Τεύχος 149

*

RTRATA. που Ξεχωρίζουν!

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ-A. Α. ΛΙΒΑΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Paul Theroux

Η ΑΚΤΗ ΤΩΝ ΚΟΥΝΟΥΠΙΩΝ

...Πάνω απ’ τα κεφάλια μας έστεκαν τρεις κοκαλιάρηδες. Δεν ήταν όμως Ινδιάνοι. Μια γκρίζα χλομάδα διακρινόταν κάτω απ’ τη βρομιά και τις φαβορίτες τους. Φορούσαν κάτι κουρελιασμέ­ να παντελόνια και ξεχαρβαλωμένα πέδιλα. Οι γενειάδες που πλαισίωναν τα οστεώδη πρόσωπά τους μου θύμιζαν τους αγίους στα παιδικά βιβλία. «Τι σας έλεγα», μας είπε ο πατέρας. «Να τι δεν ήθελαν να δούμε. Έχουν λευκούς σκλάβους!»...

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ · ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΤΗΛ. 3610589-3600398

Τα βιβλία της «γνώσης» ΚΟΥΡΤ ΒΟΝΕΓΚΑΤ

ΕΝΤΕΝ ΦΟΝ ΧΟΡΒΑΤ

Η φωλιά της γάτας

Ενα παιδί του καιρού μας

ΟΥΜΠΕΡ ΜΟΝΤΕΓΙΕ

ΤΖΙΜ ΤΟΜΣΟΝ

ΚΟΥΡΤ ΒΟΝΕΓΚΑΤ

Μητέρα Νύχτα

Ο δ ρ ό μ ο ι; για την κάήααη

Σειρήνες

κάτοικοι 1280

ο δρόμος για την κόλαση

εκδόσεις «γνώση» κεντρική Διάθεση: Ζωοβόχου πηνής 29, 106 81 Αθήνα, Τηή. 362.0941 - 362.1194 · 778.6441

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765

Τεύχος 149 30 Ιουλίου 1986 Τιμή: Δρχ. 200

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπσυλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Σύνταξη: Σοφία Γεμενάκη, Θεοδώρα Ζερβού, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηοη-Μοντάζ: Νένη Ράις Διορθώσεις: Πηνελόπη Βλάσση Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΕ, Υμηττού 219, τηλ. .75.16.333 Διαφάνειες εξωφύλλου: Δ. Π. Αγγελής, Πειραιώς 1, τηλ. 32.44.325 Φωτογραφίσεις-Μοντάξ: I. Χριστοδουλάκος - I. Κοργιαλάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41.134 Εκτύπωσή: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυ­ λής 35, Καματερό, τηλ. 26.10.918 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΙΑΛΟΓΟΙ: Γράφει ο Νίκος Αποστόλου Ρεπορτάζ: Η εθνική βιβλιοθήκη (γράφει ο Μόρις Λάιν) Συνέντευξη: Ο Λεοπόλντ Σεζάρ Σενγκόρ μιλάει στη Ζερμαίν Μαμαλάκη Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

4 5 11 14

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Γ. Γαλάντης: Χρσνολόγιο Άγκαθα Κρίστι Αυτοβιογραφικό Στάθης Βαλούκος: Ηρακλής Πουαρό. Μέθοδοι και στυλ ενός κυνη­ γού δολοφόνων Αφροδίτη Παναγή: Η τέχνη της Άγκαθα Κρίστι Ζερμαίν Μαμαλάκη: Άγκαθα Κρίστι, μυθιστοριογράφος του αιώ­ να μας Μάριος Βερέττας: Εφτά αναγνώστες μιλούν για την Άγκαθα Κρίστι Βασ. Σπηλιόπουλος: Ο χώρος και ο χρόνος σαν απαραίτητες προϋ­ ποθέσεις για τη διάπραξη του εγκλήματος Νένη Ευθυμιάδη: Άγκαθα Κρίστι: Αξίες και πρόσωπα Θόδωρος Πέρσης: Ελληνική παραστασιογραφία έργων της Άγκα­ θα Κρίστι Η εκδοτική πορεία της Κρίστι στην Ελλάδα. Συνέντευξη με τον κ. Τ. Λαζαρίδη των εκδ. «Λυχνάρι» Γιώργος Γαλάντης: Ελληνική βιβλιογραφία Άγκαθα Κρίστι

16 19 21 27 30 35 39 43 47 50 54

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ: Γράφει η Αφροδίτη Τεπέρογλου ΓΛΥΠΤΙΚΗ: Γράφει η Ελένη Βακαλό ΠΟΙΗΣΗ: Γράφει ο Ηλίας Κεφάλας ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφουν οι: Χρίστος Παπαγεωργίου και Ανάστος Παπαπέτρου 4 ΜΕΛΕΤΕΣ: Γράφει η Καλ. Α. Σφαέλλου ΙΣΤΟΡΙΑ: Γράφει η Μαρία Μεντζελοπούλου ΠΛΑΙΣΙΟ: Γράφει ο Γ. Καραβασίλης

59 63 65 69 70 71 61

Κεντρική διάθεση: Αθήνα: Πομώνης Διονύσιος Ζαλόγγου 1 τηλ. 36.20.889 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά και Σία Τσιμιοκή 78 τηλ. 279.720, 268.940 Υπεύθυνος τυπογραφείου: Βαγγέλης Παπαθανασόπουλος, Υμηττού 219 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

ΔΕΛΤΊΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

73

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ■

78

στο επόμενο «Διαβάζω»

αφιέρωμα στον Σίγκμουντ Φρόυντ

4/χρονικα

δ ιά λ ο γ ο ι ΌΑα τα γράμματα, που απευθύνονται αποκλειστικά στο «Διαβάζω» και που παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο εν­ διαφέρον, δημοσιεύονται είτε ολόκληρα (εφόσον είναι σύντομα) είτε αποσπασματικά (εάν είναι εκτενή). Για το λόγο αυτό, παρακαλούνται οι αναγνώστες που μας γρά­

Στρατός και βιβλίο Πειραιάς, 27 Ιουνίου 1986. Αγαπητό «Διαβάζω», το αφιέρωμά σου «Στρατός και Βιβλίο» ήταν πράγματι πολύ ωραίο. Μια από τις λίγες φορές που τα άρθρα κάποιου αφιερώματος διατυπώθηκαν απλά και κατα­ νοητά... Νομίζω πως όσες προσπάθειες κι αν γίνουν, δεν πρόκειται ν’ αλλάξουν πολλά πράγματα στο στρατό. Η δομή του είναι και θα παραμείνει απάνθρωπη. Μονα­ δικά μέσα άμυνας ο σαρκασμός και η απόρριψη κάθε αυταρχικότητας... Υπηρέτησα τη θητεία μου σ’ ένα απ’ τα νησιά του Αιγαίου, τη Σάμο, πριν από 1-2 χρόνια. Ο ταξίαρχος μας ήταν αρκετά «κοσμικός» και προσπαθούσε να δεί­ χνει πνευματώδης και προσηνής. Στις επιθεωρήσεις που έκανε στις μονάδες συχνά έβγαζε λόγους με... φι­ λοσοφικές προεκτάσεις! Παράλληλα, το 2ο ΕΓ παρα­ κολουθούσε με προ.σοχή τις διάφορες «κομμουνιστι­ κές» ταινίες (Αντονιόνι, Βισκόντι, Μπέργκμαν...) που πρόβαλλε η Κινηματογραφική Λέσχη Σάμου. Ο κ. τα­ ξίαρχος αγωνιούσε για την απήχηση που ίσως έβρι­ σκαν... 'Οταν έγινε το φεστιβάλ της ΚΝΕ, ήρθε να απευθύ­ νει χαιρετισμό ο Γιάννης Ρίτσος. Πάρθηκαν δρακόν­ τεια μέτρα... Ο χώρος της συγκεντρώσεως κηρύχτηκε απαγορευμένη περιοχή! Κι όμως, εμείς αγνοήσαμε την απαγόρευση! Εκείνη η βραδιά υπήρξε μαγευτική... Ο ποιητής απάγγειλε ένα ποίημά του για την Κύπρο. Τότε περίπου σκόρπισαν στα στρατόπεδα μερικές δεκάδες από τη μελέτη ενός δημοσιογράφου σχετικά με την Τουρκία και, φυσικά, και για τους εκεί κατοικούντες «Βαρβάρους»... Ειλικρινά, δεν έτυχε να διαβάσω πιο χυδαίο έντυπο! 'Αραγε, το ΓΕΣ χρηματοδότησε την όλη υπόθεση; Όσο για τους ένστολους αξιωματικούς μας... Δε νοιάζονταν ουσιαστικά για τις συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες ζούσαμε. Ο επιτελάρχης μας ούρλιαζε σαν τρε­ λός επειδή στα κρεβάτια δεν ήσαν τοποθετημένα τα «δελτία θέσεως», αλλά αδιαφορούσε προκλητικά για το ότι ο θάλαμός μας συνδεόταν (μέσω μιας ξεχαρβαλιφένης πόρτας...) με τα λουτρά και τις ελώδεις τουα­ λέτες! Δύο φορές είχαμε κάνει αποκορίωση... Ένα σχεδόν χρόνο μείναμε χωρίς τηλεόραση... Βέβαια, οι «ιθύνοντες» φρόντιζαν να οργανώσουν πλουσιοπάροχα «τσιμπούσια» στη Στρατιωτική Λέσχη ή να «δεξιώνονται» μεγαλοπρεπώς τους περιοδεύοντες ευέλπιδες. Έπειτα, όπως ίσως γνωρίζετε, η Σάμος φι­ λοξένησε κατά διαστήματα υψηλές «προσωπικότητες», όπως π.χ. τον τχη Αναστασίου (διοικητή στην περιοχή

φουν να είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν και να σημειώ­ νουν το πλήρες ονοματεπώνυμο και την ακριβή διεύθυνσή τους. Πάντως, για να δημόσιευθεί ένα γράμμα, πρέπει νά 'χει φτάσει στα γραφεία του περιοδικού τουλάχιστον τρεις εβδομάδες πριν από την ημέρα κυκλοφορίας του τεύχους.

του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του ’73...)-ή τον τχη Στυλιανό Παττακό (συγγενή του εν Κορυδαλλό) «αδελ­ φού»...), οι οποίοι και διέπρεψαν ως διοικητές των ΛΥΒΙΤΩΝ. Θυμάμαι, όταν πέρναγα ΛΥΒ, ένας δόκιμος, αφού ανέπτυξε τα γνωστά περί πειθαρχίας και μη ενασχολήσεως μετά των «πολιτικών», ρώτησε αν είχαμε απο­ ρίες... «Τι εννοείτε όταν λέτε “πολιτικά” ,., κ. δόκιμε;» του είπα. «Η έννοια αυτή μπορεί να οριστεί ευρύτερα ή στενότερα, ανάλογα... Μην ξεχνάτε ότι κι εμείς ψηφί­ ζουμε, ότι παίρνουμε άδειες... »Στον γερμανικό υπαλληλικό κώδικα υπήρχε συγκε­ κριμένη διάταξη που απαγόρευε στους κρατικούς υπαλλήλους ν’ ασχολούνται με την πολιτική. Έτσι, ελάχιστοι αντιδράσανε στην άνοδο του ναζισμού. «Πιστεύω, κ_ δόκιμε, ότι οι περισσότερες ανθρώπι­ νες πράξεις είναι, είτε το θέλουμε είτε όχι, πολιτικές! Εκείνο που πρέπει να απαγορεύεται στους στρατιώτες είναι η κομματικοποίηση...». Αγαπητό «Διαβάζω», ποτέ δεν θα ξεχάσω τα δειλι­ νά του καλοκαιριού... Την ώρα που άρχιζε να σε τυλί­ γει μια απόκοσμη γαλήνη, οι τελευταίες ακτίνες του ήλιου πυρπολούσαν σπίτια και ελαιώνες... Τα χρώμα­ τα και τα σχήματα αλλοιώνονταν, η μέρα έσβηνε... Τό­ τε ένιωθες μόνος, απόλυτα μόνος, εξόριστος στην άκρη της γης! Ήταν σκοπός στην Πύλη Αρμάτων 6-8 τ' απόγευ­ μα... Ξήλωσε τη ραφή της τελαμώνας. Έβγαλε μια γεμι­ στήρα και την έβαλε στο ΜΙ. Το στήριξε ανάμεσα στα πόδια. Έγειρε το κεφάλι με την κάννη ν’ ακονμπάει στον κρόταφο. Δεν έμενε παρά να πιέσει τη σκανδά­ λη... Ο σκοπός που επρόκειτο να τον αλλάξει, τον βρήκε πεσμένο κάτω. Ήταν σκοτεινά, δεν έβλεπε, άναψε έναν αναπτήρα. Στο πρόσωπο και στα ρούχα υπήρχε αίμα... Χυμένα μυαλά και αίματα παντού... Δεν είχε υποστεί καμιά ιδιαίτερη «μεταχείριση», λένε οι μάρτυρες, ούτε έλαβε μέρος σε σοβαρή εκπαιδευτική «δραστηριότητα». Κλειστός τύπος, ψυχικά ασταθής προσωπικότητα... «Ορίστε! Η πατρίδα τους δίνει ένα όπλο για να πο­ λεμήσουνε κι αυτοί πάνε και σκοτώνονται μονάχοι τους!!», φώναξε θυμωμένα ο κ. ταξίαρχος και διέταξε να κλείσουμε στα γρήγορα την προανάκριση... Φιλικά, Νίκος Αποστόλου δικηγόρος Υ.Γ. Δεν βλέπω να δημοσιεύετε γράμματα αναγνω­ στών. Γιατί;...

ψβι

m

f no ιιΐ

ΐ I, n sl Β ϊ

Μόρις Λάιν*

list

Η Εθνική

|i

INI.

Βιβλιοθήκη

Παράδοση και αλλαγή Σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο, όσο μικρή κι αν είναι έχει Εθνική Βιβλιοθήκη την οποία θεωρεί σύμβολο εθνικότητας και εθνικής περηφάνειας. Περιέχει το ιστορι­ κό, πολιτιστικό, λογοτεχνικό και επιστημο­ νικό αρχείο της χώρας. Συχνά στεγάζεται σε κάποιο επιβλητικό κτίριο που αποτελεί το ίδιο εθνικό μνημείο. Οι Εθνικές Βιβλιο­ θήκες ανά τον κόσμο παρουσιάζουν μεγά­ λη ιδιομορφία: αυτές που οι ρίζες τους ξε­ κινούν απ’ τον δέκατο όγδοο και τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα στις βιομηχανοποιημένες χώρες, έχουν ελάχιστα κοινά με αυτές που ιδρύθηκαν στον Τρίτο Κό­ σμο από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και πέρα. Υπάρχει ωστόσο, ένας παραδο­ σιακός ρόλος ο οποίος είναι ουσιαστικά αποδεκτός από όλες: η συλλογή της εθνι­ κής γνώσης που έχει καταγραφεί, ως μέ­ ρος της ιστορίας και της κληρονομιάς του έθνους.

Γ

'

r

·

6/χρονικα Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ αυτός ρόλος φαινόταν σχετικά απλός μέχρι πριν από ένα δυο δεκαετίες, αν και μπορεί κάποιος να πει με βεβαιότητα ότι καμία Εθνική Βιβλιοθήκη δεν κατόρθωσε ποτέ να δη­ μιουργήσει μία πλήρη συλλογή όλων των εκδόσεων του έθνους. Το πρόβλημα δεν οφείλεται στη δυ­ σχέρεια απόκτησης κύριων εκδόσεων αλλά δευτερεύουσων εκδόσεων που γίνονται σε μεγάλη κλίμα­ κα σε πόλεις, κωμοπόλεις ή ακόμα και χωριά της χώρας. Πολλές από τις εκδόσεις αυτές δεν έχουν κατατεθεί αλλά ούτε έχουν αποκτηθεί με κάποιο άλλο τρόπο. Μερικές από τις εκδόσεις που έχουν παραλειφθεί είναι ίσιος ασήμαντες από εθνική άπο­ ψη, είναι γεγονός ωστόσο ότι τα τετριμμένα του χθες είναι πιθανό να εξελιχθούν σε ιστορικά αρχεία του σήμερα. Θα δίναμε πολλά για να αποκτήσουμε τοπικές εκδόσεις κωμοπόλεων και χωριών του Με­ σαίωνα, που παρέχουν άμεσα πληροφορίες για τη ζωή των ανθρώπων της εποχής. Είναι δε γεγονός ότι προσδίνουμε μεγάλη αξία σε χειρόγραφα που αναφέρονται στην τοπική ζωή της περιόδου αυτής. Και μόνον η επιτυχία του βιβλίου Montaillou από τον Le Roy Ladurie αποτελεί αδιάσειστη απόδειξη του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν. Το πρόβλημα της συλλογής του συνόλου των εκ­ δόσεων οξύνεται σταδιακά για διάφορους λόγους. Τα Home Computers και τα Word Processors δίνουν σε πολλούς συγγραφείς τη δυνατότητα να εκδώσουν οι ίδιοι τη δουλειά τους. Συχνά δε, αν και γνω­ ρίζουν τη νομοθεσία σχετικά με την κατά νόμο κα­ τάθεση, δεν την τηρούν. Σταδιακά θα γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η ενημέρωση σχετικά με το τι παράγεται, τη στιγμή που ένα πλήρες βιβλιογραφικό αρ­ χείο προϋποθέτει την κατάθεση όλων των στοι­ χείων: δηλ. δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος’. Και σαν να μην έφθανε αυτό, υπάρχουν κείμενα που διαθέτονται μόνον σε ηλεκτρονική μορφή και τα οποία δεν προβλέπουν οι περισσότερες νομοθε­ σίες κατάθεσης. Όμως ακόμα και αν τα πρόβλεπαν θα ήταν πολύ δύσκολο να αποφασίσει κάποιος για το τι ακριβώς θα έπρεπε να κατατεθεί τη στιγμή που τα ηλεκτρονικά κείμενα υπόκεινται σε συνε­ χείς αλλαγές και ίσως δεν έχουν καν κάποια αρ­ χειακή παραλλαγή. Επίσης, σε περίπτωση κατάθε­ σης ηλεκτρονικά αναγραφόμενου κειμένου, απαι­ τείται η διάθεση του μηχανικού εξοπλισμού και του προγράμματος που χρειάζεται για να διαβαστεί. Η έλλειψη τυποποίησης ωστόσο, δε θα διευκολύνει*

* Σημείωση: Ο Δρ. Μόρις Λάιν είναι γενικός διευ­ θυντής της Βρετανικής Βιβλιοθήκης (Επιστήμη και Τεχνολογία). Ο Λάιν εγκαινίασε την έκθεση: «Η Βρετανική Βιβλιοθήκη: Η εξέλιξη της υπηρεσίας σε μια Εθνική Βιβλιοθήκη», που έγινε στην Εθνική Βι­ βλιοθήκη τον Νοέμ. του 1985. Το άρθρο αυτό έχει βασιστεί στην εισήγηση που έκανε στην εκδήλωση της έκθεσης.

καθόλου την κατάσταση. Μία Εθνική θα ήταν ίσως υποχρεωμένη για την περίπτωση αυτή να διαθέτει και να συντηρεί ένα συνεχώς αυξανόμενο μουσείο ηλεκτρονικού εξοπλισμού και των ανάλογων προ­ γραμμάτων που απαιτούνται για τη χρήση των ηλε­ κτρονικών κειμένων. ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ των εκδόσεων του έθνους δεν αποτελείται βέβαια μόνον από το λεκτικό υλικό (υλικό σε έντυπη μορφή). Ταινίες, ηχογραφήσεις και άλλα «μη έντυπα» μέσα καταλαμβάνουν εξίσου μέρος της καταγραφόμενης εθνικής γνώσης και πολιτιστι­ κής κληρονομιάς. Η νομοθεσία μερικών χωρών προβλέπει την κατά νόμο κατάθεση των μέσων αυ­ τών. Οι χώρες όμως αυτές αποτελούν μειοψηφία. Όμως, ακόμα και αν προβλέπεται η κατά νόμο κα­ τάθεση δημιουργούνται προβλήματα όπως αυτά με τα ηλεκτρονικά αναγραφόμενα κείμενα. Ο μηχανι­ κός εξοπλισμός για την προβολή και τη μετάδοση του υλικού υπόκειται σε συχνές αλλαγές, με αποτέ­ λεσμα η βιβλιοθήκη να είναι αναγκασμένη να δια­ τηρεί σε κατάσταση καλής λειτουργίας εξοπλισμό που έχει ουσιαστικά καταργηθεί, ή να μεταφέρει υλικό από παλιά σε νέα μέσα με κίνδυνο τη φθορά τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Επομένως, ακόμα και για τη μελλοντική εκπλήρω­ ση του παραδοσιακού της ρόλου, η Εθνική Βιβλιο­ θήκη πρέπει να υιοθετήσει ευρύτερη άποψη από ό,τι στο παρελθόν σε ό,τι αφορά τις εκδόσεις και να καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να τις αποκτήσει όλες. Σε μερικές χώρες, είναι αλήθεια ότι η συλλογή ταινιών και άλλου μη-έντυπου υλικού είναι ευθύνη άλλου ιδρύματος π.χ. της Εθνικής Ται­ νιοθήκης. Στις περιπτώσεις αυτές χρειάζεται κά­ ποιο ενιαίο εθνικό σύστημα, όπως επίσης και η στε­ νή συνεργασία των διαφόρων υπηρεσιών. Η ευθύνη συλλογής των εθνικών εκδόσεων είναι αναπόσπαστη από την ευθύνη συντήρησής τους σε μορφή που να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε αυτές. Το μέγεθος του πραγματικά τεράστιου προβλήμα­ τος της συντήρησης αυτής έχει μόλις πρόσφατα αναγνωριστεί. Το περισσότερο χαρτί που παράχθηκε μετά το 1830 είναι ιδιαίτερα ευάλωτο γιατί φέρει το ίδιο τους σπόρους της αυτοκαταστροφής. Υπάρ­ χουν βέβαια τρόποι που σταματούν τη διάβρωση αλλά είναι πολύ δαπανηροί είτε γίνουν μέσω αποξείδωσης και επικάλυψης (lamination) είτε μέσω με­ τατροπής σε άλλες αναγραφικές μορφές όπως εί­ ναι η μικροφόρμα ή ηλεκτρονική μορφή. Εξάλλου η αλλαγή μορφής δεν θα ήταν καθόλου επιθυμητή σε περιπτώσεις παλιότερων εκδόσεων όπου η μορφή είναι εξίσου σημαντική με το περιεχόμενο. Οι ται­ νίες παρουσιάζουν ακόμα σοβαρότερα προβλήματα συντήρησης και ιδιαίτερα οι παλιότερες που είναι κατά το πλείστον κατασκευασμένες από επικίνδυνο και ιδιαίτερα ευαίσθητο υλικό, όπως το νίτρο. Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ζωής ορισμένων μορφών ηλεκτρονι­ κής αποθήκευσης, όπως οι δισκέτες, digital optical disks, έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής που ίσιος ανέρχεται σε δέκα χρόνια. Τα στοιχεία μπορούν να μεταφερθούν σε νέες δισκέτες χωρίς να υποβαθμι­ στούν αλλά απαιτείται έλεγχος σε τακτά διαστήμα­ τα. Η ευθύνη συντήρησης δεν αναφέρεται μόνο στις εθνικές εκδόσεις αλλά περιλαμβάνει και πολύ-

χρονικα/7 τιμο υλικό από άλλες χώρες, που έχει περιέλθει στην κατοχή της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Η έκταση του προβλήματος μπορεί να απεικονιστεί από το εξής: ακόμα και αν η Εθνική Βι­ βλιοθήκη ξόδευε για συντήρηση όσα ξοδεύει για την απόκτηση βι­ βλίων -ονομαστικά 8.000.000 λί­ ρες Αγγλίας ετήσια- δεν θα ήταν σε θέση να προλάβει το ρυθμό διάβρωσης. Στην πραγματικότητα η δαπάνη συντήρησης ανέρχεται σε 3.500.000 λίρες, δηλ. λιγότερο από το μισό του ποσού, που δεν παύει ωστόσο να είναι σημαντικό. Επιβάλλεται λοιπόν κάποια επι­ λογή: μερικά κείμενα θα πρέπει να διατηρηθούν στην αρχική τους κατάσταση, άλλα να μετα­ φερθούν σε νέα μέσα καταγρα­ φής, άλλα να επιδιορθωθούν για να παραταθεί η διάρκεια ζωής τους και άλλα πάλι να αφεθούν στην πορεία προς τον αφανισμό. Η πρόταση να συντηρηθούν τα πάντα για πάντα δεν είναι αφε­ νός λογική και αφετέρου ούτε καν επιθυμητή, πιθανότατα. Αν όμως πρόκειται να γίνει κάποια επιλογή χρειάζεται προσεκτικός καθορισμός των κριτηρίων που θα ακολουθηθούν. Όπως γνωρίζουμε όμως, η πιθανό­ τητα ομόφωνης συμφωνίας σε ό,τι αφορά την εφαρμογή τους είναι μηδαμινή. Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Εθνικών Βιβλιοθηκών στο θέμα της συντήρησης παρέχει ευρύτατες δυνατότητες. Αν π.χ. μπορούσε η Βρετανική Βιβλιοθήκη να βασι­ στεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας για τη με­ ταφορά σε μικροφόρμα ή ηλεκτρονική μορφή, γαλ­ λικών εκδόσεων, δεν θα ήταν υποχρεωμένη να ασχοληθεί με τη συντήρησή τους η ίδια, αλλά θα ήταν σε θέση να αγοράσει αντίτυπα ταινιών ή ηλε­ κτρονικών εκδόσεων που δεν κατέχει. Με το σύ­ στημα αυτό μπορεί να συμβαδίσει απόλυτα η εκτε­ ταμένη διαθεσιμότητα με τη συντήρηση. Τα πρώτα βήματα που αποβλέπουν σε συνεργασία αυτού του είδους έχουν ήδη γίνει, η απόσταση όμως που θα πρέπει να διανυθεί παραμένει μεγάλη. Η συλλογή και η συντήρηση είναι ουσιαστικές λειτουργίες των εθνικών βιβλιοθηκών. Υπάρχουν ωστόσο αναρίθμητες άλλες ευθύνες που μπορεί να έχει μία Εθνική Βιβλιοθήκη που είναι κυρίως εθνι­ κές. Ο τρόπος εκπλήρωσής τους επομένως εξαρτάται από την κρίση της κάθε χώρας. Για τις περισσό­ τερες απ’ αυτές, η Εθνική Βιβλιοθήκη είναι ο κα­ ταλληλότερος φορέας για την εκπλήρωσή τους ή τη διασφάλιση της αποδοτικής εφαρμογής τους. Μία σχετική ευθύνη είναι ο βιβλιογραφικός έλεγ­ χος των εκδόσεων του έθνους: η καταγραφή τους και η ευρύτερη πρόσβασή τους σε μορφή εντύπων και κατά προτίμηση η καταγραφή σε πρότυπο αρ­ χείο εγκεφάλου. Η αξία του βιβλιογραφικού ελέγχου δεν είναι μό­ νον εθνική αλλά διεθνής. Θα έπρεπε π.χ. ένας Αμε-

ρικάνος να μπορεί να βρει ποιες είναι οι καινούριες εκδόσεις στην Ελλάδα και τι έχει εκδοθεί την τε ­ λευταία εικοσαετία ή τριακονταετία. Η ιδανική μορ­ φή εθνικού βιβλιογραφικού αρχείου είναι αυτή που επιτρέπει, το συνδυασμό με άλλα αρχεία, το σχημα­ τισμό ενός τεράστιου διεθνούς φακέλου, που εξα­ σφαλίζει διεθνή βάση πληροφοριών σχετικά με βι­ βλία αλλά και επιστημονικά άρθρα π.χ. χημείας. Με αυτόν ακριβώς το στόχο καθιερώθηκε το σχήμα Marc για ηλεκτρονικά αρχεία βιβλίων. Αν και το σχήμα αυτό χρησιμοποιείται από όλο και περισσό­ τερες χώρες, απαιτεί κάποια επιμέλεια για να συν­ δυαστούν διαφορετικά αρχεία σε ένα ενιαίο Data­ base λόγω των διάφορων εθνικών παραλλαγών που υπάρχουν. Αν και ο βιβλιογραφικός έλεγχος δεν υπάγεται αναγκαστικά στις ευθύνες της εθνικής βι­ βλιοθήκης -π.χ. ΗΠΑ όπου την επιμέλεια έχει άλ­ λος φ ορέας- η χρήση συλλογής μέσω της κατά νό­ μο κατάθεσης είναι η πιο ικανοποιητική και αποτε­ λεσματική σαν βάση βιβλιογραφικού ελέγχου σε σχέση με τα αρχεία που προμηθεύουν οι εκδότες. ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ αναπτυγμένες χώρες διαθέ­ τουν αποδεκτά συστήματα βιβλιογραφικού ελέγ­ χου, αν και τα περισσότερα απέχουν πολύ από το ιδανικό, ειδικότερα: υπάρχουν σχετικά λίγες εθνι­ κές βιβλιογραφίες που περιλαμβάνουν άλλα μέσα εκτός από τα βιβλία. Άλλη μία ανεπάρκεια είναι η έλλειψη πρόσβασης κατά θέμα, επειδή στα αρχεία Marc δίνεται έμφαση σε λεπτομερείς βιβλιογραφι­ κές περιγραφές. Οι λόγοι γι’ αυτό είναι φανεροί: η σύνταξη ευρετηρίου κατά θέμα απαιτεί χρόνο και αν υποθέσουμε ότι η ευρετηρίαση γίνεται κατά λέ­ ξη και όχι ταξινομικά, οι αναγραφές ξενόγλωσσων βιβλίων θα έπρεπε να γίνονται χωριστά , αλλιώς θα χρειαζόταν κάποιος περίτεχνος πολύγλωσσος θη­

8/χρονικα σαυρός που να εξασφαλίζει κοινή πρόσβαση σε όλα. Ωστόσο, το πρόβλημα συνεχίζει να υπάρχει και απαιτεί σοβαρή σκέψη ιδιαίτερα τη στιγμή που οι περισσότεροι αναγνώστες θέλουν την πρόσβαση κατά θέμα από τους καταλόγους και όχι τη βιβλιο­ γραφική περιγραφή. Παράλληλα υπάρχει η ευθύνη της βιβλιογραφι­ κής πρόσβασης στην παγκόσμια λογοτεχνία. Διατί­ θεται όσον αφορά την περιοδική λογοτεχνία σε έν­ τυπη και ηλεκτρονική μορφή, αν και οι ανθρωπιστι­ κές και οι κοινωνικές επιστήμες υστερούν σε κάλυ­ ψη σε σχέση με τις πρακτικές βιβλιοθήκες, αλλά καμία από αυτές δεν διαθέτει πρόσβαση σε όλα τα αρχεία, άρα χρειάζεται κάποιο ενιαίο εθνικό σύστη­ μα σε πολλές περιπτώσεις: π.χ. ένας ερευνητής σε μικρή βιομηχανική μονάδα της Θεσσαλονίκης θέλει να ερευνήσει το θέμα των Chemical Abstracts. Η δι­ κή του εταιρεία δεν διαθέτει ίσως τα μέσα, μπορεί όμως να του παράσχει βοήθεια η τοπική πανεπιστη­ μιακή βιβλιοθήκη ή ακόμα κάποια εθνική πηγή στην Αθήνα. Αλλη κύρια λειτουργία είναι η πρόσβαση σε έγ­ γραφα. Δίχως αυτά η βιβλιογραφική πρόσβαση εί­ ναι σχεδόν άχρηστη: πράγματι, είναι απόλυτα αποθαρρυντικό και εκνευριστικό το να λάβει κανείς έναν μακρύ κατάλογο παραπομπών και στη συνέ­ χεια να ανακαλύψει ότι μόνον λίγα από τα έγγραφα στα οποία αναφέρονται είναι διαθέσιμα. Προφανώς η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει τη δυνατότητα και πρέπει να παρέχει την πρόσβαση σε αναγνώστες που θέ­ λουν να συμβουλευτούν αποθεματικές εκδόσεις της. Ωστόσο, μόνο μικρή μερίδα των πολιτών είναι σε θέση να επισκεφθεί την Εθνική Βιβλιοθήκη για να συμβουλευτεί υλικό, επομένως είναι ουσιαστική η ανάγκη παροχής πρόσβασης σε απομακρυσμέ­ νους ενδιαφερομένους μέσω δανεισμού και φωτο­ τυπιών. Η Εθνική Βιβλιοθήκη θα έπρεπε να είναι σε θέση να το εφαρμόσει για τις εκδόσεις του έθνους είτε φωτοτυπώντας μονά αντίτυπα είτε ζητώντας την κατάθεση πρόσθετων αντιτύπων για δανεισμό. Στην πραγματικότητα όμως, μόνο λίγες βιβλιοθή­ κες φαίνεται να είναι ικανές να ενεργήσουν με αυ­ τόν τον τρόπο, αν και δεν θα πρέπει να παρουσιά­ ζονται σοβαρά προβλήματα, τουλάχιστον σε χώρες με περιορισμένο αριθμό εκδόσεων. Αυτό που είναι δύσκολο είναι η σχεδίαση αποδο­ τικού συστήματος για την προμήθευση εκδόσεων από άλλες χώρες. Ο συνηθισμένος τρόπος είναι η δημιουργία συλλογικών καταλόγων της περιουσίας όλων των σημαντικών βιβλιοθηκών της χώρας. Οι κατάλογοι αυτοί διευκολύνουν βέβαια τη γρή­ γορη επισήμανση υλικού που βρίσκεται αλλού και η αυτοματοποίησή τους διευκολύνει τη σύνταξη τους και τους κάνει ευκολόχρηστους. Επίσης η ηλεκτρο­ νική τεχνολογία δεν διευκολύνει μόνον τη γρήγορη έρευνα των καταλόγων αλλά επιπλέον παρέχει τη δυνατότητα μετάδοσης αιτημάτων. Το κύριο μειο­ νέκτημα των συλλογικών καταλόγωγ είναι το ότι παρέχουν πρόσβαση σε ό,τι έχει ήδη αποκτηθεί και δεν μπορούν να επεκτείνουν μόνοι τους τη σειρά εκδόσεων στη χώρα. Για το σκοπό αυτό επιχειρήθηκε η εφαρμογή συνεργατικών προγραμμάτων από­ κτησης που δυστυχώς απότυχαν στο σύνολό τους και λίγα από αυτά είχαν διάρκεια ζωής που ξεπερνούσε.λίγα χρόνια. Αλλο ένα πρόβλημα που πα­

ρουσιάζει το σύστημα συλλογικών καταλόγων είναι ότι οι τίτλοι που έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση συμ­ βαίνει να είναι αυτοί που χρησιμοποιούνται πε­ ρισσότερο και στις βιβλιοθήκες από τις οποίες ζη­ τείται η διάθεσή τους, ή είναι πολύ πρόσφατες εκ­ δόσεις που μόλις αποκτήθηκαν. Επομένως ο δι­ σταγμός βιβλιοθηκών να διαθέσουν υλικό αυτού του είδους, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη ούτε και η ανάγκη αποστολής των αιτήσεων σε τρεις ή τέσσερις βιβλιοθήκες μέχρι να ικανοποιηθούν. Αυ­ τό αυξάνει σημαντικά το κόστος του συστήματος και τις καθυστερήσεις. Επιπλέον, η εξυπηρέτηση των αναγνωστών της αποτελεί την κύρια υποχρέω­ ση της τοπικής βιβλιοθήκης άρα οι αιτήσεις άλλων βιβλιοθηκών τείνουν να έρχονται τελευταίες. Για τους λόγους αυτούς, τα συστήματα που βασί­ ζονται στους συλλογικούς καταλόγους δεν χαρα­ κτηρίζονται από υψηλό ποσοστό επιτυχίας και υπόκεινται σε σοβαρές καθυστερήσεις.

ΣΕ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ με τους συλλογικούς καταλό­ γους βρίσκεται η βιβλιοθήκη που ασχολείται απο­ κλειστικά με την προμήθεια εγγράφων σε άλλες βι­ βλιοθήκες και δημιουργεί πλήρη συλλογή για το σκοπό αυτό. Το μοναδικό παράδειγμα αυτού του εί­ δους είναι το British Library Document Supply Centre - (Κέντρο Προμήθευσης Εγγράφων της Βρετανικής Βιβλιοθήκης) που μέχρι πρόσφατα αποκαλούνταν Δανειστικό Τμήμα της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Το τμήμα αυτό δαπανά σχεδόν 4.000.000 λίρες το χρόνο για βιβλία, περιοδικά, αναφορές, επίσημες εκδόσεις, πρακτικά συνεδρίων και έντυπη μουσική. Η λύση αυτή είναι πολύ αποδοτική αλλά ταυτόχρο­ να πολύ δαπανηρή. Η δαπάνη μπορεί να δικαιολο­ γηθεί από την άποψη της εθνικής οικονομίας εφό­ σον υπάρχει μεγάλη ζήτηση η οποία μειώνει το κό­ στος ανά μονάδα. Στη Βρετανία, με σχεδόν 3.000. 000 αιτήσεις το χρόνο και με συνολικά έξοδα 16.000.

000 λιρών για το Document Supply Centre, το συνολικό κόστος ανά μονάδα δεν ξεπερνά τις 5 λί­ ρες. Το ποσό αυτό είναι μικρότερο από το αντίστοι­ χο κόστος εφάμιλλου επιπέδου εξυπηρέτησης μέ­ σω συστήματος συλλογικών καταλόγων. Σε λίγες μόνο χώρες θα μπορούσαμε να περιμένουμε ζήτη­ ση αυτών των διαστάσεων, κατά συνέπεια θα ήταν, δύσκολο να δικαιολογηθεί τόσο εκτεταμένη συλλο­

γήΥΠΑΡΧΕΙ ωστόσο μία μέση λύση. Από τα 55.000 τρέχοντα περιοδικά στο Document Supply Centre, μόνον 7.600 (14%) αντιστοιχούν σε ποσοστό μέχρι 80% της συνολικής ζήτησης και 2.160 (4%) αντι­ στοιχούν στο 50%. Αυτό σημαίνει ότι μία περιορι­ σμένη συλλογή μπορεί να ικανοποιήσει μεγάλη ζή­ τηση. Επιπλέον το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης απευθύνεται σε επιστημονικά και τεχνικά περιοδικά για τα οποία είναι και πιο επείγουσα. Αλλά και αν ακόμα δημιουργηθεί περιορισμένη συλλογή αυτού του είδους, ίσως αποδειχθεί δύσκο­ λη η ένταξη στην Εθνική Βιβλιοθήκη, σαν ένα από τα τμήματά της. Αυτό οφείλεται στις διαφορές που υπάρχουν με­ ταξύ της οργάνωσης και των συστημάτων που εξυ­ πηρετούν την πληροφόρηση και συντήρηση, σε σχέση με αυτά που ^ιαιτούνται στην περίπτωση

χρονικα/9 ταχείας προμήθειας. Θα πρέπει όμως να υπάρχει στενός συντονισμός μεταξύ της κύριας Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Εθνικού Κέντρου Προμήθευσης Εγγράφων, και κα­ τά προτίμηση να υπόκεινται στην ίδια διοικητική αρχή. ΥΠΑΡΧΟΥΝ εναλλακτικές λύσεις για το πρόβλη­ μα προμήθευσης εθνικών εγγράφων όπως πχ. η κα­ τανομή θεμάτων σε διαφορετικές βιβλιοθήκες με την ευθύνη να τα προμηθεύσου,δε άλλες κατά ζή­ τηση. Η λύση αυτή έχει υιοθετηθεί στην Ομοσπον­ διακή Δημοκρατία της Γερμανίας και πρόκειται να εφαρμοστεί σε άλλες Σκανδιναβικές χώρες. Για να αποδειχθεί το σύστημα αυτό αποτελεσματικό, απαι­ τείται ειδική χρηματοδότηση των ενδιαφερόμενων βιβλιοθηκών ώστε να μπορέσουν να εκπληρώσουν τις εθνικές τους ευθύνες. Διαφορετικά είναι πολύ φυσικό να χρησιμοποιήσουν τα κεφάλαιά τους για την απόκτηση υλικού που χρειάζονται οι αναγνώ­ στες της. Συχνά οι βιβλιοθήκες και ιδιαίτερα οι δημόσιες και οι ειδικευμένες, δεν θέλουν να διατηρούν βι­ βλία και περιοδικά που δεν είναι πλέον χρήσιμα, με τοπικά κριτήρια, ή λόγω έλλειψης χώρου. Ιδανικά θα έπρεπε να υπάρχει κάποιο εθνικό σύστημα που να προβλέπει τη διατήρηση ενός τουλάχιστον αντι­ τύπου στη χώρα. Ό μως ένα ανάλογο σύστημα πρέ­ πει σαφώς να συνδέεται με ένα γενικότερο εθνικό σύστημα απόκτησης και προμήθειας εγγράφων., π.χ. βιβλιοθήκες ειδικευμένες σε ένα θέμα, όπως συμβαίνει στη Γερμανία, θα μπορούσαν να χρησι­ μοποιηθούν ως άσυλο του υλικού που αποβάλλεται. Στη Μεγάλη Βρετανία, το Document Supply Centre της Βρετανικής Βιβλιοθήκης αποδέχεται ανάλογο υλικό αν δεν το έχει ήδη. Με τα αποκεντρωμένα συστήματα δεν υπάρχει εύκολη, ή φανερή λύση στο πρόβλημα της διατήρησης υλικού και ουσιαστι­ κά λίγες χώρες έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα. ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ είναι ή θα ’πρεπε να θεωρούνται εθνικές λειτουργίες στις οποίες πρέπει να συμμε­ τέχει η Εθνική Βιβλιοθήκη στο στάδιο της σχεδία­ σης, σε κύριο πρακτικό ρόλο και πιθανόν σε κεντρι­ κό. Αλλοι στόχοι, που μπορεί να αναλάβει η Εθνική Βιβλιοθήκη, περιλαμβάνουν την έρευνα στον πρα­ κτικό τομέα της βιβλιοθήκης και της πληροφόρη­ σης, την επιμόρφωση μαθητευόμενων βιβλιοθηκά­ ριων, και πιθανόν τη συνεχή επιμόρφωση έμπειρων βιβλιοθηκάριων, όπως επίσης την αρχηγία των βι­ βλιοθηκών του έθνους μέσω σχεδίασης και παρα­ δείγματος. Η τελευταία αυτή λειτουργία είναι ιδιαί­ τερα σημαντική σε χώρες όπου οι βιβλιοθήκες δεν είναι πλήρως αναπτυγμένες και έχουν απόλυτη ανάγκη κάποιου προτύπου. Η Εθνική Βιβλιοθήκη πρέπει να λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης και ιδεών και επίσης ως προασπιστής της πολιτικής που αφο­ ρά τις βιβλιοθήκες. Δεν μπορεί ωστόσο να εκπλη­ ρώσει τίποτα από αυτά, αν δεν διαθέτει σωστή διοί­ κηση και οργάνωση και δεν παρέχει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στους αναγνώστες της. ΕΝΑΣ νεότερος και πολύ σημαντικός ρόλος των βιβλιοθηκών είναι η παροχή υπηρεσιών πληροφό­ ρησης. Έχουν γίνει αρκετά διεθνή συνέδρια με θ έ­

μα το ρόλο της πληροφόρησης στην εθνική ανά­ πτυξη μιας χώρας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά την επιστημονική, τεχνική και οικονομική πληροφόρη­ ση. Οποιαδήποτε βιβλιοθήκη θα έπρεπε φυσιολογι­ κά, να διαθέτει κάποια θεμελιώδη πληροφοριακή υπηρεσία: Μιά ολοκληρωμένη υπηρεσία πληροφό­ ρησης όμως λειτουργεί ευρύτερα παρέχοντας στους αναγνώστες της το υλικό που χρειάζονται και που μπορεί να αποτελείται από αποσπάσματα εγγράφων ή αρχείων. Δηλ. αυτό που επιθυμούν διάφοροι οργανισμοί και αναγνώστες δεν είναι απλά βιβλιογραφικές συστάσεις ή έγγραφα αλλά συγκεκριμένες πληροφορίες και κατά προτίμηση, για πολλούς, έτοιμες και πακεταρισμένες. Για να πραγματοποιηθεί αυτό σε κατάλληλο επίπεδο, χρειάζεται εμπειρογνωμοσύνη όχι μόνο στον τομέα τη βιβλιοθήκης αλλά και των θεμάτων γενικότερα. Και ενώ θεωρείται πολύ φυσιολογικό για μία βιομη­ χανική μονάδα να διαθέτει ειδικούς για το θέμα που την ενδιαφέρει, δεν μπορεί αυτόματα να περι­ μένει κανείς από τις ακαδημαϊκές και δημόσιες βι­ βλιοθήκες να είναι σε θέση να προσφέρουν ανάλο­ γο φάσμα πραγματογνωμοσύνης. Οι βιβλιοθήκες έχουν χρέος να παρέχουν αυτό που χρειάζεται. Μία Εθνική Βιβλιοθήκη, ανεξάρτητα από το μέγεθός της, πρέπει να διαθέτει αρκετά ευρύ φάσμα πραγ­ ματογνωμοσύνης για να μπορεί να παρέχει εθνική υπηρεσία πληροφόρησης. Μέρος της υπηρεσίας αυτής μπορεί να καλυφθεί με τα ήδη υπάρχοντα μέσα και το υπόλοιπο με την οργάνωση δικτύου πραγματογνωμόνων για διαφορετικά θέματα ή γλώσσες. Η ΠΑΡΟΧΗ υπηρεσιών πληροφόρησης δημιουρ­ γεί ορισμένα ερωτήματα, ιδιαίτερα για χώρες όπου έχει αρχίσει ανάλογη παροχή σε επαγγελματική βά­ ση και επί πληρωμή. Το ερώτημα αυτό είναι πολύ καίριο για τη Βρετανική Βιβλιοθήκη, που είναι υπο­ χρεωμένη να κάνει όσο το δυνατό εκτενέστερη χρήση του απεριόριστου υλικού της, για να δικαιο­ λογήσει τις δαπάνες απόκτησής του. Επίσης είναι αναγκασμένη να κερδίζει περισσότερα για να μπο­ ρέσει να διατηρήσει τις συλλογές και τις υπηρεσίες που προσφέρει λόγω της μείωσης της κυβερνητι­

10/χρονικα κής επιδότησης. Ο συνδυασμός υλικού του Κέν­ τρου Προμήθειας Εγγράφων και της Υπηρεσίας Επιστημονικής Πληροφόρησης αποτελεί, με απόλυ­ τη σχεδόν βεβαιότητα, τη μεγαλύτερη συντονισμέ­ νη πηγή επιστημονικών και τεχνικών πληροφοριών στον κόσμο. Το πρόβλημα τίθεται στο πώς πρέπει να την εκμεταλλευθούμε σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα πληροφόρησης. Η Βρετανική Βιβλιοθήκη μπορεί να ανταγωνιστεί με τον ιδιωτικό τομέα, να συνεργαστεί μαζί του, να προσφέρει υπηρεσίες που αυτός δε διαθέτει, ή να τον εξπηρετήσει και στη συνέχεια να χρεώσει για την παροχή υπηρεσιών. Ό λ ες αυτές οι απόψεις είναι πιθανές για διαφο­ ρετικά θέματα και διαφορετικές υπηρεσίες. Ελπί­ ζουμε ότι οι προσπάθειες της Βρετανικής Βιβλιο­ θήκης στην ανάπτυξη υπηρεσιών πληροφόρησης, θα την καταστήσουν μία από τις πιο μεγάλες βι­ βλιοθήκες στον κόσμο, στο χώρο των ανθρωπιστι­ κών και κοινωνικών επιστημών αλλά και πρωταρχικό επιστημονικό και τεχνικό κεφάλαιο της χώρας. Η Βρετανική Βιβλιοθήκη δεν αποτελεί χαρακτη­ ριστικό παράδειγμα σε σύγκριση με άλλες εθνικές βιβλιοθήκες, λόγω της ίσης κατανομής των εργα­ σιών της, στον τομέα συλλογής και συντήρησης αφενός και αφετέρου στην παροχή βιβλιογραφικών υπηρεσιών, προμήθειας εγγράφων και πληροφόρη­ σης. Η κρατική επιδότηση, ύψους 48.000.000 λιρών, στην οποία προστίθεται το ποσό των 12.000.000 από την παροχή υπηρεσιών (κυρίως προμήθεια εγ­ γράφων), δημιουργεί ειδικές υποχρεώσεις και δεν μπορεί να θεωρηθεί πρότυπο για άλλες χώρες. ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ Βιβλιοθήκες έχουν πεδίο εκλογής: μπορούν, αν θέλουν , να περιοριστούν στον παρα­ δοσιακό και μάλλον παθητικό ρόλο που προαναφέραμε, αν και η έλλειψη αλλαγής και προσαρμοστι­ κότητας δεν θα τις βοηθήσει να ανταποκριθούν σωστά ούτε σε αυτόν. Από την άλλη πλευρά μπο­ ρούν να αναζητήσουν έναν πιο θετικό ρόλο, εξυπη­ ρετώντας καλύτερα τους αναγνώστες τους και λει­ τουργώντας παραδειγματικά για άλλες βιβλιοθή­ κες, αποκτώντας ταυτόχρονα μεγαλύτερη δημοτι­ κότητα και κατά συνέπεια να διασφαλίσουν μεγα­ λύτερες κρατικές επιχορηγήσεις. Αυτό δεν σημαί­ νει ότι οι εθνικές βιβλιοθήκες πρέπει να σταματή­ σουν να λειτουργούν σαν αρχεία: αντίθετα, ο στό­

^ ^

χος τους θα πρέπει να είναι η ταυτόχρονη λειτουρ­ γία τους σαν αρχεία και σαν πηγές πληροφόρησης, ακόμα και αν συμβαίνει να είναι δύσκολη η εναρμό­ νιση των δύο αυτών λειτουργιών. Η διπλή υπόστα­ ση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, σαν αρχείο και σαν πηγή πληροφόρησης της δίνει τη δυνατότητα να προβάλλει ισχυρά επιχειρήματα για χρηματοδότη­ ση. Αφενός η συλλογή και η συντήρηση της κληρονονιάς του έθνους αποτελεί ζήτημα εθνικής υπερη­ φάνειας και αφετέρου τα μέσα που απαιτούνται για την παροχή υπηρεσιών, πρέπει να θεωρηθούν εθνι­ κή επένδυση, που μπορεί να δικαιολογηθεί με από­ λυτα οικονομικά κριτήρια. ΤΟ ΝΑ ΠΕΙ κανείς πώς πρέπει να αναπτυχθεί η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, δεν είναι βέβαια θέμα κάποιου ξένου. Υπάρχουν ωστόσο βασικές ανάγκες που έχουν αμεληθεί. Η συστηματική συλ­ λογή περιορίζεται μόνο στη γνώση που διατίθεται σε έντυπη μορφή. Το πρόγραμμα συντήρησης δεν επαρκεί. Δεν υπάρχει πλήρης, σύγχρονη εθνική βι­ βλιογραφία. Το εθνικό σύστημα προμήθειας εγγρά­ φων είναι ανύπαρκτο και δεν υπάρχει πρόγραμμα για τη δημιουργία του. Η πρόσβαση σε αρχεία εγκε­ φάλου που απαιτούν μηχανικό εξοπλισμό είναι στοιχειώδης ή εντελώς ανύπαρκτη. Το Εθνικό Κέ­ ντρο Τεκμηρίωσης κάνει καλή δουλειά αλλά δεν εί­ ναι συντονισμένο, παρά μόνο στο ελάχιστο με την Εθνική Βιβλιοθήκη η οποία αντιμετωπίζει σοβαρή έλλειψη: χώρου, βιβλίων, αναγνωστών όπως επίσης και χρηματοδότησης. Είναι φανερό ότι τη στιγμή αυτή, δεν υπάρχει στην Ελλάδα ούτε ο κατάλληλος προγραμματισμός, ούτε τα απαιτούμενα κεφάλαια, για τη δημιουργία αποτελεσματικού και παραγωγικού συστήματος Εθνικής Βιβλιοθήκης και Πληροφόρησης. Οι ανε­ πάρκειες που υπάρχουν περνούν απαρατήρητες γιατί οι αναγνώστες στερούνται κάποιου συγκριτι­ κού μέτρου για το πώς ακριβώς θα μπορούσε να είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ακόμα και μέτριες βελτιώσεις μπορούν να κινή­ σουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών, να τους εν­ θαρρύνουν να απαιτήσουν μεγαλύτερες βελτιώσεις και να ασκήσουν έμμεση πίεση για να εξασφαλί­ σουν τα μέσα που χρειάζονται.

