Τεύχος 461

Τεύχος

461

Αφιέρωμα: Νεοελληνικό Θεατρικό Έργο (1 9 8 5 - 2 0 0 5 )

• 0 Mario Vitti συζητάει με τον Αλέξη Ζάρα: "Συναντάς το θαύμα όταν το κυνηγάς” ISSN

lin t-13 A 3 D 1

• Prune Berge: "Κάθε βιβλίο μπορεί να γίνει ταινία ” • Ψηφιοποίηση: εξελίξεις και ανησυχίες

©ελ&ν& ν ...ha

aha μνβιόνο^μα ηΰ'ηψ α...

S6vm ...ha

6τψ&ίΐϋ}Λ4

To Lo gitech C o rd le s s D e sk to p M X 3 0 0 0 Laser προσφέρει απόλυτη ακρίβεια πλοήγησης και ασύρματη τ εχνο λογία SecureC onnect

To Logitech® Cordless Desktop® MX™ 3000 Laser περιλαμβάνει ένα υψη­ λής ακρίβειας ποντίκι τεχνολογίας laser και ένα πληκτρολόγιο το οποίο ενσωματώνει την σχεδίαση χαμηλού προφίλ Zero Degree Tilt™. Έχει έξυπνο σύστημα διαχείρισης ενέργειας που επιτρέπει στο ποντίκι να έχει διάρκεια μπαταρίας έως και 6 μήνες, ενώ το πληκτρολόγιο αντίστοιχα, φτάνει τους 18 μήνες λειτουργίας με ένα ζευγάρι μπαταρίες ΑΑ. Ποντίκι και πληκτρολόγιο έχουν ενσωματωμένους φωτεινούς δείκτες στάθμης μπαταρίας, ειδοποιώντας τον χρήστη 10 περίπου μέρες πριν την εξάντληση της. Το σετ πληκτρολογίου-ποντικιού Cordless Desktop MX 3000 Laser, διατί­ θεται και με ελληνικούςχαρακτήρες

[

e d i t o r i a l

Αναζητώντας

την καινοτομία το τεύχος που κρατάτε οτα χέρια σας παρουσιάζουμε δύο εξαίρετα λογοτεχνικά γεγονότα. Για να ακριβολογούμε, μια συνέντευξη με τον Mario Vitti και το αφιέ­ ρωμα στο νεοελληνικό θεατρικό έργο (1985-2005).

Σ

0 Mario Vitti βρέθηκε στην Αθήνα για να παραλάβει το βραβείο που του απένειμε η Εταιρεία Συγγρα­ φέων, τιμώντας τον για το σύνο­ λο του έργου του. Κίνηση που χαιρετίστηκε από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους, γιατί έτσι επιβράβευσαν όχι μόνον έναν ακούραστο ερευνητή π . , ελληνικής γραμματείας αλλά και ένα ριζοσπαστικό πνεύμα, που έφερε καινά δαιμόνια στον περιορισμένο λογο­ τεχνικό μας κύκλο. Η συνέντευξη που παραχώρησε στον συνεργάτη μας Αλέξη Ζήρα είναι σημαντική για τις διευκρινίσεις και τις πτυχές που φανερώνει. Το αφιέρωμα στο νεοελληνικό θεατρικό έργο (1985-2005) έρχεται ως συνέ­ χεια του προηγούμενου αφιερωματικού τεύχους που κυκλοφόρησε το 1984 (τεύχος 89) και εξέταζε την περίοδο 1949-1983, τεύχος δυσεύρετο πια, που αποτελεί ακόμα υλικό για πολλούς ερευνητές. Το φετινό αφιέρωμα πιάνει το νήμα της έρευνας από εκεί που είχε σταματήσει και το φτάνει έως τις ημέρες μας. Στόχος των αρθρογράφων οι πειραματικές απόπειρες, τα κενά, οι αναζη­ τήσεις στο νέο ελληνικό έργο. Ελπίζουμε και αυτό το αφιέρωμα να αποδειχθεί εξίσου χρήσιμο με το προηγούμενο. Τέλος, θετικά είναι τα πρώτα μηνύματα από όσους διαβάζουν τα ευπώλητα του περιοδικού μας. Το μεγάλο δείγμα βιβλιοπωλείων εξασφαλίζει μεγαλύτε­ ρη προσέγγιση στους πραγματικούς αριθμούς της αγοράς και γεννά αξιόλο­ γους προβληματισμούς.

Γιάννης Ι\Ι. Μπασκόζος

J

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ^

1 Editorial. ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ 6 Σχόλια.

15 Τ Α Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α Τ Ο Υ Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω

ΡΕΠ Ο ΡΤΑΖ 9 Περί ψηφιοποίησης: προβληματισμός και ανησυχία. ΕΙΡΗΝΗ ΔΑΓΛΑ14 25 χρόνια Εταιρία Συγγραφέων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ

ΑΡΘ ΡΑ 25 Η εκπαίδευση της αμάθειας. Γιατί «μαθαίνουν χωρίς να κατανοούν; ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ 2 7 Ολίγα (ψυχιατρικά) τινά περί ευτυχίας και οικονομίας. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΒΑΤΟΣ 30 Η ιστορία από την ανάποδη. ΚΏΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ 32 Κριτική στην «κριτική της κριτικής». ΚΏΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ

Β Ι Β Λ Ι Α ΣΤ Ο Ν ΚΟ ΣΜ Ο 34 το spleen ενός μεγάλου έρωτα στο Λονδίνο. ΕΛΕΝΗ KAPPA 36 Τα θαύματα της ποίησης. MAURIZIO DE ROSA 37 Το χρονικό μιας οικογένειας και όχι μόνο. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 38 Τα πρόσωπα του πολέμου σήμερα. ΓΙΏΡΓΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ 40 Πολιορκώντας την ασιατική αγορά. ΚΑΤΡΙΝ ΒΕΛΙΣΣΑΡΗ 42 Based on a true story ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΙΓΑΡΙΔΑ 44 Περιήγηση σε ξένα περιοδικά για το βιβλίο. ΕΛΕΝΗ KAPPA 46 Το άγχος της γνώσης. ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ

Μ Ο Ν Ο Μ Α Χ ΙΕ Σ 50 Είναι «ορθή» η αναθεώρηση της ιστορίας του ελληνικού εμφυλίου; ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ 54 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Ε ΙΣ 56 Mario Vittl: Συναντάς το θαύμα όταν το κυνηγός. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ 146 Prune Berge: Σχεδόν κάθε βιβλίο μπορεί να γίνει ταινία. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΝΤΙΝΑ ΚΙΤΣΟΥ

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 102 Νεοελληνικό θεατρικό έργο. Επιμέλεια: ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 104 Πειραματικές απόπειρες, διάσπαση, αναζήτηση. ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 105 Η ελληνική δραμα­ τουργία 1985-2005: Εν ριπή οφθαλμού. ΓΙΏΡΓΟΣ Π. ΠΕΦΑΝΗΣ 108 Μεταλλάξεις της βίας στο σύγχρονο ελληνικό έργο. ΧΑΡΑ ΜΠΑΚΟΝΙΚΟΛΑ 111 Η νεοελληνική σκηνή στο δρόμο της μεταμοντέρνας «απωλείας». ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ 113 Μεταμορφώσεις της τραγωδίας στη νεοελληνική δραματουργία 1990-2005. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΏΑΝΝΙΔΟΥ 116 Νέο ελληνικό έργο; Ναι, αλλά πού; ΤΖΩΡΤΖΙΝΑ ΚΑΚΟΥΔΑΚΗ 118 Το νέο ελληνικό έργο - εργαστήρια και ομαδικές απόπειρες συγγρα­ φής. ΑΝΝΑ ΤΣΙΧΛΗ 120 θεατρικό Αναλόγιο: Οι λέξεις πριν από το σώμα. ΣΙΣΣΥ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ 122 ο λόγος οτους συγγραφείς από την περιπέτεια της γραφής στα φώτα της σκηνής 122 Από το θεατρικό κείμενο ως την παράσταση. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΕΝΤΗΣ 124 Σαν το τρίξιμο της κιμωλίας στον πίνακα που οε κάνει κι ανατριχιάζεις. ΜΑΡΙΑ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ 125 Γράφουμε ακόμη θέατρο; ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΛΟΥΡΑΚΗΣ 128 Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς (1990-2005). ΦΡΥΝΗ ΛΑΛΑ

Η Α Γ Ο Ρ Α ΤΟ Υ Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ 141 Και μην ξεχνάμε: το διάβασμα περνάει από το στομάχι. slgm@ 143 Οικονο­ μικό στοιχεία για την αγορά του βιβλίου

ΠΡΟΣΩ ΠΑ 150 Αντόνια Αρσλάν: η φωνή των Αρμενίων. ΕΙΡΗΝΗ ΜΠΕΛΛΑ152 0 Πιέρ ΒιντάλΝακέ αναζητό την Ατλαντίδα του. ΞΕΝΗ Δ. ΜΠΑΛΏΤΗ 154 Οι σχολικές βιβλιοθήκες σαράντα χρόνια πριν. ΘΩΜΑΣ ςιδερις

ΑΡΧΑΙΑ ΕΑΛΗΝΙΚΗ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

«ΟΙ ΕΛ Λ Η Ν Ε Σ» «Τα κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν είναι παλιά. Είναι το σωσίβιο του μέλλοντος μας. Ο ΚΑΚΤΟΣ

είναι η μοναδική κιβωτός που διασώζει τα πρωτότυπα κείμενα μεταφρασμένα και σχολιασμένα, σε καιρούς που ο κατακλυσμός των σκουπιδιών απειλεί να μας πνίξει». ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩ ΡΙΌ ΥΣΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ Φ ΙΛ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Η

Μ ΕΓΑ Λ ΥΤΕΡΗ

Σ Ε ΙΡ Α

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΣΤΟ Ν

700

ΚΟ ΣΜ Ο Τ Ο Μ Ο Ι

ΚΑΚΤΟΣ

Κ ΕΝ ΤΡΙΚ Η ΔΙΑΘ ΕΣΗ:

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 46, ΑΘΗΝΑ 106 78 ΤΗΛ.: 210.38.40.524, 210.38.44.458. FAX: 210.33.03.098

ΔΙΑΒΑΖΩ

[

δ ι α β α ζ ω

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α *

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΤΕΥΧΟΣ 461 ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Συντάκτες Ελένη Καρρά Πόλυ Κρημνιώτη Γιάννης Ν. Μπασκόζος Βασίλης Ρούβαλης Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Τάσος Οικονομόπουλος Διορθώσεις Σπόρος Κακουριώτης Συνδρομές Μάρω Γολικίδου Σχεδιασμός, dtp Σοφία Μιχάλα Εξώφυλλο, σχέδια αφιερώματος Ακριβή Συμεωνίδη Εκτύπωση I. Μαυρίδης & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαρ. Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 - Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@otenet.gr

>

U ND ERGRO UND 756 ΦανΖίν. Ευτοπία. ΓΕΩΡΓΙΑ 0ΙΚ0Ν0Μ0Π0ΥΛ0Υ. 158Του δρόμου ... #4. ΩΜΕΓ@ 160 0 δαίμων του οπισθόφυλλου. «Δ»

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ 136 Κριτικογραφία. Επιμέλεια: Θόδωρός Πέρσπς

Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ε Σ 65 0 κόσμος είναι επίπεδος. ΔΙΟΝΥΙΗΣ ΧΙΟΝΗΣ. Thomas L. Friedman: The World is Flat 66 Μια μελέτη της συμπεριφοράς των ψηφοφόρων. ΣΠΥΡΟΣ Α. ΓΕΩΡΓΙΟΥ.

Nonna Mayer: Εκλογική συμπεριφορά Ιστορικές διαδρομές και μοντέλα ανάλυσης68 Η λογοτεχνική αποτίμηση του κόσμου. ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ. Μιλάν Κούντερα: 0 Πέπλος 70 Ταξιδεύοντας ανάμεσα στις ιδέες. ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. ΛΙΑΝΟΣ. Jacqueline Russ: Η περιπέτεια της ευρωπαϊκής σκέψης 72 Ζητήματα ελευθερίας και ισότητας. ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΙΝΟΥ. Martha C. Nussbaum: Φύλο και κοινωνική δικαιοσύνη 74 Η αίσθηση της ψευδαίσθησης. ΕΙΡΗΝΗ Π. ΔΑΓΛΑ. Κώστας Π. Καρβούρης: Ο κόσμος ακόμα χρειάζεται σφαγές και άλλα ποιήματα 76 Αντρικά παιχνίδια. ΖΕΦΗ ΚΟΛΙΑ. Δημήτρης Μίγγας: Στα ψέματα παίζαμε! 78 Ιστορία μιας πόλης και ενός συγγραφέα. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ. Μισέλ Φάις: Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου 80 Το άρωμα της εποχής της μεταπολίτευσης. ΛΗΔΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ. Κώστας Βούλγαρης: Η περούκα της Σοφίας Νέρη 82 Η μαεστρία της επιπολαιότητας. ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ. Πιτιγκρίλι: ΚοκαΤνα 83 Σε αναζήτηση της αγάπης. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ. Thornton Wilder: To μυστικό της γέφυρας 84 Κοινός ήρωας δύο στρατοπέδων. ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΡΦΑΝΟΣ. Μπουκέτ ΟΖούνερ: Χαράζει στην Καλλίπολη 85 Η ιστορία της σάτιρας. ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ. Θόδωρος ΚαρΖής: Η σάτιρα και η παγκόσμια ιστορία της 86 Η «εφεύρεση» της δημοκρατίας. ΑΡΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ. Claude Mosse': Περικλής 88 Το μουσικό φαινόμενο. ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ. Από τη μουσική στον ήχο 90 Θεατρικό παλίμψηστο. ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ. Πλάτων Μαυρομούστακος: Το θέατρο στην Ελλάδα 1940-2000: μια επισκόπηση 92 Απολογία μιας Ζωής. ΠΑΝΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. Μπιλ Κλιντον: Η ζωή μου 94 «Δεν είμαι τίποτα άλλο παρά λογοτεχνία». Κ. Ξ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ. Nikolas Murray: Κάφκα 95 Κιβωτός ονείρων. ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ. Άμυ Μιμς-Σιλβεριδής: Ο ΜίνωαςΜινώταυρος και η Δαιδάλα 96 Σπορά και πόλεμος. ΝΙΚΟΣ ΣΙΔΕΡΗΣ. Ζακ Λακάν: Λειτουργία και πεδίο της ομιλίας και της γλώσσας στην ψυχανάλυση 98 Η αύρα του οίνου. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΚΚΑΣ. Νίκη Μηταρέα: Οινομαγειρέματα 99 Τα βιβλία της Ήβης 99 Ευφυή σχόλια. Sir Peter Ustinov: Όσα ξέρω για την αγάπη.

ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΓΡΑΦΟΥΝ και ΜΙΛΟΥΝ: Παναγιώτης Σ τ . Α νδριανεςης · Γ ιωργος Α ρχιμανδρίτης · Κατριν Β ελιςςαρη · Π ολυμερής Β ογλης · Mario V itti · Κ. Ξ . Γ ιαννοπουλος · Σ πυρος Α. Γ εωργίου · Ε ιρηνη Π. Δ αγλα · Πανος Ε υαγγελοπουλος · Μαρία Ε υςταθιαδη · Αλεεης Ζ ηρας · Ε λευθερία Ιωαννιδου · Λ ήδα Κ αζαντζακη · Τ ζωρτζινα Κακουδακη · Θ αναςης Κ αραβατος · Θαναςης Καραγιαννης · Ε λενα Καρακουλη · Ε λένη Kappa · Χ ρηστός Κατσίκας · Κ ώστας ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ · ΝΤΙΝΑ ΚίΤΣΟΥ · ΖΕΦΗ ΚΟΛΙΑ · ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ · ΦΡΥΝΗ ΛΑΛΑ · ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. ΛΙΑΝΟΣ · Νικος Μαραντζιδης · Παναγιώτης Μέντης · Δ ιονυςης Ν. Μουςμουτης · Χαρα Μπακονικολα · Ξ ένη Δ. Μπαλωτη · Γ ιάννης Μπαςκοζος · Ε ιρηνη Μπελλα · Κ ώστας Μποτοπουλος · Maurizio De R osa · Γ ιώργος ΞΕΝΑΡΙΟΣ · ΓΕΩΡΓΙΑ θΐΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΡΦΑΝΟΣ · ΙίΣΣΥ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ · ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ · Γ ΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ · 0ΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ · Γ ΙΩΡΓΟΣ Π. ΠΕΦΑΝΗΣ · ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΚΚΑΣ · ΘΩΜΑΣ ΣίΔΕΡΙΣ • Νικ ο ς Σ ιδερης · Χ ριστίνα Σ ινου «Α ρης Σ τυλιανού · Δ ημητρης Β. Τ ριανταφυλλιδης · Δ ημητρης Τ ςατςουλης • ΦΩΤΕΙΝΗ ΪΣΙΓΑΡΙΔΑ · ΑΝΝΑ ΪΣΙΧΛΗ · ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ · ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΛΟΥΡΑΚΗΣ · ΔίΟΝΥΣΗΣ ΧίΟΝΗΣ · SlGM@ • Ω μεγ@

o^c

κυκλοφορεί από τις εκ δ ό σ ε ις

DAVID SEDARIS Μια σχεδόν φυσιολογική

οικογένεια

λ Λ

»

Λ

1 V Ο Ελληνοαμερικάνος David Sedaris παρατηρεί με έξυπνο βλέμμα τις ανθρώπινες αδυναμίες,τους μικρούςπαραλογισμούς μας και μετην αφηγηματική δεξιοτεχνία του και το κοφτερό χιούμορ του καταφέρνει να μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα με τη σχεδόν φυσιολογική ζωή μας.

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Νέα πρόσωπα Λέγεται Sedaris David, ελληνοαμερικανός δεύτερης γενιάς, συγγραφέας βιβλίων που «σκίζουν» σ ε Α με­ ρική και Ευρώπη. Προσεχώς θα διαβάσουμε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι την επιτυχία του Μια σχεδόν φυσιολογική οικογένεια. Όσοι τον ξ έ ­ ρουν μιλάνε για μια πένα καλύτερη από του Πάνου Καρνέζη. Το ίδιο ακούγεται και για τον Ελληνο-αυστριακο-σουηδό Άρη Φιορέτο, που οι εκδόσεις Καστανιώτη ετοιμάζουν να εκδώσουν το δεύτερο βι­ βλίο του με τίτλο Η α λήθ εια για τον Σ ά σ α Κνις. Προ­ ηγούμενο βιβλίο του, που δεν προσέχτηκε όσο έπρ επε, ήταν το Στοκχόλμη νουάρ. Γ. Μ.

Ανταποδοτικές αλχημείες Το υπουργείο Παιδείας προχώρησε στην αύξηση των ωρών του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο. Ωραίο μέτρο θα πείτε. Έλα , όμως που κανόνισε ως «αντιστάθμισμα» την μείωση των ωρών της δεύτερης ξένης γλώσσας. Τ ε­ λικά ότι θα παίρνεις από τη μια θα το χά­ νεις από την άλλη. Η μόρφωση όμως απαιτεί ένα ενιαίο πρόγραμμα σταθμι­ σμένο έτσι ώστε να προσφέρει την βέλ­ τιστη απόδοση. Ή όχι; κ.

Καλή ποίηση η «νεκρή» ποίηση Η ποίηση στον κατάλογο των ευπώλητων εκπροσωπείται κυρίως από ποιητές που έχουν φύγει χρόνια τώρα από τη ζω­ ή κι αποτελούν σταθερές αξίες (Σεφέρης, Ελύτης, Καββαδίας..). Λίγες οι εξαι­

ρέσεις. Ούτε καν το Κρατικό Βραβείο Ποί­ ησης, του Νόσου Βαγενά, δεν εμφανίζε­ ται στη σχετική λίστα. Λέτε μετά από 10 χρόνια να υπάρχει ακόμα η ίδια λίστα ευπώλητων; Μ.

Η Ελλάδα που δεν ξέρουμε «Δεχτείτε ό,τι σας προσφέρουν, ακόμα κι αν η ρετσίνα σάς μυρίζει νέφτι, μη δίνε­ τε χρήματα για αντάλλαγμα της φιλοξε­ νίας τους, θα προσβληθούν, μην καλείτε κοπέλες στα καφενεία, εκεί πάνε μόνον άντρες...». Οδηγίες από το σπάνιο όσο και δυσεύρετο εγχειρίδιο περί Ελλάδος προς χρήση της Αποστολής Αμερικανών Παρατηρητών των Ελληνικών Εκλογών του 1946, το οποίο δίνει οδηγίες συμπε­ ριφοράς των Αμερικανών προς τους ντό­ πιους. Μπορείτε να το βρείτε στο Ζητεί-

«Τα πούλαγα τα τραγούδια» «Εγώ ήμουν τρελή, τα πούλαγα τα τραγούδια», παραδέχεται η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου σ ε μια ανέκδοτη συνομιλία της στα τέλη της δ εκαετίας του ’6 0, που αποτελεί τον κορμό για ένα ακόμη βιβλίο στη σειρά «Βίο ι αγίων» από τις εκ δ ό σ εις Η λέκτρα. Μ αζί ένα C D και πλήρης εργογραφία της μεγάλης στιχουργού. Γ. Μ

<0 ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω !

I X Ο Λ IAJ

ται ένα θαύμα για την Ελλάδα του Paul Porter, που κυκλοφορεί από τις, όχι τόσο γνωστές αλλά πολύ καλές, Μεταμεσονύ­ κτιες Εκδόσεις. Το ενδιαφέρον στις εντυ­ πώσεις του Πολ Πόρτερ, ενός τυπικού Αμερικανού απεσταλμένου του προέ­ δρου Τρούμαν στην ταλαιπωρημένη Ελ­ λάδα του 1947, έγκειται στην εικόνα που μεταφέρει για μια Ελλάδα που έχει απο­ μακρυνθεί πολύ από εμάς. Γ. Μ.

Γυναίκες! «Όταν οι γυναίκες πάψουν να διαβάζουν, το μυθιστόρημα θα πεθάνει». Το έγραψε ο Ian McEwan στον Guardian και το ανα­ δημοσίευσε η Καθημερινή. Σύμφωνα με τον McEwan, «οι νυναίκες λειτουργούν με ένα πιο εκλεπτυσμένο όργανο συναι­ σθηματικής κατανόησης από ό,τι οι

άντρες». Αυτό φαίνεται το γνωρίζουν και άλλοι. Μια ματιά στους πίνακες των ευπώλητων και θα δείτε ότι οι τίτλοι και μό­ νον (ανεξαρτήτως ποιότητας) κλείνουν το μάτι στη γυναικεία ψυχολογία. Γ. Μ.

Λάσπη η αγορά Θες το κρύο, θες οι τιμές και η γενικότε­ ρη ακρίβεια, «η αγορά είναι λάσπη», κατά την έκφραση εκδότη που ζήτησα τη γνώ­ μη του. Οι περισσότεροι εκδότες περιμέ­ νουν να λιώσουν τα χιόνια και να μπούμε στην πασχαλινή αγορά για να εξισορρο­ πήσουν τα πράγματα. τ. ο.

Τα σχολικά βοηθήματα Ενόψει των αλλαγών στη μισή σχεδόν ύλη Δημοτικού και Γυμνασίου, οι εκδότες

Μελική

Το πιάτο

Ι24, ΙΙ47Ι Αθήνα, Τηλ.: 2Ι0 643Ι468

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Σ Χ Ο Λ Ι Α

ετοιμάζουν πυρετωδώς τα βοηθήματά τους. Μια άμιλλα που πολλοί φοβούνται ότι θα επιφέρει αλλαγές στο εκδοτικό status και γι' αυτό έχουν λάβει πρόσθετα μέτρα. Θα έχει ενδιαφέρον το τελικό αποτέλεσμα!

τ. ο. Μάριο Βάργας Πόσα (I) Δύσκολο να έρθει κανείς σε επαφή για μια συνέντευξη -έστω και σύντομη- με τον περουβιανό λογοτέχνη γιατί, όπως τόνισε η εκπρόσωπος του διάσημου λο­ γοτεχνικού πρακτορείου της Κάρμεν Μπαλσέλς, ο συγγραφέας είναι φοβερά απασχολημένος. Και μπορεί για τα ελληνικά δεδομένα να είναι ακριβοθώρητος, για τα ισπανικά όμως καθόλου, αφού, όπως μας είπε μαδριλένος λογοτέχνης, δεν έχει αφήσει εκπομπή για εκπομπή της τηλεόρασης που να μην έχει εμφανιστεί (δεν μπορέ­ σαμε να μη θυμηθούμε την εποχή που έβαλε υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές και είχε γεμίσει την τηλεόραση με σποτάκια που τον παρουσίαζαν ως σωτήρα του Περού. Η αριστοκρατική εμφάνιση του διανοούμενου τότε δεν είχε πείσει και, αντί να κερδί­ σει τις εκλογές, ως αδιαμφι­ σβήτητο φαβορί, τις έχασε).

Μάριο Βάργας Γιόσα (II) Μάλιστα αυτές τις ημέρες εμφανίζεται και στο θέατρο Εσπανιόλ της Μα­ δρίτης, σε μια πα­ ράσταση με τίτλο «Η αλήθεια των ψε­ μάτων», όπου συ­ μπρωταγωνιστεί με

<9 ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

την γνωστή ηθοποιό Αϊτάνα Σάντσεζ-Γκιχόν, εμπειρία -όπως δήλωσε- «η οποία τον βοήθησε να αντιμετωπίσει τον πανι­ κό επί σκηνής», ενώ για το καλοκαίρι προετοιμάζει το έργο «Οδύσσεια» στο θέατρο Ρομάνο. Και κάτι ακόμα για τους λότρεις του διάσημου συγγραφέα και παρ' ολίγον νομπελίστα: τον Απρίλιο αναμένεται το νέο του μυθιστόρημα με τίτλο Traversuras de la nlna mala, το οποίο περιγράφει μια ιστορία αγάπης που διαρκεί σχεδόν μισό αιώνα και εξε­ λίσσεται σε τέσσερις πόλεις: Λίμα, Παρί­ σι, Λονδίνο και Μαδρίτη. Ν. κ.

Διόρθωση Στο προηγούμενο τεύχος δημοσιεύτηκαν τρία σχόλια με τον τίτλο «Έκθεση Θεσσα­ λονίκης I, II και III». όπου εκ παραδρομής τέθηκε η υπογραφή «Γ. Κες.». Διευκρινί­ ζεται ότι τα σχόλια δεν γράφτηκαν από τον συνεργάτη μας Γιάννη Κεσσόπουλο. «Δ»

Η INTRO BOOKS αυτοπαρουσιάζεται Νέο εκδοτικό ανατέλλει, υποσχόμενο διαφορετικότητα, στυλ και καλή ζωή. Η INTRO BOOKS, ο νέος εκδοτικός οίκος της ΙΜΑΚΟ MEDIA S.A., παρουσιάστηκε στα τέλη Φεβρουάριου και σκοπεύει να κάνει αισθητή την παρουσία του. Τα στε­ λέχη του δηλώνουν ότι: «Η INTRO BOOKS ξεκίνησε επειδή μας άρεσαν κάποια βιβλία, τα οποία δεν βρί­ σκαμε στην ελληνική αγορά. Όπως μας άρεσαν και κείμενα νέων συγγραφέων που δεν τα ανακάλυψε ακόμα το εκδοτι­ κό κατεστημένο. Αποφασίσαμε λοιπόν να εκδίδουμε εμείς αυτά τα βιβλία με κριτή­ ριο το γούστο του έξυπνου, παθιασμέ­ νου αναγνώστη που ξέρει τι σημαίνει κα­ λή ζωή». Κ. Λ.

[ Δ IA BAZQ I

J

P E Π 0 P T A Z

Περί ψηφιοποίησης:

προβληματισμός και ανησυχία 1

Σ ε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του D elf (13 Ιανουαρίου 2006) ο π ρ ό ­ εδρος της Ευρω παϊκής Επ ιτρ ο πής Ζ ο ζέ Μ π αρ ό ζο κατέταξε την ψηφιοποίηση της ευρω παϊκής π ο λιτισμ ι­ κής κληρονομιάς α νά μ εσ α σ το υς εφ τά πρ ώ το υς στρατηγικούς σ τό­ χο υς π ρ ο ς την κ ατεύθ υνση μιας π ρ ω το πό ρα ς Ευρ ώ πη ς. Αναγνωρί­ ζοντας την ύπα ρξη 25 διαφορετικώ ν καθεστώ των διαχείρισης δικαιω μά­ τω ν, τόνισε ότι απο τελο ύν ένα ου­ σιαστικό εμπόδιο π ο υ π ρ έπ ει να ξεπ ερ α σ τ εί, εάν σ υμφ ω νη θ εί ότι ο πρ ώ το ς στόχος είναι η διαφύλαξη

τη ς πολύχρω μης πολιτισμικής τα υ­ τότητας τη ς Ευρώ πης. Η Ευρωπαϊκή Επ ιτροπή ξεκίνησε στο πλαίσιο αυτό μια δημόσια διαβούλευση ώ στε να θ εσ μ ο θ ετ η θ εί μία π α νευ ρ ω π α ϊκ ή πολιτική π ρ ο σ τα σ ία ς. Ό λ ο ι οι ενδια­ φερόμενοι -κ α ι επιχειρ ή σ εις και ιδιώ­ τ ε ς - έχουν προ σ κλη θ εί να απ α ν τή ­ σουν έω ς και τις 31 Μ αρτίου του 2006 .

Ειρήνη Δάγλα

2

Δ εν υπά ρχει καμία αμφ ιβολία ότι το π ρ ό γρ α μ μα τ η ς Ευ ρ ω π α ϊκ ή ς Έ νω σ η ς «Επικοινωνία 2010 Ψ ηφ ια­ κές Β ιβλιοθήκες» (ψ η φ ιο π ο ίη σ η , online πρ ό σβαση και ψ ηφιακή δια-

Ελληνικά Λαϊκά Παραμύθια

Το κάστρο της κυρα-Ρήνης Λαϊκό παραμύθι της Ακαρνανίας Μια τρυφερή ιστορία αγάπης που σώθηκε ως τις μέρες μας επειδή έγινε λαϊκό παραμύθι.

i ύ*

TO^XOKdAl Λεωφ. Αλεξάνδρας Ι24, ΙΙ47Ι Αθήνα, Τηλ.: 2Ι0 643Ι468

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

φ ύλαξη της ευρω παϊκής πο λιτιστι­ κής κληρονομιάς) είναι φ ιλόδοξο, γενναίο και αναγκαίο. Η υλοποίησή τ ου όμως φ αίνεται ότι είναι μαχαίρι δ ίκοπο για σ υγγραφ είς και εκδότες: η νομοθεσία δεν έχει ακόμη πρ ο σ αρ ­ μο σ τεί σ τα νέα δεδομένα της ψ ηφ ια­ κής επο χής και οι άμεσα θίγόμενοι επιβάλλεται να κινηθούν εγκαίρως.

δικαιω μάτων. Το ίδιο ισχύει και για την π ρόσβαση και τη διανομή στο κοινό. Π ρ έπει να διαχω ριστεί η ανα­ τύπ ω σ η α π ό τη διανομή και την π ρ ό σ β α σ η : όλα και το καθένα ξεχω ­ ριστά απαιτο ύν ειδική άδεια α π ό το υς κατόχους πνευματικώ ν δικαιω ­ μάτω ν. Εξαιρέσεις έχουν γίνει για βι­ βλιοθήκες και αρχεία και τ α ιδρύμα­ τα αυτά μπορούν να αναπαράγουν τα αρχεία το υς χωρίς ειδική άδεια 3 Η διαφω νία π ο υ εκφ ράζει η Δ ιε­ κυρίω ς για λόγους δ ιαφ ύλαξης. Οι θνής Ομοσπονδία τω ν Οργανισμώ ν εξαιρ έσ εις όμως δεν π ρ έπ ει να επιΔ ικαιω μάτω ν τ η ς Α ναπ αρ αγω γή ς τρ απο ύν σ ε μεγάλη κλίμακα. Είναι (IFR R O : International Federation of απαραίτητη η εξουσιοδότηση από Reproduction Rights O rganizatio n) κάποιους μηχανισμούς άδειας, απέναντι σ τ ις γενικές π ρ ο τά σ εις της γ . To copyright μ π ο ρ εί να υπά γεται Ευρω παϊκής Επ ιτρ ο πή ς εστιάζεται και σ τις τυπο γρ αφ ικές διατάξεις, οι -ε κ τω ν π ρ αγμάτω ν- στο γεγονός ο πο ίες είναι υπ ό ειδική νομοθετική ότι η δεύτερη θ εω ρεί τους μηχανι­ π ρ ο σ τα σ ία σ ε κάποιες χώ ρες. Ο ι βι­ σμούς εξουσιοδότησης δαπανηρούς βλιοθήκες μπο ρ ο ύν να π ρ ο χω ρή ­ και άβολους: η IFRRO είναι κατηγο­ σουν στην ψ ηφιοποίηση έργων π ο υ ρηματική ω ς πρ ο ς το ότι η διαχείρι­ π ροστατεύονται α π ό copyright για ση τω ν δικαιω μάτων οφ είλει να γίνε­ λόγους πνευματικής κληρονομιάς. Σε ται κυρίω ς σε συλλογικό επ ίπ εδ ο , μέ­ κάθε π ερ ίπ τ ω σ η όμω ς, ό ταν η σω τω ν ήδη υπαρχόντω ν Οργανι­ υπά ρχουσα νομοθεσία δεν επαρ κεί, σμώ ν Συ λλο γ ικ ή ς Δ ια χ είρ ισ η ς Δ ι­ π ρ έπ ει το θέμα να αφ ήνεται στους καιω μάτων (RRO -σ τ η ν Ελλάδα ο εθνικούς νομοθέτες. Ο Σ Δ Ε Λ ). Η IFRRO δίνει βάρος σε τρία κυρίω ς ζη τή μ ατα: Ο ι συζη τή σ εις και οι διαφω νίες α . Η ψηφιοποίηση π ο υ θα κάνει δυ­ τω ν φ ορέων του βιβλίου στην Ευρώ­ νατή την πρόσβαση και τη διατήρη­ π η σ χετικά με το κρίσιμο ζήτημα της ση τη ς π ο λ ιτ ισ τ ικ ή ς κληρονομιάς ψ ηφ ιοποίησης μοιάζουν να φ τάνουν α π α ιτ εί την συνεργασία του δημοσί­ σ ε αδιέξοδο όταν το ερώ τημα π ο υ ου και του ιδιωτικού τομέα - σ ε καμί­ διατυπ ώ νεται είναι αν η νομοθεσία α περ ίπ τω σ η δεν θα π ρ έπ ει η ψηφιοπ ε ρ ί πρ ο σ τα σ ία ς τω ν πνευματικώ ν ποίηση να υπονομεύει τα δικαιώ μα­ δικαιω μάτων π ρ έπ ει να είναι ευρω ­ τα τω ν δημιουργών ή την επιβίω ση παϊκή ή εθνική. Η Ευρω παϊκή Επ ι­ της εκδοτικής δραστηριότητας- και τροπή α σ κ εί π ιέ σ εις π ρ ο ς την κατεύ­ θυνση τη ς πρ ώ τη ς λύσ η ς, θεω ρώ ­ μα ζί την επέκτασ η τω ν υπαρχόντω ν υποδομώ ν (μοντέλα α τομικής και ντας την ευρω παϊκή νομοθεσία α π α ­ συλλογικής άδειας π ο υ θα δώσουν ραίτητη για την υλοποίηση του με­ και λύσ εις σ ε ζη τή μ ατα δύσκολα, γάλου οράματος τη ς, εκείνου της δη­ όπω ς αυτά των «ορφανών έργων»), μιουργίας μιας Κοινής Ευρω παϊκής β. Η ψ ηφιοποίηση είναι μια μορφή Ψηφ ιακής Βιβλιοθήκης. Η C EN L έχει ανατύ π ω σ η ς π ο υ υπό κειται στην προτείνει ως μοντέλο τη ς ψ ηφιακής έγκριση του κατόχου πνευματικώ ν αυτή ς βιβλιοθήκης την T EL (Ευρω-

4*

10

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Αλέξανδρον Παπαδιαμάντηε

Η Φόνισσα Σ ε enoxes όπαν η σημερινή, όπου αυτόκλητοι τιμητέ5 θεωρούν ότι δικαιούνται να υποκαθιστούν τη θεσμική δικαιοσύνη, η ψυχογραφική δύναμη του Παπαδιαμάντη απεικονίζει τη διαταραγμένη βούληση του «εκλεκτού» ο onoios, στο όνομα ths

δογματική$ του φαντασίωση5, υπαγορεύει τη «θεία δίκη»,

αφαιρώντα$ εν ψυχρώ την ανθρώπινη ζωή.

Απόδοση στη νεοελληνική: Γιώργο5 Apiornvos

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

π α ϊκ ή Β ιβλιοθήκη), ειδικά σ ε ό,τι αφορά το θε'μα τω ν πνευματικώ ν δι­ καιω μάτω ν. Μ άλιστα πρ ό τεινε τη χρηματοδότηση ενός μαζικού π ρ ο ­ γράμματος ψ ηφ ιοποίησης (διάρκειας 2007-2012 και κόστους 100.000 ευ­ ρώ), με τον όρο ότι όλες οι εθνικές π ρ ω τ ο βο υ λ ίες θα ενσω ματω θούν στο ευρω παϊκό π λαίσιο. Ο ι φ ορείς π ο υ θα στηρίξουν την πρ ο σ π άθ εια π ρ έ π ει, για την C EN L, να είναι σ ε μια πρώ τη φ άση οι εθνικές βιβλιοθήκες, αρχεία και μουσεία. Φ αίνεται λοιπόν ότι η υιοθέτηση ενός κοινού ευρω ­ παϊκού κώδικα είναι αναγκαία, ειδικά όταν πρόκειται να δ ιευθετηθεί το ζή ­ τημα τω ν ορφανών έργων.

ποκρίνονται μόνο σε σχετικές με το θέμα λέξεις-κλειδιά.

6 Διαδίδεται με τα χ είς ρυθμούς στην Ευρώ πη η αντίληψη ότι η σύν­ δεση μ ετα ξύ π ο λιτιστικ ο ύ π ρ ο ϊό ­ ντος, επιχείρησης και τεχνολογίας έχει κάνει π ερίπ λοκη τη διευκρίνιση του όρου πολιτιστικό προϊόν. Σ ε σ υ ­ νέδριο π ο υ πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι π ε ρ ί «οικονομίας της κουλ­ τούρας» ο κ. Γκονσολάν, τεχνικός τη­ λεπικοινωνιών, επέμεινε ότι η ψη­ φιακή μορφή τέχνης είναι η μόνη δη­ μοκρατική π ρόσβαση σ ε αυτήν. Προ­ σέθ εσε δε ότι με τις ανταλλαγές α υ ­ τ ές πληροφοριών μεταξύ τω ν χρη­ στώ ν, χω ρίς διαμεσολαβητή, η έν­ Η Ομοσπονδία Ευρωπαίων Εκδο­ νοια του συγγραφ έα τίθεται υπ ό αμ­ φ ισ β ή τ η σ η .... Α π ό ψ εις τέτοιου εί­ τώ ν, α π ό τη μεριά τη ς, συμφ ω νεί, δους δεν μπορούν π α ρ ά να μας ανη­ αρ κεί να τηρηθούν τ α σημεία: συχούν, καθώς φαίνεται τελικά ότι α . Δημιουργία συμβολαίω ν μεταξύ τα προβλήματα π ο υ πρ ο κύπτο υν νόμιμων δικαιούχων και χρηστώ ν, β. Ψηφιοποίηση μόνο α π ό ορισμένες α π ό την ψ ηφιοποίηση θέτουν σ ε κίν­ δυνο την ίδια τη σ υνέχεια του ευρω ­ βιβλιοθήκες και για συγκεκριμένους, παϊκού π ο λιτισμού: εκτός και αν α υ ­ μη εμπορικούς σκοπούς, τός μ π ο ρ εί να προχω ρήσει τελικά γ . Στήριξη α π ό την Ε.Ε. τω ν εκδοτι­ χω ρίς δημιουργούς. κών οίκων για να ψ ηφ ιοποιήσουν τα

5

δικά το υς βιβλία. Π ρόσβαση σε αυτά α π ό τους αναγνώ στες μέσω και π ά ­ λι συγκεκριμένω ν βιβλιοθηκών, δ. Διατήρηση υπά ρχο υσας νομοθε­ σίας σ χετικά με την π νευματική ιδιο­ κτησία / πνευμ ατικά δικαιώ ματα, ε . Διευκόλυνση τω ν νόμιμων δικαιού­ χων α π ό τις υπεύθ υνες αρχές να πρ ο στατέψ ο υν τα δικαιώ ματά τους, στ. Να τ εθ εί σε εφαρμογή η πρ ω το ­ βουλία τη ς Ε.Ε. eContentplus (δυνα­ τό τ η τ α χορηγιώ ν με σ κο π ό τον εμπλουτισμό τη ς υπά ρχουσας ψ η­ φιοποιημένης βάσης δεδομένων / δη­ μιουργία νέων μεταφ ράσεω ν, διορ­ γάνωση εκδηλώσεων), ζ . Ύ π α ρ ξη ξεχω ριστή ς πολιτικής για τα ανώ νυμα έργα. η. Ο ι μηχανές αναζήτησης να αντα-

12

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

7

Διεθνές Συνέδριο θα πραγματο­ πο ιη θ εί στο Βερολίνο σ τις 4-5 Α π ρ ι­ λίου με θέμα την ψ ηφ ιοποίηση. Η πρω τοβουλία ανήκει στην Ο μοσπον­ δία Ακαδημαϊκών και Επιστημονικών Εκδόσεων (ALPSP) και τη Γερμανική Ομοσπονδία Εκδοτών και Βιβλιοπω ­ λών. Η οργάνωση γίνεται υπ ό την αιγίδα της Κομισιόν και σε συνεργα­ σία με την Ομοσπονδία Ηλεκτρονι­ κών Εκδόσεων (ΑΚΕΡ), τις εκδόσεις Blackwell, το Current Science Group, την Inform a T& F, τον W alte r de G ru y te r, τη ν Springer ScienceBussiness M edia, την IO S Press. Την πρ ο σ π ά θ εια υποστηρίζουν μεγάλοι ερευνητικοί οργανισμοί και βιβλιοθή­ κες σε Γερμανία και Ευρώ πη. ■

Ο μεγάrlos ήαβύρινθθ5 Φερνάντο Σαβατέρ Το βιβλίο αποτελεί ένα είδθ5 πολιτικιά anavcnons στον Άρχοντα των Δακτυήιδιών. Οι ώριμοι γονεί5 οφείλουν να διαβάσουν

Ε

Δ I A B A Ζ Ω ] Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

25 χρόνια

Εταιρεία Συγγραφέων

γινε 25 χρόνων η Εταιρεία Συ γ ­ γραφέω ν και την επ έτειο αυτή τη γιόρτασε σ τις 15 Φ εβρουάρι­ ου στο Μ ουσείο Μ πενάκη, σ ε μια τ ε­ λετή όπου παραβρέθηκαν πο λλά μέλη τη ς Εταιρείας. Η βραδιά λαμπρυν0 ηΚε αττό Τ η βράβευση του ελληνιστή

Ε

η ποιήτρια κική Δημουλά απονέμει

τπς^αρείας ατόν Mario vitti

I

Τρίτη

Mario Vitti' π Ρά ξΠ π ο υ εκτψ ήθηκε θε­ τικά α π ' όλους. Η κίνηση αυτή έδειξε ότι η Εταιρεία έχει ανάγκη να δυναμώσει τον π ν ε υ μ α τ ικ ό της ρόλο. Είναι σπο υδ αίες και σημαντικές οι κινήσεις π ο υ κάνει για το α σ φ α λ ισ τ ικ ό , για τα πνευμ α­ τικά δικαιώ μα­ τ α , τις σ υντά­ ξεις κ.ά. π ο υ αποτελούν σο­

28 Μ α ρ τ ί ο υ

βαρά ζητήμ ατα για το υς συγγραφ είς, αλλά π αράλληλα χρειάζεται να δυνα­ μώσει τον ρόλο τη ς ω ς πνευματικός παράγω ν της χώ ρας, να αποκτήσει π α ρ εμ β α τ ικ ό λόγο και ευρ ύτερ ο ακροατήριο. Να θυμηθούμε ότι στην ιδρυτική Δ ια­ κήρυξη τη ς Εταιρείας Συγγρα φ έω ν (2 Ιουλίου 1981) κηρύσσεται η πίσ τη "στην ελευθερία, την πο λλαπλό τη τα τη ς έκφ ρασης, στην αντιπαράθεση τω ν ιδεών, στην ανεξαρτησία της π νευματικής δημιουργίας απ ό κομμα­ τικές, κρατικές ή άλλες, οικονομικής τά ξεω ς, χειραγω γήσεις ω ς αναγκαίοι όροι για την πραγμάτω ση του συγ­ γραφικού έργου". Σ τ α 25 α υτά χρόνια μεσολάβησαν πο λλές κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές, αλλά τ α βασικά αιτήματα τω ν συγ­ γραφέω ν μένουν και οι ανάγκες για την παρέμβαση τη ς Εταιρείας στο π ο ­ λιτιστικό γίγνεσθαι μεγάλωσαν. ■ Γ. Μ.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ - ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΗΜΕΡΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ Το περιοδικό Διαβάζω και ο Ιανός οργανώνουν συζήτηση για το Νεοελληνικό θεατρικό έργο τα τελευταία 20 χρόνια και τιμούν τον Δημήτρη Κεχαϊδη Συμμετέχουν:

Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος · Στάθης ΛιΒαθηνός · Βίκυ Γεωργιάδου • Θανάσης Παπαγεωργίου · Γιώργος Πεφάνης · Δημήτρης Τσατσούλης • Γιάννης Χρυσούλης

Και οι ηθοποιοί: Μάνια Παπαδημητρίου · ΜαριτΙνα Πάσαρη · Ανδρέας Μαυραγάνης • Μανώλης Μαυροματάκης Συντονισμός:

Έλενα Καρακούλη

ANOS

Επιμέλεια: Ντινα Κίτσου

Ευπώλητα - Ιανουάριος 2006

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το Σπίτι και το Κελλί 2 Για μια συντροφιά ανάμεσά μας 3 θα σε ξεχνάω κάθε μέρα 4 Τα μαύρα λουστρίνια 5 0 θείος Τάκης 6 0 κυρίαρχος των Οκτώ 7 Η αγάπη δεν έχει τέλος 8 Τα οπωροφόρα της Αθήνας 9 Οι μάγισσες της Σμύρνης 10 ΓιοκΤζάνιμ

Γενικός Πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Χρήστος Χωμενίδης Νίκος θέμελης Βασίλης Αλεξάκης Μάρω Δούκα

Πατάκης Κέδρος Εξάντας Πατάκης

Γ ιάννης Ξανθούλης Αννα Παναγιωταρέα Κώστας Καρακάσης Σωτήρης Δημητρίου Μάρα Μεϊμαρίδη Δημήτρης Τσαλίδης

Ελληνικά Γράμματα Λιβάνης Ψυχογιός Πατάκης Καστανιώτης Νεφέλη

ΕΛΛΗΝΙΚΗ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α _________________________________________ Α λυσίδες Βιβλιοπωλείω ν

θα σε ξεχνάω κάθε μέρα

Χρήστος Χωμενίδης Νίκος θέμελης Αννα Παναγιωταρέα Βασίλης Αλεξάκης

5 0 θείος Τάκης 6 Οι μάγισσες της Σμύρνης 7 Η αγάπη δεν έχει τέλος

Γιάννης Ξανθούλης Μάρα Μεϊμαρίδη Κώστας Καρακάσης

8 ΓιοκΤζάνιμ 9 Τα μαύρα λουστρίνια

Δημήτρης Τσαλίδης Μάρω Δούκα Α. Καλλιοντζή

1 2 3 4

Το Σπίτι και το Κελλί Για μια συντροφιά ανάμεσά μας 0 κυρίαρχος των Οκτώ

10 Έσχατοι καιροί

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Τα μαύρα λουστρίνια 2 Το Σπίτι και το Κελλί 3 Τα οπωροφόρα της Αθήνας 4 Για μια συντροφιά ανάμεσά μας 5 θα σε ξεχνάω κάθε μέρα 6 Τι τραβάμε κι εμείς οι μάνες!

7 0 θείος Τάκης 8 ΓιοκΤζάνιμ 9 Η μέθοδος της Ορλεάνης 10 0 κυρίαρχος των Οκτώ

Πατάκης Κέδρος Λιβάνης Εξάντας Ελληνικά Γράμματα Καστανιώτης Ψυχογιός Νεφέλη Πατάκης Λιβάνης

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Μάρω Δούκα Χρήστος Χωμενίδης Σωτήρης Δημητρίου Νίκος θέμελης Βασίλης Αλεξάκης Μανανεδάκη Κ. Γιάννης Ξανθούλης Δημήτρης Τσαλίδης Ευγενία Φακίνου Άννα Παναγιωταρέα

Πατάκης Πατάκης Πατάκης Κέδρος Εξάντας Λιβάνης Ελληνικά Γράμματα Νεφέλη Καστανιώτης Λιβάνης

Σημειώσεις: 1. ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Το «Άσμα Ασμάτων» που εμφανίστηκε στο προηγούμενο τεύχος του Διαβάζω στην κατηγορία της ΠΟΙΗΣΗΣ ανάμεσα στα δέκα πρώτα ευπώλητα καταχωρήθηκε απά λάθος στην απόδοση του Γ. Σεφέρη (Ίκαρος) ενώ πρόκειται για την ελεύθερη απόδοση του Μιχάλη Γκανά από τις εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ.

2. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Έσχατοι καιροί, Α. Καλλιοντζή (Λιβάνης) - Εις το όνομα της μητρός, Φ. Λαπατά (Καστανιώτης) - Ο καιρός των Χρυσανθέμων, Μόνος Ελευθερίου (Μεταίχμιο) - Τι τραβάμε κι εμείς οι μάνες!, Μανανεδάκη (Κ. Λιβάνης) - Στη σκιά της πεταλούδας, I. Ζουργός (Πατάκης) - Η μέθοδος της Ορλεάνης, Ευγ. Φακίνου (Καστανιώτης) ^

Δ I A B A Ζ Ο ]

[ΕΥ ΠΩ Λ ΗΤA Ευπώλητα - Ιανουάριος 2006 Γενικός Πίνακας ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

m

1 Μαγικός κύκλος 2 Οι Αναμνήσεις μιας γκέισας 3 Η θάλασσα 4 Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις 5 Η αδελφότητα της Ιεράς Σινδόνης 6 Η θεραπεία του Σοπενάουερ 7 Οχτώ 8 Μη μ’ αιρήσεις ποτέ 9 Κώδικας Da Vinci 10 Ψηφιακό Οχυρό

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Κάθριν Νέβιλ Arthur Golden

Λιβάνης Λιβάνης

John Banville Ορχάν Παμούκ

Καστανιώτης Ωκεανίδα Πατάκης

Julia Navarro Irvin Yalom Κάθριν Νέβιλ Ισιγκούρο Κάζουο Dan Brown Dan Brown

Α λυσίδες Βιβλιοπωλείω ν

Άγρα Λιβάνης Καστανιώτης Λιβάνης Λιβάνης

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 Μαγικός κύκλος

Κάθριν Νέβιλ

Λιβάνης

2 Οι Αναμνήσεις μιας γκέισας 3 Η θάλασσα 4 Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις 5 Ψηφιακό Οχυρό 6 Η αδελφότητα της Ιεράς Σινδόνης 7 Η θεραπεία του Σοπενάουερ

Arthur Golden

Λιβάνης Καστανιώτης

8 Μη μ’ αφήσεις ποτέ 9 Οι νάνοι 10 Οχτώ

John Banville Ορχάν Παμούκ Dan Brown Julia Navarro Irvin Yalom Ισιγκούρο Κάζουο

Άγρα Καστανιώτης

Χάρολντ Πίντερ Κάθριν Νέβιλ

Καστανιώτης Λιβάνης

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία 1 2 3 4

Η αδελφότητα της Ιεράς Σινδόνης Η θάλασσα Μαγικός κύκλος

Οι Αναμνήσεις μιας γκέισας 5 Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις 6 Οχτώ 7 Κώδικας Da Vinci 8 Η θεραπεία του Σοπενάουερ 9 Μη μ’ αφήσεις ποτέ 10 Όταν έκλαψε ο Νίτσε

Ωκεανίδα Λιβάνης Πατάκης

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Julia Navarro John Banville Κάθριν Νέβιλ Arthur Golden Ορχάν Παμούκ Κάθριν Νέβιλ Dan Brown Irvin Yalom Ισιγκούρο Κάζουο Irvin Yalom

Πατάκης Καστανιώτης Λιβάνης Λιβάνης Ωκεανίδα Λιβάνης Λιβάνης Άγρα Καστανιώτης Άγρα

Η ερωμένη της, Ντάρα Ρωζέττη (Μεταίχμιο) - Καλός καιρός-μετακίνηοη, Μήτσορα Μαρία (Πατάκης) - Κι εσύ Έλληνας, ρε;, Βασ. Χριστόπουλος (Κέδρος) - Δεύτερη γυναίκα, Ελ. Χουρμουζιάδου (Κέδρος) - Τρεις αιώνες μια ζωή, Φιλιώ Χαϊδεμένου (Λιβάνης) - Έλα κόρη μου έλα μάτια μου, Γιοβάννα (Πατάκης) - Μέρες σαν κι αυτές, Νίκος Παπανδρέου (Καστανιώτης) - Θέκλη, Αθηνά Κακούρη (Εστία) - Η αλήθεια είναι Ψέμματα, Λένα Διβάνη (Καστανιώτης).

3. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

4. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Ιανουάριος 2006» προέρχονται από 34 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

5. Δημοσιεύονται σε κάθε Κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις.

^

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Ζυράννα Ζατέλη ΟΙ μ α γ ικ ές Β έρ γες τοϋ αδελφ ού μου ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΡΑΚΟΛΗ καί ένα κείμενο τοϋΧρήστου Μπουλώτη

«Και για να το ομολογήσω απερίφραστα, είμαι παραδομένη άνευ όρων στην γοητεία που ασκούν επάνω μου αυτές οι βέρ­ γες· σαν να με άγγιξε η κάθε μια ξεχωριστά και να με γήτεψε για πάντα. Το ίδιο θα έλεγα ακόμη κι αν ο εμπνευστής τους ο δημιουργός τους δεν μου ήταν ούτε έβδομος ξάδελφος δεν γνώριζα καν το όνομά του, ή ήταν κάποιος που είχε προ πολλού εκλείψει απ'τον γνωστό μας κόσμο, είτε ως φυσική οντό­ τητα είτε -μαζί με την μαγική του βέργα- ως σπάνιο είδος. Αλλά ακόμη καλύτερα που είναι αδελφός μου». Ζ.Ζ.

ISBN 960-03-4170-2, €18,00 Μαύρο άνθος του igou αιώνα, ο μηδενισμός άφησε μεγάλα έργα και ενέ­ πνευσε μύθους και αφηγήσεις. Υπάρχει γερμανική εκδοχή του μηδενι­ σμού, ρωσική και εν γένει ευρωπαϊκή. Με τους δύο παγκοσμίους πολέ­ μους και μια σειρά επαναστάσεων και κοινωνικών κινημάτων, μπορούμε να πούμε ότι ο «ευρωπαϊκός μηδενισμός» επαλήθευσε εξαμβλωματικά τις νιτσεϊκές και λοιπές προφητείες. Το μηδέν αποδείχθηκε ιστορικός και μεταφυσικός γρίφος. Επιτέμνοντας εδώ τις απόψεις του Νίτσε, του Μαλλαρμέ και του Χάιντεγκερ, και χωρίς να έχουμε προθέσεις ιστορικής πα­ ρουσίασης προσπαθούμε απλώς να δείξουμε τα όρια κάποιων περιώνυ­ μων φιλοσοφικών οιωνών.

ISBN 960-03-4151-6, €14,00

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣόΛωνοε 131,106 77 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ευτιώλητα - Ιανουάριος 2006 ΠΟΙΗΣΗ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη 2 Το μονόγραμμα 3 Άσμα ασμάτων

Γενικός Πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Νίκος Καββαδίας Οδυσσέας Ελύτης

Άγρα Ίκαρος Μελάνι Ίκαρος Πατάκης

4 Χλόη θερμοκηπίου 5 Αμοργός 6 Μαραμπού

Μ. Γκανάς - απόδοση Κική Δημουλά Νίκος Γκάτσος Νίκος Καββαδίας

7 Ποιήματα Δημουλά 8 Τα ποιήματα 1941-1971

Κική Δημουλά Μανόλης Αναγνωστάκης

9 Πούσι 10 Ποιήματα

ΠΟΙΗΣΗ 1 Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη

Νίκος Καββαδίας Ντίνος Χριστιανόπουλος

Άγρα Ίκαρος Νεφέλη Άγρα Ιανός

Α λυσίδ ες Βιβλιοπωλείω ν Νίκος Καββαδίας

Άγρα Ίκαρος

2 Το μονόγραμμα 3 Άσμα ασμάτων

Οδυσσέας Ελύτης Μ. Γκανάς - απόδοση

4 5 6 7

Κική Δημουλά Νίκος Γκάτσος Μανόλης Αναγνωστάκης

Ίκαρος Πατάκης

Νίκος Καββαδίας Κική Δημουλά Νίκος Καββαδίας

Άγρα Ίκαρος Άγρα

Χλόη θερμοκηπίου Αμοργός

Τα ποιήματα 1941-1971 Μαραμπού 8 Ποιήματα Δημουλά 9 Πούσι 10 Ποιήματα

Ντίνος Χριστιανόπουλος

ΠΟΙΗΣΗ 1 Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη 2 Το μονόγραμμα 3 Μαραμπού 4 Ποιήματα Δημουλά 5 Πεταμένα λεφτά 6 Μπαλάντες για φόνους και άλλα τραγούδια 7 8 9 10

Αμοργός Ποιήματα 1948-2004 Ποίηση Κουαρτέτο

Μελάνι

Νεφέλη

Ιανός

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Νίκος Καββαδίας

Άγρα

Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Καββαδίας

Ίκαρος Άγρα

Κική Δημουλά Γιάννης Βαρβέρης

Ίκαρος Κέδρος

Νικ Κέιβ Νίκος Γκάτσος Χάρολντ Πίντερ

Κέδρος Πατάκης

Οδυσσέας Ελύτης Κοκάντζης Νίκος

Κέδρος Ίκαρος Πατάκης

6. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 89 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 93 για την ξένη, 90 για την ποίηση, 148 για τα δοκίμια, 149 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 167 για τα διάφορα.

7. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

8. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

9. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: ΑΒΑΚΙΟ, Καλαμαριά, 2310 410520 - ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 - ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΛΟΥ,

ι=>

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Οταν το πτώμα του υπουργού Εθνικής Οικονομίας βρέθηκε στο πατάρι του Da Capo, η πολιτική σκηνή συγκλονίστηκε. Ποιος είχε συμφέρον να βγάλει από τη μέση τον άνθρωπο που ερευνούσε το παλαιό σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου; Νυν και πρώην υπουρ­ γοί, βουλευτές και κομματικά στελέχη, επιχειρηματίες και δημο­ σιογράφοι, παράγοντες του δημόσιου βίου και του παρασκηνίου, κυβέρνηση και αντιπολίτευση αναστατώνονται. Όλοι βρίσκονται μπλεγμένοι σ' ένα κουβάρι με απρόοπτα συμβάντα και αλλεπάλ­ ληλους αιφνιδιασμούς σ’ ένα μίτο που ξετυλίγεται με καταιγιστι­ κό ρυθμό κόβοντας την ανάσα του αναγνώστη. Οι υποψίες εναλ­ λάσσονται. Ο ένας προσπαθεί να ενοχοποιήσει τον άλλο. Αποκα­ λύπτονται υπόγειες δραστηριότητες συγκρούσεις σκοτεινοί συμ­ βιβασμοί, μίξες και διαπλοκές σε ολόκληρο το πολπικό φάσμα. Και στο επίκεντρο των γεγονότων, ο πολιτικός σύμβουλος του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης ο καθηγητής Πέτρος Χρονόπουλος έρχεται αντιμέτωπος με διλήμματα και καταστά­ σεις που οδηγούν την έρευνα του σ' ένα τέλος απροσδόκητο...

