Τεύχος 182

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΡΙΘ. 182 · 6.1.88 · ΔΡΧ.300

ΝΤΑΣΙΕΛ ΧΑΜΜΕΤ

Υ περαγορά βιβλίου ς τ ο ν π ε ι ρ α ι α Για Πρώτη Φορά στην Ελλάδα 50 χιλιάδες τίτλοι βιβλίων σε 5 ορόφους Για καλό και φθηνό βιβλίο

ισόγειο Κολοκοτρώνη

ημιόροφος Κολοκοτρώνη

ελληνική και ξένη λογοτεχνία

πα ιδικ ά - π α ιδα γω γικ ά βιβλία

ισόγειο Νοταρά

ναυτικά - κομπιοΰτερς - αρχιτεκτονικά - ηλεκτρονικά - κλπ. τεχνικά βιβλία

ημιόροφος Νοταρά

1ος όροφος Νοταρά

νέες εκδόσεις - γυν. θέματα - λευκώματα περιοδικά

ιστορία - πολιτική - φιλοσοφία κοινω νιολογία - ψυχολογία - ποίηση μελέτες

I. Μποστάνογλου & ΣΙΑ Ο.Ε. 1) Σωτήρος 13, τηλ. 41.71.330 2) Κολοκοτρώνη 92, τηλ. 41.12.258 3) Νοταρά 75, τηλ. 41.12.258

ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΓ

ΜΕ ΕΥΚΟΑΙΕΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ

Εγκυκλοπαίδειες μισοτιμής

ΙΡΑΙΑΣ

ΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑ

ΙΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛΙΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΟΓΛΟΥ ΒΙΒΛ

νΐΣΟϋΙΛΙ 2V IVdl3 U - VIV aia A0 VJ0 NV±2 0 UI/\I zv iv d ia u - v iv a ia

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΟΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81

Σύνταξη: 36.40.487 Λογιστήριο: 36.40.488 Διαφημίσεις: 36.42.789 Συνδρομές: 36.42.765

Τεύχος 182 6 Ιανουάριον 1988

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΙ: Γράφουν οι Κ. Βαμβακούλας, Κλ. Κύρου και Ρ. Παπαγγέλου ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Το βιβλίο στεγάζεται...

2 3 4

Τιμή: Δρχ. 300 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Γιώργος Γαλάντης Σύνταξη: Ηρακλής Παπαλέξης, Βάσω Σπάθή, Καίτη Τοπάλη, Κατερίνα Γρνπονησιώτου Οικονομικός υπεύθυνος: Βάσω Σπάθή Συνδρομές: Κατερίνα Γρυπονησιώτου Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Σελιδοποίηση-Μοντάζ: Νένη Ράις Γλωσσική επιμέλεια-Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία: Φωτοκύτταρο ΕΠΗ, Υμηττού 219, τηλ. 75.16.333 Φωτογραφίσεις-Μοντάζ: I. Χριστοδουλάκος - I. Κοργιαλάς Ο.Ε., Α. Μεταξά 26, τηλ. 36.41.134 Εκτύπωση: Αφοί Τσαλδάρη Ο.Ε., Φυ­ λής 35, Καματερό, τηλ. 26.10.918 Βιβλιοδεσία: Νικ. Κατριβάνος και Σία Ο.Ε., Στ. Γόνατά 48, τηλ. 57.49.951 Διανομή: Νέο Πρακτορείο Τύπου Εκδότης: Γιώργος Γαβαλάς Κεντρική διάθεση: Αθήνα: Πομώνης Διονύσιος Ζαλόγγου 1 τηλ. 36.20.889 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο Μ. Κστζιά και Σία Τσιμισκή 78 τηλ. 279.720, 268.940

Χρονολόγιο Ντ. Χάμμετ Λίλιαν Χέλμαν: Ο φίλος μου ο Ντάσιελ Χάμμετ Ανδρέας Αποστολίδης: Ο ντετέκτιβ Γρηγόρης Μανιαδάκης: Ο Χάμμετ και ο Αμερικανός ντετέκτιβ του Στήβεν Μάρκους: Εισαγωγή στον Κοντινένταλ Οπ Ανδρέας Αποστολίδης: Η βία, το τέχνασμα, τα ναρκωτικά στην αφήγηση του Ντ. Χάμμετ Νίκος Σαββάτης: Στη σκιά του Ντ. Χάμμετ Μια ενυπνιακή συνέντευξη με τον Σ. Ντ. Χάμμετ Μεταφράσεις στα ελληνικά έργων του Ντ. Χάμμετ

29 35 39 40

ΟΔΗΓΟΣ ΒΙΒΔΙΩΝ ΠΛΑΙΣΙΟ: Γράφουν οι X. Παπαγεωργίου, Αντώνης Δελώνης, Δέσποινα Λάλα-Κριστ, Ελένη Χωρεάνθη, /Αλκηστις Σουλογιάννη και Στ. Φασουλάκης ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΑΙΔΙΚΑ: Γράφει ο Μ. Κοντολέων ΠΟΙΗΣΗ: Γράφει ο Γ. Βέης ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: Γράφουν ο X. Παπαγεωργίου και η Τιτίκα Δημητρούλια ΜΕΛΕΤΕΣ: Γράφουν η Δέσποινα Λάλα-Κριστ και ο G. Saunier ΘΕΑΤΡΟ: Γράφει ο Κ. Χωρεάνθης ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Β' ΕΞΑΜΗΝΟΥ

Υπεύθυνος τυπογραφείου: Βαγγέλης Παπαθανασόπουλος Υμηττού 219

στο επόμενο «Διαβάζω» Εξώφυλλο: Γιώργος Γαλάντης

10

14 20 23 26

αφιέρωμα στον Π. Βαλερύ

41 42 45 49 52

χρονικα/3

Δημοσιεύουμε τις σχετικές με την ελληνική βιβλιογραφία Ε. Πάουντ επιστολές των κ.κ. Ρ. Παπαγγέλου, Κλ. Κύρου και Κ. Βαμβακούλα θεωρώντας ότι οι συ­ μπληρώσεις που προτείνουν στην ελληνική βιβλιογραφία του Ε. Πάουντ αποτελούν πολύτιμη συμβολή. Τους ευχαριστούμε.

Για τη βιβλιογραφία του Έζρα Πάουντ στα ελληνικά Αναφέρομαι στο τεύχος αρ.

178 (11/11/1987) και συγκεκριμέ­ να στη δισέλιδη «βιβλιογραφία» έργων του Πάουντ στα ελληνικά. Η «βιβλιογραφία» αυτή δεν μπο­ ρ εί να ’ναι πλήρης, αφού παρα­ λείπ ει δυο δικά μου έργα με με­ ταφράσεις του Πάουντ (που ε ί­ χαν στο παρελθόν καταχωρηθεί στο «Δελτίο» του ΔΙΑΒΑΖΩ), και ειδικά: 1. Η ΑΠΟΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΓΝΩ­ ΣΗΣ, εκδόσεις Διογένης, Αθήνα 1983 (Γενάρης) (Με έργα Έ λιοτ, Γέητς, Πάουντ και Λώουελ).

2. ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ, εκδόσεις Δ ιο­ γένης, Αθήνα 1987 (Απρίλης) (Με έργα Έ λιοτ, Λώουελ; Ουΐτμαν, Πάουντ και Φροστ - και πρόλογο του Καθηγητή της Οξφόρδης κ.

Peter Levi). Σημειώνω ακόμη κι ένα τρίτο μου έργο, εξ ολοκλήρου με έργα του Πάουντ (12 Κάντος), με προ­

χ είο 16 η φράση «τεύχος 7, Ιανουάριος-Απρίλιος 1974» (επειδή περιλαμβάνεται στο παραπάνω στοιχείο 14) και στη θέση της νά προστεθεί: «βιογραφικό σημείωμα και εργογραφία Έζρα Πάουντ». τροπή και έγκριση της κόρης του Στην ενότητα «Ποιήματα δημο­ ίδιου του Πάουντ Κας Μαίρης de σιευμένα σε ανθολογίες» Rachewiltz, που ενσωματώνει 1. Να προταχθεί όλες τις προηγούμενες μ ετα­ Κλείτου Κύρου: Ν έοι Ά γ ­ φράσεις μου των Κάντος και πε­ γ λοι Π οιητές, Θεσσαλονίκη ρ ιέχ ει ε κτενή βιογραφία και εξει1945. [Παράλληλα με τους δικευμένη ανάλυση του έργου Άγγλο υς ποιητές περιλαμ­ του Έζρα Πάουντ: βάνεται - εντελώ ς καταχρη­ 3. ΠΑΝΟΡΑΜΑ, εκδόσεις Δ ιο­ στικά - και ο Έζρα Πάουντ γένης, Αθήνα 1988 (Ιανουάριος). με το ποίημα: Ο Θρήνος του Ακρίτα (σελ. 19)]. Ρόης Παπαγγέλου Με τους φιλικούς μου Αγαπητοί φ ίλοι πάντοτε - χαιρετισμούς Κλείτος Κύρου Μια πρώτη - και βιαστική συμβολή στη βιβλιογραφία του Αγαπητό «Διαβάζω» Έζρα Πάουντ που παρουσίασε ο κ. Χρ. Παπαγεωργίου στο τεύχος Το αφιέρωμά σας στον Pound, 178(11/11/87): στο τεύχος της 11.11.87, μας Στην ενότητα «Δημοσιεύσεις εξέπληξε ευχαρίστως με την Περιοδικών» ποιότητα και πληρότητά του. Στη 1. Να προταχθεί σχεδόν εξα ντλητική βιβλιογρα­ Γιώργου Σεφέρη: «Νέα φ ία όμως που παραθέτετε στο Γράμματα», τεύχος 12, Δετέλ ο ς του αφιερώμάτος παραλεί­ κέβρης 1935, σσ. 671-673. πετε να μνημονεύσετε μια εξα ι­ 2. Να προστεθεί ρετική όντως μετάφραση των Κλείτου Κύρου: «Κοχλίας» LXXV, LXXVI, LXXIX και LXXXI (δύο ποιήματα του Πάουντ) Cantos της Πίζας, αυτή που επιτεύχος 15, Μάρτης 1947, σ. χειρήθηκε από τον Αντώνη Ζέρ48. βα στα υπ. αριθμ. 11 και 13 τεύχη 3. Να δ ιευκρινισθεί στο στοι­ του περιοδικού «Εκβολές». Πι­ χ είο 14 ότι περιλαμβάνει (το στεύω ό τι χωρίς αυτή τη μ ετά­ π εριοδικό «Διαγώνιος» κλπ.) φραση, που έγ ιν ε με αγάπη αλλά ποιήματα του Έζρα Πάουντ και γνώση, ο μακροσκελής κατά­ σε μετάφραση Τάκη Μ εν­ λογος των περί Pound δημοσιεύ­ δράκου (12 ποιήματα), Τά­ σεων θα μπορούσε να θεωρηθεί σου Κόρφη (18 ποιήματα) ελλιπής. και Κλείτου Κύρου (4 ποιή­ Φιλικότατα ματα). Κ. Βαμβακούλας 4. Να δια γράφει από το στοι­

Όλα τα γράμματα, που απευθύνονται αποκλειστικά στο «Διαβάζω» και που παρουσιάζουν κάποιο γενικότερο ενδιαφέρον, δημοσιεύονται είτε ολόκληρα (εφόσον είναι σύντομα) είτε αποσπασματικά (εάν είναι εκτενή). Για το λόγο αυτό, παρακαλούνται οι αναγνώστες που μας γράφουν να είναι όσο πιό σύντομοι μπορούν και να σημειώνουν το πλήρες ονοματεπώνυ­ μο και την ακριβή διεύθυνσή τους. Πάντως, για να δημοσιευθεί ένα γράμμα, πρέπει νά χει φτάσει στα γραφεία του περιοδικού τουλάχιστον τρεις εβδομάδες πριν από την ημέρα κυκλοφορίας του τεύχους.

4/χρονικα

Το βιβλίο στεγάζεται...

Φίλε αναγνώστη πολλές φορές θ ’ αναρωτήθηκες πού θα βρεις κάποιο ειδι­ κό βιβλίο, ποιος εκδοτικός οίκος κυκλοφόρησε το τάδε βιβλίο του δείνα συγ­ γραφέα, ποιος θα μπορούσε να σε πληροφορήσει έγκαιρα και έγκυρα, για το αν έχει εξαντληθεί κάποιο βιβλίο που σ ’ ενδιαφέρει, πού θα βρεις τον X εκδο­ τικό οίκο, πώς θα επικοινωνήσεις με τον Α συγγραφέα. Ένα ίδρυμα που η λειτουργία του αχνοφαίνεται στον ορίζοντα έρχεται να καλύψει πολλά κενά στην πληροφόρησή σου. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά Έ να ερειπωμένο κτίριο στην οδό Θεμιστοκλέους θα μεταμορφωθεί σε «Σπίτι του βιβλίου». Χρήστης του η Π ανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοχαρ­ τοπωλών. Τα συμβόλαια για την αγορά μεταξύ κλη­ ρονόμων και της ΠΟΕΒ υπογράφτηκαν στις 14 Δ ε­ κεμβρίου. Οι πόροι για τη ν ανακαίνιση του κτιρίου βρέθηκαν και τα χρήματα συγκεντρώνονται. Χορη­ γο ί μέχρι σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία που μας έδωσε ο γ.γ. της ΠΟΕΒ Γιώργος Δαρδανός είνα ι το Υπουργείο Πολιτισμού 10 εκατομμύρια, ο ΕΟΜΜΕΧ 1,5 εκατομμύρια, ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός Χάρτου 500.000, η Τράπεζα Κρήτης 100.000 δρχ, ενώ από εισ φ ορές των μελών της ΠΟΕΒ έ χ ει συ­ γκεντρ ω θ εί τ ο ποσόν των 2.625.000. Τέλος το ΥΠΕΧΩΔΕ υποσχέθηκε ν ’ αναλάβει τη ν ανακαίνιση του κτιρίου. Οι εισ φ ορές βέβαια και άλλων, είνα ι πάντα ευπρόσδεχτες. Πότε προβλέπεται όμως ν' αρχίσει η λειτουργία; Όπως μας είπε ο πρόεδρος της ΠΟΕΒ Στέλιος Χαλκιαδάκης, σε δύο χρόνια περίπου. Ο χρόνος βέβαια δ ημιουργεί εύλογα ερω τηματικά αν αναλογιστεί κα­ νείς τον καιρό που πέρασε από τη σκέψη της δη­ μιουργίας τέτο ιο υ χώρου μέχρι την υπογραφή των συμβολαίων. Στην υποψία μας για τυχόν καθυστέ­ ρηση, που απευχόμεθα, ενισ χύουν οι μέχρι σήμερα άγονες επαφές για διευκολύνσεις με αρμόδια πρό­

σωπα και αναρμόδιους φορείς. Ας δούμε όμως τη λ ε ιτο υρ γικότητα του χώρου. Στο «σπίτι του βιβλίου» θα λ ειτο υ ρ γ εί διαρκής έκ ­ θεση νέων βιβλίων, καθώς και οι θεματολογικές που θα οργανώ νει στο εξής η ΠΟΕΒ. Άνθρωποι του βιβλίου θα δίνουν δια λέξεις, όπως μας είπ ε ο κ. Χαλκιαδάκης, «για ν ’ αναπτυχθεί το κριτήριο του αναγνωστικού κοινού με σκοπό να τ ε θ ε ί το κακό βι­ βλίο στο περιθώριο». Εντοπίζουμε στην όλη προσπάθεια κάτι το πολύ σημαντικό για τη ν έγκυρη πληροφόρηση των ανα­ γνωστών. Επιτέλους, ύστερα από μεγάλη καθυστέρηση, θα λ ε ιτο υρ γήσ ει και στην Ελλάδα το σύστημα ISBN (Διεθνής Κωδικός Αριθμός Τυποποίησης Βιβλίου). (Για το θέμα αυτό το «Διαβάζω» έχ ει αναφερθεί εκτενώ ς σε προηγούμενο τεύ χο ς του). Κάθε ενδια­ φ ερόμενος θα μπορεί να πληροφορείται για ό,τι συμβαίνει στο χώρο του βιβλίου. Απώτερος στόχος παραμένει η δημιουργία Κεντρικής Τράπεζας Πλη­ ροφοριών για το βιβλίο. Το ρόλο στην πληροφόρη­ ση για τ α σ υμβαίνοντα μέχρι σήμερα έπαιζε και παί­ ζε ι το περιοδικό στο οποίο απευθυνόταν και απευ­ θύνονται ο ι ενδιαφ ερόμενοι. Ο χρόνος, όπως επισημάναμε, από το επιθυμητό ώς την υλοποίηση ε ί­ ναι αρκετός. Ας μη σπαταληθεί κι άλλος. Είναι κρί­ μα.

χρονικά/5

Πρόκειται να εκδοθούν

Ηλία Ματθαίου: Ο Μεγάλος Σεισμός, (πεζογράφημα) Αικατερίνης Τσοτάκου-Καρβέλη: Εικονογραφημένο Λεξικό της Ελληνικής Μυθολογίας για παιδιά Ναπολέοντα Λαζάνη: Διαδρομή (πεζογράφημα) Λεβ Βιγιόσκι: Σκέψη και γλώσσα (φιλοσοφία) Λέο Στράους: Φυσικό δίκαιο και ιστορία (φιλοσοφικό)

Γράμματα Συ νη θίζεται σε π εριόδους εορτώ ν ο ι ε κ δ ο τικ ο ί ο ί­ κοι να μας κατακλύζουν με νέου ς τίτλ ο υ ς βιθλίων λόγω της αυξημένης ζήτησης. Βιβλία αγοράζονται γ ια δώρα' οι α ρ γίες μάς αποδεσμεύουν χρόνο άρα ευνο ού ν το διάβασμα, και... κάτι η ανα β λητικότητα, κ άτι ο 13ος μισθός, μας οδ ηγούν στα βιβλιοπω λεία ν ’ αγοράσουμε αυτή τη ν περίοδο ό ,τι επιθυμούσα­ με να είχα με διαβάσει. Μ ετά τ ις γ ιο ρ τέ ς όμως η κί­ νηση στα βιβλιοπω λεία κοπάζει γ ια να επαναληφ θεί το ίδιο φ αινόμενο το Πάσχα ή το καλοκαίρι. Μπαί­ νουμε λοιπόν α υ τές τ ις μέρες στην περίοδο που όλα ξαναβρίσκουν το ν παλιό του ς ρυθμό. Νέο έτο ς, νέ ο ι προγραμματισμοί, ν έα σχέδια, ν έ ο ι τ ίτλ ο ι. Το «Διαβάζω» απηύθυνε σε 14 ε κ δ ο τι­ κούς οίκους το ερώ τημα «ποια βιβλία π ρ όκειται να κυ κλοφ ο ρή σετε το δίμηνο Ιανουαρίου-Φ εβρουαρίου». Δημοσιεύουμε το ν κατάλογο - με αλφ αβη­ τικ ή σειρά - των εκδοτικώ ν οίκων που απάντησαν σ το ερώ τημά μας, όπως μας το ν εμπ ιστεύτηκαν οι ίδιοι.

Η ιστορία της μουσικής σε κόμικς.

Εξάντας Στην κλασική σειρά: Χούλιο Κορτάσα: Το κουτσό. Μτφ. Κ. Κουντούρης. Σταντάλ: Το μοναστήρι της Πάρμας. Μτφ. Γ. Σπανός.

Στη σειρά 21ος αιώνας: Μάργ. Ντυράς: Αυτοβιογραφία. Μτφ. Βικτ. Τράνταλη Σιοράν: Εγκόλπιο ανασκολοπισμού. Μτφ. Κ. Παπαγιώργης Ζ.Π. Σαρτρ: Το πρόβλημα της μεθόδου. Μτφ. Δ. Δημητριάδης · Αλέχο Καρπεντιέρ: Η Αρπα και η σκιά. Μτφ. Ισμήνη Κανσή Κ. Παπαγιώργη: Ο νομοθέτης που αυτοκτονεί. Μελέτη στον Πλάτωνα.

Θα κυκλοφορήσουν επίσης: Χάπς Μπάουμ: Η σκηνή της τζαζ. Μτφ. Τάκης Τσίρος Γιάννη Μηλιού: Ο Ελληνικός κοινωνικός μετασχηματισμός. Από τον επεκτατισμό στην καπιταλιστική ανάπτυξη.

Αστάρτη

Ερμής

Τ. Ζελούν: Η ιερή νύχτα Φρ. Τζεφιρέλλι: Αυτοβιογραφία Πασκάλ Μπρύκνερ - Αλαίν Φινκελκράουτ: Η νέα ερωτική αταξία

Σπ. Ασδραχά: Οικονομία και νοοτροπίες (Συλλογή μελετημάτων) Νεοελλ. βιβλιοθήκη: Αραβικό μυθολογικό. Α' τόμος, θ ’ ακολουθήσει ο Β' τόμος με εισαγωγή και επιμέλεια Γ. Κεχαγιόγλου Μαρίας Κυνηγού-Φλάμπουρα: Αγαπώ - μαθαίνω - χορεύω Ελληνικούς χορούς. Τετράχρωμο βιβλίο-κασσέτα.

Gutemberg Τα παιδικά: G. Rodari: Αταλάντη. Παραμύθια απ’ όλο τον κόσμο, (τ.

4,5,6) Μ. Argilli: Πολύχρωμα παραμύθια S. Lewis: Σώστε το σχολείο μας Ν. Κουνάδη: Η Λατέρνα A. Eires: Εργαζόμενο κορίτσι Α. Παπάκου: Ανδρόνικος Α. Κομνηνός (2 τόμοι) Ε. Παιονίδου: Γυάλινες, ξύλινες, χάρτινες και άλλες ιστο­ ρίες Γ. Μπάρτζη: Οι διακοπές μου τ. A, Β, Γ Μαγουλιώτης: Δημιουργίες των παιδιών στις εικαστικές τέ­ χνες. Δ. Καλογήρου: Βάρη Γυμναστικής (για φοιτητές ΤΕΦΑ)

Γνώση Βασίλη Βασιλικού: Τριλογία, Το φύλλο, το πηγάδι και τ ’ αγγέλιασμα Παραμύθια για μεγάλα παιδιά: 17 ιστορίες που ξεχωρίζουν. Μια πρωτότυπη ανθολογία Νίκου Δαβανέλλου: Γύφτοι σοφοί και γύφτοι μάγοι. Φωτογραφ. λεύκωμα. Ανατάλι Ριμπακάφ: Τα παιδιά από το Αρμπάτ. Β' τόμος Δέσποινας Πρίνια: Εγχειρίδιο κακής συμπεριφοράς (πεζο­ γράφημα) Άντειας Φραντζή: Η Αχιναλεπού, παιδικό. Ζωγραφιές Λίζας Ηλιού

Εστία Σύγχρονη Ελληνική πεζογραφία: Α. Δεληγιώργη: Το τέλος του χρυσού φεγγαριού Ν. Ευθυμιάδη: Το χρώμα του μέλλοντος

Ξένη λογοτεχνία: Μ. Κούντερα: Η τέχνη του μυθιστορήματος. Μτφ. Φ. Δρά­ κονταειδή Κλ. Σιμόν: Ο δρόμος της Φλάνδρας. Μτφ. Π. ΠαπαδοπούΤζ. Φώουλς: Ο συλλέκτης. Μτφ. Φ. Ταμβακάκη

Νεοελληνική λογοτεχνία: θ. Πετσάλης-Διομήδης: Διαφάνειες (Γ' τόμος)

Ιστορία: Π. Ενεπεκίδης: Αρχιπέλαγος Δ. Κιτσίκης: Ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Λ.Ι. Κοραντής: Πολιτική και διπλωματική ιστορία της Ελλά­ δος (1941-1945). Τόμοι Α' και Β'.

Μαρτυρίες: Α. Βλάχος: Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης. (ΣΤ' τόμος)

Μελέτες-δοκίμια: Γ. Λυγίζος: Η ελληνικότητα στην αρχιτεκτονική μας Ε. Περράκη-θεοχάρη: Το κουκλοθέατρο. Τέχνη και τεχνι­ κή. Τ. Σπητέρης: Ο El Greco και η εποχή του

6/χρονικα Θεμέλιο

Κέδρος

Ιστορική βιβλιοθήκη:

Ξένη Λογοτεχνία:

X. Λούκου: Η αντιπολίτευση κατά του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια 1828-1821. Α. Ρήγου: «Β' ελληνική Δημοκρατία. 1924-1935. Κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής». Ρ. Σταυρίδη-Πατρικίου: Σοσιαλισμός και μεταρρύθμιση. Ο Γ. Σκληρός στην Αίγυπτο.

Γκοφρέντο Παρίζε: «Αλφαβητάριο αρ. 1». Μτφ. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Πωλ Βατσλόβικ: Η γλώσσα της αλλαγής

Λευκώματα: Κώστας Χατζηπατέρας-Μαρία Φαφαλιού: Μαρτυρίες 40-44. Πόλεμος-κατοχή

Βιβλιοθήκη Εθνικής Αντίστασης:

Παιδικά:

Β. Βαρδινογιάννη: Η αντίσταση στο Σέλινο

Μαρίζα Ντε Κάστρο: Αρχαιολογία, ένα ταξίδι στο παρελ­ θόν. Οδηγός για παιδιά Γιολάντα Χατζή: Έλληνες ζωγράφοι 19ος αι. Οδηγός για παιδιά Δανάη Τσουκαλά: Η καρδερίνα Μ. Ιλυίν: 0 ήλιος στο τραπέζι. Μτφ. Κίρα Σίνου

Σύγχρονη ΙστορΙα-Πολιτικό Δοκίμιο: Σπ. Λιναρδάτου: «Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου». Επανέκδοση της προδικτατορικής έκδοσης του Θεμέλιου Σοφ. Χρυσοστομίδη: «Ελεύθερα και απροκατάληπτα»

Σύγχρονη σκέψη-κριτική: Π. Νούτσου: Καρλ Μαρξ, ο κριτικός της ιδεολογίας

Ξένη λογοτεχνία Α. Νεσίν: Ο δρόμος

Μαρτυρίες: Λ. Μαυροειδής: Από το Σταλινισμό στην Περεστρόικα Μίχρι Μπέλι: Όταν ήμουν με τους Έλληνες αντάρτες

Καστανιώτης Ελληνική λογοτεχνία-ποίηση: Σωκράτη Σκαρτσή: Δημοτικά τραγούδια. (Ανθολογία)

Ξένη Λογοτεχνία: Λ. Αραγκόν-Χάμιτ Φούλαντβιχ-Αλέκος Φασιανός: Ελεγεία στον Ρομάνο. Μτφ. Θ. Νιάρχος

Δοκίμια: Νίκος Καζαντζάκης: Τέχνη και μεταφυσική

Μελέτες - Ιστορία: Νίκος Μπακουνάκης: Πάτρα - Μια ελληνική πρωτεύουσα στο 19ο αιώνα (1828-1860)

Μελέτες-Ψυχανάλυση: Ζακ Λακάν: Η οικογένεια (τα οικογενειακά συμπλέγματα στη διαμόρφωση του ατόμου) ,

Σύχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής: Ψυχοπαθολογία τ. Β' Θεραπευτικές προσεγγίσεις τ. Γ'

Παιδικό βιβλίο: Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί. Εισηγήσεις στο Β’ Σεμινάριο του κύκλου Ελληνικού παιδικού βιβλίου, Καρδί­ τσα 15 και 16 Νοεμβρίου 1986 Οδηγός παιδικού και νεανικού βιβλίου 1988. Επιθεώρηση παιδικής λογοτεχνίας, τ. Β' Καραμπουρνή Θωμαΐδα-Ευαγγελοπούλου Θεώνη: Δώδεκα λαϊκά τραγούδια με ζωγραφιές. (Εικονογράφηση Νίκος Μαρουλάκης) Εγώ και το περιβάλλον μου Η-γη, το κοντινό μου περιβάλλον Τ' αστέρια κι ο ήλιος, το μακρινό μου περιβάλλον

Νεανική βιβλιοθήκη: Ανν Τουέιτ: Επιχείρηση Κόκκινη Άμμος Λούκας Χάρτμαν: Άννα-αννΑ Ι.Δ. Ιωαννίδης: Καβάλα στο Χρονοδιαβήτη Νικολάι Γκόγκολ: Ο μαγεμένος κύκλος Κίρα Σίνου: Συνάντηση στους Δελφούς Βλαντιμίρ Ζελέζνικοβ: Το σκιάχτρο Μ.Ε. Σαλτίκοβ-Στσέντριν: Πατέρας και γιος Βίκτωρ Ουγκώ: Οι Άθλιοι, τ. Α', Β", Γ , Δ \ Ε’

Μελέτες: Γιάννη Δάλλα: Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Κ. Βάρναλη (μελετήματα) Κ. Βάρναλη: Ο προσκυνητής. Φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης. Επίμετρο, ανέκδοτο αρχειακό υλικό Θεανώ Μιχαηλίδου. Τζ. Τόμσον: Οι πρώτοι φιλόσοφοι. Μτφ. Τάσος Χριστίδης

Ελληνική λογοτεχνία: Γ. Ιωάννου: Ομόνοια. Φωτογραφίες Ανδρέας Μπέλιας. Ντιντιέ Ντεκονέν: Τζών Λανφέρ

Νέα Σύνορα C. Dickens: Μεγάλες προσδοκίες. Μτφ. Αγγέλα Βερυκοκάκη-Αρτέμη Λουίς Λ’ Αμούρ: Μοναχικοί θεοί (μυθιστόρημα), Τζούμπαλ Σάκκετ (μυθιστόρημα). Μτφ. Α. Σοκοδήμος Χοσέ Λεσάμα Λίμα: Το παιχνίδι των αποκεφαλισμών (μυθι­ στόρημα). Μτφ. Θ. Τασουλής Σαλμάν Ράσδιε: Τα παιδιά του μεσονυχτιού (μυθιστόρημα). Μτφ. Αντιγόνη Λύτρα Ζαν Φρανσουά Βιγιάρ: Το ταγκό (villar) της Βαστίλλης (μυ­ θιστόρημα). Μτφ. Βάσω Νικολοπούλου. Κουρτ Φοννεγκούτ: Γκαπαλάγκος. Μτφ. Νάντια Γιαννίρη Ντελακόρτα: Ροκ. Μτφ. Νίκη Ντουζέ Φιλίπ Ντζιάν (Djian): Ερωτογενής ζώνη. Μτφ. Βάσω Νικολοπούλου Κολέν Μακ Κούλουγκ: Οι κυρίες από το Μεσολόγγι

Αστυνομική λογοτεχνία: Ντάσιελ Χάμμετ: Το χρυσό πέταλο. Μτφ. Γιώργο Γκίκας Αγκάθα Κρίστι: Δέκα Μικροί Νέγροι. Μτφ. Ίκαρος Μπαμπασάκης Ντελακόρτα: Λόλα. Μτφ. Β. Νικολοπούλου

Φιλοσοφία: Π. Παναγιώτου: Ίωνες προσωκρατικοί Γ.Β. Μαγκάκη: Σκέψεις για τη Δημοκρατία και τέλος, το λεύκωμα τομ Christofer Hichens Τα Ελγίνεια Μάρμαρα, σε μετάφραση Κλαίρης Σωρηριάδου-Μπαράχας. Προλογίζουν οι Μ. Μερκούρη και Μ. Ανδρόνικος.

Νεφέλη Έκτορα Μπιανικιστί: Δίχως τό έλεος του Θεού. Μτφ. Ρίτα Κολαΐτη. Επιμέλεια Βερονίκη Δαλακούρα Νόρμαν Μαίηλερ: Οι σκληροί δεν χορεύουν (μυθιστόρη­ μα). Μτφ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος Άρτουρ Σνίτσλερ: Πεθαίνοντας (μυθιστόρημα). Μτφ. Μα­ ρία Γεωργουσοπούλου

Βιβλιοθήκη της Τέχνης: Πέτερ Φούλερ: Τέχνη και ψυχανάλυση. Μτφ. Ηρώ Κανακά-

χρονικά/' Μαίρη Κουκουλέ: Νεοελληνική Αθυροστομία No 3 (Λαο­ γραφ ικό) Εμμ. Βακαλό: Οπτική Σύνταξη (δοκίμιο) Γιώργος Βέλτσος: Ατιτλοφόρητο μέχρι 20-12-87. Στη νέα σειρά του εκδοτικού οίκου «Η πεζογραφική μας παράδοση» θα κυκλοφορήσουν «Η πρώτη αγάπη» του Ιωάννη Κονδυλάκη και του Μανώλη Καλομοίρη «Η ζωή μου και η τέχνη μου. Απομνημονεύματα. 1883-1908».

Ράππα Μισέλ Φουκώ: Η ιστορία της σεξουαλικότητας, τ. 2. Μετ. Καίτη Χατζηδήμου - Ιουλιέττα Ράλλη. Επιμέλεια: Γ. Κωνσταντινίδης Εμπέρ Ριβς: Προσμονή στο άπειρο. Η εξέλιξη του σόμπα­ ν τος. Μετ. Γ. Κωνσταντινίδης Άρλετ Μπουρσιέ: Η αντιμετώπιση της δυσλεξίας. Απόδοση-προσαρμογή: Βασ. ί. Χρυσοχόου Ζακ Τεστάρ: Το διάφανο αυγό. Μτφ. Γιάννης Κρητικός Ζαν Αρμπυζέ: Το λογικό και το πάθος. Μτφ. Γιάννης Κιουρτσάκης Αλμπέρ Ζακάρ: Ο άνθρωπος επινοεί τον άνθρωπο. Μτφ. Δρ. Ευάγγ. Μπρίκας.

Σύγχρονη Εποχή Ο αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού στη Σάμο (Συλλογ.κή εργασία) Α. Σιράγιεβα: Οι υπερεθνικές εταιρίες στην οικονομία των μικρών χωρών της Ευρώπης Φρ. Ένγκελς: Μπορεί να αφοπλιστεί η Ευρώπη Κ. Μαρξ-Φ. Ένγκελς: Για τον ρεφορμισμό (επιλογή κειμέ­ νων). Για την πολιτική (επιλογή κειμένων) Γκ. Ζίλσκυ: Κριτική της αντιαυταρχικής αγωγής Ρ. Γκύντερ: Η εξέγερση του Σπάρτακου Σ. Σεράγιεφ: Για το έργο του Λένιν για τους συνεταιρι­ σμούς Ο Νόμος για τις επιχειρήσεις στην ΕΣΣΔ (ντοκουμέντο) Κ. Μαρξ: Μισθωτή εργασία και κεφάλαιο Β. Μαξίμοβα: Εισαγωγή στη μισθωτή εργασία κε' κεφάλαιο του Κ. Μαρξ Β. Βιτότσκυ: Η οικονομική θεμελίωση της θεωρίας του σο­ σιαλισμού Κ. Γαβριηλίδη: Αυτοβιογραφικά Ρ. Κοψίδη: Το τετράδιο του γυρισμού Δ. Ραβάκη-Ρεντή: Ένα κομμάτι ουρανός (μυθιστόρημα)

Μ Π Α Μ Π Η Σ ΚΑ Β Ρ Ο Χ Ω Ρ ΙΑ Ν Ο Σ

τα βιβλία της «γνώσης αν, πριν απ’ όλα, ενδιαφέρεστε

για ένα καλό, για ένα έγκυρο βιβλίο, αν πρόκειται για ένα βιβλίο λογοτεχνίας ή ιστορίας ή φιλοσοφίας, πολιτικής ή γυναικείου κινήματος, αν προτιμάτε ένα επιστημονικό βιβλίο ή ένα παιδικό που σέβεται τους μικρούς σας φίλους, αν, τέλος, πρόκειται για κάποια ειδική, πολυτελή έκδοση, μην προβληματιστείτε, ζητείστε ένα βιβλίο της

«γνώσης»

εκδόσεις «γνώση» Ζωοδόχου Πηγής 29, 106 81 Αθήνα,

Γρηγ. Αυξεντίου 26, 157 71 Ζωγράφου,

τηλ.: 3620941 ■ 3621194

τπλ.: 7794879 ■ 7786441

Ντάσιελ Χάμμετ Το ενδιαφέρον γι’ αυτόν το συγγραφέα του ’20, ανανεώθηκε την τελευταία δεκαετία με την επανέκδοση των έργων του στην Αμερική και την Ευρώπη (που όμως ποτέ δεν είχαν λείψει ολοκληρωτικά από την αγορά), την κινηματογραφι­ κή εκδοχή (από τους Κόπολα/Βέντερς) ενός μυθιστορήματος με πρωταγωνιστή τον ίδιο το Χάμμετ και τη μετάφραση όλων των μυθιστορημάτων του και ορι­ σμένων διηγημάτων στα ελληνικά. Ο Ντάσιελ Χάμμετ υπήρξε ο συγγραφέας που σημάδεψε την εξέλιξη ενός αφηγηματικού είδους στη σύγχρονη μορφή του: το αστυνομικό μυθιστόρημα από τη βικτωριανή σκηνογραφία και την εκλογίκευση του μυστηρίου - στους σκοτεινούς δρόμους των μεγάλου πόλεων, στην τραυματική επιβίωση ή τον αφανισμό του ήρωα για την (αμφίβολες σημασίας) εξιχνίαση κάποιου εγκλήματος. Το έργο του, ανήσυχο και φλέγόμενο, έχει συμπιεσθεί κάτω από το βάρος των κοινοτυπιών και των εκλαϊκευμένων παραλλαγών του, που του κληροδότη­ σε η αφετηριακή του σχέση με την παραφιλολογία και η χρήση κανόνων της. Ο ιδιωτικός αστυνομικός, που έγραψε για τους ντετέκτιβς, μετατράπηκε σε συγ­ γραφέα δημιουργώντας μια σύνθετη διήγηση, μια πρωτότυπη θεματολογία γύ­ ρω από έναν κατεξοχήν αμερικάνικο επαγγελματικό θεσμό, ο οποίος μυθοποιη­ μένος διπλά και τριπλά μέσα από την υπερβολή που αγγίζει τον παραλογισμό, σε μια κοινωνία που είχε ήδη μεταμορφωθεί σ’ έναν τεράστιο συλλογικό μύθο όλ’ αυτά λειτούργησαν σαν ένα σύστημα αλλεπάλληλων κατόπτρων, όπου το τέλος και η αρχή έχουν πλέον χαθεί. Το αφιέρωμα αυτό προσπαθεί να κοιτάξει, μέσα από το μύθο, το ίδιο το έργο του συγγραφέα, δίνοντας παράλληλα πληροφοριακό υλικό για τη ζωή και τη δράση του. Επιμέλεια αφιερώματος: Α νδρέας Α ποστολίδης

10/αφιερωμα

Χρονολογώ

Ο Χάμμετ σε νεαρή ηλικία.

Ντάσιελ Χάμμετ (1884 - 1961) 1884 (27 Μαϊου). Στην Κομητεία Σαιντ Μαίρη του Μέρυλαντ, γεν­ νιέται ο Σάμουελ Ντάσιελ Χάμμετ. Γονείς του ο Ρίτσαρντ και η Ά ννυ Μποντ Χάμμετ.

1900 Ο Ρίτσαρντ Χάμμετ μεταφέρει την οικογένειά του στη Φιλα­ δέλφεια της Πενσυλβανίας.

1901 Οι Χάμμετ μεταφέρονται στη Βαλτιμόρη του Μέρυλαντ.

1908 (Σεπτέμβριος). Ο Ντάσιελ Χάμμετ γράφεται στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της Βαλτιμόρης, όπου σπουδάζει για ένα εξάμηνο.

1909-1915 Ο Χάμμετ ασχολείται με μικροδουλειές σε διάφορες σιδηρο­ δρομικές εταιρίες και μεσιτικά γραφεία.

Ο Χάμμετ το 1920

αψιερωμα/11 1915 Προσλαμβάνεται ως ντετέκτιβ από το Πανεθνικό Γραφείο Ερευνών των Πίνκερτονς.

1918 (Ιούλιος). Κατατάσσεται στο στρατό των ΗΠΑ και υπηρετεί στην Ύλη Μηχανοκίνητων Ασθενοφόρων στο Καμπ Μηντ του Μέρυλαντ. (Οκτώβριος). Προσβάλλεται από βρογχίτιδα, ύστερα από επι­ δημία ισπανικής γρίπης.

1919

(Μάιος). Απολύεται από το στρατό κι επιστρέφει στο πατρικό , του. Δουλεύει για τους Πίνκερτονς χωρίς πλήρη απασχόληση. .· 1920 (Μάιος). Ο Χάμμετ στο Σπόκεην, της Ουάσιγκτον. Συνεργάζε­ ται με το τοπικό παράρτημα των Πίνκερτονς. (Νοέμβριος). Εισάγεται στο νοσοκομείο, με ολική ανικανότητα απο φυματίωση στους πνεύμονες. Γνωρίζει τη νοσοκόμα Τζόουσυ Ντόλαν.

1921 (Ιούνιος). Ο Χάμμετ εγκαθίσταται στο Σαν Φρανσίσκο, Έλίς Στρητ 120. Παντρεύεται την Τζόουσυ Ντόλαν. Τον Οκτώβριο γεννιέται η κόρη του Μαίρη. (Δεκέμβριος). Εγκαταλείπει οριστικά τους Πίνκερτονς.

1922 (Φεβρουάριος). Παρακολουθεί μαθήματα δημοσιογραφίας. (Οκτώβριος). Πρώτη δημοσίευση του Χάμμετ στο περιοδικό «Σμαρτ Σετ».

1923 (Οκτώβριος). «Παραπάνω από εμπρησμός», το πρώτο διήγημα με ήρωα τον Οπ, δημοσιεύεται στη Μαύρη Μάσκα.

1926 (Μάρτιος). Ο Χάμμετ εγκαταλείπει το γράψιμο και αναλαμβά­ νει το τμήμα διαφημίσεων της εταιρίας κοσμημάτων Σάμιουελς. Στον κοσμηματοπώλη Α. Σάμιουελς θα αφιερώσει αργό­ τερα την Κατάρα των Ντέην. (Μάιος). Γεννιέται η δεύτερη κόρη του Τζοζεφίνα. (Ιούλιος). Οι γιατροί συμβουλεύουν τον Χάμμετ να ζήσει μα­ κριά από την οικογένειά του για να μην κολλήσει τη μικρή του κόρη φυματίωση.

1927 (Ιανουάριος). Αρχίζει να δουλεύει ως κριτικός αστυνομικών μυθιστορημάτων στη «Λογοτεχνική Επιθεώρηση του Σαββά(Φεβρουάριος). Δημοσιεύει ξανά στη Μαύρη Μάσκα. (Νοέμβριος). Δημοσιεύεται στη Μάσκα το πρώτο από τα τέσ­ σερα μέρη του πρώτου του μυθιστορήματος, το οποίο θα εκδόσει ο Άλφρεντ Κνοπφ (όπως και τα περισσότερα βιβλία του) το Φεβρουάριο του 1929 με τίτλο Κόκκινος Θερισμός.

12/αφιερωμα 1928 (Νοέμβριος). Δημοσιεύεται στη μαύρη Μάσκα το πρώτο από τα τρία μέρη της Κατάρας των Ντέην.

1929 (Σεπτέμβριος). Μαύρη Μάσκα: το πρώτο από τα πέντε μέρη του Γερακιού της Μάλτας.

1930 (Φεβρουάριος). Roadhouse Nights, ταινία της Πάραμάουντ βα­ σισμένη στον Κόκκινο Θερισμό. (Μάρτιος). Δημοσιεύεται στη Μαύρη Μάσκα το πρώτο από τα τέσσερα μέρη του Γυάλινου Κλειδιού. (Απρίλιος). Ο Χάμμετ αρχίζει να δουλεύει για έξι μήνες ως κριτικός αστυνομικών μυθιστορημάτων στη New York Evening Post. Συμβόλαιο με την Πάραμάουντ για τη συγγραφή σενα­ ρίων. Εγκαθίσταται στο Χόλιγουντ.

1930-1931 Γνωρίζεται στο Χόλιγουντ με τη Αίλιαν Χέλμαν.

1931 (Οκτώβριος). Εκδίδεται η ανθολογία διηγημάτων Creeps by Night με επιμέλεια και εισαγωγή του Χάμμετ. Λίλιαν Χέλμαν 1935

1932 Εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη. Γράφει τον Αδύνατο Άνθρω ­ πο. Εκδίδεται το Δεκέμβριο του 1933.

1934 (Ιανουάριος). Δημοσίευση του Μυστικού Πράκτορα Χ-9, ενός κόμικ με σενάριο του Χάμμετ και σχέδια του Ά λεξ Ρέυμοντ. (Ιούνιος). Προβάλλεται η ταινία Αδύνατος Άνθρωπος της Μέ­ τρο. (Οκτώβριος). Ο Χάμμετ δουλεύει ως συγγραφέας της Μέτρο.

1937 (Φεβρουάριος). Ο Χάμμετ πουλάει για 40.000 δολάρια όλα τα δικαιώματά του πάνω στον Αδύνατο Άνθρωπο, τον τίτλο και τους χαρακτήρες του βιβλίου. (Μάρτιος). Παίρνει μέρος σε έρανο υπέρ των Δημοκρατικών του Ισπανικού Εμφυλίου.

1940 Ο Χάμμετ γίνεται πρόεδρος της Επιτροπής για τα Εκλογικά Δικαιώματα - 1940, που είχε για στόχο την προώθηση της υπο­ ψηφιότητας των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος.

1941 (Οκτώβριος). Η τρίτη κινηματογραφική εκδοχή του Γερακιού της Μάλτας από τη Γουώρνερ. Σκηνοθεσία Χιούστον, πρωτα­ γωνιστής Μπόγκαρντ.

1942 (Σεπτέμβριος). Εθελοντική κατάταξη του Χάμμετ στο στρατό.

Σκηνή από το έργο «Αδύνατος Άνθρω-

αφιερωμα/13 1943 (Σεπτέμβριος). Ο Χάμμετ στην Αλάσκα όπου θα υπηρετήσει μέχρι το τέλος του πολέμου.

1944 (Ιανουάριος). Πρώτο φύλλο της εφημερίδας Adakian που εξέ­ διδε ο Χάμμετ στο στρατό. Εκδίδεται το The Battle o f Aleutians, των Χάμμετ και Κόλοντνυ, η ιστορία του πολέμου εναντίον των Γιαπωνέζων στην αλυσίδα των Αλεουτίων Νήσων.

1946 Ο Χάμμετ διδάσκει πάνω στη συγγραφή ιστοριών μυστηρίου σΐο Jefferson School of Social Science μέχρι το 1956. (Ιούνιος). Εκλέγεται πρόεδρος της Επιτροπής για τα Πολιτικά Δικαιώματα στη Νέα Υόρκη, θέση που διατηρεί μέχρι το 1950.

1950 (Ιανουάριος). Πηγαίνει για λίγο στο Χόλιγουντ, ως σεναριο­ γράφος της Πάραμάουντ.

1951 (Ιούλιος). Ο Χάμμετ καταθέτει στο Δικαστήριο σχετικά με τα εγγυητικά κονδύλια για τις αποφυλακίσεις της Επιτροπής για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Το ίδιο βράδυ καταδικάζεται σε έξι μήνες φυλάκιση για εγκληματική περιφρόνηση του δικαστη­ ρίου και άρνηση συνεργασίας και κλείνεται αμέσως στις ομο­ σπονδιακές φυλακές της πόλης της Νέας Υόρκης. (Δεκέμβριος). Αποφυλακίζεται.

