Τεύχος 384

,. Β Λ Α Χ Ο Ι ·

Ν. Δ ΕΤΖΩ Ρ ΤΖΗ Σ ·

Ν. ΠΑ ΠΑ ΝΔ ΡΕΟ Υ · Λ. Σ ΙΣΛ ΙΝ ΓΚ

sex, drugs&grandguignol Νεκροί που βγαίνουν από τους τάφους τους, νουν με τους ζευγαρώ εισβάλλουν ζωντανούς, φαλό τους, στον εγκέ τα όνειρα τυραννούν tt μερινότητά και την καθη μια πόλη που τους. Σε της κρύβει στα σπλάχνα μυστικό, ένα τρομερό η παραίσθη η διαστροφή, ραλογισμός ση και ο πα γίνονται κα νόνας. Η Αποκάλυψη | είναι ήδη εδώ. Βιβλίο κολασμένο, εωσφορικό, γκροτεσκο, ηφαιστειακο, για τους φανα­ τικούς του horror, που πιστεύουν ότι τίποτα πια δεν μπορεί να τους ερεθίσει.

T T I T X d fld k O A d Z tf

Μετάφραση: Παναγιώτης Σκόνδρας

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ®

P E R U G IA

TINA ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΑ 3 Best Seller 4 Επβτηρίδα Απριλίου 6 Βραχυνοαφίβο 10 Σηυβιώοβιο οτο ηβοιθώοιο Επιμέλεια: Λάμπρος Κουλβλής 11 Αοθοο Σώιη Τριανταφύλλου: Lawrennce Block, συγγραφέας μυστηρίου 14 PenoordC Χρύοα Πολυμένη: Πρέσπες ασάλευτες: Βαλκανικό Άσυλο Ποίησης. 18 Το Εένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας ΜαγκλΙνης 22 ΠαοουσΙαοη Ρόμηβρτ Λ. Στάιν: Μια νύχτα στον πύργο του τρόμου Γράφβι ο Φίλιππος Φιλίππου 2 4 Παρουσίαση Τόνι Μόρισον: Sula Γράφβι η Κατερίνα Δημοπούλου 34 ΜΟΑΙΖ ΚΥΚΑΟΦΟΡΗΖΑΝ Σύνεργόιστηκανοι: ΛΙλυ Εξαρχοπούλου, Βρασίδας Καραλής, Ηλίας ΜαγκλΙνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Μ. Γ. Μβρακλής, Νίκος ΜολυΒιάτης, Σωτήρης Ντάλης, Χρίστος Παπαγβωργίου, Γιάννης Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Βασίλης ΡούΒαλης, Ολγα Σβλλά, Α λέξης Σταμάτης ΜΜΕ 50 Ποβυιέοα Καρλ Στβρνχάιμ: Βρακί Εηιμέλβια: Μυρτώ Ράις 52 ΕΕώοτησ Ένα βήμα

ΣυνέντευΕπ Π. ϋονδύϋΐ]

μπροστά Γράφβι ο Γιάννης Δβληολάνης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 26 Σαλόνι Αρλέτα: «Ένα Βιβλίο ο­ πτικό που διαβάζεται» 28 Λιλιπούτβια απαντά ο Κώστας Μαυρουδής ΚΡΙΤΙΚΕΣ 58 Σβ πρώ­ το ποάοωπο Νίκος Παπανδρέου 60 Ελληνική ΠβΤονοαφία Νίκου Παπανδρέου: Λβπτή γραμμή Γράφβι ο Δημήτρης Τσατσούλης 63 Ελληνική ΠβΕονοατρία Αγγέλου Βλάχου Διηγήματα Γράφβι η Όλγα Σβλλά 66 Σβ ποώτο ποάοωπο Ntivoe Χοιστιονόπουλοσ 67 Ποίηση: Ντίνου Χριστιανόηουλου: Νεκρή Πιάτσα και Το κορμί και το σαράκι Γράφβι ο Χρίστος Παπαγρί^9γίοσ'~'*'· 70 Σβ ποώτο πρόσωπο Νόσος Δθτζώρτζης 71 Μελέτη Νάσου Δβτζώρτζη: Μιαανα-γνωση του Τέλλου ΆγραΤράφβι η Αλκηαης Σουλογιάννη 7 4 Ξένη ΠβΕονοατρία Τ ζ ω ^ β ώ ο υ Β ρ Μάγος Γράφβι ο Ηλίας ΜαγκλΙνης 77 Ξένη ΠβΕονοαφΙα Γιαν Λώοβνσ Σίολινν1| | | ^ ^ · ί . φος της Τουρ ντι Πεν Γράφβι ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος ΤΑ ΠΑΛΙΑ 80 Γκυ ντβ Μωπασάν: Στο νερό 84 Φιλολονικά χοονονοατοήυατα Κωστή natagjjpRvi καβίτσας ΑΦΕΤΗΡΙΕΣ 91 Μβλέτη Λύνηα Στεφάνου: Τα ποιήματα της u s K c ΡεΜΚτά

flpilD «Από πού πόνε γιαιην ’flvoifi);»

κη ΚαρΒέλη 95 Άρθρο Όλγα ϊεΙΜ κ Εγκλωβισμένη πεζογραφία Κ ύ Λ ι π εζΛ άφ οι μ ειά Μ ΊΑ. ΔΕΛΤΙΑ 101 ΒιΒλιονοατηκό 109 Κατικονοατρία 119 ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Ο π Λ γιώτης Κονδύλης απαντά σ ε οκτώ ερωτήματα του Σπόρου Γσ αΒ ρ β<?»λης τ η ^ Λ ς 140 ΑλληλονοατρΙα 142 ΒιΒλιοσταυοόλβΕο τηςΒένιαςΓονατοπούΙ*!

I A I Α

Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ____ T Ο Y No 384 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1998 ISSN 1106-1383

Σύνταξη: 33.01.313- 33.01,239 .

1,01,316 Fax: 33.01,315

Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασάιουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παολέξης "

'

"— ΜαρίαΖαχαριουδάκη Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒΙκυΚωτσοβέλου )ίλμ-Μονταζ ι ι υ Πηγής 36, ιηλ: 38.44.266-38,12,373 Δ, Πρίφτης & Υιοί ΟΕ, Σωνιέρου 6, ιηλ: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης, Παηανικολή 13, Αιγάλεω, ιηλ,: *- ..... Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαθαλάς& ΣΙΑΕ.Ε. Εκδδτης: Γιώργος Γαλάνιης

ΤΑ ΓΝΩΣΤΑ - ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΚΤΟΣ

450 ΤΟΜ ΟΙ

Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η

- Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ο - Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η - Σ Χ Ο Λ ΙΑ

ΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ - ΑΓΝΩΣΤΟΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ Κ Ε Ν ΤΡ ΙΚ Η Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : Π Α Ν Ε Π ΙΣ Τ Η Μ ΙΟ Υ 4 6 Τ.Κ. 1 0 6 7 8 , Τ Η Λ .: 3 8 4 4 4 5 8 -3 8 4 0 5 2 4 , FAX : 3 3 0 3 0 9 8

15/2 έως 1 4 /3 1 9 9 8 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα μ€ τα στοιχεία πούμας παραχώρησαν 30 Βιβλιοπώλες, απ' όλη την ΕλλάΒα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα Βιβλία που είχαν τις περισσότερες πωλήσεις.

Απρόβλεπτο-Ηλιούπολη. Αριστοτέλης-ΑΘ. Αρκτούρος-Σπάρτη. Γκρ'ιτοης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχ6πουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ζηριχίδης-θεοο. Ιανόςθεοο. ΚαΓπη-Παγκράτι. Κεντρί-θεσο. Κεντρί-Λαμία. Κρομμύδας-Χίος. Λέοχη του Βιβλίου-ΑΘ. Libro-ΑΘ. Μεθενίτης-Πάτρα. ΜοσχονάςΑγρίνιο. Νέοτωρ-Κατερίνη.ΌμηροςΒόλος. Παράμετρος-Χολαργός. Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιάς. ΠλαίσιοΡέθυμνο. Πλέθρον-Αθ. Πολιτεία-ΑΘ. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. ΤοΔέντροΡδδος. ΤοΠαραμύθι-Καλαμάκι. Φακίνου-Μαρούοι.

best seller

3

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, ενίοτε αξιοπερίεργων γεγονότων από τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης

επιμέλεια: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

στην Ελλάδα...

8 Απριλίου 1890: Η ε ­ φημερίδα των Αθηνών «Εστία» αρχίζει τη δη­ μοσίευση τη ς «Λυγε­ ρής» του Ανδρέα Καρκαβίτσα (1865-1922).

14 Α π ριλίου 1837: Ίδρυση του Πανεπιστη­ μίου Αθηνών.

15 Απριλίου 1896: Πε­ θαίνει ο Γεώ ργιος Βιζυηνός (χρ. γενν. 1849) στο Δρομοκαΐτειο «συ­ νέπεια μαρασμού τελευταία περίοδος προϊούσης γε­ νικής παραλύσεως». Ο Βιζυηνός είχε εισαχθεί στο ί­ δρυμα στις 14 Απριλίου 1892. Εκεί έγραψε το διή­ γημα «Μοσκώβ-Σελήμ». Κηδεύεται στο Α’ Νεκροτα­ φείο με δημόσια δαπάνη.

15 Απριλίου 1944: Ο Στρατής Τσίρκας (1911-1980) γράφει άρθρο στο αντιφασιστικό περιοδικό «Έλλην» που κυκλοφορεί στην Αλεξάνδρεια, με τίτλο: «Βάστα, καημένο Μεσολόγγι, βάστα!». Αφορμή για τη γραφή του άρθρου το αντιφασιστικό κίνημα του Απρίλη, που καταστέλλεται από τους Άγγλους και τις ελληνικές φιλοβασιλικές δυνάμεις.

20 Απριλίου 1922: Γεννιέται ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης (χρ. θαν. 1988) στο Μεταξουργείο.

21 Απριλίου 1967: Ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) συλλαμβάνεται στο σπίτι του λίγες ώρες μετά από

το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Τέλος του μήνα μεταφέρεται στη Γυάρο. Την ίδια ακριβώς ημέ­ ρα πεθαίνει η γυναίκα του πεζογράφου Κοσμά Πο­ λίτη (26 Απριλίου 1888-1974), ενώ ο ίδιος συλλαμβάνεται από την Ασφάλεια ως αριστερός. Ανακρίνεται για αρκετές ώρες ώσπου να τον αφήσουν ελεύ­ θερο για να κηδέψει τη γυναίκα του. Κι ενώ συμβαί­ νουν όλ’ αυτά, ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) ση­ μειώνει στο ημερολόγιό του: «Προκόβουμε καταπλη­ κτικά».

22 Απριλίου 1894: Πεθαίνει ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Κρυστάλλης (χρ. γενν. 1868) στην Κέρκυρα.

26 Απριλίου 1981: Πεθαίνει ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος (χρ. γενν. 1917).

27 Απριλίου 1941: Καθώς οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Αθή­ να, η Π ηνελόπ η Δέλτα (χρ. γενν. 24 Απριλίου 1874) αυτοδηλητηριάζεται. Θα πεθάνει στις 2 Μαΐου.

29 Απριλίου 1863: Γεννιέτα ι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Την ίδια ακριβώς ημέρα το 1933 ο ποιητής θα αφήσει την τελ ευτα ία του πνοή. 29 Απριλίου 1933 όμως είναι η ημέρα θανάτου και της ποιήτριας Μαρίας Πολυδούρη (χρ. γενν. 1902).

Τον Απρίλιο του 19W ο Αγγλος συγγραφέας Ε. Μ. Φόρστερ (1879-1970) δημοσιεύει δοκίμιο για την ποίηση του Κ.Π. Καβάφη. Τον Απρίλιο του 1946 εκδίδεται από τον οίκο Γκοβόστη η πρώτη ποιητική συλλογή του Αρη Αλεξάνδρου (1922-1978), «Ακόμα τούτη η άνοιξη».

2 Απριλίου 1805: Γεννιέται ο Χανς Κρίστιαν Άντερσ εν (χρ. θαν. 1875).

2 Απριλίου 1840: Γεννιέται ο Εμίλ Ζολά (χρ. θαν. 1902) στο Παρίσι.

3 Απριλίου 1783: Γεννιέται στη Νέα Υόρκη ο συγγραφέας Ουάσινγκτον Ίρβινγκ (χρ. θαν. 1879), ο πρώτος Αμερικανός συγγραφέ­ ας που θα κερδίσει κοινό και κριτι­ κούς στην Ευρώπη.

6 Απριλίου 1886: «Είμαι άρρω­ στος», γράφει ο Αντον Τσέχοφ (1860-1904), «έχω αιμόπτυση και νιώθω αδυναμία... δεν γράφω πια...». Θα συνεχίσει όμως να γράφει για πολύ ακόμα: την επόμενη χρονιά θα ολοκληρώσει τη συλλο­ γή διηγημάτων «Σούρουπο» και το τετράπρακτο θεα­ τρικό έργο «Ιβάνοφ».

6 Απριλίου 1895: Ο Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900) συλ­ λαμβάνετε με την κατηγορία του «σοδομίτη» και οδη­ γείται στις φυλακές Χόλογουαίη. Ο Ουάιλντ θα δικα­ στεί και θα καταδικαστεί σε δυο χρόνια καταναγκαστικά έργα.

7 Απριλίου 1824: Θάνατος του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Λόρδου Βύρωνα (χρ. γενν. 1788) στο Μεσολόγ­ γι από ελονοσία. Η καρδιά και τα πνευμόνια του τάφη­ καν στην Ελλάδα, αλλά το σώμα του ενταφιάστηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Νότινγχαμσάιρ της Αγγλίας.

9 Απριλίου 1821: Γέννηση του Γάλλου ποιητή Σαρλ Μποντλέρ (χρ. θαν. 1867).

13 Απριλίου 1906: Γεννιέται ο Σάμιουελ Μπέκετ (χρ. θαν. 1989) στο Δουβλίνο.

14 Απριλίου 1916:0 Ρόμπερτ Μούζιλ (1880-1942) επι­ σκέπτεται τον Φραντς Κάφκα (1883-1924).

14 Απριλίου 1930:0 Ρώσος ποιητής Βλαντιμίρ Μαγιοκόφσκι (1893-1930) συναντά στο γραφείο του τη Βερόνικα Πολόνσκαγια με την οποία ήταν ερωτευμένος. Αυτοκτονεί λίγες μόλις στιγμές μετά την αναχώρησή της.

15 Απριλίου 1452: Γεννιέται ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (χρ. θαν. 1519).

15 Απριλίου 1843: Γεννιέται ο Αμερικανός πεζογράφος Χένρυ Τζέιμς (χρ. θαν. 1916).

15 Απριλίου 1942: Θάνατος του Ρόμπερτ Μούζιλ.

15 Απριλίου 1980: Πεθαίνει ο Ζαν-Πολ Σαρτρ (χρ. γενν. 1905).

20 Απριλίου 1893: Γεννιέται ο ζωγράφος Χουάν Μιρό (χρ. θαν. 1983).

21 Απριλίου 1894: Το θεατρικό έργο του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο (1856-1950) «Anns and the Man» σημει­ ώνει μεγάλη επιτυχία. Από το πλήθος που ζητωκραυγά­ ζει, ο Ιρλανδός συγγραφέας ξεχωρίζει έναν άντρα που γιουχαΐζει συνεχώς. Ο Σο υποκλίνεται μπροστά του και λέει: «Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας, κύριε, αλλά τι μπο­ ρούν να κάνουν δυο άνθρωποι απέναντι σε τόσους πολ­ λούς;».

21 Απριλίου 1910: Πεθαίνει ο Αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουαίν (χρ. γενν. 1835).

23 Απριλίου 1564: Πιθανή ημερομηνία γέννησης του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο Στράτφορντ της Αγγλίας. Ο με­ γάλος δραματουργός θα πεθάνει την ημέρα των γενε­ θλίων του, στις 23 Απριλίου 1616 - ημέρα θανάτου κι ε­ νός άλλου μεγάλου συγγραφέα, του Μιγκέλ ντε Θερβάντες (χρ. γενν. 1547).

23 Απριλίου 1942: Σε επιστολή του στην Ένωση Αμερικανών Βι­ βλιοπωλών, ο Αμερικανός Πρόε­ δρος Φρανκλίνος Ντελάνο Ρούζβελτ (1882-1945) αναφέρει: «Όλοι γνωρίζουμε ότι τα βιβλία δεν σκο­ τώνονται από τη φωτιά. Οι άνθρω­ ποι πεθαίνουν, αλλά τα βιβλία δεν πεθαίνουν ποτέ. Κανένας άνθρω­ πος και καμιά δύναμη δεν μπορεί να καταργήσει τη μνήμη. Σ’ αυτό τον πόλεμο, το ξέρουμε, τα βιβλία είναι όπλα».

24 Απριλίου 1899: Γ εννιέται ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (χρ. θαν. 1977) στην Αγία Πε­ τρούπολη της Ρωσίας.

26 Απριλίου 1798: Γεννιέται ο ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά (χρ. θαν. 1863).

Τον Απρίλιο τοι» 1845 ο Γουσιαύος Φλόμπερ (1821-1880) βρίσκεται σε ταξίδι στην Ιταλία. Στη Γένοβα, ο Φλόμπερ θα δει τον πίνακα του Μπρίγκελ, «Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου» που θα του εμιτνεύσει το ομώνυμο μυθιστόρημα. Το Βιβλίο θα κυκλοφορήσει τον Απρίλιο του 1874. Η κριτική το υποδέχεται πολύ αυστηρά. Τον Απρίλιο του 1991 πεθαίνει στην Ελβετία ο Αγγλος συγγραφέας Γκράχαμ Γκρην (χρ. γενν. 1904)

διαβάζω Λογοτ€χνικά Βραβεία 1 9 97 Η Επιτροπή Κριτικών του διαβά­ ζω (Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Α λ έξη ς Ζήρας, Ελισάβετ Κοτζιά, Μισέλ Φάις και Βαγγέλης Χατζηβασιλείου) βρίσκεται στην τελική ευθεία· οσονούπω θα α­ ποφασίσει ποια βιβλία θα βραβεύσει - για τρίτη συνε­ χή χρονιά - από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν το 1997. Και φέτος θα απονεμηθούντα εξής βραβεία: Βραβείο Ποίησης Βραβείο Μυθιστορήματος Βραβείο Διηγήματος Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου

Αριστείου ηφιότητες Για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας 1998 (Αριστείον), που θα απονεμηθεί στο τέλο ς του έτους, δύο αξιό­ λ ογα ελληνικά βιβλία του 1997 είναι υποψήφια: Η μελέτη του Λάκη Προγκίδη - κυκλοφορεί στα γαλλι­ κά - με τίτλο Η κατάκτηση του μυθιστορήματος από τον Παπαδιαμάντη στον Βοκκάκιο με πρόλογο του Μίλαν Κούντερα, που λίαν συντόμως θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από την «Εστία» σε μετάφραση του Γιάννη Κιουρτζάκη· και το μυθιστόρημα τη ς Ιωάννας Καρυστιάνη Μικρά Αγγλία (Καστανιώτης).

Η τελ ετή τη ς απονομής θα γίνει στις 10 Ιουνίου στις 8.30 μ.μ. στο Αίθριο της Φ ιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Αποσπάσματα από τα βραβευθέντα βι­ βλία θα διαβάσουν γνω στοί ηθοποιοί το υ θεά ­ τρου, ενώ μετά την απονομή θα τραγουδήσουν η Μελίνα Κανά και η Λιζέτα Καλημέρη. Από τη μεριά του το διαβάζω προκειμένου να εξα ­ σφαλίσει την άψογη διοργάνωση και τη μεγαλύτε­ ρη δυνατή προβολή του γεγονότος τω ν βραβεύ­ σεων, έρχεται σε επαφή με εκδότες, περιοδικά, ε­ πιχειρήσεις, οργανισμούς, ραδιόφωνα και τηλεο­ πτικούς σταθμούς. Σκοπός του διαβάζω είναι η α­ πονομή τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων 1997 εκτός από ένα λογοτεχνικό γεγονός αδιαμφισβήτητου κύρους να αποτελέσει κι ένα πολιτιστικό γεγονός ευρύτερ ου ενδιαφ έροντος και εμβέλεια ς. Προς αυτή την κατεύθυνση αόκνως εργαζόμαστε.

Π ισ τεύ ο υ μ ε ό τι τό σ ο το μυθιστόρημα τη ς I. Καρυστιάνη όσο και η μ ελ έτη το υ Λ. Π ρογκίδη είναι βι­ βλία που θα συγκινήσουν τη ν Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Αριστείου, αρκεί η υ­ ποψηφιότητά τους να υποσ τηριχθ εί εν θ έρ μ ω ς από το ν Έ λληνα εκπρόσωπο, βοηθούντω ν βεβαίω ς και τω ν κ ρ α τικ ώ ν π α ρ α γ ό ­ ντων. Η άψογη παρουσία πέρσι του Φίλιππου Δρακονταειδή ως προέδρου της Επιτροπής, αλλά και οι επιφ υλάξεις και οι ενστάσεις που διατύπωσε με κ αθαρότητα στο διαβάζω, ας αποτελέσουν γνώ­ μονα για το τι δει δη γενέσθαι.

Το Γιάντ£ς της Αμάντας Μ ιχαλοπούλου Το μ υ θ ισ τό ρ η μ α τη ς Αμάντας Μιχαλοπούλου Γιά ντες (Καστανιώτης) πάει πολύ καλά. Κοντεύ­ ει να ε ξα ν τλ η θ ε ί και η 10η έκδοσή του, το υ τέστιν 20.000 αντίτυπα. Το βιβλίο τη ς νεαρ ής συγγρα φ έω ς α ρέσ ει σε π ολλούς, όπως άρεσε και στην Κριτική Επιτροπή των Λογοτεχνικών Βραβείων του διαβάζω, που του απένειμε πέ­ ρυσι το Β ρα βείο Μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς γ ια το 1996. Φ αίνεται όμω ς ότι και έξω από τα ελληνικά σύνορα θα διαγράψει λαμπρή πορεία. Μεγά­ λος εκ δ ο τικό ς οίκος στη Γαλλία συζητά τη μετάφραση και τη ν έκδοσή του στα γαλλικά - μας ζήτησαν τα αντίστοιχα τεύχη του δια­ βάζω που αφορούσαν στη βράβευσή το υ . Στη Γερμανία δε εκτό ς του ότι η Αμάντα Μι­ χαλοπούλου έγινε εξώ φ υλλο στη μηνιαία ε ­ φημερίδα για τον ελληνικό πολιτισμό με τίτλο CHRONIKA, αναδημοσιεύθηκε από το διαβά­ ζω και η κριτική το υ Γιάντες γραμμένη από μια άλλη τα λαντούχα συγγραφέα, τη Σώτη Τριανταφύλλου. Φαίνεται πως τα Λογοτεχνι­ κά Βραβεία το υ διαβάζω άρχισαν ήδη, από τον δεύτερο κιόλας χρόνο να θεωρούνται έ ­ γκυρα τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες τη ς Ευρώπης.

Διαγω νισ μός π α ιδ ικό ν Βιβ λίω ν Η Γυ να ικεία Λ ο γ ο τε ­ χνική Συντροφιά προ­ κηρύσσει το ν 43ο Πα­ νελλή νιο Διαγω νισμό για τη συγγραφή παι­ δικών βιβλίων. Τα έ ρ γ α - το ν ίζ ε ι το δελτίο Τύπου - πρέπει να είναι λογοτεχνικά, να

βραχυγραφίες

Επαγγέλματος συγγραφ είς Η εκδοτική άνθιση που παρατηρείται τα τε λ ε υ ­ τα ία χρόνια και η διεύ­ ρυνση το υ ανα γνω σ τι­ κού κοινού, εκ τό ς από την άναρχη εμπορευματική κατανομή, έχει πολ­ λά θετικά. Ένα απ’ αυτά είναι ότι όλο και περισσότεροι συγγραφείς μπορούν να ζουν από τα συγγραφικά το υ ς δικαιώματα. Στο παρελθόν ήταν αδιανόητο ένας συγγρα­ φ έας να βιοπορίζεται από τα κέρδη τω ν βι­ βλίων του, γ ι’ αυτό και το γράψιμο ήταν ενα­ σχόληση πέραν του ωραρίου εργασίας του, η οποία τ ις π ερισ σ ό τερ ες φ ο ρ ές ουδεμία σχέση είχε με τα ενδιαφέροντά του. Σήμερα, μετά από μια δεκαετία σχεδόν, το τοπίο έχει αλλάξει. Δεν αναφερόμαστε, βεβαίως, μόνον στους μπεστσελερίστες συγγραφείς, οι οποί­ οι μπορεί να κερδίζουν δ εκάδες εκατομμύρια από τα βιβλία τους, αλλά και στους άλλους, στους νεότερους σε ηλικία και σε έργο συγ­ γρα φ είς. Δ ιότι ένα σχετικά π ετυχημένο βι­ βλίο που κάνει τρ εις με τέσσερις επανεκδόσεις - χωρίς να είναι best seller - εξασφαλί­ ζει στο σ υγγρα φέα το υ τη ν π ολυτέλεια να μην εργάζεται το καθιερωμένο υπαλληλικό οκτάωρο και απερίσπαστος να γράφει, να α­ σκεί δηλ. το επάγγελμα του συγγραφέα.

εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή (sic) και να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικό­ τητα. Τα Βραβεία για το 1998, τα οποία συνοδεύονται από χρηματικό ποσόν (μεταξύ 100 και 200 χιλιά­ δων δρχ.), πριμοδοτούν ιδιωτικοί φορείς και εκ­ δοτικοί οίκοι (Εστία, Αστέρας, Αρχιπέλαγος, Λιβάνης, Φυτράκης, Άγκυρα, Μικρός Πρίγκιπας). Η προθεσμία υποβολής των έργων ορίζεται η 1η Οκτωβρίου ενεστώ τος έτους. Για πληροφορίες μπ ορείτε να απευθύνεστε στα εξή ς τηλέφω να: 80.80.605, 77.52.159, 80.77.652, 41.10.404.

-57

Μια ζω ή πλανητική Ή ταν θανατοποινίτης κι εκτελέστηκε. Επιθυμούσε ό­ μως να ζήσει αιώνια. Γι’ αυ­ τό πριν ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι το μάταιο τούτο κόσμο δώρησε το σώμα το υ ω ς υλικό για CD-Rom. Το πτώμα το υ κα τα ψ ύ χθη κε στο υ ς 30 β α θ ­ μούς υπό το μηδέν. Κατόπιν το έκοψαν σε τέσ­ σερα μεγάλα κομμάτια. Μ ε τροχοπρίονο διευθυνόμενο από κομ πιούτερ βγά ζο υ ν από τα κομμάτια αυτά τριάντα χιλιάδες φέτες που μία μία τις φωτογράφησαν νωπές πάνω σε γυάλι­ νες πλάκες με κάμερα υψηλής ευκρίνειας συνδεδεμένη με άλλο κομπιούτερ. Όλα αυτά ανα­ λύονται και ανασυντίθενται στη μνήμη της συ­ σκευής έτσι ώστε να έχεις στην οθόνη σου τον άνθρωπο κομμάτια ή α κέραιο ξανά, σ χεδόν ζωντανό, με το πάτημα ενός κουμπιού. Μοιάζει, βεβαίως, με επινοημένη ιστορία γραμμέ­ νη από κάποιον συγγραφέα με καλπάζουσα φα­ ντασία. Οι υποθέσεις σας δεν είναι τελείω ς αβάσιμες. Πράγματι ο συγγραφέας αυτής τη ς πρωτο­

φανούς ιστορίας είναι ο Πίνο Κόρριας, και το βι­ βλίο το υ τιτλ ο φ ο ρ είτα ι «Γαλάζιος πάγος», μας πληροφορεί ο Κώστας Γαλανόπουλος στα ΝΕΑ. Μόνο που το βιβλίο του στηρίζεται στην απολύ­ τω ς πραγματική ιστορία του Τεξανού Τζο Τζέρνιγκαν που εκτελέστηκε για ληστεία μετά φόνου. Τώρα ο περίφημος πλέον «Άτλας Α νατομίας του Ανθρώπου», που βγήκε από τα κομμάτια του Τζο, είναι ήδη ένα από τα πιο πολύτιμα ερ­ γ α λεία για τους φ ο ιτη τές και τους λειτο υ ρ ­ γούς της Ιατρικής σε όλο τον κόσμο. Το σώμα του Τζο οργώνει τώρα τους αιθέρες πετώντας όπως οι αστραπ ές μέσα στα κυκλώματα του Ίντερνετ, μπαίνει παντού, ζει μετά θάνατον μια ζωή πλανητική, που κανένας προ αυτού δεν εί­ χε διανοηθεί. Το τέλ ο ς α υτού του δολοφ όνου που μπορεί να σώσει εκα το μμύρια ζω ές καθοδηγώ ντας με το σώμα του αμέτρητους γιατρούς είναι και το θέμα του συγγραφέα του βιβλίου, στο οποίο παρατίθε­ νται εκτός των άλλων διάφορες μαρτυρίες που α­ κούστηκαν στο δικαστήριο. Μια απ’ α υτές είναι και η οδύνη τη ς μάνας του: Δεν έχω πού να κλάψω το παιδί μου, δεν υπάρχει τάφος. Τον κλαίω μπροστά στο κομπιούτερ.

Ε. Κάσδαγλης και Φ . Φραγκόπουλος Δυο σημαντικοί άνθρωποι τω ν γρα μμάτω ν μας έ φ υ ­ γαν για πάντα. Ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος -σ υ νεργά ­ τη ς το υ διαβάζω - για ό ­ σους τον γνώριζαν από κο­ ντά ή τα ν έν α ς άνθρωπος γεμάτος σφρίγος, ζωντάνια και μαχητικότητα. Γεννήθηκε το 1923 στην Αθήνα, σπούδασε νομι­ κά, δούλεψε σκληρά σε πολλά πόστα, ήταν οργα­ νω μένος στην Εθνική Αντίσταση στον ΕΔΕΣ και συμμετείχε ενεργά στην αντιδικτατορική δράση επί Χούντας. Παράλληλα, ως πολυσχιδής προσω­ πικότητα, ασχολήθηκε με τα γράμματα υπηρετώ­ ντας την ποίηση, το μυθιστόρημα, το διήγημα, το δοκίμιο, το παιδικό βιβλίο, το θέατρο, τη μ ετά ­ φραση. Δυο μ έρ ες μ ετά το ν Θ. Φ ραγκόπουλο, τη ν Π έ­ μπτη 12 Μαρτίου, άφησε τη ν τελευταία του πνοή και ο Εμμανουήλ Κάσδαγλης, ο ιδρυτής του Μορ­ φωτικού Ιδρύματος τη ς Εθνικής Τράπεζας. Ο Ε.

©■

Κ ά σ δ α γ λ η ς γ εν ν ή θ η κ ε σ τον Πειραιά το 1924 και σπούδασε οικονομικές επι­ σ τή μ ες . Δ ο ύ λ εψ ε από το 1947 στην Εθνική Τράπεζα και το ‘68 απολύθηκε από τη Δ ικτατορ ία για να επανέλθει μετά την αποκατάσταση τη ς Δημοκρατίας στη θέση του διευθυντή και προέδρου του Ιδρύ­ ματος. Δ ιετέλεσ ε πρόεδρος τη ς Εταιρείας Συγ­ γραφέω ν και το 7 9 βραβεύτηκε από την Ακαδη­ μία για την εθελοντική δράση του στο Β’ Παγκό­ σμιο Πόλεμο. Άνθρωπος χαμηλών τόνων, χαλκέ­ ντερος και ευγενικός θυσίασε το συγγραφικό του έργο χάριν του ιδρύματος. Για την προσφορά του στα γράμματά μας και τη δρα στηριότητά του μιλάει ο ίδιος σε εκτενή, α­ νέκδοτη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στον Μισέλ Φάις. Η συνέντευξη του Ε. Κάσδαγλη θα δ ημοσ ιευτεί αποκλειστικά στο διαβάζω που θα κυκλοφορήσει τον Μάιο.

Βραχυγραφίες

Κ ο λ ά ζ με παραλλαγές

Z c H iv a p io ποίησης

Στο διαβάζω Ιανουά­ ριου (Αρ. 381, σελ.

48) δημοσιεύτηκε πα­ ρουσίαση το υ μυ θ ι­ στορήματος του Αμε­ ρικανού Γκορ Βιντάλ Σε ζω ντανή μ ετά δ ο ­ ση απ ’ το Γο λ γ ο θ ά (Αθήνα, Μ εταμεσονύκτιες Εκδόσεις). Παρου­ σίαση του ίδιου βιβλίου δημοσιεύτηκε σε θεσσαλονικιώτικη εφημερίδα στις 7 Φεβρουάριου 1998. 0 συνεργάτης όμως τη ς εφημερίδας το κείμενο δεν υπογράφεται - «εμπνεύστηκε» περισσότερο από τη βιβλιοπαρουσίαση του διαβάζω παρά από το ίδιο το βιβλίο. Μ’ ένα πρόχειρο κολάζ, με μερικές παραλλαγές και με σοβαρότατες παρανοήσεις έγραψε το κεί­ μενό του (;) σε χρόνο «ντε-τε» και το παρέδω­ σε στην εφ η μ ερίδ α που εργά ζετα ι. Έ λεο ς. Και η λογοκλοπή έχει τα όριά της!

Ξ ε χ ω ρ ισ τό ήταν το βρά­ δυ τη ς Δ ευ ­ τέρ α ς, 16 Μαρτίου, σ το θ έα τρ ο της οδού Κε­ φ α λ λ η ν ία ς , σ το πλαίσιο τω ν εκ δηλώ σ εω ν «Ποιητικές Δ ευτέρες» που οργανώ νει η θεα­ τρική εταιρεία «Πράξη». Ο Μίνως Βολανάκης απήγγειλε σε δική του απόδοση ποιήματα και επιγράμματα τη ς θρυλικής Παλατινής Ανθολο­ γίας. Επί μιάμισ η και π λ έο ν ώ ρα, ο κ ο ρ υ φ α ίο ς Έ λληνας σκηνοθέτης μάγεψε το κοινό με την α παγγελία του, τα σχόλια και τις παρατηρή­ σεις του. Ένα πραγματικό σεμινάριο ποίησης.

Ταυτολογία Δύο σύγχρονοι Έλληνες ποιητές, στο ίδιο περί­ που χρονικό διάστημα, κυκλοφόρησαν τις ποιη­ τικές συλλογές τους και φευ (!) χρησιμοποίησαν, τουλάχιστον ακουστικά, τον ίδιο τίτλο. Πρόκειται για τον Θανά­ ση Χατζόπουλο και το ν Θανάση Β ενέτη - άλλη σύμπτωση- έχουν και το ίδιο όνομα. Πώς τιτλοφορούνται και τα δύο ποιητικά βιβλία; «Ωσεί παρόν» του πρώ­ το υ και «Ωσεί παρών» του δεύτερου. Σπάνιο γεγονός η ταυτο­ λογία ειδικά σε τίτλο υ ς ποιητικών συλλογώ ν κι όμως συνέβη.

Βραχυγραφίες

Σκίτσο της Ζάννας Φ. Μελά - Φλώρου

από το νέο της βιβλίο «Στη φωλιά της Αρκούδας» Εκδόσεις Ιωλκός. Κ. Βάρναλη 75 & 25ης Μαρτίου, Πετρούπολη. Τηλ.: 26 59421

■©

■μϊλ«α: ΛΑΜΠΡΟΙ ΚΟΥΛΕΛΗΖ

0 κ ό σ μ ο ς π ο υ έ ρ χ ε τ α ι...

ΊΙοια θα είναι η νέα οικονομική αντίληψη; Οι ιδέες βαο/κός συντελεστής της παραγωγής; Τι σημαίνει αφύπνιση της κοινής γνώμης; ΤΤμοσωπ/κή γνώμη και όχι ιαοπέδωση; Ποιες da είναι οι αρχές μιας νέας ηθικής; Προσωπική ελευθερία και κοινωνική ευαισθησία και προσφορά; Τι σημαίνει «βάθος»; Παραμερισμός του φαινομενικού και των εντυπωσιασμών;

Το θάρρος και η αγάπη που απαιτούνται μπορούν να διδαχθούν. Αλλά, κακά τα ψέματα, εμείς οι ίδιοι, οι ενήλικες τουλάχιστον, θα τα διδάξουμε στον εαυτό μας;

«Η σελίδα του 20ού αιώνα γυρίζει. Και πόσο γρήγορα! Δεν υπάρχει πια ο κρατικός κομμουνισμός, ο τρίτος κόσμος εξερράγη, ο φιλελευ­ θερισμός βασιλεύει ως απόλυτος άρχοντας. Μέσα στο θόρυβο και την οργή, ο κόσμος τον χβες σβήνει: ενώ αυτός που μας έρχεται, δεν μας εί­ ναι ακόμη κατανοητός. Και αυτό που ζούμε μας τρελαίνει: παγκο­ σμιοποίηση των αγορών, εκρήξεις των εθνών, κράτη και κοινωνίες με τις συγκρούσεις για την “ταυτότητα” και τις “επιχειρήσεις για εθνι­ κή καθαρότητα”, γκέτο, ανισότητες, βιαιότητες, ανεργία, AIDS, απο­ κλεισμός, διαφθορά. Σε αυτό το πλανητικό χωριό, μεθυσμένοι από ει­ κόνες, νιώθουμε ότι μας χειραγωγούν, ανίσχυροι, ανίκανοι να ρυθμί­ σουμε τη ζωή μας... ... Άλλες αξίες, άλλοι κανόνες, άλλα σημεία αναφοράς πρέπει επομέ­ νως να αντιπαρατεθούν στις καταστροφικές επιπτώσεις των αλλαγών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ας μη γελιόμαστε, αυτή η νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων απαιτεί μια πλήοη αλλαγή της οικονομικής ποοσέγγισης, μια αφύπνιση της κοινής γνώιιης. uia νέα ηβική της πολιτικής δράσης, ένα βαβό κίνηιια. ιιια ε­ πανεκτίμηση αυτού που ιιας περιγράφουν ως μοιραίο. Αναμένουμε ότι η εφευοετικότητα βα υπερνικήσει την υποταγή στα γεγονότα, και ότι το ονειροπόλο πνεύιια ·9α αντικαταστήσει τους μικοονπολογισμούς. Μεταξύ άλλων αρετών, αυτό προϋποθέτει μια εσωτερική απαίτηση και ένα συλλογικό σχέδιο, ή για να το πούμε αλλιώς, απαιτεί βάρρος και αγάπη. Θάρρος, γιατί «δεν είναι η εξουσία που διαφθείρει, αλλά ο φόβος. Ο φόβος να χάσουν την εξουσία, γ ι’ αυτούς που την ασκούν, και ο φόβος των ροπάλων, γ ι’ αυτούς που η εξουσία καταπιέζει», (Αουνγκ Σαν Σούου Κίι, βραβείο Νόμπελ της Ειρήνης). Αγάπη, για τί «κανένας δε γεννιέται μισώντας ένα άλλο άτομο λόγω του χρώματος του δέρματός του ή του παρελθόντος του ή της θρη­ σκείας του. Τα άτομα μαθαίνουν να μισούν, και αν μπορούν να μάθουν το μίσος, απορούν επίσης να διδαγβούν να αγαπούν, “αφού η αγάπη γεννιέται πιο φυσικά μέσα στην καρδιά του ανθρώπου παρά το αντί­ θετό της” (Νελσον Μαντέλα, βραβείο ΓΓόμπελ της Ειρήνης)». (Σεγκολέν Ρουαγιάλ. Αλήθειες μιας γυναίκας. Προλεγόμενα-μετάφραση Στέφανος Παντελάκης. Αθήνα, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 1997. Σελίδες 270, 274, 275)

■0Θ-

σ ημειώ σεις στο περιθώ ριο

Lawrence Block, συγγραφέας μυστήριον Ζώτης Τριαντάφυλλου

ν κρίνει κανείς, από τους τίτλους των μυθιστορημά­ των του - Χορός στο σφαγείο, Περίπατος στο νε­ κροταφείο, Μια ατέλειωτη σειρά από νεκρούς, Εισι­ τήριο για το νεκροτομείο (!) - ο Lawrence Block εί­ ναι ένας σαδιστής συγγραφέας τρόμου. Ή ένας ακόμα Αμερικανός με οργιώδη φαντασία που σκαρώνει αστυνο­ μικά μυθιστορήματα κάνοντας βουτιά στον υπόκοσμο και στο βίαιο έγκλημα. Οι ιστορίες του Lawrence Block διαδραματίζονται στη Νέα Υόρκη: όμως, αντίθετα από άλλους συγγραφείς της αστυνομικής λογοτεχνίας (τον Joseph Koenig για παράδειγμα) ο Block δεν την μισεί, ούτε καταγγέλλει μέσα από την εικόνα της τη διαστροφική φύση του δυτικού πολιτισμού. Η Νέα Υόρκη του Block έχει τα όρια της αληθινής πόλης: στον Koenig περιορίζε­ ται στις φτω χές συνοικίες του Μπρούκλιν, στον Nick Tosches περιορίζεται στη Μικρή Ιταλία, στον Andrew Vachss στις υποβαθμισμένες γειτονιές του Μπρονξ και του Χάρλεμ. Στον Lawrence Block, η Νέα Υόρκη είναι έ­ νας τόπος πάνω στη γη, με ελληνικά καφενεία και γαλλι­ κά εστιατόρια, με πολυτελή ρετιρέ και θέα στο Σέντραλ Παρκ και με διαμερίσματα σε λαϊκές πολυκατοικίες, με α­ στέγους και με γιάπις. Δίπλα στους εκβιαστές και τους μαστροπούς ζουν οι «κανονικοί» άνθρωποι, όπως κι οι όχι - και - τόσο - κανονικοί, δηλαδή οι υπερφιλόδοξοι εκπρό­ σωποι της εξουσίας, οι μεγαλοδικηγόροι και οι διεφθαρ­ μένοι αστυνομικοί. Κατά κάποιον τρόπο, ο Block ξεχωρί­ ζει το Καλό από το Κακό - και το Καλό θριαμβεύει στο τέλος: αν ο James Ellroy είναι ένα δεξιός συνήγορος του Νόμου και της τά ξης κι ο James Clumley Crumley ένας φιλελεύθερος με την ευρεία έννοια, ο Lawrence Block εί­ ναι ένας (μη-θρησκευόμενος) χριστιανός που πιστεύει στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ενώ συσσωρεύονται τα ειδεχθή εγκλήματα (δολοφονίες παιδιών, «snuff movies», βιασμοί μετά φόνου), η αθωότητα και η φιλία μοιάζουν

Η

Είμαι συγγραφέας, κάνω τη μ οναδική δουλειά που ήθελα να κάνω στη ζωή μου και δεν χρειάζομαι την άδεια κανενός για να την κάνω. Χρειάζομαι μόνο κάτι για να γράφω. Κ αι γραφική ύλη.

Λάρρν Μπλοκ, 1981

'ν / ) ^ '

'

NATIONAL BESTSELLER! 1 f P · f: '

7795 -1998 Τιμούμε τον πρωτομάρτυρα της Ελληνικής Επανάστασης στα διακόσια χρόνια από τη σύλληψη και το μαρτυρικά θάνατό του C. Μ. Woodhouse Καθηγητής Πανεπιστημίου - Συγγραφέας

:--v· “ ·>

THE 3U r GlA r i v b :^ 1BACE3 A

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ Ο ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΕΑΑΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ 0 ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Νίκος Νικολουδης Με 259 σελίδες και 12 εικόνες

Ε

Κ Δ Ο Σ Ε

I Σ

Π Α Π Α Δ Η Μ Α Προσφορά

στον Π ολιτισμό

Ιπποκράτους

8 Αθήνα

να ενισχύονται: κι από τις καλύτερες σελίδες του Block είναι οι διάλογοι του ντετέκτιβ Ματ Σκάντερ με τον νεαρό μαύρο πληροφοριοδότη του Τη Τζέι, φανατικό οπαδό των ηλεκτρονικών υπολογιστών και τη ς πυγμαχίας με τον οποίον ο Σκάντερ συνεννοείται (δύσκολα) σ’ ενα ξε­ καρδιστικό ιδίωμα του δρόμου. Ο Lawrence Block είναι σχεδόν άγνωστος στην Ελλάδα τουλάχιστον λιγότερο γνωστός από τον Mickey Spillane και τον Georges Simenon. Ωστόσο, είναι ο δημιουργός απολαυστικών ηρώων, όπως του διανοούμενου διαρρή­ κτη Μπέρνι Ρόντενμπαρ, που διατηρεί βιβλιοπωλείο στο Βίλλατζ της Νέας Υόρκης (Ο διαρρήκτης που νόμιζε πως ήταν ο Χάμφρεϊ Μττόγκαρτ, Ο διαρρήκτης που διάβαζε Σπινόζα, Ο διαρρήκτης που ζωγράφιζε σαν τον Μόντριαν) και του κατασκόπου Έβαν Τάννερ που πάσχει από αϋ­ πνία. Κι αφού δεν μπορεί να κλείσει μάτι, λύνει μυστήρια (Δύο για τον Τάννερ, Εγώ Τάννερ, εσύ Τζέιν). Και βέβαια του Ματ Σκάντερ, του αλκοολικού πρώην αστυνομικού που γίνεται ιδιωτικός ντετέκτιβ, στη συνέχεια αποτοξινώνεται και στα τελευταία βιβλία νοικοκυρεύεται: παντρεύε­ τα ι ένα πρώην call-girl που ανοίγει γκαλερί. Ώσπου να παντρευτεί την Ελέιν στο Ο διάβολος ξέρει πως είσαι νε­ κρός (1993), ο Σκάντερ έμενε σε ξενοδοχείο και σύχναζε σ’ ένα ιρλανδέζικο καταγώγιο - εξάλλου, ποτέ δεν πλη­ ρωνόταν κανονικά για τις υπηρεσίες του: οι πελάτες τού δίνουν ό,τι έχουν ευχαρίστηση. Όταν δεν δολοφονούνται πριν από το τέλος της υπόθεσης. Ο Lawrence Block έχει κατακλύσει τα ράφια της αστυνο­ μικής λογοτεχνίας: στην πραγματικότητα, γράφει δύο μυθιστορήματα το χρόνο από το 1961. Και μερικά διηγή­ ματα. Αρκετά διηγήματα. Τη πρώτη φορά που διάβασα Lawrence Block ήταν στο περιοδικό Playboy (μάλιστα!) το βρήκα σ’ ένα κάθισμα στο τρένο προς τη Λυόν: ήταν ένα αστείο και κάπως αιματηρό διήγημα που ξαναείδα αργότερα στη συλλογή Some days You Get the Bear, ή έ-

τσι νομίζω. Αποφάσισα ότι ο Block είναι ένας δεύτερος Ρος Μακντόναλντ κι ότι ο ντετέκτιβ Ματ Σκάντερ είναι έ­ νας δεύτερος Λιού Άρτσερ. Άλλωστε, ο Block δημιούρ­ γησε τον Ματ Σκάντερ το 1976, τη χρονιά που κυκλοφό­ ρησε το Γαλάζιο σφυρί, το τελευταίο μυθιστόρημα με ήρωα τον Άρτσερ. Ο Lawrence Block γεννήθηκε στο Μπάφαλο της πολιτεί­ ας της Νέας Υόρκης το 1938, τον καιρό δηλαδή που ο Φίλιπ Μάρλοου περπατούσε για πρώτη φορά στους κα­ κόφημους δρόμους του Λος Άντζελες στον Μεγάλο ύ­ πνο του Ρέιμοντ Τσάντλερ. Το 1979 πήρε το βραβείο Nero Wolfe (ένα ακόμα αμερικανικό βραβείο, που έχει το όνομα του ήρωα του Ρεξ Στάουτ) για το μυθιστόρημα Ο διαρρήκτης που του άρεσε να παραθέτει Κίπλινγκ. Το 1983, μετά από μια αποτυχημένη μεταφορά στον κινημα­ τογράφο του βιβλίου του Οκτώ εκατομμύρια τρόποι για να πεθάνεις (σε σκηνοθεσία Χολ Άσμπι και με τον Τζεφ Μπρίτζες στο ρόλο του Σκάντερ), ο Block αποζημιώθηκε μ’ ένα ακόμα βραβείο, το Private Eye Writers of America Shamus Award. To 1992 το Χορός στο σφαγείο ανακηρύ­ χθηκε το καλύτερο αμερικανικό μυθιστόρημα μυστηρίου της χρονιάς, ενώ το 1993 κυκλοφόρησε το Ο διάβολος ξέρει πως είσαι νεκρός που επίσης πήρε το Shamus, αν και οι κριτικές δεν ήταν ιδιαίτερα κολακευτικές. Το μυθι­ στόρημα θεωρήθηκε «αργό», αλλά νομίζω πως ο αργός ρυθμός είναι μέρος της γοητείας του Block: αναφέρει ε­ πίτηδες περισσότερες λεπτομέρειες της καθημερινότη­ τας από όσες είναι απαραίτητες για την κλιμάκωση του σασπένς. Την επόμενη χρονιά, ο Block βραβεύτηκε με το Edgar Award, μια διάκριση που έχει δοθεί, μεταξύ άλ­ λων, στην Agatha Christie, τον John Le Carre, τον Elmore Leonard και τη Ruth Rendell. Τι κάνει τον Block ξεχωρι­ στό: το ότι τα μυθιστορήματά του είναι ντοκουμέντα ε ­ νός τόπου και χρόνου· το ότι περνάει με ευκολία από μια σκηνή σκληρότητας σ’ ένα χιουμοριστικό διάλογο' το ότι συμπαθεί τους αναγνώστες του: καθώς περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες ένα φόνο, σταματάει από­ τομα - «Αρκεί», γράφει, τη στιγμή που κανείς δεν θέλει να διαβάσει περισσότερα φριχτά πράγματα. Και το κλίμα αλλάζει, κάτι καλό συμβαίνει, κάτι φυσιολογικό. Κι όπως οι καλύτεροι συγγραφείς της μεταμοντέρνας εποχής, ο Block ενσωματώνει όλη την παράδοση της τέχνης του ε ­ γκλήματος από τα comic books μέχρι τις τηλεοπτικές σειρές με ήρωες σκληρούς ντετέκτιβ. Τέλος, διαβάζο­ ντας τον Block έχει κανείς την αίσθηση πως άλλοτε κρατάει ένα εικονογραφημένο pulp novel κι άλλοτε βλέπει έ­ να θρίλερ του Tobe Hooper: παρά τα διαμελισμένα πτώ­ ματα, τις μαχαιριές στο σκοτάδι και τις κραυγές, οι ήρω­ ες του Block επιδεικνύουν την ψυχραιμία του Τιμπς και την αξιοπρέπεια του Κλιούτ, των πιο cool αστυνομικών στην ιστορία της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου.

9 · J 2 /— .V 1798 - 1998 Τιμούμε τον Εθνικό μας Ποιητή για τα διακόσια χρόνια αστό την γέννησή τον ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Συγγραφέα - Φιλολόγου

ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΑΠΑΝΤΑ

ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Βιογραφία - Κείμενο - Ερμηνεία - Παραλλαγές - Τυπικό - Εικόνες Με 787 σελίδες, 200 εικόνες και 1 χάρτη

ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ

ΤΟ ΙΤΛΛΟΓΛΩΣΣΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Κείμενο - Μετάφραση - Σχόλια - Επιστολές - Επιδράσεις Σχήματα Λόγου - Ιδιαίτερα Στοιχεία - Μετρική Αντισολωμικές Κριτικές - Κριτική Ανθολογία - Γενική Κριτική Ψήγματα Στοχασμών - Γλωσσάριο - Βιβλιογραφία - Ευρετήριο Με 844 σελίδες

« Ε ίν α ι έργο ά ξιο γ ια κά θε έπαινο κ α ι α π οτελεί προϊόν ενσ υνείδητης εργασίας κ α ι προσφορά σ ημ αντικότατη στη Φ ιλολογία μας» Μ . Δ. Στασινόπονλος πρώην Πρόεδρος Ελλ. Δημοκρατίας

□

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ άρθρο----------------------------------------------

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιππ οπρ άτους 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

Πρβσπθς ασάλθυτβς Βαλκανικό Άσυλο Ποίησης Χρύβας Πολυμένη

ia «απαραβίαστη» στέγη τ η ς ποίησης ανα­ δ ύ ετα ι από τα ν ερ ά τω ν Πρεσπ ών μ ε το « Ε υ ρ ο β α λ κ α ν ικ ό Ά σ υ λ ο τ η ς Ποίησης», που δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε ε κ ε ί τ ο « Λ ο γο τεχ νικό Αρχείο Θεσσαλονίκης». Η επιλογή το υ χώρου δεν είναι τυχαία. Στο «τριεθνές», όπως απ οκαλείται η περιοχή που συναντιόνται η Ελλάδα με τη ν Αλβα­ νία και τ α Σκόπ ια, ε κ ε ί, σ τις « α σ ά λ ε υ τε ς Π ρ έσπες», όπου η αρμονική συμβίω ση τη ς πλούσιας φ ύσ ης μ ε το ν ά νθρω π ο ε ν ώ ν ετα ι μ ε τη δ ύνα μη το υ λ ό γ ο υ , ξε κ ιν ά η φ ιλ ό δ ο ξη π ροσπ ά θεια τω ν

m

Βαλκάνιω ν λ ο γ οτεχ νώ ν να τη ν κατα στήσουν ένα πνευματικό κέντρο τη ς περιοχής. Εμπνευσμένοι από παρόμοια κέντρα συγγραφέω ν και μεταφ ραστώ ν, που λ ειτουρ γούν ήδη στο νησί Γκότλαντ τη ς Σουηδίας (Baltic Center for Writers and Translators) και στη Ρόδο (Κέντρο Λογοτεχνίας και Μετάφρασης), οι δημιουργοί του Πάνος Θεοδωρίδης (Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Οργανισμού «Θεσσα­ λονίκη 1997») και Μίμης Σουλιώτης (συνεργάτης του στον τομέα Γραμμάτων), λογοτέχνες και οι ίδιοι, ξεκί­ νησαν την ίδρυση ενός ξενώνα στην κοινότητα Καλλι-

θέας, για τη φιλοξενία ποιητών από τα Βαλκάνια και αλλού. Ήδη, ένα παλιό αρχοντικό και άλλα κτίρια τη ς κοινό­ τητα ς ανακαινίζονται για να «περιθάλψουν» το υ ς ξε ­ νώνες, τη βιβλιοθήκη (Βαλκανική Βιβλιοθήκη υε τυήυα παιδικών βιβλίων via τα παιδιά των Ποεσπών). το παραδοσιακό τυπογραφείο κινητών στοιχείων, τη μονάδα καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας και πλήθος άλ­ λων πρωτοβουλιών που σχεδιάζει το ιδιότυπο αυτό άσυλο. «Πρόκειται για το μόνο κέντρο που φτιάχτηκε ποτέ αποκλειστικά via την ποίηση και θα παοαυείνει έ ­ τσι» . τονίζει ο Μίμης Σουλιώτης, καθώς αναφέρεται σε οργανωτικά ζητήματα που προκύπτουν από την ί­ δρυσή το υ . «Η π ρ ο τερ α ιό τη τα φ ιλο ξενία ς δίνεται στους ποιητές τω ν Βαλκανικών χωρών και στη συνέ­ χεια στους λογοτέχνες και το υ ς φίλους του λόγου όνει άυεσα. είναι η Θέσπιση ιιιας επταμελούς Διαβαλκανικής Επιτροπής, του «Συμβουλίου Ποιητών», η οποία θα αποτελείται από έναν ποιητή από κάθε Βαλκανική χώρα, θα αποτελέσει το διοικητικό όργα­ νο του Ασύλου και θα ορίσει τη συντακτική ουάδα για τις εκδοτικές δοαστηοιότητές του. Μελλοντικά σχέδια υπάρχουν πολλά. Ή δη ποονωοά η σκέφη σ υν-λειτουργίας του λογοτεχνικού κέντρου των Ποεσπών υ ε αυτά της Σουηδίας και της Ρόδου. Μπορούν να γίνουν κοινές εκδηλώσεις, όπως ανταλ­ λαγή ποιητών τη ς Βαλτικής με ομότεχνους τη ς Βαλ­ κανικής, προγράμματα φ ιλοξενίας με διαδοχικό π έ­ ρασμα καλεσμένων και από τα τρία κέντρα κ.ά. Στη διάρκεια το υ 1997-98 θα διοργανώ σουμε εκδηλώ ­ σεις, όπως μια συνάντηση ποιητών τη ς Δυτικής Μα­ κεδονίας, που δ εν έχει πραγματοποιηθεί π οτέ έω ς τώρα». Για το ιδιότυπο αυτό «Άσυλο» μιλούν και οι Βαλκάνιοι ποιητές:

ρεπορτάζ

Zoran Anchevski (Σκόπια): Τα φάοια κάτω από τη λίμνη κυκλοφορούν ελεύθερα. Όνι όυως και οι άν­ θρωποι. Θα πρέπει να δημιουργήσουμε μετα φ ρα ­ στικά εργαστήρια, όπου π οιητές θα μετα φ ράζουν άλλους, σε ό λες τις βαλκανικές γλώσσες. Να διοργανώσουμε ένα σώμα εργασίας για την έκδοση πολυγλωσσικής ανθολογίας Βαλκάνιων ποιητών. Να α­ ναπτυχθούν συγκριτικές μ ελ έτες για θεω ρητικά ζη­ τήμα τα τη ς Βαλκανικής ποίησης.

Ivan Gadianski (Γιουγκοσλαβία): Υπάρχει ενθου­ σιασμός. πίστη και το μέλλον θα φέρει τα αποτελέσυατα. Ε μείς, οι Βαλκάνιοι π οιητές, είχα μ ε το π ρονόμιο να π ά ρουμε μ έρ ο ς σ την πρώ τη π ρά ξη π ρα γμάτω σης τη ς ιδ έα ς α υτής. Θα συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο. Αυτή η πρωτοποριακή ιδέα πρέπει να μετουσιω θεί σε ένα εν ερ γ ό κέντρο με εκδηλώ ­ σεις και πρωτοβουλίες για την ποίηση, αλλά και για το υ ς πολιτισμικούς δεσμούς τ η ς περιοχής. Αυτό το κέντρο είναι μια δημιουργία, όπως δημιουργία είναι η ποίηση.

Petru Cardu (Γιουγκοσλαβία): Οι Έλληνες είναι ποι­ ητές για τον ίδιο λόνο που οι πνεύυονες χρειάζο­ νται αέρα. Σήμερα (5/10/97, Εγκαίνια Πρέσπες) πήρα ένα φανταστικό πλοίο και ταξίδεψα στα νερά τη ς αι­ ω νιότητας. Κάθε βιβλίο που θα μεταφ ράζεται, στο «Άσυλο», σε μια άλλη βαλκανική γλώσσα θα είναι μια μεγάλη νίκη του πνεύματος.

Ataol Behramoalu (Τουρκία): Είυαστε γείτονες. Σ’ αυτό το σπίτι τη ς ποίησης οι λογοτέχνες μπορούν και πρέπει να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στην ειρήνη στην περιοχή και σε όλο τον κόσμο.

Magda Karnesi (Ρουμανία): Μέσα από την κοινή α­ ντίληψη ζωής τω ν βαλκανικών λαών θα μπορέσουμε να βρούμε ένα κοινό δρόμο συνεργασίας για την ποί­ ηση στα Βαλκάνια. Πρέπει να βρούμε τρόπους επα­ φ ής με εκδότες από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο για την προώθηση τη ς Βαλκανικής ποίησης. □

■Ή©

Ε Κ ΔΟ Σ Ε ΙΣ

Α Γ Ρ Α Α Π Ο Τ Ο 1979

ΛΟΓΟΤΕΧΠΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ 1997 To περιοδικό διαβάζω και η Επιτροπή Κριτικών αποτετΙούρενη οπό τους ΒΑΓΓΕΛΗ ΑΑΑΠΑίΟΠΟΥΛΟ · ΠΛΕΞΗ ΖΗΡΗ · ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΗ · ίίΙΙΣΕΛ ΦΑίΣ · ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΨ 0ο οπονείμουν, γιο ιρίιΐ) χρονιά φέτος, ιο Λογοτεχνικά Βραβεία ‘97

-ΠΟΙΗΣΗΣ

ΊΠνΟΙΙΤΟΡΗΠΙΗΤΟΣ ΠΡΟΤΟΕΠΙΦΗΠΙΖΟΠΙΕΠΟν ΠΕΖΟΓΡΗΦΟν Γνωστοί ηθοποιοί του θεάτρου ίο διοβόοουν χαρακτηριστικά αποσπάσματα από ίο ΡροβευΟένιο fip o

8ο ipiiyoutinoouv

ίίΙΕΛΙΠΑ ΚΑΠΑ - ΛΙΖΕΤΑ ΚΑΛΗΦΕΡΗ Γετάρτη 10 Ιουνίου, οιο ΒίΒριο ipc Στοάς ιου ΒιβίΙίοο της Φιάεκπαιδευτικής Εταιρείας (Βροάκειο ΕΓΙέγαρο - Πεοροζόγόου 5) Η εκδήΠωση 8ο προγμαιοποιηβεί ρε DC ευγενικές χορηγείες ιης STIXIS-PAAKEA, ίου ΚΪΑΙΙΓΟΣ XH1ZHIHHAH uni ρε την υποστήριΕη της Μ Η Ν Η

«ι·|ΐ«λαα: ΗΑΙΑΖ ΜΑΓΚΑΙΝΗΖ

Οι έρω τίς του Τ ζ. Ντ. Σάλιντζερ

0 Αμερικανός συγγραφέας Τζ. Ντ. Σάλιντζερ (J.D. Salinger), γνωστός στο ελληνι­ κό αναγνωστικό κοινό από το βιβλίο «Ο φύλακας στη σίκαλη», είναι ένας συγγρα­ φέας αίνιγμα: ένας σύγχρονος ερημίτης που αποφεύγει με μανία κάθε στοιχειώδη δημοσιότητα. Πολλοί μάλιστα τον συνέκριναν με έναν άλ­ λον συγγραφέα-αίνιγμα, επίσης Αμερικανό, τον Τόμας Πίντσον (Thomas Pynchon). Ως εκ τούτου, λίγα πράγματα είναι γνωστά για την ιδιωτική ζωή του. Πόσο μάλλον τις ερω τικές του περιπέτειες. Κι όμως, πρόσφατα η Τζόις Μέιαρντ (Joyce Mayard) μίλησε για την ερωτική σχέση που είχε με τον μεγάλο συγγραφέα, είκοσι πέντε χρόνια πριν, όταν εκείνη ήταν δέκα εννέα χρόνων κι εκείνος πενήντα τεσσάρων. Φαίνεται πως ο Σάλι­ ντζερ είχε αδυναμία στις νεαρές κοπέλες - μια από αυτές που ερωτεύ­ τηκε παλαιότερα ήταν η πανέμορφη κόρη του θεατρικού συγγραφέα Ευγένιου Ο’ Νιλ, η οποία αργότερα παντρεύτηκε τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο Σάλιντζερ ερωτεύτηκε την Τζόις όταν είδε φωτογραφία της σε ένα περιοδικό που δημοσίευε διήγημά της. Της έγραψε, και αργότερα συ­ ναντήθηκαν στο σπίτι του στο Νιου Χάμσάίρ, όπου ζει ο συγγραφέας από το 1953. Εκείνη τα παράτησε όλα και εγκαταστάθηκε μαζί του. Πέρναγαν τον καιρό τους γράφοντας (ο Σάλιντζερ γράφει απομονωμένος σε ένα αυτοσχέδιο υπόγειο καταφύγιο από το οποίο κάνει να βγει ακόμα και εβδομάδες), της μιλούσε περί ομοιοπαθητικής και βουδισμού, ενώ οι σεξουαλικές τους επαφές περιορίζονταν στον αμοιβαίο στοματικό έρωτα. Όταν κάποια στιγμή εκείνη του ζήτησε να κά­ νουν παιδιά, ο Σάλιντζερ ήταν κατηγορηματικά αρνητικός. Η σχέση διακόπηκε ο­ ριστικά. Είχε κρατήσει λιγότερο από χρόνο. Τώρα, η Τζόις ισχυρίζεται ότι θα εκδώσει βιβλίο που θα αναφέρεται σε αυτή την εμπειρία της. Ο Σάλιντζερ μάλλον δεν θα είναι καθόλου ευχαριστημένος. Όταν πάντως εκείνη τον επισκέφτηκε, το Νοέμβριο του περασμένου χρόνου, ε­ κείνος δεν την υποδέχθηκε με καραμπίνα - όπως συνηθίζει να κάνει σε όλους ό­ σοι πάνε να του χτυπήσουν την πόρτα. Ο υάλας Στήβενς: ένα ς μεγάλος ποιητής

Το έργο ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αμερικανούς ποιητές, του Ουάλας Στήβενς, συγκεντρώθηκε πρόσφατα σε έναν τόμο. Επιμελητές του ο μελετη­ τής Φρανκ Κέρμοντ και η επίσημη βιογράφος του ποιητή, Τζόαν Ρίτσαρντσον. Τίτλος του τόμου: Ουάλας Στήβενς. Συγκεντρωμένα ποιήματα και πεζά («Wallas Stevens, Collected poetry and prose», edited by Frank Kermode and Joan Richardson. Εκδ. The Library of America, σελ. 1050). Ένας τόμος που περιλαμβάνει ουσιαστικά ό,τι έχει εκδώσει ο Στήβενς (άπαντα τα ποιήματα, αρκετά πεζά, τρία θεατρικά έργα, αλληλογρα­ φία και ημερολογιακές σημειώσεις), καθώς επίσης και ορισμένα ανέκδοτα ποιήματα. Ποιητής χαμηλών τόνων, με έντονες φιλοσοφικές προεκτάσεις που συνοδεύονταν από πλούσια εικονοποιΐα και σπάνιο λεξιλόγιο, ο Στήβενς ήταν ένας σοβαρός οικο­ γενειάρχης, επιτυχημένος νομικός σύμβουλος ασφαλιστικής εταιρίας, που στο τ έ­ λος τη ς ζωής του στράφηκε στον ρωμαιοκαθολικισμό. Τον έχουν χαρακτηρίσει ποιητή αισθητιστή ή και ηδονιστή ακόμα. Ο ίδιος έλεγε ότι «το έργο ενός ποιητή έρχεται πάντα σε αντίθεση με τον τρόπο ζωής του»...

--------------------- ------- ---- --- -

ξένο Βιβλίο

Η γυναίκα ευνούχος Όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με το φεμινισμό γνωρίζουν το θρυλικό βιβλίο τη ς Ζερμέν Γκριρ (Germaine Greer), «Η γυναίκα ευνούχος» (The Female Eunouch, εκδ. Paladin) που είχε εκδοθεί στα τέλη της δεκαε­ τίας του ‘60. Τώρα, τριάντα χρόνια αργότερα, η Γκριρ ετοι­ μάζεται να εκδώσει ένα είδος συνέχειας του βιβλίου εκείνου, με τίτλο: «Ολόκληρη η γυναίκα» (The Whole Woman, εκδ.

Doubleday). Ο λόγος; Οι δραματικές αλλαγές που έχουν προ­ κόψει σε ό,τι αφορά τη σχέση των δύο φύλων και ειδικότερα το ρόλο των γυναικών στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Όπως χαρακτηριστικά λέει η ίδια η συγγραφέας, «Το 1968 οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να λένε όχι (στους άντρες) χωρίς να απολογούνται. Δεν είχαν όμως το δικαίωμα να πούνε ναι» προφανώς, από φόβο μην χαρακτηριστούν ως «ανήθικες», συμπληρώνουμε εμείς. Το «Η γυναίκα Ευνούχος», λοιπόν, ή­ ταν μια προσπάθεια εκ μέρους της συγγραφέως για να αλλά­ ξει αυτή η κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο που ετοιμάζεται να εκδώσει: με τη διαφορά ότι τώρα, όπως λέει και η ίδια, βρισκόμαστε στον αντίποδα ό­ λων όσα ίσχυαν το 1968: «Σήμερα οι γυναίκες οφείλουν να λένε ναι σε οτι­ δήποτε επιθυμούν οι ερωτικοί τους σύντροφοι, να μην προβάλλουν κανένα απολύτως εμπόδιο». Γιατί λένε ναι; γιατί έτσι δείχνουν «άνετες» και όχι «οπισθοδρομικές». Φαίνεται πως η καταπίεση έχει πολλά πρόσωπα, και ειδικά στη σημερινή ε­ ποχή, πολλών ειδών «βιτρίνες» πίσω από τις οποίες είναι καλά κρυμμένη.

Ο κινηματογράφος αγαπάει τα έργα του Τζόζεφ Κόνραντ. Άλφρεντ Χίτσκοκ, Φράνσις Φορντ Κόπολα, Νίκολας Ρεγκ είναι τρεις σημαντικοί σκηνο­ θ έτες που μετέφεραν βιβλία του στη μεγάλη οθόνη, ενώ ο Όρσον Ουέλς σχεδίαζε το 1939, πριν από τον «Πολίτη Κέην», να διασκευάσει την «Καρδιά του Σκοταδιού» για τον κι­ νηματογράφο και ο Χάρολντ Πίντερ έχει γράψει σενάριο βα­ σισμένο πάνω στη «Νίκη», το οποίο όμως δεν έχει ακόμα γυ­ ριστεί σε ταινία. Και ο Κόνραντ όμως αγαπούσε τον κινηματογράφο, έστω κι αν τον πρόλαβε στα πρώτα του βήματα. Μια αγάπη που εκ­ φράστηκε δημόσια σε μια αδημοσίευτη διάλεξη του 1923, αλλά και με δικές του προσπάθειες να γράψει σενάρια βασι­ σμένα σε βιβλία του. Το μοναδικό βιβλίο του, που πρόλαβε να δει στον κινηματογράφο, ήταν το «Νίκη», το 1919. Ο Κόνραντ είχε αντιληφθεί ότι ο κινηματογράφος μπορούσε να τον εξασφαλίσει οικονομικά αλλά και να του φέρει μεγα­ λύτερη φήμη. Και είχε δίκιο. Το Χόλιγουντ πράγματι τον εξασφάλισε οικο­ νομικά στο τέλος τη ς ζωής του, ενώ ένα μεγάλο μέρος τη ς φήμης του ο­ φείλεται στις κινηματογραφικές επιτυχίες των Κόπολα («Αποκάλυψη Τώ­ ρα») και Χίτσκοκ («Σαμποτάζ»), Αυτά, αλλά και πολλά άλλα ενδιαφέροντα μπορεί να διαβάσει κανείς στη συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκε ο Τζιν Μ. Μουρ (Gene Μ. Moore), «Ο Κόνρα ντ σ τον Κινη μ ατο γρά φ ο » (C onrad on Film , εκδ . C am bridge University Press, σελ. 262). ξένο Βιβλίο

-ΰ ©

έκπτωση 30% στις τιμές όλων των προηγούμινων τίυχών του διαβάζω (1976

Β IΒ Λ Ι0 Π Ω Λ Ε 10 Ν

φρανςουαζντολτο ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

J ttk

M g j| g

Γ

■ 1

ΤΤ

\ ^

I

?

\

Λ

Γ Γ Ί

Τ

\

\ Τ

t l L « L·

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

Η ΤΡΙΤΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Α Θ Η N A - Θ E Σ Σ A Λ Ο N 1K Η - Λ E Y K ί ί Σ I A ΦΑΙΔΩΝ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗΣ

ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΙ ΤΗ Σ ΠΑΣΙΦΑΗΣ

ΡΟΜΠΕΡΤ Λ. ΣΤΑΪΝ

Μια νύχτα οτον πύργο του τρόμου Μ τφρ.: Αλίκη Βαρβάκη Αθήνα, Κέδρος, 1997

φόβος και ο τρόμος, το άγνωστο και το μυστηριώ­ δες, οτιδήποτε συνδέεται με το υπερφυσικό, τα φαντάσματα, τους βρικόλακες, ασκεί επικίνδυνη γοητεία τόσο πάνω στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Τα παρα­ φυσικά φαινόμενα, αφού κατά το απώτατο παρελθόν ε ­ πηρέασαν τις λαϊκές παραδόσεις, αξιοποιήθηκαν στη συνέχεια και μέχρι σήμερα από τη λογοτεχνία και τον κι­ νηματογράφο. Τα βιβλία τρόμου είχαν ανέκαθεν μεγάλη αναγνωσιμότητα. Σημαντικός αριθμός αναγνωστών παλαιότερων γενιών γαλουχήθηκαν με τον «Δράκουλα» του Μπραμ Στόουκερ και τον «Φρανκεστάιν» της Μαίρης Σέλεϊ, κλασικά έργα του είδους που μεταφέρθηκαν δια­ σκευασμένα ή παραλλαγμένα στη μεγάλη οθόνη (ο Ρομάν Πολάνσκι στο «Χορό των βρικολάκων» διακωμωδεί όλη αυτή την περί τους βρικόλακες μανία). Φανατικούς αναγνώστες είχαν πάντοτε και οι αλλόκοτες ιστορίες του Έντγκαρ Άλαν Πόε με τους νεκροζώντανους, τις μετεμψυχώσεις, τους μαύρους γάτους, τα στοιχειωμένα σπίτια. Όλη αυτή η φιλολογία τρόμου έλκει βέβαια την καταγωγή της από την ελληνική και παγκόσμια μυ­ θολογία, τους θρύλους και τα παραμύθια των λαών, ό­ που συναντάμε συχνά αιματηρές συγκρούσεις, εγκλή­ ματα, αλληλοσπαραγμούς, μάχες θανάτου ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα. 0 Κρόνος έφαγε τα παιδιά του· το κορμί του Προμηθέα το κατέτρωγε ο αετός- ο Μινώταυ­

Ο

ρος πριν εξοντωθεί από τον θησέα έτρωγε ανθρώπους· η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν το παρ' ολίγον θύμα του κα­ κού λύκου που έφαγε τη γιαγιά της. Ειδικοί στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας έχουν αποφανθεί ότι τα στοιχεία του φόβου, του τρόμου και του υπερφυσικού είναι απαραίτητα στη διαμόρφωση του παιδικού ψυχισμού, όπως τα ηθικοπλαστικά στοιχεία των κλασικών αναγνωσμάτων. 0 Ευγένιος Τριβιζάς, πα­ ραμυθάς ο ίδιος, έχει εκφράσει την άποψη ότι η λογοτε­ χνία αυτού του είδους προσφέρει μια περιοδική αποδέ­ σμευση από τους ασφυκτικούς περιορισμούς των κοι­ νωνικών επιταγών, λειτουργώντας ως ασφαλιστική δι­ κλείδα, επιπλέον «συμβάλλει στην πνευματική υγεία του παιδιού». Εκ πρώτης όψεως τα βιβλία του Ρόμπερτ Λόρενς Στάιν της σειράς «Ανατριχίλες» (C00SBUMPS στην αγγλική γλώσσα) είναι τρομακτικά και σε προϊδεάζουν για βίαιες συγκινήσεις. Ωστόσο και παρά τις αρχικές εντυπώσεις, ο συγγραφέας αφηγείται στα βιβλία του ανώδυνες περι­ πέτειες, ιστορίες όμως με εκπλήξεις, ανατροπές και κυ­ ρίως με έξυπνο χιούμορ που προκαλεί ιλαρότητα.

0 Ρόμπερτ Λ. Στάιν, ένας μέσης ηλικίας συγγραφέας, α­ πό παιδί άρχισε να διαβάζει ελληνική μυθολογία, Έντγκαρ Άλαν Πόε και σκανδιναβικούς θρύλους. Ήταν

μόλις εννέα χρονώ όταν ξεκίνησε να γράφει σε μια πα­ λιά γραφομηχανή αστείες ιστορίες, τις οποίες μοίραζε στους συμμαθητές του. Μια μέρα όμως ο δάσκαλος α­ νακάλυψε τις ιστορίες ανάμεσα στα σχολικά βιβλία τους και τις πέταξε στο καλάθι των αχρήστων. Στο γυμνάσιο έγραφε στη σχολική εφημερίδα, ενώ όταν τελείωσε το πανεπιστήμιο του Οχάιο και μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, εργάστηκε ως συγγραφέας σε διάφορα έντυπα. Μέχρι σήμερα έχει γράψει περισσότερα από εκατόν πενήντα μυθιστορήματα μυστηρίου και τρόμου για παιδιά και ε ­ νήλικες, τα οποία έχουν γίνει μπεστ σέλερ. Μόνο στις ΗΠΑ το 1996 πουλιόνταν μ' ένα ρυθμό που πλησίαζε τα 5 εκατομμύρια το μήνα, ενώ στην Ελλάδα τα 50 βιβλία της σειράς που κυκλοφορούν από τον «Κέδρο», από τον Ιανουάριο μέχρι σήμερα, έχουν πουλήσει πάνω από 80.000 αντίτυπα. Αραγε πού οφείλεται η τεράστια επιτυχία των βιβλίων του Στάιν, ο οποίος για να ανταποκριθεί στη μεγάλη ζή­ τηση γράφει δύο μυθιστορήματα το μήνα, ένα για τις «Ανατριχίλες» κι ένα για την αντίστοιχη σειρά που απευ­ θύνεται σε μεγαλύτερης ηλικίας αναγνώστες; Στον λιτό και ταυτόχρονα κομψό τρόπο γραφής; Στο ευφυές χιού­ μορ; Στην ευρηματικότητα και την αχαλίνωτη φαντασία του συγγραφέα που έχει την ευχέρεια να γράφει ιστο­ ρίες με πρωταγωνιστές ένα σφουγγάρι που βγαίνει από το νεροχύτη και κινείται στο χώρο, ένα ζελέ που όποιος το φάει γιγαντώνεται, ή μια λοσιόν μαυρίσματος που προξενεί τριχοφυΐα στο ανθρώπινο σώμα; Οι ιστορίες του είναι κράμα επιστημονικής φαντασίας, θρίλερ και παραμυθιού, τόσο τέλεια δομημένες που τα παιδιά μπορούν να σκεφτούν εύκολα ότι όσα αφηγείται δεν εί­ ναι δυνατόν να συμβούν στην πραγματικότητα. Οι ήρωές του είναι παιδιά των οποίων η ηλικία κυμαίνεται από τα 10 έως τα 12 και η ζωή τους, η ψυχοσύνθεση και η συμπεριφορά τους δεν έχει τίποτα που να μη φαίνεται φυσιολογικό. Παίζουν όπως όλα τα παιδιά, ταξιδεύουν, ασχολούνται με τη μουσική, διαβάζουν τα μαθήματά τους, βλέπουν τηλεόραση, κάνουν σκανταλιές, ανάμεσά τους γεννιούνται φιλίες και αθώοι έρωτες. Οι μεγά­ λοι - γονείς, συγγενείς, γείτονες - παίζουν δεύτερους ρόλους και χρησιμοποιούνται κυρίως για την ανάπτυξη της πλοκής, υποβοηθώντας έτσι τη δράση των ηρώων. Στο μυθιστόρημα «Μια νύχτα στον πύργο του τρόμου» ο Έντι και η Σου, δύο αδέλφια, δύο αμερικανάκια, βρίσκο­ νται στο Λονδίνο με τους γονείς τους, οι οποίοι πρόκει­ ται να παρακολουθήσουν μια διάλεξη. Τα παιδιά κάνουν το γύρο της πόλης μ' ένα γκρουπ τουριστών και επισκέ­ πτονται τα αξιοθέατα: το Βρετανικό Μουσείο, το Αββαείο του Γουεστμίνστερ, την Τραφάλγκαρ Σκουέαρ, τα πολυκαταστήματα Χάροντς. Στο τέλο ς μπαίνουν στον Πύργο του Τρόμου, ένα κάστρο κτισμένο από τους Ρω­ μαίους το 400 μ.Χ. που είχε μετατραπεί σε φυλακή. Εκεί σ' ένα μέρος ιδανικό για τη γέννηση και την ανάπτυξη συναισθημάτων τρόμου - θυμίζει έντονα την ατμόσφαι­

ρα της αίθουσας βασανιστηρίων στο μουσείο των κέρι­ νων ομοιωμάτων της Μαντάμ Τισό στη βρετανική πρω­ τεύουσα - καθώς παρατηρούν εντυπωσιασμένα τα στρεβλωτήρια, τους τροχούς, τις χειροπέδες, τα τραπέ­ ζια του δημίου και τα ποικίλα όργανα βασανιστηρίων παλαιών εποχών, αντιμετωπίζουν περίεργα φαινόμενα. Απομονώνονται σε σκοτεινό χώρο, χάνουν τον ξεναγό και τους τουρίστες, διαπιστώνοντας ταυτόχρονα ότι παρακολουθούνται από έναν παράξενο τύπο με πλατύγυ­ ρο καπέλο, μαύρη μπέρτα και μάτια που λαμπυρίζουν. Όταν ο άντρας αρχίζει να τα κυνηγάει στους στενούς διαδρόμους, τις στριφογυριστές σκάλες, τα ανήλιαγα δωμάτια και τους υπονόμους της πόλης, τους πλημμυ­ ρισμένους με αρουραίους, ο φόβος φωλιάζει στα σωθι­ κά τους. Η περιπέτειά τους καταλήγει σ' ένα τρομαχτικό όσο και μαγευτικό ταξίδι στο χρόνο, τη μετάβαση από το παρόν στο παρελθόν και αντιστρόφως. Για να επιτευ­ χθεί αυτό χρησιμοποιούνται λευκές λείες πέτρες που α­ ποκτούν μαγικές ιδιότητες τη στιγμή που ο κάτοχός τους προφέρει κάτι ακατάληπτες λέξεις, δηλαδή παί­ ζουν το ρόλο της Χρονομηχανής στη «Μηχανή του Χρό­ νου» του Χ.Τζ. Γουέλς, τον πρόδρομο των σημερινών μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας.

0 Ρόμπερτ Λ. Στάιν δεν φιλοσοφεί, δεν ηθικολογεί, δεν επιχειρεί να μεταδώσει στους αναγνώστες του ιδέες και μηνύματα. Γονείς και εκπαιδευτικοί στις ΗΠΑ ισχυρίζο­ νται ότι τα βιβλία του εκτός από βία και φόβο προσφέ­ ρουν στα παιδιά χαμηλά ηθικά διδάγματα, κάτι που απέ­ χει από την πραγματικότητα αφού το μοναδικό δίδαγμα που προβάλλει είναι η νίκη του Καλού πάνω στο Κακό μέσω του χάπι εντ. Αποκλειστικό μέλημά του είναι η τέρψη των αναγνωστών του, μικρών και μεγάλων, είναι δε φανερό πως τα καταφέρνει. Προικισμένος με το χά­ ρισμα του καλού αφηγητή, ακροβατώντας ωστόσο πά­ νω σ' ένα τεντω μένο σκοινί, φτιάχνει δια της γραφής εύπεπτες ιστορίες. Στα βιβλία του δεν υπάρχουν εγκλή­ ματα και αίμα, παρά μόνο διασκεδαστικά επεισόδια κατά συρροήν. Σ' αυτά δεν συναντάμε ούτε το νοσηρό οί­ στρο του Έντγκαρ Άλαν Πόε - ο οποίος έχει γράψει και κωμικές ιστορίες τρόμου, όπως «Τα ματογυάλια», το σύ­ στημα του δόκτορος Πίσσα και του καθηγητή Φτερά ούτε την ένταση και την πολυπλοκότητα των νουάρ μυ­ θιστορημάτων. Παίζοντας με τα νεύρα του αναγνώστη, επινοεί συνεχώς καινούρια κόλπα για να δημιουργήσει κλίμα αγωνίας, το οποίο την άλλη στιγμή ανατρέπεται με κωμικά ευρήματα. Λέει ο ίδιος: «Νομίζω ότι τα παιδιά αγαπούν τα βιβλία μου γιατί είναι σαν βόλτα στο τρενάκι του λούνα παρκ. Πιστεύεις ότι πας προς μια κατεύθυν­ ση και αυτά σε οδηγούν προς μια άλλη. Το πιο σημαντι­ κό όμως είναι ότι στο τέλος σε αφήνουν ασφαλή και γε­ ρό και ξέρεις - όσο συναρπαστικά, εκφοβιστικά και ανατριχιαστικά και να είναι - ότι είσαι ασφαλής». Φίλιππος Φιλίππου

ο μυθιστόρημα της βραβευμένης με Νόμπελ Λο­ γοτεχνίας Αμερικανίδας συγγραφέως με τίτλ ο Sula, μεταφέρει τον αναγνώστη στο Λορέιν του Οχάιο, τη γενέθλια πόλη τη ς συγγραφέως και αναφέρεται στα ταραγμένα χρόνια του Μεσοπολέμου...

