδέσμευτο αντικειμενικό

0

Ή διακίνηση τοϋ «ΓΙΑΤΙ» στήν Αθήνα γίνεται άπό τίς εκδόσεις «ΕΓΝΑΤΙΑ». Τό περιοδικό υπάρχει σέ όλα τά καλά καί προοδευτικά βιβλιοπωλεία.

ΕΥ ΓΕΝ ΙΟ Σ Α ΡΑ Ν ΙΤΣΗ Σ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΛΟΜΟΝΟΣΩΦ ΜΟΣΧΑΣ

Νίκου 1. Κυριαζΐδη

Η δημοτική στη δημοσιογραφία

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 59

Αθήνα 1978

Gutenberg

Οί βιβλιοπώλες μπορούν νά προμηθεύονται αντίτυπα τοΰ βιβλίου άπό τά γραφεία τοΰ 1

64

να Τ .Τ .

125.μτ ηλ.

3237282)

’

Π

παράρτημα Στις σελίδες τοϋ «Παραρτήματος» σχολιάζονται δσα ενδιαφέροντα βιβλία δεν παρουσιά­ ζονται στην «’Επιλογή». Τά βιβλία επιλέγει ή Σύνταξη τοϋ περιοδικού. Γράφουν οί Κώστας Καλημέρης, 'Ελένη Κοροντζή, Χαρά Λουκάκου, Γλύκα Μαρκοπουλιώτου καί Κατερίνα Ρούφου.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

Βιβλιοθήκες καί βιβλία ΣΤΗ χώρα μας όλα κάπου χάνονται στή δ ια ­ δρομή. Έ σ τω κι &ν σπανίζουν ο ί καλές προθέ­ σεις, είνα ι ίσως οί μόνες π ού δέν πρέπει νά στηρι­ ζόμαστε. Γιατί ό προγραμματισμός, πού τόσο χρειαζόμαστε, είναι μιά άλλη υπόθεση. Κι δταν

ά φορά τομείς όπω ς οί βιβλιοθήκες, οί έλάχιστες εξαιρέσεις (νομοθετήματα) είνα ι τόσο ά προγραμμάτιστες, ώστε ένισχύουν τήν τυ χα ία δ ια ­ δρομή. Τ ό βιβλίο-ξυπνητήρι τοϋ Σπύρου Κόκκινη «Βι­ βλιοθήκες καί βιβλία ή τά σκοτάδια μέ άριθμούς» (σελ. 189), είνα ι γΓ αύτούς πού μπορούν νά δουν τίς βιβλιοθήκες όχι ά ποθήκές, άλλά πνευματικά ιδρύματα πού μπορούν νά παίξουν ρόλο στήν πνευματική καλλιέργεια, τή μόρφωση, τήν εκπα ί­ δευση, τήν έρευνα καί τή γενικότερη άνάπτυξη. Β ιβλίο πού ίσως γιά τίτλο του θά ’πρεπε νά ’χει: «Ο ί έλληνικές βιβλιοθήκες 'ιδρύθηκαν, άναπτύχθηκαν καί ζοΰν τυχαία» (Σ. Κόκκινης), θέμα πού ή άνάλυσή του θά βοηθούσε σίγουρα στήν ά νακάλυψη τής νεοελληνικής κληρονομιάς! Στό χρήσιμο ωστόσο ντοκουμέντο τού Σπύρου Κόκ­ κινη διαβάζουμε σχετικά μέ κάθε είδος βιβλιοθή­ κης, τίς ελλείψεις κα ί τίς καταστροφές, τό έπίπεδο κρατικής μέριμνας, τή νομοθεσία, στατι­ σ τικά στοιχεία γιά τό διάβασμα, καί άλλα χρή-

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Λεξικό βιβλικής θεολογίας

Στινρος Κόκκινης

Τ Ε Λ Ε Υ Τ Α ΙΑ μεταφράστηκε στά έλληνικά ένα σημαντικό έπιστημονικό-θεολογικό έργο, τό «Λε­ ξικό βιβλικής θεολογίας» (Vocabulaire de theologie biblique) τού π. Xavier Leon-D ufour καί π α ­ ρουσιάστηκε ά πό τίς έκδόσεις «Βιβλικό Κέντρο “"Αρτος ζώ ής” » (σελ. 1038). Τό γαλλικό βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε τό 1962. Κ αρπός τή ς προσπά θεια ς 70 ειδικών, φάνηκε ότι άνταποκρίθηκε στίς άνάγκες τή ς έπιστήμης καί τώ ν πιστώ ν, είχε εξαιρετική έπιτυχία , κ α ίτ ό 1970 έκδόθηκε γιά δεύτερη φορά, άνανεωμένο καί έμπλουτισμένο. Ή έλληνική μετάφραση (τό έργο έχει μεταφρα­ στεί σέ 15 γλώσσες) έγινε μέ τήν έποπτεία τών Σάββα Ά γο υ ρ ίδ η καί Σταύρου Βαρτανιάν, σέ

65

άπλή δημοτική γλώσσα. Σ κοπός τοΰ Λ εξικού εί­ να ι νά βοηθήσει γιά μιά βαθύτερη καί σωστότερη κατανόηση τής βάσης τής χριστιανικής θεολογίας, τής 'Α γ ία ς Γραφής. Περιέχει τίς σπουδαιότερες έννοιες καί τά σύμβολα σχετικά μέ τό Χριστό, τήν Ε κκλ η σία , τίς θρησκευτικές αξίες, τίς ιδέες γιά τόν κόσμο καί τόν άνθρω πο, σύμφωνα μέ τή χ ρ ι­ στιανική άντίληψη. Ε κ τ ό ς ά πό τά λήμματα περι­ λαμβάνει καί μιά εισαγωγή πού κα τα τοπίζει γιά τή βιβλική θεολογία, τίς βασικές άρχές της, τή δομή τού Λεξικού, δίνει πληροφορίες γιά τήν Π αλαιά καί Καινή Διαθήκη κα ί τοποθετεί χρο­ νικά τά ιερά βιβλία. Π ρόκειται γ ιά ένα συνοπτικό έργο, γραμμένο άπλά, πού έλειπε άπό τόν έλληνικό χώρο καί πού θά είναι χρήσιμο τόσο ατούς πιστούς όσο καί στούς έπιστήμονες.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Τό έλληνικό περιφερειακό πρόβλημα ΒΙΒΛΙΟ όχι μόνο γιά ειδικούς, τό «Έ λληνικό περιφ ερειακό πρόβλημα» τού Δ ρα Νίκου Γ. Γιατράκου (σελ. 184). Ή , καλύτερα, γιά πολλούς εν­ διαφερομένους, μιά καί ή τοποθέτηση-άνάλυση τού περιφερειακού προβλήματος, μαζί καί οί προτάσεις γιά μιά νέα περιφερειακή πολιτική, δέν άπασχολούν μόνο τούς οικονομολόγους, άλλά με­ γάλο φάσμα επιστημόνων. "Αλλωστε, τό περιφε­ ρειακό πρόβλημα είναι grosso modo πρόβλημα οικονομικό, κοινω νικό, πολιτικό, πολιτιστικό, άλλά καί άμεσα έλληνικό. Έ τσ ι, πέρα ά π ’ τίς διάφορες θεωρίες καί άντιλήψεις, μάς ενδιαφέρει ή πρακτική εισαγωγή στό πρόβλημα, κάτι πού στό βιβλίο πετυχαίνεται, καί μάλιστα μεθοδικά κα ί εμπεριστατωμένα. Ή έρευνα έτσι καί ή διάγνωση τών διαστάσεων τοΰ προβλήματος στόν τόπο μας καί ή ύποβοήθηση τών υπεύθυνω ν φορέων στή λήψη μέτρων στρα­ τηγικής σημασίας, βρίσκονται στό έπίκεντρο τής μελέτης τού Γιατράκου, ό ό ποιος ένδιαφέρεται κι ά π ’ τήν υπεύθυνη θέση πού κατέχει στό ύπουργεϊο Συντονισμού. Τ ά τελευταία 25 χρόνια, στόχοι καί προσδιοριστικοί παράγοντες στόν κοινω νικοοικονομικό το ­ μέα ήταν: ψηλός ρυθμός άνάπτυξης μέ βασικό μοχλό τήν εκβιομηχάνιση καί τήν αύξηση τού πραγματικού εισοδήματος, δπω ς καί ή βελτίωση τής συναλλαγματικής κατάστασης, ώστε, μαζί μέ τούς άδηλους πόρους, νά ίσορροπηθεϊ τό ισοζύ­ γιο τών εξωτερικών πληρωμών. Ό περιορισμός τής άνάπτυξης ώστόσο σ’ Ά θήνα-Θ εσσαλονίκη είχε σάν άποτέλεσμα «τήν σχετική οικονομική

66

στασιμότητα καί τήν πληθυσμιακή άποδυνάμωση τής ύπόλοιπης χώρας». Ή ά ξια τού βιβλίου ο φεί­ λ εται στό ότι, εκτός ά πό τίς ερμηνείες τής L oca­ tion theory, τό περιφ ερειακό πρόβλημα εμφανίζε­ τα ι σάν άποτέλεσμα τής γενικότερης συγκεκριμέ­ νης άνάπτυξης.

ΔΙΚΑΙΟ

Τό δικαίωμα τής ψήφου τών εκτός επικράτειας πολιτών ΣΤΗ μελέτη του «Τό δικαίω μα τής ψήφου τών έκτος επικράτειας πολιτών» (Ά ν τ. Σάκκουλας, σελ. 127) ό Γιώργος Π απαδημητρίου, καθηγητής τού Συνταγματικού Δ ικαίου στό Πανεπιστήμιο τής Θ ράκης, διερευνά ένα ά πό τά σημαντικότερα ζητήματα «γιά τήν όλοκλήρωση τού εκλογικού σώματος καί τήν καθολική ενεργοποίησή του κα τά τήν εκδήλωση τών βασικών επιλογών τοΰ κυρίαρχου λαού», τή δημιουργία δηλαδή εκείνων τών μηχανισμών πού θά έπιτρέπουν στούς εκτός επικράτειας πολίτες νά ψηφίζουν στόν τόπο δ ια ­ μονής ή εργασίας τους. Στό Σ ύνταγμα ύ πάρχει μιά διάταξη πού προβλέ­ πει τήν, καταρχήν, θετική άντιμετώπιση τού ζη­ τήματος αυτού. Ό νομοθέτης όμως πρέπει νά συγκεκριμενοποιήσει τό περιεχόμενό της καί νά

δώσει χ ω ρίς άναβολή υλική υπόσταση στην κα νο­ νιστική ένέργειά της γιά τίς διά φορες κατηγορίες τώ ν εκτός έπικρα τεία ς πολιτών. Έ χ ο ν τα ς σάν σταθερές τήν ισόρροπη, δσο γίνε­ τα ι, τήρηση τών συνταγματικώ ν αρχώ ν πού διέπουν τήν ψήφο κα ί τή διεξαγωγή τή ς ψ ηφοφορίας καί τήν έπιλογή λύσεων πού νά παρουσιάζουν δσο τό δυνατό λιγότερες δυσχέρειες τόσο στήν υιοθέτηση δσο καί στήν εφαρμογή τους, δ συγ­ γρα φέα ς προτείνει τήν έπιστολική ψήφο γιά τούς πολίτες πού μεταναστεύουν μόνιμα ή προσω ρινά καθώ ς καί γιά τού ς πολίτες πού συμβαίνει άπλώ ς νά άποδημοΰν. Γιά τού ς να υ τικ ο ύς γίνετα ι δεκτή ή διεξαγωγή τή ς ψ η φοφορία ς στό πλοίο τους. Π ρόκειται γ ιά μιά τεκμηριωμένη μελέτη, τόσο στό θεω ρητικό μέρος δσο κα ί στις προτάσεις της, πού προσφέρει τό νομικό πλαίσιο γιά τήν ά ντιμετώ πισει ένός τόσο ξωτικού προβλήματος δ χι μόνο τού δικού μας, αλλά κάθε δημοκρατικού πολιτεύμα­ τος.

ΔΙΚΑΙΟ

Oi επιπτώσεις τής ένταξης στό θεσμικό σύστημα τής ΕΟΚ Η ΕΝ ΤΑΞΗ τή ς Ε λ λ ά δ α ς στήν Κοινή ’Α γορά έχει άποτελέσει, τόν τελευταίο καιρό, άντικείμενο πολλών οικονομικών, πολιτικών ή νομικώ ν μελε­ τών. Μ ιά άκόμη έκδοση - γερμανού συγγραφέα αύτή τή φ ο ρ ά , πού μετάφρασε ό Γ. Π απαστάμκ ο υ - έρχεται νά πλουτίσει τή σχετική βιβλιογρα­ φία. Π ρόκειται γιά τό βιβλίο τού καθηγητή τής Νομικής Σχολής τού Π ανεπιστημίου τού Tubin­ gen, Thomas O pperm ann, «Ε υρω παϊκό κοινοτικό δίκ αιο καί οί επιπτώ σεις τή ς ελληνικής ένταξης στό θεσμικό σύστημα τή ς Ε.Κ.» (’Α φ οί Κ υριακίδη, σελ. 73). Ή έκδοση αύτή περιλαμβάνει τή μετάφραση δύο έπιμέρους θεμάτων. Τό πρώ το μέρος άναφέρεται στό ευρω παϊκό κοινοτικό δ ίκ αιο κ α ί πα ρουσιά ζει τά κυριότερα ζητήματα πού σχετίζονται μέ αύτή τή νέα, γιά τήν έλληνική πραγματικότητα, μορφή δικαίου. Τό δεύτερο μέρος πραγματεύεται τά βασικά π ρ ο ­ βλήματα ά πό τή συμμετοχή τή ς Ε λ λ ά δ α ς στό κοινό θεσμικό σύστημα, καί γενικότερα τής ’Ισπανίας κα ί Π ορτογαλίας, στά πλαίσια τής.όνομαζόμενης διεύρυνσης τής Ε υρω πα ϊκή ς Κ οινότη­ τα ς πρ ός νότον. Π αρόλο πού δέν χρειάζοντα ι συγκεκριμένες νο ­ μικές γνώσεις γ ιά τήν άνάγνωση τού βιβλίου α υ ­ τού, είναι μάλλον βέβαιο πώ ς άπευθύνεται σ’ ένα κοινό κά πω ς πιό ειδικευμένο στά θέματα αύτά.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

’Άρθρα καί μελετήματα Ο Ε ΙΔΙΚ Ο Σ σύμβουλος τού ΚΕΜΕ Ά ριστ. Βουγιούκ α ς συγκέντρωσε σ’ έναν τόμο μέ τίτλο « Ά ρ ­ θρα καί μελετήματα» (Νικόδημος, σελ. 366) μία σειρά κειμένων του, τά περισσότερα ά πό τά όποια είχαν δημοσιευτεί στήν εφημερίδα «Τό Βήμα» μέσα στήν τελευταία εξαετία, καί τά ό πο ια έχουν σχέση μέ τό παρόν καί τό μέλλον τού παιδιού. Ε ίναι τόσο σπάνιες οί ευκαιρίες πού μάς δίνονται γ ιά νά διαβάσουμε βιβλία σχετικά μέ τό πα ιδί, γραμμένα δμως ά πό υ πεύθυνους έλληνες συγγρα­ φείς κα ί πού νά έχουν στόχο τό εύρύτερο κοινό, πού ά ξίζει νά έπισημάνουμε τό βιβλίο αύτό, τόσο γ ιά τά έπιμέρους κείμενα τού Α. Βουγιούκα, πού ά ναφέρονται στά δικαιώ ματα τού πα ιδιο ύ , στήν ψυχολογική ανάπτυξη τών άνήλικων, στό τί είναι ή μάθηση, στά διά φ ορα προβλήματα τής οικογε­ νειακής κα ί σχολικής άγωγής, στή θέση τής δημο­ τικής γλώσσας μέσα στό σχολείο, στά σχολικά καί εξωσχολικά βιβλία κα ί έντυπα κ.ά., δσο κα ί γιά μιά ιδια ίτερα πρω τότυπη κα ί άξιέπαινη προσ­ φορά τού συγγραφέα: Συγκεκριμένα, στό τέλος τού βιβλίου δημοσιεύεται μία έξαντλητική καταγραφή κα ί ταξινόμηση δλων τών βιβλίω ν πού κυκλοφορούν σήμερα καί άπο-

‘Αριστείόης Βονγιονκας

67

τείνονται σέ π α ιδ ιά καί έφηβους. "Ετσι, κάθε γο­ νιός καί δάσκαλος καί, γενικότερα, ό οποιοσδή­ ποτε έχει άμεση ή έμμεση ευθύνη γιά τήν άγωγή παιδιώ ν, μπορεί εύκολα νά διαλέξει δεκάδες τ ί­ τλους βιβλίων, άνάλσγα μέ τά ενδιαφέροντα τών πα ιδιώ ν καί τίς μορφωτικές άνάγκες τοϋ σχο­ λείου. Σ τίς 60 σελίδες αύτοϋ τοϋ βιβλιογραφικού οδηγού βρίσκει κανείς βιβλία μέ μικρά συνήθως κείμενα καί πλούσια εικονογράφηση, παραμύθια, μύθους καί θρύλους, ιστορίες μέ ζώα καί φυτά, βιβλία μέ θέματα ά πό τήν ιστορία καί τή σύγχρονη ζωή, βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, βιβλία μέ πεζογραφήματα, ποιήματα καί θεατρικά έργα, εγκυκλοπαίδειες, ταξιδιω τικά , βιβλία γιά δασκά­ λους καί γονείς κλπ.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τά φιλοσοφικά κείμενα στό γυμνάσιο «Α ΦΟΥ φορέας καί εκφραστής τού πνεύματος τής εκπαιδευτικής αλλαγής είνα ι κατά κύριο λόγο ό λειτουργός τής μέσης έκπαίδευσης, σέ αυτόν πρέπει νά στραφούν οί προσπάθειες όλων μας, ώστε νά ένστερνισθεϊ τά νέα μέτρα, νά άφομοιώσει τούς σκοπούς τών διαφόρω ν μαθημάτων...» Α ύτά τονίζει ό Κυριάκος Σ. Κατσιμάνης, διδά κτωρ φιλοσοφίας τής Σ ορβόννης καί εισηγητής τοϋ Κ .Ε.Μ .Ε., στό βιβλίο του «Τά φιλοσοφικά κείμενα στό γυμνάσιο - Θ εω ρία καί πράξη» (σελ.

149). Κι όταν άναφέρεται στήν επιμόρφωση τού λειτουργού τής μέσης έκπαίδευσης, δέν εννοεί τούς λίγους προνομιούχους μέ αυστηρή επιλογή, άλλά όλους όσους διδάσκουν στά γυμνάσια καί τά λύκεια. Ό πρόλογος καί ή εισαγωγή τού β ι­ βλίου (μεθοδολογία καί τό Αντικείμενο) είναι βα ­ θιά κατατοπιστικά κα ί δίνουν μέ δριακή σαφή­ νεια τό χαρακτήρα τού βιβλίου συγκριτικά μέ τήν παιδαγω γική κα ί επιστημονική ύπηρεσία του. Στή συνέχεια διαβάζουμε: Τό σκοπό τή ς διδασκαλίας φιλοσοφικών κειμένων, όπου φω τίζεται ή προσω πικότητα καί διδασκαλία τού Σωκράτη, δυό κεφάλαια όπου δίνοντα ι οί γενικές κατευ­ θύνσεις γ ιά τήν κατανόηση τής «’Α πολογίας» καί τού «Κρίτωνα», κα ί τό θεω ρητικό μέρος τελειώνει μέ τό «Μ ικρό σω κρατικό άνθολόγιο». Στό πρακτικό μέρος τοϋ βιβλίου (δεύτερο μέρος) διαβάζουμε 3 σχέδια ερμηνείας ενοτήτων ά π ’ τά διδασκόμενα φιλοσοφικά κείμενα (’Α πολογία, Κρίτων, ’Η θικά Ν ικομάχεια). Ό συγγραφέας έπισημαίνει στόν πρόλογό του τί δέν πρέπει νά περιμένει ά π ’ τό βιβλίο του ό άναγνώστης, πού είναι ή άμέθοδη προσφορά, ή έξαντλητική Ανά­ λυση όλων τώ ν φιλοσοφικών κειμένων κ α ί οί τυ ­ ποποιημένες πρακτικές συμβουλές.

68

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Μοιρολόγια τής Μέσα Μάνης «ΕΓΩ εϊμ ή πούλια τ’ ουρανού πούχα τούς 'έξη αδερφούς ήτα ό πατέρας μου ρήγας καί ώριζε δλη τή γενιά.» Μέ πολλή χαρ ά δεχόμαστε τό 2ο τόμο τών μ ανιά­ τικω ν μοιρολογιών ά πό τόν Κυριάκο Κάσση, πού τιτλοφορείται «Μ οιρολόγια τή ς Μέσα Μάνης» (σελ. 415). Τ ά μανιάτικα μοιρολόγια Αποτελούν μιΑ ξεχωρι­ στή ενότητα Ανάμεσα στά υ πόλοιπα μοιρολόγια τού λαού μας. ’Ιδιό τυ πα όχι μόνο στή γλώσσα καί τή μορφή Αλλά κα ί στό περιεχόμενο κα ί τά θέ­ ματά τους, έντυπω σιάζουν μέ τόν πλούτο τους, τή δύναμή τους, τήν πρω τοτυπία τους, τό χιούμορ τους καί τήν έλευθεροστομία τους καμιά φορά. Γραμμένα ή μάλλον τραγουδισμένα τά περισσό­ τερα άπό γυναίκες, όπω ς άλλωστε συμβαίνει καί μέ τό μεγαλύτερο μέρος Από τά σχετικά δημοτικά τραγούδια, τραγουδούν, εκτός ά πό τό θάνατο π λήθος άλλα γεγονότα τής ζωής: τόν έρωτα, τήν εκδίκηση (βεντέτα), τίς Ατυχίες στό γάμο, τίς Ανεπιθύμητες έγκυμοσύνες, τίς Αναγκαστικές παντρειές. 'Υ πάρχουν μοιρολόγια γιά τούς σκο­ τωμένους, γιά τούς νεκρούς ά π ό φυσικό θάνατο, καί σατιρικά Ακόμα. Στόν τόμο περιλαμβάνονται επίσης Ανέκδοτα, διηγήσεις, καί μπροστά άπό κάθε μοιρολόγι, ή υπόθεση γιά τήν όποια γρ ά φ ­ τηκε. 'Η φοβερή ζω ντάνια κα ί τό ταμπεραμέντο τών Ανθρώπων αυτού τοϋ κομματιού τής Ε λ λ ά δ α ς, οί ιδιομορφίες στά ήθη κα ί τίς Αντιλήψεις, ή έντονη ποιητική του διάθεση, καθρεφτίζονται στά τρα­ γούδια καί τά κείμενα αυτής τής έκδοσης, πού φω τίζει μιά τόσο ενδιαφέρουσα πλευρά τή ς λαο­ γρ α φ ία ς μας.

