Τεύχος 361

θωμάς Γ A Ρ. 3 6 1 - Μ Α Ρ Τ Ι Ο Σ

500

Λ], MlB notw.i /7iM*MW71111fill]tjifcίιΙΙΙΪψιφι 50i ΡΛ

ΞΕΝΗ Λ ο γο τεχ ν ία

ΝΕ Α

Β Ι Β Λ Ι Α

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1995 - 1996

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Ο ΤΟΤΕ

Π ητερ Α κρο Υντ Κ α λ η ν ύ χ τ α , κ ύ ρ ιε Ο σ κ α ρ Ο υ α ϊλ ν τ Μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Π αύλος Μ ά τεσις

€ 0 κύριος Όσκαρ Ουάιλντ επιθυμεί να μας πει καληνύχτα. Ακκισμός φιλάρεσκος: ίσως η καληνύχτα αυτή θα είναι η τελική. Ο ίδιος προσποιείται πως δε μας αποχαιρετάει ορι­ στικά. Είναι στο Παρίσι, άρρωστος, άπορος, διαπομπευμέ­ νος, είναι πρώην ένδοξος, πρώην εμπνευσμένος, περίγελως. Και χαριτολογεί σε πρώτο πρόσωπο, με χθαμαλό μελο­ δραματισμό, μία προκαταβολή επικήδειου με χαριτολογή­ ματα. Δε θα ζήσει άλλο χειμώνα. Ένα εξαίσιο μυθιστόρημα από τον πολυβραβευμένο Πήτερ Ακρόυντ, με ρυθμό, ύφος, πνεύμα και βάθος, που; μόνο από ζήλεια δε θα το υπέγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ. Μετα­ φρασμένο από τον Παύλο Μάτεσι.

ΠΗΤΕΡ ΑΚΡΟΤΝΤ

Καληνύχτα, κύριε Ό σκαρ Ούάιλντ Μ υθιστόρημα Μ Ε Τ ΑΦ ΡΑΣΗ : Π Α Υ Λ Ο Σ Μ Α Τ Ε Σ ΙΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Η ΓΑΤΑ Σ

την

Π

α γ κ ό σ μ ια

Λ

ο γ ο τ ε χ ν ία

Ανθολογία, Πρόλογος —Ε π ιλο γ ή —Μ ετάφραση: Ρ ή γας Κ αππάτος

¥ Από τον καιρό που ο Ηρόδοτος, ο Πατέρας της Ιστορίας, βρήκε το χρόνο και τη διάθεση να μας αφήσει τη διχη του μαρτυρία για τις γάτες, ίσαμε σήμερα, δεν υπήρξε εποχή που να άφησε έξω από τη λογοτεχνική της παραγωγή τη «γαλή την οικοδίαιτο». Το «μικρό τίγρη σαλονιού» υμνεί η ωδή του Νερούδα' τη «μικρή ισορροπίστρια» η Ό λγα Ορόσκο' τον Φίλανδρο, «το βασιλιά δανδή», ο Χέρμπερτ Πάλμερ. Κι ανάμεσα στους τόσους λάτρεις του μικρού αίλουρου που γνώρισε θεϊκές τι­ μές, ο Άλντους Χάξλεϋ και ο Σαρλ Μποντλέρ, ο Λόπε δε Βέγκα, ο Μαρκ Τουέιν και ο Λαφοντέν, η Κολέτ, ο Σαρτρ, ο Βερλέν και ο Έλιοτ. Υπεροψία και ερωτισμός, μυστικισμός και όνειρο, πείσμα και πραότητα, διαίσθηση και μεθοδικότητα... Α ν αυτές οι ιδιότητες αρκούσαν για να περιγράφει η γάτα, δε θα χρεια­ ζόταν να αναρωτιέται ο Αρτούρο Κορκουέρα: «Αφού δεν έ­ χει φτερούγες, /πώς γίνεται και πετάει;»

Η ΓΑΤΑ

ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Π ΡΟ Λ Ο ΙΌ Σ - ΕΠΙΛΟΓΗ -Μ ΕΤΑΦΡΑΣΗ Ρή γα ς Κ αππ άτος

Ε κ δ ό σ ε ις Κ α ς τ α ν ιω τ η

ΤΖΩΝ ΑΠΝΤΑΪΚ Α

ναζητώ ντας

τον

Ε Α Ϊ Τ Ο ΜΟΤ Μνήμες

Μ ετάφραση: Σταύρος Παπασταύρου

ι Οι αναμνήσεις του Τζων Ά πνταϊκ συνοψίζονται σε έξι κε­ φάλαια, όπου ο συγγραφέας μιλάει για τη γενέτειρά του, για την ψωρίαση και τον τραυλισμό του, για τις ανησυχίες του στον πόλεμο του Βιετνάμ, καθώς και για τους προγόνους του, τη θρησκεία και τη συνειδητοποίηση του εαυτού του. Στο σύνολό τους τα δοκίμια αυτά αποδίδουν το εσώτερο σχήμα της ζωής ενός σχετικά τυχερού Αμερικανού άντρα ως την ηλικία των πενήντα πέντε χρόνων. Ο Ά πνταϊκ επι­ χειρεί, όπως αναφέρει στον πρόλογό του, να αντιμετωπίσει αυτή τη ζωή, αυτό τον όγκο των δεδομένων που τυχαίνει να του ανήκουν, ως ένα δείγμα ζωής αντιπροσωπευτικό στην «παράξενη» μοναδικότητά του όλων των «παράξενα» μονα­ δικών ζωών αυτού του κόσμου. Υπηρετώντας μια τέτοια με­ ταφυσική προσπάθεια, γίνεται ανατριχιαστικά έντιμος και υπέροχα εκφραστικός, συνδυάζοντας επίσης, σε μερικά ση­ μεία, το χιούμορ με μια έμφυτη μετριοφροσύνη. Οδηγεί τον αναγνώστη πέρα από την αυτοσυνειδητοποίηση, ως τον ά­ κρατο θαυμασμό απέναντι στον κόσμο και στη δομή του.

ΤΖΩΝ ΑΠΝΤΑΪΚ

Α ναζητώ ντας τον εαυτό μου Μνήμες Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

Μ Π Α Ν Α Ν Α ΓίΟΣΙΜΟΤΟ

Ν·Ρ Μ υθιστόρημα Μ ετάφραση: Ερρίκος Μ παρτζινόπουλος

* Η τελευταία συλλογή διηγημάτων ενός διάσημου Ιάπωνα συγγραφέα έχει τον τίτλο Ν·Ρ. Το βιβλίο είναι γραμμένο στ’ αγγλικά, γιατί ο συγγραφέας του ζει στη Βοστόνη, και όλα δείχνουν ότι μάλλον δε θα κυκλοφορήσει στη γενέτειρά του, την Ιαπωνία: κάθε φορά που κάποιος αναλαμβάνει να το μεταφράσει, τον σταματά ο θάνατος. Τέσσερις νέοι άνθρωποι, που συνδέονται στενά με το συγ­ γραφέα και τη δουλειά, βρίσκονται παγιδευμένοι από το Ν·Ρ, χαμένοι μέσα στα μυστικά και στις αυτοκτονίες που το συνοδεύουν. Και μόνο με τη βοήθεια του λυτρωτικού μη­ νύματος που κρύβει το τελευταίο διήγημα θα καταφέρουν να ξεφύγουν από την κατάρα που τους απειλεί. Το Ν·Ρ είναι ένα εξαιρετικά δυνατό μυθιστόρημα πάνω στη φύση της αγάπης και των ταμπού που τη συνοδεύουν και ταυτόχρονα αποδεικνύει ότι η Μπανάνα Γιοσιμότο θεω­ ρείται δίκαια ως μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς της Ιαπωνίας.

ΜΠΑΝΑΝΑ ΓΙΟΣΙΜΟΤΟ

Ν·Ρ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΚΑΣΤΑΝ ΙΩ ΤΗ

Μ αρτιν Ε ϊμις Α

λλοι

Α

ν θ ρω π οι

Μια ιστορία μυστηρίου Μ ετάφραση: Σταύρος Π απασταύρου

ι Πώς ξαναβρίσκει κανείς την επαφή του με τα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους όταν έχει χάσει τη μνήμη του; Τι νόημα αποκτά ο χρόνος και η πραγματικότητα, όταν το μυαλό του γίνεται ξάφνου μια άδεια οθόνη, όπου το παζλ της ζωής ξαναφτίάχνεταί απ’ την αρχή; Σαν μια καινούρια Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, η Μαίρη Αρνάκη ξυπνάει στο νοσοκομείο και προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω της και μέσα της. Μόνη κι α­ νυπεράσπιστη σ’ έναν απέραντο, πολύχρωμο κόσμο, που δε χάνει ευκαιρία να την εκμεταλλευτεί, ξεκινάει για ένα ταξί­ δι προς τα έξω και προς τα μέσα. Οι «άλλοι άνθρωποι» κά­ θε άλλο παρά τη βοηθούν να αποκρυπτογραφήσει τα μυ­ στήρια που συναντά, μιας και εκείνοι φαίνονται πιο χαμένοι από την ίδια. Τα πάντα δεν είναι παρά ζήτημα επιλογής. Ο Μάρτιν Έιμις, ένας από τους πιο ταλαντούχους και δημοφιλείς συγγραφείς της εποχής μας, ανασυνθέτει τη γλώσσα της πραγματικότητας μαζί με την ηρωίδα του βι­ βλίου του, χτίζοντας ένα" μεταφυσικό θρίλερ με καφκική ατμόσφαιρα, όπου το μαύρο χιούμορ συναγωνίζεται τη φρίκη της έσχατης ηθικής εξαχρείωσης της σύγχρονης κοινωνίας.

ΜΑΡΤΙ Ν Ε'ΪΜΙΣ

Ά λλοι άνθρωποι χ ιστορία μυστηρίου Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α ΣΤ Α Ν ΙΩ Τ Η

Ζ αν Ε ςνοζ Λ ίμ ν η Μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Ρένα Χ α τχ ο ύ τ

¥ 0 Βίτο, ο κουτσός’ ο Σοπέν, ο εντομολόγος· ο μυστηριώδης Μέριλαντ’ ο αινιγματικός Οσβαλντ* η γυναίκα του Σούζη* ο γενικός γραμματέας Βιτάλ Βέμπερ' δυο σωματοφύλα­ κες, πρόσωπα οπερέτας- ο συνταγματάρχης Σεκ: μια ομά­ δα ανθρώπων που τους συνδέουν ασυνήθιστες περιστάσεις. Ένα πανάκριβο ξενοδοχείο στην όχθη μιας λίμνης. Συναντήσεις. Εξαφανίσεις. Παρακολουθήσεις. Μια τρυφερή ιστορία αγάπης σ’ έναν εφιαλτικό κόσμο. Ένα «μαύρο» μυθιστόρημα, που συνδυάζει στοιχεία του «νέου μυθιστορήματος» με το ύφος της παλιότερης αστυ­ νομικής λογοτεχνίας και παράλληλα σατιρίζει τις ιστορίες κατασκοπείας με τους διπλούς και τριπλούς πράκτορές τους, τα πολύπλοκα μέσα παρακολούθησης και τα απίθα­ να μικρο-οπλοστάσια των ηρώων τους. Α λ λά και μια υ­ περρεαλιστική εικόνα των σημερινών απάνθρωπων συνθη­ κών ζωής στα αστικά κέντρα και μια σπαρακτική περιγρα­ φή της μοναξιάς και της λαχτάρας των ανθρώπων για κα­ τανόηση και επαφή.

Γ ΐΑ Σ Ο ΪΣ Ι Ι ν ΟΟΓΕ

Ε και

ρω τας

Ε

κ δ ίκ η σ η

Μυθιστόρημα. Μ ετάφραση: Έ φη Κ αλλιφ ατίδη

t Κίνα, ενδέκατος αιώνας μ.Χ. Οι βαρβαρικές φυλές που ζουν δυτικά του Κίτρινου Ποταμού έχουν αποδυθεί σ’ έναν εξοντωτικό πόλεμο μεταξύ τους, στοχεύοντας στη μεγα­ λύτερη δυνατή επέκταση της επικράτειας τους. Ζώντας σ’ αυτό το αιματοβαμμένο περιβάλλον ο κεντρι­ κός ήρωας του βιβλίου, ο Χσινγκ-τε, ενσαρκώνει μια πνευ­ ματική στάση αντίθεσης στη βία και τη φρίκη του πολέ­ μου: φιλοδοξώντας να συντάξει ένα λεξικό-κανάλι επικοι­ νωνίας ανάμεσα στις αντιμαχόμενες φυλές- επιθυμώντας ε­ ναγώνιους να διασώσει τις διαχρονικές αξίες του ανθρώπι­ νου βίου και τα μνημεία του πολιτισμού- καταφεύγοντας τελικά στο βουδισμό ως μοναδικό μονοπάτι εσωτερικής λύτρωσης μετά τη βίωση της ερωτικής μαγείας με μια ε­ ξωτικής ομορφιάς πριγκίπισσα. Ο Γιασούσι Ινόουε σ’ αυτό το συναρπαστικό, συγκινητι­ κό και βαθιά αντιπολεμικό μυθιστόρημα φιλοτεχνεί, με σπάνια εικαστική δύναμη, μια ανάγλυφη τοιχογραφία της ζωής στη μεσαιωνική Κίνα και συνθέτει έναν ύμνο επανακαταξίωσης του ανθρωπισμού και του πολιτισμού.

Γ ιαςογναρϊ Κ αβαμ π ατα

Το Σπίτι των

Κ ο ιμ ισ μ έ ν ω ν ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ και άλλες ιστορίες

Μ ετάφραση: Έ φη Κ ουκουμπάνη - Π ολυτίμου

t Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών είναι ένα από τα έργα της ωρι­ μότητας του μεγαλύτερου ίσιος- Ιάπωνα συγγραφέα. Η νουβέλα χαρακτηρίζεται από τον Μισίμα σαν «ένα αριστούργημα εσωτερι­ κότητας». Το σπίτι είναι ένας περίεργος οίκος-ανοχής που απευθύ­ νεται μόνο σε άντρες ηλικιωμένους, άντρες που έχουν χάσει προ πολλού τον ανδρισμό τους. Πληρώνουν για να περάσουν νύχτες ξα­ πλωμένοι δίπλα σε πανέμορφες γυμνές παρθένες, κοπέλες που έ­ χουν ναρκωθεί και κοιμούνται εναν «ύπνο που θυμίζει θάνατο». Ο ήρωας, ο γερο-Εγκούτσι, εξήντα εφτά ετών και ικανός ακόμα να νιώσει άντρας, πηγαίνει στην αρχή μόνο από περιέργεια, σιγά σιγά όμως βρίσκεται μπλεγμένος στο νοσηρό παιχνίδι της μοναξιάς, της φαντασίωσης, του θανάτου, που δεν είναι τίποτε άλλο από την ίδια την τραγωδία των γηρατειών. Στην αριστουργηματική αυτή νουβέ­ λα το φινάλε, συγκλονιστικό κι απάνθρωπο, έρχεται σε πλήρη α­ ντίθεση με τη στυλιζαρισμένη τελειότητα που χαρακτηρίζει όλη την υπόλοιπη νουβέλα καϊ είναι τόσο ασυνήθιστη στη δουλειά του Καβαμπάτα. Το διήγημα που ακολουθεί, «Ένα Μπράτσο», είναι μια παράξε­ νη ιστορία ακριβώς στο ίδιο κλίμα με τη νουβέλα. Στο τελευταίο διήγημα, «Περί πουλιών και ζώων», το αντικεί­ μενο του πάθους του ήρωα είναι διαφορετικό, όμως κι εδώ τα κυ­ ρίαρχα στοιχεία είναι η αίσθηση της τραγωδίας της μοναξιάς, του έρωτα και του θανάτου.

ΓΙΑΣΟΤΝΑΡΙ ΚΑΒΑΜΠΑΤΑ Ι ο

σ π ίτ ι

των κοιμισμένων κοριτσιών και άλλες ιστορίες ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Η λιας K azan Π έ ρα α π ο τ ο Α ιγ α ίο Ιστορικό μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Μ ανόλης Κορνήλιος

ϊ Ένα επιβλητικό και εκπληκτικό χρονικό ενός κόσμου σε αναστά­ τωση και της ζωής ενός μετανάστη ως την τελική του λύτρωση. Βρισκόμαστε σε μια αποφασιστική στιγμή της Ιστορίας. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έχει μόλις τελειώσει. Ελληνικά στρατεύματα διεκδικούν την Α νατολία από τους Τούρκους. Κ αι ο Σταύρος Τοπούζογλου -που είκοσι χρόνια πριν, για να γλιτώσει α­ πό την τουρκική καταπίεση, είχε διαφύγει στην Αμερική, όπου ό­ μως είδε να διαψεύδεται το όνειρό του για τον αμερικάνικο τρόπο ζω ή ς- αποβιβάζεται στη Μικρά Α σία με σκοπό να διεκδικήσει τα δικαιώματά του στη γενέτειρά του. Εδώ θα φτιάξει από την αρχή τη ζωή του και θα απαλλαγεί από το πάθος του για μια κομψή Αμερικανίδα, που είχε γίνει γι’ αυτόν το υπέρτατο σύμβολο της ε­ πιτυχίας. Η ενεργητικότητα κι η αλαζονική αυτοπεποίθησή του τον οδη­ γούν σε εκπληκτικές επιτυχίες στη ρημαγμένη από τον πόλεμο πατρίδα του. Κάπου στα βάθη της Ανατολίας ανακαλύπτει τη γυναίκα που πιστεύει πως θα ολοκληρώσει αυτό το νέο του όνειρο για τον εαυτό του. Δεν ξέρει όμως πως το δικό της πάθος είναι εξίσου δυνατό με το δικά του πριν από είκοσι χρόνια: να μεταναστεύσει στην Αμερική με κάθε θυσία. Το Πέρα από το Αιγαίο είναι ένα δραματικά, ιστορικά και συ­ ναισθηματικά δυνατό μυθιστόρημα.

ΗΛΙΑΣ KAZAN

Πέρα από το Α ιγαίο Ιστορικό μυθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Γ ιογκιο Μ ιςιμα Ο Η χος των Κ υ μ ά τ ω ν Μυθιστόρημα. Μ ετάφραση: Γιούρι Κ ο6αλενχο

* Το θέμα του βιβλίου είναι η ερωτική αφύπνιση δυο νέων: του Σίντζι και της Χατσούε. Σκηνικό όπου εκτυλίσσεται ηιστορία τους είναι ένα γιαπωνέζικο ψαροχώρι, ωστόσο το έργο αυτό, ως συλλαβισμός της ιερότητας του έρωτα, αξιώ­ νει να έχει οικουμενική διάσταση και αξία, όπως το Αάφνις

χαι Χλόη ή το Οχασέν και Νικολέτ. Οι δυο νέοι, παρασυρμένοι απ’ την ερωτική τους φλόγα και με μόνα όπλα την αθωότητα και τη δύναμη των συναι­ σθημάτων τους, μοιραία γίνονται στόχος του αυστηρού υ­ περεγώ του κοινωνικού τους περίγυρου. Ο Μισίμα, γράφοντας μ’ ένα λιτό όσο και βαθύ, λεπτο­ φυή όσο και απρόβλεπτο, λυρισμό, δίνει το λόγο απευθείας στα πρόσωπα του έργου του και έτσι επιτρέπει να διαλάμψει ο πρωτογενής ερωτικός τους κραδασμός.

ΓΙΟΤΚΙΟ ΜΙΣΙΜΑ

U ήχος των κυμάτων Μ υθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Γ ιοϊκιο Μ ιςιμα Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Αφηνιασμένα άλογα

Μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Γιούρι Κ οβαλενχο - Σταύρος Παπασταύρου

* «Η ολοκλήρωση αυτού του μεγάλου μυθιστορήματος -Η θάλασσα

της γονιμότητας-με κάνει να αισθάνομαι ότι έφτασε το τέλος του κόσμου...» έγραφε ο Γιούκιο Μισίμα τον Οκτώβριο του 1970. Το Νο­ έμβριο ήταν νεκρός - ύστερα από τελετουργική αυτοκτονία. Αποτελούμενη απο τέσσερα μέρη, Η θάλασσα της γονιμότητας αντιπροσωπεύει την άνθηση της ιδιόμορφης μεγαλοφυΐας του Μισί­ μα. Το Ανοιξιάτικο χιόνι είναι μια ευγενική και συγκινητική ιστορία αγάπης. Στα Αφηνιασμένα άλογα, την αιματηρή συνέχειά του, πρω­ ταγωνιστεί ένας ακροδεξιές τρομοκράτης. Στο Ναό της αυγής, μία Ταϋλανδή πριγκιπισσα συνδέεται μυστικιστικά με τους ήρωες των προηγούμενων έργων. Ο Εκπεσών άγγελος είναι ένα έργο εξίσου συ­ ναρπαστικό και ερωτικό με τα προηγούμενα, α λλά διαπνέεται από μια αποχαιρετιστήρια θλίψη. Στις 25 Νοεμβρίου του 1970 ο Γιούκιο Μισίμα, στην ακμή της λαμπρής λογοτεχνικής σταδιοδρομίας του, ξάφνιασε τον κόσμο με την τελετουργική αυτοκτονία του. Ο Μισίμα στα έργα του αναφέρεται συχνά στα θέματα της αυτοκτονίας και του πρόωρου θανάτου, ε­ νώ εξέφρασε πολλές φορές την επιθυμία να πεθάνει νέος. Ολοκλή­ ρωσε αυτή την τετραλογία, το τελευταίο έργο του, το πρωί της ημέ­ ρας του θανάτου του. Λίγο πριν αυτοκτονήσει, έγραψε στους' φίλους του ότι αισθανόταν κενός, έχοντας δώσει όλα του τα πιστεύω και τα αισθήματα για τη ζωή σ’ αυτό το γιγάντιο εγχείρημα, το οποίο επαι­ νέθηκε αργότερα ως αριστούργημα.

Στέφανο Μ πενι Κ ω μ ικ ο ί Τ ρο μ αγμ έ ν ο ι Μ αχη τές Μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Τότα Κονβερτίνο

t Ο Λεόνε Λεόνε ο Χαρούμενος, το παλικάρι της γειτονιάς, ένα βράδυ βρίσκεται δολοφονημένος. Μ ια δολοφονία-μυστήριο, που κεντρίζει το ενδιαφέρον μιας ομάδας ανθρώπων εκείνη την καλο­ καιρινή νύχτα και τους παρασύρει στην καρδιά της περιπέτειας. Ο Λούτσιο Σαύρας, συνταξιούχος καθηγητής, ο μικρός Λούκα το Λυκόπουλο, η Λ ουτσία Κουνουπάκη, αγαπημένη του Λ ε­ όνε, και η πανέμορφη φίλη της Ρόζα. Α κόμα ο Λ ι ο Κινέζος, θαυμαστής των πολεμικών τεχνών, και οι γερο-λεβέντες του μπαρ «Μέξικο». Α λ λ ά μεταξύ τους υπάρχει και κάποιος που δε θα δει το τέλος της ιστορίας, πληρώνοντας ακριβά τη θαρραλέα επίμονη του. Κ α ι κάποιος άλλος, που στην εκπνοή της νύχτας, με τα φώτα της πόλης σβηστά, θα βρεθεί να καταδιώκει την α­ λήθεια σε μια φανταστική ονειρική εκτύλιξη, σε ένα παραλήρη­ μα που αγκαλιάζει κάθε εποχή και κάθε ελευθερία. Οι Κωμικοί τρομαγμένοι μαχητές είναι ένα μυθιστόρημα με συνεχείς εναλλαγές, όπου το γέλιο σμίγει με τον κυνισμό, με τη διαφθορά, άσχημη ή χρυσωμένη, και με τη βλακεία των χρόνων αυτών, που μερικοί τους χαρακτήρισαν - κ ι άλλοι τους θέλη σα νσκοτεινούς. Έ να μυθιστόρημα που εντυπώσιασε και σχολιάστη­ κε όχι μόνο στην Ιτα λία α λ λ ά και σε πολλές χώρες του εξωτε­ ρικού.

ΣΤΕΦΑΝΟ ΜΠΕΝΙ

Κωμικοί τρομαγμένοι μαχητές Μυθιστόρημα Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η

της

Γ κλο ρια Ν εϊλορ οι Γ υ ν α ίκ ε ς Ο δού Μ π ρο υςτ ε ρ Μυθιστόρημα Μ ετάφραση: Γιούρι Κ ο£αλένκο

t Οδός Μπρούστερ: ένα στενοσόκακο που δε βγάζει πουθε­ νά. Εφτά γυναίκες βρέθηκαν εκεί και η καθεμιά έχει τη δι­ κή της ιστορία σε αυτό το εκπληκτικό μυθιστόρημα της Γκλόρια Νέιλορ. Οι γυναίκες της οδού Μπρούστερ είναι «σκληρόπετσες, ψυχούλες και ωμές στις απαιτήσεις τους, έστω κι αν αυτές περιορίζονται σε ψίχουλα». Από διαφορε­ τικές αφετηρίες, με διαφορετικά ιδανικά και όνειρα, βιώνουν, πολεμούν και μερικές φορές κατατροπώνουν τη μοίρα των μαύρων γυναικών στην Αμερική τού σήμερα.

ΓΚΛΟΡΙΑ ΝΕΪ ΛΟΡ

Οι γυναίκες της οδού Μπρούστερ Μ υθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ιναζο Νιτομπε Μ π ο υ σ ίν τ ο ο Κ ώδικας των Σαμοϊραϊ Ε ισ α γ ω γή —Μ ετάφραση —Σ χ όλια: Βύρων Γ. Π ολύδωρας

ι Ο Βύρων Γ. Πολύδωρας μας εισάγει για πρώτη φορά στην Ε λλάδα στο θέμα του Μπουσίντο. Το Μπουσίντο (η Οδός του Σαμουράι) ως άγραφος κώδικας της ηθικής και της εκπαίδευσης των μπουσί (πολεμιστών) αναπτύχθηκε την εποχή του φεουδα­ λισμού στην Ιαπωνία, ενώ μαίνονταν οι πόλεμοι ανάμεσα στους ι­ σχυρούς φεουδάρχες οι οποίοι είχαν την εξουσία των επαρχιών της χώρας. Είναι έντονα διαποτισμένο από την αυστηρή ηθική δι­ δασκαλία του Κομφούκιου και το πνεύμα του Ζεν, γ ι’ αυτό και περιλαμβάνει έννοιες όπως: η ανδρεία, η ευγένεια, η τιμή, η φιλα­ λήθεια, η φιλευσπλαχνία, η αυτοθυσία, η αφοβία απέναντι στο θάνατο. Το Μπουσίντο αρχικά ήταν το αλφάβητο της ζωής μιας πο­ λεμικής κάστας ευγενών, με την πάροδο του χρόνου όμως κατέ­ ληξε να είναι ένα ηθικό μέτρο, ένα πρότυπο εσωτερικής ευταξίας και ο κυριότερος μυστικός καθρέφτης ενός ολόκληρου έθνους. Ο Ιναζό Νιτόμπε σ’ αυτό το βιβλίο, στην έξοχη μετάφραση του Βύρωνα Γ. Πολύδωρα, χωρίς ποτέ να υποκύπτει στον πειρα­ σμό της σχολαστικότητας, μας ξεναγεί στη μεγαλειώδη Πΐποτική παράδοση της χώρας του και, διυλίζοντας την εποχή μας μέ­ σα απ’ αυτήν, μας θυμίζει τις αρχετυπικές αξίες ζωής. :

ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

iff L

#

pSfi

s1 ο Κ ώδικας ΤΩΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ' τού I. ΝΙΤΟΜΠΕ Είσαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια:

ΒΥΡΩΝ Γ. ΠΟΛΥΔΩΡΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Τ ζοϊς Κ αρολ Ο ουτς Η Α

τ τ ο φ τ λ α κ ις μ ε ν η

Νουβέλα Μ ετάφραση: Κ α ίτη Οικονόμου

ϊ Η νουβέλα αυτή είναι το χρονικό της ζωής της Ίντιθ Μάργκαρετ Φράιλιχτ, που γεννήθηκε το 1890, και η μη­ τέρα της, που πέθανε στη γέννα, την ονόμασε Κάλα. Ά ­ πιαστη, πεισματάρα και εκκεντρική η Κ άλα είναι ένα αί­ νιγμα για την κωμόπολη Σαχίν της επαρχίας Έ ντεν της Νέας Γόρκης, για την οικογένειά της, για τον άντρα της, για τα παιδιά της· η καλλονή με τα κόκκινα μαλλιά αντι­ μετωπίζει το περιβάλλον της και τις περιστάσεις σαν υ­ πνοβάτης που διασχίζει ένα τοπίο ονειρικό. Είναι μια γυναί­ κα που η παράτολμη σχέση της μ’ ένα μαύρο πλανόδιο ραβδοσκόπο, τον Τάιρελ Τόμπσον, σημάδεψε τη ζωή της. Το μύθο αφηγείται η εγγονή τής Κάλα, εν μέρει για να τον ψηλαφήσει, να τον κατανοήσει: Γιατί μας δένει το αίμα και το αίμα είναι μνήμη χωρίς φωνή.

Λ οπζε P inzep Ο Ε ρωτας το τ Α βελαρδου Μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α Μ ετάφρ αση: Μ αρία Α γγελίδ ο υ

Στο νέο της μ,υ-διστόρημ,α η Λουίζε Ρίνζερ τοποθετεί στη •δέση του αφηγητή το πρόσωπο εκείνο για το οποίο κανείς δεν έχει ενδιαφερδεί ως τώρα: το γιο του Αβελαρδου και της Ελοΐζας. Οι δυμωμένες, απελπισμένες καταγραφές στο ημερολόγιό του, που δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη συνομιλία την οποία η μητέρα του του αρνείται, υψώνουν ένα πύρινο κατηγορώ ενάντια στους γονείς του. Προσπαδεί να τους καταλάβει, να συγχωρήσει τον ακραίο έρωτά τους, το πείσμα τους, την εξέγερσή τους ενάντια στην κοινωνία και στις συμβατικότητές της. Η Λουίζε Ρίνζερ παίρνει στα χέρια της μια παλιά ιστο­ ρία και πλάδεί ένα συναρπαστικό μυδιστόρημα.

ΛΟΥΙ ΖΕ PI NZEP

Ο έρωτας του Αβελάρδου Μ υθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Μ αρκ Τ οτεϊν Ο Α νθρωπος π ο τ Δ ιε φ θ ε ιρ ε τ ο Χ α ν τ λ ε ϊμ π ε ρ γ κ Μυθιστόρημα

Μ ετάφραση: Γ ιούρι Κ ο& αλένκο

¥ Είναι τόσο σημαντική η αρετή της τιμιότητας γι’ αυτή τη μικρή κωμόπολη της Αμερικής, το Χαντλεϊμπεργκ, που ιδανικό των Αρχών και των κατοίκων του είναι να βάλουν το όνομά του στο λεξικό της γλώσσας τους ως συνώνυμο της η-δικής ακεραιότητας, της ευσυνειδησίας και της ειλι­ κρίνειας. Για να το πετύχουν, έχουν φτάσει σε σημείο να διδά­ σκουν ακατάπαυτα στα παιδιά, από την κούνια μέχρι την ενηλικίωσή τους, την αξία και το νόημα της εντιμότητας, φροντίζοντας ταυτόχρονα να βγάζουν από το δρόμο τους κάθε είδους πειρασμό που θα μπορούσε να τα κάνει να ξε­ στρατίσουν. Όταν όμως τους δίνεται, μετά από γενιές ολόκληρες, η ευκαιρία να πραγματοποιήσουν το ιδανικό τους, βρίσκονται αντιμέτωποι με τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης τους και διαπιστώνουν ότι λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο...

Η

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΙΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Αιμέ Μαρσέλ Η μυστική ζωή του κυρίου Μπερτό (Μ υθιστόρημα)

Βλανχύ Μαρίνα Βλαντιμίρ ή Η τροχιά ενός μετεωρίτη (Μ υθιστόρημα)

Ακουταγκάουα Ριουνοσούκε Κάπα (Μ υθιστόρημα) Ρασομόν και άλλες ιστορίες Ακρόυντ Πήτερ Τσάτερτον (Ο θάνατος του ποιητή) (Μ υθιστόρημα) Καληνύχτα, κύριε Όσκαρ Ουάιλντ

Βόλταίρος Ζαντίγκ ή Το πεπρωμένο (Μ υθιστόρημα) Τα περί τον Σαδίκην ή Την Ειμαρμένην (Μ ετάφραση: Δ.Ν. Ισκεντέρης Β υζάντιος, 1819)

Ανθολογίες Ανθολογία περουβιανού διηγήματος (Επιλογή-Μ ετάφραση: Ρήγας Κ αππάτος-Javier Sologuren) Ανθολογία χιλιανού διηγήματος (Επιλογή-Μ ετάφραση: Ρήγας Κ αππάτος-Pedro Lastra) Ανθολογία γερμανικού διηγήματος (Επιλογή-Μ ετάφραση: Γ ιάννης Πάτσης) Η γάτα στην παγκόσμια λογοτεχνία (Π ρόλογος-Επιλογή-Μ ετάφραση: Ρήγας Κ αππάτος)

Γε Τσουν-Τσαν ΤΡΙΛΟΓΙΑ — ΗΣΥΧΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΟΥΝΑ Α ’ Το χωριό στο βουνό (Μ υθιστόρημα) Β’ Τα απέραντα λιβάδια (Μ υθιστόρημα) Γ’ Το μακρινό ταξίδι (Μ υθιστόρημα) Γιοσιμότο Μπανάνα Kitchen (Δύο νουβέλες) Ν.Ρ. (Μ υθιστόρημα) Γκαλό Μαξ Μια δημόσια υπόθεση (Μ υθιστόρημα) Γκάρνταμ Τζέιν 0 Θεός ναυάγησε σ τις ξέρες (Μ υθιστόρημα) Γκαρύ Ρομαίν Οι χαρταετοί (Μ υθιστόρημα)

Α πνταϊκ Τζων Το παζάρι στο άσυλο (Μ υθιστόρημα) Αναζητώντας τον εαυτό μου (Μνήμες)

Γκίνζμπουργκ Νατάλια Ο δρόμος που πάει στην πόλη (Νουβέλα) Οι φωνές της νύχτας (Νουβέλα)

Βεντούρι Μαρτσέλο Λευκή σημαία στην Κεφαλονιά (Μ υθιστόρημα)

Γκόγκολ Νικολάι 0 μαγικός κύκλος (Διηγήματα)

Γκόλντινγκ Γουίλιαμ ΤΡΙΛΟΓΙΑ Α ’ Μύησις ταξιδευτού (Μ υθιστόρημα) Β’ Σε απόσταση αναπνοής (Μ υθιστόρημα) Γ Φωτιά στα έγκατα (Μ υθιστόρημα) Άνθρωποι από χαρτί (Μ υθιστόρημα) Γκόρντιμερ Navtiv Η ιστορία του γιου μου (Μυθιστόρημα) Μια ιδιοτροπία της φύσης (Μυθιστόρημα) ΓούντχαουζΠ. Μην μπλέξεις με το Διάβολο (Μυθιστόρημα) Δίεθ Λ ουίς Ματέο Η μαγική πηγή της νιότης (Μ υθιστόρημα) Έιμις Κίνγκσλεϋ Ο τυχερός Τζιμ (Μ υθιστόρημα) Ένας χοντρός Εγγλέζος (Μ υθιστόρημα) Έιμις Μάρτιν Άλλοι άνθρωποι (Μ ία ιστορία μυστηρίου) Έντο Σιουσακού Σιωπή (Μ υθιστόρημα) Εσνόζ Ζαν Άίμνη (Μ υθιστόρημα) Έσσε Έρμαν Σιντάρτα (Έ να ινδικό παραμύθι) Πήτερ Κάμεντσιντ (Μ υθιστόρημα) Ταξίδι στην Ανατολή (Μ υθιστόρημα) Κνουλπ (Μ υθιστόρημα) Γερτρούδη (Μ υθιστόρημα) Ροσάλντε (Μυθιστόρημα) Κάτω από τον τροχό (Μ υθιστόρημα) Ο λύκος της στέπας (Μ υθιστόρημα) Ταξίδι στη Νυρεμβέργη (Νουβέλα) Ντέμιαν (Μ υθιστόρημα) Νάρκισσος και Χρυσόστομος (Μ υθιστόρημα) Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκσορ (Νουβέλες) Παράξενα νέα από κάποιο άλλο άστρο (Διηγήματα) Το παιχνίδι με τις χάντρες (Μ υθιστόρημα) Ο Βροχοποιός — Ο Εξομολογητής — Ινδική βιογραφία (Νουβέλες) Το νησί του ονείρου και άλλα διηγήματα

Θέλα Καμίλο Χοσέ Η οικογένεια του Πασκουάλ Ντουάρτε Ικάζα Χόρχε Ουαζιπούνγκο (Μυθιστόρημα) Ινόουε Γιασούσι Έρωτας και εκδίκηση (Μυθιστόρημα) Καβαμπάτα Γιασουνάρι Κιότο (Μυθιστόρημα) Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών και άλλες ιστορίες Καζάν Ηλίας Πέρα από το Αιγαίο (Ιστορικό μυθιστόρημα) Καλβίνο Ιταλό Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη Καπότε Τρούμαν Όταν οι προσευχές εισακούονται (Έ να ημιτελές μυθιστόρημα) Κεφελέκ Γιαν Η γυναίκα κάτω από τον ορίζοντα (Μ υθιστόρημα) Ο βάρβαρος γάμος (Μ υθιστόρημα) Κιάρα Πιέρο Θα δω τη Σιγκαπούρη; (Μ υθιστόρημα) Κίρχοφ Μπόντο Ινφάντα (Μυθιστόρημα) Κοέν Αλμπέρ Το βιβλίο της μητέρας μου (Μ υθιστόρημα) Κοκτώ Ζαν Ελληνικό Ημερολόγιο (Εισαγωγή: Γιάννης Τσαρούχης, μετάφραση: Θανάσης Νιάρχος, σχέδια: Ζ αν Κοκτώ) Με τέσσερα σχέδια του Ντ. Πετράτου Κόλινς Μέιμπελ Το ειδύλλιο τού Αευκού Άωτού Κόνραντ Τζόξεφ ΗΤρέλα του Αλμάγερ (Μ υθιστόρημα) Κορτάσαρ Χούλιο Τα Βραβεία (Μ υθιστόρημα) Κρεστ Εμανουέλ Ράντου ή Οι φυσητές γυαλιού του Άιπσανί (Μ υθιστόρημα)

Ζαμιάτιν Ευγένιος Η πλημμύρα (Νουβέλα)

Λάγκερκβιστ Περ Ο νάνος (Μ υθιστόρημα)

Ζελούν Ταχάρ Μπεν Ο γραφιάς (Μ υθιστόρημα)

Λ άι Καμάρα Το μαύρο αγόρι (Μ υθιστόρημα)

Ζενέ Ζαν Ο σκοινοβάτης

Λέβι Πρίμο Το περιοδικό σύστημα (Μ υθιστόρημα)

Λε Κλεζιό Έρημος (Μ υθιστόρημα)

Μπουαλώ Πιερ — Ναρσεζάκ Τομά Οι διαβολογυναίκες (Μ υθιστόρημα)

Λέσινγκ Ντόρις Το πέμπτο παιδί (Μ υθιστόρημα) Το καλοκαίρι πριν από το σκοτάδι (Μ υθιστόρημα)

Μπρεχτ Μπέρτολντ Διόρθωση παλιών μύθων και άλλες ιστορίες

Λώρενς Ντ.Χ. Η ράβδος του Ααρών (Μ υθιστόρημα)

Μυρζέ Α νρί Οι λιμοκοντόροι ή Σκηναί εκ του βοημικού βίου (Μ ετάφραση: Εμμ. Ροΐδης, 1898)

ΜακΚό/ριν Τζέραλντιν Στα πόδια των αγγέλων (Μ υθιστόρημα) Μαν Χάινριχ Τελικός σταθμός: Μπαρ Το χαρέμι (Μ υθιστόρημα) Μ ίλιγκαν Σπάικ Μουρλό — Μια ιρλανδέζικη φαντασία Μιλν Α.Α. Το μυστήριο του κόκκινου σπιτιού (Αστ. μυθ.) Μισίμα Γιούκιο Δίψα για έρωτα (Μ υθιστόρημα) Ο ήχος των κυμάτων (Μ υθιστόρημα) Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Α ’ Ανοιξιάτικο χιόνι (Μυθιστόρημα) Β’ Αφηνιασμένα άλογα (Μ υθιστόρημα) Μολίνα Μουνιόθ Αντόνιο Ο Πολωνός ιππέας (Μ υθιστόρημα) Μοντάλβο Πέδρο Γκαρθία Μια ιστορία από τη Μαδρίτη (Μ υθιστόρημα) Μοράντε Έλσα Αραθέλι (Μ υθιστόρημα) Μουρακάμι Χαρούκι Το κυνήγι του Αγριοπρόβατου (Μ υθιστόρημα) Μπαζέν Ερβέ Με την οχιά στο χέρι (Μ υθιστόρημα) Μπαλζάκ Ονορέ Ο μπαρμπα-Γκοριό (Μ υθιστόρημα) Μπέλλοου Σάουλ Ο μετέωρος άνθρωπος (Μ υθιστόρημα) Η κλοπή (Μυθιστόρημα)

Μπρύκνερ Κριστίνε Ω, Δεισδαιμόνα, α ν είχες μιλήσει!

Μωμ Σόμερσετ Τσάι και ματαιοδοξία (Μ υθιστόρημα) Ναντόλνυ Στεν Η ανακάλυψη της βραδύτητας (Μ υθιστόρημα) Νέιλορ Γκλόρια Οι γυναίκες της οδού Μπρούστερ (Έ να μυθιστόρημα σε επτά ιστορίες) Νέστλινγκερ Κριστίνε Γράμματα που δε γράφτηκαν ποτέ, της Έμμας Κ., 75 χρόνων Νιτόμπε Ιναζό ΜΠΟΥΣΙΝΤΟ — Ο κώδικας των Σαμουράι Νόοτεμποομ Κέες Η ακόλουθη ιστορία (Μ υθιστόρημα) Ντιντερό Ντενί Ο ανιψ ιός του Ραμώ (Μ υθιστόρημα) Ντι Μωριέ Δάφνη Ρεβέκκα (Μ υθιστόρημα) Όε Κενζαμπούρο Μια προσωπική υπόθεση (Μ υθιστόρημα) Η σιωπηλή κραυγή (Μ υθιστόρημα) Ονέτι Χουάν Κάρλος Το ναυπηγείο (Μ υθιστόρημα) Όουτς Τζόις Κάρολ Η αυτοφυλακισμένη (Νουβέλα) Ουίτγουερθ Ευγένιος Τα εννέα πρόσωπα του Χ ριστού (Μ υθιστόρημα) Ουσμάνε Σεμπένε Χορματιάν (Μ υθιστόρημα)

Μπένι Στέφανο Το μπαρ κάτω από τη θάλασσα (Μ υθιστόρημα) Ο μάγος Μπαόλ — Μια ήσυχη νύχτα της Δικτατορίας (Μ υθιστόρημα) Κωμικοί, τρομαγμένοι μαχητές (Μ υθιστόρημα)

Πελό Πιερ Το όνειρο της Λούσυ (Μυθιστόρημα)

Μπιανκιότι Έκτορ Μόνο τα δάκρυα μετράνε (Μ υθιστόρημα)

Περούτσο Χουάν Οι φυσικές ιστορίες (Μ υθιστόρημα)

Μπόρχες Χόρχε Λουίς Λαβύρινθοι (Διηγήματα)

Πίντερ Χάρολντ Οι νάνοι (Μ υθιστόρημα)

Πόριζε Γκοφρέντο Το αφεντικό (Μ υθιστόρημα)

Πιραντέλλο Λουίτξι Γυμνή ζωή (Διηγήματα) ΠΡΙΣΜΑ (Τριμηνιαία έκδοση επιλογής από την πα­ γκόσμια σύγχρονη λογοτεχνία) Διευθυντής: Α.Χατζής 1.

J. Updike, G.G. Marquez, Μ. Tournienc.a. 800 2. C. Milos, A. Μποτσάρωφ, B. Καμιάνοφ, N. Sarraut κ.ά. 800 3. A. Athilano, A. Artaud, M. Cardinal,A. Malraux κ.ά. 800 4. E. Neutsch, L. Galambos, J.L. Borgesx.d. 800

Δεμένο σ' έναν τόμο Πριστάβκιν Ανατόλι Πέρασε μια νύχτα η χρυσή νεφέλη (Μ υθιστόρημα) Ρίνζερ Λουίζε Ο έρωτας του Αβελάρδου (Μυθιστόρημα) Ροτ Γιόζεφ Η εξέγερση (Μ υθιστόρημα) Σατωμπριάν Φρανσουά-Ρενέ Οι περιπέτειες του τελευταίου των Αβενσεράγων ι (Μ υθιστόρημα) ; Σεσέ Ζακ Η εξομολόγηση του πάστορα Μπυργκ (Μ υθ.)

Τέναντ Έμα Το παραμύθι της Εύας (Η θοπλαστική ιστορία) Τξιαν Φιλίπ Μπέτυ Μπλου (Μ υθιστόρημα) Τολσχόι Λέων Κάτια — Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς (Νουβέλες) Τουέιν Μαρκ Ο μυστηριώδης ξένος (Μ υθιστόρημα) Ο άνθρωπος που διέφθειρε το Χάντλεϊμπεργκ (Μ υθιστόρημα) Τουλ Τζων Κένεντυ Συνασπισμός ηλιθίων (Μ υθιστόρημα) Φενόλιο Μπέπε Μια προσωπική ιστορία (Μ υθιστόρημα) Φιτζέραλντ Σκοτ Η χαμένη δεκαετία (Διηγήματα) Φόρστερ Ε.Μ. Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να διαβούν (Μ υθιστόρημα) Μωρίς (Μυθιστόρημα) Χ αλίφα Σάαρ Χρονικό της φραγκοσυκιάς (Μ υθιστόρημα) Χάμετ Ντάσιλ Το μεγάλο χτύπημα (Διηγήματα)

Σιμ Εύθυμη Ιατρική

Χάντκε Πέτερ Η ώρα της αληθινής αίσθησης (Μυθιστόρημα) Λάθος κίνηση (Νουβέλα) Περί επιτυχημένης μέρας Περί κοπώσεως

Σκόρσα Μανουέλ Ο ακίνητος χορός (Μυθιστόρημα)

Χάρντυ Τόμας Μια ευφάνταστη γυναίκα και άλλα διηγήματα

Σοπέν Κέιτ Η Αφύπνιση (Μ υθιστόρημα)

Χάσεκ Γιάροσλαβ Όμορφος κόσμος ηθικός (Διηγήματα) Για γέλια και για κλάματα (Διηγήματα) Για τα πανηγύρια (Διηγήματα)

Σιλόνε Ιγνάτσιο Το μυστικό του Λουκά (Μ υθιστόρημα)

Σουίφτ Τζόναθαν Η μάχη τιυν βιβλίων (Νουβέλα) Τανιξάκι Τζουνίτσιρο Το πορτρέτο της Σούνκιν (Διηγήματα) Σβάστικα (Μ υθιστόρημα) Οι αδελφές Μακιόκα (Μ υθιστόρημα)

Χέρμλιν Στέφαν Λυκόφως (Μ υθιστόρημα) Χόμελ Ντέιβιντ Ηλεκτρικές καταιγίδες (Μυθιστόρημα)

____ _______ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Ξένη

Λ ογοτεχ Ν ε α Β ιβλία

ν ία

1 9 9 5 - 1 9 9 6

Α Κ Ρ Ο Υ Ν Τ Π Η Τ ΕΡ Κ αληνύχτα, κύριε Όσκαρ Ο νάιλντ Α Ν Θ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Η γά τα στην παγκόσμια λογοτεχνία Α Π Ν Τ Α ΪΚ Τ ΖΩΝ Α ναζητώ ντας τον εαυτό μου (Μ ντμες) Γ ΙΟ Σ ΙΜ Ο Τ Ο Μ Π Α Ν Α Ν Α Ν·Ρ (Μ ιΛ ττάρ-ψα) Ε ΪΜ ΙΣ Μ Α Ρ Τ ΙΝ Ά λ λ ο ι άνθρωποι (Μ ια ιστορία μυστηρίου) Ε Σ Ν Ο Ζ Ζ Α Ν Λ ίμνη (Μ υθιστόρημα) ΙΝ ΟΟΥΕ Γ ΙΑ Σ Ο Γ Σ Ι Έρωτας και εκδίκηση (Μ 'Λ .στόρτμα) Κ Α Β Α Μ Π Α Τ Α Γ ΙΑ Σ Ο Υ Ν Α Ρ Ι Το σπίτι τω ν κοιμισμένων κονιτσών και ά λλες ιστορίες K A Z A N Η Λ ΙΑ Σ Πέρα από το Α ιγαίο (Ιστορικό μυϋιστόργμα) Μ ΙΣ ΙΜ Α Γ ΙΟ Υ Κ ΙΟ Ο ήχος τω ν κυμάτων (Μ υϋιστόρτημα) Μ ΙΣ ΙΜ Α ΓΙΟ ΥΚΙΟ Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ - Αφηνιασμένα άλογα (Μ ιΛ ττό ρ ψ α ) Μ Π Ε Ν Ι Σ Τ Ε Φ Α Ν Ο Κωμικοί τρομαγμένοι μαχητές (Μ υθιστόρημα) Ν Ε ΪΛ Ο Ρ Γ Κ Λ Ο Ρ Ι Α Ο ι γυναίκες της οοού Μπρούστερ ( Μ υθιστόρημα) Ν ΙΤΟ Μ Π Ε ΙΝ Α Ζ Ο Μ π ουσίντο- Ο κώδικας τω ν Σαμουράι Ο Ο ΙΤ Σ Τ Ζ Ο ΪΣ Κ Α Ρ Ο Λ Η αυτοφυλακισμένη (Ν ουβέλα) ΡΙΝ Ζ Ε Ρ Λ Ο Υ ΙΖ Ε Ο έρωτας του Αβελάροου (Μ υ& στόρτμα) Τ Ο ΥΕΪΝ Μ Α Ρ Κ Ο άνθρωπος που όιέφθειρε το Χ ά ντλε’ίμπεργκ (Μ υΰιστόργμα)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

γραφεία : Ζαλόγγου 11, 106 78 ΑΘΗΝΑ, fax : 382.2530 ΧΟΝΔΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: Ζαλόγγου 11,10 6 78 αθηνα , fax : 384.24.31 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζωοδόχου Πηγής 3, 106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αριστοτε'λους 7, 546 24 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ·: (031) 270.3912 - FAX: (031) 271.659

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 361 ΜΑΡΤΙΟΣ 1996

Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω ______________________ 4 3 Best seller

4 4 Βραχυγραφίες 4 6 Επωνύμως Το φύλο των δικαιω­ 4 9 Αλληλογραφία Γράφουνοι: ΝτίνοςΣιώ-

μάτων Γοάφει η Μαρία Ρεπούση

ιης, ΕυαγγελίαΧριμούζη, ΠεριλήςΣφυρίδης, Δημοσθένης Κούρτοβικκαι Δημήτρης

5 J Ρεπορτάζ Walt Disney & Μίκυ Μάους: Δύο παιδικοί μας φίλοι 5 8 Έρευνα Πού αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο 6 2 Πρεμιέρα Αρθουρ Μίλερ: Σπασμένο γυαλί Γράφει ο Τάκης Βουτέρης 66 Εξώστης Σύγχρονη λογική, αλλοτινή ευαισθησία Γράφει ο ΓιάννηςΔεληολάνης 68 Κοντρόλ «Νυφικά»δάκρυα» Γράφει ο Κώστας Πάρλας 7 2 Τα Παλιά Εκείνος! Διήγημα του Παντελή Χορν 7 8 Το Ξένο Βιβλίο Βιβλίααπότις ΗΠΑκαι τη Γαλλία Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης-ΝτόραΑλιβάνιστου 8 0 Λιλιπούτεΐα Απαντούν οι: Περικλής Σφυρίδης, ΜιΧανιωτάκης

Γοάφει ο Κ. Μαλαφάντης

τους οι μαθητές; Γοάφει ο Χρηστός Κάτοικος

Σύνταξη: 33.01.239 Λογιστήρια: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315 Fax:33-01.315

χάλης Παπακωνσταντίνου, Έλενα Χουζούρη Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α : Π α ιδ ί κ α ι δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α :

Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΓιώργοςΓαλάντης Αρχισυντάκτης: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΚατερίναΓρυπονησιώτη, Βασίλης Καλαμαράς, ΗρακλήςΠαπαλέξης, ΒάσωΣπάθή, ΚαπηΤοπάλη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές:ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις:ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΝένηΡάις Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία■ΗλεκτρονικήΣελιδοποίησηφιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ.:38.36.058-38.12.373 Εκτύπωση: ΓιώργοςΤσιροβασίλης, ΠαλαιόςΚαβάλας38,τηλ.:59.87.Θ78 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

Ψ υ χ ο λ ο γ ικ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις

86 Γάννης Τσιάντης: Βιβλίο, παιδική δημιουργία και δημιουργικότητα 88 Α. Ποταμιάνου: Ανάμεσα στο παιδικό και στο μηρτρικό: ο χωροχρόνος της δημιουργικό­

9 2 Αθανάσιος Αλεξανδρίδης: Μητρική δημιουργία και πατρικό έργο 9 6 Μυρτώ Γεωργίου-Νίλσεν: Βιβλία για παιδιά 9 9 Σοφία Μαντουβάλου: Το παιδικό βιβλίο: Ηφαντασία δεν έχει ηλικία 1 0 2 Γο. Αμπατζόγλου: Το παιδί, το παιχνίδι και η δημιουργικότητα 1 0 5 ΘανάσηςΧατζόπουλος: Το δημιουργικό χάος

τητας

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η ________________________

1 1 2 ΟΘωμάςΓκόρπας μιλάει στον Βασίλη Καλαμαρά Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ ________________________________________

1 2 6 Μόλις κυκλοφόρησαν Γράφουν οι: Μάκης Δεληπέτρος, ΤττίκαΔημητρούλια,ΛίλυΕξαρχοπούλου, Γώργος Κεντρωτής, ΝίκηΚώτσιου, ΚωνσταντίνοςΜα­ λαφάντης, Σωτήρης Ντάλης, Γιάννης Παπαδάτος, ΤάκηςΠαπτιάς, ΒάσωΣπάθή, Δη-

Ιδιοκτήτης- Εκδότης: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε.

μήτρηςΤοατσούλης,Μ.Φάις

1 4 2 Υηόέκδοσιν Επιμέλεια Β. Καλαμαράς

Κ ρ ι τ ι κ έ ς _________________________________________ Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α.Μεταξά2θ, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463 Εικόναεξωφύλλου: ΝικουΑναγνωστοπουλου Σύνθεσηεξωφύλλου: ΝένηΡάις

145

Ψυχολογία Μπρούνο Μπετελχάιμ: Η γοητεία των παραμυθιών. Μια

ψυχαναλυτική προσέγγιση Γοάφει η Δέσποινα Δαμιανού

1 4 7 Ελληνική

πεζογραφία Μάρως Δούκα: Ένας σκούφος από πορφύρα Γοάφει η Τπίκα Δημητρούλια

1 5 0 Ελληνική πεζογραφία Ανδρέα Μήτσου: Τα ανίσχυρα

ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου Γοάφει ο Δημήτρης Τσατσούλης

Δ ε λ τ ί α _________________________

1 5 5 Βιβλιογραφικό 1 6 4 Κριιικογραφία

ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΩΤΙΑ Η εισαγγελέας Έ λεν Γουέστ εξιχνιάζει ένα έγκλημα πάθους σε μια φαινομενικά γαλήνια πόλη της Αγγλίας.

Ο ΓΗΤΕΥΤΗΣ ΤΩΝ ΑΛΟΓΩΝ Μια γυναίκα σε μια κρίσιμη φ άση της ζωής της καταφεύγει μαζί με την κόρη της και το τραυματισμένο άλογό τους στο μοναδικό άνθρωπο που μπορεί να τους βοηθήσει.

ΓΕΝΝΗΜΕΝΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ Πόσο ευτυχισμένο μπορεί να ζήσει ένα άγριο ζώο έξω από το φυσικό του περιβάλλον, έστω και κοντά σε ανθρώπους που το αγαπουν; Το δεύτερο βιβλίο στη σειρά «Ζωοφιλική Βιβλιοθήκη».

A

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ω Κ Ε Α Ν ΙΔ Α

Ο πίνακας παρουσιάζει τα εμπορικότερα βιβλία του; μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 30 βιβλιοπώλες απ’ όλη την Ελλάδα,.δηλώνοντας ο καβ έναςτους τέσσερα βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήσεις. ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αριστοτέλης-Αθ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Βιβλιογωνία-ΑΘ. Γκοβόσιης-ΑΘ. Διάλογος-Βύρωνας. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ελπήνωρ-ΑΘ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εσπ'α-ΑΘ. Ευριπίδης-Χαλάνδρι. Ιανός-Θεσσ. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Λέσχη του Βιβλίου-Θεσσ. Λοξιάς-Θεσσ. Μιχαλάς-ΑΘ. Ειρμός-Δράμα. Λέξη-Καλαμότα. Μεθενίτης-Πάτρα. Νέοτωρ-Κατερίνη. Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς. Όμηρος-Βόλος. Πιτσιλός-ΑΘ. Πλέθρον-Αθ. Σάκης-Νέα Σμύρνης. Το δέντρο-Ρόδος. Φακίνος-Μαρούσι. Φιλιππότης-ΑΘ. Φωτόδεντρο-Ηράκλειο. Χνάρι-ΑΘ. Ώρα-Τρίπολη.

11 Λ. ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ ΑντίοΚαπετάνιε ΦΙΛΙΙΤΩΡ 12 Μ. ΔΑΜΑΝΑΚΗ Τοθηλυκόπρόσωποτης εξουσίας ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 13 Α.ΦΑΚΙΝΟΣ Κλεμμένηξωη ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 14 Ε. ΟΜΗΡΟΛΗ Οικομπάβοοι της ηδονής ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ 15 Ν.ΜΑΧΦΟΥΖ Η τριλογίατουΚάιρου ΨΥΧΟΠΟΣ

ΤΡΙΚΥΜΙΑ ΕΝ ΚΡΑΝΙΟ 0 Γάλλος φιλόσοφος Ροζέ Γκαρωντύ, πάλαι ποτέ οπαδός και υπερασπιστής του σοσιαλιστικού ουρανισμού, μας επιφυλάσσει εκπλήξεις. Ούτε λί­ γο ούτε πολύ ο Γκαρωντύ είχε γράψει άρθρα στο α­ κροδεξιό περιοδικό «Nationalisme et Republique» μετά οποία όλοι σταυροκοπιούνταν. Τώρα, γράφει ο Κώστας Γαλανόπουλος στα ΝΕΑ σε άρθρο του στη «Vieille taupe» διακηρύσσει ότι οι ιστορίες για τα ναζιστικά στρατόπεδα ή για τη γενοκτονία των Εβραίων είναι «παραμύ­ θια». Πάνω σε μύθους, λέει, θεμελιώθηκε και το κράτος του Ισραήλ. Όσο για τη δίκη της Νυρεμβέργης, ήταν κατάφωρη αδικία. Κανονι­ κά θα έπρεπε να δικάσουν τον Τσώρτσιλ, τον Στάλιν και τον Τρούμαν. Τι να υποθέσουμε; Ότι ο Γάλλος φιλόσοφος ζήλε­ ψε την εφήμερη δόξα του ξεχασμένου σήμερα «ι­ δεολόγου» Γεωργαλά ή λόγω της τρικυμίας εν κρανίω έχειπροκληθεί ανήκεστη βλάβη με αποτέλεσμα την ιδεολογική σύγχυση; Πάντως δεν θα εκπλαγούμε αν δούμε τ ’ όνομά του να φιγουράρει προσεχώς σε κάποια λίστα του Λεπέν. Ο Λεπέντον έχει ανάγκη, εμείς πια όχι!

ΧΟΕ, Ο ΟΛΙΓΑΡΚΗΣ Ο Πέτερ Χόε έγινε γνωστός και στην Ελλάδα από το συναρπαστικό μυθιστόρημά του «Η δεσποινίς Σμίλλα διαβάζει το χιόνι» (Μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. Ψυχογιός). Ο Μιχάλης Μητσού στα ΝΕΑ μας πλη­ ροφορεί ότι το πρόσφατο βιβλίο του με θέμα τα «ο­ ριακά παιδιά» κυκλοφορεί ήδη στην Ευρώπη - στην Ελλάδα πότε θα το διαβάσουμε; - και ότι «Η δε­ σποινίς Σμίλλα...» γυρίζεται ταινία από τον Μπιλ Όγκοστ. Αυτό όμως που μας έκανε εντύπωση, γι’ αυτό και το παραθέτουμε αυτούσιο, είναι ότι Ο Πέτερ Χόε δεν συνηθίζει νά δίνει συνεντεύ­

ξεις, η δημοσιότητα μάλλον τον μπερδεύει. Η ζωή του είναι πολύ α­ πλή, το σπίτι όπου μένει με τη γυναίκα του και τις δυο τους κόρες (δύο και πέντε ετών) στην Κοπενχάγη δεν έχει τηλέφωνο, ούτε φαξ, αυτοκίνητο δεν χρησιμοποιούν και μπέιμπι-σίτερ δεν πήραν ποτέ. Τους αρέσει όμως να ταξι­ δεύουν. Άλλωστε, πριν αρχίσει να γράφει, ο Χόε ταξίδευε πολύ, κάνοντας όλες τις δου­ λειές, το μούτσο, το ναύτη, το μάγειρα. Τον Ατλαντικό τον διέπλευσε πολλές φορές, στην Καράίβική έμεινε μήνες. Τώρα, παίρνει την οικογένειά του και επί έξι μήνες κάθε χρόνο ταξι­ δεύουν μ’ ένα πλεούμενο που κατασκεύασε με μερικούς φίλους. Ο τρόπος ζωής του Πέτερ Χόε σας θυμίζει, τειρουμένων των αναλογιών, κάποιον δικό μας συγγραφέα;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: ΕΜΜΟΝΗ ΣΤΟ ΛΙΓΟ Η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, η σύντροφος εδώ και δεκατρία χρόνια του Οδυσσέα Ελύτη, σε συνέ­ ντευξή της στην Κατερίνα Ζαρόκωστα, στο Elle: Η ποίηση του Ελύτη είναι η έκφραση της απο­ λύτου πραγματικότητας που, όταν τη δεις, σου αλλάζει τη ζωή. Δεν είναι ανάγκη να του μιλή­ σεις, να τον φιλήσεις, να φας μαζί του για να σου αλλάξει τη ζωή. Και αυτό είναι η μεγάλη προσφορά της Τέχνης. Στην ερώτηση αν «κι εκείνος κάτι διέκρινε στην ίδια για να είναι τόσο ανοιχτός απέναντι της», απαντά: Εκείνος, αν και έχει τη φήμη ανθρώπου απόμα­ κρου, δεν είναι. Έχει ένα συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς. Ομολογώ ότι με εντυπώσιασε η συνέπεια της ζωής και του έργου του ... Αυτά που κηρύσσει αυτά πράττει. Έχει μιαν από­ λυτη αναλογία η ζωή με το έργο του. Μέσα σ’ αυτή τη συνέπεια είναι η εμμονή στο λίγο, στο απαραίτητο, η αφοσίωση σ’ αυτά που αγαπά και η απομάκρυνση κάθε περιττού. Κι αυτό ξε-

κινά από το ότι στο σπίτι του ζει πολύ ασκητικά, . μένει σε 50 τετραγωνικά, έχει το γραφείο που είχε όταν ήταν 5 χρόνων και πρωτοπήγε σχο­ λείο, έχει λίγα βιβλία - αυτά που αγαπά. Επ’ ευκαιρία· η ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη «Δυτικά της λύπης» έχει μπει σε 14.000 σπί­ τια. Η πρώτη έκδοση σε 7.000 αντίτυπα εξαντλήθη­ κε σε 14 ημέρες και η δεύτερη σ’ ενάμιση μήνα. Ήδη κυκλοφορεί η τρίτη έκδοση. Όσο για τα πεζά «Ο κήπος με τις αυταπάτες», τίποτα δεν γνωρί­ ζουμε. Ο εκδότης του κρατάει εφτασφράγιστο μυστικό τον αριθμό των ήδη πωληθέντων αντιτύ­ πων. Είναι δυνατόν;

ε ιπ α

\ /

__

ΚΙΚΗ ΔΗ ΜΟΥΛΑ: Ο ΑΝΕΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ «Να γίνει μια εκπομπή χρειαζούμενη, που να πληροφορεί όσους, αδικαιο­ λόγητα

πολλούς

ακόμα,

εξακο­

λουθούν να χαρακτηρίζουν κάθε σχε­

ΠΑΜΠΛΟ ΜΙΑ ΖΩΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ

δόν μορφή Τέχνης, μα πιο πολύ την ποίηση «χόμπυ»! Ας ξεσηκωθεί κά­ ποιος που να νοιάζεται για τη σωστή

'Εφυγε ο Μιχάλης Ράπτης πλήρης ημερών. Έφυγε ένας αγωνιστής με απαράμιλλο ήθος, ένα πνεύμα σπινθηροβόλο. Ένας επαναστάτης. Γεννημένος πριν από 85 χρόνια στην Αλεξάνδρεια προσχώρη­ σε, νεαρός ακόμα, στους τροτσκιστές. Υπήρξε συνδιοργανωτής με τον Παντελή Πουλιόπουλο, στα 1934, της ΟΚΔΕ (Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας) και διετέλεσε για είκοσι χρό­ νια - από το 1943 ως το 1962 - γραμματέας της Δ1 Διεθνούς των Τροτσκιστών. Βοήθησε τους αλγερινούς στον αγώνα τους κατά της γαλλικής αποικιο­ κρατίας και γι’ αυτή τη δράση του φυλακίστηκε πά­ νω από ένα χρόνο στην Ολλανδία. Εξορίστηκε στη Φολέγανδρο και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά. Ήταν φίλος του Τσε Γκεβάρα, του Φιντέλ Κάστρο, του Αχμέτ Μπεν Μπελά, του Σαλβαντόρ Αλιέντε, του Καρβάλιο και πολλών άλλων προοδευτικών και αριστερών αγωνιστών που έγραψαν με τη δράση τους τη σύγχρονη ιστορία. Ο Πάμπλο ώς την τελευταία στιγμή της ζωής του πάλευε με όλες του τις δυνάμεις για το δίκαιο των αδικημένων, για την αυτοδιάθεση των λαών του Τρίτου Κόσμου, για το παγκόσμιο προοδευτικό κί­ νημα. Αυτό το σημείωμα ας είναι ο ελάχιστος φόρος τι­ μής στον τελευταίο μεγάλο επαναστάτη.

□

χρήση των ορισμών, επομένως και της γλώσσας, να εξηγήσει ότι «χό­ μπυ» είναι να μαζεύεις σπιρτόκουτα, να πηγαίνεις στο Μοναστηράκι για γνήσια και τεχνητή παλαίωση, ότι «χόμπυ» είναι το ψάρεμα, η ιστιο­ πλοΐα. Και ότι κάνει μεγάλη διαφορά να μανουβράρεις ένα πανί ξέροντας κατά πού φυσάει ο άνεμος, κι άλλο να μανουβράρεις μια λέξη με τις ώρες, να τη μετακινείς δυο λέξεις πιο κει, μια λέξη μετά. Και πολλές φορές αυτή η μια λέξη να σου τουμπάρει ολόκλη­ ρο το ποίημα κάτω, αν έγκαιρα δεν φυσήξει αυτός ο άνεμος της αισθητι­ κής, ο μυστήριος άνεμος που κανέ­ νας μετεωρολογικός κανόνας δεν τον προφητεύει ούτε εντοπίζει από πού θα φυσήξει». (Απόσπασμα από συνέντευξη της Κικής Δημουλά στον Γιώργο Πηλιχό, στα «Νέα», 28 Απριλίου 1983)

Οι σκέψεις που ακολουθούν διαμορφώθηκαν και εμπλουτίστηκαν με αφορμή τη διοργάνω­ ση του Ευρωπαϊκού Συνεδρίου για «Το φύλο των δικαιωμάτων» που έγινε στην Αθήνα, στις 9 και 10 Φεβρουάριου, από το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών ΔΙΟΤΙΜΑ σε συνερ­ γασία με οργανωτική επιτροπή, και με την ενίσχυση της Μονάδας Ίσων Ευκαιριών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τώρα που οι μ ετα θέσ εις για τη ν ισ ό τη τα και τη ν ελ ευ θ ερ ία τω ν ανθρώπων δ ιέγρα ψ αν το ν κύκλο το υ ς, που ο ι ελπίδες γ ια εν αλλακτικές τη ς δημο κρατίας π ο λιτείες τω ν ανθρώπων αποδείχθηκαν φ ρ ο ύ δες σ ε μεγάλη μερίδ α όσων τ ις έθρεφ αν, που φ ονταμενταλισ τικές και ολοκληρ ω τικές μ ορφ ές κοινω νικής και π ολιτικής οργάνω σης αναδεικνύονται ως επ ιλογές στον αντίποδα τη ς παράδοσης το υ διαφω τισμού, η δημο κρατία συγκεντρώ νει με ν έου ς ό ρ ου ς το ενδιαφ έρο ν τ η ς θεω ρητικής και πολιτικής σκέψης. Συγκεντρώ νει επίσης τ ις π ροσ δοκίες μεγάλω ν ομάδω ν πληθυσμού τ η ς σημερι­ νής Ευρώπης, καθώς τ ο ίδιο τ ο δικαίω μα σ τη ζωή αποδείχθηκε δ ιαπραγματεύσιμο και α μφ ισβητή­ θηκε στο όνομα μιας κοινό τη τα ς τ η ς οποίας ο ι άνθρωποι έπαψαν να αποτελούν σημείο αναφοράς και τη θέση το υ ς πήραν τ α σύνορα έτσ ι όπως α υ τά υπαγορεύονταν από το υ ς εκά σ τοτε συσ χετι­ σμούς δυνάμεων. Η δημο κρατία και η ε σ τία της, η Ευρώπη, με τ ις αντιφ άσ εις τ η ς ανάμεσα στον π ρογραμματικό τ η ς στόχο, τη ς ενω μένης Ευρώπης και στη δια τήρηση τω ν εθνώ ν-κρατών της, στη διεύρυνση τω ν συνόρω ν τ η ς και στην περιχαράκω σή του ς, στη δια μόρφω ση τ η ς ιδιό τη τα ς το υ ευρωπαίου πολίτη και στην αναπαραγωγή τω ν εθνικών στερεοτύπων. Η δ ημο κρατία και η πολιτική της, υπόλογη γ ια τη δ ια φ θ ορ ά τω ν πολιτικών τη ς , τη ν απομάκρυνσή τ η ς από τ α προβλήματα και τη λύση το υ ς, τη ν εμπλοκή και τη ν εξά ρτησ ή τ η ς από μεγάλα οικονομικά συμφ έροντα. Η δημο κρατία και οι αποκλεισ μοί μεγάλω ν ομάδω ν από τ α θεμελιώ δη δ ικαιώ ματα το υ ανθρώπου, από τη ν πλήρη και ουσ ιαστική ιδ ιό τη τα το υ π ο λίτη. Κραυγαλέο παράδειγμα οι γυναίκες. Π αραδειγματική κατηγο ρία ενός πολιτικού αποκλεισμού που επιμένει παρά τ η ν κατάκτηση τ η ς ψ ήφου και γ ίν ετα ι ορ α τό ς με τ η ν ενδεικτική π αρουσία τω ν γυναικών στην π ολιτική, τη ν υπο-αντιπροσω πευτικότητά τ ο υ ς στα κέντρ α λ ήψ ης τω ν αποφάσεων,

Επα/ννμωζ

τη ν απουσία επίσημου πολιτικού λ όγου που να υπερασπίζεται τ α δικαιώ ματα του ς. Π αραδειγματική και μοναδική κατηγορία γ ια τ η βία που υ φ ίσ τα νται στον δ ημόσιο και στον λ εγόμενο ιδιω τικό χώρο. Π αραδειγματική κατηγορία γ ια τ ις δια κρίσεις σ ε βάρος το υ ς σ το χώρο τ η ς εργασ ίας. Π αραδειγμα­ τική κατηγο ρία γ ια το ν π εριορισμό τ η ς αυτονομίας το υ ς ως υποκείμενο τω ν δικαιω μάτων. Παρα­ δειγματική κ ατηγορία γ ια τη ν υποχρέωσή το υ ς ε ίτε να ταυτίζο ντα ι, ε ίτε να ορ ιοθ ετο ύνται και να αναμετρώ νται με το ν υποτιμητικό λ όγο αναφορικά με τ ο φύλο του ς. Τα δικαιώ ματα τ ο υ ανθρώπου, θεμέλιος λίθο ς τ η ς δημοκρατίας, φ ω τογραφ ίζουν το υ ς δικα ιού­ χους του ς, δ ια ψ εύδοντας το ν πανανθρώπινο χαρ ακτήρ α το υ ς και εγγράφ ο υ ν υ ποθήκες γ ια το υ ς εν δ υνάμει δικαιούχους το υ ς. Το υποκείμενο τω ν δικαιω μάτων, παραμένει σαφώς προσδιορισμένο στη βάση το υ φ ύλου, το υ χρώ ματος, τη ς φυλής, τη ς τάξης... τ ο ίδιο τ ο περιεχόμενό το υ ς εννοιολογημ ένο προνομιακά ώστε να ανταποκρίνεται σ τις συγκεκριμένες κατηγο ρίες πολιτών. Τα δικαιώ ματα όπως και γεν ικ ό τερ α ο ι β ασικές πολιτικές κατηγο ρίες τ η ς δ υτικής σκέψης αποτέλεσαν τ α τελ ε υ τα ία χρόνια τ ο αντικείμενο φεμινιστικώ ν θεω ρητικώ ν προσεγγίσεω ν ως προς τ η δ ό­ μησή του ς, τη ν τυπ ολογία του ς, τη ν εννοιολόγησή του ς, τ ο χαρ ακτήρ α του ς. Οι δ ια κρίσεις σε βάρος τω ν γυναικών, η απουσία π ραγματικής ισό τη τα ς δικαιω μάτων, ο πολιτικός αποκλεισ μός τ ο υ ς απέ­ κτησαν ιστό, διά ρκεια και α ιτιό τη τα και σ υνδέθηκαν με τη ν ίδια τ η σύλληψη και συγκρότηση τη ς α ­ ντιπ ροσωπευτικής δ ημοκρατίας. Με βάση τ ις π ροσ εγγίσεις αυτές, η δ ιχοτομία δ ημόσιο-ιδιω τικό, η ταύ τισ η το υ δημόσιου με τ ο αντρικό και το υ ιδιω τικού με τ ο γυναικείο, η οριοθέτηση τ ο υ ιδιω τικού στον αντίποδα το υ δημόσιου, η ταύ τισ η δημόσιου και π ολιτικού σε διχοτομική σχέση με τ ο ιδιω τικό και η στήριξη το υ όλου οικοδομήμα τος στη φύση τω ν γυναικώ ν αναδείχθηκαν ως εσω τερικά και α ­ ναπόσπαστα σ τοιχεία ε νός κοινωνικού και πολιτικού συστήματος, ως δομικού χαρ ακτήρ α στοιχεία τω ν σύγχρονων δημοκρατικώ ν συστημάτων δια κυβέρνησης. Τα δικαιώ ματα, η διεκδίκηση ίσων δ ι­ καιωμάτων γ ια τ α δύο φ ύλα από τ α κ ινήματα τω ν γυναικώ ν δ εν προσ έκρουε απλά στην αδυναμία ε ­ νός σ υσ τήματος να ε ξελ ιχ θ εί στη βάση τω ν δηλωμένων αρχών του, π ροσέκρουε στην ίδια τη δομή ενός συσ τήματος ιεραρχιώ ν και ιεραρχήσεω ν, διχοτομιών, αναπαραστάσεων και εννοιών, τ ο οποίο καθόριζε σε μεγάλο βαθμό και καθορίζει στο βαθμό που επιβιώ νει και δ εν α μφ ισβ η τείται ως τέτο ιο τ ις οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού χαρ ακτήρ α δ υνα τό τη τες αλλαγών, σύστημα με τ ο οποίο έ ­ χουν άλλω στε συνδεθεί ή και συνδέονται, περιστασιακά, σ υ μφ έροντα ατόμων, φύλου, ομάδων, δυνάμεων... Και οι πανανθρώπινες αξίες, τ α οικουμενικά δικαιώ ματα τω ν ανθρώπων, η ελευθ ερ ία, η δικαιοσύνη, η ισότητα; Έ τσ ι κι αλλιώς αυ τά δεν ήταν γ ια όλους και γ ια όλες. Θ εω ρητικές ερ μη νείες καθώς και πολιτικές φ εμινισ τικές παρεμβάσεις συγκλίνουν σε αναγνώ­ σεις ορισμού το υ χ αρ ακτήρ α τω ν δικαιω μάτων ως ε ξ αρχής μερικού και κατά φ ύλα π ροσδιορισμέ­ νου, τ η ς φύσης τ η ς ιδιό τη τα ς το υ πολίτη ως προνομιακής, τω ν αποκλεισμών ως συστηματικών. Η αναδιατύπωση τω ν οραμάτων, ο επαναπροσδιορισμός τω ν δ ικαιω μάτων και τω ν υποκειμένων του ς, ο επανακαθορισμός του περιεχομένου τ η ς ιδιό τη τα ς το υ πολίτη προκύπτει στις σημερινές συνθήκες ως ανα γκαιότητα πολλών δ ια δρομών. Η διαδρομή τω ν γυναικών, η διαδρομή το υ φύλου έχει πολύ σημαντική θέση σ το πλαίσιο αυτών τω ν αλλαγών. Ο καθολικός, δομικός και συστηματικός χαρ ακτήρ ας τω ν σχέσεω ν εξο υ σ ίας τω ν δύο φύλων με όλες τ ις σημαντικού χαρ ακτήρ α δια φοροποι­ ήσ εις το υ εμφ ανίζει μια τερ ά σ τια ύλη ζητημάτω ν στην οποία είνα ι δ υνα τές πολλές και πολυεπίπεδες μορφ ές παρεμβάσεων θεω ρητικού και πολιτικού χαρακτήρα. Οποιοσδήποτε διά λογο ς γ ια τ η δ ια ­ μόρφωση νέων όρων το υ κοινώς και ευ ζην, γ ια τη δ ια πραγμάτευση ενός νέου κοινωνικού σ υμβολαί­ ου δεν μπορεί πλέον να σ τηρ ίζετα ι στις σχέσεις εξο υ σ ίας τω ν δύο φύλων, στο βαθμό που ο ι πολίτες και κυρίως ο ι πολίτισσ ες τ η ς Ευρώπης δ ιεκδικούν τη ν π ολιτική το υ ς ο ρ α τότητα και ανάγουν το ν α ­ ποκλεισμό τω ν γυναικώ ν σε κεντρικό π ολιτικό ζήτημα τη ς δημοκρατίας.

Επωννμωζ

ΤΖΕΗΜΣ ΤΖΟΫΣ Στήβεν ο Ήρωας

...Τη ζωή του άρχισε να χρωματίζει μια εκζήτηση, μια περιπάθεια. Συνειδητοποιούσε ότι, αν και επίσημα ήταν ακόμη συμφιλιωμένος με την κοινωνία όπου είχε δει το φως, η συνθήκη αυτή δεν θα μπορούσε να παραταθεί. Η ζωή του περιπλανώμενου του φαινόταν λιγότερο πρόστυχη από τη ζωή κάποιου που είχε συμβιβαστεί με την τυραννία της μετριότητας επειδή έβρισκε υπερβολικό το τίμημα του να είναι ξεχωριστός. Η νέα γενιά που έβλεπε να ανασταίνεται γύρω του θεωρούσε τις εκδηλώσεις της πνευματικής του ανησυχίας κάτι παραπάνω από απρεπείς, και ήξερε ότι πίσω α­ πό το φοβισμένο και στοργικό προσωπείο τους οι αντιπρόσωποι της εξουσίας έτρεφαν την ελπί­ δα πως η αδέσποτη φύση του θα τον έφερνε σε τέτοια αξιολύπητη σύγκρουση με την υπαρκτή ε­ μπειρία ώστε θα είχαν κάποια μέρα τη χαρά να τον υποδεχτούν επίσημα σε κάποιο νοσοκομείο ή άσυλο. ΤΖΕΗΜΣ ΤΖΟΫΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα τηλ. 3806305,3821813 fax: 3838173

Χρόνια Πολλά Μετην ευκαιρίατης συμπλήρωσης 20ετίας συνεχούς έκδοσηςτου «διαβάζω», εύχομαι να ζήσετε και να σαςδιαβάζει το κοινόγια άλλατριάνταχρόνιαπρος μακροημέρευσητουπε­ ριοδικού σας που υπηρετεί με αφοσίωση το βιβλίο και τους συγγραφείς, τα ελληνικά και ξέναγράμματα, στηνυπηρεσίαόσωναγαπούντα περιοδικάποιότητας. Ο φίλος σας Αϊτινός Σιώτης

Μια κι έξω» ΚύριεΔιευθυντά, Με αφορμή συζήτησηπερίτου βιβλίουπου έγινε στηνπολύ καλή εκπομπήτης ΕΤ2«Μιακι έξω» με την ευκαιρίατων 20 χρόνωντου περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ και εις απάντησιν των μύδρωντης ΚαςΛεμπέση απότον ΚΕΔΡΟότι δενυπάρχουνσήμερα κριτικοί επιπέδουγιατο βιβλίο, θα λέγαμε ότι αντί νατσακώνονται για τέτοια θέματα, καλό θα είναι να βρουντρό­ πους να μπει η Ανάγνωση του βιβλίου σαν Ανάγνωση στο ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑτης Μέσης Εκπαίδευσης, χωρίςτις ανιαρές αναλύσεις με τις οποίες γίνεται σήμερα επί απο­ σπασμάτωνκαι καταργώντας το κείμενο, ώστε ναγίνει φυτώριονέων αναγνωστών και να αποκτήσει ενδιαφέρον το σχολείο Μ.Ε., που σήμερα είναι μόνο προθάλαμος των πανελ­ ληνίων, πάρεργοτου φροντιστηρίου γιατις δέσμες. Ευχαριστώ Ευαγ. Χριμουζη

Ανταπάντηση Κύριε Κούρτοβικ Προς Θεού, έλεος! Να μην τρελαθούμε τελείως! Δεν είμαι εγώ ο συγγραφέας του δικού σας «κριτικού οδηγού», για να μου καταλογίζετε παραλείψεις. Εγώ επισήμανα απλώς τα ονόματα κάποιων λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης, που το έργο τους έχει καταξιωθεί στο χρόνο και στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού, τους οποίους χωρίς ντροπή α­ γνοήσατε, κι εσείς - ως άλλος ιδανικός αυτόχειρας - συμπληρώσατε τον κατάλογο των παραλείψεών σας, όχι μόνο στο χώρο της βόρειας Ελλάδας, αλλά τον επεκτείνατε και στη νότια. Μόνο που το ρίξατε στην παλαβή, λέγοντας ότι εγώ τους αγνόησα κι όχι εσείς! Αλλού αυτά. Το ρί-

ξατε στην τρέλα γιατί δεν θέλετε ή δεν μπορείτε να μιλήσετε για την ταμπακέρα: Με ποια, δηλαδή, κριτήρια διαφανή και πειστικά, όπως ι­ σχυρίζεστε στον πρόλογό σας, επιλέξατετους μεν και αποκλείσατε τους υπόλοιπους. Και πώς προπολεμικοί λογοτέχνες σερβιρίστηκαν ως μεταπολεμικοί. Οσο για την έκκλησή σας να εκδώσω εγώ ένα παρόμοιο βιβλίο για να α­ ποκαταστήσω την αδικία, πρέπει να σας πλη­ ροφορήσω, ότι καταπιάνομαι μόνο με πράγ­ ματα που ελπίζω ότι μπορώ να ολοκληρώσω με σοβαρότητα και συνέπεια. Πιστεύω μάλι­ στα, ότι μια κακή δουλειά δεν μειώνει μόνο την αξιοπρέπεια και την αξιοπιστία του συγγρα­ φέα, αλλά κάνει κακό - κι αυτό είναι το χειρό­ τερο - στην ίδια τη λογοτεχνία. Φιλικά Περικλής Σφυρίδης

Για τελευταία φορά Αγαπητό «διαβάζω», Υποτίθεται ότι το χιούμορ είναι το μόνο όπλο που διαθέτει ο κοινός νούς εναντίον του παραλογισμού. Φαίνεται όμως, ότι και του χιούμορ τα όπλα είναι ανίσχυρα να διαπεράσουν το πε­ τσί των παράλογων και των φανατισμένων. Απάντησα χιουμοριστικά στην πρώτη επιστο­ λή του κ. Σφυρίδη για να υποδείξω, χωρίς να γίνω συνένοχός του στο ύφος, τον προφανή παραλογισμό αυτού που ζητούσε ουσιαστικά: ενός βιβλίου με λογοτεχνικά πορτρέτα όλων των Ελλήνων λογοτεχνών που θεωρούνται σπουδαίοι από τους εαυτούς τους και τους κύ­ κλους τους - δηλαδή ενός λεξικού με δύοτρεις χιλιάδες λήμματα (τουλάχιστον) και πέντε-έξι χιλιάδες σελίδες, προορισμένου όχι να διαβάζεται, αλλά να κολακεύει την αρρωστημένη φιλαυτία του φιλολογικού σιναφιού. Χαμένος κόπος. Ο κ. Σφυρίδης, τυφλωμένος από το πάθος του, προσποιήθηκε ότι δεν κα­ τάλαβε τ ί σημαίνει η απαρίθμηση ονομάτων που δεν έχουν τελειωμό και ανταπάντησε ότι το έριξα στην παλαβή. Θα έπρεπε να το περι­ μένω. Υπήρξα αφελής, όταν έλπιζα ότι ο κ.