ISBN 960-03-4152-4, €16,00 Όταν συνήλθε, δε θυμόταν και πολλά.Ήταν εγκληματίας ή ήταν ο άρχοντας της πόλης Ποιο ήταν το πραγματικό του όνομα; Πώς κατάντησε αποκρουστικός και λειψός Είχαν, όντως αποπειραθεί κάποιοι να τον σκοτώσουν; Οι απαντήσεις που επιζητούσε έμοια­ ζαν να κρύβονται πίσω από τη σκοτεινή σκέψη των κοντινών του ανθρώπων. Όμως όσο κι αν προσπαθούσε, δεν μπορούσε να τους εμπιστευτεί. Του μιλούσαν απότομα και συχνά χλευαστικά. Τον τροφοδοτούσαν με αλληλοαναιρούμενες εκδοχές για το πα­ ρελθόν του. Τον ξεναγούσαν σε μέρη επικίνδυνα. Διέπρατταν μπροστά του εγκλήματα. Τον έσπρωχναν όλο και βαθύτερα σε μια ζούγκλα ανομίας. Τον πίεζαν να αναλάβει ηγετικό ρόλο στον υπόκοσμο.Ήταν μάλλον απρόθυμοι να του περιγράφουν λεπτομε­ ρώς την προηγούμενη ζωή του και, κυρίως να του εξηγήσουν τι είχε συμβεί πριν από εκείνη τη μοιραία νυχτερινή διαδρομή.

ISBN 960-03-4143-5, €14,00

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣόΟωνοε 131,106 77 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

Ευτιώλητα - Ιανουάριος 2006 Γενικός πίνακας

δ ο κ ί μ ια

α/α 1 2 3 4

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Η αυτοβιογραφία του φωτός

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Γιώργος Γραμματικάκης

Ζητούνται αλχημιστές 0 πέπλος Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα

Μίμης Ανδρουλάκης

5 No logo 61 Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την Ελληνική Αριστερά Δικαίωμα στην τεμπελιά 8 Ρόμελ. Η αλεπού της ερήμου 9 Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία 10 Ζεϊμπέκικο και κόκα κόλα-

τ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Παν/κές Εκδόσεις Κρήτης Καστανιώτης

Μίλαν Κούντερα Κωνσταντίνος Σημίτης Naomi Klein Στέλιος Κούλογλου

Εστία Πόλις Λιβάνης

Πωλ Λαφάργκ

Νησίδες Γκοβόστης Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη Νέα Σύνορα

Εστία

David Irving Φάνης Κακριδής Γ ιάννης Καψής

για να ανατείλει ο ήλιος πρέπει να δύσει

ΔΟΚΙΜ ΙΑ 1 Η αυτοβιογραφία του φωτός 2 Ζητούνται αλχημιστές 3 0 πέπλος 4 Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 5 No logo 6 7 8 9 10

Δικαίωμα στην τεμπελιά Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία Κατά του φανατισμού Salonica: City of ghosts Ρόμελ. Η αλεπού της ερήμου

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείω ν Γιώργος Γραμματικάκης Μίμης Ανδρουλάκης Μίλαν Κούντερα Κωνσταντίνος Σημίτης Naomi Klein Πωλ Λαφάργκ Φάνης Κακριδής Άμος Οζ Mark Mazower

1 Η αυτοβιογραφία του φωτός 2 Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την Ελληνική Αριστερά 3 Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 4 Ζητούνται αλχημιστές 5 Περί του κοινωνικού status 6 0 πέπλος 7 Οι άλλοι Καπετάνιοι 8 Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες 9 Ζεϊμπέκικο και κόκα κόλαγια να ανατείλει ο ήλιος πρέπει να δύσει 10 Μακιαβέλλι ή Μάρξ

Πόλις Λιβάνης Νησίδες Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη Καστανιώτης Harper Collins Γκοβόστης

David Irving

ΔΟΚΙΜ ΙΑ

Παν/κές Εκδόσεις Κρήτης Καστανιώτης Εστία

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία Γιώργος Γραμματικάκης Στέλιος Κούλογλου Κωνσταντίνος Σημίτης Μίμης Ανδρουλάκης Αλαίν Ντε Μποττόν Μίλαν Κούντερα Νίκος Μαραντζίδης Γ. Μαργαρίτης Γιάννης Καψής Έλλη Παππά

Παν/κές Εκδόσεις Κρήτης Εστία Πόλις Καστανιώτης Πατάκης Εστία Εστία Βιβλιόραμα Νέα Σύνορα Άγρα

Αθήνα, 210 3616204 - ΒΙΒΛΙΟΣΗΜΟ, Ζωγράφου, 210 7470050 - ΒΙΒΛΙ0ΤΥΠ0, Βύρωνος, 210 7648875 - BEST BOOKS HUNTERS, Κολωνάκι, Κυψέλη, 210 3603473 - ΓΡΑΠΤΟ, Ν. Ψυχικό, 210 6714700 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρο, 2610 223688 - ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ, Χαλκίδα, 22210 21796 - ΕΚΦΡΑΣΗ, Ανω Γλυφάδα, 210 9603817 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210 3258440 - ΕΡΜΗΣ ΒΙΒΛΙΑ, Αθήνα, 210 3247767 - Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα, 210 3213907 - c=>

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝ1ΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Βραχέων κυματισμών και ελαφρών λογοτεχνικών ηθών πονήμα­ τα, όπου εκτίθενται ιδέες αλλά και πρόσωπα, καθώς και ο συγ­ γραφέας των ενταύθα κειμένων. Πρωτοπαρουσιάστηκαν στις ε­ φημερίδες Το Βήμα και Τα Νέα, και στα περιοδικά η λέξη και Εντευκτήριο Ι 1985-2005)· Μετά από επίπονο και ευάρεστο lifting φιλοξενούνται τώρα στις Εκδόσεις Καστανιώτη. Ευχαριστίες Π.Μ.

ISBN 960-03-4195-8, €10,00 Μύρτος είναι ένα μικρό αγόρι. Γεννήθηκε κοιμώμενος και τώρα, στα οχτώ του χρόνια, δεν έχει ξυπνήσει. Γιατί ο Μύρτος αρνείται την επικοινωνία με τον κόσμο όπου ήρθε δεν θα μάθουμε. Κοιμά­ ται χαμογελαστός με την παλάμη στο μάγουλο, «σαν για να προ­ στατευτεί από φιλήματα». Γύρω και δίπλα του, σε μία κλειστή ε­ παρχιακή κοινωνία του ig 40, άνθρωποι ανυποψίαστοι φορείς του Κακού, βέβαιοι πως ευαγγελίζονται το Αγαθόν, θα κινήσουν το μυθιστόρημα με ανατριχιαστική αθωότητα. Εν πλήρη συγχύσει ένοχοι, και με (ερήμην τους) υπόγειο σαρδόνιο χιούμορ, προβαί­ νουν σε (ή ανέχονται) αβυσσαλέες πράξεις μελοδραματικών κο­ ρυφώσεων: θα εξωθήσουν τον κοινωνικό περίγυρο σε σκανδαλισμό και σε λιθοβολισμό. Τότε θα εγερθεί ο Μύρτος. Νύχτα. Θα βάλει φωτιά και θα αναχωρήσει. Για πού;

ISBN 960-03-3864-7, €14,00

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα - Τπλ.: Ζ10-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόϋωνοε 131,106 77 Αθήνα -Τηϋ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

[

δ ι α β α ζ ω ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ευπώλητα - Ιανουάριος 2006 Γενικός πίνακας D/D ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 0 Μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 0 Χάρι Πότερ και ο ημίαιμος πρίγκιψ 3 Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η ντουλάπα Τα χρονικά της Νάρνια II ~ τ 0 Τσάρλυ και το εργοστάσιο σοκολάτας 5 Ο μικρός πρίγκηπας 6 Ο ανεψιός του μάγου: Το χρονικό της Νάρνια I 7 Μια σειρά από ατυχή γεγονότα: Λέμονι Σνίκετ 1: Η κακή αρχή Τ Ξύπνα Ντενεκεδούπολη 9 Αν κεράσεις παγωτό ένα γάτο χνουδωτό 10 Αιγυπτιολογία

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Rene Goscinny J. Κ. Rowling

Σύγχρονοι Ορίζοντες Ψυχογιός Κέδρος

Κ. Σ. Λιούις Roald Dahl Α.Εξυπερύ Λιούις Κλαιβ Στέιπας Ντάνιελ Χάντλερ (Λέμονι Σνίκετ)

Ψυχογιός Πατάκης Κέδρος Ελληνικά Γράμματα

Ευγενία Φακίνου Γιολάντα Τσιαμπόκαλου

Καστανιώτης Καστανιώτης Πατάκης

ΑΑυσίδες ΒιβλίΟπωΒείων_________________________ ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Ο Μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 0 Χάρι Πότερ και ο ημίαιμος πρίγκιψ 3 Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η ντουλάπα Τα χρονικά της Νάρνια II 4 0 Τσάρλυ και το εργοστάσιο σοκολάτας 5 Ξύπνα Ντενεκεδούπολη 6 Μια σειρά από ατυχή γεγονότα: Λέμονι Σνίκετ 1: Η κακή αρχή 7 0 μικρός πρίγκηπας 8 Αν κεράσεις παγωτό ένα γάτο χνουδωτό 9 Αιγυπτιολογία 10 0 κόσμος της Νεραίδας Ευτυχίας- Επιθυμίας

Rene Goscinny J. Κ. Rowling Κ. Σ. Λιούις

Σύγχρονοι Ορίζοντες Ψυχογιός Κέδρος

Roald Dahl Ευγενία Φακίνου Ντάνιελ Χάντλερ (Λέμονι Σνίκετ)

Ψυχογιός Καστανιώτης Ελληνικά Γράμματα

Α.Εξυπερύ Γ ιολάντα Τσιαμπόκαλου

Πατάκης

Έμμα Τόμσον

Ανεξάρτητα Βίβϋΐοπωϋεία

Καστανιώτης Πατάκης Λιβάνης

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1 0 Μικρός Νικόλας σε νέες περιπέτειες 2 Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η ντουλάπα Τα χρονικά της Νάρνια II

Rene Goscinny Κ. Σ. Λιούις

Σύγχρονοι Ορίζοντες Κέδρος

3 0 Χάρι Πότερ και ο ημίαιμος πρίγκιψ 4 0 ανεψιός του μάγου: Το χρονικό της Νάρνια I

J. Κ. Rowling

Ψυχογιός Κέδρος Πατάκης

5 0 μικρός πρίγκηπας 6 Μαγικό ουράνιο τόξο 7 8 9 10

Πόσα λέει η ελιά, πόσα ακούει ο λαγός Δρακολογία - ένα πλήρες βιβλίο για δράκους Το άλογο και το αγόρι του - Τα χρονικά της Νάρνια III Αλφαβητάρι της φύσης

Λιούις Κλαιβ Στέιπας Α. Εξυπερύ Γρηγοριάδου Γαλάτεια Ερν. Ντρεικ

Κέδρος Πατάκης Πατάκης

Κ. Σ. Λιούις Μαρία Φραγκιά

Κέδρος Ελληνικά Γράμματα

επτάτομο

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, Χαλάνδρι, 210 6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Ίλιον, 210 2618156 - ΗΛΙΑΝΑ ΜΕ0ΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610 274147 ΙΑΝ0Σ, Αλυσίδα, 2310 276447 - ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210 3451910 - ΜΙΚΡΟΣ Κ0ΡΑΗΣ, Χαλάνδρι, 210 6890321 ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ, αλυσίδα, 2310 228682 - ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙ0Υ, Αλυσίδα, 210 3323300 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710 21550 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, >=>

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ο Τρούμαν Κάποτε -μαζί με τον Χέμινγουεϊ σίγουρα ο πιο πολυσυζητημένος Αμερικανός συγγραφέας του 2θθύ αιώ­ να- είναι γνωστός κυρίως για το μυθιστόρημά του Εν ψυχρώ και για τη νουβέλα του Πρόγευμα στο Τίφανυς. Επίσης στη φήμη του, συνέβαλε η φρενήρης ζωή του, σημαδεμένη από δύσκολα παιδικά χρόνια. Εκτός όμως από πολύκροτος μυθιστοριογράφος υπήρξε και σπουδαίος συγγραφέας διη­ γημάτων, που εδώ συγκεντρώνονται όλα για πρώτη φορά. Ο λόγος του, πυκνός και περιγραφικός υπηρετεί ιστορίες άλλοτε εφιαλτικές γραμμένες με τη «λογική» ενός ονείρου («Μίριαμ», «Ένα δέντρο από νύχτα», «Το ακέφαλο γεράκι») κι άλλοτε γεμάτες χιούμορ κι αλλόκοτους χαρακτήρες που περιγράφονται με τρυφερότητα και ζωντάνια («Η κανάτα με το ασήμι», «Παιδιά στα γενέθλιά τους»), Ο αμερικανικός νότος όπου μεγάλωσε, του χάρισε τις καλύτερες ιστορίες του («Μια χριστουγεννιάτικη ανάμνηση», «Ο επισκέπτης της Ημέρας των Ευχαριστιών»), ιστορίες γεμάτες λυρισμό, ό­ που πρωταγωνιστές είναι ο μικρός Τρούμαν και η μοναχική ηλικιωμένη θεία του, που με την απλή σοφία της δείχνει στον μικρό Τρούμαν τον κόσμο όπως είναι γι’ αυτήν κι όπως θα 'πρεπε να είναι για όλους: μαγικός...

ISBN 960-03-4139-7, €18,00 Μια γυναίκα σκοτώνεται από επίθεση αυτοκτονίας στην καρδιά της Ιερουσαλήμ. Επάνω της δεν θα βρεθεί παρά ένα απόκομμα μισθοδοσίας της επιχείρησης όπου εργαζόταν: ένα αρτοποιείο. Κανείς δεν θα την αναζητήσει στο νοσοκομείο, ούτε καν οι συνά­ δελφοί της. Ένας σκανδαλοθήρας δημοσιογράφος θα αδράξει την ευκαιρία να κατηγορήσει το αρτοποιείο για «έλλειψη ανθρω­ πιάς». Καθώς η κατηγορία απειλεί να αμαυρώσει για πάντα το καλό όνομα της επιχείρησης ο ιδιοκτήτης της στέλνει τον υπεύ­ θυνο ανθρώπινου δυναμικού να ταυτοποιήσει τη νεκρή και να της εξασφαλίσει μία αξιοπρεπή κηδεία. Γρήγορα όμως αυτή η απο­ στολή θα εξελιχθεί σε κάτι πολύ πιο σημαντικό: και η ιστορία που ξεκίνησε από ένα πραγματικό γεγονός θα μετατραπεί σταδιακά σε ένα μεταφυσικό ταξίδι γεμάτο συμβολισμούς. Στο Ο υπεύθυ­ νος ανθρώπινου δυναμικού, ένα μυθιστόρημα με αστυνομική σχε­ δόν πλοκή, ο Αβραάμ Β. Γεοσούα ερευνά τις συνέπειες της «κοι­ νοτοπίας του θανάτου»: κατά πόσο, δηλαδή, μπορεί να διατηρή­ σει την ανθρωπιά της μια κοινωνία, όπου ο θάνατος τείνει να γί­ νει μέρος της καθημερινότητας.

ISBN 960-03-4149-4, €16,00 ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΟΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόήωνοε 131, 106 77 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 (εοωτ.187)

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Ευτιώλητα - Ιανουάριος 2006 ΔΙΑΦΟΡΑ α/ο ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Houses of the world Σκέφτομαι κι ας μην υπάρχω 1000. Αριστουργήματα της Ευρωπαϊκής Τέχνης Δυό ταξίδια του Le Corbusier 150 Best house ideas 0 γάμος Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών* Graphic desing now Οι 100 καλύτερες συνταγές της Ελληνικής Κουζίνας Τι είπε ο Αϊνστάιν στο μάγειρά του

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Andre Domine Αρκάς Christine Stuckenbrock Παναγιώτης Τουρνικιώτης A. C. Canizares Χρήστος Ζαμπούνης Δαβανέλλος- Σταυρόπουλος

Houses of the world 1000. Αριστουργήματα της Ευρωπαϊκής Τέχνης Σκέφτομαι κι ας μην υπάρχω Δυό ταξίδια του Le Corbusier 150 Best house ideas 0 γάμος Graphic desing now 8 Τι είπε ο Αϊνστάιν στο μάγειρά του 9 Οι 100 καλύτερες συνταγές της Ελληνικής Κουζίνας 10 Νταλί

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείω ν Andre Domine Christine Stuckenbrock Αρκάς Παναγιώτης Τουρνικιώτης A. C. Canizares Χρήστος Ζαμπούνης

5 6 7 8 9

Η Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών* Το Χαλάνδρι που γνώρισα* ASTERIX- Και ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους Όσα θυμάμαι κι όσα αγάπησα

Πρόσωπα του κόσμου- faces DESTE η τράπουλα της Κατίνας Πότε ντόρτια, πότε εξάρες- Σωτηρία Μπέλλου Ευρίπου οι ακατάληπτες παλίρροιες* Μαθαίνετε γρήγορα το Ιντερνετ 10 Της ζωής μου το παιχνίδι Γιώργος Κούδάς

Konemann Konemann Μαμούθ Κόμιξ Futura Harper Design International Φερενίκη Taschen Παπασωτηρίου Ελληνικά Γράμματα Konemann

Robert Wolke Γιάννης Γκελντής Frank Weyers

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 2 3 4

Μαμούθ Κόμιξ Konemann Futura Harper Design International Φερενίκη Βιβλιοχώρος-Οιωνός Taschen Ελληνικά Γράμματα Παπασωτηρίου

Γιάννης Γκελντής Robert Wolke

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 2 3 4 5 6 7

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Konemann

Ν. Δαβανέλλος, Γ. Σπυρόπουλος συλλογικό συλλογικό Νίκος Ξανθόπουλος Κωνσταντίνος Γιατρός Μάρα Μεϊμαρίδη Σοφία Αδαμίδου Ανθολογία Κ. Ξαρχάκος- Δ. Καρολίδης Κώστας Μπλιάτκας

Βιβλιοχώρος-Οιωνός Ευριπίδης Μαμούθ Κόμιξ Άγκυρα Πατάκης Καστανιώτης Πατάκης Διάμετρος Public World Ιανός

210 3811850 - ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πάτρα, 2610 277342 - ΠΥΞΙΔΑ, Χίος, 22710 26666 - PUBLIC, Πυλαία, 2310 472633 Ρ0ΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λειβαδιά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2821053961 ΤΟ ΣΤΑΧΥ, Πειραιάς, 210 4134644 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210 4138114 - ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810 341158 10, Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα. * Τα βιβλία: «Η Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών», «Το Χαλάνδρι που γνώρισα», «Ευρίπου οι ακατάληπτες παλίρροιες» σημειώνουν υψηλές πωλήσεις στα αντίστοιχα τοπικά βιβλιοπωλεία.

Δ I A B A Ζ Ω I A Ρ Θ Ρ A J

Η εκπαίδευση της αμάθειας

Γιατί «μαθαίνουν» χωρίς να κατανοούν; ν η πρ ώ τη επ α φ ή με την εξω σχολική ανάγνω ση π ρ α γ ­ ματο πο ιείται ανάμ εσα στην ηλικία τω ν 6 και τω ν 8 ετώ ν, καλ­ λιεργείται και συγκεκριμενοποιείται στις τελ ευ τ α ίες τά ξεις του Δ ημοτι­ κού και στο Γυμνάσιο, τό τε μπο ρ ο ύ­ με να μιλήσουμε για μια δραματική μεταβολή στην αναγνω στική δρα­ στηρ ιό τητα σ τα χρόνια π ο υ δ ιαρκεί η φ οίτηση στο Λ ύκειο. Ό λ ε ς οι έρ ευ­ νες απ ο κ α λύπ το υ ν ότι το μεγαλύτε­ ρο π ο σο στό τω ν μαθητώ ν και τω ν μαθητριώ ν π ο υ δεν δ ιαβάζουν κανέ­ να βιβλίο φ ο ιτά σ τις τ ά ξεις το υ Λ υ ­ κείου. Π αράλληλα, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι εκ π α ιδευ τικ ο ί - διορθωτές/βαθμολογ η τές τω ν Πανελληνίω ν εξετά σ εω ν π ο υ επισημαίνο υν ότι π ο λλά γρα ­ π τ ά υπο ψ ηφ ίω ν για την τρ ιτοβάθ­ μια εκπαίδευση (μαθητώ ν π ο υ π ρ ο ­ ετοιμά ζονται σαν «άλογα κούρσας» με σχολείο, φροντιστήριο και ιδιαί­ τερο) είναι γ εμά τα α π ό ακατανόη­ τ ες π ρ ο τ ά σ εις, α σ υντα ξίες και χον­ δροειδή ιστορικά λάθη. Πιθανό να α π ο τ ελ εί διεθνή π ρ ω το ­ τ υ π ία . Ο ι μαθητές μας στο Λύκειο «οικοδομούν» τη γνώση το υς στο τρίγωνο «σχολείο - φροντιστήριο ιδια ίτερο», «ροκανίζουν» την εφ η ­ βεία το υς με «γερμανικά ωράρια» ασκήσεω ν και εξετά σ εω ν , κι όμω ς δεν μαθαίνουν. Τι συμβαίνει; Φ υ σικά το φαινόμενο αυτό κάθε άλ­ λο π α ρ ά έχει μόνο σχολικά αίτια. Αυτό μπ ο ρ εί κανείς εύκολα να το καταλάβει όταν α να λο γισ τεί π ο ια είνα ι τ α π ρ ό τ υ π α π ο υ σ ή μ ερ α , στην «κοινωνία τ η ς γνώ σης» και

Α

«τω ν δικτύω ν», π ρ ο β ά λ λ ο ν τα ι σ το υς νέους ανθ ρ ώ πο υς: ο ατομι­ σμός, οι α ξίες τη ς ιδιω τικότητας, η απόρριψ η τη ς συλλογικής δράσης, η απ α ξίω σ η τη ς συμμετοχή ς σ τ α κοι­ νά, ο αχαλίνω τος ανταγω νισμός, η λογική «ο καθένας για τον εαυτό του και ο Θ εό ς για όλους», ο χρησιμοθηρικός χαρακτήρας τη ς γνώ σης, όλα αυτά και άλλα π ο λλά α π ο τ ε­ λούν α π ό μόνα το υς τ ις «έξυπ ν ες βόμβες» σ τ α δίκτυα της μάθησης. Η κρατούσα αντίληψ η για την π α ι­ δεία π ρ ο σ π α θ ε ί να π είσ ει ότι η μό­ νιμη και σταθερή α πασχόληση ανή­ κει στο π αρελθόν και κ α λεί σε σ υμ­ φ ιλίω ση με την απασ χο λη σ ιμό τη τα. Η αντίληψ η αυτή επ ιβα ρ ύ νετα ι με την πρόσδοση ενός εργαλειακού χ α ­ ρακτήρα στη γνώ ση, καθώ ς τα υ τ ί­ ζει τις έννοιες «μόρφωση» και « ε π α ­ νεκπαίδευση» με την παροχή γνώ ­ σεω ν και δεξιοτήτω ν χρηστικού χ α ­ ρ ακτήρα, δηλαδή ά μεσ α εφ αρ μό σι­ μων στην αγορά ερ γα σίας. Να η ιδέα π ο υ «ξύνει» τη γνώση ω ς σ υλ­ λογικό εργαλείο ερμηνείας και αλλα­ γής του κόσμου και τη μεταλλάσσει σ ε γνώση ω ς στενή εφ αρμογή για την ε π ίτ ευ ξη το υ ατομικού στόχου π ο υ στο ιχίζετα ι με τις έννοιες «κό­ στος» - «κέρδος». Εδώ η γνώση έχει εφαρμοσμένη και μόνο διάσταση και μ ετα τρ έπ ετα ι σ ε «δεξιότητα», ενώ η σχολική ύλη είναι εξαρ χής π ρ οορι­ σμένη για το «σκουπιδοτενεκέ» της μ νήμης την επ ο μένη τω ν ε ξ ε τ ά ­ σεω ν. Ας έρθουμε, όμω ς, και στο χώρο της εκπ α ίδευ σ η ς και α ς ρίξουμε μια μα­ τ ιά μέσα α π ό την «κλειδαρότρυπα» τη ς σχολικής αίθουσα ς.

Χρηστός Κατσίκας

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

25

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Α Ρ Θ Ρ Α

Στο σημερινό σχολείο είναι ιδιαίτερα αναβαθμισμένη η επιλεκτική λει­ τουργία σε βάρος της μορφωτικής. Η εντατικοποίηση των σπουδών μέ­ σα από την εξετασιομανία που δια­ περνά όλο το σχολικό πρόγραμμα δεν αποτελεί παρά τη νεκρολογία της επαφής του μαθητή με την ου­ σία της γνώσης. Γιατί, βέβαια, αν εξετάσει κανείς τη σχέση του περιε­ χομένου των μαθημάτων (τι), της μεθόδου (πώς) και των πρακτικών ελέγχου (εξεταστικές δοκιμασίες), θα διαπιστώσει εύκολα ότι η σύνθε­ σή τους, την ίδια στιγμή που μεταλ­ λάσσει τη μαθησιακή διαδικασία σε μεθοδολογική εκγύμναση, δημιουρ­ γεί ένα εκρηκτικό μείγμα, που μπο­ ρεί και να αναστείλει ακόμη και μορ­ φές προσαρμοστικότητας στη μά­ θηση. Η ίδια η έμφαση στην αντικειμενικοποίηση της βαθμολογίας, η «ανά­ γκη» δημιουργίας ερωτήσεων -στα τεστ και τα διαγωνίσματα- των ο­ ποίων οι απαντήσεις θα «χωράνε» βαθμολογία «χωρίς αέρα», επιβάλλει τη οχηματοποίηση στις πρακτικές αξιολόγησης, η οποία διαχέεται με τη σειρά της στο ίδιο το διδακτικό έργο. Οι δήθεν εκσυγχρονιστικές μορφές αξιολόγησης των μαθητών, που σε άλλες χώρες έχουν εφαρμοστεί εδώ και δεκαετίες και σήμερα αμφισβη­ τούνται έντονα, με την κατάταξη των ερωτήσεων σε κατηγορίες διδα­ κτικών στόχων, αντιβαίνουν την αρ­ χή της ολότητας και υπο­ νομεύουν βασικές αρχές ανάλυσης και δομικής προσέγγισης του κειμέ­ νου. Με άλλα λόγια, η ανάλυση - κατάτμηση με­ τατρέπει το κείμενο σε «σφάγιο» που περιμένει τον ανατόμο του. Θραύ­

26

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

σματα γνώσεων και επιλεκτικής μνήμης, που δεν είναι παρά μία από τίς μορφές που παίρνει η ικανότητα συγκράτησης πληροφοριών, που δρομολογείται στα ίδια ίχνη της α­ ποστήθισης που υποτίθεται ότι έρ­ χεται να αναιρέσει. Ο θρυμματισμός των γνώσεων είναι μεγαλύτερος, η απόσπαση των πληροφοριών από το θεωρητικό τους θεμέλιο εντονότερη, η μετα­ τροπή του υποτιθέμενου «κρίσιμου πυρήνα κάθε μαθήματος» σε εργαλειακές γνώσεις μονιμότερη, η επι­ τέλεση νοητικών πράξεων, χωρίς κατανόηση και κριτική του γνωστι­ κού συνόλου, συχνότερη και η αδυ­ ναμία να διακρίνουν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί το ασήμαντο από το σημαντικό βαρύτερη. Έτσι απονεκρώνεται κάθε διαδικα­ σία εμβάθυνσης, κατανόησης, αμφι­ βολίας, αμφισβήτησης, εξαφανίζε­ ται το γιατί και το διότι, καταστρέφεται κάθε δυνατότητα για συλλογι­ κή αφήγηση, συνολική εικόνα της φύσης, της κοινωνίας. Για τον «τρο­ χό της τύχης» εκπαιδεύουμε τα παι­ διά μας, εξαρτημένα αντανακλαστι­ κά τούς ενσταλάζουμε αντί για κρι­ τική σκέψη. Αποτέλεσμα είναι ότι η μεγάλη πλειονότητα των μαθητών παγι­ δεύεται στην αποστροφή προς το διάβασμα και το σχολείο, ενώ ακόμη και εκείνοι οι λίγοι μαθητές που κα­ τακτούν υψηλές επιδόσεις δεν απο­ κτούν ουσιαστικές γνώσεις. Στο πλαίσιο της εξοντωτικής αυτής λει­ τουργίας, που καταστρέφει τον ψυ­ χικό δυναμισμό της νεολαίας και οδηγεί την πλειονότητα των μαθη­ τών στην υποτίμηση και την απο­ στροφή όχι απλά του σχολείου αλλά της μόρφωσης γενικά, η κοινωνικοπολιτική συνείδηση της νεολαίας υπονομεύεται βαθιά. ■

Η

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

X . Α. Χωμενίδης

Μαρία Μήτσορα

Το σπίτι και το κελλί

Καλός καιρός/μετακίνηση

«Πρόκειται για συναρπαστικό αφήγημα με πολύ επεξεργασμένη τεχνική... Ο Χωμενίδης, με μία αξιοθαύμαστη λογοτεχνική τρίπλα, ανεβάζει τα ντεσιμπέλ της δικής του μυθιστορηματικής “προκήρυξης”, ενός μανιφέστου με ανελέητη κριτική προς πάσα κατεύθυνση...» Μανώλης Πιμπλής, Τα Νέα

«Η Μαρία Μήτσορα φωτίζει τη χρονιά με το πιο θερμό, το πιο πυκνό ερωτογράφημα του καιρού μας. Σαν δημοτικό τραγούδι». Ν. Γ. Ξυδάκης, Η Καθημερινή, 01/01/2006 «Μια ερωτική ιστορία που διαχέεται παντού. Όπως και στη ζωή». Α. Κυριαζόπουλος, Madame Figaro, 0 1/2006

lil: in fo @ p a ta k is .g r

[

δ ι α β α ζ ω

]

Α Ρ Θ Ρ Α

Ολίγα (ψυχιατρικά) τινά

περί ευτυχίας και οικονομίας Θανάσης Καράβατος

ο πολυσύνθετο του ανθρώπου βαθμό που υπάρχει και στο μέτρο προβάλλεται μέσα από την που εκδηλώνεται- είναι τελικώς επίσημη επιστημονική ονομα­ υπεύθυνοι γι' αυτά. Εντούτοις, στην σία του. Διότι, ενώ έχει ένα κύριο περίμετρο της ψυχιατρικής έχει ανα­ όνομα: homo, διαθέτει συνάμα κά- πτυχθεί ο κλάδος της ψυχοπαθολο­ μποσα επίθετα, όπως sapiens, faber, γίας της εργασίας, που αποσκοπεί laborans, loquens, oeconomicus ακό­ στη βελτίωση των εργασιακών συν­ μα και ludens. Μερικές φορές βέβαια θηκών, αλλά και την αύξηση της ερ­ η σοφία του τίθεται εν αμφιβάλω, γατικής απόδοσης, μέσα σε ελεγχό­ διότι απλώς φλυαρεί ή δυστυχώς μενη ατμόσφαιρα ευνοϊκών δια-προπαίζει με τη φωτιά. Όμως, έτσι κι σωπικών σχέσεων1. Με τους περιο­ ' Αρχικά θεωρήθηκε αλλιώς, μοχθεί και εργάζεται. ρισμούς, βέβαια, που έθετε από το άτι η εργασία ήταν Είναι προφανές ότι η 1952 ο Louis Le το σταθερά δεδομένο ψυχιατρική δεν μπο- Παρέμβαση Guillant, όταν τόνιζε και ο άνθρωπος η ρεί από μόνη της να την «αδυναμία των μεταβλητή πάνω στην οποία έπρεπε να κατανοήσει πλήρως συνέχεια ΟΧΟ ψυχοτεχνικών να συλασκηθεί κάποια δράση. και να επιλύσει κοι­ λάβουν με τα εργαλεία Μετά τον πόλεμο, τους και τις μεθόδους νωνικά προβλήματα προηγούμενο αφιέρωμα η οργάνωση της όπως είναι τα προτους την ουσία των εργασίας έτεινε να επιτρέψει την βλήματα της εργα­ του « Δ » από τον προβλημάτων της ερ­ προσαρμογή της σίας. Η κοινωνική γασίας»2. Διότι ανάμε­ εργασίας στον οργάνωση της πολι­ σα στα επίθετα του άνθρωπο. Όχι βέβαια καθηγητή ψυχιατρικής ανθρώπου υπάρχει κι αυτή τη φορά χωρίς τείας -και δεν εννοώ μόνο το κράτος, αλ­ προβλήματα. Σήμερα, και εκείνο το oeco­ Α.Π.Θ. Θανάση Καράβατο το βασικό πόρισμα της λά και την κοινωνία nomicus. Άλλα -εκτός ψυχοπαθολογίας της πολιτών, στο της ψυχιατρικής- είναι εργασίας είναι: «εάν τα επιστημονικά εργαλεία που μπο­ οι φυσικές, χημικές και βιολογικές συνθήκες ρούν να το διερευνήσουν. της εργασίας έχουν Όμως, και πάλι, η οικονομία δεν απήχηση στο σώμα, επαρκεί από μόνη της γι' αυτήν την η οργάνωση της κατανόηση -όσο κι αν, κατά την εργασίας, αντίθετα, Hannah Arendt, η παραγωγικότητα έχει το ψυχικό όργανο για στόχο» (Dejours C., αποτέλεσε ιστορικά και συνεχίζει να «Psychopathologie du αποτελεί το ύψιστο ιδεώδες του travail», Encyclopedie homo faber, όσο κι αν είναι ακόμα βέ­ Medico-Chirurgical βαιη «η πεποίθησή του ότι κάθε 37 886, A10,1982).

1Le Guillant L„ «La psyπρόβλημα μπορεί να λυθεί και κάθε chologie du travail», La ανθρώπινο κίνητρο να αναχθεί στην Raison No 4,1952. Στο αρχή της χρησιμότητας». Διότι, μέσα Quelle psychiatrie pour στην Ανθρώπινη κατάσταση ανα­ notre temps? Travaux et ecrits de Le Guillant, πτύσσεται, πάλι ιστορικά, και μια Eres 1984. άλλη αντίληψη: «το τελικό κριτήριο

28

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Τ

[

δεν είναι διόλου η ωφελιμότητα και η χρήση, αλλά η "ευτυχία", δηλαδή το ποσοστό πόνου και απόλαυσης που δοκιμάζουν οι άνθρωποι κατά την παραγωγή ή την κατανάλωση των αντικειμένων»3. Το έχει εκμεταλλευ­ τεί επαρκώς η διαφήμιση, διολισθαίνοντας από την πρωταρχική της πρόθεση να δια-λαλήσει την καλή ποιότητα ενός προϊόντος στη σύγ­ χρονη στόχευσή της: τώρα πλέον θέλει να πείσει ότι χρησιμοποιώντας το τάδε προϊόν ο καταναλωτής θα νιώσει ευτυχισμένος. Η όποια σαγή­ νη διαθέτει εκεί συνήθως αποσκοπεί, είτε γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι εί­ ναι βαθύτατα απελπισμένοι είτε για­ τί η ευτυχία έχει γίνει κι η ίδια εμπό­ ρευμα. Υπάρχει όμως και μια άλλη, ακραία αλλά εξίσου εύγλωττη, εικονογράφη­ ση του προβλήματος, που έτυχε να βρω πριν από χρόνια. Διαβάζω4: «Παρατηρώ έναν Ινδιάνο, σε κάποιο χωριό της Ν. Αμερικής, που φτιάχνει μια φλογέρα από καλάμι και ακολου­ θεί η εξής συνομιλία: - Μ' αρέσει η φλογέρα. Θα την αγο­ ράσω. Πόσο κοστίζει; - Πέντε νομίσματα, σενιόρ.

- Μου φαίνεται ακριβή· αν αγοράσω έξι, πόσο θα μου τις δώσεις; (Βέβαια περιμένω να πληρώσω λιγό­ τερο για κάθε φλογέρα, αλλά έρχεται αμέσως η απάντηση:) - Θα κοστίσει επτά νομίσματα η κά­ θε μια, σενιόρ. (Κάπως σαστισμένος συνεχίζω το πείραμα) - Κι αν παραγγείλω μια δωδεκάδα; - Σ' αυτή την περίπτωση θα κοστί­ σει δέκα νομίσματα η φλογέρα, σε­ νιόρ.

- Για κοίτα! Όσο πιο πολλές φλογέ­ ρες παραγγέλνω τόσο μεγαλύτερο κέρδος θα βγάλεις, αλλά αντί να με ενθαρρύνεις να παραγγείλω περισ­

σότερες, με αποθαρρύνεις. (Ο Ινδιάνος με κοιτάει μ' ένα αινιγμα­ τικό και ελαφρά κοροϊδευτικό χαμό­ γελο, σαν να λέει: «αυτοί οι τουρί­ στες είναι σίγουρα παράξενοι άν­ θρωποι») - Μα φυσικά, σενιόρ. Να φτιάξω μια φλογέρα είναι διασκέδαση· να φτιά­ ξω έξι θα βαρεθώ· κι αν είναι να φτιάξω δώδεκα δεν το αντέχω». Εύγλωττη, επίσης, και μια παλιά δια­ τύπωση της Simon de Beauvoir, που αφορά λιγότερο ακραίες καταστά­ σεις: «πράγματι, υπάρχει σχεδόν πάντοτε μια αμφιθυμία έναντι της εργασίας, που άλλοτε είναι σκλαβιά, κόπος, αλλά επίσης και πηγή ενδια­ φέροντος, στοιχείο ισορροπίας, πα­ ράγοντας κοινωνικής ένταξης»5. Στη γλώσσα μας, το αμφίπλευρο του πράγματος αποδίδεται με δύο διακριτές και αποκαλυπτικές λέξεις που, όμως, χρησιμοποιούμε εναλλα­ κτικά και αδιακρίτως: δουλειά και ερ­ γασία. Ιδού και μια άλλη αποτύπωση του προβλήματος. Σε μια προ εικοσιπενταετίας περί­ που Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ιδρύ­ ματος για τη Βελτίωση των Συνθη­ κών Ζωής και Εργασίας με τίτλο Η σωματική και η ψυχολογική ένταση στην εργασία (Δουβλίνο 1982) διατυ­ πωνόταν το ακόλουθο ερώτημα: «μήπως τα μέσα έχουν αποσπασθεί από το σκοπό κι έχουν καθαυτά γίνει ο σκοπός (...) μήπως οι ιδιωτικές και δημόσιες δραστηριότητες του αν­ θρώπου έχουν εν τω μεταξύ τόσο βαθιά χαραχθεί με την οικονομική και τεχνολογική λογικότητα, που αρ­ μόζει πια να θεωρούμε τον ιμάντα παραγωγής σαν σύμβολο του είδους ζωής που όλους μας κυβερνάει;»6. Τα ερωτήματα παραμένουν και εξακο­ λουθούν να τίθενται πιο επιτακτικά από π ο τ έ .·

I A Β A Ζ Ω I A Ρ Θ Ρ A J

8Arendt Η., Η ανθρώπινη κατάσταση, Γνώση, 1986. * Baudin L., «Irrationality in Economics», The Quartely Journal of Economics, November 1954, 488-489. Αναφέρεται στο: Βασίλης Δρουκόπουλος, «Από τον ορθολογισμό της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας στον νεοκλασικό μαρξισμό της ορθολογικής επιλογής», Θεωρία και Πράξη 1992, 6, 45.

8Beauvoir S., La veillesse, Galimard, 1970, 280.

■Lohmann H„ «Krankheit Oder Entfremdung?», Psychische Probleme in der Uberflussgesellschaft, Thime Verlag 1978. Αναφέρεται στην Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Ζωής και Εργασίας, Δουβλίνο 1982.

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό 2 9

] Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η

δ ι α β α ζ ω

. ΩΣ

Σ

Η Ιστορία

από την ανάποδη Κώστας Μποτόπουλος

30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

-αναγνωστική- σχέση μου με τον Φίλιπ Ροθ περνούσε μια καμπή. Έχοντας γράψει σε ένα επίμετρο όλα τα καλά που πίστευα για τη διάσημη πλέον Αν­ θρώπινη κηλίδα, άρχισα σιγά-σιγά να παίρνω κάποιες ψυχικές απο­ στάσεις, υποκυπτοντας μάλλον στο κλασικό σφάλμα ταύτισης του προ­ σώπου του συγγραφέα με το έργο του. Και ως πρόσωπο ο Ροθ δεν μοιάζει να είναι και το πλέον αξια­ γάπητο: βλέπε τις ακριτομυθίες του Έλληνα εκδότη του για τις απαιτή­ σεις του συγγραφέα ως προς το ακριβές μέγεθος των γραμμάτων του ονόματος του στα εξώφυλλα των βιβλίων του, τις ιστορίες συζυ­ γικής βίας της πρώην συζύγου του και βρετανής ηθοποιού Κλερ Μπλουμ ή ορισμένες συνεντεύξεις που ο Ροθ έδινε όχι μόνο με μισή καρδιά αλλά και με προφανή τάση ταπείνωσης των άμοιρων -και εμφανώς θαυμαστών του- δημοσιο­ γράφων. Κερασάκι στην πρόσκαιρα δηλητηριασμένη αυτή τούρτα έμελ­ λε να είναι ο τίτλος του τελευταίου του μυθιστορήματος, Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, που μου φά­ νηκε χαρακτηριστική της γενικής ει­ κόνας του αγριεμένου, υπερόπτη, μεγαλόστομου («πρέπει να πυροβο­ λήσουμε όλους τους κριτικούς»), μι­ σάνθρωπου μεγαλοφυούς συγγρα­ φέα. Είχα διαβάσει επιπλέον για το βασικό εύρημα του βιβλίου, που δεν ήταν άλλο από την αναστροφή του ιστορικού ρου με την φαντασίωση ανόδου στον προεδρικό θώκο των Ηνωμένων Πολιτειών του φιλοναζιστή αεροπόρου Λίντμπεργκ αντί

Η

του Ρούζβελτ. Βαρύγδουπος τίτλος συν βαρύγδουπο θέμα. Ώσπου άρχισα, όχι χωρίς κάποιο ψυχαναγκασμό, να διαβάζω το ίδιο το βιβλίο. Κι όλες οι ομίχλες των «συμφραζομένων» και οι προκατα­ λήψεις του νου διαλύθηκαν από τις πρώτες σελίδες. Γιατί αυτό που στην πραγματικότητα πετυχαίνει ο Ροθ με αυτή την πιο ανοιχτά πολιτι­ κή από ποτέ θεματολογία -και ίσως και στόχευση- είναι να γράψει το πιο μετρημένο, χαμηλόφωνο, αν­ θρώπινο και, τελικά, σπαρακτικό βι­ βλίο του. Η Ιστορία είναι πρόσχημα και το γήρας δύναμη για τον μεγάλο συγγραφέα. Η πρώτη δε χρησιμεύει τόσο για να στηθεί ο καμβάς όσο και για μια επίδειξη συγγραφικής αυτο­ πεποίθησης: γιατί χρειάζεται να μη σε νοιάζει τίποτε άλλο παρά ο κό­ σμος που δημιουργείς στο χαρτί για να μπορείς, με τόση αληθοφάνεια, ν' αλλάζεις θέση σε ιστορικά πρόσω­ πα -βάζοντας, για παράδειγμα, τον ακροδεξιό αυτοκινητοβιομήχανο Χένρι Φορντ στο υπουργείο Εσωτε­ ρικών της κυβέρνησης Λίντμπεργκ ή το μαχητικό αλλά και λαϊκιστή δημο­ σιογράφο Γουόλτερ Γουίντσελ στη διεκδίκηση του προεδρικού χρίσμα­ τος. Ο συγγραφικός τρόπος έχει την πολυτέλεια να είναι εντελώς στε­ γνός και λιτός: τα «γεγονότα» περιγράφονται σαν ιστορική αφήγηση, χωρίς καμία ανάλυση ή κριτική. Ενώ το βάρος πέφτει στην ανθρώπινη ιστορία των πρωταγωνιστών, της οικογένειας Ροθ, που σπαράσσεται περισσότερο από την αγωνία για την τύχη της παρά από την πραγ­ ματική διαφοροποίηση της μοίρας

Ω Σ

της υπό τον πρόεδρο Λίντυ. Εδώ είναι που ο Φίλιπ Ροθ -ως συγ­ γραφέας του βιβλίου, όχι ως πρωτα­ γωνιστής του- ξεπερνά τον εαυτό του. Μετατρέπει το κυριολεκτικά α­ πίστευτο -την Ιστορία που ξέρουμε ότι δεν έχει συμβεί- σε απτή ψυχική ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ανα­ πνέουν και δρουν τα πρόσωπα της ιστορίας του. Αυτά δε τα πρόσωπα είναι πέρα για πέρα αληθινά: γεμάτα αντιφάσεις, αδυναμίες, δισταγμούς, αλλά και την ανθρωπιά που μόνο ένα γαληνεμένο συγγραφικό μάτι μπορεί να τους δώσει. Ενώ, λόγω θέ­ ματος, θα μπορούσε να δει τα πράγ­ ματα μόνο από τη μία σκοπιά -του κατατρεγμένου Εβραίου, που δεν τον αφήνουν να γίνει «καλός Αμερι­ κανός»- ο Ροθ φωτίζει διαρκώς τις αντιθέσεις, δείχνει -όχι με λόγια, αλ­

[ δ ι α β α ζ ω

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ.

λά μέσα από τις πράξεις των ηρώων του- πόσο το «δίκιο» είναι σχετική έννοια, πόσο τα κίνητρα των δημό­ σιων αλλά και των ιδιωτικών αποφά­ σεων δεν είναι ποτέ μονοσήμαντα, πόσο ένας Εβραίος που προσπάθη­ σε να ορθοποδήσει υπό το μισητό καθεστώς μπορεί να είναι απλώς δυ­ ναμικός και όχι προδότης, πόσο ακό­ μα και μια φιλοναζιστική αμερικανική κυβέρνηση θα μπορούσε -έως ένα σημείο τουλάχιστον- να μην είναι κα­ ταστροφική. Πόσο, τελικά, η ελευθε­ ρία του να είσαι «Αμερικανός» δεν απονέμεται αλλά κατακτιέται -και κάθε κατάκτηση δεν μπορεί παρά να είναι τραυματική. Η Ιστορία, λοιπόν, διαβάζεται κι ανάποδα: η καλή λογοτεχνία είναι ικανή ακόμα και γι' αυτή την ταχυδα­ κτυλουργία. ■

# 3 » ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ Μόνος Κοντολέων ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

η τέταρτη εποχή

Η τέταρτη εποχή ΘΕΑΤΡΙΚΟ Η Πρώτη Εποχή ήταν η Εποχή του Έρωτα. Η Δεύτερη Εποχή της Οικογένειας. Η Τρίτη Εποχή ήταν η Εποχή της Κρίσης. Και τώρα πρέπει να επιλέξουν το πώς θα χαρακτηριστεί η Τέταρτη Εποχή τους - της Διάλυσης ή του Συμβιβασμού ή μήπως.. . ;

Μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη η νέα συλλογή διηγημάτων του συγγραφέα:

Σχεδόν έρωτας

[

δ ι α β α ζ ω Μ ΙΑ

]

ΓΝΩΜΗ

Κριτική στην

«κριτική της κριτικής» Κώστας Κατσουλάρης

32

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

το προηγούμενο τεύχος του Διαβάζω, στο κείμενό του με τίτλο «Κριτική της κριτικής», ο Μόνος Κοντολέων υποστήριξε, με­ ταξύ άλλων, ότι οι κριτικοί λογοτε­ χνίας στη χώρα μας δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους, είτε λόγω ποικίλων αγκυλώσεων είτε λόγω ποικίλων εξαρτήσεων. Διευκρίνισε μάλιστα ότι εννοεί κατά κύριο λόγο τους γνωστό­ τερους κριτικούς, αυτούς που αρθρογραφούν τακτικά στις μεγάλες εφημερίδες. Ως παράδειγμα για τους ισχυρισμούς του έφερε δύο μυθιστο­ ρήματα από τη σχετικά πρόσφατη παραγωγή (Τη Σκιά της πεταλούδας του Ισίδωρου Ζουργού και το Platanus Orientalis της Ασημένιας Σα­ ράφη), για τα οποία, κατά την άπο­ ψή του, «η κριτική αδιαφόρησε». Για λόγους οικονομίας της συζήτη­ σης ας δεχτούμε ότι τα συγκεκριμένα μυθιστορήματα είναι πράγματι αξιό­ λογα. Ας δεχτούμε, επιπλέον, ότι αδι­ κήθηκαν από την κριτική -αν κι όπως θα δούμε παρακάτω δεν πέ­ ρασαν τελείως «στο ντούκου». Σε κά­ θε περίπτωση, πολύ καλά κάνει ο Μάνος Κοντολέων και μας τα επιση­ μαίνει, αυτό είναι νομίζω καθήκον κάθε ευαισθητοποιημένου και υπεύ­ θυνου αναγνώστη που διαθέτει δη­ μόσιο βήμα. Στη συνέχεια, ωστόσο, παρά τις ειλικρινείς και αγαθές, όπως πιστεύω, προθέσεις του, παρασύρεται σε ορισμένες γενικεύσεις που όχι μονάχα αδικούν τους κριτι­ κούς στο σύνολό τους αλλά, πράγμα χειρότερο, θολώνουν τα ήδη θολά νε­ ρά της περί-τη-λογοτεχνία συζήτη­ σης στη χώρα μας. Και εξηγούμαι: Ο Κοντολέων συγχέει το ζήτημα της

Σ

κριτικής υποδοχής ενός βιβλίου με το θεσμό των κρατικών ή άλλων λογο­ τεχνικών βραβείων. Τα βραβεία, με όχημα τη σύνθεση της επιτροπής και μόνο, είναι θεσμοί χρήσιμοι, που όμως υπόκεινται σε επηρεασμούς. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα διορατικός για να αντιληφθεί ότι σε άλλα αποτελέσμα­ τα θα οδηγηθεί μια επιτροπή με πρό­ εδρο τον Βέλτσο και σε άλλα μια επι­ τροπή με πρόεδρο τον Μπαμπινιώτη -όπως και συνέβη. Μπορεί όμως να ισχυριστεί κανείς κάτι αντίστοιχο για τη λογοτεχνική κριτική στο σύνολό της; Έχει συγκροτηθεί, άραγε, κά­ ποιο άτυπο όργανο, κάποιο ιερατείο της κριτικής που συνέρχεται κάθε τό­ σο διαμορφώνοντας τον περίφημο «λογοτεχνικό κανόνα»; Υπάρχει, άλ­ λωστε, τέτοια σύμπνοια μεταξύ των κριτικών ώστε να υποψιάζεται κα­ νείς βάσιμα πως κάτι «σάπιο υπάρ­ χει στο βασίλειο», ότι τα χαρτιά είναι από τα πριν σημαδεμένα; Αν και δεν υποτιμώ την απήχηση που έχουν στο σινάφι μας οι θεωρίες συνωμοσίας, η αίσθησή μου είναι ότι δεν ευσταθούν. Οι αξιολογήσεις των κριτικών για την ετήσια λογοτεχνική παραγωγή όχι μονάχα δεν συγκλί­ νουν τόσο ώστε να καθίστανται «ύποπτες», αλλά μάλλον αποκλί­ νουν, κι ενίοτε εντυπωσιακά. Για να υποστηρίξω καλύτερα το επιχείρη­ μά μου έκανα μια μικρή έρευνα. Πή­ ρα ως παράδειγμα τρεις -τους Μάρη Θεοδοσοπούλου, Δημοσθένη Κούρτοβικ, Βαγγέλη Χατζηβασιλείου- από τους πέντε-έξι γνωστότερους εκ­ πρόσωπους της κριτικής, «όπως εκ­ φράζεται από τα καθιερωμένα και

[

διαβαζω

MI A

ευρύτερης κυκλοφορίας έντυπα». To δείγμα μου το επέλεξα με βάση δύο κριτήρια: πρώτον, πρόκειται για τους βασικούς κριτικούς των μεγα­ λύτερων από πλευράς κυκλοφορίας εφημερίδων (Βήμα, Νέα, Ελευθεροτυ­ πία) και, δεύτερον, και οι τρεις δημο­ σίευσαν πρόσφατα «απολογισμούς» για τη χρονιά που μας πέρασε, διευ­ κολύνοντας τις συγκρίσεις. Ιδού λοι­ πόν τι έβγαλε η «κάλπη»: Σε τριάντα οκτώ (38) συνολικά συγ­ γραφείς (του Ζουργού συμπεριλαμ­ βανομένου) αναφέρεται η Μάρη Θεοδοσοπούλου στον απολογισμό της στις 31 του Δεκέμβρη -κάθε άλλο παρά για να τους επαινέσει. Σαρά­ ντα (40) βιβλία (του Ζουργού συμπε­ ριλαμβανομένου) ξεχωρίζει ο Δημο­ σθένης Κούρτοβικ στον δικό του απολογισμό στις 7 Ιανουαρίου, όντας κι αυτός ιδιαίτερα αυστηρός στις κρίσεις του, ενώ ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, στις 20 του ίδιου μήνα, πιο γενναιόδωρος στην αποτίμησή του, περιορίζεται στους δεκατέσσε­ ρις (14). Από τα πενήντα δύο (52) βι­ βλία που καταγράφουν συνολικά η Θεοδοσοπούλου και ο Κούρτοβικ, μονάχα στα είκοσι έξι (26) από αυτά αναφέρονται και οι δύο. Ξέρετε σε πόσα συμπίπτουν και οι τρεις; Σε μόλις επτά (7)! Αν σταθμίσει κανείς και τις διαφορετικές απόψεις για τα ίδια βιβλία (π.χ. Το Μηνολόγιο του Κρητιώτη ενθουσίασε τον Χατζηβασιλείου, απέσπασε όμως απαξιωτικά έως ειρωνικά σχόλια από τους Κούρτοβικ και Θεοδοσοπούλου), τό­ τε γίνεται φανερό ότι το κοινό πεδίο μεταξύ των τριών κριτικών μειώνε­ ται δραματικά. Δικαιούμαστε δε να υποθέτουμε ότι, αν διευρύναμε το δείγμα μας, προσθέτοντας για παρά­ δειγμα την Ελισάβετ Κοτζιά και τον Κώστα Βούλγαρη, η συνισταμένη θα ήταν ακόμη πιο ισχνή.

Γ N Ω Μ H.

Συμπέρασμα: Οι κριτικοί, αν λάβουμε υπόψη αυτά που γράφουν κι όχι αυ­ τά που υποθέτουμε ότι γράφουν, όχι μονάχα δεν φαίνεται να συνωμοτούν αλλά αποκλίνουν έντονα μεταξύ τους στις αποτιμήσεις τους -κι ευτυχώς που είναι έτσι. Επιπλέον, λόγω της υπερπληθώρας ελληνικής πεζογρα­ φίας, φαίνεται ότι δυσκολεύονται πια να έχουν ολοκληρωμένη εποπτεία της ετήσιας παραγωγής, κάτι που οι Κούρτοβικ και Θεοδοσοπού­ λου συνομολογούν πικρόχολα. Με τα παραπάνω δεν ισχυρίζομαι, βέβαια, ότι οι κριτικοί δεν επικοινω­ νούν μεταξύ τους· ότι δεν τους επη­ ρεάζουν φιλίες, παρέες, έρωτες, ανταγωνισμοί και μικροσυμφέροντα. Ούτε και βέβαια διατείνομαι ότι δεν υπάρχουν συγγραφείς που διατη­ ρούν με τον έναν ή τον άλλον κριτικό φιλικές ή άλλες σχέσεις, ότι δεν υπάρχουν συμπλεύσεις, συναισθημα­ τικές δεσμεύσεις και ιδεολογικές αγκυλώσεις. Αρκούν όμως αυτά για να «αλλοιώσουν το πρόσωπο της ελ­ ληνικής λογοτεχνίας» και να «εμποδί­ σουν τον αναγνώστη να έχει δική του ελεύθερη επιλογή και κρίση»; Προσωπικά, αυτό που με προβλημα­ τίζει σε σχέση με την υποδοχή των βιβλίων δεν είναι τόσο το ήθος και η επάρκεια της «θεσμικής» κριτικής αλ­ λά ο σημασιολογικός βόμβος που την περιβάλλει. Εκεί, σ' αυτά τα περί-τοβιβλίο δημοσιεύματα, στα οποία εν πολλοίς αναπαράγεται αμάσητος ο λόγος της αγοράς, θα εντόπιζα κυ­ ρίως τα νοσηρά φαινόμενα τα οποία στηλιτεύει ο Μάνος Κοντολέων. Αντί­ θετα, όταν υπονομεύουμε την αξιο­ πιστία της κριτικής, εντάσσοντάς την στο γενικότερο πλαίσιο δυσπιστίας και σύγχυσης, είναι σαν να τραβάμε το χαλί κάτω από τα πόδια μας, παί­ ζοντας, εντέλει, το παιχνίδι της λάιφστάιλ δημοσιογραφίας. ■ ΜΑΡΤΙΟΙ 2006

33

[

] Σ Τ ΟΝ

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Κ Ο Σ Μ Ο

To spleen

ενός μεγάλου έρωτα στο Λονδίνο ωλείται. Κι εκεί, σ' αυτό το παλιό σπίτι του Camden Town, στο βόρειο Λονδίνο, που σύμφωνα με τους Times περιμέ­ νει σήμερα αγοραστή, υπάρχει μια επιγραφή που περνάει σχεδόν απα­ ρατήρητη. Μνημονεύει το σύντομο πέρασμα, το 1873, του Αρθούρου Ρε­ μπώ (Arthur Rimbaud) και του Πωλ Βερλέν (Paul Verlaine). Σαν στίχος α­ πό κάποιο μελαγχολικό, ερωτικό αλ­ λά και καταραμένο ποίημα του 19ου αιώνα, το νούμερο 8 της Royal College Street είναι το σπίτι στο οποί­ ο ο νεαρός Ρεμπώ και ο κατά μια δε­ καετία μεγαλύτερός του Βερλέν είχαν βρει για λίγο καιρό καταφύγιο από το σκάνδαλο που είχε προκαλέσει στη Γαλλία η αποκάλυψη της ερωτικής τους σχέσης. Ένα χρόνο νωρίτερα, οι δύο ποιητές, στο απόγειο της δόξας τους, είχαν φύγει, ο πρώτος από τη γυναίκα και τα παιδιά του και ο δεύ­ τερος από τη μητέρα του, για να ζήσουν έναν έρωτα που ήταν, για πολ­ λούς λόγους, κοινωνικά μη αποδε­ κτός. Κυνηγημένοι, υποκινούμενοι από βίαια πάθη που ώθησαν λίγα χρόνια αργότερα τον Βερλέν να πυ­ ροβολήσει τον νεαρό εραστή του, οι δυο άντρες έγραφαν στο Camden Town κόιποια από τα πιο λαμπρά τους ποιήματα, όπως το Μια εποχή στην κόλαση του 17χρονου Αρθού­ ρου. Τη διακριτική επιγραφή στην πρόσοψη του σπιτιού φέρεται να το­ ποθέτησε άγνωστος ιδιώτης στα μέ­ σα του 20ού αιώνα. Παράξενες ιστο­ ρίες που έρχονται, καμιά φορά, στο φως και άλλοτε αργοσβήνουν σε πα­ λιά δωμάτια που γερνάνε, σαν ψίθυ­ ροι από ποίημα χωρίς λόγια.