ΥΓΙΕΙΝΗ

Τάι-τζί-σουάν Σ Ε μιά έξαιρετικά προσεγμένη έκδοση κυκλοφό­ ρησε τό «Τάι-τζί-σουάν, ’Αντοχή, Υ γ ε ία , ’Ομορ­ φιά» τού Γιάνγκ Μ ίνγκ-σί (Κέδρος, σελ. 173), σέ μετάφραση τού Π. Κουρόπουλου, συνοδευμένο ά πό Αντιπροσωπευτικότατες επεξηγηματικές φω-

ΠΟΙΗΣΗ

Τό εκτυφλωτικόν καλειδοσκόπιον ΤΙΤΛ Ο Σ τής δεύτερης συλλογής ποιημάτων τοΰ Ε. Γ. Ά σλ α νίδ η είναι «Τό έκτυφλωτικόν καλειδοσκόπιον» (Κέδρος, σελ. 94). Τόν περασμένο χρόνο ό ποιητής μάς είχε δώσει τό «Έ λλην έν Λονδίνω». Ή κα ινούρια αυτή συλλογή χω ρίζεται εύκολα σέ τρ εις θεματικές ένότητες. Στήν πρώτη, οί άναγω γές στίς μνήμες τής προσ­ φυγιάς, στά προσω πικά μικροδράματα τής οικο­ γένεια ς τού ποιητή, στίς ελπίδες καί στίς διαψ εύ­ σεις. Κι είνα ι καθαρή ή περίοδος αυτή. Περίοδος ξεριζώματος κα ί χειμώνα. Στή δεύτερη ένότητα ή προσπάθεια γιά ένταξη καί ή έλπίδα:

Μασονζο Φούζη το γραφίες. Τ ό τάι-τζί-σουάν είναι σήμερα στήν ουσία μιά σειρά ειδικών γυμναστικώ ν άσκήσεων μέ στόχο την ομορφιά τοΰ κορμιού κα ί την υγεία. Ή κα τα ­ γωγή του είναι κινέζικη καί βέβαια εντάσσεται στήν ευρύτερη χορεία τώ ν περίφημων π ιά «πολε­ μικών τεχνών» πού μάς έρχονται ά πό τήν ”Α πω ’Ανατολή. Π αρ’ δλα αυτά, όπω ς μάς λέει δ συγγραφέας στόν πρόλογό του, «Τό τάι-τζί-σουάν δέν είναι ή γυ­ μναστική πού άναπτύσσει μϋς. Κύριος σκοπός στήν έκγύμνασή του είναι ή διατήρηση μιάς εξι­ σορροπημένης υγείας οπό σώμα καί στό πνεύμα. Μ πορεί νά τό άσκεϊ καθένας, άνεξάρτητα άπό ήλικία καί φύλο. Ο ι κινήσεις του είναι άπαλές καί ρέουν κυκλικά. Γι’ αύτό μ παίνει κανείς εύ­ κολα στό πνεύμα του...» Γιά μάς τούς «βάρβαρους δυτικούς», τούς χαμέ­ νους μέσα στίς μπετονένιες κ υβουπόλεις μας, τούς άσφυκτικά άγχωμένους ά π ό μιά διαρκή προσπά ­ θεια ισορροπίας άνάμεσα σέ παραγω γή καί κατα­ νάλωση, μιά τέτοιου είδους «κινητική φιλοσοφία τού ζέν», όπου «... ό κύκλος συμβολίζει σχέσεις άρμονίας, οί εύθεΐες γραμμές διασταυρώ νονται μεταξύ τους, οί γω νίες ένός τετραγώνου μπορούν νά τραυματίσουν...», άποτελεϊ, στά σίγουρα, μιά μάλλον άστοχη κι ά πέλπιδη ά πόπ ειρα φυγής, χω ­ ρίς κανένα εχέγγυο μιάς δποιασδήποτε λύσης.

Ό νόμος τής γλώσσας αύτής Διαβάζεται δύσκολα ’Εκτός εάν άν­ άμεσα στήν Πόιρο Κ α ί τή Νάξο Στό βοριά Τραβώντας στό βοριά Βρούμε τά νέα Νομίσματα Στό παλαιό νομισμαΤοΚοπεϊο Τό τρίτο μέρος άποτελεΐται ά πό ποιήματα «κα­ βαφικά» καί στήν έπιλογή τού θέματος άλλά καί μορφικά: «... ’Ό ταν εκείνοι έφ ευγαν γιά λουτροπόλεις Μ ’ εκείνο του τό πάθος γιά ώραία μουσική Ν ’ ακούσει στό γραμμόφωνο —ποϋ νά ’ξερε— Τά λόγια τους κι ίσως τούς Αναστεναγμούς Μέσα στήν έρημη σκηνή κα ί τις εξαίσιες Μυρω­ διές» Γ ενικά θά μπορούσαμε νά πούμε πώ ς ό Ά σ λ α νίδης, πιστός στήν εξαγγελία τοΰ τίτλου του, μάς δίνει άποσπασματικές εικόνες τής πραγματικότη­ τά ς του πού καλύπτουν, ά πό τήν άποψη τής άρτιότητας, όλη τή χρωματική γκάμα ένός καλειδο­ σκόπιου.

69

ΠΟΙΗΣΗ

Έρκος όδόντων «ΕΡΚΟΣ όδόντων» ('Ιππαλεκτρύων, σελ. 87) εί­ να ι ό τίτλος τώ ν ποιημάτων πού μάς δίνει 6 Τάκης Θ εοφιλάτος, παράλληλα μέ τή συλλογή « Ή άλωσις τής Κ ωνσταντινουπόλεως καί άλλα ρεμ­ πέτικα», πρώ τα έργα τού ποιητή. Σέ μιά πραγματικότητα ασαφή καί άπάνθρωπη, δπου «... η αναλυση της λύσης του ζοφερού μέλ­ λοντος χοροστατουντος οσοναναι τα πουλιά σαν χαραμαδες κα ι ο νεκρός μέσα στα φύκια σπαρτα­ ράει...», δπου ή μοναδική έννοια μιας κάποιας έργονομικής αναφοράς δίνεται άπό τό «δεν εχουμε καιρό - για άλλες πράξεις - πρεπει να πεθανουμε», ό ποιητής πα ρ α π αίει πα ίζο ντα ς μέ λεξιακές άλυσίδες κα ί μορφήματα. Στήν άποσάθρωση τού «γλωσσικού οχήματος» άντιστοιχεΐ (ή άντικαθρεφτίζεται), υποτίθεται, μιά άποσαθρωμένη πραγματικότητα. Καλύτερα όμως ν’ άφήσουμε τόν ποιητή νά μιλήσει ό ίδιος, προδίνσντας έτσι λιγότερο τό κλίμα του: βγάζω τα ρούχα μου ενα ενα φρενοκομείο θα σαπίσω τα λόγια μου στερεβονν οι ποιητές είναι νεκροί γιατί εγω είμαι νεκρός και η γλωσσά είναι νεκρή πηγαίνω νεκροταφείο

ΠΟΙΗΣΗ

"Υψη καί στυλ Α ΣΚ Η ΣΕ ΙΣ πάνω σέ στίχους άλλων ποιητών, καρπός ά γάπης κι ενδιαφέροντος γιά τήν ποιη­ τική δουλειά, είναι ή συνέχεια τού βιβλίου τού Ά π . Ν. Μ αγγανάρη «Ύ φη καί στύλ», βιβλίο β' (σελ. 110). «’Αφορμή» είναι ποιητικά άποσπάσματα 89 άλλων ποιητώ ν, ά π ’ τούς όποιους οΐ 12 είναι γνωστοί κι ά π ’ τό α ' βιβλίο. Έ τσ ι, ό Ά π . Μαγγανάρης πειραματίζεται, συμμετέχει, έμπνέεται, παρω δεί, ώστόσο δέν μιμείται. ’Α ναπαράγει έλεύθερα καί κάτω ά π ’ τό a la maniere de... τού κάθε άποσπάσματος, γράφει χωρίς ό ίδιο ς νά χά-

70

Άπόστολος Μαγγανάρης νει τό ύφος του. Ά π ’ τά 89 ποιήματα, τά 74 είναι «μιμήσεις γρ α ­ φής», τά 23 άνήκουν στίς «άναστροφές», έντελώς δηλαδή άντίθετα ά π’ τό πρω τότυπο άπόσπασμα, τά 9 είναι «άπαντητικά», άπαντήσεις άνεξάρτητα ά π ’ τό στύλ, 48 είναι «παραλλαγές» καί τέλος 9 ποιήματα άνήκουν στίς «άφορμές», γράφτηκαν δηλαδή μέ τό ερέθισμα τού άποσπάσματος. Ή έκδοση κοσμείται μέ σχέδια τώ ν Γουναρό, Κσντόπουλου, Γκίκα, Βαρλάμου, Βαρδακώστα, Φασιανού καί Λαμπρόπουλου.

ΠΟΙΗΣΗ

Άλγόρυθμος ΑΓΚΟΜ ΑΧΑΣό ϋστατος διασκελισμός τής κορφής άποδεικννει τή σαθρότητα τοϋ ορούς Ψάξε γιά ’ό ρους νά ταξινομήσεις τά συναισθήματα συνεχώς σφυρηλατώντας φλεγμονές - πλήν λέξεις ’Επιβεβαιώ νοντας τά λόγια ένός έκδοτη δτι ή «έλληνική ποίηση είναι ένας οργανισμός ζωντα-

νός καί διαρκώ ς άνανεούμενος», έρχεται νά προστεθεί με τόν «’Αλγόρυθμο» στόν κατάλογο τώ ν νεότερων έλλήνων ποιητώ ν καί ό Παντελής Μ πουκάλας ("Αγρα, σελ. 48). Γέννημα θρέμμα καί αυτός μιας εποχής πού χ α ­ ρακτηρίζεται ά πό τό άγχος, τή διάψευση τών ιδανικώ ν, τή μετουσίωση τής ποιότητας σέ ποσό­ τητα, μεταφέρει καί αυτός στήν ποίησή του πολλά ά πό τά στοιχεία τής «γενιάς τής άμφισβήτησης» (ειρωνεία, α πόρριψη, άπογοήτευση, πρόκληση). Πέρα ά πό αύτά δμως ή ποίηση τοΰ Π. Μ. μοιάζει νά περιέχει κα ί κά π οιο άλλο μήνυμα: Ή λύτρωση μέσω τσϋ λόγου. Ή ποίηση βάλσαμο στήν πίκρα γιά τον κόσμο πού έχει χαθεί ή πού δέν υπήρξε ποτέ έτσι κι άλλιώς! Σ ταλαγμίτης Τό πέος μον ό Πλάτων αυνανίζεται Τό θάνατό μον διατρυπάς σήραγγα μέσα τον ή μυρουδιά τής άντίστασης τά τρίβωλα τά έφτάβωλα τής ομιλίας Κ α ί αν δέν υπάρχουν λέξεις θά τις πλάσονμε

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

νουν τά χιλιόμετρα. Στό τέλος μπορεί νά μην πούμε ούτε αντίο. "Οποιος έχει μιλήσει τά περισ­ σότερα κα ί τά ειλικρινέστερα είναι ό χαμένος. Τό 'χω υπόψη μ ον αυτό τό παιχνίδι, κι όμως θέλω μέ όλη μου τήν καρδιά νά ξαναμιλήσω».

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Βάρδια Σ Ε έκτη έκδοση, μέ προμ ετω πίδα καί τέσσερα σχέδια τού Γιάννη Τσαρούχη, κυκλοφορεί ά πό τόν «Κέδρο» τό γνωστό καί πολύ άξιόλογο μυθι­ στόρημα τοΰ Ν ίκου Κ αββαδία «Βάρδια» (σελ.

296). Τ ό μυθιστόρημα αύτό είνα ι συλλογή μιάς σειράς μικρών αύτοτελών διηγήσεων ά π ό τήν ιδιόμορφη ζωή τώ ν ναυτικών. Ή ζω ντάνια κ α ί ή αυθεντικό­ τητα τής γλώ σσας οφείλονται σέ προσω πικά βιώ ­ ματα τοΰ συγγραφέα. Ό Ν .Κ ., πού γεννήθηκε τό 1910 σέ μιά μικρή πόλη τή ς Μ αντζουρίας ά πό γονείς Κεφαλονίτες, δούλεψε χρόνια στά καράβια, πρώ τα σάν ναύτης κα ί μετά σάν άσυρματιστής, ταξιδεύοντας ά διά κοπα μέχρι τό θάνατό του ά πό έγκεφαλικό επει­ σόδιο τό 1974. Πέρα ά πό τήν πολύτιμη μαρτυρία ένός τρόπου ζωής πού τόσο πολύ άγνοούμε έμείς οί στεριανοί

Γιά ένα φιλότιμο Σ Ε έκτη έκδοση κυκλοφόρησε ά πό τίς εκδόσεις «Κέδρος» ή γνωστή συλλογή διηγημάτων τού Γιώργου Ίω άννου «Γιά ένα φιλότιμο». Προηγού­ μενες εκδόσεις 1964, 1966, 1973, 1976, 1979. Τό βιβλίο περιλαμβάνει 22 πεζογραφήματα γραμμένα ά πό τό 1961 ω ς τό 1966 στό Καστρί Κ υνουρίας καί στή Βεγγάζη τή ς Λιβύης. Ό ίδιο ς ό Ίω άννου ονομάζει τά κείμενά του μέ τόν γενικό δρο πεζογραφήματα, εννοώντας τό εύρ ύτερο αυτό είδος πού βρίσκεται μεταξύ δοκιμίου κ αί άφηγήματος «καί περικλείει συχνά σέ δύο γραμμές πυρήνες διηγημάτων δλόκληρων, πού παρατίθενται ώ ς παραδείγμ ατα ή διασαφήσεις τώ ν γενικότερων λεγομένων του». Στό χαρακτηριστικό διήγημα «Γιά ένα φιλότιμο», πού δίνει τόν τίτλο σέ ολόκληρη τή συλλογή, ό Ίω άννου γράφει: «Ζηλεύω πολύ αυτές τίς συντροφιές. 'Έχω χάσει άδικα τών άδικων τά χρόνια μον μέ κείνους τους άνοστους λογοτέχνες. Τά παιδιά αυτά μέ άγαπούν, τό παραδέχομαι. Ή άγάπη τους όμως είναι ίδια μέ κείνη πού έχουμε γιά τόν καλόβολο συν­ ταξιδιώτη. Κορυφώνεται κατά τό μέσο τον ταξι­ διού, γιά νά αρχίσει νά σινοσβήνει όσο τελειώ­

Νίκος Καββαύίας (1910-1975)

71

κα ί πα ρά τήν τρ α χιά γλώσσα τών ναυτικών, ξε­ χω ρίζει έντονη ή ευαισθησία τού συγγραφέα καί ή β α θιά του συμπάθεια γ ιά τόν άνθρω πο καί τή μοίρα του. Ο ί όλοζώ ντανες αυτές ιστορίες είναι άφηγήσεις μελών τοϋ πληρώματος ένός έμπορικοϋ πλοίου κατά τή διάρκεια τού φαινομενικά άτέλειωτου τα ξιδιού του πρ ός τή Σ ιγκαπούρη. Τ ά περισσό­ τερα διηγήματα άναφέρονται στις σχέσεις τών ναυτικών μέ τίς γυναίκες πού συναντούν στά λι­ μάνια ή πού άφήνουν πίσω τους στήν πατρίδα. Πρόσκαιρες σχέσεις πού έχουν δμως τήν ένταση τού ύποχρεω τικού χρονικού περιορισμού καί τήν ά ξια τής δυνατής άνάμνησης. Ε ίναι πράγματι ιδιόμορφη ή ζωή τών ναυτικών καί σημαδεμένη ά πό τή σφ ρα γίδα τής άδιάκοπης άλλαγής κα ί τού προσωρινού. Δύο έννοιες δμως πού άν ριψ οκινδυνέψει κανείς μιά συμβολική προέκταση τής «Βάρδιας» θά δεϊ ότι δέν άνήκουν ά ποκλειστικά στούς ναυτικούς.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Πανσιόν «Boa Vista» ΔΥ Ο ευχάριστες ώρες περνάει κανείς δια β ά ζο ν­ τα ς τή νουβέλα τή ς Β ικτω ρίας Π απαδάτου «Π αν­ σιόν Boa Vista» (Τομές, σελ. 71). Ή συγγραφέας του μετά ά πό τρεις ποιητικές συλλογές (Δρόμος ζωής, Τροχιές, Τ ό πρώ το μου είδωλο) καί ένα άκόμα πεζό, «Τά χρω ματιστά φώ τα», πού βγήκε κι αύτό τελευταία, μάς δίνει μιά τρυφερή νουβέλα πού διηγείται τή ζωή μιάς έλληνίδας φοιτήτριας στήν Ε λ β ε τία τά χρόνια τού ’50. Τ ά πρώ τα έρωτικά σκιρτήματα, οί πρώ τες έμπειρίες μιάς άβγαλτης κοπελίτσας σ’ ένα άρκετά κοσμοπολί­ τικο περιβάλλον, μαζί μέ μιά ρομαντική πα ρά λίγο αιμομιξία ά πό κά π ο ια πα λιά περιπέτεια τού πατέρα της, πού ευτυχώς τελικά δέν είναι αιμομι­ ξία καί καταλήγει είς αίσιον πέρας, συνθέτουν τήν «Π ανσιόν Boa Vista». Δυστυχώ ς δμως οί χαρακτήρες διαγράφονται έλάχιστα ή καθόλου. Έ τσ ι, πα ρά τό τρυφερό, ποιητικό γράψ ιμο τής άναμφισβήτητα προικισμέ­ νης συγγραφέα, οί καταστάσεις μένουν έπιφανειακές. Ε ίν α ι κρίμα, για τί ταλέντο υπάρχει όπωσδήποτε. Τό ύ φος είναι ξεκούραστο καί γοη­ τευτικό, ή γλώσσα κυλάει μέ μεγάλη ευκολία καί μουσικότητα, καί π α ρ ’ δλες τίς άδυναμίες ή φ ο ι­ τητική άτμόσφαιρα στό έξωτερικό εκείνα τά χρό ­ νια δίνεται πολύ ζωντανά.

72

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Διακοπές χωρίς πτώμα Κ Υ ΚΛ Ο Φ ΟΡΗ ΣΕ ά π ’ τίς έκδόσεις « Ά κμ ω ν» τό πρω τόλειο τής Έ ρ σ η ς Σωτηροπούλου «Διακοπές χω ρίς πτώμα». Ή Ε. Σ., πού γεννήθηκε στήν Π ά ­ τρα τό 1953 καί σπούδασε στήν ’Ιταλία, πρωτοεμφανίστηκε μέ ποιήματά τη ς στά περιοδικά «Τράμ» κα ί «'Υ δρία» καί τελευταία κυκλοφό­ ρησε ή ποιητική τη ς συλλογή «Μήλο + θάνατος + ...+ ...» (79). Τό «Δ ιακοπές χω ρίς πτώμα», τό πρώ το τη ς πεζό, είναι τό ήμερολόγιο-μονόλογος μιάς κοπέλας 25 έτών. Κυνηγημένη ά πό ένα βασανιστικό μονό­ πλευρο έρωτα, τά τραύματα τής π α ιδική ς ήλικίας πού προέρχονται ά πό τή μάνα της, τίς δυσάρεστες ερωτικές έμπειρίες πού γνώρισε καί τήν άγρυπνη παρακολούθηση τού ψ υχίατρού της, καταφεύγει στό σ π ίτι μιάς π α ιδική ς της φίλης προσπαθώ ντας νά γρά ψ ει ένα μυθιστόρημα-έκτόνωση. Μέσα στις σελίδες τού βιβλίου τής Ε. Σ. ή κεν­ τρική ήρωίδα καί ή ήρω ίδα τού μυθιστορήματος, πού ή ίδια σ υγγράφει, ταυτίζοντα ι, ή φαντασίωση καί ή πραγματικότητα συμπλέουν καί μένουν μόνο ξεκάθαρα ή άπόγνωση, ό τρόμος, τό μίσος. Τό μίσος πού δέν είνα ι άλλο πα ρ ά ό φόβος νά άφεθεί, ό φόβος νά «μαλακώσει». Ή έπιφα νεια κά ήρεμη καλοβολεμένη φίλη έρχε­ τα ι σέ πλήρη άντίθεση μέ τή διαμετρικά άντίθετη προσω πικότητα τής ήρω ίδας καί τό μικρό πα ιδί -κ ό ρ η τής φ ίλη ς- ιδωμένο ά π ’ αύτήν σάν προέ­ κταση κά π ο ια ς «τακτοποιημένης» ζωής κα ί συγ­ χρόνως προάγγελος μιάς ύ παρξης πού μέλλει νά είναι τό ίδ ιο βασανισμένη, γίνεται τό έπίκεντρο τού μίσους της. Έ τ σ ι ή ήρωίδα, άποκρούοντας β ία ια τίς προσπ ά ­ θειες τής π α ιδική ς της φίλης γ ιά κά π ο ια βοήθεια, άφήνει τή φαντασία της άχαλίνωτη νά φτάσει στήν τελική κάθαρση, μέ τό φόνο ά π ’ τά ίδ ια της τά χέρια τού μικρού παιδιού.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Σικελικοί διάλογοι Μ ΙΑ μεγάλη σύγχρονη προσω πικότητα τής ’Ιτα­ λίας, τόν Έ λ ιο Β ιτορίνι, παρουσιάζει ό « Ό δυ σ σέας» έκδίδοντας τό κορυφαίο έργο του «Σικελι­ κοί διάλογοι» (σελ. 246). Ό Έ λ ιο Β ιτορίνι γεννήθηκε στίς Συρακούσες τό 1908. Πολύ νέος άφήνει τή Σικελία. Σ τό περι-

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τό τέλος μιας ύπόθεσης

'Έλιο Βιττορίνι οδικό «Σολάρια» θά δημοσιεύσει τά πρώ τα του διηγήματα, έχοντας συχνά προβλήματα μέ τή λο­ γοκρισία τίς κρίσιμες έκεΐνες ώρες τής ’Ιταλίας (1933-1940). Οί «Σικελικοί διάλογοι» άρχισαν νά δημοσιεύον­ τα ι σέ συνέχειες τό 1938-39 στό περιοδικό «Λο­ γοτεχνία», καί μάλιστα καμουφλαρισμένοι κάτω ά πό τον τίτλο άλλου διηγήματος, γ ιά ν ’ άποφύγουν τίς επεμβάσεις τή ς λογοκρισίας. Ο ί «Σικελι­ κοί διάλογοι» είναι ένα παράξενο τα ξ ίδ ι έπιστροφής τού συγγραφέα στις ρίζες του, στή μάνα-γή, κ ά π οια έποχή πού ό ίδιο ς βρίσκεται σέ μιά κωματώδη σχεδόν κατάσταση, άδιάφορος, άπομονωμένος ά πό τούς δικούς του, χω ρίς καμιά επικοινω νία, άπελπισμένος, νιώ θοντα ς τήν κα τα ­ στροφή τού ά νθρώ πινου γένους χω ρίς νά θέλει κάν νά άντιδράσει. Τότε άποφα σ ίζει νά κάνει ένα τα ξ ίδ ι γιά νά δει τή μάνα του. Ή δ η ά πό τό τρα ίνο ά ρχίζει νά ξαναθυμάται τή γλώσσα του, νά έπικοινωνεϊ καί πάλι μέ το ύ ς άνθρώ πους, σιγά σιγά μέσα ά πό τά πα ιδ ικ ά του βιώ ματα κα ί τό τ οπ ίο τή ς γή ς του γνω ρίζει σέ μιά βαθύτερη έπαφή τόν καρτερικό συμπατριώτη του, τή μάνα, τή γυνα ίκα , τόν πατέρα, τόν άρρωστο, τό σύντροφο πού «υποφέρει γιά τόν πόνο τού κό­ σμου πού τόν προσβάλλουν», γιά τή βία, τήν άδικία πού καταγγέλλεται τελικά ά πό τόν πεθαμένο στρατιώτη-άδελφό. Ό Έ λ ιο Β ιτορίνι μέ τού ς «Σικελικούς δια λό ­ γους» του μάς έδωσε ένα έργο ποιητικό, λυρικό, συμβολικό καί ρεαλιστικό άκόμα καμιά φορά, πού είνα ι πά ντα συγκινητικό, δυνατό, έπίκαιρο.