Αλληλογραφία

Σφυρίδης θα μας έλεγε ποια ή τουλάχιστον πόσα ονόματα επιτέλους θα όφειλε, κατά τη γνώμη του, να περιέχει ένας τέτοιος οδηγός. Δεν θα επαναλάβω το λάθος μου: είναι αδύνα­ τη κάθε συζήτηση γύρω από ένα αντικείμενο που, σκόπιμα, δεν ορίζεται σαφώς και τα όριά του μετακινούνται διαρκώς ανάλογα με τις α­ ντιλήψεις και τα συμφέροντα του κάθε ενδια­ φερομένου. Ο κ. Σφυρίδης ανέφερε δειγματο­ ληπτικά καμιά τριανταριά ονόματα, των οποί­ ων την παράλειψη θεωρεί περίπου εγκληματι­ κή. Ο κ. Γουδέλης έδωσε τον δικό του κατάλο­ γο (που δεν συμφωνεί ούτε σ’ ένα όνομα με αυτόν του κ. Σφυρίδη). Κάποιοι άλλοι πέταξαν τις δικές τους προτιμήσεις (πάλι εντελώς δια­ φορετικές). Και ο χορός καλά κρατεί. Τί συζή­ τηση να γίνει με τέτοιους όρους; Στην πραγματικότητα, βέβαια, ο κ. Σφυρίδης και οι συν αυτώ δέν είναι τόσο ανόητοι ώστε να μην αντιλαμβάνονται το παράλογο των ενστάσεών τους και ότι σε θέματα όπως η λογοτε­ χνία η προσωπική γνώμη, όταν είναι τεκμηριω­ μένη, αποτελεί το ύπατο κριτήριο. Αυτό που τους πονάει δεν είναι οι παραλείψεις, αλλά η παράλειψη. Για να μη νομίζει ο κ. Σφυρίδης ότι καταφέρνει να το κρύψει αυτό, θα του θυμίσω μερικά πράγματα, και ας κρίνουν άλλοι ποιος το ρίχνει στην παλαβή: α) Στην πρώτη επιστολή του αναφέρθηκε στην πρόσφατη ανθολογία των Ε. Κοτζιά - Β. Χατζηβασιλείου και παρατήρησε ότι περιλαμβάνει ο­ κτώ πεζογράφους που λείπουν από τον δικό μου οδηγό. Η ανθολογία αυτή περιέχει 21 πεζογράφους που άρχισαν να γράφουν μετά το 1974. Ο Οδηγός περιλαμβάνει 36. Κανονικά, λοιπόν, ο κ. Σφυρίδης θα έπρεπε να στρέψει την παραλειψιολογία του μάλλον κατά του πρώτου βιβλίου. Αλλά δεν το κάνει. Γιατί, απλούστατα, ανθολογείται σ’ αυτό (ως ένας εκ των οκτώ). Αυτή η μικρή "λεπτομέρεια" άρκεσε για να καταπιεί ο κ. Σφυρίδης την κάμηλο, α­ φού διύλισετον κώνωπα. β) Η Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας του Mario Vitti (ελλ. έκδοση του 1987) περιέχει αναφορές σε 128 (περίπου) μεταπολεμικούς λογοτέχνες, αριθμός που λίγο απέχει από τους 113 του Οδηγού - και μιλάμε για αναφο­ ρές, οι περισσότερες επιτροχάδην, όχι λεπτο­ μερείς παρουσιάσεις. To Introduction to Modem Greek Literature του Roderick Beaton

(1994) περιέχει αναφορές σε μόνο 90 ονόμα­ τα από την ίδια περίοδο. Ωστόσο, κανένα από τα δύο αυτά εγχειρίδια δεν προκάλεσε τις δια­ μαρτυρίες για παραλείψεις, που εκτοξεύθηκαν κατά του Οδηγού. Γιατί άραγε; Μήπως ε­ πειδή οι συγγραφείς τους είναι ξένοι πανεπι­ στημιακοί, τους οποίους δεν είναι φρόνιμο να προκαλούμε και να ερεθίζουμε με τέτοιας σο­ βαρότητας ενστάσεις; γ) Ο κ. Σφυρίδης γνωρίζει πολύ καλά ότι μερι­ κούς από τους παραλειφθέντες που απαρίθ­ μησε στην πρώτη επιστολή του (όπως τον Ν. Βασιλειάδη και τον Σ. Τότλη) θα τους αγνοού­ σε, αν δεν τους είχα ανακαλύψει και προβάλει εγώ ο ίδιος, όταν έγραφα κριτικές στις εφημε­ ρίδες. Πώς τολμά λοιπόν να τους επικαλείται; Είναι δυνατό να μην περνάει από το μυαλό του ότι η παράλειψή τους δεν σημαίνει απαξίωση, αλλά απλούστατα ότι έχουν ακόμη πολύ λίγο έργο για να περιληφθούν, και ότι το ίδιο ισχύει και για πολλούς άλλους; Σταματώ εδώ, αν και θα είχα να πω πολλά α­ κόμη. Είναι δοκιμασία τόσο για τα νεύρα μου όσο και για την αισθητική μου ν’ απαντώ σοβα­ ρά σ’ αιτιάσεις όπως αυτές του κ. Σφυρίδη και δεν το λέω αυτό με έπαρση, αλλά με συντριβή, γιατί διαπιστώνω ότι όλη η συζήτηση γύρω από το βιβλίο μου εξαντλείται στο εξω­ φρενικό ερώτημα γιατί δεν περιλαμβάνονται όλοι όσους προτιμά ο ένας και ο άλλος. Η ι­ στορία με το γάιδαρο του Χότζα, δηλαδή. Υπό­ σχομαι στον εαυτό μου και στους αναγνώστες σου να μην επανέλθω σχετικά. Αυτός ο "φιλο­ λογικός καβγάς", όπως διεξάγεται, είναι άχα­ ρος και τελικώς θλιβερά, θλιβερότατα ανού­ σιος... Πολύ φιλικά Δημοσθένης Κούρτοβικ

χος No 359) κατά 500 δραχμές! Δε νομίζω ότι δικαιο­ λογείται μια τέτοια αύξηση και κατά τη γνώμη μου είναι α­ παράδεκτη πέρα για πέρα, σε σημείο μάλιστα που με κάνει να πω ότι το No 360 του περιοδικού σας είναι μάλλον το τελευταίο που αγοράζω. Επίσης το περιοδι­ κό έχει γεμίσει με ιλουστρασιόν διαφημίσεις στις 65 περίπου πρώτες σελίδες του και η πα­ ρουσίαση βιβλίων («Μόλις κυκλοφόρησαν») έ­ χει μειωθεί σημαντικά. Ακόμη, απουσιάζουν ε­ δώ και μερικά τεύχη τα αφιερώματα σε σημα­ ντικούς συγγραφείς, ποιητές κ.λπ.

2) Στο τεύχος No 360 και στη στήλη «Αλληλο­ γραφία» φιλοξενούνται σχόλιο του κ. Σφυρίδη και απάντηση του κ. Κούρτοβικ. Θα ήθελα να σημειώσω ότι συμφωνώ απόλυτα με τις απόψεις του κ. Σφυρίδη και διαμαρτύ­ ρομαι έντονα για το υστερόγραφο της απά­ ντησης του κ. Κούρτοβικ. Συγκεκριμένα ανα­ φέρει ο «πολυπράγμων» κ. Κούρτοβικ: «Ο κ. Σφυρίδης δεν αναφέρει ούτε ένα συγγραφέα τηςΔιασποράς. Γιατί άραγε; Μήπως δεν τους θεωρεί άξια μέλη του εθνικού και λογοτεχνι­ κού κορμού μάς;». Ο κ. Κούρτοβικ, λοιπόν, που ούτε καν ελληνικό επίθετο διαθέτει, πριν από μήνες, όταν το Σκοπιανό πρόβλημα ήταν στην επικαιρότητα, είχε δηλώσει με θράσος ό­ τι η Ελλάδα κάνει λάθος και πρέπει να σταμα­ τήσει αμέσως το εμπάργκο κατά των Σκοπιών. Είχε μάλιστα υπογράψει και σχετικό ψήφι­ σμα». Δεν καταλαβαίνω λοιπόν πως ο όχι φιλέλλην δίνει μαθήματα Ελληνισμού και «κό­ πτεται» δήθεν, για τους συγγραφείς και τους ποιητές της Διασποράς. Εύχομαι να είσαστε πάντα καλά. Με τιμή Δημήτρης Μ. Χανιωτάκης

Κρίσεις και παρατηρήσεις

Υ.Γ. Γία την αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων, δηλώνω προς το περιοδικό σας ότι τον κ. Σφυρίδη, του οποίου τις απόψεις ασπάζομαι, δεν τον γνωρίζω ούτε έχουμε ανταλλάξει ακό­ μη και μία «καλημέρα».

Αξιότιμοι κύριοι, δεχτείτε σας παρακαλώ τις προσωπικές μου κρίσεις-παρατηρήσεις σε δύο θέματα που α­ φορούν το έγκυρο και χρήσιμο περιοδικό σας.

1) Η τιμή του περιοδικού ανέβηκε (από το τεύ­

Την επιστολή θέσαμε υπόψη του κ. Δημοσθέ­ νη Κούρτοβικ, ο οποίος δεν θεώρησε απαραί­ τητο να απαντήσει.

□

Αλληλογραφία

Π O A IN

ΓΚΕΤΖ

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ "Το σπίτι των ονείρων", εί­ ναι η ιστορία της Θου, της κόρης του παλιού στρατιώ­ τη των Λίμπου. Αυτή η παράφορη χωρική με τα υπέροχα μπλε μάτια, χα­ μένη στο μεγαλείο ενός ονείρου, ξεκινάει να κατα­ κτήσει τον κόσμο. Έχει ακόμα ανάμεσα στα δά­ χτυλα των ποδιών της τη λάσπη τού Ασουάτ τη γεύση του σκληρού μαύ­ ρου ψωμιού στο στόμα της και αδάμαστη από­ φαση να επιβληθεί. Φτάνει μέχρι τα ανά­ κτορα του Φαραώ, γί­ νεται η ερωμένη του, η παλλακίδα του. Και κάποτε μπλέκε­ ται στο δίχτυ των συνωμοσιών και παί­ ζει ένα σημαντικό ρόλο στο παιχνίδι των δολοπλοκιών και των αντιθέσεων ανάμε­ σα στο πανίσχυρο ιερατείο *" και τον Βασιλιά. ΔΩΡΙΚΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 72 ΤΗΛ.: 3629675 Ζ. ΠΗΓΗΣ 29 ΤΗΛ.: 3303609,3301866 FA X :3301866

o 1996 συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από το θάνατο του Walt Disney, διάσημου Αμερικανού σχεδιαστή και παραγωγού κινουμένων σχε­ δίων, που είναι περισσότερο γνωστός ως δημι­ ουργός του Μίκυ Μάους και του Ντόναλντ Ντακ. Ο Disney αφιέρωσε τη ζωή του στη διασκέδαση μικρών και μεγάλων. Γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου του 1901 στο Ιλινόις του Σικάγο και ήταν το τέταρτο παιδί του Elias και της Flora Disney. Ο πατέρας του ήταν αγγλοϊρλανδικής καταγω­ γής, αλλά γεννήθηκε στον Καναδά, και η μητέρα του καταγόταν από το Οχάιο. Το 1906 η οικογένειά του με­ τακινείται και εγκαθίσταται σε μια φάρμα στο Μιζούρι, όπου θα παραμείνει για τέσσερα χρόνια. Αυτή η διαμο­ νή στην εξοχή αποτέλεσε σημαντική παιδική εμπειρία για τον Disney και τα τέσσερα αδέλφια του: εκεί ο μικρός Ουόλντ ανακά­ λυψε την ομορφιά της φύσης και ξεκίνησε τα πρώτα του σκίτσα. Το 1910 η οικογένεια πηγαίνει στο Κάνσας, όπου ο Disney φανερώνει ένα πρώιμο τα­ λέντο για τη ζωγραφική, και κατόπιν στο Σικάγο, όπου θα διδαχτεί συστη­ ματικά σχέδιο, το 1918, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Disney προσπάθησε να καταταγεί στο στρατό, αλλά δεν τα καταφέρνει λόγω ηλικίας. Κατάφερε όμως να τον πάρουν ως εθελοντή στον Ερυθρό Σταυρό και να πάει στη Γαλλία ως οδηγός σε νοσοκομειακό αυτοκίνητο. Τον Οκτώβριο του 1919 επιστρέφει στο Κάνσας και εργάζεται σχεδιάζο­ ντας για μια μικρή διαφημιστική εταιρεία. Γύρω στα 1921 γνωρίζεται με τον Ub Iwerks, ένα νεαρό Γερμανό σχεδιαστή, συνδέονται με μεγάλη φιλία και αποφασίζουν να ενώσουν τα ταλέντα τους. Το 1922, μαζί με τον Iwerks δημιούργησαν μια μικρή εταιρία, η οποία αναλάμβανε την παραγωγή δια­ φημίσεων για τον κινηματογράφο και αστείων μικρών ιστοριών. Ένα χρό­ νο αργότερα, η εταιρεία διαλύεται χωρίς επιτυχία. Έτσι, το 1925 ο Walt Disney, με σαράντα δολάρια στηντσέπη, φεύγει μαζί με τον Iwerks για ν’ αναζητήσουν την τύχη τους στο Χόλιγουντ. Εκεί με τη βοήθεια του αδελφού του, Ρόι, δημιούργησαν την εταιρία «Disney Brothers Cartoon Studio» και άρχισαν να δουλεύουν σκληρά, αλλά με πολύ μεράκι. Οι πρώτες τους κεφάτες ιστορίες κινουμένων σχεδίων ονομάζο­ νταν «Οι κωμωδίες της Αλίκης» και έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή συνδύαζαν την περιπέτεια με άφθονο χιούμορ. Στις 13 Ιουλίου ο Disney νυμφεύεται τη Lillian Bounds. To 1927 παρουσιά­ ζει έναν νέο ήρωα: τον Όσβαλντ, τον Τυχερό Λαγό. Στις 18 Νοεμβρίου 1928, ο Μίκυ Μάους και η Μίνι κάνουν την πρώτη δημόσια εμφάνισή τους στο Κόλονι Θήατερ της Νέας Υόρκης, στην πρώτη ομιλούσα ταινία κινουμένων σχεδίων του Disney, το «Ατμόπλοιο Γουίλυ». Ο ίδιος ο Ντίσνεϊ θα δανείσει τη φωνή του στον ήρωάτου. Την ίδια εποχή δημιουργεί και μια σειρά από 75 μικρές ιστορίες, ζωντανεύοντας ζώα, φυτά και έντομα. Το 1932 η αμερικανική Ακαδημία βραβεύει την ταινία του «Λουλούδια και Δέντρα» και το 1933 την ταινία «Τα τρία γουρουνάκια». Στις 21 Δεκεμβρίου 1937 προβάλλεται η «Χιονάτη και οι επτά Νάνοι» στο Κεντρικό Θέατρο του Λος Άντζελες, που θα σημειώσει τεράστια επιτυχία. Το 1940 προβάλλονται ο «Πινάκιο» και η «Φαντασία», μια καινούρια σειρά

T

M D is m l Mi Mm; Mo mdim μαζφι

από χαριτωμένες εικονογραφημένες ιστορίες με τη γοη­ τευτική υπόκρουση της μουσικής μεγάλων συνθετών, ό­ πως ο Μπαχ ο Μπετόβεν, ο Τσαϊκόφσκι κ.ά. Το 1941 προβάλλεται ο «Ντάμπο», το γνωστό μας ιπτάμενο ελεφαντάκι, και το 1942 ο «Μπάμπι» το μικρό ορφανό ελάφι του δάσους. Το 1943 προβάλλεται «Το πρόσωπο του Φύρερ», ένα αντιναζιστικό έργο, με πρωταγωνιστή τον Ντόναλντ Ντακ, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία και βραβεύ­ τηκε για το θέμα και το περιεχόμενό της από την Ακαδη­ μία.

κατάφερε. Ο ίδιος χαρακτήρισε τη μέρα εκείνη σαν μια από τις πιο ευτυχισμένες της ζωής του. Την ίδια χρονιά προβάλλεται «Η λαίδη και ο αλήτης» και ακολουθούν το 1961 «Τα 101 σκυλάκια της Δαλματίας». Τον Αύγουστο του 1964 προβάλλεται η ταινία «Μαίρη Πόπινς», όπου για πρώτη φορά κινούμενα σχέδια συμπρωταγωνιστούν με ηθοποιούς, δίνοντας ένα φα­ νταστικό αποτέλεσμα. Η ταινία, με πρωταγωνίστρια την Julie Andrews, κέρδισε έξι βραβεία από την αμερικανική Ακαδημία.

Τα Χριστούμεννα του 1950 ο Disney πραγματοποιεί το

Στις 15 Δεκεμβρίου του 1966, ο Walt Disney, ο άνθρω­ πος που ζωντάνεψε τα όνειρα και τη φαντασία των παιδών, πεθαίνει στο Λος Άντζελες, βυθίζοντας τον κόσμο σε θλίψη. Εξακολουθούν όμως να παραμέ­ νουν αθάνατοι οι ήρωες που εκείνος δημιούργησε και να μας τον θυμίζουν. Πιστή στο «πνεύμα Disney», η εταιρεία «Walt Disney Productions» θα συνεχίσει το δημιουργικό έργο του. Έτσι το 1971 ένα νέο πάρκο διασκέδασης ανοίγει στο Ορλάντο της Φλόριντα, το 1983 μια ακόμα Ντίσ­ νεϋλαντ θα δημιουργηθεί στο μακρινό Τόκυο, ενώ τον Απρίλιο του 1992 θα ανοίξει τις πύλες της και η μαγευτική Euro-Disney Land. Παράλληλα νέες ται­ νίες θα συνεχίσουν να συνεπαίρνουν μικρούς και με­ γάλους: «Οι αριστόγατες» (1970), «Ποιος παγίδεψε τον Ρότζερ Ράμπιτ» (1988), «Ο Βασιλιάς των λιοντα­ ρών» (1994) και η πρόσφατη «Ποκαχόντας» (1995) είναι μερικές από τις ταινίες των στούντιο Disney.

0 Μίκυ Μόους (1 9 28 -1 99 5)

πρώτο χριστουγεννιάτικο σόου του από τηντηλεόραση. Χιλιάδες παιδιά στις ΗΠΑ παρακολούθησαν εκείνο το ε­ ντυπωσιακό πρόγραμμα και από τότε είχαν την ευκαιρία να παρακολουθούν συχνά και άλλες εκπομπές του Disney στην τηλεόραση. Τον ίδιο καιρό προβάλλονται κι άλλες ταινίες του: «20.0000 λεύγες κάτω από τη θάλασ­ σα» (με ηθοποιούς) και η ταινία «Σταχτοπούτα» (κινουμένων σχεδίων). Το 1951 προβάλλεται «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» με την ίδια επιτυχία. Η εταιρία Disney, που είχε ήδη κατορθώσει από εκείνη την εποχή να μπει στις καρδιές χιλιάδων παιδιών, απο­ φάσισε να δημιουργήσει το πρώτο πάρκο διασκέδασης. Στις 17 Ιουλίου 1955 άνοιξε τις πόρτες της η πρώτη Ντίσνεϋλαντ στην Καλκρόρνια. Ο Disney ήθελε να δημι­ ουργήσει «έναν φανταστικό κόσμο, όπου οι μεγάλοι και τα παιδιά θα μπορούσαν να διασκεδάζουν μαζί», και το

Ρεπορτάζ

Ο Μίκυ Μάους γεννήθηκε στη φαντασία του δημι­ ουργού του στις αρχές του 1928, όταν ο Disney μαζί με τη γυναίκα του Lilian επέστρεφαν με το τρένο από τη Νέα Υόρκη στο Λος Άντζελες. Είχαν πάει για μια ε­ πιχειρηματική συνάντηση, στην οποία ο Disney είχε εκχωρήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του πρώ­ του του χάρτινου ήρωα, του Όσβαλντ του Τυχερού Λαγού. Στο ταξίδι της επιστροφής ο Disney σχεδίασε έ­ ναν μικρό ποντικό με κόκκινο κοντό παντελόνι που τον βάφτισε «Μόρτιμερ». Όμως η Lillian έβρισκε το «Μόρτιμερ» υπερβολικά πομπώδες για ένα μικρό ποντίκι και τον βάφτισε «Μίκυ». Όταν ο Disney έφτασε στο στούντιο του στρώθηκε αμέσως στη δουλειά για να ετοιμάσει την πρώτη του ταινία με ήρωα τον Μίκυ, «Τρελός για τα Αε­ ροπλάνα», μια βωβή ταινία κινουμένων σχεδίων που δεν είχε εμπορική επιτυχία. Όμως ο Disney δεν απογοητεύ­ τηκε: δεύτερο φιλμ «Ο Γκάουτσο καλπάζει».

0 iiyoc ptic ταινίες Στα τέλη του 1927 η κινημαγραφική εταιρία «Warner Brothers» εισήγαγε τον ήχο στις κινηματογραφικές αί­ θουσες με τον τραγουδιστή της τζαζ ΑΙ Paulson. Ο Disney κατάλαβε ότι οι ομιλούσες ταινίες ήταν το μέλλον

του κινηματογράφου και άρχισε να σχεδιάζει ένα τρίτο φιλμ με τον Μίκυ, αυτή τη φορά με ήχο. Ο τίτλος ήταν «Το ατμόπλοιο Γουίλυ». Για να κινηματογραφήσει την ηχητική μπάνια της ται­ νίας ο Disney χρειάστηκε να πάει στη Νέα Υόρκη, αφού καμιά εταιρία στην Καλιφόρνια δεν είχε τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ο Disney επένδυσε τα πάντα σ’ αυτή την ται­ νία. Όταν όμως ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκε, σε μια ειδική προβολή για επαγγελματίες στη Νέα Υόρκη, «Το ατμόπλοιο Γουίλι» έσπασε τα ταμεία και σύντομα η Αμερική ολόκληρη μιλούσε για τον εμπνευσμένο δημι­ ουργό του Μίκυ Μάους, που μάλιστα ο ίδιος δάνειζε τη φωνή του στον ήρωά του, μέχρι το τέλος του Β1 παγκο­ σμίου πολέμου.

Από τον Κινηματογράφο στο

kouikc

'Οταν, προς το τέλος του 1929, ήταν πια φανερό ότι ο Μίκυ Μάους είχε καθιερωθεί ως ακαταμάχητη εικόνα, ι­ κανή να προσελκύσει μικρούς και μεγάλους, το πρακτο­ ρείο «King Feature Syndicate», το οποίο ελεγχόταν από το εκδοτικό συγκρότημα του William Rudolf Hearst (γνω­ στού μεγιστάνα του Τύπου της εποχής), δεν άφησε να του ξεφύγει η ευκαιρία να το εκμεταλλευτεί. Πρότεινε στον Walt Disney να αγοράσει τα δικαιώματα και να βγά­ ζει τον Μίκυ Μάους σε «στριπ» για τον ημερήσιο Τύπο. Ο Disney ανέθεσε στον Ub Iwerks να μελετήσει τις δυνατό­ τητες υλοποίησης της πρότασης και με βαριά καρδιά α­ ποφάσισε να μεταφέρει, σιγά - σιγά, τον Μίκυ από την ο­ θόνη στο χαρτί! Το πρώτο «στριπ» εμφανίστηκε σε μερικές εφημερίδες στις 13 Ιανουάριου του 1930. Ήταν σχεδιασμένο με μο­ λύβι από τον Iwerks και περασμένο με μελάνι από τον Winn Smith. Το σενάριο το έγραφε ο ίδιος ο Disney, και δεν ήταν τίποτε περισσότερο από συρραφή των δρωμέ­ νων των κινηματογραφικών του ταινιών. Τον Απρίλιο του 1930 το «King Feature Syndicate» ζήτη­ σε από τον Disney να εγκαταλείψει τις μικρές ιστορίες και να δημιουργήσει πιο πολύπλοκες και περιπετειώδεις ιστορίες. Έτσι προσλαμβάνονται νέοι συνεργάτες και κάνουν την εμφάνισή τους οι υπόλοιποι γνωστοί μας χα­ ρακτήρες των κινουμένων σχεδίων της «δεύτερης γε­ νιάς», μια σειρά ηρώων πιο «εύπλαστων» από σχεδιαστική άποψη. Το 1933 εμφανίστηκε στη Νέα Υόρκη ο Μίκυ σε δικό του περιοδικό: ήταν το Mickey Mouse Magazine.

Το «Ελληνικό» M iku Μ ο υ ς Τον Απρίλιο του 1995 το «ελληνικό» Μίκυ Μάους, το πιο αγαπημένο παιδικό περιοδικό, γιόρτασε τα γενέθλιά του. Συμπλήρωσε στην Ελλάδα 1.500 τεύχη, δηλαδή 1.500 βδομάδες κυκλοφορίας, σταθερά, κάθε Παρα­ σκευή, και όπως ήταν επόμενο γιόρτασε την επέτειο αυτή με ένα ξεχωριστό, πανηγυρικό τεύχος 200 σελί­ δων, που ενθουσίασε τους φίλους του.

Η ιδέα της δημιουργίας του «ελληνικού» Μίκυ Μάους ξε­ κίνησε μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Γυναίκα». Το «ελληνικό» Μί­ κυ Μάους, με πρότυπο το ιταλι­ κό «ΤοροΙίηο», έ­ κανε την εμφάνι­ σή του στα περί­ πτερα την 1η Ιουλίου 1966, κερδίζοντας από την πρώτη στιγμή τα Ελληνόπουλα: είναι το έντυπο που έχει περάσει από τα χέρια ό­ λων των Ελλήνων έως 40 ετών. Οι πρώτοι του ανα­ γνώστες θυμόμα­ στε με νοσταλγία εκείνα τα χρόνια που διαβάζαμε το περιοδικό και πόσο μας βόλευε το μι­ κρό του σχήμα για να το κρύβουμε σαν απαγορευμένο καρπό στη σχολική μας σάκα, ανάμεσα στα σχολικά βι­ βλία, ή και να το καμουφλάρουμε στο διάβασμα μ’ ένα α­ νοιχτό τετράδιο! Άλλοι καιροί τότε... Ανάλογα «εξωσχολικά αναγνώσμα­ τα» διώκονταν από το άκαμπτο εκπαιδευτικό σύστημα και απαγορεύονταν από τους φανατικούς λειτουργούς του αλλά και από αδυσώπητους γονείς! Πέραν από τους αριθμούς, το Μίκυ Μάους είναι το πε­ ριοδικό που διαγράφει, για τριάντα σχεδόν χρόνια, μια ξεχωριστή τροχιά στο στερέωμα των ελληνικών περιοδι­ κών. Η κυκλοφορία του στη δεκαετία του 70, τη χρυσή δεκαετία του ελληνικού Τύπου, έφτανε τα 100.000 τεύ­ χη εβδομαδιαίως, γεγονός που προκάλεσε το θαυμασμό των Αμερικανών εκδοτών της Disney, οι οποίοι απένειμαν στον εκδότη και διευθυντή του ελληνικού Μίκυ Μά­ ους Χρήστο Τερζόπουλο ειδική τιμητική διάκριση. Βέ­ βαια από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ. Τώρα πλέον περίπου 36.000 μικροί αναγνώστες σπεύδουν κά­ θε Παρασκευή στο περίπτερο για ν’ αγοράσουν το Μίκυ Μάους, αλλά ο αριθμός αυτός θεωρείται από τους υπεύ­ θυνους ιδιαίτερα ικανοποιητικός, αφού κυκλοφορεί ταυτόχρονα ένα πλήθος ανταγωνιστικών εικονογραφη­ μένων παιδικών περιοδικών.

Η εμφάνισή του Ωστόσο, αν και ο Μίκυ Μάους στην Ελλάδα κοντεύει να τριανταρίσει, φαίνεται να είναι πιο φρέσκος από ποτέ. Και αυτό οφείλεται και στον τεχνικό εκσυγχρονισμό του περιοδικού. Στην αρχή οι φιγούρες χρωματίζονταν με το

του και με μια σειρά εξαιρετικών σεναρίων δημιουργεί νέες τάσεις που κατακτούν το παιδικό και ολο­ ένα και περισσότερο από το ενήλι­ κο κοινό, που νοσταλγεί τη χαμένη νιότητου.

Το πνεύμα του «Disney»

χέρι και το περιοδικό ήταν μικρού σχήματος. Οι διάλογοι ήταν κι αυτοί χειρόγραφοι, οι σελίδες μόλις πενήντα κι ε­ ναλλάξ ασπρόμαυρες. Τώρα πλέον χρησιμοποιούνται ειδικές γραμματοσειρές για τους διαλόγους των ηρώων του, οι σελίδες μοντάρονται σε ειδικά μηχανήματα και εδώ κι ένα χρόνο, ολόκλη­ ρο το περιοδικό χρωματίζεται με τη βοήθεια ηλεκτρονι­ κού υπολογιστή.

Το παρόν και το υέλλον Σήμερα το Μίκυ Μάους δεν είναι μόνο του. Η οικογένεια του Disney μεγάλωσε. Πέρα από το «Μεγάλο Μίκυ» και τα απολαυστικά «Κλασικά» μια νέα γενιά με σύγχρονη δυναμική κατάκτησε ήδη το αναγνωστικό κοινό. Το «Κόμιξ» με δημιουργίες κλασικών σχεδιαστών των studio Disney αποτελεί μια ξεχωριστή συλλεκτική έκδο­ ση για εξαιρετικά απαιτητικούς αναγνώστες. Οι ιστορίες του Carl Barks, π.χ., έχουν ιδιαίτερη αξία, γιατί αυτός υπήρξε ο δημιουργός της «παπιοπαρέας» και επινόησε κλασικές φιγούρες, όπως τον Σκρουτζ, τη Μάτζικα, τον Γκαστόνε. Το «Αλμανάκο» με έμφαση στα σπορ, τον κινηματογρά­ φο και τα βιντεοπαιχνίδια αποτελεί ένα σύγχρονο μο­ ντέρνο παιδικό περιοδικό «ποικίλης ύλης». Οι «Χαρούμενες Ιστορίες» διασκεδάζουν και ψυχαγω­ γούν ολόκληρη την οικογένεια. Το «Ντόναλντ» είναι ένα περιοδικό γέλιου με πρωταγωνι­ στή τον πιο αγαπημένο ήρωα του Disney σε ιστορίες με νέα σχεδιαστική αντίληψη. Τέλος το «Μίκυ Μυστήριο», μια σειρά νουάρ αστυνομι­ κών ιστοριών, αποτελεί την τελευταία εκδοτική επιτυχία των εκδόσεων Τερζόπουλου. Για το άμεσο μέλλον, η «Μίννυ και η παρέα της» είναι ο ε­ πόμενος εκδοτικός στόχος. Πρόκειται για ένα κοριτσί­ στικο περιοδικό με τη γνωστή συνταγή επιτυχίας των δημιουργών του Disney. Όπως είναι φανερό ο Μίκυ Μάους επιστρέφει στις ρίζες

Η οικογένεια Disney, πέρα από τις όποιες αλλαγές που επέβαλε η ε­ ξέλιξη, μπόρεσε να διαμορφώσει και να διατηρήσει έναν κώδικα δε­ οντολογίας, έναν ευρύτερα ευνο­ ούμενο «παιδαγωγικό» κώδικα. Η συνέπεια στη γλώσσα, ο σεβα­ σμός σε φύλα, φυλές, θρησκείες και πολιτεύματα διέπουν τον κό­ σμο του Disney. Μέσα από την καθημερινότητα της Λιμνούπολης και του Μίκυ Σίτυ προβάλλει το όραμα μιας ουμανιστικής κοινωνίας, κι όσο για τον φιλάργυρο Σκρουτζ και τους κακούς λύκους τα παθήματα ας τους γίνουν μαθήματα! Ας μην παραβλέπουμε άλλωστε π^ς ο Disney είναι αυτός που με τα κόμικς και τις ταινίες κινουμένων σχε­ δίων του είναι εκείνος που βοήθησε, ως ένα βαθμό, τα παιδιά να λυτρωθούν από φοβίες, όπως π.χ. αυτή των ζώων.

ΚΩΝΤΑΝΤΙΝΟΣΔ. ΜΑΑΑΦΑΝΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Finch Christopher and oth., The arte of Walt Disney.

From Mickey Mouse to the Magic Kingdoms. With a special essay by Peter Blake, New York, 1973.

Walt Disney’s treasury of Children’s classics. Edited

by Darlene Greis, New York, 1978.

Thomas Frank, Disney's animation: the illusion of life, N.Y., 1981.

Beard Richard R., Walt Disney’s EPCOT Center.

Creating the new world of tomorrow, New York, Abrams, 1982.

Cuihane John, Walt Disney’s Fantasia, New York, 1983.

Steve Birnbaum brings you the best of Walt Disney’s World: the official guide, Houghton Mifflin Co, 1989.

Thomas Bob, Disney’s Art of animation. From Mickey Mouse to the Beauty and the Beast, New York, 1991.

EuroDisney Resort. Sightseeing in the area. Michelin, Paris 1993.

Disney’s World. Στο «Newsweek», August 14,1995.

The Encyclopaedia Americana. Internation Edition, vols5nd,9nd, 19 nd, 1988.

11. The New Encyclopaedia Britannica,vo\.3nd, 1991.

Αλκυόνη Παπαδάκη

Ή ταν η μικρή αράχνη που στήριζε μια μεταξωτή κλωστή σ' ένα φ ύλλο του γιασεμιού κι ύστερα κρεμότανε πάνω της και νανούριζε τους πόθους της. Ή ταν η ανόητη σαύρα που κρύφτηκε στη ρίζα του αλεξανδρινού, γιατί φοβήθηκε τη σκιά της ερημιάς. Ή ταν η φτερούγα από

τ' όνειρο

του Σέβη που καρφώθηκε σαν το σουγιά

σε μια γινωμένη ρόγα σταφυλιού. Ή ταν ο αναστεναγμός από τον ξεσταχιασμένο έρωτα του Σ ούλια πού έκανε τις πέτρινες βρύσες να ιδρώ­ νουν. Ή ταν οι κόμποι από το φαρμάκι στην ψυχή της Σιδεριάς που έσταζαν πάνω στα κυκλάμινα και τα ξέραιναν. Ή ταν η αναπνοή του Α έου που τρεμόπαιζε στα φτερά της άσπρης πεταλούδας και δεν την άφηνε να απο­ κοιμηθεί. Ή ταν η αγάπη της Δαμάσκας που άνοιγε τα μπουμπούκια της μπιγόνιας. Ή ταν ό λ αυτά ανακατωμένα. Π οιος μπορούσε να τα ξεχωρίσει... Και προς τη Το νέο αυτό μυθιστόρημα της Αλκυόνης Παπαδάκη έχει όλα τα στοιχεία της καλής λογοτεχνίας: τα επεισόδια έχουν τη συναρπαστικότητα και την πυκνότητα μιας άριστης αστυνομικής ιστορίας· οι χαρακτήρες αυτοσυστήνονται μέσω της δράσης τους ο καθένας· ο έρωτας υποβόσκει και συχνά κατατρώγει την αθωότητα· τα αισθήματα προσπαθούν να ξεπεταχιουν για να γίνουν θέματα ζωής, αλλά χάνονται στη δίνη της αδυσώπητης πραγματικότητας... Είναι μια ιστορία με αλλεπάλληλα ξαφνιάσματα και με πολλές -πάρα πολλές- αλήθειες για τους άθλιους αυτου του κό­ σμου.

κ α ι β γ είτε μ ε -

Φ ορέστε το «ΣΚΙΣΜΕΝΟ W A0AKI» τά την «ΜΠΟΡΑ»

8

ά από «ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΠΙΤΙ» m

γ ια να δ είτε «ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ» «ΑΜΑΝ... ΑΜΑΝ!»

u Μ ΑΥΡΟΜ ΙΧΑΛΗ 5 · 1 0 6 7 9 Α Θ Η Ν Α ΤΗΛ.: 3 6 0 1 5 5 1 · FAX: 3 6 2 3 5 5 3

και

Έρευνα για τις εξωσχολικές δραστηριότητες των μαθητών Πού αφιερώνουντον ελεύθερο χρόνοτους οι μαθητές; Αθλητισμός, τηλεόραση, εξωσχολικό διάβασμα και έλλειψη ελεύθερου χρόνου

Η ΤΑπΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα διενεργήθηκε στο διάστημα 1-24 Νοεμβρίου 1995 σε 512 μαθητές Δημοτι­ κών (114), Γυμνασίων (230) και Λυκείων (168), της Νέας Σμύρνης, της Γλυφάδας, της Βούλας, της Καλλιθέας, της Αργυρούπολης, της Δραπετσώνας, του Αιγάλεω και του Περιστεριού.

Έρευνα

Είναι γνωστό ότι η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου είναι ζωτική ανάγκη για το άτομο αφού στη διάρκειά του δίνεται η δυνατότητα να αναπτύσσει τα ενδιαφέροντα και τις πρωτοβουλίες του, να ε­ μπλουτίζει τ ις εμπειρίες και τα βιώματά του, να διευρύνει τον πνευματικό του ορίζοντα με δρα­ στηριότητες που το ίδιο επιλέγει. Σε έρευνα, που πραγματοποιήσαμε σε μαθη­ τές σχολείων της Περιφέρειας Πρωτευούσης σχετικά με τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου τους, αποκαλύπτεται ότι ένας μικρότε­ ρος αριθμός μαθητών στο Δημοτικό, μεγαλύτε­ ρος στο Γυμνάσιο και πολύ μεγαλύτερος στο Λύ­ κειο δηλώνει απεγνωσμένα ότι δεν έχει ελεύθε­ ρο χρόνο. Η ανάγνωση, λοιπόν, του πίνακα 1 φανερώνει ότι για τους μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου, πρώτη θέση στις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου έχει η ενασχόληση με τον α­ θλητισμό, ενώ για τους μαθητές του Δημοτικού σχολείου τη θέση αυτή κατέχει η επιλογή «παίζω με παιχνίδια». Η προετοιμασία για τις Γενικές Εξετάσεις και ό,τι αυτή συνεπάγεται σε σχέση με τα φροντι­ στήρια, ιδιαίτερα, κ.λπ. ανεβάζει στην τρίτη θέση στους μαθητές Λυκείου την απάντηση «δεν έχω ελεύθερο χρόνο».

Π ΙΝ Α Κ Α Σ 1 : Π Ρ Α Κ Τ ΙΚ Ε Σ Τ Ο Υ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Υ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ Τ Ω Ν Μ Α Θ Η Τ Ω Ν (Τ Ι ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ Μ ΑΘ Η ΤΕΣ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΠΗ ΓΑΙΝ Ο ΥΝ ΣΤΟ ΣΧ Ο ΛΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΑ Π ΑΣΗ Σ Φ ΥΣΕΩ Σ Φ ΡΟ Ν ΤΗ ΣΤΗ ΡΙΑ ) ΕΠ ΙΛ Ο ΓΕ Σ · Π ΡΟ Τ ΙΜ Η ΣΕΙΣ (% ) Δρασιηριότηιες ίου ελεύθερου χρόνου Μαθητές του Δημοτικού Μαθητές του Γυμνασίου Κάνω αθλητισμό (Γυμναστική, Μπάσκετ, Ποδόσφαιρο κ.λπ.)

15% 30% Βλέπω τηλεόραση, video, ακούω ραδιόφωνο 23% 24% Διαβάζω εξωσχολικά βιβλία, ζωγραφίζω 16% 14% Δεν έχω ελεύθερο χρόνο 8% 12% Παίζω με παιχνίδια 31% 5% Πηγαίνω βόλτα ή Καφετέρια, σφαιριστήρια, UFO, Disco, κ.λπ.

2% 7% Παίζω computer 4% 6% Πηγαίνω σινεμά, θέατρο 1% 2%

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο «σχολικός χρόνος» έχει σήμερα μια τάση επεκτατισμού σε βά­ ρος του ελεύθερου χρόνου και αυτό δεν α­ φορά αποκλειστικά τις μεγάλες σχολικές ηλι­ κίες. Η απάντηση «δεν έχω ελεύθερο χρόνο», καταλαμβάνει και την πέμπτη θέση στους μα­ θητές του Δημοτικού σχολείου, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι ένα τμήμα του μαθητικού πληθυσμού, ακόμη και στην ευαίσθητη ηλικία των 6-12 ετών τρέχει... για να προλάβει το σχολείο, τα φροντιστήρια, τις ξένες γλώσ­ σες, τα μουσικά όργανα, τα μπαλέτα, μηδενί­ ζοντας κάθε πρακτική παιχνιδιού, ανεμελιάς, ξεγνοιασιάς, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας.

ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΤΗΛΕΘΕΑΣΗ ΣΑΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ η «έγχρωμη ευτυχία» ψυχαγωγεί όλοκαιλιγοτερους Είναι γνωστό ότι ο χρόνος που καταλαμ­ βάνει η τηλεόραση στις καθημερινές εξω­ σχολικές δραστηριότητες των μαθητών είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Ωστόσο φαίνεται ότι σήμερα υπάρχει μια τάση αλλαγής του «τοπίου», αργή αλλά στα­ θερή. Η ανάγνωση του πίνακα 2 φανερώνει τις ώρες που διαθέτουν οι μαθητές στην τηλεό­ ραση ανάλογα με τη σχολική τους βαθμίδα. Ένας στους τέσσερις μαθητές της υποχρεω­ τικής εκπαίδευσης (Δημοτικό, Γυμνάσιο) α­ φιερώνουν στην παρακολούθηση προγραμ­ μάτων της τηλεόρασης από «2 ώρες και πά­ νω». Παράλληλα οι δύο στους τέσσερις αφιε­

Μαθητές του Λυκείου

Μέσος όρος

26% 21% 12% 18% 1%

25% 23% 14% 13% 9.5%

14% 3% 5%

8% 4,5% 3%

ρώνουν περίπου «1 έως 2 ώρες», ενώ ο ένας στους τέσσερις «καμία έως 1» ώρα. Σε παλιότερη έρευνα της Λουκίας Μπεζέ που έγινε σε μαθητικό πληθυσμό, κυρίως σχολείων της Αθήνας, τονίζονταν ότι σε κάθε 4 μαθητές οι 3 έβλεπαν τηλεόραση από 2 έως 5 ώρες την ημέρα εξαντλώντας έτσι σχεδόν το σύνολο του ελεύθερου χρόνου τους. Η σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο ερευνών φανερώνει αν όχι μια σημαντική διαφοροποίηση, τουλάχιστον ορισμένες ο­ ρατές τάσεις. Οι μαθητές έχουν μειώσει το χρόνο που αφιερώνουν σε παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, προφανώς, εί­ τε επειδή δεν «καλύπτονται» πλέον από αυτά είτε επειδή έχουν αρχίσει να στρέφονται και σε άλλες δραστηριότητες.

ΠΟΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΟ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ πόσο διαβάζουν τα παιδιά μας; Παρά την τεράστια ανάπτυξη των ηλε­ κτρονικών μέσων επικοινωνίας το βιβλίο εξα­ κολουθεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη γλωσσική, νοητική και συναισθηματική ανά­ πτυξη του παιδιού και η ανάγνωση αναγνωρί­ ζεται ως σημαντικότατο στοιχείο της διανοη­ τικής πορείας του. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια, έχει επισημανθεί μια αργή αλλά σταθερή στροφή των παιδιών και των εφήβων σχολικής ηλικίας προς το βιβλίο, γεγονός που τροφοδοτεί και τη θεαματική αύξηση των εκδόσεων για παι­ διά που ήδη καταλαμβάνουν την πρώτη θέση. Ποια θέση καταλαμβάνει η ανάγνωση εξω-

Έρευνα

59

σχολικών βιβλίων στις δρα­ Π ΙΝ Α Κ Α Σ 2 : Χ Ρ Ο Ν Ο Σ Π Α Ρ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Η Σ Η Σ στηριότητες του ελεύθερου Τ Η Λ Ε Ο Π Τ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ω Ν χρόνου του μαθητή; ΑΠΟ Μ ΑΘ Η ΤΕΣ ΚΑΤΑ ΒΑΘ Μ ΙΔΑ Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Σ Η Σ Ποιοι παράγοντες επηρε­ άζουν το ενδιαφέρον των I παιδιών για τα βιβλία και το | ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ ΚΑΜΙΑ ΕΟΣ 1 QPA 1 ΕΟΣ 2 ΟΡΕΣ 2 ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΟΡΕΣ | διάβασμα στη διάρκεια της 28% ' 46% 26% Μαθητές δημοτικού σχολικής τους πορείας; 52% 28% Μαθητές Γυμνασίου 20% Ποιος είναι ο ρόλος του Μαθητές Λυκείου 45% 39% 16% οικογενειακού περιβάλλο­ ντος και του σχολείου στην Εδώ, βέβαια, πρέπει να επισημάνουμε ότι, προσέγγιση του παιδιού με το βιβλίο; είναι οι συνθήκες του οικογενειακού περιβάλ­ Απάντηση στα ερωτήματα αυτά μπορεί να λοντος (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστι­ δοθεί από τα αποτελέσματα έρευνας που διε­ κές) που προσδιορίζουν και τη σχέση του ξάγαμε με τη βοήθεια εκπαιδευτικών σε μα­ παιδιού με το βιβλίο και την ανάγνωση. Η θητές τη ς Περιφέρειας Πρωτευούσης. συχνότητα επαφής με το βιβλίο, η φιλαναΗ ανάγνωση του πίνακα 3 φανερώνει ότι: γνωσία, δεν είναι προφανώς προϊόν κάποιων α. Τρεις στους τέσσερις μαθητές διάβα­ ατομικών χαρακτηριστικών. Είναι αποτέλε­ σαν εξωσχολικά βιβλία μέσα στο 1995! σμα της συνολικής ως τότε διαμόρφωσης β. Ο αριθμός των μαθητών που δεν διάβα­ της προσωπικότητας των παιδιών μέσα σε σαν κανένα εξωσχολικό βιβλίο αυξάνει όσο διαφοροποιημένα, δηλαδή κοινωνικά προσ­ προχωράμε στις βαθμίδες της εκπαίδευσης! διορισμένα οικογενειακά περιβάλλοντα. Το 34% των μαθητών διάβασαν μέσα στο Είναι σαφές ότι το παιδί που ζει σ’ ένα πε­ 1995 1-2 εξωσχολικά βιβλία, το 43% περισσό­ ριβάλλον όπου η «φιλική» επαφή με το βιβλίο τερο από τρία, ενώ υπάρχει ένα ποσοστό είναι μια διαρκής και προνομιακή πρακτική διόλου ευκαταφρόνητο - της τάξης του 23% των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου, που δεν διάβασαν, μέσα στο χρόνο αυτό, ού­ τό τε έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να τε ένα εξωσχολικό βιβλίο. στραφεί σ ’ έναν αντίστοιχο προσανατολισμό. Παράλληλα, ενώ οι μαθητές τού δημοτι­ Κοντολογίς, στα οικογενειακά περιβάλλο­ κού σχολείου που δεν διάβασαν κανένα βι­ ντα που τα βιβλία είναι αντικείμενα της καθη­ βλίο δεν ξεπερνούν το 16%, το αντίστοιχο πο­ μερινότητας, όπως τα λοιπά βιομηχανικά σοστό στους μαθητές του Γυμνασίου φτάνει προϊόντα, τα παιδιά αποκτούν από τη βρεφι­ το 24% και στο Λύκειο ανέρχεται στο 27%. κή ηλικία μια αδιόρατη και ανεπαίσθητη εξοι­ Είναι αλήθεια ότι η φιλαναγνωσία σαν επι­ κείωση μαζί τους. λογή και πρακτική δεν αποκτιέται εύκολα αλ­ Παράλληλα είναι γνωστό, ότι ένα μεγάλο λά αντίθετα προϋποθέτει έγκαιρη, συχνή, μέρος του μαθητικού πληθυσμού με κοινά συστηματική και συνδυασμένη παρέμβαση ό­ κοινωνικά χαρακτηριστικά έρχεται για πρώτη λων των φορέων που εμπλέκονται στη δια­ φορά σε επαφή με το βιβλίο στο σχολείο. παιδαγώγηση του παιδιού και κυρίως τη ς οι­ κογένειας και του σχολείου. Η Μάρθα Καρπόζηλου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) επισημαίνει ότι τα παιδιά διαμορφώ­ νουν τη στάση τους απέναντι στο βιβλίο ήδη από πολύ μικρή ηλικία και ότι η σχέση αυτή ε­ πηρεάζεται και καθορίζεται από τον τρόπο που αποκτούν τις πρώτες τους εμπειρίες με αυτό. Η πρώιμη «έκθεση» του παιδιού με το βιβλίο, είτε με τη στάση του γονιού που συνη­ θίζει να διαβάζει στο παιδί του, είτε με τη σύν­ δεση του παιδιού ακόμη και με τα εικονοβιβλία που πάντα οδηγούν στη συζήτηση με α­ φορμή τις εικόνες, στρώνει το έδαφος στη μεταγενέστερη φιλαναγνωσία του.

Έρευνα

ΟΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Στα πλαίσια αυτά το σχολείο είναι το πιο κατάλληλο έδαφος πάνω στο οποίο μπορεί να αναπτυχθεί η εξοικείωση του παιδιού με το βιβλίο. Πόσο, όμως, το σημερινό σχολείο, το σχο­ λικό βιβλίο, οι παιδαγωγικές μέθοδοι, οι μέ­ θοδοι διδασκαλίας κ.λπ. καλλιεργούν, πραγ­ ματικά, μια θετική σχέση με το βιβλίο; Η Άννα Φραγκουδάκη (Πανεπιστήμιο Αθή­ νας) σημειώνει ότι το σχολείο δεν βοηθάει, ό­ σο θα μπορούσε, στην ανάπτυξη του εξω­ σχολικού διαβάσματος, γιατί παρουσιάζει

την ίδια την ανάγνωση ως καταναγκασμό με μόνη χρησιμότητα τον καλό βαθμό. Από την πιο μικρή ηλικία καλλιεργείται, όχι η διασκέδαση, η απόλαυση, η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση της περιέργειας, η «ανακά­ λυψη» μέσα από την ανάγνωση, αλλά η απο­ στήθιση, η πιστή αναπαραγωγή λέξεων, δια­ τυπώσεων, με στόχο όχι την επικοινωνία, αλ­ λά την ανταπόκριση στην «τυπική» πολλές φορές ερώτηση του δασκάλου. Το. βιβλίο έτσι, μπορεί να μετατραπεί από πηγή ευχαρίστησης σε πηγή καταναγκασμού με αποτέλεσμα το «διασυρμό» του στο τέλος των εξετάσεων όταν δεκάδες εκατοντάδες μαθητών, με θριαμβευτικές κραυγές σχίζουν, καίνε τα βιβλία τους γύρω από όλα τα σχο­ λεία.

επίσκεψη με τα παιδιά στη Δημοτική βιβλιοθή­ κη της περιοχής μας. Εκεί αφήνω τα παιδιά να “περιπλανηθούν" αρχικά και μετά τους προτεί­ νω βιβλία που είναι κατάλληλα για την ηλικία .τους. Τα δανείζονται, τα διαβάζουν και κάποια στιγμή, κάθε παιδί, με τη θέλησή του, μας το παρουσιάζει μέσα στην τάξη». Παράλληλα, σύμφωνα με τον φιλόλογο του 2ου Λυκείου Δραπετσώνας κ. Γιώργο Καββαδία «δεν είναι λίγοι οι εκπαιδευτικοί που μέσα από τα "Κείμενα Νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας", τη "Γλώσσα" ή την “Ιστορία" προ­ σπαθούν να δημιουργήσουν κατάλληλο και ευνοϊκό κλίμα για την ενθάρρυνση και ενί­ σχυση της φιλαναγνωσίας». Εδώ, βέβαια, σύμφωνα με τον κ. Καββαδία απαιτείται και «η δυνατότητα ευκολότερης πρόσβασης των μαθητών στο βιβλίο είτε με τη 0 ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ δημιουργία σχολικών βιβλιοθηκών είτε με τον εφοδιασμό των μαθητών με κουπόνια για τη Είναι σαφές ότι η συμβολή του εκπαιδευτι­ κού στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη της φθηνότερη αγορά βιβλίων». σχέσης του παιδιού με το βιβλίο αποκτά μια ι­ Ο δάσκαλος του 14ου Δημοτικού σχολεί­ διαίτερη σημασία και είναι αλήθεια ότι πάρα ου της Γλυφάδας Βασίλης Μαυρέλος επιση­ πολλοί εκπαιδευτικοί παρ’ όλη την ανυπαρξία μαίνει ότι «υπάρχει μια θετική σχέση ανάμεσα σχολικών βιβλιοθηκών και την απουσία ανα­ στην επαφή των παιδιών με τα βιβλία - στη λυτικού προγράμματος που να προβλέπει τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας - και στη σύνδεση του παιδιού με το εξωσχολικό β ι-' γλωσσική ανάπτυξή τους. Ακόμα και η συχνό­ βλίο, χρησιμοποιούν κάθε πρόσφορο μέσο τητα με την οποία ένα παιδί ακούει στην προγια τη διαμόρφωση μιας θετικής στάσης του σχολική του ηλικία να του διαβάζει κάποιος μικρού μαθητή απέναντι π.χ. στην παιδική λο­ μεγαλύτερος διάφορα βιβλία, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σχολική του επίδοση». γοτεχνία κ.λπ. Η χρησιμοποίηση εξωσχολικών αναγνω­ Στην ίδια κατεύθυνση ο καθηγητής του σμάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία, η επί­ 1ου Γυμνασίου Αρναίας Χαλκιδικής κ. Δησκεψη σχολικών τάξεων σε δημοτικές βιβλιο­ μήτρης Κυριάκού τονίζει ότι «η εμπειρία μου θήκες και οι προτροπές στους μαθητές να σε σχολεία της επαρχίας με έχει πείσει ότι δανειστούν βιβλία, είναι μόνο μερικές από τις υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στη σχολική επί­ πρακτικές των Ελλήνων εκπαιδευτικών. δοση ανάμεσα στα παιδιά που από μικρή ηλι­ κία είχαν την ευκαιρία με τακτικό και συστημα­ Έτσι η δασκάλα του 1ου Δημοτικού σχο­ λείου Δάφνης κ. Ράνια Δρόσου μας τ ο ν ίζ ε ι. τικό τρόπο να ακούν και να βλέπουν βιβλία με ιστορίες και εικόνες και στα παιδιά που δεν εί­ ότι «είναι χρόνια ττρακηκή του σχολείου μας η χαν παρόμοια εμπειρία. Αντί­ Π ΙΝ Α Κ Α Σ 3 : Ο Ι Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ ΙΚ Ε Σ Σ Υ Ν Η Θ Ε ΙΕ Σ θετα το “σκάλωμα” στην τη­ λεόραση όχι μόνο δεν προ­ Τ Ο Υ Μ Α Θ Η Τ ΙΚ Ο Υ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Υ σφέρει τίποτε θετικό στη γλωσσική και γνωστική ανά­ 1-2 3 ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΚΑΝΕΝΑ πτυξη των παιδιών, αλλά, ΒΙΒΛΙΑ (%) ΒΙΒΛΙΑ (%) ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟ (%) πολλές φορές, δημιουργεί 30% 54% 16% Δημοτικό και προβλήματα». Γυμνάσιο Λύκειο

24%

35%

41%

27% 23%

37% 34%

36%

ΣΥΝΟΛΟ

43%

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ* ‘ εκπαιδευτικός

'Eqem

Π Ρ Ε Μ ΙΕ Ρ Α ) από τον Τάκη Βουτέρη

ΆΦΕΑΣ f

Μ ε α φ ο ρ μ ή το έ ρ γ ο το υ Λ ρ θ ο υ ρ Μ ίλ ε ρ «Σ π α σ μ έν ο γ υ α λ ί» που π α ίζ ε τα ι στο « Θ έ α τρ ο Ε ξ α ρ χ ε ίω ν » , ο σ κ η ν ο θ έ τ η ς τ η ς π α ρ ά σ τα σ η ς Τ ά κ η ς Β ο υ τέρ η ς γ ρ ά φ ει για το σ υ γγ ρ αφ έα και το έρ γο.

ΑρθουρΜίλερ:ΣπασμένοΓυαλί «Το Σπασμένο Γυαλί ε ίν α ι μια τρ α γω δ ία με πολύ γέλιο», είπε ο Άρθουρ Μίλερ όταν ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους τ ί είναι το τελευταίο έργο του, που απέσπασε πέρυσι στο Λονδίνο το βραβείο «Ολίβιε» ως το καλύτερο έργο της χρονιάς. Η αλήθεια είναι ότι οι δεσμοί του Μίλερ με την αρχαία τραγωδία είναι ισχυροί και παλιοί και ότι οδηγείται σ’ αυτούς ακριβώς γιατί τον καίει ο σύγχρονος άνθρω­ πος. «Πρέπει ανά πάσα στιγμή να θέτουμε στον εαυτό μας το ερώ τημα τ ί συμβαίνει και να εξετάζουμε τα πράγματα βάσει των δικών μας εμπειριών. Για μένα αυτό προϋποθέτει και απαιτεί μια τραγική θεατρική φόρμα χωρίς όμως να σημαίνει απαισιοδοξία. Η ελπί­ δα υπάρχει πάντα. Οι άνθρωποι στα έργα μου αγωνί­ ζονται να αλλάξουν». Χαρακτηριστικό της τραγωδίας είναι και το αίτημα της αυτογνωσίας, που προβάλλει ο Μίλερ, βασική προ­ ϋπόθεση για να μπορέσουμε να ζήσουμε αρμονικά με τους άλλους μέσα στην κοινωνία. Ή ρω ες του Σπασμένου Γυαλιού, του «αστυνομικού

αυτού θρίλερ ψυχολογικής υφής», όπως το χαρακτήρισαν, είναι ένα ζευγάρι στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης το 1938. Η Σύλβια Γκέλμπεργκ, που παρακολουθεί τρομοκρατημένη την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και τις θηριωδίες των Ναζί, παραλύει ξαφνικά από τη μέση και κάτω και ο γιατρός της δεν μπορεί να εντοπίσει καμιά οργανική αιτία. Ψάχνοντας όμως να βρει την άκρη, ανα­ καλύπτει ότι η προσωπική τη ς ζωή κάθε άλλο παρά ομαλή είναι κι ότι τα προβλήματά της επικεντρώνονται στη σχέση τη ς με το ν πάντα μαυροντυμένο σύζυγό τη ς Φίλιπ. Ο Φίλιπ Γ κέλμπεργκ, ο οποίος δεν έχει καταφέρει ποτέ να αποδεχθεί την εβραϊκή του ταυτότητα, έχει περάσει τη ζωή του αποφεύγοντας να αντιμετωπίσει τον εαυτό του και τους φόβους του. Έ τσι ο Μίλερ μας αποκαλύπτει ένα ζευγάρι στις πιο ιδιωτικές, κρυφές και ανομολόγητες στιγμές του, στην ώρα τη ς κρίσεως όπου τα πράγματα εκρήγνυνται και βγαίνουν στην επι­ φάνεια όλα όσα έκρυβαν επί είκοσι χρόνια ο ένας από τον άλλον, αλλά και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Παράλληλα το έργο αποτελεί και μια μεταφορά, όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, για την παράλυση που μας πιάνει μπροστά στη φρίκη του φασισμού, του εθνικισμού και της μισαλ­ λοδοξίας, και την ανικανότητά μας να αντιδράσουμε σ’ αυτά τα φαινόμενα, που για άλλη μια φορά, τώρα, στο 1995, βρίσκονται σε έξαρση. Ο ίδιος λέει «Οφείλω να ομολογήσω πως υπάρχει ένα μαγικό στοιχείο στο έργο: μια γυναίκα που λόγω τη ς ιδιαίτερης ευαισθησίας της επηρεάζεται από γεγονότα που συμβαίνουν 4.000 μίλια μακριά από τον τόπο της. Τη γνώρισα αυτή τη γυναίκα στην εφηβεία μου. Κι αυτή όλη η ιστορία είναι κομμάτι του δικού μου παρελθόντος. Η αγωνία της κάι τα δεινά τη ς όμως δεν αφορούν ειδικά και μόνον μια Εβραία. Τα ίδια ισχύουν για οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων που αισθάνονται ότι απειλούνται λόγω της ταυτότητάς τους - είτε Α ρμ ένιο ι ε ίν α ι α υτο ί, ε ίτ ε Βάσκοι, ε ίτ ε Σ έρβοι, ε ίτ ε ΑΡΘΟΥΡ ΜΙ ΛΕΡ: ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΓΥΑΛΙ Κροάτες, ε ίτε Βόσνιοι, είτε Θέατρο Εξαρ χείω ν Εβραίοι. Άλλωστε ποιος δεν ^ Σκηνοθεσία: Τάκης Βουτέρης θα ορκιζόταν το 1946 ό τι η υπόθεση του ρατσισμού τ ε ­ λείωσε μια για πάντα με την πτώση του φασισμού. Αυτήν τη στιγμή όμως η Ιταλία - κι όχι μόνον - έχει κυβέρνηση στην οποία σ υμ μετέχ ο υν φασίστες». Το σημαντικότερο όμως εί­ ναι πως ο Μ ίλερ μιλάει για τα καυτά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου παραμένοντα ς ένα γ ο η τευ τικ ό ς παραμυθάς- παρακολουθού­ με τους ήρω ές του με κομ­ μένη την ανάσα σαν να είναι οι γείτονές μας, η οικογένειά μας ή εμείς οι ίδιοι.

Μετάφραση: Αννίτα Δεκαβάλλα Σκηνικά - Κοστούμια: ΓΊώργος Ζιάκας Μουσική: Πλάτων Ανδριτσάκης

Μ Μ Β Β Ι—

Β Μ

Αλεξάνδρα Μπατααλιά Στάθης Λιβαθινός Τάκης Βουτέρης Λιάνα Παρούση Αννίτα Δεκαβάλλα Θεολόγος Βλουτής Μουσική παίζει ζωντανά στη σκηνή η τσελίστα Αντζελα Μουρίκη

Ο Μ ίλερ γ ρ ά φ ει ένα θ έα τρ ο ά μ ε­ σο, χωρίς φιλολο­ γ ίες, χω ρίς διδακτισμ ούς. Έ χει τρομακτική σκηνι­ κή ο ικονομ ία και π αρότι η φ όρμα του, σ’ ένα πρώτο επίπεδο είνα ι άκρως ρεαλιστική, το ν εν δ ια φ έρ ει η ψυχή του ανθρώ­ που, ο ι κρίσ ιμ ές του σ τιγμ ές, η σ υ ν α ισ θ η μ α τ ικ ή του ζωή. Έ τσ ι απ αιτεί από τ ο υ ς ανθρώ πους του θεάτρου, που θα υπηρετήσ ουν το έργο του, αυτο­ θυσία και καθαρό­ τη τα συναισθημα­ τικ ή ς έκφ ρ ασης. Αυτός άλλωστε εί­ ναι και ο σ τόχος το υ «Θ εάτρου Εξαρχείων», εδώ και χρόνια, που τε­ λικά δεν ε ίν α ι τ ί­ π οτε άλλο από έναν ύμνο στον άνθρωπο, ο οποί­ ος γ ια μας - κα­ λώς ή καλώς - εί­ ναι το κέντρο του κόσμου. Π αράλληλα, ζη­ τούμενο μας είναι η λιτότητα του σκηνικού χώρου, ακριβώς για να προβληθεί το ανθρώπινο σώμα, χωρίς εικαστικούς εντυπωσιασμούς. Σ’ αυτό η συμβολή του Γιώργου Ζιάκα, φέτος, ήταν καθοριστική. Σημαντικό επίσης ρόλο παίζει η μουσική παρέμβαση - μέσω της ζωντανής παρουσίας ενός τσέλου επί σκηνής - του Πλάτωνα Ανδριτσάκη. Βέβαια, όλα αυτά προϋπο­ θέτουν μια ομάδα ηθοποιών ευαίσθητων και αφοσιωμένων.

20 ΧΡΟΝΙΑ διαβάζω Μη χ ά σ ε τ ε

το

επόμενο

τεύχοε

3 στο Ε λληνικό Λ αϊκό Τραγούδι

γράφουν οι: ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΡΒΟΣ: η γλώσσα και το ελληνικό τραγούδι

ΗΛΙΑΣ ΒΟΛΙΩΤΗΣ-ΚΑΠΕΤ ΑΝΑΚΗΣ: ϊρονολόγιο Φ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ: το ρεμπέτικο σήμερα: Μάρκοε, μια επανεκτίμηση ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΝΑΔΗΣ: έρευνα για το ρεμπέτικο τραγούδι ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ: η έννοια του λαϊκού τραγουδιού και ένα κείμενο του ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΥ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον θοδωρή Γκόνη: τα τραγούδια ενώνουν τιε κομμένεε γέφυρεε του καιρού μαε ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από κείμενα των: Φοίβου Ανωγειανάκη, Κώστα Ταντσή, Γιάννη Τσαρούγη και Μάνου ΧατΕηδάκι

ΣΥΖΗΤΗΣΗ του Μ περνάρντο Α τσάγα με τον Σπύρο Τσακνιά ΑΡΘΡΟ]του θωμά Γκδρπα για τα βιβλία του Οδυσσέα Ελύτη "Δυτικά τηε λύπηε" κ α ι"Ο κήποε με τιε αυταπάτεε"

ΚΡΙΤΙΚΕΣ και ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 50 βιβλίων Τα BEST SELLER του μήνα ΔΙΗΓΗΜΑ του Ζαχαρία Παπαντωνίου

ΕΞΩΣΤΗΣ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

ΚΑΙ

Σύγχρονηλογική, αλλοτινή ευαισθησία Η Αγγλίδα ηθοποιός Έμα Τόμπσον δίνει νέες διαστάσεις στην καριέρα της, ποντάροντας στις «κλασικές αξίες»: το Λογική κι Ευαισθησία, η ταινία με την οποία η Έμα «επεκτείνεται» στη συγγραφή σεναρίων, είναι ένα από τα πιο σίγουρα στοιχήματα των φετινών Όσκαρ και μια σπουδαία προσωπική επιτυχία για την ίδια. Η Τόμπσον (ειδικότερα) κι η Ευαισθησία (γενικότερα) διάλεξαν την ιδανική στιγμή για να κάνουν αισθητή την πα­ ρουσία τους, σε μια εποχή που ένα - ας το πούμε - ρετρό κύμα παρασέρνει τα γούστα του Χόλιγουντ. Η Τόμπσον, βεβαίως, δεν είναι νεογέννητη στο κλασικό παιχνίδι, έχοντας παίξει πολ­ λές φορές δίπλα στον σύζυγό της Κένεθ Μπράνα (έναν ταλα­ ντούχο μεγαλομανή που μοιάζει να έχει βαλθεί να ξαναεφεύρει τοέργοτου ΓουίλιαμΣαίξπηργιατη μεγάληοθόνη). Οι κακές γνώσσες, μάλιστα, θα μπορούσαν να πουν πως η Έμα ακολουθεί, ακριβώς τις οδηγίες της «συνταγής Μπράνα»: δουλεμένο σενάριο που εμβαθύνει με σεβασμό στο πρωτό­ τυπο, αποφεύγοντας ριψοκίνδυνους εκμοντερνισμούς και λοι­ πές «δημιουργικές ελευθερίες», σκηνοθεσία που υπηρετεί το θέμα, τους ηθοποιούς και το κείμενο, στέρεες ερμηνείες από ταλαντούχους ηθοποιούς της αγγλικής (κατά συντριπτική προ­ τίμηση) σχολής... Και γιατί όχι; Οι κακές γλώσσες μπορούν να λένε ό,τι θέλουν, το γεγονός όμως παραμένει ότι το Λογική κι Ευαισθησία λειτουργεί μια χαρά. Η υγιής εμπορική του πορεία και η έντονη παρουσία του στις Χρυσές Σφαίρες (τα βραβεία που απονέμει κάθε χρόνο η Ενωση Ξένων Ανταποκριτών στις ταινίες του Χόλιγουντ, θεωρούμενα σε γενικές γραμμές ως «προάγγελος» των Όσκαρ) υπόσχονται ένα ακόμη καλύτερο μέλλον για τη βουτηγμένη στο παρελθόν, ευγενική γλυκύτητα της Ευαισθησίας. Το φιλμ επικεντρώνεται κυρίως στα πρόσωπα της Ελίνορ (Τόμπσον) και της Μάριαν (Κέιτ Γουίνσλετ), δυο αδελφών που

Εξώστης

ζουν στην Αγγλία των αρχών του 19ου αιώνα και οι οποίες υποχρεώνονται (από τις κοινωνικές συμβάσεις αλλά και τις προσωπικές τους κλίσεις) να ισορροπούν την ιδιωτική τους ζωή ανάμεσα στη Λογική (από την οποία μοιάζει να διαθέτει περίσσευμα η Ελίνορ) και στην Ευαισθησία (η οποία ξεχειλίζει με ασυγκράτητο εν­ θουσιασμό από τη Μάριαν). Αυτοί είναι οι δύο πόλοι που στηρίζουν το δραματουργικό παιχνίδι του φιλμ, έ­ να περίεργο σχήμα γιν-γιανγκ μέσα στο οποίο η κάθε αδελφή πρέπει να ισορροπήσει για να βρει την ευτυχία. Το έργο βασίστηκε στο πρώτο μυθιστόρημα της Τζέιν Όστεν, που γράφτηκε το 1795, αλλά πρωτοεκδόθηκε το 1811. Είναι η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο βιβλίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη. Βλέποντας αυτή την καλοδουλεμένη, ισορροπημένη, ευαίσθητη κινηματογραφική διασκευή, νιώθουμε σίγουροι πως η Όστεν δεν θα είχε παράπονα...

Πρώτεςενδείξεις «Ζυγίζοντας» κάποιες από τις κινηματογραφικές διασκευές μυθιστορημάτων που μας έχει προσφέρει ως τώρα η σεζόν, ανακαλύπτουμε μια διπλή αλλά όχι και αποθαρρυντική εικόνα: από τη μια μεριά βρίσκονται πολύ πετυχημένες μεταφορές, κρινόμενες πάντα με βάση την α­ κεραιότητα και την αυτόνομη αξία του φιλμ- από την άλλη, πο­ λυδιαφημισμένα ή και εμπορικά επιτυχημένα έργα, τα οποία ό­ μως δεν αξίζουν ούτε μια δεύτερη ματιά. Στη δεύτερη κατηγορία ταιριάζουν αρκετές ταινίες κατασκευασμένες με τη λογική του συνταιριάσματος ανάμεσα στο Fast Food και στο best seller... ται­ νίες, ας πούμε, σαν το αξιοθρήνητο Κόνγκο. Βασισμένο σε ένα παλαιότερο, μετριότατο μυθιστόρημα του Μάικλ Κράιτον (είχε φτάσει στο αποκορύφωμα της φήμης του με το ΤζουράσικΠαρκ), το φιλμ στηρίχτηκε στη δημοσιότητα του συγγραφέα και σε κά­ ποιες επιφανειακές ομοιότητες του Κόνγκο με το Τζουράσικ Παρκ (και τα δύο θρίλερ, τοποθετημένα στη ζούγκλα, με χαρακτήρες που απειλούνται από υπερφυσικά ζώα) για να μας δώσει... αλή­ θεια, τι; Στις ταινίες αυτού του τύπου, που καιροφυλακτούν δίπλα στο χρηματιστήριο της δημοσιότητας και ποντάρουν όχι στις δημι­ ουργικές ιδέες αλλά στις συγκυρίες, πολύ γρήγορα και με δυσα­ ρέσκεια εξακριβώνεις ότι πίσω από τη μηχανή του μάρκετινγκ δεν κρύβεται απολύτως τίποτα. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, σας προτείνουμε... ανεπιφύλακτα να είστε πάντα ε­ πιφυλακτικοί απέναντι σε κάθε ταινία που διαφημίζει τον συγγραφέα του μυθιστορήματος από το οποίο α­ ντλεί: σκεφτείτε το δύο φορές πριν μπείτε σε έργο «βασισμένο στο βιβλίο του Μάικλ Κράιτον», κάντε επι­ πλέον και μια ευχή πριν πληρώσετε για ταινία «από το μυθιστόρημα του Στήβεν Κινγκ». Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, θα χάσετε χρόνο και χρήμα εννιά στις δέκα φορές... Καιρός όμως να γυρίσουμε πίσω στα καλά νέα: Απρόοπτες και ετερόκλητες ταινίες χτίζουν σιγά σιγά την ει­ κόνα των ομορφότερων «λογοτεχνικών» φιλμ της χρονιάς. Διασημότερη όλων, η πικρόγλυκη αισθηματική οδύσσεια από τις Γέφυρες του Μάντισον. Ο Κλιντ Ήστγουντ «πατάει» με απλότητα και σιγουριά στο μπεστ σέλερ του Ρόμπερτ Ουόλερ, σκηνοθετώντας τον εαυτό του και την (πολύ καλή) Μέριλ Στριπ σε μια ταινία ι­ κανή να ακουστεί στα φετινά Όσκαρ. Όπως και να έχει το πράγμα, οι Γέφυρες έχουν ήδη κερδίσει τις καρ­ διές του παγκόσμιου κοινού. Ο Καπνός, σκηνοθετημένος από τον Γουέιν Γουάνγκ και βασισμένος-σε ένα σύντομο διήγημα του Πολ Όστερ (ο ίδιος ο συγγραφέας το μετέτρεψε σε σενάριο), ελαφρύς, διακριτικός μα και τόσο φωτεινός, ήταν μια από τις πιο υπέροχες εκπλήξεις της χρονιάς. Γιατη Λογική και την Ευαισθησία, ήδη, τα είπαμε- αυτό το φιλμ, όπως και το επερχόμενο Leaving Las Vegas, μας θυμίζει ότι η σεζόν του κινηματογραφημένου βιβλί­ ου κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει - ας φυλάξουμε λοιπόν τον ευρύτερο απολογισμό για τον ταιριαστό του χρόνο... Συντομότερα όμως -τουτέστιν, στο επόμενο τεύχος - θα μιλήσουμε πιο αναλυτικά για το συγκλο­ νιστικό δράμα του Μάικ Φίγκις Leaving Las Vegas,. Η ελάχιστα γνωστή νουβέλα του Τζιμ Ο Μπράιεν γέννη-, σε μια ταινία που σοκάρει, εμπνέει, τρομάζει και βαθύτατα συγκινεί. Να είστε εδώ...

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώστα Πάρλα

ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΛΕ-Γ ^ ά » δάκρυα

ΟΡΑΣΗ Δεν αποτελεί τίποτε το καινοφανές, αλλά είναι πάντο­ τ ε αξιομνημόνευτο. Μόλις εμφανιστεί μια σημαντική π ροσω πικότητα στον χώρο τ η ς Τέχνης - και των Γραμμάτων ειδικότερα - σ’ ελάχιστο χρονικό διάστη­ μα αρχίζει η συγκομιδή των... επιγόνων... Συνήθως αυθόρμητα Kat με καλή πρόθεση, πιο σπά­ νια, σκόπιμα και υστερόβουλα, οι .απόπειρες αποτύ­ πωσης τη ς «συνταγής» του «Πρώτου» εμφανίζονται ταχύτατα. Από μια άποψη βέβαια θα μπορούσε να πει κανείς ότι το φαινόμενο περιέχει και στοιχεία θετικά μέσα του, αφού οι αλληλεπιδράσεις και - γιατί όχι - οι οποιοσδήποτε αλληλεξαρτήσεις είναι, περίπου, Νόμος στην Τέχνη. Ο φ είλει ωστόσο να ομ ολογήσ ει ό τι η «παραγωγή» αυτή βαρύνεται συχνά από την αναπό­ φευκτη, ενστικτώδη σύγκριση με το έργο που προπορεύθηκε... Η αφηγηματική αξία της «Πρόβας του Νυφικού» της κ. Ντ. Γιαννακοπούλου έχει κριθεί, πιστεύω, από τους αρμόδιους τη ς λογοτεχνικής κριτικής. Σαν σύνολο, ωστόσο, δεν μπορεί ν’ αποφύγει τη μοιραία σύγκριση: Σίγουρα παραπέμπει από πολλές πλευρές στο «Τρίτο Στεφάνι» του Κ. Ταχτσή, για το οποίο γράφ αμε στο περασμένο τεύχος του περιοδικού και σίγουρα κατα­ τροπώνεται απ’ αυτό. Οι αφορμές για τη σύγκριση, εμφανείς: Ίδια, περίπου χρονική-ιστορική περίοδος, παρόμοια ανθρώπινα μι­ κρά και καθημερινά «πάθη», ανάλογος ο απόηχος των γεγονότων πάνω στη ζωή των χαρακτήρων. Από εκεί και πέρα, αν θελήσει κανείς να προχωρήσει

στις συγκρίσεις, ανακαλύπτει τις γιγαντιαίες διαφορές. Στον Ταχτσή, μέσα από τον οίστρο του Λόγου περνούν οι μικρές οδύσ σ ειες ενό ς συμπαγούς κομματιού του λαού, στην «Πρόβα» τα πάντα περιορίζονται στα καθωσπρέπει πλαίσια μιας μεσοαστικής οικογένειας, όπου η κοινωνική υποκρισία εμπλέκεται με το συμφέρον, ηθική χαλαρότητα με τα πάθη αθώων ψυχών και η ερωτική θρηνωδία με το θρίαμβο των «καλών αισθημάτων». Θα μπορούσε να ανατάξει κανείς ότι ακόμα και αυτά τα στοιχεία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού συνόλου, σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Έ τσι είναι. Σε ποιο όμως βαθμό, όλα τα παραπάνω στοιχεία ξέφυγαν από τη μονοσήμαντη αφήγηση για να εξελιχθούν σε μια - έστω αισθηματική - κοινωνική τοιχογραφία;

Η Τηλεοπ τική Μ ετα φ ο ρ ά Ο Κώστας Κουτσομύτης, ο εγνωσμένης τηλεοπτικής επάρκειας και αξιοπρέπειας κινηματο­ γραφικός σκηνοθέτης, δεν φάνηκε διατεθειμένος ν’ αρπάξει τις λίγες ευκαιρίες που το βι­ βλίο προσέφερε, μεταφέροντάς το στην τηλεοπτική οθόνη. Ίσως στον «μη προβληματισμό» του «βοήθησε» ο επίσης δοκιμασμένος σεναριογράφος του, κ. Β. Γκούφας, που προτίμησε να κατασκευάσει ένα εμπορικό αφελές ερωτικό-κοινωνικό παραμύθι, για χάρη των συνεχώς μειούμενων σηριαλοτραφών υπάρξεων απανταχού της επικράτειας, παρά να τονώσει την έστω αμυδρή κοινωνική χροιά του βιβλίου. Γιατί κά­ τ ι τέτριο, κατά την προσωπική μου άποψη, φυσικά, θα πρόσδιδε στην τηλεοπτική αφήγηση μια πολύτιμη στιβαρότητα και μέγεθος, δεδομένου μάλιστα ότι ο Κ. Κουτσομύτης έχει την ικανότητα να χειριστεί σωστά μια τέτο ια ανάπτυξη. Αντί όλων αυτών, ο σεναριογράφος προτίμησε όχι μόνο να μείνει πιστός στην αφηγηματική γλυκερότητα του κειμένου, όχι μόνο διόγκωσε όλα τα μελοδρατικά στοιχεία του, αλλά και επινόησε και νέα στοιχεία «εμπορικής τηλεοπτικής ελκυστικότητας», εν πολλοίς, δυσδιάκρι­ τα ή ανύπαρκτα στο βιβλίο! Δηλαδή: Η παρεμπιπτόντως, σχεδόν, αναφερόμενη (στο βιβλίο) Ματίνα ανεδύθη στο τηλεοπτική προϊόν σαν μεγαλόπρεπη, ευαίσθητη και πονεμένη κυρία οίκου ανοχής - ο τύπος, η «στελέχωση» και η εικασ τική αποτύπωση το υ οποίου, μάλλον στη Βιέννη του μεσοπολέμου παραπέμπει, παρά σε μια επαρχιακή ελληνική πόλη του 1939. Το ίδιο περί­ που ισχύει για τον ανύπαρκτο στο βι­ βλίο τη λ εο π τικ ό «ζωγράφο», η πα­ ρουσ ία το υ οποίου, μ ά λλον σ τα καλλιτεχνικά στέκια του προ πεντηκο­ νταετίας Παρισιού πρέπει να υπέβο­ σκε, παρά σε μια «χαμένη» επαρχία της προπολεμικής Ελλάδας. Γιατί όλα αυτά; Η εξήγηση πιστεύω είναι πολύ απλή. Για να πάρει τον... συνταρακτικό ρόλο της ερωτευμένης πόρνης κάποια ηθο­ ποιός τη ς ελκ υσ τικ ό τη τα ς τ η ς κ. Π. Ζούνη και αυτόν του ζωγράφου ο πά­ ν το τε γ ρ α φ ικ ό ς κ. Α. Β ο υτσ ινά ς συμβάλλοντας έτσι, στον θετικότερο

«δια φ η μισ τικό μαγνήτη» για το Box Office του σή­ ριαλ...

ΣΚ Η Ν Ο Θ Ε ΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΕ Λ ΕΣΜ Α Και η δουλειά του Κώστα Κουτσομύτη; Ο ε υ σ υ ν είδ η το ς α υ τό ς σκηνοθέτης στάθηκε στο ύψ ος το υ π α ρ ελ θ ό ν το ς τ ο υ - κ α ι μόνον. Ε ικο νο ­ γ ρ ά φ η σ ε με επ ά ρ κ εια αυτό το μ ελοδραματάκι, το έστησε σωστά, το φώ­ τισε, το κίνησε όσο μπο­ ρούσε, το σ τελέχω σε με φ ω το γ εν ή , γ λ υ κ ερ ά και πονεμένα πρόσωπα, φρόντισε την ατμόσφαιρα όσο μπορούσε, εκτονώθηκε στο μέτρο του δυνατού με μερικά εξωτερικά πλάνα «εποχής» - που όμως φώναζαν «... κοιτάξτε, τώρα κά­ νουμε σήριαλ εποχής» - και γενικά ανταποκρίθηκε στο γενικό δάκρυ. Δεν απογειώθηκε, πά­ ντως, ούτε προς κάποια κοινωνική επισήμανση, ούτε, έστω, προς την ανάπτυξη μιας θερ­ μής ερωτικής ιστορίας «... τον καιρό του πολέμου»... Και - εν κατακλείδι, το ερώτημα, έρχεται αυθόρμητα: Από όλον τον θεωρητικό κύκλο που περιλαμβάνει συντελεστές όπως το ιδιωτικό κανάλι, την επιχείρηση, την οικονομική επένδυση, το κέρδος και το κοινό, ποιος αποκομίζει κάποιο όφε­ λος, στην περίπτωση αυτού του εγχειρήματος; Η απάντηση είναι εξαιρετικά εύκολη...

□

Θεατρικό ΓΙΩΡΓΟΣΑΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ « ΣΜΥΡΝΗ 01 ΚΑΒΑΛΑΡΗΔΕΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ » ΒΡΑΒΕΙΟ « ΕΣΤΙΑΣ Ν. ΣΜΥΡΝΗΣ 1995 » Σελ. 80 Δρχ. 1.500 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΜΩΝ Τ.Θ. 48030 ΠΕΤΡ/ΑΗ ΤΗΛ.: 5015550 Ενα συγκλονιστικό μυθιστόρημα! ΚΙΚΗΣΑΛΤΑΦΕΡ0Υ-1ΣΑΚΑΛΙΑ «ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΚΕΡΙΑ » Σελ. 176 Δρχ. 2.500

Το καινούργιο έργο του μεγάλου μας ποιητή ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ

διαβάζω γ

ι α

τ α

ε

;£ μ ο 1 1 χ ρ ό ν ι α

Π ροσφορά τω ν ε κ δ ό σ εω ν Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ σ το υ ε 60 π ρ ώ το υε α ν α γ ν ώ σ τ ε ε το υ

διαβάζω το κ ο ρ υ φ α ίο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α το υ

ΡΟΜΠΕΡΤΜΟΤΖΙΛ 0 ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ μ ε τ ά φ ρ α σ η : Τ ο ύλ α Σ ιε τή 2 τόμοι (Α1τδμοε σελ. 795, Β' τόμο3 σελ. 779) από 13.000 μόνο 6 .0 0 0 δρχ. Η προσφορά ισ χύει μέχρι 31-5-1996. Γ ια τη ν παραλαβή των τόμων απευθυνθείτε: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ, Α. ΜωραΤτου 3,114 71 Αθήνα τηλ. 36.25.575,36.24.326, f a x 36.48.030

Οι αναγνώστεε τη ε επαρχίαε επιβαρύνονται με 1.000 δρχ. έξοδα αποστολήε.

Το [* 2 2 ίίί2 2 # ΙΡοσ(Ρ£Ρει' διαφημισ τικό χώ­ ρο ( 6 , 5E10cm) σε όλα τα βιβλιοπωλεία τηε χώραε που πωλοΰν... (μόνο) βιβλία) κ α ι δη­ μ οσιεύει δωρεάν μ ικρ έε α γ γ ε λ ίε ε

τα Μ

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΖΕΒΕΛΑΚΗ Κ ε ί μ ε ν α τ ου π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , που δ ι α β ά σ τ η κ α ν πολύ στ ην ε ποχ ή τ ο υς ή δε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν όσο τ ο υ ς ά ξ ι ζ ε , π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι στ ον σ η μ ε ρ ι ν ό α ν α γ ν ώσ τ η με α φο ρ μ ή γ ε γ ο ν ό τ α και πρόσωπα τ ης ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α ς .

