Τεύχος 158 by Diavazo.gr

ΝΕΑ ΕΥΝΟΡΑ - A. Α. ΛΙΒΑΝΗ Το Πορφυρό Χρώμα και σε βιβλίο

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ · ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ»» ΣΟΛΩΝΟΣ 94, ΤΗΛ. 3610589-3600398

απο τα βιβλία της «γνώσης» ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΛΚ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΑΝΤΑΛ

Η Σα λαμά ντρα (Μυθιστόρημα)

Α να μ νή σ εις εγω τισμο ύ

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

τ ο όνομα του Ρόδου

κα ταπακτή (πεζά κείμενα)

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ Επ ιμύθιο στο Ονομα του Ρόδου

ΕΡΣΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ τ ο κ α π η λε ιό του Α γ γ έ λ ο υ (Μυθιστόρημα)

Λ. ΦΟΝ ΖΑΧΕΡ-ΜΑΖΩΧ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ

Η τερα τώ δης π λευ ρ ά

Η Αφ ρο δίτη με τη γο ύ να ΓΙΩ ΡΓΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ

Αυτοβιογραφία

ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΠΑΡΤΗΣ Από τ η ν Α ν α το λ ή στη Δύση (Μυθιστορηματική αυτοβιογραφία)

κ ο ρ υ ντό ν

ΛΟΥ ΦΕΡΝΑΝ ΣΕΛΙΝ Από τ ο ν ένα π ύ ργο ο ά λ λ ο ς

ΕΛΛΗ ΝΕΖΕΡΙΤΗ

ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ

κάκτοι IΠεζογραφήματα)

Η y u x n του α νθρώ που στο σ ο σ ια λισ μ ό

ΜΕΣΑ ΣΕΛΗΜΟΒΙΤΣ

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Δερ βίσης και ο θά να τος

Ο Α κ .ις κοι οι ά λ λ ο ι

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ ΜΑΝΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

ΘΑΝΑΣΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ

ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗ,ΊΟΝ ΚΑΙ ΞΕΝΟΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1859 - 1900

ΓΗΣΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΠΟΛΥΒΙΟΥ ΜΑΡΣΑΝ . ./• ΙΑ ΚΑΛΛΑΣ Η ΕΛ μ ΗΝΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ ΤΗΣ

ΣΤΕΛΙΟΥ Ε. ΣΚΟΠΕΛΙΤΗ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΑΝΤΡΕ ΖΑΚ ΧΙΛΗ

16 ΛΑΪΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ

ΖΩΗΣ ΧΑΤΖΗ - ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΙΔΕΡΙΕΣ ΜΠΑΛΚΟΝΙΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΧΡΙΣΤ. ΠΑΣΧΟΥ - Γ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ ΤΟ ΓΑΛΑΞΙΔΙ

ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ Ψ ηφ ίδ ες Ν ε ο ε λλη ν ικ ο ύ Μ ύθου

ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ ΚΕΝΤΑ ΤΗ ΖΟΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΓΟΝΕΣ ΤΟΥ

εκδόσεις «γνώση» Κεντρική Διάθεση: Ζωοβόχου Πηγής 29,106 81 Αθήνα, Τη«. 362.0941 - 362.1’

Χαρίσιε στα παιδιά σας αυτό που πραγματικά τους αξίζει

• Οι ιστορίες μιας αυτόματης γιαγιάς Νπμίτερ Ινκιόφ

• Νεανικό ημερολόγιο με σταγόνες νεοελληνικής ποίησης • Η χρονιά μου... με αυτοκόλλητα (ημερολόγιο για παιδιά 6-12 ειών)

• Λαογραφικό ημερολόγιο

• Ο κύριος των ελεφάντων Ρενέ Γκιγιό

• Ο Αντώνης και η Κουκιδίτσα Έριχ Καίσινερ

• Ο Παρασκευής ή η πρωτόγονη ζωή Μισέλ Τουρνιέ

• Ο μικρός αδελφός Λόιη Πέιροβιις Ανδρουισοπούλου

• Και άλλα 15 βιβλία πλουτίζουν τη σειρά μας.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ Σύγχρονα βιβλία με σεβασμό στην υπεύθυνη γνώση

ΜΕΔΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ E t t r J ΒΙΒΛΙΩΝ

% %

“ ' ‘ ° ' 1 ‘ \ 3 s ' 0-r-01t' " ‘

K A P E N Μ Π ΛΙΞΕΝ ΕΠΤΑ ΓΟΤΘΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Ι ΕΠΤΑ ΓΟΤΘΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, παρόλο που είναι ουσιαστικά το πρώτο έργο της Κάρεν Μπλίξεν, την έκανε αμέσως αγαπητή στο αναγνωστικό κοινό, μα και σε πολλούς σύγχρονους συγγραφείς από το Hemingway ως τον Julio Cortazar. Είναι αδύνατο να συνοψίσει κανείς αυτό το βιβλίο με την μαγική ατμόσφαιρα, τις μεταμορφώσεις, τις μονομαχίες, τα φαντάσματα και τους ρομαντικούς έρωτες. Η κάθε ιστορία εμπεριέχει άλλες μικρότερες, που φωτίζουν, προωθούν και ολοκληρώνουν την πλοκή, όπως και στις Χίλιες και Μια Νύχτες και παρόλο πού είναι αυτοτελής συνθέτει με τις υπόλοιπες ένα οργανικό σύνολο. Η σύνδεση των ιστοριών διακρίνεται κυρίως στην ανάπτυξη των θεμάτων που γίνεται με συνεχείς παραλλαγές, μεταθέσεις και αναστροφές όπως στις Φούγκες του Μπαχ. Πρόκειται για ένα ιλιγγιώδες παιχνίδι, που οι πόλοι του είναι η Αλήθεια και το Ψέμα, η Πραγματικότητα και η Φαντασία, η Ζωή και η Τέχνη. Αυτό όμως που κυριαρχεί είναι η ακατανίκητη γοητεία τους, γοητεία τόσο έντονη ώστε η Carson McCullers έγραψε κάποτε: «Αν ήθελα να ξεφύγω α π’ τη ζωή μου. θα βυθιζόμουν γι' άλλη μια φορά στις Επτά Γοτθικές Ιστορίες.»

Κεντρική διάθεση: Δ.

Μαραθιάς, Ζαλλόγγου 1, τηλ. 36 20 889

" " I ΑΛΥΣΑΝΔΡΑΤΟΣ-ΠΙΤΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ &ΣΙΑ Ε.Ε., ΣΟΛΩΝΟΣ 114ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 45 822]~

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - τιιλ. 36.02.007

ΠΟΙΗΣΗ Κώστας Κ ΑΤΩ j

Παπα·γεωρΎιου Ο Ν υ π ^ ο --------

ΠΑΠΑΓΕΟΡΠΟν

ΚΚΛΡΟΖ

ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ία των συνόρω ν

ΚΕΔΡΟΣ

Γ θ ίΓ «

0 HAtRTPOniROS

παρατηρητής

Τα καλύτερα βιβλία για κομπιούτερς που ενημερώνουν-εκπαιδεύουν-ψυχαγωγούν

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Για να μάθετε τον AMSTRAD

Τ SELLER για δύο χρόνιο οτην Αμερική, το βιβλίο αυτό προσφέρει ό,τι ακριβώς χρειάιν υπολογιοτή του μέ χρι να αρχίσει να επικοινωνεί μαζί του περιγράφονται ανα λυτικό όλες οι διαδικασίες. Το βιβλίο αυτό αποφεύγει την τεχνική ορολογία και είναι γραμμένο από δύο γυναίκες συγγραφείς με μεγάλη πείρα στα μαθήματα γιο computers.

Κυκλοφορούν επίσης σε δεύτερη έκδοση τα εξαντλημένα

«Με το βιβλίο αυτό, δι γείται μια νέα γενιά χρηστών ηλεκτρονικών υπολογιστών» Αυτό ήταν ένα από τα πολλά διθυραμβικά οχόλια του αγγλι κού τύπου μόλις πρωτοκυκλοφόρησε οτην Αγγλία το βιβλίο αυτό, από το γνωστό για τα επιμελημένα βιβλία του εκδο τικό οίκο SUNSHINE. Οι συγγραφείς του έχουν γρά ψει δεκάδες βιβλία για ηλεκ τρονικούς υπολογιοτές.

Μεθοδολογία Προγραμματισμού με τη γλώσσα

FORTRAN

Η γλώσσα FORTRAN που είναι από τις πιο παληές γλώσσες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών απέδειξε οτην πράξη ότι αντέχει στον χρόνο. Κατάφερε να ανανεώνεται συ νεχώς και δίκαια θεωρείται σήμερα ίσως η καλύτερη γλώσ σα για τους μηχανικούς. 0 συγγραφέας Αλ. Καράκος είναι αναλυτής ηλεκτρονικών υπολογιστών και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Α ίφ C A R P E N T IE R

Ernesto SABATO

ΑΒΑΑΔΠΝ 0 ΕΞΟ Λ Ο Θ ΡΕΥ ΤΗ Σ

ΙΙΜΗΜίΚΛΜΗ ΒΙΚΤ»«Α ΤηΠΑΑΙ*

m'wmn κλασική βιβλιοθήκη

|3Ι|

0 ΑΙΏΝΑΣ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ

MANauii run

m'mmi κλασική βιβλιοθήκη

Ε κ δ ό σ ε ις Ε Ξ Α Ν Τ Α Σ Τζαβέλα Ι,τηλ.: 36.04.885

ΕΞΑΝΤΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Δεκέμβριος 1986 κυκλοφόρησαν

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΕΔΡΟΣ

Οι έφηβοι τον Κολωνού

Η φωτιά κάτω απ’ τη θάλασσα ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ I

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΛΩΝΑΣ Οι νταλίκες ταξιδεύουν πάντα νύχτα ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

ΤΑΤΙΑΝΑ ΓΚΡΓΓΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ Χρονικό ενός εφιάλτη ( 1966- 1974)

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΩΓΌΥ Απόντες

Όταν φύγαμε...

ΠΟΙΗΣΗ

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΧΟΡΧΕ ΛΟΥΙΣ ΜΠΟΡΧΕΣ Λαβύρινθοι

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Εισαγωγή — μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης

ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ

ΖΑΚ ΠΡΕΒΕΡ Κουβέντες ΠΟΙΗΣΗ

ΠΕΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ Η ώρα της αληθινής αίσθησης

ΠΕΤΕΡ ΧΑΝΤΚΕ Λάθος κίνηση ΝΟΥΒΕΛΑ Εισαγωγή — μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Ζωοδόχου Πηγής 3 ,1 0 6 78 Αθήνα, τηλ. 360.32.34 - 360.13.31

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765

ΠΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ

Τεύχος 158 1 Ιανουάριου 1987

ΧΡΟΝΙΚΑ

Τιμή: Δρχ. 250

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Σύνταξη: Σοφία Γεμενάκη, θεοδώρα Ζερβού, Βασίλης Καλαμαράς, Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάζ: Νένη Ράις Διορθώσεις: Πηνελόπη Βλάσση Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο Υμηττού 219, τηλ. 75.16.333

ΕΠΕ,

Φωτογραφίσεις-Μοντάζ: I. Χριστοδουλάκος - I. Κοργιαλάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41.134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυ λής 35, Καματερό, τηλ. 26.10.918 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς Κεντρική διάθεση: Αθήνα: Πομώνης Διονύσιος Ζαλόγγου 1 τηλ. 36.20.889 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κοτζιά και Σία Τσιμισκή 78 τηλ. 279.720, 268.940 Υπεύθυνος τυπογραφείου: Βαγγέλης Παπαθανασόπουλος, Υμηττού 219 Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ D. A. Grisoni: Κλωντ Λεβί-Στρως Αυτοπαρουσίαση Ο Λεβί-Στρως σε 33 λέξεις Michel Ijard: L6vi-Strauss: η γέννηση ενός ηρώα Pascal Dibie: Γύρω από τους Τροπικούς Jacques Meunier: Τροπικές Claude L6vi-Strauss: Όταν ο μύθος γίνεται ιστορία Catherine C16ment: Η πρόοδος του καθολικού Luc de Heusch: Η καινούρια εθνολογία Jean Pouillon: Φύση / πολιτισμός Dominique A. Grisoni: Μαθήματα ιστορίας Dan Sperger: Ο ψυχολόγος Λεβί-Στρως Βιβλιογραφία Λεβί-Στρως

11 13 24 28 32 34 36 40 44 47 49 51 54

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΑΙΔΙΚΑ: Γράφει ο Αντ. Δελώνης ΠΟΙΗΣΗ: Γράφει ο Αντ. Κάλφας ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ: Γράφει ο θ . Ψαλιδόπουλος ΠΛΑΙΣΙΟ: Γράφει υ Χρ. Παπαγεωργίου και ο Μάνος Κοντολέων

57 59 61 59

ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ

στο επόμενο «Διαβάζω»

αφιέρωμα στον Έρνεστ Χεμινγουέη

Η Α Γ Ο Ρ Α Τ Ο Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ ]

Από 3 έως 16 Δεκεμβρίου 1986

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικό τερα βιβλία ενός δεκαπενθήμερου, σύμφωνα με τα στοιχεία που μ ας παραχώρησαν δεκαπέντε βιβλιοπώλες α π ’ όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τα τρία βιβλία που είχάν τις πε ρισσότερες πωλήσεις στο βιβλιοπωλείο του κα τά το διάστημα αυτό. Έτσι, το βιβλίο με τις μ ε γαλύτερες πωλήσεις σημειώνεται με τρεις αστε ρίσκους (**), το αμέσως μ ετά μ ε δύο (**) και το τελευταίο μ ε έναν ( * ).

1. Γ, Τσαρούχη: Αγαθόν το εξομολογείσθαι (Καστανιώτης) 2. Φ. Γερμανού: Ή Εκτέλεση (Κάκτος)

Μεθενίτης - Πάτρα

Πλέθρον - Αθ.

* I

Παράμετρος - Αθ.

Λέσχη του βιβλίου - Αθ.

| Κατώι του βιβλίου - θεσ. | Κλάδος - Ηράκλειο

Εστία - Αθ.

| Ιανός - Θεσ.

| Αιχμή - Αθ.

ΒΙΒΛΙΑ

IΕλευθερουδάκης - Αθ. 1Ενδοχώρα - Αθ. | Εξαρχόπουλος - Αθ.

Επειδή όμως είναι τεχνικά αδύνατο να δημοσιεύονται όλα τα βιβλία που αναφέρουν οι βιβλιοπώλες, ο πίνακας περιλαμβάνει τελικά εκε.ίνα τα βιβλία που δηλώθηκαν από δύο του λάχιστον βιβλιοπώλες. Ό σο για το ενδιαφέρον και την ποιότητα των βιβλίων του πίνακα, σκόπιμο είναι να συμβου λεύεστε τις σελίδες της «Επιλογής».

·**

3. Α. Βλάχου: Μια φορά κι ένα καιρό ένας διπλωμάτης 4ος τόμος (Εστία)

4. Μ. Κούντερα: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι (Εστία)

5. Γ. Ιωάννου: Ο τρύπιος δρόμος (Καστανιώτης) 6. Κυρ: Ελούντα καλεί Αστέρα OVER (Κάκτος)

7. C. Clement: Χιουρρέμ (Νεφέλη)

Συνδρομές εσωτερικού 25 τευχών 5500 δρχ. - Σπουδαστική 25 τευχών 5200 δρχ. 15 τευχών 3500 δρχ. - Σπουδαστική 15 τευχών 3200 δρχ. Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτων: 6500 δρχ.

Ιδρυμάτων, Βιβλιοθηκών Ευρώπη: 75 δολ. Κύπρος: 67 δολ. Αμερική κλπ. 85 δολ.

Συνδρομές εξωτερικού Ευρώπη 25 τευχών 65 δολ. (ΗΠΑ) - Σπουδαστική 25 τευχών 61 δολ Ευρώπη 15 τευχών 45 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχών 43 δολ. Κύπρος 25 τευχών 57 δολ. - Σπουδαστική 25 τευχών 54 δολ. Κύρπος 15 τευχών 39 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχών 37 δολ. Αμερική - Αυστραλία - Ασία - Αφρική 25 τευχών 72 δολ. - Σπουδαστική 25 τευχών 68 δολ. 15 τευχών 50 δολ'. — Σπουδαστική 15 τευχών 47 δολ.

Εμβάσματα στη διεύθυνση: Κατερίνα Γρυπονησιώτου - Περιοδικό «Διαβάζω» Α. Μεταξά 26, Αθήνα — 106 81 Τηλ. 36.42.765

Τα παλιά μηνιαία τεύχη κοστίζουν 500 δρχ., τα δεκαπενθήμερα 250 δρχ., και τα διπλά 300 δρχ.

ΚΛΩΝΤ ΛΕΒΙ-ΣΤΡΩΣ

Το τελευταίο βιβλίο του Claude Levi-Strauss, Η ζηλιάρα «γγειοπλάστρια, δεν σημειώνει κάποια διάσπαση σε ένα έργο αξιοθαύμαστο γ ια τη βαθιά συνάφεια και την αναμφισβήτητη συνέχειά του. Ό μ ω ς είναι αδύνατο στο εξής να διαβάζουμε Levi-Strauss, ενώ βρισκόμαστε μακριά από

12/αφιερωμα αυτό που πριν είκοσι χρόνια ονομάστηκε «δομισμός». Από αυτή τη σχολή όπου τοποθέτησαν για ευκολία τους στοχαστές της εποχής εκείνης. Στη συντροφιά του Levi-Strauss, ο Foucault, ο Barthes, ο Lacan, ο Althusser, και οι πέντε γλεντούσαν πάνω στ< πτώματα του Υποκειμένου, του Ανθρωπισμού και της Ιστορίας. Η επανάσταση ονομαζόταν «δομή». Ένα κλειδί που άνοιγε όλες τις πόρτες: η κουλτούρα, το κοινωνικό, το οικονομικό, το πολιτικό, η γλώσσα, το ασυνείδητο, όλα φωτίζονταν με έναν θαυμαστό τρόπο. Κρατούσαν επιτέλους τη φιλοσοφική λίθο. Οι αντιστάσεις που πρόβαλλε ο άνθρωπος στη μάθηση εξουδετερώνονταν, άνοιγε πλατιά ο δρόμος της γνώσης. Ονειροπολήσεις μιας εποχής. Ο Levi-Strauss δεν είχε αναμειχθεί πολύ στο θόρυβο εκείνου του καιρού. Μάλλον τον ανάγκαζαν να μιλάει παρά εκφραζόταν ο ίδιος πραγματικά. Το κυριότερο έργο του, Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας, που ήρθαν να το στηρίξουν στην κατάλληλη ώρα οι πρώτοι τόμοι των Μυθολογικών, έδινε αρκετές λαβές για συζητήσεις. Σχολίαζαν, ερμήνευαν, αναφέρονταν σ’ αυτά τα βιβλία. Τα διάβαζαν όμως; Πολύ αμφίβολο. Κι αν το έκαναν, μοναδικό σκοπό τους είχαν να κρατήσουν κάποια πρότυπα που στη συνέχεια τα εισήγαγαν οπουδήποτε. Ωστόσο γεγονός είναι ότι ο Levi-Strauss ήταν και παραμένει δομιστής. Όπως ήταν ο Benveniste, όπως είναι ο Dumeril. Δομιστής με την έννοια που ο ίδιος δίνει όταν τονίζει πως η δουλειά του σκοπό είχε «να αναγνωρίσει και να απομονώσει τα επίπεδα της πραγματικότητας!...] που μπορούν να παρασταθούν με τη μορφή προτύπων [...]». Δομιστής λοιπόν, με την έννοια ότι επιχείρησε την έκθεση κοινωνικών ή πνευματικών σχημάτων, όχι νόμων με απόλυτη ισχύ. Η ζηλιάρα αγγειοπλάστρια επανέρχεται στο πρόβλημα. Ο μύθος στα πρόθυρα του πολιτισμού και το πρόβλημα του ασυνείδητου, το κοινωνικό και το πνευματικό, και πάλι μέσα από ιστορίες πουλιών, φεγγαριών, ήλιων. Ο μύθος πάντοτε στη βάση, δίνοντας μια παραλλαγή του κόσμου που για να καταλάβουμε τι στ’ αλήθεια διηγείται, τι λέει για τα πράγματα, πρέπει να μάθουμε το αλφάβητό του. Ο Levi-Strauss επωφελείται από τη συνάντησή του με την ψυχανάλυση για να ξεκαθαρίσει τις θέσεις του και τις διαφορές του απέναντι στη θεωρία του Freud. Εκτός όμως από αυτό, τούτο το βιβλίο μας προσκαλεί σε μια ανανεωμένη ανάγνωση του έργου του Levi-Strauss. Ήδη στο Απομακρυσμένο βλέμμα εμφανίστηκαν καινούρια προβλήματα σε σχέση με τα προηγούμενα έργα του Levi-Strauss, προβλήματα που θύμιζαν παρεκβάσεις ή διάσπαρτες σημειώσεις της Αγριας σκέψης, των Μυθολογικών και κυρίως των Θλιβερών Τροπικών. Η ελευθερία, η ηθική, η τάξη των μικρών ανθρώπινων κοινοτήτων -τόσο κοντά στην αρμονία- η σχέση με τη φύση... Οι μύθοι δεν εξηγούν μονάχα τον κόσμο σε όποιον θέλει να τους ακούσει: με τον τρόπο τους δίνουν μαθήματα σοφίας. Μέσα τους κρατιέται σφραγισμένο ένα παλιό κεφάλαιο, κάτι σα μια εμπειρία πολύ περισσότερο ανθρώπινη από αυτήν των λεγάμενων «προχωρημένων» πολιτισμών μας και που ίσως θα μπορούσε κάλλιστα να αγγίξει μια αλήθεια σχετική με τον άνθρωπο. Το αφιέρωμα αυτό, όπως και ο Levi-Strauss, σεβάστηκε τις παραδοσιακές αναγνώσεις του κλάδου της ανθρωπολογίας: ερεύνησε, εξήγησε, δούλεψε άμεσα πάνω στο υλικό αυτού του χώρου, εξέθεσε τη μέθοδο που πρότεινε, παρουσίασε τη συμβολή του στη σύγχρονη σκέψη. Όμως στοίχισε και μερικές από τις νέες δυνατές αναγνώσεις όπως για παράδειγμα εκείνη της ηθικής. Ήταν ένα πρώτο βήμα. Ο Levi-Strauss ανακαλύπτεται και ξαναανακαλύπτεται ασταμάτητα. Ιδού το στίγμα μιας δυνατής σκέψης.

Σημείωση: θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε στους αναγνώστες μας ότι στο τεύχος 31 και στη σελίδα 57 του «Διαβάζω» δημοσιεύτηκε εκτενέστατη κριτική παρουσίαση του έργου του Λεβί-Στρως από την κ. Νόρα Σκουτέρη-Διδασχάλου.

αφιερωμα/13

Ο Claude Levi-Strauss ανασυνθέτει το παρελθόν, διηγείται το έργο του, προσχεδιάζει ένα προσωπικό ημερολόγιο. Εδώ παρουσιάζεται ό,τι καταγράφτηκε στη διάρκεια μιας μακράς συνομιλίας. Ο Claude Levi-Strauss είναι διακριτικός άνθρωπος που δεν τον αρέσει σχεδόν καθόλου να μιλά για τον εαυτό τον και που αν μερικές φορές, στη ροή μιας συνομιλίας ή ενός κειμένου που γράφει, για μια στιγμή αφήνεται στην αναπόληση μιας θύμησης, στη διήγηση ενός προσωπικού ανέκδοτου, πολύ γρήγορο επανέρχεται σ’ εκείνο μόνο που τον φαίνεται πραγματικά άξιο ενδιαφέροντος: στη δουλειά τον. Χωρίς να σημαίνει πως αυτό θα γίνει μια συνήθεια, θέλησα να κάνω μια υπέρβαση, να δοκιμάσω ένα ταξίδι «πίσω από τον καθρέφτη» για να αναζητήσω το παιδί, τον έφηβο, το

νεαρό ενήλικο που υπνώττουν ακόμα στον μεγάλο διανοούμενο που γνωρίζουμε σήμερα. Ο Claude Levi-Strauss δέχτηκε να σνμμετάσχει στο παιχνίδι. Ανασύνθεσε το παρελθόν, όιηγήθηκε το έργο τον, προσχεδίασε ένα προσωπικό ημερολόγιο αντιδρώντας σε ορισμένες λέξεις που του πρότεινα. Η συζήτηση κράτησε ώρες. Συμμετείχε και η Catherine Clement προσθέτοντας τις ερωτήσεις της στις δικές μου. Να λοιπόν ό,τι καταγράφτηκε στη διάρκεια της συνομιλίας. C.-A.G.

14/αφιερωμα Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την αρχή. Μια πόλη, μια ημερομηνία: Βρυξέλλες, 28 Νοέμβρη 1908. (Χαμόγελα) ΜΠΟΡΩ να σας διαβεβαιώσω πως δεν έχω καμιά ανάμνηση από αυτήν την ημερο μηνία.-Αν και... Πάντοτε Κρατάω στο σπίτι μου, στην εξοχή, ένα σκίτσο σχεδιασμένο από τον πα τέρα μου όπου φαίνονται οι Βρυξέλλες από το παράθυρο του δωμάτιου όπου γεννήθηκα. Από μια άποψη το σκίτσο αυτό είναι για μένα ένα αντικείμενο-μνήμη. Γιατί οι Βρυξέλλες; Οι γονείς σας ωστόσο δεν ζούσαν στη Γαλλία; ΣΥΜΠΤΩΣΗ^ Ο πατέρας μου ήταν επαγγελματίας ζωγράφος και έπρεπε να κάνει ορισμένα πορτρέτα στο Βέγλιο. Μαζί με τη μητέρα μου έμειναν εκεί πολλούς μήνες. Έπειτα ξαναγύρισαν στο Παρίσι. Έπρεπε τότε να ήμουνα περί που δύο μηνών.

ρας μου θύμωσε άγρια και με τιμώρησε με μια υπερβολική αυστηρότητα. Υπήρχαν σφάλματα με τα οποία δεν μπορούσε να συμβιβαστεί. Επενέβη στην καριέρα σας; Προσπάθησε να επηρεάσει τις εκλογές της; ΟΧΙ, εκτός για να με αποθαρρύνει να γίνω κι εγώ ζωγράφος και, γενικότερα, καλλιτέχνης. Στην οικογένειά μου, εκτός από τον πατέρα μου, δύο θείοι μου ήταν επίσης ζωγράφοι και από τους τρεις μόνο ένας, ο Caro-Delvaille γνώρισε τα φώτα της δημοσιότητας. Οι άλλοι έζησαν ζωή δύσκολη, έχοντας διαρκώς οικονομικά προβλή ματα. Αυτό ήταν που ο πατέρας μου ήθελε να αποφύγει. Η μητέρα σας; ΗΤΑΝ μια γυναίκα του καθήκοντος που για ένα μεγάλο διάστημα έδειξε ένα εκπληκτικό θάρρος και μια αυταπάρνηση αναλαμβάνοντας όλες τις δουλειές του σπιτιού.

Τι είδους άνθρωπος ήταν ο πατέρας σας; Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ του ήταν εύπορη, γνώρισε ίμως οικονομικές ατυχίες στη δεκαετία 1880-90· πσι τον προόριζαν για τη Σχολή Ανωτάτων Ειπορικών Σπουδών, για να αποκτήσει ένα επάγ γελμα. Όμως δεν αγαπούσε τίποτε άλλο παρά τη ζωγραφική και με το δίπλωμα στο χέρι γράφτηκε αμέσως στη Σχολή Καλών Τεχνών: έτσι έγινε ζω γράφος... Μου έχει μείνει απ’ αυτόν η εικόνα ενός ανθρώπου με εξαιρετική μόρφωση, με ακό ρεστη περιέργεια, που τα ενδιαφέροντά του δεν περιορίζονταν μόνο στον τομέα της ζωγραφικής. Ήταν το ίδιο παθιασμένος για τη μουσική όσο και για τη λογοτεχνία. Όταν ήμουνα μικρός, όταν οι βαθμοί μου και η σειρά που έπαιρνα στους διαγωνισμούς -πράγματα που περίμενα με αγωνία- τον ικανοποιούσαν, μια από τις αμοιβές μου ήταν μια βόλτα στο Λούβρο. Θυμάμαι επί σης πως με είχαν πάει πολύ μικρό ακόμα στην Όπερα, στο πέμπτο θεωρείο, που άλλωστε δεν υπάρχει πια, γιατί δεν έβλεπες τίποτε από κει πάνω -ευτυχώς άκουγες- και πως με μύησαν σ’ όλο το ρεπερτόριο του Wagner. Ήταν αυταρχικός; ΚΑΘΟΛΟΥ. Βέβαια είχε και τους θυμούς του... Είχε ορισμένες αρχές 3ιου καλύτερα να απόφευγες να τις παραβείς. Είχα μια σχετική οδυνηρή εμπειρία στην ηλικία των 12 ή 13 χρόνων. Θά ’πρεπε ν ’μουνα στην τρίτη τάξη του γυμνάσιου. Σε ένα διαγώνισμα κάτι μού ’ρθε και αντέγραψα και με τσάκωσαν... Αυτή η τραγική ατμόσφαιρα που βασίλευε στο σπίτι μας εξαιτίας των βάθμών μου βάραινε φοβερά πάνω μου. Με απέβαλαν δύο μέρες από το λύκειο! Όταν το έμαθε ο πατέ

Κι όταν γίνατε διάσημος, πώς αντέδρασε; ΗΤΑΝ μεγάλη η περηφάνειά της και το αίσθημα της ανταμοιβής για τις δύσκολες στιγμές που εί χε περάσει. Μια άλλη χρονολογία τώρα: 1914. ΥΠΟΘΕΤΩ πως υπαινίσσεστε τον πόλεμο... Ένα γεγονός που ακόμα βρίσκεται χαραγμένο στη μνήμη μου. Ο πατέρας μου στην επιστράτευ ση, η μητέρα μου και εγώ αποσυρμένοι σε κάτι σαν ησυχαστήριο στη Νορμανδία και στη Βρετά νη: οι δικοί μου φοβούνταν ότι οι Γερμανοί θα εισβάλουν στο Παρίσι. Η Βρέστη... Βρίσκομαι σε ένα μπαλκόνι συντροφιά με τις λίγο μεγαλύτε ρες από μένα ξαδέλφες μου που μου μαθαίνουν να κριτσανίζω μακαρόνια και να τα φτύνω στα κεφάλια των περαστικών. (Χαμόγελο). Ήμουν πεντέμιση χρονιά·.. Έπειτα οι Βερσαλλίες. Η μη τέρα μου, οι αδελφές της -ήταν πέντε κορίτσια στην οικογένεια-, τα παιδιά, όλος αυτός ό ανα διπλωμένος κόσμος -αφού οι σύζυγοι ήταν στο μέτωπο- στο σπίτι του παππού μου που ήταν ραββίνος και είχε μεγάλο σπίτι. Οι μέρες που κυλούν στο ρυθμό των βροντών που εξαπέλυε η χοντρή Bertha -που μας έριχνε και κανένα μπερ ντάκι. Κι εγώ ο ίδιος, ξεσηκωμένος από τον εν θουσιασμό, πήγα να προσφέρω αρκετά από τα χρυσά μου νομίσματα -τις οικονομίες μου των οχτώ χρόνων- για να συμμετάσχω στην προσπά θεια συντήρησης του γαλλικού στρατού. Τερά στιες αφίσες έκαναν έκκληση για αλληλεγγύη και μια και στην οικογένειά μου ήμασταν πολύ πα τριώτες... Η αλσατική μας καταγωγή. Κι έπειτα

αφιερωμα/15 ήρθαν η ανακωχή, ή χαρά και η μεγάλη ανακού φιση. Ο ενθουσιασμός του λαού κράτησε ολό κληρες μέρες. Η οικογένειά μου ξαναγύρισε στο Παρίσι και παρακολουθήσαμε από ένα κτίριο στη λεωφόρο Opera την τεράστια παρέλαση που χαιρετούσε το τέλος των εχθροπραξιών. Τα χρόνια του λυκείου; ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ πρόκειται για μια περίοδο από την οποία δεν έχω πολλές αναμνήσεις. Πήγαινα, στο λύκειο Jeanson de Sailly. Ήσαστε ενταγμένος πολιτικά την εποχή του λυκείου; ΔΕΝ ήταν μια απόλυτη ένταξη... Πρέπει να δια κρίνουμε, να διαχωρίσουμε δύο γεγονότα: την ανακάλυψη των σοσιαλιστικών ιδεών και την προσχώρησή μου στον γαλλικό τομέα της Εργα τικής Διεθνούς (S.F.I.O.). Το πρώτο γεγονός συ νέβη όταν συνάντησα τον Arthur Wauters, ένα μέλος του Βελγικού Εργατικού Κόμματος. Ή μουν δεκάξι ή δεκαεπτά χρονών, ήταν νομίζω η χρονιά που ήμουνα στην τάξη της φιλοσοφίας. Τότε δεν γνώριζα τίποτα για τον Marx: είχα ακούσει το όνομά του, αγνοούσα όμως οτιδήπο τε σχετικό με τα βιβλία και τις θέσεις του. Ζήτη σα λοιπόν απ’ αυτόν τον αγωνιστή να μου εξηγή σει περί τίνος επρόκειτο και μια και είχε τάσεις θεωρητικού, αφοσιώθηκε αμέσως στην εκπαί δευσή μου κάνοντάς μου άφθονες αναφορές, κυ ρίως κάνοντάς με να διαβάσω Marx, Jaures και πολλούς άλλους. Το δεύτερο γεγονός απορρέει λοιπόν από το πρώτο: επιστρέφοντας στο Παρί σι, ποτισμένος από τα σοσιαλιστικά ιδανικά, προσχώρησα στη S.F.L.O., έγινα μέλος του 16ου τομέα, αφού οι γονείς μου κατοικούσαν στο 16ο διαμέρισμα, στην οδό Roussin, απ’ τη μεριά της porte d’Auteuil. Βρισκόμαστε λοιπόν περίπου στα 1925. Τη χρονιά που συντάσσετε ένα φυλλάδιο αφιερωμένο στον Gracchus Babeuf... Α!, το γνωρίζετε; Ακούστε, αυτό το φυλλάδιο εί ναι ένα ατύχημα. Κι έπειτα δεν το έγραψα από καθαρά δική μου πρωτοβουλία. Είχα για καθη γητή της Ιστορίας τον Leon Cohen που ήθελε οι μαθητές του να κάνουν μικρές διαλέξεις. Μου εμπιστεύτηκε μία σχετικά με τον Babeuf που, φυσικά, έκανα. Τότε ακριβώς ο Βέλγος φίλος μου το μαθαίνει και με παρακαλεί να του τη δώ σω για να τη δημοσιεύσει στις εκδόσεις του Βελ γικού Κόμματος... Αυτή είναι όλη η υπόθεση τχετικά με το τομίδιο που σήμερα έχει εξαντλη)εί και καλύτερα έτσι. Στη S.F.I.O. κηρύσσατε την επανάσταση;

ΤΑ πάντα εξαρτώνται από το τι εννοείτε με αυ τήν τη λέξη. Δεν ήμουν λενινιστής, άρα απωθού σα την ιδέα μιας βίαιης αλλαγής της κοινωνίας. Αντίθετα, μια μικρή ομάδα αγωνιστών, ανάμεσα στους οποίους κι εγώ, σχημάτισε ένα κίνημα -σήμερα θα λέγαμε: μια τάση- που ονομαζόταν. «Κατασκευαστική Επανάσταση». Δεν ξέρω γιατί σήμερα ενδιαφέρει αρκετούς ερευνητές, και μια και είμαι ο τελευταίος επιζών, δέχομαι ασταμά τητα γράμματα στα οποία δεν μπορώ να απαντή σω γιατί δεν θυμάμαι τίποτε... Εκτός κι αν σκε φτόμαστε πως ήταν δυνατόν να κατασκευάσουμε τη σοσιαλιστική κοινωνία μέσα στον καπιταλι στικό κόσμο, να την κάνουμε να μεγαλώσει, να αναπτυχθεί ή αν δηλώναμε κατηγορηματικά πως όταν θα γινόταν αρκετά δυνατή, ο καπιταλισμός θα καταρρακωνόταν μονάχος του. Ασχοληθήκατε με το σιωνισμό; ΣΤΟ λύκειο είχα εβραίους συμμαθητές και θεω ρούσαμε πως υπακούαμε σε ένα ουσιαστικό κα θήκον δίνοντας χρήματα για να φυτευτεί ένα δέντρο, το δέντρο μας, στο Ισραήλ. Εδώ και με ρικούς μήνες, για πρώτη φορά, πήγα σ’ αυτήν τη χώρα... και αναρωτήθηκα πού θα μπορούσε να αναπτυχθεί το δέντρο που εγώ είχα χρηματοδο τήσει. Είχατε ανακαλύψει πολύ νωρίς ότι ήσαστε εβραίος; ΜΟΥ ήταν δύσκολο να πράξω διαφορετικά. Η εβραϊκή παράδοση ήταν παρούσα στην οικογένειά μου κι όχι μόνο εξαιτίας του παππού μου του ραββίνου. Από τη μεριά του πατέρα μου, έστω κι αν οι γονείς μου δεν ήταν πια καθόλου θρήσκοι, διατηρούσαμε ακόμα ορισμένες συνή θειες, ορισμένες κινήσεις. Η μητέρα του πατέρα μου νήστευε για τον Yom Kippour... Όμως θυ μάμαι πως όταν ζούσαμε πρόσφυγες στις Βερ σαλλίες, οι μητέρες μας μας έφτιαχναν σάντουιτς με ζαμπόν που θα καταβροχθίζαμε στο πάρκο, κρυμμένοι πίσω από τα αγάλματα για να αποφύ γουμε το θυμό, του παππού μας. Υποφέρατε από τον αντισημισμό; ΗΔΗ από το δημοτικό σχολειό με μεταχειρίστη καν σα βρωμοεβραίο... Το ίδιο και στο λύκειο. Πώς αντιδρούσατε; ΜΕ την μπουνιά. Όμως ευτυχώς, αυτό δεν συνέβαινε συχνά και ποτέ δεν είχε τραγική κατάλη ξη· Ας ξαναγυρίσουμε στις σπουδές σας. Τι καθορίζει στην αρχή την προτίμησή σας για τη φιλοσοφία;

16/αφιερωμα ΘΑ ήταν λάθος να ισχυριστώ πως είχα a priori μια οποιαδήποτε προτίμηση γι’ αυτόν τον κλάδο. Απλά δεν έπιανα τίποτα από τα μαθηματικά, άρα δεν είχα εκλογή. Μπήκα στην τάξη της φι λοσοφίας χωρίς να ξέρω περί τίνος επρόκειτο, ούτε τι με περίμενε. Εξάλλου στην αρχή οι συν θέσεις μου μου στοίχισαν πολύ κακούς βαθμούς. 'Επειτα, στη διάρκεια της χρονιάς, η κατάσταση επανορθώθηκε και στο τέλος μου φαίνεται πως πήρα το πρώτο βραβείο. Υπήρξε κανένα βιβλίο που, διαβάζοντάς το σας εντυπώσιασε, σ’ αυτήν την τάξη της φιλοσοφίας;

ΚΑΜΙΑ. Δεν σας ενόχλησε που εγκαταλείψατε το Παρίσι; ΚΑΘΟΛΟΥ. Μόλις έφτασα στο Mont de Marsan ρίχτηκα με ορμή στην πολιτική βάζοντας υποψη φιότητα στις δημοτικές εκλογές. Όμως η εκ στρατεία μου δεν κράτησε πολύ, τελείωσε μάλι στα την ημέρα που άρχισε. Κυκλοφορούσα με μια Citroen Trifle, χωρίς άδεια -σημειώστε πως δίπλα μου ήταν ένα άτομο που είχε άδεια- και έριξα το όχημα σε ένα χαντάκι. Η εκστρατεία τε λείωσε εκεί, μαζί και οι πολιτικές φιλοδοξίες μου.

ΔΙΑΒΑΖΑ τόσο πολύ. Ό χι... κανένα δεν μού ’ρχεται στο νου ιδιαίτερα. Πάντα υπάρχει ένα πρώτο βιβλίο. ΑΥΤΟ είναι αλήθεια. Όμως το δικό μου χρονο λογείται στα παιδικά μου χρόνια: ήταν ο Δον Κιχώτης. Το διάβαζα και το ξαναδιάβαζα ασταμά τητα... Όταν ήμουν επτά ή οχτώ χρονών, όταν είχαμε καλεσμένους, πλήρωνα συχνά ένα οικογε νειακό αστείο: ο πατέρας μου ή η μητέρα μου άνοιγε το Δον Κιχώτη, άρχιζε μια φράση και απάγγελνα τη συνέχεια. Κάνετε τις σπουδές σας χωρίς σημαντικά προβλήματα, ασχολούμενος ταυτόχρονα και με τη φιλοσοφία και με τα νομικά. Στα 1929... ΓΝΩΡΙΣΑ τη Simone de Beauvoir και τον Mauri ce Merleau-Ponty. Κάναμε κι οι τρεις μας την προεξάσκηση της υφηγεσίας μας την ίδια εποχή και, κατά σύμπτωση, κοντά στον Rodrigues που ήταν ο καθηγητής μου της φιλοσοφίας -μίλησα γι’ αυτόν στους Θλιβερούς Τροπικούς. Μείναμε μαζί τις τρεις εβδομάδες της παιδαγωγικής προεξάσκησης, έπειτα χαθήκαμε προσωρινά. 193!. ΑΝΑΓΟΡΕΥΤΗΚΑ υφηγητής. Οκτώβρης του 1932. ΣΙΓΟΥΡΑ σκέφτεσθε την πρώτη σχολική χρονιά που εργάστηκα σαν καθηγητής. Στην πραγματι κότητα συνέβη κι ένα άλλο γεγονός στη ζωή μου: παντρεύτηκα... και σχεδόν την παραμονή της ημέρας που έπρεπε να πάω στη δουλειά μου. Και μια και ήμουνα διορισμένος στο λύκειο του Mont de Marsrn, το να πάμε στην πόλη ήταν για τη γυναίκα μου και μένα κάτι σα γαμήλιο ταξίδι. Κρατήσατε κάποια ανάμνηση από το πρώτο σας μάθημα;

'Ενα χρόνο αργότερα βρίσκεστε στη Laon. ΝΑΙ... 1935. ΔΕΝ είχα καμιά επιθυμία να διδάξω. Από τις ανώτατες σπουδές μου κι ύστερα είχα επαναστα τήσει ενάντια στη φιλοσοφία. Μου παρουσιά στηκε η ευκαιρία μιας θέσης στο Sao Paolo, την άρπαξα αμέσως και έφυγα. Πρέπει ακόμα να αναγνωρίσω πως με είχαν αγγίξει τα παραδείγ ματα του Nizan και του Soustelle που έφυγαν ο ένας για την Αραβία, ο άλλος για το Μεξικό. Αυτό σημαίνει πώς λείπατε την εποχή του Λαϊκού Μετώπου. ΠΡΑΓΜΑΤΙ. Ωστόσο το γεγονός με αφορούσε άμεσα. Τουλάχιστον έτσι πίστευα... Για να κα ταλάβετε πρέπει να ξαναγυρίσω στα χρόνια που προηγήθηκαν. Μέχρι την υφηγεσία, ακόμα κι έπειτα, ήμουν ενεργητικά σοσιαλιστής, με ευθύ νες: γραμματέας της Ομοσπονδίας των σοσιαλι στών φοιτητών, γραμματέας της ομάδας σπου δών των πέντε Ανώτερων Διδασκαλείων - αν και δεν ανήκα σε καμιά. 'Αλλωστε μια και είχα ανάγκη να κερδίσω το ψωμί μου, χτύπησα σε διάφορες πόρτες, ανάμεσα στις οποίες κι αυτή του Jules Moch που ανήκε στον 16° τομέα. Η τύ χη ήταν με το μέρος μου... Στις εκλογές του 1928 είχε εκλεγεί ένας νεαρός και λαμπρός κοινοβου λευτικός αντιπρόσωπος, ο Georges Monnet, ο οποίος δημιουργούσε ένα πρόβλημα στο κόμμα. Προσχώρησε στο σοσιαλισμό χωρίς να είχε στη ριχτεί ούτε στη γνώση της ιστορίας, ούτε στην υπεροχή αυτού του συστήματος ιδεών, χρειαζό ταν λοιπόν κάποιος κοντά του για να τον βοηθή σει, ένας γραμματέας, και όρισαν εμένα. Έτοι υπάρχει ένας αριθμός προτάσεων νόμων που οι εκθέσεις τους γράφτηκαν από την πένα μου... Ο άνθρωπος αυτός ήταν ευχάριστος και είχε μια ορισμένη γοητεία. Ήταν μια όμορφη εμπειρία... Εκείνον τον καιρό φεύγω για τη Βραζιλία και

αφιέρωμα /1 / συμβαίνει το ανέλπιστο. Βρίσκομαι ξανά στο Sao Paolo ακούγοντας πυρετωδώς στα βραχέα κύματα τα αποτελέσματα των εκλογών, μαθαί νοντας το σχηματισμό της κυβέρνησης του Λαϊ κού Μετώπου και το διορισμό του Georges Monnet ως υπουργού. Αμέσως πείστηκα ότι επρόκειτο να με καλέσει να συμμετάσχω κι εγώ στο γε γονός και ήμουν έτοιμος να μπω στο πρώτο πλοίο που έφευγε. Όμως τίποτε δεν συνέβη. Μήπως αυτό είναι μια από τις αιτίες που εξηγούν την κατοπινή μη ένταξή σας; ΔΕΝ το πιστεύω. Παρόλ’ αυτά μπορούμε να φανταστούμε πως αν ο Georges Monnet με είχε καλέσει κοντά μου, η μοίρα μου θα είχε αλλάξει και πως πιθανό να είχα κάνει μια πολιτική καριέρα. Τελικά αποτύχατε με το Εθνικό Μέτωπο. ΟΧΙ ακριβώς. Ξαναγύρισα το 1937 στη Γαλλία κατά τη διάρκεια των διακοπών. Φυσικά πήγα στον παλιό μου 16° τομέα: είχε αλλάξει πολύ, έγινε ξαφνικά ένας από τους προθάλαμους της εξουσίας και αντί για μια δεκαπενταριά αγνούς ανθρώπους που είχα γνωρίσει εκεί κάμποσα χρόνια πριν, βρήκα διακόσια ή τριακόσια άτο μα, όχι ολότελα αγνά. Ο αρριβισμός, η επιδίωξη της καριέρας ήταν έκδηλα. Ομολογώ πως τότε η απογοήτευσή μου αυξήθηκε σαφώς. Αυτήν την ίδια εποχή, νιώσατε τον ερχομό του πολέμου; ΟΧΙ, όχι περισσότερο απ’ ό,τι αντιλήφθηκα τον χιτλερικό κίνδυνο ή τη φασιστική απειλή. Ήμουν, όπως οι περισσότεροι, ολοκληρωτικά τυφλός. Δεν μπορούμε να δούμε ό,τι δεν είχε προηγούμενο. Το αναγνωρίζουμε, όμως δεν το φανταζόμαστε. Και το 1939; ΤΑ ίδια... Η διαμονή μου στη Βραζιλία τέλειωσε λίγο καιρό πριν την επιστράτευση και διορίστη κα στο λύκειο Henri IV για την επόμενη χρονιά. Έπειτα ήρθαν ο πόλεμος, η ήττα, η αποστράτευ ση -βρισκόμαστε στο Σεπτέμβρη του 40-, λοιπόν ξέρετε τι κάνω; Πηγαίνω στο Vichy για να πάρω την άδεια να ξαναγυρίσω στο Παρίσι στη θέση μου! Το υπουργείο ήταν εγκαταστημένο σ’ ένα δημοτικό σχολείο και η διεύθυνση της δευτερο βάθμιας εκπαίδευσης βρισκόταν σε μια αίθουσα διδασκαλίας: ο υπεύθυνος με κοίταξε απορημέ νος. «Με το όνομα που έχετε, μου είπε, να πάτε στο Παρίσι; Δεν το σκέφτεστε;» Εκείνη τη στιγ μή μονάχα άρχισα να καταλαβαίνω. Πώς επέδρασε αυτό πάνω σας;

ΗΜΟΥΝ ακόμα υπέροχα ρομαντικός... Οι γο νείς μου είχαν ένα μικρό σπίτι στις Cevennes όπου αποσύρθηκαν τον καιρό που γίνονταν οι μάχες και είχα φανταστεί πως, σε περίπτωση ανάγκης, θα κατέφευγα στην περιοχή που ήξερα καλά, ζώντας κρυμμένος στα βουνά, μαζεύοντας καρπούς και κυνηγώντας, όπως το έκανα όταν ήμουνα στην ενδοχώρα της Βραζιλίας. Έβλεπα τα πράγματα πολύ ποιητικά. Σκεπτόσασταν ήδη την αντίσταση; ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ όχι όπως εξελίχτηκε στη συνέ χεια. Όμως η ιδέα προχωρούσε στα μυαλά. Στο Montpellier όπου διορίστηκα μετά την αποτυχία μου στο Παρίσι ξαναβρήκα έναν από τους συνα δέλφους μου στη Βραζιλία, τον Rene Courtin -που αργότερα ήταν ένας από τους ιδρυτές της εφημερίδας Le Monde: στο σπίτι του γίνονταν ήδη οι πρώτες επαφές, οργανωνόταν και έμπαινε σε εφαρμογή μια εμβρυώδης αντίσταση. 1941. ΝΕΑ αναχώρηση, με κατεύθυνση τις Ηνωμένες Πολιτείες αυτή τη φορά. Χάρη σε πολλές επεμ βάσεις, της θείας μου Aline Caro-Delvaille που είχε εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη ήδη από τον πρώτο πόλεμο, του Alfred Metraux, του Robert Lowie, επωφελήθηκα από το σχέδιο διάσωσης των ευρωπαίων διανοουμένων που απειλούνταν από τους ναζί, ένα σχέδιο που ήταν πρωτοβου λία του ιδρύματος Rockefeller, και διορίστηκα στη Νέα Σχολή για την Κοινωνική Έρευνα της Νέας Υόρκης. Μόλις αποβιβάστηκα, εγώ που μόλις άρχισα να γνωρίζω τα πρώτα προβλήματα εξαιτίας του ονόματος μου, ακούω να μου δηλώ νουν πως πρέπει να το αλλάξω: δεν θα ονομάζο μαι πια Claude Levi-Strauss, μα Claude L.-Strauss κι έτσι οι μαθητές μου «δεν θα το έβρισκαν αστείο»... εξαιτίας των «μπλου τζην»... Μιλούσατε αγγλικά; ΠΟΛΥ άσχημα. Τα διάβαζα. Όμως η τύχη με βοήθησε. Έφτασα στη Νέα Υόρκη την παραμο νή των διακοπών και εκτός από τη θεία μου, την κόρη της και τους γάλλους πρόσφυγες διανοού μενους, δεν ήξερα κανένα. Πέρασα λοιπόν το καλοκαίρι μελετώντας, επιβάλλοντας στον εαυτό μου να γράψω στα αγγλικά το πρώτο μου βιβλίο, το Η κοινωνική και οικογενειακή ζωή των Nambikwara. Κι έτσι έμαθα να χειρίζομαι τη γλώσσα. Δεν είχατε μειονεκτήματα για να διδάξετε; ΤΟ ακροατήριο της Νέας Σχολής αποτελούνταν κατά μεγάλο μέρος από άλλους πρόσφυγες, ψελ λίζαμε μαζί λοιπόν.