Μ Ε Τ Α τό « Ή δύναμη κα ί ή δόξα», παρουσιάζε­ τα ι ά π ’ τόν ίδιο έκδοτικό οίκο (’Ε κδόσεις τών Φίλων) τό βιβλίο «Τέλος μιάς ύπόθεσης» (σελ.

244), τού μεγάλου άγγλου συγγραφέα Γκράχαμ Γκρήν. Ε ίναι μυθιστόρημα έναλλασσόμενης καί ρέουσας πλοκής κα ί χαρακτηρίζεται ά π ’ τό γνω ­ στό κι έπιδέξιο άφηγηματικό ύ φος τού μεγάλου Γκρήν, ύφος πού άναδεικνύεται ά π ’ τήν καλή μετάφραση τή ς Μ αρλένας Γεωργιάδη. Τ ό «Τέλος μιάς ύπόθεσης» είνα ι άφήγημα μετα­ φυσικής ά γω νίας κα ί μαρτυρία τώ ν άνθρώ πινω ν σχέσεων στό παρασκήνιο τού Β ' Μεγάλου Πολέ­ μου. Ό ίδιο ς δ Γκρήν άφήνει νά φανεί πώ ς ίσως είναι κι ένα κατάστιχο μίσους, χω ρίς άρχή κα ί τέ­ λος, για τί «αύθαίρετα διαλέγουμε τή στιγμή πού θά κοιτάξουμε πίσω ή μπροστά».

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ε γ ώ καί «αύτό» Σ ΤΟ βιβλίο τη ς «’Ε γώ καί “Α ύτό” » (Κέδρος, σελ.

295) ή Μ αρί Καρντινάλ περιγράφει τίς ψ υχικές δια τα ρα χές μιάς νέας γυνα ίκα ς κα ί τ ίς έπιπτώ σεις τους, πού τήν όδήγησαν στά πρόθυρα τή ς τρέλας κ αί τής αύτοκτονίας. Ή άφήγηση αυτής τής τόσο προσω πικής κρίσης γίνεται μέσα ά πό λέξεις ειλικρινείς κα ί άσυμβίβαστες πού εκφράζουν τήν πραγματικότητα έτσι όπω ς είναι, χω ρίς ψ ευτοντροπές καί ύποκρισίες.

■Ίσως νά συντελεί κι αύτό στό γεγονός δτι ό άναγνώστης ά ναγνω ρίζει τόν έαυτό του σέ πολλά ση­ μεία τής έξιστόρησης καί στό δ τι συμμετέχει έν­ τονα, πα ρακολουθώ ντας τίς ψυχαναλυτικές συν­ εδρίες δπου ξαναζωντανεύουν οί σταθμοί τής ζωής τή ς ήρωίδας. Π αρά τήν έσωτερική άντίστασή τη ς ξεπηδούν μέσα ά πό τά βάθη τού ύποσυνείδητού της τό δ ια ­ ζύγιο τώ ν γονιώ ν, ό θάνατος τού πατέρα, οί τραυματισμοί τής πα ιδ ική ς σεξουαλικότητας, τά εφηβικά τη ς χρόνια στήν έμπόλεμη ’Α λγερία, καί πάνω άπόλα, ή έσχατη άνάμνηση, ή δμολογία τής μάνας, πού είνα ι ίσως ή άρχική α ιτία τού κακού. Έ τ σ ι ή άφηγήτρια μάς άποκαλύπτει σιγά σιγά τό παρελθόν της κι δταν τελειώσει τήν άφήγηση-ψυχανάλυσή τη ς θά έχει λυτρωθεί ά πό τά άγχη τη ς καί θά ξαναρχίσει τή ζωή τη ς μέ τόν άνδρα κα ί τά πα ιδ ιά της.

73

Ε ίναι ένα βιβλίο γοητευτικό, συναρπαστικό: ’Α πό τή μιά πλευρά, βρισκόμαστε μπροστά σε μιά άληθινή, έξαιρετικά οδυνηρή, περίπτωση μιάς σπάνια ς άνθρώ πινης ιδιοσυγκρασίας, καί ά πό τήν άλλη μπροστά στό κείμενο ένός θαυμάσιου λογοτέχνη. Ή μετάφραση τού βιβλίου είναι τής Τ ατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ή ανθρώπινη μοίρα Η «Α Ν ΘΡΩΠ ΙΝΗ μοίρα» (Ε κ δ ό σ εις τώ ν Φίλων, σελ. 348) είναι ά πό τά σημαντικότερα μυθιστορή­ ματα τού Ά ντρ έ Μαλρώ. ’Α νήκει στόν κύκλο τών μυθιστορημάτων τής ’’Α πω ’Α νατολής, πού περ ι­ λαμβάνει καί τό «Conquerants» καί τό «La voie Ό Α. Μ. γεννήθηκε τό 1901 στό Παρίσι. Σ πο ύ ­ δασε στή Σχολή ’Α νατολικών Γλωσσών. ’Α νά ­ μεσα στό 1923 καί τό 1927 έζησε στήν Ά π ω Α να τολ ή παίρνοντας μέρος σέ άρχαιολογικές άποστολές καθώ ς καί σέ έπαναστατικά κινήματα. Συνεπής άγω νιστής κατά τού φασισμού καί τού χιτλερισμού, πήρε μέρος κα ί στόν ισπανικό εμφύ­ λιο πόλεμο. Ή δράση του συνεχίστηκε ώς τήν άπελευθέρωση τή ς Γαλλίας. Τ ό 1945 έγινε υπουργός Πληροφοριών κα ί τό 1958 ύπουργός Πολιτισμού. Ή δράση τού μυθιστορήματος τοποθετείται στή

Σαγκάη. Ό στρατός τού Τ σάνγκ Κάι-σέκ έτοιμάζεται νά καταλάβει τήν πόλη. Ο ί έντονες φήμες ότι θά στραφεί κα τά τών συμμάχων του κομμου­ νιστών, οδηγούν βρισμένους ά πό αυτούς νά άγνοήσουν τή γραμμή τού κόμματος καί νά στρα­ φούν πρώ τοι έκεϊνοι εναντίον του. Ή άπόπειρα αυτή άποτυχαίνει μετά ά πό μάχες μέσα στήν πόλη κα ί όλοι οί ήρωες σκοτώνονται. 'Η «’Α νθρώ πινη μοίρα» περιέχει τό άπόσταγμα τής φιλοσοφίας ένός άνθρώ που μέ έντονη προσω πική άνάμιξη σέ έπαναστατικούς άγώνες. Τ ά θέματα πού τόν απασχολούν περισσότερο εί­ να ι ό θάνατος, τό θάρρος, καί κυρίω ς ή άδελφικότητα πού γεννιέται άνάμεσα στούς άνθρώ πους πού άγω νίζσνται γιά τόν ίδιο σκοπό: «Είναι εύκολο νά πεθάνει κανείς, όταν δέν πεθαί­ νει μόνος. Θάνατος κορεσμένος άπ ’ αυτό τόν αδελφικό εναγκαλισμό, συγκέντρωση νικημένων όπου τά πλήθη άναγνω ρίζουν τούς μάρτυρές τους, θρύλος αιματηρός, πού άπ ’ αυτόν γίνονται ο ί χρυσοί θρύλοι». Ε ίναι κρίμα πού ή έλληνική αύτή έκδοση δέν περιέχει καμιά, έστω καί στοιχειώδη, παρουσίαση τού συγγραφέα καί τού έργου του, πού θά βοη­ θούσε όπω σδήποτε τόν έλληνα άναγνώστη νά κατανοήσει καλύτερα τό ιστορικό καί πολιτικό πλαίσιο αυτού τού μυθιστορήματος.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ό βιασμός ένός άντρα Η Ε Κ ΔΟ Τ ΙΚ Η Ό μ ά δ α Γυναικών, γνωστή άπό τίς δύο προηγούμενες έκδόσεις της, « Ή μικρή διαφορά» καί «Στό περιθώ ριο τής ιστορίας», κυ­ κλοφόρησε τό περασμένο φθινόπωρο τό μυθιστό­ ρημα τή ς Μ άρτα Τ ίκκανεν « Ό βιασμός ένός άν-

Άντρέ Μαλρώ

74

Στό εισαγωγικό σημείωμα τής έκδοσης άναφέρετα ι ότι μέ τό βιβλίο αύτό εγκαινιάζεται μιά σειρά γυνα ικεία ς λογοτεχνίας, πού συμβάλλει στόν φε­ μινιστικό προβληματισμό καταγράφ οντας «έκεΐνες τίς καθημερινές καί φαινομενικά άσήμαντες έμπειρίες τή ς ζωής τώ ν γυναικώ ν καί τίς πλευρές τής συνείδησής τους πού είναι βαθιά κα τα χω νια ­ σμένες στή σφαίρα τού προσωπικού». Ή Μ άρτα Τίκκανεν, γεννημένη στή Φ ιλανδία πρίν 45 χρόνια, έχει σπουδάσει σκανδιναβική φ ι­ λολογία καί έχει έργαστεΐ σάν δημοσιογράφος καί καθηγήτρια σουηδικών. Έ χ ε ι δημοσιεύσει τρία άκόμα μυθιστορήματα κα ί μία ποιητική συλλογή. « Ό βιασμός ένός άντρα» είναι ή ιστορία μιάς γυ ­ να ίκα ς 40 έτών, χωρισμένης, μέ δύο π α ιδιά , πού τή θλιβερή βρα διά τών γενεθλίων της βιάζεται ά πό έναν άγνωστο πού γνω ρίζει σ’ ένα έστιατό-

ριο. Γεμάτη άηδία, φόβο καί ντροπή, δέν τολμά νά τό καταγγείλει καί ά ποφα σ ίζει νά πάρει έκδίκηση χρησιμοποιώντας τό ίδιο μέσο: τη βία. ’Α πό θύμα γίνεται θύτης βιάζοντας τόν ίδ ιο της τό βιαστή. Κ αταφέρνει έτσι νά προκαλέσει στό βιαστή της τά ίδια συναισθήματα πού τής προκάλεσε αυτός, χω ρίς νά καταφέρει όμως νά δώσει δημοσιότητα στό έγχείρημά της. Ή άστυνομία δέν δέχεται τήν πράξη της σάν ποινικό άδίκημα, ό νόμος είναι σαφής: δέν υ πάρχει βιασμός άντρα. Κοινή συνεί­ δηση καί νομοθέτης ταυτίζοντα ι: Βιαστής μπορεί καί πρέπει νά είνα ι μόνο ό άντρας. Μέσα ά πό τίς 147 σελίδες τού βιβλίου, καί μέ άφορμή τό βασικό μύθο τού βιασμού, περνάει όλη ή ζωή αύτής τή ς « κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς » γυνα ίκα ς καί μέ άμεσότητα κα ταγράφ ονται όλοι οΐ «βια­ σμοί» πού ύ φίσταται, σ’ όλα τά μέτωπα καί τούς χρόνους τής ζω ής της. ’Α πό τήν παιδική ήλικία, (μέσα) στό γάμο, στις σχέσεις μέ τό λυτρωτή-έραστή, στή δουλειά, ή δική τη ς ταυτότητα «βιάζε­ ται» καθημερινά. « Ό Γιόν άπόκτησε εξουσία πά νω τη ς δταν έγκατέλειψε τ ’ όνομά .της γιά τό δικό του... ήταν γιά τόν Γιόν πού σήμαινε κά τι καλό ή κακό, ότιδήΓεννάει γιούς. Καλό. Διδάσκει ιστορία. Κακό. Έ χ ε ι τήν ελευθερία της. Κακό κα ί καλό.» Ή έρωτική τη ς ζωή, άκόμα, καθορίζεται ά πό τήν επιθυμ ία ή έλλειψη επιθυμ ίας τού ά ν τ ρ α , καί δ,τι τή μία στιγμή είνα ι ώ ραΐο τήν άλλη στιγμή κουρελιάζεται: «Π ώς μπορείς ν ά περιγρά φ εις τήν έκσταση; θά προδοθεϊ καί θά κα κοποιηθεί... θά γίνει κουτσομπολιό καί περίγελος, θά έξευτελιΈ τσ ι, ό συγκεκριμένος καί άπτό ς βιασμός πού ύφίσταται δέν είναι π α ρ ά ή υλοποίηση όλου τού φάσματος τού στραγγαλισμού τής προσω πικότη­ τά ς τη ς καί τω ν έπιθυμιώ ν τη ς πού ύφίστατα ι έπί 40 χρόνια.

ΧΙΟΥΜΟΡ

Σύγχρονη σοβιετική σάτιρα «ΜΑΣ ρωτάν: Π οιά ή δια φ ο ρ ά άνάμεσα στις βρισιές καί τό διαλεχτικό υλισμό; ’Α παντάμε: Τ ίς βρισιές δέν τίς διδάσκεται κανέ­ νας άλλά όλοι τίς ξέρουν. ’Ε νώ τόν διαλεχτικό υλισμό τόν διδάσκονται όλοι κα ί κανείς δέν τόν ξέρει. Μ άς ρωτάν: Π οιά ή δια φ ορ ά άνάμεσα στόν Κα­ πιταλισμό κα ί τόν Κομμουνισμό; ’Α παντάμε: Στόν Κ απιταλισμό έχουμε έκμετάλλευση τού άνθοώ που ά πό τόν άνθρω πο, ένώ στόν

Κομμουνισμό τό άντίστροφο...». Τ ό άπόσπασμα είναι ά πό τό βιβλίο «Σύγχρονη σοβιετική σάτιρα καί ευθυμογραφήματα» (’Ε π ι­ λογή, σελ. 135), πού συγκεντρώνει σύγχρονα σο­ βιετικά εύθυμογραφήματα, χρονογραφήματα, παρω δίες, σκέτς καί άνέκδοτα. Α ύτό τό είδος τή ς σοβιετικής λογοτεχνικής πα ρ α ­ γω γής -τελ είω ς άγνωστο στόν έλληνα άναγνώσ τη - κατέχει μιά ά πό τίς πρώ τες θέσεις στήν πρ ο ­ τίμηση τού «βιβλιοφάγου» σοβιετικού κοινού. Κι είναι γνωστό ότι ή σάτιρα, περισσότερο ίσως άπό κάθε άλλο είδος γραφής, βοηθάει στήν προσέγ­ γιση καί επαφή μ’ ένα λαό κα ί στό επίπεδο τής κοινω νικής του πραγματικότητας άλλά κα ί στό επίπεδο τή ς άτομικής έκφρασης τής πραγματικό­ τητας αύτής. Ή σάτιρα στή Σοβιετική Έ νω σ η ά νθίζει γ ιά δεύ­ τερη φορά μετά τό 1956, χάρη στό νέο πολιτικό κλίμα πού δημιουργεϊται μετά τό 20ό Συνέδριο τού ΚΚΣΕ, όπου μέσα ά πό «...άντιφατικές συν­ θήκες καί παλινδρομήσεις, ά ποκτώ ντας συνεί­ δηση τών άντικειμενικών δυνατοτήτων της, έρχε­ τα ι νά πα ίξει ένα ρόλο ούσιαστικό καί εποικοδο­ μητικό...» Τήν έπιλογή καί τή μετάφραση τώ ν κειμένων τού βιβλίου έχει κάνει δ X. Μήτσης.

ΧΙΟΥΜΟΡ

Ναστραδίν Χότζας ΕΝ Α μεγάλο άριθμό ά πό τίς ιστορίες τού Ν α­ στραδίν Χ ότζα, πού τόσο δ ιασκέδαζαν τά π α ι­ δικ ά μας χρόνια, συγκεντρώνει ό Σοφοκλής Δημητρακόπουλος σ’ έναν καλόγουστο τόμο πού κυ­ κλοφορεί ό «Κέδρος» μέ γενικό τίτλο «Ν αστραδίν Χ ότζας» (σελ. 126). Α ύτή ή άντιφατική φυσιογνω μία, πού ίσως κ αί νά μήν ύπήρξε ποτέ, συναντιέται στήν έλληνική, τουρκική, άραβική καί περσική παράδοση. Ο ί τρεις τελευταίοι μάλιστα λαοί διεκδικούν κα ί τήν πατρότητά του. Ή δράση του τοποθετείται στή Μ. ’Α σία καί πολλά άνέκδοτα τού Ν αστραδίν Χ ότζα φέρνουν τή σφρα γίδα τή ς άρχαιότατης έλληνικής πα ρ ά δ ο ­ σης τής περιοχής, όπω ς βλέπουμε ά πό σχετικούς μύθους τού Α ίσω που, πα ρόμ οια άστεϊα τού 'Ιε ­ ροκλή καί άνέκδοτα τού Πλούταρχου, πράγμα πού μάς έξηγεί λεπτομερέστερα δ Σοφοκλής Δημητρακόπουλος στήν εισαγωγή του. Ό Χ ότζας, άλλοτε σοφός, άλλοτε κουτός, πάντα όμως διασκεδαστικός κ α ί διδα κτικό ς μέ τόν τρόπο του, πρω ταγω νιστεί σ’ αύτές τίς πνευμα­ τώ δεις ιστορίες. Γιά τά κριτήρια τής έπιλογής τώ ν

75

σμένη μέ τά νέα στοιχεία ά πό τήν ’Ανατολή μετά τή μικρασιατική καταστροφή, ζώ ντας έντονες καταστάσεις σέ μιά κρίσιμη πολιτικά κα ί κοινω ­ νικά περίοδο, χωρίς θεμελιωμένη γλώσσα άκόμα, χ ωρίς τήν κατάλληλη πρ ο π α ίδ εια ίσως, ή γενιά αύτή, ενθουσιώδης, άντιφατική, άπειθάρχητη, σημαδεύει μέ τήν πα ρουσία της ά πό τό 1920 ώς τό 1940 τά νεοελληνικά γράμματα. Ό κριτικός έδώ προσπαθεί νά ξεχωρίσει τίς τ ά ­ σεις της, νά έπισημάνει προτερήματα κι έλαττώματα, ν ’ άναλύσει τίς ρίζες, τήν ψ υχολογία της, τίς κάθε είδους επιδράσεις π ού δέχτηκε. ’Α πό τόν Κόντογλου ώς τό Λουντέμη εξετάζονται οί ση­ μαντικότεροι έκπρόσω ποι τής μεσοπολεμικής γεΌ I. Μ. Π αναγιωτόπουλος, λογοτέχνης ό ίδιος, κάνει μιά άρκετά σφαιρική κριτική γιά τόν κα ­ θένα κα ί γιά τά έργα του. Ό άναγνώστης, είτε συμφωνεί είτε όχι μέ τίς κρίσεις του, θά βρει τίς άπόψ εις του ένδιαφέρουσες κ αί τίς άναλύσεις του βαθιές καί ουσιαστικές.

ΠΑΙΔΙΚΑ

Ή Μελίνα στή σελήνη

Χότζα» ιστοριών πού βρίσκονται σ’ αυτό τόν τόμο άφήνουμε τόν ίδ ιο τό Σοφ. Δημητρακόπουλο νά μι­ λήσει: «Σάν στοιχείο τής πιστότητάς τους θεωρή­ σαμε τή συντομία, τή λιτή διατύπω ση κα ί τόν ά ποφθεγματικό χαρακτήρα. Τέλος, θεωρήσαμε πώ ς πρέπει νά είναι κά π ω ς σύμφωνα μέ τήν έλληνική ψυχοσύνθεση κα ί νά τά διακρίνει μιά “νο ­ στιμιά” ».