1953 (Μάρτιος). Καταθέτει στην υποεπιτροπή του γερουσιαστή Μακ Ά ρθυ, η οποία ερευνά την προμήθεια βιβλίων γραμμένων από κομμουνιστές για τις βιβλιοθήκες του Στέητ Ντηπάρτμεντ στο εξωτερικό. Εγκαταλείπει στη μέση το Τούλιπ, την τελευταία του απόπειρα να γράψει ένα μυθιστόρημα.

1955 (Αύγουστος). Καρδιακή προσβολή στο σπίτι της Χέλμαν.

1957 (Ιανουάριος). Οι οφειλές του Χάμμετ στην εφορία προσδιορί­ ζονται από πολιτικό δικαστήριο σε 140.000 δολάρια.

1959 (Μάιος). Το Ταμείο Εφέδρων Πολεμιστών χορηγεί στον Χάμ­ μετ μηνιαία σύνταξη 131 δολαρίων.

1961 (10 Ιανουάριου). Ο Χάμμετ πεθαίνει από καρκίνο. Κηδεύεται στο εθνικό κοιμητήριο του Άρλινγκτον. Α.Α.

(Βασισμένο στο χρονολόγιο του Richard Layman, Junction Books, στον τόμο «Shadowman, the life of Dashiell Hammett»).

Ο Χάμμετ το 1942

14/αψιερωμα

Lillian Heilman

(Εισαγωγή στη συλλογή διηγημάτων The Big Knockover»)

■> Ο Χάιιμττ και η Χίλμαν το 1V50

— Ο φίλος μου Ντάσιελ Χάμμετ— Για κάμποσα χρόνια αστειευόμασταν με τη μέρα που θα έγραφα γ ι’ αυτόν. Στην αρχή, του έλεγα, «Πες μου κι άλλα για την κοπέλα στο Σ αν Φρανσίσκο. Τη χαζούλα που έμενε απένα ντι σου στο ίδιο σπίτι της Pine Street». Κι εκείνος μου έλεγε χαμογελώντας, «Έ μενε απέναντι μου στην Pine Street και ήταν χαζού λα». «Πες μ ο υ κι άλλα. Πόσο σου άρεσε και -;» Εκείνος χασμουριόταν «Τέλειωνε το ποτό σου και πήγαινε για ύπνο». Μερικές μέρες αργότερα όμως, ίσως'και την ίδια νύχτα, παρασυρμένη από τη μανία μου ν’ ανακαλύπτω συνεχώς - μια μανία που με κατείχε τα περισσότερα από τα χρόνια της γνωριμίας μας - έλεγα, «Πολύ ωραία, κράτα τις γυναίκες σου και πες μου για τη γιαγιά σου, πες μου πώς ήσουν μωρό». «Ήμουν πολύ παχύς. Η γιαγιά μου πήγαινε κάθε απόγευμα στον κινηματογρά­ φο. Ή ταν ξετρελαμένη μ’ έναν πρωταγωνιστή ονόματι Wallace Reid· τα υπόλοιπα στα έχω ξαναπεί». Έλεγα πως θα ήθελα να έχω τα πάντα τακτοποιημένα για κείνες τις μέρες που - μετά

το θάνατό του - θα γράψω τη βιογραφία του κι εκείνος απαντούσε πως δεν ήταν ανάγκη να σκο­ τίζομαι γιατί ούτως ή άλλως κάθε τέτοια απόπει­ ρα θα κατέληγε σε μιαν εξιστόρηση της ζωής της Lillian Heilman με κάποιαν αναφορά σ’ ένα φίλο ονόματι Χάμμετ. Ο θάνατός του προηγήθηκε κατά πέντε χρό­ νια: στις 10 Ιανουάριου του 1961. Δεν έγραψα εκείνη τη βιογραφία γιατί δεν μπορούσα να γρά­ ψω για το στενότερο, τον πιο αγαπημένο μου φί­ λο. Ίσως και επειδή όλες αυτές οι ερωτήσεις που έγιναν στη διάρκεια τριάντα ενός χρόνων μπερ-

αφιερωμα/15 δεΰτηκαν με τις απαντήσεις, έγιναν ένα καθώς ο χρόνος άλλαξε τη ζωή και για τους δυο μας, περνώντας μαζί από τις μέρες της νιότης μου στις μέρες της μέσης ηλικίας. Έτσι η αναφορά μου δε θα γίνει στα πλαίσια μιας βιογραφίας του Σάμμουελ Ντάσιελ Χάμμετ (St. Mary’s Country, Maryland, 27 Μαίου, 1894). Μα ούτε και καμιά κριτική εκτίμηση των ιστοριών που περιέχονται στο παρόν βιβλίο θα κάνω. Κάποτε τις σκέφτηκα πολύ καλά. Όλες όμως δεν είναι καλές, αν και νομίζω πως πολλές από αυτές είναι όμορφες. Θα ήταν δίκαιο να πω αμέσως πως εκδίδοντάς πες έκανα κάτι που ο ίδιος ο Χάμμετ δε θέλησε-απέρριψε κάθε πρόταση επανέκδοσης αυτών των ιστοριών, παρόλο που δεν γνωρίζω την αιτία και ποτέ δε ρώτησα για να τη μάθω. Δεν ήξερα, απ’ όσα είπε για την «Τουλίπα», την ατέλειωτη νου­ βέλα που περιλαμβάνεται στο παρόν βιβλίο, αν είχε σκοπό να ξεκινήσει μια καινούρια λογοτε­ χνική ζωή και ίσως σκεφτόταν πως δε θα έπρεπε να σέρνει μαζί του το παλιό του έργο. Νομίζω όμως πως μερικές φορές ήταν πάρα πολύ άρρω­ στος, ώο εε να φροντίσει κάτι τέτοιο, πολύ τσακι­ σμένος για να ακούσει σχέδια ή να διαβάσει συμβόλαια. Δυσκολευόταν ν’ αναπνέει, κάτι που τον απασχολούσε μέρα νύχτα. τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέ­ μου, στο στρατόπεδο, η γρίπη γύρισε σε φυ­ Σ ματίωση και ο Χάμμετ έμελε να σπαταλήσει αρ­ κετά χρόνια στα στρατιωτικά νοσοκομεία. Βγήκε με φύσημα από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μα ακόμη δεν καταλαβαίνω πώς κατάφερε να τον πάρουν αν και 48 χρόνων. Την ημέρα που τον δέχτηκαν στο στρατό μου τηλεφώνησε για να μου πει πως ήταν η ευτυχέστερη μέρα της ζωής του και πριν προλάβω να του πω πως εμένα κά­ θε άλλο παρά ευτυχής μού ήταν η μέρα αυτή, πριν προλάβω να του υπενθυμίσω τις παλιές πληγές των πνευμόνων του, γέλασε και κατέβασε το ακουστικό. Ο θάνατός του προήλθε από καρ­ κίνο των πνευμόνων, ο οποίος εντοπίστηκε μο­ νάχα δύο μήνες πριν πεθάνει. Δεν έπαιρνε εγχείριση - αμφιβάλλω αν θα συμφωνούσε στην περί­ πτωση που ήταν δυνατόν να εγχειριστεί - και έτσι αποφάσισα να μη του μιλήσω για καρκίνο. Ο γιατρός είπε πως οι πόνοι θα άρχιζαν στο δεξί μέρος του στήθους και το χέρι, μα πως μπορεί και να μην πονούσε καθόλου. Έκανε λάθος: λί­ γες μόνο ώρες αργότερα μου είπε πως άρχισε να πονά. Ο Χάμμετ είχε διαγνώσει, μόνος του, ρευ­ ματισμούς στο δεξί χέρι και επέμενε πως η αρ­ ρώστια του οφειλόταν στο γεγονός ότι κυνηγού­ σε πολύ. Την ημέρα που έμαθα για τον καρκίνο, είπε πως το κοντάκι της καραμπίνας του τον είχε πονέσει πάλι και μου ζήτησε να τον τρίψω. Θυ­ μάμαι: καθόμουν πίσω του κι αυτός έτριβε τον ώμο του και χοροπηδούσε νομίζοντας πάντα πως

ήταν ρευματισμοί, αναπολώντας τα κυνήγια του φθινοπώρου. Όμως ο πόνος δεν ξαναγύρισε, μήτε κι αυτός τον ανάφερε, παρά μόνο την ώρα εκείνη του θανάτου που ούτως ή άλλως ένας πό­ νος στον ώμο χάνεται ανάμεσα σε τόσους άλ­ λους. Δεν ήθελε να πεθάνει και με γαληνεύει η ιδέα πως δεν το ήξερε. Φύλαξα όμως τον εαυτό μου από το πιθανό νόημα μιας νύχτας, κάπου κοντά στο θάνατό του. Μπήκα στο δωμάτιό του και για πρώτη φορά από τότε που τον γνώρισα, είδα δά­ κρυα στα μάτια του και το βιβλίο που είχε να κείται αδιάβαστο. Κάθισα δίπλα του και περίμενα λίγο πριν μπορέσω να πω, «Θέλεις να μιλή­ σουμε;», «Ό χι, η μόνη μου ευκαιρία είναι να μη το κουβεντιάζω», απάντησε σχεδόν θυμωμένος. Και δεν το συζήτησε ποτέ. Η υπομονή, το κου­ ράγιο, η αξιοπρέπεια που έδειξε στη διάρκεια όλων αυτών των σκληρών μηνών ήταν αξιοθαύ­ μαστα. Ή ταν σαν να είχαν έρθει όλα όσα συνιστούν την ανθρώπινη ζωή, μαζεμένα για να τον δοκιμάσουν: η ταλαιπωρία ήταν κάτι προσωπικό και δεν υπήρχε λόγος να κοινοποιηθεί. Θα μπο­ ρούσε να έχει, σχεδόν, ό,τι επιθυμούσε κι έτσι το μόνο που κάναμε - εγώ, η ιδιαιτέρα μου και η μαγείρισσά μου που του είχαμε αφοσιωθεί, όπως οι περισσότερες γυνάίκες - ήταν να κουβαλάμε το φαγητό που μόλις και άγγιζε, τα βιβλία που δύσκολα διάβαζε, τον απογευματινό καφέ και το μαρτίνι για το οποίο επέμενα πριν από το δείπνο που δεν έτρωγε. Μια από εκείνες τις νύχτες, μια άσχημη νύχτα, είπα, «Πιες άλλο ένα, θα νιώσεις καλύτερα». «Όχι», απάντησε, «δεν θέλω». «Ε­ ντάξει στοιχηματίζω όμως πως ποτέ σου δε φα­ ντάστηκες ότι θα σε πίεζα να πιεις». Γέλασε για πρώτη φορά εκείνη τη μέρα. «Ό χι, σίγουρα. Και ποτέ μου δε φαντάστηκα πως θα αρνιόμουν». Το είπε αυτό επειδή το πρώτο βράδυ γνωρι­ στήκαμε, μόλις που συνερχόταν από ένα μεθύσι πέντε ημερών και έμελε να συνεχίσει έτσι για τα επόμενα δέκα οχτώ χρόνια, ώσπου μετά την προειδοποίηση κάποιου γιατρού, υποσχέθηκε^α μην ξαναπιεί, και το κράτησε ώς εκείνη την τε­ λευταία χρονιά με το ένα μαρτίνι την ημέρα- και πάλι γιατί ήταν δική μου ιδέα. υναντηθήκαμε την εποχή που εγώ ήμουν 24 χρόνων κι αυτός 36, σ’ ένα εστιατόριο του Χόλιγουντ. Το μεθύσι των πέντε ημερών είχε τσαλακώσει το υπέροχο πρόσωπό του και είχε κουράσει την ψηλή, λεπτή κορμοστασιά του που έγερνε. Μιλήσαμε για τον Τ.Σ. Έλιοτ, αν και δε θυμάμαι πια τί ακριβώς είπαμε. Ύστερα πήγαμε στο αμάξι του, καθίσαμε και κουβεντιάζαμε, ώσπου ξημέρωσε. Έμελε να ξανασυναντηθούμε λίγες βδομάδες απγότερα και στη συνέχεια ακο­ λουθήσαμε έναν ατακτο ρυθμό που κάλυψε όλη την υπόλοιπη ζωή του και τριάντα χρόνια από

Σ

16/αφιερωμα τη δική μου. Τριάντα χρόνια είναι πολύς καιρός, υποθέτω, και ακόμη και τώρα που γράφω, οι αναμνήσεις ξεφεύγουν από τις πραγματικές τους διαστάσεις· ξέρω πως λίγες μόνο μπορούν να είναι πιστές στα όσα συνέβησαν. Γνωρίζω εκείνη την πρώτη και την αμέσως επόμενη συνάντησή μας, μα πέρα από αυτές υπάρχουν τόσες άλλες εικόνες και ήχοι που μπερδεύτηκαν στο χρόνο και δεν έχω πια καμιά διάθεση να τις ανασυντάξω. (Θα μπο­ ρούσα να ερευνήσω, να εμπιστευτώ άλλους αν­ θρώπους, μα δεν ήθελα να το κάνω με αφορμή τον Χάμμετ, δεν ήθελα να γίνω βιβλιοθηκάριος της ίδιας μου της ζωής). Δεν είναι πως θέλω να σταθώ σεμνή αναφορικά προς τη σχέση μας, αλ­ λά αναρωτιέμαι τώρα αν μια από τις δυνατότε­ ρες αναμνήσεις μου: εκείνη μιας μέρας από την παραμονή μας σε κάποιο νησάκι κοντά στην ακτή του Κονέκτικατ, θα μπορούσε να σημαίνει κάτι γιά άλλον εκτός από εμένα την ίδια. Ή ταν έξι χρόνια μετά την πρώτη συνάντησή μας: έξι γλυκόπικρα χρόνια με το Χάμμετ να με βοηθά στη συγγραφή του πρώτου μου έργου. Γύριζα από την απέναντι ακτή μ’ ένα βαρκάκι φορτωμέ­ νο ψώνια κι εκείνος είχε κατέβει στο ντοκ για να με τραβήξει. Ή ταν άρρωστος εκείνο το καλοκαί­ ρ ι- το πρώτο της αρρώστιας του - και λεπτότε­ ρος από το κανονικό. Τα άσπρα μαλλιά, το άσπρο παντελόνι και το άσπρο πουκάμισο έφτιαχναν μια τέλεια αρμονική φιγούρα κάτω από τον ήλιο του απομεσήμερου. Σκέφτηκα πως αυτός ο μακρύς, ευθύς άντρας με την ακονισμένη μύτη, ίσως και να ’ταν το πιο καλοφτιαγμένο πράγμα που είχα δει σ’ όλη μου τη ζωή και έτσι το σκοινί έφυγε από το χέρι μου κι ο άνεμος απ’ το πανί. Ο Χάμμετ γελούσε καθώς πάσχιζα να ανακτήσω τον έλεγχο του πανιού. Δεν ξέρω για­ τί, μα ξεφώνισα αγριεμένη, «Ένας αμαρτωλός άγιος σαν κι αυτούς του Ντοστογιέφσκι είσαι! Νά τι είσαι!» Το γέλιο σταμάτησε, κι όταν τελικά βγήκα στο ντοκ, κουβάλησε τα πακέτα δίχως να βγάλει τσιμουδιά· το ίδιο και στο φαγητό. Αργό­ τερα, όταν νύχτωσε, είπε, «Γιατί το είπες αυτό; Τι σημαίνει;» Εγώ απάντησα πως δεν ήξερα ούτε γιατί το είπα, ούτε τί σημαίνει. Μερικά χρόνια αργότερα, όταν η ζωή του είχε αλλάξει, δεν ήξερα τί εννοούσα εκείνη την ημέ­ ρα: είχα δει την αμαρτία - ό,τι είναι αμαρτία και ένιωσα την αλλαγή πριν έρθει. Ό τα ν του το είπα, ο Χάμμετ απάντησε πως δεν καταλάβαινε για ποιο πράγμα μιλούσα και πως όλα αυτά του φαίνονταν τόσο θρησκευτικά. Δεν ήξερε όμως για ποιο πράγμα μιλούσα κι αυτό τον ευχαρι­ στούσε. μως, τα χροντροκομμένα, άγαρμπα και ά­ γρια χρόνια που θα ακολουθούσαν, χτίζο­ νταν την ίδια στιγμή που μιλούσαμε. Ό τα ν τον

Ο

πρωτοσυνάντησα είχε γράψει τέσσερα-πέντε μυ­ θιστορήματα και ήταν το επίκεντρο του θαυμα­ σμού, στο Χόλιγουντ και τη Νέα Υόρκη. Δεν εί­ ναι και τόσο ενδιαφέρον να αποτελείς το επίκε­ ντρο του θαυμασμού σε μια από αυτές τις πόλεις - ακόμη και το πιο θαυμάσ ιο π α ιδ ί κά ποτε αλ­

λάζει μα στην περίπτωσή του το ενδιαφέρον προερχόταν από την προσήλωση σε ανθρώπους όπως ο πρώην ντετέκτιβ, με τα πληγωμένα πόδια και το σπασμένο κεφάλι από συνεχείς καυγάδες με παρανόμους, όμορφους τρόπους, καλές σπου­ δές, αστραφτερό παρουσιαστικό, παλαιά κατα­ γωγή, εκκεντρικός, πνευματώδης, σπάταλος με τις γυναίκες που θα συνέχιζαν να τον αγαπούν ακόμη και αν δεν είχε πάνω του τίποτα καλό. Ό μω ς καθώς τα χρόνια περνούσαν, ανάμεσα στο 1930 και το 1948, δεν έγραψε παρά μόνο ένα μυθιστόρημα και λίγα διηγήματα. Το 1945, το ποτό έπαψε να είναι διασκέδαση. Τα μεθύσια έγιναν μακρύτερα και οι διαθέσεις σκοτεινότε­ ρες. Εγώ πηγαινοερχόμουν εκείνα τα χρόνια, όμως από το 1948 δεν ήθελα ούτε να δω το ποτό. Δεν είχα συναντήσει τον Χάμμετ για δυο μήνες, ώσπου η αφοσιωμένη γυναίκα που κρατούσε το σπίτι του με πήρε τηλέφωνο και μου είπε πως θα ’ταν καλύτερα να πάω εκεί. Είπα όχι και ύστερα πήγα. Ντύσαμε έναν άνθρωπο που δεν μπορούσε να πάρει τα πόδια του και τον πήγαμε σπίτι μου, όπου όλη τη νύχτα παρακολουθούσα ένα ντελίριο το οποίο θα μου εξηγούσε την άλλη μέρα ο γιατρός του νοσοκομείου. Ή ταν παλιός φίλος και αυτός. «Θα πω στον Χάμμετ πως αν συνεχί­ σει έτσι, σε λίγους μήνες θα πεθάνει. Είναι κα­ θήκον μου να του το πω, αν και δεν νομίζω πως θα βγει τίποτε», είπε. Μετά από λίγο, βγήκε από το δωμάτιο του Ντας και είπε, «Του το είπα. Συμφώνησε. Μου είπε πως θα το ’κόβε για πά­ ντα, μα δεν μπορούσε». Μπορούσε και το ’κάνε. Έξι-επτά χρόνια αργότερα, του είπα πως ο για­ τρός είχε πει ότι δεν θα κρατούσε πολύ η αποχή του από το ποτό. Με κοίταζε συγχυσμένος: «Μα του έδωσα το λόγο μου, τότε». «Τον έχεις κρατή­ σει συχνά;» τον ρώτησα. «Τις περισσότερες φο­ ρές», απάντησε, «ίσως γιατί σπάνια τον έδωσα». Είχε νιώσει από μικρός την έννοια της τιμής και προσηλώθηκε με μανία στους προσωπικούς του κανόνες. Το 1951 πήγε στη φυλακή επειδή μαζί με άλλους δύο επιτρόπους των εγγυητικών κονδυλίων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αρνήθηκε να κατονομάσει τους συνδρομητές στο δι­ καστήριο. αλήθεια ήταν πως δεν είχε πατήσει το πόδι του στα γραφεία της Κομητείας ώστε να γνωρίζει έστω ένα συνδρομητή. Μια νύχτα πριν καταθέσει του είπα, «Γιατί δε λες πως δεν ξέρεις τα ονόματα;» «Ό χι», είπε, «δεν μπορώ να πω τέτοιο πράγμα». «Γιατί;» «Δεν ξέρω γιατί».

Η

αφιερωμα/17 Επακολούθησε μια σιωπή γεμάτη εκνευρισμό και συνέχισε, «Νομίζω πως έχει να κάνει με το λόγο μου, μα δε θέλω να μιλήσω γι’ αυτό. Δεν θα δο­ θεί συνέχεια, αν και νομίζω πως θα φάμε λίγη φυλακή· δεν χρειάζεται να ανησυχείς». Ύστερα άρχισα να μην τον καταλαβαίνω γιατί η φωνή του χαμήλωσε και οι λέξεις έβγαιναν με μια ακα­ νόνιστη, νευρική ροή. Είπα πως δεν τον άκουγα κι εκείνος δυνάμωσε τον τόνο του και έγειρε το κεφάλι. «Μισώ αυτό τον καταραμένο τρόπο ομι­ λίας, μα ίσως είναι καλύτερα να σου πω πως αν κινδύνευα με κάτι περισσόΐερο από φυλακή, αν επρόκειτο για την ίδια τη ζωή μου, θα την έδινα για χάρη αυτού που νομίζω πως είναι η δημο­ κρατία και δε θα αφήσω τους μπάτσους και τους δικαστές να με μάθουν τί σημαίνει δημοκρατία». Πήγε για ύπνο και την άλλη μέρα μπήκε στη φυ­ λακή.

24 Ιουλίου, 1965 Όμορφη καλοκαιρινή μέρα! Πριν από 14 χρό­ νια, μιαν άλλη όμορφη καλοκαιρινή μέρα ο δικη­ γόρος είπε πως ο Χάμμετ δεν τον ήθελε, μα τελι­ κά συμφώνησε να του μιλήσει μόνο και μόνο επειδή έτσι θα ένιωθα εγώ καλύτερα. Γύρισε από τη φυλακή της West Street μ’ ένα μήνυμα γραμ­ μένο σε παλιό χαρτί περιτυλίγματος: «Πες στη Αίλυ να φύγει. Πες της πως δεν χρειάζομαι από­ δειξη ότι μ’ αγαπά και δε θέλω». Έ τσι έφυγα για την Ευρώπη και του έγραφα σχεδόν καθημε­ ρινά, μη ξέροντας πώς παραλάμβανε ένα γράμμα στα δέκα και μη παίρνοντας κανένα από αυτόν, αφού δεν του επετρέπετο να γράφει σε πρόσωπα

που δεν ήταν συγγενείς του. (Την εποχή εκείνη μεταφέρθηκε σ’ ένα ομοσπονδιακό σωφρονιστή­ ριο στην Δυτική Βιρτζίνια). Εκείνο το καλοκαί­ ρι, είχα ένα μόνο μήνυμα: έλεγε πως η δουλειά του στη φυλακή ήταν να καθαρίζει τουαλέτες και πως το έκανε καλύτερα από εμένα. Γύρισα στη Νέα Υόρκη για να τον συναντήσω τη νύχτα που θα έβγαινε από τη φυλακή. Ή ταν ένας αδύνατος άντρας που είχε αδυνατίσει ακό­ μη περισσότερο, ένας ασθενικός που είχε αρρωστήσει χειρότερα. Η ασθενική του φιγούρα προσπαθούσε να βαδίσει με αξιοπρέπεια, μα κα­ τεβαίνοντας τη σκάλα του αεροπλάνου κρατιό­ ταν γερά από το χερούλι και πριν με δει, σκό­ νταψε και αναγκάστηκε να σταματήσει για να μην πέσει. Νομίζω πως από εκεί και πέρα κατά­ λαβα πως θα ήταν συνεχώς άρρωστος. Δεν μπο­ ρούσα να τον χαιρετήσω· έτρεξα πίσω, προς το αεροδρόμιο κι έτσι χαθήκαμε για λίγη ώρα. Σε μια βδομάδα όμως, αφού είχε κοιμηθεί και μπο­ ρούσε να τρώει κανονικά, ξεκίνησε μια ολόκλη­ ρη κωμωδία, η τελευταία της ζωής του: η φυλα­ κή δεν ήταν τελείως χάλια. Οπωσδήποτε, το φαί ήταν απαίσιο και μερικές φορές σάπιο, μα εύρισκες πάντα γάλα· οι λαθρέμποροι και τα κλε­ φτρόνια ήταν μαστουρωμένοι. Ωστόσο η κουβέ­ ντα μαζί τους δεν ήταν περισσότερο βλακώδης από μια κουβέντα σ’ ένα οποιοδήποτε νεοϋρκέζικο κοκτέιλ πάρτυ. Κανείς δεν ήθελε να καθα­ ρίζει τις τουαλέτες, αλλά με τον καιρό εύρισκες ένα κάποιο νόημα στη δουλειά, ένα κάποιο εν­ διαφέρον γύρω από τα διάφορα καθοριστικά υλικά. Οι φυλακισμένοι ομοφυλόφιλοι ήταν βρωμερά πλαδαροί, μα όχι χειρότεροι από εκεί-

18/αφιερωμα νους που βρίσκεις στο οποιοδήποτε μπαρ, και πάει λέγοντας. Ο τρόπος με τον οποίο ο Χάμμετ ασκούσε τη σοβαρότητα - και το χιούμορ επίσης - ήταν η διακωμώδηση των ανθρώπινων προβλη­ μάτων και δυστυχιών. Κάποτε, είχαμε συναντή­ σει τον Χάουαρντ Φαστ στο δρόμο και μας είχε πει για τη καταδίκη του. Ό τα ν απομακρυνθήκα­ με ο Χάμμετ είπε, «Θα ’σουν καλύτερα, Χάου­ αρντ, αν έβγαζες πρώτα το αγκάθινο στεφάνι». Μιλούσε, μπορώ να πω, για τη φυλακή, όπως άλλοι μιλούν για τα κολλεγιακά τους χρόνια. ε θέλω να αποφύγω την κουβέντα γύρω από τις πολιτικές απόψεις του Χάμμετ, μα η αλήθεια είναι πως δεν ξέρω αν ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και δεν τον ρώτησα ποτέ. Αν τώρα κάτι τέτοιο μοιάζει με μια παρά­ ξενη υπεκφυγή στις σχέσεις δυο ανθρώπων, εμείς δεν το αντιλαμβανόμασταν έτσι· ήταν πι­ θανά το αποτέλεσμα της συνύπαρξής μας, μιας συνύπαρξης στηριγμένης στην άδηλη συμφωνία των ξεχωριστών δραστηριοτήτων μας. Τώρα, κοιτάζοντας πίσω, βλέπω πως είχαμε πραγματι­ κά παράξενες απόψεις για την αυτονομία μας, διαφορετικές από εκείνες των άλλων. Για παρά­ δειγμα, ποτέ δε μιλούσαμε για χρήματα - πόσο κοστίζει κάτι ή τί μπορεί να αποφέρει - παρόλο που δίναμε ο ένας στον άλλο και είχαμε ανάγκες. Δεν έχει και τόση σημασία για μένα που δεν ξέ­ ρω αν ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμμα­ τος· ορισμένως ήταν Μαρξιστής. Ασκούσε κριτι­ κή όμως, συχνά περιφρονούσε τη Σοβιετική Ένωση μ’ εκείνη την επαρχιώτικη λογική που κάνει τους Αμερικανούς να περιφρονούν τους ξένους. Συχνά, ήταν σαρκαστικός και επιθετικός με το Κ.Κ.Α., στο τέλος όμως αποδεικνυόταν π ι­ στός. Κάποτε, σε μια διαφωνία μας, είπε πως ένα μεγάλο μέρος των κομμουνιστικών απόψεων τον στενοχωρεί και πάντα, όταν βλέπει κάτι το

Δ

Έ τσι δεν το ξανασυζητήσαμε και υποθέτω πως οι τέτοιου είδους σιωπές κάνουν κάποιο κακό ή δημιουργούν μια τεράστια απόσταση· καλύτερα όμως έτσι, παρά εκείνοι οι άγριοι καυγάδες που είχαμε - σταμάτησαν στη δεκαετία του ’40 - όταν ήξερε πως δεν συμφωνούσα μαζί του. Σκέφτομαι πως θα τον πείραζε, μα δεν το είπε ποτέ. Εμένα με πονούσε. Ή ξερα όμως πως, αντίθετα με τους περισσότερους ριζοσπάστες, ό,τι πίστευε, ό,τι κατέκτησε, είχε τις ρίζες του στο διάβασμα και τη σκέψη. Του πήρε χρόνο πολύ για να οικοδο­ μήσει τη σκέψη του και είχε μυαλό ανοιχτό, χα­ ρακτήρα ελευθεριακό. Ο Χάμμετ προερχόταν από μια γενιά ταλα­ ντούχων συγγραφέων. Αυτοί που γνώριζα είχαν ρομαντικές αντιλήψεις για το επάγγελμά τους, θεωρούσαν σπουδαίο πράγμα το γράψιμο, ίσως το πιο σπουδαίο στον κόσμο αυτό, και ήταν έτοιμοι να κάνουν θυσίες. Υποθέτω πως ήθελαν χρήματα και δόξα όπως οι σημερινοί, μα η ανάγκη αυτή δεν τους κυριαρχούσε, δεν τους εί­ χε δηλητηριάσει. Ήθελες να βγάλεις χρήματα, είναι φυσικό, δε συναγωνιζόσουν όμως τους ε­ μπόρους και τους τραπεζίτες, κι αν έσπερνες το ταλέντο σου απ’ εδώ κι απ’ εκεί δεν το έκανες για να πιάσεις την καλή. Ό ταν πρωτοσυνάντησα τον Χάμμετ, σερνόταν στα πάρτυ του Χόλιγουντ και τα μπαρ της Νέας Υόρκης: σπατάλημα δυνά­ μεων, ίσως συγχωρητέο μια και αυτοί με τους οποίους σχετιζόταν έμοιαζαν να ’χαν βγει από το The day o f the locust*. Ήξερε όμως τί του συνέβαινε και μετά το 1948 δεν επρόκειτο να ξαναγίνει τέτοιο πράγμα. Θα μπορούσαμε να υποθέ­ σουμε πως καθώς η ζωή του άλλαξε, αυξήθηκε και η παραγωγικότητά του- δε συνέβη όμως αυ­ τό. Ίσως να είχε χαθεί πια η δύναμή του. Ξέρου­ με όμως πως η παραγωγικότητα δεν αποτελεί απόδειξη μιας σημαντικής ζωής και τώρα, πε­ ρισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στρώθηκε στο διάβασμα. Διάβαζε τα πάντα. Δεν είχε αγαπημένους συγγραφείς, αδιαφορούσε για τα πρόσωπα. Τους καλούς όμως δεν τους ζήλευε και ήταν ανεκτικός με όλους, κυρίως επειδή θυ­ μόταν τους δικούς του αγώνες των πρώτων χρό­ νων. εν ξέρω πότε αποφάσισε να καταπιαστεί με το γράψιμο, μα ξέρω πως πρωτοέγραψε όταν βγήκε από τα στρατιωτικά νοσοκομεία, στη δεκαετία του ’20, κατασταλάζοντας κοντά στη γυναίκα και την κόρη του - έμελε να ’ρθει και άλλη μια - στο Σαν Φρανσίσκο. (Επέστρεψε για να δουλέψει λίγο στους Πίνκερτον, αν και δεν είμαι σίγουρη αν ήταν εκείνη την εποχή ή αργό­ τερα). Ό τα ν κάποτε τον ρώτησα γιατί δε θέλησε πο­ τέ να πάει στην Ευρώπη, γιατί δε θέλησε ποτέ να γνωρίσει μιαν άλλη χώρα, μου είπε πως κάποτε

Δ

καλύτερο, εκδηλώνει την πρόθεση y’ αλλάξει τις απόψεις των κομμουνιστών. Και ύστερα είπε, «Και τώρα, σε παρακαλώ να μη το ξανασυζητήσουμε, γιατί κάνουμε κακό ο ένας στον άλλο».

αφιερωμα/19 ήθελε να πάει στην Αυστραλία, ίσως και για να μείνει, μα την ημέρα που αποφάσισε να αφήσει τους Πίνκερτον για πάντα, αποφάσιζε παράλλη­ λα να εγκαταλείψει την ιδέα της Αυστραλίας. Έ να πλοίο με Αυστραλιανή σημαία που ερχόταν από το Σίδνεϋ στο Σαν Φρανσίσκο, μεταφέροντας 200.000 δολάρια σε χρυσό, ειδοποίησε τον ασφαλιστή του πως ο χρυσός είχε χαθεί. Ο ασφαλιστής ήταν πελάτης των Πίνκερτον κι έτσι ο Χάμμετ ανέλαβε μαζί με κάποιον άλλο την υπόθεση. Περίμενε το πλοίο, ανέκρινε τους ναυ­ τικούς, έψαξε *μα δεν μπόρεσε να βρει τίποτε. Ήξεραν πως ο χρυσός δεν είχε φυγαδευθεί από το πλοίο κι έτσι η εταιρία αποφάσισε να στείλει τον Χάμμετ μαζί του, όταν θα σαλπάριζε. Ένας πανευτυχής άνθρωπος, αναχωρώντας για κει που πάντα ονειρευόταν έφτιαξε τα μπαγκάζια του. Λίγες ώρες πριν την αναχώρηση, ο επικεφα­ λής της εταιρίας θεώρησε καλό να ψάξουν για τελευταία - και ίσως τυχερή - φορά. Ο Χάμμετ σκαρφάλωσε σ’ ένα φουγάρο που είχε ψάξει κάμποσες φορές, κοίταξε κάτω και ούρλιαξε, «Το μετακίνησαν. Εδώ είναι». Είπε πως καθώς οι λέξεις αυτές έβγαιναν από το στόμα του, σκε­ φτόταν, «Δεν έχεις αισθητήριο, αν και είσαι ντετέκτιβ. Γιατί δεν τον ανακάλυψες μια μέρα μετά την αναχώρηση;» Ψάρεψε το χρυσό, τον πήγε στα γραφεία των Πίνκερτον και παραιτήθηκε το ίδιο απόγευμα. Μετά την παραίτηση έκανε αρκετές δουλειές, μα δεν θυμάμαι τί ακριβώς. Σ’ ένα χρόνο ξανα­ χτύπησε η φυματίωση και άρχισαν οι αιμοπτύ­ σεις. Είχε αποφασίσει να μη ξαναγυρίσει στα στρατιωτικά νοσοκομεία και όταν σκέφτηκε πως ο χρόνος ζωής του ήταν περιορισμένος, αποφά­ σισε να τον διαθέσει στην πραγματοποίηση των πραγμάτων που ήθελε. Άφησε τη γυναίκα και το παιδί του, ζούσε με όσο λιγότερα μπορούσε και άρχισε να γράφει. Μια μέρα, οι αιμοπτύσεις σταμάτησαν και δεν ξαναφάνηκαν. Κάποτε, άρ­ χισε να βγάζει λίγα χρήματα από φτηνά περιοδι­ κά, εφημερίδες και ποιήματα που έδινε στο Smart Set του Mencken. Δεν έχω σαφή γνώση αυτής της περιόδου της ζωής του Χάμμετ, μα ακουγόταν πάντα σαν πιο όμορφη και ελεύθερη, μποέμικη με την έννοια του 1920: η κοπέλα της Pine Street, μια άλλη στη Grant Street και καλό φαγητό, κόκκινο κρασί σε φτηνά εστιατόρια του Σαν Φρανσίσκο. Φήμη στο χώρο των φτηνών πε­ ριοδικών και τώρα πια ίσως ένας ολόκληρος δι­ κός του κόσμος. Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΙΩ ΑΝΝΟ Υ ΚΥΚΛΟΦΟΡ.ΟΥΝ 1 9

8

7

Κάλπη Co 1 9

8

7

0 ΤΡΙΤΠ7 ΔΡΟΜΟΣ <

‘" Ζ

Μ /

Ο Τρίτος Δρόμος (Αυστηρώς Ακατάλληλον)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

* «The day o f the locust» (Η μέρα της αχρίδας), μυθιστόρημα του Ναθάναελ Ουέστ που αναφέρεται στη ζωή και τους αν­ θρώπους του Χόλιγουντ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον-τίτ­ λο «Ά γριο Χόλιγουντ» σε μετάφραση Ρένας Χατχούτ, «Αστά-ν™» 1986.

20/αφιερωμα

ια τον Ντάσιελ Χάμμετ ένα είναι βέβαιο: αν δεν εί^ε εργαστεί ως ντετέκτιβ δε θα είχε τολμήσει ποτέ να γράψει αστυνομικά μυθιστορή­ ματα. Ανήκει στην κατηγορία των αντιπροσω­ πευτικών Αμερικανών- συγγραφέων, για τους οποίους ή δράση και η εμπειρία προηγείται της συνγραφικής λειτουργίας. Ήμουν ντετέκτιβ. Έτσι έγραψα γι’ αυτούς. Ό λα ξεκινούν από ε κ ( ί1. Χωρίςί· κρνέναν ορφτό προσανατολισμό στη ζωή του: στα· εικόσιένα .του, έχοντας ήδη αρχίσει νά π ^ ει, με μοναδικό ίσως νεανικό ενδιαφέρον το διάβασμα, είδε στις εφημερίδες μια ιδιόμορφη ανακοίνωση και ζήτησε δουλειά στο «Πανεθνικό Γραφείο Ερευνών» των Πίνκερτονς. Ή ταν το πιο γνωστό ιδιωτικό αστυνομικό γραφείο με εξήντα χρόνια ζωής και είκοσι παραρτήματα σ’ ολόκληρη την Αμερική2. Ο ιδρυτής του είχε αποτελέσει και τον ήρωα λαϊκών αναγνωσμάτων3. Οι υπάλληλοί του ονομάζονταν «Operatives», που μπορεί ν’ αποδοθεί ως «υπάλληλοι εν δρά­ σει».· Φιλοσοφία της επιχείρησης ήταν ότι το δί­ καιο του σκοπού δικαιολογεί και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή του. Στο τέ­ λος του‘περασμένου αιώνα, με την αύξηση της δύναμης της κρατικής αστυνομίας και την έξαρ­ ση του εργατικού κινήματος, το «Πανεθνικό Γραφείο Ερευνών» προσανατολίστηκε στην προστασία της λειτουργίας των εργοστασίων και στη δημιουργία απεργοσπαστικών μηχανισμών.

Γ

Οι υπάλληλοι του γραφείου ήταν στρατιώτες, νυχτοφύλακες, παίκτες αθλητικών ομάδων, πρώην κακοποιοί, τύποι μοναχικοί, χωρίς πολ­ λές φιλοδοξίες και στόχους στη ζωή τους. Όλη τους η δουλειά βασιζόταν στην παρακολούθη­ ση4. Ηταν μια δουλειά χαμάλη, σκληρή και άχα­ ρη5. Έπρεπε να παίρνουν τον ύποπτο από πίσω επί μέρες και να έχουν την υπομονή να περιμέ­ νουν ατέλειωτες ώρες κάποιον να φανεί, κάτι να γίνει ή κάτι ν’ ακούσουν. Ό ποιος δεν τα κατάφερνε στην παρακολούθηση, κρινόταν ακατάλ­ ληλος για το επάγγελμα. Οι τέσσερις κανόνες της παρακολούθησης που παρουσίασα στο «Ζιγκ-ζαγκ», τα λένε όλα για το θέμα αυτό. (Να μένεις πάντα πίσω από τον ύπο­ πτο, να μην προσπαθείς ποτέ να κρυφτείς, να συμπεριφέρεσαι φυσιολογικά κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και ν’ αποφεύγεις το βλέμμα του - σημ. συντ.). Δεν υπάρχουν περισσότερα κόλπα για να μάθει κανείς. Α ν εφαρμοστούν οι παραπάνω κανόνες, η παρακολούθηση μετατρέπεται στην πιο εύκολη δουλειά του ντετέκτιβ, εκτός αν πρόκειται για εξαιρετικά νευρικό άτο­ μο. Παίρνεις κάποιον από πίσω κι αν βγάλεις στην άκρη τις συμπτώσεις, η μοναδική αιτία για την οποία μπορεί να τον χάσεις είναι η δική σου νευρικότητα. Ακόμα κι ένας έξυπνος εγκληματίας είναι δυ­ νατόν να παρακολουθείται για βδομάδες, χωρίς να το υποπτευθεί. Ξέρω την περίπτωση ενός ντε-

αφιερωμα/21 τέκτιβ που παρακολουθούσε μήνες έναν πανούρ­ γο παραχαράκτη, δίχως αυτός να το καταλάβει. Ο ίδιος, παρακολουθούσα κάποιον για έξι βδο­ μάδες αλλάζοντας συνεχώς τραίνα και ακολου­ θώντας τον σε περισσότερες από πέντε επαρχια­ κές πόλεις· και δεν μπορώ να πω ότι περνάω απαρατήρητος σε τρία μέτρα απόσταση. Κάτι ακόμα: ο ντετέκτιβ που παρακολουθεί ένα άτομο επί μέρες, μπορεί να έχει ελάχιστη γνώση των χαρακτηριστικών του προσώπου του. Ο τρόπος που περπατάει, το ντύσιμο, το σουλού­ πι, τα ξεχωριστά του στοιχεία, όλ’ αυτά όπως φαίνονται από πίσω, είναι πιο σημαντικά από το πρόσωπο. Αναγνωρίζεις έτσι τον άνθρωπό σου από μεγαλύτερη απόσταση και δεν χρειάζεται να περάσεις μπροστά του, για να δεις το πρόσωπό του. Παλιά, και δεν έχει περάσει καιρός από τό­ τε, πριν αποφασίσω ότι είναι πιο ενδιαφέρον να γράφεις για το ανθρωποκυνηγητό, παρά να παίρνεις μέρος σ’ αυτό, δεν ήμουν ένθερμος οπα­ δός της παρακολούθησης. Ο προϊστάμενός μου, όμως, δεν έχανε και την παραμικρή ευκαιρία ν’ αφήσει το γραφείο και να τρέξει στους δρόμους πίσω από κόιποιον ύποπτο. (Ντ. X., γράμμα στον εκδότη της Μαύρης Μάσκας, 1.3.1924). Προϊστάμενος του Χάμμετ ήταν ο James Right, υποδιευθυντής του παραρτήματος των Πίνκερτονς στη Βαλτιμόρη, ένας κοντόχοντρος πενη­ ντάρης που είχε γίνει θρυλικό πρόσωπο στους κύκλους του γραφείου. Οι ικανότητες και οι πε­ ριπέτειες του Right θα εντυπωσιάσουν τον Χάμ­ μετ· θα επηρεαστεί βαθύτατα από τον προϊστά­ μενό του που θ’ αποτελέσει το μοντέλο για τον κεντρικό μυθιστορηματικό του ήρωα, τον Κοντινένταλ Οπ6. Στη διάρκεια της εκπαίδευσής του, ο Right δεν του μετέδωσε μόνο την τεχνική της παρακολούθησης και του «ανθρωποκυνηγητού», αλλά κι έναν κώδικα συμπεριφοράς του ιδιωτι­ κού ντετέκτιβ, ένα αμάλγαμα του κανονισμού των Πίνκερτονς, επαγγελματικής ηθικής και κα­ νόνων αυτοπροστασίας, τον οποίο ο Χάμμετ ασπάστηκε με ενθουσιασμό και εφάρμοσε σ’ όλοκληρη τη ζωή του με θρησκευτική σχεδόν ευλάβεια και προσήλωση. Ο καλός ντετέκτιβ έπρεπε να μένει ανώνυμος, να μη συζητάει ποτέ για τις δουλειές του, ν’ απο­ καλύπτει σπάνια την ταυτότητά του και ν’ απο­ φεύγει τη δημοσιότητα. Το «Πανεθνικό Γραφείο Ερευνών», που είχε έναν πολύ αυστηρό εσωτερι­ κό κανονισμό, υποχρέωνε τους υπαλλήλους του να γράφουν ανώνυμες αναφορές, υπογραμμένες με τον κωδικό τους αριθμό, πάνω στις υποθέσεις που αναλάμβαναν, την εξέλιξη και την ολοκλή­ ρωσή τους. Οι αναφορές αυτές, ψυχρή καταγρα­ φή γεγονότων και στοιχείων, θ’ αποτελέσουν ένα σχολείο για τον Χάμμετ, με φανερή επίδραση στη διαμόρφωση του λιτού συγγραφικού του στυλ.

Το επαγγελματικό ήθος του ντετέκτιβ, σύμφω­ να με τον Right, δε συμβάδιζε με την παραδεδεγ­ μένη ηθική, αλλά με μια προσωπική αντίληψη του σωστού και του λάθους. Τα μέσα του «αν­ θρωποκυνηγού» δεν μπορούσε να είναι διαφορε­ τικά από αυτά των ανθρώπων του εγκλήματος. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ θα εξαπατήσει, θα με­ ταμφιεστεί, θα κοροϊδέψει, θα κλέψει ή θα εκ­ βιάσει για να φτάσει στον άνθρωπό του. Από τη στιγμή που ρίχνεται σε μια υπόθεση, οφείλει κά­ ποια υπακοή στον πελάτη. Ποτέ όμως πέρα από το δικό του συμφέρον και το συμφέρον της επι­ χείρησης. Η προσοχή του συγκεντρώνεται στη διατήρηση της αντικειμενικότητάς του, στην αυ­ στηρή αίσθηση των προτεραιοτήτων, της λεπτής ισορροπίας ανάμεσα σε αλληλοσυγκρουόμενι συμφέροντα, μιας συναισθηματικής επίσης από στάσης από πράγματα και καταστάσεις. Να μη συνδεθεί με τον πελάτη του, ειδικά όταν πρόκει­ ται για γυναίκα, να μην αντιπαθήσει τον αντίπα­ λό του, να μείνει ψύχραιμος και νηφάλιος. Στό­ χος του είναι η επαγγελματική, συναισθηματική και οικονομική του επιβίωση και ασφάλεια, σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η διαφθορά, η αυτο­ καταστροφή και το έγκλημα. θητεία του Χάμμετ ως ντετέκτιβ ήταν σύ­ Η ντομη. Δούλεψε στη Βαλτιμόρη από το 1915 μέχρι τον Ιούνιο του 1918, οπότε κατατά­ χτηκε στο στρατό. Έπαθε φυματίωση και πέρα­ σε ένα διάστημα στο νοσοκομείο. Ό τα ν απολύΝτ. Χάμμετ 1951

22/αφιερωμα θηκε από το στρατό η υγεία του είχε κλονιστεί επικίνδυνα. Έφυγε από τη Βαλτιμόρη γιατί δεν άντεχε το υγρό της κλίμα. Πήγε στο Σποκέην της Ουάσινγκτον και προσλήφθηκε στο εκεί πα­ ράρτημα των Πίνκερτονς. Το Νοέμβριο του 1920 η υγεία του επιδεινώνεται. Ξανά στο νοσοκο­ μείο. Θα τα φτιάξει με τη νοσοκόμα Jone Nolan και αργότερα θα παντρευτοΰνε. Τον Ιούνιο του 1921 φεύγει για το Σαν Φρανσίσκο. Θα δουλέψει μέχρι το Φεβρουάριο του 1922, οπότε για λόγους υγείας, σε πλήρη εξάντληση και με αβεβαιότητα για τη ζωή που -του απέμενε, εγκαταλείπει το επάγγελμα του ντετέκτιβ. Τα σοβαρά και έγκυρα στοιχεία σχετικά με τη δράση του Χάμμετ στους Πίνκερτονς είναι σχε­ δόν ανύπαρκτα. Στη Βαλτιμόρη, τ’ αρχεία με τις αναφορές λέγεται ότι κάηκαν κανένα ουσιαστι­ κό ντοκουμέντο δεν έχει δει τη δημοσιότητα. Στις τρεις βιογραφίες του Χάμμετ αναφέρονται πολλά περιστατικά και ανέκδοτα, αλλά δεν υπάρχει ούτε ένα που να μπορεί να υποστηριχτεί με βεβαιότητα. Ακόμα και οι μαρτυρίες της Lil­ lian Heilman, που συνδέθηκε με τον Χάμμετ πά­ νω από τριάντα χρόνια, αμφισβητούνται. Ό πω ς η αναφορά της στα χρόνια της Βαλτιμόρης και της απεργοσπαστικής δράσης του «Πανεθνικού Γραφείου Ερευνών» στην οποία, είναι το μόνο σίγουρο, πήρε μέρος και ο Χάμμετ, όπου υπο­ στηρίζει ότι του είχαν προτείνει να δολοφονήσει για πέντε χιλιάδες δολάρια τον ηγέτη του συνδι­ κάτου των εργατών χαλκού Frank Little. Ο Χάμ­ μετ, γράφει, αρνήθηκε. Ο Little τελικά δολοφο­ νείται, ίσως από κάποιον Πίκερτον. Ο βιογρά­ φος του Richard Layman, που διατηρεί μια σχε­ τικά κριτική στάση στο μύθο του ντετέκτιβ Χάμ­ μετ, απαντάει ότι το περιστατικό είναι φαντα­ στικό, διότι η διένεξη συνδικάτου-βιομηχάνων εξελισσόταν σε περιοχή έξω από τις αρμοδιότη­ τες του παραρτήματος της Βαλτιμόρης. Υποστη­ ρίζει ότι ασφαλώς ο Χάμμετ θα είχε αναφέρει κάποτε το περιστατικό, αλλά αυτό δε λέει αποΣημειώσεις 1. Αναφέρεται από τον William Nolan στο «Ντ. Χάμμετ, μια περιθωριακή ζωή», σελ. 3.