18/αψιερωμα Διδάσκατε... ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ. Ναι, ήταν η εποχή που η Βόρεια Αμερική ανακάλυπτε τη Νότια. Μια και είχα μείνει στη Βραζιλία φαινόμουν πολύ κα τάλληλος για να μυήσω τους φοιτητές στη «σύγ χρονη κοινωνιολογία της Νότιας Αμερικής». Όμως βέβαια ήμουν τελείως αμαθής σχετικά με το θέμα αυτό και έπρεπε να δουλεύω υπερβολι κά για να βρω υλικό για το μάθημα. Άλλωστε η ζωή μου ήταν ρυθμισμένη με τρόπο δρακόντειο: κάθε πρωί πήγαινα στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης και επεξεργαζόμουνα επιμελώς ώρες ολόκληρες κείμενα εθνολογίας, όλους τους μεγάλους αμερικάνους συγγραφείς, τον Boas, τον Kroeber, τον Radin, τον Goldenweiner, τον Lowie... Πράγματι εκείνα τα χρόνια έμαθα αλη θινά την εθνολογία. Διαβάζετε επίσης και Freud; ΤΟΝ είχα ανακαλύψει πολύ νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της φιλοσοφίας. Το οφείλω σε ένα συμ μαθητή που ο πατέρας του ήταν ψυχίατρος, πο λύ γνωστός της Marie Bonaparte· δούλευαν μαζί και συνέβαλλαν σημαντικά στη διάδοση της σκέ ψης του Freud στη Γαλλία. Ο Jacques συχνά μι λούσε για ψυχανάλυση, τόσο που διάβασα τις εργασίες του Freud παράλληλα με τις μεταφρά σεις τους. Πριν από το έργο του Marx. Συχνάζατε πολύ στους σουρεαλιστές; ΥΠΗΡΧΑΝ ο Breton, ο Ernst, ο Duchamp, ο Masson, ο Tanguy, ο Matta. Μας συνέβαινε να περνάμε ορισμένες βραδιές συντροφιά με μερι κούς άλλους όπως τον Larareff, τον Denis de Rougemont, τον Patrick Waldberg... Ήταν η εποχή του «παιχνιδιού της αλήθειας», όπου η τέ χνη βρισκόταν στο να ομολογήσεις τα πάντα όμως χωρίς να ξεπέσεις ποτέ στην προστυχιά ή τη χυδαιότητα. Κρατώντας όλες τις αναλογίες, αυτό με έκανε μερικές φορές να σκέφτομαι τις κυρίες των σαλονιών ή το μέγαρο της Mme Rambouillet. Εκτός από αυτούς, συναντούσατε άλλους γάλλους πρόσφυγες; ΑΥΤΟΥΣ που ανήκαν σε ένα από τα «συνάφια». Για να είμαι πιο συγκεκριμένος υπήρχαν δυο: εκείνοι που κατά βάθος ακολουθούσαν τη γραμμή του de Gaulle και εκείνοι που καραδο κούσαν, που έβλεπαν να καταφθάνουν οι εχθικές διαθέσεις και μάλιστα μερικές φορές τις δια κήρυτταν κιόλας. Ανήκα στους πρώτους, ενεργητικά, αφού είχα προσχωρήσει στις Ελεύ θερες Γαλλικές Δυνάμεις που με είχαν διορίσει επί τόπου, σ’ ό,τι ονομαζόταν η «επιστημονική

αποστολή της Γαλλίας στις Ηνωμένες Πολιτεί ες». Τι σήμαινε ακριβώς να είναι κανείς ενταγμένος στη γραμμή του de Gaulle ζώντας στη Νέα Υόρκη; ΣΗΜΑΙΝΕ τη θέληση να διατηρηθούν, παρά την κατάσταση, την απομάκρυνση και τις δυσκο λίες που περνάγαμε, οι στενοί δεσμοί με τη γενέ τειρα, επειδή υπήρχαν άνθρωποι που δεν ήθελαν τίποτε άλλο παρά να γίνουν αμερικάνοι... Στην πραγματικότητα αυτό αφορούσε περισσότερο τους Γερμανούς πρόσφυγες παρά τους Γάλλους. Έχω ακόμα στο μυαλό μου αυτό που είπε ένα ζευγάρι συναδέλφων αυτής της εθνικότητας: στην επιστροφή από τις πρώτες μας διακοπές τους ρώτησα πως είχαν περάσει τον καιρό τους και μου απάντησαν «επισκεφτήκαμε τη χώρα μας». Αυτό με πρόσβαλε βαθύτατα. Τι επαφές κρατούσατε με τη Γαλλία; ΣΤΗΝ αρχή κράτησα τακτική αλληλογραφία με τους γονείς μου που είχαν εγκατασταθεί στο σπί τι τους στις Cevennes. Μου έγραφαν τα γεγονό τα, τουλάχιστον ό,τι ήξεραν, μου διηγούνταν την καθημερινή ζωή. Αλλιώς άκουγα το ραδιόφωνο, ξεφύλλιζα επιμελώς τον Τύπο... Παρακολουθού σα με πάθος την εξέλιξη της κατάστασης. Ύστε ρα, όταν έγινε η εισβολή στην ελεύθερη ζώνη, οι ταχυδρομικές επικοινωνίες διακόπηκαν. Οπωσ δήποτε οι γονείς μου ήταν υποχρεωμένοι να ξαναφύγουν και ζούσαν κρυμμένοι σε ένα κτήμα του Rene Courtin στη Drome. Ωστόσο η πηγή των πληροφοριών μου δεν είχε στερέψει: στο με ταξύ εξαιτίας των μικρών μου εσόδων είχα γίνει σπήκερ στο αμερικάνικο ραδιόφωνο του πολέ μου και διάβαζα καθημερινά τα δελτία με προο ρισμό τη Γαλλία, κάτι που μου επέτρεπε να μα θαίνω τα γεγονότα. Μέσα στο πλοίο που σας οδηγούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες γνωρίσατε τον Andre Breton, έναν άνθρωπο για τον οποίο έλεγαν πως οι σχέσεις μαζί του δεν ήταν εύκολες. ΜΠΟΡΩ να σας διαβεβαιώσω πως κατά την πα ραμονή μου στη Νέα Υόρκη οι επαφές μας ήταν συχνές και πάντοτε θερμές, θα πρόσθετα μάλι στα άριστες. Κι αν είναι αλήθεια πως αυτός ο άνθρωπος είχε έναν δύσκολο χαρακτήρα, η πολύ μεγάλη ευγένειά του που ποτέ δεν τον εγκατέλειπε, ευνοούσε τις εγκάρδιες σχέσεις. Έτσι είχαν τα πράγματα κι είναι βέβαιο ότι ό,τι έσωσε τις σχέσεις μας για πάρα πολύ καιρό είναι το ότι επιδιδόμασταν σε δραστηριότητες, ας πούμε επαγγελματικές, αλλά πολύ διαφορετικές. Δεν

αφιερωμα/19 υπήρχε συναγωνισμός: δεν έγραφα ποιήμοίτα και δεν εκδήλωνα λογοτεχνικές βλέψεις. Αντίθετα, ήρθαμε σε διάσταση αργότερα, γύρω στα 1955... Του είχαν παραγγείλει ένα βιβλίο πάνω στη μα γική τέχνη(!!!), ένα θέμα που -εύλογα- δεν τον ενέπνεε σχεδόν καθόλου, όμως ήθελε παρόλ’ αυ τά να το διαπραγματευτεί, υποθέτω για οικονο μικούς λόγους. Φαντάστηκε λοιπόν πως θα το έκανε χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια που μοίρασε, που έστειλε αριστερά δεξιά, σε ανθρώ πους που υποτίθεται πως ήξεραν περί τίνος επρόκειτο. Μού ’λάχε ο κλήρος. Μοιραίο σφάλ μα: οι ειδικότητές μας άρχισαν να αλληλεπιδρούν... Δεν μου άρεσε η προσέγγιση που έκανε στη μαγική τέχνη και δεν απάντησα. Όμως αυ τός επέμενε και σε λίγο καιρό από τότε πήρα ένα γράμμα όπου προσπαθούσε ξανά. «Τι συμβαίνει, αγαπητέ μου φίλε, έλεγε περίπου, δεν στέλνετε το ερωτηματολόγιο. Ίσως δεν σας ταιριάζει, όμως αυτό δεν έχει καμιά σημασία: Κριτικάρετέ ιο, σκίστε το, γράψτε κάτι άλλο, αυτό που μου χρειάζεται είναι μια απάντηση από σας». Ή ιουν για διακοπές στο σπίτι των γονιών μου στις Zivennes μαζί με τον μεγαλύτερο γιο μου που άπρεπε να ήταν περίπου επτά χρονών και, μπρο στά σε τέτοια επιμονή, σκέφτηκα πως θά ’ταν περίεργο να δω πως θα αντιδρούσε ένα παιδί αυτής της ηλικίας σ’ αυτό το ερωτηματολόγιο - ο Breton πρότεινε κυρίως μια σειρά απομιμήσεων έργων τέχνης που έπρεπε να μπουν σε σειρά ανάλογα με το αν είναι λιγότερο ή περισσότερο μαγικές. Γοητευμένος από την εμπειρία ο γιος μου έκανε την απαιτούμενη κατάταξη. Έστειλα το αποτέλεσμα στον Breton υποδεικνύοντάς του ποιος είχε δουλέψει γι’ αυτό. Η αντίδρασή του δεν άργησε, αυτήν τη φορά ένα οργισμένο γράμ μα που άρχιζε κάπως έτσι: «Αγαπητέ μου φίλε, αν αυτή η λέξη έχει κάποια σημασία για μας τους δυο...» Ό ταν εκδόθηκε το βιβλίο, το πή ρα... αφιερωμένο στο γιό μου. Κατόπιν ξαναβρεθήκαμε, όμως δεν ήταν πια όπως πριν. Ήσαστε ακόμα στη Νέα Υόρκη όταν έγινε η απόβαση. ΑΞΙΟΜΝΗΜΟΝΕΥΤΗ μέρα. Βλέπω τον εαυτό μου ένα πρωί στο μικρό δωμάτιό μου στο Green wich Village, ανοίγοντας το ραδιόφωνο και ακούγοντας πράγματα που δεν καταλάβαινα διόλου. Μια εντύπωση ολοκληρωτικής αναλή θειας: η ερεθισμένη φωνή ενός σπήκερ που απα ριθμούσε γεγονότα που φαινομενικά δεν είχαν καμιά σύνδεση μεταξύ τους, κάτι σαν πολτός λέ ξεων, ονομάτων, αριθμών - και ξαφνικά το φως. Η απόβαση είχε αρχίσει... Ξέσπασα σε λυγμούς. Ζητήσατε αρκετά σύντομα την επάνοδό σας στην πατρίδα ή περιμένατε;

Ο Κ. Λεβί-Στρως στο διαμέρισμά του στο Παρίσι

ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ πως, μόλις έγινε γνωστή η απόβα ση, ρίχτηκα σ’ όλες τις διαδικασίες τις σχετικές με την επιστροφή μου, όμως έπρεπε να είμαι υπομονετικός μέχρι να με καλέσουν. Χειμώνας του 1944. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ στη Γαλλία... Ακόμα δεν ήξερα πως θα έμενα μόνο για έξι μήνες. Στις υπηρεσίες της Διεύθυνσης των Πολιτιστικών Υποθέσεων κρατώ ένα μικρό γραφείο, στην οδό Λόρδου Βύ ρωνα, όπου μια μέρα, προς μεγάλη μου έκπληξη, δέχτηκα την επίσκεψη του Maurice MerleauPonty που είχα να τον δω από την εποχή της προεξάσκησης της υφηγεσίας. Ήθελε να πάει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκείνη την εποχή έκα νε τα πρώτα βήματά του ο υπαρξισμός· επωφε λήθηκα για να του ζητήσω να μου εξηγήσει τι ήταν. Σας δίνω την απάντησή του: «Είναι μια προσπάθεια, μου είπε, για να ξαναφιλοσοφήσουμε όπως τον καιρό του Descartes, του Leibniz και του Kant». Τι σκεφτήκατε; ΤΙΠΟΤΕ. Η φιλοσοφία δεν με ενδιέφερε πια, άρα ο υπαρξισμός...

20/αφιερωμα Είχατε ήδη αρχίσει να δουλεύετε τις Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας; ΑΠΟ τότε που ήμουνα στη Νέα Υόρκη, από τότε που νδημιουργήθηκε η Ελεύθερη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών όπου δίδασκα ανθρωπολογία -στα γαλλικά- δηλαδή από το 1942. Είχα αρχίσει να μελετώ τις εθνολογικές μονογραφίες ολόκληρου του κόσμου. Σα να σας λέω πως κυριολεκτικά κολυμπούσα στα βιβλία το 1944. Άλλωστε όταν ξαναέφυγα στη Νέα Υόρκη ως μορφωτικός σύμ βουλος... ...ΤΗΝ άνοιξη του 1945... ΕΙΧΕ γίνει συμφωνία με το υπουργείο Εξωτερι κών πως θα πήγαινα στο γραφείο μου μόνο τα πρωινά για να αφιερώσω τα απογεύματά μου στη συγγραφή. Ως μορφωτικός σύμβουλος, τι ακριβώς κάνατε; Η ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ δουλειά μου ήταν το συγύρισμα ενός κτιρίου, δηλαδή ενός πολυτελούς μεγάρου στην πέμπτη λεωφόρο,που η Γαλλία είχε απο κτήσει τις παραμονές του πολέμου. Ένας τραπε ζίτης που είχε κηρύξει πτώχευση αναγκάστηκε να εξαργυρώσει την ακίνητη περιουσία του που βρισκόταν στο χείλος του γκρεμού. Στο μεταξύ ξεσπάει ο πόλεμος, ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης είναι αντίθετος στο Vichy και εμποδίζει τη χρή ση του μεγάρου μέχρι την Απελευθέρωση, οπότε και το παραδίδει, σύμφωνα με την απόφαση της Γαλλικής πρεσβείας να εγκαταστήσει σ’ αυτό τις μορφωτικές της υπηρεσίες: να λοιπόν πώς ξανα βρίσκομαι να έχω για κύρια δραστηριότητα την επίβλεψη των εργασιών. Επιπλέον είχα επωμι στεί την υποδοχή των πρώτων γάλλων διανοου μένων που έφταναν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι υποδέχτηκα τον Sartre, τη Simone de Beauvoir, τον Camus... Η επαφή σας με τον Sartre; ΟΥΔΕΤΕΡΗ. Ο άνθρωπος αυτός με την τερά στια φήμη δεν είχε καμιά ανάγκη από μορφωτι κές υπηρεσίες. Από ευγένεια μια φορά δείπνησε μαζί μου, έπειτα τον συνέλαβαν οι Αμερικάνοι. Και με τον Camus; ΕΚΕΙΝΟΣ ήταν λιγότερο διάσημος, άρα πε ρισσότερο απομονωμένος από τον Sartre, έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ μαζί του με τον ακό λουθο τρόπο: τον οδήγησα στην πόλη, σ’ ένα εστιατόριο -υπήρχε εκεί ένα κινέζικο, νομίζωκι ένα βράδυ τον παρέσυρα σε μια μπουάτ του Bowery όπου εμφανίζονταν γριές χορεύτριες.

1948; ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ στο Παρίσι, διορίζομαι επιμελη τής των Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημο νικών Ερευνών και διδάσκω στο Ινστιτούτο της Εθνολογίας. 1949, η χρονιά που δημοσιεύτηκαν οι Στοιχειώδεις δομές. Θυμάστε το πρώτο άρθρο που δημοσιεύτηκε σχετικά με το βιβλίο και ποιος το είχε υπογράψει; Η SIMONE de Beauvoir στους Μοντέρνους Και ρούς. Είχε διαβάσει το έργο από τα χειρόγραφα. Ταυτόχρονα αυτό το βιβλίο ήταν και η πανεπιστημιακή σας διατριβή... ΠΡΑΓΜΑΤΙ, κι αυτό είχε μεγάλη σημασία για μένα. Τελειώνοντας τη διατριβή μου όχι μόνο άνοιγαν για μένα οι πόρτες της ανώτατης εκπαί δευσης, αλλά είχα και την αίσθηση πως είχα ενηλικιωθεί. Διορίζεστε λοιπόν υποδιευθυντής του Μουσείου του Ανθρώπου, έπειτα στα 1950 η Σχολή Ανωτάτων Σπουδών. Η πολιτική ένταξη φαίνεται πολύ μακρινή... Ωστόσο δεν λείπουν τα γεγονότα: ο ψυχρός πόλεμος, η ανακάλυψη των σοβιετικών στρατοπέδων, ο πόλεμος της Ινδοκίνας... ΣΤΙΣ αρχές της δεκαετίας του ’50 πέρασα μια κρίση: μοιρασμένος ανάμεσα στις παλιές πεποι θήσεις μου και σε μια αυξανόμενη αποδέσμευση. Οι τελευταίες σελίδες των Θλιβερών Τροπικών σημαδεύονται απ’ αυτήν την κρίση και μαρτυ ρούν την προσπάθειά μου να συμβιβάσω τις δυο θέσεις. Όμως είναι σαν ένα άσχημα κομμένο μεσοφούστανο. Εκείνη την εποχή. Κυριαρχεί μέσα μου η αίσθηση της αδυναμίας μπροστά σ’ έναν κόσμο όπου οι μεταβλητές έγιναν πάρα πολλές για να μπορέσει να τις κυριεύσει η σκέψη. Μια και αναφέρεστε στους Θλιβερούς Τροπικούς ας θίξουμε κι αυτό το θέμα. Βρισκόμαστε στα 1954. Τι σας παρακινεί να γράψετε ένα τέτοιο κείμενο; Έχει τόσο λίγες αναλογίες με τη θέλησή σας για ακρίβεια που είναι φανερή στις Στοιχειώδεις δομές. ΟΙ λόγοι είναι περίπλοκοι και διαφορετικών ει δών. Πρώτα απ’ όλα η προσωπική μου κατάστα ση: μόλις είχα παντρευτεί για τρίτη φορά και η ζωή μου είχε αλλάξει. Έπειτα υπήρχε ένα γράμ μα του Jean Malaurie που μου ζητούσε ένα βι·βλίο για μια συλλογή που ήθελε να εκδώσει. Τέ λος, υπήρχαν οι διατακτικές μου επιθυμίες να γράψω ένα μυθιστόρημα, είχα ήδη αρχίσει κά

αφιερωμα/21 ποιες δεκάδες σελίδες, όμως με απογοήτευσαν και τις κατέστρεψα. Ποια ήταν η πλοκή αυτού του μυθιστορήματος; ΕΝΑ καθημερινό γεγονός που είχα διαβάσει στον Τύπο, μια υπόθεση αισχροκέρδειας. Ένας άνθρωπος πήγαινε στη Νότια Αμερική με ένα φωνογράφο και έπαιζε ένα δίσκο όπου ήταν ηχογραφημένη μια μεγάλη ομιλία στη γλώσσα των ιθαγενών όπου παρουσιαζόταν σαν ένας καινούριος Θεός απαιτώντας από κάθε κάτοικο μια προσφορά από τρεις καρύδες. Έκανε έτσι μια τεράστια περιουσία. Συνδύασα τα παραπά νω με μια ετερόκλητη κοινωνία ατόμων λίγο πο λύ αποτυχημένων. Θύμιζε πολύ τον Conrad. Ά ρα οι Θλιβεροί Τροπικοί γεννήθηκαν από την ένωση τριών στοιχείων που απαριθμήσατε: μια ζωή που ξανάρχισε, η πρόταση του Malaurie και η επιθυμία να «γράψετε με μυθιστορηματικό τρόπο». ΝΑΙ, και ξεκίνησα το γράψιμο με μια μεγάλη ενόχληση, έχοντας την αίσθηση ότι εγκαταλείπω την πραγματική επιστημονική εργασία στην οποία θεωρούσα πως έπρεπε να αφιερώνω το χρόνο μου: εκείνη την εποχή νόμιζα ακόμα πως θα έγραφα τις Περίπλοκες δομές της συγγένειας, λογική συνέχεια του προηγούμενού μου έργου. Αλλά από την άλλη πλευρά είχα ένα γεμάτο σα κούλι που ήθελα να παραγεμίσω... Τελικά το τε λείωσα στα γρήγορα, μέσα σε τέσσερις μήνες, σε μια διαρκή κατάσταση έντονου παροξυμού, βά ζοντας στο βιβλίο ό,τι μου περνούσε από το μυα λό, χωρίς καμιά επιφύλαξη. Έπειτα από μια αποτυχία στο College το 1949, θεωρούσα την καριέρα μου κατεστραμμένη. Ένα κείμενο τελειωμένο στα γρήγορα... που σήμερα είναι ένα κλασικό βιβλίο. ΠΕΡΙΕΧΕΙ απαράδεκτες αδυναμίες. Όπως; ΕΝΑΣ ανιαρός αριθμός στίχων αλεξανδρινών. Αυτό που οι καλοί συγγραφείς απαγορεύουν στα πεζά έργα τους. Ποια υποδοχή επιφυλάχτηκε στο βιβλίο; ΜΟΛΙΣ εκδόθηκε δεν σημειώθηκαν σχεδόν κα θόλου αντιδράσεις. Όμως ωστόσο φαίνεται η επιβράβευση: η Ακαδημία Goncourt εκφράζει τη λύπη της που δεν μπόρεσε να βραβεύσει ένα βιβλίο που δεν ήταν ιιυθιστόρημα, ο Bataille, ο

Blanchot, ο Leiris το χαιρετούν με ενθουσιασμό... Άλλαξε αυτή η επιβράβευση την αντίληψη που είχατε για τον εαυτό σας; ΟΧΙ. Ας πούμε καλύτερα πως αυτό ενισχύει την πεποίθησή μου πως πρέπει να συνεχίσω να γρά φω. Όμως όχι σ’ αυτό το δρόμο: οι θλιβεροί Τροπικοί είναι ένα μη επιστημονικό βιβλίο, α ναιδές, κάτι σαν σκασιαρχείο. Δημοσιεύοντάς το είπα στον εαυτό μου ότι έκλεινα για πάντα όλες τις πόρτες. Σας συμβαίνει ποτέ να ξαναδιαβάζετε αποσπάσματα από τα κείμενά σας; ΔΕΝ ξαναδιαβάζω ποτέ ό,τι έγραψα ή μερικές φορές δεν τα καταλαβαίνω πια. Τα χρόνια που ακολουθούν, ας πούμε η δεκαετία 55-65, έχετε κάτι αξιοσημείωτο να θυμηθείτε; Αν έπρεπε να περιγράφετε την περίοδο αυτή σε κάποιον που δεν την γνώρισε... ΘΑ ομολογούσα πολύ απλά πως θυμάμαι λίγα πράγματα. Δούλευα πολύ, είχα αποσυρθεί από τα εγκόσμια για να ετοιμάσω και να συντάξω τα Μυθολογικά. Η σειρά αυτή κινητοποίησε το μυαλό μου, τον καιρό μου, τις δυνάμεις μου, για περισσότερο από είκοσι χρόνια. Σηκωνόμουνα κάθε μέρα στις 5 ή 6 ώρα το πρωί... ήμουν ένας καλόγερος. Παρολ’ αυτά δημοσιεύετε καινούρια βιβλία - Δομική ανθρωπολογία, Ο τοτεμισμός σήμερα, Άγρια σκέψη - και συμμετέχετε στις συζητήσεις γύρω από το δομισμό. Ρίχνετε επίσης λάδι στη φωτιά, αφού επιτίθεστε σκληρά στον Sartre, σε ορισμένους ιστορικούς... ΟΙ συζητήσεις γύρω από το δομισμό... έχω πει και ξαναπεί ό,τι πίστευα γι’ αυτόν. Όσο για τον Sartre... Είχα διαβάσει την Κριτική του διαλε κτικού λόγου - στην οποία είχα αφιερώσει ένα σεμινάριο - και είχα ανακαλύψει πως υπήρχαν εκεί ορισμένα πολύ λυπηρά λόγια για τους άγριους. Το κυριότερο, ο Sartre υιοθετούσε μια προοπτική όπου δεν υπήρχε θέση για την ανθρω πολογία. Αντέδρασα. Αποσύρεστε στη μελέτη σας, ας κάνουμε λοιπόν ένα χρονικό άλμα. Βρισκόμαστε στα 1973. Ποιο γεγονός συμβαίνει που σας αφορά πολύ άμεσα; ΔΕΝ ξέρω τι.να σας απαντήσω. Ξέρετε δεν βάζω σημάδια στο χρόνο μου.

22/αφιερωμα Είναι η Γαλλική Ακαδημία. ΗΔΗ... στα 1973; Μου φαίνεται πως ήταν χτες. Πώς δεχτήκατε την ιδέα της Ακαδημίας; Ω, ΔΕΝ ήρθε έτσι ξαφνικά. Είχα κάποιες προσ κλήσεις, έπειτα μια μέρα ο Jean d’ Ormesson, που τον γνώριζα καλά, οργάνωσε ένα δείπνο και ένιωσα πως η στιγμή έφτανε. Το να μπείτε στην Ακαδημία ήταν σημαντικό για σας; Ή μήπως θέλατε μόνο να δείξετε, μ’ αυτήν την κίνηση, το ενδιαφέρον σας απέναντι στην αέναη διατήρηση των θεσμών μιας κοινωνίας; ΚΑΙ τα δυο. Όμως αυτό είχε ένα ακόμα πιο ιδιαίτερο νόημα για μένα: μια και δεν έχω την αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας, για μένα τα μόνα μέσα για να την κατασκευάσω είναι τα εξωτερικά σημάδια. Θυμάστε πως η εκλογή σας είχε ξεσηκώσει εχθρικές αντιδράσεις ανάμεσα στους μαθητές σας; · ΚΑΙ βέβαια, κι αν στην εισαγωγή της εναρκτή ριας ομιλίας μου ασχολήθηκα με ένα τόσο μακρύ παραλληλισμό ανάμεσα στην Ακαδημία και τις μυητικές τελετές - άλλωστε ο Aron μου έκανε φι λικά μια παρατήρηση λέγοντάς μου πως αυτό το είδος ομιλίας ήταν αναμενόμενο και πως έπρεπε να το είχα προσπεράσει πιο γρήγορα -τό ’κανα γιατί απευθυνόμουνα στους μαθητές μου και στους συναδέλφους μου, όχι στα μέλη της Ακα δημίας. Τους εξηγούσα... Για να τελειώνουμε: 1982.

Το γεγονός ότι αποσυρθήκατε. Α, ΝΑΙ. Τό ’χα ξεχάσει. Όμως τι τα θέλετε, υπάρχει τόσο μικρή διαφορά, αφού δουλεύω τό σο πολύ. Υπάρχει απ’ όλο το έργο σας κάποιο βιβλίο που αγαπάτε ιδιαίτερα; ΑΠΟ τους τέσσερις τόμους των Μυθολογικών πιο πετυχημένος μου φαίνεται Η καταγωγή των συνηθειών στο τραπέζι. Ό χ ι Ο Γυμνός άνθρωπος; ΟΤΑΝ έφτασα σ’ αυτόν τον τόμο νόμισα πως δεν θα εξαντλούσα ποτέ τη σειρά των Μυθολογι κών: είχα υλικό για τουλάχιστο τρεις τόμους ακόμα. Έπειτα μου ήρθε στο νου το παράδειγμα

του Saussure που δούλεψε χρόνια ολόκληρα πά νω σ’ ένα θέμα και δεν τελείωσε τη δουλειά του γιατί χάθηκε μέσα στην έρευνά του. Φοβήθηκα, φοβήθηκα μήπως με τη σειρά μου πέσω στο ίδιο κακό κι αποφάσισα πως ο Γυμνός άνθρωπος θα ήταν ο τελευταίος τόμος. Συσσώρευσα λοιπόν σ’ αυτόν όλο μου το υλικό κάτι που προσδίδει στο κείμενο «βραχυκυκλώματα», συντομίες, στοιχεία που δεν αναπτύσσονται: απ’ αυτήν την άποψη λοιπόν το βιβλίο μου φαίνεται ατελές. Και το Απομακρυσμένο βλέμμα; ΑΥΤΟ περιλαμβάνεται στην κατηγορία των συλ λογών άρθρων που από καιρό σε καιρό δημοσι εύω, για να έχω ήσυχη τη συνείδησή μου, επειδή δεν μου αρέσει η αταξία κι επειδή δεν επιδοκι μάζω τη συνήθεια να αφήνει κανείς να σέρνον ται πίσω του χαρτιά. Κι έπειτα γενικά, πρόκει ται για κείμενα δυσεύρετα: ή δημοσιευμένα σε ειδικά περιοδικά ή απ’ ευθείας γραμμένα στα αγγλικά, δημοσιευμένα κατόπιν είτε στην Αγ γλία είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες, για τα οποία αισθάνομαι υποχρεωμένος να δώσω μια γαλλική έκδοσή τους. Το γεγονός ότι το Απομακρυσμένο βλέμμα θίγει πιο γενικά και πιο επίκαιρα ζητήματα απ’ ό,τι οι προηγούμενες συλλογές, δεν προσθέτει τίποτε σ’ ιέυτό κατά τη γνώμη σας; ΟΧΙ. Επειδή δεν ασχολούμαι ποτέ με αυτό το είδος θεμάτων -επίκαιρων, όπως λέτε- από έμ φυτη κλίση: γενικά πρόκειται για παραγγελίες. Τι έχετε να πείτε για το καινούριο σας βιβλίο, τη Ζηλιάρα αγγειοπλάστρια; ΑΥΤΟ το βιβλίο θα ήθελε να κάνει περισσότερο προσιτές τις αρχές και τη μέθοδο που χρησιμο ποιήθηκαν μαζικά στους τέσσερις τόμόυς των Μυθολογικών. Διευρύνει επίσης τη συζήτηση γιατί επανασυνδέεται με την ψυχανάλυση, σ’ ένα διάλογο που άρχισε σχεδόν σαράντα χρόνια πριν, με το τέλος των Στοιχειωδών δομών της συγγένειας. Αυτόν τον καιρό, τι ετοιμάζετε; ΤΡΕΙΣ διαλέξεις που πρέπει να δώσω στην Ια πωνία την ερχόμενη άνοιξη. Εδώ πρόκειται κα θαρά για υποχρέωση. Με τι θέματα; ΤΙΣ σχέσεις της ανθρωπολογίας με τον σύγχρονο κόσμο. Πώς θα σκιαγραφούσατε την πνευματική γενεαλογία σας;

αφιερωμα/23 ΣΥΝΟΨΙΖΕΤΑΙ σε μερικά ονόματα: Rouseau, Chateaubriand, Marx, Freud, Proust. Στο χώρο της Εθνολογίας; ΕΓΙΝΑ εθνολόγος έχοντας δεχτεί την επίδραση των κειμένων των αγγλοσαξόνων, ιδιαίτερα των Boas και Lowie που με οδήγησαν στο να επανε ξετάσω την προσπάθεια του Durkheim. Πρέπει να ξέρουμε ότι ο Boas είχε μόρφωση φυσικού και πάντα διατηρούσε τη θέληση, το ζήλο και την ακρίβεια, κάτι που με εντυπώσιαζε πάρα πο λύ. Αυτοί οι αμερικανοί ερευνητές ήταν εξίσου και άνθρωποι του «πεδίου», αξιοσημείωτοι πα ρατηρητές, πολύ καλά πληροφορημένοι, που πα ρείχαν μια γνώση από πρώτο χέρι. Απέναντι σ’ αυτούς, ο Durkheim μου φαινόταν σαν ένα είδος κοινωνιολόγου που φιλοσοφεί. Χρειάστηκαν χρόνια για να αναθεωρήσω την κρίση μου και να δεχτώ πως, χωρίς να έχει πατήσει ποτέ το πόδι του στο αυστραλιανό έδαφος, είχε κατανοήσει τους πολιτισμούς των ιθαγενών απείρως καλύτε ρα από όλους αυτούς που εργάζονται επί τόπου. Άλλωστε οι ειδικοί της Αυστραλίας σήμερα δη λώνουν το χρέος τους απέναντι τους. Μετά τη Βραζιλία εγκαταλείψατε κι εσείς την επιτόπια έρευνα. ΑΣ πούμε καλύτερα πως σταμάτησα πια τα με γάλα ταξίδια. Στα 1950 έμεινα πολλές εβδομάδες στο ανατολικό Πακιστάν στο χωριό Mogh, στην περιοχή της Chittagong στα βιρμανικά σύνορα· πάνε δέκα χρόνια που πήγα δυο φορές στη βρε τανική Κολομβία όπου επίσης έκανα λίγη επιτό πια έρευνα... Λυπηθήκατε που τελικά περάσατε τόσο λίγο καιρό κάνοντας αυτού του είδους την έρευνα; ΘΑ σας απαντήσω επικαλούμενος πολλά στοι χεία. Πρώτα απ’ όλα είμαι ένας ασήμαντος εργά τη: του «πεδίου», αυτό το κατάλαβα από τον καιρό των αποστολών μου στ»] Βραζιλία. Υπάρ χουν άνθρωποι που μπορούν να ζήσουν δύο ή τρία χρόνια ανάμεσα σ' έναν πληθυσμό, συσσω ρεύοντας παρατηρήσεις, εγώ όχι. Έπειτα χωρίς τον πόλεμο,. παρά την έλλειψη του ταλέντου μου, ίσως θα συνέχιζα σ’ αυτό το δρόμο. Τέλος προ σανατολίστηκα προς την εθνολογία σε μια εποχή όπου αυτός ο κλάδος αναπτυσσόταν, όπου συσ σωρεύονταν μάζες υλικών τόσο σημαντικές, μα και σε τέτοια μεγάλη σύγχυση που ήταν αδύνατο πια να τις χειριστεί κανείς ούτε και να τις χρησι μοποιήσει, σε μια εποχή όπου ολοφάνερα επι βαλλόταν να μπει λίγη τάξη. Γι’ αυτόν το λόγο επιχείρησα να γράψω τις Στοιχειώδεις δομές. Ένα τεράστιο στοκ από δεδομένα σχετικά με το

γάμο και τη συγγένεια είχε συσσωρευτεί, έπρεπε να περάσουμε από ένα καινούριο ακρωτήρι: να ταξινομήσουμε, να αναλύσουμε, να εκλογικεύσουμε... Διάλεξα λοιπόν το δρόμο της σύνθεσης. Όμως θεωρώ πως η εθνολογία είναι επιτόπια όσο και εργαστηριακή έρευνα, πως και οι δυο είναι απαραίτητες, πως χρειάζονται η παρατή ρηση και η συλλογή των δεδομένων, όπως χρειά ζονται και το απάνθισμα και η σύνθεση. Μια λειτουργία ανάλογη με εκείνη των φυσικών στους οποίους βρίσκουμε και θεωρητικούς και πειραματιστές: εργάζονται μαζί και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα οι μεν χωρίς τους δε. Πώς σας φαίνεται σήμερα το έργο σας; ΠΑΝΕ κοντά σαράντα χρόνια που δημοσιεύτη καν Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας και ακόμα συζητούνται. Όσο για τα Μυθολογικά... Νομίζω πως δεν θα μπορεί πια να γίνεται λόγος για μύθους όπως γινόταν πριν. Ας πούμε πως στους δύο τομείς με τους οποίους ασχολήθηκα ανάγκασα τις ιδέες να κινηθούν.

□ Copyright: Magazine Littera ire Μετάφραση από τα γαλλικά: Κώστας Τσιταράκης

24/αφιερωμα

Ο Livi-Strauss

33 λέξεις

Έ να προσω πικό λεξικό όπου ο Levi-Strauss εκφ ράζει μ ε σύντομες απ αντή σεις τις σκέψεις που τον προκα λονν μια σειρά από προτεινόμενες λέξεις.___________________

Απαρτχάιντ

Βιβλιοθήκη

Δεν έχω πάει ποτέ στη Νότια Αφρική και δεν πρόκειται να επεκταθώ αναπτύσσοντας σκέψεις για μια κατάσταση που δεν έχω παρατηρήσει επί τόπου. Όσο απεχθάνομαι και αγανακτώ για το απαρτχάιντ σαν σύστημα, άλλο τόσο δεν μπορώ να διακρίνω καλά τις λύσεις ενός προβλήματος δίχως προηγούμενο στον κόσμο.

Ένα τέρας. Δεν ξέρω πια τι να τα κάνω τα βιβλία μου, δεν ξέρω πια ποια έχω, δεν ξέρω πια πού βρίσκονται. Και να σας πω πως πριν από εικοσιοχτώ χρόνια, όταν μετακόμισα στο διαμέρισμα που βρισκόμαστε τώρα, η βιβλιοθήκη μου ήταν ένα θαύμα. Ολόκληρος ο κόσμος αντιπροσωπευόταν πάνω στους τοίχους και κάθε έργο ήταν τακτοποιημένο στη θέση που ο πληθυσμός με τον οποίο ασχολείται θα καταλάμβανε πάνω στο χάρτη.

Αφρική Ένα μέρος του κόσμου που σχεδόν δεν γνωρίζω. Στη σκέψη μου είναι συνδεδεμένο με την εικόνα κάποιων πολύ μεγάλων κοινωνιών - σε σύγκριση μ’ εκείνες με τις οποίες σχετίστηκα στη Βραζιλία - και μια και αντιλαμβάνομαι καλύτερα ζωντανό τον εαυτό μου σε χώρες με πολύ μικρή πληθυσμιακή συχνότητα παρά σε πυκνοκατοικημένες περιοχές...

Βιβλίο Η ζωτική ουσία με την οποία τρεφόμαστε.

Γλώσσα Μια θεότητα στην οποία οφείλουμε να αποδίδουμε τιμές.

Γοητεία Δεν με αφορά... ή δεν με αφορά πια. Έχω τη φήμη του ψυχρού, του απόμακρου. Ο Alfred M6traux, που με ήξερε καλά, πάντοτε με χαρακτήριζε δεσποτικό.

αφιερωμα/25

Γράφω Γράφω για να μην πλήττω. Μ’ αρέσει να γράφω, όμως δεν αναζητώ διαρκώς την όμορφη φράση. Κάποτε, ωστόσο, ξέρω πως δεν θα καταφέρω να περάσω μια ιδέα αν δεν καταφύγω και στη μορφή.

Διανοούμενος Πρέπει να παίρνει θέση στα μεγάλα προβλήματα του καιρού του ο διανοούμενος; Αυτός είναι ο προορισμός του; Νομίζω πως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και να διακρίνουμε ορισμένες διαφορές. Αν ο διανοούμενος εφαρμόζει τη σκέψη του στον κόσμο και τα προβλήματά του, τότε καταλαβαίνω πως αυτός παίρνει θέση. Αν όμως εφαρμόζει τη σκέψη του σε άλλα ζητήματα, σε άλλα προβλήματα, δεν ξέρω πότε θα βρει το χρόνο να σκεφτεί γι’ αυτά του κόσμου με την ίδια φροντίδα και με την ίδια υπερακρίβεια με την οποία μελετά τα προηγούμενα.

Διδάσκω Σκέφτομαι δημόσια. Τα μαθήματά μου ήταν ένα πρόσωπο-με-πρόσωπο με τον εαυτό μου. Δεν ήξερα καν ποιος βρισκόταν μπροστά μου.

Δομισμός Καθώς λένε, μια παρισινή μόδα απ’ αυτές που εμφανίζονται κάθε πέντε χρόνια και που το ρεύμα της κράτησε για τόσα μόνο χρόνια.

Δουλειά Μέσο για να έχεις καλή συνείδηση.

Εγκυκλοπαιδισμός Ό ,τι χρωστώ στον πατέρα μου που με παρακίνησε, με έσ ιρωξε να εξερευνήσω όλες τις κατευθύνσεις, έτσι που στην είσοδο της εφηβείας είχα την αίσθηση πως όλη η γκάμα των διανοητικών δραστηριοτήτων μου ήταν προσιτή: συνέθετα μουσική, ζωγράφιζα, έγραφα... Στη συνέχεια άλλωστε αυτό με έφερε σε μειονεκτική θέση και είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους άρχισα να γράφω σχετικά αργά: ήμουν πάρα πολύ διασκορπισμένος. Σήμερα ελπίζω πως έχω καταφέρει να αποθησαυρίσω όσο λιγότερα γίνεται από αυτό το διασκόρπισμα.

Εξουσία Τη φοβάμαι πολύ. Είμαι πολύ αναρχικός.

έννοια του όρου, και δεν νομίζω πως οι λεγόμενες ανθρώπινες ή κοινωνικές «επιστήμες» μας είναι επιστήμες. Να το ισχυριστεί κανείς θα ήταν απάτη. Να γιατί η επιστημονική σκέψη όπως εκδηλώνεται σ’ όλο της το μεγαλείο -στη βιολογία ή στη φυσική- μου χρησιμεύει σα φάρος. Την κοιτάζω, μετράω την ατελείωτη αδεξιότητά μου -δυστυχής ειδικός υποτιθέμενων επιστημών του ανθρώπου- και λέω στον εαυτό μου πως πρέπει να τείνουμε προς αυτήν όσο μπορούμε έχοντας πάντοτε στο νου τη βεβαιότητα πως δεν θα τη συναντήσουμε ποτέ.

Ερμηνεία Η μουσική δεν υπάρχει προτού ερμηνευτεί -αυτό τη διακρίνει απ’ τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Υπάρχει μόνο η παρτιτούρα, δηλαδή ένας κώδικας και οδηγίες που θα επιτρέψουν την αναδημιουργία του έργου. Ά ρα η ερμηνεία είναι ένα ολοκληρωτικό μέρος για τη μουσική,ενώ είναι δευτερεύον για τις άλλες τέχνες. Στη λογοτεχνία, για παράδειγμα, είναι ό,τι προσθέτει ο αναγνώστης στο κείμενο.

θάνατος Μια ενόχληση: εξαιτίας του δεν θα μάθω πώς θα είναι ο κόσμος σε εκατό, διακόσια ή δυο χιλιάδες χρόνια...

Ισλάμ Μια θρησκεία που δεν γνωρίζω καλά. Θα προσθέσω ωστόσο ότι σήμερα είμαστε οι πρωταγωνιστές ενός αρκετά παράδοξου φαινομένου της ιστορίας, όπου το Ισλάμ μού φαίνεται αναμεμειγμένο!... Άρχισα να σκέφτομαι σε μια εποχή που ο πολιτισμός μας επιτίθονταν σε άλλους πολιτισμούς για τους οποίους είχα τότε καταθέσει ως μάρτυρας υπερασπίζοντάς τους. Τώρα, έχω την εντύπωση πως η κίνηση αντιστράφηκε και πως ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε αμυντική θέση απέναντι στις εξωτερικές απειλές, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνεται πιθανόν και η ισλαμική έκρηξη. Ξαφνικά νιώθω ακλόνητα και εθνολογικά υπερασπιστής του πολιτισμού μου.

Λυκόφως των θεών Wagner... Ξαναγύρισα σ’ αυτόν αφού του έκανα απιστίες στα χρόνια της εφηβείας μου. Εκείνη την εποχή υπεραγάπησα τον Stravinsky και αγάπησα παθιασμένα, και συνεχίζω να αγαπώ, τον Πελλέα.

Επιστήμη

«Μαθητής»1

Δεν νομίζω πως κάνω επιστήμη, με την ισχυρή

Φυσικά είχα πολλούς μαθητές σε όλη τη

26/αφιερωμα διάρκεια της καριέρας μου ως καθηγητής. Αντίθετα μου φαίνεται πως είχα πολύ λίγους «μαθητές»... και δεν προσπάθησα ποτέ να έχω. 'Ιδρυσα και στη συνέχεια διηύθυνα για είκοσι χρόνια το εργαστήριο κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France, πολλοί ερευνητές εργάστηκαν εκεί: πάντοτε τους ενθάρρυνα να είναι ο εαυτός τους.

Μνήμη Δεν έχω, είναι μια ασθένεια. Αν θέλω να θυμάμαι κάτι, κάνω μια καρτέλα -χωρίς την οποία έπειτα από δύο ώρες θα έχω ξεχάσει.

Μονοθεϊσμός Λίγο μου αρέσει... Αν είμαι σε τέτοιο βαθμό γοητευμένος από την Ιαπωνία, είναι εν μέρει εξαιτίας του Σιντοϊσμού, αυτής της υπέρμετρης ικανότητας να εγχέουν -ή να αναγνωρίζουνθεότητες στα πάντα και σ’ οτιδήποτε, στον παραμικρό βράχο ή στο παραμικρό λουλούδι.

Νέο Μυθιστόρημα Δεν το γνωρίζω καλά. Τέλος πάντων... Ήθελα ίσως να διαβάσω μερικά, όμως τα παράτησα: έπληττα.

Ποίηση Baudelaire, Mallarme... μέχρι και ορισμένους στίχους του Val6ry.

γιαπωνέζικο σπίτι. Αυτή η συνήθεια να μαζεύω πράγματα δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες συχνάζαμε με τους σουρρεαλιστές στα παλαιοπωλεία: αυτός που έβρισκε ένα αντικείμενο, αν είχε το απαιτούμενο ποσό, το αγόραζε για λογαριασμό του, αν όχι, πληροφορούσε σχετικά κάποιον που είχε περισσότερα χρήματα και που έσπευδε να το αποκτήσει. Και σήμερα η μοναδική διασκέδαση της εβδομάδας μου είναι να σκαλίζω για σπάνια αντικείμενα στο H6tel Drouot.

Σύστημα Σπάνια μιλάω για σύστημα, χρησιμοποιώ περισσότερο τον όρο δομή. Ποια η διαφορά ανάμεσα στα δυο; Μια δομή είναι ένα σύστημα που παραμένει το αυτό μέσα από τους μετασχηματισμούς.

Ταξίδι Δεν έχω αλλάξει, το απεχθάνομαι. Ακόμα και σήμερα δεν υπομένω τα ταξίδια παρά μόνο για να πετύχω τα αποτελέσματα των οποίων τα ταξίδια είναι η προϋπόθεση: να υπερπηδήσω τις αποστάσεις, να αλλάξω χώρο, να επισκεφτώ άλλους τόπους. Όμως η ιδέα να πάρω ένα αεροπλάνο, να προσγειωθώ σε ένα αεροδρόμιο που είναι πάντα το ίδιο σε όποιο μέρος του κόσμου και να βρίσκεται, είναι πάντα για μένα μια σταθερά της αποστροφής. Το ιδανικό μου: το ταξίδι του Rousseau με τα πόδια.

Σονρρεαλισμός

Υπαρξισμός

Συμμερίστηκα την προτίμησή του για τις αρχέγονες τέχνες -ασυνήθιστη βεβαιότητα στην κρίση από τη μεριά του Breton ή του Max Ernst. Επίσης έγινε αυτή η φοβερή εξερεύνηση των ίδιων των συνόρων της σκέψης που για τους πρωτεργάτες αυτής της κίνησης ήταν ένας αυτοσκοπός και για μένα μια αφορμή για συλλογισμούς.

Μια φιλοσοφική θεώρηση που δεν με αγγίζει: νομίζω πως μελετώ την ανθρωπότητα σε μια άλλη κλίμακα.

Σπάνια αντικείμενα

Η μόρφωσή μου. Πράγματι υπήρξα ένας φιλόσοφος «εν κενώ» επειδή απέρριπτα τα υπόλοιπα. Δεν είχα ιδιαίτερη κλίση ούτε συγκεκριμένο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία... Αρχικά τη δίδαξα, έπειτα επαναστάτησα εναντίον της, τώρα, έχοντας φτάσει ίσως σε κάποια σοφία, λέω στον εαυτό μου ότι από τη στιγμή που προσπαθούμε να συλλογιστούμε για τον κόσμο και για τα φαινόμενα φιλοσοφούμε πάντοτε όσο λιγότερο γίνεται. Στους τωρινούς καιρούς το πρόβλημα δεν είναι πια λοιπόν για μένα να αποφανθώ υπέρ ή κατά της φιλοσοφίας, μα να προσδιορίσω τον εαυτό μου, να τον τοποθετήσω ίσως σε σχέση με δυο φιλοσοφικές

Διατηρώ μαζί τους μια από τις πιο στενές σχέσεις. Απ’ την παιδική μου ηλικία μαζεύω τέτοια. Το πρώτο που δέχτηκα, και που ακόμα το έχω, μου το πρόσφερε ο πατέρας μου: είναι μια γιαπωνέζικη χαλκογραφία. Θυμάμαι πως την έβαλα μέσα σε ένά κουτί για να στολίσω τον πάτο του και έπειτα πως, κάθε φορά που μου έδιναν μια «αμοιβή», όταν ήμουν επτά, οχτώ ή εννιά χρονών, πήγαινα σε ένα μαγαζί στην οδό Petits Champs που ονομαζόταν «Στην Παγόδα», αγόραζα έπιπλα σε μινιατούρες, γιαπωνέζικα ή άλλα, για να φτιάξω μέσα στο κουτί μου ένα

Φίλος Έχω κάνει πολύ λίγους αληθινούς φίλους.

Φιλοσοφία

αφιερωμα/27 θεωρήσεις. Η μια που μέχρι τέλους έμεινε εκείνη του Sartre και που θεωρεί τη φιλοσοφία σαν ιδιαίτερο πεδίο και θέλει να αγνοεί την επιστημονική σκέψη. Και η άλλη είναι αυτή ακριβώς που με ενδιαφέρει, που συνιστά μια προσπάθεια να συλλογίζεσαι με κριτικό τρόπο, να καταλαβαίνεις, να αναζητάς τις συνεπαγωγές αυτού που παράγει η ανθρώπινη σκέψη στις επιστήμες όπως και στην τέχνη. Θεωρώ στο εξής πως μια φιλοσοφία που θέτει προβλήματα σχετικά με το όραμα του κόσμου που γεννιέται από τις προόδους της βιολογίας ή της φυσικής είναι ταυτόχρονα αναπόφευκτη και θεμιτή.

Χρήμα Αν είχα αρκετό θα το χρησιμοποιούσα για να αποκτήσω όμορφα αντικείμενα.

Ψυχανάλυση Να διακρίνουμε δυο πράγματα. Πρώτα τη θεραπευτική τεχνική που με αφήνει σκεπτικό. Και έπειτα τη μεγάλη ανακάλυψη του Φρόυντ δηλαδή το ότι ό,τι μας φαίνετια σαν το πιο αυθαίρετο και το πιο ακατανόητο στη ζωή του πνεύματος μπορεί να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό με ορθολογιστικό τρόπο. Δεν ισχυρίζομαι πως αυτές οι εξηγήσεις είναι ικανοποιητικές, απλά επισημαίνω το γεγονός ότι έδειξε πως το ασυνείδητο μπορεί να αναχθεί στο επίπεδο της ενσυνείδητης σκέψης, πως το άλογο μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα στην ορθολογιστική σκέψη, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό.

Ψυχολογία Έγραψα κάπου πως η εθνολογία είναι μια ψυχολογία. Νομίζω λοιπόν πως στέκομαι στις όχθες της ψυχολογίας.