Π

...είναι η Ελένη Καρρά

Οι ποιητές Πωλ Βερλέν και Αρθούρος Ρεμπώ σε σκίτσο εποχής

34

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Ο Μαιτρ, η Μαργαρίτα κι η μικρή οθόνη... Το υπέροχο έργο του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ Ο Μαιτρ και η Μαρ­ γαρίτα ίσως να μην χωράει σε μια κι­ νηματογραφική μεταφορά, πόσο δε σε μια τηλεοπτική παραγωγή. Σε μια πολωνική προσπάθεια μεταφοράς του στη μεγάλη οθόνη λέγεται ότι η υπόθεση είχε εστιαστεί στα βιβλικά στοιχεία του έργου, ενώ σε μια γιου­ γκοσλαβική εκδοχή είχαν αλλαχθεί σημαντικά οι κεντρικοί χαρακτήρες. Τώρα όμως, στην ίδια του την πατρί­ δα, τη Ρωσία, όπου το μυθιστόρημα ήταν απαγορευμένο για πολλά χρό­ νια, επιχειρήθηκε η πρώτη προσπά­ θεια πιστής μεταφοράς του στη μι­ κρή οθόνη, σε δέκα ωριαία επεισό­ δια. Σ' αυτήν τη δίχως μαγεία εποχή, ο σουρεαλισμός και οι ουρανοί στους οποίους ίπταται το μεγάλο αυτό μυ­ θιστόρημα να βρήκαν άραγε μια τρυ­ φερή απόδοση στην οθόνη που επιζητά να υποκαταστήσει το παράθυ­ ρο μιας εσώκλειστης ζωής; ...ή ο «Μαιτρ» Φρανσουά και η Μαργαρίτα Εκείνος υπήρξε πρόεδρος της Γαλλίας. Εκείνη ήταν μια συγγραφέας που έζησε μια παράξενη ζωή και έγραψε παράξενα βιβλία. Εκείνος ήταν ένας άντρας επιβλητικός, ψηλός, που ση­ μάδεψε τη σύγχρονη ιστορία της χώ­ ρας του, εκείνη ήταν μια γυναίκα μικροκαμωμένη, νευρώδης, που σημά­ δεψε τη σύγχρονη γαλλική λογοτε­ χνία. Τόσο διαφορετικές, ίσως, οι δυο αυτές σημαντικές προσωπικότητες,

ΒΙ ΒΛΙ Α

γνωρίστηκαν το 1944 και ξανασυναντήθηκαν έκτοτε πολ­ λές φορές, μέ­ χρι το θάνατό τους (πέθαναν με δυο μήνες διαφο­ ρά, το 1996). Οι συνομιλίες του Φρανσουά Μιτεράν με την Μαργκερίτ Ντυράς εκδόθηκαν τώρα από τον Gallimard, με σημειώσεις, μαρτυ­ ρίες και ένα σύντομο κείμενο του τε­ λευταίου συντρόφου της Ντυράς, του Γιαν Αντρέα, που διηγείται την τελευταία συνάντηση του «μαιτρ» και της Μαργαρίτας...

[ Δ I A BA Ζ Ω 1 Σ Τ ΟΝ K O I M O J

Rosebud... Αγωγή και αίτηση αποζημίωσης ύψους 5 δισ. δολαρίων κατέθεσε ο μεγιστάνας της αμερικανικής αγοράς ακινήτων Ντόναλντ Τραμπ, η υπο­ γραφή του οποίου φιγουράρει σε κά­ ποιους από τους πιο ψηλούς ουρα­ νοξύστες των Ηνωμένων Πολιτειών, εναντίον τόσο του συγγραφέα όσο και του εκδότη μιας νέας βιογραφίας που εκδόθηκε με θέμα τη ζωή του. Οι αντιρρήσεις εστιάζονται γύρω από το ύψος της περιουσίας του που, σύμφωνα με τη βιογραφία με τίτλο Η τέχνη να είσαι ο Ντόναλντ, του Τίμοθυ Μπράιεν, δεν ξεπερνά τα 200 εκατομμύρια δολάρια. Ο ίδιος αντι­ τάσσει ότι είναι αξίας πολλών δισε­ κατομμυρίων δολαρίων. Στην αγωγή

£ £

...Μ προστά. Μάτια ανοιχτά και καθαρό μυαλό. Ξεχνάμε της κερκίδας τις φω­ νές, το χρόνο που κυλάει, την κούρασή μας και το σκορ. Μονάχα γήπεδο να βλέ­ πεις και συμπαίχτες. Σταματάει, παίρνει βαθιά ανάσα, ρίχνει μια ματιά στους υπόλοιπους που είναι προσηλωμένοι στο παιχνίδι, γέρνει στο πλάι το κεφάλι χαμηλώνοντας το βλέμ­ μα· συνεχίζει πιο σιγά: Κ ι όχι πως δεν καταλαβαίνεις τι σ υμβαίνει γύρω σου. Όλα τα νιώ­ θ εις· τον αντίπαλο που χάνοντας την μπάλα σημαδεύει το καλάμι σου, το ου­ δέτερα αυστηρό πρόσωπο του διαιτητή σαν δ ίνει ανάποδα το φ άουλ, το συμπαίχτη, όταν με μια κακή μπαλιά του σε κρεμάει και αποπάνω διαμαρτύρεται, τον άλλον, που τα δίνει τάχα όλα, αλλά καθυστερεί αδικαιολόγητα την κρίσιμη στιγμή. Όλα τα βλέπεις, εσύ όμως προ­ σπαθείς να κάνεις το παιχνίδι σου. Απόσπασμα από το βιβλίο

ό,τι κι αν προτιμάτε διαλέίτε METQIXMIO (J )

[

] Σ Τ ΟΝ

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Κ Ο Σ Μ Ο

του επιχειρηματία, που έχει γίνει διά­ σημος και από την τηλεοπτική του εκπομπή «Ο μαθητευόμενος», στην οποία απολύει με πολύ στυλ όσους δεν ανταποκρίνονται στους κανόνες, τονίζεται ότι, «πάντως, το βιβλίο εί­ ναι πολύ καλογραμμένο», ενώ υπεν­ θυμίζεται ότι και ο ίδιος ο Τραμπ εί­ ναι συγγραφέας πέντε βιβλίων που

έχουν φτάσει στο νούμερο 1 των αμερικάνικων best sellers. Σε μιαν Αμερική όπου αυτοκρατορίες στήνο­ νται και καταρρέουν, η αγωνία για την εικόνα και την υστεροφημία εξα­ κολουθεί να ανταγωνίζεται το κυνήγι του χρήματος, ενώ τα βιβλία που πουλάνε μετράνε τους μύθους τους σε ντάλαρς... ■

Τ α θαύματα

της ποίησης Φεβρουάριος είναι ο μήνας 1 της Χειμερινής Ολυμπιάδας στην Ιταλία, και δη στο Τορίνο, την πόλη που τους φιλοξενεί φέτος. Το Τορίνο είναι επίσης η πό­ λη όπου κάθε χρόνο, το Μάιο, διεξά­ γεται η μεγαλύτερη έκθεση βιβλίου Maurizio De Rosa στην Ιταλία. Και από τις 23 Απριλίου του 2006, ημερομηνία που η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει ανακηρύξει παγκόσμια η­ μέρα του βιβλίου και των πνευματι­ κών δικαιωμάτων, για ένα ολόκληρο χρόνο το Τορίνο, μαζί με τη Ρώμη, θα είναι οι παγκόσμιες πρωτεύου­ σες του βιβλίου. Στα επόμενα ρε­ πορτάζ θα επανέλθουμε στη σημα­ σία αυτού του γεγονότος και στις εκδηλώσεις που προγραμματίστη­ καν για να τιμηθεί. Όσον αφορά τη βιβλιαγορά, έχει πλέον παγιω θεί από τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους της γειτονικής χώρας να προ­ βάλλουν (σε γενικές γραμμές με τε­ ράστια εμπορική επιτυχία) βιβλία γραμμένα από σταρ της τηλεόρα­ σης. Τον δρόμο άνοιξε το 2002 ο γνωστός στο τηλεοπτικό κοινό κωμι­ κός Giorgio Faletti, ιδιαίτερα δημοφι­ λής τη δεκαετία του '80, τη χρυσή εποχή της ιδιωτικής (δηλαδή...

Μ ιλ ά ν ο

I

3S

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

μπερλουσκονικής) τηλεόρασης. Το πρώτο του βιβλίο, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, έσπασε όλα τα ρεκόρ και πούλησε πάνω από 1.000.000 αντίτυπα μέσα σε λίγους μήνες. Σε τελείως διαφορετικό μήκος κύματος κινείται η εκπαιδευτικός και συγγρα­ φέας Paola Mastrocola, η οποία, σε πρόσφατη συνέντευξή της στη La Repubblica, προτείνει δέκα βιβλία που πρέπει να διαβάσει κανείς προ­ τού να κλείσει τα 18 του χρόνια. Με­ ταξύ των προτεινόμενων βιβλίων εί­ ναι η Οδύσσεια του Ομήρου, ο Μι­ κρός Πρίγκιπας του Σαιντ-Εξυπερί, ο Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι, ο Οιδίποσς τύραννος του Σοφοκλή και ο Μόμπυ Ντικ του Μέλβιλ. Από τους Ιταλούς βρίσκουμε τον Μοντάλε, τον Πετράρχη, τον Καλβίνο και τον Ουνγκαρέτι. «Το σύγχρονο εκπαι­ δευτικό σύστημα στην Ιταλία ευνοεί ό,τι εκ πρώτης όψεως φαίνεται χρή­ σιμο», δηλώνει χαρακτηριστικά η κ.

Mastrocola, η οποία συνεχίζει: «Είναι έγκλημα να εξορίσουμε το θέατρο και την ποίηση από το σχολείο. Πρόκειται για ανεκτίμητη κληρονο­ μιά και πρέπει να δώσουμε μάχη για να τη σώσουμε». ■

Β Ι Β Λ Ι Α

[ δ ι α β α ζ ω Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο

]

Το χρονικό

μιας οικογένειας και όχι μόνο ν μέσω πολικών θερμοκρασιών, ηφαιστειακών εκρήξεων στο πολιτικό σκηνικό, αλλά και μιας γενικευμένης προσπάθειας του Κρεμλίνου για αναβίωση του αυτοκρατορικου παρελθόντος, η Ρωσία δεν χάνει την ευκαιρία να γιορτάσει διάφορες επετείους. Στην πρωτοκαθεδρία, όπως πάντα, ο ΣεργκεΊ Μιχαλκόφ, πατέρας του γνωστού μας σκηνοθέτη, ο οποίος επανήλθε στο προσκήνιο ως στιχουργός του νέου ύμνου της Ρωσίας, μια δουλειά που τη γνωρίζει άλλω­ στε πολύ καλά, αφού ο ίδιος ήταν ο στιχουργός και του ύμνου της ΕΣΣΔ.

Ε

Βραβευμένος με τρία βραβεία Στάλιν Μ ό σ χα ο Σεργκέι Μιχαλκόφ, διατελέσας επ ί δεκαετίες αυλικός ποιητής των αρ­ χόντων του Κρεμλίνου, αποτελεί σταθερή αξία της αυτοκρατορικής ιδεολογίας και των νέων ηγετών. Σε πρόσφατη συνάντηση με τους δημο­ σιογράφους βρήκε την ευκαιρία να Δημήτρης Β. αναφερθεί στα πεπραγμένα του και Τριανταφυλλίδης να δηλώσει αμετανόητος, ενώ την ίδια στιγμή έπλεκε το εγκώμιο της νέας τάξης πραγμάτων στη χώρα των Ρους.

• Αρχισε ήδη να προβάλλεται στον τηλεοπτικό δίαυλο «Ρωσία» το σίριαλ Στον πρώτο κύκλο, που είναι βασι-

Το μυθιστόρημα Άλλες φωνές, άλλοι τόποι του Τροΰμαν Καπότε εκδόθηκε το

19 4 8 ,

όταν ο συγ­

γραφέας ήταν μόλις είκοσι τεσσάρων χρόνων. Ή ταν το έργο που τον καθιέρωσε, καθώς κατέκτησε αμέσως κοινό και κριτικούς, ενώ σήμερα θεωρείται λογοτεχνικό ορόσημο των μέσων του

2 θού

αιώνα. Χρόνια αργότερα ο ίδιος ο συγγραφέας σχολιάζοντας το βιβλίο

αυτό έγραφε: «Ήταν μια απόπειρα να ξορκίσω τους δαίμονές μου. Μ ια ασυνείδητη και ενστικτώδης προσπάθεια, αφού δεν είχα καμία επίγνωση, εκτός ίσως για κάποια γεγονό­ τα και περιγραφές, ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό». Τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του βιβλίου άλλωστε προδίδει και το γεγονός ότι το πρότυπο για την Άινταμπελ, την ηρωίδα του μυθι­ στορήματος Αλλες φωνές, άλλοι τόποι, αποτέλεσε η συγγραφέας Χάρπερ Λ ι, με την οποία ο Καπότε είχε συνδεθεί φιλικά στα παιδικά του χρόνια.

ό,τι κι αν προτιμάτε διαλέξτε METCIIXMIO ( j)

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Σεργκέι Μιχαλκόφ

Κωνσταντίν Σιμεόνοφ

]

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

σμένο στο μυθιστόρημα του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, σε σκηνοθεσία του Ντμίτρι Πεβτσόφ. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο που μεταφέρεται στη μικρή οθόνη μετά το Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, σε σκηνοθεσία του Βλαντίμιρ Μπορτκό, κατά την ώρα προβολής του οποίου ερήμωναν οι δρόμοι των ρωσικών πόλεων. Σύγκριση μεταξύ των δύο συγγραφέων δεν μπορεί να γίνει αλλά, φευ, η τηλοψία δεν κατα­ λαβαίνει από τέτοια.

• Με ένα άλμπουμ 100 σκίτσων του ζωγράφου Αντρέι Μπλιζό, με στί­ χους του μεγάλου αιρετικού και πατέρα της ρωσικής πρωτοπορίας Ντάνιελ Χαρμς, γιορτάζεται το ιωβη­ λαίο των 100 χρόνων από τη γέννη­ σή του. Η Ρωσία, έστω και καθυστε­ ρημένα, αναγνωρίζει τη συμβολή του αλαφροΐσκιωτου αυτού καλλιτέχνη,

η ζωή και το έργο του οποίου άφη­ σαν ανεξίτηλα σημάδια στην ταραγ­ μένη εποχή της δεκαετίας του 1920.

• Ποιος δεν θυμάται το βιβλίο Ζω­ ντανοί και νεκροί του Κωνσταντίν Σιμεόνοφ. Ο γιος του Αλεξέι, πρόεδρος του Ιδρύματος «Διαφάνεια», σε μια συνέντευξη-ποταμό στην εφημερίδα Ιζβέστια αποκαλύπτει πολλές κρυ­ φές και γαργαλιστικές λεπτομέρειες από τη ζωή του πατέρα του, ο οποίος ήταν ο μεγαλύτερος πλέι μπόι της σταλινικής περιόδου.

• Το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς που πέρασε πάντως ήταν το βιβλίο Πώς να κάνετε καράκι στο δρόμο, που ξεπέρασε τα 10 εκατομμύρια αντίτυπα. Αργά αλλά σταθερά η νέα ρωσική κοινωνία εισέρχεται στον θαυμαστό κόσμο της ερωτικής γοη­ τείας, που τόσο καταπιεσμένη ήταν στο προηγούμενο καθεστώς. ■

Τ α πρόσωπα του πολέμου

σήμερα

Ιΐ* Γιώργος Αρχιμανδρίτης (ανταπόκριση)

33

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

Ε

νας συγκεχυμένος θόρυβος μεταλλικών βημάτων δήλω­ νε την παρουσία του πίσω απ'την πόρτα προτού ακόμα χτυ­ πήσει. Σταματούσε να πάρει μιαν ανάσα, να ξαναβρεί την ισορροπία του. Ο σκύλος γάβγιζε. Έβγαζε απ' την τσέπη του ένα μεταλλικό κουτί γεμάτο καραμέλες και παστίλιες και το κουνούσε για να τον προκαλέσει. Περιμέναμε λίγο. Όταν ο θόρυβος δυνάμωνε αρκετά ώστε κάθε δισταγ­ μός μας να διαλυθεί μέσα στη φασα­ ρία, ανοίγαμε την πόρτα. [...] Τα λεία μάγουλά του και το μουστάκι του μύριζαν τσιγάρο και αγγλική κολώνια. Μερικές φορές (ο παππούς) έμενε και κοιμόταν στο σπίτι. [...]

Ένα βράδυ που διάβαζε διακρίναμε καθαρά, μέσα από τη μισάνοιχτη πόρτα, το πόδι του, το ξύλινο πόδι του όρθιο στην άκρη του κρεβα­ τιού». Πρωτότυπος τρόπος γραφής για ένα δοκίμιο πάνω στον πόλεμο. Με λογοτεχνικό ύφος και αυτοβιογραφικά στοιχεία, ο Louis Gautier, διδάκτο­ ρας Πολιτικών Επιστημών και ειδικός σε θέματα στρατηγικής και πολέμου, υπογράφει το πολιτικό δοκίμιο Αντι­ μέτωποι με τον πόλεμο, στο οποίο παρουσιάζει και αναλύει τα πρόσω­ πα του πολέμου στον 21ο αιώνα. Σύμφωνα με το συγγραφέα, η αν­ θρωπιστική ιδεολογία δεν κατάφερε να δαμάσει την ιστορία, αφού ο πό-

Β Ι Β Λ Ι Α

λεμος εξακολουθεί να απειλεί τον κό­ σμο, έχοντας αλλάξει απλώς μορφή. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπου στη Γαλλία, αλλά και γενικότε­ ρα στην Ευρώπη, τίθενται ζητήματα εθνικής ταυτότητας, ο συγγραφέας καταγγέλλει την αδιαφορία, την

I Δ I A B A Ζ Ω 1 Σ Τ Ο Ν K O I M O J

απρονοησία και τις υπεκφυγές των κρατών, που προσπαθούν να εξορ­ κίσουν το παρόν ρίχνοντας τις ευθύ­ νες στις πρακτικές του παρελθό­ ντος. Ο Louis Gautier (σύμβουλος σε θέματα άμυνας του πρώην γάλλου πρωθυπουργού Λιονέλ Ζοσπέν) θεω­ ρεί πως, κάτω από τις σημερινές συνθήκες, ο μόνος τρόπος να εξουδε­ τερωθούν οι κίνδύνοι που απειλούν τα ευρωπαϊκά κράτη είναι μέσα από την ενωμένη Ευρώπη, που μπορεί να λειτουργήσει ως αυτόνομος στρατη­ γικός φορέας. Τα καίρια ζητήματα που θέτει το δοκίμιο αυτό αφορούν άμεσα το σύγχρονο κόσμο που βρί­ σκεται αντιμέτωπος με την τρομο­ κρατία και τις κάθε είδους ιδεολογι­ κές αναμορφώσεις. Στην υπηρεσία της σκέψης και της ελευθερίας. ■

u

Face a la guerre (Αντιμέτωποι με τον πόλεμο), La Table Ronde, Παρίσι 2006.

LOUIS GAUTIER

Face a la guerre

η άνοιξη περνάει και θυμάται κανείς την αθωότητά του το καλοκαίρι περνάει και θυμάται κανείς τη γενναιοδωρία του το φθινόπωρο περνάει και θυμάται κανείς την ευλάβειά του ο χειμώνας περνάει και θυμάται κανείς την καρτερικότητά του υπάρχει μια εποχή που δεν περνάει ποτέ και είναι η εποχή του γυαλιού

ό,τι κι αν προτιμάτε διαλέΕτε METQIXMIO ( [ )

[

] Σ Τ ΟΝ

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

Κ Ο Σ Μ Ο

Πολιορκώντας

την ασιατική αγορά Τ α ϊβ α ν

Ταϊβάν, η πρώην Φορμόζα, είναι μία από τις τέσσερις με­ γαλύτερες αγορές στην Ασία, μαζί με την Κίνα, την Ιαπωνία και την Κορέα.

Η

Στο νησί αυτό, κοντά στους τροπιΚατρίν Βελισσάρη κούζ/ με τ|ς ακτες του να βρε'χονται Διευθύντρια από τη θάλασσα της Κίνας, δυο φοτου Εθνικού ρές μικρότερο από την Ελλάδα, αλλά Κέντρου Βιβλίου δυο φορές μεγαλύτερο σε πληθυσμό, οι άνθρωποι διαβάζουν. Διαβάζουν πέντε φορές περισσότερο από ό,τι στην Ελλάδα. Δηλαδή αναλογούν 4,4 βιβλία ανά κάτοικο το χρόνο, όταν εμείς διαβάζουμε μόλις 0,7 βιβλία το χρόνο. Εκεί το βιβλίο βρίσκεται πα­ ντού. Βιβλιοπωλεία σε κάθε δρόμο, σε κάθε γωνία. Το μεγαλύτερο άνοιξε μάλιστα πριν από λίγο καιρό στην καρδιά του νέου εμπορικού κέντρου, στην πρωτεύουσα Ταϊπέι. Σε έκταση πέντε τεραστίων ορόφων, το βιβλιο­ πωλείο είναι ανοιχτό 7 ημέρες την εβδομάδα, 24 ώρες το εικοσιτετράω­ ρο. Τι εκπληκτικό θέαμα να βλέπεις τόσους ανθρώπους στο βιβλιοπω­ λείο στις τρεις το πρωί! Και μη μου πείτε ότι οι κάτοικοι της Ταϊβάν δεν παρασύρονται από τους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής. Η Ταϊβάν είναι ο ναός του καπιταλισμού, το νησί των ηλεκτρονικών προϊόντων, των συσκευών παντός είδους (το καραόκε είναι εθνικό άθλημα), έχει έντονη νυχτερινή ζωή, μπαρ, εστιατόρια, αγορές που μένουν ανοιχτές μέχρι τις πέντε το πρωί. Πολύ απλά, αγα­ πούν το βιβλίο. Αποτελεί μέρος της καθημερινής τους ζωής. Η προσιτή τιμή του βιβλίου παίζει το ρόλο της, 4 ευρώ κατά μέσον όρο, για έναν βα-

40

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

σικό μισθό περίπου 800 ευρώ το μή­ να (3.000 για έναν καθηγητή Πανεπι­ στημίου). Δεν διαβάζουν όμως μόνον Κινέζους συγγραφείς, μεταφράζουν επίσης πολύ. 10.000 τίτλους το χρόνο. Είναι σημαντικό. Είναι μια από τις πιο με­ γάλες αγορές αγοραστών δικαιωμά­ των στον κόσμο, όπως η Κίνα, με τη διαφορά ότι έχει πληθυσμό 22 εκα­ τομμυρίων, ενώ η μεγάλη Κίνα έχει 1.300.000.000 κατοίκους. Τις καλύτε­ ρες θέσεις κατέχουν οι Αμερικανοί συγγραφείς, οι Κινέζοι (διαφορετική γραφή), οι Ιάπωνες, οι Αγγλοι, οι Γάλλοι, καθώς επίσης οι Τσέχοι, οι Πολωνοί και οι Ρώσοι. Από την άλλη μεριά, μόλις 8 βιβλία σύγχρονων ελλήνων συγγραφέων μεταφράστηκαν τα τελευταία χρόνια (Ελύτης, Σεφέρης, Καζαντζάκης, Δοξιάδης, Μάτσας, Τριβιζάς, Βαμβουνάκη, Ρουσσάκη). Ήταν αναγκαίο να γίνει το πρώτο βήμα. Και έγινε μόλις τώρα, με την τιμητική πρόσκληση που έλα­ βε η Ευρώπη και επομένως η Ελλά­ δα, μέσω του ευρωπαϊκού περιπτέ­ ρου, με το οποίο το ευρωπαϊκό βι­ βλίο ταξιδεύει, εδώ και ένα χρόνο, πέραν των συνόρων του. Πρωτο­ βουλία την οποία ενθαρρύνει με σθέ­ νος και στηρίζει η Ευρωπαϊκή Επι­ τροπή. Γιατί λοιπόν να επικεντρωνό­ μαστε σε αγορές που αγοράζουν μό­ νο ένα ή δύο βιβλία το χρόνο, ενώ άλ­ λες παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όπως οι ασιατικές; Το ΕΚΕΒΙ ετοίμασε για τους έλληνες εκ­ δότες ενημερωτικούς φακέλους σχε­ τικά με την αγορά του βιβλίου στις χώρες αυτές, την ανάλυσή τους, τι

[ δ ι α β α ζ ω

Σ Τ ΟΝ

εκδίδουν, τι μεταφρά­ ζουν, κατάλογο των εκ­ δοτών που μπορεί να ενδιαφέρονται, λογοτε­ χνικούς πράκτορες.

Κ0 ΣΜ0 J

παρουσιάζει η μετάφραση των συγγραφέων μας. Οκτώ Έλλη­ νες κατοικούν στο νησί. Δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους. Τους ένωσε ο αρχιμανδρίτης πατήρ Ιωάννης, ο οποίος έφτασε εκεί πριν από μερικά χρόνια. Ένας από αυτούς, ο Βασίλης Βάγειος, είναι καθηγητής αρχαίων ελλη­ νικών στο πανεπιστήμιο της Ταϊπέι, ενώ ο Δημήτρης Αένης, είναι φυσικοθεραπευτής ειδι­ κευμένος στις εναλλακτικές θε­ ραπείες (στην Ελλάδα ήταν θε­ ράπων γιατρός αθλητών μας όπως ο Πύρος Δήμας). Δημοσί­ ευσε μάλιστα 4 βιβλία της ειδικό­ Οι Κινέζοι μέσα από τητάς του στα την κατακτηση του κινεζικά που κά­ νουν θραύση. παγκοσμίου κυπέλλου Πωλούνται 40.000 αντίτυπα ποδοσφαίρου και σε κάθε έκδοση. Γνωρίζει όλον την επιτυχή οργάνωση τον κόσμο στην Ταϊβάν. των Ολυμπιακών Αγώνων,

Οι Κινέζοι γνωρίζουν πολλά για την αρχαία Ελλάδα. Αντιθέτως, για τη σύγχρονη Ελλάδα γνωρίζουν ελάχιστα. Γνωρίζουν μόνον ότι το Οι ασιατικές αγο­ το 200 4, ανακάλυψαν 2004 κέρδισε το πα­ ρές πρέπει να γκόσμιο κύπελλο πο­ τη σημερινή Ελλάδα. μας ενδιαφέρουν. δοσφαίρου και οργά­ Ό π ω ς και να Η περίοδος επομένως νωσε με επιτυχία τους έχει, εκείνες ενΟλυμπιακούς Αγώνες. διαφέρονται για είναι ευνοϊκή για να Μοιάζω να αστειεύο­ μας. Η συγγρα­ μαι, αλλά μιλώ απολύ­ φέας Ρέα Γαλαμεταφραστούν οι τως σοβαρά! Μέσα νάκη ήταν μία α­ από αυτές τις επιτυ­ πό τους επίτι­ συγγραφείς μας χίες λοιπόν ανακάλυ­ μους προσκεκλη­ ψαν τη σημερινή Ελλά­ μένους της 14ης στα κινεζικά δα. Η περίοδος επομέ­ Διεθνούς Έκθε­ νως είναι ευνοϊκή για να μεταφρα­ σης Βιβλίου στην Ταϊπέι, που πραγ­ στούν οι συγγραφείς μας στα κινεζι­ ματοποιήθηκε από τις 7 μέχρι τις 12 κά. Δύο Έλληνες της Ταϊβάν μας βο­ Φεβρουάριου 2006. Μάλιστα, ο ταϊήθησαν πολύ στις συναντήσεις μας βανέζικος εκδοτικός οίκος Locus αγό­ για να ευαισθητοποιήσουμε τους εκ­ ρασε τα δικαιώματα για το βιβλίο δότες απέναντι στο ενδιαφέρον που της Η Ελένη ή ο Κανένας. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

4-1

[

Δ I A B A Ζ Ο Β Ι Β Λ Ι Α

I

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Based

on a true story N. Υ

ο ρκη

Α π ό το ψ έμ α σ τ η ν α λ ή θ ε ια : Ο χορός καλά κρατεί γύρω από το βι­ βλίο A Million Little Pieces του James Frey. Ο 36χρονος συγγραφε'ας βρί­ σκεται στα φώτα της δημοσιότητας από τον περασμένο Οκτώβρη, όταν η υποτιθέμενη αυτοβιογραφία του επιλέχθηκε από την Oprah Winfrey για τη λέσχη (του) βιβλίου της. Η Oprah θεωρείται η πιο επιτυχημένη

Φωτεινή Τσ.γαρί6α show woman ΤΠ< 5 Αμερικής και η δύν0ΨΠ TrIS <ΤΓΟν εκδθτικ0 χώρο είναι τέτοια που οι επιλογές της μπορούν να μεταμορφώσουν και το πιο άση­ μο βιβλίο σε τεράστια εμπορική επι­ τυχία. Ενδεικτικά, το αμφιλεγόμενο βιβλίο του Frey βρίσκεται στη non fiction paperback λίστα των ευπώλητων των New York Times για είκοσι συνεχείς εβδομάδες και έχει πουλή­ σει πάνω από 3,5 εκατομμύρια αντίτυ­ πα, την πλειονότητα των οποίων μετά την επιλογή της Oprah. Εί­ ναι το δεύτερο βιβλίο σε πωλήσεις για το 2005 μετά τον τελευ­ ταίο Harry Potter. Όλα ξεκίνησαν όταν η ομάδα The Smocking Gun επιχείρησε να διασταυρώσει τα όσα ισχυρίζεται ο Frey στην πολύπαθη βιο­ γραφία του: εγκλημα­ τικές πράξεις, πολύ­ μηνες φυλακίσεις, αξιόποινη μεταχείρι­ ση σε κλινική αποτο­ ξίνωσης. Το μόνο που μπόρεσε να εξακρι­

(ανταπόκριση)

42

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

βωθεί ήταν η ολίγων ωρών παραμο­ νή του στη φυλακή. Ό λα τ' άλλα φαίνονται να είναι απλά δημιουργή­ ματα της φαντασίας του, ένα μυθι­ στόρημα με ήρωα τον εαυτό του. Η διαπίστωση αυτή προκάλεσε το μέ­ νος της εκδοτικής και συγγραφικής κοινότητας, καθώς και των αναγνω­ στών του, μεταξύ αυτών και της Oprah. Ο ίδιος ο συγγραφέας αρχικά αρνήθηκε τις κατηγορίες και αργότε­ ρα προσπάθησε να μεταφέρει τις ευθύνες στον εκδοτικό οίκο Double­ day, που εξέδωσε το έργο του ως αυτοβιογραφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, το ίδιο βιβλίο με τη μορφή λογο­ τεχνήματος απορρίφθηκε από 17 άλλους εκδότες, μέχρι να γίνει δεκτό ως βιογραφία, κάτι που εκ των πραγμάτων διασφάλισε την επιτυ­ χία του. Πλήθος άρθρων έχουν δημοσιευθεί τον τελευταίο μήνα για την ευθύνη που φέρει τόσο ο συγ­ γραφέας, ο εκδότης, αλλά και η Oprah. Και οι τρεις έχουν ζητήσει δημόσια συγγνώμη, ενώ οι επόμενες εκτυπώσεις θα φέρουν σημείωμα του συγγραφέα αλλά και του εκδοτι­ κού οίκου. Μια βόλτα στο μετρό της Νέας Υόρκης αποδεικνύει στον οποιονδήποτε ότι παρά τις αποκαλύψεις, τα απο­ μνημονεύματα (ή η φαντασία) του Frey εξακολουθούν να γοητεύουν το κοινό. Η T im e W a rn e r B o o ks π ε ρ ν ά σ ε γ α λ λ ικ ά χ έ ρ ια : 537,5 εκατομ­ μύρια δολάρια ήταν το τίμημα της εξαγοράς του πέμπτου μεγαλύτε­ ρου εκδοτικού οίκου των ΗΠΑ από τη γαλλική Lagardere, εταιρεία εκδο-

w w w .k Τα λεξικά Πληροφορικής της

Microsoft από τις εκδόσεις τικών και αμυντικών συμφερόντων. Το εντυ­ πωσιακό αυτό ποσό της συμφωνίας της 7ης Φεβρουάριου είναι κατά 200 σχεδόν εκατομ­ μύρια δολάρια μεγαλύτερο από αυτό που προσέφερε για την Time Warner Books η Random House το 2003. To αντίτιμο αυτό θεωρήθηκε για το τότε περιβάλλον υψηλό και η προσπάθεια δεν απέδωσε καρπούς. Από τότε ο οίκος μετρά μεγάλες εκδοτικές επιτυχί­ ες, με πιο πρόσφατες το Blink του Malcolm Gladwell και το Mary Mary του James Patter­ son. Η συμφωνία έκλεισε έπειτα από πολλές πιέσεις για τη μείωση των λειτουργικών εξό­ δων της μητρικής Time Warner (που υπερβαί­ νουν κατά πολύ αυτά άλλων ανταγωνιστών, όπως η Viacom και η Newscorp), καθώς και την προσπάθεια αύξησης των αποδόσεων της μετοχής. Τελικά, στην περίπτωση της Time Warner η ελπίδα ότι η σύμπραξη κινημα­ τογράφου και εκδόσεων βιβλίων θα έφερνε μεγάλες αποδόσεις διαψεύστηκε, όπως με τη Viacom, που εδώ και καιρό θέλει να πουλήσει τον δικό της Simon & Schuster. Η εξαγορά της TWB ανοίγει το δρόμο για την εδραίωση της Lagardere στις Η ΠΑ, δύο μόλις χρόνια μετά την απόκτηση της βρετανικής Hodder Headline. Η συμφωνία έχει συνοδευ­ τεί από θετικά σχόλια στον τύπο, καθώς οφέ­ λη διαφαίνονται τόσο για τη μητρική εταιρεία όσο και για τον νεοαποκτηθέντα οίκο. Ο γαλ­ λικός κολοσσός ακολουθεί τα βήματα των άλ­ λων γερμανικών ομίλων του χώρου, Bertels­ mann και Holtzbrinck, που έχουν ήδη ισχυρή παρουσία στην αμερικάνικη αγορά, κάτι που σχολιάζεται έντονα από τον τύπο. Το περιο­ δικό Slate καυστικά αναρωτιέται «γιατί οι Αμε­ ρικανοί με τόση ευκολία παραδίδουν τη σκυ­ τάλη». Η ισχνή ανάπτυξη των εκδοτικών οί­ κων (της τάξεως του 2,5%), καθώς και το μι­ κρό τους μέγεθος σε σχέση με τον συνολικό τζίρο των μητρικών εταιρειών, δεν τους καθι­ στά ελκυστική επένδυση. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες δεν μοιράζονται τις ανησυχίες αυ­ τές, καθώς η στρατηγική τους απόφαση για επέκταση στην Αμερική και η προοπτική μιας παγκόσμιας εκδοτικής αγοράς είναι πολύ ισχυρή. ■

ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΛΕΞΙΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ MICROSOFT Το πιο έγκυρο λεξικό πληροφορικής, πλήρως ενημερωμένο με τους πιο πρόσφατους όρους και ακρώνυμα από τις τεχνολογίες αιχμής. Ευανάγνωστο και αριστοτεχνικά εικονογραφημένο, καλύπτει τους τομείς λογισμικού, υλικού, Διαδικτύου και πολλούς άλλους. Σελ. 1312, €78,00

ΤΟ "ΜΙΚΡΟ"ΛΕΞΙΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ MICROSOFT Μικρό, περιεκτικό και εύχρηστο λεξικό που καλύπτει διεξοδικά και με σαφήνεια τους πιο κοινούς όρους της τεχνολογίας, χωρίς να σας βομβαρδίζει με όρους που σπάνια θα συναντήσετε. Περισσότερα από 2.500 λήμματα! Σελ. 464, € 36,50

ΛΕΞΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΚΑΙ ΔΙΚΤΥΩΝ ΤΗΣ MICROSOFT Μάθετε σωστά αυτά που νομίζετε ότι ξέρετε και γνωρίστε όλα όσα δεν ξέρετε για το Διαδίκτυο και τα δίκτυα. Η πιο εύχρηστη πηγή για να αποκρυπτογραφήσετε σκοτεινούς όρους, ακρώνυμα, σύμβολα και εκφράσεις της αργκό της τεχνολογίας. Περισσότερα από 3.000 λήμματα! Σελ. 504, €36,50

Το απόλυτο εργαλείο για το σπίτι, το γραφείο και όπου αλλού <ras πηγαίνει η τεχνολογία. r fh p l εκ δ ό σ εις

i\

I Κ Λ Ε ΙΔ Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ

θαταβρείτε: Στουρνάρα 37,10682 Αθήνα, Τηλ. 210 3829629. Fax: 210 3817950, e-mail: shop@klidarlthmos.gr και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

]

Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Περιήγηση

σε ξένα περιοδικά για το βιβλίο Magazine Litteraire

Η ιστορία της ψυχανάλυσης ανά τον κόσμο

Β ο ο ^

w

Μήπως το κύμα επιθέσεων που δέ­ χεται τελευταία η ψυχανάλυση δεν αποτελεί παρά μιαν ένδειξη υγείας; Η Γαλλία, επισημαίνει το Magazine Litteraire, είναι, από πλευράς αριθ­ μού ψυχαναλυτών ανά κάτοικο, μια από τις πιο «φροϋδικές» χώρες. Η ψυχανάλυση σήμερα έχει ριζώσει πλέον σε 41 χώρες και επεκτείνεται στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο παράλληλα με τη διεύρυνση του πε­ δίου ελευθερίας σε κάθε περιοχή. Στην παγκόσμια ιστορία σπάνια συ­ ναντάμε κινήματα που να έχουν γνωρίσει μια τόσο μεγάλη επέκταση, γΓ αυτό και το γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό, στο τεύχος Ιανουαρίου, φιλοξενεί ειδικό αφιέρωμα γύρω από τον τρόπο με τον οποίο η ψυχανάλυ­ ση καταπνίγεται εδώ, αναγεννάται εκεί, παραμένοντας, έναν αιώνα με­ τά τη γέννησή της, πάντα ζωντανή και γόνιμη.

Harper's

Οδηγίες Φιντέλ εναντίον αναλφαβητισμού Στην εκστρατεία του για την κατα­ πολέμηση του αναλφαβητισμού στην Κούβα, η οποία ξεκίνησε το 1961, ο Φιντέλ Κάστρο συνέταξε «μαθήματα για αρχάριους», που πε­ ριλαμβάνονταν στα σχολικά εγχειρί­ δια, ορισμένα εκ των οποίων διδά­ σκονται και σήμερα στους μικρούς μαθητές της χώρας. Τώρα πια, υπο­ γραμμίζει το Harper's, το ποσοστό του αναλφαβητισμού στη νήσο έχει

44

ΜΑΡΤΙΟΣ

συρρικνωθεί στο 3%, ενώ πρόσφατα ο Κάστρο βοήθησε και τον πρόεδρο της Βενεζουέλας να συντάξει ανάλο­ γο πρόγραμμα για τη χώρα του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι «βασικές αρχές» του Κάστρο, μερι­ κές εκ των οποίων αναδημοσιεύο­ νται στο περιοδικό, όπως, για παρά­ δειγμα, οι εξηγήσεις, σε μια παρά­ γραφο, σχετικά με το «τι εστί ιμπε­ ριαλισμός», «τι εστί επανάσταση» ή «τι πρέπει να κάνει ένας λαός που εί­ ναι ενωμένος και σε επαγρύπνηση απέναντι στον κίνδυνο μιας εισβολής των εχθρών».

Bookseller

Η Hachette επεκτείνει την αυτοκρατορία της Με την αγορά της Time Warner, η αυ­ τοκρατορία του βιβλίου Hachette Livre UK Empire μετατράπηκε στο νούμερο ένα των βρετανικών εκδό­ σεων, αφήνοντας πίσω την μέχρι τώ­ ρα κυρίαρχη στο χώρο Random House. Βέβαια, πιστεύει το Bookseller, η τελευταία πιθανολογείται ότι θα περάσει στην αντεπίθεση, προχωρώ­ ντας ίσως σε κάποια κοινοπραξία με την BBC Books. Το βέβαιο όμως είναι ότι ο γαλλικός όμιλος επεκτείνεται τα­ χύτατα ανά τον κόσμο, πατάει για πρώτη φορά πόδι στην αμερικανική ήπειρο και δεν αποκλείεται να εξελι­ χτεί σε μεγάλη δύναμη και στο αμερι­ κανικό τοπίο στα επόμενα χρόνια. Στη Βρετανία πάντως, την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουάριου, Random House και Hachette βρίσκονταν πίσω από το 75% των 50 πρώτων best sell­ ers της χώρας. ■ Ελένη Καρρά

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α β ιβ λ ιο π ω λ ε ία

Τα

των Νοτίων Προαστίων!

Εκφραστ ^

·

ΒΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ ΕΙΑ ·

...η υπερβολή στη γνώση!

2

* α

τ α

σ

τ ή

^

α

-\ ,2θ θ τ γ ·

3 0 .0 0 0

Ζητήστε μας την Κάρτα Μέλους της Έκφρασης και αποκτήστε μοναδικά προνόμια!

παιδικό βιβλιοπωλείο τμήμα χαρτικών αναλώσιμα Η/Υ

γωνιά εκπαιδευτικών

σχολικών ειδώ ν παιχνίδια

είδη ζω γραφ ικής & hobby

είδη δώρων

1° ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ - ΝΕΟ: Γεννηματά 81 (έναντι Ιερού Ναού Αγ. Τρύφωνα), 164 44 Άνω Γλυφάδα, Τηλ.: 210 9603817-18-19, Fax: 210 9603040 2° ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ : Κύπρου 26Α (έναντι Εθν. Τράπεζας), 164 51 Αργυρούπολη, Τηλ. Κέντρο (3 γραμμές): 210 9961695, Fax: 210 9918884 e-mail: info@ekfrasi.com.gr, www.ekfrasi.com.gr

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

]

Σ Τ Ο

Δ Ι Α Δ Ι Κ Τ Υ Ο

Το άγχος

της γνώσης Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης pandrianfflgmail.com

άθε στιγμή χιλιάδες βιβλία σαρώνται και ψηφιοποιούνται,

κ -ώστε να είναι διαθέσιμα μέσω

Internet. Αλλά όχι μόνο βιβλία. Τηλεο­ πτικές σειρές βιντεοσκοπούνται και αποθηκεύονται, έτοιμες να αναζητη­ θούν και να ανακτηθούν online. Ρα­ διοφωνικές εκπομπές μετατρέπονται από «ερτζιανές» σε ψηφιακές, προοριζόμενες για podcasts, στις ήδη πολύ δημοφιλείς φορητές συσκευές iPod της Apple (φωτογραφία). Μια σύνδεση στο Διαδίκτυο και το πάτη­ μα δυο-τριών πλήκτρων αρκούν πλέ­ ον για να εισέλθει κάποιος στο θαυ­ μαστό κόσμο της γνώσης -ανεξαρτή­ τως γεωγραφικής θέσης και χρονικής στιγμής. Κι ύστερα; Όλη αυτή η πλη­ ροφορία μας κάνει πιο έξυπνους; Ή , μήπως, πιο αγχώδεις; Βρίσκουμε το χρόνο να αφομοιώσουμε όλα αυτά τα δεδομένα; * «Οι άνθρωποι είναι ήδη πιεσμένοι, αισθανόμενοι ότι, κατά κάποιον τρό­ πο, είναι υποχρεωμένοι να γίνουν "κοινωνοί" όλων των πληροφοριών που βρίσκονται στη διάθεσή τους» παρατηρεί εύστοχα ο ψυχολόγος Ντέιβιντ Γκρίνφιλντ, συγγραφέας του βιβλίου Virtual Addiction, και σπεύδει να συμπληρώσει: «Υπάρχουν ανώ­ τερα όρια ως προς την ποσότητα της πληροφορίας που μπορεί κάποιος να απορροφήσει». Μάλλον έχει δίκιο. Σήμερα, που τα κινητά τηλέφωνα μετατρέπονται σε εργαλεία αναζήτησης πλη­ ροφοριών, οι μικρές συ­ σκευές αναπαραγωγής πο­ λυμέσων (MP3 players, iPods κ.λπ.) μεταμορφώνονται σε οθόνες τηλεόρασης και οι φορητοί υπολογιστές συνδέ­ ονται ασύρματα («καθ'

40

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

οδόν») στο Διαδίκτυο, σκεφτείτε πόση ώρα βαδίζετε στο δρόμο και μετακι­ νείστε με το αυτοκίνητο ή το μετρό... απλά αμέριμνοι, δίχως να ακούτε μουσική ή να στέλνετε και να λαμβά­ νετε μηνύματα ήχου και εικόνας. Ανα­ ρωτηθείτε απλά πόση ώρα την ημέρα ζείτε δίχως να «ρουφάτε» κάθε είδους ψηφιακή πληροφορία. Μήπως ήρθε η ώρα να κάνετε εκείνη τη βόλτα, που πάντοτε ονειρευόσαστε, στον Εθνικό Κήπο, μόνοι, χωρίς τη συνοδεία οποιοσδήποτε συσκευής αναπαρα­ γωγής οπτικοακουατικού υλικού;

Η δόξα των blogs Ποτέ δεν ξέρει κανείς τι θα πετύχει -από άποψη εμπορικού κέρδους, αλλά και δημοφιλίας- στο χώρο της τεχνολογίας. Στα μέσα της δεκαετίας του '90 κανείς δεν μπορούσε να φα­ νταστεί πως μία ακόμη τεχνική μέθο­ δος συμπίεσης ψηφιακών δεδομένων (MP3) θα γινόταν το έναυσμα για την περαιτέρω διάδοση της μουσικής. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας κανείς δεν είχε προβλέψει την τεράστια επιτυχία των σύντομων γραπτών μηνυμάτων (SMS) στην κινητή τηλε­ φωνία. Και στις αρχές της παρούσας δεκαετίας ποιος θα διέβλεπε ότι οι άνθρωποι διψούν τόσο για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους που μόλις θα έβρισκαν έναν απλούστατο τρόπο... δεν θα σταματούσαν να το κάνουν; Ορι­ σμένοι υποστηρίζουν πως η επανά­ σταση των web logs ή blogs (των δικτυακών ημερολογίων που μπορεί να «ανοίξει» και να διατηρεί ελεύ­ θερα και δωρεάν κάθε χρήστης του

Β Ι Β Λ Ι Α

ΣΤΟ

[ δ ι α β α ζ ω ]

J

Δ I Α Δ I Κ Τ Υ 0

αμερικανικού έθνους» τόνισε πρόσφατα η Μέρι Σου Κόλμαν (φωτογραφία), πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, κατά τη διάρκεια ομιλίας της σε συνάντηση των αμερικανών εκδοτών στην Ουάσιγκτον, και συνέχισε: «Ο Τόμας Τζέφερσον θα λάτρευε τη δυ­ νατότητα αναζήτησης βιβλίων στο google.com. Υποστήριζε ακράδαντα τη διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης και αναγνώριζε τη δύναμη των ακαδη­ μαϊκών ιδρυμάτων να το καταφέ­ ρουν. Αν υπήρχε τότε το Διαδίκτυο, θα "αγκάλιαζε" την πρωτοβουλία της Google». Η κ. Κόλμαν εξήγησε στους εκδότες γιατί (και) το δικό της πανεπιστήμιο συμμετέχει στην προ­ σπάθεια της εταιρείας για την ψηφιοποίηση των βιβλίων. Και δεν ήταν διόλου άστοχη η υπόθεση που έκανε για τον Τζέφερσον. Ο τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν αυτός που διέταξε την ανασύσταση της Βιβλιο­ θήκης του Κογκρέσου, ύστερα από την καταστροφή της από τους Βρε­ τανούς στον πόλεμο του 1812, και πούλησε -σε συμβολική τιμή— ολόκληρη την προσωπική του βιβλιο­ θήκη στην αμερικανική κυβέρνηση.

Οι χειμερινοί

ΑνώνεΓένίναν αφορμή για δημιουργία χιλιάδων ^

Internet) οφείλεται στην πίστη των ανθρώπων σήμερα πως τα Μέσα είναι κατευθυνόμενα και στην επι­ θυμία τους για δημιουργία και «δια­ νομή» του δικούς τους, ανεξάρτητου -και ανεξέλεγκτου- περιεχομένου. Πέρα όμως από τις διαθέσεις των «ερασιτεχνών» bloggers, η νέα τάση έχει συνεπάρει και αρκετούς «επαγγελματίες», οι οποίοι αναζητούσαν από καιρό εναλλακτικές διεξόδους για να διατυπώνουν δημόσια τη γνώμη τους. Συγγραφείς, ακαδη­ μαϊκοί, ερευνητές, δημοσιογράφοι αξιοποιούν το Διαδίκτυο και δημο­ σιεύουν τις απόψεις τους. * Οι πρόσφατοι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες αναδείχτηκαν σε ένα ακόμη πεδίο ελεύθερης έκφρασης, αφού χι­ λιάδες blogs -παλιά ή ολοκαίνουργια, ειδικά φτιαγμένα για τους Αγώνες- γέ­ μισαν με ειδήσεις, σχόλια και εικόνες από και για το Τορίνο. Άνθρωποι από κάθε άκρη της Γης έχουν τη δυνατότη­ τα να πάρουν μια καλή γεύση από το κλίμα των Αγώνων, δίχως να είναι παρόντες. «Δεν είναι το ίδιο» θα παρατη­ ρήσουν πολλοί Σύμφωνοι, αλλά από το τίποτα...

Η σημασία της συντήρησης «Την ιδέα της Google για τη δη­ μιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης θα επικροτούσε μετ' επαίνων τουλά­ χιστον ένας από τους πατέρες του

* «Διακινδυνεύουμε καθημερινά να χά­ σουμε τεράστιες ποσότητες πολύ­ τιμου, για τη χώρα μας, γνωστικού υλικού, εξαιτίας ελλιπούς ή κακής συ­ ντήρησής του. Γι' αυτό, κάθε προσπά­ θεια προς την κατεύθυνση αυτή οφεί­ λουμε όλοι να την υποστηρίξουμε» τόνισε η κ. Κόλμαν. Μάλιστα. Μήπως έχει ταξιδέψει πρόσφατα στη χώρα μας η αξιότιμη πρόεδρος του καλού ακαδημαϊκού ιδρύματος; Και αν ναι, έτυχε να επισκεφτεί παρόμοια ελλη­ νικά ιδρύματα, για να διαπιστώσει πώς εμείς συντηρούμε τα αρχεία μας, γεμάτα με ανεκτίμητο υλικό; Από μας, η πρόσκληση είναι ανοιχτή... ■

Η πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν Μέρι Σου Κόλμαν

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

47

ΔιαβάΖΩ Επιμένω αναγνωστικά για να μην ξεχάσω να σκέφτομαι να κρίνω να ονειρεύομαι

♦ Επισκέπτομαι την ιστοσελίδα του βιβλίου τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ♦ Διαλέγω ανάμεσα σε 100.000 τίτλους ♦ Γίνομαι απαιτητικός αναγνώστης ♦ Συχνάζω στο βιβλιοπωλείο της περιοχής μου

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΩΝ

ORBIS LITER/E TH O M A S MANN - Ο ΙΩΣΗΦ ΚΑΙ ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΑΥΤΟΥ

ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2005

Κ Λ Α ΣΙΚΗ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν ΙΑ ... Η Π ΙΟ ΣΥ ΓΧ ΡΟ Ν Η

Gutenberg · τυπωθήτω · ΣΠΟΥΔΗ · φαντασία Διδότου 37,10680 Αθήνα, τηλ.: 210-36.42.003, fax: 210-36.42.030, e-mail: info@dardanosnet.gr, www.dardanosnet.gr

6 ι β λ ί

δ ι α β α ζ ω ] . Μ Ο Ν Ο Μ Α Χ Ι Ε Σ

φ ο ρ μ ή

έ ν α

Β ι 6

Πολυμερής Βόγλης, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Είναι «ορθή» η αναθεώρηση

της ιστορίας του ελληνικού εμφυλίου;

Δ

ανατρέψει εικόνες παγωμένες και ιδεολο­ γικά σχήματα που περιβάλλονται από μύ­ θους και μηχανισμούς άμυνας οι οποίοι και τους επιτρέπουν να αντιστέκονται στις διάφορες αναθεωρήσεις. Είναι λοιπόν «ορθή» σήΜερα μια αναθεώρηση της ιστορίας του ελληνικού εμφυλίου; Ο Νίκος Μαραντζίδης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατο­ λικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακε­ δονίας, έχει ήδη προκαλέσει έντονες αντι­ δράσεις με τις μελέτες του και διαλέγεται με τον Πολυμέρη Βόγλη, ο οποίος διδά­ σκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και έχει δημοσιεύσει αντίστοιχες μελέτες. Επιμέλεια: Ελένη Καρρά

Αγαπητέ Νίκο,

σης, ιδιαίτερα μετά το 1981. Τα τελευταία χρόνια ζούμε την κρίση του ιδεολογικού σχήματος της «εθνι­ κής συμφιλίωσης» και αυτό τροφο­ δοτεί ποικίλες εντάσεις και εγείρει πολλά και νέα ερωτήματα. Το ιδεολογικό σχήμα της «εθνικής συμφιλίωσης» μετέφερε το κέντρο της συζήτησης από τον Εμφύλιο (που μοιραία χώριζε) στην Κατοχή και την Αντίσταση (οι οποίες θα μπο­ ρούσαν να ενώσουν). Η Αντίσταση έγινε εθνική, με την έννοια ότι παρουσίαζε έναν υπόδουλο και εξα­ θλιωμένο λαό να ενώνεται και να αγωνίζεται κατά του ξένου κατακτητή. Το ηρωικό παρελθόν της Εθνικής Αντίστασης ήταν ιδιαίτερα ελκυστικό, γιατί υπερέβαινε πολιτι­ κές ή άλλες αντιθέσεις και συμπλή­ ρωνε τα εθνικά αφηγήματα του έν­ δοξου παρελθόντος. Το πρόβλημα ήταν ότι το σχήμα της «Εθνικής Αντί­ στασης» αποσιωπούσε τις πιο γκρί­ ζες πλευρές του ηρωικού παρελθό­ ντος: τη στάση του χριστιανικού

εύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος, Μια ιστορία που, αντί να ενώνει, εξακο­ λουθεί, ακόμα και σήμερα, να χωρίζει. Ένας εμφύλιος πόλεμος στη σύγχρονη ιστορία ενός έθνους αποτελεί, εξ ορι­ σμού, μια ρήξη στα σπλάχνα της εθνικής ταυτότητας. Οπως λέει όμως και η λαϊκή ρήση, ο χρόνος όλα τα γιατρεύει -ή, για να το πούμε με όρους επιστημονικούς, η χρονική απόσταση είναι εκείνη που μπορεί να επιτρέψει, κάποια στιγμή, την αποσταΟ ι άλ λ ο ι σιοποιημένη καταγραφή των γεγονότων, κ α π ετ ά ν ιο ι Εντούτοις, κάθε προσπάθεια «αντικειμενι­ Αντί κομμουνιστές κότητας» έρχεται μαζί με τη διατάραξη ευαίσθητων ισορροπιών και κινδυνεύει να ένοπλοι

στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου

Η δεκαετία του 1940 αποτέλεσε (και, όπως φαίνεται, θα συνεχίσει να αποτελεί) πεδίο έντονου προβλημα­ τισμού και αντιπαραθέσεων. Οι Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 2005 σελ. 475, τιμή: 20,00 ευρώ λόγοι είναι προφανείς. Αφενός η ίδια η δεκαετία του 1940 είναι μια περίο­ δος ιδιαίτερα πυκνή σε γεγονότα, συγκρούσεις και ανατροπές, που κεντρίζουν το επιστημονικό ενδια­ φέρον. Αφετέρου, οι διαιρέσεις της δεκαετίας του 1940 καθόρισαν την πολιτική αντιπαράθεση, τους ιδεο­ λογικούς προσανατολισμούς, τα πολιτισμικά ρεύματα της μεταπολε­ μικής Ελλάδας για τέσσερις τουλά­ χιστον δεκαετίες. Στη διαίρεση μεταξύ νικητών - ηττημένων στον Εμφύλιο στηρίχθηκε η ιδεολογία του αντικομμουνισμού και της εθνικοφροσύνης μέχρι την πτώση της χού­ ντας. Στην άρση αυτού του διαχωρι­ σμού στηρίχθηκε η σαφώς πιο περιε­ κτική ιδεολογία της «εθνικής συμφιλί­ ωσης» στα χρόνια της μεταπολίτευΕπιμέλεια: Νίκος Μαραντζίδης

50

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ή

β λ ί ο

με

α φ ο ρ μ ή

έ ν α

Βι

Β λ ί .