Ο Παντελής χορν γεννήθηκε την 1 1ανουαρίου του 1881 στην Τεργέστη όπου και έζησε τα πρώτα 7-8 χρό­ νια της ζωής του πριν εγκατασταθεί με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Γιος του Αυστριακού οικονομολό­ γου Δημήτριου Χορν και της Ματίνας Κουντουριώτη, εγγονής του Υδραίου πρωτεργάτη της επανάστασης Λάζαρου Κουντουριώτη. Φοίτησε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και ορκίστησε σημαιοφόρος το 1899. Ση­ μαντικότερες στιγμές της στρατιωτικής του ζωής είναι η συμμετοχή του στον Στρατιωτικό Σύνδεσμο 1909, η αναίμακτη κατάληψη της νήσου Ίμβρου, 1912, και η προσχώρηση στο κίνημα του Βενιζέλου το 1916. Υπήρξε πολυγραφότατος θεατρικός συγγραφέας. Οπως αναφέρει στην εξαίρετη μελέτη της η θεατρολό­ γος κ. Έφη Βαφειάδη, ο Χορν έγραψε συνολικά πάνω από τριάντα πολύπρακτα έργα και αρκετά μονόπρα­ κτα, ελάχιστα από αυτά παρέμειναν άπαικτα. Παράλληλα με το θέατρο ασχολείται συστηματικά με τη δη­ μοσιογραφία και διαπρέπει στο χρονογράφημα. Συνεργάστηκε με μεγάλο αριθμό εφημερίδων και περιοδι­ κών. Παραθέτουμε τους τίτλους φύλλων που φιλοξένησαν τις περισσότερες συνεργασίες: Ο Νουμάς, Νέα Ζωή (Αλεξάνδρειας), Παναθήναια, Τα Πανελλήνια, Ελεύθερος Λόγος, Μπουκέτο, Ελληνικά Φύλλα, Ελεύθε­ ρον Βήμα, Ημερήσιος τύπος, Η Βραδυνή, Αι Αθήναι, Νέα Εστία, Εσπερινή, ΑΟΔΟ, Ναυτική Ελλάς, Ελληνικόν Μέλλον κ.ά. Εκτός από το χρονογράφημα, που ο ίδιος το θεωρούσε καθημερινή «κουβέντα του καφενέ» με τον ανα­ γνώστη του, έγραψε και μερικά ποιήματα. Σποραδικά καταπιάστηκε με τον πεζό λόγο δημοσιεύοντας νουβέλες, διηγήματα και πολλές σελίδες απομνημονευμάτων. Το διήγημα που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε, ΕκείνοςI έχει με ακρίβεια καταλογογραφηθεί, αλλά στο σχετικό λήμμα συνοδεύεται από την πληροφορία ότι το ίδιο διήγημα με άλλο τίτλο (Ο λυτρωτής) είχε α­ ναδημοσιευτεί στο περιοδικό «Αθήναι», Αρ. 2, Νοεμ. 1934. Μετά από προσεκτική ανάγνωση «0 λυτρωτής» φαίνεται να αποτελεί μια ευρύτερη θεματική ανάπτυξη και να προηγείται χρονικά η γραφή του από το «Εκείνος»· και τα δυο διηγήματα διαδραματίζονται στο χώρο μιας κοινότητας την περίοδο της τουρκοκρα­ τίας, η πλοκή είναι διαφορετική και οι ήρωες δεν ταυτίζονται. Κι ενώ η δεύτερη ιστορία ξεκινάει εκεί που σχεδόν τελειώνει η άλλη, το κλείσιμο και στις δύο είναι ίδιο. Στο διήγημα «Εκείνος!» παρουσιάζονται οι αρετές του Χορν που γνωρίσαμε στο «φυντανάκι»: Δραματική η­ θογραφία με στόχο την πιστή αναπαράσταση της ζωής και τη συγκίνηση να βγαίνει μέσα από ρεαλιστικές συγκρούσεις ηρώων που καθρεφτίζουν την πραγματικότητα. Πέθανε την 1η Νοεμβρίου 1941.

Ε Κ Ε ΙΝ Ο Σ ! ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ κ. ΠΑΝΤΕΛΗ ΧΟΡΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΓΑΠΗΣ εφημερίδα: Η ΒΡΑΔΥΝΗ, 2.5.1932 Κανένας δεν ήξερε από πού ήρθε και πώς βρέθηκε έξαφ­ να στον τόπο! Αυτός και η μητέρα του. Αγόρασαν ένα σπι­ τάκι στο παραθαλάσσιο και από τότε δεντο κούνησαν από κείνη τη χώρα. Οι περίεργοι ρωτούσαν από πού ήρθε, για­ τί ήρθε και πώς ζει; Κανένας όμως ποτέ δεν έμαθε την κα­ θαρή αλήθεια. Ήταν ξανθός, με γαλανά μεγάλα μάτια, γε­ μάτα αθωότητα, φως και καλωσύνη. Η μητέρα του μια απλή γυναίκα, που μόλις την έβλεπες έλεγες πως στον και-

ταΠώά

ρό της θα ήταν πολύ ωραία, αφού και τώρα τα χρόνια δεν την είχαν ασχημίσει, μα το ενάντιο, είχαν δώσει στην όψι

της μια συμπαθητική γαλήνη. Φαινόταν μια γυναίκα που πολλά είχε περάσει στη ζωή της, μα τώρα ησύχασε και η μόνη της λαχτάρα ήταν το αγαπημένο παιδί της. Έκανε παρέα με ψαράδες και ανθρώπους του φτωχού λα­ ού. Πολλοί απ’ αυτούς στην αρχή που τον γνώρισαν, τον ρώτησαν μήπως στον τόπο που ήταν πριν, έκανε το δά­ σκαλο; Και αυτό γιατί πολλές φορές που ήταν καθισμένος μαζί τους στην αμμουδιά και τρώγανε κανένα φρέσκο ψα­ ράκι κουτσοπίνοντας, άρχιζε να τους λέει διάφορα και πολλά για τον κόσμο, για τις αδικίες του και για καλύτερες μέρες που θα ξημερώσουν. Πολλοί μάλιστα απ’ αυτούς τους φτωχούς και ταπεινούς ανθρώπους άρχισαν να τον φωνάζουν και δάσκαλο! Μα σαν είδαν πως δεν το θέλει και του κακοφαίνεται, τότε συνήθισαν να τον φωνάζουν μόνο με το όνομά του. Τον φώναζαν Μανώλη και αυτό πολύ τον ευχαριστούσε. Μια μέρα κάποιος απ’ αστούς τον ρώτησε: - Μα τι είσαι επι τέλους; Και αυτός απάντησε: - Τι να είμαι; Άνθρωπος!

- Μα άνθρωποι είμαστε όλοι!

- Ποιος σας το είπε; Το δυσκολότερο πράμα σ’ αυτό τον κόσμο είναι να είσαι... άνθρωπος! Φαίνεται όμως πως είχαν καλά τον τρόπο τους, γιατί σκορ­ πούσαν μπόλικα σε καλωσύνες και ψυχικά για τους φτω­ χούς και πονεμένους και αυτός και η μάνα του. Αυτό άρχισαν να μυρίζονται οι πρώτοι της χώρας και πά­ σχισαν να τον ζυγώσουν και να γίνουν φίλοι του. Μια μέρα ένας από τους καλύτερους νοικοκύρηδες του τόπου και δημογέροντας, τον διπλάρωσε, τον χαιρέτησε και του πρότεινε να πάνε μαζί ως το καφενείο να πιούνε έναν κα­ φέ. Τον πήγε εκεί που σύχναζαν όλοι οι προεστοί. Τον κάθησε στον κύκλο τους και τον σύστησε σε όλους. Εκείνοι άρχισαν τις περιποιήσεις και τα γλυκόλογα. Ένας του εί­ πε: -Φαίνεται πως θα έχετε κάνει πολλές σπουδές!

- Και πώς το καταλάβατε αυτό; - Μάθαμε πως λέτε διάφορα, πολλά και σπουδαία μ’ αυτούς που κάνετε παρέα.

- Αυτά μου τα μάθαν εκείνοι.

- Μα αυτοί είναι εντελώς αγράμματοι!

- Και όμως αυτοί μου τα εμπνέουν! Και τότε κάποιος άλλος πετάχτηκε και λέει: - Γιατί τόσην ώρα σωπάτε και δε μας λέτε και μας τίποτα, απ’ αυτά τα ωραία λόγια σας, που λέτε στους ξυπό­ λυτους; - Γιατί φαίνεται, εσείς, δε μ’ εμπνέετε! Τι να του πούνε; Σώπασαν. Το κατάπιαν και δεν έβγαλαν λέξη. Και όμως μ’ όλα αυτά μια μέρα πήγαν δυο απ’ αυτούς τους προεστούς σπίτι του και του πρότειναν, κα­ θώς ήταν σε λίγες μέρες εκλογές, να μπει και αυτός στο συμβούλιο τηνς κοινότητας, να γίνει δημογέροντας. Το άκουσε και γέλασε.

- Δεν έχετε και σεις τη φιλοδοξία· του είπανε- να υπηρετή­

σετε την κοινότητα, μια φορά που γίνατε και σεις δικός μας και θα μείνετε πια στον τόπο μας; Εκείνος, είχε ακούσει πως όλοι αυτοί οι τζορμπατζήδες πολλά ωφελιόντουσαν από το αξίωμά τους. Λέγαν τάχα­ τες πως υπηρετούσαν τον τόπο, μα περισσότερο υπηρε­ τούσαν τα συμφεροντάκια τους και την τσέπη τους. Ήρθε λοιπόν η ώρα να τους ξεμασκαρέψει. Τους είπε λοιπόν: - Και τι θα κερδίσω με το να γίνω δημογέροντας; Όποιος θέλει να υπηρετήσει τον κόσμο, το κάνει αυτό και χωρίς να έχει κανένα αξίωμα. Δεν μου λέτε, τι έχω να βάλω στην τσέπη μου; - Τίποτα. Μα δεν έχετε τέλος πάντων τη φιλοδοξία; - Η μόνη μου φιλοδοξία είναι να έχω εγώ την ικανοποίησι πως κάνω εκείνο που μου επιβάλλει η καρδιά μου και ας μην έχω κανένα αξίωμα, ας μην έχω και ούτε όνομα, ούτε να με ξέρει κανένας. Θα ήθελα να είχα ένα μαγικό σκουφάκι που άμα το φοράω ν’ αφανίζουμαι, να γίνουμαι αέρας. Και τότε σαν πνοή ανέμου να έμπαινα εκεί που εί­ χαν την ανάγκη μου, να κάνω ό,τι πρέπει, χωρίς να ξέρει κανείς από πού του ήρθε το καλό.

- Ωραία είναι όλα αυτά που λέτε, μα δε γίνουνται. Επί τέ­ λους δεν είναι ανθρώπινα. Ποιος δε θέλει να έχει δόξες και τιμές; Και το να σε βγάλει ο λαός δημογέροντα, δε θ’ αρνηθείτε πως αυτό είναι μιατιμή!

- Μόνο τα πράματα που αγοράζονται έχουν τιμή. Ο άν­ θρωπος ούτε πουλιέται ούτε αγοράζεται, λοιπόν τι να την κάνει την τιμή; Ο πιο κατεργάρης από τους δύο κατάλαβε πως αυτός παιζογελούσε μαζί τους. Του λέει λοιπόν θυμωμένος.

- Τότε αυτός ο άνθρωπος έίναι άτιμος! Με συμπαθάτε, μα εσείς το είπατε!

- Και το υποστηρίζω! Ναι είναι ά τ ι μ ο ς δηλαδή ατίμη­ τος, δεν υπάρχει δηλαδή τιμή να τον αγοράσει κανείς.

- Παίζεις δηλαδή με τις λέξεις, καθώς είσαι πιο γραμματι­ σμένος από μας; - Δεν παίζω ποτέ με τους ανθρώπους, πάντα με τις λέξεις.

- Θέλεις δηλαδή να πεις πως οι άλλοι που δε σου μοιά­ ζουν, δεν είναι ά τ ι μ ο ι ατίμητοι, μα άτιμοι παλιανθρώ­ που που εύκολα τους αγοράζεις.

-Σύ,είπας!

- Είπες πως δεν παίζεις με τους ανθρώπους, μα μόνο με τις λέξεις. Να λοιπόν που εσύ τώρα παίζεις με μας.

- Με συμπαθάτε. Δημογέροντας είναι μια λέξις, όπως μια λέξις είναι και υπουργός και πρωθυπουργός και πρόε­ δρος δημοκρατίας ακόμη, άμα δεν υπάρχει από κάτω ο άνθρωπος! Εσείς ήρθατε εδώ σαν δημογέροντας για να με κάνετε και μένα το ίδιο. Αν ερχόσαστε σαν άνθρωποι, δε θα ήταν το ίδιο!

- Καλλίτερα να φεύγουμε γιατί παράγινε το πράμα.

-Όπως θέλετε. Και έφυγαν χωρίς σχεδόν ούτε να τον χαιρετήσουν. Σε λίγο σ’ όλον τον τόπο σπάρθηκε πως εκείνος ήταν ένας ανισόρροπος, ένας παλαβός. Ο μικρός λαός όμως σαν του τόλεγαν δεν το πίστευε.

ταΠαλιά

Σε κείνον τον καιρό κοντά, μια μέρα ο τόπος βρέθηκε ανά­ στατος. Και η αιτία δεν ήταν ούτε τα πολιτικά, ούτε τα κοι­ νοτικά, μα μια γυναίκα, μια γυναίκα μάλιστα πομπεμένη α­ πό κείνες που δέχονται στο σπίτι τους τον κάθε περαστι­ κό. Στην αρχή ξεσηκώθηκαν οι γυναίκες και αυτές με τις φωνές τους και τ ’ αναθέματά τους για την ξετσίπωτη που ντρόπιαζε τον τόπο, κατάφεραν και τους άντρες τους να πάνε στο διοικητή και ν’ απαιτήσουν να την κάνει εξορία. Έπρεπε να ακούσει κανείς τις τίμιες γυναίκες, τη μανία που είχαν ενάντια σε μια άτιμη.

- Αυτή ξεσηκώνει τα μυαλά των παλληκαριών του τόπου.

- Των παλληκαριών μονάχα; Δε λες και των γέρων! Δεν μπορούμε, μάτια μου, να συμμαζέψουμε τους άντρες μας στα σπίτια μας!

- Δε λες που τα κορίτσια μας θα μείνουμε στο ράφι! Πώς να τ' αποκαταοτήσουμε αν οι νιοι τρέχανε σ’ αυτήνε; - Είναι βλέπεις και όμορφη η σκύλλα!

-Δ ε βαρυέσαι! Όμορφη δεν είναι, μα είναι τσαχπίνα και έ­ χει τηντέχνη να μαγεύει τους άντρες! Αφού λοιπόν το απαιτούσαν οι γυναίκες και φώναζαν και στρίγγλιζαν, τι να κάνουν και οι άντρες; Πήγε ο πρόεδρος της κοινότητας στο διοικητή μαζί με άλλους δυο δημογέ­ ροντας και του ζήτησαν να διώξει από τον τόπο τη Φλώρα, έτσι τη λέγαν, αυτή που αναστάτωσε με την ξετσιπωσιά της άντρες και γυναίκες. Ο διοικητής, ένας αγαθός Τούρ­ κος ανθρωπάκος, που δεν ήθελε να τα χαλάσει με τους προεστούς, γιατί μαζί μ’ αυτούς έκανε και αυτός τη δου­ λειά του, βέβαια δεν εναντιώθηκε καθόλου. Φώναξε το γραμματικό του και του είπε να κάνει τη διαταγή. Αυτή είχε κάποιο φίλο, που μπαινόβγαινε σπίτι της περισ­ σότερο απ’ όλους τους άλλους τους περαστικούς, έναν που εκεί ξημεροβραδιαζόταν. Όλοι στον τόπο τον ήξεραν γιατί ήταν καλό παιδί, όχι δεν είχε κακή καρδιά, μα από τον καιρό που έμπλεξε μ’ αυτή τη γυναίκα χάθηκε. Τον λέγανε Ευρωπαίο, δεν ήταν γνωστός με άλλο όνομα. Τον λέγανε έτσι γιατί όλο για Ευρώπη μιλούσε και για τα γλέντια της, χωρίς να έχει πάει ποτέ του. Ίσως την είχε μάθει από τα βι­ βλία που διάβασε μια φορά κι έναν καιρό, γιατί τώρα πια ούτε και διάβαζε. Το βέβαιο είναι πως το είχε στον παλιό καιρό σκοπό να πάει στην Ευρώπη. Οταν πέθανε ο πατέ­ ρας του τού άφησε αρκετά χρήματα, ώστε μπορούσε βέ­ βαια να γυρίσει τον κόσμο, μα έμπλεξε με τη Φλώρα και ε­ κεί βρήκε, καθώς έλεγε και τις γλύκες της Ευρώπης και της Ασίας τις χλιαρές νύχτες και της Αφρικής τη ζέστα και της Αμερικής τις καινούργιες απολαύσεις. Μαζί της ξεκοκκάλισε όλα τα χρήματά του και τώρα πώς ζούσε ήταν μυστήριο! Πολλοί λέγαν πως αυτή τον λυπότανε και του πλήρωνε τις παλιές υποχρεώσεις. Αυτός λοιπόν ο Ευρωπαίος ήταν μέσα στους άλλους τα­ κτική παρέα του Μανώλη. Οι προεστοί μάλιστα λέγαν: - Τι περιμένεις από αυτόν που κάνει παρέα με τον Ευρω­ παίο, ένα χαμένο που ζει από μια βρωμογυναίκα! Εκείνη λοιπόν την ημέρα που ο διοικητής είχε αποφασίσει

η, λ .a

την εξορία της Φλώρας, τρέχει ο Ευρωπαίος στο σπίτι ε­ κείνου.

- Κάτι μου συμβαίνει, θέλω να μου φανείς χρήσιμος.

-Τιτρέχει, Ευρωπαίο; - Ξέρω πως δε σ’ αρέσει η αδικία. ΓΓ αυτό ήρθα σε σένα, αν μπορέσεις να κάνεις τίποτα. Και του διηγήθηκε με λίγα λόγια όλα όσα συνέβαιναν. Έπειτα πρόσθεσε: - Εσύ αν θέλεις, μπορείς να σηκώσεις όλο τον κόσμο στο ποδάρι. Τι θα πει πως το θέλουν πέντε τζορμπατζήδες, ο άλλος ο φτωχός κόσμος δεν το θέλει, να αδικήσουν έτσι μια φτώχιά γυναίκα, που η μοίρα έτσι την κατάντησε, γιατί βέβαια δε φταίει αυτή, μα η άτιμη η κοινωνία που την έρριξε στη λάσπη. Α πρέπει να τη γνωρίσεις, να δεις τι καρδιά έχει! Να δεις πως όσο και αν κυλίστηκε το σώμα της στο βούρκο, η ψυχή της είναι ένα λουλούδι. Πάμε ίσαμε κει μα­ ζί, να στα πει και μονάχη της; -Κ α ι δεν πάμε... Κι εκείνος, πήγε στο σπίτι της πόρνης. Και αυτή που είχε ακούσει ποιος είναι, ένας και αυτός που οι πρώτοι του τό­ που τον είχαν για κακό και ο λαός τον λάτρευε, μόλις τον είδε την έπιασαν λυγμοί, έπεσε στα γόνατα, φιλούσε τα χέρια του και τα έβρεχε με τα δάκρυά της. Ο Ευρωπαίος τους είπε: - Πέστε τα εσείς, εγώ πηγαίνω να δω πού βρίσκεται η υπόθεσις, εάν προλαβαίνουμε να σταματήσουμε τη διαταγή και αμέσως έφτασα. Του διηγήθηκε όλη τη ζωή της και αυτός είδε πως αυτή ή­ ταν ένα θύμα, πως η ψυχή της ήταν ακόμη αδιάφθορη, πως αν οι περιστάσεις της ζωής δεν την έρριχναν εκεί που την έρριξαν, θα ήταν ένα πλάσμα σπάνιο. Σε λίγην ώρα εκείνος βρισκόταν μπροστά στο διοικητή. Δεν ξέρουμε τί είπαν, μα το βέβαιο είναι πως ο διοικητής φώναξε το γραμματέα και του είπε να σκίσει τη διαταγή. Αργότερα μαθεύτηκε πως εκείνος είπε στο διοικητή - Εξοχώτατε το τζαμί σας έχει χάλια, ενώ οι εκκλησίες μας είναι πολύ πλούσιες, γιατί αυτό; - Γιατί για τις εκκλησίες δίνουν διάφοροι πλούσιοι δικοί σας, ενώ για το τζαμί ποιος να φροντίσει; ΟιΤούρκοι είναι φτωχοί.

- Θα δεχόσαστε από έναν ταπεινό χριστιανό μερικές λί­ ρες για το τζαμί σας; Και έριξε απάνω στο γραφείο του δοικητή ένα σακουλάκι λίρες.

- Γιατί να μη τις δεχθούμε; Ο Θεός τις παίρνει, δεν τις παίρνω εγώ. Και ο διοικητής τις έβαλε στην τσέπη του λέγοντας: - Και έτσι ένας χριστιανός δίνει για το Μωάμεθ. Και εκείνος του απάντησε: - Ένας είναι ο Θεός, που όταν ήρθε στη γη είπε πως δεν υπάρχει καμιά διαφορά στους ανθρώπους. Όλοι είναι παι­ διά του ενός Θεού τι Έλληνας καιτιΤούρκος; Ύστερα απ’ αυτό είναι εύκολο να καταλάβουμε πως οι πρώτοι του τόπου δεν μπορούσαν να χωνέψουν την προ-

σβολή που έπαθαν. Να περάσει εκείνου και όχι αυτονών! Άρχισαν να λένε ενάντιά του και να του σέρνουν μύρια ό­ σα. Μα τι το θέλεις, όλος ο μικρός κοσμάκης τον λάτρευε και οι γυναικούλες του λαού ορκιζόντουσαν στ’ όνομά του. Η Φλώρα όμως είχε γίνει άλλος άνθρωπος. Τόσο πο­ λύ την είχε επηρεάσει η καλωσύνη του και το τόσο ενδια­ φέρον ενός τέτοιου ανθρώπου γι’ αυτήν, μια ξεγραμμένη, που έκλεισε την πόρτα της πια και δε δεχόταν κανέναν αρ­ σενικό σπίτι της. Και σ’ αυτόν ακόμη τον Ευρωπαίο είπε: - Άκου, Ευρωπαίο, εσένα δεν μπορώ να σε διώξω σαν τους άλλους. Σε ξέρω τόσα χρόνια, είσαι σαν δικός μου άνθρωπος. Νάρχεσαι στο σπίτι όποτε θέλεις και ένα πιάτο φαί πάντα θα βρίσκεται στο τραπέζι μου για σένα, μα να ξεχάσεις πια όλα τα άλλα. Εγώ δεν είμαι πια η γυναίκα που ήξερες. Κανένας άντρας δεν έχει να περιμένει από μένα πια τίποτα, ούτε και συ! Ο Ευρωπαίος της λέει θυμωμένος: - Γιατί θέλει να είσαι μονάχα... εκείνου!

- Εάν σου πω όχι δε θα με πιστέψεις, γιατί η δουλειά μου ί­ σα με τώρα ήταν να λέω ψέματα και να πουλάω ψεύτικες αγάπες. Λοιπόν λέγε ό,τι θέλεις και πίστευε ό,τι θέλεις, δι­ καίωμά σου είναι, όπως είναι και δικαίωμά μου να κάνω ό,τι θέλω! Εκείνος τώρα πήγαινε ταχτικά σπίτι της και εκείνοι που τα είχαν μαζί του τώρα λέγανε: - Τι περιμένεις από έναν που ξημεροβραδιάζεται στο σπίτι μιας ξετσίπωτης! Ο κοσμάκης όμως εύρισκε και σ’ αυτό ακόμη πως έκανε καλά, γιατί έβλεπε τώρα την αλλαγή της Φλώρας. Έλεγε πως ο άγιος εκείνος άνθρωπος κατάφερε να σώσει μια α­ μαρτωλή ψυχή. Τώρα που η Φλώρα άλλαξε, άρχισαν να συχνάζουν στο σπίτι της και καλές και πονόψυχες γυναικούλες του λαού. Είχαν περιέργεια να δούνε μια αμαρτωλή που εκείνος τώ­ ρα έφερε στον ίσιο δρόμο. Εκείνη δε τώρα σαν μεθυσμέ­ νη, σαν συνεπαρμένη από την καινούργια αληθινή και α­ γνή αγάπη της, όλο για εκείνον τους διηγόταν. Μια μέρα τους έλεγε: - Ναι, να σας χαρώ, μπορεί να είναι και ο ίδιος ο Χριστός που ξαναήρθε στη γη για να μας σώσει άλλη μια φορά. Εί­ δα στα χέρια του και στα πόδια του κάτι σημάδια, όχι δε γελιέμαι, είναι βέβαια σαν σβυσμένα, ύστερα από τόσα χρόνια, μα άμα έχεις καλό μάτι φαίνονται αρκετά καθαρά. Είναι τα σημάδια απ’ τα καρφιά που τον σταυρώσανε! Και όλες οι άλλες γυναικούλες άμα πήγαιναν κοντά του πάσχιζαν να διακρίνουν στα χέρια του τα σημάδια και πολ­ λές μάλιστα νόμισαν πως τα είδαν.

Ύστερα από καιρό έπεσε μεγάλη δυστυχία στον τόπο. Οι κάμποι δε λουλούδιζαν, τα δέντρα δεν έδιναν καρπό και τα ζώα δε γεννούσαν. Οι άντρες τόριξαν στη συλλογή, μα οι γυναίκες τους ησύχαζαν και τους έλεγαν: - Μη σας νοιάζει, θα σιάξουντα πράματα, ο Χριστός είναι μαζί μας!

Όλοι οι πλούσιοι ξενητεμένοι του τόπου στην Αμερική και στην Αίγυπτο, φρόντισαν και έκαναν εράνους για να βοη­ θήσουν τους δυστυχισμένους πατριώτες τους και έστει­ λαν αρκετά μεγάλα ποσά στην κοινότητα για να τα μοιρά­ σει στους φτωχούς. Μα καθώς καταλαβαίνετε, δε μοιρά­ στηκε παρά ένα μικρό ποσόν και αυτό σε μερικούς από κείνους που κολάκευαν τους μεγάλους και ο περισσότε­ ρος φτωχός κόσμος έμεινε χωρίς να πάρει τίποτα. Όλο έ­ λεγαν πως θα κάνουν διανομή και όλο αναβολές ως που να τα φάνε αναμεταξύ τους. Εκείνος είχε γίνει έξω φρενών με την αδικία. Ετοιμαζόταν να μαζέψει όλο το λαό στο πόδι και να πάει μαζί τους κάτω από το Διοικητήριο να φωνάξουν και να πούνε στο διοικη­ τή να επιβληθεί στην κοινότητα για να γίνει μια δίκαιη μοι­ ρασιά, ειδεμή δεν εγγυούνται για την τάξι στον τόπο. Μα αυτοί πιο πονηροί τον πρόλαβαν, πήγαν και είπαν στο διοι­ κητή πως εκείνος ετοιμάζει επανάστασι και τον κατάφεραν να διατάξει τη σύλληψί του. Οι τζορμπατζήδες είχαν και άλλα στο νου τους να κάνουν. Σχέδιαζαν μεταξύ τους, εάν ήταν δυνατόν να πληρώσουν το δεσμοφύλακα να του βάλει στο φαΐτου δηλητήριο και έπειτα να τον ρίξουν στη θάλασσα και να πούνε ύστερα στον κόσμο πως τόσκασε και δεν μπορούσαν να ξέρουν πού πήγε. Και έτσι θα γλύ­ τωναν μια και καλή από εκείνον! Εκείνη την ίδια νύχτα χτύπησε την πόρτα εκείνου κάποιος άνθρωπος και του λέει: -Τ ο καλό που σου θέλω φύγε, γιατί δόθηκε διαταγή να σε συλλάβουν. Ο διοικητής δεν ήθελε γιατί σε συμπαθεί, μα δεν μπορεί να κάνει αλλιώς παρά να δώσει τη διαταγή, γιατί δεν του αρέσουν οι φασαρίες. Αν φύγεις όμως, θα ευχαριστηθεί πολύ. Αυτόν τον άνθρωπο, καθώς θα καταλάβατε βέβαια τον εί­ χε στείλει ο ίδιος ο διοικητής, που δεν ήθελε κανένα να δυσαρεστήσει. Έφυγε λοιπόν εκείνος αμέσως από το σπίτι του και πήγε να κρυφθεί στης Φλώρας. Στο μεταξύ οι φίλοι του θα ετοί­ μαζαν ένα καΐκι για να το σκάσει στην απέναντι στεριά. Και έτσι ήταν σωμένος. Οι ζαπτιέδες και ο επί κεφαλής είχαν διαταγή να πάνε μονάχα στο σπίτι του να ψάξουν και εάν δεν τον εύρουν ν’ αφήσουν για την άλλη μέρα. Στο μετα­ ξύ θα εύρισκε εκείνος ευκαιρία να φύγει. Ο Ευρωπαίος ό­ μως που τώρα τελευταία δεν τον χώνευε, γιατί το πάθος του για τη Φλώρα ήταν μεγάλο και φανταζόταν πως εκεί­ νος του είχε πάρει την αγάπη του, πήγε και έπιασε τους δημογέροντες και πρόδωσε πού είναι κρυμμένος. Αυτοί δε τότε επέμειναν να πάνε οι ζαπτιέδες και στο σπίτι της Φλώρας, και να ψάξουν. Κι έτσι τον έπιασαν! Η μάνα του μόλις το έμαθε έτρεξε στο σπίτι της Φλώρας. Θάρρεψε πως αυτή τον πρόδωσε.

- Ελεεινή, ξετσίπωτη! Πώς μπορεί κανείς να έχει πίστη σε μια γυναίκα σαν και σέ\ΐα; Και κείνη ξεμαλλιασμένη, με τα δάκρυα της απελπισίας στα μάτια της, της απαντάει: - Μάνα, για δες με! Και αν είσαι μάνα αληθινή, θα διαβά­

ταΠώά

σεις στην όψι μου πως η απελπισιά μου εάν δεν είναι με­ γαλύτερη είναι ίδια με τη δική σου!

Και ύστερα από δυο - τρεις ημέρες ήρθε η είδηση πως ε­ κείνος εξαφανίστηκε. Πολλοί είπαν πως τόσκασε γιατί τον ευκόλυνε και ο ίδιος ο διοικητής, άλλοι όμως λέγαν πως οι δημογέροντες πλήρωσαν το δεσμοφύλακα για να τον ξε­ κάνει. Και οι τελευταίοι απελπισμένοι έλεγαν στους πρώ­ τους: - Μ’ αν ήταν νατό σκάσει, δε θα ειδοποιούσε τουλάχιστον τη μάνα του πού πάει; -Ό χι, γιατί έτσι του παράγγειλε ο διοικητής, για να μηντύχει και το μήνυμα παραπέσει και εκθέσει τη διοίκηση. Και οι γυναικούλες όλες όμως πίστευαν πως ζει γιατί ζούσε μέσα στις καρδιές τους. Το ίδιο και η δόλια η μάννα του και η κακομοίρα η Φλώρα. Και ξεκίνησε η γριά μάνα του και στηριζόταν απάνω στη Φλώρα και έτσι γύριζαν μαζί χώρες και πολιτείες και όπου κόνευαν και όπου έβλεπαν ανθρώπους ρωτούσαν: - Μήπως πέρασε από δώ κάποιος έτσι και έτσι που στα χέ­ ρια του και τα πόδια του έχει κάτι σημάδια από καρφιά; Και κάποια απλή γυναικούλα τους είπε: - Μα αυτός θα είναι ο Χριστός! Ύστερα από τόσα χρόνια πώς να αξιωθώ να τον δω εγώ η έρημη; Μα πολλοί απ’ τους ανθρώπους σ’ άλλες χώρες και πολι­ τείες, είχαν ακούσει για κάποιον άγιον άνθρωπο, που είχε

Δημήτρης Καραθάνος

Αντίο, καπετάνιε Μια ζωντανή μαρτυρία για τις τελευταίες στιγμές του Αρη Βελουχιώτη. Το οδοιπορικό μιας παράτολμης περιπέτειας, όπως δεν το εξιστόρησε κανένας ως τώρα. Άγρυπνος και αφοσιωμένος σύντροφος του Αρη, ο Δημήτρης Καραθάνος θα περισώσει μια αλλόκοτη ιστορία που σου κόβει την ανάσα.

φιλίστωρ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31 · 106 77 ΑΘΗΝΑ | ΤΗΛ. 38 18 457 FAX 38 19 167

ταΠώά

φανερωθεί σε κάποια άλλη χώρα, που έμοιαζε του Χρι­ στού, που ίσως ήταν ο ίδιος που ξαναήρθε στη γη για να ξανασώσει τους ανθρώπους, γιατί και στα χέρια του και στα πόδια του είχε ακόμη τα σημάδια από τα καρφιά. Και όλοι αυτοί άμα περνούσαν οι δυο γυναίκες και ρωτούσαν, τους έλεγαν: - Ναι ακούσαμε να μιλάνε γι’ αυτόν μα δεντον είδαμε. Μερικές όμως γυναικούλες τους είπαν μια μέρα από κά­ ποια χώρα που περνούσαν: - Ναι ακούσαμε να λένε γι’ αυτόν και μια μέρα μάλιστα μας φάνηκε πως τον είδαμε να περνάει μακριά μας, μα ώς που να τον ζυγώσουμε τον χάσαμε. Μα μια πιο γριά απ’ όλες που καθόταν παράμερα λέει με την αδύναμη φωνή της, ενώ ακουμπούσε στο μπαστούνι της.

- Καλέ τι από μακριά; Εγώ τον είδα από κοντά. Έπιασα και τα άγιά του τα χέρια, τα φίλησα και είδα και τα ση μάδια α­ πό τα καρφιά.

- Και κατά πού τράβηξε, κυρά μου; Ρώτησαν οι δυο δυστυχισμένες γυναίκες; - Κατά πού τράβηξε; Όπου υπάρχει συφορά και αδικία και έχουν την ανάγκη του. Πηγαίνετε και ρωτήστε πού είναι συφορά και αδικία και εκεί βέβαια θα είναι και αυτός! Και οι άλλες είπαν: - Μα παντού είναι συφορά και αδικία! Και η γριά είπε αργά - αργά μετρώντας τα λόγια της: - Ε, θα τον βρούνε το λοιπόν! Μια φορά στον κόσμο τού­ τον είναι!

Ελένη Αστεριού Γαβρίλης Λαμπάτος

□

Κούλα Ξηραδάκη

Η αριστερή αντιπολίτευση στην Ελλάδα

Σελίδες από τον αντιφασιστικό αγώνα στη Μέση Ανατολή

Μια έκθεση - ντοκουμέντο τουΠ.Πουλιόπουλου . στον Τρότσκι και το ελληνικό εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο. Σπάνια κείμενα και αναφορές για μια περίοδο που μόλις τώρα αρχίζει να φωτίζεται.

Αγνωστα ντοκουμέντα και μαρτυρίες για τις ελληνικές δημοκρατικές αντιφασιστικές οργανώσεις που πάλευαν στη Μέση Ανατολή παράλληλα με το απελευθερωτικό κίνημα στην Ελλάδα.

Κ ε ν τ ρ ικ ή δ ιά θ ε σ η : ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟ Υ, Γραβιάς 9-13 · Τηλ 38 07 689

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ν έα Άποψη σ τη Λογοτεχνία 01 Σ Ι Δ Ε Ρ Ε Ν Ι Ο Ι Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Ι Τεντ Χιουζ Μετάφραση: Κίρα Σίνου Ποιος είναι ο ΣΙΔΕΡΕΝΙΟΣ ΑΝΤΡΑΣ; Ποια είναι η ΣΙΔΕΡΕ­ ΝΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ; Πώς εμφανίστηκαν ξαφνικά πάνω στη γη; Από που έρχονται; Ποιος είναι ο προορισμός τους; Το μεγαλύτερο, το δυνατότερο, το πιο συγκλονιστικό μήνυμα έρχεται καθημερινά στη ζωή μας από τα δέντρα, τα νερά, τα ζώα του κόσμου μας. Το 6ι6λίο αυτό είναι μια δυνατή και συγκινητική διαμαρτυρία ενάντια στη μόλυνση που προκαλουν στο περιβάλλον τα βιομη­ χανικά απόβλητα. Δυο νέα παιδιά με τη βοήθεια των ΣΙΔΕΡΕ­ ΝΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ καταφέρνουν να συγκινήσουν την κοινή γνώμη και ν ’ ανοίξουν τα μάτια των μεγάλων.

ΣΤΗΛΗ ΑΛΑΤΟΣ Ρόμπερτ Σουίντελς Μετάφραση: Κώστια Κοντολέων Έ γινε κι αυτό! Η πόρτα του σπιτιού-του διάπλατα ανοιγμένη κι ο Αινκ αναγκάζεται να την περάσει. Δε γυρίζει ούτε μια ματιά να ρίξει πίσω του, δεν κρατά μαζί του ούτε μια τόση δα γλυκιά ανάμνηση... Η μεγάλη πόλη λες και τον περιμένει ανυπόμονη, φανταχτερή. Τα λαμπερά της φώτα τον γοητεύουν, ξεγελούν, κρύβουν τόσα πράγματα που απειλούν το νεαρόκοσμο. Τι θ ’ απογίνει ο Δινκ, ο κάθε Δινκ, αν κάποιος δεν του κρα­ τήσει σφιχτά το χέρι στην παλάμη του και δεν του ψιθυρίσει ΠΡΟΣΕΧΕ...

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΠΟΣ Α .Ε . ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 1 -106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36 02 535,3618 654, FAX. 01 - 36 40 683

ΖΗΤΗΣΤΕ Τ Ο Ν ΕΓΧ ΡΩ Μ Ο Κ Α ΤΑ Λ Ο ΓΟ Μ Α Σ

Ηλίας Μαγκλίνης Ντόρα Αλιβάνιστου

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΜΙΑ ΝΟΥΒΕΛΑ ΤΟΥ ΑΡΘΟΥΡ ΜΙΛΕΡ ΜΕ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΤΟΥ ’40. Ο ΝΟΡΜΑΝ ΜΕΙΛΕΡ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΚΕΝΕΝΤΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΣΒΑΛΝΤ. Ο ΛΕΒΕΡΙΤΣ ΒΙΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟΝ ΤΕΝΕΣΙ ΟΥΙΛΙΑΜΣ. ΕΝΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΡΗΣ ΛΙΝΤΑΣ ΛΙ.

Η Αμερική και οι εφιά λ­ τες της- ένας από αυτούς η δολοφονία του Προέδρου Κένεντυ στο Ντάλας, τον Νοέμ­ βριο του 1963. Υπεύ­ θυνος για τη δολοφονία, Oswald’s Tale-An σύμφωνα με την Επιτρο­ American πή Γουόρεν του ΚονHistory, γκρέσου, ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ. Μέχρι σήμε­ (Νόρμαν Μέιλερ: ρα όμως, λίγοι έχουν α­ Η ιστορία του ποδεχτεί την άποψη Όσβαλντ: Έ να αυτή. Ύστερα από άπει­ Αμερικανικό ρες τηλεοπτικές εκπο­ Μυστήριο) μπές, ντοκυμαντέρ, αλ­ Εκδ. Little Brown λά και βιβλία ή κινημα­ τογραφ ικές ταινίες (με πιο πρόσφατη αυτή του Ό λιβερ Στόουν), ένα ακό­ μα βιβλίο έρχεται να προστεθεί στη σειρά των ντοκουμέντων-μαρτυριών με θέμα το μυστηριώδες και πολύκροτο αυτό έγκλημα. Συγγραφέας του βι­ βλίου ο γνωστός Αμερικανός συγγραφέας και δη­ μοσιογράφος Νόρμαν Μέιλερ. Και ενώ θα περίμενε κανείς μια ακόμα «παραλλαγή πάνω στο ίδιο θέμα», δηλαδή, μια διαφορετική θε­ ωρία περί συνομωσίας εναντίον Κένεντυ από τις «αόρατες» μυστικές υπηρεσίες της Αμερικής, ο Μέιλερ πρωτοτυπεί ισχυριζόμενος ότι ο Όσβαλντ έδρασε μόνος του. Αφήνει ανοιχτό κάποιο «παρά­ θυρο» περί θεωριών οργανωμένου και συγκα­ λυμμένου σχεδίου για να δολοφονηθεί ο Πρόε­ δρος Κένεντυ, αλλά το συμπέρασμά του είναι ότι ο

Norman Maikr

η

Όσβαλντ ήταν ψυχολογικά ικανός να σκοτώσει τον Κένεντυ. Ό λ ’ αυτά είναι περίεργα όμως, αν σκεφ τεί κανείς ότι συνεργάτης του Μέιλερ σ’αυτό το βιβλίο είναι ο Λάρι Σίλερ, ο οποίος από τα τέλη της δεκαετία ς του ’60 δια κήρυττε την αντίθεσή του στις θεωρίες περί συνομωσίας. Επίσης, κάποιοι κριτικοί έχουν κατηγορήσει τον Μέιλερ ότι δεν ε ­ ρεύνησε τα Εθνικά Αρχεία της Αμερικής, τα οποία περιείχαν πολύτιμες πληροφορίες, κι ότι αρκέστηκε σε βιβλία που είχαν εκδοθεί παλιά. Ο ίδιος ο Μέιλερ πάντως θεωρεί ότι «Η δυσκολία με το κλείσιμο της υπόθεσης του Όσβαλντ, είναι ό­ τ ι κάθε φορά που κλείνει κανείς την πόρτα, κάποια ρωγμή εμφανίζεται στον τοίχο». Μια γενική στάση και προσέγγιση, η οποία, σύμφωνα με πολλούς κριτικούς, μόνο ανησυχία μπορεί να προκαλέσει.

Η νουβέλα «Ένα Απλό Κορίτσι» αποτελεί μία σημαντική πεζογραφική στιγμή από έναν διάσημο πια θεατρικό συγγρα­ φέα. Πρόκειται για την τρυφερή ιστορία της Τζανίς Σέσιονς, μιας εβραιοπούλας από τη Νέα Plain Girl Υόρκη. Το βιβλίο ξεκινά (Άρθουρ με την ηρωίδα σε μεγάλη Μίλερ:Ένα Απλό ηλικία να ανακαλύπτει τον δεύτερο άντρα της Κορίτσι) νεκρό στον ύπνο του και, εκδ. Methuen σιγά σιγά, να θυμάται τα Σελ. 51 παλιά: μεταφερόμαστε στη Νέα Υόρκη του 1939. Ο συγγραφέας αναφέρεται σε πράγματα που έχει ζήσει, για τον πόλεμο, τον ψυχρό πόλεμο, την αμε­ ρικανική αριστερά, αλλά και για εμπειρίες που τον έχουν στιγματίσει και ανθρώπους που τον σημάδε­ ψαν, κι όλ’ αυτά, περασμένα μέσα από τ ο «μαγικό φίλτρο» του συγγραφέα. Πράγματι, ο τρόπος που χειρίζεται το υλικό του χαρακτηρίζεται από την α­ τμόσφαιρα της εποχής, με τη λεπτομερή αναπαρά­ σταση της ζωής των αριστερών διανοουμένων και καλλιτεχνών της Ν έαςΥόρκης και, βέβαια, με την ει­ κόνα ενός κόσμου που μεταμορφώνεται διαρκώς και με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα βιβλίο τ ο υλικό του οποίου είναι «βιωμένο» από τον συγγραφέα. Η ανάγνωση είναι απολαυστική, αλλά τ ο βασικό του μειονέκτημα είναι ότι είναι σύντομο- αν και η πρόζα του έχει πάθος και δύναμη και το υλικό του πλού­ σιο, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Μίλερ βιαζόταν να το τελειώσει.

Mir

Το βιβλίο «Τομ: Ο Άγνω­ στος Τένεσι Γουίλιαμς» αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια να κατα­ γρ ά φ ει η ζωή και η προ­ σωπικότητα του πολύ σημαντικού Αμερικανού δραματουργού. Αυτός είναι ο πρώτος τόμος και σύντομα θα κυκλοφορή­ σει και ο δεύτερος. Σ’ αυτόν τον πρώτο τόμο συμπεριλαμβάνονται τα πρώτα χρόνια του

Tom: The Unkown Tennessee Williams (Λ,Λέβεριτς: Τομ. Ο Άγνωστος Τένεσι Ουίλιαμς) εκδ. Hodder & Stoughton Σελ. 760

συγγραφέα, όταν ως άσημος Τόμας Λάνιερ, που ήταν το πραγματικό του όνομα, βίωνε τον σαρκα­ σμό του πατέρα του ως προς τον ανδρισμό του, τη νευρωτική στάση τη ς μητέρας του, αριστοκρατι­ κής καταγωγής από τον Α μερικανικό Νότο, τ ο μί­ σος τη ς απέναντι στο σεξ και βέβαια τ ις δ ικές του απόπειρες να προσδιορίσει τη σεξουαλικότητά του, την αναζήτησή του γ ια λίγη τρυφ ερ ότητα και τις προσπάθειές του να γράψει, δουλεύοντας ταυτόχρονα ως πωλητής υποδημάτων. Επίσης, θα παρακολουθήσουμε τ ις πρώτες του προσπάθειες να ανεβάσει θεατρικό έργο και την τραγική κατά­ ληξη της αδελφής του Ρόουζ, η οποία κλείστηκε σε ψυχιατρείο όπου και τη ς έκαναν λοβοτομή. Η έμφαση πάνω στη σφοδρή εσωτερική ένταση και σύγκρουση του συγγραφέα με τον εαυτό του ανάμεσα στο να ζήσει έντονα αλλά και στο πάθος για δημιουργία, είναι τ ο βασικό χαρακτηριστικό α υτής τη ς πολύ ενδιαφέρουσας βιογραφίας, της οποίας ο δεύτερος τόμος αναμένεται να πα­ ρουσιάσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

“Τα λόγια ενός ηλίθιου” είναι τ ο έκτο βιβλίο της νεαρής συγγραφέα Λίντας Λι. Μέσα από μια ωμή και σκληρή γραφή η συγγραφέας ξεδιπλώ­ νει τ ις σχέσεις μίσους μεταξύ μιας μάνας και Les dits d’un idiot του ανάπηρου γιου της. (Λίντα Αι: Τα Η μάνα περιστρέφεται λόγια ενός συνεχώς γύρω από τον ηλίθιου) γιο τη ς που είναι καθη­ Εκδ.

Christian λωμένος σε μια αναπη­ Bourgois ρική πολυθρόνα. Πεπει­ Σελ. 203 σμένη ότι πρόκειται για μια εθελοντική παρα­ λυσία γ ια να την κάνει να υποφέρει, δεν σταματά ούτε λεπτό να τον ενοχλεί, παρακολουθώντας κά­ θε του κίνηση. Πλούσια χήρα η Ariane, η μητέρα, γοητεύει τον κύ­ κλο τη ς με τις γνώσεις της γύρω από το φως των έργων του Boudin και την ιαπωνική τάση του Monet. Ο γιος της τη σαρκάζει, κι αυτός ο σαρκα­ σμός αποτελεί τη βάση του βιβλίου. Η Λίντα Λι καταφέρνει να μας χαρίσει σκηνές ό­ που η απέχθεια αγγίζει τ ο κωμικό.

Lindatt

□

ξένοβιβλίο

M

i r n m

i n

Στα Λιλιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν εν συντομία σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου ή κάποιο επίκαιρο γεγονός

- και σε οποιαδήποτε επαρχιακή πόλη - όπως και τον απόηχο των σημαντικών παγκόσμιων γεγονό­ των. Όπως, ακριβώς, περιγράφω στη «Γιαγιά μου τη

Πέτρινη πόλη είναι η Κοζάνη της δ εκαετία ς του ’30. Χωρίς να λείπ ει ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας, το βιβλίο αυτό αποτελεί μιαν ιστορική μυθιστορία, ό­ που αληθινά πρόσωπα συμβιώνουν με φανταστικά και πραγματικά γεγονότα συμπληρώνονται ή υπο­ γραμμίζονται από μυθοπλασίες. Ο σ υγγραφ έας αναπολεί τα παιδικά κι εφ ηβικά του χρόνια και συγχρόνως α νθολογεί σπουδαίες πολι­ τικ έ ς μνήμες που προσδιόρισαν τον μετέπειτα βίο του.

Ρούσα» τη δεκαετία του ’20 με κύριο θέμα την α­ νταλλαγή των πληθυσμών, την αναχώρηση των Τούρκων και, κυρίως, την καινούρια κοινωνία που διαμορφώθηκε στη μικρή μου πατρίδα μετά την έ­ λευση των αδελφών μας από τις προαιώνιες κοιτί­ δ ες του ς τη ς Ανατολής. Και τα δύο βιβλία αποτελούν κάποια οιονεί συνέχεια της «Ιστορίας τη ς Κοζάνης», που δημοσιεύτηκε παλιότερα και που αρχίζει από την ίδρυση (1940) ώς την απελευθέρωσή τ η ς (1912). Ιστορία γ ια τα πρό­ σφατα χρόνια δεν γράφεται. Θεωρώ, συνεπώς, πως αυτά τα δύο βιβλία είναι αφηγήματα, περίπου ιστο­ ρική μυθιστορία, με τ α πραγματικά γεγονότα της ε­ ποχής και μια φανταστική πλοκή με πρωταγωνιστές και πραγματικά πρόσωπα, αλλά και δημιουργήματα της φαντασίας. Δεν γινόταν διαφορετικά, αναγκαστικά περιλαμβά­

ΕΡ.: Πώς συμπλέκεται στην «Πέτρινη πόλη»το αυτοβιογραφικό στοιχείο με την πολιτική ιστορία;

ΑΠ.: Ασφαλώς η «Πέτρινη πόλη» περιλαμβάνει αυτοβιογραφικά στοιχεία ενός νέου που από την ε­ ποχή εκείνη σκεπτόταν κάποτε να πολιτευθεί, του άρεζε - ή του πήγαινε - η πολιτική από τότε. Το βιβλίο γράφτηκε όταν ήμουν ήδη πολιτικός και ήθελα να περιγράφω την ανώμαλη ελληνική πολιτική ιστορία της δεκαετίας του '30 ή τον απόηχό τη ς στην Κοζάνη

Λάυιοντεια

νω και εμένα τον ίδιο, εμπλεκόμενο σε όσα έζησα, άκουσα ή είδα. Και την επίδραση που είχαν σε μένα τα πολιτικά γεγονότα της εποχής όπως και ο πατέρας μου και η μητέρα μου. Η κρύα παράθεση των γεγο­ νότων θα έκανε τα βιβλία αυτά ένα απλό ημερολό­ γιο, πιστεύω πως όπως πλέκονται και μεταβάλλονται σε αφηγήματα (μυθιστορήματα;) διαβάζονται ευκο­ λότερα. Με λίγες λέξεις: οι αναμνήσεις ενός νέου που ήθελε να πολιτευθεί, γραμμένες αφού πια είχε γίνει πολιτικός.

Εχεδώρου διηγήσεις. (Ανθο­ λογία διηγημάτων δεκαεπτά σύγχρονων πεζογράφων της Θεσσαλονίκης). Κοινότητα Καλοχωρίου, 1995. Σελ. 312.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΣΦΥΡΙΔΗΣ Εδώ και τρία περίπου χρόνια η κοινότητα Καλοχωρίου εκδίδει μ’ επιτυχία το περιοδικό «Εχέδωρος». Ο πεζογράφος Περικλής Σφυρίδης επιμελείται τις λο­ γοτεχνικές σελίδες του περιοδικού και αυτός ανέλα­ βε τη φροντίδα για τον τόμο «Εχεδώρου διηγήσεις». Στην ανθολογία αυτή μυείται κανείς στην ιδιαίτερη πεζογραφική ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης μεσ’ από δεκαεπτά σύγχρονους δημιουργούς που κατα­ θέτουν μια γραφή διαφορετική.

ΕΡ.: Το στίγμα της άτυπης αυτής ανθολογίας δίνει μιαν αντιπροσωπευτική εικόνα της της Θεσσαλονίκης;

πεζογραφίας

ΑΠ.: Φαντάζομαι ότι χρησιμοποιήσατε τη λέξη «ά­ τυπη» για να υποδηλώσετε ότι δεν αντιπροσωπεύο­ νται στην ανθολογία όλοι οι γνωστοί πεζογράφοι της Θεσσαλονίκης, κάτι που είναι σωστό, αφού πρόκει­ ται για ανθολογία διηγημάτων και επομένως παραλείφθηκαν όσοι πεζογράφοι ασχολήθηκαν αποκλει­ στικά με το μυθιστόρημα ή έγραψαν μόνο εκτενή πε­ ζά, κι αυτό γιατί στο περιοδικό «Εχέδωρος» της Κοι­ νότητας Καλοχωρίου που είναι ο εκδότης («Εχέδω­ ρος» είναι το αρχαίο όνομα του Γαλλικού Ποταμού που βρίσκεται στην περιοχή της Κοινότητας) δημοσιεύθηκαν μόνο διηγήματα, τα οποία αποτέλεσαν και τον κορμό της ανθολογίας. Επίσης η πλάστιγγα έγειρε προς τη μεριά εκείνη των πεζογράφων που καλλιεργούν ένα είδος νεο-ρεαλιστικής γραφής που χαρακτηρίζεται από ένα χαμηλόφωνο εξομολογητικό λόγο, εμπλουτισμένο με στοιχεία οξυδερ­ κούς παρατήρησης, σχολιασμού και χιούμορ, που εμφανίστηκε στη Θεσσαλονίκη μετά το 1960 κι όχι προς τους πεζογράφους του ρεύματος της συνειρ­ μικής γραφής ή συνειδησιακής ροής, που συνηθίσα­ με να αποκαλούμε «εσωτερικό μονόλογο», ο οποίος άνθισε στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του 1930 και σημάδεψε την πεζογραφία της για τρεις περίπου δε­ καετίες, αλλά σιγά σιγά εγκαταλείφθηκε, έτσι που, μετά το 1980, ελάχιστοι να είναι οι νέοι λογοτέχνες που τον υπηρετούν. Η επιλογή μου αυτή ήταν μια συνειδητή πράξη, διότι οι «Εχεδώρου διηγήσεις» α­ πευθύνονται σ’ ένα κοινό που δεν είναι υποχρεωτικά εξοικειωμένό με τη λογοτεχνία και χρειαζόταν, για να μυηθεί, διηγήματα υψηλής ασφαλώς λογοτεχνι­

κής αξίας, που να είναι όμως κατανοητά και να δια­ θέτουν την ενάργεια εκείνη που αιχμαλωτίζει τους α­ ναγνώστες. Κι απ’ αυτή την αυτή, νομίζω ότι η ανθο­ λογία αυτή είναι ό,τι καλύτερο και αντιπροσωπευτι­ κό μπορεί να προσφέρει σήμερα η πεζογραφία της Θεσσαλονίκης.

Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου. ΠΕριπλάνηση στο χώ­ ρο και το χρόνο. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 146.

ΕΛΕΝΑΧΟΥΖΟΥΡΗ Η 'Ελενα Χουζούρη μ’ ένα συνδυασμό μεθοδολογι­ κών εργαλείων προσέγγισε και ανέλυσε πτυχές από το έργο του Γιώργου Ιωάννου. Με κριτήρια ιστορικοφιλολογικά αλλά και με τη βοήθεια της θεωρίας του φαντασιακού, η ερευνήτρια ανασύνταξε το είδωλο μιας αιθέριας πόλης, της Θεσσαλονίκης, όπως αυτή αναδύεται μέσ’ από το έργο του δημιουργού.

ΕΡ.: Ποια είναι η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου; ΑΠ.: Καλή ερώτηση- γιατί μου δίνει τη δυνατότητα να μιλήσω όχι μόνο για τη Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου αλλά και για ό,τι ονομάζουμε «πόλη της λο­ γοτεχνίας» ή «λογοτεχνία της πόλης». Ας αρχίσω με το πρώτο. Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι μια πόλη όπου συναντιόνται και διαπλέκονται η ατο­ μική με τη συλλογική μνήμη, η ατομική με τη συλλογι­ κή συνείδηση, ο χρόνος της Ιστορίας με τον καθημε­ ρινό χρόνο. Είναι μια πόλη που άλλοτε λειτουργεί ως φόντο και σκηνικό και άλλοτε ως πρωταγωνίστρια. Είναι μια πόλη ενοχική και έμφοβη στην αρχή, μια πό­ λη του έκνομου έρωτα και του θανάτου, που σταδια­ κά αλλάζει για να γίνει μια πόλη-μήτρα, δοξαστική και απελευθερώτρια. Μια πόλη, βασικά λαϊκή και προσφυγική που στήνει το δικό της μύθο ακουμπώντας στους άλλους τους παλιότερους, του Βυζαντίου και της ορθοδοξίας. Πρόκειται όμως για την πραγματική Θεσσαλονίκη; για να πάμε και στο δεύτερο σκέλος της ερώτη­ σης. Ό χι βέβαια. Π ρόκειται για την πόλη-κείμενο. Την πόλη που αναπαρίσταται μέσα από τ ις λ έξεις και τους τροπικούς σχηματισμούς τους. Μια λογο­ τεχνική πόλη. Και το ότι η Θεσσαλονίκη πέρασε στη δικαιοδοσία της λογοτεχνίας το χρωστάμε στον Γιώργο Ιωάννου.

□

Muiovrm

Γεράσιμος Αενδρινός Κώστας Ζνρίνης

Δήμος Θέος

ΑΓΚΥΛΕΣ [ΠΟΛΛΑΠΛΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ]

ΜΑΝΙΑΚ Μ Π ΕΗ Σ

Γρηγόρης Αιτιλάρης

Μαρία Ζαούστι

Α Ν ΕΜ ΟΔ ΕΙΚ ΤΗ Σ

ΓΡΑΜΜΑ Α ΠΟ Τ Ο Ν ΡΗ Ν Ο

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΤΟ

Γ ΕΚΔΟΣΗ

Μ αριέλλη Σφακιανάκη-Μανωλίδου

t

I

1

Β'ΕΚΔΟΣΗ

Κώστας Μαύρος

Γεράσιμος Αενδρινός

Η ΖΩΗ ΕΝ ΚΥΚΛΩ ΤαπάθητουπλανόδιουθεούΗρακλή

ΜΑΤΙΑΣ ΝΤΕΛ ΡΙΟΣ. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ

L

ΜΗ ΠΑΤΑΤΕ ΤΙΣ ΟΥΡΕΣ

l

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 - 1 1 4 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030

Μ ιχάλης Μακρότιονλος

Η ΘΛΙΨΗ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΚΟΥ

Λίνα Καπετανάκη

Γιώργος Ξενίας

Ο Χ Ι, ΚΑΝΕΤΕ ΛΑΘΟΣ

PARADISE

Ε Η ■ϋ Β' ΕΚΔΟΣΗ

Γιάννης Ρεμούνδος Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ Μ Υ Θ ΙΣΤ Ο ΡΗ Μ Α Μ ΩΡΟ ΜΟΥ!

Έ λ λ η Χιούμαν

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ ΤΗΣ ΣΟΦΗΣ

Ελένη Χατζούδη- Τονντα Π Λ Α Τ Ε ΙΑ

ή ΕΞΩ ΣΤΗ ;

Ο

ΔΈΚΔΟΣΗ

Μυρτώ Ταηανλή

Στέλιος Φώκος

Α Ν Τ ΙΣ Τ Ο ΙΧ ΙΕ Σ

ΔΕ ΛΕΝΕ ΠΟΤΕ ΚΑΛΗΜΕΡΑΤΗ ΝΥΧΤΑ

Β' ΕΚΔΟΣΗ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ - ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΑΠΟ ΤΤΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ ΑΝΑΚΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΕΛΛΟΣ Χρονογραφία, Τόμοι 2 ΚΕΚΑΤΜΕΝΟΣ Στρατηγικόν ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Ιστορία σύντομος ΙΩΣΗΦ ΓΕΝΕΣΙΟΣ Περί Βασιλειών ΜΙΧΑΗΛ ΑΤΤΑΛΕΙΑΤΗΣ Ιστορία ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΩΝΑΡΑΣ Επιτομή Ιστοριών, Τόμος Α ' ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΕΤΟΧΙΤΗΣ Ηθικός ή Σκέψεις σχετικά με την Παιδεία ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΠΕΝΒΕΝΟΥΤΟ ΤΣΕΛΙΝΙ Αυτοβιογραφία ΤΖΙΟΡΤΖΙΟ ΒΑΖΑΡΙ Καλλιτέχνες της Αναγέννησης ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΖΕΗΜΣ ΣΤΗΒΕΝΣ Το χρυσό λαγήνι ΤΖΕΡΑΛΝΤ ΝΤΑΡΕΛ Η Ρόζυ είναι συγγενής μου ΓΙΟΧΑΝ ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΦΟΝ ΓΚΑΙΤΕ Τα χρόνια μαθητείας του ΓουλιέλμουΜάιστερ ΠΑΤΡΙΚ ΓΟΥΑΙΤ Βος: Σπουδή στην περιπέτεια και τον έρωτα ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΩΜΑΣ ΨΥΡΡΑΣ Πυκνός καιρός ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ Χαρούμενο Σύδνεϋ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ποιήματα (1972-1990) ΣΤΕΛΙΟΣ ΛΥΔΑΚΗΣ Περιφλεγέθων

ε κ δ ό σ ε ις Κ α ν ά κ η Ζ Ω Ο Δ Ο Χ Ο Ϊ Π Η Γ Η Σ 2 -4 ,1 0 6 78 Α Θ Η Ν Α , τηλ. 3 8 .1 4 .0 2 6 ,3 3 .0 2 .3 8 5

παιδί και δημιουργικότητα: ■ φυχολογικέε προσεγγίσει A Το αφιέρωμα αυτό συγκροτήθηκε με αφορμή μια συζήτηση με θέμα «Βι­ βλίο, παιδική δημιουργία και δημιουργικότητα» που οργανώθηκε στο πλαίσιο της γιορτής βιβλίου (πεδίο Αρεως, Μάιος 1995) από τον Σ.Ε.Β.Α. και τον Παιδοψυχιατρικό Κλάδο της Ψυχιατρικής Εταιρείας. Αυτό το θέμα ανιχνεύεται εδώ, υπό γενικότερο τίτλο, που θα πει προς διαφορετικές κατευθύνσεις και με ευρύτερο ορίζοντα και προοπτική. Ορίζοντα ανοιχτό και ικανό να συμπεριλάβει καθετί που οι άνθρωποι θεωρούμε δημιουργικό, είτε πρόκειται για παιδί (την κατεξοχήν ανθρώπι­ νη, κοινή δημιουργία) είτε πρόκειται για τέχνη (βιβλίο, εικαστική, μουσική δημιουργία), είτε πρόκειται για παιχνίδι (την ε ξ ορισμού αυθόρ­ μητη, παιδική, και όχι μόνον, δημιουργία) είτε για την καθημερινή προσωπική δημιουργία καθενός στο πεδίο της ζωής του (σχέσεις, έργα). Έτσι εκείνο που τα κείμενα του αφιε­ ρώματος προσδοκούν να υπενθυμίσουν, ως μια πρώτη και ελπίζουμε δημιουργική νύξη, καθένα από την οπτική γωνία και τα ιδιαίτερα ερωτήματα του συγγραφέα του, είναι η κατα­ γωγή της δημιουργικότητας από την παιδική ηλικία, οπότε και διαμορφώνονται βασικές ψυχικές δομές, καθώς και κάποιοι από τους πιθανούς συντελεστές αυτής της δημιουργι­ κότητας στο παιδί (κι επομένως στη συνέχεια και στον ενήλικο), αφού το παιδί - κατά την έκφραση που αποδίδεται στον Φρόυντ αλλά ανήκει στον Wordsworth - «είναι ο πατέρας του ανθρώπου». Επιμέλεια αφιερώματος: Θανάσης Χατζόπουλος

Φ I

Βιβλίο παιδική δημιουργία και δημιουργι­ κότητα ΊίϊΜΠΚ

Bruno Bettelheim οτο βιβλίο του «The Uses of enchaniment» αναφέρει ότι «... το παραμύθι είναι μια μοναδική μορφή τέχνης» και αποδεικνύει με α­ ριστοτεχνικό τρόπο τη μεγάλη αξία που έχουν τα παραμύθια σε σχέση με την ο­ μαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Είναι γνωστό για μας τους ειδικούς στο χώρο της ψυχικής υγείας των παιδιών ότι για να μπορέσει ένα παιδί να κατακτήσει τα διάφο­ ρα αναπτυξιακά στάδια και να υπερνικήσει τα φυσιολογικά ψυχολογικά προβλήματα της α­ νάπτυξης, δηλαδή να ξεπεράσει τις οιδιποδειακές συγκρούσεις, τις αδελφικές ζήλειες και αντιπαλότητες, τις συναισθηματικές ε­ ξαρτήσεις και προκειμένου ν’ αποκτήσει μια αίσθηση του εαυτού του, χρειάζεται να κατα­ νοήσει τ ι συμβαίνει στη συνειδητή πλευρά της προσωπικότητάς του. Ό ταν αυτό επι­ τευχθεί, τό τε το παιδί θα είναι σε θέση να α­ ντιμετωπίζει το τ ι συμβαίνει στις ασυνείδητες πλευρές του εαυτού του. Οι ασυνείδητες αυτές πλευρές του εαυτού περιέχουν έντονες φαντασιώσεις με αρχαϊκά στοιχεία και έντονο συμβολισμό. Η κατανόη­ ση της ασυνείδητης αυτής κατάστασης δεν γίνεται μέσα από λογικές διεργασίες, αλλά μέσα από την εξοικείωση του παιδιού με την αθέατη αυτή πλευρά του εαυτού του, μέσα α­ πό τις ονειροπολήσεις και τις φαντασιώσεις του στις οποίες βιώνει συνεχώς και συνάμα τις διεργάζεται, τις ελέγχει, τις τροποποιεί. Ένα καλό βιβλίο διευκολύνει το παιδί προς αυτή την κατεύθυνση γιατί μέσα από το πε­ ριεχόμενό του, δίδονται στο παιδί στοιχεία που ανταποκρίνονται στις φυσιολογικές φα­ ντασιώσεις του και στις συναισθηματικές πιέ­ σεις που αυτές του προκαλούν. Έτσι το παιδί έχει τη δυνατότητα να συνταιριάξει το α­ συνείδητό του στις συνειδητές φαντασιώσεις του μέσα από το περιεχόμενο των παρα­ μυθιών. Ο μαγικός κόσμος του ασυνείδητου με τους δράκους, τις μάγισσες, τις χιονάτες, τους πρίγκιπες, συναντιέται με την πραγματικότη-

Ο

τα και ξαναδουλεύεται. Το κακό συναντιέται με το καλό και έτσι εξουδετερώνεται. Το παιδί ταυτίζεται με τον ήρωα και έτσι τα βγάζει πέρα, παράλληλα όμως με το να κατα­ νοεί τ ις δυσκολίες τη ς ζωής αναγνωρίζει τη βία και την επιθετικότητα που υπάρχει γύρω του. Σε όλους υπάρχει μια τάση να θέλουμε να πιστεύουμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι κα­ λοί και αυτό προσπαθούμε να το περάσουμε και στα παιδιά μας. Τα παιδιά όμως γνωρί­ ζουν ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Κι αυτό το γνωρίζουν από τις φαντασιώσεις τους που πολλές φορές είναι βίαιες, επιθετι­ κές ή και απαγορευμένες. Φυσικά αν τα πράγματα πάνε καλά και αν το παιδί έχει ένα αρκετά καλό οικογενειακό και κοινωνικό πε­ ριβάλλον έτσι ώστε οι προϋπάρχουσες φαντα­ σιώσεις του να μη συνδέονται με τραυματι­ κές εμπειρίες τη ς πραγ­ ματικότητας, τό τε θα υπάρξει ομαλή ανά­ πτυξη. Το τελευταίο ό­ μως δεν αναιρεί ότι υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας και ακριβώς η δυνατότη­ τα να κατανοηθεί και να κρατηθεί αυτή η πλευρά είναι εκείνο που διευκο­ λύνει την ωρίμανση και την ανάπτυξη. Η ψυχα­ νάλυση βοηθάει τον άν­ θρωπο να κατανοήσει αυτή τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του καθώς και τις προβλη­ ματικές πλευρές τη ς αν­ θρώπινης φύσης. Επί­ σης βοηθάει τον άνθρω­ πο να μην παραιτείται μπροστά στις δυσκολίες και του παρέχει τη δυνα­ τότητα της εκλογής. Νομίζω ακόμη ότι το κα­ λό παιδικό βιβλίο βοηθά­ ει το παιδί να ξεπεράσει

τ ις φυσιολογικές δυσκολίες της ανάπτυξης και για ένα άλλο λόγο. Επειδή το φέρνει σε ε­ παφή με τις δύσκολες πλευρές της ζωής, διευκολύνοντάς το έτσι να δει ότι οι δυσκολίες είναι μέρος της πραγματικότητας και της αν­ θρώπινης φύσης και ότι είναι δυνατόν να ξεπεραστούν. Έτσι, πέρα από τη γνώση και την ανάπτυξη τη ς αισθητικής που αναμφισβήτητα προσφέ­ ρει στο παιδί το καλό βιβλίο, για μένα η σπουδαιότερη λειτουργία του είναι ότι βοη­ θάει στην ωρίμανση της προσωπικότητας του παιδιού, στην απόκτηση κοινωνικής ευαι­ σθησίας, στην απόκτηση ηθικής συνείδησης.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΑΝΤΗΣ

ανάμεσα στο παιδικό και στο μητρικό: ο χωροχρόνος της δημιουργικότητας

_ Π

υξίδα στη διερεύνηση του αινίγματος της δημιουργίας, το «παιδικό κα ιη δ η I μιουργικότης» παραπέμπει σε I I σταυροδρόμι πολλών ερωτημάτων, αI I φού έχει ως σημεία αναφοράς τόσο τη δημιουργικότητα του κάθε ατόμου, που πλά­ θει με τις ψυχικές κινήσεις του την ψυχική του πραγματικότητα, όσο και τη δημιουργι­ κότητα εκείνων που, ως αποτέλεσμα επιπλέ­ ον ψυχικής εργασίας, παράγουν ως κόσμημα του κόσμου ένα έργο ποιητικής, φιλοσοφίας, τέχνης ή επιστήμης. Κλεψύδρα στο μυστήριο της δημιουργικότη­ τας, το θέμα μετράει τους χρόνους που την καθορίζουν και τις λειτουργίες που είναι προ­ ϋπόθεση για την ανάδυσή της. Χωροχρόνος πρωταρχικής αναφοράς: η ψυχική πραγματικότης του κάθε ανθρώπου που με υφάδια διαχρονικά και συγχρονικά διαμορφώνει τα σχήματα των δομών της και πλέκει την «ποίηση» τη ς λειτουργίας της. Αποτέλεσμα τη ς οργανώσεως διαδοχικών και, εν πολλοίς, αντιφατικών ψυχονοητικών ικανοτήτων και εμπειριών, η λειτουργία του ψυχικού άλλοτε συγκροτείται ως δείκτης συνθέσεως καινούργιων τρόπων εκφράσεως και επικοινωνίας, και άλλοτε καταλήγει σε κύ­ κλους επαναλήψεων1που ακινητοποιούν και φτωχαίνουν τον ψυχισμό. Ωστόσο, και η προϊούσα και η παλινδρομική φορά συνιστούν δημιουργία, εφόσον η δυναμική του ψυχι­ σμού προς τη μία κατεύθυνση, όπως και προς την άλλη, μπορεί να προσδιορίσει τους πιο παράδοξους συνδυασμούς, τις πιο απί­ θανες συνδέσεις, τις πιο απροσδόκητες με­ ταλλαγές. Αλλά πώς θα μπορούσε κανείς να καταλάβει τη δημιουργικότητα που εκφράζεται στην ποίηση εαυτού; Και πέρα από αυτήν, στην ποίηση των αντικειμένων; Πού βρίσκονται οι πηγές και ποιες είναι οι προϋποθέσεις της; Και ακόμα πιο πέρα: πώς μετατρέπεται το δη­ μιουργικό διάβημα σε έργο κάλλους αισθητι­ κού και σε έργο λόγου; Στα πλαίσια της ψυχαναλυτικής οπτικής, μι­ λώντας για το έργο του Giacometti2 και για

I

την οδύνη τη ς παραγω­ γής του, προσπάθησα να δώσω κάποια στοι­ χεία απαντήσεων στα δύο τελευταία ερωτή­ ματα. Εξάλλου χρόνια πριν, στις μελέτες για τον Leonardo da Vinci και τον Μωϋσή του Μι­ χαήλ Αγγέλου ο Σ. Φρόυντ3 είχε θίξει τα καίρια προβλήματα. Ακολουθώντας τα βή­ ματά του, αναρίθμητοι είναι οι ψυχαναλυταί που ασχολήθηκαν με το ζήτημα. Δεν είναι δυνατόν στο περιορισμένο πλαίσιο του κειμένου αυτού να επανέλθω στο θέμα του θαυμαστού και του παράδοξου τη ς δημιουργίας των αντικειμέ­ νων τη ς τέχνης, τη ς φιλοσοφίας ή τη ς επι­ στήμης. Θα περιορισθώ εδώ σε κάποιες σκέ­ ψεις που αφορούν το βάθρο τη ς ανθρώπινης δημιουργικότητας, εκείνης που δυνάμει ανή­ κει σε όλους. Θα σταθώ στο «κοινό» και όχι στο χαρισματικό. Σ’ αυτό που μας κατέχει και το κατέχουμε. Σε ό,τι τελικά επιτρέπει το «γί­ γνεσθαι εις άνθρωπον», ξεπερνώντας την ύ­ παρξη του φυσικού όντος. Το βάθρο αυτό θεωρώ ότι διαμορφώνεται α­ πό τη διαπλοκή του «παιδικού» και του «μη­ τρικού» στοιχείου μέσα μας και θα εξηγήσω τ ι εννοώ. Θα ήθελα ωστόσο, ήδη, να τονίσω ότι λέγοντας «παιδικό», σκέπτομαι εξίσου τις τάσεις και τις θεωρίες τη ς παιδικής ηλικίας, όσο και το αενάως παιδικό μέσα μας, δηλ. στο ασυνείδητό μας. Το «μητρικό» αφετέρου αναφέρεται στην εσωτερίκευση τη ς επιθυμίας για γονιμότητα, για τεκνοποιία - πραγματική ή συμβολική / μεταφορική - αλλά και τη ς μέριμνας για όσα μπορούμε να έχουμε και για ό,τι είμαστε, μέ­ σα από τις ταυτισιακές διαδικασίες που εγκαθιστούν τη μητρική φροντίδα στον χωροχρό­ νο του ψυχισμού. Όπως λέει η Διοτίμα στο Συμπόσιο του Πλά­

τωνος: «σε όλους τους ανθρώπους, Σωκράτη, υπάρχει η γονιμότητα και έρχεται η ώρα που η φύση μας έχει την ε ­ πιθυμία της γέννας». Το 1909 ο Φρόυντ4έλε­ γε: «... Του εξήγησα ότι το ασυνείδητο είναι το παιδικό. Είναι το μέρος του εαυτού μας που ξε­ χώρισε στην παιδική η­ λικία, δεν μοιράσθηκε την περαιτέρω εξέλιξη, και απωθήθηκε...». Ο Φρόυντ εδώ αναφέρεται στο δυναμικό α­ συνείδητο που μένει σχετικώς αμετάλλακτο μέσα μας και πάντα δραστήριο στην παραγωγή των βλασταριών του. Ό νειρα και ονειροπολήσεις, συμπτώμα­ τα, επαναλήψεις που συγκροτούν μνήμες, αλλά όχι αναμνήσεις, παραπραξίες, αστοχίες τη ς γλώσσας... Διαποτίζοντας συνεχώς τις πράξεις, τις σχέσεις και τ ις σκέψεις μας, το ασυνείδητο συνθέτει γ ια μας - μέσα στην ά­ γνοια - μια ιστορία πάνω σε μια σκηνή που εί­ ναι η σκηνή τη ς ζωής μας. Για τον ψυχανα­ λυτή, η ιστορία αυτή προσδιορίζεται από ψυχικές κινήσεις επενδύσεων και αποεπενδύσεων - ερωτικών και επιθετικών - στην πο­ ρεία που αδήριτα οδηγεί από τη γέννηση στον θάνατο. Πρόκειται για κινήσεις που πηγάζουν από τις ενορμητικές πηγές της ζωής και του Έρωταγια ώσεις που φωλιάζουν στο ασυνείδητο ε­ πίπεδο της λειτουργίας κάθε ψυχοσωματικής α τομικής ενότητας, αλλά που, διαπερνώντας τα φράγματα του προσυνειδητού και τη ς λο­ γοκρισίας, μορφοποιούν τις επιθυμίες, τα ι­ δεώδη, και εν πολλοίς τη σκέψη και τις πρά­ ξεις μας- για κίνητρα που περιχαράζουν και σηματοδοτούν τα ψυχικά μορφώματα των α­ ναπαραστάσεων, των συναισθημάτων και των φαντασιώσεών μας και βρίσκονται στα θεμέλια των ψυχικών μεταλλαγών και των αναζητήσεών μας. Οι καθέξεις ή οι αποκαθέ-

ξεις τη ς λειτουργίας τη ς γνώσεως και του πράττειν ξεκινούν από την παιδική ηλικία και αφορούν το αίνιγμα του γίγνεσθαι και τη ς δη­ μιουργίας. Το παιδί ψάχνει, ερευνά, επαναλαμβάνει ανα­ γκαστικά τη ζήτηση, θέλει απαντήσεις για την Αρχή. Αρχή τη ς ζωής, αρχή των πραγμάτων, αρχή και αιτία τη ς επιθυμίας. Πώς ερχόμαστε στη ζωή· δηλαδή πώς πεθαίνουμε; Είναι δυνατόν να πεθαίνουμε; Ό ταν η αναζήτηση ιχνηλατείται από την επι­ θυμία, οι παιδικές θεωρίες και η οργάνωση των πρωτογενών φαντασιώσεων διαρθρώ­ νουν μια ψυχική ζωή που, αν και υπόκειται στις απωθήσεις, εξασφαλίζει τη συνέχειά τη ς μέσω τη ς επιστροφής του απωθημένου και προωθεί σχετικώς απρόσκοπτα την τροχιά της. Χρησιμοποιεί ευλύγιστους και ποικίλους μηχανισμούς άμυνας, επιτρέπει τις συνδέ­ σεις στοιχείων εσωτερικών και εξωτερικών μεταξύ τους, αντέχει τις μερικές εκφορτίσεις, ανέχεται κάποιες στερήσεις, δεν απαι­ τ ε ί την άμεση ικανοποίηση. Σημαντικότερο ί­ σως από όλα: η ταλάντευση των επενδύσε­ ων, αποεπενδύσεων, επανεπενδύσεων ευνο­ εί την εγκατάσταση των εννοιών τη ς απόστα­ σης και των διαφορών. Θα αφήσω κατά μέρος σήμερα τις αποτυχίες της ψυχικής εργασίας (αναστολές, συρρι­ κνώσεις, καταστροφή τη ς ευχαριστήσεως, ε­ γκατάλειψη των προσκτήσεων, αδιαφορία, αυτοερωτικό κλείσιμο, φοβία του απροσδό­ κητου και τη ς αλλαγής). Έχω εξάλλου περιγράψει αναλυτικά το αρνητικό στην ψυχική ζωή5, τις καθηλώσεις, τις θυσίες και τους α­ κρωτηριασμούς του Εγώ. Σήμερα με ενδιαφέρει η ζωντάνια των παιδι­ κών αναζητήσεων και το πλάσιμο των θεω­ ριών που προσδιορίζουν. Η επιβίωσή τους ως μέρους του ασυνειδήτου μας και η αποδοχή τους - έστω και μερικώς - από το Εγώ, συνδυαζόμενη με την αναβολή/ανακοπή τη ς εκφορτίσεως, καθορίζει γόνιμες, δημιουργι­ κές στιγμές τη ς πορείας του ατόμου. Χώρος προβλέψεων, χώρος ερωτημάτων που δεν χάνονται στην άμμο ερημωμένης γης. Στιγ­ μές νέων επενδύσεων, στιγμές νέων κτήσε­ ω ν χρόνος ικανοποίησης, χρόνος απολαύσε­ ων που αντιστρατεύεται το άγχος του ευνουχισμού και το άγχος του θανάτου. Το ανολοκλήρωτο τη ς έρευνας, εδώ, δεν α­ νοίγει στη σιωπή, αλλά στην ανασφενδόνηση

των επιθυμιών του «βλέπω», «ψαύω», «επιδει­ κνύω» που διατίθενται για επιστημοφιλική με­ τουσίωση. Το «παιδικό» μέσα μας, δηλ. το α­ στείρευτο ασυνείδητο, τροφοδοτεί αενάως τα αναπαραστατικά πλέγματα νέων διευθε­ τήσεων και μεταλλαγών. Δεν νομίζω ωστόσο ότι τούτο είναι αρκετό για να συντηρηθούν τα νήματα της δημι­ ουργικότητας μέσα μας. Πιστεύω ότι η άνθη­ ση των όποιων τέτοιω ν δυνατοτήτων διαθέτει ο καθένας, εξαρτάται από την εσωτερίκευση και την ιδιοποίηση της έννοιας του «γεννώ» α­ φενός, και του γεγονότος της ίδιας μας τη γέννησης αφετέρου. Το να γεννήσει κανείς και το να έχει γεννηθεί είναι στιγμές της χρονικότητας του ατόμου που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση η μία α­ πό την άλλη. Ωστόσο εδώ τις συμπαραθέτω ως στιγμές δομικές και οργανωτικές που α­ ποτελούν δύο πόλους της ψυχικής πραγματι­ κότητας του ανθρώπου. Το πρόβλημα τη ς Αρχής και των διαφορών, το «τι ενώνεται και τ ι χωρίζεται, η έλλειψη και η πληρότης, αφορούν εξίσου όσα μπορούμε να γεννήσομε τα παιδιά ή την όποια άλλη πα­ ραγωγή - δηλαδή ό,τι είμαστε ικανοί να δημιουργήσομε - αλλά και την ίδια μας τη γέννη­ ση»6. Αναγνώριση ή αποκλεισμός από τον εσωτερι­ κό μας κόσμο της στιγμής εκείνης της δημι­ ουργίας μας από την οποία απουσιάζουμε, αλλά που αποτελεί το εχέγγυο της υπάρξεώς μας, η εσωτερίκευση του γεγονότος της γεννήσεώς μας συνεπάγεται αποδοχή του «α­ γνώστου» που υπήρξε γ ια μας η σεξουαλική ένωση των γονέων μας. Αυτά τα σώματα που ενώθηκαν και χωρίσθηκαν, επαναπλάθονται στη φαντασία μας ως ζεύγος που εμείς ξαναδημιουργούμε, και βρίσκονται στη βάση των σχέσεών μας με την επιθυμία και την απαγό­ ρευση- αλλά και με την εσωτερίκευση του δημιουργούντος αντικειμένου. Στη βάση, λοι­ πόν, της δική μας δημιουργικότητας. Όμως η ικανότης να θέτουμε σε κυκλοφορία τα αντικείμενα της δημιουργίας μας, βρίσκο­ ντας τα δικά μας μέσα τη ς επικοινωνίας τους, χρειάζεται να συναντηθεί με τη μέριμνα για κείνα που μας ανήκουν, για όσα έχουμε. Τα αντικείμενα της εσωτερικής και της εξω τε­ ρικής μας πραγματικότητας δεν επιβιώνουν χωρίς τη φροντίδα της οικειοποίησης και συντήρησής τους- χωρίς το μητρικό νοιάξι-

μο, ιδιότητα που μπορεί να φυτρώνει και να ριζώνει μέσα μας ανεξάρτητα από το φύλο και την αρσενική ή θηλυκή λειτουργία, πα­ ράλληλα με την αμφισεξουαλικότητα, και κά­ ποιες φορές παρά την αμφιθυμία. Μιλώντας για την μητρική επαγρύπνηση7, την είχα συνδέσει με την ικανότητα του Εγώ, μέ­ σω της στροφής τη ς ενόρμησης πάνω στον εαυτό του, να αναλάβει το ίδιο τη λειτουργία της επαγρυπνούσας μητέρας, εσωτερικεύοντάς την. Αγρυπνά τό τε για τον εαυτό του, α­ ναγνωρίζοντας και παρακολουθώντας τις ψυχικές του κινήσεις, όπως και τις επενδύ­ σεις που κυκλοφορούν μεταξύ των ψυχικών συστημάτων και ανάμεσα στο Εγώ και στα α­ ντικείμενά του. Βεβαίως, η επαγρύπνηση δεν αφορά μόνον την ψυχική ζωή. Η επαναληπτι­ κή αναζήτηση καταστάσεων κινδύνου, καθώς και η ροπή του υποκειμένου στην έκθεση σε τραυματικούς παράγοντες και στις αποδιοργανωτικές διεγέρσεις, σημαίνουν την απο­ τυχία του Εγώ να επωμισθεί ως δική του τη μητρική διάσταση «επαγρύπνησης». Δεν εί­ ναι τυχαίο ότι ο Φρόυντ συνέδεσε τη μητρική μορφή τόσο με τη ζωή όσο και με το θάνατο. Σ’ αυτή τη θεώρηση, η απεικόνιση τη ς θανα­ τηφόρου μητέρας των αχαλίνωτων ευχαρι­ στήσεων και των αποδιοργανωτικών αποεπενδύσεων συναντά στο ψυχικό επίπεδο την εικόνα ενός ψυχισμού ανοιχτού στην ψυχα­ ναγκαστική τάση προς επανάληψη όπου δρα η ενόρμηση καταστροφής. Ό σο γ ια την επα­ γρύπνηση ως στάση και ως λειτουργία, μη­ τρική ή ιδιοποιημένη, προϋποθέτει τη σχέση με το άγνωστο, με αυτό που μπορεί να συμβεί στη σκέψη και στις πράξεις ενός ατόμου. Εδώ μπορεί κανείς να αναρωτηθεί εάν αυτή η εικόνα της μητρικής επαγρύπνησης, έξω και μέσα μας, δεν είναι αποτέλεσμα τη ς απωθήσεως ή τη ς μεταστροφής στο αντίθετό τη ς τη ς εικόνας τη ς διεστραμμένης σαγηνεύτριας μητέρας, όπως η Ιοκάστη του Σοφο­ κλή, ή τη ς μητέρας που αφήνει τον Οιδίποδα, το παιδί της να υποφέρει, όπως η Επικάστη της Οδύσσειας, λόγω ενός ανομολόγητου μί­ σους. Πιστεύω ότι τέτο ια ερωτήματα δεν επιδέχο­ νται απάντηση, αφού η μητέρα οπωσδήποτε μετέχει των δύο εικόνων ταυτοχρόνως, όχι μόνο λόγω των προβολών του παιδιού, αλλά κυρίως λόγω τη ς συγκροτήσεως του δικού της ψυχισμού. Το να λέμε ότι μετέχει των δύο

όψεων σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε μέσα μας την ακατάπαυστη συναλλαγή ανάμεσα στη μητέρα που μισεί και τη μητέρα που αγαπά. Η αναγνώριση μέσα μας και έξω του αμφίθυμου και αμφίσημου στο «μητρικό» δεν σβή­ νει την αναπαράσταση του δεκτικού περιέχοντος που το μητρικό μας προτείνει. Ούτε τη δυνατότητα της πλαστικής παραγωγής που μας παρέχει. Ούτε το νοιάξιμο και τη φροντί­ δα για όσα είναι δικά μας. Το μητρικό, τελικά είναι ό,τι συντηρεί την ονειροπόληση μέσα μας. Περικλείει το φόβο του μη οικείου, αλλά και την προσδοκία του καινούριου· τη δυνα­ τότητα τη ς προστασίας και του ελέγχου των ερεθισμών μέσα στη διέγερση της επιθυμίας. Απ’ αυτή τη διαπλοκή του μητρικού προς το παιδικό μέσα στην ψυχική μας πραγματικότη­ τα ς αναδύεται η ικανότης αναστολής των εκφορτίσεων, τόσο όσο είναι αναγκαίο ώστε να διαπλαστούν τα μορφώματα της όποιας δη­ μιουργίας. Μίξη λοιπόν του αγνώστου και του γνωστού που μας κατοικούν, ανάμεσα στο παιδικό που μας κατέχει και στο μητρικό που μπορούμε να κατακτήσουμε, η δημιουργικότητά μας πλάθει ιστούς που διατρέχουν την καθημερι­ νότητα των ανθρώπων, όσο και την ιδιοφυία τους.