ΜΕΛΕΤΕΣ

Τά πρόσωπα καί τά κείμενα Ε ΙΚ Ο ΣΙΕ Ν Α συγγραφείς τής γενιά ς τού μεσοπο­ λέμου παρουσιάζει δ I. Μ. Π αναγιωτόπουλος στό 6 ' τόμο τού έργου του «Τά πρόσω πα κα ί τά κεί­ μενα», στόν όποιο δίνει τόν τίτλο «’Ανήσυχα χρόνια» (σελ. 247) καί πού κυκλοφόρησε ά πό τίς «’Ε κδόσεις τών Φίλων». Ό I. Μ. Π αναγιωτόπουλος είνα ι γνωστός τόσο γιά τό λογοτεχνικό του έργο δσο καί γιά τό κρ ι­ τικό καί ταξιδιω τικό του. Στήν έκδοση αυτή έξετάζει μιά ά πό τίς πιό ένδιαφέρουσες, γόνιμες, πλούσιες περιόδους τής νεότερης πεζογραφίας μας, τή γενιά τού μεσοπολέμου. Στή σύντομη ίστσρία τής νεοελληνικής πεζογρα φ ία ς ή γενιά αύτή ύπήρξε ά πό τίς π ιό «άνήσυχες». Θρεμμένη ά πό τήν παράδοση τών προπολεμικών, έμπλουτι-

76

ΕΝ Α μικρό κορίτσι, ή Μ ελίνα, θέλει νά πά ει στό φεγγάρι. Μ ά δέν ξέρει τόν τρόπο! Ζητάει λύση ά πό τούς μεγάλους, άλλά καί έδώ ά ποτυχία. Ό καθένας μέ τή σειρά του τή στέλνει σέ κάποιον άλλο, πού τά χα ξέρει: ό πατέρας στόν τεχνικό, έκεϊνος στόν υπουργό, πού τήν παραπέμπει στό μαθηματικό, μέχρι πού φτάνει, τέλος, στόν ποιητή. Κανείς τους όμως δέν γνω ρίζει «γιά μα­ κρινές συγκοινωνίες». Ή έπιθυμία της θά π ρ α ­ γμ ατοποιηθεί μέ τή βοήθεια τού σκίουρου κι έτσι ή Μ ελίνα θά φτάσει στό φεγγάρι. ’Εκεί συναντάει έναν κόσμο γεμάτο καλοσύνη, τρυφερότητα καί

άγάπη... Μέ πολλή φαντασία κα ί μεγάλη ευαισθησία, θα υ ­ μάσια εικονογραφημένο ά πό την Καλλιόπη Κοπανίτσα, τό βιβλίο τής Μ υρτώς Γεωργίου-Νίλσεν « Ή Μ ελίνα στή σελήνη» (Κέδρος, σελ. 44) είναι γραμμένο γιά μικρά παιδιά. Έ ν α υπέροχο παραμύθι, όπου τό πραγματικό καί τό έξω πραγμάτικό πότε ξεχωρίζουν καί πότε συνυπάρχουν, σχεδόν ταυτίζονται, ά πλά καί αυ­ τονόητα, ένα παραμύθι «έπιστημονικής φ αντα­ σίας» πού δέν πέφτει στις πα γίδ ες τώ ν κλασικών συνταγών γιά π α ιδ ικά βιβλία.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

’Αφήστε με νά μιλήσω ΣΠ Α Ν ΙΑ μαρτυρία γιά τόν αγώ να τώ ν γυναικώ ν καί τού λαού τή ς Β ολιβίας είνα ι τό «’Α φήστε με νά μιλήσω» (Νέα Σύνορα, σελ. 254), τής Ντομιτίλα Μ πάριος ντε Σ ουνγκάρα, μιάς γυ να ίκα ς άπό τά ορυχεία τή ς Βολιβίας, γυ να ίκα ς μεταλλωρύχου καί μάνας 7 παιδιώ ν. Ή Ν τομιτίλα συμμετείχε στό Διεθνές Συνέδριο γιά τό Έ τ ο ς τής Γυναίκας πού έγινε στό Μεξικό τό 1975, σάν έκπρόσω πος τής « Ε π ιτρ ο π ή ς Ν οι­ κοκυρών τού Σ ίγκλο XX», οργάνωσης γυναικώ ν τών μεταλλωρύχων πού δουλεύουν σ’ αύτή τήν περιοχή. Ή τα ν ή μοναδική γυναίκα εργάτρια καί συμμετείχε σάν έκπρόσω πος τής Β ολιβίας μέ έπίσημη πρόσκληση τού ΟΗ Ε. Μ ιά σουηδέζα δημοσιογράφος είπε πώ ς «ή Ν το­ μιτίλα ζοΰσε αύτά γ ιά τά όποια οί άλλες μιλού­ σαν». Ή ίδια ή Ν τομιτίλα πιστεύει πώ ς ή άπελευθέρωση τή ς γ υνα ίκα ς «είναι άναπόσπαστα δε­ μένη μέ τήν κοινω νικοοικονομική, πολιτική καί πολιτιστική άπελευθέρωση ενός λαού καί πώ ς ή συμμετοχή της σ’ αύτή τή δια δικ α σία θά πρέπει νά εξεταστεί μόνο μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο. Τό βιβλίο-αύτό-μαρτυρία, είναι ράπισμα σέ οσους γυρίζουν τήν πλάτη σέ κραυγαλέες πα ρ α ­ βιάσεις τών άνθρώ πινω ν δικαιω μάτων ή δέν θέ­ λουν νά δμολογήσουν τήν α ιτία τών μηχανισμών πού καταστρατηγούν τό δικαίω μα ένός λαού νά καθορίσει τήν πορεία του. Μ αγνητοφωνημένο ύλικό καί άλληλογραφία, ταξινομήθηκαν καί διορθώ θηκαν ά π ’ τήν Ν τομιτίλα μέ τήν ουσια­ στική βοήθεια τής βρα ζιλιάνα ς δημοσιογράφου Μοέμα Βίζερ, πού θεω ρείται συν-συγγραφέας τού βιβλίου. Ή ίδια ή Ν τομιτίλα τήν εύχαριστεί γιά τόν σωστό τρόπο πού κατάλαβε καί χρησιμο­ ποίησε αύτά πού είπε ή συζητήθηκαν μεταξύ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Πολιτική ίοτορία τής Ελλάδος «... ΤΟ κύριο αίτημα είναι νά μάθουμε όλοι στήν άκριβή χρονολογική τους σειρά πρώ τα τά γεγο­ νότα, δεύτερον τά πρόσω πα, τρίτον τίς άνελίξεις τής πολιτικής, τέταρτον τά σώματα πού έξέφρασαν τήν έθνική δράση, δηλαδή τίς Ε θνο συ νελεύ ­ σεις τής Ε θνεγερ σ ία ς, τίς Σ υντακτικές Συνελεύ­ σεις, τίς ’Α ναθεωρητικές Βουλές, τίς άπλές Βου­ λές, τίς Γερουσίες, τά Βουλευτικά Σώματα τής Ε θνεγερ σ ία ς μέ τά πρόσω πα πού μετείχαν, τά Σώματα τής εκτελεστικής εξουσίας, δηλαδή τίς Κυβερνήσεις, άκόμη καί εκείνες πού κατά κοινή αντίληψη γεννήθηκαν ά πό άντικοινοβουλευτικές παρεκκλίσεις ή πραξικόπημα καί τέλος κάθε λε­ πτομέρεια τή ς πολιτικής ζωής άπαραίτητη γιά τό σχηματισμό τή ς πλήρους καί καθολικής γνώσεως τής νεοελληνικής ιστορίας», γρά φει ό ’Α λκιβιά­ δης Π ροβατάς στόν πρόλογο τού βιβλίου του «Πολιτική Ισ το ρ ία τής Ε λ λ ά δ ο ς (1821-1980)» (σελ. 857). Π ρόκειται, πράγματι, γιά μιά πολυτελή έκδοση, μέ πλούσια εικονογράφηση, όπου παρελαύνουν δλα τά πρόσω πα πού λίγο ώ ς πολύ συμμετείχαν στίς έξελίξεις τού τόπου μας ά πό τήν Ε π α ν ά ­ σταση ώς σήμερα. Σύντομα σημειώματα γιά τά σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα κάθε εποχής, καθώς καί βιογραφ ικά στοιχεία τών έπιφανέστερων πολιτικών μας συνοδεύουν τήν παρουσίαση τών συνθέσεων καί τώ ν μεταβολών τών έκάστοτε νομοθετικών καί έκτελεστικών σωμάτων. Π αρόλο πού στόχος τού συγγραφέα δέν ήταν, κα ­ θώς δηλώνει κι ό ίδιο ς στόν πρόλογό του, ή σέ βάθος άνάλυση άλλά ή «άντικειμενική» χρονολο­ γική παρουσίαση τών πολιτικών πραγμάτων τής χώρας, ά πό τό έργο του δέν παύουν νά άναδύοντα ι ή συγκεκριμένη ιδεολογική του τοποθέτηση κα ί ή πολιτική του προτίμηση.

Ή μετάφραση είναι τή ς Τ ιτίνα ς Τ ζίφα-Π ανταζή, ένώ τό βιβλίο προλογίζει ή Μ αργαρίτα Α. Παπανδρέου.

77

κριτικογραφία Στήν κριτικογραφία αύτοϋ τοϋ τεύχους περιλαμβάνονται βιβλιοκριτικές πού δήμοσιεύτηκαν τό Σεπτέμβριο στόν ημερήσιο άθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης,

κ α ί κριτικές δημοσιευμένες στόν περιοδικό κ α ί επαρχιακό τύπο, όσες φυσικά φρόντισαν νά μάς στείλουν ο ί συντάκτες τους, (’.Επιμέλεια: Κατερίνα Παπαλιβερίον)

Γενικά έργα Βαλκανική βιβλιογραφία, τόμος Δ - 1976 (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 20/9)

Φιλοσοφία Κίρκεγκωρ Σ.: Φόβος καί τρόμος (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 11/9) Κύρκος Β. Α.: Ό Μενέδημος καί ή Έρετρική Σχολή (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 11/9) Παπαγιώργης Κωστής: Ό νομοθέτης πού αύτοκτονεϊ (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 11/9)

Κοινωνικές επιστήμες ’Επιθεώρηση τών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Α. Παπ., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 37/1375) Ίωακειμίδης Π. Κ.: Ό διεθνής ρόλος τών μικρών χωρών καί ή ένταξη τής Ελλάδας στήν ΕΟΚ (W., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 38/13761 Μαγκλιβέρας Δ. Κ.: ’Εγχειρίδιο δημοσίων σχέσεων (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 634) Μαρίνος Τ. Ν.: Οΐ ήλεκτρονικοί υπολογιστές καί τό δίκαιο (Α. Παπανδρόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ.

39/1377) Meigs W. Β. - Larsen J. Ε. - Meigs R. F.: Ελεγκτική (Δ. Σ., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 38/1376) Μηλιάκος Δ. I.: Ή έλαιοκαλλιέργεια στήν Ελλάδα, στήν ΕΟΚ (’Ιταλία) καί στίς ύπό ένταξη στήν Κοινότητα χώρες (Κ. Λατίφης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 38/1376) Παπαναστασίου Α. - Σπύρογλου Σπ. - Γιατρός Κ. I.: Ναρκωτικά καί τοξικομανία (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Πιπερόπουλος Γ. Π.: Ναρκομανία, ένα «καυτό» πρόβλημα τής έποχής μας (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 631), (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Πλωρίτης Μάριος: Πολιτικά 1975-1976 (Σπ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 39/1377) Πλωρίτης Μάριος: Πολιτικά 1977-1979 (Σπ. Παπασπηλιόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 39/1377) Πόγγης Π. Β.: Δημοκρατία ή Όλιγοκρατία (Α. Παπ., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 39/1377) Τά πρώτα πενήντα χρόνια τής Τραπέξης Ελλάδος (Δημ. Στεργίου, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 37/1375)

Έ κπαίδευση-Παιδαγωγική Παπούλιας Δ. - Ματσινόπουλος Δ. - Τσιαγκλής Δ. - Σαραντόπουλος Π. - Κσντολέοντας Α. - Σταμάτης Ν. - Γαλανάκης Δ.: Σύγχρονα μαθηματικά (Στ. Χαϊκάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 38/1376) Σαράτση Λευκή: Προβλήματα τοϋ παιδιού σήμερα (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9)

Λαογραφία Κασελούρης Λάμπρος: 'Ιστορικά καί λαογραφικά τής Ά ρτας (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 9/9) Λουκάτος Δ. Σ.: Χριστουγεννιάτικα καί τών γιορτών (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 2/9) Μιχαήλ-Δέδε Μαρία: 360 έλληνικά αινίγματα (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 2/9)

Θετικές έπιστήμες Σελλούντος Β. Η.: Κεντρικοί θερμάνσεις (Στ. Χαϊκάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 39/1377)

Τέχνες Γούναρης Γ. Γ.: Τοιχογραφίες στήν Καστοριά (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9)

78

Μαθιόπουλος Β. Π.: Εικόνες Κατοχής (W., Οικονομικός Ταχυδρόμος, άρ. 39/1377) Πιομπίνος Φοίβος: Έλληνες άγιογράφοι μέχρι τό 1821 (Τ. Μενδράκος, Επίκαιρα, άρ. 634) Στραβίνσκυ Ίγκόρ: Μουσική ποιητική (Κ. I. Τσαούσης, Ελευθεροτυπία, 18/9) Φλωράκης Α.: Ή λαϊκή λιθογλυπτική τής Τήνου (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 2/9)

Γλώσσα Κατσαβός Βασίλης: Ή σύγχρονη μορφή τού γλωσσικού προβλήματος (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 633) Μπαμπινιώτης Γ.: Θεωρητική γλωσσολογία (Γ. Γ. Φαρίνου, Καθημερινή, 25/9) Παπαθανασόπουλος Θανάσης: Νομικός δημοτικισμός (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 23/9) Τζένος Α.: Γλώσσα καί παιδεία (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 9/9)

Κλασική παιδεία Αουκάνης Ν.: 'Ομήρου Ίλιάς (Καθημερινή, 4/9) Οίκονόμου Γ. Ν. - Άγγελινάρας Γ. Κ.: Βιβλιογραφία τών έμμετρων νεοελληνικών μεταφράσεων τής άρχαίας έλληνικής ποιήσεως (Γ. Α. Χριστοδούλου, Έποπτεία, άρ. 49)

Ποίηση Βαλασκαντζής Δημήτρης: Ποιήματα - "Ακμών - ’Αμυχές (A. Ν., Διάλογος, άρ. 9) Δερέκα Άννα: Φθινοπωρινό θάρρος - 69 ποιήματα άγάπης (Φ. Κ. Μπουμπουλίδης, ’Ελεύθερος Κόσμος, 6/9) Δούκαρης Δημήτρης: Τό πέτρινο πρόσωπο (Π. Παγκράτης, Πόρφυρας, άρ. 2) Καΐλας Άλ.: Καταγραφή (Ν. Κυτόπουλος, Ριζοσπάστης, 4/9) Καλαματιανός Γιώργος: Ζωή σ’ εύχαριστώ (Π.Χ. Δορμπαράκης, Μεσημβρινή, 16/9) Καππάτος Ρήγας: 16 Λατινοαμερικανοί ποιητές (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 27/9) Καραβασίλης Γ. Κ.: Ποιήματα 1970-1980 (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 631) Κατσίνης Μήτσος: Καλημέρα στρατιώτη (Δ. Σιατ., Ή Βραδυνή, 30/9) Κόκκινος Δημοσθένης: Εσπερινά (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Κρό Σάρλ: Φανταστικές πρόζες (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 631) Λουκάς Δ. Η.: Θάλασσά μου, Αιγαίο μου (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 16/9) Μαγγανάρης ’Απόστολος: Ύφη καί στύλ (Φ. Κ. Μπουμπουλίδης, ’Ελεύθερος Κόσμος, 6/9) Μαργαρίτης Β.: Ή σκιά μου τή νύχτα (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Μικρούτσικος Άρης: Λυρικό παραλήρημα (A, Ν. Διάλογος, άρ. 9) Μπαρμπαγιάννης-Προσηλιός Γιάννης: "Η φλογέρα τού Ταΰγετου (Θ. Μ. Πολίτης, «’Ελεύθερος» Στ. Ελλάδος, 28/9) Μύρης Κ. X.: Χρονικό (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Παναγιωτούνης Π.: Υμνολόγιο - Συναξάρι Α. Παπαδιαμάντη (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 9/9) Παναγόπουλος Δ. Β.: Τό πνεύμα τής γής (A. Ν., Διάλογος, άρ. 9) Παρασκευά Μαρίτσα: Ποιήματα - Πορεία (Θ. Μ. Πολίτης, «’Ελεύθερος» Στ. Ελλάδος, 21/9) Πάσχος Π. Β.: Ό ουρανός ένδον (Π. Λιαλιάτσης, Έποπτεία, άρ. 49) Παυλέας Σαράντος: Άλεκτροφωνία καί άρχαϊκό μειδίαμα (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 30/9) Πετρόπουλος Ήλίας: Ποιήματα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/9) Σαχτούρης Μίλτος: Χρωμοτραύματα (Κ. I. Τσαούσης, Ελευθεροτυπία, 25/9) Τηλικίδης Στέφ.: Σταλαχτίτες άπό δάκρυ (Κ. Άνδρσνίκας, Ριζοσπάστης, 26/9) Τριανταφυλλόπουλος Ν. Δ.: Τό λαγούμι (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/9) Τσίκουλα-Γαϊτατζή Μ.: Αλλαγές (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 16/9) , Χαρίτος Δ.: Μανδραγόρες (Σπ. Κατσίμης, Καθημερινή, 11/9) Χατζηαντωνίου Ά ννα: Κάτασπροι κρίνοι (X. Β. Χειμώνας, Σκιάθος, άρ. 17)

Πεζογραφία Αγγέλου Γιάννης: Ταξίδι χωρίς επιστροφή (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/9) Άργυρόπουλος Σάββας: Προσφυγιά - Αντάρτικο - Εξορία (Κ. I. Τσαούσης, Ελευθεροτυπία, 11/9) Γκόρκι Μαξίμ: Ή μάνα - Τά παιδικά χρόνια - Ή έφηβεία - Τά πανεπιστήμιά μου - Τό άφεντικό (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 17/9) Γκουϊντούτσι Άρμάντα: Δυό γυναίκες γιά πέταμα (Τ. Μενδράκος, Επίκαιρα, άρ. 631) Zamyatin Yevgeny: Εμείς (Γ. Καμπασάκαλης, Έποπτεία, άρ. 49) ΘεΟφανόπουλος Γιώργος: Ή Μπουρού (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 23/9) Ίωάννου Γ.: Γιά ένα φιλότιμο (Κ. I. Τσαούσης, Ελευθεροτυπία, 18/9) Καστανάκης Θράσος: Διηγήματα (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 11/9), (Κ. Σταματίου, Τά Νέα, 13/9) Λέμ Στανισλάβ: Κυβεριάδα (Ο., Καθημερινή, 11/9) Λόντον Τζάκ: Ή σιδερένια φτέρνα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 18/9) Μπαλεστρίνι Νάννι: Τά θέλουμε δλα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/9) Μπουκόφσκι Τσάρλς: ’Ερωτικές ιστορίες καθημερινής τρέλας (Κ. I. Τσαούσης, Ελευθεροτυπία, 4/9) Οΰάιλντ Όσκαρ: Ό κήπος μέ τίς ροδιές (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 18/9) Παπαδημητρίου Σάκης: Πεζά 1960-1973 (Τ. Μενδράκος, Επίκαιρα, άρ. 631)

79

Παρασκευαίδης Θανάσης: Βόρειο μέτωπο (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Πατατζής Σωτήρης: Στό χάος (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 11/9), (Μ. Παπαδοπούλου, Τά Νέα, 13/9) Πλασσαρά Κατερίνα: Ή τελευταία ’Ιθάκη (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 633) Σκόγκλαντ Άννίτα: Χαμένα νιάτα (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Σνάιντερ Πέτερ: Ή δη είσαι ένας έχθρόςτού Συντάγματος (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Στάιν Γερτρούδη: Ή αύτοβιογραφία τής Ά λις Τόκλας (Μ. Παπαδοπούλου, Τά Νέα, 20/9) Σταμάτης X. 0.: Ώρες γαλήνης (Κ. Π., Καθημερινή, 11/9) Τζέημς Χένρυ: Ό γύπτης (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 18/9) Τσβάιχ Στέφαν: Τό 24ωρο μιας γυναίκας - ’Αμόκ - Καταστροφή μιας καρδιάς - Φεγγαρόλουστο δρομάκι (Δ. Σταμέ­ λος, ’Ελευθεροτυπία, 18/9) Τόμας Ντύλαν: Πορτραϊτο τού καλλιτέχνη σάν νεαρός σκύλος (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Τροπαιάτης Άλκης: Ή σκυτάλη (Θ. Μ. Πολίτης, «’Ελεύθερος» Στ. Ελλάδος, 14/9) Χιωτάκης Κώστας: Ξερρίζωμα (X. Β. Χειμώνας, Σκιάθος, άρ. 17)

Δοκίμια-Μελέτες-Κριτική-Χιούμορ Βαλερύ Πώλ.: Ποίηση καί άφηρημένη σκέψη (Ε. Δαμβουνέλη, Καθημερινή, 25/9) Δήμου Νίκος: Κοινοτυπίες (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 2/9) Ζήρας Άλέξης: Θεωρία μορφών (Ε. Μαρτίνου, ’Αντί, άρ. 160) Κουμαριανοϋ Αίκ.: Θ. Φαρμακίδης - Κ. Άσώπιος (Π. Κ., Καθημερινή, 25/9) Μαρωνίτης Δ. Ν.: Μίλτος Σαχτούρης (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Μουκαρόφσκυ Γιάν: Δοκίμια γιά τήν αισθητική (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 633) Οικονόμου Τάσος: Σέ φυσικό μέγεθος ("Αγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 2/9) Σώκος Γιάννης: Παρά λίγο ήρωες (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 2/9) Φιλιππίδης Χρ.: Τομές (Φ. Κ. Μπουμπουλίδης, ’Ελεύθερος Κόσμος, 6/9) Χανός Δημήτρης: Τό άστυνομικό μυθιστόρημα καί δ περιοδικός τύπος (Δ. Σιατόπουλος, Ή Βραδυνή, 30/9) Χρυσοστομίδης Α.: Ίσως γελάσετε (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 2/9)