Τ

Ξεκινά με την επιστροφή του στρατιώτη Σάντρακ από το γαλλικό μέτωπο το 1919 στη μαύρη κοινότητα που φέρει το συμβολικό όνομα Πάτος και με τις φιλειρηνι­ κές διαδηλώσεις, που ο ίδιος οργανώνει εμφανώς κα­ ταβεβλημένος από την ψυχοφθόρα εμπειρία του πο­ λέμου. Η βασική θεματική του βιβλίου είναι η σχέση φιλίας της Νελ και της Σούλα. Η Τ. Μόρισον αφιερώνει το βιβλίο αυτό στη γυναικεία φιλία που αναπτύσσεται παντοδύναμη σφραγίζοντας τα χρόνια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Δεσμοί δυνατοί και στέρεοι, όπως οι δεσμοί αίματος μεταξύ μητέρας και κόρης, αναπαράγονται στη σχέση των δύο κοριτσιών. Η Νελ παρουσιά­ ζεται αρχικά ως η συμπληρωματική προσωπικότητα της Σούλα, αλλά στη συνέχεια σφετερίζεται τον τίτλο της μητέρας της ηρωίδας υποδυόμενη έτσι το πιο κα­ θοριστικό πρόσωπο στη ζωή της. Η υπόθεση εκτυλίσσεται μέσα σ' ένα τυπικά αμερικάνι­ κο κλίμα μανιχαϊστικής ηθικής και αναφέρεται στα πρώτα σκιρτήματα της νιότης που είναι το πλέον δη­ μοφιλές θέμα της αμερικάνικης λογοτεχνίας. Η συγ­

γραφέας συνθέτει μια διαφορετική εικόνα της παιδικής ηλικίας όπου συνυπάρχει η σκληρότητα και η αθωότη­ τα, το Καλό και το Κακό. Μέσα από τις σελίδες της Sula αναβιώνει το αγελαίο πνεύμα, οι δεισιδαιμονίες και οι πρωτόγονες προλήψεις της κοινότητας που συμβαδί­ ζουν με την αγωνία των ηρώων να γνωρίσουν το θεό, με το φόβο του θανάτου και με τη μύχια επιθυμία για αθανασία. Το ενδιαφέρον του αναγνώστη διατηρεί α­ μείωτο όχι τόσο η πολλαπλότητα των θεμάτων και η άριστη αφηγηματική τεχνική της συγγραφέως όσο και η μοναδικότητα και η εσωτερική δύναμη των ηρωίδων της. Η Μόρισον στο Su/a προσφέρει ένα λόγο ζωντανό και υιοθετεί μια γυναικεία υποκειμενική οπτική όσον α­ φορά το μικρόκοσμο της καθημερινής ζωής. Στο έργο αυτό η συγγραφέας εσκεμμένα παρουσιάζει ασθενικά ανδρικά πρόσωπα - σύμβολα ενός κόσμου που φορ­ τω μένος με τις ευθύνες ενός Παγκοσμίου Πολέμου φθίνει όλο και περισσότερο. Οι ήρωες και ο κόσμος τους βρίσκονται σε αντιδιαστολή με μια καθοριστικής προοπτικής παρουσίαση της άρρηκτα δεμένης γυναι­ κείας κοινότητας, μέοα στην οποία κινείται η ηρωίδα της. Έξι γυναικείες φιγούρες παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες της Μόρισον πλαισιώνοντας το κεντρικό μυθικό πρόσωπο, τη Σούλα. 0 κόσμος προβάλλει μέσα από τα δικά τους μάτια καθώς αγωνίζονται να υπερβούν τη διπλή τους περιθωριοποίηση: του φύλου τους

και ίου χρώματός τους. Η ίντριγκα της πλοκής συνδέε­ ται και παραπέμπει τον αναγνώστη στην ατέρμονη πο­ ρεία ένωσης με τη Μητέρα. Οι ουτοπικές διαθέσεις της Μόρισον διαφαίνονται από την περιγραφή ενός σταδί­ ου στη ζωή των γυναικών - που ερμηνεύεται ως αντί­ στοιχο του Οιδιπόδειου - κατά το οποίο επιθυμούν θερμές διαπροσωπικές σχέσεις με το άλλο φύλο ό ­ πως αυτές που απολαμβάνουν με τη μητέρα. Όμως οι σχέσεις στοργής, εμπιστοσύνης, συνεννόησης και κα­ τανόησης, σαμποτάρονται από το αρνητικό κοινωνικό περιβάλλον που μαστίζεται από τη βία, το φυλετικό ρατσισμό, την αμάθεια, την ανέχεια. Το βιβλίο σίγουρα προσφέρει δυνατές συγκινήσεις, σαν ένα κινηματο­ γραφικό θρίλερ αλλά κι έντονο προβληματισμό για τις συνθήκες, ψυχολογικές και κοινωνικές που ευθύνονται για τον βίαιο, ακραίο και ανεδαφικό χαρακτήρα της Ζούλα. Τεχνικές και στρατηγικές του κινήματος του «μαγικού ρεαλισμού» αξιοποιούνται από τη συγγραφέα προκειμένου η Ζούλα να αποκαλυφθεί ως η εγκλημα­ τίας κι η αγαπημένη, η πόρνη κι η αγία, το μυθικό πρό­ σωπο για τους ανθρώπους του Πάτου.

1

Κ Υ Κ Λ Ο ΦΟ Ρ Ε Ι ΜΙΛΤΟΙ Α. ΛΙΔΩΡΙΚΗΣ

Η μετάφραση της Κατερίνας Σχινά αποδίδει το λόγο της συγγραφέως σ' όλη την ποιητικότητα και τη γλαφυρότητά του. Κατερίνα Δημοπούλου

μοιάζει μέ ποίηση, μοιάζει μέ πεζογραφία μοιάζει μέ διαλογισμό, μοιάζει μέ ...

Διηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο Διηγήσεις μ ε ψ ήγματα αντοβιογραφικά,

χωρί ς γενιά

μ ε ήρωες που υπήρξαν ή μπορούσαν να έχουν υπάρξει και σε μ ία διαχρονική

ΝΙΚΟΣ ΑΒΑΝΙΔΗΣ

διαδρομή από το 19 4 5 έως σήμερα. Κ αι εντέλει, πρωτοχρονιά του 2 0 0 0 στον υπόγειο σταθμό της πλατείας Συντάγματος του Μετρό, όπου η ιχνηλασία για υπαρξιακά αγκυροβόλια διαπλέκεται μ ε τον καθ’ ημέραν βίο.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ Τό ΡοΔλΚίό

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ

Από πού nave για την Ά ν ο ιξη ; Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Ιελ. 135

ΑρϋέΐΟ:

ΐνα βιβϊΐίο οπτικό που διοβπζεΐαι

Διαβάζω: Το «Από πού πάνε για την Άνοιξη;» ψάχνει το δρόμο ή υπαινικτικά μας δηλώνει ότι ούτε δρόμος υπάρχει, ούτε - πολύ περισσότερο - Άνοιξη; Α ρλέτα: Αν, δ ια β ά ζο ντα ς α υ τό τ ο βιβλίο, φ τά σ ει κανείς στο συμπέρασμα ότι υπαινίσσομαι πως ο ύ τε δρόμο ς, ο ύ τε Ά νο ιξη υπάρχουν, τ ό τ ε ίσως α υτή η λέξη άλλα σημαίνει για εκείνον κι άλλο για εμένα. Θα ήθελα, λοιπόν, να δηλώσω ότι εγώ πιστεύω πως και εποχή α νθ ο φ ο ρ ία ς και δ ρ ό μ ο ς υπάρχουν, όχι ένας, πολλοί. Οι περισσότεροι μόνο σε αδιέξοδα και σ τειρό τη τα οδηγούν, ειδικά α υτοί που ανεπ ιφυλάκτως και με σιγουριά συνιστώνται μέσα από θερμοκή­ πια ισχύος και εξουσίας για να πουλάνε υβρίδια. Αυτό νομίζω είναι προ πολλού ξεκάθαρο. Εγώ καταθέτω με ή χωρίς χιούμορ, απλά ή περίπλο­ κα, έγχρωμα κι ασπρόμαυρα, εικόνες, διαδρομές και «καραβοτσακίσματα» προσωπικά ή μη, προσωπικά ειδωμένα. Το τι θα πάρει και τι θα π ετά ξει ο καθένας είναι δικό του θέμα. Βρίσκω φάλτσο το να μιλάω για το ν εαυτό μου, μ όνο για τ α σ υ να ισ θήμα τα που μ ε ο δ η γ ο ύ ν μπορώ να μιλάω. Το Από πού πάνε για τη ν Άνοιξη; δ εν είναι Από πού πάνε για την Άρνηση, έστω κι αν έχ ει π εράσει μέσα

από αυτήν. Δεν είναι ανάγκη να είσαι γεωπόνος για να γνωρίζεις ότι η εποχή αυτή έρχεται πάντοτε μ ετά το χειμώνα και μπορεί να περάσει και απαρατήρητη. Αν π ίστευα ότι ο ύ τε δ ρ ό μ ο ς υπάρχει ο ύ τε - πολύ περισσότερο - Άνοιξη, ποιος ο λ όγος να ρωτάω και να σας ζαλίζω αδίκως. Πώς συνυπάρχουν κείμενα, στίχοι, σχέδια, ζωγραφιές σ ’ ένα βιβλίο; Γιατί όχι; Έχω ασχοληθεί με το τραγούδι ως ερμηνεύτρια και τραγουδοποιός, έχω σπουδάσει ζωγραφική και τέχνη του βιβλίου, γράφω (ανέκδοτα) για αρκετά χρόνια. Αυτά παράγω, τι πιο φυσικό από το να θελήσω να συνυπάρξουν; Εξα ρχής η πρόκληση για μένα ήτα ν ακριβώ ς το να συνδυάσω το υ ς τρ όπ ους έκφ ρα σ ης που διαθέτω , εκτός από τον ήχο, τη φωνή μου, που είναι ο γνωστός και αποδεκτός. Αυτό που με δυσκόλεψε, όπως ήταν φυσικό, ήταν τα κείμενα. Ο γραπτός λόγος με γοητεύει αλλά, έχοντας άλλο τρόπο επικοινωνίας, π οτέ δεν τα είχα δουλέψει όσο και όπως έπρεπε. Τα φοβόμουνα. Η έκδοση, έτσι όπως ήθελα να γίνει, ήτα ν περίπλοκη και η απειρία μου όχι και πολύ βοηθητική! Σε ό,τι κάνω έχω πολύ

«τρακ», ο φ ό β ο ς μου όμω ς υπο­ χωρεί μπροστά στην επιθυμία μου να «παίξω». Το α π ο τέλεσ μ α δ εν π ρόδω σε α υ τό που είχα φ α ν τα ­ στεί. Το ότι είχα πλήρη ελευθερία κα ι α νο χ ή από π ο λ ύ κ α λ ο ύ ς συνεργάτες ήταν καθοριστικό. Το ό τι σ τίχ ο ι, κ ε ίμ ε ν α κα ι σ χ έδ ια έχουν γίνει από το ν ίδιο άνθρωπο βοηθά στην ομοιογένεια. Είναι ένα βιβλίο οπτικό που διαβά­ ζεται και πιστεύω ότι σ έβεται το ν αναγνώστη. Τα είδη που τ ο απο­ τελ ούν είναι α νεξάρτητα. Τα σχέ­ δια δ εν είναι εικονογράφ ηση. Τα τρ α γ ο ύ δ ια είνα ι ο ρ ιο θ ε τικ ά και επ ιλεγμένα . Τα κείμ ενα πεζά και έ μ μ ε τ ρ α α π λά ξ ε τ υ λ ίγ ο ν τ α ι. Μπορεί να διαβαστεί με κανονική σειρά ή στην τύχη, κάθε «σαλόνι» είναι α νεξάρτητο. Δεν είναι σ υγκεκρι­ μένο είδος, αλλά περιέχει συγκεκριμένα είδη λόγου. Ένα κομμάτι χάος που φ λερτάρει μ ε τη ν τά ξη . Κάπως έτσι δεν είναι και η Άνοιξη; Υπάρχει χώρος ανάμεσα σε τόσους επηρμένους τόμους βιβλίων που

κυκλοφορούν και για το δικό σας βιβλίο; Δεν νομίζω ότι το δικό μου βιβλίο είναι λιγότερο «επηρμένο» από τα ά λλα - και μόνο το ό τι υλοποιήθη­ κ ε είνα ι μια μορφ ή έπ α ρσης. Το αν θα έχει θέση ανάμεσα σε πλη­ θώρα άλλων είναι πολύ νωρίς για να ειπωθεί. Δ εν έχ ω π ρ ό θ εσ η ν α εμπ λ α κώ στον παράφορο πόλεμο τω ν αριθ­ μώ ν. Δ εν έχ ω τ α π ρο σ ό ν τα . Το κύρ ιο μ έλ η μ ά το υ ή τα ν να γίν ει όσο κ α λ ύ τερ ο μπορούσα, α υτή είναι η δουλειά μου. Μ ε ενδια φ έρει να γίνει γνωστή η ύπαρξή του και να κάνει το τα ξίδι το υ προσφέροντας ό,τι μπορεί σε όσους το τιμήσουν. Η τελ ευ τα ία μου υποχρέω ση απέναντι το υ είναι να το υ δώσω όσο «αέρα» με π αίρνει και α ντέχω . Είναι ίσως η δυσ κολότερη, για τί κινείται σ ε χωράφια που δεν είναι τη ς ειδικότητά ς μου. Ένα μ έρ ος είναι και η παρουσία του στο περιοδικό σας και ειλικρινά ευχαρι­ στώ για τη φιλοξενία.

Α Ρ Χ Α ΙΟ Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ Λ Υ Ρ ΙΚ Ο Ι Διεύθυνση σ ειρά ς: Κώ στας Μπαλάσκα? ♦ Κ α λλιτεχνική Διεύθυνση: Γ

Μ

ΚΑΛΛΙΝΟΣ ♦ ΤΥΡΤΑΙΟΣ ♦ ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ♦ ΣΗΜΩΝΙΔΗΣ ΑΛΚΜΑΝ ♦ ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ ♦ ΣΟΛΩΝ ♦ ΣΤΗΣΙΧΟΡΟΣ ΑΛΚΑΙΟΣ ♦ ΣΑΠΦΩ ♦ ΊΒΥΚΟΣ ♦ ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ ΙΠΠΩΝΑΞ ♦ ΦΩΚΥΛΙΔΗΣ ♦ ΑΝΑΚΡΕΩΝ Μ / ΣΙΜΩΝΙΔΗΣ ♦ ΘΕΟΓΝΗΣ ♦ ΠΙΝΔΑΡΟΣ ; % \Λ ΒΑΚΧΥΛΙΔΗΣ ♦ ΠΛΑΤΩΝ jggT · . . Ύ . ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ♦ ΣΚΟΛΙΑ ♦ ΛΑΪΚΑ , /·' / ΑΡΙΩΝ ♦ ΠΡΑΤΙΝΑΣ ♦ ΕΥΗΝΟΣ /ΚΡΑΤΗΣ ♦ ΙΩΝ ♦ ΚΡΙΤΙΑΣ ♦ ΚΟΡΙΝΝΑ< 1 |

#

/ J & iy

Μ ε τ ά φ ρ α σ η , Ε ισ α γ ω γ ή , Σ χ ό λ ια

Κώστας

Ύοπουζης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο Τ Η Τ Α ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 6 0 1 06 8 0 Ύ ηλ. 3 6 0 7 3 8 2 Κ ι\Α

σαλόνι

Άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν at καίριι μ< αφορμή την έκδοση ίνός Βιβλίου

ΚΟΙΤΑΣ 01AVP0V0HI Η ζω ήμ£ «χβρούς

Η ΖΩΗ ΜΕ ΕΧΘΡΟΥΣ

Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 208

8ιαβάζω: Το βιβλίο σας «Η ζωή μ< εχθρούς» civai μια συλλογή από ήβη δημοσιευμένα κείμενα, άρθρα, σχόλια που αφορούν oc ποικίλα πολιτιστικά και κοινωνικοπολιτικά ζητήματα των τελευταίων 15 χρόνων. Θεωρείτε ότι τα κείμενα αυτά έχουν χαρακτήρα διαχρονικό έτσι ώοτε να δικαιολογείται η «συνύπαρξή» τους σ' ένα βιβλίο;

Κ. Μαυρουδής: Το ερώτημα φαντάζομαι ότι είναι ρη­ τορικό, αφού ο αναγνώστης (εσείς) γνωρίζει την α­ πάντηση. Αν πάλι μένει αμφιγνώμων - όπως συμβαί­ νει συχνά με τους αναγνώστες - θα όφειλε να υπο­ θέσει ότι ανάλογη αμφιβολία αποκλείεται να διακατέ­ χει εκείνον που αποφάσισε να δημοσιεύσει - με μια μεταγενέστερη επεξεργασία - ορισμένα παλαιότερα κείμενά του. Μια δεύτερη παρατήρηση είναι ότι κάθε κείμενο που παρακολουθεί τον ρυθμό έκδοσης ενός εντύπου (τα κείμενα του Βιβλίου Η ζωή με εχθρούς γράφτηκαν

2© -

προσπαθώντας να προλάβουν τη δημοσίευσή τους σε διάφορα έντυπα) έχει στερηθεί το δικαίωμα της φυσικής του ωρίμανσης, δεδομένο αναγκαίο και ισό­ τιμο μ' εκείνο που επιφυλάσσουμε σε ό,τι θεωρούμε δημιουργική γραφή. Στη δεύτερη, λοιπόν, αυτή πα­ ρουσία τους, ένας μικρός αριθμός σελίδων, αναθε­ ωρημένος, συντηρεί μόνον το πνεύμα του, ενώ το α­ ναδιατυπωμένο, σχετικά, «γράμμα» του, ομολογεί την απόλυτης Ισχύος αλήθεια: η επισπευσμένη εμ­ φάνιση της γραπτής σελίδας δεν είναι παρά η δοκιμή ενός επιδεχόμενου ποικίλες αναγνώσεις κειμένου. Έτσι, σε δύο περιπτώσεις, προστέθηκαν ακόμη και συμπληρωματικά υστερόγραφα, που χρόνια μετά α­ ναψ ηλαφούν τη διατυπωμένη και ανα θεω ρημένη σήμερα άποψη. Θα προσθέσω ότι το είδος αυτό των Βιβλίων που συ­ γκεντρώνουν την εργασία ετών, φωτίζοντας την ποι­ ότητα μιας εποχής μέσω της κρίσης του γράφοντος, είναι κάτι συνηθισμένο και απόλυτα φυσικό, που επι­ τρέπει σε συγγενή διασκορπισμένα κείμενα να συνυ­ πάρξουν και να επιβιώσουν σε ένα κοινό σώμα. Τα κείμενα αυτά, λοιπόν, που δεν α φορούν στενά «πολιτιστικά» ή «κοινωνικοπολιτικά ζητήματα» - όπως λέτε - φιλοδοξούν να δώσουν εντυπωσιολογικές κα­ ταγραφές περιστατικών, να φωτίσουν γεγονότα, ερ­ μηνεύοντας την καθημερινή πείρα με παραλλαγές προσωπικών αισθημάτων και διαθέσεων. Τελικά, πι­ στεύω ότι ξεκινώντας την ενασχόλησή της με ένα θέ­ μα η «σχολιογραφία» αυτή βρίσκει απρόσμενες γω­ νίες λήψης για να απεικονίσει τα αντικείμενά τηςΈτσι, μου φαίνεται περίεργο να βλέπω στα βιβλιοπωλεία το Βιβλίο μου καταχωρημένο στην πλευρά του δοκι­ μίου. Στις σελίδες του ακούγονται όλα τα είδη λόγου και με αμηχανία αντιλαμβάνομαι ότι ειδολογικά είναι ένα υβρίδιο. □ λιλιπούτεια

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΤΡΙΑΚΑΚΗ Η κατάρα των Μοντεβέρντι (ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ) Αρσινόη Μοντεβέρντι: Ένα κορίτσι ατίθασο, επικίνδυνο, δολοπλόκο. Ένα αρπαχτικό δίχως έλεος, γεμάτο από πάθη και μίση. Kat ξαφνικά μπροστά της εκείνος. 0 αληθινός έρωτας. Παράλογος, απροσδόκητος, παράνομος. Ένας ανεκπλήρωτος έρω­ τας που την αφοπλίζει, την τσακίζει και της αλλάζει πορεία. Αρσινόη Μοντεβέρντι: Μια γυναίκα ανίσχυρη, ευάλωτη, σημαδεμένη, σ’ έναν και­ νούργιο δρόμο που η μοίρα τής κρύβει το αληθινό της πρόσωπο. Τι να ’ναι αλήθεια στο τέλος του δρόμου; Η λύτρωση του έρωτα ή η εκπλήρωση μιας περίεργης κατάρας; “Η κατάρα των Μοντεβέρντι” είναι ένα μοντέρνο μυθιστόρημα που θα κρατήσει αμεί­ ωτο το ενδιαφέρον τού αναγνώστη ως την τελευταία σελίδα.

ΖΟΕΛ ΛΟΠΙΝΟ Μια στάλα δηλητήριο, μια στάλα μέλι (ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ) Ο μικρός Αλέξανδρος ψάχνει επίμονα να μάθει το μυστικό της μητέρας του, που την κάνει να κλαίει τα βράδια. Παράλληλα, ανακαλύπτει τον κόσμο των μεγάλων, την υποκρισία, τον πόνο, την αρρώστια, το θάνατο, αλλά και το δυνατό έρωτα. Μια μέρα, ξαφνικά, ο κόσμος του γκρεμίζεται. Η οικογένειά του διαλύεται. Τον χωρίζουν βίαια από τον αδελφό του. Ο πατέρας του αρχίζει έναν αδιάκοπο πόλεμο, με σκοπό να βλάψει τη μητέρα του. Ο ανελέητος αυτός πόλεμος βασανίζει τον Αλέξανδρο και δηλητηριάζει την παιδική του ψυχή, παρά το συνεχή αγώνα της μητέρας να διατηρήσει τις ισορροπίες. Πού θα τον οδηγήσουν ο πόνος και ο διχασμός; Το “Μια στάλα δηλητήριο, μια στά­ λα μέλι” είναι ένα μυθιστόρημα για το καυτό θέμα του διαζυγίου. Ένα βιβλίο γεμάτο ευαισθησία, ανθρωπιά και χιούμορ, όπως μας έχει συνηθίσει η συγγραφέας Ζοέλ Λοπινό.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΛΕΩΦ. ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ! 2, 166 73 ΒΟΥΛΑ. ΤΗΛ. 96 59 935

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ε. ΠΟΛΥΖΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. ΜΑΡΝΗΣ 5 - ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 52 21 744, 52 27 678

Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ - ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Έ νας πρωτότυπος συνδυασμός των αρχαιολογικών ευρημάτων, της γλωσσολογίας και της πολεμικής τέχνης που αποδεικνυει πως οι νεκροί των μυκηναϊκών τάφων ήταν νεόφερτοι στον ελλαδικό χώρο.

Άνοδος και πτώση του πολυεθνικού επίλεκτου σώματος του οθωμανικού στρατού που έφτασε μέχρι την Ουγγαρία και που το έτρεμε ακόμη και ο Σουλτάνος.

Ιστορία ενός έθνους από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα που αποσαφηνίζει το ρόλο των Αλβανών κατά την Τουρκοκρατία. Αλλά και η ιστορία του αλβανικού κράτους και των περιπετειών του που κορυφώνονται σήμερα στο δρόμο προς τον πλουραλισμό.

Η ιστορία της Αθήνας δεν τελειώνει με τη μάχη της Χαιρώνειας. Από την επικράτηση των Μακεδόνων μέχρι την κατάλυσή του από τον Οκιαβιανό, το αθηναϊκό κράτος -περισσότερο ή λιγότερο αυτόνομοσυνεχίζει να λειτουργεί, ενώ η αίγλη της Αθήνας ως πνευματικής οικουμενικής μητρόπολης διατηρεί την ακτινοβολία της.

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

Στο άκουσμα της λέξης Τσιγγάνος ή Γύφτος έρχεται στο νου μια εικόνα οικεία από ένα χώρο ανοίκειο. Η μελέτη αυτή προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την καταγωγή, την ιστορία και τα χαρακτηριστικά αυτής της ξεχωριστής πληθυσμιακής-εθνοτικής ομάδας. Ξεκινώντας από το Μεσαίωνα και φθάνοντας έως τις μέρες μας, το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει την εντυπωσιακή περιπλάνηση των Τσιγγάνων.

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΓΓΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

ιζουμε το ycyovc

Για συνδρομή δύο χρόνων προνομιακή τιμή 25.000 δρχ. (κανονική τιμή 30.000 δρχ.) και έκπτωση 30% στις τιμές όλων των προηγούμ£νων κ υχώ ν του διαβάζω (1976-1996)

Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 3 3 0.12.39 - 330.13.15, fa x : 330.13.15

Α ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ f f l

Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, χηλ. 3806305,3821813, fax 3838173

Βιβλιοπωλείο στη Στοά του Βιβλίου: Πεσμαζόγλου 5 / Σταδίου 44,105 64 Αθήνα, τηλ. 3311719

ΝΙΚΟΛ ΡΟΥΣΣΟΥ

Πες στη Μορφίνη, ακόμα την ψάχνω T it Η Μ ορφίνη στην πόλη: μια παρδαλή γάτα σαν πατσαβούρι κ ι ένας αλλιώτικος κόσμος μέσα στον κόσμο. Στους δρόμους, τις αυλές και τις ταράτσες του, πλ ά ­ σματα της νύχτας, σχεδόν ανίδεα ή αδιάφορα γ ια την πρω ινή πραγματικότητα, επιβιώ νουν με τους δικούς τους νόμους κα ι την κα ταδικιά τους βέβηλη γλώσσα, πα ίζο ντας πότε με σκληρότητα κα ι αγριάδα, πότε με τρυφερότητα και σωτήριο χιούμορ.

m l?

ΑΛΕΞΗΣ ΤΟΤΣΚΑΣ

Αιχμαλωσίες «Στο βάθος της αίθουσας δύο θρόνοι. Α πό τη μια ο Καντάφι και από την άλλη εγώ. Ή μουν ο πλούσιος οικοδε­ σπότης. Α πό το θρόνο συνομιλούσα με τον ηγέτη... Έκανα νόημα και η αίθουσα γέμισε χορεύτριες. Οι π ιο ωραίες ερωτικές γυναίκες που θα μπορούσα να φ α­ νταστώ λικνίζονταν προκλητικά. Είχα φθάσει στην κο­ ρύφωση, στο τρίπτυχο της επιτυχίας: Γυναίκες, πλού­ τος και, το σπουδαιότερο, διεθνής αναγνώριση. Τ ι άλλο θα μπορούσα να ζητήσω;»

ΕΥΑ ΚΑΡΑΪΤΙΔΗ

Ονειρεύομαι πως γλύτωσα Δώδεκα ιστορίες Φύλλα σκορπισμένα στον άνεμο, ημερολόγια, φ ω ­ τογραφ ίες κα ι ρομάντζα εποχής δίνουν το πρόσχημα γ ι’ αυτά τα ατελείωτα π α ιχ νίδια της γραφής κα ι της μνήμης: δώδεκα ιστορίες, ονειρικές ή εφιαλτικές, δρα­ ματικές ή ευτράπελες, όπου τίπ ο τα δεν είναι αδύνατο, καθώς οι ήρωες διασχίζουν τη χώρα της επιθυμίας α ­ κροπατώ ντας στα σπασμένα κομμάτια της πρ α γμ ατι­ κότητας.

«ι·|κλ<·α: ΗΡΑΚΛΗ! ΠΑΠΑΛΕΞΗΖ

m xssmxn

Κομμένη γλώσσα ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΙ Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 88

Ζήτημα χρόνου ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γ. ΒΛΑΧΟΙ Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Σελ. 192 Το σκοτεινό, αχαλίνωτο ε­

ρωτικό πάθος με τις απρο­ σ μέτρητες στιγμές έκστα­ σης και αγω νίας, από τη μια, και μια staccato γραφή που τη διακρίνουν οι κοφτοί διάλογοι, μια ψυχρή, αποστασιοποιημένη αφήγηση, από τη ν άλλη, αποτελούν τους δύο βασικούς πόλους που ενώνουν τον κεντρικό άξονα, τη «σπονδυλική στή­ λη» του συγκεκριμένου μυθιστορήματος. Αυτός ο «αντιστικτικός» χειρισμός του «πανάρχαιου» θέ­ ματος (έρωτας-τρέλα-θάνατος) δημιουργεί μια ιδανική ι­ σορροπία ανάμεσα στις ακρότητες στις οποίες μπορούν να οδηγήσουν τα ανθρώπινα πάθη και στο ψυχρό, φω­ τογραφικό σχεδόν «μάτι» ενός απρόσωπου παρατηρη­ τή, στοιχείο που εγκαθιδρύει ένα αόρατο καθεστώς πα­ ράνοιας. Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται και η αί­ σθηση της αέναης πάλης του ανθρώπου με το χρόνο. Υπάρχουν στιγμές που ο συγγραφέας μοιάζει να εγκλω­ βίζεται μέσα σε αυτή την (υπερβολική κατά τόπους) εμ­ μονή του στα «μινιμαλιστικά» του σχήματα. Όπου όμως επιτυγχάνεται η δέουσα «μίξη υλικών», δημιουργείται μια έντονα φορτισμένη ατμόσφαιρα γεμάτη υποχθόνιες εντάσεις.

Οχτώ ιστορίες που αφη­ γούνται το σπάραγμα μιας σκληρής εποχής, όπως ή­ τα ν η δ ε κ α ε τ ία το υ ‘40, σαν παράταιρο παραμύθι. Το β λέμμ α τη ς Ισ τορία ς μ ο ιά ζ ει σ την «Κ ομμένη Γλώ σσα» (α ’ έκδοσ η «Έρασμος», 1979) με το φευγαλέο παιδικό κοίταγμα στη χαραμάδα του χρόνου. Ο συγγραφέας αφουγκράζεται το σιγαλό παράπονο, την εσωτερική σύ­ γκρουση των ηρώων με το πεπρωμένο τους αλλά και τον αδυσώπητο, ίσως μάταιο, αγώνα για ιδανικά και οράματα που έχουν ήδη διαθλαστεί και διαστρεβλω­ θεί από την ίδια την πραγματικότητα. Ο νεαρός αφηγητής-π αρα τηρητής, ευρισκόμενος στο περιθώριο τω ν δραματικών γεγονότω ν, θέλει να σιχτιρίσει, να αντιδράσει στη θηριωδία τη ς Κατοχής, στη συλλογι­ κή παράνοια τω ν «πράσινων» και τω ν «μπλε» του Εμφυλίου, στην κόπωση από τη μισαλλοδοξία και τη βαρβαρότητα. Με αφήγηση στερεή, λιτή και ουδό­ λως συγκινησιακή, καταγράφει τον τρόμο και τη φρί­ κη αλλά και την επιπόλαιη επιβίωση, την υπαρξιακή αγωνία τη ς παιδικής ψυχής που αναρωτιέται για όλα τούτα τ ’ ανερμήνευτα.

Β. Ρούβαλης

Η. Μαγκλίνης μόλις κυκλοφόριμ

• Αλιβάνιστος • Ό νειρο στο κύμα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Φιλολογική επιμέλεια: Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Ιελ. 144_______________ Η κρυφή γοητεία τη ς «α­ τμόσφαιρας» (κατά το ν Κ. Τσάτσο), η ελλη ν ικ ό τη τα και ο βυζαντινός απόηχος, που εγχέονται στα διηγήμα­ τα του Παπαδιαμάντη, έχουν ήδη εκτιμηθεί και βεβαίως αποτελούν συνθηματικό στοιχείο στο σύνολο του έρ ­ γου του. Από το corpus των εκατόν ογδόντα ενός διη­ γημάτων του, τα προκείμενα δύο παρατίθενται με τις α­ ντίστοιχες γερμανικές μεταφράσεις τους - ο «Αλιβάνιστος» αποτελεί πρώτη μετάφραση παπαδιαμαντικού κειμένου (1917) στη γλώσσα αυτή, έχοντας προηγηθεί του «Ονείρου στο κύμα» (1944), ενώ το ελληνικό κείμε­ νο που τη συνοδεύει, είναι μεταγραφή του αυτόγραφου του συγγραφέα αποτελώντας, μάλιστα, οριστική του έκδοση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η φιλολογική επισημείωση του επιμελητή τη ς έκδοσης με το πληροφορια­ κό υλικό που παραθέτει, καθώς και η φωτοτυπική ανα­ τύπωση του περιώνυμου χειρογράφου του Παπαδιαμάντη, το οποίο έτυχε ιδιαίτερης δημοσιογραφικής μετα­ χείρισης όταν το 1990 ο οίκος Sotheby’s δημοπράτησε το χειρόγραφο κινητοποιώντας το ελληνικό «φιλότιμο» για επιστροφή του στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Β. Ρούβαλης

Επικίνδυνος μαγειρικές ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΑΪΚΟΣ Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 180 Η ΐξάρτηση του έρωτα από τις μα γειρικές ικα νότητες και η εξάρτηση τη ς μαγει­ ρικής από τις ερωτικές ικα­ νό τη τες είναι το θέμα του λ ο γ ο τεχ ν ικ ο ύ παιχνιδιού που σ τή ν ει σ τις σ ε λ ίδ ε ς του δεύτερου πεζογραφή­ ματος του ο Ανδρέας Στάικος. Δύο άνδρες διεκδικούν την ίδια γυναίκα και τα συναισθήματά τους, τα θετικά

μόλις κυκλοφόρησαν

και τα αρνητικά του έρωτα, γίνονται πολύτιμοι σύμμα­ χοι, συμβουλάτορες και απαραίτητα συνοδευτικά στο όπλο που ανακάλυψαν για να διεκδικήσουν τη γυναίκα τω ν ονείρων τους. Με στοιχεία γ ρήγορης εξέλ ιξη ς που γοητεύει όσο και οι πατάτες που είναι «να τις πιεις στο ποτήρι», με κυνικές απολήξεις σαν «σφαιρίδια α­ ρακά που αφήνουν στον τόπο» και με την πίκρα της ε­ ρωτικής αποτυχίας σαν το «χιόνι της καρδιάς τους», ο Ανδρέας Στάικος «μαγείρεψε» ένα έξυπνο βιβλίο που τέρπει τον αναγνωστικό ουρανίσκο σαν τα «ολόδρο­ σα, καταπράσινα αμπελόφυλλα». Ό. Σελλά

• Η ιστορία του γάτου που ίμ α θ ι ο ' ένα γλά ρο να ποτά» • Το ημορολόγιο ονός Ευαίσθητου K ille r LUIS SEPULVEDA Μτψρ. Αχιλλέας Κυριακίδης Αθήνα, Opera, 1997. ΣεΧ. 149,65 Μια γλαροπούλα με υπέ­

ροχα α σ ημένια φ τερ ά , η Κενγκά, έπ εσ ε θύμα τη ς ανθρώπινης εγκληματικό­ τη τα ς , που σκορπίζει πε­ τρέλα ιο στη θάλασσα, και ένας γάτος, που ήταν μαύ­ ρ ος και π ελώ ριος και χ ο­ ντρός και τον έλεγαν Ζορμπά, της δίνει όρκο πως δεν θα φάει τ ’ αυγό που θα γεννήσει, πως θα το φροντίζει ώσπου να γεννηθεί το γλαρόνι και πως τέλος θα μάθει το μικρό να πετάει. Κι έτσι γεννιέται μια ιστορία με ήρω ες γλάρους, γά ­ τους, ποντίκια, έναν χιμπαντζή και έναν άνθρωπο, κυ­ ριολεκτικά, για ώρα ανάγκης. Το αποτέλεσμα είναι σίγουρο, αφού προς τούτο μπή­ καν σε ενέργεια όλα τα ευγενή συναισθήματα και οι κανόνες ηθικής δεοντολογίας, που διέπουν τα ζώα. Το μήνυμα τεράστιο μα δυστυχώς σε ώτα μη ακουόντων. Οι πολύχρονοι κοινωνικοί αγώνες, οι φυλακίσεις και οι διώξεις, που υπέστη, ήταν το τίμημα, προκειμένου ο Χιλιανός συγγραφέας Luis Sepulveda να ανα­ γνωριστεί παγκοσμίως. Άλλοτε ως σύγχρονος Αίσω­ πος και άλλοτε ως καταγραφέας μιας θλιβερής πραγ­ ματικότητας, που συνθλίβει κυριολεκτικά την ανθρώπι-

S 3

νη αξιοπρέπεια, όπως στο «Ημερολόγιο ενός ευαίσθη­ του Killer», αλληγορικός και αρκούντως καυστικός, έ­ χει επιλέξει το δρόμο τη ς ειρηνικής μάχης. Ομολογώ πως ο συγγραφέας ξαφνιάζει, προβληματί­ ζει και τελικά πείθει. Θετικά συμβάλλουν σ’ αυτό, ας μην το ξεχνάμε, οι εξα ίρετες μεταφράσεις του Αχιλλέα Κυριακίδη. Χρ. Παπαγεωργίου Ο αρχάριος ΦΙΛΙΠ ΛΑΜΠΡΟ Μτφρ.: Βίκυ Δέμου Αθήνα, /7στσκ»;ς, 1997. Σελ. 338 Δ υ σ τ υ χώ ς δ εν υπάρχει

Γά λλος που να γ ρά φ ει ά­ σχημα. Η ίδια η γαλλική γλώσσα σε αναγκάζει να κα­ ταγράφεις τα πάντα με ευ­ στοχία, συναίσθημα και πα­ ραστατικότητα, με αποτέλε­ σμα ο αναγνώστης να μην μπορεί να κατανοήσει αν είναι ένα «καλό» έργο ή μια α­ φήγηση που δεν μπορεί παρά να διαβαστεί ευχάριστα. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτό το «παιδαγωγικό» μυθιστό­ ρημα του Λαμπρό, που και μόνο το γεγονός ότι αρχίζει με ένα παράθεμα της Γιουρσενάρ, θα αρκούσε να του έ­ δινε τα εχέγγυο μιας βραδύτητας και σοβαρότητας, α­ ρετές που στερείται ο μεγαλύτερος αριθμός των μυθι­ στορημάτων που γράφονται σήμερα. Πλην φευ, η συγκίνηση εξανεμίζεται από τον πρόλογο ή­ δη. Κατά την εποχή της πληροφορίας, δεν μπορεί παρά ο δημοσιογράφος να αποτελέσει έναν συμπαθή επαγ­ γελματικό τύπο, του οποίου τα πάθη και τα μίση θα γίνο­ νται μυθιστορήματα, δράματα και τραγωδίες. Τελικώς, από το εν λόγω έργο κατανοούμε γιατί δεν πρέπει να γί­ νουμε κι εμείς δημοσιογράφοι: ντόλτσε βίτα, λογοτεχνι­ κές συζητήσεις, πολιτικές διαμάχες, συναντήσεις με αν­ θρώπους και ανθρωπάκια και άλλα πολλά παράδοξα. Κατά συνέπεια, πρόκειται για ένα αξιανάγνωστο βιβλίο, που πρέπει να διαβαστεί αφού παρακολουθήσετε όλα τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων των καναλιών. Μόνο τό ­ τε θα κατανοήσετε τι κρύβεται πίσω από τα χαμογελα­ στά, γυαλιστερά και βαθυστόχαστα μουτράκια των εκ­ φωνητών. Τι συμβιβασμούς κάνουν κι αυτοί οι άνθρω­ ποι για να κερδίσουν το ψωμί τους... Τραγωδία, τραγω­ δία!

Αγαπημένο Βρω μοδουΒλίνο Τόποι και γλώ β οις στον «Ο δυσσέα» του Τ ζαίημς Τζόυς ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ Αθήνα, Κείρος, 1997. Σελ. 288 Η σημαντική φιλολογική και μεταφραστική εργασία που έχει επιτελέσει ο συγ­ γρα φ έα ς Άρης Μαραγκόπουλος πάνω στον «Οδυσσέα» το υ Ιρ λ α ν δού Τζ. Τζόυς, είναι γνωστή. Εδώ, ο Ά. Μαραγκόπουλος προ­ βαίνει σε ένα ιδιαίτερα εν­ διαφέρον εγχείρημα πραγματοποιώντας ένα είδος «α π οδόμησ ης» το υ δ α ιδ α λ ώ δ ο υ ς κ ειμ έν ο υ το υ «Οδυσσέα», κατακερματίζοντάς το σε πολλά χαρα­ κτηριστικά αποσπάσματα, τα οποία συνοδεύονται α­ πό εξίσου χαρακτηριστικές φωτογραφίες, οι οποίες, κατά κανόνα, αφορούν στον τόπο δράσης του εκάστοτε αποσπάσματος. Ενώ, δηλαδή, το «παζλ» είναι ήδη ολοκληρωμένο, ο Ά. Μαραγκόπουλος το διαλύει για να αφήσει εκείνα τα κατάλληλα κομμάτια, τα οποία, με την προσθήκη τω ν εικόνων, συνθέτουν μια άλλου είδους δομή και αποκτούν το δικό τους κρυμμένο νόημα. Επιμένοντας στα πιο έντονα ποιητικά στοιχεία ενός μνημειώ δους κειμένου, ο Ά. Μ αραγκόπουλος, λ ει­ τουργώ ντας ως ένα είδος χαρτογράφου, α να δημι­ ουργεί το μυθιστόρημα μέσα από ένα είδος παλίμψη­ στου, προσδοκώντας, ενδεχομένως, να «χαρτογρα­ φήσει» κάποια «τοπία» του κειμένου, να διεισδύσει στις πιο αθέατες πλευρές τους. Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν για το λόγο ύπαρξης ε­ νός τέτοιου βιβλίου, ενώ άλλοι να το δουν ως μια α­ κόμα υποχώρηση στην επιταγή μιας εποχής με ελάχι­ στες αντοχές, που «τρέφεται» με οτιδήποτε αποσπα­ σματικό, σύντομο, κερματισμένο. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το εν λόγω βιβλίο έχει το προνόμιο να είναι π ροσ ιτό τό σ ο σ το υ ς α μ ύ η το υ ς σ το κ είμ εν ο το υ «Οδυσσέα», όσο και στους εξοικειωμένους μ’ αυτό. Η φροντισμένη έκδοση περιλαμβάνει μια κατατοπι­ στική εισαγωγή, συνόψεις των επεισοδίων που έχουν επιλεχθεί, χρονολόγιο και βιβλιογραφία Τζ. Τζόυς.

Η. Μαγκλίνης

Β. Καραλής μόλις κυκλοφόρησαν

Το μάτι στην πόρτα

Διασχίζοντας τον Π αρά6«σο

ΠΑΤ ΜΠΑΡΚΕΡ

Σαμ Σέπαρντ Μτφρ.: Κατερίνα Τζορίδου Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 263

Μτφρ.: Κατερίνα Καφούρου Επιμέλεια: Βασίλης Τοιμπούκης Αθήνα, Οίυοοίας, 1997. Σελ. 272 To S cu T c p o μ έ ρ ο ς τη ς τρ ιλ ο γ ία ς το υ Α ’ Π α γκο ­ σμίου Π ο λ έμ ο υ από τη ν Α γγλίδα σ υγγρα φ έα Πατ Μ π άρκερ. Το π ρώ το μ έ ­ ρ ο ς ή τα ν τ ο « Ζ ω ν τα ν ο ί Ξανά» (Ο δ υ σ σ έα ς), ενώ το τρίτο, το «The Ghost Road», που αναμένεται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις ίδιες πάντα εκ­ δόσεις, κέρδισε το Booker Prize 1995. Στο «Μάτι στην πόρτα» συναντούμε ξανά κάποιους κεντρικούς χαρα κτή ρες το ύ «Ζωντανοί Ξανά»: το ν αμφισεξουαλικό αξιω ματικό Μπίλι Πράιορ, «κληρο­ νόμο» ψυχικών και σω ματικών τρα υ μ άτω ν από το μέτωπο, και το ν ψ υχίατρο και α νθρω π ολόγο Ουίλιαμ Ρίβερς, ο οποίος είναι και ιστορικό πρόσωπο. Με φ όντο το υ ς εφ ιά λτες τω ν χαρακωμάτων, παρα­ κολουθούμε μια διπλή δράση: από τη μία, το προ­ σωπικό δράμα του Πράιορ, μιας μάλλον διαταραγμένης προσωπικότητας, ο οποίος βρίσκεται αντιμέ­ τω π ος με τη ν απάνθρω πη α γγλική κοινω νία τω ν αρχών του αιώνα, που κομπάζει αλλά και αδιαφ ο­ ρεί για το υ ς ν εκρο ύ ς τη ς , ενώ υπ ονομεύει όσους επέζησαν, έστω και ακρω τηριασμένοι - σωματικά ή/κα ι ψυχικά. Από τη ν άλλη, π α ρακολουθούμε τις ανθρωπολογικές και ψ υχολογικές έρ ευ ν ες το υ κα­ θηγητή Ρίβερς, ο οποίος, σταδιακά, βυθίζεται στις πιο σ κ ο τειν ές π τυ χ ές τ η ς ανθρώ π ινης ψ υχής. Η σχέση τω ν δύο αντρών (ο Ρίβερς είναι γ ια τρό ς του Πράιορ) εν ώ ν ει α υ τά τα δύ ο π εδία δ ρά σ η ς και, στην ουσία, η Π. Μπάρκερ «παντρεύει» ιδανικά τα πολιτικο-κοινωνικά και ιστορικά στοιχεία το υ μυθι­ στορήμα το ς με μια εις βάθος ψ υχογραφία τω ν η ­ ρώων της. Πέρα από τη ν πολύ καλή μετάφραση, η έκδοση πε­ ριέχει και ένα κατατοπιστικό σημείωμα τη ς συγγραφ έως που αφορά στα ιστορικά και κοινωνικά δεδο­ μένα του τόπου και τη ς εποχής κατά τη οποία δια­ δραματίζεται το εν λόγω μυθιστόρημα. Ένα σκληρό και συναρπαστικό βιβλίο που αποτελεί μέρος μας πολύ σ ημαντικής αντιπ ολεμική ς τρ ιλ ο ­ γίας.

Η. Μαγκλίνης μόλις κυκλ<

Οι ήρωες του Σαμ Σέπαρντ διασχίζουν ένα αμερικανικό ε δ εμ ικό τοπίο, μέσα από τεχνητές βροχές, λεμονιές κι αμπέλια και ατέλειωτους α υ το κ ιν η τό δ ρ ο μ ο υ ς σαν τη ν περίφ ημη Route 66 ή το ν καινούριο αυτοκινητόδρομο 40, περνώντας από μισοερειπωμένα μοτέλ με χαλασμένα συντριβάνια, ο­ δηγώντας Σέβι, Μέρκιουρι με στοκαρισμένες ποδιές, σαραβαλιασμένα Ιντερνάσιοναλ φορτηγάκια και κοκαλιάρικα Μάστανγκ. Σαράντα διηγήματα γραμμένα σε κινηματογραφικό ύφος μέσα από τα οποία αναδύεται το πικρό χιούμορ του Αμερικανού φιλμ-σταρ και συγ­ γραφέα, σαράντα σεκάνς ενός road movie δια μέσου του απέραντου αμερικανικού τοπίου. Ενός τοπίου-μύθου που επιζεί και σήμερα, στο τέλος της χιλιετίας, υπερισχύοντας ακόμα και σταρ τη ς εμβ έλεια ς ενός Γκάρι Κούπερ, όπως απολαυστικά μας λέει ο Σέπαρντ στο μικρό κομψ οτέχνημα «Ο Γκάρι Κούπερ ή το το­ πίο;».

Α. Σταμάτης

A i n id t u b · f r i

(Η μπαλάντα του Τζόνι Ζόσα) MARIO DELGADO APARAIN Μτφρ.: Χαράλαμπος Δήμου Αθήνα, Opera, 1997. Ο αναγνώστης παρακο­ λουθεί μέσα από την οπτι­ κή γωνία του νέγρου Τζόνι Σόσα, τα τεκταινόμενα στο χω ριό Μ ο σ κίτος από τη στιγμή τη ς επιβολής μιας στρατιωτικής δικτατορίας στη δεκαετία του ‘60. Ο μικρόκοσμος του χωριού διαταράσσεται αρχικά μόνον από την παρουσία των στρατιωτών και μικρά περιστα­ τικά που αλλάζουν τη ζωή τους, όπως η διακοπή μιας καθημερινής εκπομπής για έναν Αμερικανό μπλουζίστα που παρακολουθούσε στο ραδιόφωνο ο Τζόνι. Ο

-----------------------------------------------©57

Τζόνι δουλεύει ως τραγουδιστής τα Σαββατόβραδα στο τοπικό μπουρδέλο και η προσωπική του αίσθηση για το άτομό του και την ελευθερία του δεν θίγεται μέ­ χρι τη στιγμή που οι καινούριες αρχές θα αποφασί­ σουν να τον αλλάξουν από τραγουδιστή των μπλουζ, που τα τραγουδά με μια ιδιότυπη προφορά μια και δεν ξέρει αγγλικά όπως και οι υπόλοιποι θαμώνες, σε τρα­ γουδιστή γλυκανάλατων τραγουδιών στα καστιλιάνικα. Ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνει τα λόγια ή δεν τα προφέρει σωστά, ο Τζόνι διαπνέεται από το συναίσθη­ μα που του μεταδίδουν κι έτσι αρχίζει σιγά σιγά να πα­ ρατηρεί τις μικρές αλλαγές που συμβαίνουν γύρω, την προσωπική αντίσταση κάποιων ανθρώπων, τα στερεό­ τυπα μηνύματα των αμερικάνικων και μεξικάνικων ται­ νιών, το ασφυκτικό κλίμα που έχει παρεισφρήσει και πραγματοποιεί τη ν ιδιότυπη έξο δ ό του. Με ειρωνικό και γλυκόπικρο ύφος ο Απαραίν παρακολουθεί με τρυ ­ φ ερότη τα κι ευαισθησία τη ν πορεία και τη ν εξέλ ιξη του αξιομνημόνευτου ήρωά του και δημιουργεί σύνθε­ τα ψυχολογικά τοπία από μικρές πινελιές και λεπτομέ­ ρειες. Μια μπαλάντα για το νόημα τη ς ελευθερίας και τη ς αυτοδιάθεσης των μικρών και ταπεινών, ή, όπως συνοψίζει εύστοχα στον πρόλογό του ο Λουίς Σεπούλβεδα, πρόκειται για μια παραβολή γύρω από την κατα­ πίεση και τη ν ελευθερία, την πρώτη «γραμμένη από Λατινοαμερικανό, όπου οι καλοί νικούν κατά κράτος». Λ. Εξαρχοπούλου

ΙίΙΟΟΚΜΏ Ρήματα για το ρόδο Z xe Siao p a ποιητικής ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 104 Αφ ανής κι ασύλληπτος ο π ο ιη τή ς μ έσ α σ το έ ρ γ ο το υ όπω ς ο Θ ε ό ς μέσα στο σύμπαν. Μια από τις προτά σεις το υ ποιητή Θ. Χ α τζό π ο υ λ ο υ από μια σ υλ λ ο γ ή κ ε ιμ έν ω ν , η ο ­ ποία συγκροτεί ένα είδος ποιητικής. Σύντομα κείμενα που έχουν τη δική τους αυτοτέλεια, υπόσταση αυτόνομη, αλλά την ίδια στιγ­ μή, είναι δύσκολο να μην τα προσεγγίσει κανείς μέ­

----------------------

σα από ένα είδος «αντιπαραβολής» με το καθεαυτό π οιητικό έργο του Θ. Χατζόπουλου. Ίσως διότι τα χαρακτηρίζει εκείνη η εξαίσια αίσθηση ενός άφατου νανουρίσματος που κυριαρχεί και στα ίδια τα ποιή­ ματα - ένα άφατο νανούρισμα που κατά ένα παρά­ δοξο τρόπο δεν κοιμίζει αλλά ξεσηκώνει, «ταξιδεύει» τον αναγνώστη. Μια προσωπική κατάθεση πάνω στις αφορμές, στα «παράθυρα», τις «πύλες» και τα «μυστικά περάσμα­ τα» που μόνον ο ποιητής ανακαλύπτει για να οδηγη­ θεί στον κρυμμένο, χαμένο θησαυρό - το ποίημα. Η. Μαγκλίνης Αμμόχω στος Βασιλεύουσα ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Αθήνα, Άγρα, β' έκδοση, 1997. Σελ. 174 Μ ια ν ε κ ρ ή π ό λ η , μια π όλη-φάντασμα («Ολάκε­ ρη μια πόλη μες στο κρατητήριο. Να μένεις έτσι ε ­ κεί να μη σαλεύεις») κατάφ ερ ε να ξα να κά νει βασι­ λεύουσ α ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης στην πέμπτη ποιητική του συλλογή (α’ έκδοση «Ερμής», 1982). Η πόλη τη ς Αμμοχώστου είναι ο πρωταγωνιστής αυτών τω ν ποιημάτων, από τα καλύτερα του Κύπριου ποιη­ τή, που πέρσι τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο ποίη­ σης για τη «Μεθιστορία» του (εκδόσεις «Άγρα»). Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης κάνει, μέσω τη ς μνήμης «της θρασεμένης» και τη ς ποιητικής γλώσσας, το τα ­ ξίδι που δεν μπορεί να κάνει πραγματικά στη γ εν έ­ θλια πόλη. Άλλοτε με οργή, άλλοτε με οδύνη, άλλο­ τ ε με τρυφεράδα («Μη μου πικραίνεσαι καλή μου πό­ λη, I πάρε στη χούφτα μου νερό να πιεις»), άλλοτε με ικεσία αναπολεί τον τόπο και τους ανθρώπους της, κι ά λλοτε με πείσμα μιλάει στην πόλη, τη ν κοντινή και μακρινή, όπως σε αγάπη χαμένη πια, και πάντα παρούσα. Μια ποιητική συλλογή γεμάτη από την κί­ νηση μόνον όσων μπορούν ελεύθερα να πάνε και να έρθουν: τη ς μνήμης και τη ς ιστορίας.

Ό. Σελλά

& . μόλις κυκλοφόρησαν

Η Κοίμηση και η Ανάσταση των Χωμάτων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗΣ Αθήνα, Νιφέλη, 1997. Σΐλ. 41 Πρόκειται για τη δωδέκα­ τη ποιητική συλλογή το υ Μ ανόλη Π ρα τικά κη , το υ δ εύ τερ ο υ , μ ετά το ν Νίκο Δαββέτα, ποιητή («Το κίτρι­ νο σκοτάδι του Βαν Γκογκ»), που αφιερώνει ε ξ ολοκλή­ ρου το βιβλίο του στον με­ γάλο Ελληνοϊσπανό ζωγράφο. Από τους συνηχούντες τόπους, το Φόδελε και το Τολέδο ως τη ν «Ταφή του κόμητος Οργκάθ», μέσα από τη θεία παραμόρφωση των μορφών, με τα κορμιά να δονούνται σαν δοξάρια, ασωματεύοντας τα σώματα, αποσπώντας το αθάνατο από το φθαρτό, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος σαν γνή­ σιος Έλληνας ανεβάζει από λάμψεις καθαρτήριες τα όντα στην κάτασπρη ουσία τους. Ο Γκρέκο, είναι ο ζω­ γράφος που αναποδογύρισε την Αναγέννηση, υψώνο­ ντας, όπως λέει και ο Πρατικάκης, από σκαλωσιές μο­ ναδικής π νευματικότητας το ν άνθρωπο στους ουρα­ νούς. Εικόνες ποιητικές και εικονοποιημένη ποίηση, έ ­ να ενδιαφέρον πείραμα που κρατά σταθερά ένα υψη­ λής πνοής συνθετικό μέτρο.

Α. Σταμάτης

SM M m Ιστορία της ερωτικής λογοτεχνίας ΣΑΡΑΝ ΑΛΕΞΑΝΤΡΙΑΝ Μτφρ.: Νέλλη ΚούταηΕπιμέλεια: Φώντας Κανδύλης Αθήνα, Π. Τραυλός,-I. Κωοταρακη, 1997. Σελ.608

Έλειπε από τη ν ελληνική βιβλιογραφία μια μελέτη, η οποία να αφορά στην ιστο­ ρία τ η ς ερω τικής λ ο γ ο τε­ χνίας. Ένα μέρος από αυτό το κενό έρχεται να καλύψει η σημαντική αυτή έκδοση, ένα βιβλίο γραμμένο από τον Σαράν Αλεξαντριάν, μια μόλις κυκλοφόρηι

πολυσχιδή προσωπικότητα που υπήρξε και φίλος του Αντρέ Μπρετόν. Ο τίτλος του βιβλίου τα λέει μάλλον όλα: μια ιστορική καταγραφή από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα (κυρίως τον κύκλο των σουρρεαλιστών) όλων εκείνων των λογοτεχνικών έργων των οποίων η θεματική είναι ο έρωτας, το σ εξ αν προτιμάτε, σε όλες του τις εκφάν­ σεις. Όσοι προσδοκούν εκτεταμένες και εις βάθος α­ ναλύσεις τω ν έργω ν που αναφ έρονται στη μελέτη, μάλλον θα απογοητευθούν. Σκοπός του συγγραφέα ε ­ ξάλλου δεν ήταν να προβεί σε αναλύσεις (ο αριθμός των έργων που έχει να αναφέρει είναι τεράστιος), αλ­ λά να καταστρώσει ένα ιστορικό πανόραμα της παγκό­ σμιας ερωτικής λογοτεχνίας, να εξετάσει τις «φάσεις», τα στάδια μέσα από τα οποία πέρασε το είδος αυτό, ανάλογα με τις εκάστοτε ιστορικές, κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, και να δημιουργήσει έναν ιδανικό οδη­ γό για περαιτέρω ανάγνωση και μελέτη. Ορισμένες σελίδες πάντως του βιβλίου βαραίνουν πε­ ρισσότερο από άλλες, ειδικά εκείνες στις οποίες ο σ υ γγρα φ έα ς α να φ έρετα ι σε σ ύγχρονα έργα , στο σουρρεαλισμό, κ,λπ. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο στο είδος του έργο το οποίο πάνω απ’ όλα διαβάζεται ευχάριστα. Η. Μαγκλίνης

και Εξουσία EDWARD W. SAID Μτφρ.: Γιάννης Παπαδημητρίου Αθήνα, Scripla, 1997. I d . 148

Οι διαλέξεις Reith του 1993 παρουσιάζονται εδώ επ εξερ γα σ μέν ες από τον ίδιο τον Σαΐντ με τη μορφή δοκιμίων που θίγουν τ ο ε­ π ίκαιρο θέμ α το υ ρόλου του διανοούμενου στην ε ­ ποχή μας. Ο Σαΐντ τονίζει από τη ν αρχή, φ έρνοντα ς για παράδειγμα τη δική του περίπτωση, ότι οι διανοούμενοι είναι ακόμη επι­ κίνδυνοι για το σύστημα υπό τον όρο φυσικά να μην έχουν ενταχθεί πλήρως σ’ αυτό. Εντοπίζει τους κύρι­ ους λόγους που κάνουν το ν σημερινό διανοούμενο να διαφέρει από αυτόν τω ν παλαιότερων εποχών και α ναλύει τις τέσσερις πιέσεις που δέχεται για: α) εξειδίκευση, β) ειδημοσύνη, γ) μετατόπιση προς την

■3©

κατεύθυνση τη ς εξο υ σ ία ς και δ) συρρίκνωση το υ χώρου τη ς ατομικής και υποκειμενικής το υ έκφ ρα ­ σης. Κατά την άποψή του ο διανοούμενος οφείλει να αντισταθεί σε όλες τις προσπάθειες του συστήματος να τον αφομοιώσει και διαφοροποιεί το υ ς διανοού­ μενους σε «επ αγγελματίες» και «ερασιτέχνες». Οι πρώ τοι είναι αυτοί που διεκδικούν τη ν αποστασιο­ ποίηση από τα γεγονότα και ισχυρίζονται ότι είναι α­ ντικειμενικοί, ενώ οι δεύτεροι δεσμεύονται δημοσίως να υπερασπίσουν ορισμένες α ξίες χωρίς να επιδιώ­ κουν ανταμοιβή. Η υπέρβαση του αποσπασματικού και προβληματικού τρόπου με το ν οποίο παρουσιά­ ζονται τα γεγο νό τα από τα μίντια, η καταπολέμηση τη ς α υθεντίας, η δημιουργία ενό ς π εδίου α μφιβο­ λίας, η εναντίωση στον εθνικισμό, η κατάσταση τη ς εξορ ία ς είναι ορισμένες από τις παραμέτρους που θέτει ο συγγραφέας για το ν «ερασιτέχνη» διανοού­ μενο. Με π ηγές τη λογοτεχνική του παιδεία, τη θη­ τεία του στα έργα διαφόρων φιλοσόφων, την ευρεία γνώση τη ς ιστορίας και την παλαιστινιακή καταγωγή του, που το ν καθιστά και φύσει εξόριστο, ο Σαΐντ τα ­ ράσσει για μια ακόμη φορά το συχνά εφησυχασμένο τοπίο του πνευματικού κόσμου. Λ. Εξαρχοπούλου

ούργησαν τη ν ευυποληψία σε αυτό το παλαιότερα παραγκωνισμένο είδος. Ο Λέβι με την ιδιότητα του επιστήμονα (ήταν χημικός στο επάγγελμα) ανατέμνει τη ζωή το υ σ τρα τοπ έδου, τη σημασία το υ εγ κ λ ει­ σμού για κρατούμενους και φύλακες, τα συστήματα ε ξο υ σ ία ς που επ ικρ α το ύ ν και συχνά α λληλοσ υγκρούονται. Παρ’ όλη τη μικρή χρονική απόσταση α­ πό τα γεγονότα - το βιβλίο πρω τοεκδόθηκε το ‘47 ο συγγραφέας προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί και να α να τρ έξει σε καθοριστικά υπαρξιακά ζητήματα που βαραίνουν από παλιά την ανθρώπινη υπόσταση, να συλλάβειτους κανόνες που η επιτυχής εφαρμογή το υς οδηγεί στην απανθρωποποίηση. Χαρακτηριστι­ κό τη ς αφήγησης η σχεδόν παντελής απουσία συναι­ σθηματικής φόρτισης και η ακριβής περιγραφή τη ς απανθρωποποίησης του ίδιου του τού υποκειμένου. Η συγκεκριμένη έκδοση συνοδεύεται από επίμετρο του συγγραφέα όπου απαντά στα πιο συχνά ερω τή­ ματα τω ν αναγνωστών του και συνόδεψαν την έκδο­ ση του βιβλίου ως σχολικού εγχειρίδιου στην Ιταλίαένα άρθρο του συγγραφέα για τη «La Stampa»· μια σ υ ν έ ν τε υ ξ η σ το ν Φίλιπ Ρ οθ' έν α ά ρ θ ρ ο το υ C. Magris για την τέχνη του Λέβι· χρονολόγιο του συγ­ γρα φ έα . Π ρόκειται για μια ιδια ίτερα επιτυχή προ­ σπάθεια των εκδόσεων «Άγρα» να παρουσιάσουν ο­ λοκληρω μένα τη ν προσω πικότητα του συγγραφέα του πασίγνωστου «Περιοδικού συστήματος». Λ. Εξαρχοπούλου

Εάν αυτό «'ναι ο άνθρωπος PRIMO LEVI Μτφρ.: Χαρά Ιαρλικιώτη Αθήνα, Άκρα, 1997. Σελ. 276

Πρίμο Λέβι* Ιτα λ ό ς εβραίος. Η δαντική κόλαση και η κόλαση το υ στρατο­ π έδ ο υ σ υ γ κ έν τρ ω σ η ς. Ίσ ω ς π ο τέ πριν από το ν Λέβι δεν αποδόθηκε τόσο δυνατά η δύναμη τη ς ποί­ ησης (του ζώντος, σκεπτόμενου εγώ) να αποτρέψει το θάνατο και μάλιστα από έναν νεαρό που στην τ ε ­ λευταία τά ξη το υ λυκείου είχε μείνει μετεξετασ τέο ς στα ιταλικά. Μ εγάλο μέρος τη ς αφήγησης συγκρο­ τείται, όπως επισημαίνει η μεταφράστρια, από ένα νήμα δαντικών αναφορών που μοιάζει να υφαίνει γύ­ ρω από το συγγραφέα το ν αναγκαίο ιστό για την επι­ βίωση. Σαν λογοτεχνικό είδος πρόκειται για μαρτυ­ ρία, αλλά ανήκει σε εκείνες τις μαρτυρίες που δημι­

Q ® -

Ο Ό σ κ α ρ Ο υ ά ιλν τ και *γώ ΑΝΤΡΕ 7ΙΝΤ Μ τφρ.: Ναπολέων Λαπαθιώτης Αθήνα, Στοχαστής, 1997. Σελ. 78

Ο μ εγάλος Ιρ λ α ν δ ό ς συγγρα φ έας Ό σ καρ Ουάιλντ, που πέθανε πρό­ ωρα σε ηλικία μόλις 44 ε ­ τώ ν, έ λ εγ ε για το ν εα υτό του «Έβαλα όλη μου τη μεγα λο φ υ ΐα σ τη ζωή μου και μ ονάχα το τα λέν το μου, μ έσα σ τα έρ γ α μου». Πρόκειται για μια ρήση που μάλλον προσυπογράφει ο Γάλλος ομότεχνός του Αντρέ Ζιντ, στο μικρό αυτό βιβλίο, το οποίο δεν α π ο τελ εί μια βιογρα φία του Ουάιλντ, αλλά τις εντυπώσεις του Ζιντ από τη γνωρι­ μία το υ με το ν Ιρλανδό συγγραφέα, μέσα από τις συζητήσεις το υ ς στο Παρίσι και στο Αλγέρι, αλλά ιλ<

και στη Διέππη, όπου κατέφ υ γε ο Ουάιλντ μετά τη φ υλά κισ ή το υ μ ε το ψ ευ δ ώ ν υ μ ο Σ ε β α σ τια ν ό ς Μπουθ. Δυο συγγραφείς με κοινά πάθη, αλλά διαφο­ ρετικές αντοχές, σε μια ενδιαφέρουσα συνάντηση που συμπληρώνεται από ένα άρθρο του Ζιντ για το «De Profundis» του Ουάιλντ. Πρόσθετο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως τη μετάφραση έχει κά­ νει ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, πρόσωπο με α ρκετές συγγένειες, τηρουμένω ν φυσικά τω ν αναλογιών, με το συγγραφέα του «Ιδανικού συζύγου». Α. Σταμάτης

ΑΚ)00ΖΔ0Κ1ΒΣ3 Έ λ λ η ν ες ποιητές για τη θάλασσα ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΝΙΑΡΧΟΣ Σχέδια: Δημήτρης Μυταράς Αθήνα, Καοτανιώτης, 1997. Ιελ. 97 Η θάλασσα είτε σαν άμε­ ση προσλαμβάνουσα πα­ ράσταση ε ίτε σαν βίωμα είναι ένα θέμα που συγκίνησε τη δημοτική αλλά και τη λόγια ποίησή μας από τα βάθη τη ς αρχαιότητας ώς σήμερα. Το υγρό στοι­ χείο, η διαφανής μάζα, που διαρκώς κινείται παρά­ γοντα ς από ανεπαίσθητους κυματισμούς ώς κατα­ στροφικά κύματα, είναι ένα κατεξοχήν ποιητικό υλι­ κό. Έχει πλαστικότητα, όγκο, βάθος· είναι η επιφά­ νεια που μεσολαβεί μεταξύ γης και ήλιου, το ένδυμα του πλανήτη που, ενώ συνενώνει τα ανθρώπινα το ­ πία, αποτελεί αφεαυτό έναν τόπο, έναν τόπο υγρό που έχει σημαδέψει ανεξίτηλα την ελληνική ιστορία και κατά προέκταση τον ελληνικό λόγο. Πενήντα ποι­ ήματα για τη θάλασσα που συγκεντρώνουν σε μιαν ανθολογία π οιητές διαφ ορετικούς, από το ν Λαπαθιώτη, τη Μελισσάνθη και τον Δροσίνη ώς τον Βρεττάκο, τον Σινόπουλο και τον Ελύτη.

/Δ Υ ^)Ώ [Ι@ ΓΡ Γ^\(π )η^! Ζτην άκρη του αιώνα (Γ αστού νη-Μ πέρκλεϊ) ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΠΕΠΕΛΑΣΗΣ Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 253 Παρά την ίλ λ ο ψ η ημε­ ρολογίου και με τη μέθοδο το υ φλας μπακ, ο Αδαμά­ ντιος Πεπελάσης ξετυλίγει τη ν περιπέτεια τη ς ύπαρ­ ξής του, με λόγια απλά και μετρημένα. Με όμορφα ελ­ ληνικά, μας προσκαλεί ν’ α­ κολουθήσουμε τα μονοπάτια της μνήμης του στα μα­ θητικά του χρόνια στη Γαστούνη και τον Πύργο, στα φοιτητικά του στην Αθήνα, το Λονδίνο, το Μπέρκλεϊ. Τα δημιουργικά του, διδάσκοντας σε πανεπιστήμια και διοικώντας τράπεζες και οργανισμούς, αποκαλύπτουν έναν παραγωγικό και προσγειωμένο άνθρωπο, που στόχευε όχι σε μιαν εύκολη ζωή, αλλά σε ζωή με αξιο­ πρέπεια. Η αναφορά του σε σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής του με διακριτικότητα, ενίοτε με θαυμασμό, αλλά ουδέποτε με υπερβολή. Τα σημεία, όμως, που καθιστούν αυτό το βιβλίο όμορ­ φο ανάγνωσμα, είναι οι «μικρές» και «μεγάλες» λεπτο­ μέρειες τη ς ζωής του, οι αξίες και το κλίμα τη ς επο­ χής, ο σεβασμός και η ευγνωμοσύνη στα πρόσωπα που τον διαμόρφωσαν και τον στήριξαν. Η «αυτοβιο­ γραφία» άλλωστε, όταν τη ς λείπει η έπαρση, κρύβει μυστικά ανεκτίμητα. Χρ. Παπαγεωργίου

Μια ά λ λη ματιά στον Ζτάλιν ΛΟΥΝΤΟ ΜΑΡΤΕΝΣ Αθήνα, Σύγχρονη [ποχή, 1997. Σελ. 430

Α. Σταμάτης Ο τίτλος του βιβλίου είναι παραπειστικός. Σωστός θα ήταν ο εξής τίτλος: «Ο Στάλιν μέσα από τη ματιά του Στάλιν», αν και δύσκολα θα υπέγραφε τέτοιο βιβλίο α­ κόμη και ο ίδιος ο Ιωσήφ

μόλις κυκλι

4Μ

Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (Στάλιν)! Πρόκειται για μια αγιογραφία σαν κι αυτές που εγράφοντο κατά πα­ ραγγελία στην ΕΣΣΔ την περίοδο τη ς παντοκρατορίας του «πατερούλη». Ο συγγραφέας έχει μια βασική σιδε­ ρένια αρχή: ό,τι είναι αντισταλινικό είναι ταυτοχρόνως αντικομμουνιστικό! Αν νο μ ίζετε ότι υπερβάλλουμε προσέξτε το υ ς χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιεί ο Μάρτενς για τους κορυφαίους αντιπάλους του Στάλιν. Ο Τρότσκι ήταν ψεύτης, πλαστογράφος, ραδιούργος, δολοπλόκος, προβοκάτορας, αντικομμουνιστής, αντεπαναστάτης! Ο Μπουχάριν δ εξιός, οπορτουνιστής, φερέφωνο των αστών, πολιτικά ξοφλημένος. Οι Κάμενεφ-Ζηνόβιεφ π ροδότες και συνω μότες και συλλή­ βδην η αντιπολίτευση «συρφετός οπορτουνιστών που δεν ήταν παρά υποπόδια των παλιών εκμεταλλευτριών τάξεων». Παρ’ όλα αυτά ο συγγραφέας προσφέρει μια ανεκτίμητη υπηρεσία στους απανταχτού αριστερούςπαραθέτοντας «τσιτάτα» από κείμενα τω ν Τρότσκι, Μπουχάριν και άλλων «λακέδων του ιμπεριαλισμού» αποδεικνύει, άθελάτου βεβαίως, πόσο δίκιο είχαν αυτοί και πόσο έξω από τη σοσιαλιστική παράδοση βρισκό­ ταν το ίνδαλμά του. Τ. Παππάς

Α ισχύλου: Προμηθέας Δεσμώτης Μια εικαστική πρόταση ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΝΑΣΙΩΤΗΣ Αθήνα, Πυρφάρος, 1997. Σελ. 234 Μια εκπληκτική έκδοση όπου μέσα από 60 φ ω τογραφ ίες α­ ποπειράται η αποτύπωση του πνεύματος, το υ κλίματος, τη ς α τμόσ φ αιρας εν ό ς κλασικού έργου όπως είναι ο Προμηθέας Δεσμώτης. Πιο σωστά, πρόκει­ ται για «φωτογραφικούς πίνακες», αφού ο φακός του Κ. Καρνασιώτη δεν φωτογραφίζει ψυχρά, δεν ακινητοποιεί τοπία και κινήσεις μέσα στο χρόνο, αλλά εισχω­ ρεί στη βαθύτερη ουσία των θεμάτων του, σε μια με­ ταφυσική του τοπίου αλλά και τη ς εικόνας, μέσα από υπέροχους συνδυασμούς με το φως, το σκοτάδι, τη σκιά, τα χρώματα, τις ρευστές μορφές ενός σύννεφου ή ενός βουνού (εικόνες που παραπέμπουν, όπως πολύ εύστοχα γράφει στην εισαγωγή του ο Κ. Πάρλας, σε πίνακες του Άγγλου Τέρνερ). Είναι μια άλλης μορφής

QS·

ερμηνεία του αρχαίου κειμένου, ένα ιδεώδες «πάντρε­ μα» ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα που προκαλεί μια αίσθηση δέους. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει αδημοσίευτη μετά­ φραση του αρχαίου κειμένου στα νέα ελληνικά από τον Π. Μουλλά και αγγλική μετάφραση της Άννα Σουάνικ, καθώς και φωτογραφημένο ολόκληρο το αρχαίο κ είμενο από τη σπουδαία έκδοσ η το υ G uilielm us Dindrorfius, στοιχειοθετημένη στη Λειψία από τον B.G. Teubner, το 1840. Η. Μαγκλίνης

ΑρΒανίτικα παραμύθια και δοξασίες Νεράιδες, δαίμονες, ξόρ κια , ψυχιάοματα ΤΙΤΟΣ Π. ΓΙΟΧΑΛΑΣ Αθήνα, 1997. Ζημαντικό βιβλίο στο ο­ ποίο, εκ τός από το ενδια­ φέρον υλικό που περιέχει, γίνεται (στα επιλεγόμενα) μια επισκόπηση των αλβανολογικών ερευνών με έμ­ φαση στο λαϊκό πολιτισμό και ιδίως στην προφορική λ ο γ ο τεχ ν ικ ή παράδοση των Αλβανών και, στη συνέχεια, αναφορά στα εκδιδόμενα αρβανίτικα παραμύθια και παρεμφερή είδη προ­ φορικής παράδοσης. Αφορμώμενος ο κ. Γ. απ’ τη «σχεδόν απόλυτη ταύτιση τω ν αρβανίτικων παραμυθιών και δοξασιών με αντί­ στοιχα ελληνικά», πιστεύει ότι εδώ υπάρχει το αποτέ­ λεσμα της επίδρασης «της αφομοιωτικής χοάνης του ελληνικού πολιτισμού και του ελληνισμού γενικότερα». Αυτός «έδρασε για αιώνες στον ευρύτερο Βορειοηπειρωτικό χώρο με την παρουσία του εκεί ακμαιότατου γηγενούς ελληνικού πληθυσμού, που επηρέασε το αλβανικό στοιχείο πολύ πριν αρχίσει να κατεβαίνει, με βεβαιότητα κατά το 14ο αιώνα, στην Ελλάδα, όπου πραγματοποιήθηκε και η τελευταία φάση αφομοίωσής του». Ακόμα δίνεται στα επιλεγόμενα το απόσταγμα της βα­ θύτερης φιλοσοφίας των κειμένων, του παιδεμού του ανθρώπου και των προσπαθειών του να ξεπεράσει τη μοίρα του, διαμορφώνοντας γύρω του έναν κόσμο οι-

ιόλις κυκλοφόρησαν

κείο, όπου εγκάρδια συνομιλεί όχι μόνο με το υ ς συ­ νανθρώπους του, αλλά και με τα ζώα, τα δέντρα και τα φυτά, ακόμα και με τα άψυχα πράγματα, που εκείνος ξέρει να τα εμψυχώνει. Έτσι προκύπτει το απαράμιλλο εκείνο πλέξιμο πραγματικού και φανταστικού, τόσο δραστικό και αισθητικά σε όσους από εμάς μένει ακό­ μα κάτι απ’ την ανάμνηση εκείνου του κόσμου. Υπάρχουν και ειδικότερα, επιστημονικά διακριβωμένα σχόλια στα κείμενα και στοιχεία τη ς ταυτότητάς τους (ονόματα χωριών καταγραφής του υλικού, αφηγητών) και βιβλιογρα φ ία. Τα ό μ ο ρφ α σχέδια τη ς κυρία ς Έλλης Σολομωνίδη-Μπαλάνου είναι πλήρως εναρμονι­ σμένα προς το πνεύμα και το ύφος των κειμένων. Μ.Γ. Μερακλής ® [C M A 0 ffO A Η κατάσταση του πλανήτη ΛΕΣΤΕΡ ΜΠΡΑΟΥΝ Επιμ.-Μτψρ.: Μιχάλης Μοδινός Αθήνα, Σαββύλας, 1997. Ι ύ . 280 Για τέταρτη χρονιά κυ­ κλοφορεί στα ελληνικά η ε­ τήσια έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Warldwatch, η εγκυρότητα του οποίου εί­ ναι πέρα από κάθε α μφι­ σβήτηση. Με τη διεύθυνση όπως πάντα του Λέστερ Μπράουν κι ένα επιτελείο ε ­ κλεκτών επιστημόνων φροντίζει να μας παρουσιάσει τα σοβαρά οικολογικά προβλήματα του πλανήτη με τέτοια τεκμηρίωση που είναι δύσκολο να μείνει αδιά­ φορος και ο πλέον κακόπιστος πολίτης. Στη φετινή έκ­ θεση μπορεί κανείς να διαβάσει για τη ν κληρονομιά του Ρίο, την έλλειψη των τροφίμων που βρίσκεται προ των πυλών, προτάσεις για την προστασία των καλλιερ­ γούμενων γαιών σε παγκόσμιο επίπεδο, πώς θα επι­ τευχθεί η πρόληψη των χρόνιων ασθενειών στις ανα­ πτυσσόμενες χώρες, τις κλιματικές αλλαγές, την αξία των υπηρεσιών που παρέχει η φύση, το μετασχηματι­ σμό του περιεχομένου τη ς ασφάλειας, την αναγκαιό­ τητα της μετατροπής των επιδοτήσεων και τη διδακτι­ κή εμπειρία με το όζον. Σε κάθε ε ν ό τη τα υπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία. Οι τίτλοι που παρατίθενται ξεπερνούν τους εξακόσιους! Μια σημαντική έκδοση που μας αφορά όλους.

Η Βόμβα του κλίματος ΗΛΙΑΣ ΕΥΟΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ

■

Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σιλ. 74 Η παγκόσμια διάσκεψη I στο Κυότο τη ς Ιαπωνίας, I το ν Δεκέμβριο, έφ ερ ε ξα - Μ νά στην επ ικα ιρό τητα το I φαινόμενο του θερμοκηπί- I ου. Μια ω ρολογιακή βόμ- I βα που απειλεί τον πλανήτη μας με ανυπολόγιστες καταστροφές. Οι κλιματικές αλλαγές ήδη έχουν κά­ νει την εμφάνισή τους και η άνοδος τη ς θερμοκρα­ σίας τον επόμενο αιώνα θα οξύνει το πρόβλημα. Μέ­ σα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού οι συγγραφείς προσπαθούν να εκλαϊκεύσουν επιστημονικές έννοιες και να κάνουν γνωστό στους πολίτες (υποψιασμέ­ νους και μη) ότι τα περιθώρια για την αντιμετώπιση τη ς ανόδου της θερμοκρασίας, με ό,τι αυτό σημαίνει (πλημμύρες, πυρκαγιές, εξαφάνιση μεγάλου μέρους τη ς χλωρίδας και τη ς πανίδας κ.ά.) έχουν στενέψει. Όπως σωστά επισημαίνεται μόνο η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργεια ς είναι η λύση. Όμως τα συμφέροντα είναι τέτοια που μπλοκάρουν κάθε α­ πόπειρα προς μια «ηλιακή οικονομία», όπως εύστοχα την αποκαλούν οι συγγραφείς. Δεν είναι τυχαίο ότι στα μέσα Νοεμβρίου οι εφ ημερίδες τω ν ΗΠΑ φιλο­ ξένησαν πληρω μένη ανακοίνωση τω ν βιομηχάνων που έλ εγ ε «για να φτάσουμε μέχρι εδώ χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια, να μη βοηθήσ ετε να απειληθούν τα συμφέροντά μας». Απευθυνόταν στον Κλίντον για τις θέσεις που θα έπαιρνε στο Κυότο. Τα α­ π οτελέσματα τη ς διάσκεψης έδειξαν πως η ανακοί­ νωση έπιασετόπο...

Η

Ν. Μολυβιάτης

Ν. Μολυβιάτης μόλις κυκλοφόρησαν

-4 ©

Κ α κοί αναγνώ στες* Γιατί; JACQUES FIJALKOW Μτφρ.: Σπόρος Τάντορος

Ε ίν α ι γ ε γ ο ν ό ς ό τι στη σημερινή σχολική πραγμα­ τικότητα, σε ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών, εμφανί­ ζοντα ι α να γνω σ τικές δ υ ­ σκολίες και, κατ’ επέκταση, α νά λογες, άμεσα διαπλεκόμενες με αυτές, δυσκολίες γραφής. Το εγχειρίδιο του Γάλλου καθηγ. J. Fijalkow, ειδικού στις δυσκολίες ανάγνωσης και γραφής, επιχειρεί να δώσει μια σύγχρονη απάντηση στο φαινόμενο. Ο ανα­ γνώστης π αρακολουθεί, μέσα από π έντε κεφάλαια, τη ν πορεία ισάριθμων διαφορετικώ ν προσεγγίσεων τη ς σχετικής με τη ν αιτία τω ν αναγνωστικών δυσκο­ λιών έρευνας, από τις αρχές του αιώνα μέχρι σήμερα, ενώ στο τέλο ς επιχειρείται από το συγγραφέα μια κρι­ τική σύνθεση τω ν ειδικών θεωριών. Έ τσι ο αναγνώ­ στης μπορεί να συνειδητοποιεί τη ν πολυπλοκότητα τω ν αναγνωστικών δυσκολιών και να συμβάλλει στην καλύτερη αντιμετώπισή το υ ς σε πρακτικό επίπεδο.

Κ.Δ. Μαλαφάντης

iim

r n m

jm

Η ανισότητα στην ελ λ η ν ικ ή εκπαίδευση και η πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο (1955-1985) ΑΡΓΥΡΗΣ Γ. ΚΥΡΙΔΗΣ Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 288 Μ έσα από συ νεχείς εκ­ παιδευτικές αλλαγές, οι ο­ ποίες έγιναν στη μετα π ο­ λεμική Ελλάδα και οι οποί­ ες θεωρήθηκαν ως μεταρ­ ρ υθμίσ εις ή α π ο τέλεσ α ν α ντιμετα ρρυ θ μ ίσ εις, υιο­ θ ετή θ η κ α ν δ ιά φ ο ρ α σ υ­

στήματα εισαγω γής στην τριτοβά θμια εκπαίδευση. Η παρούσα μελέτη, ακολουθώ ντας τη χρονική ακο­ λουθία τω ν εκπαιδευτικώ ν αλλαγών, αναλύει τ α συ­ στήματα αυτά, επιχειρώντας να τα συνδέσει με την υφιστάμενη κατάσταση τω ν ανισοτήτων στην εκπαί­ δευση, όπως α υτές προκύπτουν έντονες γ ι’ αυτή την περίοδο ακόμα και με την πρώτη ανάγνωση τω ν σχε­ τικώ ν στοιχείων τη ς Στατιστικής Υπηρεσίας. Τα στοι­ χεία αυτά συγκρίνονται με στοιχεία που προήλθαν α­ πό έρευνες Ελλήνων και ξένω ν επιστημόνων και διε­ θνών οργανισμώ ν, ενώ σ υ γ κροτούντα ι δ είκ τ ες με βάση το υ ς οπ οίους α π οτιμώ νται οι ευ κ α ιρ ίε ς για πρόσβαση στην τριτοβά θμια εκπαίδευση, με βάση τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τω ν υποψηφίων. Η εργασία α π οτελεί συμβολή στην έρευνα του τ ο ­ μέα τ η ς Κοινωνιολογίας τη ς εκπαίδευσης, γιατί αποδεικνύει το ν επιλεκτικό και κατανεμητικό μηχανισμό τω ν συστημάτω ν εισ αγω γής στα ΑΕΙ, καθώ ς αυτά διατηρούν και αναπαράγουν κοινω νικο-εκπαιδευτικές διακρίσεις. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Η Συ ντα γματικ ή προστασία του Α γιορκίτικου καθεστώ τος ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 312 Ο καθηγητής Νικ. Αντων ό π ο υ λ ο ς μ ε τη μ ε λ έ τη το υ αυτή ερευνά το καθε­ στώς του Αγίου Ό ρους α­ πό τη ν ίδρυσή το υ (963) μέχρι σήμερα. Το νομικό κα θεσ τώ ς το υ Α γ ίο υ Ό ρ ο υ ς α π ο τε λ ε ί π ρ ω τό τυ π η ιδ ιο μ ο ρ φ ία που συνίσταται στην προνομιακή αντιμετώπιση τη ς χερσονήσου του Άθω και τω ν αγιορειτώ ν μοναχών. Το «αρχαίον προνομιακόν καθεστώς» του διαμορφώ­ θηκε κατά τη μακρά διαδρομή τ η ς υπερχιλιετούς ζω­ ής του. Το αγιορείτικο αυτό καθεστώς έτυχε και συ­ ντα γματικής κατοχυρώ σεως (σήμερα άρθρο 105 Σ.

1975). Τι κατοχυρώνει το Ελληνικό Σύνταγμα από το προνομιακό καθεστώς του Αγίου Όρους; Πώς τ ο κα­ θεστώς αυτό εντάσσεται στο σύνολο τη ς ελληνικής έννομης τά ξεω ς; Στο δυσχερές αυτό θέμα προσπα-

μόλις κυκλοφόρηι

θεί να απαντήσει το βιβλίο αυτό που ερμηνεύει, κατά βάση, το άρθρο 103 Σ. 1952, ακριβώς όμοιο προς το άρθρο 105 Σ. 1975. Ο σ υγγρα φέας διατυπώ νει τη θεω ρία «ότι το Σ ύ ­ νταγμα ενσωμάτωσε στο συνταγματικό κείμενο in globo το προνομιακό καθεστώς του Αγίου Όρους με γενική παραπομπή σ’ αυτό, εφόσον οι διατάξεις του αναφέρονται στην αυτοδιοίκηση. Έτσι προσδιορίζο­ νται και τα ακριβέστερα όρια τη ς αυτοδιοίκησης του Αγίου Όρους που τόσα προβλήματα έχουν δημιουρ­ γήσει». Σ. Ντάλης

Δρ ώ μενα: Ζ ύγ χρ ο να Μ έσα και Τ εχ ν ικ έ ς Κα ταγραφ ής τους ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΩΝ ΔΡΩΜΕΝΩΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Α' Διεθνές Συνέδριο, 4-6 Οκτωβρίου 1996 Κομοτηνή, Κέντρο Λαϊκών Δρώμε­ νων, 1997. Ιε \. 257 Μ ια ιδιαίτερα σημαντι­ κή και καλαίσθητη έκδοση που αποτυπώνει ανάγλυ­ φα, μέσα από κείμενα και ε ικ ό ν ε ς , φ ω το γ ρ α φ ίες κ,λπ. το κλίμα του Α’ Διεθνούς Συνεδρίου για τα λαϊ­ κά δρώμενα, τα μέσα και τις τεχ νικές καταγραφής το υ ς που π ρα γματοπ οιήθηκε στην Κ ομοτηνή το ν Οκτώβριο του περασμένου χρόνου. Πρόκειται, λοι­ πόν, για τα πρακτικά εκείνου του συνεδρίου, σε μια δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-γαλλικά) με πλούσιο εικονογραφικό υλικό και κείμενα-εισηγήσεις από πα­ νεπιστημιακούς καθηγητές, μ ελετη τές, ερευνητές, καλλιτέχνες κ,λπ. Κεντρικό θέμα τω ν μελετώ ν αυτών είναι τα λαϊκά δρώμενα, η σημασία τους στο χρόνο, οι εθνογραφι­ κές, λαογραφικές προεκτάσεις του ζητήματος και η σχέση το υ ς με την τεχνολογία, τα σύγχρονα μέσα. Οι τρόποι καταγραφ ής το υ ς αποτελούν ένα πολύ­ πλευρο ζήτημα σήμερα και αυτός ακριβώς ο προ­ βληματισμός, η αναζήτηση και διερεύνηση βρίσκο­ νται στο επίκεντρο τω ν κειμένων του παρόντος τό ­ μου.