Α. ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.

A. Potamianou (1995): «Processus de repetition et offrandes du Moi», Lausanne, Delachaux et Niestle.

2.

3.

A. Potamianou: μν. έργο, σελ. 149.

S. Freud (1910): «Leonardo da Vinci and a memory of his childhood» S.E. 11 Του ιδίου (1914): «The Moses of Michalangelo» S.E. 13.

S. Freud: «Σημειώσεις σε μια περίπτωση ψυχαναγκα­ στικής νευρώσεως» S.E. 10, σελ. 177.

4.

5.

6.

7.

Α. Ποταμιάνου (1993): «Ψυχική οικονομία και δυναμι­ κή στις οριακές καταστάσεις», εκδ. Χατζηνικολή. Μτφρ. από το γαλλικό «Un bouclier dans I’economie des 6tats - limites», P.U.F. Paris, 1992. Επίσης βλ. και μνημ. έργ. για τους μηχανισμούς της επανάληψης (1995). Βλ. Α. Ποταμιάνου: «Procreation et naissance: enjeux psychiques», Symposium sur la naissance, Athenes 1995. Α. Ποταμιάνου: μνημ. έργο 1993, σελ. 132.

μητρική δημιουργία και πατρικό έργο

ΠΡΩΘΥΣΤΕΡΑ άξονας του επιχειρήματος μας είναι: την ικανότητα για δημιουργία τη δίνει η μητέρα και το έργο παράγεται «εις το όνομα του πατρός». Η μέθοδός μας είναι η ψυχαναλυτική και η θεώ­ ρηση ενδοψυχική, δηλαδή τα «μητέρα», «πα­ τέρας», «παιδί» αναφέρονται σε ψυχικά μορ­ φώματα το υ υποκειμένου, σε εσωτερικευμένες υποκειμενικές εγγραφές αυτών των ση­ μαινόντων οι εγγραφές αυτές προέκυψαν α­ πό τις σχέσεις και τις ταυτίσεις του ατόμου μ ε τ ά άλλα άτομα. [Το άτομο, ως υποκείμενο της δισκελούς, σωματικής και ψυχικής, ενορμητικής τάσεως θα καλείται υποκείμενο και το άλλο άτομο, ως το έναντι αυτών των τάσε­ ων κείμενο, αντικείμενο]. Κατά συνέπεια, δεν είναι μόνο το πραγματικό αντικείμενο μητέρα που τροφοδοτεί το σημαίνον «μητέρα» και καθορίζει την ψυχική απεικόνιση (imago) της μητέρας· σημαίνον και imago τροφοδούνται από καθετί που αναγνωρίζεται ως «μητρικό» από το υποκείμενο (μπορούμε να φαντα­ στούμε μια τεράστια σειρά αντικειμένων, εμ­ ψύχων όπως η ίδια η μητέρα, η γιαγιά, ο πα­ τέρας, αψύχων, όπως το μπιμπερό, η κούνια, μια αυλή, ένα κόκκινο βελούδο, μια μελωδία). Αντιστοίχως το «πατέρας» από ο,τιδήποτε έ­ χει τον χαρακτήρα του «πατρικού» για το υποκείμενο (από τον φυσικό πατέρα, παπ­ πού, θεό, μέχρι ένα σπαθί κρεμασμένο στον τοίχο ή το άγαλμα των Μακεδονομάχων), το «παιδί» ως το πεδίον όπου εκδηλώνονται με την παρουσία τους ή με την απουσία τους οι μητρικές και πατρικές επιθυμίες. Αυτά τα τρία μορφώματα ορίζουν τις τρεις δυαδικές σχέσεις «μητέρα-παιδί», «πατέραςπαιδί», «μητέρα-πατέρας» και οργανώνονται μέσα στην τριαδική σχέση που καλείται «οιδι­ πόδειο σύμπλεγμα», χωρίς, όμως, ποτέ να χάνουν την τάση για αυτονόμηση. Δηλαδή, σε ολόκληρη τη ζωή του το υποκείμενο δια­ χειρίζεται τα προβλήματά του κινούμενο από τρεις αφετηρίες και με δύο τάσεις: την κε­ ντρομόλο προς την τριαδικότητα, τη φυγόκεντρο προς τη δυαδικότητα. Η κεντρομόλος

Ο

οιδιπόδεια κίνηση είναι απαραίτητη για να επι­ τευχθούν τα δύο σημα­ ντικά στοιχεία που συνιστούν την ταυτότητα: α) η εγγραφή στη γ ενε­ αλογία, β) η εγγραφή στο φύλο. Και τα δύο ε ­ μπεριέχουν την έννοια της ριζικής έλλειψης: η μη-αναστρέψιμη πο­ ρεία του χρόνου διαμέ­ σου των γενεών, η μηαναστρέψιμη βιολογική διαμόρφωση του φύ­ λου. Η ριζική έλλειψη α­ νάγει τη σκέψη του υποκειμένου (και ανάγεται) στο αίσθημα τη ς ριζικότερης έλλειψης: στο θάνατο. Το τίμημα του αισθήματος τη ς ταυτότητας είναι η γνώ­ ση του θανάτου. Η φυγόκεντρος τάση που έ­ χει ως σκοπό την ανάπτυξη δύο συνθηκών, μητρικής ή πατρικής ποιότητας, όπου η γνώ­ ση του θανάτου λείπει με αντάλλαγμα την α­ πουσία του αισθήματος τη ς ταυτότητας. Η «δημιουργία», ίσως, είναι ένα τέχνασμα του υποκειμένου με το οποίο καταφέρνει να πα­ λινδρομεί σε δυαδική σχέση διατηρώντας το αίσθημα της τα υτότητας και απαλείφοντας το άγχος θανάτου. Αναλυτικότερα:

Η ΜΗΤΡΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Γεννημένος «πρόωρα» ο άνθρωπος, δηλαδή με ανεπαρκή ανάπτυξη του νευρομυϊκού συστήματος, αν συγκριθεί με τα συγγενή θη­ λαστικά, αδυνατεί να ανταποκριθεί για μεγά­ λο χρονικό διάστημα στις ανάγκες του· απαι­ τείτα ι μια δεύτερη «εξωμήτριος» κύηση ώστε να του δοθεί ο αναγκαίος χρόνος για να απαρτιωθεί. Αν είναι προφανές ότι η εξωμήτριος αυτή κύηση συμβαίνει μέσα στο πραγ­ ματικό περιβάλλον του παιδιού και μέσα στον ψυχικό χώρο των μελών τη ς οικογένειάς του, είναι λιγότερο προφανές ότι συμβαίνει και μέσα στον ψυχικό κόσμο του παιδιού το ο­ ποίο δεν κυοφορεί απλώς τον εαυτό του αλ­ λά και τον κόσμο.

Το είναι του, που ας το φανταστούμε το πολύ σαν κάποιο εν δυνάμει αποθηκευμένο πρό­ γραμμα ιδιοτήτων, που χρειάζεται την κατάλ­ ληλη ενεργοποίηση, α­ νακαλύπτει γρήγορα την αρχή της αιτιότη­ τας και την εμπειρία της ευχαρίστησης. Απευθύνοντας την ανά­ γκη του στο περιβάλ­ λον (π.χ. πείνα που δη­ λώνεται με κλάμα) αντι­ λαμβάνεται ότι κάποιος την ικανοποιεί και ότι αυτή η ικανοποίηση δίνει ευχαρίστηση. Το α­ ποτέλεσμα ως δράση κάποιου δίνει την έν­ νοια τη ς αιτιότητας, η ικανοποίηση την τάση για επανάληψη και την εγκατάσταση της αρ­ χής τη ς ευχαρίστησης. Η έννοια του «έργου» έχει αρχίσει να θεμε­ λιώνεται: δρω, παίρνω ευχαρίστηση. Ποιος ό­ μως παράγει το έργο, ώστε να μετακινηθεί προς αυτόν η επένδυση ή η ταύτιση; Το έργο παράγεται από το σύμπλοκο της αλληλοεπί­ δρασης μητέρας-παιδιού, αυτών των δύο μορφωμάτων που είναι ακόμη αδιαφοροποίητα. Ένα παράδειγμα: το θηλάζον βρέφος εί­ ναι στο επίπεδο των ψυχικών του αναπαρα­ στάσεων = η αναπαράσταση της στοματικής κοιλότητας + αναπαράσταση του στήθους + η αναπαράσταση του αισθήματος της ευχα­ ρίστησης + ένα ποσό ενέργειας, από την αρ­ χική ενέργεια που προκάλεσε τη διέγερση, που δεν έχει (ακόμη) μεταβολισθεί. Το «στή­ θος» (ως ψυχικό μόρφωμα) έχει την ικανότη­ τα να καταλάβει τ ι θέλει το παιδί, να μ ετατρέ­ ψει το άναρθρο κλάμα του σε μήνυμα, είναι, δηλαδή, ένα σκεπτόμενο στήθος μια και μετεγγράφει- είναι ένα περιέχον στήθος μια και μεταγγίζει. Το μητρικό σημαίνον «στήθος» μεταγγίζει ύλη και πνεύμα: γάλα, αναπαρα­ στάσεις, συναισθήματα αλλά, κυρίως, τις ι­ διότητες να περιέχεις στοιχεία και να τα μεταβολίζεις.

Με ποιον μηχανισμό γίνεται η ενδοψυχική εγ­ γραφή; Της ενσωμάτωσης ή τη ς ταύτισης; Με ποιο μέσον; με την ασυνείδητη φαντασίω­ ση των κλαϊνικών ή με το σημαίνον των λακανικών; [Τεράστια θέματα για το βραχύ διαβι­ βαστικό διάβημα του «διαβάζω»]. Ας συμφω­ νήσουμε σε μια αρχή: γονεϊκές φαντασιώ­ σεις και σημαίνοντα εγγράφονται στον ψυχι­ σμό του παιδιού με τη δική του σειρά σημαι­ νόντων, με τη δική του διάρθρωση φαντασιωσικών σεναρίων και αυτή η, αποκλειστικά δι­ κή του, σειρά τουύς αποδίδει το αποκλειστι­ κό - και νέο - νόημά τους. Πριν την απόδοση τη ς έννοιας (της σημα­ σίας, του σημαινομένου) το παιδί δημιουργεί την ιστορία του (την οποία δεν γνωρίζει και την οποία, ίσως, έξω από την ψυχανάλυση και κάποια άλλα ιδιαίτερα δημιουργικά ανοίγ­ ματα στον εαυτό του δεν θα γνωρίσει ποτέ) διαρθρώνοντας τα σημαίνοντα-φαντασιώσεις. Η δημιουργία πρωταρχικά δεν τίθεται ως η αναζήτηση του νοήματος αλλά ως η διά­ ταξη αλλοτρίων στοιχείων με σκοπό την αλ­ λοτρίωσή τους από το υποκείμενο. [Η δημι­ ουργία τίθετα ι ως ψυχικός μηχανισμός ά­ μυνας των ενορμητικών τάσεων μέσω σειράς μετασχηματισμών που δεν υπακούουν όλοι στην αρχή τη ς ψυχικής συνέχειας]. Το παιδί δημιουργεί τη μητέρα που καλεί και χρησιμοποιώντας τις ψυχικές τη ς ικανότητες δημιουργεί το έργο του, τον εαυτό το υ' επεν­ δύει ψυχικά τις ικανότητες τη ς μητέρας και ταυτιζόμενο με αυτή τ ις ιδιοποιείται. Αποσπά τμήματα από τη μητέρα τα οποία χρησιμοποι­ εί για να κατασκευάσει το δικό του ψυχικό όρ­ γανο. Το ψυχικό μόρφωμα «μητέρα» παραμέ­ νει άμορφο- ιδιότητές του μορφοποιούνται για να ενδοβληθούν στο παιδί- «μητέρα», η α­ φανής μαύρη ύλη που κρατά το εμφανές σύμπαν - παιδί. Στη θέση αυτή το παιδί μπορεί να ελπίζει ότι θα παράγεται συνεχώς, ότι βρίσκεται πέραν του θανάτου και ότι η δημιουργία δεν ανακόπτεται μια και τροφοδοτείται από μια ανεξά­ ντλητη μητέρα. Όμως διαισθάνεται πως αν παραμείνει στη θέση αυτή, δε θα έχει ποτέ την αίσθηση τη ς ταυτότητας- θα είναι προϊόν αυτής τη ς μηχανής που του διαφεύγει, τον διαμορφώνει και τον αλλοτριώνει στην επι­ θυμία της. Με εμφανείς παθολογικές ψυχια­ τρικές εικόνες ή με περίτεχνες επικαλύψεις,

η εικόνα του παιδιού που είναι το φαλλικό ε­ ξάρτημα της μη-ευνουχισμένης μητέρας θα διαγράφεται. Το μόρφωμα «παιδί» παράγει «έργο» εσωστρεφές, ναρκισσικό, ακατάλη­ πτο για τους άλλους που μόνο η «μητέρα» του μέσα από το ιδιόλεκτό τους καταλαβαί­ νει. Το έργο, όμως, για να αναγνωρισθεί ως τέτοιο πρέπει να διαφεύγει του απολύτως προσωπικού και να εγγράφεται στο κοινωνι­ κό, στο πολιτισμικό. Την εγγραφή αυτή επι­ τρέπει ο «πατέρας».

ΠΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ Το μόρφωμα «μητέρα» στην αλληλοεπίδρα­ ση μητέρα-παιδί δεν αποδεικνύεται πάντοτε ικανό να μεταβολίσει τη διέγερση. Η αρχή της ευχαρίστησης κινδυνεύει. Για να περισωθεί επιχειρείται μια επέκτασή της, η οποία γί­ νεται με βάση την αρχή τη ς αιτιότητας. Η «μητέρα» δεν είναι ανεπαρκής από τη φύση της αλλά είναι σε αυτή την ειδική περίπτωση γιατί διαθέτει τις ικανότητές της, την αγάπη της, και την επιθυμία της σε κάποιο άλλο «πράγμα». Το πράγμα αυτό, αρχέγονο μόρ­ φωμα του «πατέρα» καθηλώνει τον πόθο της μητέρας. Ο πατέρας αρχίζει να διαγράφεται με την ιδιότητα του φαλλικού σημαίνοντος. Όποιες αναπαραστάσεις, επενδύσεις, νοηματοδοτήσεις κι αν αποκτήσει στη διάρκεια της ζωής του υποκειμένου (από σωματικές μέχρι τις πλέον συμβολικές), θα παραμένει της αυτής ποιότητας: το θαυμαστό πράγμα που λείπει από τη μητέρα, που λείπει από το παιδί, που το έχει κάποιος άλλος και που το παιδί, αν θέλει να επανακτήσει τη μητέρα, πρέπει να το αποκτήσει. Το παιδί, λοιπόν, ερ­ γάζεται, «αυτοδημιουργείται» για να γίνει αυτό που νομίζει ότι είναι το φαλλικό αντικεί­ μενο- κάτω από τον έκδηλο στόχο της επαναπόκτησης της μητέρας διακινείται ο άδηλος ερωτικός πόθος της συνεύρεσης με το φαλ­ λικό αντικείμενο του πατέρα1 πόθος απαγο­ ρευμένος που βρίσκει διέξοδο στην προσο­ μοίωση με τον πατέρα. Ο έρωτας προς τον πατέρα στρέφεται στον ίδιο τον εαυτό του, έ­ ναν εαυτό κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του πατέρα. Ο αυτοερωτισμός γίνεται το καταφύ­ γιο του αδύνατου έρωτα. Το ιδεώδες, η προ­ βολή του παιδικού ναρκισσισμού. Το υποκείμενο βρίσκεται ξανά στη θέση «παιδί», αλλά πλέον διεργασμένο. Η αναγνώ­ ριση του σημαίνοντος «φαλλικό αντικείμενο»

κα ι η απ ό δο σ η σ ’ α υ τό τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν τ ρ ιώ ν σημ α ινο μ ένω ν (τη ς μ η τέ ρ α ς , τ ο υ π α τέ ρ α κ αι τ ο υ π αιδ ιού ) α ρ χ ίζο υ ν ν α ε γ κ α θ ισ το ύ ν τ η ν έν ­ ν ο ια τ ο υ σ υ μ β ό λο υ . Μ ες σ το σ ύ μ β ο λ ο τ η ς έ ­ νω σ ης τω ν δ ύ ο γο ν έ ω ν τ ο π α ιδ ί κ α θ ρ ε φ τίζ ε ­ τ α ι κα ι α υ τό - α ν α γ ν ω ρ ίζ ετα ι ω ς τ ο έ ρ γ ο τ η ς ιδ ε ώ δ ο υ ς ένω σ ή ς τ ο υ ς . Η ν α ρ κ ισ σ ικ ή τ ο υ α ­ γάπ η β ρ ίσ κ ει ξα ν ά τ ο ν δ ρ ό μ ο γ ια τ η ν επ έν­ δ υσ η τω ν δ ύ ο γον ε ϊκ ώ ν μ ορφ ώ ν, τ ώ ρ α σ ε σ ύ ­ μ π λεγμα δ ύ ο σ το ιχ ε ίω ν που ο ρ ίζο υ ν έ ν α τ ρ ί­ το . Ό μ ω ς η α π ο γ ο ή τευ σ η έ ρ χ ε τα ι ξανά, τ ο π α ιδ ί δ εν α ν α γ ν ω ρ ίζ ετα ι ω ς τ ο τ έ λ ε ιο έ ρ γ ο κα ι η μόνη τ ο υ λύ σ η ε ίν α ι ν α κ ρ α τή σ ε ι επενδ εδ υ μ έν ο τ ο ν μ η χα νισ μ ό που σ υ μ β ο λοπ ο ιεί, φ έ ρ ν ο ν τα ς σ ε επ αφ ή δ ύ ο σ τ ο χ ε ία ω ς ανάμ νη σ ιν τ η ς π ρ ω τα ρ χ ική ς σ υ ν ο υ σ ία ς που τ ο γ έ ννη σ ε. Α π ο δ εχό μ ενο τ η ν α ν α π η ρ ία το υ , δ η μ ιο υ ρ γ εί: δ εν ε ίν α ι τ ο τ έ λ ε ιο έ ρ γ ο · κ ά ν ε ι τ ο τ έ λ ε ιο έ ρ γ ο . Ό μ ω ς, π ο ιο ς ε ίν α ι ο π ό θο ς τ ο υ κ α τ έ χ ο ν τ α τ ο ν φ α λλό ; Μ ά τα ια τ ο π α ιδ ί π ρ οσ π α θ εί ν α τ ο π ο ­ θ ε τ ή σ ε ι τ ο ν ε α υ τό τ ο υ ή τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ω ς τ ο α ­ ν τικ ε ίμ ε ν ο τ η ς ε ρ ω τικ ή ς επ ιθ υ μ ία ς τ ο υ π α τέ ­ ρα. [Ε υ τυ χώ ς γ ια τ ο π α ιδ ί που δ εν μπ ο ρ εί να π ρ ο σ ελ κ ύ σ ε ι τ η λιβ ιδ ιν ικ ή επ ιθ υ μ ία τ ο υ π α τέ­ ρ α γ ια τ ί, τ ό τ ε , ο π α τέ ρ α ς θ α ε ξέπ ιπ τε ω ς ο ­ δ ό ς π ρ ος τ η ν α υ το ν ο μ ία κ α ι θ α α π ο τελ ο ύ σ ε επ α νά λη ψ η τ ο υ σ υ μ β ιω τικ ο ύ θ υ λ ά κ ο υ μ ε τ η μ η τ έ ρ α ]. Η ε ρ ω τικ ή επ ιθ υ μ ία τ ο υ π α τ έ ρ α ε ί­ ν α ι τ ο σ ώ μα τ η ς μ η τέ ρ α ς . Α υ τή α π ο τ ελ ε ί τ η ν περ ιο χή που ο π α τέ ρ α ς θ έ λ ε ι ν α κ α τέ χ ει, α υ τή ε ίν α ι η ά γνω σ τη χ ώ ρ α που τ ο π α ιδ ί β λ έ ­ π ει [εδώ τ ο «βλέπει» ω ς τ ο π ρ ότυ π ο τ η ς α ι­ σ θ η τ η ρ ια κ ή ς κα ι ό χ ι τ η ς α ισ θ η σ ια κ ή ς επ α ­ φ ή ς ] , η χ ώ ρ α που κ α τ ε ίχ ε κ α ι τ ο κ α τε ίχ ε , ε ν αγ ν ο ία τ ο υ , κα ι που τ ώ ρ α μόνο με τ η γνώ σ η, * δ η λ α δ ή μ ε τ η ν κ α τα σ κ ε υ ή κ α ι π ο τέ π ια με τ ο απ ό λυ το σ υ να ίσ θ η μ α τ η ς επ α φ ή ς μ ε τ ο π ρ α γ μ α τικ ό σώ μα, θ α μ π ο ρ έσ ει ν α ξα ν α έ χ ε ι. Τ ο «έργο» γ ια μ ια α κό μ η φ ο ρ ά απ ο επ ενδ ύ ετ α ι κα ι επ α νε π ε νδ ύ ε τα ι τ ο σ η μ α ίν ο ν τ η ς πρω­ τα ρ χ ικ ή ς επ ένδ υ σ η ς: μ η τ έ ρ α σ η μ α ιν ό μ εν α : φ ύ σ η, επ ισ τήμη , τέχ ν η . Η ε ρ γ α σ ία π λ έον ε ί­ ν α ι απ ρόσ κοπ τη- δ εν επ ιζη τά τ ο έ ρ γ ο ν , α λ λ ά τ ο έ ρ γ ο ν α π ο τελεί, απλώ ς σ τά σ εις , σ τ ε ρ ε ο ­ π ο ιή σ ε ις τ η ς σ υ ν ε χ ο ύ ς ε κ σ τ α τικ ή ς ρ ο ή ς τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς .

ΕΠΙΚΡΙΣΗ α. Σ ’ α υ τό τ ο κε ίμ εν ο ε π ιχ ειρ ή θ η κ ε η α να γνώ ­ ρ ισ η βασ ικώ ν ψ υ χοπ α θο λογικώ ν προτύπ ω ν που σ χ ε τ ίζ ο ν τ α ι μ ε τ η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α . Το θ έ μ α α ν α λ ύ θ η κ ε μ ερικώ ς, α π ο κ λ ε ισ τικ ά σ το

ε π ίιπ εδ ο τ η ς δ υ ν α μ ικ ή ς, δ η λ α δ ή τω ν σ χ έ σ ε ­ ων μ ε τα ξύ ψ υχικώ ν μ ο ρφ ω μ άτω ν. Για ν α ικ α ­ ν ο π ο ιη θ ε ί η φ ρ ο ϋ δ ικ ή μ ε τα ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή απ α ί­ τ η σ η ε π ιβ ά λ λ ε τα ι η α ν ά λ υ σ η σ το επ ίπ εδ ο τ η ς το π ικ ή ς (τω ν σ υ μ μ ε τεχ ό ν τω ν ψ υχικώ ν τ ό ­ πων) κ α ι τ η ς ο ικ ο ν ο μ ία ς (τω ν ψ υχικώ ν ε ν ε ρ ­ γειώ ν). β. Ω ς π ρ ο ς τ η ν το π ικ ή α νά λυσ η, η άποψ η τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α θ α έ τε ιν ε ν α σ υ ν δ έσ ει τ η δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ό τ η τ α με τ ο Ε κείνο κ α ι τ ο έ ρ γ ο με τ ο Υ π ερ εγ ώ -Ιδ ε ώ δ ε ς τ ο υ Εγώ, ενώ κ α τά τ η δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία , δ ια ισ θ ά ν ε τα ι, ό τ ι π ρ οσ ω ρ ιν ά ε ξ α φ α ­ ν ίζ ε τα ι τ ο Εγώ, μέσω τ η ς π α λ ιν δ ρ ο μ ήσ εω ς, κ α ι λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί τ ο Ιδ εώ δες-Ε γώ . γ . Ω ς π ρ ο ς τ η ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή , η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η ­ τα , ίσω ς, α π ο τ ελ ε ί έ κ φ ρ α σ η κυ ρ ίω ς τ ω ν λ ιβ ιδ ινικώ ν επ εν δ ύ σ εω ν κ α ι τ ο έ ρ γ ο τω ν εν ο ρ μ ή σ εω ν θα ν ά του . δ. Ω ς π ρ ο ς τ ο υ ς σ υ μ μ ε τ έ χ ο ν τε ς μ η χ α ν ι­ σ μ ο ύ ς, ε κ τό ς από τ η μετο υ σ ίω σ η (sub li­ m atio n) που κ α τ έ χ ε ι τ ο ν ε ξ έ χ ο ν τα ρ ό λ ο , α ξ ί­ ζ ε ι ν α δ ιε ρ ε υ ν η θ ε ί η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α ω ς ενδ ο β ο λ ή (in troje ction ) κ α ι τ ο έ ρ γ ο ω ς ε κβ ολή , που α ρ χ ίζει από τ η ν π ρ οβ ο λή κ α ι φ θ ά ν ει μ έ­ χ ρ ι τ η ν α π ο β ολή κ α ι τ η ν α π έχ θ εια (ab je ction ).

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΑΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΔΙΑΒΑΖΩ α. Για τη δημιουργία: α) S. Freud (1908), Der dichter und das phantasieren (Ο αφηγητής και το φαντάζεσθαι), G.W. τόμος 7, S.E. τόμος 9 b) S. Freud (1910), Eine Kindheitserinnerung des Leonardo da Vinci (Μια παιδική α­ νάμνηση του Λεονάρντο ντα Βίντσι), G.W. τόμος 8. β. Για την έναρξη της ψυχικής ζωής: J. Lacan (1936), Le stade du miroir (To στάδιο του καθρέφτη), στο Ecrits, Paris, 1966, Editions du Seuil. γ. Για τη φαντασίωση και την αισθητική, τη μαθήτρια της Melanie Klein, Hanna Segal, The Work of Hanna Segal, London, 1986, Free Association Books and Maresfield Library. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΩ α. Από την ακολουθία του Ακάθιστου Ύμνου: «Χαίρε, ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα, Χαίρε, δι’ ης νεουργείταιη κτίσις- χαίρε, δι’ης βρεφουργείται ο Κτίστης, β. Από το Δευτερονόμιον, κεφ. λδ’, 4: «και είπε Κύριος προς Μωϋσήν1αύτη η γη, ην ώμοσατω Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ λέγων τω σπέρματι υμών δώσω αυτήν και έδειξαιτοις οφθαλμοίς σου, και εκεί ουκ εισελεύση».

Βιβλία για παιδιά

_

ο πιο δ ύ σ κ ο λ ο π α ιδ ί τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς ε ί-

I

ν α ι α ν α μ φ ισ β ή τ η τ α τ ο π α ιδ ικ ό β ιβ λ ίο : α-

I I I

π ρ ο σ δ ιό ρ ισ το , χ ω ρ ίς ν ό μ ο υ ς κ α ι χ ω ρ ίς κ α θ ο ρ ισ μ έ ν α ό ρ ια , εκ π ρ ο σ ω π εί έ ν α κεφ ά λ α ιο σ τη ν ισ τ ο ρ ία τ ο υ γ ρ α π το ύ λ ό ­

γ ο υ που π ο λ λ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς ζη λ εύ ο υ ν . Γ ια τ ί φ α ίν ε τα ι ε ύ κ ο λ ο κ α ι δ εδ ο μ έ ν ο - ενώ σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α κ ρ ύ β ε ι π α γ ίδ ες , που τ ο κ ά ­ νο υ ν α ν υ π ό τα κ το σ τ ις ε π ιθ υ μ ίες (ή κ α ι τ ις φ ι­ λο δ ο ξ ίε ς ) τ ω ν ανθρώ πω ν που θ έ λ ο υ ν ν α δ ο ­ κ ιμ α σ το ύ ν σ ’ α υ τ ό ν τ ο χώ ρ ο. Π ο λ λ ο ί όμ ω ς απ ’ α υ τ ο ύ ς έ χ ο υ ν χ ά σ ε ι τ η ν επ α φ ή με τ ο ν κ ό ­ σ μ ο τ ο υ π α ιδ ιο ύ . Κι έ τσ ι, ενώ π ρ ά γ μ α τι φ α ίν ε ­ τ α ι ε ύ κ ο λ ο κ α ι δ εδ ο μ έ ν ο , τ ο κ α λ ό π α ιδ ικ ό β ι­ β λ ίο ε ίν α ι σ α ν τ η ν π ο ίη σ η ή τ ο ό ν ε ιρ ο : μ α ­ γ ε υ τ ικ ό κ α ι ά π ιασ το . Και, δ υ σ τυ χ ώ ς , ό χ ι π ά­ ν τ α ε μ π ο ρ ε ύ σ ιμ ο . Γ ι’ α υ τ ό ε ξά λ λ ο υ κ α ι ά λ λ ο ι τό σ ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τ ο π ερ ιφ ρ ο ν ο ύ ν ... Κ ά τω από τ ο ν τ ίτ λ ο τ η ς Π α ιδ ικ ή ς Λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ία ς έ χ ο υ ν σ υ γ κ ε ν τρ ω θ ε ί ο ι π ιο α ν ό μ ο ιε ς ε ­ ν ό τ η τε ς , α φ ο ύ μ ιλ ά μ ε γ ια β ιβ λ ία που α π ευ θ ύ ­ ν ο ν τ α ι σ ε π α ιδ ιά από τ η ν ηπ ια κή η λ ικ ία έω ς κ α ι τ η ν ε φ η β ε ία . Κι όμ ω ς, ο ι π ν ε υ μ α τικ έ ς δ υ ν α τό τη τε ς , ο ι ψ υ χ ο λ ο γ ικ ές λ ε ιτ ο υ ρ γ ίε ς και ο ι α ν ά γ κ ες σ τη ν κ ά θ ε η λ ικ ία ε ίν α ι ε ν τε λ ώ ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς . Τ α κ α λ ά π α ιδ ικ ά β ιβ λ ία α ­ π ευ θ ύ ν ο ν τα ι σ ε σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς - δ η λ α δ ή σ ε χ ρ ο ν ικ ά ο ρ ιο θ ε τ η μ έ ν ε ς - η λ ικ ίε ς : γ ρ ά φ ο ν τ α ι γ ια μ ικ ρ ά ή γ ια πιο μ ε γ ά λ α π αιδ ιά. Κι αν, α ν ά ­ μ ε σ α σ ε π ο λ λ ά ω ρ α ία β ιβ λ ία γ ια π α ιδ ιά , δ εν μπ ο ρ εί κ α ν ε ίς ν α ξ ε χ ά σ ε ιτ ις ισ τ ο ρ ίε ς τ η ς Π η­ ν ελ ό π η ς Δ έ λ τ α , ή ε κ ε ίν ο τ ο θ α υ μ ά σ ιο «Καπ λάνι τ η ς β ιτρ ίν α ς» τ η ς Ά λ κ η ς Ζ έη, ε ίν α ι γ ια τ ί α υ τ ο ί ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς ξ έρ α ν α κ ρ ιβ ώ ς σ ε π ο ια φ ά σ η τ η ς ε ξ έ λ ιξ ή ς τ ο υ ς ε ίν α ι έ τ ο ιμ α τ α π αι­ δ ιά ν α τ α ξ ιδ ε ύ ο υ ν μ α ζί τ ο υ ς σ τ ο υ ς μ α γ ικ ο ύ ς χ ώ ρ ο υ ς τ η ς φ α ν τ α σ ία ς κ α ι τ η ς Ισ το ρ ία ς . Τ α β ιβ λ ία που α γ α π ά ν ε σ τ α δ ύ ο π ρ ώ τα χ ρ ό ­ ν ια τ η ς ζω ή ς τ ο υ ς τ α μ ικ ρ ά π α ιδ ιά ε ίν α ι α υ τ ά που ε ικ ο ν ίζο υ ν τ α π ιο γ ν ω σ τά τ ο υ ς α ν τ ικ ε ίμ ε ­ να: τ η μ αμά , τ ο ν μπαμπά, τ η ν μπάλα, τ ο παπί, τ ο σ κ υ λ ί. Α υ τ ά τ α β ιβ λ ία μ ε ε ικ ό ν ε ς τ ο υ ς χ α ­ ρ ίζ ο υ ν τ ό τ ε τ η χ α ρ ά τ η ς α ν α γ ν ώ ρ ισ η ς . Κι ό ­ τα ν , λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , ε ίν α ι π ια σ ε θ έ σ η ν α π α­ ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν μ ια δ ιή γ η σ η , α υ τή τ ο υ ς η χ α ρ ά γ ίν ε τ α ι α κ ό μ α πιο έ κ δ η λ η , ό τ α ν α κ ο ύ ν τ ις ίδ ιε ς ισ τ ο ρ ίε ς , δ ια β α σ μ έ ν ε ς κ α τ ά π ρ ο τί-

μη σ η από τ ο ν ίδ ιο άνθ ρω π ο και, ε ά ν ε ίν α ι δ υ να τό ν, π ά ντα μ ε τ ο ν ίδ ιο α κ ρ ι­ β ώ ς τρ ό π ο . Έ ν α χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ό τ η ς η λ ικ ία ς τω ν 3 μ ε 5 π ερίπ ο υ ε τώ ν ε ίν α ι η εν ο π ο ίη ­ ση, σ τη ν α ντίλη ψ η τω ν παιδιώ ν, τ ο υ κ όσ μου τ η ς φ α ν τ α σ ία ς με α υ τό ν τ η ς π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ς : τ ο φ α ν τ α σ τ ικ ό κ α ι τ ο π ρ α γ μ α τικ ό δ εν δ ια χ ω ρ ίζο ν τα ι. Εάν λ.χ. ο ι μ ά γ ισ σ ε ς κα ι ο ι μπαμπού­ λ ε ς υ π άρ χου ν σ τα βιβλία, τ ό τ ε σ ί­ γ ο υ ρ α μπ ο ρ εί ν α έ ρ θ ο υ ν κ α ι σ τ α δ ω ­ μ ά τια τω ν παιδιώ ν. Κα ι α ν ο ι λ ύ κ ο ι σ τα β ιβ λία τ ρ ώ ν ε τ ις γ ια γ ιά δ ε ς , γ ια τ ί ν α μη ν έ ρ θ ο υ ν να φ ά ν ε κα ι τ α π α ιδ ιά - ε ιδ ικ ά δ ε α υ τ ά π ου δ εν ε ίν α ι φ ρ ό ν ι­ μα. Θ υ μ ά μ α ι έ ν α μ ικρ ό π α ιδ ί που ό λ ο ή θ ε λ ε ν α τ ο υ δ ια β ά ζο υ ν τ η ν Κ οκκινοσ κ ο υ φ ίτσ α . Π ολύ τ ο υ ά ρ ε σ ε ό τ ι ε ίχ ε έ ν α δ ικ ό τ η ς κα λ ά θ ι όπ ου έ β α ζ ε έ ν α σ ω ρό π ρ ά γ μ α τα από τ ο δ ά σ ο ς. Ό τ α ν όμ ω ς, σ το π α ρ α μ ύ θ ι, η Κ ο κ κινο σ κο υ φ ίτσ α έ φ τα ν ε σ το σ π ίτι τ η ς γ ια ­ γ ιά ς και, α ν ο ίγ ο ν τ α ς τ η ν π ό ρ τα , α ν τ ίκ ρ υ ζε το μ ε γ ά λ ο κρ εβ ά τι... τ ό τ ε ο μ ικ ρ ό ς α ν α σ τέν α ζε, ση κω νό τα ν κι έ φ ε υ γ ε λ έ γ ο ν τ α ς : «Τώ ρα πάω ν α π αίξω λίγο». Τ α υ τισ μ έν ο μ ε τ η ν η ρ ω ίδ α τ ο υ Perrault, τ ο μ ικρ ό α γ ό ρ ι δ εν ε ίχ ε κ α μ ιά ό ­ ρ εξ η να α ν τιμ ετω π ίσ ει τ α μ ε γ ά λ α α υ τ ιά τ ο υ λ ύ κο υ , τ α μ ε γ ά λ α τ ο υ χ έ ρ ια και, ιδ ια ίτ ερ α , τ α μ ε γ ά λ α τ ο υ δ ό ντια ... Ο ι κ α λ ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς π α ιδ ικώ ν β ιβ λίω ν ξ έ ­ ρ ο υ ν ό τ ι σ τη ν ηπ ια κή η λικία , σ ’ α υ τ ή ν τ η ν η λ ι­ κ ία τω ν π ρ ώ τω ν α να ζη τή σ εω ν γ ια μ ια δ ίκ ιά τ ο υ ς τ α υ τό τη τα , τ α π α ιδ ιά κ ά ν ο υ ν έ ν το ν ε ς τ α υ τ ίσ ε ις - α υ τ ό σ η μ α ίν ε ι ό τ ι π ολύ ε ύ κ ο λ α τ α υ τίζ ο ν τα ι μ ε τ ο υ ς ε κ ά σ τ ο τ ε ή ρ ω ε ς που β ρ ί­ σ κ ο υ ν μπ ρ οσ τά τ ο υ ς : τ η ν κα η μ έν η τ η ν Κοκκιν ο σ κ ο υ φ ίτσ α που τ ό σ ο ν ω ρ ίς σ τη ζω ή τ η ς σ υ νά ντη σ ε τ ο ν κα κό λ ύ κο , ή τ ο ά τ α κ τ ο π ο ν τί­ κι που δ εν ά κ ο υ σ ε τ η μ α μ ά τ ο υ κ α ι π α ρ ’ ο λ ί­ γ ο ν να τ ο π ιά σ ει η γ ά τ α , ή α κ ό μ α τ ο ν μ ικ ρ ό κι α δ ύ ν α το Κ ο ντο ρ ε β υ θ ο ύ λ η που μπ ο ρ εί ό μ ω ς ν α σ κο τώ σ ε ι κ α ι τ ο υ ς πιο μ ε γ ά λ ο υ ς δ ρ ά κ ο υ ς! Α λ λ ά μη ν ο μ ίζ ο υ μ ε ό τ ι η δ ια δ ικ α σ ία τ η ς τ α ύ τ ι­ σ η ς σ τα μ α τά ε ι σ τ ις μ ικ ρ έ ς η λ ικ ίε ς . Δ ε σ τα μ α ­ τ ά ε ι π ο τέ. Α υ τά π ου α λ λ ά ζο υ ν μ ε τ η ρ ο ή το υ χ ρ ό νο υ ε ίν α ι τ α π ρ ότυ π α που π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τα ι

γ ια τ α ύ τισ η : σ τα π ρ ώ τα σ τ ά δ ια τ η ς ζω ής τ ο υ ς π ο λ λ ά π α ιδ ιά α ισ θ ά ν ο ν τα ι σ α ν μ ικ ρ ά α ­ σχημόπ απ α, που όμ ω ς θ έ λ ο υ ν ν α μ ε γ α λ ώ ­ σ ο υ ν κ α ι ν α γ ίν ο υ ν π α ν έ μ ο ρ φ ο ι κύ κνοι. Ή τ α υ τ ίζ ο ν τ α ι μ ε τ η μ ικ ρ ή Χ ιο ν ά τη κ α ι τ η ν π α ρ α ­ μ υ θ έ ν ια ζω ή τ η ς μ ’ α υ τ ά τ α υ π έρ ο χ α π λ ά σ μ α ­ τα , τ ο υ ς ν ά ν ο υ ς , που έ χ ο υ ν τ η ν α π α ιτο ύ μ εν η ω ρ ιμ ό τ η τ α γ ια ν α τ η ν π ρ ο σ τα τε ύ ο υ ν , α λ λ ά κ α ι τ ο κ α τ ά λ λ η λ ο μπόι γ ια ν α π α ίζο υ ν μα ζί τ η ς . Σ τα ε π ό μ εν α σ τ ά δ ια τ η ς α ν ά π τυ ξή ς το υ ς , τ α π α ιδ ιά θ α υ μ ά ζο υ ν τ ο ν Η ρ α κ λ ή που κ α το ρ θ ώ ν ει τ α α κ α τό ρ θ ω τα , ή ζ η λ εύ ο υ ν τ ις π ε ρ ιπ έ τ ειε ς τ ο υ Ρο β ινσώ να Κ ρ ο ύ σ ο υ κ α ι τ ο υ κ α π ετά ν Ν έμ ο. Δ ια β ά ζο υ ν - κ α ι τ ο υ ς σ υ γ κ ιν ο ύ ν ο ι ή ρ ω ε ς που α ν α π ηδ ού ν μ έσ α από τ ις μ α γ ικ έ ς σ ε λ ίδ ε ς , ε ιδ ικ ά ό τ α ν α ν α κ α λ ύ π το υ ν σ ’ α υ τ ο ύ ς σ τ ο ιχ ε ία που ε ίν α ι (ή που θ α ή θ ε ­ λ α ν ν α ε ίν α ι) δ ικ ά το υ ς . Μ έσ α σ τ α μ ά τια κ α ι τ ις π ρ ά ξ εις τ ω ν η ρ ώ ω ν που α γα π άνε, κ α θ ρ ε ­ φ τίζ ο υ ν τ ις δ ικ έ ς τ ο υ ς ε π ιθ υ μ ίες κ α ι τ α δ ικ ά τ ο υ ς ό ν ειρ α . Τ ην ικ α ν ό τη τα ν α γ ρ ά φ ε ι κ α ν ε ίς β ιβ λ ία γ ια π α ιδ ιά ε ίν α ι έ ν α χ ά ρ ισ μ α π ου τ ο έ χ ο υ ν μό νον ε κ ε ίν ο ι που δ εν έ χ ο υ ν ξ ε χ ά σ ε ι τ ις σ υ γ κ ιν ή ­ σ ε ις που κ α το ίκ η σ α ν τ α δ ιά φ ο ρ α σ τ ά δ ια τ η ς ψ υ χ ικ ή ς κ α ι π ν ε υ μ α τικ ή ς ε ξ έ λ ιξ ή ς τ ο υ ς . Σ το μ έ τρ ο που τ ο κ ά θ ε λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό έ ρ γ ο έ χ ε ι τ ις ρ ίζ ε ς τ ο υ σ ε σ τ ο ιχ ε ία τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς - κ α ­ τ α σ τ ά σ ε ις ή β ιώ μ α τα που έ χ ε ι α π ο κ τή σ ει ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς μ έ σ α από γ ν ώ σ ε ις ή μ έ σ α από

π ρ οσ ω π ικές ε μ π ε ιρ ίες - τ ο κ ά θ ε β ιβ λίο, π αι­ δ ικό ή μη, κ ρ α τά ε ι μ έσ α τ ο υ κι έ ν α κ ο μ μ ά τι α ­ πό τ ο ν ε σ ω τε ρ ικ ό κ όσ μ ο τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έα . Εάν ε ίν α ι σ ε θ έσ η ν α ξ α ν α φ έ ρ ε ι σ τη μνήμη κα ι σ τη σ υ νε ίδ η σ ή τ ο υ τ ις σ υ γ κ ιν ή σ εις που γ έ μ ιζ α ν τ η ν π αιδ ική τ ο υ η λ ικ ία κ α ι τ ις επ ι­ θ υ μ ίε ς που π ρ ο σ δ ιό ρ ιζα ν τ η ν α ν τίλ η ψ ή το υ γ ια τ ο ν κόσ μο, τ ό τ ε ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς παιδ ικώ ν βιβλίω ν θ α μ π ο ρ έσ ει ν α ξυ π ν ή σ ει σ τ ο υ ς ν ε α ­ ρ ο ύ ς α ν α γ ν ώ σ τε ς τ ο υ τ ο υ ς μη χ α ν ισ μ ο ύ ς α υ τ ο ύ ς που θ α επ ιτρ έψ ο υ ν τ η ν τα ύ τισ η - δ η ­ λ α δ ή τ η ν ανα γνώ ρ ισ η τ ο υ γ ν ω σ το ύ - κ α ι επ ο­ μ ένω ς τ η ν ευ χ α ρ ίσ τη σ η κ α ι τ η ν α π ό λαυση . Έ τ σ ι μ π ο ρο ύ μ ε ν α κ α τα λ ά β ο υ μ ε γ ια τ ί μ ε γ ά ­ λ ο ι π α ρ α μ υ θ ά δ ε ς , όπ ως ο C harles Perrault (1628-1703) κα ι ο H ans C hristian A n de rse n (1805-1875), δ εν ε ίν α ι γ ια π αιδ ιά. Ο μ εν Π ερ ό, π ο ιη τή ς τ η ς β α σ ιλ ικ ή ς α υ λ ή ς κ α ι μ έ λ ο ς τ η ς Γ α λ λ ικ ή ς Α κα δ η μ ία ς, ό τα ν δ η μ ο σ ίευ ε τ ις ι­ σ τ ο ρ ίε ς τ ο υ δ εν ε ίχ ε κα θ ό λ ο υ σ το ν ου τ ο υ τ α π α ιδ ιά : τ ις έ γ ρ α φ ε γ ια ν α δ ια σ κ ε δ ά ζ ει κ α ι να σ ο κ ά ρ ει τ η ν α υ λ ή τω ν Β ερ σ α λ λ ιώ ν . Κα ι σα ν ώ ρ ιμ ο ς , α λ λ ά κάπω ς ά τ α κ τ ο ς ε ν ή λ ικ ο ς , χ ρ η ­ σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε σ υ χ νά έ ν α π α ρ α μ υ θ ια κ ό π λ α ί­ σ ιο μό νο κ α ι μόνο γ ια ν α β ρ ει τ η ν ε υ κ α ιρ ία να π ει μ ε ρ ικ έ ς α λ ή θ ε ιε ς που τ ο ν δ ια σ κ έ δ α ζ α ν κα ι τ ο ν ίδιο . Ο Ά ν τ ε ρ σ εν από τ η μ ε ρ ιά τ ο υ , λ ι­ γ ό τ ε ρ ο το λ μ η ρ ό ς από τ ο ν Γ ά λ λ ο σ υ ν ά δ ε λ φ ό τ ο υ κα ι πιο α νή σ υ χ ο ς γ ια τ ις π ιθ α ν ές α ν τ ιδ ρ ά ­ σ ε ις τ η ς δ α ν έζ ικ η ς κοινω νίας, π ρ οσ π οιή θη κ ε τ η ν α φ έ λ ε ια γ ια ν α α φ ο π λ ίσ ε ι τ ο υ ς κ ρ ιτ έ ς τ ο υ . Α λ λ ά σ χ εδ ό ν ό λ α τ α π α ρ α μ ύ θ ρ ια τ ο υ , ό­ πω ς υ π ο σ τη ρ ίζε ι σ ω σ τά ο Brun o B ettelheim , ε ίν α ι α φ η γ ή σ ε ις γ ια εν ή λ ικ ο υ ς . Ο ίδ ιο ς ο Ά ν τ ε ρ σ εν έ γ ρ α ψ ε κά π ο τε σ το φ ίλ ο τ ο υ , π ο ιη­ τ ή B.S. Inge m a nn , που θ α ύ μ α ζε τ α π α ρ α μ ύ ­ θ ια τ ο υ : «Π αίρνω μ ια ιδ έ α που τ α ιρ ιά ζ ε ι σ ε μ ε­ γ ά λ ο υ ς κα ι τ η ν ανα π τύ σσ ω γ ια τ ο υ ς μικ ρ ο ύ ς, χ ω ρ ίς ν α ξεχά σ ω π ο τέ πω ς με α κ ο ύ ν κ α ι ο ι γ ο ν ε ίς τ ο υ ς κα ι πω ς π ρ έπ ει ν α π ρ ο σ φ έρ ω κ α ι σ ’ α υ τ ο ύ ς α φ ο ρ μ ή γ ια σ κέψ εις» . Ε κ τό ς από τ ο ν π ο ιη τικ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ λ ό γ ο υ , έ ν α από τ α χ α ρ ίσ μ α τ α τ ο υ Ά ν τ ε ρ σ εν ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς ό τ ι π α ρ α κινε ί ε μ ά ς τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς σ ε σ κ έ ψ ε ις κα ι σ ε σ υ γ κ ιν ή σ εις . Τ α π α ρ α μ ύ θ ια τ ο υ δ εν α ­ ν α π α ρ ά γο υ ν π α ιδ ικ ές α ν α μ ν ή σ ε ις ή επ ι­ θυ μ ίε ς, α λ λ ά ε ίν α ι ό ,τι π λ η σ ιέ σ τε ρ ο σ ε μ ια ά ­ τυπ η ψ α χα νά λυ σ η: έ ν α ς τ ρ ό π ο ς α κ ίν δ υν ο ς, σ ίγ ο υ ρ ο ς , κα ι σ υ ν ά μ α ερ ω τικ ό ς, ν α μ ιλ ή σ ει γ ια ό σ α δ εν το λ μ ο ύ σ ε ν α πει. Σ το χ α σ τικ ά σ τρ α μ μ έ ν ο ς π ρ ος τ ο ν ε α υ τό τ ο υ , π ρ ο σ εχ τι­

κ ό ς σ το κ ά θ ε σ κ ίρ τη μ α τ ο υ ψ υ χ ο β ιο λ ο γ ικ ο ύ τ ο υ κόσ μου , ε ίχ ε γ ίν ε ι έ ν α ς δ έ κ τ η ς ιδ ια ίτ ε ρ α ε υ α ίσ θ η το ς σ τ ο υ ς χ ίλ ιο υ ς π α λ μ ο ύ ς τ η ς ζω­ ή ς . Α π έν α ν τι σ τη δ υ σ κ ο λ ία , ίσω ς ακ ό μ η κ αι σ το φ ό β ο τ ο υ ν α ε ίν α ι απ λώ ς ο Ά ν τερ σ εν , δ ιά λ ε ξ ε ν α δ α ν ε ίσ ε ι σ τ ο υ ς ή ρ ω ε ς που δ η μ ι­ ο ύ ρ γ η σ ε τ α π ο λ λ ά πρόσ ω πα τ η ς δ ικ ιά ς τ ο υ π ερ ίπ λ ο κ η ς τ α υ τ ό τ η τ α ς . Π ώ ς ν α τ ο ν κ α τ α λ ά ­ β ο υν τ α π αιδ ιά; Έ ν α π ρώ το, γ ε ν ικ ό (και π ικρό) π αρ άπ ο νο ό ­ σω ν αγ α π ά ν ε τ α π α ρ α μ ύ θ ια , α φ ο ρ ά τ ο υ ς α ν ­ θρώ π ου ς ε κ ε ίν ο υ ς που έ χ ο υ ν κ α κ ο π ο ιή σ ει μ ε μ ια π ρ ω το φ α ν ή μ ε τα φ ρ α σ τικ ή α ν ικ α ν ό τη τα π ο λ λ ά από τ α α ρ ισ τ ο υ ρ γ ή μ α τ α τ η ς π α γ κ ό ­ σ μ ια ς λ ο γ ο τ εχ ν ία ς . Κα ι δ εν ε ίν α ι λ ίγ ο ι ο ι ά ν ­ θ ρ ω π οι α υ τ ο ί που έ χ ο υ ν «π ροσαρμόσ ει», «ω­ ρ αιοπ ο ιή σ ει» ή κ α ι «α ν α δ ια σ κ ευά σ ει» π α ρ α ­ μ ύ θ ια τ ο υ Π ερ ό κ α ι τ ο υ Ά ν τε ρ σ εν , α λ λ ά ζο ­ ν τ α ς α κ ό μ α κ α ι τ η ν π λο κή τ ο υ ς . Ά νθρω π οι χ ω ρ ίς ε υ α ισ θ η σ ία γ ια τ η ν τέ χ ν η τ ο υ λ ό γ ο υ , που έ χ ο υ ν γ ε λ ιο π ο ιή σ ε ι τ η μ ε γ α λ ο φ υ ΐα α υ τώ ν τω ν σ π ου δα ίω ν σ υ γ γ ρ α φ έω ν , κι έ χ ο υ ν μ ε τα τρ έ ψ ε ι σ ε π λ α σ τικ έ ς φ ιγ ο ύ ρ ε ς γ ια ν η ­ π ια γ ω γ εία τ η « Β ασ ίλισ σ α τ ο υ χιονιο ύ» , τ η «Μ ικρή νερ ά ιδ α », τ ο « Κ ορ ίτσ ι μ ε τ α σπ ίρτα» ή τ ο « Ά σχημο παπί». Έ ν α δ ε ύ τ ε ρ ο π αρ άπ ο νο έ ­ χ ε ι σ τό χ ο τ α ά τ ο μ α ε κ ε ίν α που «διαπ ρ άττου ν » π α ιδ ικ ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία π ρ ο δ ίδ ο ν τα ς χ ω ρ ίς ε ν ο χ έ ς τ ο π α ιδ ικό γ ια χ ά ρ η τ η ς π α ιδ ικ ό τη τα ς . Ε ίναι α υ τ ο ί π ου, σ τ α β ιβ λ ία τ ο υ ς , μ ιλ ά ν ε γ ια π α ιδ ά κ ια σ ε σ π ιτά κ ια μ ε σ κ υ λ ά κ ια κ α ι γ α τ ο ύ ­ λ ε ς , μ ε μ α ν ο ύ λ ε ς κ ι ά λ λ α υ π ο κ ο ρ ισ τικ ά , σ α ­ χ λ έ ς ισ τ ο ρ ιο ύ λ ε ς σ ε υ π ο τιμ η τικ ά , π ρ ά γ μ α τι, β ιβ λ ία , που π ρ οσ π α θ ού ν ν α π ρ ο σ εγ γ ίσ ο υ ν τ ο μ ικ ρ ό π α ιδ ί α πό τ η μό νη π λ ε υ ρ ά που π ο τέ δ εν π ρ ο σ εγ γ ίζε τ α ι: τ η ν ψ ε ύ τικ η κ α ι τ η ν π ρ ο­ σπ οιητή. Τ ο κ α λ ό π α ιδ ικ ό β ιβ λ ίο μ π ο ρ εί ν α ε ίν α ι μ ια ε ­ ξ α ιρ ε τ ικ ή π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ο υ ε ν ή λ ικ ο υ π ρ ο ς τ ο π αιδ ί, μ ια ώ θ ησ η ν α α ν α κ α λ ύ ψ ει κ α ι ν α α φ ο ­ μ ο ιώ σ ει τ ο ν κό σ μ ο γ ύ ρ ω τ ο υ . Τ ο πολύ κ α λ ό π α ιδ ικ ό β ιβ λ ίο ε ίν α ι ε κ ε ίν ο που ε ισ ά γ ε ι τ ο π α ιδ ί σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α χ ω ρ ίς σ υ ν ά μ α να σ κ ο τώ ν ε ι τ η ν π ο ίη ση , τ η μ α γ ε ία κ α ι τ ο ό ν ε ι­ ρο. Γ ια τ ί ο μ ύ θ ο ς κ α ι η π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α δ ε χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι ν α ξεχ ω ρ ίζο ν τα ι, α φ ο ύ ε ίν α ι α ­ π λώ ς ο ι δ ύ ο ό ψ ε ις μ ια ς ίδ ια ς ο ν τ ό τη τα ς , που λ έ γ ε τ α ι ζωή.

ΜΥΡΤΩ ΓΕΩΡΠΟΥ-ΝΙΛΣΕΝ

Το παιδικό βιβλίο: η φαντασία δεν έχει ηλικία

•

εν γ ρ ά φ ω ω ς ψ υ χ ο λ ό γ ο ς που ξ έ ρ ε ι

Λ / 1

πόσο σ η μ α ν τικ ή ε ίν α ι η φ α ν τα σ ία και η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α γ ια τ η ν ανά π τυ ξη

I I τ ο υ π αιδ ιού , που ξ έ ρ ε ι ό τ ι τ α π α ιδ ιά mm χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τ η φ α ν τα σ ία τ ο υ ς ό χ ι γ ια ν α δ ρ α π ε τεύ σ ο υ ν από τ ο ν κ όσ μ ο τ η ς π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ς ,

α λ λ ά γ ια

να

μπουν σ ’

α υ τό ν τ ο ν κ όσ μο, γ ια ν α τ ο ν κα τα ν ο ή σ ο υ ν και ν α τ ο ν κ ατα κ τή σ ο υ ν . Δ ε ν γ ρ ά φ ω ω ς ε ιδ ικ ό ς σ τη ν εκ π α ίδ ευ σ η μ ε τ α ΜΜΕ, ο ύ τ ε ώ ς σ υ γ γ ρ α φ έα ς που εδ ώ κ α ι δ εκ ά ξι χ ρ ό ν ια γ ρ ά φ ε ι β ιβ λία γ ια π αιδ ιά, ο ύ τ ε ω ς μ η τέρ α . Γ ρ άφ ω με μια ιδ ιό τη τα που δ εν μ π α ίνει σ ε κ α ­ ν έ ν α β ιο γ ρ α φ ικ ό . Μ ε α υ τή ν τ ο υ ο ν ε ιρ ε υ τή , τ ο υ ανθρώ π ου που ο ν ε ιρ ε ύ ε τα ι μ έ ρ α μ εσ η ­ μ έρι, τ ο υ ανθρώ π ου που θ έ λ ε ι ν α α λ λ ά ξο υ ν π ο λ λ ά π ρ ά γ μ α τα γ ύ ρ ω τ ο υ , που π ισ τε ύ ε ι ό τ ι η φ α ν τα σ ία κ α ι η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α ο φ ε ίλ ο υ ν ν α α π ο κ τήσ ο υ ν τ η θ έσ η π ου τ ο υ ς π ρ έπ ει στη ζω ή τω ν π αιδιώ ν. Εδώ κ α ι π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια μπα ινοβ γαίνω σ τα σ χ ο λ εία . Μ ιλά ω κ α ι παίζω μ ε τ α π αιδ ιά. Π ολύ σπ άνια μιλάω σ ε εν ή λ ικ ο υ ς κ α ι ό τα ν τ ο κάνω, ε ίν α ι γ ια ν α τ ο υ ς καλέσ ω ν α ο ν ε ιρ ε υ το ύ ν μ α ζί μου. Γ ια τ ί τ α ό ν ε ιρ α μόνο ό τα ν μ ο ιρ ά ζο ν τα ι π ρ αγ μ α το π ο ιο ύ ν τα ι. Ω ς σ υ γ γ ρ α φ έα ς , λοιπ όν, που μ π α ινο β γαίνει σ τα σ χ ο λ εία , ξέρ ω πως η χ α ρ ά δ εν κ ά ν ει λ ά ­ θο ς. Τ ο π α ιδ ικό β ιβ λίο μ π ο ρεί ν α π α ίξ ε ι ένα ν πολύ σ η μ α ν τικ ό ρ ό λ ο σ τη ν ε ν ίσ χ υ σ η τ η ς φ υ σ ικ ή ς κλίσ η ς που έ χ ο υ ν τ α π α ιδ ιά γ ια τ ο φ α ν τα σ τικ ό , γ ια τ ο θ α υ μ α σ τό κ α ι τ ο π α ρ ά λ ο γ ο. Μ έσ α από τ η ν ενίσ χ υ σ η τ η ς π ν ευ μ α τικ ή ς χ α ρ ά ς με τ η ν οπ οία γ ε ν ν ιο ύ ­ ν τ α ι τ α π α ιδ ιά - τ η φ υ σ ικ ή π ε­ ρ ιέ ρ γ ε ια κ α ι τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν μ π ο ρο ύ με ν α α π ελ ευ θ ερ ώ ­ σ ο υ μ ε δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς π ν ευ μ α τι­ κ έ ς χ α ρ ές : τ η φ α ν τα σ ία κ α ι τ η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα . Γ Γ α υ τό σ α ς καλώ λ οιπ ό ν να ο ν ε ιρ ε υ το ύ μ ε, ε π ισ τρ α τε ύ ο ν τα ς τ η φ α ν τα σ ία σα ς.

Α ς π ά ρ ο υ μ ε μα ζί έ ν α κ ο μ μ α τά κ ι από τη ν π ρ α γμ α τικό τη τα . Τ α π α ιδ ιά μ α ς μ έσ α σ τις

βίω σης. Και π ρ άγματι· έ τσ ι ε ίν α ι. Ε κ τός ό μ ω ς απ ’ α υ τό η φ α ν τα σ ία και η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα

κοινω νικές σ υ νθ ή κες που ζο ύ μ ε. Α ς ν τύ ­ σ ο υ μ ε α υ τή τ η ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα με ό ν ε ιρ ο

ε ίν α ι δ ύ ο πολύ μ ε γ ά λ ε ς π ν ευ μ α τικ ές χ α ρ ές που εκ φ ρ ά ζ ο υ ν αγάπ η γ ια τ η ζωή. Και α υ τή ν

κα ι φ α ν τα σ ία κι α ς φ τιά ξο υ μ ε μ ια ά λ λ η π ρ αγ­

τ η ν αγάπ η π ρ έπ ει να τ η δ ιδ α χ το ύ ν τ α παιδιά.

μ α τικ ό τη τα . Μ ια οικ ο γ έν ε ια , έ ν α σ χ ο λείο , έν α

Γ ε ν ν ιό μ α σ τε με μ ια φ υ σ ικ ή π ερ ιέ ρ γ ε ια , έν α

π ο λιτισ τικό π ερ ιβ ά λλ ο ν που υ π ολ ο γ ίζει τ ις

ε ν δ ια φ έ ρ ο ν γ ε μ ά τ ο χα ρ ά , α λ λ ά σ το δ ρ ό μ ο

π ρ α γ μ α τικ ές α ν ά γ κ ες τω ν π αιδιώ ν και τ ις

κ ά τι σ υ μβ αίνει. Τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν α υ τό ο ι π ερ ισ ­

υ π η ρ ε τε ί μ ε φ ρ ο ντίδ α .

σ ό τε ρ ο ι ε ν ή λ ικ ε ς τ ο έ χ α σ α ν κ α ι υ π άρ χ ει η α ­

Α ς ο ρ α μ α τισ το ύ μ ε μ ια κοινω νία όπου τ ο σπί­

γ ω ν ία π ό τε θα τ ο χ ά σ ο υ ν και τ α π αιδιά. Η α ­

τ ι, τ ο σ χο λείο , η τέχ ν η , μ α θ αίνου ν τ ο π αιδ ί να σ κ έ φ τετα ι, να α ισ θ ά ν ετα ι, ν α επ ικοινω νεί. Μ ε ό λ α τ α χ ρ ώ μ α τα που μπ ορούν ν α π άρ ου ν

γ ω ν ία κ α ι η χ α ρ ά ε ίν α ι τ α κ ίν η τρ α π ου με κά­ ν ο υ ν ν α γ ρ ά φ ω β ιβ λία γ ια π αιδιά. Η χ α ρ ά που ν ιώθω ό τα ν δ η μ ιο υ ρ γ ώ έ ν α β ιβ λίο γ ια παιδ ιά

α υ τ έ ς ο ι λ έ ξ ε ις . Α ς ο ν ε ιρ ε υ το ύ μ ε μ ια κοινω ­

και η χ α ρ ά που εισ π ρ ά ττω ό τα ν έ ρ χ ο μ α ι σ ε ε ­

ν ία όπου τ α π α ιδ ιά ε ίν α ι τ α ίδ ια π ηγή δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία ς κ α ι χα ρ ά ς . Μ ια κοινω νία όπου τ α παι­

π αφ ή με τ α π αιδιά. Γ ια τ ί τ α π α ιδ ιά ξ έρ ο υ ν ν α

δ ιά δ εν μ ε γαλώ νο υ ν μόνο σ το σώ μα α λ λ ά πα­

ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν τ η χ α ρ ά τ ο υ ς απ λά κ αι καθ αρ ά, μ ε τ η ν ίδ ια ε υ κ ο λ ία που τη ν α ισ θ ά ν ο ν τα ι ό τα ν

ρ ά λ λ η λ α θ ε ρ ιε ύ ε ι ο έ ρ ω τά ς τ ο υ ς γ ια τ η γ νώ ­

μ έσ α από έ ν α β ιβ λίο ή μ ια δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα α ­

ση, απ ο κτού ν μ εγά λη π ερ ιέ ρ γ ε ια , πολύ μ ε γ ά ­ λη ικ α ν ό τη τα γ ια φ α ν τα σ ία , ε ξ α ιρ ε τικ ό χ ιο ύ ­

π ε λ ε υ θ ερ ώ ν ε τα ι η φ α ν τα σ ία κ α ι η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τά τ ο υ ς .

μορ, μ εγά λη α υ τοπ επ ο ίθ ησ η, α ν εξα ρ τη σ ία ,

Η φ α ν τα σ ία κ α ι η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α δ εν είν α ι

σ υ ν ε ρ γ α τικ ό τη τα .

κ ά τι π ου δ ιδ ά σ κ ε τα ι. Τ ο π αιδ ικό β ιβ λίο όμω ς

Α ς γ υ ρ ίσ ο υ μ ε τώ ρ α σ την π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . Ο

μπ ο ρεί ν α τ η ν απ ο καλύ ψ ει, ν α τ η ν ενισ χ ύ σ ει,

τρ ό π ο ς με τ ο ν οπ οίο λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί η σ η μ εριν ή

ν α τη ν κ α λ λ ιε ρ γ ή σ ε ι κ α ι ν α τ η ν α π ελ ευ θ ερ ώ ­

ο ικ ο γ έν ε ια , τ ο σ η μ ερ ιν ό σ χ ο λείο , η σ η μ εριν ή

σει.

κοινω νία, ο δ η γ ε ί σ το ό ρ α μ ά μας;

Σ τη ν π ρ οσ π άθ ειά μου ν α δώσω έν α ν ορ ισ μ ό

Σ το σπ ίτι η κοινω νικοπ οίηση το υ π αιδ ιού γ ίν ε ­

τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα ς , κ α τέ λ η ξ α σ ε μια σ ε ι­ ρ ά σχ ετικ ώ ν συλλο γισ μώ ν:

τ α ι κυ ρ ίω ς από τ ο ά λ λ ο μ έ λ ο ς τ η ς ο ικ ο γ έν ε ι­ ας, που ε ίν α ι η τη λ ε ό ρ α σ η . Το σ χ ο λ είο α ν τι­ μ ετω π ίζει τ η ν ε κπ α ίδευ σ η σα ν β ιομη χανική

Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα σ η μ α ίν ει ν α μπ ο ρείς ν α β ά­ ζ ε ις τ ο ν ε α υ τό σου σ το ν κ όσ μο τω ν άλλω ν.

δ ια δ ικα σ ία . Η κοινω νία μας β α σ ίζ ετα ι στην

Τ ο β ιβ λίο β ο η θ ά ει τ ο π α ιδ ί ν α β γ ά λ ε ι τ ο ν ε ­

π α ρ α γ ω γ ικ ό τη τα και η κ ε ρ δ ο φ ό ρ α π αρ αγω ­

α υ τό τ ο υ από τ ο κ έ ν τρ ο το υ κόσ μου, ν α βά λ ει τ ο εγώ τ ο υ σ τη ν π ε ρ ιφ έ ρ ε ια κα ι ν α δ ε ι από κει

γ ικ ό τ η τ α έ χ ε ι ανά γκη από χ ειρ α γ ω γ η μ έ ν α ά ­ το μ α , α νή μπ ο ρα να δ ιε κ δ ικ ή σ ο υ ν τ ο δ ικ α ίω ­ μά τ ο υ ς σ τη ν ε υτυ χία .

τ ο ν κ όσ μο τω ν άλλω ν.

Ο ι άνθρω π οι σ ή μ ε ρ α π ερ ισ σ ό τε ρ ο π αρ ά πο­

να ε ίν α ι ση μ α ν τικ ό γ ια μ α ς α υ τό που δ εν ε ίν α ι σ η μ α ν τικ ό γ ια τ ο υ ς ά λλο υς.

τ έ χ ρ ειά ζο ν τα ι έν α πολύ σ η μ α ν τικ ό όπ λο γ ια

Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τ α σ η μ α ίν ει να επ ιτρ έπ ου μ ε

να α ντισ τα θ ο ύ ν σ ε μ ια τ έ τ ο ια κοινω νία. Και τ ο

Σ υνήθω ς κά ν ο υμ ε α υ τό που η κοινω νία α ν α ­

όπ λο α υ τό ε ίν α ι η φ α ν τα σ ία κ αι η δ η μ ιο υ ρ γ ι­

γ ν ω ρ ίζε ι ω ς α ξ ία κα ι θ ε ω ρ ε ί ω ς σ η μαντικό. Το

κ ό τ η τα που π η γά ζει από α υ τή. Σ ή μ ερ α μ ε τη ν

π α ιδ ικό β ιβ λίο π ρ ο σ φ έ ρ ει και τ η γνώ σ η το υ

τ α χ ύ τη τα που α λλά ζο υ ν τ α π ρ ά γματα, τ ο π αι­ δ ί χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι ιδ ια ίτ ε ρ ε ς ικ α ν ό τη τε ς γ ια ν α α ­

κανό να α λ λ ά κ α ι τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία να σπ άσει κα­ ν ε ίς τ ο ν κανόνα.

ντιμ ετω π ίζει, να π ρ οβ λέπ ει κ α ι ν α ε π η ρ εά ζει

Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα ε ίν α ι ν α κ α θ ισ τά κ α ν είς α-

μ ια σ υ νεχώ ς μ ε τα β α λ λ ό μ εν η π ρ α γ μ α τικ ό τη ­ τα . Έ τσ ι η ζωή τ ο υ γ ίν ε τ α ι έ ν α σ εν ά ρ ιο που

φ η ρ η μ έ ν ε ς έ ν ν ο ιε ς σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ες . Σ τ ο υ ς ε ­ φ τά ν ά ν ο υ ς γ ια π α ρ ά δ ειγ μ α , ο α ρ ιθ μ ό ς ε φ τά

π ρ έπ ει να γ ρ α φ τε ί, ν α σ κ η ν ο θ ε τη θ ε ί κ α ι να β ιω θ εί με φ α ντα σ ία κ α ι δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα .

(7) γ ίν ε τ α ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο ς σ το ν πρόσωπο τω ν νάνων.

Κ ά τι τ έ τ ο ιο α κ ο ύ γ ε τ α ι ω ς η φ α ν τα σ ία και η

Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα ε ίν α ι να α να κα λύ π τει κ ανείς

δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α να α π ο τελ ο ύν τε χ ν ικ έ ς επι­

τ α μ εγ έθ η κ αι τ ις α ν α λ ο γ ίες . Η Χ ιο νάτη είν α ι

ψηλή ό σ ο δ ύ ο νάνοι. Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τ α ε ίν α ι να π λέ κε ι κ α νείς τ η γνώ σ η σ τη ν π λοκή και να τ η ν κ ά νει α ό ρ α τη . Δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τ α ε ίν α ι να σ χη μ α το π ο ιεί κ α νείς τ η σ κέψ η μ ε τ ις μ ο ρ φ έ ς και τ ις δ ο μ έ ς τ η ς γλώ σ σας. Α ρα, δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τη τα δ ε ε ίν α ι τίπ ο τ ε ά λλο α ­ πό τ ο α ν α φ α ίρ ε το δ ι­ καίω μ α τ η ς φ α ν τα σ ία ς ν α υ π άρ χει μ έσ α στη ζωή. Γ ια τί υ π ά ρ χει δύνα μη σ τη φ α ντα σ ία . Τ ο π αιδ ί που μ π ο ρεί να φ α ν τ α ­ σ τ ε ί τ ο ν ε α υ τό τ ο υ να κά νει κάτι, β ρ ίσ κ ετα ι πολύ κο ντά σ το να τ ο έ ­ χ ε ι κάνει. Γ ια τ ί υπ άρ χει α σ φ ά λ εια σ τη φ α ντα σ ία . Τ ο π α ιδ ί που μ π ο ρεί να φ α ν τα ­ σ τ ε ί τ ο μέλλον, απ ο­ φ ε ύ γ ε ι τ ις δ υ σ ά ρ ε σ τε ς εκ π λ ή ξ ε ις που ε ν δ ε χ ο ­ μένω ς α υ τό επ ιφ υ λά σ ­ σει. Γ ια τ ί υ π άρ χει νεα νικότ η τ α σ τη φ α ντα σ ία . Τ α π αιδ ιά π ρ έπ ει ν α μά­ θο υ ν από μ α ς κα ι τ α βι­ β λία μ α ς ό τ ι η φ α ν τα σ ία δ εν έ χ ε ι η λ ικ ία . Ό τ ι μπ ορούν μ έ χ ρ ι τ α β αθ ιά τ ο υ ς γ ε ρ ά μ α τα να μ ε τα τρ έπ ο υ ν τ η ζω ή σ ε τέχ ν η . Α υ τό π ρ οσ π αθ εί να μ ά θ ε ι σ τα π α ιδ ιά κ α ι «Η δ α σ κά λα που τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς έ γ ιν ε καζάνι». Σ τε ν ο χ ω ρ ιέ τα ι η κα η μ έν η γ ια τ ί ό τα ν τ α π αιδ ιά μπ αίνουν σ το σ χ ο λε ίο ε ίν α ι ζω ντα νά ε ρ ω τη ­ μ α τικά και ό τα ν βγα ίνο υν ε ίν α ι σ κ έ τ ε ς τ ε λ ε ί­ ες. Ό μ ω ς «Η δ α σ κά λα που τ ο κ ε φ ά λ ι τ η ς έ γ ι­ ν ε καζάνι» θ έ λ ε ι τ α π α ιδ ιά ν α μπ αίνουν ε ρ ω ­ τ η μ α τ ικ ά κα ι ν α βγα ίνο υν ερ ω τη μ α τικ ά . Έ τσ ι τ ο υ ς μ α θ α ίνει α νά γνω ση με τ α «Ανάποδα πα­ ραμύθια», γ ρ α φ ή με τ ο «Μ ία τ ε λ ίτ σ α μ ια φ ο ­ ρά» και τ η γ λώ σ σ α μ ε «Π α ιχνιδόλεξα».

Φ ρ ο ν τίζει γ ια τ η ν υ γ εία τ ο υ ς με «Την Κολοτ ο ύ μ π α που έ δ ε σ ε τ ο ν πόνο τ η ς φ ιόγκο » και γ ια τ η ν ψ υχική τ ο υ ς υ γ ε ία μ ε «Την Κ α τερ ίν α και τ ο ν αό ρα το ». Μ ε τ ο «Έ να π α ρ α μ ύ θ ι μια χώ ρα» τ α τ α ξ ιδ ε ύ ε ι κ αι τ ο υ ς δ ιδ ά σ κ ε ι μα θ η ­ μ α τικ ά μ ε «Τον εμ β α δ ό ν Κιχώτη». Σ το τ α ξ ίδ ι τ η ς ζω ής, η φ α ν τα σ ία κ αι η δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ό τ η τ α δ εν έχ ο υ ν τ έ λ ο ς . Ό τ α ν λοιπ όν «Ο ή λ ιο ς κρυώ νει» και « Β ρέχ ει κ α ρ εκλο π ό δαρα», α ς φ ρ ο ν τίσ ο υ μ ε ν α υ π ά ρ χ ει π άντα «Μ ία μωβ ομπρέλα».

ΣΟΦΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ

Το παιδί, το παιχνίδι και η δημιουργι­ κότητα

ΡΙ

α ιχ ν ίδ ι κα ι ζω ή ,π α ιχ ν ίδ ι ή ζω ή, π α ιχ νίδ ι

Π

η ζω ή; Δ ια χ ω ρ ίζε τ α ι ά ρ α γ ε τ ο π α ιχ νίδ ι

I I

από τ η ζω ή κ α ι πώ ς; Τ α ε ρ ω τή μ α τ α

I I

α υ τ ά μ π ο ρο ύ ν να μ α ς ε ισ ά γ ο υ ν σ ε έ ν α

• I

π ρ ο β λ η μ α τισ μ ό γ ύ ρ ω από τ ο π αιχνίδι,

α ρ κ ε ί ν α μη ν τ ο ν π ε ρ ιο ρ ίσ ο υ μ ε σ τ α π αιδιά, α λ λ ά ν α τ ο ν δ ιε υ ρ ύ ν ο υ μ ε κ α ι π ρ ο ς τ ο υ ς ε ν ή ­ λ ικ ο υ ς . Ό π ω ς κ α ι ν α τ ο ύ ε π ιτρ έψ ο υ μ ε ν α δ ια ­ χ υ θ ε ί π έ ρ α από κάπ ο ιον σ α φ ώ ς ( π ε ρ ιο ρ ι­ σ μ έν ο « ε λ ε ύ θ ε ρ ο χρόνο». Δ ιό τι σ υ χ ν ά τ ο π αι­ χ ν ίδι, σ χ ε δ ό ν α υ τ ό μ α τ α κ α ι α β α σ ά ν ισ τα , αναφ έ ρ ε τ α ι μό νο σ τ α π αιδ ιά, ω ς μ ια α π ο κ λ ε ισ τι­ κή υ π ο τίθ ε τα ι ιδ ιό τη τα τ ο υ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ χ ρ ό ­ ν ου τ ο υ ς . Ε π ιτε λ είτα ι έ τ σ ι έν α π ρ ώ το β ή μα κ α τ ά ρ γ η σ η ς τ ο υ π α ιχ ν ιδ ιο ύ : τ ο π α ιχ ν ίδ ι α λ λ ο ­ τ ρ ιώ ν ε τ α ι μ έ σ α σ ’ α υ τή τ η ν «εξειδ ίκ ευ σ ή » τ ο υ , π α ύ ο ν τα ς ν α ε ίν α ι π αιχνίδ ι. Τ α π α ιδ ιά π α ίζο υ ν - δ εν π ρ ό κ ε ιτα ι λ οιπ ό ν γ ια κ ά τ ι σ ο β α ­ ρό. Ο ι μ ε γ ά λ ο ι δ εν παίζουν, «δεν ή ρ θ α μ ε εδ ώ γ ια ν α π αίξο υμε» , τ α π ρ ά γ μ α τα ε ίν α ι σ ο β α ρ ά

... παίζοντας, και ίσως τιόνονόταν παίζουν, το παιδίήοενήλικος είναι ελεύθεροι να φανούνδηυιουονικοί...