Τις απαντήσεις συγκέντρωσε η D.A. Grisoni Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση από τα γαλλικά: Κώστας Τσιταράκης

1. (Σ.τ.Μ.) Μεταφράσαμε με εισαγωγικά τη λέξη μαθητής till> ciple) για να δώσουμε την έννοια τον οπαδού, τον αφοοιη μένον ακροατή και συνεργάτη, αντιδιαστέλλοντάς την -τρο. την κοινή έννοια της λέξης μαθητής (έΙένε).

Α Ρ ΙΣ Τ Ο Τ Ε Λ Ο Υ Σ 7 Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η

ϋΰ/αφιερωμα

Michel Izard*

Levi-Srauss: Η γέννηση ενός ηρώα

Α πό το πρώτο του βιβλίο το 1948 που είχε για θέμα τους Ινδιάνους Nambikwara μέχρι τη Ζηλιάρα αγγειοπλάστρια, χαράσσεται η πορεία μιας σκέψης που συμφιλιώνει τη θεωρία με την ποίηση. ΙΑ το πλατύ κοινό ο Levi-Srauss συνοψίζε ται στους Θλιβερούς Τροπικούς που η έκδο σή τους χαιρετήθηκε από τον Raymond Aron και τον Georges Balandier, από τον Georges Bataille και τον Roger Bastide, από τον Maurice Blanchot και τον Michel Leiris. Ο σοφός με το ακόμα σχε τικά «μυστικό» έργο, που βιαστικά τον έχρισαν φορμαλιστή, που δεν φοβήθηκε να επικαλεστεί το όνομα του Eddington στην αρχή του πρώτου του έργου για να στηρίξει καλύτερα την απαίτη σή του για επιστημονικότητα, γίνεται διάσημος

από τη μια μέρα στην άλλη με ένα βιβλίο που τοποθετεί το συγγραφέα του κάτω από τό φως της πιο απρόσμενης δημοσιότητας. Ένα σπου δαίο βιβλίο, σίγουρα, που όμως φαίνεται να αποκτά ευθύς αμέσως την υπόσταση του μηβιβλίου μέσα στη σειρά των έργων, τόσο οι σχο λιαστές και οι αναγνώστες μοιάζουν να παραμε λούν την εθνογραφική συμβολή του που ωστόσο είναι σημαντική, κρατώντας μόνο το θαυμαστό «μυθιστόρημα μαθητείας» από την αντίστροφη όψη όπου ο ήρωας είναι ένας φιλόσοφος που

αφιερωμα/29 έγινε εθνολόγος και που ενώ ξεκίνησε αναζητών τας μια μικρή ομάδα Ινδιάνων καταλήγει στο ση μείο να μην ξεπερνά οποιοδήποτε πιθανό ταξίδι που του αφήνει «μια αίσθηση κενού» μέσα του. Ποτέ ίσως εθνολόγος δεν είχε ρίξει ένα τόσο φαεινό βλέμμα πάνω στη φύση του εγχειρήματος του,ούτε δήλωσε με καλύτερο τρόπο ποιοι υπαρ ξιακοί στόχοι αποτελούν αντικείμενο συζητή σεων στη δραστηριότητα του «διανοητικού πε δίου», άρα πιο κοντά στην πηγή της αναλυτικής εργασίας, όταν ερχόμαστε στην ίδια μας την ερ γασία αντιμέτωποι με τη «μελαγχολική εκκαθά ριση του ενεργητικού μιας κουλτούρας που πε θαίνει», με τη χαίνουσα προσπάθεια της σκέψης που δεν μπορεί πια να εκπληρώσει τίποτε άλλο παρά μια αναδίπλωση στην ίδια της την κουλ τούρα: την ανάμνηση ενός μοτίβου του Chopin ή το σχεδίασμα μιας ανανεωμένης παρουσίας του Cinna. Οι ιστορικοί της ανθρωπολογίας, κυρίως της γαλλικής ανθρωπολογίας, δεν θα παραλείψουν να αναλύσουν την ιδιαίτερη -από όλες τις από ψεις- θέση που κατέχει ο αμερικανισμός στην ανάπτυξη της Επιστήμης αυτής όπως επίσης και στο χώρο του φανταστικού της και της μνήμης της. Οι κοινωνίες των Ινδιάνων της Αμερικής μοιράζονται με τις αυστραλιανές το δραματικό προνόμιο να μας προσφέρουν το παράδειγμα κό σμων καταδικασμένων σε ένα οδυνηρό και αστα μάτητο τέλος της ιστορίας τους, που όμως μας αφήνουν -σε κάποιο μέτρο μας δίνουν κιόλαςτη μαρτυρία μιας υπέρμετρης εφευρετικότητας όσον αφορά τους θεσμούς, τις ιεροτελεστίες, τους μύθους, όλα αυτά που συνεχίζουν εκλεκτικά να αποτελούν το αντικείμενο της ανθρωπολο γίας, της επιστήμης «του αλλού». Στους Θλιβε ρούς Τροπικούς και με την ευκαιρία του προσω πικού του δρομολόγιου, ο Levi-Strauss γράφει μια αναφορά για μια στιγμή στην ιστορία της αν θρώπινης υπόστασης· στα Μυθολογικά κάνει ένα είδος χρονογραφήματος για μια στιγμή στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος. Αντί να διαλέξει ανάμεσα σε δύο πιθανές ομιλίες με θέμα τις «άγριες» κοινωνίες -που άλλωστε δεν απο κλείουν καθόλου η μια την άλλη- κράτησε δια δοχικά και τη μια και την άλλη και μάλιστα σε μια σειρά τέτοια που, ανοίγοντας Το ωμό και το ψημένο, τον πρώτο τόμο των Μυθολογικών, ο αναγνώστης να ξέρει ευθύς εξαρχής μέχρι πού •Απορεί να φτάσει. Από αυτήν την άποψη είναι λυπηρό που ορισμένοι όψιμοι ή καθυστερημένοι αντίπαλοι του Levi-Strauss, από έλειψη μυαλού ή συναισθήματος -κανείς δεν ξέρει - δεν κατα νόησαν καλύτερα αυτό που στ’ αλήθεια λέει το έργο του. Στην πράγματι μελαγχολική διαπίστω ση των Θλιβερών Τροπικών υπάρχουν μια αγά πη και μια γοητεία χωρίς τις οποίες δεν γίνεται δυνατή μια εθνολογική επιχείρηση. Ας πάρουμε

την περίπτωση του Pierre Clastres που ήταν ένας από τους νεαρούς δομιστές ανθρωπολόγους των αρχών της δεκαετίας του ’60· μπορεί τελικά να στράφηκε σε ένα δρόμο διαφορετικό από αυτόν που είχε χαράξει ο Levi-Srauss, που πάντοτε ήταν γι’ αυτόν ο δάσκαλός του, όμως έκανε αυ τήν τη στροφή μένοντας πιστός σε μια έμπνευση που τον οδήγησε να γράψει: «Είναι (...) αυτό το προνόμιο της εθνολογίας που φαίνεται να μας υποδεικνύει το έργο του Levi-Strauss: σαν καθιέ ρωση ενός διαλόγου με την αρχέγονη σκέψη, κα τευθύνει την κουλτούρα μας προς μια καινούρια σκέψη».1 Από την εκτίμηση ενός διπλού, μοναχικού διαβήματος του εθνογράφου που ανακινεί τα απομεινάρια από τις κουλτούρες που καταλύθη καν, και του ανθρωπολόγου, ενός ερευνητή που ζει ταυτόχρονα την απελπιστική χοντράδα της πεζότητας του κόσμου και την αισιοδοξία του ορθού λόγου, γεννήθηκε η εικόνα του LeviStrauss^ofeioa», για να επαναλάβουμε τον όρο που χρησιμοποίησε πρώτα η Susan Sontag και έπειτα ο Nelson και η Tanya Hayes.2 Όμως αυτή η ηρωική φιγούρα είναι αμερικάνικη και ανήκει στους αβέβαιους χρόνους του θριάμβου του δο μισμού. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’50 δεν βρισκόμαστε ακόμα στο ίδιο σημείο. Ένα χρόνο ύστερα από την έκδοση των Θλιβερών Τροπικών (1955) δημοσιεύεται στο περιοδικό Temps modernes το κλασικό στο εξής άρθρο του Jean Pouillon σχετικά με «Το έργο του Claude LeviStrauss» που προηγείται κατά δέκα χρόνια των ειδικών αφιερωμάτων στο δομισμό που έκαναν πάλι το Temps modernes ή το French Yale Stu dies. Ανάμεσα στο 1956 και το 1966 είχαμε τις εκδόσεις της Δομικής Ανθρωπολογίας (1958) που συγκεντρώνει τα κυριότερα θεωρητικά κεί μενα που εκδόθηκαν από το 1945 κι ύστερα, από την Ά γρια σκέψη (1962), έργο-κλειδί της δομιστικής επιστημολογίας, από τον πρώτο τόμο των Μυθολογικών (1964). Είχαμε τις συνομιλίες με τον Georges Chosbonnier (1959), τις αξιομνημό νευτες συνεδριάσεις του σεμινάριου της £cole Pratique όπου ο Lucien Sebag δίνει το μέτρο ενός πνεύματος που σύντομα θα συντρίβει: είναι η εποχή της συζήτησης με τον Sartre της Κριτικής του διαλεκτικού λόγου που τον απόηχό της βρί σκουμε στο τελευταίο κεφάλαιο της Άγριας σκέ ψης. Είχαμε την είσοδο του Levi-Strauss στο Col lege de France, την ίδρυση του Εργαστηρίου της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της επιθεώρη σης Ο Άνθρωπος. Είχαμε ακόμα μέσα στο χώρο τις πρώτες αναχωρήσεις αυτών που χρωστούν στον Levi-Strauss την ουσιαστική διανοητική και επαγγελματική μόρφωσή τους. την αρχή της δεκαετίας του ’60 οι συν θήκες κάτω από τις οποίες εξαπλώνεται το Α ΠΟ

30/αφιερωμα ακροατήριο του Levi-Strauss συνεχίζουν να πα ρουσιάζονται μοναδικές. Στη Γαλλία, ο Τύπος υποδέχεται στο εξής ευνοϊκά καθένα από τα βι βλία του, οι αναφορές και οι συζητήσεις αρχί ζουν να πολλαπλασιάζονται προσφέροντας κάθε φορά στους κριτικούς την ευκαιρία να ξεστομί σουν τα ίδια στερεότυπα, ωστόσο πολύ γρήγορα φθαρμένα πράγματα γύρω από τον «τοποτηρητή των Τροπικών», τους Β ογογο και τους Araras, τον Εθνολόγο που μαζεύει λουλούδια κτλ. στα οποία θα προστεθεί, μετά το Γυμνό άνθρωπο, το ανεξάντλητο - και επιπλέον «φιλοσοφικό»- θέμα του «πεσσιμισμού». Από τη μεριά των γάλλων ανθρωπολόγων η σιωπή -εκτός από σπάνιες πε ριπτώσεις,3 είναι όμως αλήθεια ότι αρκεί να συμβουλευτούμε τη συλλογή των πρώτων χρόνων της επιθεώρησης Ο Άνθρωπος yια να διαπιστώ σουμε πως γίνεται δουλειά και πως ένας ολόκλη ρος τομέας της ανθρωπολογίας γύρισε την πλάτη στον παλιό κυρίαρχο εμπειρισμό, που πάντοτε είναι κυρίαρχος...- οικειοποιήθηκε τη δομική ανάλυση. Η συζήτηση πάνω στις σχέσεις του δο μισμού με το μαρξισμό, που εγκαινίασε από μια άποψη ο Claude Lefort στα 1951-19524 και με την οποία μπορούμε να συνδέσουμε ορισμένες σελί δες του Sartre, γρήγορα έπεσε σε αχρηστία, όμως σε λίγο θα έρθει ο καιρός της «κριτικής» ανθρω πολογίας που θα γεννηθεί στις Ηνωμένες Πολι τείες στο τέλος της δεκαετίας του ’60 και που οι παρισινοί εκπρόσωποί της θα εξαντλήσουν τις δυνάμεις τους εξάγοντας από τα γραπτά τον Le vi-Strauss και μερικών άλλων κοντινών ή μη αν θρωπολόγων, τη συνταγή του άγριου ανθρώπου που ετοιμάζεται «a la mode» σα να ’ταν κανένα βόδι ή συνθέτοντας σοβαρές πραγματείες σχετι κά με τη λειτουργία του δομισμού σαν κυρίαρχης ιδεολογίας, λειτουργία που θα του είχαν παρα χωρήσει η τεχνοκρατία σε συνδυασμό με το φιλε λευθερισμό. Θα πρέπει να αναζητήσουμε την ου σία της αληθινής επιστημονικής συζήτησης αρχι κά στη Μεγάλη Βρετανία κι έπειτα στις Ηνωμέ νες Πολιτείες σε τέτοιο βαθμό ώστε, εκτός από τα κείμενα που συνεχίζουν να διαιωνίζουν τις ήδη γερασμένες έριδες σχετικά με τη θεωρία της συμμαχίας, οι εργασίες με θέμα τον Levi-Strauss θα ακολουθούν στο εξής η μια την άλλη στο ρυθ μό της έκδοσης των αγγλικών μεταφράσεων των βιβλίων του. ΑΤΑΙΑ θα αναζητούσε κανείς τη λέξη «δομισμός» στους πίνακες Περιεχομένων της Δομικής Ανθρωπολογίας ή της Άγριας σκέ ψης: ο Levi-Strauss χρησιμοποιεί τον όρβ πολύ αργά, μιλώντας όμως για δομισμό στη γλωσσο λογία, και δεν θα διεκδικήσει τη χρήση του για να χαρακτηρίσει την ανθρωπολογική θεωρία του παρά μόνο προοδευτικά και ό^ι χωρίς μια περί

σκεψη που έγινε γρήγορα αντιληπτή. Η λέξη λαμβάνει το δικαίωμα του πολίτη στη Γαλλία γύ ρω στα 1960, μπαίνει στην κοινή γλώσσα γύρω στα 1964, όμως ο Levi-Strauss δεν θα τη χρησιμο ποιήσει παρά στα 1972 στον τίτλο ενός άρθρου. Πράγματι ο τρόπος με τον οποίο τόσο στη Γαλ λία, αρχικά, όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες έπειτα, ο δομισμός αποκτά την υπόσταση παγ κόσμιας θεωρίας μάλλον θα δημιούργησε στον Levi-Strauss την τάση να ξεκολλήσει μια ετικέτα που γρήγορα απέκτησε μια μέτρια σπουδαιόττητα και που επέτρεπε να φτιαχτούν τα χειρότερα αμαλγάματα. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η δημο σίευση στα 1968 του ομαδικού έργου Τι είναι ο δομισμός; ήταν ένα καλωσόρισμα γιατί επέτρεψε στον Dan Sperber, ένα νεαρό ανθρωπολόγο που δέχτηκε εξίσου την επίδραση του Levi-Strauss και του Chomsky, να δηλώσει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια και την τεχνικότητα που άρμοζε, την ιδιαιτερότητα του δομισμού στην ανθρωπολο γία5 χωρίς να κάνει την παραμικρή υποχώρηση στη μόδα της εποχής. Για ορισμένους ο δομισμός όφειλε τη μεταγε νέστερη από την αλλαγή του πολιτεύματος του 1958 επιτυχία του σε μια καινούρια οικονομική ευημερία που ευνόησε τη λήθη της ιστορίας και των συζητήσεων της αριστερής διανόησης αμέ σως μετά τον πόλεμο. Από εκείνη τη στιγμή μέ χρι το κλείσιμο της ιστορίας με το Μάη του ’68, δεν υπήρχε παρά μόνο ένα βήμα που γρήγορα υπερπηδήθηκε και, μια και λίγο καιρό μετά τα «γεγονότα» ο Levi-Strauss τελείωνε τον τελευταίο τόμο των Μυθολογικών με ένα «φινάλε» που κλείνει με τη λέξη «τίποτα», κάποιοι επωφελήθηκαν για να πιάσουν μ’ έναν σμπάρο δυο τρυγό νια: να συντάξουν την έκθεση θανάτου του δομι σμού και να κοινοποιήσουν στον Levi-Strauss κάτι σαν απόλυση μετ’ επαίνων, όμως αμετάκλητη: αγαπητέ δάσκαλε, όλα αυτά δίνουν την εντύ πωση της δύσης του ήλιου. Πιάνουμε τον εαυτό μας να φαντάζεται πώς θα είχαν διαμορφωθεί οι σχολιασμοί αν Ο γυμνός άνθρωπος δεν είχε εκδοθεί το 197Γ, αλλά δυο χρόνια αργότερα, την εποχή της πρώτης κρίσης του πετρέλαιου... Το 1973 ορθά το Esprit βάζει τον τίτλο: «Claude Le vi-Strauss: τέλος των μύθων ή μύθος του τέ λους;». Σ’ αυτό το τεύχος ο Jean-Marie Domenach τιτλοφορεί το άρθρο του «Το ρέκβιεμ του δομισμού» και ο Michel Panoff, αναφερόμενος στον Levi-Strauss, φέρει στο νου του τη στάχτη με την οποία αυτός ο τελευταίος ονειρεύεται να γεμίσει τον άδειο ουρανό».6 Σήμερα, διαβάζουμε το «φινάλε» οπωσδήποτε με διαφορετικό μάτι. Συγκρατούμε απ’ αυτό μια ισχυρή άμυνα και μια εικονογράφηση του δομι σμούς όμως επίσης και μια συγκινητική, πολύ περισσότερο προσωπική συνηγορία: επικαλούμε νος τον ψόγο που-του απηύθυνε ένας βρετανός

αφιερωμα/31 κριτικός πως απέκλεισε από την ανάλυση της «άγριας» σκέψης οποιαδήποτε αναφορά στην «αισθητική ικανότητα» και τις «συγκινήσεις», ο Levi-Strauss εξηγεί τη θέση του και κατόπιν ση μειώνει: «Όσο λίγο προικισμένος και νά ’ναι με κάποια ευαισθησία, οποιοσδήποτε αναγνώστης των έργων μου, από τις Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας μέχρι τα Μυθολογικά περνώντας από τους Θλιβερούς Τροπικούς και την Άγρια σκέ ψη, θα αναιρέσει την παραπάνω άποψη».7 Όσο για την απαισιοδοξία, το πράσινο της φύσης και το γαλάζιο του ουρανού - αν θελήσουμε να κοι τάξουμε την πρώτη και την τελευταία σελίδα του εξώφυλλου του Γυμνού ανθρώπου -μάλλον δεν είναι τα χρώματά της... ΠΟ το 1971 ώς σήμερα ο Claude LeviStrauss δημοσιεύει τη Δομική Ανθρωπολο γία 2, τις δύο εκδόσεις του Δρόμου της μάσκας, Το απομακρυσμένο βλέμμα, τους Δοσμένους λό γους, τη Ζηλιάρα αγγειοπλάστρια, εν αναμονύ των επομένων. Ας ανοίξουμε ένα από τα τελευ ταία και ωραιότερα βιβλία του, Το απομακρυ

Σημειώσεις * Επιμελητής των ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Επιστημονι κών Ερευνών (C.N.R.S), μέλος τον Εργαστηρίου Κοινωνι κής Ανθρωπολογίας. Πρόσφατα δημοσίευσε το Άνθρωποι της εξουσίας, άνθρωποι της γης (Εκδόσεις Cambridge Uni versity Press και Maison des Sciences de L ’ Homme) και το Ο Yatenga πριν τον αποχισμό (έκδοση Kasthala). 1. «Ανάμεσα στη σιωπή και το διάλογο», επιθεώρηση L ’Arc, No 26 του 1965, αφιερωμένο τον Uvi-Strauss. 2. Ν.Ε. και Τ. Hayes, Claude Uvi-Strauss, Ο ανθρωπολόγος ως ήρωας (= C.L.-S, The Anthropologist as hero), Cambrid ge, Mass., 1970.

σμένο βλέμμα: η θεωρητική γραμμή διατηρείται σταθερή περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η μαχητικότητα ακέραια, η περιέργεια χωρίς ανά παυλα, η γοητεία του κειμένου πλέρια σε τέτοιο βαθμό που θα μπορούσαμε να συμβουλέψουμε τον αναγνώστη που θέλει να μυηθεί, να προσεγ γίσει το έργο ξεκινώντας από ένα τέτοιο βιβλίο παρά ακολουθώντας τη χρονολογική σειρά. Σε μια εποχή που οι αθροιστικές θεωρίες έχουν κα κή φήμη, η προσέγγιση του έργου ακολουθώντας την αντίστροφη φορά θα έδινε στον αναγνώστη την ευχαρίστηση να κάνει μαζί με το συγγραφέα ό,τι ο τελευταίος όμορφα ονόμασε «εκδρομές», δρομολόγια κάπως μυστικά, μερικές φορές σχε δόν νωχελικά, όμως πιθανόν και ευτυχείς εισχω ρήσεις σε ένα από τα πιο αγέρωχα πνεύματα αυ τής της εποχής, τέτοιες που να μην εξαλείφουν τη θεμελιώδη ποιητική διάσταση αυτού του πνεύματος.

□

?. Ανάμεσα στις οποίες κατά πρώτον ο Louis Dumont που η συμπληρωματική τον εργασία Ιεραρχία και συμμαχία f=Hi0rarchie et alliance), αφιερώθηκε το 1957 στον UviStrauss· π6. τον ίδιον συγγραφέα: Εισαγωγή σε δυο θεωρίες κοινωνικής ανθρωπολογίας (= Introduction a deux theories d’ anthropologic sociale), 1971, έκδοση Ecole des Hautes Etudes et Sciences Sociales. 4. Π6. Οι φόρμες της ιστορίας (=Les formes de Γ histoire) τον Claude Lefort, έκδοση Gallimard, 1978. 5. Ο δομισμός στην ανθρωπολογία (= Le Structuralisme en an thropologie) στο Τι είναι ο δομισμός; (= Qu’ est-ce que lc structuralisme?), έκδοση Le Seuil. 6. Esprit, Μάρτης 1973, No 3. 7. Στο Ο γυμνός άνθρωπος.

Κ Α Ι Σ Τ Ο Ν Π Ε ΙΡ Α ΙΑ

φθηνά ΠΟΛΥ φθηνά βιβλία Ε γκυκλοπαίδειες μισοτιμής Εύκολίες πληρωμής

ΜΠΟΣΤΛΝΟΓΛΟΥ - ΓΙΑ ΤΟ ΦΘΗΝΌ ΒΙΒΛΙΟ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ 92. ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ. ^112258

32/αφιερωμα

Τι όμορφο νεολιθικό όνειρο αυτοί οι «Θλιβεροί Τροπικοί»! Μια παρέκκλιση όπου ο άνθρωπος έχει ακόμη την ηλικία των μύθων. ΥΓΓΡΑΦΕΑΣ γεωλόγος, στριμωγμένος ανάμεσα σε δύο χαράδρες που «οι άκρες τους προσεγγίζουν η μία την άλλη και ολόκληρα κομμάτια γκρεμίζονται· οι χρόνοι και οι χώροι συγκρούονται, παρατίθενται ή αντιστρέφονται όπως οι προσχώσεις που δημιουργούν οι δονή σεις ενός απαρχαιωμένου φλοιού», άλλοτε σύγ χρονος ταξιδιώτης, άλλοτε ταξιδευτής στα παλιά έχοντας φέρει μες στις αποσκευές του τον Mon taigne και τον Jean de Lery· στις σκέψεις του, εκτός από τον δάσκαλό του τον Rousseau, τις πολύ νωπές αναμνήσεις ενός Cendrars, ενός Ar taud, ενός Benjamin Peret, ενός Tzara, καί τις οπωσδήποτε πιο τωρινές του Griaule, του Rivet, του Caillois ή του Metraux, ακόμη και του Bre ton, ο Claude Levi-Strauss, ακολουθώντας τ’ απομεινάρια μιας χαμένης πραγματικότητας, παρασυρμένος σε μια αναζήτηση ώς τα πέρατα της γης, δεν παραμέλησε τους Τροπικούς. Ο Levi-Strauss δεν είναι μόνο αυτός ο επιστή μονας, ο διανοούμενος που τον σέβεται η ιντελιγκέντσια, ή η μόνιμη αυθεντία του δομισμού· είναι ταυτόχρονα πολύ λιγότερα και πολύ πε ρισσότερα από αυτά: είναι συγγραφέας. Ένα όμορφο νεολιθικό όνειρο είναι οι Θλιβεροί Τρο πικοί, μια παρέκκλιση όπου ο άνθρωπος προστατευμένος από τις ανασταλτικές δυνάμεις της φαντασίας του έχει ακόμη την ηλικία των μύ θων, είναι μια εξομολόγηση όπου ο συγγραφέας βυθίζεται, θαμπωμένος από τα μαθήματα του Αιμίλιον, επαναλαμβάνοντας για λογαριασμό ;ου το δρόμο που άνοιξε ο Rousseau, «στον

οποίο θα μπορούσε να είχε αφιερωθεί κάθε σελί δα αυτού του βιβλίου», από τα ερείπια που άφη σε με τον Λόγο για την προέλευση της Ανισότη τας ώς την πλούσια διάρθρωση του Κοινωνικού Συμβολαίου. Οι Θλιβεροί Τροπικοί δεν αντλούν τη δύναμή τους από το ότι η λογοτεχνική θεωρία η η γαλλική σημειωτική τούς οφείλουν πολλά σή μερα, ούτε είναι εντελώς ένα φιλοσοφικό ταξίδι, ούτε ένα εθνολογικό δοκίμιο. Χωρίς να μπορούν να ταξινομηθούν, ίσως επειδή είναι υπεράνω κά θε ταξινόμησης, δεν παύουμε να ανακαλύπτουμε συνεχώς τους Τροπικούς του L6vi-Strauss, οι οποίοι εδώ και λίγο καιρό δεν μας φαίνονται και τόσο θλιβεροί. Απ’ όλα τα έργα του είναι δίχως άλλο το μόνο όπου ο Levi-Strauss αφέθηκε στην καλιέπεια. Εμφανίζεται σ’ αυτό σαν ο σχεδόν μοναδικός κληρονόμος της εβραϊκής οικογένειας των στο χαστών και των καλλιτεχνών απ’ όπου και ξέφυγε: Χρώματα, μουσική και λογοτεχνία συνται ριάζονται, εναλλάσσονται με μεγάλη χάρη και άκρα ευαισθησία στο γράψιμο -γι' αυτό είναι υπεύθυνος ο Rousseau- που διαδοχικά ασχολείται ιβ τα φυτά, τα ορυκτά ή την ύλη και αγγίζει τα όρια της ψύχωσης. Το γράψιμο, η λογοτεχνία δεν σχηματίζονται έξω από τον ιδιαίτερο κόσμο που ο κάθε συγγραφέας έχει μέσα του και αυ τούς τους Τροπικούς, που από πίκρα θέλει να μοιραστεί μαζί μας, ο Levi-Strauss τους βλέπει όχι όπως αυτοί είναι αλλά όπως γίνονται όταν κι αυτός εισχωρεί μέσα τους.

αφιερωμα/33 ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ του εξωτικού στοιχείου στον Levi-Strauss είναι τόσο συγκεκριμένη που μερικές φορές το πνεύμα του δεν μπορεί πια να παρακολουθήσει, επηρεασμένο καθώς είναι απ’ αυτήν τη νοσταλγία που συναντάει κανείς στους ταξιδιώτες, η σκέψη του τον μεταφέρει στη Γαλλία και πιο πολύ ακόμη στο Παρίσι που από το βάθος του βραζιλιάνικου δάσους το κρυ φοκοιτάζει σαν «μια πόλη-κάστρο όλο βλάστηση (...) Η συνοικία του Μαρέ ήταν γεμάτη λουλού δια τον 17ο αιώνα και τώρα τη διαβρώνει η μού χλα· λίγο αργότερα, το 9ο διαμέρισμα του Παρι σιού άνθιζε κατά τη Δεύτερη Αυτοκρατορία, αλ λά τα σπίτια του που σήμερα έχουν τα χάλια τους, τα έχουν καταλάβει ασήμαντοι άνθρωποι, που, σαν τα έντομα, βρήκαν εκεί ένα έδαφος κα τάλληλο για ταπεινές μορφές δραστηριότητας. Το 17ο διαμέρισμα μένει προσκολλημένο στα πε ρασμένα μεγαλεία του σαν ένα μεγάλο χρυσάνθε μο που συγκρατεί περήφανα το αποξηραμένο κε φάλι του ακόμη κι αν δε ζει πια. Το 16ο ήταν εκθαμβωτικό μέχρι χθες· σήμερα τα λαμπερά του λουλούδια πνίγονται μέσα σε μια συστάδα από πολυκατοικίες που θυμίζουν προάστιο». Αν το Παρίσι είναι ένα φυτό, τα δέντρα του δάσους που το περικλείει^παίρνουν σάρκα με τρόπο με γαλοπρεπή: « (...) οι άσπροι ή γκριζωποί κορμοί διαγράφονται σαν λείψανα πάνω στο σκοτεινό φόντο του φυλλώματος (...) θίασος από φυτά όμοιος μ’ ένα σώμα από υψηλόσωμες χορεύτριες· η καθεμιά απ’ αυτές είναι σα να είχε ακινητοποιηθεί στην πιο ευαίσθητη στάση, σα να θέλει να φανερώσει ένα όνειρο που θα ήταν πιο έκδηλο αν δεν είχε τίποτε άλλο να φοβηθεί από τη ζωή- μπαλέτο ακίνητο, που σαλεύει μόνο από την κίνηση του νερού των πηγών». Συνεπαρμένος από «ένα είδος νοητικού τράβελινγκ» από την Κεντρική Βραζιλία ώς τη Νότια Ασία διαμέσου αυτών των μεστών Τροπικών από τους οποίους θα μισήσει «την πυκνότητα των ανθρώπων και της βρομιάς» αυτόν το συρ φετό που τόσο πολύ συνάρπασε τον Henri Mi chaud, ο Levi-Strauss θα βρει όμως θαυμαστές φράσεις για να περιγράφει τον ινδικό πολιτισμό και να κατακρίνει τους μουσουλμάνους. Έχο ντας ολοκληρώσει την έρευνά του για «τις σχε δόν ανεπαίσθητες προόδους των αρχών» ώς το ακρότατο σημείο της ζωής των αγρίων, ο LeviStrauss ανακαλύπτει το κενό. Με τη σκέψη παρ θένα, την εθνολογία στο περιθώριο, γίνεται έξο χος όταν στο Campo-Novos, περιμένοντας τους εχθρικά διατιθέμενους απέναντι του Ινδιάνους, του γεννιούνται κάποιες όμορφες μανίες, όπως η σπουδή νούμερο 3, έργο 10 του Chopin - προς τον οποίο δεν είχα ιδιαίτερη προτίμηση, διευκρι νίζει- που αντηχεί μέσα του σε βαθμό που να εκ θρονίσει τον αγαπημένο του Debussy κι ακόμη τον Stravinsky. Ήδη πολλές φορές, κουρασμένος

από το ταξίδι, αποκαμωμένος από την πορεία, αφέθηκε να σημειώνει μερικές αναχρονιστικές παρατηρήσεις, για να μην πούμε μερικά σουρεα λιστικά ευρήματα που ίσως τα εμψύχωνε, εδώ κι εκεί στους ινδιάνικους καταυλισμούς, η παρου σία του σκελετού μιας ραπτομηχανής, μιας ομ πρέλας, ή ακόμα μιας αγελάδας όρθιας μέσα σε μια βάρκα «γλιστρώντας μπροστά σ’ ένα τοπίο που την ατενίζει». «Η ατμόσφαιρα ενυδρείου που βασίλευε στο δάσος» γέννησε επίσης ορισμέ να τετράστιχα που φέρνουν στο νου «την άχαρη θύμηση των προαστίων», ή ζωντανεύουν ασχο λίες όπως το πήγαινε-έλα των γυναικών, κεντρι κή όψη της θεωρίας του για τη συγγένεια, που δεν τον εγκατέλειψαν και που «ακόμη και σήμε ρα (τον) βασανίζουν μόλις επιχειρήσει μια μεγά λη πορεία: “Αμαζόνα, αγαπητή μου Αμαζόνα/ εσύ που δεν έχεις το ’να σου στήθος/Εσύ που μας λες ωραίες ιστορίες/Αλλά οι δρόμοι σου είναι τό σο στενοί”». ΑΠΟΛΑΥΣΗ της ανάγνωσης δίνει έναν πιο χαρούμενο τόνο σ’ αυτούς τους Τροπι κούς με την «Αποθέωση τον Αύγουστον», μια καινούρια παραλλαγή του Κίννα που ο LeviStrauss άρχισε «ένα απομεσήμερο, όταν τα πάντα ησύχαζαν κάτω από την αποπνικτική ζέστη, κα θισμένος οκλαδόν στην αιώρα του, ενώ τον προστάτευε η κουνουπιέρα του από τις «επιδη μίες». Το έγραψε μέσα σε έξι ημέρες «από το πρωί ώς το βράδυ, στην πίσω σελίδα φύλλων γε μάτο από λεξιλόγια, πρόχειρα σκίτσα και γενεα λογίες». Κι ύστερα απ’ αυτό, η έμπνευση τον εγκατέλειψε, κάτι που ίσως νά ’ναι κρίμα, καθώς ο Κίννας, ο πρωταγωνιστής του έργου, μπόρεσε ίσως να ρίξει κάποιο φως πάνω στο συγγραφέαφιλόσοφο που έδινε πνοή στον ήρωά του· μένου με σκεφτικοί μπροστά σ’ αυτήν την απάντηση της Καμίλλης που προκαλεί το θαυμασμό του εξερευνητή της: «μολονότι θα έβαζα μέσα στο λόγο μου όλο το κενό, την ασημαντότητα κάθε γεγονότος, αρκεί αυτός (ο λόγος) να μετατραπεί σε αφήγηση για να λάμψει και να προκαλέσει σκέψεις. Ωστόσο δεν ήταν τίποτα· η γη έμοιαζε μ’ αυτήν τη γη και τα χορτάρια μ’ αυτό το λιβά δι.» Ακριβώς αυτές οι ασήμαντες λεπτομέρειες, αυτά τα φευγαλέα οράματα, αυτά τα ψιθυριστά μουσικά κομμάτια, αυτά τα ποιήματα, αυτή η αλχημεία των λέξεων και της σκέψης είναι που κάνουν τους Θλιβερούς Τροπικούς, μεταφρα σμένους σήμερα σε 15 περίπου γλώσσες, ένα ξε χωριστό λογοτεχνικό είδος και μας πείθει ότι η εθνολογία θα κέρδιζε τα πάντα αν οι λέξεις που χρησιμοποιούσε ήταν αυτές της λογοτεχνίας.

□ Μετάφραση: θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος

Καθένας διαβάζει τους «Θλιβερούς Τροπικούς» με τον τρόπο του. Οι εθνολόγοι βρίσκουν σ’ αυτούς την αφορμή για να ταξιδέψουν και οι καθηγητές πλήθος παραπομπές. ΓΟΡΑΣΜΕΝΟ 4,40 φράγκα, το 1955, το αντίτυπο των Θλιβερών Τροπικών που έχω, έχει πάνω τα σημάδια της περιπέτειας. Έχει και αυτό διασχίσει τον Αμαζόνιο και το Matto Grosso, πάνω στ’ αχνάρια του συγγραφέα του. Από τότε που το συμβουλεύομαι και το υπογραμμίζω, έχει σχεδόν εντελώς καλυφθεί από κόκκινες γραμμές, θαυμαστικά και ερωτηματικά, παρατηρήσεις που κατάντησαν δυσανάγνωστες. Το εξώφυλλο έχει χάσει εδώ και καιρό το-περί βλημά του και ο νεαρός Nambikwara που φωτο γράφισε ο συγγραφέας, έχει όλη τη δεξιά πλευρά κατεστραμμένη. Στ’ αλήθεια είναι το πιο λεκια σμένο βιβλίο, το πιο βρόμικο και το πιο διαλυμέ νο της βιβλιοθήκης μου.

Αυτό δεν σημαίνει πως τούτο το βιβλίο είναι ένα φετίχ ή ότι αποτελεί το αντικείμενο μιας λα τρείας. Αποτελεί απλά μέρος, εδώ και είκοσι χρόνια, των συνηθισμένων μου αποσκευών. Α κριβώς όπως η λάμπα θυέλλης, το πριόνι, η αιώ ρα και η κουνουπιέρα. Είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα της πανοπλίας μου. Στην πραγματικότητα, το αντίθετο ενός βι βλίου που το διαβάζουμε στο κρεβάτι, αφού το χρησιμοποιώ κυρίως όταν εργάζομαι... Πρέπει να πω ότι δεν γνωρίζω τίποτα καλύτερο απ’ τους Θλιβερούς Τροπικούς για να ξαναβουτήξει κα νείς στη γλώσσα του. Όλες οι λέξεις, όλα τα κόμματα είναι στη θέση τους. Η συγκίνηση εκ φράζεται πάντοτε μέσα από μια θεωρία και αυτή η προφύλαξη είναι αναγκαία εφόσον ζούμε και γράφουμε μέσα στον υπερδραματικό χώρο του Αμαζόνιου. Το να το διαβάσεις στο χώρο που

εκτυλίσσεται, κάτι που θα μπορούσε να είναι στομφώδες, μοιάζει πολύ ταιριαστό. Το τοπίο μιμείται την περιγραφή του. Ό ταν αναφερόμαστε στις αναγνώσεις των Θλιβερών Τροπικών που έχουν γίνει, βρισκόμα στε αντιμέτωποι μ’ έναν αριθμό έγκυρων δημο σιευμάτων: Georges Bataille, Maurice Blanchot, Michel Leiris, Jean-Frangois Lyotard, Jean Duvignaud... Καθένας εισχωρεί στους Θλιβερούς Τροπικούς με τον τρόπο του. Απόδειξη το ότι πρόκειται ήδη για ένα κλασικό έργο. Φιλοσοφικό ταξίδι, οδοιπορική αφήγηση, μύ θος πάνω στο επάγγελμα του εθνολόγου, αυτό το βιβλίο λειτουργεί όπως οι κηλίδες του Ror schach. Καθένας αποκομίζει απ’ αυτή τη δέσμη των εννοιών, απ’ αυτό το θέατρο της μνήμης, την προσωπική του εντύπωση και ξυπνά με τον τρό πο του ενδόμυχες αντηχήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή καθένας συγκεντρώνει την προσοχή του περισσότερο στο ρυθμό του βιβλίου παρά στη μελωδία του. ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, είναι αλήθεια, δεν επιδί δεται παρά μόνο σε υπονοούμενα. Αφήνει διαρκώς να χαθούν τα ίχνη του και πιστοποιεί την έλλειψη επικοινωνίας, την ανατρεψιμότητα και τον αναχρονισμό της κατάστασής του. Μό νος ανάμεσα στους άγριους - το κεφάλαιο XXXI έχει τίτλο Ροβινσώνας - βρίσκει στον εαυτό του το δικό του όργανο παρατήρησης. Αν και επι στήμη υποκειμενική, η εθνολογία εμφανίζεται αντίθετα αποκαλυπτική του εαυτού της. Το τα ξίδι επεκτείνεται σε μια ενδοσκόπηση. Η αξία των Θλιβερών Τοοπικών βρίσκεται σ’ αυτό το

αψιερωμα/35 κράμα του βιώματος και του θεωρητικού, της παρατήρησης και του συλλογισμού, της αντιθετι κής και της λεπτομερειακής προσέγγισης. Ο Alfred Metraux σημειώνει στο ημερολόγιό του, σχετικά με τον Levi-Strauss: « έχει όλα τα στοιχεία ενός εδραίου διανοούμενου». Αυτός ο τραχύς λόγος, περισσότερο ειρωνικός παρά ρα τσιστικός, δείχνει ωστόσο ένα σύνορο ανάμεσα σε δύο τύπους εθνολογίας: την ηδονιστική και την εγκεφαλική. Ο Levi-Strauss είναι περισσότε ρο ένας μηχανικός του κοινωνικού παρά ένας διονυσιακός μάρτυρας, όπως ο Michel Leiris. Αλλά δίνει στην έλλειψη του αυθορμητισμού που έχει, μία θεωρητική και μεθοδική αιτιολόγηση που καταλήγει στο στρουκτουραλισμό. Οι Θλι βεροί Τροπικοί - λανθάνουσες εξομολογήσεις ενός μοναχικού εθνολόγου - αναγγέλλουν ήδη την Ά γρια Σκέψη (La Pensie Sauvage) και τα Μυθολογικά (Mythologiques). ΡΥΧΕΙΟ χωρίων που παραπέμπονται, οι Θλιβεροί Τροπικοί είναι το ανέλπιστο εύ ρημα των καθηγητών. Το «μισώ τα ταξίδια και τους εξερευνητές» έχει γίνει μια κλασική και τε τριμμένη εισαγωγή. Ας μη μιλήσουμε για το: «Αυτό που πρώτα απ’ όλα μας δείχνουν τα ταξί δια, είναι η βρομιά μας ριγμένη στο πρόσωπο της ανθρωπότητας», ή για το - κατεξοχήν θέμα πραγματείας - «όπως τα μαθηματικά ή η μουσι κή, η εθνολογία είναι μια από τις σπάνιες αυθεν τικές έμφυτες κλίσεις. Μπορούμε να την ανακαλύψουμε μέσα μας χωρίς να μας την έχουν διδά ξει». Το «ένα ταξίδι εγγράφεται ταυτόχρονα μέ σα στο χώρο, μέσα στο χρόνο και μέσα στην κοι νωνική ιεραρχία» γνωρίζει επίσης πολύ επιτυ χία. Τα σχολικά εγχειρίδια έχουν εισβάλει στους Θλιβερούς Τροπικούς. Έπειτα από μια εισαγω γή όπου ο συγγραφέας σε γενικές γραμμές πα ρουσιάζεται σαν «ο πρόδρομος της σύγχρονης εθνολογίας», με την προσθήκη μιας φωτογρα φίας (ο συγγραφέας με ένδυμα Ακαδημαϊκού ή ένα ζευγάρι Nambikwara που παντρεύεται), ένα σύντομο απόσπασμα του κειμένου, ακολουθείται από κάποιες ερωτήσεις που αναφέρονται τις πε ρισσότερες φορές στη «νοσταλγία της έκστασης» ή «στην αρμονία της φύσης». Λιγότερο αόριστο και περισσότερο τολμηρό βιβλίο Τα γαλλικά της τέταρτης τάξης (Le Franςais de 4e), του C. Subtil, (έκδοση Scodel) επα νέρχεται στο περίφημο απόσπασμα όπου ένας αρχηγός προσποιείται ότι γράφει για να επιβά λει τη γραφή στην ομάδα του, και ο συγγραφέας του εγχειριδίου ρωτά τους μαθητές: «Επισημάνετε όλες τις εκφράσεις που δείχνουν ότι ο αρχη γός και ο εθνολόγος βρίσκονται σε μία κατάστα ση προσποίησης (εξηγήστε τη σημασία της λέξης προσποίηση)». Μία άλλη ερώτηση δεν χρειάζε

ται επισημάνσεις: «Δώστε τη σημασία της λέξης εθνολογία». Τρέμω στην ιδέα ότι μπορεί η κόρη μου μια μέρα να πέσει πάνω σ’ αυτήν την ερώτη ση. Η λογοτεχνία στη Γαλλία από το 1945 και εξής (La Litterature en France depuis 1945) (έκδοση Bordas) αποφαίνεται ότι οι Θλιβεροί Τροπικοί είναι «ένα βιβλίο μη ταξινομήσιμο» και ωστόσο σημειώνει ότι είναι «μια πολυσύνθετη αυτοβιο γραφία». Στο Γαλλική Οικονομία και Κοινωνία (Economie et Ξοάέίέ Frangaises) (για την τελευ ταία τάξη του λυκείου-έκδοση Scodel) βρίσκουμε ένα απόσπασμα πάνω στις ινδικές κόστες και δεν προβληματίζεται πολύ για την αντικειμενι κότητα. Η τρίτη ερώτηση περικλείει -εκμαιεύοντάς την- την ορθή απάντηση: «Η κριτική που γίνεται στο ιδεώδες της ισότητας σας φαίνεται δικαιολογημένη; Σας ξαφνιάζει και γιατί;». Για να μην αναφερθούμε στη Συγκεκριμένη Ύπαρξη (U existence concrete) του Nicole Wenz στα Classiques Roudil που ονομάζει τον Levi-Strauss, «L0vy-Strauss», πιθανώς για να μην τον μπερδέ ψει με μία φίρμα μπλου-τζηνς. Ι Θλιβεροί Τροπικοί είναι φτιαγμένοι απ’ όλες αυτές τις αναγνώσεις. Και, από μια ορισμένη άποψη, αυτή του Derrida αξίζει όσο και εκείνη του πρώτου τυχόντα. Κάθε αναγνώ στης θα ψάξει τα διανοητικά του «καρυκεύμα τα» και τόσο το καλύτερο αν αργότερα ξυπνήσει τάσεις όπως αυτές των Lucien Sebag, Pierre Clastres και Jacques Lizot! Δεν υπάρχουν καλά τα ξίδια χωρίς προ-κείμενα και οι Θλιβεροί Τροπι κοί, που προλέγουν το τέλος του ανθρώπου, εί ναι παρ’ όλα αυτά μια θαυμάσια πρόσκληση. Η διάλυση της;πλάνης, η απογοήτευση, είναι χρώ ματα που ταιριάζουν στην εθνολογία. Ο σαρκα σμός επίσης. Παρά την πείνα, παρά τη μιζέρια και τις δι κτατορίες, οι θλιβεροί τροπικοί δεν είναι σκυ θρωποί. Μιλούν ακόμη για ελπίδα. Ο γαλήνιος πεσσιμισμός ενός L6vi-Strauss δεν στερεί τίποτα στις εξωτικές μας φαντασιώσεις. Υπάρχει ίσως ακόμη στον κόσμο, δεν ξέρω μέσα σε ποια μυστι κή ζούγκλα, ένας λαός μ’ ένα κοινωνικό περι βάλλον που να ταιριάζει στο ταμπεραμέντο μας; Θα συναντήσω άραγε μια μέρα την προνοιακή φυλή μου; Περιμένοντας, ετοιμάζομαι. Ξαναδιαβάζω για δέκατη φορά τα κεφάλαια που είναι αφιερωμένα στους Caduves και λέω στον εαυτό μου πως είναι οι άγριοι που χρωματίζουν τον εθνολόγο τους. Α!, ο Claude Levi-Strauss είχε μεγάλη τύχη να συναντήσει τους δικούς του!