Η. Μαγκλίνης μόλις κυκλοφόρηι

Χ α μ η λή γη ΧΑΡΗΣ ΒΡΟΝΤΟΙ Κείμενη για τη μουσική Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 200

Χαμηλή γή

Ένας συνθέτης γράφει για

την όπερα στον 20ό αιώνα, τον «Βώτσεκ», την «Λούλου», το ν Νίκο Καρούζο και τον Ιάνι Ξενάκι. Γράφει για πό­ λεις όπως το Βερολίνο, τη Λειψία, τη Λιουμπλιάνα, τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι. Γ ράφει για τις πολυετείς περιπέτειές ώς το ανέβασμα της όπεράς του «Οι Δαιμονισμένοι», αλλά και για τη με­ ταπολίτευση, τον έρωτα και την ποίηση. Γ ράφει, πάνω απ’ όλα για τη μουσική και για τον άνθρωπο. Ο συνθέ­ της αυτός, ο Χάρης Βρόντος, είναι ένας άνθρωπος που εκτός από το πεντάγραμμο αγαπά και τη λογοτεχνία, πράγμα εμφανές στον τρόπο γραφής του αλλά και στις στοιχειοθετημένες αναφορές του σε γνωστούς συγγρα­ φείς και έργα που αποκαλύπτουν ένα πνεύμα ανήσυχο, το οποίο, με κυρίαρχο άξονα τη μουσική, περιδιαβαίνει τη συλλογιστική του σε πολλές μορφές της τέχνης. Α. Σταμάτης

Ιυ ζ η τ ή ο ίΐς μ ι τον Φ νντερίκο Φ ελίν ι ΚΟΙΤΑΝΤΣΟ ΚΟΣΤΑΝΤΙΝΙ Μτφρ.: Τούλυ Τύλια Αθηνυ, Εξάντας, 1997. Σελ. 274 «Για μένα καλλιτέχνης εί­ ναι α υτός που ο δαίμονάς του τον καλεί κι εκείνος α­ παντάει στο κάλεσμα αυτό», λέει κάπου στο βιβλίο «Συ­ ζητήσεις με τον Φεντερίκο Φελίνι» ο μεγά λος Ιταλός σκηνοθέτης. Όντας ο ίδιος «δαιμονισμένος», πέρα από τις πληθωρικές ταινίες που δημιούργησε και που σημάδεψαν τον παγκόσμιο κινημα­ τογράφο, υπήρξε και ο ίδιος πληθωρική προσωπικότη­ τα, μια μεγαλοφυΐα που είχε πάντα κάτι πρωτότυπο ή και βαθυστόχαστο να πει.

410

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μια συλλογή από βιογραφικά κείμενα, αλλά κυρίως συζητήσεις που είχε ο δημιουρ­ γός του «8 1/2» με τον δημοσιογράφο Κ. Κοσταντίνι. Οι συνεντεύξεις αυτές καλύπτουν μια περίοδο σαράντα πε­ ρίπου χρόνων, αφού ο εν λόγω δημοσιογράφος είχε προσωπική σχέση με τον Φ. Φελίνι και είχε την ευχέρεια να τον ακολουθεί σχεδόν παντού. Μια συναρπαστική συλλογή από κείμενα στα οποία ο Φ. Φελίνι ασκεί κριτική στους πάντες και τα πάντα, αυτοσαρκάζεται, κάνει φιλοσοφία, εξομολογείται. Απαραίτη­ το ανάγνωσμα όχι μόνον για το υ ς κινηματογραφόφι­ λους. Η. Μαγκλίνης

Κ ολημέρα θάλασσα!... ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΥΛΩΝΑ Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 160 Ο Αργυρής με τον αδερ­ φ ό το υ το ν Λ ευ τέ ρ η και τον πατέρα το υ ς απολαμ­ βάνουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές, σ’ ένα σπι­ τάκι που έφτιαξαν πρόχει­ ρα, κο ντά στη θάλασσα, στις εκβολές του ποταμού Λούρου, στο νοτιοδυτικό άκρο τη ς Ρούμελης, απέναντι στο Ιόνιο πέλαγος. Οικειοποιήθηκαν, με το έτσι θέλω, ένα κομμάτι γης, ό­ πως είχαν κάνει νωρίτερα κι άλλοι... Γνώριζαν ότι έ­ παιρναν κάτι που δεν τους ανήκε1 μόνο αυτό, τίποτε άλλο. Ύστερα, στο σχολείο ένας νέος καθηγητής που θα δι­ δάξει το μάθημα τη ς περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, θα συντελέσει στο να έρθει η γνώση, ορμητική σαν χείμαρρος, παρασύροντας στο διάβα τη ς την ξενοια­ σιά και την αδιαφορία τους. Δεν μπορούσαν πια να καμώνονται τους ανήξερους. Η Φ. Μυλωνά έγραψε ένα θαυμάσιο εφηβικό μυθιστό­ ρημα που διαθέτει οικολογική συνείδηση και αληθινή υπόθεση. Έτσι με το βιβλίο τη ς καταφέρνει να «διδά­ ξει» βασικές οικολογικές αρχές, ενώ παράλληλα κα­ τορθώνει να μη χάσει τίποτα από το λογοτεχνικό του ύφος, που κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. (Από 12 ετών)

Κ.Δ. Μαλαφάντης

Μια σοφή μαϊμού και ένας τρελός χρυοοθήρας ΜΗΤΣΟΣ ΚΑΣΟΛΑΣ 104 Το Βιβλίο αυτό είναι μια α­

συνήθιστη αλληγορική ιστο­ ρία, είναι η τρελή περιπέτεια μιας μαϊμούς που ταξιδεύει απ’ τη ζούγκλα στην πόλη με τον καπετάνιο ενός βα­ ποριού και η επιστροφή της ξανά στην αγαπημένη τη ς ζούγκλα. Και, κυρίως, η συνάντησή της μ’ ένα χοντρό χρυσοθήρα, είναι η υπόθεση του έργου, που θ’ αρέσει και θα διασκεδάσει τα παιδιά, αλλά και όσους από τους μεγάλους δεν έστειλαν εξορία την παιδική τους ηλικία, το παιχνίδι και τη φαντασία... Τώρα, για ποιους λόγους αυτή η μαϊμού είναι σοφή και ο χρυσοθήρας είναι τρελός, οι αναγνώστες θα το αντιληφθούν σιγά-σιγά μόνοι τους και θα έχουν πάρει από τα ζώα και τα θηρία της ζούγκλας, τους συνεργάτες της σοφής μαϊμούς, ένα πολύτιμο «μάθημα» οικολογικό, φυσιογνωστικό, μάθημα ανθρωπισμού, ουσιαστικού σεβα­ σμού προς τη φύση και τα πλάσματά της, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο. (Από 10 ετών) Κ.Δ. Μαλαφάντης Πλατς! ΦΙΛΙΠ ΚΟΡΕΝΤΕΝ Μτφρ.: Κ. Τοιτοίνια Αθήνα, Άμμος, 1997. Σελ. 32 Έ ν α ς λ ύ κ ο ς π έφ τοντα ς

στο πηγάδι σκαρφ ίστηκε τρόπους για να βγει κοροϊ­ δ εύ ο ν τα ς ένα γουρούνι, που με τη σειρά του κοροΐ­ δ εψ ε με το ν ίδιο τρόπο τρεις λαγούς, που με τη σει­ ρά τους ανάγκασαν το λαίμαργο λύκο να ξαναπέσει στο πηγάδι... Είναι αλήθεια ότι ο... κακόμοιρος ο λύκος έχει δεινοπαθήσει στις σύγχρονες ιστορίες για παιδιά. Και δεν είναι τόσο το θέμα αν παρουσιάζεται στερεότυπα, σύμφωνα με τα παραδοσιακά παραμύθια «κακός» (εκεί η ιδιότητά του αυτή επιτελούσε άλλους σκοπούς, συμβολικούς και μόλις κυκλοφόρηι

συνδεδεμένους με τη βιωμένη κοινωνική πραγματικότη­ τα) ή «καλός» (από μια άκριτη οπτική - λίγο πολύ της μόδας - των περισσότερων σύγχρονων παραμυθιών), αλλά ποιο είναι το περιεχόμενο αυτών των δύο αντιθετι­ κών εννοιών σε σχέση και με τις περικειμενικές καταστά­ σεις συμπεριλαμβανομένων και των χαρακτηρισμών που δίνονται και στα άλλα ζώα. Σε αυτό το βιβλίο πάλι του επιφυλάσσεται ο ρόλος του «κακού» (λαίμαργου και κουτού ή και έξυπνου, όπως το πάρει ο αναγνώστης) ως αποτέλεσμα των φυσικών νό­ μων. «Ευτυχώς» όμως η αντιμετώπισή του από το συγ­ γραφέα και συνακόλουθα η κουτοπόνηρη «συμπεριφο­ ρά» αλλά και η τελική τιμωρία του (;) είναι πράξεις μάλ­ λον ανάλογες με των άλλων ζώων που πρωταγωνιστούν σε αυτή τη γεμάτη χιούμορ ιστορία, η οποία έχει διακείμενα στοιχεία από τη λαϊκή παράδοση (κοινά στοιχείαμοτίβα σε πολλούς λαούς) και από σχετικούς μύθους του Αισώπου. Η εικονογράφηση είναι πολύ καλή και κά­ νει το κείμενο περισσότερο απολαυστικό και βέβαια ό­ πως αναφέραμε πολυσημικό. (Για παιδιά από 4-7 ετών) Γ. Παπαδάτος • Ο μικρός Λεφτούλης, ο Εκατομμυριούχος • Ο κύριος Απάτης • Ο κύριος Μπουνιάς ο Μπόξερ • Ο μικρός Φρατξόλας ο γιος του ΑΛΑΝ ΑΛΜΠΕΡΓΚ Εικον.: Α. Αμστάζ-Τζ. ΆλμπεργκΦ. Βάγκνερ Μτφρ.: Κ. Σχινά, X. Βλαβιανός Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Ιελ.24,24,24,24__________ Ά λλα τέσσερα διασκεδα-

στικά βιβλία της σειράς «Χα­ ρούμενες οικογένειες» (τα άλλα τέσσερα έχουν παρου­ σιαστεί στο διαβάζω, αρ. τ.

373/1997, σελ. 128). Ό λες οι ιστορίες του Ά. Άλμπεργκ αν και απλές δεν είναι συ­ νηθισμένες. Πίσω από ένα φαινομενικό διδακτισμό, κρύ­ βεται μια βαθιά ανθρωπιά και μια παιδικότητα που υπο­ νομεύει τα ίχνη του. Το εφευρετικό δε και συνάμα άδο­ λο χιούμορ δείχνει μια εφικτή ευτυχία, η οποία σηματοδοτείται από την ισότητα των δύο φύλων, και τη δίχως στερεοτυπίες διανομή των ρόλων τους, που αναφέρονται είτε σε επαγγέλματα είτε στη θέση τους τπην οικο­ μόλις κύκλοι

γένεια. Κι η εικονογράφηση είναι ανάλογη των θεμάτων. Κάποιες φορές μάλιστα ο ρόλος της είναι ευχάριστα συ­ μπληρωματικός (π.χ. στο 3ο βιβλίο, όπως τα αναγρά­ φουμε - που νομίζουμε ότι μαζί με το 1ο είναι τα καλύτε­ ρα -, η διαφορά της φυλής των δύο πυγμάχων δεν αναφέρεται στο κείμενο). Αυτό το στοιχείο μαζί με τη συμφι­ λίωσή τους ύστερα από τη διαπίστωση ότι μάλλον είναι ανοησία να γρονθοκοπούνται, αποτελούν συνάμα και στοιχείο διαπολιτισμικότητας. Πέρα βέβαια από το γεγο­ νός ότι διακωμωδείται αυτό το πράγματι βάρβαρο «ά­ θλημα». Σημαίνον στοιχείο αποτελεί κι η διακειμενικότητα που συνηθίζεται σε όλα σχεδόν τα βιβλία της σειράς. Ήρωες του ενός «εισβάλλουν» αίφνης στο άλλο και μά­ λιστα μπορεί να δώσουν και τη λύση σε προβληματικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών. Μακάρι να βλέπουμε τέτοια βιβλία, για μικρά παιδιά, συ­ χνότερα... (Για παιδιά από 5-8 ετών) Γ. Παπαδάτος • Ο Εικονογραφημένος Άτλας του κόσμου • Εν Αρχή... Μια συνοπτική ιστορία του κόσμου και της ανθρωπότητας ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΚΕΜΠ Εικον.: ΜρόιανΝτελφ Μτφρ.: Δ. Αυγερινός Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 80

ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΠΛΑΤ Εικον.: Μράιαν Ντελφ Μτφρ.: Μ. Βενετοάνος Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 78 Πρόκειται για δυο σημανπ-

κά βιβλία γνώσεων μεγάλου σχήματος, χάρματα αισθητι­ κής. Με τις έγχρωμες εικό­ νες, τις σημαντικότερες, εντελώς σύγχρονες πληροφο­ ρίες για τα διάφορα κράτη, τους παραστατικούς χάρ­ τες, τα σχεδιαγράμματα, το πρώτο, επίσης τις εικόνες που αφορούν την ιστορία της γης, τις σημαντικότερες χρονολογίες, τις μεγάλες ανακαλύψεις, τις εξέχουσες προσωπικότητες, την εξέλιξη της ζωής και της επιστή­ μης, το δεύτερο, αποτελούν χρηστικά βοηθήματα για το σχολείο, αλλά και για την εγκυκλοπαιδική μόρφωση, μέ­ σω της ανακάλυψης και της αισθητικής απόλαυσης των αναγνωστών. (Για παιδιά από 10-15 ετών) Γ. Παπαδάτος

----------------------

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΓΑΤΟΥ ΜΟΥΡ

Ε »η

Βιβλίο και Θέατρο

αιιμέλ«α: ΜΥΡΤΩ ΡΑΤΧ

Καρλ Στέρνχαϊμ: «Βρακί» φώνει ένα καινούριο ύφος, γράφοντας μια σειρά έρ­ γων με πρώτο το «Βρακί» («Die Hose»-1910), τα οποία αργότερα θα αποτελέσουν μια ενότητα με τον γενικό τίτλο «Από τον ηρωικό βίο των μικροαστών».

0 Στέρνχαϊμ, συγγραφέας ανήσυχος, οξυδερκής, αιρε­ τικός για την εποχή του, πειραματίστηκε αρχικά με ό ­ λα τα είδη του σύγχρονου θεάτρου. Διαπίστωσε ότι τόσο το νατουραλιστικό θέατρο τύπου Χάουμπτμαν ό­ σο και το νεορομαντικό του Χόφμανσταλ ήταν πια νε­ κροί. Γράφει, λοιπόν, οκτώ θεατρικά έργα πριν το «Βρακί», στα οποία δοκιμάζει και εξερευνά τα όρια του ρεαλι­ σμού, του νεορομαντισμού και του συμβολισμού.

ρισκόμαστε στα τέλ η του περασμένου με αρχές του 20ού αιώνα, μια εποχή μεγάλων διεθνών ανα­ κατατάξεων (εναλλαγές στους βασιλικούς θρόνους, Βαλκανικοί πόλεμοι, προσαρτήσεις, Α' παγκόσμιος πό­ λεμος, Ρωσική επανάσταση κ.λπ.), καθώς επίσης και σημαντικών γεγονότων στην επιστημονική και πνευ­ ματική ζωή: Αϊνστάιν, Φρόυντ, Ίψεν και Τσέχοφ με τα σημαντικότερα έργα τους, Τσαϊκόφσκι, Στραβίνσκι, Πικάσο, Προυστ...

Β

Στη Γερμανία, ο συγγραφέας Καρλ Στέρνχαϊμ διαμορ­

Όταν οι αναζητήσεις του Στέρνχαϊμ καταλήγουν, αυτό που προκύπτει τελικά στο «Βρακί» είναι ένας καινού­ ριος προσωπικός κώδικας, μια ιδιόμορφη γραφή κω­ μωδίας, την οποία και υιοθετεί σε όλα σχεδόν τα επό­ μενα έργα του. Πρόκειται για εξαιρετικά πνευματώδεις και άκρως φορμαλιστικές κωμωδίες, με ιδιαίτερη χρή­ ση των λογοπαιγνίων (λογοπαίγνια που συχνά αγγί­ ζουν τον παραλογισμό με χαρακτηριστικούς τύπους της μικροαστικής ζωής), μια σειρά από εξωφρενικές φάρσες, που δεν ξεπέφτουν ποτέ στην απλή ρεαλι­ στική απεικόνιση. Ακροβατούν συνεχώς ανάμεσα στα όρια του ρεαλισμού και του εξπρεσιονιστικού γκροτέσκ. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο από τη χρήση της γλώσσας, η οποία είναι κατασκευασμένη, συνειδητά

στερημένη από οποιαδήποτε ποίηση, υπερβολική και οξεία χωρίς συναισθηματικές και ψυχολογικές απο­ χρώσεις, όσο και από τη ν πλοκή, που ουνήθως δια­ δραματίζεται σ' έναν και μόνο χώρο, και την οποία ο Στέρνχαϊμ χειρίζεται με μεγάλη ακρίβεια και λειτουργι­ κότητα. Πρόδρομος του Μπρεχτ, ο Στέρνχαϊμ πρεσβεύει πως «ο ρομαντισμός ήταν ένα μεγάλο λάθος που έπρεπε να καταπολεμήσει ο σύγχρονος άνθρωπος με κάθε τί­ μημα». Απαρνείται και αυτός πλήρως τη μικροαστική αισθητική, η οποία προβάλλει την ομορφιά ως πηγή της τέχνης και προτείνει κάτι εντελώ ς διαφορετικό: την ομορφιά ως σκοπό της τέχνης και την ευχαρίστη­ ση που αυτή προκαλεί. Αυτές οι απόψεις και αυτό το ύφος ήταν φυσικό να ε ­ νοχλήσουν το κατεστημένο της εποχής και να δημι­ ουργήσουν αμηχανία στους κριτικούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν εύκολα να τον κατατάξουν σε κανένα από τα γνωστά είδη θεάτρου. Το «Βρακί» είναι η πρώτη και από τις πιο χαρακτηριστι­ κές κωμωδίες που έγραψε ο Στέρνχαϊμ. Πρόκειται για μια φάρσα ηθών όπου, κατά τη διάρκεια μιας επίσημης παρέλασης στο Βερολίνο του 1900, η σύζυγος ενός καθωσπρέπει δημοσίου υπαλλήλου, εν μέσω πλή­ θους, καθώς τεντώνεται για να θαυμάσει τον αμαξά (!) του Αυτοκράτορα, παθαίνει το φρικτότερο ατύχημα: λύνεται το εσώρουχό της και πέφτει στα πόδια της. Οι συνέπειες είναι εντελώς απρόβλεπτες και ευτράπε­ λες. Η αίσθηση που δημιουργεί το συμβάν σε δύο πα­ ρακείμενους λάγνους κυρίους, το όφελος που αποκο­

μίζει ο καθ' όλα σεμνότυφος σύζυγος απ' αυτό, η σε­ ξουαλικά πεινασμένη γειτόνισσα, η «αθώα» σύζυγος πέτρα του σκανδάλου, όλοι ρίχνονται με τα μούτρα σε πραγματικά σπαρταριστές καταστάσεις διαπλεκομένων συμφερόντων. Η α νελέητη σάτιρα των μικροαστικών ηθών με τον ψεύτικο καθωσπρεπισμό και την υποκριτική σεμνοτυ­ φία της καθώς και η φόρμα της παράστασης, πρωτο­ ποριακή για την εποχή της και ασυνήθιστη για τα μάτια των θεατών, που καταφέρνει να ξεσκεπάσει το προ­ σωπείο της αστικής τά ξης με αριστοτεχνικά κομψό τρόπο, οδήγησαν τη λογοκρισία της εποχής να απαγο­ ρεύσει το έργο. Μετά από αλλεπάλληλες διαμαρτυ­ ρίες, αλλά και περικοπές, το έργο συνέχισε να παίζε­ ται ανά περιόδους αλλά πολύ δύσκολα μπορούσε να γίνει αποδεκτό. Μόνο μετά το τέλος του Β' παγκοσμί­ ου πολέμου που οι κοινωνικές συνθήκες και τα ήθη εί­ χαν πια αλλάξει τελικά, το «Βρακί» βρήκε τη θέση που του άξιζε στο γερμανόφωνο θέατρο. Έκτοτε ανήκει σταθερά στο κλασικό ρεπερτόριο του ευρωπαϊκού θεάτρου, ειδικά δε τις τελευταίες δεκαε­ τίες παρατηρείται μια πολύ μεγάλη άνθηση σε παρα­ γωγές έργων του Στέρνχαϊμ ανά την Ευρώπη, ο οποίος αναδεικνύεται σε έναν ιδιαίτερα σύγχρονο συγγραφέα. Στην Ελλάδα είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει έργο του και το θέατρο του Νότου έχει την ευτυχία να έχει αυτή την πρωτιά με το «Βρακί» - μια από τις πιο ενδια­ φέρουσες, γαργαλιστικές και μοντέρνες σάτιρες του αιώνα μας. ΓΙΑΝΝΗ! ΧΟΥΒΑΡΔΑ2

- Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ θ έ α τρ ο του Νόιου (Πριγκιηοννήσων 10) Συγγραφέας: Καρλ Στέρνχαϊμ Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς Μετάφραση: Γιώργος Δβπάστας Σκηνικά-Κοστούμια: Valentino M orengo Φωτισμοί: Φίλιππος Κουτσαφτής Σύνθεση ήχων: Δημήτρης Ιατρόηουλος Β οηθός σ κηνοθέτη: Γιά\ Παίζουν οι ηθοποιοί: Α κης Σακβλλαρίου ΝαταλΙα Δραγούμη Σμαράγδα Σμυρναίου Μ όνος Βακούσης ΓΘράσιμος Σκιαδαρέσης Κώστας Ζαχαράκης

πρεμιέρα

-©Ή

Έ να βήμα μπροστά Η κατάσταση των πραγμάτων Το ελληνικό σινεμά, έτσι όπως διαμορφώθηκε από τους δημιουργικούς ναρκισσισμούς και το «διαζύγιο» μ ε το κοινό, κυρίως, στα χρόνια του ‘80, δεν έχει ανάγκη από εποποιίες για να κάνει τώρα ένα βήμα μπροστά. Οι άνεμοι της αλλαγής άρχισαν να γίνονται αισθητοί από τα πρώτα χρόνια του ‘90, όταν αρκετοί νέοι σκηνοθέτες χρησιμοποίησαν ξανά τη μυθοπλασία σε μια προσπάθεια «ανακάλυψης» ενός σύγχρονου κοινού. Η φετινή σεζόν υπογράμμισε γ ι’άλλη μια φορά την «επιστροφή» του ελληνικού σινεμά στις ιστορίες και οι πιο αντιπροσωπευτικές ταινίες, που έφτασαν σας αίθουσες, το επιβεβαιώνουν.

Σημειώ σεις ενός θεατή Βαλκανιζατέρ. Η σεζόν αρχίζει ιδανικά με τη δεύτερη ταινία (μετά το σκληρό Απ' το Χιόνι) του Σωτήρη Γκορίτσα, μια «γειωμένη» κομεντί με ανοιχτά μάτια στην κοινωνική πραγματικότητα: δυο φίλοι (ε­ ξαιρετικοί ο Γεράσιμος Σκιαδαρέσης, μορφή-έμβλημα, κι ο Στέλιος Μάινας) ταξιδεύουν στα Βαλκάνια για να «πιάσουν την καλή», μα ουδείς μπορούσε να φανταστεί εκ των προτέρων ότι το Βαήκανιζατέρ θα έπιανε τελικά.., την καλύτερη, παρασύροντας στο η λ ιο φ ώ τισ το τα ξίδ ι το υ ς π ερισ σ ότερους από 200.000 θεα τές. Το ντόπιο σινεμά είχε χρόνια να γνωρίσει τέτοια νούμερα, και - ευτυχώς ή δυστυ­ χώς - δύσκολα θα συντηρούσε η υπόλοιπη σεζόν αναλόγως υψηλά στάνταρ... Προστάτης Ο ικογένειας. Η πιο πρόσφατη ταινία του εμπορικά επιτυχημένου ΙΑρπαΚόλα, Βίος και Πο­ λιτεία. Λούφα και Παραλλαγή) Νίκου Περάκη ευχα­ ρίστησε τους φίλους του έργου του, αλλά και το ευρύτατο κοινό που είχε αγγίξει - για παράδειγμα η Λούφα... Άλλη μια ευφ υής και καλοδουλεμένη σάτιρα του ελληνικού εδώ - και - τώρα, ο Προστά­ της κερδίζει πόντους (.., και χάνει θεα τές) με τη φρενιτιώδη και πολυσχιδή μορφή του - ένα φορμά

εξώστης

που στην πραγ­ ματικότητα αντα­ νακλά τον «τηλε­ οπτικό ίλιγγο», το παιχνίδι τω ν m edia και το υ φ αίνεσ θα ι, ό ,τι δηλα δή η ταινία πάνω απ' όλα ει­ ρωνεύεται... Ο Α δ ώ φ ό ς μου κ ι Εγώ . 0 Αντώνης Κόκκινος έχει αφήσει τη ν καρ­ διά του στα τέλ η του '60. Άλλη μια τα ινία ν ο σ τα λ ­ γίας (μετά το επι­ τυ χ η μ έν ο ε ι­ σπρακτικά Τέλος Εποχής), δ ο υ λ ε­ μένη με φ ρο ντί­ δα κι αγάπη, φτιαγμένη για να λειτουργήσει σαν μια ιδιόρρυθμη γέφυρα βατή χάρη στην απλότητά της ανάμεσα σε δυο γενιές. Τα καταφ έρνει; Ίσως όχι στο βαθμό που θα δικαιολογούσαν οι προσδοκίες μετά την εμπορική πορεία του Τέλους - αλλά πάλι, η ροκ κουλτούρα ποτέ δεν ήταν υπόθεση τόσο κοι­ νή όσο η αναπόληση των γυμνασιακών χρόνων...

εμφυλίου και της επ οχ ής το υ ). Χρήσιμη έω ς πο­ λ ύτιμη πρόθεση (για κάποιους, αν μη τι άλλο), που ό μω ς φ ρ ά ζετα ι από τη ν τ η λ ε ο ­ πτικού τύπου αι­ σ θητική το υ (μάλλον σχηματι­ κού) σ ενα ρίου και τη ς (μάλλον συμβατικής) σκη­ νοθεσίας...

M ir u p a fs im . Ά λ λ ο ένα φ ιλμ που ωφελείται α­ πό τη ν ειδική, προσωπική το υ α π λό τη τα , το M iru p a fs im το υ Γιώργου Κόρρα και του Χρήστου Βούπουρα απλώνει τη ματιά του σε ένα κόομο που ζει κι αναπνέει γύρω μας - αυτόν των Αλβανών μεταναστών. Γνησιότητα, λιτότητα, ρεαλισμός, μια και το φιλμ είναι βγαλμένο από την πραγματικότητα και τη δική της αυθεντικό­ τητα ζητά να αναπαράγει. Φωτεινά πρόσωπα αλλά και ζωές... χωρίς μοίρα στον ήλιο, δύο βήματα πιο μακριά από το ντοκιμαντέρ...

Ο Κ ύ ρ ιο ς p c t o Γ κ ρ ι. Όπως και στο επιτυχημένο ντεμπούτο του, τον Λευτέρη Δημακόπουλο, ο Περι­ κλής Χούρσογλου χρησιμοποιεί το ρεαλισμό, τις γήι­ νες αποχρώσεις (και ψυχολογικές, όπως τα Γκρι του Κυρίου), την εκφραστικότητα τω ν προσώπων, για να μιλήσει, χωρίς μελοδραματικές κραυγές, για τη ζωή των συναισθημάτων. Η συγκράτηση φτιάχνει το χα­ ρακτήρα του φιλμ, αλλά και σχεδόν... το υπνωτίζει, ισορροπία που περιόρισε κάπως (σε σύγκριση με τον Λ ευτέρη Δημακόπουλο) τη ν απήχησή του στο πλατύ κοινό...

Ό λ α Ε ίνα ι Δ ρ ό μ ο ς . Τρεις ιστορίες, μια Ελλάδα: ο Παντελής Βούλγαρης ψ ηλαφεί χαρές κι απελπι­ σίες, τις ηδονές τη ς φυσικής χώρας αλλά και τις π ληγές τη ς ψυχής της. Κυρίαρχη μορφή ανάμεσα στα πρόσωπα (-σύμβολα, θαρρείς) τω ν πρωταγωνι­ στών αυτού του β ο ρ ειο ελ λ α δ ικ ο ύ Δρόμου, ο Θα­ νάσης Βέγγος, μια μορφή αγαπημένη αλλά και στοιχειωμένη από μια ανείπωτη θλίψη... Κρίμα για τον πόνο του ανθρώπου, χάρισμα για το μόχθο του έρ ­ γου...

• Β α σ ιλ ικ ή . Ια μικρή αλληγορία, η Βασιλική του Βαγγέλη Σερντάρη χρησιμοποιεί τα γόνιμα πρόσωπα τω ν πρωταγωνιστών της (η υδραργυρικά εκφραστι­ κή αν και γήινη ομορφιά τη ς Ταμίλα Κουλιέβα, η σταθερότητα και το ναϊφ πάθος του Πασχάλη Τσα­ ρουχά) για να μιλήσει για τη συμφιλίωση τω ν δυο «πλευρών» ενός παλιού ελληνικού τραύματος (του

Πέρα όμως από τις παραπάνω, ας πούμε πιο «φανε­ ρές» ή «επώνυμες» ταινίες, σινεφίλ ρεύματα διατρέ­ χουν τα μήκη και τα πλάτη του ελληνικού σινεμά; φ ιλμάκια-εκπλήξεις, σαν το ξένοιαστο No Budget Story του Ρένου Χαραλαμπίδη, το συνεφιλικά αύθαδες Καμιά Συμπάθεια για τον Διάβολο του Δημήτρη Αθανίτη ή τον αισθητικά μαγικό Άνεμο σ την Πόλη

«ξώστης

m

.,ν

η ς

ΓΑβ Σ - '

■Τα βιβλία του Κόστα Τομανά για την Θεσσαλονίκη

ίο υ Πέτρου Σεβαστίκογλου, μιλούν για τις πολυποί­ κιλες και δημιουργικά πληθωρικές δυνατότητες του ντόπιου κινηματογράφου. Μια κινητικότητα που σί­ γουρα φέρνει αισιοδοξία, αν όχι πάντα ιδανικά απο­ τελέσματα...

•Π. Ριζάλ (Ιωσήφ Νεχαμά) Θεσσαλονίκη η περιπόθητη πόλη

Εντυπώσεις

•Οι ζωγράφοι, Γκόγια, Γκρός, Μ ά λ εΒ ιτς

Τι είναι αυτό που το λέν ε σενάριο: Αργά αλλά συ­ στηματικά, όλο και περισσότεροι Έλληνες σκηνοθέ­ τες δίνουν όλο και περισσότερη σημασία στο σενά­ ριο - λιγότερες τρύπες, ομ αλότερες (και ρεαλιστι­ κότερες) εξελίξεις, πιο ανθρώπινοι διάλογοι γίνονται οι επιδιώξεις της εποχής, καθώς το... νεότερο ε λ λη ­ νικό σινεμά προσπαθεί να επανεφεύρει την απλή μα τόσο θεμελιώδη τέχνη της αφήγησης, η οποία έμοι­ αζε να 'χει χαθεί ή εκλείφει από μια πληθώρα παρα­ γωγών τ ο υ «νέου ελληνικού οινεμά». Αν ένα φιλμ βασίζεται στην ιστορία του via να μεταδώσει ο,τιδήπ οτε σ το ν θεα τή, ας μην ξεχνά, όπως συνήθω ς συμβαίνει στην Ελλάδα, απαιτεί τη διπλή κι όχι τη μισή προσοχή για τον κάθε ρόλο...

•Η Σκόπελος και οι λογοτέχνες της: Κ. Δ απ όντες, I. Δ ρα κιώ της, Π. Ν ιρ β ά ν α ς •Δοκίμια τον Ε. Π. Τόμσον,Γκύ Ντεμπόρ, Λ. Μάμφορντ, X. Σεμπρούν •Λιούις Μάμφορντ, Η ιστορία των ουτοπιών •Η φωτιά του Προμηθέα: Κριτικά δοκίμια για τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμέ (κείμενα των L. Mumford, ΙΙυΙ,Ι. White Jr., Ε. S Schwartz).

•Τόμας Μπέρνχαρντ, Οι φ τηνοφαγάδες

Η υέθοδος της απλότητας. Η τελευτα ία είναι μια... υποτιμημένη, από τους Έ λληνες κινηματογραφι­ στές, λέξη: αυτό όμως αλλάζει, γιατί η σωστή α­ πλότητα «δουλεύει» σσν το νηπιαγωγείο ή την πρώ­ τη βάση για την ανάπτυξη μιας καλής (: πειστικής, με άλλα λόγια) ιστορίας. Είναι, επιπλέον, μια έννοια που ηοικιλοτρόπως προσεγγίσαμε υιλω ντας για τα παραπάνω φιλμ· ακόμα, μια πρακτική και μάλιστα συγκριτικά επιτυχημένη, ικανή να ανοίγει τους δι­ κούς της ορίζοντες σε μια πιθανή και αυξανόμενη ε ­ πιστροφή του Έλληνα θεατή σε ταινίες που μιλούν τη γλώσσα του. Κι όλες α υτές οι επισημάνσεις δεν έχουν σκοπό να προκρίνουν μια... φόρεστ γκαμπ α ­ ντιμετώπιση του σινεμά από τις όποιες ντόπιες σινέιδιοφυΐες μας, μα απλώς να θυμίσει πως ένα κτίριο στέκεται πιο εύκολα αν αρχίζεις να το χτίζεις από τα θεμέλια, κι όχι από το ρετιρέ... «Λαθάκι» που ίσως ε ­ ξηγεί γιατί αμέτρητες ελληνικές ταινίες των τελ ε υ ­ ταίων είκοσι χρόνων κατέληξαν οριστικά στα μπά­ ζα... Όλα είναι δοόυος. Με πόνους ή μικρές εκπλήξεις, με λάθη ή μεγάλες επιτυχίες, το σύγχρονο ελληνικό σινεμά επ ιταχύνει τις α λλ α γές του - κι α υτό δεν μπορεί παρά να είναι καλό... Ο εξώστης

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΟΥΑΑΣ

ΦΑΡΟΙ Π Ε Τ Ρ Α ΚΑΙ Φ Ω Σ

Μ ια περιπλάνηοη

στο

περιθώριο τον

Ένα

αρστούργηματη

παγκόσμιας λογοτεχνίας

ΕζΑ DE QUE1R0S ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ IΙΛΑΡΕ ΑΜΑΡΟ

Μετάφραση: Ζακ Σαμουήλ

Το χρονικό μιας οδύσσειας, η εξιστόρηση

Μετάφραση: Σπύρος Παντελάκης

Στο Έγκλημα του Π ά δ ρ ε Α μ ά ρ ο ο Έσα ντε

της περιπλάνησης στην κατεστραμμένη

Κεϊρός, περιγράφει τη ζωή μιας

Ευρώπη μιας ομάδας Εβραίων που

επαρχιακής πόλης της Πορτογαλίας του

επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρω­

περασμένου αιώνα, Βυθισμένης στην

σης, μέχρι τον οριστικό επαναπατρισμό

υποκριτική αφοσίωση στην εκκλησία και

τους. Μια αφήγηση νηφάλια, συγκινητική,

ασκεί κριτική, με λεπτό χιούμορ και

γεμάτη λεπτό χιούμορ και αυτοσαρκασμό

δηκτικότητα, για τη θέση της γυναίκας, το

που σηματοδοτεί την είσοδο ενός πρώην

ρόλο του γάμου και του έρωτα στην

μελλοθάνατου κρατούμενου σε μια

κοινωνία της εποχής του.

καινούργια πραγματικότητα που μέχρι χθες

Ένα έργο - τομή στην ιστορία της

έμοιαζε με άπιαστο όνειρο.

παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπου ο

«Ένας ύμνος στην ανθρώπινη δύναμη και

συγγραφέας αντιπαραθέτει στην κενότητα

το χιούμορ. Ένα πραγματικά ποιητικό

του υπερρομαντισμού την ειλικρίνεια και

μυθιστόρημα».

αμεσότητα της ρεαλιστικής του αφήγησης.

Philip Toynbee, The O b s e rv e r

Από τΐ£ εκδόσεις Σέλας Από tij £κδόθ£((;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΛΕΘΡΟΝ

Τί είναι ή ειρωνεία; Ποιες είναι οί μορφές πού παίρνει; Ποιες, έπίοης, είναι οί παγίδες πού στήνει άλλά καί τήν άπειλοϋν; Ερωτήσεις πολύ λεπτές, στίς όποιες ό συγγραφέας άπαντα, όχι χωρίς ειρωνεία, μέ τή βοήθεια πάμπολλων παραδειγμάτων πού δείχνουν τήν άπέραντη μουσική καί φιλοσοφική του παιδεία. Ή ειρωνεία θέτει τά πάντα σέ άμφισβήτηση · μέ τά άδιάκριτα έρωτή ματά τη ς καταστρέφει κάθε ορισμό, ένοχλεΐ κάθε στιγμή τήν πομπώδη σχολαστικότητα πού κλείνεται μέσα στούς αύτάρκεις συλλογισμούς της. Χάρη στήν ειρωνεία ή σκέψη άναπνέει πιό άνάλαφρα, καθώς άναγνωρίζει τό είδωλό της, πού κινείται γοργά καί τρίζει τά δόντια, μέσα στόν καθρέφτη τοΰ στοχασμού.

0 tlihOQ Παπανδρέου

γράφει για το pipilio ιου Λεπτή Γραμμή Το καλοκαίρι του 1997, δούλευα πυρετωδώς για ακόμη μια φορά, για να «στρώσω» τη γλώσσα του δεύτερου μου βιβλίου, Αεπτ/f Γοαμμ?), ώστε να προλάβει να κυκλοφορήσει στα τέλη Οκτωβρίου. Οπως το πρώτο μου βιβλίο, κι αυτό γράφτηκε αρχικά στα αγγλικά. Μερικά από τα διηγήματα είχαν δημοσιευτεί σε περιοδικά της Αμερικής και του Καναδά, και άλλα ήταν εντελώς καινούρια. Ένα ζήτημα που έμαδα από την εμπειρία της μετάφρασης είναι ότι η καλή μετάφραση μπορεί να μην αλλάζει την ουσία, αλλά είναι σχεδόν απίθανο να αφήσει άάικτο κάτι άλλο, κάτι πολύ πιο άπιαστο, δηλαδή τον ρυάμό της γραφής, αυτό που λέμε κάπως αόριστα το «στιλ» ή την ιδιαίτερη «φωνή» του συγγραφέα. Αφού έχω το προνόμιο να μπορώ να κοιτάζω το βιβλίο μου και στις δυο γλώσσες και να κάνω και παραιτέρω επεμβάσεις πάνω σ’ αυτό αισθάνομαι τελικά ότι δουλεύω ένα καινούριο βιβλίο, με καινούρια «φωνή». Προβληματίζομαι μερικές φορές για το πόσο εφικτό είναι να μεταφραστούν ορισμένα κείμενά μου στα ελληνικά και ιδιαίτερα αυτά που εξαρτώνται από επαγγέλματα ή τεχνολογίες που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Φέρνω παράδειγμα το διήγημά μου «Βόρεια του

Τορόντο» που αφηγείται την ιστορία δυο εφήβων που μαζεύουν σκουλήκια σε μια φάρμα παραγωγής χλοοτάπητα. Τι μπορεί να λέει αυτό το επάγγελμα στον Έλληνα αναγνώστη; Στην Αμερική και στον Καναδά μπορείς να παραγγείλεις έτοιμο γκαζόν για την αυλή σου. Δηλαδή σου έρχονται κάτι κουβάρια από γκαζόν που τα ξετυλίγεις και τα στρώνεις το ένα δίπλα στο άλλο, σαν φ έτες, πάνω στο χώμα. Σ’ ένα απόγευμα μπορείς να μετατρέψεις ένα-δύο στρέμματα από άχαρη και γυμνή γη σε μια εστία πράσινου. Το γκαζόν παράγεται σε κάτι τεράστιες εκτάσεις γης. Ένα ειδικό «τρακτέρ» κόβει τη γη με το γκαζόν σε λωρίδες με μήκος κάπου δύο-τρία μέτρα και φάρδος μισό μέτρο. Οι ρίζες του ίδιου του γκαζόν έχουν την ικανότητα να κρατάνε μια στρώση από χώμα με βάδος τουλάχιστον οκτώ με δέκα πόντους. Οι εργάτες τυλίγουν την κά9ε λωρίδα σε ρολό και τις φορτώνουν στα φορτηγά. Οταν σηκώσει κανείς τη φλούδα από τη γη για να κόψει το γκαζόν (όπως κάνει το τρακτέρ), ανακαλύπτει από κάτω έναν ολόκληρο κόσμο από ζιζάνια και σκουλήκια. Αυτά τα σκουλήκια μαζεύουν το βράδυ οι δυο μου ήρωες στο διήγημα «Βόρεια του Τορόντο». 0 τίτλος είναι αρκετά ουδέτερος και δεν προϊδεάζει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του διηγήματος.

Στην Ελλάδα, απ' ό,τι ξέρω, δεν υπάρχει ούτε το «επάγγελμά» to υ μαζικού μαζέματος των σκουληκιών (για ψαράδες) ούτε και οι απέραντες εκτάσεις από γκαζόν που κόβονται σε φ έτες για να πουληθούν στην πόλη. Την παραπάνω εξήγηση δεν 9α μπορούσα φυσικά να τη δώσω ολόκληρη στο διήγημα, γιατί 9α έχανε την αμεσότητα και 9α αλλοίωνα το ίδιο το κείμενο. Ούτε μπορούσα να βάλω τους χαρακτήρες μου να μιλάνε για το 9έμα, σαν να μην το γνώριζαν οι ίδιοι, μόνο και μόνο για να διευκολύνω τον αναγνώστη. Ούτε πιστεύω, στις υποσημειώσεις. Έτσι, έπρεπε να κάνω κάποιες αλλαγές στο κείμενο για να μεταδώσω το επάγγελμα τω ν ηρώων, ένα επάγγελμα ξένο στην Ελλάδα, χωρίς να επιβαρύνω τον αναγνώστη με άσκοπα ερωτηματικά και φυσικά χωρίς να τον ταλαιπωρήσω. Δεν ξέρω αν το κατόρθωσα στο συγκεκριμένο διήγημα. Ένα άλλο 9έμα που προκύπτει είναι πώς να αποδοθούν στα ελληνικά με τρόπο «λογοτεχνικό» και εύηχο, κάποια αντικείμενα που δεν έχουμε στην Ελλάδα. Στο διήγημά μου, «0 άλλος Λιούμπιτς», το χιόνι λειτουργεί σαν ενωτικός κρίκος μεταξύ ενός ζευγαριού εφήβων από τη μια και τη δασκάλα του αγοριού (του Λιούμπιτς) που τον έχει ερω τευτεί από την άλλη. Το ζευγάρι ανακαλύπτει τις πτυχές του έρωτα στον χιονισμένο Καναδά. Η δασκάλα βλέπει το χιόνι μόνο από το δωμάτιο του νοσοκομείου της, και κάποια στιγμή, πριν πεάάνει, ζητάει από τον Λιούμπιτς να της περιγράφει ένα φανταστικό ταξίδι μέσα στο χιόνι μαζί της, ταξίδι που έχει κάνει όμως στην πράξη με την ερωμένη του. Μέσα σ’ όλο αυτό το ερωτικό πήγαινε-έλα του αγοριού, υπάρχουν τεχνικά ζητήματα που έπρεπε να προσέξω ώστε να διατηρηθεί το «ερωτικό» ύφος του αγγλικού κειμένου. 0 Λιούμπιτς και η ερωμένη του, που είναι Εσκιμώα (πάλι το χιόνι) ταξιδεύουν βα9ιά μέσα στην απεραντοσύνη της λευκής αυτοκρατορίας. Με ποιο μέσο; Με αυτό που λέμε «μηχανοκίνητο έλκηάρο». Στ’ αγγλικά αυτό λέγεται snowmobile. Το να κάνεις έρωτα πάνω σε ένα snowmobile ακούγεται μάλλον πιο ρομαντικό από το να πηγαίνεις την κοπέλα σου μέσα στο δάσος με το «μηχανοκίνητο έλκηάρο». Φανταστείτε ένα αγόρι δεκαεφτά χρόνων που προσπαάεί να ρίξει τη συνομήλική του με την εξής πρόταση: «Φρανσίν, να σου πω, τι 9α έλεγες για μια βόλτα στο χιόνι με το μηχανοκίνητο έλκη9ρό μου;». 0 Έλληνας αναγνώστης

ίσως να γέλαγε, ά9ελά του. και να σκεφτόταν το πρόβλημα της μετάφρασης και έτσι να έβγαινε εντελώς από τη ροή του κειμένου. Ηχητικά ο όρος αυτός δεν μου πήγαινε. Δεν είχε το ανάλογο «ρομαντικό» στοιχείο. Έτσι, έκανα μεγάλη προσπάθεια στο μεταφρασμένο κείμενο να αποφύγω τη χρήση του έλκηθρου αυτού. Αλλαξα το κείμενο σε διάφορα σημεία και περιόρισα τις φορές που κάνει το ζευγάρι βόλτες με το μηχάνημα αυτό, σε μια και μοναδική. Επίσης τη φράση «μηχανοκίνητο έλκηθρο» την αναφέρω μόνο μια φορά και από εκεί και πέρα χρησιμοποιώ μόνο τη λέξη «έλκηθρο» για τους παραπάνω λόγους. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα του πώς το ίδιο διήγημα αλλάζει όχι μόνο λεκτικά, αλλά και σε ολόκληρες σκηνές του, προκειμένου να συμβαδίζει η γλώσσα με το ύφος που 9έλω να δημιουργήσω. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις δεν τις έκανα πάντα μόνος μου. Στη συζήτηση για τη μετάπλαση του κειμένου με βοήάησε πολύ η ίδια η μεταφράστρια, η Βανέσσα Λάπα, που έκανε την έξοχη πρώτη «κοψιά», όπως επίσης με βοήάησαν ο ποιητής Θανάσης Νιάρχος και ο ιστορικός τέχνης Γιώργος Λεβούνης, γεγονός που δεν διστάζω να μνημονεύσω στις πρώτες σελίδες του βιβλίου μου. Ένα τρίτο και αρκετά σοβαρό 9έμα είναι ότι υπάρχουν σελίδες ολόκληρες που βρίσκουν τη δύναμή τους όχι στην εξέλιξη της πλοκής αλλά στην «ποίηση» της αγγλικής γλώσσας, εάν μου επιτρέπεται να μιλώ ο ίδιος για το έργο μου μ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτή η «ποίηση» όμως, στο ελληνικό κείμενο μοιάζει περιττή και έτσι αναγκάζομαι να κάνω και πρόσθετες αλλαγές, που σημαίνει ότι κόβω σελίδες ολόκληρες. Τελικά τα διηγήματά μου στα ελληνικά μοιάζουν πολύ πιο «δομημένα», λιγότερο λυρικά και ποιητικά, ή όπως 9α έλεγε η φεμινιστική κριτική, πιο «πατριαρχικά», δηλαδή με έντονη πλοκή και μπροστινή κίνηση, με λιγότερες παύσεις για αέρα, λιγότερα λεκτικά αραβουργήματα. Διώχνοντας αυτά τα «γεμίσματα», τα διηγήματά μου απογυμνώνονται και μένει μόνο η ουσία, δηλαδή η πλοκή, οι σκηνές, οι διάλογοι, και οι απαραίτητες μόνο περιγραφές. Δε χωράει τίποτε άλλο. Αυτός είναι ο πιο ουσιαστικός λόγος που ελπίζω κάποια μέρα να μπορώ να γράφω απευθείας στα ελληνικά, Η γλώσσα, όμως, στην οποία σκέφτομαι και γράφω, ορίζει - για μένα τουλάχιστον - και το 9έμα με το οποίο 9α καταπιαστώ. Προς το παρόν.

κριτική____________________________________________

---------------------------------------------- ©Θ

B /M fflK n E C O ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ Λεπτή γραμμή 1997. Σελ. 214

Διάλογος στον χώρο Δημήτρη Τσατοούλη

Β α γ δ ά τη , η Ύ δ ρα , η Σιβη ρία , η έ ρ η μ ο ς τη ς Σ α χ ά ρ α ς , τ ο Τ ο ρ ό ν το ή τ ο Κ ιν γ κ Σ ίτ ι τ ο υ Καναδά και τ ο Ο ντάριο, χώ ροι που απ λώ νο­ ν τα ι σε ο λ ό κ λ η ρ η τη ν υ φ ή λ ιο , α π ο τε λ ο ύ ν τ ο υ ς τόπ ους όπου εκτυλίσ σονται οι ιστορίες τω ν δ ιηγη­ μ ά τω ν τ ο υ Ν ίκ ο υ Π α π α ν δ ρ έ ο υ . Μ ια λ ε π τή , ε ύ θ ρ α υ σ τη γ ρ α μ μ ή εν ώ ν ει ό λ ο το ύ τ ο τ ο τα ξίδ ι τ η ς γρ α φ ή ς, γ ρ α μ μ ή που δ εν έ χ ει σχέση μ ε γ ε ω ­ γ ρ α φ ικ έ ς σ υ ν ισ τώ σ ες, α λλ ά μ ε τη ν α νθρ ώ π ινη «κωμωδία», η οποία, ουσιαστικά, δ εν δ ια φ έρ ει σ’ όποιο μ ή κ ο ς ή π λ ά το ς κι αν σ τα θ ο ύ μ ε. Δ εν π ρό ­ κ ειτα ι γ ια κο σ μ ο π ο λ ιτισ μ ό , α π ό ρρο ια ίσως τω ν εμ π ειρ ιώ ν ε ν ό ς π ο λ υ τα ξιδ ε μ έ ν ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α , α λλά γ ια ε κ είν η τη ν α νεπ αίσ θητη δ ιά ρ ρ η ξη μιας ευα ίσ θ η τη ς ισορροπ ίας σ την οποία α κρο β α το ύ ν οι ά ν θ ρ ω π ο ι σ ε ο π ο ια δ ή π ο τ ε μ ε ρ ιά τ η ς γ η ς . Τ ο ύ τη α κριβώ ς τη σ τιγ μ ή τ η ς δ ια σ ά λ ευ σ η ς τω ν

Η

Θ® -

π ρ α γ μ ά τω ν , τ η ς α να τρ ο π ή ς μ ια ς φ α ιν ο μ εν ικ ά ήπ ια ς, μέσ α σ τη ν ε κ ά σ τ ο τε ιδ ια ιτε ρ ό τ η τά τ η ς , ζω ής εν το π ίζει και κ α τα γ ρ ά φ ει ο α φ η γ η τή ς τω ν δ ιη γ η μ ά τω ν , α ν α δ ε ικ ν ύ ο ν τα ς τ ο σ τιγ μ ια ίο σε κ α θ ο ρ ισ τικ ό . Π ρ ό κ ειτα ι, μ ε ά λλ α λ ό γ ια , γ ια τ η συνειδητοποίηση τη ς α λλ ό τη τα ς μέσα στο οικείο, τη ν α π οξέν ω σ η μέσ α σ την κ α θ η μ ερ ιν ό τη τα , τη δ ιεκδίκησ η τη ς ετε ρ ό τ η τα ς ω ς αναπόσπαστο και α ναγκαίο μ έρ ος τ η ς αναζήτησης τ η ς τα υ τό τη τα ς . Οι ή ρ ω ες τω ν διηγημά τω ν σ υλλαμ βά νονται στην κρίσιμη εκείνη σ τιγμή που θα δρά σουν π οιώ ντας τη ν προσωπική τ ο υ ς έκ ρ η ξη με οποιοδήποτε τε λ ι­ κά αντίτιμο. Δ εν π ρ ό κ ειτα ι, σε καμιά π ερίπτω σ η, γ ια έκ ρ η ξη θ εα μα τικ ή: η π ρά ξη τ ο υ ς μ οιάζει, σ τα μ ά τια τω ν άλλων, περισσότερο ως πράξη ακα τανόητη. Πρό­ κειτα ι για έκ ρ η ξη βουβή κι έτσ ι ά λλω στε π εριγράκριτική

φ ετα ι: σε τό ν ο υ ς χαμηλούς, ήρεμ ο υ ς, δίχω ς αφη­ ο ήρω ας, με α ντίτιμο τ η ν επιβίωσή το υ , θα επιλέγ η μ α τικ έ ς κο ρυ φ ώ σ εις. Λ ιτά και απ οφ ασιστικά. ξε ι τ ο ν δικό το υ δ ρ ό μ ο π ρος τη ν ελ ευ θ ερ ία , τη ν Έτσι, στο διήγημα «Ο άνθρωπος που αρνιόταν τη απ οδοχή το υ εα υ το ύ το υ μέσω τη ς άρνησης τη ς σ π α τά λ η » , ο ε ρ γ έ ν η ς γ ε ίτ ο ν α ς το υ α φ η γ η τ ή , α λλ ο τρ ίω σ η ς και τω ν μηχανισ μώ ν που τη ν κ α λ ­ κύριος Γιορκ, έχ ει α να γάγει τη χ ρ η σ τικό τη τα τω ν λιεργούν. π ρα γμά τω ν σε α ξία ζω ής: π ρ ο κ ειμ ένο υ , λοιπ όν, Στη ν ίδια λεπ τή γρα μμή βαδίζει κι ο δ εκ α εξά χ ρ ο να χρησιμοποιήσει ένα αχρησιμοποίητο σ φουγγά­ νο ς ήρω ας το υ δ ιηγήμα τος «Ο ά λλος Λιούμπιτς ρι που δ ιέκρινε σε μια επίσκεψή το υ στο σπίτι το υ Μια καναδέζικη νουβέλα». Μ ετα ξύ τη ς συνομήλι­ κ η ς Φ ρανσίν μ ε τ ι ς εσ κια φηγητή, θα προκαλέσει ♦ μώ ικες κα τα γω γές και τη ς ολόκληρη πλημμύρα στο δ ικ ό τ ο υ δ ια μ έ ρ ισ μ α . Όλα τα διηγήματα του Παπανδρέου, ώ ρ ιμ η ς δ α σ κ ά λ α ς τ ο υ , δ ε σ π ο ιν ίδ ο ς Λ ό λ ο ρ , ο Έ στω κι αν αυτό, τελικά , Λ ιο ύ μ π ιτ ς θα μ ο ιρ α σ τε ί στοιχίσει τη ν ίδια τ η ζωή είτε εκτυλίσσονται σε κλειστούς μ ετα ξύ έρ ω τα κι αγάπης, το υ . Η δ ιε κ δ ίκ η σ η σ τη ν ω ρ ιμ ά ζ ο ν τα ς μ έσ α από ιδ ια ιτερ ό τη τα και σε μια είτε σε ανοιχτούς χώρους, μια εμπ ειρ ία δ υ ν α τό τερ η προσω π ική α ξία α ν ά γ ε ­ από τις επιδιώ ξεις του. Τα τ α ι έ τ σ ι σ ε κ ιν η τ ή ρ ιο δημιουργούν την αίσθηση κείμενα το υ Σαίξπηρ, που μ ο χ λ ό τ η ς ύ π α ρ ξη ς , η του κλειστού, απ’ όπου η διαφυγή λ ά τ ρ ε υ ε κ α ι δ ίδ α σ κ ε η λεπτή γρα μμή πάνω στην άρρωστη πλέον δασκάλα, οποία α κρ ο β α τεί η α ιτία τη ς ζωής. Όπως ακριβώς του ήρωα θα πρέπει να είναι οριστική θα α π οτελέσουν τα σήμα­ τ α γ ια μια α νύψ ω σ η το υ ο Ιτ α λ ό ς μ ε τ α ν ά σ τ η ς ♦ ήρωα, για μια αυτογνωσία σ τον Καναδά σ το δ ιή γ η ­ που θα αποτελέσει τη ν κληρονομιά από έναν αδύ­ μα «Π ώ ς μ α θ α ίν ε ι ο Χ έ ν ρ ι» , α κ ρ ο β α τ ε ί π άνω σ τους τη λ εγρ α φ ικο ύ ς στύλους, αποκαλύπτοντας, ν α τ ο να υ λ ο π ο ιη θ ε ί έ ρ ω τα κ α ι π ο υ , ω σ τό σ ο , βρ ήκε τη δύναμη να βιώσει έστω και π εριορισ μ έ­ σε μια έ κ ρ η ξη απ οδοχής το υ εα υ το ύ το υ από το ν να. ίδιο και το υ ς ά λλους, το π ρ ό τερ ο επ ά γγελμ α το υ Ό λα τ α δ ιη γ ή μ α τα τ ο υ Π α πανδρέου, ε ίτε εκ τυ λ α κροβ άτη στο γ ιο το υ και κατά συνέπεια τ ις σχέ­ λ ίσ σ ο ν τα ι σ ε κ λ ε ισ τ ο ύ ς ε ί τ ε σ ε α ν ο ιχ τ ο ύ ς σεις του με τη μουσολινική Ιταλία πριν καταφύγει, χώ ρους, δημιουργούν τη ν αίσθηση το υ κλειστού, ά γν ω σ το ς μ ε τα ν ά σ τη ς , σ το ν Κα ναδά , επ ιζη τώ ­ απ’ όπου η διαφ υγή το υ ήρω α θα πρέπει να είναι ντα ς μια νέα α ρχή. Έ να παιχνίδι μ ε μά σ κες, ένα οριστική. Στο μετα ξύ, η ατμοσφαιρική περιγραφ ή κρυ μ μ έν ο μ υσ τικό, η διάσταση μ ε τα ξύ το υ είνα ι τω ν τόπ ω ν π ροκα τα λα μβά νει το ν αναγνώ στη για και το υ φ αίνεσ θα ι, τ ο α ίτη μ α τ η ς α π ο δ ο χή ς τη ς κάτι τ ο επ ερχόμενο, που μόνο στο τ έ λ ο ς θα προτα υ τό τη τα ς ω ς σύνθετου, η απόρριψη το υ αντιθε­ κύψει. Το τοπίο τη ς Σαχάρας στο «Όλο το γιασεμί τικού και η επιθυμία συνένωσης και αποδοχής τω ν το υ κόσμου», εκ είν ο τ η ς Β α γδάτης στο «Ο φ ύλα ­ α ν τιθ έτω ν σ το «Εν» μ ε ο π ο ιο δ ή π ο τε τίμ η μ α . Τα κ α ς το υ ζω ο λ ο γ ικ ο ύ κήπ ου τ η ς Β α γ δ ά τη ς » , η πρόσωπα στα δ ιη γ ή μ α τα το υ Π α π ανδρέου π ρο ­ π αγερή ανάσα τη ς Σιβηρίας στο «Είναι η παραφο­ β ά λ λ ο υ ν ω ς τ ε λ ικ ή α ξία τ η δ ια λ ο γ ικ ό τη τ α τω ν ρά, ά ρ α γ ε, π ου ε ξ η γ ε ί τη ν α ρ μ ο ν ία αυτή» ή τ α αντιτιθεμένω ν που ενυπάρχουν στο «ίδιο». Ο πρωεφ ια λτικά χωράφια καλλιέργεια ς σκουληκιώ ν στο τοπ ρόσ ω π ος α φ η γ η τή ς και ή ρω ας το υ δ ιη γ ή μ α ­ « Β ό ρ εια το υ Τ ο ρ ό ν το » α π ο τελ ο ύ ν σ κηνικά το υ τ ο ς «Β όρεια το υ Τορό ντο » τη ν ίδια α υτή ανάγκη αλλότριου, το υ παράξενου που προκαλεί τη ν ανα­ α π ο δ ο χ ή ς τ η ς τ α υ τ ό τ η τ ά ς το υ θ α υ π η ρ ε τή σ ε ι μονή ενός συμβάντος που διαρκώς καθυστερεί να όταν, ανυψ ω νόμενος από τ η σ κυφ τή δο υ λειά το υ επ έλθει: μια τεχνική που παραπέμπει σ’ α υτό που συλλέκτη χ ο ρτο τά π η τα σ’ ένα χ ω ρ ά φ ι/εκτρ ο φ είο ο Τ ζό ις είχε α π οκα λέσει «επιφάνεια», εννοώ ντας σκουληκιών, θα κόψει τα καλώδια που εμποδίζουν κάποιες κρίσιμες αποκαλύψ εις που επιφ έρουν μια τ α ά γ ρ ια ά λ ο γ α ν α π ε ρ ν ο ύ ν απ ό τ α χ ω ρ ά φ ια . αποφασιστική αλλαγή στην καθόλα οργανω μένη, Καλώδια που π ροκαλούν τ ο θά να το τω ν αλόγω ν. φαινομενικά, ζωή το υ ήρω α και θα λειτουργήσουν Ο συμβολισμός εδώ είναι σαφής μ ετα ξύ τω ν α λό­ ως λάμψη αυτογνωσίας, επαναπροσδιορισμού και γω ν, που α ντιπ ρο σ ω π εύ ο υ ν τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία ν και α να τρ ο π ή ς τω ν δεδ ο μ έν ω ν . Που θα ο δ η γήσ ουν τω ν σκουληκιών που έρπουν στη γη. Και πάλι εδώ, κριτική

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

1 ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ Κ ο υ ρ δ ισ τό Π α ιχνίδ ι: Ε υ ρ ώ π η Ποίηση

Δ' Ποιος είναι ο τελετάρχης Ποιος είναι ο επινοήσας το σκότος Ποιος αποστρέφεται του φωτός Ποιος καταρρίπτει τον κόσμο; Ποιος μηχανεύεται πανικό Ποιος σπείρει τον φόβο και τον τρόμο Ποιος έρχεται καταστρώσας το σχέδιο Του θανάτου και ποιος της ζωής;

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Ζ αλόγγου 11 - 106 78 Αθήνα Τηλ. 330.12.08 Fax. 382.25.30

σε μια λύση που, ενώ ενυπ ά ρχει, δεν είνα ι και η π ροβλέψιμη, ενσω ματω μένη έν τεχ ν α στη γρα μμικ ό τητα τη ς διήγησης. Η οικονομία τη ς α φ ήγησ ης είναι α υτό που συντε­ λεί στην αποτελεσ ματικότητα α υτής τ η ς τεχνικής: ενώ η διήγηση μπορεί να εξαπλούται σε φ αινομενι­ κά π α ράπ λευρες π ληρ οφ ορ ίες, το τ έ λ ο ς αναδεικνύει τη σ υνεκτικότητά το υ ς και τη λ ειτουρ γικότη­ τα που ενέχουν στο σώμα το υ κειμένου. Παράλλη­ λα, έν α ς λ επ τός και υπ όγειος σαρκασμός δίνει το στίγμα το υ σε κάποια διηγήματα όπως στο προαν α φ ερ θ έν «Ο άνθρω πος που α ρνιότα ν τη σπατά­ λη», αλλά και στο επί ελληνικού εδά φ ο υς διαδρα ­ μ α τιζό μ εν ο «Τα κόκκινα κρεμμύδια» μ ε θέμ α τη ν π ροσπάθεια επ α να φ ορά ς στη ζωή εν ό ς νεα ρ ού, α λλ ά σ π ουδα ίου Υ δ ρ α ίο υ σ φ ο υ γ γ α ρ ά από τη ν ο ικογένειά το υ μέσω τη ς εντρ ιβής το υ με κρεμμύ­ δια: οι εικ ό ν ες που π ερ ιγ ρ ά φ ο ν τα ι εδώ π ερνούν από τη ν τ ρ α γ ικ ό τη τα σ το εξω π ρ α γ μ α τικ ό ό τα ν ο λ όκληρ ο τ ο νησί κουβα λά σω ρούς από κρ εμ μ ύ ­ δια μπροστά στην πόρτα τω ν γονιών για να συνεχί­ ζο ν τα ι οι εν τρ ιβ ές . Ά χ ρησ το ξό δ εμ α αγαθώ ν και δυνάμεων; Όχι, για όσους πιστεύουν στο σκοπό. Η π άλη μ ε το θά να το θα β ρ ει τ α α ρ χέτυ π ά τ η ς σε όλη τη ν ελληνική παράδοση, συνοψίζοντας τη νοο­ τρ ο π ία εν ό ς λαού . Ο ν εκ ρ α ν α σ τη θ είς σ φ ο υ γ γ α ­ ράς, μη α ντέχοντα ς τη βρόμα, στην στιγμιαία επα­ ναφ ορά του στη ζωή θα διατυμπανίσει πως δεν θα ξαναφ άει κρεμμύδια στη ζωή το υ για να επαληθεύσει α μέσω ς το υ λόγου το α ληθ ές π έφ το ν τα ς ορι­ στικά ν εκρός. Έτσι, μόνο η μυρω διά τω ν κρεμμυδιών θα π αραμείνει να αιω ρείται στην κηδεία του, σ υνοδευτικό το υ κα τευ ώ διο α λλά και α ιτία α ύ ξη ­ σης τω ν δα κρύω ν τω ν συγχω ριανώ ν: τρ α γ ω δία , τρ α γ ικ ή ειρω νεία και παίγνιον τη ς ζω ής, παίγνιον τη ς γραφής. Ο Νίκος Παπανδρέου, με τα δέκα αυτά διηγήματα που σ υ νθέτουν τη Λεπτή γραμμή σ υνδυά ζει έναν παράδοξο για τα ελληνικά πεζογραφ ικά δεδομένα εξω τισ μό τόπω ν και χώρω ν με τη ν πολυφωνία και το πολυσυλλεκτικό που α υτοί π ροϋποθέτουν, ενώ τα υ τό χρ ο ν α δια λ έγ ετα ι μέσω τη ς ιδιάζουσας, ως π ρ ο ς τ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς και π λ εύ σ εις , γ ρ α φ ή ς το υ πάνω σ την κοινή αγω νία τω ν α π αντα χού ηρώ ω ν το υ γ ια τ η ν α νεύ ρ εσ η τ η ς γ ρ α μ μ ή ς εκ είν η ς που θα τ ο υ ς ο δ η γ ή σ ει έξω από τη ν κ ο ινοτοπ ία μ ιας α λλ οτρ ιω μέν ης ύπ α ρξης. Έ να ξό δ εμ α δυνάμεω ν που σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα α π ο τελ εί α ντίσ τα σ η σ το μονοσ ήμα ντο, στο μονοδιάσ τα το, στο μονο­ φωνικό. □ κριτική

aramrci DDBS©oi?zi\0[]/*\ ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΛΑΧΟΣ Φιλολογική επιμέλεια: Παντελής Βουτουρής Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 400

«... θ ξ πρβμου και απαθούς παρατηρήσαως» Όλγας Ιελλά

ο τ α ξ ίδ ι σ το π α ρ ε λ θ ό ν , τ ο σ υ ν α π ά ν τη μ α το υ σ ή μ ερ α μ ε το ν κόσ μο το υ χ θ ε ς δ εν έ χ ει μ ια μ ό ν ο δ ια δ ρ ο μ ή . Μ π ο ρ ε ί μ ε π ο λ λ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς να γ ίν ει α υ τή η συνά ντηση. Ο κ υ ρ ιό τερ ο ς και ο π λ έ ο ν σ υ ν ή θ η ς ε ίνα ι τ α β ιβλία. Είναι οι γ ρ α π τέ ς α φ η γ ή σ εις ε ίτ ε γ ια τη σ υνολική τ α υ ­ τό τη τ α τ ή ς κ ά θ ε π ερ ιό δ ο υ (ιστορία) ε ίτε γ ια ιδι­

Τ

κριτική

α ίτε ρ ε ς και μ εμ ο ν ω μ έν ες σ τιγ μ ές τ η ς μ ε α φ ο ρ ­ μή π ά ντα τ α σ το ιχ εία τ ή ς κ ά θ ε φ ο ρ ά τ α υ τ ό τ η ­ τα ς (λο γο τεχν ία ). Τ α δ ι η γ ή μ α τ α τ ο υ 'Α γ γ έ λ ο υ Β λ ά χ ο υ (1 8 3 8 1920) α π ο τελ ο ύ ν έν α π ολύ σ τα θ ερ ό ό χ η μ α γ ια έν α τ α ξίδ ι π ρ ο ς τη ν Α θήνα το υ τ έ λ ο υ ς το υ 19ου κ α ι τ ω ν α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώ να . Μ ε α ύ ξ ο ν τ α

■ m

α ρ ιθ μ ό π εν ή ν τα π έ ν τε (55) σ τη ρά χη κ υ κ λ ο φ ό ­ ρησ α ν από τη σ ειρά «Η π εζο γρ α φ ικ ή μ α ς π α ρά ­ δοσ η» τ η ς « Ν ε φ έ λ η ς » · τ η ν ε π ιμ έ λ ε ια τ η ς σ ε ι­ ρ ά ς , π ρ ιν α ν α λ ά β ε ι ο Ν ά σ ο ς Β α γ ε ν ά ς , ε ίχ ε ο Μ α νόλη ς Α να γνω σ τά κη ς.

ρ ό τε ρ ο ν κ τύ π η μ α κ α τά τ η ς τά σ εω ς π ρ ο ς δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία ν α ρχα ιο π ρ επ ο ύ ς γλ ώ σ σ η ς και π ρ ο η το ίμ α σ ε το ιο υ τ ο τ ρ ό π ω ς τ ο έ δ α φ ο ς όπ ω ς δ ε χ θ ε ί τ ο ν σ π ό ρ ο ν τ η ς δ η μ ο τ ικ ισ τ ικ ή ς ιδ ε ο λ ο γ ία ς » , γ ρ ά φ ε ι ο Φ. Π ο λ ίτ η ς σ τη ν «Ε π ιλ ο γ ή κ ρ ιτ ικ ώ ν ά ρθ ρ ω ν » , τ . Γ ’ , Ί κ α ρ ο ς , 1985· « επ ο λ έμ η σ ε μ ε τό λ μ η , ε π ιμ ο ν ή κ α ι μ ά θ η σ η τ ο ν α ρ χ α ϊσ μ ό και τ η ν ά γ ο ν η μ ίμ η σ η » ε π ισ ή μ α ν ε ο Α ιμ . Χ ο υ ρ μ ο ύ ζ ιο ς το 1949.

Α λ λ ά π ο ιο ς είνα ι ο ο δ η γ ό ς σ ’ α υ τό τ ο «τα ξίδι»; Π ο ια ε ίν α ι η θ έ σ η τ ο υ Α γ γ έ λ ο υ Β λ ά χ ο υ σ τη ν εο ελ λ η ν ικ ή γ ρ α μ μ α τεία ; Ή τα ν « φ ιλ ό λ ο γ ο ς το υ Μ εσ α ίω νο ς» ή « θ εμ ελ ιω τή ς » , ό π ω ς τ ιτ λ ο φ ο ρ ε ί Μ έσ α σ τη δίνη τω ν α ντιπ α ρ α θ έσ εω ν το υ γ λ ω σ ­ τ ο α να λ υ τικό εισ α γω γικό το υ σ η μ είω μ α ο κα θ η ­ σ ικού ζ η τ ή μ α το ς β ρ έ θ η ­ γ η τ ή ς τ η ς φ ιλ ο σ ο φ ικ ή ς κε ο Ά γγελο ς Β λά χος Σ χ ο λ ή ς τ ο υ Π α ν επ ισ τη ­ ε π ιλ έ γ ο ν τ α ς , σ τη ν ε υ α ί­ μίο υ Κ ύ π ρο υ Π α ν τε λ ή ς ♦ σ θ η τ η ε κ ε ίν η π ε ρ ίο δ ο Β ο υ το υ ρ ή ς ; Μ ε π α ρ ο υ ­ σ ία σ τ η ν π ο ίη σ η , τ η ν 0 Άγγελος Βλάχος σκιτσάρει την γ ια τ ο ν ε ό τε υ κ το ελ λ η ν ι­ κό κ ρ ά τ ο ς , μ έτω π ο ν ’ κω μω δία, τ η φ ιλο λ ο γ ικ ή α νο ίξει σ την α ρχα ΐζουσ α π ρ α γ μ α τ ε ία , τ η μ ε τ ά ­ εποχή του και δεν διστάζει να υ π η ρ ε τώ ν τα ς μια « π ρ ο­ φ ρ α σ η , τ η λ ο γ ο τε χ ν ικ ή σ γ ε ιω μ έ ν η κ α θ α ρ ε ύ ο υ ­ κ ρ ιτ ικ ή , τ η χ ρ ο ν ο γ ρ α ­ διακωμωδήσει την αθηναϊκή σα», κ ο ν τ ιν ή κ α ι ο ικ ε ία φ ία κ α ι τ ο δ ι ή γ η μ α , ο σ το ν μ ο ρ φ ω μ έν ο κ ό σ μο Ά γ γ ε λ ο ς Β λ ά χ ο ς « σ τις κοινωνία: τους πιθηκισμούς της τ η ς ε π ο χ ή ς (σ ’ α υ τ ό ν τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ίε ς π ου ε ίχ ε κα ι τ η ν ευ θ ύ ν η το υ α ιώ να (1 9 ο υ ), σ τιγ ­ αστικής τάξης, με την αντίστοιχη ν α δ ιδ ά ξε ι τ ο ν υπ όλοιπ ο μ α τίζ ετα ι ω ς σ υ ν τη ρ η τι­ κ ό σ μ ο , δ η λ α δ ή ), κ α θ η ­ κό ς και εκ φ ρ α σ τή ς ευρωπαϊκή ■τις διαπροσωπικές μ ε ρ ιν ή γ λ ώ σ σ α τ ο υ π α ρ ω χ η μ έ ν ω ν α ξ ιώ ν Τύπου, «που τ ό τ ε π ερισ ­ μια ς π α ρ ελ θ ο ύ σ η ς επ ο ­ σχέσεις· το κυνήγι του εύκολου σ ό τερ ο από σ ή μ ερ α χ ή ς, ε ξα ιτ ία ς - κυ ρίω ς α ν α π λ ή ρ ω ν ε τ ο β ιβ λ ίο τ η ς α ν τ ίδ ρ α σ ή ς τ ο υ πλουτισμού κ α ι τ ο υ ς π α ιδ ε υ τ ικ ο ύ ς α π έν α ν τι σ ε δ ύ ο ν ε ω τε κ α ι μ ο ρ φ ω τ ικ ο ύ ς τ ο υ ρ ικ ά κ ιν ή μ α τ α ( τ ο ν ♦ σ κ ο π ο ύ ς (κ α ι) τ η ν ε ί χ ε δ η μ ο τ ι κ ισ μ ό κ α ι τ ο ν α ν α δ είξει σ ε π α νελλ ή ν ιο ν α τ ο υ ρ α λ ισ μ ό ): π α ρ α ­ γλω σ σ ικό όργα νο», έ γ ρ α φ ε ο Αιμ. Χ ουρ μ ο ύ ζιο ς μ έν ει π ρ ο σ η λ ω μ έν ο ς σ τη μ ε τρ η μ έ ν η κ α θ α ρ ε ύ ­ τ ο 1949 σ τη «Ν έα Εστία». (Η σ ημ ερ ιν ή γλω σ σ ι­ ου σ ά το υ ω ς τ ο τ έ λ ο ς τ η ς ζω ή ς το υ » . Ο ι γ ν ώ ­ κή κ α τά σ τα σ η το υ ελ λ η ν ικ ο ύ Τύπ ου - η μ ερ ή σ ι­ μ ε ς τ ω ν κριτικ ώ ν και μ ε λ ε τη τώ ν τ η ς ν ε ο ε λ λ η ν ι­ ο υ , π ε ρ ιο δ ικ ο ύ κα ι, π ο λ ύ π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο , η λ ε ­ κ ή ς λ ο γ ο τε χ ν ία ς δ ιίσ τα ν τα ι: ω ς « π ρο σ η λ ο ύ μ εκτρο ν ικ ο ύ - μά λλ ο ν δ ια φ ο ρ ές π α ρά ο μ ο ιό τη τες ν ο ε ις τ ο υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς τύ π ο υ ς α χ α ρ α κ τή ρ ισ το υ π α ρ ελ θ ό ν το ς» το ν κ ρίνει ο Κ. Π α λ α μ ά ς το 1892π α ρ ο υ σ ιά ζει μ ε τ η ν α ντίσ το ιχ η τ η ς επ ο χ ή ς το υ Α γ γ έλ ο υ Βλάχου). «αν και σ υ ν τη ρ η τικ ό ς από ιδιο σ υ γκρα σ ία εσ τά θ η κ ε και φ ιλ ο π ε ρ ίε ρ γ ο ς π ολύ και π ρ ο σ ε κ τικ ό ς Ε κ τό ς από τ ο μ έσ ο ν έκ φ ρ α σ η ς - τ η γλ ώ σ σ α σ τη ν κίνηση τω ν ιδεώ ν, και ευ α ίσ θ η το ς σ τα ν έα π ου π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε ν α β ρ ει τ ο δ ρ ό μ ο το υ μέσ α ρ ε ύ μ α τ α » , ε π ισ η μ α ίν ε ι ο Κ .Θ . Δ η μ α ρ ά ς τ ο από δ ια φ ο ρ ε τικ έ ς τ ά σ ε ις και εκ φ ρ α σ τ έ ς , π ο λ ­ 1 9 8 5 · « έ ν α α π ε λ π ισ τ ικ ό ν κ α ι τ υ φ λ ό ν μ ίσ ο ς λ έ ς ή τα ν και οι δ ια φ ο ρ ετικ ές τά σ εις ω ς π ρ ο ς το π α ν τ ό ς ν έ ο υ π ρ ά γ μ α τ ο ς » τ ο υ α π ο δ ίδ ε ι ο Ν. ύ φ ο ς τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς . Κ υ ρ ια ρ χ ε ί ο ρ ο μ α ν τι­ Ε π ισ κο π ό π ο υ λο ς τ ο 19 0 3 ' « κ α τ ά φ ε ρ ε τ ο ισχυQQ-

κριτική

σ μ ό ς μ ε τ ο « π ο μ π ώ δ ες ύ φ ο ς , τ α φ ε γ γ ο β ο λ ο ύ ν τα επ ίθετα», τ ο σ υ ρμ ό «τω ν π ρ ο ς τ η ν σ ελήνώ ν σ τ ε ν α γ μ ώ ν κ α ι τ ω ν μ ε τ ά τ ω ν κ υ π α ρ ίσ σ ω ν διαλόγω ν»· σαν α ντίβ α ρ ο α ρ χίζει να μ ο ρ φ ο π ο ιε ί τ α ι η τ ά σ η τ ο υ ρ ε α λ ισ μ ο ύ π ο υ ο Ά γ γ ε λ ο ς Β λ ά χ ο ς , α π ό τ ο υ ς π ρ ώ τ ο υ ς ε κ φ ρ α σ τ έ ς το υ , δ ια χ ω ρ ίζε ι απ ό τ ο ν ν α το υ ρ α λ ισ μ ό (τη « φ υ σ ιο ­ λογική» σ χολή) όπ ω ς τ η ν ο ν ό μ α ζε, κ α τα λ ο γ ίζ ο ­ ν τα ς σ ’ α υ το ύ ς τ ο υ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς α δ υ ν α μ ία σ το να μ ετα τρ έ ψ ο υ ν τ η ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα σ ε τέ χ ν η και α π ουσ ία α κ ρ ίβ ε ια ς , σ ε σ χέσ η μ ε τη ν π ρ α γ ­ μ α τικ ό τη τα , από τ α έ ρ γ α τ ο υ ς . (Το ε π ιχ είρ η μ α το υ 'Α γγέλο υ Β λά χου π ρ ο ς τ ο υ ς ν α το υ ρ α λ ισ τέ ς θα μπ ο ρ ο ύ σ ε να είνα ι α π άντη σ η και π ρ ο ς τ ο υ ς σ η μ ερ ιν ο ύ ς σ υ ν εχ ισ τές α υ τή ς τ η ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς, ο ι ο π οίο ι λ η σ μ ο ν ο ύ ν (;) τ η ν « ιλα ρ ά ν όψ ιν» τ ο υ κ ό σ μου, το π ο θ ε τ ώ ν τα ς « τη ν ε ικ α σ τικ ή ν α υ τώ ν μηχανήν α π ένα ντι το υ β ο ρ β ό ρ ο υ μ ό νο ν και τω ν τελ μ ά τω ν » ). Μ ετά τ ις σ υ σ τά σ εις τ ο υ ο δ η γ ο ύ , οι εντυ π ώ σ εις από τ ο α να γνω σ τικό τ α ξίδ ι. Σ τα δ ε κ α π έ ν τε δ ιη ­ γ ή μ α τα τ ο υ τό μ ο υ , ά λλ α σ ε μ έ γ ε θ ο ς ν ο υ β έ λ α ς και ά λλα σ ε μ έ γ ε θ ο ς - και ύ φ ο ς - χ ρ ο ν ο γ ρ α φ ή ­ μ α τ ο ς , η π ρ ώ τη δ ια π ίσ τω σ η ε ίν α ι η α π ό λ υ τη σ υνέπ εια το υ σ υ γ γ ρ α φ έ α π ρ ο ς τις « π ροδιαγρα ­ φ ές» τ ο υ ρεα λισ μ ο ύ : π α ρ α τη ρ εί μ ε «βαθύ β λ έ μ ­ μα και α κ ά μ α το ν υ π ο μ ο ν ή ν το ν π ερ ί α υ τό ν κ ό σ μ ο ν » · σ τα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α δ ιη γ ή μ α τ α τ ο ν α θ η ν α ϊκό κό σ μ ο . Τ ο ν π λο ύ σ ιο , τ ο ν φ τω χ ό , το ν ά ν τ ρ α , τ η γ υ ν α ίκ α , τ ι ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι ε ς , τ ο υ ς φ ίλ ο υ ς, τ ις σ χ έσ εις τω ν ανθρώ π ω ν - α λη θ ιν ές ή κ α τά σ ύ μ β α σ η - τ ι ς γ ε ιτ ο ν ιέ ς , τ α ε σ ω τ ε ρ ικ ά τ ω ν σ π ιτιώ ν τ ο υ ς · ε ξ ε τ ά ζ ε ι α υ τ ό ν τ ο ν κ ό σ μ ο «υπ ό π ά σ α ν έ π ο ψ ιν , κ α ι μ έ χ ρ ι τ ω ν ε σ χ ά τω ν α υ τ ο ύ π τυ χ ώ ν ε ισ χ ω ρ ώ ν » : («ο Δ η μ ή τ ρ ιο ς ή Μ ιμικός, (...) είνα ι ε ικ ο σ α ε τή ς π ερίπ ου νεα νία ς, ισ χν ός, ω χ ρ ό ς , μ ε μ ε γ ά λ ο υ ς μ α ύ ρ ο υ ς ο φ θ α λ ­ μ ο ύ ς κα ι μ α κ ρ ά ν κ α σ τα ν ή ν κ ό μ η ν , τ η ν ο π ο ία ν κ τεν ίζ ει μεν, ό τα ν ε ξέ ρ χ ε τα ι τ η ς οικίας, κ α τά τ ο π ολω νικό ν σχήμα, ή το ι ε ις π όλκαν, ω ς εκ ά λ ο υ ν ο ι κ α λ λ ω π ισ τα ί τ ο υ τ ό τ ε κ α ιρ ο ύ τ ο ν σ υ ρ μ ό ν α υ τό ν τ η ς κ ο μ μ ώ σ εω ς, δ ια τη ρ ε ί ό μ ω ς κ α τ ’ ο ίκ ο ν α ν ά τρ ιχ ο ν π ά ν τ ο τ ε κ α ι α τ η μ έ λ η τ ο ν , ε κ φ υ σ ικ ή ς κ α ι α κ α τ α μ α χ ή τ ο υ ν ω θ ρ ό τ η τ ο ς » ) · τέ λ ο ς , α φ ο ύ α ν τιγ ρ ά ψ ε ι «τα ιδ ιά ζο ν τα ε ις έ κ α ­ σ τον πρόσω π ον χ α ρα κτη ρισ τικά » και φ ω το γ ρ α ­ κριτική

φ ή σ ει «ει δ υ ν α τό ν (...) τ α ς π ο ικίλ α ς φ υ σ ιο γ νω ­ μίας» ά λλ ο δ εν έ χ ε ι π α ρά «να ε π ε ξε ρ γ α σ τε ί τ α φ ω τ ο γ ρ α φ ή μ α τά το υ » . Κι από α υ τό τ ο σ η μ είο ξε κ ιν ά ε ι ο ρ ό λ ο ς το υ σ υ γ γ ρ α φ έ α Α γ γ έ λ ο υ Β λ ά χ ο υ (κα ι τ ο υ κ ά θ ε σ υ γ γ ρ α φ έ α ). Ε π ε ξ ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο ς τ ο «υ λ ικό » τ ο υ , τ α « φ ω το γ ρ α φ ή μ α τά το υ » π λά θ ει το δ ικό το υ κόσμο, σκιτ σ ά ρ ο ν τ α ς , κ ρ ίν ο ν τ α ς κ α ι κ α τ α κ ρ ίν ο ν τ α ς μ έσ α από τ η ν π ρ οσ ω π ογ ρ α φ ία τ ω ν ηρ ώ ω ν το υ - τη ν επ οχή το υ , το ν κόσ μο το υ . Ο Ά γ γ ελ ο ς Β λ ά χ ο ς σ κ ιτ σ ά ρ ε ι τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ κ α ι τ ο υ ς α νθ ρ ώ π ο υ ς τ η ς μ ε τρ ό π ο α π ο λ α υ σ τικ ό (σ υ μ ­ β ά λ λ ο ν τ α ς σ ’ α υ τή τ η ν α π ό λ α υ σ η η γ λ ώ σ σ α το υ , η « π ρ οσ γειω μένη κ α θα ρ εύουσ α », ω ς α να ­ π όσ π α σ το σ το ιχ είο α υ τή ς τ η ς ε π ο χ ή ς και ε κ ε ί­ νω ν τ ω ν ανθρώ πω ν) και δ ε ν δ ισ τά ζ ει να δια κω ­ μ ω δ ή σ ει τ η ν α θ η ν α ϊκ ή κ ο ιν ω ν ία : τ ο υ ς π ιθ η κισ μ ο ύ ς τ η ς α σ τικ ή ς τ η ς τ ά ξ η ς μ ε τ η ν α ντίσ τοιχη ε υ ρ ω π α ϊκ ή · τ ι ς δ ια π ρ ο σ ω π ικ έ ς σ χ έ σ ε ις - τ ο κ υ ν ή γ ι τ ο υ ε ύ κ ο λ ο υ π λ ο υ τισ μ ο ύ (το δ ιή γ η μ α « Λ α υ ρ ια κ ή ς κ α το χ ή ς α π ο μ ν η μ ο ν εύ μ α τα » , σ το ο π ο ίο π ρ ω τ α γ ω ν ισ τ ε ί μ ια μ ε τ ο χ ή τ ω ν Μ ε τ α λ λ ε ίω ν Λ α υ ρ ίο υ , μ ό ν ο σ α ν π ρ ό δ ρ ο μ ο ς ε ν ό ς ε υ φ υ έ σ τα το υ κ ό μ ικ μ π ο ρ εί να δ ια β α σ τεί, ή , κ α λ ύ τερ α σα ν μια σ ύ γ χ ρ ο ν η τα ιν ία κ ιν ο ύ μ ε­ νω ν σχεδίω ν, μ ε υπόθεση). Μη ξεχ ν ώ ν τα ς το ν μα κρύ δ ρ ό μ ο τ η ς λ ο γ ο τε ­ χ ν ία ς , φ ο β ά τα ι ο Ά γ γ ε λ ο ς Β λ ά χ ο ς μ ή π ω ς «οι ν ε ώ τ ε ρ ο ι τ ω ν α να γνω σ τώ ν» β ρ ο υ ν «ω χρά ς και ε ξιτή λ ο υ ς » τ ις ε ικ ό ν ες π ου α π οτυπ ώ νοντα ι στα δ ιη γ ή μ α τά το υ . Και « π α ρ α κα λεί» να μ η ν ξε χ ά σ ουν «τον χ ρόνον, κ α θ ’ ον έκ α σ το ν τω ν δημοσ ι­ ε υ μ ά τ ω ν τ ο ύ τ ω ν ε ί δ ε κ α τά π ρ ώ το ν τ ο φ ω ς» , δ η λ α δ ή τη ν επ οχή το υ . Και, βεβα ίω ς, οι εικ ό ν ες π ου α να δ ύ ο ν τα ι από τ ις σ ελ ίδ ες τ ο υ «δεν είνα ι π λ έον όλα ι ομοιώ μα τα , εγ ρ ά φ η σ α ν ό μ ω ς πάσαι ε ξ η ρ έμ ο υ και α π αθούς π α ρατηρ ήσ εω ς...». Οι ή ρ ε μ ε ς και α π α θ είς π α ρ α τη ρ ή σ εις δ εν είνα ι α π α ρ α ίτ η τ ε ς μ ό ν ο σ τ ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τ η ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς . Είναι κ α λ ό ς σ ύ μ β ο υ λ ο ς και σ το υ ς α να γ ν ώ σ τες τ η ς . Η π ο σ ό τη τα τ η ς λ ο γ ο τεχ ν ικ ή ς μ α ς π α ρ α γ ω γ ή ς όμω ς, α π α λ είφ ει α υ τό τ ο σ τοι­ χ ε ίο ό χ ι μ ό ν ο α π ό τ η δ ια δ ικ α σ ία τ η ς α ν ά γ ν ω ­ σ η ς α λλ ά και από ε κ ε ίν η ν τ η ς α ν α ζή τη σ η ς τ ω ν βιβλίω ν που τε λ ικ ά θα επ ιλ έξο υ μ ε. □

0 fliivoc XpioiiavAnouDoc

γράφει γιο ιο βιβάία του [Ιεκρή πιάΐοο Το κορμί κοι to οαράκι Στη «Νεκρή πιάτσα», το ερωτικό πάθος, αφού διήνυσε ολό­ κληρη τροχιά από την αγνότητα ώς την απόγνωση και απ’ τη στέρηση ώς την εξευτέλιση, da υποστεί ακόμη μια δοκιμασία: τη σεξουαλική άπνοια. Η ερήμωση στα ερωτικά στέκια, η αποδυνάμωση του αντρισμού, ο πληθωρισμός της ανωμαλίας, η εξαφάνιση της στρατιωτικής παρουσίας, η ποιοτική χειρο­ τέρευση του έρωτα, κα#ώς και άλλα καυτά δέματα από τη σύγχρονη ζωή συνδυάζονται με μοτίβα άλλων ερημώσεων, όπως ο θάνατος της μητέρας και της γειτονιάς, καδώς και με εμπειρίες από τη λογοτεχνική και καλλιτεχνική ζωή, σκηνές από τη ζωή των ζώων κ.ά. Η εικόνα της απονέκρωσης επι­ τείνει την απορία: Πού θα ξεσπάσει το αίσθημα, πώς θα φυτοζωήσουν οι αισδήσεις, τώρα που ακόμη και ο αγοραίος έρωτας έφτασε στο ζενίδ της νέκρας; Αλλο δε μένει παρά να σκαλίζεις τα σκουπίδια ή να τρως τις ίδιες σου τις σάρ­ κες. Πάντως, πίσω απ’ αυτή την τοπογραφία της ερήμωσης, μένει μια αποσδιόριστη αίσθηση πως, κι αν ακόμα νεκρώθη­ καν οι πιάτσες, εντούτοις δε χάδηκαν όλα. Παρά την πεζή της μορφή, η «Νεκρή πιάτσα» δένει πολύ με τα άλλα ποιήματα. Η λαϊκή έκφραση, η επιγραμματικότητα, η κυριολεξία, ο ρεαλισμός, ενορχηστρώνονται με τη δραματική καταγραφή μιας ρημαγμένης ζωής που, χωρίς πολλές εσωτε­ ρικές συγκρούσεις πια, αποτελματώνεται στην ανομβρία των καιρών. Με τη «Νεκρή πιάτσα» τελειώνει μια ποιητική δημιουργία που άρχισε με την «Εποχή των ισχνών αγελάδων». Οι δύο τίτλοι δεν είναι τυχαίοι. Ο συμβολισμός του πρώτου και ο ρεαλι­ σμός του δεύτερου ανοίγουν και κλείνουν τη δραματική εξιστόρηση ενός πάδους που κατέφαγε σιγά σιγά μια ζωή, για να χτίσει με τα υλικά της μια ποίηση για όλους τους στερη­ μένους.