Προς Άγνωστη Κατεύθυνση

ΜΟΡΙΣ ΛΑΪΝ

Ο μεγάλος ποιητής και πρώην πρόεδρος της Σενεγάλης

Λεοπόλντ Σεζάρ Σενγκόρ μιλάει στη Ζερμαίν Μαμαλάκη

Μεγάλος Αφρικανός και Μεγάλος Ευρωπαίος, ο άλλοτε Πρόεδρος της Σενεγάλης Λεοπόλντ Σεζάρ Σενγκόρ, γνωστός και σαν Πρίγκιπας των Ποιητών,είναι ένας από τους πιο φωτισμένους οραματιστές της εποχής μας. Ουμανιστής με τη βαθιά καλ­ λιέργεια, με τη δράση του σαν πνευματικού ηγέτη που νοιάζεται για το μέλλον, την πολιτιστική εξέλιξη του λαού του στην ευρύτερη έννοια. Γι’ αυτόν, λαός του είναι όλοι οι μαύροι της Αφρικής και της Διασποράς. Ξεκίνησε την καριέρα του στη Γαλλία σαν καθηγητής, διδάσκοντας λατινικά και αρχαία ελληνικά. Ενστερνίστηκε βαθύτερα το δίδαγμα που άντλησε απ’ τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, πρώτα τους προσωκρατικούς, ύστερα απ’ τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ωστόσο δεν απαρνήθηκε το χαρακτήρα και την ιδιομορφία της ράτσας του. Κατόρθωσε να βρει την ιδανική έκφραση μέσα στη «συμβίωση», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, της λογικής σκέψης του δυτικού πνεύματος, και της συναισθηματικής διαισθητικής κλίσης των νέγρων. «Το Ελληνικό Πνεύμα, είπε κάποτε, αποτελεί τη σύνθεση των υψηλοτέρων αξιών της Ευρώ­ πης της Ασίας και της Αφρικής, γιατί είναι προϊόν από μεγάλο φυλετικό μείγμα». Υπο­ στηρίζει πως το κράμα τόσο στη φυλετική του όσο και στην πνευματική του έννοια είναι πα­ ράγοντας γονιμότητας και πολιτισμού. Σαν θαυμαστής του ελληνικού πολιτισμού και υποστηρικτής της γόνιμης ανάμειξης των φυ­ λετικών και πνευματικών ρευμάτων, ο Λεο­ πόλντ Σεζάρ Σενγκόρ είναι φυσικά ο κληρο­ νόμος και ο συνεχιστής του μεσογειακού πνεύματος κι οραματίζεται να συμπεριλάβει

και την Αφρική στην κατηγορία των λαών που ανήκουν στη λατινο-ελληνική παράδοση. Στα εγκαίνια του Φεστιβάλ της Νέγρικης Τέχνης που οργάνωσε κάποτε στο Ντακάρ, εί­ πε: «Εμείς οι Σενεγαλέζοι είμαστε οι Έλληνες της Αφρικής», και κάλεσε τους Σενεγαλέζους να φροντίσουν ώστε στο μέλλον να γίνει η Σενεγάλη μια «Μαύρη Ελλάδα». Τον περασμένο Φεβρουάριο πραγματοποιή­ θηκε στο Παρίσι (Βερσαλλίες) η «Κορυφή της Γαλλοφωνίας» με αντιπροσώπους α π’ όλες τις χώρες που έχουν τα γαλλικά σαν επίσημη γλώσσα. Αντιπρόσωπος αυτής της πολιτιστι­

12/χρονικα κής κίνησης, ο Λεοπόλντ Σεζάρ Σενγκόρ μοι­ ράζεται ανάμεσα στο Παρίσι και στο Ντακάρ, εκτός από τις άπειρες διαλέξεις που δίνει στις διάφορες χώρες. Τον συναντήσαμε λίγο πριν φύγει πάλι για την Αφρική, και με το συ­ νηθισμένο του χαμόγελο και τον ήρεμο γεμά­ το φιλοσοφημένη ευγένεια τόνο του, απάντη­ σε στα ερωτήματά μας. Ερώτ.: Κύριε Πρόεδρε, περίπου είκοσι χρόνια πέρασαν από τότε που οργανώσατε το Φεστι­ βάλ της Νέγρικης Τέχνης στο Ντακάρ, τονί­ ζοντας με αυτόν τον τρόπο τη φροντίδα σας για την πνευματική εξέλιξη όλης της Αφρικής. Ποια είναι η γνώμη σας για τις εξελίξεις που πραγματοποιήθηκαν σ’ αυτά τα 20 χρόνια; Ποιος είναι ο ρόλος του αφρικανικού πολιτι­ σμού μέσα στον κόσμο; Λ.Σ. Σενγκόρ: Όπως το γνωρίζετε, το Πρώτο Φεστιβάλ Νέγρικης Τέχνης σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Εξάλλου ο διάδοχός μου θα οργα­ νώσει ένα δεύτερο Φεστιβάλ που θα γίνει του χρόνου και θα έχει, είμαι σίγουρος, την ίδια επιτυχία. Από τότε που έγινε το πρώτο Φεστιβάλ, όχι μόνο η Τέχνη μα κι η Νεγρο-Αφρικάνικη λογο­ τεχνία έχουν αναπτυχθεί πολύ. Όσο για τις τέχνες, οργανώσαμε στις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης διάφορα Φεστιβάλ της Σύγχρο­ νης Σενεγαλέζικης Τέχνης. Ακόμα, το 198081, ένα παρόμοιο φεστιβάλ που εγκαινιάστη­ κε από τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολι­ τειών κι από μένα, περιόδευσε για ένα χρόνο στις μεγαλύτερες πόλεις των Ηνωμ. Πολι­ τειών. Για το πρώτο Φεστιβάλ είχα εμπνευσθεί την ιδέα όταν μου είπε τότε ο Αντρέ Μαλρώ, που ήταν ο μεγαλύτερος σπεσιαλί­ στας της Νέγρικης Τέχνης, πως έχουμε στη Σενεγάλη 6 ή 7 καλλιτέχνες που μπορούν να συγκριθούν με τους καλύτερους καλλιτέχνες της Ευρώπης. Όσο για τη λογοτεχνία, αν συμβουλευθείτε το Λεξικό των Λογοτεχνιών της Γαλλικής Γλώσσας του Μπορντάς, θα δείτε πως οι συγ­ γραφείς της Σενεγάλης παίρνουν αξιόλογη θέση στη γαλλόφωνη Αφρική. Ερώτ.: Κύριε Πρόεδρε, θα θέλατε να μου μι­ λήσετε λίγο για τα τελευταία σας έργα; Λ.Σ. Σενγκόρ: Σας ομολογώ πως από την εκλογή μου στην Γαλλική Ακαδημία μ’ έχουν κατακλύσει με παρακλήσεις να δίνω διαλέξεις και να γράφω προλόγους. Σε σημείο που κα­ τέληξα ν ’ αρνηθώ πια κατηγορηματικά, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις. Ετοιμάζω τώρα ένα δοκίμιο για τη σειρά «Εκείνο που Πιστεύω»

των Εκδόσεων Γκρασέ, με τίτλο «Από τη Νεγροσύνη στον Οικουμενικό Πολιτισμό». Θα εκδοθεί το αργότερο το 1987. Τον επόμενο χρόνο, θα εκδοθεί το βιβλίο μου; «Ελευθερία 5» με υπότιτλο: «Νεγροσύνη, Γαλλοφωνία και Οικουμενικός Πολιτισμός». Είναι μια συλλογή από διαλέξεις και σύντομα δοκίμια. Ερώτ.: Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με την τύχη του ελληνο-λατινικού πολιτισμού μέσα στη σύγχρονη παιδεία; Λ.Σ. Σενγκόρ: Όπως το γνωρίζετε, είμαι Αντι­ πρόεδρος του Μεγάλου Συμβουλίου της Γαλλοφωνίας. Με την ευκαιρία της πρώτης «Κο­ ρυφής της Γαλλοφωνίας» που έγινε στα Παρί­ σι στις 17, 18 και 19 Φεβρουάριου, ο Γεν. Γραμματέας κ. Στ. Φαραντζής κι εγώ δώσαμε μια συνέντευξη τύπου. Και πρότεινα για τον χώρο της Γαλλοφωνίας πέντε κλασικές γλώσ­ σες: τα λατινικά, τ’ αρχαία ελληνικά, τα κλασι­ κά αραβικά, τ’ αρχαία αιγυπτιακά και τα κινέ­ ζικα. Τα λατινικά και τα ελληνικά που αποτελούν τη βάση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τα κλα­ σικά αραβικά γιατί περισσότερο από το μισό των λαών του αραβικού κόσμου αποτελούν μέρος της γαλλοφωνίας. Τ ’ αρχαία αιγυπτιακά γιατί είναι η γλώσσα από την οποία πηγάζουν τουλάχιστον οι μισές αφρικάνικες γλώσσες. Και τελικά τα κινέζικα γιατί είναι το πρότυπο για όλες τις γλώσσες της Ασίας, όπως τα βιετ­ ναμέζικα, και το Βιετνάμ είναι μέλος της γαλλοφωνίας. Ερώτ.: Θα θέλατε, Κύριε Πρόεδρε, ν ’ απευθύ­ νετε ένα ιδιαίτερο μήνυμα στους Έλληνες συγγραφείς; Λ.Σ. Σενγκόρ: Με την ευκαιρία που το Ίδρυμα Ωνάσης μου απένειμε το Βραβείο «Αθήναι», επισκέφθηκα το φίλο μου πρωθυπουργό κ. Παπανδρέου και στη συνομιλία που είχαμε, συνηγόρησα για τ’ αρχαία ελληνικά. Τα ελλη­ νικά είναι η ωραιότερη γλώσσα που έμαθα στο γυμνάσιο και στο πανεπιστήμιο. Αν οι Έ λ­ ληνες θέλουν να διατηρήσουν τη θέση τους, την πρώτη, μέσα στον Οικουμενικό Πολιτισμό, οφείλουν να καταστήσουν υποχρεωτική τη δι­ δασκαλία των αρχαίων ελληνικών μέσα στο πλαίσιο της μέσης εκπαίδευσης. Ο λόγος είναι ότι αυτά τα ελληνικά, όπως τα γαλλικά σήμερα, αποτελούν μια γλώσσα «ευγένειας και τιμιότητας». Τα ελληνικά όπως και τα γαλλικά συνδυάζουν τη φωτεινότητα της γλώσσας και τη χάρη μέσα στη λεπτομέ­ ρεια και την απόχρωση.

χρονικα/13 Ερώτ.: Στην Αθήνα πέρυσι μου είχατε μιλήσει για τη σκέψη σας να δημιουργήσετε ένα εί­ δος συνδέσμου ανάμεσα στους πολιτισμούς της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Θα θέλατε να μας δώσετε περισσότερες λεπτο­ μέρειες πάνω σ’ αυτό το θέμα; Λ.Σ. Σενγκόρ: Έχω αναφερθεί πάλι σ ’ αυτό το σχέδιο σε μια διάλεξη που έδωσα τώρα τε­ λευταία στη Μασσαλία. Έχοντας σαν σκοπό να προστατεύσουμε και να καλλιεργήσουμε τις αρετές του Ελληνο-Λατινικού Πολιτισμού, θα πρέπει να εντά­ ξουμε τη γαλλοφωνία μέσα στον γενικότερο Λατινικό Χώρο. Αυτός ο Λατινικός Χώρος που βασίζεται στις ελληνο-λατινικές του καταβολές, αντι­ προσωπεύει σήμερα περίπου οκτακόσια εκα­ τομμύρια ψυχές στον πλανήτη μας. Ο εμπνευσμένος ποιητής και φιλόσοφος κλείνει τη συνέντευξη με τούτο τον αποστο­ μωτικό αριθμό: 800 εκατομμύρια ψυχές. Να τις ενώσεις σ ’ ένα τεράστιο πολιτιστικό και φιλοσοφικό δυναμικό, σε μια ψυχική και πνευ­ ματική σύμπνοια που γα εξασφαλίζει σίγουρη

βάση για τις ανθρωπιστικές αξίες που έθρε­ ψαν τον κόσμο και που σήμερα κλονίζονται ανεπανόρθωτα. Ποιητής, ο Λ.Σ. Σενγκόρ συνδέεται βαθιά με την ήπειρό του, την Αφρική, μα με την επι­ στημονική του κατάρτιση, με τη φιλοσοφική του αναζήτηση, δεν περιορίζεται πια να φρο­ ντίσει αποκλειστικά για το πνευματικό μέλλον της Αφρικής, ξεπερνάει τα σύνορά της και φθάνει στον οικουμενικό χώρο. Συνεχίζει το έργο του πνευματικού λειτουργού που άρχι­ σε κάποτε με την προσπάθεια να ερμηνεύσει το λαό του στη Δύση, και τη Δύση στο λαό του, και βρίσκουμε το καταπληκτικό τούτο διάγραμμα στα πρώτα του έργα όπως τα «Αιθιοπικά» και τα διάφορα δοκίμιά του για τη «Μαύρη Αφρική». Τώρα οδηγείται σ’ έναν πλατύτερο οραματισμό που αγκαλιάζει το σύ­ νολο της ανθρώπινης σκέψης. Με τη φιλοσο­ φική ενατένιση του σύγχρονου κόσμου πασχί­ ζει να φτιάξει ένα οικοδόμημα για την άμυνα και την καλλιέργεια της εσωτερικής διάστα­ σης του ανθρώπου. Είναι ο γνήσιος απόστο­ λος της επιστροφής στον ουρανισμό! ΖΕΡΜΑΙΝ ΜΑΜΑΛΑΚΗ

ΣΕΙΡΑ: ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Μ Ο Λ ΙΣ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Α Ν

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» ΑΛ. ΣΤΑΥΡΟΥ 15, ΤΗΛ. 938427

ΑΘΗΝΑ ΔΙΔΟΤΟΥ 39 ΤΗΛ 3600658

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΫΙ

Από 9 έω ς 2 2 Ιουλίου 1986 Επειδή όμως είναι τεχνικά αδύνατο να δημοσιεύονται όλα τα βιβλία που αναφέρουν οι βιβλιοπώλες, ο πίνακας περιλαμβάνει τελικά εκείνα τα βιβλία που δηλώθηκαν από δύο του­ λάχιστον βιβλιοπώλες. Οσο για το ενδιαφέρον και την ποιότητα των βιβλίων του πίνακα, σκόπιμο είναι να συμβου­ λεύ εσ τε τις σελίδες της «Επιλογής».

I. Μ. Κούντερα: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι (Εστία)

Ραγιάς - Θεσ.

Σύγχρονη Εποχή - Αθ.

Μεθενίτης - Πάτρα

ί. Χρ. Μίσσιου: ...Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς (Γράμματα)

Πλέθρον - Α»

Libra-Αθ.

Λέσχη του βιβλίου - Αθ.

\ Κοτζιά - Θεσ.

Λ

Κατώι του βιβλίου - Θεσ.

Λ

Καρδαμίτσα - Αθ.

|Εξαρχόπουλος - Αθ. |Εστία - Αθ.

C

1 1

| Ενδοχώρα - Αθ.

<

|Ελευθερουδάκης - Αθ.

ΒΙΒΛΙΑ

|Δοκιμάκης - Ηράκλειο

|

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικό­ τερα βιβλία ενός δεκαπενθήμερου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν δεκαπέντε βιβλιοπώλες απ’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τα τρία βιβλία που είχαν τις πε­ ρισσότερες πωλήσεις στο βιβλιοπωλείο του κα­ τά το διάστημα αυτό. Έτσι, το βιβλίο με τις μ ε­ γα λύτερες πωλήσεις σημειώνεται με τρεις αστε­ ρίσκους (,\), το αμέσως μετά με δυο (**) και το τελευταίο με έναν (* ).

•

5. Η Ελλάδα σε εξέλιξη (Εξάντας)

4. Γ. Σεμιονόφ: 17 Στιγμές της 'Ανοιξης (Σύγχρονη Εποχή)

5. Ε. Sabato: Περί ηρώων και τάφων (Εξάντας) Στο βιβλιοπωλείο Δωδώνη, το βιβλίο που είχε τις περισσότερες πωλήσεις ήταν: C. Clement: Χιουρρέμ (Νεφέλη), στο βι­ βλιοπωλείο Καρδαμίτσα: Γ. Τενέκίδη: Ίμβρος και Τένεδος.

Συνδρομές εσωτερικού 25 τευχών 4300 δρχ. - Σπουδαστική 25 τευχών 4100 δρχ.

15 τευχών 2800 δρχ. - Σπουδαστική 15 τευχών 2500 δρχ. Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτων: 5100 δρχ.

Συνδρομές εξωτερικού Ευρώπη 25 τευχών 55 δολ. (ΗΠΑ)— Σπουδαστική 25 τευχών 51 δολ. Ευρώπη 15 τευχών 36 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχών 34 δολ. Κύπρος 25 τευχών 48 δολ. - Σπουδαστική 25 τευχών 44 δολ. Κύπρος 15 τευχών 32 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχών 30 δολ. Αμερική - Αυστραλία - Ασία - Αφρική

ο*; Tcnvfiiu fii ΛηΧ - ΤπΛίιΛηΓΓτική ?5 τρ.υγών 58 δολ.

Ιδρυμάτων, βιβλιοθηκών Ευρώπη: 63 δολ. Κύπρος: 56 δολ. Αμερική κλπ. 70 δολ.

Εμβάσματα στη διεύθυνση: Κατερίνα Γρυπονησιώτου - Περιοδικό «Διαβάζω» Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 ΤηΑ. 36.42.765

15 τευχών 40 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχώγ 38 δολ. Τα παλιά μηνιαία τεύχη κοστίζουν 500 δρχ., τα δεκαπενθήμερα 200 δρχ., και τα διπλά 300 δρχ.

Ά γκαθα Κρίστι Το αστυνομικό βιβλίο που διαβάζουμε πλησιάζει στο τέλος του· οι υποψίες για το ποιος είναι ο ένοχος βαραίνουν ορισμένα πρόσωπα· σ’ ένα από αυτά ποντάρουμε και εμείς τις δικές μας προβλέψεις. Θέλοντας όμως να γλεντήσουμε περισσότερο αυτή τη διαδικασία, πριν την τελική αποκάλυψη, επιστρέφουμε στις σελίδες όπου περιγράφονται οι αντιδράσεις του και το άλλοθι του δικού μας υποψήφιου και τα μελετάμε προσεκτικά. Όμως έρχεται επιτέλους η βασίλισσα του Εγκλήματος, η Βοργία, αλλιώς Άγκαθα Κρίστι και μέσα σε μια σελιδούλα λίγων γραμμών ανατρέπει όλα τα προγνωστικά κοροϊόεύοντάς μας γιατί δεν προσέξαμε μια μικρούλα λεπτομέρεια που έλυνε το μυστήριο και φανέρωνε τον πραγματικό ένοχο. Ο τρόπος με τον οποίο προκαλείται η αγωνία του αναγνώστη στην αποκάλυψη του ένοχου, είναι το στοιχείο του αστυνομικού μυθιστορήματος που καλλιέργησε με ιδιαίτερη επιτυχία η Άγκαθα Κρίστι αλλά όχι και το μοναδικό · παραθέτουμε το χιούμορ της, τις περιγραφές της αγγλικής παραδοσιακής ζωής, την προσεκτική σκιαγράφηση των ηρώων της, χαρακτηριστικά που έκαναν το έργο της να διαβαστεί και να εξακολουθεί να διαβάζεται. Η Κρίστι θεωρείται η πιο πολύ διαβασμένη συγγραφέας στον κόσμο, άλλωστε, πώς θα μπορούσε να μην είναι, όταν έχει γράψει πάνω από 80 βιβλία τα οποία έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν ξεπεράσει τα 100.000.0000 αντίτυπα. Ένα μέρος αυτών των αντιτύπων έχουν πουληθεί και στη χώρα μας που, τηρουμένων των αναλογιών, της χαμηλής αναγνωστικότητας, η Κρίστι διαβάζεται πολύ και μάλιστα από ένα ευρύ κοινό. Ξεκινώντας απ’ αυτούς που διαβάζουν πολλά και διάφορα βιβλία, περνώντας σ’ αυτούς που τη διαβάζουν για διασκέδαση και καταλήγοντας σ’ αυτούς που διαβάζουν μόνο Κρίστι. Το «Διαβάζω» εκτιμώντας την έκδηλη προτίμηση του κοινού στα βιβλία της αλλά και την αξία τους αφιερώνει το σημερινό του τεύχος στο έργο και τη ζωή της. Ένα πρόσθετο στοιχείο που κάνει επιτακτικότερη την έκδοση ενός αφιερώματος στην Βασίλισσα του Εγκλήματος είναι κι η τάση που κυριαρχεί στη λογοτεχνία μας τα τελευταία χρόνια για επανεκτίμηση του αστυνομικού μυθιστορήματος (Βλ. αφιέρωμα «Διαβάζω» στην Αστυνομική Λογοτεχνία, τεύχ. 86) αλλά και την αξιοποίηση στοιχείων του σε άλλους λογοτεχνικούς χώρους όπως στο « Όνομα του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο (Βλ. αφιέρωμα «Διαβάζω» στον Έκο, τεύχ. 145). Όμως η επανεκτίμηση του αστυνομικού μυθιστορήματος και του έργου της Κρίστι δεν έχει αποδώσει, ακόμη, σημαντικές μελέτες, διεθνώς. Έτσι, το αφιέρωμα για την Κρίστι είναι το πρώτο που γίνεται στον τόπο μας και παρουσιάζει μια σχετική δυσκολία στην ανακάλυψη των προσώπων που θα αποτελέσουν τον κατάλογο, όχι των ενόχων, αλλά των συνεργατών που θα καταθέσουν τη μελέτη και την άποψή τους για το έργο της. Όμως, ακολουθώντας προσεκτικά τα βιβλιογραφικά μας ίχνη, ανακαλύψαμε τελικά τους έλληνες μελετητές που μετά από αρκετή σκέψη, δέχτηκαν πρόθυμα να γράψουν για τους φόνους που έχει επινοήσει και λύσει η Κυρία του εγκληματικού χιούμορ ή του χιουμοριστικού εγκλήματος. Αρκετά έργα της Κρίστι μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο. Το χειμώνα που μας πέρασε προβλήθηκε το έργο «Αθώος εκ προμελέτης» που είναι παρμένο από το βιβλίο «Ordeal by innocence» (παραγωγής 1984, σκηνοθεσία: Ντέζμοντ Ντέιβις και παίζουν: Ντόναλντ Σάντερλαντ, Φαίη Νταναγουαίη και Κρίστοφερ Πλάμερ). Η ταινία αυτή πρέπει να προστεθεί στον κατάλογο των κινηματογραφικών μεταφορών έργων της Κρίστι που δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα Αστυνομική Λογοτεχνία (Διαβάζω, Αριθ. 86, σελίδα 28). Επίσης στο ίδιο αφιέρωμα θα βρείτε άρθρο με αναλυτικότερα στοιχεία για την κινηματογραφική καριέρα του Πουαρό και τη Μις Μαρπλ (Σελ. 30 και 31).

Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Γαλάντης

16/αφιερωμα

Χρονολόγιο Ά γκαθα Κρίστι 1890-1976

1890 15 Σεπτεμβρίου. Γεννιέται η Άγκαθα Μαίρη Κλαρίσσα Μίλερ στο Τόρκαι του Ντέβον της Αγγλίας. Είναι το τρίτο παιδί του Φρέντερικ και της Κλάρας Μίλερ, μετά από τη Μαργαρίτα και τον Λουί-Μοντάν. Από το 1895 της παραδίδει μαθήματα η μη­ τέρα της και αποφεύγει έτσι την παρακολούθηση μαθημάτων σε σχολείο. Η βασική της εκπαίδευση συνεχίστηκε μ’ αυτόν τον τρόπο.

1901 Πεθαίνει ο Φρέντερικ Μίλερ.

1902 Διαλύεται η οικογένεια Μίλερ και η Άγκαθα με τη μητέρα της εγκαθίστανται στο Άσφηλντ.

1910 Αρρωσταίνει σοβαρά η Κλάρα Μίλερ. Ταξιδεύουν στο Κάιρο και διαμένουν επί 3 μήνες στο Gezirah Palace Hotel.

1911-14 Σπουδάζει πιάνο και φωνητική. Μετά από παρότρυνση της μη­

αφιερωμα/17 τέρας της και του συγγραφέα Ήντεν Φίλποτς, γείτονα τους στο Ντέβον, αρχίζει να γράφει.

1914 25 Δεκεμβρίου. Παντρεύεται τον Άρτσιμπαλντ Κρίστι.

1915-18 Η Άγκαθα κάνει πρακτική εξάσκηση στην κατασκευή φαρμά­ κων. Δουλεύει 3.400 ώρες συνολικά, χωρίς να αμείβεται τα δύο πρώτα χρόνια της απασχόλησής της. Σ’ αυτή την περίοδο ο Άρτοι την επισκέπτεται κατά διαστήματα για λίγες μέρες, τα­ ξιδεύοντας γι’ αυτό τον σκοπό από τά διάφορα σημεία όπου εξελίσσεται ο Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος.

1918 Σεπτέμβριος. Ο Άρτσι επιστρέφει στην Αγγλία και διορίζεται αξιωματικός στο υπουργείο Αεροπορίας. Η Άγκαθα εγκατα­ λείπει την εργασία της στο νοσοκομείο.

1919 5 Αυγούστου. Γεννιέται η κόρη της Ρόζαλιντ Μάργκαρετ Κλαρίσσα. Την ζητούν από τον εκδοτικό οίκο Bodley Head για να συζητήσουν για την έκδοση του έργου της The Mysterious A f­ fair at Styles που είχε στείλει δυο χρόνια πρωτύτερα και είχε γράψει κατά τη διάρκεια του πολέμου. Σ’ αυτό το βιβλίο πρωτοεμφανίζεται ο Βέλγος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό. Το βι­ βλίο, με μια αλλαγή που της ζήτησαν να κάνει οι εκδότες στο τελευταίο κεφάλαιο, κυκλοφορεί πρώτα στην Αμερική το 1920 και στην Αγγλία το 1921.

1922 Κυκλοφορεί το δεύτερο μυθιστόρημά της με τίτλο The secret adversary. Η Άγκαθα μαζί με τον Άρτσι εγκαταλείπουν για ένα χρόνο την Αγγλία, με αφορμή την αποστολή του στις αγ­ γλικές αποικίες.

1923-26 Γράφει το The man in the brown swit. Εκδίδει με δικά της έξο­ δα την ποιητική συλλογή The Road of Dreams και γράφει τα έργα The secret o f chimneys, και The Murder o f Roger Ackroyd.

1928 Η Άγκαθα με τη Ρόζαλιντ πάνε στις Καναρίους νήσους για να ολοκληρώσει το έργο της The mystery o f the Blue Train. Tov Απρίλιο παίρνει διαζύγιο από τον Άρτσι.

1928-1929 Αγοράζει ένα σπίτι στο Τσέλσι. Ταξιδεύει και γνωρίζεται με τον Μαξ Μαλόουαν, δεκαπέντε χρόνια νεότερο της.

Agatha Christie The Murder of Roger Ackroyd

18/αφιερωμα 1930 Παντρεύεται τον Μαξ, ο οποίος είναι αρχαιολόγος και τον ακολουθεί ως βοηθός του σε ανασκαφές στη Μέση Ανατολή (Ιράκ, Συρία, Αίγυπτος). Αποτελέσματα της διαμονής της σ’ αυτά τα μέρη είναι τα μυθιστορήματά της που διαδραματίζον­ ται σε ανατολίτικο περιβάλλον. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί το βιβλίο της Murder at the Vicarage στο οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά η Μις Τζαίην Μαρπλ.

1931 Ταξιδεύει χωρίς τον Μαξ με το Οριάν Εξπρές.

1933-38 Ταξιδεύει με τον Μαξ σε αρχαιολογικούς χώρους και γράφει αρκετά έργα - ανάμεσά τους τα: Murder in the Orian Express, Three-act Tragedy, Death on the Nile, Appointment with death, Hercule Poirot’s Christmas, Murder in Mesopotamia.

1939-49 Συνεχίζει να γράφει και να εκδίδει ένα μεγάλο μέρος από τα έργα της - τα πιο γνωστά είναι: Ten little niggers, The body in the library, The moving finger, Death comes as an end. Αρχίζει να γράφει την αυτοβιογραφία της. Επίσης, με το ψευδώνυμο Μαίρη Ουέστμακοτ έγραψε το 1946 το Come tell me how you live.

1949-59 Γράφει 20 περίπου έργα, ανάμεσα του και το θεατρικό The Mousetrap, το οποίο ανεβαίνει το 1952 σε θέατρο του Λονδίνου και εξακολουθεί να παίζεται μέχρι σήμερα, ασταμάτητα. Το 1953 ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη Witness for the Prosecution το οποίο απέσπασε το βραβείο του Κύκλου των Κριτικών της Νέας Υόρκης, 1954-55.

1959-73 Γράφει μυθιστορήματα, διηγήματα και θεατρικά έργα. Το 1971 της απονέμεται από τη Βασιλική Αυλή της Αγγλίας ο τίτλος της Dame Commander.

1975 Γράφει το Curtain, στο οποίο σκοτώνει τον ήρωα πολλών μυθι­ στορημάτων της, τον Ηρακλή Πουαρό.

1976 Εκδίδεται το Sleeping Murder στο οποίο πεθαίνει τη Μις Μαρπλ. 12 Ιανουάριου, πεθαίνει στο Ουίντεμπροκ, στα χέρια του Μαξ που τη φρόντισε τα 20 τελευταία χρόνια της ζωής της.

1977 Εκδίδεται η αυτοβιογραφία της.

Σκηνή από την ταινία «Οριάν Εξπρές»

A G A T H A C H R IS T IE

Αντοβιογραφ ικό ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ στο Τόρκαι της περιοχής Ντέβον, μια από τις πιο όμορφες περιοχές της Αγγλίας. Ο πατέρας μου, Φρέντερικ 'Αλβα Μίλερ από τη Νέα Υόρκη, πέθανε όταν εγώ ήμουν μικρό παιδί και έτσι με μεγάλωσε η μητέρα μου. Με ενθάρρυνε από πολύ νεαρή ηλικία να γράφω ποιήματα και διηγήματα και με βοηθούσε στις επιλογές των βιβλίων που έπρεπε να διαβάσω. Η μητέρα μου ήταν μια έξυπνη γυναίκα που είχε την ικανότητα να προκαλεί ενθουσιασμό για οποιοδήποτε θέμα και η ανατροφή μου στα χέρια της (δεν είχα γκουβερνάντα ούτε και πήγαινα σχολείο) έγινε ένα πολύ ενδιαφέρον παιχνίδι. Ήμουν η νεότερη της οικογένειας, με διαφορά από τ’ άλλα παιδιά κι αισθανόμουν πολύ μόνη, καθώς λοιπόν είχα και μεγάλη φαντασία, άρχισα να δημιουργώ με το μυαλό μου συντρόφους μου για το παιχνίδι, που ήταν πολύ ζωντανοί μέσα μου (πιο ζωντανοί απ’ τα παιδιά που έρχονταν κατά καιρούς να παίξουν μαζί μου). Αν και είχα σκαρώσει ιστορίες στο μυαλό μου από πολύ μικρή, ποτέ εντούτοις δεν είχα σκεφτεί να τις γράψω στο χαρτί. Ή ταν η μητέρα μου που με πίεσε για πρώτη φορά να γράψω μιαν ιστορία. Ήμουν άρρωστη με κρυολόγημα και δεν μπορούσα να βγω έξω, κι έτσι μου είπε: «Καλά θα έκανες να έγραφες μιαν ιστορία». Μου ήταν πολύ εύκολο να σκεφτώ μία, αλλά δύσκολο να τη γράψω στο χαρτί καλά. Με τον καιρό, η δουλειά αυτή μου φαινόταν ευκολότερη, όμως όλες οι ιστορίες εκείνης της εποχής ήταν λυπημένες και συναισθηματικές. Στα δεκάξι πήγα σχολείο στο Παρίσι και σπούδασα τραγούδι. Ήταν γερό χτύπημα για μένα όταν κατάλαβα πως η φωνή μου δεν ήταν αρκετά δυνατή για την όπερα. Κάποιο χειμώνα, η μητέρα μου με πήγε στο Κάιρο κι εκεί έγραψα με πολύ κόπο ένα μυθιστόρημα. Ο κ. Ήντεν Φίλποτς, γείτονας και φίλος μας στο Τόρκαϊ, ήταν πολύ ευγενικός μαζί μου και μ’ ενθάρρυνε να συνεχίσω τις προσπάθειές μου. Από καιρό σε καιρό άρχισα να δημοσιεύω κανένα διήγημα -αισθανόμουν τότε μεγάλη συγκίνηση κι ευχαρίστηση. Το 1912 αρραβωνιάστηκα και παντρεύτηκα το 1914, λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα του πολέμου. Ο άντρας μου ήταν στη Γαλλία κι εγώ πήγα να δουλέψω σ’ ένα νοσοκομείο του Τόρκαϊ, όπου είχα πολύ λίγο χρόνο για γράψιμο. Προς το τέλος του πολέμου είχα περισσότερο χρόνο, γιατί ήμουν στην αποθήκη φαρμάκων του νοσοκομείου, κι εκεί σχηματίστηκε στο μυαλό μου μια αστυνομική ιστορία. Είχα διαβάσει πάρα πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα, είδος που το θεωρούσα θαυμάσιο γιατί αποσπά τη σκέψη από τις στενοχώριες. Με την αδελφή μου που το συζητήσαμε, μου είπε πως ήταν σχεδόν αδύνατο να βρεθεί μια πραγματικά καλή αστυνομική ιστορία, όπου δεν θα ήταν εύκολο να φανταστεί ο αναγνώστης ποιος έκανε το έγκλημα. Της απάντησα ότι εγώ μπορούσα να γράψω μια τέτοια ιστορία, αλλά εκείνη είχε τις αμφιβολίες της. Αυτό μ’ εξώθησε κι έγραψα το «Η μυστηριώδης υπόθεση στο Στάιλς». Γραφόταν πολύ αργά, με εκρήξεις

και διακοπές, αλλά όταν πήρα δεκαπέντε μέρες άδεια από το νοσοκομείο, πήγα να μείνω μόνη μου στο Ντάρτμουρ, όπου και το τέλειωσα. Το έστειλα σ’ έναν εκδότη, που σε λίγο καιρό μού το γύρισε πίσω, και η ιστορία επαναλήφθηκε πολλές φορές. Όταν το έστειλα στο Bodley Head ούτε μου απάντησαν και σε λίγο καιρό το ξέχασα. Ένα χρόνο αργότερα, έκπληκτη, πήρα ένα γράμμα, με το οποίο μου ζητούσαν να πάω για συνέντευξη. Ήμουν πολύ ταραγμένη και υπέγραψα το συμβόλαιο επιτόπου. Δεν μου έδιναν βέβαια πολλά χρήματα, αλλά η ιδέα μ’ έκανε να εντείνω τις προσπάθειές μου. Ποτέ μου δεν είχα σκεφτεί να γράφω για να εξασφαλίσω ένα εισόδημα, ούτε είχα φανταστεί ποτέ τον εαυτό μου επαγγελματία συγγραφέα. Μόνον όταν είχα ήδη γράψει έξι βιβλία, αισθάνθηκα πραγματικά ότι ήμουν συγγραφέας. Το 1928 πήρα διαζύγιο από τον άντρα μου, συνταγματάρχη Άρτσιμπαλντ Κρίστι, και τα επόμενα χρόνια έκανα ταξίδια, όταν η κόρη μου η Ρόζαλιντ ήταν στο σχολείο, γυρίζοντας στην Αγγλία μόνον όταν τα σχολεία είχαν διακοπές. Τα ταξίδια ήταν πάντα αυτό που μ’ ευχαριστούσε περισσότερο. Το 1930 επισκέφθηκα την Ουρ, όπου συνάντησα στις ανασκαφές τον Μαξ Μαλόουαν, βοηθό του καθηγητή Σερ Λέοναρντ Γούλεϋ. Τον Σεπτέμβρη του 1930 παντρεύτηκα τον Μαξ Μαλόουαν και από τότε περνώ μερικούς μήνες κάθε χρόνο στη Συρία ή στο Ιράκ μαζί του. Μου αρέσει η έρημος, κι όταν δεν γράφω, βοηθώ στη φωτογράφιση της αρχαιολογικής αποστολής. Μου αρέσει πολύ να γράφω στην έρημο, όπου τίποτα δεν με διασπά: τηλέφωνα, θέατρα, όπερες, σπίτια και κήποι. Ένα από τα χόμπι μου είναι ν’ αγοράζω σπίτια, να τους κάνω μετατροπές και να τα διακοσμώ, να ζω μέσα λίγο καιρό και μετά να τα πουλάω. Είναι ακριβό χόμπι, αλλά πολύ διασκεδαστικό. Αυτά που αντιπαθώ περισσότερο, είναι τα πλήθη, οι φωνές, το ραδιόφωνο, το σινεμά και τα γραμμόφωνα. Αντιπαθώ επίσης τη γεύση του αλκοόλ και δεν μου αρέσει το κάπνισμα. Μου αρέσει ο ήλιος, η θάλασσα, τα λουλούδια, τα ταξίδια (όχι όμως τα θαλάσσια γιατί μ’ αρρωσταίνουν) η παράξενη μαγειρική, το κολύμπι, το τένις, το πιάνο, το θέατρο, οι συναυλίες, το διάβασμα και το κέντημα. Απόδοση: Ερρίκος Μπελιές

αφιερωμα/21

Στάθης Β α λούκ ος

Ηρακλής Ποναρό

Μέθοδοι και στυλ ενός κυνηγού δολοφόνων «Μην ξεχνάς τα φαιά κύτταρα, mon ami», είναι η γνωστή επωδός πολλών συλλογι­ σμών τον Ηρακλή Ποναρό, του πιο φημισμένου ήρωα των ιστοριών της Ά γκαθα Κρίστι και ταυτόχρονα τον τυπικότερου ίσως εκπροσώπου των ντετέκτιβ της κλα­ σικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Αυτή η ρήση είναι κάτι περισσότερο από μια φι­ λολογική επινόηση. Παρά την απλοϊκότητά της, η φράση περικλείει μέσα της ένα σημαντικό μέ­ ρος από τη φιλοσοφία δράσης του κλασικού ντετέκτιβ. Θα μπορούσε θαυμάσια να έχει λεχθεί, τόσο από τον Ογκύστ Ντυπέν, όσο και από τον Σέρλοκ Χολμς, για να περιορισθούμε σε δυο εξί­ σου διάσημους με τον Πουαρό, ήρωες αστυνομι­ κών ιστοριών. Η θεωρία των «φαιών κυττάρων», στην πραγματικότητα, είναι μια επανάληψη αυ­ τού που στο έργο του Πόε ονομάζεται «αναλυτι­ κή δύναμη», και στο έργο του Ντόυλ «πορισματικός συλλογισμός». Δεν θα μπορέσουμε λοιπόν να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για τον κοντόσωμο Βέλγο αστυνομικό, αν προηγούμενα δεν επιχειρήσουμε ένα ιστορικό flash-back στους μυ­ θιστορηματικούς του προγόνους, όπως διαμορ­ φώθηκαν από την πένα συγγραφέων σαν τους Πόε, Τσέστερτον και Ντόυλ.

„ Το πρώτο ερώτημα στο οποίο θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απάντηση, αφορά τα χαρακτηριστικά της αστυνομικής λογοτεχνίας. Υφίσταται αυτό το είδος του γραπτού λόγου, που έχουμε μάθει να το ονομάζουμε «αστυνομική λογοτεχνία», και αν ναι, σε τι ξεχωρίζει από τα άλλα είδη; Ο Μπόρχες, σε μια διάλεξή του στο πανεπι­ στήμιο Μπελγκράνο της Αργεντινής, με θέμα το αστυνομικό διήγημα, παρατηρεί ότι τα λογοτε­ χνικά είδη ίσως να εξαρτώνται λιγότερο από τα ίδια τα κείμενα, παρά από τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα κείμενα διαβάζονται.1 Αυτό φαίνεται να είναι σωστό. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί σαν αστυνομικό αφήγημα, αν δια­ βαζόταν κατάλληλα, το τέταρτο κεφάλαιο της Βιβλικής Γένεσης, όπου περιγράφεται ο φόνος του Άβελ από τον Κάιν; Το παράδειγμα μοιάζει

Η αστυνομική λογοτεχνία

22/αφιερωμα ακραίο, αλλά είναι κατάλληλο για την εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων. Ο προσεκτικός ανα­ γνώστης θα μπορούσε ν’ απομονώσει πολλά επί μέρους στοιχεία από αυτά που παραδοσιακά συνθέτουν ένα αστυνομικό διήγημα. Υπάρχει ο τόπος, η αιτία και η περιγραφή του φόνου. Τι είναι αυτό που λείπει; Προφανώς το μυστήριο! Ο Κάιν κατονομάζεται σαν δολοφόνος εξαρχής. Για όσους λοιπόν αγαπάνε τις γενικεύσεις, ορί­ ζουμε πως το πρώτο συστατικό στοιχείο της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι η ύπαρξη -και ει­ δικότερα η ανίχνευση- ενός μυστηρίου. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τριών ειδών μυστή­ ρια που χαρακτηρίζουν τα αφηγήματα του εί­ δους: α) Τα μυστήρια των κλειστών δωματίων, β) Οι εξαφανίσεις πολυτίμων αντικειμένων, και γ) Οι δολοφονίες πάθους ή συμφέροντος. Για την εξιχνίαση αυτών των μυστηρίων, είναι απαραίτητη η παρουσία ενός ανθρώπου, του αστυνομικού ντετέκτιβ, που θα αποκαταστήσει τη διαταραγμένη λογική και θα παίξει το ρόλο της νεμέσεως, ή αν προτιμάτε της θείας δίκης. Η παρουσία αυτή του ντετέκτιβ αποτελεί το δεύτε­ ρο συστατικό στοιχείο της αστυνομικής λογοτε­ χνίας. Ο τρόπος με τον οποίο θα επέμβει ο ντετέκτιβ στην ιστορία, χαρακτηρίζει τις δυο πιο σημαντικές «σχολές» του'είδους. Στην πρώτη, η λύση δίνεται μέσα από μια προσεκτικά διατυπω­ μένη σκέψη που περιλαμβάνει την τακτοποίηση διαφόρων ενδείξεων σ’ ένα σύστημα λογικής. Εί­ ναι ο τρόπος των detective stories του Ογκύστ Ντυπέν, του Σέρλοκ Χολμς, του πάτερ Μπράουν και βεβαίως του Ηρακλή Πουαρό. Στη δεύτερη, ο ντετέκτιβ επεμβαίνει με τη δυναμική του πα­ ρουσία και γίνεται ο καταλύτης της δράσης, μέ­ σα από την οποία προκύπτει η λύση. Εδώ συ­ ναντάμε τους σκληροτράχηλους ντετέκτιβ της crime novel του Ρέιμοντ Τσάντλερ, του Ντάσιελ Χάμετ και του Τζέιμς Κέιν.3 „

Στα πλαίσια ενός άρθρου, γραμμένου για ένα αφιέρωμα της Άγκαθα Κρίστι, θ α περιοριστούμε στην ανάλυση των μεθόδων και γενικότερα του στυλ, των ντετέκτιβ της πρώτης σχολής. Όλα τα αφηγήματα του είδους έχουν τόσα πολλά κοινά σημεία, που ο εντοπισμός τους μοιάζει με τις παλιές εκείνες «μαγικές εικόνες» των λαϊκών περιοδικών, όπου ο αναγνώστης κα­ λείται να εντοπίσει έναν αριθμό διαφορών, σε δυο πανομοιότυπα σκίτσα. Όλες οι ιστορίες βα­ σίζονται αφηγηματικά στο δίπολο: αφελής βοη­ θός (που είναι συνήθως και ο αφηγητής) - δαι­ μόνιος ντετέκτιβ. Δίπλα στον Χολμς υπάρχει ο Ουάτσον, τις περιπέτειες του Ντυπέν τις αφηγείται ένας ανώνυμος θαυμαστής του, ο Ηρακλής γ

,

Μ σιοερενία λογίκή τον ντετέκτιβ

Πουαρό εντυπωσιάζει τον Χάστινγκς, ο Άρτσι Γκούντγουϊν είναι ο πιστός βοηθός του Νέρο Βολφ. Οι περισσότεροι από τους δαιμόνιους ντετέκτιβ είναι άτομα παράδοξα και ματαιόδοξα που ξεχωρίζουν για τον ιδιότυπο χαρακτήρα τους και την εμφάνισή τους. Ο Ντυπέν, είναι ένας ξεπεσμένος αριστοκράτης με μελαγχολική ψυχοσύνθεση που κατοικεί σ’ ένα παμπάλαιο σπίτι και λατρεύει τη νύχτα. Ο Χολμς ξεκουρά­ ζει τα νεύρα του παίζοντας βιολί και σκέπτεται φορώντας την αγαπημένη του «robe de chambre», ο Πουαρό είναι ματαιόδοξος ώς τη γελοιό­ τητα προσπαθώντας να διατηρήσει ατσαλάκωτο το μουστάκι του, ο Βολφ4 είναι τόσο χονδρός που βρίσκεται ακινητοποιημένος από το πάχος του, στο αρχοντικό του, και σκέπτεται φροντί­ ζοντας τις ορχιδέες του στο φυτώριο της ταρά­ τσας του. Τα εγκλήματα που εξιχνιάζουν γίνον­ ται με αλλόκοτους τρόπους: δηλητηριασμένα βέ­ λη, μαχαιράκια που ελευθερώνονται με ωρολο­ γιακούς μηχανισμούς και μετατρέπονται σε λαι­ μητόμους, μπουκέτα με δηλητηριώδη αέρια, στραγγαλισμοί με κίτρινες καλτσοδέτες. Οι δο­ λοφόνοι είναι τα πιο απίθανα άτομα και στηρί­ ζουν τα άλλοθι τους στις πιο σχολαστικές λεπτο­ μέρειες. Μεταμφιέσεις, πλαστοπροσωπίες, μυ­ στικές είσοδοι, εξαφανίσεις ιχνών, αποτελούν ένα μικρό μέρος του ρεπερτορίου τους. Σε όλα αυτά, ο ντετέκτιβ αντιπαραβάλλει τη λαμπρή του σκέψη. Δεν υπάρχει στην αστυνομι­ κή φιλολογία χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για τον τρόπο λειτουργίας αυτού του εκπληκτι­ κού «μυαλού» και του τρόπου που συνδυάζει ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία για την εξαγω­ γή συμπερασμάτων, από την εισαγωγή της «Δι­ πλής δολοφονίας της οδού Μοργκ» του Πόε. Ένα πραγματικό βεγγαλικό συλλογιστικών ικα­ νοτήτων, που χαρακτηρίζει όχι μόνον τον Ντυ­ πέν, αλλά ολόκληρη τη σχολή που εκπροσωπεί. Το δημοσιεύουμε αυτούσιο,5 γιατί αποτελεί έναν πλήρη μπούσουλα για τη σιδερένια λογική των ντετέκτιβ και την τεχνική με την οποία τροφοδο­ τούμενη με στοιχεία, βγάζει συμπεράσματα. (...) «Μια νύχτα περπατούσαμε αργά σ’ ένα στενό βρώμικο δρόμο, κοντά στο Παλαί Ρουαγιάλ. Βυθισμένοι, απ’ ό,τι φαινόταν, στους λογι­ σμούς μας, δεν είχαμε αλλάξει ούτε λέξη, τουλά­ χιστον για ένα τέταρτο της ώρας. Άξαφνα ο Ντυπέν έσπασε τη σιωπή μ ’ αυτή τη φράση: «Είναι πολύ κοντός, αλήθεια, και θα τα κατάφερνε καλύτερα στο Βαριετέ». «Δε χωρεί αμφιβολία», είπα χωρίς να συλλογι­ στώ και χωρίς να προσέξω στην αρχή (τόσο απορροφημένος ήμουν από τους στοχασμούς μου) την παράξενη σχέση που είχαν τα λόγια του φίλου μου με τις δικές μου σκέψεις. Ύστερα από

αφιερωμα/23 μια στιγμή όμως συνήλθα, και η κατάπληξή μου ι ήταν μεγάλη. «Ντνπέν», είπα σοβαρά, «είναι κάτι που ξε­ περνάει τις δυνάμεις του μυαλού μου. Δε διστά­ ζω να σου πω πως μένω κατάπληκτος και μόλις μπορώ να πιστέψω τις αισθήσεις μου. Πώς είναι δυνατόν να ξέρεις πως συλλογιζόμουν τον...». Εδώ αώπασα, για να βεβαιωθώ χωρίς να μου μένει ίχνος αμφιβολίας ότι πραγματικά ήξερε ποιον συλλογιζόμουν. «Για τον Σαντιγύ;» είπε, «γιατί σώπασες; Έκανες την παρατήρηση πως είναι πολύ λεπτός και μικροκαμωμένος για την τραγωδία». Αυτή ακριβώς τη σκέψη έκανα εκείνη την ίδια τη στιγμή. Ο Σαντιγύ ήταν ένας πρώην μπαλω­ ματής της οδού Σαιν Ντενί, που είχε την «πε­ τριά» της σκηνής και δοκίμασε να παίξει το ρόλο του Ξέρξη στην τραγωδία του Κρεμπιγιόν, μα το μόνο που κατάφερε ήταν να γίνει γελοίος. «Για τ ’ όνομα του Θεού!» φώναξα. «Πες μου τη μέθοδο -αν, φυσικά, υπάρχει κάποια μέθο­ δος- που σε βοήθησε να διαβάσεις τόσο καθαρά μέσα στην ψυχή μου». Η αλήθεια είναι πως ήμουν πολύ πιο ξαφνια­ σμένος από όσο ήθελα να ομολογήσω. «Ο μανάβης σ’ έκανε να σκεφτείς πως ο μπα­ λωματής δεν ήταν αρκετά ψηλός για Ξέρξης et id ' genus omne», αποκρίθηκε ο φίλος μου. «Ο μανάβης! με κάνεις ν’ απορώ. Δεν ξέρω κανένα μανάβη». «Ο άνθρωπος που έπεσε απάνω σου, καθώς μπαίναμε σε τούτο το δρόμο -πριν από ένα τέ­ ταρτο». Θυμήθηκα πραγματικά πως ένας μανάβης μ ’ ένα μεγάλο πανέρι μήλα στο κεφάλι του λίγο έλειψε να με ρίξει άθελά του, καθώς περνούσαμε από την οδό Σ..., σ’ αυτήν που είμαστε τώρα- μα τι σχέση είχε με τον Σαντιγύ; Μου ήταν αδύνα. τον να τους συνδέσω. «Θα σου εξηγήσω», είπε ο Ντυπέν με ύφος θαυματοποιού · «μα για να μπορέσεις να τ ’ αντιληφθείς όλα πιο καθαρά, πρέπει πρώτα να ξαναπάρουμε αντίστροφα το δρόμο των στοχασμών σου, από τη στιγμή που σου μίλησα ώς τότε που συναντήσαμε το μανάβη που σου έλεγα. Οι πιο χοντροί κρίκοι της αλυσίδας ήταν έτσι -Σαντιγύ, Ωρίων, Δόκτωρ Νίκολς, Επίκουρος, Στερεοτο­ μία, οι πλάκες του δρόμου, ο μανάβης». Ελάχιστοι άνθρωποι δεν έχουν διασκεδάσει σε κάποια ορισμένη περίοδο της ζωής τους, γυρί­ ζοντας βήμα-βήμα πίσω στο δρόμο που ακολού­ θησε ο νους τους, για να φτάσει σε ορισμένα συμπεράσματα. Αυτή η ασχολία είναι πολλές φο­ ρές εξαιρετικά ενδιαφέρουσα· και όποιος την επιχειρεί για πρώτη φορά, ξαφνιάζεται από την απεριόριστη και ασυνάρτητη φαινομενικά από­ σταση που χωρίζει την αφετηρία από το τέρμα. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πόσο ξαφνιάστηκα κ ’

Η Άγχαθα με τον άνόρα της, Άρτσιμπαλντ Κρίση

εγώ, ακούγοντας το Γάλλο να μιλάει όπως μου μίλησε· και όταν βρέθηκα στην ανάγκη να πραδεχτώ πως είχε πει την αλήθεια, εξακολούθησε: «Μιλούσαμε για άλογα, αν δεν κάνω λάθος, ακριβώς πριν αφήσουμε την οδό Σ... Ή ταν το τελευταίο θέμα που μας απασχόλησε. Στην αρχή αυτού του δρόμου διασταυρωθήκαμε με κάποιον μανάβη, μ ’ ένα μεγάλο πανέρι στο κεφάλι του, που μας προσπέρασε βιαστικός και σ’ έριξε σχε­ δόν πάνω σ’ ένα σωρό πλάκες, σ ’ ένα σημείο όπου επιδιορθώνουν το πεζοδρόμιο. Πάτησες μια πλάκα αστερέωτη, γλίστρησες, στραμπούληξες λίγο το γόνατό σου, νεύριασες, κατσούφια­ σες, κάτι μουρμούρισες ανάμεσα στα δόντια σου, γύρισες να κοιτάξεις το σωρό και εξακολούθησες το δρόμο σου αμίλητος. Δεν έδωσα ξεχωριστή προσοχή, μα τον τελευταίο καιρό η παρατηρητι­ κότητα έχει καταντήσει για μένα ένα είδος ανάγκης. »Ε(χες πάντα τα μάτια σου καρφωμένα κατα­ γής και κοίταζες με παράξενο τρόπο τους λάκ­ κους και τ ’ αυλάκια του δρόμου (έτσι κατάλαβα πως ο νους σου ήταν ακόμη στις πλάκες),t ώσπου φτάσαμε στο στενό δρομάκι, στην οδό Λαμαρτίνου, που την έχουν στρώσει δοκιμαστικά με ξύλι­ νους, τετράγωνους τάκους. Εδώ το πρόσωπό