36/αφιερωμα

Claude Levi-Strauss

Ό ταν ο μύθος γίνεται ιστορία

Πού τελειώνει η μυθολογία και πού αρχίζει η Ιστορία; Το Δεκέμβρη του 1977, ο Claude Livi-Strauss έδωσε στα αγγλικά πέντε διαλέξεις στα πλαίσια των «Massey Lectures» τον καναδέζικον ραδιοφωνικού δικτύου CBC, που δημοσιεύτηκαν κατόπιν με τον τίτλο M yth an d M e a n in g ( = Μ ύ θ ο ς κ α ι σ η μ α σ ία ) (έκδοση Shocken Books). Οι ομιλίες τον είχαν για κέντρο τους μύθους και τη μυθική σκέψη, με άλλα λόγια ο Levi-Strauss επανέρχεται με πιο σύντομο τρόπο στις χιλιάδες σελίδες των Μ υ θ ο λ ο γ ικ ώ ν . Ωστόσο σε μια από τις παρεμβάσεις του, ο Claude Livi-Strauss γλίστρησε ανεπαίσθητα προς ένα πρόβλημα στο οποίο δεν είχε αναφερθεί ώς τότε (την ηχώ τον οποίον όμως βρίσκουμε στο εξής στο Δ ο σ μ έ ν ο ι Λ ό γ ο ι , σσ . 150-157): τι στάση να κρατήσουμε απέναντι στη μυθολογική λογοτεχνία; ΜΕΛΕΤΗ των μύθων θέτει δύο προβλήματα. Το πρώτο, θεωρητικής υφής, έχει μεγάλη σημασία. Αν εξετάσουμε το δημοσιευμένο

υλικό που προέρχεται απ’ τη Βόρεια και τη Νό τια Αμερική κι από άλλες χώρες του κόσμου, φαίνεται πως οι μύθοι είναι δύο ειδών. Μερικές

ΕΥΡΕΤΗ ΡΙΟ Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ ΕΝ Ω Ν Β ' ΕΞΑΜ Η Ν Ο Υ 1986 (ΤΕΥΧΗ 147-157) Μ Ο Ν ΙΜ ΕΣ ΣΤΗΛΕΣ Η αγορά του βιβλίου, 147/2, 148/20, 149/14, 150/8, 151/4, 152/4, 153/12, 154/6, 155/12, 156/14 157/18 Προλεγόμενα, 147/3, 150/6, 151/5,157/20 Βιβλιογραφικά δελτίο, 147/63, 148/121, 149/73, 150/73, 151/73,152/73, 153/73, 154/73, 155/71, 156/73, 157/51 Κριτικογραφία, 147/69, 148/126, 149/78, 150/78,151/77, 152/77, 153/78, 154/78, 155/77, 156/78, 157/157

ΧΡΟ ΝΙΚΑ Χιδίρογλου-Ζαχαριάδη Άλκηστις: Νεολογικές τάσεις στη σύγχρονη ελληνική, 157/26 Κανελλόπουλος Παναγιώτης, 153/9 Κλιάφα Μαρούλα: Λαϊκό και έντεχνο παραμύθι, 148/21 Πελτικόγλου Ιω. Βασίλειος: Μέθοδοι καταπολέμησης των αιτιών φθοράς του βιβλιακού υλικού, 150/9 Schorrel-Στάθη Ανριέττα: Τα νεοελληνικά γράμματα στην Ολλανδία, 15417

Ρεπορτάζ Ηλιανός Ορέστης: Ο διασημότερος δημοσιογράφος της Δυτικής Γερμανίας, 151/9 Λάιν Μόρις: Η Εθνική Βιβλιοθήκη, 149/5 Μαμαλάκη Ζερμαίν: Διάσκεψη της γαλλοφωνίας, 148/25

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Γιάνναρης Γιώργος: Το ελληνοαμερικανικά μυθιστόρημα, 156/18

Μπόρχερτ Βόλφγκανγκ: Έξω μπροστά στην πόρτα, 156/15 Σενγκόρ Λεοπόλντ Σεζάρ, 149/11

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ Δουμάς Αλέξανδρος, 147/5 Λωράν Ζακ: Μου ’χει τύχει να φανώ αγνώμων, 147/45 Μολινό Ζαν: Ο Αλέξανδρος Δουμάς και το μυθικό μυθιστό ρημα, 147/22 Μοράν Πωλ: Ο Υποκόμης ντε Μπραζελόν, 147/38 Ρώτα Σ. Μαρία: Εκδόσεις του Α. Δουμά, 147/47

Συφφέλ Ζακ: Χρονολόγιο Αλέξανδρου Δουμά, 147/6 Grisolia Michel: Οι ήρωες του Δουμά, 147/29 Michel de Certeau: Quiproquo. To ιστορικό θέατρο, 147/41 Pia Pascal: Οίκος Δουμά και Σία, 147/34 Sigaux Gilbert: Μπάλσαμό, η μαγεία και ο 18ος αιώνας, 147/ 19 Touttain Piene-Andr6: Το κάστρο του Μοντεχρίστο, 147/32

ΙΙ/Β' εξάμηνο Βιβλία για το καλοκαίρι, 148/27 Αιμέ Μαρσέλ: Ο δρόμος χωρίς όνομα, 148/42 Αισχύλου Τραγωδίες, 148/75 Αλιέντε Ιζαμπέλ: Το σπίτι των πνευμάτων, 148/40 Αξελός Κώστας: Προς την πλανητική σκέψη, 148/78 Ανδριώτης Γιάννης: Το υποσυνείδητο βγήκε βόλτα απ’ το παράθυρο, 148/29 Ανθολογία Ούγγρων ποιητών, 148/67 Ανθολογία ρώσικης κλασικής πεζογραφίας, 148/55 Ανθολογία σοβιετικού διηγήματος, 148/55 Άντριτς Ίβο: Η δεσποινίς, 148/44 Βάλντμπεργκ Πάτρικ: Σουρρεαλισμός, 148/85 Βαμβουνάκη Μάρω: Ο αντίπαλος εραστής, 148/33 Βιντάλ Γκορ: Μάιρα Μπρέκινριτζ, 148/64 Βλάχου Άγγελος: Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμά της, 148/80 Βρανά Σπεράντζα: Επιθεώρηση καψούρα μου, 148/88 Γιανναράς Χρήστος: Η κόκκινη πλατεία και ο θείος Αρθού ρος, 148/85 Γκιέχρλ Τζόζεφ: Αυτή είναι η κολύμβηση, 148/83 Γκιουνέι Γιλμάζ: Σάλπα ο βρωμιάρης, 148/42 Γκουιντούτσι Αρμάντα: Το Μήλο και το Φίδι, 148/70 Γκραίη Μαρτίν: Το βιβλίο της ζωής, 148/65 Γκραςς Γκύντερ: Το τενεκεδένιο ταμπούρλο, 148/65 Δαράκη Ζέφη: Μάρθα Σόλγκερ, 148/29 Δρακονταειδής Δ. Φίλιππος: Η διπλωματούχος του πιάνου, 148/32 Έκο Ουμπέρτο: Το Όνομα του Ρόδου, 148/40 Έκο Ουμπέρτο: Επιμύθιο στο Όνομα του Ρόδου, 148/78 Έντεν Φον Χόρβατ: Ένα παιδί του καιρού μας, 148/56 Έσσε Έμαν: Το παιχνίδι με τις χάντρες, 148/58 r Ζελούν Ταχάρ Μπεν: Η προσευχή της ερήμου, 148/53 Ζερβονικολάκης Νίκος: Δώδεκα κείμενα στην άμμο, 148/28 Ιωάννου Γιώργος: Ο της Φύσεως έρως, 148/79 Καβαμπάτα Γ.: Το πανδοχείο των απομάχων, 148/61 Καλίλα και Ντίμνα: Μύθοι Μπιντπάι, 148/82 Καράκος Αλέξανδρος: Μικροϋπολογιστές και η γλώσσα του προγραμματισμού BASIC, 148/84 Κορτές Φερνάντο: Η κατάκτηση του Μεξικού, 148/77 Κοτζιάς Αλέξανδρος: Φανταστική περιπέτεια, 148/34 Κούντερα Μιλάν: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι, 148/ 38 Κούρια Αφροδίτη: Το παιδί στη νεοελληνική τέχνη, 148/85 Κούρτοβικ Δημοσθένης: Ο τελευταίος σεισμός, 148/32 Νούσνιεβιτς Αντρέϊ: Ο βασιλιάς των δύο Σικελιών, 148/36 Κουτού Τζων: Περιμένοντας τους Βαρβάρους, 148/39 Λασκαράτος Ανδρέας: Αυτοβιογραφία, 148/90 Λειβαδίτης Τάσος: Βιολέτες για μια εποχή, 148/35 Λέσσινγκ Ντόρις: ...Τραγουδάει το χορτάρι, 148/51 Λίπαρντ Λούσυ: Ποπ Άρτ, 148/86 Λόντον Τζακ: Το κάλεσμα της άγριας φύσης, 148/62 Λουκιανός: Λούκιος ή όνος, 148/73 Μίλλερ Χένρυ: Τροπικός του Καρκίνου, 148/58 Μίσσιος Χρόνης: ...Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς, 148/31 Μίχαελ-Έντε: Ιστορία χωρίς τέλος, 148/36 Μίχαελ Έντε: Η Μόμο, 148/36 Μιχαήλ. Δέδε Μαρία: 360 ελληνικά αινίγματα, 148/82 Μιχαήλ-Δέδε Μαρία: 2500 ελληνικές παροιμίες, 148/82 Μοριάκ Φρανσουά: Τερέζα Ντεκερού, 148/43 Μούζιλ Ρομπέρτ: Τρεις Γυναίκες, 148/50 Μπαγιόν Αντρέ: Ιστορία μιας Μαρί, 148/46 Μπακ Περλ: Το ψωμί των ανθρώπων, 148/47 Μπονάρ Αντρέ: Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Από τον Ευριπίδη στην Αλεξάνδρεια, 148/74 Μπονάρ Αντρέ: Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Από την Αντιγόνη στον Σωκράτη, 148/74 Μπονάρ Αντρέ: Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Από την Ιλιάδα στον Παρθενώνα, 148/74 Μπονμπουάρ Άννα: Η Παιδαγωγική αύριο, 148/89 Μπούνιν Ιβάν: Σκοτεινές αλέες, 148/52 Μπρετόν Αντρέ: Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ, 148/86 Μπωβουάρ Σιμόν ντε: Οι Μανδαρίνοι, 148/55

Νάιπουλ Σ.Β.: Οι αντάρτες, 148/41 Ντάρρελ Λώρενς: Αλεξανδρινό Κουαρτέτο, 148/49 Ντένκ Ρόλαντ: Αυτή είναι η ιστιοπλοΐα, 148/83 Ντίντιον Τζόαν: Ένα βιβλίο για κοινή προσευχή, 148/48 Ντόντσεφ Άντον: Ο Μανόλ με τα εκατό αδέρφια, 148/57 Ντόουλινγκ Κολέτ: Το σύνδρομο της σταχτοπούτας, 148/69 Ξανθούλης Γιάννης: Ο Σόουμαν δε θα ’ρθει απόψε, 148/29 Οι Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης και Αριστοφάνης μιλούν για την ειρήνη, την χειραφέτηση των γυναικών και όλα τα σύγχρονα καυτά προβλήματα, 148/76 Οι αρχαίοι φιλόσοφοι Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος μιλούν για την παιδεία και τα προβλήματά της, 148/76 Πάουντ Έζρα, 148/67 Παπαγεωργίου Π. Στέφανος: Η στρατιωτική πολιτική του Καποδίστρια, 148/77 Παρίζε Γκοφρέντο: Το αφεντικό, 148/41 Πέννα Σάντρο: Λίγος πυρετός, 148/66 Πλούταρχος: Ερωτικός, 148/76 Ποιητές του Λίβερπουλ, 148/66 Πόντικας Μάριος: Η Κλειδαρότρυπα και άλλες ιστορίες, 148/31 Πρατολίνι Βάσκο: Χρονικό των φτωχών εραστών, 148/39 Πρέιντ Κρίστιαν: Αυτό είναι το γουίντ-σέρφινγκ, 148/83 Προυστ Μαρσέλ: Διαβάζοντας, 148/57 Ραπτόπουλος Βαγγέλης: Τα τζιτζίκια, 148/30 Ρίτσος Γιάννης: Όχι μονάχα για σένα, 148/28 Ρομαίν Γκαρύ: Λάμψη γυναίκας, 148/49 Σάμπσον Άντονυ: Η μυστική ιστορία της ITT - Το κυρίαρχο κράτος, 148/81 Σάντος Έμμα: Σκότωσα την Έμμα Σ., 148/69 Σαραντίτη - Παναγιώτου Ελένη: Τα δένδρα που τα λένε Ντίβι-ντίβι, 148/35 Σβάρτσερ Άλις: Η «μικρή διαφορά» και οι μεγάλες της συ νέπειες, 148/70 Σελίν Λουί-Φερντινάν: Από τον έναν πύργο ο άλλος, 148/60 Σκόρσα Μανουέλ: Ο ακίνητος χορός, 148/47 Σουΐφτ Τζόναθαν: Τα ταξίδια του Γκάλλιβερ, 148/45 Σταντάλ: Αναμνήσεις εγωτισμού, 148/50 Τατσόπουλος Πέτρος: Οι ανήλικοι, 148/30 Τζέιμς Σ. Ιαν.: Ματωμένη επέτειος, 148/46 Τζόυς: Δουβλινέζοι, 148/43 Τουαίν Μαρκ: Γράμματα απ' τη γη, 148/50 Τσάντλερ Ραίημοντ: θα περιμένω, 148/72 Τσάντλερ Ραίημοντ: Κόκκινος άνεμος, 148/72 Τσέστερτον Κ. Γκ.: Ο άνθρωπος που τον έλεγαν Πέμπτη, 148/61 Φακίνου Ευγενία: Το έβδομο ρούχο, 148/31 Φαμπρ Ορελιέν: Το πειραματικό νέο σχολείο, 148/88 Φαστ Χάουαρντ: Ο Πολίτης Παίην, 148/53 Φερναντέζ Ντομινίκ: Εγώ ο Πιέρ Πάολο στα χέρια του αγ γέλου, 148/59 Φιτζέραλντ Ζέλντα: Χαρίστε μου το βαλς, 148/38 Φιτζέραλντ Φ. Σκοττ: Ο Παράδεισος του Πατ Χομπυ, 148/62 Φουρνιέ Α.: Ο μεγάλος Μωλν, 148/54 Φρεντς Μαίριλυν: Ουρητήρια γυναικών, 148/68 Χάμετ Ντάσιελ: Το γυάλινο κλειδί, 148/71 Χάξλεϋ Άλντους: Ο πίθηκος και η ουσία, 148/37 Χαριτόπουλος Διονύσης: Τα παιδιά της χελιδόνας,, 148/33 Χατζηκυριάκος-Γκίκας Ν.: Ελληνικοί προβληματισμοί, 148/ 80 Χατζής Δημήτρης: Το διπλό βιβλίο, 148/34 Χολιντέυ Μπίλλυ: Αυτοβιογραφία. Η κυρία τραγουδάει τα μπλουζ, 148/37 Χουάν Ζοζέ Σάερ: Ο έκθετος, 148/64 Χόχουτ Ρολφ: Ένας έρωτας στη Γερμανία, 148/56 Χρονάς Γιώργος: Ελληνορωμαϊκή πάλη, 148/84 Anzieu D„ Καραπάνος Φρ„ Gillibert Ι„ Green Α., Νικολαΐδης Ν. και Ποταμιάνου Α.: Ψυχανάλυση και Ελληνική Κουλτού ρα, 148/87 Berger John: Η εικόνα και το βλέμμα, 148/80 Clement Catherine: Χιουρρέμ, 148/45 Dylan Bob: Τα τραγούδια του, 148/68 Flaceliere Robert: Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρ

Β εξάμηνο/III χαίων Ελλήνων, 148/74 Flacelidre Robert: Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα, 148/75 Heinrich Von Kleist: 4 νουβέλες, 148/44 Heller Agnes: Για ν’ αλλάξουμε τη ζωή, 148/78 James, D.R.: Ο Μαύρος Πύργος, 148/72 Nyssen Hubert: Η Ελεονώρα στη Δρέσδη, 148/63 Ozakin Aysel: Πρέπει να γεράσω εδώ; 148/48 Rodnay laks: Ο πρώτος σας υπολογιστής, 148/84 Rodnay laks: Πώς να φροντίζετε τον υπολογιστή σας, 148/ 84 Shea Robert: Ζίντζα, 148/52 Stevenson Robert Louis: Η λέσχη της αυτοκτονίας, 148/54 Taylor Bradford Barbara: το τίμημα της δόξας, 148/63 Wolinski: Ανοιχτή επιστολή στη γυναίκα μου, 148/87 Βιβλία για παιδιά, 148/91 Αθάνατα παραμύθια. Μια επιλογή από τους μύθους του Αι σώπου, 148/110 Αλεξίου Έλλη: Ρωτώ και μαθαίνω, 148/119 Αριστοφάνης, Εκκλησιάζουσες, 148/106 Αριστοφάνης. Πλούτος, 148/106 Αοημακόπουλος Μ. - Μοσχοβίτης Τ.: Αυτοκόλλητα για προνήπια, 148/93 Αοημακόπουλος Ι.Ι. - Μοσχοβίτης Τ.: Κολλάω... τα μέσα συγκοινωνίας, 148/93 Βαλάσης Διονύσης: Η ιστορία της γραφής και του Βιβλίου, 148/116 Βέρυ Ιούλιος: Από τη γη στη σελήνη, 148/118 Βερν Ιούλιος: Ο δεκαπεντάχρονος πλοίαρχος, 148/118 Γκόλντεμπεργκ Ντανιέλ: Ο μπαμπάς κλώσα, 148/102 Γουδέλη Μαρία: Ζώα και Φυτά, 148/98 ΔαρΛκη Πέπη: Ομαδικά παιχνίδια των παιδιών μας, 148/113 Εκπληκτικές, συναρπαστικές, απίθανες αλήθειες για τα ζώα, 148/100 Εσκαρπί Ρομπέρ: Οι δημοσιογραφικές επιτυχίες του Ρουλταμπάς, 148/118 Ευμορφόπουλος Κ.: Τα νέα μαθηματικά στο νηπιαγωγείο, 148/95 Ζαραμπούκα Σοφία: Μυθολογία 8, 148/102 Θαλάσσης Νέαρχος: Ζούσανε μια φορά και όχι μόνο δύο μικρά ψάρια χωρίς όνομα, 148/105 Ινκιόφ Δημήτρης: Εγώ κι η αδερφή μου η Κλάρα, 148/111 Κλασικά παραμύθια. Μια επιλογή από τους μύθους του Αι σώπου, 148/110 Κοντολέων Μάνος-Αγγούρα - Βλογιαννίτη Άννα: Το βι βλίο των διακοπών μου. Παίζω και μαθαίνω, 148/108 Κοντολέων Μόνος: Γάντι σε ξύλινο χέρι κι άλλες 5 ιστο ρίες, 148/120 Κοροβέσης Περικλής: Η συνέλευση των Ζώων, 148/109 Κουρουπός Γιώργος: 6 τραγούδια για ποντίκια, 148/109 ΛοΤζου Μάρω: Η νύχτα τρέχει να συναντήσει την ημέρα, 148/98 Μαρουλάκης Νίκος: Το μαγικό τσουκάλι, 148/102 Μάστορη Βούλα: Ο καλεσμένος, 148/104 Νέστλινγκερ Κριστίνε: Ιστορίες του Φραντς, 1481110 Νεστλ1νγκερ Κριστίνε: Η Ροδομηλιά - Όλο και κάτι σκέ φτεται, 148/112 Οι απίθανες περιπέτειες του Ιάσονα, 148/97 Οι απίθανες περιπέτειες του Οδυσσέα, 148/97 Όφμαν Έρνστ: Κοπέλια, ο καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών, 148/97 Παμπούδη Παυλίνα: Με το άλφα και το βήτα, 148/92 Παουστόφκσι Κονσταντίν: Καλοκαιριάτικες μέρες, 148/111 Πλαστήρα Αλεξάνδρα - Φλώρου Λίκα: ΙστοΛες μικρές και λίγο πιο μεγάλες, 148/94 Ποταμίτης Δημήτρης: Τα ανάποδα παραμύθια, 148/109 Ράϊτσον Πατρίτσια: Η μαγεμένη νύχτα, 148/113 Ραυτογιάννης I. Κ.: Κυκλοφοριακή αγωγή για παιδιά, 148/ 101 Ροντάρι Τζιάννι: Ιστορίες φτιαγμένες στη μηχανή, 148/111 Σακελλαρίου Χάρης - Χρήστου Κ.: Οι διακοπές. Το βιβλίο μου για το καλοκαίρι, 148/107

Σαρής Ζωρζ: Η αποθήκη, 148/100 Σκοτ Γουόλτερ: Κουέντιν Ντάργουαρντ, 148/118 ΣουΙφτ Ιωνάθαν: Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ, 148/118 Στήβενσον Ρόμπερτ Λούις: Το νησί των θησαυρών, 148/117 Στίβενσον Ρόμπερτ: Το μαύρο βέλος, 148/118 Στόουν Χάριετ Μπίτσερ: Η καλύβα του μπάρμπα-Θωμά, 148/118 Σφαέλου Καλλιόπη: Τα απομνημονεύματα ενός γάτου, 148/ 99 Τα μωρά των ζώων και οι μαμάδες τους, 148/94 Το βιβλίο με τα επαγγέλματα, 148/94 Τριβιζάς Ευγένιος: Η χώρα χωρίς Γάτες, 148/96 Τριβιζάς Ευγένιος: Ο Ιγνάτιος και η γάτα, 148/99 Τριβιζάς Ευγένιος: Ο Λαίμαργος τουνελόδρακος, 148/96 Τριβιζάς Ευγένιος: Ο Ναυαγός Κοκκινοτρίχης, 148/96 Φάγκερστρεμ Γκρέτε, Χάνσον Γκουνίλα: Ο Περ, η Ίντα και το μικρούτσικο, 148/103 Φακίνου Ευγενία: Ο κύριος Ουλτραμέρ, 148/105 Φίλντιση Σοφία: Η μάνα του ανέμου, 148/103 Φόκνερ Τζ. Μιντ: Μούνφλιτ, το μυστήριο του θρυλικού δια μαντιού, 148/120 Φακίνου Ευγενία: Μια μικρή καλοκαιρινή ιστορία, 148/113 Χατζηβασιλείου Βασίλης: Μήνυμα από τον ήλιο, 148/101 Andersen C.H.: Η τοσοδούλα, 148/104 Andersen C. Η.: Ο χοιροβοσκός, 148/104 Andersen C. Η.: Το αηδόνι, 148/104 Blyton Enid: Οι μυστικοί εφτά σε μια διασκεδαστική περιπέ τεια, 148/116 Blyton Enid: Οι πέντε φίλοι σε μυστικά ίχνη, 148/116 Blyton Enid: Τα πέντε λαγωνικά. Το μυστήριο των παράξε νων μηνυμάτων, 148/116 Brice Raphaelle: Το ρύζι, που τρέφει τον κόσμο, 148/99 Buriand A C.: Οι Ίνκας, 148/114 Crasher Judith: Οι Αζτέκοι, 148/114 Crasher Judith: Οι Έλληνες, 148/114 De Satrigne Katherine: Η σοκολάτα, το τσάι και ο καφές, 148/ 99 De Sairignd Katherine: το γάλα, η πρώτη τροφή, 148/99 Forman Joan: Οι Ρωμαίοι, 148/114 Hill Eric: Πού πήγε ο Σπότ, 148/93 Hill Eric: Ο πρώτος περίπατος του Σποτ, 148/93 Hill Eric: Ο Σποτ πάει σχολείο, 148/93 Hill Eric: Τα γενέθλια του Σποτ, 148/93 Gibson Michael: Οι Βίκινγκς, 148/114 Lai Ρο Kan: Οι αρχαίοι Κινέζοι, 148/114 McNaughton Colin: Τρελός για ποδόσφαιρο, 148/112 Malpievo: Παίζω και μαθαίνω. 1 Αλφαβητάριο με ζώα 2. Αριθμητήριο με ζώα, 148/96 Maltais Marcelha 0 Rozave Frangoise: Οι περιπέτειες του χαρταετού Αετομύτη από τη Βραζιλία, 148/103 Marshall Ray και Korky Raul: Οι 4 Πράξεις: πρόσθεση, αφαί ρεση, πολλαπλασιασμός, διαίρεση, 148/92 Millard Anne: Οι Αιγύπτιοι, 148/114 Nath Nathalie - F6lix Monique: Η μετακόμιση, 148/95 Nath Nathalie - Fdlix Monique: Τα κουλούρια του Αλέξαν δρου, 148/95 Nath Nathalie - F6lix Monique: To μάθημα της μουσικής, 148/ 95 Pienkowski Jan: Καλή χώνεψη, 148/92 Rooke Patrick: Οι Νορμανδοί, 148/114 Rowland-Entwistle Theodore: Τα ταξίδια των ζώων, 148/101 Rudo Moric: Ιστορίες του δάσους, 148/114 Semp6/Goscinny: Ο μικρός Νικόλας διασκεδάζει, 148/106 Turk Hanne: Αλέξανδρος ο αθλητής, 148/94 Turk Hanne: Αλέξανδρος ο κυνηγός, 148/94 Turk Hanne: Αλέξανδρος ο πρώτος, 148/94 Veoman John: Ένας γάτος για κλάματα, 148/112 Wells Ftosemary: Ο Πέτρος και η Ελένη, 148/112 Άγκαθα Κρίστι, 149/15 Αυτοβιογραφικό, 149/19 Βαλούκος Στάθης: Ηρακλής Πουαρό. Μέθοδοι και στυλ

IV/Β εξάμηνο ενός κυνηγού δολοφόνων, 149/21 Βερέττας Μάριος: Εφτά αναγνώστες μιλούν για την Άγκαθα Κρίση, 149/35 Γαλάντης Γιώργος: Ελληνική βιβλιογραφία Άγκαθα Κρίστι, 149/54 Γαλάντης Γιώργος: Χρονολόγιο Άγκαθα Κρίστι, 149/16 Ευθυμιάδη Νένη: Άγκαθα Κρίστι. Αξίες και πρόσωπα, 149/ 43 Η εκδοτική πορεία της Κρίστι στην Ελλάδα. Συνέντευξη με τον κ. Τάσο Λαζαρίδη των εκδόσεων «Λυχνάρι», 149/50 Μαμαλάκη Ζερμαίν: Άγκαθα Κρίστι, μυθιστοριογράφος του αιώνα μας, 149/30 Παναγή Αφροδίτη: Η τέχνη της Άγκαθα Κρίστι, 149/27 Πέρσης Θόδωρος: Ελληνική παραστασιογραφία έργων της Άγκαθα Κρίστι, 149/47 Σπηλιόπουλος Βασ.: Ο χώρος και ο χρόνος σαν απαραίτη τες προϋποθέσεις για τη διάπραξη του εγκλήματος, 149,39 Σίγκμουντ Φρόυντ, 150/17 Ανδρεάδης Γιάγκος: Ο Οιδιπόδειος πόλεμος αναλυτών και μυθολόγων, 150/37 Καλαμαράς Κ. Βασίλης: Ελληνικές μεταφράσεις έργων του Σίγκμουντ Φρόυντ (1925-1986), 150/63 Μπουλιώτης X.: Η Αρχαιολογία στη ζωή και στο έργο του Φρόυντ, 150/56 Νικολαΐδης Αριστοτέλης: Ο Φρόυντ το παρόν και το μέλ λον, 150/42 Νικολαΐδης Νίκος: Το ένστικτο (ενόρμηση) του θανάτου στο έργο του S. Freud και των επιγόνων του, 150/29 Νικολαΐδου Μαρία: Freud και σύγχρονη Ελλάδα, 150/54 Ποταμιάνου Άννα: Ο Φρόυντ το παρόν και το μέλλον, 150/ 46 Ράλλη |ουλιέττα: Χρονολόγιο Σίγκμουντ Φρόυντ, 150/18 Τζαβάρας Θανάσης: Ο Φρόυντ, το παρόν και το μέλλον, 150/49 Αντονέν Αρτώ, 151/13 Ένα έργο που διαστέλλεται, 151/41 Η ανώτατη κορυφή του βάθους, 151/53 Κοκκινοπούλου Λ.: Ελληνικές εκδόσεις κειμένων του Αρ τώ, 151/58 Κουτσουδάκη Μαρία: Το διονυσιακό στοιχείο στη θεωρία του Αντονέν Αρτώ, 151/56 Ο Αρτώ από τη Μαρτ Ρομπέρ, 151/55 Bollon Patrice: «Αρτώ Ροκ», 151/47 Delvaille Bernard: Ανθρώπινη κραυγή, 151/44 Rey Jean-Michel: Η εποχή του Ροντέζ, 151/49 Thevenin Paule: Αντουάν Μαρί Ζοζέφ Αρτώ (1896-1948), 151/14' Όσκαρ Ουάιλντ, 152/5 Ζιντ Αντρέ: in memoriam, 152/15 Κονδύλη Ελένη: Oscar Wilde: Διαθέσιμες ελληνικές εκδό σεις, 152/63 Λαμπαδαρίδου Έφη: Τα αντίθετα στον Όσκαρ Ουάιλντ, 152/55 Ο Μπόρχες για τον Όσκαρ Ουάιλντ, 152/52 Παναγή Μ. Αφροδίτη: Ο μύθος στο Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, 152/42 Παπαδόπουλος Πέτρος: Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900), 152/6 Πέρσης Θόδωρος: Παραστασιογραφία Όσκαρ Ουάιλντ (1908-1984), 152/59 Edwards Owen Dudley: Ο Όσκαρ Ουάιλντ και η Ελλάδα, 152/ 46 Elmann Richard: Μια ερωτική σχέση στο τέλος της βικτω ριανής εποχής, 152/32 Worth Katharine: Ουάιλντ, ο άνθρωπος του θεάτρου, 152/24 Βιρτζίνια Γουλφ, 153/13 Αναστασοπούλου θ. Μαρία: Το λυρικό μυθιστόρημα και η Βιρτζίνια Γουλφ, 153/21 Καζάκου I. Σοφία: Η φεμινιστική άποψη της Βιρτζίνια Γουλφ μέσα από δυο δοκίμιά της, 153/52 Καζάκου I. Σοφία: Κατάλογος ελληνικών εκδόσεων έργων

της Βιρτζίνια Γουλφ, 153/58 Καράγιωργα Ολυμπία: Ο Έρωτας στο έργο της Βιρτζίνια Γουλφ, 153/50 Κουτσουδάκη Μαρία: Ο «Έλληνας» Ιάκωβος: η Ελλάδα στο Δωμάτιο του Ιάκωβου, 153/42 Κουτσουδάκη Μαρία: Ποια είναι η κ. Νταλλογουέυ, 153/28 Λαμπαδαρίδου Έφη: Διάνοια και φαντασία στον «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ, 153/34 Λαμπαδαρίδου Έφη: Χρονολόγιο Άντελιν Βιρτζίνια Στήβεν Γουλφ 1882-1941, 153/14 Παναγή Μ. Αφροδίτη: Το θέμα του καλλιτέχνη στο «Προς το Φάρο» της Γουλφ, 153/31 Σακελλίου - Schultz Λιάνα: Τα Κύματα και η «υπόγεια» με ταφορά τους, 153/39 Τσάτσου Μαρία: Ένα γράμμα της Βιρτζίνια Γουλφ για την Ελλάδα, 153/55 Βόλφγκανγκ Γκαίτε, 154/11 Αντωνοπούλου Αναστασία: Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου: Μια προσέγγιση, 154/36 Ένγκελς Φ.: Ο Γκαίτε και η γερμανική αθλιότητα, 154/44 Κεντρωτής Δ. Γιώργος: Το Καλό και το Κακό στον Φάουστ, 154/27 Κρητικός Γιάννης: Ποιητικός ρεαλισμός και οραματισμός στον Γκαίτε, 154/19 Μητραλέξη Κατερίνα: Ο Goethe και τα ελληνικά γράμματα «Ιφιγένεια εν Ταύροις», 154/40 Ραΐση Βικτωρία: Χρονολόγιο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, 154/12 Φράγκου-Κικίλια Ρίτσα: Βιβλιογραφία, 154/49 Fr6ville Jean: Γκαίτε, 154/46 Αυτοβιογραφία, 155/13 Δασκαλόπουλος Δημήτρης: Αυτοβιογραφικά κείμενα Ελ λήνων λογοτεχνών. Ένα ανθολόγιο, 155/48 Παπουτσά Καίτη: Ο μύθος του πραγματικού στην αυτοβιο γραφία, 155/44 Πασχαλίδης Γρηγόρης: Η κατασκευή ενός είδους: η αυτο βιογραφία και η κριτική της, 155/14 Bruss Elisabeth: Η αυτοβιογραφία στον κινηματογράφο, 155/39 Gusdorf Georges: Απ' τη μυσταγωγία της αυτοβιογραφίας στο λογοτεχνικό είδος, 155/25 Lejeune Philippe: Κοιτάζοντας μια αυτοπροσωπογραφία, 155/35 May Georges: Η γένεση της αυτοβιογραφίας 155/21 Rousset Jean: Το προσωπικό ημερολόγιο, κείμενο χωρίς αποδέκτη;, 155/28 Tournier Michel: Η αυτοπροσωπογραφία, 155/42 Μετάφραση, 156/10 Δασκαλάκη Κατερίνα: Η «αβάσταχτη ελαφρότητα» μιας με τάφρασης 156/46 Δρακονταειδής Δ. Φίλιππος: Μετάφραση: το βάρος των αστάθμητων στοιχείων, 156/41 Καλόμαλος Θανάσης: Δημόσια επίδειξη μετάφρασης, 156/ 48 Κεντρωτής Δ. Γιώργος: Musa musiliana graeca, 156/37 Κούρτοθικ Δημοσθένης: Κοινωνιολογία του μεταφραστι κού αμαρτήματος ή ποιος φοβάται τη σαφήνεια;, 156/29 Μέλμπεργκ Μαργαρίτα: Αύγουστος Στρίνμπεργκ. Απορίες στη μεταφραστική πορεία, 156/44 Μπερλής Άρης: Συγγραφείς και μεταφράσεις, 156/33 Ταμβακάκης Φαίδων: Ο Χαλ μεταφράζει, 156/42 Lacarridre Jacques: Η μετάφραση: μια ιστορία αγάπης και συντροφικότητας, 156/54 Larbaud Valdry: Μεταφράζοντας, 156/24 Mounin Georges: Το αληθινό πρόβλημα, 156/27 Καρυωτάκης Κώστας, 157/39 Αργυρίου Αλεξ: Ο κριτικός λόγος του Κ.Γ. Καρυωτάκη, 157/ 118 Γκότοβος Ν. Αθανάσιος: Μια προσέγγιση στο ποίημα του

Β εξάμηνο / V Κ.Γ. Καρυωτάκη: «Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον», 157/70 Δάλκου Γεωργία: Ο Καρυωτάκης και η εποχή του, 157/45 Καψωμένος Γ. Ερατοσθένης: Δομές αντίθεσης στην ποίη ση του Καρυωτάκη, 157/83 Πασχαλίδης Γρηγόρης: Ο θάνατος του συγγραφέα και η αυτοκτονία της κριτικής, 157/125 Πολίτου-Μαρμαρινού Ελ.: Οι τολμηροί διασκελισμοί του Καρυωτάκη προς το μέλλον, 157/62 Σιαφλέκης Ι.Ζ.: Η «Δεσποινίς Bovary», μια διακειμενική ανάγνωση, 157/108 Σταυροπούλου Έρη: Κ. Χατζοπούλου, «Το όνειρο της Κλά ρας» - Κ. Καρυωτάκη, «Δεσποινίς Bovary». Παράλληλα κεί

μενα 157/113 Στεργιόπουλος Κώστας: Η μαρτυρία της μορφής στην ποίηση του Καρυωτάκη, 157/51 Τζιόβας Δημήτρης: Η ποίηση του Καρυωτάκη ως πρόκληση στο μοντερνισμό, 157/100 Συνοπτική βιβλιογραφία Κ. Καρυωτάκη, 157/132 Χωρεάνθης Κώστας: Ο «καθωσπρεπισμός» της ποίησης, 157/91 Χωρεάνθης Κώστας: Χρονολόγιο Κ.Γ. Καρυωτάκη, 157/40 Hokwerda Hero: Ελεγεία ή σάτιρες;, 157/74 Mackridge Peter: Ζητήματα ύψους και ύφους στην ποίηση του Καρυωτάκη, 157/79

ΕΠΙΛΟΓΗ Αλληλογραφία

Κοινωνιολογία

Παλαμάς Κωστής: Γράμματα στη Ραχήλ, 147/57

Καραποστόλης Βασίλης: Η Αδιαχώρητη Κοινωνία. Ένας διάλογος της Κοινωνιολογίας με την Λογοτεχνία, 153/59 Τσαούσης Γ.Δ.: Κοινωνική Δημογραφία, 149/59

Ανθρωπολογία Κιουρτσάκης Γιάννης: Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρί ζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου, 153/62 Αρχαιολογία Franke R.P.: Η Μικρά Ασία στους ρωμαϊκούς χρόνους. Τα νομίσματα καθρέφτης της ζωής των Ελλήνων, 147/61 Αρχιτεκτονική Κωτσιόπουλος Μ.Α.: Κριτική της αρχιτεκτονικής θεωρίας, 154/56 Γλυπτική Λαμπράκη-Πλάκα Μαρίνα: Ο Μπουρντέλ και η Ελλάδα. Πη γές από την αρχαιότητα στο έργο του Μπουρντέλ, 149/63 Δοκίμιο

Κόμικ Ελληνική Μυθολογία: θησέας, 155/58 Λαογραφία Παπαγεωργίου Νίκος: Οι παλιές ελληνικές ρεκλάμες 19001950, 152/69 Μελέτες Δεκαβάλλε Αντώνης: Εισαγωγή στο λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη, 149/70 Καναράκης Γιώργος: Η λογοτεχνική παρουσία των Ελλή νων στην Αυστραλία, 147/59 Κεχαγιόγλου Γιώργος: «Ο Έρωτας στα χιόνια» του Αλέξαν δρου Παπαδιαμάντη. Μια ανάγνωση, 155/63 Μπαλούμης Γ. Επαμ.: Ηθογραφικό διήγημα. Κοινωνικοιστορική προσέγγιση. Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης, Πολυλάς, 156/67

Τσιρόπουλος Κ.: Παιδεία Ελευθερίας, 155/57 Ιστορία

Μαρτυρίες

Γιαννακόπουλος Κων/νος: Βυζάντιο και Δύση. Η αλληλεπί δραση των αμφιθαλών πολιτισμών στον Μεσαίωνα και στην Ιταλική Αναγέννηση (330-1600), 152/71 Δρακόπουλος Παν.: Μεσαίωνας ελληνικός και δυτικός, 154/68 Θεμελή-Κατηφόρη Δέσποινα: Το γαλλικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα στην περίοδο του Καποδίστρια, 153/72 Παπαγεωργίου Π. Στέφανος: Η στρατιωτική πολιτική του Καποδίστρια, 155/66 Πιζάνιας Πέτρος: Μισθοί και Εισοδήματα στην Ελλάδα (1842-1923), 150/71 Τενεκίδης Γιώργος: Ίμβρος και Τένεδος. Ιστορία - Νομικό Καθεστώς - Σύγχρονη Πραγματικότητα, 149/71 Dakin Douglas, με τη συνεργασία των ιστορικών Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιακού, Ε. Κωφού, I. Διαμαντούρου: Μακεδονικός Αγώνας, 154/70

Μακρής Β. Γιώργος: Γραπτά, 156/69 Χαριάτη-Σισμά'νη Κατερίνα: Μαθητεύοντας κοντά στον Μπουζιάνη, 151/70 Αθανασιάδη Πολύμνια: Στο σύνορο του Ευφράτη, 157/145

Κινηματογράφος Διζικιρίκης Γ.: Λεξικό αισθητικών και τεχνικών όρων του κι νηματογράφου, 156/59 Κλασική Φιλολογία Πλουτάρχου, Ερωτικός, 153/64

Βαλάσης Διονύσης: Μια περιπέτεια χωρίς τέλος... Η ιστο ρία της γραφής και του βιβλίου, 150/67 Πεζογραφία Αλιέντε Ιζαμπέλ: Το σπίτι των πνευμάτων, 154/64 Γαλανάκη Ρέα: Ομόκεντρα διηγήματα, 151/66 Δαράκη Ζέφη: Μάρθα Σόλγκερ, 154/60 Κάσδαγλης Νίκος: Η νευρή, 149/67 Κασόλας Μήτσος: Το σάπιο νερό, 157/143 Καχτίτσης Νίκος: «Ποιοι οι φίλοι», «Η Ομορφάσχημη», «Το Ενύπνιο», 156/61 Κλεμάν Κατρίν: «Χιουρρέμ», 149/69 Κούντερα Μίλαν: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι, 152/ 67 Μεγάλου-Σεφεριάδη Λία: Το ξένο σώμα, 151/68 Μπαγιόν Αντρέ: Ιστορία μιας Μαρί, 153/70 Μπόγκε-Ερλι Νόρτρουντ: Ενάντια στον άνεμο, 156/63

Vl/B εξάμηνο Πανσέληνος Αλέξης: Η Μεγάλη Πομπή, 153/68 ΡΙτσος Γιάννης: Σφραγισμένα μ’ ένα χαμόγελο, 154/62 Ρολάν Ντομινίκ: Το κρεβάτι, 156/65 Φαστ Χάουαρντ: Ο Πολίτης Παίην, 154/67 Φερναντέζ Ντομινίκ: Εγώ ο Πιερ Πάολο στα χέρια του αγ γέλου, 150/69 Ποίηση Καλαμαράς Κ. Βασίλης: Η προφητεία του φόνου, 149/65 Κάσσος Βαγγέλης: Στα ριζά της σιωπής, 151/61 Λαχάς Κώστας: Μετείκασμα - Μεταίσθημα, 157/141 Μέσκος Μάρκος: Στον ίσκιο της γης, 155/60 Πάρα Νικανόρ: Ποιήματα και αντιποιήματα, 147/55 Σουρβίνος I. Δημήτρης: Τεφροδόχος, 152/65

Φωτιάδης Θανάσης: Μητρώον, 1937-1977. Ποίηση, 151/64 Πολιτική Οι Κούρδοι. Ένας ιστορικός λαός αγνοούμενος, 154/53 Ελληνικά Αμυντικά Προβλήματα, 157/133 Τρικούκης Μάκης: Πολιτική και Φιλοσοφία στον Γκράμσι, 150/65 Τσαγκαρουσιάνου Ράζα - Σοφάς Σπύρος, 150/65 Macpherson B.C.: Ατομικισμός και ιδιοκτησία. Η πολιτική θεωρία του πρώιμου φιλελευθερισμού από τον Hobbes ο* τον Locke, 155/67 Economies Mediterrann6enes: Equilibres et Intercommunics tions ΧΙΙΙέ-ΧΙΧέ, 157/149

ΠΛΑΙΣΙΟ Αθανασόπουλος Βαγγέλης: Η θεωρία και η πράξη της αφη γηματικής τέχνης του Φώτη Κόντογλου, 155/63 Αλεξίου Δημήτρης: Η κατεδάφιση προετοίμαζε την εξέγερ ση, 147/57 Ανδρίτσος Θανάσης: Τα ελάχιστα, 155/61 Αποστολόπουλος Αποστόλης: Ένα δράμα, μια ιστορία, η γενιά μας, 156/61 Βογασάρης Άγγελος: Πωλ Νορ, 150/67 Βότση Όλγα: Πήλινο σχήμα, 154/59 Γάσπαρης Αιμίλιος: Βάδισμα στην ευθεία, 157/137 Δαββέτας Δ.Ν.: Ρέκβιεμ για το πρωινό τέλος, 151/63 Δοξιάδης Απόστολος: Βίος Παράλληλος, 154/55 Ζαχαριάδης Νίκος: Ο αληθινός Παλαμάς, 156/63 Καλαντζής Κώστας: Διαταραχές του λόγου στην παιδική ηλικία, φωνή -ομιλία - ανάγνωση - γραφή, 151/67 Καραντώνης Αντρέας: Μια φυσιογνωμία και μια εποχή, 154/ 57 Κέντρου-Αγαθοπούλου Μαρία: Μετανάστες του εσωτερι κού νερού, 149/61 Καιροφύλλας Γιάννης: Γιαννούλης Χαλεπός. Ο ευαίσθητος κι αγαθός Τήνιος καλλιτέχνης, 157/139 Κερασίδης Παναγιώτης: Η σκιά μου σαν σώμα, 149/63 Κέτε Ούρσουλα: Παιδικές Ιστορίες απ' όλο τον κόσμο, 155/ 59 Λάιτον Ίρβινγκ: Εδώ αγάπησε φλεγομένη η Σαπφώ, 150/67 Λέντζης Δημήτρης: Λόγος ζωγραφισμένος δια χειρός, 150/ 69 Μακρής Κίτσος: Επιδράσεις του νεοκλασικισμού στην ελ ληνική λαϊκή ζωγραφική, 155/65 Μακρής Κίτσος: Οι τοιχογραφίες των σπιτιών της Εράτυρας-Σέλιτζας, 155/65 Μύρης Χ.Κ.: Η καμπάνα-Οδάξ, 149/63 Οι Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης και Αριστοφάνης μιλούν για την Ειρήνη την Χειραφέτηση των Γυναικών και όλα τα σύγχρονα καυτά προβλήματα, 155/61

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος μιλούν για την Παιδεία και τα προβλήματά της, 155/61 Παουστόφσκι Κων.: Καλοκαιριάτικες Μέρες, 155/59 Παπαθανασόπουλος Α.Π.: Ένα τριαντάφυλλο για σας, 151/ 65 Παπαγεωργιάδου Α. Χαρίκλεια, 147/61 Πέππας Δημήτρης: Λόγια που θυμούνται την αφετηρία τους, 157/137 Προυστ Μαρσέλ: Διαβάζοντας, 154/55 Ριζάκης Κώστας: Ο βυθός μου τα πράγματα, 157/135 Σάθας Ν. Κωνσταντίνος: Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, Ιστορι κόν Δοκίμιον περί των προς αποτίναξιν του Οθωμανικού ζυγού Επαναστάσεων του Ελληνικού Έθνους (1453-1821), 152/67 Σαμουηλίδης Χρήστος: Σοσιαλιστική Γερμανία, 149/61 Σπανδώνης Γιάννης: Γραικοί, 149/65 Σταυρόπουλος Γιώργος: Ποιήματα, 151/63 Σωτηράκου Πίτσα: Ο Αντώνης δε θα σχολάσει απόψε, 157/ 141 Τασούλης Θέμης: Σε μωβ ελάσσονα, 147/57 Χωρεάνθη Ελένη: Οι εποχές της Εύας, 147/59 Πλαίσιο για παιδιά Αγγελάκης Ανδρέας: Ανεβάζουμε ένα έργο;, 153/65 Ανανίδου Έφη: Ο Κυρ Συμιγδαλένιος, 153/67 Ιωαννίδης Δ.Ι.: Η ιστορία με το γαλάζιο μολύβι, 153/63 Ιωάννου Έρση: Η χρυσή γαλέρα, 154/59 Κοντολέων Μάνος: Γάντι σε ξύλινο χέρι, 153/61 Κροντηρά Λήδα: Γνωριμία με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μου σείο, 151/71 Σαρή Ζωρζ: Η αποθήκη, 153/65 Benson Bernard: Το βιβλίο της Ειρήνης, 153/61 Hermary-Vieille Catherine: Ο Μεγάλος Βεζύρης της νύχτας, 156/61

ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ Αγγελίδης Μανόλης, 155/67 Αγγελοπούλου Βίτω, 150/67 Αναστασοπούλου θ. Μαρία, 153/21 Ανδρεάδης Γιάγκος, 150/37 Αντωνοπούλου Αναστασία, 154/36 Απάκη Έφη, 147/63, 148/121, 149/72, 150/73, 151/73, 152/73, 153/73, 154/73, 155/71, 156/73, 157/151 Αργυρίου Αλέκος, 157/118 Βαλαβανίδης Αθανάσιος, 157/138 Βακαλό Ελένη, 149/63 Βαλούκος Στάθης, 149/21 Βέης Γιώργος, 147/55, 152/65 Βερέττας Μάριος, 149/35, 155/58

Γαλάντης Γιώργος, 148/27, 149/16, 149/54 Γάλλος Κώστας, 155/57 ΓκιζέληΔ. Βίκα,-154/56 Γκότοβος Ν. Αθανάσιος, 157/70 Δάλκου Γεωργία, 157/45 Δανιήλ Γ„ 156/69 Δασκαλάκη Κατερίνα, 156/46 Δασκαλόπουλος Δημήτρης, 155/48 Δελώνης Αντώνης, 151/71, 153/61, 155/59 Δεμερτζής Νίκος, 153/59 Δημητρίου Σωτ., 156/59 Δράκονταειδής Δ. Φίλιππος, 156/41 Ένγκελς Φ„ 154/44

Β εξάμηνο/ VII Ευθυμιάδη Νένη, 149/43 Ευθυμιάδου Ιωάννα, 147/34, 147/41, 151/14, 151/44 Ζιντ Αντρέ, 152/15 Ηλιανός Ορέστης, 151/9 Κοζάκου I. Σοφία, 153/52, 153/58 Καλαμαράς Κ. Βασίλης, 150/63 Καλκάνη Δήμητρα, 147/6 Καλόμαλος Θανάσης, 156/48 Καραβασίλης Γιώργος, 147/59, 149/61, 150/67, 151/63, 154/ 59, 155/61 Καράγιωργα Ολυμπία, 153/50 Καψωμένος Γ. Ερατοσθένης, 157/83 Κεντρωτής Δ. Γιώργος, 151/70, 154/27, 156/37 Κεφάλας Ηλίας, 147/57, 149/65, 151/64, 154/62, 155/60, 157/ 141 Κιμουρτζής Γ. Παναγιώτης, 157/133 Κλιάφα Μαρούλα, 148/21 Κοκκινοπούλου Λ., 151/58 Κομνηνού Φωτεινή, 151/53, 151/55 Κονδύλη Ελένη, 147/22, 151/14, 152/63 Κοντολέων Μόνος, 151/68,154/59, 157/143 Κορόμηλά Έφη, 154/46 Κούρτοβικ Δημοσθένης, 156/29 Κουτσογιαννόπουλος Θοδωρής, 155/39 Κουτσουδάκη Μαρία, 151/56,153/28, 153/42 Κρητικός Γιάννης, 154/19 Κωνσταντοπούλου Κορίννα, 147/38, 147/45, 151/47, 151/49 Λάζος Δ. Χρήστος, 147/59, 152/71, 155/66 Λάιν Μόρις, 149/5 Λαμπαδαρίδου Έφη, 149/27, 152/42, 152/55, 153/14, 153/31, 153/34 ΛοΤζος Ι.Δ., 150/71, 157/149 Λωράν Ζακ, 147/45 Μαμαλάκη Ζερμαίν, 148/25, 149/11, 149/30 Μεγαλομμάτης Κοσμάς, 154/53, 157/145 Μεντζελοπούλου Μαρία, 149/71, 152/69 Μερακλής Γ.Μ., 153/62, 156/67 Μητραλέξη Κατερίνα, 154/40 Μολινό Ζαν, 147/22 Μοράν Πωλ, 147/38 Μπελιές Ερρίκος, 149/19,152/52 Μπερλής Αρης, 156/33 Μπουζέας Κων/νος, 154/68 Μπουλιώτης X., 150/56 Νασίκα Κατερίνα, 147/29 Νικολαΐδης Αριστοτέλης, 150/42 ΝικολαΤδης Νίκος, 150/29 Νικολαΐδου Μαρία, 150/54 Ντυράν Μαρσέλ, 156/54 Παγκουρέλης Βάϊος, 147/57, 150/67 Παναγή Αφροδίτη, 149/27, 152/42, 153/31 Παναγόπουλος Ανδρέας, 156/15 Παπαγεωργίου Χρίστος, 149/67, 161/66, 153/68, 156/61, 157/ 137 Παπαδόπουλος Πέτρος, 152/6, 152/15, 155/42, 156/24, 156/ 27, 157/135 Παπαϊωάννου Αντώνης, 150/69, 151/65, 156/18, 156/65 Παπαλέξης Ηρακλής, 148/27 Παπαπέτρου Ανάστος, 149/69, 152/67 Παπουτσά Καίτη, 155/44 Πασχαλίδης Γρηγόρης, 155/14,157/125

Πέζαρος Παύλος, 151/61 Πελτικόγλου Ιω. Βασίλειος, 150/9 Πέρσης Θόδωρος, 149/47, 152/59 Πολίτου-Μαρμαρινού Ελ., 157/62 Ποταμιάνου Άννα, 150/46 ΡαΤση Βικτωρία, 154/12 Ράλλη Ιουλιέττα, 150/18 Pia Pascal, 147/34 Ρώτα Σ. Μαρία, 147/47 Σακελλίου-Schultz Λιάνα, 153/39 Σάρδη Μελίνα, 152/32 Σιαφλέκης Ι.Ζ., 157/108 Σουλογιάννη Άλκηστις, 154/64 Σπάθή Βάσω, 148/27 Σπηλιόπουλος Βασ. 149/39 Σταυριανάκου Μάγια, 147/19, 147/32, 151/41 Σταυροπούλου Έρη, 157/113 Στεργιόπουλος Κώστας, 157/51 Συφφέλ Ζακ, 147/6 Σφαέλλου Α. Καλ., 149/70 Σφυρίδης Περικλής, 156/65 Ταμβακάκης Φαίδων, 156/42 Τεπέρογλου Αφροδίτη, 149/59 Τζαβάρας Θανάσης, 150/49 Τζιόβας Δημήτρης, 157/100 Τοπάλη Καίτη, 148/27 Τρουπάκη Μαρία, 147/69, 148/126, 149/78, 150/78, 151/77, 152/77, 153/78, 154/78, 155/77, 156/78, 157/157 Τσάτσου Μαρία, 153/55 Τσιταράκης Κώστας, 155/25, 155/28 Φορόπουλος Δ. Νίκ., 152/67, 154/70 Φράγκου-Κικίλια Ρίτσα, 154/49 Φωτιάδης Γιάννης, 155/21 Χιδίρογλου-Ζαχαριάδη Άλκηστις, 157/26 Χουρμουζιάδη Άννα, 155/35, 156/54 Χωλς Αλίκη, 152/24, 152/46 Χωρεάνθη Ελένη, 151/67, 154/60, 157/40, 157/91 Χωρεάνθης Κώστας, 153/64, 155/63 Ψαλιδόπουλος Θ„ 150/69, 153/70, 154/67, 156/63 Bollon Patrice, 151/47 Bruss Elisabeth, 155/39 Delvaille Bernard, 151/44 Edwards Owen Dudley, 152/46 Elmann Richard, 152/32 Fr6ville Jean, 154/46 Grisolia Michel, 147/29 Gusdorf Georges, 155/25 Hokwerda Hero, 157/74 Lacarriere Jacques, 156/54 Larbaud Vatery, 156/24 Lejeune Philippe, 155/35 Mackridge Peter, 157/79 May Georges, 155/21 Michel de Certeau, 147/41 Mounin Georges, 156/27 Rey Jean-Michel, 151/49 Rousset Jean, 155/28 Sigaux Gilbert, 147/19 Thevenin Paule, 151/14 Touttain Piene-Andr6, 147/32 Worth Katharine, 152/24

ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΩΝ Αποστόλου Νίκος, 149/4 Αράγης Γ„ 155/10 Βερέττας Μάριος, 157/24 Ζά,ννας Α.Π., 151/8 Θεοδωράκης Μίκης, 151/6 Καραναστάσης Τάσος, 153/6 Λάζος Χρήστος, 157/24

ΝικολαΤδης Αριστοτέλης, 153/7, 155/11 Πόνος Νίκος, 147/4 Ποταμιάνου Άννα, 153/8 Τζαβάρας Θανάσης, 153/8 Χουζούρη Έλενα, 155/10 Χριστιανόπουλος Ντίνος, 147/4

4 ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ Κ ΕΔΡΟ Σ Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

Τά πεζογραφήματα τοϋ

ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ

ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙΟ ΑΝΩΝΥΜΩΝ ΑΓΙΩΝ

Μ έ τ ό τ ε λ ε υ τ α ίο β ιβ λ ί ο ό λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι ή έ ν ν ε α λ ο γ ία :

1. Άρίοστος ό Προσεχτικός άφηγείται στιγμές τοΰ βίου του καί τοϋ ύπνου του.