2. Στα 1850 ο Allan Pinkerton, Σκωτσέζος μετανάστης, ίδρυσε στο Σικάγο δικό του γραφείο με εννέα αρχικά υπαλλή­ λους, τους οποίους εκπαίδευε ο ίδιος στην τέχνη της παρακο­ λούθησης. Λέγεται ότι το γραφείο του θύμιζε παρασκήνιο θεά­ τρου καθώς εξηγούσε στους άντρες του πώς έπρεπε να με­ ταμφιεστούν και παρουσίαζε από την πλούσια γκαρνταρόμπα του τ’ ανάλογα ρούχα για το ρόλο του μπάρμαν, του αμαξά ή του τζογαδόρου. Η σκηνή αυτή θυμίζει τις μεταμφιέσεις του Σέρλοκ Χολμς, που ίσως κάποια σχέση να είχαν με αστυνομι­ κές συνήθειες της εποχής των πρώτων εξερευνήσεων στα άδυ­ τα των μεγαλουπόλεων. συνήθειες που σήμερα φαίνονται φαιδρές.

3. «Ο Σέρλοκ Χολμς δεν έχει όμοιόν του, έχει όμως διασήμους μαθητάς, τον Νικ Κάρτερ και τον Νατ Πίνκερτον» (από ελληνική έκδοση εποχής, τυπωμένη στην Κωνσταντινούπολη ανατύπωση περιοδικού «Παρά Πέντε»). Βλ. επίσης «Το αστυ-

λύτως τίποτα: ήταν προσφιλής του συνήθεια να μπερδεύει τα αληθινά με τα αληθοφανή γεγονό­ τα και συνέχιζε για χρόνια να διατηρεί το απόρρητο και ανώνυμο του επαγγελματικού του παρελθόντος. Το ότι ο Χάμμετ άφησε τόσο λίγα στοιχεία πίσω του, δίνει την εικόνα ανθρώπου που κάλυπτε τα ίχνη του, υπερασπιζόμενος φα­ νατικά τις ιδιωτικές πτυχές της ζωής του. Πόσο μάλλον όταν τα μυθιστορηματικά γεγονότα είχαν γίνει πλέον ευρύτατα γνωστά καί υπολείπονταν κατά πολύ των πραγματικών. Τρεις μεγάλες υποθέσεις, στις οποίες υποτίθεται ότι έλαβε μέ­ ρος στην περίοδο του Σαν Φρανσίσκο, συμπί­ πτουν χρονικά και δύσκολα βγαίνει συμπέρασμα σε ποιες πήρε μέρος και σε ποιες όχι. Το μοναδι­ κό αυτοβιογραφικό κείμενο του Χάμμετ είναι οι «Αναμνήσεις ενός ιδιωτικού ντετέκτιβ». Σ’ αυτό απουσιάζουν τα συνταρακτικά γεγονότα και οι συναρπαστικές περιπέτειες: είναι ένα κείμενο από σκόρπιες σημειώσεις που περισσότερο θυμί­ ζουν το ύφος του «νεορεαλισμού» γύρω από μι­ κρά καθημερινά γεγονότα. Κάποιος που παρακολουθούσα πήγε στην εξο­ χή για περίπατο, Κυριακή απόγευμα, αλλά χά­ θηκε. Αναγκάστηκα να του δείξω το δρόμο της επιστροφής.

V Γνώρισα έναν ντετέκτιβ που τον έκλεψαν το πορτοφόλι ενώ έψαχνε στον ιππόδρομο για πορ­ τοφολάδες. Αργότερα έγινε προϊστάμενος σ ’ ένα γραφείο ερευνών. Το πολυτάραχο αστυνομικό παρελθόν του Χάμμετ ανήκει μάλλον στη σφαίρα του μύθου και συγχέεται με τον κόσμο της μυθοπλασίας. Αυτό που γνώρισε ο Χάμμετ από πρώτο χέρι, ήταν όλη η «προλεταριακή» πλευρά της δουλειάς του ιδιωτικού αστυνομικού, η ιδιομορφία της, η κοινωνική και «φιλοσοφική» της παραδοξότητα. * Απόσπασμα από τη μελέτη «Ο αφηγηματικός παροξυσμός του Ντ. Χάμμετ», συνοδευτικό κείμενο στην «Κατάρα των Ντέην», εκδ. Άγρα. νομικό μυθιστόρημα και ο περιοδικός τύπος» του Δημ. Χανού, σελ. 207, όπου παρατίθεται κατάλογος των 68 ελληνικών μετα­ φράσεων των περιπετειών του «δαιμόνιου αστυνομικού».

4. Ο ντετέκτιβ συχνά ονομάζεται «private eye» (ιδιωτικό μά­ τι) - σήμα των Πίνκερτονς ήταν ένα ορθάνοιχτο μάτι - ή «sha­ dow man» (άνθρωπος σκιά).

5. Ο Leslie Fiddler, στο «Έρωτας και θάνατος στο αμερικα­ νικό μυθιστόρημα», μιλάει για προλεταριακό θρίλερ, υπο­ γραμμίζοντας σωστά την κοινωνική θέση του ντετέκτιβ στον Χάμμετ. Του προσδίδει όμως χαρακτηρισμούς ηθικής τάξης («ο αθώος ντετέκτιβ είναι επίσης ένας τίμιος προλετάριος, που παρουσιάζεται σε αντίθεση με τη διεφθαρμένη κοινωνία των πλουσίων») που δεν έχουν καμιά σχέση με το έργο του Χάμμετ. Εκτός αν γίνει συνώνυμο της ύπαρξης στο μυθιστόρημα ενός ήρωα και της αναπόφευκτης ταύτισης του αναγνώστη μαζί του, η τιμιότητα και το καλό ήθος.

6. «Continental Building» ονομαζόταν το κτίριο που στέγαζε τα γραφεία των Πίνκερτονς στη Βαλτιμόρη, και το μυθιστορη­ ματικό «Ηπειρωτικό Γραφείο» κατά πάσα πιθανότητα από κει δανείστηκε τον τίτλο του.

αφιερωμα/23

Γρηγόρης Μανιαδάκης

---------Ο Χάμμετ κα ι-------ο Αμερικανός ντετέκτιβ του

Το ονομα τον Ντασιελ Χαμμετ έχει ταυτιστεί με τη σχολή τον «σκληρού» αστυ­ νομικού αφηγήματος - μια σχολή που, σύμφωνα με τον επιφανέστερο εκπρόσωπο και θεωρητικό της, τον Ρέημοντ Τσάντλερ, φιλοδόξησε να μιλήσει «ρεαλιστικά» για το έγκλημα, αποδίδοντάς το «στους ανθρώπους που το διαπράττουν για σοβα­ ρούς λόγους κι όχι για να χαρίσουν στο συγγραφέα ένα πτώμα». Η Αμερική του μεσοπολέμου με τη θεσμοθετη­ μένη βία και διαφθορά της ήταν ο ιδεώδης τόπος για την καλλιέργεια ενός τέτοιου αφηγήματος· ο Χάμμετ, που είχε ο ίδιος χρηματίσει ιδιωτικός ντετέκτιβ πριν ασχοληθεί με το γράψιμο, ο ενδεδειγμένος δημιουργός. Ο «ρεαλιστικός» ντετέκτιβ του Χάμμετ είναι ένας εργαζόμενος που οι συνθήκες της ζωής και της δουλειάς τον αναγκάζουν να· παίζει κάθε στιγμή το κεφάλι του τσαλαβουτώντας στο αίμα και τη σαπίλα των μεγαλουπόλεων. Εξαιτίας δε του «ρεαλισμού» του δεν τρέφει αυταπάτες ως προς τα όρια και την αξία του έργου που προ­ σφέρει ως λειτουργός μιας κοινωνίας «... όπου οι γκάγκστερς μπορούν να κυβερνούν κράτη

ολόκληρα και ήδη σχεδόν κυβερνούν τις πόλεις, όπου ξενοδοχεία και καθώς πρέπει εστιατόρια ανήκουν σε ανθρώπους που έκαναν τα λεφτά τους από μπουρόέλα, όπου μια σταρ του σινεμά μπορεί να είναι πληροφοριοδότης μιας σπείρας, κι εκείνος ο συμπαθέστατος κύριος στο χωλ ο ιθύνων νους inc κομπίνας στη λοταρία. Έναν κόσμο όπου ο οικαστής, με το κελάρι του τίγκα λαθραίο αλκοόλ στέλνει στη φυλακή κάποιο φουκαρά που του βρήκαν ένα μπουκαλάκι στην τσέπη, όπου ο δήμαρχος μπορεί να “ανέχεται” το φόνο ως μέσο χρηματιαμού, όπου κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής σ’ ένα σκοτεινό δρόμο γιατί ο Νόμος και η Τάξη είναι πράγματα για τα οποία μιλάμε αλλά αποφεύγουμε να πραγ-

24/αφιερωμα ματοπο ιούμε...» - σύμφωνα πάλι με την άποψη του Τσάντλερ. Ο ντετέκτιβ αποτελεί και ο ίδιος λοιπόν συ­ στατικό στοιχείο ενός κόσμου όπου κυριαρχούν η βία και το ψέμα σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής - και το ξέρει. Βρίσκεται συνεπώς σε «αντικειμε­ νική» αδυναμία να απονείμει δικαιοσύνη ή να αποκαταστήσει κάποια ηθική τάξη. Μπορεί απλώς να είναι ευσυνείδητος επαγγελματίας, δη­ λαδή κυνηγός παρανόμων. Και στο πλαίσιο της λειτουργίας αυτής θα χρησιμοποιήσει και ο ίδιος τη βία και το ψέμα· θα είναι σκληρός, αδίστα­ κτος και κυνικός. Θα χρησιμοποιήσει χαλκευμένες κατηγορίες για να πετύχει την καταδίκη ενός εγκληματία (στη νουβέλα Το Χρυσό Πέταλο), ή, ακόμα, θα στείλει στη φυλακή και πιθανότατα στη θανατική καταδίκη την ίδια του τη φιλενάδα (στο μυθιστόρημα Το Γεράκι της Μάλτας). Κι όλα αυτά μέσα σ’ ένα κλίμα ψυχρό, στερημένο από οποιοδήποτε συναισθηματισμό, όπου το μό­ νο πράγμα που στέκεται όρθιο είναι η επαγγελ­ ματική ηθική. Για τον ντετέκτιβ δεν υπάρχει χώ­ ρος για τίποτα άλλο σ’ ένα περιβάλλον πάντα εχθρικό, όπου κυριαρχεί η προδοσία προσώπων, αξιών και συναισθημάτων. Και η τιμωρία του εγκληματία, αποτελεί μια λεπτομέρεια που δεν αλλάξει σε τίποτα τη δυσθυμία, το συναίσθημα του κενού και την «αναγκαστική» μοναξιά του. Αυτός, ο αποξενωμένος συναισθηματικά από τον κόσμο, μοναχικός ήρωας που δεν εμπιστεύε­ ται κανένα είναι εκείνος που (συνήθως με τη βοήθεια και του πρώτου προσώπου στην αφήγη­ ση) θα δώσει τον ιδιαίτερο τόνο στις ιστορίες του Χάμμετ. Αυτός αποτελεί και τη μεγάλη και­ νοτομία του συγγραφέα (ο οποίος κατά τα άλλα σεβάστηκε τις βασικές συμβάσεις του αστυνομι­ κού αφηγήματος). Είναι, σύμφωνα με το συγ­ γραφέα, «ο άγριος άνθρωπος του Σαν Φρανσίσκο(=της μεγαλούπολης) που λέει τα πράγμα­ τα με τ ’ όνομά τους και δεν του αρέσει να τρώει ξύλο χωρίς να το ανταποδίδει». Απέχει δηλαδή πολύ από τον αριστοκράτη, εκκεντρικό, εγκεφα­ λικό ντετέκτιβ του «κλασικού» αστυνομικού μυ­ θιστορήματος (π.χ. τον Σέρλοκ Χολμς του Κόναν Ντόυλ). Η μοναχική του περιπλάνηση κι ο εξί­ σου μοναχικός του αγώνας μέσα στην πόλη θυμί­ ζουν περισσότερο την πιο τυπική μορφή της πα­ ράδοσης του Ουέστ: το μοναχικό, αποφασιστικό άτομο που δίνει τη μάχη του μέσα στο απέραντο τοπίο του Νέου Κόσμου απέναντι σε στρατιές εχθρών, στοιχεία της φύσης και θηρία. Ο Τσά­ ντλερ γράφει χαρακτηριστικά: «Το πιστεύω της σκληρής (αστυνομικής) ιστο­ ρίας δεν είναι ότι ο φόνος θα τιμωρηθεί και η δικαιοσύνη θα απονεμηθεί - εκτός αν κάποιο πο­ λύ αποφασισμένο άτομο πάρει το ζήτημα προσω­ πικά και αγωνιστεί για την απονομή της δικαιο­ σύνης.»

Οι πιστολάδες των Ουέστερν ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία των αποφασισμένων ατόμων κ ο σκληρός ντετέκτιβ φαίνεται ότι συνεχίζει, με τον τρόπο του, την παράδοσή τους. Το τοπίο όμως έχει πια εξαντληθεί και τη θέση του έχουν πάρει οι πόλεις. Ο ήρωας δεν μπορεί να φύγει καβάλα στο άλογό του γιατί δεν έχει πού να πάει. Μέσα στον ασφυκτικό χώρο της πόλης δεν έχει άλλη διέξοδο από το να καταφύγει ξανά στο είδος της βίας που του είναι οικείο: θα μείνει ανθρωποκυνηγός. Πραγματικά, οι περιπέτειες του ανθρωποκυνηγού-ντετέκτιβ συντηρούν και ξαναζωντανεύ­ ουν, γύρω από τον άξονα της βίας, τα παραδο­ σιακά μοτίβα του ουέστερν: τη βρώμικη πόλη που εξυγιαίνει δραστικά ο ήρωας (Ο Κόκκινος θερισμός, Το Γυάλινο Κλειδί), το κυνήγι του θη­ σαυρού (Το Γεράκι της Μάλτας), τον πόλεμο ανάμεσα στις συμμορίες των παρανόμων (Το Μεγάλο Χτύπημα), την καταδίωξη του θηράμα­ τος - μεταμφιεσμένη σε κυνήγι ιχνών (Το Καμέ­ νο Πρόσωπο) ή παρακολούθηση υπόπτων (Το Μεγάλο Χτύπημα). Οι ήρωες του Χάμμετ, φρου­ ροί του νόμου και παράνομοι, μοιάζουν να ξα­ ναζούν το παραμύθι της κατάκτησης της Δύσης. Παρά την επιφανειακή του απάθεια λοιπόν, ο ντετέκτιβ του Χάμμετ συμμετέχει σε κάποιο «σε­ νάριο». Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η συμπάθειά του (που δε δηλώνεται αλλά είναι εμφανής) για τις μάχες, τις δολοπλοκίες, την εξόντωση κάθε ορατού και αόρατου αντίπαλου; Φαίνεται μάλι­ στα ότι μέσα στο σενάριο αυτό κρατάει για τον εαυτό του το ρόλο κάποιου παντοδύναμου εξολοθρευτή-αγγέλου που μπορεί να πολεμάει, άτρωτος - ηθικά και σωματικά - και να κατα­ τροπώνει - ατέλειωτες στρατιές εχθρών σε ατέ­ λειωτες εξοντωτικές μάχες. Αυτό τουλάχιστον συνάγεται από τις σχετικές περιγραφές (ιδιαίτε­ ρα στο Μεγάλο Χτύπημα). Σε κάποιο σενάριο επίσης ανήκει και το δέος με το οποίο παρομοιάζει κάποια «όμορφη, κτη­ νώδη» γυναίκα (δολοφόνο) με «ωραίο ζώο γυ ­ μνασμένο ειδικά για μάχη», με επικίνδυνο δηλα­ δή θήραμα - προς εξόντωση (Το Μεγάλο Χτύπη­ μα). Προσοχή όμως! Ο ντετέκτιβ του X. δεν είναι παρ’ όλα αυτά κάποιος ψυχωσικός δολοφόνος φυλακισμένος στο παραλήρημά του. Είναι σε θέ­ ση να αντιληφθεί τον παραλογισμό του παιγνι­ διού στο οποίο συμμετέχει και το οποίο, ούτε λί­ γο ούτε πολύ, γεμίζει ολόκληρη την ύπαρξή του. Δεν είναι, από την άποψη αυτή, τυχαίο ότι οι περιγραφές συμπλοκών στις οποίες συμμετέχει και ο ίδιος είναι χαώδεις και έχουν κάτι το εξω­ πραγματικό, το εφιαλτικό. Ακόμα, στον Κόκκι­ νο Θερισμό, ξυπνώντας από ένα μεθύσι με λά­ βδανο (δηλαδή όπιο) ανακαλύπτει το πτώμα μιας γυναίκας την οποία κατά πιθανότητα (!)

αφιερωμα/25 έχει σκοτώσει στη διάρκεια της μέθης του. Ο ντετέκτιβ έχει δηλαδή κάποια θολή ιδέα για τα παράλογα, σκοτεινά κίνητρα που τον κατευ­ θύνουν - όπως κατευθύνουν και τους αφελείς, μικρόμυαλους γκάγκστερς - σαν μαριονέτα στη σκηνή όπου ξαναπαίζεται το παλιό παραμύθι, αλλά αυτό δεν του είναι αρκετό για να δώσει κά­ ποια εξήγηση στο ακατανόητο των πράξεών του - πέρα από το διάτρητο άλλοθι της επαγγελματι­ κής ευσυνειδησίας. Θα αποτύχει να λύσει το μετης ύπαρξής του. Έτσι θα μείνει αποξενωμένος από τον εαυτό του. Εξίσου αποξενωμένος θα μείνει από τα συναισθήματά του κι έτσι θα αποτύχει να σχετιστεί με τους άλλους: « Ίσως σ’ αγα­ πάω... Αλλά τί πάει να πει αυτό;» Θα αναρωτη­ θεί πριν στείλει τη φιλενάδα του στη φυλακή. Με άλλα λόγια, ο Χάμμετ πέτυχε να προικίσει την τυποποιημένη «λογική» μορφή του ντετέκτιβ με τους σκοτεινούς, ασυνείδητους φόβους και φαντασιώσεις που μετατρέπουν τη ζωή και του πιο λογικού ανθρώπου σ’ ένα παράλογο σενά­ ριο. Μιλώντας μάλιστα για τους συλλογικούς φόβους και φαντασιώσεις που ξύπνησαν απωθημένους μύθους μέσα στην ασυναρτησία και τον παραλογισμό της Αμερικής του μεσοπολέμου, κατάφερε - όπως κι άλλοι συγγραφείς της γενιάς του - να εκφράσει το πραγματικό δράμα των αν­ θρώπων του καιρού του. Έτσι ο Χάμμετ δημιούργησε όπως συνήθως συμβαίνει με τους ανανεωτές ενός λογοτεχνικού είδους, ολόκληρη σχολή. Είναι από την άποψη αυτή ενδιαφέρον ότι κανείς από τους επιγόνους

του δε θέλησε - ή δεν μπόρεσε - να κρατήσει τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του ντετέκτιβ που πα­ ραπαίει ανάμεσα στην παράνοια και την υπαρ­ ξιακή δυσθυμία. Αρκετοί διάλεξαν τον εύκολο δρόμο της αποκτήνωσης· ο ντετέκτιβ θα εξοβελί­ σει τις όποιες αμφιβολίες του για την ορθότητα των αρχών τις οποίες υποτίθεται ότι υπηρετεί. Θα γίνει έτσι ένα λυσσασμένο σκυλί που θα μπο­ ρεί να εξωτερικεύει αδίστακτα την παράνοια και το σαδισμό του είτε ως «σταυροφόρος» της ηθι­ κής είτε ως «εκδικητής». Χαρακτηριστικό παρά­ δειγμα ο ψυχοπαθητικός Μάικ Χάμερ, δημιούρ­ γημα του Μίκι Σπιλέην, που γνώρισε τη δόξα κυ­ ρίως στα χρόνια του ψυχρού πολέμου. Επιχειρήθηκε επίσης να «εκπολιτιστεί» ο σκληρός ντετέκτιβ, να αποκτήσει ευαισθησία και τρυφερότητα και να θέσει ως σκοπό του την υπε­ ράσπιση κάποιων «ανθρωπιστικών» ιδεωδών. Για μια τέτοια - Δονκιχωτική - προσπάθεια χρειάζεται βέβαια να υπάρχει από πίσω και κά­ ποια ανθρωπιστική παράδοση - και τέτοια πα­ ράδοση η Αμερική δε διέθετε. Έτσι δεν είναι τυ­ χαίο ότι ο Φίλιπ Μάρλοου, ο ντετέκτιβ - φορέας αυτών των ιδανικών, ήταν δημιούργημα ενός συγγραφέα που ανατράφηκε στην Ευρώπη (και μάλιστα στην Αγγλία) και ήταν μαθημένος στον ηθικό κώδικα του τζέντλεμαν: τον Ρέημοντ Τσάντλερ. Στην Αμερική πάντως, ο ανθρωπιστής-μαζοχιστής Μάρλοου θα αποτύχει σε όλα τα επίπεδα - ως επαγγελματίας, ως εραστής, ως φίλος. Τα καθέκαστα αυτής της αποτυχίας είναι το θέμα των μυθιστορημάτων του Τσάντλερ, Αλ­ λά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Σκηνή από το έργο «Το Γεράκι της Μάλτας». Χάμφρεί Μπόγκαρντ, Πήτερ Λορ, Μαίρη Άστορ και Σίντνεϊ Γκρίνοτριτ

26/αφιερωμα

I [ ...] εργασία του Χάμμετ στα δώδεκα χρόνια της συγγραφικής του καριέρας, γνώρισε σημαντική εξέλιξη. Χρησιμοποίησε μορφική ποι­ κιλία και σχεδίασε αρκετές παραλλαγές αφηγη­ ματικών μηχανισμών. Ταυτόχρονα το έργο του, κοιταγμένο συνολικά, παρουσιάζει αξιοζήλευτη συνοχή. Για να την κατανοήσουμε, μπορούμε για τους στόχους αυτής της μελέτης, να συνθέσουμε ένα είδος «ιδανικού τύπου» ιστορίας του Χάμμετ μι ήρώα τον Οπ. [...]. Ο Οπ καλείται ή στέλνεται ν’ αναλάβει μια υπόθεση. Κάτι έχει κλαπεί, κάποιος είναι αγνοούμενος, αναμένονται τρομερά γεγονότα, κάποιος έχει δολοφονηθεί - δεν έχει σημασία. Ο Οπ πλησιάζει τα πιο προσιτά άτομα. Αθώοι ή ένοχοι - αδιάφορο. Και στις δυο περιπτώσεις θα του δώσουν τις πληροφορίες που -ξέρουν, θα του αναφέρουν τους ισχυρισμούς τους για τα όσα συνέβησαν στην πραγματικότητα. Ο Οπ αρχίζει την ανάκριση. Συγκρίνει τους ισχυρισμούς, κα­ τασκοπεύει, ερευνά, παρακολουθεί, φέρνει σε αντιπαραβολή όσους αποφεύγουν να συναντη­ θούν και πάει λέγοντας. Ανακαλύπτει σύντομα ότι η «πραγματικότητα», στην οποία ορκίζεται κάθε ενδιαφερόμενος, δεν είναι παρά μια κατα­ σκευή, ένας μύθος, μια ψεύτικη απομίμηση της αλήθειας, μια εναλλακτική πραγματικότητα, που είχε σχηματιστεί πριν τη δική του εμφάνιση στη σκηνή. Η δουλειά λοιπόν του Οπ, είναι ν’ αποδιοργανώσει, να διαλύσει και ν’ απομυθοποιήσει τη συγκεκριμένη «πραγματικότητα», να κατα­ σκευάσει ή ν’ ανακατασκευάσει την έγκυρη μυ­ θοπλασία, δηλαδή μια έκθεση του τι συνέβη «αληθινά». Γίνεται φανερή η ύπαρξη μιας αμφίδρομης σχέσης ανάμεσα στις δραστηριότητες του Οπ και του Χάμμετ, ως συγγραφέα. Ο αμφίβολος χαρα­ κτήρας της αυτο-ανακλώμενης διαδικασίας, αρ­ χίζει να αποκαλύπτεται, όταν παρατηρήσουμε ότι η ανακατασκευή ή η έγκυρη μυθοπλασία που δημιούργησε ή κατέληξε σε αυτήν ο Οπ στο τέ­ λος της ιστορίας, δεν είναι περισσότερο ευλογοφανής - ούτε σκοπεύει να είναι - από τις προη­ γούμενες εξιστορήσεις όλων των ενδιαφερομέ­ νων, ένοχων ή αθώων, που άκουσε στην πορεία των ερευνών του. Ο Οπ θα πιάσει τον πραγματι­ κό κλέφτη ή απατεώνα - δεν είναι όμως αυτό που έχει τη μεγαλύτεη σημασία. Σημασία έχει πως η εξιστόρηση, η εξήγηση ή η αλυσίδα των γεγονότων που ο Οπ αποκαλεί τελικά ως «πραγ­ ματικότητα», δεν είναι περισσότερο ευλογοφανής, δεν είναι λιγότερο αμφιλεγόμενη από τις προηγούμενες. Ο Χάμμετ, σε αντίθεση με τους

Στήβεν Μάρκους*

Η

Εισαγωγή στον Κοντινένταλ Οπ περισσότερους αστυνομικούς συγγραφείς, περιέ­ λαβε ως τμήμα της δραματικής συνείδησης της αφήγησής του τη συνθήκη ότι η δουλειά τού ντετέκτιβ κι η δράση του μέσα στην πλοκή, είναι από μόνη της μια δραστηριότητα - παραγωγός του μύθου, και οδηγεί στη χαλκευμένη ανακάλυ­ ψη ή δημιουργία κάτι καινούριου στον κόσμο ή κρυμμένου, άδηλου και δυνητικού. Η τυπική, «κλασική» αστυνομική ιστορία - αντίθετα - μπο­ ρεί να περιγραφτεί ως μορφικό παιγνίδι με κα­ θορισμένους κανόνες μετασχηματισμού της. Συ­ νήθως ο ντετέκτιβ αντιμετωπίζέι ανεπαρκείς, λανθασμένες, παραπλανητικές και αντιφατικές πληροφορίες. Όλη η υπόθεση είναι μια άσκηση αποσαφήνισης - με την τελική σκηνή να εκλογικεύει την ενοχή ή όχι του υπηρέτη. Σ ’ αυτήν επι­ τυγχάνεται μια εξήγηση καθαρή, βγαίνει ένα σα­ φές συμπέρασμα, όλα τοποθετούνται στη θέση τους και το παιγνίδι στο οποίο λάβαμε μέρος, φτάνει στο ενδεδειγμένο του τέλος. Ό μως, όπως είδαμε, κάτι τέτοιο δε συμβαίνει στον Χάμμετ και στον Οπ. Ο Οπ μπαίνει σε καταστάσεις-παγίδες, ήδη πολύπλοκες. Η χαρακτηριστική του αντίδραση, αντιλαμβανόμενος ότι έχει να κάνει με απάτες και μύθους, είναι - για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του - «ν’ ανακατεύει τα πράγματα». [...]. Ενεργητικά ανασκευάζει, ανασυνθέτει και άρα απομυθοποιεί τη μυθοποιημένη - δηλαδή ψεύτι­ κη - πραγματικότητα που δημιούργησαν οι χα­ ρακτήρες, απατεώνες ή μη. Τις περισσότερες φο­ ρές την αντικαθιστά με τη δική του μυθιστο^η-; ματική-υποθετική αναπαράστασή της, που κ ι' αυτή μπορεί νά είναι σωστή ή λανθασμένη ή ταυ-

αφιερωμα/27

τόχρονα και τα δυο. Σε κάθε υπόθεση, ο κύριος στόχος του συνίσταται στο ν’ αποκαλύψει τους ισχυρισμούς των άλλων ως εφευρέσεις, αποκρύ­ ψεις, ψέματα, παραπλανήσεις. Όταν ένας αβάσιμος ισχυρισμός γίνει ορατός σαν τέτοιος, αρχί­ ζει να χάνει έδαφος, προφανώς για να δώσει τη θέση της στην πραγματικότητα, που βρισκόταν εκεί όλη την ώρα, αλλά μασκαρεμένη. Κι όμως στον Χάμμετ η καινούρια πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα ευφάνταστης μυθοπλαστικής δρα­ στηριότητας - από τον Οπ, από τον ίδιο το συγ­ γραφέα, που συνεχώς επαναλαμβάνει τη λει­ τουργία του Οπ και των άλλων χαρακτήρων μέ­ σα στην πλοκή που δημιούργησε. Με άλλα λό­ για, φτιάχνει μια μυθοπλασία μέσα στον πραγ­ ματικό κόσμο, που όπως ο ίδιος, είναι συνεκτι­ κή, αλλά όχι αναγκαστικά και ορθολογική. Μέ­ νει δηλαδή τελικά η ιστορία, η αφήγηση, μια συ­ νεκτική αλλά συζητήσιμη καταγραφή. Η προβληματική αυτή υπεισέρχεται μέχρι το τέλος της αφηγηματικής φαντασίας του Χάμμετ και διαμορφώνει μερικές από τις βαθύτερες διεργασίες της - στην «Κατάρα των Ντέην» για παράδειγμα, αποτελεί το κεντρικό θέμα, το οποίο ρητά διαπραγματεύεται και το διασχίζει.

II [...] Η δεκαετία του είκοσι ήταν επίσης η περίο­ δος του οργανωμένου εγκλήματος, των οργανω­ μένων συμμοριών, και μια από τις έμμονες ιδέες του Χάμμετ ήταν η κατάληψη ολόκληρης της κοινωνίας από το οργανωμένο έγκλημα και τις

συμμορίες, η διαχείριση της κοινωνίας από τους γκάνγκστερς χρησιμοποιώντας τις καθιερωμένες επιχειρηματικές μεθόδους [...] Και η κυριαρχία των εγκληματιών δε μετατρέπεται σε διαρκή τυ­ ραννία, μονάχα διότι είναι αδύνατο να συνεργα­ στούν και φαγώνονται αναμεταξύ τους [...] Ό ταν ο Χάμμετ στρέφεται στο σεβαστό κόσμο της καλής κοινωνίας, της αφθονίας, της ανοιχτής προσωπικής και πολιτικής δύναμης, ανακαλύ­ πτει κι εκεί τα ίδια. Η αξιοπρέπεια της καλής κοινωνίας, είναι μύθος και απάτη, όμοιος με αυ­ τόν της κάλπικης αξιοπρεπούς κοινωνίας που εγκαθίδρυσαν οι εγκληματίες. Απροσχημάτιστα αναπαριστά τον κόσμο του εγκλήματος ως ανα­ παραγωγή των δομών και των επιμέρους τμημά­ των της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, από την οποία εξαρτάται και την οποία λυμαίνε­ ται. Ο Χάμμετ όμως προχωρά ακόμα πιο ριζο­ σπαστικά. Αλλάζει συνεχώς τις θέσεις, συνδέει τον κόσμο της μυθοπλασίας στην τέχνη και τη συγγραφή με την απατηλά μυθοποιημένη εικόνα της κοινωνίας: δείχνει την ιλιγγιώδη και παρα­ πλανητική αλληλεπίδρασή τους. Ένα παράδειγ­ μα είναι το ίδιο το Γεράκι της Μάλτας, το οποίο μετατρέπεται σε ενσάρκωση της ιστορίας του κα­ πιταλισμού. Αρχικά είναι ένα λάφυρο, μέρος αυτού που ο Μαρξ ονομάζει «πρωταρχική συσ­ σώρευση». Όταν ο χρυσός με τα πολύτιμα πε­ τράδια βάφονται, γίνεται ένα παραπλανητικό αντικείμενο, εμπόρευμα καθεαυτό: τμήμα πε­ ριουσίας που δεν ανήκει σε κανέναν - όποιος το κατέχει δε σημαίνει ότι του ανήκει.. Ταυτόχρονα, αποτελεί ακόμα μια κατασκευή, μια αναπαρά­ σταση, ένα έργο τέχνης - το οποίο τελικά αποδεικνύεται απάτη (διότι δεν αποτελείται από χρυσάφι αλλά μολύβι). Ό πω ς και η μυθοπλασία στην οποία δημιουργήθηκε και περιέχεται, δηλα­ δή τα μυθιστορήματα του Χάμμετ.

III [...] Ο ντετέκτιβ στον Χάμμετ εκπληρώνει κάτι παραπάνω από μια κοινωνική λειτουργία, από έναν κοινωνικό ρόλο. Είναι η υλοποίηση μιας ταυτότητας: μερικά χαρακτηριστικά του βρί­ σκονται πέρα από την κοινωνία, πέρα από τη λογική. Υπάρχει σ’ αυτόν, κάτι το «φυσικό». Αν αυτό όμως το «φυσικό», όπως σαφώς αφήνει να εννοηθεί ο Χάμμετ, είναι το επάγγελμα του αν­ θρωποκυνηγού, αν η κατάσταση της κοινωνίας στα έργα του θυμίζουν τη θέση της φύσης στο έργο του Χομπς, διαπιστώνουμε ότι ούτε στο ση­ μείο αυτό ο Χάμμετ εγκαταλείπει την αίσθησή του προς το σύνθετο και το αντιφατικό, ότι απο­ φεύγει κάθε αφελή αναγωγή σε κάποια αγαθή ιδέα περί «φύσης». [...] Ο Χάμμετ και ο Οπ δεν είναι αφελείς, αλλά

28/αφιερωμα ούτε κι αυτοί μπορούν να ξεφύγουν από την ηθελημένη χρήση βίαιων και πλαγίων μέσων. «Αγαθοί» σκοποί, διαστρέφονται από την αδιαφοροποίητη χρήση πλαγίων μέσων. (Αφήνω στην άκρη τις πιο περίπλοκες περιπτώσεις, όπου οι στόχοι του Οπ είναι ίδιοι με αυτούς που επιθυ­ μεί η διεφθαρμένη, αλλά αξιοπρεπής επίσημη κοινωνία). Τ’ αποτελέσματα είναι ορατά στην εσωτερική διαμόρφωση του ίδιου του Οπ. Η βία αρχίζει να τον κυριεύει: Άρχισα να τον χτυπάω με τη δεξιά μου γροθιά. Μ' άρεσε. Η κοιλιά τον ήταν πλα­ δαρή και γινόταν κάθε φορά όλο και μαλακότερη. Τον χτύπησα. Συνέχισα να τον χτυπάω. Άλλη μια απόδειξη είναι ότι η σκληρότητα του Οπ, στην πορεία της καριέρας του, τείνει να του αφαιρέσει κάθε ίχνος συναισθήματος. Ξέρει τί τον περιμένει στο τέλος: να γίνει σαν το αφε­ ντικό του, τον επικεφαλής του Πρακτορείου, το Γέρο: «Με τα ήρεμα γαλανά μάτια πίσω από γυαλιά χωρίς σκελετό, και το γλυκό χαμόγελο που κρύβει το γεγονός ότι πενήντα χρόνια αν­ θρωποκυνηγητού του είχαν αφαιρέσει κάθε ίχνος συναισθήματος, γύρω από οποιοδήποτε θέμα». Αυτό ήταν το τίμημα της χρήσης ανάλο­ γων μεθόδων, αυτές οι συνέπειες της κίνησης μέ­ σα σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η καθολική δυσπιστία. «Όποιος πολεμάει τα τέρατα», γρά­ φει ο Νίτσε, «πρέπει να προσέχει να μη γίνει στην πορεία τέρας κι ο ίδιος. Κι όταν κοιτάξεις επίμονα σε μια άβυσσο, πρέπει να ξέρεις ότι και η άβυσσος σε κοιτάζει». Η άβυσσος κοιτάζει τον

Χάμμετ, τον Γέρο και τον Οπ. Μέσα από τέτοιους σύνθετους μηχανισμούς, όπως προσπάθησα να σκιαγραφήσω, ο Χάμμετ κατόρθωσε ν’ ανεβάσει το αστυνομικό μυθιστό­ ρημα στη σφαίρα της λογοτεχνίας. Το έκανε για μια περίοδο δώδεκα χρόνων. Τελικά η ένταση ήταν υπέρμετρη: η σύνθεση των πολύπλοκων α­ ντιθέσεων, από τις οποίες η δημιουργικότητά του ξεπηδούσε και εκφραζόταν, δεν μπορούσε να παραταθεί. Η καλλιτεχνική του καριέρα στα­ ματάει από τη στιγμή που αδυνατεί να χειριστεί τις λογοτεχνικές, κοινωνικές κι ηθικές αδιαφάνειες, αστάθειες και αντιφάσεις που χα­ ρακτηρίζουν τα καλύτερα έργα του. Η ζωή του κόβεται στα δύο, σε δύο κατευθύνσεις ήδη υπαρκτές, τις οποίες όμως η δημιουργικότητά του ανέστελνε. Η πολιτική, από τη μία, ο τρόπος που κέρδιζε τη ζωή του από την άλλη. Έγινε έμ­ μισθος συγγραφέας της σειράς και τελικά εγκατέλειψε εντελώς το επάγγελμα. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία. Για δέκα χρόνια κατόρθωσε να κάνει όσα κανένας άλλος συγγραφέας σ’ αυτό το συγκεκριμένο είδος: να γράψει ουσιαστικά, να διαμορφώσει το όραμα ενός κόσμου από λέ­ ξεις, έχοντας συνείδηση ότι το γράψιμο αφορού­ σε τον πραγματικό κόσμο, ότι η αναφορά σ’ αυ­ τόν αποτελούσε τμήμα του και ότι ταυτόχρονα το όλο εγχείρημα ήταν προβληματικό. Με άλλα λόγια για δέκα χρόνια υπήρξε ένας αληθινός δη­ μιουργός μυθιστορημάτων.

* Στήβεν Μάρκους: καθηγητής Αγγλικής και Συγκριτικής Φι­ λολογίας του Πανεπιστημίου Κολοΰμπια.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Β' ΕΞΑΜΗΝΟΥ 1987 (ΤΕΥΧΗ 17 0-1 8 1 ) ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ Η αγορά του βιβλίου, 170/8, 171/8, 172/18, 173/4, 174/2, 175/8, 176/8, 177/8, 178/8, 179/10, 180/26, 181/ 10. Βιβλιογραφικό δ ελτίο, 170/63, 171/81, 172/167, 173/ 73, 174/71, 175/71, 176/73, 177/73, 178/73, 180/111, 181/73.