κ α ι ό τ α ν π α ίζο υ μ ε ε ίν α ι γ ια λ ίγ ο χ ρ ό ν ο κ α ι με π ολύ σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σ τό χ ο -

κ υ ρ ίω ς γ ια τ ί

α υ τ ό μ α ς ε π ιτρ έπ ει ν α ε π ισ τ ρ έ φ ο υ μ ε σ ο β α ­ ρ ό τ ε ρ ο ι σ τ ις δ ο υ λ ε ιέ ς μας. Ν α πώ ς ο κ ό σ μ ο ς τω ν ε ν η λ ίκ ω ν ο ικ ε ιο π ο ιε ίτ α ι σ τη σ ο β α ρ ο φ ά ν ε ιά τ ο υ , μέσω τ ο υ π αιχ ν ιδ ιο ύ τω ν π αιδιώ ν, ο ­ λ ό κ λ η ρ ο τ ο π αιχ νίδ ι: κ υ ρ ίω ς ε π ισ τ ρ α τ ε ύ ο ­ ν τ α ς ό λ α τ α α π ο θ έ μ α τα τ ο υ σ ο β α ρ ο ύ τ ο υ «ύ­ φ ου ς » γ ια ν α μ ιλ ή σ ει γ ια τ ο π αιχ νίδ ι. Τ ο π αι­ χ νίδι; Μ α π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μ ια ο λ ό κ λ η ρ η «θ ετι­ κή» ε π ισ τήμ η ! Ο Ο λ λ α ν δ ό ς φ ιλ ό σ ο φ ο ς Γιό χ α ν Χ ο υ ιζίνγκα , υ π ο σ τή ρ ιξ ε

κ α ι α ν έ π τυ ξ ε σ το

β ιβ λ ίο το υ

H om o L u de ns, τ ο 1938, πω ς ή ρ θ ε η ώ ρ α ν α μ ιλ ή σ ο υ μ ε, μ ε τά τ ο ν Η οπ ιο S a pie ns κ α ι τ ο ν H o m o F aber, γ ια τ ο ν H o m o Ludens, τ ο ν παίζο ν τα άνθρω πο. Κι α υ τ ό ό χ ι μόνο γ ια τ ί ο ά ν ­ θρ ω π ος δ εν ε ίν α ι τ ό σ ο σ ο φ ό ς κ α ι λ ο γ ικ ό ς ό ­ σ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο ι α ιώ ν ε ς τ ο ν ε ίχ α ν φ α ν τ α ­ σ τε ί, ο ύ τ ε γ ια τ ί τ α ζώ α ε ίν α ι κι α υ τ ά κ α τ α ­ σ κ ε υ α σ τέ ς . Α λ λ ά κυ ρ ίω ς γ ια τ ί, π έ ρ α από τ η λ ο γ ικ ή ή τ η ν κ α τα σ κ ε υ α σ τικ ή ικ α ν ό τη τα , υ π ά ρ χ ει μ ια τ ρ ίτ η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία , «εφ α ρ μ ό σ ιμ η τ ό σ ο σ τη ν ανθρώ π ινη ζω ή τ ω ν ζώων, κ α ι ε ξ ί­ σο υ α κ ρ ιβ ώ ς σ π ο υ δ α ία όσ ο τ ο λ ο γ ίζ ε σ θ α ι κ αι τ ο κ α τ α σ κ ε υ ά ζε ιν - δ η λ α δ ή τ ο παίζειν». Σύμ-

Α φ ιψ μ

φ ω να με τ η θ έσ η α υ τή μ π ο ρεί να υ π οθ έσ ει κα­ ν ε ίς «πως ο π ο λιτισ μ ό ς γ ε ν ν ιέ τ α ι κα ι ε ξε λ ίσ σ ε τ α ι κ αι σα ν παιχνίδι». Π ιθα ­ ν όν να έ χ ο υ μ ε κάποια δ υ σ κ ο λ ία ν α δ εχ το ύ μ ε τ η θέσ η α υ τή , ν α νιώ ­ θ ο υ μ ε κάπ οια ε νόχλη σ η μπρος σ τη ν ιδ έ α ό τ ι πι­ θα νόν η Τέχνη, η Επ ιστή­ μη α λ λ ά κα ι η Θ ρ η σ κεία ε ίν α ι σ ε μ ε γά λο βαθμό «σοβαρά» π αιχνίδια , ή σ τη ν ιδ έ α ό τ ι ο ι επ ιχ ει­ ρ ή σ ε ις μ α ς ε ίν α ι απλώ ς τ υ χ ε ρ ά π αιχνίδια. Ό μ ω ς α υ τό ίσω ς να έ χ ε ι κ άπ οια σ χέσ η με ό ,τι π αιδ ικό μας α ρ νη θ ή κα μ ε π ρ ο κ ειμ έν ο υ ν α εν ηλικιω θού μ ε, με τ ο ν λ ίγ ο χώ ρ ο που α φ ή ­ ν ο υ μ ε σ το π α ιχνίδ ι σ ε μια όλ ο κ α ι πιο α ­ σ φ υ κτική « χρήσιμη» κ α θ η μ ε ρ ιν ό τη τά μας. Τ α π ρ ά γμ α τα α λλά ζο υ ν ρ ιζ ικ ά ό τα ν σ τ ρ α φ ο ύ ­ με με λ ίγ η π ρ οσ οχή κα ι σ εβ α σ μ ό σ το ν «πολι­ τισ μό» τω ν π αιδιώ ν, σ τη δ ικ ή τ ο υ ς κ α θ η μ ερ ι-ν νό τη τα . Σπ άνια θ έ το υ μ ε τ ο ερ ώ τη μ α : Γ ια τ ί έ ­ να π α ιδ ί π αίζει; Θ α ή τα ν σα ν να ρ ω τού σ α μ ε γ ια τ ί έ ν α π α ιδ ί ε ίν α ι παιδί. Κι αν α κ ό μ η τ ο θ έ ­ σ ο υ με, ε ίν α ι γ ια να π α ίξ ο υ μ ε μ ε τ η δ ικ ή μας σκέψ η, γ ια να δ ώ σ ο υ μ ε σ το ν ε α υ τό μ α ς τ η ν ευ χ α ρ ίσ τη σ η ν α β ρ ει λ ό γ ο υ ς κ α ι α ιτ ίε ς σ ε κ ά­ τ ι τ ο α υ το νό η το . Το α ν τίσ τρ ο φ ο ό μ ω ς ε ρ ώ τη ­ μα, γ ια τ ί έ ν α π α ιδ ί δ εν π αίζει, μ π ο ρεί ν α δ ια ­ τυ π ω θ εί μ ε τ η φ ό ρ τισ η κάπ ο ιας α νη σ υ χ ίας. Γ ια τ ί ε ίν α ι π ε ρ ίε ρ γ ο και α ν η σ υ χ η τικ ό ό τα ν έ ­ ν α π α ιδ ί δ εν π α ίζει (π αρόλο που μ ε ρ ικ έ ς φ ο ­ ρ ές π ερνά απ α ρ α τή ρ η το , γ ια τ ί η σ ο β α ρ ή τ ο υ δ ια τα ρ α χ ή (π α ρ )ε ρ μ η νε ύ ε τα ι ω ς φ ρ ο ν ιμ ά δ α και τ ο π α ιδ ί ω ς έ ν α « σοβαρό» π αιδί). Κι ό μ ω ς κακώ ς α ν τιδ ια σ τέ λ λ ο υ μ ε σ ο β α ρ ό τη τα κ αι παιχνίδι. Τ ο π α ιδ ί μπ ο ρεί να ε ίν α ι πολύ σ ο β α ­ ρ ό ό τα ν παίζει, ν α π α ίρ νει τ ο π α ιχ νίδ ι τ ο υ πο­ λ ύ σ τα σ ο βαρ ά. Α ν τ ίθ ε τα έν α σ υ νεχ ώ ς σ ο β α ­ ρ ό π α ιδ ί δ εν π α ίζει κα ι π ρ έπ ει ε μ ε ίς ο ι ε ν ή λ ι­ κ ε ς να ε ν δ ια φ ε ρ θ ο ύ μ ε σ τα σ ο β α ρ ά γ ια τ η ν περίπτω σ ή του.. Μ πορεί, λοιπόν, να θ εω ρ η θ ε ί κο ιν ο το π ία τ ο ν α υ π ενθυ μίσ ει κ α νείς τ ο ν σπ ου δα ίο ρ ό λ ο

τ ο υ π αιχνιδ ιο ύ σ τη ν ανά­ π τυ ξη τ ο υ παι­ δ ιο ύ . Ίσ ω ς να ε ίν α ι λ ιγ ό τ ε ρ ο κο ιν ο το π ία να τ ο υ υπ ενθυ μί­ σ ε ι ω ς π ρ ος τ η ν α νά π τυξη τ ο υ ε ν η λ ίκ ο υ γ ια τ ί η α το μ ικ ή ε ξ έ λ ιξ η δ εν σ τα μ α τά π ο τέ σ ε όλη τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς ζω ής. Σ υ γ χ ρ όν ω ς θα μπ ο ρο ύ σ ε ν α υ π ο σ τη ρ ιχ θ εί ό τ ι ο ι ε ν ή λ ικ ε ς κάν ο υν π ο λλά σ ο β α ρ ά κ α ι σ π ου δα ία π ρ ά γ μ α ­ τ α επ ειδ ή ακ ρ ιβ ώ ς μπ ο ρο ύ ν ν α δ ια τη ρ ή σ ο υ ν κ ά τι μ έσ α τ ο υ ς από τ ο π α ιχ νίδ ι τω ν π αιδ ιώ ν όπ ως κ α ι α ν τ ίθ ε τα π ο λ λ ές φ ο ρ έ ς η σ ο β α ρ οφ ά ν ε ιά τ ο υ ς έ ρ χ ε τα ι απλώ ς ν α κ ρ ύ ψ ει τ η ν α ­ δ υ ν α μ ία τ ο υ ς ν α β ρ ου ν κ ά τ ι από τ η δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ή πνοή τ ο υ π αιδ ικού π αιχνιδ ιο ύ. Τ ο π α ιχ νίδ ι λοιπ ό ν δ εν ε ίν α ι υ π όθεση μόνο τω ν παιδιώ ν, α λ λ ά τ ο π αιχ νίδ ι τω ν παιδιώ ν π ρ ο ϋ π ο θ έτει α ρ χ ικ ά σ ε μ ε γ ά λ ο βαθ μό (και α ρ γ ό τ ε ρ α σ ε μ ικ ρ ό τε ρ ο ) ό χ ι μόνο τ η ν πα­ ρ ο υ σ ία τω ν εν ηλ ίκ ω ν α λ λ ά κ α ι τ η ζω ντα νή α ­ ν τα π ό κ ρισ ή τ ο υ ς σ ’ α υ τό. Δ η λ α δ ή τ η δ ιά θ εσ η κ α ι ικ α ν ό τη τά τ ο υ ς γ ια παιχνίδι, τ η ν ε υ κ ο λ ία τ ο υ ς ν α μ π ο ρο ύ ν ν α γ ίν ο ν τ α ι π αιδιά. Μ ε α υ τή τ η ν π ροϋ π ό θεση τ ο π αιχ νίδ ι α π ο κτά μ ια δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ό τη τα , μ ια γ ο ν ιμ ό τη τ α στη σχ έσ η εν ή ­ λ ικ ο υ κ α ι π αιδ ιού , α π ο τελ ε ί μ ια βασ ική συ νι­ σ τώ σ α τ η ς α λ λ η λ επ ίδ ρ α σ η ς χ ά ρ η σ τη ν οπ οία έ ν α π α ιδ ί έ ρ χ ε τα ι (και μ ετα φ ο ρ ικ ά ) σ το ν κ ό ­ σμο. Αλλιώ ς, ό τα ν τ ο π α ιχ νίδ ι ν ο ε ίτ α ι ω ς μια ξ ερ ή εκ π α ιδ ε υ τικ ή ή μ α θ ησ ια κ ή δ ια δικ α σ ία , ω ς έ ν α ε ρ γ α λ ε ίο κ α ι ό χ ι ω ς μ ια σχέση, κιν­ δ υ ν ε ύ ει ν α έ χ ε ι α κό μη κ α ι κ α τ α σ τρ ο φ ικ ά απο­ τ ε λ έ σ μ α τα σ τη ν ανά π τυ ξη τ ο υ π αιδ ιού : τ ό τ ε η α υ θ ό ρ μ η τη σχ έσ η μ ε τα τρ έπ ετ α ι σ ε ε γ χ ε ιρ ί­ δ ιο π α ιδ αγω γικώ ν κανόνω ν, η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό ­ τ η τ α « δ ια σ τρ έφ ετα ι» σ ε έ ν α μ η χ ανισ μό με π ρ α κ τικ ο ύ ς σ τόχ ο υ ς. Τ α χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ά τ ο υ π αιχ νιδ ιο ύ τ ο το π ο θ ε ­ το ύ ν σ ε έν α ν ά λ λ ο κόσ μο, σ χ ε δ ό ν σ το ν αντί-

μ ε γ ά λ ο π ρ όβ λη μ α ε μ φ α ν ίζε τα ι λοιπ όν, ό τα ν ε μ ε ίς ο ι εν ή λ ικ ο ι π ρ οσ π αθ ού με (π ολλές φ ο ρ έ ς με κ α λ έ ς π α ιδ α γ ω γ ικ έ ς π ρ ο θ έσ εις ) ν α μ ε τα τρ έψ ο υ μ ε τ ο π α ιχ νίδ ι το υ π α ιδ ιού σ ε μ ια δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα που ν α θ υ μ ίζε ι τ ο π α ιχ ν ίδ ι τω ν ε ­ ν ηλίκω ν (όπως α υ τό ε μ φ α ν ίζε τα ι σ ή μ ερ α ). Ν α τ ο μ ε τα τρ έψ ο υ μ ε, δ η λ α δ ή , σ ε κ ά τι π ου δ εν τ ο θεω ­ ρ ο ύ μ ε από μόνο τ ο υ σ ο β α ρ ό και επ α ρ κ ές , σ ε κ ά τ ι που α π ο τελ ε ί μια δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ α «π αρεμπιπτό­ ντω ς» δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα , σ ε κ ά τι σ το οπ οίο π ρ έπ ει ν α ε φ ε ύ ρ ο υ μ ε σ τό χ ο υ ς ε ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ ς από τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς τ ο υ , σ τό χ ο υ ς « ω φ έλι­ μους» κ α ι «χρήσ ιμους». 'Ο ταν τ ε ­ λ ικ ά κ α ι ε μ ε ίς ο ι ε ν ή λ ικ ο ι έ χ ο υ μ ε ξ εχ ά σ ε ι ν α π α ίζο υ μ ε σ τη ν προσ π ά θειά μ α ς ν α μ ά θ ο υ μ ε ν α κ ε ρ ­

π ο δ α τ ο υ κ α θ η μ ερ ιν ο ύ μ α ς εν ή λ ικ ο υ κόσ μου. Κι ε κ ε ί ε ίν α ι η α ξ ία τ ο υ κ α ι τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο υ : σ τη ν π ο λ υ μ ο ρ φ ία τ ο υ , σ το ν α υ θ ο ρ μ η τισ μ ό το υ , σ τη ν α π ο κλ εισ τικ ή τ ο υ σ χέσ η μ ε τη ν ευχ α ρ ίσ τη σ η , σ τη σ η μ α σ ία τω ν εσ ω τερ ικ ώ ν τ ο υ κινήτρω ν, σ το ιδ ια ίτ ε ρ ο β ά ρ ο ς τ η ς ίδ ια ς τ η ς δ ια δ ικ α σ ία ς, σ τη ν α π ο υ σ ία τ ε λ ικ ο ύ σ κ ο ­ πού ή σ τόχο υ , σ τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία τ ο υ α π έναντι σ τη « ρ εαλισ τική » π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . Φ τά ν ει β έ­ β α ια η π α ιδ α γω γ ικ ή π ρ ο σ π άθ εια ν α μη ν τ ε ί­ ν ε ι σ υ νεχώ ς να κ α τ α ρ γ ή σ ε ι ό λ α τ α παραπάνω χ α ρ α κ τ η ρ ισ τικ ά που κά ν ο υν τ ο π αιχ νίδ ι π αι­ χνίδι. Π ρ ά γμ α που γ ίν ε τ α ι σ υ χ νά ό τα ν π ρ ο­ σ π αθο ύ με να μ ε τα τρ έψ ο υ μ ε τ ο π αιχ νίδ ι σ ε μ ια ακό μ η «χρήσιμη» δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τ ο υ π αι­ δ ιο ύ , δ ηλ. σ ε μ ια δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα σ τη ν οπ οία ε μ ε ίς δ ίν ο υ μ ε σ τό χ ο υ ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς από α υ τ ο ύ ς που η ίδ ια ε φ ε υ ρ ίσ κ ε ι από μόνη τ η ς . Τ ο π α ιχνίδ ι ε ίν α ι μ ια δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα όπου α υ τό που μ ε τρ ά ε ίν α ι κ υ ρ ίω ς η δ ια δ ικ α σ ία . Το

δ ίζου μ ε. Τ ό τε, ό χ ι μ ό νο τ ο π αιχ νίδ ι τω ν π αιδ ιώ ν κ ιν δ υ ν ε ύ ε ι ν α χ ά σ ει τ η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ ά τ ο υ , α λ λ ά κ αι τ α π α ιχ ν ίδ ια τω ν εν η λ ίκ ω ν κ α τα ­ ν το ύ ν κ ι α υ τ ά π λη κτικά, φ τω χ ά κ α ι α ν ια ρ ά . Γ ια τ ί ό χ ι μόνο η σ ο ­ β α ρ ό τ η τ α μ π ο ρεί ά ρ ισ τα να σ υ ν υ π ά ρ ξει μ ε τ ο χ ιο ύ μ ο ρ και τ η ν ευχ α ρ ίσ τη σ η , α λ λ ά κ αι κ ά θ ε αλη θ ιν ή δ η ­ μ ιο υ ρ γ ία δ ια δ ρ α μ α τ ίζ ε τα ι μ έσ α σ το παιχνίδι.

ΓΡ. ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Chateau Jean, Le jeu de I’enfant, Scarabee, 1967.

2. E. Mavis Hetherington/Ross D. Parke, Child Psychology. A Contemporary view point, 3rd ed., Me Graw-Hill, 1986.

3.

4.

5.

6.

Τσιάντης Γιάννης, Η σημασία του παιχνιδιού για τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού, στο «Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας»,εκδ. Καοτανιώτης, 1991. Χουϊζίνγκα Γιόχαν, Homo Ludens, Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, (ελληνική μετάφραση: εκδ. Γνώση, 1989).

Winnicott, D.W., Playing and reality, 1971. Εθνογραφικά, Τόμος 9: Το παιδικό παιχνίδι (επιμ. Κλειώ Γκουγκουλή), ΠΛΙ, Ναύπλιο, 1993.

To δημιουργικό

Χάος

_ Π I I

ο ια η ο υ σ ία τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς κ α ι τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α ς και π ο ια η σ χέσ η με τ η ν π α ιδ ικ ό τη τα , πώς ε κ φ ρ ά ζ ο ν τα ι α υ τές ; Α υ τά ε ίν α ι τ α απ ανω τά ε ρ ω τή I I μ α τα που α ν ο ίγ ει γ ια μ ένα ο τ ίτ λ ο ς το υ γ εν ικ ο ύ θ έ μ α το ς κ α ι που τ ο ν π αρ α φ ρ ά ζω ως ε κ τ η ς ε υ ρ ύ τη τά ς τ ο υ μ ε τ ο ν υ π ό τιτλ ο «το δ η ­ μ ιο υ ρ γ ικ ό χάος». Α ν τιπ α ρ έρ χ ο μ α ι τ ο β ιβ λίο με τ ο ν λ ό γ ο κ α ι τ η ν τέχ ν η τ ο υ , δ η λ α δ ή μ ε τ ο ν

II

γ ρ α π τό λ ό γ ο , κ υ ρ ίω ς επ ειδ ή μ π ο ρεί ν α εκφ ρ ά σ ε ι ό ,τι έ χ ο υ μ ε σ υ ν η θ ίσ ει να ο ν ο μ ά ζο υ μ ε α ν α π α ρ α σ τά σ εις, σ υ να ισ θή μ α τα , σ κέψ η και νόηση, ε ν ο λ ίγ ο ις, ό ,τι σ υ ν δ έε ι μ ε τα ξύ τ ο υ ς τ ις ον ο μ α ζ ό μ ε ν ε ς α ν ώ τε ρ ε ς ψ υ χ ικ ές λ ε ι­ τ ο υ ρ γ ίε ς . Και απαντώ σ το π ο λλαπ λό α υ τό ε ­ ρ ώ τημ α κάπω ς α ξιω μ α τικ ά γ ια ν α τ ο συ νο ψ ί­ σω. Η ο υ σ ία τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς κ α ι τ η ς δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ό τ η τ α ς ε ίν α ι πώς μ έσ α απ’ α υ τ έ ς ο άν­ θρω π ος έ χ ε ι π ρ όσ β αση σ ε κ ά τι που π ερ ιέχ ετ α ι κ αι κ ρ ύ β ε τα ι στη λ έ ξ η μ υ σ τή ρ ιο . Και μ ’ α υ τό δ εν θέλω ν α ρίξω κ ανένα σ κ ο τά δ ι ε κ ε ί που δ εν υπ άρχει, όσ ο ν ’ α φ ή σ ω α ν έ γ γ ιχ το τ ο μ έ ρ ο ς τ ο υ σ κ ο τειν ο ύ κ αι ν α μιλήσω , αν γ ίν ε ­ τα ι, γ ι’α υ τό κ α τ ’ α ν α λ ο γ ία τ η ς φ ω τε ιν ή ς το υ π λ ευ ρ ά ς, α υ τ ή ς που μ π ο ρο ύ με ν α ψ η λ α φ ή ­ σ ο υ μ ε ω ς α ν ά γ λ υ φ η και έκτυ π η α ν τα ν ά κ λ α ­ ση τ η ς ά λ λ η ς, τ η ς σ κ ο τε ιν ή ς κα ι ά γνω σ της. Κι α υ τό γ ια τ ί η λ έ ξ η μ υ σ τή ρ ιο δ εν α φ ο ρ ά μόνο τ ο α ν εξιχ ν ία σ το , α λ λ ά κ ι ε κ είν ο σ το οπ οίο σ υ μ μ ε τέχ ε ι κ α ν είς χ ω ρ ίς π ρ ο η γ ο ύ μ εν η γ νώ ­ ση, με ο δ η γ ό τ ο υ μόνο τ η ν ά γνο ια , το λ μ ώ ­ ντα ς ω σ τό σ ο έ ν α π ρ οχώ ρη μα μ ’ αυ τήν, φ έρ ο ν τά ς τ η ν μ α ζί το υ , ό χ ι σ ε π είσ μ α τ η ς , α λ λ ά φ έ ρ ο ν τά ς τ η ν ω ς έ ν α ε λ α φ ρ ύ εφ ό δ ιο . Και μ π ο ρεί ν ’ α κ ο ύ γ ε τ α ι π α ρ ά δ ο ξο ν α ε ίν α ι ε φ ό ­ δ ιο η άγνο ια, α λ λ ά κι ο μ ύ σ τη ς - α υ τ ό ς που κάπ ο τε ο δ η γ ο ύ σ ε σ το μ υ σ τή ρ ιο - δ εν ή τα ν τ ί­ π ο τε ά λ λ ο από έν α ν ο δ η γ ό και έν α ν ο δ η γ ο ύ ­ μενο μαζί, κάπ ο ιος που ή τ α ν α ν ο ιχ τό ς σ ε κά­ θε ε ν δ εχ ό μ εν ο , σα ν ν α ε ίχ ε α π εκ δ υ θ εί τ η β ε­ βαιω μένη γνώ σ η το υ , σα ν ν α ξεκ ιν ο ύ σ ε κ άθ ε φ ο ρ ά από τη ν α ρχή. Α λ λ ά τ ί αρ χή. Σα ν να λ έ ­ με απ’ τ ο τίπ ο τα (που δ εν ε ίν α ι π ο τέ σ την π ρ α γ μ α τικ ό τη τα τ ίπ ο τ α ). Σα ν ν α ε ίχ ε τ η δ ύ ν α ­ μη ν α π ε τά ξ ει τ α δ εδ ο μ έ ν α κ α ι τ α γν ω σ τά σε μ ια π ρ ο σ π άθ εια α δ ύ ν α τη ς α ς πο ύμ ε αναπαρ-

105

θ ένευ σ η ς , ή - κι α υ τό μ ά λλο ν ε ίν α ι δ υν α τό ν ν α τ α α ν α μ ο χ λ ε ύ σ ε ι με τ ρ ό π ο που ν α μην ε ί­ να ι δ εσ μ ευ τικ ά , ω ς ν α μην υπήρχαν, σα ν μια π ρ ο κυ μ α ία που τ η ν α φ ή ν ει κ α ν ε ίς πίσω τ ο υ

που α κό μη και σ ή μ ε ρ α π ου π ο λ λ ο ί ά νθρω π οι π ισ τεύ ο υ ν ό τ ι ε λ έγ χ ο υ ν κ α ι κ υ ρ ια ρ χ ο ύ ν τ α π ρ ά γ μ α τα , π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ίσω ς από ά λ λ ο τε, β ρ ίσ κ ετα ι π έρα ν κ α ι ε κ τό ς α υ το ύ τ ο υ ε λ έ γ ­

χω ρ ίς π ροϋ π ό θεσ η ε π ισ τρ ο φ ή ς , αγ ν ο ώ ν τα ς τ η ν τρ ό π ο τ ινά , α λ λ ά α γ ν ο ώ ν τα ς τ η ν από μ ε­ γ ά λ η γνώ σ η, θ εω ρ ώ ν τα ς τ η ν τ ό σ ο α υ το ν ό η ­

χου, κ α ι τ ο μόνο που έ χ ο υ μ ε να κ ά ν ο υ μ ε είν α ι ν α α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ μ ε τ η ζω ή α υ τή π ου μ α ς ε π ι­ φ υ λ ά χ θ η κ ε όσ ο γ ίν ε τ α ι κ α τά π ό δας, ν α α ν ο ι­ χ τ ο ύ μ ε δ η λ α δ ή μ α ζί τ η ς σ ε α υ τό τ ο άγνω σ το π ου μ α ς ο δ η γ ε ί κ α ι που πολύ συχνά, από ά ­ γ ν ω σ τε ς σ ’ ε μ ά ς π η γ ές, χ ω ρ ίς κι ε μ ε ίς ο ι ίδ ιο ι ν α τ ο γν ω ρ ίζο υμ ε, τ ο ο δ η γ ο ύ μ ε. Ό μ ω ς α υ τό που έ χ ε ι ιδ ια ίτ ε ρ η σ η μ α σ ία ε ίν α ι ακ ρ ιβ ώ ς α υ τό τ ο άγνω σ το, κ ά τι που μ ε τέ χ ε ι π λ ή θο υς ον ο μ ά τω ν κ α ι π ρ αγμάτω ν, ο ν ό μ α τα κ αι π ρ ά γ μ α τα που π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ι ό τα ν απο­ σπ αστού ν από α υ τό κ α ι γ ίν ο υ ν γνω σ τά , ό τα ν δ η λ α δ ή κάπ ο ιος τ α αν α σ ύ ρ ει, χ ω ρ ίς α υ τό να σ η μαίνει, ε υ τυ χ ώ ς , μείω σ η τ ο υ αγνώ σ του ό ­ σο π λ ο ύτο τ ο υ γ νω σ το ύ , τ ο υ μ ε κάπ οιο τ ρ ό ­

τ η όσ ο κα ι ανύ π αρ κτη, π ου σ η μ α ίν ει μ ε τ η ν α ­ νά γκη τ η ς α να κά λυ ψ ή ς τ η ς κ α ι πάλι, τ η ς επανά κα μ ψ η ς α υ το ύ τ ο υ α υ το ν ό η το υ . Κι ίσω ς έ ­ να ξ εκ ίν η μ α α υ το ύ τ ο υ τύπ ο υ ε ξα σ φ α λ ίζε ι έ ­ ναν δ ρό μ ο, ε κκινώ ν τα ς από μ ια τ έ τ ο ια α φ ε τη ­ ρία , που θ α τ η ν ονό μ α ζα σ τη ν π ρ ο κ ειμ έν η πε­ ρίπτω ση π ηγή τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α ς κ α ι τη ν ε κβ ο λή τ η ς δη μ ιο υ ρ γ ία . Κι ό τα ν α ν α φ έ ρ ο μ α ι σ ε δ η μ ιο υ ρ γ ία κ α ι δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ό τη τα , α να φ έ ρ ο μ α ι σ ε κ ά τι που μας α ­ φ ο ρ ά ό λο υ ς, γ ια τ ί σ ’ α υ τ έ ς συ μπ ερ ιλα μβ άνω κ α θ ετ ί που μπ ο ρεί να λ ε ιτ ο υ ρ γ ή σ ε ι ω ς ε ρ έ θ ι­ σ μ α με κάποιο δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό α π ο τέλ εσ μ α , ε ίτ ε π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μ ια προσω πική ανα κ ά λ υ ψ η σ το π εδίο τ η ς σ κέψ η ς ή τω ν α ισ θ ημά τω ν, ε ίτ ε π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια μ ια κ α τα σ κ ε υ ή ή έ ν α προσω πι­ κό π ρ οχώ ρη μα κάπου. Α φ ο ρ ά λοιπ ό ν από έ ­ ναν δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό π ερίπ α το μ έ χ ρ ι τ η σ υ γ γ ρ α ­ φ ή, από μια θ ε α τ ρ ικ ή π α ρ ά σ τα σ η π ου μ α ς κι­ ν η το π ο ιε ί ω ς θ ε α τ έ ς μ έ χ ρ ι τ ο μ εγ ά λ ω μ α ε ν ό ς π αιδ ιού , ιδ ια ίτ ε ρ α αν τ α δ ε ι κ α ν ε ίς ό λ α α υ τά σ το μ έ τρ ο που τ ο ν απ α σχολούν, σ το π ρ α γ μ α ­ τ ικ ό τ ο υ ς μ έγ εθ ο ς , που θ α π ει α π ό λ υ τα μέσ α σ τη σ χ ε τ ικ ό τ η τ ά τ ο υ ς , και τ ο υ ς δ ώ σ ει τ ις α ­ ν ά λ ο γ ες δ ια σ τά σ ε ις. Κα ι β έβ α ια ο ι « γνώ σεις» που έ χ ο υ μ ε γ ια ό λ α α υ τά δ εν μ α ς ε ξ α σ φ α λ ί­ ζο υ ν κα μ ιά αλη θ ινή γνώ σ η, κυ ρ ίω ς επ ειδ ή δ η ­ μ ιο υ ρ γικό ε ίν α ι κά θ ε φ ο ρ ά ε κ είν ο τ ο ε ρ έ θ ι­ σ μ α που μ α ς φ έ ρ ν ε ι ενώ π ιο υς ενω π ίο ις με τ ο ν ε α υ τό μας, μ α ς υ π οχ ρ εώ νει τ ρ ό π ο ν τ ιν ά να τ ο ν α φ ο υ γ κ ρ α σ το ύ μ ε κι α υ τό ν κ α ι τ α π ρ ά γμ α τα γ ια να α ν τικ ρ ύ σ ο υ μ ε τ ο σ υ μβ άν κ α θ εα υ τό , ό ,τι δ η λ α δ ή σ υ μ β α ίν ει ή μ π ο ρεί να σ υ μ β α ίν ε ι κά θ ε σ τιγ μ ή , ε ίτ ε π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια α ­ ναπ ό λησ η ε ν ό ς β ιώ μα το ς, ε ίτ ε γ ια ονειρ ο π ό ­ λη σ η μ ια ς μ ελ λ ο ν τικ ή ς ε π ιθυ μ ία ς, ε ίτ ε γ ια τη ν ίδ ια τ η ζωή και τ η ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα . Και σ ’ ό ­ λ α α υ τ ά τ ο σ υ μβάν δ εν ε ίν α ι μ όνο ό ,τι έχ ο υ μ ε σ υ ν η θ ίσ ε ι να α π ο κα λο ύμ ε γ ε γ ο ν ό ς ή π ράξη, όσ ο α υ τό τ ο ο τιδ ή π ο τε σ υ μ-β αίνει, έ ρ χ ε τα ι μαζί, έ ρ χ ε τα ι-ε δ ώ -μ α ζί μας. Ο ύ τω ς ή άλ λ ω ς κα ι η π α ρ ο υ σ ία μ α ς σ το ν κόσ μο κ αι η ζω ή μας συμβαίνουν. Και μιλώ γ ια τ ο μ έ ρ ο ς εκ είν ο

πο κ α ι κ α τά μ ία έ ν ν ο ια γν ω σ το ύ , κ ι επ ομένω ς π λ ο ύ το τ η ς ίδ ια ς τ η ς ζω ής κ α ι τ η ς σ η μ α σ ία ς τη ς . Π άντω ς σ ε α υ τό τ ο άγ ν ω σ το έ χ ο υ ν α π ο­ δ ο θ ε ί κ α τά κ α ιρ ο ύ ς δ ιά φ ο ρ α ον ό μ α τα που α ­ δ υ ν α το ύ ν ν α τ ο π ερ ιέξο υ ν , α λ λ ά κ α ι ν α τ ο σ υ λ λ ά β ο υ ν ή ν α τ ο δ εσ μ εύ σ ο υ ν π λήρω ς, να τ ο σ φ ρ α γ ίσ ο υ ν ή ν α τ ο φ α ν ερ ώ σ ο υ ν ο λ ο κ λ η ­ ρω τικά . Για να μ είνω πιο κ ο ν τά σ ε ό σ α μ ου ε ί­ ν α ι ο ικ εία , ο ι ψ υ χ α ν α λ υ τές τ ο ον ο μ ά ζου ν συνή θω ς α σ υ ν είδ η το , κι α υ τό θ α μπ ο ρο ύσε ν α ε ίν α ι έν α από τ α ο ν ό μ α τα α υ το ύ τ ο υ αγνώ ­ στου , ο ι π ο ιη τές τ ο ον ό μ α σ α ν κ άπ ο τε μούσ α, κ ιν ο ύ μ εν ο ι από τ ο μύ θο τ ο υ ασ ύλλη π του και τ η θ η λυ κή τ ο υ από τ η ν α ρ χ α ιό τ η τ α ή δ η ε κ ­ προσώ πηση, κ α ι ο ι κ α λ λ ιτέχ ν ε ς γ ε ν ικ ά έ ­ μπνευση, πνοή δ η λ α δ ή π ου π α ρ α σ ύ ρ ει εκπ ο­ ρ ευ ό μ εν η από άγνω σ τη κ α τεύ θ υ ν σ η κ α ι ο δ η ­ γ ώ ν τα ς κάπου, όπ ου η π α ρ ο υ σ ία τ η ς π ισ το ­ π ο ιε ίτα ι από τ ο ίχ ν ος το υ έ ρ γ ο υ τ έ χ ν η ς κ αι τ η δ ική το υ δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή π αρ ου σ ία , ω ς μια πε­ ρ ιο χή όπ ου τ ο ίδ ιο τ ο έ ρ γ ο μ π ο ρεί να α να λάβ ει τ ο ρ ό λ ο κ αι τ η ν α ξ ία τ η ς έμπ νευσ ης. Ε ξάλλο υ ο π ό θο ς το υ α γνώ σ του δ εν ο δ ή γ η σ ε σ τ ις α ν ά τ ις επ ο χ ές α ν α κ α λ ύ ψ εις , και σ τη δ ιερ εύ ν ησ η τω ν π έρα ν τ η ς γ ή ιν η ς σ φ α ίρ α ς δ υν α το τή τω ν τ ο υ ανθρώ που; Ω σ τό σ ο κ α ι ό ­ λω ν α υ τώ ν π ρ ο η γ ή θ η κ ε η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή φ α ­ ν τα σ ία κάποιων, κ αι θ α α ν α φ ερ θ ώ σ ε έ ν α ό ­ ν ομ α γ ν ω σ τό σ ε ό λ ο υ ς από τ ό τ ε που ή τα ν π αιδιά, κ α ι φ ω τίζε ι τ α ό σ α λ έω : Ιο ύ λιο ς Βερν. Χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο που β ρ έθ η κ ε π ρ ό σ φ α τα σ τα κα-

τά λ ο ιπ ά τ ο υ και δ η μ ο σ ιεύ θ η κ ε μ ιλ ά ε ι γ ια τ ο Π α ρ ίσ ι λ ίγ ο πριν ε κ π νε ύ σ ει ο α ιώ να ς κ α ι λ ίγ ο α ­ π έ χ ε ι από α υ τό που α ν τ ικ ρ ίζε ι σ ή μ ε ρ α κα ν ε ίς σ το Π αρ ίσ ι. Και δ εν α π ο τελ ε ί τ ο μόνο π α ρ ά ­ δ ε ιγ μ α δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή ς φ α ν τα ­ σ ία ς μ ε α ν ά λ ο γ η μα ντική α ξία. Ό μ ω ς αν κ ο ιτ ά ξ ο υ μ ε α υ τ ά τ α ο ν ό μ α τα γ ια τ ο ά γνω σ το (θα υ π άρ χου ν α σ φ α λώ ς κι ά λ λ α γ ι’ αυ τό ), θ α δ ο ύ μ ε πω ς δ εν τ ο ε ­ ξα ντλο ύ ν, τ ο α γ γ ίζο υ ν μ όνο, τ ο κ α θ ένα από μ ια σκοπ ιά κα ι θ α ’λ ε γ ε κα ν ε ίς πω ς α υ τ ό τ ο ά γ ­ γ ιγ μ α έ χ ε ι έ ν α π α ρ ά ξ ε νο απ ο­ τ έλ ε σ μ α . Α ν τ ί μ ε τ ο ά γ γ ιγ μ α α υ τό τ ο ά γνω σ το ν α μικρ α ίν ει, μ ά λλο ν α υ γ α τα ίν ε ι, α υ ξ ά ν ε ι με γ ε ω μ ε τρ ικ ή π ρ ό ο δ ο που μόνο τ ο π ά θ ος τ η ς γνώ σ ης μ π ο ρεί ν α ε ξη γ ή σ ε ι, τ ο π ά θ ο ς δ η λ α δ ή που μπ ρ οσ τά σ το άπ ειρ ο το υ α γνώ σ του κά μ π τετα ι, εξα ­ ν τ λ ε ίτ α ι κα ι κ ο υ ρ ά ζε τ α ι κ α ι ό ­ σο κι αν π ρ ο χω ρ ή σ ο υμ ε κ α τα ­ λ ή γ ε ι κ α νείς, ε φ ό σ ο ν χ α ρ α κ τ η ­ ρ ίζ ε τ α ι έσ τω από λ ίγ η σ ο φ ία, σ τη γνω σ τή Σ ω κ ρ ά τε ια ρήση. Ε ξάλλο υ γ ια ν α π άμ ε σ ε πιο κ ο ­ ν τιν ά μ ε γ έθ η ο Σ ε φ έ ρ η ς γ ρ ά ­ φ ε ι: «τη θά λα σ σ α , τ η θ ά λα σ σ α π ο ιο ς θ α μπ ο ρ έσ ει να τ η ν ε ξ α ­ ντλή σ ει» κα ι ο Ε λύ τη ς «η π ε ίρ α μου ξ έμ α θ ε τ ο ν κόσμο». Μ π ορ εί λοιπ ό ν η θ ά λ α σ σ α ν α κ α ­ τ α σ τ ρ α φ ε ί σ το βαθ μό που α π ε ιλ ε ίτ α ι α πό τ ο ν β ιο μ η χα νικό μ α ς π ο λιτισ μ ό , α λ λ ά α υ τό δ εν σ η μ α ίν ε ι κα ι ε ξά λ ειψ η τ η ς π α ρ ο υ σ ία ς τ η ς . Ακό μη κα ι μ ια κ α τε σ τρ α μ μ έ ν η ή μο λ υσ μ έν η θ ά λα σ σ α θ α ε ίν α ι μια θ ά λ α σ σ α α ν ε ξ ά ν τλ η τη , ίσα ίσ α που η κ α τα σ τρ ο φ ή τ η ς θ α υ π ο γ ρ α μ μ ί­ ζ ε ι κ α τά μ ία έ ν ν ο ια τ ο α ν ε ξ ά ν τ λ η τ ο τ η ς . Η α ­ π ο ρ ία τ ο υ Έ λ λ η ν α π ο ιη τή μπ ρ οσ τά σ το α ν ε ­ ξ ά ν τ λ η τ ο και μ ά λ ισ τα σ το ό ν ο μ α τ η ς θ ά λ α σ ­ σ α ς, μ ε γ εθ ύ ν ετ α ι από τ α λ ό γ ια τ ο υ άλ λ ο υ π ο ιη τή μπ ρ οσ τά σ το ν ίδ ιο τ ο ν κόσ μ ο κ α ι τ ο ά ­ π ειρ ό τ ο υ . Έ να ά π ειρ ο που α π έν α ν τι τ ο υ θα ε ίμ α σ τ ε π άντα ά -π ειρο ι, χ ω ρ ίς π ε ίρ α α υ τή τη φ ορ ά . Ό μ ω ς καθ ώ ς μ ίλη σ α γ ια άγνω σ το, κ ά τ ι που

δ ιε γ ε ίρ ε ι μ έσ α μ α ς τ ο π ά θ ος τ η ς γ ν ώ σ ης, γ ια ά π ειρο , κ ά τ ι μ έ σ α σ το οπ οίο β ρ ισ κ ό μ α σ τε ό­ λ ο ι θ έ λ ο ν τα ς κ α ι μη, ίσω ς α ν α ρ ω τη θ ε ί κ α ν είς σ ε τ ί α ντα π ο κ ρ ίν ο ν τα ι μ έ σ α μ α ς α υ τ ά τ α σ υ γ γ ε ν ικ ά ον ό μ α τα , μ έσ α σ το ν κ α θ έν α ν μας, γ ια τ ί μ ’ α υ τ ά φ τά ν ο υ μ ε , μιλ ώ ν τα ς γ ια μ ια ά λ ­ λ η δ ιά σ τα σ η , σ το ά -χ ρο νο. Σ ε α υ τ ό που μ έσ α σ το ν καθ έν α , π έρ α ν τ η ς η λ ικ ία ς τ ο υ , ακουμπ ά ά λ λ ο τε μ ε ά λ λ η σ υ χ ν ό τη τα τ η μ ε γ ά ­ λ η ε π ιθ υ μ ία τ ο υ ανθρώ που αν ό χ ι ν α υ π ερβεί, το χ ρ ό ν ο το υ λ ά χ ισ τ ο ν ν α α ρ θ ε ί π έ ρ α κ α ι π ά­ νω απ’ α υ τόν , κ α ι τ ο ύ τ ο ά λ λ ο τε σ ε π είσ μ α κ αι ά λ λ ο τε ε ν γ ν ώ σ ε ι τ ο υ ανθρώ π ου που ε ίν α ι ο κ α θ έν α ς, κ α ι π ου τ ο ν ίδ ιο τ ο ν σ υ ν ισ τά ο χ ρ ό ­ ν ος . Ίσ ω ς ε π ειδ ή μ έ σ α σ το ν κ α θ έν α υ π άρ χει α υ τό τ ο λίκ ν ο που ο χ ρ ό ν ο ς δ εν τ ο α γ γ ίζε ι, αν κ α ι β ρ ίσ κ ετα ι π ερ ιβ ε β λ η μ έ ν ο μόνο από χρ ό-

Αφι^ωμα

νο ψ υ χικά κα ι γε ω γ ρ α φ ικ ά , έ ν α ς κό κ κ ο ς ίσω ς που σα ν άζυμο μ έσ α σ το ν άνθρω πο π η γ α ίν ει από τ η μ ια μ έ ρ α σ τη ν ά λλη με τ η ν ε λ π ίδ α ό τ ι τ ο ά χρ ονο κάπω ς τ ο ν σ υ ν ο δ εύ ει, ά χ ρ ον ο πε­ ρ ισ σ ό τε ρ ο με τ η ν έ ν ν ο ια μ ια ς θ ε ία ς ά γ ν ο ια ς που μ α ς έ χ ε ι δ οθ εί. Μ ια ς ά γ ν ο ια ς που α φ ο ρ ά κα ι τ ο π ε ρ ιεχ ό μ ενο α υ το ύ που από τ ο μ έ ρ ο ς τ η ς ζω ής μ ιλώ ντας ο ν ο μ ά ζο υ μ ε θά νατο, α λ ­ λ ά κ αι ά γ ν ο ια ς τ η ς η μ ερ ο μ η ν ία ς τ ο υ θα ν ά του μας. Μ όνο σ το όνο μ α α υ τή ς τ η ς ά γ ν ο ια ς μπο­ ρ ε ί κ α νείς να νιώ θ ει μ έσ α τ ο υ υ π αρ κτό α υ τό τ ο σπ όρο το υ άχρ ονο υ, εν γ ν ώ σ ε ιτ η ς θ ν η τό ­ τ η τ α ς κ αι τ η ς δ ική ς τ ο υ κ αι τω ν άλλω ν, θ ν η τό ­ τ η τ α ς που ό λ ο υ ς μ α ς σ υ ν ισ τά ω ς α νθ ρώ ­ πους. Α νθρώ π ους που τ ο όν ο μ ά μ α ς γ ια τ η ν α ρ χ α ία ε λλη νική από τ ο ν Ό μ η ρ ο και ν ω ρ ίτε ­ ρ α ή τα ν β ρω τοί, π ου θα π ει θ νητοί. Και α λ ή θ ε ια τ ι σ χέσ η έχ ο υ ν η δ η μ ο υ ρ γ ία κα ι η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό τ η τ α με ό λ α α υ τά , μ ε τ ο άπειρο, τ ο ά γνω σ το και τ ο ά χρ ονο . Κι αν ω ς τώ ρ α φ ά ­ νη κ ε ό τ ι π α ρ έβ λεψ α τ η ν π α ιδ ικ ό τη τα , δ εν τη ν π α ρ έβλεψ α , τ η ν παρ έπ λευσ α. Κ υρ ίω ς ε π ειδ ή α υ τά τ α τ ρ ία , π ου έ ν α σ τ ε ρ η τικ ό ά λ φ α τ α ο ρ ί­ ζ ε ι και που κα θ ένα ε ίν α ι έν α σ α κ ο ύ λ ι με ανώ ­ νυμα α κό μ η ο νό ματα, ε ίν α ι σα ν δ ιά τ η ς ε ίς άτο π ο ν απ α γω γή ς ν α ο δ η γ ο ύ ν εκ εί, σ τη ν π αι­ δ ική ηλικία , ε κ ε ί όπου έ χ ο υ ν π ρ ά γ μ α τι θέσ η και τ ο ά π ειρο και τ ο ά γνω σ το κ α ι τ ο άχρονο, α λ λ ά κα ι τ ο άτοπ ο που μ α ς οδ ή γ η σ ε σ ’ αυτήν. Α φ ο ύ α υ τ έ ς ε ίν α ι ο ι δ ια σ τά σ ε ις ε ν ό ς κόσ μου κι ε ν ό ς π αιδ ιού ε ν τ η γ ε ν έ σ ε ι το υ κι α φ ο ύ τ ό ­ π ο ς γ ια τ η ν π αιδ ική η λ ικ ία δ εν έ χ ε ι δ ο θ εί, ί­ σω ς ο ύ τ ε κα ι χρ όνος. Γ ια τί ό τα ν ο ι μ ε γ ά λ ο ι μι­ λ ά μ ε γ ι’ αυ τήν, μ ιλ ά μ ε δ ια θ λ α σ τικ ά σα ν τ ο π ο τά μ ι που κ α θ ’ ο δ ό ν π ρ ος τ η θά λ α σ σ α μ ιλά ­ ε ι γ ια τ η ν πηγή, από τ η σ η μ είο δ η λ α δ ή τ η ς δ ια δ ρ ο μ ή ς κα ι με τ η ν όπ οια γνώ σ η ή π ρ ό­ γε υ σ η τ η ς θά λα σ σ α ς. Ό σ ο γ ια τ α π αιδ ιά που τ η ζουν, ενόσ ω τ η ζο υ ν δ εν έ χ ο υ ν α υ τή τ η ν α ί­ σ θ ησ η που μας κά ν ει ν α μ ιλ ά μ ε ε κ τω ν υ σ τέ ­ ρων γ ια π αιδ ική ηλ ικ ία . Τ α π α ιδ ιά μ ιλ ού ν γ ια τ ο ν κ όσ μο ω ς παιδιά, από τ η θέσ η το υ ς , γ ια τ ί γ ι’ α υ τά έ λ ξη α σ κ εί η η λ ικ ία τω ν μ εγάλω ν, γ ια τ α π αιδ ιά ο κόσ μ ος τω ν μ ε γάλω ν ε ίν α ι τ ο ά ­ γνω σ το , κι ε ξά λ λ ο υ ο π ό θο ς

κι η έ λ ξη γ ι’

α υ τό ν τ ο ν ά γνω σ το κόσ μο τ α σπ ρώ χνει σ ύ μ ­ φ ω να με τ ο ν Φ ρό υ ντ ν α μεγαλώ σ ου ν. Μ όνο που με τ ο π έρ α σ μ α τ ο υ χ ρ ό ν ο υ α υ τό τ ο ά ­ γνω σ το θ α π α ρ α χω ρή σ ει τ η θ έσ η το υ δ ια λ υ ό ­

μενο σ ε άλ λ α λ ιγ ό τ ε ρ ο ε ύ γ λ ω ττα κ αι πιο παρθ εν ικ ά άγνω στα. Έ τσ ι η π αιδ ική η λ ικ ία α ρ ύ ετ α ι από τ ο άπ ειρο, τ ο ά γνω σ το κ α ι τ ο ά χ ρ ο ­ νο, που μ ε τ η ν ε ν ηλικίω σ η χ ά ν ο ν τα ι ή α λ λ ά ­ ζο υ ν μ ο ρφ ή, κ α ι όπ ως ό λ α τ α χ α μ έν α π αρ α­ μ έ ν ει έ ν α α ν ε ύ ρ ε το , έ ν α ς ε κ τω ν υ σ τέρ ω ν ο ­ ρ ισ μ έν ο ς χ ώ ρ ο ς εκ κ ίν η σ η ς, τ ο υ κ α θ εν ό ς κ αι τ η ς ζω ής το υ , α λ λ ά κ αι τ η ς ζω ής τ η ς ίδια ς , έ ­ ν α κ ά τι που ω ς ε κ τ η ς θέσ εω ς και τ η ς συ σ τάσ εώ ς τ ο υ α γ γ ίζ ε ι σ ιγ ά σ ιγ ά τ ο μύ θο κ α ι τ ο μ υ σ τήρ ιο. Έ ν α μ υ σ τή ρ ιο που ά λ λ ο τε θ α δια λ ε υ κ α ν θ ε ί κ ι ά λ λ ο τε όχι, καθ ώ ς τ ο άπ ειρο, τ ο ά γνω σ το κ αι τ ο άχ ρ ονο , που τ ο σ υνισ τού ν, ε ί­ τ ε θ α κα τα τμ η θ ο ύ ν ε ίτ ε θ α π α ρ α μ είν ου ν αλ ώ ­ βητα, κι α ν ά μ εσ α από α υ τά τ α δ ύο θα α ναπ η­ δ ήσ ο υ ν και η δ η μ ιο υ ρ γ ία και η δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό ­ τ η τ α ω ς ο δ ο ί δ ια λ εύ κ α ν σ η ς τ ο υ α ρ χ ικ ού μυ σ τη ρ ίο υ . Ω ς ο δ ο ί όπου τ ο μ υ σ τή ρ ιο φ ω τί­ ζε τ α ι σ υ γ χ ρ όν ω ς κ αι α ν α γ εν ν ά τα ι, χ ω ρ ίς δ η ­ λα δ ή ν α χ ά ν ε ι τ ο ν μ υ σ τη ρ ια κ ό το υ χ α ρ α κ τή ­ ρα, γ ίν ε τ α ι ά λ λ ο τε π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο κι ά λ λ ο τε λ ι­ γ ό τ ε ρ ο ο μ ιλ η τικ ό , β ο η θ η τικ ό π άντω ς γ ια να β ιω θ εί τ ο «άλλο» μ υ σ τή ρ ιο που ε ίν α ι η ίδ ια η ζω ή κ α ι η α σ ύλλη π τη σ η μ α σ ία τη ς . Ό μ ω ς α υ τά με φ έ ρ ν ο υ ν σ ε δ ύ ο φ ρ ά σ ε ις που ρ ίχ ν ο υ ν έν α αχνό α λ λ ά υ π οβ λη τικό φ ω ς σ το θ έ μ α μας, τ ο ον ο μ ά ζου ν μ ε τρ ό π ο σ χ εδ όν α ­ φ ο ρ ισ τικ ό . Η πρώ τη α ν ή κ ει σ ε έν α ν σ ύ γ χ ρ ον ο Γ ά λ λ ο σ υ γ γ ρ α φ έα ον ό μ α τι M ichel T ou rn ier και λ έ ει: «Η π αιδ ική η λ ικ ία μ ά ς έ χ ε ι δ ο θ εί σαν έ ν α φ λ έ γ ό μ ε ν ο χ ά ο ς, κ αι δ εν μας φ τά ν ει όλ ο τ ο υπόλοιπο τ η ς ζω ής μ α ς γ ια ν α π ροσ π αθή­ σ ο υ μ ε ν α τ η β ά λ ο υ μ ε σ ε τ ά ξ η και ν α τ η ν ε ξ η ­ γήσ ου με». Η δ ε ύ τ ε ρ η α ν ή κ ει σ ε έ ν α ν Ισ πανό σ υ γ γ ρ α φ έα κ αι φ ιλ ό σ ο φ ο , που έζη σ ε από τ α μ ισ ά τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο υ α ιώ να μ έχ ρ ι π ερίπου τ α μισ ά το υ δ ικ ο ύ μας, ον ό μ α τι O rte ga Υ G asset κ αι λ έ ε ι: «η τέχ ν η ε ίν α ι η π αιδ ική η λ ι­ κ ία που έ χ ε ι αναχω νευθεί». Ο ι δ ύο α υ τ έ ς φ ρ ά σ ε ις σ υ μ π λ η ρ ω μ α τικ ές σα ν ο ξ ε ία κ α ι α μ ­ β λ ε ία γ ω ν ία α ν ο ίγ ο υ ν ένα ν ο ρ ίζο ν τα κ α ι δ ε ί­ χ νου ν μια κα τεύθ υ ν σ η από τ ο φ λ έ γ ό μ ε ν ο χ ά ­ ο ς σ τη ν ανα χώ νευσ η και σ τη ν α ν ά τα ξ ή το υ δ ιά τ η ς τ έχ ν η ς . Κι α υ τό ε ίν α ι π ου σ ή μ ε ρ α ε ­ δώ, α ν α σ κ ε υ ά ζο ν τα ς τ ο ν τ ίτ λ ο , ονομάζω δη ­ μ ιο υ ρ γ ικ ό χ ά ο ς .

ΘΑΝΑΣΗΣΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Μ ΗΤ Σ Ο Σ Κ Α Σ Ο Λ Α Σ

0

ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

Το βραβευμένο μυθιστόρημα του Μήτσου Κασόλα, σε σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά προβάλλεται ως τηλεοπτική σειρά από το κανάλι της ΕΤ 1.

E u δ ό σ e t ς «j/ ν ω σ η » Ιπποκράτους 31, 106 80 Αθήνα, ΓραΒιάς 9-13, 106 78 Αθήνα Τη λ. : 3 6 2 0 9 4 1 , 3 8 0 7 6 8 9 - F a x : 3 8 1 0 8 9 2

_______________________________________

Μ . Κ Ο Ν ΤΟ Λ Ε Ω Ν

Γ. Μ Α Ν ΙΩ ΤΗ Σ ΣΕ

ΟΛΑ

Α. ΒΙΣ ΤΩ Ν ΙΤΗ Σ ΤΑ

Β

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμ μ . Μ πενακη ΥΠΟΚ/ΜΑ:

I ΒΛ Ι Ο Π ΩΛ ΕΙ Α

16, 106 78 Α θήνα , Τ ηλ .: 38.31.078

Ν. Μ οναστηριού 122, 563 34 Θ εσσαλονίκη, Τ ηλ .: (031) 70.63.54-5

Η. Π ΕΤΡΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ

ΣΕ

ΟΛΑ

Ε. Χ Ο ΥΖΟ ΥΡΗ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμ μ . Μ πενακη ΥΠΟΚ/ΜΑ:

16, 106 78 Α θήνα , Τ ηλ .: 38.31.078

Ν. Μ οναστηριού 122, 563 34 Θ εσσαλονίκη, Τ η λ .: (031) 70.63.54-5

Η συνέντευξη με τον Θωμά Γκόρπα κράτησε τρεις εβδομάδες. Ανάμεσά μας δεν μπήκε μαγνητόφωνο. Χρειά­ στηκε να συναντηθούμε πολλές φο­ ρές. Κάθε συνομιλία μας κράτησε ώ­ ρες, ώρες πολλές. Ο θωμάς Γκόρπας είναι ένα ορμητικό ποτάμι. Είναι ένας "βαρεμένος" από την αγάπη της ζωής άνθρωπος, ο ο­ ποίος δεν έχει «χαλάσει». Μοιράζει τις γνώσεις του απλόχερα, δεν τις κρατάει για τον εαυτό του. Σέβεται τον συνο­ μιλητή του κι όταν τα «βρούνε», φέρε­ ται σαν έφηβος· δεν κρύβει τον εν­ θουσιασμό και την ικανοποίησή του. Είναι αριστερός από τα γεννοφάσκια του. Αρνήθηκε θέσεις που του προτάθηκαν, έφυγε τρέχοντας όταν είπε ναι και διαπίστωσε αργότερα, ότι είχε πα­ γιδευτεί. Ύψωσε τη φωνή του υπέρ της Αριστερός σε ηρωικές εποχές και δεν εξαγόρασε την αγωνιστική θη­ τεία του. Ο ποιητής λέει τα πράγματα με τ' όνο­ μά τους. Είναι ανιδιοτελής. Φωνάζει μορφάζοντας (όχι σαν κάποιους άλ­ λους φωνακλάδες), και μαρτυράει λά­ θη στους άλλους, χωρίς να εξαιρεί τον εαυτό του, ζει την κάθε στιγμή με από­ λυτο τρόπο, στο όριότης. Είναι μια περίπτωση ποιητή, μοναδική, Τόλμησε να μιλήσει για την προδοσία της Αριστερός σε εποχές που άλλοι σιωπούσαν, πήρε τη γλώσσα την ελλη­ νική κι έφτιαξε μ’ αυτή ένα χαρμάνι έ­ ξοχης ποίησης, απογείωσε το καθημε­ ρινό συμβάν «κατέβασε» τις ιδέες στο πεζοδρόμιο. Παρέμεινε πάντα ένας βαθιά μοναχι­ κός άνθρωπος - αυτός ο θαμώνας της νύχτας, ο μποέμ. Δημιούργησε φιλίες για να μοιράσει τη μοναξιά του. Έδιω­ ξε φίλους και τους ξαναβρήκε στο μέλλον. Και επειδή κάθε συνέντευξη έχει μιαν αφορμή, νατην αναφέρουμε κι αυτή: η έκδοση δύο βιβλίων του: Τα «Ποιήμα­ τα (1957-1983). Στάσεις στο μέλλον. Περνάει ο στρατός... Τα θεάματα» και το χρονικό «Ισιδώρα! Ισιδώρα!». Ο τραγικός έρωτας της Ντάνκαν με τον ποιητή Γιεσένιν («Γαβριηλίδης). Ας τον ακούσουμε. ΤΗΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΠΗΡΕ 0 ΒΑΣΙΛΗΣΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

Συνέντευξη

Θωμάς Γκόρπας Βασίλης Καλαμαράς: Στα «Ποιήματα (1957-1983)» υπάρ­ χουν φωτογραφίες, οι οποίες αποτυπώνουν το Μεσολόγ­ γι και την Αθήνα. Στη ζωή και στην ποίησή σας κυριαρ­ χούν αυτές οι πόλεις. Πώς συναντώνται; Θωμάς Γκόρπας: Όσον αφορά στη ζωή, η Αθήνα ήταν ακρι­ βώς όπως τη ν ονειρευόμουν σ το Μ εσολόγγι. Ό σον αφ ορά στην ποίηση, η π ατρίδα μου είναι αυτή που κατεξοχήν τ ρ ο ­ φοδότησ ε τη λογοτεχνία τ η ς Αθήνας: Σπυρ. Τρικούπης, Παλαμάς, Δροσίνης, Μ αλακάσης, Τραυλαντώνης, Περ. Γιαννόπουλος, Βουτυράς, Μπράνιας, Λυμπεράκης, Γκόλφης, Λαπαθιώτης, I. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ζώτος... Από το 1954 η Αθήνα γ ια μένα και τ η ν ποίησή μου είνα ι άλλη μια φ ορ ά το Μεσολόγγι. Τον πρώτο καιρό, πού πίνετε, πού κοιμόσαστε, τι χαζεύε­ τε; Πού αγοράζετε βιβλία, ποιες είναι οι παρέες σας; Πίνω κρασί σε τα β ερνεία τ η ς Πλάκας, τ η ς Νεάπολης, του Μ εταξουργείου, τ η ς Ο μόνοιας... αλλά και σαλέπι και ζεστό γάλα στα «Ολύμπια» και στη «Γαλλία»... Κοιμάμαι σ ’ ένα δω­ μάτιο α υλής χωρίς παράθυρο, στο Μ οσχάτο το ν πρώτο μή­ να, και στη συνέχεια σ ’ ένα άλλο σε ταρά τσ α στα Άνω Πετράλω να. Χαζεύω τ α εκπληκτικά

νεοκλασικά, το υ ς τ ε ­

λευταίο υς γυρο λόγο υς και τ ις τ ελ ευ τα ίες άμαξες, τη ν παν­ σέληνο από την Ακρόπολη, τη στρα τιά των λούστρων, των κουλουρτζήδων, τωντσατσαροπωλώ ν... Βιβλία αγοράζω α ­ πό τα κάρα τη ς οδού Αθηνάς κι απ’ τ ο Μοναστηράκι. Τους πρώτους γνωστούς και φ ίλους το ύ ς κάνω στο δρόμο και στα καφ ενεία - μου μένει αλησμόνητη η «Ακρόπολις» στην πλατεία Καρύτση. Οι ποιητές από τον Βαγιά νο σ την Ακομινάτου, το ν Μ αυρίδη στη Θ εμιστοκλέους κα ιτονΛ ου μ ίδη θα ακολουθήσουν γρήγορα. Μ ερικά ονόματα: Φάνης Παπαδάκος, Γιάννης Μ αντάς, Γιώργος Αρκάς, Παναγιώ της Στούπας, Τάσος Παπάς, Μ ίμης Λιβιεράτος, Γιώργης Ζάρκος, Λεωνίδας Πολυδεύκης, Στάθης Πρωταίος, Δημήτρης Χρι­ στοδούλου, Νίκος Καρούζος... Κάποιους επώνυμους το υ ς πρωτοείδα: τ ο Ρίτσο στην

είμαι εκ πεποιθήσεως αντιδιανοούμενος και ανπεξουσιαστικός πρώτη πλακέτα μου, ο γερο-Ε λευθερουδάκης, που διά βαζε τα βιβλία των νέων πριν τ ’ αγοράσει, μου είπ ε ότι γράφω σπουδαία πράγματα και να συνεχίσω. Αγόρασε 10 αντίτυπα, μου ζήτησε να του γράψω αφιέρω ση σ ’ ένα από τ α αγορασμένα και μια αφ ίσα του βιβλίου, τη ν οποία τοποθέτησε αριστερ ά τ η ς εισ όδου του βιβλιοπωλείου - δεξιά αφίσα ξένου βιβλίου... Πούλησα τ ό τε γύρω στα 500 αντίτυπα, η μ έρ ες εορτώ ν του 1957 και Πά­ σχα του 1958, μόνο αυ τές τ ις μέρες, τότε, πουλιόνταν λογοτεχνικά βιβλία... Κοντεύουν σαράντα χρόνια που συνεχώς η ποίη­ σή μου διαβάζεται από ένα κοινό 1.000 ή και 2.000 ανθρώπων. Είπα διαβάζεται, όχι αγοράζε­ ται... Είναι η πιο μεγάλη τιμή. Ό σους ασχολήθη­ «Αστάρια»,

στέκι

χορευτών

και

ηθοποιών

μπουλουκιών, το ν Γ. Παπανδρέου τάπα στο με­ θύσι και παρέα με παρδαλή σ τα μεταμεσονύχπα

καν με τη δουλειά μου, γ ι’ άλλη μια φ ορά του ς ευχαριστώ.

«Ολύμπια», το ν Τσιτσάνη με το ν Μ ητσάκη σε πη­ γαδάκι μπουζουκτσήδων στην Πλατεία Λαυρίου,

Τα ποιητικά σας βιβλία πούλησαν. Έφθασαν συνολικά τις τριάντα χιλιάδες αντίτυπα. Και μι­

τη ν Μπέλλου να καταφ τάνει με λιμουζίνα στο κέ­

λάμε για ποιητικά βιβλία, τα οποία δεν πουλάνε, εάν εξαιρέσουμε αυτά ορισμένων ποιητών, ε ­ λάχιστων, όπως π.χ. του Ελύτη.

ντρο «Βλάχος» στο Αιγάλεω και φορτωμένη χρυσαφικά και νιάτα (ακόμα), τον Καραντώνη στοιβαγμένο μέσα σ ’ ένα τζιπ σακαράκα να πη­ γ αίνει να κάνει διάλεξη στα γρ α φ εία εξω ραϊσ τικού συλλόγου, ένα σπιτάκι από τσιμεντόλιθους, στο Μοσχάτο... Αυτά, τελευ τα ίο ι μήνες του 1954. Είσαστε ένας ποιητής που, από την πρώτη σας ποιητική συλλογή «Σπασμένος καιρός» (1957), έχει σταθερό αναγνωστικό κοινό, απ’ όσο γνω­ ρίζω. Πιστεύετε ότι η πρόσφατη έκδοση των «Ποιημάτων» σας ανανέωσε το ενδιαφέρον για την ποίησή σας; Πριν βγάλω βιβλίο, είμ αι κιόλας «κάποιος» μέσα στη συντεχνία, κι όταν το 1957 κυκλοφ ορεί η

Τα ποιητικά μου βιβλία έχουν πουλήσει όσα λες. Με τ ο τελ ευ τα ίο μου βιβλίο είχα τη ν ατυχία να πέσω σ ’ εκδότη που δεν ασ χολείται με τ ις πωλήσεις... Εγώ πιστεύω πάντα, τ ο πιστεύω και τώρα, πως γ ια κάποιους λόγους, που α φορούν στα ίδια τα βιβλία, αγοράζονται και κάποια από τ α πιο δύ­ σκολα και τ α ποιητικά. Ο Ελύτης ανέκαθεν πουλούσε, ο Σεφ έρης ελάχιστα. Ο Ρίτσος πού­ λησ ε πολλά μόνο κ ατά τη Χούντα, όταν τ α βιβλία του, τ α απαγορευμένα, υποτίθεται, ήταν κρεμα­ σμένα στα περίπτερα... Ας μη ξεχνάμε ό τι ο πιο αγορασμένος π οιητής ε ίναι ο Καββαδίας. Και α­ μέσως μ ετά από αυτόν ο Καβάφης. Αυτά έως το

Σννέντενξη

1974. Ο Γιάννης Μαρής, σπουδαίος πεζογράφος, έχει πουλήσει χιλιάδες και χιλιάδες βιβλία. Και ο Σαμαράκης το ίδιο, με τη διαφορά, πως ο δεύτε­ ρος οικτρή παραφιλολογία είναι, πιο οικτρή από ε­ κείνη του αείμνηστου Λουντέμη. Δεν υπάρχει ένα αναγνωστικό κοινό, υπάρχουν πολλά.

δούλου, Μ αξ Αποστολόπουλος, Πρωταίος, Μανθούλης, Δημ. Χουρμούζης, Ζενάκος, Στέφ. Γιαννόπουλος, Κατσαρός, Δημ. Βαρουτσής, Ζιώγας, Νεγρεπόντης,

Άναλις,

Α.

Δασκαλόπουλος,

Σκουτέρης, Τσακιρίδης... Και στη γαλαρία, οι συμπαθούντες: Παπαδίτσας, Δεπούντης, Σαραντής, Σαχτούρης, Γιάννης Ιωαννίδης, Σερβάκη,

Σας χαρακτηρίζουν αιρετικό. Δ έχεστε αυτό τον χαρακτηρισμό; Ω ς όρος τ ο «αιρετικός» στην κουλτούρα σημαί­ νει ε ξτρέμ, ασυμβίβαστος, αντί, μπητ. Και φ υσι­ κά τον δέχομαι. Πιο απλά σημαίνει και: ξεχω ρι­ στός, πρωτότυπος. Έ χουν περάσει πολλά χρό­ νια από τό τ ε που πρωτακούστηκε και πρωτογράφ τη κε αυτός ο χαρακτηρισ μός γ ια μένα. Νιώθω απευθείας απόγονος του Κάλβου, το υ Ρόΐδη, του Παπαρρηγόπουλου, του Μητσάκη, του Μαλακάση, του Παπαδιαμάντη, του Καβάφη, του Φιλύρα, του Βουτυρά, του Παπατσώνη, του Καρυωτάκη, του Εμπειρικού, του Ελύτη, του Εγγονόπουλου... Την ιστορία τη ς λογοτεχνίας σε κά­ θε χώρα και σε κάθε εποχή, κατεξοχήν, τελ ικ ά τη γράφ ουν οι «αιρετικοί»... Κάποιοι σας κατατάσσουν στο μπητ. Υπάρχει ελληνικός χαρακτήρας σ ’ ένα κίνημα, το οποίο άνθισε, κυρίως, σε μητροπολιτικά κέντρα υψη­ λής κουλτούρας;

Χατζοπούλου, Νίκος Φωκάς... Κάποιοι ηθοποιοί όπως ο Τσιτσόπουλος, ο Ναός και ο Ζάχος. Κά­ ποιοι ζω γράφοι όπως ο Χρηστάκης, ο Χρηστίδης, ο Κουτρουμπούσης, ο Μάιπας. Διαβάζοντας την ποίησή σας, παρατηρώ, ότι δεν ανήκει σ ’ εκείνη της «ήττας». Κάθε άλλο. Ο λόγος σας είναι σαρκαστικός, ειρωνικός, ένας λόγος, ο οποίος δεν αφήνει τίποτα όρθιο, δεν χαρίζεται σε κανέναν. Αυτό τ ο παραμύθι περί «Ποίησης τ η ς ήττας» φ τάνει, αρκετά. Υπήρξε κατασκεύασμα ξενέρω­ των. Ό λ ο ι όσοι έχουν γρ άψ ει γ ια τη ν ποίησή μου είδ αν σ’ αυτήν στοιχεία τελείω ς δ ια φ ο ρετικά απ’ αυτά που άλλοι έχουν ακουμπήσει στην καμπού­ ρα τη ς λεγάμενης «ποίησης τη ς ήττας». Η ποίησή σας δεν κομψεύεται, δεν μηρυκάζει για τις κατακτήσεις της. Υπακούει σ ’ έναν και μοναδικό ρυθμό, αυτόν της καρδιάς.

Κατά τ ο μισό, ήδη, απάντησα. Το ελληνικό μπητ

Είμαι ε κ πεποιθήσεως αντιδιανοούμενος. Τα πά­

άνθισε στη δ εκαετία του 1950, με σ τρα τηγείο το

ντα τελικώ ς περνάνε από τη ν καρδιά. Πολλά

πατάρι του Λουμίδη. Υπήρξα από τ α νεότερ α

προϋποτίθενται. Αλλά οι κυματισ μοί τη ς καρ­

στελέχη του. Δύο πρωταγωνιστικά στελέχη του

διά ς, αυτό τ ο τίπ οτε και τ ο πολύ μαζί, τ ο τρέμι-

μπητ στις χώ ρες του ς, ο Φερλινγκέτι στις ΗΠΑ, ο

σμα, το σπάσιμο, τ α δροσερά σκοτάδια που κρύ­

Ετσενσμπέργκερ στη Γερμανία, και θεω ρητικοί

βουμε μέσα μας δ ίνουν πνοή στο ποίημα. Για να

του, μου έχουν δηλώσει τ ο 1973 και τ ο 1979, ότι

έχ ει κάποιος, όχι απαραιτήτως καλλιτέχνης, α­

τ ο ελληνικό μπητ υπήρξε από τ α σημαντικότερα

πόψεις και γούστα, ιδεολογία και δ υνα τότητες

και ίσως τ ο παλιότερο. Το μπητ, που κατά βάση

ταξιδ ιού στο μέλλον, χρ ειάζεται να συγκινείται,

αφ ορά στην ποίηση, δεν άνθισε κυρίως σε κέ­

να συγκλονίζεται από ένα ηλιοβασίλεμα, από τ ο

ντρα υψηλής κουλτούρας. Ας μην ξεχνάμε τ ις

τρ αγο ύ δι του τζίτζικα, από τη μοσχοβολιά τη ς

άλλες χώρες: Ιταλία, Σουηδία, Πολωνία, Γιου­

βρεγμένης γης, από τ ο άναμμα του τσιγάρου μέ­

γκοσλαβία. Τέλος, βεβαίως σε κάθε χώρα το κί­

σα στη νύ χ ια, από την καλημέρα ενός άγνωστου

νημα είχε ε θνικό χαρακτήρα, ιδιαίτερ α χαρακτη­

σ ’ άγνωστο μέρος... Και κάτι, έχω ανάγκη να τ ο

ριστικά...

πω: Με θλίψη παρακολουθώ νεότερ ου ς να παρι­

Ο πυρήνας το υ αθηναϊκού μπητ αρχίζει να δια­ μορφώνεται γύρω στα 1952-53, μπαίνοντας το 1961, χρονιά-αφ ετηρία κάθε κατρακύλας, τ ο κί­ νημα σβήνει. Είναι αυτοφ υές και τ α σ τρα τηγεία του είναι τ ο Π ατάρι του Λουμίδη τ η μέρα, και το «Βυζάντιον» τη νύχτα. Το αποτελούν κυρίως ποι­ η τές (Σαλαπασίδης, Μ ακρής, Καρούζος, Χριστο­

Σννέντεν'ξη

στάνουν το ν δια νοούμενο (γνώστες τ η ς «δυτι­ κής κουλτούρας», Ν τεριντά και άλλα ξυλακούτσουρα) και γράφ ουν λογοτεχνία ή γράφ ουν για τη λογοτεχνία αναίσ θητοι στην οικονομία και τη σαφήνεια του λόγου... Κρίμα γ ια όσους απ’ αυτούς μπορεί να το υ ς αναγνωρίσει κανείς ικα­ νότητες...

λ άει ένα ρυθμό μέσα του. Ας σκεφ τόμαστε κάποιες εικόνες πανάρχαιες και, πιστεύω, το υ πιο μακρινού μέλλοντος: Έ να φ ύλλο που τ ρ έμ ει με το αεράκι, ένας ή ­ λιος που ανεβαίνει στον ουρανό, ένας ήλιος που κατεβαίνει στη θάλασσα, η καλημέρα σου και η καλημέρα του φίλου που τη ν ατακάρει. Τα πάντα γύρω μας κι ανάμεσά μας και μέσα μας ρ υθμός και κίνηση, μουσική, σιω­ πή, μουσική. Το συνεχές και τ ο α­ πέραντο. Αλλά πολυλόγησα. Η πραγματική τέχνη υποφέρει στα χρόνια μας, χρόνια εν πολλοίς κουφά κι άλαλα, κούφια και μη­ χανοκίνητα...

Παρατηρώ ότι δεν κλείνετε την πόρτα στον προφορικό, στον καθημερινό λόγο. Τολμήσατε να χειριστείτε λέξεις που Θεωρούνταν ιδιαίτερα τότε και θεωρούνται ακόμη και σήμερα από ο­ ρισμένους μη ποιητικές. Στη γλώσσα και τη ν προφορική και τη γραπτή, κάθε τόσο, απορρίπτονται λ έ ξε ις και φράσεις, μπαίνουν καινούριες και συχνά επανέρχονται κά­ ποιες άλλες. Δεν υπάρχουν π οιητικές λ έξεις και μη, ούτε θέματα που διαλέγουμε - μας δια λέ­ γουν. Η γλώσσα ενός κειμ ένου και οι τεχνικές τη ς απ’ το ν καιρό του Ομήρου ισορροπούν με το θέμα. Είναι δυνατόν, π αραδείγματος χάριν, εάν έχει κάποιος καΐλα να γράψ ει γ ια το ν σταθμό Λαρίσης ή την πλατεία Εξαρχείων, να επ ιλέξει λ ε ξι­ λόγιο και γλώσσα που ανταποκρίνονται σε μια καλοκαιρινή παραλία; Τα κείμενά σας είναι κείμενα αναπνοής. Θέλω να πω, ότι υπάρχει συγχρονισμός της ανα­ πνοής σας μ ε το χέρι που γράφει. Αν αυτό δεν είναι κολακία, αλλά η εντύπωση που έχεις από τ α γρ α φ τά μου, με συγκινείς, με σκλα­ βώνεις, όπως θα έ λεγα ν ο ι παλιότεροι. Ποτέ δ εν έγραψα γ ια κάτι που δ εν ξέρω, που δεν έχω σχέ­ ση μ’ αυτό. Ποτέ δεν έγραψ α τίπ οτε γ ια να τυπω­

Ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος σάς είχε δώσει τον εξή ς χαρα­ κτηρισμό: «(...) ένας Έλληνας περίπου Ζακ Πρεβέρ, κάτι περισσότερο (...)». Δ έχεστε αυτή την αντιστοιχία; Ο Πρεβέρ ε ίναι μια καταπληκτική περίπτωση με­ γάλου δημιουργού. Το πρόβλημα δεν είνα ι αν δ έ­ χομαι τη ν αντιστοιχία. Ο φίλος μου ο Τάκης κάνει τη ν υπερβολή γ ια να δώσει έμφαση στη γνώμη που είχε γ ια τη δουλειά μου. Με τη ν ευκαιρία, θέ­ λω να πω, όπως και ο Π ρεβέρ στη γ αλλική π οίη­ ση ανανεώνει τη γλώσσα, έτσ ι κι εδώ είμαι ένας από αυτούς, ο νεότερος, που μετά το ν Παπατσώνη, το ν Δρίβα, τον Εμπειρικό, το ν Εγγονόπουλο, το ν Ελύτη, το ν Σινόπουλο και κάποιους άλλους κάνουμε τ ο ίδιο. Το θέμα τη ς γλώσσας μας πενήντα χρόνια τώ ρα είναι καημός. Λυπάμαι που ακόμη και νεότατοι, βλακωδώς, έχουν την εντύπωση, ό τι έχουμε δύο γλώσσες, την καθαρεύουσα και τη δημοτική. Βέ­ βαια, δεν ζητάω απ’ όλους αυτούς που τυπώνουν βιβλία να γνωρίζουν την ασ τραφ τερή ελληνική του Νικολάου Σοφιανού πριν πεντακόσια χρόνια ή του Αθανασίου Χριστοπούλου πριν διακόσια. Είκοσι χρόνια συνεχώς δεν κουράστηκα να γ ρ ά ­ φω και να λέω, ότι ούτε ένας σ υγγραφ έας δια­ σώθηκε ως εμάς που έγραφ ε στη «δημοτική», α­ ντίθ ετα οι σημαντικοί σ υ γγραφ είς που φτάσανε ως εμάς έχουν γράψ ει στην «καθαρεύουσα», ε ­ κτός εάν ο Μιχαήλ Μ ητσάκης ή ο Πορφύρας έ ­ γραφ αν στη «δημοτική»... Πρέπει επιτέλους να

θεί. Π οτέ δεν έ γραψ α τίπ οτε που να μην κουβα­

Συνέντευξη

δούμε το θέμα τη ς γλώσσας φιλτραρισ μένο από τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα, πριν, κατά και μετά τ ο 1821. Το ένα τ ρ ίτο τη ς ομηρικής γλώσ­ σας ζει έως σήμερα. Αυτός είναι ο πυρήνας κι

λειώ νει η «Αυτοβιογραφία» τη ς χορεύτρια ς. Πριν από καιρό, μου ήρθε η ιδέα να γράψω κάτι γ ια τα χρόνια τη ς στη Σοβιετική Ενωση και έως τ ο θά­ νατό της. Εγώ είμαι ποιητής, που έχω γ ράψ ει κι

ό,τι στη διαδρομή των αιώνων ή ρθε να συντεθεί

άλλα πράγματα και γράφω. Δεν είμαι «και πεζογράφος». Η Ντάνκαν είναι από τα πρόσωπα του αιώνα μας που λατρεύω. Είχα δια βάσει πολλά, μάλλον όλα όσα έχουν γ ρ α φ τεί γ ι’ αυτήν στα ελ ­ ληνικά και κάμποσο στα γαλλικά. Το είδος ενός βιβλίου γ ι’ αυτήν και τ ο ν τ ραγικό τη ς έρω τα με

μ’ αυτόν. Έ να παράδειγμα: η γλώσσα του Ροΐδη είναι και ομηρική και μεσαιωνική και καθαρεύ­ ουσα και δημοτική. Τέλος, είναι καιρός ο ι νεότεροι να μάθουν να ξε­ χωρίζουν τ ην κατασκευασμένη γλώσσα στη λο­ γοτεχνία από τη φυσική, πώς αλλιώς να τ ο πώ; Πιο απλά. Η γλώσσα στην ποίηση του Μαλακάση ή του Ελύτη ρέει. Η γλώσσα στον Παλαμά ή στον Σεφ έρη δεν ρέει. Όπως πρωτοείπα τον Γενάρη του 1955, πρωτομιλώντας μπροστά σε κοινό, συγγραφ είς όπως ο Σεφ έρης ψάχνουν να βρουν τη γλώσσα τους γράφ οντας ποιήματα1 στην άλλη περίπτωση υπάρχουν ο ι ποιητές που έχουν βρεί τη γλώσσα το υ ς και γράφ ουν ποιήματα. Ελάβατε μέρος στο Α Διεθνές Φεστιβάλ Ποίη­ σης Μ πητ που πραγματοποιήθηκε στην παρα­ λία της Ρώμης «Όστια» (1979), οργανωμένο α­ πό το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας και την αρι­ στερή οργάνωση «Ιλ Μανισφέστο» (150 ποιη­ τές από 40 χώρες). Το όνομά σας στάθηκε δί­ πλα σε ονόματα σαν του Λερουά Τζωνς, του Φερλινγκέτι, του Έριχ Φριντ. Οι μέρες μας «α­ ντέχουν» ένα ανάλογο «Γούντστοκ Ποίησης», ό­ πως εύστοχα είχατε χαρακτηρίσει το φεστιβάλ σε παλαιότερο κείμενό σας; Αυτό είναι ένα συμβάν ιστορικό, γίνεται μια φορά και δεν επαναλαμβάνεται, άγριο πολιτικό δ ιά μέ­ σου τη ς ποίησης. Ψυχή του, ο Αλμπέρτο Μοράβια. Το παρακολούθησαν 200.000 άνθρωποι με μέσο όρο ηλικίας τα 21 χρόνια. Σε κλειστούς χώρους; Η ανάγνωση τη ς ποίησης σε κλειστούς, μι­ κρούς χώ ρους δεν είναι άχρηστη. Αλλά είναι κάτι λιγότερο . Προσφάτως, μας θυμίσατε ένα ξεχασμένο λο­ γοτεχνικό είδος, αυτό του χρονικού, με το και­ νούριο βιβλίο σας «Ισιδώρα! Ισιδώρα!», το ο­ ποίο α ναφέρεται στη ζωή της διάσημης χορεύ­ τριας Ισιδώρας Ντάνκαν. Γιατί χρονικό κι όχι μια κλασική βιογραφία ή ένα μυθιστόρημα; Καταρχήν τ ο βιβλίο μου αρχίζει από κει που τε-

Σννεντενξη

τον ποιητή Γιεσένιν καθορίστηκε από τη σχέση που είχα με τ ο υλικό μου. Έ τσ ι έφ τασ α σ το χρο­ νικό, λογοτεχνικό είδος αρχαίο. Το βιβλίο μου α υτό είναι συγχρόνως καθόλου λογοτεχνία και πολλή λογοτεχνία. Η τεχνική είναι διαφορετική ε­ κείνης του αφηγήματος. Ακουμπάει στον κινημα­ τογράφ ο. Διαβάζεται με μια αναπνοή ή δεν δια­ βάζεται. Ο συγγραφ έας στέκεται απέναντι στην ιστορία. Ακόμα: τ ο βιβλίο μου μόνο του απέναντι στις εκα­ τοντάδες μυθιστορήματα, που γ ια μένα δεν ε ί­ ναι, και μας κατακλύζουν αυτά τα τελ ευ τα ία χρό­ νια. Δεν κάνω τον έξυπνο, αλλά, τελοσπάντων, α­ πό τ ις δύο τ ρ ε ις χιλιάδες και βάλε ποιητές και πεζογράφους εν δράσει ούτε δέκα δεν ξέρουν ότι τα είδη τη ς λογοτεχνίας δ εν είναι δύο αλλά είκ ο­ σι δύο. Ό λ οι αυτοί οι αγράμματοι που θεωρούν ξ επερασμένους το υ ς πάντες, το υ ς πριν από τη μαμά τους, ας διαβάσουν τα εκπληκτικά ταξιδιω ­ τικά του Ουράνη και του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου. Ας δια βάσουν τ α εκπληκτικά πεζά του Μ αλακά­ ση. Ας δια βάσουν τα έξοχα δημοσιογραφικά κομμάτια του Δρίβα, του Κλ. Παράσχου, του Νίκβα, του Σακελλάριου, του Γιάννη Ιωαννίδη. Είσαστε ευθύς, σκληρός πολλές φορές. Για πολλούς διανοούμενους γίνεστε ο καθρέφτης, όπου καθρεφτίζονται οι αδυναμίες τους. Σωστά. Π ροκαλούμαι από τ α έρ γ α και τ ις ημ έ­ ρ ες τ ου ς. Έ να παράδειγμα φτάνει. Ό σ ο ι τ α ο ι­ κονόμησαν κατά τη ν επ τα ετία τ η ς χούντας (βραβεία, τα ξ ίδ ια στο εξω τερικό, χ ορ ηγίες του υπουργείου Πολιτισμού, μεροκάματα... στις γ ιο ρ τέ ς τ η ς ΕΣΑ, χορ ηγίες Φ ορντ κ.ά.) με τη με­ ταπολίτευσ η όχι μόνο βγήκαν «αντιστασιακοί», α λλά έγιναν και τιμ η τές άλλων, αθώων ή σχε­ δόν, αν είνα ι δυνατόν! Και μάλιστα από τ ις ε ­ πάλξεις (κατασκευασμένες από κοπριά) τω ν α­ ρισ τερώ ν κομμάτων... Η συμπεριφ ορά τω ν πε­ ρισ σοτέρω ν «αριστερών» συγγραφ έω ν και καλ-

λιτεχνώ ν στη Χούντα ήταν αντιγραφ ή εκείνης τη ς 4ης Αυγούστου. Και όσοι, έγλειψ αν και έ φ α ­ γ αν επί Χούντας ο ι ίδιο ι και επί ΠΑΣΟΚ.

Λεν συναλλάσσεστε μ ε τις εφημερίδες και τα περιοδικά, άν και έχετε ερ γα σθεί ο ίδιος ως δημοσιογράφος και γνωρίζετε τον μηχανισμό από μέσα. Ακριβώς, επειδή γνωρίζω το ν μηχανισμό από μέ­ σα και κάτι παραπάνω, δεν συναλλάσσομαι. Μ ε­ τ ά το 1980 δεν περνάω ού τε έξω από τα γρ αφ εία τους. Βέβαια, σ’ όλα τα μέσα ενημέρω σης έχω φίλους, παλιούς και νέους, τ ο υ ς ευχαριστώ που με θυμούνται, δεν μου κάνουν χάρη. Εδώ, να θυμηθώ κάτι. Στην παλιά «Μεσημβρινή» ο Αντρέας Φ ραγκιάς και εγώ μπαλώναμε τα χειρόγραφ α τη ς Βλάχου. Η κυρά Λένη, μας εκτιμούσε βαθιά, όχι τόσ ο γ ι’ αυτό, όσο για τί δεν μοιάζαμε με του ς άλλους λογοτέχνας... Εκείνο τον καιρό εγώ είχα έντονη δρασ τηριότητα πολιτιστική και άλλη. Σε δυο περιπτώσεις, μπαρουτιασμένη έκατσε και έ ­ γραψ ε τη ν είδηση που με αφ ορούσε και είχαν ξεχάσει να γράψουν οι αρμόδιοι ρεπόρτερ, ίσως για τί τα περισσότερα χειρόγραφ ά τους, τα ά­ θλια, τα πετούσα στο καλάθι των αχρήστων... Έχω την αίσθηση, ότι είσαστε ένας βαθιά μονα­ χικός άνθρωπος, ο οποίος έχει επιλέξει συνει­ δητά, όχι τη μοναξιά, όπως θα νομίσουν ορι­ σμένοι, αλλά τη μοναχικότητα. Την μοναχικότη­ τα ως στάση ζωής. Η αίσθησή σου, αγαπητέ Βασίλη, είναι σωστή. Στα 15 πρώτα χρόνια αγω νίστηκα στο πεζοδρό­ μιο. Εποχή, θα την έλεγα, γενικής μοναξιάς. Πι­ στεύω πως η πρώτη και η δεύτερ η νιότη είναι ένα μεγάλο πέρασμα: όνειρα και ψευδαισθήσεις, φαρμάκια και αίματα, κοινό χνώτο. Στα χρόνια του 1950 υπήρχαν μέρες και νύχτες που στη διάρκειά το υ ς έβλεπα, ζούσα μαζί γ ια λεπτά ή γ ια ώρες, με 50 και 100 άλλους. Ή ρ θε τ ο 1961, ήρθε η δολοφονία του Λαμπράκη και ήρθε το 1965, ήρθε η Χούντα... Η ιστορία και η κοινωνία περπατούσε πια αλλιώς... Η μοναχικότητα, η προσωπική, η ειδική μοναξιά που επιλέγεις, έρ ­ χ ετα ι με φυσικό τρόπο, καταφύγιο αλλά και και­ νούρια έπαλξη συγχρόνως...