θέατρο Αριστοφάνης: Λυσιστράτη - Βάτραχοι - Έκκλησιάζουσες (Τ. Μενδράκός, ’Επίκαιρα, άρ. 631) Κόκκινος Δημοσθένης: Τό ξύπνημα τού ραγιά (X. Β. Χειμώνας, Σκιάθος, άρ. 17) Σταυρίδου Μαρία: Σύγχρονο έλληνικό θέατρο (A. Ν., Διάλογος, άρ. 9) Χικμέτ: α) Γελάδα - 6) 'Υπήρξε ή δχι ό Ίβάν Ντενίσοβιτς; (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 18/9)

Παιδικά Δαλμάτη Μαργαρίτα: Ταξίδια στή χώρα τών κύκνων (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 24/9) ΕΣΠ: Ά χ, οί φίλοι μου (Ζ. Βαλάση, Ριζοσπάστης, 19/9) Εύαγγελάτος Φώτης: Άπλωσε τ’ άσπρα σου πανιά (X. Θ., Μεσημβρινή, 30/9) Κρόκος Γ.: Φυσαρμόνικες (Δ. Σταμέλος, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Λαμπαδαρίδου Μαρία: Ό Όρφέας στό μαγεμένο δάσος (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 24/9) Μεταξά Αντιγόνη: ’Ελάτε νά ταξιδέψουμε (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 24/9) Μπούντ Μάικλ: Έ να άρκουδάκι πού τό λένε Πάντιγκτον (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 633) Σαφίλιου Ά ννα: Ό σκύλος μου καί ή Μίνα (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 24/9)

Ίστορία-Βιογραφίες-Μ αρττρίες Καγιάς Κ. I.: Χωρίς φόβο καί πάθος (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 9/9) Κολιόπουλος Γιάννης: Αηστές (Η. X. Παπαδημητρακόπουλος, Καθημερινή, 25/9) Κοτξιούλας Γιώργος: Ανέκδοτα γράμματα (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 634) Λιάτσος Δ. Π.: Τό μπλόκο τής Κοκκινιάς (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 10/9) Λοϊζίδης Σάββας: Άτυχη Κύπρος (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 18/9) Λουκάτος Σ. Δ.: Μαρίνος Ε. Άντύπας (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 9/9) Λούρος Ν. Κ.: Μεγάλοι χειροΰργοι (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 9/9) Νάκου Λιλίκα: Τό χρονικό μιάς δημοσιογράφου (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 9/9) Πρωτοψάλτης Ε. Γ.: ’Ιωάννης Καποδίστριας (X. Β. Χειμώνας, Σκιάθος, άρ. 17) Σουνγκάρα Ντομιτίλα Μπάριος Ντέ: Αφήστε με νά μιλήσω (Κ. I. Τσαούσης, ’Ελευθεροτυπία, 4/9) Σταμέλος Δ.: Άντρούτσος, τό λιοντάρι τής κλεφτουριάς (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 24/9) Τά τετράδια τής Άνζέλ Κουρτιάν (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Καθημερινή, 4/9) Χριστοδούλου Γ. Α.: Κωνσταντίνος Στ. Κόντος (Π. Δρακόπουλος, Έποπτεία, άρ. 49) Ώμπουαγιέ Ζανίν: Ή καθημερινή ζωή στήν άρχαία ’Ινδία (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 634)

Γεωγραφία-Ταξίδια Τστάτης Β. Ε.: Αρμενίζοντας στή Μεσόγειο (Άγγ. Φουριώτης, Άκρόπολις, 9/9) Χατζηφώτης I. Μ.: Πάτμος ή ιερή (Τ. Μενδράκος, ’Επίκαιρα, άρ. 633)

80

Νοέμβριος

UEEEIB

ΒΙΒΛ ΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΚ Ο Δ Ε Λ Τ ΙΟ ΑΡΙΘ. 3 8

Τσιλιγκιρογλου

Σνντάσσεται μέ τήν πολύτιμη συνεργασία τοϋ βιβλιοπωλείου rrjc «’Εστίας»

• Ή ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται μέ βάση τό γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρ­ μοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία.

• Σέ κάθε κατηγορία βιβλίων προηγούνται αλφαβη­ τικά οί Ιλληνες συγγραφείς καί άκολονθοϋν οι ξέ• Ή κατάταξη τών ξένων συγγραφέων γίνεται σύμ­ φωνα μέ τό ελληνικό Αλφάβητο.

• Στην κατηγορία τών περιοδικών δέν περιλαμβά­ νονται έντυπα πού έκόίδονται δύο ή περισσότερες φορές τό μήνα.

• Τά εκδοτικά στοιχεία κάθε βιβλίου άναγράφονται όπως τά παραδίνει δ έκδοτης.

• Γιά τήν άκόμη μεγαλύτερη πληρότητα τοϋ Δελτίου κάθε έκδοτης άς μάς στέλνει τά πλήρη βιβλιογρα­ φικά στοιχεία τών καινούριων εκδόσεων του. θά καταχωρηθουν οπωσδήποτε.

ΞΕ Ν Ο Π ΟΥ Λ Ο Σ ΕΠ . 'Ιστορία τής διαλεκτικής σκέψης. Τόμος Γ': ’Α πό τόν Π λάτωνα στόν Κάντ. Ίω λκ ό ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ. 100. Π Α Π Α Ν Ο Υ Τ ΣΟ Σ Ε. Π. ’Εφήμερα, έπίκαιρα, άνεπίκαιρα. Β' έκδοση. Ί κ α ρ ο ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 424. Δρχ. 500. ΚΟΡΣ ΚΑΡΛ. Γιατί είμαι μαρξιστής καί έξι μελέ­ τες γιά τόν Μ άρξ κ α ί τόν μαρξισμό. Μετάφραση κα ί εισαγωγή τοϋ Γιάννη Δ. Ίω αννίδη . Μ ικρά Βιβλία, άριθ. 9. Ύ ψ ιλ ο ν, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 136. Δρχ. 120. Π Ο Π Π Ε Ρ ΚΑΡΛ. Ή άνοιχτή κοινω νία κα ί οί εχθροί της. Τ όμος Α ': Ή γοητεία τοϋ Πλάτωνα. Εισ αγω γικό σημείωμα-μετάφραση Ε ιρήνης Παπαδάκη. Δω δώνη, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 579. Δρχ.

600.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Δ Ε Σ Π Ο Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Κ. I. Μελετήματα φιλοσο­ φίας. Σ ειρά II. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

176. Δρχ. 250. Μ ΙΧΑΣ Π. Ή παρεμβολή τώ ν Γάλλων «νέων φ ι­ λοσόφων». Π ρόλογος: Α. Π α πανδρόπουλος. Π α­ παζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 116. Δρχ. 130.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μ Α ΙΗ ΡΟΛ Ο . Υ π α ρ ξ ια κ ή ψυχολογία. Μετ. Τζένης Μαστοράκη. Ά ν θ ρ ω π ο ς καί Κόσμος, άριθ.

15. ’Επίκουρος, Α θή να , 1980. Σελ. 152. Δρχ.

200.

Μ Π ΙΤΣΑ Κ ΗΣ ΕΥ ΤΥΧ Η Σ. Ή δυναμική τοϋ έλάχιστου. Ζ αχαρόπουλος, ’Αθήνα. Σελ. 228. Δρχ.

300. Ν ΙΑ Ν ΙΑ Σ ΔΗΜ. Γ. Ή κρίση τσϋ πολιτισμού, επιστήμη καί εξουσία. Τ ό όδοιπορικόν κοινω νίας καί έπιστήμης ά πό τήν ’Α ναγέννησιν έως τόν αίώ να μας. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 688. Δρχ. 750. Ν Ο ΥΤΣΟ Σ Π Α ΝΑ ΓΙΩ ΤΗ Σ ΧΡ. Ό νομιναλι­ σμός. Ο ί κοινω νικοπολιτικές προϋποθέσεις τής ύστερομεσαιωνικής φιλοσοφίας. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112.

ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ο ΙΧ Α Λ ΙΩΤΗ Σ Α ΡΙΣΤ Ε ΙΔ Η Σ Ν. Στήν άτραπό τής αυτογνωσίας. Μ εταψυχική σειρά. Α θή να , 1980. Σελ. 280.

BO LTON BRETT L. Ο ί μυστηριώδεις δυνάμεις τώ ν φυτών. Μετ. Μ άριου Βερέττα. Ράπτης, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 198. Δρχ. 200.

81

Ε θνικό Α πελευθερωτικό Μ έτωπο Αλγερίας. Ιδεολσγικά-πολιτικά-οργανω τικά κα ι στρατιω ­ τικ ά κείμενα. Μετ; Φ οίβου ’Α ρβανίτη. Κάλβος, Αθήνα," 1980. Σελ. 88. Δρχ. 100.

ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ E LIA D E M IRCEA. Γιόγκα. ’Α θανασία κα ί έλευθερία. Μετ. Έ λσ η ς Τσούτη. Χατζηνικολή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 368. Δρχ. 600.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ Α ΓΟ Υ ΡΙΔΗ Σ ΣΑΒ ΒΑ Σ X. 'Ιστορία τώ ν χρόνων τής Καινής Διαθήκης. Ε λ λ ά δ α , Ρώμη, Ίο υ δα ία : 'Ιστορικό κα ί πνευματικό υπόβαθρο γιά τή μελέτη τής Καινής Διαθήκης. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ. 456. Δρχ. 500.

Ή Εύρω παϊκή Ο ικονομική Κ οινότητα κα ί ή 'Ε λ ­ λάδα. ’Ε πιστημονικό Σ υμπόσιο τοϋ ΚΜΕ. Σ ύγ­ χρονη ’Ε ποχή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 376. Δρχ. 400. ΣΑΝ ΓΚ Ο Υ ΙΝ ΕΤΤΙ ΤΖΑ ΝΦ ΡΑ Ν Κ Ο. Π ερί τής τρομοκρατίας καί τοϋ κράτους. Πρώτη κοινολόγηση τής πραχτικής καί τής θεω ρίας τής τρομο­ κρατίας. Μετ. Κώστα Κουρεμένου. Μ ικρά Β ι­ βλία, άριθ. 11. "Υψιλον / Βιβλία, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 144.

Ν ΙΚ Ο ΔΗ Μ Ο Σ (Μ ητροπ.) Ά ρ νο ϋ μ α ι τή μοναξιά. Σ πορά, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 200.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΑΟΓΙΑ

ΔΡΑ ΚΟ Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Π. Ή βιομηχανία στήν Ε λ λ ά δ α , δπω ς τήν έζησε ένας βιομήχανος. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 208. Δρχ. 350.

ΖΑ ΧΟ Σ ΕΜ Μ ΑΝΟΥΗΛ. Πιάτσα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 328. Δρχ. 280.

Κάκτος,

CA STELLS M A N UEL. Πόλη καί κοινω νία. ’Ιδεολογία, κοινω νιολογική θεω ρία κα ί σχεδιασμός. ’Ε πιμέλεια Παντελή Λ αζαρίδη. Ή Ζωή μέσα στό Χώρο, άριθ. 5. Ν έα Σύνορα, ’Αθήνα. Σελ. 220. Δρχ. 300.

W IEN ER NO RBERT. Κυβερνητική ή έλεγχος καί έπικοινωνία στά ζώ α καί στίς μηχανές. Β' έκ­ δοση. Μετ. I. Σ ια τίτσα - Π. Παπαχρήστου. Καστανιώτης, ’Α θήνα. Σελ. 216. Δρχ. 300.

Θ Ε Ο Χ Α ΡΗ Σ ΡΗ ΓΙΝ Ο Σ Δ. 'Ιστορία τή ς οικονο­ μικής άναλύσεως. Τόμος Β'. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 492. Δρχ. 500. ΚΑΡΑ ΓΙΩΡΓΑ Σ Δ. Ο ί οικονομικές λειτουργίες τοϋ κράτους. Δημόσια Ο ικονομική, άριθ. 1. Π α ­ παζήσης, ’Α θήνα. Σελ. 515. Προβλήματα ά πό τήν ένταξη τή ς χώ ρας μας στήν Ε.Ο .Κ. Οικονομικό Συνέδριο Συνδέσμου Διπλω ­ ματούχων ’Ε μπορικώ ν καί Ο ικονομικών ’Ε πιστη­ μών. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 264. Δρχ.

300. ΣΤΑ Υ ΡΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ ΑΛ. Τ ό ένεργειακό πρ ό ­ βλημα. Τό πα ρόν καί τό μέλλον. Κ αραμπερόπουλος, Π ειραιάς, 1980. Σελ. 153. Δρχ. 200.

ΠΟΑΙΤΙΚΗ 'Α γνή Ρουσοπούλου, ή επιστήμων, ή άγω νίστρια, ό άνθρω πος (1901-1977). ’Α θήνα, 1980. Σελ.

250. Δρχ. 300.

SILV ESTRE JEA N -JA CQ U ES. Ο ί άνισότητες τών μισθών. ’Α γορά έργασίας κα ί οικονομική πρόοδος. Έ πιμέλεια-θεώ ρηση Μ αρίας Ν εγρεπάντη-Δελιβάνη. Ο ικονομία, άριθ. 1. Π αρατηρητής, Θεσσαλονίκη. Σελ. X V I+380. Δρχ. 350.

Ε θνική Α φρικανική Έ νω ση Ζιμπάμπουε. Ιδεολογικά-πολιτικά-οργανω τικά κ α ι στρατιωτικά κεί­ μενα. Μετ. Φοίβου Α ρβανίτη - Γιώργου Καραγιάννη. Κάλβος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 144. Δρχ.

150.

STRASSER D A N IE L . Τ ά δημόσια οικονομικά τής Εύρώπης. Μετ. Ε ιρήνης Βαγιακάκου-Σαμαρτζή. 'Υ πηρεσία τών ’Ε πισήμων Δημοσιεύσεων τώ ν Ευρω παϊκώ ν Κοινοτήτων. Γερμανία, 1980. Σελ. X X +500. Δρχ. 450.

82

ΔΙΚΑΙΟ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

ΚΑΛΜΠ ΤΖΟ Ν Α Χ - ΒΙΣΚΟ Τ Ν ΤΑΙΗΒΙΝΤ. "Οταν είσαι ά γόρι, δταν είσαι κορίτσι. Μετ. Μ α­ ρ ίν α ς Λώμη. Π αιδαγω γικές ’Επιστήμες, άριθ. 10. Γλάρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 100. Δρχ. 100.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Γ. Δ. Ό φόρος κληρονομιάς, δωρεάς ή προικός. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 18. Δρχ.

80.

ΣΧΟΑΙΚΑ Π Α Π Α Μ Α Ν Ο Υ ΣΑ Κ Η Σ ΣΤΡΑ ΤΗ Σ. Τό κρητικό δίκ αιο στήν ιστορική του εξέλιξη. ’Αθήνα. Σελ.

56. Τ Ζ ΙΦ ΡΑ Σ ΠΑΡΜ. Ν. ’Α σφαλιστικά μέτρα. Τ' έκδοση. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 672. Δρχ. 1500.

ΓΑΒΑ Λ Α Σ Λ. - Σ Π Α ΡΟ Σ Π. Ή έκθεση τής Σ τ' δημοτικού. Gutenberg, ’Α θήνα. Σελ. 224. Δρχ.

200. Π Α Π Α Ρ ΙΖ Ο Σ I. Α. Ή 'Η ροδότου ιστορία στήν πρώτη γυμνασίου. Β ' έκδοση, βελτιωμένη. Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ. 208. Δρχ.

250.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΑ ΓΚ ΛΙΒΕΡΑ Σ Δ ΙΟ Ν Υ Σ Η Σ Κ. ’Ε γχειρίδιο δημοσίων σχέσεων. Δ ' έκδοση. Π απαζήσης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 228.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΠΑΙΑΑΓΩΓΙΚΗ ΓΕΩ ΡΓΟ Υ ΣΗ Σ Π Α ΝΑ ΓΙΩ ΤΗ Σ Ν. Π α ιδα γω γι­ κοί νεωτερισμοί. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 154. Κ ΩΛΕΤΓΑΣ Σ ΤΕ Φ Α Ν Ο Σ ΧΡ. Ή λαϊκή έπιμόρφωση (διά βίου έκπαίδευση) καί τό πρόβλημα τού άναλφαβητισμοϋ στήν Ε λ λ ά δ α . ’Α θήνα, 1980. Σελ. 224. Μ Π Α ΛΑΣΚ Α Σ ΚΩΣΤΑΣ. Νεοελληνική ποίηση. Κ είμενα-έρμηνεία-θεωρία. ’Α θήνα, 1980. Σελ.

136. Π Α ΡΙΣΗ Σ Ν. I. Μεθοδική έρμηνεία νεοελληνι­ κών κειμένων. Β' έκδοση μέ προσθήκες γιά τή νεώτερη ποίηση. Λύχνος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 272. Δρχ. 300. Π Α ΣΣΑ Κ Ο Σ ΚΩΝ ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ Γ. Εισαγωγή εις τήν πα ιδαγω γικήν ψυχολογίαν. Β' τόμος. ’Αθήνα, 1980. Σελ. 655. Δρχ. 750.

EL Z ER H A NS-M IC HA EL. Ε ισαγωγή στήν π α ι­ δαγω γική. Έ κδοση-εϊσαγωγή-μετάφραση-σχόλια Δημητρίου Χ ατζηδήμου, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 132. Δρχ. 180.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Α Λ ΕΞΑ Κ Η Σ Ε Λ ΕΥ Θ. Π. Τ ά γένη καί ή οικογέ­ νεια στήν παραδοσιακή κοινω νία τής Μάνης. Δ ι­ δακτορική διατριβή. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 392. Δρχ. 500. ΒΡΕΛ Λ Η ΜΑΡΙΝ Α I. Ή λαϊκή ψ άθινη καρέκλα στά Γιάννενα, 1930-1980. ’Α νάτυπο ά πό τήν «’Η πειρω τική Ε σ τία » . Γιάννενα, 1980. Σελ. 32. ΚΑΚΟΥΤΗΣ Σ ΤΑ Θ Η Σ Π. Π αράδοση κα ί δημο­ τικό τραγούδι. « Ή ταυτότητά μας». Β ιβλιοπω ­ λείο τών Βιβλιόφιλων, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 80. Δρχ. 100. Λ αογραφία. Δελτίον τής 'Ελληνικής Λ αογραφικής Ε τα ιρ ε ία ς. Τόμος Γ'. Φω τοτυπική άνατύπωση. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 752. Δρχ. 500. Π Α Π Α Θ Α Ν Α Σ Η -Μ Ο Υ ΣΙΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ ΚΑΛ. Λ αογραφικά Θ ράκης. Τόμος Β'. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 368. Δρχ. 400.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΡΑ Φ ΙΑ Δ Ε Λ Η Σ Μ Α Υ ΡΙΑ ΝΟ Σ I. Σ ύγχρονα θερμοκήπια. Γαρταγάνης, Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. X V I+336. Δρχ. 730.

83

ΓΕΩΛΟΓΙΑ

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Μ ΕΛΕΝ ΤΗΣ I. - Π Α Π Α Ζ Α Χ Ο Σ Β. Ή σεισμι­ κότητα τού έλληνικού χώρου. Γεω λογία-σπήλαιαήφαίστεια-σεισμολογία. Μ αλλιαρής-Π αιδεία, ’Α ­ θήνα. Σελ. 128. Δρχ. 100.

Δεκαέξι Μ εσογεϊτες καλλιτέχνες. Κορωπί, 1980. Σελ. 24.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Π Α ΝΑ ΓΙΩ ΤΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ A. X. - Π Α ΝΑ ΓΙΩΤΟ ΠΟ ΥΛΟ Σ X. Π. Μ αθήματα επεξεργασίας στοι­ χείων μέ ήλεκτρονικούς ύπολογιστές. Κ αραμπερόπουλος, Π ειραιάς, 1980. Σελ. 184. Δρχ. 350. Π Α ΠΑ Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ. Σ χεδίαση ήλεκτρονικώ ν συστημάτων μέ μικροπροσέσορς. 1980. Σελ. Χ ΙΙ+276. Δρχ. 600.

Κ Ο ΣΜ Ο Π Ο ΥΛ Ο Σ ΚΩΣΤΑΣ - ΔΕΣΥ ΠΡΗ Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ - ΡΗ ΓΟΣ ΙΑΚ Ω ΒΟ Σ - ΚΟΥΡΕΜ Ε­ ΝΟΣ Κ ΩΣΤΑΣ. Κ ατάλογος ά πό μιά έκθεση πού δέν έγινε ποτέ. Σ κίτσα καί ποιήματα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 88. ΖΑ ΪΝ ΤΕΝ Μ ΠΕΡΓΚ Α ΡΘ Ο Υ Ρ. Ζ ω γραφίστε μό­ νοι σας. Μορφές, ’Α θήνα. Σελ. 144. Δρχ. 100.

K A ND IN SK Y W ASSILY. Σ ημεϊο-γραμμή-έπίπεδο. Συμβολή στήν άνάλυση τώ ν ζω γραφικώ ν στοιχείων. Μετ. Έ φ η ς Μ αλάκη-Σταθάκη. Π α ­ ρουσίαση Φ ιλίππου Σέρς. Δωδώνη, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 144. Δρχ. 200.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ Κ ΑΣΤΕΛΣ - ΚΟΠ - Μ Π ΕΡΙ - ΚΕΡΜ Π Λ ΕΪ Ο ΣΜ Π Ο ΡΝ - Μ Ο Υ ΖΙΛ - ΓΚ Α ΡΝ ΙΕ - ΜΑΛΙΤΣ - ΜΕΡΛΕΝ - Σ ΤΕ Φ Α Ν Ο Β ΙΤ Σ . Ή πόλη στό σο­ σιαλιστικό σύστημα. Μετ. Ε λ ένη ς Ά νδ ρ ικ ο π ο ύ λου - Γιώργου Ά πο στο λ ά κο υ - Γρηγόρη Καύ­ καλά - Α ιμιλίας Παπουτσή - Γιάννας Π αυλίδου. Ό δυ σ σ έα ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 240. Δρχ. 250.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Α Λ Ε ΞΑ Ν ΔΡΙΔ Η Σ ΠΑΝ. Ν. Ρυθμολογία κα ί ά ρχιτεκτονική τού έπίπλου. Β ' έκδοση επαυξημένη καί βελτιωμένη. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 384. Δρχ.