Κριτικογραφ ία, 170/70, 171/86, 172/174, 173/78, 174/ 76, 175/77, 176/78, 177/78, 178/78, 179/78, 180/117, 181/78. Προλεγόμενα, 180/27

ΧΡΟΝΙΚΑ Έ ρευνα Βελουδής Γ.: Γραμματολογία, Γραμματεία , Λο γοτε­ χνία, 175/9 Λάζος Δ. Χρηστός: Τα εργαλεία της γνώσης, 173/5 Ρεπορτάζ Δ εντάκη Κατερίνα-Καφάογλου Ηλίας: Ελί Βίζελ, ο «Δίκαιος». Ιχνηλατώντας τα όρια και του ς όρους της ανθρώπινης ταυ τό τη τα ς, 181/11 Δραγώνα Θάλεια: Ψ υχοδυναμικές όψ εις της γ υ να ι­ κείας ύπαρξης, 178/9 Μάκρα Μαίρη: «Romiosini» και η νεοελληνική λογο­ τεχ νία στη Γερμανία, 179/11

Ματθαίου Ηλίας: Π οιητικά Άπ αντα Γ. Σεφέρη, στα Ισπανικά, 176/9 Μ εγαλομμάτης Κοσμάς: Το Αιγαίο χ τες και σήμερα, 180/30 Π αλιοδήμου Αλίκη: Ο «Φυσικός κόσμος» πάντα στα... θρανία, 170/11 Σουλογιάννης Ευθύμιος: To Modern Greek Studies Yearbook του Πανεπιστημίου της Minnesota, 177/11 Συμπόσιο με θέμα: «Ψυχιατρική Επικινδυνότητα, Δικαιοσύνη», 181/13 Τσάτσος Κωνσταντίνος, 177/13 Ψαράκης Τάκης: Η Μπιενάλε Εικονογράφησης Παι­ δικού Βιβλίου στην Μπρατισλάβα, 177/9

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Αξελός Κώστας, 172/19 Ζωγράφου Μίνα, 173/9 Π ρεθελάκης Π αντελής, 173/69

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ Αλληλογραφία, 170/13 Βιβλιογραφία νεοελληνική ς αλληλογραφίας, 170/53 Ζώρας Γ. Γεράσιμος: Η Αλληλογραφία του Κ. Παλαμά, 170/49

Φασουλάκης Στερ: Η Αλληλογραφία ως ιστορική πηγή, 170/14 Bessis Hanriette: Το γράμμα στη ζωγραφική, 170/52 Brengues Jacques: Η Ερωτική Αλληλογραφία και το

ΙΙ/Β' εξάμηνο Ιερό, 170/32 Lecointre Simone: Λογοτεχνική Αλληλογραφία, 170/ 16 Pages Alain: Η κυκλική επικοινωνία, 170/20 Ramond Michele: Η επιστολή ή ο παράφορος δ ε­ σμός, 170/41 Schweiger Amelie: Ο επιστολογραφικός χώρος: Ο Φλωμπέρ και η τοποθέτηση του καλλιτέχνη, 170/25 Στρατής Τσίρκας, 171/9 Αθανασόπουλος Βαγγέλης: Από το διήγημα στο μυ­ θιστόρημα, 171/65 Δήμου Γ. Γιώργος: Τα παιδικά εκείνα χρόνια, 171/17 Καραλής Βρασίδας : Ακυβέρνητες Π ολιτείες: Από την ιδεολογία στην ιστορία, 171/56 Νικολάίδου Ιωάννα: Πατριαρχική παράδοση και χ ρι­ στιανική μυθολογία στη Λέσχη του Στρατή Τσίρκα, 171/60 Παπαλέξης Ηρακλής: Χρονολόγιο Στρατή Τσίρκα (1911-1980), 171/10 Τσίρκας Στρατής: Στό εργαστήρι του μυθιστοριογράφου, 171/26 Χαραλαμπίδου Νάτια: Η ειρωνεία στις Ακυβέρνητες Π ολιτείες του Στρατή Τσίρκα, 171/42 Grodent Michel: Ο Στρατής Τσίρκας στον καθρέφτη του Καβάφη, 171/37 Επιλογή βιβλίων ’86- 87, 172/25 Αγγελή Ελένη: Αγγελικό και μαύρο φως, 172/76 Ά ισ νερ Λότε: Η Δαιμονική Οθόνη, 172/95 Αλεξαντριάν: Μπρετόν, 172/80 Αλεξίου Δημήτρης: Εντεύθεν της Πλακιώνας, 172/ 68 Α λιέντε Ιζαμπέλ: Του έρωτα και της σκιάς, 172/44 'Αλτμαν Ρόμπερτ. 39, 172/94 Αμερικανική προλεταριακή λογοτεχνία. Επιλογή, 172/64 Αμπατζόγλου Πέτρος: «Τι θέλ ει η κυρία Φρίμαν;», 172/32 Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, 172/

101 Ανθογαλίδου Θεοπούλα: Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην αναπαραγωγή και εξέλιξη μιας παραδοσιακής κοινωνίας, 172/126 Αραγκόν Λουί: Οι π εριπέτειες του Τηλέμαχου, 172/ 59 Αρσένης Γεράσιμος: Π ολιτική κατάθεση, 172/84 Βάγκενμπαχ Κλάους: Κάφκα, 172/80 Βακαλιός Θανάσης: Είναι και Συνείδηση, Γνώση και Αλήθεια, 172/131 Βαλλιανός Δ.-Βώκος Δ.: Οι περιστεριώνες της Τή­ νου, 172/92 Βαντίμ Ροζέ: Από το ένα αστέρι στο άλλο, 172/82 Βασιλειάδης Δ.: Ψ ηφίδες του νεο-ελληνικού μύ­ θου, 172/91 Βέικος Θεόφιλος: Θεωρία και μεθοδολογία της Ιστορίας, 172/131 Βέντερς Βιμ. 42, 172/94 Βλάχος Αγγελος: Ηροδότου Ιστορίας 172/135 Βογιατζόγλου Μ., Δρακοπούλου Μ.Δ., Καζολέα Λ., Καμπάνη-Δετζώρτζη Δ., Κάσδαγλη Λ., Κεσισόγλου Ε., Κουζινόπουλος Π., Παπαδημητρίου Κ., Σιδέρη Α.: Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός Τόμος II. Λαϊκές Τέχνες-Μ ουσική-Χορός-Θέατρο Σκιών, 172/89 Γιοθάννα: Ά ν τ ε γεια , 172/35

Γκίνσμπουργκ Νατάλια: Η πόλη και το σπίτι, 172/56 Γκλοτς Πέτερ: Μ ανιφέστο για μια νέα ευρωπαϊκή αριστερά, 172/83 Γκοντάρ Ζαν Λυκ: Ο τρελός Πιερρό, 172/94 Γκρην Ζυλιέν: Λεβιάθαν, 172/45 Γκρίτση-Μ ιλλιέξ Τατιάνα: Χρονικό ενός εφιά λτη, 172/30 Γουέστ Ναθάναελ: Το άγριο Χόλιγουντ, 172/56 Γουλφ Βιρτζίνια: Τα κύματα, 172/36 Γουώρτον Γουΐλιαμ: Μπέρντυ, ο άνθρωπος πουλί, 172/48 Γώγου Κατερίνα: Απόντες, 172/67 Διεθνής Ένωση για τα δικαιώματα και την απελευ­ θέρωση των λαών. Ελληνική Ένωση για τα δικαιώ­ ματα και τ ην απελευθέρωση των λαών. Ίδρυμα Μ ε­ σογειακών Μ ελετών: Ο Π ολιτισ τικός Ιμπεριαλισμός, 172/85 Διζικιρίκης Γιώργος: Λεξικό αισθητικών κάι τεχ ν ι­ κών όρων του κινηματογράφου, 172/96 Δρομάζος Ιω. Στάθης: Νεοελληνικό θέατρο, 172/98 Ελύτης Οδυσσέας: Η Μ αγεία του Παπαδιαμάντη, 172/70 Ελύτης Οδυσσέας: Το δωμάτιο με τις εικόνες, 172/ 87 Ελύτης Οδυσσέας: Ο ζωγράφος Θεόφιλος, 172/88 Επστάιν Ζαν: Η νόηση μιας μηχανής, 172/94 Έσσε Έρμαν: Ο Βροχοποιός - Ο Εξομολογητής Ινδική Βιογραφία, 172/46 Ζανβιέ Λουδοβίκος: Μπέκετ, 172/80 Ζατέλη Ζυράννα: Στην ερημιά με χάρι, 172/31 Ζέη Ά λκη ς Η αρραβωνιαστικό του Αχιλλέα, 172/26 Ζελούν Ταχάρ Μπεν: Το κορίτσι της άμμου, 172/54 Ζ ενέ Ζαν: Ο Σκοινοβάτης, 172/69 Ζ ενέ Ζαν: Το μπαλκόνι, 172/99 Ζ ενέ Ζαν: Οι Δούλες, 172/99 Ζίσκιντ Πατρίκ: Το άρωμα, 172/37 Ζορμπαλάς Σταύρος: Ο Ουρανισμός στο έργο του Ευριπίδη, 172/120 Ζωγράφου Λιλή: Η Συβαρίτισσα, 172/31 Θεοδωράκης Μίκης: Οι δρόμοι του Αρχάγγελου, 172/78 Ιωάννου Γιάννης: Ο τρύπιος δρόμος, 172/114 Καβαμπάτα Γιασουνάρι: Η λίμνη, 172/47 Καπότε Τρούμαν: Πρόγευμα στου Τίφανυ, 172/42 Καραποστόλης Βασίλης: Στις ρίζες της κοινωνικής εμπειρίας. Κείμενα Κοινωνικής Φιλοσοφίας, 172/127 Καρπεντιέ Αλέχο: Η επί της γης βασιλεία, 172/48 Καρράς Νίκος: Το πραγματικό κίνημα ή Για ποια επανάσταση μιλάμε, 172/83 Κασαβέτης Τζων: 38. 172/94 Κάφκα Φραντς: Γράμματα στη Μ ίλενα, 172/73 Κεφαλληνιά δης Α.Ν.: Παράξενες ιστορίες στο Αι­ γαίο (17ος-20ος αιώνας), 172/17 Κοκτώ Ζαν: Ελληνικό Ημερολόγιο, 172/112 Κολλοντάι Α.: Το γυναικείο ζήτημα, 172/77 Κοντολέων Μάνος: «Τα φώτα», είπε, 172/33 Κουμανταρέας Μ ένης: Η φ ανέλα με το εννιά , 172/ 29 Κούρτοβικ Δημοσθένης: Η εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, 172/117 Κόχουτ Πάβελ: Ένας θηλυκός δήμιος, 172/51 Κρίστι Αγκάθα: Ο φόνος του Ρότζερ Ακρόυντ, 172/ 108 Κύρκος Λεωνίδας: Ποια Αριστερά;, 172/82

Β εξαμηνο/ΙΙΙ Λάβκραφτ Χάουαρντ Φίλιπς: Ο ναός του τρόμου, 172/105 Λάβκραφτ Χάουαρντ Φίλιπς: Ο τρόμος του Ντάνγουιτς, 172/105 Λαμνάτος Βασίλης: Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας, 172/119 Λεπίδης Κλεμάν: Οι ελιές της Μακεδονίας, 172/59 Λέσσινγκ Ντόρις: Η καλή τρομοκράτισσα, 172/49 Λεφέβρ Ανρί: Μια σκέψη που έγινε κόσμος, 172/132 Λιόσα Μάριο Βάργκας: Η θεία Χούλια και ο Γρα­ φιάς, 172/53 Λιούις Σίνκλαιρ: Κας Τίμπερλεν, 172/57 Λάβκραφτ Φ. Χάουαρντ: Ο κυνηγός του σκοταδιού και άλλα διηγήματα, 172/53 Λοϊζίδη Νίκη: Ο Τζιόρτζιο ντε Κίρικο και η σουρεα­ λιστική επανάσταση, 172/89 Λουλούδης Λεωνίδας: Πολιτοικολογία, 172/85 Λυχναρά Λίνα: Το Μεσογειακό Τοπίο στο Σεφέρη και τον Ελύτη, 172/71 Μάλτς Άλμπερτ: Ο σταυρός και το βέλος, 172/58 Μαμαλάκη Ζερμαίν: Ανατολή! Ανατολή!, 172/35 Μαν Χάινριχ: Ένας αργοπορημένος έρωτας, 172/63 Μανιώτης Γιώργος: Ο άγνωστος στρατιώτης, 172/32 Μάνφρεντ Αλμπέρ: Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, 172/136 Μ αρινέττι Τ.Φ.: Μανιφέστα του Φουτουρισμού, 172/ 90 Μ εταλληνού Βαρβάρα: Ληξουριώτικα Χειρόγραφα. Άγνωστη πηγή του Δ. Σολωμού και του Ν. Tommaseo, 172/117 Μέυλεμπελτ Άνια: Το τραγούδι του έρωτα, 172/76 Μίλλερ Χένρυ: Ή ρεμες μέρες στο Κλισύ, 172/54 Μίλλερ Χένρυ: Ένας διάβολος στον παράδεισο, 172/54 Μήτσου Ανδρέας: Ο φόβος της έκρηξης, 172/35 Μοδινός Μιχάλης: Μύθοι της ανάπτυξης στους Τροπικούς, 172/86 Μοράβια Αλμπέρτο: Οι αδιάφοροι, 172/45 Μπαρτ Ρολάν: Ο Βαθμός Μ ηδέν της Γραφής. Νέα κριτικά δοκίμια, 172/72 Μπέργκμαν 'ίνγκμαρ: Από τη ζωή των μαριονετών, 172/94 Μπέργκμαν Ίνγκμαρ: Κραυγές και ψίθυροι, 172/94 Μπλανάς Γιώργος: Η ζωή κολυμπά σαν φάλαινα ανύποπτη για τη σφαγή, 172/67 Μπλίξεν Κάρεν: Επτά Γοτθικές ιστορίες, 172/44 Μπουζάκης Σήφης: Νεοελληνική εκπαίδευση (1821 1985), 172/121 Μπούμπερ Μάρτιν: Το πρόβλημα του ανθρώπου, 172/133 Μπροχ Χέρμαν: Οι Υπνοβάτες I. 1888. Πάσεγοβ ή ο Ρομαντισμός, 172/40 Μπρύκνερ Πασκάλ: Το μέγαρο των χαστουκιών, 172/52 Μπωντελαίρ Σαρλ: Τεχνητοί Παράδεισοι* 172/55 Νατάν Μονίκ: Βιρτζίνια Γουλφ, 172/80 Νεγρεπόντης Γιάννης: Τα κομματικά, 172/67 Νικολαΐδης Νίκος: Η αναπαράσταση, 172/139 Ντελόπουλος Κυρ.: Οργάνωσε τη βιβλιοθήκη σου, 172/137 Ντεπρόζ Πιέρ: Το κουνούπι, 172/61 Ντύλαν Τόμας: Π εριπέτειες στο εμπόριο δέρματος, 172/60 Ντυράς Μαργκερίτ: Φράγμα στον Ειρηνικό, 172/42 Ντύρενματ Φρίντριχ: Η υπόσχεση, 172/108

Ξυπνητός Φρ. Νικόλαος: Εισαγωγή στην κωμωδία. Αρχαία-Μέση-Νέα, 172/121 Οδοιπορία του Γιώργου Θεοτοκά, 172/70 Ουίλιαμς Τέννεση: Γυάλινος κόσμος, 172/100 Ουσκατέσκου Χόρχε: Συνοπτική Θεωρία και Ιστορία του Πολιτισμού, 172/133 Παπαδούκα Παν.: Η Ελλάδα του Μήτσου και του Κίτσου, 172/115 Παπαχρήστος Δημήτρης: Αντί κατά διά πυρός υπέρ, 172/34 Περιγραφή του Γιώργου Σεφέρη, 172/70 Πεσμαζόγλου Στέφανος: Εκπαίδευση και ανάπτυξη στην Ελλάδα 1948-1985. Το ασύμπτωτο μιας σχέ­ σης, 172/120 Πετρής Γιώργος: Ο Καραγκιόζης. Δοκίμιο κοινωνιο­ λογικό, 172/129 Πέτρουλα Σ. Δήμητρα: «Πού ’ναι η μάνα σου, μωρή;», 172/75 Πιγκαφέτα Αντόνιο: Μαγγελάνος. Το πρώτο ταξίδι γύρω από τον κόσμο, 172/113 Πίντερ Χάρολντ: Παλιοί καιροί. Ένα ακόμα, και φ ύ­ γαμε, 172/101 Πλασκοβίτης Σπύρος: Η πεζογραφία του ήθους κ ί άλλα δοκίμια, 172/72 Πολίτης Νίκος: Ά δ εια Οφθαλμοφορίας, 172/33 Πράις Έλβιν-Πάρρυ Τζέυ: Πώς θα ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας. 172/125 Πρεβέρ Ζακ: Κουβέντες, 172/68 Πρεβώ Αββά: Ιστορία μιας Νεο Λληνίδας, 172/51 Ράις Τ. Τάλμποτ: Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Βυζαντινών, 172/134 Ράντζι Κάρλο: Ο άνθρωπος τίδ ο μ ή ν τα εκατομμύ­ ρια χμόνια, 172/116 Ραυτόπουλος Δημήτρης: Κρίσιμη Λογοτεχνία, 172/ 72 Ραφαηλίδης Βασίλης: Κινηματογραφικά ’ θέματα, 172/95 Ρεναί Αλαίν: 37. 172/94 Ρενώ Μαίρη: Η Μάσκα του Απόλλωνα, 172/43 Ρηντ Χέρμπερτ: Λεξικό εικαστικών τεχνών, 172/91 Ρήντερ Κηθ: Ιστορία του Παγκόσμιου Κινηματογρά­ φου, 172/96 Ρίτσος Γιάννης: 8. Λιγοστεύουν οι ερωτήσεις, 172/ 28 Ρίτσος Γιάννης: 9. Ο Αρίοστος αρνείται να γ ίν ει Άγιο ς, 172/28 Ρίτσος Γιάννης: 7. Σφραγισμένα μ’ ένα χαμόγελο, 172/28 Ρόμπινς Τομ: Το άρωμα του ονείρου, 172/65 Ροντρίγκεζ Μονεγκάλ Ε.: Μπόρχες, 172/80 Ροντρίγκες Ουρμπάνο Ταβάρες: Οι μπάσταρδοι του ήλιου, 172/62 Ρούσσος Ευάγγελος: Ηράκλειτος (Περί Φύσεως), 172/130 Ρώτας Βασίλης: Θέατρο και γλώσσα (1925-1977), 172/96 Σάβαριν Τζούλιαν: Ανθρωποκυνηγητό στην έρημο, 172/105 Σάβαριν Τζούλιαν: Στα ίχνη των Λύκων, 172/105 Σάρτρ Ζαν Πωλ: Γράμματα στον Κάστορα, 172/74 Σελίμοβιτς Μέσα: Ο Δερβίσης και ο θάνατος, 172/ 39 Σελίν Λουί Φερντινάν: Ταξίδι στα βάθη της νύχτας, 172/39 Σεμπρούν Χόρχε: Το λευκό όρος, 172/41

IV/B' εξάμηνο Σερ αφ ετινίδου Μ ελίνα: Κοινωνιολογία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, 172/127 Σκόρπια διηγήματα, 172/66 Σολομός Αλέξης: Εστί θέατρον και άλλα, 172/97 Σουλιώ της Γιάννης: Τα κόλυβα, 172/116 Σταμάτης Σωτήρης: Οχυρωμένη σιωπή. Γέφυρες επικοινωνίας με το α υτισ τικό παιδί, 172/124 Σταντάλ: Το κόκκινο και το μαύρο, 172/42 Στήβενσον Ρόμπερτ Λούις: Η παραλία του Φαλέζα, 172/49 Στρατηγοπούλου Δανάη: Αττίκ, 172/139 Σύγχρονοι Αμερικανοί Π οιητές, 172/69 Συμπάρδης Γιώργος: Μ έντιουμ, 172/30 Τα Έπη της Βινλανδίας. Η ανακάλυψη της Αμερι­ κής από του ς Βίκινγκς, 172/113 Ταρκόφσκι Αντρέι: Σμιλεύοντας το χρόνο, 172/79 Τάτσης X. Νικόλαος: Η διδασκαλία της κοινω νιολο­ γικής θεωρίας, 172/128 Τριανταφυλλόπουλος Μ άκης: Το μήνυμα ελήφθη, όβερ!, 172/115 Τσάντλερ Ραίημοντ: Το ψηλό παράθυρο, 172/112 Τσαούσης Γ. Δ.: Κοινωνική Δημογραφία, 172/129 Τσαρούχης Γιάννης: Αγαθόν το εξομολογείσ θαι, 172 78 Τσέχωφ Ά ντο ν: Ο Γλάρος-Θείος Βάνια - Πρόταση Γάμου - Η Αρκούδα, 172/99 Τσέχωφ Ά ντο ν: Οι Τρεις Α δελφές - Ο Βυσσινόκηπος - Ο Γάμος - Το Κύκνειο Άσμα, 172/99 Τσοκάτου-Καρβέλη Α ικατερίνη: Λαογραφικό Ημε­ ρολόγιο (Οι δώδεκα μήνες και τα έθιμά τους), 172/ 118 Τσουκαλάς Κων/νος: Κράτος, κοινωνία, εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα, 172/126 Φακίνου Ευγενία: Η μεγάλη πράσινη, 172/27 Φραγκιάς Ανδρέας: Το πλήθος, 172/29 Φράγκος Π. Χρήστος: Επίκαιρα Θέματα Παιδείας. Κοινωνικοί και παιδαγωγικοί προβληματισμοί, με­ ταρρυθμίσεις, Ανατολή-Δύση, εξετάσεις, πόλεμος και ειρ ήνη, Δελμούζος-Γληνός, Εκθέσεις Ιδεών κ.λ.π., 172/123 Φράγκος Π. Χρήστος: Η σύγχρονη διδασκαλία. Μ ε­ λ έ τε ς παιδαγωγικών Ανατολής και Δύσης. Σ υ νθ ετι­ κή θεώρηση, διδασκαλία-σχόλια. Βασικά κείμ ενα για τη διδασκαλία, 172/123 Φόρστερ Μ.Ε.: «Έ να δωμάτιο με θέα», 172/47 Χ ά ιντεγγερ Μ άρτιν: Η προέλευση του έργου τ έ ­ χνης, 172/88 Χάισμιθ Πατρίτσια: Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϋ, 172/ 104 Χάισμιθ Πατρίτσια: Ο Αμερικάνος φίλος, 172/104 Χάισμιθ Πατρίτσια: Το γυάλινο κελί, 172/104 Χάμετ Ντάσιελ: Σαμ Σπέιντ, 172/106 Χάντκε Π έτερ: Η ώρα της αληθινής αίσθησης, 172/ 50 Χάντκε Π έτερ: Λάθος κίνηση, 172/50 Χάξλεϋ Ά λντο υ ς : Κίτρινο Κρόουμ, 172/58 Χαρτηστεφ ανίδης Θ.Δ.: Ιστορία της Ν εοελληνικής Εκπαίδευσης, 172/122 Χασαπόγλου Γιώργης: Οι κουραμπιέδες, 172/98 Χατζηκυριάκου-Γκίκας Ν.: Η γέννηση της νέας τ έ ­ χνης, 172/90 Χέμινγουαίη Έ ρνεστ: Οι Χείμαρροι της Άνο ιξη ς, 172/57 Χουζούρη Έ λενα: Εάλω η πόλις, 172/66 Χρονάς Γιώργος: Το όνομά μου είν α ι Τζαίημς Ντην,

172/79 Apple Michael: Ιδεολογία και αναλυτικά προγράμμα­ τα, 172/122 Artaud Antonin: Γράμματα στη Genica, 172/74 Baynes Η.Ν.- Moss B.L. St. Η.: Βυζάντιο, Εισαγωγή στο Βυζαντινό πολιτισμό, 172/136 Benson Mary: Νέλσον Μ οντέλα, 172/81 Block Marc: Η Φ εουδαλική κοινωνία, 172/125 Condon Richard: Η Φαμίλια των Πρίτζι, 172/109 Deforges Regine: Το γαλάζιο ποδήλατο, 172/65 Doyle Arthur Conan: Σέρλοκ Χολμς. Τα άπαντα, 172/ 109 Field Syd: Το σενάριο, η τέχνη και η τεχνική , 172/93 Flaceliere Robert: Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής λογοτεχνίας, 172/134 Fontbrune Jean-Charles De: Νοστράδαμος. Ο ιστορι­ κός και προφήτης, 172/140 Jakes John: Β όρειοι και Νότιοι, 172/62 James P.D.: Σάβανο για ένα Αηδόνι, 172/102 James P.D.: Θύμα στη σκιά, 172/103 James P.D.: Γεύση από θάνατο, 172/104 James P.D.: ΑθώοΑίμα, 172/103 Holzapfel Rudolf: Αυ τές είνα ι ο ι υποβρύχιες καταδύ­ σεις, 172/137 Goodis D: Το φ εγγάρι στον υπόνομο, 172/111 Guthrie C.K.W: Ο ι ' Ελληνες Φιλόσοφοι. Από τον Θα­ λή ώς το ν Αριστοτέλη, 172/130 Higgins Jack: Επάγγελμα Τρομοκράτης, 172/111 Keene Donald: Ιαπωνική Λογοτεχνία , 172/64 Lamour C.-Lamberti R.M.: Ό πιο, οι μεγάλες δια δρο­ μές, 172/73 Lassele John-Ramsay Carol: Το αλφάβητο του IBM PC, 172/138 Lipsiae: In Aedibus B.G. Teubneri D.N. Papadimas. Π λουτάρχου: Βίοι Παράλληλοι. Ξενοφώντα: Κύρου Ανάβασις, Κύρου Παιδεία, Απομνημονεύματα, Ελ­ ληνικά, 172/135 Lombardi F.: Οι παιδαγωγικές αντιλήψ εις του Αντόνιο Γκράμσι, 172/123 Marquez Gabriel Garcia: Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας, 172/38 Mathews Harry: Ιδ ιαίτερες απολαύσεις, 172/63 Miles Rosalind: Πικρός θερισμός, 172/61 Page L. Denys: Η Ιλιάς και η Ιστορία, 172/119 Page L. Denys: Η Ομηρική Οδύσσεια, 172/119 Passet Rene: Ο ικονομία και περιβάλλον, 172/86 Picasso, 172/87 Robins Harold: Ο Μ υθιστοριογράφος, 172/63 Runciman Steven: Μυστοάς, 172/92 Samways Brian-Jones Byrne Tony: Λεξικό υπολογι­ στών και αγγλο-ελληνικό λ εξικό όρων, 172/138 Sayers L. Dorothy: Έ γκλημα σε δόσεις, 172/106 Smith Wilbur: Στην καυτή άμμο, 172/110 Svevo Italo: Η συνείδηση του Ζήνωνα, 172/38 Tuck Jay: Ο πόλεμος των κομπιούτερς, 172/107 Xenakis Frangoise: Να πάρει η οργή! Πάλι ξεχάσαμε τη ν Κυρία Φρόυντ, 172/60 Waller Leslie: Ο Αμερικάνος, 172/110 Wind Edgar: Τέχνη και αναρχία, 172/90 Wolinski: Σκέψεις, 172/114 Βιβλία για παιδιά, 172/141 Αγγελάκης Ανδρέας: Μια αλεπού στην πλατεία Βάθης, 172/147 Γιαννίκου Κατερίνα: Μ ιλάμε για... τα χρώματα, 172/

Β εξαμηνο/V 141 Γκέρτσου-Σαρρή Ά ννα: Τον λέγαν ξάστερο, 172/ 150 Δαράκη Πέπη: Η ΤεμπελοΜαρία, 172/149 Ιωάννου Γιώργος: Ο Πίκος και η Πίκα, 172/148 Κόβιτς Κάγιεταν: Ο γάτος Γιούρι, 172/144 Κόθιτς Κάγιεταν: Ο παιχνιδιάρης Δρακούλης, 172/ 144 Κόρσουνοφ Ιρίνα: Η Γιάγκα και ο νάνος με το φλάουτο, 172/147 Κόρσουνοφ Ιρίνα: Το αλεπουδάκι του θάμνου, 172/ 147 Κωνσταντινίδης Π.: Ά ρ ης ο αλφαβητάρης, 172/142 Μούσγκ Χάννα: Η πάπια και η κουκουβάγια, 172/145 Παμπούδη Παυλίνα: Η πράσινη ιστορία - Η μπλε ιστορία - Η κόκκινη ιστορία - Η κίτρινη ιστορία. Ιστορίες για γέλια και για χρώματα, 172/141 Ρούσικα παραμύθια: Η τσαρίνα-βατραχίνα, 172/146 Ρούσικα παραμύθια: Μόρια Μόρεθνα, 172/146 Ρούσικα παραμύθια: Τα δύο αδελφάκια. Η άσπρη πάπια, 172/146 Ρούσικα παραμύθια: Το πουλί της φωτιάς, 172/146 Ρούσικα παραμύθια: Το φτερό του σταυραϊτού, 172/ 146 Σαρή Ζωρζ: Η κυρία Κλοκλό στολίζεται. Η κυρία Κλοκλό μαγειρεύει. Η κυρία Κλοκλό διαβάζει. Η κυ­ ρία Κλοκλό στο σούπερ μάρκετ, 172/143 Τα ζώα μια φορά, 172/145 Τριβιζάς Ευγένιος: Ο Ταύρος που έπαιζε πίπιζα, 172/147 Τριβιζάς Ευγένιος: Ο φωτογράφος Φύρδης Μίγδης, 172/147 Φακίνου Ευγενία: Λουλούδια, 172/145 Χατζηχάννα Φιλίσα: Μικρές ιστορίες της Κατερίνας, 172/148 Χιλ Έ ρικ: Ο Σποτ μαθαίνει να μετράει, 172/142 Χιλ Έ ρικ: Τι ώρα είνα ι Σποτ, 172/142 Ψαραύτη Λίτσα: Ένα καλοκαίρι στη σκιά του Βού­ δα, 172/150 Ceserani Gian-Paolo: Τα ταξίδια του Κουκ, 172/149 Petty Kate-Kopper Lisa: Ήχοι, Αριθμοί, Χρώματα, Γεύσεις, 172/143 Taro Oda: 7. Ο Πάντυ στο χιόνι. 8. Ο Πάντυ και η μπάλα. 9. Ο Πάντυ εξερευνητής, 172/143 Watson Carol: Το κατάστημα (2 βιβλία). Το σπίτι (2 βιβλία). Η πόλη (2 βιβλία), 172/144 Βιβλιογραφικός Οδηγός, 172/151 Τζων Στάινμπεκ, 173/13 Βαλούκος Στάθης: Οι πόρτες του Χόλλυγουντ είναι ανοικτές για σας, Κύριε Στάινμπεκ, 173/47 Γερμανός Φρέντυ: Οι «Φάμπρικες» του Στάινμπεκ, 173/45 Γεωργουδάκη Κάτια: Χρονολόγιο Τζων Στάινμπεκ (1902-1968), 173/14 Γεωργουδάκη Κάτια: Τζων Στάινμπεκ: Κύρια λογο­ τεχνικά έργα και κριτικές απόψεις, 173/20 Καλόγερός Γιώργος: Αφήγημα και Ερμηνεία στα Σταφύλια της Οργής, 173/29 Παναγή Μ.Α.: Το ταξίδι της αυτογνωσίας στο Μαρ­ γαριτάρι, 173/32 Παπαγεωργίου Χρίστος: Βιβλιογραφία Τζων Στάιν­ μπεκ, 173/49 Πατσαλίδης Σάββας: Η τραγωδία της μοναξιάς και η

μεταφυσική της τραγωδίας, 173/39 Τσιμπούκη Ντόρα: Ανατολικά της Εδέμ, 173/36 Όμηρος, 174/3 Ανδρεάδης Γιάγκος: Αρχή και τέλος: Το αίνιγμα του Ομήρου, 174/21 Γαλιώνη Αναστασία: Το Ομηρικό Έπος, 174/4 Δημακοπούλου Αδριανή: Πρότερες μορφές της αμ­ φιβολίας και της οδύνης τους όταν σκέφτονταν, 174/27 Ζερβού Αλεξάνδρα: «Ήρας μήτις - Διός άπάτη», 174/47 Προμπονάς Κ. Ιωάννης: Κοινές εκφράσεις στα Ομη­ ρικά έπη και στα νεοελληνικά δημοτικά τραγούδια, 174/56 Τζαχίλη Ίρις: Ο αργαλειός της Καλυψώς και ο αρ­ γαλειός της Πηνελόπης, 174/33 Χριστόπουλος Μ. Μ ενέλαος: Οι Σειρήνες, 174/39 Χριστοπούλου-Μικρογιαννάκη Θεώνη: Ομηρική Βι­ βλιογραφία, 174/60 Οι επιστήμες στον κόσμο μας, 175/11 Βανζάν Ζωρζ: Κράτη και επιστήμες, 175/53 Ζηνόβιεφ Αλεξάντρ: Επιστήμη, Ιδεολογία, Γνώση, 175/38 Ζωμπέρ Αλαίν: Επιστήμη και Φιλοσοφία, 175/20 Καρώ Πωλ: Η επιστήμη και οι εικόνες της, 175/14 Μαλριέ Ζαν-Πωλ: Οι αυτοκρατορίες της πληροφο­ ρικής, 175/45 Μπενζεκρί Ζαν-Πιέρ: Μαθηματική βεβαιότητα και γνώση της φύσης, 175/25 Ντολλέ Ζαν-Πωλ: Η Τεχνική, 175/12 Ροσνέ Ζοέλ ντε: Η Γενετική Μηχανική, 175/31 Τ ουϊγιέ Πιέρ: Η Κοινωνιοβιολογία και τα προβλήματά της, 175/58 Θερβάντες, 176/11 Αναστασοπούλου Θ.Μ.: Ο Δον Κιχώτης και ο Τριστράμ Σάντυ πρόδρομοι του αυτοκατοπτριζόμενου μυθιστορήματος, 176/46 Βιβλιογραφία Μ ιγκουέλ Θερβάντες στην ελληνική γλώσσα, 176/61 Γεωργούσης Ε.Γ.: Το τέλο ς του έπους ή οι ήρωες του μεταιχμίου, 176/27 Ματθαίου Ηλίας: Δον Μ ιγκέλ, ο συγγραφέας της γλυκόπικρης μορφής, 176/18 Παναγή Μ.Α.: Το θέμα και η τεχνική του Θερβάντες στο Δον Κιχώτη, 176/56 Πλάκας Δημήτρης: Χρονολόγιο Μ ιγκέλ Ντε Θερβά­ ν τες Σααβέδρα, 176/12 Πλάκας Δημήτρης: Ν. Καζαντζάκης και Μ. Θερβά­ ντες, 176/32 Χιονίδης X. Γιώργος: Η σχέση του «Δον Κιχώτη» του Μ. Θερβάντες και του «Ονόματος του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο, 176/54 Χωρεάνθης Κώστας: Ο Δον Κιχώτης στη νεοελληνι­ κή ποίηση, 176/37 Βολταίρος, 177/15 Εβάλ Φρανσουά: Ο αγώνας ενάντια στον οπτιμισμό, 177/41 Μερβώ Κριστιάν: Η Ευρώπη του Βολταίρου, 177/26 Μπενρεκασσά Ζωρζ: Η ιστορία της ανθρώπινης πε­ ριπέτειας, 177/38 Ντελβάιγ Μπερνάρ: Η Αγγλκή εξορία, 177/32 Ντελόν Μισέλ: Χρονολόγιο Βολταίρου (1694-1778), 177/16 Ντελόν Μισέλ: Το πάνθεον και ο υπόνομος, 177/48

Vl/Β ' εξάμηνο Ν τεσνέ Ρολάν: Η σύνοψη του Εφημέριου Μεσλιέ, 177/44 Πομώ Ρενέ: Η συνείδηση ενός αιώνα, 177/34 Φασουλάκης Στερ: Η μετακομιδή των οστών του Βολταίρου στο Παρίσι (1791), 177/24 Έζρα Πάουντ, 178/13 Αλληλογραφία του Έζρα Πάουντ με τους: Ουίλλιαμ Κ. Ουίλλιαμς και Τ.Σ. Έ λιοτ, 178/41 Κατηφόρης Γιώργος: Τα οικονομικά ενός ερασ ιτέ­ χνη μέσα στην ποίηση ενός αριστοτέχνη, 178/36 Κόρφης Τάσος: Χρονολόγιο της ζωής και του έργου του Ezra Pound, 178 14 Λήβις Ρ.Φ.: Έ να απόσπασμα από το Retrospect 1950, 178/29 Ο Α. Γκίνσιπ εργκ για τον Ε. Πάουντ (από μια συζή­ τηση), 178/50 Πάουντ Έζρα: Μια ανασκόπηση, 178/21 Παπαγεωργίου Χρίστος: Βιβλιογραφία Έζρα Πάουντ, 178/55 Ράκεβιλτζ Μαίρη ντε: Αποσπάσματα μιας ατμόσφαι­ ρας, 178/45 Ρεκ Μάικλ: Μια συζήτηση ανάμεσα στον Έζρα Πάουντ και τον Ά λ λ ε ν Γκίνσμπεργκ, 178/49 Τραγιανούδη Λίτσα: Χίου Σέλγουιν Μώμπερλυ: Ένα μοντερνισ τικό έργο, 178/30 Μολιέρος, 179/13 Βαρβέρης Γιάννης: Ο «φιλάνθρωπος» Μ ολιέρος, 179/25 Για τον Μολιέρο (ανθολογημένα αποσπάσματα), 179/34 Γράμμα του Α. Κοραή στον Κ. Κοκκινάκη, 179/55 Δημητρούλια Τ ιτίκα: Χρονολόγιο Μ ολιέρου, 179/14 Παπαγεωργίου Χρίστος: Ελληνική βιβλιογραφία Μ ολιέρου, 179/63 Πέρσης Θοδωρής: Παραστασιογραφία Jean Baptiste Poquelin Moliere 1959-1987, 179/58 Πολενάκης Λέανδρος: «Δον Ζουάν», απ’ τον Τίρσο ώς το ν Μ ολιέρο: η ρευστοποίηση του ονείρου ενός ιδαλγού, 179/50 Χατζοπούλου-Καραβία Λεία: Ο Μισάνθρωπος του Μ ολιέρου και άλλοι μισάνθρωποι στο θέατρο, 179/ 43 Rossetto Paule: Μ ολιέρος: ένας άνθρωπος του και­ ρού του, 179/31 Δημήτρης Χατζής, 180/33 Δρακονταειδής Δ.Φ.: Η λογοτεχνία του Δ. Χατζή ως ηθική στάση, 180/39 Ζήρας Αλεξ.: Δ. Χατζή, «Σπασμένα φτερά» - Η αρχή ενός μυθιστορήματος που δεν ολοκληρώθηκε πο­ τέ, 180/41 Νικολαΐδης Ν. Ιωάννης: Ο Δημήτρης Χατζής ως ιστοριοδίφ ης, 180/57 Φραντζή Ά ν τε ια : Δημήτρη Χατζή, «Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου»; Παρατηρήσεις πάνω σε μια μεταγραφή, 180/51 Χρονολόγιο Δημήτρη Χατζή (1913-1981), 180/34 Hokwerda Hero: Η Μ αργαρίτα Περδικάρη και η Μαρ­ γαρίτα Μολυβάδα, 180/45 Βιβλία για παιδιά, 180/65 Βαλάση Ζωή: Το φεγγαράκι πάει εκδρομή, 180/68

Βιβλιοθήκη κουνελάκια. Οι φ ίλοι μου κι εγώ, 180/66 Βιβλιοθήκη κουνελάκια. Μαθαίνω την ώρα, 180/66 Βιβλιοθήκη κουνελάκια. Μια μέρα στο αγρόκτημα, 180/66 Βιβλιοθήκη κουνελάκια. Περπατώντας στα δάση και στους κάμπους, ΐ«0 66 Γεωργιάδης Θανάσης: Ιστορίες του κάπου και του κάποτε, 180/72 Γιαννίκου Κατερίνα: Μιλάμε για ...τα χρώματα, 180/ 66 Γκαίτε: Ο Μ αθητευόμενος Μάγος, 18υ/67 Δαράκη Πέπη: Κουκλοθέατρο, 180/69 Δελώνης Αντώνης: Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία 1835-1985. Από τις πρώτες ρίζες μέχρι σήμερα, 180/ 79 Δημόπουλος Ντίνος: Αν όλα τα πιτσιρίκια του κό­ σμου, 180/74 Ζαραμπούκα Σοφία: Ομήρου Οδύσσεια, 180/68 Θέρμπερ Τζέημς: Τα 13 ρολόγια, 180/77 Κλιάφα Μαρούλα: Ο κόσμος βαρ ιέται να δια βάζει θλιβερές ιστορίες, 180/70 Κορσόνωφ Ιρίνα: Ο Γουνίτσας, 180/68 Κοσέ Σαρλ Ντε: Τιλ Οϊλενσπίγκελ, 180/67 Κίπλιγκ Ρούντιαρντ: Πώς η καμήλα απόκτησε την καμπούρα της, 180/67 Κίπλιγκ Ρούντιαρντ: Πώς η φάλαινα απόκτησε το λαιμό της, 180/67 Κίπλιγκ Ρούντιαρντ: Πώς ο ρινόκερος απόκτησε το δέρμα του, 180/67 Κίπλιγκ Ρούντιαρντ: Το τραγούδι τραγουδάκι του γέρικου καγκουρό, 180/67 Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Η Μαρούλα της Λή­ μνου, 180/70 Λιούις Σ.Κ.: Το άλογο και το αγόρι του, 180/79 Λοΐζου Μάρω: Ο κοντός Αλούλος. ο έξυπνος Γκόχα και ο Σ ' ' : m R.:·· 1 ι· Γ ‘ Τ ν « '8 0 - 1 Μπάρτζης Γιάννης: Τα μυρμήγκια της ειρ ήνης, 180/ 71 Νεγρεπόντης Γιάννης: Οι κατσαρίδες ποτέ δεν πε­ θαίνουν, 180/78 Ουίδα: Η πεντάμορφη θερμάστρα, 180/71 Π έτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη: Σπίτι για πέν­ τε, 180/75 Πρόισλερ Ό τφ ρ ιν τ: Το μικρό φαντασματάκι, 180/71 Ραβάνης-Ρεντής Δημήτρης: Η ωραία Ελένη των γαϊδάρων, 180/76 Σακελλαρίου Χάρης: Το θυμωμένο ποτάμι, 180/69 Σίνου Κίρα-Αποστολοπούλου-Χουκ Ελένη: Το χέρι στο βυθό, 180/76 Σολωμού-Ξανθάκη Βάσα: Κοσμάς και Δαμιανός, 180/73 Σόμερφ ελ Αιμέ: Το χαμένο όνειρο, 180/75 Τουέιν Μαρκ: Οι π εριπέτειες του Χακ Φιν, 180/78 Blyton Enid: Οι π έντε φ ίλοι πάλι μαζί, 180/73 Blyton Enid: Οι π έντε φ ίλοι λύνουν ένα μυστήριο, 180/73 Blyton Enid: Οι πέντε φ ίλοι στο Ντήμον Ροκ, 180/73 Blyton Enid: Οι π έντε φ ίλ ο ι στο κτήμα του Φίνιστον, 180/73 Blyton Enid: Οι π έντε φ ίλοι σε δυσκολίες, 180/73 Blyton Enid: Οι π έντε φ ίλοι στο λόφο του Μπίλλυκοκ, 180/73 Geserani Gian Paolo: Το τα ξίδ ι του Λίβιγκστον, 180/ 72

Β εξαμηνο/VII Χένρικ Ίψεν, 181/15 Βελισσαρίου Ασπασία: Ένας Εχθρός του Λαού: άτομο και κοινωνία στον Ίψεν, 181/33 Λαμπαδαρίδου Α.Σ.: Η αναγέννηση του Ίψ εν στο «Ό ταν εμείς οι νεκροί ξυπνήσουμε», 181/42 Μέλμπεργκ Μ.: Η ζωή και το Έργο του Χένρικ Ίψεν, 181/16 Μέλμπεργκ Μ.: Ίψεν-Στρίντμπεργκ: αντιπαράθεση επί σκηνής, 181/46 Παναγή Μ.Α.: Το κουκλόσπιτο: Μια αναθεώρηση, 181/27

Παπαγεωργίου Χρίστος: Ελληνική βιβλιογραφία Ερ­ ρίκου Ίψεν, 181/54 Πατσαλίδης Σάββας: Ο Τραγικός Αρχιμάστορας του Ίψεν, 181/39 Πέρσης Θοδωρής: Παραστασιογραφία Ίψεν, 181/51 Πολενάκης Λέανδρος: Η κουκουβάγια, η αγριόπαπια, ο γλάρος. Ένα δραματικό τρίπτυχο, 181/37 Συνέντευξη του πρέσβη της Νορβηγίας κ. Τάνκρεντ Ίψεν στο Θανάση Βαβλίδα, 181/56 Χατζοπούλου-Καραβία Λεία: Τα γυναικεία πρόσωπα στον Ίψεν, 181/20

ΕΠΙΛΟΓΗ Εκπαίδευση Αδαμόπουλος Π.: Εισαγωγή στην Ανάγνωση, 180/83 Θέατρο Ευριπίδη: «Εκάβη», 171/77 Χρυσοστομίδης Αλέκος: Το Λαϊκό Θέατρο, 173/51 Ιστορία Αγριαντώνη Χριστίνα: Οι Απαρχές της Εκβιομηχάνι­ σης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, 173/59 Ανδρεάδης Μ.Α.: Ιστορία των Εθνικών Δανείων, 170/62 Ζάκκα-Καρατζά Σ. Ελένη: Καππαδοκία - Ο τελ ε υ ­ ταίος ελληνισμός της περιφέρειας ΑκσεράιΓκέλβερι (Καρβάλης), 176/69 Κραντονέλλη Αλεξάνδρα: Ιστορία της Πειρατείας στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας 13901538, 173/60 Κωστής Κώστας: Οι Τράπεζες και η Κρίση 19291932, 170/62 Μπενιζέλος Ιωάννης: Ιστορία των Αθηνών, 181/66 Παπακώστας Γιάννης: Ο Φώτης Φωτιάδης και το αδελφάτο της Εθνικής Γλώσσας - Η αλληλογραφία, 177/65 Συνέλλη Κατερίνα: Οι διπλωματικές σχέσεις Βυζα­ ντίου και Περσίας, έως τον ΣΤ' αιώνα 180/107 Τοντόροφ Νικολάι: Η Βαλκανική πόλη 15ος-19ος αιώνας, 177/67 Τούντα-Φεργάδη Αρετή: Το Προσφυγικό Δάνειο του 1924, 174/69 Gillispie C.C: Στην κόψη της αλήθειας. Η εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών από το Γαλιλαίο ώς τον Einstein, 173/66 Petropoulos A. John: Πολιτική και συγκρότηση κρά­ τους στο Ελληνικό Βασίλειο (1833-1843), 175/70

Νάκας Θανάσης: Γλωσσοφιλολογικά, 170/55 Ροΐδης Εμμανουήλ: Σκαλαθύρματα, 180/102 Σεβαστάκης Δ. Αλέξης: Δίκαιο και Δικαστική Εξου­ σία στη Σάμο 1550-1912, 179/71 Χατζηπανταζής Θόδωρος: Της Ασιάτιδος Μούσης Ερασταί... Η ακμή του Αθηναϊκού καφέ αμάν στα χρόνια της βασιλείας του Γεώργιου Α'. Συμβολή στη μελέτη της προϊστορίας του Ρεμπέτικου, 177/ Οικονομία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μαρία: Η περιφερειακή ανά­ πτυξη στην Ελλάδα στα πλαίσια της ΕΟΚ, 180/81 Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μαρία: Το σωσίβιο της Ευ­ ρώπης είναι οι καθυστερημένες της περιοχές, 180/ 81 Παιδικά Γρηγοριάδου-Σουρελή Γαλάτεια: Το φεγγάρι, το γραμματόσημο κι εγώ!, 180/84 Δελώνης Αντώνης: Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία 1835-1985, 178/60 Δρανδάκη Γεωργία: Διαβάζω - Γράφω τις πρώτες μου λέξεις, 175/66 Ιωαννίδης Δ.Ι.: Ζαζά - Ό νειρ α ελεφάντων, 170/56 Κλιάφα Μαρούλα: Ο κόσμος βαριέται να διαβάζει θλιβερές ιστορίες, 177/56 Λοΐζου Μάρω: Ο Κουτός Αλούλος, ο έξυπνος Γκόχα και ο σοφός βασιλιάς Ελ Τάριγκ, 180/85 Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη: Σπίτι για πέν­ τε, 177/56 Σίνου Κίρα: Μια χαραμάδα φως, 179/67 Στο Λούνα Παρκ, 175/65 Φακίνου Ευγενία: Λαχανικά-ΦρούταΑγριολούλουδα και Βότανα-Λουλούδια, 175/65

Μαρτυρίες

Πεζογραφία

Τσαρούχης Γιάννης: Αγαθόν το εξομολογείσθαι, 177/70

Θέμπερ Τζέημς: Τα 13 Ρολόγια, 175/68 Καλβίνο Ίταλο: Τα κοσμοκωμικά, 170/60 Κέδρος Ανδρέας: Η φωτιά κάτω απ’ τη θάλασσα, 173/54 Κόνραντ Τζόζεφ: Ο Αράπης του Νάρκισσου, 177/58 Κοντέα Ρούλα: Το στυπόχαρτο, 171/78 Κουμανταρέας Μένης: Η φανέλα με το εννιά, 180/ 91 Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Η Μαρία της Λήμνου, 177/54

Μελέτες Αργυρίου Αλέξανδρος: Αναψηλαφήσεις σε δύσκο­ λους καιρούς, 180/100 Βασιλάκος Νίκος: Τζιόρτζιο ντι Κίρικο, ο μέγας με­ ταφυσικός, 181/61 Καλταμπάνος Νίκος: Η Νέα Κριτική. Η πλάνη του «αντικειμενισμού» στη λογοτεχνική θεωρία, 178/69

Vlll/B' εξάμηνο Παπαδημητρίου Μαρία: «Ειρήνη», 173/56 Πολίτης Κοσμάς: Eroica, 176/65 Φραγκιάς Ανδρέας: Το Πλήθος, 180/95 Χάντκε Πέτερ: Η ώρα της αληθινής αίσθησης, 178/ 66 Χάντκε Πέτερ: Λάθος κίνηση, 178/66 Χριστιανόπουλος Ντίνος: Οι Ρεμπέτες του Ντουνιά, 174/68 Walker Alice: Το πορφυρό χρώμα, 180/97

της λυπημένης, 177/51 Μάρταλης Αντώνης: Συνέχεια, 176/63 Νικηφόρου Τόλης: Ο πλοηγός του απείρου, 178/65 Παπαδάκη Αθηνά: Γη και πάλι, 180/89 Σινόπουλος Α.Π.: Κέρογος, 179/70 Χιόνης Αργύρης: Σαν τον τυφ λό μπροστά στον κα­ θρέφτη, 175/66 Χωρεάνθης Κώστας: Η Βερενίκη των ψιμυθίων, 170/ 58

Ποίηση

Πολιτική

Γκρης Ηλίας: Λήθαργος Κόσμος, 173/52 Δημουλάς Άθως: Τα ποιήματα 1951-1985. Ποιήματα - Νέα Ποιήματα - Σονέττα - Χωρίς τίτλο - Ορφεύς - Ένδον - Αυτή η πραγματικότητα και η άλλη - Πε­ ρί μνήμης - Ά λλο τε κι αλλού - Ο αγρός της τύχης - Η μοίρα των πεπρωμένων - Μια πρόθεση στο χάος, 178/61 Καρούζος Νίκος: Συντήρηση ανελκυστήρων, 179/68 Καψάλης Διονύσης: Ακόμη μια φορά, 180/86_ Μαρκόπουλος Γιώργος: Η ιστορία του ξένου και

Gortz Andre: Αντίο Προλεταριάτο, 174/65 Ταξίδια Λάγκε Έρση: «Αλλάχ Ακμπάρ», 177/72 Φιλοσοφία Βακαλιός Θανάσης: Είναι και Συνείδηση. Γνώση και Αλήθεια, 178/57 Μαλεβίτσης Χρήστος: «Περί του Τραγικού», 175/63 Wind Edgar: Τέχνη και Αναρχία, 179/65

ΠΛΑΙΣΙΟ Από την αγωνιστική αραβική ποίηση, 180/91 Αρτώ Αντονέν: Βαν Γκογκ: Ο αυτόχειρας της κοι­ νωνίας, 175/67 Ασημακόπουλος Κώστας: Ο Χορός του Οσμάν Τακά, 180/83 Βιστωνίτης Αναστάσης: Η κρίση και η καταστολή, 177/57 Γκότοβος Ε.Α.: Η λογική του υπαρκτού σχολείου, 173/53 Δημητρίου Σωτήρης: Ν τιάλιθ’ ιμ’ Χριστάκη, 180/93 Ευαγγέλου Ανέστης: Η επίσκεψη και άλλα ποιήμα­ τα, Ιδίοις αναλώμασιν, 177/61 .Θεοδωράκη Έλλη: Αρμύρα, 177/53 Καββάδας Σπ. Ν.: Π εριπέτειες στην έρημο, 173/61 Κακάρογλου Λεωνίδας: Σχεδόν γκρο πλαν, 179/69 Καπερνάρος Τάσος: Ακελδαμιά, 173/65 Καραγεωργίου Τοσούλα: Fragmentum αριθμός 53, 173/59 Καραγιαννόπουλος Χρίστος: Ιωνικός Νόστος, 177/ Καρατζόγλου Γιάννης: Αποσβέσεις, 176/69 Κουσαθανάς Παναγιώτης: Ο άρχοντας του μεγάλου δόκανου, 175/65 Κουτσούκος Ηλίας: Οδηγός Πλεύσεως, 170/57 Κωστούρος Θεόδωρος: Αναπλιώτικα και άλλα, 170/ 59 Λάσκαρης Χρίστος: Να τελειώνουμε!, 179/67