[

Μ 0 Ν Νικάς Μαραντζίδης επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

πληθυσμού απέναντι στην εξόντωση των Εβραίων, τη στάση των μειονο­ τήτων, τη συνεργασία μεγάλου αριθ­ μού Ελλήνων με τους Γερμανούς και, βέβαια, τις αιματηρές εμφύλιες συ­ γκρούσεις στη διάρκεια της Κατοχής. Το τελευταίο ιδιαίτερα ζήτημα μοιάζει να απασχολεί όλο και περισ­ σότερο μια μερίδα ερευνητών. Τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζονται οι μελέτες γι' αυτά τα «αποσιωπημένα» ζητήματα, αυξάνονται οι γνώσεις μας για εκείνη την εποχή, αλλά και εντείνονται οι διαμάχες μεταξύ των μελετητών. Μήπως από το ένα άκρο, δηλαδή την εξύμνηση της Εθνικής Αντίστασης, οδηγού­ μαστε στο άλλο άκρο, την ανάδειξη των εμφύλιων συγκρούσεων ως κύριο χαρακτηριστικό της Κατοχής; Η εστίαση στις εμφύλιες συγκρούσεις της Κατοχής, και κυρίως στη βία που άσκησε το ΕΑΜ, λειτουργεί πολλαπλώς παραμορφωτικά. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας υποβαθμί­ ζεται για να τονιστούν οι εμφύλιες διαμάχες, ο ρόλος των Γερμανών ως κατακτητών και υποκινητών των συ­ γκρούσεων μειώνεται, η μαζική κινη­ τοποίηση στις εαμικές οργανώσεις αντικαθίσταται από τη βία της «εαμοκρατίας», η πολιτική ριζοσπαστικοποίηση ξεχνιέται σε μια «στρατιωτικοποίηση» των συγκρούσεων και η στενή μελέτη των τοπικών δια­ μαχών οδηγεί στον κατακερματισμό της έρευνας. Και βέβαια υπάρχει το ερώτημα μήπως, τελικά, η εστίαση στις εμφύλιες συγκρούσεις συνιστά απλά επιστροφή στο ιδεολογικό επι­ χείρημα για τον «πειρασμό του ολο­ κληρωτισμού» της Αριστερός; Οι εμ­ φύλιες συγκρούσεις της Κατοχής εντάσσονται στο πλέγμα των γενικό­ τερων συγκρούσεων του παγκοσμίου πολέμου και αποτελούν έναν τρόπο εκδήλωσης των αντιθέσεων στην κα-

τεχόμενη Ελλάδα. Το ζήτημα είναι με ποιον τρόπο, σε ποιο πλαίσιο, με ποια εργαλεία μπορούμε να μελετή­ σουμε τις αντιθέσεις της εποχής. Οι διαφορές πόλης-υπαίθρου, η δυναμι­ κή του δίπολου αντίσταση-συνεργασία, η ανατροπή των προπολεμικών κοινωνικών ιεραρχιών, η εμπλοκή των μειονοτήτων αποτελούν μερικές μόνο από τις πλευρές αυτών των αντιθέσεων, που εξηγούν και τις εμ­ φύλιες συγκρούσεις. Από αυτή την άποψη, το ερώτημα περί «αναθεώ­ ρησης της ιστορίας» μπορεί να λει­ τουργήσει αποπροσανατολιστικά, λόγω του σημασιολογικού φορτίου Πολυμέρης του όρου. Θέματα ταμπού στην επι­ Βόγλης στημονική έρευνα δεν υπάρχουν, αλλά ταυτόχρονα το έργο του καθεΗ ε μ π ε ιρ ία νός είναι ανοικτό σε κριτική. Η καλύ­ τη ς φ υ λα κή ς τερη απόδειξη είναι ο ίδιος ο διάλογος κα ι τ η ς για τη δεκαετία του 1940, ο οποίος, εξο ρ ία ς παρά την αδικαιολόγητη, μερικές φο­ Οι πολιτικοί ρές, οξύτητά του, έχει σίγουρα κρατούμενοι στον εμπλουτίσει το ενδιαφέρον μας. εμφύλιο πόλεμο Πολυμέρης Βόγλης

Αγαπητέ Πολυμερή,

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2005 σελ. 475, τιμή: 20,00 ευρώ

Η μεταπολεμική επίσημη εθνική ιστορία, προϊόν των βιωμάτων και της πολιτικής ιδεολογίας των νι­ κητών του Εμφυλίου, ενέγραψε στην εθνική συλλογική μνήμη μια χοντρο­ κομμένη και απλουστευτική αναπα­ ράσταση της δεκαετίας του 1940. Αργότερα, η δικτατορία των συνταγ­ ματαρχών έσπρωξε τα πράγματα ακόμη περισσότερο στα άκρα και η επίσημη ιστορία εξελίχτηκε σε μια απροκάλυπτη και εξωφρενική προ­ παγάνδα ενός στρατιωτικού καθε­ στώτος. Η κατάρρευση, όμως, της δικτατορίας συμπαρέσυρε τα σύμ­ βολα μιας ολόκληρης περιόδου. Στη φάση αυτή εκφράστηκε το πρώτο αναθεωρητικό κύμα. Οι ερευΜΑΡΤΙΟΣ 2006

51

δ ι α β α ζ ω

]

β I β λ

φ ο ρ μ

β ι β λ ί

. Μ Ο Ν Ο Μ A X I

νητές, χρησιμοποιώντας κατά βάση υλικό από τα αρχεία των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας, επιχείρησαν να εντάξουν το ελληνικό πλαίσιο μέσα στο διεθνές διακρατικό σκηνικό, με στόχο να εξεταστούν οι στρατηγικές και τα συμφέροντα των ισχυρών της διεθνούς σκακιέρας και οι μηχανισμοί εμπλοκής τους στο ελληνικό ζήτημα. Επιπλέον, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην ελληνική εσωτερική σκηνή και τους ανταγωνισμούς των εγχώριων πολιτικών δυνάμεων, προκειμένου να φωτισθούν οι πολύπλοκοι ενδο­ γενείς παράγοντες που συνέβαλαν στον εμφύλιο πόλεμο. Οι παραπάνω προσανατολισμοί, που τους καρπούς τους είδαμε τις δεκαετίες του '70 και του '80, δια­ μόρφωσαν το κυρίαρχο ιστοριογρα­ φικό πλαίσιο της μεταπολίτευσης, εμπλουτίζοντας εντυπωσιακά τις γνώσεις μας για την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μια ποιοτική τομή στην έρευνα. Όμως, παρόλα αυτά, η ιστοριογρα­ φία παρέμεινε εγκλωβισμένη στα διλήμματα και τις αξίες του ψυχρού πολέμου. Αυτή η γενιά ερευνητών, προσπαθώντας συχνά να αποδομήσει τους μύθους των νικητών του Εμφυλίου, οδηγήθηκε μερικές φορές στο άλλο άκρο, σε νέες σχηματο­ ποιήσεις και σε εικόνες άσπρου-μαύρου. Επιπλέον, επιδιώκοντας τη μεγάλη αφήγηση, δεν επιδίωξε να κατανοήσει πώς οι απλοί άνθρωποι έζησαν τα γεγονότα και ποιοι μηχα­ νισμοί τους ώθησαν στη δράση (π.χ. στην αντίσταση ή τη συνεργασία) κι έτσι μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα παρέμειναν στην άκρη (η σχέση τοπικου-εθνικού, ο ρόλος της βίας, οι ταυτότητες, το φύλο, κ.ά.). Παράλληλα, η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία επέβαλε μια άλλη επί­ σημη ιστορία. Η αλλαγή του πολιτι­

52

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

κού περιβάλλοντος επέφερε σημα­ ντικές διαφοροποιήσεις στην εθνική μνήμη. Η Αριστερά γίνεται συνώνυμο της αντίστασης και η Δεξιά της συ­ νεργασίας. Οι εαμικοί καπετάνιοι γίνονται εθνικοί σταρ και ο εμφύλιος πόλεμος προσλαμβάνεται πλέον ως το αποτέλεσμα της εμπλοκής των μεγάλων δυνάμεων, κυρίως των Αγγλοαμερικανών, στις εσωτερικές μας υποθέσεις. Αν υπάρχει κάτι το κοινό ανάμεσα στις τόσο διαφορε­ τικές επίσημες εθνικές μνήμες της μετεμφυλιακής εθνικοφροσύνης και της μεταπολιτευτικής Αριστερός, είναι ο αγώνας για το μονοπώλιο του εθνικιστικού φρονήματος. Εκτός των άλλων, η σύνδεση του πολίτικου προτάγματος με την υπερηφάνεια του έθνους συμβάλλει καταλυτικά στην απονομιμοποίηση του αντι­ πάλου (ας θυμηθούμε λίγο τις «φω­ τογραφίες» Μητσοτάκη - Γερμανών στην Αυριανή). Επιτυγχάνεται έτσι ένα είδος διπλής νομιμοποίησης, καθώς το έθνος τροφοδοτεί την πολιτική ιδεολογία και η πολιτική ιδε­ ολογία ταυτίζεται πλέον με το έθνος. Εδώ κρύβεται, εντέλει, και το πρό­ βλημα του ερωτήματος περί της ορ­ θότητας της αναθεώρησης. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναδειχτεί νέες και γόνιμες προσεγγίσεις για τη δεκαετία του '40. Μια νέα γενιά ερευνητών, χωρίς τα βιώματα του ψυχρού πολέμου και το άγχος να αντιπαλέψει με φαντάσματα των εφηβικών χρόνων, έφερε στο προ­ σκήνιο νέες υποθέσεις εργασίας και δεν δίστασε να επιχειρήσει την εξέ­ ταση -προφανώς μη έχοντας επί­ γνωση του κινδύνου- κρίσιμων ερω­ τημάτων. Η βιαιότητα των αντιδρά­ σεων είναι ανάλογη του ταμπού των θεμάτων που αγγίχτηκαν. Εντέλει, αν κάτι έχει αξία δεν είναι το ερώ­ τημα περί του ορθού της αναθεώρη­

6 , 8 λ ί

ρ μ ή

έ

βι8λι° [

διαβαζω

Μ Ο Ν Ο Μ Α Χ Ι Ε Σ

σης, μήπως και θιχτούν τα ιερά του έθνους και τα όσια του δεξιού ή αρι­ στερού εθνικισμού, αλλά αν οι κοινω­ νικές επιστήμες, μέσω της έρευνας, μας βοηθούν να μαθαίνουμε, να εμβαθύνουμε και να απομυθο­ ποιούμε προκειμένου να διαχειρι­ στούμε με νηφαλιότητα και διαύγεια το παρελθόν. Νίκος Μαρανχζίθης

Αγαπητέ Νίκο, Η υπέρβαση των αποσιωπήσεων που εμπεριείχε το σχήμα της «Εθνι­ κής Αντίστασης» είναι προφανής και αναγκαία και θεωρώ ότι, τουλά­ χιστον σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας, έχει ήδη συντελεστεί. Κανείς σοβαρός μελετητής σήμερα δεν μπορεί να ασχοληθεί με την περίοδο της Κατοχής παραβλέποντας τα ζητήματα του δωσιλογισμού ή των εμφύλιων συγκρούσεων. Η ένσταση βρίσκεται αλλού: είναι οι εμφύλιες συγκρούσεις το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της Κατοχής και της Αντίστασης ή, έστω, οι εμφύλιες συγκρούσεις είναι το «κλειδί» για να κατανοήσουμε τις αλλαγές και τις αντιθέσεις της περιόδου 1941-44; Το φαινόμενο των εμφύλιων συγκρού­ σεων είναι ένα από τα αποτελέ­ σματα των σημαντικών κοινωνικών, ιδεολογικών, πολιτικών αλλαγών που σημειώνονται τότε και αποτε­ λούν έναν από τους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνονται οι αντι­ θέσεις που προκαλούν αυτές οι αλλαγές. Η εμπειρική έρευνα που επικεντρώνεται στις τοπικές εμφύ­ λιες συγκρούσεις χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις δραματικές αλλαγές καταλήγει σε μια απλή περιγραφή των στρατιωτικών συγκρούσεων και καταγραφή των θυμάτων. Εάν ο διά­ λογος στραφεί και σε αυτά τα καίρια

ζητήματα, χωρίς τεχνητές πολώσεις, τότε θα γίνει πολύ πιο γόνιμος. Πολυμέρης Βόγλης

Αγαπητέ Πολυμέρη, Η εμφάνιση των νέων θεμάτων στο προσκήνιο της έρευνας για τη δεκα­ ετία του '40 ανέδειξε στοιχεία που δημιουργούν ρήγματα στην εικόνα του έθνους για τον εαυτό του και αφαιρούν ωραιοποιήσεις και σχημα­ τοποιήσεις του παρελθόντος. Σε επι­ στημονικό επίπεδο, αναδείχθηκε η πολυπλοκότητα των συγκρούσεων και των στρατηγικών των υποκει­ μένων. Ο ανταγωνισμός για την εξουσία και οι εμφύλιες συγκρούσεις την ώρα που συνεχίζεται ο πόλεμος διεθνώς δείχνουν τη δυσκολία να ποσυνδέσει κανείς την αντίσταση από την εμφύλια σύγκρουση. Οι δύο αυτές πραγματικότητες συνυπάρ­ χουν στο χώρο και το χρόνο. Η ίδια πολυπλοκότητα ισχύει και στο θέμα της κινητοποίησης και της υποστή­ ριξης των οργανώσεων από τα άτο­ μα. Σε τέτοιου είδους βίαιες κρίσεις η επιλογή στρατοπέδου γίνεται κάτω από την επίδραση ενός συνόλου από διαφορετικούς παράγοντες, όπως είναι ο φόβος, τα ατομικά συμφέρο­ ντα, η ιδεολογία, η πίεση του κοινω­ νικού περιβάλλοντος. Είναι προ­ φανές πως χρειαζόμαστε εμπειρικές έρευνες προκειμένου να διερευνήσουμε πιο συστηματικά και λιγότερο αφηρημένα το θέμα. Εντέλει, το νέο κύμα ερευνών επιχειρεί την υπέρ­ βαση της εθνικιστικής ατζέντας από τη μια και τις λογικές του ψυχρού πολέμου από την άλλη. Η αναγκαιό­ τητα της συνέχισης της έρευνας και του ψύχραιμου διαλόγου είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Νίκος Μαρανχζίθης

Σημείωση: Στο προηγούμενο τεύχος, στις «Μονομαχίες», το πρώτο κείμενο του Βασίλη Αλεξίου ήταν απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου Μια ημιτελής άνοιξη..., η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα θέματα, τχ. 91, Οκτ.-Δεκ. 2005, σελ. 101-103.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

53

ΣΗΜΕΙΟ ΕΠΑΦΗΣ Το πάσχον σώμα, το ομιλούν σώμα, χο ερωτικό σώμα που μας παρασύρει στα πάθη τού­ το σώμα που δεν μας ανήκει ποτέ ολοκληρωτικά, το σώμα που ηαραδίδεται βορά στη φθορά. ΘΕΜΑΤΑ Η απώλεια αγαπημένων προσώπων, ο θάνατος ως πυρήνας του αδιανόητου, η προσπάθεια να γραφτεί η ιστορία αυτού που δεν εξιστορείται, συγκροτούν ένα κέντρο γύρω από το οποίο χτίζει την αφή­ γησή του ο Μαγκλίνης. Μαρτυρίες σύγχρονων γυναικών που υποδύονται τη Γυναίκα, ιστορίες σωμάτων σημαδεμένων από την έλλειψη αγάπης, τραυματισμένων ή χαραγμένων από την απουσία, σωμάτων που μιλούν, σιωπούν ή κραυγάζουν, συνθέτουν τη Χώρα της Μαντόγλου. ΚΥΡΙΩΣ ΣΩΜΑ Ο θάνατος του πατέρα αποσταθεροποιεί τη Γεωργία και τις αδελφές της, ενώ εξιστορήσεις από πρόσφατους πολέμους, μαχών σώμα με σώμα, σκιαγραφούν αντιστικτικά το περιπετειώδες μέρος μιας μυθοπλασίας που αναπτύσσεται αργά και κυκλωτικά. Στη χώρα της Μαντόγλου, αντίθετα, οι τρυφε­ ρές μα και συχνά τραυματικές περιπέτειες των ηρωίδων της, παρά τη συγγραφική πρόθεση και την ωραία ιδέα, δεν εντάσσονται σ' ένα συνεκτικό μυθιστορηματικό σχέδιο. ΥΦΟΣ + ΜΥΘΟΣ Συγκρατημένα εξομολογητικός, ευρηματικός, ευθύς και μεστός, ο Μαγκλίνης στοχεύει σε μια λογοτεχνία υψηλής θερμοκρασίας. Στοχαστική, αναστοχαστική, προγραμματικά φεμινιστική, η Μαντό­ γλου αρθρώνει το δικό της διαφορετικό γυναικείο λόγο, προτάσσοντας τη θηλυκή αίσθηση της σωματικότητας απέναντι στον κυρίαρχο αντρικό λόγο. ΤΑΜΕΙΟ Ο Μαγκλίνης καταφέρνει να συγκινήσει, δίνοντας ένα πρώτο μυθιστόρημα που αναδίδει από πα­ ντού συγγραφικό νου και λογοτεχνικότητα, έστω κι αν το Σώμα του ασφυκτιά κάπως υπό το βάρος μιας εμμονής στις δυνάμεις της φθοράς. Τολμηρό, προκλητικό και συνειδητά στοχευμένο το βιβλίο της Μαντό­ γλου, υπονομεύεται ελαφρώς από την ίδια του τη ρητορική, αφού οι ενδιαφέρουσες σκέψεις της συχνά καλύπτουν τις φωνές των ηρωίδων της. ΦΡΑΣΗ-ΚΛΕΙΔΙ (εκείνης) «Όσο η σάρκα του κόσμου μειώνεται τόσο ο κόσμος ασχολείται με τη σόρκα του». ΦΡΑΣΗ-ΑΠΕΙΛΗ (εκείνου) «Δεν υπάρχει τίποτα δικό μας».

54

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Βασιλική Ππούλη

Να με λες Άννα μυθιστόρημα

Ρόζα Λουξεμπουργκ και χιονισμένο Μιτσικέλι

Ήπειρος και Κηφισιά

Ο ελληνικός εικοστός αιώνας μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας

ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ

ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ w w w . e m p i r i a . g r Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε

ΤΟ

ΣΕ

Ο Λ Α

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Συνέντευξη οτον Αϋέξη Zripa

Ο

Mario Vit+i,

ιστορικός

της νέας

ελληνικής λογοτεχνίας

αλλά

και

συστηματικός μελετητής κορυφαίων συντελεστών της, τιμήθηκε πρόσφατα από την Εταιρεία Συγγραφέων για το έργο του. Έργο όχι τυχαίο, αφού

φανέρωσε καινούργιες πτυχές της ιστορίας των ελληνικών γραμμάτων και, κυρίως, Βίκυ Λαφαζάνη

έδεσε νέα κριτήρια ερμηνείας και αξιολόγησης. Οντας ο ίδιος ένας κοσμοπολίτης, είδε την ελληνική λογοτεχνία συγκριτικά, σε συσχετισμό με τις ευρωπαϊκές πρωτοπορίες και τις γενικότερες αισθητικές εξελίξεις, τοποθετώντας την έτσι σε νέα βάθρα. Εντόπισε άγνωστα στοιχεία από τη ζωή και τη δράση του Ανδρέα Κάλβου στην Ιταλία, μα και αποσιωπημένα έργα, όπως τη Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι C1977) ή τα Έρωτος αποτελέσματα Π 993). Με τις έρευνές του άλλαξε πάγιες αντιλήψεις και ως δάσκαλος ενθάρρυνε νέους ερευνητές. Ογδόντα χρόνων σήμερα, δείχνει νέος περισσότερο από ποτέ και δηλώνει ότι είναι νωρίς ακόμα να σταματήσει τις μελέτες του. Του οφείλουμε πολλά και αυτή η συνέντευξη - συζήτηση με τον φίλο του, κριτικό Αλέξη Ζήρα είναι μια ελάχιστη ένδειξη εκτίμησης και ανταπόδοσης στα όσα εισέφερε στα ελληνικά γράμματα. «Δ» Το έργο του γλύπτη Θόδωρου το οποίο δόθηκε στον Mario Vitti από την Εταρεία Συγγραφέων κατά την απονομή του βραβείου εις μνήμην Διδώς Σωτηρίου, λόγω της εξαιρετικής προσφοράς του στα ελληνικά γράμματα.

[ δ ι α β α ζ ω I Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

J

Μάριε, θα ήθελα να ξεκινήσω ρωτώντας σε κάτι πιο προσωπικό, κάτι που ξεπερνάει την καθαυτό φιλολογική σου σταδιοδρομία, αν και μπορεί να έχει συμβάλει στη γενικότερη νοοτροπία σου. Γεννήθηκες στην Κωνστα­ ντινούπολη, από πατέρα Ιταλό και μητέρα Ελληνίδα, και έμεινες εκεί ώς το τέλος της εφηβείας σου. Το να ζεις σε μια πολυεθνική πόλη σε βοήθη­ σε να ισορροπήσεις ανάμεσα σε διαφορετικές πατρίδες και διαφορετικούς πολιτισμούς; Πραγματικά, ήταν ιδιαίτερες οι τότε συνθήκες. Πρέπει να πάμε πίσω στην περίοδο του Β' Παγκόσμιου πόλεμου. Η Τουρκία ήταν ουδέτερη χώρα κι αυτό είχε διαμορφώσει ευνοϊκές συνθήκες στην ελεύθερη κίνηση των πληροφοριών. Ας πούμε, δεν υπήρχαν περιορισμοί στο να προμηθεύεσαι βιβλία. Το βιβλιοπωλείο της Hachette ήταν πάντα γεμάτο και συνή­ θως εκεί έβρισκα τα όσα ήθελα να διαβάσω. Η πρόσβασή μου προς τη Δύση γινόταν μέσω αυτού του βιβλιοπωλείου, τη στιγμή που άλλοι συνομήλικοί μου στην Ελλάδα, αλλά και στην Ιταλία, λόγω του πολέμου δεν μπορούσαν να ενημερωθούν. Θυμάμαι πως όταν το 1946 πήγα στην Ιταλία ήμουν πληροφορημένος καλύτερα και από τους Ιταλούς σχετικά με τα φιλοσοφικά και τα λογοτεχνικά κινήματα, τον υπαρξισμό, λόγου χάριν, το γαλλικό «νέο μυθιστόρημα» που τότε ακουγόταν ευρύτερα.

Φαντάζομαι ότι το 1946, όταν φτάνεις στην Ιταλία, είναι διάχυτη η αίσθη­ ση πως ζείτε μια ιστορική στιγμή... αλλάζει σελίδα ο κόσμος... Όταν έφτασα στην Ιταλία ήταν η εποχή που οι πολιτικές δυνάμεις δημιουργούσαν το νέο Σύνταγμα. Στην Ιταλία -αντίθετα με την Ελλάδα- τα δύο πολιτικά άκρα μπόρεσαν να συ­ νεργαστούν και να κάνουν ένα Σύνταγμα δημοκρατικό. Κάθε ημέρα άκουγες για τα άρθρα που ψηφίζονταν στην Βουλή- ήταν κάτι το συγκινητικό. Ήσουν παρών σε κάτι καινούργιο, που μόλις ξεκινούσε. Αρχίσαμε με τον Ευγένιο Μοντάλε να κυκλοφορούμε διάφορα άρθρα, μετά εξέδωσα ένα περιοδικό με ένα φίλο μου και συνομήλικο μου, τον Πετρουτσάνι, στο οποίο συνεργάζονταν ο Σαλβατόρε Κουαζίμοντο, ο Πιερ-Πάολο Παζολίνι. Ήταν ένα περιο­ δικό με αρχές αντίθετες στο προπολεμικό ποιητικό καθεστώς του «ερμητισμού». Δεν ήταν ένα περιοδικό με αριστερές θέσεις, αλλά μάλλον ένα προοδευτικό περιοδικό.

Πολύ πρώιμα, ωστόσο, αρχίζεις να ασχολείσαι και με τα νεοελληνικά, Το 1947 είσαι μόλις είκοσι και κάτι χρόνων.

με τον ΑΛέξη ζήρα

Τότε έγραφα παράλληλα για ιταλικά και ελληνι­ κά θέματα. Εκείνη την εποχή υπήρχε ενδιαφέ­ ρον για την ελληνική και τις άλλες λογοτεχνίες. Έδινα άρθρα στις εφημερίδες και ένραφα συχνά για ελληνικά θέματα, σχεδόν κάθε δεύτερη φο­ ρά. Ποτέ δεν μου είπαν ότι δεν τα χρειάζονται.

Πού σπούδασες; Σπούδασα στη Ρώμη, με καθηγητές καταπλη­ κτικούς, όπως ο Τζουζέππε Ουνγκαρέττι. Όμως αυτό που κυρίως είχε σημασία για τη διαμόρ­ φωσή μου ήταν η ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα μέσα στην οποία συνέβαιναν τα πάντα. Υπήρχε μια διάθεση αλλαγής παντού, στο μυθιστόρη­ μα, στο θέατρο, στην ποίηση, στον κινηματο­ γράφο. ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

57

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ ΝΕ ΝΤ Ε Υ Ξ Η

Στην Ελλάδα ερχόσουν, τότε; Με ποιες λογοτεχνικές συντροφιές συνα­ ναστρεφόσουν; Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

MarioVitti Ισ τ ο ρ ία τ η ς Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή ς Λ ο γ ο τ εχ ν ία ς Εκδόσεις Οδυσσέας, 2003 Πανόδετο, σελίδες 604, τιμή 35,00 ευρώ

Ερχόμουν, αλλά στην αρχή τα ταξίδια μου ήταν μόνο για τις καλοκαιρινές διακοπές. Το 1952 αποφάσισα να περάσω έναν ολόκληρο χειμώνα στην Ελλάδα και τότε έζησα όπως ζούσαν όλοι οι φίλοι που είχα αποκτήσει εδώ. Η αλήθεια είναι ότι έπεσα σε κα­ λή παρέα -ο Ελύτης, ο Γκάτσος, ο Βουσβούνης... -που όμως δεν την ενέκρινε ο I. Μ. Παναγιωτόπουλος, γιατί ήταν η παρέα της γενιάς του '30, των Νέων Γραμμάτων, όπως έλεγε. Παρομοίως βέβαια ο Κατσίμπαλης, κι αυτός δεν μου συγχωρούσε ότι έκανα πα­ ρέα με άλλους συγγραφείς εκτός του δικού του κύκλου...

Πώς ένας νέος φιλόλογος από την Ιταλία, έστω και με ελληνικές ρίζες, ήρθε σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της Ελλάδας; Δεν ήταν δύσκολο να γίνεις αποδεκτός; Μεγάλη δυσκολία δεν υπήρχε. Ύστερα, είχα τα διαπιστευτήρια του Γιώργου Κατσίμπαλη Εκείνος ήταν που κάποια στιγμή με «ανακάλυψε». Γνωριζόταν ήδη με τον Ευγένιο Μοντάλε και του έστελνε την Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, τα βιβλία του Σεφέρη, αλ­ λά και άλλων της παρέας του. Όταν ο Μοντάλε με σύστησε ως νεαρό ελληνιστή, ο Κα­ τσίμπαλης άρχισε να στέλνει και σε μένα βιβλία και περιοδικά. Ήταν η μόνιμη τακτική του, και ανάλογα έκανε με όλους στο εξωτερικό, ενεργώντας όμως εντελώς αφιλο­ κερδώς. Και μη νομίζεις ότι το έκανε επειδή ήταν βαθύς γνώστης των νέων τρόπων της ποίησης- το γούστο του ήταν μάλλον παραδοσιακό. Ούτε και τον Σεφέρη τον κατάλαβε, ως ποιητή εννοώ, αλλά στήριξε κάθε προσπάθεια να γίνει ευρύτερα γνωστός. Είχε μια διαί­ σθηση που πήγαινε πέρα από τις προτιμήσεις του.

Έρχεσαι, λοιπόν, Μάριε, με τις συστάσεις του Κατσίμπαλη... Όχι ακριβώς. Λίγοι ξέρουν ότι εκείνος που με βοήθησε περισσότερο να γνωριστώ με τους ποιητές και τους πεζογράφους της γενιάς του '30 ήταν ο Οδυσσέας Ελύτης. Γνώριζε από πριν τον Ουνγκαρέττι και εκτίμησε το έργο του ακόμα περισσότερο όταν του μίλησε γι' αυ­ τό ο Γιώργος Σαραντάρης. Πάντως, ο Ουνγκαρέττι μου είπε να πάω να βρω τον Ελύτη όταν θα ερχόμουν στην Ελλάδα, πράγμα που έγινε το '51. Από τον Ελύτη γνώρισα όλη την πα­ ρέα του, τον Νίκο Γκάτσο και τους άλλους φίλους που μαζεύονταν κάπου-κάπου και στρώ­ νονταν για κανά χαρτάκι... Ταυτόχρονα γνώρισα τη Μαργαρίτα Λυμπεράκη, της οποίας είχα μεταφράσει τον Άλλο Αλέξανδρο, οπότε διευρύνθηκε ο κύκλος των γνωριμιών μου. Δεν ήταν μόνον η παρέα του καφέ Brazilian και του Λουμίδη ,ήταν κάτι πολύ ευρύτερο. Μας καλούσε συχνά ο Αντώνης Βουσβούνης στο σπίτι του και χορεύαμε ... ξέρεις ,μου φαίνεται λίγο παράξενο, γιατί σήμερα δεν συνηθίζεται πια....

Ανοιχτάχαρτιά

Αυτήν την ατμόσφαιρα την έχει περιγράφει ο Ελύτης στα του, αλλά τη διαισθάνεται κανείς και από τα μυθιστορήματα του Βουσβούνη ή ακόμα από το πρωτοποριακό περιοδικό Τετράδιο. Για μένα μοιάζουν κάπως μυθικά... Να κάνουμε όμως τώρα ένα μικρό άλμα χρόνου. Ως φι­ λόλογος οι πρώτες σου εργασίες ήταν γύρω από τα μεταβυζαντινά και τον 17ο αιώνα. Ανακαλύπτεις τον δραματουργικό διάλογο του Νικολάου Σο­ φιανού και την του Θεόδωρου Μοντσελέζε...

Ευγένα

Αλέξη, οι ανακαλύψεις μοιάζουν να είναι τυχαίες, αλλά δεν είναι πάντα. Είναι σαν το θαύ­ μα στην ποίηση, που τελικά γίνεται επειδή το αναζητάς. Αρκεί βέβαια να χτυπήσεις τη σω­ στή φλέβα... Βρίσκεις, ας πούμε τον Νικόλαο Σοφιανό, το πρώτο θεατρικό κείμενο που υπάρχει στην ελληνική λογοτεχνία, ο Νάσος Βαγενάς θεωρεί ότι είναι η απαρχή της ελλη­ νικής λογοτεχνίας, βρίσκεις έπειτα την Ευγένα, που δεν είναι αριστούργημα αλλά αποτελεί

53

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ δ ι α β α ζ ω

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ.

κι αυτή σημαντικό κρίκο στην εξέλιξη του νεοελληνικού θεάτρου· βρίσκεις την αλληλογρα­ φία και τα ανέκδοτα έργα του Κάλβου... ε, να, λίγο η τύχη, λίγο η οργάνωση, λίγο το ερευ­ νητικό πνεύμα, σε κάνουν να προχωράς.

Μου έκανε εντύπωση στα εισαγωγικά σου και στα σχόλιά σου, ακόμα και σ' αυτές τις πρώτες φιλολογικές σου εργασίες, ότι σ' ενδιαφέρει η συγκρι­ τική έρευνα. Ταυτόχρονα με τις παρατηρήσεις σου δείχνεις και τη συγχρο­ νία του θέματος, το τι συμβαίνει αλλού. Είναι κάτι που συμβαίνει .πράγματι, χωρίς όμως να το επιδιώκω από την αρχή. Κατά κάποιο τρόπο γίνεται αυθόρμητα, καθώς η παιδεία μου δεν συμπίπτει με την ελληνική και έχω έτσι το πλεονέκτημα της απόστασης και της προοπτικής, βγαίνοντας από τον άξονα που ακο­ λουθούν συνήθως οι ερευνητές στην Ελλάδα.

Όμως το ενδιαφέρον σου για τη συγκριτική εξέταση υπάρχει και στις κα­ τοπινές σου μελέτες. Δεν είναι έτσι; Έτσι είναι. Όταν άλλοι δίσταζαν να βγουν από τα εσκαμμένα, εγώ δεν είχα πρόβλημα να καταλάβω τον Σεφέρη με τα αναγνώσματα που είχα ήδη κάνει· με την οικειότητα που είχα αποκτήσει διαβάζοντας την ποίηση του Μοντάλε ή του Ουνγκαρέττι. Για τον Ελύτη επίσης δεν είχα καμιά δυσκολία. Γνώριζα τους αντίστοιχους Γάλλους: τον Ρενέ Σαρ, λόγου χάριν.

Μάριε, μπορείς να συγκρίνεις πως έβλεπες τότε τη νέα ποιητική γραφή, τον ελληνικό μοντερνισμό της γενιάς του '30, και πως τον βλέπεις τώρα, με την απόσταση του χρόνου που έχει μεσολαβήσει; Χρησιμοποιείς τον όρο «μοντερνισμός» επειδή έτσι έχει επικρατήσει, κυρίως μετά την «ανα­ κάλυψη» του μετα-μοντερνισμού...

Αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση. Πάντως, ο άγγλος ακαδημαϊκός Μπάουρα το 1946 αποκαλούσε μοντέρνα αυτήν ακριβώς την ποίηση για την οποία μιλάμε... Όπως και να είναι, εγώ έμαθα τον μοντερνισμό μέσα από τα βιβλία που διά­ βαζα στα φοιτητικά μου χρόνια. Μόνο που τότε δεν τα λέγαμε μοντερνιστικά· ήταν απλώς κείμενα της εποχής. Σημείωσε ότι ούτε στο βιβλίο μου για τη Γενιά του '30. το 1977, υπάρχει η λέξη μοντερνισμός, αλλά ούτε και η λέξη νεωτερικός, που πρωτοχρησιμοποίησε το 1979, νομίζω, σε ένα βιβλίο του ΙΝεωτερικοίποιητές του ΜεσοπολέμουI ο Αλέκος Αργυρίου. Επομένως, δεν θεωρώ ότι ασχολήθηκα με τον μοντερνισμό, με αυτή την έννοια που λες. Στο βιβλίο μου για την Γενιά του '30 με ενδιέφερε περισσότερο η έν­ νοια της πρωτοπορίας. Πώς οι πρωτοπορίες, ως κινήματα και ως τεχνικές, μπήκαν στην ελληνική λογοτεχνία. Πόσο δυσκολεύτηκαν και πώς νομιμο­ ποιήθηκαν. Όταν μάλιστα βγήκαν οι επόμενες εκδόσεις της Γενιάς του '30 διαπίστωσα ότι δεν χρειάζεται να αλλάξω κάτι, ούτε καν στον όρο.

Η αλήθεια είναι ότι και ο Αργυρίου την έννοια της νεωτερικότητας την παίρνει με την θουκυδίδεια σημασία της. Επο­ μένως, κι αυτός αναφέρεται στην ιστορική διάσταση του όρου. Αλλά να σε ρωτήσω κάτι, ίσως ενοχλητικό. Την εποχή εκείνη που ασχολείσαι με την ιστορία της λογοτεχνίας μας ο μόνος ουσιαστικός γραμματολογικός οδηγός που υπάρχει είναι η του κ. Θ. Δημαρά. Μπορείς να μου πεις ποιος

Ιστορία

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

59

δ ι α β α ζ ω ] . Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ

Ιστο­

ήταν ο διάλογός σου με τις απόψεις του Δημαρά; Ποια σχέση έχει η σου με την του; Κοινά σημεία υπάρχουν, αλλά υπάρχουν και διαφορές...

ρία

Ιστορία

Δεν ξεκίνησα να αναμετρηθώ ή να κάνω κάτι διαφορετικό από τον Δημαρά. Έγινε από μό­ νο του. Όπως εσύ είσαι νεότερος από μένα, έτσι κι εγώ ήμουν νεότερος από τον Δημαρά· δεν μπορούσα να έχω τη δική του νοοτροπία ή τις δικές του θέσεις. Τον Δημαρά τον ήξε­ ρα, και ό,τι του ζήτησα μου το έδωσε. Ήταν δάσκαλος εξαιρετικός, ότι μπορούσε να σου διδάξει θα στο μετέδιδε -με ψυχική ευφορία και χιούμορ. Είμαι ευγνώμων για ό,τι έμαθα από αυτόν. Η αλήθεια είναι ότι φοβόμουν τη στιγμή που θα τον ενημέρωνα ότι γράφω μια ιστορία για την ελληνική λογοτεχνία. Όταν του το είπα, με κοίταξε κάπως πονηρά -όπως συνήθιζε - και μου είπε: «Αρκεί να την γράψετε με δικά σας λόγια». Ήταν σοφά λόγια· εν­ νοούσε, να μην αντιγράψω το βιβλίο του. Ήταν άνθρωπος γενναιόδωρος. Όταν βγήκε η Ιστορία μου θα μπορούσε να την κατακρίνει ή να την αγνοήσει, εκείνος όμως προτίμησε να την παρουσιάσει με ενθαρρυντικά σχόλια. Δεν νομίζω ότι αισθάνθηκε πως έρχεται σε αντί­ θεση με τη δική του Ιστορία. Μόνο αργότερα, συγκρίνοντάς τις, βρήκαν οι αναγνώστες ότι διέφεραν. Εξάλλου, είχαμε κι άλλες διαφορές. Ο Δημαράς ανήκε στη γαλλική σχολή και οι Γάλλοι, ως γνωστόν, δεν αγαπούν πολύ την ιστορία. Σ' αυτό υστέρησαν πολύ, αν συγκριθούν με τη γερμανική παράδοση. Οι Ιταλοί, όμως, ακούμπησαν περισσότερο στην γερμα­ νική παράδοση. 0 Μηενετέτο Κρότσε είναι εγελιανός φιλόσοφος, την ιστορική συνείδηση την διδασκόμαστε στο σχολείο κι εγώ μεγάλωσα σ' αυτό το κλίμα, έχοντας έτσι ένα αθέ­ λητο πλεονέκτημα σε σχέση με τον Δημαρά, ο οποίος έπρεπε να ξεπεράσει τις γαλλικές του επιρροές. Επίσης, η δική μου Ιστορία είναι πιο σύντομη από του Δημαρά· επομένως εί­ ναι πιο αισθητή η αλλαγή από την μια εποχή στην άλλη, καθώς συμπυκνώνεται ο χρόνος. Στον Δημαρά η έκταση λειτουργεί κάπου-κόπου εις βάρος της ιστορικής πυκνότητας- ...νε­ ρώνει κάπως.

Να επιμείνω λίγο στο ίδιο θέμα. Μήπως, εκτός των άλλων, υπάρχει και μια διαφορετική μεθοδολογία ανάμεσα στις δυο Ο Δημαράς ξεκινά από την ιστορία των ιδεών, επικυρώνοντάς την μέσα από τα κείμενα- εσύ θα έλεγα πως πηγαίνεις από τα κείμενα προς το πνεύμα της εποχής.

Ιστορίες-,

Στο ανέφερα ήδη πως έχουμε διαφορετικές αφετηρίες. Μην ξεχνάς ότι όταν βγαίνει η ιστο­ ρία μου, το 1971, έχουν αρχίσει και διαδίδονται οι καινούργιες θεωρίες, ο δομισμός, η ση­ μειολογία, ξαναδιαβάζονται οι φορμαλιστές της Μόσχας και της Πράγας. Όλα αυτά με βο­ ήθησαν να δω περισσότερο το κάθε κείμενο ως αυτόνομη οντότητα. Με βοήθησαν να ερευνώ ένα ποιητικό έργο σε ενότητες. Τον Σεφέρη, λόγου χάριν, τον έκανα τρία κομμά­ τια [γέλια! συγγνώμη για την έκφραση. Θέλω να πω ότι στην αρχή τον συσχέτισα με τη γε­ νιά του Καρυωτάκη: τον I. Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Κλέωνα Παράσχο και τους άλλους. Η συλλογή του Στροφή, άλλωστε, σ' εκείνο το κλίμα βρίσκεται. Είναι ήδη μεγάλος, έχει την ηλικία του Τέλλου Άγρα και του Παναγιωτόπουλου. Μπόρεσε όμως και κρατήθηκε έξω από το κλίμα της ανανεωμένης παράδοσης· είχε μια φοβερή ευαισθησία που τον διέσωσε. Αρ­ γότερα, το 1935, τον παρουσιάζω ως εκπρόσωπο του μοντερνισμού με το Μυθιστόρημα, ένα έργο επαναστατικό, που ανατρέπει ό,τι υπήρχε μέχρι τότε. Οι περισσότεροι δεν τον κα­ ταλαβαίνουν. Και εκείνος που, παραδόξως, το καταλαβαίνει περισσότερο είναι ο Ρίτσος. 0 Ρίτσος είναι ένα μεγάλο ταλέντο, που κι αυτός πραγματοποιεί τη δική του στροφή, το 1935, λίγους μήνες μετά τον Ελύτη.

Ίσως προς άλλη κατεύθυνση, με τον

Επιτάφιο..

Δεν έχει σημασία. Οι πιο δημιουργικοί της γενιάς στρέφονται αλλού. Το '35 είναι μια φοβε­ ρή χρονιά, σκέψου: Νέα Γράμματα, Εμπειρικός... Τελικά τον Σεφέρη θα τον ξαναπιάσω με <30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ δ ι α β α ζ ω Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η .

το Ημερολόγιο Καταστρώματος Β όταν εξετάζω την περίοδο του μεταπολέμου. Οι μεγά­ λοι ποιητές αλλάζουν, γι' αυτό και πρέπει να βλέπουμε τις εσωτερικές διαφορές στο έργο τους.

Θυμάμαι σε μια συζήτησή μας πριν από χρόνια που μου υπογράμμιζες τον βασικό ρόλο που είχε για την αλλά και για τις μελέτες σου η πα­ ρακολούθηση της λογοτεχνικής κριτικής, το πώς δέχτηκε και τι έγραψε την εποχή της πρώτης έκδοσης ενός βιβλίου.

Ιστορία

Δεν χρησιμοποιώ τη λέξη πρόσληψη, ούτε και τη λέξη «υποδοχή» που χρησιμοποίησε, όπως θυμάσαι, ο Δημαράς. Το κείμενο παραμένει το αντικείμενο της μελέτης. Αλλά γύρω από αυτό υπάρχουν διάφορα πράγματα που αποτελούν το «φιλολογικό γεγονός». Τα πε­ ριοδικά, οι διαγωνισμοί, οι διαμάχες... όλα αυτά που πηγάζουν από το λογοτεχνικό κείμε­ νο κι επιστρέφουν στα επόμενα λογοτεχνικά κείμενα που δημοσιεύονται. Επειδή με ενδια­ φέρει η επικράτηση του καινούργιου κανόνα, είμαι υποχρεωμένος να μελετήσω τις αντι­ δράσεις σε νέου είδους κανόνες. Αυτό ακριβώς σημαίνει πρόσληψη. Πρέπει να συνυπολο­ γίσεις, Αλέξη, πως κάτι που με βοήθησε πολύ είναι ότι στην πανεπιστημιακή ιταλική παρά­ δοση υπάρχουν πολλές μελέτες για την ιστορία της κριτικής, όπως και αντίστοιχο μάθημα, κάτι που δεν υπήρχε στην Ελλάδα...

Και δεν υπάρχει, αν εξαιρέσουμε την υποτυπώδη ιστορία που έγραψε ο Καμπάνης. Αρκετό όμως υλικό για την τεκμηρίωση και τη σύνθεση μιας τέτοιας μελέτης μπορεί να βρει κανείς στην του Παναγιώτη Μαστροδημήτρη.

φιλολογία

Εισαγωγήστηνεοελληνική

Σχετικά με την πρόσληψη, πάντως, δίνω ιδιαίτερη σημασία στις πρώτες ανθολογίες που βγήκαν: τι και ποιους διάλεξαν να βάλουν... Όπως αυτή του Χαντζερή, το 1841. Διαλέγει πολύ Σούτσο, Ραγκαβή- ελαχιστότατα πράγματα από τον Σολωμό και τον Κάλβο. Βλέπεις, λοιπόν, εδώ η μελέτη της πρόσληψης σου δείχνει τι διαλέγουν, τι νομιμοποιούν και τι επι­ βάλλουν τελικά οι ανθολόγοι. Έπειτα, στη δεκαετία του '20 μελετώ την ανθολογία των Νέων που έκανε ο Αγρας και, μέσα από διαμάχες και συζητήσεις, φτάνουμε στη δεκαετία του '30 με την ανθολογία του Λευκοπαρίδη, η οποία αποτελεί πρόκριμα και προβολή στο μέλλον.

Κάνοντας μια μικρή παράκαμψη, θα ήθελα να σε ρωτήσω αν τελι­ κά στα έργα σου υπάρχει κάποια υπόγεια ή πιο φανερή πολιτική θέση... Όλοι μας έχουμε ένα πολιτικό υπόστρωμα που μας καθοδηγεί. Προσωπικά δεν ήμουν ποτέ τοποθετημένος αριστερά ή δεξιά. Στο σπίτι μου δεν υπήρχε μια συγκεκριμένη πο­ λιτική θέση, εξάλλου εμείς στην Πόλη, τό­ τε, δεν ψηφίζαμε. Οι ιδέες μου θα μπορού­ σαν ίσως να χαρακτηριστούν «προοδευτι­ κές», αλλά αυτές μπορείς να τις βρεις και στη δεξιά και στην αριστερά. Μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση ο προοδευτικός χαρα­ κτήρας της αμερικανικής διανόησης του '40 - '50· κυρίως το ότι ερχόταν σε σύγκρουση

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

01

δ ι α β α ζ ω ] . Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

τόσο με τον κυρίαρχο, τότε, γερμανικό και ιταλικό φασισμό, αλλά και με τον ρωσικό στα­ λινισμό...

Ιστορία

Είπαμε αρκετά για την σου. Αν επιτρέπεις όμως, η δική μου πεποί­ θηση είναι ότι η πραγματική σου συμβολή στη μελέτη της λογοτεχνίας βρί­ σκεται σε ένα ή δύο άλλα σου βιβλία. Νομίζω ότι τουλάχιστον (1974) αλλά και η μονογρα­ φία σου για τη (1977) άλλαξαν σε σημαντικό βαθμό τις κρι­ τικές μας αντιλήψεις για τον ρεαλισμό, τον νατουραλισμό, τη νέα ποίη­ ση, τη σχέση πολιτικής και τέχνης στον μεσοπόλεμο...

γικήλειτουργίατηςελληνικήςηθογραφίας Γενιάτου'30

Ηιδεολο­

...Χαίρομαι που το δέχεσαι, εσύ ιδιαίτερα, και χαίρομαι επίσης γιατί σπανίως το ακούω από τους ακαδημαϊκούς κύκλους. Η αλήθεια είναι ότι, όταν έγραφα την ιστορία, ήμουν ιδιαίτε­ ρα προσεκτικός. Απέφυγα να κάνω προσωπικές παρατηρήσεις. Πίστευα ότι έπρεπε να έχω έναν αυστηρό αυτοέλεγχο για να αποφύγω τυχόν αυθαιρεσίες. Μερικές καινούργιες ιδέες δοκιμάστηκαν αρχικά στην Ιστορία, αλλά προχώρησαν έπειτα στη σκέψη μου. Στο βιβλίο μου για την ηθογραφία, λόγου χάριν, συνδυάζω τα λογοτεχνικά γεγονότα, ώστε να πάρουν άλλο νόημα από αυτό που είχαν μέχρι τότε, και έτσι καταλήγω σε νέες προοπτικές. Οι έρευνες που στο μεταξύ έγιναν από άλλους με βοήθησαν να πραγματοποιήσω αλλαγές και στην τελευταία έκδοση της Ιστορίας μου.

Είσαι σύγχρονος της λεγάμενης πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Έχεις άμε­ ση γνώση των πεζογράφων της. ποιες, κατά τη γνώμη σου, είναι οι δια­ φορές τους με τους νεότερους; Οι παλιότεροι πεζογράφοι δεν είχαν τις ευκολίες που παρουσιά­ στηκαν τα επόμενα χρόνια. Οι νεότεροι έχουν, για παράδειγμα, την εμπειρία ή το υπόδειγμα του τηλεοπτικού και του κινηματο­ γραφικού σεναρίου. Το σενάριο σημαίνει πλοκή. Αυτό ήταν με­ γάλο πρόβλημα τότε, στο οποίο σκόνταφταν πολλοί. Σήμερα οι νεότεροι έχουν μια τεχνική ευχέρεια. Από την άλλη, όμως, η βα­ θύτερη επιθυμία των περισσοτέρων είναι να περάσει το έργο τους στην οθόνη. Κι αυτό αποτελεί έναν περιορισμό. Τους στε­ νεύει τα όρια της δημιουργίας, γι' αυτό και θαυμάζω όσους από τους πεζογράφους αυτούς διακινδυνεύουν κάθε φορά ένα νέο τρόπο γραφής. Τολμούν να μην ακολουθήσουν την πεπατημέ-

Τελειώνοντας, Μάριε, και αφού σε ευχαριστήσω για τη συζήτησή μας, θα ήθελα να σε ρωτήσω αν παρακολου­ θείς την λογοτεχνική παραγωγή στα τελευταία χρόνια; Οι γνώμες που έχω είναι μάλλον έμμεσες, μέσω άλλων δημο­ σιευμάτων. Λόγω της πληθώρας των τίτλων που εκδίδονται αναγκάζομαι να συμβουλεύομαι το περιοδικό Διαβάζω, τις βι­ βλιοκρισίες και τα αφιερώματα που δημοσιεύονται στα άλλα πε­ ριοδικά και στα ένθετα των εφημερίδων: στο Βήμα, στην Ελευ­ θεροτυπία, στην Αυγή. Είναι επισημάνσεις που τις παίρνω πά­ ντοτε υπόψη μου, εξαρτάται όμως και από το ποια πρόσωπα τις κάνουν. Πιστεύω ότι εξακολουθώ να παραμένω ανοιχτός στα νεότερα. Κάποια στιγμή, βέβαια, θα κουραστώ, αλλά ...ακόμα εί­ ναι νωρίς. ■

62

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

MADELEINEGRAWITZ

MADELEINE GRAWITZ

MEC

MADELEINE GRAWITZ

Ι ο INI

ΜΕΘΟΔΟΙ

tM li

Κ ΟΙΝΩΝΙΚΩΝ Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ω Ν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔ>||||||

ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (2 τόμοι) Η Μ. G ra w itz π αρουσιάζει μια σύντομη ιστο­ ρία των επιστημών και στη σ υνέχεια εστιάζει

τόμος Β'

το ενδ ιαφ έρο ν της στις κοινω νικές επιστή­ μες. Δίνει ιδιαίτερη έμφ α ση στις μεθ ό δ ο υ ς

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

μελέτη ς των κοινωνικών γεγονότω ν αλλά και στα τεχνικά εργα λεία που έχουν στη διά­

*

θ εσ ή τους οι ερευνη τές. Αναλύει τό σο τις ζω ντανές τεχνικές (συνεντεύξεις, τεστ) όσο και τις τεχνικές α ξιο λό γη σ η ς ντοκουμέντων. Σημ α ντικό μ έρ ο ς αφιερώνεται στους διάφο­ ρο υ ς τύπους ερευνώ ν.

N IG EL S PIVEY

Ρ. HO RD EN - Ν. PU R C ELL

Ο ελληνικός κόσμος

Η ελληνική γλυπτική

Μεσόγειος

4 7 9 - 3 2 3 π.Χ .

Αρχαία σημασία, σύγχρονη ανάγνωση

Θ ά λ α τ τ α π ο ν η ρ ο δ ιδ ά σ κ α λ ο ς

Ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για

Μια καινοτόμος, διεπιστημονι­

τους ιστορικούς που όμω ς θα

Η αρχαία γλυπτική στο π ραγμα­

κή παρουσίαση μιας ιστορίας

δια βά σουν

τικό της κοινωνικό, οικονομικό

τριών χιλιάδων χρόνων, που

και όσοι

με

ευχαρίστηση

ενδιαφ έρονται για

την αρχαία ελληνική ιστορία.

και πολιτισμικό π εριβάλλον, και

πραγματεύεται την ενότητα και

όχι ω ς μουσεια κό αντικείμενο.

την ιδιαιτερότητα της περιοχής.

ΔΥΣΣΕΑΣ

Α. ΜΩΡΑΙΤΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 210 3624326, 210 3625575 · FAX 210 3648030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 · ΤΗΛ. 210 3212111

www.odisseas.gr · e-mail: info@odisseas.gr

Συνδρομητής στο ΔΙΑΒΑΖΩ ...ε ίν α ι χρήσιμο... Τιμή Τεύχους:...................................................................................................................................................... 6 € ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ελλάδα (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:..........................................................................................................................................................................................50€ Φοιτητές, Σπουδαστές:............................................................................................................................................................................... 40€ Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:.....................................................................................................................................90€ Φιλική Συνδρομή:...................................................................................................................................................................................... 200€ Κύπρος (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:..........................................................................................................................................................................................95€ Βιβλιοθήκες Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:..................................................................................................................................125€ Ευρώπης (ετήσια 11 τεύχη) Φυσικά Πρόσωπα:........................................................................................................................................................................................115€ Βιβλιοθήκες Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:..................................................................................................................................160€ Αμερική & Λοιπές Χώρες Φυσικά Πρόσωπα:.......................................................................................................................................................................130 $ ΗΠΑ Βιβλιοθήκες Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα:......................................................................................................................... 180 $ ΗΠΑ Παλιά Τεύχη (πριν το 2000): 10 ευρώ εφόσον δεν έχουν εξαντληθεί, πλέον ταχυδρομικών τελών. Επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του ΔΙΑΒΑΖΩ: 210 33 88 008 κα Μάρω Γαλικϊδου

Δ

Ε

Λ

Τ

Ι

Ο

Σ

Υ

Ν

Δ

Ρ

Ο

Μ

Η

Σ

ΟΝΟΜΑ / NAME ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ / ADDRESS

ΤΗΛΕΦΩΝΟ / PHONE □

1 ΕΤΟΣ / 1 YEAR

Q

2 ΕΤΗ/ 2 YEARS

Μπορώ να γίνω συνδρομητής: Q

Με ταχυδρομική επιταγή (Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ - X. Τρικούπη 3 8, Αθήνα 106 80 κα Μαρία-Δήμητρα ΓολικΙδου)

Γ]

Με κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό (στέλνω το αντίγραφο της Τράπεζας στο (αχ: 210 33 8 8 006) Εθνική Τράπεζα:ΟΙ 1 116/440213-85

Γ ] Κάνοντας μια επίσκεψη στα γραφεία του ΔΙΑΒΑΖΩ ΥΠΟΓΡΑΦΗ / SIGNATURE Επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του ΔΙΑΒΑΖΩ: 210 33 88 008 κα Γολικίδου

&

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 J

m b a i o k p i t i k h

Διονύσης Χιόνης

Ο κόσμος

είναι επίπεδος κεί έξω κάτι αλλάζει. Αλλαγές στις συνθήκες παραγωγής, στις εργασιακές σχέσεις, στην τε­ χνολογία, στον τρόπο σκέψης και, τέλος, στα κλασικά οικονομικά π α­ ραδείγματα. Τον εικοστό αιώνα η πο­ λυεθνική επιχείρηση αντικατέστησε στον ρόλο του στρατηγικού παίκτη την εθνική υπόσταστη. Τον εικοστό πρώτο αιώνα, στην εποχή των δι­ κτύων και του λογισμικού, φαίνεται ότι ακόμα πιο ευέλικτοι οργανισμοί ή ακόμα και άτομα θα αποτελόσουν τον στρατηγικό εταίρο της παγκο­ σμιοποίησης. Αυτό το οποίο έλειπε από τη συντε­ ταγμένη θεώρηση και τεκμηρίωση είναι η κοινωνική διάσταση και, ειδι­ κότερα, η αλληλεξάρτηση των πα­ ραδοσιακών νεοκλασικών εννοιών, όπως ανταγωνιστικότητα, παραγω­ γικότητα, επιχειρηματικότητα, με κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους, όπως η διανομή του εισοδήματος, η φτώχεια, η περιφερειακή ανάπτυξη και ο αναλφαβητισμός. Στην εποχή της μεταβιομηχανικής επανάστα­ σης, όπου η ιδέα και η καινοτομία είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης, ο Τ. Friedman προσφέρει μια ουσια­ στική σύνδεση. Εξηγεί πως ο κόσμος έχει γίνει πλέον «επίπεδος» λόγω της εύκολης διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων, εργαζομένων, ιδεών, και τι σημαίνει αυτό για τις οικονομίες των χωρών, για την εταιρεία, για τα άτομα και για την οργανωτική συ­ μπεριφορά. Το πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης στο βιβλίο του Friedman απέχει απ' αυτό που εμφανίζεται στα σύγχρο­ να κινήματα ενάντια στην παγκο­

Ε

σμιοποίηση. Οι κοινότητες της Ινδίας, της Κίνας και άλ­ λων δυναμικών οικονομιών φαίνεται να καρπώνονται την διαρκώς αυξημένη παρα­ γωγικότητά τους και να πραγματοποιούν άλματα στη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου. Η συμβολή των αναπτυσσομένων οικονομιών στο παγκόσμιο προϊόν συνε­ T h e W o rld is F la t χώς μεγεθύνεται (το 2004 A Brief History of the παρήγαγαν περισσότερο από 21st Century το ήμισυ) και οι όροι εμπο­ ρίου μεταβάλλονται προς Εκδόοεις Penguin, 2005 όφελος τους. Για τις ανα­ σελ.: 320, τιμή: 23,55 ευρώ πτυγμένες οικονομίες ελλο­ χεύει μια απειλή όσο δεν προ­ σαρμόζουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες, την αγορά εργασίας, και δεν αντιλαμβά­ νονται ότι η μάχη της ανταγωνιστι­ κότητας θα δοθεί μέσα από τις σχο­ λικές αίθουσες. Πριν από 12 χρόνια ο Ρ. Krugman, σε μια δημοσίευση στο περιοδικό Foreign Policy, είχε γράψει ότι η λέξη ανταγωνιστικότητα θα αποτελούσε εφεξής την κυρίαρχη λέξη σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.

Windows, Netscape, επιχειρήσεις dot-com, outsourcing, έξυπνες γραμ­ μές παραγωγής αποτελούν τις λέ­ ξεις - κλειδιά του 21ου αιώνα στην Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Όσο για την Ευρώπη... αυτή φαίνεται να αναζητεί την ανάπτυξη με τις παλιές, δοκιμασμένες μεθό­ δους. ■

Thom asL.Friedman

0 Διονύσης Χιόνης είναι καθηγητής Οικονομικών στο ΔΠ0

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

65

Ο

δ ι α β α ζ ω ] ■Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Σπύρος Α. Γεωργίου

Μια μελέτη

της συμπεριφοράς των ψηφοφόρω ν διερευνηση της εκλογι­ ερευνών στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο κής συμπεριφοράς συ­ Κοινωνικών Μελετών Γαλλικής Πολι­ χνά ταυτίζεται με τις τικής Ζωής) που αρθρώνεται τόσο πρακτικές των δημοσκοπή­ στο θεωρητικό όσο και στο ερευνη­ σεων και τις ερμηνευτικές από­ τικό επίπεδο. πειρες ερευνών της κοινής Η Ν. Mayer και οι συνεργάτες της (Ρ. γνώμης από τα ΜΜΕ. Χωρίς να Perrineau - D. Boy - Β. Cautres) καταραπαξιώνεται η δημοσιογρα­ χάς παρουσιάζουν τα θεωρητικά φική προσέγγιση του συγκε­ ρεύματα που διατρέχουν τον κλάδο κριμένου πεδίου, είναι απαραί­ της εκλογικής κοινωνιολογίας, διετητο να τονιστεί ότι «δεν ρευνώντας συνάμα τις μεταβλητές Ε κ λ ο γ ικ ή υπάρχει μελέτη της εκλογικής που επηρεάζουν τη λήψη της εκλο­ σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά συμπεριφοράς χωρίς θεωρία γικής απόφασης. Επιπροσθέτως, για τα πολιτικά κόμματα». Υπ' αναφερόμενη ιδιαίτερα στην περί­ Ιστορικές διαδρομές και μοντέλα ανάλυσης αυτή την έννοια λοιπόν, η συ­ πτωση της Γαλλίας, στηρίζει τις ανα­ μπεριφορά του εκλογικού λύσεις και τις διαπιστώσεις της με τα Μετάφραση - επιμέλεια: σώματος προϋποθέτει ένα ευρήματα μεγάλων ερευνών πολιτι­ Χρ. Βερναρδάκης επιστημονικό και διεπιστημονι­ κής - εκλογικής συμπεριφοράς, τα κό πρίσμα ώστε να συνδεθούν οποία παρατίθενται αποσπασματι­ τα ευρήματα των ερευνών κά στο βιβλίο. Στη θεωρητική πεαφενός με τα θεωρητι­ κά υποδείγματα ανά- Η συγγραφέας συστήνει ριοδολόγησή της η Ν. Mayer εστιάζει *να εξαιρετικό εργαλείο, σε τρία διαδοχικά ρεύματα προσδιο­ πολιτικά πλαίσια έκ- ,διαίχερα επίκαιρο και ρισμού της συμπε­ φανσής τους. ριφοράς των ψη­ Οι ιστορικές και οικο­ αμεσα κατανοητό, που θα φοφόρων. νομικές συγκυρίες, η Με βάση το οικο­ κοινωνική διάρθρωση, συνεισφέρει στην ανάπτυξη λογικό μοντέλο, η το κομματικό σύστημα, διερεύνησης χων ανθρωπογεωγρα­ οι μεταβλητές ερευνάς, φία της περιοχής η στατιστική μελέτη, εκλογικών συμπεριφορών (έδαφος, τρόπος τα μοντέλα ερμηνείας και οι θεωρητικές τά- και cun χώρα μας κατοίκησης, καθε­ στώς ιδιοκτησίας) σεις είναι τα κεντρικά σημεία αναφοράς που απαιτούνται και η σύνδεσή της με τον εκλογικό για τέτοιες μελέτες που εντάσσονται προσανατολισμό διαδραματίζουν στο γνωστικό πεδίο της εκλογικής σοβαρό ρόλο για την ανάλυση των συνθηκών που σχετίζονται με τις κοινωνιολογίας. Ένα τέτοιο επιστημονικό πόνημα στάσεις του εκλογικού σώματος. αποτελεί και η μελέτη της καθη- Επειδή όμως συσχέτιση δε σημαίνει γήτριας Nonna Mayer (διευθύντρια αιτιότητα, χρειάστηκε η ενίσχυση του

^

NonnaMayer

&0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Η

w w w .fa n ta s tik o s -k o s m o s .g r

Q Σπόρος Α. Γεωργίου είναι φιλόλογος

BILL CLINTON: Η ΖΩΗ ΜΟΤ

Η πολυαναμενόμενη αυτοβιογραφία της χρονιάς.