550. Δημόσιος καί Ιδιω τικός χώρος. Ή ολλανδική εκ­ δοχή: Bakem a — Van den Broek. ’Ε πιμέλεια Π. Γ. Λ αζαρίδη. Θέματα Ά ρχιτεκτονικής-Π ολεοδομίας, άριθ. 4. Π αρατηρητής, Θεσσαλονίκη. Σελ.

272. Δρχ. 450.

84

Α ΓΓΕΛ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Θ Ο Δ Ω Ρ Ο Σ. Ό Μ εγαλέξαντρος. ’Α φήγημα. Π ρολογικό σημείωμα-σημειώσεις Φώτου Λ αμπρινοϋ. Κάκτος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ. 200. Κ Ο Λ ΔΑ ΤΟΣ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Ψ άχνοντας γιά τήν Πηνελόπη. Ή Ιστορία ά πό τήν όμώνυμη ταινία. Γνώση, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 64. Δρχ. 140. Α ΪΖ Ε Ν ΣΤ Α ΪΝ ΣΕΡΓΚ ΕΪ Μ. Σκέψ εις μου γιά τόν κινηματογράφο. Μετ. Ά ντώ νη Θ. Μοσχοβάκη. Μ ορφές, ’Α θήνα. Σελ. 244. Δρχ. 200.

L EY DA JAY. Kino - Ισ το ρ ία τού Ρωσικού καί Σ οβιετικού φίλμ. Μετ. Λ ουκά Θ εοδω ρακόπουλου. Ε ξ ά ν τα ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 553. Δρχ. 500.

ΜΟΥΣΙΚΗ 20 Μ εγάλοι τής Ρόκ. ’Επιλογή κειμένων-έπιμέλεια Π ήτ Κωνσταντέα. Μετ. Κώστα Μ πακαλάκου. Νεφέλη, ’Α θήνα. Σελ. 224. Θ Ε Ο Δ Ω Ρ ΙΔ Η Σ ΜΑΝ ΩΛ Η Σ. ’Α νθολογία κλασι-

κής μουσικής. ’Α θά να τα συμφωνικά καί μελο­ δραματικά έργα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 324. Δρχ.

450.

λίου (46-49). Ειρήνη, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 80.

ΠΑ ΝΟ Υ Α Κ ΗΣ. Ό κόσμος ό δικ ός μου. Γνώση, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 176. Δρχ. 240.

ΒΑ Λ Α ΒΑ Ν Η Σ Θ Ε Ο Φ Α Ν Η Σ . Π οιητικός άνθόκηπος μέ άρωμα τήν Ε λ λ ά δ α . ’Ε πιστροφή στίς ρίζες τής φυλής μας. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 224. Δρχ. 300.

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

ΓΑ ΪΟΣ ΧΡΥ ΣΑΝ Θ Ο Σ. Ποιητή ποιό τό πιό με­ γάλο; Π οιήματα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 80. Δρχ.

150.

ΚΑΤΣΟ Υ ΡΟ Σ Φ. - Λ Ο Υ Λ ΑΚ Α Κ ΗΣ Δ. Τ ιμοκα­ τάλογος νεοελληνικών νομισμάτων, 1981. Ε λ λ η ­ νικό Νόμισμα, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 62. Δρχ. 150. Π ρακτικός τεχνικός όδηγός « Ό λ α μόνος σου». Τόμος Ε '. ’Ε πισκευές έπίπλων. Κύκλος, ’Αθήνα. Σελ. 96. Δρχ. 250.

Me WH1RTER NORRIS — G REEN BERG STAN. Τ ά πα ρά ξενα καί τά ρεκόρ τοΰ κόσμου.

G uinness. Δ -Π , Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 466. Δρχ. 390.

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΒΥΤΙΝΑΡΟΣ Β. Λ. ’Ε πιστημονικός άθλητισμός. Δ ρόμοι-ρίψεις-άλματα-σύνθετα άγωνίσματα. ’Α ­ θήνα, 1980. Σελ. 338. Δρχ. 500.

ΓΕΩ ΡΓΟ Υ ΤΣΟ Σ ΚΩΣΤΑΣ. Ό κούρος τής Αίγα ία ς καί άλλα ποιήματα. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 32. Κ Α ΡΟΥΣΟΥ ΔΕ Σ Π Ω . Τ ά μικρά ποιήματα τού έρωτα κα ί τή ς ζωής. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 65. ΚΟΛΥΒΑΣ Α ΝΤΩ ΝΗΣ. Γράμμα στόν Κάρολο. Δ ιάσταση, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 56. ΚΟΝΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Στή διάλεκτο τής ερήμου. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 72.

ΛΑΖΑΝΑΣ ΚΩΣΤΑΣ. Χ αλικραΐος κρύπτη τραυμάτων. Ό άνετάφητος νεκρός (κατάγγελτος παλίρροια παραληρικών σπορείων τό χαϊρε) Τρυγίαν αίματος (άρτυμα πνοής ρωγμών άλήστων ό φθόγγος) - Ρόδο στήν κ α ρ διά τού άρχιπέλαγου (δοξομανής θαυμάτων οίστρος ή πέτρα). Φιλιππότης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ. 300. ΔΙΟ Ν Τ Α Κ Η Σ Χ ΡΙΣΤΟ Φ ΟΡΟ Σ. Τ ό τέλος τοΰ τοπίου - Μετάθεση. Β ' έκδοση. Τράμ/Λ ογοτεχνία , άριθ. 98. Έ γνα τία , Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 88. Δρχ. 80.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΟΚΟΛΑΚΗΣ ΜΙΝΩΣ Μ. Ή δευτέρα σοφι­ στική καί οί φιλόστρατοι. ’Α νάτυπο ά πό τά Λημ νιακά Π ρακτικά τοϋ Ε ' Διεθνούς Συμποσίου τοΰ Α ιγαίου. Λήμνος, 1979. ’Α θήνα, 1980. Σελ.

16. Π Α ΝΩ Φ Ο ΡΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ -Λ ΕΒΕΝ ΤΗ Α ΓΓΕΛΙΚΗ. Ή γ υναικεία πα ρουσία στά όμηρικά πλαίσια. ’Α ­ θήνα, 1980. Σελ. 478. Δρχ. 450.

ΠΟΙΗΣΗ ΑΛΕΞΙΟ Υ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Τριλογία τού ’Ε μφυ­

ΛΥΤΡΑΣ Σ ΤΕ Λ ΙΟ Σ. Α θήνα, 1980. Σελ. 32.

Έ λπή νω ρ.

Ε ξ ά ν τα ς,

Μ Α ΓΓΑ Ν Α ΡΗ Σ Α Π Ο ΣΤ Ο Λ Ο Σ. Ή άλλη γραφή. Ε ξ ή ν τα οχτώ νέα ποιήματα. Σ χέδια Γιώργη Βαρλάμου. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 200. Μ ΟΝΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ. Κ ύπρια ειδώλια. Π οιή­ ματα. Λευκωσία, 1980. Σελ. 134. Δρχ. 200. Ν Α ΒΙΔΗ Σ ΑΡΧΙΛ ΟΧ Ο Σ. Πρελούντιο. Μ ορφω­ τική Έ νω σ η Λεχαινών « Ό Ά ντρ έ α ς Καρκαβίτσας», Λ εχαινά, 1980. Σελ. 40. Ν ΙΚ Ο Λ Α ΪΔ Η Σ ΒΑ ΣΙΛ Η Σ. Τί μού άφήνεις. Π οιήματα. Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 22.

Ν ΙΚ Ο ΛΑ Ο Υ Θ Ε Ο Δ Ο ΣΗ Σ . Πεπραγμένα. Π οιή­ ματα. Κύπρος, 1980. Σελ. 48. Ν ΤΑ Β ΕΑ Σ ΔΗ Μ Η Τ ΡΗ Σ. 'Ιστορήματα. Σειρά Α \ Π ατάκης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 40. Π Α Ν Α ΓΟ Υ ΛΟ ΠΟ Υ Λ Ο Σ ΓΙΩΡΓΟ Σ. Ε να λλαγή ά γρ ύ πνια ς κα ί δνειρου. Π οιήματα. Διογένης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 54. Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ ΡΙΟ Υ ΕΛΛΗ. Ποίηση. Τόμος Β \ Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 160. Π Α Π Α ΣΩ Τ Η ΡΙΟ Υ -Κ Α ΡΚ Α Ν Τ Ζ Ο Υ ΧΡΙΣΤΑ Δ. Ρωγμές. Έ λ μ α , 1980. Σελ. 72.

Α Λ ΕΞΙΟ Υ ΕΛΛΗ. "Απαντα. Τόμος ΙΑ ': Καί οΰτω καθεξής. Μ υθιστόρημα. Γ ' έκδοση. Κ αστα­ νιώτης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 288. Δρχ. 300. Β Α Κ Α Λ ΟΠ Ο Υ Λ Ο Σ Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ. 'Υ πόθεση μπέστ-σέλλερ. Μ υθιστόρημα. ’Ε κδόσεις 'Υ π ό Σκέψη, Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 158. ΓΕ Ω ΡΓΙΑ ΔΗ -Λ Α Μ Π ΙΡΗ ΗΡΩ. Κυνηγημένοι. Διηγήματα. Τ ό Ε λ λ η νικ ό Βιβλίο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 130. ΔΑ Ν ΕΛ Λ Η ΤΙΤΙΝ Α . Ό έπιτυχημένος. Μ υθιστό­ ρημα. Φ. Π ατσούρης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 167.

Π Α ΡΙΣ. ’Α ναπνοές. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 32.

ΕΥ ΣΤ Ρ Α Τ ΙΑ Δ Η Σ ΣΤΡΑ Τ Η Σ. Ο ί άνησυχίες άγρυπνούν. Διηγήματα. Τ ό Ε λ λη νικ ό Βιβλίο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 176.

Π Ε Π Π Α Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Φ ω τογραφ ίες ά π ’ τήν τελευταία θλίψη. Διογένης, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

48.

ΙΑ Τ ΡΙΔ Η ΙΟΥ Λ ΙΑ . Τ ά πέτρινα λιοντάρια. Β ' έκ­ δοση. Ε ξ ά ν τα ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 208. Δρχ.

250.

Π Η ΓΑ ΔΙΩ Τ Η Σ ΚΩΣΤΑΣ. Τό άλλοθι. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 64.

ΚΑ ΙΣΑ ΡΗ Σ Π Ε ΡΙΚ Λ ΗΣ Π. Ό 3ος Ό δυσσέα ς. Μ υθιστόρημα. ’Ε πιτυ χία, ’Α θήνα. Σελ. 180. Δρχ.

150.

Π ΡΑ ΤΙΚΑ Κ Η Σ Μ ΑΝΩΛΗΣ. Ν ύχτα εφημερίας. Τ ράμ/Λ ογοτεχνία, άριθ. 99. Έ γν α τία , Θ εσσαλο­ νίκη, 1980. Σελ. 64. Δρχ. 50. Σ Κ Ο ΡΔΙΛ Η Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. ’Α νακύκλωση. Π οιή­ ματα. Π ειραιάς, 1980. Σελ. 30. ΤΑ ΞΙΑ ΡΧ Η Σ Ν ΤΙΝΟΣ. Ή τρέμουσα νύχτα. Π ο­ λυτεχνείο. ’Α θήνα, 1981. Σελ. 64. Δρχ. 120. ΛΑΞ ΡΟ Μ Π ΕΡΤ. Μ ύθοι. Μετ. Μόσχου Λαγκουβάρδου. Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 40.

W ILD E OSCAR. Ή μπαλάντα τή ς φυλακής τού Ρήντιγκ. Β ' έκδοση. Μετ. Νίκου Δ. Π α πα κω ν­ σταντίνου. Δω δώνη, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 64. Δρχ.

150.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΛΕΞΙΟ Υ ΕΛΛΗ. "Απαντα. Τόμος ΙΔ ': Δ εσπό­ ζουσα. Μ υθιστόρημα. Β ' έκδοση. Καστανιώτης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 248. Δρχ. 250.

86

Κ Ο Ν ΤΟ ΔΗ Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Α Ν ΤΡΕΑ Σ. Ψ ηλα­ φητή χαραματιά. 12 διηγήματα κα ί 1 χρονικό. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 125. Δρχ. 150.

Κ Ο ΤΣΕΤΣΟ Υ Λ Ο Υ Λ Α Δ. Μ ιά πολιτεία γεννιέ­ ται. Δω δεκάτη 'Ώ ρ α , ’Α θήνα, 1980. Σελ. 78. Δρχ.

200. ΚΩΝ ΣΤΑ Ν ΤΙΝ ΕΑ ΝΙΚΗ. Ο ικογένεια. Ίω λκός, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 128. Δρχ. 150. Μ Α Ν ΟΥ ΣΑ ΚΑ Σ ΓΙΑ ΝΝ Η Σ. Ό φυγόδικος. Ό δυ σ σ έα ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 400. Δρχ. 380. ΜΑΡΚ Ο ΓΛ Ο Υ Π ΡΟ ΔΡΟ Μ Ο Σ X. Ό χώρος τής ’Ιω άννας κα ί ό χρόνος τού ’Ιωάννη. Μέ ένα σχέ­ διο τού ίδιου. Τράμ/Λ ογοτεχνία, άριθ. 96. Έ γ ν α ­ τία , Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ. 64. Δρχ. 50. Μ Η ΤΡΟ Π Ο ΥΛ Ο Υ Κ ΩΣΤΟΥΛΑ. 1. Π ολιτείες χω ρίς ήρωες. 2. Π ρόσωπα καί φιγούρες. 3. Τ ά δύο πρόσωπα. Δω ρικός, Ά θ ή ν ά , 1980. Σελ. 256. Δρχ. 220. ΜΠ Α ΡΛ Α Σ Φ Α ΙΔ Ρ Ο Σ. "Απαντα. Έ κ διδό μ ενα ά πό τήν Ρόζα Μ παρλά μέ γενική έπιμέλεια καί

εισαγωγή ά πό τόν Ρένο Η ρ α κ λ ή Ά ποστολίδη . Τά Νέα Ε λ λη νικά , Α θ ή να , 1980. Σελ. X L +320. Δρχ. 600. Ν ΕΓΡΕΠ Ο Ν ΤΗ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Έ ν α ς μπόμπος πολύ άριστερός. Εικονογράφηση Έ ν τ α ς Δημοπούλου. ’Αστέρι, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ.

160. Ν ΙΚ Ο ΔΗ Μ Ο Σ (’Α ρχιμανδρίτης). Βρήκα πατέρα. Σ πορά, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 208. Δρχ. 250. Π Α ΝΤΑ ΖΗ Σ Π ΡΟ Κ Ο ΠΗ Σ. Εθελοντές τής κα­ κουχίας. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 93. Π Λ Α ΣΚ Ο ΒΙΤΗΣ ΣΠΥ ΡΟΣ. Ο ί γονατισμένοι. Νουβέλες καί διηγήματα. Γ ' έκδοση. Κέδρος, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 184. Δρχ. 220. Π Λ Α ΣΣΑΡΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ. Ή τελευταία ’Ιθάκη. Διηγήματα. Έ λλη νες Π εζογράφοι, άριθ. 13. Φιλιππότης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 104. Δρχ. 150. ΡΕΝ Ο Σ. Οί έρινύες. Τ ά Νέα Ε λ λη νικά , ’Α θήνα, 1980. Σελ. 56. Δρχ. 100. ΒΙΤΟΡΙΝΙ ΕΛΙΟ. Σ ικελικοί διάλογοι. Μετ. Τ α ­ τιά να ς Ν ικολαίδου. Ό δυ σσέα ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 248. Δρχ. 250. ΓΙΟ ΥΡΣΕΝ Α Ρ ΜΑΡΓΚΕΡΙΤ. Ά λέξη ς. Μετ. ’Ιωάννας Δ. Χατζηνικολή. Χατζηνικολή, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 180. ΓΙΟ ΥΡΣΕΝ Α Ρ Μ ΑΡΓΚΕΡΙΤ. Δ ιηγήματα τής ’Ανατολής. Χ ατζηνικολή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 121. Δρχ. 200. ΓΚΙΝΤΣΜΠΟΥΡΓΚ ΝΑ ΤΑ Λ ΙΑ . Έ τσ ι έγινε. Μυθιστόρημα. Μετ. Στέλλα Β. Θ εοδωροπούλου. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 116. Ε ΣΣ Ε ΕΡΜΑΝ. Κνούλπ. Μετ. "Αννας Σταματοπούλου-Π αραδέλλη. Καστανιώτης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ. 130. ΚΑ ΖΑ Ν Ο ΒΑ Τ ΖΙΑ Κ Ο Μ Ο . Ή ιστορία τής ζωής μου. Τόμος Α '. Μετ. Κ. Παλαιολόγου. Ε κ δ ό σ ε ις 70 - Πλανήτης, ’Αθήνα. Σελ. 396. Δρχ. 350. ΚΟΥΝΤΕΡΑ ΜΙΛΑΝ. Ή ζωή είναι άλλου. Μ ετάφραση ά πό τά τσέχικα Ά ντρ έ α Τσακάλη. Ό δυ σσέα ς, ’Αθήνα. Σελ. 376. Δρχ. 330.

Λ ΩΤΡΕΑΜ ΟΝ. Τά άσματα τού Μ αλντορόρ. Μετ. Έ λλ η ς Νεζερίτη. Πρόλογος Έ ντμ ό ν Ζαλού. Ο ί Ε κ δ ό σ ε ις τών Φίλων, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 218. Δρχ. 280. Μ ΙΛΛΕΡ XENPY. Sexus. Ή ρόδινη σταύρωση. Τόμος Β'. Μετ. Β. Κατσάνη. Κάκτος, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 344. Δρχ. 380. Μ ΙΤΣΕΛ Μ ΑΡΓΚΑΡΕΤ. "Οσα παίρνει ό άνεμος. Τόμοι Α '+ Β '. Μετ. Γιάννη Λάμψα. Κάκτος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 556+548. Δρχ. 350+350.

BRONTE EM ILY. ’Ανεμοδαρμένα ύψη. Μ υθι­ στόρημα. Μετ. Βασ. Λ. Κ αζαντζή. Κάκτος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 294. Δρχ. 220. ΠΟΥΣΚΙΝ Α. Ό Ν τουμπρόβσκι. Μετ. Σοφίας Παπαχρίστου. Κορσντζής, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

120. Δρχ. 140.

FORSTER Ε. Μ. Τ α ξίδι στήν ’Ινδία. Μ ετάφραση-είσαγωγή Λ ίτσας Σιούτη-Γεωργίου. Πλέθρον, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 339. Δρχ. 400.

ΜΕΛΕΤΕΣ Α ΡΑ ΓΗ Σ ΓΙΩΡΓΟΣ. Ζητήματα λογοτεχνικής κριτικής. Γιάννινα, 1980. Σελ. 72. Δρχ. 150. ’Α φιέρω μα στόν Κωνσταντίνο Τσάτσο. Σάκκουλας, ’Α θήνα, 1980. Σελ. κ δ '+ 8 3 2 . Δρχ. 1250. ΒΑ ΣΙΛ Α Κ Α ΚΟ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Μελέτες στή νεοελληνική λογοτεχνία. Gutenberg, ’Α θήνα. Σελ.

88. Δρχ. 120. ΔΑ ΣΚ ΑΛ Ο Π Ο ΥΛ Ο Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Γ. Κ. Κατσίμπαλης. Β ιβλιογραφία καί 12 κριτικά κείμενα. Β ιβλιογραφία, άριθ. 4. Ε λ λη νικό Λ ογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Αρχείο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 120. Δρχ. 250. ΖΑΝΝΑΣ Π. Α. Έ ν α έλληνικό μυθιστόρημα: «Ά ντιπο ίησ ις άρχής» τού ’Α λέξανδρου Κοτζιά. Δοκίμιο. ’Α νάτυπο ά πό τό περιοδικό « Ό Π ολί­ της», ’Α θήνα, 1980. Σελ. 48. Δρχ. 50. ΗΟΜΟΝΟΙΑ. Ε π ε τη ρ ίδ α τής έδρας τής Ε λ λ η ν ι­ κής Γλώσσας καί Λ ογοτεχνίας τού Π ανεπιστη­ μίου Βουδαπέστης. Τόμος Β'. Βουδαπέστη, 1980. Σελ. 206.

87

« Ή τέχνη» τού Κ. Χ ατζόπουλου. Τ όμος Α ': 1898-1899. Τ ά Ε λ λη νικά Π εριοδικά/Π εριοόικά τού 19ου αιώ να, άριθ. 1. Ε λ λη νικ ό Λογοτεχνικό κα ί 'Ιστορικό ’Α ρχείο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 320. Δρχ. 400. Θεσσαλονίκη. Ε κ α τ ό χρόνια λογοτεχνικής ζωής, 1878-1978. Δοκίμιο γιά μιά Ιστορική προσέγγιση. Πρόλογος-έπκμέλεια: Γιώργου Κ. Ζωγραφάκη. Π. Ραγιά, Θ εσσαλονίκη, 1980. Σελ. 232. Δρχ. 280.

ΚΕΦΑ ΛΑ -Μ ΙΝ ΤΣΗ Μ ΑΡΙΟΝ. Τού γάμου τό προικιό ό έρωτας. Δοκίμια. Π ανελλήνιος Σ ύνδε­ σμος Γραμμάτων-Τεχνών, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

109. Δρχ. 180. Κύκλος Σεφέρη. Γράφουν: Ά λ έξ . ’Αργυρίου - Α. Ξύδης - Δ. Ν. Μ αρωνίτης —Μ άριο Βίττι. Βιβλιο­ θήκη Γενικής Π αιδείας, άριθ. 10. Ε τα ιρ ε ία Σ πουδώ ν Νεοελληνικού Πολιτισμού καί Γενικής Π αιδείας, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 208. Δρχ. 250.