Λεμπέση Λίτσα: Τα επουσιώδη, 180/89 Λυχναρά Λίνα: Το μεσογειακό τοπίο στον Σεφέρη και τον Ελύτη, 174/69 Μανιώτης Γιώργος: Τάξις και αταξία, 175/65 Μάτεσις Παύλος: Αφροδίτη, 173/55 Μιχαηλίδης Π. Κώστας: Ο αδόκητος χρόνος, 176/67 Οικονόμου Ζήσης: Ανθρώπινες σχέσεις, 177/55 Παπαχρήστου-Πάνου Ευαγγελία: Του Βιβλικού Αμπελώνος οι βοτρύες, 176/67 Πέγκα Έλενα: Αυτή Θερινή, 177/57 Π εντελίκος Πέτρος: Η ενέδρα^ 174/67 Πικρίδας Φ.Χ.: Πάλι μόνος έσύ;, 180/89 Ρόζου Έλλη: Δρασκελώντας την Άβυσσο, 180/85 Σιατόπουλος Δημήτρης: Οι ακόλαστοι, 173/61 Σταυριανού Μιράντα: Η Αγγλική Πολιτική και το Κρητικό Ζήτημα (1839-1841), 171/80 Τζανή Μαίρη: Ποιήματα 1980-83, 173/63 Τσακνιάς Σπύρος: Ετερώνυμα, 174/67 Τσαρνά Θάλεια: Πλοίο Φυγής, 176/65 Τσερμέγκας Στέφανος-Τσιρμιράκης Λευτέρης: No Pasaran, 177/59 Φωτιάδης Δημήτρης: Σειρά Ιστορία I.: Μεσολόγγι, 177/63 Φωτιάδης Δημήτρης: Ιστορία 2: Καραϊσκάκης, 180/ 93 Χατζόπουλος Θαν.: Ιδίοις σώμασι, 180/87

ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ Αθανασόπουλος Βαγγέλης, 171/65 Αλιβάνιστου Ντόρα, 170/20, 170/52, 175/38 ' Αναστασοπούλου Θ.Μ., 176/46 Ανδρεάδης Γιάγκος, 174/21

Απάκη Έψη, 170/63, 171/81, 172/167, 173/73, 174/71, 175/71, 176/73/ 177/73, 178/73, 179/73, 180/111, 181/ 73 Αποστολίδης Ανδρέας, 178/41

Β εξαμηνο/ΙΧ Αφρουδάκης Άγγελο ς, 173/54, 180/91 Βαλούκος Στάθης, 173/47 Βανζάν Ζωρζ, 175/53 Βαρβέρης Γιάννης, 179/25 Βέης Γιώργος, 179/69, 180/86 Βελιαρούτης Λεωνίδας, 177/54 Βελισσαρίου Ασπασία, 181/33 Βελουδής Γ„ 175/9 Γαλιώνη Αναστασία, 174/4 Γαλάντης Γιώργος, 172/25, 180/65 Γερμανός Φρέντυ, 173/45 Γεωργιάδη-Λαμπίρη Ηρώ, 177/72 Γεωργοπούλου Χαρά, 180/95 Γεωργουδάκη Κάτια, 173/14, 173/20 Γεωργούσης Ε.Γ., 176/27 Γρυπονησιώτου Κατερίνα, 172/25, 180/65 Δασκαλάκη Κατερίνα, 172/19 Δελώνης Αντώνης, 175/76, 180/83 Δεμερτζής Νίκος, 174/65 Δεντάκη Κατερίνα, 181/11 Δημακοπούλου Αδριανή, 174/27 Δημητρούλια Τιτίκα, 170/32, 175/12, 175/20, 175/45, 175/53, 175/58, 177/16, 177/38, 177/48, 179/14, 179/31 Δήμου Γ. Γιώργος, 171/17 Δραγώνα Θάλεια, 178/9 Δρακονταειδής Δ.Φ., 180/39 Εθάλ Φρανσουά, 177/41 Ελευθεριάδου Νίκη, 178/29 Ζερβού Αλεξάνδρα, 174/47 Ζηνόβιεφ Αλεξάντρ, 175/38 Ζήρας Αλεξ., 180/41 Ζωμπέρ Αλαίν, 175/20 Ζώρας Γ. Γεράσιμος, 170/49 Θεοχάρη Άννα, 177/41, 177/44 Καλόγερός Γιώργος, 173/29 Κάλφας Αντώνης, 170/57, 170/58, 173/52, 176/65, 177/61, 178/69, 179/67, 180/89 Κάσσος Βαγγέλης, 170/55, 175/66 Κατηφόρης Γιώργος, 178/36 Καραλής Βρασίδας, 171/56 Καρώ Πωλ, 175/14 Καφάογλου Ηλίας, 181/11 Κεφάλας Ηλίας, 173/59, 174/68, 178/65, 180/100 Κοντολέων Μάνος, 170/56, 173/56, 177/56, 178/60, 179/68, 180/84 Κόρφης Τάσος, 178/14 Κρανιδιώτης Παντελής, 181/61 Κυπαρίσσης Πάνος, 176/63 Λάζος Δ. Χρήστος, 173/5, 173/66, 175/70 Λάλα-Κριστ Δέσποινα, 180/85 Λαμπαδαρίδου Α.Ε., 173/32, 176/56, 181/27 Λαμπαδαρίδου Α.Σ., 181/42 Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία, 175/63, 180/83 Λήβις Ρ.Φ., 178/29 Λοΐζος Ι.Δ., 170/62, 171/80, 173/59, 174/69, 177/67, 179/71 Μάκρα Μαίρη, 179/11 Μαλριέ Ζαν-Πωλ, 175/45 Μαντάς Γ. Άγγελο ς, 179/70 Ματθαίου Ηλίας, 176/9, 176/18 Μ εγαλομμάτης Κοσμάς, 176/69, 180/30, 180/107 Μέλμπεργκ Μ., 181/16, 181/46 Μεντζελοπούλου Μαρία, 171/77 Μερβώ Κριστιάν, 177/26 Μπενζεκρί Ζαν-Πιερ, 175/25

Μπενρεκασσά Ζωρζ, 177/38 Μπλάνας Γιώργος, 178/21, 178/45, 178/49, 178/50 Νικολαΐδης Ν. Ιωάννης, 180/57 Νικολινάκος Μάριος, 180/81 Ντελβάιγ Μπερνάρ, 177/32 Ντελόν Μισέλ, 177/16 Ν τεσνέ Ρολάν, 177/44 Ντόκος, Θανάσης, 180/95 Ντολλέ Ζαν-Πωλ, 175/12 Παγουλάτόυ Μαρία, 170/41, 179/34 Παλιοδήμου Αλίκη, 170/11 Παναγή Μ.Α., 173/32, 176/56, 181/27 Παπαγεωργίου Νώντας, 173/53 Παπαγεωργίου Χρίστος, 170/59, 171/78, 173/49, 173/ 61, 174/67, 175/65, 176/67, 177/53, 178/55, 179/63, 180/87, 181/54 Παπαδάκη Αθηνά, 175/ 68 Παπαδημητρίου Ευθύμης, 178/57 Παπαϊωάννου Αντώνης, 173/61 Παπαλέξης Ηρακλής, 171/10, 172/25, 180/65 Πατσαλίδης Σάββας, 173/39, 181/39 Πέζαρος Δ. Παύλος, 177/51, 178/36 Πέρσης Θοδωρής, 179/58, 181/51 Πλάκας Δημήτρης, 176/12, 176/32, 177/65 Πολενάκης Λέανδρος, 179/50, 181/37 Πομώ Ρενέ, 177/34 Προκοπάκη Χρύσα, 171/26 Προμπονάς Κ. Ιωάννης, 174/56 Ράκεβιλτζ Μαίρη ντε, 178/45 Ρεζής Πέτρος, 173/55, 178/66 Σουλογιάννη Άλκηστις, 170/60, 176/65, 180/97 Σουλογιάννης Ευθύμιος, 177/11 Σπάθή Βάσω, 172/25, 180/65 Τζαχίλη Ίρις, 174/33 Τοπάλη Καίτη, 172/25. 180/65 Τ ουίγιέ Πιέρ, 175/58 Τραγιανούδη Λίτσα, 178/30, 179/65 Τρουπάκη Μαρία, 170/70, 171/86, 172/174, 173/78, 174/76, 175/77, 176/78, 177/78, 178/78, 179/78, 180/ 117, 181/78 Τσιμπούκη Ντάρα, 173/36 Τσιρμπίνος Τώνης, 173/51 Φανιουδκη Μαρίνα, 170/25 Φασουλάκης Στέρ., 170/14, 177/24 Φορόπουλος Λ. Νικ., 173/60 Φραγκοπούλου Τοσούλα, 175/14, 175/25, 177/26, 177/32, 177/34 Φραντζή Ά ν τεια , 180/51 Χατζοπούλου-Καραβία Λεία, 179/43, 181/20 Χαραλαμπίδου Νάτια, 171/42 Χιονίδης X. Γιώργος, 176/54 Χουρμουζιάδη Άννα, 170/16 Χριστόπουλος Μ. Μ ενέλαος, 174/39 Χριστοπούλου-Μικρογιαννάκη Θεώνη, 174/60 Χωρεάνθη Ελένη, 177/63, 179/68, 180/85, 180/93 Χωρεάνθης Κώστας, 176/37, 177/58, 178/61, 180/102, 181/66 Ψαλιδόπουλος Θ., 177/70 Ψαράκης Τάκης, 177/9 Bessis Hanriette, 170/52 Brengues Jacques, 170/32 Gauntlett Στάθης, 177/62 Grodent Michel, 171/37 Hokwerda Hero, 180/45 Lecointre Simone, 170/16

XJB' εξάμηνο Pages Alain, 170/20 Ramond Michele, 170/41 Rossetto Paule, 179/31 Schweiger Amelie, 170/25

ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΩΝ Ευθυμιάδη Νένη, 170/9 Λαδά Ευγενία, 170/9 Λαδάς Βασίλης, 170/9 Λοΐζος Ι.Δ., 180/29 Π ολενάκης Σ. Λέανδρος, 180/29 Τούντα-Φ εργάδη Αρετή, 180/29

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μ ΕΔΟ ΥΣΑ

Η σειρά Μ έδουσα Λ ογοτεχνία π αρουσιάζει:

ΑΑΥΣΑΝΔΡΑΤΟΣ - ΠΙΤΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. ΣΟΛΩΝΟΣ114, ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ. 3645*22

ΕΚΛΟΓΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣ ΕΙ Σ Φ Θ Ι Ν Ο Π Ω Ρ Ο

ΓΙ Α Π Α Ι Δ Ι Α ΚΑΙ

ΝΕΟΥΣ

— Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α Σ

1 9 8 7

WMΜΜΠΜΜΜ Ντίνος Δημόπουλος

Σοφία Φίλντιση

Αιμέ Σόμερφελτ

Αν όλα τα πιτσιρίκια

Το Ρηνάκι

Το χαμένο όνειρο

του κόσμου Όσκαρ Ουάιλντ Ο εγωιστής γίγαντας

Νίτσα Τζώρτζογλου

Μανόλης Κορνήλιος

Περπατώντας στους αιώνες

Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου,

Μαρία Πυλιώτου

Ελευθερία!

Τα δέντρα που τρέχουν

Γ. Φωτιάδου-Μπαλαφούτη

Νίνα Θεοχαρίδου Ασημένιος ελέφαντας

Σώτη Χριστογιάννη

Ποτέ ξανά

Μύθοι και θρύλοι

Λέων Τολστόι

Λάμπρος Πέτσινης

της Νορβηγίας

Ιστορίες

Ρωσικά λαϊκά παραμύθια

Ανν Τουέιτ

Γκούντρουν Μεμπς

Επιχείρηση «Κόκκινη Άμμος»

Το παιδί της Κυριακής

ο Παβελάκης μου

Π έτερ Χέρτλινγκ Ο Μπεν αγαπάει την Άννα

Δαίμονες των κυμάτων

κι εγώ

Ντοντάρ Ντουμπάντζε

A. Α. Μιλν

Εγώ, η γιαγιά, ο Ιλίκο και ο Ιλαρίων

Μαρκ Τουέιν

I. Δ. Ιωαννίδης Καβάλα στο Χρονοδιαβήτη

Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ

Λεονάρ ντε Βρις

Λούκας Χάρτμαν

Φιλίσα Χατζηχάννα Η Ντιντόν,

Το σπίτι στη γωνιά του Πουφ Γιάννης Καλατζόπουλος Τα ρούχα του βασιλιά Αδελφοί Γκριμ Διαλεχτά παραμύθια

Διαλεχτά παραμύθια

Τζακ Σέφερ Σέιν

Το βιβλίο των πειραμάτων

Άννα-αννΑ'

Το 2ο βιβλίο των πειραμάτων

Βίκτωρ Ουγκώ

Το 3ο βιβλίο των πειραμάτων Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Ράντγιαρντ Κίπλινγκ

Οι Άθλιοι

(Τόμοι A, Β, Γ, Δ, Ε)

Νικολάι Γκόγκολ

Κίρα Σίνου

Ο μαγεμένος κύκλος

Συνάντηση στους Δελφούς

Σοφία Μιχαλοπούλου

Βλαντίμιρ Ζελέζνικοβ

Μ. Ε. Σαλτικόφ-Στσεντρίν

Ο Μήτσης και η Μίτση

Το σκιάχτρο

Πατέρας και γιος

Ν Ε Α Ν Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η ΕΠΙ ΛΕΓΜΕΝΑ ΒΙ ΒΛΙ Α ΓΙ Α ΠΑΙ ΔΙ Α ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η Η Σ Υ ΓΧ Ρ Ο Ν Η Ε Κ ΔΟ ΤΙΚ Η Π ΑΡ Ο Υ ΣΙΑ ΣΤΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α ί

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΝΕΕΣ Φ Θ Ι Ν Ο Π Ω Ρ Ο

•

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γιώργος Μιχαηλίδης Η Πύλη (Νουβέλα) Γιώργος Κάτος Τα καλά παιδιά (Διηγήματα) Ντίνος Σιώτης Δέκα χρόνια κάπου (Μυθιστόρημα) Γιάννης Γαϊτάνος Με φλος ρουαγιάλ (Μυθιστόρημα) •

ΠΟΙΗΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ — Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α Σ

1 9 8 7

Γιάννης Τσαρούχης Ως στρουθίον μονάζον

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ Β' ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

επί δώματος

ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί Κάνουμε θέατρο Χάρης Σακελλαρίου (Διεύθυνση) για την ψυχή μας Επιθεώρηση παιδικής Γιώργος Σεφέρης λογοτεχνίας 1987 Το βυσσινί τετράδιο Χάρης Σακελλαρίου — Ανεμολόγιο — λέξεις — Γιάννης Μπάρτζης βότανα και ορθογραφικά Οδηγός παιδικού (Παρουσίαση — σχόλια — σημειώσεις: και νεανικού βιβλίου 1988 Κάρολος Κουν

Φώτης ΔημητρακόπουΛος)

ΜΕΛΕΤΕΣ

Στάθης Μόρας Νίκος Καζαντζάκης

Μαρί-Ελιζαμπέτ Αντμάν

Ποιήματα Σωκράτης Σκαρτσής

(Τέχνη και μεταφυσική)

και γυναίκες σ’ ένα ελληνικό χωριό)

Δημοτικά τραγούδια Αντώνης Φωστιέρης

Υποχρέωση στη δυστυχία

Κωστής Μοσκώφ

Το θα και το να του θανάτου Σπύρος Κατσίμης Το κίτρινο

Θανάσης Θ. Νιάρχος

E m

m

B M

m

Γιάννης Τσιάντης —

ΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σύγχρονα θέματα Παιδοψυχιατρικής Τόμος Β': Ψυχοπαθολογία Τόμος Γ': Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Αλέκος Φασιανός

Ζακ Λακάν

Ελεγεία στον Ρομάνο Τζέιν Ώστιν

Η οικογένεια (Τα οικογενειακά συμπλέγματα

Έμμα

στη διαμόρφωση του ατόμου)

ΙΣΤΟΡΙΑ Κώστας Βουγιουκλάκης

Κρισναμούρτι Παράδοση και επανάσταση Φώντας Λάδης Οι αλλαγές στην ΕΣΣΔ και η ελληνική Αριστερά

Σωτήρης Μανωλόπουλος

Λουί Αραγκόν — Χαμίντ Φουλαντβίντ —

Βία και πονηριά (Αντρες

Σωτήρης Δημητρίου

Οι πρωτοπόροι του αγώνα

ΛΕΞΙΚΟ ΟΡΩΝ 5

(Η Εθνική Αντίσταση στη Λακωνία)

Κυβερνητικής, δομισμού και της θεωρίας των συστημάτων

Τζόαν Μπαέζ Και μια φωνή για να τραγουδήσω

Γιάννης Ιωάννου • Ο Τρίτος Δρόμος (Αυστηρώς Ακατάλληλον)

• Κάλπη Co Στάθης • Τα κόμικς του Στάθη 1982-1987 • Οι κοριοί MAKIS • Η πρωτοβουλία των... Σέξι

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ. Μ

A

Κ

I

S

Κ Υ Κ Λ Ο ΦΟ Ρ Ε Ι 19 8 7 Μι?

Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ... ΣΕΞΙ!

|

Η πρωτοβουλία ...Πέρασα από τον κινηματογράφο στην πο­ λιτική με μια μικρή κίνηση. Ήταν την ημέ­ ρα που αυτοπυρπολήθηκε στην κορυφή της Vaclavske Namesti ο Jan Palach. Τα κείμενά των ξένων ανταποκριτών σφαγιάστηκαν από μια αμείλικτη λογοκρισία. Πέρασε μό­ νον η είδηση τη στιγμή που ο κόσμος είχε ανάγκη από ολόκληρη την αλήθεια.; η οποία είναι κάτι παραπάνω από την είδηση. Στην Πράγα παιζόταν τις μέρες εκείνες το φιλμ του Jean-Luc Godard Μ ε κομ μένη την α ν ά ­ σ α , και το ίδιο βράδυ κάθισα στη γραφομη­ χανή μου και έγραψα το πρώτο πολιτικό κείμενο με τη μορφή κινηματογραφικής κρι­ τικής. Τίτλος: «Οι Πραγινοί παρακολου­ θούν με κομμένη την ανάσα το τέλος». Το αποφασιστικό βήμα είχε γίνει. Από τότε η κινηματογραφική κριτική έγινε το προσω­ πείο αυτής της πολιτικής πράξης. Πολλά φιλμ εξυπηρέτησαν αυτή την πράξη: Ο ά ν ­

των... Σ έξι

θ ρ ω π ος π ο ν έ β λ ε π ε τα τ ρένα να π ερ ν ο ύ ν , Ε π ά γ γε λ μ α ρ επ ό ρ τερ , Η ερ γα τικ ή τάξη π ά ει σ τον π α ρ ά δ ε ισ ο και τόσα άλλα. To FILM

FAUST τα δημοσίευε αυτούσια. Ένας ολό­ κληρος κώδικας αναπτύχθηκε βαθμιαία. Οι φίλοι τα αποκρυπτογραφούσαν. Αποκαθιστούσαν το πολιτικό σώμα του λόγου στην ουσία του...

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΟΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Ή πεζογραφική μας παράδοση ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΦΕΛΗ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ Κ Α Τ Ρ ΙΝ Κ Λ Ε Μ Α Ν

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΧΡΗΓΓΟΜΑΝΟΣ

|

Τόβιβλίο τήςαίποιφεπαρας ’Ε λισάβετ

|

ι Ό Μ α υ ρ ιτ α ν ό ς τ ή ς Β ε ν ε τ ία ς

#

Εκδόσεις Νεφ&τ, I»

*·' :

U

Ή Πεζογραφική μας Παράδοση είναι μιά νέα σειρά

βιβλίων χών εκδόσεων ΝΕΦΕΛΗ, μέ κείμενα έλλήνων συγγραφέων τού 19ου καί χών πρώτων δεκαετιών τού 20ού αιώνα. Τά περισσότερα άπό τά βιβλία αύτά δέν έκδίδονται βέβαια γιά πρώτη φορά στόν τόπο μας. Δική μας πρόθεση καί φιλοδοξία είναι νά παρου­ σιάσουμε γιά πρώτη φορά, σέ μιά τυποποιημένη καί εύχρηστη σειρά, ένα πανόραμα τής πεζογραφικής μας παράδοσης, χωρίς ούσιώδη κενά, παραλείψεις καί φόρτο φιλολογικού σχολιασμού - μιά έκδοση μέ παι­ δευτικό χαρακτήρα καί προσιτή οικονομικά στίς νεώτερες, ιδιαίτερα, γενιές τών έλλήνων άναγνωστών. Π. Καλλιγάς, Έμ. Ροίδης, ”Αγγ. Βλάχος, Ί . Πολυλάς, Δημ.· Καμπούρογλου, Κ. Παλαμάς, Ψυχάρης, Μιχ. Μητσάκης, Άλ. Παπαδιαμάντης, Άλ. Μωραϊτίδης, Γ. Βιζυηνός, Δ· Βικέλας, Κ. Χρηστομάνος, Άνδ. Καρκαβίτσας, Γ. Κονδυλάκης, Ζαχ. Παπαντωνίου καί άλλοι περιλαμβάνονται στούς συγγραφείς τή; Λ ' σειράς, πού θά κυκλοφορήσουν μέ τό σύνολο 'ού έργου τους ή μέ μιά έκτεταμένη άνθολόγηση. Πα­ ράλληλα έτοιμάζεται ή Β ’ σειρά πού θά περιλαμβάνει άπομνημονεύματα έλλήνων συγγραφέων τής ίδιας έτοχής.

Μ ετά την έξαιρετική Χ ΙΟ Υ ΡΡΕΜ οί έκδόσεις Ν ΕΦ Ε Λ Η , παρουσ ιάζουν τό κα ινούργιο μυθιστόρημα τής ΚΑΤΡΙΝ ΚΛΕΜ ΑΝ

Έ να βιβλίο ^ συγκλονιστικό

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΡΩΤΟΙ ΤΟΜΟΙ Κ. ΧΡΗΣΤΟΜΑΝΟΣ Τό βιβλίο τής αύτοκρατείρας Ελισάβετ Κ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Φθινόπωρο Π. ΚΑΛΛΙΓΑΣ Θάνος Βλέκας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ Μαυρομιχάλη 9, ’Αθήνα, Τηλ.: 360 77 44

I Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ν ΕΦ ΕΛ Η Μαυρομιχάλη 9 - ’Αθήνα Τηλ. 36.07.744 - 36.04.793

γ

ΧΡΙΣΤΟΥ

Α Δ Α Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ

ΛΟΓΟΣ ΚΕΚΡΥΜΜΕΝΟΣ ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ Ή

Α Ξ Ο Ν Ι Κ Η Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α ,Ε Λ Υ Τ Η Μελέτη ομιλίας και ελληνικής γραφής

ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ ΑΘΗΝΑ

1987

Ε ΚΥ ΚΛΟ, ΦΟΡΗΣ Ε

αφιερωμα/29 Α ν δ ρ έ α ς Α π ο σ τ ο λ ίδ η ς

Η βία, το τέχνασμα,τα ναρκωτικά

'— στην αφήγηση του Ντ. Χάμμετ— Ο Χάμμετ, ως κριτικός αστυνομικών μυθιστο­ ρημάτων στη Λογοτεχνική Επιθεώρηση του Σαβ­ βάτου σχολίαζε τα λάθη και τις ανακρίβειες των αστυνομικών συγγραφέων κι ανάμεσα στις άλλες οδηγίες του έγραφε: Ό ταν σε χτυπήσει μια σφαίρα από κολτ των 45 ή από οποιοόήποτε άλλο όπλο και σφαίρα ανάλογου μεγέθους, ακόμα κι αν δεν πρόκειται για θανατηφόρο χτύπημα, συνήθως σε ρίχνει κάτω. Η αίσθηση του χτυπήματος είναι έντονη από κάθε λογική απόσταση. Επίσης: Το τρύπημα από σφαίρα ή μαχαίρι γίνεται κατ’ αρχήν αντιληπτό σαν χτύπημα ή σπρώξιμο. Περνάει ένα μικρό χρονικό διάστημα μέχρι ν’ αρχίσει το κάψιμο ή ο πόνος. Είναι φανερό ότι ο Χάμμετ προσπάθησε να προσγειώσει το αστυνομικό αφήγημα σε υπαρ­

κτά δεδομένα. Εκτός από το λογικοφανές των στοιχείων που προσκόμιζε στη διήγηση, έδωσε ο ίδιος ορισμένα επιτυχημένα αποσπάσματα για την καθημερινή πρακτική του ντετέκτιβ. Τ’ απο­ σπάσματα αυτά όμως δε διαμορφώνουν το συνο­ λικό καμβά της διήγησής του, δεν χαρακτηρί­ ζουν από τη μια άκρη στην άλλη κανένα του μυ­ θιστόρημα. Έτσι δεν μπορούμε να δεχθούμε σαν σωστή την παρουσίαση του έργου του από την αμερικανική κριτική (με μοναδική γνωστή εξαί­ ρεση τον Στήβεν Μάρκους) αποκλειστικά ως υπόδειγμα ρεαλιστικής αρτιότητας. Βεβαίως ο Χάμμετ επιμένοντας στη δεοντολο­ γία του επαγγελματία ντετέκτιβ ξέφυγε από τη βικτωριανή σκηνογραφία, αντικαθιστώντας την με τον κόσμο του εγκλήματος, τη σκηνογραφία της διάπραξής του. Στο σημείο ακριβώς που το έγκλημα συνδέεται με την άμεση αιτία που το προκαλεί, η αφήγηση ξεκολλάει από το έδαφος της «πραγματογνωμοσύνης» και της αναφοράς «προς ανωτέρους»: η βία εμφανίζεται πάντα ύστερα από μια επεξεργασία φραστική για ν’

30/αφιερωμα αποτελέσει συστατικό του ξαφνιάσματος, της κατάληξης μιας διαδικασίας προσμονής του αναγνώστη: Στον Κόκκινο θερισμό, στο στημένο αγώνα μποξ, αυτός που έπρεπε να χάσει, νίκησε- το στάδιο έχει παγώσει: Όταν ο διαιτητής σταμάτησε επιτέλους το μέ­ τρημα, σήκωσε το χέρι τον Μπους. Κανείς δεν έμοιαζε ικανοποιημένος. Το μάτι μου έπιασε στον αέρα μια λάμψη. Μια λεπτή ασημένια λάμψη, που εκσφενδονίστηκε σαν αστραπή από κάποιον εξώστη. Μια γυναίκα ούρλιαξε. Η ασημένια λάμψη κατέληξε στο ρινγκ μ ’ έναν ήχο ανάμεσα σε γδούπο και κροτάλισμα. Το μπράτσο τον Ά ικ Μπους τινάχτηκε από το χέρι του διαιτητή. Σωριάστηκε πάνω στο σώμα του Κιντ Κονπερ. Η μαύρη λαβή ενός στιλέτου εξείχε από τον αυχένα τον. Στο «Χρυσό πέταλο» (1924): Η Κιούπν έσκυψε μπροστά. Το αριστερό της χέρι χώθηκε κάτω από τη φούστα της. Το χέρι ξαναπρόβαλε - άδειο. Η λάμψη από το όπλο τον Μακρολαίμη άστραψε πάνω στην ιπτάμενη ατσάλινη λεπίδα. Το κορίτσι τινάχτηκε από τις σφαίρες που τρυπούσαν το στήθος του. Έπεσε με την πλάτη στον τοίχο και μετά μπρούμυτα στο πάτωμα. Ο Μακρολαίμης σταμάτησε τους πυρο­ βολισμούς και προσπάθησε να μιλήσει. Η καφετιά λαβή από το μαχαίρι του κοριτσιού εξείχε από τον κίτρινο λαιμό τον. Δεν μπορούσε να μι­ λήσει με τη λεπίδα καρφωμένη. Πέταξε το ένα του όπλο και προσπάθησε να πιάσει τη λαβή. Άφησε την προσπάθειά τον στη μέση. Το χέρι του κρεμάστηκε. Κατέρρευσε σιγά σιγά: έπεσε πρώτα στα γόνατα, στη συνέχεια στα τέσσερα, στο πλάι και μετά έμεινε ακίνητος. Η αφήγηση του Χάμμετ προχωράει από την «αντικειμενική» παρουσίαση γεγονότων στη δραματοποίησή τους: το μέσο που χρησιμοποιεί είναι η υπερβολή: «το χέρι τραβήχτηκε - άδειο- η λάμψη από το όπλο... άστραψε πάνω στην ιπτά­ μενη ατσάλινη λεπίδα». [«Το χρυσό πέταλο»]: Κάτω από τη βρύση που έσταζε, βρισκόταν ένα σκαλιστό μαχαίρι με τεράστια λεπίδα. Το μαχαίρι ήταν καθαρό, το πίσω μέρος όμως του πορσελάνινου νεροχύτη - στο σημείο που έσταζε η βρύση - ήταν γεμάτο κόκκινες και καφετιές κηλίδες. Έξνσα μια με το νύχι μου: ξεραμένο αίμα. [...] Άνοιξα την πόρτα και προχώρησα στο διάδρομο. Το φως της κουζίνας δεν έφτανε για να τον φωτίσει. Ψαχούλεψα στα σκοτεινά το δια­ κόπτη του ηλεκτρικού. Σκόνταψα σε κάτι μαλα­ κό. Έκανα πίσω, έβγαλα τα σπίρτα από την τσέπη μου κι άναψα ένα. Μπροστά μου βρισκόταν ένας νεαρός Φιλιππινέζος. Τα πόδια του είχαν μείνει

στα τελευταία σκαλοπάτια μιας σκάλας, τα χέρια και το κεφάλι του κρέμονταν στο πάτωμα. Φο­ ρούσε μόνο τα εσώρουχά του. Ή ταν νεκρός. Το ένα του μάτι ήταν βγαλμένο κι ο λαιμός του κομμένος από τη μια άκρη μέχρι την άλλη, κάτω από το πηγούνι. Μπορούσα να φανταστώ πώς έγινε ο φόνος, χωρίς καν να κλείσω τα μάτια μου. Στην κορυφή της σκάλας ο δο­ λοφόνος αρπάζει με το αριστερό του χέρι το πρό­ σωπο του Φιλιππινέζου. Το νύχι του αντίχειρά του μπαίνει στο μάτι του μικρού και σπρώχνει πίσω το μελαμψό του πρόσωπο. Ακινητοποιεί το λαιμό του- τον κόβει. Τον πετάει από τη σκάλα. [...] Προχώρησα στο διάδρομο. Έριξα μια μα­ τιά σε δύο δωμάτια και έστριψα στη γωνία: πή­ δησα έγκαιρα για να μην πατήσω μια γυναίκα... άγγιξα με το δάχτυλο την πλάτη της: ήταν κρύα σαν πέτρα... [...] Ό λα ήταν τακτοποιημένα στο δωμάτιο εκτός από το κρεβάτι. Τα σκεπάσματα στο κέ­ ντρο του κρεβατιού είχαν γίνει κουβάρι, ένα κουβάρι αφύσικα ογκώδες. Έσκυψα στο κρεβά­ τι κι άρχισα να τραβάω τα σκεπάσματα. Κάτω από τις κουβέρτες φάνηκαν τα σεντόνια γεμάτα πιτσιλιές από αίμα. Ξεδίπλωσα βιαστικά το κου­ βάρι. Από κάτω βρισκόταν νεκρή η Κα Άσκραφτ. Το σώμα της ήταν ελαφρά ανασηκωμένο. Το κεφάλι της κρεμόταν, στριμμένο σχεδόν ανάπο­ δα: ο λαιμός της ήταν κομμένος μέχρι το κόκα­ λο... Τα σεντόνια και η πιτζάμα είχαν ποτίσει αί­ μ α ■δεν είχε ξεραθεί, έτσι όπως είχε μείνει ζεστή από τα σκεπάσματα... [...] Είχα δει στη ζωή μου περισσότερους από τρεις νεκρούς ταυτόχρονα, αλλά αυτή η περί­ πτωση με βρήκε με σπασμένα νεύρα, ύστερα από τρι ις μ ι ρ ι ς μ ι Ονοι.

Και τέλος στα «106.000 ματωμένα δολλάρια», η πιο μακάβρια περιγραφή του Χάμμετ: Στις δέκα εκείνο το πρωί, στη Μάρκετ Στρητ, μέσα στην κίνηση, εμφανίστηκε τρεκλίζοντας ένας ολόγυμνος άντρας. Από το στήθος, τα πλευ­ ρά και την πλάτη του κρέμονταν μικρές μικρές λουρίδες κρέας και το αίμα κυλούσε στα πόδια του. Το δεξί του χέρι ήταν σπασμένο σε δύο ση­ μεία. Το αριστερό μέρος του φαλακρού του κε­ φαλιού ήταν ανοιγμένο. Μια ώρα αργότερα ξε­ ψύχησε σ’ ένα νοσοκομείο, χωρίς να πει λέξη, με το ίδιο πάντα κενό κι απόμακρο βλέμμα. Η αστυνομία ακολούθησε τις κηλίδες του αίματος. Οδηγούσαν σ ’ ένα σοκάκι και κατέληγαν σε μια κόκκινη λιμνούλα, μπροστά από ένα μικρό ξενο­ δοχείο, δίπλα ακριβώς στη Μάρκετ Στρητ. Στο ξενοδοχείο η αστυνομία βρήκε το δωμάτιο από το οποίο πήδησε, έπεσε ή τον έριξαν. Το κρεβάτι ήταν μούσκεμα στο αίμα. Βρήκαν κομμάτια από σεντόνια, στριμμένα, που είχαν δεθεί με κόμπους και χρησιμεύσει για σκοινί. Επίσης μια πετσέτα

αφιερωμα/31 που είχε χρησιμοποιηθεί για φίμωτρο. Τα στοι­ χεία έδειχναν πως ο γυμνός άντρας είχε δεθεί, φιμωθεί και βασανιστεί με μαχαίρι. Οι γιατροί είπαν ότι οι λουρίδες κρέας που του κρέμονταν είχαν κοπεί με ειδικό τρόπο. Δεν τον είχαν ξεσκί­ σει, ούτε χαράξει. Αφού έφυγε ο βασανιστής με το μαχαίρι, ο γυμνός άντρας ελευθερώθηκε από τα δεσμό του και, μέσα σε αφόρητους πόνους, πήδησε ή έπεσε από το παράθυρο, τσάκισε το κρανίο του, έσπασε το χέρι του, κατάφερε όμως να περπατήσει ενάμισι τετράγωνο. Η εντυπωσιακή περιγραφή έχει μια πολύ χει­ ροπιαστή εξήγηση. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνε­ ται ότι πρόκειται για το βασανισμό ενός μορφινομανούς. Για να ξεπεράσει την αναισθησία στον πόνο που φέρνει το ναρκωτικό, ο βασανι­ στής του χρειάστηκε να τον κόψει λουρίδες. Το θύμα άντεξε στο πέσιμο και κυκλοφόρησε πετσο­ κομμένος, με ανοιγμένο κεφάλι και ολόγυμνος στους δρόμους της πόλης. Πέθανε με το ίδιο πάντα «κενό κι απόμακρο βλέμμα».

II Οι αλλαγές του ρυθμού και οι στροφές της πλοκής, το ξάφνιασμά σαν δραματικό συστατικό της αφήγησης του Χάμμετ, δεν εγγράφεται μόνο στη σκηνοθεσία των επεισοδίων βίας, γίνεται κι η μέθοδος που αποκαλύπτει τη συμπεριφορά και την κίνηση του ήρωα έξω από τους παραδεκτούς κανόνες που υπαγορεύει ο διαχωρισμός νόμος έγκλημα. Ο Σαμ Σπέηντ στο Γεράκι της Μάλτας: Θα έρθει μια μέρα που θα με τραβάνε στα δι­ καστήρια για ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Θέλω να είμαι έτοιμος γι’ αυτή τη μέρα. Έτσι και τους πω: «Κύριοι, ορίστε ο εγκληματίας σας» και τους παρουσιάσω κάποιο θύμα, δεν έχω να φοβηθώ τίποτα και μπορώ να εξευτελίσω κάθε γραπτή τους νομοθεσία. [...] Ο Κάιρο δεν κάνει και τό­ σο για την περίπτωση αυτή. Δεν είναι πιστολάς, κουβαλάει όπλο μικρότερου διαμετρήματος από αυτό που πυροβολήθηκε ο Θέρσμπυ και ο Τζάκομπι. Θα έχουμε μπελάδες για να καταφέρουμε να τον ενοχοποιήσουμε, αλλά πάλι είναι προτι­ μότερο από το να μην παραδώσουμε κανένα στην αστυνομία. Ο Κοντινένταλ Οπ στο «Χρυσό πέταλο»: Θα έβαζα σε εφαρμογή το επόμενο κόλπο... «Γεια σου Μίκυ», του φώναξα, «τί χαμπάρια από το Σικάγο;» «Κάνεις λάθος», είπε στραβώνοντας το στόμα του. «Δεν έχω ιδέα από Σικάγο». Τα μάτια του είχαν ξεπλυμένο γαλάζιο χρώμα και οι κόρες τους ήταν σαν κεφάλι καρφίτσας: προφανώς έπαιρνε ηρωίνη ή μορφίνη. [Ο Οπ θα τον τρομοκρατήσει και ο ναρκομα­ νής για ν’ αποδείξει ότι δεν είναι από το Σικάγο

θα ανεβάσει τον Οπ στο διαμέρισμά του. Εκεί ο Οπ θα συνεχίσει τις απειλές του, αυτή τη φορά ότι θα τον χώσει μέσα για αλητεία]. Τον τύπο τον αντιμετώπιζα σαν ναρκομανή. Αν πράγματι ήταν ή είχε οποιοδήποτε άλλο βί­ τσιο που θα έβγαινε στη φόρα με την κράτησή του, θα πουλούσε πρόθυμα τον Άσκραφτ για να σώσει το τομάρι του. [Ο Κοντινένταλ Οπ στο «Μεγάλο χτύπημα». Έχει φυγαδεύσει τον Ρεντ Ο’ Λήρυ από το μπλόκο της αντίπαλης συμμορίας με στόχο να τον οδηγήσει στο κρησφύγετο της δικιάς του. Την ώρα που παλεύουν με δύο διώκτες τους συμ­ βαίνουν τ’ ακόλουθα]: Τον είχε κολλήσει στον τοίχο (ο Ρέντ Ο’ Λήρυ) με το ένα τον χέρι κι ετοιμαζόταν να του δώσει ακόμα ένα χτύπημα με το άλλο. Έπιασα το αρι­ στερό χέρι του δικού μου, του το έστριψα δυνα­ τά ώστε να μην μπορεί να κινηθεί, τράβηξα το πιστόλι μου και πυροβόλησα τον Ο’ Λήρυ από πίσω, ακριβώς κάτω από τη δεξιά ωμοπλάτη...

«-Σε πέτυχε Ρέντ;» (εννοώντας έναν από τους διώκτες τους). «Ναι». [...] Και να πέθαινε το λάθος ήταν δικό του. Αν δεν ήταν τόσο αχάριστος, δε θ’ αναγκαζό­ μουν να τον πυροβολήσω: αφού δεν μ ’ έπαιρνε μα ζί του σαν φίλο, έπρεπε να με πάρει σαν νοσο­ κόμο. [Ο Ρεντ Ο’ Λήρυ, ξαπλωμένος στο πίσω κάθι­ σμα του αυτοκινήτου, συνεχίζει να φέρνει α­ ντιρρήσεις και θέλει να πάει σ’ ένα νοσοκομείο, αντί για το κρησφύγετό τους]:

Για μια στιγμή μου φάνηκε ότι δεν ήταν αρκε­ τά εξαντλημένος και ίσως να χρειαζόταν και δεύ­ τερη σφαίρα... δεν άντεχε όμως άλλο να φέρνει αντίρρηση. Μου έδωσε μια διεύθυνση κοντά στο Χόλλυ Παρκ. Ελπίζοντας να βγει κάτι, άναψα τη μηχανή.

32/αψιερωμα [Ο Κοντινένταλ Οπ στον Κόκκινο θερισμό. Έχει καρφώσει τον αρχηγό της αστυνομίας στους αντιπάλους του. Η εκτέλεσή του είναι θέ­ μα χρόνου]: [Ο αρχηγός της αστυνομίας] με κοίταζε απο­ σβολωμένος. Το σαγόνι τον κρέμασε. Δε χωρού­ σε στο μυαλό του αυτό που τον είχα σκαρώσει. [Ο Νεντ Μπωμόν στο Γυάλινο κλειδί. Έχει δώσει λεφτά στον Μπέρνυ Ντισπέην για να του παίξει στις κούρσες. Το άλογο που ποντάρει ο Νεντ Μπωμόν κέρδισε. Ο Μπέρνυ όμως βούτηξε τα λεφτά. Παράλληλα δολοφονείται ο γιος ενός ισχυρού πολιτικού παράγοντα. Το καπέλο του θύματος δε βρέθηκε στον τόπο του εγκλήματος. Ο Νεντ Μπωμόν κατορθώνει να το ανακαλύψει και να το χώσει στο σπίτι του Μπέρνυ]: «Θυμάσαι που φορούσα ένα καπέλο όταν ήρ­ θα να σε όώ το πρωί;». « Ίσως». «Θυμάσαι που έβγαλα από την τσέπη του παλ­ τού μου μια τραγιάσκα και τη φόρεσα φεύγο­ ντας;» Τα μικρά μάτια του άντρα άρχισαν να φανε­ ρώνουν σύγχυση και φόβο. «Μα το Χριστό... πού το πας;» « Έρχομαι στα στοιχεία. Θυμάσαι ότι το καπέ­ λο δεν ήταν τελείως στα μέτρα μου;» «Δεν ξέρω, Νεντ. Για τ ’ όνομα του Θεού, τί προσπαθείς να πεις;» ρώτησε με βραχνή φωνή. «Εννοώ ότι δεν μου έκανε, γιατί δεν ήταν δικό μου. Θυμάσαι ότι το καπέλο τον Τέηλορ δε βρέ­ θηκε μα ζί με το πτώμα;» «Δεν ξέρω, δεν ξέρω τίποτα». «Αυτό που προσπαθώ να σου πω είναι ότι άφησα το καπέλο του Τέηλορ στο διαμέρισμά σου... Μαζί με τα υπόλοιπα, δε νομίζεις ότι είναι σοβαρό στοιχείο για να καθίσεις στην ηλεκτρική καρέκλα;» [Ο Κοντινένταλ Οπ στο «Χρυσό πέταλο». Το τέλος του διηγήματος]: «Σκέφτεσαι την υπόθεση του Σαν Φρανσίσκο», τον εξήγησα. «Εγώ μιλάω για το Σηάτλ. Εσύ, ο διαρρήκτης, βρέθηκες στο δωμάτιο τον ξενοδοχείου μαζί μ ’ έναν άνθρωπο που μόλις εί­ χε πεθάνει. Τί μπορεί να συμπεράνει το δικαστή­ ριο;». [Ο διαρρήκτης είχε βάλει τα χαρτιά του στην τσέπη του πτώματος και οικειοποιήθηκε την ταυτότητα του νεκρού, για να κληρονομήσει αρ­ γότερα τη γυναίκα του]: Γέλασε. Κάτι όμως δεν πήγε καλά με το γέλιο τον. Έσβησε απότομα. «Ό ταν σχέδιαζες να κληρονομήσεις την πε­ ριουσία της Κας Άσκραφτ, το πρώτο που έκα­ νες ήταν να καταστρέφεις το γράμμα τον Άσκραφτ που έλεγε ότι αυτοκτονεί. Όσο προ­ σεκτικά κι αν το φύλαγες, πάντα υπήρχε η περί­

πτωση κάποιος να το ανακαλύψει και να σου χα­ λάσει τη δουλειά. Η αποστολή του είχε τελειώ­ σει, δεν το χρειαζόσουν άλλο. Θα ήταν χαζό να το κρατήσεις. Δεν μπορώ να σου φορτώσω τους φόνους που σχεδίασες στο Σαν Φρανσίσκο, αλλά μπορώ να σου φορτώσω αυτόν που δεν έκανες στο Σηάτλ... Θα πας στο Σηάτλ, Εντ, να κρεμα­ στείς για την αυτοκτονία τον Άσκραφτ. Έτσι κι έγινε. Ο κατάλογος αποσπασμάτων όπως τα παρα­ πάνω είναι ανεξάντλητος, διότι υπάρχουν σε όλα ανεξαιρέτως τα διηγήματα και τα μυθιστο­ ρήματα του Χάμμετ και συνήθως παρουσιάζο­ νται τις στιγμές που η ιστορία περιπλέκεται ή αποσαφηνίζεται. Η συνεχής αντιστροφή των πα­ ραδεδεγμένων συγχωνεύεται με την αφηγηματική τεχνική. Το απρόσμενο δεν είναι μόνο το επακό­ λουθο της εντατικής προσμονής του αναγνώστη, αλλά κυρίως η μορφοποίηση σε στυλ γραφής ενός από τα βασικά θεματολογικά μοτίβα του Χάμμετ: η απάτη, η παραπλάνηση, το τέχνασμα που επιπλέον καθορίζει κυριολεκτικά και μετα­ φορικά το δραματουργικό σχέδιο των ιστοριών του.