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Ο ζωντανός μ υ στικισ μό ς συνα ντά τ η ν κ α τα ιγ ισ τικ ή δράση σε ένα αϊτό τα κα λύτερα μ υ θισ το ρή μ α τα περιπέτεια ς που έχουν γραφ τεί

ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΑΡΑΝΤΙΡΟΤ Το βιβλίο αποκάλυψη, με διθυραμβικές κριτικές σε όσες χώρες εκδόθηκε. Ένα συγκλονιστικό ανάγνωσμα κοινωνικού προβληματισμού,

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΘΕΩΝ Το νέο, υπέροχο μυθιστόρημα από τον Tad Williams, που θα σας « ταξιδέψει». Μια από τις κορυφαίες επιτυχίες της χρονιάς, σύμφωνα με τους New York Times 3ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 65, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210-8252158

Μ θ « - Η Μ > Η Ζ > θ

οικολογικού υποδείγματος με νεότερες τεχνικές στατιστικής ανάλυσης. Έτσι διανοίχθηκε ο ερευ­ νητικός ορίζοντας (και) για νέα μοντέλα μελέτης, όπως είναι τα ψυχοκοινωνιολογικά και το μο­ ντέλο της ορθολογικής επιλογής. Με τα καινούργια ερευνητικά δεδομένα οι παρα­ δοσιακοί παράγοντες -κοινωνική τάξη και θρή­ σκευμα- που καθόριζαν την εκλογική συμπε­ ριφορά εμπλουτίστηκαν και με άλλες μετα­ βλητές. Οι διαφοροποιήσεις στην ταξική διάρ­ θρωση και η κινητικότητα, η ένταξη στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα και η ελαστικότητα στην επαγγελματική απασχόληση, το στοιχείο της κληρονομιάς, το φύλο, η ηλικία και το μορφω­ τικό επίπεδο συνιστουν τέτοιες παραμέτρους. Επίσης η αυξανόμενη αυτονομία των ψηφοφό­ ρων από τις κομματικές ταυτίσεις, η διάχυση της νοοτροπίας του «αγοραστή που συγκρίνει» και η αναθεώρηση της αντίληψης περί ταξικής ψήφου μετασχηματίζουν τα επιστημονικά πορί­ σματα. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η στήριξη του Εθνικού Μετώπου του Λεπέν (στις προεδρικές εκλογές του 1995 στη Γαλλία) από νέους ανέργους των λαϊκών τάξεων. Τέλος, καταδεικνύουν ότι δεν νοείται -ως επιστημονικό εργαλείο- ένα αμετάβλητο μοντέλο αλλά χρειά­ ζεται η σύνθεση όλων των θεωρητικών τάσεων και των ερευνητικών δεδομένων προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα το φαινόμενο της εκλο­ γικής πράξης στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι πολλαπλές θεωρίες, οι διαφορετικές τάσεις και τα ποικίλα, συχνά ετερόκλητα πορίσματα των στατιστικών ερευνών δεν εμπόδισαν την Ν.

Mayer να συγκροτήσει με ακρίβεια το corpus της μελέτης της. Αναλύοντας με πληρότητα το πλαί­ σιο των επιστημονικών διερευνήσεων της εκλο­ γικής κοινωνιολογίας και χάρη στο φροντισμένο γλωσσικό ύφος του βιβλίου, υπερέβη τα όρια ενός άρτιου επιστημονικού έργου. Η συγγρα­ φέας συστήνει ένα εξαιρετικό εργαλείο, ιδιαί­ τερα επίκαιρο και άμεσα κατανοητό, που θα συ­ νεισφέρει (όπως σημειώνει ο Χρ. Βερναρδάκης στον πρόλογο του βιβλίου) στην ανάπτυξη της διερεύνησης των εκλογικών συμπεριφορών και στη χώρα μας. ■

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γεώργιος Ν. Περαντωνάκης

Η λογοτεχνική

αποτίμηση του κόσμου Κούντερα στοχά­ ζεται ακόμα και όταν γράφει μυθι­ στορήματα, αλλά και λογοτεχνεί ακόμα και όταν γράφει δοκίμια. Ο πέπλος είναι ένα δοκίμιο που επι­ χειρεί να δείξει στον ανα­ γνώστη τις φάσεις που πέρασε το μυθιστόρημα, Μιλάν Κούντερα όχι με χρονολογική σειρά ή Ο π έπ λο ς με φιλολογίστικη ανάλυση ρευμάτων και σχολών Μετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης αλλά με την πρόθεση να αξιολογήσει όσα αναγνω­ Εκδόσεις Εστία, 2005 ρίζει σε πολλούς ευρωσελ. 202, τιμή: 14,00 ευρώ παίους συγγραφείς ως τις βασικότερες τους συνει­ σφορές. Ο τσέχος συγγραφέας τονίζει την πρωτοποριακή συμβολή του Θερβάντες, ο οποίος στάθηκε σκαπανέας για το μυθιστόρημα, καθώς έθεσε βασικά ερωτήματα της ανθρώπινης μοίρας και έσκισε τον πέπλο του τραγικού με μια κωμωδία. Παράλ­ ληλα μ' αυτόν, επισημαίνεται η γοη­ τεία του ασήμαντου στον Φλωμπέρ, οι μοντερνιστικοί νεωτερισμοί της λογοτεχνίας της Κεντρικής Ευρώπης, η σύγκρουση του ατόμου με τον κόσμο ως διοικητικό μηχανισμό στον Κάφκα, η ιστορία του μυθιστορή­ ματος από την πλευρά του Γκομπρόβιτς κ.ά. Μέσα σε ένα συνειρ­ μικά γραμμένο κείμενο, που διατηρεί ωστόσο την αρχιτεκτονική του δομή, εκφράζονται όλοι οι προβληματισμοί ενός πεζογράφου που σκέφτεται μέσα από το μυθιστόρημα. Οι πολυάριθμες αναφορές σε χα­ ρακτηριστικές μυθιστορηματικές

Ο

<ό& ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

περιπτώσεις αναδεικνύουν μια λογο­ τεχνική οξύνοια που αναζητά τη νέα οπτική γωνία με την οποία πλούτισε κάθε συγγραφέας την ανθρώπινη αντίληψη. Έτσι, η λογοτεχνία εκλαμ­ βάνεται ως μια εξίσου ικανή με τη φι­ λοσοφία μορφή σύλληψης του κό­ σμου, η οποία μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να ξαναδιαβάσει την πραγματικότητα με νέα γυαλιά. Χρη­ σιμοποιώντας όσο χρειάζεται τις αφηγηματικές τεχνικές των λογοτε­ χνημάτων, ο Κούντερα τονίζει την ανάδειξη ποικίλων εκφάνσεων της καθημερινότητας με την οξεία αντί­ ληψη των συγγραφέων, από τις απαρχές της μυθιστοριογραφίας έως σήμερα. Διαβάζοντας κανείς το δοκίμιο αυτό, συνειδητοποιεί ότι η λογοτεχνία δεν είναι μια πολυτέλεια ή απλώς μια μορφή ψυχαγωγίας. Είναι περισσό­ τερο η συμβολή κάθε συγγραφέα στην κατανόηση της ζωής, όπως την αντιλαμβάνεται η εκάστοτε εποχή. Έτσι, η κοσμοαντίληψη του σημερι­ νού ανθρώπου δεν είναι παρά το ψηφιδωτό που έχουν συνθέσει δεκά­ δες πεζογράφοι για τον κόσμο και τις πτυχές του. Και τα συμπερά­ σματα αυτά δεν εξάγονται καθόλου με θεωρητικολογίες αλλά με ζουμερά μικρά κεφάλαια, τα οποία βρίθουν παραδειγμάτων, μικρών ιστοριών, αναγνωστικών εξαγωγών κ.ά., που μετατρέπουν το ίδιο το κείμενο σε ένα εύπεπτο ανάγνωσμα, χωρίς να το στερούν από το στοχαστικό του βάθος. ■ 0 Γιώργος Ν. Περαντωνάκης είναι υποψήφιος διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γι α α ν α γ ν ώ σ τ ε ς μ ε α π α ι τ ή σ ε ι ς

-ύγχρον'η

'ξά-ν'η flo y o T e jiv 'ia

ΖΑΝ-ΚΡΙΣΤΟΦ ΡΟΥΦΕΝ

ΦΙΛΙ Π ΚΛΟΝΤΕΛ

Γκλομπάλια

Γκρίζες Ψυχές

Φ ιλ ίπ Κ λ ο ν ι έ λ ΖΛΝ-ΚΡΙΓΤΟΡ ΡΟΥΦΕΝ

ΓΚΛΟΜΠΑΛΙΑ I

φυχέ;

Γκλομπάλια είναι ο πλανήτης μας στο μακρινό μέλλον. Οι άνθρωποι ζουν σε μια τεράστια γυά­ λινη σφαίρα, όπου η Ιστορία έχει ξεχαστεί και κυρι­ αρχεί μια επίφαση δημοκρατίας και ελευθερίας.

αλλία. 1917. μια επαρχιακή πόλη κοντά στο μέ­ τωπο του πολέμου. Οι περίεργοι θάνατοι δυο πανέμορφων γυναικών κατατρώνε τις γκρίζες ψυ­ χές των κατοίκων.

Μια συναρπαστική περιπέτεια, ανάλογη των σημαντικών φουτουριστικών μυθιστορημάτων 1984 και Fahrenheit 451, και των κινηματογραφικών ταινιών0 Πλανήτης των Πιθήκων, Matrix και Gattaca.

E LL E

Μια συγκλονιστική ιστορία για την αγάπη, τη μοναξιά και τον πόνο του θανάτου. Ένα όμορφο μυθιστόρημα, από αυτά που ούτε γράφονται ούτε διαβάζονται πια...

LE NOUVEL OBSERVATEUR

Η

Γ

www.psichogios.gr · info@psichogios.gr Θέλετε να σας στείλουμε τον κατάλογό μας και να συμμετέχετε σε κλήρωση με δώρα βιβλία; Γραφτείτε στη Λέσχη Αναγνωστών των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ! Στείλτε sms στο 4222: ΕΑ ΔΙΑΒΑΖΩ, το ονοματεπώνυμο και τη διεύθυνσή σας. (Κόστος αποστολής μηνύματος: 0,25 ευρώ + 19% ΦΠΑ)

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

θεό6ωρος Π. Λιανός

Ταξιδεύοντας

ανάμεσα στις ιδ έ ες καλύτερη εισαγωγική πρόταση για την πα­ ρουσίαση αυτού του βιβλίου είναι η διατύπωση της συγγραφέως Jacqueline Russ ότι το σχέδιό της είναι «να ταξιδέψουμε ανάμεσα στις κυρίες, στις ενοποιητικές ιδέες που χρησιμεύουν ως στηρίγ­ ματα και ως βάσεις αναφοράς στους ανθρώπους, για να σκεΗ π ε ρ ιπ έ τ ε ια φθούν οι τελευταίοι την ύπαρ­ τ η ς ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς ξη και το σύμπαν». Αυτές δε οι ιδέες με τις οποίες ο άνθρωπος σκέψ η ς αποσκοπεί να κατανοήσει αλλά και να δαμάσει την ψυχή Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2005 είναι αυτές που χρησιμοποιού­ σελ. 500, τιμή: 26,00 ευρώ με και συναντάμε καθημερινά στα διαβάσματα και στις συζητήσεις μας, όπως π.χ. οι έννοιες άνθρωπος, ανθρωπισμός, ιστορία, ορθός λόγος, τάξη, χάος, πρόοδος, ηθική, δικαιο­ σύνη, δημοκρατία, ευτυχία, ομορφιά κ.λπ. Η ευρωπαϊκή σκέψη οργανώ­ νεται και εκφράζεται μ' αυτές τις έννοιες-όρους και την περιπέτειά της ανά τους αιώνες διηγείται στο βιβλίο της η Jacqueline Russ. Η διήγηση της περιπέτειας της ευρωπαϊκής σκέψης αρχίζει από πο­ λύ νωρίς, από το 3000 π.Χ. στη Σουμερία, όταν το πρώτο γνωστό κοινοβούλιο συνήλθε σε επίσημη συνεδρίαση, και τελειώνει με μια αναφορά στην τέχνη και το ωραίο του σήμερα και στον ιρλανδό ζωγρά­ φο Francis Bacon (1909-1992). To μεταξύ αυτών των χρονικών ση­ μείων διάστημα χωρίζεται στις εξής περιόδους: Αρχαία Ελλάδα, Ρώμη, Χριστιανική Επανάσταση, Μεσαίω­ νας, Αναγέννηση, 17ος, 18ος , 19ος

Η

JacquelineRuss

70

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

και 20ός αιώνας. Ο αριθμός των σε­ λίδων που αφιερώνονται σε κάθε μία από τις παραπάνω περιόδους είναι ανάλογος προς το πλήθος και τη ση­ μασία των ιδεών που αναπτύχθηκαν σε κάθε περίοδο, ανάλογα δηλαδή με την φιλοσοφική, επιστημονική και καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στις περιόδους αυτές. Η παρουσίαση του υλικού μέσα σε κάθε κεφάλαιο γίνεται σε ενότητες ομοιογενούς περιεχομένου. Οι ενό­ τητες αυτές είναι κοινές σε κάθε κεφάλαιο, όπου αυτό είναι δυνατόν. Για παράδειγμα, η παρουσίαση της εξέλιξης των ιδεών του 18ου αιώνα (ένα εκτεταμένο κεφάλαιο ενενήντα σελίδων) αρχίζει με την παρουσίαση των μεγάλων προτύπων της επο­ χής, τα οποία η συγγραφέας θεωρεί ότι είναι ο ορθός λόγος, η φύση, η ιστορία, η πρόοδος, ο άνθρωπος και ο ανθρωπισμός, και συνεχίζει με την εξέλιξη των θρησκευτικών ιδεών, την εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών, την εξέλιξη των πολιτικών ιδεών και, τέλος, την εξέλιξη των ιδεών της ηθικής και της αισθητικής. Η χρονική διάταξη του υλικού δεν καθιστά την παρουσίαση ανιαρή, μονότονη ή ξερή. Αντίθετα, η παρου­ σίαση μιας ιδέας γίνεται σε συνδυα­ σμό με αντίστοιχες ή συγγενείς προϋπάρχουσες ιδέες. Για παρά­ δειγμα, η παρουσίαση της ιδέας της τάξης του Ντεκάρτ γίνεται με αφε­ τηρία και σε αντιδιαστολή με τις ιδέες του Ηράκλειτου και του Πλά­ τωνα (σελ. 171-172). Επίσης, η Δια­ κήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1789 συνδέεται με τον «ωραίο μύθο της Αντιγόνης

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

(που) συμβολίζει την πίστη σε ένα άγραφο δίκαιο» και με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1776 των Αμε­ ρικανών. Αξίζει ακόμη να αναφέρω ότι ο «οικονομικός πίνακας» του Φρανσουά Κεναί, ίσως το πρώτο θεωρητικό μακροοικονομικό υπό­ δειγμα, και η φυσιοκρατική σχολή εντάσσονται μέσα στο πνεύμα της εποχής όπου η φύση, ως βάση κάθε πλούτου, και η φυσική τάξη επι­ κρατούν (σελ. 241). Το βιβλίο της Jacqueline Russ δεν είναι εγχειρίδιο φιλοσοφίας, ούτε εγχειρίδιο ιστορίας, ούτε εγχειρίδιο ιστορίας της φιλοσοφίας. Το περιε­ χόμενό του είναι αυτό που ο τίτλος λακωνικά και περιεκτικά λεει, δηλα­ δή η περιπέτεια της ευρωπαϊκής σκέψης. Στο τελευταίο κεφάλαιο, που έχει έκταση μόνο τριών σελίδων και είναι το γενικό συμπέρασμα με τίτλο «Θεμελίωση της Ευρώπης του 21ου αιώνα», η συγγραφέας καθιστά σαφές αυτό που είναι διάχυτο σ' όλη

την ανάπτυξη του βιβλίου, ότι δηλα­ δή αντιλαμβάνεται τις ιδέες που μας παρουσιάζει όχι τόσο ή όχι μόνο ως ιδέες και έργο συγκεκριμένων ατό­ μων αλλά ως ευρωπαϊκές ιδέες, ως ιδέες μιας ιδιαίτερης πολιτιστικής ενότητας, της Ευρώπης. Η Jacqueline Russ γράφει πολύ ωραία. Η γραφή της χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ακρίβεια, οικονομία και πολλές φορές γίνεται επιγραμμα­ τική. Επίσης, στην ανάπτυξη των ιδεών περιλαμβάνονται πολλά και ενδιαφέροντα πραγματολογικά στοι­ χεία, που καθιστούν τη μελέτη του βιβλίου ιδιαίτερα ευχάριστη. Τέλος, περιλαμβάνει και ένα γλωσσάρι των βασικών ιδεών και όρων των οποίων η ανάλυση και εξέλιξη βρίσκεται στο κύριο σώμα του βιβλίου. ■

Ο Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Υποστηρικτές της έκδοσης

\ζ ,λ λ η ν ικ ά \ τ ν

flQ O L^ O LTO L

ΕΚ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

α .ε .

ΜεταιχΜίο (j) ΚΕΔΡΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 71

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Χριστίνα Σίνου

Ζητήματα

ελευθερία ς και ισότητας την κινηματογραφική κησης αυτών. Περιγράφει περιστα­ ταινία «Ένα έθνος τικά προσβολής και καταπάτησης χωρίς γυναίκες» (Ma- ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ανα­ trubhoomi - A nation with­ πτυσσόμενες χώρες της Ασίας και out women, 2003) ο σκηνο­ της Αφρικής, αλλά και στις δυτικές θέτης Manish lha προφη­ κοινωνίες της Ευρώπης και των τεύει ότι στην πατρίδα ΗΠΑ. Γιατί ο σεβασμός στην «προ­ του, την Ινδία, λόγω της σωπικότητα» και την «αξιοπρέπεια» μαζικής θανάτωσης θηλυ­ του ανθρώπου -ανεξαρτήτως φύ­ κών εμβρύων και βρεφών, λου- και των επιλογών που κάνει τα κορίτσια θα πωλούνται στη ζωή του αφορά τόσο τη γυναίκα Φ υ λ ό κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ή σαν σπάνιο είδος σε οικο­ στο Μπαγκλαντές που αποδοκιμά­ δ ικ α ιο σ ύ ν η γένειες με αγόρια με σκοπό στηκε γιατί εργαζόταν εκτός σπιτιού την αναπαραγωγή. όσο και τον φοιτητή στη Ναυτική Η Martha Nussbaum, αμε- Ακαδημία στο Μέρυλαντ των ΗΠΑ Μετάφραση: Νεκτάριος Καλαϊτζής θεώριση μετάφρασης: ρικανίδα φιλόσοφος στο που του απαγόρευσαν να αποφοι­ Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου Πανεπιστήμιο του Σικά­ τήσει μόλις κοινοποίησε τον ομοφυγου, γνωστή από την ενα­ λοφιλικό προσανατολισμό του. Εκδόσεις Scripta, 2005 σχόλησή της με την αρχαία Η Nussbaum επικεντρώνεται στην σελ. 896, τιμή: 38,00 ευρώ ελληνική φιλοσοφία και με επιδίωξη των κοινωνιών να ελέγξουν θέματα ηθικής και δικαίου, την αναπαραγωγική λειτουργία των υπό την αιγίδα μιας ομά­ ατόμων, και ιδιαίτερα των γυναικών, δας του ΟΗΕ επισκέπτε­ μέσω της υποταγής τους και της ται εδώ και χρόνια χώρες καλλιέργειας χαμηλού φρονήματος: όπως η Ινδία και το Πακιστάν, όπου στις ισλαμικές χώρες οι γυναίκες βρί­ διοργανώνει διαλέξεις για την ηθική σκονται υπό ανδρική κηδεμονία και και την παγκοσμιοποίηση. Εμφανώς στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν τούς επηρεασμένη από αυτή την εμπειρί­ απαγόρευσαν τις εγκύκλιες σπουδές· α της, στο ογκώδες πόνημά της Φύ­ οι Κινέζοι δένουν τα πόδια των κοριλο και κοινωνική δικαιοσύνη συζητά τσιών επειδή θεωρούν δείγμα κάλ­ και προβληματίζεται για τους κοινω­ λους τα στραβά και μικροκαμωμένα νικούς επι καθορισμούς του φύλου, άκρα· στο αφρικανικό Τόγκο ακρωτη­ και πώς η κουλτούρα και οι συμπερι­ ριάζουν τα γυναικεία γεννητικά όρ­ φορές, επηρεασμένες από τη θρη­ γανα. Τέτοιου είδους πρακτικές προ­ σκεία, διαμορφώνονται σύμφωνα με στατεύονται υπό το πρόσχημα της το φύλο. Η πραγμάτευσή της δεν εί­ «κουλτούρας», της τοπικής παράδο­ ναι αυστηρά φεμινιστική, δεν περι­ σης, της ιστορίας, με αποτέλεσμα οι γράφει μόνο την κατάσταση των γυ­ διαμαρτυρίες εκ των έσω να καταναικών σε διάφορα μέρη του κόσμου, στέλλονται, ενώ οι διαμαρτυρίες έξω­ αλλά ευρύνεται σε μια γενικότερη θε­ θεν χαρακτηρίζονται αυθαίρετες πα­ ώρηση της έννοιας των ανθρωπίνων ρεμβάσεις στα ήθη μιας κοινωνίας δικαιωμάτων και των τρόπων διεκδί­ που οι «Δυτικοί» δεν κατανοούν.

Σ

MarthaC.Nussbaum

72

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ δ ι α β α ζ ο Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Βέβαια, αν ο πολιτισμικός σχετικι­ σμός επιμένει ότι το κριτήριο των επιλογών τρόπου ζωής του ατόμου πρέπει να απορρέει και να εναρμονί­ ζεται με τις εσωτερικές παραδόσεις της ομάδας, από την άλλη πώς μπο­ ρούμε -εμείς οι Δυτικοί;- να αμφι­ σβητήσουμε την έννοια της ανθρώ­ πινης αξιοπρέπειας και της ελευθε­ ρίας, ότι όλοι οι άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο έχουν ίση αξία, και συνε­ πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό ως καθαυτό έλλογα δρώντα υποκείμενα. Συνεπώς, ο καθέ­ νας πρέπει να έχει ελευθερία επιλο­ γών, δηλαδή να έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με τη δική του άποψη για το τι είναι σημαντικό γι' αυτόν τον ίδιο. Αυτό υποστηρίζει ως έννοια της ελευθε­ ρίας ο John Rawls -που ο καντιανός φιλελευθερισμός του επηρέασε την Nussbaum- δηλαδή να έχω το δι­ καίωμα να επιλέξω τον τρόπο ζωής μου (lifestyle) και να ασκώ χωρίς πα­ ρεμβάσεις τις δραστηριότητες που μου αρέσουν και με ικανοποιούν -ακόμα κι αν αυτός ο τρόπος ζωής φαίνεται ή/και είναι κατώτερος των ικανοτήτων μου. Με ανάλογο τρόπο, οι κοινωνίες είναι ελεύθερες να επιλέξουν συγκεκριμένους ρόλους για τα μέλη που τις απαρτίζουν, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις από άλλα άτομα ή κοινωνίες που έχουν διαφο­ ρετική αντίληψη του αγαθού. Ο φι­ λελευθερισμός διατηρεί ουδέτερη στάση όσον αφορά το τι είναι αγαθό για το άτομο και τις επιμέρους κοι­ νωνίες. Η αντίληψη περί αγαθού, ζή­ τημα που πραγματεύθηκε η Nuss­ baum στο πρώτο της έργο Fragility of goodness (1986), επηρεάζεται από τις εγγενείς τάσεις του ατόμου και από κοινωνικούς παράγοντες, εσκεμμένους ή τυχαίους, οπότε οι εξωτερικές παρεμβάσεις στη ζωή

]

ανθρώπων και κοινωνιών γίνονται α­ ποδεκτές όταν δεν υπονομεύουν το σεβασμό και την αξιοπρέπειά τους. Οι απόψεις της Nussbaum έχουν επηρεαστεί από την ηθική φιλοσο­ φία του Αριστοτέλη και το δόγμα του περί «έργου», δηλαδή ότι κάθε άν­ θρωπος έχει ένα έργο να επιτελέσει, γι' αυτό ενεργοποιεί και ασκεί τις έμ­ φυτες και επίκτητες ικανότητές του. Ικανότητες σε λανθάνουσα κατά­ σταση δεν έχουν καμία αξία και ο άν­ θρωπος μοιάζει σαν να ζει κοιμώμενος. Ακολούθως, οι ικανότητες οδη­ γούν στην επιλογή του αγαθού και, κατ' επέκταση, της ευδαιμονίας ως μιας κατάστασης πληρότητας του βίου. Βάσει αυτών, η Nussbaum κα­ ταγράφει δέκα θεμελιώδεις ανθρώ­ πινες «λειτουργικές» ικανότητες -με­ ταξύ των οποίων σωματική ακεραιό­ τητα, πολιτική συμμετοχή, οικονομι­ κή δραστηριότητα, μόρφωση, ελευ­ θερία της συνείδησης κ.ά.- που, αν η ζωή στερείται κάποιες από αυτές, δεν είναι καλή ανθρώπινη ζωή. Και μιλάμε για ανθρώπινη ζωή χωρίς τις διακρίσεις «φύλου» και «καταγωγής» (οικογενειακής, κοινωνικής, εθνοτικής, θρησκευτικής), διακρίσεις που στον φιλελευθερισμό και τον κοσμο­ πολιτισμό χαρακτηρίζονται «ηθικώς αδιάφορα στοιχεία» -ζήτημα που η Nussbaum συζήτησε στο έργο της For love of country, 1996. Η ρητορική της Nussbaum είναι φεμι­ νιστική, ωστόσο δεν την ενδιαφέρει ο «φεμινισμός του θύματος», που στρέφεται συλλήβδην κατά των ανδρών με απόλυτα κατηγορώ, αλλά αγωνίζεται για το «φεμινισμό της ισχύος», που αναζητά μια γυναίκα ως αυτόβουλο υποκείμενο, με την ευθύνη των προσωπικών της επιλο­ γών και σε αρμονία με το ανδρικό φύλο. ■

Χριστίνα Σίνου είναι ΔιΒακτωρ Φιλοσοφίας

η

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

73

[

] Β I Β Λ I Ο Κ Ρ I Τ δ ι α β α ζ ω

Κ Η

Ειρήνη Π. Δάγλα

Κ αίσθηση της

της ψευδαίσθησης το πρώτο, ομώνυμο και εκτενές ποίημα της συλλογής του Κώστα Καναβούρη Ο κό­ σμος ακόμα χρειάζεται σφαγές, η φωνή του ποιητή ακούγεται να έρχεται από πεδίο μόιχης: οι ήχοι σκλη­ ροί, οι ρυθμοί ασθματικοί, οι λέξεις και οι φράσεις και τα παραγγέλματα σε αταξία, ο Κώστας Π. Καναβούρης προστακτικός τόνος βίαιος Ο κόσμος ακόμα και η ροή του αίματος καταχ ρ ε ιά ζ ε τ α ι σ φ α γ έ ς κλυσμική. Ο λόγος μοιάζει και άλλα ποιήματα να θέλει από την αρχή να απεκδυθεί της ποιητικής Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005 του ιδιότητας. Η απολυτόσελ. 70, τιμή: 11,00 ευρώ τητά του δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν επιθυμεί να σημάνει τίποτα παραπάνω από αυτά που ακριβώς λέει, ότι δεν θέλει να μετα­ φέρει πουθενά αλλού τη σημασία, αφήνοντας τα σημαίνοντά του έκ­ θετα στην πρόσληψή μας: ακούγεται λοιπόν σαφής και επιτακτικός, όπως ο λόγος ενός αρχηγού στρατεύματος, ή άλλες φορές υψηλόφρων και μεγα­ λειώδης, όπως πρέπει να είναι ο λό­ γος της επανάστασης, ο λόγος που εμπνέει και ωθεί σε πράξεις αυτοθυ­ σίας. Βέβαια, παρατηρούμε ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο λόγος υποκρίνεται, αφού εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να διασώσει στο ακέραιο την ποιητικότητά του. Υπο­ κρίνεται, για παράδειγμα, όταν καλώντας σε αγώνα τους μαχητές δυναμώνει τον τόνο του στις λέξεις σφαγή, θάνατος και θύμα, υποκρί­ νεται επίσης όταν μιλάει με ιαχές θριάμβου για την επερχόμενη ήττα. Κι ενώ η εκφορά του παραπέμπει σε

■

74- ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

Σ

χρησμικές ρήσεις και ο γραμματικός της χρόνος είναι ο μέλλοντας, στην πραγματικότητα, αντί να προλέγει ή να αποκαλύπτει, δημιουργεί ένα εφιαλτικό τοπίο, ανα-παράγει ο ίδιος το τέλος και την καταστροφή τοπο­ θετώντας τον αναγνώστη μέσα στο σκηνικό του αίματος. Ο πόλεμος δεν επίκειται, έχει ήδη έρθει, είναι εδώ, ως αιώνια κατάσταση της ανθρώπι­ νης φύσης και ως κακό αναπό­ φευκτο που διαφεντεύει και ορίζει την ύπαρξη. Ο ποιητής δεν προειδο­ ποιεί επειδή πιστεύει ότι μπορεί ο θάνατος να αποφευχθεί, αλλά επειδή θεωρεί τη γνώση τη μόνη πιθανή ανθρώπινη δυνατότητα. Η ποιητική συλλογή ασχολείται και καταδεικνύει (καλύτερα κατ-αγγέλλει) την αδυναμία της ύπαρξης όχι μόνο να οδηγήσει τη μοίρα αλλά ακόμη και να ορίσει, να προσδιορίσει και να επαληθεύσει τον ίδιο της τον εαυτό. Δεν υπάρχει τίποτα για τον ποιητή που να αποδεικνύει την ύπαρξη, γι' αυτό και κάθε προσπά­ θεια αυτοπροσδιορισμού υπαγορευ­ μένη από μια αόριστη ανάγκη λύτρω­ σης (περισσότερο ως κληρονομημέ­ νου έθους όμως του ανθρώπου παρά ως ηθικής αναγκαιότητας) ματώνει τον ποιητή: ο καθρέφτης σπάει και ο ποιητής αναρωτιέται: «σας άφησα να πεθάνετε ή με αφήσατε να ττεθάνω;». Θρυμματισμός της ακεραιότη­ τας του προσώπου ή τελικά αρχέγονη απουσία της; «Είδωλο μηδέν. / Πα­ τάς και κόβεσαι. / Ανασαίνεις και κό­ βεσαι.-». Οι στιγμές αυτοπαρατήρη­ σης είναι πάντα τυραννικές επειδή ο καθρέφτης-λόγος που επιστρατεύει για να βοηθηθεί στις διαπιστώσεις

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

]

του είναι παραμορφωτικός: οι εικα­ κώς σε αυτό ως απώτερο συνεκτικό στικές μορφές - θραύσματα και εικό­ στοιχείο των επιμέρους. νες του φαντασιακού είναι τα γεννή­ Η αφαιρετική ποιητική/φιλοσοφική ματα ενός λόγου που μέσα στην πε­ σκέψη του ποιητή εντυπώνεται σε ριπέτεια του να αρθρωθεί εκρήγνυ- μια γραφή φυγόκεντρη, που δη­ ται στα ίδια του τα αδιέξοδα. Στα π ε­ μιουργεί την εντύπωση μιας ποίησης ρισσότερα από τα ποιήματα της ενδοαναφορικής. Αλλά κατά έναν πε­ συλλογής παρατηρούμε, για παρά­ ρίεργο τρόπο ο ποιητής δημιουργεί δειγμα, μια κλίμακα νοηματική που πλάγιες εισόδους, ώστε η αμεσότητα στο τελευταίο σκαλί αναιρεί τις της καθαρής συγκίνησης να εισχωρή­ όποιες διαπιστώσεις και ένα λόγο σει στο ζωτικό χώρο του ποιήματος που την τελευταία στιγμή έρχεται και να λειτουργήσει αντιστικτικά στο είτε να εστιάσει σε ένα άλλο, εντε­ λώς διαφορετικό θέμα, είτε να ανα­ Ποίημα είναι το στήθος σου τρέψει το ίδιο το ποίημα: «Λοιπόν άκουσε τι είναι ένα ποίημα: / Ποίημα Που γίνεται σκοτάδι ανασαίνοντας. είναι το στήθος σου / Που γίνεται Δεν ξημερώνει ποτέ σκοτάδι ανασαίνοντας. / Δεν ξημε­ ρώνει ποτέ / Μέσα στο ποίημα. / Πή­ Μέσα στο ποίημα... ρε τη νύχτα η θάλασσα / Άφησε το σκοτάδι / Κι εμείς στεκόμαστε / Αμή­ βάρος του νοήματος. Ο ποιητής ενχανοι και μόνοι μέσα στο ποίημα. / διαφέρεται έτσι κι αλλιώς περισσό­ Είμαστε αντίπαλοι / Γιατί το ποίημα τερο για την ψευδαίσθηση: «Το πα­ είναι αιτία πολέμου. / Και όπως όλοι ράθυρο είναι το φως / Αλλά το φως οι πόλεμοι / Το ποίημα αρχίζει κατά δεν είναι παράθυρο / Το φως είναι λάθος. / Στην ουσία, το ποίημα είναι απλώς το φως / Τόσο απλό ώστε δεν ένα λάθος / Που θα μπορούσαμε να είναι φως / Είναι παράθυρο / Εν κινή­ έχουμε αποφύγει. // Αλλά τότε / Δεν σει προς το φως» («Τετράγωνο»). θα ήταν ποίημα» («Ερμηνεία ποιήμα­ Στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, τος»). Τι είναι ποίημα δεν μπορεί να με τον τίτλο «Προειδοποίηση», φαί­ οριστεί εκ των πραγμάτων, επειδή νεται ότι μετανοεί για την ύβρη και το ποίημα προκύπτει από την αδιά­ την περιπέτεια στην οποία τον οδή­ λειπτη ανακατανομή των στοιχείων γησε η γραφή του: «Ποίηση είναι η του συμπαντος, από μια διαρκή ανα­ μεταφρασμένη σιωπή / Κι η σιωπή ζήτηση των νοηματοδοτήσεων και μεταφρασμένη ποίηση. / Αλλά όπως μια συνεχή αναδίφηση των ίδιων των ξέρετε / Η ποίηση χάνει πολύ στις με­ εννοιών. Βεβαίως είναι αιτία πολέ­ ταφράσεις· / Το ίδιο και η σιωπή». Η μου, όπως είναι και αιτία όλων των προειδοποίηση έπρεπε να βρίσκεται πραγμάτων, αφού «εν αρχή ην ο λό­ στην αρχή της συλλογής. Αλλά η γος» δηλαδή ο λόγος-πόλεμος-πατέ- ανάγκη του ποιητή να γράψει, να ρας του κόσμου, το «εν το παν». Με προειδοποιήσει, είναι τέτοια που τε­ άλλα λόγια, ο εν αρχή ποιητικός λό­ λικά απομυθοποιεί τη γνώση και γος δεν έχει αιτία αλλά περι-έχει την αδιαφορεί για την αλήθεια. Σημασία αιτία και τη φανερώνει εν τη ροή έχει η ψευδαίσθηση. ■ του, γι' αυτό και η υπόλοιπη ποιητι­ Η Ειρήνη Π. Δόγλα κή συλλογή θα επικαλεστεί το «ουδέν είναι φιλόλογος, υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών αναίτιον» και θα παραπέμπει διαρ­

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

75

[

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ζέφη Κόλια

Αντρικά

παιχνίδια ς υποθέσουμε ότι ένας επαγγελματίας σπορτκόιστερ περιγράφει έναν συγκλονιστικό ποδοσφαιρικό αγώνα. Έναν τελικό του Μου­ ντιάλ, για παράδειγμα. Ένταση, αγωνία, αμφισβητούμενες φά­ σεις, δοκάρια, προσποιήσεις, σουτ, γκολ, πανηγυρισμοί, λάθος πάσες, χαμένες ευκαι­ Δημήτρης Μίγγας ρίες, ισοφάριση, εκνευρισμός, αποχώρηση παίκτη, πέναλτι... Στ α ψ έμ α τα Ο Δημήτρης Μίγγας, στο μυθι­ π α ίζ α μ ε ! στόρημά του Στα ψέματα παί­ ζαμε αναλαμβάνει ακριβώς Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2005 αυτό το ρόλο. Με γλώσσα σελ. 251, τιμή: 15,00 ευρώ ρέουσα, που χειρίζεται ακριβώς όπως ένας έμπειρος εκφωνητής, μας περιγράφει έναν αγώνα ζωής εννέα φάσεων, με πέντε παίκτες, που δια­ δραματίζεται τα τελευταία 32 χρόνια -από το 1970 έως το 2002- από την εποχή της Βραζιλίας του Πελέ έως την αντίστοιχη του Ρονάλντο, από τη φοιτητική ζωή μιας παρέας στη Θεσ­ σαλονίκη έως την ηλικιακή ωριμότη­ τά τους σε διάφορα σημεία της πρω­ τεύουσας. Με μια διαφορά: Ο συγκε­ κριμένος αγώνας αρχίζει να μεταδί­ δεται από το σφύριγμα της λήξης του και προς τα πίσω... Όλες οι παρέες έχουν τις ιστορίες τους. Με τις καλές και τις κακές στιγμές τους. Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης παρέας των πέντε ηρώων του Μίγγα είναι η υπόσχεση που έχουν δώσει μεταξύ τους να συναντιούνται κάθε τέσσερα χρόνια και να παρακολουθούν μαζί τον τελικό του παγκόσμιου ποδοσφαι­ ρικού κυπέλλου. Εκεί, ανάμεσα σε πο­ ταμούς αλκοόλ, πειραγμάτων και

Α

76

ΜΑΡΤΙΟΣ

αναλύσεων ποδοσφαιρικών φάσεων, παρακολουθούμε την εξέλιξη της ζωής του καθενός από αυτούς. Εννέα τελικοί, εννέα συναντήσεις, εννέα κεφάλαια, η περιπέτεια μιας γενιάς και μέσα απ' αυτή η περιπέ­ τεια της ελληνικής κοινωνίας τα τε­ λευταία τριάντα δύο χρόνια. Η φορά αντίστροφη, οι τετραετίες αυτόνομες -παρά τον συγκεντρωτικό χαρα­ κτήρα του μυθιστορήματος- και οι συλλογικές μνήμες παρατεταγμένες, έτοιμες να αδράξουν το μυαλό του αναγνώστη και να ξαραχνιάσουν τις όποιες σκοτεινές γωνίες του... Ο συγγραφέας, αν και πατάει σε γνωστά μονοπάτια, το κάνει με τρόπο κινηματογραφικό, ξεδιπλώνο­ ντας ένα σενάριο με νεύρο και τέμπο, όπου οι σεκάνς εναλλάσσονται με την αυτοτέλεια ταινιών μικρού μήκους, με αρχή, μέση και τέλος. Κάθε τετραετία έχει τη δική της ιστορία, ενώ στην αφήγηση πλέκεται το προσωπικό με το κοινωνικό μέσω μιας επιλεκτικής ματιάς του συγγραφέα πάνω σε γεγονότα και καταστάσεις που επη­ ρεάζουν με κάποιον τρόπο την ιστορία αλλά και τη γεωγραφία των ηρώων του. Αθήνα και Θεσσαλονίκη, Αμοργός και Μεγανήσι, φοιτητικά δωμάτια και βίλες, εξεγέρσεις και κυβερνητικοί θώκοι, αλητείες και οικογένειες, ένας απρόσμενος θάνατος, τηλεόραση ασπρόμαυρη και τηλεόραση πλά­ σματος και πολύ-πολύ ποδόσφαιρο είναι μερικά από τα υλικά που χρησι­ μοποιεί ο συγγραφέας για να δέσει με επιτυχία αυτό το γρήγορο και ευχάριστο μυθιστόρημα γενιάς. ■ Η Ζεφη Κόλια είναι συγγραφέας

30 χρόνια εκπομπών crto πρώτο πρόγραμμα της ΕΡΤ. 370 χιλιάδες λεπτά της ώρας.

100 χιλιάδες τραγούδια. Ένα βιβλία του Γιάννη Πετρίδη και ταυ Κώστα Ζσυγρή, για την εξέλιξη της μουσικής από το 1975 μέχρι σήμερα. Ένα αναμνηστικό γι’ αυτά που ζήσαμε μαζί, όλα αυτά τα χρόνια.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ ΤΑ ΔΙΠΛΑ ΚΡΕΒΑΤΙΑ ΚΡΥΒΟΥΝ ΜΟΝ ΑΙΙΑ

ΑΤΟΛΙΚΟΣ \210.6775.147, e-m ail: aptl2@ ath .fotth net.gr

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Φίλιππος Φιλίππου

Ιστορία μιας πόλης

και ενός συγγραφέα εν έχουμε διαβάσει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήμα­ τος Η αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, που εκδόθηκε το 1994, όταν ο Μισέλ Φάις, διακεκριμένος σήμερα συγ­ γραφέας, κριτικός λογοτε­ χνίας και υπεύθυνος λογο­ τεχνικών σειρών, ήταν 37 χρόνων. Τούτη εδώ, τέ­ Μισέλ Φάις ταρτη και αναθεωρημένη, Αυτοβιογραφία ακόμα και αισθητικά (το ενός βιβλίου εξώφυλλο απεικονίζει μια Έκδοση αναθεωρημένη ξερολιθιά της Ανδρου, φω­ τογραφία του δημιουρ­ Εκδόσεις Πατάκη, 2005 γού), δείχνει ξεκάθαρα σελ. 344, τιμή: 19,00 ευρώ πως το λογοτεχνικό μέλ­ λον του πρωτοφανέ­ ρωτου μυθιστοριογράφου θα ήταν λαμπρό. Τότε, ο Σπύρος Τσακνιάς είχε εντυπωσιαστεί για την ωριμό­ τητα του στοχασμού και την πολυτροπία της αφήγησής του, πράγμα που ισχύει και σήμερα, ενώ ο Δημήτρης Τζιόβας εκτιμούσε ότι «θα απο­ κτήσει κομβική σημασία στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας», καθώς συνυφαίνει τρία ρεύματα, το ρεαλι­ σμό, το μοντερνισμό και το μεταμοντερνισμό, συνδυάζοντας έντεχνα την ιστορία με τη μνήμη και την αυτοβιογραφία με τη μυθοπλασία. Τι είναι όμως αυτό το γοητευτικό μυ­ θιστόρημα που εξακολουθεί να μη δείχνει καθόλου γερασμένο ύστερα από δέκα χρόνια; Ο τίτλος Αυτοβιο­ γραφία ενός βιβλίου θα μπορούσε να είναι Αυτοβιογραφία μιας πόλης, διότι, στην πραγματικότητα, αυτή η πόλη, η Κομοτηνή, γενέτειρα του συγγραφέα, πρωταγωνιστεί σε αυτό

Δ

78

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

και όχι ο ήρωας που ονομάζεται Μάκης Ευθυμίου κι εμφανίζεται στο τρίτο και τελευταίο μέρος του μυ­ θιστορήματος. Ο συγκεκριμένος ήρωας ενδοσκοπείται, ενώ μαζί του αφηγούνται επίσης δύο άλλα πρό­ σωπα, ο Ευθύμης και η Μάγδα, που εμπλέκονται σε αισθηματικές σχέ­ σεις με τον βασικό αφηγητή και οι εξομολογήσεις τους συμπληρώνουν η μία την άλλη. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως Η αυτοβιογραφία ενός βιβλίου πατάει πάνω στο Στοιχεία για τη δε­ καετία του '60, του 1989, ένα βιβλίο για τη μετανάστευση, που αφορά την ιστορία της Ελλάδας πριν από τη δικτατορία της 21 ης Απριλίου και τα πρώτα χρόνια της -μυθιστόρημα το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας του, ο Θανάσης Βαλτινός. Δεν αποκλείεται να συμβαίνει αυτό. Ωστόσο, ο Μισέλ Φάις προχωράει μερικά βήματα πιο πέρα, δεν παραμένει στην ιστορία, ούτε στην πόλη, δεν αρκείται στην παράθεση γεγονότων ή συμπεριφο­ ρών, μα φτάνει στο σημείο να αυτοβιογραφείται ο ίδιος, αν δεχτούμε πως ταυτίζεται με τον συγγραφέααφηγητή του μυθιστορήματος. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου («Ένα αρχείο ή τα χνώτα της πόλης») ο αναγνώστης, μέσα από απομαγνητο­ φωνημένες κασέτες ήχου διαφόρων ερωτώμενων, πληροφορείται όσα αφορούν την Κομοτηνή, τη βυζαντι­ νή πόλη, κατοικημένη από Έλληνες, Τούρκους, Εβραίους και Αρμένηδες. Τις αφηγήσεις αυτές ενισχύουν πλη­ ροφορίες από ποικίλες πηγές: απο­ κόμματα εφημερίδων του τοπικού τύπου, από το 1927 έως το 1973,

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

ραδιοφωνικές εκπομπές του τοπικού σταθμού, φωτοτυπίες επιστολών, δι­ κογραφιών, δρομολογίων τρένων. Όλη η ιστορία της Ελλάδας των μέ­ σων του εικοστού αιώνα, οι μετοική­ σεις ανθρώπων, η μετανάστευση στο εξωτερικά, η άφιξη των προσφύγων από τις τουρκοκρατούμενες περιο­ χές, η βουλγαρική Κατοχή, ο Εμφύ­ λιος, οι δεκαετίες '50 και '60, η δικτα­ τορία, η μεταπολίτευση, περνάει από τις σελίδες του βιβλίου, που φι­ λοδοξεί να είναι τοιχογραφία μιας πολυπολιτισμικής πόλης, της Κομο­ τηνής. Σημαντικό ρόλο στην κατανό­ ηση των προθέσεων του συγγραφέα αποτελούν τα στοιχεία που αντλού­ νται από τη στήλη της αλληλογρα­ φίας ανάμεσα σε νέους, του πολιτι­ κού (μα και πολιτιστικού) περιοδικού Επίκαιρα, του 1973, το οποίο την εποχή της δικτατορίας με τις συνε­ ντεύξεις καλλιτεχνών, τα καυτά ρε­ πορτάζ, αλλά και τη στήλη ποίησης, είχε μεγάλη εμβέλεια (μαζί με τον Τα­ χυδρόμο) ανάμεσα στον πληθυσμό, ιδίως το νεανικό. Στο δεύτερο μέρος («Το χαμένο κέντρο της μνήμης») ο ανώνυμος συγγραφέας επιχειρεί να γράψει το δικό του μυθιστόρημα, πα­ ρουσιάζοντας μερικές εκδοχές της αρχής του (υπάρχουν τέσσερα σχε­

διάσματα που έχουν διαφορετικό θέ­ μα και ήρωες). Στο τρίτο μέρος («Στο προσκέφαλο του αφηγητή») βρίσκονται συμπυ­ κνωμένες όλες οι αναμνήσεις του αφηγητή, όλες οι εμμονές και τα τραύματά του. Ήδη έχει πέσει η δι­ κτατορία, έφτασε η λεγάμενη μετα­ πολίτευση, τα κόμματα προσεγγί­ ζουν τη νεολαία, ενώ μερικά χρόνια αργότερα πέφτει και το Τείχος του Βερολίνου. Βασικό στοιχείο της Αυτοβιογραφίας ενός βιβλίου είναι η ζωή, η δράση και η εκτόπιση των Εβραίων της Κομοτη­ νής, οι οποίοι μέχρι τον Δεύτερο Πα­ γκόσμιο Πόλεμο ζούσαν αρμονικά με τους άλλους συμπολίτες τους. Τούτο το μυθιστόρημα, χωρίς να είναι φορτωμένο με πολλά μαλάματα, λιτό και περιεκτικό, δείχνει με τρόπο σα­ γηνευτικό το πώς η Ιστορία αναμι­ γνύεται αριστοτεχνικά με τα βιώματα του συγγραφέα. Το ίδιο συμβαίνει και με ένα άλλο σημαντικό βιβλίο, σχετικά πρόσφατης παραγωγής, το Ιστορία αγάπης και σκότους, του Λμοζ Οζ, που πραγματεύεται όμως όχι τη γέν­ νηση και την ανάπτυξη μιας πόλης αλλά ενός κράτους, του Ισραήλ. ■ 0 Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

S C R I P T A

ΒΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ · ΒΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ · ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ · ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ · ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

RICHARD ELLMANN R IC H A R D E L L M A N N

ΤΖ Ε Η Μ Σ Τ Ζ Ο Ϋ Σ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΘΗΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΗΣ ΜΠΕΡΛΗΣ

ΤΖΕΗΜ Σ ΤΖΟΫΣ

Ελάχιστοι συγγραφείς έγιναν αποδεκτοί ως μεγαλοφυΐες και ταυτόχρονα προκάλεσαν τόση δυσαρέσκεια και μομφή όπως ο Τζόυς. Για τους Ιρλανδούς παραμένει άσεμνος και πιθανότα­ τα τρελός... για τους Άγγλους εκκεντρικός και «Ιρλανδός»... για τους Αμερικανούς ήταν ένας μεγάλος πειραματιστής, ένας μεγάλος κοσμοπολίτης αλλά ίσως και ένας πολύ σκληρόκαρδος άνθρωπος... ενώ για τους Γάλλους ο Τζόυς στερείται εκείνου του εκλεπτυσμένου ορθολογι­ σμού που θα τον τοποθετούσε ασυζητητί μεταξύ των ανθρώπων των γραμμάτων.

ISBN960-7909-71-2 · ΣΕΛ. 960 · ΤΙΜΗ: 47€ Ασκληπιού 10,106 79Αθήνα · Τηλ 2103616 528, Fax: 21036 16529 · e-mail: scripta@hellasnet.gr · www.scripta.gr

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Λήδα Καζαντζακη

Το άρωμα της εποχής

της μεταπολίτευσης πορεί ένα ιστορικό αφήγημα να συλλάβει την ατμόσφαιρα μιας εποχής χωρίς να διολισθήσει στην παγίδα του «ατμοσφαιρικού» μυθιστορή­ ματος; Χωρίς να μετατρέψει την Ιστορία με ιώτα κεφαλαίο, την οποία χρησιμοποιεί ως πηγή του, σε προσωπική ιστορία με ιώτα μικρο-κοσμικό Κώστας Βούλγαρης και τους τόπους όπου αυτή διαδραματίζεται σε ένα ατομι­ Η περούκα της κό πεδίο δράσης των ηρώων Σοφίας Νέρη του; Νομίζω ότι αυτό είναι το Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2005 στοίχημα που έχει θέσει στον σελ. 188, τιμή: 10,00 ευρώ εαυτό του ο συγγραφέας Κώ­ στας Βούλγαρης από την αρχή μέχρι το τέλος της δημιουργίας του αφη­ γηματικού του κύκλου με τίτλο «Το εμφύλιο σώμα». Στο επίκεντρό του τοποθετεί την επανάσταση του '21 και τον Εμφύλιο. Τα δύο κεφαλαιώδη γεγονότα που όρισαν τη μορφή της νεωτερικής Ελλάδας, ακρωτηριασμέ­ να από σημαίνοντα κομμάτια τους, έτσι ώστε να συνταιριάζουν στην ενιαία και ομοούσια κατασκευή του ελληνορθόδοξου, εθνικού κράτους. Δεν πρόκειται λοιπόν για μια απλή αναπαράσταση ή μια συνήθη συρραφή τεκμηρίων του πραγματικού. Πρόκειται μάλλον για μια λογοτεχνία που διαμορφώνεται μέσα από τη διαλεκτική της σχέση με την ιστορία. Στην πρώτη σελίδα του πρώτου βιβλίου του αφηγηματικού του κύκλου, Στο όνειρο πάντα η Πελο­ πόννησο, ο αναγνώστης βρίσκει την επεξήγηση για το λογοτεχνικό είδος που θα αποτελέσει το πρότυπο της

Μ

30

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

αφηγηματικής του τεχνικής. Είναι ο κέντρωνας, το είδος που εμφανίστη­ κε στον απόπνου της αρχαιότητας και συντίθεται από κομμάτια άλλων ποιημάτων. Σ' αυτά προσθέτει μαρ­ τυρίες, αποκόμματα από εφημερί­ δες, περιοδικά και αρχεία. Και δομεί καταρχήν τα έργα του πάνω στ' αχνάρια της λογοτεχνίας - ντοκουμέ­ ντο που εισήγαγε στην Ελλάδα ο πεζογράφος Θανάσης Βαλτινός. Αναγνωρίζουμε Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο (2001), το πρώτο βι­ βλίο, την αντιπαράθεση του αφηγη­ τή με τον εφιάλτη του εμφυλίου και την προφανή δυσκολία της άρθρω­ σης μιας τραυματικής εμπειρίας. Ακούμε τον απόηχο της εμφύλιας σύρραξης μέσα από τα βάθη της ιστορίας στον άγριο ποιητικό ρυθμό των Αλόγων της Αρκαδίας (2002). Διαισθανόμαστε στο Ο Καρτέσιος στην Τρίπολη (2003) τη νηφαλιότητα του αποσιωπημένου ορθολογισμού της επανάστασης του '21. Ανα­ πνέουμε την ισοπεδωτική των ονεί­ ρων ατμόσφαιρα της μεταπολίτευ­ σης που διαποτίζει το Η περούκα της Σοφίας Νέρη (2005). Ο τίτλος του τελευταίου μάς προϊ­ δεάζει για το θεατρικό χαρακτήρα του αφηγήματος. Και παρότι η πε­ ρούκα και η κλοπή της υφίστανται ως περιθωριακό γεγονός μέσα στο έργο, είναι αδύνατον να μην σκεφτούμε το σημαίνον έργο της δραμα­ τουργίας του παραλόγου, τη Φαλα­ κρή τραγουδίστρια και το ρόλο που παίζει ένας ανάλογος τίτλος στην ενεργοποίηση των ανακλαστικών του αναγνώστη. Η περούκα της Σοφίας Νέρη σηματο­

[ δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Ν

δοτεί, τολμώ να πω, ως μορφή και ως περιεχόμενο, και το κόψιμο του ομ­ φάλιου λώρου του Βούλγαρη από την κλασική λογοτεχνία - ντοκουμέντο. Η ιστορία μπορεί να διαβαστεί, σε μια πρώτη ανάγνωση, απνευστί: Ένας συγγραφέας, παιδί της μετα­ πολίτευσης, δέχεται την πρόταση να διδάξει στο Τμήμα της Θεατρολογίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου «Σπου­ δή κειμένων και τεχνικών γραφής». Έτσι πλάθεται μια εποχή μέσα από αυτόνομες σκηνές που συνθέτουν επινοημένοι διάλογοι μεταξύ των πολλών χαρακτήρων της αφήγησης ή με κομμάτια της ποίησης που φτιάχνει προγραμματικά τον κεντρι­ κό πυρήνα των εμβόλιμων κειμένων, από τον Σολωμό και τον Εγγονόπουλο μέχρι τον Μπλάνα, τον Κάσσο, τον Πούλιο, τον Κοντό, τον Λίλλη και τον Αάγιο, την Γώγου και τους Active Member. Ο Βούλγαρης βυθίζει τη γλώσσα μέσα στα θραύσματα της ιστορίας και του λόγου και την αφή­ νει ν' αναδυθεί, έχοντας χάσει την επιτηδευμένη έκφραση της συνέ­ χειας, για να βρει ήχους που αντανα­ κλούν τον αληθινό σπαραγμό και τις αληθινές κραυγές των ανθρώπων, ν' αποκτήσει τη γήινη χροιά του δημώ­ δους τραγουδιού και την ακατέρ­ γαστη υφή του προφορικού λόγου. Ταυτόχρονα δίνει, σε αντίθεση με τα προηγούμενά του έργα, κάποιες σαφείς ενδείξεις στον αναγνώστη, που συγκροτούν μια πυξίδα, για να προχωρήσει την περιδιάβασή του σε μια δεύτερη ανάγνωση. Μέσα από τις υφολογικές παρατηρήσεις που κλείνουν τα εγχειρήματα των εικο­ νικών φοιτητών, μέσα από ερωτή­ ματα αναπάντητα και υπαινιγμούς στη σύγχρονη θεωρία της λογοτε­ χνίας. Ο συγγραφέας μοιάζει εδώ να έχει πετύχει το στόχο που προανήγ­ γειλε στην αρχή. Να φτιάξει έναν

κέντρωνα. Προσεγγίζει έτσι εμφανώς πλέον τον παραγνωρισμένο δεξιοτέχνη του είδους αυτού στην ελληνική πεζογρα­ φία, τον Γιάννη Πάνου. Κι ας είναι η πνοή του αισθητή σε όλο το μέχρι τώρα έργο του. Ο Βούλγαρης δηλώνει από τις πρώτες σελίδες του αφηγή­ ματος τις εκλεκτικές του συγγένειες με το βιβλίο του Γιάννη Πάνου ...από το στόμα της παλιάς Remington...