ΚΥΡΙΑΖΟ Π Ο ΥΛΟ Σ ΒΑΣ. Δ. Ή πνευματική Μ ύκονος, 1825-1970. Π ρόλογος Ά ν τρ έ α Καραντώνη. Λ αογραφικό Μουσείο Μ υκόνου, 1980. Σελ.

264. Δρχ. 300. Μ Α ΡΩ Ν ΙΤΗ Σ Δ. Ν. Ό ρ ο ι τού λυρισμού στόν Ό δυ σ σ έα Έ λύτη. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

176. Δρχ. 250.

N us and M iroltamity. Λέσχη, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

40. Δρχ. 120. Σ ΤΑ Φ ΥΑ Α Σ Μ ΙΧΑΛΗΣ. Ό έπαναστατημένος χριστιανός, ’Α λέξανδρος Π απαδιαμάντης. Νεοελ­ ληνικά ’Α φιερώ ματα, άριθ. 3. 1980. Σελ. 56. Δρχ.

150. Τ Ζ ΙΟ Β Α Σ ΦΡΙΞΟ Σ. Κ ατάλογος συγγραφέων περιοχής Ζαγορίου. ’Α πό τό Μ εθόδιο ’Α νθρακίτη ώς σήμερα. Γιάννινα, 1980. Σελ. 80. ΤΣΙΟ ΒΑ Σ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. 'Η πεζογρα φ ία τού Δημήτρη Χατζή. ’Ιδεολογία καί αισθητική λει­ τουργία. Νεοελληνικά Μελετήματα, άριθ. 4. ’Α νάτυπο ά πό τήν «’Η πειρω τική Ε σ τία » . Γιάν­ νινα, 1980. Σελ. 24. ΦΑ Λ ΙΕΡΟ Σ Μ ΑΡΙΝΟΣ. ’Ε ρω τικά όνειρα. Κρι­ τική έκδοση, μέ εισαγωγή, σχόλια καί λεξιλόγιο Arnold Van Gem ert. Βυζαντινή καί Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, ά ριθ. 4. Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ.

216. Δρχ. 400. Χ ΡΙΣΤΙΑ Ν ΟΠ Ο Υ Λ ΟΣ ΝΤΙΝ Ο Σ. Λογοτεχνικά βιβλία καί περ ιο δικά πού τυπώ θηκαν στή Θ εσσα­ λονίκη (1850-1950). ’Α νά τυπο ά πό τό περιοδικό «Διαγώ νιος», άριθ. 4/1980. ΤΡΟ ΤΣΚΙ A EON. Λογοτεχνία καί έπανάσταση. Μ ετάφραση-σημειώσεις-έπιμέλεια Μιχαήλ Λίλλη. Π ρομηθέας, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 272. Δρχ. 250.

Ν ΙΚ Ο ΛΟ Π ΟΥ ΛΟ Σ ΓΙΑΝΝΗΣ. Σ ύγχρονοι ρεα­ λιστές λογοτέχνες. Κ ριτικά Δ οκίμια, άριθ. 1. Ά ντιπα ρά λλη λα , ’Α θήνα, 1980. Σελ. 114. Δρχ.

150. Ο ΐ «’Α κυβέρνητες Πολιτείες» τού Σ τρατή Τσίρκα καί ή κριτική, 1960-1966. ’Ε πιμέλεια Χρύσας Π ροκοπάκη. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 288.

ΠΑΠΑ Κ ΩΝ ΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Υ ΔΗ Μ . Κ. Κριτική τού βιβλίου. Σ ειρά δεύτερη. Φ ιλιππότης, ’Αθήνα, 1980. Σελ. 240. Δρχ. 350. Π Α ΠΑ Ν ΙΚΟ ΛΑ Ο Υ Μ ΗΤΣΟΣ. Κριτικά. ’Ε πιμ έ­ λεια Τάσου Κόρφη. Βιβλίο, άριθ. 17. Πρόσπερος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 136. Δρχ. 200.

Π Α ΠΑ Χ ΡΗ ΣΤΟΥ -Π ΑΝ Ο Υ ΕΥ ΑΓΓΕΛΙΑ. «’Ι ­ δού έγώ...» 1+4 δοκίμια γιά τόν Ό δυ σ σ έα Έ λύ τη. Δωδώνη, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 150.

SA V IDIS G EORG E Ρ. O dysseus Elytis: Roes Esa

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ Σ ύγχρονη άνθολογία γυνα ικεία ς ποίησης, 1900-1980. Έ πιμέλεια-άνθολόγηση Ευάγγελου Γ. Ρόζου. Δρυμός, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 480. Δρχ.

600.

ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΛΛΑΤΟΣ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ. Ό "Αγιος Πρεβέζης. Πέμπτη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 174. Κ Ο ΥΣΟ ΥΜ ΙΔΗΣ ΜΑΡΙΝ Ο Σ. Λαμπέτη. Κάκτος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 250.

Λ Υ Μ Π ΕΡΑ Κ Η Μ Α ΡΓΑΡΙΤΑ . Ή γυ να ίκα τού Κ ανδαύλη-Ο ί Δ α ναίδες-Τ ό μυστικό κρεβάτι. Θ έατρο, άριθ. 6. Έ ρμ η ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 192. Δρχ. 200. Π Α Π Α Κ Ω Ν ΣΤ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ ΝΙΚ Ο Σ. Τ ό μαγεμένο κρασί. Δ ω δώνη, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96. Δρχ. 140. Π Α ΠΑ Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ Ν ΙΚ Ο Σ. Ό θάνατος τοϋ Π ατροκοσμά-Τό πλιάτσικο τού Χ ατζηγομάρ α -Ή λιτανεία. Μ ονόπρακτα. Δω δώνη, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 112. Δρχ. 140. Σ Α Κ Κ Ε Τ Ο Σ Α ΓΓΕΛΟ Σ ΠΑΝ. Φ άκελλος Ε λ λ η ­ νικό Θ έατρο. Τ όμος Α '. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 429. Δρχ. 500. ΣΟ Υ Λ Η ΑΡΤΕΜ Η . Θ έατρο 1972-1980. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 158. Δρχ. 180.

Μ υθολογία. Τόμοι Α ': Ό κόσμος γεννιέται-Ο ί Τ ιτ ά ν ες -Ό Δ ία ς κ α ί ή οίκογένειά του + Β ': Ή "Ηρα, ό Ή φ α ισ το ς, ή ’Α φροδίτη καί ό "Αρης + Γ': Ή Ά θ η ν ά , ό Π οσειδώνας, ό ’Α πόλλω νος καί ή Ά ρ τεμ η + Δ ': Ό Ε ρ μ ή ς, ό Π λούτωνας, ή Περσεφόνη, ή Δήμητρα καί ό Διόνυσος. Κείμενα-είκονογράφηση Σ ο φ ία ς Ζ αραμπούκα. ’Ε πιμέλεια κειμένου Μ άριος Δ ούκα - Κ ατερίνας Σ βολοπούλου. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 40 + 40 + 40 + 40. Δρχ. 300 + 300 + 300 + 300. Ό Α ίσω πος στόν καιρό μας καί άλλα ποιήματα. Μετάπλαση Ά ντώ νη Μ άρταλη. Β ' έκδοση. Σ ύγ­ χρονη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 72.

Π Α ΙΟ Ν ΙΔ Ο Υ ΕΛ Λ Η . Τ ά δυό άδέλφια μέ τό μαύρο ποτάμι. Π αραμύθι-μυθιστόρημα γιά π α ι­ δ ιά πρώ της σχολικής ήλικίας. Σ ύγχρονη ’Ε ποχή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 56. Δρχ. 120.

Σ Ω Τ Η ΡΕ Λ Η Σ ΧΑΡΗ Σ. Τ ό δικαστήριο. Έ γνα τία , Θεσσαλονίκη, 1980. Σελ. 80. Δρχ. 100.

Π Α ΠΑ Κ Ο Υ -Λ Α ΓΟ Υ ΑΥΓΗ. Σ άν παραμύθι. Σύγχρονη ’Εποχή, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 56. Δρχ.

120.

ΒΑ ΪΣ ΠΕΤΕΡ. Ή δολοφ ονία τού Μ αρά. ’Α π ό ­ δοση Μ άριου Πλωρίτη. Π αγκόσμιο Θ έατρο, άριθ.

71. Δω δώνη, ’Α θήνα. Σελ. 126. Δρχ. 160.

Π Α ΤΕ ΡΑ ΚΗ ΓΙΟ Λ ΑΝ ΤΑ . Ή Ά λ ίν α κ α ί δ Ή λ ιο ς . Ε ικόνες Σ ο φ ία ς Ζ αραμπούκα. Κ αστανιώ­ της, ’Α θήνα. Σελ. 68. Δρχ. 200.

ΓΚΟ ΡΚ Ι Μ. Βάσσα Γκελέζνοβα. Μετ. Μ αίρης Βεάκη. Κοροντζής, ’Α θήνα. Σελ. 96. Δρχ. 100.

Π Ε Τ ΡΟ Β ΙΤ Σ-Α Ν Δ ΡΟ Υ Τ ΣΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ ΛΟΤΗ. Στή γειτονιά τοϋ ήλιου. Μ ικρές ιστορίες γιά μι­ κρά π α ιδιά . Ε ικονογράφηση Πάνου Κουτρουλάρη. Καστανιώτης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 92. Δρχ.

200.

ΕΣΣΛΙΝ ΜΑΡΤ1Ν. Μ πρέχτ. Ό άνθρ ω πο ς καί τό έργο του. Μετ. Φ ώ ντα Κονδΰλη. Έ γν α τία , Θ εσ­ σαλονίκη. Σελ. 384. Δρχ. 400. ΠΟ ΥΣΚ ΙΝ . Δόν Ζ ο υ ά ν -Ό πέτρινος καλεσμένος. Μετ. Κώστα Μηλτιάδη. Κοροντζής, ’Α θήνα. Σελ.

80. Δρχ. 100.

Τ ά π α ιδ ιά δια β ά ζουν ιστορίες καί παραμύθια. ’Ανθολόγηση 'Ο μ ο σπ ο νδία ς Γυναικών Ε λ λά δ ο ς. Ε ρ μ ή ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 160. Δρχ. 300. Φ A K IN ΟΥ ΕΥ ΓΕΝ ΙΑ . Ό κύ ρ ιο ς Ούλτραμέρ. Καστανιώτης, ’Α θήνα. Σελ. 44. Δρχ. 200. Φ ΙΛ Ν Τ ΙΣΗ Σ Ο Φ ΙΑ . ’Ασήμαντα. Διηγήματα. Ε ίκονογράφηση-έπιμέλεια Π. Ζαμπέλη - Α. Μενδρινοϋ. ’Ε κδόσεις τώ ν Ε π τ ά , ’Α θήνα, 1980. Σελ.

68. Δρχ. 180.

ΠΑΙΔΙΚΑ Μ Α Ν Θ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΔΗ Μ Η Τ ΡΗ Σ . άγάπης. Π οιήματα γιά π α ιδ ιά . Β ' νογράφηση-έπιμέλεια Π. Ζαμπέλη νοϋ. ’Ε κδόσεις τώ ν Ε π τ ά , ’Α θήνα, Δρχ. 150.

Ή κιθά ρ α τής έκδοση. Ε ίκο- Α. Μ ενδρι1980. Σελ. 60.

Μ ΙΧ Α Λ Ο Π Ο ΥΛΟ Υ Σ Ο Φ ΙΑ . Ό Μήτσης καί ή Μίτση. Κ αστανιώτης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 120. Δρχ. 180.

Κ ατασκευές γ ιά π α ιδιά . C arrusel 1 + 2 + 3 + 4 + 5. Μετ. Ν ίκης Κ ερασίδου-Ίω άννου. Μ αλλιάρης - Π αιδεία, ’Α θήνα. Σελ. 68 + 68 + 68 + 68 + 68. Δρχ. 300 + 300 + 300 + 300 + 300.

CR O SH ER JU D IT H . Ο ί ’Α ζτέκοι. Μετ. Ράνιας Κ ουρουνιώτη. Ευκλείδης, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 60. Δρχ. 200.

89

SEM Pfi / G O SCIN N Y. Ό μικρός Ν ικόλας κ αί τά προβλήματα τού Γιοακίμ. Μετ. Νίκου Δαμιανίδη. Ο ί Περιπέτειες τού μικρού Ν ικόλα, ά ριθ. 5. Τ ε­ κμήριο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 1-12. Δρχ. 130.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΤΑΞΙΛΙΑ ΒΑ ΣΙΛ ΕΙΟ Υ 1. Κοντινά κα ί μακρινά ταξίδια. Ε λλά ς-Ίσ πα νία -Β ιρ μ α νία-Ίνδ ο νη σ ία-Κ ίν α. Ν εο­ ελληνική Λογοτεχνία, άριθ. 250. Ε σ τία , ’Α θήνα, 1980. Σελ. 212. Μ Α Ν ΟΥ ΣΑ ΚΗ Σ ΓΙΩΡΓΗΣ. 'Ο δο ιπ ο ρ ικ ό τών Σφακιώ ν. Κέδρος, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 192. Δρχ.

250. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΟΥ Η ΛΙΑ Σ Β. Περίγραμμα φυσικής γεω γραφίας τής βιβλικής Π αλαιστίνης. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 96 + 4 χάρτες. Δρχ. 200.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Π Α ΠΑ Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ ΔΗ Μ Η Τ ΡΗ Σ I. Γλυκές κα ί πικρές θύμησες (’Εθνική άντίσταση στοχασμοί). Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 272. Δρχ. 250. Σ Ο Υ Α Ζ Ι ΜΑ ΡΙΖ. Έ ν α μήνα μέ τούς άνδρες στό Ά γ ι ο Ό ρ ο ς . Τό μοναστήρι, τό π ο ς άγιοσύνης ή άντρον διαφθοράς; Α π ό δ ο σ η Κ. Βαλέτα. Ε ισ­ αγω γή Γ. Π ικρού. Σταθμός, Α θ ή ν α . Σελ. 228. Δρχ. 300. ΒΑ ΛΝΤΕΣ BIBO ΡΑΟΥΛ. Αγκόλα. Τέλος τού μύθου τώ ν μισ θοφόρων. Σύγχρονη ’Ε ποχή, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 103. ΔΕ Λ Τ Α Π. Σ. Π ρώτες ενθυμήσεις. Ε π ιμ έλ ε ια Π. Α. Ζ άννας. Α ρ χ ε ίο τής Π. Σ. Δέλτα, Γ'. Ε ρ μ ή ς, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. κ δ ' + 304.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Λ ΙΒΑ -Ξ Α ΝΘ Α Κ Η Θ Ε Ο Π ΙΣΤ Η . Ο ί τοιχογρα ­ φ ίες τή ς Μονής Ν τίλιου. Ε τ α ιρ ε ία ’Η πειρω τικώ ν Μελετών / "Ιδρυμα Μελετών Ίο νίο υ καί Ά δ ρ ια τικοΰ Χώρου, άριθ. 6. ΙΜ ΙΑ Χ , ’Ιωάννινα, 1980. Σελ. 388.

28 ’Ο κτω βρίου 1940. Ή Ε λ λ ά δ α στό χαράκωμα τής έλευθερίας, σαράντα χρόνια. Έ κκληση καί μανιφέστο πνευματικών άνθρώ πω ν τήν 28η ’Οκτω βρίου 1940. Λ ουκής ’Α κρίτας - Γ. Θ. Βαφόπουλος - Ή λ ία ς Βενέζης - Ά γ γ ε λ ο ς Βλάχος Γεώ ργιος Βλάχος - Ν ικηφ όρος Βρεττάκος - Γ. Δ. Δ ασκαλάκης - Κ. Θ. Δημαράς - Ό δυ σ σ έα ς Έ λύ της - Χρήστος Ζαλοκώστας - 1. Ν. Θεοδωρακόπουλος - Γιώργος Θ εοτοκάς - Π αν. Κανελλόπουλος - Κ. Κ αρθαϊος - Θ ράσος Κ αστανάκης - Π. Α. Μ ιχελής - Στρατής Μ υριβήλης - Λ ιλίκα Νάκου - Σ τέλιος Ξεφλούδας - Κωστής Π αλαμάς - I. Μ. Π αναγιω τόπουλος - Ά λ έξ . Π α πά γος - Ε. Π. Π απανοΰτσος - Τ. Κ. Π απατσώ νης - Κλέων Π αράσχος - Π. Πρεβελάκης - Γ. Σ εφέρης - ’’Α γ­ γελος Σικελιανός - Μιχ. Δ. Σ τασινόπουλος - Τ α­ τιά να Σταύρου - Ά γ γ ε λ ο ς Τ ερζάκης - Κώστας Ε. Τ σιρόπουλος - Γιάννης Χ ατζίνης. Κείμενα τής Μ εθορίου, άριθ. 5. Ε υθύνη, Α θ ή ν α , 1980. Σελ.

264. Δρχ. 250.

Α ρ χ ε ίο μικροταινιών. ’Ε θνικό 'Ίδρυμα Ε ρ ευ νώ ν / Κέντρο Βυζαντινώ ν Ε ρ ευ νώ ν, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 88. Δρχ. 150.

Θ Ε Ο Δ Ω Ρ ΙΔ Η Σ Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΣ. Ό χειμώνας τού 1941-1942. Χ ρονικό τή ς Κατοχής. Κέδρος, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 288; Δρχ. 300.

VEREM1S T H AN O S. G reek security considera­ tions. A historical perspective. Papazissis, A thens, 1980. Σελ. 128.

ΚΟΝΤΟΣ ΤΑ ΚΗ Σ. Μ ικρασία τέλος. Έ ξώ φυλλάσχέδια: Κωστής Κόντος. Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 199. Δρχ. 300.

ΓΙΟ ΧΑ Λ Α Σ Τ ΙΤΟ Σ Π. Τ ό έλληνο-αλβανικό λε­ ξικόν τού Μ άρκου Μ πότσαρη, Φιλολογική έκδοσις έ κ το ύ αύτογράφου. Γραφεϊον Δημοσιευμά­

90

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ D IE L PA U L. Ό συμβολισμός στήν ελληνική μυ­ θολογία. Μετ. Ίο υ λιέττα ς Ράλλη - Καίτης Χατζηδήμου. Π ρόλογος τού G aston Bachelard. Χατζηνικολή, Α θ ή ν α , 1980. Σελ. 260. Δρχ. 400.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τω ν τή ς 'Α κ αδη μ ία ς ’Α θηνώ ν, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

504. Λεύκωμα τώ ν ενδυμασιών τώ ν ύπαξιω ματικώ ν κα ί ναυτώ ν τοΰ πολεμικού να υτικ ού, 1887. Ν αυ­ τικό Μ ουσείο τή ς Ε λ λά δ ο ς, Π ειραιάς, 1980. Σελ.

40. Λ ΙΑ Τ Α ΕΥ ΤΥΧ ΙΑ Δ. Γενικό εύρετήριο τοΰ Ιστορικού ά ρχείου τή ς.’Ε θνική ς Τ ραπέζης. Μελέ­ τες Ο ικονομικής 'Ιστορίας, άριθ. 3. Μ ορφω τικό “Ιδρυμα ’Ε θνική ς Τ ραπέζης, ’Α θήνα, 1980. Σελ.

256. Δρχ. 200.

Π Α ΞΙΜ Α ΔΟ Π Ο Υ Λ Ο Υ -ΣΤ Α Υ ΡΙΝ Ο Υ Μ ΙΡ Α ­ ΝΤΑ. Οί έξεγέρσεις τή ς Κ εφαλληνίας κα τά τά έτη 1848 κα ί 1849. Σ ειρά Δ ιατριβώ ν καί Μελε­ τώ ν, ά ριθ. 1. Ε τ α ιρ ε ία Κ εφαλληνιακών 'Ισ το ρ ι­ κών ’Ε ρευνώ ν, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 290. Δρχ. 500. Σ αράντα χρόνια άργότερα. Α ': Ε λ λη νική Λευκή Βίβλος, 1940. Β': Π ολεμικά άνακοινω θέντα, ’Ο κτώ βριος 1940-’Α πρ ίλιος 1941. Π ρόλογος Α. Σ. Βλάχου. Πολιτική κα ί 'Ιστορία, άριθ. 12. Ε σ τ ία , ’Α θήνα, 1980. Σελ. 320. Δρχ. 350. ΣΠ Η Λ ΙΩ Τ Α Κ Η Σ Κ. Κ. Ό ’Α ναγνώ στης Σ πηλιω τάκης, εις τό πολιτικόν προσκήνιον (1823-1826). 'Ιστορία , άριθ. 1. Ε λ λη νικ ό Λ ογοτεχνικό καί 'Ιστορικό ’Α ρχείο, ’Α θήνα, 1980. Σελ. κη' + 360. Δρχ. 1000.

ΣΤΟ Λ ΙΓΚ Α Σ ΚΩΣΤΑΣ Γ. Ό πόλεμος 1940-1941 καί ή γενιά του. ’Α θήνα, 1980. Σελ.

'324. Τ Ε ΡΖ Α Κ Η Σ Α ΓΓΕΛΟ Σ. Ε λ λη νική έποποιία , 1940-1941. Β ' έκδοση. Ε σ τ ία , ’Α θήνα, 1980. Σελ.

224 + 1 χάρτης. ΤΡΑ Υ ΛΟ Σ ΙΩΑ Ν ΝΗ Σ - ΚΟΚΚΟΥ ΑΓΓΕΛ ΙΚ Η. Έ ρμ ούπολη. Ή δημιουργία μιάς νέας πόλης στή Σ ύρο στίς άρχές τού 19ου αιώ να. ’Εμπορική Τ ρ ά πεζα τή ς Ε λ λ ά δ ο ς, ’Α θήνα, 1980. Σελ. 231 + 160 πίν.