24/αφιερωμα σου φωτίστηκε και βλέποντας τα χείλη σου να σαλεύουν, όεν μπορούσα ν’ αμφιβάλλω πως ψι­ θύριζες τη λέξη «στερεοτομία», έναν όρο που χρησιμοποιούν εμφαντικά για τέτοιες επιστρώ­ σεις. Ήξερα πως δεν ήταν δυνατόν να πεις μέσα σου «στερεοτομία», χωρίς να θυμηθείς τα άτομα και τις θεωρίες του Επίκουρου · και καθώς, όταν πριν από λίγες μέρες συζητούσαμε αυτό το θέμα, σου είχα πει τόσο παράδοξες και ασήμαντες εί­ χαν φανεί οι αόριστες προφητείες του ξακουστού Έλληνα, μα πόσο είχαν επιβεβαιωθεί από την τελευταία θεωρία γύρω από τους αστερισμούς και τη γένεση του κόσμου, υποψιάστηκα πως θα ήταν αδύνατο να μη ρίξεις μια ματιά και στον μεγάλο αστερισμό του Ωρίωνα. Σήκωσες τα μά­ τια σου ψηλά και τώρα βεβαιώθηκα οριστικά πως είχα ακολουθήσει σωστά τα βήματά σου. Μα 0’ αυτούς τους πικρούς σατιρικούς στίχους για τον καημένο τον Σαντιγύ που δημοσίευσε το χθεσινό «Μουσείο», ο ποιητής, μα ζί με μερικούς δυσάρεστους υπαινιγμούς σχετικά με την αλλαγή του ονόματος του μπαλωματή όταν φόρεσε τους κοθόρνους, ανέφερε το στίχο κάποιου Λατίνου, που έχουμε αναφέρει συχνά κι εμείς οι δυο: Perdidit antiquum litera prima sonum. Σου είχα πει τότε πως αυτός ο στίχος είχε κά­ ποια άμεση σχέση με τον Ωρίωνα, που παλιότερα γραφόταν Ουριών, και από ορισμένες διαφωνίες μας σ ’ αυτό το σημείο, ήμουν βέβαιος πως όεν τον είχες ξεχάσει. Ήταν λοιπόν φανερό πως δε θα παρέλειπες να συνδυάσεις τις ιδέες του Ωρίω­ να και του Σαντιγύ. Από το χαμόγελο που άνθι­ σε για μια στιγμή στα χείλη σου, κατάλαβα πως πραγματικά τον έκανες αυτόν τον συνδυασμό. Συλλογίστηκες το κουρέλιασμα του καημένου του μπαλωματή. Για λίγο περπατούσες σκυφτός, μα άξαφνα σε είδα να σηκώνεις πάλι ψηλά το κεφάλι, και τότε βεβαιώθηκα πως ο νους σου εί­ χε πετάξει στη μικροσκοπική σιλουέτα του Σαντιγύ. Σ ’ αυτό το σημείο διέκοψα τους στοχα­ σμούς σου, για να παρατηρήσω πως έτσι κοντός και λεπτός που είναι, θα τα κατάφερνε καλύτερα στο "Βαριετέ”».6

ΤΎ ' A

n

V

'

Αφού γνωρίοαμε την

Η Λγκαυα Κρίση παράδοση της αοτυνοκαΐ Ο μικής λογοτεχνίας, πά-

*****

Πουα^

στι, είναι καιρός να μιλήσουμε για την ίδια, και τον διασημότερο από τα δημιουργήματά της, τον Ηρακλή Πουαρό. Είναι γνωστό ότι η Κρίστι ήταν μια συστημα­ τική παρατηρήτρια του κοινωνικού της περίγυ­ ρου, και μ’ αυτόν τον τρόπο έγραφε τα μυθιστο-

ρήματά της.7 Οι περισσότεροι από τους χαρα­ κτήρες των ηρώων του έργου της, ήταν πρόσωπα του κοντινού της περιβάλλοντος, φίλοι και γνω­ στοί. Παρατηρώντας φιλενάδες της, ή φίλους του άντρα της, προσπαθούσε να σκεφθεί, τι έγ­ κλημα ήταν ικανός ο καθένας να κάνει, βασιζό­ μενη σε μια ανάλυση του χαρακτήρα τους, και στη γνώση μερικών από τα προσωπικά τους προ­ βλήματα. Στη συνέχεια σκάρωνε μια φανταστική ιστορία που τους ταίριαζε, αλλά φυσικά την έκρυβε αρκετά έξυπνα, ώστε να μην είναι αναγνιορίσιμη από τους ίδιους. Μ’ αυτόν τον τρόπο συνέλαβε, για παράδειγ­ μα, την ίντριγκα του μυθιστορήματος της «Έ γ­ κλημα στο Οριάν Εξπρές». Σε κάποιο φιλικό κο­ κτέιλ, διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι από τους καλεσμένους μιλούσαν με αγανάκτηση σε βάρος ενός φίλου του άντρα της, ο οποίος απούσιαζε από τη συγκέντρωση, και ο οποίος ήταν ο διοι­ κητικός τους προϊστάμενος. Σκέφθηκε ότι ο κα­ θένας από όλους αυτούς τους ανθρώπους, για κάποιο λόγο, μισούσε τον απόντα καλεσμένο της, και επομένως ο καθένας τους είχε κάποιο λόγο να τον σκοτώσει. Αν βρισκόταν εκείνη την ώρα το πτώμα του, τότε όλοι θα ήταν ύποπτοι και ίσως όλοι ένοχοι. Στη συνέχεια, η Κρίστι δεν είχε παρά να μεταφέρει τη δράση από το κοσμι­ κό σαλόνι, κάπου πιο βολικά, ώστε το αίμα του θύματος να μη λέρωνε τουλάχιστον τους καναπέ­ δες. Το κουπέ ενός τρένου ήταν μια ικανοποιητι­ κή απάντηση και η βασική ίντριγκα ενός μυθι­ στορήματος έτοιμη. Δεν έμενε παρά η τυ,πική διεκπεραίωση της γραφής του. Τον Ηρακλή Πουαρό τον εμπνεύσθηκε, παρα­ τηρώντας κάποιους Βέλγους πρόσφυγες, που στην εποχή του πρώτου παγκόσμιου πολέμου εί­ χαν κατασκηνώσει σ’ ένα μεγάλο οικόπεδο, απέ­ ναντι από το σπίτι της στο Λονδίνο. Τα φυσιο­ γνωμικά του χαρακτηριστικά, είναι κοινότυπα. Ένας ανθρωπάκος κοντός, αν και κάπως ευτρα­ φής. Το κεφάλι του, σαν γυαλιστερό αυγό, με ένα μεγάλο κωμικό μουστάκι, στο οποίο αφιερώ­ νει αρκετή ώρα, από την καθημερινή του τουα­ λέτα. Είναι «κοκέτης» και αγαπά την κομψότη­ τα, αλλά μ’ έναν παλιομοδίτικο τρόπο. Φορά καλογυαλισμένα τριζάτα παπούτσια και η καλόβο­ λη γκρίνια είναι το χαριτωμένο του ελάττωμα. Αλλά σε αντίθεση με την κάπως αστεία του εμ­ φάνιση, ο Πουαρό είναι ένας πανέξυπνος άν­ θρωπος που αγαπά τη δουλειά του και βεβαίως η τύχη τον ανταμείβει γι’ αυτό. Όπου και αν πάει, ακόμα και σε στιγμές διακοπών ή προσω­ ρινής αναψυχής, παντού τον περιμένει ένα πτώ­ μα και μια υπόθεση για να αναμετρηθεί μαζί της. Ο ίδιος έχει κάτι από την ψυχολογία του ηθοποιού και της παράστασης. Ακόμα και όταν εντοπίσει το δολοφόνο, του αρέσει να παίζει λί­ γο μαζί του, πριν τον παραδώσει στη δικαιοσύ-

αφιερωμα/25 νη. Τα αποκαλυπτήρια, συνήθως, γίνονται με τη μεγαλοπρέπεια μιας επίδειξης ταχυδακτυλουργι­ κών κόλπων. Ό λοι οι ύποπτοι-θεατές συγκεν­ τρώνονται σ’ έναν μεγάλο χώρο (μια αίθουσα ή ένα σαλόνι) και εκεί ο Πουαρό ξετυλίγει μπρο­ στά στα μάτια τους και στα μάτια των θεατών, την πολύγχρωμη σειρά των συλλογισμών του, που εντοπίζουν τον πανικόβλητο δράστη. Η προσωπικότητα και οι περιπέτειες του Βέλ­ γου ντετέκτιβ, αναπτύχθηκαν σε πενήντα περί­ που, μικρά και μεγάλα, αφηγήματα. Η Κρίστι, με μεθοδικότητα, κρατούσε σημειώσεις για τη ζωή του αγαπημένου της ήρωα, ο οποίος γερ­ νούσε μαζί της από μυθιστόρημα σε μυθιστόρη­ μα, από το πρώτο που τον συναντούμε, το περί­ φημο The Mysterious Affair at Styles (1920), ώς το τελευταίο, το Curtain (1975), όπου και διαβά­ ζουμε το θάνατό του. Χάρη σε αυτή τη συνέπεια της Κρίστι, οι ιστορίες του Πουαρό, αν διαβα­ στούν με μια χρονολογική σειρά (με μερικές ανα­ κατατάξεις είναι αλήθεια), δεν μας αφηγούνται μόνον τις αστυνομικές του περιπέτειες, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα και μια μυθιστορηματική βιογραφία του, αρκετά ενδιαφέρουσα και μερι­ κές φορές συγκινητική. Με την απαραίτητη σ’ αυτε5 τι5 περιπτώσεις συντομία’ θα επιΧειθήσουμε λοιπόν μια ανασύνθεση της ζωής του Πουαρό.8 Γεννή­ θηκε τον περασμένο αιώνα στο Βέλγιο και μεγάλωσε στην πόλη Σπα. Οι αστοί γονείς του ονειρευόντουσαν για τον γιο τους μια καριέρα στρατιωτικού, αλλά τελικά ο Ηρακλής αποφάσισε κάτι παραπλήσιο. Κατατά­ χθηκε στο αστυνομικό σώμα στις Βρυξέλλες και γρήγορα διακρίθηκε για τις ικανότητές του στις λύσεις αστυνομικών μυστηρίων. Το 1904, είναι ήδη ο πιο φημισμένος ντετέκτιβ της πατρίδας του και έχει θέσει τις βάσεις της παγκόσμιας φή­ μης του. Στο μεταξύ έχει γνωριστεί με τον επι­ θεωρητή της Σκότλαντ Γιαρντ, Τζέιμς Τζαπ, και μεταξύ των δυο ανδρών έχει αναπτυχθεί ένα βα­ θύ φιλικό αίσθημα που βασιζόταν σε μια αμοι­ βαία εκτίμηση. Μετά το 1904, ο Πουαρό παραιτείται από τους στενούς ορίζοντες της βελγικής αστυνομίας και αναλαμβάνει υποθέσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, σαν ιδιωτικός ντετέκτιβ. Στη διάρκεια του πα­ γκόσμιου πολέμου, γνωρίζεται με τον Χάστινγκς, που έμελλε να γίνει ο Ουάτσον του, επι­ στήθιος φίλος και βιογράφος. Το 1916, στη «Μυ­ στηριώδη υπόθεση του Στάιλς Κορτ» (The My­ sterious Affair at Styles), ο Πουαρό, ο Τζαπ, και ο Χάστινγκς συνεργάζονται στενά, και μετά την επιτυχή της έκβαση, αποφασίζουν να ζήσουν

Η ζωή και n t t ti v n r n r Ο νανατος ΤOV Ποναρό

Ο Άλμπερτ Φίνεϋ σαν Ηρακλής Ποναρό στην ταινία «Φόνος στον Οριάν Εξπρές», 1977

όλοι μαζί στο Λονδίνο. Ο Πουαρό και ο Χάστινγκς γίνονται συγκάτοικοι στο 14 της Farraway Street, αλλά λίγα χρόνια αργότερα ο Χάστινγκς παντρεύεται, και πηγαίνει στην Αργεντι­ νή για μόνιμη εγκατάσταση. Τότε ο μικρόσωμος Βέλγος αναλαμβάνει τη μεγαλύτερη υπόθεση της ζωής του (The Big Four) κατά τη διάρκεια της οποίας σκοτώνεται ο δίδυμος αδελφός του Αχιλλέας σε μια έκρηξη στο Felsenlabyrinth. Αμέσως μετά τον περιμένει το μυστήριο του θανάτου του Άκροιντ (The Murder of Roger Ackroyd) με τη λύση του οποίου ο Πουαρό αποκτά πια μεγάλη οικονομική άνεση που του επιτρέπει να προσλάβει μια γραμματέα, τη Φελίσιτι Λέμον και έναν φλεγματικό καμαριέρη, τον Τζορτζ. Τώρα πια δέχεται προτάσεις απ’ όλον τον κόσμο, για διά­ φορες υποθέσεις. Στη Συρία, στη Μεσοποτα­ μία, στην Ιταλία, στην Κεντρική Ευρώπη, ζη­ τούν τα φώτα του, και ο Πουαρό πολυταξιδεμέ­ νος πια, γίνεται το αγαπημένο παιδί της καλής κοινωνίας. Τρώει σε ακριβά εστιατόρια, φορά πανάκριβα ρούχα και παπούτσια, πηγαίνει στη διάρκεια των διακοπών του σε πανάκριβες κρουαζιέρες. Σε μια από αυτές στο Νείλο, βρί­ σκεται πάλι μπροστά σε μια υπόθεση φόνου (Death on the Nile), ενώ στην επιστροφή του, από μια υπόθεση στη Δαμασκό, ερευνά τις συν­ θήκες του θανάτου ενός συνεπιβάτη του, στο Οριάν Εξπρές. Αυτή είναι η μοναδική υπόθεση

26/αφιερωμα της ζωής του, που ο Πουαρό δεν παραδίνει τους ενόχους στη δικαιοσύνη (Murder on the Orient Express). Ο μεγάλος έρωτας του ντετέκτιβ ήταν η κόμισ­ σα Βέρα Ροσάκοφ, με την οποία γνωρίστηκε στην υπόθεση του Big Four. Ο δεσμός τους, πολύ διακριτικός, ίσως και εντελώς πλατωνικός, κράτησ® τρεις δεκαετίες, σχεδόν ώς το θάνατό του. Γέρος κι αγνώριστος πια, σημαδεμένος από την αρθρίτιδα, επιστρέφει στο «Στάιλς Κορτ» για να πεθάνει (Curtain). Συναντάται και πάλι, μετά από πολλά χρόνια, με τον αγαπημένο του Χά στινγκς, και διερευνούν από κοινού μια υπόθεση δολοφονίας, την τελευαία της ζωής του. Πεθαίνοντας αφήνει ένα αποχαιρετιστήριο σημείωμα γιο τον Χάστινγκς, με πολλές εξηγήσεις για την υπόθεση, και πολλές τύψεις για τον εαυτό του, επειδή δεν πρόλαβε, όπως όφειλε, μια δολοφο­

νία. Θα κλείσουμε αυτό το μικρό άρθρο με τα ίδια τα λόγια του: «Ναι, φίλε μου, είναι παράξενο και αστείο και φοβερό! Εγώ που δεν εγκρίνω το φόνο, εγώ που εκτιμώ την ανθρώπινη ζωή, τελείωσα την καριέρα μου διαπράττοντας φόνο. Γιατί, καταλαβαί­ νεις Χάστινγκς, το έργο μου στη ζωή είναι να σώζω αθώους προλαβαίνοντας το έγκλημα κι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να το κάνω». Ο Ηρακλής Πουαρό πέθανε ήσυχα σε μια ανα­ πηρική πολυθρόνα, σε βαθιά γεράματα, στο πανδοχείο Στάιλς του Έσσεξ, κάπου γύρω στο 1975. Στην πραγματικότητα, πέθανε δυο χρόνια αργότερα, όταν η πένα της Άγκαθα Κρίστι γλί­ στρησε από τα χέρια της και κύλησε ήσυχα πάνω στο γραφείο της, καθώς η αγγλίδα Λουκρητία Βοργία άφηνε την τελευταία της πνοή.

^ημίιώσεις 1, Χόρχε Λονίς Μπόρχες: «Το αστυνομικό διήγημα», περιοδι­ κό «Χάρτης» No 8, μετάφραση Αχ. Κυριακίδη.

2, Ο ίδιος σ Δημιουργός είναι και ο πρώτος ντετέκτιβ της ιστο­ ρίας. Αιρετικό αλλά χαριτωμένο!

3, Περισσότερα γι' αυτά στο άρθρο μου «Ιστορίες με ντετέκτιβ βτη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο» στο αφιέρωμα τον *Διαβάζω» για την αστυνομική λογοτεχνία, No 86, και στην Λολύ σημαντική μελέτη τον Πέτρον Μαρτινίδη «Σννηγορία τής παρολογοτεχνίας» εκδόσεις Πολύτνπο, Αθήνα 1982.

4, Ήρωας του Rex Stout, που πρωτοεμφανίσθηκε στο μυθιστό­ ρημα Fer de Lance (1934).

5, ·Η διπλή δολοφονία της οδού Μοργκ», έκδοση Γαλαξίας 1970, μετάφραση Στέλλας Βονρδονμπά.

6, Αρκετά χρόνια αργότερα, στο «’Ονομα τον Ρόδον» του Ονμπέρτο Έκο, ο αδελφός Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ, θα βρει την κρυψώνα ενός αλόγου, τον Μελανίωνα, θαμπώνον­ τας το βοηθό του, αδελφό Άντσο, με την αναλυτική δύναμη τής σκέψης του. Είναι βεβαίως, ένας φόρος τιμής στη γενέ­ θλια στιγμή τον αστυνομικού αφηγήματος, τοποθετημένος βτην αρχή του βιβλίου (πρώτη ημέρα, ώρα πρώτη).

7, Η Κρίστί δεν έγραψε μόνον αστυνομικά μυθιστορήματα, αλ­ λά και θεατρικά έργα μυστηρίου (όπως η περίφημη ΠοντιΗΟπαγίδα), ρομαντικά αισθηματικά μυθιστορήματα (αυτά

8.

που σήμερα είναι γνωστά σαν «Νόρα» ή « Άρλεκιν»), ποιή­ ματα, ιστορίες για παιδιά, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, και μια αυτοβιογραφία.

Randall Toye «Who’s Who», εκδ. Siron Book, 1980.

Σημείωση Οι πρωτότυποι τίτλοι του έργου της Άγκαθα Κρίστι που αναφέρονται στο άρθρο του κ. Βαλοΰκου έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά παραλλαγμένοι. Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη καταγράφουμε τους πρωτότυπους τίτλους και μέσα σε παρέν­ θεση την κατά λέξη μετάφραση και στη συνέχεια τον τίτλο ή τίτλους με τους οποίους έχουν κυκλοφορήσει στον τόπο μας. * The mysterious affair at Styles (Η μυστηριώδης υπόθεση του Στάιλς. Ελλ. Τίτλοι: Μυστηριώδης υπόθεση του Στάιλς, Κου­ κουβάγια σε καπνοδόχο, Ο δολοφόνος βρίσκεται ανάμεσά

μ“ζ)

* Curtain (Η αυλαία. Ελλ. Τίτλος: Η αυλαία). * The Big Four (Οι τέσσερις μεγάλοι. Ελλ. Τίτλος: Οι τέσσερις μεγάλοι) * Death on the Nile (Θάνατος στον Νείλο. Ελλ. Τίτλοι: θάνα­ τος εν πλω, Έγκλημα στον Νείλο) * Murder on the Orient Express (Έγκλημα στο Εξπρές Οριάν. Ελλ. Τίτλος: Έγκλημα στο Εξπρές Οριάν)

Η τέχνη νπης/Λγκαθα Κρίση Α φ ρ ο δ ίτ η Π α ν α γ ή Σύμφωνα με τη γνώμη των κριτικών, η αστυνομική ιστορία με μυστηριώδη εγκλήματα προκαλεί ρίγη συγκίνησης στους αναγνώστες και τους προβληματίζει, μέχρις ότου το κίνητρο που τα προκάλεσε και ο δράστης τους ξεσκεπάζονται με το θρίαμβο της λογικής. Ο άφοβος και έξυπνος ερασιτέχνης ντετέκτιβ ή ιδιωτικός πράκτορας ή ο αξιωματικός της αστυνομίας πήραν πια τη μορφή μοντέρνου ήρωα. Α λλά και οι ιδιότητες που συγκροτούν ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα μυστηρίου ή ένα θρίλερ δεν είναι περιφρονητέες, αφού πρέπει απαραίτητα να έχει τη δική του οικονομία, αριστοτεχνική πλοκή και δεξιοτεχνική παράταση της αγωνίας του αναγνώστη. Η Κρίστι θεωρείται η βασίλισσα του εγκλήμα­ τος. Διαλέγει επεισόδια, τα οποία είναι συγγενή και λειτουργικά με την έννοια ότι ρίχνουν τελικά φως στην πλοκή και στα πρόσωπα της ιστορίας. Αποφεύγει χαλαρές πλοκές, υφαίνοντας προσε­ κτικά τα γεγονότα. Κάθε γραμμή που προστίθε­ ται στην πλοκή της ισχύει μέχρι το τέλος και με τον τρόπον αυτόν κάνει τις πλοκές της σχηματι­ κά σφιχτοπλεγμένες, πράγμα που ξεχωρίζει τις ιστορίες της από τις κοινότοπες. Η συγγραφέας δίνει έμφαση σε γεγονότα που προκαλούν ρίγη συγκίνησης και καταβάλλει κάθε προσπάθεια, ώστε να κρατήσει την αγωνία σε ένταση, αλλά συγχρόνως δεν ξεχνά ούτε στιγμή πως αυτά τα γεγονότα πρέπει να έχουν σχέση και να δώσουν διάσταση στα πρόσωπα των έργων της, κι ακό­ μα, να επαυξήσουν το νόημα του μυθιστορήμα­ τος. Τα παράξενα, θαυμαστά, μυστηριώδη, και αναπάντεχα τραβούσαν την Κρίστι και τα χρησι­ μοποίησε με επιδεξιότητα για να επιτύχει τον κύριο σκοπό της, δηλ. να ψυχαγωγήσει. Το έξυ­ πνο συνταίριασμα φανταστικής ιστορίας και πραγματικότητας προσφέρει ένα συνεκτικό σύ­ νολο. Επειδή η Κρίστι κατά κύριο λόγο αποβλέ­ πει να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη, κρατά τη λύση του προβλήματος αινιγματική, ή καλυμμένο το όνομα του εγκληματία, μέχρι τις τελευταίες σελίδες της διήγησης. Με τον τρόπο αυτόν κατα­ φέρνει να κρατήσει τον αναγνώστη σε αγωνία σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Η Κρίστι χρωστά τη μύησή της στην αστυνομι­ κή ιστορία στον Πόε, ο οποίος τόσο δραματικά εγκαινίασε το είδος αυτό πριν μισόν αιώνα. Ο Ογκύστ Ντυπέν του Πόε δεν πρόσφερε μονάχα το πρότυπο, αλλά και την ώθηση για ολόκληρη πινακοθήκη φανταστικών ντετέκτιβς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται ο λοχίας Καφ του

Ουίλιαμ Κόλινς στο έργο Η πέτρα από το φεγγά­ ρι και, φυσικά, ο ξακουστός Σέρλοκ Χολμς. Ο Ηρακλής Πουαρό της Κρίστι προστίθεται στην πινακοθήκη των ονομαστών ντετέκτιβς. Η Κρίστι αρχίζει τις ιστορίες της με τη διάπραξη ενός εγκλήματος και τον καθορισμό των υπόπτων. Ο ντετέκτιβ στη συνέχεια εξετάζει όλες τις καταθέσεις, και ακολουθώντας τη διαδι­ κασία του λογικού συλλογισμού του Πόε, ανα­ καλύπτει τον ένοχο. Ο αναγνώστης μπαίνει στον πειρασμό να ακολουθήσει τις πιο απίθανες εκ­ δοχές πριν να τον βάλει ο ντετέκτιβ στον σωστό δρόμο, πράγμα που γίνεται συνήθως στην τελευ­ ταία σελίδα της ιστορίας. Τα πρόσωπα του έρ­ γου εκμαιεύουν πληροφορίες από τον ντετέκτιβ, στη συζήτηση ή με απευθείας ερωτήσεις, έτσι ώστε ο αναγνώστης να είναι σε θέση να πάρει κι αυτός μέρος στο κυνήγι του ένοχου. Όμως, το γεγονός ότι ο αναγνώστης τις πιο πολλές φορές μπερδεύεται αντί να διαφωτίζεται από τις πλη­ ροφορίες αυτές, είναι κι αυτό μέρος του παιχνι­ διού. Η πλοκή της Κρίστι βασίζεται κυρίως σε δύο τεχνάσματα, την έκπληξη και τη σταδιακή μείω­ ση του αριθμού των υπόπτων, καθώς πιθανές θεωρίες προτείνονται και απορρίπτονται μέχρι τη στιγμή της αποκάλυψης, οπότε το κλειδί του μυστηρίου γίνεται γνωστό. Το βιβλίο The Mysterious Affair at Styles* δεν είναι από τις καλύτερες ιστορίες της Κρίστι, αν και είναι βασισμένη σε μια χαρακτηριστικά έξυ­ πνη ιδέα και περιέχει μερικές απ’ εκείνες τις εξί­ σου χαρακτηριστικές ταχυδακτυλουργίες που απατούν τον αναγνώστη και τον οδηγούν σε αδι­ καιολόγητα, όπως αποδείχνεται, συμπεράσματα. Πάντως, η ιστορία φέρνει στο προσκήνιο έναν διακεκριμένο Βέλγο ντετέκτιβ, τον Ηρακλή

28/αφιερωμα Πουαρό, του οποίου η εμφάνιση θυμίζει μάλλον τον Humpty Dumpty1 με μουστάκι, και έναν τύ­ πο πολύ ηλίθιου Ουάτσον2 στο πρόσωπο της ιστορίας, τον λοχαγό Χάστινγκς. Αλλά η ιστορία αυτή αποκαλύπτει και το τα­ λέντο της Κρίστι να δημιουργεί ανάλαφρο, ευχά­ ριστο και πειστικό διάλογο. Όσο για την πλοκή, αυτή χτίζεται με σιγουριά και συνοχή. Αυτά όμως είχαν γίνει και πιο μπροστά από την Κρίστι. Η πρωτοτυπία του βιβλίου της έγκειται στο ότι είναι μια αινιγματική ιστορία, η οποία, σαν τέτοια, δεν επιτρέπει συναισθηματική ανάμειξη με τα πρόσωπα του έργου. Η ταύτιση του ανα­ γνώστη με την πρωταγωνίστρια του έργου είναι προϋπόθεση για να χαρεί την Κα Ρίντσαρτ. Το πρώτο βιβλίο της Κρίστι είναι αξιοσημείωτο, γιατί βγαίνει στο προσκήνιο σε μια εποχή που το αστυνομικό μυθιστόρημα έφτασε να θεωρείται σαν καθαρό αλλά πολύπλοκο αίνιγμα, στο οποίο δεν είχε καμιά θέση ούτε ήταν επιθυμητό το εν­ διαφέρον για τη μοίρα των προσώπων του. Το βιβλίο της ήταν η αρχή του χρυσού αιώνα του αστυνομικού μυθιστορήματος. Η καριέρα της Κρίστι συνεχίστηκε σταθερά, αλλά δίχως θεαματικά επιτεύγματα μέχρι το 1926, όταν εμφανίστηκε Η δολοφονία τον Ρότζερ Άκροϊντ (The murder of Roger Ackroyd).

To βιβλίο έγινε επιτυχία μέσα σε μια νύχτα και θεωρείται κλασικό στο είδος του. Εκτυλίσσεται σε ένα απόμακρο χωριό της αγγλικής υπαίθρου. Ο Ρότζερ Άκροϊντ πεθαίνει στο γραφείο του σπιτιού του. Ο αρχιυπηρέτης του συμπεριφέρεται με τρόπο που γεννά υποψίες, αλλά στην πραγματικότητα δεν τον θεωρούμε ύποπτο. Υπάρχουν και η οικονόμος, μια καμαριέρα, δύο υπηρέτριες και η μαγείρισσα. Η συγγραφέας μάς δίνει και δύο χάρτες, έναν του σπιτιού και του κήπου κι έναν άλλο του γραφείου, κάτι που είχε πια γίνει υποχρεωτικό στα αστυνομικά μυθιστο­ ρήματα. Ώ ς εδώ τα πράγματα ακολουθούν την παράδοση. Όμως, προσέχουμε αμέσως το ελα­ φρά ειρωνικό και παρατηρητικό μάτι που κάνει το κοινότοπο υλικό να φαίνεται ενδιαφέρον. Η αδελφή του αφηγητή, Καρολίνα, καλοσυνά­ τη αλλά περίεργη στο έπακρο, είναι γνήσιος κω­ μικός χαρακτήρας που σκιαγραφείται με στοργι­ κή διάθεση γελοιοποίησης. Ο ντετέκτιβ είναι ο Πουαρό, ο οποίος με το αντιπροσωπευτικό στυλ του Σέρλοκ Χολμς, κάνει περίεργες ερωτήσεις που όμως έχουν νόημα, όπως αποδείχνεται, στην επιμονή του να μάθει το χρώμα που έχουν οι μπότες ενός ύποπτου. Την εποχή που εμφανίστη­ κε το έργο, όλες οι επιτυχημένες αστυνομικές ιστορίες περιλάμβαναν κάποια απάτη σε βάρος του αναγνώστη, και σ’ αυτή την ιστορία το παι­ χνίδι είναι ολότελα πρωτότυπο, όταν ο δολοφό­ νος αποδείχνεται να είναι ο γιατρός του χωριού που είναι και ο αφηγητής και συνάμα ο Ουάτσον

του Πουαρό. Ο Πουαρό εμφανίζεται σε έργα με φανταστι­ κές πλοκές. Πάντα αρχίζει την ατομική έρευνά του απ’ τη στιγμή που εμφανίζεται στο προσκή­ νιο, και προσπαθεί να συγκεντρώσει τα νήματα της πλοκής, μέχρι να φτάσει στη λύση του αινίγ­ ματος. Πολλές φορές ο ντετέκτιβ είναι εγκλωβι­ σμένος κάπου, με μικρές ομάδες ανθρώπων που βρίσκονται στο έλεος κάποιου στυγερού δολοφό­ νου. Μερικές φορές φαίνεται αφελής, καθώς ο ίδιος εξαπατά τον εαυτό του, αλλά στο τέλος του μυθιστορήματος, με απροθυμία αναγκάζεται να ενεργοποιήσει όλη την εξυπνάδα του για να λύ­ σει κάποιο μακάβριο και περίπλοκο έγκλημα. Ο Πουαρό ψάχνει συνήθως να βρει αποκαλυπτικές ενδείξεις, μετά συναρμολογεί τις μαρτυρίες και τις παρατηρήσεις του και με πεποίθηση συλλαμ­ βάνει το δολοφόνο. Η Κρίστι απαλλάχτηκε από τον ηλίθιο φίλο του Πουαρό και τροποποίησε τον μικρόσωμο Βέλγο ήρωά της αρκετά, γιατί καταλάβαινε πως ολοένα και περισσότερα γινόταν γελοίος. Μετά τη δεκαετία του 1930-1940 δεν τον έφερνε πια στο προσκήνιο σαν πρωταγωνιστή. Και τελικά στο έργο The Cuntain* (1975) τον ξεφορτώνεται. Σ’ αυτό το μεγάλο της κατόρθωμα και πρώτης τάξης θρίλερ, η Κρίστι βρίσκεται στο αποκορύ­ φωμα του έργου της, για να το ταιριάξει με την πραγματική ιδιοφυία του Πουαρό στην τελευ­ ταία του υπόθεση. Η Κρίστι χρησιμοποιεί ξανά όλα τα γνωστά τεχνάσματα, όπως σκοποί που παρουσιάζονται έξοχα, παραπλανητικές ενδεί­ ξεις, λανθασμένα συμπεράσματα και ατομικά ηθικά διδάγματα, καθώς ο Πουαρό παίζει το ρό­ λο της ιδιοφυίας που ξεσκεπάζει τα νήματα της πλοκής και λύνει το αίνιγμα. Αυτό το μυθιστό­ ρημα προσφέρει ένα ικανοποιητικό τέλος στην πολύχρονη δράση του Πουαρό. Τη δεκαετία των 1930-1940, η Κρίστι έγραφε συνεχώς αινιγματικές ιστορίες με εφευρετικότητα και σταθερή ζωντάνια. Η δεξιοτεχνία της οφείλεται στη σφιχτή δομή της υπόθεσης, στο μυστήριο κάποιου κλειδωμένου δωμάτιου, κα­ θώς και στις επιστημονικές και ιατρικές γνώσεις που δείχνει στα μυθιστορήματά της, όλα για να διατηρήσει την αγωνία. Η απατηλή εντύπωση που δημιουργεί στον αναγνώστη της, μοιάζει πιο πολύ με ταχυδακτυλουργικό τέχνασμα. Η φήμη της οφείλεται κυρίως στην παραγωγή της αυτής της δεκαετίας και σε μισή δωδεκάδα από τα προηγούμενα και τελευταία έργα της. Ίσως, πιο συγκεκριμένα, στα έργα Peril at End House* (1932), Lord Edgware dies* (1933), Why didn’t they ask Evans?* (1934), The abc murders* (1936), και Ten little niggers* (1939). Η Κρίστι συχνά επέτυχε θαυμάσια το. σκοπό της να διηγηθεί κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία για πρόσωπα που φαίνονται παρμένα από τη

αψιερωμα/29 ζωή και να δημιουργήσει μυστήριο που φέρνει σε αμηχανία. Η παραγωγή της παρέμεινε στην κορυφή μέχρι περίπου το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου. Απ’ εκεί και πέρα ση­ μειώνει κάποια πτώση, αν και εξακολουθεί να είναι η μόνη, από τους'συγγραφείς της χρυσής εποχής του αστυνομικού μυθιστορήματος, που έχει το μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό, και η μόνη που διατηρεί την επιτηδειότητα να παράγει κάπου κάπου κάποιο ταχυδακτυλουργικό τέχνα­ σμα. Στα χρόνια που πέρασαν, η Κρίστι τροποποίη­ σε όλο και περισσότερο τον Πουαρό: από ερευ­ νητικό μυαλό σε μισθωμένο πράκτορα έρευνας. Το κοινό της Κρίστι παρέμεινε ευχαριστημένο μ’ αυτές τις αλλαγές και η ίδια η συγγραφέας, ελα­ φρά ανικανοποίητη, έβρισκε παρηγοριά στις δραστηριότητες της δευτεραγωνίστριάς της, Jane Marple. Η δεσποινίς Μαρπλ ανέβηκε αθόρυβα στο στερέωμα, μέσα από πολλές επιτυχημένες υποθέσεις που έλυσε από τον καιρό που πρωτοεμφανίστηκε, το 1930. Η δεσποινίς Μαρπλ φαίνεται ακόμα πιο εξω­ πραγματική από τον Πουαρό σ’ ένα τρίτο μάτι, αλλά παρά την αδυναμία της να εφεύρει κάποιον καλύτερο κι απ’ τους δύο, η Κρίστι κατάφερε να χειριστεί τα προβλήματα προσαρμογής που αντι­ μετώπιζε καλύτερα από, οποιονδήποτε σύγχρονο συγγραφέα του είδους της. Η δεσποινίς Μαρπλ έχει μία καταπληκτική ικανότητα να λύνει εγ­ κλήματα. Τα αθώα γαλάζια μάτια της κρύβουν ένα έξυπνο και σβέλτο μυαλό, που βρίσκει τον ένοχο του εγκλήματος με διάφορους εκπληκτι­ κούς τρόπους. Απ’ όλους τους φημιστούς χαρα­ κτήρες του αστυνομικού μυθιστορήματος, η δε­ σποινίς Μαρπλ, με την ευγένειά της, που είναι μάσκα σωστής κρίσης και πονηριάς μαζί, είναι ανάμεσα στους πιο συμπαθητικούς. Η Άγκαθα Κρίστι βγάζει απ’ τη μέση και την ευγενική γριούλα, στο έργο Sleeping Murder* (1976). Τα πιο πολλά από τα μυθιστορήματα της Κρίστι είναι βασισμένα σε μια αλυσίδα ενδείξεων που οδηγούν αποφασιστικά στην επίλυση εγκλη­ μάτων. Τα θρίλερ της είναι φτιαγμένα με τη μίξη πολλών στοιχείων που κεντρίζουν το μυαλό και γοητεύουν τους θαυμαστές της εδώ και περισσό­ τερο από μισόν αιώνα. Τα μυθιστορήματά της είναι ένας συνδυασμός όμορφης περιγραφής χα­ ρακτήρων, ενδείξεων που βάζουν τον αναγνώ­ στη σε πειρασμό, αγωνίας και τεχνικής που τα­ ράζουν τα νεύρα του. Θεωρήθηκε επιτυχημένη επαγγελματίας, όχι μονάχα για την ασύγκριτη δομή της πλοκής της, αλλά και για την σκιτσογράφηση των χαρακτήρων και της εποχής της με ελάχιστες αλλά δεξιοτεχνικές πινελιές. Αξίζει να αναφερθεί ότι η αγοραστική κίνηση των αστυνο­ μικών μυθιστορημάτων άρχισε να πέφτει. Το γε­ γονός εξηγείται από την εξαφάνιση συγγραφέων

Σκηνή από την ελληνική παράσταση του έργου * Έγκλημα στο Νείλο». Από το θίασο Βίλμας Κόρου

σαν την Άγκαθα Κρίστι. Γιατί ποιος θα μπο­ ρούσε να ευχαριστήσει τους θαυμαστές του αστυνομικού μυθιστορήματος, με έξυπνες πλο­ κές, ζωντανό διάλογο, και αγωνία μέχρι την τε­ λευταία σελίδα, εκτός από την Κυρία Κρίστι; Μετάφραση: Έφη Λαμπαδαρίδου*12 Σημειώσεις 1. Humpty dupty: Κοντόχοντρος γυάλινος κούκλος και ήρωας παιδικού τραγουδιού.

2. Ουάτσον: Φίλος και ακροατής των συλλογισμών του Σέρλοκ Χολμς.

Σημείωση Οι πρωτότυποι τίτλοι των έργων της Άγκαθα Κρίστι που αναφέρονται στο άρθρο της κ. Παναγή έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά παραλλαγμένοι. Για τη διευκόλυνση του αναγνώ­ στη καταγράφουμε τους πρωτότυπους τίτλους και μέσα σε πα­ ρένθεση την κατά λέξη μετάφρασή τους, και στη συνέχεια τον τίτλο ή τίτλους με τους οποίους έχουν κυκλοφορήσει στο τόπο μας. * The mysteriuous affair at Styles: (Η μυστηριώδης υπόθεση στο Στάϊλς. Ελλ. Τίτλοι: Μυστηριώδης υπόθεση του Στά'ίλς, Κου­ κουβάγια σε καπνοδόχο, Ο δολοφόνος βρίσκεται ανάμεσά μας)· * The Curtain (Η αυλαία, Ελλ. Τίτλος: Αυλαία) * Peril at End House (Τρόμος στο Εντχάουζ. Ελλ. Τίτλος: Σφήκα σε ψάθινο καπέλο) * Lord Edgware Dies (Ο Λόρδος Έντγκαρ πεθαίνει. Ελλ. Τίτ­ λος: Στοίχημα με τον Διάβολο) * Why didn’t they ask Evans (Γιατί δε ρωτούν τον Έβανς. Ελλ. Τίτλος: Οκτώ κόκκοι μορφίνης) * The ABC Murders (Οι δολοφόνοι του A.B.C. Ελλ. Τίτλος: Η υπογραφή του δολοφόνου) * Ten little niggers (Οι δέκα μικροί νέγροι. Ελλ. Τίτλος: Δέκα μικροί Νέγροι) * Sleeping murder (Φόνος στον ύπνο. Ελλ. Τίτλος: Ρετρό στην ομίχλη)

30/αφιερωμα

ΕΔΩΣΕ περισσότερα από ογδόντα μυθιστορή­ ματα με ανεξάντλητη εφευρετικότητα, με οξεία παρατήρηση, με μια σπάνια γνώση της ανθρώπι­ νης φύσης, με μια σχεδόν σχολαστική φροντίδα για κάθε λεπτομέρεια που βγαίνει απ’ τους χα­ ρακτήρες, τις καταστάσεις, τα γεγονότα και δί­ νει τελικά το πρόσωπο της αλήθειας. Διάσημη σαν συγγραφέας αστυνομικών έργων, η Άγκαθα Κρίστι δεν βρήκε μια «συνταγή» που την επαναλαμβάνει με σχετική διαφοροποίηση. Η κάθε ιστορία της έχει δική της ιδιομορφία για­ τί χτίστηκε σύμφωνα με φροντισμένη αρχιτεκτο­ νική δομή, ανάλογη με το θέμα και το περιβάλ­ λον. Συστηματική, λεπτόλογη, η συγγραφέας αρχί­ ζει συνηθέστατα, δίνοντας με ακρίβεια τον τόπο. Εμφανίζονται οι πρωταγωνιστές. Κοφτό, θετικό, γρήγορο στήσιμο των προσώπων, αμέτρητα πορ­ τρέτα με σύντομες πινελιές κι αναδρομή στην πε­ ρασμένη τους ζμή. Με τη συγκεκριμένη περιγρα­ φή, τη λεπτόλογη αναφορά και στα πιο επουσιώ­ δη στοιχεία, το μυστήριο δένεται απ’ τις πρώτες σελίδες. Είτε μπαίνουμε στο τέλειο συγκρότημα μιας μεγάλης οικογένειας («Άλλοθι για τρία Εγκλή­ ματα», «Ποιος σκότωσε τον Άκροϋντ» κλπ.), εί­ τε σε άλλη ομάδα: χωριό («Ο Φόνος είναι εύκο­ λος») ξενοδοχείο, πάρτυ, αρχαιολογική αποστο­ λή («Μια Κραυγή Αγωνίας»), εκδρομική παρέα («Έγκλημα εν πλω», «Ραντεβού με το Θάνατο»), ή βαδίζουμε στα χνάρια μιας διεθνούς σπείρας («Ραντεβού στη Βαγδάτη», «Κρυφός Αντίπα-

Ά γκαθα μυθιστορι του αιώ Σήμερα, κλασική πια μορφή της λογοτε μέσα στους πιο δημιουργικούς και τους της εποχής μας. Α ν εξετάσουμε το έργο σουμε την «αστυνομική υφή», θα νιώ ροή του λόγου της, τη δύναμη και τη μιλλης συγγραφέως. Θα ρωτούσε κανέ φωνα με τον ορισμό που δίνει η ίδια η γ εί μια δική του ιστορία. Ό χι, γιατί αυ στοιχεία της ζωής, με ανθρώπινους χα νότητα. Αυτό το διπλό, γεμάτο αλληλο ρεαλισμού σφραγίζει το έργο της Ά γ λος») βρισκόμαστε μεμιάς, απροειδοποίητα, στο κρίσιμο σημείο. Με μια αυτονόητη -θα λέγαμε φλεγματική- φυσικότητα πιαστήκαμε στη μέση των αντιθέσεων. Έξαφνα, με απλές λέξεις, με

αφιερωμα/31

Κρίστι, ογράφος να μας χνίας, η Ά γκα θα Κρίστι ξεχωρίζει ανάπιο διαβασμένους μυθιστοριογράφους της, με την προσπάθεια να παραμερί­ σουμε κάτω α π’ τη φαινομενικά εύκολη βαθυστόχαστη σοβαρότητα της απαράνας: τι είναι ο μυθ ιστοριογράφος σύμλέξή: μυθοπλάστης; Ναι, για τί όημιουρτή η ιστορία υφαίνεται με τ’ αληθινά ρακτήρες παρμένους α π’ την καθημερισυγκρούσεις πλέγμα φαντασίας και καθα Κρίστι. ασήμαντα γεγονότα, ξεπετιούνται οι αντιμαχόμενες δυνάμεις, φωτίζονται χαρακτήρες και ψυχοσυνθέσεις από ανύποπτες, ανώδυνες καθημε­ ρινές πράξεις και... διασταυρώνονται πυρά, ας

πούμε «εν αιθρία»! Αφήνοντας κατά μέρος την αστυνομική υφή, ας περιοριστούμε εδώ στην καθαυτή μυθιστορη­ ματική πλευρά του έργου της. Δεν είναι υπερβο­ λή να τονίσουμε πως η μεγάλη του αξία οφείλε­ ται στη μελετημένη ψυχολογική ορθότητα των ανθρώπων που την οδηγεί πολλές φορές οε φιλο­ σοφικές προεκτάσεις, και στην πιστή καταγραφή της κοινωνικής πραγματικότητας. ΝΑΙ, ουσιαστικά η Άγκαθα Κρίστι είναι ψυχογράφος και κοινωνική συγγραφέας. Πρώτα ψυχογράφος: σε κάθε βιβλίο της, ο καμβάς καταρτίζεται πρώτα με τη σωστή ψυχο­ λογική τοποθέτηση των προσώπων. Αυτή και μόνη καθορίζει τη συμπεριφορά τους και την πλοκή που είναι πάντα σωστή εξάρτηση των εσωτερικών βιωμάτων τους. Με λεπτομερή δια­ δικασία στο διάλογο ή στην περιγραφή, ακολου­ θεί το μηχανισμό της σκέψης, των αισθημάτων και των αυθόρμητων αντιδράσεων μέχρι να φα­ νερωθούν οι πρωταγωνιστές με την ολοκληρωμέ­ νη πια σ’ όλες τις διαστάσεις οντότητά τους. Τους κομμάτιασε, τους ανέλυσε προσεκτικά, ασκώντας απάνω τους την επιστημονική ακρί­ βεια του ανατόμου: κατανοητοί, διαφανείς, λο­ γικοί ας πούμε, σύμφωνα με τη σοφή ερμηνεία της δημιουργού τους, που δεν χρησιμοποιεί θαυ­ ματουργή ράβδο για να διαλύσει το μυστήριο, μα μόνο και μόνο τη σκέψη, το φωτεινό, δη­ μιουργικό μυαλό. Η ψυχολογική ευκρισία της Άγκαθα εκφράζε­

32/αψιερωμα ται χαρακτηριστικά με δύο απ’ τα πιο μόνιμα δημιουργήματα της: τη Μις Μαρπλ και τον Ηρα­ κλή Πουαρό, που εργάζονται με τον ίδιο τρόπο που τους επιβάλλει η Άγκαθα για την εξιχνίαση των εγκλημάτων: με την παρατήρηση, τη λογική σκέψη, τη διαίσθηση. Τα δύο αυτά πρόσωπα, ο διάσημος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό, ο κοντόσωμος Βέλγος με τα πελώρια μουστάκια και το κεφάλι σαν αυγό, κι η τυπική, ηλικιωμένη, κα­ θωσπρέπει αγγλίδα γεροντοκόρη, όλο κατανόη­ ση, καλοσύνη, και κοφτερό μυαλό, ενσαρκώνουν την πνευματική προσωπικότητα της Άγκαθα Κρίστι. Ο Ηρακλής Πουαρό δεν προσπαθεί ποτέ ν’ ανακαλύψει τα κρυφά νήματα του εγκλήματος, ούτε τον ένοχο με τα δεδόμενα της αστυνομικής ρουτίνας. Μα βάζοντας να δουλέψουν τα φαιά κύτταρα του μυαλού, μελετάει τον άνθρωπο. Κάπου (Υπογραφή του Δολοφόνου) λέει: «όταν μπορούμε να συλλάβουμε την ψυχοσύνθεση του δολοφόνου, τότε μαθαίνουμε ποιος είναι, ποια η ταυτότητά του. Κι αν ακόμα γνωρίζουμε τ’ όνο­ μά του, τη διεύθυνσή του, το επάγγελμά του, τη σωματική του διάπλαση, ώσπου να μάθουμε τα πάντα -δηλαδή την ψυχοσύνθεση και την ιστο­ ρία του- το μυστήριο εξακολουθεί να είναι βαθύ όπως πάντα...». Μιλώντας για τον Πουαρό, λέει ένας αστυνο­ μικός: «Αυτή η υπόθεση θα του πήγαινε γάντι, γιατί πρόκειται για ψυχολογία...». Στο «Στοίχημα με το Διάβολο», λέει ο Πουα­ ρό: «Αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι η ψυχολογική πλευρά, η ανάλυση των διάφορων χαρακτή­ ρων...». Στο ίδιο έργο, λέει πάλι: «Ο ανθρώπινος εγκέ­ φαλος διαθέτει μια σχεδόν υπερφυσική δύναμη». Γιατί ο Πουαρό δεν είναι πρωταγωνιστής του καράτε ούτε άσος στο πιστολίδι, είναι ο αναζητητής της κρυφής ψυχολογικής διαδικασίας. Λέει: «έρχεται μια στιγμή, αργά ή γρήγορα, που ο καθένας λέει την αλήθεια, γιατί αυτό είναι πιο εύκολο από το να λέει διαρκώς ψέματα». Συχνά, στην πιο κρίσιμη φάση της αναζήτησης, όταν κορυφώνέται η έρευνα γύρω από τη δράση των δο­ λοφόνων ή το άλλοθι των μαρτύρων, ξαφνικά ο Πουαρό, η Μις Μαρπλ, ή κάποιος άλλος αναρω­ τιέται: «Κάτι είδα... κάτι μου φάνηκε πως δεν ταιριάζει... μα δεν θυμάμαι, κάτι πρόσεξα μα μου διέφυγε... κι όμως είναι σημαντικό...». Συ­ νήθως είναι κάποιο ουσιαστικό τεκμήριο. Κι εδώ στη μέση της δράσης μπαίνει πρωταγωνι­ στής το «υποσυνείδητο», ο παράγοντας της έκτης αίσθησης, που ξεπηδάει όχι απ’ το λογικό μα απ’ την ψυχολογική περιοχή. Και η Άγκαθα Κρίστι λέει η ίδια: «σήμερα η ψυχολογία παίρνει τη θέση της στην εγκληματο­ λογία». Το κάθε της μυθιστόρημα έχει βαθιές ρί­ ζες στο ψυχολογικό υπόστρωμα των πρωταγωνι­ στών. Έχει μελετήσει πολύ προσεκτικά τους

«ανθρώπους» της, κι όπως τους δημιούργησε σωστά με ολοκληρωμένη ψυχική οντότητα, τους προίκισε με το ανάλογο παρελθόν και τους αφή­ νει να προχωρούν πάνω στη σκακιέρα. Μόνοι τους πια, ο καθένας κουβαλώντας το φορτίο της δικής του μοίρας, θα ζήσουν ανεξάρτητοι απ’ τη δική της επιρροή, θα πάρουν το δρόμο του πε­ πρωμένου που καθορίζεται αυτομάτως από τ’ αρχικά δεδομένα: χαρακτήρας, συνθήκες, προϊ­ στορία, μίσος, αγάπη, συγκρούσεις, πάθη και συμφέροντα. Γράφει η ίδια στο «Ένα Σχέδιο Δολοφονίας»: «Ξέρετε, όλες οι αστυνομικές ιστορίες αρχίζουν στραβά: με τη δολοφονία. Μα η δολοφονία δεν είναι η αρχή και το τέλος. Η ιστορία αρχίζει πο­ λύ πριν, πολλά χρόνια πριν, με όλα τα αίτια και τα γεγονότα που συγκεντρώνουν, σε μια ορισμέ­ νη στιγμή, ορισμένους ανθρώπους σ’ ένα ορισμέ­ νο μέρος. Και τότε, έρχεται η ώρα μηδέν». ΣΤΗΝ «Υπογραφή του Δολοφόνου» προχωρεί σε πραγματική ψυχιατρική διείσδυση στη φύση του εγκληματία. Γράφει κάπου, μιλώντας για τους φονιάδες που θεωρούνται τρελοί: «...Κι ο τρελός έχει μια δική του λογική στην πράξη του... σ’ ένα ισορροπημένο, λογικό μυαλό, δεν υπάρχει διαίσθηση, εμπνευσμένη εικασία». Στο «Σατανά με την πλερέζα», η Έλενα κοιτά­ ζεται στον καθρέφτη προσπαθώντας να λύσει το μυστήριο και σκέφτεται: «Να βλέπουμε τον εαυ­ τό μας όπως μας βλέπουν οι άλλοι». Στο «Ραντεβού στη Βαγδάτη», ένα από τα πιο συναρπαστικά της έργα, η δράση κορυφώνεται στις αριστουργηματικές σελίδες 169, 170: «Η αλήθεια έλαμψε μπροστά της...». Με τη διαίσθη­ ση και τη λογική επιφοίτηση, η Βικτώρια ανα­ γνωρίζει στον αγαπημένο της, τον ένοχο, το φο­ νιά, το ανισόρροπο πλάσμα που κρύβει το σατα­ νά μέσα του. Είναι μια στιγμή φωτεινής και τρα­ γικής αποκάλυψης με όλες τις φιλοσοφικές προε­ κτάσεις. Σε μια πιο συστηματική κι εκτεταμένη μελέτη του συνόλου των έργων της, θα μπορούσαμε ν’ ανακαλύψουμε σ’ όλες τις ιστορίες της, σαν κο­ ρυφή και ορόσημο, τη φωτεινή εκείνη στιγμή που ο ανθρώπινος νους εξουδετερώνει το μυστή­ ριο και συλλαμβάνει την παρουσία του σατανά. Παρμένα από μια ορισμένη οπτική, τα έργα της ανάγονται σε μια ιδιαίτερη μυθολογία μέ εξω­ πραγματικές παρουσίες και ιερά τέρατα. Και ανώτερα συνθήματα, εντολές από κάποιον ανώ­ τερο θεϊκό χώρο που καθοδηγούν πλάσματα και γεγονότα. Η Άγκαθα Κρίστι έχει βαθιά πίστη στη θετική ουσία, στη βαθύτερη ηθική υπόσταση του αν­ θρώπου που ζητάει πάντα, έστω και υποσυνεί­ δητα, τη δικαιοσύνη και την τιμωρία των «κα­ κών». Σαν να παίρνει η ίδια τον αναγνώστη με το μέρος της για την καταπολέμηση του κακού.