(1981) και ερωτοτροπεί με την Ιστο­ ρία των μεταμορφώσεων (1998). Την εκκίνηση από τον τόπο των συναι­ σθημάτων στους τόπους της ιστο­ ρίας και την επιστροφή σ' αυτόν, τις παλινωδίες μέσα στο χωροχρόνο της αφήγησης και την υιοθέτηση της τε­ χνικής του κινηματογραφικού μο­ ντάζ, το στερέωμα της πλοκής πάνω στην απτή ραχοκοκαλιά της ιστορίας των πραγματικών δεδομένων. Και διαφοροποιείται από αυτά, με ένα ιδίωμα που βρίσκει στο τελευταίο βιβλίο την κορύφωσή του, με προεξάρχον το εξπρεσιονιστικό ύφος. Κα­ τακερματισμένες οι εικόνες που φτιά­ χνει και ανολοκλήρωτες οι φιγούρες, ιδωμένες από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Σκληρά τα περιγράμματά τους, ορίζουν με την οξύτητά τους όχι μόνο το αναγνωρίσιμο πλαίσιο των ιστορικών και λογοτεχνικών τόπων μέσα στους οποίους κινούνται αλλά και την αυτονομία τους. «Είναι μια εποχή απόηχων» γράφει, που «στο ξεκίνημά της έχει συντελεστεί η εξάρθρωση του ενιαίου και στιβαρού ύφους» και μετά το 1989 έχει ως «κανόνα την απουσία κάθε ολοποιητικής απόπειρας». Και κα­ τορθώνει να συλλάβει μέσα στην πληθυντική του γλώσσα το απομαγευματικό της άρωμα, το άρωμα της εποχής της μεταπολίτευσης. ■ Η Λήδα Καζαντζάκη είναι ιστορικός τέχνης

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 8 1

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ

Γιώργος Ξενάριος

Η μαεστρία

της επιπολαιότητας Πιτιγκρίλι έγινε γνω στός στην Ιταλία, στις αρχές του Μεσοπολέμου, ως ένας γνήσιος αντί κομφορ­ μιστής συγγραφέας, για να καταλήξει, στο τέλος της ζωής του, ένας γνή­ σιος κομφορμιστής, φίλα προσκείμενος στον καθο­ Πιτιγκρίλι λικισμό και, ενδιαμέσως, Κοκαΐνα στον φασισμό. Στην Κοκαΐνα, το πρώτο Μετάφραση: Χρύσα Κοκατοάκη του μυθιστόρημα, ένας νεαρός Ιταλός, ο Τίτο Ελληνικά Γράμματα, 2005 Αρνάουντι, εγκαταλείπει σελ. 359, τιμή: 14,90 ευρώ την Ιταλία λόγω ερωτικής απογοήτευσης και εγκαθί­ σταται στο Παρίσι, όπου εργάζεται ως δημοσιογράφος. Στο πλαίσιο μιας δημοσιογραφικής έρευνας για τα ναρκωτικά, εθίζεται στην κοκαΐνη, ενώ παράλληλα συνάπτει σχέσεις με μια πλούσια έκφυλη Αρμένισσα, την Καλαντάν. Ο ιταλός συγγραφέας με μια μικτή -πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη - αφήγηση αποτυπώνει ικανο­ ποιητικά την εποχή, το χώρο και την ατμόσφαιρα, την ελευθεριότητα (μια ελευθεριότητα που φαντάζει αθώα στα μάτια του σύγχρονου ανα­ γνώστη) που επικρατούσε στο Παρίσι του Μεσοπολέμου. Ωστόσο, η ματιά του παραμένει περιγραφική, παίρνοντας ενίοτε έναν ενοχλητικό, έντονα διδακτικό τόνο, καθώς δεν τολμά να οδηγήσει την περιγραφή του στα έσχατα όριά της: στην αυτοακύρωση του αφηγηματικού προσωπείου του συγγραφέα. Ο Πιτιγκρίλι είναι, πάνω απ' όλα,

Ο

52

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ένας χαριτωμένος συγγραφέας. Έξυ ­ πνος και πνευματώδης, καταφέρνει να δώσει μια χαριτόβρυτη αύρα σ' ολόκληρο το μυθιστόρημα. Ακόμα και όταν, ως μη όφειλε, ο τόνος του γίνεται καταγγελτικός, την καταγγε­ λία του τη διαπερνά μια χαριτωμένη νωχέλεια: η ηθικολογία του δεν μπο­ ρεί να γίνει πιστευτή, γιατί την έχει ήδη υπονομεύσει η ελαφρότητά της. Στο Παρίσι θα έρθει και η Μοντ, η Ιταλίδα που για χάρη της εγκατέλειψε τη γενέτειρά του. Κάτι ανά­ μεσα σε χορεύτρια και εταίρα, η Μοντ θα τον παρασύρει σ' ένα ανηλεές ερωτικό παιχνίδι. Στο τέλος ο Αρνάουντι θα φύγει από το Παρίσι μαζί με τη Μοντ για μια περιπλά­ νηση ανά τον κόσμο, προτού καταλήξει στη γενέθλια πόλη και στη συνάντηση με τον θάνατο. Κάθε μυθιστόρημα, διατείνονται κά­ ποιοι, είναι, κατά μία έννοια, ιστο­ ρικό. Το ενδιαφέρον της Κοκαΐνας έγκειται ακριβώς στην ιστορικότητά της: ενσωματώνοντας πολλά από τα επιτεύγματα του ανερχόμενου τότε μοντερνισμού, προαναγγέλλει, ίσως, με απόσταση περίπου μισού αιώνα, την αμερικάνικη «χημική γενιά». Όσο για τον ίδιο τον συγγραφέα της, δεν υπάρχει πιο εύστοχη κατακλείδα από αυτήν που του επιφυλάσσει στον εμπερίστατο πρόλογό του ο πολύς Ουμπέρτο Έκο: «[Από το σύ­ νολο του έργου του] θα έμενε η ανθο­ λογία ενός μαέστρου της επιπολαιό­ τητας, της ιδεολογικής ελαφρότητας, της πολιτιστικής ανυπακοής, ενός θεάτρου μπουλβάρ». ■ Ο Γιώργος Ξενάριος είναι συγγραφέας

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 !

β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

Δημήτρης Τριανταφυλλίδης

Σ ε αναζήτηση

της αγάπης λλά πίστευε ότι αφού είχε απολαύσει το ύφος τους, είχε αποστάξει όλο τον πλούτο και τη σκο­ πιμότητα τους, και έτσι του διέ­ φευγε (όπως και στους περισσότε­ ρους αναγνώστες) το συνολικό νόη­ μα της λογοτεχνίας, που είναι η κα­ τάθεση ψυχής». Με τα λόγια αυτά ξεκινάει, από τις πρώτες κιόλας σε­ λίδες, ο Thornton Wilder, την εξιστόρησή του στο Μυστικό της γέφυρας. Πρόκειται για μια κατάδυση στα μυ­ στικά του θανάτου πέντε ανθρώ­ πων στο τραγικό γεγονός της κα­ τάρρευσης μιας γέφυρας στο Περού. Ο κεντρικός ήρωας, ο φρα­ γκισκανός μοναχός αδελφός Τζούνιπερ, ζηλωτής της πίστης του, ανα­ λαμβάνει με ένθεο πάθος να διερευνήσει τη ζωή των θυμάτων, σε μια προσπάθεια να αποδείξει τη θεω­ ρία του περί θείας οικονομίας και δίκης. Σελίδα τη σελίδα ο αναγνώ­ στης παρακολουθεί τη ζωή των πέντε θυμάτων, μια ζωή κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η αναζήτηση της αγάπης. Η προσπά­ θεια του αδελφού Τζούνιπερ αποδεικνύεται μάταιη. Το νόημα αυτό είναι κρυμμένο από τα μάτια του. Ο ίδιος, στο τέλος, θα καεί στην πυρά ως αιρετικός. Η ειρωνεία της ιστο­ ρίας ή η εκδίκηση του ορθού λόγου. Πέντε διαφορετικές ζωές. Πέντε διαδρομές από τη γέννηση προς το θάνατο με διαρκή αναζήτηση του νοήματος της ζωής, της αγάπης και του θανάτου. Η δόνια Μαρία, μαρκησία του Μοντεμαγιόρ, το πρώτο θύμα. Στα είκοσι έξι της χρόνια παγιδεύτηκε σ'

Α

ένα γάμο με έναν υπερό­ πτη και ξεπεσμένο ευγενή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποξενωθεί από τη μονάκριβη κόρη της, την Κάρλα. Ο Μανουέλ, απα­ ρηγόρητος μετά τον πρόωρο θάνατο του δί­ δυμου αδελφού του Εστεμπάν, σκοτώνεται στη γέ­ φυρα καθ' οδόν προς τη θάλασσα, όπου σκόπευε Το μυστικό της να αυτοκτονήσει. Ο θείος γέφυρας Πίο, μια τυχοδιωκτική φι­ γούρα, έπειτα από μια Μετάφραση: Ελένη Τσουκαλά ταραχώδη και περιπετειώ­ δη ζωή, βρίσκει νόημα Εκδόσεις Οξύ, 2005 στην εκπαίδευση της Καμίσελ. 160, τιμή: 12,30 ευρώ λα Περιτσόλε, της μεγαλύ­ τερης ηθοποιού του Περού την εποχή εκείνη. Μετά την άνοδο και την πτώση της προστατευόμενής του αποφασίζει να διοχετεύσει όλη του την αγάπη προς τον φιλά­ σθενο γιο της και να τον εκπαιδεύ­ σει. Ο θάνατος τους βρίσκει παρέα κατά τη διάβαση της γέφυρας. Με έντονες επιρροές από το γαλλικό θέατρο, ο Wilder μπερδεύει το πραγ­ ματικό με το φανταστικό, προσπα­ θώντας να περιγράφει την οντολο­ γική απουσία της αγάπης, γεγονός που οδηγεί τους ήρωές του σε πα­ ραίτηση από τη ζωή. Εκείνο όμως που μένει με μια πικρή γεύση στο στόμα είναι, σύμφωνα με τον συγ­ γραφέα, ότι θα πρέπει να «μάθουμε ότι την ομορφιά πρέπει να την περι­ μένει κανείς παντού». ■

ThorntonW ilder

Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης είναι δημοσιογράφος

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 S 3

δ ι α β α ζ ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Ορφανός

Κοινός ήρωας

δύο στρατοπέδων ία νεαρή από τη Νέα Ζηλανδία, η Βίκι, επισκέπτεται το 2000 την Καλλίπολη. Όταν ανακοινώνει στους κατοίκους ενός χωριού της περιοχής ότι ο τοόρκος ήρωας του πολέμου του Τσανάκκαλε είναι προ­ πάππος της, ξεσπά μεγάλο Μπουκέτ Οζούνερ σκάνδαλο σ' ολόκληρη την Χαράζει στην Τουρκία. Καλλίπολη Ο ισχυρισμός της Βίκι γί­ νεται αιτία να αρχίσει μια πολεμική μεταξύ των Μετάφραση: θάνος Ζαρόγκαλης διπλωματών, των ιστορι­ Εκδόσεις Ψυχογιός, 2005 κών και των στρατιωτικών σελ. 392, τιμή: 17,00 ευρώ των χωρών που πήραν μέ­ ρος στον πόλεμο του Τσα­ νάκκαλε. Ο τοόρκος ήρωας, σεβα­ στός και πολύ αγαπητός σ' ολόκληρη την περιοχή των Δαρδανελλίων, πέθανε από φυσικό θάνατο το 1985. Η Βίκι, εν τω μεταξύ, καλείται από την ηλικιωμένη κόρη του τούρκου ήρωα, τη Λευκή, να μείνει στο σπίτι της. Οι κάτοικοι παρακολουθούν έκ­ πληκτοι το γεγονός, αφού η Λευκή είχε αποσυρθεί από τον κόσμο και δεν έβλεπε παρά μόνο τον γιο του αδελφού της. Η ηλικιωμένη γυναίκα ήταν κι αυτή πολύ αγαπητή και την σεβόταν όλο το χωριό για τη σοφία της. Η Λευκή αρχίζει να συμπαθεί τη Βίκι και σε λίγο της αποκαλύπτει τα γράμματα του πατέρα της, που έγραψε κατά τη διάρκεια του πολέ­ μου. Και η Βίκι αντιστοίχως δείχνει τα γράμματα του προπάππου της, που έστειλε απ' το Τσανάκκαλε προς την οικογένειά του στη Νέα Ζηλανδία.

Μ

34-

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

Όσο προχωράει το μυθιστόρημα ο αναγνώστης παρακολουθεί σαν ντετέκτιβ το νήμα του μυστηρίου και ταυτόχρονα διαβάζει τις ιδέες των χαρακτήρων γύρω από τα θέματα του πολέμου, του ιμπερια­ λισμού και του εθνικισμού. Ταυτοχρόνως πληροφορείται για την ανθρώπινη διάσταση ενός πολέμου που στοίχισε τη ζωή σε μισό εκα­ τομμύριο νέους ανθρώπους μέσα σε οκτώ μήνες. Όταν ο εγγονός της θείας Λευκής έρχεται να δει την ηλικιωμένη γυναί­ κα, η Βίκι από τη μια αναστατώνε­ ται, καθώς νιώθει μια έλξη προς τον γοητευτικό άντρα που μπορεί να είναι μακρινός συγγενής της, και, από την άλλη, ο νεαρός δικηγόρος, με τις ιδέες του περί της εκ νέου ανάγνωσης και σχολιασμού της ιστορίας, κλονίζει τις πεποιθήσεις που έτρεφε εδώ και χρόνια γι' αυτά τα ζητήματα. Η συναισθηματική ένταση που έχουν μεταξύ τους δυσκολεύει να καταλάβουν αν οι παππούδες τους ήταν δυο εχθροί που πολέμησαν στον πόλεμο ή αν ο ετοιμοθάνατος τούρκος στρατιώτης σώζει κατά σύμπτωση λίγο προτού πεθάνει τον μισότρελο νεοζηλανδό στρατιώτη. Οι δύο νέοι άνθρωποι, καθώς ανα­ ζητούν τα ίχνη των προγόνων τους, έρχονται μπροστά στο παγκόσμιο ερώτημα: Εάν ο ίδιος άνθρωπος γί­ νει ήρωας του ίδιου πολέμου στις δύο εχθρικές χώρες που πολέμησαν η μία εναντίον της άλλης, η ανθρω­ πότητα του 21ου αιώνα είναι τόσο ώριμη ώστε να μπορεί να το απο­ δεχτεί; ■

[

δ ι α β α ζ ω

β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

]

!

θανάσης Καραγιάννης

Κ ιστορία

της σάτιρας σάτιρα εμφιλοχωρεί στον κοινωνικό βίο μας από αρ­ χαιότατων χρόνων μέχρι σή­ μερα. Προτού ακόμη επινοηθεί η γραφή, η σάτιρα εμφανίζεται στις μαγικές τελετουργίες των αρχέγονων ανθρώπων. Με την πάροδο των αιώνων διαδίδεται και εξελίσσεται, όπου γης. Στην πολιτική δημιουργεί σοβαρά ρήγματα στους θεσμούς και κυρίως στην εξουσία. Αλλά και στη λογοτεχνία ριζώνει και βαθαίνει σε όλα τα είδη της. Η παγκόσμια ιστο­ ρία έχει να μας παρουσιάσει ένα πλήθος από ενδιαφέροντα δείγματα κειμένων με σατιρικό περιεχόμενο, αλλά και ένα πλήθος από γελοιογρα­ φίες (εικαστική σάτιρα). Ο κ. Θόδωρος Καρζής, πολυγραφότατος και έγκυρος συγγραφέας και μελετητής, στον παρόντα πολυτελή, από εκδοτική άποψη, τόμο παρου­ σιάζει μια εξαιρετική έρευνα και μελέτη του, που αφορά την ιστορία της σάτιρας σε διεθνές επίπεδο και από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τις ημέρες μας, παραθέτοντας εμβόλιμα δεκάδες εικόνες και φωτογραφίες, οι οποίες ανήκουν στην ιστορία της σά­ τιρας. Η δουλειά του ερευνητή είναι σπου­ δαία, καθώς και η επιμελημένη εκδο­ τική παρουσίαση και απόδοσή της. Χάρηκα το γλαφυρό αφηγηματικό ύφος του, το οποίο κινείται μεταξύ δοκιμιακού, δημοσιογραφικού και λογοτεχνικού, στις παρυφές του εγκυκλοπαιδικού και εκλαϊκευτικού λόγου. Ταξίδεψα ανά τους αιώνες και πληροφορήθηκα ενδιαφέροντα πράγματα, που αφορούν πρόσωπα -πρωταγωνιστές και δημιουργούς-

Η

απόψεις και ιδέες, έργα -κεί­ μενα, περιοδικά και εφημερί­ δες- γελοιογραφίες, όπου ο κ. Καρζής δεν παραθέτει με τυπικό τρόπο στοιχεία, αλλά συγχρόνως σχολιάζει, κρι­ τικάρει και εμβαθύνει, για να καταστήσει τον αναγνώστη του συνεπιβάτη στο μεγάλο και συναρπαστικό αυτό ταξίδι του. Εκτός από το εισαγωγικό θεωρητικό κεφάλαιο «Η σά­ τιρα στη ζωή μας», τα άλλα τέσσερα κεφάλαια αναφέρο- Από τους προγόνους του νται στη σάτιρα που αναΑριστοφάνη μέχρι τους πτύχθηκε σε ισάριθμες επο­ απογόνους του Σουρή χές (Αρχαιότητα, Μεσαίωνα, Νέους χρόνους, σύγχρονη εποχή). Ακολουθεί ξεχωριστό κεφάλαιο για τη γελοιογρα­ φία και το βιβλίο κλείνει με: επίμετρο, ονοματολογία, ορολογία και πίνακες σατιρικών εντύπων του 19ου και 20ού αι., σατιρικών και ευθυμογράφων πέντε αιώνων, ελλήνων γελοιο­ γράφων των δύο τελευταίων αιώνων και τίτλων έργων και δημιουργών. Μοναδικό βιβλίο στο είδος του, πλη­ ροφορεί, προβληματίζει, προτείνει, ανοίγει νέους δρόμους στον φιλομα­ θή αναγνώστη για το είδος της σάτι­ ρας. Τον ταξιδεύει στην ιστορία της με ευχάριστη διάθεση, με ευθυμία, με χαμόγελο, καθώς παρατίθενται εν­ δεικτικά αποσπάσματα από σατιρι­ κά έργα και γελοιογραφίες, χαρακτη­ ριστικά «δείγματα γραφής» του είδους. ■ Ο Θανάσης Καραγιάννης είναι Βιδάκτωρ Παιδικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

85

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Άρης Στυλιανού

Η «εφεύρεση»

της δημοκρατίας Κλωντ Μοσσέ υπήρ­ ξε καθηγήτρια της Αρχαίας Ιστορίας στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, του οποίου είναι σήμερα ομότιμη καθηγήτρια και ευρέως γνωστή στη χώρα μας. Σ' αυτό το βιβλίο της, έχουμε ένα είδος βιογραφίας του Περικλή, και ταυτόχρονα, Περικλής ένα στοχασμό περί της αθη­ Ο εφευρέτης της ναϊκής δημοκρατίας και, τελι­ δημοκρατίας κά, περί της δημοκρατίας εν γένει. Επιπλέον, μέσω του τίΜετάφραοη: Σταύρος Βλοντάκης τλου δηλώνεται η βασική Επιμέλεια: Χαράλαμπος Μπάλτας ,διότητα του Περικλή, ως

Η

ClaudeMosse

εφευρέτη της δημοκρατίας, ενώ υπογραμμίζεται το γε­ γονός ότι η δημοκρατία απο­ τελεί εφεύρεση ή επινόηση. Το βιβλίο αποτελείται από σύντομο πρόλογο της συγγραφέως για την ελληνική έκδοση, εισαγωγή τριών σε­ λίδων, δεκατέσσερα κεφάλαια που μοιράζονται σε τέσσερα μέρη και επίλογο οκτώ σελίδων. Υπάρχουν ακόμη τέσσερις χάρτες και δεκαο­ κτώ εικόνες εκτός κειμένου, χρονολο­ γικός πίνακας, γλωσσάριο, βιβλιο­ γραφία, καθώς και ευρετήριο κύριων ονομάτων. Ω ς προς το κυρίως σώμα του βιβλίου, το πρώτο μέρος τιτλο­ φορείται «Η Αθήνα πριν από τον Πε­ ρικλή», το δεύτερο «Δημοκρατία και ιμπεριαλισμός», το τρίτο «Η Αθήνα του Περικλή» και το τέταρτο «Περι­ κλής ή ο πολιτικός». Τα δύο μεσαία μέρη είναι κάπως εκτενέστερα, περι­ λαμβάνοντας από τέσσερα κεφά­ λαια το καθένα, ενώ το πρώτο και το τέταρτο μέρος είναι ελαφρώς συντο-

Εκδόσεις Παπαδήμα, 2006 σελ. 270, τιμή: 26,12 ευρώ

&6

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

μότερα, αποτελούμενα από τρία κε­ φάλαια αντιστοίχως. Ύστερα από μια χρήσιμη περιγραφή της ιστορίας της Αθήνας πριν από τον Περικλή, το βιβλίο προχωρεί στην ενδελεχή ανάλυση της Δημο­ κρατίας του Περικλή, τονίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της: κυριαρ­ χία του «δήμου», ισότητα των πο­ λιτών, συμμετοχή στην πολιτική ζωή. Εξαντλητικά συζητούνται τα προβλήματα του αθηναϊκού ιμπερια­ λισμού και των αιτίων του Πελοποννησιακού πολέμου. Η συγγραφέας α­ ναζητά τις ενδεχόμενες ευθύνες ή και λάθη του Περικλή ως προς την κήρυξη και την τροπή του πολέμου αυτού, που έμελλε να αποβεί μοι­ ραίος για την αθηναϊκή ηγεμονία. Εν συνεχεία, παρουσιάζεται η άνθη­ ση του πολιτισμού στην Αθήνα την εποχή του Περικλή, με τα μεγάλα έργα της Ακρόπολης, τις σημαντικές θρησκευτικές γιορτές, την καλλιέρ­ γεια της φιλοσοφικής, επιστημονικής και ιστορικής σκέψης. Σε ένα σημα­ ντικό κεφάλαιο (το όγδοο, υπό τον τίτλο «Οικονομία και κοινωνία»), εξε­ τάζονται οι αντιφάσεις της αθη­ ναϊκής κοινωνίας, με αναφορά στις κρίσιμες διακρίσεις μεταξύ ελεύ­ θερων και δούλων, πολιτών και μη, πλούσιων και φτωχών, ανδρών και γυναικών. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα ιστο­ ριογραφικό μέρος, όπου εκτίθενται με ενάργεια οι πολλαπλές ερμηνείες της μορφής και του έργου του Περι­ κλή ανά τους αιώνες, φθάνοντας έως τις μέρες μας. Το ενδιαφέρον εδώ επικεντρώνεται στις αντιφατι­ κές ερμηνείες που έχουν δοθεί για

[ δ ι α β α ζ ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

τον Περικλή, οι οποίες θα μπορού­ κλίνει περισσότερο προς την εξής σαν να συνοψιστούν στα εξής διλήμ­ απάντηση: χάρη στη μισθοφορία, δη­ ματα: ο Περικλής ήταν άραγε λαδή την αμοιβή των δημόσιων λει­ «αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Αθή­ τουργιών, ο Περικλής διαμόρφωσε νας επ ί τριάντα χρόνια» ή «εκτελε­ ένα νέο πολίτευμα, όπου κάθε πο­ στής της διαθήκης των μεγάλων λίτης ήταν στην υπηρεσία της πολι­ προκατόχων του»; Υπήρξε «δημαγω­ τείας, όταν η κλήρωση τον καλούσε γός κομματάρχης» ή «μοναχικός και να εκπληρώσει τα καθήκοντα του δι­ ακατάδεχτος αριστοκράτης, που καστή ή του συμβούλου. Εδώ μπορεί έθεσε τη δημοκρατία στην υπηρεσία να εντοπιστεί μια νέα αντίληψη της ενός ιδανικού»; «Μεγαλοφυής και ιδιότητας του πολίτη, πέρα από το εμπνευσμένος ήρωας» ή «χυδαίος να ανήκει απλώς στην κοινότητα των δημαγωγός που πέτυχε χάρη στις Αθηναίων. Με τον τρόπο αυτό, ο Πε­ ευνοϊκές περιστάσεις»; ρικλής εγκαινίασε ένα αποφασιστικό Η απάντηση της Μοσσέ στα προη­ στάδιο στη συγκρότηση του δημο­ γούμενα διλήμματα είναι μετρημένη κρατικού πολιτεύματος. Η δε ανά­ και νηφάλια: στην πραγματικότητα, γνωση του Επιτάφιου λόγου του, δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος ήταν όπως τον μεταφέρει ο Θουκυδίδης, όντως ο Περικλής, αφού δεν μπο­ δείχνει πως είχε συνείδηση αυτής της ρούμε να συλλάβουμε την προσωπι­ καινοτομίας που εισήγαγε ο ίδιος. κότητά του παρά μόνο μέσα από το Το βιβλίο είναι σημαντικό επειδή δίνει βλέμμα των άλλων. Έτσι, το κρίσιμο τροφή σε πολλά ερωτήματα που διακύβευμα είναι να αναρωτηθούμε αφορούν τη δημοκρατία του καιρού ως προς την αληθινή σημασία του μας. Δείχνοντας για ποιους λόγους ο «αιώνα του Περικλή» μέσα στην Περικλής είναι ο «εφευρέτης» της ιστορία της Αθήνας. Ο «αιώνας του αθηναϊκής δημοκρατίας, αυτής της Περικλή» υπήρξε άραγε μια εξαιρετι­ πρώτης, ιστορικά, εμπειρίας μιας κή στιγμή αναλαμπής, που την ακο­ υπέρτατης εξουσίας που ανήκει λούθησε γρήγορα η παρακμή, ή ένα στην κοινότητα των πολιτών, η στάδιο στην επεξεργασία και τη συ­ Κλωντ Μοσσέ μάς βοηθά να σκεγκρότηση ενός πρωτότυπου πολιτι­ φτούμε τα προβλήματα και τις προ­ κού συστήματος, της δημοκρατίας; οπτικές της δημοκρατίας σήμερα. ■ Στον εξαιρετικά πυκνό επίλογο του 0 Άρης Στυλιανού είναι επίκουρος βιβλίου, η Κλωντ Μοσσέ φαίνεται να καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ

ΔΙΑΦΗΜΙΖΟΜΕΝΟΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ (σελ. 77) - ΔΑΡΔΑΝΟΣ (σελ. 49) - ΕΚΦΡΑΣΗ (σελ. 45) - ΕΜΠΕΙΡΙΑ, ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΙΤΟΥΛΗ (σελ. 55) - ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ (σελ. II, 13, ΙΟΙ, 135, 149, 151) - ΚΑΚΤΟΣ (σελ. 3) - ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ (σελ. 17, 19, 21, 23, 155, 157, 159, εσωτ. οπισθόφυλλου) - ΚΕΔΡΟΣ (οπισθόφυλλο) - ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ (σελ. 43) - ΜΕΛΑΝΙ (σελ. 5) - ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ (σελ. 35, 37, 39) - ΟΔΥΣΣΕΑΣ (σελ. 63) - ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΩΝ (σελ. 48) - ΠΑΤΑΚΗΣ (σελ. 27, 31) ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ (σελ. 7, 9) - ΠΡΟΑΣΤΙΑΚΟΣ (σελ. 145) - SCRIPTA (σελ. 79)ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (σελ. 67) - ΨΥΧΟΓΙΟΣ (σελ. 69) - Logitech (εσωτ. Εξώφυλλου).

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 S 7

δ ι α β α ζ ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Μαρία Παπαπαύλου

Το μουσικό

φαινόμενο ο βιβλίο αυτό αποτελεί την πρώτη βιβλιογρα­ φική παρουσία στο χώρο της Ανθρωπολογίας της Μουσικής για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, γεγονός που το καθιστά, πρώτον, κα­ λοδεχούμενο και, δεύτερον, εξαιρετικά χρήσιμο. Οι λόγοι που οδηγούν στην παραπά­ νω διαπίστωση είναι πολλοί. Από τη μουσική Ο επιμελητής της έκδοσης, στον ήχο εκτός από την προσεκτική Εθνογραφικές μελέτες και συνεπή μεταφραστική των S. Feld, Μ. Roseman, 1 r „ φροντίδα των εθνογραφικών A. Seeger κειμένων που φιλοξενεί, μας εισάγει με μια εκτενή συζήτη­ Επιμέλεια: ση στον τρόπο με τον οποίο Παναγιώτης Πανόπουλος ασχολείται η ανθρωπολογία με τη μουσική. Η ανθρωπο­ λογι κή έρευνα μελετά το μου­ σικό φαινόμενο μέσα στο κοι­ νωνικό και πολιτισμικό του πλαίσιο. Ακολουθώντας τη μεθοδολογία της επιτόπιας έρευνας, ο ανθρωπολόγος-ερευνητής ζει για μεγάλο χρονι­ κό διάστημα στην κοινότητα που με­ λετά, συμμετέχοντας στην καθημερι­ νή ζωή των ανθρώπων, με σκοπό να γνωρίσει εκ των έσω τον κόσμο τους. Στα άρθρα που φιλοξενεί ο τόμος αυτό καθίσταται ιδιαίτερα σαφές, καθώς και οι τρεις ανθρωπολόγοι έζησαν στα τροπικά δάση περίπου δύο χρόνια ο καθένας, προσπαθώ­ ντας να γνωρίσουν τον ευρύτερο ηχητικό περίγυρο της κάθε κοινω­ νίας (ήχους της καθημερινότητας, φυσικού περιβάλλοντος) για να τον συνδέσουν στη συνέχεια με τη μουσι­ κή δημιουργία. Και τα τρία κείμενα ενδιαφέρονται να αναδείξουν τη

Τ

Q&

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

σχέση των μελών της εκάστοτε κοι­ νωνίας είτε μεταξύ τους είτε με το φυσικό κόσμο μέσα στον οποίο ζουν ή με τον μεταφυσικό κόσμο στον οποίο πνευματικά μετέχουν. Για πα­ ράδειγμα, ο Feld μας γνωρίζει τους Καλούλι στην Παπούα της Νέας Γουινέας, για τους οποίους δεν υπάρχει «μουσική» αλλά ήχοι κοινοί για ανθρώπους, ζώα, φύση, που αλληλεπικαλύπτονται. Το τροπικό δάσος αποτελεί πηγή έμπνευσης και απόλαυσης μιας διαλογικής μουσικής δημιουργίας μεταξύ των Καλούλι και των ήχων του. Τα πουλιά του δά­ σους προσφέρουν, εκτός από τα τραγούδια τους, και μια μεταφορά: αντιπροσωπεύουν τους νεκρούς προγόνους. Στο άρθρο της Roseman μαθαίνουμε, μεταξύ άλλων, για την προέλευση των τραγουδιών στους Τεμιάρ στη Μαλαισία. Σύμφωνα με την κοσμολογία τους, όλα τα όντα έχουν ψυχές. Στα όνειρα η ψυχή του κεφαλιού που ονειρεύεται συναντά τις ψυχές άλλων όντων (δέντρα, χεί­ μαρροι, τίγρεις, νεκροί άνθρωποι), που γίνονται πνευματικοί οδηγοί μέσω της δωρεάς ενός τραγουδιού. Το άρθρο του Seeger μας μεταφέρει στους Ινδιάνους Σούγια του Αμαζονίου. Προσπαθώντας να εξηγήσει την ύπαρξη των «ακία» (τραγούδια των ανδρών για τις αδερφές τους), ξεϋφαίνει ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό των ανδρών με τους συγγενείς εξ αίματος και τους εξ αγχιστείας. Η μουσική στο άρθρο αυτό μοιάζει να τυλίγει σαν ιστός αράχνης όλη τη ζωή των Σούγια, κάτι που ο Seeger μας αποκαλύπτει με μαεστρία. Τέλος, ο επιμελητής του τόμου,

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

προχωρώντας σε νεότερους προ­ βληματισμούς στο χώρο της ανθρωπολογικής προσέγγισης της μουσι­ κής, μας καλεί να σκεφτούμε τη μου­ σική με άλλους όρους, πιο ανοι­ χτούς, στο πλούσιο από εθνογραφι­ κά παραδείγματα επίμετρο του βι­ βλίου. Εκεί γίνεται μια στροφή από τη σημασία των μελετών που επικε­ ντρώνονται στη μουσική στην προω­ θημένη αντίληψη ότι δεν μπορούμε να μιλάμε εκ των προτέρων για μου­ σική (με το περιεχόμενο που της δί­ νουμε εμείς στη δική μας κουλτού­ ρα), αλλά για ήχο. Έτσι, ο τίτλος του βιβλίου, Από τη μουσική στον ήχο, αποκτά και το καθαυτό νόημά του, καθώς ο επιμελητής στο επίμετρό του θα μας μιλήσει για το ιδεολογικό περιεχόμενο της διάζευξης μουσική/ήχος, ήχος/θόρυβος. Υποστηρίζει ότι οι εθνογραφίες του ήχου (και όχι της μουσικής πλέον), εισάγοντας τον όρο ηχοτοπίο (soundscape), προ­ σπαθούν να προσλάβουν και να π ε­ ριγράφουν το κοινωνικό και πολιτι­ σμικό νόημα των ήχων μιας κοινω­ νίας στο σύνολό τους. Αυτή η τάση απελευθερώνει τις μελέτες από

Η

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Ο

οποιαδήποτε δυτι κοκεντρι κή/μουσικοκεντρική προκατάληψη. Επίσης, πολλές εθνογραφίες του ήχου ενδιαφέρονται να μελετήσουν τη σχέση ήχων και αισθήσεων αναδεικνύοντας μια συστηματική διαφορά στην πολι­ τισμική έμφαση της ακοής έναντι της όρασης Με αυτόν τον τρόπο σχετικοποιείται ο δυτικός οπτικοκεντρισμός και αποκαλύπτονται άλλοι τρόποι πρόσληψης του κόσμου. Γενικότερα, το βιβλίο αυτό καταφέρ­ νει μέσα από την επιτυχή επιλογή αντιπροσωπευτικών κειμένων αν­ θρωπολογίας της μουσικής, αλλά και το εξαιρετικά διαφωτιστικό επίμε­ τρο του επιμελητή, να κεντρίσει το ενδιαφέρον για την προσέγγιση της μουσικής ως ηχητικό πολιτισμικό σύ­ στημα. Ευχόμαστε ως συνέχιση αυτής της προσπάθειας να δούμε τη δημοσίευση μιας αυτοτελούς μουσι­ κής εθνογραφίας, που θα καλούσε τους αναγνώστες να την απολαύ­ σουν στην ολότητά της. Η Μαρία Παπαπαύλου είναι λέκτορας Εθνομουσικολογίας - Μουσικές της Μεσογείου του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

Π

Α

Ι α ν ο υ ά ρ ι ο υ

Ρ

Α

Γ

Ω

Γ

II

Η

2 0 0 6

ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

από την 1η Μαρτίου 2006, βρίσκεται στο διαδίκτυο στη διεύθυνση w w w .b ib lio n et.gr

11

και προσεχώς στη διεύθυνση w w w .diavazo.gr

Μ ια

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α

!

του

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω

με

το

ΕΚΕΒΙ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

38

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Δήμητρα Κονδυλάκη

Θεατρικό

παλίμψηστο λοι γνωρίζουμε ότι η θεατρολογία αποτελούσε, ως πολύ πρόσφατα, υποκατεόθυνση της επιστήμης της φιλολογίας. Η ίδρυση των πρώτων αυτόνομων πανεπιστημιακών θεατρι­ κών τμημάτων στην Ευρώ­ πη κατά την, έντονα φορτι­ σμένη ιδεολογικά, δεκαετία Πλάτων Μαυρομούστακος του '60 ανταποκρινόταν Το θέατρο στην ακριβώς στο αίτημα διαφο­ Ελλάδα 1940-2000: ροποίησης του θεάτρου μια επισκόπηση από το δραματικό κείμενο και την αντιμετώπισή του Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005 ως τέχνη της σκηνής. Παρό­ σελ. 364, τιμή: 26,13 ευρώ λα αυτά -και δεν είναι βέ­ βαια τυχαίο ότι τα πρώτα θεατρολογικά τμήματα στην Ελλάδα ιδρύονται μόλις στις αρχές του '90- ο προσανατολισμός της θεατρικής έρευνας στη χώρα μας παραμένει κατά κύριο λόγο /κειμενοκριτικός. Γι' αυτό και εργασίες που εκκινούν από το πεδίο της σκηνικής πρακτικής κα­ θίστανται όλο και πιο αναγκαίες -πόσο μάλλον όταν αγγίζουν το σύγ­ χρονο θεατρικό γίγνεσθαι επιχειρώ­ ντας να θίξουν κεντρικά ζητήματα που το αφορούν... Υπ' αυτήν την έννοια, το εγχείρημα του Πλάτωνα Μαυρομούστακου, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπι­ στημίου Αθηνών, που στο νέο του βιβλίο αναλαμβάνει να παρουσιάσει σφαιρικά τα γεγονότα και τα φαινό­ μενα που σημάδεψαν την τέχνη του θεάτρου στη χώρα μας τα τελευταία περίπου εξήντα χρόνια, μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Ο

90

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Στη σκέψη αυτής της έκδοσης αρχι­ κά οδήγησε η έλλειψη ενός επαρκούς σχετικού βοηθήματος για τους φοι­ τητές -η Ιστορία του νέου ελληνικού θεάτρου του Γιάννη Σιδέρη φτάνει, ως γνωστόν, μέχρι το 1944. Στην επι­ σκόπηση του Πλ. Μαυρομούστακου η πορεία του ελληνικού θεάτρου παρακολουθείται από την κήρυξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου έως τα τέλη του εικοστού αιώνα, ενώ στο τελευ­ ταίο κεφάλαιο επιχειρείται ένας ση­ μαντικός απολογισμός της σήμερα διαμορφωμένης κατάστασης, σε αναζήτηση νέων προοπτικών. Αξίζει να επισημανθεί ότι η ιστορική αφή­ γηση συμπληρώνεται από εξαντλητι­ κή έκθεση της σχετικής βιβλιογρα­ φίας. Το αίτημα της σφαιρικότητας στη διαπραγμάτευση ενός πραγμα­ τικά χαοτικού υλικού, καθώς και η απόπειρα συγκέντρωσης και σχολια­ σμού του συνολικού βιβλιογραφικού corpus σχετικά με το σύγχρονο ελλη­ νικό θέατρο, δίνουν το στίγμα του βιβλίου και το καθιστούν πολύτιμο εργαλείο για κάθε ερευνητή. Ο συγγραφέας χωρίζει την πορεία του ελληνικού μεταπολεμικού θεά­ τρου σε τέσσερις κύριες περιόδους: Η τελευταία αφορά τις δεκαετίες, 1980-2000. Η ίδρυση του Θεάτρου Τέχνης μεσούσης της Κατοχής, οι ανακατατάξεις στο Εθνικό Θέατρο και η εμφάνιση των Επιδαυρίων τη δεκαετία του '50· η εξερεύνηση των δυναμικών της επόμενης δεκαετίας και η ανάδυση μιας νέας γενιάς δραματουργών στα χρόνια της με­ ταπολίτευσης· η συγκρότηση των ΔΗΠΕΘΕ τη δεκαετία του '80 και η εντυπωσιακή διεύρυνση του αριθ-

[ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

μού των σκηνών που χαρακτήρισε τη δεκαετία του '90, είναι μόνο μερι­ κοί από τους σταθμούς της μεταπο­ λεμικής θεατρικής μας ιστορίας που αναλύονται. Με αφετηρία αυτό το γραμμικά συγκροτημένο σώμα θα είχε σίγουρα ενδιαφέρον να απομο­ νώσει και να εξετάσει κανείς σε βά­ θος, σε μια επόμενη έρευνα, τα φαι­ νόμενα που επιδρούν ακόμα στη δια­ μόρφωση της σύγχρονης ελληνικής σκηνής: τον ακαδημαϊσμό του κρατι­ κού θεατρικού φορέα και τη μικρο­ πολιτική λειτουργία του, την αδυνα­ μία χάραξης μιας συνεπούς πολιτι­ κής για το θέατρο και συγκρότησης αξιόπιστων υποδομών ενίσχυσης της θεατρικής δημιουργίας, το λαϊκι­ σμό των καλοκαιρινών φεστιβάλ, τη σχέση κριτικής και νεοελληνικής δρα­ ματουργίας, τη συγκέντρωση της θεατρικής δραστηριότητας στην πρωτεύσουσα και πολλά άλλα... Πάντως, ο απολογισμός που κλείνει αυτήν την επισκόπηση διαπνέεται από μία, ενδεχομένως σύμφυτη με την ελληνική ιδιοσυγκρασία, παρά­ δοξη αισιοδοξία. Γιατί, ομολογουμένως, παρά τα εντεινόμενα προβλή­ ματα, οι δημιουργοί επιμένουν. Κατά τον Πλάτωνα Μαυρομούστακο, στο τέλος του αιώνα «η θεατρική πρα­ κτική στην Ελλάδα γνωρίζει ίσως τους καλύτερους όρους λειτουργίας στον ενάμιση σχεδόν αιώνα της ιστορίας της». Αυτό δεν τον εμπο­ δίζει να αναγνωρίζει με τη μεγαλύτε­ ρη διαύγεια έναν-έναν τους παράγο­ ντες που την αναστέλλουν: 1) Το πρόβλημα των θεατρικών χώρων, που με τις περιορισμένες προδια­ γραφές τους οδηγούν τους δημιουρ­ γούς σε συνεχή επανάληψη δοκιμα­ σμένων σκηνικών λύσεων, 2) την παρατεινόμενη εσωστρέφεια της εγ­ χώριας δημιουργίας και την σχεδόν παντελή απουσία μηχανισμών συ­

νεργασίας μεταξύ ελληνικών και ξέ­ νων θιάσων, ακόμα και σε κρατικό επίπεδο, 3) την όλο και μεγαλύτερη μείωση των παραστάσεων που ξε­ χωρίζουν, με συχνά «άμεσο αποτέ­ λεσμα (...) την αναγόρευση του ελάσσονος σε σημαντικό», 4) την «πληθώρα των δημοσιευμάτων (που) συχνά υπερφαλαγγίζει το λό­ γο της κριτικής και συμβάλλει στην αποτίμηση της καλλιτεχνικής επιτυ­ χίας με ποσοτικά στοιχεία», 5) την όλο και μεγαλύτερη υποχώρηση των πνευματικών και καλλιτεχνικών αιτημάτων των θιάσων, που λει­ τουργούν πλέον, οι περισσότεροι, στη βάση εξωθεατρικών επικοινωνιακών πρακτικών, 6) την ομοιογενοποίηση των επιλογών των θεάτρων «από το Εθνικό μέχρι την πιο απομακρυσμένη νεανική σκηνή», που υιοθετούν «παρεμφερές πλαίσιο προβληματισμού, τόσο όσον αφορά το ρεπερτόριο όσο και το επίπεδο της σκηνικής εικόνας», 7) την «κυριαρχία των κρατικών σκη­ νών και γενικότερα των μεγάλων οργανισμών», που απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της κρατικής χρη­ ματοδότησης, έναντι των θιάσων του ελεύθερου θεάτρου, στους οποίους αντιστοιχεί «ένα ελάχιστο ποσοστό», 8) τη σταδιακή διάλυση των θιάσων συνόλου, ενώ παράλλη­ λα υποχωρούν οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ «δημόσιας ωφέ­ λειας» και εμπορικού θεάτρου... Ας ελπίσουμε ότι στον εικοστό πρώτο αιώνα θα αναπτυχθούν δη­ μιουργικές δυνάμεις ικανές να δώ­ σουν νέα ισχύ στη θεατρική τέχνη, παρά τις συνθήκες αυτές. ■ Η Δήμητρα ΚονΒυλάκη είναι θεατρολόγος, ΒιΒάσκουσα στο Τμήμα θεατρικών Σπουθών του Πανεπιστημίου Πατρών

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 91

Πόνος Ευαγγελόπουλος

Απολογία

μιας ζωής έγινα πρόε­ δρος, η Αμερική έπλεε σε αχαρτογράφητα ύδατα, σε έναν κόσμο γεμάτο ασύνδετες θε­ τικές και αρνητικές δυνά­ μεις». Ακριβώς έτσι περιγρά­ φει ο Μπιλ Κλίντον στην αυτοβιογραφία του την αρ­ χή της προεδρίας του και τις προκλήσεις που θα αντιμε­ τώπιζε από το μέγεθος και τη δυσκολία των προβλημά­ των. Το πιο ενδιαφέρον Μετάφραση: Νίκος Τσαπαρης όμως σημείο είναι όταν ο Νικόλαος Πρωτονοτάριος ίδιος ο Κλίντον αποτιμά τον Ελένη Μαρκόνη εαυτό του για την ετοιμό­ τητα και τη δύναμή του να ανταποκριθεί σ' αυτές τις δύσκολες περιστάσεις». Κα­ ταλαβαίνει εύκολα κανείς ότι ο Μπιλ Κλίντον ακολουθεί την πεπατημένη οδό για τη σύνταξη της αυτοβιογρα­ φίας του, κάτω από τον τίτλο του βιβλίου του Η ζωή μου. Είναι η πε­ πατημένη οδός που διαλέγει η πλειο­ νότητα των πολιτικών όταν γρά­ φουν για τα πεπραγμένα τους. Αυτή αποκρυσταλλώνεται από έναν εξωράίσμό των πρωτοβουλιών τους και από μία ανάδειξη των δράσεών τους, με την άμεση σύνδεσή τους με υψηλά ιδεώδη και σημαντικούς πο­ λιτικούς στόχους που, παρά την ανυπέρβλητη δυσκολία επίτευξής τους, αυτό τελικά γίνεται κατορθω­ τό, χάριν του ταλέντου τους, της ευφυΐας τους, της προσήλωσής τους και της επιμονής τους. Ο Μπιλ Κλίντον αποδεικνύεται μεγά­ λος μάστορας αυτού του είδους της πολιτικής αυτοβιογραφίας. Περηφα­

«Ο*

3> 2

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

νεύεται για τα έργα του και τις δρά­ σεις του, τόσο για την Αμερική όσο και για τις παρεμβάσεις του και τις επεμβάσεις του στα διεθνώς δρώ­ μενα, χωρίς ίχνος αυτοκριτικής, χωρίς ίχνος μνείας των σημείων στα οποία δεν τα κατάφερε και απέτυχε και χωρίς καμία αναφορά ή ανάλυση για τις εκκρεμότητες που άφησε ή που δημιούργησε κιόλας ο ίδιος, από λανθασμένες πρωτοβουλίες του και ατυχείς συλλήψεις του. Επιλέγει μάλιστα να ντύσει την αυτοβιογρα­ φία του με πολλά στοιχεία από την προσωπική του ζωή, από την παιδι­ κή, εφηβική, νεανική μέχρι και την ώριμη ηλικία του, τα οποία, ενώ πρέπει φυσικά να καταλαμβάνουν χώρο σε μια αυτοβιογραφία, από την άλλη πλευρά όλα συντείνουν ολωσδιόλου τυχαία, εσκεμμένα θα έλεγα καλύτερα, στη θετική παρου­ σίαση του εαυτού του και στο μπόλιασμα της προσωπικότητάς του από ισχυρά μαθήματα της ζωής που τον βοήθησαν να πάρει σωστές πολιτικές αποφάσεις και να υλο­ ποιήσει μια στιβαρή και σώφρονα πολιτική ηγεσία για την Αμερική, αλλά και για τον κόσμο όλο. Σε αντίθεση με αυτήν την πεπατημέ­ νη οδό συγγραφής αυτοβιογραφιών που επιλέγουν συνήθως οι πολιτικοί, διακρίνω ένα άλλο είδος, που συντί­ θεται από διαφορετική μαγιά ύφους και σκέψης, το οποίο έχει επιλεχθεί από ελάχιστους πολιτικούς στην ιστορία του πολιτισμού μας και συνε­ χίζει να επιλέγεται από όλο και λιγότερους. Το πιο φωτεινό παράδειγμα αυτού του εναλλακτικού παραδείγ­ ματος συγγραφής αυτοβιογραφίας

[ Δ IA B A Ζ Ω I J

i b a i o k p i t i k h

πολιτικού αποτελεί το Εις εαυτόν του ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. Ο Μπιλ Κλίντον είχε παρό­ μοια παγκόσμια δύναμη και επιρροή όπως αυτή του Μάρκου Αυρήλιου, αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι εκπαιδεύτηκε, μορφώθηκε και καλ­ λιεργήθηκε με τον πιο υψηλό τρόπο, όπως ακριβώς και ο ρωμαίος αυτοκράτορας. Επιπροσθέτως, ο Μάρκος Αυρήλιος ευνοήθηκε αλλά και διαπαιδαγωγήθηκε πολιτικά από τον φω­ τισμένο αυτοκράτορα Αδριανό, όπως και ο Μπιλ Κλίντον από τον διεθνιστή δημοκρατικό γερουσιαστή και θεμε­ λιωτή του Οργανισμού των Ηνωμέ­ νων Εθνών Γουίλιαμ Φουλμπράιτ. Πα­ ρόλα αυτά, το πολιτικό έργο του Κλί­ ντον, σε μία γενική ανασκόπηση, υστερεί σημαντικά και το βιβλίο του Η ζωή μου, παρά το εξαιρετικά μεγάλο του μέγεθος, απέχει παρασάγγας από την πνευματικότητα και το βάθος του Εις εαυτόν του Μάρκου Αυρήλιου. Ο Κλίντον, ως βοηθός του γερουσια­ στή Φουλμπράιτ, διδάχθηκε ότι η πολιτική αφορά τη δύναμη των ιδεών αλλά και την πρακτική εφαρ­ μογή τους στην καταπολέμηση της φτώχειας, στη διεύρυνση της παι­ δείας και στην παγίωση της διεθνούς ειρήνης. Είναι αλήθεια ότι στην οκτα­ ετή προεδρία του προσπάθησε πο­ λύ προς αυτήν την κατεύθυνση, με δεδομένο μάλιστα ότι διαδέχθηκε μία δωδεκαετή περίοδο ρεπουμπλικανικής ηγεσίας στην Αμερική, που είχε μία αντίθετη κατεύθυνση πολιτικής φιλοσοφίας στην πραγματοποίηση των παγιωμένων στόχων μιας μεγά­ λης δημοκρατίας. Η διαφορά όμως είναι ότι αυτή η αλλαγή κατεύθυνσης που επεδίωξε ο Μπιλ Κλίντον παρέμεινε στο επίπεδο της ρητορικής απλά και μόνον. Γι' αυτόν τον λόγο ο Κλίντον στο βιβλίο του σκιαμαχεί

εναντίον πότε της άκρας δεξιάς και πότε της νέας δεξιάς. Διότι αυτό αποτελεί το σημαντικότερο καταφύ­ γιό του για τα μείζονα προβλήματα που δεν μπόρεσε να επιλύσει, αλλά και ένας τρόπος αποτελεσματικής διαφυγής για τα αδιέξοδα στα οποία οδήγησε την Αμερική. Το βιβλίο Η ζωή μου του Μπιλ Κλί­ ντον είναι ελκυστικό στην ανάγνωση, μάλιστα γίνεται σε αρκετά σημεία συναρπαστικό! Είναι φανερό ότι το έχουν επιμεληθεί οι καλύτεροι επαγγελματίες του είδους. Ο Μπιλ Κλί­ ντον, όπως λέει ο ίδιος, ήθελε από μι­ κρός να γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο. Νομίζω ότι κατάφερε να γράψει ένα καλό εφήμερο βιβλίο, που θα συγκε­ ντρώσει την προσοχή των αναγνω­ στών, καθώς θα βλέπουν να ξεδι­ πλώνεται στα μάτια τους μία καλά δουλεμένη αφήγηση για τη ζωή και τα έργα του προέδρου της Αμερικής που σφράγισε με την ηγεσία του την τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα. Ο Μπιλ Κλίντον θα μπορούσε να δώσει κάτι καλύτερο. Ένα βιβλίο λιγότερο υποκριτικό και πιο βαθύ στο στοχασμό και την ανάλυση. Αντίθετα, οδήγησε τον εαυτό του σε μία πληθωρική αφήγηση, σε έκταση και σε τόνο. Ό πω ς ομολογεί ο ίδιος, δεν φοβήθηκε αλλά και ούτε δίστασε για τον όγκο του βιβλίου, αλλά, επει­ δή θέλει να το δει να φθάνει σε όλο και περισσότερα χέρια, προσδοκά γρήγορα την έκδοσή του σε συντο­ μότερη μορφή βιβλίου τσέπης. Η ομολογία του όμως αυτή ακυρώνει το όνειρο του μικρού Κλίντον για ένα σπουδαίο βιβλίο, αλλά και θέτει το εγχείρημά του στις αναλώσιμες εκ­ δόσεις που εξαφανίζει η αιωνιότητα του ιστορικού χρόνου. ■ 0 Πάνας Ευαγγελόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

93

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κ. =. Γιαννόπουλος

«Δεν είμαι τίποτα άλλο

παρά λογοτεχνία» ντίθετα με τους ανθρώ­ πους που φοβούνται μό­ νοι τους, ο Κάφκα πί­ στευε πως «δεν μπορεί να σου συμβεί τίποτα όταν είσαι μό­ νος». Αντιπαθούσε τον συγ­ χρωτισμό ακόμη και με τους οικείους του, ωστόσο έζησε σχεδόν ολόκληρο το σύντομο βίο μαζί τους στην ίδια πόλη, την Πρότγα, που αγάπησε και μίσησε ισόποσα. Έβλεπε το γράψιμο σαν το μοναδικό του προορισμό. Στην περίπτωση του γερμανό­ φωνου αυτού τσεχοεβραίου συγγραφέα βίος και έργο συμπλέκο­ νται, υποστηρίζει ο Νίκολας Μάρεϊ και αποφαίνεται ότι, παρόλες τις φοβίες, τις νευρώσεις, τις ιδιορρυθ­ μίες, την εμμονή του στην υγιεινή ζωή (λόγω της κακής του υγείας), δεν ήταν «κανένας τρεμουλιάρης, νευρασθενικός, που το μόνο που ήξερε ήταν να υποφέρει». Δεν ήταν ολότελα άγνωστος ως συγγραφέας. Δημοσίευσε αρκετά διηγήματα σε περιοδικά και βιβλία -χάρις στην ενθάρρυνση του Μπρουτ («Κρίση», «Μεταμόρφωση» κ.ά.). Είχε την εκτί­ μηση και το εν δια φ έρ ον

Α

9> Λ· ΜΑΡΤΙΟΣ

200ό

μείζονα έργα του (Δίκη, Πύργος, Αμε­ ρική) εκδόθηκαν αμέσως μετά το θά­ νατό του, χάρις στο ότι ο Μαξ Μπρουτ παράκουσε την εντολή του Κάφκα να τα αφανίσει. Ο Ε. Κανέτι διατείνεται πως στη «Μεταμόρφωση» π.χ. ο Κάφκα είναι τόσο πολύ ο εαυτός του που κανονι­ κά ο αναγνώστης της θα έπρεπε να αισθάνεται ντροπή παραβιάζοντας αυτή την ιδιωτικότητα. Σαν να μην επινόησε τίποτα ο συγγραφέας της, καμιά κατάσταση, κανέναν ήρωα -παρά τον εξωφρενισμό της συγ­ γραφικής του φαντασίας. Ο Ν. Μάρεϊ τιτλοφορεί τα κεφάλαια του βιβλίου του με τα ονόματα των τριών γυναικών της ζωή του: Φελίτσε: Την αρραβωνιάστηκε ή αλ­ ληλογράφησε περισσότερο μαζί της (της έγραψε δυόμισι εκατοντάδες χι­ λιάδες λέξεις) παρά την συνάντησε. Μιλένα: Την ερωτεύτηκε σφόδραεκείνη κατανόησε και τον άνθρωπο και το έργο· δέχθηκε αρκετές επιστο­ λές του Κάφκα, ερωτικού ή προσω­ πικού περιεχομένου (είπε πως ζούσε «σαν γυμνός ανάμεσα σε ντυμέ­ νους»). Ντόρα: Η μόνη γυναίκα με την οποία συμβίωσε τον τελευταίο χρόνο της σαραντάχρονης περίπου ζωής του. Στήριξε και κατανόησε τον άρρωστο σύντροφό της περισσότερο από το έργο του. Η βιογραφία περιέχει πάνω από εκατό φωτογραφίες. Ενσωματώνει το πρωτογενές υλικό αλλά και τις μαρτυρίες και τις μεταγενέστερες με­ λέτες γύρω από τον βιογραφούμενο με τρόπο που κάνει το βιβλίο συναρ­ παστικό και αξιανάγνωστο. ■

δ ι α β α ζ ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Νίκος Σιδέρης

Σπορά

και πόλεμος Ορμή και θύεΑΑα Κείμενο ανήσυχο, ρομα­ ντικό, πολεμικό, γεμάτο βεβαιότητα για λαμπρό­ τατο μέλλον, ανήκει φα­ νερά στην εποχή κά­ ποιας επικής αθωότη­ τας. Καταλυτική επίθε­ ση στην «Ψυχολογία του Ζακ Λακάν Εγώ», στο ιδεώδες της Λειτουργία και «ολοκληρωμένης αντικει­ πεδίο της ομιλίας μενικότητας» και της ανάλυσης των αντιστά­ και της γλώσσας σεων, ειρωνική κατάρριστην ψυχανάλυση ψη του στόχου «ενίσχυ­ ση του Εγώ»: Οι αρνή­ Μετάφραση: σεις συνοδεύουν τη σπο­ Νασία Λινάρδου-Μπλανσέ, ρά ιδεών, με οδηγό την Ρεζινάλντ Μπλανσέ επιστροφή του λόγου Εκδόσεις Εκκρεμές, 2005 -κουβέντα, λόγια, ομι­ οελ. 249, τιμή: 17,45 ευρώ λία, «αρθρωμένος λό­ γος», γλώσσα- στο επί­ κεντρο της ψυχαναλυτικής εμπει­ ρίας. Έννοιες όπως κενός και πλήρης λόγος, ευτυχής στίξη, συμβολική ερ­ μηνεία, το ασυνείδητο ως discours του άλλου, χρονικότητα, πρωταρχι­ κή γλώσσα της επιθυμίας... υφίστανται επαναπροσδιορισμό μέσω της επιστροφής στη ζωντανή λαλιά, τις προϋποθέσεις και επιπτώσεις της, όπως τις αντιλαμβάνεται τότε ο Λακάν, αναφερόμενος στη δομική γλωσσολογία του Σωσύρ, στη συμ­ βολική τάξη κατά Λεβί-Στρως και στους Χέγκελ και Χάιντεγκερ. «Στό­ χος της ανάλυσης [...] είναι η έλευση ενός αληθινού λόγου και η πραγμά­ τωσή του από το υποκείμενο της ιστορίας του σε συσχετισμό με ένα μέλλον». Και θεμελιώνεται η βραχεία

9 β

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

συνεδρία μεταβλητής διάρκειας: η συνεδρία ορίζεται από την πλοκή του λόγου, όχι από το πότε κουδου­ νίζει το ξυπνητήρι.

Ο ινδικός σύνδεσμος Για τη βραχεία συνεδρία, ο Λακάν αναγνωρίζει (σελ. 194) ότι «δεν είμα­ στε οι μόνοι που παρατηρήσαμε ότι συνδέεται οριακά με την τεχνική [του] Ζεν και εφαρμόζεται σαν μέσο αποκάλυψης του υποκειμένου στην παραδοσιακή ασκητική ζωή». Προ­ σέγγιση που «μας φαίνεται πολύ πιο αποδεκτή απ' ό,τι ορισμένοι τρόποι της λεγάμενης ανάλυσης των αντι­ στάσεων, [εφόσον] μια τέτοια τεχνι­ κή δεν εμπεριέχει (...) κανέναν κίνδυ­ νο αλλοτρίωσης του υποκειμένου. Διότι δεν σπάει τον αρθρωμένο λόγο παρά για να γεννήσει την ομιλία». Εδώ ανακινείται ένα ευρύτερο θέμα: Συγγένειες, πηγές έμπνευσης και, τε­ λικά, χρέος της ψυχανάλυσης έναντι των ανατολικών φιλοσοφιών. Θυμί­ ζουμε ότι ο Φρόυντ ονομάζει τη θεμελιωδέστερη τάση του ψυχισμού «Αρχή του Νιρβάνα». Και στις Νέες εισαγωγικές διαλέξεις παραλληλίζει την ψυχανάλυση και κάποιες πρα­ κτικές «μυστικιστικές», σαν τον δια­ λογισμό, που επιτρέπουν στην αντί­ ληψη να συλλάβει δρώμενα στα βά­ θη του Εγώ και στο Αυτό. Στο κείμενο του Λακάν αφθονοόν παρόμοιες αναφορές: Πέπλο της Μάγια, της πλάνης των φαινομένων (παρερμηνευόμενο ως πέπλο των Μάγια, στερούμενο νοήματος, σελ.