νη ς λ α ί Δ ιεθνούς ’Ε πικο ινω ν ία ς « Ίό νιο ς ’Α κα ­ δημία», Κέρκυρα, 1980. Σελ. 152. Δρχ. 300.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Τ ΣΕ Ρ Π Ε Σ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ MIX. Συγκριτική πο λι­ τισμολογία. ’Α θήνα, 1980. Σελ. 368. Δρχ. 400. Ο Λ Λ ΙΒ ΙΕ Μ. - Λ Α Ν ΤΑ Ο Υ Κ. Ή GPU στήν ’Ισπανία. Μετ. Σ ο φ ία ς Ίω αν νίδ ο υ . ’Ε πιμέλεια Βασίλη Καραπλή. ’Ε λεύθερος Τ ύπος, ’Α θήνα. Σελ. 152. Δρχ. 150.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Α ΓΩ Ν Α Σ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΜ Μ Ο ΥΝ ΙΣΤΙΚ Η Α Ν Α Ν Ε Ω Σ Η . Κεντρική έκδοση τής Ε.ΚΟ.Ν Ρή­ γα ς Φεραίος. Τεύχος 12. Δρχ. 40. Α ΙΝ ΙΓΜ Α ΤΑ ΤΟΥ ΣΥ Μ Π Α Ν Τ Ο Σ. Μ ηνιαίο περ ιο δικό εκλαϊκευμένης έπιστήμης κα ί έρευνας. Τ εύχος 65. Δρχ. 70. Α Ν ΤΙΛ Α Λ Ο Ι ΤΗ Σ Α ΡΝ Α ΙΑ Σ. Π εριοδική έκ­ δοση. "Οργανο γιά τήν προβολή καί πρόοδο τής βόρειας Χαλκιδικής. Τεύχος 39. Α Π Α Ν Ε Μ ΙΑ . Μ ηνιαίο περ ιοδικό λόγου-τέχνης κα ί κριτικής. Τεύχος 24. Δρχ. 40. ΓΙΑ ΤΙ. Μ ηνιάτικη έπιθεώρηση πολιτικού-κοινω νικού καί πολιτιστικού προβληματισμού. Τ εύχος 64. Δρχ. 40. Δ Ε Λ Τ ΙΟ ΣΥ Ν Δ ΕΣΜ Ο Υ ΒΙΟ Μ Η ΧΑ Ν ΩΝ ΒΟ ­ ΡΕ ΙΟ Υ Ε Λ Λ Α ΔΟ Σ. Μ ηνιαία έκδοση. Τεύχος 10/178. Δωρεάν. Δ Η Μ Ο Τ ΙΚ Α Ζ Η ΤΗΜ Α ΤΑ . Τ εύχος 17. Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω . Μ ηνιαία έπιθεώρηση τοΰ βιβλίου. Τ εύχος 36. Δρχ. 100.

Χ ΡΥ ΣΑΝ Θ Η Σ ΚΥΠΡΟΣ. Ό ά πελευθερωτικός άγώ να ς τή ς Κύπρου. Σ τό περ ιο δικό «Κ αιροί τής Κ ύπρου» καί στό δ ιά δ οχό του «Κ υπριακοί Κ αι­ ροί». Βιβλιογράφηση. Π νευματική Κ ύπρος, Λευ­ κω σία, 1980. Σελ. 16.

ΔΙΑ Λ Ο ΓΟ Ι. Τρίμηνη πολιτική έπιθεώρηση. Τ εύ­ χο ς 29. Δρχ. 40.

H E N D E RSO N G. Ρ. Ή Ίό ν ιο ς Α κα δ η μ ία . Π αράρτημα I. Μετ. Φ. Κ. Βώρου. Κέντρον Έ ρεύ -

ΔΙΑ Λ Ο ΓΟ Σ. Τοπική ανεξάρτητη έφημερίδα Π. Φαλήρου. Φ ύλλο 4. Δρχ. 20.

91

ΕΚ Η Β Ο Λ Ο Σ. Τ ριμηνιαίο περ ιοδικό λογοτεχνίας, θεω ρίας τή ς λογοτεχνίας κ α ί κριτικής. Τ εύχος 5.

Π Ν ΕΥ Μ Α ΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Μ ηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό. Τ εύχος 241.

Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Τ ΙΚ Η Ε ΡΕΥ Ν Α . Διμ η νια ία έκδοσις Ε λ λη νικ ή ς ’Ε κπ αιδευτική ς Ε τα ιρ ε ία ς . Τεύχος 16. Δρχ. 50.

Π Ο ΡΦ Υ ΡΑ Σ. Π εριοδική έκδοση γραμμάτω ν-τεχνών. Τ εύχος 3. Δρχ. 100.

Ε Μ Ε ΙΣ ΚΑΙ Τ Ο ΒΙΒΛΙΟ. Ό ρ γ α ν ο Πανελλήνιας Ό μ ο σ π ο ν δ ία ς ’Ε κδοτώ ν-Β ιβλιοχαρτοπω λών. Φύλ­ λο 23. Ε Π Ο Π Τ Ε ΙΑ . Μ ηνιαίο περ ιοδικό φιλοσ οφίας καί παιδείας. Τεύχος 51. Δρχ. 200. ΕΥ ΘΥ Ν Η . Φ υλλάδιο νεοελληνικού προβληματι­ σμού. Τεύχος 105. Δρχ. 40. Η Χ ΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Μ ηνιαίο περιοδικό. Τ εύχος 92. Δρχ. 40. Θ Ε Α Τ Ρ ΙΚ Α Τ Ε Τ ΡΑ Δ ΙΑ . Τ εύχος 4. Δρχ. 70.

Π εριοδική

ίκδοση.

ΠΡΟ ΒΛ Η Μ AT Α. Έ κκλησιαστικά-κοινω νικά. Τ ριμ η νια ία έκδοση. Τεύχος 15. ΣΥΓΧΡΟ ΝΟ Ν Η Π ΙΑ ΓΩ Γ Ε ΙΟ . Π εριοδικό προσχολικής άγωγής. Τεύχος 8. Σ Χ Ο Λ ΙΚ Α Ν ΙΑ ΤΑ . Π εριοδική μαθητική φυλλά δα γ ιά τή σχολική ζωή καί τή λογοτεχνία, τού 2/0 Δημοτικού Σ χολείου 'Α γίο υ Γεωργίου Φερών Ν. Μ αγνησίας. Χ ρονιά Γ \ Φύλλο 16. ΣΥΜ ΒΟ Λ Η. Μ ηνιαία έκδοση τή ς περιοχής Πατησίων-Λ αμπρινής-Ριζούπολης-Κ υψέλης. Φύλλο 2. Δρχ. 10. Τ Α ΞΙΔΕ Υ Ο Ν Τ Α Σ. Τεύχος 36. Δρχ. 50.

4 ΤΡΟ Χ Ο Ι. Τεύχος 123. Δρχ. 40.

Θ ΕΣΣΑ Λ1ΚΗ ΕΣΤΙΑ . Φύλλα λόγου, τέχνης καί πολιτιστικής καλλιέργειας. Τ εύχος 48. Δρχ. 80. ΙΣΤ Ο ΡΙΑ ΕΙΚ Ο Ν Ο ΓΡΑ Φ Η Μ ΕΝ Η . Μ ηνιαίο περ ιοδικό Ιστορικής ύλης. Τεύχη 148 κα ί 149. Δρχ. 70. Κ Α ΡΠ Α Θ Ο Σ. Τριμηνιαία δωδεκανησιακή έπιθεώρηση λόγου καί τέχνης. Τ εύχος 2.

Τ Ε Τ ΡΑ Δ ΙΑ . Πολιτικού διαλόγου, έρευνας καί κριτικής. Τ εύχος 1. Δρχ. 60. Τ Ο Α Λ ΙΒ ΕΡΙ. Μ ηνιάτικη έφημερίδα στήν ύπηρεσία τώ ν κατοίκω ν τού ’Α λιβερίου καί τώ ν γύρω χωριών. Φύλλο 15. Δρχ. 10. Τ Ο ΔΕΝ ΤΡΟ . Π εζό-ποίηση-κριτική. Δίμηνη περιοδική έκδοση λογοτεχνίας. Τ εύχος 16. Δρχ.

80.

ΚΛΙΝΑΜΕΝ. Λόγος, σχήματα. Τεύχη 4, 5 κα ί 6. Μ Ο Υ ΣΙΚ Η. Μ ηνιαία έπιθεώρηση. Τ εύχος 36. Δρχ. 50. Ν Ε Α Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Τρίμηνη έκδοση παιδευτικού προβληματισμού. Τεύχος 15. Δρχ. 200. Ν Ε Α ΠΟΡΕΙΑ. Λ ογοτεχνικό περιοδικό. Τ εύχος 296-298. Δρχ. 100.

ΤΟ Μ Ε Σ. Στή σκέψη - στά γράμ μ ατα - στίς τέχνες. Τ εύχος 66. Δρχ. 100. Τ Ο ΠΡΙΣΜ Α. Τ ριμηνιαία έκδοση έπιλογής ά πό τήν παγκόσμια σύγχρονη λογοτεχνία. Τ εύχος 1. Δρχ. 200. Τ ΡΑ Π Ε Ζ ΙΤ ΙΚ Η . Μ ηνιαίο όργανο τώ ν ύπαλλήλων τής ’Ε θνική ς Τ ρα πέζη ς τής Ε λ λά δ ο ς. Τ εύχος 411α. ΤΡΥ Π Α . Τεύχος 2. Δρχ. 70.

Ο Π Ο ΛΙΤΗ Σ. Μ ηνιαία έπιθεώρηση. Τ εύχος 37. Δρχ. 80. Ο ΠΟ ΛΙΤΙΚΟ Σ. Μ ηνιαία έκδοση πολιτικής έπικοινω νίας. Τεύχη 1 καί 2. Δρχ. 30. Π Ε ΡΙΟ Δ ΙΚ Ο . Τεύχος 1. Δρχ. 50.

92

ΦΙΛ Ο Λ Ο ΓΙΚΑ . Π εριοδική έκδοση άποφοίτω ν Φ ιλοσοφικής Ίω αννίνω ν. Τ εύχος 3. Δρχ. 100. ΦΙΛ Ο Λ Ο ΓΟ Σ. Τ ριμηνιαία έκδοση τού Συλλόγου ’Α ποφοίτω ν τής «Φ ιλοσοφικής Σ χολής τού Π α­ νεπιστημίου Θεσσαλονίκης». Τ όμος 22. Δρχ. 100.

Gutenberg ΣΟΛΩΝΟΣ 1 0 3 -ΤΗΛ.3 6 0 0 1 2 7

ΒΙΒΛΙΑ

Ε. ΜΠΙΤΣΑΚΗ: Θ εωρία καί Πράξη (Προβλήματα Φιλοσοφίας τού ’Ανθρώ που) Δ. ΚΙΝΤΗ: Ή ’Ανώτατη Π αιδεία στην Ε λλά δα ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ: Θεμέλια τών ’Επιστημών (τόμοι A ', Β') I. ΚΙΝΝΑ: Ή νέα διεθνής οικονομική τάξη. ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ Λ Ο Μ Ο Ν Ο ΣΟ Φ —ΤΟ Μ Ο Σ Ε' Γ. ΘΕΟΦ ΑΝΟΠΟΥΛΟΥ: Ή Μπουροϋ ( ’Η θοπλαστικά Διηγήματα) Π. ΔΑΡΑΚΗ: Τά παιχνίδια τών παιδιώ ν μας Γ.

ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΟΥ:

Μελέτες

στήν

Νεοελληνική Λ ογοτεχνία

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μ Ν Η Μ Η

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗΣ ή ΦΟΙΤΗΤΙΚΗΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ

’Α καδημίας 77, 1ος όροφ ος τηλ. 3600808

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΚΕΝΤΡΟ Μ ΑΡΞΙΣΤΙΚ Ο Ν ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ ΓΑΛΛΙΑΣ 1. ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ - ΣΕΞΟΥΑ­ ΛΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ - ΓΙΑΤΙ Η ΚΟΥΛ­ ΤΟΥΡΑ - ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟ­ ΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ;

Ένα μοναδικό ντοκουμέντο και άγνωστες σελίδες της Ελληνικής ιστορίας και του φοιτητικού κινήματος Κεντρική Διάθεση . Εκδόσεις «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ» Πανεπιστημίου 56, Αθήνα, Γ ' όροφος τηλ. 36.000.59

2.

Τ Ο ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΠΡΟ Β ΛΗ Μ Α Δεκάδες Γάλλοι Πανεπιστημιακοί ό άνθος τής Μαρξιστικής σκέψης, ερευνούν σφαιρικά έγκυρα καί δί­ νουν άπαντήσεις στά καυτά αυτά προβλήματα.

Για φοιτητές έκπτωση ώς 39%

93

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ 6 (Πάροδος ’Ακαδημίας) Τηλ. 3615783

95

πρόσφατες εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας Δ.Ρ. θεοχάρη, Νεολιθικός Πολιτισμός (17x24), σσ. Βάσου Καραγιώργη, Αρχαία Κύπρος - ’Από τή Νεολιθική έποχή ώς τά τέλος τής Ρωμαϊκής (17x24), σσ. 151 + πίν., είκ. έγχρ. 21, Α/Μ 250 Δρχ. 300 Wolfgang Schadowaldt, Από τόν κόσμο καί τό έργο τού 'Ομήρου Λ' Τό όμηρικό ζήτημα Μετ. Φάνης I. Κακριδής (14x21), σσ. 284 + 28 Α/Μ είκ. Δρχ. 370 C. Μ. Bowra, Αρχαία έλληνική λυρική ποίηση Λ’ Αλκμάν, Στησίχορος, Αλκαίος, Σαπφώ Μετ. Γιάννης Καζάζπς (14x21), σσ. 408 Δρχ. 450 Paul Lemarle, Ό πρώτος βυζαντινός ούμανισμός Μετ. Μ. Νυσταζοπούλου - Πελεκίδου «Encyclopedia da la Pliiada», Ιστορία καί μέθοδοί της: - Γενικά προβλήματα Μετ. Ελένη Στε<ρανάκη (14x21), σσ. 475 Δρχ. 450 - ΟΙ μαρτυρίες καί ή κριτική τους άξιοποίηση Μετ. Χρίστος Παπάζογλου (14x21), σσ. 354 Δρχ. 350 - Παραδοσιακές βοηθητικές έπιατήμες. Γραπτές μαρτυρίες Μετ. Ελένη Στεφανάκη «Encyclopedia da la Pieiada», Ιστορία τής Φιλοσοφίας: Α’ Ή Καντιανή Επανάσταση Μετ. Κυριάκος Σ. Κατσιμάνης Δρχ. 250 (14x21), σσ. 305 Β' 19ος αΙώνας: Ρομαντικοί - Κοινωνιολόγοι Μετ. Τίτος Πατρίκιος Παύλος ΧριστοδουλΙδης (14x21), σσ. 379 Δρχ. 350 Γ 19ος-20ός αιώνας: Ή 'Εξελικτική Φιλοσοφία. Εθνικές Φιλοσοφικές Σχολές Μετ. ΜαριλΙζα Μητσοΰ - Παππά (14x21), σσ. 334 Δρχ. 300

W. Wlndalband & Η. Halmaoath, Εγχειρίδιο 'Ιστορίας τής Φιλοσοφίας: Α' Ή φιλοσοφία των άρχαίων 'Ελλήνων. Ή φιλοσοφία τών έλληνιστικών καί ρωμαϊκών χρόνων Μετ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος (14x21), σσ. 342 Δρχ. 350

Μελέτες Οίκονομικής Ιστορίας Γιώργου Δερτιλή, Τό ζήτημα τών τραπεζών (1871-1873). Οίκονόμική καί πολιτική διαμάχη στήν Ελλάδα τού Ιθ' αιώνα (14x21), σσ. κα'+ 355 + 37 είκ. Δρχ. 350 Ι.Α. Βαλοωρίτου, Ιστορία τής 'Εθνικής Τραπέζης τής Ελλάδος (1842-1902) (20x28), σσ. 10 + 352+ η' + π(ν. Δρχ. 600 Εύρετήριο τού Γενικού Αρχείου τής ’Εθνικής Τραπέζης (17x24), σσ. 224 + εΙκ.Α/Μ 33 Δρχ. 200

Νεοελληνική Προσωπογραφία Ε.Π. Παπανούτσου, Α. Δελμούζος (Ή ζωή του Επιλογή άπό τό έργο του) (14x21), σσ. 299+ είκ. Α/Μ 6 Δρχ. 300

Λευκώματα Κάρλ Κρατσάιζεν, Προσωπογραφίες Ελλήνων καί φιλελλήνων άγωνιστών (Προλεγόμενα Π. Πρεβελάκη) (33x44), σσ. 16 + 14, σχέδια 16, λιθογραφίες 28 Δρχ. 1.300 Πινακοθήκη καί Γλυπτοθήκη τού Μορφωτικού 'Ιδρύματος τής 'Εθνικής Τραπέζης στή Θεσσαλονίκη 31 έγχρωμοι πίν. 35x39 έκ. Δρχ. 400 Χρίστου καί Σέμνης Καρούζου, Θησαυροί τοϋ Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών (25 X 30), σσ. Σημείωση: Τά βιβλιοδετημένα άντίτυπα έπιβαρύνονται μέ 150 δραχμές

Πωλοϋνται σέ δλα τά βιβλιοπωλεία Κεντρική Διάθεση: Πλατεία Μητροπόλεως 3, 2ος όροφος (τηλ. 32.21.337) Πρατήριο: Εθνική Τράπεζα, Καραγεώργη Σερβίας 2 (Πλατεία Συντάγματος)

Τά έσοδα άπό τ/ς πωλήσεις δ ιατίθενται γιά πολιτιστικούς σκοπούς

96

ΑΝΤ.ΛΙΒΑΝΗΣ&ΣΙΑ "ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ,, ΣΟΑΩΙΜΟΣ 94. τηλ.; 36 ΙΟ 589

Γιά τ ό 1981 ό ε κ δ ο τικ ό ς μας ο ίκ ο ς Α Ν ΤΩ Ν Η Σ ΛΙΒΑΝ Η Σ «Νέα Σύνορα» κα ί οί Έλληνες σ υνεργαζόμ ενοι σ υ γ γ ρ α φ είς ΕΥΧΟΝΤΑΙ σ το υ ς άναγνευστες το υ ς κ α ί σέ όλο υς το ύ ς 'Έλληνες κ α ί τ ίς Έλληνίδες νά είναι χ ρ ο ν ιά ΕΙΡΗΝΗΣ-ΠΡΟΟΔΟΥ-ΥΓΕΙΑΣ κα ί ΧΑΡΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝ ΔΡΕΟ Υ ΑΒΔΕΛΙΔΗΣ Π Α Ρ Μ Ε Ν ΙΩ Ν Β Α Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ -Τ Ζ Ο Υ Α ΙΑ Ν Ο ΜΠΕΤΤΥ ΒΑΣΙΛ ΙΚ Ο Σ ΒΑΣΙΑΗ Σ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ ΔΕΛΗ ΓΙΑΝ Ν Η Σ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Δ ΙΖΙΚ ΙΡ ΙΚ Η Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΥΘΥ Μ Ι Α Δ Η Ν ΕΝΗ ΖΑ Φ Ε ΙΡ Ο Π Ο Υ Α Ο Σ Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ ΙΑΤΡΙΔΗΣ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΚΑΪΛΑΣ Μ Η Τ Σ Ο Σ ΚΑΛΟ Υ Δ ΗΣ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ ΚΑ Μ Α Ρ ΙΝ Ο Υ Λ ΙΛ Η ΚΑΝ Ε Λ Λ Ο Π Ο Υ Α Ο Σ Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΟ ΥΑΗΣ Δ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜ ΠΑΡΔΗ Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΨ Η Σ ΓΙΑΝ Ν Η Σ ΚΟ Ν ΤΟ ΓΙΩ Ρ ΓΗ Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ Ο Ρ Ω Ν Α ΙΟ Σ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΚΟ ΥΤΡΟ ΥΛΟ Σ ΓΙΑ Ν Ν Η Σ

★

ΚΥΡΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Κ Ω Σ Τ Ο Π Ο Υ Α Ο Σ Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Σ ΑΑΖΑ ΡΙΔΗ Σ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΓΙΑΝ Ν Η Σ Μ Α Ν ΙΑ ΤΑ Κ Ο Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ Α Ν ΤΖΟ ΥΡΑΝ Η Σ ΓΙΑΝ Ν Η Σ Μ Π ΙΡ Η Σ ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΕΣΤΟ ΡΟ Σ-ΚΥΡΙΑΚΙΔΟ Υ Α ΛΚΗ Ν ΙΚ Ο Α ΙΝ Α Κ Ο Σ Μ Α Ρ ΙΟ Σ Π Α Ν Ο Υ ΣΤΑΥΡΟΣ Π Α Π Α Δ Η Μ Ο Σ Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ Π Α Π Α Σ Π Η Λ ΙΟ Π Ο Υ Α Ο Σ Σ Π Η Λ ΙΟ Σ Π Ε Π Ο Ν Η Σ ΑΝ Α ΣΤΑ ΣΙΟ Σ ΡΟ ΔΑΚΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΚΟ ΥΑΑΣ Ν ΙΚ Ο Σ Σ Τ Α Υ ΡΟ Π Ο ΥΑΟ Σ Θ Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Φ ΙΛ ΙΑ Σ 1. ΒΑΣΙΛΗΣ Φ ΙΛ ΙΠ Π Α Τ Ο Σ ΛΕΥΤΕΡΗΣ Φ Λ Ω ΡΟ Σ Ο. Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ Χ Α Ρ Α Α Α Μ Π Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Χ Α Τ Ζ Η ΑΝ ΑΓΝ Ω ΣΤΟ Υ ΤΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ»

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Αθηναίων Πολιτεία ΓΕΡΟ-ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟΣ: Πολίτευμα Αθηναίων I. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ: Κοντινά καί μακρινά ταξίδια Θ. ΠΕΤΣΑΛΗ - ΔΙΟΜΗΔΗ: Λόγια τού σύθαμπου Β.Λ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ: Αλλα χώματα Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ: Π έντε Αθηναϊκοί διάλογοι Κ.Δ. ΚΥΡΙΑΖΗ: Αγνή ή Φράγκα Ε. ΛΑΔΙΑ: Χάλκινος ύπνος Μ.Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ: Ευτράπελες διηγήσεις Κ. ΡΩΜΑΙΟΥ: Κοντά στις ρίζες A. ΤΕΡΖΑΚΗ: Ελληνική εποποιία 1940-1941 40 χρόνια άργότερα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι.Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. Σόλωνος 60 - Αθήνα 135 - Τηλ. 3615077

1885