06-

Το «Κορμί και το σαράκι» περιέχει μικρές εκροές του καθημε­ ρινού πάδους: ημερολογιακά αποδησαυρίσματα από διάφορες ερωτικές εμπειρίες1 λυρικά μορφώματα πυρακτωμένης φαντασίας (όσο το επιτρέπει ο ρεαλιστικός χαρακτήρας της ποίησής μου, που δεν αφήνει πολλά περιθώρια για τη φαντα­ σία)1 εμπνεύσεις από μερικά χωρία της Αγίας Γραφής (που είχα αποταμιεύσει από παλιά μέσα μου)1 παροιμιακές διατυ­ πώσεις (πάντα με τραβούσε η παροιμία)1 κοινωνικές ευαισθη­ τοποιήσεις (που διευρύνουν την ατομική περίπτωση). Σε όλα αυτά έρχονται να προστεδούν αρκετά χιουμοριστικά και πολλά σατιρικά ποιήματα. Οσοι γνωρίζουν τι δύσκολα η σάτι­ ρα μετουσιώνεται σε ποίηση, θα καταλάβουν γιατί η αγωνία της σάρκας καταλήγει μερικές φορές στο σαρκασμό. Το σατιρικό στοιχείο συμπλέκεται κάποτε όχι μόνο με το ερωτικό αλλά και με τα άλλα μοτίβα που ανέφερα πιο πάνω. Θα μπο­ ρούσα μάλιστα να πω ότι το θρησκευτικό στοιχείο της πρώ­ της ποιητικής σειράς, το ερωτικό της δεύτερης και τρίτης, και το κοινωνικό της τέταρτης σμίγουν στο «Κορμί και το σαράκι» δημιουργώντας μια απρόβλεπτη πολυφωνία, ενώ το υπόστρωμα παραμένει ερωτικό. Τέλος, ας σημειωθεί ότι στη σειρά αυτή η λαϊκή έκφραση είναι πιο έντονη και πιο δυναμική από ό,τι στα προηγούμενα ποιήματα, ενώ η επιγραμματική μορφή δεν έχει καμιά σχέση ούτε με τα αρχαία ελληνικά επιγράμματα ούτε με τα σύγχρο­ να χάι-κάι. Τα ποιήματα αυτά αποτελούν μια κατάκτηση προ­ σωπική, που δικαιώνεται όλο και περισσότερο, καδώς πολλοί τα χρησιμοποιούν αυθόρμητα, σε διάφορες περιπτώσεις, σαν παροιμίες ή γνωμικά. ΣΜί· 7α κε/μενα ταυ Ντίνου Χριστιανόπουλου περιέχονται στα δοκί­ μιά του με τίτλο «Το επ ' εμοί» (Μπιλιέτο, 1993). Τα αναδημοσιεύου­ με κατόπιν συμφωνίας με τον ποιητή. κριτική

Q / M f flG m r a ffl® o ra s ra ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

Νεκρή πιάτσα Νεότερα ποιήματα (1 9 9 0 -1 9 9 6 ) Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σϊλ. 24

Το κορμί και το σαράκι Νεότερα ποιήματα (1 9 9 0 -1 9 9 6 ) Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σελ. 19

Ποίηση ζω ή ς ή «Ζωή: Τα ποιήματά σου» περίπτωση το υ ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου αποτελεί, τό σ ο για τα ελληνικά γρά μματα , όσο και γ ια τη ν κοινω νική και π ολιτισ τική ζωή το υ τόπου, ένα σ ημαίνον φ ω ς για πολλούς, μια μελανή κηλίδα για το υ ς υπόλοιπους. Α υτή, η τό σ ο έν το ν α φ ορτισμένη αντιπαράθεση έχει ρίζες, αιτίες, α φ ο ρ­ μές, σταχυολογείται από απόψεις, κουβέντες, δηλώ­

Η

κριτική

σεις, ενέργειες, εμπνεύσεις, εκφ έρετα ι από τη στάση ζω ής, το ν προσανατολισμό, τις επ ιλογές και τελικά ν α ρ κοθετείτα ι από το α π οτέλεσ μα ό λης α υτής τη ς διαδικασίας, η οποία δεν έμεινε μόνο στο ιδεολογικόαισθητικό μέρος, αλλά προχώρησε και βαθύτερα σε ά λλους το μ είς το ίδιο α μφ ιλεγόμενους. Μ ’ α υτή τη λογική, λοιπόν, το αριστούργημα τω ν αριστουργημά-

-©57

Είναι γεγονός ότι ο Χριστιανόπουλος με τη συντριπτι­ τω ν στην τέχνη τη ν ποιητική να δώριζε στον αναγνώ­ κή πλειοψηφία τω ν ποιημάτων του, όχι μόνο σφράγι­ στη ο Χριστιανόπουλος, το σίγουρο είναι πως θα βρί­ σε τη μ ετα π ολεμική εποχή, α λλά για τέσ σ ερ ις και σκονταν άνθρωποι να το ν κατακεραυνώσουν, διακα­ π λέον δ εκ α ετίες ενέπ νεε ν εό τερ ο υ ς δημιουργούς, τεχόμενοι από συναισθήματα ξένα προς το βωμό του ενώ κ ά θ ε καινούρια το υ σ υλλογή δ ρ ο μ ο λ ο γ ο ύ σ ε δημιουργείν. Όπως πάλι - για να είμαστε εν τά ξει και συζητήσεις και κριτικές, για το καινοτόμο τω ν εγχει­ μ ε το ν εα υ τό μ α ς και μ ε το υ ς ά λλ ο υ ς - , υ π ή ρξαν ρημάτων, εκφραστικών και θεματολογικώ ν. Έτσι, τα μικροί ή μεγάλοι κόλακες τη ς συντροφιάς του ποιητή, νέα ποιήματα, που συμπληρώνουν τόσ ο τη «Νεκρή και όχι μόνο, οι οποίοι έβλεπ αν θαύματα εκεί που το πιάτσα» όσο και «Το κορμί και το σαράκι», εντάσσο­ μόνο θαύμα που θα μπορούσε να συντελεστεί ήταν ο νται σ’ αυτό το πλαίσιο και γ ι’ αυτό με μεγάλη ικανοκήπος τη ς απ λό τητας, τη ς λιτό τη τα ς, τ η ς πλήρους π οίησ η κ α τα θ έ το υ μ ε τ ις α π ελευθ έρω σ η ς τω ν σ τί­ α π ό ψ εις μα ς. Π α ρ ’ ό λα χων, του τίποτα το περιττό, ♦ α υτά, η «συνολική» αποτί­ το υ καυστικού. Α υτόμ ατα Ό,τι γράφει το εννοεί και δεν το μηση αυτών τω ν δύο ποιητι­ έχ ουμε στη σκέψη μας το κώ ν σ υ λ λ ο γ ώ ν δ ε ν είνα ι πρώ το αβίαστο και σημα­ υπονοεί. Ό,τι επιθυμεί το διεκδικεί δ ό κ ιμ η , δ ιό τι σ τη μεν ντικό συμπέρασμα: Ο ποι­ «Ν εκρή πιάτσα» η μ ο ρ φ ή η τ ή ς ε ξ ε τ ά ζ ε τ α ι γ ια τ ο χωρίς περιστροφές, ό,τι αγαπά το έχ ει πρόσωπο π εζογρ αφ ιέρ γ ο που π α ράγει και όχι κό, αναλυτικό, αποτελεί μια για ά λλες, οπ οιεσδήπ οτε δηλώνει και δεν το υποδηλώνει τ ο ιχ ο γ ρ α φ ία ό χ ι μ όνο κι αν είναι αυτές, ιδιότητες, σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ς επ ο χ ή ς που μ π ο ρ εί να το ν χαρα ♦ α λλ ά και σ υνα ισ θημά τω ν κτηρίζουν.Ό σο κι αν λέμ ε και συμβάντω ν, ενώ α ντίθετα στο «Το κορμί και το πως η δ η μιουργία είναι θέμ α που ά π τεται ψυχικών σ α ράκι» δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε τ ο φ ε υ γ α λ έ ο , τ ο ε ν τε λ ώ ς λειτουργιώ ν, ευαισθησίας και σωματικού π όνου και α υ θόρμητο, τ ο ολιγόστιχο, διακρίνουμε δηλαδή το κόπωσης, υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν «κα­ σ τίγ μ α ή τ η σ κέψ η, που ερ εθ ίζο υ ν α υ τό μ α τα και κοί» άνθρωποι, που κάνουν καλή λογοτεχνία. Όπως αστραπιαία το ν ποιητή και ο ίδιος μ’ αυτό το ν τρόπο απ’ τη ν αντίθετη πλευρά, δ εν φ τά νει να είναι καλός, τ ις εκ φ ρ ά ζ ε ι. Αν το λ μ ο ύ σ α μ ε δ ε μια σ υ γ κ ρ ιτικ ή σαν χαρακτήρας, κάποιος, για να καταφ έρει να μπει γ ν ώ μη γ ια τη ν π ο ιό τη τα τω ν π οιημά τω ν σ τις δύο στη χορεία τω ν θεραπόντων τη ς Τέχνης. Ο Χριστιανόκαταθέσεις, θα λ έγα με πως ασφαλώς και εκείνα τη ς πουλος μπορεί να φαντάζει «κακός» σ τους περισσό­ «Νεκρής πιάτσας» είναι πιο άρτια, πιο ολοκληρωμένα, τερ ο υ ς , κυρίω ς για τί λ έει τα πρά γματα έξω από τα πιο ζουμερά, πιο ρεαλιστικά, πιο ερωτικά, πιο προσ­ δόντια και με το νόημά τους, σε όλους το υ ς τόνους, δ ιορισ μένα από το ζω ντα νό, ά μεσ ο κόσμο και τις αυτή το υ όμω ς η ετικ έ τα δ εν εμπ οδίζει κανέναν να εντυπ ώ σ εις εν ό ς μεγά λου τεχ ν ίτη το υ λόγου, που μελετά τα ποιήματά του, να ρίχνει φως σε ακατέργα­ γνωρίζει τα μονοπάτια που οδηγούν στην αναγνωστι­ στα σκοτάδια, να φέρνει στην επιφάνεια στιγμές που κή απόλαυση, ψυχαγωγία και ηδονή. Στο «Κορμί και διαρκούν όσο μια στιγμή και σ τιγ μ ές που κρατάνε το σαράκι», η παιχνιδίζουσα αλλά σοβαρή διάθεση, αιώνες, δ εν εμποδίζει κανέναν να βλέπει το πίσω απ’ κριτικής και περάσματος μηνυμάτων που, μέσω τη ς τη βιτρίνα, το περιθωριακό, το αντικοινωνικό, το αντισυνενοχής, σε ά λλους δημιουργούς χρειάζεται απο­ συμβατικό, το αντιρατσιστικό, έστω κι αν κατατρύχεκρυπτογράφηση, εδώ συντρέχει με τέτοια πρόθεση, ται από τις Ερινύες. Δ εν είναι, λοιπόν, δυνατό ο χαρα­ κτηρισμός να ευ σ τα θ ε ί-τα μαζικά μέσα ενημέρωσης χάνοντας μέρος απ’ την ακτινοβολία τη ς και πλαστο­ και ο Τύπος σ τρεβλώνουν π ολλές φ ο ρ ές τη ν εικόνα γ ρ α φ ώ ν τα ς ίσω ς γ ν ή σ ιε ς θ έ σ ε ις το υ Χ ρ ισ τια ενός πνευματικού ανθρώπου - ή αν το θέλετε αλλιώς, νόπουλου, απέναντι σε κοινωνικά, πολιτικά και πολιτι­ ο X. θ έλ ε ι να είνα ι και είνα ι «κακός» μ ε κάπ οιους, σμικά φαινόμενα. Έ τσι εκείνο το ακαριαίο, παρά τη οπουδήποτε κι αν αυτοί είναι ενταγμένοι και το δηλώ­ λαϊκότητα τη ς γραφής, κεραυνοβόλο χτύπημα, με το νει δημόσια, μη φ οβού μενος, ενίο τε, ο ύ τε τη ν οργή οποίο επιδιώ κει να αφυπνίσει συνειδήσεις, να καλ­ ορισμένων αναχωρησάντων. Η δική μας προσπάθεια λιερ γή σ ει προσω πικότητες, να χ α ρά ξει σύνορα, να στόχο έχει, στα ματώ ντα ς εδώ τη ν ψυχανάλυση, να τροχοπεδήσει αντιδράσεις από σ υντηρητικούς εγκε­ εκθέσ ει σε θαυμασμό ό ,τ ιτ ο υπέροχο ο Χριστιανόφάλους, παίρνει όψη προσωπικής εξομολόγησ ης σε πουλος έγραψε και παράλληλα να εκθειάσει ό,τι ποι­ μια δημόσια συγκέντρωση, απ’ την οποία δεν λείπουν οτικό έπ εσ ε σ την α ντίληψ ή μας, κατά τη ν ώ ρα τη ς τα ειρωνικά σχόλια, προδιαγραφών, έστω κι αν δεν ανάγνωσης και τη ς ανάλυσης τω ν κόπων του. είναι απόλυτα πετυχημένα, που άπτονται τη ς κοινωνι­ m

-

κριτική

κής υποκρισίας και τη ς συμπ εριφ οράς το υ υποκό­ σμου. Η ποίηση το υ Ντίνου Χριστιανόπουλου είναι εντελώ ς - αν μπορεί να λεχθεί αυτό - αντισυμβολική. Με άλλα λόγια, ό,τι γρά φ ει το εννοεί και δ εν το υπονοεί. Ό ,τι επ ιθυμείτο διεκδικεί χωρίς περιστροφές, ό,τι αγαπά το δηλώ νει και δ εν το υποδηλώνει. Ίσω ς βέβαια τα διάφ ορα φ ετίχ, που α ντιπ ροσω π εύουν το π οθητό ερω τικό πρόσωπο ή σχήμα, μπορούν να θεωρηθούν σύμβολα μιας ποιητικής δημιουργίας, που όλη τη ς η προσπάθεια ήτα ν να α να δείξει, μέσα από π αραμέ­ τρ ο υ ς υπ όγειω ν ρευ μ ά τω ν και διαδρομώ ν, όπου συνήθως κατοικεί ο βόρβορος, το ωραίο, το σημαντι­ κό, τη ν ανθρώπινη σω ματική και ψυχική επαφή και ζεσ τα σ ιά . Αν δ η λ α δ ή ο ι μ π ό τε ς ή ο ι σ το λ έ ς τω ν φαντάρων και τω ν στρατιωτικών, τα απομακρυσμένα πάρκα, τα χωριατόπουλά στις πόλεις, οι ιέρειες το υ έρω τα, τα κακόφημα μπαρ, στέκια και συνοικίες, οι π ο υ λ η μ έν ες σ υνειδ ή σ εις μ ε α ρ ισ τερ ό π α ρελθόν, εκληφθούν ως άλλοθι - κάτι που κατά τη γνώμη μου δε συμβαίνει - , ώστε να υπάρξει η χ ειμαρρώ δης και ορμητική κατακρήμνισή τους. Το λάθος, λοιπόν, πολ­ λών μ ελετητώ ν το υ Χριστιανόπουλου ήτα ν ότι μίλη­

σαν για σύμβολα, ενώ εδώ έχουμε πράγματα χειρο­ πιαστά, που ερεθίζουν τον ποιητή, με φόντο μια Θεσ­ σ α λονίκη κ ρ α δα ίνουσ α τη ν α ντισ υ μ β α τικ ό τη τα , ο ρμώ μενη από το π α ρελθόν και πλησιάζουσα τη ν ερω τική σ υμμετρ ία , απλώ νοντας τα οικιστικά τη ς πλοκάμια παντού και προσδιορίζουσα κενές αναφο­ ρές για συμβάντα πολυδιάστατα. Οι δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ίε ς π ο ιη τικ έ ς σ υ λ λ ο γ έ ς το υ Χριστιανόπουλου συμπληρώνουν, με το ν καλύτερο τρόπο, α υτές που προηγήθηκαν κάτω από συνθήκες το λ ιγότερ ο α ντιφ ατικές. Καθώς σε μεγά λο αριθμό αυτών τω ν ποιημάτων, ά λλοτε έντονα χρωματίζεται ένα ύφος απολογητικό και ά λλοτε η σκληρή αντιμε­ τώπιση τω ν περιπτώσεων εμφανίζει ένα ποιητικό πρό­ σωπο, που δέχ τηκε χτυπήματα αλλά έδω σε κιόλας, σ τις δ ύ σ κολες π εριστάσ εις, που η ζωή υφαίνει. Ο τερά σ τιος φόβος, που μια πράξη αντικειμενική μπο­ ρεί να περικλείει και η οποία μπορεί να διακατέχεται από ερω τική μέθεξη, συντρίβεται κάτω απ’ αυτή την προσφιλή εκδοχή, όσο κι αν μένει τελ ικά η ποίηση, στα μάτια τη ς οποίας οφ είλει ο δημιουργός να απο­ γυμνωθεί. Γιατί και κείνος κρίνεται καθημερινά στην αγορά των ιδεών και των προκαταλήψεων. □

ΑΛΚΥΟΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Φορέστε το ΣΚΙΣΜΕΝΟ ΨΑΘΑΚΙ και βγείτε μετά τη φθινοπωρινή ΜΠΟΡΑ, από το ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΠΙΤΙ, για να δείτε το ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ και ...ΑΜΑΝ...ΑΜΑΝ! αν συναντήσετε τις ΚΑΡΓΙΕΣ Κυρία Παπαδάκη, Παντοτινός θαυμαστής σας, εραστής της ΜΠΟΡΑΣ, νούφαρο στο ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ, ρομαντική κονκίδα στο ΑΜΑΝ... ΑΜΑΝ!, χρυσή κλωστή στο ΣΚΙΣΜΕΝΟ ΨΑΘΑΚΙ, γαλάζιος κόκκος στο ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΠΙΤΙ και θλιμμένο πουλί στις ΚΑΡΓΙΕΣ σας. Ανδρέας Κούνιας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΑΕΝΤΗΣ

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 · 106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 36 0 1 551 · FAX: 36 23 553

Ο Πάσος Οειζώρτζηϋ

γράφει για ίο ΡιβίΙίο ίου ίίΐια ανά-ννωοπ του ΤέήϋουΆγρα Το σύστημα που εγκαινίασε, γιο να γιορτάσει μ 22 του χρόνιο, το πολύτιμο γιο κάδε διψαλέο βιβλιόφιλο και φιλαναγνώστη περιοδικό διαβάζω - να συνοδεύει τις κριτικές των νέων βιβλίων με σύντομο προσημειώματα των συγγρσφέων τους -, μου δίνει μιο λαμπρήν ευκαιρία. Πρώτα-πρώτα νο του ευχηθώ νο το εκατοστήσει γιο το καλό των Γραμμάτων μας. Ύστερο, νο αναφερδώ σ’ ένο δυσνόητο άρθρο που δημοσιεύτηκε προ κοιρού γιο το βιβλίο μου. Τέλος, νο εξηγήσω το ενωτικό που διχοτομεί την πρώτη λέξη του τίτλου του [Μια ανά-γνωση...]^ κοι που 0ο υπάρ­ χει μάλιστα κοι στον τίτλο ενός άλλου βιβλίου μου [Μια ανά­ γνωση της EroicaJ που δα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες. Πράγματι, πριν οπό κάμποσο καιρό είδε το φως, στην Καθημερινή της 25ης Οκτωβρίου 1997, ένο άκρως δυσνόητο κείμενο [είχα λάβει τότε έντεκα (μετρημένο) τηλεφωνήματα γνωστών που μου ζητούσαν νο τους το εξηγήσω]. 'Ηταν ένο άρδρο του «σεβαστού μου» (το εισαγωγικά δεν δηλώνουν αμφισβήτηση, αλλά είναι απλώς ένδειξη ότι είναι έκφραση ξένη) Γιώργου Κσροπούλη, όπου διατυπώνονταν πολλά και διάφορο αρνητικά γιο το εν λόγω «δοκίμιό» μου για τον Τέλλο Αγρα -, μεταξύ άλλων και για την «εξεζητημένη» του στίξη και σύνταξη. Ομολογώ ότι αν μπορούσα να καταλάβω τι έλεγε, 0α αναγνώριζα ότι ο κ. Κοροπούλης αράδιαζε οξυνούστατα ορθότατες παρατηρήσεις για απαράδεκτες ελλείψεις του εν λόγω «δοκιμίου». Έλα όμως που το το υπό κρίσιν βιβλίο μου δ εν είν α ι δοκίμιο, ούτε διεκδίκησε ποτέ αυτόν τον χαρακτηρισμό! Οπως σημειώνεται αρχή-αρχή, είναι απλώς μια δημόσια ομιλία προς φίλους ή και αγνώστους ακροατές, που είχε την πολύ μετριοφρονα φιλοδοξία (όπως αναφέρεται ρητώς στις σελίδες 11 και 12) να στοιχειοθε­ τήσει με το ακροατήριό της, «με όλους μαζί ή και με τον καδένα χωριστά», μια βραδιά συγκινησιακής επικοινωνίας. Τι σχέση τώρα μπορούν να έχουν μ’ ένα κείμενο τέτοιων προδέσεων ο Αντόρνο, ο Deleuze, ο Σπινόζα -, αυτό ίσως μόνον ο κ. Κοτοπούλης να μπορεί να μας το πει... Να εξηγήσω τώρα προς τι αυτό το ενωτικό που διχοτομεί τη λέξη α ν ά - γ ν ω σ η . Το χρησιμοποίησα για να ξεχωρίσω τη λέξη από την τρέχουσα μορφή της α ν ά γ ν ω σ η . Να υπο­ δηλώσω ότι πρόκειται όχι για απλό διάβασμα, αλλά για μια γνω­

Ε γ­

στική διαδρομή ανά τα γνωρίσματα, τα ψυχικά βέβαια και τα συναισθηματικά, ενός αγαπητού ποιητή και ορισμένων χαρακτηρι­ στικών ποιημάτων του. Για να οδηγηδούν όχι οι φιλόλογοι, ούτε οι κριτικοί, σε φιλολογικά συναγόμενα και κριτικές αποτιμήσεις, αλλά οι ακροατές της ομιλίας στο να προσέξουν, να αιστάνδούν, να συνδονηδούν από ορισμένα ευρήματά τους, όπως τα «εισέπραξε» και τον πλούτισαν ο ομιλητής. Για να αλιευδούν ορισμέ­ νες λέξεις, ορισμένες φράσεις, απόηχοι ορισμένων ψυχικών καταστάσεων ή δονήσεων τόσο του ποιητή όσο και του ενδεχό­ μενου αναγνώστη του, όπως, π,χ.: η φράση: το ω>φσ παιδί η λέξη: τα γειτονίστικα το αξετίμωτο δίστιχο: (είχε απσ χτες εντός μου σε φθινόπωρο γυρίσει) Μου είπες, α, ναι, - πως μΙ αγαπάς, μα τόχω λησμονήσει. Το συγκλονιστικό τρίστιχο: Μόνο η φωνή τους, σαν ξεσπάζει στην τάξη, μες στην ωδική, κλαίει, - σαν τρυγόνι που σπαράζει. Το ευφρόσυνο τετράστιχο: Μέδ arl το θάμα πάμε... κΙ όλο δ ακούω σό αυτιά μου «Απόψε είμαι σα νάμαι δ ένα ταξίδι γάμου!» ή το σπαρακτικό άλλο τετράστιχο: Μα απόψε δέρνεται ο βοριάς στη γειτονιά- ποιος ξέρει στην ευκολόπαρτη ώρα μας κI αν δεν κρατάει καρτέρι; Αύριο, ποιος ξέρει ποια χιονιά στους πάγους θα μας δέσει, ποιας ίδιας πίκρας το ψωμί θα κόψουμε στη μέση! Κι’ άλλα, κι’ άλλα, κι’ άλλα... κριτική

f fltM M T ffl ΝΑΣΟΣ ΔΕΤΖΩΡΤΖΗΙ

Μ ια ανά-γνω ση του Τέλλο υ Ά γρα Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1997. Σελ. 88

Τρόποι προσόγγισης των κβι μόνω ν του Αγρα α φιλολογικά κείμενα (αλλά όχι μόνον αυτά) το υ κ. Νάσου Δ ε τζώ ρ τζη α π ο τελ ο ύ ν ισ χυρή π ρό ­ κληση για τη σύγχρονη φ ιλολογική κριτική. 0 Ν. Δ ετζώ ρ τζης, ως ένας από το υ ς πλέον φ ω τισμένους φ ιλολόγο υ ς, ε ξα ιρ ετικ ά υψ ηλής διανόησης, δια θ έ­ τ ε ι έν α π λ ο υ σ ιό τα το α π ό θ εμ α γ νώ σ εω ν που έ χ ε ι επ ιλέξει να δημοσιοποιήσει με εξα ιρετική φ ειδώ και α υ σ τ η ρ ό τ η τ α (η σ ε ιρ ά « Ά π α ν τα τ α Ε λ ά χ ισ τα Ευρισκόμενα», το παρόν βιβλίο αντιπροσωπεύει το ν αριθμό 6 τη ς σειράς). Σ ’ α υ τό το πλαίσιο, παράλλη­ λα με τη ν παροχή οργανω μένω ν π ληροφοριών, και κυρίως, ο Ν. Δ ετζώ ρ τζη ς π αραδίδει πολύτιμο μάθη­ μα ήθους, δ εο ν το λ ο γ ία ς και α ισ θητικής σ το χώ ρο τη ς φιλολογικής επισπίμης. Η γλωσσική μορφή που

Τ

έ χ ει δημιουργήσ ει ο Ν. Δ ετζώ ρ τζη ς ω ς όχημα τω ν σ η μ α ιν ο μ έν ω ν σ τα κ είμ εν ά τ ο υ , είνα ι έν α ς ρέω ν λ ό γ ο ς γ ρ α π τό ς δό κ ιμ ο ς, εξα ιρ ε τ ικ ά λ επ τώ ν απο­ χρώσεων, με έντονα (και γοητευτικά ) στοιχεία προφ ο ρ ικό τη τα ς που συμβάλλουν σ την α π οδεκτότητα τω ν κ ειμένω ν και χ α ρ α κτη ρ ίζο υ ν τη ρη το ρ ικ ή το υ συγγραφέα. Ο δ ο κ ιμ ια κ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ο υ ύ φ ο υ ς τ ο υ Ν. Δετζώ ρ τζη εξα σ φ αλίζει στα κείμενά το υ τη δυνα τό­ τη τ α να είνα ι π ρ οσ ιτά από έν α ν ε υ ρ ύ τα το (εκ τό ς δηλ. τω ν ειδημόνων) κύκλο αποδεκτών. Μ ε α υτά τα δεδ ο μ έν α , τα βιβλία το υ κ. Δ ετζώ ρ τζη αντιπροσω πεύουν ιδια ιτέρω ς ενδια φ έροντα επικοινωνιακά γεγ ον ότα και προκαλούν σε μια δημιουργι-

Gregoire Le Roy «Σα βραδιάζει» και Henri Spiess «Τα κή α νά γνω σ η που βα σ ίζετα ι σ τη δ ια λ ε κ τικ ή μ ια ς χέρια», δηλώ νοντας έτσ ι «οικείους χώρους», σ τους ευαίσθητη ς σχέσης μ ετα ξύ συγγραφέα και αναγνώ­ οπ οίους α να π τύχ θηκ ε ο δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό ς λ ό γ ο ς το υ στη. Άγρα εκτός το υ πεδίου τη ς προσωπικής πρωτότυπης Έ ρχομαι τώ ρ α σ το π αρόν βιβλίο. Προσωπικά, έχω γρα φ ής του. Αναγνωρίζονται έτσι ορισμένες εκλεκτισοβαρές ενδείξεις να υποπτεύομαι ότι η «ανά-γνωση» κές συγγένειες του Άγρα. Με το ν τρόπο αυτό αποδειτο υ τίτλου παραπέμπει στην κατά Ηρόδοτο αναγνώ­ κνύονται η κριτική αντίληψ η και η αισθητική το υ Ν. ριση: Ο Ν. Δ ετζώ ρ τζη ς π α ρέχει στον α π οδέκτη το υ Δ ε τζώ ρ τζη , α λλ ά και η σ υ γ κ ρ ιτικ ή α ντίλ η ψ ή το υ , βιβλίου το υ όλα τα τεκμήρια για τη ν αναγνώριση τω ν π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ η β α θ ιά σ το ιχ είω ν , σ ε επ ίπ εδ ο γνώση το υ για το έρ γ ο το υ περιεχομένου και σε επίπε­ ♦ Άγρα. δο ύφ ους, τω ν έργω ν το υ Κ α τά τ η ν α ν ά π τυ ξη τω ν Τ έλ λ ο υ Ά γ ρ α , σ τα οπ οία Εδώ πρόκειται για ένα κείμενο α π ό ψ εώ ν το υ , ο Ν. Δ ε ­ (στοιχεία) ο ίδιος εσ τιάζει τ τ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν και τη ν γραπτό σε απόλυτη έννοια ως κοινό ζ ώ ρ τ ζ η ς α ν ιχ ν ε ύ ε ι και ά λλες εκ λ εκτικ ές σ υγγένει­ προσοχή. ες του Άγρα (αλλά και δικές Ο Ν. Δ ετζώ ρ τζη ς «αναγι­ κτήμα, που έχει υπερβεί τις του;) με το ν Διονύσιο Σολω­ γνώσκει» δημόσια ποιήμα­ μό, τ ο ν M arcel Proust, το ν ιστορικές, κοινωνικές ή άλλες τ α το υ Ά γρα από τις σ υλ­ Edouard Estaunie, αλλά και λ ο γ ές Τα Βουκολικά και τα παραμέτρους της συγγραφής του με το ν Dante. Σαφής είναι η Ε γκώ μ ια : τ α π ο ιή μ α τα α ναφορά το υ κ. Δ ετζώ ρτζη « F ragm entum », σ το ν Κ.Θ . Δ η μ α ρ ά , και «Μονοτομία», «Σπουδές I», ♦ σ α φ έ σ τε ρ η σ το ν Κώ σ τα «Σπουδές II», Καθημερινές: Σ τεργιόπ ουλο, γ ια τη ν τεκ μ η ρ ίω σ η το υ έρ γ ο υ το υ τα ποιήματα «Ή ταν, μ ες στον κόσμο...», «Αμάξι στη Άγρα. βροχή», «Εκεί, στην ξένη...», «Άναυλα έφυγαν...», «Οι Στο πλαίσιο αυτής τη ς τεκμηρίωσης, ο κ. Δετζώ ρτζης αγνοημένες», «Ξανθό παιδί», «Καμπάνα τρεμ ο υ λιά παραπέμπει και σε κείμενο το υ ίδιου το υ Άγρα. Στο ζει...», «Βοριάς φυσάει...», «Τα χαιρετίσματα», «Γρα­ κείμενο α υτό ο Ά γρα ς π ρα γματεύεται το φαινόμενο φή», «Τώρα που λείπ εις...», «Χωρισμένοι», Τριαντά­ τη ς μετα φ οράς, βασικό ως γνω στόν υφ ολογικό δεί­ φυλλα μιανής ημέρας: τα ποιήματα «Εστία», «Ήλιος, κτη τη ς ποίησής του, προβαίνοντας και σε μια παρα­ τ ο Μ ά ρτη μήνα», « Τ ριαντά φ υλλα μ ιανής η μ έρα ς», δειγματική εφ αρμογή στο ποίημά του «Φεγγάρι» από «Μύρισαν τα χώματα», «Ένα κορίτσι», «Για μια γυναί­ τ η σ υ λ λ ο γ ή Τ ρ ια ν τά φ υ λ λ α μ ια ν ή ς η μ έ ρ α ς , ενώ κα μ ελ α χ ρ ιν ή » , «Ο ρ φ ικό » , « Ισ το ρία » , «Τ ρεις» , π αράλληλα παραπέμπει με συγκριτική αντίληψη και «Ή ρθες», «Καιρός γ ια τρα γο ύ δ ι» , «Φ εγγάρι», «Στ’ σ ε ο μ ό λ ο γ α φ α ιν ό μ εν α π ου α π α ν το ύ ν σ το έ ρ γ ο ά λλο σπίτι», «Τέλη Αυγούστου», «Παλιό αθηναίικο ά λλω ν π οιητώ ν (Ο υρά νης, Λ α π αθιώ της, α λλ ά και χινόπωρο», «Νέο Φ άληρο, στα 1910», «Σήμερα κλα­ Οράτιος, Hugo, Moreas, Laforgue). Το κείμενο α υτό δεύουν». λειτουργεί ως ένα πραγματικό «μάθημα εφ αρμοσμέ­ Ο Ν. Δ ε τ ζ ώ ρ τζ η ς επ ισ η μ α ίν ει ο ρ ισ μ έν α σ το ιχεία ν η ς ποιητικής», όπως ακριβώ ς το χ αρα κτηρίζει ο Ν. περιεχομένου και γλωσσικής μορφ ής/ύφου ς τω ν ποι­ Δετζώρτζης. ημάτων. Με το ν τρόπ ο α υτό προτείνει τρόπ ους προ­ Από τη ν άλλη πλευρά, η εμπλοκή του κειμένου αυτού σ έγγισ ης και εκ τίμ η σ η ς (όχι βεβα ίω ς ο δ η γ ίες ανά­ το υ Άγρα μέσα στο κείμενο του Ν. Δ ετζώ ρτζη αποτε­ γνω σ ης) τω ν κ ειμ ένω ν το υ Ά γρα , ε σ τιά ζο ν τα ς τη ν λ εί ένα ισχυρότατο τεκμήριο εκλεκτικής σ υγγένειας π ροσ οχή τ ο υ σε σ η μ εία που θ ε ω ρ ε ί κο ρ υ φ ώ σ εις τω ν δύο σ υγγρα φέω ν σε επίπεδο ακριβώ ς κριτικής σημαινομένων και σημαινόντων, καθώς και σε ορισμέ­ αντίληψ ης και αισθητικής, ενώ τα δύο κείμενα φαίνε­ νο υ ς δ είκ τες το υ ύ φ ο υ ς το υ Άγρα, ενώ παράλληλα τα ι να συνδέονται με σχέση παραπληρώματος. Για να δίνει και σύντομους χαρακτηρισμούς ποιημάτω ν ω ς τ ο πω α λλ ιώ ς: τ ο π α ρ ά θεμα , δηλ. τ ο κ είμ εν ο τ ο υ σημασιολογικών συνόλων ή συστημάτων. Για να διευ­ Ά γ ρ α π ου π α ρ ίσ τα τα ι μ έσ α σ το κ ε ίμ ε ν ο το υ κ. κρινίσει περαιτέρω το κλίμα δημιουργίας στο επίπεδο Δ ετζώ ρ τζη, υποστηρίζει τα σ ημαινόμενα το υ κ ειμέ­ το υ π εριεχο μ έν ο υ και σ το επ ίπ εδο τ η ς γλω σσ ικής νου του Ν. Δ ετζώρτζη, ταυτόχρονα όμω ς αναδεικνύεμ ο ρ φ ή ς , σ τα π ρω τό τυ π α π ο ιή μ α τα τη ς σ υ λ λ ο γ ή ς τα ι και τ ο ίδιο ω ς μ έρ ο ς α υτώ ν τω ν σ ημαινομένω ν. Καθημερινές ανπβάλλει δύο μεταφ ράσεις το υ Άγρα: -------------------------------------------------------------------------------------------------- κριτική

Αναγνωρίζεται έτσι μια ισχυρή, αμφίδρομη διακειμε­ νική σχέση. Και ποια είναι η γλωσσική μορφή που διεκπεραιώνει αυτό το περιεχόμενο: Ουδόλω ς μ ε «ενδιαφέρει» η ένδ ειξη στην αρχή του βιβλίου, που προσδιορίζει το ν χαρακτήρα του περιε­ χ ο μ έν ο υ : «Ομιλία, σ τις 21 Μ α ρ τίο υ 1989, σ τη ν Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενι­ κής Παιδείας ( ίδρυμα τη ς Σχολής Μωραΐτη). Δημοσι­ εύεται χω ρίς καμιά μεταβολή...». Εδώ π ρόκειται για ένα κ είμ εν ο γρα π τό σε α π όλυτη έννο ια ω ς κοινό κτήμα, που έχει υπερβεί τις ιστορικές, κοινωνικές ή άλλες παραμέτρους τη ς συγγραφής του. Η επιλογή το υ Ν. Δ ετζώ ρ τζη να δ ιατηρήσ ει το σ υ γκεκριμένο ύφος τη ς ομιλίας, δηλ. το χαρακτήρα τη ς προφορικότητα ς, α π οτελεί στοιχείο π ρο θ ετικό τη τα ς το υ συγ­ γραφέα, η οποία αντιπροσωπεύει μια ισχυρή κειμενική λ ε ιτ ο υ ρ γ ία . Η α ρ χή το υ κ ε ιμ έ ν ο υ κ α θ ’ α υ τό : «Κυρίες και κύριοι, πρώτα-πρώτα...», δη λώ νει τη ν κυρίαρχη παρουσία ενός εξωδιηγητικού ομιλητή, που προσδιορίζει την εξέλιξη του κειμένου και παράλληλα «βγαίνει» απ’ αυτό για να απευθυνθεί στον αποδέκπι του. Π ράγμα που α π ο τελεί δυναμικό σ τοιχείο τη ς ρητορικής του φιλολόγου Ν. Δ ετζώρτζη, και παράλ­ ληλα προσδίδει και έναν απαράμιλλο διδακτικό χαρα­ κτήρα στο κείμενο (πβ. τα σ χετικά με τις εκφράσεις «πρώτα-πρώτα», «ύστερα», καθώς και τη ν ανάκληση του σχεδόν μυθικού από τα μαθητικά και τα φοιτητικά μας χρόνια «Praeterea censeo...», στην αρχή του κει­ μένου). Α να γ νω ρ ίζετα ι μια ο ικο νο μ ική χρήσ η το υ λ ό γ ο υ (ρέουσα, άκρω ς επ εξηρ γα σ μένη δημοτική), καμιά περιττή ανάπτυξη ή περίφραση και παράλληλα πρι­ σματική παράθεση τω ν πληροφοριών, που οδηγούν, σχεδόν προκαλούν σε μια δημιουργική ανάγνωση. Ο Ν. Δ ετζώ ρ τζη ς αποκαλύπτει τη βαθιά γνώση, αλλά και τη ν υψηλή α ισθητική το υ γ ια τα ζη τή μ α τα τη ς γλώσσας. Από α υτή τ η ν άποψη, τα κ είμ εν ά το υ (σ’ α υ τό το βιβλίο, και σ τα υπόλοιπα τ η ς σ ειρ ά ς «Άπαντα τα Ελάχιστα Ευρισκόμενα») λειτο υ ργο ύ ν ω ς σύντομα αλλά π εριεκτικό τα τα μα θήματα ύφ ους. Και για να παραφράσω το ν Oscar Wilde, με τα κείμενα το υ Ν. Δετζώρτζη αποδεικνύεται πως η φιλολογική επιστή­ μη μπορεί να α να δειχθεί ω ς π ραγματική δημ ιο υ ρ­ γία. □

Τυπωθήτω Γ . ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ν Ε Α

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Α

ΓΙΑ ΤΗΝ Π ΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ

Chauvel D. - M ichel V.

Αραστηριότη τες, Αιερευνήσεις, Ανακαλύψεις Γ ια πα ιδιά του Ν η πια γω γείου κα ι του Δ η μοτικ ού

Chauvel D. - Chauvel Ρ.

Παιδαγωγική και Περιβάλλον Α να κά λυ ψ η, κα τανόησ η και κα λλιτεχνική πα ραγω γή Γ ια πα ιδιά 5-7 ετώ ν

Μ

Doranee S.

Δημιουργικές Δραστηριότητες στο Νηπιαγωγείο Ε ικόνες και πρ ά γμ α τα

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΑΙΟΠΩΑΕΙΑ

κριτική

SBKira Π Ε Θ Ώ Ρ Λ Φ Ο Α ΤΖΩΝ ΦΩΟΥΛΣ

Ο Μ άγος Μτφρ.: Φαίδων Ταμβακάκης Αθήνα, Εστία, 1997. Ιελ. 776

Η αγωνία του μαθηταυόμανου μάγου Ηλία Μαγκλινη

«Μάγος» του Τζων Φώουλς είναι ένα πολυπρισμακό», μέσα στο οποίο θα συντελεστεί η εν λόγω «αυτο­ τικό μυθιστόρημα μέσα από το οποίο θίγεται ένα εξερεύνηση». κατ’ ουσίαν υπαρξιακό ζήτημα, αυτό τη ς αγωνίας Αν στο ξεκίνημα της ιστορίας η αφήγηση που ακολουθεί για την αναζήτηση ταυτότητας, ή αλλιώς, τη ς αγωνίας ο Φώουλς αναπτύσσεται με μάλλον συμβατικά ρεαλιστι­ για την απόκτηση αυτογνωσίας. Ένα ζήτημα που σήμε­ κά πρότυπα και σχήματα, από ένα σημείο και μετά, το ρα, στην αβεβαιότητα και την ανασφάλεια που προκαλεί φανταστικό φ αίνεται να εισβάλλει στο σύμπαν του το λυκόφως του αιώνα, αλλά και τη ς χιλιετίας, μοιάζει «Μάγου». Ο Φώουλς «φλερτάρει» έντονα με το φαντα­ πιο έντονο παρά ποτέ. στικό, έτσι μάλιστα όπως το ορίζει ο Τοντόροφ στην Ή ρωας του Φώουλς, ο νεαρός Άγγλος Νίκολας Ερφ «Εισαγωγή στη φανταστική λογοτεχνία» (Οδυσσέας): «Η που στις αρχές τη ς δεκαετίας του ‘50 έρχεται να εργα­ απόλυτη πίστη, όπως και η ολοκληρωτική απιστία [στο στεί ως καθηγητής σ’ ένα ελληνικό νησί. Κίνηση που ισο­ υ π ερφ υσ ικό], θα μας οδηγού σ α ν έξω από το δύναμοί με φυγή από τη ν προηγούμενη ζωή το υ και φανταστικό ■αυτό που του δίνει ζωή είναι ο δισταγμός» απόπειρα να εξερευνήσει τον εαυτό του από την αρχή. (σ. 39). Ορισμός που, στη συγκεκριμένη περίπτωση, Το μεσογειακό τοπίο του νησιού με το «αγγελικό και βρίσκει εφαρμογή στο δισταγμό τόσο του ήρωα όσο και μαύρο φως» του θα αποτελέσει το πλαίσιο, το «σκηνι­ του αναγνώστη να βγάλουν συγκεκριμένα συμπεράσμα­

0

τα αναφορικά με τη φύση των γεγονότων, αν δηλαδή μπορούν να εξηγηθούν με όρους φυσικούς ή υπερφυσι­ κούς. Ακριβώς αυτό συμβαίνει σε ένα μεγάλο (και κατα­ λυτικής σημασίας) τμήμα του «Μάγου». Διότι η μετα­ στροφή από τον ρεαλισμό στο φανταστικό είναι μονάχα προσωρινή: πρόκειται για ένα «ιντερλούδιο» που ουσια­ στικά μας εισάγει στην καρδιά τη ς προβληματικής του συγγραφέα. Ο Φώουλς δεν αφήνει το φανταστικό να αναπτυχθεί περισσότερο, ρίχνει όμως εκείνες τις κατάλ­ ληλες «πινελιές» έτσι ώστε να επιτευχθούν οι απαραίτη­ τ ε ς ανατροπ ές και ρ ή ξεις με τη ν καθεστηκυία τά ξη πραγμάτων. Αργότερα, ο ρεαλισμός θα επιστρέφει δριμύτερος - με τη ριζική διαφορά ότι τίπ οτα δεν είναι όπως πριν: «Αντιλαμβάνεσαι ότι η πραγματικότητα δεν είναι αναγκαία» (σ. 163), λέει ο Κόγχις στον σαστισμένο Νίκολας που αρχίζει να συνειδητοποιεί πόσο ρευστή είναι η έννοια «πραγματικότητα», πόσο εύθραυστη είναι η ίδια η πραγματικότητα - σαν λεπτό στρώμα πάγου. Η αγγλοσαξονική παράδοση του ρασιοναλισμού και του εμπ ειρισ μού με τη ν οποία α να τρά φ η κε ο Ν ίκολας καταρρέει σαν πύργος στην άμμο μπροστά στον μεσο­ γειακό, ελαφρώς ανατολίτικης προελεύσεως, μυστικισμό μέσω του οποίου επιδρά πάνω του ο Κόγχις. Η ανα­ τροπή αυτή σηματοδοτεί την αφετηρία τη ς εσωτερικής «μεταμόρφωσης» του Νίκολας. Όπως τα φίδια, αφήνει πίσω του το παλιό του «δέρμα» και δείχνει να ξαναγεννιέται. Και όπως σε κάθε γέννηση, υπάρχει και εδώ πόνος - και φυσικά, τρόμος: το «ταξίδι» του Νίκολας προς την αυτογνωσία είναι και μια πορεία στο άγνωστο. Ωστόσο, η πλήρης και κυριολεκτική απόκτηση της αυτο­ γνωσίας δεν φαίνεται να είναι παρά μια ουτοπία - όχι τόσο μια «Ιθάκη» ή «Οδύσσεια» αλλά, με κάποια πεσιμιστική διάθεση, μια πορεία ανάλογη με εκείνη του Σίσυ­ φου. Ο Φώουλς υπαινίσσεται κάτι τέτοιο με το φινάλε του βιβλίου, ταυτόχρονα όμως, αφήνει να εννοηθεί ότι αυτό που τελικά έχει αξία δεν είναι ο «τελικός προορι­ σμός» αλλά το ίδιο το «ταξίδι», η εσωτερική αυτή διερ­ γασία και διαδικασία που συμβαίνει στην «εσωτερική έρημη χώρα» κάθε ανθρώπου. Στη «μεταμόρφωση» αυτή του κεντρικού ήρωα, καταλυπκό ρόλο παίζει ο Κόγχις, μια φιγούρα που οι αγγλόφω­ νοι θα αποκαλούσαν «larger than life» (μεγαλύτερος κι από τη ζωή). Καβαφική μορφή με στοιχεία σωκρατικής ειρωνείας, ο Κόγχις στήνει αριστοτεχνικά στον Νίκολας ένα αληθινό θέατρο «σκιών», οπτασιών και φαντασμά­ των στο οποίο, όμως, ο τελευταίος δεν είναι απλά θεα­ τή ς , αλλά πρω ταγω νιστής τη ς «παράστασης». «Να αυτοσχεδιάζουμε πραγματικότητες πιο αληθινές από την πραγματικότητα» (σ. 399), αυτός είναι ο στόχος του Κόγχι. Έτσι, ο Νίκολας μετατρέπεται σε «πειραματόζω­ ο»: η ειρω νεία εδώ είναι ό τι αν ο Κόγχις βοηθά το ν

Νίκολας να απελευθερωθεί από τα εσωτερικά «δεσμά» του, την ίδια στιγμή τον παγιδεύει. Γι’ αυτό και ενίοτε, διαφαίνεται κάτι το φασιστικό στον τρόπο με τον οποίο επιθυμεί ο Κόγχις να ελέγχει τους γύρω του και, κυρίως, να παγιδεύει τις συνειδήσεις τους [όπως ο Μορέλ επι­ δίωκε να παγιδεύσει τη συνείδηση της αγαπημένης του στο αριστουργηματικό «Η μηχανή του Μορέλ» (Άγρα) του Α ντόλφο Μπιόι Καζάρες]. Ο ίδιος ο συγγραφέας έχει εκφράσει την άποψη ότι αυτή είναι μια από τις αδυ­ ναμίες του βιβλίου. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι πολλοί συνέκριναν τον Κόγχι με τον παρανοϊκό «συλλέκτη» του ομώνυμου μυθιστορήματος του Φώουλς. Η διαφορά βέβαια είναι ό τι ο Κόγχις δεν είναι ένας παρανοϊκός τυφλωμένος από το πάθος του. Κατά βάθος, η δική του εμμονή είναι να επαναφέρει τη «θέση του μυστηρίου στη ζωή» (σ. 400), να μη λαμβάνει κανείς «τίποτα ως δεδομέ­ νο» (σ. 400). Μ ’ άλλα λόγια , η «ανοικείωση» (defamiliarisation) με τον εαυτό σου ως η μοναδική οδός προς μια ουσιαστική ενδοσκόπηση στην ενδοχώρα της ύ π αρξης, να ξεπ ερά σ ει κανείς το φαίνεσθαι και να εισχωρήσει στο είναι. Με το «Μάγο», ο Τζων Φώουλς ακροβατεί ανάμεσα στο ιστορικό μυθιστόρημα, στο ψυχολογικό μυθιστόρημα, καθώς και στο φιλοσοφικό. Κατά πρώτον, τονίζει τη σημασία του κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο κινούνται οι ήρωές του και πώς επηρεάζονται από αυτό. Ειδικά ο Κόγχις, μέσα από τις αφηγήσεις του από τη φρίκη του Δυτικού Μετώπου και, κυρίως, τις ακρότη­ τες των ναζί στο νησί, αποτυπώνει το πνεύμα τη ς σύγ­ χρονης ευρωπαϊκής αλλά και ελληνικής ιστορίας, και πώς αυτό ακριβώς το πνεύμα της Ιστορίας επιδρά πάνω σε μια κοινωνία, ένα ολόκληρο έθνος, τη ν ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη - πώς μια συλλογική υπόθεση μπο­ ρεί να γίνει καθαρά προσωπική. Ταυτόχρονα, ο συγγρα­ φέας επιμένει σε μια «ανάλυση» της ανθρώπινης ψυχο­ λογίας κάτω από ιδιαίτερες ή ακραίες συνθήκες ζωής, μια απόπειρα διερεύνησης όπου, κάποτε όχι και τόσο διακριτικά, ο Φρόυντ και κυρίως ο Γιουνγκ μας «κλεί­ νουν το μάτι»: δεν είναι τυχαίο ότι η σκηνή τη ς «δίκης» είναι μια από τις πιο αδύνατες στιγμές του βιβλίου. Στην καλύτερη περίπτωση, ο «Μάγος» είναι ένα φιλοσο­ φικό μυθιστόρημα όπου πλοκή και στοχασμός σμίγουν, γίνονται ένα και το αυτό. Το πλέον, ίσως, σημαντικό φιλοσοφικό στοιχείο του «Μάγου» αφορά στο πώς μπο­ ρεί να ξεφύγει κανείς από τα σολιψιστικά σύνδρομα που διακρίνουν τον άνθρωπο (και στη συγκεκριμένη περί­ πτωση τον Νίκολας), από την αίσθηση ότι το σύμπαν περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό μας, ότι σαν αυτό­ φωτα λαμπερά άστρα χαρίζουμε φως σε όλα τα άλλα σώματα που περιστρέφονται αέναα γύρω μας. Έτσι, ο Νίκολας δοκιμάζει την επώδυνη αίσθηση της ασήμαντο-

τη τα ςτη ς ύπαρξής του. Ταυτόχρονα, συνειδητοποιείτο

επίδραση ή επηρεασμό από άλλες πηγές και περνάμε σε έμμεσες ή και άμεσες αναφορές, σε συγκεκριμένα παράδοξο που διακατέχει την ανθρώπινη ύπαρξη, ότι η λογοτεχνικά κείμενα (των Henry James, D.H. Laurence, αντίφαση είναι η (απόκρυφη;) φύση της. Διότι τούτη η Albert Camus, κ.ά.). αίσθηση ασημαντότητας είναι και μια ένωση: ο Νίκολας Έξω απ’ όλα αυτά, ο «Μάγος» είναι ένα μυθιστόρημα έρχεται σε αρμονία με το σύμπαν, ενώνεται με αυτό. που διακρίνεται και για τον αισθησιακό χαρακτήρα του: Πρόκειται για μια μυστικιστική, κατά κάποιο τρόπο, διά­ κι αν στα στοιχεία του φανταστικού στο βιβλίο κάνει την χυση του εγώ μέσα στο σύμπαν, το οποίο από «εξορία» «εμφάνισή» του ο Henry James, εδώ κυριαρχούν οι μορ­ μετατρέπεται σε «πατρίδα». φές και τα σχήματα του D.H. Lawrence («του πρώτου Αυτή η φιλοσοφική πλευρά του «Μάγου» έχει κάτι κι από Άγγλου υπαρξιστή», κατά τον υπαρξισμό του Μάρτιν τον ίδιο τον Φώουλς). Μέσα Μπούμπερ, σύμφωνα με τον ♦ από αυτόν τον έντονα αισθη­ οποίο κάθε αληθινή, κάθε σιακό χαρακτήρα του βιβλί­ ατόφια φιλοσοφία γεννιέται Στα χνάρια του Ναμπόκοφ, της ου, ο Φ ώουλς απορρίπτει με δύο (τουλάχιστον) άλλη μια α γγλοσ α ξονική Μπλίξεν, του Καλβίνο, ο Φώουλς ανθρώπους τη στιγμή που παράδοση, αυτή του συντη­ βρίσκοντα ι πρόσωπο με είναι πάνω απ’ όλα ένας σπουδαίος ρητισμού, και πιο συγκεκρι­ πρόσωπο, α ντιμ έτω π ο ς ο μένα του πουριτανισμού. ένας με τον άλλο. Η ανθρώ­ «παραμυθάς» Δ ια β ά ζοντα ς το ν «Μάγο» πινη ύπαρξη αποκτά νόημα γίν ετα ι φ α νερ ό ό τι ο μέσα από τη διαλεκτική των Φ ώουλς ξεκ ίνη σ ε τη συγ­ ανθρωπίνων σχέσεων, οπτι­ ♦ γραφική του πορεία ως ποι­ κή που δ ια φ έρ ει αισθητά ητής. Το κείμενο του «Μάγου» διαθέτει μια ποιητικότηαπό το «κόλαση είναι οι άλλοι» του Σαρτρ. Στον «Μάγο», τα που άλλοτε το απογειώνει και άλλοτε κινδυνεύει να αυτό γίνεται προφανές μέσα από τη σχέση του Νίκολας με τον Κόγχι και κυρίως μέσα από τη σχέση του με τις το προσγειώσει ανώμαλα - κι είναι αναπόφευκτο ότι ένα μυθιστόρημα 800 σχεδόν σελίδων θα παρουσιάζει γυναίκες. Κατά κάποιο τρόπο, ο Νίκολας «μυείται» σε αδυναμίες. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι δεν είναι ένα αυτή τη διαλεκτική και πλέον, αναζητά το ν εαυτό του συναρπαστικό, γ ο η τευ τικ ό α φ ήγημα μέσα από το μέσα στο Άλλο, στο Έτερον. Μέσα από μια πορεία επώοποίο ο Φώουλς φιλτράρει διακριτικά στοιχεία αυτοβιοδυνη, γεμάτη παγίδες, ανατροπές αλλά και ψευδαισθή­ γραφικά. Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει ο μύθος, η ιστο­ σεις, παύει να είναι ο άκαμπτος, εγωκεντρικός αρσενι­ κός που ήταν στην αρχή του βιβλίου. ρία που αναπτύσσει ο συγγραφέας, με έναν οίστρο που Την ίδια στιγμή, ο «Μάγος» είναι ένα βιβλίο όπου θίγο­ κάποτε θυμίζει τον Φώουλς των κορυφαίων «Ο εβένινος πύργος» και «Η γυναίκα του Γάλλου ανθυπολοχαγού». νται βασικά μοτίβατα οποία ανήκουν περισσότερο στη Στα χνάρια του Ναμπόκοφ, της Μπλίξεν, του Καλβίνο, ο σφαίρα του μεταμοντέρνου παρά σε εκείνη του αμιγούς Φώουλς είναι πάνω απ’ όλα ένας σπουδαίος «παραμυ­ υπαρξισμού. «Τίποτα δεν είναι αληθινό, όλα επιτρέπο­ νται» διαβάζουμε στη σελίδα 626 του βιβλίου, αγαπημέ­ θάς». Έ νας π α ραμυθά ς που, σε α ντίθεσ η με το ν Ναμπόκοφ τουλάχιστον, επιθυμεί να εκφράσει κάποια νο μ ότο το υ μα ιτρ το υ Μ ετα μ ο ν τέρ νο υ , Ο υίλιαμ μηνύματα. «Ο Μάγος» είναι ένα από αυτά τα «διδακτι­ Μπάροουζ. Ρήση που κρύβει μέσα τη ς το πνεύμα μιας κά» βιβλία (στην ελληνική έκδοση ευτύχησε εξαιρετικής ολόκληρης εποχής, η οποία ξεκινάει κάπου στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κρατάει, με τις παραλ­ μετάφρασης από τον, «ειδικό» στα έργα του Φώουλς, λα γές του, ως τα σήμερα: η εποχή τ η ς ριζικής, έως συγγραφέα Φαίδωνα Ταμβακάκη). Ευτυχώς, η επικίν­ δυνη αυτή κλίση του Φώουλς προς τον διδακτισμό δεν εσχάτων, αμφισβήτησης τη ς ίδιας τη ς ύπαρξης τη ς πραγματικότητας, η εποχή τη ς σιωπής του Θεού [«Δεν τον παγιδεύει. Αποφεύγει να δώσει απαντήσεις, προτι­ μπορούμε να περιμένουμε τις απαντήσεις από το Θεό» μά να εκφράσει τα νοήματά του με υπαινιγμούς, με (σ. 401) ισχυρίζεται ο Κόγχις] τη ς αποξένωσης, τη ς π α ραλείψ εις, με τη σιωπή. Όπως λ έει ο Νίκολας, απουσίας σταθερών αξιών, κοινών ιδανικών και οραμά­ «Καλύτερα ένα ποίημα παρά δέκα χιλιάδες κηρύγματα» των, η εποχή των ακραίων φρικαλεοτήτων κ,λπ. Αλλά (σ. 678). Ή: «Υπάρχουν στιγμές που η σιωπή είναι ποίη­ και από καθαρά τεχνικής απόψεως, ο «Μάγος» μπορεί μα» (σ. 678). να ειδω θεί και σαν ένα μετα μοντέρνο μυθιστόρημα Όχι, δεν δίδονται απαντήσεις στον «Μάγο». Ίσως γιατί «pastiche» με σ το ιχεία «δ ια κειμ ενικό τη τα ς» «μια απάντηση είναι πάντα μια μορφή θανάτου» (σ. (intertextuality) - όπου ξεφεύγουμε πλέον από την απλή 740). □

2 &

κριτική

SSGDCa [ΗΒΞ®[?[?^<2)0£\ ΓΙΑΝ ΛΟΡΕΝΣ ΙΙΣΛΙΝΓΚ Ο ζω γράφος της Τουρ ντι llcv Μτφρ.: Άννα Περιστέρι) Επίμετρο: Διονύσης Καψάλης Αθήνα, Πόλις, 1997. Ιελ. 178

Η ομορφιά, καρπός της οδύνης νας Φλαμανδός ζωγράφος αποφασίζει να αφήσει τη ν Ιταλία, τ η χώρα που ά λλ α ξε τη ν α ισθητική του, και να επιστρέφει στον Βορρά, τη ν πατρίδα του. Η απόφαση αυτή είναι ξαφνική, σαν αποτέλεσμα μιας ισχυρής και ά λογης παρόρμησης. Προσκολλάται σε μια ομάδα προσκυνητών για λόγους ασφάλει­ ας και τα ξιδ εύ ει μαζί το υ ς για δυο μήνες, για τί τόσο χρειάστηκαν για να διασχίσουν τις Άλπεις. Ο αργός ρυθμός το υ ς το ν εκνευρίζει και σ κέφ τετα ι να το υ ς εγκαταλείψ ει, αλλά το ν συγκρατεί η παρουσία ενός κοριτσιού από τον τόπο του, με την οποία παντρεύτη­ κε τη νύχτα τη ς πέμπτης προς έκτη Δεκεμβρίου του 1539 σε υψόμετρο έξι χιλιάδων ποδών, κάτω από την ορ ο σ ειρ ά το υ Γ κ ρ ά ν τε Π α ρα ντίζο . Α ρρω σ τα ίνει

Ε

κριτική___________________________________________

βαριά και το ν π εριθάλπ ουν σ το άσυλο το υ Αγίου Αντωνίου τη ς Τουρ, όπου αποφασίζει να ζωγραφίσει έν α τρ ίπ τυ χ ο μ ε θ έμ α τ ο ν θ ά να το τ ο υ Χ ρισ τού. Χρειάστηκε, λοιπόν, να κινδυνεύσει να αφανιστεί, για να μπορέσει να δεχτεί την πιο σημαντική παραγγελία στη ζωή του, για να επιβάλει το όρα μά το υ για την ομορφιά σε μια γωνιά τη ς γης, επιβεβαιώνοντας την παροιμία πως η ομορφιά είναι καρπός τη ς οδύνης. Ο ζω γράφ ος κατορθώνει να βγει σιγά σιγά από την αρρώστια και τον θάνατο καθώς η φαντασία του αφή­ νετα ι σε γο η τευ τικ ές συνθέσεις, και η μανία το υ να ζωγραφίσει κστέστρεφε μέσα του τα τελευταία σπέρ­ ματα τη ς αρρώστιας. Προτείνει σ την ηγουμένη ένα τρίπτυχο μεγάλων διαστάσεων, για το οποίο δεν ζητά

5

------------------------------------------------- V J

απηχεί τη λιτότητα τη ς εικαστικής αφήγησης του ιτα­ αμοιβή αλλά μόνο τα υλικά, και τη φιλοξενία γι’ αυτόν λικού μανιερισμού και τη ς φλαμανδικής ζωγραφικής και τη γυναίκα το υ , τη Μανταλένα. Υποβάλλει στον σχολής - λιτότητα που είναι αποτέλεσμα μιας τυπικόεπίσκοπο δύο συνθέσεις, μια συμβατική και μια άλλη τητα ς που θησαυρίστηκε από την επινοητικότητα των καινοτόμο. Ο ίδιος προτιμά τη δ εύτερη, αλλά ο επί­ μαιτρ ενός κρίσιμου αιώνα τη ς ευρωπαϊκής ζωγραφι­ σκοπος καταλήγει στην πρώτη. κής. Η αναλογία ή συγγένεια εικαστικής και λ ογ οτε­ Αρχίζει να μαζεύει τα υλικά το υ , και ο π υ ρετό ς τη ς χνικής αφήγησης απ οτελείτο πρόγραμμα ή, τουλάχι­ αρρώστιας γίνεται π υρετός τη ς δημιουργίας, ενώ η στον, τ ο έναυσματου Σίσλινγκ. Το πρόγραμμα αυτό μυθοπλασία βαδίζει πια φ ανερά παράλληλα μ ε τη είναι φανερό πως υπηρετεί­ ζω γραφική δημιουργία. Η τα ι από τη ν ιστορία και το εξισ τόρησ η τη ς δ η μιουρ­ ♦ θέμα του μυθιστορήματος. γίας το υ πίνακα διακόπτε­ Μια αλληγορία της σχέσης Πέρα, όμω ς, από τη ν α φη­ τα ι από τ η ν εξισ τό ρ η σ η γ η μ α τικ ή απ όδοσ η μια ς τη ς ζω ής το υ ζω γράφ ου, ανάμεσα στη ζωή και στο έργο ή ζω γ ρ α φ ικ ή ς μ α νιέρ α ς με επειδή αυτός ανταποκρίνεόρους π εριγραφικούς που τα ι στην επιθυμία το υ επι­ ανάμεσα στο βίωμα και στην αφορούν στις υλικές προϋ­ σκόπου να έχει ορισμένες π οθ έσ εις και σ τις φ ά σ εις π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς γ ια το ν καλλιτεχνική έκφρασή του εκ τέλ εσ η ς εν ό ς ζω γραφ ι­ ά γνω σ το ζω γρά φ ο μέσα κού έργου, ο Σίσλινγκ δ εν από ένα βιο γρα φικό του . ♦ επιδιώκει να κλιμακώσει την Πριν, λοιπ όν, α ρχίσ ει να ιστορία του μέσα από την εκμετάλλευση και ανάδειξη ζωγραφίζει, γράφει τη ζωή του, για τις μετακινήσεις τω ν ουσιαστικών αναλογιών τη ς διαδικασίας τη ς καλ­ και τα ταξίδια του στη βόρεια Ευρώπη και στην Ιταλία. λιτεχνικής δημιουργίας, οι οποίες υφίστανται ανάμε­ Η γραφή, όμως, άρχισε να το ν ταλαιπωρεί τρομερά. σα στη ζωγραφική και στη λογοτεχνία. Αυτό προφα­ Πάθαινε κράμπες στο χέρι του, το ν πλημμύρισαν οι πρόσφατες αναμνήσεις και η νοσταλγία τη ς Ιταλίας. νώς οφείλεται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας υπήρξε καθηγητής τη ς ιστορίας τη ς φλαμανδικής τέχνης και 'Η ταν πια έτοιμος να αρχίσει δουλειά μια και η επιθυ­ όχι τη ς θεωρίας ή φιλοσοφίας τη ς τέχνης. μία του να ζωγραφίσει ήταν ασυγκράτητη. Η αφήγηση αναπτύσσεται στο μυθιστόρημα με έναν Ο Σίσλινγκ δίνει την εντύπωση πως θέλει να αναλύσει και να ερμηνεύσει ένα ζωγραφικό έργο προσδιορίζο­ τρόπο ανάλογο με το θέμα του. Χωρίς τη ν απόδοση όγκων και χω ρίς έν το ν ες προοπ τικές αντιθέσεις, η ντας τα όρια τη ς τυπικότητάς του, αλλά και επισημαίνοντας την προοπτική μιας επιμέρους θεματικής και­ αφήγηση αναπτύσσεται γραμμικά. Η γραμμικότητα νοτομίας του. Η προσπάθεια ανάλυσης και ερμηνείας ω ς εντύπωση διασπάται μ ε τη ν παρεμβολή τη ς εξιτου έργου καταλήγει στην προσπάθεια εξήγησης της στόρησ ης τη ς ζω ής το υ ζω γράφου, αλλά τελ ικά η ζωής του δημιουργού. Με τον τρόπο αυτόν ο λογικός χρονολογική ανάπτυξη α υτής τη ς εξιστόρησης υπο­ ή γ εω μ ετρ ικ ό ς τρόπ ος ο ργάνω σης τη ς εικαστικής γραμμίζει τη γρα μμικότητα τη ς αφήγησης λειτο υ ρ­ επ ιφ άνειας α ντανα κλά έναν τρόπ ο α ντίληψ ης και γώντας μόνο ως ά ξονας τη ς συμμετρικής δ ομής τη ς ιστορίας: με την παρεμβολή τη ς μέσα στην εξιστόρηζω ής που κατα λήγει στην ανωνυμία και στη σιωπή ση τη ς δημιουργία ς το υ ζω γραφικού τρίπ τυχου με του δημιουργού που δεν υπογράφει το έργο του. Και θέμα τον θάνατο του Χριστού, αποδίδει μιαν ανάλογη το έρ γ ο αποκτά τη διαχρονική και μεταφυσική διά­ τριμερή δομή στην ιστορία το υ μυθιστορήματος. Τα στασή του μέσα από μια διαδικασία αναίρεσης τη ς τρία μέρη του τρίπτυχου τη ς ιστορίας αποτελούν: τα φυσικής υπόστασης το υ δημιουργού. Τη σημασία πριν από τη δημιουργία του έργου περισταπκά, η εξιαυτή ενισχύει και το γεγονός ότι όταν ολοκληρώνεται στόρηση τη ς έω ς εκείνη τη στιγμή ζω ής το υ ζωγρά­ το τρίπτυχο, τελειώνει και η ζωή της Μανταλένας. Στη φου και τα κατά τη δημιουργία του έργου περιστατι­ λειτουργία τη ς Μεγάλης Παρασκευής παρουσιάζεται κά. Μέσα από την εξιστόρηση τη ς έω ς εκείνη τη στιγ­ και ευλογείται το τρίπτυχο από τον επίσκοπο, ενώ την μή ζωής του ο α φηγητής περιοδεύει στις πόλεις τη ς ίδια μέρα πεθαίνει η Μανταλένα. Ιταλίας και στα έργα τέχνης που τις κοσμούν, απηχώΜ ε το τρίπτυχο, λοιπόν, εξα ϋλώ νει ο ζω γράφ ος τη ν τα ςτο «The Marble Faun» (1860) του Hawthorne. ζωή του, τη ν αναιρεί αναλύοντάς τη ν σε μια μορφή Το πιο ενδ ια φ έρο ν σ τοιχείο στο μυθιστόρημα το υ καλλιτεχνικής έκφρασης. Η συμβατικότητα των θεμά­ Σίσλινγκ αποτελεί η ποιότητα τη ς αφήγησης, η οποία των, που επιλέγονται από τον επίσκοπο, υπηρετεί ιδαm

---------- --------------------------------------

κριτική

νικά αυτή τη ν α ναγωγή-αναίρεοη. Αντίθετα, αν επι­ κρατούσε η παρόρμηση για καινοτομία και διαφορο­ ποίηση, θα συνοδευόταν από μια τάση εξα τομίκευσης και από την επωνυμία του έργου. Από τη ν άποψη αυτή το μυθιστόρημα του Σίσλινγκ λειτουργεί και ως μια αλληγορία τη ς σχέσης ανάμεσα στη ζωή και στο έρ γ ο ή ανάμεσα στο βίωμα και στην κα λλιτεχνική έκφρασή του. Το Ε π ίμ ετρο τ ο υ Δ η μ ή τρ η Καψάλη π α ρουσ ιά ζει ενδιαφέρον που δεν είναι απλώς κριτικό ή ερμηνευτι­ κό, επειδή αποτελεί ένα κείμενο αισθητικά ανάλογο του μυθιστορήματος: όπως το κείμενο το υ Σίσλινγκ αναπτύσσεται πάνω στη βάση κάποιων αισθητικών αναλογιών του με το ζωγραφικό τρίπτυχο που ιστορεί το θάνατο του Χριστού, έτσι και το Επίμετρο οργανώ­ νεται πάνω στη βάση τω ν αισθητικών αναλογιών του με το κείμενο του μυθιστοριογράφου. Οι αισθητικές αναλογίες ανάμεσα στο ζωγραφικό τρίπτυχο και στο μυθιστόρημα, καθώς και ανάμεσα στο μυθιστόρημα και στο Επίμετρο στοιχειοθετούνται από την προσπά­ θεια το υ δ εύ τερ ο υ μ έλο υ ς το υ κάθε ζευγα ριού να π α ρακολουθήσ ει τη διαδικασία δ η μ ιο υ ρ γ ία ς το υ πρώτου μέλους. □

Έ κ η β ο λ ο ς Τριμηνιαίο περιοδικό λογοτεχνίας, θεωρίας της λογοτεχνίας καί κριτικής

Τυπωθήτω Γ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ν

Ε

Α

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Α

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Κ αψαςκης Σ ωκράτης

Στοιχεία Βιογραφίας του ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Κ αψαςκης Σ ωκράτης

Μοναχικοί Μαυροντυμένοι Περιπατητές της Κέρκυρας ΣΟΛΩΜΟΣ - ΚΑΛΒΟΣ

Μ ανος Α νδρεας

Φωτεινότης και Διαφάνεια Το Εδώ και το Επέκεινα στο έργο του

ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

•Α&ήνα, Χ ε ι μ ώ ν α ς 1 9 9 7 -

Τ ε ύ χ ο ς 18

Άγνωστα διηγήματα διαοήμων συγγραφέω ν από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκπ

Γκυντε

Μωπαοάν (1850

Σαν βροχή έπεφταν στις εφημερίδες και σταλαϊκά περιοδικά του Μεσοπολέμου τα διηγήματα του Μωπαοάν. Τα μεταπολεμικάχρόνιαμπορεί ναμη συνεχίστηκε ο «καταιγισμός», αλλά όταν το 1950συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννησή του, ταελληνικά γράμματα τίμησαν την επέτειο με πολλά αξιόλογα δημοσιεύματα. Ένα δημοσίευμα για εκείνη την εκατονταετηρίδαμε τηνυπογραφή Κλέων Παράσχος, που φιλοξένησε η «Καθημερινή» (14-9-50), παρουσιάζομε σ’αυτό το τεύχος. Είναι γραμμένο από άνθρωπο που ξέρει καλά τον Μωπαοάνκαι έχει μεταφράσει έργα του. Τοκείμενο παραμένει σχετικά άγνωστο και οι αξιολογικές του θέσεις έχουν σημερινή ισχύ. ΟΚλ. Παράσχος αναφερόμενος στονΜωπαοάν γράφει ότι «το διήγημα είναι το είδοςπου καλλιέργησεμε σπάνιαεπιμονή και επιτυχία, σ’αυτό αποτύπωσε τον εαυτό του με τον τελειότερο και προσωπικότερο τρόπο». Και ενώ τονκατατάσσει στονκύκλο των «νατουραλιστών», γύρω από τονΖολά, δεν βλέπει να ακολουθεί τους κανόνες τους. Ο Μωπαοάν «πιστεύει ότι η τέχνη πραγματώνεται εκεί ακριβώς όπου σταματά η πιστή μεταγραφή της ζωής και αρχίζει η ελεύθερη ανασύνθεσή της». Αν και υπάρχει η τάση της απαισιοδοξίας των «νατουραλιστών», οι άνθρωποι στα έργα του Μωπαοάνξεφεύγουναπό τις υλιστικές τους παρορμήσεις και κινούνται «με αισθήματα πιο ανιδιοτελή και πιο ελευθερωμένα από ταδεσμάτηςύλης». Τουςήρωές του «δεν φαίνεται να απασχολεί τομεταφυσικό πρόβλημα και όταν τους απασχολεί το αντικρύζουν με πίκρα, με απελπισία και δέος όπως οι περισσότεροι υλιστές». Ο τρόπος αυτόςπροσέγγισης του τραγικού διαφοροποιεί τονΜωπααάναπό τονΠόε, τσνΤοέχωφκαι τους νεώτερουςπεζογράφους. Λείπουν απ’αυτόνοι ελάσσονες τόνοι, οι βουβοί, οι αδιόρατοι, οι μυστικοί. Ο κόσμος των αισθήσεων και τωνπαθών, ο ορατός και σταθμητόςκόσμος, είναι το βασίλειο τουΜωπασάνκαι «ανεξάρτητααν έχει ή δεν έχει “ξεπεραστεί”τοέργο του θα θέλγει τον απλό και απροκατάληπτο αναγνώστη», καταλήγει ο Κλ. Παράσχος. Το 1993, η επέτειος των 100χρόνωναπό το θάνατο του Μωπαοάν θα περνούσε απαρατήρητη, αν δεν έβγαινε η πιο προσεγμένη μέχρι σήμερα έκδοση διηγημάτων του, με επιμελητή-μεταφραοτή τον Φοίβο 1. Πιομπίνο (εκδόσεις Ηριδανός), με σημειώσεις, χρονολόγιο και ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παράρτημα αποτελούμενο από κείμενα του Παλαμά, του Τερζάκη, τουΑυγέρη και του Πράτσικα. Θυμίζουμε, τέλος, το αφιέρωμα στον Μωπαοάν του «διαβάζω» αρ. 204,7Δεκεμβρίου 1988.

Γ.Ζ.