αφιερωμα/33

Γιατί εκείνη πιστεύει στις ανθρώπινες ακατά­ βλητες αξίες. Υπάρχει φυσικά το έγκλημα στο έργο της. Μα δεν είναι η βία για τη βία, όπως στα περισσότε­ ρα αστυνομικά βιβλία. Εδώ η βία παίρνει θέση μέσα στο ολοκληρωμένο κοινωνικό πλαίσιο με τις αιτίες και τις αφορμές. Με εξαιρετική δεξιοτεχνία, με άφθαστη λεπτότητα, υφαίνει, κεντάει την πλοκή, διυλίζοντας όλες τις ανθρώπινες σχέ­ σεις, και το έγκλημα μελετημένο απ’ όλες τις πλευρές, σαν αναπόφευκτη πληγή της κοινω­ νίας, γίνεται το αντικείμενο της έρευνας και της φιλοσοφίας. Κοινωνική συγγραφέας: Σαν τον συμπατριώτη της, τον Σαρλ Ντίκενς, σαν τον γάλλο Εμίλ Ζολά, περιγράφει με ιδιαίτερη φροντίδα, σαν να πρόκειται για ιστορική μελέτη, την αγγλική κοι­ νωνία της εποχής της - δηλαδή από την αρχή του μεσοπολέμου μέχρι το 1976 περίπου, χρονολογία του θανάτου της- την τόσο ιδιότυπη αγγλική κοινωνία με τύπους παρμένους απ’ όλες τις τά­ ξεις κι από όλα τα επαγγέλματα: αριστοκράτες, μικροαστοί, στρατιωτικοί, δικαστές, νομικοί, ηθοποιοί, απλοί εργαζόμενοι, πλούσιοι έμποροι, φτωχοί βιοπαλαιστές, υπηρέτες, δακτυλογράφοι, παραδουλεύτρες, μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, τίμιοι κι απατεώνες, κι απ’ όλα τα μέ­

ρη της Αγγλίας. Η καταγραφή της δεν παραλεί­ πει καμιά πτυχή της ύπαρξής τους: τι τρώνε, πώς ντύνονται, τι σκέπτονται, πώς περνάνε τον και­ ρό τους, πώς πλήττουν ή διασκεδάζουν, οικογε­ νειακές και κοινωνικές συνθήκες, και οι πατροπάράδοτες προτιμήσεις των άγγλων για το κυνή­ γι, το ψάρεμα, την κηπουρική, το μπρέκφαστ και το τσάι! Είναι τόσο τυπικά αγγλική η ατμόσφαιρα που αναδίνουν τα έργα της, εκφράζει τόσο ανάγλυφα τον καθαρόαιμο αγγλικό χαρακτήρα, που σίγου­ ρα δεν θα μπορούσε να γίνει ολοκληρωμένη με­ λέτη της αγγλικής κοινωνίας χωρίς να ληφθούν υπόψη τα έργα της. Ακόμα και το ύφος της: πολύ απλό, χωρίς λο­ γοτεχνικές περιπλοκές και πολυλογία, με συνει­ δητή ακρίβεια, που παρατηρεί χωρίς πάθος και πρόληψη, σχεδόν με δημοκρατική ανεκτικότητα, απλά και μόνο σαν ανθρώπινες ιδιαιτερότητες, τις αδυναμίες, τα ελαττώματα, τα κουσούρια, φυσιολογικά και ψυχολογικά, τις μανίες και τα πάθη. Υπάρχει ανάμεσα στις γραμμές, ένα υπό­ στρωμα από τη θρυλική ψύχραιμη ζυγισμένη σκέψη και από το χιούμορ το αγγλοσαξονικό που δεν σ’ αφήνει να βγαίνεις από τα όρια, να παρασύρεσαι έξω από τη σωστή και ρεαλιστική εκτίμηση γεγονότων και καταστάσεων. Μια τάση για αυτοσυγκράτηση, ας το πούμε, για μια ηρωι-

34/αφιερωμα κή πειθαρχία που ο καθένας πρέπει να επιβάλλει στον εαυτό του, τάση που υπήρξε ανέκαθεν το α και το ω της διαπαιδαγώγησης στα περίφημα αγ­ γλικά κολέγια και που ήταν το πρωταρχικό, απαραίτητο γνώρισμα του αληθινού «τζέντλε­ μαν». Το ψύχραιμο αγγλικό χιούμορ, χωρίς έντυπωσιασμούς, γίνεται συχνά δηκτική ειρωνεία, κριτική των ατόμων και της κοινωνίας.

★

ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΣ που γοητεύει και με τις αριστουργηματικές εφευρέσεις στην απροσδόκη­ τη αλληλουχία των γεγονότων: στοιχείο που δί­ νει ιδιαίτερο τόνο στην αφήγησή της, σαν θεα­ τρική δομή της δράσης, όπως το αναφέραμε κ^ι πιο πάνω, συγκεντρώνοντας όλες τις συγκλίνουσες δυνάμεις: αιτίες, γεγονότα και πρόσωπα στην ώρα μηδέν. Μα όλες οι εξελίξεις δεν αντι­ βαίνουν ποτέ, όπως σε πολλούς άλλους συγγρα­ φείς αστυν. έργων, την ψυχολογική, ρεαλιστική, κοινωνική αλήθεια. Μάλλον, το έκτακτο, το απροσδόκητο, το «βεγγαλικό» που τερματίζει τη δράση με τη συγκλονιστική αποκάλυψη, πηγάζει από το ψυχολογικό κρυφό βασίλειο, ή από κά­ ποια άγνωστη πτυχή του παρελθόντος. Η αναζήτησή της στον τομέα της ψυχολογίας μέσα στο πλαίσιο της εγκληματολογίας, τη φέρ­ νει σε κάποια φιλοσοφική ενατένιση, σ’ ένα ύψωμα, όπου άθελά της αντικρίζει πια ενόχους κι αθώους με την αντικειμενική υπομονή του επιστήμονα που μελετάει βάκιλους στο μικρο­ σκόπιο. Στο «Δυο όψεις ενός εγκλήματος», γράφει: «Είναι τόσο παράξενο πράγμα η φιλία...». Στην «Υπογραφή του δολοφόνου» γράφει: «Ο λόγος, μου είπε κάποιος σοφός ψέρος γάλλος, είναι μια εφεύρεση του ανθρώπου για να τον εμποδίσει να σκέπτεται... είναι επίσης ένα αλάνθαστο μέσο ν’ ανακαλύψουμε εκείνο που θέλει να κρύψει». Κι όσο προχωρεί η Άγκαθα, τόσο ανανεώνε­ ται· με την ίδια αστείρευτη ζωντάνια, με το ίδιο κέφι, την πατροπαράδοτη αντοχή, γιατί είναι φανερό πως η Α.Κ. είναι κυριολεκτικά θρεμμένη απ’ την αγγγλική λογοτεχνία και κουλτούρα, ακόμα και τη λαϊκή παράδοση· παράδειγμα τα ποιήματα ή φολκλορικά τραγούδια που σε πολλά έργα ενέχουν το σύμβολο ή τα βασικά στοιχεία της εγκληματικής πράξης. Ακούραστη, συνεχίζει την εξόρμηση μέσα στην ποικιλόμορφη ανθρώπι­ νη εποποιία με τα σκοτάδια και τις αίθριες της, και το κάθε της βιβλίο είναι ένας ολοκληρωμένος κόσμος. Γιατί πίσω από την αυλαία των αστυνο­ μικών θρίλερ, η Α.Κ. έγραψε πλούσιο και πολύ σημαντικό ψυχογραφικό και κοινωνικό έργο. Χωρίς να φτάσουμε στην υπερβολή, δεν μπο­ ρούμε να μην αναγνωρίσουμε πως η Άγκαθα Κρίστι έχει μια «σαιξπηρική φλέβα» στη ζοφερή απόδοση της καθημερινότητας και στην αντιμε­ τώπιση της ζωής σαν τραγική φάρσα!

αφιερωμα/35

Μάριος Βερέττας

Εφτά αναγνώστες μιλούν για την Άγκαθα Κρίστι «Μια καλή Κυρία, άρρωστη στο μυαλό -με την καλή έννοια-, που πίνει το τσάι της!»

Εφτά διαφορετικοί αναγνώστες, διαλεγμένοι στην τύχη, μιλούν για την Ά γκα θα Κρίστι. Χοντρικά, εκφράζουν ένα αρκετά αντιπροσωπευτικό φάσμα των απόψεων του αναγνωστικού κοινού για τη μεγάλη συγγραφέα του αστυνομικού μυθιστορήματος. Α ς τους ακούσουμε: ΡΩΤΟΣ ο φίλος μου Διαμαντής Λιαπόπουλος, 38 χρονών, που διατηρεί κατάστημα γυναικείων ρούχων, σ’ ένα ημιυπόγειο της οδού Σκουφά. Τον βρήκα με ένα μυθιστόρημα της Άγκαθα Κρίστι στο χέρι.

- Μα τι σ’ αρέσει από την Άγκαθα και τη διαβάζεις με τόσο φανατισμό; - Τι μ’ αρέσει; Μα είναι μια καλή Κυρία, «άρ­ ρωστη» στο μυαλό, -με την καλή έννοια- που πί­ νει το τσάι της!

- Άρρωστη; - Ναι, άρρωστη με τα... σεντόνια! Καταλα­ βαίνεις τι θέλω να πω! Σου απλώνει σεντόνια, πολλά σεντόνια, κι έπειτα κάθεται δίπλα σου, στα παραμερίζει ένα-ένα, και διασκεδάζει με την παιδική σου έκπληξη, καθώς αρχίζεις να βρίσκεις την άκρη!.. Σ’ αυτό έγκειται η γοητεία της. Στη μαστοριά της δουλειάς της. Γιατί σε πάει όχι μόνον εκεί που θέλει αυτή, αλλά κι εκεί που θέλεις εσύ! Είναι μεγάλη τέχνη αυτό!.. Είναι «άρρωστη» με τη δουλειά της, δηλαδή βγαίνει από μέσα της ένα πάθος για τη ζωή, κι ας μιλάει για φόνους. Οι φόνοι είναι το πρόσχημα. Η ζωή την ενδιαφέρει. Και φαίνεται καθαρά ότι τη ζωή την ξέρει, την αγαπά και την έχει απολαύσει σ’ όλες τις διαστάσεις... Φαντάζομαι την Άγκαθα

Π

σαν μια πολύ γλυκιά γυναίκα -το «γλυκιά» με την πιο ερωτική έννοια- θέλω να πω, με πλού­ σιες εμπειρίες «από κάτω»!

- Μα, πού τον βρήκες τον ερωτισμό; Οι ήρωές της είναι ανέραστα πλάσματα!

- Η Μις Μαρπλ, ίσως. Είναι μια καρικατού­ ρα, που έχει ενδεχόμενα σαν πρότυπο κάποια θεία της Κρίστι, «προικισμένη» με το δικό της σατανικό μυαλό, αλλά τον ερωτισμό ίον βρίσκω στον Πουαρό, αυτό το παράξενο και χωρίς σε­ ξουαλικότητα πλάσμα, με το πολύ μυαλό. Γιατί το μυαλό είναι που τα πλάθει όλα, ακόμη και τη σεξουαλικότητα. Τι σκέφτεται διαρκώς ο Πουα­ ρό; Τί ερωτοδουλειές των άλλων. Ο ερωτισμός της Άγκαθα βρίσκεται στις σχέσεις που ανα­ πτύσσουν οι ήρωες του κάθε μυθιστορήματος ανάμεσά τους. Ο Πουαρό παρακολουθεί τις σχέ­ σεις και προσπαθεί -δήθεν- να παραμείνει ουδέ­ τερος. Ό λα όμως είναι ένα παιχνίδι, που επιτρέ­ πει στην Κρίστι να παράγει... δηλητηριώδεις προεκτάσεις της ζωής, να μιλάει για την... πα­ ράλληλη πραγματικότητα, αυτήν της φαντασίας που βιώνεται μόνο μέσα στο μυαλό. Αυτό είναι που κάνει την Άγκαθα Κρίστι αξεπέραστη. Απευθύνεται στη νοητή πραγματικότητα του αναγνώστη, την προκαλεί, την ερεθίζει. ΓΓ αυτό

36/αφιε^ωμα δεν κάνει άμεσες αναφορές στην προσωπική της ζωή, δηλαδή στην «υποχρεωτική», εξωτερική πραγματικότητα, ενώ όλο της το έργο είναι γε­ μάτο από περιγραφές της βιωμένης εσωτερικής ζωής, της παθιασμένης περιπλάνησης του νου!.. Μαρία Απέργη, 30 χρονών, φαρμακοποιός είναι φανατική αναγνώστρια: Η- Αυτό που κάνει την Άγκαθα άφταστη είναι

Παντελής Γιαπιτζόγλου, 32 χρόνων, ασφα­ λιστής, λατρεύει την Αγκάθα Κρίστι: Ο- Αυτό που με κάνει να πεθαίνω για την Ά γκαθα είναι η ικανότητά της να «βλέπει» αυτά που δεν διακρίνει εύκολα ο καθένας, δηλαδή η παρατήρηση και η απομόνωση της λεπτομέρειας από το θέαμα της μάζας... Έχω όλα τα βιβλία της σπίτι μου, κάπου 160, και στα αγγλικά και στα ελληνικά. Τα έχω δει όλα και στον κινημα­ τογράφο. Ο κινηματογράφος την προδίδει. Το μόνο βιβλίο που μεταφέρθηκε σωστά στην οθόνη ήταν το «Έγκλημα στο Νείλο»... Τι να σου πω; Παραμένει άφταστη, αξεπέραστη. Ανοίγει το μυαλό του αναγνώστη και του αποκαλύπτει τις διανοητικές του ικανότητες. Δεν υπάρχει φανα­ τικός αναγνώστης, που να μην επηρεάζεται βα­ θιά στη ζωή του από τον τρόπο της σκέψης της Άγκαθα. Διδάσκει έναν τρόπο σκέψης: την πα­ ρατήρηση της λεπτομέρειας!..

Μάρθα Χαμούρίδου, 26 χρονών, είναι τε­ χνικός του κινηματογράφου και περιστασιακή αναγνώστρια της Άγκαθα Κρίστι: - Δεν διαβάζω αστυνομικά. Τα μόνα που διά­ βασα είναι της Κρίστι, αλλά όχι όλα. Ναι, μου αρέσει... Πάνω απ’ όλα για το χιούμορ της, αλλά και για την πλοκή, που καταλήγει πάντα σε κάτι αναπάντεχο...

- Και η μετάφορά των μυθιστορημάτων στην οθόνη; - Εξαρτάται από το σκηνοθέτη. Υπάρχουν μια-δυο ταινίες πολύ καλές, όπως το «Έγκλημα στο Νείλο», αλλά οι περισσότερες είναι αποτυ­ χημένες, γιατί εκμεταλλεύτηκαν μόνον το όνομα της Κρίστι, χωρίς να προσπαθήσουν να περά­ σουν αυτή την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, που διαθέ­ τουν τα βιβλία της, στην οθόνη. Σκοτώνουν το χιούμορ, κι αυτό που κάνει την Κρίστι να ξεχω­ ρίζει είναι το χιούμορ της, νομίζω...

Η

η προσήλωσή της στην ψυχολογία και όχι στη δράση. Αν εξαιρέσουμε τον Πουαρό, που είναι μια καρικατούρα, όλοι οι άλλοι χαρακτήρες των μυθιστορημάτων της είναι πραντα πραγματικοί, ζωντανοί, άμεσοι και καθημερινοί. Οι λόγοι που οδηγούν τους δολοφόνους στο έγκλημα είναι βγαλμένοι από τη ζωή. Δεν πρόκειται για «υπερανθρώπους» τύπου Τζέιμς Μποντ, αλλά για κοινούς ανθρώπους, που ανεξάρτητα από το κοινωνικό περιβάλλον, το άγνωστο για μας, πα­ ραμένουν ζωντανοί, καθημερινοί, με πάθη και αδυναμίες... Ένα άλλο, πολύ σημαντικό στοι­ χείο, είναι το λεπτό χιούμορ της Άγκαθα, που ανταποκρίνεται νομίζω θαυμάσια στο θρύλο του αγγλικού φλέγματος. Άμα τη διαβάσει κανείς πολύ, παρατηρεί ότι ρίχνει ιδιαίτερο βάρος στα ψυχολογικά δράματα, όπως εξελίσσονται ανάμε­ σα στα αντρόγυνα. Είναι φανερό ότι την πονούν οι προσωπικές της εμπειρίες. Οι τρεις γάμοι, η εγκατάλειψή της κάποτε από τον άντρα που λά­ τρευε... Χρωματίζει έντονα τη γυναίκα που βα­ σανίζεται από ζήλια... Αλλά το συναρπαστικό με την Άγκαθα είναι ότι κάθε της βιβλίο διαθέ­ τει μια πρωτότυπη πλοκή, που δεν επαναλαμβά­ νεται ποτέ.

- Τι γνώμη έχεις για τους ήρωές της; - Πρέπει να παιδεύτηκε πολύ μέχρι να καταλήξει στον Πουαρό. Ξεκίνησε με ένα «πειραματι­ κό» ζευγάρι ηρώων, τον Τόμυ και την Τούπενς, αλλά τους παράτησε γρήγορα και συνέχισε με τη Μις Μαρπλ. Έχει γούστο αυτή η γριούλα μέσα στην ατμόσφαιρα της αγγλικής κωμόπολης με τον δύσπιστο αστυνομικό και τη γειτόνισσα την κα Μακιλίγκατι, που κερδίζει το πρώτο βραβείο στον τοπικό διαγωνισμό ανθοκομίας. Ο Πουαρό είναι βέβαια η αρσενική εκδοχή της Κρίστι, που ξέρει να «βλέπει» τα όσα συμβαίνουν γύρω του. Αλλά αυτό που μου αρέσει ιδιαίτερα είναι η πε­ ριγραφή των διαφορετικών απόψεων για το ίδιο συμβάν... Για παράδειγμα, σε κάποιο βιβλίο, ο «ουδέτερος» Πουαρό πάει βόλτα με τον «ερωτίλο» Χάστινγκς. Ξάφνου, στο απέναντι σπίτι, ανοίγει ένα παράθυρο. Προβάλλει ένα γυναικείο κεφάλι κι έπειτα το παράθυρο ξανακλείνει. Ο Χάστινγκς λέει: «- Είδες ένα ωραίο γυναικείο κεφάλι; Σωστή θεά!» Και ο Πουαρό του απαντά: «- Φίλε μου, εσύ είδες μια θεά, αλλά εγώ παρα­ τήρησα ένα κορίτσι με πολύ ανήσυχα μάτια!» Στο τέλος αποδεικνύεται ότι ο Πουαρό είχε δί-

κιο. Η ανησυχία στο πρόσωπο του κοριτσιού ήταν το κλειδί για την εξέλιξη της πλοκής του βιβλίου. Αυτό είναι το μεγαλείο της Άγκαθα!.. ΚΔΟΤΗΣ με τεράστια πείρα στο χώρο του βιβλίου, ο Περικλής Πετρακόπουλος, 65 χρονών, δηλώνει απερίφραστα: - Η Άγκαθα Κρίστι είναι ξεπερασμένη, βα­ ρετή!.. Σε βασανίζει με την πολυλογία της για να γεμίσει σελίδες. Σου βάζει ένα πρόβλημα και μέ­ χρι να αποκαλύψει τη λύση, σου βγάζει την ψυ­ χή. Παίρνει μια πλοκή χωρίς έκταση, που δεν φτάνει ούτε για διήγημα, τη «φουσκώνει» και στη σερβίρει σε μέγεθος μυθιστορήματος. Παλιό στυλ.

- Μα, υπάρχουν ακόμη σήμερα πολλοί φανα­ τικοί αναγνώστες της!

- Δεν ξέρουν τι τους γίνεται! Τι της βρίσκουν δηλαδή; Δεν μπορώ να καταλάβω με ποια έν­ νοια τους συγκινούν όλοι αυτοί οι αριστοκράτες εισοδηματίες, οι σταφιδιασμένες γεροντοκόρες, οι αποικιοκράτες απόστρατοι αξιωματικοί. Ανή­ κουν σε έναν κόσμο ξένο για μας τους Έλληνες, έναν κόσμο που εγώ τον βρίσκω αποκρουστικό...

- Μα έχεις διαβάσει αρκετά βιβλία της Ά γ ­ καθα Κρίστι; - Τα έχω διαβάσει ΟΛΑ και συνεχίζω να δια­ βάζω ό,τι αστυνομικό μου πέσει στο χέρι. Αλλά την Κρίστι δεν την μπορώ με τίποτα. Υπάρχουν τόσοι άλλοι συγγραφείς, όπως ο Σιμενόν, που εί­ ναι απαλός κι ευχαριστιέσαι να τον διαβάζεις, ή ο Γκάρντνερ, ο ντέτεκτιβ-δικαστής, που σε συ­ ναρπάζει με τη δράση του... Η Κρίστι με νυστά­ ζει!..

Ε

Νίκος Παγώνης, 31 χρόνων, σκιτσογράφος, έχει διαβάσει στο παρελθόν πολλά βιβλία της Άγκαθα Κρίστι: - Η άποψη της Κρίστι είναι γέρικη!.. Πάει πια, δεν τραβάει το ενδιαφέρον. Βέβαια, διαθέ­ τει αυτό το θριλερίστικο στοιχείο που την κάνει ανεπανάληπτη, αλλά, πώς να σου πω, την τοπο­ θετώ σε μια ειδική κατηγορία, που έχει περάσει πλέον ο καιρός της. Ούτε οι μεταφορές των έρ­ γων της στον κινηματογράφο μ’ αρέσουν. Το «Έγκλημα στο Νείλο», για παράδειγμα, ήταν ατυχέστατο. Προτιμώ την ατμόσφαιρα που βγαί­ νει από τα βιβλία της, αλλά τώρα πια δεν κάθο­ μαι να διαβάσω Άγκαθα Κρίστι...

Ο

Κ

ΑΤΙ ανάλογο λέει κι ο Θόδωρος Βλαχάκης, 26 χρονών, σεναριογράφος: - Πριν δέκα χρόνια διάβαζα πολύ Άγκαθα Κρίστι, αλλά δεν την μπορώ πια, ιδιαίτερα όταν ο βασικός ήρωας είναι η Μις Μαρπλ. Με εκνευ­ ρίζει. Είναι φλύαρη κι αντιπαθητικιά. Σε υπο­ χρεώνει να παρακολουθείς γελοίες λεπτομέρειες και στο τέλος σου βγάζει τη λύση του αινίγματος βιασμένα, σχεδόν απαράδεκτα... Νομίζω ότι ο αναγνώστης ενός αστυνομικού ενδιαφέρεται πε­ ρισσότερο γι’ αυτό που γίνεται κατά την εξέλιξη της πλοκής, παρά για το πώς γίνεται. Και σ’ αυ­ τό το σημείο, τα μυθιστορήματα με τη Μις Μαρπλ, είναι αποτυχημένα... Ο Πουαρό κινεί­ ται περισσότερο φυσιολογικά... Πάντως, αυτό που μου άρεσε την εποχή που τη διάβαζα, ήταν η ατμόσφαιρα που δημιουργούσε κι όχι οι συ­ γκεκριμένοι ήρωες... Όσο για τις μεταφορές στην οθόνη, θεωρώ το «Έγκλημα στο Νείλο» πο­ λύ καλό και τα υπόλοιπα αποτυχίες. Αυτό που έχει σημασία είναι να αναλάβουν τους δεύτερους ρόλους καλοί ηθοποιοί. Μόνον έτσι σώζεται η ατμόσφαιρα του βιβλίου. Δεν έχει σημασία ποιος θα κάνει τον Πουαρό, αλλά ποια θα παί­ ξει την υπηρέτρια, που κινείται «ύποπτα» στην κρίσιμη στιγμή...

ΤΟ τέλος, τους ρώτησα και τους εφτά να μου πουν ιη γνώμη τους, σχετικά με τις ελ- ^ ληνικές εκδόσεις της Άγκαθα Κρίστι: Π. Πετρακόπουλος: «Παλιά, πριν 30 χ ρ ό ν ιο ^ * τα βιβλία της Κρίστι ήταν μεταφρασμένα προσε- ™ χτικότερα και η γενική εμφάνιση των εκδόσεων πιο περιποιημένη». Θ. Βλαχάκης: «Οι παλιές εκδόσεις ήταν καλύ­ τερες». Ν. Παγώνης: «Οι σημερινές εκδόσεις δεν έχουν πολλές αξιώσεις. Μεταφράσεις μάλλον βιαστικές, επιμέλεια ανύπαρκτη. Είναι φτηνιάρικες. Ο αναγνώστης θα πλήρωνε ευχαρίστως κάτι παραπάνω για μια πιο περιποιημένη έκδο­ ση». Μ. Απέργη: «Οι καλύτερες είναι αυτές που

Σ

38/αψιερωμα κυκλοφορεί το «Λυχνάρι». Οι άλλες είναι πιο μέτριες. Συχνά ένα βιβλίο κυκλοφορεί από δια­ φορετικούς εκδότες με άλλο τίτλο. Ο αναγνώ­ στης το αντιλαμβάνεται εύκολα από το οπισθό­ φυλλο, αλλά άμα δεν έχει πείρα μπορεί και να την πατήσει». Μ. Χαμονρίόον: «Εκείνα τα κίτρινα, δεν θυ­ μάμαι πώς τα λένε...». Π. Γιαπιτζόγλον: «Καλύτερα να διαβάζει κα­ νείς το πρωτότυπο στα αγγλικά. Πάντως δεν έχω παράπονο από το «Λυχνάρι». Δ. Λιαπόπουλος: «Υπάρχουν καλές και κακές μεταφράσεις σε όλες τις εκδόσεις. Καμιά φορά επανεκδίδεται το ίδιο βιβλίο με πιο γαργαλιστι­ κό τίτλο. Αυτό είναι απαράδεκτο, αλλά όποιος ξέρει από Άγκαθα, δεν ξεγελιέται... Μόνο μια συγκεκριμένη μερίδα του αναγνωστικού κοινού παρασύρεται από κάτι τέτοια...».

^ ΕΠΕΡΑΣΜΕΝΗ ή αξεπέραστη -δηλαδή κλασική- η Άγκαθα Κρίστι; Οι ίδιοι οι αναγνώστες έθεσαν το δίλημμα με τις απόψεις, τις γνώμες, τις παρατηρήσεις, αλλά και τα παρά­ πονά τους. Ας το πάρουν υπόψη τους οι ενδια­ φερόμενοι εκδότες. Κατά τη γνώμη μου νομίζω ότι στους αναγνώστες αξίζει περισσότερος σεβα­ σμός. Κι ας κοστίζει κάτι παραπάνω, γιατί ένα παραμένει το γεγονός: Η Άγκαθα Κρίστι αντι­ προσωπεύει ένα βαθιά ριζωμένο αναγνωστικό βίωμα! Ας μην το ξεχνάμε αυτό. Είναι μςα καλή Κυρία, «άρρωστη» στο μυαλό -με την καλή έν­ νοια- που... πίνει το τσάι της!

Σάκης Παπαδημητρίου ΒΙΒΛΙΑ Εισαγωγή στην τζαζ θέματα και πρόσωπα της σύγχρονης τζαζ Σκέψεις για τη σύγχρονη μουσική Πεζά 1960-1973 Κωδικοπληκτρονικά Ο πεζογράφος Γέρζυ Κοζίνσκι Το “άλλο” πιάνο Χωρίς αναλόγιο

300 300 200 350 200 200 400 200

ΔΙΣΚΟΙ Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου (διπλό άλμπουμ με Φλ. ΦλωρΙδη) Πιανοεπαφές Piano Plays First Move

" Αΰ ω ς Δ η μ ο ν λ ά ς

ΤΑ ΠΟ ΙΗΜ ΑΤΑ 1951-1985

1.000 650 1.200 1.200

ΚΑΣΕΤΕΣ Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου Πιανοεπαφές Piano Plays First Move Travestiesftie Φλ. ΦλωρΙδη) '80 Φ.Ο.Θ.Κ. *81 Για την «Προοπτική» ’81 Στο κολλέγιο «ΑΝΑΤΟΛΙΑ» '82 Κοζάνη ’82 Γαλλικό Ινστιτούτο’83 Γιορτές Ανοιχτού θεάτρου '83 (με Μ. ΣιγανΙδη Λ ΚολλεκτΙβα Χάλκης) Ντούο με Andre Jaume ’84 Τρίο με D. Lazro & J. Bolcato '85 ΑΝΕΤΟΝ ’86

700 600 600 600 600 600 600 600 600 700 700 700 700 600

ΔΙΑΦΟΡΑ Περιοδικό ΤΖΑΖ, τεύχη 8-9-10 Περιοδικό ΣΥΝ ΚΑΙ ΠΛΗΝ, 1-2-3-4 Φρανκ Κόφσκυ: Ο μαύρος εθνικισμός και η επανάσταση στη μουσική

το τεύχ. 200 το τεύχ. 200 300

ΣάχηςΠαπαβημητρΙου-Εη/ατΙα9β,54β23Θεσσαλονίκη,τηλ.(031)275530

στιγμή

αφιερωμα/39

Β α σ . Σ π η λ ιό π ο υ λ ο ς

Ο χώρος και ο χρόνος σαν απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διάπραξη του εγκλήματος

Ο χώρος σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση τον εγκλήματος στα όρια της αστυνομικής λογοτεχνίας, λειτουργεί με τη διττή έννοια τον άρον · αφενός σαν ο χώρος πον επιλέγει ο δολοφόνος για την διάπραξη τον εγκλήματος, και αφετέρου σαν ο χώρος πον επιλέγεται από το συγγραφέα για να αναπτύξει την ιστορία τον.

''7αφιέρωμα ΑΝ Η ΠΡΩΤΗ επιλογή καθορίζει τον τρόπο δό­ μησης και ανάπτυξης της αφήγησης, η δεύτερη είναι άμεσα συνυφασμένη με τη θεώρηση της κοινωνικής πραγματικότητας από το συγγραφέα. Τούτος λοιπόν ο χώρος, ορισμένος στις κοινω­ νικές του και αφηγηματικές του διαστάσεις, αποκτά τη σημασία που του άρμόζει στον μικρόκοσμο της Άγκαθα Κρίστι. Η Κρίστι, σαν γνή­ σιος εκπρόσωπος της αγγλικής αστυνομικής σχο­ λής, κατασκευάζει και θέτει σε λειτουργία ένα σύμπαν προορισμένο όχι μόνο να υπηρετήσει την ανέλιξη του μύθου, αλλά να εξειδικευθεί και να φτάσει στην ανάδειξη της έσχατης λεπτομέρειας, δίνοντας έτσι τα εναύσματα των ερευνών, το μί­ το των αποκαλύψεων, και τέλος την ίδια την ταυτότητα του δολοφόνου. Αυτό είναι το ντεκόρ για την πραγματοποίηση της οριακής πράξης του εγκλήματος· πράξη προϋπόθεση για τη δημιουργία του πτώματος (ναι, και το πτώμα ακόμα, σαν αποτέλεσμα μιας δημιουργικής πράξης όπως το έγκλημα, αποτελεί μια μορφή δημιουργίας), του ντετέκτιβ και πάνω απ’ όλα προϋπόθεση για την ύπαρξη και επιβίω­ ση του πιο ένδοξου είδους της παραλογοτεχνίας: του αστυνομικού μυθιστορήματος μυστηρίου.

Ο ιδιωτικός και ο κοινωνικός χώρος Ο χώρος στο έργο της Ά . Κρίστι παραμένει στη σύλληψή του ατομικός-ιδιωτικός, και αυτό όχι γιατί το έγκλημα πραγματοποιείται στο κουπέ του κ. Ράτσετ, στην πισίνα του κ. Ανγκατέλ, ή στο σαλόνι της κ. Μπλάκλοκ· ο χώρος αυτός πα­ ραμένει ιδιωτικός στην κοινωνική του σύλληψη και λειτουργία, καθώς αποτελεί ένα πλήρες μι­ κρό σύμπαν που εξελίσσεται με τους δικούς του κανόνες και τους δικούς του ρυθμούς, και όπου σαν απρόσβλητο κέλυφος γεννά και εξαντλεί την ιστορία του εγκλήματος ανεξάρτητα από την κοινωνική πραγματικότητα του χωρόχρονου. Αντίθετα, τα εγκλήματα που διαπράττουν ο Χαμέτ, ο Τσάντλερ και ο Καίην, ακόμα και όταν συμβαίνουν στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου ή στο διαμέρισμα ενός ουρανοξύστη, παραπέ­ μπουν διαμέσου των παραγόντων που τα γεν­ νούν στον δημόσιο χώρο, στη σύγχρονη αστική μεγαλούπολη. Είναι ένα ντεκόρ που σχεδιάζεται με χοντρές πινελιές, έτσι που αφήνει να διαγρά­ φονται καθαρά οι κοινωνικοί παράμετροι του χώρου και του χρόνου. Ο χώρος-ντεκόρ της Ά . Κρίστι, απίστευτα δουλεμένος, αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας τη σημασία και της τελευταίας του λεπτομέρειας, επανέρχεται διαρκώς, δίνοντας τα στοιχεία και τις ενδείξεις που ανατρέπουν εκείνα της προη­ γούμενης σελίδας, μετατοπίζοντας τις υποψίες,

αναβάλλοντας την αποκάλυψη για άλλη μια φο­ ρά, αφήνοντας τελικά έρμαιο τον αναγνώστη στην πένα της διαβολικής γριάς με το μπλαζέ ύφος (είναι τόσο σπάνιες οι φωτογραφίες της νεαρής Κρίστι). Ενδιαφέρον είναι να δει κανείς τη λειτουργία αυτού του χώρου στις δύο εκδοχές του στο πρώ­ το μέρος, πριν τη διάπραξη του εγκλήματος, σαν ο αρμονικός, διαφανής και ασφαλής τόπος όπου αναπαράγονται όλες οι τυπικά αστικές τελετουρ­ γίες του γεύματος, του δείπνου, μέσα σε μια ατμόσφαιρα αιωνιότητας. Ο ίδιος χώρος θα λει­ τουργήσει διαφορετικά (όχι όμως και εφιαλτικά) μετά τη διάπραξη του εγκλήματος, το γραφικό είναι ύποπτο, ενώ το τυχαίο αμφισβητείται σαν προμελετημένο. Το βάζο πια με τα μαραμένα λουλούδια κινεί υποψίες ότι κάποιος έχυσε το νερό για να προκαλέσει βραχυκύκλωμα και να βυθίσει το δωμάτιο στο σκοτάδι, το μικρό καρφί που πιάνεται τυχαία το παντελόνι σας, ανεβαί­ νοντας τις σκάλες, μπορεί να τέντωσε ένα κορδό­ νι για να προκαλέσει τη θανατηφόρα πτώση της κ. Αραντέλ. Το τακτοποιημένο ντεκόρ ναρκοθετείται, τα καθημερινά αντικείμενα αποβάλλουν την αξία χρήσης τους και συμπράττουν στο πιο σκοτεινό και απίθανο σχέδιο δολοφονίας. Τώρα πια, το μεσημβρινό σαλόνι με το κεντητό σεμέν και τις κινέζικες πορσελάνες μεταβάλλεται, όσο δύσκο­ λο και αν είναι, σε πεδίο εγκλήματος. Το ντεκόρ όμως παρόλ’ αυτά εξακολουθεί να διατηρεί τον καθωσπρέπει χαρακτήρα του- οι βροχές, οι ομί­ χλες και οι τύποι που συμπλέκονται βίαια σ’ ένα εργένικο διαμέρισμα, σκηνές συνηθισμένες στο αμερικάνικο αστυνομικό μυθιστόρημα, είναι άγνωστες στην ήρεμη εγγλέζικη επαρχία που πε­ ριγράφει η Ά. Κρίστι. Από την επιλογή βέβαια του χώρου που περιγράψαμε, με όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, δεν μπορεί παρά να συνεπάγεται και ένα «ιδιαίτερο» είδος εγκλήματος. Ένα έγκλημα όπου η βία τείνει να περιοριστεί στο ελάχιστο δυνατό· ίσα-ίσα για να μας προμηθεύσει το πτώ­ μα. Στο σεβασμό αυτού του καθωσπρεπισμού θα συμβάλλει τόσο ο δολοφόνος που διαπράττει το έγκλημα, όσο και η Ά . Κρίστι που το πραγμα­ τεύεται. Αναπόφευκτα, αυτός ο «κατασκευασμένος» χώρος θα αποτελέσει το ιδανικό θερμοκήπιο για την ανάπτυξη των εκκεντρικών ντετέκτιβς, των απίθανων δολοφόνων και των εξωπραγματικών μεθόδων δολοφονίας· είναι το σημείο όπου το έγκλημα καταργείται σαν πραγματικό γεγονός και ανάγεται σε διανοητικό παιχνίδι. Είναι φα­ νερό ότι η Κρίστι δεν προσπαθεί μέσα από μια ιστορία εγκλήματος, να μεταγράψει το πραγμα­ τικό, αλλά να δημιουργήσει το «αληθοφανές». Αν το μαύρο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι

αφιερωμα/41 ουσιαστικά ένα κοινωνικό αφήγημα με αστυνο­ μική πλοκή, το έργο της Α. Κρίστι δικαιούται τον τίτλο του «επιστημονικού» αφηγήματος, μιας και ποτέ η Απόδειξη, σταθερό μέσο για την επα­ λήθευση των υποθέσεων στο χώρο της επιστή­ μης, δεν μεταγράφηκε με μεγαλύτερη πιστότητα στο χώρο της λογοτεχνίας.

Ο χρόνος Ο χρόνος στο κριστικό έργο είναι μια διάρκεια που προσδιορίζεται από δύο στιγμές· εκείνη του εγκλήματος και εκείνη της αποκάλυψης του δο­ λοφόνου. Ο ακριβής μάλιστα προσδιορισμός αυ­ τού του πρώτου ορίου αποτελεί κάποιες φορές και ένα μείζον χρονικό πρόβλημα που μεταγρά­ φεται σε επίπεδο δράσης με την εισαγωγή ενός τυπικά αστυνομικού «ευρήματος»· τους ακινητοποιημένους δείκτες ενός καταστραμμένου ρολο­ γιού που δείχνουν με ακρίβεια την ώρα του εγ­ κλήματος. Όπω ς όμως, όλα τα στοιχεία στον κό­ σμο της Ά . Κρίστι, υπόκειται και αυτό σε αμφι­ σβήτηση. Το ρολόι πράγματι καταστράφηκε τη στιγμή του φόνου, ή ο δολοφόνος θέλοντας να εξασφαλίσει άλλοθι καταστρέφει ο ίδιος το ρο­ λόι, παραπλανώντας τον ντετέκτιβ; της αναζήτησης που δημιουργεί τον αναγνώστηΠοτέ άλλοτε στη λογοτεχνία λίγα λεπτά της ντετέκτιβ, που πρέπει να ξεχωρίσει, να αξιολο­ ώρας δεν είχαν τόση σημασία όση στο αστυνομι­ γήσει, να επιλέξει. Αυτά τα στοιχεία, σκόρπια κό μυθιστόρημα· και αυτό το ξέρουν καλά και οι στο χώρο και στο χρόνο, θα αποτελέσουν τα ανε­ συγγραφείς και οι δολοφόνοι. ξάρτητα σημεία όπου η σωστή ένωσή τους θα Με αφετηρία λοιπόν τη στιγμή του φόνου, αρ­ δώσει, σαν σε μαγική εικόνα, το σκίτσο του δο­ χίζει να μετριέται ουσιαστικά η διάρκεια των λοφόνου. ερευνών και του μυθιστορήματος, που η τελική Η Κρίστι ξέρει να κουρδίζει σωστά το μηχανι­ τους μέθοδος θα εξαρτηθεί από την οξυδέρκεια σμό του αστυνομικού μυστηρίου, ένα μηχανισμό του Ηρακλή Πουαρό, και την ίδια την Α. Κρί- που τον κούρδισε 84 φορές, τοποθετώντας τα γε­ στι. Ο αναγνώστης όμως που αδημονεί, μπορεί γονότα στη σωστή τους σειρά. Πρώτα διαπράτνα παρέμβει «δυναμικά» προσπερνώντας τις με­ τει το έγκλημα, συσσωρεύει τους υπόπτους, μοι­ σαίες συνήθως σελίδες των ανακρίσεων, για να ράζει σοφά τις υποψίες στον καθένα, φορτώνον­ συντομεύσει την αποκάλυψη του ενόχου, μειώ­ τας σε κάποιον τις περισσότερες με σκοπό να τον νοντας έτσι τον πραγματικό χρόνο ανάγνωσης, απαλλάξει λίγο αργότερα, και τέλος φανερώνει και τεμαχίζοντας τον λογοτεχνικό χρόνο αφήγη­ τον ένοχο, που μπορεί να είναι ο ίδιος που σης. «απαλλάχτηκε» στις προηγούμενες σελίδες, ή που βρισκόταν τόσην, ώρα μπροστά μας χωρίς Μια τέτοια όμως πρακτική από μέρος του κανείς να μπορούσε να τον υποπτευθεί. αναγνώστη συνιστά παράβαση των κανόνων του Ένας από μηχανής δολοφόνος που θα εμφανι­ παιχνιδιού που αναιρεί την κρίσιμη και θεμελια­ ζόταν ξαφνικά χωρίς καμία συμμετοχή στην κή σύμβαση ανάμεσα στο συγγραφέα, τους ιστορία, θα ανέτρεπε τη σύμβαση, θα αποδείήρωες και τον αναγνώστη, και υπονομεύει την κνυε περιττό όλον τον προηγούμενο χρόνο ανά­ ίδια την απόλαυση του κειμένου. Γιατί το να δυ- γνωσης, καθώς θα στερούσε έτσι στον αναγνώσφορεί κανείς για το βαρύ και αργόσυρτο χρόνο στη-ντετέκτιβ τη δυνατότητα συμμετοχής στο των ανακρίσεων και ερευνών που διεξάγει ο ντε- παιχνίδι της αναζήτησης, και φέρνοντας τον Ηρ. τέκτιβ, είναι τόσο παράλογο όσο το να δυσφορεί Πουαρό και τη Μις Μαρπλ στη δύσκολη θέση να για την ύπαρξη του πτώματος στην αστυνομική κάνουν μια «ζαβολιά» που ποτέ δεν θα ήθελαν. λογοτεχνία. Τούτος ο χρόνος είναι γεμάτος από υποψίες, νύξεις και υποθέσεις· πληροφορίες και παρατηρήσεις ασήμαντες, με βαρετές λεπτομέ­ Το «πώς;» και το «ποιος;» ρειες, που συνωστίζονται με κρίσιμα αποδεικτι­ κά στοιχεία, συνθέτοντας το πολύπλοκο παιχνίδι Ο χρόνος είναι το περιθώριο που χρειάζεται η

42/αφιερωμα Ά . Κρίση για να μας πείσει ότι ο Ρούντυ Σερτζ, που κρατώντας ένα πιστόλι και πυροβολώντας μπροστά στα μάτια του αναγνώστη και δέκα άλ­ λων ανθρώπων, δεν ήταν ένας επίδοξος δολοφό­ νος αλλά ένα άδοξο θύμα. Είναι ο ίδιος χρόνος που χρειάζεται για να πεισθούμε ότι μια ασή­ μαντη μεσόκοπη χωρική με χρόνια δισκοπάθεια, είναι ικανή, όχι να κάνει ένα έγκλημα (γι’ αυτό είναι ικανός ο καθένας άλλωστε), αλλά να εκπο­ νήσει και να εκτελέσει ένα σατανικό σχέδιο, που μόνο μια άλλη ιδιόρρυθμη γεροντοκόρη θα μπο­ ρούσε να αποκαλύψει. Είναι ένα παιχνίδι στο χρόνο, με σκοπό να αμφισβητήσει το φανερό, το εύκολο, το λογικοφανές και να μας πείσει (και είναι αλήθεια ότι δεν είναι εύκολο στοίχημα), για το εξωφρενικό και το απίθανο. Η αποδοχή όμως της χρονικής σειράς των γε­ γονότων κάτω από το γενικό σχήμα, έγκλημαπτώμα, έρευνες, αποκάλυψη, επιβάλλει όχι μόνο έναν ιδιαίτερο τύπο αφήγησης, αλλά καθορίζει με ακρίβεια συνταγής θα λέγαμε, και τον τύπο της αστυνομικής ιστορίας μυστηρίου. Η πρόταξη, έτσι, του εγκλήματος, και η έκθε­ ση μόνο του πτώματος επί σκηνής και όχι του δολοφόνου, διαπερνούν όλη τη δομή του έργου, θέτοντας τα κρίσιμα ερωτήματα: «Πώς;» και «Ποιος;». Αυτόν τον προσανατολισμό θα υπηρετήσει η γραμμική αφήγηση, οι σχηματικοί χαρακτήρες και το παιχνίδι της απόκρυψης· μόνον κάτω από αυτό το σχήμα θα γίνουν αποδεκτοί οι 84 εξω­ πραγματικοί τρόποι εγκλήματος. Η παραμικρή διατάραξη αυτής της συγκεκριμένης χρονικής σειράς και των ερωτημάτων που συνεπάγεται, θα μας οδηγούσε σ’ ένα άλλο είδος αστυνομικής ιστορίας. Έτσι, αν το έγκλημα δεν αποτελούσε την αφετηρία, αλλά την κατάληξη του σχήματος που περιγράψαμε, τότε δεν θα είχαμε μια ιστο­ ρία δομημένη πάνω στο «Πώς; - Ποιος;», και στη διερεύνηση του τετελεσμένου εγκλήματος. Σε μια τέτοια περίπτωση θα καταγραφόταν η πο­ ρεία προς το έγκλημα, με ένα αποτέλεσμα που θα μπορούσε να μην χαρακτηρίζεται καν σαν αστυνομική ιστορία. Τότε ο χρόνος θα ήταν το απαραίτητο διάστημα για τη δημιουργία του δο­ λοφόνου· θα ήταν ο χρόνος που απαιτείται για να γίνει εγκληματίας ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, ή ο δειλός φοιτητής. Οι συνέπειες μιας τέτοιας παραδοχής θα ανέ­ τρεπαν τις κλασικές συμβάσεις, φέρνοντας στο προσκήνιο την προσωπικότητα του δολοφόνου, προσδίδοντας στο έγκλημα την αναπόφευκτη, αν και κάποτε λανθάνουσα, κοινωνική του υπόστα­ ση και υποβαθμίζοντας μέχρι σημείου εξαφάνι­ σης το ρόλο του ντετέκτιβ. Αντίστοιχες θα ήταν οι διαταραχές σε επίπεδο χαρακτήρων.

Στον κριστικό μικρόκοσμο ο δολοφόνος είναι δεδομένος, απλώς αποκρύπτεται επιμελώς. Ο χρόνος δεν αποτελεί παράγοντα εξέλιξης των χα­ ρακτήρων έτσι, η εικόνα που σχηματίζει ο ανα­ γνώστης γι’ αυτούς, και οι αλλαγές στις οποίες υπόκεινται αυτές οι εικόνες, σχετίζονται όχι με την εξέλιξη αλλά με την αποκάλυψη της δεδομέ­ νης, πλην επιμελώς κρυμμένης, φύσης των χαρα­ κτήρων.

Η ακραία συνέπεια... Αν όλα τα προηγούμενα συνιστούν μια απόπειρα εξέτασης της ειδικής λειτουργίας του χώρου και του χρόνου στα έργα της 'Α. Κρίστι, θα ήταν σκόπιμο να τελειώσουμε με εκείνους που αν και προέρχονται από το χώρο τη£ «σοβαρής» λογοτε­ χνίας, δεν έκρυψαν ποτέ την αγάπη τους για το εγγλέζικο αστυνομικό μυθιστόρημα, και - αλίμο­ νο - την εχθρότητά τους για το αμερικάνικο, και προσπάθησαν από κοινού όχι να γράψουν κάτι αντίστοιχο, αλλά ανατρέχοντας στα δομικά στοι­ χεία που επιβεβαιώνουν το διανοητικό χαρακτή­ ρα του εγγλέζικου αστυνομικού, και ωθώντας τα στην ακραία τους μορφή, δημιούργησαν έξι πα­ ράξενες αστυνομικές ιστορίες. Ο λό"ιος για τον Ονόριο Μπούστος Ντομέκ, κατά κόσμον Χόρχε Λούις Μπόρχες και Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, και το έργο τους «Έξι προ­ βλήματα για τον Δον Ισίδρο Παρόδι». Εδώ η εγκεφαλικότητα της μεθόδου του Πουαρό φαίνε­ ται να οδηγείται στο απόλυτο, καθώς ο ντετέκτιβ Παρόδι δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο φυλα­ κισμένος του κελιού 273, και που μέσα από το κελί του δίνει λύση στα πιο πολύπλοκα προβλή­ ματα, χωρίς να έχει την ευκαιρία της παραμι­ κρής έρευνας στο χώρο, ούτε και τη δυνατότητα εξέτασης υπόπτων. Ο πραγματικός χώρος των ιστοριών ουσιαστι­ κά περιορίζεται στους τέσσερις τοίχους ενός κε­ λιού, ενώ ο χώρος του εγκλήματος που παραμέ­ νει αόρατος, περιγράφεται μόνο από τις αφηγή­ σεις των επισκεπτών του. Παρόμοια και ο χρό­ νος που συμπυκνώνεται στην αφήγηση των γεγο­ νότων, όπου τίθεται κάθε φορά το πρόβλημα, και στην επαναδιατύπωσή τους από τον Παρόδι όπου δίνεται και η λύση. Σ’ αυτή την περίπτωση πια δεν μπορούμε να μιλάμε για μυστήριο, η δομή των έξι προβλημά­ των παραπέμπει περισσότερο προς εκείνη του γρίφου ή του αινίγματος. Η έσχατη ειρωνεία .είναι ότι ο ίδιος ο Παρόδι που επιλύει εξ αποστάσεως τα προβλήματα των άλλων, αδυνατεί να λύσει το δικό του πρόβλημα, την άδικη καταδίκη του για ένα έγκλημα που δεν έκανε.