III Η απάτη του πρωταγωνιστή, θα καθιερωθεί αρ­ γότερα σαν στυλ παραφιλολογικό. Αυτή η πλευ­ ρά στον Χάμμετ ξεπερνιέται με το ξάφνιασμα των σκηνών βίας και την ποιητική του αβέβαιου που θέλησε να εντάξει στην αστυνομική φιλολο­ γία. Στη μυθοπλασία του όνειρο και ψευδαίσθηση κατέχουν μια σημαντική θέση. Το «Γυάλινο κλει­ δί» παίρνει τον τίτλο του από ένα παράδοξο όνειρο. Στον «Κόκκινο Θερισμό» τ’ όνειρο ακο-

αφιερωμα/33 λουθεί το ναρκωτικό. Το τέλος του ονείρου το διαδέχεται ο φόνος. [Κόκκινος θερισμός, ο Οπ ήπιε το τζιν με το λά­ βδανο, αποκοιμήθηκε, ονειρεύτηκε και ξύπνη­ σε]:. Ήμουν ξαπλωμένος μπρούμυτα στο πάτωμα της τραπεζαρίας, με το μέτωπο στο αριστερό μου μπράτσο. Το όεξί μου χέρι ήταν τεντωμένο κι έσφιγγε τη γαλάζια κι άσπρη λαβή του παγο­ θραύστη της Ντάινα Μπραντ. Η μυτερή σαν βε­ λόνα λάμα του παγοθραύστη, μήκους δεκαπέντε πόντων, βρισκόταν βυθισμένη στο αριστερό της στήθος. Ή ταν ξαπλωμένη ανάσκελα· νεκρή. Τα μα­ κριά μυώδη πόδια της ήταν τεντωμένα προς την πόρτα της κουζίνας. Από τη δεξιά της κάλτσα είχε φύγει ένας πόντος. Αργά, απαλά, σαν να φοβόμουν μην την ξυ­ πνήσω, άφησα τη λαβή του παγοθραύστη, τρά­ βηξα το χέρι μου και σηκώθηκα. !·■ ιι··’ ■ ·>"Γ·ί/ι·. ιιπη: ο λαιμός και το στόμα μου. Πήγα στην κουζίνα, βρήκα την μπουκάλα, την έφερα στο στόμα μου και κατέβασα όσο τζιν πρόλαβα, μέχρι να μου κοπεί η ανάσα. Ο Οπ αναρωτιέται αν αυτός είναι ο δολοφό­ νος της Ντάινα Μπραντ. Για να διαλύσει τις αμ­ φιβολίες και να ξεκαθαρίσει τη θέση του, παρα­ τάει τη διοργάνωση της ατέλειωτης σφαγής στο Πέρσονβιλ και ψάχνει το δολοφόνο, συμπεριλαμβάνοντας στους ύποπτους και τον εαυτό του. Είναι συχνό φαινόμενο στον Χάμμετ η βία να εμφανίζεται μετά από την περιγραφή σκηνών με­ θυσιού ή κάποιας υπόμνησης για τη χρήση ναρ­ κωτικών, συσχετισμός που δεν αφορά το περιε­ χόμενο της αφήγησης, αλλά την υπαινικτική απόπειρα του συγγραφέα να υπογραμμίσει το πλασματικό ύφος της διήγησης1 ή να ενισχύσει την εντύπωση «εκτός του καθημερινού», που υποβάλλει έτσι κι αλλιώς η βία. Έφερε μια μπουκάλα Μπλακ εντ Ουάιτ, ένα μπωλ με παγάκια και ποτήρια. Πίναμε και συζη­ τούσαμε ασταμάτητα. Ο καθένας μας έκανε το μεθυσμένο λίγο πιο πολύ απ’ όσο ήταν στην πραγματικότητα. Παρ’ όλα αυτά δεν αργήσαμε να γίνουμε στουπί. Ή ταν μια ξεκάθαρη αναμέτρηση μέσω του αλ­ κοόλ. Προσπαθούσε να με μεθύσει, το ίδιο επεδίωκα κι εγώ. Κανείς μας δε σημείωσε ικανο­ ποιητική πρόοδο. ... Σηκώθηκε με νωχελικές κινήσεις και μπήκε στο μέσα δωμάτιο. Γύρισε με τα σύνεργα του όπιου - όλα από ασήμι κι έβενο - πάνω σ ’ αση­ μένιο δίσκο. Τ’ άφησε στο τραπέζι κι ετοίμασε μια πίπα για μένα. «Κάνε μου παρέα, Πάρκερ». (Ψευδώνυμο του Οπ). Του είπα ότι θα συνεχίσω με ουίσκυ.

«Να σου δώσω μια ρουφηξιά κοκαΐνης, αν προτιμάς». Αρνήθηκα. Ξάπλωσε στο πάτωμα δίπλα στο τραπέζι. Ετοίμασε ένα κομμάτι όπιο και συνεχί­ σαμε το πάρτυ μας. Αυτός ρούφαγε το ναρκωτι­ κό του κι εγώ τελείωνα το αλκοόλ μου, χωρίς κα­ νείς μας να εγκαταλείπει την προσπάθειά του να

κάνει τον άλλο να μιλήσει για τον εαυτό του. Κόντευα να εξοντωθώ, όταν γύρω στα μεσάνυ­ χτα έφτασε η Κιούπυ. «Διασκεδάζετε, πουλάκια μου», είπε γελώντας κι έσκυψε να φιλήσει τ ’ ανακατωμένα μαλλιά του Εγγλέζον. Κάθισε στο τραπέζι και βούτηξε την μπουκά­ λα με το αλκοόλ. «Είμαστε μια χαρά», τη διαβεβαίωσα, προφα­ νώς όχι με τόση σαφήνεια. «Πρέπει να πίνεις συνέχεια, κοντούλη, είσαι πολύ καλύτερος έτσι». Δ ε θυμάμαι να απάντησα. Αυτό που ξέρω εί­ ναι πως σε λίγο ξάπλωσα στο πάτωμα δίπλα στον Εγγλέζο κι αποκοιμήθηκα. Οι επόμενες δυο μέρες κύλησαν όπως η προη­ γούμενη. Ήμασταν είκοσι τέσσερις ώρες το εικο­ σιτετράωρο μαζί. Συχνά και με το κορίτσι. Οι ιιόνες ώρες που δεν πίναμε ήταν όταν πέφταμε για ύπνο, εξαντλημένοι από το ποτό. Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το «Χρυ­ σό πέταλο». Αμέσως μετά, ακολουθεί η περιγρα­ φή της ανακάλυψης των τριών πτωμάτων που παραθέσαμε: «Μπορούσα να φανταστώ πώς έγι­ νε ο φόνος, χωρίς καν να κλείσω τα μάτια μου». Πριν από τη σκηνή στις «Νεκρές Κινέζες», ■ντου ο Ντάμμυ Ό υλ προσπαθεί να σκοτώσει τον ι )π και δέχεται τις είκοσι σφαίρες του Κινέζου, προηγείται ένα ιδιόμορφο στιγμιότυπο.

34/αφιερωμα

Σ

Τ

Α

Θ

Η

Σ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ 19 8 7

IIKSr 4 Τ'*

!■>;

Τα κόμικς του Στάϋη

19 8 7 τταθ Η.

Αναρωτιόμουν. Τα κιτρινωπά μάτια του Ντάμμυ έπρεπε κανονικά να έχουν τις μικρές, σαν κε­ φάλι καρφίτσας, κόρες τον ανθρώπου που είναι εθισμένος στα ναρκωτικά. Οι κόρες όμως των ματιών του έμοιαζαν φυσιολογικές. Πράγμα που δε σήμαινε ότι είχε ξεκόψει από την πρέζα - τους είχε ρίξει ατροπίνη για να διασταλούν και να τις επαναφέρει έτσι στο φυσιολογικό. τους μέγεθος. Το ερώτημα ήταν γιατί; Συνήθως δεν έδινε και τόση σημασία στην εμφάνισή του. Και τέλος, η Γκαμπριέλλα Λέγκετ της Κατάρας των Ντέην, που περιφέρεται συνεχώς μαστουρω­ μένη με μορφίνη, ενώ δώδεκα φόνοι διαπράττονται στ’ όνομά της. Επειδή βρίσκεται κάτω από την επήρεια του ναρκωτικού δεν είναι (όπως ο Οπ με την Ντάινα Μπραντ) σε θέση να γνωρίζει αν τους έκανε η ίδια ή σε ποιο βαθμό τους προκάλεσε, γεγονός που περιπλέκει την ιστορία, δημιουργεί αμφιβολίες στον ντετέκτιβ και τον αναγνώστη. Η ηρωίδα (που τα χαρακτη­ ριστικά της βρίσκονται στον αντίποδα της Ντάι­ να Μπραντ2 και έχει στη μυθοπλασία τον προσ­ διορισμό της «μοιραίας» γυναίκας, περισσότερο στην κυριολεξία του και λιγότερο στη μεταφορι­ κή του σημασία), παρουσιάζεται στο μυθιστόρη­ μα ότι ξεπέρασε τη φρίκη και το χορό του αίμα­ τος, της βίας και της συμφοράς, ακριβώς χάρη στη χρήση της μορφίνης3, η οποία της επέτρεψε να δεχτεί δυσβάσταχτα χτυπήματα και ψυχολο­ γικά τραύματα με σχετική αδιαφορία και με τη λύση, το λυτρωμό της δηλαδή από την «κατάρα» που την βάραινε, να επανέλθει στη φυσιολογική ζωή, να ξεκόψει από την πρέζα, γιατί η διατή­ ρηση της έξης θα την έφερνε πίσω, θα ξαναζω­ ντάνευε το αιματοβαμμένο παρελθόν. Ο ρόλος του ναρκωτικού στη μυθοπλασία τελειώνει μαζί της. (Το κείμενο βασίζεται στη μελέτη «Ο αφηγηματικός πα ροξυσμός του Ντ. Χάμμετ», 6λ. «Η Κατάρα των Ντέην». εκδ. Άγρα).

Σημειώσεις

Οι κοριοί

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

1. «Ακόμα κι αν ο Μπένο μου έδινε όλα αυτά τα στοιχεία, θα τα είχα πάρει για φαντασιώσεις ενός μαστουρωμένου» (για τη ληστεία στο «Μεγάλο χτύπημα»), 2. Τα φυσικά χαρακτηριστικά και η περιγραφή της Γκαμπριέλλας Λέγκετ υπήρξαν σημείο έντονης διαφωνίας του εκδότη με τον Χάμμετ: «Η Γκαμπριέλλα, τόσο ελκυστική σε όλους (στο βιβλίο) είναι αποκρουστική σαν άτομο. Κατανοώ ότι για χάρη της πλοκής οι φυσικές της ι'.ο ­ μορφιές θα έπρεπε να τονιστούν, αλλά, όπως παρατήρησε κάποιος, τελικά μοιάζει με μαϊμού». Ο Χάμμετ θ' απα­ ντήσει ότι έδωσε στην Γκαμπριέλλα ορισμένες από τα δι­ κές του σωματικές ατέλειες, τ’ αυτιά δίχως λοβούς τους κοντούς αντίχειρες κι ένα υποαναπτυγμένο δάχτυλο του ποδιού και ότι την ήθελε ένα πρόσωπο που θα δημιουργεί αρχικά την απορία και την αντίθεση του αναγνώστη και θα κερδίζει σιγά σιγά τη συμπάθειά του.

3. «Η Κατάρα των Ντέην» είναι το μόνο, ή τουλάχιστον ένα από τα λίγα μυθιστορήματα, όπου ο ήρωας δεν καταστρέφεται επειδή είναι εθισμένος στη μορφίνη, αλλά σώζεται.

αφιερωμα/35

Νίκος Σαββάτης

Στη σκιά του Ντάσιελ Χάμμετ Ο μεγάλος φόρος τιμής Για πολλά χρόνια αστειευόμαστε πως κάποτε θα έγραφα τη ζωή τον. Στην αρχή τού έλεγα: «Πες μου κι άλλα για την κοπέλα στο Σα ν Φρανσίσκο. Τη χαζούλα που έμενε απέναντι σου στο ίδιο σπίτι στην Π άιν Στρητ». Κι εκείνος μου έλεγε γελώ ­ ντας: « Έμενε α πέναντι μου στην Π άιν Στρητ κι ήταν χαζούλα». «Πες μου κι άλλα. Πόσο σου άρεσε και -;» Εκείνος χασμουριόταν. «Τέλειωσε το ποτό σου και πήγα ι­ νε για ύπνο»... Για τη Αίλιαν Χέλμαν που έτσι αρχίζει τον πρόλογο σε μια μεταθανάτια συλλογή διηγημά­ των του Χάμμετ - τραβώντας τις λέξεις μέσα από το οδυνηρό κενό μιας τριαντάχρονης σχέσης ζωής - ο μάστορας της αστυνομικής λογοτεχνίας έμμενε ως το τέλος επίμονα ιδιωτικός. Ίσως γι’ αυτό πυκνό μυστήριο σκεπάζει μερικές από τις πιο εκκεντρικές αποφάσεις της ζωής του π.χ. την παραίτηση από τους Πίνκερτον ή την ανακατά­ ταξη στο Στρατό το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Σίγουρα γι’ αυτό γεννούσε στους γύρω του ένα παροιμιώδη σεβασμό, παρ’ όλα τα ξεσπάσματα από ιδιοσυγκρασία και από μια κλονισμένη υγεία που χειροτέρευε με τα πάνω και τα κάτω του αλκοόλ. Κι αναμφίβολα γι’ αυτό, μετά το θάνατό του το 1961, πολλοί ένιωσαν ότι του χρωστούσαν τόσα που έπρεπε να γράφουν γι’ αυτόν, ότι έπρεπε να επιτεθούν στο μύθο του με το πείσμα του ντετέκτιβ που πασχίζει να ξεδια­ λύνει μια υπόθεση. Dashiell Hammett: A Case­ book, ο τίτλος της πιο σημαντικής μέχρι σήμερα μελέτης του Γουίλιαμ Νόλαν για τον Χάμμετ το δείχνει καθαρά. Κι ακόμη καθαρότερα το βιβλίο του Τζο Γκόουρς Χάμετ (1974). Υφαίνοντας γε­ γονότα και μύθο ο Γκόουρς βάζει τον πρώηνντετέκτιβ - και - νυν - συγγραφέα να παρασύρεται στη σκοτεινή δίνη μιας υπόθεσης παρόμοιας με τις ιστορίες του Χάμμετ. Η χρονιά είναι το 1928, η πόλη το Σαν Φρανσίσκο κι ο Χάμμετ στο βιβλίο κατοικεί στη διεύθυνση του Σπέηντ - του ντετέκτιβ στο Γεράκι της Μάλτας - δίπλα σε μια κοπέλα με το χαζό όνομα Γκούντι. Όμως ο φόρος τιμής στο συγγραφέα που «ξανάδωσε το έγκλημα στους ανθρώπους που έχουν λόγο να το διαπράττουν» (Ρέυμοντ Τσάντλερ) εί-

36/αφιερωμα ναι και ευρωπαϊκή υπόθεση. Κι έτσι οχτώ χρό­ νια αργότερα ο Βιμ Βέντερς, ίσως ο πιο δημοφι­ λής από τους νέους ευρωπαίους σκηνοθέτες, κά­ νει στην Αμερική μια ταινία εμπνευσμένη από το Χάμετ του Τζο Γκόουρς. Ξέροντας πόσο η μα­ γεία του αμερικάνικου μύθου επιδρά στην ανα­ ζήτηση ταυτότητας του Βέντερς, είναι πολύ εύ­ κολο να φανταστεί κανείς πόσο σημαντικό θα του ήταν αυτό το σχέδιο. Όμως αντί για το φιλμ-νουάρ που θα έσβηνε όλα τα φιλμ-νουάρ, η ταινία Χάμετ κατάληξε για το σκηνοθέτη η πιο τραυματική σύγκρουση με την αμερικάνικη με­ γαλομανία που μπορούσε ποτέ να γίνει. Ένα τραύμα που προσπάθησε πολύ να ξεπεράσει στα προσποιητά αδιέξοδα για τις ναυαγισμένες ται­ νίες που σκηνοθετούσε σχεδόν ταυτόχρονα με το Χάμετ: την Κατάσταση των Πραγμάτων.

Γκρίζο σε μαύρο Ένας από τους μύθους που διαιώνισε το Χόλιγουντ είναι ότι τα κλασικά αστυνομικά βιβλία του Χάμμετ και του Τσάντλερ γίνονται καλά φιλμ-νουάρ. Όμως όσο άμεσα κι αν διηγείται ο Χώτις το Μεγάλο Ύπνο μπορεί κανείς να βρει στον ελαφρότερο τόνο της ταινίας κάτι αντίστοι­ χο με το συντριπτικό, σαιξπηρικό σχεδόν, «μο­ νόλογο» του Μάρλοου στην τελευταία σελίδα του βιβλίου; Ο κινηματογράφος κακομεταχειρί­ στηκε τις νουβέλες του Τσάντλερ ανάλογα με την εποχή: όσο κι αν - εύλογο γιατί - οι χαρισματι­ κοί ηθοποιοί, σεναριογράφοι και σκηνοθέτες απλούστευαν την ίντριγκα και γκριζάριζαν τον τόνο της πρόζας, τα πρώτα φιλμ-νουάρ δε θα τολμούσαν ποτέ μια τέτοια κραυγαλέα παραβία­ ση του νοήματος όπως η αντιστροφή της σχέσης Μάρλοου-Τέρυ Λένοξ στο τέλος του Long Good­ bye του Ώλτμαν (1973). Η πρόζα του Τσάντλερ ξέφυγε από το σινεμά: ακόμη κι οι διάλογοι του πρωτότυπου σεναρίου της Διπλής Ασφάλειας του Μπίλυ Γουάιλντερ ξεπηδούν έξω από τα πλάνα με το τέλειο στυλιζάρισμά τους. Η γραφή του Χάμμετ αντίθετα είναι μια άλλη ιστορία. Ο Χάμμετ είναι ο-άνθρωπος-της-δράσης-που-μαθαίνει-να γράφει κι η αντικειμενική παρατήρηση του (ανώνυμου ή επώνυμου) ντετέκτιβ του έχει σχεδόν μια δημοσιογραφική αμεσότητα - όχι τις ψυχολογικές φωτοσκιάσεις του Μάρλοου που εσωτερικεύη αδιάκοπα το αντικειμενικό στην υποκειμενικότητά του. Γι’ αυτό όταν ο Χιούστον δίνει το δικό του εκκεντρικό στυλ στον κλασικι­ σμό του Γερακιού της Μάλτας, η απαισιοδοξία της ταινίας μοιάζει να προδίδει λιγότερο το πνεύμα του βιβλίου. Και στην προηγούμενη δε­ καετία όταν ο Βαν Ντάυκ με το υποδειγματικό μπρίο του σινεμά στο τριάντα καταφέρνει να βά­ λει στην κομψότητα των εικόνων του Αδύνατου

Ά ντρα τις αναθυμιάσεις της μέθης κάνει διάνα: γιατί ένα κοντρολαρισμένο αλκοολικό ντελίριο διαπερνάει την επιθυμία της έξαψης, το παραλή­ ρημα των διαλόγων και την τρελή ταχύτητα της διήγησης στο τελευταίο μυθιστόρημα του Χάμ­ μετ. Ύστερα από τόσα χρόνια, τόσα φιλμ, τόσα ραδιοφωνικά, κινηματογραφικά και τηλεοπτικάσήριαλ που γέννησαν τα γραφτά του Χάμμετ, το να πει κανείς την απατηλά αυτοσχέδια φρεσκά­ δα του στυλ τους «οπτική» είναι φριχτή κοινοτυ­ πία. Η Λίλιαν Χέλμαν γράφει γι’ αυτή την απλό­ τητα ότι έβγαινε - όπως πάντα βγαίνει - από τον πιο βασανιστικό περφεξιονισμό στο γράψιμο. Αλλά αυτό που κάνει εξαιρετικά μοντέρνα όλα τα μυθιστορήματα του Χάμμετ παρ’ όλες τις δια­ φορές τους είναι ο πειραματισμός τούς σε σχέση, με τη μορφή «σενάριο». Οι ήρωες στον Αδύνατο Ά ντρα είναι ουσιαστικά «ομιλούσες κεφαλές» και προαναγγέλλουν το τηλεοπτικό γράψιμο. Οι αποσπασματικές κι εξαιρετικά πυκνές σκηνές στο Γυάλινο Κλειδί φωνάζουν για ντεκουπάρι­ σμα και γύρισμα κι η επεισοδιακή δομή της Κα­ τάρας των Ντέην μοιάζει να εφευρίσκει τις ται­ νίες με πολλαπλή άποψη. Στο βιβλίο του Γκόουρς ο Χάμμετ φαίνεται να βασανίζεται αρ­ κετά από το πρόβλημα της κομματιασμένης στα τέσσερα αφήγησης της Κατάρας των Ντέην που αρχικά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στη Μαύρη Μάσκα. Ό σο και από την τελική μορφή του ένα­ του κεφαλαίου με τους αγώνες μποξ στον Κόκκι­ νο Θερισμό το κοντινότερο λογοτεχνικό αντί­ στοιχο στα γκανγκστερικά και αστυνομικά φιλμ του Ραούλ Γουώλς. Για το Χόλιγουντ βέβαια η αγριότητα του επι­ κού Κόκκινου Θερισμού ήταν τότε αδιανόητη. Οι αλήθειες που έβγαζε αδίστακτα στην επιφά­ νεια ήταν δυναμίτης. Και κανείς δεν παίζει με το δυναμίτη ατιμώρητα όπως και με το έγκλημα: «Αν δαλθείς να παίξεις με το έγκλημα σου τη φέρνει. Ή σ' αρρωσταίνει ή αρχίζει να σ’ αρέ­ σει». Αυτή είναι η μόνη ηθική «λεπτότητα» που επιτρέπει ο Χάμμετ στον ήρωα του Κόκκινου Θερισμού και μόνο για μια στιγμή. Ό ταν τα αν­ τανακλαστικά του ανθρωποκυνηγού παραλύουν, όταν η δουλειά του πράκτορα θανάτου αγγίζει επικίνδυνα την τρέλα κι αυτός αρχίζει να με­ τράει τα πτώματα που σπέρνει πίσω του και που ούτε η έρευνά του δεν δικαιολογεί. Δεκαεπτά πτώματα σε είκοσι ένα κεφάλαια (κι άλλα πέντεέξι ώς το τέλος) είναι πάρα πολλά - ακόμη κι ο Χάμμετ κλονίζεται από τη φρίκη τους καθώς σπρώχνει μεθοδικά μια μικρή επαρχιακή πόλη στην αναρχία, αναποδογυρίζοντάς την στον πό­ λεμο των συμμοριών, την πρωτόγονη σκηνή κάθε «ανοικτής» αμερικάνικης κοινότητας. Κι όμως αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος να κλείσει η «δε­ καετία που βρυχάται»: μ’ ένα πελώριο μπουμ.

αφιερωμα/37 To 1929 ο Χάμμετ φεύγει από το Σαν Φρανσί­ σκο, η οικονομία καταρρέει και τα αστυνομικά μυθιστορήματα της επόμενης δεκαετίας αντιμε­ τωπίζουν πιο ψύχραιμα τα παιδιά της δεκαετίας του είκοσι: την αδύναμη επιβολή του νόμου και την πολιτική διαφθορά στη χώρα όπου ακόμη κάποιος μπορεί να ισχυρίζεται με αυτόματα ότι μια πόλη του ανήκει.

Ν έε ς Ε κ δ ό σ ε ις

Το φταίξιμο ενός ήρωα Η πολιτική διαφθορά σαν προβολή της ηθικής και σεξουαλικής διαστροφής δύο ανθρώπων που προσπαθούν να ελέγξουν το Σαν Φρανσίσκο του 1928 είναι το ντεκόρ της τελευταίας υπόθεσης που αναλαμβάνει ο Χάμμετ εγκαταλείποντας για λίγο τη γραφομηχανή του - στο βιβλίο του Τζο Γκόουρς. Πώς ένας συγγραφέας ξαναβρίσκει τα αντανακλαστικά του ιδιωτικού αστυνομικού; αυτή τη σύγκρουση δύο κόσμων προσπαθεί να ισορροπήσει μέσα του ο Χάμμετ. Τον κινεί το χρέος σ’ ένα νεκρ.ό φίλο, στον παλιό του συνερ­ γάτη από τους Πίνκερτον, Βικ Άτκινσον, που ξεκίνησε την έρευνα, ξαφνικά έγινε απρόσεκτος και βρέθηκε με σπασμένο κρανίο πεταμένος στο δρόμο σαν άψυχο σακκί. Κι επειδή ο κόσμος όπου ο ντετέκτιβ-συγγραφέας ψάχνει έχει αρχί­ σει να μοιάζει επικίνδυνα με τα βιβλία του, πώς μπορεί να χάσει; Βγαίνει νικητής από την περι­ πέτεια με τις μίνιμουμ απώλειες που θα μπορού­ σε να έχει. Τί πειράζει αν η αφοσιωμένη γειτόνισσά του Γκούντι τον εγκαταλείπει γιά τον πα­ νίσχυρο Μπίλτμορ στο τέλος; Ο ίδιος είχε κρα­ τήσει τη φιλία τους αποκλειστικά ασεξουαλική, είχε καταδικάσει από την αρχή αυτή τη σχέση. 'Αλλωστε ο Χάμμετ παίρνει αυτή που θέλει με τυμπανοκρουσίες σχεδόν. Με ποτό, πρόστυχα τραγούδια και - ποιος ξέρει τί άλλο - κάνει έρω­ τα με την πέτρα του σκανδάλου μέσα στο ίδιο το σπίτι του προστάτη της. Την πόρνη με τη χρυσή καρδιά που λέγεται - πώς αλλιώς; - Μόλυ. Για τον πραγματικό Χάμμετ το 1928 ήταν καλή χρο­ νιά. Τριαντατεσσάρων ετών είχε ήδη δημοσιεύ­ σει σε συνέχειες τον Κόκκινο Θερισμό και την Κατάρα των Ντέην και με το πρώτο χέρι του Γε­ ρακιού της Μάλτας τελειωΑένο, βρισκόταν σ’ ένα δημιουργικό ζενίθ με τα οξύτερα από τα προσωπικά του προβλήματα (την υγεία, το ποτό και τη διάλυση του γάμου του) σε κάποια σταθε­ ρότητα. Εξ ου και - συμβολικά - ο Γκόουρς νιώ­ θει την ανάγκη να φτιάξει έναν ήρωα που θριαμ­ βεύει με στυλ στην έρευνά(του. Μια πραγματική έρευνα για τη διαφθορά της αστυνομίας του Σαν Φρανσίσκο που οι δικαστικές αρχές της πόλης αναγκάστηκαν να αναθέσουν στον ιδιωτικό αστυνομικό Έντουιν Άθερτον .γύρω στα τέλη του τριάγτα και που ο Γκόουρς μεταφέρει δέκα (ρόνια νωρίτερα βάζοντάς τη στα χέρια του

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Ιπποκράτους 8 τηλ. 36.27.318

38/αφιερωμα ευτυχώς μια άλλου είδους ερμηνεία - η ερμηνεία Χάμμετ. Οι ομοιότητες με την πραγματικότητα σταμα­ ενός ηθοποιού. Χωρίς τις βασικές σχέσεις που τούν εδώ. Ο Βέντερς ξεκίνησε από ένα βιβλίο θα έκαναν το Χάμμετ τρισδιάστατο, ο Φρέντερικ που ουσιαστικά κινεί τον πραγματικό Χάμμετ Φόρεστ κινείται στο χαρτονένιο, ατμοσφαιρικό πάνω σ’ ένα καμβά αναφορών στα βιβλία του. κι εσωτερικό δαίδαλο των ντεκόρ με την πεποί­ Το πιο κολακευτικό, που μπορεί κανείς να πει θηση ότι ο μεγάλος συγγραφέας πρέπει να είναι για την πλοκή του Γκόουρς είναι ότι καταφέρνει κάτι πιο σύνθετο από τη φιγούρα του ρόλου, το να μην καταποντίζεται σε σύγκριση με τα γρα­ υπέροχο ψαροκόκκαλο παλτό, το καπέλο και τα φτά του Χάμμετ. Αλλά ό,τι στο Χάμμετ είναι αυ­ γκρίζα μαλλιά. Τελευταίος στη σειρά των μεγά­ θεντικό ρεπορτάζ από πρώτο χέρι εδώ είναι μα­ λων ερμηνευτών που αναγκαστικά έπαιξαν με τη κρινό σχόλιο σε μια εποχή και μια λογοτεχνία βασανιστική αναφορά στο Χάμφρυ Μπόγκαρντ, χαμένες χωρίς επιστροφή. Μπορεί ο κόσμος του δημιουργεί ένα Χάμμετ κομψό, ευγενικό, έξυπνο βιβλίου να είναι άμεσα αναγνωρίσιμος σαν σκιά εξισορροπώντας τα αντανακλαστικά του ανθρω­ του κόσμου του Χάμμετ αλλά η δράση κινείται ποκυνηγού με την εσωτερική γοητεία του συγ­ με τη μισή ταχύτητα. Κι αφού ο ρεαλισμός του γραφέα και γλιστρώντας μόνο σε μια μεγαλόστο­ περίγυρου έχει οριστικά χαθεί επιστρατεύονται μη αναφορά στην τεχνική του Μπόγκαρντ: στη υπερτονισμένα νατουραλιστικά εφέ (εμμονή σκηνή που αττακάρει σαν πολυβόλο τους διε­ στους,χώρους, βρώμικες και σαδομαζοχιστικές φθαρμένους άρχοντες της πόλης. Ο Χάμετ του Βέντερς μεγάλη ταινία; Καθόλου λεπτομέρειες) που στην γραφή του Χάμμετ - ευ­ τυχώς - δε χωρούσαν ποτέ. Ή όταν τα ντοκου­ - απλά μια μεγάλη πράξη αγάπης που εκτροχιάμέντα που διαβάζει ο Γκόουρς δε φτάνουν, τολ­ ζεται από ανταγωνισμούς προσωπικοτήτων (Βέντερς-Κόπολα) από την πρακτική του γυρί­ μάει καινούριες «επιστροφές» στην τρελή εφευρετικότητα των ιστοριών του Χάμμετ. Ιδιαίτερα σματος στο στούντιο, που πρώτη φορά δοκίμασε στο μικρό αριστούργημα Νεκρές Κινέζες, την σε τέτοια κλίμακα ο σκηνοθέτης και - το κυριόπιο ζωηρή, αστεία και μεθυσμένη κατάβαση ενός τερο - από μια απροθυμία του να αναπαραστήντετέκτιβ στον υπόγειο λαβύρινθο της Τσάινα- σει τη δράση, το κλειδί στον κόσμο του Χάμμετ. Όμως το πορτραίτο του ήρωά της αντέχει. Γιατί τάουν... Κι έτσι - δικαιολογημένα - ο Βέντερς δε σέβε­ αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται στην Ελλάδα, ο ται και πολύ την ιστορία - σχόλιο του Τζο Χάμμετ δεν ήταν ένας μεγάλος γραφικός που γέ­ Γκόουρς. Στην ταινία τα επεισόδια αλλάζουν, μιζε σελίδες από τους τύπους που διασταυρώθη­ βασικά πρόσωπα εξαφανίζονται και μαζί τους καν μαζί του στις περιπλανήσεις του σαν ντετέσημαντικές σχέσεις χάνονται μέσα στα πολλά κτιβ στο σκοτάδι της αλήθειας της Αμερικής. Ο διαδοχικά σενάρια που σταματούσαν κάθε τόσο Χάμμετ είναι μεγάλος γιατί το γράψιμό του φλέ­ το γύρισμα. Από το βιβλίο, εκτός από το Χάμ­ γεται - πρώτα απ’ όλα - από την επιθυμία αληθι­ μετ, το^αφιο σίγουρο που μένει είναι η θανατερή νών εικόνων που μένουν για πάντα χαραγμένες Κρύσήκ^ή^μκρή Κινέζα πόρνη που τελικά κινεί στο μυαλό. Από το εξουθενωτικά λεπτομερειακό τα νήματα σαν άλλη διεστραμμένη μοίρα. Παρά­ «στρίψιμο του τσιγάρου του Σπέηντ στο Γεράκι δοξα το χρέος του Χάμμετ στο νεκρό ντετέκτιβ της Μάλτας ώς τον μπάτσο με το γκρίζο μουστά­ Βικ Άτκινσον έχει καταργηθεί μαζί με το χαρα­ κι που βγαίνει από τ’ αυτοκίνητο μ’ ένα μικρό κτήρα κι έτσι στην ταινία ο Χάμμετ γλιστράει σε κόκκινο τσεκούρι για να πέσει νεκρός δύο βήμα­ μια ίντριγκα χωρίς κίνητρο, μπαινοβγαίνοντας τα πιο κάτω στην επίθεση στο Σένταρ Χιλ Ιν στο κατώφλι της δράσης και του γραψίματος σαν (Κόκκινος Θερισμός) κι από τις φοβερές κατα­ πιόνι σ’ ένα μοιραίο παιγνίδι ανάμεσα στη φα­ πακτές που καταπίνουν το ντετέκτιβ στα σωθικά ντασία και στην πραγματικότητα. Η ιστορία που της Τσάινατάουν στις Νεκρές Κινέζες, ώς τη διηγείται ο Βέντερς γυρίζοντας αποκλειστικά σκηνή με τα φαντάσματα στην Κατάρα των στο στούντιο - λόγω εποχής αλλά και λόγω Κό­ Ντέην, η εικονογραφία ενός κόσμου ξετυλίγεται πολα - μοιάζει σαν ένα δομικό πακέτο σχέσεων ρεαλιστική μέχρι το παραλήρημα. Και το έργο από τη λογοτεχνία και τις ταινίες. Ύστερα από του Χάμμετ μένει το πιο βίαιο ρεπορτάζ για την το αρχικό ξάφνιασμα το σχόλιο παίρνει το πάνω . επιβίωση στη ζούγκλα της πόλης στις πρώτες δε­ χέρι κι η ταινία μοιάζει να ερμηνεύει ένα κείμενο καετίες του αιώνα μας που έγινε ποτέ. Κανένας σημερινός φόρος τιμής ιδιαίτερα τό­ λίγο αδιάφορο, να το ερμηνεύει όπως ένα θεα­ σο ποτισμένος από τις αξίες της κατασκευής και τρικό έργο. Κάπως έτσι - αλλά πολύ λιγότερο η πρόζα της Χάισμιθ δε γινόταν άλλοθι για μια της παραγωγής όσο ο Χάμετ του Βέντερς δεν έχει τα κότσια να ξεπεράσέι την ομορφιά και την ταινία όπου η Αμερική βαμπιρίζει την Ευρώπη αλήθεια αυτού του κόσμου. Μπορεί μόνο να δεί­ στον Αμερικανό Φίλο; Όμως εδώ, μέσα στο συμβολικό λυκόφως των ξει την κατεύθυνση για όποιον αρχίζει τη δια­ ΐρώων όπου ο Βέντερς τυλίγει το μεγάλο αμερι­ δρομή προς έναν από τους μεγαλύτερους μύθους κάνικο μύθο σαν ύστατη πράξη αγάπης, υπάρχει της λογοτεχνίας που ακόμη μας μαγεύει.

αφιερωμα/39

Απόσπασμα που αναφέρεται στην ταινία «Χάμμετ»

Μία ενυπνιακή συνέντευξη με τον Σάμουελ Ντάσιελ Χάμμετ Είναι η μεταίχμια εποχή που παραιτούμαι από τους Πίνκερτον κι αρχίζω σκληρή άσκηση στο γράψιμο. Δημοσιεύω σε συνέχειες νουβέλες σε διάφορα λαϊκά περιοδικά, κυρίως στη «Μαύρη Μάσκα». Τα φτηνά περιοδικά της εποχής κατα­ ναλώνονταν περισσότερο στα κατώτερα στρώμα­ τα. Πολύ αργότερα έγιναν ευρύτερα αποδεκτά· τότε που με έχρισαν μέγα κοινωνιογράφο - καταγραφέα των πολύπλοκων φαινομένων της πρωτοκαπιταλιστικής περιόδου της οικονομικής κρίσης της Αμερικής, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα που η οικονομία μεταπηδά από αγροτική σε βιομηχανική. Αυτές είναι λεπτομέ­ ρειες για κοινωνιολόγους. Εγώ πάντως τότε το •ψωμί και το ποτό μου κοίταζα να βγάζω με τον τρόπο μου. Αυτό ξέρω μόνο. Το ιστόρημα της ταινίας, μιας που θέλεις να μιλήσουμε και γι’ αυτή, στο μεγαλύτερο μέρος του είναι φανταστικό. Απ’ ό,τι μου είπε λεπτο­ μερώς ο Όρσον Ουέλες και τελευταία ο φίλος μου ο Τζων Χιούστον, πραγματεύεται κυρίως τη σχέση της φαντασίας με την πραγματικότητα. Είναι ένας στοχασμός πάνω στην Τέχνη, στην Παραστατικότητα και στον ίδιο τον κινηματο­ γράφο πάνω σε μια συγκεκριμένη φόρμα του. Αν θυμάσαι, σε μια απ’ τις πρώτες σεκάνς βρί­ σκομαι στο Τσαϊνατάουν. Με το ένα χέρι προ­ σπαθώ να κρατήσω τα χειρόγραφα μιας νουβέλας και με το άλλο το πιστόλι. Δεν μπορούσα και τα δύο. Χάνοντας τη νουβέλα, σ’ όλη τη διάρκεια του κινηματογραφικού χρόνου με το πιστόλι στο χέρι, προσπαθώ να τη βρω. Για τον «κόσμο του εγκλήματος» που την κατακρατούσε δεν είχε κα­ μία αξία. Ή ταν μόνο πανίσχυρο εκβιαστικό μέ­ σο απέναντι μου. Στο τέλος του φιλμ, σκοτώνο­ ντας το φίλο και δάσκαλό μου στη δουλειά του

ντετέκτιβ, σκοτώνω συμβολικά τη μία απ’ τις δύο προσωπικότητές μου, το alter ego, δηλαδή αυτή του ντετέκτιβ. Έτσι παρατώ το πιστόλι και διαλέγω τη συγγραφική δράση. Κατά μία ερμηνεία, οι βαθυγάλαζοι χρωματι­ κοί τόνοι της φωτογραφίας υπαινίσσονται τη βα­ θιά μοναξιά και τη μελαγχολία, την παγερότητα του θανάτου και την παρακμή. Κι ακόμη αυτή η χρωματικότητα εναρμονισμένη με την αμβλυγώ­ νια στενότητα των γωνιών λήψεως και την εύ­ στοχη χρήση των λήψεων πλονζέ και κοντρ πλονζέ, υποδηλώνει τους δαιδάλους ή τους τυ­ φλούς διαδρόμους τού εγκεφάλου, το μελάνι της δημιουργίας κι ίσως την αποκρουστικότητα του θανάτου. Κι ακόμα βαθύτερα τη στενή πολιορ­ κία του Κόππολα (παραγωγού) πάνω στο «σκηνοθετικό λόγο» του Βέντερς. Αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν η ενδιάμεση ασπρόμαυρη ταινία (διαμαρτυρία-διάλογος) «Κατάσταση πραγμάτων» και βέβαια η πολύχρονη περιπέτεια του «Χάμμετ». Όμως, παρόλη την εκλαϊκευτική επέμβαση (λαθροχειρία) του Κόππολα, πάντα σύμφωνα μ’ ό,τι ακούω από τους ειδικούς, υπάρχουν σεκάνς, κύρια εσωτερικές ή στουντίου όπου ο φωτισμός, η χρωματικότητα και ο ρυθμός θυμίζουν αμιγείς σεκάνς του Λανγκ. Μα όλα αυτά - το ξαναλέω είναι για μένα ξένα πράγματα, μακρινά. Θυμά­ μαι καθαρά μόνο τους δρόμους του Σαν Φρανσίσκο κι εκείνον τον ανόητο που παρακολουθούσα κι έχασε το δρόμο του στο πάρκο. Για να κάνω τη δουλειά μου, αναγκάστηκα να του δείξω το δρόμο της επιστροφής στην πόλη. Απόδοση: Κωστής Λιόντης

40/αφιερωμα

Μ εταφράσεις

6. Διηγήματα 1. Τρεις Νουβέλες. (Το μυστικό του χρηματοκιβω­

α. Μυθιστορήματα A. Red Harvest 1.

Ο Κόκκινος Θερισμός. Εκδ. Έξοδος. Μτφ. Μάγδα Οιχαλιώτου. 1983. Β. The Dain Curse

1. Οι Μανιακοί. Εκδ. Άγκυρα. Μτφ. Μπάμπης Γραμμένος. 1970.

2. Η Κατάρα των Ντέην. Εκδ. Άγρα. Μτφ. Ανδρέας Αποστολίδης. Μαζί με το αυτοβιογραφικό κείμενο του Χάμμετ «Οι αναμνήσεις ενός ιδιωτι­ κού ντετέκτιβ», και τη μελέτη του μεταφραστή «Ο αφηγηματικός παροξυσμός you Ντ. Χάμμετ».

1986.

3. Η Κατάρα των Ντέην. Εκδ. Ερατώ. Μτφ. Αποστόλης Μπουρσινάς. 1986.

4. Η Κατάρα των Ντέην. Εκδ. Λυχνάρι. 1986 T.The Maltese Falcon 1.

Το Γεράκι της Μάλτας. Εκδ. Μπογιάτη. Μτφ. Τέ-

λης Λιβανίδης. 1981. Δ. The Glas- Key 1. Αίμα πάνω από την πόλη. Εκδ. Βίπερ. Αρ. 202.

2. Το Γυάλινο Κλειδί. Εκδ. Παρατηρητής. Μτφ. Β. Παραμπούκης. 1985.

τίου, Το σπίτι της οδού Τουρκ, Το κρέας και το μαχαίρι). Εκδ. Μπογιάτη.'Μτφ. Nic Vestergard,

πρόλογος: Θωμάς Γκόρμπας. 1981.

2. Το κορίτσι μ ε τ’ ασημένια μάτια. (Το σπίτι της οδού Τουρκ, Το κορίτσι με τ’ ασημένια μάτια). Εκδ. Έξοδος. Μτφ. Γ. Γέρμνας, επιμέλεια Θ. Γκορμπάς. 1983.

3. Σκοτεινός εκβιασμός και άλλα διηγήματα. (Σκο­ τεινός εκβιασμός, Ο έρπων Σιαμαίος, Μια μυ­ στηριώδης απαγωγή, Δύο ψηφία από αίμα, Τίλι η «τηλεφωνήτρια»). Εκδ. Έξοδος. Μτφ. Γ. Γερμνάς, επιμ. Θ. Γκόρμπας. 1983.

4. Αχ, αυτές οι βασιλικές μπίζνες. (Διήγημα). Εκδ. Έξοδος. Μτφ. Μάγδα Οιχαλιώτου. 1984.

5. Το μεγάλο χτύπημα. (Περιλαμβάνει τα δύο εκτε­ νή διηγήματα: Το μεγάλο χτύπημα και 106.000 ματωμένα δολλάρια. Επίσης το διήγημα. Το ξεθεμέλιωμα του Κάφιναλ). Εκδ. Καστανιώτη. Μτφ. Νίκος Σαραντάκος. 1985.

6. Εφιαλτική πόλη. Εκδ. Λυχνάρι. Μτφ. Λένα Μιλίλη. (Περιλαμβάνει τα διηγήματα Corkscrew 1925, The Scorched Face 1925, Albert Pastor at Homme 1933, Nightmare Town 1924). 1986.

7. Σαμ Σπέηντ. (Περιλαμβάνει τα διηγήματα: Πολ­ λοί έζησαν, Σε κρεμάνε μονάχα μια φορά, Ο-παρίας, Ο συνένοχος, Ο δικαστής γελάει τελευ­ ταίος, Ένας άντρας που τον λέγαν Σπέηντ, Είχα έναν αδερφό). Μτφ. Βάνια Καρανικόλα. Εκδ. Λιβάνη. 1986.

Αφιερώματα περιοδικών

Ε. The Thin Man 1. Ο Α δύνατος Ά νθρω πος. Εκδ. Μπογιάτη. Μτφ. Τέλης Λιβανίδης. 1981.

2. Η σιωπή σημαίνει θάνατος. Εκδ. Λυχνάρι. 1986.

1. «Πολιτιστική», τ. 30, Απρίλιος 1986. Επιμέλεια: Νί­ κος Δημητρίου.

2. «Οδός Πανός», τ, 25, Ιούλιος - Αύγουστος 1986. Επιμέλεια: Γ. Παπαδάκης.

T aiviec 6aoiO usvec σε α νθ ισ το ο υα α τα ιί σενά ο ια το ν Ντ. Χ ά αιτετ 1. Roadhouse, της Πάραμάουντ, πάνω στον Κόκκινο Θερισμό, 1930.

2. City Streets, Πάραμάουντ, σε πρωτότυπό σενάριο του Χάμμετ Σκηνοθεσία: Ρόμπερτ Μ αμούλιαν. Με τον Γκάρι Κούπερ και τη Σ ύλβια Σίντνεϋ, 1931.

3. Maltese Falcon, Το Γεράκι της Μάλτας, Γουώρνερ Μπράδερς, 1931. Σκηνοθεσία: Roydel Ruth. Με τον Richardo Cortez (Σπέηντ), Walter Long ( Ά ρ τσερ), Bebe Daniels (Μπρίγκιτ).

4. The Thin Man, Ο Αδύνατος Άνθρωπος, Μέτρο, 1934. Σκηνοθεσία: Βαν Ντάυκ. Παίζουν: Ουίλλιαμ Πάνελ, Μ ύρνα Λ ό ν (όπως και στις υπόλοιπες ται­ νίες της σειράς). Σενάριο: Albert Hackett, Frances Goodrich.

5. Mister Dynamite^ Γιουνιβέρσαλ, έτσι παίχτηκε το σενάριο του Χάμμετ «On the make», 1934.

6. Glass key, To Γυάλινο'κλειδί, Πάραμάουντ, 1935.

7. Satan met a Lady, δεύτερη εκδοχή της Γουώρνερ πάνω στο Γεράκι της Μάλτας, 1936. Σκηνοθεσία William Dieterle. Με τους: Warren Williams, (Σπέηντ), Bette Davis (Μπρίγκιτ).

8. After the Thin Man, Ύστερα από τον Αδύνατο

Άνθρωπο, ταινία της Μέτρο, βασισμένο στο αρχι­ κό μυθιστόρημα, 1936.

9.

Another Thin Man, Άλλος ένας Αδύνατος Ά ν ­ θρωπος, σενοιριο τον Χάμμετ, 1938. Η ταινία προβάλεται το 1939.

10. Maltese Falcon, τρίτη εκδοχή του Γερακιού της Μ άλτας από τη Γουώρνερ. Σκηνοθεσία, σενάριο: Ίζω ν Χιούστον. Παίζουν: X. Μπόγκαρντ, Μαίρη Ά στορ, Πήτερ Λόρρε, Σ ίντνεϋ Γκρήνστρητ, 1941.

11. Glass Key, δεύτερη εκδοχή του Γυάλινου Κλειδιού, της Πάραμάουντ, 1942. Σκηνοθεσία: Στιούαρτ Χάισλερ. Παίζουν: Μπράιαν Ντόνλεβυ (Πωλ Μάντβικ), Βερόνικα Αέηκ (Τζάνετ Χ ένρυ), Ά λ α ν Λ α ντ (Νεντ Μπωμόν). Σενάριο: Τζόναθαν Λάτιμερ.

12. The shadow of the Thin Man, Η σκιά του Αδύνα­ του Ανθρώπου, της Μέτρο, 1942.

13. Watch on the Rhine, Η Φρουρά στον Ρήνο, κινη­ ματογραφική προσαρμογή από τον Χάμμετ και τη Χ έλμαν ενός θεατρικού έργου, παραγωγή της Γουώρνερ, 1943.

14. The Thin Man Goes Home, Ο Αδύνατος Άνθρω­ πος πηγαίνει σπίτι του, Μέτρο, 1945.

αυτογνωσία μέσα απ’ τον κόσμο των ζώων □

Ε.Μ. Ο ΥΑΪΤ: Το δίχτυ της Καρλότας. Με γ. Τζίλντα Βρετέα. Α θ ή ­ να, Ψ υ χ ο γ ι ό ς , 6 ' έκδοση, 1987. Σελ. 160.