ΓΚΥ ΝΤΕ ΜΩΠΑΣΑΝ

ΖΤΟ ΝΕΡΟ ΔΙΗΓΗΜΑ

Εφ. 0 Τύπος 8 Φεβρουάριου 1938

m

-

ο καλοκαίρι που μας π έρασε είχα νοικιάσει σ τις όχθες το υ Σηκουάνα ένα εξο χ ικ ό σπιτάκι και κάθε βράδυ πήγαινα και κοιμώ μουν εκεί, δοκιμά ζο­ ν τα ς ξεχ ω ρισ τή ευχαρίσ τησ ι γ ι’ α υτό. Από τ ο Παρίσι α πείχε κάμποσες λ εύ γ ες, μα ο δρό μ ο ς δ εν ήτα ν καθόλου κοπιαστικός. Εκεί γνω ρίσθηκα μ ’ έναν π α ράξενον άνθρωπον, που όμοιον δ εν είχα ξα ναδή π ο τέ ως τώ ρα στη ζωή μου. Ή ταν παληός βαρκάρης κι αγαπούσε τη θάλασσα με μια π αράφορη μανία, με π άθος σαν να είχε γεννηθή μέσα σ’ αυτήν. Από την αρχή ο άνθρωπος α υ τό ς μου τρ ά β η ξ ε τ ο εν δια φ έρ ον κι ένα βράδυ που περ-

Τ

ξένο διήγημα

πατούσαμε στην όχθη το υ Σηκουάνα, το υ ζήτησα να μου διηγηθή κάτι από τη ναυ τικ ή το υ ζω ή. Α υ τό ς ο α μ ίλ η το ς γ ίν ε τα ι ά ξα φ ν α ο μ ιλ η τικ ό ς , η όψ ις το υ φ ω τίζετα ι από το ω χρό α ντίφ εγ γ ο τω ν περασμένω ν και χω ρίς να με κυττά ζη, με τα μάτια στηριγμένα στο κενόν αρχίζει τη ν ιστορία του: - Βλέπ εις τ ο π οτάμι αυτό, που τρ έ χ ε ι εδώ κοντά μας; Ε, τ ο ποτά μι α υτό κλεί­ νει τόσ α π ρά γματα για μένα, που σεις δ εν μ π ο ρείτε να τα ν οιώ θετε. Σ εις δεν έ χ ετε παρά μια κοινή ιδέα γ ι’ αυτό, α λλ’ ένα ς ψ αράς τ ο αισθάνεται διαφ ορετι­ κά - ναι π ολύ δ ια φ ο ρ ε τικ ά . Γ ι’ α υ τό ν έ χ ε ι κάπ οιο μ υ σ τή ρ ιο βαθύ, μια γο η τεία κρυφή, είνε σωστό θαύμα. Τη νύχτα βλέπεις κάπ οιες φ α ντα σ τικές σκιές, α κο ύ ς κρό το υ ς, που σου π ρ ο ξε­ ν ο ύ ν ε μια η δ ο νική λ α χ τά ρ α και τ ρ έ μ ε ις χ ω ρ ίς να ξέ ρ η ς κι ο ίδ ιο ς γ ια τί, όπ ω ς ό τα ν π ερ ν ά ς από ν ε κ ρ ο τα φ ε ίο . Για έν α ν ψ αρά η σ τε ρ η ά ε ίν ε μ ικρ ή , ό μ ω ς τ ο ν ε ρ ό ε ίν ε α π έρ α ν το γ ι’ αυτόν. Έ νας θαλασσινός δ εν αισθάνεται το ίδιο π ράγμα για τη θάλασσα. Είνε συχνά σ κληρή και κακιά αλήθ εια, μα η μ εγά λη θ ά λα σ σ α έ χ ε ι τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς τ η ς ν ό μ ο υ ς , ενώ τ ο π ο τά μ ι ε ίν ε ύπουλο και άπιστο. Δ εν έ χ ει βο γγητά, αλλά τρ έ χ ε ι πάντα α θό­ ρυβα και ήσυχα. Κάποιοι είπανε, πως η θάλασσα κλείνει μέσα τη ς α τέλ ειω το υ ς γ α λά ζιους τόπ ους, που οι π νιγμένοι κυλούνε πλάι στα μ εγά λα ψάρια, μέσα σε π α ρά ξενα δάση και σε κρυ­ σ τα λ λ έν ιες σπ ηλιές. Το π ο τά μ ι έ χ ει μ ό νο ν μ α ύρα βάθη, που σα π ίζεις μέσα σ το βο ύ ρκο . Ώ μ ο ρ φ ο είν ε ό μω ς, ό τα ν λάμπη σ την α να το λ ή το υ ηλίο υ κι ό τα ν φ λ ο ισ β ίζει ήσυχα, ανά μεσ α από το υ ς ό χ θ ο υ ς το υ , το υ ς σ κεπ ασ μένους από καλά μια που μουρμουρίζουν αδιάκοπα. Ε, μάθε, λοιπ όν, πως τα καλάμια α υ τά κάπ οτε ανάμεσα στο ψ ιθύ ρ ισ μ ά το υ ς, ισ το ρ ο ύ ν κάπ οια βο υ βά και π ένθ ιμ α δ ρ ά μ α τα . Θ α σου διηγηθώ μια τέ το ια ιστορία, αφού μου ζητάς: Πάνε δ έκα χ ρόνια από τό τε . Καθόμουν στο σπίτι τη ς κυρά Λαφόν κι είχα γ είτο ­ να τ ο Λ ουδοβ ίκο Μ π ερνέ, που ά φησ ε τώ ρ α τη θάλασσα γ ια να μπη σ το Συμ­ βούλιο τ η ς Επικράτειας. Είμαστε αχώ ριστοι φίλοι και τρ ώ γ α μ ε π ότε στο σπίτι μου, π ό τε στο δικό το υ . Έ να βράδυ που μόλις είχα αφήσ ει το σ ύντροφ ό μου, γ ύ ρ ιζα μ ε τη βά ρκα κο υ ρ α σ μ έν ο ς, σ το σπίτι μου. Μια σ τιγμή σ τά θηκα σ τις καλα μιές κοντά, καμμιά εκα το σ τή μ έτρ α πιο εδώ από τη γ έφ υ ρ α το υ σιδηρο­ δρόμου. Μ ου ή ρ θ ε η δ ιά θ εσ ις να καπνίσω έν α τ σ ιγ ά ρ ο . Η βρ α δ υά ή τα ν γ λ υ κ ειά . Το φ εγ γ ά ρ ι έ ρ ρ ιχν ε τη ν α ντιφ εγγιά το υ στα νερά το υ π οτα μιού κι εκ είν α τρ εμ ό λαμπαν. Σιγά-σιγά ένοιω θα το ν ε α υ τό μου να ξεκ ο υ ρ ά ζετα ι σ την α τέλ ειω τη εκείνη γαλήνη. Πήρα τη ν ά γκυρα και τη ν έ ρ ρ ιξα στο ποτάμι. Η βάρκα ύσ τερα από μ ερ ικο ύ ς κλονισ μούς σ τά θηκε. Ησυχία, α τέλ ειω τη ησυχία κυρια ρχούσ ε που τη ν έ κ ο β ε κάπ ο υ -κάπ ο υ τ ο σ ιγανό φ λο ίσ β ισ μ α το υ ν ερ ο ύ σ το ν όχ θο. Πάνω τ α καλάμια σ τέκοντα ν ακίνητα, σαν π α ρά ξενες φ αντασ τικές μορφ ές. Οι ν υ χτερ ιν ο ί τρ α γ ο υ δ ισ το ί τω ν βά λτω ν δ εν α κο ύ γο ντα ν. Ή συχα τρα β ο ύ σ α τ ο τσ ιγά ρο μου. Ά ξα φ ν α μου ή ρ θ ε η δ ιάθεσ ις να τρα γο υ δ ή σ ω . Δοκίμασα, μα ο ήχ ος τη ς φ ω νής μου βγή κε δύσκολα από τ α χ είλη μου. Σώπασα και ξαπλώ θη­ κα στο βά θος τη ς βάρκας, κ ο π ά ζο ν τα ς το ν ουρανό. Π έρα σ ε λίγη ώ ρα μέσα σ την α τέλ ειω τη ησυχία. Ύ σ τερ α μου φ ά νηκε πως τα ελα φ ρά κουνήματα τ η ς βάρκας γίνο ντα ν α π ό το μ ες σ τρ ο φ ές, σαν να τρ ίκ λιζε πάνω σε τρικυμισμένη θάλασσα. Τώρα μου φ άνηκε πως άκουγα κ ρό το υ ς τριγύρω μου δυνατούς... θόρυβο... Μ’

ένα πήδημα τινάχτηκα. Η ίδια ησυχία απλωνόταν γύρω . Τα νερά ή τα ν ατάραχα και τρεμόλα μπ αν στο α ργυρό φω ς το υ φ εγγαριού. Τ ό τε είδ α π ως ό λα α υ τά που είχα αισθανθή π ρ ω τύ τερ α δ εν ήτα ν παρά τω ν τα ρ α γ μ έν ω ν μου νεύρω ν α π οτέλεσ μα, γ ι’ α υτό ετοιμά σ θη κα να φύγω. Πήγα σ το μ έ ρ ο ς που π ιανόταν η ά γκυρα και τ ρ ά β η ξα τ η ν αλυσ σίδα τ η ς . Η βάρκα κουνήθηκε, μα η ά γκυ ρα δ εν α νέβ ηκε πάνω. Είχε πιαστή στο βυθό σε κάτι κι ή τα ν α δύνατο να ξεφ ύ γ η . Δοκίμασα να τρ α β ή ξω πιο δυνατά, μα πάλι τ ο ίδιο, αισ θανόμουν αντίστασιν. Πήρα τα κουπιά γύρισα τη βάρκα ενάντια στο ρέμα, μ α τ ο υ κά κ ο υ ! Η ά γ κ υ ρ α έ μ ε ν ε α σ ά λ ευ τη . Θ ύμω σ α τ ό τ ε και κ ούν ησ α τη ν αλυσσίδα με μανία. Α λλ’ α υτή δεν ά λλ α ξε θέσι καθόλου. Απελπισμένος ρίχτη­ κα στη θέσ ι μου κι άρχισα να σ υλλογίζουμα ι τ ι έπ ρεπ ε να κάνω. Μια σ τιγμή σ κέφ τηκα να σπάσω τη ν αλυσσίδα και ν ’ αφήσω τη ν άγκυρα εκ εί σ το βυθό του π ο τα μ ιο ύ , έπ ειτα ό μ ω ς επ ειδ ή ο κ α ιρ ό ς ήτα ν γ λ υ κ ό ς και ή μ ερ ο ς , είδ α πως μπορούσα να κάτσω εκεί, π εριμένοντας το π έρασμα κανενός ψαρά. Άρχισα σιγά-σιγά να ησυχάζω . Ρ ουφ ούσ α τώ ρ α τ ο τσ ιγ ά ρ ο μου, σαν να μη γινό ταν τίπ ο τε. Ύ σ τερα πήρα μια μποτίλια ρούμι και τρ ά β η ξα δυο τρ ε ις ρου­ φ η ξιές. Ό λη α υτή η περιπ έτεια μούκανε τώ ρα κωμικήν εντύπωσιν. Ά ξα φ ν α ε λ α φ ρ ό ς χ τύ π ο ς α κ ο ύ σ θ η κ ε σ το μ π ροσ θινό μ έ ρ ο ς τ η ς β ά ρ κ α ς. Σηκώθηκα, ενώ κρύος ιδρώς έλ ουζε το κορμί μου. Πήγα κοντά στην αλυσσίδα κι ά ρχισα να τ η ν τρ α β ά ω μ ε τό σ η δύνα μι, ώ σ τε νό μ ιζα πω ς θα σ ηκω νόταν τώ ρα σίγουρα η άγκυρα. Α λλ’ εκείνη έμ εν ε πάντα βα ρειά κι α σάλευτη. Ξανακάθησα απελπισμένος στη θέσιν μου. Σιγά-σιγά τώ ρ α το π οτάμι σκεπαζόταν από μια ολόασπρη σαν γάζα καταχνιά, που κατέβ αινε αργά από το ν ουρανό. Σ ε λ ίγο δ εν έβλεπ α παρά μόνο τ ις κορ­ φ έ ς τω ν κα λα μιώ ν και π έρα μ α κρυά τ ο ν κάμπο, ολ ό χ λω μ ο από το φ ω ς το υ φ εγγαριού, με τις μ εγά λες μα ύρες σκιές, που άπλωναν οι λεύκες. Στη θέσι α υτή σ τεκόμουν σαν υπνω τισμένος και το μυαλό μου έβλεπ ε π α ράξε­ ν ε ς μ ο ρ φ έ ς . Τώ ρα ν ό μ ιζα πως κά π οιος ή θ ε λ ε ν ’ α νεβ ή σ τη β ά ρκα μου και α γω νιζό τα ν γ ι’ α υ τό α διάκοπ α. Γύρω μού φ α ιν ό τα ν ό τι κολυμπ ούσ α νε κάτι α λλόκοτοι άνθρωποι. Άρχισα να αισθάνωμαι το ν εα υτό μου άσχημα, η καρδιά μ ου χτυπ ούσε δυνατά, τό σ ο δυνατά, ώ στε μ’ έπνιγε, τα μηνίγγια μου σ φ ίγγο­ νταν, σαν να με επίεζαν γύρω απ’ α υτά δύο σιδερένια χέρια. Μου ή ρ θε η ιδέα να ριχτώ σ το ν ε ρ ό και να βγω σ το ν ό χ θο κ ο λ υμπ ώ ντα ς. Μ α η ιδ έα α υ τή μ ’ έκανε ν ’ ανατριχιάσω από φόβο, για τί φ αντάστηκα το ν εα υτό μου χ αμένο εκεί μ έσα στην πυκνή καταχνιά, μέσα στο μυσ τήριο το υ π οτα μιού, λ ε ς και θα με τρα βο ύ σ ε στο βυθό από τα πόδια μια α όρατη δύναμι. Ή μουν παγω μένος. Συλλογίσθηκα, πως όσο καλός κολυμβητή ς κι αν ήμουν θα πνιγόμουν. Ά ξα φ ν α σαν να είδ α το ν εα υ τό μου χω ρισ μένο σε δυο: σ τον α νδ ρ είο και το δειλό , προσπάθησα να σκεφ θώ ήσυχα. Οι δυο υπ ά ρξεις, που είν ε μέσα μας α λλη λοκοροϊδεύοντα ν. Είχε νικήσει η δ εύ τερ η και τώ ρα ο φ όβος μου γινόταν α ληθινός τρό μ ο ς. Σ τεκό μ ο υ ν α κίνη το ς μ ε τ α μ ά τια ολάνοιχτα και μ ε τ ο α υ τί τεν τω μ έν ο σαν να πρόσμενα κάτι. Εκείνη τη στιγμή αν τύχαινε να πηδήση στο νερό κανένα ψάρι, είμαι βέβα ιος ότι θα σω ριαζόμουν αναίσθητος. Πήρα σαν αυ τό μ ατο το μπουκάλι το ρούμι και ήπια. Μόλις το ξανάφησα στη θέσι του, άρχισα να φωνάζω με όλη τη δύναμι το υ στή­ θους μου. Όταν πια απόκαμα κι η φωνή έσβυνε στα χείλη μου, τ ό τε αφουγκράστηκα. Δεν α κουόταν παρά το αλύχτισμα κάποιου σκυλιού μακρυά. Τεντώ θηκα στο μάκρος τη ς βάρκας και έκλεισα τα μάτια μου, ανίκανος να σηκωθώ πια απάνω.

©S-

ξένο διήγημα

Το πιο θαυμάσιο, τ ο πιο εκπ λ η κ τικ ό ό ρα μ α ξε τυ λ ιγ ό τα ν τώ ρ α μπ ροσ τά μου. Ή τα ν μια φ α ν τα σ μ α γ ο ρ ία υ π έροχη, ό μ ο ια μ ’ ε κ ε ίν ε ς που ισ το ρ ο ύ ν ε οι τ α ξ ι­ διώ τες, που γ υ ρίζο υ νε από μα κρυά και που μα ς φ αίνονται απ ίσ τευτες. Η κατα χνιά είχ ε τρ α β η χ τή σ το υ ς ά χθους. Α φ ή ν ο ν τα ς το π οτά μι ά λω ς διόλου ελ εύ θ ερ ο , σχημάτισε σε κάθε όχθο ένα μικρό λό φ ο , που έλαμ π ε στο φ ω ς το υ φ εγγα ριο ύ . Τώ ρα δ εν έ β λεπ ες ά λλο τ ίπ ο τε από το ο λό φ ω το ποτάμι, ανάμεσα από τ α δυο α υ τά λευ κ ά βουνά. Και πάνω μου απλω νόταν λαμπ ρό λαμπ ρότατο στον ολο γάλα νον ο υρα νό τ ο γ ε μ ά το φ εγγάρι. Τα β α τρ ά χια φ ώ να ζα ν δ υ να τά , μ ο νό το ν α , ενώ εγ ώ έπ λ εα δίχω ς να φ οβά μα ι πια σ’ έναν τό π ο μαγικό, π α ράξενο. Πόσο β ά σ τη ξε α υ τό δ εν ξέρ ω . Ό τα ν ά νο ιξα ό μ ω ς ξα νά τ α μά τια μου το φ ε γ ­ γά ρ ι ε ίχε βασιλέψει κι ο ο υ ρα νό ς ή τα ν σ υγνεφ ια σμένος. Το ν ερ ό μουρμούριζε λυπητερά , ά νεμ ο ς φυσούσε και το σκοτά δι ή τα ν βαθύ. Τώ ρα άκουσα π αγω μέ­ νος το μουρμούρισμα τω ν καλαμιών. Ά ξα φ να ένοιω σα να γλυ σ τρά η κάπ οιος κο ντά μου. Φ ώναξα και μου αποκρίθηκε. Ή τα ν έν α ς ψ αράς. Μ ε λ ίγα λ ό για το υ δ ιη γή θ η κα το τ ι έπαθα. Έ βα λε τ ό τ ε τη βάρκα το υ πλάγια στη δική μου και τ ρ α β ή ξα μ ε κ ’ οι δυ ο μα ς τη ν αλυσσίδα. Η άγκυρα πάλι δ εν κουνήθηκε. Η μ έρ α χ ά ρα ζε σκοτεινή, θαμπή, βροχερή. Π έρ α σ ε λ ίγ η ώ ρα. Απ ό κ ο ν τά μ α ς δ ιά β η κε μια ά λλη βά ρκα. Φ ω νά ξα με τ ό τ ε το ν ψ αρά κι α υ τό ς ή ρ θ ε π ρόθυμα . Π ιάσα με κι οι τρ ε ις τώ ρ α τ η ν αλυσ σίδα κι εκείνη άρχισε να ανεβαίνη αργά. Ό τα ν έ φ τα σ ε σ τη β ά ρ κ α μ ο υ , ξε χ ω ρ ίσ α μ ε έν α ν μ α ύ ρ ο ν ό γ κ ο . Σ κ ύ ψ α μ ε κι είδα με τ ο πτώ μα μιας γρ η ά ς μ ε μια μ εγά λη π έτρα στο λαιμό. □

ξένο διήγημα

ΣΤΟ ΕΠΟΜ ΕΝΟ ΔΙΑ ΒΑΖΩ :

Ένα άγνωστο πεζό της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ

Για πρόσωπα της ελληνικής λογοτεχνίας από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκπ

Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865-1922) Ανάμεσα στις πολλές νεκρολογίες που γράφτηκαν για τον συγγραφέα του «Ζητιάνου» διαλέξαμε ναπαρουσιάσουμε το σχετικό κείμενο του Κωστή Παλαμά από τη στήλη του «Πρόσωπα και ζητήματα» της εφημερίδας «Εμπρός» 27.10.1922. ΟΠαλαμάςπου υπογράφει τη στήλη με το γνωστόμονόγραμμά του «W», διαθέτει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να αποτιμήαει το έργο του πνευματικού του συνοδοιπόρου: Κινείται με άνεση στοχώρο της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας φιλολογίας των νεωτέρωνχρόνων, είχε γνωρίσει «ειςποιαν κατόπτωσινευρίσκετο το νεοελλη νικάνδιήγημα προ πεντήκοντα ετών... και είχεν αντιληφθεί τηνσυντελεαθείσανπρόοδονεις βραχύ διάστημα χρόνου κυριώταταχάριςεις την τριάδα τωνεμπνευσμένων πεζογράφων, οι οποίοι ονομάζονται Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης, Βλαχογιάννης». Γ.Ζ.

ΚΩΙΤΗ ΠΑΛΑΜΑ ΑΝΔΡΕΑ2 ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ [ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ] Εφ. ΕΜΠΡΟΣ 27 Οκτωβρίου 1922

ις το Μαρούσι ένας τάφος ηνοίχθη διά να δεχθή τον Ανδρέαν Καρκαβίτσαν. Εις το νεκρώσιμον άγγελμα ο αποθανών τιτλοφορείται «Γενικός Αρχίατρος». Θα έφθανε μόνον, αδιακόσμητον, το όνομά του δΓ όσους εγνώρισαντο έργοντου και το παρηκολούθησαν, θα έφθα­ νε διά να γέννηση την εξαιρετικήν συγκίνησιν εκείνην την οποίαν γεννά η αποχώρησις εκ του κόσμου, και μάλιστα η ακόμη πρόωρος, των προσώπων, τα οποία εθεμελίωσαν επί βάσεων αναμφισβήτητου δυνάμεως και χάριτος το περίλαμπρον ονειροπολούμενον οικοδόμημα της νεωτέρας ελληνικής λογοτεχνίας, τη ς ποιητικής. Ο Καρκαβίτσας μετά τον Βικέλαν, μετά τον Δροσίνην, μετά τον Βιζυηνόν, τους προδρόμους και τους πρωτεργάτας όχι της αναγεννήσεως, της γεννήσεως θα έλεγα του Διηγήματος, του σπουδαιοτάτου λογοτεχνικού είδους, το οποίον εις την Ευρωπαϊκήν και την παγκόσμιον φιλολογίαν των νεωτέρων χρόνων, αντικαθιστά και συμπληρώνει την επικήν Μούσαν και την κριτικήν σκέψιν, ο Καρκαβίτσας υπήρξεν ο ένδοξος αναγεννητής και πλουσιοπάροχος τροφοδότης τη ς Ελληνικής διηγηματογραφίας. Συγγραφεύς ζωογονήσαςτην καθαρεύουσαν δΓ έργων εξόχων, οποία λ.χ. «οι νέοι Θεοί» και ο «Αφωρεσμένος» και μεταξύ των πρώτων συντελέσας όπως ανυψωθή η δημοτική μας εις περιωπήν φιλολογικής γλώσσης. Πρέπει κανείς να γνωρίζη και προ πεντήκοντα ετών εις οποίαν κατάπτωσιν ευρίσκετο το νεοελληνικόν διήγημα και εις οποίαν ανυποληψίαν διετέλουν των στοιχείων του είδους τούτου οι ασχολούμενοι δήθεν εις την καλλιέργειάν του συρραφείς, διά να αντιληφθή ζωηρότερον την συντελεσθείσαν πρόοδον εις βραχύ διάστημα χρόνου, κυριώτατα χάρις εις την τριάδα των εμπνευσμένων πεζογράφων, οι οποίοι ονομάζονται Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης, Βλαχογιάννης, έκαστος με την ιδι­ αιτέραν του σφραγίδα παρά τα κοινά και των τριών γνωρίσματα. Οι άλλοι ακολουθούν. Παραλλήλως προς την λυρικήν ποίησιν, κάπως βραδύτερον, καθ’ όσον ο πεζός λόγος βαρύτερος βηματί­ ζει, ενώ ο Στίχος είνε πτερωτός, το λογοτεχνικόν Διήγημα, χωρεί προς την ιδίαν κατεύθυνσιν, σημειωμένον με την αυτήν μοίραν. Πρωταγωνιστής εις την αναγέννησιν ο Καρκαβίτσας, τρίτος μας εγκατα λείπ ει χωρίς να εκστομίση τη ν τελ ευ τα ία ν λέξιν του, μετά το ν Κωνσταντίνον Χατζόπουλον, μετά τον Κονδυλάκην. Μετά το 1880 εμφανίζεται κατά πρώτον εις την «Εβδομάδα» του Δημητρίου Καμπούρογλου μετηνλαογραφικήνπόσω ενδιαφέρουσαν εργασίαν του, ύστερον εις την «Εστία» του Κασδόνη και του Δροσίνη με τας πρώτας ιστορίας του. Αλλά κατά πρώτον το

Ε

φιλολογικά χρονογραφήματα

έργον του Καρκαβίτσα εμφανίζεται συγκεκροτημένον κατά το 1892, εις τον τόμον των «Διηγημά­ των». Το 1896 βλέπει το φως η «Λυγερή», ο «Ζητιάνος» ακολουθεί εις το 1897, η μυθιστορία, εις την οποίαν η δημιουργική ευφυΐα του συγγραφέως ευρίσκει έδαφος διά να δειχθή εις όλην την περισπούδαστον σημασίαν της, τα «Λόγια της Πλώρης» εις τα 1899 μας ευρύνουν τους πνεύμο­ νας με τον αέρα της θαλάσσης όπου είχε ζήσει επί καιρόν ως ιατρός ενός πλοίου, από τόπον εις τόπον μεταφέρον εις την Ανατολήν το παρατηρητικόν του ρωμάίϊκόν βλέμμα, με την λανθάνουσαν ειρωνείαν ενός Μωραΐτη και την εκχειλίζουσαν στωμυλίαν του Ρουμελιώτη. Οι «Παληές Αγάπες» συγκεντρώνουν κατά το 1900 αρχαιοτέρων ημερών παραγωγήν, της οποίας προτάσσε­ ται λυρικός απροσδοκήτου αισθηματικότητος πρόλογος δια χειριστήν του λόγου αρρενωπόν εκτιμητήν των πραγμάτων. Ο «Αρχαιολόγος» του οποίου τας μετά κλασσικής, αν δεν με απατά η μνήμη, λιτότητος εξειργασμένας σελίδας, διαθέτει ιδιαζούσης δροσερότητος μυθοπλαστική πνοή, φαίνεται εις τα 1904. Εις το ν τόμον τούτον περιλαμβάνεται αριστούργημα μεταξύ του είδους των συντομωτέρων διηγήσεων, το «Κόνισμα», επικοσατυρικόν, ως ειπείν, τεμάχιον, αιρόμενον εις ύψος συμβόλου. Και διακόπτετ’ εδώ η εύρυθμος, η γόνιμος εξέλιξις του Καρκαβίτσα, ως να το υ εσ τα μ ά τη σ ε τη ν ο ρμήν φ θ ο ν ερ ό ς τ ις Θ εό ς. Εις τη ν τελ ευ τα ία ν σ ελίδα το υ «Αρχαιολόγου» προαγγέλλεται ο «Αμαρτωλός ιστορικόν μυθιστόρημα του 1750». Του έργου τού­ του μόνον το πρώτον κεφάλαιον εδημοσιεύθη εις την «Ακρόπολιν» του Γαβριηλίδου. Κρίμα, διότι θα ανέπτυσσεν εις τας σελίδας του ο συγγραφεύς τους πόρους του όλους προς επικήν δημιουργίαν εις είδος λόγου, το οποίον πολύ παραμελούμεν, λαμπροί αυτοσχεδιασταί καθώς εξακολουθούμεν να είμεθα πολύ περισσότερον παρά επίμονοι εξακριβωταί. Η αποχώρησις του Καρκαβίτσα από τη ς ενεργού φιλο­ λογικής σκηνής είνε ψυχολογικόν πρόβλημα, συνδεόμενον προς τίς οίδε τίνας ιδιαιτέρας σελίδας του βίου του· περί αυτού θα δύναται ίσως να ομιλήση, ως αρμόζει, μετά πάροδον ετών, ιστορικός τις εξε­ ρευνητής κριτής της πνευματικής κινήσεως ημών. Εν τούτοις ότε εις την ιστορίαν τη ς Παιδείας παρ’ ημίν προσετέθη, έστω και προσκαίρως ακτινοβόλος σελίς, η εις το σχολείον είσοδος τη ς δημοτικής γλώσσης, ο Καρκαβίτσας εργάζεται καταρτίζων σχολικά βιβλία. Και εκεί, όπου έως τό τε το διδακτικόν ανάγνωσμα ήτο, αποκλειστικούς σχεδόν, προϊόν βιομηχανίας, κατά πρώτον καταυγάζει τα αμαυρά φύλλα του, διά την ευτυχίαν του παιδιού, «ακτίς αελίσιο το κάλλιστα φως», καθώς λέγει ο αρχαίος ποιητής, η ποίησις και η ζωή. Εις πρό­ χειρον σημείωμα, οποίον το προκείμενον, και υπό την οδυνηρόν εντύπωσιν του θανάτου ανθρώπου, τον οποίον και παρά τα ς ελλείψεις του, έκτοτ’ εθαύμαζε και παρηκολούθουν εις το στάδιόν του, αδύνατον να χαράξω απηκριβωμένον χαρακτηρισμόν του έργου του, το οποίον άλλως τε κατ’ επανάληψιν εσημείωσα εις την κοινήν προσοχήν. Προ τριάκοντ’ ακριβώς ετών από την ευκαιρίαν της δημοσιεύσεως του πρώτου βιβλί­ ου του, έγραφα, μεταξύ άλλων Την περί του συγγραφέως των «Διηγημάτων» γνώμην διετύπωσε πρό τίνος ο κ. Ψυχάρης με τόσην συντομίαν και σαφήνειαν «Ο Καρκαβίτσας δεν έγραψε κ’ εκεί­ νος μερικά που απορεί κανείς πώς μπόρεσε να φανή τέτοιος ψυχολόγος, να μας δείξη την ψυχή του λαού, και να μας την δείξη τόσο απλά και με τόσο βάθος;». Κ’ εξηκολούθουν Ο Καρκαβίτσας είνε εν ταυτώ πραγματιστής και ιδανιστής. Και μετά την ανάλυσιν των δύο τούτων αντιθέτων ιδιο­ τήτων, συνεπέραινα· Πόσον ήθελα να καταστήσω και εις τους μάλλον αγνοούντας αισθητήν την δύναμιν μεθ’ η ς ο συγγραφεύς δημιουργεί και πνοήν ζωής εμφυσά εις τους χαρακτήρας του, τους απλούς, αγροίκους, ηρωικούς, την επιμέλειαν αυτού προς την αναπαράστασιντου περιβάλ­ λοντος κόσμου, την συμπάθειαν την οποίαν εκδηλώνει ε ξ ίσου προς τα μάλλον αδάμαστα ορμέμ­ φυτα του εθνικού ηρωισμού και τα ταπεινότατα και αθωότατα οντάρια της ζωικής και φυτικής ζωής... Αλλ’ η στοιχειώδης αύτη γενικωτάτη άποψις έργου έκτοτε πλουτισθέντος και διακριθέντος επί πολλά έτη συναπτά δι’ ενδελεχούς παραγωγής δεν αρκεί σήμερον όπως κριθή και φωτογραφηθή εις όλαςτου τας όψεις λογοτέχνης ως ο Καρκαβίτσας.

W. φιλολογικά χρονογραφήμι

ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΗ Στο άγνωστο σκίτσο του Φώτου Πολίτη που δημοσιεύτηκε

τεύ χ ο ς - από τον ζωγράφο Μ. Βιτσώρη μπήκε από λάθος το όνομα του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου.

Κωστής Σκίτσο Μίμη Βιτσώρη

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑ ΒΑΖΩ

ΟΣπύρος Μελάς για τον Λάμπρο Πορφύρα

4S&

Ν ΙΚ Ο Σ Μ Π ΕΛ Ο ΓΙΑ Ν Ν Η Σ

Τ Ο Ξ Ε Ν Ο Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Το βιβλίο του Νίκου Μ πελογιάννη είναι πολιτικό-ιστορικό, επίκαιρο στις μέρες μας, παρά το γεγονός ότι έχουν αλλάξει και διαφοροποιηθεί ορισμένα δεδομένα και συνθήκες. Ο τίτλος που έδωσε στο βιβλίο ο ίδιος ο συγγραφέας Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα προδιαθέτει και κινεί το ενδιαφέρον. Ξεκινά από τα λεγάμενα δάνεια της Ανεξαρτη­ σίας, μόλις δηλαδή άρχισε η επανάσταση του 1821, και φτάνει ω ς την περίοδο της ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ μεταξικής δικτατορίας, στις παραμονές του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου. Το μεγα­ λύτερο μέρος του βιβλίου ασχολείται διε­ ξοδικά με τα ξένα κρατικά και ξένα ιδιω ­ τικά δάνεια που έπεσαν σ τις πλάτες του ελληνικού λαού μετά τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ο Νίκος Μ πελογιάννης αναφέρει ότι «για την Ελλάδα η ιστορία του ξένου κεφαλαίου είναι στενά δεμένη με την πολιτική ιστο­ ρία τω ν 120 χρόνων της ελεύθερης ύπαρ­ ξης του έθνους μας. Ό π ο ιο ς θελήσει να ιστορήσει τούτη την περίοδο, πολλές φο­ ρές θα χρειαστεί να ζητήσει στους ξένους κεφαλαιούχους και στις δυνάμεις που προστάτευσαν τις αιτίες για πολλές συμφορές που βρήκαν τη χώρα μας. Κι όποιος πάλι θελήσει να γράψει για το ξένο κεφάλαιο α φ ιερώ νετα ι στα ΘΟχρονα του Κ Κ Ε και ιδιαίτερα για τα εξωτερικά δάνεια, δεν μπορεί να μη δέσει την ιστορία τους με πολλ,ά από τα κυριότερα πολιτικά γεγο­ νότα, που ξετυλίχτηκαν στην Ελλάδα τού­ τα τα 120 χρόνια». Η μελέτη αυτή του Νίκου Μ πελογιάννη γράφτηκε μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Γερμανοϊταλούς και βρισκόταν στο Αρχείο του ΚΚΕ. Η έκδοση αυτή αφιερώνεται στα δθχρονα του ΚΚΕ, προλογίζεται από τη Γενι­ κή Γραμματέα του Αλέκα Παπαρήγα. Αποτελεί φόρο τιμής στη μνήμη του, με την ευκαιρία των 46 χρόνων από την εκτέλεσή του στις 30 Μάρτη του 1952.

ΞΕΝ Ο ΚΕΦΑ­ Λ Α ΙΟ ΕΛ Λ Α ­ ΔΑ

W

Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική ΑΕΒΕ Κεντρικά γραφεία: Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835,3823649, Fax: 3813354 Υποκαταστήματα: 1. Μαυροκορδάτου 3,106 78 Αθήνα, Τηλ.: 3829835 . 2. Μενελάου 3 & Εγνατία, 546 31 Θεσ/νίκη, Τηλ.: 031283810. 3 .28ης Οκτωβρίου 19,454 44 Γιάννενα, Τηλ.: 0651 38090

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ νεες

κ υ κ λ ο φ ο ρίε ς

—

Λογοτεχνία

Μάρτιος 1943. Βρισκόμαστε στον τρίτο χρόνο της γερμα­ νικής κατοχής. 0 Τομ Τζέρικο είναι ένας ιδιοφυής μαθημα­ τικός που επιστρατεύεται από το Κέντρο Αποκρυπτογρά­ φησης Μπλέτσλι Παρκ, στο Λονδίνο, για να συμμετάσχει σε μια ομάδα αποκρυπτογράφων. Είναι ο μοναδικός που διαθέτει την ικανότητα να σώσει ολόκληρη την Ευρώπη α­ πό τις επιθέσεις των Γερμανών. Μοναδική όαση σ’ αυτή την έρημο είναι η Κλερ, που ο Τζέρικο ερω τεύεται παρά­ φορα. Εντελώς ξαφνικά, η Κλερ εξαφανίζεται από τη ζωή του. Ποιο μυστικό έχει να κρύψει; Τώρα υπάρχουν δύο αι­ νίγματα στα οποία καλείται να βρει λύση.

Μετάφραση: Φωτεινή Μεγαλούδη Μια νεαρή κοπέλα μέσα στη θύελλα της Πολιτιστικής Επα­ νάστασης, στα βάθη της απέραντης κινέζικης υπαίθρου. Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΑΖΑΛΕΑ είναι ακριβώς η ιστορία της. Στα δεκαε­ φτά της χρόνια η ηρωίδα υποχρεώνεται να φύγει από την πατρίδα της τη Σαγκάη για να δουλέψει μαζί με άλλες νεα­ ρές γυναίκες σε μια κολεκτίβα. Εκπαιδεύεται στο φόβο, τη στέρηση, τη σκληραγωγία. Κι όμως, μόλο που της είναι α­ παγορευμένο να μιλήσει, να ντυθεί, να διαβάσει, να γρά­ ψει, ν’ αγαπήσει, αυτή μέρα με τη μέρα καταφέρνει να βρει τρόπο να επιβιώσει: βρίσκει το δρόμο για τον έρωτα. Κι αυ­ τός ο ερωτισμός είναι διάχυτος στο βιβλίο.

Μετάφραση: Κώστια Κοντολέων 0 Ρόμιουλους Λέντμπετερ, είναι ένας ιδιόρρυθμος αλήτης που ζει σε μια σπηλιά μέσα σ’ ένα πάρκο της Νέας Υόρκης. Ένα χειμωνιάτικο πρωινό, ανακαλύπτει έξω από τη σπηλιά του το πτώμα ενός εκπληκτικά ωραίου νεαρού. Η αστυνομία ανακοινώνει ότι ο θάνατος προήλθε εξαιτίας της έκθεσης στην παγωνιά. Ωστόσο, ο Ρόμιουλους έχει άλλη γνώμη. Ο νε­ αρός που βρέθηκε νεκρός υπήρξε στο παρελθόν μοντέλο ε­ νός διάσημου φωτογράφου που έχει τη φήμη ανθρώπου διε­ φθαρμένου. Ο Ρόμιουλους, ο οποίος έχει διαλέξει τη ζωή του τρωγλοδύτη γιατί θέλει να δείξει την αντίδρασή του σε μια σάπια κοινωνία που την κυβερνούν οι ισχυροί του χρήματος, αποφασίζει να βρει μιαν άκρη σ’ αυτή τη βρόμικη ιστορία.

Μετάφραση: Μαρία Χωρεάνθη

Ένα δυναμικό «παρών» από τα πέρατα του κόσμου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣΔΕ · Μ ΑΥΡΟ Μ ΙΧΑΛΗ1,10679ΑΘ ΗΝΑΤΗΛ: 3602535,3618654,3636011, FAX: 01-3640683

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ

Hkk

ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439

Ή

ά γ α π η τικ ή συνάντηση μ ε τον Θ ε ό , ή αρμονική ενότητα μ ε

τον έσωθεν κ α ί έξωθεν κό σ μο , ή πρόγευση υπέρβασης τής φθορώς κ α ί τοΰ θανάτου, είνα ι β ιώ μα τα μ ε τα όποια κάθε Χ ρ ι ­ στιανός κ α λ ε ίτ α ι να π λο υτίσ ει τη ζω ή το υ. Τ ο ΰ τ ο όμω ς προϋ­ ποθέτει κάθοδο στην έρ ημία τής ψυχής κ α ί έξοδο στην έρ ημία τώ ν άνθρώ πων, τουτέστιν ρήξη κ α ί π ά λ η μ ε τις δυνάμεις τής α λλοτρίω σης κ α ί τοΰ μηδενός, τής αποξένωσης κ α ί τοΰ κερματισ μο ΰ . Σ ε ένα κόσμο πού φαίνεται να έ χ ε ι χ ά σ ει την όρθόδοξή του π ίσ τ η , οί μο ναχο ί υπενθυμίζουν στους πιστούς τις θ εμ ε λ ιώ ­ δ εις αυτές αλ ή θ ειες, ένσαρκώνοντάς τες στη μο να χ ική π ο λ ιτ εία .

Π. Βαοιλείου θερμού Τ ό ερώ τημα “ τ ί έστιν α λ ή θ εια ;” ( Ί ω . ιη ' 3 8 ) έ χ ε ι γνω ρ ίσ ει ένδ ελεχή διερεύνηση άνά τούς αιώ νες προκειμένου περί τοΰ

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ’Αληθής καί ψευδής εαυτός κατά τον Donald Winnicott καί κατά τόν Άγ. Γρηγόριο Παλαρα

Θ εο ΰ , ά λ λ α δεν έ χ ει απ α σ χο λή σ ει λιγώ τερ ο τήν στοχαζόμενη ανθρωπότητα μ ε έπίκεντρο τον άνθρωπο. Π λ ή θ ο ς θεολό­ γ ω ν , φιλοσόφων, ψυχοθεραπευτών κ λ π . έχουν έπιμόνω ς διερωτηθή τ ί είνα ι πρ α γ μα τικ ά τό αληθές στον άνθρωπο κ α ί τί τό ψευδές, τ ί τό ουσιώ δες κ α ί τ ί τό επιφαινόμενο.

Ή γενιά μου έμεινε έξω από τούς παλμούς τής σοφίας τοΰ Θεοΰ καί μέ τήν ανέραστη μαθητεία της στήν ακαδημαϊκή Θ εολογία, παρέμεινε άλλότρια τής πνευματικής, δηλαδή ασκητικής, παραδόσεως καί όλης τής αρρενωπής ομορφιάς της. Τώ ρα , έστω καί αργά, μαθαίνουμε ότι υπάρχει ή Θεολογία τής Ε κ κ λ η σ ία ς , Θεολογία άσκήσεως καί αίσθήσεως, νήψεως καί προσευχής, ή Θ εολογία ώς όδός άγαπητικής ένώσεώς μας μέ τό Θ εό , καί ώς σταυρός έμφιλόσοφης ζωής κατά Θεόν. Ο ί ’Ασκητές διαφύλαξαν άκέραια τή θεολογική παράδοση τής Ε κ κ λ η σ ία ς , μέ άλλα λόγια διέσωσαν τό χαρισματικό καί ασκητικό, προφητικό καί άποστολικό χαρακτήρα τής Θ εολογίας, διδάσκοντας έτσι τούς πιστούς, ότι Θεολογία δέν είναι νά φλυαρείς ή νά μιλάς άσόφως γιά τό Θ εό , αλλά νά πάσχεις τήν κατά Θεόν μεταμόρφωση τής ύπάρξεως καί δι’ αυτής νά προε­ τοιμάζεις τήν είσοδο τοΰ κόσμου στή Β α σ ιλ εία ...

---------εκδόσεις

ΠΟΛΙΣ------

ΣΩΤΗ Τ Ρ Ι Α Ν Τ Α Φ Υ Λ Λ Ο Υ

Ο υπόγειος ουρανός

Ο Υπόγειος ουρανός είναι έ να μ υ θισ τό ρ ημ α γ ε μ ά τ ο α π ό ήχου ς τη ς τζα ζ κ α ι θ ο ­ ρ ύ β ο υ ς α υ το κ ιν ή τω ν - α π ό φ ρ έ ν α π ο υ σ τρ ιγ κ λ ίζο υ ν κ ι α π ό κ ινη τή ρ ες π ο υ β ρ υ χ ώ ν τα ι-, α π ό τ ο π ία το υ Ν ό το υ κ α ι τη ς Δ ύσης, α π ό μ α κ ρ ιν ο ύ ς τυ φ ώ ν ε ς κ α ι π λ η μ μ ύρ ες, α π ό φ ιλ ιά κ α ι σ ο κο λάτες. Ε ίνα ι η αφ ήγησ η ενός τα ξ ιδ ιο ύ - α π ό ένα χω ριό τη ς Α ρ κα δ ία ς στην Α μ ερ ικ ή - κι έ π ε ιτα ενός ά λλου τα ξιδιο ύ - α π ό το Σ ά ουθ Μ πεν τ τη ς Ιντιά να στην ακ τή το υ Ε ιρηνικού Ω κεανού: κι ό π ω ς σε κ ά θε τ α ­ ξίδι, μερ ικ ο ί φ τά νο υ ν στον πρ ο ο ρ ισ μό το υ ς κι άλ λοι χά ν ο ντα ι σ το δρ όμ ο. Οι ν ε ­ α ρ ο ί ή ρ ω ε ς κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι τό σ ο α π ’ τ α ό ν ειρ ά τ ο υ ς όσ ο κ ι α π ’ τη ν έ λ λ ε ι­ ψή το υ ς, α π ’ τ ο ό τι η ζω ή το υ ς γ ίν ετ α ι έ να roller-coaster, σ αν α υ τ ά π ο υ υ π ά ρ ­ χο υ ν σ τ α π α λ ιά λ ο ύ ν α -π α ρ κ , ό π ο υ τ α π α ιδ ιά γ λ ισ τρ ά ν ε ξ έ φ ρ ε ν α π ά ν ω σ ε ρ ά γ ε ς , ξ ε φ ω ν ίζο ν τα ς . Τ ο μ υ θισ τό ρ ημα α υ τό είναι κ α τά κά πο ιο ν τρ ό π ο α φ ιερ ω μ έν ο σ το υ ς σ υ γ γ ρ α φ είς τη ς π ο λ ιτ ε ία ς τ η ς Ιν τιά ν α - σ τ ο ν Κ ερ τ Β ό ννεγκα τ, το ν Κ έννεθ Ρ έ ξρ ο θ , το ν Ρ ε ξ Σ τ ά ο υ τ - κ α θ ώ ς κ α ι σ το υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς μ ο υ σ ικούς π ο υ γεννή θη κ α ν εκεί, ό π ω ς ο Γ ο υ ές Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ κ α ι ο Χ ό ο υ γκ ι Κ α ρ μ ά ικ λ . Τ έλος, είν α ι κ α τ ά κ ά π ο ιο ν τ ρ ό ­ π ο α φ ιερ ω μ ένο σ το όνειρο τη ς Κ αλιφόρνια, π ο υ συμβόλιζε π ά ν τ α γ ια το υ ς φ τ ω ­ χ ο ύ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς έναν κ α λύ τερ ο τρ ό π ο ζω ής - ό π ω ς η Α μερική συμβόλιζε τη Γη τη ς Ε π α γ γ ε λ ία ς γ ια τ ο υ ς Έ λ λ η νε ς μ ε τα ν ά σ τε ς. ΟΜΗΡΟΥ 32 · 106 72 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ. 36 43 382 · FAX 36 36 501

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

m ΠΑΤΑΚΗ

ΞΕΝΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

δρχ.: 2.500 ISBN 960-600-448-1

ISBN 960-600-405-4

Norm an X και M o n ik Ζ

Μαρητννε Φρένχρικοο^

Πώς γίνεται να αγαπήσεις έναν ά­ γνωστο, να αποφασίσεις να τον συ­ ναντήσεις; Ένα συγκλονιστικό πάθος που γεννήθηκε ανάμεσα σε ουρανό και γη, πάνω στα καλώδια του Δικτύου, αναγκάζει το Νόρμαν και τη Μονίκ να συναντηθούν πρόσωπο με πρόσωπο, με τον πιο γήινο τρόπο. Σαν σε μυθιστόρημα του 1700, αλλά με την ταχύτητα του φωτός, οι περιπέτειες δύο ριψο­ κίνδυνων ανθρώπων που δε φοβού­ νται το άγνωστο.

Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέ­ κνα. Χάννα, Γιοχάννα και Άννα τρεις γυναίκες, τρεις γενιές, μια οι­ κογένεια. Οι μητέρες συχνά κληρονομούν στις κόρες τους όχι μόνο δύναμη και ομορφιά αλλά και πρότυπα συ­ μπεριφοράς που μπορούν να αποτε­ λόσουν τροχοπέδη στη διαδικασία προσωπικής απελευθέρωσης μιας γυναίκας. Οι κόρες της Χάννα είναι μια γε­ μάτη ευαισθησία και δύναμη διή­ γηση της ζωής τριών γυναικών, που αντανακλά την εξέλιξη της σουηδικής κοινωνίας στο διάστη­ μα των τελευταίων δύο αιώνων, με τρόπο γεμάτο κατανόηση και ωμή ειλικρίνεια. Πρόκειται για ένα ασυ­ νήθιστο και τρυφερό βιβλίο για την αγάπη στους καιρούς των μεγά­ λων αλλαγών.

Οι κόρες Νόρμαν και M om της Χάννα

Το βιβλίο είναι βασισμένο στην η­ λεκτρονική αλληλογραφία στα αγ­ γλικά των δύο ερωτευμένων, μετα­ φρασμένη και «μονταρισμένη» α­ πό τον Τζουζέπε Σάλτσα. Όλα εί­ ναι αληθινά: η αμεσότητα, ο γρή­ γορος ρυθμός, η ανακάλυψη της γραφής ως μέσο να αφηγηθείς τη ζωή σου.

Αλμουδένα Γκράντες

Μ αλένα είναι ίο όνομα ενός ταγκό Η Μαλένα, σπινθηροβόλο πνεύμα, είναι το κεντρικό πρόσωπο μιας πλούσιας οικογένειας της σημερι­ νής Μαδρίτης, στην οποία κυριαρ­ χεί η ιερατική φιγούρα ενός σκο­ τεινού παππού, του οποίου η διπλή ζωή του πρόσφερε απογόνους πο­ λυάριθμους και ανεξέλεγκτους. Με όλη την ορμή της νέας γυναί­ κας, που είναι έτοιμη να ζήσει α­ κραίες εμπειρίες πάθους προκειμένου να κατακτήσει την ελευθερία, η αισθησιακή Μαλένα κυριαρχεί σε όλο αυτό το πολύχρωμο μπαρόκ μυθιστόρημα, που ξεχειλίζει από ζωτικότητα και χιούμορ, αποκα­ λύπτοντας μια από τις πιο σημα­ ντικές γυναικείες φωνές της επο­

χής μας·

Α)μι»δίνηΓΐφόνΒς

Μλλινα ηναι ί οΟνομα ενός Τ αγκό

feJObe ΒΛΜ ΕΚΔΟΣΕΙΣ IgflW ΠΑΤΑΚΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.31.078, FAX: 36.28.950 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34, ΤΗΛ.: (031) 70.63.54-5 - Web site: http://www.conceptum.gr/patakis

«Ταποιήματα της μικρής Ρεζεντά» του Τάκη μαζί με μια απαραίτητη εισαγωγή Αύντιας Ζτοράνου

α Ποιήματα τη ς Μικρής Ρεζεντά» κυκλοφόρησαν στο τέλος του 1995. Από καιρό τώρα, το βιβλίο γύ­ ριζε στο νου μου κι είχα κρατή­ σει σημειώσεις για μια κριτική παρουσίαση. Ωστόσο, κάθε φορά που πήγα να ξαναπιάσω τις σημειώσεις είχα την αίσθη­ ση, που εξελίχθηκε σε βεβαιό­ τητα, ότι δεν ήταν δυνατόν να διατυπώσω με επάρκεια τι, κατά τη γνώμη μου, κατακτά με το βιβλίο αυτό ο Τάκης Καρβέλης, ύστερα από μια μακριά πορεία ολοένα ακμαιότερη ποιητικά, χωρίς να προχωρήσω κι εγώ σε μια ριζική αμφισβήτηση απόψεων που έχουν αναδειχθεί σε «θέσφατα», παίρνονται δηλαδή σαν δοσμένες από κάποιο ιερατείο. Πρόκειται για από­ ψεις και σχηματοποιήσεις που έτσι κι αλλιώς θα μετα­ βληθούν, γιατί πολύ σύντομα θα πρέπει να συνταχθεί έ­ να ορθολογισμένο ιστορικό της ποίησης του 20ού αιώ­

Τ

να. Έτσι, το κείμενο που ακο­ λουθεί χωρίζεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο θα τ εθ εί το θέμα της σχηματοποίησης κατά γ ε­ νεές (σε σχέση με τις λεγάμε­ ν ες Α’ και Β’ Μ εταπολεμικές Γενεές, αν και η ανάλυση μπο­ ρεί να προχωρήσει πάνω σε α­ νάλογες βάσεις και στις επό­ μενες), στο δεύτερο, «Τα Ποιή­ ματα της Μικρής Ρεζεντά» θα αποτελόσουν το αντικείμενο της «εκ του αποτελέσμα­ τος» επαλήθευσης: πώς και γ ιατί ο Τάκης Καρβέλης δρασκελίζοντας τις δεκαετίες από το 1956 (πρώτο του βιβλίο) φθάνει εδώ σε μιαν αναζήτηση παράλληλη με ε ­ κείνη των νεότερων και νεότατων ποιητών που εξερευ­ νούν ξανά τον τόνο και τον τρόπο του μυθικού πλαισίου. Όπως είναι γνωστό, η λεγάμενη Α’ Μεταπολεμική γενεά περιλαμβάνει, κατά κανόνα αλλά όχι χωρίς εξαι­ ρέσεις, τους ποιητές που πρωτοεμφανίστηκαν στην αρ­

χή της μεταπολεμικής φάσης της λογοτεχνίας μας. Για το σύνολο των ποιητών που εργάζονταν εκείνους τους καιρούς, η πρόσληψη της πραγματικότητας (του Reel) συμπορεύτηκε σε μέγιστο βαθμό με την ανάγκη της ερ­ μηνείας της, κάτω από συνθήκες που καθιστούσαν εξαι­ ρετικά οδυνηρή την επαφή όσο και δυσχερή τη διερμή­ νευση. Οι συναρτήσεις ανάμεσα στα δύο σκέλη προσ­ διορίστηκαν από τα γνωστά ιστοριογραφικά δεδομένα. Το «πώς» είναι ένα από τα ζητήματα που θα εξεταστούν. Πριν προχωρήσουμε, αν κάτι μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά, είναι ότι η τραυματική υφή της πραγμαπκάτητας, κατά το μέτρο που πέρασε μέσα στο στίχο, δεν υ­ πήρξε ένας «τρόπος του λέγειν». Δεν επρόκειτο για επι­ λογές οξυμένης ατομικής ευαισθησίας, ούτε για λεκτικά άλλοθι αποδοκιμασίας ή αντίθετα αποστασιοποίησης α­ πό τα δρώμενα του κόσμου τούτου, όπως π.χ. ήταν η «ανία» για τους επίγονους του Baudelaire, ή η πολιτισμι­ κή καθίζηση στην έξοδο του Πρώτου Παγκοσμίου πολέ­ μου για εκείνους του Eliot. Άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι η εμπειρία διοχετεύτηκε σε «τρόπους του λέγειν» κοινούς (με την έννοια της μοιρασμένης χρήσης) σε πάρα πολ­ λές περιπτώσεις, τρόπους χαρακτηριστικούς της επο­ χής, αποτέλεσμα που κατά κανόνα και πάλι αποδόθηκε στην κοινή φύση των εμπειριών και σε κάποιες ακόμα αι­ τίες που διευκόλυναν έτσι, ώστε να χαραχτούν ορισμέ­ νες αδρές διαχωριστικές γραμμές με κριτήρια τον ιδεο­ λογικό προσανατολισμό ή και την ακολουθούμενη τε ­ χνοτροπία. Ωστόσο, ένα τέτοιος οριζόντιος διαχωρισμός αφή­ νει απ’ έξω ένα πάρα πολύ σημαντικό συντελεστή, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τον κάθετο διαχωρισμό σε Α’ και Β’ Μεταπολεμικές γενεές κατά το μέτρο που ο ίδιος ακριβώς συντελεστής αγνοείται. Για να εξηγούμαστε: Αν το βάρος των περιστάσεων ήταν (ή μήπως δεν ή­ ταν;) κοινό για όλες τις ηλικίες, τό τε μόνο σε μια περί­ πτωση μπορεί να λειτουργήσει σαν αντικειμενικό κριτή­ ριο και διαφοροποιητικός παράγων και μόνο σε συνάρ­ τηση με τη βιολογική ηλικία ορισμένων από τους ποιη­ τές της λεγάμενης Α’ Μεταπολεμικής γενεάς που πρωτοεμφανίστηκαν στην αρχή της μεταπολεμικής περιό­ δου, δηλαδή κάπου στα μέσα του αιώνα και λίγα χρόνια μετά. Αν κάτι ξεχωρίζει τους ποιητές αυτούς από κεί­ νους που προηγήθηκαν κι εκείνους που ακολούθησαν, είναι το γεγονός ότι βρέθηκαν απάνω στην κόψη του ξυ­ ραφιού της δεκαετίας ‘40-’50 στα κρίσιμα εφηβικά ή α­ κόμα και παιδικά τους χρόνια. Και, απ’ αυτήν την άποψη, είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αποτελό­ σουν ένα ομοιογενές σύνολο με τους αρχαιότερους της ίδιας όπως αποκαλείται Πρώτης Μεταπολεμικής γε­ νεάς. Η κοινή μοίρα της πρώιμης τραυματικής επαφής με την πραγματικότητα συνιστά μια ουσιαστική διαφο­

ρά, καθοριστική όπως θα δούμε, για την πιο πέρα πο­ ρεία. Εντούτοις μέσα στα καθιερωμένα περιγράμματα η ηλικιακή συνάρτηση παραμερίζεται και η λεγάμενη Α’ Μεταπολεμική γενεά έχει καταλήξει να περιλαμβάνει ποιητές περίπου σύγχρονους στη γέννησή τους με τον Ελύτη και μέσα στο ίδιο σύνολο στοιβάζονται οι γεννη­ μένοι έως ένα χρόνο πριν από το 1930, ενώ άλλοι γεν­ νημένοι αμέσως μετά μεταφέρονται στη λεγάμενη Β’ Μεταπολεμική γενεά, όπου ελάχιστα βολεύονται με τους νεότερους του συνόλου. Πρόκειται για την πολλαπλά συμπιεσμένη ομάδα των παιδιών και των εφήβων τη ς Κατοχής (γενιά-σάντουιτς ειπώθηκε, δήθεν για αστείο), όπου ανήκει και ο Τ.Κ. Για να κατανοήσουμε την πορεία τους χρειάζεται ν’ ανατρέξουμε στην αρχή της περιόδου, ανακαλώντας το κλίμα μιας εποχής διάσπαρτης από καθημερινές αθλιό­ τητες, κοινωνικές, πολιτικές, πνευματικές. Στην ποιητική πρακτική παρατηρείται μια, περισσότερο ή λιγότερο έκδηλη, διπλή επιδίωξη ή κίνηση που συντομογραφικά θα μπορούσε να αποδοθεί με δύο λέξεις-κλειδιά: μαρτυρία και ερμηνεία. Στην αρχή, λοιπόν, της μεταπολεμικής περιόδου, οι ποιητές κατέγραφαν, όσο ήταν δυνατόν απροκάλυπτα και πιο συχνά κρυπτικά, ό,τι από τα γεγονότα έπεφτε στην αντίληψή τους- σπγμές από διαδικασίες καταστρο­ φικές, που ίσως ακόμη σήμερα ξεφεύγει η συνολική δυ­ ναμική τους· παράλληλα αισθάνονταν υποχρεωμένοι «να δώσουν λόγο» (κατά το λόγον διδόναι) για το τι συνέβαινε- η άθλια καθημερινότητα έπρεπε να αναχθεί σε κάποιου είδους όρους που αναζητήθηκαν πότε στη μαρ­ ξιστική ανάλυση που διασφάλιζε, επιστημονικά όπως λε­ γόταν τότε, το κύρος της ερμηνείας, πότε ιπη Σαρτριανή υπαρξιακή φιλοσοφία που διασφάλιζε το κύρος της οριακής εμπειρίας, πότε στην ανερχόμενη τό τε στην Ελλάδα ψυχολογία του βάθους που διασφάλιζε το κύ­ ρος της (υπερρεαλιστικής) γραφής. Σήμερα, με την πείρα του «διαδραμόντος χρόνου», έγιναν προφανείς οι ελλείψεις της συστηματοποιημένης σκέψης στις διάφορες εκείνες εκδοχές της- κανείς σχε­ δόν δεν ασχολείται πια με τον υπαρξιακής αξίωσης Σαρτριανό μηδενισμό, ούτε με το δόγμα Ζντάνοφ, ενώ γίνε­ ται καθώς φαίνεται όλο και πιο προβληματική η αυστη­ ρά επιστημονική θεμελίωση της φροϋδιανής πρακτικής. Φυσικά, το ερώτημα δεν είναι αν και γιατί «έπεσαν έ­ ξω» φιλόσοφοι και πολιτικοί, αλλά γιατί οι ποιητές χρειά­ στηκε να κάνουν την αναγωγή της εμπειρίας στους ό­ ρους της συστηματοποιημένης σκέψης. Το ερώτημα δεν μπορεί ν’ απαντηθεί αν δεν ληφθεί υπόψη η εξαιρετικά σημαντική παράμετρος του πληρο­ φοριακού ελλείμματος, που καθιστούσε προβληματική τόσο την πρόσληψη όσο και την ερμηνεία. Το φοβερό ε­ μπόδιο, ο τοίχος που απάνω του σκόνταφταν δεν ήταν μελέτη

μόνο, ή δεν ήταν τόσο, η αθλιότητα στην άμεση αίσθησή της, όσο η αποσπασματικότητα του παρεχόμενου υλι­ κού. Σαν, με άλλα λόγια, να βρίσκονταν απέναντι σε μια τεμαχισμένη εικόνα, ένα «παζλ», από το οποίο μάλιστα έλειπαν κομμάτια απραίτητα για τη σύνθεση κάποιου σχήματος· έλειπε ακόμα και το πλαίσιο ή η δυνατότητα να διαφανεί κάποιο πλαίσιο όπου θα μπορούσαν έστω λειψά να ενταχθούν τα κομμάτια. Τώρα, αν καθώ ς είπ αμε πρωτύτερα, το βάρος των περι­ στάσεων ήταν κοινό για όλες τις ηλικίες, οι ποιητές τη ς γενιάς του ‘30 και οι αρχαιότεροι, της λεγάμενης Πρώτης Μεταπολε­ μικής, μπορούσαν να το κουβα­ λήσουν εμπιστευόμενοι τους α­ σκημένους μύες μιας προπολε­ μικής πολιτισμικής καλλιέργειας (κουλτο ύ ρας), καθώ ς και τη στερεότητα μιας συνέχειας της ατομικής μνήμης. Αυτοί γνώρι­ ζαν ένα «πριν» που μπορούσε να συνδεθεί με ένα «μετά» χω­ ρίς αξεπέραστες διαλείψεις, ό­ πως γίνεται έκδηλο στην «Αμορ­ γό», στην «Κίχλη», στο «Αξιόν Εστί». Για την ομάδα των παιδιών της Κατοχής η κομματιασμένη εικόνα ήταν δεδομένο καταλυτικό. Τα χρόνια-πριν, αποκόπηκαν σαν να μην εί­ χαν ποτέ υπάρξει. Η συλλογική μνήμη τους ξεκινούσε σημαδιακά από μια πτώση, από τη διάψευση των ορα­ μάτων ενός διαφορετικού και καλύτερου κόσμου αναμε­ νόμενου στην έξοδο του πολέμου. Η ατομική μνήμη είχε υποστεί ένα τραύμα ανεπανόρθωτο σε πολλές περιπτώ­ σεις. Τα προηγούμενα, τα «χρόνια-πριν» είχαν «μπλοκαριστεί» με την ψυχολογική σημασία της λέξης. Τώρα, αν μερικοί «επιγονικοί», μαζί με πολλούς αρχαιότερους και νεότερους, «δανείστηκαν» από τη στερεότητα του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου, του Εμπειρικού, άλλοι επιχεί­ ρησαν τη ρήξη που δεν υπήρξε καθόλου μονολιθική ή μονόχορδη, όπως εκ των υστέρων παρουσιάστηκε· αντί­ θετα, κινήθηκε σε μια ευρύτατη κλίμακα, πήρε πολλές και διάφορες μορφές: καταγγελία, διαμαρτυρία για τους όρους τους παιχνιδιού, για το πληροφοριακό έλ­ λειμμα. Αλλά και, σαρκαστική ως θρηνητική, διαπίστωση σ’ ένα δεύτερο επίπεδο της αντίθεσης ανάμεσα στην α­ ποσπασματικότητα του υλικού και την πληθωρικότητα της ερμηνείας. Προσπάθειες υπέρβασης των όρων με μια αναζήτηση που λεγόταν μετα-υπερρεαλιστική, αλλά και κινήσεις επιστροφής και νέας εξόρμησης με αφετη­ ρία τα έτη 1920. Και ακόμα, αναζήτηση νέων όρων μέσα

από την εξερεύνηση των δυνατοτήτων της αφήγησης προς την κατεύθυνση μιας βαθύτερης διϋποκειμενικής αλληλεγγύης. Οι τάσεις αυτές παρατηρούνται σε πρωτογενή κα­ τάσταση στην ποίηση της ομάδας των παιδιών της Κα­ τοχής, αδιάφορο αν προσκυρώθηκαν στην Α’ ή στη Β’ Μεταπολεμική γενιά και σε δευτερογενή κατάσταση στη λεγάμενη γενιά του 70. Κάποιες συνεχίστηκαν σε ευ­ θεία γραμμή, ενώ άλλες ξαναφά­ νηκαν πολλές δεκαετίες αργότε­ ρα, όπως διαπιστώνεται στα κεί­ μενα των σημερινών νέων, αλλά και στα «Ποιήματα τη ς Μικρής Ρεζεντά». Σε μια ολόκληρη σειρά από προηγούμενα βιβλία, είδαμε τον Τάκη Καρβέλη να καταγράφει με ποικίλους τρόπους τις μοιρασμέ­ νες τραυματικές εμπειρίες που, κατά τρόπο οξύμωρο, εκβάλαν στην αποξένωση, στα στεγανά τη ς εσω τερικής αντιδικίας του κομματιασμένου μονόλογου ε ­ φόσον ο διάλογος του «εγώ» με το «εσύ» δεν είναι εφικτός μέσα στην απουσία ουσιαστικής α­ νταλλαγής. Χαρακτηριστική είναι η αποσπασματικότητα - στιγμές φευγαλέες, ψήγματα από γεγονότα, ματιές, θα ’λεγες, στα κλεφτά - η εμποδισμένη πρόσβαση στο σύνολο, κοινωνικό ή φυσικό, του κόσμου. Κι αυτά συμβαίνουν, ό­ χι επειδή το άτομο επιδίωξε να αποκοπεί, αλλά επειδή το οποιοδήποτε σύνολο είναι βαθύτατα ελλειμματικό και η επαφή πονάει. Φίλοι και σύντροφοι της εποχής που αργότερα θα την ονομάσει «περσινό καιρό», χαμένοι· η απουσία αλλοιώνει ως και τη φύση, τα τοπία που συνδέ­ θηκαν μαζί τους μες στην αναμονή και την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου. Όσο θα προχωρούν τα χρόνια, ο ποιητής θα ιδεί τα ίδια τοπία να καταστρέφονται βιαστι­ κά με την επέμβαση των επιζώντων. Δεν πρόκειται για φυσιολογικές διεργασίες από τη διαδρομή του χρόνου, αλλά για προεκτάσεις στην πράξη και διεστραμμένες συνέπειες από αλλεπάλληλους εμποδισμούς, φόβους, αποκρύψεις που παραπέμπουν στην πρωτογενή απο­ σπασματικότητα του υλικού, αυτήν που αντίστοιχα περ­ νάει και κυριότατα προσδιορίζει την ποίηση του Καρβέ­ λη, ευθύς εξαρχής (1956): Ανιχνεύουμε ακόμη τις υποψίες των ναρκών, τις μορφές των φίλων που θρηνούμε, δεν υπάρχει τρόπος να ταξινομήσουμε τις καρδιές μας.

μελέτη --------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------

Ας σημειωθεί εδώ η απόσταση από τους συντρό­ φους για τους οποίους ζητούσε τη δικαιοσύνη της μνή­ μης ο Σεφέρης. Η μνήμη δεν μπορεί να δικαιώσει γιατί μέσα από τη μνήμη έχει φύγει η «επαρκής αιτία», έχει χαθεί η ουσία του ονείρου που στήριζε τη ζωή. Δεν υ­ πάρχουν πια τα ακρογιάλια εκείνα ούτε τα κουπιά για «να δείχνουν το μέρος» όπου «οι σύντροφοι κοιμούνται», τα σημεία αναφοράς μιας απέριττης, ταπεινής και «εν δυνάμει» ακατάλυτης λαϊκής παράδοσης (συνοψισμέ­ νης π.χ. στη σημειολογία της «γοργόνας»), όπως τη δέ­ χτηκε ο Σεφέρης στη δεκαετία του ‘30. Έτσι, στον κύριο κορμό των προηγούμενων βιβλίων του Καρβέλη, η μνήμη ελέγχεται αδιάκοπα και βρίσκεται λειψή. Ανήμπορη και σχεδόν ένοχη όταν πηγαίνει, θα ’λεγες, να ξεχαστεί και να μιλήσει με τη φύση. Οι εγγρα­ φές αλληλοαναιρούνται, κάθε που πέφτει λίγο φως σε μια σκοτεινή περιοχή της ιστορίας, ή που ένα καινούριο κομμάτι ανασύρεται, αλλοιωμένο από τα παραμορφωτι­ κά αποτυπώματα μεταγενέστερης αθλιότητας: «Καλοκαθισμένο γουρούνι σε ξέρω...» Πότε και πώς θα συντεθεί μια ολόκληρη εικόνα, αυ­ τή που ίσως μονάχα οι ποιητές μπορούν να φτιάξουν και γι’ αυτό ακριβώς «χρειάζονται» ακόμα και στους πιο ελλειμματικούς καιρούς; Με τούτον τον προβληματισμό νομίζω ότι προχωρεί ο Καρβέλης στην αναζήτηση του ε ­ νοποιού πλαισίου στο σύντομο μύθο «Μικρής Ρεζεντά». Ας σημειωθεί εδώ ότι η σημερινή αποσπασματικότη­ τα της πρόσληψης, που οφείλεται σε διαφορετικές βέ­ βαια αιτίες, έχει αναγάγει σε προτεραιότητα την αναζή­ τηση κάποιου μυθικού πλαισίου για τους τολμηρότε­ ρους από τους σύγχρονους νέους ποιητές. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο Τ.Κ. προετοίμαζε ή καλύτερα διαφιλονικούσε αργά και σταθερά το έδαφος. Τρεις συλλογές πιο πριν, η απόφανση «δεν είναι πια ο περσινός καιρός» οριοθετεί αρνητικά μια διαφορετική διάσταση του χρόνου που σημαίνει ότι θα πρέπει να υ­ πάρχει κάποιο σημείο απ’ όπου είναι εφικτή μια διαφο­ ρετική θέα, τόσο προς το «πριν από» τον «περσινό και­ ρό», όσο και προς το «ύστερα από» τον καιρό εκείνο. Ένα σημείο που δεν μπορεί παρά να βρίσκεται στο «παρόν» και να παραμένει απρόσιτο εκτός εάν... Εκτός εάν λειτουργήσει διαφορετικά η μνήμη. Αν βρεθεί πρό­ σβαση στην ολόκληρη μνήμη, που είναι το σύνολο της μνήμης στη διάρκεια μιας ζωής. Κάτι που δεν παραγγέλνεται, αλλά μπορεί να συμβεί και να πιαστεί από την αρχή το νήμα, η «κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη» των παιδικών παραμυθιών. Όπως και συμ­ βαίνει στο ποίημα του Τ.Κ. καθώς μέσα από το «πριν», που κάποτε είχε αμφιλεκτικά αναφερθεί σαν «μυθολο­ γία της παιδικής ηλικίας», αναδύεται το στοιχειωμένο τραγούδι της Μικρής Ρεζεντά (παιγμένο, χειμώνα-καλοκαίρι, σε όλα τα γραμμόφωνα με το χωνί, της δεκαετίας

του ‘30) για να εισβάλει σ’ ένα παρόν που ως προς τον «περσινό καιρό» είναι συντελεσμένο μέλλον. Γιατί, αν α­ νήμπορη, η μνήμη είναι και πάλι το μόνο και το παν που έχει ο ποιητής για να συντάξει την ταυτότητα, «το όνο­ μά του»; «Κρατείστε μόνο τ ’ όνομά σας» Το προστακτικό δεύτερο πρόσωπο είναι ενδεικτικό του συνολικού προβληματισμού που δεν αφορά, ή δεν αφορά μόνο, τη σύνθεση του ψυχολογικού χρόνου ενός ατόμου. Γιατί, από τη στιγμή που το «εγώ», μετατρέποντας μ’ ένα αιφνίδιο άλμα τους όρους, κατακτά επιτέ­ λους μια εικόνα που περιλαμβάνει, αλλά και ξεπερνάει τις αντιδικίες της βραχυκυκλωμένης μνήμης, κατακτά μαζί και μια ταυτότητα που ξεπερνάει τα στενά ατομικά όρια. Ο διάλογος του «εγώ» με το «εσύ» μπορεί και πάλι να λειτουργήσει. Λέει ο ποιητής: Έζησα σαν σε όνειρο, Προς τι; Με τον τυπικό τρόπο του Καρβέλη, η απόφανση «έ­ ζησα σαν σε όνειρο» περιέχει και την υπονόμευσή της, δηλαδή, ερωτήσεις όπως: «άραγε έζησα σαν σε όνειρο»; ή «τι έζησα όχι σαν σε όνειρο;» από την απάντηση εξαρτάται το «προς τι», ή καλύτερα, το «τι», ποια απομένει α­ ναπαλλοτρίωτη βεβαιότητα της μνήμης; Ποιος είμαι, ποι­ ος είσαι εσύ, συνομήλικέ μου. Ποιοι είμαστε ανάμεσα στους άλλους; Ποιος ο καιρός που περικλείει και τον «περσινό καιρό» μιας πολλαπλά λεηλατημένης γενιάς που πέρασε, χωρίς σχεδόν να το καταλάβει, από τους ε­ φιάλτες της νεότητας στη φάση των απολογισμών; Έχει κιόλας από άλλους επισημανθεί η μεταιχμιακή ποιότητα της ποίησης του Καρβέλη, αλλά μάλλον σε ανα­ φορά με την ανίχνευση και την περιγραφή από τον ποιη­ τή ενός περιβάλλοντος (κοινωνιολογικού και στη συνέ­ χεια οντολογικού, κατά τον Α. Ζήρα). Τα «Ποιήματα της Μικρής Ρεζεντά» δείχνουν ένα μεταίχμιο διαφορετικό: «Μήπως τα άλλοθι για τα χαμένα βήματά μας και τα κομμένα όνειρα έχουν πια στερέψει κι αναζητάμε την πληγή και το μαχαίρι;» Δεν πρόκειται πια για στάση απέναντι στο παιχνίδι του κόσμου. Η συνάντηση της ολόκληρης με την κομμα­ τιασμένη μνήμη δεν είναι τίποτα λιγότερο από θέμα ζω­ ής ή θανάτου. Η ολόκληρη μνήμη που ξυπνάει και ξεκι­ νάει σημειολογικά από τα γραμμόφωνα των παιδικών καλοκαιριών, τρεμάμενη μέσα στα χιόνια των καιρών, ό­ πως στο τραγούδι, πότε ολόσωμη θηλυκή Μικρή Ρεζε­ ντά, πότε μετασχηματισμένη, έωλη ή εφιαλτική μάχεται για να βεβαιώσει την αλήθεια της ύπαρξής της: Νάναι ά­ ραγε αυτό το παν; ο αγώνας; η αγωνία; ή μήπως;.. Το ποίημα κλείνει με το τριπλό «μπορεί» του δωδέ­ κατου μέρους. Σ’ αυτό το μεταίχμιο στέκει για την ώρα ο ποιητής, κι εμείς περιμένουμε το επόμενό του βήμα. □ μελέτη

{γκΑωΡιομένη πεζογραφία; Κύπριοι πεζογράφοι μειά ίο 74 Ολγας Ιίλλ α

r · τις κάθε είδους προσεγγίσεις και χαρτογραφή| σεις τω ν Κύπριων λογοτεχνώ ν, το ν μ ικρότερο χώρο καταλαμβάνει η πεζογραφία, ιδιαίτερα όL σο φ τά ν ο υ μ ε στο σήμερα, στα μ ετά το 1974 χρόνια. Σ ε σχέση μ ε τη ν ποιητική π αραγω γή τη ς Κύπρου, η πεζογραφία πάντα υπολειπόταν. Παρ’ ό­ λο που η Κύπρος είναι ένας χώρος όπου σχεδόν ό­ λοι γράφου ν και δημοσιεύουν, τη μερίδα το υ λέοντος, τη ς γ ρα φ ή ς και τω ν δημοσιευμένω ν έργω ν, καταλαμβάνει η ποίηση. Η ποίηση τ η ς Κύπρου ήταν αυτή που έσπασε πρώ τη το φ ρά γμα τη ς απόστα­ σης. Ή ταν η πρώτη που ή ρθε στην Ελλάδα. Είναι οι ποιητές τη ς Κύπρου που πρωτόγιναν γνωστοί και έ ­ ξω από τα στενά όρια το υ νησιού το υ ς. Ο Κώστας Μάντης, ο πρόσφατα χαμένος Νίκος Κρανιδιώτης, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ο Θ εοδόσης Νικολάου, ο Μιχάλης Πασιαρδής, ο Λεύκιος Ζαφειριού, ο Μιχ ά λης Επ ταγω νίτης (φ ιλολογικό ψ ευδώ νυμο το υ Μιχάλη Πιερή) δ εν είναι καινούριοι στα ελληνικά γράμματα, όχι απαραίτητα γιατί έχουν εκδοθεί ή ε ­ ξακολουθούν να εκδίδονται τ α βιβλία τ ο υ ς από εκ­ δοτικούς οίκους τη ς Ελλάδας (κάτι που δ εν συμ­ βαίνει, έτσι κι αλλιώς, με όλους όσοι προαναφέρθηκαν). Με το υ ς π εζογράφους τη ς Κύπρου όμω ς δεν συμ­ βαίνει το ίδιο. Ο Γιώργος Φιλ. Π ιερίδης («Μ νήμες

J

και ιστορίες από την Αίγυπτο», Τα τετρά δια του Ρή­ γα, Θεσσαλονίκη 1986, «Ο καλός πολίτης και οι άλ­ λοι», Ν εφέλη 1993), η Ήβη Μ ελεάγρου («Προτελευ­ ταία εποχή» Κέδρος 1981, «Πόλη ανώνυμη» Δωδώ­ νη 1995), ο Γιάννης Κατσούρης («Στυλιανού ανάβασις» Καστανιώτης 1990) είναι οι παλαιότερα γνω ­ στοί π εζογράφ οι στο ελλαδικό κοινό, μετά τη ν ε ι­ σβολή το υ 1974. Ο καθένας από αυτούς, για δια­ φ ορετικούς λόγους συγκυρίας, κατάφεραν να διανύσουν τη ν απόσταση που χωρίζει τ ο υ ς Κύπριους λ ο γοτέχ νες από το υ ς Ελλαδίτες. Και οι τρ εις απο­ τελούν, μαζί με τον Πόνο Ιωαννίδη, τους σημαντικό­ τε ρ ο υ ς εκπροσώ πους τη ς π εζογρ αφ ία ς στην Κύ­ προ μετά την ανακήρυξη τη ς Κυπριακής Δημοκρα­ τία ς το 1960. (Στην πρώ τη α υτή περίοδο μετά το 1974 υπάρχει και η έκδοσ η μυθισ τορήμα τος το υ Κώστα Μ όντη σ την Ελλάδα: «Ο α φ έν τη ς Μ πατί­ στας και τ ’ άλλα» Ερμής 1980). Δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι «πλοίο» για να γίνουν αυτά τα πρώτα λογοτεχνικά ταξίδια ήταν ο Γιώργος Π. Σαββίδης, η αγάπη και η σχέση του με τη ν Κύπρο και τ ο υ ς λ ο­ γο τέχνες της. Στη δεκαετία του 1990 τα εκδοτικά «ταξίδια» αρχί­ ζουν να γίνονται πιο συχνά για το υ ς Κύπριους πεζο γρά φ ους. Αφού δεν ήτα ν (και δ εν είναι ακόμα) ε ύ κ ο λ ο να έ ρ θ ο υ ν οι κυ π ρ ια κ ές εκ δ ό σ εις σ την

αλλά και αναγκαία, μια που μέσω τω ν πεζογραφ η­ Ελλάδα, το ελλαδικό κοινό έχει π λέον όλο και πε­ μάτων γινόταν η γνωριμία μεγάλου μέρους του ελρισσότερο τη ν ευκαιρία να γνωρίσει το υ ς Κύπριους λαδικού κοινού με τη ν πρόσφατη λογοτέχνες και τ ο έργο το υ ς: Νί­ κυπριακή ιστορία και ό,τι τ α τρ α ­ κη Μ α ρ α γκο ύ «Μια στρώ ση ά μ­ γ ικ ά γ ε γ ο ν ό τ α είχ α ν ε π ιφ έ ρ ε ι μου» Καστανιώ της 1990, Π όνος σ την ψ υχοσ ύνθεσ η τω ν α νθρ ώ ­ Ιωαννίδης «Η αβάσταχτη φιλοπα­ πων που τα βίωσαν. τρ ία το υ Π.Φ.Κ.» Κ α σ τα νιώ τη ς Πόσο φυσική και αναγκαία όμω ς 1990, Α γ γ ελ ικ ή Σμ υρλή «Η επ ι­ είναι η συνέχιση α υτής τ η ς θεμα­ στροφή το υ Αγαπήνορα» Κέδρος το λ ο γ ία ς από τ ο υ ς Κ ύ π ρ ιο υ ς 1992, Τάκης Γεωργίου «Ο το ίχο ς σ υγγρα φ είς, που όλο και περισ­ τω ν μελανοδοχείων» Εστία 1995, σ ότερο εκδίδουν τη δουλειά το υ ς Ν ίκ ο ς Ο ρ φ α ν ίδ η ς « Ε π ιβα τη γό σ ε Έ λ λ η ν ε ς ε κ δ ό τ ε ς ; Τα τρ ία “ Ρέθυμνο”» Πατάκης 1995, Όμη­ ΝΙΚΟΣ ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ πρόσφατα εκδοθέντα βιβλία (του ρ ος Αβραμίδης «Η κίτρινη σημαί­ Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΦΥΓΕ Νίκου Ορφανίδη «Ο Άγγελος έφ υ­ α», Ω κ εα ν ίδ α 1997, και π ο λλο ί ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ γ ε ευ τυχ ισ μένος» από τ ις ε κ δ ό ­ στο χώ ρο το υ παιδικού βιβλίου: σεις «Εστία», τη ς Κλαίρης ΑγγελίΜαρία Π υλιώ του («Το ασημένιο δου «Ο δρόμος» και του Σοφοκλή καπνιστήρι», «Το κάστρο μας»), Λαζάρου «Οδός Ελευθερίας-ΣτάΜ α ρία Α β ρ α α μ ίδ ο υ (« Γρ ά μ μ α ση Θανάτου», και τ α δύο από τις στο μοναχικό αδελφό μου»), Κίκα εκδόσεις «Καστανιώτης») αναφέΠ ουλχερίου («Μαριγούλα Μαριρον τα ι - μ ε τη μ ορ φ ή το υ μυθι­ γώ») κ.ά., όλα από τις εκδ ό σ εις σ τορήμα τος το πρώ το και το υ α­ «Πατάκης». Η α λλα γή συμπ ερι­ φ η γ ή μ α τ ο ς τ α ά λλ α δ ύο - σ τις λαμβάνει και το ν ελλαδικό Τύπο, μ νήμες από τις κ α τεχ ό μ εν ες π ε­ και δεν αναφερόμαστε μόνο στα ριοχές το υ ς (Ορφανίδης, Αγγελίλογοτεχνικά περιοδικά, που ήταν δου) και στην προσωπική μα ρτυ­ μ έχ ρ ι π ρ ό τινο ς ο μ ό ν ο ς χώ ρο ς ρία για το ν αγώνα τ η ς ΕΟΚΑ (Λα­ π ρόσβασης τω ν Κύπριων λ ο γ ο ­ ζάρου). τεχνών. Ε ξο ικ ε ιω μ έ ν ο ς μ ε ό λ α τ α είδ η Ό λα τα παραπάνω βιβλία έχουν γ ρ α φ ή ς ο Ν ίκος Ο ρ φ α νίδης, με σ χ εδό ν κοινή θ ε μ α το λ ο γ ία . Το πολύχρονη παρουσία στα γ ρ ά μ ­ τρ α ύ μ α , α ν ο ιχ τό α κ ό μ η , τ η ς ματα ως εκ δ ό τη ς το υ λ ο γοτεχ νι­ τουρκικής εισβολής δεν ήταν δυ­ κ ο ύ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ τ η ς Κ ύ π ρ ο υ νατόν να μην κυρια ρχεί και στη «Ακτή», εγ κλω β ίζετα ι σ το συναί­ θ εμα τολογία το υ σύγχρονου κυ­ σθημα και σ τις μν ή μ ες π α ρακο­ πριακού μ υ θισ τορήμα τος ή διη­ λουθώ ντας τη ν πορεία τριώ ν ανγ ή μ α το ς . Το ίδιο και οι τό π ο ι οι δρών, παράλληλη μ’ εκείνην τη ς απρόσιτοι. Οι σ υγγρα φείς-π ρόΚύπρου τα τε λ ε υ τα ία χρόνια . Η σ φ υγες πολύ συχνά οι ίδιοι - αΚ λα ίρη Α γ γ ελ ίδ ο υ (η π ρώ ην υ­ ν α φ έρ ο ντα ι σε μ ν ή μ ες και σκη­ π ο υ ρ γ ό ς Π ο λ ιτισ μ ο ύ τ η ς Κ ύ ­ ν ές από τ ις κατεχό μ ενες πια πό­ πρου έχ ει εκδώ σει ω ς τώ ρ α ποι­ λ εις το υ ς. Μ εγάλο πεζογραφικό η τικ έ ς σ υλλογές) π εριγρά φ ει το χώρο καταλαμβάνουν και τα γ ε ­ δρό μ ο όπου βρ ισ κότα ν τ ο σπίτι γονότα τ η ς εξέγερσ η ς το υ 1955τ η ς , σ την Α μ μόχ ω σ το, και μαζί 59 και ό,τι ακολούθησε τα πρώτα μ ε τ ο δ ρ ό μ ο , το υ ς α νθρ ώ π ους χρόνια τη ς Α νεξα ρτη σ ία ς (1960 και τη ζωή στην κ α τεχ όμενη σή­ και μετά). μερα πόλη. Γραμμένο πρώτη φ ο­ Η αποκλειστική σχεδόν απασχό­ ρά τ ο 1960 τ ο α φ ή γ η μ α το υ Σ ο φ ο κ λ ή Λ α ζά ρου ληση τ η ς κ υπ ρια κής π εζο γρ α φ ία ς μ ε τ ις νω π ές (με πολλά στοιχεία μαρτυρίας παρουσιασμένα με μνήμες α υτής τη ς περιόδου ήτα ν όχι μόνο φυσική

τη μορφ ή αφηγήμα τος), εκδ ό θ η κε για πρώτη φ ο ­ ρά το 1968 σ τη ν Κύπρο και σ ’ α υ τή τη δ ε ύ τε ρ η έκδοσ η ο σ υ γγρα φ έα ς από το ν πρόλογο μα ς εν η μ ερώ νει ό τι έ ­ χει κάνει α λλα γές στο ύφ ος και στο π εριεχόμενο. Πρώ το βιβλίο σ την Ε λλά δ α γ ια το ν Σ ο φ ο κλή Λαζάρου και μάλλον πρώτη το υ ενασ χόλησ η με το ν π εζό λό γο , αφού στο βιογραφικό τη ς έκ δ ο ­ σης α να φ έρο ντα ι μόνο οι ποιη­ τικ έ ς το υ δ ο υ λ ειές μέχρι σή μ ε­ ρα. Όσοι ζουν στην Κύπρο ή π αρα­ κολουθούν τη ν κυπριακή κοινω­ νία τα τε λ ε υ τα ία χρό νια , σε ό ­ σους συχνά δίνεται η ευκαιρία να β α δ ίζο υ ν π λά ι σ τη ν π ρά σ ινη γραμμή, το συναίσθημα και οι ε­ ντυ π ώ σ εις π ο ικίλλο υ ν. Από τη μια μεριά ο κα τεχ ό μ εν ο ς τό π ο ς και από τη ν άλλη η σύγχρονη και σ φ ύζου σ α κυπ ρια κή κοινω νία. Από τη μια μεριά η εγκατάλειψ η και η ερημιά και από τη ν άλλη η δρώ σα Κύπρος που δίνει μά χες σε άλλα, πολλά μέτωπα: οικονο­ μικά, γλωσσικά, κοινωνικά. Από τη σ ύ γ χ ρ ο ν η π εζο γρ α φ ία τη ς Κύπρου λείπ ει η δ εύ τερ η ό ­ ψη. Λείπουν οι σημερινοί νέοι τη ς Κύπρου, οι α λλα γές στην κοινω­ νική τ ο υ ς σ υμπ εριφ ορά, απ όρ­ ροια εν πολλοίς και του νέου πα­ νεπιστημίου που λ ειτο υ ρ γεί εδώ και λίγα χρόνια στο νησί. Αν η πεζογραφία αφουγκράζεται την π ραγματικότητα κάθε τόπου και βαδίζει παράλληλα μαζί τη ς, α υτό δεν συμβαίνει μ ε το υ ς Κύ­ πριους πεζογράφους και τα έργα τους, που εξα κολουθούν να κοι­ τούν μόνο τη μια πλευρά, τη βό­ ρεια, τη ς Κύπρου. Η τέχνη, η τέχνη τη ς γρα φής, ο­ φ είλει να σ τρέφ ει το κεφ άλι τη ς σ’ ό λ ες τις π λευρές, σ’ ό λ ες τις γωνιές, ακόμα κι εκείνες που δεν φαίνονται, και να το υ ς δίνει φωνή. Η σύγχρονη πεζογραφική παραγωγή τη ς Κύπρου, μέχρι στιγμής,

παρακολουθεί την πορεία τή ς - δυσβάσταχτης, εί­ ναι αλήθεια - μνήμης, κοιτάζοντας μόνο πέρα από τα συρματοπλέγματα. Τ ελ ευ τα ίο δείγμα κυπριακής πε­ ζ ο γ ρ α φ ία ς είν α ι τ ο β ιβ λ ίο τ η ς Α γγελ ικ ή ς Σμυρλή με τίτλ ο «Γαλ α τ ε ία ς και Π υγμα λίω νος» που κυκλοφ όρησε πρόσφατα από τις εκδόσ εις «Κέδρος», στο οποίο η σ υ γ γ ρ α φ έα ς π α ρ α κ ο λ ο υ θ εί μ έ­ σα από τη ζωή μιας οικογένεια ς σ την Πάφ ο, τη ν κυπριακή ισ το­ ρία στη χρονική περίοδο που ε ­ κ τε ίν ε τ α ι λ ίγ ο πριν τη ν Α γ γ λ ο κρατία και φ τά νει ω ς τα γ εγ ο ν ό ­ τα το υ 1963. Σ τον τερ ά σ τιο , για π ε ζ ο γ ρ ά φ η μ α , ό γ κ ο σ ελ ίδ ω ν (π ερίπ ου 700 μ εγ ά λ ο υ σ χ ή μ α ­ το ς ) το υ βιβλίου τη ς , η Α γγελική Σμυρλή χαράσσει το υ ς χαρα κτή­ ρ ε ς τ η ς κ υ π ρ ια κ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς (κα ι είν α ι α υ τό από τ ι ς α ρ ε τ έ ς το υ βιβλίου), έτσ ι όπως διαμορ­ φώ νονται από τις κοινω νικές και πολιτικές συνθήκες στη διάρκεια ε ν ό ς α ιώ να . Δ εν α π ο φ εύ γ ει ό ­ μω ς τη λ επ το μ ερ ή μ έχ ρ ι φ λ υ α ­ ρίας π εριγρα φ ή προσώπων, γ ε ­ γο ν ό τω ν ή κατα σ τά σ εω ν μ ε κυ­ ρίαρχο τ ο π ολιτικό σ τοιχείο, με δ ια λόγους που έντονα θυμίζουν τα διαμορφ ω μένα, τα τελ ευ τα ία χ ρ ό ν ια , π ο λ ιτικ ά σ τρ α τό π ε δ α σ το νησ ί, και μ ε α ντιμ ετώ π ισ η τη ς τουρ κ ικής κοινότητας όχι με τα τ ό τ ε κριτήρια αλλά με εκείνα που, α να π ό φ ευ κ τα , δ ια μ ο ρ φ ώ ­ θηκαν ή καλλιεργήθηκαν μετά το 1974. Ένα ακόμη βιβλίο, τη ς Νίκης Μ α­ ρα γκού , θα κ υ κλοφ ορ ήσ ει τ ο ε ­ π όμενο διάσ τημα από τ ις ε κ δ ό ­ σεις «Καστανιώτης», στο οποίο η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ η ν προσ ω π ικότητα το υ Ευά γγελου Λ ουίζου, το υ δ ια νοούμενου τη ς Αμμοχώστου και φίλου το υ Γιώργου Σεφ έρ η. Κ ρα τά με τις επιση­ μάνσ εις α υτού το υ κειμένου για να κρίνουμε και α υτό τ ο βιβλίο. □

ΕΛΦΡΙΝΤΕ ΓΕΛΙΝΕΚ

η πιανίστρια μεταφΡαιη

; Ηαριάννα Ιταυροπούλοϋ Λεύτερης Αναγνώστου

....... Μια μικρή ακοινώνητη και πεισματάρα, με δέρμα σκούρο σαν Τσιγγάνας. Αγάπη ανενδοίαστη και ασυγκράτητη για τον πατέρα - χαρά τρυφερότητα, πάθος. Μία ενστικτώδης έλξη προς το θάνατο- ένα αντιφατικό δέσιμο με τη ζωή. Σαν φόντο η αγριοτοπιά μιας βαλτώδους παραλίας άκρως πραγματικής και συνάμα παραμυθένιας, που γίνεται καθρέφτης της ψυχής, με τις οσμές της, τις χαραυγές και τα δειλινά της: το μεγάλο εξοχικό σπίτι του παππού, ο πύργος της ακτής, ταπρωινά κυνήγια στα έλη, η κατασκόπευση των πιο μύχιων στιγμών των ενηλίκων.