Ως άνθρωπος της αγοράς, τη γνωρίζετε από μέσα, δεν μπορείτε να γλιτώσετε από αυτήν. Έχετε απέναντι της μια στάση διπλή: έλξης και

απώθησης. Είναι τυχαίο ότι έχετε βρει το κατα­ φύγιό σας στην Αίγινα; Μια καλή ερώ τηση - όπως λένε διά φοροι βλά­ κες, πολιτικοί και άλλοι, στην τηλεόραση. Συμμε­ ρίζομαι τ ις σ κέψεις σου. Είσαι εύστοχος και σου είμαι ευγνώμων γ ι’ αυτό. Και λίγ ες λ έξεις γ ια την Αίγινα. Δ εκαετίες τώρα, είναι από το υ ς πιο αγα­ πητούς μου τόπους, όπως η Κυνουρία, η Ακαρ­ νανία και η Λευκάδα, η Χασιά και το Μενίδι... Ακό­ μα η Αίγινα είναι σημαντική και σημαίνουσα γ ια πολλά. Από εδώ ξεκίνησε ολόκληρη σχεδόν η μυθολογία, τ ο φως τη ς είναι μοναδικό, η γη τ ης περπατιέται, ο ορίζοντάς τη ς σπάνιας ομορ­ φιάς. Νησί τ η ς ζω γραφικής και τη ς ποίησης. Με­ γάλη αγάπη τ ου Πικιώνη, του Στέρη, και των φ ί­ λων μου ποιητών Κώστα Γαρίδη και Γιώργου Παπαλεονάρδου. Και του Εμπειρικού, του Ελύτη, του Σεφέρη... Συχνά σε ώρες σιωπής και μόνω­ σης, πιάνω το ν εαυτό μου να έχει τη ν αίσθηση ό­ τ ι βρίσκομαι στο Μ εσολόγγι του 1940 και του 1950... Η μόνωση βοηθάει τον στοχασμό σας, το ά­ πλωμα της σκέψης σας; Η επαφή σας μ ε τη γη και τη θάλασσα, σας επαναφέρει στην αρχική μας φύση, αυτή του χειρώνακτα; Ναι, τ ο μισοείπα, ξαναβρήκα ένα ρυθμό στο νη­ σί. Με μεγάλη ευχαρίστηση πηγαινοέρχομαι στον περασμένο καιρό - χαρτιά, βιβλία τοπία, άνθρωποι και καταστάσεις. Ο χρόνος κυλάει σε ανθρώπινα μέτρα. Η πνευματική εργασ ία ξε­ κουράζει, ξανανιώνει. Η επαφή με τη γη και τη θάλασσα, μας ξαναφ έρνει κοντά στην αρχική μας φύση, πέραν τ η ς βαρβαρότητας, τ η ς ρύ­ πανσης, τη ς αλλοτρίωσης... Στην Αίγινα ξαναζώ τη ν αθανασία του τώρα, ξανακάνω δ ου λειές με τα χέρια... Την «πραγματική» Ελλάδα θα την συναντή­ σουμε εκτός της πόλης-τέρατος, της Αθήνας; Στην ύπαιθρο, στα χωριά χαίρομαι, αναδιοργα­ νώνομαι, εμπνέομαι, ηρεμώ και μπορώ να βάλω σε τάξη τόσ α μπερδεμένα, ξεχασμένα... Αλλά και στις πόλεις και στην Αθήνα, υπάρχουν κομ­ μάτια που θυμίζουν τον παλιό καλό καιρό. Μέρη όπου δεν έχει φτάσει ακόμη η μεγάλη βρόμα, η μεγάλη ρύπανση, ο τερατώ δης ήχος τ η ς μηχα­ νής και έχει μείνει ακόμη λίγη φύση. Εσείς οι νεό­ τερ ο ι δεν μπορείτε να φανταστείτε μιαν Αθήνα, όπου μπορούσες να πάρεις τον καλοκαιρινό με­

Σννέηενξη

σημεριανό υπνάκο σου πάνω στο χορ ταριασ μέ­ νο πεζοδρόμιο τ η ς Καλλιδρομίου, να πηγαινοέρ­ χ εσ α ι στο Χ αλάνδρι με τ α πόδια, να πηγαίνεις στη δ ο υ λειά κ ατευθ εία ν μ ετά από έ να ζεσ τό γ ά ­ λα στη «Γαλλία» τ η ς Ομόνοιας, μετά από π ερι­ πλάνηση 10 και 12 ωρών σε σινεμά, κ α φ ενεία και τα β ε ρ ν ε ία και να νιώ θ εις φ ρ έσ κ ο ς και ξεκούρ αστος. Νιώ θατε ξένος στην Αθήνα; Αν σ κεφ τείς ό τι εγώ γεννήθηκα σ’ ένα άστυ και ανδρώ θηκα στο μ εγάλο άστυ, καταλαβαίνεις πό­ σο ξένο ς ένιω θα μέσα στην Αθήνα, μ ετά τ ο 1960, που άρχισε ρ αγδα ία να τσιμεντοπ οιείται. Την πό­ λη που ή ξερ α μέτρ ο με μ έτρο, δ εν τη ν αναγνωρί­ ζω. Και να μην έχεις να χαζέψ εις τίπ οτα πια: ούτε δέντρα, ού τε σπίτια, ού τε βιτρίνες, ού τε ανθρώ­ πους. Κι ού τε μια βρύση, ού τε ένα πεζούλι να καθήσεις. Ο ύ τε μια ταβ έρ ν α μ ε φ αγιά να μοσχοβο­ λάνε. Για μας το υ ς μποέμηδες, το υ ς περιπατη­ τές , το υ ς ξενύχτηδες, το υ ς οικολόγους, πριν την οικολογία, η μεταβολή τ η ς πόλης υ πήρξε οδυνη­ ρή. Κι ένα μυστικό: γ ια μένα η Αθήνα, και τόσ ο υ ς άλλο υς σαν εμένα, παραμένει μια μεγάλη αγάπη.

στρικό (διάβαζε επαναστατικό), αντιοθωνικό, μά­ γκικο, ρεμπέτικο], από ε κ ε ί ξεκινάνε ό λα τ α αν τιοθω νικά κινήματα... Ο Μ ίμ αρος δεν ε ίνα ι ένας αγράμματο ς «λαϊκός» άνθρωπος, αλλά μια ιδιο φ υ ία που λίγ ο μετά τ ο Σχολαρχείο παίζει 2-3 όργανα, παίζει στα δ ά ­ χ τυλα τ η βυζαντινή μουσική, τρ αγο υ δάει, ζω γρα­ φίζει... Στα 18 το υ είνα ι δ εξιό ς ψ άλτης το υ Αγ. Α νδρέα Πατρών... Ο ι «ερευνητές» αυτόν και άλ­ λου ς σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες το υ ς θεω­ ρούν α μελη τέου ς και θεω ρούν σπ ουδαίους το ν Μ όλλα, μέτρ ιο Καραγκιοζοπαίχτη και κ αταφ ερ ­ τζή, ή το ν Σω τήρη Σπαθάρη, ένα α φ ελ ές παράσι­ τ ο που ουδέπ οτε έδω σε κανονική παράσταση μπροστά σε κοινό. Αντίστοιχος το υ Σπαθάρη στο ρεμπέτικο ο Βαμβακάρης που, χάρη στη βραχνή φωνή το υ το ν χρ ειάσ τη κε το ε μπόριο τω ν δίσκων με ρεμπέτικα όταν ξεκίνησε, και το ν έσ τειλ ε σ τ’ αζήτητα πολύ γρ ήγορα. Ο Βα μβακάρης «μάθαινε» μπουζούκι έω ς τ α γ ερ ά μ α τά του, ανέβηκε καμιά δεκαρ ιά φ ορ ές σ το πάλκο, σαν φιγούρα... Και μουσ ικές ι­ δ ιο φ υίες όπως ο Χατζηχρήστος, ο Μ ητσάκης ή ο Λαύκας περνάνε γ ια δ εύτερ οι... Κι είνα ι πόνος για μένα να α γ ν ο είται τ ο μ εγαλύ τερ ο κλαρίνο

Βρίσκουμε το υ ς τρόπ ους να τη ν ζούμε ακόμα.

το υ αιώνα, ο Γύφ το ς Βασίλης Σα λέα ς γ ια χάρη δεύτερω ν και τρίτω ν Χαλκιά δων και άλλων. Κι

Τι ακούσματα δημοτικού και λαϊκού τραγουδι­

αυτή η βρόμικη ιστορ ία με το υ ς π ρόσφυγες που έ φ ερ αν τ ο ν πολιτισμό στην απολίτιστη Ελλάδα, α λλά και τ ο μπουζούκι-όργανο που ουδέπ οτε και

ού φ έρα τε μ α ζί σας από το Μεσολόγγι; Τι εικό­ νες από παραστάσεις Καραγκιόζη; Τι μνήμες α­ πό διαβάσματα; Είμαι από α υ τού ς που π ιστεύουν πως ένας ποιη­ τής, ένας συ γγρ αφ έα ς δεν τελειώ νει με τ α ποιήματά το υ ή τ α διη γήμα τά τ ο υ . Π ιστεύω ό τι πρέπει να έ χ ει πλατιά ενδιαφ έρο ντα και π ερισ σότερες τη ς μιας αγάπες. Από τ ο Μ εσ ολόγγι ήρ θα στην

πουθενά στη Σμύρνη ή αλλού στη Μ ικρά Ασία παίχτηκε. Την άθλια μάζα τω ν φουκαράδω ν που μας εστάλη τ ο 1922 και για δ εκ α ε τίε ς οι Βενιζέλο ι και οι άλλοι το υ ς τακτοποίησαν σ τις παράγκ ες, μηχανισμοί σ κο τεινοί αλλά όχι αόρα τοι, με­ ταπ ολεμικά ήρθαν να το υ ς ανταμείψ ουν γ ια τ ις

Αθήνα σ ημαδεμένος κιόλας από τ α πάθη μου:

επιδόσεις το υ ς στην καθ αρ ιό τη τα (αν είνα ι δυνα­

θέατρο, κινηματογράφ ος, κλέφ τικο και λαϊκό

τόν...), στις γ λ ά σ τρ ες και στο μπουζούκι, τ ο ο­ ποίο π ρω τοείδαν στον Π ειραιά, σ τ’ Ανάπλι, στην Πάτρα, στο Μ εσολόγγι. Διαβάσματα πολλά και

τραγο ύ δι, Καραγκιόζης. Η πόλη μου υπήρξε το σημαντικότερ ο ασ τικό κέντρο τ η ς χ ερσ αίας Ελλάδας 100 και 200 χρόνια πριν το 1821. Κατά­ γομ αι από μια από τ ις ο ικο γένειες που τη ν ί­

ποικίλα. Ν το στογιέφ σκι και «Μάσκα», Καβάφης και λησ τρ ικά μυθιστορήματα, Η ρόδοτος και Κα-

δρυσαν στα μέσα τ ο υ 16ου αιώνα. Εκεί ο ι πρώ­

ρυω τάκης, λ εξικ ά τ η ς «Πρωίας» και Ελύτης.

τ ε ς οργανω μένες β ιοτεχνίες (ποτάσα, αλάτι, αλί­ παστα, μετα ξω τά και υφαντά), μεγάλα ναυπη­

Να σας ομολογήσω κάτι. Έχω πειστεί, ότι μάλ­

γεία , τ ο πρώτο Πανεπιστήμιο, πριν τ ο 1821. Εκεί γενν ιέτα ι ο Καραγκιόζης κι ε κ εί ανδρώ νεται (ο

λον η ελληνική ιστορία της λογοτεχνίας πρέπει να ξαναγραφτεί.

Μ ίμ αρος και ο ι σπουδαίοι συ νεργά τες τ ο υ είναι

Απλώς, δ εν έ χ ει γρ α φ τεί. Δ ιό τι κατά το ν αφελή

Μ εσ ολόγγίτες), ε κ εί ο ι πρώτοι συνδικαλισ τές, οι

Κορδάτο, π.χ. η ιστορ ία τ η ς λ ογο τεχ νίας είνα ι να γ ρ ά φ ει ό τι ο Εμπειρικός θα ήταν καλύ τερ ος ποι­ ητής, εάν δεν ήτα ν εφοπλιστής. Ή , γ ια τον

ψ αράδες (οι «ελεύθεροι αλιείς»), και ε κ εί δ ια­ μορφ ώ νεται τ ο ασ τικό τρ α γ ο ύ δ ι [ναυτικό, λ η­

Σννέντενξη

κουτοπόνηρο Δημαρά, ο Καρυωτάκης ήταν στι­ χοπλόκος. Φτάσαμε στο 2000 και είναι αρ κετοί (ανόητοι ή βαλτοί πανεπιστημιακοί και άλλοι), που αμφισβη­

Παπατσώνης «ο καθολικός», ο Δρίβας άγνωστος, ο Ζώτος ά­ γνωστος, ο Φιλητάς άγνω­ στος... Φτου! Ντροπή! Οι νεό­ τερ οι, όσοι έχουν λιγάκι μυαλό και αγαπάνε τ ην π ατρίδα του ς και τη λογοτεχνία ας ρίξουν στα σκουπίδια τ α θλιβερά βιβλία (για να μην πάω σε αγριότερ ες εκφ ράσεις) φρικαλέων Ελλήνων (;) όπως ο Δημαράς, ο Βαρίκας, ο Βίτης, ο Μερακλής κι άλλοι τέτοιο ι. Να στα­ ματήσω. Παρασύρθηκα; Αλλά οι αθλιότητες δεν έχουν τέλος. Να πω ένα τελευτα ίο . Αν έ ­ χουμε πράγματι μέσα σε δια­ κόσια χρόνια 10 μεγάλους πεζογράφους, με την έ ννοια που έχ ει ο μεγάλος στις άλλες χώ­ ρες, ανάμεσα σ ’ αυτούς ο Βουτυράς και ο Καραγάτσης. Αυτούς το υ ς δύο, που αναλώ­ θηκαν γ ια να πάει πιο πέρα η πεζογραφία μας από τα βρα­ στά κολοκύθια του Ξενόπουλου και τ ις ιστορίες με γ ατού λες του Μυριβήλη, δ εκαετίες μετά το θάνατό το υ ς υπάρχουν ακόμα «κριτικοί» που τους... κατηγορούν γ ια α­ τημέλητο ύφος!

τούν π.χ. τα μυθιστορήματα του Παπαδιαμάντη, επειδή λ έει τα έγραφ ε στο πόδι και σε συνέχειες γ ια να μπουν στην εφ ημερίδα που δούλευε για το μεροκάματο. Αυτοί οι ίδιοι θαυμάζουν τον Μπαλζάκ και τον Ντοστογιέφσκι, ίσως γ ια τί έ ­

Φέτος κλείνουν 100 χρόνια από τη γέννηση του Καρυωτάκη, του Κλέωνα Παράσχου και του Λέ­ οντα Κουκούλα. Τι Θα μπορούσατε να μας πείτε με την ευκαιρία της επετείου;

χουν π ληροφορίες ότι αυ τοί τ α δικά το υ ς μυθι­

Οι τ ρ ε ις υπήρξαν φ ίλοι και συνοδοιπόροι, τα κ τι­

στορήματα τα έγραφ αν με την άνεσή του ς και τα τύπωναν κατευθείαν σε βιβλίο... Ο Παπαδιαμά-

στεκιού, στρατηγείου τη ς γενιά ς τη ς πρωτοπο­

κοί θαμώνες τ ου «Μαύρου Γάτου», φιλολογικού

ντης ηθογράφος, ο Μητσάκης ηθογράφος, ο

ρίας, τ η ς γενιά ς του 1920, στα πρώτα χρόνια της

Κονδυλάκης ηθογράφ ος και τ α κατασκευάσμα­

εμφάνισής της, από το 1917. Μαζί με άλλους ε ξί­

τα κουτοπόνηρων, Τερζάκηδων, Θεοτοκάδων και άλλων ή οι βλακείες δυστυχισμένων γυναι­

σου σημαντικούς

κών (Νάκου, Αλεξίου, Ιορδανίδου, Σωτηρίου...)...

Βελμύρας, Χάρης Σταματίου, Άγρας, Βριζιμιτζά-

(Ραφτόπουλος,

Παπαδήμας, Δρίβας,

Μαγκάκης,

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος,

αστική πεζογραφία! Φτου! Ντροπή!

κης, Χρηστίδης, Δόξας...) και υπότηνσκέπηνπα-

Μ εγάλος ποιητής ο Σεφ έρης από τ ο 1936 (κάθε

λαιοτέρω ν όπως ο Μαλακάσης, ο Βουτυράς, ο

έκδοσή του 100 αντίτυπα μέχρι τ ο 1960, τα μισά τα έστελνε στο εξω τερικό) και έως προχτές ο Κα­

Βώκος, ο Θεοτόκης, ο Βάρναλης, έφ εραν και­

ρυω τάκης στιχοπλόκος, ο Καβάφης «παραδο­

νούρια πνοή στα πολιτιστικά μας με τη συστημα­ τική έκδοση βιβλίων και περιοδικών, και ανέβα­

σιακός» (καημένε παλιέ φ ίλε Αλέξανδρε Αργυρί­

σαν σε φ ανταστικό γ ια την εποχή επίπεδο το δ ο­

ου...), ο Εμπειρικός «τρελός» και σαχλαμάρας, ο

κίμιο, την αισθητική μελέτη, την κριτική και τη με­

Σννέντενξη

τάφραση. Αλλά και τ ο μανιφέστο κα ιτονλίβ ελλο. Ανάμεσα στους νέους αυτούς και του ς προστά­ τ ε ς του στάθηκαν ακόμα ο Λαπαθιώτης, ο Φιλύ­ ρας, ο Γιοφύλλης, ο Ν. Νικολάΐδης... Η γ εν ιά των

δεκαπέντε ε φ ημερίδ ες με κυκλοφορία όλες μαζί όσες έχ ει μια γαλλική επαρχιακή εφημερίδα, δ ια­ κ όσιες γ καλερί χωρίς ζωγραφική και δύο χιλιά­ δ ες ψευτομπουζουξίδικα χωρίς λαϊκή μουσική.

Καρυωτάκηδων γαλουχήθηκε με τ ις καινούριες ιδέες που ξεκινούσαν από τ ο μαρξισμό και συνα­

Ας περάσουμε στη μουσική. Έχω την αίσθηση,

ντήθηκαν πολύ νωρίς με το ν Φρόυντ. Για το ν Κα-

ότι σήμερα δεν γράφονται τραγούδια για να τραγουδιούνται. Οι στίχοι των περισσότερων

τσίμπαλη και τ η «γενιά το υ ’30» που κατασκεύα­ σε 20 χρόνια μετά, ελάχιστα πράγματα, εκτό ς του Παλαμά, απόμεναν γ ια ανακάλυψη...

απ’ αυτά είναι είτε καψούρικοι, είτε ανόητοι, οι μελωδίες ευκολοχώνευτες. Έκλεισε, πια, το κε­ φάλαιο της έντεχνης ελληνικής μουσικής;

Απ’ ό,τι έχω καταλάβει δεν σας εκφράζει καθό­ λου ο διαχωρισμός των ποιητών σε μείζονες και ελάσσονες. Οι όρ οι αυτοί χρησιμοποιούνται σε άλλες λ ογ ο­ τεχνίες, αλλά όχι με την έννοια που χρησιμοποι­ ούνται στη δική μας, δηλαδή οι μείζονες είναι οι μεγάλοι και οι ελάσσονες είναι οι μικροί ποιητές. Μόνο ένας ηλίθιος αναγνώστης έχ ει τη γνώμη ό­ τ ι ο Ρίτσος ή ο Βρεττάκος είναι μείζονες και ο Ζώτος ή ο Λίκος, από τ ου ς σπουδαίους ποιητές μας, ελάσσονες. Ο Ζώτος και ο Λίκος έστω και με τρ ία ποιήματά το υ ς είναι τουλάχιστο τ ο ίδιο ση­ μαντικοί με του ς άλλους.

Το «έντεχνο λαϊκό τραγούδι» υπήρξε ένα βρόμικο τέχνασμα τ η ς «Κολούμπια» του Λαμπρόπουλου, του διευθυντή τη ς Ραδιοφωνίας (πρώην αρχηγού τη ς ΚΥΠ) Σπυρομήλιου, τη ς Ελένης Βλάχου και τη ς ΕΔΑ, για την εξόντωση του λαϊκού τραγο υ δι­ ού και των δημιουργών του. Η γνώμη μου είναι, ό ­ τ ι τα τελ ευ τα ία τριάντα-τριανταπέντε χρόνια, ο­ λόκληρη η κουλτούρα μας είναι πεθαμένη, εξόν κάποια π οιήματα και κάποιες ζωγραφιές... Όσον αφ ορά στο τραγούδι, υπήρξε και υπάρχει ένα εσμός αθλίων στιχοπλόκων (σ’ αυτόν και ο καημέ­ νος ο Γκάτσος) που τα στιχάκια τους... επενδύ­ ουν κακήν κακώς μελωδίες κεφαλονίτικες, του Παπαϊωάννου,του Μητσάκη κ,λπ.

Υπάρχουν, κι αν ναι, ποιοι είναι οι αποδέκτες της μεταφρασμένης ελληνικής ποίησης στο εξωτερικό; Κανένας. Γιατί εγώ, όπου βρέθηκα στο εξω τερ ι­ κό δεν γνώρισα καμιά μεταφρασμένη ελληνική ποίηση, εξόν τ ου Καβάφη. Συνήθως, ψώνια της χώρας μας συναντιούνται με ψώνια τη ς Ιταλίας ή του Βελγίου με μονίμως πληρώνοντας το υ ς συμπατριώτες μας ή τ ο ελληνικό κράτος. Γ ια να έχουμε μια θέση στον ήλιο τη ς παγκόσμιας κουλτούρας, πρέπει να υπάρχουν εκδό τες Έ λληνες (που δεν υπάρχουν), οι οποίοι να έχουν σχέση με αντίστοιχους - με βάση τ ο εκδοτικό πρόγραμμα - άλλων χωρών και ν ’ ανταλλάσσουν συγγραφείς. Χιλιάδες τίτλοι βιβλίων κυκλοφορούν κάθε χρό­ νο. Η εκδοτική παραγωγή αυξάνεται, κι ας είναι γνωστό στους πάντες ότι οι Έλληνες διαβάζουν ελάχιστα. Πρόκειται περί τραγικής αναντιστοιχίας μ ετα ξύ εκδοτικής παραγωγής και αναγνω­ στικού κοινού. Το βιβλίο αργοπορημένο αυτό, πήγε ε κ εί από χρόνια, που πήγαν τ α υπόλοιπα: εκατό θέατρα χωρίς θέατρο, εκατό κανάλια χωρίς τηλεόραση,

Σννέντενξη

Εσείς πώς φθάσατε να δώσετε ποιήματά σας στον Γιάννη Μαρκόπουλο; Ο Μαρκόπουλος είναι ένας τεν εκ ές ξεγάνωτος. Σε μια εποχή, νόμισα, γ ια κάποιους λόγους, ότι προσπαθούσε να κάνει κάτι και στην παράκλησή του να το ν βοηθήσω, τον βοήθησα. Ό σο γ ια τη μουσική του - ποια μουσική; Ρώτα τ ον πιανίστα Καλέα και το σαντουριέρη Μόσχο. Πέρα από το υ ς λαϊκούς συνθέτες, μόνο με τ ο ν Μούτση ή ­ θελα να συνεργαστώ κι αυτός με μένα. Δεν έγινε τίπ οτε, γ ια τί ο καημένος ο Δήμος ήταν στον μαυροπίνακα, όπου και παραμένει. Έχετε γράψει και σενάρια για τον κινηματογρά­ φο, από τα οποία τρία έχουν γυριστεί ταινίες. Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, το γεγονός, ότι οι ταινίες του ονομαζόμενου νέου ελληνι­ κού κινηματογράφου κόβουν τόσα λίγα εισιτή­ ρια; Στο ό τι δεν είναι κινηματογράφος. Ακούσε. Με έ ­ χουν γνωρίσει από πολύ κοντά όλοι αυ τοί οι ο­ ποίοι τ α 25-30 χρόνια παριστάνουν το ν σκηνοθέ­ τη (Βούλγαρης, Αγγελόπουλος, Φέρρης, Ζώης κ.λπ.). Ή ταν και παραμένουν αγράμματοι ή ολι-

γογράμματοι και η μόνη σχέση που έχουν με τον κινηματογράφο είναι ότι βρίσκουν έναν καλό οπερατέρ και τον πληρώνουν καλά και δεν πληρώ­ νουν κανέναν άλλον. Παρά τ ο ότι ή ταν όλοι θαυμαστές μου, δεν μπό­ ρεσαν, ούτε ένας, ού τε μια φορά να μου ζητή­ σουν σενάριο. Ο λόγος είναι απλός. Υπήρξαν και παραμένουν φουκαράδες. Κατά τ ο σ τυλ του Θεοδωράκη, του Μαρκόπουλου, του Καζαντζίδη κ.λπ. ήθελαν όλα τ α λεφ τά - και του συγγραφέα. Μ ετά τον Τζαβέλλα, ο Σακελλάριος, ο Βασίλης Γεωργιάδης, ο Κώστας Μ ανουσάκης, ο Κατσουρίδης, ο Βέγγος π.χ. υπήρξαν σημαντικοί σκηνοθέτες. Και ο φίλος μου Λέων Λοΐσιος. Και ο φ ίλος μου Γιώργος Ζερβουλάκος, ο πιο τα λ α ­ ντούχος, απεδείχθη αλλοπρόσαλλος, αυτοκαταστρεφόμενος,... Έ κανε πολλά λεφ τά φτιάχνο­ ντας στο πόδι δεκάδες ταινίες, τ ις οποίες δ εκά­ δες ψ ευτοσκηνοθέτες υπέγραφαν, όλοι σχεδόν οι «διάσημοι» του νέου ελληνικού κινηματογρά­ φου. Αλλά κι αυτός μετανόησε αρ γότερα γ ια τη συνεργασία μας σε δύο ταινίες.

ΠΟΙΗΣΗ Σπασμένοςκαιρός, Μινώταυρος, 1957 ΠαθιέςΕιδήσεις, ιδιωτική έκδοση, 1966 Πανόραμα, Pandemia, 1975 ΣτάσειςστομέΛήον, Εγνατία. 1979 ΣτάσειςστομέίΜον, Εγνατία,1980 Στάσειςστομέλλον, Πορεία, 1980 Περνάειο στρατός..., Πορεία, 1980 Στάσειςστομέλλον, Έξοδος, 1983 Περνάει οστρατός... Έξοδος, 1983 τα θεάματα, Έξοδος, 1983 Ταποιήματα, 1957-1983, Γαβριηίϋδης, 1995

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΙσιδώραΙΙσιδώρα!, χρονικό, ΓαβριηΜδης, 1995 ΜΕΛΕΤΕΣ Διάγραμμα ιστορίας της νεοεήΛηνικής λογοτεχνίας, ιδ.εκδ., 1966

Τοπανηγύρη'ΑηΣυμιού, Λαογραφία, Ζυγός, 1972 Περιπετειώδες, κοινωνικό και μαύρο νεοελληνικό αφήφημα 1850-1950,2τόμοι, Σίσυφος, 1981

Τι απεχθάνεστε περισσότερο; Έ να από αυτά που πιο πολύ σιχαίνομαι είναι η α­ μνησία και μάλιστα παλιών συντρόφων και φ ί­ λων.

ΔΙΑΣΚΕΥΕΣ Πιτιγκρϋΐι, Παρθένος18καρατίων, Κάκτος, 1983 Πιτιγκρίήι, Κοκαΐνη, κάκτος, 1983

Δ εν είναι βασανιστικό να έχεις πιστέψει στην Επανάσταση και να είσαι από την πλευρά των χαμένων;

ΑΛΛΑΕΡΓΑ Στέρης. το τραγικό παραμύθι της ζωήςκαι του έργου ενόςπρωτοπόρου, Πανόραμα, 1982 Ε. Λεμπέσπ, Η τεράστια κοινωνική σημασία των βΆακώνστοσύγχρονοβίο, μελέτη. Μεταγλώτισση και ένα

Οδυνηρό θά ’λεγα εγώ, φαρμακερό τ ο πλήγμα, αλλά από εκείνους που τη ν προδίδουν. Ό ποιος πραγματικά είναι με τη ν Επανάσταση, είναι με τη ζωή και δεν είναι ποτέ χαμένος.

κείμενα απότον 0. Γκ., 1990

ΑΑ Παπαδιαμάντη, Αθηναϊκά διηγήματα, επιλογή και ένα κείμενό του Ο.Γκ., 1990

Η κομματική Αρισ τερά έκανε ζημιά στη λογοτε­ χνία; Αδίκησε κάποιους ικανούς, ανέδειξε κά­ ποιους ατάλαντους, που ήταν, όμως, «σημαίες» του κόμματος; Οι λεγόμενοι αρ ισ τερ ο ί διανοούμενοι τη ς πα­ λ ιά ς εποχής σ την π λειονότητά το υ ς ήτα ν δ εξιο ί και η στάση μου, η συμπεριφ ορά μου στο χώρο, γ ια το υ ς σημερινούς μπορεί να θεω ρηθεί απί­ θανη, ασύλληπτη. Έχω πουλήσει τ η ν «Επιθεώ­ ρηση Τέχνης» στη μετα μεσ ονύχτια Ομόνοια, με το ν κίνδυνο τω ν γκλομπ, αλλά το περιοδικό το θεω ρούσα καθυσ τερημένο κι ελάχιστα ή καθό­ λου α ριστερό. Ο ύτε δια νοήθηκα ποτέ να συνερ­ γαστώ μ’ α υτό τ ο άθλιο γ ια πολλά έντυπο. Τ εύ ­ χος με τεύ χο ς σ υ νεντεύ ξεις με το υ ς «αριστε-

C.B. JEAN, Γραφή, ημνήμητωνανθρώηων, μετάφραση και ελληνικά ντοκουμέντα 0. Γκ., Δεληθανάσης, 1992 Το βιβθίο όλων των ημερών, ανθολογίά για μεγάθα παιδιά, Δεληθανάσης, 1992 ΣΕΝΑΡΙΑ ΒΛάχικοςγάμος. Ντοκυμαντέρ, 1965 Αγάπη που δεν σβήνει ο χρόνος Μεγάλου μήκους, 1966 Τϊκιανγεννήθηκαφτωχός. Μεγάλου μήκους, 1967 ΕναΣάββατοβράδυ, μιαΚυριακήπρωί Ντοκυμαντέρ, 1988 Τοπατάρι τουΛουμίδη. Ντοκουμέντομιαςώρας, 1989

Συνέντευξη

ρούς» Π έτρο Χάρη και Πλωρίτη, είκο σι π οιήμα­ τα τ ο υ Ρίτσου, είκο σι ποιήματα τ ου Βρεττάκου και άλλες α θλιότητες. Ανήκετε στην Αριστερά; Για τ α αιτήματα που εδήλωνε αυτή η παράταξη βρέθηκα στο πεζοδρόμιο, από τ ο 1954 και για δεκαπέντε χρόνια. Ανήκα σε μια ολιγομελή ομά­ δα διανοουμένων π έραν του κόμματος τη ς ΕΔΑ και του ΚΚΕ. Μια εποχή σκοτεινή, σκληρή. Θυμά­ μαι, ότι εκείνα τ α χρόνια με κάποιους άλλους, ι­ δρύαμε τοπικούς συλλόγους, φ οιτητικά σωμα­ τεία και καταργώντας το υ ς διορισμένους, είχαμε και την ευθύνη τ η ς καθοδήγησης των δια δηλώ­ σεων, που, συχνά, είχανε δ εκάδες και ε κατοντά­ δ ες τραυματίες, κάποτε και νεκρούς. Η ΕΔΑ και εντέλει το ΚΚΕ περιελάμβανε τό τ ε αγω νισ τές και χαφ ιέδες, μισούς μισούς. Α ριστεροί υπάρχουν και σήμερα, ένας απ’ αυτούς κι εγώ. Η κομματική Αριστερά του τ ό τε και του σήμερα και άλλα πολ­ λά έχουν τελειώ σ ει το 1965. Τι Θα ψηφίζατε σήμερα; Ο,τι ψηφίζω μετά το 1963: αποχή, άκυρο κ.λπ. Μ ετά τ ο τ έλο ς τη ς Χούντας, αν και πιστεύω, ότι η Χούντα δεν τελείω σ ε ποτέ, και τώ ρα υπάρχει, με συνάντησαν φίλοι και σύντροφοι του παλιού και­ ρού και από τ α τρ ία κόμματα τη ς λεγάμενης Αρι­ στερός, προτείνοντάς μου πόστο σ ’ αυτά και μι­ σθό, χρησιμοποιώντας όλοι το ίδιο λεξιλόγιο. Οριστικά, μετά από αυτή την εμπειρία και έως σήμερα, παραμένω ανένταχτος και αηδιασμέ­ νος. Μ ετά την πτώση της δικτατορίας, βρεθήκατε ε ­ κτός του Τύπου. Η «έξοδός» σας έγινε εθ ε­ λουσίως; Έ γινε αναγκαστικά. Αιτία τ ο κλίμα, χουντικό στο βάθος, που επικρατούσε στο επάγγελμα κατά το τ έλ ο ς του 1974, αλλά και αργότερα. Αφορμή η φαρμακερή εμπειρία μου στην ΕΡΤ. Ολόκληρη σχεδόν η στελέχωσή τ η ς η χουντική αντιπαρατάχτηκε σε μένα, τον... κομμουνιστή, που πλήρωσα για λογαριασμό του Λαμπρία, υπουργού Τύπου που κοιμόταν δίπλα στον Καραμανλή και γενικώ ς κοιμόταν... Έπρεπε να δια τηρήσω το ν εαυτό μου, την πνευματική μου ακερα ιότητα περισσό­ τερ ο, λιγότερο τ ην ιδεολογική... Τα χρόνια περ­ νούσαν, έπρεπε να επιβιώσω. Άλλωστε ποτέ, έ ­ ως σήμερα, κανείς δεν με φώναξε να δουλέψω σε εφ ημερίδα ή στη ραδιοτηλεόραση, ούτε από αυτούς που μου οφ είλουν πολλά... Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα στέκεται στα πόδια

της;

Συνέντευξη

Μ ακάρι να σταθεί. Αυτή τη στιγμή η Ε λλάδα είναι στραβή, κουφή και άλαλη, όσο ποτέ από τό τε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Στις κυβερνήσεις, α ­ πό το ν καιρό του 1821 πλειοψηφούν ο ι κλέφτες, οι αλλόφιλοι, οι ανεπάγγελτοι, οι παπατζήδες... Και στη βάση του, ας το πω αφού δεν το λέ ει κα­ νείς, ο ελληνικός λαός είναι κακομοίρης, μαζοχιστής, βολεψίας, όσα πάνε κι όσα έρθουν... Το ψεύδος τη ς πολιτικής ισοζυγίζεται με τ ο ψεύδος τη ς ζωής των νεοελλήνων, με τ η δυστυχία τους. Η εθνική μνήμη είναι ανύπαρκτη. Χωρίς αυτή δεν υπάρχει ού τε παρελθόν σ’ ένα έθνος, ούτε μέλ­ λον ορατό... Τρεις φ ορ ές στον αιώνα οι δοτοί, οι διορισμένοι εφ εύραν τρ ε ις τάπες: τη Μεγάλη Ιδέα, την Ελληνικότητα, την Ορθοδοξία... Δ ύο αι­ ώνες μετά τ ο Φ εραίο και το ν Καραϊσκάκη είμα­ στε ο λαός των: «Η Π αναγία δάκρυσε» (στην ει­ κόνα...) «Δεν βαριέσαι», «Μην τ ο λες, δεν κάνει», «Αρκετά πείνασα»... Αυτή τη στιγμή ολόκληρο σκυλολόι ασχολείται αποκλειστικώς με τ ο φ α ί του: τ α κόμματα (όλα σταλινικά) και τ α παρακόμματα, τις εκλογές. Οι 300 τη ς Βουλής, εξόν 5-10 εξαιρέσεις, και οι 300 παρακοιμώμενοι αυτών, αυ τοί οι αγράμμα­ τοι, αλλά οργανω μένοι και κουτοπόνηροι. Και οι άλλοι αγράμματοι και κουτοπόνηροι εκπομπείς και αναλυτές τη ς Τιβί... Ας μην τ ο ξεχνάμε: πάει καιρός που η τηλεόραση αποφασίζει γ ια τ α πε­ ρισσότερα. Από τη ν άλλη μεριά το ραδιόφωνο σωπαίνει με τ α τραγο υ δάκια τ ο υ ... Και ο γραπτός Τύπος, ορισμένος τουλάχιστον, πάει να κάνει κά­ τι, ν ’ αρθρώσει κάποιο λόγο ανθρώπινο, όχι ξύλι­ νο, αλλά ροκανίζεται από τ α κουπόνια και τη ν α­ δυναμία του να υπερασπιστεί τ η ν κοινωνία του μεταθεάματος... Αυτή τ η στιγμή στη χώρα περισσεύουν οι υπουργοί και οι παρα-υπουργοί, οι διο ικητές, οι δεσποτάδες, οι νομάρχες, οι στρατηγοί... Οι δ ή­ μοι με 300 κατοίκους. Εννιά μήνες το χρόνο η χώ­ ρα νεκρώνεται. Το σκουπίδι και ο ρύπος θριαμ­ βεύουν. Αυτόματοι τηλεφ ω νητές, κινητά τη λ έ ­ φωνα, βλαχιά και μαλακία... Η εξουσία έχει και­ νούριο πρόσωπο... Σ’ ένα τέτο ιο κόσμο ποιος μπορεί να είναι ο ρ όλος του σ υγγραφέα; Ο ίδιος, ο πανάρχαιος του ανατροπέα. Αν δεν είναι αντιεξουσιαστικός ο καλλιτέχνης και ο συγγραφέας, ο δημιουργός, ποιος είναι; Ο παπάς και ο μπακά­ λης; Η μοίρα του κόσμου παραμένει τραγική, τραγική και του συγγραφέα... Αλλά ας ο νειρευό­ μαστε, ας πολεμάμε γ ια ένα κόσμο καλύτερο, ό­ σοι μπορούμε. Δ ε βλάφτει!

□

Αντοβιογραχρικά στοιχεία τον Θωμά Γκόρηα Γεννήθηκα στο Μεσολόγγι το 1935, επίσημη χρονιά του ελληνικού σουρεαλισμού. Η πιο έντονη παιδική μου μνήμη είναι από την κήρυξη του πολέμου του 1940. Τα μαθήματα του δημοτικού τα άκουσα μέσα σε μια εκκλησία, σε μια αποθήκη κρασιών, στο πίσω μιας καρβουναποθήκης, λόγω επιτάξεως των σχολείων και σε μια αίθουσα όπου οι μισοί μαθητές άκουγαν όρθιοι και σταυροπόδι λόγω ελλείψ εως θρανίων. Από το 1945 έως το 1950 έπαιξα Καραγκιόζη με δικές μου φιγούρες, κατασκεύαζα και πούλαγα από τενεκέ και σύρμα αυτοκινητάκια, χαρταετούς, μύλους, σερβιτσάλια. Το καλοκαίρι του 1951 μαζί μ' άλλους δυο συμμαθητές κατασκεύαζα φιλολογικό περιοδικό και λειτούργησα πρωτόγονο κινηματογράφο - μια ώ­ ρα και προβολή και με εισιτήριο... το προηγούμενο καλοκαίρι έγραψα τους πρώτους μου συνειδητούς στίχους, χωρίς ρίμες... Το πρώτο μου λογοτεχνικό ξεσκόλισμα το οφείλω, στα 1951-52, στους ιδιοφυείς εικοσάρηδες Γιώργο Κοτσίρα και Γιώργο Φραγκόπουλο και στα περιοδικά και βιβλία που διέσωζα από τη φωτιά ενός φούρνου και τις ρέγγες ενός μπακάλικου, την ίδια εποχή ο φιλόλογος Μαρίνος Αβούρης και τα περιοδικά «Νέα Εστία», «Ελληνική Δημιουργία» και «Νέα Ελληνικά» έκαναν τα υπόλοιπα. Το 1952 άνοι­ ξε ο φάκελός μου στην Ασφάλεια με πρώτες εγγραφές την ηγετική μου συμμετοχή σε μαθητική διαδή­ λωση υπέρ της ενώσεως της Ελλάδας με την Κύπρο, τη μη συμμετοχή μου στον ομαδικό εκκλησιασμό, την ασέβειά μου κατά την ώρα της ομαδικής προσευχής, την ανάγνωση κομμουνιστικών εφημερίδων («Νεολόγος Πατρών», «Βήμα». «Ελευθερία» κ.ά.) την ανάγνωση κομμουνιστικών βιβλίων (Μπαλζάκ, Ντοστσγιέφσκι, Γκόρκι κ.ά.) το πέρασμά μου από καφενεία στα άκρα της πόλεως... Στο παράρτημα Ασφαλεί­ ας είχαν καταθέσει βρομεροί άνθρωποι όπως ο γυμνασιάρχης αι οι περισσότεροι καθηγητές μου και δυστυχισμένοι άνθρωποι όπως 3-4 συμμαθητές και φίλοι μου μέλη αριστερών οικογενειών... Το 1953 στο απολυτήριό μου, με άριστα το 20, στη γυμναστική (μέλος των ομάδων βόλεϊ και μπάσκετ και πρωτα­ θλητής στους περιφερειακούς μαθητικούς αγώνες στην ελληνική δισκοβολία με κατάρριψη του πανελ­ λήνιου ρεκόρ) είχα 10, στα Νέα Ελληνικά (με 2-3 κόλλες αναφοράς στην έκθεση) 11 και στα Αρχαία Ελληνικά (διάβαζα από το πρωτότυπο, χωρίς μεταφραστικό βοήθημα, έως και Θουκυδίδη) 11... Δούλεψα για το μεροκάματο πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1953 σε δημόσια έργα. Την ίδια χρονιά και την επόμε­ νη απορρίφτηκα στις Εξετάσεις Νομικής λόγω του φακέλου. Το 1954 ήρθα πρώτος στις εξετάσεις της Παντείου, πήγα σε δυο τρία μαθήματα κι από τότε δεν έχω περάσει ούτε απ' έξω. Δεν επρόκειτο περί σχολής, αλλά περί σταύλου. 500-600 φοιτητές σε μια αίθουσα που βρόμαγε κάτουρο, ποδαρίλα και βομ­ βαρδιζόταν από χιλιάδες στραγάλια και σαΐτες... Ήδη δούλευα μεταφορέας τενεκέδων γεμάτων λάδια και λίπη σ' ένα εργοστάσιο. Από το 1955 ώς σήμερα δούλεψα λογιστής, τοιχοτρίφτης, επιμελητής εκδό­ σεων, μπογιατζής, οικοδόμος, παλαιοβιβλιοπώλης («Το Φιλικό», Ηφαίστου, μαζί με τον Τορνέ), συντά­ κτης στον Ημερήσιο τύπο («Ανεξάρτητος Τύπος», «Μεσημβρινή», «Εξπρές», «Νέα Πολιτεία»), βιβλιοπώ­ λης, εκδότης. Ανάμεσα στο 1955 έως και 1967 σε ομάδες που πρωτοστάτησαν για μια πρωτοπορία στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στα εικαστικά και για την υπεράσπιση του λαϊκού τραγουδιού. Υπήρξα α­ πό τους εμπνευστές της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών, το 1961, και στα 1965-1970 δίδαξα ι­ στορία λογοτεχνίας και αγωγή του λόγου σε θεατρική σχολή. Από το 1954 έως το 1965 στην αδιόριστη καθοδήγηση του νεολαιίστικου κινήματος - ούτε η εδ α ούτε το ΚΚΕ κατάφεραν να με γράψουν στα κατάστιχά τους. Κατά τα άλλα, στα 1955-1959 ένας της ηγετικής ο­ μάδας του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου Νέων (ανανεωτικής τροτσκιστικής οργάνωσης με μεγάλη επιρροή στα εργατικά σωματεία της Αθήνας) και στα 1964 στο πειθαρχικό συμβούλιο των Λαμπράκηδων λίγο πριν τους κλείσει, δίκην Ασφάλειας, το ΚΚΕ. Ακόμα υπήρξα συντάκτης ή αρχισυντάκτης στα περιοδικά «Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο», «Ρουμελιώτικη Βίγλα», «Ο Λογοτέχνης», «Η Τέχνη στην Αθήνα». «Η Καλλιτεχνική», «Μουσικά Θέματα» και σύμβουλος Εκδόσεως της «Ποιητικής Αντιανθολογίας». Το 1979 εκπροσώπησα την Ελλάδα στο Πρώτο Διεθνές Φε­ στιβάλ Ποίησης Μπητ στην Όστια της Ρώμης. Εργασίες μου πολύχρονης έρευνας για το Μεσολόγγι, την Αθήνα, το λαϊκό τραγούδι, τον καραγκιόζη και την πρωτοπορία του 1920 παραμένουν στα συρτάρια μου. Από το 1975 έως το 1980 έζησα στο Παρίσι και από δω και τέσσερα χρόνια μοιράζω τον καιρό μου α­ νάμεσα στην Αθήνα και στην Αίγινα.

Συνέντευξη

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΑΩΝ Του Πανεπιστημίου του Τέξας κ ί του Βρετανικού Μουσείου, με εικόνες * ι χάρτες

τις σελίδες των οκτώ τόμων δα συνα­ ντήσουμε τους μύδους που επί αιώνες συγκίνησαν την ανδρώπινη φαντασία, ακόμα κι όταν οι δρησκείες που στηρίζονταν σε αυ­ τούς τους μύδους είχαν πια παραμεριστεί: τον Κατακλυσμό των Μεσοποτάμιων, τους ζωόμορ­ φους αιγυπηακούς δεούς, τον Ώρο, τον Όσιρη, την Ίσιδα, τον Δία, την Αδηνά και τους άλ­ λους, γνωστούς και λιγότερο γνωστούς μας δεούς του Ολύμπουκαι τους ρωμαϊκούς δρύλους για τον Αινεία, τονΡωμύλοκαι τονΡώμο καβώς και τη Λουκρητία, αλλά και τους μυδικούς ήρωες των Κελτών, τον Όντιν και τον Θωρ, μαζί με τις μορφές των βορείων λαών, τους αιμοδιψείς δεούς των Αζτέκων και των Μάγια και τον τόσο ανδρώπινο Αχούρα Μάζδα των Περσών με τον προφήτη του Ζωροάστρη.

Γ

ΡΩΜΑΙΩΝ

Στόχος της σειράς αυτής είναι να δώσει την ιστορική πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τους μύδους, τεκμηριωμένη από τα αρ­ χαιολογικά και φιλολογικά ευρήματα του κάδε λαού και τοποδετημένη με αυτό τον τρόπο στα πλαίσια του αντίστοιχου πολιτισμού. Επειδή η μυδολογία των αρχαίων λαών αποτελεί συγ­ χρόνως και μια πηγή καλλιτεχνικής δημιουρ­ γίας, οι τόμοι αυτοί συνοδεύονται από μια πλούσια εικονογράφηση η οποία συνοδεύει τον αναγνώστη στην εξερεύνηση της δημιουρ­ γικής φαντασίας του κάδε λαού.

ΑΖΤΕΚΩΝ & ΜΑΓΙΑ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν • Οι μύθοι των Ελλήνων • Οι μύθοι των Αιγυπτίων • Οι μύθοι των Ρωμαίων • Οι μύθοι των Περσών • Οι μύθοι της Μεσοποταμίας • Οι μύθοι των Αζτέκων και των Μάγια • Οι μύθοι των Βορείων • Οι μύθοι των Κελτών ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π Α Π Α Δ Η Μ Α : Ιπποκράτους 8 Αθήνα, τηλ.: 36.27.318

εκδόσεις Π Ο Λ Ι Σ κυκλοφορούν ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΜΠΡΕΝΤΟΝ

Εκδόσεις του Μεσονυκτίου

ΚΑΙ

αστυνομικά - επιστημονική φ αντασία

ΝΤΕΗΒΙΝΤ ΧΕΑΡ

Τ ζέ η μ ς Κ ράμλεϋ ΠΡΑΒΝΤΑ

Μ ΙΑ Κ Ω Μ Ω ΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ Τ ΥΠ Ο

Το τελευταίο φιλί ή

ιστορίαμ’έναμπουλντόγκπουέπινε μπίρα

πρόλογος - απόδοση:

μετάφραση - επίμετρο:

Μάριος Πλωρίτης

Ανδρέας Αποστολίδης

Όπως γράφει ο Μ άριος Πλωρίτης παρουσιάζοντας το έργο βλέπουμε “την εξαγορά εφημερίδων από νεόπλουτους επιχειρηματίες άσχετους με τη δημοσιογραφία, άσχετους με κάθε συναίσθηση πολιτικής κα ι κοινωνικής εύθυνη ς... α λλά σχετικότατους με συμφέροντα, “σπεκουλαρίσματα”, “κομπίνες” “εκβιασμούς”... Σ’ αυτά οι νεόκοποι Τυπο-τύραννοι υποτάσσουν την πληροφόρηση, την ενημέρωση, την •ψυχαγωγία και, φ υσικά, τους δημοσιογράφους, που γίνονται τα πρώτα τους θύματα και οι αναγκαίοι συνεργοί τους”

“ Η π λοκή τ ω ν μ υ θ ισ το ρ η μ ά τω ν το υ Κ ρ ά μ λεϋ ε ίν α ι π υκνή, δ ύ σ κ ο λ η σα ν ε κ είν η τ ο υ Τ σ ά ν τ λ ε ρ ' λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί μό νον σ α ν π ρ όσ χ ημ α γ ια ν α α ν α π τυ χ θ εί μ ια υπ ερ ή φ α ν η κ α ι α δ ιά λ λ α κ τη η θ ικ ή, μια η θ ικ ή α ν τίσ τρ ο φ η , όπ ου η τ ιμ ή κ α ι η α ρ ε τ ή β ρ ίσ κ ετ α ι π ά ν το τε μ ε τ η μ ε ρ ιά εκ είν ω ν π ου π ο τέ δ εν τ ις δ ιε κ δ ικ ο ύ ν γ ια τ ί ε ίν α ι π ολύ π ε ρ ή φ α ν ο ι γ ια ν α σ κ ε φ το ύ ν ν α δ ιε κ δ ικ ή σ ο υ ν τ η ν α λ ή θ ε ια ” Patrick Raynal, le M onde.

εκδόσεις Π Ο Λ ΙΣ · Ο Μ Η Ρ Ο Υ 32 · 106 72 ΑΘ Η ΝΑ - ΤΗΛ. 3643382 - FA X 3636501

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Η β άσ ανος τη ς μνήμης Στο πρώτο του λογο τεχνικό βήμα ο Γιώ ργος Αδαμίδης συγκέντρω σε, σε έ ­ ναν προσεγμένο αισθητικά τόμο, δεκ α έ­ ξι διηγήματα. Το κέντρ ο που έλκ ει α υτό τ ο βιβλίο είναι η ερω τική σ τέρηση. Α κριβέσ τερα: η ομο­ φ υλόφ ιλη ερω τική στέρηση - λανθάνουσα ή ρ ητή. Ο αφ η γητής και οι πρωτοπρόσωπες περσόνες του , κατά κανόνα, δ ια ψ εύδ ονται ερω τικά. Ο π εζογράφ ος ού τε α γ ιο γ ρ α φ εί ο ύ τε ε ­ λεεινο λο γεί τ α πάθη τω ν ηρώων του. Επίσης, απ οφ εύγει να γ ενικο λογή σ ει ή να κατα γγείλει τ ις γενεσ ιο υ ργό ς α ιτίες το υ ε γκλεισμ ού του ς, ο οποίος από ερω ­ τικ ό ς βαθμιαία γίνετα ι κοινω νικός και εντέλε ι ανθρω πολογικός και υπαρξια κός. Η βάσανος τ η ς μνήνης και η λ ιτό ­ τ η τα τ η ς έκφ ρασ ης ΓΙΩΡΓΟΣΑΔΑΜΙΔΗΣ είνα ι τ α μέσα του. Βολή εγγύς φιλιών τμημάτων Ο π ροσ εκτικός α­ Αθήνα, Εντευκτήριο, 1995 Σελ. 92. Δρχ. 1.500 ναγνώ στης θα πα­ ρ ατη ρή σ ει ένα α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ικ ό νήμα να ξετυ λ ίγ ετα ι γύρω από τ ο πρό­ σωπο που ομιλεί. Μ. Φάις

Μόλις Κυκλοφόρησαν

Ε ν τε λ ώ ς φ ρ ο ϋ δ ικ ό Έ νας άντρα ς που βασ ανίζεται από τρ ο μ ερ έ ς αμφ ι­ θυμίες και νευρώ ­ σεις αποφασίζει να κάνει ψυχανάλυση. Π αρακολουθούμε τ ις συναντήσ εις με το ν ψυχαναλυτή του, όπου αφ ήνει τους ελ εύ θ ερ ου ς σ υνειρμούς το υ να ξεδιπλωθούν και ν ’ αποκαλύψουν μια σ ειρά από παραδοξό τη τες και α ντιφ ά­ σεις. Σύνδρομα έλ ­ ξης - απώθησης τα υ τίσ εις, προβο­ λές, εξιδ ανικεύ σ εις και απο-εξιδανικεύσεις παραπέμπουν σ ’ έναν άσ τατο ψυχισμό και σε μια μπερδε­ μένη ιδιοσυγκρασία. Ο Η λίας Γκρης με γνώση και μεράκι συνθέτει ένα δ ιεισ δ υτικό ψ υχογράφημα, όπου κυριαρχούν οι ενδοσκοπήσεις και οι λ επ τές αποχρώσεις. Ο συ γγρ αφ έα ς γνω ρίζει καλά τ α μονοπάτια τ η ς φ ρο ϋ δι­ κής οδού και με συνέπεια ακο λου θεί τ ις α ρ χές τ η ς ψυχαναλυτικής μεθόδου. Η «Αρσενική Έ ρημος» είνα ι μια σημαντική

κατάθεση, δουλεμένη εξαντλητικά και με θαυμαστή μαστοριά. Ν. Κώτσιου

ρουσας αφηγηματικής πρότασης, Τ. Δημητρούλια Μ ο ιρ α ία α υ τα π ά τη

Έ ν α π ο λ ύ τρ ο π ο μ υ θ ισ τό ρ η μ α Το Λάμδα είναι ένα έργο πολύτροπο, σαν το συγγραφέα του. Ένα μυθιστόρημα-φόρος τιμής στην ίδια τη γραφή, την ιστορία της οποίας περιέρχεται μέσα α­ πό τη δήλωση και τις υποδηλώσεις των λέξεων και ταυτόχρονα ένα κλασικότροπο κείμενο, με αρχή, μέση και τέλος, πλοκή και χαρακτήρες, που παρακο­ λουθεί τη διαδρομή των προσώπων μέ­ χρι το τέλος που τους επιφυλάσσει η μοίρα και οι προσωπικές τους επιλογές. Την ώρα που ο Νικηφόρος Θαλασσηνός, ο ήρωας του μυθιστορήματος, βαδίζει προς την αυτογνωσία και τον έρωτα, στο επίκεντρο μιας πλοκής βασισμένης στο θέμα του σωσία, οι λέξεις, με σάρκα και οστά, χαράσσουν τις δικές τους διακρι­ τικές αλλά σταθερές διαδρομές στη συλλογική μνήμη - αλλά και στο συλλο­ γικό ασυνείδητο. Τα ονόματα λει­ τουργούν παρα­ πλανητικά ως υπο­ μνήσεις, εφόσον η διακειμενικότητα ε­ ντοπίζεται μάλλον στην ίδια την καρ­ διά του κειμένου παρά σε εξωτερικά στοιχεία, η μελέτη τους όμως πα­ ρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον - ακό­ μα και σε επίπεδο συνηχήσεων και παρηχήσεων. Μυθι­ στόρημα στο οποίο η ποίηση ακροβατεί στους φθόγγους και στις ρίζες των λέξεων, το Λάμδα, γράμμα ομηρικό και πλατωνικό, προσκαλεί τον αναγνώ­ στη να γευτεί την ηδονή της αποκρυπτο­ γράφησης των προθέσεών του μέσα α­ πό την ανάπτυξη μιας άκρως ενδιαφέ-

Ένας βορειο-ηπειρώτης, ο Πέτρος, καταφεύγει με την οικογένειά του στην Ελλάδα με την ελπί------------------------ δα και τη μοιραία αυταπάτη πως όλα θα κυλήσουν ομαλά και πως εδώ θα βρει τον επίγειο παράδεισο. Οι απώλειες εί­ ναι, όμως, δυσανάλογα μεγάλες: κατά τη φυγή, πεθαίνει το μικρότερο από τα τρία παιδιά του και χάνεται η γυναίκα του. Όσο για τη μητέρα-πατρίδα, δεν του επιφυλλάσσει παρά μόνο δυσάρε­ στες και ανυπόφορες εκπλήξεις. Έτσι ο άτυχος Πέτρος αποφασίζει να επιστρέ­ φει στην Αλβανία. Καλογραμμένη και ισορροπημένη, η «Ουδέτερη ζώνη» είναι σχεδιασμένη με γνώση και χάρη. Ο Μάνθος Σκαργιώτης περιγράφει με σπάνια δύναμη και έντα­ ση, πλουτίζει το λόγο του με ποιητικούς απόηχους και γνωρίζει καλά την τέχνη της απολαυστικής αφήγησης. Η «ουδέ­ τερη ζώνη» ξετυλίγεται αβίαστα, οι χα­ ρακτήρες αναπτύσσονται βαθμιαία κι ε­ ξελικτικά, οι καταστάσεις ξεδιπλώνονται γλαφυρά. Πέρα, μάλιστα, από την αναντίρρητη λογοτεχνικότητά τους, το μυθιστόρημα αυτό θέτει το πρόβλημα των λαθρομετα­ ναστών στις σωστές του διαστάσεις. Ν. Κώτσιου

ΜΑΝΘΟΣ ΣΚΑΡΓΙΩΤΗΣ Ουδέτερη ζώνη Αθήνα, Κέδρος, 1995 Σελ.194. Δρχ. 2.500

Σ τ ο ύ ψ ο ς τ ο υ κ α ρ το ύ ν Συνεχίζοντας το στίγμα γραφής που έ­ δωσε με το πρώτο του βιβλίο, το πολυδιαβασμένο «Σοφό παιδί», ο Χρήστος Χωμενίδης επανέρχεται με το δεύτερο μυθιστόρημα σε ένα είδος φανταστικής αφήγησης καλά, ωστόσο, ριζωμένης πά­ νω στο αληθοφανές. Αφορμή η στρατιω­ τική θητεία του νεοσύλλεκτου ήρωά του και ο επεισοδιακός διοικητής που ετοι­ μάζει την υλοποίηση του μυστικού του ε­ θνικιστικού οράματος: μια πολεμική α-

ΜόλίζΚυύψρηοαν

πόβαση στην X. Α. ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ Τουρκία. Πρόσωπα To Ύψος των Περιστάσεων που ανάγονται σε Μυθιστόρημα Αθήνα, Εστία, 1995 χαρακτήρες κόμικ Σελ. 325. Δρχ. 3.300 καθώς κινούνται κάτω από τον διαστρεβλωτικό κα­ θρέφτη μιας γρα­ φής χλευαστικής και ανατρεπτικής συμβόλων, στερεο­ τύπων και στάσεων κοινωνικών. Το ρε­ αλιστικό εξελίσσε­ ται σε εξωφρενικό, η σοβαροφάνεια του αστείου σε τραγωδία ιλαρή. Ο Χ.Χ. γνωρίζει καλά την τέχνη της δια­ σκέδασης και είναι μάλλον αυτός ο πρώ­ τος ο διασκεδάζει. Δ. Τσατσούλης

Φ α ν τα σ τικ ή σ υλλο γή Παρεξηγημένη και Ελληνικά διηγήματα π α ρ α μ ε λ η μ έν η επιστημονικής φαντασίας στην Ελλάδα, η επιΕπιμέλεια: Μάκης Πανώριος στημονικη φανταΑθήνα, Αίολος, 1995 σία εντάσσεται Σελ. 208. Δρχ. 2.600 συνήθως στην πα- ------------------------------------ραλογοτεχνία. Την παρεξήγηση αναλαμβάνει να άρει ο πο­ λύ καλός γνώστης του είδους, Μάκης Πανώριος, καλώντας δώδεκα γνωστούς και καταξιωμένους συγγραφείς να γρά­ ψουν ο καθένας κι από ένα διήγημα επι­ στημονικής φαντασίας. Η ποικιλία θεμά­ των και ύφους δίνει στην πρωτότυπη αυτή συλλογή έναν ξεχωριστό τόνο. Οι λογοτέχνες που συνεργάστηκαν και που συμμετέχουν στον τόμο είναι οι εξής: Ρένος Αποστολίδης, Αλέξανδρος Σχινάς, Τάσος Ρούσσος, Μάκης Πανώριος, Δημήτρης Νόλλας, Δημήτρης Καλοκύρης, Δημοσθένης Κούρτοβικ, Θεόδω­ ρος Γρηγοριάδης, Άρης Σφακιανάκης, Φαίδων Ταμβακάκης, Κωνσταντίνος Ρωμοσιός και Κυριάκος Αθανασιάδης. Ν. Κώτσιου

ΜόλίζΚνχΙοφόρηοαν

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Δ ε σ μ ο ί ζω ή ς Ο 44χρονος Βάσκος συγγραφέας Μ.Α., με αυτό του το μυθιστόρημα - εξομολό­ γηση «Ένας άνθρωπος μόνος», επιβε­ βαιώνει τη δύναμη της τέχνης που ήδη είχαμε γευτεί με το προηγούμενο σημα­ ντικό επίσης έργο του το «ΟΜΠΑΜΠΑΚΟΑΚ». Μετά το θάνατο του Φράνκο αμνηστεύο­ νται όλοι οι παλιοί αγωνιστές μεταξύ των οποίων και ο Κάρλος, πρώην μαχητής των Βάσκων. Ο Κάρλος αφήνεται στο ρυθμό μιας «κανονικότητας» που τον βοηθά να ξεπεράσει τη χίμαιρα της επα­ νάστασης και ένα παρελθόν δύσκολο, με 10 χρόνια φυλακής. Χρόνια μοναξιάς που συνήθιζε να συνο­ μιλεί με φωνές που διαπερνούσαν το μυαλό του και δεν έπαψαν ποτέ να τον συντροφεύουν. Κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ μοιράζε­ ται μαζί με στενούς του φίλους-συντρόφους τη διεύθυνση ενός ξενοδοχείου που φιλοξενεί την ποδοσφαιρική ομάδα της Πολωνίας και πλήθος δημοσιογρά­ φων και αστυνομικών. Μια νέα βομβιστική ενέργεια αναστατώ­ νει την πολιτική ζωή της χώρας αλλά και την προσωπική ζωή του Κάρλος. Αισθήματα ενοχής, προδοσίας, φόβου αλλά και δεσμών ζωής τον αναγκάζουν να κρύψει τους παλιούς του συντρό­ φους και εκτελεστές της πρόσφατης βομβιστικής ενέργειας, πράξη που θα τον οδηγήσει σε διάσταση με τους φί­ λους του. Ήρωας του βιβλίου η τραγική πραγματικότητα της βασκικής γενιάς του συγγραφέα αλλά και η μεγάλη αλή­ θεια της μοναξιάς του ανθρώπου και της αναζήτησης μέσα από δρόμους μοναχι­ κούς με συντροφιά τις επιστολές μιας μεγάλης μορφής της επανάστασης, της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Το «Ένας άνθρω___________________ πος μόνος» είναι έΜΠΕΡΝΑΡΝΤΟΑΤΣΑΓΑ Ένας άνθρωπος μόνος Μτφρ.: Στρ. Ιωαννίδης

‘K X S S S 5 ___________________

VO μοντέρνο μυθίστορημα αριστοτεχνικά γραμμένο, που θίγε, το πρόβλήμα της πολιτι-

κής πρακτικής των Βάσκων και των «αντιφρονούντων», καλομεταφρασμένο α­ πό τον Στρ. Ιωαννίδη. Θα σας γοητεύσει. Β. Σπάθή

Ζ ο φ ερ ό μέλλον Η «βαρόνη της βρετανικής αστυνομικής λογοτεχνίας» - όπως τη χαρακτηρίζουν στην πατρίδα της - αποκόμισε, πριν α­ σχοληθεί με το γράψιμο, πλούσιο θεμα­ τικό υλικό εργαζόμενη σε μια σειρά διοι­ κητικών θέσεων με εποπτεία την Αστυνομία, το τμήμα Διενέργειας Αυτο­ ψιών και Ποινικού Δικαίου. Εδώ η 75χρονη συγγραφέας τοποθετεί τη δράση της στο έτος 2021. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει την επιστημονική φαντασία με την ατμό­ σφαιρα του θρίλερ. Ξεκινώντας από ένα πραγματικό γεγονός, τη μάστιγα της σύγχρονης Αγγλίας, τη στειρότητα, η Π.Ν. Τζέιμς προβάλλει στο μέλλον μια ζοφερή εικόνα της πατρίδας της. Στη χρονιά του Π. Ν: ΤΖΕΪΜΣ Τζούλιαν Ωμέγα οι ηλικιωμέ­ Μτφρ.: Σώτη Τριαντάφυλλου νοι οδηγούνται Αθήνα, Πατάκης, 1995 στην απόγνωση και Σελ. 362. Δρχ. 3.500 στην αυτοκτονία, ε- ------------------------νώ η τελευταία γε­ νιά των νέων είναι βίαιη και απάνθρωπη. Μ. Φάις

ΠΟΙΗΣΗ Δ ιά χ υ τη θ λ ίψ η Ποιήματα σε τόνους ελάσσονες. Η ερω­ τική μνήμη, ο χρόνος που φεύγει ανεπι­ στρεπτί αφήνοντας πίσω του συντρίμ­ μια, η χαμένη αθωότητα της παιδικής η­ λικίας. Λεπτή μελαγχολία και θλίψη δια­ ποτίζουν τις ελεγείεςτου Τάκη Καρβέλη. Στον κύκλο ποιημάτων της Ρεζεντά (ηρωίδας γνωστού μεσοπολεμικού τρα­ γουδιού) δεσπόζει το ερωτικό στοιχείο

διϋλισμένο, όμως, μέσ’ από το χρόνο και την πονεμένη μνήμη. Συγχρόνως, υπάρχει και μια λανθάνουσα επιτιμητική διάθεση, έ­ να είδος μομφής για όσους δε στά­ θηκαν στο ύψος των διαπροσωπι­ κών σχέσεων. Πρό­ κειται πάντως για τρυφερά ποιήματα, παρόλο το κλίμα α­ πογοήτευσης. Το αφαιρετικό - ελ­ λειπτικό ύφος και τα σύμβολα της προσωπικής μυθο­ λογίας του ποιητή κάνουν τη συλλογή ε­ λαφρώς ερμητική. Έτσι, ο αναγνώστης χάνει ίσως κάπου-κάπου τον ιστό αλλά τουλάχιστον πλημμυρίζει από μια ποικι­ λία αισθητικών εντυπώσεων. Ν. Κώτσιου

ΤΑΚΗΣΚΑΡΒΕΛΗΣ Τα ποιήματα της μικρής Ρεζεντά Αθήνα, Σμίλη, 1995 Σελ 64. Δρχ. 1.560

Μ ια μ ε τά φ ρ α σ η γλω σ σ ικό μ ν η μ ε ίο

Λίγες φορές η μετάφραση κατορθώνει να μην προδίδει τις ποιότητες και τις λε­ πτές αποχρώσεις του πρωτότυπου. Η ε­ ξαίρετη απόδοση του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου είναι ένα γνήσιο κι ατόφιο κομμάτι υψηλής ποίησης. Ο μεταφρα­ στής παρακολούθησε τους πιο ανεπαί­ σθητους κραδασμούς της ποίησης του Πούσκιν και, μέσ’ από ένα αριστοτεχνι­ κό παιχνίδι συνηχήσεων και μουσικότη­ τας, έπλασε μια γλώσσα κρουστή και χυμώδη. Στο «Χάλκινο καβαλάρη» ένας μικρός κι ασήμαντος άνθρωπος τολμά να επανα­ στατήσει με τον τρόπο του ενάντια στην εξουσία, τόσο της _______________________ φύσης όσο και ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΥΣΚΙΝ Ο χάλκινος καβαλάρης Μτφρ.: Μήτσος Αλεξανδρόπουλος Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 96. Δρχ. 1.000

στΓ'ν

κοσ άική·

0

Ευγένιος, πρωτανωνίσπίο και ανπΠΡωας,

είνα ι

μια

ΜόλιςΚυκλοφόρησαν

σπαρακτική μορφή, που περιγράφεται από τον Πούσκιν με πρωτόγνωρη ποιητι­ κή δύναμη και τραγική ένταση. Με την κομψή αυτή έκδοση, που ετοίμα­ σε το «Δελφίνι», η έννοια της ποίησης α­ ποκτά ξανά κάτι από εκείνη την παλιά αί­ γλη της, που τόσο μας έχει λείψει. Ν. Κώτσιου

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ Π ο ιη τικ ή Α ν θ ο λ ο γ ία Η ανάγκη επαφής ΣΟΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ μας με τη λογοτε­ Ανθολογία της χνία και πιο συγκε­ νεοελληνικής ποίησης κριμένα με την ποί­ Τομ. 1ος Βυζαντινή ποίηση, σελ. 96 ηση, δεν υπαγο­ Τομ. 2ος ρεύεται απλώς από Μεταβυζαντινή ποίηση, σελ. 68 μια βαθιά ψυχική α­ Τομ. 3ος Κρητική ποίηση 17ου αι., σελ. 60 νάγκη επικοινωνίας Τομ. 4ος ή επαφής με την τέ­ Γεώργιος Χορτάτσης, σελ. 72 χνη, αλλά συνιστά Τομ. 5ος Βιτσέντζος Κορνάρος, σελ. 60 για μας τους Νεο­ Αθήνα, Γκοβόστη, 1995 έλληνες έναν το­ Δρχ. 1.000 μέα και τρόπο γνώ­ σης της πολιτικής κληρονομιάς μας. Τούτο τον σκοπό φαίνεται να τον πραγματοποιεί η ι­ στορική ανθολογία του φιλόλογου και πανεπιστημιακού Σ.Λ. Σκαρτσή, α­ φού η ανθολόγηση αρχίζει από τη νεο­ ελληνική βυζαντινή ποίηση, που διακρίνεται για τη φρε­ σκάδα και τον εγ­ γενή ρομαντισμό της, στοιχεία ευεργετι­ κά για τα σημερινά μας αισθητικά μέ­ τρα, συνεχίζεται με τη μεταβυζαντινή ποίηση, που συγγενεύει με την προφορι­ κή παράδοση του δημοτικού τραγου­ διού, και φτάνει ώς την κρητική ποίηση του 17ου αιώνα, περίοδο που φέρνει την Αναγέννηση στον ελληνικό χώρο. Σε ξε­ χωριστούς τόμους ανθολογούνται ο λό­ γιος Γ. Χορτάτσης, ποιητής της κρητικής

. Μόλις Κυκλοφόρησαν

παράδοσης, που ξεχώρισε για τη δύνα­ μη, την καθαρότητα της γλώσσας του και την πλαστικότητα του ύφους του, και ο Βιτσ. Κορνάρος, ο ποιητής του Ερωτόκριτου, ο οποίος κατάφερε να προχωρή­ σει τη λαϊκή γλώσσα προς τον έντεχνο ποιητικό λόγο, δημιουργώντας προσω­ πική ποίηση. Σε όλους τους τόμους της σειράς προ­ τάσσεται κατατοπιστικός πρόλογος του επιμελητή, ενώ στο τέλος τους υπάρ­ χουν φιλολογικά-ερμηνευτικά σχόλια ε­ πάνω στο κείμενο, παραθέματα κριτι­ κών, λεξιλογικός πίνακας που διευκολύ­ νει τον αναγνώστη στην κατανόηση των κειμένων, καθώς και επιλεγμένη βι­ βλιογραφία, που βοηθάει τους ενδια­ φερομένους στην αποτελεσματική μύηση και περαιτέρω μελέτη της καθε­ μιάς περιόδου. Το εγχείρημα του Σ.Λ. Σκαρτσή (αντι­ προσωπευτική ανθολόγηση, ποιότητα, συντομία, επάρκεια, ερμηνευτικά σχό­ λια, βιβλιογραφία) συνιστά μια πολύ κα­ λή ιδέα για την προσιτοποίηση της νεο­ ελληνικής λογοτεχνίας στο ευρύ κοινό και θα ήταν ευχής έργο να συνεχιστεί και για τις υπόλοιπες περιόδους, Σχολές ή ρεύματα της λογοτεχνίας μας. Κ. Μαλαφάντης

ΛΕΞΙΚΑ Έ ν α χ ρ η σ τικ ό β ο ή θ η μ α Το δεύτερο κατά σειρά λεξικό της χρη­ στικής σειράς του εκδοτικού οίκου Gutenberg, μετά από το Βασικό λεξικό της αρχαίας ελληνικής, κινείται στις ίδιες προδιαγραφές με το προηγούμενο. Χω­ ρίς να είναι δηλαδή εξαντλητικό, καλύ­ πτει τις ανάγκες του μαθητή και μέχρι ε­ νός σημείου του φοιτητή, αποδίδει τη σημασία των λέξεων στη δημοτική και καταγράφει τις πλέον συχνά συναντώμενες στα γνωστά, δι­ δασκόμενα λατινι­ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ κά κείμενα λέξεις. Βασικό λεξικό της λατινικής Η συστηματική Αθήνα, Gutenberg, 1995 προσέγγιση της Σελ. 340. Δρχ. 5.000 γλώσσας που προ-

τίθεται και οι χρήσιμοι πίνακες ολοκλη­ ρώνουν το εγχείρημα. Ένα χρήσιμο και χρηστικό βοήθημα.

ΜΕΛΕΤΕΣ Για τ ο ν Γ ιά νν η Β λα χ ο γιά ννη Πρόκειται για την έκδοση των πρα­ κτικών του επιστη­ μονικού συμποσί­ ου, που διοργανώθηκε το 1994 στη μνήμη του Γιάννη Βλαχογιάννη, μιας από τις σημαντικότερες μορφές του ελ­ ληνικού πολιτισμού, και στο οποίο έλα­ βαν μέρος με εισηγήσεις τους 24 πανε­ πιστημιακοί καθηγητές και λογοτέχνες. Οι προσεγγίσεις και οι συμβολές στη με­ λέτη του έργου του Βλαχογιάννη χωρί­ ζονται σε τέσσερις ενότητες: στα γενεα­ λογικά στοιχεία και τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, στη θεώρηση του ιστοριογραφικού του έργου, στην ανά­ λυση του λογοτεχνικού του έργου και στο φωτισμό διαφόρων ειδικών θεμάτων (κυρίως της σχέσης του Βλαχογιάννη με το πνεύμα του 1821 και των δημοτικών τραγουδιών και των επιδράσεών του σε συγκαιρινούς και κατοπινούς Ναυπάκτιους συγγραφείς). Γ. Κεντρωτής

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ! Α’ Συμπόσιο Ναυπακτιακής Λογοτεχνίας. Ναύπακτος 18-19-20 Νοεμβρίου 1994. Εταιρεία Ναυπακπακών Μελετών Αθήνα, 1994 Σελ. 464. Δρχ. 5.000

Μ ε τ α ξ ύ α ν α λ υ τώ ν

Το Λεξιλόγιο της ψυχανάλυσης, καρπός της γαλλικής ψυχαναλυτικής σκέψης, χωρίς να είναι ούτε λεξικό ούτε εγκυκλο­ παίδεια, περιλαμβάνει 300 περίπου λήμ­ ματα, απόσταγμα της φροϋδικής θεω­ ρίας. Η μετάφραση ενός τέτοιου δύσκολου εγχειρήματος έγινε από τους Β. Καψαμπέλη, Α. Σκουλικά, Λ. Χαλκούση και Π. Αλούπη, μετά από 10 περίπου χρόνια κο­ πιαστικής και συνεχούς εργασίας πι­ στεύοντας πάντα στην αναγκαιότητα να εφευρεθούν λέξεις που θα μπορέσουν να δηλώσουν δομές και ψυχικές κινή­ σεις, καθώς και το χώρο του ασυνείδη­ του που εισήγαγε η ψυχανάλυση. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη γένεση J. LAPLANCHE των ιδεών και των J.B. PONTALIS όρων. Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης Μτφρ.: Β. Καψαμπέλης Κάθε όρος συνο­ Α. Σκουλικά, Λ. Χαλκούση, Π. Αλούδεύεται από έναν ο­ πης ρισμό και σχόλια με συστηματική και ι­ Ιτ α λ ικ έ ς α ν α φ ο ρ έ ς στορική παρουσία­ ση, αλλά και με Με εντυπωσιακή συνοπτικότητα και α­ τρόπο που αφήνει κρίβεια προσεγγίζει ο συγγραφέας κεί­ τα ζητήματα ανοι­ μενα κορυφαίων Ιταλών λογοτεχνών, χτά για περαιτέρω κυρίως του 20ού αιώνα, που εκδόθηκαν εμβάθυνση και ανά­ τα προηγούμενα χρόνια στα ελληνικά. Η πτυξη. θεώρηση του εκάστστε προσεγγιζόμεΤο Λεξιλόγιο της νου λογοτεχνικού έργου, μέσα από την ψυχανάλυσης είναι ένταξή του στην κουλτούρα της καθημε­ κείμενο αναφοράς ρινής ζωής, καθώς και η εξέταση προ­ χρήσιμο για τους σώπων και πραγμάτων του ιταλικού κοι­ ερευνητές και ειδι­ νωνικού βίου, μέσα στο πλαίσιο των κα­ κούς, σημαντικό ερ­ θημερινών ιστορικών σχέσεων, χαρίζουν γαλείο για την κα­ στη συλλογή αυτή τανόηση της ψυχα­ των κριτικών κειμέ­ ΦΟΙΒΟΣ ΓΚΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ναλυτικής θεωρίας που, παρά τις όποιες νων ενότητα και Δελτία ιταλικής αμφισβητήσεις-επιθέσεις, συνεχίζει τον λογοτεχνίας και την κάνουν όργανο κάθε άλλο παρά μοναχικό δρόμο της. όχι μόνο... μελέτης. Η βαθιά Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1995 Β. Σπάθή γνώση των ιταλιΣελ. 168. Δρχ. 2.000

-ψγχ

ΑΝΑ ΛΥ ΣΗΣ

ΜόλίζΚνήοφόρηοαν

κών πραγμάτων εκ μέρους του συγγρα­ φέα, η έμπεδη επιστημονική του κατάρ­ τιση και η πολύχρονη μεταφραστική του πείρα εγγυώνται υπέρ του βιβλίου αυτού. Γ. Κεντρωτής Παιδική Λογοτεχνία: Έ να ταξίδι με πολλούς σ ταθμούς Διάφορα θέματα που απασχολούν γενι­ κά τη Λογοτεχνία για παιδιά περιέχονται στο συγκεκριμένο βιβλίο της καθηγήτριας Α.Κ.-Γ., γνωστής για το έργο που επιτελεί, το σχετικό με την Παιδική Λογο­ τεχνία, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αναφέρεται σε σημαντικά ζητήματα της ι­ στορίας της παιδικής λογοτεχνίας του 19ου και του 20ού αι. και της έρευνας και της διδασκαλίας της στα πανεπιστή­ μια. Διερευνά δε τη σχέση της παιδικής λογοτεχνίας με την καθόλου λογοτε­ χνία. Καίριες είναι οι θέσεις της που α­ φορούν τη Λογοτεχνία, τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα διδακτικά βιβλία στη γενική εκπαί­ δευση και πρωτό­ τυπες οι απόψεις ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗτης για τη διδασκα­ ΓΚΙΒΑΛΟΥ Το θαυμαστό ταξίδι, λία της υπερρεαλι­ Μελέτες για την στικής ποίησης στο Παιδική Λογοτεχνία Αθήνα, Πατάκης, 1995 Δημοτικό Σχολείο Σελ. 152. Δρχ. 3.000 καθώς και οι προ­ σεγγίσεις σχετικών ποιημάτων. Διαφωτιστικές δε είναι οι παρατηρήσεις για ορισμένες παρα­ νοήσεις γύρω από την ποίηση του Α. Πάλλη και ουσια­ στικές οι φιλολογι­ κές επισημάνσεις και οι σχολιασμοί σε τελευταία έργα των Α. Ζέη και Ζ. Σαρή. Πρόκειται δηλαδή για ένα σημαντικό βιβλίο, ανάμεσα στ’ άλλα απαραίτητο βοήθημα για όποιον ενδιαφέρεται για την παιδική λογοτε­ χνία. Γ. Παπαδάτος

ΜόλιςΚνχλοφόρησαν

Οι απαρχές της μυθιστορηματικής συνείδησης Χρήσιμη καταγρα­ φή των περισσότε­ ρων λογοτεχνικών πεζογραφικών έρ­ γων που μεταφρά­ στηκαν στα Ελληνι­ κά, καθώς και των επ α ν ε κ δ ό σ ε ώ ν τους ή νέων μεταφράσεών τους, κατά την περίοδο δια­ μόρφωσης του μυθιστορηματικού εί­ δους στην Ελλάδα. Η μελετήτρια, στην ευσύνοπτη μελέτη της, όχι μόνο θα με­ ταφέρει τις διατυπωμένες, την εποχή ε­ κείνη, αντιδράσεις που γνώρισε η ξαφνι­ κή εισροή της δυτικής λογοτεχνίας μετην εμπορική της έξαρση και τον φόβο της διαφθοράς των ηθών, αλλά θα προ­ σπαθήσει, εντοπίζοντας την προτίμηση των μεταφράσεων αυτών προς το γαλλι­ κό μυθιστόρημα, να εξαγάγει τα δέοντα συμπεράσματα, ταυτίζοντας την αντί­ δραση προς το μεταφραζόμενο γαλλικό μυθιστόρημα. Επισημαίνει δε την, μικρή μεν σε μυθιστορηματικό όγκο αλλά ουσιαστική για τη διάσωση του μυθιστο­ ρηματικού είδους στην Ελλάδα, προ­ σφορά της αγγλικής μυθιστορηματικής παραγωγής, αντιδιαστέλλοντάς την, ποιοτικά, προς τη γαλλική. Ανοίγει, έτσι, ένα θέμα προς ενδιαφέρουσα συζήτηση και, γιατί όχι, εποικοδομητικές αντιπα­ ραθέσεις. Δ. Τσατσούλης

ΣΟΦΙΑ ΝΤΕΝΙΣΗ Μεταφράσεις μυθιστορημάτων και διηγημάτων 1830-1880 Εισαγωγική μελέτη και καταγραφή Αθήνα, Περίπλους, 1995 Σελ. 158. Δρχ. 2.600

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Η σ π ά ταλη β α ρ β α ρ ό τη τα τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς Με κοφτές, σχεδόν βίαιες, προτάσεις ο αφηγητής-μάρτυρας των τεκταινόμενων στο κολαστήριο της ΕΣΑ, αλλά και παθών-μάρτυρας της απροκάλυπτης βίας, καταγράφει σ’ ένα προσωπικό ημερολό­ γιο τα όσα άκουσε, είδε και υπέστη από

την 1η έως τη 16η κομμάτι της κόμικ-ιστορίας των ΗΠΑ Μαρτίου του 1973. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΑΚΗΣ στην πλανητική αποικία τους, αλλά ψά­ Μαρτυρία Η λακωνικότητα χνει στοιχεία σε μονοπάτια χαμένων πο­ Αθήνα, Όμβρος, 1996 του λόγου του Καλιτισμών, ξυπνώντας τη μνήμη του τυλιγ­ Σελ. 78. Δρχ. 2,300 νελλάκη «Πρόσεξα μένου στη σάχλα του Χόλιγουντ αμερι­ ότι έχω αρχίσει να κάνικου, και τελικά παγκόσμιου χθες. φωνάζω όταν με χτυπάνε» ή «Το χειρότε­ Συχνά εκδόσεις που ασχολούνται με θέ­ ρο είναι η δίψα. Δεν έχω πια καθόλου ματα νεοδιανοουμενίστικης εθνολογι­ στόμα. Μόνο ένα ξερό πετσί» συντελεί κής μόδας ή ευεπηρέαστα από νεοεποστην αμεσότητα και αποτελεσματικότηχικά κηρύγματα, ανθρωπολογικά μηνύ­ τα της περιγραφής, γίνεται κραυγή και ματα, αποτυγχάνουν. μνημείο ενάντια στην κρατική βία. Η Μ. Δεληπέτρος «Μαρτυρία», παρότι είναι μια απλή προ­ σωπική περιγραφή των ανακριτικών με­ θόδων της εποχής, εμπεριέχει, εν σπέρΟ ε ικ ο σ τ ό ς α ιώ ν α ς ματι, παρατηρήσεις τόσο για την αντοχή καιτηνεφευρετικότητατου ατόμου, όσο Από τους κορυφαί­ και για τις μικρές διαφοροποιήσεις στο ERIC HOBSBAWM ους ιστορικούς Η εποχή των άκρων χαρακτήρα των βασανιστών και τις μετα­ στον κόσμο, ο Ε. Ο Σύντομος Εικοστός ξύ τους σχέσεις. Στο επίμετρο-υστερόΧομπσμπάουμ έχει Αιώνας 1914-1991 Μτφρ.: Βασίλης Καπετανγιάννης γραφο γίνεται μια απόπειρα ανάλυσης τιμηθεί για τη ζω­ Αθήνα, Θεμέλιο, 1995 των συναισθημάτων που προκαλεί η βία ντανή γραφή του Σελ. 774. Δρχ. 9.000 κι ο εξ αυτής πανικός. Αίσθηση προκαλεί και για την έκταση η έκκληση για την απελευθέρωση των και το βάθος της ERIC HOBSBAWM χουντικών για ανθρωπιστικούς λόγους, ευρυμάθειάς του. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩ Ν ΑΚΡΩΝ ακριβώς επειδή προέρχεται από ένα από Το βιβλίο αυτό εί­ ΟΣύντομος Εικοστός Αιώνας 1914-1991 τα άτομα που υπέφεραν εξαιτίας τους. ναι γραμμένο από Ιδιαίτερη πάντως μνεία αξίζει και η εξαι­ τη σκοπιά ενός αν­ ρετικά καλαίσθητη έκδοση του «Ολκού», θρώπου που πι­ που έχει ως εξώφυλλο λεπτομέρεια του στεύει στη λογική γνωστού πίνακα του Ιερώνυμου Μπος και την επιστήμη «Η Δευτέρα Παρουσία», καθώς και οι καθώς και στη υποδειγματικά σχεδιασμένες σελίδες, δυνατότητα βελτί­ στοιχεία που συνδιαλέγονται απόλυτα ωσης της ανθρώπι­ με το είδος και το ύψος του κειμένου. νης θέσης. Λ. Εξαρχοπούλου Με την «Εποχή των Άκρων», ο Ε. Χομπ­ σμπάουμ δεν στοχεύει στο να εξιστορή­ σει την περίοδο που αποτελεί και το θέ­ μα του, δηλαδή τον Σύντομο Εικοστό Αιώνα από το 1914 μέχρι το 1991, αλλά επιχειρεί να εξηγήσει γιατί τα πράγματα Σ τ ο μ ο ν ο π ά τι τ η ς π α ρ ά δ ο σ η ς είχαν την έκβαση που είχαν και πώς συναρμολογούνται. Τι νόημα πρέπει να Η θρησκεία, τα ήθη και έθιμα των ε­ προσδώσουμε στον Σύντομο Εικοστό ρυθρόδερμων είναι πηγή εξαιρετικά πο­ Αιώνα, που αρχίζει με το ξέσπασμα του λύτιμου πλούτου πληροφοριών για τον πρώτου παγκοσμίου πολέμου και φτάνει μελετητή του αν­ μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, χρονι­ θρώπινου πολιτι­ LEWIS SPENCE κό διάστημα που, όπως το βλέπουμε σή­ σμού. Και γι’ αυτό ο μερα αναδρομικά, σχηματίζει μια συνε­ Λιούις Σπενς κάνει Φυλές, Έθιμα και Ιστορία κτική ιστορική περίοδο, η οποία έχει τώ­ , , _ Μτφρ.ιΛυσσανδροςΜυγιακης καλα που δεν μετάΑθήνα, Ιάμβλιχος, 1995 ρα τερματιστεί; Δεν γνωρίζουμε τι θα εφέρει ένα ακόμη Σελ. 162. Δρχ. 2.200

ΙΣΤΟΡΙΑ

πακολουθήσει και πώς θα είναι η τρίτη χιλιετηρίδα, μολονότι μπορούμε να είμα­ στε βέβαια ότι ο Σύντομος Εικοστός Αιώ­ νας θα την έχει διαμορφώσει, σημειώνει εύστοχα ο Ε. Χομπσμπάουμ στο βιβλίο του «Η Εποχή των Άκρων», που ήταν μια από τις σημαντικότερες εκδόσεις του περασμένου έτους. Σ. Ντάλης

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Δ ιά λ ο γ ο ς θ ρ η σ κ ε ία ς κα ι μ α ρ ξισ μ ο ύ Ο συγγραφέας ΠΕΤΡΟΣ Κ.ΓΙΑΤΖΑΚΗΣ προσεγγίζει τη Ηθεωρίατης αλλοτρίωσης μαρξική θεωρία Από την κρίση της μεσιτείας στο όραμα της αλλοτρίωσης ενότηταςτης όχι μόνο μέσα από Αποκαλυπτικής Αθήνα, 1995 τα γραπτά του Σελ.