2. Τί παράξενα πράματα. 3. Μέ τό σκούντημα τοΰ άγκώνα. 4. Ίσως νά’ναι κι Ιτσι.

5. 6. 7. 8. 9.

Ό γέροντας μέ τούς χαρταίτούς. ’Οχι μονάχα για σένα. Σφραγισμένα μ’ Ινα χαμόγελο. Λιγοστεύουν οί έρωτήσεις. Ό Άρίοστος άρνεΐται νά γίνει Άγιος.

αφιερωμα/37 φορές οι εθνολόγοι συγκεντρώνουν μύθους που παρουσιάζονται σαν ένα συνονθύλευμα κομματιών και αποσπασμάτων, ασύνδετων ιστοριών η μια δίπλα στην άλλη χωρίς να υπάρχουν σαφείς σχέσεις μεταξύ τους. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην Κοιλάδα του Vaupes στην Κολομβία, έχουμε να κάνουμε με συναφείς μυθολογικές αφηγήσεις, χωρισμένες σε κεφάλαια που δένον ται μεταξύ τους με πολύ λογικό τρόπο. Τίθεται λοιπόν μια ερώτηση: τι αντιπροσω πεύουν ακριβώς αυτές οι συλλογές; Για παρά δειγμα, η διάταξη του υλικού κατά συνάφεια, όπως στο έπος (saga), θα μπορούσε να είναι η πρωταρχική προϋπόθεση και κάθε φορά που συ ναντούμε μύθους φτιαγμένους από ξεχωριστά στοιχεία πρόκειται για μύθους που προκύπτουν μέσα από μια διαδικασία φθοράς και αποδιορ γάνωσης· δεν παρατηρούμε πια παρά μόνο διά σπαρτα απομεινάρια αυτού που προηγουμένως σχημάτιζε ένα σύνολο προικισμένο με σημασία. Ή θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε την αντί στροφη υπόθεση: η κατάσταση του θρυμματισμού ήταν αρχαϊκή και ο μύθος έτσι όπως συ γκεντρώθηκε είναι το πόνημα σοφών και φιλό σοφων του τόπου -που δεν υπάρχουν παντού, όμως συναντούνται σε ορισμένες κοινωνίες- που έβαλαν σε τάξη τα ασύνδετα αποσπάσματα. Η Βίβλος θέτει το ίδιο πρόβλημα: η πρώτη της ύλη ήταν ετερογενής και πολυμαθείς φιλόσοφοι την οργάνωσαν σε μια συνεχή ιστορία. Θα ήταν ου σιώδες να γνωρίζαμε αν η κατάσταση είναι πα ρόμοια με αυτήν της Βίβλου ή διαφορετική όσον αφορά τους λαούς που δεν έχουν γραφή και που μελετούν οι εθνολόγοι. Το δεύτερο πρόβλημα, κι αυτό θεωρητικό, έχει περισσότερο πρακτικές επιδράσεις. Στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, το μυ θολογικό υλικό ήταν συγκεντρωμένο κυρίως από εθνολόγους, δηλαδή από ανθρώπους που ήρθαν από το εξωτερικό. Όμως συχνά, κυρίως στον Καναδά, περιστοιχίζονταν από ντόπιους συνερ γάτες. Ας πάρουμε την περίπτωση του Franz Boas: ό βοηθός του, ο George Hunt, ήταν Kwakiutl (στην πραγματικότητα γεννημένος από σκοτσέζο πατέρα και μητέρα Tlinglit, όμως μεγαλωμένος ανάμεσα σε Kwakiutl, παντρεμένος με γυ ναίκα απ’ τη φυλή τους και πλήρως ταυτισμένος με την κουλτούρα τους). Για τους Tsimshian, ο Boas είχε τη βοήθεια του Henri Tate, ενός λόγιου Tsimshian, και ο Marius Barbeau είχε τη σύμπρα ξη του William Beynon, λόγιου Tsimshian κι αυ τού. Έτσι θα θεμελιωθεί ήδη από την αρχή μια συνεργασία με τους ντόπιους. Ωστόσο ο Hunt, ο Tate και ο Beynon εργάζονταν κάτω από την επίβλεψη εθνολόγων και, από μια άποψη, γίνον ταν και οι ίδιοι εθνολόγοι. Βέβαια, γνωρίζουν τους καλύτερους θρύλους, τις παραδόσεις του γένους1 τους ή της ρίζας5 τους, όμως ενδιαφέ

ρονταν εξίσου να συγκεντρώσουν κι αυτές των άλλων οικογενειών, των άλλων γενών κ.τ.λ. ΤΑΝ παρατηρήσουμε προσεκτικά αυτό το τεράστιο corpus της ινδιάνικης μυθολο γίας, όπως για παράδειγμα τη Μυθολογία των Tsimshian του Boas και του Tate ή τα κείμενα των Kwakiutl που συγκέντρωσε ο Hunt και που μετέφρασε, ανέλυσε και δημοσίευσε επίσης ο Boas, διαπιστώνουμε πως τα υλικά αυτά είναι οργανωμένα με σχεδόν παρόμοιο τρόπο κατά το πρότυπο που συνιστούν οι εθνολόγοι: στην αρχή οι κοσμολογικοί και οι κοσμογονικοί μύθοι και παραπέρα, μερικές φορές.πολύ παραπέρα, ό,τι μοιάζει να ανήκει στην παράδοση των θρύλων και στην ιστορία των οικογενειών. Αυτό το έργο, επικεφαλής του οποίου ήταν στην αρχή οι εθνολόγοι, οι Ινδιάνοι το επωμί ζονται σήμερα οι ίδιοι και με διαφορετικούς σκοπούς: για παράδειγμα για να διδάσκονται στη στοιχειώδη εκπαίδευση η γλώσσα τους και η μυθολογία τους. Μου φαίνεται πως αυτό είναι μια από τις μεγάλες έγνοιές τους αυτή τη στιγμή. Άλλος σκοπός που επιζητούν: να χρησιμοποιή σουν τις θρυλικές παραδόσεις για να δικαιολο γήσουν τις διεκδικήσεις τους ενάντια στους Λευ κούς -έγγεια δικαιώματα, πολιτικά δικαιώματα, κ.τ.λ.

Γι’ αυτό έχει σημασία να γνωρίζουμε αν υπάρ χει κάποια διαφορά και, σ’ αυτή την περίπτωση, τι είδους διαφορά, ανάμεσα στις παραδόσεις που συγκεντρώθηκαν απέξω και σε εκείνες που συγκεντρώθηκαν από μέσα έστω κι αν δίνουν την εντύπωση πως ανήκουν στην πρώτη ομάδα. Είναι ευχάριστο που ο Καναδάς έχει την τύχη ορισμένα βιβλία σχετικά με τη μυθολογία του και τους θρύλους του να έχουν σχεδιαστεί και δημοσιευτεί από τους ίδιους τους Ινδιάνους ειδι κούς. Αυτό άρχισε πολύ νωρίς: το Θρύλοι του Βανκούβερ της Pauline Johnson εκδόθηκε πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Αργότερα ήρθαν τα βιβλία του Marius Barbeau -που βέβαια δεν ήταν Ινδιάνος, όμως προσπάθησε να συγκεντρώ σει ιστορικό ή ημι-ιστορικό υλικό και έγινε το φερέφωνο των Ινδιάνων πληροφορητών του: έδωσε κατά κάποιο τρόπο μια προσωπική πα ραλλαγή αυτής της μυθολογίας. Πολύ περισσότερο ενδιαφέροντα έργα σαν το Άνθρωποι του Medeek, δημοσιευμένο στο Kitimat το 1962, που παρουσιάζεται σαν πιστή μετα γραφή των λόγων του Walter Wright, ενός αρχη γού των Tsimshian του μέσου Skeena, μα συγκε ντρωμένων από κάποιον άλλο, έναν λευκό ερευ νητή που δεν ήταν ούτε καν επαγγελματίας εθνο λόγος. Κι ακόμα ίσως πιο ενδιαφέρον το πρόσ φατο βιβλίο του αρχηγού των Tsimshian Kenneth Harris με τον τίτλο Επισκέπτες που ποτέ δεν

38/αφιερωμα έφυγαν, δημοσιευμένο από τον ίδιο το 1974. Έτσι είναι δυνατό να επιχειρήσουμε μια σύγ κριση ανάμεσα στο υλικό που συγκέντρωσαν οι εθνολόγοι και σ’ αυτό που συγκεντρώθηκε και δημοσιεύτηκε άμεσα από τους Ινδιάνους. Στην πραγματικότητα, δεν θα έπρεπε να λέω «συγκε ντρώθηκε» επειδή αντί για ένα συνονθύλευμα παραδόσεων διαφόρων οικογενειών, διαφόρων γενών, διαφόρων ριζών, βρίσκουμε σ’ αυτά τα δύο βιβλία την ιστορία μιας και μόνο οικογέ νειας ή ενός μόνο γένους δημοσιευμένη από έναν από τους απογόνους τους. Ο πρόβλημα λοιπόν είναι το ακόλουθο: πού Τ σταματά η μυθολογία και πού αρχίζει η ιστορία; Στην τελείως καινούρια για μας περί πτωση μιας ιστορίας χωρίς αρχεία που δεν στη ρίζεται όπως είναι ευνόητο σε καμιά γραπτή πη γή, δεν υπάρχει παρά μια προφορική παράδοση την οποία όμως οι ενδιαφερόμενοι αντιμετωπί ζουν σαν ιστορία. Αν συγκρίνουμε την ιστορία του αρχηγού Wright που εκτυλίσσεται στο μέσο ρου του ποταμού Skeena και εκείνη που έγραψε και δημοσίευσε ο αρχηγός Harris που η οικογένειά του ζούσε στις πηγές του ίδιου ποταμού στην περιοχή του Hazelton βρίσκουμε ταυτόχρο να ομοιότητες και διαφορές. Στο πρώτο βιβλίο έχουμε αυτό που θα ονόμαζα τη γέννηση της αταξίας: ολόκληρη η ιστορία σκοπό της έχει να εξηγήσει γιατί, αφού μπήκε στο προσκήνιο, ένα ορισμένο γένος ή μια ορισμένη ρίζα, ή μια ομάδα από γενιές, υπερπήδησε ένα μεγάλο αριθμό από δοκιμασίες, γνώρισε περιόδους επιτυχίας όπως και αποτυχίας και λίγο λίγο οδηγήθηκε σε ένα καταστροφικό τέλος. Είναι μια βαθιά πεσιμιστική ιστορία, με δυο λέξεις η ιστορία μιας πτώσης. Στην περίπτωση του αρχηγού Harris η προοπτι κή αλλάζει. Το βιβλίο μοιάζει να έχει φτιαχτεί για να εξηγήσει την καταγωγή μιας κοινωνικής σειράς που ήταν η κοινωνική σειρά της ιστορίας και που πάντοτε επισφραγίζεται στα διάφορα ονόματα, τίτλους, προνόμια που συγκεντρώνει κληρονομικά, δίπλα στα δικά του, ένα ιδιαίτερο άτομο που κατέχει μια εξέχουσα θέση μέσα στην οικογένεια και στο γένος του. Θα έλεγε κανείς πως μια διαχρονική διαδοχή γεγονότων προβάλ λεται ταυτόχρονα στην οθόνη του παρόντος για να ανασυστήσει, κομμάτι κομμάτι, μια σύγχρονη σειρά που υπάρχει και που λαμπρύνεται με τη λίστα των ονομάτων και τον πίνακα των προνο μίων ενός ορισμένου ατόμου. Οι δύο ιστορίες, τα δύο βιβλία είναι γοητευτι κά- αποτελούν σπουδαία λογοτεχνικά κομμάτιαόμως για τον εθνολόγο το κυριότερο ενδιαφέρον τους είναι να καταστήσουν εμφανή τα χαρακτη ριστικά ενός ιστορικού είδους πολύ διαφορετι κού από το δικό μας. Η ιστορία όπως την γρά

φουμε βασίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά στις γρα πτές πηγές, ενώ σ’ αυτήν την περίπτωση δεν βρί σκουμε φυσικά καμιά γραπτή πηγή ή πολύ λίγες. Αυτό που με εκπλήσσει όταν προσπαθώ να συγ κρίνω αυτές τις δύο αφηγήσεις είναι ότι και τα δύο αναφέρουν στην αρχή την ύπαρξη μιας με γάλης πόλης (που ο Barbeau ονομάζει Temlaham) σε μια μυθική εποχή ή ίσως ιστορική -δεν ξέρω, ίσως η αρχαιολογία διευθετήσει το ζήτη μα- στον ανώτερο ρου του ποταμού Skeena, κο ντά στη θέση που βρίσκεται σήμερα η πόλη του Hazelton. Τα δύο βιβλία αφηγούνται γεγονότα που διαδραματίστηκαν και πρόκειται σχεδόν για την ίδια ιστορία: η πόλη καταστράφηκε, αυτοί που επέζησαν έφυγαν εσπευσμένα και επιχείρη σαν δύσκολες περιηγήσεις κατά μήκος του Skee na. Αυτό βέβαια θα μπορούσε να είναι ένα ιστορι κό γεγονός- αν όμως κοιτάξουμε τα πράγματα από πιο κοντά, το γεγονός παραμένει και εδώ και εκεί του ίδιου τύπου, όμως αλλάζουν οι λε πτομέρειες. Αρχικά βρίσκουμε μια διαμάχη ανά μεσα σε δυο χωριά ή δυο πόλεις που ξέσπασε εξαιτίας μιας μοιχείας- όμως η ιστορία διηγείται είτε ότι ο σύζυγος σκότωσε τον εραστή της γυ ναίκας του είτε ότι τα αδέλφια σκότωσαν τον εραστή της αδελφής τους είτε ακόμα πως ο σύζυ γος σκότωσε τη γυναίκα του επειδή αυτή είχε εραστή. Έτσι διαθέτουμε εν είδει εξήγησης ένα αρχικό κύτταρο που έχει την ίδια βασική δομή, ενώ ταυτόχρονα επιδέχεται διαφορετικά περιε χόμενα. Πρόκειται εδώ για ένα είδος «μίνιμύθου» αν μπορώ να το πω έτσι- πολύ σύντομος και πολύ συμπυκνωμένος διαθέτει τις ιδιότητες του μύθου, δηλαδή ότι μπορούμε να παρατηρή σουμε διάφορους μετασχηματισμούς του. 'Οταν ένα στοιχείο μεταβάλλεται, τα υπόλοιπα κατό συνέπεια τροποποιούνται. Είναι αυτή η όψη κατ’ αρχήν που με ενδιαφέρει σ’ αυτές τις ιστο ρίες των γενών. Η δεύτερη όψη συνδέεται με τον κραυγαλέα επαναληπτικό χαρακτήρα αυτών των ιστοριών- ο ίδιος τύπος γεγονότος χρησιμοποιείται πολλές φορές σε διαφορετικές περιστάσεις. Στις παρα δόσεις του αρχηγού Wright και σε εκείνες του αρχηγού Harris επανέρχονται τα ίδια επεισόδια, όμως δεν διαδραματίζονται στους ίδιους χώ ρους, δεν αφορούν τα ίδια πρόσωπα και, πολύ πιθανό, παραπέμπουν σε διαφορετικές εποχές. ΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ αυτά τα βιβλία ανακαλύ πτουμε λοιπόν πως η αντίθεση ανάμεσα στη μυθολογία και την ιστορία δεν είναι τόσο ευκρι νής όσο συνηθίζουμε να πιστεύουμε. Υπάρχει ένα ενδιάμεσο επίπεδο. Η μυθολογία είναι στα τική, συναντούμε πάντοτε τα ίδια στοιχεία του μύθου σε ποικίλους συνδυασμούς, όμως είναι περιορισμένα ιιέσα σε ένα κλειστό σύστημα, σε

αφιερωμα/39 αντίθεση με την ιστορία που είναι ένα ανοιχτό σύστημα. Σ’ αυτό το ενδιάμεσο επίπεδο η ιστορία διατη ρεί το άνοιγμά της χάρη στους αναρίθμητους τρόπους με τους οποίους τα μυθικά κύτταρα, ή ορισμένα εξηγητικά κύτταρα που στην αρχή υπήρξαν μυθικά, μπορούν να συνδυάζονται και να ξανασυνδυάζονται ασταμάτητα. Χρησιμοποι ώντας το ίδιο υλικό που είναι κάτι σαν κοινή κληρονομιά ή σαν πατρική κληρονομιά κοινή σε όλες τις ομάδες, σε όλα τα γένη, σε όλες τις ρίζες μπορούμε ωστόσο να πετύχουμε να φτιάξουμε μια πρωτότυπη αφήγηση για κάθε ένα από αυτά. Αυτό που εξαπατά στις συλλογές μύθων που οφείλονται στους εθνολόγους είναι το ότι αναμι γνύουν παραδόσεις και δοξασίες που ανήκουν σε πολύ διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Έτσι δεν γίνεται εμφανές ένα θεμελιώδες χαρακτηρι στικό του μυθικού υλικού, δηλαδή το ότι κάθε ιστορία ανήκει σε μια δεδομένη ομάδα, σε μια δεδομένη οικογένεια, σε μια δεδομένη ρίζα ή σε ένα δεδομένο γένος, το ότι προσπαθεί να εξηγή σει το ευτυχισμένο ή καταστροφικό πεπρωμένο αυτών των ανθρώπων, το ότι επιδιώκει να δι καιολογήσει τα δικαιώματα και τα προνόμια που απολαμβάνουν στο παρόν ή ακόμα το ότι προσπαθεί να δικαιολογήσει τις διεκδικήσεις χα μένων δικαιωμάτων. 'Οταν όμως προσπαθούμε να κάνουμε μια «επιστημονική» ιστορία δεν συνεχίζουμε άραγε επίσης να επικαλύπτουμε τη δίκιά μας μυθολο γία που επιδιώκουμε να την κάνουμε να φαίνε ται σαν πραγματική ιστορία; Παρουσιάζει εν διαφέρον να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο είτε στη Νότια είτε στη Βόρεια Αμερική (οπουδήποτε εξάλλου στον κόσμο) που κατέχει δικαιωματικά ή κληρονομικά μια ορι σμένη παραλλαγή της μυθολογίας ή της θρυλικής παράδοσης της δικής του ομάδας αντιδρά στο άκουσμα μιας διαφορετικής παραλλαγής που αφηγείται ένα μέλος από διαφορετική οικογέ νεια, γένος ή ρίζα: παραλλαγή που ώς κάποιο βαθμό μοιάζει με τη δική του και που ώς ένα άλλο διαφέρει ριζικά από αυτήν. Μιλώντας με ακρίβεια, είναι αδύνατο και οι δύο αφηγήσεις να είναι αληθινές. Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις μοιάζουν να γίνονται αποδεκτές και η μια και η άλλη- η μόνη διαφορά είναι πως η μια θεωρείται καλύτερη ή ακριβέ στερη από την άλλη. Ή πάλι οι δυο αφηγήσεις (θεωρούνται το ίδιο αποδεκτές επειδή οι διαφο ρές ανάμεσά τους δεν γίνονται αισθητές ως τέ τοιες. ΤΗΝ καθημερινή ζωή δεν συνειδητοποιούμε πάντοτε ότι αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο σε Σ ιστορικές αφηγήσεις διαφορετικών συγγραφέων.

Προσέχουμε ό,τι χδντρικά είναι κοινό ανάμεσά τους και παραμελούμε τις διαφορές που προκύ πτουν από τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί περικόπτουν και ερμηνεύουν τα γεγονότα. Έτσι αν πάρουμε μια ανάλυση που έκαναν δύο ιστορι κοί που ανήκουν σε διαφορετικές σχολές, σε διαφορετικές πολιτικές τάσεις, πάνω σε γεγονό τα όπως η Αμερικάνικη Επανάσταση, ο αγγλογαλλικός πόλεμος στον Καναδά ή η Γαλλική Επανάσταση, στην πραγματικότητα δεν μας σο κάρει τόσο το γεγονός ότι δεν δίνουν ακριβώς την ίδια παραλλαγή. Μελετώντας αυτήν τη -με τη συγκεχυμένη έν νοια της λέξης- ιστορία του παρελθόντος τους που προσπαθούν να μας δώσουν οι σύγχρονοι Ινδιάνοι συγγραφείς, χωρίς να τη θεωρούμε ένα σωρό αυτοσχέδιων αφηγήσεων, αλλά αντίθετα στηριζόμενοι στις αρχαιολογικές οικογένειες των αρχαίων τοποθεσιών των χωριών, θα ελπίζουμε ότι θα βρούμε αντιστοιχίες -όσο δυνατό είναι να γίνει αυτό- ανάμεσα στις διαφορετικές αφηγή σεις και τελικά, ψάχνοντας να βρούμε ό,τι πραγ ματικά αντιστοιχεί σε κάποιο πράγμα κι ό,τι δεν αντιστοιχεί σε τίποτα, ίσως πετύχουμε μια καλύ τερη κατανόηση αυτού που πραγματικά αποτελεί την επιστήμη της ιστορίας. Δεν απέχω πολύ από το να πιστεύω πως στις κοινωνίες μας η ιστορία έχει αντικαταστήσει τη μυθολογία και εκτελεί τις ίδιες λειτουργίες. Για τις κοινωνίες χωρίς γραφή και χωρίς αρχεία ο σκοπός της μυθολογίας είναι να εγγυάται ότι το μέλλον θα μείνει, όσο περισσότερο γίνεται, πι στό (φυσικά δεν τίθεται ζήτημα για μια απόλυτη πιστότητα) στο παρόν και στο παρελθόν. Αντί στροφα, το μέλλον θα έπρεπε κατά τη γνώμη μας να είναι πάντοτε διαφορετικό από το παρόν (η διαφορά εξαρτάται βέβαια από τις πολιτικές μας προτιμήσεις). Όμως μπορούμε να επιχειρήσουμε να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα στη μυθολο γία και την ιστορία μελετώντας τις ιστορίες που χωρίς καθόλου να έρχονται σε αντίθεση με τη μυθολογία τοποθετούνται στις προεκτάσεις της. Copyright: University of Toronto Press. Δημοσιευμένο στο Magazine Litteraire σε μετάφραση της Charlotte Vinsonneau Μετάφραση από τα γαλλικά: Κώστας Τσιταράκης Σημειώσεις 1. Με τη λέξη -γένος μεταφράζουμε τον όρο της κοινωνικής αν θρωπολογίας clan που δηλώνει κοινωνικά σύνολα που τα μέλη του συνδέονται με δεσμούς μονογραμμικής (πατρο γραμμικής ή μητρογραμμικής -οι απόψεις των ερευνητών αποκλίνουν) καταγωγής. Βλ. Γκ. Λιένχαρντ, Κοινωνική Ανθρωπολογία, Gutenberg, 1985. σ. 227. 2. Μεταφράζουμε ρίζα rov όρο lineage/lignage που δηλώνει ένα σύνολο προσώπων που συνδέονται μεταξύ τους με δε σμούς μονογραμμικής αιματοσυγγένειας. Βλ. ό.π., σ. 223.

40/αφιερωμα

Catherine Clement*

Η πρόοδος του καθολικού

« Ο α σ τ ρ ο φ ώ τ ισ χ ο ς ο υ ρ α ν ό ς π ά ν ω α π ό τ ο κ ε φ ά λ ι μ ο υ , ο η θ ι κ ό ς ν ό μ ο ς μ έ σ α μ ο υ » , έ λ ε γ ε ο K a n t. Δ υ ο κ ό σ μ ο ι π ο υ σ υ ν ε ν ώ ν ο ν τ α ι α π ό τ ο ν L e v i-S tr a u s s .

ΕΝ τονίζεται αρκετά το ότι ο Claude L6viStrauss είναι ένας ηθικολόγος. Καθεμιά ωστόσο από τις κοινωνίες που περιγράφονται στους Θλιβερούς Τροπικούς δίνει την ευκαιρία για ένα μάθημα ηθικής. Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας, στον επίλογό τους, δεν ξεφεύ γουν ούτε κι αυτές. Και το Απομακρυσμένο Βλέμμα το διαπερνά ένα ερώτημα που τον κατα τρέχει: ποιος θα μπορούσε να είναι ο πραγματι κά καθολικός ηθικός νόμος;

Πράγματι, μόνο ένας εθνολόγος -θ α μπορούσε άραγε και ένας ψυχαναλυτής με ανοιχτό μυαλό να κάνει το ίδιο;- μπορεί να κατορθώσει να κα ταλάβει την αναγκαιότητα της ερώτησης. Πριν από τον 18ο αιώνα το ερώτημα κομπιάζει και ψελλίζει. Διατυπώνεται στ’ αλήθεια στη σκέψη του Kant και στην κληρονομιά του Διαφωτισμού με τη μοναδική ίσως μορφή με την οποία μπο ρούσε να διατυπωθεί τότε. Ωστόσο, όσο απογυ μνωμένη κι αν είναι η καντιανή διατύπωση, επι

αφιερωμα/41 κεντρωμένη μόνο στο σεβασμό του άλλου, «ποτέ σαν ένα μέσο μόνο, αλλά πάντα και ταυτόχρονα σαν ένας σκοπός», ο ηθικός νόμος δεν υπάρχει χωρίς το υπόβαθρο που θεμελιώνεται στις τρεις Κριτικές: ο καθαρός λόγος, ο πρακτικός λόγος, η ικανότητα της κρίσης, ένα οικοδόμημα δηλαδή που ολοκληρώνεται στην Πολιτεία των Σκοπών και την αναγκαιότητα ενός μοναδικού Θεού. Όσο για τη φύση, είναι το εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί, η αντίσταση στη γνώση: μόνο ο νους μπορεί να επιτελέσει το έργο της. Ο ηθικός λόγος έχει σαν καθήκον να αδιαφορεί για οτιδή ποτε δεν περιλαμβάνεται στο διάγραμμα των ηθικών αξιών. Η καθολικότητα είναι λοιπόν πε ριορισμένη σ’ έναν κόσμο μονοθεϊστικό, χριστια νικό. «Ο αστροφώτιστος ουρανός πάνω από το κεφάλι μου, ο ηθικός νόμος μέσα μου». Αυτή η θαυμάσια φιλοσοφική μαγεία, κλείνει την Κριτι κή του πρακτικού λό γο ν έτσι ο Levi-Strauss, στο Απομακρυσμένο Βλέμμα ανταμώνει τον αστροφώτιστο ουρανό με την ηθική και συνενώνει, για χάρη μιας καινούριας ηθικής, τους κόσμους που ο Kant είχε για καιρό χωρίσει. «Σκέψεις πάνω στην ελευθερία», αυτός είναι ο τίτλος ενός κειμένου που ο εθνολόγος εκφώνησε στην Εθνοσυνέλευση, μετά από πρόσκληση του Edgar Faure σε μια ειδική επιτροπή για τις ελευ θερίες στις 19 Μαίου 1976. Ή τουλάχιστον, το δημοσιευμένο στο Απομακρυσμένο Βλέμμα κεί μενο είναι αυτό που ο Claude Levi-Strauss θα ήθελε να πει «αν επιτρεπόταν να μιλήσει κανείς πιο διεξοδικά». Διαπιστώνει κατ’ αρχήν πως η πλειοψηφία της εποχής, όπως η κομμουνιστική ομάδα, δίνει ορισμούς της ελευθερίας που περιφρονούν ακόμα και την ίδια την ιστορία της λέ ξης: «Διακριτικό χαρακτηριστικό της ανθρώπι νης βούλησης», δεξιάς «απαράγραπτα δικαιώμα τα» για «κάθε ανθρώπινο ον» αριστερά. Η ιδέα όμως της ελευθερίας -όπως κι ο καθολικός ηθι κός νόμος που είναι το σύστοιχό της- έχουν πρόσφατα εμφανιστεί. Σαρώνοντας σε μερικές γραμμές έναν γενικό εθνοκεντρισμό, ο LeviStrauss θέτει τότε το ερώτημα που γεννιέται από την εθνολογία. «Μπορεί να εννοηθεί μια αρχή ελευθεριών της οποίας το προφανές θα είναι τό σο ισχυρό ώστε να επιβάλλεται αδιακρίτως σε όλους;» Θα μπορούσαμε να περιμένουμε μια ριζικά αρνητική απάντηση: εφόσον η γλώσσα χάνει το νόημά της καθώς τελειοποιείται, εφόσον ο εθνο λόγος -όπως ο Lazare- δεν έχει πια την ικανότη τα να διακρίνει ούτε τον κόσμο των άλλων, που δεν οφείλει να τον κρίνει, ούτε τον ίδιο τον δικό του που δεν μπορεί πια να τον κρίνει, πώς θα μπορούσε να διατυπώσει αυτή την αρχή; Ο LeviStrau-Λ όμως απαντά: Ναι, υπάρχει ένας ηθικός νόμος που επιβάλλεται σ’ όλους και μάλιστα εί ναι τόσο προφανής ώστε δεν χρειάζεται ιδιαίτε

ρες φιλοσοφικές αποδείξεις. Αρκεί να υποκατα στήσουμε στη διατύπωση: «Ο άνθρωπος είναι ένα ηθικό ον» αυτήν εδώ: «Ο άνθρωπος είναι ένα ζωντανό ον». Γιατί «αν ο άνθρωπος διαθέτει κατ’ αρχήν δικαιώματα ως ζωντανός, αυτό φέρ νει αμέσως σαν αποτέλσμα, αυτά τα δικαιώματα, τα αναγνωρισμένα στην ανθρωπότητα ως είδος, να συναντούν τα φυσικά τους όρια στα δικαιώ ματα των άλλων ειδών. Τα δικαιώματα της αν θρωπότητας σταματούν λοιπόν τη συγκεκριμένη στιγμή που η άσκησή τους βάζει σε κίνδυνο την ύπαρξη ενός άλλου είδους. Μόνο το δικαίωμα στη ζωή και στην ελεύθερη ανάπτυξη των ζων τανών ειδών που ακόμη αντιπροσωπεύονται στη γη μπορεί να χαρακτηριστεί απαράγραπτο, για τον πολύ απλό λόγο πως η εξαφάνιση ενός οποι οσδήποτε είδους ανοίγει ένα κενό, ανεπανόρθω το στην κλίμακα της ζωής, στο σύστημα της δη μιουργίας». ΙΠΛΗ κίνηση του πνεύματος. Ο L0viStrauss επινοεί έναν καινούριο νόμο επεκτείνοντας τους επαναστατικούς ορισμούς της ελευθερίας στη γενική τάξη του κόσμου (η ελευ θερία σταματάει εκεί όπου περιορίζει την ελευ θερία του άλλου). Γυρνάει όμως έτσι σε τρόπους σκέψης πάρα πολύ προγενέστερους των μονοθεϊ στικών θρησκειών. Αυτό ακριβώς που περιμένα με απ’ αυτόν. Αναγνωρίζουμε εκεί τη βαθιά επι φύλαξη του παιδιού απέναντι στην ξηρότητα της Συναγωγής, την απόρριψη ενός δυτικού κόσμου, δολοφόνου των πολιτισμών που θα έχει εξολοθρεύσει μέσα από ένα κίνημα προσηλυτισμού και πολεμικής εξάπλωσης, την επικράτηση του πα ρελθόντος πάνω στο παρόν, τη νομιμότητα των φιλοσοφιών, των διανοητικών συνηθειών που κατά τα φαινόμενα έχουν εξαφανιστεί. «Μόνο αυτή η προβληματική μπορούσε να δε χτεί την επιδοκιμασία όλων των πολιτισμών. Του δικού μας πρώτα-πρώτα, γιατί η αντίληψη που μόλις σκιαγραφήσαμε ήταν αυτή των Ρω μαίων νομομαθών, των ποτισμένων με στωικές επιδράσεις, που όριζαν τον φυσικό νόμο σαν το σύνολο των γενικών σχέσεων που η φύση έχει θεμελιώσει ανάμεσα σ’ όλα τα ζωντανά όντα για την κοινή τους διατήρηση. Κι αυτήν επίσης των μεγάλων πολιτισμών της Ανατολής και της Μέ σης Ανατολής, που είναι εμπνευσμένοι από τον ινδουισμό και το βουδισμό. Αυτήν τέλος των λαών που ονομάζονται υποανάπτυκτοι κι ακόμη των πιο ταπεινών ανάμεσά τους, των κοινωνιών χωρίς γραφή που μελετούν οι εθνολόγοι Όσο διαφορετικοί κι αν είναι μεταξύ τους αυτοί οι πολιτισμοί συμφωνούν στο να κάνουν τον άν θρωπο δέκτη και όχι αφέντη της δημιουργίας. Με συνετά έθιμα που θα είχαμε άδικο να τα πε ριορίσουμε στο επίπεδο των προκαταλήψεων,

42/αφιερωμα περιορίζουν την κατανάλωση των άλλων ζωντα νών ειδών από τον άνθρωπο και του επιβάλλουν τον ηθικό σεβασμό απέναντι σ’ αυτά, που συν δέεται με πολύ αυστηρούς κανόνες ώστε να δια σφαλίζεται η διατήρησή τους». Κείμενο που πάει αντίθετα στο ρεύμα. Περιγράφοντας τα σύγχρονα δεδομένα που χρησιμεύ ουν για βάση στην «απλή» υπεράσπιση των δι καιωμάτων και των ελευθεριών του ανθρώπου, ο Levi-Strauss μπορεί να δημιουργήσει την ψευ δαίσθηση πως υπεκφεύγει ή πως, ανεβαίνοντας πολύ ψηλά στην ιστορία, προηγείται σε σημείο που να φαίνεται πως κάνει πίσω. Είναι αδύνα τον να προσδιοριστεί η σωστή απόσταση εδώ, σε συνάρτηση ιδιαίτερα με την αντίφαση του εθνο λόγου που είναι καταδικασμένος να κηρύσσει στο σπίτι του, μέσα σε μια έρημο που κατοικείται από άπιστους, ακόμα περισσότερο αν πρό κειται γι’ αυτούς ειδικά που οι πρόγονοί τους έκαμαν το κακό, σκορπίζοντας στο Νέο Κόσμο τα εκπολιτιστικά τους «σκουπίδια». Αυτό όμως που ο Levi-Strauss λέει ξεκάθρα είναι πως ο πο λιτισμός, η διευθέτηση της ζωής σε κοινωνία από τους ανθρώπους, είναι φορέας εντροπίας, άρα καταστροφής. Το ξέραμε ήδη, αυτό που έμενε να εκφραστεί με τη μορφή μιας νομοθεσίας ηθικού τύπου ήταν το σύστημα των δικαιωμάτων και των καθηκόντων που συνεπάγονται από αυτήν τη διαπίστωση. Είναι ο απαραίτητος περιορι σμός των προορισμένων για τον άνθρωπο περιο χών. Κάνοντας αυτό ο Levi-Strauss, που αγωνί στηκε σ’ όλη του τη ζωή ενάντια στο ρατσισμό, δεν παραχωρεί ούτε μια πιθαμή έδαφος από αυ τό που υπήρξε ανέκαθεν δικό του. Αν ο άνθρω πος είναι ένα ζωντανό ον, είναι ακόμα περισσό τερο προστατευμένος ηθικά παρά αν ήταν απλά ένα «ηθικό» ον. Κι είναι προστατευμένος καθο λικά, έξω από κάθε θρησκευτικό ή πολιτικό κρι τήριο. «Όταν λέμε πως ο άνθρωπος είναι ένα ηθικό ον, και πως αυτή του η ιδιότητα του παρέ χει δικαιώματα, αποδεικνύουμε μόνο το γεγονός πως η κοινωνική ζωή προάγει το βιολογικό άτο μο σε μια αξιοπρέπεια διαφορετικής τάξης. Α ναγνωρίζοντας αυτό το φαινόμενο δεν απορρί πτουμε το κριτήριο της ηθικότητας. Το ενσωμα τώνουμε σ’ ένα πιο γενικό σύνολο, με σεβασμό που κατά συνέπεια οφείλεται μόνο στο είδος ως είδος -και άρα οφείλεται σε όλα τα είδη· από εκεί προέρχονται δικαιώματα τα οποία, στην πε ρίπτωση του δικού μας είδους- κάθε άτομο μπο ρεί σαν άτομο να τα απολαύσει: όπως ακριβώς κι ένα οποιοδήποτε είδος, αλλά όχι περισσότερο. Ό χι περισσότερο. Όλα συμβαίνουν σα να οδηγείται η μάχη ενάντια στα διεστραμμένα αποτελέσματα του μονοθεϊσμού, τον γεννήτορα του εθνοκεντρισμού. Μια λανθάνουσα λογική διαγράφει κρυφά δίκτυα. Συναντάει υπόγεια την

ανεξέλεγκτη φύση των γυναικών, των επαναστημένων ενάντια στην πολιτική τάξη, γιατί σ’ αυτές τουλάχιστον η φύση εκδηλώνεται με κανονικό τρόπο. 'Αλλο όριο - αν δεν είναι το ίδιο - των εξου σιών της ανθρωπότητας. Ό χι περισσότερα: το κάθε είδος έχει τα δικά του όρια, συμπεριλαμβα νομένου και του δικού μας, καθώς φαίνεται, κι είναι ίσως αυτό το ουσιώδες, το ότι το ανθρώπι νο είδος μας, συμπεριλαμβάνει ανάμεσα στους ορισμούς του την έννοια του ατόμου, όσο πρόσ φατη κι αν είναι αυτή. Αυτή είναι η έννοια που ίσως αντιτίθεται βαθιά στον καθολικό ηθικό νό μο που ο Levi-Strauss επικαλείται με τις ευχές του. Στο όνομα του ατόμου, το ανθρώπινο είδος περιφρονεί τα άλλα ζωντανά είδη. Στο όνομα του λευκού ευρωπαίου ατόμου η Δύση συμπερι φέρθηκε στους Ινδιάνους του Αμαζόνιου σα σε υποδεέστερο είδος, ανάμεσα σ’ άλλες κουλτού ρες που δεν αναγνωρίζονταν πως ανήκουν στο ανθρώπινο είδος. Και παραδόξως, χάρη σ’ αυτό το κίνημα που αναπτύχθηκε και αναπτύσσεται ακόμη σήμερα, το κίνημα για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του ανθρώπου. Επεκτείνοντάς το στον βιολογικό κόσμο ο Levi-Strauss δεν αποκηρύσσει την ιστορία του ιδιαίτερού του σύμπαντος: του κάνει μια λανθάνουσα κριτική και ψά χνει την ίδια του την υπέρβαση. «Ο αστροφώτιστος ουρανός πάνω από το κεφάλι του, κι ο ηθι κός νόμος μέσα μου». Η έκφραση του Kant δεν είναι αναληθής. Είναι απλά περιορισμένη τη στιγμή που διατείνεται, τυφλά, πως είναι απε ριόριστη. Μπορούμε να πούμε πως ο L0viStrauss καταργεί το δεύτερο μέρος του Λόγου -«ο ηθικός νόμος μέσα μου»- και ξοίναδίνει στο πρώτο μέρος ένα μεγαλείο που το βήμα του Kant είχε αποφασιστικά χάσει. Τίποτα το πιο λογικό: είναι ο ίδιος ο διανοητής που επεκτείνει επίσης τον δυτικό λόγο στην άγρια σκέψη και που, όπως ξαναβρίσκει χωρίς προσπάθεια μέσα του τα ίχνη του στωικού σύμπαντος, έτσι αντιλαμβά νεται στον καθένα από μας τις εμμονές μιας ευ φυούς και αρχαϊκής λογικότητας που την είχαμε ξεχάσει χωρίς να το ξέρουμε. Όσο για τη Δύση: η Δύση είναι συνυπεύθυνη για βαρβαρότητες των οποίων τη φρίκη ανακά λυψε για πάντα ο Levi-Strauss ζώντας σαν εθνο λόγος με ό,τι απέμεινε από τις κοινότητες που εξολόθρευσαν οι πρόγονοί μας. Η φρίκη επιτεί νεται με το αμάρτημα της εθνολογίας: γιατί κι αυτή η ίδια η επιστήμη γεννήθηκε μέσα στο λί κνο των γενοκτονιών τις οποίες αγωνίζεται να εξαλείψει προστατεύοντας τους σπάνιους επιζήσαντες. Η ηθική είναι ακέραιη: ξανάβρίσκει, όπως και στον Rousseau, την αγάπη για τις μι κρές ομάδες, την αγάπη για τα φυτά και τα δέ ντρα, την προτίμηση για τη μουσική και μέσα από αυτήν την προτίμηση για τη μελωδία. Είναι

αφιερωμα/43 βαθιά αντιρατσιστική. Αλλά αντίθετα από τον παραδοσιακό ανθρωπισμό, τον κληρονομημένο από έναν αλαζονικό τρόπο τού σκέπτεσθαι, ο ανθρωπισμός του Levi-Strauss σαν κι αυτόν του Rousseau: προέρχεται κατ’ αρχήν από μια εσω τερική κριτική μιας ηθικής που υπήρξε ικανή να προκαλέσει φόνους, ομαδικές σφαγές. Ας πά ρουμε το παράδειγμα της ανθρωποφαγίας: συνο ψίζει από μόνο του την ηθική εμβέλεια της μεθό δου. Η ανθρωποφαγία μας προκαλεί αηδία. Ωστό σο εξηγείται, κι αυτή η εξήγηση διαλύει την ηθι κή κρίση, που λιώνει όπως το χιόνι στον ήλιο. Μπορεί να είναι καθαρά τροφικής προέλευσης όταν οφείλεται σε έλλειψη ζωικών τροφών· αλλά «από τέτοιες μεγάλες πείνες καμιά κοινωνία δεν προστατεύεται ηθικά», γράφει ο Levi-Strauss αναφερόμενος στους λιμούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, και πολύ πιο πριν από ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα, αυτό μιας ομάδας διασωθέντων από αεροπορικό δυστύχημα πάνω στα βουνά, μας το αποδείχνει. Η ανθρωποφαγία πά νω απ’ όλα μπορεί να είναι ένα σύστημα αντιμε τώπισης του θανάτου, είτε γιατί το φάγωμα ενός εχθρού επιτρέπει την ενσωμάτωση της δύναμής του, είτε γιατί η ίδια διαδικασία εφαρμοσμένη σ’ ένα συγγενή επιτρέπει την αφομοίωση των αρε τών του. Η καταδίκη αυτών των πρακτικών προϋποθέτει πράγματι την πίστη στην ανάσταση, που τότε είναι έκθεση λόγω της καταστροφής και του διασκορπισμού του πτώματος. Δεν υπάρχει λόγος να προτιμήσουμε αυτές τις δοξασίες απ’ τις δικές μας, τη στιγμή μάλιστα που ανεχόμα στε, θυμίζει ο L0vi-Strauss, την ανατομία στα αμφιθέατρά μας. Παρ’ όλ’ αυτά, αν παίρνει θέση, δεν το κάνει στις μεγάλες συζητήσεις που συνταράζουν τον κόσμο που τον τριγυρίζει. Το κάνει πάντα για να διασώσει. Σε ελάσσονα τόνο υπογράφει για να προστατέψει την Εθνική Βιβλιοθήκη. Σε μείζονα τόνο του ετυχε να γράψει στον στρατηγό Costa e Silva, πρόεδρο της δημοκρατίας της Βραζιλίας. Ήταν το Μάρτη του 1968· εκείνη την εποχή μια έρευνα αποκάλυψε πως η Υπηρεσία Προστασίας των Ινδιάνων (ΥΠΙ), έχοντας δωροδοκηθεί από επενδυτές ακινήτων, είχε, εν είδει προστασίας, σπείρει με σεντόνια αρρώστων που είχαν ευλο γιά τα μονοπάτια κυνηγιού των φυλών. Τρωτοί στις αρρώστιες, οι Ινδιάνοι πέθαναν κατά χιλιά δες. Άλλα μέσα, ακόμα πιο δραστικά, είχαν επι τρέψει να ελευθερωθούν τα εδάφη για την κατα σκευή του διαματονιακού δρόμου. Μερικές φο ρές η ΥΠΙ μυδραλλιοβολούσε τους δύστυχους από μικρά αεροπλάνα. Ο δρόμος χαράκτηκε ατι μωρητί. Ξαναβλέπω ακόμα στη μικρή αίθουσα της Ecole des Hautes Etudes το θυμό του LeviStrauss. Να λοιπόν ηθική εν ενεργεία. Ενσαρκώνεται

βέβαια στην τοποθέτηση του εθνολόγου. Ακόμα περισσότερο όμως στην ανησυχία για τις μικρές ομάδες που απειλούνται, που αποτελεί φορέα της αληθινής μας φύσης. Αυτές οι ομάδες, αυτές οι κοινότητες είναι μικρών διαστάσεων. Λογι κών διαστάσεων θα θέλαμε να πούμε. Ο Rous seau φαντάζεται τη συναισθηματική και ηθική τους ατμόσφαιρα όταν περιγράφει τις συναντή σεις κοντά σε υδάτινες περιοχές. Είναι η ίδια ισορροπία που επινοεί στη Nouvelle Heloise όταν τοποθετεί γύρω από τη Julie μια τέλεια κοινω νία. Είναι αυτό που βρήκε ο L6vi-Strauss κοντά στους Ινδιάνους Nambikwaras, τους αγαπημέ νους του, μια κοινωνία τόσο πολύ επικεντρωμέ νη στην προσωπική της έκφραση που ο εθνολό γος, λέει, δε βρήκε εκεί παρά μόνο ανθρώπους. Αυτά όμως είναι η ονειροπόληση ενός ερχομού από ταξίδι. Αυτό είναι η σκέψη της δυστυχίας. Αν τα συμπεράσματα του Γυμνού Ανθρώπου -το ίδιο ταξίδι αναμασημένο, ξαναδουλεμένο έπειτο. από πολύ καιρό με τη θεωρητική του μορφήαφήνουν την ίδια γεύση πίκρας και τελειώνουν πάλι με τη διαπίστωση πως οι μόχθοι, οι χαρές, οι ελπίδες, τα έργα ενός ατόμου δεν είναι παρά «κάποια χαρακτηριστικά που γρήγορα σβήνουν, ενός κόσμου με πρόσωπο απαθές από δω κι εμ πρός», αυτά της Ζηλιάρας αγγειοπλάστριας μαρ τυρούν μια άλλη σοφία, της οποίας το χαμόγελο δεν είναι πια αυτό, το θνητό, του Βούδα. Πρό κειται για μαθήματα μύθων, μετά από μια άσκη ση όπου το παιχνίδι δεν παραχωρεί τίποτα στη σοβαρότητα. Πρόκειται για τη μυθική σκέψη: «Προβάλλοντας απ’ τα βάθη των αιώνων, αναμ φισβήτητος κηδεμόνας, μας τείνει ένα μεγεθυντι κό καθρέφτη, όπου με μαζική, συγκεκριμένη και μεταφορική μορφή αντανακλώνται κάποιοι μη χανισμοί, στους οποίους είναι υποταγμένη η άσκηση της σκέψης». 'Εστω και υποταγμένη στους ασυνείδητους νόμους που μας δείχνουν οι μύθοι μόλις αποκρυπτογραφηθούν, η σκέψη εξασκείται. Σαν αντίλαλος στο Σκέψεις πάνω στην ελευθερία, αυτή η φράση, με τον ατομικιστικό τόνο ατίθασα ανυπότακτη στους νόμους του και ρού της, κι όμως αναγγέλλοντας υπόκωφα ένα αβέβαιο μέλλον, φανερώνει έναν εθνολόγο που η αντάρτισσα νιότη του δεν έχει χάσει τίποτα από την οξύτητά της. «Η ελευθερία διατηρείται από τα μέσα. Υπονομεύει τον εαυτό της όταν πιστεύ ουμε πως τη χτίζουμε από τά έξω». Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση από τα γαλλικά: Τιτίκα Δημητρούλια Φιλόσοφος. Συγγραφέας ενός δοκιμίου για τον Levi-Strauss «Claude Livi-Strauss ή η δομή και η δυστυχία» (= Claude L(vi-Strauss ou la structure et le malheur»), έκδοση Seghers, 1973, Biblio-essais/Livre de poche (έκδοση ξαναεπεξεργασμένη και αυξημένη, 1985).