Βαθύ πάθος, καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και εναλλαγή έρωτα και μίσους για τη μητέρα της κυριαρχούν στη ζωή της Έρικας Κόχουτ, καθηγήτριας πιάνου σο Ωδείο της Βιέννης. Ενώ η μητέρα της την περιμένει, η Έρικα παίρνει σβάρνα τα πορνομάγαζα αναζητώντας την πρόσκαιρη ηδονή. Μέσα σ'αυτή την πιεστική ατμόσφαιρα κάνει την εμφάνισή του ο Βάλτερ Κλέμμερ, σπουδαστής μουσικής και γυναικάς. Καθώς η σχέση δασκάλας/μαθητή βυθίζεται σε ιλιγγιώδη στρόβιλο, η Γέλινεκ, σ’ αυτό το βιβλίο της που σοκάρισε όλη την Ευρώπη ζωγραφίζει τη φρικιαστική εικόνα μιας γυναίκας που κατατρώγεται από την έκσταση της αυτοκαταστροφής.

Έπειτα, αναπότρεπτη συνέπεια, στα όρια της εφηβείας, η αρρώστια· η σκληρότατη -ακραία- έκρηξη της σύγκρουσης με τον εαυτό της- το αποφασιστικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τον κόσμο, τη ζωή, τη μητέρα, με την όψη εκείνη μιας ανεντόπιστης ομορφιάς, με το στόμα εκείνο το ανίκανο να φιλήσει.

Ένα βιβλίο αβάσταχτο και ταυτόχρονα ένα από τα πιο δυνατά μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων. Μοναδικό, αυθεντικό, ακατάταχτο.

Πίσω από το τέχνημα ενός αυτοβιογραφικού "εγώ" δηλώνεται μια ανεπίγνωστη και οδυνηρή γυναικεία εμπειρία και γίνεται μυθιστόρημα, συγκίνηση, καθαρός κραδασμός.

Μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και έγινε κινηματογραφική ταινία.

Μπεστ-σέλερ στη Ιταλία.

Μπεστ-σέλερ στη Γερμανία.

I Ιονλιανον 41-43 Αθήνα 104 33 Τηλ./Fax.: 82 20 006

Δ Α Ι

Δ Α Λ Ο Σ

I. Ζ A X A Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Διεύθυνση σειράς: Στ. Γεωργούδη - Ν. Νικολάου J.-P. VERNANT - Μ . DETIENNE

Μ Η Τ I Σ Ή πολύτροπη νόηση στην ’Αρχαία Ελλάδα Μετάφραση: ’Ιωάννα Παπαδοπούλου

J.-P. VERNANT

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΜ. Α '-Β ' Μετάφραση: Στέλλα Γεωργούδη

J.-P. VERNANT - Ρ. VIDAL- NAQUET

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΜ. Α '-Β ' Μετάφραση: Στέλλα Γεωργούδη - ’Αριάδνη Τάττη

Μ . AUSTIN - Ρ. VIDAL- NAQUET

ΑΡΧΑΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μετάφραση: Τάσος Κουκουλιός

ΚΕΝ ΤΡΙΚ Η ΔΙΑΘΕΣΗ: Ά ρ σ ά κ η 6 - Τηλ. 3233271 - FAX: 3247791 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Π α νεπισ τη μ ίο υ 18 - Τηλ. 3615011 - FAX: 3638536

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ “ ...Δεν είμ α ι παρά έν α ς τα π ειν ό ς α ν α ζη τη τή ς τη ς Α λή θεια ς,. Αδημονώ να λυτρω θώ π νευ μ α τικά από τη σ ημ ερ ινή μου ύπαρξη. Η όπ οια π ροσφορά μου στο έθ ν ο ς εν τά σ σ ετα ι στα πλαίσια του π ειρ ά μ α το ς τη ς σάρ κας. Απ ’ αυτή τη σκοπ ιά, μ π ο ρεί να χ α ρ α κ τη ρ ισ θ εί πολύ εγω ισ τική Δεν επ ιθυμώ το επ ίγειο β ασ ίλειο, ζητώ το β ασ ίλειο τω ν Ο υρανώ ν που είνα ι η ψ υχική απολύτρω ση. Για να το πετύχω αυτό, δε χ ρ ε ιά ζε τα ι να ζητήσω κατα φ ύ γιο σε μια σπηλιά, μπορώ να την κουβαλάω μέσα μου, αν θέλω... Για μένα η οδ ό ς τη ς Σ ω τηρία ς είνα ι η δ ια ρ κ ή ς ερ γασ ία για τη ν εξυ π η ρ έτη σ η τη ς Χώ ρας μου και τη ς Α νθρω π ότητας...

Μ ΑΡΝΗ 5-7 104 33 Α Θ Η Ν Α ΤΗΛ: 5221744-5227678 FAX: (01) 5226581

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΖΗ των Βιβλίων γίνιται μ< Βάση το γνωστό AckoSiko Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική Βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσστται pc την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Αρ. 384 I Φεβρουάριου - 2 8 1

επιμελεια: ΕΦΗ ΑΠΑΚΗ

' Ερευνα-Μ εθοδολογία

WEBER R. Επιστήμονες και Άγιοι. Μετ. Λ. Μυγιάκης. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1997. Σελ. 407. Δρχ. 4.700. ISBN 960-268-107-1.

BUICK J.- JEVTIC Ζ. Ο κυΒερνοχώρος με εικόνες. Μετ. Π. Λουρίδας. Αθήνα, Δίαυλος, 1997. Σελ. 179. Δρχ. 2.600. ISBN 960-531-040-6.

ΒΙΝΣΕΝΤΙ Λ. Αγωγή και ελευθερία. Κανί και Φίχιε. Μετ. Γ. Πρελορένιζος. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 156. Δρχ. 2.500. ISBN 960-360-953-6.

Εγκυκλοπαίδειες-Λεξικά

MANNHEIM Κ. Ιδεολογία και ουτο­ πία. Μετ. Γ. Ανδρουλιδάκης. Αθήνα, Γνώση, 1997. Σελ. 399. Δρχ. 8.000.

ISBN 960-235-610-3.

Γενικά Έργα

ΓΊΑΝΝΟΥΤΣΟΣ Θ. Λεξικό στρατιωτι­ κής ορολογίας. Αθήνα, Τουρίκης, 1997. Σελ. 608. Δρχ. 12.480. ISBN 960-85554-5-0. Φιλοσοφία Γενικά ΔΕΛΗΠΩΡΓΗ Λ. Σύγχρονοι προβλη­ ματισμοί για έναν καλύτερο κόσμο. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 140. Δρχ. 2.285. ISBN 960-348-057-6. ΚΟΒΑΤΣΗΣ Λ.Χ. Το μυστικό της με­ ταμόρφωσης. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 165. Δρχ. 3.120. ISBN 960-248883-2. ΜΑΡΙΝΗΣ Π. Η ελληνική κοσμοθέασις. Αθήναι, Νέα Θέσις, 1997. Σελ.

271. Δρχ. 3.640 ΡΟΖΑΝΗΣ Σ. Ο μεσσιανισμός και η ηθική φιλοσοφία του Emmanuel Levinas. Αθήνα, Πόλις, 1997. Σελ.

38. Δρχ. 1.250. ISBN 960-7478-44-4. Οι εξομολογήσεις του Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Μετ. Α. Παπαθανασοπούλου. Τό­ μοι Α’ + Β’. Αθήνα, Ιδεόγραμμα, 1997. Σελ. 291+420. Δρχ. 6.240 (οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-7158-04-0. Βιβλιογραφικό δελτίο

ΜΠΟΥΚΤΣΙΝ Μ. Ο μύθος του υπερ­ πληθυσμού. Μετ. Σ. Κοτρώτσιος. Αθή­ να, Ελεύθερος Τύπος, 1997. Σελ. 86. Δρχ. 1.245.

SAID E.W. Διανοούμενοι και εξουσία. Μετ. Γ. Παπαδημητρίου. Αθήνα, Scripta, 1997. Σελ. 147. Δρχ. 2.400.

ISBN 960-7909-01-1.

CHOMSKY Ν. Η χειραγώγηση των μαζών. Μετ. Θ. Βουλγαρίδης. Αθήνα, Scripta, 1997. Σελ. 299. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-7909-03-8. Αρχαία φιλοσοφία ΒΟΗΘΙΟΣ. Παραμυθία της φιλοσο­ φίας. Εισ.-μετ.-σχόλ. Α. Σακελλαρίου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 96. Δρχ.

500. ISBN 960-600-330-2. ΣΑΝΤΑΣ Γ.Ξ. Σωκράτης. Μετ. Δ. Βούβαλη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1997. Σελ. 643. Δρχ. 6.760. ISBN 960-344-357-3.

νεάγραμμο. Μετ. Δ. Κουλά. Θεσσαλο­ νίκη, Δίον, 1997. Σελ. 190. Δρχ.

3.120.

BERNAND Α. Έλληνες μάγοι. Μετ. I. Καμάρης. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ.

514. Δρχ. 6.300. ISBN960-05-0774-0.

SHARAMON S.-BAGINSKI Β. Το Βι­ βλίο των Τσάκρα. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 1998. Σελ. 289. Δρχ. 3.120. ISBN 960-364-120-0. Ψυχολογκ Γενικά ΑΣΗΜΑΚΗΣ Π.Δ. Διαλογισμός και προσωπική ανάπτυξη. Αθήνα, Ασημάκης, 1997. Σελ. 219. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-85454-8-Χ.

WEISS Β.Μ. Μόνο η αγάπη είναι αλη­ θινή. Μετ. Δ. Κουτσούκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 219. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2024-1. Ατομική ψυχολογία ΠΙΝΤΕΡΗΣ Γ. Μα, γιατί νιώθω έτσι; Αθήνα, Θυμάρι, 1997. Σελ. 199. Δρχ.

3.325. ISBN 960-349-025-2. Κοινωνική ψυχολογία ΓΕΩΡΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Π. Θεωρίες της κοινωνικής ψυχολογίας. Τόμος Γ’. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 198. Δρχ. 3.120. ISBN 960-01-0717-3. Εφαρμοσμένη ψυχολογία

Αποκρυφισμός ΜΠΕΝΝΕΤΤ Τ.Τ. Μελέτες για το εν-

ΣΥΓΚΟΛΛΙΤΟΥ Ε. Περιβαλλοντική ψυχολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ-

ματα, 1997. Σελ. 321. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-344-430-8.

Παραψυχολογία ΔΑΜΟΥΛΙΑΝΟΥ Τ. Το διπλό μονο­ πάτι. Αθήνα, Πόρπ/ος Κόσμος, 1997. Σελ. 160. ISBN 960-430-039-3.

CHOPRA D. Οι επτά πνευματικοί νό­ μοι για τους γονείς. Αθήνα, Ασημάκης, 1997. Σελ. 138. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-7582-11-Χ. Θ ρησκεία

Γενικά Ανίου Δπμπτρίου θαύματα. Μετ. Α. Σιδέρπ. Εισ.-σχόλ.-επιμ. X. Μπακιρτζής. Θεσσαλονίκη, Αγρα, 1997. Σελ. 549. Δρχ. 8.530. ISBN 960-325-235-2. ΚΑΡΔΑΜΑΚΗΣ Μ.Σ. Η σοφία λέγει. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 232. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-527-055-2. ΣΜΕΜΑΝ Α. Εορτολόγιο. Μετ. 1. Ροηλίδης. Αθήνα, Ακρίτας, 1997. Σελ.

206. Δρχ. 2.285. ISBN960-328-086-0. Ιερά κείμενα Η προς Γαλάτας Επιστολή του Απο­ στόλου Παύλου. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1997. Σελ. 366. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-242-143-6. Μυθολογία HARRISON J.E. Δαίμων και ήρως. Μετ. Ε. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ιάμ­ βλιχος, 1997. Σελ. 175. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-268-112-8. Κοινωνικές επιστήμες Κοινωνιολογία ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ Δ. AIDS. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1997. Σελ. 218. Δρχ.

3.640. ΑΛΕΞΙΟΥ Θ. Περιθωριοποίηση και ενσωμάτωση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 332. Δρχ. 5.200. ISBN 960-02-1237-6. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π.Α. Εργασία με σχέ­ σεις αλληλεγγύης οικογενειακού τύ­ που. Αθήνα, ΕΚΚΕ, 1997. Σελ. 180.

ISBN 960-7073-46-1.

ΜΟΥΖΕΛΗΣ Ν. Επιστροφή στην κοι­ νωνιολογική θεωρία. Αθήνα, Θεμέ­ λιο, 1997. Σελ. 274. Δρχ. 3.950.

ISBN 960-310-228-8.

DOUGLAS Τ. Η επιβίωση της ομά­ δας. Μετ. Γ. Αραμπατζής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 275. Δρχ. 3.640. ISBN 960-344-423-5.

των Αραουκάνων της Χιλής. Μετ. Γ. Λαθύρης. Αθήνα, Ηλιοδρόμιο, 1997. Σελ. 158. Δρχ. 3.000. ISBN 96085577-1-2. Λαογραφία

Πολιτική

Τα υφαντά της Θάσου. Θάσος, Γυ­ μνάσιο Λιμεναρίων Θάσου, 1997. Σελ. 62. Δρχ. 2.500. ISBN 960-730513-2.

ΖΟΥΡΝΑΤΖΗΣ Σ.Β.-ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΑΟΣ Γ.Α. 21η Απριλίου 1967. Αθήνα, 1998. Σελ. 686. Δρχ. 10.400.

ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Χ.Ι. Πα­ ραμύθια της Θράκης. Αθήνα, 1997. Σελ. 191. Δρχ. 3.325.

ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Γ.Δ. Ο τελευταίος ευ­

ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΩΝ ΔΡΩΜΕΝΩΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ. Δρώμενα: Σύγχρονα μέσα και τεχνικές καταγραφής τους. Διεθνές Συνέδριο. Πρακτικά. Κομοτη­ νή, Δήμος Κομοτηνής, 1997. Σελ.

253. ISBN 960-214-558-7.

ρωπαϊκός αγώνας. Αθήνα, Προσκή­ νιο, 1997. Σελ. 280. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-7057-14-7.

MICHELS R. Κοινωνιολογία των πο­ λιτικών κομμάτων στη σύγχρονη δη­ μοκρατία. Μετ. Γ. Ανδρουλιδάκης. Αθήνα, Γνώση, 1997. Σελ. 554. Δρχ.

10.000.

ISBN 960-235-612-Χ.

RAI Μ. Ο Τσόμσκυ για την πολιτική. Μετ. Ν. Βούλγαρης. Αθήνα, Στάχυ, 1997. Σελ. 324. Δρχ. 4.300. ISBN 960-7151-57-7. Δίκαιο ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ. Η εγκατά­ σταση των προσφύγων στην Ελλάδα. Μετ. Μ. και Μ. Βεϊνόγλου. Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 166. Δρχ.

2.500. ISBN 960-7809-19-Χ.

ΛΥΔΑΚΗ Α. Μπαλαμέ και Ρομά. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 181. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2059-4. ΜΑΛΑΒΑΚΗΣ Ν. Λαϊκή μετεωρολο­ γία. Αθήνα, Ενάλιος, 1997. Σελ. 139. Δρχ. 2.285. ISBN 960-536-017-9. ΜΠΟΓΔΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Το ελληνι­ κό πνεύμα. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 157. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7164-86-5. ΜΠΟΖΗ Σ. Καππαδοκία-Ιωνία-Πόνιος. Γεύσεις και παραδόσεις. Αθήνα, Αστερισμός-Λ. Έβερτ, 1997. Σελ.

327. Δρχ. 8.320. ISBN960-85458-4-6.

Οικονομία ΠΑΚΟΣ Θ.Β. Βιομηχανική οργάνω­ ση, επιχειρηματικές πολιτικές και από­ δοση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ.

482. Δρχ. 6.760. ISBN960-02-1243-0.

Παιδαγωγική-Εκπαίδευαη

Εκπαίδευση Βιωματικό σχολείο. Τα πρώτα βήματα.

THUROW L. Το μέλλον του καπιταλι­ σμού. Μετ. Ε. Ασιερίου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 516. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-236-854-3.

Επιμ. Ν. Καζάζης. Αθήνα, Εκπαιδευ­ τήρια Γείτονα, 1997. Σελ. 42.

Επικοινωνίες

ΜΩΡΑΪΤΗ Τ. Λαϊκή παράδοση και σχολείο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 211. Δρχ. 3.120. ISBN 960-344-390-5.

ΤΣΟΜΣΚΥ Ν. Τα ΜΜΕ ως όργανο κοινωνικού ελέγχου και επιβολής. Μει. Ν. Πάτσαλος. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 1997. Σελ. 72. Δρχ. 1.040.

ΚΟΛΙΟΥ Ν. Ενθύμιον εκπαιδεύσεως θηλέων. Βόλος, 1997. Σελ. 230.

ISBN 960-85154-4-0.

ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΗΣ Γ. Νέες ιδέες δημι­

Εθνολογία

ουργικής χειροτεχνίας. Αθήνα, Σμυρνιωτάκης, 1997. Σελ. 271. Δρχ.

KILAPAN L. Η ελληνική καταγωγή

6.240. Βιβλιογραφικό δελτίο

BREDEKAMP S.-COPPLE C. Καινο­ τομίες στην προσχολική εκπαίδευση. Μετ. Ε. Μαρκάκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 198. Δρχ.

3.640. ISBN 960-344-427-8.

Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 1997. Σελ. 622. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ Φ. Προς αγιογράφον Ευάγγελον Μαυρικάκην. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 145. Δρχ. 3.200.

ISBN 960-527-054-4.

Γλώσσα

Ζωγραφική Γενικά MAHER J.-GROVES J. Ο Τσόμσκυ με εικόνες. Μετ. Ε. Τσιλόπουλος. Αθήνα, Δίαυλος, 1997. Σελ. 179. Δρχ. 2.600. ISBN 960-531-042-2. θ ετ ικ ές επιστήμες

ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ I. Στο σκοτάδι και στο φως λάμνει η ψυχή μου. Εικονογραφήματα. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1997.

ISBN 960-7360-28-1. ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ Σ. Η άλλη ζωγραφι­ κή. Τα βιβλία του Νίκου Γιαλούρη. Χίος, Βιβλιοθήκη Κοραή, 1997. Σελ.

37. Δρχ. 1.500. ISBN 960-85617-2-8.

Φυσική HEISENBERG W. Σκέψεις για την ε­ ξέλιξη των ιδεών στη φυσική. Μετ. Θ. Γραμμένος. Αθήνα, Τραυλός-Κωσταράκη, 1997. Σελ. 205. Δρχ. 3.015.

ISBN 960-7122-84-4.

Κινηματογράφος KOLKER R.P.-BEICKEN Ρ. Οι ταινίες του Βιμ Βέντερς. Μετ. Α. Σιδηροπούλου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 390. Δρχ. 3.950. ISBN 960-260-909-5.

Γ. Βαρβέρης. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 117. Δρχ. 2.500. ISBN 960-600229-2. ΙΩΣΗΠΟΣ. Απαντα. Τόμοι 14,15. Βι­ βλία ΙΖ’, ΙΗ’-ΙΘ’, Κ’. Εισ.-μετ.-σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1998. Σελ.325+252. Δρχ.

4.160 (ο κάθε τόμος). Μελέτες COVLET C. Μέσα επικοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα. Μετ. Κ. Τσιταράκης. Αθήνα, Παπαδήμας, 1997. Σελ. 287. Δρχ. 4.160. ISBN 960-206-425-0. Λογοτεχνία

Γενικά ΑΓΓΕΛΟΥ Γ. Μύθοι κατά Αίσωπο και Λαφονταίν. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 75. Δρχ. 1.040. ISBN 960-309372-6. Ποίηση

Φυτολογία ΣΦΗΚΑΣ Γ. Τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας. Αθήνα, Μπάστας-Πλέσσας, 1997. Σελ. 125+Φωτ. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-85050-6-2.

Μουσική VENDITI R. Μικρός οδηγός στη με­ γάλη μουσική. Μετ. Κ. Μάρακα. Τό­ μος Β’. Αθήνα, Στάχυ, 1997. Σελ.

217. Δρχ. 3.100. ISBN τ. Β’ 9607151-78-Χ.

Εφαρμοσμένες επιστήμες Ενασχο λή σ εις

Ιατρική ΒΕΪΛ Α. Η αυτοθεραπεία του ανθρώ­ πινου οργανισμού. Μετ. Μ. Παναγοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

388. ISBN 960-600-328-0. ΜΑΚΟΝΟΧΙ Α. Εγκυμοσύνη, τοκετός, βρεφική και παιδική φροντίδα. Μετ. Ν. Ρώντα-Ν. Ελασά. Αθήνα, Αξιωτέλλης, 1998. Σελ. 255. Δρχ. 5.740.

ISBN 960-7053-99-0.

Ψ υχαγωγία ΔΑΡΒΕΡΗΣ Τ. Τυχερά παιχνίδια. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 1997. Σελ.

347. Δρχ. 4.000. ISBN960-7760-21-2. Οικιακή οικονομία ΚΑΛΙΕΝΟΥΚΡ. Απλά υπέροχη μαγει­ ρική 2. Ontario, Magnanimity, 1994. Σελ. 800. Δρχ. 8.000. ISBN 1-55185418-Χ.

Επιχειρήσεις ΝΤΙΚΣΟΝ Τ. Η τέχνη του διευθύνειν. Αθήνα, Δήλος. Σελ. 430. Δρχ.

14.560.

Κ λα σική φ ιλολογία

Αρχαίοι συγγραφείς

Γενικά

Ομήρου Οδύσσεια. Ραψωδία Ο. Μετ.επιλεγόμενα Δ.Ν. Μαρωνίτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 65. ISBN 960-03-2029-2.

Η Ελλάδα του Μουσείου Μπενάκη.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ. Όρνιθες. Μετ.-εισ.

Τ έχ ν ες

βιβλιογραφικό δελτίο

ΔΑΛΔΑΚΗΣ Α. Πέρα απ’ το αύριο. Αθήνα, Κάζα, 1997. Σελ. 38. ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ Δ. Λεξιλόγιο. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1997.Σελ. 205. Δρχ.

3.120. ΛΕΥΚΑΔΙΤΗΣ Γ. Εξήντα ρομαντικά σονέτα. Αθήνα, Μαυρίδης, 1997. Σελ.

60. ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΩΣΤΗΣ. Φοινικιά. Αθή­ να, Ιδεόγραμμα, 1997. Σελ. 26. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7158-10-5. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Οι δύο παράλληλες γραμμές. Αθήνα, Α ρσενίδης, 1997. Σελ. 80. Δρχ.

1.660. ISBN 960-253-056-1. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ Δ.Π. Ποίηση. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη, 1997. Σελ. 541.

ISBN 960-7033-73-8. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Α.Σ. Κτερίσματα ανεπίδοτα. Αθήνα, Στοχαστής, 1997. Σελ. 74. ISBN 960-303-966-Χ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Α.Σ. Κτερίσματα ασύλητα. Αθήνα, Στοχαστής, 1997. Σελ. 46. ISBN 960-303-067-8. ΠΑΠΠΑ Λ. Τα ποιήματα. Τόμος Β’. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 537. ISBN 960-527-057-9.

41®S

ΠΛΑΣΤΗΡΑ Ο. Ημέρα μία μετά πανσέληνο. Αθήνα, Ιωλκός, 1997. Σελ. 64. Δρχ. 1.560. ISBN 960-426067-7.

Κατ’ ευθείαν διά Τήνον. Αθήνα, Ερίννη, 1998. Σελ. 110. Δρχ. 1.660.

ΠΡΑΤΙΚΑΚΗΣ Μ. Η κοίμηση και η α­ νάσταση των σωμάτων του Δομήνικου. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 41. Δρχ. 1.870. ISBN 960-211-352-9.

Χαρμολύπη. Κλασικά διηγήματα με­ γάλων συγγραφέων της καθ’ ημάς Ανατολής. Αθήνα, Ακρίτας. Σελ. 257. Δρχ. 2.910. ISBN 960-328-090-9.

ΡΕΚΑΛΙΔΟΥ Γ.Κ. Είκοσι τρεις αιώνες. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Ερωδιός, 1997.Σελ. 59.

Metal-ικές ιστορίες φαντασίας και τρό­ μου. Αθήνα, Αίολος, 1997. Σελ. 235. Δρχ. 3.120. ISBN 960-521-408-8.

λαμάτα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1997. Σελ. 199. Δρχ. 2.285.

ΣΟΛΩΜΟΣ Δ. Ποιήματα. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 96. Δρχ. 500. ISBN

ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Π. Ο τελευταίος περίπατος. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ. 106. Δρχ. 3.120. ISBN 960-256342-7.

ΚΟΛΙΟΠΟΥΑΟΣ Π. Gallery. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 276. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2036-5.

ΑΛΕΕΟΠΟΥΛΟΥ Β. Η σκανδάλη του τηλεφώνου. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 58. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-2058-6.

ΚΟΜΝΗΝΟΣ Α. Η ερωτική ιστορία του Καλλίμαχου και της Χρυσορρόης. Απόδ. Γ. Μπλάνας. Αθήνα, Απόπειρα, 1997. Σελ. 127. Δρχ.

2.600. ISBN 960-537-000-Χ.

960-600-234-9. ΣΟΦΙΑΝΟΥ Δ. Η τρομοκρατία των λέξεων. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 47. ΤΖΑΝΑΚΑΡΗΣ Β. Τα λαϊκά που ήξε­ ρες. Ποιήματα. Σέρρες, «Γιατί», 1997. Σελ. 60. ΦΩΚΑΣ Ν. Στον ποταμό Κολύμα. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1997. Σελ.

42. Δρχ. 1.250. ΧΩΡΕΑΝΘΗ Ε. Η ζωή είναι το θαύ­ μα. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ. 36. ΧΩΡΕΑΝΘΗ Ε. Το κορίτσι με τις ζω­ γραφιές. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ. 36. ΧΩΡΕΑΝΘΗ Ε. Το κορίτσι που μι­ λούσε στο φεγγάρι. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ. 36. Τραγούδια του Heine. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1997. Σελ. 36. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7360-34-6. ΜΠΛΟΚ Α.Α. Οι δώδεκα. Πρόλ.-απόδ. Π. Κολακλίδης. Ηράκλειο, Βικελαία Βιβλιοθήκη Δήμου Ηρακλείου,

1997. Σελ. 38. ΟΥΑΪΛΝΤ ΟΣΚΑΡ. Η μπαλάδα της φυλακής του Ρένπγγ. Μετ. Κ. Καρθαίου. Αθήνα, Εριφύλη, 1997. Σελ. 48. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7633-113. ΠΑΒΕΖΕ Τ. Ο θάνατος θα ’ρθει και θα ’χει τα μάτια σου. Ποίηση. Μετ. Σ. Τριβιζάν. Αθήνα, Καστανιώιης, 1997. Σελ. 69. Δρχ. 2.080. ISBN 960-032009-8. ΡΕΜΠΩ Ρ. Το μεθυσμένο καράβι και άλλα ποιήματα. Μετ. Σ. Κοτζιούλας κ.ά. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 1997. Σελ. 47. Δρχ. 935.

------------

Π εζογραφία

ΑΝΝΙΝΟΣ Μ. Οι κύνες της Κωνστα­ ντινουπόλεως. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 62. ISBN 960-600-248-9. ΒΑΛΑΚΑ Μ. Το χρώμα της σιωπής. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 181. ΒΑΤΖΙΑΣ Γ. Ο ακαριαίος έρωτας της Εν-Εμ. Νουβέλα. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 102. Δρχ. 1.870. ISBN 960-234-475-Χ. ΓΑΛΗΝΟΥ Ε.Α. Το παραμύθι της Έλλης. Αθήνα, Αρσενίδης, 1998. Σελ. 96. Δρχ. 1.450. ISBN 960-253055-3. ΔΗΜΟΥΛΙΔΟΥ X. Τα τρΐαντάφυλλα δεν μυρίζουν πάντοτε. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 257. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-236-862-4. ΔΟΜΒΡΟΣ Α.Κ. Η Προικόννησος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 537. Δρχ. 5.720. ISBN 960-236-862-5.

πό την παλιά Αθήνα. Αθήνα, Σύγ­ χρονη Εποχή, 1997. Σελ. 93. Δρχ.

1.660. ISBN 960-224-808-4. ΚΑΡΥΔΑΚΗΣ Σ.Γ. Ο ένας με μαχαί­ ρι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώ­ ιης, 1997. Σελ. 382. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-2049-7. ΚΛΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Τότε στην Κα­

ISBN 960-260-947-8.

ΚΟΡΔΟΣΗ Α. Δεκατρείς φωνές της σιωπής. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ.

221. ISBN 960-234-429-6. ΚΟΡΔΟΣΗ Α. Σαν μουσική τη νύ­ χτα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ.129. Δρχ. 1.870. ISBN 960-234-433-4. ΚΟΠΑΝΙΤΣΑΣ Δ. 1940-1944, α­ πόηχοι. Αθήνα, Ερμής, 1997. Σελ.

65. Δρχ. 1.040. ISBN 960-320065-4. ΚΟΣΚΙΝΑΣ Γ. Παραλογία. Αθήνα, Δ ελφ ίνι, 1997. Σελ. 151. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-309-360-2.

ΚΟΤΡΙΔΗΣ Ν. Ο μοναδικός άντρας. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 153. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-363-7. ΚΥΤΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Ο Μπελέτης. Δ’ έκδοση. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ. 122.

ΖΕΡΒΟΠΟΥΛΟΥ Λ. Η Μαρία η μαριονέτα. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 94. Δρχ. 1.560. ISBN 9607164-89-Χ.

ΚΩΣΤΙΔΗΣ Δ. Ιστορίες απόκρυφης ζωής. Τόμος Β’. Αθήνα, Οι Εκδό­ σεις Των Φίλων, 1998. Σελ. 106.

ΖΗΣΙΑΔΗΣ Λ. Το αδιέξοδο. Θεσσα­ λονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ.

206. Δρχ. 2.500. ISBN960-260-965-6.

ΛΙΔΩΡΙΚΗΣ Μ.Α. Μετρά 2000. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 121. Δρχ. 1.560. ISBN 960-210-306-Χ.

ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Ανεκπλήρωτοι έ­ ρωτες. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1997. Σελ. 428. Δρχ. 4.365.

ISBN 960-236-869-1.

ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΑΟΥ Λ. Της φωτιάς και της ερημιάς. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1997. Σελ. 514. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-236-856-Χ.

ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ Δ.Γ. Ιστορίες α­

ΜΕΣΚΟΣ Μ. Κομμένη γλώσσα. Βιβλιογραφικό δελτίο

Αθήνα, Ν εφ έλη, 1997. Σελ. 79. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211-356-1. ΜΗΤΣΑΚΗΣ Μ. Αυτόχειρ. Αθήνα, Παιάκης, 1997. Σελ. 56. Δρχ. 500.

ISBN 960-600-233-0. ΜΠΑΡΤΖΙΩΚΑΣ Η. Η Φλογερή και ίο αγόρι που μέσα ίου κατοίκησε ο άνε­ μος. Αθήνα, Ίδμων, 1997. Σελ. 72. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7547-14-4. ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΑΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ I. Λίγο μετά την πρώτη αγάπη. Αθήνα, Αγκυρα, 1997. Σελ. 180. ISBN 960234-426-1. ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΑΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ I. Όποιος αγαπά σώζεται. Αθήνα, Αγκυρα, 1997. Σελ. 181. ISBN 960234-425-3. ΠΑΝΩΡΙΟΣ Μ. Το ελληνικό φαντα­ στικό διήγημα. Τόμος Δ’. Αθήνα, Αίο­ λος, 1997. Σελ. 263. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-521-013-4. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Σ. Μικροπαραβιάσεις. Πεζά. Αθήνα, Απόπειρα, 1997. Σελ. 77. Δρχ. 2.080. ISBN 9607034-98-8. ΠΑΠΑΔΟΛΑΜΠΑΚΗΣ Μ. Η φυλή της Σάντα Μπάρμπαρα. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Απόπειρα, 1997.Σελ. 215. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7034-97-Χ. ΠΑΠΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Τ. Πριν να είναι αργά. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ.

335. ISBN 960-234-430-Χ. ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ Κ.Γ. Ο Ματρίκολας. Αθήνα, Perugia, 1997. Σελ. 325.

ISBN 960-7180-38-0. ΠΑΡΑΡΑ-ΕΥΤΥΧΙΔΟΥ Ν. Τα Βουρλά μας καίγονται. Τόμος Γ’. Αθήνα, Νέα Σόνορα, 1997. Σελ. 389. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-236-868-3. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ Ν. Ο Βρετανός Διοι­ κητής. Θεσσαλονίκη, 1997. Σελ. 150. Δρχ. 2.080. ISBN 960-90317-0-8. ΠΙΤΤΑΡΑΣ Δ. Πίσω από τα Βορεινά Βουνά. Αθήνα, 1997. Σελ. 130. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-90760-0-9. ΠΟΛΙΤΗ Τ. Περαστικά! Θεσσαλονί­ κη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 74. Δρχ. 1.250. ISBN 960-260-931-1. ΡΑΓΚΑΒΗΣ Α.Ρ. Λέιλα και άλλα διη­ γήματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ.

372. Δρχ. 4.160. ISBN960-211-351-0. βιβλιογραφικό δελτ ίο -------

ΡΟΖΟΥ Ε. Οι ΛίΒα της Αλεξάνδρειας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Γκοβόστης, 1997. Σελ. 139. ISBN 960-270-7887. ΡΟΙΔΗΣ Ε. Το παράπονο του νεκροθάπτου. Αθήνα, Περίπλους, 1997. Σελ. 47. Δρχ. 1.560. ISBN 960-713148-7. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ X. Η κλέφτρα της τά­ ξης. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ. 78. Δρχ. 1.350. ISBN 960-224814-9. ΣΕΡΜΙΝΤΖΕΑΗ-ΤΖΟΥΒΑΑΗ Α. Η γυναίκα του απέναντι καθρέφτη. Αθή­ να, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ.

212. Δρχ. 3.120. ISBN960-344-388-3. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Γ. Πέτρα κυλισάμενη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Σίγμα, 1998. Σελ. 281. ISBN 960-425-063-9. ΣΤΑΥΡΟΥ Γ.Χ. Ναυτικές αναμνήσεις. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1997. Σελ. 343. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7826-09-4. ΤΣΑΓΚΑΡΗΣ Γ. Η κυρία με την τή­ βεννο και άλλα βλοσυρά πρόσωπα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 56. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2063-2.

1998. Σελ. 234. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7228-29-4.

GROULT B.-F. Οι δυο γυναίκες. Μετ. Ν. Σιδέρη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 460. Δρχ. 4.680. ISBN 960-236-872-1.

GUUK R. VAN. Το μυστηριώδες παραΒάν. Μετ. Ν. Ζάχου. Αθήνα, Αγρα, 1997. Σελ. 238. Δρχ. 2.700. ISBN 960-310-229-6. ΕΛΙΟΤ Τ. Το πέπλο. Μετ. Α. Μαντόγλου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

88. Σελ. 500. ISBN 960-600-327-2.

ZUNIGA J.E. Τα αβέβαια πάθη του Τουργκένιεφ. Μετ. Δ. Δημουλάς. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 235. Δρχ. 2.400. ISBN 960-600-340-Χ.

QUEIROS Ε. Το έγκλημα του Πάδρε Αμάρο. Μετ. Σ. Παντελάκης. Αθήνα, Μ έδουσα, 1997. Σελ. 483. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-701441-3.

KING S. Ντεσπερέισον. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Bell, 1997. Σελ. 729. Δρχ. 1.700. ISBN 960450-575-0.

KING S. Το σκυλί της πολαρόιντ. Μετ.

X. Τσαλικίδου. Θεσσαλονίκη, Επιλο­ γή. Σελ. 246. Δρχ. 2.910.

ΤΣΑΚΑΛΟΣ Γ. Η άθλια οικειότητα του έρωτα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997. Σελ. 247. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2034-9.

CLARK S. Δίψα για αίμα. Μετ. Δ. Μουστρή. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1997. Δρχ. 4.300. ISBN 960-761449-6.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Μ. Η Ευα. Αθή­ να, Δελφίνι, 1997. Σελ. 339. Δρχ.

4.680. ISBN 960-309-313-0.

COPI. Ο χορός με τις τρελές. Μετ. Γ. Αναστοπούλου. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1998. Σελ. 129. Δρχ. 1.870.

Ανθολογία Ιαπωνικής λογοτεχνίας. Μετ.-επιμ. Α. Σωτηρίου. Αθήνα, Μέ­ δουσα, 1997. Σελ. 287. Δρχ. 3.325.

ISBN 960-7014-40-5.

CORTAZAR J. Ιστορίες των Κρονόπιο και Φάμια. Β’ έκδοση. Μετ. Ε. Χαράτση. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1997. Σελ. 143. Δρχ. 2.285.

ANSCOMBE R. Φαλτσέτα. Μετ. Ε.

CRISPIN A.C. Ο γιος από το χθες. Μετ. Α. Φιάμου. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1998. Σελ. 173. Δρχ. 1.660.

Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώ­ της, 1997. Σελ. 369. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-2002-0.

APARAIN M.D. Η μπαλάντα του Τζόνι Σόσα. Μετ. X. Δήμου. Αθήνα, Opera, 1997. Σελ. 113. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7073-40-1.

GIBRAN Κ. Τα μυστικά της καρδιάς. Μετ. Κ. Καλογερόπουλος. Αθήνα, Ιάμβλιχος, 1997. Σελ. 87. Δρχ. 1.500.

ISBN 960-268-111-Χ.

GRANT C. Ματωμένος άνεμος. Μετ. Θ. Μαστακούρης. Αθήνα, 'Εσοπτρον,

ΛΟΥΙ Π. Τα τρία κοριτσάκια της μα­ μάς τους. Μετ. Α. Σταμοπούλου. Αθή­ να, Ερατώ, 1997. Σελ. 295. Δρχ.

3.325. ISBN 960-229-087-0. ΛΟΡΕΝΣ Ν.Χ. Με άγγιξες. Μετ. Ε. Παπουτσάκη-Ντρίβα. Αθήνα, Πατά­ κης, 1997. Σελ. 48. Δρχ. 500. ISBN 960-600-252-7. ΛΟΡΕΝΣ Ν.Χ. Ο άνθρωπος που αγα­ πούσε τα νησιά. Μετ. Ε. ΠαπουτσάκηΝτρίβα. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

------------

64. Δρχ. 500. ISBN 960-600-251-9. ΜΑΚΜΙΛΛΑΝ Τ. Μια νέα ζωή για τη Στέλλα. Μετ. Τ. Χρισιοπούλου. Αθή­ να, Πατάκης, 1997. Σελ. 392. Δρχ.

3.900. ISBN 960-600-253-5.

BACHMAN R. Οι ρυθμιστές. Μετ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Bell, 1997. Σελ. 441. Δρχ. 1.600. ISBN 960450-574-2.

MICHAELS Α. Κομμάτια φυγής. Μει.επίμειρο Γ.-Ι. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 333. Δρχ. 3.800.

ISBN 960-04-1395-9.

MOM Σ. Η πόρτα της ευκαιρίας. Μει. Α. Παναγή. Αθήνα, Παιάκης, 1997. Σελ. 64. Δρχ. 500. ISBN 960-600242-Χ.

MOORCOCK Μ. Έλρικ του Μελνιμπονέ. Μετ. Θ. Μαστακουρης. Αθήνα, Αίολος, 1997. Σελ. 206. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-521-012-6.

BESSON Ρ. Το φιλί. Μετ. Β. Λάππα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 281. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-860-8.

NAP Α. Σε αναζήτηση ύφους. Διηγή­ ματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ.

138. Δρχ. 1.870. ISBN960-211-354-5. ΝΤΟΣΤΟΠΕΦΣΚΙΦ. Ο παίκτης. Μετ. Π. Ανταίος. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 284. Δρχ. 4.500. ISBN 960-410063-7. ΟΥΙΑΛΙΑΜΣ Τ. Είκοσι εφτά βαγόνια γεμάτα μπαμπάκι. Μετ. Ε. Μπελιές. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 48. Δρχ.

500. ISBN 960-600-262-4.

RANT Α. Κοντά στον ουρανό. Τόμοι Α’+Β’. Μετ. Ε. Κανδρή. Αθήνα, Ωκε­ ανίδα, 1997. Σελ. 514+441. Δρχ.

3.900 (ο κάθε τόμος). ISBN Set 960410-060-2.

SALGARI Ε. Εξέγερση σης Φιλιππί­ νες. Μετ. Τ. Κονβερτίνο. Αθήνα, Ύψιλον/6ι6λία, 1996. Σελ. 280. Δρχ.

2.910.

SALGARI Ε. Τα μυστήρια της ζού­ γκλας. Μετ. Τ. Κονβερτίνο. Αθήνα, Ύψιλον/Βιθλία, 1996. Σελ. 331. Δρχ.

3.120.

SPINRAD Ν. Οι ειδήσεις των 11. Μετ.

X. Λιθαρής. Αθήνα, Παρά Πέντε, 1998. Σελ. 458. Δρχ. 4.055.

Ώ(°Χ3--------------------------

STEIN G. Ο κόσμος είναι στρογγυ­ λός. Απόδ. Μ. Παπαμιχάλης. Αθήνα, Απόπειρα, 1997. Σελ. 93. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-537-002-6.

TAMARO S. Ο μαγικός κύκλος. Μετ. Γ. Τρύφωνα. Αθήνα, Αιώρα, 1997. Σελ. 163. ISBN 960-7872-00-2.

TABUCCHI Α. Η γυναίκα του Πόρτο Πιμ. Μετ. Α. Χρυσοστομίδης. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 145. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-325-237-9.

νιωτάκης, 1997.

Σελ. 2 48. Δρχ.

3.000.

ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ Γ.Ε. Αναφορά στον Καζαντζάκη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 597. Δρχ. 8.320. ISBN 960-03-2065-9. ΨΥΧΑΡΗΣ Γ. Κριτικά κείμενα. Τόμος Β’. Αθήνα, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη/Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουρά-

νη, 1997. Σελ. 183. Δρχ. 4.160.

ΤΖΟΚΙ Κ. Όλγα. Μετ. Μ. Πετροχείλου. Αθήνα, Perugia, 1996. Σελ. 144. Δρχ. 2.285. ISBN 960-7180-36-4.

ΚΑΛΑΣ Ν. Εστίες πυρκαγιάς. Μετ. Γ. Σαββίδου. Αθήνα, Gutenbeig, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 4.680. ISBN 960-010733-5.

HERBERT F. Το πείραμα Ντοσάντι. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Τρίτων, 1997. Σελ. 304. Δρχ. 3.325. ISBN 9607479-15-7.

Ύψιλον/Βιβλία. Σελ. 167. Δρχ. 3.120.

ΧΟΥΤΣΒΕΝΤ Σ. Η τυφλόμυγα. Μετ. Κ. Σπερελάκη. Αθήνα, Scripta, 1997. Σελ. 214. Δρχ. 3.015. ISBN 9607909-00-3.

ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Ν. Μοντερνισμός πρωτοπορία και «Πάλι». Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997. Σελ. 241. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-2022-5.

Ταξιδιωτική λογοτεχνία

ΒΕΛΤΣΟΣ Γ. Paper again. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 261. Δρχ.

4.680. ISBN 960-348-062-2.

CONNOLLY D. Μεταποίηση. Αθήνα,

Δοκίμια

ΚΛΑΒΙΧΟ Ρ.Γ. ΝΤΕ. Το ταξίδι στην αυλή του Ταμερλάνου. Μετ. I. Μπρόκοβα. Αθήνα, Καλέντης, 1997. Σελ.

428. Δρχ. 4.160. ISBN 960-219833-3.

ΚΑΖΑΚΟΣ Κ. Διαπορώ και εξίσιαμαι. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 322. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2033-0.

ΦΛΩΜΠΕΡ Γ. Το ταξίδι στη Ρόδο. Εισ.-μετ. Τ. Τσαλίκη-Μηλιώνη. Β’ έκ­ δοση. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1997. Σελ. 75. Δρχ. 1.560.

ΜΟΣΚΩΦ Κ. Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1997. Σελ. 139. Δρχ. 2.485. ISBN 960-7771-08-7.

Μελέτες

ΠΑΝΤΟΥΛΑΣ Θ.Ε. Ουδέν γλύκειον πατρίδος. Αθήνα, Πελασγός, 1997. Σελ. 112. Δρχ. 1.560.

ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ Φ. Ο άλλος εν διωγμώ. Αθήνα, Θεμέλιο, 1998. Σελ.

366. Δρχ. 5.200. ISBN960-310-230-Χ. ΒΕΛΟΥΔΗΣ Γ. Διονυσίου Σολωμού «Στοχασμοί» στους «Ελεύθερους πολιορκημένους». Αθήνα, Περίπλους, 1997. Σελ. 73. Δρχ. 2.080. ISBN 9607131-57-6. ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Α. Η φωνή του γενέθλιου τόπου. Αθήνα, Πόλις, 1997. Σελ. 213. Δρχ. 3.800. ISBN 9607478-43-6. ΜΗΤΣΑΚΗΣ Κ. Θεσσαλονίκην τε... Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 235. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2070-5. ΣΟΦΟΥΛΑΚΗΣ Α. Εισαγωγή στη θε­ ωρία της λογοτεχνίας. Αθήνα, Σμυρ-

ΠΑΠΑΓΈΩΡΠΟΥ Θ. Εγκωμιάζοντας εγκλήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 260. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-2026-8. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ.Λ. Γραφή για ποίηση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 214. Δρχ. 3.120. ISBN 960-344409-Χ.

BIRKERTS S. Οι ελεγείες του Γουτεμβέργιου. Μετ. Λ. Εξαρχοπούλου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 255. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-1895-5. ΣΕΣΤΩΒ Λ. Η επιστήμη και η ελεύθε­ ρη έρευνα. Μετ. Σ. Νικολοπούλου. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη, 1997. Σελ. 85. ISBN 960-7033-73-6. βιβλιογραφικό δελτίο

Θέατρο

Γενικά ΚΡΙΤΑΣ Ο. Το θέατρο στον κόσμο. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1997. Σελ. 389. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-2018-7. Εργα ΜΠΟΥΡΑΣ Κ. Στον αστερισμό της Εκάτης. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ.

139. Δρχ. 2.600. ISBN960-248-890-5. ΚΡΑΟΥΣΕΡ X. Ο μασκοφόρος. Μει. Μ. Μασιρανιώνη. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 55. Δρχ. 1.250.

MCNALLY Τ. Master Class. Απόδ. Μ. Πλωρίτης. Αθήνα, Καστανχώτης, 1997. Σελ. 100. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-2025-Χ. Ιστορία

Γενικά ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ.Α. 1997. Το η­ μερολόγιο της Ελλάδος και του κό­ σμου. Αθήνα, 1998. Σελ. 1118. Δρχ.

10.400.

Ο ήρωας της ξενιτιάς. Αθήνα, 1998. Σελ. 144. Δρχ. 3.120. ΤΕΡΖΗΣ Α. Αληστες μνήμες. Χηλπες. Αλεξανδρούπολη, «Ενδοχώρα», 1997. Σελ. 67. Δρχ. 1.040.

ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ.Ι. Ημερολόγιον α­ πό τον Πόλεμο του 1940. Αθήνα, Νέα θέσις, 1997. Σελ. 143. Δρχ. 2.080.

SYLVIA C. Η αλλαγή της καρδιάς. Μει. Μ. Καιοπόδη. Αθήνα, Το Κλειδί, 1997. Σελ. 379. Δρχ. 4.160. ISBN 960-237-135-8.

ΜΑΝΦΡΕΝΤΙ Β.Μ. Οι Έλληνες της Δύσης. Μετ. Β. Λάππα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 446. Δρχ. 4.680.

ISBN 960-236-667-6.

Β ιογραφίες

Παγκόσμια Ιστορία

LALAIT D. Μαρία Κάλλος. Μετ. Μ. Αλεβίζου-Σ. Σκουλικάρη. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 198. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-600-277-2.

NABOKOV V. Μίλησε, μνήμη. Μει. Γ. Βάρσος. Αθήνα, Παιάκης, 1997. Σελ.

411. Δρχ. 4.500. ISBN960-600-230-6.

Ελληνική ιστορία

Αρχαιολογία ΤΣΙΜΠΟΥΡΑΚΗΣ Δ. 530 π.Χ. Το ό­ ρυγμα του Ευπαλίνου στην αρχαία Σάμο. Αθήνα, Αριθμός, 1997. Σελ.

201. Δρχ. 3.120. ISBN960-7802-03-9.

ΒΟΡΝΙΝΓΚ Α. Μια σύντομη ιστορία του ελληνικού πολιτισμού. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 185. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1031-9.

Μαρτυρίες

ΚΑΚΙΣΗΣ Σ. Για μένα η Κάλλος. Αθή­ να, Ερατώ, 1997. Σελ. 41. Δρχ.

1.450. ISBN 960-229-089-7. ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ Ρ. Δικαιοσύνη: Μύ­ θος και πραγματικότητα. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 331. Δρχ. 4.200.

ISBN 960-600-261-6. ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ-ΑΡΓΎΡΟΥ Λ. Τα βή­ ματα των γιγάντων. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 158. Δρχ. 3.120. ISBN 960-248-893-Χ. ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ Γ.Π. Λούης Τίκας. Βιβλιογραφικό S c A ti' o

ΠΑΡΑΔΕΙΣΗΣ Ν.Κ. Αμπελόκηποι. Αθήνα, Μικρός Ρωμηός, 1997. Σελ.

411. Δρχ. 7.260. ISBN960-7828-00-3.

ΧΑΡΔΑΒΕΛΛΑΣ Κ. Όσα δεν είπα και δεν έγραψα. Αθήνα, Μοντέρνοι Και­ ροί, 1997. Σελ. 510. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-8488-76-1.

ΑΝΑΓΝΟΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Μικρά Ασία, 19ος αι. -1919. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1997. Σελ. 730. Δρχ.

10.400.

ISBN 960-344-420-0.

ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ Γ. Η αιχμαλωσία. Έξοδος από τη Σμύρνη. Μαρτυρίες. Αθήνα, Ίδμων, 1997. Σελ. 66. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7547-10-1.

λονίκης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 196. Δρχ. 5.200. ISBN 960-0320624.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Π.Δ. Η δολοφονία του Αλεξάνδρου. Αθήνα, Νέα Θέσις, 1997. Σελ. 95. Δρχ. 1.250. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ Γ. Η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εγκατάσταση των ελλήνων προσφύγων της Καππαδο­ κίας στη Μακεδονία. Αθήνα, Ίδμων, 1997. Σελ. 56. Δρχ. 2.600. ISBN 9607547-17-9. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Κ. Ιστορικοί σελίδες Τήνου. Αθήναι, 1997. Σελ. 250. Δρχ.

6.240. ΚΑΣΣΕΣΙΑΝ Ι.Γ. Ο «άτυχος» ελληνο­ τουρκικός πόλεμος του 1897. Αθήνα, Κούριερ Εκδοτική, 1997. Σελ. 180. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7851-02-1. ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Σ. Το μεγάλο άλμα. Η απελευθέρωση της Θεσσα­

ΒΕΛΙΣΣΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Κ. Ρωμαίοι και Έλληνες. Τόμοι Α’+Β’. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 861+904. Δρχ.

9.360 (ο κάθε τόμος). ISBN Set 960248-873-5. ΒΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Αυτοί είναι οι Τούρκοι. Θεσσαλονίκη, Βιβλιογνω­ σία. Σελ. 399. Δρχ. 4.680. ΒΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Μακεδονία και ύ­ βρεις. Κατερίνη, 1996. Σελ. 190. Δρχ.

2.910. ISBN 960-85960-1-7. ΔΙΟΓΈΝΗΣ Ρ. Ιστορία ετερο-χρονολογική της νήσου Κύπρου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 355. Δρχ. 4.160. ISBN 960-344428-6. ΜΑΛΙΓΚΟΥΔΗ Γ. Η παρουσία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Κε­ ντρική Ευρώπη. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1997. Σελ. 61. Δρχ. 1.040. ΜΙΧΑΗΛ ΑΤΤΑΛΕΙΑΤΗΣ. Ιστορία. Μετ.-εισ.-σχόλ. Ι.Δ. Πολέμης. Αθήνα, Κανάκης, 1997. Σελ. 562. Δρχ.

7.280. ISBN 960-7420-17-9.

NORWICH J.L. Βυζάντιο. Το από­ γειο. Μετ. Ε. Πιερρής. Αθήνα, Intered 1997. Σελ. 474. Δρχ. 8.320. ISBN 670-80252-2. Γεωγραφία

Ελλάδα ΡΟΥΠΑΣ Β. Τουριστική γεωγραφία της Ελλάδας. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 362. Δρχ. 5.200. ISBN 960-02-1240-6.

Παιδικά

Γνώ σεις ΣΤΙΚΑ Δ. Το μαύρο σύννεφο. Αθή­ να, Πατάκης, 1997. Σελ. 48. Δρχ.

2.000. ISBN 960-600-171-7.

ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 194. Δρχ. 1.500.

αίο περιοδικό. Τεύχος 508. Δρχ.

500.

ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. Εξαμηνιαία έκδοση. Τόμος 16. Δρχ. 600.

ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 3.

ΔΕΛΤΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ. Τεύχος 10-11.

ΧΑΤΖΗΚΟΚΟΛΑΚΗ Σ. Επαγγέλ­ ματα παλιά που δεν υπάρχουν πια. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 119. Δρχ. 2.000. ISBN 960-309-368-8.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του Βιβλίου. Τεύχος 383. Δρχ.

1.500.

Ε λεύθερα αναγνώ σμα τα

ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 100.

ΚΟΥΒΑΣ Γ. Τα μικρασιατικά παρα­ μύθια της νενές Μαριγώς. Αθήνα, Δ ελ φ ίνι, 1 9 9 7 . Σελ. 147 . Δρχ.

2.000. ISBN 960-309-312-2. Ιστορίες από τη Βίβλο. Μετ. Τ. Κουσουνέλου. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 2.600. ISBN 960-236-864-0. ΑΝΤΕΡΣΕΝ Χ.Κ. Ο μικρός μολυβένιος στρατιώτης. Αθήνα, Παπαδόπ ο υ λ ο ς, 1997. Σελ. 32. Δρχ.

2.000. ISBN 960-261-751-9. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ Φ. Ένας τίμιος κλέφτης. Μετ.-διασκ. Κ. Πούλος. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1997. Σελ.

36. Δρχ. 2.300. ISBN 960-261762-4. Περιοδικά

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ. Τεύχος 92-93, 1997. Δρχ. 2.080. ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνι­ κά θέματα. Τεύχος 37. Δρχ. 1.100. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΙΕ. Τεύχος 20. ΕΝΟΡΙΑΚΗ. Μηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 156. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 314. Δρχ.

700. ΘΕΜΑΤΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ. Τεύχος 29, 1998. Δρχ. 10.000. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 62. Δρχ. 1.800. ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τόμος 72, τεύχος 4.

ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 391. Δρχ. 1.000. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Φύλλα 64, 65. Δρχ. 600. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ. Φύλλο 9. ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ 1998. Δρχ.

10.400. ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Τεύχος 79. Δρχ. 1. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Κινηματογραφική ε­ φημερίδα. Τεύχη 39, 40. ΠΑΡΟΥΣΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 2. Δρχ. 1.200. ΠΕΛΙΝΝΑΙΟ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 4. Δρχ. 1.000. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Εξαμηνι­ αίο περιοδικό. Τεύχος 1. Δρχ.

2.600. ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 84-85. Δρχ. 3.000. Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΓ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Φύλλο 225. Δρχ. 100. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τεύχος 98. Δρχ. 1.500. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερο περιοδικό. Τεύχος 404. Δρχ. 700.

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Μηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τεύχος 354. Δρχ. 500.

ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟ­ ΓΡΑΦΟΥ. Τεύχος 7. Δρχ. 1.200.

ΑΝΕΜΗ. Επιθεώρηση κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας. Τεύχος 9.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ‘97. Ετήσιος οδηγός. Δρχ. 4.160.

ΑΝΕΣΠΕΡΗ ΙΩΝΙΚΗ ΓΗ. Φύλλο 58.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχη 46, 47. Δρχ. 2.000.

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 951. Δρχ. 200.

Η ΛΕΣΧΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ. Τεύχος 20. Δρχ. 500.

ΑΡΙΑΔΝΗ. Τόμος 8ος, 1996. Δρχ.

5.200.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε­ ρίδα. Φύλλο 101.

ΓΙΑΤΙ. Τεύχος 271-272. Δρχ. 700.

ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Διμηνι­ I PRINT. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 8.

ΏΘΘ--------------------------

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμη­ νιαία έκδοση. Τεύχος 60. Δρχ.

1.000.

Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφή επιθεώρησις. Τεύχος 91. Δρχ.

1.000.

THE ART MAGAZINE. Τεύχος 26. Δρχ. 2.500.

GREEK LETTERS. Vol. 11. Δωρεάν.

________Βιβλιογραφικό δολτίο

Ζτην Κριτικογραφία πτριλαμβάνονται όλες οι επώνυμες Βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Αρ. 3 8 4

1Φεβρουάριου - 38 Φεβρουάριου 1998

Οδηγοί-Λεξικά Γιαννοθανάσης Αθ. & Αμ.: Λεξικό Βυζαντινής και Λόγιας Ελληνικής Γλώσσας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 3/2/98) Εκδ. Άρχεμις Λεονιή: Greece. A traveler’s literary companion (Μ. Κα­ κοβουλία, Καθημερινή, 8/2/98) Εκδ. Ιανός: Πολιτισικοί χάρτες της Θεσσαλονίκης (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 10/2/98) Εκδ. Πατάκη: Λεξικό Μαθηματικών (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 382) Εκδ. Τεγόπουλος-Φυτράκης: Μείζον Ελληνικό Λεξικό (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/2/98), (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Φεβρ. ‘98) Εκδ. Χαρ. I. Φιλιππίδης & Υιός Λτδ: Σύγχρονος Παγκόσμιος Άτλαντας (Δ. Κοΰρτοβικ, Τα Νέα, 10/2/98) Φανός Σ.: Οδηγός των βιβλίων για την αρχαία Ελλάδα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6.2.98) Χόφμαν Ντ.: Η νέα ολιστική βοτανο­ θεραπεία (Μ. Πάνας, Τρίτο Μάτι, Φεβρ. ‘98) Road Editions: Ήπειρος/Θεσσαλία (Δ. Κοΰρτοβικ, Τα Νέα, 10/2/98) Εγκυκλοπαίδειες Εκδ. Φυτράκης: Η Βιβλιοθήκη της Οικογένειας (X. Παχούμη, Τηλεθεα­ τής, 7/2/98) Σταματελάτος Μ. & Βάμβα-Σταματελάτου Φ.: Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια (X. Δημακοπούλου, Εστία, 12/2/98), (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/2/98) Φιλοσοφία Αξελός Κ: Γράμματα σ’ ένα νέο στο­ κριτικογραφία

χαστή (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 5/2/98) Λορεντζάτος Ζ.: Μνημόσυνο για τον Κορνήλιο Καστοριάδη (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 1/2/98) Σαλής Κ.: Συνέχιζε να συνεχίζεις αληθινά παράδοξα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Σάντας Γ.Ξ.: Σωκράτης. Φιλοσοφία στους πρώιμους διαλόγους του Πλά­ τωνα (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 18/2/98) Αριές Φ.: Ο άνθρωπος ενώπιον του θανάτου (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Έκο Ο.: Πέντε ηθικά κείμενα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98), (Μ. Πάνας, Τρίτο Μάτι, Φεβρ. ‘98) Καντ I.: Η πρώτη Εισαγωγή στην κρι­ τική της κριτικής δύναμης (Ο. Γεωρ­ γίου, Τα Νέα, 24/2/98) Λάιμπνιτς Γ.: Η μοναδολογία (Γ. Καζανάς, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/2/98) Ψυχολογία Π. Βενέτης: Αφού μεγάλωσες καλά να πάθεις (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Ουέλντον Ε.: Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας (Α. Σταυράκη, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 22/2/98) Ρούμπιν Τζ.: θεραπεύοντας παιδιά μέσα από την τέχνη (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Θρησκεία Κωστίδης Δ.: Τα πέντε πρώτα κεφά­ λαια του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/2/98)

επιμέλεια: ΗΛΙΑΖ ΜΑΓΚΑΙΝΗΖ

Γκελούζ Α.: Το Κοράνι (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 13/2/98) Κοινωνιολογία Αλεξίου Ο.: Περιθωριοποίηση και ενσωμάτωση (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 19/2/98) Βαΐου Ντ. & Χατζημιχάλης Κ.: Με τη ραπτομηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους αγρούς (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98) Εκδ. Κριτική: Το μειονοτικό φαινό­ μενο στην Ελλάδα. Μια συμβολή των κοινωνικών επιστημών (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 12/2/98) Πιπερόπουλος Γ.: Εξαρτήσεις. Αλκοολισμός-Ναρκωτικά (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Τσιβάκου I.: Υπό το βλέμμα του Πα­ ρατηρητή. Περιγραφή και Σχεδίαση Κοινωνικών Οργανώσεων (Γ. Δαρζέντας, Αντί", 13/2/98) Έρχαρτ Ο.: Τα καλά κορίτσια πάνε στον παράδεισο. Τα κακά πάνε πα­ ντού (X. Παχούμη, Τηλεθεατής, 7/2/98) Μ.Μ.Ε.-Επικοινωνία Κάίμάκη Β.: Αμφίδρομη επικοινωνία εντύπων ΜΜΕ και Internet (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 8/2/98) Λαμπροπούλου Έ.: Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας και τα ΜΜΕ (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 7/2/98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98), (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 22/2/98) Μεταλληνός Ν.: Οπτικοακουστική ε­ πικοινωνία, έρευνες στην παραγωγή, κριτική και αισθητική της τηλεόρασης (Μ. Μεϊμάρης, Το Βήμα, 8/2/98)

-------------

Διαφήμιση Σάμσον X. & Πράις Ο.: Διαφήμισησχεδιασμός και τεχνικές (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Εργασία Δεσποτόπουλος Κ.: Συμβολή στη φι­ λοσοφία της εργασίας (I. ΛαμπίρηΔημάκη, Το Βήμα, 22/2/98) Ξυροτύρη-Κουφίδου Σ.: Διοίκηση ανθρωπίνων πόρων. Η πρόκληση ίου 21ου αιώνα στο εργασιακό περι­ βάλλον (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5/2/98) Πολιτική Βαληνάκης Γ.: Με όραμα και πρό­ γραμμα: Εξωτερική πολιτική για μια Ελλάδα με αυτοπεποίθηση (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Γεωργούλης Σ.: Τοπική και περιφε­ ρειακή αυτοδιοίκηση στην Ε.Ε. (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Θεοδωρόπουλος Σ.: Ευρωπαϊκή οι­ κονομική ολοκλήρωση: θεωρία και πολιτική (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Καράμπελας Γ.: Ο ρόλος των ενό­ πλων δυνάμεων στην πολιτική ζωή της Τουρκίας και της Ελλάδας (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 19/2/98) Μελακοπίδης Κ.: Ειρηνευτικές προ­ σπάθειες για το Κυπριακό (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 26/2/98) Μπαρτζελιώτης Λ.: Πόλις και πολι­ τική επιστήμη (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 26/2/98) Ντάλης Σ. (επιμ.): Από το Μάαστριχτ στο Άμστερνταμ (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Παξιμαδοποόλου Μ.: Η Δυτική Θράκη στην εξωτερική πολιτική της Βουλγαρίας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5/2/98) Παπαχελάς Α.: Ο βιασμός της ελ­ ληνικής δημοκρατίας (Σ. Ντάλης, Ο ικονο μ ικός

Ταχυδρόμος,

19/2/98), (Τ. Παππάς, διαβάζω, 382) Πελαγίδης Θ.: Η Ευρωπαϊκή άφε­ ση και η «άλλη πολιτική» (Μπ. Αντωνίου, Θέσεις, Ιαν.-Μαρτ. ‘98)

ΏΏ©---------------------------

Ρωμαίος Γ.: Όταν τα έβλεπα απ’ έ­ ξω (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 382) Τσάτσος Δ.: Επίμαχες έννοιες της Ευρωπαϊκής ενωσιακής τάξης. Με­ θοδολογική συμβολή στην ερμηνεία των ευρωπαϊκών ενωσιακών θεσμών (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 5/2/98) Ντράκουλιτς Σ.: Cafe Europe. Η ζωή μετά τον Κομμουνισμό (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 6/2/98) Ρηντ Τζ.: Τα Βαλκάνια στις φλόγες (Φ. Φιλίππου, Αντί, 13/2/98) Ρουαγιάλ Σ.: Αλήθειες μιας γυναί­ κας (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Φεβρ. ‘98) Σαβατέρ Φ.: Ας μιλήσουμε για πολι­ τική (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 26/2/98), (Τ. Παππάς, δια­ βάζω, 382) Σελενάρ Μ.: Μακιαβελισμός και κρατική σκοπιμότητα (Σ. Ντάλης, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 19/2/98) Χάντιγκτον Σ. & Στοφορόπουλος Θ. & Ζουράρις Κ. & Καραμπελιάς Γ. & Γιανναράς X.: Η σύγκρουση Ανατολής-Δύσης και η πρόκληση Χάντινγκτον (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 12/2/98) Οικονομία Αλογοσκούφης Γ. & Λαζαρέτου Σ.: Η Δραχμή. Νομισματικά καθεστώτα και δημοσιονομικές διαταραχές στη νεώτερη Ελλάδα (Α. Βγόντζας, Τα Νέα, 24/2/98) Κοζάκος Π.-Λιαργκόβας Π.: Η ελλη­ νοτουρκική οικονομική συνεργασία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 12/2/98) Καραγκουνίδης Α.: Ανώμαλη συγ­ χώνευση και διάσπαση ανωνύμων ε­ ταιρειών (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/2/98) Κωστής Κ.: Συνεργασία και ανταγω­ νισμός: τα 70 χρόνια της ένωσης ελ­ ληνικών τραπεζών (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 12/2/98) Μητσιόπουλος Γ.: Σύγχρονες χρη­ ματοοικονομικές αγορές και προϊό­ ντα (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέ­ φτης, Φεβρ. ‘98) Πάκος Θ.: Βιομηχανική οργάνωση. Επιχειρηματικές πολιτικές και από­ δοση (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός

Ταχυδρόμος, 19/2/98), (Σ. Χαλιώ­ ρης, Κέρδος, 19/2/98) Τσουλφίδης Λ.: Μαθηματικά οικο­ νομικής ανάλυσης: Μέθοδοι και υ­ ποδείγματα (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Φραγκάκης Ν. (επιμ.): Προστασία καταναλωτή και τραπεζικές υπηρε­ σίες (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 19/2/98) Χριστοδούλου Κ.: Ποσοτικές μέθο­ δοι οικονομικής ανάλυσης, θεωρία και εφαρμογές (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 12/2/98) Μίτσελ Ε.: Σχεδιασμός πολιτικών τι­ μολόγησης (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 26/2/98)

Στατιστική Κατσίλης I.: Περιγραφική στατιστική: εφαρμοσμένη στις κοινωνικές επι­ στήμες και την εκπαίδευση (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Οργάνωση-Δίοίκηση Μόρας Αθ.: Οργάνωση-Τεχνική εσηατορικών μονάδων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Ντίκσον Τ.: Η τέχνη του διευθύνειν (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 19/2/98) Οικολογία Δρακάτος Π.: Εκκλησία και περιβάλ­ λον (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Μάργαρης Ν.Σ.: Γεωργία και περι­ βάλλον (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 382) Παυλάκου Δ.: Άνθρωπος και φυσι­ κό περιβάλλον (Ν. Μολυβιάτης, δια­ βάζω, 382) Τιέτενμπεργκ Τ.: Οικονομικά του πε­ ριβάλλοντος και των φυσικών πόρων (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 382) Γεωγραφία Ρούπας Β.: Τουριστική γεωγραφία της Ελλάδας (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/2/98) Δίκαιο Βλάχος Γ. & Σαμιώτης Γ.: Διεθνής ναυτιλιακή πολιτική και η νέα σύμκριτικογραφία

βάση για το Δίκαιο της θάλασσας (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Γεωργακόπουλος Λ. & Μηνοΰδης Μ.: Εμπορικός νόμος και εμπορικά νομοθεσία (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Χρυσός Ε.: Η άμυνα του οφειλέτη κατά της προσωπικής κράτησης για χρέη στο Δημόσιο (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Εκπαίδευση-Παιδαγωγική Αναγνωστόπουλος Β.Δ.: Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 382) Καρυώτογλου A. & Α.: Ζωντανό σχολείο (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Φε6ρ. ‘98) Κάτσικας X.: Δώδεκα μύθοι της εκ­ παίδευσης (Β. Αλεξίου, Τα Νέα, 24/2/98) Κάτσικας X. & Καββαδίας Γ.Κ.: Κρί­ ση του σχολείου και εκπαιδευτική πολιτική (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 8/2/98) Κωτσίκης Β.: Εισαγωγή στην επαγ­ γελματική εκπαίδευση: εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 26/2/98) Σπυροπούλου Ζ.: Πραγματικότητα και οράματα για την Παιδεία (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 382) Εθνολογία Μάκριτζ Π. & Γιαννακάκη Ε.: Εμείς και οι άλλοι. Η δημιουργία της Ελληνικής Μακεδονικής Πολιτισμι­ κής Ταυτότητας από το 1912 (Κ. Κωστίου, Καθημερινή, 8/2/98) Λαογραφία Καμπούρογλου Μ.: Αθηναϊκά παρα­ μύθια (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Μίχαλος Η.: Ανθολογία γνωμικών και επιγραμματικών φράσεων (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Σκαρτσής Σ.: Φράσεις του λαϊκού λόγου (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) θετικές Επιστήμες Σουγιουλτζής X.: Οι ασθένειες του κριτικογραφια

AIDS (Ε. Μπελλά, Βραδννή, 15/2/98) Ντάισον Έ.: Release 2.0, A. Design for Living in the Digital Age (Ντ. Μπίκερτον, To Βήμα, 8/2/98) Πριγκοζίν Ί.: Το τέλος της βεβαιότη­ τας. Χρόνος, Χάος και οι Νόμοι της Φυσικής (I. Αντωνίου, Το Βήμα, 8/2/98) Πριόχιατζ Α.: Η βιολογία στο μπου­ ντουάρ. Ένας διάλογος για το έμβιο (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 22/2/98) Χάισενμπεργκ Β.: Σκέψεις για την ε­ ξέλιξη των ιδεών στη Φυσική (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98) Αρχιτεκτονική Εκδ. Αρσενίδη: Αρχιτεκτονική και πολεοδομία από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η περίπτωση της Αθήνας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 19/2/98) Ντόριζας Ν.: Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ον αιώνα. Δημόσια κτί­ ρια και κατοικία (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 25/2/98) Σταθάκης X.: Η Αγία του Θεού Σο­ φία. Το μυστικό φως της μεγάλης εκκλησίας και το αρχιτεκτονικό του ένδυμα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 25/2/98) Τσουκαλά Κ.: Τάσεις στη σχολική αρχιτεκτονική (X. Νάνου, Αγγελιο­ φόρος, 21/2/98) Κλασική ΦιλολογίαΛογοτεχνία Απολλώνιος ο Δύσκολος: Περί συ­ ντάξεως (Σ. Βασιλάκη, Το Βήμα, 22/2/98) Μάρκος Αυρήλιος: Επιλογή από τα «Εις εαυτόν» (Β. Καραλής, διαβάζω, 382) Ανθολογίες Βάιος X. (επιμ.): Ανθολογία Κωνσταντινουπολιτών ποιητών του 20ού αι­ ώνα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Έκδοση Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης: Ποιητικός λόγος (Μ. Σουλιώτης, Το Βήμα, 22/2/98) Καστανιώτης Θ. & Νιάρχος Θ.: Τα ωραιότερα ποιήματα για τη μάνα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 8/2/98)

20+1 ιστορίες από το διαγωνισμό του ELLE 1997 (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Φεβρ. ‘98) Φωστιέρης Α.-Νιάρχος Θ.: Έλληνες ποιητές για τη θάλασσα (Γ. Καραβί­ δας, Ριζοσπάστης, 12/2/98) Ποίηση Αγγελάκη-Ρουκ Κ.: Ποιήματα 19631977 (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) Βακαλό Ε.: Επιλεγόμενα (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 11/2/98), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 10/2/98) Βαρβιτσιώτης Τ.: Άρωμα ενός κομή­ τη (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρι­ σας, 22/2/98) Βουλγαράκης Γ.: Η φορά των πραγ­ μάτων (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 25/2/98) Ελευθεριώτης Α.: Εσωτερικό ανέμου (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 382) Ζέρβας Γ.: Κλειδωμένος στο γρα­ φείο (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ρι­ ζοσπάστης, 19/2/98) Ζερβού I.: Τα Ελευσίνια (Α. Σταυρά­ κη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Καβάφης Κ.: Das Gesamtwerk (Ε. Γαλανή, Καθημερινή, 15/2/98) Καλαμαράς Β.: Κουρδιστό παιχνίδι: Ευρώπη (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) Κάλβος Α.: Ωδαί (Κ. Βαλέτας, Ραδιο­ τηλεόραση, 7/2/98) Καραβασίλης Π.: Πυρίδρομα (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Φεβρ. '98) Καραβίτης Β.: Το αγαθό σκοτάδι (Ο. Αλεξάκης, Ευθύνη, 314) Κατρίτση Δ.: Αναζητήσεις (Κ. Βαλέ­ τας, Ραδιοτηλεόραση, 7/2/98) Κατσαρός Μ.: Σύγγραμμα (Τ. Να­ τσούλης, Ελεύθερος, 25/2/98) Λευκαδίτης Π.: Εξήντα ρομαντικά σονέτα (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 21/2/98) Μαρκαντωνάτος Δ.: Αρμενίζοντας στο φως (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπά­ στης, 19/2/98) Μήτρας Μ.: Η παράδοξη οικειότητα του αγνώστου (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/2/98) Μουδάτσου-Βαλαδώρου Α.: Αναλα­ μπές (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 25/2/98)

■WD

Μπακιρτζής X.: Τετράστιχα (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3/2/98) Μπιτσάκη Μ.: Ποιητική ανθολογία (Τ. Νατσοήλης, Ελεύθερος, 10/2/98) Νικηφόρου Τ.: Την κοκκινόμαυρη ανεμίζοντας της ουτοπίας (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98) Ορφανουδάκη Φ.: Η Αντιλόπη της αίσθησης (Τ. Νατσοόλης, Ελεύθε­ ρος, 25/2/98) Παπαδάκη Μ.: Αγάπες δροσουλίτες (Κ. Πετρόπουλος, Exodos, 6/2/98) Παπαϊωάννου Π.: Στα μάτια του έ­ ρωτα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Παπακώστας Γ.: Γραμμές του αιώνα (Β. Κυριάκος «Σμυρναίος», Ελεύθε­ ρη Ώρα, 24/2/98) Πλάτανος Β.: Εξοχή ελληνική (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 14/2/98) Πλαχούρης Γ.: Το τραγούδι της λέ­ ξης (Τ. Νατσοόλης, Ελεύθερος, 25/2/98), (Ν. Τζανίμης, Βραδυνή, 25/2/98) Πρατικάκης Μ.: Η Κοίμηση και η Ανάσταση των Σωμάτων του Δομήνικου (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 11/2/98) Ρίτσος Γ.: Ποιήματα, τόμος IB’ (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 4/2/98) Ρουσοπούλου Μ.: Ποιήματα (Κ. Βα­ λέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/2/98) Σιδέρης Τ.: Ατομική έκθεση (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 19/2/98) Χατζόπουλος Θ.: Ιδίοις σώμασι/Χωρία, α’ (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 382) Χριστοδούλου Δ.: Φορτίο (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 15/2/98) Χρονάς Γ.: Κατάστημα νεωτερισμών (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 15/2/98), (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 382) Χικμέτ Ν.: Τα έργα του (Ε. Ζωγρά­ φου, Ριζοσπάστης, 19/2/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/2/98) Χιουζ Τ.: Birthday Letters (Τζ. Μπέρτζες, Το Βήμα, 1/2/98) Πεζογραφία Αγγελίδου Κ.: Ο δρόμος (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Αθανασιάδης Σ.: Η λεωφόρος των αθώων (X. Παχούμη, Τηλεθεατής, 7/2/98)

ΏΒ3---------------------------

Αθανασίου Δ.: Ξεκούμπωτα λόγια (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3/2/98) Ακριβός Κ.: Στο κάτω κάτω της γρα­ φής είναι ένα ψέμα (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 15/2/98), (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 3/2/98) Αλεξοπούλου Β.: Η σκανδάλη του τηλεφώνου (Α. Σταυράκη, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 22/2/98) Ανδρουλάκης Μ.: Το χαμένο μπλουζ (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Αργυρός Π.: Στο μπαρ του μυαλού μου (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρι­ σας, 22/2/98) Βαζάκας Κ.: 'Εχεις χάσει επεισόδια γλυκέ μου... (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 17/2/98) Βασιλικός Β.: Το Φύλλο, το Πηγά­ δι, Τ’ Αγγέλιασμα (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 382) Βατζιάς Γ.: Ο ακαριαίος έρωτας της Εν-Εμ (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Βλάχος X.: Ζήτημα χρόνου (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Βογιατζή-Χαραλάμπη Ε.: Άγγελος από ζάχαρη (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Βραχίμης Ν.: Ο άγνωστος και άλλα διηγήματα (Μ. Θεοδοσοποόλου, Εποχή, 8/2/98) Γεωργατά Έ.: Τα μύχια της ψυχής (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 10/2/98) Δασκαλάκη Κ.: Ο ένοικος του τίπο­ τα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρι­ σας, 22/2/98), (Α. Παναρέτου, Το Βήμα, 15/2/98) Δημητρακάκη Ά.: Ανταρκτική (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Φεβρ. ‘98) Δημουλίδου X.: Τα τριαντάφυλλα δε μυρίζουν πάντοτε (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Δοξιάδης Α.: Τα τρία ανθρωπάκια (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Δουρεμούση Μ.: Μαντζάτο (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Ζαφειροπούλου Β.: Ο πατέρας αφέ­ ντης (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 19/2/98) Ζαχαρή Ν.: Μάνα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Θεοτοκάς Ν. & Σωτηρίου Κ.: Ο νάμπυκας (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 27/2/98), (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame

Figaro, Φεβρ. ‘98), (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 1/2/98)

Ιακωβίδου Τ.: Γιατί; (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 382) Κάββουρας Δ.: Επιείκεια για έναν ταξιδιώτη (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Κάγιος Π.: Και ξαφνικά χιόνισε χρόνια (Δ. Ρουμπούλα, Bazar, Φεβρ. ‘98) Καλιόσης Β.: Όμηρος εταίρας (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98), (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Φεβρ. ‘98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Καμπερίδης Δ.: Η κιβωτός της Πελαγίας (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 382) Καράμπελας Δ.: Το παιχνίδι της αγρύπνιας (Δ. Στεργίου, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 19/2/98) Καραπάνου Μ.: Η Κασσάνδρα και ο λύκος/Ο υπνοβάτης (Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) Καρκαβίτσας Α.: Λόγια της πλώρης (Η. Κεφάλας, Ευθύνη, 314) Καρυδάκης Σ.: Ο ένας με μαχαίρι (Μ. Λουκάκης, Το Βήμα, 15/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Καρυστιάνη I.: Μικρά Αγγλία (Κ. Καλημέρης, διαβάζω, 382) Κασόλας Μ.: Αγγελίνα (Α. Σταυρά­ κη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Κατσαρέα Ρ.: Νεκρή φύση με βα­ μπίρ (Μ. Πανώριος, Καθημερινή, 24/2/98) Κολιόπουλος Π.: Gallery (Π. Αθη­ ναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Κορδόση, Α.: Δεκατρείς φωνές της σιωπής (Σ.Γκανιάτσου, Cosmo­ politan, Φεβρ. ‘98), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 17/2/98) Κορδόση Α.: Σαν μουσική τη νύχτα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98), (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98) Κουνελάκη Μ.: Νέος και διαθέσι­ μος (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Κυρανόπουλος Γ.: Φθινόπωρο στην καρδιά (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Κυριακάκη Μ.: Η κατάρα των Μοντεβέρντι (X. Νάνου, Αγγελιοφό­ ρος, 21/2/98) κριτικογραφία

Κωνσταντέλος Κ.: Σεξ, κόκα, δόξα και μόντελινγκ (media loosers) (Ε. Γκι'κα, Έθνος, 8/2/98) Κωνσιανιινίδου Δ.: Τρεχαντήρι του νου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/2/98) Λαδιά Ε.: Τα άλση της Περσεφόνης (Ν. Ησαΐα, Το Βήμα, 15/2/98) Λεονάρδος Γ.: Το τραγούδι της ψυ­ χής (X. Νάνου, Α γγελιοφόρος, 21/2/98), (Β. Στεφανακίδης, Κέρ­ δος, 19/2/98) Λιδωρίκης Μ.: Μετρό 2000 (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/2/98) Μάγδα-Πίκη: Το μικρό χωριό της Ανεμώνης (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μανιάτη Ε.: Εράν (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98), (Α. Σταυ­ ράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μανιώτης Γ.: Crazy Love (Σ. Παπασπύρου, Μετρό, Φε6ρ. ‘98) Μάρκογλου Π.: Σπαράγματα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/2/98) Μεγαλοοικονόμος Μ.: Η ώρα της πορφύρας (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Μέσκος Μ.: Κομμένη γλώσσα (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 22/2/98) Μηλιώρη Π.: Συμφωνία σε απαίτη­ ση ελάσσονα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/2/98), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/2/98) Μητσάκης Μ.: Αυτόχειρ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/2/98) Μήτσορα Μ.: Σκόρπια δύναμη (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 13/2/98) Μπανά Ε.: Τσιμισκή και Ομόνοιας γωνία (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) ΜπουκουΒάλα-Αναγνώστου I.: Λίγο μετά την πρώτη αγάπη (Γ.Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 15/2/98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Μπουκουβάλα-Αναγνώστου I.: Όποιος αγαπάει σώζεται (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Φεβρ. ‘98) Μπουκουβάλα-Αναγνώστου I.: Ο έ­ φηβος με τ’ αθάνατα μάτια (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Πανάγου Έ.: Ο έρωτας έβλεπε στη θάλασσα (Δ. Ρουμπούλα, Bazar, Φεβρ. ‘98), (Α. Σταυράκη, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 22/2/98) κριτικογραφία_________________

Παπαγεωργίου Α.: Μαύρες άγριες ίριδες (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98), (X. Νάνου, Αγγελιο­ φόρος, 21/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Παπαγιάννης Γ.: Ο ύπνος περιβάλ­ λει (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/2/98) Πατρίκιος Τ.: Στην ίσαλο γραμμή (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/2/98) Πιπίνου Τ.: Για να θυμάσαι τη Λοΐδα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Πολιτοπούλου Μ.: Οι εραστές δίπλα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98), (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 382) Ραγκαβής Α.: Λέιλα και άλλα διηγή­ ματα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/2/98), (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) Ραπτόπουλος Β.: Δούλα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/2/98) Ριζιώτη Γ.: Το ροζ της Ταϊλάνδης (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Ρωμοσιός Κ.: Μεσσιανική αυτοκρα­ τορία 2. Η φωτιά περπατά μαζί μου (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Φεβρ. ‘98) Σαμαράκη Έ.: Όπως... ένα τρια­ ντάφυλλο (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 17/2/98) Σκαργιώτης Μ.: Ουδέτερη ζώνη (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Στάικος Α.: Επικίνδυνες μαγειρικές (Ό. Σελλά, Καθημερινή, 1/2/98) Στασινού Ε.: Η κουμπάρα η Μαρ­ γαρίτα (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 19/2/98) Σταύρος-Φάρας Φ.: Οι σημειώσεις ενός πρόσφυγα (Χρ. Παπαγεωργί­ ου, Αυγή, 8/2/98) Τσαγκάρης Γ.: Η κυρία με την τή­ βεννο και άλλα βλοσυρά πρόσωπα (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώ ρα, 5/2/98) Τσάκαλος Γ.: Η άθλια οικειότητα του έρωτα (X. Παχούμη, Τηλεθεα­ τής, 7/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 22/2/98) Τσαλίκογλου Φ.: Έρως φαρμακο­ ποιός (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) Τσεμπερλίδου Κ.: Όχι πια σεξ, μό­ νο φίλοι (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Φακίνου Ε.: Εκατό δρόμοι και μια νύχτα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98)

Χαλικιάς Σ.: Στο δρόμο του μετα­ ξιού (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Φεβρ.