νάμεσα στα βιβλία εκείνα που ανήκουν στην παγκόσμια παι­ δική λογοτεχνία και έχουν κατακτήσει το χαρακτηρισμό του κλασικού, είναι και το «Δίχτυ της Καρλότας» του Ε.Μ. Ουάιτ, που πρόσφατα επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» και σε μετάφραση της Τζ. Βρετέα. Είναι ένα μυθιστόρημα που εξιστορεί τη φιλική σχέση που ανα­ πτύσσεται ανάμεσα σ’ ένα μικρό γουρούνι και μια αράχνη. Μέσα από αυτό το «παραμυθένιο» εύρημα, ο Ουάιτ στήνει και αναπτύσ­ σει ένα ολόκαιρο δοκίμιο σχετικό με την αυτογνωσία και το βιολο­ γικό κύκλο. Με τρόπο τρυφερό, αλλά και πάντα ρεαλιστικό, περιγράφονται οι συνθήκες ζωής σε μια αμερικάνικη φάρμα. Η αγριό­ τητα συμβαδίζει με την αλληλοβοήθεια κι αυτό γιατί και οι δυο θεωρούνται στοιχεία ζωής. Ό μως, εκείνο που κάνει το μυθιστό­ ρημα αυτό να θεωρείται μοναδικό στο είδος του, είναι η άνεση με την οποία περιγράφονται τα διάφορα ζώα-ήρωες του κειμένου. Εύστοχες παρατηρήσεις, χιούμορ, αγωνία και ζεστασιά, δια­ πνέουν τις σελίδες ενός βιβλίου-ύμνου στην προσφορά και στην αλληλοκατανόηση.

Α

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

42/επιλογη

η αντοχή του προσώπου και η αντοχή των λέξεων ΚΩ ΣΤΗ ΓΚ ΙΜ Ο ΣΟ ΥΛΗ : Το στόμα κλέφτης. Αθήνα, Κ έ δ ρ ο ς , i m . Σελ. 72 «Στα χείλη νιώθω αλμυρά τα ελληνικά. Α ι­ τία είναι που τα πάντα επίτηδες για μένα. Επίτηδες το χέρι μου. Επίτηδες το νερό. Δ ε φταίει π ου μ' έδιω ξαν νωρίς από το σπίτι. Α υτό δε θέλω να το συζητώ. Φταίει που ακουμπισμένος πάντοτε στον ήχο εκείνο. Ο ανάγλυφ ος θυμός στο μέτωπό μου. Κ αι του νερού το γένος θηλυκό». Κωστής Γκιμοσούλης1 (1).

ΠΟΙΗΣΗ

Δυο μέρη απαρτίζουν το τρίτο ποιητικό βιβλίο του Κωστή Γκιμοσούλη (1960): το «Στόμα κλέφτης», που έδωσε και τον τίτλο στην όλη έκδοση, με έντεκα σύντομες ποιητικές πρόζες και τα «Πρακτικά ποιήματα», που περιλαμβάνουν είκοσι επτά κείμενα. Η συλλογή αυτή αναφέρεται κυρίως σε θέματα που απασχόλησαν τον Κωστή Γκιμοσούλη και στα προηγούμενα βιβλία του. Το ποίη­ μα «Η αρρώστια σάββατο», π.χ. από τον «Ξυλοκόπο πυρετό», που εξέδωσε το 1983 και οι περισσότεροι στίχοι του «Δέντρου του Δε­ κεμβρίου» από το «Στόμα κλέφτης», ιδίως εκείνοι της σελίδας 29, επιδιώκουν, με αρκετή δόση αληθοφάνειας και με την κατάλληλη χρήση κοινών ποιητικών τρόπων και μεταφορών, να επεξεργα­ στούν τις ίδιες ονειρικές εμπειρίες και να εικονογραφήσουν τα ίδια εσωτερικά τοπία. Ανάλογα ισχύουν για τα ποιήματα «Το φύλο του ύπνου», πάλι από την πρώτη συλλογή του, και το πρόσφατο σύστοιχό του, που φέρει τον τίτλο «Ένα μήνα και δέκα μέρες μετά» (βλ. «Το στόμα κλέφτης», σελ. 60 επ.), όπου οι όροι αναφοράς της ποιητικής δρά­ σης είναι αμετάβλητοι, τα σύμβολα όμοια και η μεθοδολογία στην αντιμετώπιση των ποιητικών ρυθμών η αυτή: το νερό που κυλάει και στα δύο αυτά ποιήματα έρχεται από την ίδια λίμνη, την Αχερουσία, με τις ίδιες εύθραυστες υδρίες. Η έμμονη αυτή τάση του Κωστή Γκιμοσούλη να επανέρχεται, τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια, σε σταθερά μοτίβα αποδεικνύει μετα­ ξύ άλλων ότι ο ποιητής αυτός έχει αποφασίσει να μελετήσει σε ικανό βάθος όλες τις πλευρές του συγκεκριμένου εκείνου βιωματι­ κού υλικού, το οποίο θεωρεί από κάθε άποψη πρωτεύον και πολυ­ σήμαντο. Με τον καιρό και με την άσκηση έχει επέλθει, φυσικά, και η ανάλογη διαφοροποίηση: η τελευταία ποιητική του εργασία αποκαλύπτει μια συνθετότερη γραφή ευρύτερων αναζητήσεων, ενώ παράλληλα το ποιητικό υποκείμενο συνδιαλέγεται ισότιμα με τα διάφορα αντικείμενα, χωρίς οι εγωκεντρικές εξάρσεις κι οι πα­ ρορμητικές υπερβολές του πρώτου να κλυδωνίζουν τη γενικότερη ισορροπία των συνθέσεων. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα εμφα­ νές σε μια κατηγορία ποιημάτων της οποίας χαρακτηριστικό δείγ­ μα αποτελεί το «Με το Austin Α-30 του πατέρα μου»:

Μ ΕΛ ΙΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΙΝΗ: Ειμαρμένη. Αθήνα, Ρίγα, 1987. Σελ. 64. Η ποίηση της Μ .Μ είναι μια χαρ ακτηρ ισ τική περίπτωση γυναικείας ευσυνειδησίας και τρυφ εράδας, καθώς επίσης και άδικου πόνου γ ια χαμένες π ατρίδες και έρωτες ανολοκλήρω τους. Το αποτέλεσμα δεν είναι π άντοτε το αναμενόμενο με τέτο ια π ρ ω ταρχικά ερεθίσματα, αλλά συνέχεια βγαίνει κάτω από πολλι σοβαρή προσπάθεια και αδιαφ ιλο νίκητο πάθος. Η π ο ιή τρια έχει μέσα τ ης την αίσθηση γ ια κάτι τ ο καλόγουστο και όσο κι αν δεν καταφέρνει εξ

επιλογη/43 Πώς χώρεσαν τα παλιά φτερά τον μες στο κάθισμα; Το κεφάλι μον στον ώμο του ακουμπισμένο. Το όεξί αυτί του μια ωοθήκη ζάχαρης. Καμπύλες οδηγεί. Οδηγός σοβαρός στην άκρη των χειλιών τον. Η πρώτη ταχύτητα αυστηρή και γρήγορη. Προς τα πίσω η δεύτερη. Η τρίτη αρσενική. Η τέταρτη αναπαύεται κοντά στο γόνατό τον. Ακούω για μια στιγμή της μηχανής τη σφήκα. Στο πίσω τζάμι φεύγουν δέντρα. Ο δρόμος φεύγει σαν πολλά φορέματα. Η βέρα του γυαλίζει στο βολάν. Τσιγάρο ανάβει - χάνομαι στον ουρανό του αυτοκινήτου. Ο αυχένας τον είναι διαφανής. Βλέπω τις πολλαπλές τον σκέψεις πριν τη δύσκολη στροφή. Δεν ξέρω πια γιατί μισώ. Στον καθρέφτη το βλέμμα του σπασμένο δάσος. Ο Κωστής Γκιμοσούλης δεν αρκείται πλέον στην απλή κατάθεση της πρωτογενούς ποιητικής ύλης αλλά επιχειρεί, και μάλιστα με επιτυχία, να την αναπλάσει και να τη μορφοποιήσει σε ευκρινέ­ στερα και αποτελεσματικότερα ομοιογενή λεκτικά σύνολα. Οι στόχοι του είναι τώρα σαφέστεροι, ο λόγος δεν διοχετεύεται σε άσκοπους πλατειασμούς, οι κλιμακώσεις της έντασης είναι φυσιαλογικότερες σε σχέση με ό,τι συνέβαινε παλαιότερα και οι συμβο­ λισμοί, αν και εξαιρετικά πυκνοί, υπακούουν στους κανόνες μιας ευδιάκριτης συμμετρίας: οι ήχοι αναπαράγουν το όραμα. Υπάρχουν ποιήματα στο «Σ~όμα κλέφτης» όπου η παράθεση του ουσιώδους, απαλλαγμένου από τις προσμίξεις περιττών στοι­ χείων, προσεγγίζει, πράγματι, ικανοποιητικά επίπεδα. Η έκφραση είναι απαλλαγμένη, στις περιπτώσεις αυτές, από τα πολλαπλά γλωσσικά ιζήματα, τις εκζητήσεις μιας σπάταλης ποιητικής ρητο­ ρείας και τις λοιπές ατέλειες του ύφους, που έπλητταν ιδίως την «Αγία μελάνη», τη δεύτερη ποιητική του συλλογή, που εξέδωσε τέσσερα χρόνια πριν. Ο ποιητής πείθει: ο κόσμος του είναι πεπε­ ρασμένος, επακριβώς καθορισμένος και βασανιστικά υπαρκτός. Η ιστορική πορεία είναι τετελεσμένη: ο ποιητής θυμάται, ανακαλεί όνειρα και διδάσκεται. Αυτή είναι η πρώιμη σοφία εκείνων που δέχονται ή καταδέχονται να αντλήσουν μαθήματα από τα δώρα της νύχτας και του Ύπνου. Μάταια θα ψάξουμε για διεξόδους. Είναι ανύπαρκτες. Όσο για τις πιθανές αντιστάσεις, ο ποιητής ξέρει να προειδοποιεί: όλα αρχίζουν και τελειώνουν μέσα σ’ ένα ζοφερό κλίμα, όπου οι λέξεις προσφέρονται αργά και καταννκτικά, μια και είναι, τελικά, τα μόνα μέσα παρηγοριάς: «Μήπως σε άγγιξε φυτό και γύρισες πλευ­ ρό; / Το φως γίνεται γύψος και σε χάνω. / Κοιμάμαι και ξυπνώ / με κίονες καπνού στα μάτια. / Επειδή / οι ζωντανοί / έχουν μέσα στο κεφάλι μια ραπτομηχανή / και ο νεκροί / κατοικούν στα δικά τους μοναστήρια / θα μείνω κοντά σου ώς την άκρη του ξίφους» (από το ποίημα «Η ώρα της αιχμής» σελ. 40). Η ποιητική βούληση θέλει μα δεν μπορεί να αλλοιώσει το αρά­ γιστο αυτό status-quo. Η απολυτότητα των εκφορών είναι ενδει­ κτική στο απόσπασμα που ακολουθεί από το τελευταίο κείμενο

ολοκλήρου να δίνει τέτοια έκσταση στα π οιήματα της, που θα δ ικαιολογούσε α υτή της την επιλογή, είναι σχεδόν μόνιμα μπροστά σε μια δικαιολογημένη απορία. Αξίζει να διαβαστεί η «Ειμαρμένη», περισσότερο για το εσωτερικό φ τερουγισμα που δέχεται ο αναγνώστης από μια ποιήτρια, π ου στοχεύει σε μια ικανοποίηση πάνω α π ' όλα αισθητική.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΣΠ ΥΡΟΥ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑ: Μικρές Ιστορίες και Παραμύθια. Αθήνα, Αστήρ, 1987. Σελ. 101. Ο Σπ. Επαμεινώνδας, γνωστός Κύπριος ποιητής και πεζογράφος για π αιδιά, μας δίνει μια άλλη διάσταση του ταλέντου _ το υ : την ικανό τη τά του να συνθέτει μικρές μικρές ιστορίες, που αφορούν τον περίγυρο του παιδιού, καμωμένες όμως με μια ιδιοτυπία: κάποτε μοιάζουν παραμύθι, κάποτε μοιάζουν μικρές ψηφίδες ζωής, γεμάτες όμως πάντα ζω ντάνια , έξυπνα ευρήματα και κάποιο δίδαγμα, το οποίο βγαίνει αβίαστα και δεν ενοχλεί. Μ ια πολύ καλή δουλειά, τιμημένη με Βραβείο της Γ.Λ. Συντροφιά ς (1983), δουλειά η οποία βρίσκει ένα καλό σύμμαχο στη λαϊκίζουσα εικονογράφηση του Γιάννη Μ ήτρακα.

ΑΝΤ. ΔΕΛΩΝΗΣ

44/επιλογη του βιβλίου, με τίτλο «Χρώμα μολυβί της κάννης», σελ. 62 έπ., όπου η απόπειρα απόδρασης απ’ τον ασφυκτικό μητρικό κλοιό συνδέεται άμεσα με την απόπειρα απόδρασης από έναν κόσμο που κυβερνούν άτεγκτα οι θεές - μητέρες - φύλακες - εφιάλτες - μύθοι - δυνάστες: «Παρακολουθούσα ανήμπορος. Σε κάποια στιγμή στρέφει με λύσσα η μητέρα. Το κεφάλι της μισό άσπρο μισό κόκκι­ νο. Και βλέπω την καρφίτσα της σκληρής ψυχής στο αναμμένο μέσα μάτι της. Τινάχτηκα να φύγω. Μακριά να τρέξω από το σπί­ τι εκείνο. Τα χέρια μου με σπρώχναν και με τράβαγαν. Όμως ξαφνικά εκεί. Μπροστά στην ξύλινη σκάλα. Το σώμα δίστασε. Και στάθηκε. Ενώ εγώ κατέβαινα με ορμή τα σκαλιά το σώμα μ’ εγκατέλειψε. Ακίνητο στην κορυφή της σκάλας. Δε γύρισα να δω. Το αισθάνθηκα στη μέση να λυγίζει και να αφήνεται. Σώμα ανι­ σόρροπο το σώμα έπεσε. Με εκείνο το θεατρικό πέσιμο των ηθο­ ποιών. Αδύνατο να ξεφύγω από το σώμα μου. Στο κατρακύλισμά του αστραπιαία με πρόλαβε. Και με κατάπιε. Πάλι να γίνουμε ένα». Ο λόγος αυτός, που μαρτυρεί σχεδόν αμέσως την καφκική του προέλευση, συνίσταται κυρίως από συγκοπές, συντακτικές αρρυθ­ μίες, νοηματικά πρωθύστερα, και άτακτες μορφικές παρεκτροπές. Μ’ αυτό τον τρόπο μεταδίδεται συχνά μια αίσθηση βίαιων ει­ σπνοών κι εκπνοών: ένα στόμα που ανοιγοκλείνει σπασμωδικά πριν σφραγιστεί για πάντα. Βλ. π.χ. τα χαρακτηριστικά ποιήματα «Σάββατο με τροχαλίες» σελ. 41, «Εαρινό σύνδρομο», σελ. 59, και «Ήρεμα», σελ. 51, που με τον ειρωνικό τίτλο του επιτείνει το αί­ σθημα αυτό της μάταιης αντίστασης κατά της αναπότρεπτης φθο­ ράς της Ύλης, που διακρίνει σε μεγάλο βαθμό την ποίηση του Κωστή Γκιμοσούλη. Η θλάση της γλωσσικής συνέχειας και η συ­ νειδητή παρέκκλιση από τον αριστοτελικό κανόνα της αρχής του μέσου και του τέλους είναι τολμήματα που πληρώνουν, συνήθως, ακριβά αρκετοί νέοι ποιητές: από χειριστές εκφραστικών οργάνων καταντάνε έρμαια των Σημείων. Στην περίπτωση όμως του Κωστή Γκιμοσούλη, όπως αρθρώνει τουλάχιστον το «Στόμα κλέφτης», οι συνθήκες λειτουργούν διαφορετικά μια και ο ποιητής αυτός έχει γνωρίσει από κοντά τις επιτυχείς δίσημες συνθέσεις εμπειρότερων ομοτέχνων του και στη συνέχεια έχει καλλιεργήσει προσεκτικά το ύφος του, υποβάλλοντάς το σε αλλεπάλληλες δοκιμασίες. Αρκεί να παραβάλει ο (ακούραστος) αναγνώστης τα ποιήματα της Παυλίνας Παμπούδη, ιδίως εκείνα της περιόδου 1968-1974 και τα τε­ λευταία μέρη από το συνθετικό ποίημα του Κώστα Παπαγεωργίου το «Σκοτωμένο αίμα» (1982) για να διαπιστώσει τόσο τις ποσοτι­ κές όσο και τις ποιοτικές αλλαγές που δοκιμάζει να επιφέρει το «Στόμα κλέφτης». Το μέτρο των θετικών αποτελεσμάτων της από­ πειρας αυτής μας την παρέχει το ασθματικό «Ποίημα του Βερολί­ νου», σελ. 54: «Μια άλλη κηδεία / είναι το χιόνι. / Χρόνος λιγνός / σαν τη ροή του ρυζιού / ή της ζάχαρης / η κεντρική Ευρώπη ένα δοχείο πέτρες. / Αν μπορούσα τα ψηλά δέντρα να ξεχάσω / ένα χτύπημα θα είχα / ίσως λιγότερο. / Μες στον υπόγειο με κοίταξες / φορούσες τη λέξη παλτό / τη λέξη γόβες». Η επίδραση του Μίλτου Σαχτούρη, που ήταν έντονη στις προη­ γούμενες συλλογές φαίνεται ότι έχει εξασθενήσει. Αν εξαιρέσει κανείς την πρώτη φράση: «Το δέντρο που αναφέρω παραπάνω», από το δεύτερο κομμάτι του «Δέντρου του Δεκεμβρίου», που πα­ ραπέμπει κατ’ ευθείαν στην «Πορτοκαλιά» του ποιητή του «Σκεύ­ ους», το σύνολο των ποιημάτων έχει υπαγορευτεί από μια ευσυ­ νείδητη ποιητική, φύση, που έχει προσανατολιστεί, πολύ νωρίς, στην έρευνα που απαιτούν οι δύσκολοι ποιητικοί τόποι και οι

G IA N PA O L O CESERANI. Το ταξίδι τον Λίβινγκστον.

■Αθήνα, Άμμος, 1987.

Σελ. 36. Είναι ένα από τ α βιβλία της σειράς Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΕ 6 ΒΙΒΛΙΑ - έχουν προηγηθεί ανάλογα βιβλία γ ια του ς Μ άρκο Πόλο, Κολόμβο, Κουκ. Πρόκειται γ ια μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά βιβλίων, τ α οπ οία έχουν πολλά α το ύ : μια ευχάριστη διήγηση που ελευθερώνει τη φ αντασία το υ π αιδιού και το ταξιδεύει σε κόσμους εξω τικούς· μια έξοχη εικονογράφηση του Piero Ventura, η οποία προεκτείνει το κείμενο· μια απλή, σαφή και βατή μετάφραση (Πέτρος Γαϊτάνος) που βοηθά τ ο παιδί να συλλάβει όλες τις πλευρές του ταξιδ ιού. Ο αγώνας και οι περιπέτειες του Λίβινγκστον δίνονται ζω ντανά και ξετυλίγεται όλη η συναρπαστική ζωή τ ου στα τριά ντα χρόνια των εξερευνήσεων του , στη μαύρη ήπειρο, αλλά και το ανθρω πιστικό τ ου έργο.

ΑΝΤ. ΔΕΛΩΝΗΣ

επιλογη/45 κλειστοί χώροι της ψυχής. Εκείνοι που ανοίγουν μόνο με τα κα­ τάλληλα κλειδιά-λέξεις, σαν κι αυτά που κατέχει και ξέρει να χρη­ σιμοποιεί η ευγενική εκείνη ομάδα των γνωστικών, στην οποία συγκαταλέγεται και ο Κωστής Γκιμοσούλης. Σημειώσεις 1. Το 6ο μέρος από το «Στόμα κλέφτης», σελ. 15.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

γυναικεία αξιοπρέπεια στο εδώλιο του κατηγορουμένου π Ι’Ο Υ Λ Α Σ Κ Α ΚΛΑ Μ ΑΝ ΑΚ Η : Άμβλωση στό 6' τριμελές. Αθήνα, J Κ α σ τ α ν ι ώ τ η , 1987. Σελ. 89.

ο πρώτο αφήγημα της γνωστής ποιήτριας Ρούλας Κακλαμανάκη περιγράφει με τρόπο απροκάλυπτα εμφανή την ιστορία μιας άμβλωσης, όπως αυτή εξελίχθηκε σε δικαστήριο, όπου η συγ­ γραφέας την παρακολούθησε και συμμετείχε ως πάρεδρος. Το κομμάτι της γυναικείας αξιοπρέπειας κουρελιάστηκε απ’ την εν λόγω διαδικασία, καθώς η κατηγορούμενη, γυναίκα απλή και λαϊ­ κή, βρέθηκε μπροστά σε μια ατέρμονη και αλόγιστη «κοινωνικού» περιεχομένου και ρητορικών διαστάσεων εισαγγελική φλυαρία, δοκιμάζοντας τον πόνο και την ευθύνη της πράξης της μέχρι τα μύχια της. Η καταδικαστική απόφαση, ήταν ένα ακόμα κτύπημα κατά της ελευθερίας για την υπεράσπιση του ανθρώπινου σώμα­ τος από νόμους και κανόνες, που σχεδόν κανείς σήμερα δεν τηρεί, έστω κι αν ευρίσκονται ακόμη εν ενεργεία. Το φαινόμενο της άμβλωσης, δηλαδή της τεχνικής απαλλαγής της γυναίκας από το έμβρυο με τη βοήθεια του γιατρού ή με οτιδή­ ποτε άλλο μέσο λιγότερο επιστημονικό, απασχολεί σχεδόν όλες τις γυναίκες που για διαφορετικούς λόγους δε θέλουν να κρατήσουν την εγκυμοσύνη μέχρι το πέρας της. Γυναίκες που καταφεύγουν μ’ αυτό τον τρόπο στη διακοπή της κύησης, είναι ανύπαντρες που δεν αποζητούν παιδί για τους γνωστούς λόγους αλλά και παντρεχένες που λόγω οικονομικών ή άλλων συνθηκών αδυνατούν να ιεγαλώσουν ένα καινούριο μέλος της οικογένειας. Είναι πια στους τάντες γνωστό, ότι εκτρώσεις πραγματοποιούνται στα υπόγεια διωτικών γυναικολογικών κλινικών, με αύξοντα συνεχώς ρυθμό, ιάνοντας εκατομμυριούχους τους γιατρούς που επεμβαίνουν, με τκοπό όπως είπαμε την απαλλαγή της μητέρας από το έμβρυο, ιπειδή τίποτα δεν είναι απλό όταν πρόκειται για ανθρώπινο σώια και καινούρια ζωή, έτσι και στην προκειμένη περίπτωση, ιπάρχουν οι υποστηρικτές και οι πολέμιοι αυτής της πράξης. Οι πρώτοι δίνουν μια εικόνα της γυναικείας φύσης απελευθερωμένης Οπό δεσμά, που επί χρόνια καταστρατηγούσαν το είναι της, μέχρι ^α φτάσει στην ποθητή εγκυμοσύνη κι όχι την τυχαία ή την ανεπι­ θύμητη. Και οι δεύτεροι με γνώμονα εθνογραφικά και θρησκευτι­ κά στοιχεία, θέλουν ν’ αποδείξουν πως έτσι εξυπηρετείται η μείω­ ση του πληθυσμού, που μπορεί να έχει συνέπειες σε μελλοντικές ^ελίξεις όπως ένας πόλεμος για παράδειγμα ή από θρησκευτική Αντίστοιχα οπτική να πραγματοποιείται ένας «φόνος» εκ προμελέ-

Τ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μ ΑΡΙΑΣ ΑΑ Μ Π ΑΔ ΑΡΙΔ Ο ΥΠΟ ΘΟ Υ: Περπατώ κι Ονειρεύομαι. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1987. Σελ.

171. Για να μπορέσει ο αναγνώστης ν' απολαύσει και να εκτιμήσει το έργο της Μ.Λ. Πόθου πρέπει να βρίσκεται σε μια στοχαστική διάθεση, σε μια πνευματική ετο ιμότητα. Π ερπατά η συγγραφέας σ' εκείνες τις οριακές περιοχές ψυχής και πνεύματος και προσπαθεί με τη ’ βοήθεια ρητών και στίχων γνωστών ποιητών και φιλοσόφων, προσπαθεί να

46/επιλογή της. Ο νόμος, όπως εξηγεί η συγγραφέας, θεωρεί το έμβρυο ζώσα ύλη από τη σύλληψή του και κολάζει κάθε περίπτωση που φτάνει μέχρι τα δικαστήρια, αφού τις περισσότερες φορές, όλα γίνονται νόμιμα-παράνομα, χωρίς κανείς να ενδιαφέρεται και χωρίς το κυριότερο να γίνεται τίποτα φανερό. ο θέμα του βιβλίου, λόγω της μεγάλης του χρησιμότητας, έχει ανάγκη από μια επεξεργασία ανθρώπινη και συναισθηματική, Τ μια και πέρα απ’ τη γυναικεία αλληλεγγύη που χρωματίζει όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η πάρεδρος, δηλαδή η συγγραφέας, εί­ ναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει το νόμο. Και κατά συνέπεια τους υπόλοιπους παράγοντες της δίκης όπως τον πρόεδρο και τον εισαγγελέα που λόγω κοινωνικών και εν γένει παρωχημένων αρ­ χών στην τήρηση των κανόνων, επιθυμούν την καταδίκη της κατη­ γορούμενης. Η συγγραφέας δείχνει την απέχθειά της όχι μόνο για τη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά για όλο το φάσμα της λειτουρ­ γίας της Δικαιοσύνης, που κάτω από απερίγραπτες συνθήκες προσπαθεί ν’ αποδώσει το δίκαιο, ενώ οι περιπτώσεις που δικά­ ζονται, απαιτούν πέρα από την,τυπική νομιμόφρονη εξέταση και μια σε βάθος ανάλυση. Ό πω ς λειτουργούν σήμερα τα δικαστήρια, ο πολίτης είναι έρμαιο του φόρτου εργασίας των δικαστών και γι’ αυτό η τήρηση του νόμου είναι πλέον ένα σημάδι που ολοένα χά­ νεται πίσω από το βάρος της συλλογικής ευθύνης και απόφασης, ανακάλυψη του ανθρώπου πολύ πετυχημένη. Μάλιστα όταν πρό­ κειται για μια άμβλωση, κατά την οποία οι συντελεστές της πρά­ ξης ενεργούν κάτω από μια ψυχική φόρτιση, που θα έπρεπε με κάθε τρόπο και μέσο να γίνει αντιληπτή, ώστε ν’ αποδοθεί η δέου­ σα πρόταση εκ μέρους της δικαιοσύνης. Η γραφή της Ρούλας Κακλαμανάκη είναι απλή, λιτή, περιγρα­ φική και απέριττη. Μ’ αυτή τη μέθοδο κάνει όσο μπορεί πιο εν­ διαφέρον ένα βιβλίο, που πίσω απ’ τις οποιεσδήποτε δυνατότητές του είναι πολύ σημαντικό. Γιατί θίγει σχεδόν μ’ ελλειπτική σαφή­ νεια δυο καυτά θέματα, όπως είναι η σωστή άσκηση του νόμου από τους φορείς του σε συνδυασμό με το κοινωνικό φαινόμενο, το τόσο διαδεδομένο στις μέρες μας, που λέγεται άμβλωση. Ο χωρι­ σμός του βιβλίου σε τέσσερις ενότητες, καταλήγει να υπηρετεί με διαχρονική συνέπεια (μια και το γεγονός έλαβε χώρα στη δεκαετία του ’60) τις προθέσεις και τα πιστεύω μιας νεαρής δικαστίνας, που όμως παρά τη θέληση και τις προχωρημένες απόψεις της θα περά­ σει γρήγορα μη μπορώντας μόνη να δοκιμαστεί, σε μια στάση εγρήγορσης και συνεχούς ανάτασης. Τα πρόσωπα του έργου δέ­ χονται ένα στήσιμο όμοιο για το καθένα της μόρφωσής του, της εμβέλειάς του και το κυριότερο της υπευθυνότητας αυτού που κά­ νει. Ο Εισαγγελέας, άνθρωπος μορφωμένος και περήφανος, υψώ­ νει τη γροθιά του όταν η κατάσταση το απαιτεί, δίνοντας μια ει­ κόνα επιτυχημένου ανθρώπου. Ο Πρόεδρος και ο άλλος Πάρε­ δρος, άτομα που ενδιαφέρονται περισσότερο για την επόμενη πε­ ρίπτωση παρά γι’ αυτήν που εκδικάστηκε. Η γυναίκα χαμένη μέσα σ’ ένα κυκεώνα άγνωστων γι’ αυτήν λέξεων, αισθάνεται δύο φορές υπαίτια για κείνο που έπραξε. Τέλος, η περασμένης ηλικίας για­ τρίνα που έκανε την επέμβαση, πιστεύοντας μόνο στο δίκαιο αίτη­ μα κάθε γυναίκας να εξουσιάζει το κορμί της. ιο πολύ νωπή παρουσιάζεται στο βιβλίο η προσωπογραφία της γυναίκας που είναι μια χαρακτηριστική ιστορία, όχι και τόσο πρωτότυπη βέβαια, αλλά σαφώς προβληματική. Παντρεύε­ ται, κάνει παιδιά, αλλά ξαφνικά, μετά από κάποιες αναποδιές, μένει μόνη. Τότε αποφασίζει να εργαστεί και πράγματι καταφέρ-

Π

στρέψει τ ο νου το υ αναγνώστη σ' εκείνες τις εσωτερικές αλήθειες που ίσως είναι οι μόνες που δίνουν την α ξία στη ζωή μας. Το έργο αποτελείται από 29 μονόλογους που ήδη έχουν ακουσθεί στο Ραδιόφωνο ΕΡΤ-1 ως δεκάλεπτες πρωινές εκπομπές. Το προφ ορικό δηλαδή κείμενο παρουσ ιάζεται - με όλες του ς τις δια φορές - ως γραπτός λόγος χωρίς διασκευή. Αυτό ενοχλεί τη ροή της σκέψης του αναγνώστη. Επιπλέον ο περιορισμός το υ χρόνου μιας εκπομπής δεν αφήνει περιθώρια γ ια την πλήρη ανάπτυξη των ιδεών. Και σ' αυ τό αδυνατεί το κείμενο. Το έργο, όμως, χ αρ ακτηρ ίζεται τόσο γ ια την ευαισ θησία που εκπέμπουν τα θέματα - μοναξιά , θλίψη, ποίηση. Θεός - όσο και για.τη σ υναισθηματική του ς ένταση, καθώς επίσης για τ ο λυρισμό της έκφρασής τους. Είναι σκέψεις ε υαίσ θητου και σκεπτόμενου ανθρώπου.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΛΑΛΑ ΚΡΙΣΤ

IN E S D I SA L V O : K o ra is e i C a ra tte r i d i T e o fr a s to . Π α λ έ ρ μ ο , 1986. Σ ε λ . 71. Ο V. Rotolo και η Ines Di Salvo είναι σχεδόν οι μόνοι ερευνητές στην Ιταλία π ου ασχολούνται με τον Κοραή και τον ελληνικό Διαφ ω τισμό. Η τελευ τα ία εί^ε παρουσιά σει προ ετών τη μελέτη της "Beccaria nella culture neogreca antecedente a Korais" (Παλέρμο 1982) και π ρόσ φατα έδωσε μια καινούρια δουλειά της γ ια συγκεκριμένο έργο του Κοραή. Είναι αλήθεια ότι η ανάπτυξη των κοραϊκών μελετών την τελευτα ία δεκαετία δεν π εριορίσθηκε μόνο στην ιδεολογία του Κοραή και της εποχής το υ αλλά στράφ ηκε επίσης και στις επιδόσεις του στην κλασική φιλολογία . Οι κλασικοί φ ιλόλογοι και οι

επιλογη/47 νει να βρει μια κουραστική και επίμονη δουλειά, τα βγάζει πέρα, μέχρι το σημείο που αντιλαμβάνεται ότι είναι έγκυος. Αφού προ­ σπαθεί ν’ απαλλαχτεί με τρόπο καθόλου ενδεδειγμένο, καταφεύγει στη γιατρίνα η οποία πραγματοποιεί την επέμβαση. Κάτι όμως δεν πάει καλά και τότε η υπόθεση φτάνει στα δικαστήρια. Από κει και πέρα θα δοκιμαστούν και οι δυο κάτω απ’ το αμείλικτο βλέμ­ μα του εισαγγελέα και την παροδοσιακή συντηρητική φιγούρα του δικαστή. Η νεαρή Πάρεδρος θα αντιδράσει αλλά δεν θα καταφέ­ ρει να αποτρέψει την καταδίκη. Είναι λοιπόν το πρώτο αφήγημα της Ρούλας Κακλαμανάκη μια οξεία κριτική ματιά πάνω στο κατεστημένο της δικαιοσύνης από τη μία, που εμπλέκεται στις διαφορές των ανθρώπων με ξεπερα­ σμένη ιδιοσυγκρασία, και από την άλλη πάνω στο κοινωνικό συμ­ βάν της άμβλωσης, που γρήγορα πρέπει να βρεθεί νομική ρύθμιση υπέρ των εγκύων γυναικών που την επιχειρούν. Το βιβλίο θα μπο­ ρούσε να αναπτυχθεί ακόμα αλλά το γεγονός ότι γράφτηκε από ποιήτρια έχει τη δική του γοητεία καθώς είναι το πρώτο σκαλοπά­ τι για μελλοντικά διηγήματα ή μυθιστορήματα, που η ίδια θα προσπαθήσει. Τέλος είναι μια θεμιτή πρόταση προς τον αναγνώ­ στη, για προβληματισμό και διερεύνηση κάθε τέτοιας περίπτωσης, που τον βάζουν σε χώρους προοδευτικούς αντίθετα στο συντηρη­ τισμό του νομοθέτη. ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

γλωσσολόγοι θέλησαν να εξετάσουν το έργο του ττιο βαθιά και αναλυτικά, απομακρυνόμενοι από τ α καθιερωμένα (και συχνά επικίνδυνα) σχήματα. Η προσέγγιση εξάλλου των χειρογράφω ν του τους άνοιξε ευρύτερους ορίζοντες. Έτσι με υπόδειξη του καθηγητή V. Rotolo, η Ines Di Salvo εξετάζει στη νέα μελέτη της την προσφορά τ ου Κοραή στη φ ιλολογική έκδοση και μετάφραση των Χαρακτήρων του Θεόφραστου. Ενημερωμένη βιβλιογραφικά (βλ. Δ ι α β ά ζ ω , αριθ. 82) και γνώστης της ιστορίας του κειμένου, η συγγραφέας εντοπίζει και αποκαλύπτει με επιτυχία τη συμβολή του Κοραή στην κριτική επεξεργασία το υ , όπως α υτό παρουσιάζεται στην πρώιμη κοραϊκή έκδοση (Παρίσι 1798).

Σ. ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ

μια ζωή ατό κέντρο του θανάτου ΙΖΑΜΠΕΑ ΑΛΙΕΝ ΤΕ: Του Έρωτα και της Σκιάς. Μετ. Μάγια.1Ιαρία Ρονσσου. Αθήνα, Ω κ ε α ν ί δ a , 1987. Σελ. 340.

πάρχουν εφιάλτες που τελειώνουν την αυγή κι άλλοι που συ­ νεχίζονται - φαινομενικά τουλάχιστον - επ’ άπειρον. Σαν τις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής. Που γεμίζοντας την ήπειρο νεκρούς, τρελούς και λαβωμένους, σκορπίζοντας τους λαούς στους τέσσερις ανέμους, παραχαράζουν την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Ανοιχτή κι αγιάτρευτη πληγή για τους Λατινοαμερικά­ νους συγγραφείς που στην πλειοψηφία τους βιώνουν την οδύνη του τόπου τους και λόγψ. Σ’ αυτήν τη μεγάλη παράδοση λόγου και οδύνης εγγράφεται η Ιζαμπέλ Αλιέντε και με το δεύτερό της μυθιστόρημα, Του Έρωτα καί της Σκιάς. Ανεψιά του Σαλβαδόρ Αλιέντε κι αυτοεξόριστη στη Βενεζουέλα μετά το πραξικόπημα του 73 στη Χιλή, η Ιζαμπέλ Αλιέντε κατέγραψε στο πρώτο της βιβλίο Το Σπίτι των Πνευμά­ των, το οποίο και την καταξίωσε στην παγκόσμια λογοτεχνία, την τροχιά της χώρας της από το 19ο αιώνα ώς τις αρχές της φρίκης μετά το 73. Μ’ αυτό το δεύτερο βιβλίο της μάς πετά στο κέντρο του τρόμου και του σκοταδιού, μέσα από μια ιστορία καταλυτικού έρωτα. «Την ιστορία μιας γυναίκας κι ενός άντρα που αγαπήθη­ καν απόλυτα γλιτώνοντας έτσι από μια πεζή και συνηθισμένη ζωή». Η γυναίκα, κόρη καλής μα ξεπεσμένης οικογένειας, η Ιρένε Μπελτράν, δημοσιογράφος. Ο άντρας, ένας ψυχολόγος που για

Υ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

48/επιλογη πολιτικούς λόγους δεν μπορεί να εξασκήσει το επάγγελμά του, γιος Ισπανών πολιτικών εξόριστων, ο Φρανσίσκο Λεάλ - όπου Λεάλ στα ισπανικά σημαίνει τίμιος. Φωτογράφος στο περιοδικό που γράφει η Ιρένε. πραγματικός - και κειμενικά δοσμένος - ιστός πάνω στον οποίο πλέκεται η αφήγηση, τα σκοτάδια του φόβου και του θανάτου σε μια χώρα που τ’ όνομά της είναι απλά «πάτρίδα». Που η συγγραφέας υποβάλλει και επιβάλλει ξεκινώντας από την ειρω­ νεία της παράθεσης λόγου χάρη απαγορευμένων λέξεων - «έκτρω­ ση, κώλος, ελευθερία» - και φτάνοντας στην ωμή περιγραφή νε­ κρών που κρέμονται σε τσιγκέλια, ενώ δίπλα οι φύλακες του νε­ κροτομείου τρώνε, ή νεκρών που βράζουν στα υγρά της σήψης τους σε-ορυχεία-τύψεις της συλλογικής συνείδησης, κι ανθρώπων που εκτελούνται δεμένοι σε καρέκλα - κι όμως δίχως μαύρο πανί καθώς δεν έχουν πια πόδια από τα βασανιστήρια. Ίσκιοι ενός τόπου καταδικασμένου στη σιωπή, όπου οι φιγού­ ρες της αστικής τάξης, που με κρυμμένο σαρκασμό ζωγραφίζει δήθεν αντικειμενικά η συγγραφέας, όταν δεν είναι άμεσα δρώντα πρόσωπα, καθρεφτίζονται με ναρκισσισμό στα ήρεμα νερά της άγνοιάς τους. Χωριατόπαιδα, που η πένα της Αλιέντε ψηλαφίζει με συμπάθεια καθώς βαδίζουν το δύσκολο δρόμο του δήμιου πιστεύοντας πως το περίστροφο, οι ζωστήρες κι οι μπότες είναι «στοιχεία μαγικά που μπορούν να μετατρέψουν έναν ασήμαντο τύπο σε κυρίαρχο της ζωής και του θανάτου και να του εξασφαλί­ σουν μια θέση σε τούτον τον κόσμο». Μέσα σ’ ένα τέτοιο κόσμο και με αφορμή ένα ρεπορτάζ για μια υποτιθέμενη δεκαπεντάχρονη αγία, που πέφτει θύμα της βίας και της αυθαιρεσίας του καθεστώτος, οι δύο - καταρχήν - φίλοι πλη­ σιάζουν ο ένας τον άλλον, φέρνουν στο φως της δημοσιότητας ένα ορυχείο-τάφο και ξεκινάνε έτσι ένα ταξίδι θανατηφόρου έρωτα ψηλαφώντας την ανυπαρξία σ’ όλες της τις εκφάνσεις, ώς την τε­ λική ευθεία της αυτοεξορίας.

Ο

είσοδος των προσώπων στο κείμενο είναι θεατρική· ίσως να μπορούμε να μιλήσουμε για μια κάποια αποστασιοποίηση της συγγραφέως - ψευδής κατά βάση καθώς αποδείχνεται από την ροή του κειμένου. Είσοδος αποκαλυπτική και για το ρόλο του έρωτα. Τα πρόσωπα γίνονται όλο και πιο ευδιάκριτα όσο πιο πο­ λύ λάμπει ο γεννημένος από τη Νύχτα και το Κενό έρωτας των δύο νέων και η δύναμη της αλήθειας του. Γνωρίζουν τέλεια ο ένας τον άλλον και οι δύο μαζί τον κόσμο μέσα από τον έρωτά τους που ισοδυναμεί με γνώση, πράξη, χαρά, αλλά και θάνατο. Κι αυτή η σχέση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι, η αντίθεση ανάμεσα στόν ορφικής καταβολής έρωτά τους που ξαναμαζεύει και ενοποι­ εί, μέσα από την επαφή με τον άλλο, τα σκόρπια κομμάτια του σύμπαντος, και τη διαλυτική δύναμη της δικτατορίας αποτελεί και τον άξονα του βιβλίου. Μια πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του κα­ λού και του κακού, στη ζωή και το θάνατο. Μια ζωή στο κέντρο του θανάτου. Το πρώτο τους φιλί το δίνουν οι δύο νέοι μετά από μια επίσκεψη στο νεκροτομείο, και τα κορμιά τους ενώνονται για πρώτη φορά έξω από το ορυχείο της ντροπής. Κι αυτός ο έρωτας που καθιστά καθολική τη μέχρι τώρα αποσπασματική σχέση της Ιρένε με την πραγματικότητα και ολοκληρώνει τη στάση ζωής του Φρανσίσκο, φωτίζει τα σκοτάδια που μ’ επιμονή τον τραβάνε στα τάρταρα, και νικά - παρ’ όλες τις φυσικές απώλειες των θεραπό­ ντων του, και τη μέγιστη απώλεια της πατρικής γης. Η νοσταλγία αποτελεί συστατικό στοιχείο του λόγου της Αλιέ-

Η

ΓΙΑΝΝΗ ΡΕΜ Ο ΥΝ ΔΟ Υ: Οι πα λιοί μου φίλοι. Αθήνα, Εκό. «Οόυσσέας», 1987. Σελ.

155. Είχα, προσωπικά, πολύ καιρό να διαβάσω ένα βιβλίο, που θα μου δημιουργούσε μια τόσο ευχάριστη εντύπωση και ένα κλίμα αισιοδοξία ς γ ια κάτι, τ ο οποίο δεν έχει χαθεί όσο κι αν οι μικροαστοί ανά τη γη προσπαθούν να πολεμήσουν. Κι α υ τό το κάτι δεν είναι τίπ οτα άλλο, απ ' την απλή ένδειξη, πως οι φ οιτητές ακόμη και στις δύσκολες περιστάσεις, διαθέτουν χιούμορ πάνω απ ' όλα και ριψοκινδυνεύουν ταυτόχρονα την προσωπική τους ευαισθησία. Το σύνολο τω ν διηγημάτω ν του συγγραφέα, μπαίνει με τη βοήθεια της μνήμης σ' α υτό το ατέλειωτο κεφάλαιο και με τρόπο απροκάλυπ τα κωμικό σατυρίζει τις «αφελείς» πράξεις κάποιων εικοσάρηδων φ οιτητώ ν που δεν εννοούν να παραστήσουν τίπ οτα, ούτε τους ήρωες ούτε τα θύματα. Οι ενέργειές τους είναι

επιλογη/49 ντε. Πλανιέται στη ζωή των γονιών Λεάλ και ξαναγυρνά στο τέλος με τον ξεριζωμό του γιου Λεάλ και της αγαπημένης του. Νοσταλ­ γία του μη με λησμονεί και του χιλιανού χώματος που η ίδια η Αλιέντε κουβαλάει. Μοίρα αδυσώπητη όλων αυτών που λατρεύ­ ουν τόσο τη ζωή και την πατρίδα τους ώστε φτάνουν μέχρι και να την αρνηθούν, ερωτροπώντας με το θάνατο. ύρω όμως από τον ερωτικό δομικό άξονα του βιβλίου άλλες ιστορίες συνθέτουν, κατά τρόπο αντιστικτικό, το κείμενο. Ιστορίες που διαπλέκονται, συνομιλούν αλλά και αντιπαρατίθενται, αναδείχνοντας το ταλέντο της Αλιέντε να αποδίδει το πραγ­ ματικό μέσα στην πολυπλοκότητά του. Μέσα από συνεχείς αντιθέσεις, με μια ειρωνεία που όσο πιο λε­ πτή είναι, τόσο πιο καυστική γίνεται, με λόγο στέρεο και ποικίλο, πυκνό, πηχτό κάποτε, που ακολουθεί τη βία και την τρυφεράδα, βαδίζοντας ερωτικά ώς την ανασύνθεση του κόσμου, μεγαλύνοντας τη ζωή και γράφοντας ιστορία. Διαρκείς συνθέσεις προηγού­ μενων στοιχείων που προχωράνε γοργά αλλά και με αγωνία το βιβλίο. Σπερματικές καταβολές επιγιγνομένων που φωτίζονται αργότερα, πιστοποιώντας και επιβεβαιώνοντας τους οιουσδήποτε οιωνούς. Λόγος δουλεμένος και προπαντός γεμάτος απ’ αυτήν την ανώνυμη «πατρίδα». Κι εδώ η α-τοπία παραπέμπει στον καθολικό χαρακτήρα του «πάθους». Και στο δεύτερο βιβλίο της Αλιέντε ο πρώτος λόγος δίνεται στις γυναίκες. Η Ρόζα και η Κλάρα ανήκουν βέβαια στο παρελθόν. Ζουν όμως η Δίγνα και Εβαγχελίνα, μια άλλη Ρόζα και η Ίλντα και όλες αυτές που, απ’ τη φύση τους, τη γυναικεία, δεν μπορούν να γίνουν δήμιοι. Πανταχού παρόν κι ο χιλιανός λαός, η σκέψη του, ο λόγος του, ο καημός του. Έκδηλη η σημαντική των ονομάτων: Ιρένε - Φρανσίσκο - Ειρή­ νη, Ά γιος Φραγκίσκος της Ασσίζης. Κι ο έρωτας, φως, συνείδηση και πράξη εγγράφεται στο ιστορι­ κό γίγνεσθαι. Το «θα γυρίσουμε» του τέλους είναι η πίστη όλων αυτών - και η δική μας - στην αυγή. Υποδειγματική η μετάφραση της Μάγιας-Μαρίας Ρούσσου μας επιτρέπει να απολαύσουμε στην πληρότητά του αυτό το βιβλίο που, αν μη τι άλλο, δείχνει ένα δρόμο πράξης κι ελπίδας.

Γ

ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ

λογοτεχνική κριτική με εργαλείο την ψυχανάλυση I ΥΧΝΑΡΑ ΛΙΝΑΣ: Το μεσογειακό τοπίο στο Σεφέρη και τον Ελντη. Αθήνα, Ε σ τ ί α , δ 'ε κ ., 1986. Σελ. 303.