44/αφιερωμα

Luc de Heusch*

Η καινούρια εθνολογία

ΑΝΕ δέκα χρόνια που ο R. και ο L. Maka rius, χωρίς να φοβούνται μήπως γελοιο ποιηθούν, μας προσκαλούσαν να διαλέξουμε ανάμεσα στο δομισμό και στην πραγματική εθνολογία, εννοείστε τη μαρξιστική εθνολογία. Αυτή η τελευταία δεν ασκεί πια την τρομοκρατι κή της δράση παρά σε διαμάχες ελάσσονος ση μασίας και το έργο του Levi-Strauss επιβάλλεται όλο και πιο πολύ σαν μια από τις σπουδαιότερες εκφράσεις μιας ανθρωπολογίας που έφτασε πια στο κατώφλι της ωριμότητας. 'Οντας ενθαρρυν τικό σημάδι ζωτικότητας, το έργο αυτό τροφο δοτεί στο χώρο του ένανσημαντικό αριθμό τεχνι κών ή επιστημολογικών λογομαχιών. Λίγα είναι τα δημοσιευμένα στη Γαλλία ή το εξωτερικό έρ

γα που δεν αναφέρονται στη μια ή την άλλη θεω ρητική θέση του Levi-Strauss είτε για να την υποστηρίξουν είτε για να την πολεμήσουν. Στο μεταξύ ο δομισμός δενγνώρισε στον κόσμο της ανθρωπολογίας την κεραυνοβόλο επιτυχία του λειτουργισμού που επιβλήθηκε σε δύο γενιές αγ γλοσαξόνων ερευνητών μετά τον Malinowski και τον Radcliffe-Brown. Όμως οι καλύτερες έρευ νες που έγιναν στο χώρο αυτό τα τελευταία είκο σι χρόνια, φέρουν την είτε λιγότερο είτε πε ρισσότερο διακριτική σφραγίδα της σκέψης του Levi-Strauss,^ στιγμή μάλιστα που ακόμα και οι ερευνητές φαίνονται να απωθούνται από την ιδέα να ταχθούν ανοικτά υπέρ αυτής της σκέ ψης, σα να είχε μεγάλη σημασία να κρατήσουν

αφιερωμα/45 τις αποστάσεις τους, να μη φανούν μαθητές. Στην έσχατη ανάγκη μετα-δομιστές... Συμβαίνει επίσης να εφευρίσκουν ξανά το δομισμό. Χωρίς να το ξέρουν, όμως, αυτό το ελάττωμα πάντοτε υπήρχε και το ’χουν πληρώσει κι άλλοι δημιουρ γοί. Ασήμαντες ή σοβαρές, οι πολεμικές επιθέσεις ενάντια στο έργο του Levi-Strauss δεν έθιξαν σχεδόν καθόλου, κατά τη γνώμη μας, τη στερεό τητα ενός οικοδομήματος που τα θεμέλιά του αποτελούσε μια θεωρία της συγγένειας γεμάτη πρωτοτυπία και συνάφεια· κατά μήκος της κλα σικής, χωρίς φιοριτούρες πρόσοψης μια εκπλη κτική τοιχογραφία αφιερωμένη στις μυθολογίες των Ινδιάνων της Αμερικής· ακόμα και οι αφηρημένοι περαστικοί σταματούν ένα λεπτό για να θαυμάσουν την ομορφιά της. Μπροστά στο μνη μείο μια εκατονταρχία από φιλόσοφους, σημειολόγους και κριτικούς τέχνης φλυαρεί ασταμάτη τα. Ανάμεσά τους ένας αριθμός σοφιστών συνε χίζει να εκφωνεί λόγους αποδοκιμασίας, κατη γορώντας το δάσκαλο πως αρνήθηκε την ύπαρξη του ιστορικού δυναμισμού, τη μόνη πραγματικό τητα που η σύλληψή της θα είχε σημασία. Όμως αν, όπως δηλώνουν αυτοί οι μεταφυσικοί της αλλαγής, οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν γνωρί ζουν παρά μόνο ρευστές, φευγαλέες δομές, τι πιάνουμε αν βουτήξουμε το χέρι μας στα βαθιά νερά της ιστορίας εκτός από λίγη άμμο που γλι στρά ανάμεσα στα δάχτυλά μας, πάντοτε ανίκα νη να στερεοποιηθεί; Εκείνο τελικά για το οποίο ψέγουν το μνημείο που έχτισε ο L0vi-Strauss, αυτά τα επιδέξια, τα αφοσιωμένα στα προφανή στοιχεία της ιστορίας πνεύματα είναι γιατί δεν έχτισε έναν πύργο από τραπουλόχαρτα. Στην έσχατη ανάγκη θα του αναγνωρίσουν ένα κάποιο παράστημα. Λίγοι στ’ αλήθεια πραγματογνώμονες ξοδεύουν το χρόνο τους με το να επαληθεύουν την αντίσταση των υλικών. Η λαμπρή αγγλοσαξονική σχολή που επέβαλε την κυριαρχία της στον κλάδο μας, πριν την αναθεώρηση που επιχείρησε ο Levi-Strauss, περιέκλειε στην περιοχή της τις μοναδικές, ιδιαίτε ρες κοινωνίες που περιέγραψαν μονήρεις ειδικοί σαν κλειστές μονάδες, αναδιπλωμένες στον εαυ τό τους, σα να μην έχει επιδράσει πάνω τους κα μιά ιστορία. Ά ρα οποιαδήποτε συγκριτική δια δικασία είναι αδύνατη· το πολύ πολύ που επέ τρεπαν οι αγγλοσάξονες στον εαυτό τους ήταν να σκιαγραφούν αόριστες τυπολογίες της συγγέ νειας ή πολιτικά συστήματα. Η σύγκριση, μιλών τας αυστηρά, δεν είχε κανένα νόημα στη μεθοδο λογική προοπτική του λειτουργισμού στον οποίο χρωστούμε άριστες κοινωνιολογικές περιγραφές. Ο επαναστατικός χαρακτήρας της προσπάθειας του L0vi-Strauss σε σχέση με αυτούς τους λαμ προύς αγγλοσάξονες προκατόχους συνίσταται σε

μια συστηματική απο-κέντρωση. Ο L0vi-Strauss δηλώνει ότι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί χτίζονται ο ένας σε σχέση με τον άλλο, σε μια σχέση δια φοροποίησης στηριζόμενη στην ταυτότητα. Πρέ-' πει πάντοτε λοιπόν να κρατάμε τις αποστάσεις μας απέναντι σ’ αυτά τα ιδιαίτερα αντικείμενα, να τα ατενίζουμε με ένα απομακρυσμένο βλέμμα, αφού εξετάσουμε με το φακό και τις παραμικές τους λεπτομέρειες. Με άλλα λόγια, η εθνογραφία (λεπτομερής περιγραφή μιας συγκεκριμένης κοι νωνίας, μοναδικού προϊόντος μιας ιστορίας που δεν επαναλαμβάνεται ποτέ ούτε υπακούει σε μια παγκόσμια διαλεκτική) πρέπει πάντοτε να συμ πληρώνεται από την εθνολογία, κατά κάποιο τρόπο σα να τιμωρείται επειδή είναι ατελής. Να θεωρήσουμε σημαντικές τις κοντινές ή μακρινές, παρόμοιες ή διαφορετικές κοινωνίες. Σε αντάλ λαγμα αυτής της διαλεκτικής προσπάθειας που υπονοεί το ξεπέρασμα κάθε εθνοκεντρισμού (δυ τικού ή εγχώριου) οι ανθρώπινοι πολιτισμοί εμ φανίζουν τη σημασία τους ακόμα και μέσα στην ποικιλία τους. Ο σχετικισμός αναφορικά με τις κουλτούρες, στον οποίο αρκείται η παλιά αν θρωπολογία, δεν είναι παρά ένας επιεικής τρό πος για να παρακαμφθεί το επιστημονικό πρό βλημα, δηλαδή η εξήγηση αυτής της ποικιλίας της οποίας η ύπαρξη γινόταν αποδεκτή. ΤΟ κέντρο αυτής της συγκριτικής προσπά θειας του Levi-Strauss βρίσκεται η έννοιακλειδί, συχνά χωρίς να γίνεται σωστά κατανοη τή, του συστήματος μετασχηματισμών. Στις «ψυ χρές» κοινωνίες η οργάνωση της συγγένειας όπως και οι μύθοι και οι ιεροτελεστίες καταδει κνύουν περισσότερο εκτενή σύνολα (από μορφι κή και από ιστορική άποψη). Αυτά τα σύνολα συγκεντρώνουν τις υπόλοιπες λύσεις που δόθη καν στα ίδια προβλήματα γιατί -χρησιμοποιών τας μια χοντρική αναλογία- κάθε κοινωνία είναι μια συμβολική κατασκευή. Ο Levi-Strauss δηλώ νει ρωμαλέα πως αυτή η κατασκευή εξαρτάται από μια ιδιαίτερη λογική αιτιοκρατία που η εθνολογία έργο της έχει να ξεμπερδέψει τα νήμα τά της. Αυτή η αιτιοκρατία, που δεν είναι άλλη από αυτήν του ανθρώπινου πνεύματος που φροντίζει να κατασκευάζει δίκτυα επικοινωνίας, έχει σχέσεις με την τεχνικο-οικονομική υποδομή. Από αυτήν τη στιγμή η ανθρωπολογία είναι «πριν απ’ όλα μια εμπειρική επιστήμη» (Το απο μακρυσμένο βλέμμα). Σε μια μελέτη με τίτλο «Δομισμός και Οικολογία» (ό.π., κεφάλαιο VII), ο Levi-Strauss με πειστικό τρόπο κάνει εμφανείς τις σχέσεις της μυθικής σκέψης των Ινδιάνων της βορειοδυτικής Αμερικής με το φυσικό χώρο και με τις παραγωγικές τεχνικές. Γίνεται εκεί λόγος για κοχύλια και για ψάρια, για δοχεία μυδιών και για κέρατα κατοικιών, για προϊόντα της θά

46/αφιερωμα λασσας και Της γης κτλ. Όμως ο μύθος δεν «κα θρεφτίζει» τις τεχνικές και οικονομικές κατα στάσεις, «αντιδρά σ’ αυτές και τις διαρθρώνει λογικά σε σύστημα». Τότε λοιπόν, σ’ αυτήν την περίπτωση, μόνο η σύγκριση ορισμένων κοντι νών μεταξύ τους κοινωνιών επιτρέπει την ανα σύσταση αυτού του συστήματος. Αυτή η καινούρια εθνολογία «συνίσταται στη μελέτη του ανθρώπου από την άλλη άκρη»2 απαλλαγμένη από προκαταλήψεις. Υπονοεί ένα «απομακρυσμένο βλέμμα», εκείνο μάλιστα που συναντούμε ήδη στο θεμελιώδες σύστημα του Rousseau. Ο Levi-Strauss καταχωρεί στο ενεργη τικό αυτού του φιλόσοφου το ότι έβαλε τέλος στις αυταπάτες του σκέπτεσθαι (cogito) προσκαλώντας μας, για μια καλύτερη κατανόηση, να απομακρύνουμε τα μάτια μας, να «παρατηρή σουμε τις διαφορές για να ανακαλύψου με τις ιδιότητες» (Δοκίμιο για την καταγωγή των γλωσ σών, κεφάλαιο VII). Ι εθνογράφοι που αντιστέκονται σε μια μά ζα γεγονότων που συχνά με την πρώτη μα τιά (ακόμα και με τη δεύτερη) φαίνονται να μην πειθαρχούν σε οποιαδήποτε ερμηνεία (δομική ή μη) παρουσιάζονται μερικές φορές σκεπτικοί μπροστά στο εύρος ενός τέτοιου προγράμματος. Όμως σε ορισμένες προικισμένες περιπτώσεις βλέπουμε μια μερίδα από την ομάδα των εθνο γράφων να επεξεργάζεται η ίδια μια δομική σύν θεση των γνώσεων ενός τόπου μέσα σε ένα τερά στιο ταξινομικό σύστημα. Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στον Marcel Griaule και στη Germaine Dieterlen που το απέδειξαν σχολαστικά μιλών τας για τη σκέψη των Δογώνων από το Μαλί, που υπήρξαν ακούσια δομιστές. Από παράδοση εχθρικοί απέναντι στις συγκρίσεις και τις γενι κεύσεις, οι αγγλοσάξονες ερευνητές πολύ συχνά μένουν έντρομοι μπροστά στις θεωρητικές προο πτικές που άνοιξε ο Levi-Strauss, παρόλο που η Mary Douglas και ο Victor Turner ανακάλυψαν ορισμένα συμβολικά προγράμματα στην αφρικα νική ιεροτελεστική δραστηριότητα. Δεν μπορού με παρά να λυπόμαστε που το μάθημα αυτών των δύο δασκάλων δεν ακούστηκε. Ίσως θα επέ τρεπε μια αποδοτική προσέγγιση της γαλλικής εθνολογίας με την κοινωνική ανθρωπολογία της βρετανικής παράδοσης. Δυστυχώς το μυωπικό βλέμμα μιας ορισμένης νεο-θετικιστικής εθνοιστορίας (κίνηση που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Jan Vansina) τείνει να κατακλύσει την αφρικάνικη εθνογραφι κή σκηνή αφαιρώντας της οποιοδήποτε νόημα. Η πρόσφατη επιτυχία αυτής της προσπάθειας εξηγείται κυρίως από το γεγονός πως ανταποκρίνεται στη σαφή επιθυμία των διανοούμενων των καινούριων εθνών, που αδημονούν να συλ-

λάβουν με το νου το παρελθόν τους -πράγμα που συμβαίνει στα έθνη της Δύσης- ελπίζοντας πως θα ελέγχουν καλύτερα το γίγνεσθαι τους. Έτσι η ανθρωπολογία βρίσκεται απωθημένη από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους την ίδια ώρα που μια μερίδα ανθρωπολόγων λιποτακτούν από τον επιστημονικό τους χώρο με την πρόφα ση πως θέλουν να του δώσουν μια διαχρονική διάσταση. Στην πραγματικότητα περιορίζονται στην ανάλυση της «προφορικής παράδοσης» σαν καθαρού ιστορικού προϊόντος με αποτελέσματα συχνά συζητήσιμα. ΕΠΙΤΟΠΙΑ εθνογραφική έρευνα εξακο λουθεί με πολλή επιτυχία, με μια ένταση και μια οξύτητα που ολοένα αυξάνονται παρά την ανησυχυτική ένδεια των πιστώσεων. Άμεσα ή έμμεσα παρακινημένη από τη σκέψη του LeviStrauss, η καινούρια γενιά των ερευνητών εκδη λώνει ένα νέο ενδιαφέρον για τη συμβολική ορ γάνωση των ταξινομικών συστημάτων, των ιερο τελεστιών, των μύθων όπως και των κοινωνικών συνηθειών. Δεν μπορούν πια να μην είναι ευαί σθητοι, όπως πολύ συχνά ήταν οι προκάτοχοί τους, σ’ αυτήν την «επιστήμη του συγκεκριμέ νου» της οποίας την παγκοσμιότητα καθιέρωσε η Ά γρια σκέψη μέσα από σελίδες που στο εξής παρέμειναν κλασικές. Θα στοχάζονται για πολύ ακόμα πάνω στο μάθημα του Levi-Strauss που η μεγαλύτερη φιλοδοξία του είναι να συμφιλιώσει «την ευαισθησία με τη διάνοια, την ποιότητα με την ποσότητα, το συγκεκριμένο με το γεωμετρι κό» (Το απομακρυσμένο βλέμμα). Ο Levi-Strauss δεν αγνοεί πως η απόδειξη στην εθνολογία είναι πάντοτε πρόσκαιρη, γιατί «το επίπεδο αναφοράς είναι πάντοτε υπό συζήτηση».3 Ακόμα κι αν θεωρούσε τις φυσικές επιστήμες σα μακρινό πρότυπο, αυτός ο κλάδος μοιάζει αφοσιωμένος σε μια αισθητική σύλληψη και σε διανοητικές διαδικασίες. Αυτό του δίνει μια ιδιαίτερη γεύση που τα σοβαρά και θλιβερά πνεύματα δεν θα παραλείψουν να του καταλογίσουν ως ψεγάδι.

□

Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση από τα γαλλικά: Κώστας Τσιταράκης* Σημειώσεις * Εθνολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών. Συγγραφέας του δίτομου έργου Mythes et rites bantous (=Μΰθοι και ιεροτελεστίες των Μπαντού), έκδοση Galli1. Makarius, R. et L., Structuralisme ou ethnologie (= Δο μισμός ή εθνολογία^, Paris, 1973. 2. Συνομιλία με τον Raymond Bellour και την Cathirine CUment στο βιβλίο Claude Ldvi-Strauss, Idtes, Gallimard.

αφιερωμα/47

Jean Pouillon

Φύση

—

Πολιτισμός

Ο L e v i- S t r a u s s μ ε τ α τ ό π ισ ε τη ό ι α χ ω ρ ισ τ ικ ή γ ρ α μ μ ή π ο υ ε ίχ ε χ α ρ ά ξ ε ι α ν ά μ ε σ α σ τη φ ύ σ η κ α ι τ ο ν π ο λ ιτ ισ μ ό . Τ ο 1 9 67, τ η ν ε κ ρ ιν ε « λ ε π τ ή » . Π ο ι α ε ί ν α ι η α κ ρ ιβ ή ς ε μ β έ λ ε ια α υ τ ή ς τ η ς α μ φ ισ β ή τ η σ η ς;

Ι Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας, που εκδίδονται το 1949, παρουσιάζουν την αν τίθεση του πολιτισμού με τη φύση, των οποίων ο θεμελιώδης χαρακτήρας υπογραμμίζεται στα δύο πρώτα κεφάλαια. 'Ομως, το 1967, στον πρόλογο της επανέκδοσης αυτού του βιβλίου, ο Claude Levi-Strauss γράφει πως οδηγείται στο σημείο να αναρωτιέται για την πραγματική εμβέλεια αυτής της αντίθεσης. Η διαχωριστική γραμμή που πε ρίπου είκοσι χρόνια νωρίτερα σχεδίαζε, καθώς έλεγε, να χαράξει «οδηγούμενος από την παρου σία ή την απουσία του αρθρωμένου λόγου», του φαίνεται «αν όχι λιγότερο πραγματική, οπωσδή ποτε πιο λεπτή και πιο στρεβλή απ’ ό,τι φαντα ζόταν κανείς», στο παρελθόν: «Μερικές περί πλοκες μέθοδοι επικοινωνίας, που πολλές φορές επεξεργάζονται πραγματικά σύμβολα, ανακαλύ φτηκαν στα έντομα, στα ψάρια, στα πουλιά και στα θηλαστικά. Γνωρίζουμε επίσης πως ορισμέ να πουλιά και θηλαστικά, και ιδιαίτερα οι χιμπατζήδες στην άγρια κατάσταση, ξέρουν να κα τασκευάζουν και να χρησιμοποιούν εργαλεία». Αυτή η διάκριση δεν θα ήταν λοιπόν «ούτε ένα πρωτόγονο δεδομένο, ούτε μια αντικειμενική όψη της διάταξης του κόσμου»· μάλλον θα ήταν

έργο αυτού του είδους ανθρώπου που από αντίφραση ονομάστηκε homo sapiens, και που αφοσιώνονταν με μανία στην εξολόθρευση διφορού μενων μορφών, όποτε έκρινε ότι αυτές συγγέ νευαν με ζώο4 τη διάκριση αυτή θα την είχε ήδη εμπνευσθεί, εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρό νια ή και περισσότερο, ο ίδιος ο περιορισμένος και καταστροφικός νους που την οδηγεί και σή μερα στο να αφανίσει άλλες ζωντανές μορφές, αφότου η φύση απέρριψε κατά λάθος τόσες αν θρώπινες κοινωνίες επειδή οι ίδιες δεν την απέρριπταν». Τελικά δεν θα έπρεπε να μιλάμε για μια αντίθεση μεταξύ φύσης και πολιτισμού, αλλά για μια «ανασύνθεση, που να την επιτρέπει η εμφά νιση ορισμένων εγκεφαλικών δομών που ακόμα κι αυτές προέρχονται από τη φύση, για μηχανι σμούς ήδη διαρθρωμένους που όμως η ζωή των ζώων δεν απεικονίζει παρά μόνο με μια διακε κριμένη μορφή και που προσφέρει με έναν άτα κτο τρόπο». Παρ’ όλα αυτά, από τη μια έκδοση στην άλλη ξαναδιαβάζοντας τα δύο σχετικά κεφάλαια, που αντίθετα από άλλα δεν έχουν τροποποιηθεί, φτάνουμε με τη σειρά μας στο σημείο να αναρω τιόμαστε για την ακριβή εμβέλεια αυτής της αμ

48/αφιερωμα φισβήτησης. Ό χι πως τα επιχειρήματα του 1969 είναι αβάσιμα, αλλά απλά διερωτάται κανείς αν πραγματικά υποστηρίζουν ή αντιτίθενται στη θέ ση του 1949. Από την πρώτη σελίδα της εισαγω γής πράγματι, ο L£vi-Strauss διευκρινίζει πως η αντίθεση δεν έχει ιστορικό νόημα, αλλά πως μπορεί να παρουσιάσει μια αξία λογικής και με θόδου. Για να αποδείξουμε κάτι τέτοιο και έτσι να φανερώσουμε ποια σημασία θα της δώσουμε, πρέπει να αρχίσουμε αναιρώντας την αντίθετη υπόθεση: την υπόθεση δηλαδή ενός κειμένου που περνάει προοδευτικά από τη φύση στον πο λιτισμό. Αυτό κάνει ο Levi-Strauss, δείχνοντας κατ’ αρχήν πως δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα βρούμε «στο πρόσωπο του ανθρώπου την απεικόνιση τύπων συμπεριφοράς προπολιτισμικού χαρακτήρα», κατόπιν αναλογιζόμενος αν υπάρχουν «στα ανώτερα στρώματα της ζωής των ζώων συμπεριφορές και εκδηλώσεις όπου ίσως αναγνωρίσουμε το πρόπλασμα, τα σημεία που προαναγγέλλουν τον πολιτισμό». Για να απαντή σει σ’ αυτό το ερώτημα, κάνει βεβαίως έναν υπαινιγμό στην παρουσία ή την απουσία του αρ θρωμένου λόγου, αλλά μ’ έναν τρόπο τόσο φευ γαλέο ώστε είμαστε υποχρεωμένοι να τον δικαιο λογήσουμε στην κριτική που κάνει στον εαυτό του το 1967: δεν οδηγείται καθόλου πάνω σ’ αυ τό το κριτήριο στα 1949, αλλά περνάει αμέσως σ’ ένα άλλο που, απ’ τη μεριά του, δεν θα αναθεω ρηθεί, αφού αφορά την ίδια τη θεμελίωση της δομικής ανάλυσης της συγγένειας: στην ύπαρξη ενός συστήματος από νόρμες που δεν οφείλουν τίποτε στη φύση και που εξαρτώνται αποκλει στικά από τον πολιτισμό. Ίσως παρατηρεί κα νείς στους ανθρωποειδείς πιθήκους «μια εξατομίκευση των συμπεριφορών που τους κάνει να μοιάζουν μοναδικά στον άνθρωπο», αλλά εδώ δεν πρόκειται για μια ομοιότητα, αν μπορούμε να την πούμε, αρνητική: χάνοντας την καθαρό τητα και την ακρίβεια της ενστικτώδους συμπε ριφοράς, η διαγωγή των μεγάλων πιθήκων μοιά ζει να έχει αφεθεί στην τύχη· «ικανοί ν’ απαλλα γούν από μια συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν καταφέρνουν νά θέσουν μια νόρμα πάνω σ’ ένα καινούριο επίπεδο». Τέτοια ακριβώς είναι η διαφορά με τον άνθρωπο που, στους φυσικούς εξαναγκασμούς στους οποίους, όντας βιολογικό ον, μένει υποταγμένος, προσθέτει εξαναγκα σμούς του ωμού... ή ας πούμε καλύτερα του «•ψημένου» του στοιχείου. Η αντίθεση μεταξύ της φύσης και του πολιτι σμού είναι λοιπόν η αντίθεση μεταξύ του - φυσι κού - νόμου και της - θεσμοθετημένης - διαχεί ρισης, της κληρονομικότητας και της εξωτερικής παράδοσης. Φυσικά, και η μία και η άλλη αρ θρώνονται στον άνθρωπο, αλλά «δεν θα μπο ρούσαμε να ζητήσουμε από μία απατηλή διαιώ

νιση ανάμεσα στις δύο τάξεις να αντιληφθεί τα σημεία στα οποία αντιτίθενται». Κάθε αναγνώ στης των Δομών γνωρίζει τη συνέχεια που απορρέει, πρέπει να πούμε με τρόπο φυσικό, και μου φαίνεται δεν μπορεί παρά να εκπλαγεί από μιάν αδικαιολόγητη μεταμέλεια που επιπλέον δεν αγγίζει την ουσία. Πάντως, ο πρόλογος του ’67 προχωρεί σε μια μετατόπιση του βάρους κάτι που είναι περισσότερο συμπλήρωση παρά διόρθωση - υπογραμμίζοντας τον πολιτιστικό χαρακτήρα της ίδιας της αντίθεσης, «τεχνητό δη μιούργημα του πολιτισμού», του κάθε πολιτι σμού από τη στιγμή που βρίσκουμε την έκφρασή του σε διάφορες μορφές και έτσι πάντοτε πολιτι στικά προσδιορισμένες, στις περισσότερες αν θρώπινες κοινωνίες. Αυτή θα ήταν εν συντομία η κοινή τους αυταπάτη, αλλά αρμόζει αμέσως να προσθέσουμε, αυταπάτη θεμελιακή και μ’ αυτήν την έννοια ανθρωπολογική, μολονότι όχι αντι κειμενικά πραγματική. Κι ωστόσο, η αντίθεση δεν έχει άραγε κάτι το αντικειμενικό στο οποίο βασίζεται ακριβώς το ίδιο το εγχείρημα των Δομών, Ας το διατυπώ σουμε με τρόπο σύντομο: Η φύση δεν επιβάλλει στον άνθρωπο, όχι περισσότερο απ’ ό,τι στον πί θηκο, την εκλογή ενός ερωτικού συντρόφου, εκτός ως προς το φύλο του τελευταίου, και ακό μη... Αλλά ενώ ο πίθηκος φαίνεται ν’ αρκείται σ’ αυτήν την αδιαφορία - αν αποδεικνύαμε ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, χωρίς καμιά δυσκολία θα αποδεχόμασταν έναν πιθηκοειδή πολιτισμό - ο άνθρωπος επινοεί, ακόμη κι αν αυτό δεν τον ικανοποιεί, το οργανωμένο ζευγάρωμα, δηλαδή το γάμο, που οι νόρμες του δεν είναι καθόλου θεμελιωμένες στη φύση και διαφέρουν ανάλογα με τις κοινωνίες. Η ποικιλία τους έγκειται, οπωσδήποτε, στον πολιτιστικό χαρακτήρα της αντίθεσης φύση/πολιτισμός, αλλά η ίδια η εμφά νισή τους προϋποθέτει την αντικειμενική δυνα τότητα που η φύση αρνείται σ’ αυτές όμως τους την παρέχει. Τελικά η πηγή αυτής της συζήτησης εντοπίζε ται ίσως σε μια σημασιολογική σύγχυση που μας κάνει να θεωρούμε πως η «αντίθεση» μπορεί να πάρει τη θέση της «διάκρισης». Ο πρόλογος του 1967 εξαιρεί τον πρώτο όρο που το κείμενο του 1949 χρησιμοποιεί στην πραγματικότητα με την έννοια του δεύτερου. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως ο πολιτισμός δεν αντιτίθεται στη φύση, αλλά διακρίνεται από αυτή· ακόμη κι αν φτάνει πολ λές φορές στα άκρα, ώς την ηθελημένη άγνοια, η διάκριση μαρτυρεί πάντοτε, για να επαναλάβου με μια λέξη του Levi-Strauss, μια ορισμένη «συ νενοχή». Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση από τα γαλλικά: Θόδωρος Κουτσυγιαννόπου/.υς

αφιερωμα/49

Dominique A. Grissoni

Μαθήματα ιστορίας

Π ρ α γμ ατευ ό μ ενο ς την π ρ ό ο δ ο της α νθ ρω π ό τη τα ς, ο Levi-Strauss έδω σε ένα εξα ιρ ετικ ό μ άθημά στους ιστορικ ούς για την κατάσταση τω ν πρα γμ άτω ν.

ΤΑΝ βρέθηκε αντιμέτωπος με το πρόβλημα της ιστορίας, ο Claude Levi-Strauss δεν υποτασσόταν μόνο στη λογική της εσωτερικής διαμάχης των ανθρωπιστικών επιστημών, η οποία εδώ και καιρό αντιτάσσει τους διάφορους κλάδους μεταξύ τους για να προσδιορίσει ποιος θα ασκήσει την ηγεμονία του πάνω στους άλ λους: έμενε πιστός σ’ έναν άλλο αγώνα που στο εξής θα διεξάγει χωρίς διακοπή ενάντια στο δυ τικό πνεύμα. Και στις δύο όψεις του: τον εθνο κεντρισμό και τον εξελικτισμό. Η επιτυχία της εσωτερικής αναμόχλευσης της ανθρωπολογίας που έθιξε έγκειται βέβαια εκεί. Μέσα σ’ αυτήν την καθορισμένη από τους ιστορικούς σχέση με το χρόνο, που ενέγραφε την ιστορική πορεία των κοινωνιών μέσα στην ίδια κίνηση, προσανατολι σμένη προς μία μόνο κατεύθυνση, της οποίας η άμεση συνέπεια ήταν να γίνει μια αναπαράσταση του κόσμου κατά κλίμακες, με ιεραρχημένα επί πεδα της πολιτικής ανάπτυξης, πάνω στην οποία είχε θεμελιωθεί κυρίως η σύγχρονη νομιμοποίη ση του.ρατσισμού. Πρέπει άλλωστε να μας βάλει σε σκέψεις το γεγονός ότι ο Claude Levi-Strauss έκανε την πρώτη του έφοδο εναντίον του φρου

ρίου του ιστορικού θετικισμού μέσα απ’ την μπροσούρα που εξέδωσε το 1952 Φυλή και Ιστο ρία (Race et Histoire). Πράγματι, λέει, η πρόοδος δεν έχει την εικόνα που της δίνουμε· όμοια, δεν είναι περισσότερο αναγκαία απ’ ό,τι δεν είναι συνεχής. Η παρατή ρηση του παρόντος όπως και του παρελθόντος δείχνει ότι προχωρεί με ποικίλους ρυθμούς, ότι μπορεί να έχει ξαφνιάσματα, γρήγορα άλματα και αργές μεταλλαγές και ότι οποιαδήποτε στιγ μή είναι επιρρεπής στην αλλαγή διεύθυνσης. Μι λάμε για κοινωνίες «ψυχρές», αποτελματωμένες, που μοιάζουν αποκλεισμένες μέσα στην ίδια τους την ανάπτυξη, τις αντιτάσσουμε στις «θερ μές», προχωρημένες, πολιτισμένες κοινωνίες· κάνοντας αυτό αντιτάσσουμε μία «στάσιμη» ιστορία σε μια εν κινήσει ιστορία και έτσι καθο ρίζουμε μία τάξη μαζί με τό θετικό και το αρνη τικό, το καινούριο και το παλιό, δηλαδή το πο λιτισμένο και το πρωτόγονο. Πλάνες. Η πραγμα τικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Αυτό που θεωρούμε ότι είναι η απραξία, όπως και αυτό που ορίζουμε με τον όρο δυναμισμό, είναι στην πραγματικότητα διαφορετικοί τρόποι με τους

50/αφιερωμα οποίους οι ανθρώπινες κοινωνίες διαχειρίζονται την πολιτιστική προσφορά τους. Κι αν σ’ αυτό το επίπεδο υπάρχουν αρκετές διαφορές στο ρυθ μό, που γίνονται αντιληπτές και απομονώσιμες, είναι γιατί υπάρχουν μηχανισμοί πολιτιστικής συσσώρευσης πιο αργοί από άλλους, με δυο λό για ευμετάβλητες καταστάσεις. ΕΛΙΚΑ για τον L0vi-Strauss, η πρόοδος της ανθρωπότητας δεν έχει τίποτα το μοιραίο και ακόμη δεν έχει νόημα: σε κάθε στιγμή και για κάθε κοινωνία παρουσιάζεται μία πληθώρα πιθανοτήτων που η ιστορία λοιπόν αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει. Η ανθρώπινη περιπέτεια δεν είναι μία θριαμβευτική πρόοδος που πρέπει να κατευθύνεται προς το ιδανικό σημείο μιας ανάπτυξης εκ των προτέρων καθορισμένης και ταυτόσημης για όλες τις μορφές κοινωνικής ορ γάνωσης, είναι μια περιπέτεια με την αυστηρή έννοια της λέξης, με όσες πιθανότητες και δυνα τότητες συνεπάγεται αυτό. _ Παράλληλα μ’ αυτό το σπουδαίο μάθημα για την κατάσταση των πραγμάτων που έδωσε στους ιστορικούς, ο Levi-Strauss θα προσπαθήσει επί σης να συμφιλιώσει τα ενδιαφέροντα της ανθρω πολογίας μ’ αυτά της ιστορίας. Έ να πρόγραμμα για το οποίο εξηγεί τις θέσεις του κυρίως μέσα σ’ ένα από τα κείμενα της Δομικής ανθρωπολογίας, το Εθνολογία και Ιστορία. Ό πω ς φαίνεται έβα

λε σ’ αυτό το κείμενο αρκετή καλή θέληση. Η ει σαγωγή του είναι σχεδόν μια «ομολογία πίστης». Ο L0vi-Strauss αρχίζει με το να διαχωρίσει κα θαρά τη θέση του από το λειτουργισμό τύπου Malinowski, που προεικόνιζε τη συγχρονική ανάλυση των πολιτιστικών συστημάτων στη συ νέχεια αποφαίνεται για την αναγκαιότητα να γνωρίσει ο εθνολόγος την ιστορική κίνηση που έχει οδηγήσει στις υπάρχουσες μορφές της κοι νωνικής ζωής. Έπειτα, σε ένα δεύτερο στάδιο, πραγματοποιεί τη λεπτομερή καταγραφή των ση μείων επαφής των δύο κλάδων, αναγγέλλοντας ότι έχουν το λιγότερο τρία: το ίδιο αντικείμενο έρευνας -την κοινωνική ζωή- έναν παραπλήσιο σκοπό -εφόσον αποβλέπουν στο να φτάσουν «σε μία ανώτερη γνώση του ανθρώπου»- και σχεδόν ανάλογες μεθόδους εργασίας -μόνο η κατανομή των μεθόδων έρευνας διαφέρει. Αλλά στο τέλος της παρουσίασης σαν να νιώθει τύψεις, δεν μπο ρεί να απέχει από το να δείξει επίσης τις διαφο ρές που χωρίζουν αυτούς τους δύο κλάδους και, μ’ αυτόν τον τρόπο, να δηλώσει την υπεροχή της ανθρωπολογίας σε σχέση με την ιστορία. Τελικά, οι ανθρωπιστικές επιστήμες δυσκολεύονται πολύ να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Copyright Magazine Litteraire. Μετάφραση από τα γαλλικά: Λίτσα Καραγιάννη.

Etoipeia Ισπανικών Σπουδών

11/ /ΙΙλνΐΙ\ΙΛ ' ΜΙΓΚΕΛ ΝΤΕ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ' Καποδιστρίου 2 Τηλ. 3628880

Την τελευταία εβδομάδα του Ιανουάριου αρχίζουν: Α. Καινούργιο εντατικό τμήμα Ισπανικής γλώσσας για αρχάριους._______ _ Β, Σεμινάριο εισαγωγής στην νεότερη 4. Ο BORGES και ο μύθος. πεζογραφία της Ισπανόφωνης 5. GARCIA MARQUEZ: Το Φάντασμα Αμερικής. του συνταγματάρχη Αουρελιάνο Φανταστική λογοτεχνία, μαγικός Μπουεντία. ρεαλισμός, θαυματουργός 6. GARCIA MARQUEZ: Ενδογαμία στον πραγματικότητα. (10 Μαθήματα) Αιώνα μοναξιάς. από τον Βίκτορ Ιβάνοβιτς. 7. GARCIA MARQUEZ: Χωροχρόνος 1. Θεωρία και εξέλιξη του φανταστικού στον Αιώνα μοναξιάς. (2 Μαθήματα). 8. GARCIA MARQUEZ: Η θάλασσα και 2. Ο ALEJO CARPENTIER και η το καρναβάλι. “θαυματουργός πραγματικότητα”. 9. Ο OCTAVIO ΡΑΖ και ο “Γραμματικός 3. Ο BORGES και η διαμόρφωση του Πίθηκος”. φανταστικού διηγήματος. Η διάρκεια του σεμιναρίου θα είναι 10 εβδομάδες: ένα μάθημα την εβδομάδα. ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Εγγραφές: Από 8 μέχρι 23 Ιανουαρίου.|Ολιγομελή τμήματα. Περιορισμένες θέσεις.

αφιερωμα/51

Dan Sperger*

Ο ψυχολόγος Levi-Strauss

Τ ο α νθ ρ ώ π ιν ο π νεύ μ α α π ο τελ εί μια σταθερή α να φ ο ρ ά στον Λ εβ ί-Σ τρ ω ς κ αι το έργο του α νο ίγ ετ α ι σε μια γνω στικ ή ψ υ χ ο λ ο γ ία .

Α παιδιά το ξέρουν καλά: δεν πρέπει να ξε Τ χνάμε καμιά νεράιδα σε μια βάφτιση. Όμως, στη βάφτιση του δομισμού προσκάλεσαν όλες τις ανθρωπιστικές επιστήμες εκτός από μία: την ψυχολογία. Ο Claude Levi-Strauss υπήρξε, νομίζω, ένας από τους λίγους που ανησύχησαν. Ή ταν στα 1952 στο Bloomington της Indiana. Ένα συνέδριο συγκέντρωνε επιφανείς γλωσσο λόγους και ανθρωπολόγους ανάμεσα στους οποίους και ο Roman Jakobson και ο LeviStrauss: δυο τομείς - και δυο άνθρωποι - που ο διάλογός τους επρόκειτο να συμβολίσει την ελπί δα για μία συνάντηση των ανθρωπιστικών επι στημών υπό την αιγίδα του δομισμού. Κάνοντας τον απολογισμό των συζητήσεων, ο Ldvi-Strauss παρατηρούσε ωστόσο: «αντιμετωπίσαμε το διά

λογο σα να διεξαγόταν ανάμεσα σε δύο μόνο πρωταγωνιστές: απ’ τη μια μεριά η γλώσσα, απ’ την άλλη ο πολιτισμός. Δεν σκεφτήκαμε αρκετά ότι γλώσσα και πολιτισμός είναι δυο παράλληλες εκφράσεις μιας πιο θεμελιώδους δραστηριότη τας: έχω στο νου μου, εδώ, αυτόν τον φιλοξενού μενο, που βρίσκεται ανάμεσά μας, παρ’ όλο που κανείς δεν σκέφτηκε να τον προσκαλέσει στις συζητήσεις μας: το ανθρώπινο πνεύμα». Σ’ όλο του το έργο, ο Levi-Strauss επιμένει: το πιο θεμελιώδες αντικείμενο που θέλει να φωτί σει, ακόμη κι όταν πραγματεύεται αμεσότερα το θέμα της συγγένειας, του τοτεμισμού ή των μύ θων, είναι το ανθρώπινο πνεύμα. Αλλά αυτή η αναφορά ενοχλεί· ενοχλεί το ίδιο τους περισσό τερους ανθρωπολόγους καθώς και τους περισσό

52/αφιερωμα τερους δομιστές. «Γιατί αυτή η ενόχληση;» Θα μπορούσε ν’ αναρωτηθεί ο ανύποπτος. Ετυμολογικά, ανθρω πολογία σημαίνει γενική μελέτη των ανθρώπινων όντων. Αλλά τίποτα δεν είναι πιο χαρακτηριστι κό του ανθρώπινου όντος απ’ το πνεύμα του. Όπω ς, όμως, συμβαίνει πολύ συχνά, η ετυμολο γία είναι εδώ παραπλανητική. Αν για τους φιλο σόφους του Διαφωτισμού, ιδιαίτερα για τον Kant, η ανθρωπολογία ήταν ουσιαστικά μια ψυ χολογία, η κατάσταση άλλαξε πολύ. Στον 19ο αιώνα έγινε μια επιχείρηση λογίων και στον 20ο ένα επάγγελμα. Το περιεχόμενό της, ο προσανα τολισμός της δεν έπαψαν να τροποποιούνται ανάλογα με την εμπειρία των ερευνητών. Ένας τύπος εμπειρίας οδήγησε περισσότερο από κάθε άλλον σ’ έναν επαναπροσδιορισμό της ανθρωπολογίας- είναι η εμπειρία του «πεδίου». Η ανθρωπολογία του πεδίου έδειξε ώς ποιο ση μείο μπορούν να ποικίλουν οι πολιτισμοί: αυτό που αποτελεί αλήθεια αιώνια, προτίμηση στο γάμο ή τροφή εκλεκτή για τους μεν, είναι παραλογισμός, αιμομειξία ή αντικείμενο αποστροφής για τους άλλους. Για τους περισσότερους αν θρωπολόγους, το θεωρητικό καθήκον της αν θρωπολογίας είναι να βάζει τάξη σ’ αυτήν την ποικιλία κι όχι να υπολογίζει σε ένα ανθρώπινο πνεύμα, για το οποίο νομίζουν ότι έδειξαν πως δεν είναι το ίδιο πάντα και παντού, σα να λέμε: πως δεν υπάρχει. Ο Levi-Strauss επαναλαμβάνει με δυο λόγια: οι ίδιες δομές μπορούν να περικλείουν εκδηλώ σεις διαφορετικές αν όχι ανατιθέμενες. Αυτή η αρχή έγινε αρκετά εύκολα αποδεκτή, αφού βοη θάει στην ταξινόμηση εθνογραφικών δεδομένων. Αντίθετα, γίνεται δεκτή με δυσκολία, όταν κα λείται να δείξει πώς οι ποικίλες μορφές του πο λιτισμού μπορούν να προέρχονται από ένα αμε τάβλητο ανθρώπινο πνεύμα. Συναντάμε, λοιπόν, ανάμεσα στους ανθρωπολόγους αυτή την παρά δοξη κατάσταση: αυτοί που υποστηρίζουν τον L0vi-Strauss αποσιωπούν γενικά τις αναφορές του στο ανθρώπινο πνεύμα. 'Αλλοι, αντίθετα, εκθέτουν αυτές τις αναφορές, αλλά για να του ασκήσουν κριτική γι’ αυτές. είναι μια κεντρική φυσιογνωμία μόνο της ανθρωπολογίας, αλλά ακόμη Ο όχιLevi-Strauss περισσότερο, του κινήματος του δομισμού. Ούτε απ’ αυτήν την πλευρά τούς αρέσει να ακούν να γίνεται λόγος για το ανθρώπινο πνεύμα. Για τους δομιστές κάθε κλάδου, οι δομές, είτε είναι αυτές της γλώσσας είτε του πολιτισμού ή των λο γοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, έχουν μια αντικειμενικότητα και μια ευκρίνεια ανεξάρτη τες από κάθε ψυχολογία. Ό λα πάνε καλά λοι πόν όταν ο L0vi-Strauss δηλώνει για παράδειγ

μα, ότι είναι μάλλον οι μύθοι που «καθρεφτίζον ται στη σκέψη των ανθρώπων» παρά οι άνθρω ποι που σκέφτονται τους μύθους. Σαν αντιστάθ μισμα, ο ίδιος ο Levi-Strauss δηλώνοντας ότι οι μύθοι «γεννιούνται» απ’ το πνεύμα κι ότι αυτοί γεννούν «μια εικόνα του κόσμου ήδη ενταγμένη στην αρχιτεκτονική του πνεύματος», φέρνει τους οπαδούς του σε δύσκολη θέση. Πολλοί είναι οι φροϋδικοί που προτιμούν να αγνοούν το βιολογισμό του Freud, ή να βλέπουν σ’ αυτόν μια σκουριά προερχόμενη απ’ το προ-αναλυτικό του έργο, η διατήρηση της οποίας εξαρτάται από μία ψυχαναλυτική εξήγηση. Κατά τον ίδιο τρόπο, πολλοί είναι οι δομιστές, που ή αγνοούν τη νοη σιοκρατία του Levi-Strauss ή την αντιμετωπίζουν σα μία θλιβερή εκκεντρικότητα. Δεν είναι πολύ δύσκολο, άλλωστε, να περιορί σουμε στο ελάχιστο τη σημασία αυτών των ανα φορών στο ανθρώπινο πνεύμα. Στην πραγματι κότητα, δεν συνοδεύονται από καμία έκθεση συ στηματικής ψυχολογίας: στην καλύτερη περί πτωση ο Levi-Strauss επιμένει, κυρίως στο έργο του «Ά γρια σκέψη», στην τάση του ανθρώπου να ταξινομεί, και μάλιστα χρησιμοποιώντας τις δυαδικές αντιθέσεις. Αυτές οι συστάσεις, εξάλ λου, δεν συνδέονται με τις εργασίες και τις ενα σχολήσεις της σύγχρονης ψυχολογίας. Εκτός από μερικές αναφορές, όλο και πιο σπάνιες με το πέ ρασμα του χρόνου, στον Freud, τον Wallon, τους εκπροσώπους της μορφικής ψυχολογίας (gestaltistes) ή τον Piaget -τον Piaget που σίγουρα υπο στήριζε το δομισμό, αλλά τον αντιλαμβανόταν με τον τρόπο του - η ψυχολογία του εικοστού αιώνα απουσιάζει απ’ το έργο του L0vi-Strauss. Πρέπει, λοιπόν, να διακρίνουμε σ’ αυτό το εν διαφέρον για το ανθρώπινο πνεύμα μια φιλοσο φική ανάμνηση προ-δομική. Ίσως, αλλά όχι μό νο. Σ’ ό,τι με αφορά, σκέφτομαι ότι αυτή η νοη σιοκρατία αποτελεί μια από τις όψεις μέσα από τις οποίες η δουλειά του Levi-Strauss ξεπερνά τα όρια του δομισμού και θα παραμένει μετά απ’ αυτόν. ΡΑΓΜΑΤΙ, για να κατανοήσουμε τον εν μέρει καινοτόμο και εν μέρει ανανεωτικό χαρακτήρα της νοησιοκρατίας του L6vi-Strauss, πρέπει να τον επανατοποθετήσουμε μέσα στην ιστορία των σχέσεων μεταξύ ανθρωπολογίας και ψυχολογίας. Ενώ η ανθρωπολογία προσδιοριζό ταν όλο και περισσότερο σε σχέση με το ίδιο της το όργανο, το πεδίο, η ψυχολογία γνώριζε μία παρόμοια εξέλιξη και προσδιοριζόταν όλο και περισσότερο σε συνάρτηση με τις πειραματικές μεθόδους. Αλλά αυτή η ομοιότητα των εξελίξεων θα είχε σαν αποτέλεσμα μια απόκλιση των ενδια φερόντων. Την επαύριο του Δεύτερου Παγκο σμίου Πολέμου, στην ψυχολογία κυριάρχησε c

αφιερωμα/53 συμπεριφορισμός, μια παράδοξα αντινοησιοκρατική αντίληψη του κλάδου αυτού: οι συμπεριφοριστές ψυχολόγοι πρόκειται να δείξουν, με πειραματικές τεχνικές όλο και πιο εκλεπτυσμέ νες, πως παρατηρήσιμα ερεθίσματα προκαλούν παρατηρήσιμες απαντήσεις, κι αυτό -χωρίς να προϋποθέτει την ύπαρξη καμιάς μη παρατηρήσιμης νοητικής οντότητας όπως η πίστη, η επιθυ μία ή η σκέψη. Ανάμεσα σ’ αυτήν εδώ την ψυχο λογία και σε μια ανθρωπολογία που προορισμό της έχει τη διευθέτηση των εθνογραφικών δεδο μένων, δεν υπήρχε σχεδόν κανένα σημείο επαφής. Μ’ όλα ταύτα, κάποιες σχέσεις μεταξύ ψυλογογίας και ανθρωπολογίας διατηρούνται ακόμη αλλά στα περιθώριά τους: η ψυχανάλυψη του Freud ή του Jung και η ψυχολογία της προσωπι κότητας του Abraham Kardiner βρήκαν μία ευ νοϊκή απήχηση σε ορισμένους ανθρωπολόγους, ιδιαίτερα στους αμερικανούς ανθρωπολόγους, για τους οποίους το πρωταρχικό αντικείμενο των ερευνών τους ήταν μάλλον ο πολιτισμός (πα ρά η κοινωνική δομή η προσφιλής στους βρετανούς). Αλλά ο Levi-Strauss δεν εντάσσεται σ’ αυ τά τα ρεύματα. Ό ταν αποκαθιστά τους δεσμούς με την ψυχολογία, δεν τους αποκαθιστά ούτε με τη συμπεριφοριστική ψυχολογία, που δεν προσφέρεται σχεδόν καθόλου για μια τέτοια προσέγ γιση, ούτε με τις διάφορες ψυχολογίες του αι σθήματος: αυτό γίνεται με μια ψυχολογία της διανόησης, ο σκοπός της οποίας, αν και συζη τιόταν εδώ και καιρό από τους φιλοσόφους, δεν αναπτύχθηκε ποτέ με ακρίβεια απ’ τους επαγγελματίες ψυχολόγους. Πρόκειται λοιπόν, για μια κατ’ αρχήν προσέγγιση με μια ψυχολογία που βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας. Οι άμεσες πρακτικές συνεπαγωγές είναι αμελητέες. Οι πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες, αντίθετα, εί ναι σημαντικές. Ακόμη και τη στιγμή που ο δομισμός θριάμ βευε στους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού, υποσκελιζόταν στο χώρο της γλωσσολογίας από τη γενετική γραμματική του Noam Chomsky. Ο Chomsky ήταν αντίθετος με τη δομική σύλληψη της γλώσσας, υπερασπιζόμενος ιδιαίτερα μια νοησιοκρατική σύλληψη. Γι’ αυτόν η γλώσσα απορρέει από μια εξειδικευμένη και έμφυτη ικα νότητα του ανθρώπινου πνεύματος και η γενική γλωσσολογία αποτελεί μία συμβολή στη γνώση του. πνεύματος αυτού. Σ’ αυτό τουλάχιστον το σημείο ο Levi-Strauss βρίσκεται πιο κοντά σ’ έναν Chomsky παρά στην πλειοψηφία των δομιστών, που οποιαδήποτε αναφορά στο ανθρώπι νο πνεύμα τους προκαλεί το σαρκασμό. Σαν αν τιστάθμισμα, ο L0vi-Strauss και ο Chomsky δια φέρουν ως προς την εικόνά που έχουν για το Αν θρώπινο πνεύμα^ Για το ν'Chomsky, πρόκειται για ένα πολύπλοκο βιολογικό όργανο, γενετικά

προικισμένο με πολλαπλούς εξειδικευμένους μη χανισμούς. Για τον Levi-Strauss, ακόμη κι αν η αναγωγή των ανθρωπιστικών επιστημών στη βιολογία του φαίνεται ώς ένα σημείο καταληπτή και θεμιτή, το ανθρώπινο πνεύμα έχει την απλό τητα και την ομοιογένεια μιας μαθηματικής αφαίρεσης. Ν μέρει υπό την επίδραση του Chomsky, η ψυχολογία της διανόησης - η γνωστική ψυ χολογία,, όπως την αποκαλούν σήμερα- επρόκειτο να γνωρίσει- μια χωρίς προηγούμενο άνοδο στη διάρκεια των δεκαετιών ’60 και-70. Μ’ αυ τήν την άνοδο συνδέονται νευρολόγοι, γλωσσο λόγοι, ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης και φι λόσοφοι. Οι ανθρωπολόγοι, αντίθετα, μένουν στην άκρη. Θα ήταν διαφορετικά, νομίζω, αν εί χαν δεχτεί καλύτερα τη νοησιοκρατία του LeviStrauss, αν είχαν καταλάβει ότι η μελέτη των πα ραστάσεων του πολιτισμού οφείλει να είναι επί σης μία μελέτη των νοητικών περιορισμών και ικανοτήτων που επιτρέπουν στους ανθρώπους μέσα στην κοινωνία να συγκροτούν, να μεταδί δουν και να τροποποιούν αυτές τις παραστάσεις. Θα έπρεπε ίσως ακόμη ο Levi-Strauss να σχημα τίσει μια λιγότερο ξεκαθαρισμένη, λιγότερο «δομιστική», αν θέλετε, ιδέα για το ανθρώπινο πνεύμα. Σ ’ ό,τι με αφορά, είμαι πεπεισμένος ότι η ανά πτυξη της γνωστικής ψυχολογίας και των συγγε νών της κλάδων, όσο διατακτικά κι αν γίνεται, αποτελεί το σπουδαιότερο φαινόμενο στην ιστο ρία των ανθρωπιστικών επιστημών σ’ αυτό το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Τα διάφορα δομιστικά και μετα-δομιστικά εγχειρήματα που αξίωναν να καταλάβουν αυτήν την εξέχουσα θέ ση, έχοντας ξεχάσει τη ψυχολογία, γλίτωσαν, για κάμποσο καιρό ακόμη, από μια σχετική λήθη χά ρη στη στέρεα θεσμοθετική ανάπτυξή τους και μόνο. Ό μω ς το έργο του Levi-Strauss δεν πάσχει υπερβολικά από μια τέτοια τοποθέτηση γιατί επιδέχεται μια καινούρια ανάγνωση: απογυμνω μένη από το δομισμό, παραμένει και μετά από αυτόν, γεφυρώνοντας ένα χάσμα ανάμεσα στην ανθρωπολογία και τη γνωστική ψυχολογία με μια γέφυρα που ο ίδιος ο Levi-Strauss δεν πέρα σε, ίσως γιατί τη στιγμή που την έστηνε δεν υπήρχε κανένας ψυχολόγος με τον οποίο θα μπορούσε να συναντηθεί.