‘98) Χαντζή Ό.: Ο έρωτας δεν είναι πά­ ντα τοκογλύφος (Ε. Μπελλά, Βρα­ δυνή, 8/2/98) Χορτιάτη Θ.: Το τυχερό της Θάλειας (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Άνσγουορθ Μη.: Μετά τον Αννίβα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Αντερσον-Ντάργκατς Γ.: Συνταγές ζωής με άρωμα βιολέτας (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Φεβρ. ‘98) Ατσάγα Μ.: Εκείνοι οι ουρανοί (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 8/2/98) Βέρφελ Φ.: Οι σαράντα μέρες του Μούζα Νταγκ (Η. Λογοθέτης, Βρα­ δυνή, 8/2/98) Γιόσα Μ.Β.: Μια ιστορία για τον Μάυτα (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 1/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθε­ ρία Λάρισας, 22/2/98) Γιόσα Μ.Β.: Ποιος σκότωσε τον Παλομίνο Μολέρο (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Φεβρ. ‘98) Γκούλικ Ρ.: Το μυστηριώδες παραβάν (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 22/2/98) Γουλφ Β.: Γράμμα σ’ ένα νέο ποιητή (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 5/2/98) Εσκιβέλ Λ.: Ο νόμος της αγάπης (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98), (Μ. Παύλου, Δημοκρατικός Λόγος, 22/2/98) Κανταρέ I.: Spiritus (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/2/98) Καρνπνάλ Μ.: Οι Πέμπτες του Σαρλ και της Δούλα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/2/98) Κέιν Τζ.: Running the Amazon (Χρ. Τσανάκας, Fun in Action, 28) Κεϊρός E.: To έγκλημα του πάδρε Αμάρο (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βή­ μα, 22/2/98), (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/2/98) Κιουρέσι X.: Black Album (Π. Κουνενάκη, Καθημερινή, 22/2/98) Κουντζ Ντ.: Ένταση (Β. Ραπτόπου­ λος, Κλικ, Φεβρ. ‘98) Κρούμεϋ Α.: Μουσική σε ξένη γλώσσα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Λάντλαμ Ρ.: Η κραυγή της Χάλιντον (X. Παχούμη, Τηλεθεατής, 7/2/98)

--------------------------- ΟΏ©

An X.: Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια (Σ. Παπασπύρου, Μέτρο, Φε6ρ. ‘98) Λορίγα Ρ.: Εξ ουρανού (Β. Ραπτό­ πουλος, Κλικ, Φε6ρ. ‘98) Λούις Π.: Θυγατέρες από σπίτι (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Φε6ρ. ‘98) Μάικλς Α.: Κομμάτια φυγής(Θ. Γρηγοριάδης, Το Βήμα, 15/2/98) Μακίν Α.: Η κληρονομιά (Σ. Παπασπύρου, Μετρό, Φεβρ. ‘98) Μακίνον Κ.Σ.: Χορεύοντας στην Πανσέληνο (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 10/2/98) Μακντόναλντ Γ.: Ο γενναίος (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 1/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μαουρένσιγκ Π.: Ο αντίστροφος κα­ νόνας (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέ­ φτης, Φε6ρ. ‘98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μαχφούζ Ν.: Μέρες και νύχτες της Αραβίας (Μ. Πάνας, Τρίτο Μάτι, ΦεΒρ. ‘98) Μαχφούζ Ν.: Τα παιδιά του Γκεμπελάουι (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) Μιγιάς Χ.Χ.: Επιστρέφοντας σπίτι (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 8/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μίτσαρντ Ζ.: Η βαθειά ακτή του ωκε­ ανού (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/2/98) Μόρισον Τ.: Sula (Σ. Παπασπύρου, Μετρό, Φεβρ. ‘98) Μοσέ Κ.: Έγκλημα στην αρχαία α­ γορά (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 17/2/98) Μούλις X.: Τα στοιχεία (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 1/2/98) Μπαπνμπριτζ Μπ.: Every Man for Himself (Ν. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 1/2/98) Μπάλαρντ Τζ.: Νύχτες κοκαΐνης (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Φεβρ. ‘98) Μπανκς Ρ.: Το ξύπνημα του Μπόουν (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 1/2/98) Μπελ X.: Ο χλωμός σκύλος (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Φεβρ.

‘98), (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 1/2/98) Μπέργκερ Τζ.: Προς το γάμο (Α. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 15/2/98) Μπερμπέροβα Ν.: Το βιβλίο της ευ­

τυχίας (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98), (Μ. Παύλου, Δημοκρατι­ κός Λόγος, 22/2/98) Μπόιντ Γ.: Το γαλάζιο απόγευμα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/2/98) Μπράντμπερι Μ.: Δεν κάνει να τρώ­ με ανθρώπους (Β. Αθανασόπουλος, Καθημερινή, 3/2/98) Ναντόλνι Σ.: Ερμής, ο αναιδής θεός (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 8/2/98) Ντε Κάρλο Α.: Η πόλη της ειρήνης (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 8/2/98) Ντε Σαντ Μ.: Η φιλοσοφία του μπου­ ντουάρ (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Ντίκενς Κ.: Μεγάλες προσδοκίες (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 382), (Φάις, Ελ. Τύπος, 1/2/98), (Μ. Φάις, Ελεύ­ θερος Τύπος, 12/2/98) Ντιν Σ.: Διαβάζοντας στο σκοτάδι (Λ. Δημοπούλου, Το Βήμα, 8/2/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/2/98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Ξενάκη Φ.: Λυπάμαι πολύ, αυτό δεν γίνεται (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 8/2/98), (Ν. Κοκκινάκη, Καθη­ μερινή, 10/2/98) Οζ Ά.: Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη/Ο Μιχαέλ μου (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 1/2/98) Όσην Τζ.: Επιρροές (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98), (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Ν έοι Γονείς, Φεβρ.

‘98) Ουέλς I.: Ecstasy (Χρ. Τσανάκας, Fun in Action, 28) Πάβπς Μ.: Τελευταία αγάπη στην Κωνσταντινούπολη (Φ. Λάδης, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 8/2/98) Παμούκ Ο.: Το μαύρο βιβλίο (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 7/2/98), (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Φεβρ.

‘98) Ποτότσκι Γ.: Το χειρόγραφο της Σα­ ραγόσα (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Πράτσετ Τ.: Το φως της φαντασίας/Το χρώμα της μαγείας/Νευρικές μάγισσες (Χρ. Τσανάκας, Fun in Action, 28) Ράις Α.: Ο υπηρέτης των οστών (X. Παχούμη, Τηλεθεατής, 7/2/98) Ραντ Α.: Κοντά στον ουρανό (Κ. Μα­ νανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/2/98), (Δ.

Μεϊδάνης, Αλάρμ, Φεβρ. ‘98), (Μ. Παύλου, Δημοκρατικός Λόγος, 22/2/98) Ρέντελ Ρ.: Το σπίτι του θανάτου (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Φεβρ.

‘98) Ρόι Α.: Ο Θεός των μικρών πραγμά­ των (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Φεβρ. ‘98) Σάβιτς Μ.: Ο άρτος και ο φόβος (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 1/2/98) Σαμάλου Λ.: Ο δρόμος της καρδιάς (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Σεπούλβεδα Λ.: Η ιστορία του γάτου που έμαθε σ’ ένα γλάρο να πετάει (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/2/98) Σινουέ Ζ.: Το ζαφείρι του Θεού (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Σολέ Ρ.: Η Μαμελούκα (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 1/2/98) Σουίφτ Γ.: Τελευταίες εντολές (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) Σούλμαν Ό.: Το κλουβί (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/2/98) Τζέικομπι Σ.: Γυμνή μεταμφίεση (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 382) Τουαίν Μ.: Πώς να διηγηθείτε μια ι­ στορία (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 382) Τουσέν Ζ.Φ.: Το λουτρό (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Τσανγκ Γ.: Τρεις κόρες της Κίνας (Κ. Ζαρόκωστα, ΕΙΙβ, Φεβρ. ‘98) Φορντ Ρ.: Ο αθλητικογράφος (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Ν έοι Γο­ νείς, Φεβρ. ‘98) Φουζίνι Ν.: Περισσότερο απ’ όλα μου άρεσε το στόμα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/2/98) Χάνσεν Έ.Κ.: Ψαλμοί στο τέλος του ταξιδιού (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Φεβρ.

‘98), (Ντ. Τσιμπούκη, Το Βήμα, 1/2/98) Χαντ Ε.: Ο Φραντσέζος (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/2/98) Χόουζ Τ.: Μια άσπρη μερσεντές με φτερά (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Χούστβεντ Σ.: Η τυφλόμυγα (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 1/2/98), (Ν.Γ. Ξυδά­ κης, Madame Figaro, Φεβρ. ‘98), (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) κριτικογραφϊα

Χώθορν Ν.: Βεατρίκη (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 382) Χωκς Τ.: Ο τρυφερός Γουίλιαμ. Ανα­ μνήσεις ενός γέρικου αλόγου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 11/2/98) Μελέτες Βελουδής Γ.: Διονυσίου Σολωμού Στοχασμοί (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυ­ πία, 15/2/98) Δανόπουλος Κ. & Χατζοποόλου Λ.: Ευρετήρια περιοδικών Λόγου και Τέχνπς-4. Η Ευτέρπη (1847-1855) (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Δημηρούλης Δ.: Ο ποιητής ως έθνος - αισθητική και ιδεολογία στον Γ. Σεφέρη (Α. Ξύδη, Μετρά, Φεβρ. ‘98) Εκδ. Έρασμος: Έθνος και οικουμενικότητα. Όψεις ενός διαλόγου (Ν. Σεδασιάκης, Αυγή, 5/2/98) Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο: Το παιδικό 6ι6λίο στην Ελλά­ δα τον 19ο αιώνα (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98) Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών: Αφιέρωμα στον N.G.L. Hammond (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 15/2/98) Καμπερόπουλος Δ.: Όνομα και κατα­ γωγή του Ρήγα Βελεστινλή (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Κονδόλης Π.: Θεωρία του πολέμου (X. Παπασωτηρίου, Καθημερινή, 22/2/98), (Ν. Χειλαδάκης, Αθηναϊκή, 9/2/98) Κωστίου Κ.: Παρωδία εμπαικτική και παρωδία παιγνιώδης (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Φε6ρ. ‘98) Αεντάκης Α.: Ο έρωτας στη θρησκεία ή η ιδεολογία του έρωτα (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μεσσίνας Η.: Οι συναγωγές της Θεσ­ σαλονίκης και της Βέροιας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/2/98) Μπόγιας Α.: Αρχειονομία, δασικές έν­ νοιες και αρχές (Δ. Παναγιωτόπουλος, Το Βήμα, 22/2/98) Ναρ Α.: Κειμένη επί ακτής θαλάσσης (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/2/98) Ντουνιά X.: Λογοτεχνία και πολιτική: τα περιοδικά της Αριστερός στο μεσο­ πόλεμο (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 26/2/98) Παπαγιώργης Κ.: Αλέξανδρος Αδακ ρ ιτ ικ ο γ ρ α φ ία ___________________

μαντίου Εμμανουήλ (Ν. Αλιφέρης, Καθημερινή, 24/2/98), (Κ. Καρακωτιάς, Εξουσία, 23/2/98), (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Σουλογτάννη Ά.: Ο δημιουργικός λό­ γος του Γιώργου Χειμωνά. Θεωρία και εφαρμογή (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Σπανόπουλος Γ.: Παπαδιαμαντικά διάφορα - μακρύ ταξίδι στοχασμού στην άκρη του λόγου (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 25/2/98) Τσατσούλης Δ.: Σημειολογικές προ­ σεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 382) Τσιανίκας Μ.: Ο Φλωμπέρ στην Ελλά­ δα (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 15/2/98) Καλδέ Λ.: Η προφορική παράδοση (Σ. Μοσχονάς, Καθημερινή, 17/2/98) Μανγκέλ Α.: Ιστορία της ανάγνωσης (Σ. Τσακνιάς, διαβάζω, 382) Μπερνάρ Α.: Έλληνες μάγοι (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 15/2/98) Μπίρκερτς Σ.: Οι ελεγείεςτου Γουτεμδέργιου (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λά­ ρισας, 22/2/98) Μπούρκχαρτ Γ.: Ο πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 4/2/98) Πούχνερ Β.: Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ως δραματογράφος (Α. Σταυ­ ράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Σοκάλ Α. & Μπρίτσμοντ Ζ.: Impostu­ res Intellectuelles (Δ. Κούρτοδικ, Τα Νέα, 17/2/98) Τέιλορ Τ.: Πολυπολιπσμικότητα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98), (Π. Σπί­ νου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) Χάιντεγκερ Μ.: Ο Χέλντερλιν και η ουσία της ποίησης (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 1/2/98) Δοκίμια Βακιρτζής Γ.: Όλος ο κόσμος είναι ζωγραφική (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 2/2/98) Βαλαωρίτης Ν.: Μοντερνισμός, πρω­ τοπορία και «Πάλι» (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 1/2/98), (Α. Ξύδη, Μετρά, Φε6ρ. ‘98) Βττσαξής Β.: Αναφορά στην ποίηση (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 1/2/98) Κόλας Ν.: Εστίες πυρκαγιάς (Γ.Ν.

Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98), (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 3/2/98), (Α. Ξύδη, Μετρά, Φεδρ. ‘98) Κόλας Ν.: Η τέχνη στην εποχή της διακύβευσης (Κ.Ξ. Γιαννόπουλος, Γνώση, 25/2/98) Καστρινάκη Α.: Η φωνή του γενέθλιου τόπου (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 15/2/98), (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/2/98) Μαρωνίτης Δ.Ν.: Κειμενοφιλικά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/2/98) Μήττα Δ.: Απολογία για το μύθο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/2/98) Μουτσόπουλος Θ.: Μοιάζει με άνθρωπο(ς); 20-25 (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 6/2/98), (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 22/2/98) Μπακουνάκης Ν.: Το κρασί του Γουσταύου (Μ. Βατόπουλος, Καθημερι­ νή, 7/2/98) Σαρδελής Κ.: Ελληνισμός και Ελλαδισμός (X. Δημακοπούλου, Εστία, 5/2/98) Φιλιππίδης Δ.: Πέντε δοκίμια για τον Άρη Κωνσταντινίδη (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 10/2/98) Παιδικά-Εφηβικά Βρεττά-Κουσκολέκα Ν. (επιμ.): Ένα κουτί γεμάτο νερό (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 15/2/98) Εκδ. Παπαδόπουλος: Μικρά Χρι­ στουγεννιάτικα (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδικοί Νέοι Γονείς, Φεδρ. ‘98) Εκδ. Σαδδάλα: Ο μαγευτικός κό­ σμος της ταχυδακτυλουργίας (X. Λέκκα, Βραδυνή, 15/2/98) Ηλιόπουλος Β.: Το ξύπνημα της φράουλας (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Ζαραμπούκα Σ.: Ο μεγαλέξανδρος (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Νέοι Γονείς, Φεδρ. ‘98) Ζαραμπούκα Σ.: Φίλοι φίλοι καρδιοφίλοι/Η Μάγια (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 382) Κανάκης Ν.: Ο λόφος με τους κορυ­ δαλλούς (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 382) Κοτοπούλη Μ.: Το μυθικό ταξίδι της γης (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 5/2/98) Κωχ Μ.: Η γοργόνα ταξιδεύει το μι­ κρό Αλέξανδρο (Κ. Κοντομίχαλου, ----------------------------------------- t

rn

Παιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Μαξίμου Π.: Η Ζαχαρούλα στην Αθήνα (Κ. Κοντομίχαλου, Π αιδί και Νέοι Γονείς, Φε6ρ. ‘98) Μαυροκέφαλου Λ.: Το πιο όμορφο ταξίδι (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21/2/98) Μηλιάς Τζ. & Μηλιώρης Γ.: Βιολογία με κόμικς (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 15/2/98) Παιονίδου Έ.: Οι σειρήνες ίου Μανχάχαν (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 24/2/98) Παναγιωτοπούλου-Ρίζου Λ.: Το πα­ ραμύθι της αγάπης (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/2/98) Σκιαδαρέση Μ.: Κωνσταντίνος Κανάρης (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 382) Συμεωνίδου Α.: Εγώ και η μουσική (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 382) Τζώρτζογλου Ν.: Εδώ Κρόνος (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Νέοι Γο­ νείς, Φε6ρ. ‘98) Χωρεάνθη Ε. & Μ.: Το κορίτσι που μιλούσε στο Φεγγάρι/To κορίτσι με τις ζωγραφιές/Η ζωή είναι το θαύμα! (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 10/2/98) Ψαραύτη Λ.: Το αίνιγμα της πέτρι­ νης γενειάδας (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Ψαραύτη Λ.: Το μυστικό τετράδιο (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 12/2/98), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 18/2/98) Ψιλάκης Ν.: Κρήτες Θεοί/Μίνως, ο βασιλιάς της Κρήτης (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 15/2/98) Αζουλάι Μ.: Οι γονείς μου χωρίζουν. Και τώρα τι γίνεται; (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Άντερσεν Χ.Κ.: Η βασίλισσα του χιονιού/Ιστορίες και Παραμύθια (Κ. Κο­ ντομίχαλου, Παιδ ί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Εϊσενμπέργκερ Ντ.: Χίλιες και μια νύχτες (Κ. Κοντομίχαλου, Π αιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Λοπίνο Ζ.: Μια στάλα δηλητήριο, μια στάλα μέλι (X. Νάνου, Αγγελιοφό­ ρος, 21/2/98) Κόρεϋ Π.: Πώς να τα βγάλω πέρα με τους φίλους μου (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Ντίκενς Κ.: Το παλαιοπωλείο (Κ. Κο­ ντομίχαλου, Παιδ ί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98)

M3------------------

Όστεν Τζ.: Επιρροές (Κ. Κοντομίχα­ λου, Π α ιδ ί και Νέοι Γονείς, Φεβρ.

‘98) Όστρεν Ί.: Εγώ είμαι ο αληθινός ΑϊΒασίλης (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Ο’ Χένρυ: Το δώρο των μάγων (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Νέοι Γο­ νείς, Φεβρ. ‘98) Πράις Μ.: Ο Αϊ-Βασίλης βάζει αγγε­ λία (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέ­ οι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Πφίστερ Μ.: Το όνειρο του Αϊ-Βασίλη (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Ροντάρι Τζ.: Η πίπα της μάγισσας και άλλες φανταστικές ιστορίες (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 382) Σέγκυ Κ. & Πουέμπλα Τ.: Ο Αϊ-Βασίλης έρχεται (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Φεβρ. ‘98) Τζάνις X.: Η κιβωτός του Νώε (Κ. Κοντομίχαλου, Π α ιδ ί και Ν έοι Γο­ νείς, Φεβρ. ‘98) Φοξ Π.: Ο χάρτινος αετός (Α. Σταυ­ ράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) θέατρο Μισιτζής Δ.: Ο Φιάκας/Ο Δουξ της βλακείας (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 382) Ρηγόπουλος Ρ.: Τούλπα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Χριστοφής X.: Η μεγάλη κυρά της Τραπεζούντας (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Φεβρ. ‘98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Χέλντερλιν Φ.: Ο θάνατος του Εμπε­ δοκλή (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 12/2/98,19/2/98) Αρχαιολογία Τανούλας Τ.: Τα Προπύλαια της Αθηναϊκής Ακρόπολης κατά τον Με­ σαίωνα (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 22/2/98) ιστορία Αγγέλου Ά.: Το κρυφό σχολειό. Χρονικό ενός μύθου (Δ. Μεϊδάνης, Αλάρμ, Φεβρ. ‘98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 1/2/98) Αναγνωστοπούλου Σ.: Μικρά Ασία,

19ος αιώνας - 1919. Οι ελληνορ­ θόδοξες κοινότητες. Από το μιλέτ των Ρωμιών στο ελληνικό έθνος (Κ. Κωστής, Το Βήμα, 1/2/98) Βόρνινγκ Α.: Μια σύντομη ιστορία του ελληνικού πολιτισμού (Α. Σταυ­ ράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Βρυώνης Σ.: Η παρακμή του μεσαι­ ωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία του εξισλαμισμού (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 4/2/98) Δάγκας Α. & Λεοντιάδης Γ.: Κομιντέρν και Μακεδονικό ζήτημα (Β. Σκούφη, Βραδυνή, 15/2/98) Δημητροκάλης Ι.Γ.: Οι κοινότητες των Ελλήνων (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Φεβρ. ‘98) Εκδ. Βεργίνα: Απομνημονεύματα ηρώων του 1821 (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 1/2/98) Ζαχαρόπουλος Ν.: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη. Το Κί­ νημα της Εθνικής Άμυνας στη Θεσ­ σαλονίκη στο ιστορικό του πλαίσιο (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/2/98) Θεοφάνους Κ.: Η Εθνική Αντίστα­ ση στον Πειραιά 1941-1944 (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 7/2/98) Κανελλόηουλος Π.: Πώς εφθάσαμεν στην 21η Απριλίου 1967/1940-1944 Εθνική Αντίσταση (Τ. Παππάς, διαβάζω, 382) Καρύτσας Γ: Η ομοσπονδιακή αιτωλική πολιτεία και το αρχαίο Θερμό (Γ. Καζανάς, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 26/2/98) Κρεμμύδας Β.: Εισαγωγή στην οι­ κονομική ιστορία της Ευρώπης (16ος-20ός αιώνας) (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 5/2/98) Μιχαλόπουλος Δ.: Ο Εθνικός Διχα­ σμός (Β. Σκούφη, Βραδυνή, 15/2/98) Ταφραλής Ο.: Η Θεσσαλονίκη (Β. Σκούφη, Βραδυνή, 15/2/98) Φράγκου Φ.: Ο στρατηγός Αθανά­ σιος Φράγκου και η 1η Μεραρχία των Θεσσαλών (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/2/98), (Β. Σκούφη, Βρα­ δυνή, 15/2/98) Άνγκολντ Μ.: Η Βυζαντινή Αυτο­ κρατορία από το 1025-1204 (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 14/2/98), (Σ. Ντάλης, Αντί, κριτικογραφία

13/2/98), (Μ. Πάνας, Τρίτο Μάτι, Φεβρ. ‘98) Γκαφούροφ Β. & Τσιμπουκίδης Δ.: Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανα­ τολή (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/2/98) Γκράουλιτς Μ.: Μοντεσοόμα (Μ. Πάνας, Τρίτο Μάτι, Φεβρ. ‘98) Εργκόν Ζ.: Η καθημερινή ζωή ίων Ετρούσκων (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτη­ λεόραση, 14/2/98) Κανταρέλα Ε.: Οι γυναίκες της αρ­ χαίας Ελλάδας (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 1/2/98) Κουλέτ Κ.: Μέσα επικοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα (Ε. Γκίκα, 'Εθνος, 1/2/98) Λάκρ Τζ.: Africans, The History of a Continent (A. Χουλιαράς, To Βήμα, 22/2/98) Μανφρένπ Β.: Οι 'Ελληνες της Δύ­ σης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/2/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98) Μόργκενθαου X.: Τα μυστικά του Βόσπορου (Β. Σκούφη, Βραδυνή, 15/2/98) Μπερνάν Α.: Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων (X. Δημακοποΰλου, Εστία, 19/2/98) Νίλσον Μ.Π.: Ιστορία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 12/2/98) Ράις Τ.: Ο δημόσιος και ιδιωτικός Βίος των Βυζαντινών (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12/2/98) Ρίχτερ Χ.Α.: Η επέμβαση των Αγγλων στην Ελλάδα. Από τη Βάρ­ κιζα στον Εμφύλιο Πόλεμο (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 4/2/98) Τάλμποτ-Ράις Τ.: Ο δημόσιος και ι­ διωτικός Βίος των Βυζαντινών (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/2/98) Στάφορντ Ντ.: Churchill and the Secret Service (Γ. Γεμενάκης, To Βήμα, 1/2/98) Μαρτυρίες Ανδρόνικος Μ.: Το χρονικό της Βεργίνας (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 1/2/98), (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 11/2/98) Αποστολίδης Μ.: Αναμνήσεις από κριτικογραφία

την Κωνσταντινούπολη (Β. Σκούφη, Βραδυνή, 15/2/98) Βουνελάκης-Θαλασσινός Γ.: Οδοι­ πορικό. Μνήμες και απόψεις (Ε. Γκί­ κα, Έθνος, 15/2/98) Γαβριηλίδης Κ.: Σε ώρες ευθύνης (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 28/2/98) Καζαμίας Δ.: Στα φτωχό χρόνια της δεκαετίας του ‘30 (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/2/98) Λυδάκη Α.: Μπαλαμέ και Ρομά. Οι τσιγγάνοι των Ανω Λιοσίων (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Μανωλκίδου-Βέττα Φ.: Θα σε λέμε Ισμήνη (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 5/2/98) Μήλας Σ.: Όμηροι της Χούντας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 10/2/98) Παπαχρίστου Δ.: Πλουμπίδης Ν.Ντοκουμέντα, γράμματα από τη φυ­ λακή 1953-54 (Α. Σταυράκη, Ελευ­ θερία Λάρισας, 22/2/98) Παραδείσης Ν.: Αμπελόκηποι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/2/98) Σέρβος Δ.: Που λες... στον Πειραιά (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 10/2/98) Σταύρου Γ.: Ανευτικές αναμνήσεις (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 25/2/98) Συγγρός Α.: Απομνημονεύματα (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 26/2/98) Τσαρούχας Κ.: Η Διεθνής των ναρ­ κωτικών (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρισας, 22/2/98) Τσουκαλά Ε.: Το χρονικό της Ευτύχως (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/2/98) Φασιανός Α.: Περιπλανώμενα (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 2/2/98) Χαρδαβέλλας Κ.: Όσα δεν είπα και δεν έγραψα (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98) Λέβι Π.: Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυ­ πία, 8/2/98), (Κ. Καρακώστας, Εξου­ σία, 2/2/98), (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 1/2/98), (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 2/2/98), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 15/2/98) Μαχφούζ Ν.: Η δική μου Αίγυπτος (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυ­ πία, 8/2/98), (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 1/2/98), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/2/98)

Βιογραφίες-Αυτοβιογραφίες Γλέζου Δ.: Ραβασάκι στον Αδάμ (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/2/98), (Ε. Μπελ­ λά, Βραδυνή, 1/2/98) Καψάλης Γ.: Ο Άρης Βελουχιώτης και η εποχή του (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 19/2/98) Νανέρης Ν.: Πριν τα σβήσει ο χρό­ νος (Α. Σταυράκη, Ελευθερία Λάρι­ σας, 22/2/98) Πετσάλης-Διομήδης Ν.: Η άγνωστη Κόλλας (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέ­ φτης, Φεβρ. ‘98) Χαριτόπουλος Δ.: Αρης, ο αρχηγός των ατάκτων (Τ. Παππάς, διαβάζω, 382) Ναμπόκοφ Β.: Μίλησε μνήμη (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 10/2/98) Χέρφελντ Μ.: Portrait of a Greek Imagination: An Ethnographic Biography of Andreas Nenedakis (Φ. Νικολόπουλος, To Βήμα, 15/2/98) Επιστολές-Αλληλογραφία Αλισανδράτος Γ.Γ.: Ανέκδοτα γράμ­ ματα του Ν. Κονεμένου στον Ανδρέα Λασκαράτο 1860-1861, 1863 (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 22/2/98) Ρίτσος Γ.: Γλυκειά μου Δούλα (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 14/2/98) Λόρδος Μπάυρον: Επιστολές από την Ελλάδα 1808-1811 & 1823-1824 (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 22/2/98) Χρονογραφήματα Κορρές Μ.: Η Κεράτσα μου (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 382) Μυθολογία Φαριάντ Φ. (επιμ.): Ιστορίες από τον Παράδεισο (Σ. Παπασπύρου, Μ ε­ τρά, Φεβρ. ‘98) Κινηματογράφος Κόλκερ Ρ.Φ. & Μπάικεν Π.: Οι ται­ νίες του Βιμ Βέντερς (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 22/2/98) Μουσική Βολιώτης-Καπετανάκης Η.: Ελλήνων

-W

Μούσα Λαϊκή (Α. Ξύδη, Μετρά, Φεβρ. ‘98) Κέζα Λ. & Δημητρακόπουλος Σ.: Blur (Μ. Μηλάτος, Το Βήμα, 1/2/98) Ταξιδιωτικά Ανιωυοπούλου Κ.: Νιχάο Κίνα (Τ. Μποζανίνου, Το Βήμα, 8/2/98) Δόμβρος Α.: Με την Ελλάδα σιη Γη του Πυράς (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 21/2/98) Λευκώματα Αχειμάσιου-Ποταμιάνου Μ.: Εικόνες της Ζακύνθου (Θ. Ξανθάκη, Καθη­ μερινή, 15/2/98) Εκδοτική Αθηνών: Ήπειρος. 4.000 χρόνια Ελληνικής ιστορίας και πολι­ τισμού (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορι­ κή, 8/2/98), (X. Δημακοπούλου, Εστία, 5/2/98) Εκδοτική Αθηνών: Παγκόσμια Λο­ γοτεχνία (Ε. Μπελλό, Βραδυνή, 1/2/98), (Σ. Ντάλης, Αυγή, 15/2/98) Εκδ. Μ.Ι. Εθνικής: Βάσω Μανωλίδου (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 2/2/98) Εκδ. Μπάστας-Πλέσσας: Η Ελλάδα. Φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι

m

στον 19ο αιώνα (Π. Αθηναίος, Ελεύ­ θερη Ώρα, 6/2/98), (Κ. Βαλέτας, Ρα­ διοτηλεόραση, 14/2/98) Εκδ. Ολκός: Ο αυτοχρωμικός Άθως 1913 & 1918 (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Φεβρ. ‘98) Εξάρχου Θ.: Ξάνθη. Ματιά στο χθες της πόλης μέσα από φωτογραφίες (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 382) Ισμυρλιάδου Α.: Κορυτσά. Εκπαίδευση-Ευεργέτες-Οικονομία, 18501908 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 12/2/98) Κολιού Ν.: Ενθύμιον εκπαιδεύσεως θηλέων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8/2/98) Κύρου Ά.: Το απολεσθέν θέλγητρου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/2/98), (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 15/2/98) Μήλλας Α.: Σφραγίδες Κωνσταντινου­ πόλεως, Ενορίες Αγιωτάτης Αρχιεπι­ σκοπής. Ναοί, σχολές, σωματεία, συ­ ντεχνίες (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερι­ νή, 3/2/98) Μολφέσης I.: Γλυπτική των μεγάλων χώρων. Σχέδια, κείμενα (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 8/2/98) Nelly’s: Από την Αθήνα στη Νέα Υόρκη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 8/2/98) Πικιώνης Δ.: Ζωγραφικά (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 182/98) Χατζηδημητρίου Τ.: 39 καφενεία και ένα κουρείο (X. Δημακοπούλου,

Εστία, 19/2/98), (Λ. Θεοφανοπούλου, Καθρέφτης, Φεβρ. ‘98), (Ε. Μπελλά, Βραδυνή, 8/2/98)

Μπαρτσάι Γ.: Ανατομία για καλλιτέ­ χνες (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 382) Άρθρα-Εηιφυλλίδες Μαυρουδής Κ: Η ζωή με εχθρούς (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 22/2/98) Παπαγεωργίου Θ.: Εγκωμιάζοντας ε­ γκλήματα (Π. Σπίνου, Ελευθεροτυπία, 15/2/98) Αποκρυφισμός Μπλαβάτσκι X.: Ίσις αποκαλυμμένη (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 22/2/98) Ενασχολήσεις Μουδιώτης Γ.: Traditional Greek Cooking (X. Δημακοπούλου, Εστία, 26/2/98) Μπόζη Σ.: Καππαδοκία-Ιωνία-Πόντος. Γεύσεις και παραδόσεις (X. Δημακο­ πούλου, Εστία, 26/2/98) Πολυκράτης Γ. & Βασιλόπουλος Σ.: Εγκόλπιο τεχνικής ορειβασίας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 1/2/98) Μακμάνερς X.: Με το σακίδιο στην πλάτη (Ε. Πετροπούλου, Fun in Action, 28)

κριτικογραφία

Η ΟΔΟΣ ΑΙΟΛΟΥ ΕΝΑΣ ΑΠ’ΤΟΥΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣΑΘΗΝΑΣ

ίου Δρος ΧΡΗΖΤΟΥΘ. ΠΑΝΑΓΟΥ ΕΠΙΤΙΜΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

«Ο ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ» ΟΙΚ ΟΝΟΜ ΙΚ Η ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Α Π Ο Τ Ω Ν Α ΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ Χ Ρ Ο Ν Ω Ν ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗ Σ ΡΩΜ ΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Ένα βιβλίο μοναδικό, στην ιστοριογραφία του ελληνικού χώρου για τον Πειραιά, κυρίως για την πληρότητα του ως συνθετικό έργο με πλήθος εικόνων εγχρώμων, σχεδίων και χαρτών και με λεπτομερέστατο πίνακα προσώπων και πραγμάτων (INDEX) σε β’ έκδοση από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς, πλουτισμένο με όλα τα νεότερα στοιχεία.

«ΚΟΥΒΕΝΤΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ» ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΩ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΜ ΕΛΙΩΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ένα Βιβλίο που αναπαριστά τη ζωή και την κίνηση του πολυσύχναστου τούτου δρόμου, από τις αρχές της κατασκευής του ώς τώρα με την απεικόνιση εκείνων των καταστηματαρχών, που θεμελίωσαν την οικονομική ζωή της πρωτεύουσας.

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ Έκδοση Βιβλιοπωλείου της «Εστίας», 1996.

«ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΤΗ ΜΕΓΑΛΟΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ ΤΟΥ 5ου π.Χ. ΑΙΩΝΑ» Το Βιβλίο που διαβάζεται σαν παραμύθι και συναρπάζει με το ύφος του κάθε ανθρώπινη καρδιά, από την πιο αθώα παιδική ως τη γεροντική. Τώρα και σε β’ έκδοση, καθώς και σε γαλλική μετάφραση με τίτλο: «Memoires d’un homme d’ afiaiies du Ρίτέε au Ve siecle av.J.C.».

O S ® -------------------------------------------------------------------------------------- θέμα του μήνα

Το τελευταίο Βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη που κυκλοφορεί οτα ελληνικά, το «θεωρία του πολέμου» (Θεμέλιο), έχω την εντύπωση ότι προκάλεσε περισσότερες συζητήσεις απ' ό,τι όλα μαζί τα άλλα Βιβλία του - και είναι πολλά, είναι κατά κανόνα ογκώδη, απλώνονται σε πολλά πεδία των ανθρωπιστικών επιστημών, του κοινωνικού και φιλοσοφικού στοχασμού, της ιστορίας των ιδεών και του πολιτισμού. Η δημοσίευση στα ελληνικά της εργασίας του «Θεωρία του πολέμου» προκάλεσε συζητήσεις και παρεξηγήσεις, εγκώμια και αντιρρήσεις, αφύπνισε συνειδήσεις και τρόμαξε ή εξόργισε άλλες συνειδήσεις. Και είναι φυσικό. Κατά τη Βιεννέζικη εφημερίδα Der Standard, «ο Κονδύλης έγραψε αναμφίβολα ένα Βιβλίο που μας λέει δυσάρεστα πράγματα. Αλλά ακριβώς γι' αυτό είναι ένα σημαντικό βιβλίο». Αν το βιβλίο του Κονδύλη λέει δυσάρεστα για τους Γερμανούς και τους Βιεννέζους πράγματα, το επίμετρο που ο συγγραφέας πρόσθεσε στην ελληνική μετάφραση του έργου του, αφιερωμένο στα ελληνοτουρκικά, λέει απείρως πιο δυσάρεστα πράγματα για τουςΈλληνες. Κι ακριβώς γι' αυτό το λόγο, για μας είναι ακόμη πολυτιμότερο. Όπως κι αν έχει το πράγμα, οι συζητήσεις αυτές, δημόσιες και ιδιωτικές, προκάλεσαν το ενδιαφέρον ενός κοινού κατά πολύ ευρύτερου εκείνου που είναι εξοικειωμένο με το υπόλοιπο επιστημονικό και θεωρητικό του έργο. Την περιέργεια του αναγνωστικού κοινού για τον συγγραφέα και το έργο του ερεθίζει έτι μάλλον η σπάνις πληροφοριών για τον Βίο και την πολιτεία του. Χρόνια τώρα ζει τον περισσότερο καιρό στη Χαΐδελβέργη, μακριά από την Ελλάδα και ακόμη μακρύτερα από τη δημοσιότητα. Τα μόνα βιογραφικά του που είναι γνωστά είναι τα ελάχιστα που δημοσιεύονται στο εξώφυλλο του βιβλίου του, τα οποία και αντιγράφω προς χάριν του αναγνώστη που δεν τα γνωρίζει: «Ο Παναγιώτης Κονδύλης γεννήθηκε στην Αρχαία Ολυμπία το 1943. Ζπούδασε κλασσική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία, νεότερη ιστορία, πολιτικές επιστήμες στα Πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και της Χαΐδελβέργης* στη Χαΐδελβέργη αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας». Ακολουθεί ένας μακρύς κατάλογος βιβλίων του σε ελληνική και γερμανική γλώσσα, τον οποίο παραλείπω μια και παρατίθεται πιο κάτω πλήρης βιβλιογραφία. Το σύντομο βιογραφικό σημείωμα κλείνει με την ακόλουθη παράγραφο: «Για την εργασία του τού απονεμήθηκε το μετάλλιο Γκαίτε και το Βραβείο Χούμπολντ. Είναι Εταίρος του Ιδρύματος Ανωτάτων Σπουδών του Βερολίνου. Διευθύνει τη "Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη" των εκδόσεων "Γνώση" και τη σειρά "Ο Νεώτερος Ευρωπαϊκός Πολιτισμός" των εκδόσεων "Νεφέλη"». Παρουσιάσεις του βιβλίου του «Θεωρία του πολέμου» γράφτηκαν ήδη σε ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά και ασφαλώς θα γραφτούν και άλλες. Το πρόβλημα που με απασχόλησε ήταν η σύνδεση του συγκεκριμένου βιβλίου με την όλη προβληματική ενός πολύπλευρου και σημαντικού στοχαστή. Η σύνδεση αυτή δεν είναι εύκολο να επιχειρηθεί από κάποιον άλλο μελετητή και οπωσδήποτε είναι πέρα από τις δικές μου δυνατότητες, μολονότι έχω διαβάσει προσεκτικά το σύνολο του έργου του που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Ζκέφτηκα να ζητήσω από τον ίδιον το συγγραφέα κάποιες διευκρινίσεις, τόσο για να λυθούν προσωπικές μου απορίες όσο και για να ικανοποιηθούν περιέργειες των αναγνωστών του «διαβάζω» - που πρόθυμα δέχτηκε να δημοσιεύσει μια μακροσκελή συνέντευξη. Ζτον συγγραφέα έθεσα γραπτές ερωτήσεις και έλαβα γραπτές απαντήσεις. Βρίσκω τις απαντήσεις του Παναγιώτη Κονδύλη ουσιαστικές, διαφωτιστικές και διαυγείς. Ελπίζω να σχηματίσει την ίδια γνώμη και ο αναγνώστης. Και εύχομαι να μην περιοριστεί στις όποιες απαντήσεις πήρε μέσα από αυτή τη συνέντευξη* εύχομαι οι απαντήσεις αυτές να λειτουργήσουν ως ερέθισμα για να αναζητήσει τα βιβλία του συγγραφέα και να εντρυφήσει σε αυτά με την προσοχή που διεκδικούν και αξίζουν. Ζ.Τ.

ΠαναγιάπίΚ c.~ Εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφωνεί μαζί μου

Ζπύρος Τσακνιάς: Ο αναγνώστης των βιβλίων και των άρθρων σας παρατηpci τιλ ΐυ τ α ία ένα είδος στροφής του στοχασμού σας προς την πολιτική ανά­ λυση. Πού αποδίδετε αυτή τη στροφή;

Παναγιώτης Κονδύλης: Το αόρατο χρονολόγιο της σκέ­ ψης δεν συμπίπτει αναγκαστικά με την ορατή χρονολογι­ κή σειρά των δημοσιεύσεων. Τα πρώτα μου βιβλία πραγ­ ματεύονταν, βέβαια, θέματα που σύμφωνα με τις συχνά παραπλανητικές τρέχουσες ταξινομήσεις θεωρούνται «φιλοσοφικά» ή πάντως «θεωρητικά». Όμως στην πραγμάτευση αυτών των θεμάτων δεν με ώθησε το αποκλει­ στικό ενδιαφέρον για τη «φιλοσοφία» και η ανυπαρξία πο­ λιτικών ενδιαφερόντων, αλλά πολύ περισσότερο ένας προβληματισμός συνυφασμένος εξ αρχής με την πολιτι­ κή, τόσο υπό την ευρεία όσο και υπό την στενότερη έν­ νοια του όρου. Η Γένεση της ΔιαΠεκακής, όπου ψιλοκο­ σκινίζονται οι πιο αφηρημένες φιλοσοφικές έννοιες του μετακαντιανού γερμανικού ιδεαλισμού, προέκυψε π.χ. α­ πό την επίμονη διερεύνηση των πνευματικών ριζών και προϋποθέσεων του μαρξισμού, η οποία εν πορεία έγινε διερεύνηση της προϊστορίας του εγελιανισμού ως μιας α­ πό τις μήτρες του μαρξισμού. Στο παράδειγμα αυτό γίνε­ ται ιδιαίτερα εμφανές, νομίζω, πώς πολιτικά ενδιαφέρο­ ντα μετοχετεύονται φυσικότατα σε φιλοσοφικές αναζη­ τήσεις ακόμα και με την πιο τεχνική έννοια του όρου - αν, εννοείται, η ανάγκη της εμβάθυνσης και της διεύρυνσης γίνεται επιτακτικά αισθητή. Μολονότι τα εξωτερικά ερεθί­ σματα δεν δρουν από μόνα τους όπου λείπουν οι προ­ σωπικές προδιαθέσεις και κλίσεις, οφείλω να πω ότι η ε ­ νασχόληση με τη μαρξιστική θεωρία, εφ' όσον δεν απο­ τελούσε απλώς τροφή για τον κορεσμό ιδεολογικών-εσχατολογικών αναγκών, παρείχε ένα περιεκτικό πνευμα-

Τα νέα στρατηγικά δεδουένα και η μετατόπιση από την ισορροπία του πυρηνικού τοόυου σε συγκρούσεκ; γα υηλότεοης εντάσεω c και υενά λη ς ποικιλουοοΦίαο απαιτούν την εΕέταση του ζητήματος κα τά πόσον π εννοιολονία m e κλασσικής θεω ρίας του πολέμου όπω ς την υποτύπωσε ο Clausewitz, είναι σε θέση να συλλάβει επ αοκώ ς τηδιανοαφόυενη νέα κατάσταση τικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο η συνύπαρξη και η αλληλο­ συμπλήρωση φιλοσοφικών και πολιτικών ενδιαφερόντων ήταν περίπου αυτονόητη. Ωστόσο εικάζω ότι εσείς υπονοείτε κάτι πιο συγκεκριμέ­ νο, δηλαδή τις αναλύσεις της πλανητικής πολιτικής που δημοσίευσα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Προ­ τού φτάσω εκεί, επιβάλλεται και μια δεύτερη εισαγωγική παρατήρηοη. Τα παλαιότατα πολιτικά ενδιαφέροντα, για τα οποία μίλησα, δεν είχαν εξαντληθεί στην επισταμένη παρακολούθηση της τρέχουσας εγχώριας και διεθνούς πολιτικής, αλλά είχαν επεκταθεί σε μιαν ουσιαστική μελέ­ τη της αρχαίας και νεώτερης πολιτικής θεωρίας, οι καρ­ ποί της οποίας συγκεντρώθηκαν σε μιαν εκτεταμένη με­ λέτη για τον Machiavelli και αργότερα στη μονογραφία μου για την συντηρητική ιδεολογία· στον ίδιο κύκλο ανή­ κει η εργασία μου για τον Montesquieu, η οποία είχε σχεδιασθεί πολύ πριν από τη συγγραφή και τη δημοσίευσή της. Τη γέφυρα ανάμεσα στη μελέτη της πολιτικής θεω­ ρίας και στην αδιάλειπτη παρακολούθηση των πολιτικοστρατιωτικών εξελίξεω ν την έριχνε η ενασχόληση με τους καλύτερους σύγχρονους μελετητές των διεθνών σχέσεων- ανάμεσά τους αξίζει ιδιαίτερη μνεία ο Raymond

Aron, όχι μόνο για τη νηφαλιότητα και το υψηλό πνευμα­ τικό του ήθος, αλλά και για την ευρύτερη κοινωνιολογική και φιλοσοφική του παιδεία. Σχεδόν αναπόδραστα και α­ νεπαίσθητα συντελέστηκε από δω και πέρα η αύξουσα ε ­ ξοικείωσή μου με τα προβλήματα της στρατηγικής, της γεωπολιτικής και της στρατιωτικής ιστορίας. Το βιβλίο μου για τη Θεωρία του πολέμου (πρωτοδημοσιεύθηκε στη Γερμανία το 1988) δεν συνιστά απλώς μια νέα ερμη­ νεία του Clausewitz και έναν επαναπροσδιορισμό των βα­ σικών μορφών του νεώτερου πολέμου, αλλά και μιαν ε­ φαρμογή της θεωρητικής συγκομιδής σε ουσιώδη στρα­ τηγικά ζητήματα του Ψυχρού Πολέμου, όπως π.χ. τέθη­ καν κατά τη διαμόρφωση του τότε ισχύοντος σοβιετικού στρατιωτικού δόγματος. Ώστε η «στροφή» προς την πολιτική ανάλυση, όπως την ονομάζετε, δεν ήταν ποτέ στροφή με την έννοια της αιφνίδιας μετάβασης α­ πό έναν κύκλο ενδιαφερόντων σ' ένα άλλον, λίγο ή πολύ ξένο προς τον πρώ­ το. Και επί πλέον είχε επιτελεσθεί, ακό­ μα και υπό μορφή δημοσιεύσεων, ήδη πριν από το τέλος του Ψυχρού Πολέ­ μου. Όμως η κατάρρευση του κομμου­ νισμού και η απαρχή της αμερικανικής ηγεμονίας δημιούργησε μια κατάσταση στο έπακρο ερεθιστική για τον στοχα­ σμό - τουλάχιστον τον στοχασμό που ακουμπάει πάνω στην κατάλληλη προ­ παιδεία. Κάθε ανοιχτή κατάσταση σε βάζει στον πειρασμό να κάνεις προβλέ­ ψεις, αλλά οι προβλέψεις οφείλουν να απορρέουν από μια σοβαρή ανάλυση των κινητηρίων δυ­ νάμεων, των μακροπρόθεσμων, τουλάχιστον, συντελε­ στών της εξέλιξης. Με τη οειρά τους, πάλι, τέτοιες ανα­ λύσεις συμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με γενικότερα θε­ ωρητικά ζητήματα. Αναφέρω δύο παραδείγματα. Η κυ­ ρίαρχη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο δυτική ιδεολογία διατεί­ νεται ότι στο εξής το οικονομικό στοιχείο αποκτά απόλυ­ τη προτεραιότητα και θα αμβλύνει τις κλασσικές μορφές των συγκρούσεων οδηγώντας σ' έναν ενιαίο κόσμο. Η α­ ποδοχή ή η απόρριψη της αντίληψης τούτης προϋποθέτει φυοικά ένα γενικότερο ξεκαθάρισμα των σχέσεων μετα­ ξύ οικονομίας και πολιτικής σε μιαν ευρεία ιστορική και θεωρητική προοπτική. Δεύτερον, τα νέα στρατηγικά δε­ δομένα και η μετατόπιση από την ισορροπία του πυρηνι­ κού τρόμου σε συγκρούσεις χαμηλότερης εντάσεως και μεγάλης ποικιλομορφίας απαιτούν την εξέταση του ζητή­ ματος κατά πόσον η εννοιολογία της κλασσικής θεωρίας του πολέμου, όπως την υποτύπωσε ο Clausewitz, είναι σε θέση να συλλάβει επαρκώς τη διαγραφόμενη νέα κα­

τάσταση. Σ' αυτά τα παραδείγματα θα μπορούσα να προ­ σθέσω και άλλα, όπως την αποτίμηση της νέας κοσμοϊστορικής εποχής στην οπτική ορισμένης φιλοσοφίας της ιστορίας ή τα «ανθρώπινα δικαιώματα» στη διπλή ιδεολο­ γική και πολιτική τους λειτουργία. Αλλά πέρα από τις θε­ ωρητικές προεκτάσεις, που παίρνει θέλοντας και μη η α­ νατομία της πλανητικής συγκυρίας αν θέλει να ευσταθεί, έχουμε να κάνουμε πρώτα-πρώτα με τη διακρίβωση και την ιεράρχηση των πραγματικών στοιχείων, του τι συμ­ βαίνει στην οικονομία, στη διπλωματία, ατούς εξοπλι­ σμούς. Στο βιβλίο μου Πίίανητική Ποντική μετά τον Ψυ­ χρό Πόλεμο επιχείρησα μια πρώτη σύνθεση μεταξύ πραγματολογικής διάγνωσης και θεωρητικών προεκτάσε­ ων. Σήμερα, εφτά χρόνια μετά τη συγγραφή του κειμέ­ νου, δεν μπορώ να μην αισθανθώ κάποιαν ικανοποίηση διαπιστώνοντας ότι δεν χρειάζεται να αλλάξω ούτε λέξη. Τούτο δεν στερείται σημασίας, αν αναλογισθούμε πόοες προβλέψεις άλλων αναλυτών διαψεύσθηκαν έκτοτε. Δεν αναφέρομαι απλώς στα όσα φαιδρά ειπώθηκαν για το «τέ­ λος της Ιστορίας», αλλά και σε πολύ πιο χειροπιαστά ζητήματα. Στις συζητήσεις των διεθνολόγων δέσποζε π,χ. η άποψη ότι η νέα παγκόσμια τάξη θα κρυσταλ­ λωνόταν γύρω από τρεις πόλους και τους αντίστοιχους μείζονες χώρους, ή­ τοι τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και την Ιαπωνία, η οποία στις αρχές της δεκαετίας μας φαινόταν ακόμα να βρί­ σκεται στον κολοφώνα της παραγωγι­ κής, εξαγωγικής και χρηματοοικονομικής ακμής της. Από την πλευρά μου, τόνιοα ότι η Ιαπωνία ποτέ δεν θα γίνει ηγεμονική Δύναμη στην Άπω Ανατολή όσο η Κίνα δεν έχει πει την τελευταία της λέξη, ότι η Ευρώπη δεν θ' αποτελέσει στο προβλεπτό μέλλον πολιτική ενότητα με ενιαία και βαρύνουσα βούληση και ότι η αμερικανική ηγεμονία θα πάρει τη μορφή παροχής αστυνομικών και πυροσβε­ στικών υπηρεσιών στους συμμάχους, αυτή τη φορά ό­ μως με ουσιώδη οικονομικά ανταλλάγματα. Προέβλεψα επίσης ότι το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα της νέας ε­ ποχής δεν θα είναι τόσο η διαμόρφωση κλειστών μειζόνων χώρων όσο η άνοδος μεσαίων Δυνάμεων ικανών να ενεργήσουν περιφερειακά, είτε αυτόβουλα είτε σε συ­ νεργασία και ως τοποτηρητές μιας πλανητικής Δύναμης. Τυπικό παράδειγμα τέτοιας μεσαίας Δύναμης είναι η Τουρκία, η οποία σε 30 χρόνια θα έχει 100 εκατομμύρια πληθυσμό και, στηριζόμενη στη ραγδαία εκβιομηχάνισή της, θα ανήκει στις πρώτες στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου.

Τη δημοσίευοη του Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο την ακολούθησε μια σειρά άρθρων, γραμμένων κυρίως για χην Frankfurter Allgemeine Zeltung, όπου επεξέτεινα τις βασικές μου σκέψεις και θέσεις σε θέματα επί­ καιρα μεν, αλλά και μονιμότερης σημασίας. Μια ουσιώ­ δης επιλογή από τα άρθρα αυτά βρίσκεται ήδη υπό έκδο­ ση στα ελληνικά υπό τον τίτλο Από τον 20ό στον 21ο αι­ ώνα. Επίσης, οι εκτιμήσεις για το μέλλον του πολέμου, οι οποίες αποτελούσαν ένα κεφάλαιο του Πλανητική Πολιτι­ κή, εμπλουτίσθηκαν σε πιο θεωρητική προοπτική σ' ένα κείμενο που προστέθηκε ως κατακλείδα οτην ελληνική έκδοση του Θεωρία του Πολέμου («0 θερμός πόλεμος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο»). Πώς ν ο μ ί ζ ιπ ότι συνδέεται η στροφή σας προς την πολιτική ανάλυση με παλ α ιό τ ερ ο υ ς π ρ ο β λη μ α τ ισ μ ο ύ ς σ α ς ; Κ α ι, γ εν ικ ό τ ερ α , πώς 8 α χα ρ τ ο γρ α ­ φούσατε ο ίδιος την πορεία της σκέψης σας από το ξεκίνημά σας ώς σήμερα;

Απαντώντας στην πρώτη σας ερώτηση ανέφερα ήδη πού βρίσκεται η σχέση και η συνέχεια ανάμεσα σε παλαιότερους θεωρητικούς προβληματισμούς μου και στις πιο πρόσφατες πολιτικές αναλύσεις μου. Η πολιτική θεωρία απετέλεσε κατά κάποιον τρόπο τη γέφυρα ανάμεσα σε φιλοσοφικές ή ανθρωπολογικές γενικεύσεις και σε πολιτι­ κές αναλύσεις με τη στενότερη έννοια. Η ενασχόληση με το αντικείμενο της πολιτικής θεωρίας ανέπτυξε από νω­ ρίς μία δική της δυναμική και λογική, η οποία ήρθε, επίσης από νωρίς, σε γόνιμη σύγκρουση με το γενικό πλαίσιο της μαρξιστικής αντίληψης. Για να εκφρασθώ σχηματικότατα: ενώ η μαρξιστική αντίληψη της ιστορίας διέγραφε μια λίγο-πολύ ευθύγραμμη πρόοδο με ηθικά φορτισμένη κατάληξη και με άμεσο φορέα το οικονομικό στοιχείο, η θεώρηση της ιστορίας από τη σκοπιά του πολιτικού στοι­ χείου έδειχνε μιαν ανακύκλωση παρόμοιων μηχανισμών (όχι αναγκαία συμβάντων) δίχως έσχατο ηθικό ή άλλο νόημα και δίχως επιστημονικά διακριβώσιμη μόνιμη προ­ τεραιότητα του οικονομικού, του ιδεολογικού, του φυλε­ τικού και εθνικού ή οποιοσδήποτε άλλου παράγοντα. Η αποκοπή από την εσχατολογία, η οποία ψυχολογικά δεν με δυσκόλεψε πολύ, είχε ως λογική της συνέπεια την α­ ναίρεση κάθε ευθύγραμμης σύλληψης του ιστορικού γί­ γνεσθαι· άλλωστε η σύλληψη αυτή διατυπωνόταν πά­ ντοτε με σκοπό την κατοχύρωση κάποιας εσχατολογίας. Όμως και το πρωτείο της οικονομίας μέσα στο μαρξιστικό σχήμα κατέτεινε επίσης, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδο­ ξο, στην κατοχύρωση της εσχατολογίας με επιστημονικά επιχειρήματα. Γιατί η αναγκαιότητα της ανάπτυξης των

Π ροέβλεφ α ότι το γαοακτποισπκότεοο γνώρισμα τη ς νέαο επ ογής δ εν θα είναι τόσ ο η διαμόρφωση κλειστώ ν υειίόν ω ν γώ οω ν όσο η άνοδοο μεσαίων Δυνάμ εω ν ικανώ ν να ενεργήσουν πεοκρεοειακά, είτε α υτόβουλα είτε σ ε συνεργασία και ως τοποτποπτέο u ia c π λανητικήοΔ ύναυησ Τυπικό παράδειγμα τέτοιαο υ εσ αία ς Δύναμη c είναι π Τουρκία, η οποία σ ε 30 γοόνια θα έγει 100 εκατομμύρια πληθυσμό και, στποιίόυενπ στη ρα γδα ία εκΒιομηΥάνισή m e θα ανήκει στις πρώ τεο σ τρατιω τικές δυνάυειο του κόσμου παραγωγικών δυνάμεων και η αναγκαιότητα της προσαρ­ μογής των παραγωγικών σχέσεων στις παραγωγικές δυ­ νάμεις φαινόταν να κάνουν αναπόδραστο το happy end της Ιστορίας, δηλαδή την αταξική κοινωνία, ανεξάρτητα από τη βούληση, ανεξάρτητα ακόμα κι από την ατομική ηθική των ανθρώπων. Έτσι, η άρνηση της εσχατολογίας συνεπέφερε και την άρνηση του πρωτείου της οικονο­ μίας, τουλάχιστον όπως το εννοούσε ο μαρξισμός. Η Ιστορία γίνεται τώρα ανοιχτή ως προς τις πιθανές εκ­ βάσεις (όχι αναγκαστικά ως προς τους δρώντες μηχανι­ σμούς), γιατί δεν δρα εντός της μία πάγια ιεραρχία παρα­ γόντων, όπου ο ένας είναι πάντα πιο καθοριστικός από κάποιον άλλον, αλλά το βάρος και η σπουδαιότητά τους ποικίλλουν συνεχώς ανάλογα με τη συγκυρία. Τούτο δεν σημαίνει διόλου την άρνηση μιας επιστήμης της ιστορίας και των ανθρωπίνων πραγμάτων, δηλαδή δεν σημαίνει διόλου την άρνηση της αιτιότητας - όμως άλλο πράγμα είναι η αιτιότητα που ισχύει σε κάθε περίπτωση και άλλο πράγμα είναι η νομοτέλεια που πάει να υποτάξει όλες τις περιπτώσεις σε μια και μόνη τελολογικά αρθρωμένη α­ λυσίδα. Η οικονομία δεν παύει φυσικά να έχει το ιδιαίτερο βάρος της μέσα στους διαμορφωτικούς παράγοντες της κοινωνικής ζωής, όμως υποτάσσεται στη γενική λογική και στη γενική μορφολογία των κοινωνικών σχέσεων, των σχέσεων ανάμεσα σε ανθρώπινες υπάρξεις που ζουν κοι­ νωνικά. Μιλώντας κανείς για ανθρώπους, για σχέσεις με­ ταξύ τους, για δυνάμεις που συγκροτούν και συγκρατούν κοινωνίες, εισέρχεται στο βαθύ και έσχατο επίπεδο της α­ νάλυσης, δηλαδή στο επίπεδο της κοινωνικής οντολο­ γίας. Τούτο το επίπεδο προσπαθώ να εξιχνιάσω τώρα σε μια τρίτομη εργασία, της οποίας ο πρώτος τόμος θα δημοσιευθεί προσεχώς στη Γερμανία. Αποφασιστικούς ερεθισμούς στη σκέψη μου έδωσε όμως όχι μόνον η κριτική αντιπαράθεση με τη μαρξιστική θεωθέμα του μήνα

ρία, αλλά και η κριτική βίωση και παρατήρηση του κομ­ μουνιστικού κινήματος στη διεθνή και διαχρονική του διά­ σταση. Το καίριο σημείο εδώ ήταν το εξής. Δεκάδες εκα­ τομμύρια ανθρώπων, πλείστοι όσοι από τους οποίους εί­ χαν ηθικότατες προθέσεις και επέδειξαν συχνότατα απα­ ράμιλλη αυτοθυσία, μάχονταν για την εγκαθίδρυση της Ουτοπίας, όμως από τη συλλογική τους δράση προέκυπταν αποτελέσματα απ' ευθείας αντίθετα προς τους κεκηρυγμένους σκοπούς, αποτελέσματα που ανακύκλωναν ακριβώς εκείνα τα φαινόμενα που ήθελε και όφειλε να ξεπεράσει η Ουτοπία: την κατεξουσίαση ανθρώπου από άνθρωπο, τη λογική της ισχύος μέσα στην αναίμακτη ή αιματηρή εκδίπλωσή της. Πώς έπρεπε να ερμηνευθεί αυ­ τό το παράδοξο; Πώς λειτουργεί η ετερογονία των σκο­ πών μέσα στην Ιστορία, ούτως ώστε, συνηθέστατα άλ­ λωστε, και από τις απαρχές ακόμα της ιστορικής δραστη­ ριότητας, η φορά της απρόσωπης συνισταμένης να απο­ κλίνει από την φορά των προσωπικών συνιστωσών παρ­ μένων χωριστά; Γιατί, με άλλα λόγια, η συλλογική δράση να μας οδηγεί εκεί όπου δεν επιθυμούσε κανείς από τους ατομικούς φορείς της; Και ακόμα: πώς είναι δομημένη, εννοιολογικά και ψυχολογικά, η ουτοπική και γενικότερα η

ιδεολογική σκέψη, ούτως ώστε να επιβιώνει κάθε πρακτι­ κής διαψεύσεως ή πάντως να μεταμορφώνεται και να με­ τακινείται σ' ένα νέο πεδίο μόλις τα πρακτικά αδιέξοδα στο προηγούμενο γίνουν κραυγαλέα και αφόρητα; Ποιοι ανθρωπολογικοί και πολιτισμικοί παράγοντες ευνοούν ή και επιβάλλουν αυτή τη δόμηση και αυτή την ανθεκτικό­ τατα της ουτοπικής και της ιδεολογικής σκέψης; Είναι εύ­ κολο να κατανοήσει κανείς τι είδους, και πόσο ευρείες, έ ­ ρευνες θέτουν σε κίνηση αυτά τα ερωτήματα. Οι μηχανι­ σμοί της ετερογονίας των σκοπών αναλύονται συγκεκρι­ μένα μόνο με βάση μιαν εκτεταμένη γνώση της ιστορίας από πρώτο χέρι και μιαν κοινωνιολογική παιδεία ικανή να αξιολογήσει ιστορικό υλικό αντλημένο με τέτοιον τρόπο. Η γνώση της ιστορίας ως κοινωνικής ιστορίας τέμνεται πάλι με τη γνώση της ιστορίας των ιδεών, που με τη σει­ ρά της δεν γίνεται κατανοητή χωρίς την παρακολούθηση

της ιστορίας ορισμένων κεντρικών θεωρητικών προβλη­ μάτων, οπότε μπαίνουμε στα πεδία της φιλοσοφίας, της θεολογίας ή και της τέχνης ως άκρως ευαίσθητου σεισμογράφου κοσμοθεωρητικών μετατοπίσεων. Από την άλλη πλευρά, η διαπίστωση της μόνιμης επήρειας ιδεο­ λογικών και ουτοπικών δομών σκέψεως οδηγεί σε μιαν θεώρηση του ανθρώπου και του πολιτισμού από τη σκο­ πιά του ερωτήματος: γιατί παράγεται «νόημα» και «πνεύ­ μα», γιατί οι άνθρωποι εντός της κοινωνίας και του πολιτι­ σμού είναι υποχρεωμένοι να αυτοθεωρούνται ως όντα με «πνεύμα» (ή «λογικό»), ήτοι να συνδέουν αναγκαστικό τις πράξεις τους με «νόημα» και να διεξάγουν τους μετα­ ξύ τους αγώνες στο όνομα αυτού του «νοήματος»; Ποια ι­ διαίτερη τροπή παίρνουν οι ανθρώπινες πράξεις και σχέ­ σεις όταν το νόημα αυτό ονομάζεται «αξία» υπό την ηθική-κανονιστική έννοια του όρου; Πώς συνυφαίνεται η α­ ξιολογική τοποθέτηση όχι μόνον με την πρακτική δραστη­ ριότητα αλλά και με την ερμηνεία του κόσμου; Έτσι επα­ νερχόμαστε στην ι­ στορία των ιδεών και των προβλημά­ των, στην ανατο­ μία τω ν κοσμοθε­ ωριών, όμως επα­ νερχόμαστε σ' αυ­ τές σ' ένα υψηλό­ τερ ο επίπεδο, ό ­ που απαιτούνται γενικευμένες απο­ φάνσεις πάνω στον άνθρωπο και στον ανθρώπινο πολιτισμό, απο­ φάνσεις που ε ­ ντάσσονται κι αυτές στο θεωρητικό σώμα της κοινωνικής οντολογίας. Και συνάμα απαιτούνται διευκρινίσεις πάνω σε ζητήματα μεθόδου, γιατί η διαπίστωση της συνύφαν­ σης Είναι και Δέοντος στο πλαίσιο της τρέχουσας ιδεολο­ γικής και ουτοπικής σκέψης θέτει το καθήκον της διαστο­ λής τους, δηλαδή της αναγκαίας διαστολής μεταξύ επι­ θυμιών και διαγνώσεων στο πλαίσιο μιας νηφάλιας επι­ στημονικής σύλληψης των πραγμάτων. 0 αδιαφόριστος και θολός σκεπτικισμός, που θεωρεί αδύνατη τη γνώση και τις αξίες σχετικές, είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την διαπίστωση της συγκεκριμένης λειτουργίας των α­ ξιών μέσα σε συγκεκριμένες καταστάσεις και για σκοπούς συγκεκριμένων ανθρώπων· η διαπίστωση της έτσι νοού­ μενης σχετικότητας των αξιών είναι αδύνατη χωρίς επαρ­ κή γνώση των ανθρωπίνων πραγμάτων. Χαρτογραφώντας με αυτόν τον τρόπο την πορεία της

θέμα του μήνα

--------------------------------------------02©

Η Ιστορία γίνεται τώ ρα a v o iy n i ω ς π ρος τις πιθανές εκβάσ εις (όχι αναγκαστικά ω ς ποος το υ ς δρώ ντες unxaviouoijq). γ ιατί δ έ ν δ ρ α εν τό ς τη ς μια πάγια ιεραρχία παραγόντων, όπου ο έν α ς είναι πάντα πιο καθοριστικός από κάποιον άλλον, αλλά το β ά ρ ο ς και η οπουδαιότητά το υ ς ποικίλλουν συνεχώ ς α νάλονα υ ε τπ συνκυοία

σκέψης μου θέλω να σας πω ότι αυτή κινήθηκε πάντα α­ πό κεντρικά ερωτήματα, τα οποία υπήρξαν, και είναι πά­ ντοτε, οι άξονες των επί μέρους ερευνών μου. Από την ανασκόπηση μιας τέτοιας πορείας ο αναγνώστης περιμέ­ νει συνήθως αφηγήσεις προσωπικού και ψυχολογικού χα­ ρακτήρα. Δεν μπορώ να ξέρω τι ρόλο έπαιξαν τέτοιοι πα­ ράγοντες στην διαμόρφωση της σκέψης άλλων διανοητών. Αλλά γενικά δεν πιστεύω ότι μπορεί να τους εντοπί­ σει κανείς με ακρίβεια, και σ' ό,τι αφορά εμένα προσωπι­ κά, προσπάθησα πάντοτε να παραμείνω ανεπηρέαστος από εξωτερικές συντυχίες και εσωτερικές διακυμάνσεις, κρατώντας σφιχτά στο χέρι μου τον μίτο της λογικής των προβλημάτων και των εμπειρικών μαρτυριών. Η αποκοπή μου από τη μαρξιστική εσχατολογία δεν γέννησε μέσα μου την επιθετική ψυχολογία του αποστάτη, ο οποίος δαιμονολογεί γιατί δεν θέλει πια να εξηγήσει, αλλά να δι­ καιωθεί. Απεναντίας, αισθάνθηκα ε ξ αρχής ότι οι εμπει­ ρίες μου, οι θεωρητικές και οι πρακτικές, ήσαν μια θαυμά­ σια πρώτη ύλη για να στηρίξω σ' αυτές μια σοβαρή προ­ σπάθεια κατανόησης του κοινωνικού κόσμου. Δεν υποκα­ τέστησα, λοιπόν, την ηρωίνη του μαρξισμού με την ηρωί­ νη του φιλελευθερισμού, του ηθικισμού ή του χριστιανι­ σμού, όπως έκαναν πλείστοι όσοι· όταν έκοψα τα ναρκω­ τικά, τα έκοψα ριζικά και τελειωτικά. Εννοείται, η μακρά ά­ μεση και έμμεση αντιπαράθεση με τη σκέψη του Marx και των καλύτερων μαρξιστών διόλου δεν ήταν η μόνη πηγή και το μόνο έναυσμα των προβληματισμών μου. Η παι­ δεία μου ήταν, ευτυχώς, εξ αρχής πολύ ευρύτερη. Όμως στον περιορισμένο διαθέσιμο χώρο μας προτίμησα να παρουσιάσω τα πράγματα απ' αυτήν την ιδιαίτερα προ­ νομιακή και γόνιμη σκοπιά. Έ χ ιι παρατηρηθεί πως όταν μεταφρά­ ζετε ένα Βιβλίο αας από τα γερμανικά, στα οποία πρωτογράφτηκε, προσθέτετε συνήθως ένα επίμετρο αφιερωμένο στα ελ λ η νικ ά πράγματα. Με ά λ λ α λ ό για , από ένα ζήτημα οικουμενικής εμβέλει­ ας περνάτε στην εξέταση ενός θέματος τοπικού ενδιαφέροντος. Βρίσκετε πως σας χαρακτηρίζει μια εμμονή στα νεο­ ελληνικά κοινωνικά προβλήματα;

Και αυτή σας η ερώτηση με επαναφέρει σε παλαιές ανα­ ζητήσεις που πρωτοδιαμορφώθηκαν μέσα σε μαρξιστικές συντεταγμένες, για να βγουν από το πλαίσιό τους στον βαθμό όπου μπορούσα να δω σφαιρικότερα τις ιστορικές εξελίξεις και καταστάσεις. Ως γνωστόν, τα κομμουνιστικά κινήματα σεμνύνονταν ότι χαράσσουν και ακολουθούν μιαν «επιστημονική» πολιτική, στηριζόμενη στην ακριβή

Συνιστώ ένθερμ α σ τους νεώ τεοου ο, που ενδ ια φ έρ οντα να συστηυατοποιήσουν στα σοβαρά τα πνευυατικά του ο ενδιαφέροντα, να το κάμουν υ ε aw sm o ia roue αονα ίους και νεό τερ ο υ ς κλασσικούς, επιστρέφονταο αδιάκοπα σ ’ αυτούς. Έτσι και γοόνο θα εξοικονομήσουν, υπαίνοντας α π 'ευ θ εία ς στπ νκαοδιά τω ν ποοβλπυάτων, και θα αποφύγουν το ν πνευυατικά εκείνο εΕευτελισυό που υφίσταται όποιος, αγνοώ ντας ευ ρ ύ τερ ες συνάφ ειες και μ ακοές προϊστορίες, ατενιΖει γάσκοντας το ν εκά σ τοτε διερνόμενο διάττοντα αστέρα

και ιστορικά θεμελιωμένη ανάλυση των κοινωνικών δυνά­ μεων και των ταξικών συσχετισμών σε μία χώρα- ακόμα κι όταν συμμόρφωναν απλώς τη δράση τους με τις εντολές της Μόσχας, επέμεναν στο θεωρητικό αυτό περιτύλιγμα, αλλάζοντάς το βέβαια κατά τις περιστάσεις. Όπως και να 'χει, η σύζευξη πολιτικής καθηκοντολογίας και κοινωνιολογικής-ιστορικής ανάλυοης ήταν, έστω και ως ιεροτε­ λεστία, υποχρεωτική, και αυτό ωθούσε αυτόματα τη φιλέρευνη σκέψη στη γενετική ανίχνευση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της νεοελληνικής πραγματικότητας. Εδώ σκόνταφτε κανείς a limine σε ένα σοβαρό θεωρητικό πρόσκομμα, το οποίο όμως συνιστούσε και ένα πρόσθετο πνευματικό δέλεαρ. Εννοώ την αναντιστοιχία ανάμεσα στον εννοιολογικό εξοπλισμό και στο αντικείμενο της έ ­ ρευνας. Η εννοιολογία της νεώτερης κοινωνιολογίας (μα­ ζί και της μαρξιστικής) διαμορφώθηκε κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα ως θεωρητική αποκρυστάλλωση εξελίξε­ ων που διαδραματίσθηκαν στις δυτικοευρωπαϊκές κοινω­ νίες· ήταν, λοιπόν, εννοιολογία με συγκεκριμένη ιστορική φόρτιση, και έξω από το δεδομένο ιστορικό της πλαίσιο δεν μπορούσε ούτε να κατανοηθεί αλλά ούτε και να χρη­ σιμοποιηθεί με επιτυχία ως αναλυτικό εργαλείο. Συνάμα όμως δεν υπάρχει καμμία άλλη εννοιολογία εκτός απ' αυτήν και - επειδή κάθε ανάλυση προϋποθέτει ρητά ή άρρητα μιαν εννοιολογία - γι' αυτό στη χρήση της ανα­ γκάζονται να καταφύγουν ακόμα και κοινωνιολόγοι ή ι­ στορικοί ασχολούμενοι με κοινωνικούς σχηματισμούς λίγο-πολύ διαφορετικούς από τους δυτικοευρωπαϊκούς. Ακριβώς η άγνοια της ιστορικής φόρτισης της κοινωνιολο­ γικής εννοιολογίας διευκόλυνε τη μεταφορά της στα καθ' ημάς, η οποία βέβαια συχνότατα εμπνεόταν από μιαν «εκ­ συγχρονιστική» πρόθεση: η εφαρμογή της εννοιολογίας

για τη σύλληψη μιας εθνικής στρατηγικής πέρα από τις του προτύπου στην περίπτωση του (ατελούς ακόμη) α­ δύο ιδεολογικές θέσεις που κυριαρχούν σήμερα λίγο-ποντιγράφου φαινόταν θεμιτή, γιατί η εξομοίωση του δεύ­ λύ στην Ελλάδα, εκτρέφοντας ε ξ ίσου την παλαιόθεν τερου με το πρώτο θεωρούνταν όχι απλώς ευκταία, αλ­ προσφιλή ημι'ν τραπεζορρητορεία και την εξωραϊσμένη λά και ιστορικά αναγκαία. Αντίστροφα, η προσπέλαση των ειδοποιών στοιχείων της νεοελληνικής περίπτωσης με θεωρητικά πασαλείμματα λογοκοπία. Εννοώ αφ'ενός ελληνοκεντρικές εξάρσεις και διανοουμενίστικες παραπροϋπέθετε όχι μόνον την αποκοπή από ευθύγραμμες παραοτάσεις των ιστορικών εξελίξεω ν και μιαν αίσθηση δοσιολατρίες και βυζαντινολατρίες, οι οποίες βρίσκουν ευρύτερη απήχηση γιατί ένα έθνος που δέχεται συνεχείς της ιστορικής μοναδικότητας, αλλά και ουσιώδη γνώση εξευτελισμούς χρειάζεται και συνεχείς ψυχικές υπερανα­ των δυτικοευρωπαϊκών ιστορικοκοινωνικών δεδομένων· γιατί μονάχα η συγκριτική ανάλυση σε πολλαπλά επίπεδα πληρώσεις- και αφ' ετέρου, στην αντίπερα όχθη, την πε­ ποίθηση των διαφόρων «ευρωπαϊστών», «εκσυγχρονι­ επιτρέπει την εκλέπτυνση και την αναπροσαρμογή μιας στών» και «ορθολογιστών» ότι η «πολιτισμένη Δύση», μεξενόφερτης εννοιολογίας. Η μελέτη της ευρωπαϊκής ι­ τουσιώνοντας στην πράξη την πνευματική της κληρονο­ στορίας, στην οποία αφιέρωσα μεγάλο μέρος των σπου­ μιά και διαδίδοντάς την στον κόσμο ολόκληρο με την πα­ δών μου στη Γερμανία κοντά σε σημαντικότατους ιστορι­ γκοσμιοποίηση της οικονομίας και τα «ανθρώπινα δικαιώ­ κούς, όπως ο Werner Conze και ο Reinhart Koselleck, μου ματα», θα πρωτοστατήσει σ' έναν ανθρώπινό και ειρηνικό έδωσε εννοιολογικά και τυπολογικά ερείσματα για την εξ 21ο αιώνα. Οι μεν προτείνουν την εξαγωγή ελληνικού αντιδιαστολής κατανόηση της νεοελληνικής. πνεύματος, οι δε αγωνίζονται για την εισαγωγή ευρωπαϊ­ Έτσι βρήκα ορισμένες απαντήσεις σε παλαιό μου κεντρι­ κού ήθους. Αλλά ούτε οι μεν ούτε οι δε κά ερωτήματα για την κοινωνική και ιδε­ φαίνεται να έχουν - και κατά τούτο ο ε ­ ολογική φυσιογνωμία της χώρας μας. ΠΑΝΑΓΙίΙΤΗΣ ΚΟΝΑΥ’Λ Η Ϊ παρχιωτισμός παραμένει γνησίως ελλη­ Και μολονότι δεν μου έμεινε ώς τώρα Ο ΕΥΡΑΠΑΪΚΟΣ νικός - σαφή αντίληψη για το ποια είναι και πιθανότατα δεν θα μου μείνει ούτε ΑΙΑΦΑΤΙΣΜΟΣ η φυσιογνωμία του σημερινού πλανητι­ και στο μέλλον - χρόνος για να τις εκ­ κού κόσμου και ποιες μακροπρόθεσμες θέσω στην έκταση και με την τεκμηρίω­ δυνάμεις την απεργάζονται. ση που θα επιθυμούσα, ωστόσο άδραΏς τώρα μίλησα για την ενασχόλησή ξα την ευκαιρία να τις συνοψίσω στην μου με τα ελληνικά πράγματα όπως μι­ εισαγωγή που έγραψα για την ελληνική λά κανείς για την ενασχόληση με μια έκδοση του Η παρακμή του αστικού πο­ περίπτωση θεωρητικά ενδιαφέρουσα λιτισμού, όπου εν μέρει χρησιμοποιή­ λόγω της ιδιοτυπίας της. Και στ' αλή­ θηκαν σημειώματα και προσχέδια από θεια, καθώς το μυαλό μου δεν ησυχάζει την εποχή ακόμα των φοιτητικών μου αν δεν απαντήσει στα ίδια του τα ερω­ χρόνων στην Αθήνα. Το θέμα του βιβλί­ τήματα, όσος καιρός κι αν πέρασε αφ' ου προσφερόταν εδώ σε μακροσκοπι­ ότου τα πρωτοέθεσε κι όσες πνευματικές περιπλανήσεις κές αναδρομές και τυπολογικές γενικεύσεις, που έφθα­ κι αν μεσολάβησαν έκτοτε, το καθαρά θεωρητικό ενδια­ ναν όμως ώς την αποτίμηση των σημαντικών αλλαγών φέρον ήταν και είναι ουσιώδες κίνητρο της «εμμονής» της νεοελληνικής κοινωνίας κατά τις τελευταίες δεκαε­ μου αυτής, καθώς ορθά την ονομάζετε. Ωστόσο δεν δια­ τίες, παρέχοντας έτσι τη βάση για ορισμένες σκέψεις πά­ νοούμαι καν να αμφισβητήσω προς τα έξω ή να αποκρύ­ νω στις προοπτικές της μέσα στην συγκαιρινή ευρωπαϊκή ψω από τον εαυτό μου ότι με την Ελλάδα με συνδέουν οι και πλανητική συγκυρία. Τώρα τον πρώτο λόγο τον είχε υπαρξιακοί εκείνοι δεσμοί που γίνονται πρόδηλοι ακόμα φυσικά η γεωπολιτική, στρατηγική και οικονομική ανάλυ­ και στον πιο ξεσκολισμένο κοσμοπολίτη όταν διαθέτει ε ­ ση, σύμφωνα άλλωστε με τη θεματική των έργων, η ε λ ­ παρκή αυτογνωσία και στοχαστεί σοβαρά πάνω στους ληνική έκδοση των οποίων μου παρείχε την αφορμή να παράγοντες που τον διαμόρφωσαν. Ο κοσμοπολιτισμός διατυπώσω σε συνεκτική μορφή τις απόψεις μου για τα δεν μου είναι καθόλου ξένος, και είχα την ευκαιρία να τον τρέχοντα ελληνικά ζητήματα. Στα δύο επίμετρα που γρά­ ασκήσω πρακτικά πολύ περισσότερο από πλείστους ό­ φτηκαν για το Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλε­ σους παρ' ημίν, οι οποίοι τον κηρύσσουν θεωρητικά κα­ μο και το Θεωρία του Πολέμου προσπάθησα να τοποθε­ τακεραυνώνοντας τον «εθνικισμό» κάθε είδους. Όμως ο τήσω τις διαγνώσεις μου μέσα σε ευρύτερα - πλανητικά, αντικειμενικά υφιστάμενος δεσμός μου με την Ελλάδα ευρωπαϊκά ή περιφερειακά - πλαίσια, να δείξω τις συναρ­ παρέμεινε πάντοτε υποκειμενικά ενεργός υπό τη μορφή τήσεις με τις βαθύτερες κινητήριες δυνάμεις του σημερι­ ενός υπαρξιακού και όχι μόνον θεωρητικού ενδιαφέρονού κόσμου και να χαράξω έναν ψύχραιμο τρίτο δρόμο θέμα του μήνα

-------------------------------------------- 0257

Η περίφημη ρήση του Hegel, ότι η κουκουβάγια, το πουλί της γνώσης και της σοφίας, πετά το σούρουπο, έρχεται αναγκαία στον νου όποιου ζητά σήμερα να εποπτεύσει τους ευρωπαϊκούς Νέους Χρόνους. Η συνολική εποπτεία καθίσταται τώρα δυνατή ακριβώς επειδή οι ευρωπαϊκοί Νέοι Χρόνοι εισήλθαν στο ιστορικό τους λυκόφως και κλείνουν τον κύκλο τους απορροφώμενοι από την πλα­ νητική εποχή, την οποία εγκαινίασαν οι ίδιοι με τις μεγά­ λες γεωγραφικές ανακαλύψεις του 15ου και του 16ου αι­ ώνα. Καθώς έχουμε μπροστά στα μάτια μας ένα τετελε­ σμένο φαινόμενο και έναν απαρτισμένο κύκλο, βρισκόμα­ στε σε προνομιακή θέση προκειμένου να αποτιμήσουμε τα ειδοποιό γνωρίσματα αυτής της εποχής και αυτού του πολιτισμού, του οποίου η αντικειμενικά εξέχουσα σημα­ σία έγκειται - πέρα από κάθε αξιολογία - στο ότι αποδέ­ σμευσε τις δυνάμεις που ενοποίησαν τον πλανήτη σε βαθμό ασύλληπτο προτύτερα. Η πλανητική ιστορία κατα­ πίνει τη γενεσιουργό της, την ευρωπαϊκή ιστορία. Είναι κι αυτό ένα από τα περιφανή παραδείγματα της ετερογονίας των σκοπών, για την οποία μιλήσαμε παραπάνω. Σε τέσσερις εκτεταμένες εργασίες μου (Ευρωπαϊκός Δια­ φωτισμός, Συντηρητισμός, Κριτική της Μεταφυσικής, Πα­ ρακμή του Αστικού ΠοήιτισμούΙ επεχείρησα να εντοπίσω τους κοσμοθεωρητικούς άξονες που προσδίδουν στους ευρωπαϊκούς Νέους Χρόνους την ειδοποιό τους ενότητα, και το επεχείρησα έτσι, ώστε να γίνονται κατανοητές και οι σημερινές πλανητικές εξελίξεις. Και στις τέσσερις αυ­ τές εργασίες αναπλάθεται ολόκληρη η εποχή, σε εκά-

στοτε διαφορετική προοπτική, ενώ η ιστορία των ιδεών, αλλά και η κοινωνική ιστορία, δομείται ως ιστορία προ­ βλημάτων, πράγμα που επιτρέπει στην ανάλυση να κινεί­ ται ταυτόχρονα σε πολλαπλά επίπεδα αποκαθιστώντας την ενότητά τους. Βλέποντας ότι στα τέλη του 20ού αιώ­ να η ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη Φύση δεν σταματά ούτε μπροστά στη χειραγώγηση της βιολογικής ύλης των έμβιων όντων, είναι εύλογη η εντύπωση ότι οι ευρωπαϊ­ κοί Νέοι Χρόνοι πρώτα απ' όλα σημαίνουν μια ριζική ανατοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό του πε­ ριβάλλον, μια εξιστορίκευση του περιβάλλοντος αυτού υπό την έννοια της προϊούσας συνύφανσής του με την ι­ στορική δραστηριότητα του ανθρώπου. Όμως η γενική αυτή απόφανση δεν βγαίνει από τα όρια της αοριστίας ή και της κοινοτοπίας, όσο δεν εξιχνιάζονται οι ιδιαίτερες μορφές της παραπάνω ανατοποθέτησης σε ποικίλα πε­ δία και όσο δεν κατανοείται η μορφολογική παραλληλό­ τητα κι η εσωτερική συνάφεια των πεδίων αυτών. Η ανά­ λυση, όντας υποχρεωμένη να εργασθεί με αφαιρέσεις και ταξινομήσεις, εγκαθιδρύει συνήθως ιεραρχίες μεταξύ των πεδίων αυτών, στην πραγματικότητα όμως η ιστορι­ κή κίνηση έγινε ταυτόχρονα σε όλα τους και τα προωθητικά ερεθίσματα προήλθαν άλλοτε από το ένα και άλλο­ τε από το άλλο. Το πρωτείο της vita activa έναντι της vita speculative, του πρακτικού έναντι του θεωρητικού βίου το οποίο, μέσω της νέας πρωτοκαθεδρίας της πάλαι πο­ τέ βάναυσης εργασίας έναντι της πάλαι ποτέ ευγενούς σχόλης, συγκεκριμενοποίησε την ανατοηοθέτηση απένα­ ντι στη Φύση - εξακχινώθηκε τόσο στην κοσμολογία όσο και στην πολιτική, για να ανατρέψει εκ βάθρων τις αρχαίες και χριστιανικές αντιλήψεις- και η ανατροπή έγινε συνει­ δητά, με ρητή πολεμική πρόθεση. Στην κοσμολογία, λοι­ πόν, το παραπάνω πρωτείο σήμαινε την υπεροχή της κί­ νησης έναντι της στάσης, άρα την αντικατάσταση του κλειστού ιεραρχημένου κόσμου με το ανοιχτό και επίπε­ δο σύμπαν· και στην πολιτική σήμαινε ότι οι άνθρωποι δεν είναι μοιραία δεμένοι σε μια θεόδοτη ή φυσική ιεραρ­ χική τάξη, αλλά μπορούν να κατασκευάσουν μια κοινότη­ τα εξ ίσου ανοιχτή και επίπεδη όσο το νέο σύμπαν. Το ερ­ γαλείο της κατασκευής αυτής ήταν αρχικά το σύγχρονο κυρίαρχο κράτος με τη γενική και ίση νομοθεσία του, αρ­ γότερα ήταν το μέγα σχέδιο της Ουτοπίας. Όμως κράτος, Ουτοπία, πρωτείο του ενεργού βίου και τεχνική αντίληψη των πραγμάτων συνδέονται στενά. Και στην πολιτική, ό­ πως και στην κοινωνική εργασία, η τέχνη υπερέχει τώρα της φύσεως, ανατρέποντας και στο σημείο αυτό τις αρ­ χαίες και χριστιανικές κατατάξεις. Ωστόσο η εξέλιξη διόλου δεν στάθηκε τόσο ενιαία και ευθύγραμμη όσο θα μπορούσε να συνεπάγεται αυτό το σχήμα. Γιατί οι Νέοι Χρόνοι είχαν ε ξ αρχής και άλλες

Ώ2©-------------------------------------------

θέμα του μήνα

νιος. Καθώς έφυγα σε σχετικά ώριμη ηλικία από την Ελλάδα, έχοντας πίσω μου αρκετά χρόνια συνειδητής ζωής και καίριες εμπειρίες, δεν χρειάστηκε ποτέ να με παρηγορήσουν «εις την ξένην» άτοποι εξωραϊσμοί ή να με λιγώσουν κούφιες νοσταλγίες - και μάλιστα για πράγ­ ματα που στη δεκαετία του 1950 και του 1960 τα ζούσε κανείς πιο ατόφυα και ανόθευτα. Έτσι, το υπαρξιακό μου ενδιαφέρον γι' αυτόν τον τόπο δεν συνάπτεται με θετικές προκαταλήψεις· αποτελεί όμως διαρκή λόγο μιας επικέ­ ντρωσης της προσοχής με θετική και εποικοδομητική πρόθεση, ικανή να κρυσταλλωθεί σε συγκεκριμένες προ­ τάσεις και πράξεις. Δ ια β ά ζο ντα ς τις «ρ γα ακς οας, διαπι­ στώνει κανείς ότι το ενδιαφέρον οας ε­ π ικ εν τρ ώ ν ετα ι ο το ν ευρω π αϊκό μ ο ­ ντερνισμό, ότι πολιορκείτε συστηματι­ κά την ευρωπαϊκή κουλτούρα των Νε­ ότερω ν Χρόνω ν. Τι είναι για σας ο ευ­ ρωπαϊκός πολιτισμός κ α ι προς τα πού νομίζετε ότι βαβίζει;

πλευρές, βαθύτατα αντιφατικές μάλιστα. Ενάντια στην αρχαία-χριστιανική αντίληψη για την οντολογική κατωτε­ ρότητα του αισθητού κόσμου απέναντι στη σφαίρα του υπερβατικού πνεύματος, ανατίμησαν οντολογικά την υλι­ κή Φύση προσδίδοντάς της τα γνωρίσματα που στην α­ ντίπαλη αντίληψη κατείχε το πνεύμα: λογική και έλλογα κατανοητή δόμηση, δηλαδή νομοτέλεια. Απέναντι στη νομοτελή Φύση ο Ανθρωπος μπορούσε να συμπεριφερθεί ως θεός (και με αυτή την έννοια η ανθρωπολογία ε ­ κτοπίζει την θεολογία από την κορυφή των θεωρητικών ενδιαφερόντων), δηλαδή μπορούσε, χάρη στη γνώση των νόμων της, να τη ν χειρισθεί ως τεχνικός, τεχνικός εμπνεόμενος από το πρωτείο του ε ­ νεργού βίου. Όμως από την άλ­ λη πλευρά ο ίδιος αυτός Άνθρωπος, ως φυσικό ον, υ­ παγόταν στη φυσι­ κή νομοτέλεια και δεν μπορούσε να εξαιρεθεί απ' αυ­ τήν χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο ο λ ό ­ κληρη η οντολογική ανατίμηση της Φύσης, την οποία οι Νέοι Χρόνοι χρειάζονταν επειγόντως, τόσο κοσμοθεωρη­ τικά όσο και πρακχικά-τεχνικά. Από έναν Ανθρωπο υπαγό­ μενο ολότελα στη φυσική νομοτέλεια δεν μπορεί όμως να αναμένεται ελεύθερη βούληση και ηθική πράξη stricto sensu. Οι Νέοι Χρόνοι αναπτύσσουν ποικίλα επιχειρηματολογικά στρατηγήματα για να ξεπεράσουν την αντίφαση μεταξύ αιτιώδους και κανονιστικής θεώρησης, που τους ταλανίζει από τον 16ο ακόμα αιώνα και παροξύνεται ακρι­ βώς την εποχή του Διαφωτισμού με αποτέλεσμα την εμ­ φάνιση ακραίων μηδενιστικών τάσεων. Η κρίση των αξιών επιτείνεται ακριβώς στον βαθμό όπου, με βάση τις παρα­ πάνω κοομοθεωρητικές μετατοπίσεις, διευρύνεται η κυ­ ριαρχία πάνω στη Φύση. Με την μετάβαση από τον φιλελευθερισμό του 19ου αι­ ώνα στη μαζική δημοκρατία του 20ού οι δυτικές κοινω­ νίες υπεκφεύγουν ως εξής από τούτη τη διελκυστίνδα. Η μαζική δημοκρατία στηρίζεται στη μαζική παραγωγή και στη μαζική κατανάλωση, ήτοι η κυριαρχία πάνω στη Φύ­ ση έφτασε πλέον σε σημείο, ώστε να διασφαλίζεται μια πρωτόγνωρη στην ανθρώπινη ιστορία υπέρβαση της οπάνης των αγαθών. Αυτή η υπέρβαση αμβλύνει το πρό­ βλημα της κατανομής με την παλαιό στοιχειακή του έν­

νοια και αντίστοιχα επιτρέπει μια σημαντικότατη χαλάρω­ ση στον τομέα των αξιών, όπου μάλιστα ο πλουραλισμός συνιστά στάση που επιβοηθεί άμεσα την καταναλωτική όρεξη των μαζών και αντιστοιχεί, στο ιδεατό επίπεδο, με την ποικιλομορφία της προσφοράς στο υλικό επίπεδο- η κατανάλωση γίνεται αξία και οι αξίες γίνονται καταναλωτι­ κά αγαθά. Ωστόσο η τέτοια κατάληξη των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων διόλου δεν σημαίνει την εύρεση μιας τ ε ­ λειωτικής ισορροπίας. Καθώς η μαζική δημοκρατία γίνεται πλανητικός κοινωνικός σχηματισμός, ξερριζώνοντας και στον εξωδυτικό χώρο τις παραδοσιακές ιεραρχίες και μεΗ κοινωνική οντολονία διαπιστώνει ότι ο άνθρω πος μ π ορεί ω ς φίλος, να θυσιαστεί για ά λλους ανθρώ πους ή, ω ς εχθρός. να του ς σκοτώσει, και δουλειά τη ς είναι να κάνει κατανοητή μια τέτοια πλαστικότητα που επιτρέπει τη ν κίνηση ανάμεσα σ ε ο ιΰ κά αντίθετους πόλους. Δ ουλειά

m e κοινωνιολονίας είναι να βρει υπό ποιες συνθήκες και ποιες τυπικές μ ορφ ές συμβαίνει μ άλλον το ένα ή μ άλλον το άλλο, π ότε π.χ. πρέπει μ άλλον να αναμένεται ειρήνη μ εταξύ τω ν ανθρώ πω ν και πότε μ άλλον πόλευος. ενώ δουλειά τη ς ιστορίας είναι να αναζητήσει τις απίες στις οποίες οφείλεται η α ή β σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η ειρήνη και ο α ή β συγκεκριμ ένος πόλεμος τατρέποντας δισεκατομμύρια ανθρώπων σε ανυπόμο­ νους καταναλωτές, το πρόβλημα της κατανομής διευρύ­ νεται και οξύνεται, και μάλιστα υπό συνθήκες σοβαρής δημογραφικής και οικολογικής επιβάρυνσης. Η πλανητική επέκταση της μαζικής δημοκρατίας σημαίνει βέβαια πε­ ραιτέρω επέιααση του πανθέου ή μάλλον του πανδαιμό­ νιου των αξιών, συνάμα όμως οι αγώνες κατανομής επι­ βάλλουν την προσφυγή σε συμβολικά όπλα, ήτοι τον πε­ ριορισμό του αξιολογικού πλουραλισμού. Τον παγκόσμιο πλουραλισμό τον εγγυάται μόνον η παγκόσμια ευδαιμο­ νία (ο πλουραλισμός είναι η ιδεολογία της χορτάτης ευ­ δαιμονίας: ο πεινασμένος δεν σέβεται τις αξίες του χορτασμένου), όμως αυτή είναι στο έπακρο απίθανη. Ο 21ος αιώνας θα είναι αιώνας συγκρούσεων μεταξύ πλανητικών Τιτάνων και Γιγάντων. Έτσι, είτε οι ευρωπαϊκές αξίες απορροφηθούν από τον παγκόσμιο πλουραλισμό είτε μια νέα σπάνη των αγαθών αναιρέσει τον πλουραλισμό, οι ευρωπαϊκοί Νέοι Χρόνοι α­

νήκουν στο παρελθόν. Άλλο ήταν η φιλελεύθερη και ευ­ ρωπαϊκή και άλλο είναι η μαζικοδημοκρατική και πλανητι­ κή εποχή. Μερικοί πιστεύουν ότι η πλανητική διάδοση της δυτικής τεχνικής θα επιφέρει την επιβολή δυτικών αξιών και στάσεων ζωής. Όμως η ούγχρονη τεχνική είναι κο­ σμοθεωρητικά άχρωμη και, όταν θα έχει γίνει αυτονόητος κοινός παρονομαστής όπως κάποτε ήταν το αλέτρι, θα τη δούμε - τη βλέπουμε κιόλας - να συνδυάζεται με τις πιο διαφορετικές κοσμοθεωρητικές και αξιολογικές τοποθε­ τήσεις. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι το αρχικό ανθρωπιστικό σχέδιο των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων είναι ακόμη ανο­ λοκλήρωτο και μπορεί να ολοκληρωθεί σήμερα σε πλα­ νητική κλίμακα αποκαθαρμένο από τα λάθη ή τις υπερο­ ψίες του (αποικιακού) παρελθόντος. Αυτοί μου θυμίζουν τους μορφωμένους ειδωλολάτρες του 3ου και του 4ου αι. μ.Χ„ οι οποίοι πίστευαν ότι, απαλλάσσοντας τον παγα­ νισμό από τις παιδικές του ασθένειες και αφέλειες, θα τον καθιστούσαν βιώσιμη ιδεολογική βάση ενός κόσμου ριζικά διαφορετικού.