αφιερωμα/43

Ν έ ν η Ε υ θ υ μ ιά δ η

Ά γκαθα Κρίστι:

Σκηνή από την «Ποντικοπαγίδα», .από παράσταση τον 1959

Η ίδια σκηνή με άλλους ηθοποιούς στο ίδιο θέατρο το 1964

Το αστυνομικό μυθιστόρημα βασίζεται στη θεοποίηση του μύθου ή του suspense και από αυτήν την πλευρά δεν είναι, ίσως, ιδιαίτερα άδικο το ότι η Ά γκαθα Κρίστι από πολλούς θεωρήθηκε η «βασίλισσα» του είδους. Μια βασίλισσα που, φυσικά, αυτοπεριορίζεται από τα ειδικά χαρακτηριστικά της τεχνικής της, χαρακτηριστικά που λίγο ή πολύ είναι γνωστά σε όλους. Κλειστός κύκλος προσώπων σε χώρο καθορισμένο, ύπουλα μαχαίρια και δηλητήρια, δύο ή περισσότεροι φόνοι σε κάθε μυθιστόρημα, ύστερα λογικές εκδοχές που ανατρέπονται αδιάκοπα, για να φτάσει η περίφημη στιγμή της αποκάλυψης του δράστη. Η αποκάλυψη συνήθως γίνεται με τη μορφή της ανακοίνωσής της στους ενδιαφερομένους από το μάγο ή τη μάγισσα της λογικής που θριαμβεύει και ο δράστης είναι συστηματικά το πρόσωπο που συγκεντρώνει τις λιγότερες πιθανότητες ενοχής. Τόσες λίγες, ώστε ο φανατικός αναγνώστης της Κρίστι, μετά από μερικά της βιβλία, εύκολα τον ανακαλύπτει, διαλέγοντας από την αρχή το πρόσωπο με το ισχυρότερο άλλοθι ή το φαινομενικά ανύπαρκτο κίνητρο. ΩΣΤΟΣΟ, ναι μεν το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει σαν κεντρικό σημείο στήριξης κάποιο είδος έντασης και πλοκής, τούτο όμως δε σημαίνει θεωρητικά τουλάχιστον - πως θα έπρεπε να εξαντλείται σε αυτήν. Το ιδεώδες αστυνομικό μυθιστόρημα θα μπορούσε θαυμάσια να προε­ κτείνεται και στους χώρους της καθαρής λογοτε­ χνίας -αν ο όρος θεωρηθεί δόκιμος-, θα μπο­

ρούσε να μην επιτρέπει στην ίντριγκα να λει­ τουργεί περιοριστικά. Κάτι ανάλογο δε φιλοδόξησε η Άγκαθα Κρίστι, ωστόσο πίσω από τις σελίδες, τις ασφυκτικά γεμάτες με υπαινικτικούς διαλόγους, ξαφνικούς θανάτους και λογικούς συνδυασμούς, δεν παύει να διαγράφεται με σαφήνεια το σύστημα των αξιών της και οι σιωπηρές θεωρήσεις της. Απο­

44/αφιερωμα καλυπτικοί μοχλοί είναι φυσικά οι ήρωές της και ο κόσμος που κινούνται, ένας κόσμος όπου η σύγκρουση δεν υπάρχει παρά στο επίπεδο του οικονομικού συμφέροντος, της ερωτικής διεκδί­ κησης και της οικογενειακής σκοπιμότητας. Για τον κόσμο αυτόν, οι κατεστημένοι θεσμοί όχι απλώς δεν αμφισβητούνται, αλλά γίνονται η στέ­ ρεα, αδιαφιλονίκητη βάση, που πάνω της η συγ­ γραφέας χτίζει μεθοδικά τις μυθιστορηματικές πλεκτάνες της. Το ψηφιδωτό μιας οικογένειας μέσα σ’ ένα πα­ λιό αρχοντικό είναι ένα από τα κλασικά σκηνικά της Κρίστι. Τα μέλη της συνδέονται συνήθως με­ ταξύ τους με διακριτική στοργή, έντονη αγάπη, κραυγαλέο μίσος, υπόγειο ανταγωνισμό, αλλά, το πλαίσιό τους, ακόμη και μέσα από την εχθρό­ τητα, το αποδέχονται, το επιβεβαιώνουν. Ώ ς και οι εποχιακοί αμφισβητίες κάποια στιγμή επι­ στρέφουν για να συνδιαλλαγούν ξανά με την εξουσία της οικογένειας, εξουσία που έχει και την αντίστροφη όψη της οικονομικής ασφάλειας ή της συναισθηματικής θαλπωρής. Ο ανεπιθύμη­ τος Χάρυ Λη, στο Hercule Poirot’s Christmas* γυρνά μετά από χρόνια περιπλάνησης και ανιχνεύει τη δυνατότητα παραμονής του στην οικο­ γενειακή εστία. Ο πατέρας του, ο· αυταρχικός γέρος Συμεών Λη, η πηγή εξουσίας, ερεθίζεται από τις ψυχολογικές αναστολές του γιου του και τις διαφορές με τ’ αδέλφια του και του ζητά να μείνει με το αποστομωτικό επιχείρημα: «Στο διάβολο! Εγώ είμαι το αφεντικό εδώ μέσα!» Αλλά τα «αφεντικά» πλημμυρίζουν τις σελίδες της Άγκαθα Κρίστι είτε με τη μορφή δυναμικών γυναικών που περνούν τη ζωή τους για να κατο­ χυρώσουν την υπόγεια εξουσία τους στους γύρω, είτε με τη μορφή επιτυχημένων ανδρών που με την κραυγαλέα τους προσωπικότητα σκιάζουν σταθερά τους υπόλοιπους. Και οι «υπόλοιποι» δεν αδιαφορούν για τις καταδυναστευτικές τά­ σεις ούτε τις ειρωνεύονται, αλλά βασανίζονται σταθερά από επικίνδυνα συμπλέγματα μειονε­ ξίας, γιατί η προσωπικότητά τους δεν μπορεί να αναπτυχθεί παρά μέσα στα πλαίσια μιας σύνθε­ τα αλληλοεξαρτώμενης ομάδας προσώπων και σε συνάρτηση με τα άλλα μέλη της. Το πολύ παράδοξο είναι πως σε όλους, ακόμη και στους ήρωες μιας προχωρημένης νοημοσύ­ νης, μοιάζει αυτονόητη αυτή η εγκατάσταση πνι­ γηρών και οριοθετημένων μικρόκοσμων μέσα σ’ έναν τεράστιο πλανήτη! Όσο για τους «απόβλητους», τα νόθα παιδιά που γνώρισαν τη ντροπή, κάποια στιγμή παίρ­ νουν εκδίκηση για τον παραγκωνισμό τους, όπως ο διευθυντής Σάκντεν στο Hercule Poirot’s Christmas, ή ωραιοποιούνται κι εξαϋλώνονται -όπως θά ’πρεπε να συμβαίνει με τους αδικημέ­ νους- και στη χειρότερη περίπτωση πέφτουν θύ­ ματα άλλων, π.χ. η Μαίρη Τζέραρντ στο The

Sad Cypress.* Σαν συνέπεια και προϋπόθεση των παραπάνω και ο θεσμός του γάμου παίρνει μια ιδιαίτερη βαρύτητα στα μυθιστορήματα της Κρίστι. Οι ήρωές της τον θεωρούν σταθερά σαν μια επιδιωκτέα ύψιστη αξία, μια αξία αδιαφιλονίκητη. Και οπωσδήποτε υπάρχει μια τεράστια ποικιλία στα είδη και τις μορφές των σχέσεων μεταξύ των ζευγαριών, ποικιλία που καλύπτει μεγάλο μέρος των δυνατών πιθανοτήτων και ξεκινά από τη με­ ταφυσική σχεδόν ταύτιση της Προύντες και του Τόμας Μπέρεσφορντ -δύο πρωταγωνιστές της Κρίστι με λατρεία στις κατασκοπευτικές αποστο­ λές- για να φτάσει στην «ιδιοφυώς» σχεδιασμένη δολοφονία του λόρδου Έντγκαρντ από την «ανόητη» κι αγράμματη σύζυγό του Τζέην στο Lord Edgware Dies.* Ωστόσο ακόμη και στις πιο ακραίες περιπτώσεις, η Κρίστι ποτέ δεν αμφι­ σβητεί την ευρωστία ή την αναγκαιότητα του θε­ σμού, αλλά τη σωστή και ταξικά αρμόζουσα επι­ λογή του συντρόφου («Η εκλογή σου ήταν πολύ έξυπνη και σοφή, καλό μου παιδί», λέει κάπου η Μις Μαρπλ), γι’ αυτό και σε αρκετά βιβλία της φροντίζει για την αποκατάσταση κλονισμένων συζυγικών σχέσεων, όπως της Τζίνας και του Γουώλυ Χαντ στο They do it with mirrors,* ή ενώνει με τα δεσμά του γάμου τους συμπαθέστε­ ρους ήρωες, όπως τον αφηγητή και τη Μέγκαν στο The Moving Finger,* ή τον Στέφεν και την Πιλάρ στο Hercule Poirot’s Christmas. ΕΣΑ στον συντηρητικό κόσμο της Κρίστι είναι αναπόφευκτο να έχουν οι γυναικείες μορφές εκείνα ακριβώς τα χαρακτηριστικά που η σημερινή εποχή διακωμωδεί. «...Η Μόλλυ στάθηκε για λίγο ακίνητη σαν άγαλμα... Μετά στράφηκε αργά προς το φούρνο και τον άνοιξε. Η μυρωδιά του φαγητού την έκανε να συνέλθει. Ξαναβρέθηκε στο σπιτικό της... Η οικογένεια! Τι ωραίο πράγμα! Μαγείρε­ μα, συγύρισμα... Αυτό που κάνουν όλες οι γυναί­ κες, χρόνια, χρόνια τώρα. Ο τρόμος, ο φόβος, εκείνο το σουβλερό συναίσθημα του πανικού, της έφυγαν. Η γυναίκα στην κουζίνα της είναι ασφαλής, ναι ασφαλής». Είναι ένα απόσπασμα από την «Ποντικοπαγίδα» που, φυσικά, αν δια­ τυπωνόταν σήμερα θα προκαλούσε θύελλα δια­ μαρτυριών από τις φεμινιστικές οργανώσεις. Και ανάλογα αποσπάσματα πλημμυρίζουν τις σελί­ δες της Κρίστι. Μαραμένες σύζυγοι, συ­ μπλεγματικές γκουβερνάντες, θλιβερές γεροντο­ κόρες, ύπουλες υπηρέτριες, σατανικές νοσοκό­ μες, αξιοπρεπείς κυρίες της «καλής τάξης», δυ­ ναμικές γραμματείς, ματαιόδοξες χορεύτριες, με­ λαγχολικές δασκάλες παρελαύνουν σε μια θεα­ ματική ποικιλία. Είναι όμως ποικιλία; Οι χαρακτήρες όλοι εί­ ναι παράγωγα του ίδιου συστήματος σκέψης, της

Μ

αφιερωμα/45 ίδιας νοοτροπίας και όλοι τείνουν στο ίδιο πρό­ τυπο. Το πρότυπο της κοινωνικής και οικονομι­ κής αποκατάστασης μέσα στις μικροκοινωνίες της Κρίστι. Φυσικά, το να φιλοδοξήσει κανείς να βρει κοσμοθεωρητικές συγκρούσεις στο έργο της συγγραφέως θα ήταν υπερβολικό, εντυπω­ σιάζει ωστόσο η έλλειψη και της στοιχειώδους πολιτικής αψιμαχίας. Στο Moving Finger, όταν κάποια στιγμή τολμάται κι αναφέρεται πως: «Η δασκάλα μας εδώ είναι μια πολύ αντιπαθητική. Και κομμουνίστρια. Κατακόκκινη.», η δασκάλα αυτή τελικά μένει χωρίς πρόσωπο, ούτε αναφέρεται για δεύτερη φορά, ανάξια για τον κόσμο της Κρίστι. Ακόμη και η Μίσες Ολιβερ, η φίλη και συνεργάτιδα του Ηρακλή Πουαρό, η διάση­ μη συγγραφέας αστυνομικών έργων, στο Ele­ phants can remember* ομολογεί με χαριτωμένη έπαρση πως ποτέ δεν είχε την παραμικρή ιδέα για την πολιτική. Αντίθετα, στον τύπο της «γοήσσας» η Κρίστι επιμένει πολύ. Γόησσες όμως γεμάτες φοβίες, συμπλέγματα και το άγχος του χρόνου που κυλά. Γόησσες που χρησιμοποιούν τη δύναμή τους σαν προκαταβολική εκδίκηση για τις άσχημες μέρες που'θα ακολουθήσουν. Η Τζίνα, στο They do it with mirrors, λέει με απέραντη φυσικότητα: «..Ξέρεις πως αυτό δε θα κρατήσει αιώνια. Η μοίρα της γυναίκας είναι να δύει πολύ πριν απ’ τον άντρα και κανείς τότε δεν τη θέλει. Περνάει δύσκολα χρόνια, βασανίζεται με το σπίτι, κάνει παιδιά και θα πρέπει να ξημεροβραδιάζεται στο προσκεφάλι τους, έχει χίλιες σκοτούρες. Και μό­ λις αρχίσει να μαραίνεται και η ομορφιά της χά­ σει τη λάμψη της, ο άντρας που αυτή αγαπά δεν την αγαπάει πια και την απατάει τότε ξεδιά­ ντροπα ή την εγκαταλείπει ή τη διώχνει από κο­ ντά του.... Ό χ ι φίλε μου, δεν είμαι κακιά και άκαρδη. Αλλά τώρα είμαι νέα και όμορφη και όλοι με βρίσκουν γοητευτική και με ποθούν... Κι αυτό το βρίσκω πολύ ευχάριστο...». Και πουθε­ νά στα βιβλία της Κρίστι αντίθετα επιχειρήματα, πουθενά αντίθετη προδιάθεση. Πιστή αντιγραφή των συνθηκών της εποχής; Ίσως.... Καμιά όμως εξέγερση, ούτε καν έμμεση, της συγγραφέως εναντίον τους! Το αντίθετο μάλιστα! Η εμμονή της στην «εμπορεύσιμη» αξία της εξωτερικής εμ­ φάνισης είναι εκπληκτική. Χρησιμοποιεί τρεις σελίδες με τη Μίσες Όλιβερ να αλλάζει καπέλα, κάνει εξονυχιστικές περιγραφές των ρούχων και του βαψίματός της, κάθε εμφάνισης της κάθε ηρωίδας, προσπαθώντας μέσα από μυστικούς ενδυματολογικούς κώδικες της εποχής να υποβάλ­ λει στον αναγνώστη και στοιχεία του χαρακτή­ ρα. Το αποκορύφωμα αυτής της εμμονής βρί­ σκουμε στο The body in the library,* όπου η Μις ''Μαρπλ διαλύει την πλεκτάνη, οδηγούμενη από τα ρούχα του θύματος. «Μα η Ρούμπυ, για να είμαστε ειλικρινείς δεν ήταν “κυρία” . Ανήκε

Η Μάργκαρετ Ράόερφορντ, ερμηνεύτρια της Μαρπλ στις κι­ νηματογραφικές μεταφορές των έργων της Κρίστι. Η συγγρα­ φέας, μετά τον θάνατο της Ράόερφορντ, όεν δέχτηκε να ερμη­ νεύσει άλλη καμιά το ρόλο της μις Μαρπλ

στην κοινωνική εκείνη τάξη, της οποίας τα μέλη βάζουν τα πιο καλά τους ρούχα όσο κι αν είναι ακατάλληλη η περίσταση...» Ωστόσο, στην Ποντικοπαγίδα η Μόλλυ σκέ­ φτεται: «Πόσο πολύ μοιάζουν οι άντρες στο ντύ­ σιμό τους! Σκούρο παλτό, γκρι καπέλο καογύρω απ’ το λαιμό ένα μάλλινο, σκωτσέζικο κασκόλ». Και πραγματικά με τις ανδρικές ενδυματολογικές συνήθειες δεν ασχολείται καθόλου η Κρίστι, καταλήγοντας ν’ ασχολείται ελάχιστα και με τους χαρακτήρες τους. Οι ανδρικές μορφές της συγγραφέως μοιάζουν παρείσακτες στις σελίδες του βιβλίου, χλωμές αόριστες φιγούρες σε δυο ή τρεις διαφορετικές εκδοχές, ακόμη κι όταν πρό­ κειται για αυταρχικούς μεγιστάνες ή πανούργους δολοφόνους. Ο Πουαρό αποτελεί μια κραυγαλέα εξαίρεση του κανόνα: ο νάρκισσος Πουαρό, με τον στέρεο ορθολογισμό, τον διακοσμημένο από ξαφνικές διαισθήσεις, το κλασικό μουστάκι και το φροντισμένο ντύσιμο. Ε απόλυτη συνέπεια με τον καλά τακτοποιη­ μένο, στατικό και συμβιβασμένο κόσμο της Κρίστι βρίσκεται και το περίφημο «κίνητρο» του κάθε εγκλήματος. Ένα κίνητρο, που τόσο η πα­ ρατηρητική Μις Μαρπλ όσο και ο σατανικός Πουαρό μόνιμα αναζητούν στα οικονομικά συμ­

Σ

46/αφιερωμα φέροντα ή τα οικογενειακά πάθη και, από μιαν άποψη, δικαίως. Οι ήρωες της 'Αγκαθα Κρίστι, τοποθετημένοι σε συγκεκριμένες κοινωνικές τά­ ξεις (τάξεις που μοιάζουν ακίνητες, αδιατάρα­ χτες από τη φορά των πραγμάτων και τις γενικές εξελίξεις) έχοντας κλείσει το όραμα της ζωής τους σε ό,τι τους προσφέρει ο περίγυρος, είναι φυσικό να μην επιδιώκουν παρά τη μετριότητα μιας «βελτιωμένης υλικά ζωής», την ανεξαρτη­ σία από κάποιον οικογενειακό δυνάστη, την εκ­ δίκηση για μια παλιά ταπείνωση, που, σε ανοι­ χτότερους ορίζοντες, θα είχε ξεχαστεί ή διακω­ μωδηθεί. Δικαίως ο Πουαρό και η μις Μαρπλ ποτέ δεν ψάχνουν το κίνητρο του εγκλήματος στο εξωλογικό ή το παράλογο, θ ’ μεθοδικά ορ­ γανωμένος μικρόκοσμος της Κρίστι δεν αφήνει περιθώρια για ανάλογες πνοές. Και ίσως ακριβώς γι’ αυτό, ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των μυθιστορημάτων της, λειτουργώντας αντιθετικά, αποκτά μια ιδιαίτερη γοητεία. Γιατί η Κρίστι, μετά την ανακάλυψη του κάθε δράστη, δεν ηθικολογεί, δεν τον αφήνει έκθετο στο μίσος του περιβάλλοντός του ή και του αναγνώστη. Μετά την αποκάλυψη, ό δρά­ στης χάνεται απ’ τις σελίδες του βιβλίου, δεν παρακολουθείται ούτε εικάζεται με σαδιστική ηδο­ νή η τύχη του. Στην πραγματικότητα ούτε κατηγορείται. Υπήρξε απλά ο τελευταίος κρίκος ενός κύκλου που έκλεισε. Στο μυθιστόρημα σημασία είχε το παιχνίδι, οι συνδυασμοί και οι πιθανότη­

Σημείωαη Οι πρωτότυποι τίτλοι των έργων της Άγκαδα Κρίστι που αναφέρονται στο άρθρο της κ. Ευθυμιάδη έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά παραλλαγμένοι. Για τη διευκόλυνση του αναγνώ­ στη καταγράφουμε τους πρωτότυπους τίτλους και μέσα σε πα­ ρένθεση την κατά λέξη μετάφρασή τους και ύστερα τον τίτλο ή τίτλους με τους οποίους έχουν κυκλοφορήσει στον τόπο μας. * Hercule Poirot's Christmas (Τα Χριστούγεννα του Ηρακλή Πουαρό. Ελλ. Τι εφιαλτικά Χριστούγεννα) * The sad Cypres$ (Το θλιμμένο κυπαρίσσι. Ελλ. τίτλος: Το

τες, οι εκδοχές που ανατράπηκαν έχοντας παρα­ σύρει, και όχι η ανθρωπιστική προπαγάνδα ή ο μικροαστικός μοραλισμός. Και ίσως γι’ αυτό, το βιβλίο της The Murder of Roger Ackroyd** θεω­ ρήθηκε το καλύτερό της και η αρχή της θεαματι­ κής εμπορικής επιτυχίας της. Σ’ αυτό, ο αφηγη­ τής, που σε όλη τη διαδρομή συναισθηματικά εί­ χε κατακτήσει τον αναγνώστη, αποδεικνύεται και ο δολοφόνος· ουσιαστικά, με ήπιο τρόπο, μέσα από τη διαδικασία της ταύτισης ο αναγνώ­ στης γίνεται δολοφόνος και ο Πουαρό, πάντα δύσπιστος στην εξουσία των αρχών, πάντα επι­ φυλακτικός στη μικρονοϊκότητα της αστυνομίας, του αφήνει διακριτικά τη δυνατόττητα μιας αυ­ τοκτονίας, που στην περίπτωση δεν είναι αυτοτιμωρία, αλλά καθαρή αυτοπροστασία. Τελικά, το αναρχικό τούτο στοιχείο της συγγραφέως λειτουργεί ώς ένα βαθμό εξισορροπιστικά με την άπνοια των πολλαπλών συμβάσεων του κόσμου και των κόσμων της, ωστόσο ίσως δεν είναι αρκετό να αναιρέσει την πιθανή αυτο­ κριτική της Άγκαθα Κρίστι, που γίνεται μέσα από την ηρωίδα της, τη Μίσες Όλιβερ, τη συγ­ γραφέα των αστυνομικών μυθιστορημάτων, όταν κάποια στιγμή η τελευταία σκέφτεται πως... «Στάθηκε απλούστατα μια τυχερή γυναίκα, που κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν επιτυχημένο τύπο γραψίματος, που σε πολύ κόσμο άρεσε να διαβάζει. Θαυμάσια τύχη!»......

θλιμμένο κυπαρίσσι, Το μυστικό της νεκρής) * Lord Edgware dies (Ο Λόρδος Έντγκαρ πεθαίνει. Ελλ. Τίτ­ λος Στοίχημα με το Διάβολο) * They do it with mirrors. (Ελ. τίτλος: Οι δύο όψεις ενός εγ­ κλήματος) * The moving finger (Το κινούμενο δάχτυλο. Ελλ. Τίτλοι: Η μαύρη πέννα, Δηλητήριο σε μικρές δόσεις) * Elephants can remember (Οι ελέφαντες θυμούνται. Ελλ. τίτ­ λος: Οι ελέφαντες θυμούνται) * The body in the library (Πτώμα στη βιβλιοθήκη. Ελλ. τίτλος: Το πτώμα στη βιβλιοθήκη) * The murder of Roger Ackroyd (Η δολοφονία του Ρότζερ Άκροϋντ. Ελλ. Τίτλος: Η δολοφονία του Ρότζερ Ακρόϋντ)

αφιερωμα/47

«Είναι απίστευτο!» Μ’ αυτή τη φράση εκφράζει το θαυμασμό του το θεατρικό αγγλικό περιοδικό Plays and Players, στη στήλη του θεατρικού οδηγού των παραστάσεων του Λονδίνου, θαυμασμό που προκαλεί το γεγονός των 33 συνεχών χρόνων παραστάσεων του έργρυ «Ποντικοπαγίδα» (13.300 παραστάσεις περίπου). Κάθε τόσο αλλάζουν οι ηθοποιοί, ανανεώνονται τα κουστούμια και τα σκηνικά, προσαρμόζεται η σκηνοθεσία και καινούρια τεχνικά μέσα μπαίνουν στην υπηρεσία της παράστασης. Είναι πρώτη φορά στα παγκόσμια θεατρικά χρονικά, ανέβασμα έργου να διαρκεί τόσον καιρό. Αυτό το γεγονός δεν αφήνει ασυγκίνητους τους τουρίστες που θεωρούν απαραίτητο συμπλήρωμα των περιηγήσεών τους ανάμεσα στο Βρετανικό Μουσείο, στο Big Ben, στο Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων και την παρακολούθηση της «Ποντικοπαγίδας». Όπως κι άλλα έργα έτσι κι η «Ποντικοπαγίδα» παίχτηκαν στον τόπο μας· βέβαια δεν μπορούμε να πούμε ότι είχαν την απήχηση που είχαν σε άλλες χώρες, ούτε πάλι να τα συγκρίνουμε με την επιτυχία που έχουν στην Ελλάδα τα βιβλία της. Όμως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι τα μισά από τα θεατρικά έργα της Κρίστι, αν λάβουμε σαν αληθινό τους αριθμό το 14, έχουν παιχτεί στον τόπο μας από πολύ καλούς θιάσους και με καλλιτεχνική επιτυχία. Επειδή νομίζουμε ότι δεν είναι σκόπιμο να αγνοήσουμε αυτή την πλευρά της Άγκαθα Κρίστι παραθέτουμε έναν κατάλογο των παραστάσεων των έργων της στη χώρα μας. Η Άγκαθα Κρίστι στον εορτασμό 5 χρόνων παραστάσεων της «Ποντικοπαγίδας»

48/αφιερωμα

Σ α τ α ν ικ ό τη λ εφ ώ νη μ α 1.

Μ ά ρ τ υ ς κ α τ η γ ο ρ ία ς 1. Θίασος Κατερίνας, θέατρο Κατερίνας, Καλο­ καίρι 1956. Μετάφραση: Μ. Βεάκη. Σκηνοθε­ σία: Μ. Πλωρίτης. Σκηνογραφία: Γ. Ανεμογιάννης. Διανομή: Τ. Φαρμάκης, Μ. Λαλοπούλου, Η. Σταματίου, Χρ. Τσαγανέας, Γ. Φούντας, Κ. Δημητριάδης, Κα Κατερίνα, Α. Πέτσος, Α. Βεντουράτος, Γ. Δάνης, Δημ. Κουκής, Ε. Ευαγγελίδου, Κ. Ρηγόπουλος, Α. Φόνσου.

2. Θίασος Κατερίνας, θέατρο Ιντεάλ, 1956-57. Μετάφραση: Μ. Βεάκη. Σκηνοθεσία: Μ. Πλωρίτης. Σκηνογραφία: Γ. Ανεμογιάννης. Διανομή: Τ. Φαρμάκης, Α. Βλάχου, Η. Στα­ ματίου, Χρ. Τσαγανέας, Γ. Βρασιβανόπουλος, Κ. Δημητριάδης, Κα Κατερίνα, Α. Πέ­ τσος, Α. Βεντουράτος, Γ. Δάνης, Δημ. Κου­ κής, Ε. Ευαγγελίδου, Κ. Ρηγόπουλος, Α. Θεώνη.

3. Θίασος Α. Αλεξανδράκη-Ν. Γαληνέα, θέατρο Ακροπόλ, 1979-80. Μετάφραση: Ν. Γαληνέα. Σκηνοθεσία: Α. Βουτσινάς. Σκηνογραφία: Ν. Πετρόπουλος. Φωτισμοί: Ντ. ΚαρύδηςΦουκς. Διανομή: Χρ. Σπηλιώτη, Μπ. Κατσούλης, Χρ. Μάντζαρης, Χρ. Πολίτης, Α. Αλεξανδράκης, Γ. Κυρίτσης, Ν. Γαληνέα, Τ. Παπαδάκης, Β. Ανδρεόπουλος, Ε. Ζαφει­ ριού, Β. Καΐλας, Αντ. Μουρούζη, Μ. Γαζετά.

Τ ο Δ ίχ τ υ τ η ς α ρ ά χ ν η ς 1.

Ο ι δ έ κ α μ ικ ρ ο ί ν έ γ ρ ο ι

Θίασος Γιώργον Παππά, θέατρο Βρετανία, 1. Ο.Θ.Α.Κ. (Οργανισμός Θεατρικής Ανάπτυ­ ξης Κύπρον) με τίτλο: Δέκα μικρά αραπάκια, 1946-47. Διασκευή: Ζακ Ντεβάλ. Μετάφρα­ 1961-62. Μετάφραση: Αλ. Κωνσταντινίδης. ση: Γ. Παππάς. Σκηνογραφία: Μ. ΓκοργκάΣκηνογραφία: Ν. Ζωγράφος. Σκηνοθεσία: Γ. κης. Διανομή: Α. Μηλιάδου, Ε. ΧατζηαργύΜιτσίδης. Διανομή: Χρ. Παπαδόπουλος, Α. ρη, Μ. Νικολόπουλος, Κ. Παπαγεωργίου, Β. Νικολής, Γ. Φραγκοφίνου, Φλ. Δημητρίου, Βασδέκη, I. Μαρίνος, Μ. Ζαννή, Γ. Παππάς, Ν. Νικολαΐδης, Τ. Τσελέπας, Βλ. ΚαυκαρίΓ. Νέζος, Ν. Βασταρδής, Γ. Αποστολίδης, Γ. δης, Ανδρ. Ποταμίτης, Ν. Γεωργίου, Α. ΜούΔαμασιώτης, X. Σοφοκλέους, Α. Ραυτοπούστρας, Ν. Σιαφκάλης. λου.

2. «Νέα Σκηνή» Κωστή Λειβαόέα, θέατρο Ακα­ δημία, 1963-64. Μετάφραση: Τουίνς- Κ. Λειβαδέας. Σκηνοθεσία: Κ.Λ. Σκηνογραφία: Ντ. Σιδερίδης. Διανομή: I. Ψαράς, Μπ. Μωραϊτοπούλου, Ε. Ροδίτη, Γ. Μούτσιος, Γ. Μπαρμαρέσος, Ν. Μπούγας, Λ. Κοτσίρης, Ντ. Βολανάκη, Ζ. Τσάπελης, Γ. Γιολδάσης.

3. Θίασος Ξ. Καλογεροπούλον-Γ. Φέρτη, Στρα­ τιωτικό θέατρο Θεσ/νίκη 1965-66. Μετάφρα­ ση: Θ. Καλλιφατίδης. Σκηνοθεσία: Τ. Φαρ­ μάκης. Σκηνογραφία: Μαρ. Αραβαντινού. Μουσική επιμέλεια: Γ. Ντούμας. Διανομή: Π. Σαντοριναίου, Ν. Παπαναστασίου. Τ. Παπα­ δάκης, Γ. Ευαγγελάτος, Χρ. Πιατουλάκης, X. Κανδρεβιώτου, Γ. Φέρτης, Κ. Πανουργιάς, Κ. Λυγίζος, Ξ. Καλογεροπούλου.

4. Θίασος Μπ. Κράλιοβιτς - Γ. Βαλέντη, θέατρο Αυλαία Πειραιά, 1965-66. Μετάφρασηδιασκευή: Τουΐνς-Κ. Λειβαδέας. Σκηνογρα­ φία: Π. Σωτηριάδης. Διανομή: Μ. Σολδάτου, Γ. Κωβαίος, Μπ. Κράλιοβιτς, Γ. Βαλέντη, Κ. Πανουργιάς, Ν. Σκιαδάς, Γ. Κόκκινος, Λ. Παπαζαφειροπούλου, Δημ. Παπαγιάννης, Γ. Μπαρμπαρέσος.

5. Θίασος Μπ. Κράλιοβιτς, θέατρο Αυλαία Πει­ ραιά, 1969-70. Μετάφραση-διασκευή: Τουίνς - Κ. Λειβαδέας. Σκηνοθεσία: Α. Αντωνίου. Σκηνογραφία: Ν. Απέργης. Διανομή: Ο. Δαλέντζα, Ο. Γωνιάδης, Μπ. Κράλιοβιτς, Μ. Ραζή, Μ. Τσαλίκης, Ν. Ροδίτης, Λ. Κρίκου, Γ. Τζαβέλας, Γ. Παπαδάκης.

Η π ο ν τ ικ ο π α γ ίδ α

Θίασος Κας Κατερίνας, θέατρο Ιντεάλ, 1958. 1. Θίασος Δημήτρη Παπαμιχαήλ, θέατρο ΦλόΜετάφραση: Μ. Βεάκη. Σκηνοθεσία: Κας ριντα, καλοκαίρι 1963. Μετάφραση: Δ. ΔιαΚατερίνας. Σκηνογραφία: Εν. Ολύμπιου. μαντίδου. Σκηνοθεσία: Μ. Λυγίζος. Σκηνο­ Διανομή: Χρ. Τσαγανέας, Μπ. Κατσούλης, γραφίες: Γ. Ανεμογιάννης. Διανομή: Μ. ΧροΛ. Κωνσταντάρας, Κα Κατερίνα, Αλ. Βουνοπούλου (αντικ. Ε. Σταυροπούλου), Κ. γιουκλάκη, Παμ. Σαντοριναίου, Κ. Ντίνος, Καρράς, Γ. Μιχαλακόπουλος, Δ. ΔιαμαντίΝ. Ξανθόπουλος, Δημ. Κουκής, Τ. Φαρμά­ δου, I. Ψαρράς, Θ. Ιωαννίδου, Δ. Σταρένιος, κης, Κ. Σκαρλής. Δ. Παπαμιχαήλ.

αφιερωμα/49

2. Θίασος Δημήτρη Παπαμιχαήλ, θέατρο Αλάμπρα, 1968-69. Μετάφραση: Δ.Π. Σκηνοθεσία: Δ. Παπαμιχαήλ. Βοηθός σκηνοθέτης: Τ. Βουγιουκλάκης. Σκηνογραφίες:. Β. Παναγιωτόπουλου. Μουσική επιμέλεια: Ρ. Παπανικόλα. Διανομή: Μπ. Αρβανίτη, Β. Ανδρονίδης, Π. Λοχαίτης, Μ. Μαρμάρινου, Λ. Κοτσίρης, Α. Γεραλή, Β. Ανδρεόπουλος, Δ. Παπαμιχαήλ.

3. Θεατρική Ομάδα Ελληνογαλλικον Κολεγίου Δελασάλ Θεσ/νίκης, 1984-85. Μετάφραση: Δ. Διαμαντίδου. Σκηνοθεσία: Στ. Ξύδης. Βοη­ θός σκηνοθέτης: Χρ. Πέογλου. Σκηνικάκοστούμια: όλος ο θίασος. Μουσική επιμέ­ λεια: Στ. Ξύδης. Φωτισμοί-ηχητικά: Δ. Ανδρεάδης-Κ. Χριστοφόρου. Ειδικοί συνεργά­ τες: Π. Μπεκές, Δ. Αβραμίδης. Διανομή: Χρ. Πέογλου, Σ. Τζεκάκη, Μ. Σακαβάρας, Ν. Φουδούλη, Α. Παπαδόπουλος, Κ. Δαμάκης, Κ. Σπανού, Αλ. Αβραμίδης. Τραγούδι: Ν. Χειμωνίδου.

Έ γ κ λ η μ α σ το Ν είλ ο 1.

Θίασος Βίλμας Κύρον, θέατρο Γ. Παππά 1963-64 με τη συμεργασία της κας Μιράντας

και τη συμμετοχή του Γ. Αργύρη. Μετάφρα­ ση: Ελ. Γιολάση. Σκηνοθεσία: Α. Διαμιανός. Σκηνογραφία: Γ. Ανεμογιάννης. Διανομή: Κ. Μπαλαδήμας, Β. Γραμμάτικα, Γ. Κάσδαγλης, Μ. Μυράτ, Κ. Γώγου, Χρ. Νέγκας, Ε. Απέργη, Σπ. Κωνσταντόπουλος, Φλ. Ζάννα, Δημ. Καλλιβωκάς, Γ. Αργύρης, Β. Κύρου. Το έργο επανέλαβε ο ίδιος θίασος το καλο­ καίρι του 1964 στο θέατρο Φλόριντα, με τις εξής αλλαγές στη διανομή: Αντί των Γ. Αργύ­ ρη και Ε. Απέργη οι Δ. Σταρένιος και Μ. Ζαφειράκη αντίστοιχα. Επίσης συμμετείχε ο Χρ. Ζήκας.

Φ ό νο ς στην εξοχή 1.

Ο.Θ.Α.Κ. (Οργανισμός Θεατρικής Ανάπτυ ξης Κύπρον) θέατρο Ριάλτο, Λεμεσού, 1963 64. Μετάφραση: Χρ. Καμέρης. Σκηνοθεσία Γ. Μιτσίδης. Σκηνογραφία: Ν. Ζωγράφος Διανομή: Ε. Κυριακίδου, Χρ. Ελευθεριάδης Κ. Ευαγγελίδου. Ο. Ποταμίτου. Χρ. Παπα δόπουλος, X. Παναγιώτου, Ελ. Παναγιώτου Γ. Σοϊμοίρη, Α. Μούστρας, Δ. Κακουράτου Γ. Τσελέπας, Θ. Πετεμερίδης.

—

50/αφιερωμα Οι ΜΕΓΑΛΟΙ εκδοτικοί οίκοι απαξίωσαν αρχι­ κά να ενσωματώσουν στις εκδόσεις τους το αστυνομικό μυθιστόρημα και αν το κάνουν σήμε­ ρα, επανεκτιμώντας την κατάσταση, μόνο σε πε­ ριορισμένο βαθμό μπορούμε να πούμε ότι το επι­ χειρούν. Απέμεινε λοιπόν σε κάποιους νέους εκ­ δότες ν’ αρχίσουν να εκδίδουν, περιστασιακά, αστυνομικά μυθιστορήματα και βέβαια ανάμεσα σ’ αυτά και της Άγκαθα Κρίστι. Άλλοι κινού­ μενοι από το μεράκι και την αγάπη για το είδος, άλλοι διορώμενοι ένα διαφαινόμενο μελλοντικό κέρδος, άλλοι τυχαία, έβαλαν το σπόρο για ν’ αναπτυχθεί στην Ελλδα μια εκδοτική δραστηριό­ τητα για το αστυνομικό μυθιστόρημα. Τα αστυνομικά βιβλία στην αρχή χαρακτηρί­ ζονται από τη χαμηλή ποιότητα, τη βιασύνη και κυκλοφορούν στο σχήμα του εύχρηστου και κυ­ ρίως οικονομικού βιβλίου τσέπης. Αυτός'ήταν ένας λόγος να συκοφαντηθεί το βιβλίο τσέπης για πολλά χρόνια και να μη χρησιμοποιηθεί για να συμπεριλάβει λογοτεχνικά, θεατρικά κείμενα ή μελέτες. Πρόχειρες μεταφράσεις, διασκευές που σπάνια είχαν λογική σχέση με το αρχικό κεί­ μενο, εκδόσεις των ίδιων μεταφράσεων από άλλο οίκο με διαφορετικό τίτλο και εξώφυλλο, ήταν από τα κύρια αρνητικά χαρακτηριστικά των πρώτων εκδόσεων. Ό πω ς είναι φυσικό οι βιβλιοπώλες σπάνια έβαζαν τέτοια βιβλία στα ράφια τους. Έπρεπε να βρεθούν άλλα κανάλια διακίνησης. Τα κυριότερα ήσαν τα περίπτερα. Η περίοπτη θέση που αναρτώνται ή εκτίθενται στα περίπτερα τα βι­ βλία, δημιούργησε την ανάγκη εντυπωσιακής ει­ κονογράφησης του εξώφυλλου. Μέσα σ’ όλα αυτά σημειώθηκε και μια εκτετα­ μένη παραεκδοτική δραστηριότητα. Δηλαδή πολλοί εκδότες εξέδωσαν αστυνομικά βιβλία χω­ ρίς να έχουν τα νόμιμα δικαιώματα γι’ αυτό, χρησιμοποιώντας απλά παραπλανητικούς τίτ­ λους. Συνέπεια ήταν να επικρατεί ένας φόβος, μια παραπληροφόρηση και μια καχυποψία ανά­ μεσα στο συγκεκριμένο αυτό εκδοτικό κύκλωμα. Έτσι καθίσταται φοβερά δύσκολη η όποια προσπάθεια ν’ αντλήσει κανείς πληροφορίες από το κύκλωμα αυτό, ώστε να προβεί σε μια κατα­ γραφή των αστυνομικών εκδόσεων και να ελπί­ ζει ότι θα είναι ακριβής στις σημειώσεις του- κυ­ ρίως όταν πρόκειται για την Άγκαθα Κρίστι την πιο εμπορική συγγραφέα. Από τους λίγους εκδότες που ασχολήθηκαν επισταμένα και σοβαρά με το είδος στην Ελλάδα είναι ο κ. Τάσος Λαζαρίδης, διευθυντής των εκ­ δόσεων «Λυχνάρι», αποκλειστικός εκδότης των βιβλίων της Άγκαθα Κρίστι στην Ελλάδα. Εξέ­ δωσε για πρώτη φορά βιβλίο της το 1960 και από τότε έχει σχεδόν εξαντλήσει το έργο της. Μετα­ φράζει τα περισσότερα βιβλία και εικονογραφεί ο ίδιος τα εξώφυλλα μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο που

Η εκδοτική της Κρίστι Για μισό περίπου αιώνα τα βιβλία παρουσία του αστυνομικού μυθιστο σχεδόν τα βιβλία εκδόθηκαν, ανατυ φευσαν χιλιάδες Έλληνες, με την νομικό μυθιστόρημα. Η μεγάλη διά καθα Κρίστι μας οδηγεί ν’ αναζητή ση ή την εκδοτική της περιπέτεια, αν Σ υ νέντευξη μ ε τον κ. Τάσο Λ α

αφιερωμα/51 τα κάνει αναγνωρίσιμα. Βαθύς γνώστης των αστυνομικών εκδόσεων και βιβλίων τσέπης γενι­ κότερα, μας έδωσε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη για την ιστορία και τα προβλήματα, από εκδοτι­ κή σκοπιά, του αστυνομικού μυθιστορήματος κυρίως της Άγκαθα Κρίση - στην Ελλάδα.

Ερώτηση: Κύριε Λαζαρίδη, μπορείτε να θυμη­ θείτε πότε βγήκε για πρώτη φορά βιβλίο της Άγκαθα Κρίστι στην Ελλάδα, καθώς και τις μετέπειτα εκδοτικές προσπάθειες; Απάντηση: Αμέσως μετά τον πόλεμο -δε θυ­ μάμαι ποιος εκδότης εξέδωσε τρία βιβλία. Ένα απ’ αυτά ήταν το «Why they didn’t ask Evans» με ελληνικό τίτλο: Γιατί δε ρώτησαν τον Ήβανς; Το βιβλίο αυτό το έβγαλα κι εγώ με άλλο τίτλο αρ­ γότερα γιατί δεν έπρεπε να μαρτυρήσω αν το όνομα Evans είναι αρσενικό ή θηλυκό. Μετά τον πόλεμο, γύρω στα 1948-49, έβγαλε Άγκαθα Κρί­ ση ο Πεχλιβανίδης, μετά ο Γαλαξίας. Δε θυμά­ μαι κάποιον άλλον ενδιάμεσα. Από το 1960 εκδί­ δω εγώ μέσα από τις εκδόσεις «Ιλισσός» αρχικά και με τις εκδόσεις «Λυχνάρι» στη συνέχεια. Αρ­ γότερα έβγαλε ο Γεωργόπουλος και άλλοι. Να σημειωθεί ότι τα βιβλία της Άγκαθα Κρίση που εκδόθηκαν για πρώτη φορά μετά το 1947 είναι προστατευόμενα και έχω το αποκλειστικό δι­ καίωμα έκδοσής τους στην Ελλάδα.

πορεία στην Ελλάδα της Άγκαθα Κρίση δεσπόζουν στην ρήματος στη χώρα μας. Ό λα της πώθηκαν, αγαπήθηκαν καί σνντρόαπόλανση που προσφέρει το αστυδοση των μυθιστορημάτων της Ά γσουμε την εκδοτική της αντιμετώπιθέλετε, στην Ελλάδα. ζαριό η των εκδόσεω ν «Α ν χνάρι»

Ερώτηση: Όσο κι αν τους θεωρείτε ευνόητους αυτούς τους λόγους, θέλετε να μας τους πείτε; Απάντηση: Προφανώς ορισμένοι δεν έχουνε τα νόμιμα δικαιώματα να εκδώσουν ένα βιβλίο ή να χρησιμοποιήσουν μια μετάφραση και παρ’ όλα αυτά το κάνουν καταφεύγοντας στην αλλαγή τίτ­ λου, ώστε να μην μπορούν να ελεγχθούν εύκολα. Βέβαια υπάρχουν κι άλλοι σημαντικοί λόγοι που υπαγορεύουν την ανάγκη αλλαγής τίτλου. Ερώτηση: Ποιοι είναι αυτοί; Απάντηση: Όταν ο κόσμος άρχισε να διαβάζει αστυνομικό μυθιστόρημα δεν ήξερε πού να το βρει ή πώς να το ζητήσει. Έτσι οι τίτλοι των αστυνομικών βιβλίων έπρεπε να τονίζουν το πε­ ριεχόμενο αλλά και να εντυπωσιάζουν. Διάφοροποιήθηκαν λοιπόν στην Ελλάδα, αναλαμβά­ νοντας έναν πιο δραματικό ρόλο και περιλαμβά­ νοντας λέξεις όπως «δολοφονία» «αίμα» κλπ. Πολλές φορές υπήρξε η ανάγκη αλλαγής τίτλου, όταν ο πρωτότυπος μεταφερόμενος στα ελληνικά δε γινόταν εύκολα κατανοητός. Για παράδειγμα, η Άγκαθα Κρίση χρησιμοποιεί φράσεις παιδι­ κών αγγλικών τραγουδιών για τίτλους ορισμέ­ νων μυθιστορημάτων της. Να τονίσω εδώ ότι πολλοί από τους τίτλους που πρότεινα εγώ, αρ­ γότερα χρησιμοποιήθηκαν σαν τίτλοι κινηματο­

52/αφιερωμα γραφικών ταινιών με άσχετο βέβαια θέμα. Ερώτηση: Μιλήστε μας για τις μεταφράσεις των αστυνομικών μυθιστορημάτων και κυρίως της Άγκαθα Κρίστι. Απάντηση: Υπήρξαν πάρα πολλοί καλοί μετα­ φραστές αστυνομικών όπως η Στέλλα Βουρδουμπά. Υπήρξαν όμως και μεταφράσεις καθώς και διασκευές κακές. Ν’ αναφέρω εδώ ένα πρόβλη­ μα. Παλιά οι εκδότες έθεταν στους μεταφραστές ένα ανώτατο όριο λέξεων που έπρεπε να έχει το μυθιστόρημα. Παρατηρήθηκε όμως ότι το κείμε­ νο στην ελληνική γλώσσα -πιο φλύαρη από την αγγλική- έβγαινε πάντα το 10% περίπου μεγαλύ­ τερο. Έπρεπε να γίνουν περικοπές. Το αστυνο­ μικό όμως περιέχει λεπτομέρειες που δεν μπορείς ν’ αγνοήσεις. Ειδικά στην Άγκαθα Κρίστι, η οποία λέει κάπου: «Καθώς έπλενε τα δόντια του είδε μια μύγα στο δεξί μέρος του καθρέφτη». Ουσιαστικά όμως η μύγα ήταν στο αριστερό μέ­ ρος αφού την είδε μέσα στον καθρέφτη. Ο μετα­ φραστής μπορεί να πει: σιγά τώρα, για τη μύγα θα γράφω; Στο τέλος όμως αποδεικνύεται ότι η θέση της μύγας είχε μεγάλη σημασία στη λύση του προβλήματος. Το μυθιστόρημα έτσι πάει πε­ ρίπατο. Ο μεταφραστής αστυνομικών πρέπει να είναι ειδικευμένος στις γλωσσικές ιδιοτυπίες των συγγραφέων και εξοικειωμένος με τη δομή του αστυνομικού μυθιστορήματος. Πρέπει να βρί­ σκει τις ανάλογες ελληνικές φράσεις που δη­ μιουργούν την αγωνία, την αμτόσφαιρα που δη­ μιουργούν οι φράσεις στη γλώσσα του συγγρα­ φέα και που αν μεταφερθούν «επί λέξει» στα ελ­ ληνικά, ενδεχομένως να μην αρκούν για τη δη­ μιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας. Ερώτηση: Πώς χαρακτηρίζετε την ποιότητα των ελληνικών εκδόσεων της Άγκαθα Κρίστι σήμε­ ρα; Απάντηση: Κοιτάξτε, θα μιλήσω για μένα. Για νά ’μαι ειλικρινής έχω κάνει κι εγώ ορισμένα λά­ θη. Λάθη λέγοντας εννοώ ότι μερικές παλαιότερες μεταφράσεις δεν έχουν την τελειότητα των σημερινών. Ήταν άλλες οι συνθήκες τότε. Σήμε­ ρα όμως ξανακοιτάμε όλα τα βιβλία κι αν ένα κείμενο χωλαίνει κάπου το διορθώνουμε. Τα τε­ λευταία δέκα χρόνια οι εκδόσεις από δικής μου πλευράς τουλάχιστον πρέπει νά ’ναι άψογος για­ τί ελέγχουμε λεπτομερώς τα κείμενα, επειδή όπως είπα και πριν, το αστυνομικό μυθιστόρημα στηρίζεται στη λεπτομέρεια. Ερώτηση: Αλήθεια, οι ταινίες με θέμα τα βιβλία της αποδίδουν σωστά το περιεχόμενο. Απάντηση: Ναι. Οι σκηνοθέτες σεβάστηκαν πά­ ρα πολύ τα βιβλία της. Τα έργα ακολουθούν πι­ στά το κείμενο. Αντίθετα από τις ταινίες με τον

Τζέημς Μποντ, μόνο τρεις πιστεύω, απέδωσαν σωστά το κείμενο. Ερώτηση: Τα αστυνομικά ήσαν στη συντριπτική πλειοψηφία, κι εξακολουθούν πιστεύω να είναι βιβλία τσέπης. Τι προβλήματα διακίνησης αντι­ μετωπίζουν! Και πείτε μας παρακαλώ, αν τα βι­ βλιοπωλεία βοήθησαν την προώθησή τους. Απάντηση: Τα βιβλία τσέπης διακινούνται μέσω πρακτορείου όπως και οι εφημερίδες. Κάποτε προσπαθήσαμε να δίνουμε τα βιβλία εμείς οι εκ­ δότες απ’ ευθείας στους πωλητές για να τους πα­ ρέχουμε μεγαλύτερα ποσοστά κέρδους, αλλά η απόπειρα δεν προχώρησε μ’ επιτυχία. Βασικά σημεία πώλησης είναι τα περίπτερα. Τα βιβλία τσέπης παλιά δεν μπαίναν σ’ όλα τα μεγάλα βι­ βλιοπωλεία- και κείμενα που μπαίναν ήταν λίγα. Σήμερα όλα σχεδόν τα βιλβιοπωλεία έχουν βάλει στα ράφια τους βιβλία τσέπης. Εγώ είχα παλιά στην Εστία αλλά και στου Ελευθερουδάκη. Ο Ελευθερουδάκης είχε βάλει μόνο τα δικά μου βι­ βλία. 'Ηθελε τα βιβλία να είναι εμφανίσιμα. Ερώτηση: Φροντίζετε μόνος σας την εμφάνιση των βιβλίων σας; Απάντηση: Ε! αυτό είναι το μεράκι μου. Ερώτηση: Κύριε Λαζαρίδη, τα βιβλία τσέπης για ένα μεγάλο διάστημα ήταν απορριπτέα, όχι μόνο από τα βιβλιοπωλεία αλλά κι απ’ τη συνεί­ δηση ενός κοινού που διάβαζε βιβλία μεγάλου σχήματος. Είχε δημιουργηθεί μια πάρα πολύ υποτιμητική εντύπωση για τα πρώτα. Θέλετε να μας πείτε την άποψή σας; Απάντηση: Κοιτάξτε, ο κόσμος έκανε τη γνωρι­ μία των αστυνομικών τσέπης με τα βιβλία των 128 σελίδων κάποιας εποχής. Τα περισσότερα απ’ αυτά είχαν απαράδεκτες μεταφράσεις κι ακόμα κακό χαρτί, κακή εκτύπωση και μόνο το εξώφυλλο ήταν κάπως εντυπωσιακό. Έτσι δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι το βιβλίο τσέπης δεν ήταν καλό. Έπρεπε να βγουν τα βιβλία του Γαλαξία κι ορισμένα δικά μου, θέλω να πι­ στεύω, για να καταλάβει ο κόσμος ότι ένα βιβλίο τσέπης μπορεί να διαβαστεί εξίσου καλά όσο ένα βιβλίο μεγάλου σχήματος. Σήμερα που οι εκδό­ σεις τσέπης έχουν διορθώσει τις ατέλειές τους, έχουν πάρει ένα σημαντικό μερίδιο αγοράς από τις εκδόσεις μεγάλου σχήματος. Ερώτηση: Σε ποιους νομίζετε ότι απευθύνονται τα βιβλία της Άγκαθα. Ποιο είναι το κοινό της; Απάντηση: Το κοινό της πρέπει να είναι οι πάντες. Οι νέοι που έλκονται από την αγωνία και το μυστήριο, οι μεγαλύτεροι ως και τα πολύ καλ­ λιεργημένα άτομα που όταν κουράζονται από ένα ποίημα, μια μελέτη, διαβάζουν ένα αστυνο­ μικό για να ξεκουραστούν. Το αστυνομικό καλ­

αφιερωμα/53 μάρει τα νεύρα, κυλάει αβίαστα. Βέβαια η Ά γκαθα Κρίστι χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Να μπορείς να παρακολουθείς τι έγινε και τι δεν έγινε. Θέλω να τονίσω εδώ ότι τα τελευταία χρό­ νια ο κόσμος στρέφεται σε άλλους τομείς αστυ­ νομικού· ψάχνει κάτι πιο ελαφρό. Η Αγκάθα Κρίστι ίσως να κουράζει πια. Ζούμε σε αγχώδη εποχή κι ο αναγνώστης δεν μπορεί να συγκεν­ τρωθεί εύκολα. Γι’ αυτό βλέπουμε μια επιστροφή στον Ντάσιελ Χάμετ. Ερώτηση: Πώς αποφασίσατε ν’ ασχοληθείτε ως εκδότης με την Άγκαθα Κρίστι; Απάντηση: Δεν μπορώ να θυμηθώ κάποια συγ­ κεκριμένα αρχικά ερεθίσματα. Όταν ξεκίνησα, έβγαλα βιβλία των Γουίλιαμ Μάρις, Πάτρικ Κουέντιν, που τα θεωρούσα πολύ καλά, αλλά δεν είχαν ζήτηση. Τα βιβλία της Άγκαθα Κρίστι, αντίθετα, είχαν μεγάλη ζήτηση κι έτσι επέμεινα κάπως περισσότερο σ’ αυτά. Ερώτηση: Τι πιστεύετε πως είναι εκείνο που κά­ νει το ελληνικό κοινό να ανταποκρίνεται τόσο στα βιβλία της Άγκαθα Κρίστι; Απάντηση: Το κλασικό της γράψιμο- είναι κλα­ σική πια στο είδος αυτό. Ερώτηση: Έχετε βγάλει επίσης βιβλία των Εσμπραγιά, Σιμενόν και άλλων. Πού διαφορο­ ποιείται απ’ αυτούς η Άγκαθα Κρίστι; Απάντηση: Ν’ αναφερθώ πρώτα στο χιούμορ. Το χιούμορ της Άγκαθα Κρίστι είναι το βρετα­ νικό, και πολύ αδιόρατο. Ο μεταφραστής πρέπει να είναι πολύ επιτήδειος ώστε να τ’ αποδώσει με επιτυχία στα ελληνικά. Το χιούμορ του Εσπραγιά είναι το ευρωπαϊκόπλούσιο σε φαιδρές καταστάσεις και σε απρόο­ πτα. Ερώτηση: Διαφορά στους χαρακτήρες; Απάντηση: Ναι, βέβαια. Στον Εσπραγιά οι χα­ ρακτήρες είναι άνθρωποι- με σάρκα, με συναί­ σθημα. Στην Άγκαθα Κρίστι ο άνθρωπος είναι ένα είδος ρομπότ- άνθρωπος αναλυμένος σε συν­ θετικά στοιχεία χ και φ. Όσο για τον Σιμενόν θέλω να πω πως δεν κι­ νήθηκε καλά εμπορικά, ούτε σε μένα ούτε σε άλ­ λους εκδότες. Προσωπικά δε μ’ αρέσει και πολύ. Έχει έναν αργό, νωθρό τρόπο να κινεί τον ήρωά του. Εμένα μ’ αρέσει η γρήγορη δράση, η εναλλαγή, ο φωτισμός διαφορετικών καταστά­ σεων. Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε μια εξήγηση για την απήχηση που είχε η Άγκαθα Κρίστι διε­ θνώς; Απάντηση: Η εξήγηση είναι η άψογη τεχνική που έχει στο γράψιμο. Είναι ένα παιγνίδι.