□ Copyright: Magazine Littcraire

Μετάφραση από τα γαλλικά: Κατερίνα Μαρκατσέλα* * Ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Επιστημονικής Έρευνας (CNRS). Συγγραφέας τον βιβλίου Η γνώση των ανθρωπολόγ<ι>ν (Savoir des anthropologues), έκδοση Hermann, 1982.

54/αφιερωμα

Η οικογενειακή και κοινωνική ζωή των Ινδιάνων Nambikwara (=La vie familiale et sociale des Indiens Nambikwara), έκδοση Soci6t6 des Amiricanistes. Gonthier, 1948. Ξεκίνημα του έργου. To βιβλίο συγκεντρώνει και τυ ποποιεί τις παρατηρήσεις του Livi-Strauss που συγκε ντρώθηκαν από τις «εκστρατείες» του στην περιοχή του Αμαζονίου κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βραζιλία. Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας (=Les Struc tures elementaires de la Parente), έκδοση P.U.F., 1949. Επανέκδοση Mouton, La Haye, 1967 όπου προστέθηκε ένας πρόλογος που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Les Temps Modemes: Είκοσι χρόνια μετά (=Vingt ans apres). Έκθεση των αρχών που θεμελιώνουν και οργανώ νουν τους νόμους της συγγένειας. Εμφάνιση της έν νοιας της δομής σα συστήματος σχέσεων. Συλλογισμοί σχετικά με το πέρασμα από τη φύση στην κουλτούρα, η* θεώρηση της οποίας βασίζεται σε μια οικονομική διά σταση: ανταλλαγή υλικών αγαθών, γυναικών και γλωσσικών σημείων. Φυλή και Ιστορία (=Race et Histoire), έκδοση Unesco, 1952. Επανέκδοση Gonthier, 1967 όπου προστέθη κε το κείμενο του Jean Pouillon Το έργο τον LeviStrauss, (L’ oeuvre de Levi-Strauss). Συλλογισμοί σχετικά με το επάγγελμα του εθνολόγου και οι συνέπειες που απορρέουν από αυτό: εθνοκε ντρισμός, ζημίωση του δυτικού πολιτισμού, αναζήτηση μιας ηθική; της ανοχής. θλιβεροί Τροπικοί (=Tristes Tropiques), έκδοση Plon, 1955. Ίσως το πιο διάσημο βιβλίο του L6vi-Strauss. Ένα γοητευτικό μίγμα ειδών και θεμάτων. Κατατάχτηκε στην ταξιδιωτική αφήγηση, όμως το κείμενο στην πραγματικότητα συγκεντρώνει μεταξύ άλλων στοιχεία μιας πνευματικής αυτοβιογραφίας, επιλεγμένα κομμά

τια εθνολογίας -παρατηρήσεις που έγιναν επί τόπουτην ανάλυση του επαγγέλματος του εθνολόγου, όπως και μια ευρύτερη σκέψη για τις σχέσεις ανάμεσα στις κουλτούρες. Δομική Ανθρωπολογία (=Anthropologie structurale), έκδοση Plon, 1958. Συλλογή άρθρων όπου παρουσιάζεται και συμπλη ρώνεται η θεωρία του δομισμού. Αναφορά σε πολλές περιοχές: επιστροφή στα συστήματα συγγένειας, σχέ σεις γλωσσολογίας και ανθρωπολογίας, μελέτη της αποτελεσματικότητας των συμβόλων -πρόκειται για μια πολύ λεπτή ανάλυση των δυνάμεων του σαμάνου1 όπου ο L0vi-Strauss καταδεικνύει την ουσιαστική θέση που" κατέχει η γλώσσα -πρακτική εφαρμογή πάνω στη δομή των μύθων- και, κυρίως, ένα σπουδαίο μάθημα για τη θέση και τη διδασκαλία της ανθρωπολογίας. Ο τοτεμισμός σήμερα (=Le Totemisme aujourd’ bui), έκδοση P.U.F., 1962. Σύντομη παρουσίαση των θεωριών για τον τοτεμι σμό. Ο L6vi-Strauss από τη μεριά του θεωρεί ότι ο το τεμισμός είναι μια αυταπάτη, μια προβολή της σκέψης: ακόμα πιο σκληρά θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρό κειται για μια εφεύρεση του πολιτισμένου που, μην κα ταλαβαίνοντας τις ταξινομήσεις των ντόπιων, τους δί νει μια φανταστική ενότητα. Η άγρια σκέψη (=La pensee sauvage), έκδοση Plon, 1962. Μια κριτική της «πολιτισμένης σκέψης». Η αναγνώ ριση του γεγονότος ότι το πνευματικό σύμπαν ενός πρωτόγονου, ότι η σκέψη που κατοικεί μέσα του, δεν παρουσιάζουν διαφορές ως προς τη φύση με τα αντί στοιχα στοιχεία του πολιτισμένου. Η άγρια σκέψη κα τέχει «μια λογική που οι νόμοι της περιορίζονται στο να μετατοπίζουν τις ιδιότητες του πραγματικού». Μυθολογικά I, Το ωμό και το ψημένο (=Mythotogiques I, Le cru et le cuit), έκδοση Plon, 1964. Πρώτος τόμος της μεγάλης σειράς που αναφέρεται

αφιερωμα/55 στους μύθους. Στην αρχή έχουμε το μύθο bororo που μιλάει για έναν εκφωλευτή πουλιών. Έπειτα η έρευνα αναπτύσσεται με διαδοχικές διευρύνσεις όπου ο L6viStrauss καθιστά φανερή την υπέρμετρη ακρίβεια της σύνθεσης του μύθου και σύντομα καταλήγει σε μια πα ρουσίαση των γενικών ιδιοτήτων αυτής της σκέψης που περικλείει τα σπέρματα μιας φιλοσοφίας της κοι νωνίας και του πνεύματος. Μ υθολογικά

11,

Από

το

μέλι

στις

στάχτες

(= Mytbologiques II, Du miel aux cendres), έκδοση Plon, 1966. Δεύτερος κρίκος της αλυσίδας που σιγά-σιγά απο καλύπτει τα συστατικά της μυθικής σκέψης. Πιο ιδιαί τερα ο L6vi-Strauss σημειώνει, εκτός από τη λανθάνουσα ορθολογιστικότητα, την ικανότητα αυτής της μορ φής της σκέψης να υψώνεται πέρα από τις αφαιρέσεις και γνωρίζουμε -μας υπενθυμίζει- πως μια τέτοια προσπάθεια συναντάμε «στα σύνορα της ελληνικής σκέψης, εκεί όπου η μυθολογία παραιτείται προς όφε λος μιας φιλοσοφίας που εμφανίζεται σαν ο προαπαιτούμενος όρος του επιστημονικού συλλογισμού. Μ υθολογικά III, Η συμπεριφορά στο τραπέζι και η προέλευσή της (=Mytbologiques III, L ’ engine des manieres de table), έκδοση Plon, 1968.

Συνέχεια της σειράς και παράλληλα θεμελιώδες κεί μενο περισσότερο κι από τους άλλους τόμους. Ξεκι νώντας από τους τρόπους συμπεριφοράς στο τραπέζι και τον κώδικα των ιδιαίτερων σε κάθε κοινωνία συ νταγών, ο L6vi-Strauss δείχνει πως μπορούμε να σχη ματίσουμε μέσα από αυτά την εικόνα που έχουν οι άν θρωποι για τον κόσμο και για τον εαυτό τους. Καλύτε ρα: αν αφεθούμε σε μια παρεκκλίνουσα ανάγνωση, θα βρούμε επίσης σ’ αυτό το γραπτό ορισμένες θέσεις πά νω στα προβλήματα της κοινοτικής ζωής, ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες ζωής που θα μπορούσαν κάλλιστα να σχηματίσουν τις αρχές μιας ηθικής. Παραπέ μπω κυρίως στο Ταξίδι μ ε την πιρόγα (= Le voyage en pirogue) και την Α μεροληψ ία (=La balance egale). Μ υθολογικά IV , Ο γυμνός άνθρωπος (=Mytbologiques IV , L ’ homme nu), έκδοση Plon, 1971.

Όπως ομολογεί ο ίδιος ο L6vi-Strauss σ’ αυτόν τον τελευταίο τόμο υπάρχει υλικό για άλλους τρεις. Όμως μια και ήθελε να τελειώνει με τη γιγαντιαία επιχείρησή του... κλείνει την έρευνά του με το περίφημο τελευταίο κεφάλαιο (Finale), θεμελιώδες κείμενο που αποτελεί το πρόπλασμα μιας αισθητικής θεωρίας -βλέπε τις εξαι ρετικής οξύτητας σύντομες σημειώσεις σχετικά με τη δωδεκαφωνική μουσική, τη μη απεικονιστική ζωγρα φική, το πρόβλημα της λογοτεχνίας -όπως επίσης και μιας συγκεκριμένης οριοθέτησης του χώρου της αν θρωπολογίας. Δ ομική ανθρωπολογία 2 (= Anthropologie structurele deux), έκδοση Plon, 1973.

Νέα συλλογή άρθρων που ο τίτλος της δείχνει την αλληλουχία με τη συλλογή του 1958. Όντως, ο L6viStrauss δείχνει εδώ ότι το πεδίο των αναζητήσεών του δεν περιορίζεται στα προβλήματα του μυθικού σύπαντος. Από τη μια μεριά οι μακρές αναλύσεις του πά νω στο έργο του Rousseau και τη συμβολή του Durkheim στην εθνολογία, και από την άλλη, οι παρεμβά σεις του με αντικείμενο τον ανθρωπισμό, τη λογοτεχνι κή κριτική, την τέχνη, την αναζήτηση επιστημονικών κριτηρίων για την αξιολόγηση των επιστημών που

ασχολούνται με τον άνθρωπο, όλα αυτά δείχνουν σα φώς την επιδίωξη μιας πιθανής προέκτασης των θέ σεων του δομισμού. Ο δρόμος της μάσκας (=La voie des masques), εκδό σεις τέχνης Albert Skira, 2 τόμοι, Γενεύη, 1975. Νέα έκδοση, αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη: Plon, 1979. Περί «άγριας» τέχνης. Μια περιήγηση ανάμεσα στις μάσκες των Ινδιάνων στη βορειοδυτική Βόρεια Αμερι κή. Το απομακρυσμένο βλέμμα (=Le regard eloigne),

έκδοση Plon, 1983. Η χρονολογικά τελευταία συλλογή άρθρων. Μια πλειάδα κειμένων που ήδη αποτελούν απαραίτητες αναφορές της σκέψης του καιρού μας. Ο L6vi-Strauss σκύβει πάνω σε προβλήματα φιλοσοφικών διαστά σεων. Έτσι στο Φυλή και κουλτούρα ( Race et cultu re) σημειώνει μερικά από τα όρια των συζητήσεων πά νω στο θέμα του ρατσισμού· Ο εθνολόγος μπροστά στην ανθρώπινη υπόσταση (= L ’ ethnologue devant la condition humaine) συζητά βήμα προς βήμα την επί δραση της κοινωνιο-βιολογίας και αποκαλύπτει τους σοβαρούς κινδύνους που κρύβει- Ο δομισμός και η οι κολογία (=Structuralisme et ecologie) αποτελεί επι στροφή σε ένα αγαπημένο θέμα: η φύση και πώς την κατανοούμε· τέλος οι Σκέψεις για την ελευθερία (= Reflexions sur U liberte) παραδίδουν ένα πραγματι κό μάθημα ανοχής. Δοσμένοι λόγοι (=Paroles donees), έκδοση Plon, 1984. Οι χώροι δουλειάς του L6vi-Strauss. Ένα εξαιρετικό ντοκουμέντο που συγκεντρώνει όλες τις παρουσιάσεις των μαθημάτων και των διαλέξεων που έδωσε στην ficole Pratique des Hautes fitudes και έπειτα στο Colle ge de France. Είναι το βιβλίο της σύνθεσης του έργου όπου βλέπουμε το προσχέδιο που κατόπιν θα γίνει βι βλίο. Η ζηλιάρα αγγειοπλάστρια ( - L a potiere jalouse),

έκδοση Plon, 1985. Επιστροφή στη δουλειά πάνω στους μύθους, αλλά με μια προοπτική συντομίας και σύνθεσης. Προσπαθώ ντας να αποκρυπτογραφήσει, ο L6vi-Strauss εφαρμόζει τον περίφημο «κανονικό τύπο» που χρονολογείται από το 1955 και που χρησιμοποιήθηκε πολύ λίγο μέχρι τό τε. Το αποτέλεσμα είναι σαγηνευτικό. Ο Claude L6vi-Strauss έχει γράψει ακόμα πάρα πολ λά άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά, γαλλικά και μη. Μια ακριβή απογραφή των κειμένων αυτών βρίσκουμε στο έργο του David Pace, Claude Le vi-Strauss. The Bearer o f Asbes, έκδοση Routledge & Kagan Paul, Boston, 1983.

1. shaman, σαμάνος: μάγος, θαυματουργός, θεραπευτής κ.τ.λ. που επιτελεί τα θρησκευτικά και θεραπευτικά του έρ γα σε κατάσταση καταλήψιας ή έκστασης. Χαρακτηριστική μορφή θρησκευτικού λειτουργού των αρχαϊκών κοινωνιών της Σιβηρίας και της Κεντρικής Ασίας. (Βλ. Γ. Λιένχαρντ, Κοινωνική ανθρωπολογία, έκδοση Gutenberg, 1985, σελίδα 230).

56/αφιερωμα

Β ιβλιογραφία Κλωντ Λεβί-Στρως Κ α τ ά λο γο ς ελλη νικ ώ ν εκδόσεω ν 1. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Φυλές και Ιστορία». Μετάφραση Γ. Λύγγος. Αθήνα. Εκδόσεις: Μπάυρον 1971. Β' έκδοση 1973. Σελίδες 78. Α ' έκδοση Ουνέσκο 1952. 2. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Φυλή και Ιστορία» 1971 (1952), στο «Ο Φόβος της ελευθερίας», Δ.Ν. Μαρωνίτης (επιμ.) Αθήνα, Παπαζήσης. 3. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Τα μαθηματικά του ανθρώπου», Δευκαλίων, χρόνος 1ος, τεύχος 2ο (Μάρτιος-Μάιος 1970). 4. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Θλιβεροί τροπικοί». Μετάφραση Βούλα Λούβρου. Αθήνα. Εκδόσεις Χατζηνικολή 1979. Σελ. 379. 5. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Ά γρ ια σκέψη». Μετάφραση Εύα Καλπουρτζή. Εισαγωγή -

Μ ελέτες γ ια το έρ γο 1. Ά λκη Κυριακίδου-Νέστορος: «Ο Claude Levi-Strauss και το έργο του». Προλεγόμενα στην ελληνική έκδοση της «Ά γρ ια ς σκέψης». Αθήνα. Εκδόσεις Παπαζήση 1977. Σελ. 88. 2. Ρόνζτερ Πουλ: «Ο στρουκτουραλισμός του Cl. Levi-Strauss» (Εισαγωγή στην αγγλική μετάφραση του Κλ. Λέβι-Στρως - 1974). Εποπτεία 9-10, 1977.

Κώστας Λ ο γα ρά ς

’Ύποπτοι δρόμοι

σχόλια Ά λκη Κυριακίδου - Νέστορος. Αθήνα. Εκδόσεις Παπαζήση 1979. Σελίδες 400. 6. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Ο Τοτεμισμός σήμερα». Μετάφραση Ν. Βουλέλη, επιστημονική θεώρηση Ανδρέα Λεντάκη. Αθήνα. Εκδόσεις Ράππα 1972. Σελ. 128. 7. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Ο δρόμος της Μάσκας». Μετάφραση Ρούλα Λεκανίδου-Βαλαδούκα. Αθήνα. Εκδόσεις Χατζηνικολή 1981. Σελίδες 8. Κλωντ Λέβι-Στρως: «Μύθος και νόημα». Μετάφραση Βαγγέλης Αθανασόπουλος. Αθήνα. Εκδόσεις Καρδαμίτσα 1986. Σελίδες

Κ λω ντ Λ εβί-Σ τρω ς 3. Μ. Ωζέ, Μ. Γκοντελιέ. «Ανθρωπολογία, Ιστορία, Ιδεολογία, (Συζήτηση) Πολίτης No 15, Αθήνα 1977. 4. Καφετζόπουλος Β. «Τα οντολογικά και επιστημολογικά θεμέλια της δομικής ανθρωπολογίας του Cl. Levi-Strauss». Εποπτεία 47-48, 1980 και στο Κοινωνική Ανθρωπολογία Imago, Αθήνα 1984.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ Εκδόσεις ΣΙΓΑΡΕΤΤΑ

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

επιλογή τέρπειν άμα και διδάσκειν ΣΟΦ Ο Κ ΛΗ : Α ντί,ό νη (πεζός λόγος: Τ. Μενδράκος). Με εικ/ση: Πέτρου Ζερβού. Αθήνα, εκό. Βιβλιοσννεργατική, 1986. Σελ. 62. 2. ΡΟ Υ ΛΑΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Θεσσαλονίκη, φωτεινές μνήμες. Με εικον/ση: Ό λ . Σταυρίδον. Θεσσαλονίκη, εκό. Α .Σ .Ε ., 1985. Σελ. 185.

3. ΚΙΡΑΣ Σ1ΝΟΥ - ΕΛ. ΧΟ ΥΚΑΠ ΟΣΤΟ ΑΟ Π Ο ΥΑΟ Υ: Το χέρι στο βυθό. Με εικον/ση: Ωρ. Αρκομάνη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Σελ. 162. 4. ΑΙΤΣΑΣ ΨΑΡΑΝΤΗ: Ένα κα λοκαίρι στη σκιά τον Βούδα. Με εικον/ση: Νίνας Σταματίον. Αθήνα, Κέδρος. Σελ. 166.

Στα 1858 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο που έμελλε να γίνει σταθμός για τα αιδικά μας γράμματα: «ο Γεροστάθης ή Αναμνήσεις της παι δικής μου ηλικίας». Συγγραφέας αυτού του έργου ο Λέων Μελάς, ένας από τους σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους της εποχής. Το βιβλίο αυτό στήριξε και υπεράσπισε μια από τις πρώτες τάσεις στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά: το «τέρπειν άμα και διδάσκειν», γνωστό και ως «istruire en amusant». Τάση, η οποία επεδίωκε την προσφορά γνώσεων χρήσιμων για τα παιδιά μέσω μιας ευχάριστης διήγησης. Τάση, ακόμα, που ήταν στενά συνδεδεμένη με δυο άλλες τάσεις -χρόνιες «πληγές» της παιδικής μας λογοτε χνίας- το διδακτισμό και τον εθνικοθρησκευτικό φρονηματισμό.

«Χρηστομάθειες» και τον «Γεροστάθη» ώς σήμερα, ένα ρεύμα συγ γραφής βιβλίων που μπορούμε να τα στεγάσουμε κάτω από την επι γραφή «Λογοτεχνικά βιβλία γενι κών γνώσεων». Βιβλία που τείνουν να καλύψουν με μια λογοτεχνική γραφή -αν και όχι πάντα!- διάφο ρες πτυχές του επιστητού: την επι στήμη, την τέχνη, την ιστορία, τη θρησκεία, κ.ά. Να «περάσουν» δη λαδή °το παιδί και στον νέο διάφορες χρήσιμες γνώσεις, συμπλη ρωματικές ή όχι των σπουδών του, με τρόπο ευχάριστο. Έχει και εδώ την εφαρμογή του αυτό το γνωστό για τον πατριωρισμό των (ελλήνων) συγγραφέων. Γιατί δεν αρκεί η πρόθεση· δεν αρ κεί μια κάποια ευχέρεια στη γρα φή· χρειάζεται η βαθιά γνώση του θέματος, η ευαισθησία με την οποία θα αναπλάσουν το γνωστικό υλικό, η γνώση του αντιληπτικού πεδίου των παιδιών και νέων στους οποίους απευθύνεται το βιβλίο, τό σα άλλα. Τα τελευταία χρόνια δεν λείπουν - μάλιστα είναι, ανησυχαστικά, πολλά!- τα βιβλία που συνεχίζουν την παράδοση του «τέρπειν άμα και διδάσκειν». Έχουν υποχωρή σει, βέβαια, οι σύμφυτες τάσεις του δ Τακτισμού και του εθνικοθρησκευτικού φρονηματισμού, υπάρ χει όμως, παράλληλα, μια τάση να

Οι πρώτες ρίζες των τριών αυτών τάσεων βρίσκονται στις λογής «Χρηστομάθειες» των πρώτων μεταπελευθερωτικών χρόνων, με προεξάρχουσα εκείνη την τρίτομη «Ελληνική Χρηστομάθεια» (1841) του Αλ. Ρίζου-Ραγκαβή, η οποία είχε εισαχθεί ως είδος αναγνωστι κού στις τρεις τάξεις του τότε ελλη νικού σχολείου. Και οι τρεις αυτές τάσεις είχαν, πραγματικά, τη θέση και τη σημα σία τους στην όλη πορεία της παι δικής μας λογοτεχνίας. Είχαν, φυ σικά, και τις δικαιολογίες τους. Ένα κράτος που γεννιέται όσιό τα ερείπιά του και κολοβωμένο όπως είναι - γύρω στα 1830 - δεν είχε τό σο την ανάγκη της λογοτεχνίας, όσο την επιστήμη, τη γνώση της ιστορίας του για, ν’ αποκτήσει την απαραίτητη αυτογνωσία για να προχωρήσει. Το θέμα αυτό έχει

πλατύτερες προεκτάσεις και βρί σκω τρομερά ενδιαφέρον να μελε τηθεί από την πολιτική, οικονομική και κοινωνική του σκοπιά· δηλ. αν σε μια τόσο κρίσιμη και μεταβατι κή ιστορική περίοδο, που «όλα παίζονταν», μας χρειαζόταν παι δεία και φι? λογία με υψηλές προ διαγραφές ή οι χαμηλές πτήσεις για την αναζήτηση του εαυτού μας, ως έθνους. Κι όλ’ αυτά, βέβαια, στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας. Το «τέρπειν άμα και διδάσκειν» βοηθούσε επίσης τον εκπαιδευτικό κόσμο - τους δασκάλους, κυρίως να βρει δεκανίκια στο έργο του, αφού όλοι μας γνωρίζουμε ότι μια από τις ενδημικές ασθένειες της εκ παίδευσής μας - και ώς σήμερα

Δημιουργείτε, λοιπόν, από τις

58/οδηγος εκλαϊκευθούν τα πάντα, να δοθούν τα πάντα, να εκμεταλλευθούν οι συγγραφείς καθετί που μπορεί άκοπα να βγάλει χρήματα. Γιατί, βέβαια, άλλο είναι να βάλεις κάτω μια έτοιμη ιδέα, ένα έτοιμο κείμε νο, και να βάλεις εσύ τα δικά σου ■ψιμύθια κι άλλο να φτιάξεις ένα έργο δικό σου! Ο κίνδυνος που ενεδρεύει σ’ αυ τές τις περιπτώσεις της «δια σκευής», «παράφρασης» ή ό,τι άλ λο ήθελε προκύψει είναι να απο κτήσει η λογοτεχνία ένα χαρακτή ρα εκλαϊκευτικό, δηλ. ένα ψευδε πίγραφο πρόσωπο! Το φιλολογικό πρόβλημα που προκύπτει είναι: πόσο λογοτεχνία και τι είδους λο γοτεχνία δίνουμε στα παιδιά και στους νέους; Ακόμα σήμερα, στα 1986, νομιμοποιείται μια τέτοια προσπάθεια, όταν η Ελλάδα έχει πλέον ανάγκη από λογοτεχνία και τέχνη για να ξεφύγει από την κηδε μονία του καταναλωτικού εντύπου, των «κιτς» λογοτεχνικών έργων γε νικών γνώσεων, των κόμικς και της διαφήμισης; Τελικά, το ερώτημα είναι αν πρέπει να είμαστε ανεκτι κοί και ενδοτικοί σε έργα παρό μοια τα οποία, δυστυχώς, πληθαί-

Ό λ ’. αυτά γράφονται γιατί έχω μπροστά μου και διαβάζω: την «Αντιγόνη», μια ελεύθερη μετάπλαση της τραγωδίας του Σοφο κλή, σε πεζό λόγο, από τον Τάκη Μενδράκο και το βιβλίο «Θεσσα λονίκη, φωτεινές μνήμες», της Ρούλας Παπαδημητρίου, Όλγας Σταυρίδου. Στο πρώτο, επιχειρείται για πολ λοστή φορά μια μεταφορά και εκλαΐκευση για τα παιδιά της γνω στής τραγωδίας, αφού προηγείται μια εκτενής κατατόπιση 8 σελίδων του Δ. Θεοδωρακάκου. Ο καθένας μπορεί να έχει τις αντιρρήσεις του, όχι όμως και το παιδί το οποίο θα αρκεστεί να μάθει πάρα πολλά, με ευχάριστο τρόπο, αλλά το κείμενο, βέβαια, δεν έχει τη μυθική ατμό σφαιρα και την τραγικότητα του συγκλονιστικού έργου. Στο δεύτερο, δίνονται κορυφαίες ιστορικές μορφές της Θεσσαλονί κης -από τη γέννηση της πόλης ώς τα 1910- και μέσα από αυτές, ενωτικός κρίκος, είναι η ίδια η ζωή και οι περιπέτειές της. Χρήσιμο έρ γο, γραμμένο περισσότερο με τον

τρόπο που θα χρησιμοποιούσε ένας ιστορικός και λιγότερο ένας λογο τέχνης. Προσιτά κείμενα και τα δυο, εξυπηρετούν ειδικούς σκοπούς, στέκονται καλοί σύμμαχοι του εκ παιδευτικού, αλλά υστερούν σα φώς στο ύφος, στην ατμόσφαιρα, στη ζωντάνια της γλώσσας. Λείπει η λογοτεχνία και περισσεύει η γνώ ση. Το αίτημα είναι αυτό: η παιδι κή λογοτεχνία, η οποία έχει σήμερα αυτονομηθεί ως ιδιαίτερος κλάδος της εθνικής λογοτεχνίας, έχει ανάγκη πλέον από γνήσια και αυ θεντικά λογοτεχνικά έργα. Δύο έργα όμως τα οποία έχουν ως άξονα το «τέρπειν άμα και διδάσκειν» καταφέρνουν να ξεφύγουν αισθητά από το επίπεδο της απλής παράθεσης γνώσεων περνά νε στο χώρο του δημιουργικού λο γοτεχνικού λόγου γιατί αξιοποιούν -όχι απλά με γνώση- αλλά και με ταλέντο το γνωστικό υλικό που επεξεργάζονται και ο λόγος γίνεται ενδιαφέρων. Στο πρώτο από αυτά τα βιβλία, που είναι «Το χέρι στο βυθό» συ νεργάζονται μια πετυχημένη συγ γραφέας βιβλίων για νέους και μια αυτοδύτρια και σπηλαιοδύτρια. Άξονας του μυθιστορήματος η γνωριμία με τον κόσμο του βυθού σε συνδυασμό με την ανακάλυψη ενός αρχαίου αγάλματος, του Εφή βου των Αντικυθήρων. Δίνεται ανάγλυφα και παραστατικά ο υπο βρύχιος κόσμος, η γοητεία αλλά και οι κίνδυνοί του, οι θησαυροί του· συγχρόνως, ζωντανεύει και πάλλεται μια ολόκληρη εποχή (Αθήνα, 1900) με την ατμόσφαιρα και το πνεύμα της. Κι όλ’ αυτά, χωρίς να περάσουν στη σκιά οι ήρωες του έργου, χωρίς ούτε στιγ μή να χαθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη για το μύθο και την ανέλιξή του. Θα έλεγα πως πρόκει ται για μια πολύ ενδιαφέρουσα τοιχογραφία της ζωής του βυθού -όσο λίγοι συγγραφείς κατάφεραν κάτι ανάλογο- και μια ενδιαφέρου σα πλευρά της ζωής στην πρωτεύ ουσα, στα νεανικά της βήματα μετά την απελευθέρωση. Σ’ ένα τρίτο επίπεδο λειτουργεί ακόμα κάτι ση μαντικό: η ανάσυρση, συγκόλληση και παρουσίαση ενός αριστουργή ματος της γλυπτικής, του Εφήβου των Αντικυθήρων, που ανακαλύ φθηκε από κάποιο σφουγγαρά. Οι συγγραφείς στηρίζονται σε μια

πλούσια βιβλιογραφία και σε αρ χεία, εφημερίδες της εποχής. Στα άξια χέρια τους όλο αυτό το εκπλη κτικό υλικό γίνεται μαλακός πηλός που του δίνουν τη δική τους ζω ντάνια πνοή και την ευαισθησία για να πλαστεί ένα έργο πολύ ση μαντικό για τα παιδιά και τους νέους, το οποίο βραβεύτηκε και από την Γυναικεία Λογοτεχνική. Συντροφιά (1985). Στο δεύτερο έργο που αξίζει να σταθούμε είναι το «Ένα καλοκαίρι στη σκιά του Βούδα». Ανήκει στην κατηγορία των έργων που συνηθί ζουμε να τα εντάσσουμε στην ταξι διωτική πεζογραφία αλλά, πι στεύω, δίνει συγχρόνως ένα ευρύ φάσμα σημαντικών γνώσεων για τις χώρες της Άπω Ανατολής. Ένα βραβείο, σ’ ένα διαγωνισμό γνώσεων, ενώνει ένα Φιλανδό και μια Ελληνίδα, νέους, γύρω στα 17 τους χρόνια. Μαζί ξεκινούν για να χαρούν το βραβείο που είναι ένα ταξίδι σε μέρη μακρινά (Μπαλί, Σιγκαπούρη, Χονγκ Κονγκ, Ιαπω νία, Ταϋλάνδη). Στο μακρύ αυτό οδοιπορικό θα γνωρίσουν και θα ζήσουν πολλά, ενδιαφέροντα και συναρπαστικά. Με έντεχνο τρόπο η συγγραφέας συνθέτει την παράδο ση με τη σύγχρονη πραγματικότη τα, ενώ παράλληλα φέρνει στην επιφάνεια για γνώση και προβλη ματισμό πολύ φλέγοντα κοινωνικά προβλήματα, όπως το δουλεμπό ριο, η ειρήνη και ο αφοπλισμός, η βιομηχανική πλευρά της ζωής, ο αυτοματισμός. Κι ενώ θα περίμενε ίσως κανείς να πλήξει με ένα τόσο ευρύ γνωστι κό υλικό, αντίθετα γοητεύεται από τη διήγηση και νιώθει κι ο ίδιος να ταξιδεύει με τους νεαρούς ήρωες. Ένα στοιχείο το οποίο κάνει εν διαφέρον το οδοιπορικό αυτό -για την ακρίβεια, μυθιστόρημα είναιείναι και ένα αίσθημα ερωτικό που διατρέχει τη σχέση των δύο ηρώων του, το οποίο όμως με υπερβολική διακριτικότητα αποφεύγει η συγ γραφέας να προβάλλει. Ίσως γιατί η παιδική μας λογοτεχνία δεν έχει περάσει ακόμα (;) σε ωριμότερη εποχή. Ανεξάρτητα από αυτό, έχουμε να κάνουμε με ένα έργο που μας δίνει με ιδιαίτερη ευαισθησία, πολλές σημαντικές πληροφορίες για την Άπω Ανατολή και δένει αρμονικά το παρελθόν με το παρόν της. (Βραβείο Γυναικείας Λογοτε χνικής Συντροφιάς, 1984). ΑΝΤ. ΔΕΛΩΝΗΣ

οδηγος/59

πλαίσιο

τραγούδι για τη μακρινή ερημιά του αστικού χώρου Η ΑΙΑ ΚΕΦΑΛΑ: Τα φύλλα τον νερού. Αθήνα, Θεωρία, 1986. Σελ. 45.

Ο Ηλίας Κεφάλας, στα 37 ποιήματα που περιλαμβάνει η και νούρια του συλλογή, αποδεικνύει αυτό που και ως κριτικός υιοθετεί: πως, δηλ. «η ποίηση, ως η κατεξοχήν τέχνη, που εγ κλωβίζεται στην ειλικρίνεια του λόγου, είναι το ανυπεράσπι στο σώμα που δέχεται τη βία της πραγματικότητας».1 Εάν, πέρα από κάθε μεταφυσική θεολογία, με τον όρο πραγματικό τητα εννοήσουμε την ανθρώπινη Πράξη μέσα στο Χρόνο, δηλαδή την καθημερινή ιστορία, καθώς και την προσπάθεια για τη δημιουργία νέων πραγματικοτήτων (ο άνθρω πος δημιούργημα αλλά και δη μιουργός), τότε δεν μπορεί παρά να κερδίσουμε συμφωνώντας με τον ορισμό του έργου τέχνης που προτείνει ο Τσέχος μαρξιστής Κάρελ Κόσικ: «Κάθε έργο τέχνης έχει ένα διπλό χαρακτήρα σε αδιάσπα στη ενότητα: είναι η έκφραση και ταυτόχρονα η δημιουργία της πραγματικότητας, μιας πραγματι κότητας που δεν υπάρχει προγενέ στερα ή έξω από το έργο, αλλά μό νο μέσα στο έργο».2 Αυτή, η - μέσα - στο - έργο πραγματωμένη - βία, που εκλύει και οικοδομεί το ψυχολογικό και ποιητικό αποτέλεσμα, εκφράζεται στην περίπτωση του Η.Κ. από το δομικό παράδειγμα / θέμα της νύ χτας: είτε μέσα από την παρατακτι κή ανάπτυξη της «λογικής» ενός μοτίβου (το τρελό παιδί, η ερημιά κ.λπ.), είτε μέσα από τη στρατηγι κή επεξεργασία ενός ποιητικού κομματιού (αυτό επιμαρτυρούν άλ λωστε και ορισμένοι τίτλοι ποιημά των: Η νύχτα του χιονιού, Πέρα από τη νύχτα αυτή, Οι ματωμένες ώρες της νύχτας), είτε, ακόμα, και από τις ποικίλες μετωνυμικές εκδο

χές της νύχτας (ερημιές, φεγγάρι, βράδυ με τη νέα σελήνη, κουβάρι σκοταδιού κ.λπ.). Ό μω ς οι ερημιές δεν έχουν ώρες φωτεινές δεν έχουν περιβόλια με καρη νύχτα πάντα καίει σαν πυρκαγιά και το π αιδί πεθαίνει πάνω στην πέτρα με τα ξέ χειλα μυαλά τον. (από το «τραγούδι για τη μακρινή ερημιά»)

Σ’ αυτή τη χρονική συντεταγμένη της (ζοφερής) νύχτας, το παρά πλευρο υποκείμενο / μοτίβο φέρνει στο νου συμβολικά προϊόντα της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, τέ τοια που επεξεργάστηκαν με σωμα τική ειλικρίνεια κυρίως ο Μίλτος Σαχτούρης αλλά και ο Άρης Αλε ξάνδρου:3 νερό, φυτά, φόβος μαύρο αίμα, κόσμος, κατάρα, νεκροταφείο, πε θαμένος άνεμος, χιόνι τρυφερή νεκρή παιδί, το άλλο παιδί, τρελό Κυριακή, πικραμένος

Η χρήση αυτών των συμβόλων, οι εικόνες και το σημασιολογικό

ΑΗ Μ ΗΤΡΗ ΒΑΡΣΟΥ:

Ο καθρέπτης τον φυλακισμένου. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1986. Σελ. 206. Ο «καθρέφτης του φυλακισμένου» του Δ.Β. είναι μια ζωντανή απεικόνιση της καθημερινής μας ζωής, απ’ την οποία απουσιάζουν η έπαρση και ο ηρωισμότ. Στοιχεία που αν υπήρχαν θα το μετατόπιζαν εκτός των ειδικών πλαισίων της συγκεκριμένης γενιάς. Τα δεκαεννιά κομμάτια το·> τόμου, διασκορπισμένα σε θεματολογική και υφολογική διάσταση, διακρίνονται από μια μεγάλη δόση ειρωνικού και σατιρικού γεγονότος και έτσι θίγουν, αξιοπρεπώς, ζητήματα που αφορούν πέρα απ’ τη σφαίρα του συγγραφέα, όλους μας. Με τη χρησιμοποίηση του ίδιου κεντρικού ήρωα σχεδόν σ’ όλα τα διηγήματα, το βιβλίο θα μπορούσε κάλλιστα να δουλευτεί σαν μυθιστόρημα, έχοντας κερδίσει με την πρώτη προσπάθεια έναν αδυσώπητο χώρο της γραφής. Παρ’ όλα αυτά, και με ανασφαλή τα νώτα όσον αφορά την από μέρους του κοινού υποδοχή, αφού το διήγημα περνά αναπότρεπτη κρίση, το έργο μπορεί να λειτουργήσει, πετυχαίνοντας τους στόχους του, που σαφώς έχουν σχέση με μια

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

60/οδηγος βάθος που επιστρατεύει η μυθολο γία της νύχτας, ωθούν σε μιαν άλλη περιοχή· εκείνην της μυθολογίας του καταραμένου, του αποτρόπαι ου, του θανάτου. Τα απλά οικεία σύμβολα (Η Κυριακή, χάριν παρα δείγματος) ακυρώνονται από το αθώο και «καθημερινό» τους βά ρος, γίνονται στοιχεία του θεάτρου που λέγεται μεταφορά και στο οποίο παίζεται το παιχνίδι του θα νάτου. Τα βουνά κοίτα και τα βάραθρα Τα βάραθρα και τα ψηλά βουνά Γιατί σήμερα είναι Κυριακή Η πλησιέστερη στο θάνατο ημέρα «Η Κυρίαy '

Για την ποιητική πρόταση κατατίθεται από τον Η.Κ. στο βι βλίο αυτό -πρόταση ταυτοχρόνως και επικοινωνιακή μια που η τυπω μένη μορφή του «ενεργοποιεί τον

αναγνώστη και τον αναγκάζει να εφαρμόσει τις λογοτεχνικές και πο λιτισμικές συμβάσεις που τον κα θορίζουν»*1234- δυο φαίνεται να είναι οι διέξοδοι από τον εννοούμενο εγ κλεισμό: πρώτα-πρώτα η ίδια η γραφή, δηλαδή οι λέξεις, κυρίως εκείνες «που δεν φοβούνται τα ρί γη / και την παγωνιά» («οι λέ ξεις»), που παρέχουν δυνατότητες αποκαλυπτικές, «με ανυποψίαστο βάθος», «πιο βαθιές από τον ήχο τους» («οι Κρύπτες»). Η δεύτερη διέξοδος ή οδός απε μπλοκής από τον ασφυκτικό κλοιό της νύχτας (=θάνατος) οδηγεί -προκειμένου να διασωθούν «τα ενεργητικά στοιχεία του βίου»εκτός των κατοικημένων ανθρώπι νων χώρων, στο καταφύγιο της φύ σης. Πέρα από τη νύχτα αυτή που στάζει η οροφή της δη λητήριο Η άλλη νύχτα Η σιωπηλή Η έναστρη και απέραντη

με τα αρχέγοντα του κό σμου κύτταρα καταυγάζει το πάλλευκο φως των υψηλών και σεπτών βουνών της Θεσσαλίας. («Πέρα από τη ν ύχια αυτή»)

Η άρνηση αυτή του αστικού κοι νωνικού χώρου (αστικού = του άϊκεως αλλά και της αστικής τά ξης), και η συνακόλουθη μυθο ποίηση της υπαίθρου που λειτουρ γεί ως ο Χαμένος Παράδεισος (ύπαιθρος = μη πόλη)5 μπορεί να οφείλεται είτε σε κάποιον οδυνηρό απογαλακτισμό από τη γενέθλια γη (ο ποιητής γεννημένος το 1951 κο ντά στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας ζει από το 1969 στην Αθήνα), είτε, πράγμα που θεωρώ πιθανότερο, γιατί στη φύση μπορεί να ικανο ποιηθεί αυτό το σύνδρομο της αποστέρησης, μπορεί ο άνθρωπος «να συνδιαλέγεται με τον εαυτό του. Να επιζητήσει μέσα στη διαφορο ποίηση αυτή την επανάκτηση της γαλήνης και της χαμένης του ισορ ροπίας».6 ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΦΑΣ

Σημειώσεις 1. Ηλίας Κεφάλας, Η Γενιά του «Ιδιω τικού Οράματος», (νέες εμφανίσεις στην ποίηση), περιοδικό «Νέες Το μές», τ. 5 (97), Απρ.-Ιούνιος 1986, σ. 2. Κάρελ Κόσικ, Η Διαλεκτική του Συγκεκριμένου, Πράγα 1963. Ελλ. Μετάφρ. Λ. Χατζηπροδρομίδι, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 1975, ο. 115. 3. Ο Η.Κ. φαίνεται πως έχει θητεύσει στη μελέτη των ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, τόσο ως ύφος όσο και ως κλίμα, στάση ζωής. Το ποίημα π.χ. «οι κρύπτες», είναι κα τευθείαν απόγονος της γραφής του Α. Αλεξάνδρου, ενώ «ο Φόβος του νερού» παραπέμπει σ’ εκείνην του Μ. Σαχτούρη. 4. Ο Αημήτρης Τζιόβας, Η έννοια του αναγνώστη στη θεωρία της Λογοτε χνίας, περιοδικό «Ο Πολίτης», τ. 62, Σεπτ. ι983, σ. 87. 5 Λίζυ Τσιριμώκου, Γραμματολογία της πόλης. Λογοτεχνία της πόλης / πόλεις της λογοτεχνίας, (πίνακας 2). Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Ιστορίας «Νεοελληνική πόλη, Οθω μανικές κληρονομιές και Ελληνικό κράτος», (26-28 Σεπτ. 1984) τόμος Λ', έκδοση της Ε.Μ.Ν.Ε., Αθήνα, 1985, σσ. Τ67-196. 6. Ό .π., σημ. 1.

οδηγος/61

περιοδεία στη Σιβηρία Π. ΓΕΡΑ MAN Η: Ρεπορτάζ από τη Σιβηρία. Αθήνα, Gutenberg, 1986. Σελ. 136.

Το «Ρεπορτάζ από τη Σιβηρία» του Πάνου Γεραμάνη είναι ένα αρκετά ενδιαφέρον και σημαντικό βιβλίο. Διακρίνεται για την επιμέλεια της έκδοσης, τον απλό και σαφή τρόπο της γραφής του -γνωστό χαρακτηριστικό του δημοσιογράφου Γεραμάνη. Το βασικότερο, ωστόσο, προτέρημα του βιβλίου αυτού εντοπίζεται στο περιεχόμενό του: οι εντυπώσεις από μια δεκαπενθήμερη επίσκεψη στη Σιβηρία, είναι φυσιολογικό να προ σελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώστη. Η αχανής αυτή περιοχή της Σοβιετικής Ένω σης, βρίσκεται σήμερα στο επίκεν τρο των πολιτικών και οικονομικών επιλογών και των σπουδαιότερων αποφάσεων της σοβιετικής ηγεσίας, αποτελεί πηγή πλούτου και δύναμης για τη χώρα, απ’ αυτήν εξαρτώνται πολλά για το μέλλον και την ανάπτυ ξή της. Ο Πάνος Γεραμάνης, προσ κεκλημένος του Ελληνοσοβιετικού και του Συνδέσμου «ΕΣΣΔΕΛΛΑΣ» είχε τη δυνατότητα να ζήσει από κοντά το κλίμα και το χαρα κτήρα αυτής της πραγματικότητας και βέβαια, κάθε συγγραφική ικα νότητα για να το μεταφέρει στους αναγνώστες του. Η επίσκεψη στη Σοβιετική Ένω ση, όταν γίνεται με βάση τα γνω στά τουριστικά προγράμματα, οδη γεί συνήθως σε πόλεις και τοποθε σίες που συνδέουν τις δυο μεγάλες εποχές αυτής της γης. Η Μόσχα και το Λένινγκραντ, το Κίεβο και η Οδησσός, όπως και αρκετές άλλες πόλεις, προσφέρουν στους επισκέ πτες τους όχι μόνο τη δυναμική της σύγχρονης Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και το αντιφατικό μεγαλείο της τσαρικής Ρωσίας. Η Σιβηρία, ωστόσο, είναι το πε ρισσότερο σοβιετικό κομμάτι της ΕΣΣΔ. Η αξιοποίησή της είναι

απόλυτα συνδεδεμένη με τη σοσια λιστική επανάσταση και συντελείται για την ικανοποίηση των στό χων της. Όσο κι αν συνδέεται με πανάρχαιους μύθους είναι μια πε ριοχή νέα, μοιάζει να εκφράζει με τον περισσότερο δυναμικό τρόπο τη σύγχρονη σοβιετική πραγματι κότητα. Στο έδαφός της χτίζονται καινούριες πόλεις και οικισμοί, ανακαλύπτονται διαρκώς νέες πη γές ενέργειας και στοιχεία εθνικού πλούτου, χιλιάδες και χιλιάδες μέ λη της Κομμουνιστικής Νεολαίας μαθαίνουν εκεί πόσο δύσκολη είναι η οικοδόμηση και η ενίσχυση μιας τέτοιας χώρας. Στη σημερινή Σιβη ρία, όσο κι αν μερικές πόλεις είναι γνωστές και από τη λογοτεχνία, τί ποτε πια δεν μπορεί να θυμίσει τις εικόνες του «Μιχαήλ Στρογκώφ», παρά μόνο η ίδια φύση, που κι αυ τή φαίνεται πως χαλαρώνει την αν τίστασή της στον άνθρωπο. Ο Π. Γεραμάνης, καταγράφει όλα αυτά τα γεγονότα, μέσα από τις επισκέψεις του σε παιδικούς σταθμούς και εργοστάσια, σε κέ ντρα ανάπαυσης και πανεπιστη μιακές λέσχες, συνομιλώντας με κομματικούς και κρατικούς παράγοντες, εργάτες, επιστήμονες και διανοούμενους. Όσο κι αν ο λόγος τοι; κυλά ήρεμα, αγκαλιά ζοντας κατά το δυνατό περισσότε ρες εικόνες και διαφυλάσσοντας τις μνήμες του, δεν μπορεί να κρύ ψει τη βαθύτατη αγάπη του σ’ εκεί νο το λαό και μαζί τον μεγάλο θαυ μασμό του.

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑ ΠΑΙΔΙΑ ΒΑΣΙΛΗ ΧΑΤΖΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ:

Μήνυμα από τον ήλιο. I Εικονογράφηση: Ελένη \ Μωραΐτη. Θεσσαλονίκη, .1 Εκδόσεις Α .Σ .Ε ., 1986. Σελ. 54.

ΤΟ δεύτερο βιβλίο του Βασίλη Χατζηβασιλείου, μετά από εκείνο το τόσο επιτυχημένο «Τρύπιο Βουνό». Και σ’ αυτό, διαπιστώνουμε τ j γνήσιο πεζογραφικό ταλέντο του συγγραφέα - η γλώσσα του είναι, πάντα, μεστή και ακμαία. ! θέμα αυτού του βιβλίου, η | αυτονομία των φυσικών ! φαινομένων και η δικαίωση της ύπαρξής τους. Θέμα, δηλαδή, καθαρά οικολογικό, που ο Β.Χ. το αναπτύσσει με πρωτότυπο τρόπο, καθώς δένει δύο λαϊκούς μύθους, στην ί προσπάθειά του να δημιουργήσει μια ενιαία ιστορία. Δυστυχώς, το αποτέλεσμα υστερεί των ! προθέσεων, μιας και ο βασικός ί ήρωας μεταπηδά από τον ένα μύθο στον άλλο, δίχως εξελικτική πορεία βασισμένη σε ψυχολογικούς κανόνες. Εν τούτοις, το κείμενο, με τις πλούσιες λεκτικές του εξάρσεις ι και το χυμώδες του ύφος, διατηρεί μια θέση στο χώρο της πεζογραφίας για παιδιά, j Η εικονογράφηση διακρίνεται από μια, μοντέρνας υφής, παραστατικότητα. ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

\ | j

62/οδηγος Το «Ρεπορτάζ από τη Σιβηρία», απέχει όμως πολύ από το να απο τελεί «προκατασκευασμένο κότινο του σοσιαλισμού». Τα πηγαία αι σθήματα του συγγραφέα του τον ευαισθητοποιούν ιδιαίτερα μπρο στά στις δυσκολίες και τα προβλή ματα που είναι φυσικό να δημιουρ γεί η «επέμβαση» στους πάγους και τις σιβηριανές στέππες. Από τη Μόσχα στο Χαμπαρόφσκ, το Ιρκούτσκ, το Μπρατσκ και το Ομσκ, ο Π. Γεραμάνης αντιμετωπίζει με καθαρό πνεύμα ό,τι συναντά, δη μοσιοποιώντας πριν από οτιδήποτε άλλο την ίδια την πρόθεση και επι θυμία των σοβιετικών για τολμηρή και εποικοδομητική στάση απένα ντι σε οτιδήποτε φράζει το δρόμο της ανάπτυξης και της ευημερίας. Σιβηρία, σημαίνει «γη που κοι

μάται», αλλά τώρα, περίπου εβδο μήντα χρόνια μετά την Οκτωβρια νή Επανάσταση, αυτή η γη, γνωρί ζει τα πρώτα μεγαλειώδη σκιρτή ματα της αφύπνισής της. Είναι πράγματι συγκλονιστικό να γνωρί σει κανείς από κοντά την οικοδό μηση τεράστιων πολεοδομικών συγκροτημάτων στα σημεία που μέ χρι πριν από λίγα χρόνια δεν υπήρ χε τίποτε άλλο εκτός από τον πάγο, να παρακολουθεί μαθήματα στο «Ακαντεμγκαραντόκ» μια σύγχρο νη Πανεπιστημιούπολη, γνωρίζο ντας ότι δεν έχει περάσει ούτε ένας αιώνας από τότε που η υπόλοιπη χώρα βυθιζόταν στον αναλφαβητι σμό και η Σιβηρία ήταν απάτητη. Ίσως είναι περισσότερο συγκλονι στικό, όμως, όταν όλες οι νέες ε μπειρίες -τέτοιες θα είναι, όσο

χρόνο κι αν βρίσκεται κανείς στη δημοσιογραφία- πρέπει να γίνουν βιβλίο, ή υπάρχει η επιθυμία να δημοσιευθούν. Σήμερα που ένα ταξίδι στη Σο βιετική Ένωση δεν αποτελεί προ νόμιο της πρόθεσης των κομμουνι στών και ένα τέτοιο τουριστικό σχέδιο είναι σχεδόν συνηθισμένο, γίνεται περισσότερο αναγκαίο αυ τά που λέγονται και γράφονται για την «πρώτη χώρα του σοσιαλι σμού» να είναι τεκμηριωμένα, α παλλαγμένα από τη λογική της εφήμερης πολιτικής σκοπιμότητας και κυρίως να προέρχονται από την επιθυμία της φιλίας και της αλ ληλοκατανόησης. Ο κ. Γεραμάνης ανταποκρίνεται σ’ αυτήν την ανά γκη. Θ. ΨΑΛΙΔΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΖΑΧΑΡΑΚΗ Στεφανία Ζαχαράκη

Ε ιρήνη

Ε ΙΡ Η Ν Η

Κ Α Φ Ε Ν Ε ΙΟ «Η ΕΛΛΑΣ»

Βιώματα και μνήμες από τα πυρπολημένα χρόνια του πολέμου, της κατοχής και του Δεκέμβρη

Δεκαεπτά σκληρά όσο και ευτράπελα διηγήματα που θυμίζουν τους δικτάτορες της επταετίας (ετοιμάζεται η 6' έκδοση)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ»

Δ Ι HWJΓΙ Ο “S S i *

βιβλιογραφικό δελτίο αριθ. 158 »

Ίο Βιβλιογραφικό Δελτίο συντάυσεται μ ε την πολύτιμη συνεργα οία τον βιβλιοπωλείο!· της «Εστίας», τη διεύθυνση και το προσω πικό τον οπ οίον ευχαρι στούμε θερμά. • Η ταξινόμηση των βιβλίω ν γίνε ται με βάση το γνωστό Δ εκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, π ροσαρ μοσμένο στην ελληνική βιβ λιο γραφία. • Σ ε κάθε κατηγορία βιβλίω ν π ροηγούνται α/,φ αβητικιί οι έλ-

Επιμέλεια: Έφη Απάκη

ληνες συγγραφ είς και α κο λ ο υ θούν οι ξένοι. • Η κατάταξη των ξένων σ υγγρα φέω ν γίνεται σύμφοενα με το ελ ληνικό αλφάβητο. • Στην κατηγορία των περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδι•

Για την ακόμη μεγαλύτερη πλη ρότητα του Δ ελτίου, παρακαλούνται οι εκδότες να μας στέλ νουν έγκαιρα τις κα ινούριες εκ-

ΓΕΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΓΕΝΙΚΑ

ΜΑΡΑΒΑ-ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΝΝΑ - ΤΟΥΦΕΞΗ-ΠΑΣΧΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ. Κατάλογος μικρογραφιών βυζαντινών χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Τόμος Β'. Αθήνα, Γραφείο δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, 1985. Δρχ. 40(Χ).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. Η φιλοσο φική ερμηνευτική. Αθήνα, 1986. Σελ. 154. Δρχ. 600.