Α ν οι κ α θηγητές τω ν ελληνικώ ν πανεπιστημίων, α ντί να παραφράζουν βιβλία και να τα δημοσιεύουν με το όνομά roue, μ ετέφ ραζα ν δυο σημαντικά έρ γ α του κλάδου touq ο καθένας, η βιβλιογραφία u a c θα είγε κιόλαο ά λλη όψη. Ό υω ο οι ίδιοι ξέρουν κα λά γιατί παραφράζουν α ν τί να μεταφράζουν: ακόμα και η κα λή π αράφραση είναι ευκολότερη από την καλή μ ετάφραση

θεωρώ την εντρύφησή μου στα κλασσικά γράμματα ως ένα από τα μεγάλα ευτυχήματα και τα αναντικατάστατα ερείσματα της πνευματικής μου συγκρότησης. Η εντρύφηση αυτή άρχισε στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, παίρ­ νοντας σχεδόν την μορφή μανίας, και διαρκεί, με διάφο­ ρες εντάσεις και διακοπές πλέον, έως σήμερα. Χαριτολο­ γώντας εξομολογούμαι σε φίλους μου ότι, καθώς μ' ευ­ χαριστεί τόσο το διάβασμα, δεν θα έπρεπε ποτέ να κάνω επάγγελμά μου το γράψιμο, και αναθυμάμαι με φθόνο τον λόρδο Χένρυ, στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, ο ο­ ποίος έλεγε ότι το διάβασμα του άρεσε τόσο, ώστε δεν του έκανε όρεξη να γράψει ο ίδιος βιβλία. Τώρα, όποτε φαντάζομαι ότι θα ξέμπλεκα με όλα τα βάσανα του γρα­ ψίματος και θα αφιέρωνα τον χρόνο μου στην απόλαυση του διαβάσματος, το πρώτο που μου έρχεται στο νου εί­ ναι η κλασσική γραμματεία, ελληνική και λατινική, σ' όλη της την έκταση. Αν ο αναγνώστης τη γνωρίζει ο ίδιος, τό­ τε περιττεύει να του εξηγήσω το γιατί· αν πάλι δεν τη γνωρίζει, τότε είναι άσκοπο. Ωστόσο επιθυμώ ν' απαντή­ σω, έστω και μέσες-άκρες, στην ερώτησή σας εξαίροντας μερικά σημεία ιδιαίτερης προσωπικής σημασίας.

Πρώτα-πρώτα, η εξοικείωση με την αρχαιοελληνική και τη λατινική γλώσσα, ως συντακτικά και γραμματικά μορ­ φώματα και ως αντίστοιχα ρυθμισμένες εκφραστικές δυ­ νατότητες, σήμανε για μένα τη μεγάλη και πειθαρχημένη μύηση στο φαινόμενο «γλώσσα» εν γένει, και μάλιστα μέ­ σα από μιαν άκρως προνομιακή πρόσβαση. Γλώσσες, ό­ που τα περιγράμματα των λέξεων και των φράσεων δεν τα θολώνουν τα - γόνιμα ή άγονα, αδιάφορο - νεφελώ­ ματα του νεώτερου υποκειμενισμού, μοιάζουν με κυκλώ­ πεια τείχη χτισμένα με ξερολιθιά, με οφθαλμοφανείς τις αρμοδεσιές και χειροπιαστά τα ερείσματα, με αδρές τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο, στο πελέκημα του λόγου και στη λάξευση του στοχα­ σμού. Η σαφήνεια και η απλότητα δεν είναι εδώ αιτήματα προβαλλόμενα εκ των έξω, αλλά απόρροια και κριτήριο εσωτερικού βάθους. Έχω αγαπήσει πολλούς νεώτερους συγγραφείς που υφολογικά στέκονται στους αντίποδες αυτού του ιδεώδους. Όταν όμως πρέπει να γράψω ο ί­ διος, δεν μπορώ παρά να ακολουθήσω τις δικές μου υφολογικές κλίσεις, να βρω τους κατάλληλους αγωγούς για να διοχετεύσω τη δική μου σκέψη. Και ακριβώς η δό­ μηση της σκέψης μου με φέρνει κοντά στο διαυγές και κατά το δυνατόν απέριττο ύφος, πολύ περισσότερο γιατί πιστεύω, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για θεωρητικά κείμενα, ότι η πνευματική εντιμότητα απαγορεύει την επικάλυψη ατελειών της σκέψης με φιοριτούρες και λεκτικές ακρο­ βασίες. Ειδικότερα, η γλώσσα, όπου πρωτογράφω τα βι­ βλία μου, προσφέρει εξαιρετικά πλεονεκτήματα στον γνώστη των κλασσικών γλωσσών: η γερμανική διατηρεί πολύ περισσότερο απ' ό,τι άλλες γλώσσες τις συντακτι­ κές δομές και τους λεκτικτούς τρόπους της αρχαιοελλη­ νικής και της λατινικής. Ιδιαίτερα οι απεριόριστες σχεδόν δυνατότητες διαπλοκής κυρίων και δευτερευουσών προ­ τάσεων εντός μακρών περιόδων επιτρέπουν την ακριβή άρθρωση πολυεπίπεδων διανοημάτων, όπου στη συντα­ κτική πλοκή αποτυπώνεται ανάγλυφα η πλοκή και η υφή των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων διαστάσεων του νοήματος. Σε καμμιά άλλη απ' όσες γλώσσες γνωρίζω

---------------------

8ιμα του μήνα

Η αφετη ρία σας ήταν οι φ ιλ ο λ ο γ ικ ές σποιι6ές οας ο την Ελλάδα. Α ργότερα γράψατε ένα κείμενο με τίτλο (και θ έ ­ μ α ) Ο Μ α ρ ξ κ α ι η α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α . Ποια είναι η οχέοη οας με το ν αρχαίο ελληνικό πολιτισμό; Ή, για να το θέσω α λ λιώ ς , πώς βλέπετε σήμερα τη ν α ρ ­ χαία Ελλάδα κ αι τον πολιτισμό της;

δεν θα μπορούσε να αποδοθεί τόσο καλά το θουκυδίδειο ύφος λ.χ. Εε Γερμανούς αναγνώστες μου, οι οποίοι με ρω τούν πώς μπορώ να γράφω αβίαστα σε μια ξένη γλώσσα, και μάλιστα με αξιώσεις προσωπικού ύφους, α­ παντώ ότι τούτο οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην τρι­ βή μου με τις κλασσικές γλώσσες. Όσοι τις κατέχουν κα­ ταλαβαίνουν εύκολα τι εννοώ. Πέρα από τη γλώσσα, αλλά όχι άσχετα προς αυτήν, κλασσική είναι μια σκέψη ή μια εποχή της ιστορίας του πνεύματος όταν διατυπώνει με αναντικατάστατη εννοιολογία προβλήματα διηνεκώς επανερχόμενα, δηλαδή προβλήματα, στα οποία προσκρούει με εσωτερική ανα­ γκαιότητα κάθε βαθύτερος στοχασμός - κοντολογής, έ ­ σχατα προβλήματα. Πώς είναι όμως δυνατό να έχει δια­ χρονική κλασσική αξία ό,τι νοήθηκε και εκφρόσθηκε σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο; Όπως στην ανθρώπινη κα­ τάσταση γενικότερα υπάρχουν ορισμένα μεγέθη συνε­ χώς ανακυκλούμενα, παρά την εκάστοτε διαφορετική κοινωνικόίστορική τους επένδυση, έτσι και η ανθρώπινη σκέψη κινείται γύρω από ορισμένα θεμελιώδη μεγέθη, οι βασικοί συνδυασμοί των οποίων είναι αριθμητικά περιορι­ σμένοι, άρα περιορισμένες είναι και οι έσχατες επιλογές. Στην αρχαία Ελλάδα έγινε κάτι πράγματι εκπληκτικό: σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, και μέσα από τις εΣ τη μ οναδικότητα τηο ελληνικής γλώ σσας οφείλεται, πιστεύω, το κα τά τα ά λλα π αράδοξο γενονό c ότι π νεώ τεοη Ελλάδα, που τίποτε δ εν πρόσ φερε στη θεω ρητική σκέΦπ ή στο ντεχνικό πολιτισυό, έδ ω σ ε και δίνει υψηλή ποίηση ■την ποίηση τη γεννά - τ η ν ξεβράζει, θα έ λ εγ α - από μόνη m e π δυναυική τη ς ανεπανάληπ της αυτήο γλώ σσαο σωτερικές αναγκαιότητες της κίνησης του στοχασμού, α­ νακαλύφθηκαν και συνοψίσθηκαν οι έσχατες αυτές επι­ λογές. Όποιος η.χ. μελετήσει προσεκτικά και σ' όλες της τις πτυχές την αντιπαράθεση σοφιστικής και Πλάτωνος θα διαπιστώσει ότι εδώ συνοψίστηκε, κατά τρόπο κυριο­ λεκτικά ανυπέρβλητο, ό,τι κατά βάθος ταλανίζει έκτοτε, γεννώντας παράλληλα ποικίλες ενδιάμεσες λύσεις, τη δυτική σκέψη και όχι μόνον αυτή: το δίλημμα «μεταφυσι­ κή ή μηδενισμός», όπου η ηθική διάσταση του προβλημα­ τισμού συνάπτεται συνειδητά με τη γνωσιοθεωρητική ή κοσμολογική. Αυτό ούτε άλλαξε, ούτε και θα μπορούσε ν' αλλάξει, γιατί εδώ τον λόγο τον έχουν τα σταθερά με­ γέθη, για τα οποία μιλήσαμε. Αλλά μήπως ο Θουκυδίδης δεν κατέστησε ορατές, κατά τρόπο εννοιολογικά επαρκή, θέμα του μήνα

ορισμένες, σταθε­ ρές της πολιτικής συμπεριφοράς και τω ν διεθνών σχέ­ σεων, ούτως ώστε ν' αποτελεί σήμε­ ρα (εκτός Ελλά­ δος, εννοείται) υ­ π οχρεωτικό ανά­ γνωσμα όσων α­ σχολούνται ουσια­ στικά με τέτοια ζη­ τήματα; Εδώ πρέ­ πει ίσως να προλά­ βω μια παρεξήγη­ ση. Το κλασσικό δεν εξαντλείται στο αρχαιοελληνικό, ό­ πως ήθελαν να πιστεύουν οι αρχαιολάτρες της παλαιός ουμανιστικής σχολής. Η νεώτερη φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ιστοριογραφία και λογοτεχνία έχουν κι αυτές τους κλασσικούς τους, με την έννοια που δώσαμε παραπάνω στον όρο. Η αναστροφή με τους αρχαίους κλασσικούς όχι μόνον δεν μπορεί να συνιστά κανενός είδους πρόσκομμα στην προσοικείωση των νεώτερων, αλλά έχει το αντίθε­ το αποτέλεσμα: εθίζει το πνεύμα στην απαρέσκεια έναντι των εκάστοτε συρμών και διδάσκει πώς να συγκροτεί κα­ νείς την παιδεία του πάνω σε εδραία και μόνιμα θεμέλια. Πολλοί, έχοντας αφοσιωθεί περίπου υπαρξιακά σε μια πνευματική μόδα, χάνουν τον προσανατολισμό τους μό­ λις αυτή περάσει και τρέχοντος ξοπίσω της σ' όλη τους τη ζωή στενεύουν αδιάκοπα τον ορίζοντά τους. Συνιστώ ένθερμα στους νεώτερους, που ενδιαφέρονται να συ­ στηματοποιήσουν στα σοβαρά τα πνευματικά τους ενδια­ φέροντα, να το κάμουν με αφετηρία τους αρχαίους και νεώτερους κλασσικούς, επιστρέφοντας αδιάκοπα σ' αυ­ τούς. Έτσι και χρόνο θα εξοικονομήσουν, μπαίνοντας απ' ευθείας στην καρδιά των προβλημάτων, και θα αποφύ­ γουν τον πνευματικό εκείνο εξευτελισμό που υφίσταται όποιος, αγνοώντας ευρύτερες συνάφειες και μακρές προϊστορίες, ατενίζει χάσκοντας τον εκάστοτε διερχόμενο διάττοντα αστέρα. Στον βαθμό όπου κατανοούσα καλύτερα τους μηχανι­ σμούς της ιδεολογικής και ουτοπικής σκέψης, την κλασσι­ κή αρχαιότητα την έφ ερνε κοντύτερά μου ένα ακόμα γνώρισμά της: η απουσία εσχατολογίας και ευθύγραμμων αντιλήψεων για το ιστορικό γίγνεσθαι, οι οποίες ως γνωστόν έχουν ιουδαιοχριστιανική προέλευση και εκκοσμικεύθηκαν τόσο από τον σοσιαλιστικό μαρξισμό όσο και από τον καπιταλιστικό φιλελευθερισμό. Για να απο­ φευχθεί η υστερία μπροστά στον πλήρη και αμετάκλητο θάνατο, νομιμοποιήθηκε κοσμοθεωρητικά η υστερία της

εσχατολογίας. Όποιος μαθαίνει να ζει χωρίς ρητές ή άρ­ ρητες εσχατολογίες και χωρίς ηθικισμούς ως υποκατά­ στατα τους, πρέπει και να μάθει να πεθαίνει, πλήρως και αμετάκλητα, με γαλήνη και φαιδρότητα ψυχής. Αν κάπου μπορεί να πάρει κανείς αυτό το ύψιστο μάθημα, είναι από την κλασσική αρχαιότητα, η οποία αγνόησε την ευθεία γραμμή με την αίσια απόληξη για να προσηλωθεί στην θέαση και βίωση του αΐδιου κύκλου. Από τις εργασίες σας που γνω ρίζω , 8α σας χαρακτήριζα έναν ιστορικό των iScών και έναν μ ιλ ιτ η τ ή της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το ερώτημά μου είναι αν πίσω από τον ιστορικό κρύβεται ένας φι­ λόσοφος και, στην περίπτωση που η απά­ ντηση είναι κ ατα φ ατικ ή, ποιος είναι ο πυρήνας της φιλοσοφίας σας;

Ας μου επιτραπεί κατ' αρχήν να προσθέσω στον «ιστορικό των ιδεών» και τον κοινωνικό ιστορικό. Όχι διότι φοβούμαι μήπως χάσω κάποιον τίτλο, αλλά διότι η ιστορία των ιδε­ ών μού φαίνεται ξεκρέμαστη - και επί πλέον συχνά ακα­ τανόητη ως προς το περιεχόμενο και τις τροπές της - χω­ ρίς μιαν ιστορικά και κοινωνιολογικά εναργή σύλληψη των συγκεκριμένων υποκειμενικών της φορέων μέσα στις συ­ γκεκριμένες αντικειμενικές τους καταστάσεις· το τι εννοώ μ' αυτό το έδειξα σε εργασίες όπως ο Συντηρητισμός και η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Αλλά, όπως ανέφε­ ρα απαντώντας σε προηγούμενη ερώτησή σας, ούτε η ι­ στορικά και κοινωνιολογικά θεμελιωμένη ιστορία των ιδε­ ών είναι πλήρης, αν δεν υπεισέρχεται στην ιστορία των θεωρητικών προβλημάτων, αν δηλαδή δεν ανιχνεύει, εκ των ένδον πλέον, τη διαμόρφωση των ιδεών υπό την πίεση της εκάστοτε εσωτερικής λογικής τους. Ετερογονία των σκοπών υπάρχει όχι μόνον μέσα στην ιστορία εν γένει, αλλά και μέσα στην ιστορία των ιδεών. Σπανίως ένας στοχαστής, όταν διατυπώνει ένα διανόημα, είναι σε θέση να συλλάβει όλες του τις λογικές συνέπειες, οι οποίες φανερώνονται βαθμηδόν, καθώς το διανόημα χρησιμο­ ποιείται από άλλα υποκείμενα μέσα σε άλλες καταστά­ σεις. Η εξέταση της εσωτερικής λογικής των ιδεών, της συνοχής και των έσχατων προϋηοθέσεώντους, μας φέρ­ νει στον χώρο της θεωρίας και των θεωρητικών γενικεύ­ σεων. Ώστε, για όποιον είναι σε θέση να επισκοπεί τα πράγματα σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα, δεν υπάρχει ούτε χάσμα ούτε αντίφαση ανάμεσα σε ιστορία των ιδε­ ών και σε θεωρία. Τώρα, αν και γιατί η θεωρία πρέπει να ονομασθεί «φιλοσοφία» ή όχι, δεν το γνωρίζω και δεν με ενδιαφέρει να το μάθω. Οι ονομασίες μού είναι αδιάφο­ ρες εξ αιτίας της ασάφειας και της πολυσημίας τους, οι ο­

ποίες οφείλονται στο ότι πολλές πλευρές διεκδικούν ταυτόχρονα για τον εαυτό τους το μονοπώλιο της «γνή­ σιας» φιλοσοφίας κ.τ.λ. Μέλημά μου δεν είναι η συμμε­ τοχή σε τέτοιες διαμάχες, οι οποίες παραμένουν άκαρπες εδώ και είκοσι πέντε αιώνες, αλλά η εντρύφηση σε ποικί­ λους επί μέρους τομείς με στόχο τη διατύπωση κοινωνιοοντολογικών, κοινωνιολογικών και ιστορικών γενικεύσε­ ων επιδεχόμενων εμπειρική επαλή­ θευση ή διάψευση. Ας θυμίσω ότι η φι­ λοσοφία των Νέων Χρόνων δεν δημι­ ούργησε μόνη της την προβληματική της, αλλά την πή­ ρε έξω θεν, παρα­ κολουθώντας άμε­ σα ή έμμεσα, ε ­ παρκέστερα ή ανε­ παρκέστερα, τις ραγδαίες εξελίξεις τω ν επιστημών, αρχικά κυρίως των φυσικομαθηματικών και κατόπιν των κοινωνικών-ανθρωπολογικών. Η γνωσιοθεωρητικά προ­ σανατολισμένη φιλοσοφία του υποκειμένου στον 17ο και 18ο αιώνα συγκροτήθηκε ως προσπάθεια ν' απαντηθούν τα ερωτήματα που έθετε η τοτινή μαθηματική φυσική (διάκριση πρωτευουσών και δευτερευουσών ιδιοτήτων, αιτιότητα, ουσία). Οι κοινωνικές και ανθρωπολογικές επι­ στήμες, που άρχισαν να θεμελιώνονται στον 18ο αιώνα και ανδρώθηκαν στον 19ο, εξανάγκασαν τη φιλοσοφία να στραφεί όλο και περισσότερο στην προβληματική των διυποκειμενικών σχέσεων, ενώ συνάμα έτρωσαν θανάσι­ μα τον παμπάλαιο ζωτικό μύθο της: τον μύθο της αυτο­ νομίας του πνεύματος. Δεν βλέπω πώς μπορεί να προχω­ ρήσει κάποιος σήμερα σε αξιόλογες γενικεύσεις χωρίς ευρεία εμπειρική παιδεία, χωρίς μακρά τριβή με τις κοινω­ νικές επιστήμες. Η αποκοπή των ε ξ επαγγέλματος φιλο­ σόφων από την τέτοια παιδεία και τριβή τούς καθιστά συ­ χνότατα, ως γνωστόν, γραφικά φαινόμενα. Τώρα, υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα γενίκευσης, και αν, ονομάζοντάς με «φιλόσοφο», εννοείτε ότι ορισμένες μου αναλύσεις κινούνται στο ευρύτερο δυνατό γενικευτικό ε ­ πίπεδο, τότε οφείλω να αποδεχθώ την ονομασία - μόνον κατά σύμβαση, βέβαια. Το ευρύτερο τούτο επίπεδο, όταν γίνεται λόγος για τα ανθρώπινα πράγματα, είναι το επίπε­ δο της κοινωνικής οντολογίας, το οποίο συναπαρτίζεται, όπως το βλέπω εγώ, πρώτον, από μια θεωρία για το φά­ σμα και τον μηχανισμό των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ θεμα του μήνα

ανθρώπων, δεύτερον, από μια θεωρία για τις ιδιαίτερες εκείνες (πολιτικές) σχέσεις που συγκροτούν και συγκρα­ τούν την κοινωνία ως υπερπροσωπική ολότητα και, τ έ ­ λος, από μιαν ανθρωπολογία και μια φιλοσοφία του πολι­ τισμού ως χαρακτηριστικής φύσεως του ανθρώπου. Προ­ φανώς, το αντικείμενο της κοινωνικής οντολογίας δεν το αποτελούν πάγιες οντότητες, οι οποίες υπάρχουν κατά κάποιο τρόπο πίσω από τα ιστορικά ή κοινωνικά φαινόμε­ να καθοδηγώντας τα και υποτάσσοντάς τα σε οιασδήποτε μορφής νομοτέλεια· απεναντίας, το αποτελούν οι πα­ ράγοντες ή οι δυνάμεις εκείνες που κρατούν σε συνεχή κίνηση τη ζωή των κοινωνικά ζώντων ανθρώπων και ακρι­ βώς γι' αυτό κάνουν σχετική και παροδική μόνον την επι­ κράτηση κάθε επί μέρους «νομοτέλειας» και κάθε επί μέ­ ρους αιτιότητας. Με άλλα λόγια, η κοινωνική οντολογία δεν παρέχει ένα ύψιστο πραγματολογικό ή κανονιστικό κριτήριο προς παρατήρηση της ανθρώπινης κοινωνίας και ιστορίας, αλλά παρέχει την θεμελιώδη εκείνη ανάλυ­ ση από την οποία προκύπτει γιατί είναι αδύνατη η εύρεση ενός τέτοιου κριτηρίου. Διαγράφει πεδία και πλαίσια, μέ­ σα στα οποία κινούνται όσα στοιχεία συναπαρτίζουν το α­ ντικείμενο της, όμως δεν μπορεί να καθορίσει εκ των προτέρων σε ποια κατεύθυνση και με ποιον τρόπο θα κι­ νηθούν. Ακριβώς αυτό της προσδίδει περισσότερη γενι­ κότητα από τις κοινωνικές επιστήμες, οι οποίες αναζη­ τούν τυπολογίες και αιτιότητες. Ας το εξηγήσω αυτό με ένα παράδειγμα, έστω και κάπως χοντροκομμένο. Η κοι­ νωνική οντολογία διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος μπορεί, ως φίλος, να θυσιαστεί για άλλους ανθρώπους, ή, ως ε ­ χθρός, να τους σκοτώσει, και δουλειά της είναι να κάνει κατανοητή μια τέτοια πλαστικότητα που επιτρέπει την κί­ νηση ανάμεσα σε ριζικά αντίθετους πόλους. Δουλειά της κοινωνιολογίας είναι να βρει υπό ποιες συνθήκες και ποιες τυπικές μορφές συμβαίνει μάλλον το ένα ή μάλλον το άλλο, πότε π.χ. πρέπει μάλλον να αναμένεται ειρήνη μεταξύ των ανθρώπων και πότε μάλλον πόλεμος, ενώ δουλειά της ιστορίας είναι να αναζητήσει τις αιτίες στις ο­ ποίες οφείλεται η α ή β συγκεκριμένη ειρήνη και ο α ή β συγκεκριμένος πόλεμος. Δεν μπορώ να υπεισέλθω εδώ στα περίπλοκα επιστημο­ λογικά προβλήματα της θεμελίωσης των διαφόρων αυ­ τών γνωστικών κλάδων· το κάνω στον πρώτο τόμο του έργου που γράφω τώρα. Ελπίζω ωστόσο να έγινε περί­ που κατανοητή η εκ των πραγμάτων επιβαλλόμενη συ­ νύφανση των θεωρητικών γενικεύσεων με την κοινωνιο­ λογική και ιστορική ανάλυση - καθώς επίσης και η υφή των γενικεύσεων αυτών. Δεν θέλω να παραδοξολογήσω διατυπώνοντας τη θέση ότι η καλύτερη θεωρητική γενί­ κευση είναι εκείνη που με βάση τις ίδιες της τις προϋπο­ θέσεις μάς παραπέμπει στην εμπειρική έρευνα και στην θέμα του μψ

Η αποκοπή μου από τη μαρξιστική εσχατολογία δ εν γέννησε μέσα μου τη ν επιθετική ψυχολογία του αποστάτη, ο οποίος δαιμ ονολογεί γιατί δ εν θέλει πια να εξηγήσει, α λλά να δικαιωθεί. Απεναντίας, αισθάνθηκα ε ξ αρχής ότι οι εμπειρίες μου, οι θεω ρητικές και οι π ρακτικές ήσανμια θαυμάσια πρώτη ύλη via να στποίΕω σ ’ α υ τές μια σοβαρή προσπάθεια κστονόησπς του κοινωνικού κόσμου. Δ ε ν υποκατέστησα, λοιπόν, την ηρωίνη του μαοΒσυού υ ε τ η ν ηρωίνη του φιλελευθερισμού, του ηθικισμού ή του γριστιανισυού, όπω ς έκα ναν πλείστοι όσοι · ό τα ν έκοψ α τα ναρκωτικά, τα έκοψ α ριζικά και τελειω τικά ανάλυση συγκεκριμένων περιπτώσεων ως σε έσχατους κριτές. Από την άλλη πλευρά, η εσωτερική λογική της κατανόησης συγκεκριμένων περιπτώσεων, μέσα στην αυτόματη κι ακατάσχετη προέλασή της, απαιτεί την έντα­ ξη των τελευταίων σε συνεχώς ευρύτερες συνάφειες, έ ­ ως ότου φτάσουμε στο επίπεδο όλων των επιπέδων, δη­ λαδή σε ό,τι - ελλείψει καλυτέρου - ονομάζουμε τα «αν­ θρώπινα πράγματα». Όπως υπαινίχθηκα, η κοινωνική ο­ ντολογία όχι μόνον οφείλει να συνεργάζεται στενότατα με τις κοινωνικές επιστήμες, αλλά να είναι και η ίδια πο­ λυδιάστατη. Η θεώρηση των ανθρωπίνων πραγμάτων εί­ ναι, πράγματι, υπόθεση πολυδιάστατη και πολυπρισματική. Αν, λοιπόν, υπέκυπτα στον δογματικό πειρασμό και στη μαγεία των επιγραμμάτων, επιχειρώντας να απαντή­ σω απ' ευθείας στην ερώτησή σας και να συνοψίσω σε μια φράση τον «πυρήνα της φιλοσοφίας» μου, τότε ανα­ γκαστικά θα χρησιμοποιούσα όρους ικανούς να αγκαλιάσουν αυτήν την πολυδιαστατικότητα και την πολυπρισματικότητα· όμως τέτοιοι όροι θα ήσαν πολυσήμαντοι μέσα στη γενικότητά τους. Αν ήταν δυνατή η απόλυτα πυκνή και συνάμα η απόλυτα σαφής σύνοψη, σας διαβεβαιώ ότι δεν θα είχα δημοσιεύσει μερικές χιλιάδες - όχι φλύαρες, θέλω να πιστεύω - σελίδες. Η σκέψη μου, όπως κάθε σκέψη, έχει μιαν πεμπτουσία, όμως αυτήν πρέπει να την αποστάξει ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης μέσα από το σύνολο του έργου μου· αλλιώς η οποιαδήποτε φόρμου­ λα όχι μόνον δεν θα κατανοηθεί, αλλά και σίγουρα θα πα­ ρανοηθεί. θέλω, παρ' όλα αυτά, να σας πω κάτι, που μου φαίνεται ουσιαστικό, ξεκινώντας από τη διατύπωση του ερωτήματος σας. Ο φιλόσοφος που κρύβεται πίσω από τον ιστορικό λέει - και αυτή είναι η τελευταία του λέξη:

σκέψου ιστορικά, οι απαντήσεις στα ιστορικά προβλήματα δεν βρίσκονται μέσα στην κατασκευασμένη θεωρία, αλλά αντίθετα οι απαντήσεις στα θεωρητικά προβλήματα βρί­ σκονται μέσα στην ιστορία. Όσοι επιλέγουν τη θεωρία έ­ ναντι της ιστορίας το κάνουν όχι γιατί κινούνται σε υψηλό­ τερες σφαίρες, όπως συχνά πιστεύουν οι ίδιοι, αλλά από πνευματική νωθρότητα- γιατί η οποιαδήποτε θεωρία είναι απείρως απλούστερη από οποιαδήποτε ιστορική κατά­ σταση. Εκτός από το τεράστιο συγγραφικό σας έρ γο , civai γνωστή η Επίσης τεράστια μεταφ ρ ασ τική κ α ι εκ δ ο τικ ή σας δρα­ στηριότητα - εκδο τική ό χι με τη ν επι­ χ ειρ η μ α τική έν ν ο ια , α λ λ ά με τη ν έ ν ­ νοια του δ ιεθυ ντή ειδ ικώ ν σειρών φ ι­ λοσοφίας, κοινω νιολογιας, ανθρωπο­ λ ο γ ία ς , ιδ εώ ν εν γ έ ν ε ι. Ποια σημασία αποδίδετε σε αυτές τις δραστηριότητες;

Μίλησα πριν για τους υπαρξιακούς μου δεσμούς με την Ελλάδα και για ένα υπαρξιακό ενδιαφέρον ικανό να κρυ­ σταλλωθεί σε πράξεις. Δεν εννοώ τις πράξεις του ερασι­ τέχνη και του πολυπράγμονος ούτε όσες συνάπτονται με το ούτως ή άλλως εννοούμενο ίδιον συμφέρον, αλλά πράξεις που συνιστούν προσφορά με βάση όσα είναι σε θέση να κάμει κάποιος σε τομείς που γνωρίζει. Είχα καταλήξει πολύ νωρίς στο συμπέρασμα ότι η πνευματική ζωή και η γενικότερη παιδεία στην Ελλάδα πάσχει από βασι­ κές ελλείψεις στην υποδομή της κι ότι ο βαθύς επαρχιω­ τισμός της δεν πρόκειται να υπερβαθεί ποτέ χωρίς μία σοβαρή εργασία υποδομής. Βεβαίως, ουσιώδεις κοινωνι­ κές προοπτικές θα έχει η εργασία αυτή μονάχα αν ανθή­ σουν τα φυσικά της λίκνα, και αυτά είναι προ παντός τα πανεπιστήμια. Αυτό δεν γίνεται, και δεν πιστεύω ότι θα γί­ νει και στο μέλλον. Όμως τούτο δεν αποτελεί λόγο για να μην κάμει καθένας, από τη δική του θέση, ό,τι μπορεί. Μόνον όποιος δεν θέλει να ζυμώσει κοσκινίζει ατελείωτα. Έτσι, μολονότι ο φόρτος της υπόλοιπης εργασίας μου λειτουργούσε περίπου απαγορευτικά, ανέλαβα, με την υ­ ποστήριξη αφιλοκερδών και αξιοπρεπών εκδοτών, τη δι­ εύθυνση και την επίβλεψη δύο τέτοιων εγχειρημάτων. Το πρώτο, η «Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη» (εκδ. «Γνώση») άρχισε ήδη το 1983 και ολοκληρώνεται προσε­ χώς, όταν θα έχει συμπληρώσει ακριβώς εξήντα τόμους. Επί δεκαπέντε χρόνια εκδίδονταν ανελλιπώς τέσσερις τό ­ μοι τον χρόνο. Παρουσιάσθηκαν κορυφαίοι συγγραφείς και κορυφαία έργα της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογιας και της πολιτικής θεωρίας. Γιατί το πρόγραμμα φιλοδο­ ξούσε να τονίσει την ιδέα της ενότητας φιλοσοφικού και

Μ ε τη ν μ ετάβαση από το ν φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα στη μ αύκή δημοκρατία του 20ού οι δυτικές κοινωνίε c υπ εκφ εύγουν ω ς εΕής από τούτη

π] διελκυστίνδα. Η μαζική δημοκρατία στηρίζεται σ τη μαζική παραγω γή και σ τη μ αύκή κατανάλωση, ήτοι η κυριαρχία πάνω στη Φύση έφ τα σ ε π λέον ο ε σημείο, ώ στε να διασφαλίζεται μια πρωτόγνωρη σ την ανθρώπινη ιστορία υπέρβαση τη ς σπανής τω ν αγαθών. Α υτή π υπέρβαση αυβλύνει το ποόβληυα τη ς κατανομ ής με τη ν παλαιό στοιγειακή του έννοια και αντίστοιχα επττοέηει υια σημαντικότατη χαλάρω ση σ τοντομ έα τω ν αξιών, όπου μάλιστα ο π λουοαλισυός συνιστά στάση που επιβοηθεί άμεσα τη ν καταναλω τική όοεΕη τω νυαύώ νκα ι αντιστοιχεί, σ το ιδεα τό επίπεδο, με την ποικιλοιτοοφία τη ς π ροσ φοράς στο υ λ κ ό επίπεδο · η κατανάλω ση γίνεται αξία και οι α ξίες γίνονται καταναλω τικά α ναθά κοινωνικοπολιτικού στοχασμού, σε μιαν εποχή όπου οι παραδοσιακοί συστηματικοί διαχωρισμοί κατάντησαν προβληματικοί και άγονοι, όπου η ιστορικότητα των φιλο­ σοφικών προβλημάτων έγινε τόσο πλατιά συνειδητή όσο και η φιλοσοφική σημασία της εμβάθυνσης στην ιστορική δραστηριότητα των ανθρώπων. Κατέβαλα κάθε προσπά­ θεια ώστε να μεταφρασθούν κλασσικά έργα, ανέκδοτα ώς τότε στην Ελλάδα, και η συγκομιδή δεν ήταν μικρή: έ ­ χουμε πλέον στα ελληνικά τον Λεβιάθαν ι ου Hobbes, τη Δεύτερη Πραγματεία του Locke και το Πνεύμα των Νό­ μων του Montesquieu. Παράλληλα δόθηκε βάρος στην καταγραφή της νεοελληνικής θεωρητικής παραγωγής, και πάλι με σημαντικά επιτεύγματα: δύο τόμοι κατέγρα­ ψαν τη νεοελληνική φιλοσοφία της Τουρκοκρατίας (1453-1822), άλλοι δύο τη συνέχειά της στο ελεύθερο ελληνικό κράτος (1822-1922), ενώ πέντε τόμοι αγκάλια­ σαν τη σοσιαλιστική σκέψη στη χώρα μας από το 1875 ως το 1974. Το δεύτερο εγχείρημα, υπό τον γενικό τίτλο «0 Νεώτερος Ευρωπαϊκός Πολιτισμός», άρχισε το 1997 και θα ολοκληρωθεί το 2000, όταν θα έχουν εμφανισθεί δώδεκα τόμοι. Εδώ ο στόχος είναι μια συνθετική παρου­ σίαση του δυτικού πολιτισμού από την Αναγέννηση ίσαμε τις μέρες μας. Η τεχνική επανάσταση, οι αλλαγές των η­ θών και των νοοτροπιών, οι μορφές κοινωνικής και οικο-

νομικής οργάνωσης, οι σχέσεις του δυτικού πολιτισμού με τους υπόλοιπους, η τέχνη και η λογοτεχνία αποτε­ λούν τις βασικές πλευρές αυτού του πανοράματος. Δεν χρειάζεται να εξηγήσω γιατί ακριβώς σήμερα χαίνει ακό­ μα ζοφερότερο απ' ό,τι πριν το τεράστιο γνωστικό και βι­ βλιογραφικό κενό που υπάρχει στην Ελλάδα σε σχέση με τέτοια θέματα. Και εδώ η αισιοδοξία μου δεν είναι μεγά­ λη, ωστόσο το χρέος του πρέπει κανείς να το κάνει ανε­ ξάρτητα από τις διαθέσεις του και τις προβλέψεις του. Ας μου επιτραπεί να προσθέσω ότι κατά την επιλογή όλων αυτών των τίτλων ποτέ δεν χρησιμοποίησα ως κριτήριο την δική μου συμφωνία ή ασυμφωνία, συμπάθεια ή αντι­ πάθεια για τους συγγραφείς· στις πλείστες περιπτώσεις επελέγησαν έργα διαρρήδην αντίθετα προς τις δικές μου αντιλήψεις πάνω στο προκείμενο· εκδόθηκαν ακόμα και συγγραφείς που προσωπικά θεωρώ μάλλον ελαφρούς, αρκεί να βρίσκονταν στο επίκεντρο γενικού ενδιαφέρο­ ντος και να επηρέασαν ουσιωδώς τις διεθνείς συζητή­ σεις. Έτσι αντιλαμβάνομαι την πολυφωνία και έτσι προ­ σπαθώ να υπερνικήσω την δική μου υποκειμενικότητα. Πάντως δεν μου φαίνεται υποκειμενικό ή απλώς αυτάρε­ σκο αν πω ότι θεωρώ αυτούς τους εβδομήντα δύο τό ­ μους, που μεταφραστικά και εκδοτικά βρίσκονται σε επί­ πεδα ασυνήθως υψηλά για την Ελλάδα, ως αξιόλογη συμβολή στην παιδεία του τόπου. Αν οι καθηγητές των ελληνικών πανεπιστημίων, αντί να παραφράζουν βιβλία και να τα δημοσιεύουν με το όνομά τους, μετέφραζαν δύο σημαντικά έργα του κλάδου τους ο καθένας, η βι­ βλιογραφία μας θα είχε κιόλας άλλη όψη. Όμως οι ίδιοι ξέρουν καλά γιατί παραφράζουν αντί να μεταφράζουν: α­ κόμα και η καλή παράφραση είναι ευκολότερη από την καλή μετάφραση. Σ' ό,τι με αφορά, έχω μεταφράσει πάνω από είκοσι τό­ μους, από τέσσερις ξένες γλώσσες, και επί πλέον απέ­ δωσα στα νεοελληνικά τον ξενοφώντειο Ιέρωνα. Με ικα­ νοποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι συνεισέφερα στην έκδο­ ση κλασσικών έργων με μια δίτομη επιλογή από τον Machiavelli, με τη συνεργασία μου στη μετάφραση του Π έρ α από τη γλώσσα, α λλά όγι άσχετα ηοο ρ αυτήν, κλασσική είναι υια σκέΦη ή υια εποχή τη ς m o o ia c το υ πνεύυατοο ό τα ν διατυπώνει υ ε αναντικατάστατη εννοιολονία ποοβλήιιστα διηνεκώο επανεργόυενα. δηλαδή προβλήυατα, σ τα οποία προσκρούει υ ε εσω τερική αναγκαιότητα κ ά θε Β αθύτεοοο σ τονασ υό c - κοντολονης, έσχατα προβλήμα τα θέμα του μήνα

Montesquieu και με τη μετάφραση έργω ν του Marx· αλλά μήπως ε ξ ί­ σου κλασσικοί, αν και σε άλλους χώ­ ρους, δεν είναι ο Schiller και ο Lichtenberg, ο Cham fort και ο Rivarol ή ο Pavese; Μιλώντας για τ έ ­ τοιες ιδίως μ ετα ­ φράσεις μου η καρδιά μου χτυπά­ ει εντονότερα, καθώς αναπλάθω την ήδη μακρά ιστορία ενός πολύ προσφιλούς κεφαλαίου της πνευματικής μου ζωής: εννοώ τη σχέση μου με την ελληνική γλώσσα. Εί­ ναι η μοναδική, ευρωπαϊκή τουλάχιστον, γλώσσα που έ­ χει πίσω της μιαν αδιάκοπη ιστορία τριών περίπου χιλιά­ δων ετών και συνάμα πέρασε από ποικίλες μετεξελίξεις και μεταλλαγές. Όμως οι προγενέστερες μορφές της δεν εξανεμίστηκαν, αλλά ζουν ακόμα διαφοροτρόπως μέσα της, ως ιζήματα και στρώματα, που κάνουν τη διαχρονία συγχρονία. 0 Όμηρος και η κλασσική αττική, η κοινή και η λόγια βυζαντινή, η εκκλησιαστική γλώσσα και η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού και των κρητικών επών, η αρχαϊζουσα και η απλή καθαρεύουσα, η αστική τρέχουσα και τα ιδιωματικά κατάλοιπα - όλα αυτά αποτελούν ακό­ μα σήμερα πηγές απ' όπου μπορεί ν' αντλήσει η γλωσσι­ κή καλαισθησία, αλλά και η εκφραστική ανάγκη. Στη μο­ ναδικότητα αυτής της γλώσσας οφείλεται, πιστεύω, το κατά τα άλλα παράδοξο γεγονός ότι η νεώτερη Ελλάδα, που τίποτε δεν πρόσφερε στη θεωρητική σκέψη ή στον τεχνικό πολιτισμό, έδωσε και δίνει υψηλή ποίηση· την ποίηση τη γεννά - την ξεβράζει, θα έλεγα - από μόνη της η δυναμική της ανεπανάληπτης αυτής γλώσσας. Εξ αρ­ χής την αισθάνθηκα ως ενότητα και τη διάβασα αχόρταγα ως ενότητα, στα μνημεία όλων των εποχών της. Έχοντάς την προδώσει, κατά κάποιο τρόπο, αφού ο ίδιος γράφω σε μια ξένη γλώσσα, μπόρεσα ωστόσο μέσα από την α­ ναγκαστική απόσταση να την κατανοήσω, και μάλιστα να την αγαπήσω, περισσότερο. Ίσως αυτό να διακρίνεται κάπως στις μεταφράσεις μου - και σ' αυτές συμπεριλαμ­ βάνω και τις μεταφράσεις των δικών μου βιβλίων από τα γερμανικά, που ποτέ δεν μου πέρασε από τον νου να τις αναθέσω σε κάποιον άλλον. Η δικαιοσύνη θα επέβαλλε να μνημονεύσω εδώ και τα όσα οφείλουν οι όποιες γλωσσικές μου δεξιότητες στις ευρωπαϊκές λογοτεχνίες, που επίσης με συντροφεύουν παλαιόθεν. Αλλ' αυτό είναι

---------------------

ένα ξεχωριστό, επίσης μεγάλο και επίσης προσφιλές, κε­ φάλαιο. Και μια T cA c u ra ia ε ρ ώ τ η σ η : κ . ΚονδύΑη, είστε αριστερός ή δ εξιός;

Όταν ανατέμνω τις ιδεολογικές ψευδαισθήσεις των «δε­ ξιών», πλείστοι όσοι με θεωρούν «αριστερό»· όταν υπο­ βάλλω σε βάσανο τις αντίστοιχες αυταπάτες των «αρι­ στερών», πλείστοι όσοι με χαρακτηρίζουν «δεξιό». Η δική μου τοποθέτηση παραμένει, βέβαια, αμετάβλητη και στις δύο περιπτώσεις. Γιατί και στις δύο χρησιμοποιώ τα ίδια αναλυτικά εργαλεία, και στις δύο πρόθεσή μου δεν είναι να προσφέρω πολεμικά επιχειρήματα στη μια πλευρά ε ­ ναντίον της άλλης, αλλά να δω τα πράγματα σε μιαν ευ­ ρύτερη και υπέρτερη προοπτική - και μια τέτοια προοπτι­ κή είναι, ως γνωστόν, άχρηστη σε όσους μάχονται για την παράταξή τους, μαχόμενοι ταυτόχρονα (ιδιοτελώς ή ανιδιοτελώς, αυτό δεν ενδιαφέρει εδώ) για τον εαυτό τους, ήτοι για την ταυτότητα που τους επιτρέπει να προσανα­ τολίζονται και να επιβιώνουν κοινωνικά. Ακριβώς η συνύ­ φανση της πολιτικής ιδεολογίας με τις εκάστοτε ανάγκες της προσωπικής ταυτότητας προσδίδει στις διαμάχες με­ ταξύ φορέων των διαφόρων ιδεολογιών οξύτητα ασυμ­ βίβαστη με μιαν διαφορισμένη θεώρηση του άλλου- γιατί στον βαθμό όπου έχει κάποιο δίκιο ο ένας, παύει να έχει κάποιο δίκιο ο άλλος, ήτοι μειώνεται το δικαίωμα υπάρξεώς του ως φορέα αυτής της ιδεολογίας. Έτσι, η ψυχική οικονομία επιβάλλει τις γρήγορες κατατάξεις και τις συνο­ πτικές κρίσεις, έστω και αν στον άλλον αποδίδονται τα ζοφερότερα κίνητρα και οι ελεεινότερες προθέσεις. Μια από τις κρίσιμες ανακαλύψεις στην πνευματική μου ζωή, την οποία έκαμα - ευτυχώς όχι πολύ αργά - όταν α­ κόμα αισθανόμουν και ο ίδιος στρατευμένος, είναι ότι ο α­ πέναντι σου, εκείνον που εσύ θεωρείς αντίπαλο ή εχθρό σου, εκείνος που ίσως είναι διώκτης σου, μπορεί να έχει εξ ίσου καθαρή συνείδηση και εξ ίσου αγνά κίνητρα όσο και εσύ, να διαπνέεται από την ίδια ακλόνητη πεποίθηση για το δίκαιό του. Τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως πα­ ρουσιάζονται στα διδακτικά-προπαγανδιστικά έργα του Brecht, που άσκησαν τόση γοητεία ακριβώς επειδή ξεχω­ ρίζουν με το μαχαίρι το άσπρο από το μαύρο. Εδώ ο ε ­ χθρός, δηλαδή ο «κακός», όχι μόνον είναι εξ αντικειμένου κακός, αλλά και το ξέρει επί πλέον ο ίδιος, και μάλιστα το απολαμβάνει· εννοείται, απέναντι σ' ένα τέτοιο υποκείμε­ νο είναι περιττό να έχουμε οιουσδήποτε διανοητικούς ή ψυχικούς ενδοιασμούς. Μπορώ να πω, όχι δίχως κάποιαν υπερηφάνεια, ότι αφ' ότου κατανόησα ίσαμε τις έσχατες συνέπειές της τη διάκριση ανάμεσα σε ηθικό ποιόν και σε πολιτικοϊδεολογικές προτιμήσεις, ποτέ δεν αντιπάθησα

κάποιον επειδή διαφωνούσε μαζί μου σε πολιτικά Η ΗΔΟΝΗ, ζητήματα ούτε και Η ΙΣΧΥΣ, Η ΟΥΤΟΠΙΑ συμπάθησα κά­ ποιον άλλον μόνο ί και μόνο επειδή έτυχε να συμφωνεί. Προσωπικά δυσβά­ στακτη μου είναι μόνον η έλλειψ η χιούμορ - και χιού­ μορ δεν σημαίνει την ικανότητα να γελά ς εις βάρος των άλλων, αλλά την ικανότητα να γελάς μαζί με τους άλλους εις βάρος του εαυτού σου, την ικανότητα να σχετικεύεις τον εαυτό σου. Ωστόσο, ακόμα και η παντελής έλλειψη χιούμορ φαίνεται κατανοητή και συγχωρητέα, αν σκεφθούμε πόσο βαθειά είναι η ανάγκη να έχει κανείς μια ταυτότητα και πόσο άτεγκτη είναι η λογική της περιφρού­ ρησής της. Υπό τις συνθήκες αυτές, η ιδεολογική πλάνη συνιστά τη φυσική κατάσταση, και είναι δευτερεύον, συ­ χνά τυχαίο μάλιστα, αν η πλάνη θα έχει «δεξιά» ή «αριστε­ ρά» πρόσημα. Όλοι έχουν ίσα δικαιώματα στην ψευδαί­ σθηση, αφού δεν έχουν όλοι την ίδια ικανότητα ή το ίδιο θάρρος για γνώση. Μερικές φορές στενοχωρούμαι εκ των υστέρων γιατί σε κάποια συζήτηση επέμεινα στην υ­ περάσπιση «δυσάρεστων» διαγνώσεων ή απόψεων πε­ ρισσότερο απ' ό,τι το επέτρεπε η ψυχική αντοχή ή η αντι­ ληπτικότητα του συνομιλητή μου. θα ήταν ασφαλώς πο­ λύ δύσκολο να του εξηγήσω ότι στην επιμονή αυτή δεν με οδηγεί η ισχυρογνωμοσύνη κι η διάθεση να τον «αλλά­ ξω», αλλά μάλλον η απρόσωπη αγάπη μου για τη συνοχή και την πληρότητα μιας επιχειρηματολογίας. Όπως και να 'χει, οι πλείστοι άνθρωποι θεωρούν περίπου αφύσικο να πρεσβεύουν οι άλλοι αντίθετες αντιλήψεις. Απεναντίας, εγώ εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφωνεί μαζί μου. Δεν εμερολήπτησα, πιστεύω, κατά την ανάλυση «δεξιών« και «αριστερών» ιδεολογικών πλανών. Δεν περιορίσθηκα στην ανατομία της κομμουνιστικής εσχατολογίας, αλλά προχώρησα σε μιαν επισταμένη εξέταση των ιδεολογη­ μάτων του κλασσικού και του νεώτερου συντηρητισμού (στη μονογραφία μου ΣυντηρητισμόΟ, ενώ στις πολιτικοστρατηγικές αναλύσεις μου μετά τον τερματισμό του Ψυ­ χρού Πολέμου κεντρική θέση επέχει η κριτική του οικονομιστικού και οικουμενιστικού «νεοφιλελευθερισμού». Γενι­ κότερα, διατύπωσα αιτιολογημένα την πεποίθηση ότι η τριχοτόμηση του πολιτικού φάσματος σε «συντηρητι­ σμό», «φιλελευθερισμό» και «κοινωνική δημοκρατία (σο-

'Οταν ανατέμνω τις ιδεολογικά: ψευδαισθήσεις των «δεξιών», πλείστοι όσοι με θεωρούν «αριστερό»· όταν υποβάλλω σε βάσανο tic ανπ'στοιγες αυταπάτες των «αριστερών», πλείστοι όσοι υε χαρακτηρίζουν «δεξιό». Η δική μου τοποθέτηση παοαυένει. βέβαια, αυετάβλητη και otic δύο περιπτώσεις.

Γαπ' και στις δύο χρησιμοποιώ τα

ΕΡΓΟΓΡΗΦΙΑ

ίδια αναλυτικά εργαλεία, και otic δύο πρόθεσή μου δεν είναι να προσφέρω πολεμικά επιγειοήιιατα στη ιιία πλευρά εναντίον m e άλλης, αλλά να δω τα πράγματα σε μιαν ευρύτερη και υπέρτερη προοπτική

I.

Ic ιΛΛηνική γλώσσα

Α. Βιβλία Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη, Γνώση, 1983.

0 Μαρξ και η αρχαία Ελλάδα, Στιγμή, 1984.

σιαλισμό)» απετέλεσε. ειδοποιό συμπαρακολούθημα των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων και χάνει τη σημασία της στον βαθμό όπου οι τελευταίοι διαλύονται μέσα στην μαζικοδημοκρατική πλανητική εποχή. Γιατίτο πρόβλημα της κα­ τανομής δεν τίθεται πλέον μεταξύ συγκροτημένων κοι­ νωνικών τάξεων στο πλαίσιο χωριστών εθνών και άφθο­ νων ακόμα φυσικών πόρων, αλλά τίθεται μετά την απορ­ ρόφηση των κλασσικών κοινωνικών τάξεων από τη μαζικοδημοκρατική χοάνη και στο πλαίσιο ενός πλανήτη, ό­ που η δημογραφική και η οικολογική επιβάρυνση καθί­ σταται βαθμιαία αφόρητη. Τα γυμνά βιολογικά μεγέθη υποκαθιστούν σιγά-σιγά τα παραδοσιακά πολιτικά, με την εκάστοτε ιδεολογική συσκευασία τους. Καμιά «δεξιά» και καμιά «αριστερή» σοφία δεν θα βοηθήσει αν οχτώ ή δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι επιδιώκουν μανιωδώς να κα­ ταναλώσουν τόσες πρώτες ύλες, τόση ενέργεια και τόσα αγαθά όσα οι Βορειοαμερικανοί και οι Ευρωπαίοι. Η πολι­ τική γίνεται βιολογική καθώς μετατρέπεται απλώς σε κα­ τανομή αγαθών (αγαθών επίσης οικολογικών) πάνω σ' έ ­ ναν στενότατο πλέον πλανήτη. Όπως βλέπουμε, η ανα­ γκαστική αποκοπή από τις πολιτικές ιδεολογίες των ευ ­ ρωπαϊκών Νέων Χρόνων δεν θα σημάνει το τέλος των α­ γώνων μεταξύ των ανθρώπων, παρά θα σημάνει απλώς αγώνες χωρίς τέτοιες ιδεολογίες - στη χειρότερη περί­ πτωση θα σημάνει επιστροφή στις γυμνές υπαρξιακές α­ ντιπαραθέσεις που δεν χρειάζονται καν ιδεολογικούς εξωραϊσμούς και ιδεολογικά περιτυλίγματα. Η υποκατά­ σταση των γνωστών μας πολιτικών ιδεολογιών με τα βιο­ λογικά κριτήρια και μεγέθη δεν θα συνιστούσε, στη χειρό­ τερη αυτή περίπτωση, μιαν ευπρόσδεκτη απελευθέρωση της ανθρώπινης ιστορίας από το περιττό φορτίο αρχέγονων ψευδαισθήσεων, αλλά το αντίθετο: θα σηματοδο­ τούσε μια κατάσταση τόσο βεβαρημένη, ώστε να μη μπορεί να σηκώσει επιπρόσθετα ούτε καν το μικρό βάρος μιας ιδεολογικής σαπουνόφουσκας. □ θέμα του μήνα

0 ευρωπαϊκός διαφωτισμός, Ι-ΙΙ, θεμέλιο, 1987.

0 νεοελληνικός διαφωτισμός. Οι φιλοσοφικές ιδέες, θεμέλιο, 1988. Η παρακμή του αστικού πολιτισμού. Από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή κι από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, θεμέλιο, 1991. Ισχύς και απόφαση. Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων και το πρόβλημα των αξιών, Στιγμή, 1991. Πλανητική πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, θεμέλιο, 1992. Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία, Στιγμή, 1992. Θεωρία του πολέμου, θεμέλιο, 1997. Β' Άλλες μελέτες Εισαγωγή στο: J. Burnham, Η επανάσταση των διευθυντών, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα, 1970, ο. 9-24. Εισαγωγή στο: Ν. Machiavelli, Έργα, μτφρ. Π. Κονδύλης, 2 τ „ Αθήνα 1971-1972, τ. 1, ο. 15-187. «Η παλιά και η νέα θεότητα», Σημειώσεις 13/14 (1978), 81-109. «Οι φωτεινές και οι σκιερές πλευρές των οραμάτων», Σημειώσεις 17 (1979), 35-54. Εισαγωγή στο: Κ. Marx, Διαφορά της δημοκρίτειας και επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1983,0.13-40. Εισαγωγή στο: Κ. Marx-Fr. Engels, Η Ελλάδα, η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1985, ο. 13-80. Εισαγωγή στο: 0. Lichtenberg, Επιλογή από τα Sudelbucher, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα, 1992, ο. 1124.

Εισαγωγή στο: C. Pavese, Επιλογή από το II mestiere di vivere, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1993, σ. 7-20.

Lebensform. Die liberate Moderne und die massendemokratische Postmoderne, Acta humaniora, Βάινχαϊμ 1991.

Εισαγωγή στο: Montesquieu, ίο πνεύμα των νόμων, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης-Π. Κονδύλης, 2 τ., Αθήνα 1994, τ. I, σ. 21-89.

Planetarische Politik nach dem Kalten Krieg, Akademie Verlag, Βερολίνο 1992.

Εισαγωγή στο: Chamfort, Επιλογή από το έργο του, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1994, σ. 9-22.

Montesquieu und der Geist der Gesetze, Akademie Verlag, Βερολίνο 1996.

«Ο μαρξισμός, ο κομμουνισμός και η ιστορία του 20ού αι.», Τα Ιστορικά, αρ. 20 (1994), 3-18. «Επιστήμη, ισχύς και απόφαση», Δευκαλίων, αρ. 12/2 (19941,157-179. Εισαγωγή στο: Rivarol, Επιλογή από το έργο του, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1994, σ. 8-26.

Β' Άλλες μελέτες «Reaktion, Restauration», Geschichtliche Grundbegriffe, hg. v. 0. Brunner-W. Conze-R. Koselleck, t. 5, Stuttgart 1984,179-230.

Επιλεγόμενα στο: C. Schmitt, Πολιτική Θεολογία, μτφρ. Π. Κονδύλης, Αθήνα 1994,125-178.

«Nachwort», στο: K. Vorlander, Geschichte der Philosophie, Bd. 3 (Neuzeit bis Kant), Hamburg 1990, 328-345.

«Δέκα ερωτήσεις στον Παναγιώτη Κονδύλη», Λεβιάθαν 15 (1994), 11-27.

«Einleitung», στο: P. Kondylis (Hg.), DerPhilosoph und die Lust Frankfurta. M. 1991,11-34.

«Πόλεμος και πολιτική: Η θέση του Clausewitz», ό.π., 29-50.

«Einleitung», στο: P. Kondylis (Hg.), DerPhilosoph und die Macht, Hamburg 1992,9-36.

«0 συντηρητισμός ως ιστορικό φαινόμενο», ό.π., 51-67.

«Wurde», Geschichtliche Grundbegriffe, hg. v. 0. BrunnerW. Conze-R. Koselleck, τ. 7, Stuttgart 1992,645-677.

«Η Γένεση της Διαλεκτικής», ό.π., 69-77. «Οφειλόμενες απαντήσεις», ό.π., 103-130.

II. Ι ι γ<ρμανική γλώσσα Α' Βιβλία Die Entstehung der Dialektik. Eine Analyse der geistigen Entwicklung von Holderlin, Schelling und Hegel bis 1802, Klett-Cotta, Στουτγάρδη, 1979.

Die Aufklarung im Rahmen des neuzeitlichen Rationalismus, Klett-Cotta, Στουτγάρδη, 1981 (β' έκδ. dtv., Μόναχο 1986).

«Utopie und geschichtliches Handeln», Festschrift fCirH.-J. Arndt zum 70. Geburtstag, Bruchsal 1993,163-175.

«Der deutsche "Sonderweg" und die deutschen Perspektiven», Westbindung. Chancen und Risiken fur Deutschland, hg. v. R. Zitelmann-K. Weissmann-M. Grossheim, Berlin 1993,21-37.

«Marxismus, Kommunismus und die Geschichte des 20.

Jh.s», H. Fleischer (Hg.), Der Marxismus in seinem Zeitalter, Leipzig 1994,14-36.

«Montesquieu: Naturrecht und Gesetz», DerStaat 33 (1994), 351-372.

Macht und Entscheidung. Die Herausblldung der Weltbilder und die Wertfrage, Klett-Cotta, Στουτγάρδη, 1984.

«Nur Intellektuelle behaupten, dass Intellektuelle die Welt besser verstehen als alle anderen», Deutsche Zeitschrift fur Philosophie 42 (1994), 683-694.

Konservativismus. Geschicbtlicher Gehalt und Untergang, Klett-Cotta, Στουτγάρδη, 1986.

«Wissenschaft, Macht und Entscheidung», H. Stachowiak (Hg.), Pragmatik. Handbuch pragmatischen Denkens, τ.

V„ Hamburg 1995,81-101.

Marx und die griechische Antike, Manutius, Χαϊδελβέργη, 1987.

Theorie des Krleges. Clausewitz, Marx, Engels, Lenin, Klett-Cotta, Στουτγάρδη, 1988.

Die neuzeitliche Metaphysikkritik, Kletta-Cotta, Στουτγάρδη, 1990.

Der Niedergang der burgerlichen Denk-und

ΰ©@-

«Jurisprudenz, Ausnahmezustand und Entscheidung», Der Staat34 (1995), 325-356.

«Universalismus, Relativismus und Toleranz in der westlichen Massendemokratie», Dialektik 1996/3,11-21.

«Melancholie und Polemik», L. Heidbrink (Hg.), EntzauberteZeit, Munchen 1997,281-299. θέμα του μήνα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΟΛΚΟΣ

Στη σειρά ξένη λογοτεχνία κυκλοφορούν τα απολαυστικά και σκαμπρόζικα αυτά διηγήματα του Σαπ, δείγματα μοναδικά ενός ύφους στο οποίο δεν μας έχει συνηθίσει ο τολμηρός Μαρκήσιος

Ο Λ Κ Ο Σ Βουκουρεοτίου3 ,10564Αθήνα, τηλ.: 32.54.538, fax: 32.53.172 &οτη ΣΤΟΑ του ΒΙΒΛΙΟΥ, Πεοματζόγλου 5, Αθήνα, τηλ.: 32.13.583

To διαβάζω δημοακύη ιπιστολές «ρύπον «ναι «νυπόγραφες. Η σύνταξη το« περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα - όταν το κρίνει σκόπιμο - να συντομεύει τα κείμενα.

Αναβίωση πνευματικών δικαιωμάτων Αγαπητέ κύριε Παπαλέξη, θα ήθελα να κοινοποιήσω και προς το περιοδικό δια β ά ζω την επιστολή που έχω στείλει προς το ΣΕΒΑ και αφορά στα πνευματικά δικαιώματα. Κοινοποίηση: ΠΟΕΒ ΣΕΚΒ ΣΕΒΕ ΕΚΕΒΙ Αθήνα, 27 Φεβρουάριου 1998 Αγαπητοί συνάδελφοι, όπως γνωρίζετε έχει πρόσφατα ψηφισθεί ο νόμος 2557/24-12-1997 σχετικά με την εθνική πολιτική βιβλίου, την ενιαία τιμή βιβλίου και άλλες ρυθμί­ σεις που αφορούν τα δικαιώματα πνευματικής ι­ διοκτησίας. Στο άρθρο 8 παράγραφο 11, αναφέρεται ότι μετά το άρθρο 68 του ν. 2121/93 προστίθεται νέο άρ­ θρο με τον αριθμό 68Α, το οποίο καθορίζει ότι «η διάρκεια προστασίας που προβλέπεται στα άρ­ θρα 29, 30, 31 και 52 του νόμου αυτού εφαρμόζε­ ται σε όλα τα έργα και αντικείμενα προστασίας με συγγενικά δικαιώματα, τα οποία προστατεύονταν σε ένα τουλάχιστον Κράτος-Μέλος την 1-7-1995 κατ’ εφαρμογή εθνικών νομοθεσιών για την πνευ­ ματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα.

Οι τρίτοι, οι οποίοι ανάλαβαν την εκμετάλλευση έργων ή αντικειμένων συγγενικών δικαιωμάτων, που είχαν γίνει κοινό κτήμα πριν από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, μπορούν να συνεχίσουν την εκμετάλλευση αυτή με τους ίδιους τρό­ πους, με τα ίδια μέσα και στην ίδια έκταση μέχρι 1-1-1999». Αυτή η διατύπωση οδηγεί στην ανα­ βίωση από 1-1-1999 των δικαιωμάτων πνευματι­ κής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις π.χ. των έργων της Πηνελόπης Δέλτα ή έργων ξένων συγγραφέ­ ων που είχαν εκδοθεί μέχρι την 31-12-1946. Επειδή όμως επί του θέματος υπάρχουν πολλές διιστάμενες απόψεις και υπάρχουν ερμηνείες δια­ φορετικές του παραπάνω εδαφίου, παρακαλώ να ασχοληθείτε με το πρόβλημα αυτό. Πιστεύω ότι ο ΣΕΒΑ μπορεί να ζητήσει επισήμως τη γνώμη έγκριτων νομικών και οργανισμών, ό­ πως ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Δεδομένου ότι το θέμα έχει ευρύτερες προεκτά­ σεις είμαι υποχρεωμένος εκτός από την παραπά­ νω κοινοποίηση να προωθήσω την επιστολή μου αυτή τόσο σε άλλους συναδέλφους όσο και στα ΜΜΕ. Με φιλικούς χαιρετισμούς Στέφ ανο ς Π ατάκης Εκδότης

Ο Καζαντζάκης ξανασταυρόνίται Κύριε Διευθυντά, με αφορμή το τεύχος του δια βά ζω που αφιερώ­ σατε στον Νίκο Καζαντζάκη θα επιθυμούσα να προσθέσω τα ακόλουθα: Στοχαστές σαν τον Νίκο Καζαντζάκη και πνευμα­

Ό4Θ---------------------------------------------

τική δημιουργία με αυτό τον όγκο και τη διάστα­ ση, που μπήκε σε όλα τα πεδία του Ανθρώπινου Πνευματικού Πολιτισμού, Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, Δοκίμια, Θέατρο δεν είναι εύκολο να τοποθετη­ θούν πολύ περισσότερο να διατιμηθούν από __________________________αλληλογραφία

Ανθρώπους, οι οποίοι ξεφύλλισαν απλώς μερικές σελίδες του απέραντου έργου και ισχυρίζονται με πνευματική αυταρέσκεια και αλαζονεία ότι πλη­ σίασαν και... αποκρυπτογράφησαν το έργο του, ως βαθύτατα... άθεο και... μηδενιστικό...! Επικίν­ δυνο, βρωμερό και ψυχοφθόρο για τη Νεολαία της Χώρας μας!... ... Ο Καζαντζάκης είναι βαθύτατα θρησκευόμενος πνευματικός δημιουργός με μία πίστη πνευματι­ κή, καθαρότατη και βαθύτατα φιλοσοφημένη. Έπειτα, ποια είναι η ηθική του; όταν διακηρύττει «το σκουλήκι να γίνει πνεύμα και Ανήφορος στον άνθρωπο», όταν διακηρύττει ότι αποστολή του αγωνιζόμενου Ανθρώπου είναι το χρ έος; Ερωτώ: Αυτά τα κηρύγματα είναι αρνητικά, είναι ανήθικα και μηδενιστικό; Εντάσσονται σε μια τυπική ηθική χρησιμοθηρική και ωφελιμιστική; Δεν συνιστούν μια καθαρή, ανώτερη θέση πέραν του φόβου, αλ­ λά και πέραν της ελπίδας, ως ελπίδας ανταμοιβής του χρέους; όταν έλεγε και γράφτηκε στον τάφο του με την εντολή του, ότι δεν ελπίζω τίποτα, αυ­ τό έλεγε ότι κάνω το ΧΡΕΟΣ μου, το καλό και δεν θέλω, δεν ελπίζω σε ανταμοιβή επειδή κάνω εκεί­ νο που πρέπει, το ΧΡΕΟΣ, δίχως ελπίδα ανταμοι­ βής! ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΗΘΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΚΑΙ ΠΑΝΑΓΝΗ; Π οιος, λοιπόν, κινδυ νεύ ει απ’ αυτή την ηθική; όποιοι μελέτησαν το έργο του, ας μου πουν - με το χέρι όμως στην καρδιά - ότι βρήκαν σ’ αυτό ένα αρνητικό, μηδενιστικό κήρυγμα που μπορεί να ζημιώσει και να βλάψει τον Άνθρωπο και τη Ζωή του! Υπάρχει στο έργο του μια δ ημι­ ουργική θετική αμφιβολία. Είναι αυτή που είδαν μεγάλοι στοχαστές και Θεολόγοι στη Στάση του Θ ω μά. Είναι ο δρόμος που οδηγεί στο Χριστό, τον δ ίδ α ξ ε ο ίδ ιο ς ο Χ ρ ισ τός στο Θ ω μά, όταν του π ρότεινε τις πληγές του μετά την Α νάστα­ ση. Εάν ο Χ ρ ισ τό ς δ εν ή θ ε λ ε τη δ η μ ιο υ ρ γ ική αμφ ιβολία, δεν θα έδ ειχ ν ε τ ις π ληγές του. Θα κατακεραύνωνε, θα αφόριζε το Θωμά και την αμ­ φιβολία του. Θα αποδοκίμαζε αυτή τη στάση Ζω­ ής, που κι αυτή με αιμάτινη, όμως, εσωτερική πο­ ρεία προβληματιζόμενης Συνείδησης και Βούλη­ σης οδηγεί προς ΑΥΤΟΝ! Ας μην Ξανασταυρώσουμε, λοιπόν, το Νίκο Καζαντζάκη από διπλή ά­ γνοια και εμπαθή σκοταδισμό. Άγνοια του έργου και άγνοια του Χριστιανισμού, της βαθύτατης ου­ σίας του, Αγάπη-Πόνος-Λύτρωση που δίδαξε ΕΚΕΙΝΟΣ, όπως, ως «πρω τότοκος υιός της σω­

αλληλογραφία.

τηρ ία ς» έφτασε στην κορυφή κατά τον Νίκο Κα­ ζαντζάκη. Στην κορυφή του πόνου αλλά και της Λύτρωσης, που είναι το επιστέγασμα και η κατά­ ληξη κάθε Γολγοθά...! Όσοι πίστεψαν, απλά με παιδική άδολη πίστη, Μ ακάριοι κατά το Χριστό. Υπάρχουν κι άλλοι, που θα πέρασαν μέσα απ’ τις ατραπούς της αμφιβολίας, της δυσπιστίας, σε μια αιμάτινη εσωτερική πορεία προς ΕΚΕΙΝΟΝ. Ο δεύτερος δρόμος είναι διπλά ανηφορικός και ψυ­ χικά οδυνηρός. Ε υ λο γη μ ένο ς ο π ρώ τος, αλλά και ο δεύτερος πνευματικότερος, φιλοσοφικότερος και βαθύτατα θ εϊκ ός, διότι νίκησαν τον... τε­ λευταίο πειρασμό! Γ. Σταραντζής

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

ΚΑΘΕΤΑ

1. Οι «Ζώντβς και τβθνβώτβς» έν α από τα έρ γ α του.

1. «Το Μ αύρο Βιβλίο» έν α από τα μυθιστορήματά του Γράμματα συνβχόμβνα στο αλφάβητο.

2 . Ενώνβι τον Διονύση Χαριτόπουλο μβ τον Γρηγόρη Φαράκο - Αμβρικανίδα συγγραφέας που ήκμασβ στο Παρίσι.

3 . Ένας από το «Τρίο Στούτζβς» - Καταδίωκα τον «Παριπλανώμανο Ιουδαίο»,

.

4 «Το... ανός γαλοίου» ο τίτλος νουβέλας του Ντοστογιέφσκι - Λίγος περιοχές της αυημαροόν, 5 . Μισό,.. λίρα - Γσρμανός μουσουργός του 19ου αιώνα, που ανθάρρυνα τον Βάγκνσρ στην αρχή της καριέρας του.

2 . Ένα από τα έρ γ α του βίναι και «Η βξέλιξη της κοινωνιολογικής σκέψης» - Τρβλή για τον... Ελύτη.

3 . Κοντά στη γη... αναβλύζβι - Ένα από τα βιβλία του βίναι και α «Κήνσορβς και θβράποντβς» - Φωνήβντα που δβν σχηματίζουν δίφθογγο.

4 . Από δέρμ α ζώου κατασκβυάζβται - Τσβχωφική ηρωίδα.

5 . Από τα καλά τα... καλύτβρα.

6 . Διακοσμητικά χρησιμοποιούνται.

6. Μυθιστόρημα του Γιώργη Γιατρομανωλάκη - Τ' αρχικά του ονόματος του ποιητή των «Ρουμπαγιάτ».

7 . Συνδέαι χρονικά - Η «Πατρική κληρονομιά» έν α από τα μυθιστορήματά του.

7 . Εκτβλούν σημαντική λβιτουργία (καθ.) - «Χωρίς...» μυθιστόρημα του Έρβμπουργκ.

8 . Τουρκική πόλη σιην Κιλικία - Ξαχωρίζαι στον τομέα του (γσν.).

8. Μ υθικός ήρω ας της Ελβυσίνας - θβ ίος... υπβρατλανπκός.

•.Τ ο υ Πλούταρχου... παράλληλοι - Στηνανάγκη.., διπλασιάζσται - Ξσνική διάζαυξη.

9 . Γβρμανός υπαρξιστής φιλόσοφος του 20ού αιώνα.

10. Βυζαντινή νότα - Ο «Καλιγούλας» έν α από τα θαατρικά του έργα.

10. Αρχαίος υποθβττκός σύνδβσμος - Αντίστροφη δίφθογγος - Σκακιστικό σύμβολο. Π . Ο τίτλος ποιήματος του Καβάφη.

ΑΥΖΗ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ: 1. ΑΝΑΓΝΩΣΗ-ΠΜ (Παύλος Μάτβοις) 2. ΛΙΟΛΑ 3. ΕΝ-ΑΥΤΟΧΕΙΡ 4. ΑΡΛ-ΡΑΜΜΑ 5. ΑΑ -Ο ΑΡΑΜΠΑΛ 6. ΚΡΑΣ-ΕΝΣΗΜΟ 7. ΗΛΙ-ΑΝ 8. ΙΝΕΣ-ΑΜΥΧΗ 9. ΤΟΥ-ΝΑΝΟΣ 10. ΔΑΣΟΣ-ΕΤΑ ΚΑΘΕΤΑ: 1, ΑΛΕ^ΑΚΗΣ 2. ΝΙΝ-ΑΡΛΕΤΑ 3. ΑΟ-ΑΙΝΟΣ 4. ΓΛΑΡΟΣ-ΟΥΙ5. ΝΑΥΛΑ 6. PENAN 7. ΣΙΟΡΑΝ-ΜΑΝ 8. ΧΑΜΣΟΥΝ 9. ΤΕΜΠΗ-ΧΟΕ 10. ΙΜΑΜ-ΗΣΤ 11. ΜΠΡΑΛΟΣ

ΒιΒλιοσταυρόλ<ξο

ε κ δ ό σ ε ις J ijijy ji j Μικροπαραβιαοεκ. [

if } ¥ t)»}

$

}>ii }}tf Νίκος Καρού ζος Θρίαμβος Χρόνου

Γιώργος Βασιλείου 16 Ανακλάσεις/16 Variations

Γκέρχρουνχ Σχάιν Ο Κόσμος είναι στρογγυλός

— Μ

Μανώλης Παπαδολαμπάκης H Φυλή της Σάντα Μπάρμπαρα

Σάκης Αθανασιάδης Η Λεωφόρος των Αθώων

J if fy

Σάκης Παπαδημηχρίου Μικροπαραβιάσεις

Νικόλαος Ντάβας Τα Μαύρα Τετράδια (1)

Ανδρόνικος Κομνηνός H ερωτική ιστορία του Καλλίμαχου και της Χρυσορρόης

ΑΠΟΠΕΙΡΑ: ΝΑΥΑΡ1ΝΟΥ 18-20, 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 6450519 / FAX 3603376

a /? s o ί Ο )

/& Ί

no mm mmov

/? jt\

ΚΟΡΠΗΑΙΟΣ K f U T O P M O H I

• Bpooifioc Hopofliic: Kopvijilioc Καστοριάδπς. ^vac ηποΛογιομόϋ, μια ερμηνεία • Γιάννη TnuniftKOC: Πώς γνώρισα τον Κ. Καοτοριάδη • Αγνωστη αανέντευΕα του Κ. Καστοριάδη στην εΜηνόφωνη εφημερίδα του ΙΙδνεϊ «0 Κόσμος»

Και ακόμα ΑΜΟΤΗ ΐνΠ€ΠΤ€ΜΞΗτου €μυ. ΚάσδαγΑπ στον ΙΑισέδ Φάις

ΠΙ€Λ€ΤΗΙΑαριδένα Πρωίμου: 0 Ρωμανός ΠΙείΙωδός και η ποιητική θεωρία IMTCB με τον Πίκο Πήμου

ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΤΣΑΤΣΑΡΗΣ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΕΤΑ ΤΟΥ

ΙΩ ΑΝ Ν Ο Υ

Η χρωμοσωματΙκή υπόσταση και διάσταση του ανθρώπου Η ανατομία της βιολογικής ψυχολογίας του ανθρώπου στην φυσική της θέση, στις τρεις υποστάσεις, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Βαίνει προς 2η έκδοση. Κεντρική Διάθεση: Ε. Τζανακάκης & ΣΙΑ Ε. Ε. Χαρ.Τρικούπη 11Α, Αθήνα Τηλ.: 3811201

Σ Ε

Ο

Λ

Α

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Μικρός είχα δώσει μια υπόσχεση στον εαυτό μου: Ότι θα έβρισκα τρόπους και δε θα δούλευα υποχρεωτικά ποτέ. Θα ονειρευόμουν, θα χάζευα, θα ταξίδευα, θα χάιδευα τα πιο όμορφα, τα πιο ατίθασα κορίτσια, θα ήμουν ερωτευμένος συνεχώς, θα έμενα πάντα νέος στην ψυχή. Θα ήμουν ερωτευμένος μ’ έναν τρόπο παράφορο, διαρκώς και μ’ οτιδήποτε, ακόμα και με το θάνατο, ακόμα και με την ίδια τη ζωή. Αυτό είχα αποφασίσει για τον εαυτό μου, αν βέβαια μπορεί ν’ αποφασίζει κανείς για τον εαυτό του. Μπορεί; Τώρα που εσυ έφυγες από τη μέση, αυτή η φανταστική υπόσχεση έγινε πρόκληση πραγματική

ΕΚΔΟΣΕΙΣ β Κ Ε Δ