Όπω ς σ’ ένα σταυρόλεξο προσπαθείς να βρεις όλες τις λέξεις, έτσι προσπαθείς να βρεις όλα τα στοιχεία και στα βιβλία της Άγκαθα Κρίστι. Κάτι ανάλογο προσπάθησαν να κάνουν κι εκείνα τα ξαδέλφια ο Έλερυ κι ο Κουήν. Εκείνων τα έργα όμως είναι πιο μουντά από της Άγκαθα Κρίστι. Ερώτηση: Ποιο βιβλίο της Άγκαθα Κρίστι στην Ελλάδα ήταν το πιο εμπορικό και πόσα αντίτυ­ πα πούλησε περίπου; Απάντηση: Κυρίως τα βιβλία που έγιναν ταινίες με πρώτο μάλλον το «Πάρτυ» που πούλησε 30.000 αντίτυπα σε 10 χρόνια. Αν λάβουμε υπό­ ψη το ενδιαφέρον που υπάρχει και το γεγονός ότι δεν εκδίδει κανείς άλλος αυτό το βιβλίο, δεν μπορούμε να πούμε ότι το νούμερο είναι ιδιαίτε­ ρα μεγάλο. Ερώτηση: Και μια τελευταία ερώτηση. Σαν εκδότης-επιχειρηματίας είστε ευχαριστημένος από τις πωλήσεις και την κυκλοφορία των εκδόσεών σας. Απάντηση: Να σας πω. Κάποιος άλλος από στε­ γνή επαγγελματική σκοπιά, αν αναλογιζόταν τις ώρες εργασίας, το ρίσκο και τα κεφάλαια που πρέπει να διαθέτει, δε θά ’ταν σίγουρα ευχαρι­ στημένος. Εγώ ποτέ δεν κυνήγησα κεφάλαια και επιχειρήσεις. Ήθελα να κάνω μια δουλειά βά­ ζοντας το μεράκι μου. Ήθελα να δουλεύω τη μακέτα μου, τον χειρόγραφό μου, να βγάζω τα βιβλία που αγαπώ και βέβαια να ζω απ’ αυτή τη δουλειά. Απ’ αυτή την άποψη μπορώ να πω πως είμαι ευχαριστημένος.

Επανόρθωση

Σ-ο προηγούμενο τεύχος (148), στην παρουσίαση του βιβλίου του Heinrich von Kleist: 4 νουβέλες (Άγρα, 1985), έγινε λάθος στο όνομα του μετα­ φραστή: Ας σημειωθεί λοιπόν ότι το βιβλίο έχει με­ ταφράσει ο θοδωρής Δασκαρόλης. Ζητάμε ειλικρινά συγνώμη. Να σημειωθεί εδώ ότι το κομμάτι που, με ύπουλο τρόπο, αφαίρεσε ο δαίμων του τυπογραφείου από τη σελίδα 59 του αφιερώματος, αφορά την αρχή της •κρουσίασης του βιβλίου των Collins-Lapierre: Ο •ος Ιππότης (εκδ. Καρρέ, 1986).

54/αφιερωμα

Γιώργος Γαλάντης

Ελληνική βιβλιογραφία Άγκαθα Κρίστι Η κατάρτιση βιβλιογραφίας του έργου της Άγκαθα Κρίστι στα ελληνικά, είναι έργο επίπονο και το τελικό αποτέλεσμα δεν παρέχει εχέγγυα ούτε πληρότητας ούτε επιστημονικότητας. Οι λόγοι είναι πολλοί" οι σπουδαιότεροι μπορούν να συνοψιστούν: 1) Στο ότι το ίδιο έργο συμβαίνει να έχει μεταφραστεί περισσότερες από δυο φορές και να έχει κυκλοφορήσει με διάφορους τίτλους, που απέχουν πολύ από τον τίτλο του πρωτοτύπου, 2) Στο ότι εκτός των μεταφράσεων έχουν γίνει διασκευές, 3) Στο ότι αποδίδονται στη συγγραφέα έργα τα οποία φυσικά ποτέ δεν έγραψε. Γι’ αυτό προκρίνομε τη μέθοδο που ακολουθεί: γίνεται δηλαδή αναφορά του πρωτότυπου αγγλικού τίτλου (σε ορισμένα και του αμερικάνικου όταν αυτός είναι διαφορετικός από την αγγλική έκδοση) και ακολουθούν οι μεταφράσεις του. Εδώ πρέπει να πούμε ότι αναφέρονται μόνο οι μεταφράσεις που έχουμε διαπιστώσει από ποια πρωτότυπα έργα έχουν γίνει. Πιστεύουμε ότι είναι η πιο έγκυρη μέθοδος, παρόλο που και ελλείψεις θα υπάρχουν και πιθανά λάθη θα έχουν εμφιλοχωρήσει. Για τις πρώτες ζητάμε κατανόηση, ενώ τα δεύτερα ας μας συγχωρεθούν γιατί: α) Τα έργα της Α.Κ. δεν βρίσκονται στις ελληνικές βιβλιοθήκες και αρχεία, β) οι κατά καιρούς εκδότες του έργου της παρέλειπαν, από άγνοια προφανώς, σπουδαία βιβλιογραφικά στοιχεία και 3) ορισμένοι απ’ αύτούς, αν και παρακλήθηκαν να μας βοηθήσουν, δεν το έπραξαν.

1. The mysterious affair at Styles, 1920 1. Μια παράξενη υπόθεση, Αθήνα, Άγκυρα, χ.χ.

2. Ο δολοφόνος βρίσκεται ανάμεσά μας. Μετ.: Ροζίτα Σώκου. Αθήνα, Πάπυρος, 1971. Σελ. 192.

3. Κουκουβάγια σε καπνοδόχο. Μετ.: Ελένη Γονατοπούλου. Αθήνα Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

4. Η μυστηριώδης υπόθεση του Στάϊλς. Μετ.: Κατερί­ να Μίχου. Αθήνα, Γκρίτζαλης, 1986. Σελ. 192.

4. Poiroit Investigates, 1924 1. Ο θάνατος έφτασε απροσδόκητα. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος, Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

3. Murder on the Links, 1923 1. 'Εγκλημα στο Γκολφ. Μετ.: Ελένη Σταματοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

2. Διψασμένος για αίμα. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

3. Φόνος στο Γκολφ. Μετ.: Κατερίνα Μίχου, Αθήνα, Γκρίτζαλης, 1986. Σελ. 256.

6. The Secret of Chimneys, 1925 1. Κρυφός αντίπαλος. Μετ.: Τζένη Μυστράκη. Αθή­ να, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

5. The Man in the Brown Suit, 1924 1. Ο άνθρωπος με το καφέ κοστούμι. Μετ.: Ε. Ξ. Αθή­ να, Μ. Πεχλιβανίδης, 1965. Σελ. 128.

2. Ο άνθρωπος με το καφέ κοστούμι. Μετ.: Μαρία Ιωαννίδου, Αθήνα, Πάπυρος, 1972. Σελ. 192.

3. Ο άντρας με το καφέ κοστούμι. Άγκυρα, Αθήνα.

2. The secret adversary, 1922 4. Τα πέντε δάχτυλα του Σατανά. Μετ.: Γιώργος Σά1. Μια σκιά στην ομίχλη. Μετ.: Ανδρέας Παναγιωτόμιος. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 168. πουλος. Αθήνα. Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

5. Στον ίλιγγο του εγκλήματος. Μετ.: Αντρέας Σπυρό­ πουλος, Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

7. The Murder of Roger Ackroyd, 1926 1. Ο δολοφόνος είναι ανάμεσά σας. Μετ.: Τζίμης Κο-

αφιερωμα/55 ρίνης. Αθήνα, Μ. Πεχλιβανίδης, 1965. Σελ. 168.

2. Η δολοφονία του Ρότζερ Ακρόϋντ. Μετ.: Ροζίτα Σώκου. Αθήνα, Πάπυρος, 1972. Σελ. 192.

3. Ποιος σκότωσε τον Άκροϋντ. Μετ.: Ελένη Γονατοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι. Σελ. 176.

8. The Big Four, 1927 1. Οι τέσσερις μεγάλοι. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθή­ να, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 144.

2. Περίπτωση Δολοφονίας. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπου­ λος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 176.

3. Θάνατος υπό δοκιμήν. Μετ.: Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 216.

19. Why they didn’t ask Evans, 1934 1. Κραυγή θανάτου. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 176.

2. Οκτώ κόκκοι μορφίνης. Μετ.: Τάσος Λαζαρίδης, Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

9. The Mystery of the Blue Train, 1928 1. To μυστήριο του γαλάζιου τραίνου. Αθήνα, Άγκυ­ ρα.

2. Το μυστήριο του γαλάζιου τραίνου. Μετ.: Τζένη Τσόχα, Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 184.

10. The Seven Dials Mystery, 1929 1. Τα επτά ρολόγια. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 168.

11. Partners in crime, 1929 1. Σύντροφοι στο έγκλημα. Μετ.: Τζένη Τσόχα. Αθή­ να, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

12. Murder at the Vicarage, 1930 1. Ο Δολοφόνος του συνταγματάρχη. Μετ.: Βαγγέλης Κοχλατζής. Αθήνα, Πάπυρος, 1975. Σελ. 192.

2. Ο παραβάτης της 7ης εντολής. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192.

13. Dead Man’s Mirror, 1951 1. Σκληρός τιμωρός. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος, Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

14. The Sittaford Mystery, 1931. Αμερικάνικος τίτλος Murder off Hazelmoor 1. Ένα μήνυμα για φόνο. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

15. Peril o f End House, 1932 1. Σφήκα σε ψάθινο καπέλο. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

16. The Thirteen Problems, 1933, αμερικάνικος τίτλος The Tuesday Club Murders 1. Κάθε Τρίτη κι ένα έγκλημα. Μετ.: Ά ννα Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 144.

17. Lord Edgware dies, 1933, αμερικάνικος τίτ­ λος Thirteen at Dinner 1. Στοίχημα με το Διάβολο. Μετ.: Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 208.

2. 13 για δείπνο. Μετ.: Βαγγέλης Κοχλατζής. Αθήνα, Πάπυρος, 1973. Σελ. 192.

18. Murder in Three Acts ή Three Acts tragedy, 1934 1. Τραγωδία σε τρεις πράξεις. Αθήνα. Άγκυρα.

20. Murder on the Orian Express, 1934 1. Έρωτας και θάνατος σμίγουν τα μεσάνυχτα. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

2. Έγκλημα στο εξπρές Οριάν. Μετ. Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. 176.

21. Death in the clouds ή Death in the Air, 1935 1. Θάνατος πάνω στα σύννεφα. Αθήνα, Άγκυρα.

2. Αυτή που έπρεπε να πεθάνει. Μετ.: Κ. Σταυροπούλου. Αθήνα, Πάπυρος, 1975. Σελ. 192.

3. Για γάμο ή για κηδεία. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

22. The ABC Murders, 1935 1. Η υπογραφή του δολοφόνου. Μετ.: Ελένη Σταματοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 166.

23. Cards on the Table, 1935 1. Ο Μπαλλαντέρ του θανάτου. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

24. Murder in Mesopotamia, 1936 1. Έγκλημα στη Μεσοποταμία. Μετ.: Βαγγέλης Κο­ χλατζής. Αθήνα, Πάπυρος, 1972. Σελ. 192.

2. Μια κραυγή αγωνίας. Μετ.: Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

25. Poirot Loses a Client, 1937 1. Ο Δολοφόνος της Γηραιός Κυρίας. Μετ.: Τάσσω Καββαδία. Αθήνα, Πάπυρος, 1975. Σελ. 192.

26. Dumb witness, 1937 1. Σιωπηλός μάρτυς. Μετ.: Αχιλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192.

27. Death on the Nile, 1937 1. Έγκλημα στον Νείλο. Μετ.: Στέλλα Βουρδουμπά. Αθήνα, Πάπυρος, 1974. Σελ. 192.

2. Έγκλημα εν πλω. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθή­ να, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 208.

28. Dead man’s mirror, 1937 1. Αιχμάλωτος του μίσους. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπου­ λος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

29. Appointment with Death, 1938 1. Ραντεβού με το θάνατο. Μετ.: Κατέ Παπανικολάου.

56/αφιερωμα Αθήνα, Μ. Πεχλιβανίδης, 1965. Σελ. 128.

2. Ο θάνατος δεν είναι γλυκός. Μετ.: Βαγγέλη Κοχλατζής. Αθήνα, Πάπυρος, 1976. Σελ. 192.

3. Ραντεβού με το θάνατο. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 208.

4. Ραντεβού με το θάνατο. Αθήνα, Άγκυρα, χ.χ.

30. Hercule Poirot’s Christmas, ή Murder for Christmas, 1938 1. Τα Χριστούγεννα του Ηρακλή Πουαρό. Μετ.: Κίρα Σίνου. Αθήνα, Πάπυρος, 1972. Σελ 192.

2. Εφιαλτικά Χριστούγεννα. Μετ.: Ελένη Γσνατοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 168.

31. Ten Little Niggers, 1939, αμερικάνικος τίτλος And Then There Were None 1. Δέκα μικροί Νέγροι. Μετ.: Φερ. Χοϊδά. Αθήνα, Μ. Πεχλιβανίδης, 1965. Σελ. 128.

2. Δέκα μικροί Νέγροι. Μετ.: Κ. Σταυροπούλου Αθή­ να, Πάπυρος, 1973. Σελ. 192.

3. Δέκα μικροί Νέγροι. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθή­ να, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

4. Δέκα μικροί Νέγροι. Αθήνα, Άγκυρα.

32. Murder is easy, 1939 1. Ο φόνος είναι εύκολος. Μετ.: Κατέ Παπανικολάου. Αθήνα, Μ. Πεχλιβανίδης, 1965. Σελ. 128.

2. Ο θάνατος είναι εύκολος. Μετ.: Ελένη Σταματοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 144.

39. The Moving Finger, 1942 1. Η μαύρη πέννα. Μετ. Ι.Δ. Αθήνα, Γαλαξίας, 1969, Β' Έκδοση Ερμείας 1983. Σελ. 128.

2. Δηλητήριο σε μικρές δόσεις. Μετ.: Τζένη Τσόχα. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

3. Ξύπνημα στον τρόμο. Μετ.: Αντρέας Σπυρόπουλος. Αθήνα, Ξενόπουλος, χ.χ. Σελ. 160.

40. Five Little Pigs, 1943 1. Πέντε μικρά γουρουνάκια. Μετ. Τζένη Μιστράκη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192.

41. Towards Zero, 1944 1. Η παγίδα του Σατανά. Μετ.: Ειρήνη Χατκούτ. Αθήνα, Πάπυρος, 1972. Σελ. 192.

2. Ένα σχέδιο δολοφονίας. Μετ. Τζένη Κουβέλη. Αθήνα, Λυχνάρι, 1973. Σελ. 144.

42. Death comes as the End, 1944 1. Τ’ άστρα μιλούν για θάνατο. Μετ.: Άννα Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

43. Sparkling Cyanide, 1945. Αμερικάνικος τίτ­ λος Remembered Death 1. Οι μελλοθάνατοι. Μετ.: Νίκος Ε. Μεϊμάρης. Αθή­ να, Πάπυρος, 1974. Σελ. 192.

2. Οι έξι ύποπτοι. Μετ. Βαγγέλης Αλεξάκης. Λυχνάρι, Αθήνα, χ.χ. Σελ 176.

33. One, two, buckle my shoe, 1940 1. Μια σφαίρα στο κρανίο, Μετ.: Λιλή Αμανίτη. Αθή­ να, Λυχνάρι, 1973. Σελ. 192.

44. The Hollow, 1946

34. Sad Cypress, 1940 1. Το θλιμμένο κυπαρίσσι. Μετ.: Κ. Θεοδωροπούλου. Αθήνα Α' έκδοση με τίτλο «Το Διπλό Μυστικό» Γα­ λαξίας 1969. Β' Έκδοτη 1983. Σελ. 188.

2. Το μυστικό της νεκρής. Μετ.: Νίκος Μεϊμάρης. Αθήνα, Πάπυρος, 1975. Σελ. 192.

3. Το θλιμμένο κυπαρίσι. Μετ.: Τζένη Τσόχα. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

45. The Labours of Hercules, 1947

35. Ν or Μ, 1941 1. Τα γράμματα του Σατανά. Μετ.: Τασσώ Καββαδία. Αθήνα, Πάπυρος, 1976. Σελ. 192.

36. Evil under the sun, 1941 1. To τσίμπημα της καρφίτσας. Μετ.: Πάνος Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 152.

37. Murder in Retrospect, 1941 1. Έρευνα για ένα παλιό φόνο. Μετ.: Κική Σταυρο­ πούλου. Αθήνα, Πάπυρος, 1973. Σελ. 192.

38. The Body in the Library, 1942 1. Έ να πτώμα στη βιβλιοθήκη. Μετ.: Ανδρέας Παναγιωτόπουλος. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

2. Το πτώμα στη βιβλιοθήκη. Αθήνα, Άγκυρα.

1. Τραγικό ιντερμέτζο. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192.

1. Οι Άθλοι του Ηρακλέους. Μετ.: Άννα Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, 1986, Α' τόμος: Σελ. 160. Β' τόμος: Σελ. 160.

46. Witness for the Prosecution, 1948 1. Μάρτυς κατηγορίας. Μετ.: Στέλλα Βουρδουμπά και Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ 160.

47. Taken in the Flood, 1948 Αμερικάνικος τίτ­ λος There is a Tide 1. To κρυφό αγκάθι. Μετ.: Σπύρος Θεοδωρόπουλος Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 184.

48. A Murder is Announced, 1950 1. Πρόσκληση σε φόνο. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, Σελ. 192.

49. They came to Baghdad, 1951 1. Ραντεβού στη Βαγδάτη. Μετ.: Τζένη Μιστράκη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192.

50. Mrs Me Ginty’s Death, 1952 1. Στίγμα στο πρόσωπο, Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 184.

αφιερωμα/57

51. They do it with the Mirrors ή Murder with the Mirrors, 1952 1. Οι δυο όψεις ενός εγκλήματος. Μετ.: Τζένη Κουβέλη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 144.

52. The Mousetrap, 1952 1. Η ποντικοπαγίδα. Μετ.: Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, 1963. Σελ. 160.

58. 4.50 From Paddington, 1957 1. Ο Φόνος δεν είναι παιχνίδι. Μετ.: Τζένη Τσόχα. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 166.

59. Ordeal by innocence, 1959 1. Η δοκιμασία της αθιοότητος. Μετ. Τάσος Λαζαρί­ δης. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

53. After the Funeral ή Funerals are Fatal, 1953 1. Ο Σατανάς με την πλερέζα. Μετ. Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 168.

60. Cat among the pigeons ή Among the Cats, 1960 Μετ. Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 192!

54. A Pocket Full o f Rye, 1954 1. Ένα άλλοθι για 3 εγκλήματα. Μετ. Τάσος Λαζαρί­ δης. Αθήνα, Λυχνάρι, 1974. Σελ. 192.

61. The Pale Horse, 1962 1. Φόνοι υπο εχεμύθειαν. Μετ. Τάσος Λαζαρίδης. Αθήνα, Λυχνάρι, 1964. Σελ. 224.

55. Destination Unknown, 1954 1. Εφιάλτης σε κίτρινο φόντο. Μετ.: Ελένη Γονατοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 150.

56. Hickory, dickory, dock, 1955 1. Το σύμπλεγμα του Κάιν. Μετ. Πάνος Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 152.

57. Dead Man’s FoUy, 1956 1. Το πέτρινο φέρετρο. Μετ.: Τζένη Κουβέλη. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 144.

62. The Mirror Crack’d from Side to Side, 1962 1. Διπλό είδωλο στο σπασμένο καθρέπτη. Μετ. Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 117.

63. The Clocks, 1963 1. Στην κόψη του φεγγαριού. Μετ. Πάνος Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

64. A t Bertram’s Hotel, 1966 1. Ξενοδοχείο Μπέρτραμς. Μετ. Λένα Δουκίδου.

58/αφιερωμα Αθήνα, Α' Έκδοση Γαλαξίας 1965, Β' Έκδοση Ερμείας 1983. Σελ. 168.

65. The Third Girl, 1966 1. Το χαμόγελο της Μέδουσας. Μετ. Τζένη Τσόχα. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

66. By the Pricking of my Thumbs, 1968 1. Οι άγγελοι δε φλυαρούν. Μετ.: Ριέττα Παπαδοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 168.

67. Endless Night, 1968 1. Ατέλειωτη νύχτα. Μετ.: Άννα Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 135.

70. Nemesis, 1971 1. Νέμεσις. Μετ.: Τζένη Τσόχα. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

71. Elephant Can Remember, 1972 1. Οι ελέφαντες θυμούνται. Μετ.: Ελένη Γονατοπούλου. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 152.

72. Postern of Fate, 1973 1. Η πύλη του πεπρωμένου. Μετ. Άννα Παπαδημη­ τρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, 1973. Σελ. 176.

73. Curtain, 1975 1. Αυλαία, Μετ.: Ελένη Σταματοπούλου. Αθήνα, Λυ­ χνάρι, χ.χ. Σελ. 168.

68. The Hollowen’s Party, 1969 1. Το πάρτυ. Μετ.: Αχιλλέας Κυριαζής. Αθήνα, Λυ­ χνάρι, χ.χ. Σελ. 160.

74. Sleeping Murder, 1976 1. Ρετρό στην ομίχλη. Μετ. Άννα Παπαδημητρίου. Αθήνα, Λυχνάρι, 1976. Σελ. 152.

69. Passenger to Frankfurt, 1970 1. Ο Ταξιδιώτης για τη Φραγκφούρτη. Μετ.: Σπύρος Θεοδωρακόπουλος. Αθήνα, Λυχνάρι, χ.χ. Σελ. 176.

75. Τα Αέκα Προβλήματα (Δέκα μικρές αστυνομικές ιστορίες της Κρίστι) Αθήνά, Εκδόσεις Γαλαξίας-Ερμείας, 1985. Σελ. 160.

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης και οι συνεργάτες του σας περιμένουν στα βιβλιοπωλεία Α ρ ισ ιο ιέ λ ο υ ς 4

Ε γ ν α τ ία ς 1 50

ΤΟ ΚΑΤΩΙ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Α ρ ισ τ ο τ έ λ ο ν ς 6

Τ ηλ. 2 7 .1 8 .5 3

ΤΟ ΣΠΙΤΑΚΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Κ α ρ ό λ ο υ Ντηλ 3

Τ ηλ . 2 3 .9 7 .4 6

Τ ο μ ο ν α δ ικ ό π α ιδ ικ ό β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο

2 7 ΧΡΟ Ν ΙΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Με β ιβ λ ία χ ιλ ιά δ ε ς , φ θ η ν ά κ αι κ αλά β ιβ λ ία γ ια σ α ς κ αι τα π α ιδ ιά σ α ς

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩ Λ ΕΙΑ Μ ΠΑΡΜ ΠΟΥΝΑΚΗΣ

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

επιλογή ολόπλευρη προσέγγιση ενός σημαντικού κοινωνικού προβλήματος Δ.Γ. ΤΣΑΟΥΣΗ: Κοινωνική Δημο­ γραφία. Κοινωνιολογική βιβλιοθή­ κη. Αθήνα, Gutenberg, 1986. Σελ.

221.

Διάφοροι ορισμοί και έννοιες έχουν αποδοθεί στο ονομαζόμενο πληθυσμιακό πρόβλημα. Συχνά ακούμε «για πληθυσμιακή έκρη­ ξη» στον πλανήτη μας και αναλογιζόμαστε πόσο πολύ απασχολεί χρόνια τώρα, ίσως και αιώνες, το θέμα της εξέλιξης του πληθυ­ σμού της γης, όλους τους ειδικούς και μη. Όλη αυτή τη διαχρονι­ κή ιστορική περίοδο, «η ανθρώπινη αγωνία» για το τι συνέπειες θα έχει το θέμα του πληθυσμού πάνω στη γη πέρασε μέσα από πολλές θεωρίες, αναλύσεις, φιλοσοφικές τάσεις... Ήδη από την εποχή του Robert Malthus (1766-1834) άρχισαν να διαφαίνονται τα μεγάλα προβλή­ ματα που προκύπτουν από τον υπερπληθυσμό. Οι κοινωνικοί επι­ στήμονες της εποχής αντιμετώπι­ σαν τα προβλήματα αυτά κάτω από διάφορα πρίσματα και οπτικές γω­ νίες ανάλογα με την κοινωνική θέ­ ση και την ιδεολογία τους. Ο Ro­ bert Malthus, την ένδεια που επι­ κρατούσε στις ευρύτερες λαϊκές μάζες την απέδιδε στην τεκνογονία και όχι στην εκβιομηχάνιση της πα­ ραγωγής και τη συσσώρευση των αγροτικών μαζών στις μεγάλες βιο­ μηχανικές πόλεις. Η θέση αυτή του Robert Malthus είχε σαν αποτέλε­ σμα τη δημιουργία δυο τάσεων: Η μια, εκείνη των οπαδών του Mal­ thus, προτείνει τον περιορισμό των γεννήσεων για την αντιμετώπιση της εξαθλίωσης των μεγάλων μα­

ζών και τονίζει ότι το ποσοστό αύ­ ξησης της γεννητικότητας θα πρέ­ πει να συμβαδίζει με την αντίστοι­ χη αύξηση της οικονομικής ανά­ πτυξης των χωρών. Σύμφωνα με τη δεύτερη, η πληθυσμιακή έκρηξη θα περιορισθεί, όταν οι κοινωνίες φτάσουν σε επίπεδο υψηλής οικο­ νομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και όχι με τα προληπτικά μέτρα ελέγχου στις γεννήσεις ή με τον οι­ κογενειακό προγραμματισμό, ή τέ­ λος, όχι αποκλειστικά και μόνο με αυτά τα μέτρα. Στη συνοπτική αυτή ιστορική αναδρομή σκιαγραφείται ο προ­ βληματισμός γύρω από το θέμα «πληθυσμός-γη» που απασχολεί έ­ ντονα ειδικούς και μη στις μέρες μας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το ότι ειδικά για τα τελευταία χρόνια, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ε­

ντάσσει το πληθυσμιακό θέμα με­ ταξύ των πιο ουσιαστικών προβλη­ μάτων του. Κι αυτό γιατί ο προ­ βληματισμός αφορά όλα τα κράτημέλη του, άσχετα αν αυτά ανήκουν στις ονομαζόμενες ανεπτυγμένες ή υπό ανάπτυξη χώρες. Ειδική υπη­ ρεσία του ΟΗΕ έχει αναλάβει, με­ ταξύ πολλών άλλων δραστηριοτή­ των, και τις συναντήσεις σε διεθνές επίπεδο για τη μελέτη των πληθυσμιακών προβλημάτων. Ας σημειω­ θεί ότι η τελευταία συνάντηση του ΟΗΕ για θέματα πληθυσμού, σε παγκόσμιο επίπεδο έγινε στην πόλη του Μεξικού το 1984. Κάτω από αυτό το πλέγμα του παγκόσμιου ενδιαφέροντος θα ήταν αδικαιολόγητο η χώρα μας να αποτελέσει εξαίρεση. Γιατί το να είναι κανείς γνώστης των θεμάτων αυτών αλλά και το σημαντικότερο να ασχολείται και να αναλύει τις σύγχρονες πληθυσμιακές τάσεις, δηλώνει από τη μια πλευρά σύμ­ πνοια σ’ έναν παγκόσμιο προβλη­ ματισμό, κι από την άλλη ότι πα­ ρακολουθεί τις σύγχρονες θεωρίες για να τις μελετήσει και να τις εφαρμόσει στην περίπτωση της ίδιας του της χώρας. Ειδικότερα ότι είναι σε θέση να παρακολουθή­ σει την εξέλιξη και μετεξέλιξη του

60/οδηγος ίδιου του ανθρώπινου δυναμικού του χώρου στον οποίο ανήκει. Πιστεύουμε ότι σοβαρές προσ­ πάθειες έχουν γίνει από Έλληνες δημογράφους παγκόσμιας ακτινο­ βολίας για τη μελέτη όλων των συ­ ναφών ελληνικών πληθυσμιακών προβλημάτων. Βέβαια δεν μπορεί να μην υποστηριχτεί ότι δεν υπάρ­ χει μια πλούσια ερευνητική, βι­ βλιογραφική προσφορά για τη με­ λέτη των διαφόρων θεμάτων ή προ­ βλημάτων που αφορούν τον πληθυ­ σμό της χώρας μας. Οι σχετικές έρευνες, λίγες, συνήθως στηρίζο­ νται στα στοιχεία των απογραφών που με φειδώ και καθυστερήσεις χορηγεί η Εθνική Στατιστική Υπη­ ρεσία (ΕΣΥΕ). Ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, Δημήτρης Τσαούσης, στο τελευταίο του σύγ­ γραμμα μας παρουσιάζει μια εμπε­ ριστατωμένη μελέτη για την Κοινω­ νική Δημογραφία, η οποία λύνει ταυτόχρονα και ουσιαστικές απο­ ρίες. Έτσι η ελληνική βιβλιογρα­ φία εμπλουτίζεται σε μεγάλο βαθ­ μό με το βιβλίο αυτό. Η επιστήμη της δημογραφίας δεν θεωρείται άγνωστη στο χώρο μας, αλλά ούτε και ιδιαίτερα γνωστή. Μια μέση κατάσταση ενημέρωσης. Το βιβλίο όμως αποσαφηνίζει τι σημαίνει δη­ μογραφία και ποιες διαστάσεις και δυνατότητες έχει η επιστήμη αυτή. Η δημογραφία περιλαμβάνει δυο μεγάλους κλάδους. «Την τυπική δημογραφία που ασχολείται με τη ’ συλλογή, την στατιστική ανάλυα η και την τεχνική παρουσίαση των πληθυσμιακών δεδομένων και την διερεύνηση των προοπτικών και τάσεων. Ο δεύτερος κλάδος, η κοι­ νωνική δημογραφία μελετά τα πληθυσμιακά φαινόμενα με τον δεύτε­ ρο και τον τρίτο από τους παρακά­ τω τρόπους σαν εξαρτημένες και σαν ανεξάρτητες μεταβλητές, σαν φαινόμενα που τελούν σε αλληλε­ ξάρτηση με άλλα, από τα οποία διαμορφώνονται ή τα οποία δια­ μορφώνουν» (σελ. 11). Οι ορισμοί αυτοί βοηθούν τον αναγνώστη να γνωρίσει το ουσιαστι­ κό περιεχόμενο της επιστήμης. Το βιβλίο Κοινωνική Δημογραφία χω­ ρίζεται σε πέντε κεφάλαια και πε­ ριλαμβάνει αναλυτική βιβλιογρα­ φία, και διαγράμματα, πίνακες και σχήματα. Στο πρώτο κεφάλαιο με θέμα η μελέτη του πληθυσμού (σελ. 9-34) δίνονται αναλυτικά στοιχεία για

την επιστήμη της δημογραφίας και το περιεχόμενό της. Παρουσιάζο­ νται οι κύριοι τομείς της δημογραφικής έρευνας και περιγράφονται οι έννοιες πληθυσμός, κοινωνία, λαός. Στο σημείο αυτό δίνονται και αναλυτικοί πίνακες για την εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδας από το 1821-1981. Ένα άλλο σημαντικό μέρος του πρώτου κεφαλαίου είναι οι πηγές των δημογραφικών δεδο­ μένων με σημαντικότερη τη γενική απογραφή του πληθυσμού, που διενεργείται από την κυβέρνηση ενός κράτους, ανά δεκαετία και της οποίας τα αποτελέσματα είναι δεσμευτικά για όλους. Στη συνέ­ χεια, εξετάζονται οι βασικές δημογραφικές διαδικασίες και η μετα­ βολή του πληθυσμού. Το πρώτο κε­ φάλαιο τελειώνει με τον καθορισμό της δομής του πληθυσμού. Διευ­ κρινίζεται ότι όταν λέμε δομή «εννούμε την κατά φύλα και ηλικίες σύνθεση του πληθυσμού ή (με άλλη διατύπωση) την κατανομή του κα­ τά τις βιολογικές κατηγορίες του φύλου και της ηλικίας. Η κατανο­ μή αυτή επηρεάζεται άμεσα από την εκτύλιξη των τριών βασικών δημογραφικών διαδικασιών» (σελ.

24). Στο πρώτο κεφάλαιο οι πίνακες από τη μια πλευρά και οι εξισώσεις από την άλλη βοηθούν τον αναγνώ­ στη να λάβει σαφή γνώση των πληθυσμιακών προβλημάτων. Ιδιαίτεγ ■στο 5ο μέρος του πρώτου κεφα­ λαίου κατανοεί κανείς τις βασικές δημογραφικές διαδικασίες και τη μεταβολή του πληθυσμού και μέσα από τα διαγράμματα αντιλαμ­ βάνεται ιδιαίτερα τη «διαδικασία» μεταβολής του μεγέθους του πλη­ θυσμού (σελ. 21-24). Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά την αναπαραγωγή του πληθυσμού (σελ.

35-94). Εδώ γίνεται λόγος εκτός των άλλων ενδιαφερόντων θεμάτων και για την ίδια τη δομή του πλη­ θυσμού. Οι έννοιες της γεννητικό­ τητας, της γονιμότητας, της γαμηλιότητας και ο οικογενειακός προ­ γραμματισμός είναι σοβαρά δημογραφικά στοιχεία που έχουν άμεση σχέση με την πολιτική πληθυσμού που πρέπει να ακολουθεί ένα κρά­ τος. Εκτός όμως από το καθαρά δημογραφικό στοιχείο το κεφάλαιο διαλαμβάνει και τις κοινωνικές διαστάσεις. Ιδιαίτερα πρέπει να αναφερθούμε στα κεφάλαια τα σχετικά με τους παράγοντες που διαμορφώνουν τη γεννητικότητα.

Πολύ σωστά επισημαίνεται ότι «ένα από τα γνωρίσματα που χα­ ρακτηρίζει ιδιαίτερα τις σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι το γεγονός ότι η γενετήσια σχέση και η τεκνογονία έχουν σε σημαντικό βαθμό αποσυνδεθεί, τόσο σε ατομι­ κό όσο και σε διαπροσωπικό και σε ευρύτερα κοινωνικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό θέτει το πρόβλημα της αναπαραγωγής του ανθρώπου και της διατήρησης της κοινωνίας σε εντελώς διαφορετική προοπτι­ κή» (σελ. 41). Εάν σταθούμε στην Ελλάδα, από σειρά πινάκων κι από την ίδια την ανάλυση διαφαίνεται η τάση μείω­ σης της γεννητικότητας (κάτι που συνεχώς τα τελευταία χρόνια συζητείται) η οποία από 30,83% το 1931 κατέβηκε στο 14,48% το 1981. Το παράδειγμα της Ελλάδας, όπως το­ νίζεται, «δεν διαφέρει από τις α­ ντίστοιχες εμπειρίες άλλων προηγ­ μένων χωρών, δείχνει πως μόνη η παράταση της διάρκειας του γάμου δεν επιφέρει την αύξηση της γεννη­ τικότητας ούτε και η αύξηση της γαμηλιότητας συνεπάγεται χωρίς άλλο την άνοδο της συχνότητας των γεννήσεων ενός πληθυσμού» (σελ. 50). Επίσης αναλύονται διά­ φοροι παράγοντες που πιστεύεται ότι επηρεάζουν τη γεννητικότητα Π.χ. «η θρησκεία θεωρείται πως εί­ ναι ένας από τους σημαντικούς πα­ ράγοντες διαμόρφωσης της αναπα­ ραγωγικής δραστηριότητας ενός πληθυσμού». Ο συγγραφέας ανα­ λύει με μεγάλη σαφήνεια τους λό­ γους για τους οποίους πιστεύεται ότι «η αποτελεσματικότητα της επιρροής που ασκεί η θρησκεία δεν είναι ούτε τόσο άμεση ούτε τόσο έντονη όσο συχνά πιστεύεται» (σελ.

56). Ένας ακόμη σημαντικός παρά­ γοντας επηρεασμού της γεννητικό­ τητας είναι και το εισόδημα που όπως διαπιστώνεται, «οι διάφορες ενδο-κοινωνιακές έρευνες γύρω από την σχέση γεννητικότητας και κοινωνικής τάξης ή εισοδήματος έδειξαν ότι κατά κανόνα η σχέση αυτή είναι αντίστροφη. Τα κοινω­ νικά και οικονομικά ασθενέστερα στρώματα εμφανίζουν υψηλότερη γεννητικότητα από τα κοινωνικά και οικονομικά ισχυρότερα». Ως αξιόλογο κίνητρο αναφέρεται επί­ σης (σελ. 60) το επάγγελμα και η επίπτωσή του στη γεννητικότητα «... στις κοινωνίες που παρατηρείται μείωση των γεννήσεων, οι ρυθ­ μοί κάμψης της γεννητικότητα δεν

οδηγος/61 συμβαδίζουν με τους ρυθμούς αύ­ ξησης της απασχόλησης των μητέ­ ρων» (σελ. 64). Ο συγγραφέας αναφέρεται στη συνέχεια και σε μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρο που είναι το μορφωτικό επίπεδο και η γεννητικότητα κι όπου, από έρευνες που έγιναν, διαπιστώνεται ότι η γεννητικότητα μειώνεται με την άνοδο του μορφωτικού επιπέ­ δου. Ιδιαίτερα θα ήταν σκόπιμο να υπογραμμιστεί η αναφορά στον Οι­ κογενειακό Προγραμματισμό, που τα τελευταία χρόνια τόσο πολύ απασχολεί τις διάφορες οργανώ­ σεις, ιδιαίτερα τις γυναικείες κα­ θώς και το ίδιο το κράτος. Το 1913 η Μάργκαρετ Σάνγκερ, Αμερικανί­ δα νοσοκόμος, εισηγείται τον έλεγ­ χο των γεννήσεων κι από το 1938 εισάγεται ο όρος οικογενειακός προγραμματισμός ο οποίος απο­ βλέπει «στην απόκτηση του επιθυ­ μητού αριθμού τέκνων, στην από­ κτησή τους στην κατάλληλη στιγμή και στην εξασφάλιση των α­ ναγκαίων μεσοδιαστημάτων μεταξύ των τοκετών της μητέρας» (σελ.

77). Ο όρος γίνεται σήμερα ευρύτε­ ρος κι αναφέρεται όχι μόνο στο μέ­ γεθος αλλά και στην ποιότητα του πληθυσμού. Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρσνται οι κοινωνικές επι­ πτώσεις του ελέγχου της αναπαρα­ γωγής όπου και διαπιστώνεται ότι «η αναπαραγωγή δεν θεωρείται πια απλή φυσιολογική συνέπεια ή μοίρα. Γίνεται ολοένα και ευρύτε­ ρα νοητή ως αποτέλεσμα μιας συ­ νειδητής πράξης που τοποθετείται στα πλαίσια μιας σχέσης που συν­ δέει δυο ετερόφυλα πρόσωπα» (σελ. 79). Τέλος, παρουσιάζονται οι πίνα­ κες, και τα σχήματα στο σχετικό κεφάλαιο για την παγκόσμια δημογραφική έκρηξη, όπου επιβεβαιώ­ νεται η ραγδαία αύξηση του πλη­ θυσμού μέσα στον αιώνα μας. Το τρίτο κεφάλαιο που αναφέρεται στη φθορά τον πληθυσμού (σελ. 95-114) περιλαμβάνει την έν­ νοια και μέτρηση της θνησιμότη­ τας: «... η θνησιμότητα είναι η δεύ­ τερη από τις βασικές δημογραφικές διαδικασίες. Είναι η διαδικασία της φυσιολογικής φθοράς του πλη­ θυσμού» (σελ. 95). Εδώ γίνεται ει­ δική αναφορά στη βρεφική θνησι­ μότητα και σύμφωνα με μια ακριβή διαπίστωση, στη χώρα μας έχει μειωθεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευ­ ταία χρόνια. Οι αιτίες θανάτου, δί­ νουν τους τρόπους με τους οποίους

κατατάσσονται οι θάνατοι. Στο Διάγραμμα 311 σελ. 103, δίνεται μια σφαιρική εικόνα των αιτίων θανάτου (βιολογικές, ασθένειες, βίαιοι θάνατοι, πολεμικές αιτίες, θεομηνίες και έκτακτα γεγονότα). Πολύ σωστά αναφέρσνται οι κοι­ νωνικοί παράγοντες που επηρεά­ ζουν τα μεγέθη της θνησιμότητας, και που είναι οργανικοί - και πολι­ τιστικοί. Ειδικότερα, στην περί­ πτωση των πολιτιστικών παραγό­ ντων αναφέρεται ότι «η στάση του ανθρώπου απέναντι στην αρρώστια και στον θάνατο δεν ήταν η ίδια σ’ όλες τις κοινωνίες και σ’ όλες τις εποχές, ούτε και σ’ όλα τα στρώμα­ τα της ίδιας κοινωνίας. Συνδέεται στενά με τις αντιλήψεις που επι­ κρατούν για τη φύση της αρρώ­ στιας και του θανάτου, για την σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα δυο, για τη δυνατότητα πρόληψης και θεραπείας της αρρώστιας και παράτασης της ζωής» (σελ. 111). Η κινητικότητα τον πληθυσμού (σελ. 115-154) είναι το τέταρτο κε­ φάλαιο του βιβλίου. «Με τον όρο κινητικότητα δηλώνουμε την μετα­ κίνηση από ένα σημείο σε ένα άλ­ λο. Διακρίνουμε δυο βασικές μορ­ φές κινητικότητας, την γεωγραφική και την κοινωνική. Η γεωγραφική κινητικότητα αναφέρεται στην με­ ταβολή θέσης στον χώρο. Η κοινω­ νική κινητικότητα δηλώνει την με­ τακίνηση από ένα σημείο σε ένα άλλο μέσα σ’ ένα κοινωνικό σύστη­ μα ή ένα πλέγμα κοινωνικών σχέ­ σεων» (σελ. 115). Η έννοια της κοι­ νωνικής κινητικότητας είναι το λο­ γικό συμπλήρωμα της έννοιας «της κοινωνικής στρωμάτωσης, η οποία δηλώνει την ιεραρχική κατάταξη των θέσεων κατά επάλληλα στρώ­ ματα μέσα σε ένα κοινωνικό σύνο­ λο» (σελ. 116). Περνώντας από σαφείς ορισμούς αναφορικά με τις έννοιες που προαναφέρθηκαν, ο συγγραφέας φθάνει σ’ ένα πάντα καίριο και δύ­ σκολο σημείο: εκείνο της μετανά­ στευσης. «Ως συνεχής ροή προσώ­ πων από και προς μια περιοχή, η μετανάστευση είναι μια από τις τρεις βασικές δημογραφικές διαδι­ κασίες. Είναι η διαδικασία εκείνη που συνεπάγεται την μηχανική (ή τεχνητή) ανανέωση και φθορά ενός πληθυσμού» (σελ. 120). Στη συνέχεια αναφέρσνται τα κυριάτερα είδη της μεταναστευτικής κίνησης «όπου τα μεταναστευτικά φαινόμενα μπορούν να καταταγούν σε διάφορες κατηγορίες,

πλαίσιο Γ

1

ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΑΜΟΥΗΑΙΔΗ: Σοσιαλιστική Γερμανία. Ταξιδιωτικό. Αθήνα, Δίφρος, 1985. Σελ. 288. ΤΡΙΑ ταξίδια στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία έδωσαν την ευκαιρία στον γνωστό συγγραφέα X. Σαμουηλίδη να δει με τη «μέσα ματιά» τη χώρα και να μας παρουσιάσει τον πολιτισμό της τόσο μες απ' τα μνημεία της, όσο και μες απ’ τη σύγχρονη ζωή με τα επιτεύγματα, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της Ένα βιβλίο ταξιδιωτικών εντυπώσεων που πετυχαίνει απόλυτα το διπλό του στόχο: Τη μάθηση και την ψυχαγωγία. ΜΑΡΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ: Μετανάστες του εσωτερικού νερού. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1985. Σελ.

32. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για τη δέκατη ποιητική συλλογή της Αγαθοπούλου. Εδώ, επιφανειακά δεν συμβαίνει τίποτα, αλλά υπόγεια εμφιλοχωρεί η υπαρξιακή αγωνία και η απόγνωση: «Και δεν ήταν μια θάλασσα να πεις-Συνηθισμένη όψη νερά ομοιόμορφα-Να πλήττεις και να πηγαίνεις νωρίς να κοιμηθείς-Το βράδυ ερχόταν έξω φωσφορίζοντας-Περιφέρονταν μ’ ένα φεγγάρι στο στήθος της-Μέσα απ’ τ’ αφρισμένα ρούχα της-Έφεγγε το κορμί της τρομαχτικά-Έτσι τουλάχιστον φάνταζε συχνά-Σε όποιον μπορούσε πολλά να βλέπει-Και

62/οδηγος ανάλογα με τα κριτήρια διάκρισης που χρησιμοποιούμε κάθε φορά» (σελ. 121). Στα σημεία 3,4,5 του τετάρτου κεφαλαίου αναφέρονται η μέτρηση της μεταναστευτικής κίνησης, η μεταναστευτική επιλογή, και οι πα­ ράγοντες που προκαλούν τη μεταναστευτική κίνηση. Ενδεικτικές γε­ νικές κατηγορίες της μεταναστευτι­ κής κίνησης είναι φυσικοί παρά­ γοντες, οικονομικοί, κοινωνικοί, ■ψυχολογικοί. Τα αποτελέσματα της μετανάστευσης μπορούν να καταταγούν σε τρεις κατηγορίες: ατομι­ κά, κοινωνικά και δημογραφικά (σελ. 132). Ο καθηγητής Τσαούσης εξετά­ ζοντας τα σύγχρονα διεθνή μεταναστευτικά ρεύματα, μας δίνει τη συνοπτική, ιστορική εξέλιξη της σύγχρονης μετανάστευσης. Σήμε­ ρα, σε παγκόσμια κλίμακα, οι χα­ ρακτηριστικές μορφές της διεθνούς μετανάστευσης επικεντρώνεται στη μετακίνηση εργατικού δυναμικού και στις μετατοπίσεις πληθυσμιακών μαζών λόγω πολεμικών και πολιτικών αιτίων. Οι απόψεις εί­ ναι πολύ ενδιαφέρουσες γιατί συ­ νοπτικά και λιτά αποδίδουν τα ση­ μαντικότερα μεταναστευτικά γεγο­ νότα με αναφορές και στις ελληνι­ κές μεταναστευτικές κινήσεις. Εκτός όμως από τη διεθνή μετανά­ στευση επισημαίνεται και η σημαντικότητα της εσωτερικής μετανά­ στευσης και της ανακατανομής του πληθυσμού στον χώρο. Όπως τονί­ ζεται, «στις σύγχρονες κοινωνίες η χαρακτηριστικότερη μορφή εσωτε­ ρικής μετανάστευσης είναι ο εξαστισμός, η μετακίνηση πληθυσμού από την ύπαιθρο στα αστικά κέν­ τρα» (σελ. 146). Με τον όρο εξαστισμός «εννοούμε την μετακίνηση του πληθυσμού από τις αγροτικές προς τις αστικές περιοχές, που συ­ νεπάγονται την ανακατανομή του πληθυσμού στον χώρο. Η ανακατα­ νομή αυτή εκφράζεται με την μείω­ ση του ποσοστού του αγροτικού και την αύξηση του ποσοστού του αστικού πληθυσμού» (σελ. 148). Σ’ αυτό το σημείο αποδίδεται στα ελ­ ληνικά ο όρος urbanization, που μέχρι τώρα ερμηνευόταν ως αστυ­ φιλία, και εκτίθενται οι λόγοι για τους οποίους ο καθ. Τσαούσης αναφέρεται στον εξαστισμό. Όπως ήδη αναφέρθηκε, η μελέ­ τη του πληθυσμού αποτελεί ένα εί­ δος «χρέους» της πολιτείας. Στο πέμπτο κεφάλαιο το σχετικό με τις

Θεωρίες περί πληθυσμού και όημογραφικής πολιτικής (σελ. 155-204) διαγράφονται όλες οι προϋποθέ­ σεις για τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν από μια συγκεκριμένη πο­ λιτική. Εξετάζονται από ιστορική άποψη η σύνθεση, η ποιότητα, και το μέγεθος του πληθυσμού. Στην ουσιαστική αυτή διαχρονική εξέλι­ ξη αποβλέπει ο προβληματισμός που αναφέρθηκε στην αρχή της 6ιβλιοπαρουσίασης. Ταυτόχρονα οι θεωρίες αυτές περί πληθυσμού πολλές φορές θεμελιώνουν «ιστορι­ κές και βιολογικές αντιλήψεις και παίρνουν τον χαρακτήρα ρατσιστι­ κών θεωριών...» (σελ. 159). Ωστόσο δεν μπορεί να μην ανα­ φερθεί ότι το μέγεθος του πληθυ­ σμού «είναι η διάσταση του δημογραφικού προβληματισμού που απασχόλησε περισσότερο ίσως από κάθε άλλον την ανθρώπινη σκέψη. Και τούτο γιατί συνδέεται άμεσα με θέματα πόρων και επιβίωσης (η οικονομική άποψη), με θέματα συ­ σχετισμού δυνάμεων, τόσο μέσα σε ένα δεδομένο κοινωνικό σύνολο όσο και μεταξύ κοινωνικών συνό­ λων (η πολιτική άποψη), και τέλος με θέματα βιοτικού επιπέδου, ποιότητας ζωής κλπ. (η αναπτυξια­ κή άποψη, με την ευρύτερη έννοια του όρου)» (σελ. 162-163). Πιστεύ­ ουμε ότι η παραπάνω παράγραφος καλύπτει όλες τις θεωρητικές τά­ σεις στις οποίες αναφέρεται ο συγ­ γραφέας, από τις οποίες κυριότερες είναι εκείνες του Μάλθους και του Μαρξ «τόσο ο Μάλθους όσο και ο Μαρξ ενδιαφέρονται να εξη­ γήσουν τα αίτια της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης στην Αγγλία του 19ου αιώνα. Στα μάτια μιας οι­ κονομικής ανάλυσης η εξαθλίωση αυτή εμφανίζεται ως αναντιστοιχία δυο μεγεθών: του πληθυσμού και των μέσων για την συντήρησή του. Το πρόβλημα είναι τι προκαλεί την αναντιστοιχία αυτή» (σελ. 179). Δεν νομίζουμε ότι είναι σκόπιμο να αναφερθούμε αναλυτικά σε ό,τι αφορά τις δυο αυτές θεωρίες και την κριτική γύρω από αυτές. Η πλήρης και ορθή περιγραφή, το ίδιο το κείμενο του συγγραφέα, δεν αφήνουν περιθώριο άλλης παρου­ σίασης. Στο τέλος του πέμπτου κε­ φαλαίου, δυο σημαντικά υποκεφά­ λαια δίνουν τον σύγχρονο προβλη­ ματισμό. Το ένα είναι ο δημογραφικός μετασχηματισμός, μια διατύ­ πωση που εμφανίζεται γύρω στο 1930, και σύμφωνα με την οποία παρατηρείται μια ευρύτερη διαδι­

κασία που εκτυλίσσεται σε τρία στάδια. «Τις προβιομηχανικές κοι­ νωνίες που εμφανίζουν υψηλούς δείκτες γεννητικότητας και θνησι­ μότητας και επομένως χαμηλό ρυθ­ μό φυσικής αύξησης, ακολουθούν οι μεταβατικές κοινωνίες με υψη­ λούς δείκτες γεννητικότητας, μειούμενους δείκτες θνησιμότητας και αύξσντες ρυθμούς φυσικής αύξη­ σης και, τέλος, οι σύγχρονες κοι­ νωνίες με χαμηλούς δείκτες γεννη­ τικότητας και θνησιμότητας και κατά συνέπεια χαμηλούς ρυθμούς φυσικής αύξησης ή και στάσιμους ακόμα πληθυσμούς» (σελ. 197). Το βιβλίο τελειώνει με το υποκε­ φάλαιο της δημογραφικής πολιτι­ κής όπου «με τον όρο πολιτική εννούμε την εκ μέρους ενός οργανω­ μένου κοινωνικού συνόλου λήψη μέτρων που αποβλέπουν στην πα­ ραγωγή ή πρόληψη ενός συγκεκρι­ μένου αποτελέσματος. Με τον όρο δημογραφική πολιτική εννοούμε τα μέτρα εκείνα που αναφέρονται κα­ τά κύριο λόγο στο μέγεθος, στην δομή, στην σύνθεση και στην κατα­ νομή του πληθυσμού μιας κοινω­ νίας» (σελ. 201). Όπως σωστά το­ νίζει ο συγγραφέας «η επιλογή των επιμέρους μέσων άσκησης μιας δη­ μογραφικής πολιτικής πρέπει να γίνει με γνώμονα δυο βασικά κρι­ τήρια: την προσφορότητα και το κοινωνικό κόστος τους» (σελ. 203). Γεγονός πάντως είναι ότι το πληθυσμιακό πρόβλημα θα απασχολεί έντονα και τις επερχόμενες γενεές. Ο πλανήτης Γη δεν πρόκειται βέ­ βαια να αυξηθεί μελλοντικά, ούτε να δημιουργηθούν νέες καλλιεργή­ σιμες εκτάσεις. Κι ίσως η ανθρωπότης δεν περιμένει πια ένα νέο Χριστόφορο Κολόμβο, ή έναν Αμπελ Τάσμαν που θα της χαρίσουν νέους κόσμους και νέους ορίζο­ ντες. Γι’ αυτό θα πρέπει να εφευρε­ θούν νέοι τρόποι παραγωγής τρο­ φίμων, νέες μέθοδοι εκμετάλλευσης και αξιοποίησης των πρώτων υλών. Δηλαδή κάθε τι που θα μπο­ ρούσε να ανακουφίσει την ανθρω­ πότητα από την αγωνία που τη διακατέχει. Το βιβλίο Κοινωνική Δημογρα­ φία κατορθώνει μέσα από τις 221 σελίδες του να θέσει και να προ­ σεγγίσει όλο τον προβληματισμό γύρω από το θέμα πληθυσμός. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο γραπτός λόγος του καθ. Τσαούση έχει τέτοια αμεσότητα που δεν αφήνει κανένα ερώτημα και καμιά απορία. Πρόκειται για ένα χωρίς

οδηγος/63 επιφύλαξη άψογο κείμενο, που αι­ σθανόμαστε την ανάγκη να τονί­ σουμε ότι πρέπει να το διαβάσουν κοινωνικοί επιστήμονες και μη, φοιτητές, σπουδαστές κ.ά. Θα επιθυμούσαμε μόνο να προσ­ θέσουμε στο χώρο της βιβλιογρα­ φίας μερικές μελέτες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) με θέματα συναφή, π.χ. έκτρωσης, που νομίζουμε ότι θα

έπρεπε να αναφερθούν ακριβώς επειδή, όπως είναι εξακριβωμένο, λίγες μελέτες υπάρχουν με το αντι­ κείμενο αυτό. Τελειώνοντας την παρουσίαση αυτή (και όχι κριτική) θα θέλαμε να τονίσουμε ότι το βιβλίο ανήκει στη σειρά Κοινωνιολογική βιβλιο­ θήκη που έχει ήδη προσφέρει πολ­ λά αξιόλογα συγγράμματα. ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΕΠΕΡΟΓΛΟΥ

να καταλαβαίνει από θαύματα». Ποίηση πυκνή, όπου το ευφάνταστο ταυτίζεται με την προσωπική αναπαράσταση των πραγμάτων, ποίηση που δεν σ’ αφήνει ν’ ανασάνεις με την πηχτή ουσία που σοj προτείνει. Μια πολύ ενδιαφέρουσα μεταπολεμική ποιήτρια. Κ.Χ. ΜΥΡΗ. Η καμπάνα-Οδάξ. Αθήνα, Αιάττων, Εκδοτικό τυπογραφείο, 1985. Σελ.