σημειώσεις που αφιέρωσε το «Διαβάζω» στο βιβλίο της ΣΗ τιςΚας Λυχναρά θα ήθελα να προσθέσω τα εξής: ψυχανάλυση τρομάζει από τότε που υπάρχει, επειδή, ακόμα κι όταν αφορά άλλους, μας κάνει ν’ ανακαλύψουμε μέσα μας κα-

κάτι παραπάνω από δραστικές, προς μια ανάλαφρη αντιμετώπιση από τον αναγνώστη, ο οποίος αν διαθέτει μια προοδευτικότητα έξω από συνθήματα, αντιλαμβάνεται εύκολα ότι τα μελλοντικά στηρίγματα της εξουσίας, μόλις μετά την εφηβεία είναι σχεδόν περιθώριο. Έτσι δημιουργούν τη δική τους κλειστή κοινωνία, περιμένοντας κάποιες στιγμές ευφορίας και πηδώντας τις παγίδες που εμφανίζονται μπροστά τους, δίνουν μια γερή γροθιά σε κάθε μορφής κατεστημένο και σε κάθε κουφή κοινωνική οντότητα. ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

50/επιλογή ταστάσεις και αισθήματα που θα προτιμούσαμε να μη τα βλέπαμε. Στην Ελλάδα, με λίγες εξαιρέσεις, δε χρησιμοποιήθηκε πολύ σο­ βαρά για τη λογοτεχνική κριτική. Η ελληνική κριτική έκανε πολύ απότομο άλμα από συντηρητικές, ή και αρχαϊκές, μεθόδους προς τις σύγχρονες μεθόδους της δομολογικής σημασιολογίας, της ση­ μειωτικής κτλ., που δύσκολα ξεπερνάνε τα μορφολογικά ζητήμα­ τα. Γι’ αυτό ολόκληρες εκτάσεις του φαντασιακού κόσμου μεγάλων ποιητών - του Σεφέρη, του Ελύτη - παρέμειναν ανεξιχνίαστες. Η μεγάλη αρετή του βιβλίου της Κας Λυχναρά είναι ακριβώς ότι ανοίγει εδώ καινούριους δρόμους και προχωρεί «μέσω πυκνών . δασών συμβόλων» προς την ανακάλυψη του προσωπικού μύθου των δύο ποιητών - δηλαδή όχι των κ.κ. Σεφεριάδη και Αλεπουδέλη, ούτε των συγγραφέων Σεφέρη και Ελύτη, αλλά της εικόνας του καθενός, όπως διαφαίνεται μέσα από το έργο του. Ο επιστη­ μονικός εξοπλισμός της συγγραφέως είναι πλούσιος. Συμπεριλαμ­ βάνει τις ψυχαναλυτικές μεθόδους σε διάφορα στάδια (Φρόυντ, Ferenczi, Jung, G. Mendel, Mauron, Starobinski...), αλλά και τις μεταψυχαναλυτικές έρευνες του Bachelard για τη «φαντασίωση της ύλης» όπως και το έργο του μαθητή του G. Durand, τις ιστορικο-μυθολογικές μεθόδους του Dumezil, και την επιστήμη των μύ­ θων του Eliade. ο πιο αξιέπαινο είναι, ίσως, ότι όλο αυτό το υλικό δε χρησι­ Τ μοποιείται με τρόπο άκριτο, σαν συνονθύλευμα παράταιρων ιδεολογικών αντικειμένων, ούτε με επιδεικτικές προθέσεις, αλλά αντιθέτως με φειδώ και αποτελεσματικότητα. Αν η βιβλιογραφία είναι εκτεταμένη, η μέθοδος που καθορίζεται και ακολουθείται είναι λιτή και αυστηρή: η εισαγωγή είναι υπόδειγμα μεθοδολο­ γίας, και η όλη μελέτη εξαιρετικά ευανάγνωστη. Τ’ αποτελέσματα είναι, νομίζω, αρκετά σπουδαία, ειδικά ίσως όσον αφορά τον Σεφέρη. Το βιβλίο ρίχνει καινούριο φως, ή και φωτίζει για πρώτη φορά, το νόημα γνωστών συμβόλων: της θά­ λασσας, του θαλασσινού, του καραβιού, του πετρώματος και των αγαλμάτων, του ανέφικτου ταξιδιού... Για το βασικό μύθο της εξορίας, η παραδοσιακή ερμηνεία δεν απορρίπτεται, φυσικά, αλ­ λά συμπληρώνεται. Ο προσωπικός ψυχισμός του ήρωα συμπίπτει ενμέρει με το συλλογικό ψυχισμό του Ελληνισμού, που οι αντιδρά­ σεις του απέναντι στη μικρασιατική καταστροφή του 1922 παίρ­ νουν καινούρια απόχρωση. Η έρευνα προχωρεί αρκετά για να νιώσουμε το χαρακτηριστικό αίσθημα του παράξενου και ανησυ­ χητικού - του unheimliche - αλλά σταματά διακριτικά: η συγγρα­ φέας υπενθυμίζει ότι δεν πρόκειται για ψυχανάλυση παρά για λο­ γοτεχνική κριτική. Για τον Ελύτη, η έρευνα είναι επίσης βαθιά, αλλά τ’ αποτελέσματά της φαίνονται λιγότερο απροσδόκητα, ή τουλάχιστο μας παραξενεύουν λιγότερο - ίσως απλούστατα επειδή η μυθολογία του ηλιακού ήρωα είναι γεμάτη ευδαιμονία, παρά την οδυνηρή και απειλητική παρουσία του κακού, και πηγάζει από ευτυχισμέ­ νο και αναμάρτητο ψυχισμό, που δεν κρύβεται από τον αναγνώ­ στη. Τέλος, από την παράλληλη μελέτη των δύο ποιητών, που μπορεί αρχικά να μοιάζει εύκολη και αυθαίρετη, φαίνεται καθαρά η πο­ λυσημία ενός κοινού υλικού: του ελληνικού τοπίου. Εύχομαι το βιβλίο της Λ. Λυχναρά να διαβαστεί σωστά. Θα μπορούσε να παίξει κάποιον ανανεωτικό ρόλο για τη λογοτεχνική κριτική στην Ελλάδα.

G. SAUNIER

Ν ΙΚ Ο Υ ΣΚ ΙΑ Δ Α : Αχελώος, το πα ιδ ί και το ποτάμι. Αθήνα, Gutemberg, 1987, <Β' έκδοση). Σελ. 146. Ένα από τ α σημαντικά βιβλία γ ια νέους - κι όχι μόνο - στη δεκαετία π ου δια νύουμε. Ο Ν.Σ. προσωποποιεί τον Αχελώο π ο τα μό κι επιχειρεί ένα οδοιπ ορικό πίσω στο χρόνο. Μ ε κέντρο τον Αχελώο, αξιοπ οιεί όλες τις ιστορικές και άλλες π ληροφορίες για όποια πρόσωπα, γεγονότα και τόπους συνδέονται μ' αυτόν, συνδέοντας τα , με τρόπο μυθιστορηματικό. Το έργο έχει μια συναρπαστική, ιδιότυπ α λυρική, μορφή, ένα τόνο εξομολογητικό και μια γλώσσα π ου ξ αφ νιάζει γ ια τον πλούτο και τη ζω ντάνια της. Δ ιαιρ είται σε τέσσερις κύκλους (Από το μηδέν ώς τη ζωή - Από τη ζωή ώς τ α χρόνια το υ Χριστού - Από τ α χρόνια τ ου Χριστού ώς τη μεγάλη σκλαβιά, 1453 - Από τη μεγάλη σκλαβιά ώς τις μέρες μας) και πλησιάζει «με λογισμό και όνειρο» όλες τις καίριες, ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές στιγμές που συνδέθηκαν με το ποτά μι. Σίγουρα ένα πολύ σημαντικό έργο, το οποίο ενισχύεται κι από την έξοχη εικονογράφηση του Ω ρ . Αρκομάνη.

ΑΝΤ. ΔΕΛΩΝΗΣ

επιλογη/51

η ιστορία όπως δεν γράφεται / RANQOISE XENAKIS: Να πάρει η οργή! Π άλι ξεχάσαμε την Κυρία Φρόυντ. Αθήνα, Χ α τ ζ η ν ι κ ο λ ή , 1986.

ώς μπορεί μια γυναίκα, σύζυγος μεγαλοφυίας να αποκτήσει προσωπικό κύρος, και κάπως να μοιραστεί το φωτοστέφανο της δόξας του συζύγου; Ο πιο απλός τρόπος για την Κα Φρανσουάζ Ξενάκις, είναι να αποκαλύψει τα αδύνατα και εγωιστικά χαρακτηριστικά του συζύγου. Ξεκινάει λοιπόν από το πιο αδύνα­ το σημείο - αυτό που θίγει άμεσα και αποτελεσματικά, δηλ. απο­ καλύπτει από τα μέσα - τη σεξουαλική ικανότητα αυτών των γι­ γάντων της ιστορίας. Το έργο αρχίζει με πρώτη εικόνα τον πατέρα της σεξουαλικής γνώσης και απελευθέρωσης Σίγκμουντ Φρόυντ «με κατεβασμένες τις τιράντες, με το κοντό του παντελόνι, να του δένει τα πόδια... να ζορίζεται επάνω στη Μάρθα...» κι αυτή, μεγαλόκαρδη και με πλούσια αισθησιακή «φαντασίωση» να βοηθά, να κατανοεί, να συμβουλεύει και να δίνει και τους ορισμούς των διαφόρων ψυχολογικών θεωριών. Η Ξανθίππη, μια ζωηρή πανέμορφη αμαζόνα 16 ετών, την τέ­ ταρτη μέρα του γάμου της, αποφασίζει να παρακούσει τις εντολές του σοφού συζύγου να μη σηκωθεί από το νυφικό κρεβάτι, σίγου­ ρη ότι ο σπόρος του είναι αποτελεσματικός. Έτσι, άθελά της, γί­ νεται μάρτυρας μιας άλλης ερωτικής σκηνής του Σωκράτη με τον όμορφο Αλκιβιάδη. Ο «θαυμάσιος χαρακτήρας της» - μήπως θα μπορούσε να απορήσει καμιά - έγινε «δύστροπος κι εριστικός». Η Κυρία Αντέλ Ουγκώ, δεν μπορεί να ενδώσει στο άγριο σε­ ξουαλικό πάθος του Κυρίου Ουγκώ και με νεανική αφέλεια ενδί­ δει στις λεπτές σεξουαλικές επιθυμίες του κυρίου Σαιντ Μπεβ προς μεγάλη ψυχική συντριβή του συζύγου, ο οποίος χρησιμοποιεί όλο αυτό το ανεκπλήρωτο πάθος στο μεγάλο λογοτεχνικό του έρ­ γο. Η κυρία Τζένη Μαρξ; Αυτή συνεχώς προστατεύει το νεότερο σύζυγό της, ο οποίος ασύστολα μπορεί να καταβροχθίσει και το τελευταίο κομματάκι ρέγγας - το μοναδικό γεύμα όλης της οικογέ­ νειας. Πουλάει όλα τα υπάρχοντά της, ακόμη και τ’ αγαπημένα κειμήλια της οικογένειάς της, με μόνη δικαιολογία, την αφιέρωσή του στο κοινωνικό έργο. Και η κυρία Τζένη τραγουδάει και χο­ ρεύει με τα παιδιά της για να ξεγελάσει την πείνα τους, θρηνεί το χαμό του γιού της, ανέχεται την υπηρέτρια-μαιτρέσσα Ελένη και το γιο τους μέσα στο σπιτικό της και ακόμα ξέρει απέξω το στίχο «...ο άντρας σου είναι ο κύριός σου, η ζωή σου, ο φύλακάς σου, ο αρχηγός σου, ο άρχοντάς σου». (Σαίξπηρ, «Η Στρίγγλα που έγινε αρνάκι»).

Π

όσο πιο ειρωνικό, πόσο πιο σαρκαστικό μπορεί να γίνει; Πό­ σο πιο χλευαστικό γι’ αυτούς που προικισμένοι από τη φύση, προώθησαν την ανθρωπότητα - αλλά οπωσδήποτε σε βάρος των συντρόφων τους; Ξεχάσαμε και την Κυρία Μάλερ: νεαρή, θερμή, μουσικός η ίδια, δέχεται τον όρο που της επιβάλλει ο Κύριος Μάλερ να μη γράψει ποτέ μουσική και να γίνει μητέρα των παιδιών αυτού που κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερος της είχε - όσο νά ’ναι - και τις σεξουα­ λικές του αδυναμίες.

Π

ΜΕΛΕΤΕΣ

Μ ΑΝ Ο ΛΗ ΞΕΞA ΚΗ: Κάτοπτρα μελαγχολιχον λόγον. Θεσσαλονίκη, «Μπαρμποννάκη», 1987. Σελ. 69. Η πυκνή έκφραση που χαρακτηρίζει τα π οιήματα του Μ .Ξ., όσο κι αν δεν έχει ακατάληπτη όψη, είναι σίγουρα τ ο π ιο θετικό στοιχείο που βαραίνει σχεδόν αβίαστα ολόκληρο τ ο βιβλίο. Τα θέματα ποικίλουν γ ι' α υτό δε θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια ενιαία ο λότητα, αλλά έτσι διασκορπισμένα μοιάζουν αστέρια ριγμένα ά τα κ τα στον ουρανό, ουρανό γ ια τον οποίο έχει φροντίσει η ποίηση να ολοκληρώσει. Η δυσαναλογία δε τω ν ποιημάτων όσον α φ ορά τον αριθμό τω ν στίχων τους, είναι ένα άλλο παιγνίδι του δημιουργού, που αλλού αφήνεται ελεύθερος χαλιναγω γώντας ένα μεγάλο

52/επιλογη Φιλόδοξο, πρωτότυπο έργο με πολύ χιούμορ, πολύ ζωντανές ει­ κόνες αλλά και πολύ θλιβερές όταν συνδέονται με τραγικές στιγ­ μές της ζωής αυτών των μεγάλων ανθρώπων - όταν αντιμετώπιζαν το θάνατο δικών τους. Σοκάρει το έργο, συγχρόνως διασκεδάζει. Ίσως αν ήταν τεκμη­ ριωμένο να ήταν ένα πολύ πιο πλούσιο έργο. Ως μυθιστόρημα, που δεν είναι, αφού δεν υπακούει στους όρους μυθιστορήματος, δεν μπορεί να παρασύρει τον αναγνώστη. Ως βιογραφικό, που πά­ λι δεν είναι, δεν μπορεί να τον φωτίσει. Πάντως, δίνει μια προσω­ πική εικόνα στις σχέσεις των «μεγάλων ανδρών» που, όσο πιο πει­ στική γίνεται τόσο μικραίνουν οι μεγάλοι, ενώ οι άγνωστες κυρίες αποκτούν μια δυναμική προσωπικότητα. Μια γλυκιά, αθώα εκδίκηση...

υλικό κάι αλλού πασχίζει με λίγες γραμμές να περάσει ένα μήνυμα καθόλου ευκαταφρόνητο. Τελικά, τα «κάτοπτρα μελαγχολικού λόγου» είναι αντικαθρεφτίσματα καθημερινών στιγμών που εναλλάσσονται μέσα ή έξω από τη φυσική μας ικανότητα προσαρμογής, προσφέροντάς μας μια καινούρια αντίληψη της ζωής. ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΛΑΛΑ-ΚΡΙΣΤ

ού... γ’ άν ειπη τοΰπος έρμηνεΰς δδε... Π ΕΥΡΙΠΙΔΗ: Η Ιφιγένεια στην Τανρίδα. Μετ. Στέλλα Μ παζάκονΜαραγκονδάκη. Αθήνα, Κ α σ τ α ν ι ώ ν η, 1985. Σελ. 110+2 λευ­ κές. 8ο.

νάμεσα στις τόσες μεταφράσεις αρχαιοελληνικών έργων που έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς, μια ακόμα, στους δύσκο­ λους και απαιτητικούς καιρούς μας, θα ’πρεπε να έχει κάτι να προσφέρει (ή να προσθέσει). Η μετάφραση αυτή, όχι μόνο δεν προσφέρει (ούτε προσθέτει), αλλά οπισθοδρομεί. Ο πυκνός και λαξευμένος στίχος της τραγωδίας, με τη μοναδικήν αυτοτέλεια ενός υψηλού (και ανέφικτου) καλλιτεχνικού χαρακτήρα, αποδίδε­ ται με το χαλαρό και σχεδόν πεζό δεκαπεντασύλλαβο του κωμειδυλλίου. Και δεν είναι μόνο αυτό - αν και αυτό μόνο θ’ αρκούσε να κα­ ταδικάσει στις μέρες μας την προσπάθεια. Η μεταφράστρια φαίνε­ ται να μην αξιοποιεί παντάπασι τη μεταφραστική εμπειρία που έχει συσσωρευθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες μ’ όλες τις μεταφρα­ στικές δοκιμές αρχαίων συγγραφέων (ποιητών και πεζογράφων) που έχουν αποτολμήσει αρκετοί λόγιοι της καθαρεύουσας και της δημοτικής. Γιατί, όσο κι αν είναι δύσκολη υπόθεση η μετάφραση ενός αρχαιοελληνικού έργου, και μάλιστα ποιητικού, η βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι ώς τώρα μεταφράσεις, δεν είναι νομίζω καθόλου μικρή. Βέβαια, εδώ στην Ελλάδα αρχίσαμε ανάποδα. Μεταφράσαμε τα ποιήματα της αρχαιότητας ποιητικά, ενώ θα ’πρεπε να προηγηθεί μια συστηματική μετάφρασή τους σε λόγο πεζό, που ν’ αποδίδει όμως την ποιητικήν εκφραστική του αρχαίου κειμένου. Εισαγωγές και σημειώσεις και σχολιασμοί θα συνόδευαν κάθε κείμενο, έτσι που ο αναγνώστης να ξέρει πού βαδίζει, μέσα σε τί περιβάλλον βρίσκεται, ποιοι είναι οι συσχετισμοί και οι αφετηρίες των εκφρα­ στικών μέσων του ποιητή. Έγιναν κατά καιρούς κάποιες απόπει­ ρες αλλά έμειναν στην αρχή ή στη μέση, κι αν ολοκληρώθηκαν κάποτε, στην εποχή μας δεν έχουν να πουν και πολλά πράγματα.1

Α

ΘΕΑΤΡΟ

επιλογη/53 Κι αυτή η αντίστροφη προσπάθεια απαίτησε μόχθο και χρόνο πο­ λύ και επιμονή, στοίχισε γενικά στόν τόπο τα αντικρύσματα που είχε ανάγκη για να προχωρήσει στο σχηματισμό της πνευματικής του φυσιογνωμίας. Ύστερα, οι αντιλήψεις, οι σχετικές με τη μετάφραση επέδρασαν αρνητικά σε μιαν αποτίμηση των κατορθώσεων αυτών: για πολύν καιρό επικρατούσε η αντίληψη πως η μετάφραση είναι σαν τη γυ­ ναίκα: αν είναι πιστή, δεν είναι ωραία, αν είναι ωραία, δεν είναι πιστή. Αυτή η αφελής - για να μην τη χαρακτηρίσει κανείς βαρύ­ τερα - αντίληψη, άνοιξε τους ασκούς της ασυδοσίας κι ο καθένας μετάφραζε όπως ήθελε - και δεν ήταν λίγοι αυτοί που προσπα­ θούσαν να «ομορφύνουν» το πρωτότυπο, αλλοιώνοντας έτσι χωρίς λόγο το πρόσωπο εκείνων που μετάφραζαν, και με τον τρόπο αυτό η γνωριμία γινόταν μέσ’ από διάθλαση. ην εποχή του αγωνιστικού δημοτικισμού επικρατούσε η αντί­ ληψη πως η δημοτική είναι ικανή ν’ αποδώσει και τις βαθύτε­ ρες και λεπτότερες έννοιες και αποχρώσεις εννοιών. Μα την επο­ χήν εκείνη υπήρχε συνάμα και μια απόλυτη προκατάληψη απένα­ ντι σε κάθε λέξη ή έκφραση που ερχόταν από τη λόγια γλώσσα. Και είναι αλήθεια πως η αρχαία ποίηση - και κυρίως η τραγωδία - περιέχει όχι λίγα λόγια στοιχεία, που η δημοτική των γλωσσικών αγώνων δεν μπορούσε ν’ αποδώσει. Έπρεπε να φτάσουμε σε μιαν εποχή πιο ήρεμης αντιμετώπισης με την επιστημοσύνη του Τριανταφυλλίδη για να παραδεχτούμε και να διπιστώσουμε πως η γλώσσα είναι ενιαία και πως η δημοτική αποτελείται από στρώμα­ τα που περιέχουν λέξεις της αρχαίας, της μεσαιωνικής, της λόγιας, της λαϊκής, ξένες λέξεις. Αλλά και πάλι, όσον αφορά στις μετα­ φράσεις, το αποτέλεσμα δεν ήταν καλύτερο από πριν. Μια άλλη αδυναμία φανερώθηκε με τον αποκλεισμό κάθε λέξης που δεν ήταν «ποιητική». Αλλά ποια λέξη είναι ποιητική ή όχι είναι κάτι που δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Ο Καβάφης κάνει ποίηση με εκφραστικά μέσα πεζά και η σημερινή ποιητική μετα­ χειρίζεται, αδιάκριτα, λέξεις και εκφράσεις από κάθε περιοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας - επιστημονική, οικονομική, κοινω­ νική, πολιτική ή ό,τι άλλο. Η ποίηση δεν είναι ζήτημα γλώσσας ή ακόμα τυπικού της γλώσσας. Είναι κάτι άλλο πολύ βαθύτερο, που ξεκινά από την ολοκληρωμένη καλλιτεχνική αντίληψη και κοσμο­ θεωρία του δημιουργού. Γιατί ο ποιητής κάνει καλλιτεχνική ανα­ παράσταση της πραγματικότητας κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Έτσι και μια μεταφραστική απόπειρα έργων που δημιούργησαν έναν υψηλό καλλιτεχνικό χαρακτήρα και σφράγισαν τα καλλιτε­ χνικά και εκφραστικά πεπρωμένα της ανθρωπότητας, πρέπει να γίνεται με πολύ σύνεση και, προπαντός, ο μεταφραστής θα πρέπει να παρακολουθεί τις εκφραστικές τάσεις της εποχής του αλλά και τις καλλιτεχνικές της αντιλήψεις, αν θέλει η προσπάθειά του να αντέξει και να καρποφορήσει και να λειτουργήσει μέσα στο συ­ γκεκριμένο χρόνο και χώρο που γι’ αυτόν προορίζεται, γιατί, φυσι­ κά, για την εποχή του μεταφράζει. Οι καθαρευουσιάνοι και οι πρώτοι δημοτικιστές μετάφρασαν κι αυτοί, αλλά οι περισσότερες από τις μεταφράσεις εκείνες - για να μην πούμε όλες - δε λειτουρ­ γούν πια σήμερα. Στην εποχή τους ίσως είχαν να προσφέρουν σήμερα...

Τ

μεταφράστρια της ευριπιδικής τραγωδίας2 χρησιμοποιεί το και χασμωδικό δεκαπεντασύλλαβο του κωμειδυλλίου Η χαλαρό

ΔΗΜ Η ΤΡΗ Χ ΙΩ Τ Ο Π Ο Υ ΛΟ Υ : Καθημερινές συναντήσεις. Αθήνα, «Δωρικός», 1987. Σελ.

43. Δεν είναι κομμάτια που θα μπορούσαν να περιληφθοΰν σε κάποιο α π ' τα γνωστά λογοτεχνικά είδη, μας πληροφορεί ο πρόλογος του βιβλίου και πράγματι έτσι είναι. Δεν είναι δηλαδή ούτε ποιήματα ούτε πεζά κι αυ τό δικαιολογείται τόσο από το νεαρό της ηλικίας του δημιουργού όσο κι απ ' το γεγονός ότι δεν έχει κατασταλάξει ακόμη με ποια μορφή θα δουλέψει ένα υλικό, πράγμα που θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι θεμιτό. Έτσι οι «καθημερινές συναντήσεις», θα μείνουν σαν ένα βιβλίο, το πρώτο ενός νεαρού λογοτέχνη, ο οποίος βιάστηκε να κάνει την εμφάνισή του στα γ ρ άμματα για λόγους που μόνο ο ίδιος γνωρίζει. Εκείνο που θα μπορούσαμε να πούμε με απόλυτη σιγουριά είναι το γεγονός ότι η πένα το υ Δ.Χ ρέπει με όλα τ α υπέρ και τα κατά προς την ποίηση. Ας το λάβει αυτό υπόψη του κι ας αφήσει το πεζό γ ια μεστότερες μέρες.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

54/επιλογή για ν’ αποδώσει τον υψηλό και σφιχτοδεμένο στίχο του κλασικού αριστουργήματος. Όμως η χρήση ενός σταθερού στιχουργικού σχήματος είναι προκρούστειο έργο: όπου υπάρχει νοηματικό πλεόνασμα κόβεται ο αρχαίος στίχος στη μεταφορά του, όπου υπάρχει νοηματικό κενό παραγεμίζει με άσχετα πράγματα. Απο­ τέλεσμα οι συνεχείς (σχεδόν σε κάθε στίχο) χασμωδίες, οι περιττές λέξεις, κυρίως αντωνυμίες, επιρρήματα, προσφωνήσεις, μόρια κ.τ.ο., που δημιουργούν την εντύπωση ενός άτεχνου πρωτολείου. Παίρνω τυχαία: στ. 249, «Πυλάδη ο ένας φώναζε το παλικάρι τ’ άλλο - Πυλάδης έκλήζεθ’ ατερος πρός θάτέρου», στ. 270, «ω συ της Λευκοθέας γιε - ώ πόντιας παϊ Λευκοθέας» στ. 380, «μα κατα­ κρίνω της θεάς αυτές τις σοφιστείες - τά τής θεού δέ μέμφομαι σοφίσματα», στ. 484, «δεν το θαρρώ τόσο σοφό - ούτοι νομίζω σοφόν», στ. 504, «το σώμα, όχι τ’ όνομα, κυρά, θα θυσιάσεις - τό σώμα θύσεις τούμόν, ούχί τούνομα», στ. 511, «απ’ την πατρίδα έφυγες εξόριστος; Τι άλλο; - φυγάς δ’ άπήρας πατρίδος, ή ποίρ τύχη;», στ. 570-571, «μα και οι ίδιοι οι θεοί, που όλοι σοφοί τους λένε/απ’ τα πετούμενα όνειρα αυτοί πιο ψεύτες είναι - ούδ’ οί σοφοί γε δαίμονες κεκλημένοι/πτηνών ονείρων εΐσίν αψευδέστε­ ροι», στ. 605, «Κι εμέ ας με σκοτώσει πια όποιος χρειαστεί - ήμάς δ’ δ χρήζων κτανέτω» (όχι «όποιος χρειαστεί», όποιος πρέπει, αυ­ τός που έχει ανάγκη να σκοτώσει!). Έτσι, βλέποντας απ’ τη μια το αρχαίο κείμενο κι απ’ την άλλη τη μετάφρασή του, διαπιστώνεις πως αυτή ούτε τη σκιά του δεν αποδίδει. Κι αυτό το κατέβασμα ενός υψηλού ήθους στα μέτρα μιας ανοίκειας μορφής, μας πάει έτσι κι αλλιώς στο μεταφραστικό πρόβλημα, όπου η ουσία δεν εί­ ναι η «κατά λέξη μετάφραση», αλλά η ταύτιση του κειμένου της μετάφρασης με το πρωτότυπό της. Γιατί ο ποιητής μεταχειρίζεται κάποια εκφραστικά μέσα για να δημιουργήσει, κι αυτό το υλικό είναι που σχηματίζει την ιδιαίτερή του εκφραστική. Ο Αριστοτέ­ λης θέτει καίρια το πρόβλημα (Ποιητ. 1458α, 20), όταν μιλάει για την «αρετή της λέξεως», όπου το βαθύτερο νόημα πηγάζει ακρι­ βώς απ’ τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο κάθε ποιητής, και φέρνει για παράδειγμα το στίχο του Αισχύλου από τη (χαμέ­ νη) τραγωδία του «Φιλοκτήτη»: φαγέδαιναν ή μου σάρκας έσθίει ποδός, όπου ο Ευριπίδης πήρε τον ίδιο στίχο, αλλά στη θέση τού «έσθίει» έβαλε «θοινάται» (συμποσιάζει, «το γλεντάει»). Και στη μια και στην άλλη περίπτωση το νόημα είναι το ίδιο. Όμως ο μεταφρα­ στής, που θα ήθελε να μεταφράσει και όχι να ερμηνεύσει ή ν’ απο­ δώσει νοηματικά, δε θα μετάφραζε με τον ίδιο τρόπο τους δυο αυτούς στίχους. Αυτό το λέω γιατί στη μετάφραση που έχουμε μπροστά μας αφθονούν οι ερμηνείες και συχνά απουσιάζει η μεταφραστική προσπάθεια, αυτή η ταύτιση που λέγαμε παραπάνω. Και πάλι η επιλογή είναι τυχαία: στ. 107, «πόντος νοτίδι διακλύζει μέλας», που μεταφράζεται «που η θάλασσα η μαύρη τις νοτίζει» (τις σπη­ λιές), στ. 262, «κοιλωπός άγμός - βαθουλή (!) σπηλιά», στ. 266, «πορθμεύων ίχνος - (η έκφραση δε μεταφράζεται), στ. 362, «δσας γενείου χεϊρας έξηκόντισα - πόσες φορές δεν άπλωσα τα χέρια μου στα γένια», στ. 566, «χάριν άχαριν - για το χατήρι τ’ άχαρο (!)», στ. 633, «ξανθώ τ’ έλαίω - και με ξανθό λαδόλαδο» (;), στ.

634, «άνθεμόρρυτον γάνος» - «το λουλουδόβγαλτο το μέλι» - εδώ πάσχει μεταφραστικά όλο το χωρίο, στ. 599, «ό ναυστολών είμ’ έγώ τάς συμφοράς - γιατί εγώ αρμάτωσα της συμφοράς καράβι». Δε θέλω να συνεχίσω, ο αναγνώστης μπορεί να βρει πλήθος παρα­ δείγματα.

επιλογη/55 Λ λλά και ως νεοελληνικό κείμενο η μετάφραση σε πολλά σημεία πάσχει (διαλέγω στην τύχη): στ. 250, «κι ο σύντροφος που φώναζε ποιο ήταν τ’ όνομά του;» στ. 273-274, «που έχει γεννημένο/τον καλογέννητο χορό», στ. 300, «ωσότου πια το πέλαγο βάφτηκε ματωμένο» (όπου ο ποιητικότατος στίχος «ώσθ’ αιματη­ ρόν πέλαγος έξανθεΐν άλός», αποδίδεται νοηματικά και όχι ταυτι­ σμένα, με την αναπόφευκτη παρερμηνεία που ελλοχεύει σ’ αυτές τις ποιητικές κορυφώσεις), στ. 364-365, «πατέρα μου, πα­ ντρεύομαι από σένα/παντρολογήματα ντροπής», στ. 368, «κι εγώ σβήνω από σένα», στ. 425, «στου πελάου την ακτή» (!), στ. 658, «Πυλάδη έπαθες κι εσύ, για τούς θεούς, το ίδιο;», στ. 754, «μα καθετί που ’ ναι σωστό φέρνει καινούρια σκέψη» (;), στ. 780, «γιατί τους κράζεις τους θεούς σε θέματα δικά μου;» (πολύ αστή η Ιφιγένεια!), στ. 813, «για το χρυσόμαλλο τ’ αρνί άκουσα τους καυ­ γάδες», στ. 1089 κκ, «Ω πουλί, που στους πέτρινους βράχους (!)/ εκεί της θάλασσας, ω Αλκυόνα,/τραγουδάς τον τρισάθλιο θρήνο,/ καθαρό για όσους ξέρουνε βόγγο». Η έκδοση, καλαίσθητη, περιέχει και το αρχαίο κείμενο, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί κάθε στιγμή να κάνει τις αντιβολές του. Η μετάφραση των αρχαίων κειμένων (με παράλληλη κριτική τους έκδοση) - μόνιμη επιταγή των καιρών αλλά και μέγα πρόβλη­ μα - είναι ανάγκη να γίνει μέριμνα της πολιτείας και ν’ αποτελέσει μια συστηματική εκδοτική προσπάθεια, αρχίζοντας απ’ την αρχή. Γιατί, στα κείμενα της αρχαιότητας θα γυρνούμε πάντα, όσο υπάρχει ελληνισμός, γλώσσα ελληνική και ποίηση ελληνική.. Και είναι ώριμοι πια οι επώνυμοι και επώδυνοι καιροί μας για την επιστροφή των δημιουργημάτων αυτών στο λαό, απ’ όπου ξεπήδησαν και που του ανήκουν. Θα δούμε στον τόπο μας καμιά φορά αυτό το μέγα καλό, να γυρίζουν από τη Δύση και να ριζώνουν στα χώματά τους οι «Αθάνατοι κι οι Ωραίοι»;3 ________

Μ ’ν Τ \ ν VM’f \\Ό Η Σ

Σημειώσεις 1. Όπω ς λ.χ. η σειρά των αρχαίων συγγραφέων από τις εκδόσεις Φέξη μέσα στη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας, η σειρά «Πάπυρος» πριν και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η σειρά Δημητράκου, η σειρά Ζαχαρόπουλου.

2. Η τραγωδία του Ευριπίδη έχει μεταφραστεί κατά καιρούς σε έμμετρες μεταφρά­ σεις από τους: Χρ. Βαρλέντη Ο907). Νικόλαο Κυπαρίσση (1910, εκδόσεις Φέξη), Δημ. Ν. Σάρρο (1921, 21934), Ν. Αντωνιάδη (1922, Λάρνακα Κύπρου), Απόστολό Μελαχρινό (1930), Θρασύβουλο Σταύρου (1956, 21980), Ηλία Παπαλά (1958), ίσως και από κάποιους άλλους ακόμα.

3. Κωστής Παλαμάς, Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (Ο θάνατος των αρχαίων).

Γ ΙΑ Ν Ν Η Τ Ζ Α Ν Η :

Θεσσαλονίκην Φιλίππου βασίλισσαν. Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , « Φ ιλ ο λ ο γ ικ ή » Μ π ίμ π η ς , 1987. Σ ε λ . 46.

Ω δή στη Θεσσαλονίκη, την πόλη της Ιστορίας και τω ν Ποιητών, επιχειρεί σε το ύ το τ ο βιβλίο ο Γ.Τ. Ό χ ι την πόλη τ ης βιτρίνας και της ευτελούς προβολής αλλά εκείνη της βαθιάς αντιμετώπισής της ως'βασίλισσα των γραμμάτω ν και των τεχνών καθώς επίσης και των ιστορικών κατορθω μάτων. Ο’π οιητής δε φείδ εται επιθέτων, προκειμένου να χαρακτηρίσ ει τον τόπο σαν μια μοναδική γ ια την ελληνική επικράτεια περίπτωση, όπου το παρελθόν εμπεριέχεται σ ' ένα παρόν άξιο της συνέχειας. Η πόλη με την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά και τα ανεξερεύνητα αποθέματα που δια θέτει, θα εξακολουθήσει να δίνει τα φ ώ τα σ' ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο, μίας και δεν μπορεί ν' απαλλαγεί από τα πολύτιμα δεσμά τω ν καταβολών της και των ανεπανάληπτων προσδοκιών της.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Ξενόγλωσσα βιβλία Τέχνης σε προσιτές τιμές

56/μικρες αγγελίες

μικρεβ

ΔΙΔΑΣΚΩ γερμανικά σε παι­ διά και μεγάλους με βάση τη γερμανική λογοτεχνία. Τηλ.

93.43.959

MUSICORUM et cantorum magna est distantia. Επειδή η εκμάθηση ενός οργάνου ή φω­ νητικής δίχως θεωρητική γνώ­ ση είναι απλή χειρωναξία, μα­ θήματα θεωρίας και αρμονίας. Τηλ. 93.42.364.'

Α Π Ο ΣΕ Ν Α ΓΙΑ ΣΕΝ Α . Κ υκλοφορούν ΠΕΝ ΤΕ β ι­ βλία της Φ ανής Γκούμα. Γραμμένα από την Α π οκά ­ λυψη του ΕΝΑ .

1) «0 = 1» 2) «Α ντικρύζοντας η Ιδέα την Ύ λη» 3) «Η Β ιογραφ ία του Θ εα ν­ θρώ που του Εαυτού Σου» 4) «Π ανανθρώ πινη Συγκέ­ ντρωση» 5) «Νέο Μ εταθανάτιο Φως στη Γη» Π ληροφορίες: 64.48.039

Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ξεκινά στο Βύ­ ρωνα. Έ να πλήρες βιβλιοπω­ λείο με τμήματα χαρτικών, σχολικών και δώρων θα λει­ τουργήσει από τις 10 Δεκεμ­ βρίου στην οδό Χρυσ. Σμύρνης 16 και Αδαμ. Κοραή. Ελάτε να γνωριστούμε. Αφοί Καλέντη. Τηλ. 36.23.553 και 32.34.270.

Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου 25 τευχώ ν 6500 δρχ. - Σπουδαστική 25 τευχώ ν 6000 δρχ.

15 τευχώ ν 4000 δρχ. - Σπουδασπκή 15 τευχώ ν 3500 δρχ. Οργανισμών, Τραπεζών, Ιδρυμάτων: 7500 δρχ. Συνδρομές εξωτερικού

Ευρώπη 25 τευχών 65-δολ. (ΗΠΑ) - Σπουδαστική 25 τευχών 61 δολ. Ευρώπη 15 τευχώ ν 45 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχώ ν 43 δολ. Αμερική-Αυστραλία-Ασία-Αφρική 25 τευχώ ν 72 δολ. - Σπουδαστική 25 τευχώ ν 68 δολ.

15 τευχώ ν 50 δολ. - Σπουδαστική 15 τευχώ ν 47 δολ. Τα παλιά μηνιαία τεύ χ η κοστίζουν 500 δρχ., τα δεκαπ ενθήμερα 300 δρχ.

Ιδρυμάτων, Βιβλιοθηκών Ευρώπη: 75 δολ. Κύπρος: 67 δολ. Αμερική κλπ. 85 δολ.

Εμβάσματα στη διεύθυνση: Κατερίνα Γρυπονησιώτου - Περιοδικό «Διαβάζω» Α. Μεταξά 26, Αθήνα - 106 81 Τηλ. 36.42.765

Συμπληρώστε τή σειρά των αφιερωμάτων του ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ1

ΔΙΑΒΑΖΩ

ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

‘Αντίσταση και Λογοτεχνία (No 58) · ‘Λατινοαμερικανική λογοτεχνία (No 59) · Όνορέ ντε' Μπαλζάκ (No 60) · ‘Δημήτρης Γληνός (No 61) · ‘Τζέιμς Τζόυς (No 62) · Κώστας Χατζηαργύρης (No 63) · Η γενιά των μπήτνικ (No 64) · Οι επίγονοι του Φρόυντ (No 65) · Ζαν Ζενέ (No 66) · Επιθεώρηση Τέχνης (No 67) · Άγιον Όρος (No 68) · ·Νέοι Λογοτέχνες (No 69) · Γερμανόφωνο θέατρο (No 70) · ‘Σημειωτική (No 71) · Αριστοφάνης (No 72) · Ζακ Πρεβέρ (No 73) · Μικρασιατικός ελληνισμός (No 74) · Λογοτεχνία και κινηματογράφος (No 75) · Ιταλική λογοτεχνία (No 76) · Μαρκήσιος ντε Σαντ (No 77) · Κ.Π. Καβάφης (No 78) · Χ.Λ. Μπόρχες (No 79) · Μίλαν Κούντερα (No 80) · Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (No 81) · Αδαμάντιος Κοραής (No 82) · Καρλ Μαρξ (No 83) · Σύγχρονα ολλανδικά γράμματα (No 84) · Μπορίς Βιάν (No 85) · Αστυνομική Λογοτεχνία (No 86) · Νέοι Λογοτέχνες (No 87) · Κώστας Βάρνα: λης (No 88) · Νεοελληνικό θέατρο (No 89) · Τόμας Μαν (No 90) · Φρειδερίκος Νίτσε (No 91) • Κωνσταντίνος Θεοτόκης (No 92) · Ρολάν Μπαρτ (No 93) · Παιδικό βιβλίο (No 94) · Ναπολέων Λαπαθιώτης (No 95) · Εμμανουήλ Ροίδης (No 96) · Εμίλ Ζολά (No 97) · Σταντάλ (No 98) · Βιβλίο και φυλακή (No 99) · Λαϊκό αισθηματικό μυθιστόρημα (No 100) · Μακρυγιάννης (No 101) · Λουκιανός (No 102) · Ντιντερό (No 103) · Τέλλος Άγρας (No 104) · Ιούλιος Βερν (No 105) · Θεόφιλος Καίρης (No 106) · Αρχαία λυρική ποίηση (No 107) · Περό, Γκριμ. Άντερσεν (No 108) · Έρμαν Έσσε (No 109) · Αλμπέρ Καμύ (No 110) · Βίκτωρ Ουγκό (No 111) · Εντγκαρ Άλαν Πόε (No 112) · Φώτης Κόντογλου (No 113) · Φιλανδικά γράμματα (No 114) · Σάμουελ Μπέκετ (No 115) · Κοσμάς Πολίτης (No 116) · Το δοκίμιο (No 117) · Αλέξανδρος Πάλλης (No 118) · Κοινωνιολογία (No 119) · Ελληνικός Υπερρελισμός (No 120) · Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι (No 121) · Ευγένιος Ιονέσκο (No 122) · Κυπριακά γράμ­ ματα (No 123) · Το χιούμορ (No 124) · Μισέλ Φουκώ (No 125) · Ζακ Λακάν (No 126) · Ζαν-Πωλ Σαρτρ (No 127) · Θεσσαλονίκη (No 128) · Βυζάντιο (No 129) · Ελληνικό παραμύθι (No 130) · Ντοστογιέφσκι (No 131) · Ντ. X. Λώρενς (No 132) · Τ.Σ. Έλιοτ (No 133) · Μαργκερίτ Ντυράς (No 134) · Αριστοτ^ης (No 135) · Σιμόν ντε Μπωβουάρ (No 136) · Γιώργος Θεοτοκάς (No 137) · Φ.Σ. Φιτζέραλντ (No 138) · Τένεση Ουίλιαμς (No 139) · Ανδρέας Κάλβος (No 140) · Φουτουρισμός (No 141) · Γιώργος Σεφέρης (No 142) · Γκυστάβ Φλωμπέρ (No 143) · Γλωσσολογία (No 144) · Ουμπέρτο Έκο (No 145) · Βιβλίο και στρατός (No 146) · Αλέξανδρος Δουμάς (No 147) · Βιβλία για το καλοκαίρι (No 148) · Άγκαθα Κρίστι (No 149) · Φρόυντ (No 150) · Αντονέν Αρτώ (No 151) · Όσκαρ Ουάιλντ (No 152) · Βιρτζίνια Γουλφ (No 153) · Γ.Β. Γκαίτε (No 154) · Αυτοβιογραφία (No 155) · Μετάφραση (No 156) · Κώστας Καρυωτάκης (No 157) · Κλωντ Λεβί-Στρως (No 158) · Έρνεστ Χεμινγουέη (No 159) · Ζαν Κοκτώ (No 160) · Μάρτιν Χάιντεγκερ (No 161) · Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (No 162) · Ψυχανάλυση και Λογοτεχνία (No 163) · Σύγχρονοι Αγγλόφωνοι Φιλέλληνες (No 164) · Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (No 165) · Παναγής Δεκατσάς (No 166) · Αίσωπος (No 167) · Λουί Αραγκόν (No 168) · Αντόν Τσέχωφ (No 169) · Αλληλογραφία (No 170) · Στρατής Τσίρκας (No 171) · Επιλογή βιβλίων ’86:'87 (No 172) · Τζων Σταινμπεκ (No 173) · Όμηρος (No 174) ·· Οι επιστήμες στον κόσμο μας (No 175) · Θερβάντες (No 176) · Βολταίρος (No 177) · Έζρα Πάουντ (No 178) · Μολιέρος (No 179) · Δημήτρης Χατζής (No 180) · Παι­ δικό βιβλίο (No 180) · Τψεν (No 181)

* Τα τεύχη που σημειώνονται με αστερίσκο έχουν εξαντληθεί.

Α . Μεταξά 26 - 106 81 Α θήνα. Τηλ. 36.40.488 - 36.40.487 - 36.42.789

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Τάσος Λειβαόίτης

ΓίάννηςΡ^Ι__ I

ΠΟΙΗΣΗ

j y m W '- nXA

ΤΡΙΣΤΙΧΑ

I

****

I . <ϋ,·τ«%«β^“Ιθφω I Η.6ΊΪ*!1%*»« « £ , .

ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ

Η

1 Ενώ ένα 3 της αντυιαρ 1 7 . πόν ο Ρί*σος

\ « iu2 ^ » r ···“, £

1972-1977 Στο δεύτερο τόμο too Τάσου Λειβ. τα παρακάτω m a του:

_____________ __

Νυχτερινός επισκέπτης και άλλα διηγήματα _ . , . ° 1τρ“ 5 , Ο διάβολος με το κηροπηγειο

Σκοτεινή πράξη Βιολί για μονόχειρα

]Ν ίκ0ς Ν,κολαΐόης ο Κύπριος^

^ ς,,λ είίΟ "

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ

Μ Μαρωνίτης

1ετο βιβλίο αυτό εγκαινιάζεται

ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑ Η όποια ιδιορρυθμία αυτό του τόμου ^ ° * εοΤ>** το"? προηγούμενους ή και

K t nδυο,5αποκλινοντα mT Ei5 ΤΟμεταξύ υ' 6ρ^τους αι ίσως οε σημεία: ορισμένα τουλάχιστον κείμενα παραπέμπουν σ· χώρ0 προοωπ^

Γην

X. ;

νο. Ο Στρατής Τσίπας, πο.

Ζ ό Ζ ό ^ Ζ 1' ^ ^ « tT a v ™ 0 τ™οπαθή“ α^Γ«^όεΓΓννΤς' " οη απέναντι στην αύξησα f™ 1λι.γόΙεΡ° Υ«» τα παθο%ιχά το Ζητούμενο αντικείμενό του.

^ α ν ία » είναι μάλλ£~£ ζαι «Υανάχπ)Που,ενδια<Ρέκείμενα και περισσότερο....

τεροτρόπο»·

Τ0 ^ΙΑ Ι ΤΟΥ ΘΕ I „ | λΡΟΜΟΙ TOV ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ

ι

ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΟΜΟΣ III

Αστικής «■ "*$£* λου». Αυτή τη

I

1Χα λ ύ π τ ε ι τ η ν ^ ^ “^ ε ι ς τ ο υ W1( ται· ητι ευκαιρία να εκφρα

Ι Υαλώσει μέσα — - J «ώντας να χαράξε, πάνω

5,Υωνίζστα

niZZlTFl·'0·° πατ^ας™ Χοράκι, ένα ελάφια! Ε ΰ : ψί6'

Ολα γύρα, ^ πο υ ^ν^Γ ™ μάτια παραχοΖο? ®'1®1*5W i

.