132)· ντχβάνι (156)· μη δράση του

ψυχαναλυτή, απόδοση του κινέζικου ζοντας αλλιώς, μάλλον πιο κοντά βου βέι (180)· βουδιστική διατύπωση στο πρωτότυπο, τις σημασίες του. της μεταβίβασης (182)· «συμβολικό, Ενώ χρησιμοποιεί σαν προμετωπίδα φαντασιακό, πραγματικό -μια διά­ το «Nam Sibyllam...» του Πετρώνιου κριση που δεν είχε γίνει ποτέ προη­ -μότο και στο Κεφάλαιο III του γουμένως στην ψυχανάλυση (183, Αακάν. Όσο για το βάρος της ανα­ υπογράμμιση Ν .Σ.)· «μια καλύβα φοράς, θεμελιώδεις λακανικές τοπο­ στον Γάγγη» (197)· πιθανότατα και θετήσεις -λογοκεντρισμός, θεμέλια το ότι «η διαμεσολάβηση του θα­ θέση του κενού, διάκριση (υποκειμέ­ νάτου αναγνωρίζεται σε κάθε σχέση νου) εκφοράς/εκφερόμενου (λεστην οποία ο άνθρωπος έρχεται στη χθένΜέγων, πράξη/πράττων κ.τ.ο. ζωή της ιστορίας του. Αυτή είναι η στο Ζεν), το Εγώ σαν κενή φρεναπά­ μόνη ζωή που διαρκεί τη, το τρίπτυχο «Πραγ­ 0 σκοπός της και είναι αληθινή...» ματικό - Φαντασιακό (201). Ενώ κολοφώΣυμβολικό»- έχουν σα­ ψυχανάλυσης νας του κειμένου είναι φείς αντιστοιχίες στην το ξακουστό «Ντα!» ινδική φιλοσοφία. Ειδικά -να διαπεράσει του Πραζάπατι τρίπτυχο «Πραγμα­ το υποκείμενο (Μπριχανταρανυάκα τικό - Φαντασιακό Ουπανισάδ), λογοκεΣυμβολικό» παραφρά­ τη φαντασίωση ντρικά παραφρασμέζει και αναδιατυπώνει νο από τον Λακάν, εμ(μέσω και μιας πλατω­ και να φτάσει στο φανώς ταυτιζόμενο νικής διαμεσολάβησης), (μεγαλομανιακά, κατά πραγματικόσε μια γλωσσολογικά τον Ζ. Α. Μιλέρ, στη αναθεωρημένη ψυχα­ είναι ο σκοπός «θεοκρατική» Εισαγω­ ναλυτική ορολογία και γή του) με τον πατέ­ εννοιολογία, τη θεμε­ κάθε διαλογισμού ρα θεών, ανθρώπων λιώδη ινδική διάκριση και δαιμόνων, καθώς κλείνει την ομι­ ανάμεσα σε Πράγματα, Μορφές ή λία του με το ίδιο «Με ακούσατε». Σχήματα και Ονόματα. Και ο σκοπός Ψάχνοντας, ίσως εκπλαγούμε ως της ψυχανάλυσης -να διαπεράσει το προς τη σχέση της ψυχανάλυσης με υποκείμενο τη φαντασίωση και να μια μεγάλη πνευματική παράδοση φτάσει στο πραγματικό- είναι ο σκο­ και άσκηση αυτογνωσίας. Σημειώνω πός κάθε διαλογισμού. Το ίδιο και η ότι, όπως ο Φρόυντ μέσω Σοπεν- μέθοδος, και στις δύο περιπτώσεις: χάουερ, Β. Low και «κάποιου φίλου Απαλλαγή από τις αυταπάτες και που γνώριζε» (S.E. XXI, 72) έτσι κι ο την παραγνώριση, προσπέλαση Αακάν φαίνεται ότι ήρθε σε κρίσιμη στην πραγματικότητα. επαφή με τις ινδικές διδασκαλίες έμ­ Νομίζω ότι η θέση του βιβλίου είναι μεσα -μέσω ενός ινδικού συνδέσμου: ανάμεσα στα 100 που απαραίτητα Του Τ. Σ. Έλιοτ, που διάβαζε και εμπεριέχει κάθε ψυχαναλυτική βι­ μετέφραζε ο ίδιος (με τον Georges βλιοθήκη. ■ Bernier) επ ί γερμανικής κατοχής (μελετώντας παράλληλα και την Ο Ν. Σιδέρης είναι ψυχίατρος, κινεζική γλώσσα και σκέψη, με τον F. διδάσκων ψυχαναλυτής, Cheng). Ο Eliot κλείνει την Έρημη μέλος της ficole Psychanalytique de Strasbourg, συγγραφέας Χώρα με το ίδιο «Ντα!» -μεταφρά­

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

9 Π

δ ι α β α ζ ω ] . Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Αλέξανδρος Σακκάς

Η αύρα

του οίνου εγάλη η «σοδειά», τα τελευταία χρόνια, από βιβλία μαγειρι­ κής. Όχι πλέον από τους πα­ λιομοδίτικους «οδηγούς» μα­ γειρικής για την εκπαίδευση της χαμηλών τόνων νοικοκυ­ ράς στις «μοντέρνες» απαιτή­ σεις του ρόλου της ως συζύ­ γου και μητέρας, αλλά από βι­ Νίκη Μηταρέα βλία με απολαυστικές συντα­ Οινομαγειρέματα γές, όπου η προσοχή συγκε­ ντρώνεται τόσο στον/στην συγγραφέα όσο και στη νέα φορεσιά του φαγητού ως συ­ ναρπαστικής απόλαυσης. Πολλοί οι λόγοι αυτού του φαινομένου. Ίσως οι κυριότεροι να είναι η ανάπτυξη ενός καλοδεχούμενου ευδαιμονισμού, αλ­ λά και η αρκετά μελαγχολική απώ­ λεια μιας γοητευτικής παράδοσης: λιγόστεψε δραματικά το πέρασμα, χέρι με χέρι, του τετραδίου με τις συ­ νταγές της γιαγιάς, της μαμάς, της θείας... Είναι, όμως, πολύ ευχάριστο το ότι ο ρόλος του κρασιού ή και οι εκτενείς

Μ

νομαγειρέματα μιλάει για «αέναη και διαχρονική αναζήτηση του ιδανικού ταιριάσματος των αρωμάτων της φύσης που ξεπερνά τόπους και πο­ λιτισμούς». Πρόκειται για ένα όχι απλώς πανέ­ μορφο αλλά ιδιαίτερα γοητευτικό και ίσως-ίσως αισθησιακό βιβλίο, με απολαυστικές συνταγές, τις οποίες κάνουν ακόμη πιο σαγηνευτικές οι έξοχες φωτογραφίες του Κωνστα­ ντίνου Καφίρη. Ιδιαίτερα χρήσιμο το είκοσι σελίδων εισαγωγικό τμήμα που αφορά το κρασί, ιδίως μάλιστα το κεφάλαιο για το μαγείρεμα με κρασί, αλλά και ο δεκάλογος του κα­ λού οινομάγειρα. Η αύρα του κρασιού διατρέχει και τις συνταγές, περιβάλλοντάς τις με τη θετική ενέργειά της σε όλα τα επί­ πεδα: τόσο σε ό,τι αφορά το κρασί που θα χρησιμοποιηθεί για την πα­ ρασκευή κάθε πιάτου όσο και για το κρασί που θα συνοδεύσει κάθε φα­ γητό ή επιδόρπιο. Οι συνταγές είναι, επιπλέον, ιδιαίτερα σαφείς και ακρι­ βείς -χωρίς ανιαρές, λογοτεχνίζουσες αμετροέπειες. Τα Οινομαγειρέματα θα μπορούσαν, ναι, να είναι ακόμη καλύτερα! Αφε­ νός αν το υπόλοιπο, εκτός του «μα­ γειρέματος με κρασί», τμήμα περί οί­ νου ήταν πιο πρωτότυπο και αστρα­ φτερό (έχουν γραφεί πολλά παρό­ μοια κεφάλαια) και αφετέρου αν υπήρχαν αναφορές στην πατρότητα / μητρότητα ή στην προέλευση των συνταγών. Και πάλι, όμως, η χαρά και η ικανο­ ποίηση είναι πολύ μεγάλες. ■ 0 Αλέξανδρος Σακκάς είναι γευσιγνώστης

2> &

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ Δ IA BA Ζ Ω I !

β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

Διονύσης Ν. Μουσμούτης

Κιβωτός

ονείρων πό το 1960 ήδη, ότοιν έγραψε την πρώτη συλλογή πεζοτρά­ γουδων υπό τον τίτλο Το Daedala Beginning, η Amy Mims είχε διαλέξει τη «Δαιδάλα» ως ταυτότητα, με την ελπίδα της απελευθέρωσης από τον πανταχού παρόντα «Λα­ βύρινθο». Το ελληνικό επώνυμο Σιλβερίδη της το χάρισε η χαλκέντερη Δανάη Στρατηγοπούλου, στην οποία είναι αφιερωμένο το βιβλίο της. Ιρλανδικής καταγωγής η Mims, διάλε­ ξε πολύ γρήγορα ως πατρίδα της την Ελλάδα. Υπήρξε για αρκετά χρόνια -εκτός από μερικά διαλείμματα- σύ­ ντροφος του Μίνου Αργυράκη (19201998), ο οποίος υπό το όνομα «Μι­ νώταυρος» είναι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου της. Δεν πρόκειται για το εκ της μυθολογίας άγριο πλάσμα που ζωγράφισε ο Πικάσο, αλλά για τον «αξιαγάπητο κανακάρη που κάθεται στα μητρικά γόνατα της Πασιφάης... όπως σε εκείνο το εξαίσιο ερυθρό­ μορφο αγγείο του 4ου αιώνα π.Χ.». Πολύπλευρη, αρκετά ενδιαφέρουσα όσο και ιδιόμορφη καλλιτεχνική προ­ σωπικότητα ο Αργυράκης, υπήρξε ένας από τους πιο γνήσιους εκφρα­ στές του ιδιότυπου ελληνικού χιού­ μορ σε ποικίλες μορφές τέχνης, κυρί­ ως όμως στο σχέδιο. Μια προσωπι­ κότητα αρκετά προσπερασμένη -σί­ γουρα ξεχασμένη στις ημέρες μας, αδιάφορη, όπως φαίνεται, για τους περί τα εικαστικά επαΐοντες. Χάρη στη συμβίωση - συνεργασία της με τον Αργυράκη, η Mims είχε τη με­ γάλη τύχη να γνωρίσει από κοντά και να συνεργαστεί με τον Τσαρούχη, τον Χατζιδάκι, τον Γκάτσο, τον Σπαθάρη, τον Ρίτσο, τον Ελύτη, τον Θεο-

Α

δωράκη. Από το Μανχάταν στην Οδό Ονείρων του θεά­ τρου «Μετροπόλιταν», από το μικρό θέατρο στην Πλάκα γνωστό ως «Κιβωτός της Amy» στις Τρωάδες της οδού Καπλανών, από τον κινημα­ τογραφικό Οιδίποδα τύραννο στο αρχαίο θέατρο της Δω­ δώνης με τον Όρσον Ουέλς Αμυ Μιμς-Σιλβερίδη και τον Ντόναλντ Σάδερλαντ Ο Μίνωαςστην πλατεία Πλαστήρα, όπου και το τελευταίο κατα­ Μινώταυρος φύγιο του Αργυράκη, ακατέρ­ και η Δαιδάλα γαστα, χωρίς επιτηδεύσεις, σχεδόν προφορικά, εξελίσσει το οδοιπορικό των αναμνήσεών της η «ΔαιδάλαΛ-Mims. Με τρόπο ευφάνταστο αλλά λίαν συ­ ναισθηματικό ζωντανεύει μια ολό­ κληρη εποχή που κοντεύει να ξεχαστεί. Μας παρέχει έναν πλούτο πλη­ ροφοριών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων είναι εντελώς άγνωστο ή έχει δοθεί από άλλη οπτική. Το θεατράκι «Κιβωτός» και η περιπέτειά του στα χρόνια της δικτατορίας, που στήθηκε για να εκφράσει τα θεατρικά της όνειρα με τη γενναία συμπαράστα­ ση, εκτός του συντρόφου της, και των Τσαρούχη - Σπαθάρη, αποτελεί μια εντελώς ξεχασμένη και άγνωστη περίπτωση. Η γέννηση - δημιουργία της Οδού Ονείρων στον «Μαγεμένο Αυλό», πώς την ονειρεύτηκαν οι συ­ ντελεστές της και πώς την μετέφε­ ραν μετά στη γνωστή παράσταση. Η έκδοση συνοδεύεται με άφθονα σχέ­ δια του Μίνου Αργυράκη και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Πρόκειται, εν ολίγοις, για μια εκφραστική και καλοδουλεμένη συνθετικά κατάθεση. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

5Θ

δ ι α β α ζ ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

[

Γιώργος Δεληγιάννης

Τα βιβλία της Ή βης Οι σημειώσεις της Ή βης και οι δικές μου Εικονογράφηση: Λήδα Τσουχνικό Εκδόσεις Πορτοκάλι, 2005 σελ.80, τιμή: 8 ευρώ

Το λεύκωμα της Ή βης και το δικό μου Εικονογράφηση: Ακριβή Συμεωνίδη Εκδόσεις Πορτοκάλι, 2005 σελ. 64, τιμή: 6,5 ευρώ

Η ατζέντα της Ή βης και η δική μου Εικονογράφηση: Ακριβή Συμεωνίδη Εκδόσεις Πορτοκάλι, 2005, σελ. 56, τιμή: 7,5 ευρώ

ρία βιβλιαρά­ κια εν είδει σημειωματά­ ριων, τα οποία απευθύνονται σε μικρά κορίτσια (γιατί όχι, και σε μεγάλα). Το πρώτο, Ο ι ση­

Τ

μ ειώ σ εις της Ή β η ς και οι δικές μ ο υ , σε

εικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η Λήδας Τσουχνικά, είναι ένα χαρούμε­ νο και πρακτικό σημειωματάριο γε­ μάτο θετικές σκέ­ ψεις γνωστών ή καθημερινών αν­ θρώπων. Πράγμα­ τα που έχουν πει ο Κομφούκιος ή η Τζούλια Ρόμπερτς κι αποκτούν σημα­ σία καθώς δίνουν

κουράγιο και έμπνευση για την κα­ θημερινότητα. Βοηθάει τον κτήτορα να οργανώσει την καθημερινότητά του. Το δεύτερο, με τίτλο Το λεύκω ­ μ α της Ή β η ς και το δικό μου , σε εικο­ νογράφηση Ακριβής Συμεωνίδη, α­ ποτελεί το κλασικό λεύκωμα που κυ­ κλοφορεί στα σχολεία ανάμεσα στα θρανία και, όσα χρόνια κι αν έχουν περάσει, κάνουν επίκαιρα τα ερωτή­ ματα τύπου «Τι εστί έρως» ή «Πώς θέλω να είναι το αγόρι μου». Το τε­ λευταίο βιβλιαράκι, με τίτλο Η ατζέ­ ντα της Ή β η ς και η δική μ ο υ , κι αυτό με πολύ όμορφη εικονογράφηση α­ πό την Ακριβή Συμεωνίδη, βοηθάει τα κορίτσια να οργανώσουν τους α­ ριθμούς τηλεφώνων της οικογένειας, των φίλων και των καθηγητών, ενώ περιλαμβάνει και χρήσιμα τηλέφω­ να, από το σουβλατζίδικο της γειτο­ νιάς μέχρι το κολυμβητήριο. Ενδιάμε­ σα μαθαίνουν την ιστορία των τηλε­ πικοινωνιών αλλά και το σαβουάρ βιβρ του κινητού και του e-mail.

Ευφυή σχόλια

SirPeterUstinov Ό σα ξέρω για την αγάπη Μετάφραση: Εύα Καλλιγέρη Εμπειρία Εκδοτική, 2005 σελ. 192

10 Ο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ίτε πρόκειται για τους άντρες είτε για τις γυναίκες, για την τέχνη της αποπλάνησης, το γάμο, τη ζήλεια, το πάθος, τον πό­ θο, τη λαγνεία, τις απιστίες, πάντα οι παρατηρήσεις του Πήτερ Ουστίνοφ είναι καίριες και σοφές. Διέπονται από ένα υπόγειο χιούμορ, αρ­ κετά αινιγματικό, που διεισδύει στην ουσία του πιο ανθρώπινου φαινομένου, της αγάπης. Χαρακτη­ ριστικό δείγμα: «Όταν ένας άντρας είναι νέος και δεν ξέρει ακόμα τίπο­ τα, ερωτεύεται μια γυναίκα, μια

Ε

παιχνιδιάρα και σκληρή γυναίκα. Όταν γεράσει και δεν είναι πια σε θέση, ερωτεύεται ολόκληρο το κα­ ταραμένο φύλο». Αναλόγως: «Πώς θα μπορούσαν να είχαν συνεχίσει τη ζωή τους ο Τριστάνος και η Ιζόλδη, αν είχαν αποκτήσει παιδί, ή ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα; Όλη η ποί­ ηση θα χανόταν τη στιγμή που το παιδί θα έπρεπε να θηλάσει». Από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς και μίμους στον κόσμο, τα κείμενα αυτά είναι απόσταγμα της δημόσιας εμπειρίας του.

Ελληνικόδ ΚινηματογράφοΒ Ιστορία-Φιλμογραφία-Βιογραφικά A v v e X q s P o u B a s - X p n o r a s Στα θα κ ό π ο υ λ ο $

Κινηματογράφοι

:XXnv\^ 0s

Η mo nXnpns, πολυτελήβ έκδοση με όλεβ

t is

T a ffifis ,

. το,us δημιουργούβ και t o u s nGonoioiis του Ελληνικού Κινηματογράφου από το 1905 έωβ σήμερα.

Ένα πολύτιμο έργο για όλουε

\χξάΐψχχ.τα\

[

Τ

Ρ

Ι

Α

Ν

Τ

Α

Χ

Ρ

Ο

Ν

Επιμέλεια: Έλενα Καρακούλη

Θεατρικό Γράφουν: Γιώργος Π. Πεφάνης, Χαρά Μπακονικόλα, Δημήτρης Τσατσούλης, Ελευθερία Ιωαννίδου, Τζωρτζίνα Κακουδάκη, Αννα Τσίχλη, Σίσσυ Παπαθανασίου, Παναγιώτης Μέντης, Μαρία Ευσταθιάδη, Ανδρέας Φλουράκης, Φρύνη Λάλα

t i l

U

1955-2005

Ι

Α

Π

Ε

Ρ

I

Ο

Δ

Ι

Κ

Ο

Δ

I

A

Β

A

Ζ

Νβοβλληνικό B e α ν ρ ι κό

ΕΡΓΟ 1935-2005

Ω

]

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Πειραματικές απόπειρες,

διάοπαοη, αναζήιηοη

Σ

τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα το νεοελληνικό θεατρικό τοπίο αλλάζει σταδιακά. Τα έργα της τελευταίας εικοσαετίας αντιμετωπίζονται με αμηχανία και με την αδημονία εντοπισμού ενός «καλού έργου» που θα

μας επιτρέψει να αναγγείλουμε το διάδοχο του Καμπανέλλη, του Κεχαίδη, της Αναγνωστάκη. Ίσως ξεχνάμε πως πρόκειται για μια μεταβατική εποχή, κατά την οποία τα ιδεολογήματα έχουν προ πολλού υποχωρήσει. Πλεονάζουν τα έργα που φοβούνται τη σοβαρότητα ή τη σοβαροφάνεια, έργα με μαύρο χιούμορ και ένα διαφορετικό κοινωνικό αλλά και ατομικό προβληματισμό. Έργα με διάθεση φυγής από την ηθογραφία, όπως αυτή εκφράστηκε από το μεταπολεμικό θέατρο. Πρόθεσή μας ήταν να αποτυπώσουμε το στίγμα αυτής της εικοσαετίας, που τη χαρακτηρίζουν οι πειραματικές απόπειρες, η διάσπαση, η αναζήτηση. Ποιες είναι οι νέες τάσεις στη θεατρική γραφή; Σε ποιο βαθμό συγκλίνουν και πού διαφοροποιούνται από την παράδοση; Ποια θέματα απασχολούν τους νέους συγγραφείς και με ποια μορφή τα διατυπώνουν; Πόσο επιδρά η παγκόσμια δραματουργία στην εγχώρια θεατρική γραφή; Ποιος ο ρόλος της σπασμωδικής ή αδέξιας πολιτιστικής πολιτικής στη διαμόρφωση του θεατρικού τοπίου; Πόσο επηρεάζει η τηλεοπτική παντοδυναμία το θεατρικό κείμενο; Ο λόγος δίνεται σε έμπειρους μελετητές του θεάτρου, αλλά και σε νέους θεατρολόγους που καταθέτουν συνοπτικά τα συμπεράσματά τους. Επειδή όμως το θέμα είναι τα ίδια τα έργα, θεωρώ πως θα ήταν παράλειψη αν δεν δινόταν λόγος -ενδεικτικά- σε συγγραφείς

εκπροσώπους

της νεότερης δραματουργίας. Κάτω από

ποιες

συνθήκες δημιουργούν τα έργα τους, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας τη διεθνή τάση σύμφωνα με την οποία ο συγγραφέας λειτουργεί ως ισότιμο μέλος μιας ομάδας και όχι ως μοναχικός δημιουργός, αφού ενσωματώνεται σε μια συλλογική διαδικασία; Πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας αυτή τη διαδικασία; Τι αποκομίζει από την παρακολούθηση της πρόβας και πόσο αυτή εμπλουτίζει το έργο του; Αν και το θεατρικό έργο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη σκηνή, το Διαβάζω, ως περιοδικό λόγου, εστιάζει στο ίδιο το κείμενο, αποτελώντας τη συνέχεια του αφιερώματος που πραγματοποιήθηκε το 1984 με θέμα το μεταπολεμικό ελληνικό έργο (Διαβάζω 89). Σε αυτή τη σύντομη ανασκόπηση είναι περισσότερα τα ερωτήματα παρά τα συμπεράσματα. Ας είναι το έναυσμα μιας συστηματικής μελλοντικής ενασχόλησης με το νεοελληνικό έργο. Καλή ανάγνωση! Έλενα Καρακούλη Φιλόλογος - θεατρολόγος

1 0 4 - ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ Δ I A BA Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

Γιώργος Π. Πεφάνης

Η ελληνική δραματουργία 1985-2005:

Εν ριπή οφθαλμού συνολική αποτίμηση της ελληνι­ κής δραματουργίας στην περίοδο 1985-2005 αποτελεί εγχείρημα σύνθετο και αποτρεπτικό για τον μελε­ τητή, ο οποίος οφείλει να συνεξετάσει ένα πλήθος συγγενών παραμέτρων και θεσμικών παραγόντων, τόσο στο γενικό ιστορικό επίπεδο όσο και στο ειδικότερο πεδίο της θεατρικής παραγωγής. Επομέ­ νως, στα στενά όρια ενός σύντομου άρθρου θα επισημανθούν αναγκαστικά ορισμένα μόνο χαρακτηριστικά και θα αναφερθεί ένας περιορισμένος αριθμός έργων της ελληνικής δραματουργίας. Μια πρώτη γενική παρατήρηση, που θα μας οδηγήσει κατευθείαν στη φυσιο­ γνωμία της περιόδου: η συνολική εικόνα των έργων πιστοποιεί τη συνύπαρξη των δραματουργικών χαρακτηριστικών όλης σχεδόν της μεταπολεμικής περιόδου, στο βαθμό που, αφενός, οι συγγραφείς των προηγούμενων δεκαετιών (Καμπανέλλης, Ζιώγας, Μότεσις, Αναγνωστάκη, Πόντικας, Ικούρτης, Μανιώτης κ.ά.) συ­ νεχίζουν και εξελίσσουν το έργο τους και, αφετέρου, ένα σημαντικό ποσοστό των νεότερων συγγραφέων (Χρυσούλης, Μέντης, Δήμου) εγγράφεται στην ίδια δυναμική, ενώ παράλληλα συμμετέχει και στις εξελικτικές τάσεις. Μεταξύ συνέ­ χειας και εξέλιξης τα όρια δεν είναι σαφή: πολύ συχνά παλαιότεροι συγγρα­ φείς κάνουν τις αποφασιστικές κινήσεις, ενώ οι νεότεροι ακολουθούν με αναγνω­ ριστικά βήματα. Ενδεικτικές περιπτώσεις μας δίνουν ο Αόρατος θίασος (1987), ο

Η

Δείπνος (1994) ή το Μια συνάντηση κάπου αλλού (1998) του Καμπανέλλη, το 1843 (1990), Δαίδαλος, το Μικρό δαχτυ­ λάκι της Ολυμηιάδος (1992) ή τα Φτερά στρουθοκαμήλου (1994) του Στάικου ή όλη η δραματουργία του Μάτεσι από τον Περιποιητή φυτών (1989) και εφεξής. Ασαφή είναι τα όρια επίσης μεταξύ των υφολογικών κατατάξεων. Υπάρχουν βεβαίως έργα που θα κατατάσσονταν εύκολα στη χορεία της ρεαλιστικής γραφής {Αρσενικό-θηλυκό, 1993, του Ανδρέα Θωμόπουλου, Με δύναμη από την Κηφισιά, 1995, των Κεχαΐδη-Χαβιαρά, 0 κήπος μ ε τα χελιδόνια, 1996, του Τσικληρόπουλου, Πέρα από τη νύχτα, 1996, και Το τρανούδι της Εύας, 2004, του Μήτσου Ευθυμιάδη), τα οποία συνεχίζουν μια σταθερή πορεία από τη δεκαετία του 7 0 και εντεύθεν. Ο ρεαλισμός στη δραμα­ τουργία δεν είναι ενιαίος και συμπαγής. Αντιθέτως, από τη φωτογραφική αποτύ­ πωση έως τη συμπυκνωμένη απεικόνιση, παρουσιάζει πολλές διακλαδώσεις, με διαφορετικές βαθμίδες, εντάσεις και προσμίξεις με άλλα υφολογικά στοιχεία. Εννοιολογικά εργαλεία όπως η «καθημε­ ρινότητα», η «αναγνωρισιμότητα» των χαρακτήρων ή η «οικειότητα» των κοινω­ νικών πλαισίων δεν φαίνεται να επαρ­ κούν πλέον για μια αυστηρή ταξινόμηση και οριοθέτηση των υφολογικών ιδιαιτε­ ροτήτων των έργων. Από πού αρχίζει και πού ολοκληρώνεται ο ρεαλισμός του Μανιώτη (Διακοπές στην Ουρανούπολη, 1987, Μόνο θετικές σκέφεις, 2004), του

Λουλά Αναγνωστάκη • Νίκη - Ο ο υ ρ α ν ό ς κατακκόκινος - Σ ’ ε σ ά ς π ο υ με α κούτε • Η δ ια νυ κ τέρευ ση . Η πόλη. Η π α ρ έ λ α σ η

J

Ποντικά (Ορθός λόγος, 1987), του Χρυπροηγούμενες δεκαετίες, τα σημαντικά σούλη (7ο μαγικό δωμάτιο, 1987, Ατύ­ έργα διακρίνονται πιο δύοκολα και πιο χημα, 1990, Η Επιστροφή των Τοε, 1998, σπάνια. Οι αναφομοίωτες μόδες, η επι­ Ιστορίες της πόλης, 2001) ή του Μέντη δίωξη του εντυπωσιασμού μάλλον παρά (Playmobil, 1989, Άννα, είπα, 1994, η δημιουργία ενός στέρεου σκηνικού Cumparsita, 1998); Πού τοποθετείται η λόγου, καθώς και οι εύκολες υπερβολές διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις των αρθρογραφούντων στον τύπο, αποοικείες αναφορές και στις δεικνύονται συχνά κακοί εσωτερικές περιπλανή­ σύμβουλοι, ιδίως όταν Αρκετά θολό το σεις στα έργα της Ανασυναντούν την απειρία γνωστάκη (Διαμάντια και και τις αδυναμίες των τοπίο καθώς το μπλουζ, 1990, 0 ουρανός νέων συγγραφέων. παλαιότερο συναντά κατακόκκινος, 1998, Σε Το τοπίο της δραματουρ­ σας που μ ε ακούτε, γίας, από τη δεκαετία 2003) , του Διαλεγμένου το νεότερο του '90 και εντεύθεν, εί­ (Η νύχτα της κουκουβά­ ναι αρκετά θολό και πα­ γιας, 1998, Bella Venezia, 2005), του Δή­ ρουσιάζει αυξανόμενες αντιθέσεις: κεί­ μου (Σβήσε μου το γέλιο, 1999, Το δάκρυ μενα που γράφονται με βάοη τους τηλε­ των χεριών, 2002), του Γιώργου Ηλιόοπτικούς κώδικες ή τις επικοινωνιακές και πουλου (Στα σκοτεινά, 2002) ή του Β. Καδιαφημιστικές ανάγκες και δεν αντέχουν τσικονούρη (Εντελώς αναξιοπρεπές, σε μια δεύτερη ερμηνεία και κείμενα που 2004) ; Από την άλλη μεριά, εμφανίζεταιφαίνεται ότι γράφονται κατ' αποκλεισμό μια πληθώρα έργων (Η αρχή της ζωής, αυτών των κωδίκων και των αναγκών.

1995, του Δ. Δημητριάδη, Ημερολόγιο Στη δεύτερη περίπτωση θα αναγνωρίζα­ της άμμου, 2001, του Δ. Κορδάτου, Κα­ με και εκείνα τα κείμενα που παραβαί­ τσαρίδα, 2005, του Βασίλη Μαυρογεωρνουν τα όρια είτε προς την πεζογραφία γίου, Καπνοκράτωρ, 2005, του Στάικου) (Κοινός λόγος, 1998, της Έ λλη ς Παπαδηπου ουσιαστικά παραμένουν αταξινόμημητρίου, Η ομορφάσχημη, 2004, του Νί­ τα από τη δεοντολογία των «-ισμών». κου Καχτίτση, Η Μαργαρίτα Γκωτιέ ταξι­ Το ζητούμενο κατά την περίοδο αυτή δεύει απόψε, 2004, του Δήμου) είτε προς ήταν και παραμένει η εμφάνιση νέων την ποίηση (0/ θλιμμένες σιωπές του πο­ συγγραφέων, ικανών να εμπλουτίσουν ταμού Οκαβάνγκο, 1989, και Δάφνη, το ρεπερτόριο και τις θεματολογίες, να 1992, του Στέλιου Λύτρα, Ιστορία της επεκτείνουν την υφολογική κλίμακα, να Λαίδης Οθέλλος, 1991, του Ηλία Λόγιου, δημιουργήσουν, ίσως, άλλα είδη γρα­ Κλόουν, 1991, και Ένα κλεφτό φιλί, φής, να απαντήσουν εντέλει στις προ­ 1997, της Μαρίας Λαϊνά, Οι παράξενοι κλήσεις της νέας εποχής. Οι θεατρικοί λόγοι της Μαντάμ Μποβαρύ, 1992, της διαγωνισμοί και οι αντίστοιχες βραβεύ­ Κλαίρης Μιτσοτάκη, Ο κανών, 1994, του σεις, καθώς και ο θεσμός των φιλοξε­ Βασίλη Βασικεχαγιόγλου, Τα παιδιά πεν­ νούμενων θιάοων, δίνουν την ευκαιρία θούν, 1997, του Γιάννη Κοντραφούρη). σε νέους συγγραφείς να παρουσιάσουν Έργα πολυπρόσωπα, με αυξημένες σκη­ τα έργα τους και επί οκηνής. 0 Βαοίλης νικές απαιτήσεις (Μια κωμωδία, 1997, Κατσικονούρης, η Αγγελική Δαρλάση, η του Καμπανέλλη) και έργα μονολογικά Γεωργία Μαυραγάνη, η Πένυ ώυλακτάκη, (Επτά λογικές απαντήσεις του Λεωνίδα ο Γιάννης Τσίρος είναι μερικοί από Προυσαλίδη, Οι ακόλαστες εσπερίδες, αυτούς. Συγκριτικά όμως προς τις 2004, του Στάικου, Οι δύσκολες νύχτες

[ Δ I A B A Ζ Ω

1

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ]

του κυρίου Θωμά του Καμπανέλλη, Μια ωραία και πιστευτή ιστορία, 2005, του Γιώργου Ηλιόπουλου) ή «ελαστικά», για να παιχτούν σε bar (Bar theatre: Μαύρη Εύα... άσπρη Εύα της Θεοδώρας Κατσιφή, Τα ζωντανά πρόσωπα, 2004, του Παναγιώτη Κακατσίδη, Ο εκλεκτός του Κώστα Δριμυλή ή Show Business, 2005, της Βίλης Σωτηροπούλου). Κείμενα που φέρουν βαριές υπογραφές, παραπέμποντας σε μια παράδοση τριών δεκαε­ τιών, και άλλα που φέρουν μια συλλογι­ κή υπογραφή ή που αποποιούνται εντε­ λώς την έννοια του «έργου», θέλοντας έτσι να εστιάσουν στη σκηνική δράση μόνο και να αποκλείσουν ή να περιορί­ σουν στο ελάχιστο τη συγγραφική δη­ μιουργία. Κείμενα με δομή και εξελισσό­ μενη πλοκή και κείμενα του μοντάζ, προ­ ερχόμενα από ετερόκλητα πολιτιστικά πεδία και προοριζόμενα για «ανοιχτές» περφόρμανς (Please kill me από την ομάδα Prospecta, Εθνικός ύμνος, 2002, και 2004, ένα χρόνο μετά του Μαρμαρινού, Kids' experiment της Εύας Πυρνοκάκη, Φετίχ του Δημήτρη Τσιάμη, Playback, 2005, της ομάδας «Playback Ψ»), Έργα που γράφονται από έναν συγγρα­ φέα για να παιχτούν και έργα που γράφο­ νται από πολλούς, ενώ παίζεται ο αρχικός καμβάς τους. Έργα των συγγραφέων και έργα των ηθοποιών. Επιπλέον, ενώ πολ­ λοί συγγραφείς σκηνοθετούν οι ίδιοι τα έργα τους, πολύ πιο συχνά οι ηθοποιοί στρέφονται στη δοκιμασία της γραφής, εκφράζοντας έναν ατελέσφορο ενθου­ σιασμό ή κομίζοντας ουσιώδεις εμπειρίες στη δραματική γραφή. Ενδεικτικά ονό­ ματα, πέρα από τον πολυγραφότατο Μέντη: η Βίλη Σωτηροπούλου, η Δήμητρα

Παπαδοπούλου, η Χρύσα Σπηλιώτη, ο Γιώργος Ηλιόπουλος, ο Θόδωρος Γράμψας, ο Παναγιώτης Παναγόπουλος, ο Θοδωρής Αθερίδης (Από έρωτα, Μια μέλισσα τον Αύγουστο, 2004, 2005), η Μαρία Καρβουνίδου, ο Θοδωρής Τσαηακίδης. Και για να κλείσουμε τον κύκλο των αντιθέσεων, έργα που προβάλλουν τον κόομο των μίντια και έργα που θεματοποιούν το θέατρο καθεαυτό (Το ταξίδι μακριά, 1995, της Αναγνωστάκη, Η τελευ ­ ταία πράξη του Καμπανέλλη, Η βουή, 1997, του Μάτεσι, Ζητούνται νέοι και νέες, 1998, των Παναγόπουλου-Πλατή, Οι ηθοποιοί του Σκούρτη, Περιμένοντας τον Μπέκετ, 2000, του Μιχάλη Φακίνου, Οντισιόν, 2002, του Μανιώτη, Ένα φως για κάθε σκοτάδι, 2004, του Δήμου, Κατά πρόσωπο της Ματίνας Μόοχοβη, Ό,τι να 'ναι, 2005, του Θανάση Μαργαρίτη). Ας κρατήσουμε προς το παρόν την τελευ­ ταία αυτή κατηγορία, γιατί φαίνεται πως προσελκύει (μαζί με εκείνη των αρχαιόμυθων έργων) όλο και περισσότερους συγγραφείς, ανεξαρτήτως βιολογικής ή πνευματικής ηλικίας, αισθητικών επι­ λογών ή ιδεολογικών προσανατολισμών. Το τοπίο, όπως ειπώθηκε, είναι αρκετά θολό ακόμα, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Το παλαιότερο συναντά το νεότερο, οι κεκτημένες εμπειρίες στηρίζουν τις νέες δυνάμεις και τις ωθούν σε αναζητήσεις και περιπέτειες. Από τις ποικίλες εκδηλώ­ σεις του εφήμερου θα προκύψει ίσως κάτι που θα είναι ανθεκτικότερο στο χρόνο και τις ραγδαίες αλλαγές της μόδας. ■ 0 Γιώργος Π. Πεφάνης είναι λέκτορας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός θεάτρου

ΧΕΝΡΙΚ ΙΨΕΝ • Ό τ α ν ξ υ π ν ή σ ο υ μ ε εμ είς οι νεκ ρ ο ί μετ.: Α λ Κ ο σ μ α τ ό π ο υ λ ο ς • Β ρ ικό λα κες · Έ ν τ α Γκ ά μ π λ ερ μετ.: Μ α ρ γ α ρ ίτ α Μ έλμπεργκ

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Χαρά Μπακονικόλα

Μεταλλάξεις της βίας

ο ιο σύγχρονο ελληνικό έργο την ιστορία του ανθρωπίνου γένους η βία δεν έλειψε ποτέ στ' αλήθεια. Μόνο οι όψεις της αλλάζουν. Υπάρ­ χουν εποχές που αυτή προκύπτει από την όποια πολιτική εξουσία που μεριμνά για τη σταθερή διάρκεια της με μέσο τον εκφοβισμό των υπηκόων της, άλλες πάλι που η βία -σπασμωδική και ενστικτώδηςπροέρχεται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που πεινούν, και άλλες, τέλος, που η βία γεννιέται από μια κατά­ σταση αναρχίας, εξέγερσης κ.λπ. Σήμερα δεν συμβαίνει, τουλάχιστον φαι­ νομενικά, τίποτε το απελπιστικά έκρυθμο στην κοινωνία μας. Η πολιτική εξουσία είναι δημοκρατική, η πείνα δεν στέλνει πια κανέναν στον Άλλο Κόσμο, ενώ ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί χωρίς φόβο ανατροπών. Κι όμως, η βία επιβιώ­ νει αμείλικτη, άλλοτε ως φυσική κι άλλο­ τε ως ψυχική απειλή, άλλοτε απρόσωπη κι άλλοτε απολύτως προσωπική. Το ση­ μερινό θέατρο μας δείχνει τα καινούργια της πρόσωπα και τις νέες μεθόδους της. Στο στενό πλαίσιο ενός μικρού άρθρου δεν μπορώ παρά να παρουσιάσω εντε­ λώς σχηματικά ένα δραματογραφικό δί­ πολο της θεματικής τής βίας, που εκφρά­ ζει τον σημερινό κόσμο μας: την οπτική του Παναγιώτη Μέντη κι εκείνη του Μάκη Παπαδημητρίου. Αν μιλάω για δίπολο είναι επειδή οι δύο συγγραφείς απέχουν διαμετρικά μεταξύ τους, από πολλές απόψεις. Πέρα από το ότι ανήκουν σε δύο διαφορετικές λογοτεχνικές γενιές (του 1980 και του 2000 αντίστοιχα), περι­ γράφουν μια συγκεκριμένη (και διαφορε­ τική) μορφή βίας ο καθένας και διαθέ­ τουν εντελώς διαφορετικές στυλιστικές και ειδολογικές ταυτότητες. 0 Μέντης δημιουργεί δραματικές ατμόσφαιρες (αν

Σ

108

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

εξαιρέσουμε το ελαφρότονο Ριάλιτι και σόου), ο Παπαδημητρίου ιδιότυπα κωμι­ κές. 0 πρώτος υπογραμμίζει την ηθική/ψυχική βία που ασκείται πάνω στο σύγχρονο άνθρωπο, ενώ ο δεύτερος φέρνει σε πρώτο πλάνο τη σωματική βία και τον βίαιο βιολογικό θάνατο. Τέλος, η γραφή του Μέντη παραπέμπει συνειδητά στην παραδοσιακή, ρεαλιστική πραγμάτευση των θεμάτων του, ενώ εκείνη του Παπαδημητρίου αποσπάται ηθελημένα από οτιδήποτε αυτονόητο και οικείο. Τα περισσότερα έργα του Μέντη1 εκθέ­ τουν πλάσματα «βιαζόμενα» από το οικο­ νομικό σύστημα, το οποίο ορίζει συνακό­ λουθα και το κοινωνικό παιχνίδι της επι­ κράτησης. Το σύστημα ρίχνει δολώματα, πιάνει στο δίχτυ του και κυριολεκτικά στύβει αλύπητα οποιονδήποτε θα θελή­ σει να προσχωρήσει στην επικράτεια του δυναμικού καπιταλισμού, που βάζει τους πάντες να τρέχουν με κομμένη την ανά­ σα, ελπίζοντας να κερδίσουν την εκτίμη­ ση του αφεντικού, να διακριθούν στις πωλήσεις, στην παραγωγικότητα, στην επινοητικότητα, οτην αποτελεσματικό­ τατα. Οι έξυπνες κινήσεις φέρνουν κέρ­ δος οτο μηχανισμό, η ταχύτητα στον αγώνα δρόμου φέρνει κέρδη και στον μικρό υπάλληλο-γρανάζι, αν αυτός κατορθώσει να υπερσκελίσει τους συναδέλφους του. Αλλά αυτό το συνε­ χές τρέξιμο προς την επιτυχία σαρώνει ό,τι καλό μπορεί να φυτρώνει στο δρό­ μο. Στο βωμό αυτής της κίβηδλης θεάς της επιτυχίας θυσιάζονται αγαπημένες γυναίκες, πιστοί φίλοι, ιεροί δεσμοί και -με μια λέξη- συνειδήσεις. Η επιτυχία, βέβαια, είναι πάντοτε προσω­ ρινή, αφού το ούστημα που ξέρει να αλέθει τον άνθρωπο ξέρει εξίοου καλά

[ Δ I A B A Ζ Ω I α

φ

και να τον πετάει έξω με την παραμικρή νεται στην πρόστυχη, εκδικητική παγίδα αφορμή. Κανένας δεν είναι πολύτιμος, κι που στήνεται σε βάρος μιας άλλης γυναί­ έτσι το όνειρο του γιάπη παραδίδεται κας, και μάλιστα άγνωστης. Και η αλλη­ σαν σκυτάλη στον επόμενο «δρομέα», λεγγύη προς τον παλιό συνάδελφο αποπου είναι νεότερος, ικανότερος, πιο εύ­ σύρεται δίχως δισταγμούς, για να μετα­ στροφος και βιολογικά ανθεκτικότερος. τοπιστεί προς ένα καινούργιο, πολλά Οι ιεραρχίες ανατρέπονται (και ενίοτε υποσχόμενο «στέλεχος» της επιχείρησης αναστρέφονται). Οι «έσχατοι έσονται (στο Εκτός έδρας). πρώτοι», αλλά για πόσον καιρό; Ο Μέντης, παρουσιάζοντας τη βία που 0 Μέντης αφουγκράζεται με μεγάλη ευ­υφίστανται καθημερινοί άνθρωποι στον κολία τα μαρτύρια της ψυχής, όποια κι αν αγώνα τους για ένα σημερινό υποκατά­ είναι, ακόμη κι αν τα βιώνει μια γυναίκα, στατο αμερικανικού ονείρου (που, ακόμη ποδοπατημένη κι αυτή από τη βία του και στους Ξένους, έχει εξανεμιστεί"), χρη­ «πρέπει» και των κοινωνικών απαγορεύ­ σιμοποιεί ένα ύφος απλό, αλλά όχι λιτό, σεων (όπως στα έργα Άννα, είπα! Και Οι και μια γλώσσα ρεαλιστική, που αντηχεί γυναίκες στη σε μια επίσης ρεαλιστική ατμόσφαιρα. θ ά λ α σ σ α ) . Ακόμη και οι εφιάλτες (όπως εκείνοι της Το σύγχρονο Ωστόσο, στα Αλίκης, στο Οι γυναίκες στη θάλασσα) ή θέατρο κάνει έργα Save, οι αναπολήσεις (στην Cumparsita) δεν Εκτός έδρας. αποσπώνται από την πραγματικότητα με διάφορα πειράματα Εθνική Πι­ σκηνικές οδηγίες «ατμοσφαιρικών» φωτι­ να κοθήκη, σμών. Το εσωτερικό και το εξωτερικό πάνω στο νέο αλλά αυτό το γαϊ­ βίωμα είναι εξ' ίσου «ορατά» και καθορι­ τανάκι της στικά για τις χαραμισμένες ζωές των και στο παλιό κ α τ ά ν τ ια ς προσώπων του συγγραφέα.

- ιδ ια ίτ ε ρ α Στα έργα του Μάκη Παπαδημητρίου, πρόσωπο της βίας του άντρααντίθετα, η βία συνδέεται σχεδόν απο­ χρωματίζεται με πολύ πικρές πινελιές. Το κλειστικά με τη βιολογική υπόσταση, και ζήτημα που, μεταξύ άλλων, θίγει ο συγ­ μάλιστα με τον θάνατο. Ο νεαρός συγ­ γραφέας εδώ είναι ότι σήμερα δεν διαγραφέας (που μέχρι στιγμής έχει μόνο κυβεύεται η βιολογική επιβίωση καθαυ­ «ανέβει», αλλά όχι και «εκδοθεί») καταθέ­ τήν, αλλά η κατάκτηση ενός υλικού πα­ τει έμμεσα αυτό που η γενιά του γνωρί­ ραδείσου που έχει ως αντίτιμο μια ψυχι­ ζει από την επικράτεια της βίας: κι αυτό κή κόλαση. είναι κυρίως το αίμα και η φυσική βία. Αυ­ Σ' αυτήν την κόλαση το επίγειο κακό που τή την έκφανση της βίας, που ο συγγρα­ ταπεινώνει ή ακυρώνει το (ανδρικό) φέας διογκώνει γελοιογραφικά σχεδόν, «εγώ» διαιωνίζεται, όχι επιστρέφοντας τη βλέπουμε κυρίως στα έργα Έγκλημα απαραίτητα στον φταίχτη αλλά αυθαί­ α λα ινδικά, Loop2 και A tender thing. ρετα σε οποιονδήποτε όμοιό του. Έτσι, Το χιούμορ με το οποίο αντιμετωπίζει ο το μίσος για την πρώην σύζυγο εκτονώ­ νεαρός συγγραφέας τη σημερινή βία

ι

έ

ρ

ω

μ

α

!

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

[

είναι, βέβαια, προϊόν μιας γνήσιας κωμι­ κής φλέβας, που του έχει δοθεί από τη φύση. Το υλικό, όμως, με το οποίο δομεί αυτές τις πρωτότυπες «μαύρες» κωμω­ δίες του δεν είναι καθόλου δυσεύρετο: ο Παπαδημητρίου ανήκει στη νέα γενιά, η οποία «γαλουχήθηκε» με εικόνες αυθαί­ ρετης βίας και αίματος, τις οποίες γεν­ ναιόδωρα προσφέρει ο αντιφατικός κό­ σμος μιας Pax Europea, όπου τα πάντα είναι πιθανό και καμία σκηνή βίας δεν μας συγκλονίζει πλέον. Τα πρόσωπα του Παπαδημητρίου δεν είναι ακριβώς καθημερινό. Είναι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, περιθωριακά. Ο αστυνομικός, στο Έγκλημα α λα ινδικά, διαθέτει μια ιδιότυπη βλακεία και πλήρη έλλειψ η διορατικότητας, ενώ η ζη­ λότυπη Ινδή του έργου τολμάει να διαπράξει, ενάντια σε κάθε πολιτισμική αληθοφάνεια, ένα ειδεχθές έγκλημα πάθους. Οι άντρες του A te nder thing α δ ια φ ο ρ ο ύ ν για το αν είναι

νεκρή η γυναίκα που βρίσκουν στο διαμέ­ ρισμά τους, και μάλιστα αυτή η μακάβρια πιθανότητα καθόλου δεν τους εμποδίζει να κάνουν σεξουαλικά σχόλια και να ρίχνουν φιλήδονα βλέμματα στο ακίνητο σώμα της καλλονής. Στο Loop οι δύο υποτιθέμενοι τρόφιμοι του ψυχιατρείου ανταλλάσσουν ψύχραιμα τις βίαιες περι­ γραφές των εξίσου βίαιων φόνων που διέπραξαν, ο καθένας για λογαριασμό του άλλου (ακόμη και τα εγκλήματα, στον κόσμο μας, είναι ανταλλάξιμα). Με άλλα λόγια, η σωματική βία αντιμετωπί­ ζεται εδώ μ' ένα άτυπο και ρηξικέλευθο χιούμορ, που κονιορτοποιεί όλα τα γελοία υπολείμματα του αναυθεντικού ανθρωπισμού μας. Ανάμεσα, βέβαια, στον προβλέψιμο και οικείο Παναγιώτη Μέντη, που πλάθει αναγνωρίσιμους χαρακτήρες, και στον ανατρεπτικό και απρόβλεπτο Μάκη Παπαδημητρίου, που πλάθει προκλητι­ κές καρικατούρες, το σύγχρονο θέατρο κάνει διάφορα άλλα πειράματα πάνω στο νέο αλλά και στο παλιό πρόσωπο της βίας. Απ' αυτά, το τι είναι βιώσιμο και ανθεκτικό στο χρόνο θα το δείξει μόνο ο χρόνος. ■ Η Χαρά Μπακονικόλα είναι καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουθών του Πανεπιστημίου Αθηνών

1. Με την ενθάρρυνση του Θανάση Παπαγεωργίου, τα πρώτα σκηνικά του αποτυπώματα ο Μέντης τα άφησε στο σανίδι της «Στοάς», και μάλιστα με επιτυχία, ξεκινώντας απά το Άννα, είπα! και συνεχίζοντας με την Cumparsita και την Εθνική Πινακοθήκη.

2. Αυτά τα δύο έργα ανέβηκαν στη δεύτερη σκηνή του «θεάτρου του Νέου Κόσμου», σε σκηνοθεσία του συγγραφέα και κάτω απ’ τη φιλόξενη σκιά του Βαγγέλη θεοδωρόπουλου.

110

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Δημήτρης Τσαταούλης

Η νεοελληνική σκηνή

ο ιο δρόμο της μεταμοντέρνας «απωΠείας» ι τελευταίες δεκαετίες του 20ού κοινωνική του ταυτότητα είτε επιτελεί αιώνα σηματοδοτούν μια βαθιά κρί­ δράσεις που παραπέμπουν σε δρώμενα, ση ταυτότητας του ατόμου σε όλο εκθέτοντας τη γυμνότητά του, τα φυσικά τον δυτικό κόσμο. Η αμφισβήτηση του λοτου όρια (μη διστάζοντας να καταπονηθεί, γοκεντρισμού, η άρνηση, δηλαδή, της πανα τραυματιστεί, να ιδρώσει), την κατόπιν ντοκρατορίας του κειμένου, δημιουργεί σκληρής προετοιμασίας αποκτηθείσα στο θέατρο, περισσότερο ορατά απ' ό,τι τεχνική του αλλά και την αμφισβήτηση της στη λογοτεχνία ή τις άλλες τέχνες, τις συμπαγούς του ταυτότητας. προϋποθέσεις να αναδειχθεί η εικόνα στο Το ελληνικό θέατρο, με καθυστέρηση βασικό εργαλείο μιας ασυνεχούς κατα­ κάποιων δεκαετιών, ενσωματώνει την τε­ σκευής και ταυτόχρονα μιας ανακαταλευταία εικοσαετία τις νέες αναζητήσεις σκευής (του μικρόκοσμου της σκηνής ή είτε δημιουργώντας πρωτότυπες σκηνικές του συμπαντικού μακρόκοσμου). Η αναζή­ καταθέσεις είτε απομιμήσεις ξένων προ­ τηση μιας νέας οντολογικής αλήθειας στα τύπων. Άλλωστε, οι πρώτες, ουσιαστικά, γηγενή ή εξωγενή τελετουργικά στοιχεία εμπειρίες του κοινού προκύπτουν από συ­ (τελετουργικό θέατρο), στη διασταύρωση νεργασίες ελληνικών θιάσων με ξένους, των πολιτισμών (διαπολιτισμικό θέατρο) ή όπως το θέατρο Μαχαγκόνι που συνεργά­ στην άρνηση της ενότητας που προσέζεται αρχικά με τον θίασο «Διπλούς Έρως» φερε το ενιαίο κείμενο (μεταμοντέρνο του Μιχαήλ Μαρμαρινού για την παράστα­ θέατρο), οδηγεί σε μια σκηνική εικόνα ση Αλτουσέρ Ροκ και, λίγο αργότερα, με όπου κυριαρχούντο παραστασιακά σημεία, το θέατρο του Νότου του Γιάννη Χουβαρσυχνά ως σημαίνοντα με αιωρούμενα σηδά για την παράσταση Bad Actors. Ωστό­ μαινόμενα, πρόσφορα επομένως σε πολ­ σο, και οι δύο αυτοί ελληνικοί θίασοι θα λαπλές ερμηνείες. Επιπροσθέτως, η ανα­ ανεβάσουν στη συνέχεια παραγωγές που γωγή του πραγματικού σώματος του ηθο­ κινούνται στο χώρο του μεταμοντέρνου, ποιού σε αυτόφωτο εν δράσει υποκείμενο, συμπτωματικά ο Γιάννης Χουβαρδάς, πε­ απαλλαγμένο από τις επιταγές ενός προ­ ρισσότερο συστηματικά ο Μιχαήλ Μαρμαδιαγεγραμμένου δραματικού προσώπου, ρινός, ο οποίος θα καταλήξει σε παραστά­ ενσωματώνεται στο θέατρο από τις διάφο­ σεις τις οποίες θα χαρακτηρίζει πλέον με ρες μορφές περφόρμανς που αναζωπυρώ­ τον αποκαλυπτικό της κατεύθυνσής του νονται συστηματικά κατά τη δεκαετία του υπότιτλο: «η σκηνοθεσία ως δραματουρ­ '60 σε Ευρώπη και Αμερική, αναβιώνοντας γία». Σε αυτό το κλίμα θα κινηθούν ο Ρομα­ ντανταϊστικές πρακτικές, αλλά έλκοντας, ντισμός, ο Εθνικός Ύμνος το 2004 - An για πολλούς, την καταγωγή τους από υπαί­ Invitation to Dance, χωρίς αυτό να σημαί­ θρια δρώμενα του Μεσαίωνα. Το σκηνικό νει ότι προηγούμενες παραγωγές του σε σώμα, πλέον, είτε αυτοσυστήνεται με την κλασικά έργα, όπως Ηλέκτρα, Αγαμέμνων,

Ο

Δημήτρης Κεχαίδης • Δ ά φ ν ες και π ικρ ο δ ά φ νες • Με δ ύ ν α μ η α π ό την Κηφισιά • Τ ο πανηγύρι. Η Β έ ρ α Το Τάβλι

|

ΚΕΔΡΟΣ

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Άμλετ ή και το πρόσφατο Ρομέο και Ιουλιέτα - Η τρίτη μνήμη, δεν ανέδειξαν επί της αθηναϊκής σκηνής ζητούμενα του μεταμοντέρνου θεάτρου. Στο χώρο των ελλήνων θεατρικών συγ­ γραφέων, όπως είναι ευνόητο, τα πράγ­ ματα κινήθηκαν, παρά την εμφανή απο­ κόλληση από την ηθογραφία και τον νεο­ ρεαλισμό των προηγούμενων δεκαετιών πολλών σύγχρονων συγγραφέων, συμπε­ ριλαμβανομένου (αν όχι πρωτοστατούντος) του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε περισ­ σότερο παραδοσιακά επίπεδα. Δεν είναι άμοιρη ευθυνών σε αυτό και μια συγκατα­ βατική έως συντηρητική σκηνοθεσία των όσων ανέλαβαν να φέρουν στη σκηνή νεοελληνικά έργα. Η μόνη ίσως αυθεντική εκπρόσωπος της μεταμοντέρνας γραφής στην Ελλάδα φαίνεται μέχρι στιγμής να είναι η Έλενα Πέγκα, με αρκετά έργα στο ενεργητικό της, που το χαρακτηριστικό τους είναι ότι απαιτούν για την υλοποίησή τους συνδυασμό και διάλογο τεχνών, γεγονός που οδηγεί αναγκαστικά σε μια επί σκηνής γραφή: χαρακτηριστικό παρά­ δειγμα το έργο της Τα καινοΰρνια ρούχα του αυτοκρότορα, που ανέβηκε στο Club 22, έναν μη θεατρικό χώρο, και με τη συ­ νεργασία στη σκηνοθεσία, πέρα από την ίδια, του βιντεοκαλλιτέχνη Μάνθου Σαντοριναίου και του χορογράφου Κωνσταντί­ νου Ρήγου, ενώ ταυτόχρονα συνέπραξαν (με πραγματική επίδειξη) γνωστοί οίκοι μόδας για τα ενδύματα του αυτοκρότορα. Στο χώρο της περφόρμανς υπάρχει αρκετή ατολμία, αμηχανία ή και απογοητευτική παρερμηνεία, με την έννοια ότι για πολ­ λούς νέους θεωρείται ως εύκολος τόπος κατάθεσης ατεκνιών. Με περισσότερη πα­ ράδοση στους ανθρώπους που ανέδειξαν σε σύντομο χρονικό διάστημα το ελληνικό χοροθέατρο σε μετρήσιμο παράγοντα, όπως και στον εικαστικό χώρο, παρουσιάζει ενδιαφέρουσες πτυχές όταν προκύπτει από σύμπραξη θεατρικών και εικαστικών καλλι­ τεχνών, όπως είναι η περίπτωση της

112 ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

συνεργασίας των Αλεξάνδρας και Χριστίνας Παπαγεωργίου, με πρόσφατες παραστά­ σεις τους όπως Superglue 3D αφήγηση και Rocco Release. Οι τίτλοι αλλά και οι δράσεις είναι ενδεικτικά στοιχεία της προέλευσης και των δανείων (με την καλή έννοια) από τα όσα συμβαίνουν στο εξωτερικό. Στο χώρο της περφόρμανς - μεταμο­ ντέρνου θεάτρου εμφανίστηκαν ενδιαφέ­ ρουσες ή μη ομάδες που περιορίστηκαν σε μία ή δύο το πολύ απόπειρες και στη συνέχεια σιώπησαν, αφήνοντας ερωτημα­ τικά ως προς τις πραγματικές διεκδικήσεις τους στο χώρο. Από την άλλη, ομάδες όπως το Θέατρο Δωματίου της Άντζελας Μπρούσκου μετεξελλίσσονται σταδιακά και με συνέπεια προς τις αναζητήσεις του μεταμοντέρνου, με παράδειγμα την πλέον πρόσφατη δουλειά «Περιμένοντας...» (κάτι για την πείνα). Τα όρια, ωστόσο, μεταξύ της περφόρμανς και της μεταμοντέρνας σκηνοθεσίας φαίνεται να είναι ακόμα συγκεχυμένα στο μυαλό αρκετών δημιουργών. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η παράσταση Δόκτωρ Φάουστους, μια διασκευή του έργου του Μάρλοου από τον σκηνοθέτη, πρωταγωνιστή και καλλιτεχνικό διευθυντή της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρη Λιγνάδη, που χρησιμοποίησε το έργο για την προσωπική του περφόρμανς - ταύτιση με τον Φάουστους, καθιστώντας τον πολυπληθή θίασο κομπάρσο. Όμως το μεταμοντέρνο θέατρο, με τη γενικευμένη διάχυση που προτείνει και την παρερμηνεία του κειμένου που επιχειρεί μέσω της παραστασιακής σκευής του, μεταξύ άλλων, πέτυχε να αποδομήσει την κυρίαρχη αλήθεια του δραματικού προσώπου, πλήττοντας ανεπανόρθωτα την αυταρέσκεια του ηθοποιού, καθιστώ­ ντας και αυτόν ένα από τα εργαλεία του παραστασιακού γεγονότος.