56.

η τέχνη του αιώνα μας και η αρχαία ελληνική παράδοση &

ΜΑΡΙΝΑΣ ΛΑ ΜΠ PA ΚΗ-ΠΛΑ ΚΑ: Ο Μπουρντέλ και η Ελλάδα Πηγές από την αρχαιότητα στο έρ γο του Μπουρντέλ. Αθήνα, Εκό Ακαδημίας Αθηνών, 1985. Σελ 460.

Η ιστορία της νεότερης τέχνης ως ιδιαίτερης επιστημονικής επίδοσης καθιερώθηκε στη χώρα μας σχετικά πρόσφατα. Έτσι κάθε κατάθεση που γίνεται σ’ αυτό τον τομέα έχει διπλή σημα­ σία, τόσο για την ίδια την αξία του έργου όσο και για τη στε­ ρεότερη θεμελίωση και ανάπτυξη των σχετικών σπουδών. Οφείλομε την επισήμανση και προβολή των εργασιών που γί­ νονται σ’ αυτόν τον τομέα, όταν μάλιστα έχουν την επιστημονι­ κή πληρότητα και το βεληνεκές αυτού του βιβλίου της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα για τον Ελληνισμό του Μπουρντέλ. Γραμμένο στα γαλλικά, όπως πρωτοπαρουσιάστηκε ως διδακτορική μελέτη, συμπληρώνεται στην τωρι­ νή του έκδοση από την Ακαδημία Αθηνών, με μια εκτεταμένη μετα­ φορά των περιεχομένων του στα ελληνικά. Το ίδιο το θέμα παρου­ σιάζει διπλό δείχτη ενδιαφέροντος για τον Γάλλο και για τον Έλληνα αναγνώστη, ενώ συγχρόνως αποκαθιστά, σε μιαν εγκάρσια θα έλεγα

διάσταση της σημασίας του, τη γέ­ φυρα μεταξύ αρχαίας και σύγχρο­ νης τέχνης. Η τέτοια δθ|<ή της με­ λέτης δεν αφορά απλώς το θέμα, αναπτύσσεται και ενεργοποιείται κυρίως στο χειρισμό του. Οι δεσμοί του Μπουρντέλ με την Ελλάδα, που δεν περιορίζονταν μόνο στην τέχνη του αλλά επεκτείνονταν στη ζωή του, δηλώθηκαν από τον ίδιο σε τόσες περιπτώσεις,

«ΜΕΣΑ στις κριτικές, μεταφραστικές και ποιητικές μου εργασίες τα κείμενα αυτά είναι δύο μοναχικοί διάττοντες» γράφει σαν επίλογο στα δύο πεζά του ο Κ.Χ. Μύρης, που το ένα απέχει από το άλλο είκοσι χρόνια. Στο πρώτο πεζό είναι εμφανής η επίδραση της φιλοσοφίας του Χαϊντέγκερ, ενώ στο δεύτερο, η παραβολή μας θυμίζει τη γλώσσα μας που αργοπεθαίνει. Τα δύο παράδοξα αυτά κομμάτια με την ευρηματικότητά τους και τον αστραφτερό λόγο, αποτελούν και θεματολογικά δύο διάττοντες στη σύγχρονη πεζογραφία μας και είναι κρίμα που ο Κ.Χ. Μύρης δεν ασχολήθηκε περισσότερο μ’ αυτό το είδος που για μια ακόμη φορά μας θυμίζει τις αρετές ενός γνήσιου τεχνίτη που θά ’χε να δώσει πολλά και στον πεζό λόγο. Κρίμα που η απόλαυση αυτών των δύο κειμένων δεν προχωρεί πάνω από τρία τυπογραφικά. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΕΡΑΣΙΔΗ: Η σκιά μου σαν σώμα. Αθήνα, ΙΙλέθρον, 1985. Σελ. 48.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για την πρώτη συλλογή ενός νέου ελπιδοφόρου ποιητή με γόνιμη θητεία στον υπερρεαλισμό: «Χουφτώνει το κεντρί-με μάτια βαμμένα στον βυθό τους-ο σχισμένος στα όρη εραστής-ορειμανής-λαρυγγίζει

64/οδηγος

Μπουρντέλ: Πηνελόπη, 1907, μπροντζος

ώστε η διάκριση των πηγών του έρ­ γου του από την αρχαιότητα να στηρίζονται σε δικές του αναφορές και μαρτυρίες. Για πολλά έργα του τα πρότυπα είναι ηθελημένα εμφα­ νή. Με τη μελέτη της Μ.Λ. η σχέση αυτή συμπληρώνεται με την ανί­ χνευση των πηγών και άλλων έρ­ γων του στην αρχαιότητα, που τώ­ ρα φωτίζονται από αυτή τη σκο­ πιά. Οι εύστοχες παρατηρήσεις που προεκτείνουν έτσι την έρευνά της, αποδεικνύονται στην ανάλυση και αντιπαραβολή μορφολογικών στοιχείων, μ’ έναν τρόπο που συν­ δυάζει την επιστημονική ψυχραι­ μία και το διεισδυτικό αισθητήριο. Ψυχραιμία κι ευαισθησία εξα­

σφαλίζουν επίσης στη συγγραφέα μιαν ευρύτερη εποπτεία και την εμ­ ποδίζουν να παρασυρθεί σε μια μονομερή εξέταση του αντικειμέ­ νου της. Παρ’ όλο που το θέμα το­ ποθετείται εξαρχής κάτω από μιαν ορισμένη άποψη, η σχέση του Μπουρντέλ και με άλλα ρεύματα της παράδοσης και με άλλες ροπές του ιδιοσυγκρασιακές και με κα­ τευθύνσεις της εποχής του, κρατιέ­ ται προσεχτικά και συνεχώς ανοι­ χτή. Στο φόντο μιας τέτοιας συνο­ λικής αντίληψης του έργου του, ο Μπουρντέλ, με τις αντιθετικές τά­ σεις που πάλεψε να ενώσει σε σύν­ θεση, με τις διαφορότροπες αφετη­ ρίες που αποδέχτηκε σπάνοντας τα καλούπια του ακαδημαϊσμού, προ­ βάλλεται σαν χαρακτηριστικός εκ­ πρόσωπος μιας εποχής που σήμανε την είσοδο στη μοντέρνα τέχνη. Εδώ ακριβώς η Μ.Λ., προτείνει μια ανατοποθέτηση της σημασίας του έργου του και ιδιαίτερα του Ελληνισμού του Μπουρντέλ, σε σχέση με τις νεότερες απόψεις της μοντέρνας τέχνης που θα ακολου­ θήσουν. Στην αλλαγή του τρόπου που ο Μπουρντέλ κοιτάζει την αρ­ χαία ελληνική τέχνη, από αυτόν του ακαδημαϊσμού αλλά και από αυτόν του Ροντέν, επικεντρώνει τις πρώτες ωθήσεις για καινούριες αξίες που αναφαίνονται. Η ανα­ γνώριση, μέσα από τη μορφή, της δομικής άρθρωσης, της αφαίρεσης και γενίκευσης, που μας οδηγούν στην ουσία της αρχαϊκής γλυπτι­ κής, δεν αποσπά ακόμη τον Μπουρντέλ από ισχυρούς δεσμούς του με τα διδάγματα της φύσης. Εντούτοις η απόσταση μικραίνει, σε ένα βήμα ακόμη, από τον Μπρανκούζι π.χ. Οι αναλύσεις των έργων της αρχαιότητας μέσα από αυτή τη ματιά αποτελούν συμβολές για τη γνώση της πλαστικής οντό­ τητας και λειτουργίας της αρχαίας γλυπτικής. Έχοντας υπόψη μας συμπληρωματικά και το βιβλίο της Μ.Λ., για τον Ροντέν (εκδ. Νεφέ­ λη, 1985), βλέπομε πως αποκαθιστά στην πορεία των αντιλήψεων για την αρχαιότητα, τη συνέχεια μιας εξέλιξης με βαθμιαίες μετατο­ πίσεις που ανανεώνουν μαζί με την τέχνη του αιώνα μας και τη σχέση μας με την ελληνική παράδοση, χω­ ρίς καθόλου να τη διακόπτουν. Θεωρώ την πρόταση για την ανάγνωση της τέχνης ως λειτουργία εξέλιξης, ευρύτερα σημαντική, βα­ σική για τη μελέτη της τέχνης γενι­ κά. Πρόκειται για μιαν ιδέα καθο­

ριστική πια του χώρου της σύγχρο­ νης κριτικής σκέψης. Καθώς εδώ προκύπτει ως μέθοδος και αντίλη­ ψη μέσα από τις θέσεις που επι­ βάλλει η ίδια η ανάπτυξη του θέ­ ματος, αποτελεί συγχρόνως εφαρ­ μογή, που με την τεκμηρίωση και την αποτελεσματικότητά της νομι­ μοποιείται, ως επιστημονικά θετι­ κά -όχι απλώς θεωρητικά- ισχύουσα. ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ

Άγαλμα της Κλεοπάτρας στη Δήλο.

οδηγος/65

αιφνίδιες ύλες του μαγικού σώματος ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ: Η προ­ φητεία του φόνου. Ποιήματα. Αθή­ να, Ιξίων, 1985. Σελ. 32.

Είναι η πρώτη συλλογή του Βασίλη Καλαμαρά και δεν είναι τίπο­ τε άλλο, παρά οι φευγαλέες εικόνες ενός ουρανού ανεστραμμένου, κατακερματισμένου πάνω σε μια πάλλουσα επιφάνεια. Αντί «πάλλουσα επιφάνεια» θα μπορούσαμε να πούμε εδώ αιμάσσουσα πραγματικότητα, αναπηδάν άλγος, φρείττον δάσος, έρεβος επιστρεφόμενον. Αγχέμαχα στοιχεία του απροσδιόριστου, αιφνίδιες ύλες του μαγικού σώματος. Δεν πειράζει, όμως, προσπαθώ να επειδή ο τίτλος, η εκ των πραγμά­ σας κάνω κοινωνούς μιας ποίησης των αρχή, δεν είναι παρά η βαθιά χωρίς συγκεκριμένο θέμα, μιας φω­ γεύση του τέλους, είναι σίγουρα νής που δεν διαμορφώνεται σε λέ­ και η κρυφή απόσταξη, η ζητούμε­ ξεις, μιας κραυγής που δείχνει κα­ νη συνισταμένη των αποκεντρωμέ­ θαρά την ένταση της εσώτατης νων ή μη μηνυμάτων. Η προφητεία αγωνίας της. Όπως τα μάτια απο- λοιπόν, κι αμέσως ο συνειρμός τιμώνται από τη δυνατότητα για δουλεύει, φέρνοντας επί θύραις αγρυπνία, έτσι και η συγκίνηση, την υποβολή και την ασάφεια, το αυτός ο μυστικός άνεμος που συ­ μυστικισμό και την αφαίρεση, την νταράζει τον ποιητή, αποτιμάται παραβολή και τη γενίκευση. Μεγα­ από την εκφρασμένη λαχτάρα σε λοπρεπής η είσοδος του κοσμογονικού φόβου. μουσικά επιφωνήματα. Ποίηση χωρίς θέμα, λοιπόν, χω­ ρίς ένα συγκεκριμένο θέμα, για να «Στα στενά ουρλιάζαν θυμάμαι σκυλιά από ακριβολογούμε, γιατί όταν ο κό­ σμος θρυμματίζεται σε μια στιγμή πυρετό και ένα ρολόι -εκκρεμές με κατακόκκινους ακραίας αποκάλυψης, ο σωρός των θραυσμάτων δεν γίνεται το θέμα, δείχτες έβαζε φωτιά στα γύρω σπίούτε τα επί μέρους θραύσματα γί­ νονται εύκολα τα επιμέρους θέμα­ (Λ) τα. Τα πάντα αφήνονται στην τρα­ γική ματιά, που περνάει πάνω τους εξεταστικά, σαν να τα βλέπει για «Πριν η βροχή σπάσει πόρτες και παράθυρα πρώτη φορά, σαν να τα αποχαιρε­ τά για πάντα. Και ενώ η γνώση πα­ Ψάχνει για μαχαίρι ραμένει ακόμα στο βάθος του ασυ­ Α π ’ το παράθυρο το φεγγάρι νείδητου, η συναισθηματική λει­ Πλαγιάζει στις σκάλες τουργία υποκύπτει παντελώς στις Κόβει τη γλώσσα λέξεις κολυμπούν Στον ουρανίσκο αρχαία ζώα μεταφυσικές εκδοχές της. Αλλά, είμαστε μόλις στον τίτλο: Ξυπνούν μες στο σκοτάδι» «Η προφητεία του φόνου»! Και (Β)

στον ορίζοντα την λύσσα του-λατρεία σφυριχτό πέταγμα-πατάει στους βράχους-ξεχύνεται με τον χυμό του βραχνά του-φυτίλι στους γλουτούς-ειρηνικό έαρ-θράσος γερό του λαβυρίνθου-άγριο αεράκι που χτυπάει στα γόνατα». Υπάρχει και βίωμα και γλώσσα και ευρηματικότητα. Κάποιος αναπόφευκτος εγκεφαλισμός θα πρέπει να υποχωρήσει γιατί ο Κερασίδης πείθει πως ξέρει να προχωρήσει με τον δικό του προσωπικό τρόπο. ΓΙΑΝΝΗ ΣΠΑΝΔΩΝΗ: Γραικοί. Αθήνα, Καλέντης, 1985. Σελ.

180.

ΣΤΑ τρία διηγήματα του βιβλίου παρουσιάζονται τρία πρόσωπα που έπαιξαν κάποιο ρόλο στη νεότερη ελληνική ιστορία και είναι όπως λέει ο συγγραφέας στον πρόλογό του «ο Πολύδωρος που αγωνίστηκε απελπισμένα στην Κύπρο δίπλα στους Βενετσιάνους, τον 16ον αιώνα, ο καλόγερος Στέφανος που έβαλε φωτιά στα δυτικά Βαλκάνια τον 18ο αιώνα προσπαθώντας ν’ αναστήσει τη Βυζαντινή αυτοκρατορία κι ο Αθηναίος Νικόλας Σαρής που πότισε με το αίμα του το δέντρο της λευτεριάς στο μεγάλο σηκωμό του 21». Ο συγγραφέας χειρίζεται με μαεστρία το θέμα της μυθιστορηματικής βιογραφίας και ξέρει να ζωντανεύει πρόσωπα και γεγονότα και να κινείται άνετα μες στο κλίμα των εποχών που «περιηγείται». Κι ακόμα δεν διστάζει να εξετάσει με αντικειμενικότητα την πολιτική των ξένων στον τόπο μας, τις διάφορες φατρίες, τα μικροσυμφέροντα κ.τλ. Θα έλεγα ότι μας δίνει τρεις διαφορετικές νωπογραφίες με άξονα την τουρκοκρατία, χρησιμοποιώντας ένα ύφος γλαφυρό που δεν προδίδεται ποτέ. Ας σημειωθεί ότι οι «Γραικοί» απέσπασαν το πρώτο βραβείο της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων λογοτεχνών. ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ

66/οδηγος

ΤΑΧΑΡ 14ΓΙΕΝ ΖΕΛΟΥΝ

Η προσευχή ΠΚ ερήμου

Έτσι λοιπόν, ξεκινάνε και πάνε. Ποιοι είν' αυτοί; Είναι μια τέως πουτάνα, η Γιάμνα, ένας τέως διανοούμενος κι ένας τέως άν­ θρωπος που θέλει να τον αντιμε­ τωπίζουν οαν σκύλο, και που σκύλου όνομα έχει πάρει: ο Μπόμπυ. Είναι μαζί τους κι ένα μωρό, που γεννήθηκε μυστηριωδώς στο νεκροταφείο της Φεζ, και που οι τρεις τους έχουν αναλάβει να οδηγήσουν στο Νότο, στην έρημο, εκεί όπου έδρασε κάποτε ένας εθνικός ήρωας, ο σεΐχης Μα-αλ-ΑϊναΤν, ένα είδος Μαροκινού Μακρυγιάννη. ...Τα επεισόδια που διαδραματί­ ζονται κατά τη διάρκεια του ταξι­ διού, της περιπλάνησης αυτής, δίνουν την ευκαιρία μιας συναρ­ παστικής γνωριμίας με το Μαρό­ κο: με την ιστορία του, με τη θρησκεία του, με τους μύθους και τα παραμύθια που εξακολου­ θούν ν’ ανθούν στη θεόξερη αυ­ τή γη, με τους ανθρώπους: ταξι­ τζήδες, τυφλούς, ζητιάνους, χασικλήδες, άγιους, αλλοπαρμένους. ...Η Προσευχή της Ερήμου είναι ένα βιβλίο ουσιαστικό, που σίγου­ ρα θ' αρέσει στους αναγνώστες του Καζαντζάκη. Για το ελληνικό κοινό παρουσιάζει το πρόσθετο ενδιαφέρον ότι η προβληματική των ηρώων του - η αναζήτηση ενός παρθένου εαυτού - είναι πολύ κοντά και στις δικές του α­ νησυχίες.

ΑΣΤΑΡΤΗ ΣΟΛΩΝΟΣ 121 -ΤΗΛ. 3606 597

Είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο των νέων ποιητών να αναζητούν την έξοδο από το κοινωνικό σώμα, καταφεύγοντας σε γραφές τύπου Αποκάλυψης, κάτι παρόμοιο δηλα­ δή, που συνέβη με την ποίηση των μπητ στην Αμερική. Νευροφυτικοί στίχοι του Γκίνσμπεργκ καθώς και ιδιότυπες στιγμές του Κατσαρού των τελευταίων συλλογών, συγχω­ νεύονται αόριστα και υποβοηθούν στην ανάδυση των πρωτογενών ποιητικών κυττάρων, που ήδη υπο­ φώσκουν ως τάσεις, αλλά αργούν να συγκεκριμενοποιηθούν ως α­ φορμές. «θα πάρω λέξεις βολβούς Στα σάπια δόντια να φυτέψω Να δω την άνοιξη ν’ ανθίζει Λιβάδι την άνοιξη το στόμα» (Ζ)

Ο Βασίλης Καλαμαράς αρέσκεται στα μικρά, κοφτά ποιήματα των τριών, τεσσάρων, ή και λίγο περισσοτέρων στίχων. Αντί για τίτ­ λους προτάσσει ψηφία της ελληνι­ κής αρίθμησης, υποδηλώνοντας' έτσι και το ενιαίο του συνόλου. Αλλά, χωρισμένα ή όχι, τα ποιήμα­ τα αυτά δίνουν την εντύπωση μι­ κρών κρυστάλλων, που αποσπά­ στηκαν βίαια από την ολική επιφά­ νεια ενός παραμορφωτικού καθρέ­ φτη. Ενώ οι εικόνες είναι τόσο δια­ φορετικές από το ένα ποιητικό κομμάτι στο άλλο, εντούτοις μια ροή συνεχείας διαποτίζει ολόκληρη τη συλλογή και κατά τον πλέον εμ­ φανή τρόπο. Είναι εικόνες, που προέρχονται από τα πιο μακρινά βάθη και που διασπώνται ξαφνικά σε πολλές πρισματικές αντανακλά­ σεις. Είδωλα αναστρέφονται, εστίες χάνουν τη μοναδική τους φωτεινότητα, μέλη αποκόπτονται από τα σώματά τους. Επαγωγή από το όλο στο μερικό και μια αν­ τίστροφη πορεία, που χάνεται στο επερχόμενο σκοτάδι, χωρίς να ολο­ κληρώνεται η αναγωγή. «Κι όταν την πέτρα κρεμάσει Α ργεί ν’ ανοίξει ο άρρωστος Ρίχνει στον κήπο την καρδιά Μετά φυλάει λίγες κλωστές Ράβει σταγόνες - απουσιάζει το με­ λάνι Κι όταν κρεμάσει τ' άστρα Από τσιγάρο άγρυπνά Στην άσφαλτο φαντάζεται σφαίρες Βροχή ανάμεσα σε δύο πρόσωπα Παίζει το μάτι ακόρπιο-σκύλος» Η-)ί

Στο σημείο αυτό ασκεί σίγουρα τη δική του παρέμβαση, αθέατος αλλά τόσο προφανής, ο μυστικοπα­ θής Σαχτούρης. Φαίνεται ότι το λυρικό και, εν πολλοίς, ελεγειακό αυτό κλίμα της ελληνικής μεταϋπερρεαλιστικής ποίησης θα είναι μελλοντικά ο οικείος χώρος για τον Βασίλη Καλαμαρά. Αυτό φαίνεται όχι μόνο από τη γειτνίαση του ύφους που επιχειρεί να αποδώσει, αλλά και από το ομόλογο των άλ­ λων δομικών στοιχείων της ποίη­ σής του προς το τελικό έργο καθιε­ ρωμένων μας ποιητών της κατηγο­ ρίας αυτής. Τελικά αυτή η ποίηση, ενώ δεί­ χνει ότι δεν κρύβει μυστικά, τόσο αθώα μέσα στις διαθλάσεις της και τόσο αγνή πίσω από τα μισόλογά της, κρύβει επιμελώς τις υποσχέ­ σεις της. Κι αυτό, γιατί μπορεί μεν να δείχνει την αρένα, όπου θα δώ­ σει τους αγώνες της, κρύβει, όμως, ακόμα, τα όπλα που θα χρησιμο­ ποιήσει. Περιμένουμε τη δεύτερη συλλογή του Β.Κ. με την ελπίδα ότι ο «φόνος» της «προφητείας» θα έχει πια συντελεστεί. Δεν θα ανα­ ζητήσουμε, τότε, τον θύτη, ούτε φυσικά τα θύματα. Το ενδιαφέρον μας θα συγκεντρωθεί μονάχα στην ποσότητα του «αίματος», που θα χυθεί. Γιατί εκεί, πια, εστιάζεται η καταξίωση κάθε ταγμένου και κάθε απωλεσμένου. ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ

οδηγος/67

πλαίσιο απεικόνισης μιας νωπής πραγματικότητας ΝΙΚΟΥ ΚΑΣΔΑΓΛΗ: Η νευρή. Αθήνα, Κέδρος, 1985. Σελ. 263.

1. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της μεταπολεμικής πεζογραφίας στη χώρα μας, ανάμεσα στους οποίους θέση αρκετά σημαντική κατέχει δίκαια ο Νίκος Κάσδαγλης, σιγά-σιγά και με την πάροδο των χρό­ νων, αντί να ολιγωρούν μπροστά στις καινούριες κατακτήσεις της λογοτεχνίας, τείνουν το αντίθετο να ενστερνιστούν το ύφος, τη γλώσσα αλλά και τα θέματα της νεότερης γενιάς, χωρίς όμως ποτέ να αποχωρίζονται τον εκάστοτε οικείο τρόπο ανάπτυξης των μυ­ θιστορημάτων τους, απ’ τον οποίο συνεπάγεται μια συναρπαστική συγκριτική και αναλυτική μεθοδολογία. Απ’ αυτή τη σύζευξη α ντίρροπων εκφραστικών δυνάμεων, παράγονται έργα όπως η «Νευ­ ρή», που ενδιαφέρονται να κινήσουν καταλυτικά προς το μέρος του αναγνώστη, αληθινές, αληθοφανείς αλλά και φανταστικές ιστορίες, δοσμένες όμως με καταχτημένη έπαρση μέσα τόσο στον δικό τους χωρόχρονο όσο και στου συγγραφέα κι έχοντας ρίζες πολύ σαφείς για την επάρκεια της μνήμης και για την αναπότρε­ πτη συντριβή που κουβαλούν και σκορπίζουν.

2. Η «Νευρή» λοιπόν θα μπορούσε σχεδόν χωρίς εξήγηση, τουλάχι­ στον στο πρώτο της μέρος, στα πλαίσια ενός όχι και τόσο έγχρω­ μου λόγου και αφού ο συγγραφέας θα άφηνε κατά μέρος κάθε μυθο­ πλαστική διάθεση και ικανότητα, να είναι ένα πολύ συγκλονιστικό χρονικό των σοβαρότατων εξελί­ ξεων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το Πολυτεχνείο, γεγονότα που παραμένουν αρκετά νωπά στη μνή­ μη όλων, μια και μέσα απ’ αυτά τα συμβάντα, έγινε κτήμα η προσήλω­ ση στα ιδανικά και η πίστη για την ελευθερία. Αντίθετα, και παρά τον πρωταρχικό ρόλο που επιφυλάσσει για κάποια χρονική περίοδο στην ηρωίδα του, ο Ν.Κ. κάνει ένα έργο συμπληρωματικό των φρικτών συν­ θηκών της εποχής εκείνης αλλά και των καίριων αντιπαραθέσεων που ακολούθησαν (τραβώντας την πραγματική γραμμή των ανθρώπων

που βρίσκονται στο κέντρο των α­ ντιδράσεων, δίνοντας ακόμη και τη ζωή τους ή τη σωματική τους ακε­ ραιότητα για τους ίδιους στόχους) αναμειγνύοντας αυτή τη φοβερή αίσθηση για αγώνες, δικαιοσύνη και ισότητα, με πολλή μεγάλη δόση πηγαίου συναισθηματισμού. Έτσι η προσπάθεια στεφανώνεται πανη­ γυρικά, καθώς το πάντρεμα της νεανικής ιδεολογίας με τη μεταπλαστική εντρύφηση, οδηγεί προς μια κατεύθυνση απ’ όπου το εξαγό­ μενο βρίσκεται σε πλήρη ταύτιση με μια λογοτεχνική κηλίδα πάνω στο ιστορικά τεκμηριωμένο.

3. Ο διαχωρισμός του βιβλίου σε δύο ενότητες δεν είναι ασφαλώς τυχαίος και άσκοπος αλλά σαφώς προγραμματισμένος. Ενώ στο πρώ­ το κομμάτι η βασική ηρωίδα, αλλά και οι υπόλοιποι κεντρικοί πρωτα­ γωνιστές που στην πλειοψηφία τους είναι φοιτητές, δρουν σ’ ένα

M A R Y W EBB

lU i. «Τό ’Ακριβό Φαρμάκι» είναι ό πίνακας μιας όλόκληρης έποχής. Βρίσκει κανείς σ’ αυτό, δπως λέει ό Άγγελος Σικελιανός, τις ώραιότερες καί ουσιαστικότερες σελϋες που γραφτήκανε ποτέ γιά τήν άποκαλνπτική δύναμη τής αληθινής σιωπής καί τής δίχως άξιώσεις μοναξιάς μιας άνθρώπινης ψυχής.

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΟ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 9 ΑΘΗΝΑ 10 679 ΤΗΛ. 36.07.744-36.04793

68/δελτίο επίπεδο άμεσης αντιπαράθεσης σε το σχήμα τους ίσως δείχνει ότι κάθε μορφή εξουσίας που επιθυμεί πρόκειται περί ανθρώπων) και κα­ την ισοπεδωτική τους ερήμωση αν τόπιν στον εξευτελιστικό για κάθε όχι την εξαφάνιση τους, στο άλλο σκεπτόμενο νου διασυρμό των δύο μέρος, το πολιτικό σκηνικό που γυναικών από τα ίδια πρόσωπα σε επιτρέπει μια πιο ανώδυνη βίωση, κάποιο ερημικό σπίτι της Αθήνας. περνά σε δεύτερη μοίρα καθώς το Και στις δυο περιπτώσεις δημιουρπροσωπικό δράμα παίρνει πλέον γείται συνειδητά ένα συντριπτικό διαστάσεις αυτοκαταστροφής κάτω κλίμα τέτοιο που παριστά τη μετα­ από φυσικά ανθρώπινα αίτια. Μ’ τροπή του θύτη σε ζώο, ενώ ταυτό­ αυτόν τον τρόπδ επιτυγχάνεται με χρονα μπαίνει κανείς, χωρίς να το αρκετά μεγάλη ευκολία από πλευ­ καταλάβει, συμπάσχοντας, στη δύ­ ράς του δημιουργού να φανεί ότι η σκολη θέση των θυμάτων που υπο­ ασφυκτική και μαρτυρική ώς βα­ φέρουν χαμηλόφωνα αφήνοντας σανιστική πίεση που δέχτηκαν οι μόνο μερικές μικρές κραυγές από­ χ·ρωτεργάτες της εξέγερσης ενάντια γνωσης. Οι χαρακτηριστικές αυτές στη δικτατορία όλα εκείνα τα χρό­ περιγραφές ικανές να χρωματίσουν νια, στάθηκε ο κυριότερος μοχλός με τα πιο μελανά χρώματα την για τη μελλοντική μετεξέλιξή τους, απανθρωπιά παρόμοιων καθεστώ­ που σε καμιά περίπτωση δεν υπήρ­ των, περικλείουν μια αφάνταστα ξε η αναμενόμενη. Και επιπλέον μεγάλου βεληνεκούς δυναμική, κά­ ότι οι πολιτικοί σχηματισμοί που νοντας φανερό αφενός τη μικρότη­ αναπτύχθηκαν μετά, κόρον απεί­ τα των οργάνων και αφετέρου τον χαν τόσο απ’ τις προσδοκίες των ηρωισμό των βασανιζόμενων, που αγωνιστών όσο και από μια κάποια υπομένουν τα πάντα προκειμένου να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά διαφαινόμενη δικαίωσή τους.

4. Θα άξιζε να σταθεί κανείς, εκτι­ τους. Η πνιγηρή αυτή ατμόσφαιρα μώντας ενδεχομένως την ιδιαίτερη των πρώτων σελίδων του βιβλίου, ρεαλιστική δεξιοτεχνία του συγ­ μετατοπίζεται, με την επάνοδο σε γραφέα, σε μερικά σημεία του έρ­ ηπιότερες μορφές άσκησης της γου και ιδίως πρώτα στην κακο­ εξουσίας, σε αναφορές που έχουν ποίηση του ανύποπτου φοιτητή πλέον στόχους, καινούριους, υπαρ­ από άντρες της Ε.Σ.Α. (που μόνο κτούς κινδύνους όπως τα ναρκωτι­ κά.. Αλλά και εκεί ο συγγραφέας επιστρατεύοντας όλη του την αγά­ πη προς τα νέα θύματα της άσχη­ μης ανάπτυξης, στέκεται μέσω της ηρωίδας του αρωγός, προτείνοντας την ιδανικότερη λύση που είναι . φυσικά η προστασία του οικογε­ νειακού περιβάλλοντος.

5. Δουλεύοντας ο Νίκος Κάσδα­ γλης τη «Νευρή» μέχρι κάποιο ση­ μείο, με την προσφιλή και γνώριμη τεχνική του της σε πρώτο πρόσωπο αφήγησης, δίνει για μια ακόμη φο­ ρά στο κείμενό του, όπως έγινε και στο παρελθόν με άλλα έργα, μια σφαιρική θεατρικότητα, που δια­ γράφεται μεν με τους ατομικούς μονόλογους, αναφέρεται όμως σε μια γενικότερη στάση συμπεριφο­ ράς μέσα στο ρου των πραγμάτων. Αυτή η μορφοποίηση που υιοθετή­ θηκε κι από άλλους πεζογράφους, έχει τη δυνατότητα να διαδίδει με τρόπο απίστευτα άμεσο και την εξωτερική κατάσταση δίπλα στο γεγονός όπως αυτό πέφτει στην α­ ντίληψη του ήρωα και την εσωτερικότητά του που συνήθως τη συγκε­ κριμένη στιγμή πάλλεται κάτω από την επίδραση αφύσικων συνθηκών. Όταν στη συνέχεια ο συγγραφέας δουλεύει το μυθιστορηματικό υλικό

του με μια κλασικότερη με την ευρεία έννοια πλοκή, το έργο χωρίς να χαλαρώνει, ενδιαφέρεται πε­ ρισσότερο για την αφομοίωση των μηνυμάτων από την πλευρά του αναγνώστη, συμπεράσματα που βγαίνουν σχεδόν αβίαστα απ’ την απλή διεργασία των λέξεων και των νοημάτων.

6. Η ξεχωριστή συμπάθεια του Ν.Κ. προς τους νέους, οι οποίοι θα διαγράψουν μια τροχιά απέναντι στους κοινωνικούς μηχανισμούς της εξουσίας αλλά και της οικογέ­ νειας και της κοινωνίας, για να συρθούν στο τέλος εξουθενωμένοι και σχεδόν νικημένοι στην τέλεια συντριβή, γίνεται πράξη και στο βιβλίο που συζητάμε. Ο συγγρα­ φέας έχοντας αποκτήσει την απα­ ραίτητη πείρα και έχοντας κατα­ χτήσει τη γλωσσική του ιδιομορ­ φία, κινεί έναν αγώνα συμπαρά­ στασης όχι όμως μελοδραματικής, προς τη νέα γενιά, που κάπου χά­ νει το δρόμο της παραδομένη στην ανελέητη σκληρότητα ενός περίγυ­ ρου, που λίγο ώς καθόλου νοιάζε­ ται για την αποκατάστασή της. Προχωρώντας δε ακόμα παραπέ­ ρα, καταδικάζει, στιγματίζει και στηλιτεύει με τον πιο ώριμο τρόπο, κάθε άσκηση ολοφάνερης αδικίας πάνω στους νέους, που από τη φύ­ ση τους διαθέτουν τεράστια ε­ νεργητικότητα και αγωνιστικότη­ τα, μη δεχόμενοι και μην αντέχοντας να υποταχθούν και να πολτο­ ποιηθούν στα γρανάζια μιας κοι­ νωνίας σαθρής. Κάπου, ακόμα κι ένα βήμα πριν το κενό, βρίσκουν το θάρρος όπως η «Νευρή», να κά­ νουν εμφανή τον έμφυτο αλτρουισμό τους.

7. Είναι στ’ αλήθεια η «Νευρή» μια αξιολογότατη σύνθεση υπερπή­ δησης των φραγμάτων, από τους νέους, που η ίδια η ζωή θέτει ενίο­ τε μπροστά τους. Ακόμη και όταν ο δημιουργός παρακολουθεί την ορι­ στική κίνηση προς μια ολοκληρωτι­ κή αποτελμάτωση, δεν αφήνεται ποτέ στην ψευδαίσθηση ότι οι ίδιοι είναι οι υπαίτιοι της καθολικής προς τα κάτω πορείας, αλλά με την απαιτούμενη έπαρση ξεχωρίζει τις ευθύνες της εξουσίας, σε μια αμφί­ βολης ποιότητας κοινωνικοποίηση των μελών της. Έτσι, απομένει να συμβεί μια εξ ολοκλήρου αλλαγή νοοτροπιών που θα μπορεί να δε­ χθεί στους κόλπους της και τις πιο ατίθασες προοπτικές. ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

οδηγος/69

με τη γοητεία του παραμυθιού ΚΑΤΡΙΝ ΚΛΕΜΑΝ: «Χιουρρέμ». Μετάφραση: Έφη Κορόμηλά. Α ­ θήνα, Νεφέλη, 1986.

Ένα μυθιστόρημα όπως η «Χιουρρέμ» είναι κάτι καινούριο για τον έλληνα αναγνώστη. Παρ’ ότι έχουμε ζήσει την Τουρκοκρατία και συνεπώς οι εμπειρίες μας θά ’πρεπε να είναι πιο πλούσιες από οποιουδήποτε ευρωπαίου, όμως πάντοτε αυτή την εποχή την έχουμε δει κάτω από ένα πρίσμα εθνικό. Ίσως βέβαια η τουρκική κυριαρχία είναι και το δεσμευτικό μας, γιατί δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την τουρκική κοινωνία εκείνης της εποχής με αν­ τικειμενικότητα. Είναι λοιπόν ένα έργο «πρωτόγνω­ ρο» για μας και γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, έχει και διπλή γοητεία. Από τη μια, γοητεία της διαφορετι­ κής οπτικής και από την άλλη, τη γοητεία του παραμυθιού. Είναι ένα έργο με πρόσωπα, κα­ τά κύριο λόγο, ιστορικά, δοσμένα όμως ως προς τις μεταξύ τους σχέ­ σεις και ως προς τις πράξεις που κινούν το μύθο, με ύφος παραμυ­ θιού. Παραμύθι λοιπόν και πραγματι­ κότητα, δυο στοιχεία αντίθετα, δε­ μένα αριστοτεχνικά μεταξύ τους, με κύριο άξονα τον έρωτα, έναν έρωτα που έχει για άλλη όψη του νομίσματος το θάνατο. Ο θάνατος είναι η έσχατη και νομοτελειακή κατάληξη μιας ατο­ μικής και φυσικής ανταρσίας. Οι ήρωες του μυθιστορήματος παρα­ βιάζουν τα όρια του θεσμοθετημέ­ νου ερωτικού πλαισίου, δηλαδή τον έρωτα του χαρεμιού, και από μια ενστικτώδη και εντελώς αν­ θρώπινη παρόρμηση καταλήγουν στον προσωπικό έρωτα, που γίνε­ ται μέσο διεκδίκησης κάποιας ελευθερίας χωρίς βέβαια αυτό να το πετυχαίνουν. Η υπόθεση ξετυλίγεται μέσα από

τη δράση τριών ιστορικών προσώ­ πων: Της Χιουρρέμ, που αρπαγμένη από τους δικούς της από τις στέπες της Ουκρανίας, βρέθηκε στην Πό­ λη σκλάβα στο χαρέμι του Σουλτά­ νου. Από μια ιδιοτροπία της τύχης και του Σουλτάνου θα γίνει ευ­ νοούμενη του και αργότερα Σουλ­ τάνα. Του άλλου σκλάβου Δημήτριου, Κατρίν Κλεμάν

που ευνοημένος από το μυστικό του ταλέντο και από τις ερωτικές ιδιοτυπίες του Σουλτάνου θα εξελι­ χθεί σε Μεγάλο Βεζύρη με το όνο­ μα Ιμπραήμ. Τέλος του Σουλτάνου, Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, που μοιρασμέ­ νος ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο ανθρώπους, θ’ αναγκαστεί να σκο­ τώσει, είτε φυσικά είτε συναισθη­ ματικά, ό,τι αγαπάει. Εκείνο που κάνει περισσότερο εντύπωση είναι η βαθιά γνώση που έχει η συγγραφέας της ψυχολογίας των ανθρώπων της εποχής και ιδίως των σκλάβων. Μας τους δεί­ χνει, μέσα από μια διαδικασία γενιτσαρισμού, να ξεπερνούν όλες τις σκληρές και τραυματικές καταστά­ σεις, να ενσωματώνονται στη νέα πραγματικότητα και να γίνονται εξέχοντες παράγοντες στην κοινω­ νία των αφεντικών. Από την παλιά τους κατάσταση παραμένει στο βά­ θος, σα φόντο ψυχολογικό-κοινωνικό, μια πιο γκρίζα διάθεση για να μας θυμίζει την πορεία της ανό­ δου τους. Μπορεί ένας ιστορικός να αμφι­ σβητήσει αρκετές από τις καταστά­ σεις που περιγράφει η συγγραφέας. Όμως πάντα πρέπει να ’χουμε υπόψη μας ότι πρόκειται για μυθι­ στόρημα που σκοπεύει σ’ ένα αι­ σθητικό αποτέλεσμα και όχι στην ιστορική αλήθεια. Η αφηγηματική δεξιοτεχνία της Κατρίν Κλεμάν κρατάει το ενδια­ φέρον του αναγνώστη συνεχώς, αν και ο ρυθμός της αφήγησης μερικές φορές είναι αργός, ταυτισμένος με την αργή, μονότονη ζωή του χαρε­ μιού. 'Ετσι, λοιπόν, μύθος και ρυθμός αφήγησης δημιουργούν την ατμόσφαιρα που επιδιώκει η συγ­ γραφέας, και πετυχαίνει να βιώσει ο αναγνώστης αυτές τις καταστά­ σεις, έστω κι αν είναι χρονικά μα­ κρινές και τυλιγμένες στην αχλύ του παραμυθιού. Η μετάφραση της κ. Έφης Κο­ ρόμηλά, πολύ προσεγμένη, με τέ­ λεια γνώση και των δύο γλωσσών, μας δημιουργεί την εντύπωση πως το έργο ήταν γραμμένο κατευθείαν στα ελληνικά. Βέβαια το όνομα της γαλλίδας συγγραφέως μας θυμίζει την πραγματική δημιουργό και στον έλληνα αναγνώστη ίσως τελι­ κά μένει το ερώτημα, γιατί αυτό το είδος του μυθιστορήματος, ενώ θα ’πρεπε ν’ αφθονεί στη γραμματεία μας, λείπει σχεδόν εντελώς. ΑΝΑΣΤΟΣ ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ

70/οδηγος

ο νέος Ερωτόκριτος του ποιητή και της λευτεριάς ΑΝΤΩΝΗ ΔΕΚΑΒΑΛΛΕ: Εισα­ γωγή στο λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1985.

Τρία αλλεπάλληλα γεγονότα φέρνουν ξανά στη λογοτεχνική επικαιρότητα το όνομα του Παντελή Πρεβελάκη. Το σχετικά παλαιότερο είναι η ελεύθερη διακίνηση στα βιβλιοπωλεία του Ν έ ο υ Ε ρ ω τ ό κ ρ ι τ ο ν , ενώ επί δώδεκα χρόνια κυκλοφορούσε μόνον εκτός εμ­ πορίου. Λίγο αργότερα εμφανίζεται η «Εισαγωγή στο λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη», γραμμένη από τον καθηγητή της Συγκριτικής Φιλολογίας στη Νέα Υόρκη, Αντώνιο Δεκαβάλλε. Τέλος, ο πρόσφατος θάνατος του συγγραφέα του «Κρητικού» ζω­ ντανεύει το ενδιαφέρον γύρω από το έργο του. Έτσι, το δοκίμιο του Αντώνη Δε­ καβάλλε, που υπήρξε μάλιστα ιδρυτικό μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, έρχεται στην κατάλληλη ώρα για να μας παρουσιάσει συνοπτικά αλ­ λά με τον πληρέστερο δυνατό τρό­ πο το λογοτεχνικό έργο ενός από τους σημαντικούς εκπροσώπους της γενιάς του τριάντα - εκείνης που σημείωσε την ενηλικίωση της λογοτεχνίας μας. Ενημερωμένος για ολόκληρο το πολύμορφο λογοτεχνικό έργο του Παντ. Πρεβελάκη, είτε για μυθι­ στόρημα πρόκειται είτε για θεατρι­ κό έργο είτε για ιστόρημα όπως το Παντέρμη Κρήτη , ο Δεκαβάλλε φαίνεται να τα κατέχει όλα. Ακόμα και το αλληγορικό έπος ο «Νέος Ερωτόκριτος», μολονότι δεν κυ­ κλοφορούσε φανερά, είχε φτάσει στα χέρια του ξενητεμένου καθηγη­ τή που το αντιπαραβάλλει με την «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη. Ο τίτλος του έργου του Πρεβελά­ κη δεν πρέπει να μας παραπλανή­ σει: Ερωτόκριτος είναι ο ίδιος ο ποιητής και Αρετούσα η «άμωμη θεόσταλτη» ελευθερία. Η διαίρεσίς

του σε εννέα άσματα μας παρου­ σιάζει εννέα διάφορες εποχές του έθνους και του ίδιου του ποιητή ως ατόμου, όλες ποτισμένες από τον έρωτα της λευτεριάς. Βαθιά δεμένος με τον τόπο του ο Πρεβελάκης, χρησιμοποιεί στα δί­ στιχα που αποτελούν το ποίημα το μέτρο και το γλωσσικό ιδίωμα των μαντινάδων της Κρήτης. Τα δίστι­ χα αυτά, άλλοτε - όταν είναι φυ­ σιολατρικά - έχουν μια σπάνια δροσερότητα κι άλλοτε πάλι αποτε­ λούν μιαν επιγραμματική σύζευξη στοχασμού και αισθήματος. Πώς να μη θαυμάσουμε λ.χ. δίστιχο σαν αυτό: Πάνω από φράχτες περβολιού ρο­ δακινιά ανθισμένη απόξω ρίχνει τους ανθούς σε κόρη που διαβαίνει (από την Άνοιξη στο A ' άσμα)

ή ακόμα την ωραιότατη εικόνα: Πουλί χτυπά στο τζάμι μου κι όταν ανοίγω, μπάζει κοκκινολαίμης το σκουφί και σκυ­ φτεί απ’ το περβάζι. (Το Μεγαλινάρι A ' άσμα)

Παρόμοια σ’ ομορφιά δίστιχα συναντούμε σε κάθε σελίδα, χωρίς να λείπουν άλλα με αίσθημα ή νόη­ μα βαθύτερο: Α ς είναι ο κόσμος άνομος, αντίχρι­ στος, προδότης η μάνα με το γάλα της ποτίζει το μικρό της (Ά σμα Η )

ή

Στη μέθη της αστροφεγγιάς και στ’ ουρανού την τάξη ποιος σήκωσε τα μάτια του δίχως ν’ ανατρομάξει;

Ο Αντ. Δεκαβάλλε όμως δεν περιο­ ρίζεται μόνο στο συνοπτικό παρουσίασμα των έργων του Πρεβελάκη. Κάνει μια σύγκριση των α­ ντιλήψεων και της κοσμοθεωρίας των δύο φίλων: του Καζαντζάκη και του Πρεβελάκη, και φέρνει σ’ αντιπαράθεση το μηδενισμό του πρώτου με τη βαθιά προσήλωση του δεύτερου σ’ ό,τι σχετίζεται με την παράδοση του τόπου του και του λαού του. Και το τμήμα αυτό του βιβλίου του είναι απ’ τα πιο σημαντικά. Πάντως η μελέτη του Δεκαβάλ­ λε, όσο κι αν ο ίδιος τη χαρακτηρί­ ζει απλώς ως «εισαγωγή», είναι βι­ βλίο που δεν μπορεί να μην ενδια­ φέρει όσους ασχολούνται με την ελληνική λογοτεχνία, γιατί προ­ βάλλει συνοπτικά έστω απόψεις καλά στηριγμένες που κατατοπί­ ζουν όσους δεν έτυχε να γνωρίσουν αρκετά το έργο του Πρεβελάκη. ΚΑΛ. Α. ΣΦΑΕΛΛΟΥ

οδηγος/71

σημαντική ιστορική έκδοση ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΕΝΕΚΙΔΗ: Ίμβρος καν Τένεδος. Ιστορία - Νομικό Κα­ θεστώς - Σύγχρονη Πραγματικότη­ τα. Θεσσαλονίκη, 1986. Σελ. 201.