147. Δρχ. 2.500 Μαρξ, αλλά και μέ­ σα από την προ­ ϊστορία της: από τον Αριστοτέλη ώς τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης και από τον Ρουσό ώς τον Έγελο και τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Προτείνει δε επιτυχώς τη φιλοσοφική / θεολογική θεώρηση της αλλοτρίωσης μέσω του έργου των κο­ ρυφαίων Γερμανών διανοητών Paul Tillich, Wohlfahrt Pannenberg και Ernst Topitsch. Πρόκειται για πρωτότυπο έρ­ γο, μοναδικό στα ελληνικά βιβλιογραφι­ κά δεδομένα, γραμμένο με βαθιά γνώση του θέματος, ακρίβεια στην παροχή πλη­ ροφοριών, τολμηρότητα απόψεων και κομψότητα ύφους. Συνιστάται ανεπιφύ­ λακτα σε όσους ενδιαφέρονται για τον πραγματικό και άδολο διάλογο της θρη­ σκείας με τη μαρξιστική φιλοσοφία. Γ. Κεντρωτής

Α ν α τ ο μ ία τ η ς μ ε λ α γ χ ο λ ία ς Βασικό σημείο αναφοράς είναι το σύγ­ γραμμα «Ανατομία της μελαγχολίας» του Άγγλου Ρόμπερτ Μπάρτον. Ο Θεο­ δόσιος Πελεγρίνης ξεκινάει από αυτή την πραγματεία και προχωρεί σε μια πο­

ΜόλιςΚνύκρόρηοαν

λύπτυχη μελέτη της μελαγχολίας, όπως την εισέπρατταν και τη βίωναν οι αναγεννησιακοί άνθρωποι. Η μελαγ­ χολία κάλυπτε παλιά ένα τεράστιο εύ­ ρος ψυχικών διαταραχών και ταυτιζόταν με μια ποικιλία από μορφές τρέλας, λι­ γότερο ή περισσότερο σοβαρής. Θεω­ ρούνταν γνώρισμα ατόμων με υψηλές ε­ πιδόσεις στους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών και υπήρξε αντικείμενο μελέτης από ιατρούς, αλχημιστές και μάγους. Ο Θεοδόσιος Πελεγρίνης (καθηγητής της Φιλολοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθη­ νών) περιχαρακώνει το θέμα του μ’ επι­ στημονική ακρίβεια και σαφήνεια και δί­ νει μια πολυπρισματική θεώρηση. Ο λό­ γος του είναι κατανοητός και προσιτός, το ύφος του απλό, αλλά και κομψό. Αν και η «Μελαγχολία της Αναγέννησης» εί­ ναι φιλοσοφικό μελέτημα, διαβάζεται το ίδιο ευχάριστα, όσο κι ένα καλογραμμέ­ νο μυθιστόρημα. Ν. Κώτσιου

ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ Η μελαγχολία της αναγέννησης Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995 Σελ. 160. Δρχ. 3.120

Η σ ο φ ία τ ο υ Ισ ρ α ή λ Πρόκειται για τέσσερα ταλμουδικά μαθ ή μ α τα -κ είμ ενα διαλέξεων του ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΛΕΒΙΝΑΣ Εμμανουέλ Λεβινάς Τέσσερις ταλμουδικές σε συνέδρια του μελέτες Προλεγόμενα, μετάφραση, Παγκόσμιου Εβραϊ­ σχόλια: Σταύρος Ζουμπουλάκης κού Συμβουλίου Αθήνα, Πόλις, 1995 Σελ. 208. Δρχ. 3.000 (Ταλμούδ είναι η καταγραφή της προφορικής παρά­ δοσης του Ισραήλ). Ο Λεβινάς, φιλόσο­ φος από τους ση­ μαντικότερους του αιώνα μας (πέθανε τα Χριστούγεννα του 1995), σχολιά­ ζοντας τις ταλ­ μουδικές πραγμα­ τείες κάνει μια από­ πειρα να μεταφρά-

σει το ταλμούδ στα ελληνικά, δηλαδή στη γλώσσα της φιλοσοφίας. Γνωρίζει καλά ο συγγραφέας ότι με τον ίδιο τρό­ πο, με όχημα δηλαδή την ελληνική γλώσσα, κατόρθωσε και ο χριστιανισμός να διαδοθεί στην οικουμένη. Εξετάζεται η σχέση δικαιοσύνης και ατο­ μικής ηθικότητας, η βία της πολιτικής, η συγχώρεση του ασυγχώρητου αδικήμα­ τος, με στόχο ν’ αντιπαρατεθεί η ταλμουδική με τις άλλες πηγές της σοφίας. Ν. Κώτσιου

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Ά ν θ ρ ω π ο ι και ο ικ ο σ υ σ τή μ α τα Η έκθεση του Ινστι­ τούτου Worldwatch Η κατάσταση του πλανήτη για τη μετάβαση σε Έκδοση του Διεθνούς μια βιώσιμη κοινω­ Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών νία, κυκλοφορεί για (Έκδοση 1995) δεύτερη συνεχή Αθήνα, Νέα Οικολογία, 1995 χρονιά στα ελληνι­ Σελ. 221. Δρχ. 4.200 κά. Έτσι το ελληνι­ κό αναγνωστικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να εντρυφήσει στα δέ­ κα κεφάλαια της πρωτότυπης αυτής έκθεσης που εκδίδεται σε ετήσια βά­ ση από το έγκυρο αμερικανικό Ινστι­ τούτο Worldwatch και που φέτος επε­ ξεργάζεται μια ευρεία θεματική ει­ δικού και γενικού περιβαλλοντικού εν­ διαφέροντος, από τα όρια της φύσης και το κόστος των ποικίλων μορφών περι­ βαλλοντικής υποβάθμισης έως την υιο­ θέτηση των ήπιων και εναλλακτικών πη­ γών ενέργειας. Η έκθεση για την κατά­ σταση του Πλανήτη το 1995 καταλήγει στο ότι η καταστροφή του περιβάλλο­ ντος οδηγεί σε οικονομική αστάθεια, κα­ θώς διαταράσσονται οι σχέσεις ανθρώ­ που και οικοσυστημάτων. Την επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης είχε ο Μιχάλης

Μοδινός με το επιτελείο του περιοδικού «Νέα Οικολογία». Σ. Ντάλης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Για ο ικ ο ν ο μ ο λ ό γ ο υ ς ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΞΑΡΧΟΣ Τακείμενατων συμφωνιών της GATT Αθήνα, Δίαυλος 1995 Σελ.270.Δρχ.4.000

Ελάχιστη συζήτη_ - ' °Π # εγινε στην Ελλάδα για τα κείμένα των συιαωωνιών της GATT Κι

όταν έγινε, αφο­ ρούσε μια ευάριθμη ομάδα ειδικών ενώ οι πολίτες έμειναν έξω απ’ αυτή την ιστο­ ρία. Δυστυχώς η προσπάθεια του συγγραφέα δεν είναι προς την κατεύ­ θυνση της εκλαΐκευσης. Ο τεχνικός, α­ πλώς παραθετικός, τρόπος γραφής του μπορεί να ενδιαφέρει τους οικονομολό­ γους και τους αρχειομανείς, αλλά δεν βοηθάει τον ανυποψίαστο αναγνώστη να κινηθεί με άνεση μέσα από τους δαιδάλους των άρθρων, των παραπομπών και των εξειδικευμένων πληροφοριών. Τ. Παππάς

Ισ το ρ ία τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς Ιδ έ α ς Στην Ευρωπαϊκή Ιδέα και την Ευρωπαϊκή Ένωση αφιερώνει το τελευταίο του βι­ βλίο ο πρώην υπουργός και επίτροπος της ΕΟΚ Γ. Κοντογεώργης. Στις 278 σελίδες του βιβλίου ο συγγρα­ φέας - που είχε την ευθύνη των δια­ πραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην Κοινότητα, τη δεκαετία ’70, επί πρωθυπουργίας Κ. Καραμανλή καταγράφει την πορεία της Ευρωπαϊκής Ιδέας από το τέλος του Μεσαίωνα έως τις ημέρες μας. Ο Γ. Κοντογεώργης κα­ ταθέτει μια αντικειμενική, υπεύθυνη, εύ­ ληπτη και προπα____________________ ντός συνοπτική παγεωρπος κοντογεώργης ρουσίαση της ποΗ Ευρωπαϊκή Ιδέα, ρείας της Ευρωπαη Ευρωπαϊκή Ενωση, η Ελλάδα Αθήνα, /. Σιδέρης, 1995 Σελ. 278. Δρχ. 3.600

Γ,

,

ικης Ιδέας. «Η Ευρωπαϊκή Ιδέα»,

είναι η έκφραση της πίστης στην ιστορι­ κή επιταγή της ένωσης των λαών της Ευρώπης και με την αδιάκοπη παρουσία της στον Ευρωπαϊκό ορίζοντα, δεν έ­ παυσε να επιβεβαιώνει την ύπαρξή της, ως μιας ιστορικής αλήθειας για την Ευρώπη», τονίζει ο Γεώργιος Κοντογεώργης. Η έκδοση αυτή κυκλοφορεί από την πε­ τυχημένη σειρά «Βιβλιοθήκη Διεθνών και Ευρωπαϊκών Μελετών» των εκδόσεων «I. Σιδέρης». Σ. Ντάλης

Για γνώ σ η κα ι δ ια σ κ έδ α σ η

παναστάτησαν εναΤο νησί τωνσκλάβων Μτφρ.: Ζωή Σαμαρά Θεσσαλονίκη, University, 1995 Σελ.60.Δρχ1.500

νΐίθν

των

ΚυΡίων

τους. Στο μέρος αυτό αποβίβάζο, , νται, υστερ απο ναυάγιο, ένας πλούσιος Αθηναίος με τη γυναίκα του, μαζί με τον υπηρέτη και την υπηρέτριά τους. Οι άνθρωποι του νησιού, όμως, έ­ χουν έθιμο να μετατρέπουν σε σκλά­ βους τους αφέντες που συλλαμβάνουν. Έτσι, οι ρόλοι αλλάζουν κι αρχίζει ένα τρελό γαϊτανάκι κωμικών περιστατικών. Τελικά, τα πράγματα επανέρχονται στην πρότερη κατάσταση. Η θέση του υποταγμένου στην κοινωνία, οι σχέσεις εξουσίας, η αδυναμία να ξεφύγουμε από τα καθιερωμένα συστήμα­ τα σκέψης, όλ’ αυτά «υπόκεινται» στο κείμενο και προβληματίζουν μέχρις ότου πέσει η αυλαία. Ν. Κώτσιου

Εντυπωσιακή δου- ------------------— ΚΩΝ/ΝΟΣΤΡΥΦΕΡΟΥΛΗΣ λειά με εξαιρετικά Ετυμολογική ακτινογραφία αποτελέσματα. Η των ονομάτων των ετυμολόγηση είναι Ελλήνων προέδρων, πρωθυπουργών, βουλευτών, πολύ δύσκολο και ευρωβουλευτών (1974-1995) παρακινδυνευμένο Αθήνα, Επικαιράτητα, 1995 εγχείρημα, όπως Σελ. 409. Δρχ. 4.800 λέει και ο συγγρα- ------------------------Σ τη ν π α ρ α κμ ή φέας στον σύντομο το υ μ ε σ ο π ο λ έμ ο υ πρόλογό του. Εδώ όμως έχουμε μια στιβαρή προσπάθεια που αποδίδει καρ­ Ούγγρος πολίτης αλλά με τη γερμανική ως μητρική του γλώσσα, ο Χόρβατ πούς και μάλιστα χυμώδεις. Δείγμα γρα­ (1901-1938) έχει ήδη ανεβεί σε αθηναϊ­ φής: Μπακογιάννη Θεοδώρα (Ντόρα): κές σκηνές με τα έργα του «Ιστορίες από «Η λέξη μπάκα δηλώνει την κοιλιά: "πατο δάσος της Βιέννης» (Ανοιχτό). «Κάζιρατρώς τελευταία έκανες μπάκα". Το ε­ μιρ και Καρολίνε» (Εθνικό) και «Πίστη, α­ πώνυμο ως προσδιοριστικό σύνθετο δη­ γάπη, ελπίδα» λώνει τον Γιάννη του οποίου χαρακτηρι­ _______________ (Εποχή). Η μετά­ στικό γνώρισμα είναι η μεγάλη κοιλιά». φραση του «ΜπελΑξίζει να το διαβάσετε αυτό το βιβλίο. ΕΝΤΕΝ ΦΟΝ ΧΟΡΒΑΤ βεντέρε» έγινε για Μπελβεντέρε Θα ενημερωθείτε και θα διασκεδάσετε Μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας την πρόσφατη πα­ ταυτοχρόνως. Διπλή λειτουργία, διπλό Αθήνα, ΟλκόςΙΘέατρο, 1995 ράσταση στο «Θέα­ Σελ. 96. Δρχ. 1.800 το κέρδος... τρο του Νότου» σε Τ. Παππάς σκηνοθεσία Χουβαρδά και γνω­ στό επιτελείο πρω­ ταγωνιστών. Έργοκαθρέφτης ενός παρακμιακού κλί­ Σ χ έ σ ε ις ε ξ ο υ σ ία ς ματος, διαδραματί­ ζεται στο ομώνυμο Πρόκειται για ένα μονόπρακτο θεατρικό ξενοδοχείο ενός έργο του Μαριβό, που πρωτοπαίχτηκε χωριού της Κεντρι­ κής Ευρώπης με το 1725 στο Παρίσι. Η πλοκή του ε­ μοναδική πελάτισ­ κτυλίσσεται στην αρχαία Ελλάδα. Σ’ ένα σα μια πλούσια βα­ νησί έχουν εγκατασταθεί δούλοι, που ερόνη την οποία

ΘΕΑΤΡΟ

υπηρετούν ακόμη και ερωτικά ο ιδιοκτή­ της, ο σωφέρ και ο σερβιτόρος του ξενο­ δοχείου, υποκρύπτοντας όλοι τους κά­ ποιο άλλο παρελθόν. Η έλευση μιας νεα­ ρής ερωτευμένης με τον ιδιοκτήτη θα γί­ νει η αφορμή για ένα άγριο παιχνίδι με α­ νατρεπτικό τέλος. Έργο δεικτικό που κάτω από την ατομική σήψη και αισθητι­ κή του κιτς προμηνύει την επερχόμενη λαίλαπα της μαζικής κατάπτωσης και της ανοχής απέναντι στον φασισμό. Η μετάφραση αποτελεσματική στους ρυθμούς και τις εύστοχες ατάκες της. Δ.Τσατσούλης

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Μ ια ε π ιθ ε ώ ρ η σ η σ ε β ιβ λ ίο

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ Τ α ξ ίδ ι σ τα β ό ρ ε ια Ταξιδιωτικές εντυ­ πώσεις από τη Σου­ ηδία, τη Φιλανδία και τη Δανία. Η Μα­ ρία Καραβία περιη­ γείται τρεις αντι­ προσωπευτικές βορειο-ευρωπάίκές χώ­ ρες και καταθέτει την εμπειρία της. Δίνει στοιχεία για το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον, παρέχει ενδεικτικές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία και την πολιτισμική δραστηριότητα, ενώ οι περιγραφές της διακρίνονται για την α­ πλή τους χάρη. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεπτομέρειες γύρω από τη ζωή Ελλήνων που διαμένουν στις ξένες αυτές χώρες, η απόπειρα της συγγραφέως να ψυχο­ γραφήσει τους Έλληνες του εξωτερικού καθώς και η αδρή, αλλά κατατοπιστική, ενημέρωση για τη νοοτροπία και την κοσμο-αντίληψη των μεταναστών δεύτε­ ρης γενιάς. Ν. Κώτσιου

ΜΑΡΙΑ.ΚΑΡΑΒΙΑ Ο ήλιος του μεσονυκτίου Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995 Σελ. 134. Δρχ 2.080

Ένα δεύτερο σενά- -------------------ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗ! ριο, μετά από «Το Ακροπόλ βλέμμα του ΟδυσΣενάριο-Φωτογραφίες σέα» του Θοδ. από τα παρασκήνια: Κώστας Ορδόλης Α γγελό π ο υλ ο υ , Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 κυκλοφορεί σε πο­ • Σελ.100. Δρχ. 5.000 λυτελή έκδοση από τον «Καστανιώτη». Πρόκειται για τη γνωστή ταινία του Π. Βούλγαρη που προσπάθησε να αναβιώ­ σει τη θεατρική επιθεώρηση σε συνδυα­ σμό με όλη τη λειτουργία των παρασκη­ νίων της εποχής σε ένα θέατρο που ση­ μαδεύτηκε από το είδος, το Ακροπόλ. Τούτη τη φορά δεν σημειώνεται η άστο­ ΚΩΣΤΗΣΔΕΣΤΕΦΑΝΟΣ χη παράλειψη που είχαμε επισημάνει α­ Αντίλογος Ασκληπιάδου Ανεξίκακος πό τον ίδιο χώρο με ευκαιρία την έκδοση Η φύση της Ασθένειας του σεναρίου του Αγγελόπουλου και έ­ και η θεραπεία της Υγείας τσι παρατίθενται εδώ αναλυτικά όλοι οι Κέα, Αρισταίος, 1995 Σελ. 350. Δρχ 6.000 συντελεστές της ταινίας. Έγχρωμες φω­ τογραφίες από το φιλμ των Κ. Ορδόλη και Κλεοπάτρας Κοραή συνοδεύουν το κείμενο αναδεικνύοντας τα έξοχα σκηνικά-κοστούμια, για τα θεατρικά κομμάτια, ΚΩΣΙΉΣΔΕΣΙΕΦΑΝΟΣ του Διονύση Φωτόπουλου, ενώ το α­ σπρόμαυρο φωτογραφικό οδοιπορικό Ανι^ογοςΑσιάψαάδον του Κ. Ορδόλη από τα γυρίσματα, που Ανεξίκακος τίθεται ξέχωρα, αποτελεί μια άλλη αφη­ Η χρύσψιγ;Ασθενάας γηματική ματιά πάνω στα δρώμενα και καλεί σε μια διαφορετική, αυθύπαρκτη καιηθεραπεία της Υ)ΐίας πλέον, οπτική ανάγνωση. Δ. Τσατσούλης

Αρισιαίος

ΙΑΤΡΙΚΗ Ά ν θ ρ ω π ο ς κα ι α σ θ έ ν ε ια Η ιατρική προσεγ­ γίζει κατά κανόνα μηχανιστικά τον α­ σθενή και την αρ­ ρώστια, γενικότε­ ρα. Στις ιατρικές σχολές η διδασκα­ λία και η έρευνα της τέχνης της θε­ ραπείας είναι πε­ ριορισμένη ή σχε­ δόν ανύπαρκτη. Η βιολογική έρευνα μοιάζει να μονοπω­ λεί τον χώρο της α­ ναζήτησης των αι-

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

τίων και των επιπτώσεων ορισμένων μορφών συμπεριφοράς και η ανάγκη, ό­ πως καταδεικνύει ο Κ.Ν. Δεστέφανος, για αποκατάσταση της υγείας του κατα­ κερματισμένου από τη σύγχρονη ζωή, αλλά δυστυχώς και επιστήμη, ανθρώ­ που, είναι το μεγάλο ζητούμενο. Το πρόβλημα είναι ότι ο ιατρός δεν ανα­ γνωρίζει τη φυσική τάξη του κόσμου και αδυνατεί να γίνει μέρος της. Απελπισία; Όχι, ελπίδα. Ο συγγραφέας ως επιστή­ μονας μελέτησε τη «Συμβατική Ιατρική», την «Ομοιοπαθητική Ιατρική» και το «Δυναμικό Ίαμα» και επισημαίνει την α­ ξία της «Αναστρεψιμότητας σαν πηγή Δημιουργίας». Το βιβλίο είναι μια πρόταση θεραπείας ε­ νός κόσμου πάσχοντος, που συναποτελούν πάσχοντες άνθρωποι σε ένα πάσχον περιβάλλον. Για την αξία του δεν χρειάζεται καν να γίνει λόγος, ποιος τυφλός δεν θέλει το φως του. Μ. Δεληπέτρος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

μάτων, όπως της ελληνικής ως δεύ­ τερης γλώσσας, των μαθηματικών και της φυσικής. Εξετάζονται επίσης θέματα που αφο­ ρούν σχέσεις διδα­ σκαλίας και τεχνο­ λογίας. Τίθεται δε το ερώτημα, αν η διδακτική είναι αυτόνομος επιστη­ μονικός κλάδος. Πρόκειται για ένα σημαντικό βιβλίο για τη σφαιρικότητα, την ποικιλία και την πληρότητα των θεμάτων του, έξοχα επιμελημένο, που, ως συμβολή στην εξέλιξη τελικά της σύγχρονης Επιστημονικής Διδακτικής στην Ελλάδα, αποτελεί πολλαπλώς χρή­ σιμο εργαλείο όχι μόνο για τους ειδικούς επιστήμονες και τους ερευνητές, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμιδών της εκπαίδευσης. Γ. Παπαδάτος

ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ Η Εξέλιξη της Διδακτικής Επιστημολογική Θεώρηση Αθήνα, Gutenberg, 1995 Σελ. 566. Δρχ. 10.500

Γ ια δ ιδ α κ τικ ή θ εω ρ ία κα ι π ρ ά ξη Εργασίες ειδικών, όλων σχεδόν των πα­ νεπιστημίων της χώρας και ενός του ε­ ξωτερικού, περιέχονται στο συγκεκριμέ­ νο βιβλίο, που αφορά στην εξέλιξη της διδακτικής. Ειδικότερα: σ’ έναν πρώτο κύκλο εξετάζονται ιστορικά και επιστη­ μολογικά θέματα της διδακτικής αναφερόμενα στη θέση της, στις μορφές της, στη μεθοδολογία της, στο αντικείμενό της, στις επιλογές της και στις επιδρά­ σεις της στην Ελλάδα. Σ’ έναν δεύτερο θεματολογικό κύκλο παρουσιάζονται σύγχρονες διδακτικές προτάσεις μοντέ­ λων εργασίας, διδακτικών συστημάτων ή άλλων πρακτικών εφαρμογών και σ’ έ­ ναν τρίτο αναλύονται κριτικά οι σχέσεις της διδακτικής με όμορους κλάδους, κύ­ ρια της ψυχολογίας. Τέλος, ο τέταρτος κύκλος περιέχει προτάσεις και στρατη­ γικές για τη διδακτική ορισμένων μαθη­

ΜόλίζΚνχλοφΰρηοαν

Β ιβ λία για γ ο ν ε ίς και ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ο ύ ς Δύο ακόμα βιβλία του γνωστού παι­ δαγωγού μάς μιλά­ νε για την παιδαγω­ γική πραγματικότη­ Γιατί αποτυγχάνουν τα και προσεγγί­ τα παιδιά ζουν θεμελιώδη Μτφρ.: Δρ. Τσαρμακλή Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 προβλήματά της. Σελ. 320. Δρχ. 4.000 Έτσι, το πρώτο βι­ βλίο διερευνά, μέ­ σα από χαρακτηριστικά παραδείγματα και τα ενδιαφέροντα των παιδιών τους τρόπους εκμάθησης της ομιλίας, της α­ νάγνωσης, της τέχνης, των μαθηματι­ κών. Στο δεύτερο δε αναφέρονται κι εξε­ τάζονται σημαντικά θέματα, όπως ορι­ σμένες καθοριστικές σχέσεις παιδιών

ΤΖΟΝ ΧΟΛΤ Πώς μαθαίνουντα παιδιά Μτφρ.: Δρ. Τσαρμακλή Αθήνα, Καστανιάτης, 1995 Σελ. 360. Δρχ. 4.000

και μεγάλων, η αλληλεπίδραση φόβου και αποτυχίας στην πορεία της μάθη­ σης, θεμελιώδη ζητήματατης μαθησια­ κής διαδικασίας καθώς και οι λανθασμέ­ νες και αποσπασματικές στρατηγικές των σχολείων όσον αφορά τη μάθηση. Κοντολογίς, είναι δύο βιβλία που δίχως να χάνουνε την επιστημονικότητά τους, είναι γραμμένα απλά ώστε να μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμα εργαλεία στους γονείς αλλά και στους δασκά­ λους, κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαί­ δευσης. Γ. Παπαδάτος

ΠΑΙΔΙ ΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ Α γ ώ ν α ς γ ια τη χ α μ έ ν η ε υ τ υ χ ία Έχει παρατηρηθεί ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχουν εκδοθεί ορισμένα ποιοτικά βιβλία για μικρά παιδιά από πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς. Βιβλία που α­ ποπνέουν μια ποιητική διάθεση, είτε υφολογική, είτε γενικότερης σύλληψης του θέματός τους. Στη δεύτερη περί­ πτωση ανήκει και το συγκεκριμένο βι­ βλίο. Μια κάλτσα που χάνει το... ταίρι της περνάει τα πάνδεινα έως ότου το ξαναβρεί, έχοντας κύριο σκοπό τη χαμένη της ευτυχία. Είναι ένα ευρηματικό και... άκρως ποιητικό θέμα, δείχνοντας, πέρα από τις εμφανείς του αναλογίες στην αν­ θρώπινη κοινωνία, ότι η ομορφιά μπορεί να είναι παντού. Οι ανθρώπινοι χαρακτή­ ρες και τα ζώα, μέσα σε εικόνες της σύγ­ χρονης κοινωνικής και οικολογικής πραγματικότητας, παίζουν το ρόλο των αθέλητων διαμεσολαβητών μιας ιστο­ ρίας, όπως τόσες άλλες που φαντασιακά καταγράφονται καθημερινά στο περι­ θώριο των αισθήσεών μας. Στις αρετές αυτής της παραμυθικής ιστορίας είναι και οι έξοχες αφη­ γηματικές δυνατό- ---------------------------ΒΑΓΓΈΛΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ τητες του συγγρα­ Ηπεριπέτεια της φέα που, με το ζαρωμένης κάλτσας πρώτο του βήμα Αθήνα, Δελφίνι, 1995 Σελ. 48. Δρχ. 1.500 κιόλας, νομίζουμε

ότι κάνει μια πολύ καλή αρχή στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά. (Για παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας) Γ. Παπαδάτος

Ν ε ό τ η τ α κα ι φ ιλ ία Πρόκειται για σελί­ δες αυτοβιογρα­ φίας της συγγραφέως. Περιγράφονται τα τρία πρώτα χρόνια φοίτησής της σε μια σχολή θηλέων κι η γνωρι­ μία της με την Άλκη Ζέη. Μέσα από τις εικόνες, το κοινωνι­ κό πρόσωπο της ε­ ποχής (μέσα δεκα­ ετίας του 1930) και το πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος, αναδείχνονται οι δια­ προσωπικές σχέ­ σεις των μαθητριών και κυρίως των δύο φιλενάδων, της Ζωρζ και της Άλκης. Ευχάριστο είναι το διάβασμα του βιβλί­ ου, μ’ ένα περιεχόμενο να κινείται ανάμε­ σα στο ρεαλισμό και την τρυφερότητα του εφηβικού ονείρου, θαυμάσια συνται­ ριασμένα με ένα πηγαία αυθόρμητο χι­ ούμορ. Δύο σημαντικές παράμετροι αναδεικνύονται τελικά: Η μία είναι, ότι οι χαρακτήρες των παιδιών, οι πράξεις τους κι η συλλογιστική τους, ανεξάρτη­ τα από εποχή, τελικά, είναι στοιχεία πά­ ντα επίκαιρα και νέα, κι η άλλη είναι η διαμόρφωση σε σημαντικό βαθμό του ανθρώπινου χαρακτήρα μέσα από εκεί­ νες τις διατομικές σχέσεις που οικοδομούνται σε ατμόσφαιρα συνεργασίας και σεβασμού της διαφορετικότητας του άλλου. Θα λέγαμε δηλαδή πως το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί έναν ύμνο στη νεότητα κι έναν ύμνο στην αξία της φιλίας. (Για παιδιά από 11 ετών και για μεγάλους) Γ. Παπαδάτος

ΖΩΡΖΣΑΡΗ Ε.Π. Αθήνα, Πατάκης, 1995 Σελ. 256. Δρχ. 2.200

Μ ν ή μ η δ ύ σ κο λ ω ν α γ α π η μ έν ω ν χ ρ ό ν ω ν Τα διηγήματα αυτής της συλλογής αναφέρονται στην α­ πλή καθημερινή ζωή μιας επαρχια­ κής πόλης στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Η κεντρική ηρωίδα και αφηγήτρια των δρώμε­ νων, μιλάει με νο­ σταλγία για τα παι­ χνίδια των παιδιών, για τη γιαγιά της και τις μνήμες της, για τη θάλασσα της, για τα έθιμα της περιοχής της, για τη φτώχεια, την ορφάνια, τον πόλε­ μο, για χαρακτηριστικούς τύπους. Μ’ έ­ να δε συναισθηματικά απόλυτα ποιητικό ύφος πετυχαίνει να δώσει τον ρεαλισμό μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί. Την ανάσα δηλαδή μιας τρομερά δύσκο­ λης δεκαετίας, που έδωσε όμως τη θέση σε εξίσου δύσκολους αστικούς τρόπους ζωής. Διαβάζοντας τελικά τέτοια βιβλία όπου αναπλάθεται μια άλλη εποχή, τόσο περισσότερο φαίνεται μια αδήριτη σύγ­ χρονη ανάγκη: της οικουμενικής και πλανητικής σκέψης που θα ισχύσει μό­ νον όταν αρχίσει για την ανθρωπότητα να γίνεται πράξη η συνεργασία, η αλλη­ λοβοήθεια και τα στοιχεία εκείνα της μνήμης και της παράδοσης που μπο­ ρούν να προσαρμοστούν στην εξέλιξη αλλά και να δείξουν δρόμους προς μια άλλη. (Για παιδιά από 10 ετών) Γ. Παπαδάτος

Η φ ιλ ία κι ο φ ό β ο ς Ο Τομ, ο λαγουδάκος, κι ο Αιλίκος, ο λυκάκος, είναι φί­ λοι. Χαλάει όμως η φιλία τους όταν ο

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣΣΟΛΟΤΑΡΕΦ ΟΛιλίκος Μτφρ.: Κ. Τσιτσίνια Αθήνα, Αμμος, 1995 Σελ. 30. Δρχ. 2.800

Λιλίκος γίνεται η αιτία να φοβηθεί ο Τομ. Ξαναδένονται δε, όταν κι ο Λιλίκος γνω­ ρίζει το φόβο. Πέρα από τα αυτονόητα άμεσα παιδαγωγικά και ψυχολογικά σημαινόμενα, βαθιάς οικολογικής συλλογι­ στικής είναι το συγκεκριμένο βιβλίο. Σε μια εποχή που τα είδη εξαφανίζονται κι η τεχνολογία είναι ανάγκη να προσανατο­ λιστεί σε έναν άλλο τύπο ανάπτυξης, που δεν θα γεννά τα οικολογικά αδιέξο­ δα, αλλά κι ο άνθρωπος είναι ανάγκη να μπει σ’ έναν άλλο τρόπο σκέψης, τέτοια βιβλία είναι που στο ποσοστό συμμετο­ χής τους σ’ έναν τρόπο σκέψης, διαμορ­ φώνουν τις συνθήκες για ανατροπή στερεοτυπικών μοτίβων. Κι αληθινά, μπορεί ένας λύκος να είναι «καλός» κι όχι «ά­ γριος» αν ενστερνισθούμε την ανάγκη αλλαγής της σχέσης μας με τη φύση κι από κυρίαρχοι γίνουμε συνεργάτες της. (Για παιδιά από 5 ετών) Γ. Παπαδάτος

Φ α ντα σ ία

Π.Λ. ΤΡΑΒΕΡΣ Μαίρη Πόππινς Αναθεωρημένη έκδοση Μτφρ.: Τίνα Πλυτά Αθήνα, Ποταμός, 1995 Σελ. 202. Δρχ. 2.500

Είναι το πρώτο παι­ δικό βιβλίο της γνώσής Αγγλίδας συγγραφέως Πάμελα Λύντον Τράβερις, που γράφτη­ κε το 1934 και γνώ­ ρισε αμέσως μεγά­

λη επιτυχία. Η Τράβερς γεννήθηκε στην Αυστραλία και πήγε στην Αγγλία σε νεαρή ηλικία. Έγινε ηθοποιός και έπαιξε σε θεατρικά έργα του Σαίξπηρ. Λίγο καιρό κατόπιν α­ ποφάσισε να εγκαταλείψειτο θέατρο και ν’ αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη και στις ΗΠΑ, δίνο­ ντας διαλέξεις και συλλέγοντας νέο υλι­ κό για τα διηγήματά της, τα οποία περι­ λαμβάνουν πολλές από τις ταξιδιωτικές της εντυπώσεις. Τον πρώτο της τίτλο, δηλαδή αυτό το βι­ βλίο, ακολούθησαν άλλοι πέντε, που κα­ τέστησαν τη συγγραφέα διεθνώς γνω­ στή, αφού άλλωστε μεταφράστηκαν σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες. Τα ί­ δια βιβλία χρησιμοποιήθηκαν ως βάση

της ομώνυμης επιτυχημένης φανταστι­ κής κινηματογραφικής ταινίας που γύρι­ σαν τα Studio Disney το 1964 με πρωτα­ γωνίστρια την Julie Andrews. Το βιβλίο περιγράφει με γλαφυρότητα έ­ να από τα φανταστικά ταξίδια της ηρώίδας και διαβάζεται με αμείωτο ενδια­ φέρον από μικρούς και μεγάλους ανα­ γνώστες. Σ’ αυτό βοηθάει η όμορφη λο­ γοτεχνική μετάφραση της Τίνας Πλυτά, οι επεξηγηματικές σημειώσεις της, αλλά και η παραστατική εικονογράφηση που έχει μεταφερθεί από το πρωτότυπο. (Για παιδιά 8-13 ετών) Κ. Μαλαφάντης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚ Η ΓΛΩΣΣΑ ~ ΘΕΩΡΙΑ ~ ΠΡΑΞΗ Κυκλοφορούν Δημητρης ΚΟΤΡΟΓΙΑΝΝΟΣ, Το πρόβλημα της εθελοδουλείας Γ ιώ ρ γ ο ς Ξ η ρ ο π α ϊ ΔΗΣ, 0 Heidegger και το πρόβλημα

της Οντολογίας Ετοιμάζονται Μ. Η. Abrams, Ο καθρέφτης και ο λύχνος

Δ ια β ά ζ ο ν τ α ς μ ε τ ο ν Σττοτ Οι εκδόσεις «Άμμος» κυκλοφόρησαν άλ­ λο ένα βιβλίο της γνωστής σειράς με τις περιπέτειες του Σποτ, του μικρού σκύλου που λα­ τρεύουν τα παιδιά και στην Ελλάδα. Αυτή τη φορά, ο Σποτ, τον οποίο κα­ τά καιρούς έχουμε παρακολουθήσει να εξερευνά το α­ γρόκτημα, να παίζει με τους φίλους του, να πηγαίνει σχολείο ή διακοπές, να γιόρτάζει τα γενέ­ θλιά του και να χαί­ ρεται τα Χριστούγεννα, πηγαίνει στο δά­ σος. Αυτός, και οι φίλοι του συνοδεύο­ νται από τη δασκάλα, την κυρία Αρκού­ δα, και εξερευνούν το δάσος παίζοντας. Η μόνη διαφορά του νέου βιβλίου του Σποτ από τα προηγούμενα είναι ότι α­ πευθύνεται σε παιδιά του δημοτικού, διότι οι γνωστές μας κρυψώνες περιέ­ χουν λέξεις τις οποίες το παιδί πρέπει να διαβάσει για να δει αν μάντεψε σωστά μαζί με τον Σποτ την εικόνα. Χαρά στα παιδιά που θα πλουτίσουν τη συλλογή τους! Τ. Δημητρούλια

Τ. Adorno - Κ. Popper - J. Habermas κ.ά., Η διένεξη για το θετικισμέ στη γερμανική κοινωνιολογία Isaiah Berlin, Τρεις κριτικοί του Διαφωτισμού —Vico, Herder, Hamann GlLLES Deleuze , Ο Σπινόζα και το πρόβλημα της έκ­ φρασης RenE D escartes, Τα πάθη της ψυχής Martin Heidegger Διαμονές E dmund Husserl, Ιδέες για μια καθαρή φαινομενολο­ γία και φαινομενολογική φιλοσοφία E dmund H usserl, Τι είναι φαινομενολογία —Το άρθρο για την εγκυκλοπαίδεια Britannica Γ. Σ ταματης - Γ. Ξηροπαϊδης - Δ. Κ οτρογιαννος (επιμ.), Κοινοτισμός - Φιλελευθερισμός, Η διαμάχη για

τα ηθικά θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών I mmanuel K ant, Κριτική του πρακτικού Λόγου Emmanuel LEvinas, Άλλως του Είναι ή επέκεινα της ουσίας NlKLAS Luhmann, Νομιμοποίηση μέσω διαδικασίας T homas Nagel, Η θέα από το πουθενά K laus Oehler , Το πρόβλημα της συνείδησης στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία P aul Ricoeur, Η ζωντανή μεταφορά Richard Rorty , Η φιλοσοφία και ο καθρέφτης της φύσης Helmut Willke, Εισαγωγή στη συστημική θεωρία

10, 106 80 Αθήνα, 36 22 390, fax 36 21367

Διδότου τηλ.

Βιβλιοπωλείο Κωλλέτη 25, 106 77 Αθήνα, τηλ. 38 36 4 6 0

/

/

επιμέλεια: Βασίλης Καλαμαράς

Η βιβλιοπαραγωγή του Πάσχα δεν μπορεί φυσικά να συναγω νιστ εί αρ ιθ μητικά αυτή των Χριστουγέννω ν. Στη στήλη φ ιλοξενούμε κυρίως μικρά ε κδοτικά, τα οποία προσφέρου ν έργο σημαντι κό; Εναλλακτικές Εκδόσει ς, Ερ ευνητές, Ίκ αρος, Κρι τική, Φαγκότο, Φιλί στωρ, Χατζηνικολή, Ωκεα νίδα .

_______________________________________________________________ ΙΚΑΡΟΣ

Στη σειρά «Προσωπογραφίες» τυπώνεται η «Πολιτική αυτοβιογραφία» του Μιχάλη Ν. Ράπτη (Πάμπλο). Ο Χρήστος Γιανναράς μας καλεί να διαβάσουμε τα δημο­ σιευμένα κείμενά του στην εφημερίδα «Καθημερινή»: «Ελληνότροπος πολιτική». Ο ποιητής Ε.Γ. Ασλανίδης κάνει ένα πέρασμα από την πεζογραφία: «Ιστορίες για μαριονέτες». Η μετάφραση της Σαπφούς από τον Οδυσσέα Ελύτη, κυκλοφορεί σε λεύκωμα. Δεν θ ’ αργήσει να τυπωθεί σε μι­ κρή χρηστική έκδοση. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Αντέχει η θεωρία του μαρξισμού σήμερα; Ναι, ως σύγκρουση. Ο Γιάννης Μηλιάς αναλύει το θέμα «Ο μαρξισμός ω| σύγκρουση τάσεων». Πέρσι έγινε ένα συνέδριο, με θέ­ μα «Παρατήρηση και παρακο­ λούθηση της γης».Το οργάνωσε η Ελληνική Διαστημική Επιτρο­ πή. Τώρα, κυκλοφορεί σ’ έναν τόμο. ΕΡ ΕΥ Ν Η ΤΕ Σ_________

Ο Πόνος Βαλαβάνης γράφει για «Άθλα, αθλητές και έπα­ θλα». Υπότιτλος: «Ολυ­ μπιακοί αγώνες και αθλητι­ σμός στην αρχαία Ελλάδα». Ο Διονύσης Σιμόπουλος εξε­ ρευνά τη «Γέννηση των ά­ στρων», στη σειρά «Τα μυστι­ κάτων άστρων». Κίνα, η άγνωστη. Να τη γνω­ ρίσουμε από το Wang Tao «Κίνα», στη σειρά «Εξερευνώντας».

Υπόεχδοοιν

ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ

FAGOTTO

Νέος μουσικός εκδοτικός οίκος ανθολογεί, ήδη, σε μικρά βιβλια­ ράκια στίχους από τα καλύτερα ελληνικά τραγούδια. Και συνεχίζει, εμπλουτίζοντας τη σειρά «Τα τραγούδια της παρέας» με το δεύτερο τεύχος των «Ρεμπέ­ τικων» και το δεύτερο τεύχος, από το «Έντεχνο λαϊκό», ενώ, παράλ­ ληλα, θα κυκλοφορήσουν σε αυτόνομο τόνο τα «Λαϊκά».

Όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για τη ζωή του τρομερού παιδιού της γαλλικής ποίησης: Ζαν Μπουρκινιόν-Σαρλ Ουέν «Η ζωή του Αρθούρου Ρεμπό» (μτφρ.: Κλεοπάτρα Ουγουρλόγλου). Αφρικάνοι, αλλά όχι και τό­ σο... «άγριοι»: Ζαν Αμσέλ «Η μιγαδική λογική. Η ανθρω­ πολογία της ταυτότητας στην Αφρική και αλλού» (μτφρ.: Ελένη Αστεριού). Ήρωες εναντίον κακών: Στο μυθιστόρημα «Οι ήρωες και κακοί» της Άντζελας Κάρτερ, σε μετάφραση Γιώργου Σαραφιανού. Και ο απομονωμένος Τόμας Πίνσον με το μυθιστόρημα «Βάιλαντ», σε μετάφραση Ανδρέα Βαχλιώτη.

ΚΡΙΤΙΚΗ Μείζονα κείμενα του ευρωπαϊκού στοχασμού. Η παράθεση και μόνο των ονομάτων και των τίτλων αρκεί: Τεόντορ Αντόρνο - Καρλ Πόπερ - Γιούργκεν Χάμπερμας «Η διένεξη για τον θετικισμό στη γερμανική κοινωνιολογία» (Μτφρ.: Γ. Φαρά­ κλας, Δ. Δημούλης, Γ. Ξηροπαΐδης), Τεόντορ Αντόρνο «Τρεις μελέτες για τον Χέγκελ» (μτφρ.: Ν. Λίβος), Χέλμουτ Βίλκε «Εισαγωγή στη συστημική θεωρία» (μτφρ.: Ν. Λίβος), Εμάνουελ Λεβινάς «Άλλως του Είναι και επέκεινα της ουσίας» (μτφρ.: Δ. Ροζάκης). Και για να μη ζαλιστείτε: Ησαΐας Μπερλίν «Τρεις κριτικοί του διαφωτισμού. Βίκο, Χέρντερ, Χάμαν» (μτφρ.: Ν. Καλταμπάνος), Τόμας Νάγκελ «Η θέα α­ πό το πουθενά» (μτφρ.: X. Σταματέλος), Εντμουντ Χούσερλ «Ιδέες για μια καθαρή φαινομενολογία» (μτφρ.: Γ. Πρελορέντζος), Επιμέλεια: Γ. Σταμάτης - Γ. Ξηροπαΐδης - Δ. Κοτρόγιαννος «Κοινοτισμός-Φιλελευθερισμός. Η διαμάχη για τα ηθικά θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών» (Συλλογή άρθρων). Αλλά και οι: Νίκολας Λούαν «Νομιμοποίηση μέ­ σω διαδικασίας» (μτφρ.: Κ. Βαθιώτης), Άμπραμς «Ο καθρέφτης και ο λύχνος» (μτφρ.: Γ. Πολυχρονάκης), Ρίτσαρντ Ρόρτι «Η φιλοσο­ φία και ο λύχνος» (μτφρ.: Π. Μπουρλάκης - Γ. Φουρτούνης), Ζιλ Ντελέζ «Ο Σπινόζα και το πρόβλημα της έκφρασης» (μτφρ.: Φ. Σιατίτσας), Κλάους Έλερ «Το πρόβλημα της συνεί­ δησης στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία» (μτφρ.: Γ. Σκουμπούρης), Πολ Ρικέρ «Η ζωντα­ νή μεταφορά» (μτφρ.: Κωστής Παπαγιώργης), Ιμάνουελ Καντ «Κριτική του πρακτικού Λόγου» (μτφρ.: Σ. Βιρβιδάκης - Γ. Ξηροπαΐδης), 'Εντμουντ Χούσερλ «Τι είναι φαινομενολογία. Το άρθρο για την εγκυκλοπαίδεια "Μπριτάνικά1» (μτφρ.: Π. Θεοδώρου), ΜάρτινΧάιντεγκερ «Διαμονές. Το ταξίδι στην Ελλάδα» (μτφρ.: Γ. Φαράκλας).

ΦΙΛΙΣΤΩΡ________________

Ένας καινούριος εκδοτικός οί­ κος, ο οποίος στο ξεκίνημά του δίνει έμφαση στην ελληνική ι­ στορία. Εκδότης ο Μπάμπης Γραμμένος του πάλαι πότε «Γλάρου». Βαρδής Βαρδινογιάννης - Πα­ ναγιώτης Αρώνης: «Οι μισοί στα σίδερα. Ένα κίνημα σε διωγμό». Μαρτυρίες για το δράμα των αγωνι­ στών, από τη Βάρκιζα έως το 1949. Ένα ντοκουμέντο - α­ ναδρομή στον Μανιαδάκη και στον Μεταξά, από τον Μιχάλη Κύρκο: «Πίσω από τα κάγκελα». Η χιτλερική σημαία δεν κατέβηκε μόνο α­ πό την Ακρόπολη, αλλά και από την Αρχαία Ολυμπία, τον Αύγουστο του 1941. Αυτό το γεγονός θυμάται ο Γρήγο­ ρης Φαράκος και το αποτυπώνει στο βιβλίο «Η μάχη των συμβόλων».

__________________ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Μια γυναίκα κλέβει τους συζύγους των φιλενάδων της. Μια θηλυκή διάβολος, ό­ πως την παρουσιάζει η Μάργκαρετ Άτγουντ στο μυθιστόρημα με τον εύγλωτ­ το τίτλο «Κλέφτρα Κίσσα» (μτφρ.: Έφη Καλλιφατίδη). Σας αρέσει το ψυχολογικό θρίλερ; Αν, ναι, διαβάστε το «Τευλευταίο κορίτσι»της Πενέλοπε Έβανς (μτφρ.: Έφη Καλλιφατίδη). Και στη «Μικρή σειρά»: «Μουμού» του Ιβάν Τουργκένιεφ, σε μετάφραση Πέτρου Ανταίου.

Υπόέκδοοιν

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Π Ρ Ο Λ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α ΣΤΗ Μ Ε Λ Ε Τ Η ΤΗΣ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Θ Ρ Η Σ Κ Ε ΙΑ Σ

ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ -

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ -

Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ ΙΑ

Η ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

ΜΑΡΝΗ 5-7 - 104 33 ΑΘΗΝΑ - Τηλ.: 5227678 - Fax: 5226581

Vqamkmij /

Μόνο τα λαϊκά παραμύθια περιέχουν δομές και λεπτομέρειες θεραπευτήριες για την ψυχή του παιδιού

o παραμύθι αποτέλεσε πολλές φορές την α­ στα αγωνιώδη προβλήματα της ηλικίας του. Αν φετηρία για ποικίλες θεωρίες, αναγνώσεις, και με κάποιες αποστάσεις από τον Φρόυντ και σκέψεις, τόσο όσον αφορά την προέλευση τη Melanie Klein, ο Μπετελχάιμ υποστηρίζει ότι του, όσο και τη λειτουργία του. Στη δεύτερη πε­ κυρίως το οιδιπόδειο πρόβλημα και ο φόβος ρίπτωση ανήκει και το έργο του Bruno Bettelτης εγκατάλειψης είναι τα σημαντικότερα προ­ heim (Μπρούνο Μπετελχάιμ), The Uses of βλήματα που απασχολούντο παιδί.

Enchantment, 1η έκδοση 1976, που μεταφρά­ Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο ο στηκε εφέτος στα ελληνικά από την Ελένη συγγραφέας αναφέρεται στους τρόπους λει­ Αστεριού. τουργίας των παραμυθιών, παρουσιάζοντας Ο Μπρούνο Μπετελχάιμ γεννημένος στη Βιέννη σύντομες αναλύσεις παραμυθιών, όπως τα το 1903, όπου και έκανε τις σπουδές του, πέρα­ «τρία γουρουνάκια», «αδελφός και αδελφή», η σε το μισό σχεδόν μέρος της ζωής του στις «χηναρού» κ.ά., όπου επεξεργάζεται τις δυσκο­ Ηνωμένες Πολιτείες, όπου κατέφυγε το 1939 λίες που δοκιμάζει το παιδί για να ολοκληρώσει δραπετεύοντας από στρατόπεδο συγκέντρω­ όλες τις πλευρές της προσωπικότητάς του. «Η σης. Στο Σικάγο ίδρυσε και διηύθυνε την «ορανάγκη του παιδιού για μαγεία», «η σημασία θογενετική» σχολή για 30 περίπου χρόνια, α - ' της εξωτερίκευσης», «υπερβαίνονταςτη νηπιασχολούμενος με περιπτώσεις αυτιστικών και κή ηλικία με τη βοήθεια της φαντασίωσης» είναι σοβαρά διαταραγμένων παιδιών. κάποιοι ενδεικτικοί τίτλοι της οπτικής γωνίας Βαθιά πεπεισμένος, μέσα από τη δουλειά του του συγγραφέα. Στο δεύτερο μέρος μελετά ε­ με τα παιδιά, για το σημαντικότατο ρόλο των κτενέστερα εννέα από τα πιο γνωστά παραμύ­ παραμυθιών στη διαδικασία ωθια μεταξύ των οποίων «η κοκκιρίμανσης του παιδιού, ο Μπενοσκουφίτσα», «η ωραία κοιμωτελχάιμ μελέτησε, όσο λίγοι μένη» κ.ά., που χειρίζονται ά­ στον τομέα του, τα λαϊκά παρα­ λως ιδιατέρωςτα οιδιπόδεια θέ­ ΜΠΡΟΥΝΟ μύθια και κατέγραψε τις από­ ΜΠΕΤΕΛΧΑΙΜ ματα. ψεις του σε μια σειρά βιβλίων. Η Ο Μπετελχάιμ υποστηρίζει ότι το Η γοητεία των παραμυθιών «Γοητεία των παραμυθιών», ό­ παιδί από την ηλικία ήδη των Μια ψυχαναλυτική πως αποδόθηκε ελληνικά ο τίτ­ τριών χρόνων αντιμετωπίζει προσέγγιση λος, αποτελεί μια ψυχαναλυτική προβλήματα προσωπικής ταυ­ Μτφρ. Ελένη Αστεριού προσέγγιση του παραμυθιού τότητας ζώντας μέσα στον κό­ Αθήνα, Γλάρος, 1995 που σκοπεύει να δείξει ότι τα σμο των μεγάλων, που αισθάνε­ παραμύθια βοηθούν αποτελε­ ται να τον απειλούν. Το παραμύ­ Σελ. 456. Δρχ. 4.000. σματικά το παιδί να βρει λύσεις θι μεταγγίζει στο παιδί εμπιστο-

T

Κριτική

σύνη για τον εαυτό του και την πεποίθηση ότι θα αντεπεξέλθει στις δυσκολίες δείχνοντας ότι οι μικροί, οι αδύναμοι και οι χαζούληδες πολύ συχνά θριαμβεύουν παραμερίζοντας τους με­ γάλους και δυνατούς. Έτσι προσφέρει την αί­ σθηση ασφάλειας που έχει ανάγκη το παιδί ορ­ γανώνοντας συγχρόνως την αντίληψή του για τον κόσμο σε ζεύγη αντιθέσεων, όπως καλό-κακό, επιτυχία-αποτυχία κ.λπ. Η μεγάλη συμβολή του παραμυθιού όμως είναι ότι βοηθά το παιδί να οργανώσει τις χαοτικές δυνάμεις που συγκρούονται στην ψυχή του υποδεικνύοντας με ποιο τρόπο μπορεί να ξεπερνά τις συγκρού­ σεις του μέσα από φαντασιώσεις, τις οποίες δεν θα μπορούσε να επινοήσει μόνο του. Το πα­ ραμύθι μεταπλάθει τις εντάσεις και τις συγκρούσεις που προέρχονται από το Αυτό (Id) σε ηπιότερες σχέσεις και εικόνες που διέπονται από το Εγώ (Ego) και το Υπερεγώ (Superego). Έτσι προσφέρει πολύτιμη ανακούφιση στην παιδική ψυχή δίνοντας υποσχέσεις για επιτυχία του καλού και εξόντωση του κακού. Ο συγγραφέας υποστηρίζει επίσης ότι το πα­ ραμύθι δίνει τις ίδιες απαντήσεις με την ψυχα­ νάλυση στα βασικά ερωτήματα της ανθρώπινης ψυχής. Οδηγεί δηλαδή στις κατάλληλες απα­ ντήσεις μέσω της ενσωμάτωσης των αμφιθυμικών τάσεων που συγκρούονται στην ψυχή του παιδιού. Παράλληλα καλλιεργεί τη φαντασία

Η ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Ελέντι Ζούνη ηαραδίδει μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής Τη λ . : 3 8 0 0 1 76

του παιδιού, γεγονός το οποίο θεωρεί εξαιρετι­ κής αξίας, αφού πιστεύει ότι «για να κάνουμε πιο ευχάριστη τη ζωή μας πρέπει να έχουμε μια πλούσια φαντασιωσική ζωή». Ο Μπετελχάιμ επιμένει στα λαϊκά παραμύθια υποστηρίζοντας ότι μόνον αυτά περιέχουν δο­ μές και λεπτομέρειες θεραπευτήριες για την ψυχή του παιδιού και απορρίπτοντας την έντε­ χνη δημιουργία. Εξετάζει επίσης τη σχέση του παραμυθιού με το μύθο και το όνειρο και παρέ­ χει «οδηγίες» για τον τρόπο που πρέπει να αφηγείται κανείς το παραμύθι. Το έργο του Μπετελχάιμ έγινε δεκτό με αντιφα­ τικά αισθήματα. Σε άλλους προκάλεσε εν­ θουσιασμό και σε άλλους καχυποψία. Θεωρή­ θηκε ευαίσθητος συνομιλητής των παιδιών και των γονιών τους ή αφελής ψυχίατρος με πρό­ θεση υπεραπλούστευσης των πραγμάτων. Οι ενστάσεις εντοπίστηκαν κυρίως τόσο στην αμε­ τακίνητη επιμονή του στην αξία αποκλειστικά των λαϊκών παραμυθιών σε αντίθεση με τα έντε­ χνα, όσο και στην αυθαίρετη κατά πολλούς ά­ ποψή του ότι σε όλα τα παραμύθια υπάρχει αί­ σιο τέλος ή πάντως η αποκατάσταση της ηθι­ κής τάξης. Παρόλο ότι οι ενστάσεις αυτές είναι σε κάποιο βαθμό ορθές, ωστόσο το έργο του Μπετελχάιμ αποκάλυψε πολλές αλήθειες και υπέδειξε ένα δρόμο θεραπευτικής αξιοποίησης του παραμυθιού. Η μετάφρασή του στα ελληνικά καλύπτει ένα κενό. Το έργο αυτό του Μπετελχάιμ ήταν γνω­ στό ήδη στην Ελλάδα μόνο από το πρωτότυπο ή τη γαλλική του μετάφραση. Ωστόσο ένα έργο σαν κι αυτό, που εκλαϊκεύει ψυχαναλυτικές έν­ νοιες και απόψεις αναλύοντας παραμυθιακές αφηγήσεις, ήταν απαραίτητο να υπάρχει και στα ελληνικά γιατί είναι βέβαιο ότι θα φανεί χρήσιμο όχι μόνο στους ειδικούς αλλά και σε σπουδαστές, αναγνώστες και φίλους του πα­ ραμυθιού. Η μετάφραση του έργου στα ελληνι­ κά από την Ελένη Αστεριού είναι επιτυχημένηακολουθεί το απλό και κατανοητό ύφος του συγγραφέα. Ένα βιβλίο, λοιπόν, προσιτό και ενδιαφέρον για όποιους αγαπούν ή προβληματίζονται με το πα­ ραμύθι. Δέσποινα Δαμιανού

Hfdmmto /

Τονίζει την αμφισημία των λέξεων, αποκρύπτει όμως επιμελώς τους κώδικές της, προετοιμάζοντας την αφηγηματολογική ανατροπή του τέλους

Μάρω Δούκα, όπως πάντα, δεν διάλεξε και να το τιμήσει. Εξίσου αρχετυπικό εμφανίζε­ τυχαία τον τίτλο του νέου της μυθιστορήμα­ ται και το αφηγηματικό σχήμα, έχει τη μορφή α­ τος, Ένας σκούφος από πορφύρα: με τα πομνημονευμάτων: ένας φίλος του Αλέξιου, ο δυο ανόμοια ουσιαστικά που σηκώνουν το ση-ομογάλακτος ιχνευτής του, αποφασίζει να κα­ μασιολογικό του βάρος σημειώνει με ακρίβεια θηλώσει στο χαρτί τις περιπέτειες και τα κατορτη συγγραφική της πρόθεση. Να ιστορήσει την θώματά του, τα οποία έχει παρακολουθήσει εκ περιπέτεια ενός ανθρώπου που προσπάθησε του σύνεγγυς, γέρος τώρα,αφενός για να γεμί­ το ακατόρθωτο, να ανορθώσει μια Αυτοκρατο­ σει τις ώρες της σχόλης του και αφετέρου για ρία αναπόδραστα χαμένη, να γράψει το. μυθι­ να παραδειγματίσει τον εγγονό του αυτοκράτοστόρημα - με τη μεσαιωνική σημασία του όρου, ρα και διάδοχο, γιο του γιου του Ιωάννη, τον μι­ όπου τα ιστορούμενα μπορούσαν να είναι κάλκρό Αλέξιο Β', να του δείξει πώς να κυβερνά και λιστα του μύθου ή/και της ιστορίας - του Αλέξι­ να άρχει. ου Α' Κομνηνού, να δώσει πρόσωπο στις εικό­ Ο αναγνώστης, όμως, πολύ γρήγορα συνειδη­ νες των ψηφιδωτών. Επιλέγει ένα διαφορετικό τοποιεί πως όλα αυτά έχουν δημιουργηθεί για σκηνικό για την αφήγησή της, απ’ αυτό που μέ­ να αναιρεθούν, και ότι η αναίρεσή τους χρι τώρα μας είχε συνηθίσει, εγκαταλείπει το ά­ συμβάλλει στην αλήθεια των πραγμάτων και μεσο παρόν, γυρίζει ανάποδα το σχήμα σύμφω­ των προσώπων. Η πολυπλοκότητα των γεγονό­ να με το οποίο η Ιστορία αποτελούσε το φόντο των ερμηνεύεται μόνο μέσα από τη σύνθεση στις εικόνες της γης, τη φέρνει στο προσκήνιο του ανθρώπινου με το ιστορικό και αντιστρόκαι αφήνει το παρόν να ξεπροβάλει μέσα από φως, μέσα στο ποτάμι της νομοτέλειας. τα περιγράμματα ενός ενστικτωδώς οικείου ό­ Το δρόμο του θρόνου τον έχει προετοιμάσει για σο και άγνωστου όμως παρελθόντος. τον Αλέξιο Α' η μητέρα του Δαλασσηνή, ποτίζοΤο Ένας σκούφος από πορφύρα είναι καταρχήν ντάς τον από μικρό με την ιδέα ένα κλασικό μυθιστόρημα. Ο ότι θα βασιλεύσει. Τον έχει α­ Αλέξιος Α' Κομνηνός, ιδρυτής νοίξει με τα κατορθώματα και της δυναστείας των Κομνηνών, το θάνατό του ο αδελφός του, έχει τα χαρακτηριστικά του αρΜανουήλ. Σ’ αυτό το θρόνο θ’ α­ χετυπικού μυθιστορηματικού ήνέβει θριαμβευτής, αλλά και Ένας σκούφος ρωα: μέσα από επίπονη προ­ μες στο αίμα, ο Αλέξιος και θα άπό πορφύρα σπάθεια και χάρη στα χαρίσμαπροσπαθήσει να τον στερεώ­ τά του, διατρέχει την κλίμακα Αθήνα, Κέδρος, 1995 σει. Μετά από χρόνια και χρόνια των τιμών, το cursus honorum, πολέμου, αφού έχει αρνηθεί Σελ. 520. Δρχ. 5.000. για να φτάσει στο ύπατο αξίωμα ποικιλοτρόπως τον εαυτό του,

Η

θα καταλήξει την ώρα του θανάτου του μόνος, με ένα σκουφί κόκκινο στο κεφάλι. Στην πράξη, ο θάνατος του Αλέξιου ταιριάζει α­ πόλυτα με τη ζωή του, την ώρα του θανάτου του καταργούνται όλες οι επιφάσεις. Ο Αλέξιος έζησε μόνος, μέσα στη γνώση ότι ο θρόνος ή­ ταν κενό γράμμα χωρίς τα εδάφη της Αυτοκρα­ τορίας, θυσίασε τον εαυτό του, τα αισθήματά του πολεμώντας γι’ αυτά, πέρασε τη ζωή του στα στρατόπεδα, σαν απλός στρατιώτης, αφή­ νοντας σε άλλους την άσκηση της εξουσίας. Πέθανε μόνος όπως είχε ζήσει. Η συμπεριφορά των οικείων και του περιβάλλοντος του ρυθμι­ ζόταν αναλόγως με την ταύτιση ή τη μη ταύτισή του με το θρόνο, το απόλυτο σύμβολο της ε­ ξουσίας. Θεωρώντας ότι στον επιθανάτιο ρόγ­ χο του έχει πάψει πλέον να τον ελέγχει, δεν δι­ στάζουν να τον αφήσουν μόνο, προκειμένου να σπεύσουν να τον σφετεριστούν. Ακόμα και εκεί­ νη τη στιγμή, η δύναμη και η διορατικότητα του Αλέξιου υπερισχύει της βουλιμίας και των ραδι­ ουργιών τους: ο νόμιμος διάδοχος έχει διασφα­ λιστεί. Ο Αλέξιος Α' ελέγχει το θρόνο, επειδή μόνος αυτός μπόρεσε να ελέγξει, στο βαθμό του δυνατού, την Αυτοκρατορία. Αν η ανθρώπινη πορεία του Αλέξιου Κομνηνού κλείνει άδοξα και παράδοξα, με την τύποις α­ ναίρεση της ιδιότητάς του ως αυτοκράτορα, ε­ ξίσου παράδοξα κλείνει και το έργο του. Έχει σώσει την Αυτοκρατορία, αλλά έχει χάσει τή Μικρασία, τη γενέθλια γη και κοιτίδα του Βυζαντί­ ου. Έχει εξαγοράσει τους Ιταλούς, αλλά τους έχει βοηθήσει ταυτόχρονα να εδραιώσουν την κυριαρχία τους, δεν έχει νικήσει κατά κράτος τους Τούρκους, δεν έχει δαμάσει το αρχοντολόι. Η Αυτοκρατορία, όταν αυτός πεθαίνει, είναι γερός κορμός χωρίς ρίζες, κι ο Αλέξιος έχει αρνηθεί στο όνομα του χρέους τον εαυτό του για ένα «πουκάμισο αδειανό», που όμως εξακο­ λουθεί τουλάχιστον να υπάρχει. Αυτόν το θρό­ νο παρέδωσε, ενγνώσειτου, στο γιο του. Αυτόν το θρόνο εποφθαλμιούσαν, εν αγνοία τους, οι οικείοιτου. Ο Αλέξιος προσπάθησε να δαμάσει τον άνθρω­ πο στο όνομα του αυτοκράτορα και τον αυτο­ κράτορα τον αρνήθηκε ο ρους της Ιστορίας. Η μυθιστορία λοιπόν του Αλέξιου Κομνηνού, μέ­ σα από τις συνεχείς αναιρέσεις και ματαιώσεις που τη σημαδεύουν, αγγίζει τα όρια της τρα­ γωδίας. Μιας τραγωδίας με διαχρονικές δια­ στάσεις, για την εξουσία, τη γνώση της πραγ­

ματικότητας και τις ανθρώπινες παραμέτρους τους - που ορίζουν απρόβλεπτα τη δράση των προσώπων. Σ’ αυτή την τραγωδία όλα τα πρό­ σωπα έχουν πρόσωπο, ειδικά οι γυναίκες που θέλουν να - ορίζουν τη ζωή του αυτοκράτορα: η Δαλασσηνή, η Αλανή, η Δούκαινα και η Άννα, η κόρη του, που προστίθενται στη μακριά σειρά των γυναικείων χαρακτήρων που έχει πλάσει η συγγραφέας, γυναίκες δυνατές και γι’ αυτό δυστυχισμένες. Συμπληρώνουν τον πίνακα των υπογείων αναιρέσεων και ματαιώσεων του ίδι­ ου του κειμένου, που διεκδικεί την πολυπλοκότητά του, έξω από κατηγοριοποιήσεις και πα­ ραδοσιακές ταξινομήσεις. Διότι όσο είναι - και ταυτόχρονα δεν είναι - κλα­ σικό μυθιστόρημα, το Ένας σκούφος από πορ­ φύρα, άλλο τόσο είναι και δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Σύμφωνα με τον Σκοτ και τους κατά καιρούς ορισμούς του ιστορικού μυθιστο­ ρήματος από την κριτική, τα ιστορικά πρόσωπα δεν βρίσκονται ποτέ στο προσκήνιο, κεντρικός ήρωας είναι ο μέσος άνθρωπος. Ο κεντρικός ήρωας όμως του μυθιστορήματος είναι ο Αλέ­ ξιος Α' και η γη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Συνεπώς, μια βασική αρχή του ιστορικού μυθι­ στορήματος a priori παραβιάζεται. Και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κεντρι­ κό πρόσωπο του μυθιστορήματος ο αφηγητής. Υπάρχει όμως μια άλλη εκδοχή, αυτή του Λούκατς, που δεν προσδίδει ιδιαίτερα χαρακτηρι­ στικά στο ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά θεωρείως τέτοιο το μυθιστόρημα που παρακολουθεί την αλληλεπίδραση του ιστορικού - κοινωνικού με το ανθρώπινο στη δημιουργία της Ιστορίας. Μ’ αυτή τη λογική, το έργο σαφώς είναι ένα ι­ στορικό μυθιστόρημα. Την έκφραση αυτής της πολυπλοκότητας χρε­ ώνεται η πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη α­ φήγηση, ο λόγος που παριστάνει τα πράγματα μέσα από τις πολλαπλές εκδοχές τους, στις ο­ ποίες συστηματικά επανέρχεται. Η αφήγηση ε­ πινοεί τη σκοτεινή όψη των πραγμάτων - εφό­ σον η φανερή έχει προ πολλού γίνει επίσημη ι­ στορία, μια ιστορία που η συγγραφέας γνωρίζει πάρα πολύ καλά. Τονίζει την αμφισημία των λέ­ ξεων, αναδεικνύοντας το λόγο, ως δομημένη πραγματικότητα πια, και τις άπειρες δυνατότη­ τάς του. Αποκρύπτει όμως επιμελώς τους κώδι­ κές της, προετοιμάζοντας την αφηγηματολογική ανατροπή του τέλους, όταν αποκαλύπτεται η πραγματική ταυτότητα του αφηγητή. Ο ι-

χνευτής Τατίκιος δεν είναι άλλο από φενάκη, μάσκα και προσωπείο του ευνούχου Θεόδοτου. Μάσκα, επειδή αποκρύπτει όχι μόνο την πραγ­ ματική ταυτότητα του αφηγητή, αλλά την ίδια την ουσία των πραγμάτων - π.χ. ο Τατίκιος δεν είναι σε καμία περίπτωση, όπως παρουσιαζό­ ταν ως το τέλος, ο αφοσιωμένος του Καλοϊωάννη, αλλά ο έμπιστος, της Κομνηνής. Ο Θεόδοτος είναι ο έμπιστος του διαδόχου, αυτός που εξασφάλισε το δαχτυλίδι, είναι εχθρός της φι­ λόδοξης Άννας, και την πίστη του αυτή την έχει πληρώσει με τη γλώσσα του! Προσωπείο, επειδή ο αφηγητής αφηγείται σε μεγάλο βαθμό όσα κι ο ίδιος έχει απλά ακούσει, χρησιμοποιεί την ευαισθησία του για να δημι­ ουργήσει εξαρχής εικόνες που ποτέ δεν είδε, που τις φαντάστηκε, όπως οι εικόνες των μα­ χών. Ο Θεόδοτος παίζει το ρόλο του συγγρα­ φέα, ξεκινάει από τα γνωστά ή τα βιωμένα στην προκειμένη περίπτωση, του Θεόδοτου, τη γυναικεία ψυχολογία - για να δημιουργήσει μια άλλη πραγματικότητα, διαφορετική, με τα δικά του σχήματα και χρώματα. Ο Τατίκιος γίνεται η φωνή του, η αιτιολογημένη παρουσία του, ο λό­ γος της συγγραφής. Μέσα από τόσες ανατροπές, το τελευταίο μυθι­ στόρημα της Μ. Δούκα δεν ανατρέπει ωστόσο το προηγούμενο έργο της. Αντιθέτως το ολο­ κληρώνει: η έγνοια για τη μοίρα της χώρας, του λαού, εκφράζεται εδώ αντανακλαστικά, μέσα από το παρελθόν, ρίζα και μέλλον μαζί. Το ίδιο ολοκληρωμένα εκφράζεται και η έγνοια της για τη μοίρα της γραφής: ο Θεόδοτος αποτελεί τον πρώτο συγγραφέα στο έργο της, που ολοκλη­ ρώνει και σχολιάζει το έργο και τη δουλειά του, ανεπίδοξο βέβαια για δύο λόγους: γιατί το απο­ φασίζει ο ίδιος να μη δώσει το κείμενο στον Αλέξιο Β1και γιατί ο Αλέξιος Β1δεν θα μεγαλώ­ σει ποτέ. Αιχμαλωτίζει έκθαμβος τα πράγματα στο δίχτυ των λέξεων - μετά από μια σειρά η­ ρώων που θέλουν ή προσπαθούν να γράψουν. Όσο για τον αναγνώστη, αυτός καλείται για άλ­ λη μια φορά να συμμετέχει ενεργά, δημιουργώ­ ντας τις δικές του εκδοχές, στην ανάγνωση του μυθιστορήματος, στην οποία πρώτα και κύρια σε συνεπαίρνει η μαγεία της γλώσσας, οι λέ­ ξεις που προσπαθούν - και καταφέρνουν - να παγιδέψουν τα πράγματα. Η Μάρω Δούκα μας έδωσε για άλλη μια φορά ένα πολύ σπουδαίο μυθιστόρημα, σταθμό στο έργο της αλλά και στην πεζογραφία μας. Τπίκα Δημητρούλια

Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΒΙΛ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ THE MELVILLE SOCIETY OF AMERICA μ ε τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ιξ η ΤΟΥ Δ Η Μ Ο Υ Β Ο Λ Ο Υ & Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Ε Τ Α ΙΡ Ε ΙΑ Σ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν

διοργανώνει διεθνές συνέδριο στο Βόλο από 2-6 Ιουλίου 1997 με θέμα:

«Ο ΜΕΛΒΙΛ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΘΝΗ» 0/ ενδ/αφερόμενο/ μπορούν να πάρουν μέρος στο συνέδριο με πρωτότυπες ερχασίες Π ε ρίληφη

πρέπε/ να υποβληθεί μέχρ/ 1 Αυγούατού 1996 στον κ. Sanford Ε. Marovitz, Dept, of English, Kent State Univ., Kent, Ohio 44242

πληροφορίες; Κα. Δώρα Τσ/μπούκη, Τηλ.: 01/8990849

Κριτική

/

Ποιώντας τη μετάθεση από το επίπεδο της αφηγούμενης ιστορίας σε εκείνο της πράξης της αφήγησης, ο Μήτσου ταυτίζει την απιστία της γυναίκας μ ε εκείνη του αναγνώστη

υνεχίζοντας και επεκτείνοντας την προβλη­ λου υλική. Η Μαρία καλείται να παίξει ρόλο α­ ματική του πάνω στο αδύνατο της ολοκλή­ ντίστοιχο με εκείνον του αναγνώστη ενώ ο Ορέρωσης των σύγχρονων ανθρώπινων σχέσε­ στης τον ρόλο του συγγραφέα, που επιδιώκει ων, που επιχειρούσε στο προηγούμενο βιβλίο να κερδίσει τον αναγνώστη του με τα λεκτικά του «Ο χαρτοπαίκτης έχει φοβηθεί», ο Ανδρέας του όπλα πείθοντάς τον για την αληθοφάνεια Μήτσου, όπως έκανε και στο ομώνυμο διήγημα της διήγησής του και τη συνέχιση ανάγνωσης της παραπάνω συλλογής, ανακατεύει και πάλι, της ιστορίας. Για τον Ορέστη η διήγηση της ι­ στο τελευταίο του μυθιστόρημα, τα τραπουλό­ στορίας του γίνεται ισότιμη, αν δεν υποκαθιχαρτα της αφηγηματικής πράξης, εμπιστευό­ στά, την ερωτική σχέση με τη σύντροφό του. μενος την εκφορά του λόγου σε πολλαπλές α­ Και πράγματι, τούτη θα διατηρηθεί όσο η Μα­ φηγηματικές φωνές και οπτικές. Με αυτό τον ρία πείθεται για την αλήθεια των γεγονότων. Ως τρόπο δημιουργεί ένα κείμενο αντιφωνικό πά­ σύγχρονος, όμως, «αναγνώστης», από τη στιγ­ νω στην αξιοπιστία αφενός του λόγου των ηρώ­ μή που θα θελήσει να εμπλακεί στην κατασκευή ων του σε σχέση με την αφηγούμενη ιστορία της διήγησης, ελέγχοντας τις πραγματολογι­ και αφετέρου του λόγου του συγγραφέα σε κές συνιστώσες της και ανακαλύπτοντας αμφι­ σχέση με τον αναγνώστη του. λεγόμενα σημεία ή αναλήθειες, θα αποχωρήσει Η ιστορία διαπλέκει έντεχνα τη σχέση μιας πα­ από την ακρόαση των αναμνήσεων αλλά και τη ντρεμένης γυναίκας (της οποίας ο σύζυγος εί­ ζωή του Ορέστη ακολουθώντας έναν παλιό ναι ναυτικός) με τον καθηγητή του 1θχρονου συμμαθητή του, πραγματιστή και γνώστη μιας γιου της, ηθικού, στην πραγματικότητα, άλλης αλήθειας, κοινότοπης και περισσότερο αυτουργού του ειδυλίου, με εκείνη του ώριμου πιστευτής, για τα γεγονότα. Αλήθεια, που πλέον γιου (Ορέστη Χαλκιόπουλου) με τη σύ­ πραγματολογικά επιβεβαιώνεται από έρευνα ντροφό του Μαρία, αποδέκτη της ίδιας της Μαρίας. Σε επίπε­ της διήγησης που αυτός επιχει­ δο αφηγηματικής πράξης τίθε­ ρεί αναπλάθοντας την ιστορία ται ήδη εδώ ένα κρίσιμο θεωρη­ ΑΝΔΡΕΑΣ της μητέρας του. Αυτή η κάθο­ τικό ζήτημα που άπτεται τόσο ΜΗΤΣΟΥ δος στο παρελθόν δεν είναι ά­ της διαδικασίας της πρόσληψης Τα ανίσχυρα ψεύδη του δολη για τον αφηγητή: η σχέση όσο και της διαμόρφωσης του Ορέστη Χαλκιόπουλου του με τη Μαρία, όπως τουλάχι­ ορίζοντα αναμονής του σύγχρο­ (Μυθιστόρημα) στον παρουσιάζεται στο πλαί­ νου αναγνώστη απέναντι στο Αθήνα, Καστανιώτης,1995 σιο του κειμένου, είναι καθαρά μυθιστόρημα: κατά πόσο, δηλα­ πνευματική/λεκτική και καθόΣελ. 209. Δρχ. 2.500. δή, ο αναγνώστης επιζητεί από

Κριτική

τον αφηγητή την πιστή αναπαράσταση μιας ι­ στορίας με προεξάρχουσα την αναφορική/βιωματική λειτουργία της γλώσσας ή αντίθετα εί­ ναι έτοιμος να αποδεχτεί τα ψεύδη της μυθο­ πλασίας που θεραπεύει μια ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν τέμνει απλώς το ζήτημα, αλλά και απαντά πραγματιστικά σ’ αυτό: ο αναγνώστης, εθισμέ­ νος από ένα ολόκληρο σύστημα ιδεών και προ­ βολής της λογοτεχνίας ως δημοσιογραφικής «πραγματικότητας», επιζητεί να ανακαλύψει τη δική του αλήθεια μέσα στο μυθιστόρημα που διαβάζει, αποποιούμενος την καλλιτεχνική δη­ μιουργία που βιώνει τη φαντασία ως πραγματι­ κότητα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο ενδοδιηγητικός αφηγητής Ορέστης Χαλκιόπουλος α­ πευθυνόμενος στον ενδοδιηγητικό του αποδέ­ κτη, τη Μαρία, εκτίθεται στον κίνδυνο της παρανάγνωσης και παρερμηνείας όπως κάθε υπο­ κείμενο. που θα προβεί στην αφηγημάτοποίηση της ιστορίας του. Και τούτο διότι, εκ προοιμίου, το «εγώ» που βίωσε τα γεγονότα διαφοροποιεί­ ται από το «εγώ» που τα αναπλάθει κάνοντάς τα ιστορία: ο χρόνος της αφήγησης όντας διαφο­ ρετικός από το χρόνο της διαδραματιζόμενης ι­ στορίας αποτελεί ήδη τον πρώτο εγγενή λόγο αυτής της διαφοροποίησης. Κατά δεύτερο λό­ γο, η ταύτιση μεταξύ ήρωα και αυτοδιηγητικού αφηγητή επιφέρει τη σύγχυση που ενέχει εξ ο­ ρισμού η πρωτοπρόσωπη αφήγηση: ο αποδέ­ κτης καλείται να πιστέψει και να δείξει εμπιστο­ σύνη στον πρωτοπρόσωπο αφηγητή ξεχνώ­ ντας πως αυτός αποτελεί ταυτόχρονα και έναν μυθιστορηματικό ήρωα και επομένως δικαιού­ ται να ψεύδεται, όπως και κάθε άλλος ήρωας, χωρίς αυτό να θίγει την αληθοφάνεια της διή­ γησης και του μυθοπλαστικού κόσμου που αυτή δημιουργεί. Ο Ορέστης, ακολουθώντας μια οπτική που επιδιώκει να είναι πιστή στην οπτι­ κή του παιδικού του εαυτού (και ήρωα) υιοθετεί την αφηγηματική φωνή του τώρα της διήγησης και σύγχρονου εαυτού του. Η διάκριση μεταξύ α­ φηγηματικής φωνής και οπτικής είναι σημαντική διότι είναι αυτή ακριβώς που δικαιολογεί και την υιοθέτηση γλωσσικών κωδίκων, που δεν αποτε­ λούν απομίμηση της γλώσσας εν χρήσει κατά τη δεκαετία του 70, που διαδραματίζεται η ιστορία, αλλά της γλώσσας που έχει υιοθετήσει ο ήρωας

/ αφηγητής σήμερα, συνεπικουρούμενος, όπως δηλώνεται επανειλημμένα, από έναν ετεροδιηγητικό αφηγητή / «συγγραφέα». Πράγματι, ο Μήτσου, εντάσσοντας τα θεωρητι­ κά αυτά προβλήματα στη θεματική της αφη­ γούμενης ιστορίας (ίσως κάποιες στιγμές με υπερβολικό βαθμό σαφήνειας), εισάγει πλάι στον πρωτοπρόσωπο αφηγητή και ήρωα Ορέστη έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή με δείγματα «κλασικής» παντογνωσίας πάνω στα τεκταινόμενα της ιστορίας ο οποίος, όπου νομίζει πρέπον, θα επέμβει, είτε αποκρύπτοντας είτε απο­ καλύπτοντας στοιχεία της πλοκής, άλλοτε υπαινικτικά και άλλοτε με σαφείς αναφορές. Ωστόσο, δηλώνοντας από την αρχή πως θα σταθεί δίπλα στον Ορέστη, στην προσπάθειά του να αναπλάσειτην ιστορία μέσα από τη δική του οπτική και με αυτή να πείσει τη Μαρία/αποδέκτη για την «αλήθεια» του, κινείται περίτεχνα μεταξύ ταύτισης και απόστασης από τον ήρωα είτε παραθέτοντας μαρτυρίες τρίτων προσώ­ πων όπως τα εμβόλιμα αποσπάσματα ημερολο­ γίου της Φωτεινής, μητέρας του Ορέστη, είτε αποκαλύπτοντας τις σκέψεις και κινήσεις των άλλων προσώπων που συμπληρώνουν ή και α­ ντιλέγουν στα όσα ο Ορέστης παραθέτει. Με αυτό τον τρόπο, το παιχνίδι του καθορισμού της αλήθειας περιπλέκεται ακόμη περισσότερο μεταφραζόμενο στον αγώνα του λόγου ως ση­ μείωσης της πραγματικότητας απέναντι σ’ αυτό τούτο το αντικείμενο αναφοράς του: είναι, άραγε, η ορθολογική αλήθεια (πλοκής και χα­ ρακτήρων) που πρεσβεύει ο παλιός συμμαθη­ τής και ασπάζεται τελικά η Μαρία, ικανή να δη­ μιουργήσει μυθιστορηματικό λόγο εγκυρότερο από εκείνον που στηρίζεται σε ψεύδη δοσμένα με αφηγηματική συνέπεια; Με άλλα λόγια, κατά πόσο «τα ανίσχυρα ψεύδη» του Ορέστη Χαλκιόπουλου, αν δεν ήταν τόσο ανίσχυρα και επομέ­ νως τόσο ευάλωτα σε κάθε πραγματιστή, θα μπορούσαν να αποτελόσουν υλικό μιας μυθο­ πλασίας; Δεν είναι τυχαία η προμετωπίδα του βιβλίου με τα λόγια του Νίκου Καββαδία, όταν λέει: «Μα έ­ να πουλί μου μήνυσε / πως κάποιος άλλος σ’ τα ’πε / κάποιος που ξέρει να ιστορά / καλύτερα α­ πό με». Τα λόγια αυτά συνοψίζουν όχι μόνο την αγωνία του αφηγητή για μια πιθανή του εγκατά-

KQlTMtj

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΚΙΑΘΟ με θέμα :

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Σκιάθου διοργανώνουν στις 17-19 Μάίου 1996 (Παρασκευή βράδυ, Σάββατο, Κυριακή) διεθνές Συνέδριο στη Σκιάθο με θέμα:

«Αλέξανδρος Μωραϊτίδης» Αν ενδιαφέρεσθε, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη γραμματέα του Συνεδρίου Βούλα Λαμπροπούλου: Πυθίας 56,113 64 Αθήνα, FAX 7248979 ή την κ. Χριστίνα Σαρρή στο Δημαρχείο Σκιάθου Τηλ. 23702, FAX 0427-23150 Οι γλώσσες του Συνεδρίου θα είναι η Ελληνική και η Αγγλική και οι ανακοινώσεις δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα 20’ λεπτά. (Τα έξοδα στη Σκιάθο βαρύνουν το Συνέδριο για όσους θα δώσουν ανακοίνωση).