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Δημήτρια ΚΑ'. Ανα δρομική έκθεση Ν.Γ. Πεντζίκη. Θεσσαλονίκη, Βαφοπσύλειο Πνευματικό Κέντρο, 1986. Σελ. 24.

ΚΑΜΑΡΙΝΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Μελετήματα και δοκί μια. Β' έκδοση. Αθήνα, 1986. Σελ. 114. Δρχ. 400. ΟΪΖΕΡΜΑΝ Τ.Ι. Προβλήματα φιλοσοφίας και επιστή μης. Πρόλ.-μετ. Δημήτρης Τσιμπουκίδης. Αθήνα, Gu tenberg, 1986. Σελ. 410. ΧΟΡΚΧΑΪΜΕΡ ΜΑΞ. Φιλοσοφικό σημειωματάριο. Μέ()θΓ Α* (1950-1957) Μεχ Ελέντ] Τοούχοι_Ζήοτ^ζ Σαρίκας. Αθήνα, ΰψιλον/βιβλία, 1986. Σελ. 152. Δρχ. 450. ΧΟΡΚΧΑΪΜΕΡ ΜΑΞ - ΑΝΤΟΡΝΟ ΤΕΟΝΤΟΡ. Η

64/δελτιο διαλεκτική του διαφωτισμού. Μετ. Ζήσης Σαρίκας. Αθήνα, ύψιλον/βιβλία, 1986. Σελ. 299. Δρχ. 800.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΤΣΕΝΕΣ ΗΜΑΣ Γ. Τόπι..ή αυτοδιοίκηση, θεωρία και πράξη. Αθήνα, Φοίβος, 1986. Σελ. 350. Δρχ. 1500. ΣΑΖΟΝΟΦ Β. Για το «Μανιφέστο του Κομμουνιστι κού Κόμματος» των Μαρξ και Ένγκελς. Αθήνα, Σύγ χρονη Εποχή, 1986. Σελ. 93. ΦΟΝΤΑΙΝ ΑΝΤΡΕ. Η ιστορία της ύφεσης. 1962-1981. Μετ. Η. Αθανασιάδη. Αθήνα, Εστία, 1986. Σελ. 504. Δρχ. 4300.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ ΠΕΤΡΟΣ. Εισαγωγή στην ψυχια τρική. Αθήνα, θεμέλιο, 1986. Σελ. 398. Δρχ. 1000.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Κρατική παρέμ βαση στην οικονομική δραστηριότητα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1986. Σελ. 285. LANGE Ο. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Οικονομική Επιστήμη. Κύ ριες τάσεις. Μετ. Φλ. Κυριακοπούλου. Αθήνα, Κέ νταυρος, 1986. Σελ. 153. Δρχ. 500.

ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΡΑΛΗΣ ΣΠΥΡΟΣ Κ. Διαιρέθηκε ο Χριστός; Αθή να, Δρυμός, 1986. Σελ. 168. Δρχ. 400.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. Χαρείτε για τη Δευ τέρα Παρουσία. Κατερίνη, Τέρτιος, 1986. Σελ. 111. Δρχ. 250.

ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΘΥΒΟΥΛΟΥ. Μεσσηνιακά Μοιρολόγια (Κυπαρισσία και περίχωρα). Αθή να 1986, Σελ. 56.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΡΤΕΡ ΓΏΡΓΟΣ Ν. Τηλεόραση, θέσεις και κατα θέσεις. Αθήνα, Δωδώνη, 1986. Σελ. 126.

ΚΟΙΝ ΩΝΙΟΛΟΓΙA Κοινωνικές τάξεις, κοινωνική αλλαγή και οικονομική ανάπτυξη στη Μεσόγειο. Διεθνές Συνέδριο του Ιδρύ ματος Μεσογειακών Μελετών, Αθήνα 1984. Τόμοι Α '+ Β '. Αθήνα, 1986. Σελ. 319+433. Δρχ. 900+1300.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ ΧΑΡΗΣ ΧΡ. Επικαιρότητες. Αθήνα, 1986. Σελ. 79. Δρχ. 400.

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ ΧΑΡΗΣ ΧΡ. «Πίσω από τα κάγκελα». Αθήνα, 1986. Σελ. 116. Δρχ. 400.

ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ. Το άπειρο. Αθήνα, Κώδικας, 1986. Σελ. 217. Δρχ. 550.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΔΑ ΣΟ ΠΟΝ ΙΑ

ΓΙΑΝΝΑΚΕΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡ. Ουγγαρία 1956. Η άνοιξη που δεν ήρθε... Αθήνα, Πρωτοβουλία, 1986. Σελ. 77. Δρχ. 300.

ΚΑΡΤΕΡΗΣ Μ1ΧΑΛΗΣ Α. Δασική αεροφωτογραφία. Τεύχος 1. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1986. Σελ. 362. Δρχ. 1500.

δελτιο/65

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ. Το κάπνισμα. Μύθοι και πραγματικότητα. Αθήνα, Κάκτος, 1986. Σελ. 276. Δρχ. 500.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ SAMWAYS BRIAN - BYRNE-JONES TONY. Λεξι κό υπολογιστών και αγγλοελληνικό λεξικό όρων. Από δοση Τάσος Ανθούλιας. Αθήνα, Gutenberg, 1986. Σελ. 69. Δρχ. 700.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Δ. Τέχνη και τεχνι κές των πωλήσεων. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1986. Σελ. 104.

ΤΕΧΝΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΟΧΑΡΗ ΜΑΡΙΑ Σ. Εκκλησιαστικά χρυσοκέντητα. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελ λάδος, 1986. Σελ. 48. Δρχ. 500.

ΛΕΥΚΩΜ ΑΤΑ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗ ΧΡΥΣΑΝΘΗ. Εικόνες. Συλλογή Δημήτριος Οικονομόπουλος. Αθήνα, Δελής, 1985 Σελ. 138 + πίνακες 216.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ ΝΙΚΟΣ. Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο. Ο μί γας μεταφυσικός. Αθήνα, ύψιλον/βιβλία, 1986. Σι λ 122.

ΤΑΚΗΣ ΠΑΥΛΟΣΤΑΘΗΣ: Διττώς θεατές γύρω στά 40, ’Απόψε, Μετε ξέλιξη, Λάμψη πού- RENfi GI RARD: Ό Τειρεσίας καί ό κριτικός (Μετάφραση: Στάθης Γουργουρής) ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ: Κάθε πρωί γύρω στις δέκα Γ<8·' κεκοιμημένων, Μέ τή βροχή- ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Ή 'Ελένη- διαστάσεις δρια καί άντίκτυπος μιάς μαρτυρίας- OCTAVIO ΡΑΖ: Λευκή νύχτα (’Απόδοση: Άργύρης Χιόννης)· ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΟΥΓΑΝΕΛΗΣ: Εύδοκία Ρεντιβώφ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΛΟΥΚΗΣ: Ή διαγραφόμενη άπειλή μιάς ριπής τηλεφώνου, ’Α π ’ τήν αιώνια καταδίκη τής ψυχής, Ή άπαλείφουσα ΤΟ ΜΕΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ: Σερηνίλλα, Διγενής ’Α κρίτας, Φαίδρος Μπαρλάς, 'Υποψή φιος- ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ: Ποιήματα άκό συλλογές τοΟ 1986. ΆνθολογοΟνται: Ν. Καρατζάς, X: Λάσκαρης, θ . Φωσκαρίνης, θ . Χατζόπουλος- ΕΝ ΠΑΡΟΔΩ: Βιβλιοκρισίες καί σχόλια. Γράφουν: Γ. ΠΑΤΙΛΗΣ, Κ. ΠΛΑΝΗΣ, Τ. ΠΑΥΛΟΣΤΑ ΘΗΣ γιά βιβλία τών: Τ. Καραγεωργίου, Κ. Φω τεινοί), Ζ. Λορεντζάτου, Δ Τομαζάνη, θ . Παπαδόπουλου, Μ. Μήτσορα, Α. Νικολαίδη, Ε. Μπελιί.

66/δελτιο ΤΣΙΤΟΥΡΙΔΟΥ ΑΝΝΑ. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Νικολάου Ορφανού στη Θεσσαλονίκη. Θεσ σαλονίκη, Κέντρον Βυζαντινών Ερευνών, 1986. Σελ. 299 + εικόνες. Δρχ. 3300.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. Αναδρομική έκθεση, 1986. Επιμ. Νίκος Ζιάς. Θεσσαλονίκη, Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, 1986. Δρχ. 2.500.

ΠΟΙΗΣΗ

ΧΙΟΥΜΟΡ

ΑΞΕΛΟΣ ΛΟΥΚΑΣ. Ταξίδι στη νύχτα. Αθήνα, Στο χαστής, 1986. Σελ. 45.

ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ. Υψηλόμισθοι και άλλοι. Αθήνα, Gutenberg, 1986. Δρχ. 700.

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

ΓΑΛΑΤΗΣ ΤΑΣΟΣ. Τα χαράγματα. Αθήνα, Πλέθρον, 1986. ΓΩΓΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ. Απόντες. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Σελ. 40. ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΣ. Στη μουβιόλα. Αθήνα, ΕΜΑΕ, 1986. Σελ. 50. ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΣΠΥΡΟΣ. Όλη αυτή η κίνηση. Αθήνα, Ηριδανός, 1986. Σελ. 81. ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΦΑΙΔΩΝ ΑΣ. Επίμονο θεώρημα. Αθή να, θουκιδίδης, 1986. Σελ. 41.

ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΠΡΑΝΩΦ ΣΟΦΙΑ. Το νέο βιβλίο διαιτητικής μαγει ρικής. Αθήνα, 1985. Σελ. 164. Δρχ. 1950.

ΚΑΖΑΝΑΣ ΝΙΚΟΣ. Έ να καλοκαίρι. Αθήνα, Διά γραμμα, 1986. Σελ. 73. ΚΑΡΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. Μικρά κι ασήμαντα. Αθή να, Καρανάσης, 1986. Σελ. 52. ΚΑΡΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ. Ωοαννά! Αθήνα, Καρανά σης, 1986. Σελ. 43. ΜΕΛΙΣΣΙΝΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ. Δακτυλιόλιθοι. Ποιήματα. Αθήνα, 1986.

ΓΛΩΣΣΑ

ΜΙΣΣΙΟΣ ΚΩΣΤΑΣ Γ. Τα ποιήματα. (1965-1985). Μυτιλήνη, 1986. Σελ. 142. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Τα ποιήματα της αγάπης δεν είναι μόνο νυχτερινά. Αθήνα, Σπάστης, 1986. Σελ. 12. Δρχ. 100.

ΓΕΝΙΚΑ ΛΑΜΠΙΔΗΣ ΧΑΡΗΣ. Αντι-επιθέσεις για την γλώσσα για τον ελληνισμό. Αθήνα, Αντίφωνον, 1986. Σελ. 483. Δρχ. 100.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ Δ.Π. Το προεόρτιο. Αθήνα, στιγμή, 1986. Σελ. 13. Δρχ. 300. PEZAROS PAVLOS. De los olores a yodo, Poemas 1972-80. Traduccion Cr. Petroula. Editiones AMARU, Argentina 1986. Σελ. 48. ΠΕΠΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Λόγια που θυμούνται την αφετηρία τους. Αθήνα, Διογένης, 1986. Σελ. 44. ΡΩΣΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΕΒΑΣΤΙΑΝΟΣ. Η νύχτα των καλαμαριών. Αθήνα, 1986. Σελ. 40. ΣΚΟ ΥΛΑΡΙΚΟ Υ-ΠΑΝΟ ΥΤΣΟ Υ ΜΑΡΙΑ. Περπα τώντας στον δακτύλιο του Κρόνου ή οι έξομολογήσεις ενός άνδρα από το city. Αθήνα, 1986. Σελ. 38.

ΜΕΛΕΤΕΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΤΙΝΟΣ. Το αιώνιο παράπο νο. Τραγούδια. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1986. Σελ. 36. Δρχ. 200.

ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΣ. Ευριπίδης σατυρικός. Αθήνα, στιγμή, 1986. Σελ. 121. Δρχ. 450.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

BURY JOHN Β. Οι αρχαίοι έλληνες ιστορικοί. Γ' έκ δοση. Μετ. Φ.Κ. Βώρος. Αθήνα, Παπαδήμας, 1986. Σελ. 252.

ΑΓΓΕΑΙΔΟΥ ΒΑΣΩ. Εμπειρίες και στοχασμοί. Μυθι στόρημα. Αθήνα, Θουκιδίδης, 1986. Σελ. 132.

δελτίο/67 ΑΛΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΙΚΗ. Διη γήσεις σε πρώτο πρόσωπο. Αθήνα, Δρυμός, 1986. Σελ. 77. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΕΛΛΗ. Αρμύρα. Γ' έκδοση. Αθήνα, Νουβέλα ’87, 1986. Σελ. 217. Δρχ. 500. ΜΠΑΞΕΒΑΝΟΓΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ Α. Αχιλλέας και Αμαλία. Αθήνα, θουκιδίδης, 1986. Σελ. 171. Δρχ. 650. ΝΤΟΜΑΛΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ. Το πνεύμα της αποξένωσης. Διηγήματα. Λάρισα, 1986. Σελ. 64. ΟΙΚΟΝΟΜΕΑ-ΠΑΝΙΤΣΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ. Αγάπες στο Μισσισσιππή. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ροές, 1985. Σελ. 591. ΠΑΤΕΡΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ Γ. Τα πίτερα τσ’ Ελενιάς. Αθήνα, 1986. Σελ. 194. Δρχ. 500. ΠΕΓΚΑ ΕΛΕΝΑ. Αυτή θερινή. Αθήνα, Άγρα, 1986. Σελ. 29. Δρχ. 200. ΠΟΛΕΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ. Λου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Σελ. 183. ΡΑΜΠΑΒΙΛΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ. Το ημερολόγιο του δόκτορος Π. Αθήνα, 1986. Σελ. 301. ΣΙΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Η μελωδία των ανέ μων. (Μυθιστόρημα). Αθήνα, «Τέχνη και Λόγος», 1986. Σελ. 183. Δρχ. 500. ΣΙΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Οι ακόλαστοι. (Δώ δεκα ρεαλιστικές βιογραφίες) Αθήνα, Φιλιππότης 1986. Σελ. 167. Δρχ. 500. ΣΤΑΘΑ ΑΝΝΑ Β. «Οδός Καλλέργη». Αθήνα, 1986. Σελ. 131. Δρχ. 500. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΤΙΝΟΣ. Οι ρεμπέτες του ντουνιά. Μικρά πεζά. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1986. Σελ. 36. Δρχ. 200. ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Πουλιά μέσα στην καταιγίδα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1986. Σελ. 190. Δρχ. 450. ΑΣΙΜΩΦ ΙΣΑΑΚ. Γαλαξιακή αυτοκρατορία 4. Μετ. X. Ξενούλης. Αθήνα, Κάκτος, 1986. Σελ. 392. Δρχ. 500. ΑΣΙΜΩΦ ΙΣΑΑΚ. Γαλαξιακή αυτοκρατορία 5. Μετ. Μανίνα Ζουμπουλάκη. Αθήνα, Κάκτος, 1986. Σελ. 392. Δρχ. 500. KEROUAC JACK. Σατόρι στο Παρίσι. Μετ. Μαίρη Καραγιανοπούλου. Αθήνα, Πλέθρον, 1986. Σελ. 99. Δρχ. 330. LEIRIS MICHEL. Η ηλικία ανδρός. Μετ. Μανώλης Πεταλάς. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1986. Σελ. 187. Δρχ. 700. ΛΟΝΤΟΝ ΤΖΑΚ. Η κοιλάδα του φεγγαριού. Μετ. Βαγγέλης Κατσάνης. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1986. Σελ. 660. Δρχ. 900. ΜΑΚ ΚΟΫ ΟΡΑΤΙΟΣ. Σκοτώνουν τ’ άλογα όταν γεράσουν... Μετ. Δ.Α. Ζορμπαλά. Αθήνα, Μπογιάτης. Σελ. 150. Δρχ. 350. ΤΑΡΝΤΟΣ ΤΥΜΠΟΡ. Παράξενοι μετανάστες της Ανατολής. Μετ. Χριστίνα Σταματοπούλου. Αθήνα, Στοχαστής, 1986. Σελ. 199. Δρχ. 580.

ΧΑΞΛΕΫ ΑΛΝΤΟΥΣ. Κίτρινο κρόουμ. Μετ. Μαρία Βακαλοπούλου. Αθήνα, Νεφέλη, 1986. Σελ. 320. Δρχ. 700.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΖΩΡΑΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Γ. Η βραδιά «Η. Βενέζη» στον Φ.Σ. «Παρνασσός». (Ανάτ. από το περιοδικό «Παρ νασσός). Αθήνα, 1986. Σελ. 3-6. ΚΑΛΤΑΜΠΑΝΟΣ ΝΙΚΟΣ. Η νέα κριτική. Αθήνα, Έρασμος, 1986. Σελ. 95. Δρχ. 300. ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ. Κώστας Βαρνάλης. Ο κλασικός της ρωμιοσύνης. Αθήνα, Θουκιδίδης, 1986. Σελ. 109. Δρχ. 350. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Γ. Αριστομένης Προβελέγγιος. Ο τραγουδιστής του Αιγαίου. Αθήναι, 1986. Σελ. 104. Δρχ. 500. ΠΛΑΣΚΟΒΙΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ. «Η πεζογραφία του ήθους». Τόμος Α'. Αθήνα, Κέδρος, 1986. Σελ. 170. Δρχ. 550. TZIOVAS DIMITRIOS. The nationism of the demoticists and its impact on their literary theory (1888-1930). Amsterdam, Hakkert, 1986. P. 492. SCOTT WALTER. Η παρακμή της Ιπποσύνης. Μετ. Αλόη Σιδέρη. Αθήνα, Άγρα, 1986. Σελ. 44. Δρχ. 250.

68/δελτίο

ΘΕΑΤΡΟ ΕΡΓΑ

ΜΠΑΜΠΟΥΡΗΣ ΕΠΑΜ Το Ελληνικό Εμπορικόν Ναυχικόν καχά χσν χελευχαίον πόλεμον. Αθήνα, Ναυχικόν Μουσείον χης Ελλάδος, 1986. Σελ. 104. Δρχ. 400. ΦΡΑΓΚΟΥΛΑΣ ΙΩ. Ν. Σκιαθίχικα. Δ' μνήμες Σκιάδου. Αθήνα, Ιωλκός, 1986. Σελ. 291. Δρχ. 2000. ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ Δ. Ισχορία χης νεοελληνικής εκπαίδευσης. (1821-1986). Αθήνα, Παπαδήμας, 1986. Σελ. 416. Δρχ. 1200.

ΦΟΡΝΤ ΤΖΟΝ. Κρίμα που είναι πόρνη. Μεχ. Κλείχος, Κόρου. Αθήνα, Νεφέλη, 1986. Σελ. 141. Δρχ. 450.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΛΕΤΕΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΣ AIM. Ερωχήμαχα προς χη Σφίγγα. Αθήνα, Οι Εκδόσεις χων Φίλων, 1986. Σελ. 186. Δρχ. 450.

ΑΝΩΝΥΜΟΣ. Το χρονικό χης Πρώτης Σχαυροφορίας. Μεχ.-εισ.-σχολ. Κώσχας Ανχύπας. Αθήνα, Χαχζηνικολή, 1986. Σελ. 183. Δρχ. 800.

ΤΑΞΙΔΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΣΜΟΣ ΓΕΝΙΚΑ ΚΥΡΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Π. Τουρκία και Βαλκάνια. Ισχορικό Δοκίμιο. Αθήνα, Εσχία, 1986. Σελ. 357. Δρχ. 800.

ΜΠΩΒΟΥΑΡ ΣΙΜΟΝ ΝΤΕ. Η μεγάλη πορεία. Δοκί μιο για την Κίνα. Μεχ. Δημήχρης Κωσχελένος. Αθήνα. Γλάρος. 1986. Σελ. 458. Δρχ. 800.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

ΠΑΙΔΙΚΑ

Η έκθεση Σιάνχου για χα Δεκεμβριανά. Αθήνα, Γλά ρος 1986. Σελ. 147. Δρχ. 400. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ. Διήγησις συμβάνχων της ελληνικής ψυχής. (Απομνημονεύμαχα). Αθή να, Τολίδης. Σελ. 294. Δρχ. 900. ΛΟΥΛΕ-ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΝΙΤΣΑ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Αποχαιρεχισμός. Αθήνα, Καραμπερόπουλος. Σελ. 110. Δρχ. 380. ΣΑΛΟΥΡΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ. Απ’ χη ζωή μιας μεχανάσχριας. Αθήνα, Βασιλείου, 1986. Σελ. 166.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ ΣΤΕΛΛΑ. Ο Μπιρμπίρης απ’ χη μυθική χώρα. Θεσσαλονίκη, Α.Σ.Ε., 1986. Σελ. 60. ΛΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ. Τα παραμύθια της κού κλας. Θεσσαλονίκης, Α.Σ.Ε., 1986. Σελ. 57. ΤΟΥΡΓΚΕΝΙΕΦ ΙΒΑΝ. Οι αφηγήσεις ενός κυνηγού. Μεχ. Λάμπρος Πεχσίνης. Αθήνα, Κασχανιώχης, 1986. Σελ. 175. Δρχ. 400. ΧΕΜΙΝΓΟΥΕΪ ΕΡΝΕΣΤ. Ο γέρος κι η θάλασσα. Μεχ. Φώνχας Κονδύλης. Αθήνα, Κασχανιώχης, 1986. Σελ. 115. Δρχ. 400.

ΕΦΡΑΙΜΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν. Πόνχος. Αθήνα, Πε λασγός, 1986. Σελ. 60. Δρχ. 200. ΛΟΥΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. Φλύα. Συμβολή σχη μελέχη της ιστορίας χου αρχαίου Χαλανδρίου. Αθήνα, Δήμος

ΤΕΧΝΕΣ

ΙΔΡΩΜΕΝΟΣ Α.Μ Ιωάννης Καποδίσ ριας. Επανέκδοση με ευρετήριο. Αθήνα, Καραβιό: 1986. Σελ. 160. Δρχ. 600.

Παιδικός οδηγός για γνωριμία με χο μπαλέτο. Μετα φορά Ανδρέας Ρικάκης. Τόμος A' + Β'. Αθήνα, Διά γραμμα, 1986. Σελ. 45 45.

δελτιο/69

ΣΧΟΛΙΚΑ ΜΠΟΥΡΑΣ Ν.Γ. - ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ Α.Π. Αρχαία ελληνικά. Μέρος Α'. Αθήνα, Κολλέγιο Αθηνών, 1986. Σελ. 235. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Δ. Νεοελληνικά. Δι δακτικά δοκίμια για το Γυμνάσιο. Αθήνα, Εστία, 1986. Σελ. 206. Δρχ. 500.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική επιθεώρηση. Τεύχος 333. Δρχ. 100. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 20. Δρχ. 400. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Μηνιαία έκδοση του Υπ. Δημ. Τάξης. Τεύχος 33. ΓΥΝΑΙΚΑ. 15μερο γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 960. Δρχ. 170. ΔΙΑΒΑΖΩ. Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 155. Δρχ. 200. Η ΔΙΚΤΗ Όργανον του Συλλόγου Λασιθιωτών «Δικταίος». Φύλλο 124. ΕΥΘΥΝΗ. Φυλλάδιο νεοελληνικού προβληματισμού. Τεύχος 179. Δρχ. 150. ΕΥΦΟΡΙΩΝ. Μηνιαία επιθεώρηση γραμμάτων και επιστημών. Τεύχος 11. Δωρεάν. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερίδα ενημέρωσης. Φύλλο 22. Δρχ. 200. ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Κείμενα παιδευτικού προβληματι σμού. Τεύχος 40. Δρχ. 350. ΟΝΟΜΑΤΑ. Ετήσια επιστημονική έκδοση της Ελληνι κής Ονοματολογικής Εταιρείας. Τεύχος 10. Δρχ. 2000. ΟΣΤΡΑΚΟ. Περιοδικό φυσικής ανθρωπολογίας. Τεύ χος 2. ΠΑΝΘΕΟΝ. Γυναικείο δεκαπενθήμερο περιοδικό. Τεύχος 868. Δρχ. 170. ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ. Τρίμηνο περιοδικό. Τεύχος 910. Δρχ. 150. ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 90. Δρχ. 260. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Μηνιαία περιοδική έκδοση γραμμάτων και τεχνών. Φύλλο 120. Δρχ. 1. ΤΕ. Τεχνική ενημέρωση. Τεύχος 40. ΦΙΛΜ. Περιοδική έκδοση των οπτικοακουστικών μέ σων. Τεύχος 32. Δρχ. 300. ΧΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ. Τόμος ΙΖ', 1985.

70/δελτιο

3K5fc~

κριτικογραφία

Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Σ τη ν Κ ριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώ νυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρονσιάσεις των ε λλ η νικ ά εκβάσεων που όημοοιεύονται στον ημερήσιο αθηναϊκό τύπο. Π εριλαμβάνονται, επίσης, και κριτικές δημοσιευμέ νες στον περιοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες φ υσικά φ ροντίζουν να μ α ς στέλνουν οι συντά κ τες τους. Για κάθε βιβλίο σημειώ νονται, μέσα σε παρένθεση: το όνομα το υ κριτικού κα ι ο τίτλο ς του εντύπο υ (βλ. Υπόμνημα), καθώ ς και η ημέρα δημοσίευσης της κριτικής, α ν π ρό κ ειτα ι για εφημερίδα, ή ο α ριθμός έκδοσης, αν πρό κ ειτα ι για περιοδικό έντυπο.

--------------------- ----------------------------------- Υ π ό μ ν η μ α ----------------------------------- -------------------------ΚΡΙΤΙΚΟΙ Α θ: Π. Αθηναίος ΑΠ: Α. Παπαδάκη ΑΦ: Α. Φουριώτης BA: Β. Αγγελοπούλου ΒΠ: Βάιος Παγκουρέλης ΒΧ: Β. Χατζηβασιλείου ΓΜ: Γ. Ματζουράνης ΓΣ: Γ. Σαββίδης ΔΚ: Δ. Κσνιδάρης ΔΓ: Δ. Γιάκος ΔΖ: Δ. Ζαδές ΔΠ: Δ. Παπακωνσταντίνου ΔΣ: Δ. Σιατόπουλος ΕΑ: Ε. Αρανίτσης ΕΒ: Ε. Βαλτά ΕΖ: Ε. Ζωγράφου ΕΛ: Ε. Παππά ΕΠ: Ε. Παμπούκη EM: Ε. Μόσχος ZB: Ζ. Βαλάση ΘΠ: θ. Μ. Πολίτης ΘΥ: θ. Παπανικολάου ΙΔ: I. Δραγώης ΚΑ: Κ. Ανδρόνικός ΚΓ: Κ. Γουλιάμος ΚΕ: Κ. Εμσνίδης ΚΗ: Σ. Κατσίμης ΚΚ: Κ. Καραχάλιος ΚΝ: Κ. Ντελόπουλος ΚΣ: Κ. Σταματίου ΚΤ: Κ. Τσαούσης ΚΧ: Κ. Χρυσάνθης ΛΑ: Λ. Αποσκίτης ΜΑ: Μ. Αποστολάτος ΜΚ: Μ. Κοντολέων ΜΠ: Μ. Παπαδοπούλου ΜΝ: Μ. Νιτσόπουλος

ΝΜ: Ν. Μπούτβας ΝΠ: Ν. Παπανδρέου NY: Ν. Μαρκίδου ΟΠ: Ο. Παρατηρητής ΠΑ: Α. Παπανδρόπουλος ΠΚ: Π. Κουνενάκη ΠΛ: Π. Λινάρδος-Ρυλμόν ΠΜ: Π. Μηλιώρη ΠΠ: Π. Παιονίδης ΣΤ: Δ. Σταμέλος Τ θ: Τ. θεοδωρόπουλος ΤΑ: Τ. Λειβαδίτης ΤΣ: Σ. Τσακνιάς ΦΚ: Φ. Κονδύλης ΦΤ: Φ. Τριάρχης ΧΝ: X. Ντουνιά ΕΝΤΥΠΑ ΑΓ: Αγωνιστής ΑΗ: Απογευματινή ΑΚ: Ακρόπολις ΑΝ: Αντί ΑΠ: Απανεμιά ΑΥ: Αυγή ΒΟ: Βορειοελλαδικά ΒΡ: Η Βραδυνή Π : Γιατί ΓΤ: Γράμματα και Τέχνες ΔΙ: Διαβάζω ΔΑ: Διάλογος ΔΠ: Δεκαπενθήμερος Πολίτης ΔΡ: Δραμινή ΔΣ: Δαυλός ΕΒ: Εμείς και το Βιβλίο ΕΙ: Εικόνες Ε θ: Έθνος ΕΛ: Ελευθεροτυπία ΕΜ: Εβδόμη ΕΚ: Ελικώνας ΕΟ: Εποπτεία

ΕΣ: Ελεύθερος (Στερ. Ελλ.) ΕΨ: Επιστημονική Σκέψη ΕΩ: Ελεύθερη 'Ωρα ΗΜ: Ημερήσια ΗΧ: Ήχος και Hi-Fi ΘΟ: θούριος ΚΑ: Καθημερινή ΚΛ: Κυπριακός Λόγος CO: Cosmopolitan ΛΕ: Η Λέξη ΜΕ: Μεσημβρινή ΝΕ: Τα Νέα ΝΗ: Νέα Εποχή ΝΣ: Νέα Εστία NT: Νέες Τομές ΟΜ: Ομπρέλα ΟΠ: Οδός Πανός ΟΤ: Οικονομικός Ταχυδρόμος ΠΑ: Πάνθεον ΠΕ: Περισκόπιο της Επιστήμης ΠΗ: Η Πρώτη Π θ: Πολιτικά θέματα ΠΚ: Πνευματική Κύπρος ΠΛ: Πολιτιστική ΠΟ: Πολίτης ΠΡ: Πορφύρας ΡΙ: Ριζοσπάστης ΣΕ: Σύγχρονη Εκπαίδευση Σ θ: Σύγχρονα θέματα ΣΚ: Σκιάθος ΣΛ: Συλλεκτικός Κόσμος ΣΣ: Σύγχρονη Σκέψη ΣΥ: Συμβολή ΤΑ: Ταχυδρόμος ΤΕ: Τριφυλιακή Εστία ΤΚ: Ταχυδρόμος Καβάλας ΤΤ: Τετράγωνο ΦΣ: Φιλολογική Στέγη ΧΑ: Χάρτης ΧΡ: Η Χριστιανική

Φιλοσοφία

Ο έφηβος και η οικογένεια (ΚΤ, ΙΘ, 3/12)

Ιλίτσεφ Λ.Β. - Φεντοσέγιεφ Π.Ν.: Φιλοσοφικό λεξικό (Φ.Κ. Βώρος, Νέα Παιδεία, 40)

Εκπαίδευση

Πολιτική Κούλογλου Σ.: Στα ίχνη του τρίτου δρόμου (Σ.Σ. ΑΥ, 23/11), (K.V.K. ΚΑ, 27/11) Τατί Μ.: Εκείνοι κι Εμείς (ΘΥ, ΕΙ, 26/11)

Κοινώνιολογία Δουατζής Γ.: Τοπική αυτοδιοίκηση (Ε.Α, ΕΛ, 27/11) Λαμπίρη - Δημάκη I,: Η κοινωνιολογία και η μεθοδολογία της (Γ. Στεφανάκης, ΚΑ. 27/111

Βώρος Φ.Κ.: Εκπαιδευτική πολιτική (Ε. Τσαγκαράκης, Νέα Παιδεία, 40) Μπουζάκης Σ.: Νεοελληνική Εκπαίδευση (Κ.Ν.Π. Νέα Παι δεία, 40) Φράγκος X.: Επίκαιρα θέματα παιδείας (Σ.Α, Η φωνή των Φαρσάλων, 19/11) (ΛΑ, ΠΕ, 260)

Φυσική Λεωνίδου Δ.: Οι αλληλεπιδράσεις ακτινοβολιών και ύλης (ΛΑ, ΠΕ, 260)

δελτιο/71 Τέχνες Διζικιρίκης Γ.: Λεξικό αισθητικών και τεχνικών όρων του κι νηματογράφου (Σ. Δημητρίου, ΔΙ, 156) Εικόνες. Συλλογές Δ. Οικσνομόπουλου (ΣΤ, ΕΛ, 4/12) Ιωάννου Γ.: Ο τρύπιος δρόμος (ΚΤ, Ε θ, 3/12) Καζάζη Σ.: Έλληνες καλλιτέχνες (Δ. Παπ., Περίγραμμα, 910) Κάρτερ Γ.: Τηλεόραση (ΚΤ, Ε θ, 3/12) Κατσαπάρα Α.: Μικρό Χρονικό για μια χώρα πηλού (ΘΥ, ΕΙ, 26/11) Μητρόπουλος Κ.: Υψηλόμισθοι και άλλοι (ΚΤ, Ε θ, 26/11) Νομαρχία Λέσβου: Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο (Α. Κυριαζάνος, Τέταρτο, Νοεμ. 186. Στάθης: Τα τραίνα που φύγαν (ΚΤ, Ε θ , 3/12) Τριανταφυλλόπουλος Μ.: Το μήνυμα ελήφθη (ΚΤ, Ε θ, 3/12) Μανάρα Μ.: Η Ρ και ο Γκιουζέππε-Μπέργκμαν (Α. Κυριαζάνος, Τέταρτο, Νοεμ. 86) Γλώσσα Browing R.: Η ελληνική γλώσσα (Κ.Ν.Π. Νέα Παιδεία, 40). Κλασική φιλολογία Η Ιλιάς και η Ιστορίας (Αθ, ΗΜ, 23/11) Λυπουρλής Δ.: Αριστοτελικά μελετήματα (ΣΤ, ΕΛ, 4/12) Φραγκούλης Α. (Επιμ.) Ευριπίδη Ιφιγένεια Εν Ταύροις (ΚΤ, Ε θ, 26/11) Ανθολογίες Γραφή 80-85 (ΚΣ, ΝΕ, 29/11) Δημόπουλος Κ.: Οι ποιητές της Εύβοιας (Δ. Παπ, Περίγραμ μα, Φ-10) Ποίηση Βουτσικάκης θ.: Πεμπτουσία (Δ. Παπαστράτου, Περίγραμμα, 9-10) Ευαγγέλου I.: Χωρίς αποσκευές (ΚΤ, Ε θ, 3/12) Καλού Σ.: Τα λυρικά και τα σύγχρονα (ΘΠ, ΕΣ, 576) Καραβίδας Γ.: Διασταυρώσεις Β' (Ν. Βλαχσγιάννης, Περί γραμμα, 9-10) Μαιναλιώτης Γ.: Το άτιτλο βιβλίο (Ν. Ανώγης, Ευφοριών, 11) Μαστοκάκος Δ.: Ισχνές αγελάδες (ΘΥ, ΕΙ, 3/12) Μουτάφης Γ.: Οι κόκκινες ώρες (ΘΠ, ΕΣ, 574) Μπικιαρόπουλος X.: 1) Τα πρώτα μου ποιήματα (Κ. Καν, ΠΙ, 30/11) 2) Εν βρασμό) ψυχής (ΘΥ, ΕΙ, 3/12) Νικόπουλος Ν.: Έαρ το Ερχόμενον (Γ. Πεγκλή, ΠΗ, 21/11) Σιμόπουλος Η.: Σημαφόροι (ΔΖ, Περίγραμμα, 9-10) Σκουλά - Περιφεράκη Μ.: 20ος αιώνας (Ε. Ρόζος, Περίγραμ μα, 9-10) Στάμης Ν.: Ο Δημοσθένης (ΘΥ, ΕΙ, 26/11) Παπακωνσταντίνου Δ.Κ.: Φωτοσκιάσεις Μεταιχμίου (Γ. Κότσιρας, Ευθύνη, 179) Παραμερίτης - Αθηναίος Β.: Ειρηνικά (Κ.Γ. Σταυρόπουλος, Έρευνα Τρικάλων, 3/12) Πεζογραφία Αξιώτη Μ.: Το σπίτι μου (Α.Κ, ΡΙ, 30/11) Γαλαίος Σ.: Σενάριο σε δυο διαστάσεις (Θ.Τ, ΑΥ, 30/11) (Κ, ΡΙ, 30/11) Ιερωνυμίδη Λ.: Πώς αρχίζει ένα τέλος (ΔΖ, Περίγραμμα, 910) Καχτίτσης Ν.: Ποίοι οι φίλοι (X. Παπαγεωργίου, ΔΙ, 156) Κλεινός Λ.: Βιργινία (Δ. Παπ, Περίγραμμα, 9-10) Κουσαθανάς Π.: (Επιμ.) Ορτσ’ αλα μπάντα (ΚΝ, ΚΑ, 4/12) Μάρκσγλου Π.: Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάν νη (Ε. Χουζούρη, Τέταρτο, Νοεμ. ’86) Μπαρμπαγιάννης - Προσήλιος Γ.: Η δεύτερη καταιγίδα (Δ. Παπαστράτου, Περίγραμμα, 9-10) Μωϋσείδης Σ.: Τάλως (ΚΤ, Ε θ, 23/11)

Οικονομέα - Πανίτσα Α.: Αγάπες στο Μισσισιπή (Σ. Αρτεμάλης, ΒΡ, 9/11) Παπαδούκας Π.: Ξενοδοχείο Εξέλσιορ (Γ. Γιάνναρης, Εξόρ μηση, 23/11) Παπαστράτου Δ.: Οψόμεθα εις Φιλίππους (ΔΖ-ΓΚ Περίγραμ μα, 9-10) Χρυσάνθης Κ.: Στα χρόνια της Επανάστασης (Δ. Παπαστρά του, Περίγραμμα, 9-10) Κόσσερι Α.: Ξεχασμένοι από το θεό (Κ. Σχινά, Τέταρτο, Νοεμ. 86) Le Οΐέζίο J.M.G.: Ο γυρευτής του χρυσού (Π. Ρεζής, Εξόρμη ση, 23 /II) Λιόσα Μ.: Η θεία Χούλια Κ. ο γραφιάς (Α.Κ, ΡΙ, 30/11) Brink A.: 1) Λένε πως θα βρέξει 2) Μια στιγμή στον άνεμο (Κ.Π. Καλλιγάς, ΚΑ, 27/11) Μούζιλ Ρ.: Δεσμοί (X. Λουκάκου, ΜΙΑ, 26/11) Μπάγκε - Έρλι Ν.: Ενάντια στον άνεμο (θ . Ψαλιδόπουλος, ΔΙ, 156) Μπάγκε-Έρλι Ν.: Ενάντια στον άμενο. (θ. Ψαλιδόπουλος, ΔΙ, 156) Μπόουλς Π.: Εκατό καμήλες στην αυλή (Κ. Σχινά, Τέταρτο, Νοεμ. ’86) Μπράμπετ Μ.: Ο νέος που ζούσε μόνος (Κ. Σχινά, Τέταρτο, Νοεμ. ’86) Ουόλπολ Ο.: Το κάστρο του Οτράντο (Σ.Κ, ΕΛ, 27/11) Ρολάν Ν.: Το κρεβάτι (Π. Σφυρίδης, ΔΙ, 156) Σαγκάν Φ.: Ο φρουρός της καρδιάς (ΚΤ, Ε θ, 26/11) Σάμπατο Ε.: Περί ηρώων και τάφων (X. Χατζηεμμανουήλ, Εβδόμη, 23/11) Χεμινγουαίη Ε.: Q γέρος και η θάλασσα (Γ. Γιάνναρης, Εξόρ μηση, 30/11) Hermary - Vieille C.: Ο Μεγάλος Βεζύρης της νύχτας (Α. Πα πάίωάννου, ΔΙ, 156) Μελέτες Αθανασόπουλος Β.: Ιεροτελεστία της επανάστασης (ΔΑ, ΠΗ, 21/11) Αλεξίου Σ.: Η κριτική λογοτεχνία και η εποχή της (ΒΧ, Τέ ταρτο, Νοεμ. ’86) Βιστωνίτης Α.: Η κρίση και η καταστολή (ΒΧ, ΑΥ, 2/12) Δανιήλ Α.: Ο Ελύτης (ΔΑ, ΠΗ, 21/11) Ζαδές Δ.: Πάνω από τον ξένο μόχθο (Δ. Παπαστράτου, Περί γραμμα, 9-10) Ζαχαριάδης Ν.: Ο αληθινός Παλαμάς (Α. Παπάίωάννου, ΔΙ, 156) Μπαλούμης Ε.: Ηθογραφικό διήγημα (Μ. Γ. Μερακλής, ΔΙ, 156 Δοκίμια Παπαληγούρας Α.: Κείμενα αμφισβήτησης (κ. μ.δ., ΚΑ, 27/ 11) Uscatescu G.: Συνοπτική θεωρία και ιστορία του πολιτισμού (Κ.Ν.Π, Νέα Παιδεία, 40) Παιδικά Κοντολέων Μ.: Γάντι σε ξύλινο χέρι (ΑΠ, ΑΥ, 3/12) Μαρίνος Γ.: Ιστορία για το τσίρκο (ΑΠ, ΑΥ, 3/12) Σολωμού - Ξανθάκη Β.: Κοσμάς και Δαμιανός (ΘΥ, ΕΙ, 26/11) Βιογραφίες - Μαρτυρίες - Απομνημονεύματα Ανδρειωμένος Γ.: 1) Η «μύηση» του Α. Κάλβου στο επαναστα τικό και φιλελληνικό κίνημα της εποχής του 2) Η συμμετοχή του Α. Κάλβου στα επαναστατικά και φιλελληνικά κινήματα της Ευρώπης (ΔΑ, ΠΗ, 21/11) Αποστολόπουλος Α.: Ένα, δράμα, μια ιστορία, η γενιά μας (Α. Παπάίωάννου, ΔΙ, 156) Γερμανός Φ.: Η εκτέλεση (ΚΝ, ΚΑ, 4/12) Μακρής Γ.: Γραπτά (Γ. Δανιήλ, ΔΙ, 156) Μεγαπάνου Α.: Φιλαρέτης. (Α. Καλσγεροπούλου, ΚΑ, 4/12)

72/μικρες αγγελίες

μικρές αγγελίες

Ε>,

ΤΕΛΕΙΟΦΟΙΤΟΣ μαθηματι κός παραδίδει μαθήματα σε μαθητές γυμνασίου, λυκείου και δέσμης. Τηλ. 20.25.087 και 36.42.281.

ΙΣ Π Α Ν ΙΚ Α : ιδιαίτερα μαθήματα από ιοπανόφωνο. Τηλ.: 69.17.694.

Ουσταμπασίδης Κ.Α. Τζένη φον Βεστφάλεν Μαρξ (ΒΧ, ΠΗ, 21/11) Στεργίου Α.: Κασσιανή (Δ. Παπ, Περίγραμμα, 9-10) Κρισναμούρτι Τ.: Ημερολόγιο (ΣΤ, ΕΛ, 4/12)

Ιστορία Δρακόπουλος Π.: Μεσαίωνες ελληνικός και δυτικός (X. Χατζηεμμανουήλ, Εβδόμη, 30/11) Κανελλόπουλος Π.: Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος (Κ. Μιχαηλίδης, Ευθύνη, 179). Κρανιδιώτης Ν.: Δυο κρίσιμες φάσεις του Κυπριακού (Αθ, ΗΜ, 23/11) Μιτάκης Δ.: Οινιάδες - Κατοχή (ΘΠ, ΕΣ, 575) Παπαστράτος Γ.: Η Χιλή (ΔΖ, Περίγραμμα, 9-10) Πύρρης Κ.: Τουρκία και Βαλκάνια (ΑΘ, ΗΜ, 23/11) Σκορδούλης Κ.: Η διαμόρφωση της αστικής ιδεολογίας στα Επτάνησα (Τ. Αναστασιάδης, ΟΤ, 27/11) Σπανός Δ.Γ.: Ο Εγρηγόριος της Χίου (Π. Καμηλάκης, Χιακά Χρονικά, Ζ') Ραίηντ Τ.: Ο τούρκικος εθνικισμός και το πρόβλημα των εθνο τήτων (Ν.Π, Ελεύθερη Καρπασία, 16) Ράνξι Κ.: Ο άνθρωπος εβδομήντα εκαττομύρια χρόνια (ΘΥ, ΕΙ, 26/11)

Μυθολογία

ΑΓΟΡΑΖΩ 3άρι ή 4άρι από 3ο όροφο και άνω -κατά προτίμη ση ρετιρέ- στον ΠΕΙΡΑΙΑ. Τηλ.: 36.40.488 πρωινά και 46.15.223 απογεύματα.

Κακριδής I.: (Επιμ.) Ελληνική μυθολογία (ΘΥ, ΕΙ, 26/11)

Ταξιδιωτικά Καρούζος Γ. - Καρούζου Μ.: Περιδιαβάζσντας τη Βουλγαρία (Δ. Παπ, Περίγραμμα, 9-10) Λύτρας Π.: Λεξικό τουριστικών όρων (Δ. Παπ, Περίγραμμα, 9-10)

Περιοδικά Παρουσία (Ε. Κοτζιά, ΚΑ, 4/12)

ΑΠΟ ΣΕΝΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ. Κυ κλοφορούν ΠΕΝΤΕ βιβλία της Φανής Γκούμα. Γραμμένα από την Αποκάλυψη του ΕΝΑ. 1) «0 = 1» 2) «Αντικρύζοντας η Ιδέα την Ύλη» 3) «Η Βιογραφία του Θεαν θρώπου του Εαυτού Σου» 4) «Πανανθρώπινη Συγκέν τρωση» 5) «Νεο Μεταθανάτιο Φως στη Γη» Πληροφορίες: 64.48.039

Ε Ν Ο ΙΚ ΙΑ Ζ Ε Τ Α Ι στα Εξάρχεια γραφείο 80 μ2 Α ' ορόφου. Ενιαίος χώρος, W.C. κουζινάκι. 32.000 δρχ. το μήνα. Τηλ.: 36.25.179 και 36.03.687.

ΔΙΑΒΑΖΩ

Ζητήστε

τις έξι καλαίσθητες θήκες σε μαύρο -iS —

και κόκκινο χρώμα, του δεκαπενθήμερου ΔΙΑΒΑΖΩ, από τα γραφεία του περιοδικού μας. ft 26 - 1(16 81 Αθήνα. Ιηλ. 36.40.488 - 36.40.487 - 36.42.780

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Γ. Γενναδίου 3 - τηλ. 36.02.007

Γιώργος Ιωάννον ΕΥΦΛΕΚΤΗ ΧΩΡΑ Στα εικοσιένα κείμενα της «Εύφλεκτης χώρας», αποδίδονται, εξετάζονται και προ παντός συνειδητοποιούνται, θέματα, προβλήματα, καταστάσεις της πραγματικής νεοελληνικής ζωής των ημερών μας και λαμβάνεται κάθε φορά μια θέση, που μπορεί να βοηθήσει.

Μένης Κονμανταρέας Η ΦΑΝΕΛΑ ΜΕ ΤΟ ΕΝΝΙΑ Ο Βασίλης Σερέτης - αυτός που αργότερα ονόμασαν Μπιλ φεύγει μια ζωή κυνηγημένος από τη μια πόλη στην άλλη. Ατίθασος, άπιστος, εγωιστής. Ένας άνθρωπος μέσα στο πλήθος και γι’ αυτό μοναχικός. «Η Φανέλα με το εννιά» - ιστορία ενός ανθρώπου που απ’ τα είκοσι ως τα είκοσι τρία του μεσουρανεί μέσα κι έξω από τα γήπεδα - είναι το ένατο βιβλίο του συγγραφέα της «Βιοτεχνίας Υαλικών».

Κωστούλα Μητροπούλον

W&m

ΔΙΑΔΡΟΜΗ 35 ΚΑΙ ΚΑΤΙ Ολόκληρο το μυθιστόρημα, είναι μια παράλληλη διαδρομή, ανάμεσα στο πραγματικό γεγονός μιας εκδρομής δυο ανθρώπων, και στην καταγραφή μιας επιθυμίας για μια «ιστορία αγάπης». Ένα γυμνό πτώμα γυναίκας στην παραλία της βιομηχανικής περιοχής που σταθμεύουν, δημιουργεί μιαν έντονη αισθησιακή ανάγκη στη Γυναίκα να ταυτιστεί μαζί της. Ο «δολοφόνος» είναι ο Άντρας.

Μαρία Παπαόημητρίον Ε ίρ ν ιν ν ι

ΕΙΡΗΝΗ

«Ειρήνη», ένα μυθιστόρημα, στην Ανατολική Μεσόγειο, το μεσαίωνα. Η ζωή, ο έρωτας, ο θάνατος και ο έρωτας, ο έρωτας και η ελευθερία: μια πορεία παλιά όσο και ο κόσμος, σύγχρονη όσο και ο καυτός ήλιος.