Το βιβλίο του κυρίου Τενεκίδη αποτελεί μία έκδοση ιδιαίτερα ση­ μαντική και ενδιαφέρουσα, καθώς επισημαίνει τον κίνδυνο ενός διαρκώς επαναλαμβανόμενου μέσα στην ιστορική πορεία γεγονό­ τος που αποτελεί και το μόνιμο πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πρόκειται για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιω­ μάτων καθώς εντοπίζεται σε συγκεκριμένο χρονικό και ιστορικό πλαίσιο. Η παρουσίαση και η ανάλυση αυτού του προβλήματος καθώς και ο εντοπισμός των αιτίων και αποτελεσμάτων των συγκε­ κριμένων γεγονότων θα πρέπει να προκαλέσουν όχι μόνο ερωτήμα­ τα και ανησυχίες στον Ελληνα αναγνώστη, αλλά να τον προβλημα­ τίσουν ουσιαστικά και όχι φιλολογικά, ως προς την πορεία που θα πρέπει να ακολουθηθεί μελλοντικά για την αντιμετώπιση των πολι­ τικών ζητημάτων που προκύπτουν να του υποδείξουν, αν όχι τη μέθοδο αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων, τουλάχιστον το γε­ γονός ότι απαιτείται περισσότερο δυναμική διεκδίκηση των δι­ καιωμάτων του. >οοη αυτή δεν μπορεί και δεν νου. Τέλος, ακολουθούν δύο πα­ πρέπει να μείνει απαρατήρητη. ραρτήματα από τα οποία το πρώτο Χωρισμένη σε συγκεκριμένες ενό­ περιλαμβάνει υπομνήματα και επι­ τητες που βασίζονται σε μια απλή στολές και το δεύτερο χάρτες και και στέρεη δομή, απευθύνεται στον φωτογραφίες. αναγνώστη με σαφήνεια. Αρχίζει Αφορμή για τη συγγραφή του βι­ με τον πρόλογο του κ. Γιώργου βλίου υπήρξε μία ομιλία σχετική με Ξεινού, Προέδρου της Ιμβριακής το ίδιο θέμα και είναι πράγματι Ένωσης Μακεδονίας-Θράκης, και άξιο λόγου να προχωρήσει κανείς το εισαγωγικό σημείωμα του κ. Τε­ σε μία περαιτέρω ανάλυσή του. νεκίδη. Ακολουθεί ένα διάγραμμαΟ πρόλογος του κ. Γιώργου Ξειδείκτης για τον αναγνώστη και νού θέτει το πρόβλημα της βαθμι­ προχωρεί προς τις μυθολογικές και αίας εξαφάνισης της ελληνικότητας ιστορικές αρχές των νησιών. αυτών των νησιών του Αιγαίου και Μέσα σε τέσσερα κεφάλαια πα­ το ολοφάνερο τέλος που πλησιάζει, ρουσιάζονται: την αδιαφορία από την πλευρά της 1) Τα μειονοτικά δικαιώματα Τουρκίας, ως προς τις διεθνείς των κατοίκων των δύο νησιών. 2) συνθήκες, και το ιστορικό της συγ­ Το συμβατικό καθεστώς τοπικής γραφής του βιβλίου. Παράλληλα αυτοδιοίκησης. 3) Τα ένδικα μέσα δίνεται η ευκαιρία να παρουσια­ που παρέχονται για την εξασφάλι­ στεί ένα σύντομο βιογραφικό ση­ ση των συμβατικών δικαιωμάτων μείωμα του καθηγητή κ. Τενεκίδη, των νησιωτών και 4) Η αθέτηση μέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των υπεσχημένων από την πλευρά Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο της Τουρκίας και η αληθινή κατά­ Στρασβούργο, ιδιαίτερα γνωστού σταση στα νησιά μετά το 1932. Γε­ ως προς την πείρα και τις γνώσεις νικά συμπεράσματα και σημειώσεις του σχετικά με το Διεθνές Δίκαιο. κλείνουν το κύριο τμήμα του κειμέ­ Στο εισαγωγικό σημείωμα που

ακολουθεί, ο κ. Τενεκίδης, ύστερα από τις απαραίτητες ευχαριστίες προς όσους τον βοήθησαν στην ολοκλήρωση του βιβλίου του, σκια­ γραφεί τις διαθέσεις και τα συμφέ­ ροντα των Τούρκων στην προσπά­ θεια ανόδου τους και με τη σαφή υποστήριξη ή τουλάχιστον ανεκτι­ κότητα του Ανατολικού αλλά και του Δυτικού μπλοκ. Επίσης δίνει το στίγμα διαφοροποίησης της ση­ μερινής ολιγαρχικής και αντιλαϊ­ κής αντίληψης μέσα στα πλαίσια του δόγματος του τούρκικου επε­ κτατισμού, του Παντουρκισμού, από τις υποθήκες του Κεμάλ Ατατούρκ. Σ’ αυτό το σημείο γίνεται και η πρώτη αναφορά στις αυθαι­ ρεσίες και παραβιάσεις της Συνθή­ κης της Λωζάνης. Αποτελεί φυσικά αντίφαση προς όλη αυτή την κατά­ σταση η προσπάθεια ένταξής τους στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοι­ νότητα. Στα ιστορικά προλεγόμενα πα­ ρουσιάζεται η γεωγραφική θέση των δύο νησιών που ανήκουν στις Θρακικές Σποράδες, μία θέση εξαιρετικά σημαντική για την ιστο­ ρική τους πορεία και εξέλιξη, όπως και τα εξωτερικά τους γνωρίσματα, αρχιτεκτονική, κλ.π. που αποδεικνύουν και την ελληνικότητά τους. Η ιστορία τους χάνεται μέσα στα Ομηρικά έπη και στα πελασγικά χρόνια, ενώ αριθμητικά στατιστικά στοιχεία των αρχών του αιώνα μας επιβεβαιώνουν το γεγονός της ελ­ ληνικότητας του πληθυσμού τους. Αυτή η ιστορική πορεία που προ­ χωρεί μέσα από τα Βυζαντινά, Φράγκικα και Βενετσιάνικα χρό­ νια, καταλήγει στις διαπραγματεύ­ σεις με τους Τούρκους ηγεμόνες. Το σύντομο ιστορικό των δύο νη­ σιών ακολουθεί αναφορά στη Συν­

72/δελτιο θήκη των Σεβρών του 1920 που, χωρίς επικύρωση, επιδικάζει τα νησιά στην Ελλάδα, και στη Διά­ σκεψη της Λωζάνης του 1923 που κατοχυρώνει το γεωπολιτικό και στρατηγικό επιχείρημα της Τουρ­ κίας με τρόπο ώστε να κατισχύει του ιστορικού και δημογραφικού των νησιών, με συνέπεια την παρα­ χώρησή τους και την θέσπιση των μειονοτικών δικαιωμάτων, αντι­ στάθμισμα στην καταπάτηση των φυσικών δικαιωμάτων. Τα γενικά μειονοτικά δικαιώμα­ τα των κατοίκων των δύο νησιών σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζά­ νης στις 24-7-1923 παρουσιάζονται αναλυτικά κατ’ άρθρο. Ορίζονται τα μειονοτικά δικαιώματα όλων των μη μουσουλμάνων με ουσιαστι­ κή αναφορά στην προστασία της ζωής και της ελευθερίας αυτών των μειονοτήτων με την εγγύηση της Κοινωνίας των Εθνών. Η αναλυτική και σαφής παρου­ σίαση αυτών των δικαιωμάτων ολοκληρώνεται στο πρώτο κεφά­ λαιο ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο, αναφέρονται οι ειδικές συμπληρω­ ματικές διατάξεις που έχουν σχέση με το καθεστώς της τοπικής αυτο­ διοίκησης και που είναι σημαντικές μεν ως προς το περιεχόμενό τους αλλά που τελικά παραμένουν ανε­ φάρμοστες, καθώς τα νησιά ουσια­ στικά υπάγονται στην Τουρκία, γε­ γονός που προκαλεί τις έντονες διαμαρτυρίες των δύο κοινοτήτων. Τα ένδικα μέσα που παρέχονται για την εξασφάλιση των συμβατι­ κών δικαιωμάτων των νησιωτών εί­ ναι: το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δι­ καιωμάτων του Ανθρώπου και η Σύμβαση της Ρώμης. Το πρώτο αποτελεί και το δικαιοδοτικό όρ­ γανο που επιλαμβάνεται της ου­ σίας του προβλήματος και της προστασίας των υπό κρίση δικαιω­ μάτων σε περίπτωση διαφοράς ή αμφισβήτησης. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, είναι δεσμευτική, και για τις δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δι­ καιωμάτων και θεμελιωδών ελευ­ θεριών. Μία σειρά από παραδείγ­ ματα προσφιλών κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης με σκοπό την προστασία των ανθρωπίνων δι­ καιωμάτων και ελευθεριών, αποδεικνύει τη δυνατότητα που παρέ­ χεται στην Ελλάδα να εγκαλέσει την Τουρκία για οποιαδήποτε πα­

ραβίαση των ουσιαστικών διατά­ ξεων της σύμβασης. Περισσότερο σημαντικό όμως εί­ ναι το γεγονός ότι, εκτός από τη σειρά των διατάξεων και συμβά­ σεων που προστατεύουν και κατο­ χυρώνουν συγκεκριμένα δικαιώμα­ τα, αποδεικνύεται ότι η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να επικαλεσθεί τις παραβιάσεις που έχουν διαπραχθεί σε βάρος των νησιωτών σαν συμβαλλόμενο μέρος στην Σύμβαση της Ρώμης του 1950. Αφήνοντας το νομικό μέρος του βιβλίου, ο κ. Τενεκίδης προχωρεί προς την ουσία, δηλαδή την πραγ­ ματική κατάσταση στα νησιά μετά το 1923 που χαρακτηρίζεται από την αθέτηση των υποσχέσεων και τη σταδιακή και αναίμακτη εξα­ φάνιση του ελληνικού πληθυσμού. Την ανακατάληψη των νησιών ακολουθεί σιγά-σιγά ο εκτουρκισμός τους. Ταυτόχρονα παρατη­ ρούμε τη στάση των άλλων κρατών απέναντι στο σχετικό θέμα καθώς αυτή καθορίζεται από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και οφέλη. Κατόπιν παρουσιάζεται αναλυτικά η κατάσταση της διοίκησης, της παιδείας, και η τελευταία είναι ο τομέας που πλήγεται περισσότερο από κάθε άλλον, όπως και οι απαλλοτριώσεις μέσα σε πλαίσια νομιμοφάνειας. Η δημογραφική σύνθεση των νησιών αλλοιώνεται σταδιακά, αρχίζουν οι βιαιοπρα­ γίες, η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στην ηπειρωτική Τουρκία και η απαγόρευση της επικοινω­ νίας με τον έξω κόσμο. Η προσπά­ θεια που γίνεται από την πλευρά των ελληνικών προξενικών και δι­ πλωματικών αρχών αποτυγχάνει κι αυτή με τη σειρά της. Σημαντική είναι η αναλυτική παρουσίαση των πηγών που τεκμηριώνουν αυτό το κεφάλαιο και που προτάσσεται του περιεχομένου. Το κύριο τμήμα κλείνει με συγκε­ κριμένα συμπεράσματα που αναφέρονται σε μία εκτίμηση της τουρκι­ κής συμπεριφοράς, μία παρουσία­ ση της τουρκικής μεθολογίας, την ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενη μέθοδο αφελληνισμού που υλοποι­ είται πάντοτε με επιτυχία βάσει συγκεκριμένου προγράμματος. Ακολουθούν τα οφέλη στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής όπως προκύπτουν από τις παρασπονδίες αυτές και την άτολμη ελληνική αν­ τιμετώπιση. Μία αντιμετώπιση πού αρχίζει από την εποχή του Ελ. Βε-

νιζέλου και φθάνει μέχρι τις προσ­ φυγές στην Unesco το 1964 και την ενημέρωση του Συμβουλίου Ασφα­ λείας. Αξιοσημείωτο είναι το φαι­ νόμενο της αδιαφορίας της ελληνι­ κής κοινής γνώμης, όπως και ο αν­ τίκτυπος αυτών των παρανομιών για την ειρήνη και την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου. Οι σημειώσεις που ακολουθούν αποτελούν ένα απαραίτητο συμ­ πλήρωμα καθώς δίνουν μία ενδια­ φέρουσα βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη, που βοηθά στη διευκρίνι­ ση τυχόν αποριών δίνοντας επιμέρους στοιχεία και λεπτομέρειες. Το πρώτο από τα δύο παραρτή­ ματα που ακολουθούν, περιέχει υπομνήματα 'και επιστολές που αναφέρονται στο σχετικό πρόβλη­ μα και είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσε­ κτα τρία τμήματα του παραρτήμα­ τος αυτού: Το υπόμνημα της Επι­ τροπής Αγώνος Ιμβρίων-Τενεδίων (1/9/1945). «Περί ενώσεως των νήσων Ίμ­ βρου κσι Τενέδου με την Ελλάδα», η «Αναφορά της εξουσιοδοτημένης επιτροπής τω Ιμβρίων» (30/6/1966) και, ξεχωριστά, το Υπόμνημα της Πανιμβριακής επιτροπής προς το Υπουργείο Εξωτερικών για όσα συνέβησαν από 20/7/74 - 5/9/74 στην Ίμβρο (19/9/1974). Στο δεύτερο παράρτημα υπάρχει μία ενδιαφέρουσα σειρά φωτογρα­ φιών. Νομίσματα από την αρχαιό­ τητα, σχέδια από στήλες και ανά­ γλυφα που μπορούμε να δούμε σή­ μερα στο μουσείο της Λήμνου, χάρ­ τες και χαλκογραφίες του 16ου, Που, 18ου και 19ου αιώνα, φωτο­ γραφίες από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, τοπία των νησιών και εικόνες που αποδεικνύουν τη ζωντανή θρησκευτική και εκπαιδευτική παρουσία του ελ­ ληνισμού όπως και την ευσυνείδη­ τη παραμέληση κτισμάτων και μνη­ μείων από τον ξένο κυρίαρχο. Προέρχονται από την Γεννάδειο βιβλιοθήκη, τα αρχεία Κώστα Ξεινού, Νίκου Ανδριώτη, Γιώργου Τενεκίδη και άλλων. Η μόνη αρνητική κριτική που μπορεί να αποδοθεί σ’αυτή τήν έκ­ δοση είναι η αργοπορημένη εμφά­ νισή της, καθώς αποτελεί ένα πο­ λύτιμο βοήθημα για όποιον επιθυ­ μεί να ενημερωθεί εμπεριστατωμέ­ να για το σχετικό θέμα. ΜΕΝΤΖΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΔΙΚΑΊΠ[(;> β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό δελτίο α ρ ιθ . 149 • Το Βιβλιογραφικό Δελτίο συντάοοεται με την πολύτιμη συνερ­ γασία τον βιβλιοπωλείου της «Εστίας», τη διεύθυνση και το προσωπικό τον οποίον ευχαρι­ στούμε θερμά.

• Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνε­ ται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρ­ μοσμένο στην ελληνική βιβλιο­ γραφία.

• Σε κάθε κατηγορία βιβλίων προηγούνται αλφαβητικά οι έλ-

ΓΕΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Επιμέλεια: Έφη

ληνες συγγραφείς και ακολου­ θούν οι ξένοι.

• Η κατάταξη των ξένων συγγρα­ φέων γίνεται σύμφωνα με το ελ­ ληνικό αλφάβητο.

• Στην κατηγορία των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδι­ αία έντυπα.

• Για την ακόμη μεγαλύτερη πλη­ ρότητα του Δελτίου, παρακαλούνται οι εκδότες να μας στέλ­ νουν έγκαιρα τις καινούριες εκ-

ρίας και η Ιστορία της. Αθήνα, Διογένης, 1985. Σελ.

534. Δρχ. 1600.

LEVI-STRAUSS CLAUDE. Μύθος και νόημα. Μετ. Βαγγέλης Αθανασόπουλος. Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1986. Σελ. 115. Δρχ. 350. ΧΟΥΣΣΕΡΛ ΕΝΤΜΟΥΝΤ. Δεύτερη λογική έρευνα. Εισ.-μετ.-σημ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. Αθήνα, Γνώση, 1986. Σελ. 219. Δρχ. 600.

Τα έργα του Β.Ι. Λένιν. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1986. Σελ. 85. Δρχ. 150.

ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό. Τόμος 5. Αθήνα, Εκδοτική Αθη­ νών, 1986. Σελ. 436.

ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ. Το δίχτυ της σκέψης. Μετ. Ε. Γραμμένος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1985. Σελ. 102. Δρχ.

300.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΡΕΤΑΙΟΣ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ: Η Φιλοσοφία της Ιστο-

ΓΕΝΙΚΑ ΔΩΡΙΖΑΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ. 2001. Η Δευτέρα Παρουσία. Αθήνα, Κονιδάρης, 1985. Σελ. 315. Δρχ. 750.

74/δελτιο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΓΕΝΙΚΑ

ΒΩΡΟΣ Φ.Κ. Εκπαιδευτική πολιτική. Προσδοκίες και πράξεις. Αθήνα, 1986. Σελ. 110. ΓΚΑΜΠΛΕΤΣΑ ΕΥΑΝΘΙΑ. Προτάσεις διδασκαλίας φιλολογικών μαθημάτων. Αθήνα, Σμίλη, 1986. Σελ.

165. Δρχ. 500.

Ιστορική εξέλιξη της κατοικίας. Θεσσαλονίκη, Δημητρέλης, 1985. Σελ. 201. Δρχ. 700. ΛΥΤΡΑΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ν. Λεξικό τουριστικών όρων. Αθήνα, Κόνδωρ, 1985. Σελ. 253. Δρχ. 1000.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ ΝΙΚΟΣ Κ. Κράτος και ραδιοτηλεόρα­ ση. Αθήνα, Σάκκουλας, 1986. Σελ. 112. Δρχ. 400. ΑΝΔΡΙΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Ελληνικά αμυντι­ κά προβλήματα. Στρατηγικές Μελέτες, αριθ. 1. Αθή­ να, Παπαζήσης, 1986. Σελ. 335. Δρχ. 1000. ΒΕΡΕΜΗΣ ΘΑΝΟΣ. Ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Αθή­ να, Σάκκουλας, 1986. Σελ. 124. Δρχ. 500. ΓΙΑΝΝΑΚΕΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡ. Αναζητώντας την αλήθεια για την δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής. Αθήνα, Πρωτοβουλία. Σελ. 60. Δρχ. 200. Ο επιστημονικός κομμουνισμός. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1986. Σελ. 511. Δρχ. 800. ΙΩANNOY ΚΡΑΤΕΡΟΣ Μ. Οι σχέσεις Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας. Τετράδια Διεθνών Σχέσεων, αριθ. 1. Αθήνα, Σάκκουλας, 1985. Σελ. 88. Δρχ. 500. ΚΟΥΚΟΥΛΕΣ Γ.Φ. - ΤΖΑΝΝΕΤΑΚΟΣ Β. Συνδικα­ λιστικό κίνημα 1981-1986. Αθήνα, Οδυσσέας, 1986. Σελ. 216. Δρχ. 350. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ. Η τρομοκρατία. Αθή­ να, Κάκτος, 1986. Σελ. 77. Δρχ. 200. ΧΟΫΛΣ ΜΑΡΤΙΝ. Η πολιτική της παιδείας. Μετ. Κάτια Σύρρου. Αθήνα, Θεωρία, 1986. Σελ. 188. Δρχ. 400.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΠΑΙΑ/ΓΙΚΗ ΓΕΝΙΚΑ ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ Ε.Π. Φιλοσοφία φυσικής αγωγής και αθλητισμού. Αθήνα, Καρανάσης. Σελ. 301. Δρχ.

800.

Ατομική ενέργεια. Μετ. Ηλιάνα Ράιχ” . Θεσσαλονίκη, Εγνατία. Σελ. 272. Δρχ. 700.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΜΠΑΡΝΑΡΝΤ ΚΡΙΣΤΙΑΝ-ΕΒΑΝΣ ΠΗΤΕΡ. Η αρ­ θρίτιδα. Μάθετε να ζείτε μαζί της. Μετ. Κώστας Τζαντάλιας. Αθήνα, Κουτσουμπός, 1986. Σελ. 208. Δρχ.

900.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΟΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σ. Μέθοδοι συντήρησης τρο­ φίμων. Αθήνα, Καραμπερόπουλος, 1986. Σελ. 472. Δρχ. 1800.

CONNOR URSULA. Πώς να διαλέξετε και να αγορά­ σετε ένα computer. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διό­ πτρα, 1986. Σελ. 177. Δρχ. 600.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΒΩΚΟΥ Δ.-ΠΑΝΤΗΣ Γ-ΣΤΑΡΔΕΛΗΣ Σ. Οικολογία. Θεσσαλονίκης, Εγνατία, 1986. Σελ. 193. Δρχ. 600.

δελτιο/75

ΤΕΧΝΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΛΕΞΑΚΗ ΕΛΕΝΗ. Ζάρακας. Ελληνική Παραδο­ σιακή Αρχιτεκτονική. Αθήνα, Μέλισσα, 1986. Σελ. 40. Δρχ. 500. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Α.Δ. Αμπελάκια. Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. Αθήνα, Μέλισσα, 1986. Σελ. 40. Δρχ. 500. ΚΑΛΙΓΑΣ Α.-ΚΑΛΙΓΑ X. Μονεμβασία. Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. Αθήνα, Μέλισσα, 1986. Σελ. 40. Δρχ. 500. ΠΕΤΡΟΝΩΊΉΣ ΑΡΓΥΡΗΣ. Αρκαδία. Ελληνική Πα­ ραδοσιακή Αρχιτεκτονική. Αθήνα, Μέλισσα, 1986. Σελ. 72. Δρχ. 900.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

ΧΙΟΥΜΟΡ ΒΑΤΡΑΧΟΙ. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς. Διασκευή-κείμενα Τ. Αποστολίδης. Σκίτσα Γ. Ακοκαλίδης. Θεσσαλονίκης, Α.Σ.Ε. Σελ. 50. ΤΣΙΦΟΡΟΣ Ν. Ελληνική μυθολογία. Ελληνικά κό­ μικς. Αθήνα, Κίων, 1986. Σελ. 48.

ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΑ ΦΟΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Δ. Ελληνικά παρατράγουδα. (Ανατ. από το περιοδικό «η λέξη» τ. 47). Αθήνα, 1985. Σελ. 728-736.

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

ΚΟΛΛΙΑΣ ΗΛΙΑΣ. Πάτμος. Βυζαντινή Τέχνη στην Ελλάδα. Αθήνα, Μέλισσα, 1986. Σελ. 40. Δρχ. 500.

ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΤΑΡΝΑΝΑΣ Α. Αλαίν Ρεναί. Κινηματογραφικό Αρ­ χείο, αριθ. 37. Αθήνα, Αιγόκερως, 1986. Σελ. 95. Δρχ.

200 .

ΕΠΣΤΑΪΝ ΖΑΝ. Η νόηση μιας μηχανής. Μετ. Μαριάνα Κούταλου. Αθήνα, Αιγόκερως. Σελ. 111. Δρχ. 300.

GROUNOS ROGER. Φυτά εσωτερικού χώρου. Μετ. Κώστας Τζαντάλιας. Αθήνα, Κουτσουμπός, 1985. Σελ.

127. Δρχ. 550.

HARDISTY ROBERT. Φυτά για γλάστρες και ζαρ­ ντινιέρες. Μετ. Κώστας Τζαντάλιας. Αθήνα, Κου­ τσουμπός, 19^6. Σελ. 103. Δρχ. 550.

TITCHMARSH ALAN. Αναρριχώμενα και φυτά τοί­ χου. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Σελ. 126. Δρχ. 550.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΡΙΒΕΛΛΗΣ ΠΛΑΤΩΝ. Φωτογραφία. Αθήνα, Φωτο­ χώρος, 1986. Σελ. 432. Δρχ. 2000.

ΠΟΙΗΣΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΛΥΓΙΖΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Ε. Η οκταηχία στην ελ­ ληνική λειτουργική υμνογραφία. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1985. Σελ. 320. Δρχ. 2200. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Ε. Η αισθητική του Johannes Brahms. Φαινομενολογική εισαγωγή στην φιλοσοφία της μουσικής. Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1986. Σελ. 270.

ΑΛΑΒΕΡΑ ΡΟΥΛΑ. Υποθέσεις ενός ξόανου της πα­ ρακμής και της Καίτε Κόλλβιτς. Θεσσαλονίκη, Νέα Πορεία, 1986. Σελ. 29. Δρχ. 200. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ Α. Τα ποιήματα. Αθήνα, 1986. Σελ.

240. Δρχ. 800. ΚΟΥΣΑΘΑΝΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Ο άρχοντας του με­ γάλου δόκανου. Μύκονος, 1986. Σελ. 44.

76/δελτίο ΛΑΣΚΑΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ. Να τελειώνουμε! Θεσσαλονί­ κη, Διαγώνιος, 1986. Σελ. 69. Δρχ. 200. ΜΕΑΙΣΣΑΝΘΗ. Οδοιπορικό. Ποιήματα 1930-1984. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Σελ. 363. Δρχ. 800.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΗΝΗΣ Δ. Το χρώμα τ’ ουρανού. Αθήνα, 1986. Σελ.

77. Δρχ. 200. ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ ΠΑΝΟΣ. Η πολιτεία δίχως φως. Αθήνα, 1985. Σελ. 124. Ο Γιάννης Μαγκλής μεταφράζει Παναΐτ ΙστράτιΑλμπέρ Καμύ κ.ά. Αθήνα, Δωρικός, 1986. Σελ. 203. Δρχ. 450. ΓΚΟΝΤΗΣ ΤΑΚΗΣ. Η πολιτεία με τα 4 παράθυρα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Θεωρία, 1986. Σελ. 152. Δρχ.

300. ΙΟΡΔΑΝΟΥ ΣΩΤΗΡΗΣ. Το χρυσό καλοκαίρι. (Διη­ γήματα). Αθήνα, Ιωλκός, 1986. Σελ. 124. ΚΛΕΙΝΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ. Βιργινία. Μυθιστόρημα. Πει­ ραιάς, Σμυρνιωτάκης, 1986. Σελ. 222. Δρχ. 500. ΚΛΗΜΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Ν. Λογοτεχνική σαΐτα στον αργαλειό της ιστορίας. Αθήνα, Πιτσιλός, 1986. Σελ.

222. Δρχ. 600. ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ ΕΠΑΜ. Γ. Ηθογραφικό διήγημα. Αθήνα, Μπούρας. Σελ. 363. Δρχ. 700. ΠΟΛΙΤΣΑΚΗ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΑ. Αυτά δε θα τα γράψει η ιστορία. Διηγήματα. Κομοτη­ νή, Εκλογή, 1986. Σελ. 158. Δρχ. 500. ΣΙΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Η μελωδία των ανέ­ μων. Αθήνα, Τέχνη και Λόγος, 1986. Σελ. 183. Δρχ.

500. ΣΦΥΡΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ. Τίμημα χωρίς αντίκρισμα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1986. Σελ. 182. Δρχ. 500. ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΤΡΟΣ. Οι ανήλικοι. Αθήνα, Εστία, 1986. Σελ. 171. ΑΙΜΕ ΜΑΡΣΕΛ. Ο δρόμος χωρίς όνομα. Μετ. Πόλα Ταχταλίδου. Αθήνα, Αστάρτη, 1986. Σελ. 186. Δρχ.

450.

ALFROY JEAN-MARIE. Η εξαφάνιση του μπαμπά. Μετ. Μπάμπης Λυκούδης. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1985. Σελ. 185. ΑΡΑΓΚΟΝ ΛΟΥΙ. Οι καλές συνοικίες. Μετ. Μ. Κορνήλιος. Αθήνα, Οδυσσέας, 1986. Σελ. 573. Δρχ. 750.

VOGT VAN ΑΕ. Ο ανυπεράσπιστος κολοσσός. Μετ.

X. Μωραΐτης. Αθήνα, Space, 1986. Σελ. 237. Δρχ. 200.

GALEANO EDUARDO. Μνήμες φωτιάς. Μετ. Ιωάν­ να Κανσή. Αθήνα, Εξάντας, 1986. Σελ. 358. Δρχ. 800.

WELDON FAY. Πράξις. Μετ. Λίζα Τάταρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1986. Σελ. 404. Δρχ. 800. ΛΙΜΟΝΟΦ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ. Ένας ρώσος ποιητής προ­ τιμά τους μεγάλους νέγρους. Μετ. Ευδοκία Παπαγκίκα. Αθήνα, Aquarius, 1986. Σελ. 263. Δρχ. 550.

MAN ΤΟΜΑΣ. Η Αυτού Βασιλική Υψηλότης. Αθήνα, Ερατώ, 1986. Σελ. 449. Δρχ. 750. ΤΟΤΟΒΕΝΤΣ ΒΑΧΑΝ. Η ζωή στον παλιό ρωμαϊκό δρόμο. Μυθιστόρημα. Εισ.-μετ. Γρηγόρης Κασσεσιάν. Αθήνα, Στοχαστής, 1986. Σελ. 155.

HERMARY-VIELLE CATHERINE. Ο μεγάλος Βεζύρης της νύχτας. Μετ. Λήδα Παλλάντιου. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1985. Σελ. 204.

ΘΕΑΤΡΟ ΜΕΛΕΤΕΣ ΡΟΖΑΚΟΣ ΝΙΚΟΣ I. Το νεοελληνικό λαϊκό θέατρο στην Αμερική 1903-1950. Σαν Φραντσίσκο, Falcon, 1985. Σελ. 96.

ΕΡΓΑ ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ Γ.Ε. Ιφιγένεια εν Ταύροις. Τραγωδία. Ρέθεμνος, 1986. Σελ. 36. Δρχ. 300. ΡΑΜΕ ΦΡΑΝΚΑ-ΦΟ ΝΤΑΡΙΟ. Όλο σπίτι, κρεβάτι, εκκλησία. Θεσσαλονίκη, Εκδοτική Ομάδα. Σελ. 124. Δρχ. 320. ΦΟ ΝΤΑΡΙΟ. Δεν πληρώνω δεν πληρώνω. Θεσσαλο­ νίκη, Εκδοτική Ομάδα. Σελ. 84. Δρχ. 220.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ. Αρχαία Ρό­ δος. Αθήνα. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1986. Σελ. 252. Δρχ. 900. ΠΕΝΤΑΖΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ. Δελφοί. Αθήνα, Γιαννίκος-Καλδής, 1985. Σελ. 157. Δρχ. 500. ΨΑΡΡΑΣ ΣΤΕΦ. ΕΜΜ. Σελτζουκικά νομίσματα στην Ελλάδα. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο των Βιβλιόφιλων, 1986. Σελ. 45. Δρχ. 200.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ. Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης... (50 κυβερνήσεις). Β' έκδοση. Τόμος Γ':

δελτιο/77 Γραμματείς Α'. Αθήνα, Εστία, 1986. Σελ. 312. ΝΙΚΟΥ ΣΠ. ΚΑΒΒΑΔΑ: Περιπέτειες στην έρημο (Αναμνήσεις από τη Μέση Ανατολή). Αθήνα, 1986. Σελ. 164. ΚΛΑΪΒ ΝΑΪΤΖΕΛ. Εμπειρία στην Ελλάδα. (19431948). Μετ. Ευγ. Πιερρής. Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική. Σελ. 194. Δρχ. 700.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΝΙΚΟΣ Γ. Αφνειός Κόρινθος. Αθήνα, 1986. Σελ. 324. Δρχ. 800. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ε. Η τρίσημη ενό­ τητα του ελληνισμού. Αρχαιότητα-Βυξάντιο-Νέος Ελ­ ληνισμός. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1985. Σελ. 79. Δρχ. 320. ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ ΣΠΥΡΟΣ. Από τον Εμφύλιο στη Χούντα. Τόμος Ε': 1964-1967. Αθήνα, Παπαζήσης. Σελ. 457. Δρχ. 1200. ΜΠΕΝΙΖΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Ιστορία των Αθηνών. Τόμος Α'+Β'. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986. Σελ.

240+499. Δρχ. 6000. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Περί της εποικήσεως σλαβικών τινών φυλών εις την Πελοπόννησον. (Ανα­ τύπωση). Αθήνα, Καραβίας, 1986. Σελ. 112. Δρχ. 500.

ΤΑΞΙΔΙΑ ΕΛΛ Α ΔΑ ΣΠΙΘΑ-ΠΙΜΠΛΗ ΔΗΜΗΤΡΑ. Μελέχα. Το Άγιο Όρος της Κρήτης. Αθήνα, Σμυρνιωτάκης. Σελ. 150. Δρχ. 450.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΓΕΡΟΡΥΜΑΤΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΗ. Η μαγεμένη πολιτεία. Αθήναι, Δρυμός, 1985. Σελ. 64. Δρχ. 400. ΔΑΡΑΚΗ ΠΕΠΗ. Το στοίχημα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1986. Σελ. 30. Δρχ. 500. ΔΑΡΑΚΗ ΠΕΠΗ. Τώρα θέλω να χορέψω. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1986. Σελ. 36. Δρχ. 500. ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΚΗ-ΨΥΧΟΓΙΟΥ Α. Ο σταρένιος. Αθή­ να, Σύγχρονη Εποχή. Σελ. 34. Δρχ. 350.

ΦΑΚΙΝΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ. Μια μικρή καλοκαιρινή ιστο­ ρία. Αθήνα, Κέδρος, 1986. Σελ. 141. Δρχ. 450. ΚΟΡΣΟΥΝΟΦ ΙΡΙΝΑ. Το αλεπουδάκι του θάμνου. Μετ. Σοφία Κασσαλάκη. Αθήνα, Λωτός, 1986. Σελ.

46. Δρχ. 350.

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΜΑΡΤΙ Ζ.Λ.-ΜΠΕΡΓΚΕΒΕΝ Α. Το γουίντ σέρφιγκ. Μετ. Νατάσα Μανάς. Θεσσαλονίκη, Α.Σ.Ε., 1986. Σελ. 34. Δρχ. 400.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Διμηνιαία Έκδοση Τέ­ χνης Κριτικής και Κοινωνικού Προβληματισμού. Τεύ­ χος 45. Δρχ. 200. ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ. Τεύχος 68. Δρχ.

130. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Ανεξάρτητη Δίμη· η Έκδοση Δημοτικού Προβληματισμού με Ιδιαίτερο Ενδιαφέρον στο Δήμο Αγίων Αναργύρων Αττικής. Φύλλο 67. Δρχ.

1,50. ΕΛΛΗΝΟΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ. Τεύχος 34. ΕΠΙΛΟΓΕΣ. Από το Reader’ s Digest. Τεύχος 33. Δρχ.

180. ΙΘΑΚΟΣ. Μηνιάτικη Εφημερίδα της Ιθάκης. Φύλλο 91.

MAZI-TOGETHER. Τεύχος 24. Δρχ. 25. ΜΑΥΡΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Τεύχος 1. Δρχ. 180. ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ. Δεκαπενθήμερη Εφημερίδα Κεφαλονιάς-Ιθάκης. Φύλλο 15. Δρχ. 20. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Μηνιαία Επιθεώρη­ ση Προβληματισμού για Οργάνωση και Διοίκηση. Τεύχος 28. Δρχ. 200. ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 86. Δρχ.

230. ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 35. Δρχ.

150. ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ. Διμηνιαία Εφημερίδα από το Νεανι­ κό Κέντρο Αγίου Βασιλείου Πειραιά. Φύλλο 48. Δρχ.

50. ΡΙΓΑ. Περιοδικό πικ-νικ. Τεύχος 3. Δρχ. 200. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων. Τεύχος 28. Δρχ. 250. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Μηνιαία Περιοδική Έκδοση Γραμμάτων και Τεχνών. Φύλλο 115. Δρχ. 7. ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. Μηνιαίο Περιοδικό για Συλλέκτες. Τεύχος 67. Δρχ. 100. ΤΡΙΦΥΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Δίμηνη Περιοδική Ένωση. Τεύχος 68. Δρχ. 300.

78/δελτιο 18 Ιουνίου 1 Ιουλίου 1986

κριτικογραφία

Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρονσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δημοσιευμέ­ νες στον περιοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες φυσικά φροντίζουν να μας στέλνουν οι συντάκτες τους. Για κάθε βιβλίο σημειώνονται, μέσα σε παρένθεση: το όνομα του κριτικού και ο τίτλος του εντύπου (βλ. Υπόμνημα), καθώς και η ημέρα δημοσίευσης της κριτικής, αν πρόκειται για εφημερίδα, ή ο αριθμός έκδοσης, αν πρόκειται για περιοδικό έντυπο.

Υ πόμνημα ΚΡΙΤΙΚΟΙ Α θ: Π. Αθηναίος ΑΠ: Α. Παπαδάκη ΑΦ: Α. Φουριώτης BA: Β. Αγγελοπούλου ΒΠ: Βάιος Παγκουρέλης ΒΧ: Β. Χατζηβασιλείου ΓΜ: Γ. Μαχζουράνης ΓΣ: Γ. Σαββίδης ΔΚ: Δ. Κονιδάρης ΔΓ: Δ. Γιάκος ΔΖ: Δ. Ζαδές ΔΠ: Δ. Παπακωνσταντίνου ΔΣ: Δ. Σιατόπουλος ΕΑ: Ε. Αρανίτσης ΕΒ: Ε. Βαλτά ΕΖ: Ε. Ζωγράφου ΕΛ: Ε. Παππά ΕΠ: Ε. Παμπούκη EM: Ε. Μόσχος ZB: Ζ. Βαλάση ΘΠ: θ . Μ. Πολίτης ΘΥ: θ . Παπανικολάου ΙΔ: I. Δραγώης ΚΑ: Κ. Ανδρόνικός ΚΓ: Κ. Γουλιάμος ΚΕ: Κ. Εμονίδης ΚΗ: Σ. Κατσίμης ΚΚ: Κ. Καραχάλιος ΚΝ: Κ. Ντελόπουλος ΚΣ: Κ. Σταματίου ΚΤ: Κ. Τσαούσης ΚΧ: Κ. Χρυσάνθης ΛΑ: Λ. Αποσκίτης ΜΑ: Μ. Αποστολάτος ΜΚ: Μ. Κοντολέων ΜΠ: Μ. Παπαδοπούλου ΜΝ: Μ. Νιτσόπουλος ΝΜ: Ν. Μπούτβας

ΝΠ: Ν. Παπανδρέου NY: Ν. Μαρκίδου ΟΠ: Ο. Παρατηρητής ΠΑ: Α. Παπανδρόπουλος ΠΚ: Π. Κουνενάκη ΠΛ: Π. Λινάρδος-Ρυλμόν ΠΜ: Π. Μηλιώρη ΠΠ: Π. Παιονίδης ΣΤ: Δ. Σταμέλος Τ θ: Τ. Θεοδωρόπουλος ΤΑ: Τ. Λειβαδίτης ΤΣ: Σ. Τσακνιάς ΦΚ: Φ. Κονδύλης ΦΤ: Φ. Τριάρχης ΧΝ: X. Ντουνιά ΕΝΤΥΠΑ ΑΓ: Αγωνιστής ΑΗ: Απογευματινή ΑΚ: Ακρόπολις ΑΝ: Αντί ΑΠ: Απανεμιά ΑΥ: Αυγή ΒΟ: Βορειοελλαδικά ΒΡ: Η Βραδυνή Π : Γιατί ΓΤ: Γράμματα και Τέχνες ΔΙ: Διαβάζω ΔΑ: Διάλογος ΔΠ: Δεκαπενθήμερος Πολίτης ΔΡ: Δραμινή ΔΣ: Δαυλός ΕΒ: Εμείς και το Βιβλίο ΕΙ: Εικόνες Ε θ: Έθνος ΕΛ: Ελευθεροτυπία ΕΜ: Εβδόμη ΕΚ: Ελικώνας ΕΟ: Εποπτεία

ΕΣ: Ελεύθερος (Στερ. Ελλ.) ΕΨ: Επιστημονική Σκέψη ΕΩ: Ελεύθερη Ώρα ΗΜ: Ημερήσια ΗΧ: Ήχος και Hi-Fi ΘΟ: Θούριος ΚΑ: Καθημερινή ΚΛ: Κυπριακός Λόγος CO: Cosmopolitan ΛΕ: Η Λέξη ΜΕ: Μεσημβρινή ΝΕ: Τα Νέα ΝΗ: Νέα Εποχή ΝΣ: Νέα Εστία NT: Νέες Τομές ΟΜ: Ομπρέλα ΟΠ: Οδός Πανός ΟΤ: Οικονομικός Ταχυδρόμος ΠΑ: Πάνθεον ΠΕ: Περισκόπιο της Επιστήμης ΠΗ: Η Πρώτη ΠΘ: Πολιτικά Θέματα ΠΚ: Πνευματική Κύπρος ΠΛ: Πολιτιστική ΠΟ: Πολίτης ΠΡ: Πόρφυρας ΡΙ: Ριζοσπάστης ΣΕ: Σύγχρονη Εκπαίδευση Σ θ: Σύγχρονα Θέματα ΣΚ: Σκιάθος ΣΛ: Συλλεκτικός Κόσμος ΣΣ: Σύγχρονη Σκέψη ΣΥ: Συμβολή ΤΑ: Ταχυδρόμος ΤΕ: Τριφυλιακή Εστία ΤΚ: Ταχυδρόμος Καβάλας ΤΤ: Τετράγωνο ΦΣ: Φιλολογική Στέγη ΧΑ: Χάρτης ΧΡ: Η Χριστιανική

Μουσεία

Κοινωνιολογία

Μπρούσκαρη Μ.: Το Μουσείο Π. και Α. Κανελλοπούλου (Α. Καλογεροπούλου, ΚΑ, 19/6)

Φεραγιόλι Λ.: Βία και πολιτική (ΧΝ,ΑΝ, 20/6)

Δημοσιογραφία

Πολιτική

Χριστοδουλίδης Α.: Η τέχνη της δημοσιογραφίας (ΚΝ, ΚΑ, 19/6)

Διαμαντόπουλος Θ.: Η έννοια της εξουσίας στη σύγχρονη πο­ λιτική επιστήμη (ΠΑ, ΟΤ, 26/6) Μαραγκός Ν.: Μαύρο στον τουρκόφιλο Ρήγκαν (ΔΖ, ΤΕ, 68) Παπαευθυμίου Δ.: Η Τουρκία των στρατηγών (ΚΤ, ΕΘ, 25/6) Γκόλντμαν Λ.: Διαλεκτικές έρευνες (ΧΝ, ΑΝ, 20/6)

Ψυχολογία Πιάζε Ζ.: Ψυχολογία και παιδαγωγική (ΘΤ, ΕΙ, 18/6)

δελτιο/79 Πεζογραφία

Οικονομιά Σπέντζας Σ.Π.: Δημοσιονομική διερεύνηση του βυζαντινού κράτους (Α.Δ.Π., ΟΤ, 26/6)

Λαογραφία Σαλτάρης Ν.: Η ζωή των Αρβανιτών (ΚΝ, ΚΑ, 17/6)

Επιστήμες Gribbin S.: Τα μυστήρια του χρόνου και

ι διαστήματος (ΛΑ, ΠΕ, 86)

Hoffmann Β.: Αϊνστάιν (ΛΑ, ΠΕ, 86)

Τέχνες Παπασπύρου-Καραδημητρίου Ε.: Ο θ . Διάκος στην τέχνη (ΣΤ, ΕΛ, 26/6) Σινίκη-Παπακώστα Ν.: Παλιά Γιάννινα (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Χατζηπανταζής θ .: Της Ασιάτιδος μούσης Ερασταί (ΚΤ, Ε θ , 25/6) Έργα Δανών Καλλιτεχνών (ΔΝ, ΑΝ, 20/6) (Σ, ΟΤ, 19/6) Πας Ο.: Η αναζήτηση της αρχής (Κ. Καλημέρης, Εξόρμηση, 29/6)

Κλασική φιλολογία (Μελέτες) Λαμψίδης Γ.: Αριστοφάνης. (Μ. Νικολάου, Εξόρμηση, 22/6) Μπούρας Ν.Γ.: Αριστοφάνης και Αθήνα (ΠΚ, ΤΑ, 26/6) (Μ. Νικολάου, Εξόρμηση, 22/6) Berger J.: Η εικόνα και το βλέμμα (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Σηφάκης Γ.: Προβλήματα μετάφρασης του Αριστοφάνη (Μ. Νικολάου, Εξόρμηση, 22/6)

Ποίηση Αγγελάκης Α.: Ο ερωτευμένος Τρίτωνας (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Αγγελάκης X.: Ο ελιγμός μιας πέτρας (Δ. Πανουσάκης, ΡΙ, 22/6) Αντωνιάδης Β.: Ανάλωση (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Γκουρογιάννης Β.: Από φωτογραφία βυθού (Α. Δαν^λ, ΓΤ, 45) Δανιήλ Γ.: Τα επίθετα (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Δροσοπούλου Α.: Ολίγη λιβάς (ΘΠ, ΕΣ, 556) Δρόσου Κ.: Οι τοίχοι τέσσερις (ΚΣ, ΝΕ, 28/6) Ελύτης Ο.: Ο μικρός ναυτίλος (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Έξαρχος Γ. (Επιμ.) Το καλό τετράδιο του φαντάρου (ΣΚ, ΕΛ, 19/6) Ζώτος Α .: Χώματα ποιητών (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Καρούζος Ν.: Συντήρηση ανελκυστήρων (ΚΣ, ΝΕ, 28/6) Κόντου Λ.: Η δόξα της τέφρας (ΘΠ, ΕΣ, 557) Κοροπούλης Γ.: Γεσθημανή (Αν. Β, ΑΥ, 25/6) Λανταβός Κ.: Χαμαιλέοντες και Σαλτιμπάγκοι (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Λίβας Δ.: Κοντινό Πλάνο (Δ. Πανουσάκης, ΡΙ, 22/6) Μεσεβρινός.: Επιστροφή στη Μεσημβρία, 6'. (ΚΣ, ΝΕ, 28/6) Πηγαδιώτης Κ.: Σ’ ανύποπτο χρόνο (ΔΖ, ΤΕ, 68) Πυλορώφ-Σωτηρούδη Σ.: Ποιήματα του ’84 (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Ριξάκης Κ.: Ο βυθός μου (ΔΚ, ΠΡ, 35) Ρίτσος Γ.: Παιγνίδια τ’ ουρανού και του νερού (ΖΒ, ΡΙ, 29/6) Σαχτούρης Μ.: Εκτοπλάσματα (ΚΣ, ΝΕ, 28/6) Σιδέρη Α.: 'Οψεις ονείρων (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Φουρτούνης Μ.: Η πληγή και το αλάτι (ΚΣ, ΝΕ, 28/6) Φωστιέρης A.: 1) Σκοτεινός έρωτας 2) Ο διάβολος τραγούδησε σωστά (Ε. Χουζούρη, ΠΗ, 20/6) ν~.,ττηδούλου Δ.: Χώμα (Κ. Παπαγεωργίου, ΓΤ, 45)

Αθανασόπουλος Β.: Ο κάτοχος του σώματος (ΚΤ, ΕΘ, 29/6) Αρβανιτάκης Α.: Μόνα-Λίζα (ΤΣ, ΓΤ, 45) Καλιότσος Π.: Το συμπόσιο (ΠΚ, ΤΑ, 19/6) Κάσδαγλης Ν.: Η Νευρή (ΠΚ, ΤΑ, 26/6) * Μάρκογλου Π.: Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάν„ νη (ΤΣ, ΠΗ, 20/6) Μητσάκης Μ.: Ένας Αθηναίος χρυσοθήρας (Γ. Καραβασίλης, ΓΤ, 146) Μήτσορα Μ.: Η περίληψη του κόσμου (Ε. Χουζούρη, ΓΤ, 45) Μίσσιος X.: ... Καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς (ΔΚ, ΠΡ, 35) Μπαλούμης Ε.: Ηθογραφικό διήγημα (ΣΤ,ΕΛ, 26/6) Μπούτος Β.: Χειρονομίες ντροπής (W, ΟΤ, 1916) Ξανθούλης Γ.: Ο Σόουμαν δεν θάρθει απόψε (Ε. Κοτζιά, ΓΤ, 45) Παπαδόπουλος θ .: Το κυκλικό διήγημα (Α.Δανιήλ, ΓΤ, 45) Παπανάγυος Μ.: Λαζογερμανοί (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Ραμπαβίλας Κ.: Άνθρωποι στη θάλασσα (ΜΚ, ΔΙ, 146) Ραπτόπουλος Β.: Τα τζιτζίκια (ΤΣ, ΓΤ, 45) Σαμαράκης Α.: Ζητείται Ελπίς (Θ. Παπαβασιλείου-Φήμη, Μαζί, 24) Αιμέ Μ.: Ο δρόμος χωρί όνομα (ΘΥ, ΕΙ, 25/6) Αλιέντε I.: Το σπίτι των πνευμάτων (Π.Κ., ΑΥ, 22/6) Αραγκόν Λ.: Οι καλές συνοικίες (Ν. Ντόκας, ΕΛ, 22/6) Βολφ Κ.: Κασσάνδρα (ΠΚ, ΤΑ, 19/6) Γκρην Γ.: Ο 10ος άνθρωπος (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Κλεμάν Ε.: Χιουρρέμ (ΠΚ, ΤΑ, 19/6) Κούντερα Μ.: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι (ΠΚ, ΤΑ, 26/6, ΑΥ, 29/6) Μίλερ X.: Μαύρη άνοιξη (ΠΚ, ΤΑ, 26/6) Μούζιλ Ρ.: Τρεις γυναίκες (ΠΚ, ΤΑ, 26/6) Μπαγιόν Α.: Ιστορία μιας Μαρί (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Μπούνιν I.: Σκοτεινές αλέες (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Νεσίν Α.: Οι τρελοί δραπέτεψαν (Ν. Ντόκας, ΕΛ, 22/6) Ντόντσεφ Α.: Ο Μανόλ με τα εκατό αδέλφια (Κ, ΡΙ, 22/6) Φαστ Λ.: Ο πολίτης Παίην (ΧΝ, ΑΝ, 20/6) Χόρτον Γ.: Κωνσταντίνος Έρως και Παραφροσύνη (Α. Ζήρας, ] Γ, 45) Χόχουτ Ρ.: Ένας Έρωτας στη Γερμανία (Ζ. Μαμαλάκη, ΔΙ,

Μελέτες - Δοκίμια Μαλεβίτσης X.: Φιλοσοφία και θρησκεία (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45) Παινεσάκης Α.Π.: Χριστιανισμός και θάλασσα (θ . Παπαλιβερίου - Φήμη, Μαζί, 24) Πρίφτη Ε.: Ν. Καζαντζάκης (Α. Δανιήλ, ΓΤ, 45)

Χρονογραφή ματα Κοκόροβιτς Κ.: Πανόραμα (ΔΖ, ΤΕ, 68)

Παιδικά Κοντολέων Μ.: Ανδρομάχη. Ιφιγένεια. Ελένη. Φιλοκτήτης (ΑΠ, ΑΥ, 1/7) Κοντολέων Μ. - Βλογιαννίτη Α.: Το βιβλίο των διακοπών μου (ΘΥ, ΕΙ, 18/6) Σαρή Ζ.: Η αποθήκη (ΑΠ, ΑΥ, 1/7)

Ιστορία Ανταίος Π.: Χίλια όκοτωμένα παιδιά της ΕΠΟΝ (ΘΥ, ΕΙ, 25/ 6), (ΣΤ, ΕΛ, 26/6) Κωνσταντινόπουλος Γ.: Αρχαία Ρόδος (ΣΤ, ΕΛ, 26/6) Λιναρδάτος Σ.: Από τον εμφύλιο στη χούντα (ΣΤ, ΕΛ, 26/6) Λίτσας Φ.: Κορώνη (ΔΖ, ΤΕ, 68) Παπαθανάση-Μουσιοπούλου Κ. Συντεχνίες και επαγγέλματα στη Θράκη 1685-1920 (Σ. Φασουλάκης, ΔΙ, 146)

80/μ ικ ρ έ ς αγγελίες

μικρές αγγελίες ΓΡΑΦΕΙ ο Ανδρόνικος Ρεφενές: Πέρασε ένας για την ακρί­ βεια και με «ακρίβεια» μήνας και δεν προβλήθηκε η έκδοση του πρώτου τεύχους του βι­ βλίου του «Κοινωνιολογία της Πόλης» (Ιο Μέρος). Οι γραμμές αυτές είναι μια πρόταση - «Σκάνδαλο»: Σας το προτείνουμε! Είναι ιδιόμορφο στην αντικειμενικότητά του.

Παρασκευόπουλος Σ.: Τριπύλη (ΔΖ, ΤΕ, 68) Πρίνζιπας Γ.: Λογάδες του Έθνους (ΒΠ, ΔΙ, 146) Σταμέλος Δ.: Ο θάνατος του Καραϊσκάκη (Θ. ΠαπαλιβερίουΦήμη, Μαζί, 24)

Βιογραφίες-Μαρτυρίες-Απομνημονεύματα Βλάχος Α.: Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης (Ν.Λιόντας, Εξόρμηση, 22/6) Δάλκου Γ.: Κωνσταντίνος Γεωργίου Καρυωτάκης (Α.Κ. ΡΙ, 22/6) Δροσάκη Ε.: Εν Θεσσαλονίκη (ΒΠ, ΔΙ, 146) Μανωλικάκης Γ.: Ελευθέριος Βενιζέλος (Δ.Ι. Λοίζος, ΔΙ, 146) Σέττας Δ.: Δεσμώτης στη Μακρόνησο (Κ.Γ. Καλαϊτζής, ΡΙ, 29/6) Τσιμποΰκης Α.: Ελεύθερα κείμενα και παραπομπές (ΚΤ, ΕΘ, 25/6) Χαλιβελάκης Δ.: Έρωτες αγίων (Ν. Αντύπας, Κέρδος, 22/6) Ψυχουντάκης Γ.: Ο Κρητικός μαντατοφόρος (Ν. Αντύπας, Κέρδος, 22/6), (Ν. Ντόκας, ΕΛ, 22/6) Καρλ Μαρξ. Βιογραφία εικονογραφημένη (Σ. Παπασπηλιόπουλος, ΟΤ, 19/6) Ντε Κίρικο Τ.: Αναμνήσεις από τη ζωή μου (Π. Σφυρίδης, ΓΤ, 45)

Σχολικά βοηθήματα ΤΡΙΑΡΙ ορόφου ζητώ στον Πειραιά για να στεγαστώ. Νοί­ κια μπροστά. Τηλ. 36.42.789 (πρωινά). ★

ΠΩΛΕΙΤΑΙ πλήρης σειρά και μεμονωμένα τεύχη του περιοδι­ κού «Εποχές» στην τιμή των 15.000 δρχ. για τη σειρά. Πλη­ ροφορίες από 7.30-2 στο τηλ.

32.15.699 και από 4-10 μ.μ. στο 25.16.725. ★

ΧΩΡΟΣ γραφείου, εμβαδού 80 μ2, ενιαίος, φωτεινός, κα­ τάλληλος για οποιαδήποτε επαγγελματική χρήση στην πλατεία Εξαρχείων 25.000 δρχ. μηνιαίως. Τηλ. 36.03.687 36.25.179.

Μάνουσάκης Γ.: Η μαγεία από πειράματα (ΛΑ, ΠΕ, 86)

η νέα

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΤΕ ΤΩΡΑ ΤΗ Δ ΙΚ Η ΣΑΣ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΑ Αφιέρωμα στις αυτόνομες αιολικές μηχανές.

ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΩ σε λογικές τιμές μεταφράσεις από γαλλικά και αγγλικά καθώς και επιμέ­ λεια κειμένων. Τηλ.: 68.13.428 Κάβε λέξη στις μικρές αγγελίες στοιχίζει 20 δραχμές

Πληροφορίες-συνδρομές: Νέα Οικολο­ γία, Μαυρομιχάλη 39, Αθήνα 106 80 τηλ. 3619837.

ΛΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚ για τον καθ ένα π ο υ θ ελει να ξερ ει

ΚΥΚΛΟ Φ Ο ΡΗΣΑΝ Χρυσός, Κατοικία, Ταξίδια και Ταξιδιώτες, Αγώνες και Αθλήματα, Γραφή, Αθήνα Θεσσαλονίκη, Υποβρύχια αρχαιολογία Τεχνολογία, Έρωτας, Θάνατος Θέατρο, Θράκη, Μουσική, Σπήλαια Παιδί και Μουσείο, Σχέδια Χάνσεν Βιομηχανική αρχαιολογία, Αρχαιολογία τι και πως

ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΣΤΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ ΤΥΠΟΥ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 9 105 64 ΑΘΗΝΑ ιηλεφ 3253246 I

Παύλος Λάμπρος

Έρωτας στη Σελήνη

Εκδόσεις «Δω δώ νη»

Σύμφωνα μι- τη θεωρία του διαστελλόμενου και του συστελλόμενου Σύμπαντος (Big Bang), όλο το Σύμπαν. όλη η ύλη που βλέπουμε γύρω μας, οι γαλαξίες, τα άστρα και οι πλανήτες τους, θα συρρικνωθούν μέχρι το απόλυτο μηδέν. Από την ίδια τη δομή της ύλης εξυπακούεται κάτι τέτοιο δεδομένου ότι το ένα ηλεκτρόνιο απέχει από το άλλο 50.000 φορές τη διάμετρό του και το ίδιο συμβαίνει αναλογικά και με τη δομή του. τα κουώρκς και τα γλυόνια τους, π.χ. κ.ο.κ. Ήδη από το 1968 αποδείχθηκε πως η συρρίκνωση αυτή θα φθάσει μέχρι το αδιάστατο και άχρονο μαθηματικό σημείο. Αυτό δεν είναι αδιανόητο γιατί ήδη υπάρχουν οι μαύρες τρύ­ πες του χάους που αποτελούν τρομακτική πύκνωση της ύλης. Από άλλη, πάλι, άποψη η ύλη υποδιαιρείται αδιάκοπα, ο απειροστικός όμως λογισμός διδάσκει πως όταν κάτι συνεχώς υποδιαιρείται καταλήγει στο μηδένισμά του. Επομένως, κάποτε όλη η συμαντική μάζα θα καταλήξει σε ένα αδιάστατο και άχρονο μαθη­ ματικό σημείο, κάτι απόλυτα λογικό γιατί μονάχα στην ανυπαρξία πρυτανεύει η τελειότητα. Πώς, όμως, θα συσταθεί αυτή η ανυπαρξία αν δεν ανταγωνισθεί δια­ λεκτικά με το αντίθετό της, που 'ναι η ύπαρξη (της ύλης, του κόσμου μας); Εξαιτίας αυτού του διαλεκτικού μηχανισμού, που αποτελεί μια αγωνιώδη υπαρξιακή στροφορμή του κενού, γεννιέται το πρώτο ανθυπομικροσωματίδιο της μικροφυσικής. Η ολοκληρωτική, όμως, συμπαντική επανασυστολή συναντά πολλά εμπόδια. Οι δυο νουβέλες αυτού του βιβλίου κάνουν τις πρώτες νύξεις πάνω σ' αυτά τα θέματα και η πλοκή του μύθου τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά η δυναμική αντί­ δραση των ηρώων μετά τόν κλονισμό που υπέστησαν από την πλατύτερη διάδοση των σύγχρονων αυτών επιστημονικών ανακαλύψεων.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ « Δ Ω Δ Ω Ν Η » Α σ κ λ η π ιο ύ 3