Η Επιστημονική Επιτροπή του Συνεδρίου Μιχάλης Μερακλής (Πρόεδρος)

Καρυοφίλης Μητσάκης (Αντιπρόεδρος)

Βούλα Λαμπροπούλου (Γεν. Γραμματέας)

Ιωάννα Χάντζου (Μέλος)

Βαγγέλης Αθανασόπουλος (Μέλος)

Μαρία Μαντουβάλου (Μέλος)

Κριτική

λειψή από τον αποδέκτη του λόγου του, αλλά και του άντρα για μια πιθανή του εγκατάλειψη από τη γυναίκα. Στο έργο του Μήτσου, όπου η κυρίαρχη θεματική εδώ όπως και σε άλλα του κείμενα, αφορά στο αδύνατο του ολοκληρωμέ­ νου έρωτα άντρα/γυναίκας, τα μοντέλα είναι δεδομένα: η γυναίκα, κινητήριος μοχλός της ι­ στορίας, από παραδοσιακό θύμα μεταβάλλεται στον ουσιαστικό θύτη, ενώ ο άντρας, όταν δεν είναι πραγματιστής και ορθολογιστής, μικρόνοος και ευθυνόφοβος, θα υποστεί την απιστία. Ποιώντας τη μετάθεση από το επίπεδο της α­ φηγούμενης ιστορίας σε εκείνο της πράξης της αφήγησης, ο Μήτσου ταυτίζει στη συνέχεια την απιστία της γυναίκας με εκείνη του αναγνώστη. Του αναγνώστη που, όπως η γυναίκα, εθισμέ­ νος στα στερεότυπα δεδομένων αφηγηματικών σχημάτων και τηλεοπτικής reality, απορρίπτει τη δημιουργική φαντασία ως τρόπο βίωσης μιας άλλης εξίσου δυνατής πραγματικότητας. Έτσι, ο αναγνώστης είναι γένους θηλυκού, η σχέση μεταξύ αναγνώστη και συγγραφέα σχέ­ ση ερωτική που διαμεσολαβείται από τον λόγο και η απιστία του πρώτου προς τον δεύτερο αν όχι δεδομένη, τουλάχιστον αναμενόμενη. Σχή­ μα και προβληματική που συναντούν εξ αντιθέ­ του εκείνο της μεγάλης Γαλλίδας συγγραφέως Μαργκερίτ Ντυράς, για την οποία άντρας και α­ ναγνώστης συνιστούντο ενιαίο πρόσωπο χάριν και εν αναμονή του οποίου εκφέρεται ο αφηγη­ ματικός της λόγος. Με «Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου» ο Ανδρέας Μήτσου διεισδύει, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του, στο μικρό και ανείπωτο ανάγοντάς το σε λογοτεχνία. Φτιά­ χνει επιδέξιες ανατροπές, διαμορφώνει δρώντα υποκείμενα που η ελλειπτική τους τροχιά αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματική α­ πό τη δημιουργία άρτια ψυχογραφημένων χα­ ρακτήρων, δοκιμάζεται στις αφηγηματικές τε­ χνικές προκαλώντας την εγρήγορση του ανα­ γνώστη και την ενεργό συμμετοχή του εντάσσοντάς τον στην κατασκευή του μυθιστορήμα­ τος. Και κυρίως, χρησιμοποιεί ένα γλωσσικό ερ­ γαλείο που υπακούει στην ανάγκη της ποιητικότητας του πεζογραφικού κειμένου προκειμένου να υπάρξει ως τέτοιο. Δημήτρης Τσατσούλης

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΕΛΛΗΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΕΙΡΑΣ ΠΟΥ ΦΕΡΝΕΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΛΜΜΟΣ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 4 3 ,10 6 80 ΑΘΗΝΑ ΤΗΑ.: 3633083, 3632669, FAX: 3636415

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ Μ Α Υ ΡΟ Κ Ο ΡΔΑ ΤΟ ΐ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3 8 3 0 6 0 4

ΕΛΕΝΗΣ ΛΑΔΙΑ Ω Ρ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Ώρογραφία, ή καταγραφή των γεγονότων στις

έποχές, είναι ένας γενικός τίτλος για τα δεκα­ πέντε διηγήματα του βιβλίου, πού τό καθένα έχει ιδιαίτερο ύπότιτλο. Μια καταγραφή ιδεών καί τύπων υπάρχει στήν Ώρογραφία. Συνειδή­ σεις πού κουρασμένες άπό τήν πολλαπλότητα τής τέχνης καί των θεωριών ζητούν τήν μία καί μόνη λύση πού θά πρόσφερε ένα μαθηματικό πρότυπο, συγγραφείς πού βρίσκονται σέ νομο­ τελειακή σχέση μέ τούς ήρωές τους, καθημερι­ νά άτομα πού φιλοδοξούν νά φτιάξουν κοσμο­ θεωρίες, άναζήτηση τού θείου ή μιας πρώτης άρχής, μέσα άπό μονοπάτια μαγείας, εΐδωλολατρείας, πίστης καί άθεΐας. Έ τσι οί πολλές οπτικές αύτών τών διαφορετικών σέ θεματο­ λογία διηγημάτων, είναι μιά άπόπειρα νά έπισημανθεΐ τό πέραν τών συμβάντων καί φαινομένων «μυστικό», συμφιλιωμένη ωστόσο καί μέ τήν έπίγνωση ότι αύτό διαρκώς διαφεύγει άπό τον άνθρώπινο νοΰ. Τό βιβλίο « Ώρογραφία» έχει τιμηθεί μέ τό βραβείο «Ούράνη» τής ’Ακαδημίας ’Αθηνών (1991). Μ Α ΡΚ Ο Υ ΚΑΛΕΩ ΔΗ

ΣΤΟΝ ΔΡΟ Μ Ο Γ ΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

Δέκα ιστορίες οπού οί ήρωες βρίσκονται καθ’ οδόν. Μπροστά τους, ό Δρόμος, άχάρακτος άκόμη καί άσαφής. Πέρα όμως, ή Πόλις πάν­ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ τα, άντικείμενο τού Πόθου χαμένο. Έ σκιά ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ της βαραίνει τά βήματά τους καί ορίζει τήν άμφιθυμία — Ε λπίδα καί Φόβο. Καί ή Πόλις σιγά σιγά άναδύεται άπό τά σκότη τής ψυχής, ή κάθε άτομική ιστορία τής δίνει πάλι ύπόσταση καί σάρκα. ’Από τήν άγωνία τής άπομύθευσης ώς τήν άπόλυτη παραίτηση, κι άπό τήν άμφισβήτηση τού λόγου ώς τό πιο μύχιο αί­ σθημα ένοχής, τήν παραφορά έπειτα τής άποκάλυψης, μιά διαδρομή ένιαία πού συνεχώς πλουτίζεται, ώσπου άνασυντίθεται ή πρώτη ένότητα ένός δρόμου-λόγου, θρυμματισμένου ώς τότε σέ άσυσχέτιστες πορείες — ή Πόλις ώς άποκαταστημένη ένότητα τού Πόθου. Δρόμος, είναι ή ιστορία αύτής τής άποκατάστασης. ΜΑΡΚΟΤ ΚΑΛΕίϊΔΗ

βιβλιογραφικό δελτΓο Αρ. 361 1 Ιανουάριου - 31 Ιανουάριου 1996 Επιμέλεια: Έφη Απάκη

ΗΤΑ=ΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑίων περιοδικών δεν περιλαμβάνονται εβδομαδιαία έντυπα ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γ εν ικά Έ ρ γα Βιβλιοθηκονομία HUNGER Η. Ο κόσμος του βυζαντι­ νού βιβλίου. Μετ. Γ. Βασίλαρος. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1995. Σελ.

200. Δρχ. 3.640. ISBN 960-354017-Χ.

Σελ. 156. Δρχ. 2. 600. ISBN 9607131-22-3. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΑΟΣ Θ. Ezra Pound. Ελληνική βιβλιογραφία 1935-1993. Αθήνα, Εταιρεία Ελλη­ νικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Α ρχείου, 1995. Σελ. 43. Δρχ.

1.040. ISBN 960-201-117-3.

Φιλοσοφία Γνώση - Μάθηση ΣΑΜΑΡΤΖΗ Σ. Εισαγωγή στις γνω ­ στικές λειτουργίας. Αθήνα, Π απαζήσης, 1995. Σελ. 194. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-02-1131-0.

Τύπος ΕΦΗΜΕΡΙΣ. Τόμοι Α + Β + Γ +Δ' + Ε +ΣΓ. (Φωτοτυπική επανέκδοση). Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών, 1995. Σελ. 5 0.000 (Οι έξι τόμοι). ISBN Set 960-7099-20-6. ΜΟΥΣΕΙΟΝ. Παρίσιοι 1819. Εισ. Α. Κουμαριανού. Αθήνα, Εταιρεία Ελληνικού Λ ογοτεχνικού και Ιστο­ ρικού Α ρχείου, 1995. Σελ. 36. Δρχ. 1.040

Βιβλιογραφία ΝΤΕΝΙΣΗ Σ. Μεταφράσεις μυθι­ στορημάτων και διηγημάτων (18301880). Αθήνα, Π ερίπλους, 1995.

Γενικά

Αρχαία φιλοσοφία ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ Ι.Θ. Η συμπαντική δημιουργία κατά την αρχαιοελληνική αντίληψη. Πειραι­ άς, Διμέλης, 1995. Σελ. 125. Δρχ.

2.000.

Νεότερη φιλοσοφία ΔΡΑΓΩΝΑ-ΜΟΝΑΧΟΥ Μ.Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία. Αθήνα, Ελλη­ νικά Γράμματα, 1995. Σελ. 550. Δρχ. 5.200. ISBN 960-344-092-2.

Η σοφία των πολεμικών τεχνών. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1996. Σελ. 183. Δρχ 2.5 00. ISBN 960-268-074-1.

Αποκρυφισμός

ΜΑΝΙΑΤΑΚΗ Ε. Ευ ζην. Αθήνα, Πιτσιλός, 1995. Σελ. 143. Δρχ. 2.340.

ISBN 960-7112-70-9.

ΣΙΕΤΤΟΣ Γ. Ο ιερός αριθμός 7. Αθήνα, Π ύρινος Κ όσμος, 1995. Σελ. 191. Δρχ. 3.000. ISBN 960430-002-4.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ/ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. Π αρόν και μέλλον της φιλοσοφίας. Αθήνα, Δ ω δώ νη, 1995. Σελ. 118. Δρχ.

3.1 20.

ISBN 960-248-777-1

Γενικά

ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Κ. Ο άνθρω πος και ο ίσκιος του. Αθήνα, Εναλλακτι­ κές Ε κδόσεις, 1995. Σελ. 134. Δρχ. 1.870. ISBN 960-427-039-7.

ΠΑΝΝΟΥΛΑΤΟΣ Γ.Π. Το εν Δελφοίς Μαντείον και η Απολλωνιακή μανία. Αθήνα, Εκάτη, 1995. Σελ. 47. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7437-17-9.

CORDICE C. Κοσμήματα αγάπης και σοφίας. Μετ. Ζ. Κόρνπσε. Αθή­ να, G utenberg, 1995. Σελ. 183. Δρχ. 2.350. ISBN 960-01-0596-0.

MILLER G.A. Γλώσσα και ομιλία. Μετ. I. Ετμεκτζόγλου κ.ά. Αθήνα, G utenberg, 1995. Σελ. 233. Δρχ.

3.640.

ISBN 960-01-0557-4.

Ψυχολογία

Μ τίο

Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΑΣΚΗΤΗΣ Θ. Σεξ. Ο μύθος τα προ­ βλήματα και η προσέγγισή του σή­ μερα. Αθήνα, Δ αρδανός, 1995. Σελ. 294. Δρχ. 4.160. ISBN 9607443-16-Χ. ΔΡΑΓΩΝΑ Θ.-ΝΑΖΙΡΗ Δ. Οδεύοντας προς την πατρότητα. Αθήνα, Εξάντας, 1995. Σελ. 380. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-256-255-2. ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Εφαρμοσμέ­ νη ψυχολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995. Σελ. 310. Δρχ.

3.640.

ISBN 960-344-146-5. ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Κ. Άλκησπς. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1995. Σελ.

380. Δρχ. 3.640. ISBN 960-344151-1.

COHEN D.H γλώσσα των ερωτικών σχέσεων. Μετ. Π. Περισσάκη. Αθή­ να, Έ σοπτρον, 1996. Σελ. 179. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7228-13-8.

Θρησκεία Γενικά Άγιος Στέφανος. Παρίσιοι, Ο ι­ κουμενικόν Πατριαρχείον/Ιερά Μητρόπολις Γαλλίας/Εξαρχία Π ό­ σης Ιβηρίας, 1995. Σελ. 107. Δρχ.

7.280. Ορθοδοξία-Ελληνισμός. Πορεία στην τρίτη χιλιετία. Τόμος Α1. Αγιον Ό ρ ο ς, Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου, 1995. Σελ. 439. Δρχ. 26.000. Πάτμος. Μαρτυρία και μαρτύριο α­ γάπης. Ο ικουμενικόν Πατριαρχείον-Ι.Μ.Λ.Κ.Α., 1996. Σελ. 112. Δρχ. 8.320. Ύ μνοι των Χριστουγέννων. Άγιον Ό ρ ος, Ιερά Μεγίσιη/Μ ονή Βατο­ πεδίου, 1995. Σελ. 110. Δρχ.

10.400. ΣΩΤΗΡΧΟΣ Π.Μ. Παρά τους πόδας των Αγίων Πατέρων. Τόμος Ά . Αθήνα, Παρουσία, 1995. Σελ. 147. Δρχ. 1.660. ISBN 960-7601-33-5. ΤΣΟΥΛΚΑΝΑΚΗΣ Ν. Οι εορτές των Χριστουγέννων. Θεσσαλονίκη, 1995. Σελ,. 207. Δρχ. 3.120. ISBN 960-90239-2-4.

Μτίο

MIGNE J.-P. Ελληνική πατρολογία. Τόμος 48. Αθήναι, Κέντρον Πατερικών Ε κδόσεων, 1995. Σελ.

1.182. Δρχ. 3.640.

Κοινωνικές επιστήμες

Τόμος Α’. Αθήνα, Π απαζήσης, 1995. Σελ. 413. Δρχ. 6.760. ISBN 960-02-1135-3. ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ Λ. Ευρωπαϊκά ανορ­ θόδοξα. Αθήνα, Π απαζήσης, 1995. Σελ. 174. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1134-5.

Γενικά ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ.Π. Από τον κομμουνισμό στον καπιταλισμό. Αθήνα, Βασιλόπουλος, 1995. Σελ.

198. Δρχ. 2.600. ISBN 960-710091-3.

Οικονομία ΚΥΡΙΟΠΟΥΔΟΣ Γ.-ΓΕΙΤΟΝΑ Μ. Η διασυνοριακή ροή ασθενών στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αθήνα, Εξάντας, 1995. Σελ. 150. ΔΡχ.

2.600.

ISBN 960-256-252-8.

ΚοινωνιολογΓα Η Ευρώπη αντιμέτωπη με το φαινό­ μενο του ρατσισμού. Αθήνα, Π αρα­ σκήνιο, 1995. Σελ. 125. Δρχ.

1.870. ISBN 960-7107-39-Χ.

Πολιτική Βαλκάνια και Ελλάδα. Προτάσεις για μια εθνική στρατηγική. Αθήνα, Γνώση, 1995. Σελ. 293. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-235-593-Χ. Γεώργιος Παπανδρέου. Ο πολιτι­ κός λόγος. Απάνθισμα. Θεσσαλο­ νίκη, University S tudio Press, 1995. Σελ. 562. Δρχ. 5.000. ISBN 960-12-0503-9. Κύπρος και στρατηγική του ελληνι­ σμού: Αθήνα, Γνώση, 1995. Σελ.

180. Δρχ. 1.870. ISBN 860-235594-8 ΒΛΑΧΟΣ Γ.Κ. Η δημοκρατική κοι­ νωνία και ο πολίτης. Αθήνα, Παπαζήσης. Σελ. 229. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1132-9. ΠΛΕΥΡΗΣ Κ. Θέματα πολιτικής κοινωνιολογίας. Β' έκδοση. Αθή­ ναι, Νέα Θ έσις, 1995. Σελ. 342. Δρχ. 4.160. ΠΛΕΥΡΗΣ Κ.Α.. Σκόπιμα λάθη. Ινδοευρωπαίοι και φοινικισιαί. Αθήνα, Νέα Θ έσις, 1995. Σελ.

231. Δρχ. 3.120.

Λαογραφία ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑΣ Γ. Παραμύθια της Κύθνου. Αθήνα, Σ ύνδεσμος Δρυοπιδέω ν Κύθνου, 1995. Σελ. 254. Δρχ. 2.600. ISBN 960-85654-0-5. ΒΟΠΑΤΖΟΓΔΟΥ Β.Η. Η Αλάια της Μ. Ασίας. Αθήνα, Φ ιλιππόιης, 1995. Σελ. 110. Δρχ. 1.560. ΜΑΧΑ Α.-ΡΑΦΤΗΣ Α. «Ωραίοι και πλούσαι ελληνικοί ενδυμασίαι». Φορεσιές 1860. Αθήνα, ΕΛΙΑ Καστανιώτης. Σελ. 111. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-03-1425-Χ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ X. Ο κόσμος των ζώων. Αθήνα, Σμυρνιωτάκης. Σελ.

380. Δρχ. 2.910. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Τέσσσερα παραμύθια. Β1έκδοση. Παιανία, Μπιλιέτο, 1995. Σελ. 14. Παραμύθια από τον Αμαζόνιο. Μετ. Α. Κόκκαλη. Αθήνα, Α πόπειρα, 1995. Σελ. 244. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7034-76-7.

Κοινωνική ανθρωπολογία ΠΑΠΑΖΑΧΑΡΙΟΥ Ε. Η πιάτσα. Αθήνα, Κάκτος. Σελ. 326. Δρχ.

3.120.

Εθνολογία

ΚΟΛΜΕΡ Κ. Η χρεωκοπία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Αθήνα, Δήλος, 1995. Σελ. 358. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-7185-14-5.

ΝΤΎΜΕΖΙΛ Ζ. Μυθιστορίες της Σκυθίας και των περιχώρων. Μετ. Ε. Γαζής. Αθήνα, Χατζηνικολή, 1995. Σελ. 391. Δρχ. 6.000. ISBN 960264-112-6.

ΜΕΝΥΥ. Συγκριτική πολιτική. Μει.επιμ. Π. Κυπριανός - Σ. Μπόλιας.

SPENCE L. Ινδιάνοι. Φυλές, έθιμα και ιστορία. Μετ. Λ. Μυγιάκης. Αθή­

να, Ιάμβλιχος, 1995. Σελ. 162. Δρχ. 2.200. ISBN 960-268-073-3.

HARRISON J.E. Ιερές τελείες και αρχαία τέχνη. Μετ. Θ. Σιαφαρίκας. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1995. Σελ. 185. Δρχ. 2.800. ISBN 960-268-076-8.

Caracousi. Salonico, Universita Aristotele di Salonico, 1995. Pag. 268. ISBN 960-231-075-8.

Θετικές επιστήμες Γενικά

Οικολογία ΣΚΟΥΡΤΟΣ Μ.Σ.-ΣΟΦΟΥΛΗΣ Κ.Μ. Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα. Αθήνα, Δαρδανάς, 1995. Σελ. 399. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7643-17-8.

ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Σ. -ΔΑΝΕΖΗΣ Μ. Η Οδύσσεια των Ημερολογίων. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Δ ίαυλος, 1995. Σελ.

410+464. Δρχ. 10.400. ISBN Set 960-7140-79-6.

Αστρονομία Παιδαγωγική-εκπαίδευση Παιδαγωγική ΔΑΡΑΚΗ Π. Το προσχολικό παιδί και οι ανάγκες του. Αθήνα, Δω δώ ­ νη, 1995. Σελ. 287. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-248-778-Χ.

Εκπαίδευση ΚΟΥΤΣΟΥΚΗΣ Κ.Σ. Το πανεπιστη­ μιακό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό. Αθήνα, Παπαζήσης, 1995. Σελ. 146. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1123-Χ.

HARGREAVES A.-FULLAN M.G. Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Μετ. Π. Χατζηπαντελή. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 365. Δρχ. 4.800.

ISBN 960-360-433-Χ.

BARROW J.D. Η απαρχή του Σύμπαντος. Μετ. Θ. Γραμμένος. Αθή­ να, Κάτοπτρο, 1995. Σελ. 172. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7023-01-Χ.

Φυσική SCHRODINGER Ε. Η φύση και οι Έλληνες. Μετ. Θ. Γραμμένος. Αθή­ να, Κωσταράκης, 1995. Σελ. 250. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7122-35-6.

Εφαρμοσμένες επιστήμες Ιατρική KRAMER P.D. Ακούγοντας το Πρόζακ. Μετ. Μ. Χήρα. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 522. Δρχ. 6.000.

ISBN 960-360-418-6.

Γενικά ΜΗΤΣΗΣ Ν.Σ. Η διδασκαλία της γραμματικής. Αθήνα, Gutenberg, 1995. Σελ. 284. Δρχ. 3.640. ISBN 960-01-0594-4. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ.Λ. Μικρό δοκίμιο για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη, Π αρατη­ ρητής, 1995. Σελ. 118. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-260-814-5.

Ελληνική γλώσσα ΜΟΥΡΟΥΤΗ-ΓΚΕΝΑΚΟΥ Ζ. Η ελ­ ληνική γλώσσα και το μικρό παιδί. Αθήνα, 1995. Σελ. 313. Δρχ. 3.640.

TRIANDAFILIDIS Μ.Α. Piccola grammatica neogreca. Trad. Μ.

MARSH E.L. Χάνδαξ - Ηράκλειον. Μετ. Π. Καψαμπέλη. Μικρός Ναυηλος, 1995. Σελ. 53. Δρχ. 10.400.

Κινηματογράφος ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Π. Ακροπόλ. Σενά­ ριο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 100. Δρχ. 5.700. ISBN 96003-1454-3.

Φωτογραφία Η προσεισμική Κεφαλονιά μέσα α­ πό καρτ-ποστάλ. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 95. Δρχ. 4.680. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ. «Παιδιά» στο Άσυλο της Λέρου. Φωτ. Δ. Μπούκας. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1995. Σελ. 127. Δρχ.

6.240. ISBN 960-03-1450-0. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Α. Οι φωνές της Ορθοδοξίας. Αθήνα, 1996. Σελ.

122. Δρχ. 5.200. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Ό ταν οι άν­ θρωποι δημιουργούσαν. Αθήνα, 1996. Δρχ. 5.200. ΠΕΤΡΟΥ' Ν. Κερκίνη. Αθήνα, 1995. Σελ. 231. Δρχ. 19.760.

Γλώσσα Γενικά

Σελ. 78. Δρχ. 4.680. ΛΥΔΑΚΗΣ Σ. Θεοχάρης Μορές. Ζωγραφική. Αθήνα, Μέλισσα, 1996. Σελ. 158. Δρχ. 8.320. ISBN 960-204-027-0.

ΑΝΤΟΥΡΑΚΗΣ Γ.Β. Έ ργα χριστια­ νικής τέχνης στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. (Ανάτ.). Αθήναι, 1995. Σελ.

20+Π ίν. Δρχ. 935.

Λευκώματα Ή πειρος. Πολιτιστική κληρονομιά και φύση. Από το φωτογραφικό αρ­ χείο του Απόστολου Βερτόδουλου. Αθήνα, Δ ω δώνη, 1995. Σελ. 533. Δρχ. 12.480. ISBN 960-248-786-0.

Ζωγραφική Ελληνικό πανόραμα. Ρεμπέτικες ζωγραφιές του Θανάση Σπυρόπουλου. Αθήνα, Συλλέκτης, 1995.

ΠΗΤΤΑΣ Μ. «Ό ,π σου απόμεινε». Λεμεσός, 1995. Σελ. 50.

Μουσική ΔΡΟΣΟΣ Γ.Ν. Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Αθήνα, Ζ αχαρόπουλος, 1996. Σελ. 464. Δρχ. 4.160. ISBN 960-280-525-8. ΙΑΚΩΒΙΔΟΥ-ΑΛΕΥΡΑ Λ. 91 ελλη­ νικά τραγούδια για πιάνο και αρμό­ νιο. Αθήνα, Φ ίλιππος Νάκας. Σελ.

134. ISBN 960-290-266-3. ΚΑΛΑΠΑΝΙΔΑΣ Κ. Δίων Αρύβας Αττικός. Ασματα. Αθήνα, 1995. Σελ.

240.

Χιούμορ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ Γ. Xpovo-graffiti.

Μτίο

Αθήνα, Κασιανιώτης, 1995. Σελ.

161. Δρχ. 6.240. ISBN 960-031424-1.

Ενασχολήσεις Οικιακή οικονομία Οι συνταγές της κυρίας Μάγδας. Κείμ.-επιμ.-εικ. Ν. Παπαποστόλου. Αθήνα, Α γρα, 1995. Σελ. 284. Δρχ.

6.550. ISBN 960-325-153-4. ΜΠΑΖΑΙΟΣ Κ. Υγιεινή διατροφή, γιατί; Τόμος Α1. Αθήνα, Διατροφή και Υγεία, 1995. Σελ. 286. Δρχ.

5.820. ISBN 960-7664-00-0. ΧΑΡΑΜΗ Μ. «De gustibus». Αθήνα, Libro, 1995. Σελ. 221. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-490-002-1.

Κλασική φιλολογία Γενικά ΜΑΡΑΓΚΑΚΗΣ Ε.Ν. Η σοφή ανεκ­ δοτολογία των αρχαίων. Αθήνα, Βασδέκης, 1996. Σελ. 77. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7370-20-1.

Αρχαίοι συγγραφείς Εκλογές από τον Ησίοδο. Θεογο­ νία, Έ ργα, Ηοίαι. Μετ.-επιλ. Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1995. Σελ. 83. Δρχ. 3.740. ISBN 960-7360-16-8. ΚΙΤΡΙΝΙΑΡΗΣ Κ.Σ. Απολλώνιος ο Τυανεός. Αθήνα, Εκάτη, 1995. Σελ. 130. Δρχ. 1.870. ISBN 9607437-16-0. ΜΕΤΟΧΙΤΗΣ Θ. Ηθικός ή περί παι­ δείας. Αθήνα, Κανάκης, 1995. Σελ.

288. Δρχ. 3.900. ISBN 960-742018-7. ΤΣΟΥΡΕΑΣ Ε. Πόπλιος Κορνήλιος Τακίτος. Γερμανία. Αθήνα, Παπαδήμας, 1996. Σελ. 195. Δρχ. 2.910.

ISBN 960-206-375-0.

Λογοτεχνία Ποίηση ΒΑΡΒΕΡΗΣ Γ.-ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ.Γ. Ελληνική ποιητική ανθολογία θανάτου του εικοστού αιώνα. Αθή­

Μτίο

να, Κασιανιώτης, 1995. Σελ. 253. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1420-9. ΒΙΔΑΛΗ Μ. Video μνήμες 19841994. Αθήνα, Φιλιππότης, 1995. Σελ. 45. ΒΕΛΤΣΟΣ Γ. Χαίρετε. Αθήνα, Πλέθρον, 1995. Σελ. 58. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-348-030-4. ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ Α. ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ Ρω­ σία. Αθήνα, Άγρα, 1995. Σελ. 17. Δρχ. 1.870. ISBN 960-325-158-5. ΚΑΒΑΦΗΣ Κ. Π. Επίσημος, κρυμμέ­ νος και ατελής. Αθήνα, Ερμής, 1995. Σελ. 178. Δρχ. 1560. ISBN 960-320-020-4. ΚΑΒΒΑΘΑΣ Β. Ό λ η νύχια. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 61. ISBN 960-03-1406-3. ΚΑΜΒΥΣΗΣ Τ. Γνήσιο. Ποίηση. Αθήνα, Μαυρίδης, 1995. Σελ. 45. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Π. Όταν ο σπηλαιοκτήτης έρθει. Αθήνα, Αίολος, 1995. Σελ. 47. ISBN 960-7267-88-5. ΚΑΡΒΕΛΗΣ Τ. Τα ποιήματα της μι­ κρής Ρεζεντά. Αθήνα, Σμίλη, 1995. Σελ. 36. Δρχ. 1.560. ISBN 9607218-88-4. ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Ρ. Τσάι γιασεμί. Αθήνα, Μέδουσα, 1995. Σελ. 63. Δρχ. 1.040. ISBN 960-7014-29-4. ΚΕΧΑΠΑ-ΣΑΜΑΡΑ Φ. Δη-μήτηρ αρ­ χικά. Θεσσαλονίκη, 1995. Σελ. 45. ΚΙΤΣΙΚΗΣ Δ. Πτώση. Ποίημα. Αθή­ να, Ακρίτας, 1996. Σελ. 77. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-328-025-9. ΚΡΙΤΑ Α. Εωθινή ιχνηλασία. Ποίη­ ση. Αθήνα, 1995. Σελ. 108. Δρχ.

2.000.

ΠΙΤΤΑΡΑΣ Δ. Από το βράχο του ση­ μαδεμένου καιρού. Ποιήματα. Αθή­ να, 1995. Σελ. 79. ΡΑΓΚΑΒΗΣ Α.Π. Τα εις την μού­ σαν. Αθήνα, Ερμής, 1995. Σελ.

155. Δρχ. 1.040. ISBN 960-320018-2. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Τ. Το γκρίζο φως και οχτώ πίνακες. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 33. Δρχ. 2.000. ISBN 960-04-0977-3. ΦΩΚΑΣ Ν. ΚοχυΒαδάκια. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1995. Σελ. 21. Δρχ. 1.040. ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗ Ν. Γήινες γεύ­ σεις. Αθήνα, Ο δό ς Π ανός, 1995. Σελ. 60. ISBN 960-7165-88-8.

CELAN Ρ. Του κανενός το Ρόδο. Μετ. X. Λάζος. Αθήνα, Άγρα, 1995. Σελ. 252. Δρχ. 2.495. ISBN 960325-141-0.

Πεζογραφία ΑΓΓΕΛΟΥ Μ. Τα δυνατά πουλιά της επαγγελίας. Μετ. Κ. Κονιολέων. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 279. Δρχ. 3.200. ISBN 960-360-497-6. ΑΜΠΑΔΟΠΑΝΝΗ Λ. Τυρκουάζ και κίτρινο για έναν αυτοκράτορα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Γκοβόσιης, 1995. Σελ. 239. Δρχ. 3.000. ISBN 960-270-740-2. ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ Μ. Ο σωσίας και οι δαίμονες του πάθους. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1995. Σελ. 331. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1437-3. ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΝΑΣ. Το παλιό Πο­ λυτεχνείο τρέμει. Αθήνα, Παρά Π έ­ ντε, 1995. Σελ. 467. Δρχ. 4.370.

ΚΥΜΟΘΟΗ Ν. Ιύζουσα νήσος. Ποίηση. Αθήνα, 1995. Σελ. 45.

ISBN 960-90101-0-5.

ΑΡΚΟΥΔΕΑΣ Κ. Το τραγούδι των τροπικών. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 314. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-580-3.

ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ Μ. Τα Μεσολογγίτικα. Αθήνα, Ερμής, 1995. Σελ. 73. Δρχ. 1.040. ISBN 960-320-019-0

ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Β. Κράτος κε­ ραιών. Αθήνα, Κάκτος, 1995. Σελ.

88. Δρχ. 1.245.

ΜΑΤΣΑΣ Α. Ποιήματα. Αθήνα, Ερμής, 1995. Σελ. 92. Δρχ. 1.040.

ISBN 960-320-021-2.

ΓΚΡΗΣ Η. Αρσενική έρημος. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 331. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-587-0.

ΜΟΘΩΝΙΟΣ Α. Άνω στιγμή. Αθή­ να, 1995. Σελ. 45.

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Τα σύ­ νεργα του ιεροεξεταστή. Αθήνα,

Δ ελφίνι, 1995. Σελ. 119. ISBN 960-309-225-8.

Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο, 1995. Σελ. 55. ISBN 960-7568-02-8.

ΕΚΛΕΜΕΣ Σ. Σαν ένα παραμύθι. Αθήνα, Δελφίνι, 1995. Σελ. 206. Δρχ. 2.600. ISBN 960-309-235-5.

ΠΙΠΠΑ Ε.Β. Ρίζες και ριζικά. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Παρουσία, 1995. Σελ. 177. Δρχ. 2.080. ISBN 9607601-32-7.

ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Μες στους κα­ θρέφτες κατοικούν έρωτες. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 264. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-236-581-1.

ΡΑΠΤΗΣ Ν. Για ένα ποτό στον πα­ ράδεισο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1995. Σελ. 188. Δρχ.

1.870.

ΚΑΒΒΑΘΑΣ Β. Ο ιός του Θεού. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 235. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-1428-4.

ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Διόδια. Δ' έκ­ δοση. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ.

182. ISBN 960-04-1099-2.

ΚΑΚΟΥΡΗ Α. Αύριο. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Εστία, 1995. Σελ. 198. Δρχ. 2.500. ISBN 960-05-0665-5.

ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. Κομματάκια. Γ1 έκδοση. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 101. ISBN 960-04-1073-9.

ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ Δ. Η ανακάλυψη της Ομηρικής. Και άλλες φαντασμογορίες. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1995. Σελ. 162.

ΡΕΝΟΣ. Πυραμίδα 67. Το βιβλίο του Εμφυλίου Γ1 έκδοση. Αθήνα, Εστία. Σελ. 320. Δρχ. 3.800. ISBN 960-05-0667-1.

ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Α. Μουσική. Αθήνα, Υψιλον/Βιβλία, 1995. Σελ. 58. Δρχ. 1.245.

ΣΙΔΕΡΩΜΕΝΟΣ Ν.Γ. Αγουρα π ορ­ τοκάλια. Αθήνα, Δωδώνη, 1995. Σελ. 191. Δρχ. 2.080. ISBN 960248-776-3.

ΛΑΜΠΕΛΕ Φ. Κάρμεν Μπλάνκα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Λωτός, 1995. Σελ. 111. Δρχ. 1.600. ISBN 960-7005-83-Χ. ΛΑΜΠΕΛΕ Φ. Το λαχείο. Αθήνα, Λωτός. Σελ. 70. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7005-89. ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Η θλίψη στα μάτια του ποντικού. Αθήνα, Ο δυσσέας, 1995. Σελ. 156. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-210-252-7. ΜΟΥΖΑΚΗ Μ. Τα βρέφη της Ευτέρ­ πης. Αθήνα, Γκοβόστης, 1996. Σελ. 91. Δρχ. 1.200. ISBN 960270-739-9. ΜΠΑΚΑΣ Α. Το σεξ της ζωής και του θανάτου. Θεσσαλονίκη, Μι­ κρός Πλανήτης, 1995. Σελ. 91.

ISBN 960-7395-01-8. ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗΣ Γ. Ο καθρέφτης και άλλες πρόζες. Β' έκδοση. Αθή­ να, Μελία. Σελ. 146. Δρχ. 2.285.

ISBN 960-7467-01-9. ΞΑΝΘΑΚΗΣ X. Μια παρτίδα πόκερ. Αθήνα, Δίαυλος, 1996. Σελ.

86. Δρχ. 1.700. ΠΑΣΤΟΥΡΜΑΡΤΖΗΣ Δ.Η. Ο γεν­ ναίος που δ εν είμαι. Διηγήματα.

ΣΠΕΝΤΖΑΣ Σ. Μια Οδύσσεια για τον Παμφάγο. Μυθιστόρημα. Αθή­ να, Βασιλόπουλος, 1995. Σελ.

236. Δρχ. 2.600. ISBN 960-710092-1. ΣΤΑΥΡΟΥ X. Αντιθέσεων πάθη. Αθήνα, Σέλας, 1995. Σελ. 126. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7246-20-9. ΣΩΤΡΙΝΗ Α. Ο άνδρας που δεν α­ γαπούσε. Θεσσαλονίκη, Μικρός Πλανήτης, 1995. Σελ. 63. ISBN 960-7395-02-6. ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Π. Ανάλαφρες ι­ στορίες. Αθήνα, Εστία, 1995. Σελ.

167. Δρχ. 2.400. ISBN 960-050675-2. ΤΖΑΛΑΣ X. Alexandrea ad Aegyptum. Έντεκα Αλεξανδρινά διηγήματα. Θεσσαλονίκη, Σχήμα και Χρώμα, 1995. Σελ. 331. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-7400-18-6.

Δρχ. 2.910. ISBN 960-236-595-1. ΤΥΡΤΑΙΟΣ I. Αναφορά σε σκύλο. Μυθιστόρημα. Θεσσαλονίκη, Ερω­ διός, 1995. Σελ. 450. Δρχ. 4.990. ΦΡΑΓΚΟΥ-ΚΙΚΙΛΙΑ Ρ. Κατραπα­ κιάν. Αθήνα, Ίρις, 1995. Σελ. 93. Δρχ. 1.350. ΧΡΙΣΤΟΠΑΝΝΗΣ Γ.Ι. Ο άνθρω πος με τα λογοπαίγνια. Αθήνα, Δω δώ­ νη, 1995. Σελ. 183. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-248-774-7. ΧΩΡΕΑΝΘΗ Ε. Ο αναποδιάρης. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995. Σελ. 107. Δρχ. 1.560. ISBN 960224-748-7. ΑΛΚΟΤ Λ.Μ. Μικρές κυρίες. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 307. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1422-5.

WALTARI Μ. Ο λευκός Τσάρος. Μετ. Α. Ρικάκης. Αθήνα, Κάκτος, 1995. Σελ. 319. Δρχ. 3.120.

VANSITTARI Ρ. Η σκοτεινιά του φωτός. Μυθιστόρημα. Μετ. Ν. Μαστρακούλης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 357. Δρχ. 3.640. ISBN 960-236-591-9.

GRAVES R. Ο Βασιλέας Ιησούς. Μετ.-πρόλ. Μ. Βερέπας. Αθήνα, Alien, 1995. Σελ. 671. Δρχ. 5.200.

COVITO C. Η ασκημούλα σαραντάρα. Μετ. Μ. Πανταζή. Αθήνα, Δελ­ φίνι, 1995. Σελ. 293. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-309-238-Χ.

COELHO Ρ. Στις όχθες του ποτα­ μού Π ιέδρα κάθισα κι έκλαψα. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 270. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-596-Χ.

LAYNER Μ. Κι εσύ, μωρό μου. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Aquarius, 1995. Σελ. 212. Δρχ. 2.495. ISBN 9607628-04-7.

ΤΟΥΤΟΥΖΑΣ Π. Οι δρόμοι της καρδιάς. Αθήνα, Κάκτος, 1995. Σελ. 169. Δρχ. 2.080.

LESAGE A.-R. Ιστορία του Ζιλ Μπλας. Απόδ. Κ. Αθανασιάδης. Αθήνα, Gutenberg, 1995.’ Σελ.

1.021. Δρχ. 7.800. ISBN 960-010597-9.

ΤΣΙΚΛΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Μην ξεχαστώ και δε γυρίσω, Β1έκδοση. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 308.

LEVI Ρ. Αν όχι τώρα; πότε; Μετ. Μ. Ματσαγγάνης - Κ. Μορόνι. Αθήνα, Θεμέλιο, 1995. Σελ. 365. Δρχ.

Μ τίο

4.000. ISBN 960-310-203-2.

LOVELL J. - KLUGER J. Απόλλων 13. Μυθιστόρημα. Met. A. Μπακο­ δήμου. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1995. Σελ. 487. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1438-1.

MAN X. Οι θεές. Τα τρία μυθιστορή­ ματα της δούκισας φον Ασί. Τόμος Γ: Αφροδίτη. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995. Σελ. 251. Δρχ.

2.910. ISBN 960-224-752-5. ΜΑΚΚΟΫ Ο. Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν. Μετ. Β. Παραμπούκης. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1995. Σελ. 171. ISBN 960-260763-7. ΜΠΑΛΖΑΚ Ο. ΝΤΕ. Ευγενία Γκρανιέ. Απόδ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Πατάκης, 1995. Σελ. 201. Δρχ.

2.500.

ISBN 960-360-508-5. ΜΠΑΡΟΟΥΖ Ο. Τα άγρια αγόρια. Μετ. Β. Κιζηλός. Αθήνα, Απόπειρα, 1995. Σελ. 222. Δρχ. 2. 600. ISBN 960-7034-77-5.

BARKER C. Τα 6ι6λία του αίματος. Τόμος Γ'. Μετ. Ρ. Μπέργκνερ. Αθή­ να, Τρίτων. Σελ. 237. Δρχ. 2.285.

ISBN 960-7479-08-4.

BELLETTO R. Η μηχανή. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 406. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-093-5. ΜΠΕΡΓΚΜΑΝ I. Οι καλύτερες π ρο­ θέσεις. Μετ. Α. Κονιδάρη-Ν. Σερβετάς. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1995. Σελ. 361. Δρχ. 3.640. ISBN 960-224-754-1.

NAIPAUL V.S. Έ να δρόμος στον κόσμο. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 418. Δρχ.

3.910. ISBN 960-236-589-7.

DOYLE R. Πάντυ Κλαρκ χα χα χα. Μετ. Κ. Σχινά. Αθήνα, Νεφέλη, 1995. Σελ. 328. Δρχ. 3.640. ISBN 960-211-226-3. ΟΠΤΡΟΝ. Δέντρα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, 1995. Σελ. 190. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-7546-00-8. ΠΟΕ Ε.-Α. Αλλόκοτες ιστορίες. Μετ. Κ. Πολίτης. Αθήνα, Εντροπία, 1995. Σελ. 187. Δρχ. 2.080.

Μ τίο

GIONO J. Ο Ουσάρος στη στέγη. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Φακίνου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 518. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1451-9.

CHAPSAL Μ. Μια ευτυχισμένη γυναίκα. Μετ. Α. Φιλιππάτος. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1995. Σελ. 359. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-593-5.

WHITE Ρ. Bos. Εισ.-μετ. Β. Καραλής. Αθήνα, Κανάκης, 1995. Σελ.

580. Δρχ. 8.000. ISBN 960-742014-4.

Μ ελέτες Η γάτα στην παγκόσμια λογοτεχνία. Πρόλ.-επιμ.-μετ. Ρ. Καππάτος. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 187. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-4358-Χ. ΑΓΡΑΣ ΤΕΛΛΟΣ. Κριτικά. Τόμος Δ'. Αθήνα, Ερμής, 1995. Σελ. 523. Δρχ. 3.120. ISBN 960-320-023-9. ΒΕΛΟΥΔΗΣ Γ. Παράταιρα. Αθήνα, Δωδώνη, 1995. Σελ. 142. Δρχ.

1.600.

ISBN 960-248-770-4. ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ Η.Ε. Πρσεγγίσεις στην παιδική λογοτεχνία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 280. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1392-Χ. ΜΕΝΤΗ Δ. Μεταπολεμική πολιτική ποίηση. Ιδεολογία και πολιτική. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 315. Δρχ. 3.500. ΠΑΤΣΙΟΥ Β. «Η Διάπλασις των παίδων». 1879-1922. Β' έκδοση. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 230. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1367-9. ΤΟΚΑ-ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΥ Μ. Από το Θεόκριτο στο λογογράφημα. Θεσ­ σαλονίκη, Κώδικας, 1995. Σελ. 55. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7647-00-9. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ-ΚΑΤΣΕΛΛΗ Ρ. Ανδρέας Χριστοφίδης. Βίος/πολιτεία. Λεμεσός, Χρυσοπολπισσα, 1995. Σελ. 171. ISBN 9963-559-15-8.

MACKRIDGE Ρ. Διονύσιος Σολω­ μός. Μετ. Κ. Αγγελάκη - Ρουκ. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1995. Σελ. 199. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1359-8.

1995. Σελ. 339. Δρχ. 3.800.

VALDRE L. Η γλώσσα του έρωτα. Μετ. Γ. Μαλλιαρίδης. Αθήνα, Αφροδίτη, 1995. Σελ. 188. Δρχ.

2.600. ΒΑΝΕΓΚΕΜ Ρ. Μήνυμα στους ζω­ ντανούς. Μετ. Ε. Πέππα. Αθήνα, Ελεύθερος τύπος, 1995. Σελ. 165. Δρχ. 2.080. ΚΑΛΒΙΝΟ I. Έ ξι προτάσεις για την επόμενη χιλιετία. Εισ.-μετ.-επίμετ. Μ. Σπυριδοπούλου. Αθήνα, Αλε­ ξάνδρεια, 1995. Σελ. 236. Δρχ.

2.910.

ISBN 960-221-104-0.

KUNDERA Μ. Οι προδομένες δια­ θήκες. Δοκίμιο. Μετ. Γ.Η. Χάρης. Αθήνα, Εστία, 1995. Σελ. 311. Δρχ.

4.000. ISBN 960-05-0683-3.

MONTALBAN Μ.Β. Λίβελλος από τον πλανήτη των πιθήκων. Μετ.-επιμ. Γ. Ζακοπούλου - Δ. Μαράκας. Αθήνα, Δελφίνι, 1995. Σελ. 132. Δρχ. 1.870. ISBN 960-309-248-7. ΠΑΣ Ο. Ο λαβύρινθος της μονα­ ξιάς. Μετ. Ν. Μπόμπολου. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995. Σελ. 330. Δρχ.

3.640.

ISBN 960-221-103-2.

Θέατρο Γενικά Το θέατρο στην Ερμούπολη τον ει­ κοστό αιώνα. Τ όμος Β1: 1904-1906. Επιμ. Μ. Ελευθερίου. Ερμούπολη, Δήμος Ερμούπολης, 1995. Σελ.

218. Δρχ. 5.720. ISBN 960-235549-2. ΠΟΤΑΜΙΤΗΣ Δ. Εσωτερικός μετα­ νάστης. Αθήνα, Δελφίνι, 1995. Σελ. 183. Δρχ. 2.080. ISBN 960209-249-5.

Έργα CORNEILLE Ρ. Το παιχνίδι της φα ­ ντασίας. Μετ. Ιρέν Παππά. Αθήνα, Κάκτος, 1995. Σελ. 98. Δρχ. 1.040.

ιστορία

Δ οκίμια

Γενικά

ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ Ν. Οδύνη. Αυτοδιογραφικό χρονικό. Αθήνα, Πόλις,

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣΓ.Α. 1995. Το η­ μερολόγιο της Ελλάδος και του κό-

σμου. Αθήνα, 1996. Σελ. 1.020. Δρχ. 10.400.

Α ρχαιολογία Πΰδνα. Πιερική Ανάπτυξη, χ.χ. Σελ.

128. Δρχ. 5.200.

Μ αρτυρίες Η Ελλάδα έξω από ία σύνορα. Επιμ.

I. Τουλουμάκος. Αθήνα, Μαλλιάρης - Παιδεία, 1996. Σελ. 260. Δρχ. 3.120. ISBN 960-239-271-1. ΚΑΝΕΛΛΑΚΗΣ Π. Μαρτυρία. Αθή­ να, Ό μ βρ ος, 1996. Σελ. 77. Δρχ.

2.400. ISBN 960-7281-23-3. ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ Δ. Αντίο, Καπετάνιε. Αθήνα, Φιλίστωρ, 1996. Σελ. 154. Δρχ. 1.870. ISBN 960-369-000-7.

KAPPA Μ. Εμείς οι α π’έξω. Αθήνα, Κωσταράκης, 1995. Σελ. 235. Δρχ.

3.120. ISBN 960-7122-36-4. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ Θ.Γ. Η υπόθεση των 11 αεροπόρων. Μαρτυρία, Αθήνα, Καστανιώιης, 1995. Σελ.

383. Δρχ. 4.100. ISBN 960-031413-6. ΡΑΛΛΗ Β. .Πατρίδα αξέχαστη. Μι­ κρά Ασία. Αθήνα, Ακρίτας, 1995. Σελ. 270. Δρχ. 2.700. ISBN 960328-047-Χ.

ABU-SHARIF Β.-ΜΑΝΝΑΙΜΙ U. Αυτοί που πέρασαν από φωτιά και σίδερο. Μετ. Α. Σοκοδήμος. Αθήνα, Το Ποντίκι, 1995. Σελ. 288. Δρχ.

3.120. ISBN 960-8402-42-5.

Αρχάγγελου. Αυτοβιογραφία. Τό­ μος Ε'. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ.

417. ISBN 960-04-1103-4. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Γ. Η μικρή ιστορία μεγάλων Ελλήνων. Από το 300 π.Χ. μέχρι σήμερα. Αθήνα, Φιλιππότης, 1995. Σελ. 286. Δρχ. 3.640. ΠΑΝΤΕΛΟΔΗΜΟΣ Δ.Ν. Αλέξαν­ δρος Μέρος, 1890-1964. Βόλος, 1995. Σελ. 194. Δρχ. 3.000. ΤΑΣΟΥΛΑΣ Μ. Μαντώ Μαυρογένη. Μύκονος, Δήμος Μυκοναίων, 1995. Σελ. 364. Δρχ. 5.200.

VASARI G. Καλλιτέχνες της Ανα­ γέννησης. Επιλ.-εισ.-μετ.-σχόλ. Σ. Λυδάκης. Αθήνα, Κανάκης, 1995. Σελ. 416. Δρχ. 7.800. ISBN 9607420-19-5.

THOMAS D. Η ζωή του θεϊκού μαρκήσιου ντε Σαντ. Μετ. Δ. Γαληνού. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 330. Δρχ.

10.500.

ISBN 960-270-703-8.

Ελληνική ιστορία Σύμμεικτα. Μνήμη Δ.Α. Ζακυνθινού. Τόμος Θ', μέρη Α '+ Β 1. Επιμ. Ν.Γ. Μοσχονάς. Αθήνα, Ε.Ι.Ε.Ι. Κέντρο βυζαντινών Ερευνών, 1994. Σελ. 4 00+388. Δρχ. 7.000 (ο κάθε τόμος). Σελ. Set 960-7094-45-

X. ΒΡΙΣΙΜΤΖΗΣ Ν.Α. Έ ρω ς, σεξ, γά­ μος στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα, 1995. Σελ. 87. Δρχ. 2.080. ISBN 960-90162-1-9.

LUKAS. Επιστροφή από την κόλα­ ση. Μετ. Λ. Ρίτσαρντς. Αθήνα, Κονιδάρης, 1995. Σελ. 244. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7136-69-1.

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ Ν. Η Ελληνική Σημαία. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1995. Σελ. 51. Δρχ. 1.245. ISBN 9607199-60-Χ.

ΜΙΤΤΕΡΑΝ Φ.-ΒΙΖΕΛ Ε. Ενθυμή­ σεις για δυο φωνές. Μετ. Σ. Καλαϊ­ τζή. Αθήνα, Ιστορητής, 1995. Σελ.

179. Δρχ. 3.120. ISBN 960-760221-8.

ΚΟΜΗΣ Κ. Πληθυσμός και οικι­ σμοίτης Μάνης. 15ος-19ος αιώνας. Ιωάννινα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1995. Σελ. 701. Δρχ. 11.500.

ISBN 960-233-027-9.

SAIJOTI Τ.Ο. Οι αναμνήσεις ενός Μασάι πολεμιστή. Αυτοβιογραφία. Μετ. Ε. Βιδάλη. Αθήνα, Μαραθιάς, 1995. Σελ. 263. Δρχ. 3.120. ISBN 960-511-000-8.

ΛΙΜΝΙΑΤΗΣ Δ. Κληρονομική μο­ ναρχία. Αθήνα, Ιωλκός, 1995. Σελ.

437. Δρχ. 8.320.

Β ιο γ ρ α φ ίες ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ Μ. Οι δρόμοι του

ΜΑΜΩΝΗ Κ. Σύλλογοι Θράκης και Ανατολικής Ρωμυλίας (1861-1922). Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1995. Σελ.

223. Δρχ. 4.680. ISBN 960-738706-6.

ΜΠΕΛΙΑ Ε.Δ. Εκπαίδευση και αλυτρωτική πολιτική. Θεσσαλονίκη, ΙΜΧΑ, 1995. Σελ. 273. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-7387-07-4. ΜΠΙΡΗΣ Κ.Η. Αι Αθήναι. Από τον 19ον εις τον 20όν αιώνα. Β' έκδο­ ση. Αθήνα, Μέλισσα, 1995. Σελ.

451. Δρχ. 12.480. ISBN 960-204026-2. ΠΑΪΖΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Ο θεσμός της πατριαρχικής εξαρ­ χίας 14ος-19ος αιώνας. Αθήνα, 1995. Σελ. 290. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7094-32-8. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Λ.Π. Σκηνές α­ πό την καθημερινή ζωή στην τουρκοκρατία. Αθήνα, Βιβλιοπω­ λείο των Βιβλιόφιλων, 1995. Σελ.

328. Δρχ. 5.200. ISBN 960-262018-8. ΠΡΟΝΤΖΑΣ Ε. Η αυθεντία του νο­ μίσματος στη νεοελληνική κοινω­ νία. Αθήνα, Εταιρεία Μελέτης Ν έ­ ου Ελληνισμού, 1995. Σελ. 231. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7089-10-3. ΡΗΓΟΣ A. Τ κρίσιμα χρόνια 19351941. Τόμος Β'. Αθήνα, Παπαζήσης, 1995. Σελ. 277. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-02-1130-2. ΡΟΖΟΣ Ε.Γ. Ο Βενιζέλος και η επο­ χή του. Αθήνα, Δρυμός, 1996. Σελ.

607. Δρχ. 6.240. ΣΔΡΑΚΑΣ Ε.Δ. Ο Μέγας Αλέξαν­ δρος ως υιός του Θεού ΆμμωνοςΔιός. Β' έκδοση. Θεσσαλονίκη, Κυρομάνος, 1995. Σελ. 170. Δρχ.

2.390. ΣΟΪΛΕΝΤΑΚΗΣ Ν.Π. Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού. Αθήνα, Πιτσιλός, 1996. Σελ. 415. Δρχ. 6.760.

ISBN 960-7112-74-1. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ Α.Μ. Ο αρ­ χαιοελληνικός ιστός εις την βασικήν δομήν των ευρωπαϊκών γλωσσών. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1995. Σελ. 113. Δρχ. 1.560. ISBN 9607199-66-9. ΧΗΝΙΑΔΗΣ Δ. Παλαμήδης ο ε­ φευρέτης. Αθήνα, Φιλιππότης, 1995. Σελ. 92. Δρχ. 1.350.

SALAKIDES G. Sultansurkunden des Athos-Klosters Vatopedi aus der

M rio

Zeit Bajezid II und Sellim I. Thessaloniki, IMXA, 1995. Pag. 152. Drs. 4.160. ISBN 960-738708-2.

ΠΟΥΚΕΒΙΛ Φ. Ταξίδι στην Ελλάδα. Στερεά Ελλάδα. Αττική-Κόρινθος. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Τολίδης, 1995. Σελ. 479. Δρχ. 7.280. ISBN 960-7162-29-3.

Π αγκόσ μια ισ ιο ρ ία Ισιορία της Κόπρου. Τόμος Δ': Με­ σαιωνικόν Βασίλειον - Ενετοκρατία. Μέρος Α'. Λευκωσία, Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’/Γραφ είον Κυπριακής Ιστορίας, 1995. Σελ. 862. Δρχ. 30.000. ISBN 9963556-08-6. ΔΗΜΙΤΣΑΣ Μ.Γ. Ιστορία της Αλε­ ξάνδρειας. Αθήνα, Δημιουργία, 1995. Σελ. 791. Δρχ. 8.320.

SHAHIDI S.J. Αναλυτική ιστορία του Ισλάμ. Αθήνα, Βασιλόπουλος, 1995. Σελ. 142. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7100-89-1.

Παιδικά Ε λ εύ θερ α αναγνώ σμα τα Διαλέγω και διαβάζω. Ποιήματα και πεζά για παιδιά. Ανθολ.-επιμ. Ε. Ζήκου-Βάρφη. Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί­ κης, 1995. Σελ. 162. ISBN 960231-076-6. Τα παραμυθία των Αδελφών Γκριμμ. Τόμοι Β'+Γ'. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ά γρα, 1995. Σελ.

4 0 5 +333. Δρχ. 4.680+5.200.

ISBN Set 960-325-128-3.

ΑΡΧΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΤΩΝ. Τόμος 11.

ΜΕΛΕ­

ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο πε­ ριοδικό. Τεύχος 1127. Δρχ. 1.000. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 169. Δρχ. 1.200. ΔΕΛΤΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙ­ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΓΟ­ ΝΕΩΝ. Φύλλο 15. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 360. Δρχ. 1.000. ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 40. Δρχ. 650. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τεύχος 34. Δρχ. 500. ΕΛΥΤΡΟ. Περιοδικό λόγου και τέ­ χνη. Τεύχος 1. ΕΝ ΣΗΤΕΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 13. Δρχ. 1.000.

Σ χολικό

Ταξίδια Ε λλάδα ΙΩΑΝΝΟΥ-ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗ Α. Κάρ­ παθος η άγνωστη γειτόνισσα. Αθή­ να, Πιτσιλάς, 1995. Σελ. 163. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7112-73-3. ΠΕΝΤΖΙΚΗΚΣ Ν.Γ. Ψιλή ή περισπω­ μένη. Αθήνα, Άγρα, 1995. Σελ. 71. Δρχ. 1.455. ISBN 960-325-152-6.

Κ όσ μος ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ Α. Το ρόδο και ο λωτός. Οδοιπορικό στο Πεκίνο. Αθή­ να, Πατάκης, 1995. Σελ. 283. Δρχ.

3.500.

ISBN 960-360-526-3.

ΡΑΠΤΗΣ Γ.Α. Μαθαίνω αρχαία ελ­ ληνικά. Θεσσαλονίκη, ΜαλλιάρηςΠαιδεία, 1996. Σελ. 125. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-239-266-5.

περιοδικά

ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Τεύχος 56. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 54. Δρχ. 1.400.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Τεύχος 12.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρείας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 68, τεύ­ χος 6.

ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ. Στον πολιτισμό και σπςτέχνες. Τεύχος 11. Δρχ. 1.500. ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Διμηνιαίο εκ­ παιδευτικό περιοδικό. Τεύχος 56. Δρχ. 600.

ΚΟΛΟΒΟΥ A. «Namaste». Έ να τα­ ξίδι στη νότιο Ινδία. Αθήνα, Πύρι­ νος Κόσμος, 1995. Σελ. 190. Δρχ.

3.700. ISBN 960-430-001-6.

ΑΝΤΠΈΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ­ ΔΕΥΣΗΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 38. Δρχ. 500.

Μ τίο

ΕΞΟΔΟΣ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 15. Δρχ. 1.000.

ΑΝΑΓΈΝΝΗΣΗ. Μηνιαία επιθεώρη­ ση. Τεύχος 335. Δρχ. 500.

ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχη 595, 5 % . Δρχ. 400.

MOUSSON Α. Κέρκυρα και Κεφαλλονιά. Μετ. Κ.-Θ. Φλωράτου. Αθή­ να, Ιστορητής, 1995. Σελ. 229. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7602-07-2.

ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τρίμηνο λογοτε­ χνικό περιοδικό. Τεύχος 33. Δρχ.

1 .200 .

ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύχος 57. Δρχ. 1.000.

ΔΟΜΒΡΟΣ Α. Πιο βόρεια δ εν πάει. Αθήνα, Περίπλους. Σελ. 63. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-7131-29-0.

Π ερ ιηγήσεις

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Γ.Γ.Ε.Τ. Τεύχη Νοέμ.-Δεκ. 1995.

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Περιοδικό παιδαγωγικού προβλη­ ματισμού. Τεύχος 5.

ΙΒΥΚΟΣ. Επιθεώρηση για τον ποιη­ τικό λόγο. Φύλλο 10-11. Δρχ. 250. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχη 330,331. Δρχ. 700. ΚΑΣΤΑΛΙΑ. Δελτίο Ελληνικής Εται­ ρείας Ιατρών Λογοτεχνών. Τεύχος 121 - 122 . ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ. Περιοδικό για την τέχνη και τη ζωή. Τεύχος 10-11. Δρχ.

2.000. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλα 12,13. Δρχ. 200.

Η ΑΡΝΑΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Περιοδική έκδοση. Τ εύχος 28.

ΜΠΕΣΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 1. Δρχ. 500.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 57. Δρχ. 2.000.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε­ ρίδα. Φύλλο 80.

ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 495.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Περιοδικό για τη Ρω­ μιοσύνη και την Ορθοδοξία. Τεύχη 13-16. Δρχ. 3.335.

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο πολιτιστικό περιοδικό. Τεύχος 4.

ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Κινηματογραφική ε­ φημερίδα. Τ εύχος 20. Δρχ. 1,5.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1644, 1645. Δρχ. 650.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Έ κδοση για την κοι­ νωνία και τον πολιτισμό στην Κοζά­ νη. Τεύχος 89-90. Δρχ. 200.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 135. Δρχ.

800.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Τεύχος 193.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Ιδθήμερη επα­ ναστατική εφημερίδα. Φύλλα 137, 138,140. Δρχ. 100.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΧΑΝΙΑ. Τεύχος 1920-21. Δρχ. 1.500.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Τεύχος 44. Δρχ. 500.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Δεκαπενθήμερος. Τεύχος 17. Δρχ. 800.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛΙΑ. Τριμηνιαία έκ­ δοση. Τεύχος 41.

ΠΥΛΕΣ. Τριμηνιαία Φύλλο 16.

ΟΙ ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 192. Δρχ. 1.

εφημερίδα.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΗΜΑΤΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό χριστιανικού προβληματι­ σμού. Τεύχος 96. Δρχ. 600.

ΝΟΥΜΑΣ. Τεύχος 40. Δρχ. 300. ΟΜΠΡΕΛΑ. Τρίμηνο Τεύχος 31. Δρχ. 1.000.

ΤΗΣ

περιοδικό.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ.Φύλλο 194.

ΠΑΝΑΙΓΎΠΤΙΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 67. Δρχ. 1.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Τριμηνιαία έκ­ δοση. Τ εύχος 8. Δρχ. 300

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. Τεύ­ χος 385. Δρχ. 700. ΤΑΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΝΕΡΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 20. ΤΕΤΡΑΔΙΑ. Τεύχος 38. Δρχ. 1.200. ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΙ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 26. ΤΟΤΕ. Περιοδικό για την ελληνική ι­ στορία. Τεύχος 58. Δρχ. 700. ΤΡΙΦΥΛΛΙΑΚΗ ΕΣΤΙΑ. Περιοδ1Κή έκδοση. Τεύχος 92. Δρχ. 1.200. ΧΡΟΝΙΚΑ. Ό ργα νο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλά­ δος. Φύλλο 141.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 21. Δρχ. 2.500.

ARTI. Η τέχνη σήμερα. Τεύχος 27. Δρχ. 2.600.

UNICEF ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ. Τεύχος 24.

HOROS. Έ να αρχαιογνωσπκό πε­ ριοδικό. Τεύχος 8-9. Δρχ. 10.400.

Γραφ τείτε συνδρομητές... ... σας συμφέρει δ ^ Σ υΣυνδρομές νδι εσωτερικού και Κύπρου

Ετήσια; 15.000 δρχ. Σπουδαστική; 13.000 δρχ. Εξάμηνη; 8.000 δρχ. Σπουδαστικη; 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 20.000 δρχ. Συνδρομές εξω τερικού Ετήσια 85 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα; 100 δολ. ΗΠΑ Τα παλιά τεύχη, τα δεκαπενθήμερα κοστίζουν 1.000 δρχ. και τα μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ. Ε μ β α σ

μ

α

τ

α

στη διεύθυνση; Α. Σπάθή, Αν. Μεταξά 26,106 31 ΑΘΗΝΑ Fax; 33.01.315

Μ τίο

κ ρ ιτικ ο γ ρ α φ Γ α Αρ 361 1Ιανουάριου - 31 Ιανουάριου 1996 Επιμέλεια: Μαρία Τρουπάκη

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσειςτων ελληνικών εκδόσε­ ων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και αθηναϊκό τύπο. Περιλαμβάνονται επίσης και κριτικές δημοσιευμένες στον πε­ ριοδικό και επαρχιακό τύπο, όσες ήταν δυνατό να εξασφαλί­ σουμε ή μας απέστειλαν οι συντάκτες τους.

Η μερολόγια

Ψ υχο λ ο γία

Αθηναϊκό Ημερολόγιο 1996 (Κ. Μαλαφάντης, Διαβάζω, 359)

Βεργοπούλου Θ.: Ο φθόνος δεί­ κτης της επιθυμίας (Π. ΚαραΒασίλης, Εξόρμηση, 28/1) Τσιμπούκης Κ.: Η ψυχική υγεία του σύγχρονου ανθρώπου (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 21/1) Φαφαλιού Μ.: Ιερά οδός 343 (Ε. Πεπάση, Καθημερινή, 7/1)

Β ιβ λιογραφ ίες Ντελόπουλος Κ.: Παιδικά και νεανικά Βιβλία του 19ου αιώνα (Ε. Κοτζιά, Κα­ θημερινή, 28/1) Ντενίση Σ.: Μεταφράσεις, μυθιστορη­ μάτων και διηγημάτων 1830-1880 (Κ Ντελόπουλος, Καθημερινή, 23/1)

Φ ιλ ο σ ο φ ία Μπιτσάκης Ε.: Το αειθαλές δέντρο της γνώσης (Β. Καλαμαράς, Διαβά­ ζω, 359) Σ ρέντιγκ ερ Ε.: Η φύση και οι Έ λ λ η ν ε ς (Π. Μ πουκάλας, Κα­ θημερινή, 16/1)

Πολιτική Δ α μ ανάκη Μ.: Το θη λυκό π ρ ό ­ σω πο της εξουσίας (Δ.Ρ., Καθη­ μερινή, 14/1) Κουλουμπής Θ.: Διεθνείς σχέσεις (Σ. Ντάλης, Διαβάζω, 359) Τα Βαλκάνια στην Ενωμένη Ευρώ­ πη (Συλλογικό) (Σ. Ντάλης, Διαβά­ ζω, 359) Μπόμπιο Ν.: Αριστερά και δεξιά (Σ. Ντάλης, Αυγή, 3/1)

Ο ικολογία Θ ρησκεία Δ ετορά κη ς Θ.: Μ ηνάς ο Μ εγα­ λ ομ ά ρτυρα ς (Α. Μ αρκόπουλος, Βήμα, 21/1) Smith Η.: Οι θρησκείες του κόσμου (Σ. Ντάλης, Αυγή, 10/1) 22/11)

Μ τίο

Βλάχου Α., κ.ά. Κοινωνία και φύση (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 7/1)

Τ έχνες Ελευθερίου Μ.: (Επιμ.) Το θέατρο

στην Ερμούπολη τον Εικοστό Αιώ­ να. Τομ. Β1(Ν. Βατόπουλος, Καθη­ μερινή, 21/1) Μπίρης Κ.: Αι Αθήναι από τον 19ον έως τον 20όν αιώνα (Ν.Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 5/1) Νικολαΐδης Β.: Μαρία Κόλλας (Ν. Μπακουνάκης, Βήμα, 21/1) Παλιές διαφημίσεις και εφήμερα (Η. Παπαλέξης, Διαβάζω, 358) Παναγιωτοπούλου Α.: Νεοελληνι­ κός χορός (Π. ΚαραΒασίλης, Εξόρ­ μηση, 28/1) Πειραιάς 1900-1930 (Η. Παπαλέ­ ξης, Διαβάζω, 358)

Γλώσσα Μπαλτάς Χ.Α.: 1) Λεξικό της αρχαί­ ας Ελληνικής Γλώσσας. 2) Λεξικό αναπτυγμένων εννοιών (Δ. Παυλά­ κου, Αυγή, 14/1) Tonnet Μ.: Ιστορία της Νέας Ελλη­ νικής Γλώσσας (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 11/1)

Α θλητισμός Miller S.: (Επιλ.) Αρχαίος Ελληνι­ κός αθλητισμός (Π. Μ πουκάλας, Καθημερινή, 16/1)

Ενασχολήσ εις Κρεμέζη A.: Το μεσογειακό κελάρι (Η. Παπαλέξης, Διαβάζω, 358) Χαραμή Μ.: De gustibus (Ν. Μπακουνάκης, Βήμα, 14/1)

Κλασική φ ιλο λο γία Εκλογές από τον Ησίοδο (Η.Κ., Κα­ θημερινή, 28/1) Ευριπίδης: Τρωάδες. Μετ. Γ. Τσαρούχης (Γ. Σαρηγιάννης, Νέα, 18/1)

Π οίηση Αγγελάκη-Ρουκ Κ.: 1) Ωραία έρη­ μος η σάρκα. 2) Λυπιού (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 16/1) Βηλαράς I.: Ποιήματα (Γ. Κεντρωτής, Διαβάζω, 359) Γκόρπας Θ.: Τα ποιήματα (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3/1) Δροσίνης Γ.: Άπαντα. Τομ. Α\ Ποί­ ηση [1888(=1880) - 1902] (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 30/1). Ελότης Ο.: Δυτικά της λύπης (Π. Μπουκόλας, Καθημερινή, 9/1), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/1) Θεοφιλή Κ.: Ενα φάντασμα που το έλε­ γαν εσύ (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 21/1) Κα66αδάς Σ.: Νύχτες 1-6 (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 7/1) Καρακούλης Π.: Ελενα και κάποιες σκέψεις (Α.Ε., Ριζοσπάστης, 25/1) Κουντούρη Ε.: Οι εποχές της ιδανι­ κής αυταπάτης (Γ. Καραβίδας, Ριζο­ σπάστης, 25/1) Παμποήδη Π.: Ο Λεπτουργός (Γ. Βέης, Διαβάζω, 359) Παπαδάκου Σ.: Σκέψεις, ροές και στροβιλίσματα (Γ. Καραβίδας, Ριζο­ σπάστης, 4/1) Πρατικάκης Μ.: Η Λήκυθος (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 10/1) Σικελιανός Α.: Αντίδωρο (Ρ. Φρά­ γκου - Κικίλια, Διαβάζω, 359) Άσμπερι Τ.: Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο (Β. Καλαμαράς, Διαβάζω, 355) Μοντάλε Ε.: Φινιστέρε και άλλα ποι­ ήματα (Γ. Κοροπούλης, Καθημερι­ νή, 14/1)

Π εζο γ ρ α φ ία Αποστολίδου Ε.: Το σκοτεινό δωμά­ τιο (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359) Ασωνίτης Α.: Η συνείδηση της αι­ ωνιότητας (Δ. Ρουμπούλα, Διαβά­ ζω, 359) Δειλινός Δ.: Στη γη του έρωτα (Δ. Κοντακίδης, Διαβάζω, 358) Δρύλλης Γ.: Το κολάζ και οι σκιές (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359) Θεοδώρου Β.: Γαμήλιο δώρο (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 14/1) Καλοκυρης Δ.: Η ανακάλυψη της ο ­ μηρικής και άλλες φαντασμαγορίες (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 9/1) Καμπούρογλου Γ.: Αττικοί έρωτες (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359) Καραπάνου Ρ.: Τα κόκκινα νόχια (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 7/1) Κοκκνάκη Ν.: Ψάχνοντας για το ά­ σπρο φω ς (Κ. Μαλαφάντης, Διαβά­ ζω, 355) Κόρφης Τ.: Δελτίο συμβάντων (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 355) Κυριακίδης Α.: Μουσική (Ε. Αρανί­ τσης, Ελευθεροτυπία, 24/1) Μήτσου Α.: Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου (Λ. Εξαρχοπούλου, Διαβάζω, 355) Πανώριος Μ.: (Επιμ.) Ελληνικά διη­ γήματα επιστημονικής φαντασίας (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 23/1), (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 28/1) Παπαγεωργίου Κ.: Άννα τώρα κοι­ μήσου (X. Παπαγεωργίου, Αυγή, 28/1), (X. Μηλιώνης, Διαβάζω, 358) Π α παδημητρακόπουλος Η.Χ.: Ροζα μούνδη (Μ. Φάις, Θεαθή­ ναι, 19/1) Π απανδρέου Ν.: Δέκα μύθοι και μια ιστορία (I. Καρατζαφέρη, Διαβά­ ζω, 358) ΠλασκοΒίτης Σ.: Η άλλη καρδιά (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 10/1) Ρω μοσιός Κ.: Μεσσιανική Αυτο­ κρατορία (Π. Μ πουκάλας, Καθη­ μερινή, 23/1) Σαραντίτη Ε.: Καρδιά από πέτρα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 4/1), (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 21/1) Στασινοπούλου Κ: Πύρινη ρομφαία (Τ. Δημπτρούλια, Διαβάζω, 359)

Φακίνος Α.: Κλεμμένη ζωή (Λ. Εξαρχοπούλου, Διαβάζω, 359) Φάλκος Τ.: Η νύχτα (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359). Χουλιαράς Γ.: Στο σπίτι του εχθρού μου (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359) Χωμενίδης X.: Το ύψος των περι­ στάσεων (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 24/1) Ακρόιντ Π.: Καληνύχτα κύριε Ο. Γουάιλντ (Δ Τσατσούλης, Διαβάζω,359) Γιοσιμότο Μ.: Ν.Π. (Β. Σπάθή, Δια­ βάζω, 359) Καμύ Α.: Ο πρώτος άνθρω πος (Κ. Δημοπούλου, Down town, 26/1) Κεμάλ Γ.: Φύγανε και τα πουλιά (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 13/1) Κερ Φ.: Το ψοφίμι (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 355) Κρίστοφ Α.: Το τρίτο ψέμα (Β. Κα­ λαμαράς, Διαβάζω, 359). Λέβι Π.: Αν όχι τώρα, πότε; (Ε. Μα­ χαίρα, Επενδυτής, 13/1) Λέσαζ Λ.Ρ.: Ζιλ Μπλας (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 14/1), (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 14/1) Μαν Τ.: Το μαγικό βουνό (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 21/1), (Μ. Φάις, Διαβάζω, 359) Μαχφούζ Ν.: Η τριλογία του Κάιρου (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 27/1) Μπερνιέρ Λ.: Το μαντολίνο του λοχα­ γού Κορέλι (Ν. Σιώτης, Βήμα, 7/1) Μπροντέ Ε.: Ανεμοδαρμένα ύψη (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 21/1) Ντεόν Μ.: Έ να ενθύμιο (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 355) Ό στερ Π.: Λεβιάθαν (Μ. Φάις, Δια­ βάζω, 358) Πράσινος Ζ.: Μα ο χρόνος δεν υπάρ­ χει (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 359) Σάμι Μ.: Βικτόρια (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέματα, 26/1) Σνάιντερ Ρ.: Ο αδελφός του ύπνου (Δ. Ρουμπούλα, Διαβάζω, 359) Σνίτσλερ Α.: Φυγή στο σκοτάδι (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 7/1) Τσάτουιν Μ.: Τι γυρεύω εδώ (Β. Κα­ λαμαράς, Διαβάζω, 359) Χόε Π.: Η Δεσποινίς Σμίλλα διαβά­ ζει το χιόνι (Κ. Δημοπούλου, Down town, 26/1)

Μ τίο

αναλαμβάνει δακτυλογραφήσεις διορθώσεις σε Η/Υ λογοτεχνικά, φιλολογικά, αρχαία κείμενα, διπλωματικές εργα­ σίες σε πολυτονικό ή μονοτονικό σύστημα

Τηλ.: 7652534

ΜΑΘΗΜΑΤΑ EOKPH M I με το σκηνοθέτη

ΝΙΚΟ ΚΟΡΝΗΛΙΟ Τηλ.: 7225128

ζητά εργασία σε εκδοτικό οίκο άριστη γνώση της Ιταλικής Γλωσσάς Τηλ.: 5310 4 7 2

Μ τίο

Μ ελέτες

Θ εατρικά έρ γα - Σ ενάρ ια

Αναγνωστάκη Ν.: Διαδρομή (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 23/1), (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 28/1) Αργυρίου Α.: Κείμενα περί κειμένων (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 28/1) Κουμαριανού Μ.: Η Αφρική μέσα από το ποιηπκό έργο του Σεντάρ Σεγκόρ (Δ. Τσατσοΰλης, Διαβάζω, 355) Κοΰρτοδικ Δ.: Έ λληνες Μεταπολε­ μικοί συγγραφείς (Δ. Δασκαλόπουλος, Νέα, 2/1) Μιχαήλ Σ.: Πλους και κατάπλους του «Μεγάλου Ανατολικού» (Φ. Φι­ λίππου, Ανπ' 5/1) Μπενάτσης A.: Κ. Θεοτόκης (Β. Κα­ λαμαράς, Διαβάζω, 359) Πλατής Ν.Ε.: Κριτικοί προβληματι­ σμοί (Κ. Παπαπάνος, Πολιτικά Θέ­ ματα, 19/1) Σαββίδης Γ. Π.: Φύλλα φτερά (Δ. Τσατσούλης, Διαβάζω, 359) Χουζούρη Ε.: Η Θεσσαλονίκη του Γ. Ιωάννου (Β. Χατζ., Ελευθερο­ τυπία, 2 4/ί) Μάκριτζ Π.: Διονύσιος Σολωμός (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 28/1)

Αγγελόπουλος Θ.: Το βλέμμα του Οδυσσέα (Δ. Τσατσούλης, Διαβά­

Δ οκίμια

Τσόμσκι Ν.: Έ τος 501 (Γ. Σταματό-

ζω, 359) Δημητριάδης Δ.: Η αρχή της ζωής (Δ. Τσατσούλης, Διαβάζω, 359)

Ιστορία Αγριαντώνη X. κ.ά.: (Επιμ.) Το Με­ ταξουργείο της Αθήνας (Δ. Ρηγόπουλος, Καθημερινή, 14/1) Ασδραχάς Σ.: Ιστορικά απεικάσματα (Β. Καλαμαράς, Διαβάζω, 359) Βασιλάτος Ν.: Λάρισα η Ακρόπολη του Άργους (Ν.Λ. Φορόπουλος, Διαβάζω, 359) Τσιρπανλής Ζ.: Ανέκδοτα έγγραφα από τη Ρόδο και τις Νότιες Σπορά­ δες από το Αρχείο των Ιωαννιτών Ιπποτών, 1 (1421-1453) (Μ.Α. Αλεξιάδης, Βήμα, 21/1) Χρηστάκης Γ.-Πατεράκης Γ.: Η Κρήτη και η ιστορία της (Γ. Πλαχούρης, Λόγος, 21/1) Casson L.: Το ταξίδι στον αρχαίο κόσμο (Β. Αποστολίδης, Νέα, 17/1) πουλος, Ελευθεροτυπία, 27/1)

Βακαλόπουλος X.: Από το χάος στο χαρτί (Μ. Σαββίδης, Βήμα, 7/1) Ελύιης Ο.: Ο κήπος με τις αυταπάτες (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/1) Κριμπάς Κ.: Θραύσματα κατόπτρου (Γ. Μαλάμης, Καθημερινή, 16/1) Τσακνιάς Σ.: A propos (Β. Αθανασόπουλος, Διαβάζω, 358) Βίντερμαν Ζ.: Περί χρήματος (Ν. Κώτσιου, Διαβάζω, 358) Blanck Η.: Το βιβλίο στην Αρχαιότη­ τα (Σ. Αποστολίδης, Ελευθερο­ τυπία, 11/1)

Π αιδικά Ο Αίσωπος κάπως αλλιώς (Β. Σπά­ θή, Διαβάζω, 359) Πέρρυ Σ.: Αν... (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 24/1) Τράβερς Π.Λ.: Μαίρη Πόππινς (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 24/1)

ΒιογραφΓες-Μ αρτυριες Αυτοβιογραφία του Ρούντολφ ES (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 28/1) Κεπέσης Ν.: Στη δίνη των γεγονό­ των (Π. Δαράκη, Ριζοσπάστης, 4/1) Κύρκος Λ.: Ανατρεπτικά (Σ.Ν. Αυγή, 10/1) Μαρδάς Κ.: Πίσω από τον Ή λιο: Α. Παπανδρέου (Σ. Λιναρδάτος, Βή­ μα, 28/1) Μάτσας Ν.: Η ιστορία των χαμένων περιστεριών (Δ. Σταμέλος, Ελευθε­ ροτυπία, 10/1) Παρασκευόπουλος Π.: Α. Παπαν­ δρέου (Σ. Λιναρδάτος, Βήμα, 28/1)

Π ερ ιοδικά Νέα πορεία (Γ.Θ., Καθημερινή, 12(1)

Τοπρώτο θετικό σας βήμα για τη μουσική

Π ρακτική Μ έθοδος αντοδιδα σκα λία ς μ ε βιβλία + κασέτες Τα τραγούδια της παρέας

Ανθολογία τραγουδούν

Τα τραγούδια της παρέας “ « E M M S ·""

Τα τραγούδια της παρέας

ο

Εντεχνα -Λαϊκά

Παραδοσιακά

FF&LA.

FAQcrrro

FAQOT7O

FAPOT7O

FAPOT7O

P fp n J n a ta

Μ ια διαφορετική αισθητική προσέγγιση στο ελληνικό τραγούδι

ΖΗΤΗΣΤΕ ΠΛΗΡΗ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΜΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ FAGOTTO (Υπεύθυνος: Ν. Θ ερμός)

κ α ι σ τ α μ ο υ σ ικ ά

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΣΠΑΡΤΗΣ 15 - ΠΛΑΤ. ΑΜΕΡΙΚΗΣ

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

112 52 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 8679928, FAX 8654863

Η μαγεία να κάνεις διάλογο με τον εαυτό σου... και μέσα από τον εαυτό σου με τους άλλους... Είναι η γέφυρα τον ονείρου με την πραγματικότητα. Αναδεικνύει τον ηθοποιό· Ρεσιτάλ ηθο­ ποιίας. Ένα θέατρο απαραίτητο για τους σπουδαστές δραματικών σχολών, ηθοποιούς ερασιτέχνες, επαγγελματίες, θεατρολόγους για τον απλό αναγνώστη.

8 Μονόπρακτα. Τ έσσερις γυ ν α ικείο ι και τέσσερις α ν δ ρικο ί ρόλοι. Έ να ταξίδι μ α γ ικ ό στην πρωτότυπη θεατρική τέχνη. Πώληση στα κεντρικά βιβλιοπωλεία. Τηλέφωνο σ υγγραφέα: 7214058

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Κατεβαίνει από

Μια παρέα νέω ν που ανακαλύπτει τη ζωή, αντιμέτωπη με τα ναρκωτικά...

τη Φ εγγαροχώρα και διηγείται στα παιδιά τις ομορφότερες ιστορίες.

Από 11 ετών

Από 8 ετών

Η ζωή των Αθηναίων γύρω απ’ την Ακρόπολη απ’ την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Μεγαλώνουν, όμως η ζωή τους παραμένει γεμάτη ρομαντισμό κι ευαισθησία.

Από 9 ετών

ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Οκτώ τρελές ιστορίες για το ποδόσφ αιρο γεμάτες γέλιο! Από 6 ετών

ΓΙΑ ΜΙΚΡΑ ΠΑΙΔΙΑ Από 5 ετών Τέτοιο πάρτι δεν έχει ξαναγίνει!

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΝΩΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ 1, Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟ, 141 21 1ΒΤ2711222,2797946. FAX 2711056

μ ικης

Θ Ε Ο α^κ ι ι ς

M \m ΘΕΟΛΟΡΑΚΗΣ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ

της αυτοβιογραφίας ενός μεγάλου Έλληνα που έζησε τις περιπέτειες της μεταπολεμικής Ελλάδας, ενταγμένος στη μουσική και στην Αριστερά. Με ποιητικό τρόπο περνάνε πρόσωπα, γεγονότα και η μεγάλη νύχτα του Εμφυλίου με τα φωτεινά της δ ιαλείμματα.

Ο ι δρόμοι Αρχάγγελου

Κ εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