0 Δημήτρης Τσατσούλης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεατρικών ΣπουΒών του Πανεπιστημίου Πατρών

[ Δ I A BA Z Q I

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

J

Ελευθερία Ιωαννι'δου

Μεταμορφώσεις της τραγωδίας

στη νεοελληνική δραματουργία 1990-2005 πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στη σύγχρονη Ελλάδα διέπεται από ένα παράδοξο: αντί η παράσταση να είναι το δυναμικό μέσο που μεταμορφώνει το εξ ορισμού στα­ τικό κείμενο, οι παραστάσεις χαρακτηρί­ ζονται οι ίδιες από στατικότητα, ενώ το ρόλο της δημιουργικής μεταμόρφωσης του κειμένου αναλαμβάνει ένα άλλο κεί­ μενο, αυτό της μεταγραφής. Οι μεταγρα­ φές τραγωδίας αντιπροτείνουν την ανα­ νέωση στην αναβίωση, διαμορφώνοντας έναν αντίλογο στον τρέχοντα λόγο των φεστιβάλ αρχαίου δράματος και των παρελκομένων τους. Κι ενώ τα φεστιβάλ αποτελούν το πλαίσιο επαναδιατύπωσης από σκηνής κι από πλατείας παραδεδομένων σχήματων και ιδεολογημάτων για το αρχαίο δράμα, οι νεοέλληνες δρα­ ματουργοί διαλέγονται γόνιμα με τα πρωτότυπα κείμενα. Από το 1990 μέχρι σήμερα το ελληνικό δραματολόγιο αριθμεί μεταγραφές τρα­ γωδίας από καταξιωμένους νεοέλληνες θεατρικούς συγγραφείς, που καταπιάνο­ νται με το είδος σε ώριμη φάση της δρα­ ματουργίας τους, αλλά κι από νεότερους δραματουργούς, για τους οποίους η τρα­ γωδία παρέχει το υλικό δραματουργικών και σκηνικών μεταμορφώσεων με ενδια­ φέροντα, κάποιες φορές, αποτελέσματα. Η παρουσίαση που ακολουθεί επιχειρεί να χαρτογραφήοει μεταγραφές της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, ανα­ ζητώντας τους κυρίαρχους τρόπους

Η

γραφής μέσα από τους οποίους φιλτρά­ ρεται το πρωτότυπο κείμενο. Οι ομοιότητες ανάμεσα στις εξεταζόμε­ νες μεταγραφές δεν θα μπορούσαν να αποδοθούν απλώς στην κοινή καταβολή στο μύθο, αλλά μαρτυρούν την ανά­ πτυξη ενός πλέγματος διακειμενικών σχέσεων. Προϊόντα ενός πνευματικού κλίματος που υπαγορεύει την κριτική τοποθέτηοη απέναντι στο λογοτεχνικό κανόνα, οι νεοελληνικές μεταγραφές υιοθετούν απόσταση από τα πρότυπά τους με τη χρήση δραματουργικών τεχνι­ κών, όπως η μεταθεατρικότητα, η πα­ ρωδία, η τοποθέτηση της δράσης μετά το πέρας τον τραγικών γεγονότων (τεχνι­ κή που ο Gerard Gennette ονομάζει con­ tinuation), ο φωτισμός της οπτικής δευτερευόντων προσώπων κι η παρουσίαση της γήινης όψης των τραγικών ηρώων. Η τριλογία Πάροδος Θηβών, το νράρμα στον Ορέοτη, Ο Δείπνος (1994)1 του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Η βουή (1997) του Παύλου Μάτεσι κι Οι ηθοποιοί (1999) του Γιώργου Σκούρτη έχουν τη μορφή ενός μεταθεατρικού παιγνιδιού με την τραγω­ δία. Τα έργα της τριλογίας του Καμπα­ νέλλη εκτυλίσσονται μέσα σε μια θεατρι­ κή πρόβα, κατά την οποία οι ηθοποιοί φωτίζουν άγνωστες πτυχές των τραγι­ κών προσώπων. Η προβολή της θεατρι­ κής συνθήκης αναδεικνύει τη σκηνική δράση σε μια γραφή που λαμβάνει χώρο στο περιθώριο των τραγικών κειμένων. Αντίθετα, για τους ηθοποιούς του

Γιώργος Μανιώτης • • • •

Ο λάκκος της αμαρτίας ή η μαγεία των αισθήσεων Τα παράσιτα Έξι ραδιοδράματα Τόμος Α' Διακοπές στην Ουρανούπολη Τάξις και αταξία

ΚΕΔΡΟΣ · Κοινή λογική · Παθήματα · Το ματς

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Σκούρτη η διαφυγή από το γράμμα των κλασικών κειμένων είναι αδύνατη. Η Ορέστεια, ο Οθέλλος κι ο Χορός του θανάτου προδιαγράφουν τη μοίρα των προ­ σώπων. 0 σκηνοθέτης/θεός εμφανίζεται ως ο θεματοφύλακας του κειμένου, αλλά κι ο ρυθμιστής της δράσης εντός κι εκτός σκηνής. Στη Βουή του Μάτεσι ο κόσμος της τραγωδίας επιβιώνει στις πα­ ραστάσεις των πλανόδιων θεατρίνων, αφού οι Ατρείδες δεν είναι παρά φαντά­ σματα που στοιχειώνουν τις ερειπωμέ­ νες Μυκήνες. Το θέατρο εν θεάτρω κα­ ταδεικνύει ότι η επικοινωνία με το αρχαίο παρελθόν είναι εφικτή μόνο εντός της ψευδαίσθησης. Ενώ οι περισσότεροι δραματουργοί έλκονται από τα έργα του ατρειδικού κύκλου, ο Μάριος Πόντικας και ο Γιώργος Βέλτσος στρέφονται στον Οιδίποδα. Τα έργα Ο δολοφόνος του Λάιου και τα κοράκια (2004) -----------* του Ποντικά και Οιδίπους Αντι' οιδίπους (2004) του Βέλτσου είναι φορείς της μεταμο­ ντέρνας αμφι­ σβήτησης του δια φ ω τισ τικού μοντέλου γ ν ώ σ η ς . Οι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς αναζητούν στη λύση του γρίφου της Σφίγγας την απαρχή της γνώσης που έμελλε να γί­ νει βάση μιας α μ φ ιλ ε γ ό μ ε­ νης προόδου.

0 Άνδρας/Οιδίποδας του Ποντικά επι­

114- ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

μένει στην πλάνη ότι είναι ξένος του πραχθέντος. Στο έργο του Βέλτσου ο Αντι-οιδίποδας είναι το σύμβολο του Οιδίποδα κι «εκπρόσωπος γενεών που έρχονται». Η διάσπαση του σοφόκλειου ήρωα τονίζει τη διάσταση ανάμεσα στη γνώση και τα αποτελέσματά της. Και στα δύο έργα η αμφισβήτηση του ορθού λόγου είναι συνυφασμένη με την κριτική στον έναρθρο και γραπτό λόγο. Στο έργο του Ποντικά η γυναίκα/κόρακας που έρχεται να αποκαλύψει την αλήθεια στον Οιδίποδα λέει ότι η γλώσσα είναι απατηλό μέσο. Στο έργο του Βέλτσου η ήττα της Σφίγγας είναι έξοδος από μια «εποχή αθωότητας προφορική», ενώ ο Οιδίποδας εγκαινιάζει μια εποχή όπου ο «θάνατος παραμονεύει σε όλες τις πτώσεις της γραφής». Όπως και στη Βουή του Μάτεσι, στα έργα του Βέλτσου και του Ποντίκα η σχέση με το αρχαίο παρελθόν ορίζεται μέσα από την απουσία επικοινωνίας. 0 Οιδίποδας του Ποντίκα περιγράφει τον αρχαίο χορό με τα εξής: «λένε και ξαναλένε / για να κρατήσουν φαίνεται ρυθμό; / σε γλώσσα ελληνική που όμως / δεν καταλαβαίνω», ενώ ο Οιδίπους του Βέλτσου λέει: «Ξέρεις ελληνικά; / Τι γλώσσα ανύπαρ­ κτη μιλάς;». Παρά τις υφολογικές αστάθειες και δραματουργικές αδυναμίες της, Η άλλη Μή­ δεια (1990) του Βασίλη Μπουντούρη αξίζει να σημειωθεί για τη φεμινιστική της οπτική. Όπως ο Καμπανέλλης, που αποκαθιστά την Κλυταιμνήστρα με το γράμμα στον Ορέστη, ο Μπουντούρης ανατρέχει στην προευριπίδεια εκδοχή τόυ μύθου, σύμφωνα με την οποία η Μήδεια δεν διαπράττει το φόνο των παι­ διών της. Λιγότερο γνωστή, αλλά όχι κι ευκαταφρόνητη, πτυχή της νεοελληνι­ κής δραματουργίας αποτελούν μεταγρα­ φές της τραγωδίας από νέους συγγρα­ φείς. Οι Ατρείδες, τέλο ς (2005) του Ανδρέα Φλουράκη είναι η ιστορία των

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α .

γόνων του ατρειδικού οίκου μετά το πέρας των όσων εξιστορούν οι τραγικοί. Για τον Φλουράκη η αναβολή του τέλους της ιστορίας συμβολίζει τη ίδια την ιδιό­ τητα της τραγωδίας να είναι ανοιχτή σε διαχρονικές ερμηνείες.2 Τα πρόσωπα του έργου βυθίζονται σε μια ατμόσφαιρα πολιτικού και ερωτικού αλληλοσπαραγ­ μού, όπου η ομοφυλοφιλία κι η αιμομειξία θριαμβεύουν. Οι ακραίες καταστά­ σεις, η ελλειπτική γραφή κι η τολμηρή γλώσσα του έργου θυμίζουν το αγγλικό δράμα της δεκαετίας του '90. Η Ανδρομάχη ή το πρόσωπο μιας γυναί­ κας στο ύφος της νύχτας (2003, γρά­ φεται το 1999) του Άκη Δήμου και Τα δάκρυα της Κλυταιμνήστρας (2005)3 της Αύρας Σιδηροπούλου είναι ποιητικοί μονόλογοι των ομώνυμων ηρωίδων. Η σκηνική γλώσσα των έργων αρθρώνεται μέσα από τη διαχείριση λόγου και παύ­ σεων. Ο έντονος λυρισμός και η έμφαση στην ανθρώπινη διάσταση των χαρακτή­ ρων φέρνουν στο νου τους δραματικούς μονολόγους της Τέταρτης διάστασης (1972) του Γιάννη Ρίτσου, που δεν ήταν, ωστόσο, προορισμένοι για τη σκηνή. Η Σιδηροπούλου αρνείται τη γραμμική αντίληψη του μύθου. Η αφήγηση της Κλυταιμνήστρας συγχέει την επιστροφή του Ορέστη με εκείνη του Αγαμέμνονα και το φόνο του Αγαμέμνονα με τη θυσία της Ιφιγένειας. Η ρευστότητα του χρόνου σημαίνει και ρευστότητα της ταυτότη­ τας, καθώς η Κλυταιμνήστρα παλινδρο­ μεί ανάμεσα στους ρόλους της μητέρας και της ερωμένης. Καθηλωμένη στο πα­ ρελθόν, η Ανδρομάχη του Ακη Δήμου κα­ τοικεί ένα σκηνικό που αναπαριστά την Τροία και ζωγραφίζει, ανακαλώντας τα

γεγονότα του πολέμου και της εξορίας Της. 0 μονόλογός της διατρέχεται από στιγμές φατικής αγωνίας, καθώς οι λ έ ­ ξεις της σχηματίζονται σε μια απόπειρα ερμηνείας των παραστάσεων του σχε­ δίου. Η Κλυταιμνήστρα κι η Ανδρομάχη αισθάνονται να προδίδονται από μια γλώσσα που φέρει τα σημάδια της βιαιό­ τητας και των πολέμων (Κλυταιμνήστρα: Κομμάτιασες. / Πριόνισες τη γλώσσα μου) κι αναζητούν μιαν άλλη (Ανδρο­ μάχη.: Ψάχνω μια γλώσσα σύμμαχο... κουπί, χαμόγελο και πανωφόρι). Η ιδέα αυτή της γλωσσικής αφασίας που μετα­ μορφώνεται σε πράξη, παράσταση και λόγο, ίσως συγκεφαλαιώνει με τον καλύ­ τερο τρόπο την προσπάθεια των ελλήνων δραματουργών να δημιουργήσουν δραστικούς δραματικούς και σκηνικούς κώδικες που να επανεγγράφουν την ελληνική τραγωδία στο σήμερα. ■ Η Ελευθερία Ιωαννίδου είναι υποψήφια διδόκτωρ στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και υπότροφος του Ι.Κ.Υ.

’Σημειώνεται η χρονολογία έκδοσης των κειμένων κι αναφέρεται η χρονολογία συγγραφής όταν αυτή αναγράφεται στην έκδοση. Πλην της εξαίρεσης της Βουής του Μάτεσι, όλα τα υπό συζήτηση κείμενα έχουν παρασταθεί ή είναι προγραμματισμένη παράστασή τους.

2 Φλουράκης, Ανδρέας (2005), «Determining the fate of the Atreides’ family: Challenges with working on Atreides, end (Part 2)», 29th Comparative Drama Conference, Los Angeles.

2Τα κείμενα αυτά έχουν εκδοθεί στο πρόγραμμα της παράστασης.

Παναγιώτης Μέντης • Εκτό ς έ δ ρ α ς • Εθνική Π ινα κο θ ή κη • Save

| ΚΕΔΡΟ Σ

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Τζωρχζίνα Κακουθάκη

Νέο ERRlIVIKO έργο;

Ναι, αΠΠά πού; αι πριν από λίγες μέρες ένας μαθητής μου, 19 ετών, σε μια σχολή θεάτρου, μου έδωσε να διαβάσω ένα έργο που έγραψε. Ήταν ένα μικρό διαμάντι. Και εύλογα το παιδί ρώτησε: «Αλήθεια, σας άρεσε; Και τώρα;». Εκεί μπορεί να βιώσει ο νέος θεατρικός συγγραφέας τι σημαίνει πραγ­ ματικά δραματική παύση. Γιατί δεν είχα καμιά απάντηση να του δώσω, κανέναν πραγματικό τρόπο να τον καθοδηγήσω. Το μυαλό μου πλανάται στην υποθετική διαδρομή «από το συρτάρι στο αανίδι». Ακολουθώ τα παρακάτω βήματα:

Κ

1. Είναι

19. Στην Ελλάδα νέος καλλιτέ­ χνης είσαι μετά τα 40. Αλλά αυτός, επειδή είναι νέος δεν το ξέρει. Αγόρασε τις προάλλες τον τόμο Coming on strong: New writing from the Royal Court Theatre. Εκεί οι συγγραφείς που τα έργρ τους έπαιξε το Royal Court, ένας σημα­ ντικός οργανισμός που ανέδειξε όλη τη νέα γενιά των βρετανών δραματουργών τη δεκαετία του '90, και τα εξέδωσε η Faber and Faber είχαν τις εξής ηλικίες: 26, 22, 25, 21. Σκέφτηκε ότι μπορεί να έχει και αυτός την ίδια τύχη.2

2

Έδωσε το έργο οε κάποιους φίλους. Οι περισσότεροι, ειδικά επειδή δεν είναι του θεάτρου αλλά απλοί φορολογούμε­ νοι πολίτες, σκέφτηκαν λογικά. Και του είπαν να το πάει στο Εθνικό Θέατρο και στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Καλή κίνηση, σκέφτηκε, και έμαθε ότι κά­ ποτε στο Εθνικό Θέατρο έγινε η Απογευ­ ματινή Σκηνή που παίχτηκε έργο του άγνωστου Ιάκωβου Καμπανέλλη και μετά, το 1971, η Νέα Σκηνή, που έγινε για να στηρίξει το ελληνικό έργο και μάλιστα έπαιξε και μονόπρακτα νέα ελ-

1 10 ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

λπνικά έργα. Εκεί μάλιοτα υπάρχει υπη­ ρεσία δραματολογίου, όπου καταθέτεις το έργο σου σε τρία αντίτυπα (αλλά και ένα φτάνει), κάποιοι το διαβάζουν και μετά το θέατρο σου απαντάει αν το έργο σου θα ανέβει ή όχι. Πήγε ο μαθητής μου, πήρε ένα χαρτάκι, τυπωμένο ακόμα στο πολυτονικό (κάποτε φαίνεται υπερεκτιμήθηκε ο ρόλος της υπηρεσίας, ότι θα έχει μεγάλη προσέλευση), γράψανε τη διεύθυνσή του και του είπαν να περιμένει μέχρι το Μάιο, που αποφασίζεται το ρεπερτόριο της επόμενης χρονιάς. Αριθ­ μός 480! Και ο μαθητής μου, που θα τον λέμε Δημήτρη, δεν σκέφτηκε μέαα οε αυτά τα λίγα έργα που παίζονται πόσα έχουν κατατεθεί στην αρχή ως άγνωστα έργα, μετά ξανά ως συστημένα (με τηλέ­ φωνο ή σημειωματάκι να διαβαστεί γρή­ γορα γιατί «ο συγγραφέας είναι φίλος μου») και μετά ξανά ενδεχομένως, χωρίς καν αριθμό εισαγωγής, μιας και διαβά­ στηκαν χέρι με χέρι. Και αν είναι τυχερός και δεν έπεσε πάνω σε καμιά εσωτερική αλλαγή έχει καλώς, αλλά παλιότερα μπορεί το έργο να κατέληγε και οτα αζήτητα (όπως είχε γίνει στις αρχές του '90) και να μαζεύονταν στοίβες από «επί τρία» αντίτυπα που στοιβάζονταν σε υπόγεια και οι νέοι, τότε, Δημήτρηδες αισθάνθηκαν απαξίωση, μερικοί σταμάτησαν κιόλα να γράφουν και τόσα έργα χάθηκαν χωρίς ποτέ να υπάρξουν. Αυτά τα έργα, βέβαια, θα μπορούσε να τα φιλοξενήσει μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη, μιας κι εκεί γίνεται σοβαρή έρευνα για το νέο ε λ ­ ληνικό έργο, αλλά ...το τυπωμένο. Λογι­ κό, γιατί τι γίνεται άραγε με τα πνευματι­ κά δικαιώματα; Ένα έργο που στέλνεις να το διαβάσουν δεν πρέπει να σου πούνε να πας να το πάρεις πίσω; Ή, από την άλ-

[ Δ Ι ΑΒ ΑΖ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

fin, ένας μεγάλος οργανισμός μπορεί και οφείλει να κάνει ένα ερευνητικό αρχείο με αυτήν την περιουσία και να βοηθήσει τους λίγους, έστω, μελετητές αλλά και τους χιλιάδες πλέον νέους φοιτητές των Τμημάτων Θεατρολογίας και Θεάτρου (και άλλων βεβαίως σχολών) να μάθουν: τι είναι αυτό που δεν παρουσιάζεται; 3 . Έμαθε ότι στο Κρατικό Θέατρο Βο­ ρείου Ελλάδος πριν από 2-3 χρόνια έγινε ένας διαγωνισμός, το ίδιο και στο Θέατρο του Νότου. Αλλά οι διαγωνισμοί διακό­ πηκαν, το ΚΘΒΕ παραλαμβάνει κάθε χρό­ νο καμιά 80αριά έργα και αν ρωτήσεις ποιος τα διαβάζει «για να μου πει τη γνώ­ μη του», θα σε παραπέμψουν κάθε φορά σε άλλον. Το Θέατρο του Νότου πάλι, δεν ξαναπήρε λεφτά για να συνεχίσει την ωραία προσπάθεια. Και το θέατρο Τόπος Αλλού, που διοργανώνει σεμινάρια για νέους συγγραφείς, έχει πολύ λίγες θέ­ σεις, προηγούνται άλλοι που περίμεναν πιο πολλά χρόνια από σένα, Δημήτρη.

4 . Πάει ο Δημήτρης στην Εθνική Βιβλιο­ θήκη, γιατί ο συμβολαιογράφος τού φαι­ νόταν ακριβός και δεν ξέρει ότι ο απλού­ στερος τρόπος να εξασφαλίσεις ελάχιστα την πνευματική ιδιοκτησία είναι να ταχυ­ δρομήσεις στον εαυτό σου το έργο σου, και αφήνει το έργο του στην αρμόδια υπη­ ρεσία, κατοχυρώνει το έργο του, γιατί σε τόσους που το έχει δώσει ποιος ξέρει πού μπορεί να το δει να παίζεται. Και τώρα τι; 5 . Το υπουργείο Πολιτισμού από το Φε­ βρουάριο έβγαλε προκήρυξη. «Κρατικό Βραβείο για νέους θεατρικούς συγγρα­ φείς: Στο διαγωνισμό αυτό συμμετέχουν μόνο νέοι θεατρικοί συγγραφείς. Στην έννοια του νέου θεατρικού συγγραφέα

περιλαμβάνονται εκείνοι, θεατρικό έργο των οποίων δεν έχει στο παρελθόν ανεβεί στην σκηνή από επαγγελματικό θίασο ή παρουσιαστεί στην τηλεόραση ή το ραδιό­ φωνο ή δεν έχει βραβευθεί από Επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού ή άλλη Επι­ τροπή του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα (Α' Βραβείο, 8.000 ευρώ, Β' Βραβείο, 5.000 ευρώ, Γ Βραβείο, 3.000 ευρώ)... Σε περί­ πτωση που έργο βραβευθέν σε οιονδήποτε από τους τρεις διαγωνισμούς παρουσιασθεί από σκηνής από επιχορηγούμενο θίασο, είναι δυνατή ειδική οικονομική ενί­ σχυση του θιάσου αυτού από το ΥΠΠΟ». Μετά βλέπει τη λίστα των έργων που βρα­ βεύτηκαν και πόσα από αυτά τελικά παί­ χτηκαν. Τα πράγματα είναι δύσκολα.

0 Δημήτρης όλο και περισσότερο, εν τω μεταξύ, πιστεύει στο έργο του. Δεν θα σκεφτεί ποτέ ότι μπορεί να μην παίζεται γιατί δεν είναι αρκετά καλό. Και μάλλον δύσκολα θα βρει έναν συγγραφέα να του πει για τα καλά του και τα λάθη του. Άλ­ λωστε, οι περισσότεροι θεατρικοί συγ­ γραφείς θα του πούνε ότι η γραφή δεν δι­ δάσκεται. Και το ερώτημα είναι: Θα συνε­ χίσει ο Δημήτρης να ψάχνει με ποιον θα μοιραστεί τη δημιουργία του, μέχρι ένας καλός και έντιμος καλλιτεχνικός παράγο­ ντας (που μπορεί κάλλιστα να είναι ο κα­ θένας από τους παραπάνω) να τον συμπεριλάβει στα σχέδιά του; Θα γίνει ένας από αυτούς που στα μπαράκια θα γκρινιάζει για το σύστημα; Θα γράψει άλλο έργο; Και πώς θα πειστεί τελικά να γίνει θεατρι­ κός συγγραφέας; ■ Η Τζωρτζίνα Κακουθάκη είναι θεατρολόγος και επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Θεατρικών Σπουόών του Πανεπιστημίου Πατρών

Κώστας Μουρσελάς • Ο ι φίλοι. Ενυ δρ είο . Μ α χα ίρι στο κόκκα λο • Η κυ ρ ία δ ε ν πενθεί και ά λ λ ε ς 11 κω μω δίες • Εκείνο ς και εκ είνο ς • Ω , τι κ ό σ μ ο ς , μπαμπά!

]

[

δ ι α β α ζ ω

]

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Άννα Τσίχλη

Το νέο ελληνικό έργο - Εργαστήρια

και ομαδικές απόπειρες ουγγραφής συγγραφής θεατρικών έργων. Επιχειρώ­ τα τέλη της δεκαετίας του '90 οι ντας μια πρώτη θεωρητική προσέγγιση θεατρικοί δημιουργοί εκφράζουν την ανάγκη για συγγραφή νέων της νέας μεθοδολογίας συγγραφής νέων -σύγχρονων- ελληνικών έργων. Η ανά­ ελληνικών έργων, η οποία προκύπτει γκη αυτή εκφράζεται μέσω: α. του ρε­ από μια ομαδική διαδικασία, θα μπορού­ σαμε να διαχωρίσουμε τις περιπτώσεις: περτορίου των περισσότερων θιάσων, α. με βασικό στόχο το κείμενο και β. με στο οποίο εντάσσονται ελληνικά έργα, στόχο την παράσταση. β. των διαγωνισμών συγγραφής νέων ελληνικών έργων (Κρατικό Θέατρο Το 1998 (Φεβρουάριος - Μάιος) η γράφουσα είχε την τύχη να συμμετάσχει στο Βορείου Ελλάδος, Θέατρο του Νότου μαζί με τη Γενική Γραμ­ Εργαστήρι Αυτοσχεδιαματεία Νέας Γενιάς, στικού Θεάτρου, το Η διαχωριστική γραμμή δήμοι και άλλοι φο­ οποίο οργάνωσε ο Πα­ ανάμεσα στη διαδικασία ρείς), γ. των έργων νελλήνιος Επιστημονι­ «θεατρικής παρέας» κός Σύλλογος Θεατρο­ της συγγραφής και στην (π.χ. Μόλις χώρισα), δ. λόγων. Στο πλαίσιο του της ίδρυσης εργαστη­ εργαστηρίου, μια ομά­ πρόβα με στόχο την ρίων - θεατρικών χώ­ δα θεατρολόγων - ηθο­ παράσταση (μ ε τα ρων με στόχο την ανά­ ποιών αυτοσχέδιαζε με δειξη του νέου ελληνι­ ερεθίσματα τα οποία εργαλεία του θεάτρου κού έργου (Πειραματι­ έδινε η συγγραφέας Αγ­ κή Σκηνή του Εθνικού γελική Δαρλάση. Το της επινόησης και του Θεάτρου). αποτέλεσμα αυτής της θεατρικού αυτοσχεδιαΣτο κείμενο αυτό θα διαδικασίας ήταν ο πυ­ ασχοληθούμε με κά­ ρήνας του έργου «Η μυ­ σμού) είναι δυσδιάκριτη ποιες περιπτώσεις στική συνταγή της Φρασυγγραφής νέου ε λ ­ ντσέσκας Ντρίμερ», το στις περισσότερες ληνικού έργου στο οποίο το 2000 απέ­ περιπτώσεις πλαίσιο μιας ομαδικής σπασε το δεύτερο βρα­ διαδικασίας. Η διαχωβείο του Διαγωνισμού ριστική γραμμή ανάμεσα στη διαδικασία Συγγραφής Θεατρικού Έργου για Νέους της συγγραφής και στην πρόβα με στόχο Έλληνες Θεατρικούς Συγγραφείς. την παράσταση (με τα εργαλεία του θεά­ Την ίδια χρονιά (Σεπτέμβριος - Νοέμ­ τρου της επινόησης και του θεατρικού βριος) ο Γιάννης Χουβαρδάς οργάνωσε, αυτοσχεδιασμού) είναι δυσδιάκριτη στις μεταξύ άλλων, ένα πειραματικό εργα­ περισσότερες περιπτώσεις. Παρόλα στήριο με αφετηρία το Συμπόσιο του αυτά, η ύπαρξη του ενός (ή και περισσό­ Πλάτωνα. Το εργαστήριο παρακολού­ τερων) συγγραφέα/σκηνοθέτη/δραμαθησε ομάδα ηθοποιών και η συγγραφέας τολόγου, ο οποίος λαμβάνει ερεθίσματα, Σοφία Διονυσοπούλου. Οι συμμετέχοντες ιδέες, φράσεις, καταστάσεις από την διάβασαν το κείμενο του Πλάτωνα, το ομάδα, καθορίζει τη νέα αυτή τεχνική ανέλυσαν και στη συνέχεια οργάνωσαν

Σ

11S ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ Δ Ι ΑΒ ΑΖ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

μια σειρά αυιοσχεδιασμών με σύγχρονη θεματολογία και αναφορές στο Συ­ μπόσιο. Οι δύο αυτές περιπτώσεις εργαστηρίων δεν κατέληξαν σε θεατρικές παραστά­ σεις, όμως συνέβαλαν στον γενικότερο προβληματισμό σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης, δημιουργίας και συγγρα­ φής του νέου ελληνικού θεατρικού λό­ γου. Το Αμόρε - Θέατρο του Νότου συ­ νεργάστηκε με τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς στο πλαίσιο του Διαγωνι­ σμού Συγγραφής Θεατρικού Έργου για Νέους Έ λληνες Θεατρικούς Συγγραφείς (2000) και στη συνέχεια οργάνωσε το Ερ­ γαστήρι Νέων Συγγραφέων, στο οποίο συμμετείχαν οι συγγραφείς Γιάννης Δούμος, Μαρία Σκαφτούρα, Σταμάτης Πλυτάς, Γιώργος Παλούμπης, Ανδρέας Φλουράκης, Βίλια Χατζοπούλου. Κάποια από τα κείμενα που προέκυψαν στο πλαί­ σιο του εργαστηρίου αυτού παρουσιά­ στηκαν κατά τη διάρκεια του διημέρου εκδηλώσεων «Νέοι συγγραφείς τώρα!»

(9-10 Απριλίου 2000 - Θέατρο του Νότου), καθώς και στην παράσταση Πίστη, 2002.

1

1996, Εθνικός Ύμνος. 2000-2001). Αντί­ στοιχες περιπτώσεις αποτελούν οι παρα­ στάσεις των Albert Hirche με τους ηθο­ ποιούς του Θεάτρου του Νότου (Bad Actors, 1998), Αντώνη Κακανάκη με την ομάδα Prospeeta (Please Kill Me, 2001), Έ λενας Τιμπλαλέξη με την ομάδα UtopiaArt (Δευτέρα Παρουσία Project, 2005). Η ύπαρξη μιας ενδιαφέρουσας διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στους συντελεστές των παραστάσεων αυτών από την πρώιμη φάση της δημιουργίας τους έχει ως αποτέλεσμα το κείμενο, το οποίο καθίσταται «performance specific», μοναδικό προϊόν, προορισμένο για την συγκεκριμένη παρά­ σταση, με τους συ­ γκεκριμένους συντε­ λεστές, τη δεδομένη χρονική στιγμή. ■ Η Άννα Τσίχλη είναι θεαχρολόγοςΕΔΠ Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημί Πελοπόννησου

Παράλληλα με τις προσπάθειες που βά­ ζουν στο επίκεντρο τη δημιουργία του νέου ελληνικού θεατρικού έργου, δρα­ στηριοποιούνται οι θεατρικές ομάδες, οι οποίες δημιουργούν το κείμενο κατά τη διάρκεια των προβών και με σαφή στόχο την παράσταση. Χαρακτηριστικό παρά­ δειγμα αποτελεί η Εταιρεία Θεάτρου «Διπ λούς Έρω ς», η οποία δημιουργεί παραστάσεις των οποίων τα κείμενα προκύπτουν από τις πρόβες, με την καθοδήγηση του Μιχαήλ Μαρμαρινού (Althusser Rock,

ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ • Στέλλα Βογιατζόγλου • Μαρία Ευσταθίάδη • Βασίλης Ζιώγας • Βασίλης Κατσικονούρης • Λάκης Λαζόπουλος

• Μαρία Λαμπαδαρ(δου-Πόθου • Μαργαρίτα Λυμπεράκη • Παύλος Μάτεσις • Θανάσης Παπαγεωργίου • Δημήτρης Ποταμίτης

♦ ΚΕΔΡΟΣ

■Γιώργος ΣεβαστΙκογλου ■Αρης Σφακιανάκης ' Γεώργιος Ν. Σούτσος Διδώ Σωτηρίου Μιχάλης ΦακΙνος

■

<2Τ

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Θεατρικό Αναηόγιο:

Οι λέξεις πριν από ίο σώμα ι δημόσιες αναγνώσεις θεατρικών κειμένων είναι μια συνθήκη για την ανάδειξη νέων έργων που έχει αποδεδειγμένα αποφέρει καρπούς διε­ θνώς και αποτελεί πάγια πρακτική πολ­ λών θεατρικών οργανισμών και σχημά­ των. Συγγραφείς, σε συνεργασία με σκη­ νοθέτες και ηθοποιούς, παρουσιάζουν νέα έργα χωρίς σκηνικά και κοστούμια με τη μορφή θεατρικής ανάγνωσης. Το κεί­ μενο γυμνό, ως πυρηνικό στοιχείο της παράστασης, προβάλλεται αδιαμεσολάβητο από σκηνοθετικές και υποκριτικές ερμηνείες και αντιλήψεις και υπόκειται σε ένα πρόδρομο τεστ αντοχής από το κοι­ νό, προ της σκηνικής μεταγραφής του. Η δοκιμασία αυτή είναι ιδιαίτερα εποικοδο­ μητική για τους νέους αλλά και τους κα­ θιερωμένους συγγραφείς και συμβάλλει ουσιαστικά στην υποστήριξη και την επι­ κοινωνία της δραματουργίας των χωρών όπου οι θεατρικές αναγνώσεις νέων έρ­ γων είναι θεσμός εδώ και χρόνια1. Με αυτό το σκεπτικό ξεκίνησε το Θεατρι­ κό Αναλόγιο: να λειτουργήσει, δηλαδή, ως βήμα για την παρουσίαση και εφαλτή­ ριο για την ανάδειξη νέων θεατρικών έργων. Στον πρώτο κύκλο της διοργά­ νωσης, που φιλοξενήθηκε στο Άλεκτον το Δεκέμβριο του 2005, παρουσιάστηκαν άπαιχτα έργα των Άκη Δήμου, Θωδ Εσπίριτου, Μαρίας Ευσταθιάδη, Μαρίας Λαϊνά, Μάνου Λαμπράκη, Έλενας Πέγκα, Αύρας Σιδηροπούλου και Ανδρέα Φλουράκη, τα οποία και εκδόθηκαν σε ενιαία έκδοση. Όλα τα κείμενα έχουν γραφεί μετά το 1995 και, εκτός της βασικής προϋπόθεσης να μην έχουν παρασταθεί σκηνικά, η επιλογή ακολούθησε τη λογι­ κή της αντιπροσώπευσης διαφόρων μορ­ φών και τάσεων θεατρικής γραφής και

Ο

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

της όσο το δυνατόν μεγαλύτερης εκπρο­ σώπησης νέων ηλικιακά συγγραφέων. Στην παρουσίαση της συγκεκριμένης συγγραφικής παραγωγής στο θεατρικό Αναλόγιο 2005, αν και βέβαια δεν μπορεί κανείς να εξάγει συμπεράσματα από αυτά και μόνον τα έργα, διαφαίνονται (αποσπασματικά, πλην ευδιάκριτα) οι τάσεις που διαγράφονται στη σύγχρονη ελληνική δραματουργία. Από την επικρα­ τούσα τάση της «αποκάλυψης των ιδιο­ μορφιών της ελληνικής κοινωνίας και των ελληνικών χαρακτήρων», ακόμη και σ ε κείμενα που η μορφολογία τους αντλούσε από το θέατρο του παραλόγου μέχρι τη δεκαετία του 1980, το κέντρο βάρους μετατίθεται στην έκθεση της εσωτερικής τοπιογραφίας των προσώ­ πων, που παύουν πλέον να έχουν ελ λ η ­ νοκεντρικά χαρακτηριστικά, τουλάχιστον όπως τα ξέραμε μέχρι τώρα. 0 Άκης Δή­ μου στην Αναγνώριση, η Μαρία Λαϊνά στο Όταν ο λύκος δεν ειν ' εδώ, η Αύρα Σιδηροπούλου στο Seasonal ή Ο χρόνος της Ίριδος και ο Ανδρέας Φλουράκης στην Τυφλή εμπιστοσύνη σαγηνεύονται από την εύθραυστη ισορροπία των διαπρο­ σωπικών σχέσεων. 0 καθένας τους, με το δικό του τρόπο και με διαφορετική δραματουργική επεξεργασία μορφής και περιεχομένου, ντύνει τους ήρωές του με την αγωνία που κουβαλά, συνθέτοντας έναν θεατρικό κόσμο όπου κυριαρχεί ο διχασμός ατομικής και συλλογικής μνή­ μης, οι κατασκευές του ασυνείδητου, η ματαιωμένη επιθυμία κοινού τόπου και το κενό του πραγματικού. Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις των έργων που η πλοκή τους ξεφεύγει από τη σφαίρα του αυστηρά ιδιωτικού και αναπτύσσεται γύρω από ένα κοινωνικο-

[ Δ Ι ΑΒ ΑΖ Ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

πολιτικό θέμα, δεν χρησιμοποιούνται ως εργαλεία αναφορές από την ελληνική πραγματικότητα. Στη Σύζυγο του Γκόρκυ της Έλενας Πέγκα, τη Σχεδία της Μέδου­ σας του Θωδ Εσπίριτου, στο Puerto Grande του Μάνου Λαμπράκη και -έω ς ένα βαθμό- στον Παγωμένο κήπο της Μαρίας Ευσταθιάδη τα γεγονότα που αναφέρονται -ιστορία ή μυθοπλασίαενίοτε μόνον λειτουργούν ως παραβο­ λές για την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Συνθέτουν κυρίως το υλικό για ένα θεατρικό παιχνίδι πολλαπλών επιλογών και δυνατοτήτων, που ανα­

1 And τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι το παράδειγμα της Αγγλίας. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 το Royal Court είχε καθιερώσει κάθε Κυριακή κύκλο παρουσίασης νέων έργων με τίτλο Production Without Decor. Στην Ελλάδα, οι Δοκιμές του θεάτρου Αμάρε έδωσαν βήμα σε νέες φωνές και αρκετοί από τους συγγραφείς που συμμετείχαν στις δύο διοργανώσεις συνεχίζουν να έχουν ενεργό παρουσία οτο θεατρικό γίγνεσθαι της χώρας.

2 Οι θεατρικές αναγνώσεις των έργων πλαισιώθηκαν από ένα τιμητικό αφιέρωμα (έκθεση με υλικό από τις παραστάσεις των έργων της και ομιλίες) στην ελληνίδα δραματουργό Λούλα Αναγνωστάκη, η οποία και διάβασε δημόσια απόσπασμα έργου της. Τη οκηνοθετική επιμέλεια των θεατρικών αναγνώσεων

δεικνύει εντέλει τη θεατρικότητα των κειμένων. Το κοινό αγκάλιασε το Θεατρικό Ανα­ λόγιο 2005 και καταξιωμένοι εκπρόσωποι του ελληνικού θεάτρου το στήριξαν με την ενεργό συμμετοχή τους2. Το Θεα­ τρικό Αναλόγιο αποτελεί ένα στοίχημα που έχει ήδη ανοίξει και δεν μένει παρά να αποδειχθεί στο μέλλον εόν και με ποιους όρους θα κερδηθεί προς όφελος πάντα της ανανέωσης του θεατρικού μας τοπίου. ■ Η Σίσυ Παπαθανασίου είναι ιστορικός θεάτρου

ανάλαβαν οι θωδ Εσπίριτου, Δημήτρης Οικονόμου, Μαριτίνα Πάσσαρη, Γιάννης Ρήγας και Αύρα Σιδηροπούλου. Διάβασαν οι Νίκος Αλεξίου, Ρουμπινή Βασιλακοπούλου, Νίκος Γιωργάκης, Γιάννης Καραμφίλης, Κώστας Κοζάκος, Μαρία Κατσανδρή, Πέτρος Λαγούτης, Εύη Μέρμηγκα, Μαριτίνα Πάσσαρη, Ρούλα Πατεράκη, Γιάννης Ρήγας, Νίκος Σακαλίδης, Χρήοτος Σουγάρης, Ηλίας Στρατάκος, Κωστής Σφυρικίδης, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδη, Γιώτα φέστα, Μάνος Χαζαράκης και Δήμητρα Χατούπη. Μουσική για τα έργα συνέθεσαν οι μουσικοί Βάνιας Απέργης, Στάθης Ιωάννου, Δημήτρης Μαραμής, Γιάννης Φλώρος και Γιώργος Χριστιανάκης. Τα έργα παρουσιάστηκαν χωρίς σκηνικά και κοστούμια, αλλά ο χώρος του θεάτρου διαμορφώθηκε με παρεμβάσεις των εικαστικών Πάνου Κοκκινιά, Αλεξάνδρας Νασιούλα και Αλίκης Παναγιωτοπούλου.

ΕΥΓΕΝΙΟΣ θ ’ ΝΗΛ

# ΚΕΔΡ

• Π ό θ ο ι κάτω α π ’ τις λεύ κες · Έ ν α φ εγγ ά ρ ι για τ ο υ ς κ α τ α ρ α μ έ ν ο υ ς μετ.: Ε ρ ρ ίκ ο ς Μ πελιές • Ο μ α λ λ ια ρ ό ς π ίθ η κ ο ς μετ.: Ε ύ α Γ ε ω ρ γ ο υ σ ο π ο ύ λ ο υ

Ο λόγος στους συγγραφείς

από την περιπέτεια της γραφής στα φώτα της οκηνής Παναγιώτης Μέντης

Από το θεατρικό κείμενο ώς την παράσταση Η είσπραξη κάθε μορφής τέχνης είναι θέμα υποκειμενικό για κάθε άνθρωπο. Θα παίξει ρόλο η ευαισθησία του, η παιδεία του και, ας μη το υποτιμήσουμε, η «αγνό­ τητά» του. Στην περίπτωση του θεατρι­ κού έργου και της θεατρικής παράστα­ σης ο παράγων «αγνότητα» του θεατή μπορεί ν' αποτελέσει και το αλάνθαστο μέτρο για την αξία του. Από την εμπειρία μου ως ηθοποιός και αρκετές φορές σαν βοηθός σκηνοθέτη, προτού δω δικά μου θεατρικά έργα σε παράσταση, θα υποστήριζα πως είναι επίσης θέμα υποκειμενικό και για τον κάθε θεατρικό συγγραφέα οι εντυπώσεις που θα μπορούσε να καταθέσει γύρω από την εμπειρία της παράστασης του έργου ή των έργων του. Γι' αυτό λοιπόν όσα ακολουθούν είναι οι δικές μου σκέ­ ψεις κι εντυπώσεις. Ως θεατρικός συγγραφέας θεωρώ επιτυ­ χία και μόνο την επιλογή τού να ανέβει κάποιο θεατρικό έργο μου. Επιτυχία που εστιάζω στο ότι όσα σκέφτηκα και κατέ­ γραψα με λέξεις, προτάσεις, διάλογο, συγκίνηοαν, προβλημάτισαν και αποφά­ σισαν να τα υπερασπιστούν και να εκτε­ θούν παρουσιάζοντάς τα από σκηνής κά­ ποιοι συνάνθρωποί μου, που το επάγ­ γελμά τους είναι η παραγωγή της τέ­ χνης. Η όποια επιτυχία μετά την πρεμιέ­ ρα ανήκει στο σύνολο της συνεργασίας που οδήγησε στην παράσταση. Επί των ημερών μας -που το θέατρο στον τόπο μας ανθεί, αν καταμετρή­ σουμε αίθουσες, αλλά επιφυλάσσομαι

για το τι μας επιφυλάσσει όλη αυτή η υπερπαραγωγή, παρά την άρνηση της κατανάλωοής της- το να επιλεχθεί να παρουσιαστεί ένα θεατρικό κείμενο είναι πολύ σοβαρή υπόθεση. Είναι επιτυχία. Επιτυχία, βέβαια, που η σημασία της κρίνεται από την ποιότητα του θεατρικού οργανισμού που επέλεξε το έργο. Ως θεατρικός συγγραφέας, επειδή υπήρ­ ξα πριν ηθοποιός, ξέρω πως πρέπει να σέβομαι πάντοτε τη δουλειά των συ­ νεργατών μου. Έτσι, από την πρώτη ανάγνωση θέτω εαυτόν στην υπηρεσία της παράστασης. Στόχος των ηθοποιών είναι το καλύτερο ανέβασμα του έργου. Βάζω πρώτους τους ηθοποιούς, γιατί αυτοί θα εκτεθούν μπροοτά στο κοινό υποστηρίζοντας τη δουλειά, αλλά και τη φιλοδοξία του σκηνοθέτη, του σκηνο­ γράφου, του μουσικού και του συγγρα­ φέα. Οι ηθοποιοί θα κατεβούν στο λάκκο των λεόντων, ενώ οι συντελεστές, κρυμ­ μένοι στο ημίφως, έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν κρυμμένοι, ασχέτως αν στα δελτία τύπου πρώτοι οι συντελεστές θα φιγουράρουν με τα ονόματά τους. Οι ηθοποιοί, αν δεν είναι φίρμες τηλεοπτι­ κές, θα κατατάσσονται μονίμως στο κ.ά. στις στήλες των εφημερίδων. Παρακολουθώντας πρόβες στα ανεβάσματα των έργων μου, λοιπόν, απολαμ­ βάνω το να χάνω το έδαφος κάτω απ' τα πόδια μου. Να μην ξέρω ή να μη θυμάμαι τι ήθελα να πω ή τι εννοούσα μ' αυτήν τη λέξη ή μ' αυτήν την πρόταση. Να τα ανακαλύπτω μέσα από τη φαντασία του

[ Δ I A B A Ζ Ω I Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A J

σκηνοθέτη και μέσα από τον τρόπο που θα τα προφέρει ο ηθοποιός. Πολλές φο­ ρές ένα ασήμαντο κουρέλι που θα αφή­ σει στη σκηνή ο σκηνογράφος μπορεί ν' ανοίξει μέσα στη οκέψη του θεατρικού κοινού παράθυρα που ο συγγραφέας δεν τα φαντάστηκε ποτέ. Από ένστικτο εμπι­ στευόμουν πάντοτε την εξυπνάδα και την ευαισθησία των συνεργατών μου. Για να διαλέξουνε το έργο μου, πάει να πει πως το αγαπάνε και όσα καταθέτουν με τη δουλειά τους κάθε μέρα επί σκηνής είναι κατάθεση αγάπης και μόνο. Στο

...απολαμβάνω το να χάνω το έδαφος κάτω απ' τα πόδια μου. Να μην ξέρω ή να μη θυμάμαι τι ήθελα να πω ή τι εννοούσα μ' αυτήν τη λέξη ή μ' αυτήν την πρόταση. Να τα ανακαλύπτω μέσα από τη φαντασία του σκηνοθέτη και μέσα από τον τρόπο που θα τα προφέρει ο ηθοποιός κάτω-κάτω, για την επιτυχία της δου­ λειάς φροντίζουμε όλοι. Μας αφορά η επιτυχία, αφού πέρα από τη «διακίνηση ιδεών» είναι και βιοποριστικό επάγγελμα. Το διακίνηση ιδεών το βάζω σε εισαγω­ γικά παρακαλώντας τον αναγνώστη να το πάρει όσο χρειάζεται στα σοβαρά.

αλλά και όσο χρειάζεται στ' αοτεία. Είχα την τύχη να παιχτούν αρκετά θεα­ τρικά μου έργα. Η μεγάλη χαρά και η βα­ θιά συγκίνηση ξέρετε ποια είναι; Όταν παρακολουθείς τις πρόβες και καταλα­ βαίνεις πως η παράσταση είναι ανώτερη απ' το δικό οου κείμενο. Γιατί αυτά που ήθελες να μοιραστείς με τους συναν­ θρώπους σου μόνο η παράσταση που υπερβαίνει όσα έγραψες θα τα αποκαλύψει. Την όποια πορεία μου ως συγγραφέ­ ας τη χρωστώ σε όσα μου χάρισαν αυτοί που έδωσαν αξία και υπερασπίστηκαν με τη δική τους αξία τα κείμενα που τους παρέδωσα. Στις πρόβες του θεατρικού μου έργου Άννα είπα! με Άννα τη Λήδα Πρωτοψάλτη, ξέρετε πόσα πράγματα αναθεώρησα στο κείμενο; Υπήρχαν μονόλογοι που ένα βλέμμα ή μια κίνηση της Λήδας τούς καθι­ στούσε φλυαρία περιττή. Το έργο, όταν επιλέχθηκε να παρουσιαστεί, είχε πάρει ήδη κρατικό βραβείο, κι όμως, ζώντας καθημερινά τις πρόβες, παρακάλεσα τον σκηνοθέτη να ξαναγράψω το δεύτερο μέρος. Να το ξαναγράψω, γιατί το κείμενο έπρεπε να είναι αντάξιο του ύψους της παράστασης που ετοιμαζόταν. Μου ζητήθηκε ως θεατρικός συγγραφέας να καταθέσω κάτι από την εμπειρία του ανεβάσματος θεατρικού έργου. Ξέρετε, αυτά τα πράγματα είναι αέρας. Πιάνονται κι ερμηνεύονται και κατανοούνται με τις αισθήσεις. Αν τα κατάφερα μ' αυτά τα λίγα λόγια να σας μεταφέρω κάτι που να περιέχει κάποια αίσθηση, ή κάποιο αίσθημα, είμαι ευ τ υ χ ή ς .· Ο Παναγιώτης Μέντης είναι ηθοποιός - θεατρικός συγγραφέας

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Μαρία Ευσταθιά6η

Σαν το τρίξιμο της κιμωλίας στον πίνακα που σ ε κάνει κι ανατριχιάζεις Το τελευταίο μου έργο (το τέλειωσα το καλοκαίρι που μας πέρασε) Ο παγωμένος κήπος, δεν έχει ακόμα ανέβει «κανονικά»· «διαβάστηκε» με άλλα επτά άπαιχτα έργα στο πλαίσιο του Αναλογίου 2005, τον περασμένο Δεκέμβριο. Η πρακτική αυτή, πολύ συνηθισμένη στο εξωτερικό, αντι­ μετωπίζεται στη χώρα μας με επιφυλα­ κτικότατα, για να μην πω απαξιωτικά, τόσο από το μεγαλύτερο μέρος του κοι­ νού όσο και από τους περισσότερους ανθρώπους του θεάτρου. Έχει ωστόσο όλη τη γοητεία μιας πρώτης, και συχνά μοναδικής, «συνάντησης», έστω κι αν οι εξάρσεις και οι ηδονές είναι στιγμιαίες. Ενώ το εργαστήρι είναι μια τρύπα όπου κατοικείς εσύ και το κείμενο, μοναχοί σας. Γιατί βέβαια κανένα θεατρικό έργο δεν είναι ολοκληρωμένο, δεν έχει καν γεννη­ θεί όσο δεν έχει παιχτεί ή, τουλάχιστον, «ακουστεί». Και είναι λάθος να πιστεύ­ ουμε ότι ο συγγραφέας ηαραδίδει κάτι τελειωμένο. Σε μια παράσταση, ακόμη και στην ανάγνωση, αυτό που βλέπει και ακούει ο θεατής είναι ένα άλλο κείμενο, αυτοτελές, αυτόνομο, διαφορετικό από αυτό που έγραψε ο συγγραφέας. Τι είναι Ο παγωμένος κήπος με λίγα λόγια; Στον σημερινό κόσμο του Γκουαντάναμο και της Βαγδάτης, σε μια no man's land όπου ο χρόνος έχει πάψει να κυλά, κα­ τοικεί εγκαταλειμμένος και ξεχασμένος ο Φιλοκτήτης, παρέα με ένα πουλί. Εκεί φθάνει ο Αίαντας, εξαναγκασμένος από τον Οδυσσέα και τους ομοίους του για να πείσει τον Φιλοκτήτη να αποκαλύψει την κρυψώνα του αρχείου Σοφοκλής, που μόνο αυτός γνωρίζει και που περιέχει πληροφορίες πολύτιμες. Η συνάντηση και η αναγνώριση των δύο

1 2 4 - ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

οραματιστών looser, που είναι και οι δύο αποφασισμένοι να μην προδώσουν τον εαυτό τους, το παρελθόν τους και το μέλλον, θα κλείσει με την ξαφνική εμφά­ νιση του Pasolini, ενός τρίτου μεγάλου περιθωριακού μαχητή, ο οποίος θα λειτουργήσει σαν από μηχανής θεός.

0 αρχαίος μύθος συναντά το σύγχρονο σπαραγμό, ο Φιλοκτήτης αρνείται να βοηθήσει στην κατάληψη της σημερινής Τροίας, το ευρωπαϊκό θέατρο και οι κώδικές του παρακολουθούν τη βαρβα­ ρότητα που συνεχίζει να επελαύνει στον πλανήτη. Μια σύνοψη όμως ενός θεατρικού έργου δεν σημαίνει πολλά πράγματα. Το θέα­ τρο είναι η μόνη γραφή που χρειάζεται συμπλήρωμα: σώμα, φωνή, χώρο. Μ' αυτά οφείλει να συνομιλήσει ο θεατρι­ κός συγγραφέας. Όταν γράφεις για το θέατρο, φαντάζεσαι τη σκηνή σαν σελίδα βιβλίου· γράφεις περπατώντας πάνω της. Το κείμενο πρέπει να γίνει σώμα και λόγος που ακούγεται. Παιχνίδι. Δεν υπάρχει, προκύπτει. Μιλάμε μέσα από το σώμα των άλλων, όχι το δικό μας. Ενώ το σώμα του ηθοποιού είναι πραγ­ ματικό και οι λέξεις περιφέρονται, το πρόσωπο σχηματίζεται φαντασιακά στην αντίληψη του ηθοποιού και του θεατή. 0 ηθοποιός φαντάζεται και προσφέρει υποκατάστατα του πραγματικού τα οποία προκαλούν στη σκέψη του θεατή μια ανάλογη φαντασιακή αναπαράσταση. Η εμπειρία της γραφής γίνεται ευκαιρία μιας εμπειρίας για τον αναγνώστη, τον ηθοποιό, το θεατή. Το θέμα είναι το πώς. Τι μπορεί να κάνει το θέατρο σήμερα απέ­ ναντι στην τρομολαγνεία της τηλεόρασης; Για μένα το θέατρο είναι ένας προνο­ μιακός χώρος προβληματισμού. Δεν

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

μπορεί να είναι ήσυχο, ψευδές. Δείχνει, ξεσκεπάζει αυτό που αρνούμαστε να δούμε, ξεβολεύει, αποδομεί, γκρεμίζει αυτά που μας επιβάλλουν τα Μέσα. Είτε το θέλουμε είτε όχι, αναδεικνύει γυμνό το απόλυτα ανθρώπινο. Δεν μας παρου­ σιάζει μια εικόνα, ένα ανώνυμο προϊόν, αλλά ένα σώμα εύθραυστο και εφήμερο σαν το δικό μας, που μοίρα του είναι η μνήμη και ο θάνατος. Διασαλεύει την τάξη, θέτοντας άτοπα ερωτήματα και οι απαντήσεις/προτάσεις προκύπτουν μό­ νο μέσα από τη θεατρική γλώσσα. Όλα όσα στο κείμενο είναι αιχμάλωτα, τα απελευθερώνουν οι δυνάμεις που υπηρετούν τη σκηνή (ηθοποιοί, φώτα, ντεκόρ, μουσική, τεχνικές και τεχνολο­ γία). Το θέατρο είναι ένας ολοκληρωμέ­ νος κόσμος, ένας οριοθετημένος χώρος, ένας τρόπος κάθε άλλο παρά άνετης συνύπαρξης, «μικρές εστίες φαντασίας»,

όπως τις αποκαλεί ο Χάινερ Μύλλερ. Στην Ελλάδα αυτό που λείπει, ή μάλλον που μου λείπει, είναι η ζωή της ομάδας, όπου ο συγγραφέας μοιράζεται με τους υπόλοιπους συντελεστές τη σκηνική εμπειρία, προτείνοντας ένα κείμενο ανοιχτό σε κάθε είδους αλλαγές, ανοιχτό σε άλλες καλλιτεχνικές μορφές, που κλονίζουν την παραδοσιακή περί θεάτρου αντίληψη, έτσι ώστε με τον ύστατο κατατεμαχισμό των σωμάτων και των κειμένων να δείχνει τον αιώνα μας και τις αλλεπάλληλες καταστροφές, σ' ένα χώρο όπου τα πράγματα απλώς εκφέρονται σαν να υπάρχει νύχτα γύρω τους, με λέξεις έτοιμες να σπάσουν ανά πάσα στιγμή σε χίλια κομμάτια. ■

Η Μαρία ΕυσταθιάΒη είναι συγγραφέας

ΑνΒρέας ΦΛουράκης

Γράφουμε ακόμη θέατρο; Η δική μου περιπέτεια με τη θεατρική γραφή ξεκίνησε το 2000, όταν τελείωσα το πρώτο έργο μου που είχε ως επακό­ λουθο τη συμμετοχή μου στο Εργαστή­ ριο Θεατρικής Συγγραφής του Θεάτρου του Νότου/Αμόρε. Εκεί είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με γνωστούς σκηνοθέ­ τες και να ακούσω τα πρώτα μου κείμενα να διαβάζονται από επαγγελματίες ηθο­ ποιούς. Την περίοδο εκείνη έγραψα το Μπλε μαρέν και ήταν η πρώτη φορά που δημιουργούσα ένα θεατρικό κείμενο έχο­

ντας συγκεκριμένο δυναμικό ηθοποιών στο μυαλό μου. Χρησιμοποιώντας στοι­ χεία κινηματογραφικού ψευδο-σασπένς, βάσισα το Μπλε μαρέν πάνω σε καθαρά αντιθετικά σχήματα, όπως της εμπιστο­ σύνης και της έλλειψής της, της αγάπης και της άρνησής της, της διαίσθησης και της απουσίας της, σχολιάζοντας με τρό­ πο αφαιρετικό τη χρήση ηθικών μοντέ­ λων από το ρεαλιστικό θέατρο που είχαν περάσει με διαφοροποιήσεις στον κινη­ ματογράφο και την τηλεόραση.

Ο ΥΙΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ • Απαντα μετ.: Ε ρ ρ ίκ ο ς Μ πελιές

]

J

[

δ

ι α

β

α

ζ

ω

]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Το επόμενο «εργαστηριακό» σχέδιο, η Πίστη, γράφτηκε από τρεις (μαζί με μένα) συγγραφείς και τον σκηνοθέτη της παράστασης, ενώ παρακολουθού­ σαμε για δύο μήνες αυτοσχεδιασμούς τεσσάρων ηθοποιών. Ένα από τα ζη­ τήματα που προέκυψαν από αυτό το εργα­ στήριο ήταν η δραμα­ τική αντιμετώπιση της έννοιας της πίστης, των πολλαπλών εκδο­ χών του όρου και των σύγχρονών του εκφάν­ σεων. Κατά τη διάρ­ κεια του όλου εγχειρήματος, αφαιρώντας σκηνές που είχαν γραφτεί πάνω σε αυτοσχεδιασμούς, είχα ολοκληρώοει ένα υλικό που δόμησα, σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη, πάνω στην έννοια της πίστης, έτσι ώστε, δημιουργήθηκε το έργο Υλικό Πίστης, μία μεμονωμένη σκη­ νή του οποίου έχει σταθεί η αφετηρία για ένα επόμενο έργο μου, το Ζώο. Ένα από τα σχέδια του Θεάτρου του Νό­ του που δεν τα κατάφερε να φτάσει μέ­ χρι τη σκηνή για τεχνικούς λόγους ήταν το Dreamers and Gamblers. Επρόκειτο για μια τρίγλωσση παράσταση, σε συνεργα­ σία με το Theaterhaus Gessnerallee της Ζυρίχης, πάνω στα τυχερά παιχνίδια. Στην Τυφλή εμπιστοσύνη1, που ήταν η δι­ κή μου συνεισφορά, το όνειρο που αφηγείται ένας τυφλός άντρας αποκτά αξονι­ κή θέση μέσα στο κείμενο. Η ερμηνεία του αφήνεται ανοιχτή στο κοινό, στοχεύ­ οντας στο να συμπληρώσει τα κενά της δράσης, να προκύψει από αυτήν και να υποδείξει τους τρόπους κατανόησης της πλοκής και των προσώπων. Ένα δεύτερο μέρος, με διαφορετικό συνδυασμό παι­ κτών, έρχεται να ισορροπήσει και να ολοκληρώσει την ιδέα του παιχνιδιού και της ψυχολογίας των παικτών. Όταν έγινα δεκτός στο διεθνές εργαστή­ ριο θεατρικών συγγραφέων του Royal

120

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Μ :

Court Theatre το καλοκαίρι του 2001, εί­ χα την ευκαιρία να συνεχίσω να δουλεύω πάνω στο έργο μου Ο φοίνικας και το κο­ τόπουλό του- μία μαύρη κωμωδία για μια οικογένεια της οποίας ο μοναχογιός, που δεν εμφανίζεται ποτέ επί σκηνής, έχει υποστεί ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα. Οι φίλοι τους πηγαίνουν στο νοσοκομείο για να τους στηρίξουν και εκεί συναντούν την Τίνα, τη γυναίκα που προκάλεσε το ατύχημα. 0 καθένας ξεχω­ ριστά και όλοι μαζί στη συνέχεια την κα­ κομεταχειρίζονται, μέχρι που στο τέλος την σκοτώνουν. Ήταν αναμενόμενο πως ένα από τα ζητήματα που προέκυψαν ήταν αυτό της βίας. Απαντώντας σε σχε­ τική ερώτηση του θεατρικού συγγραφέα Martin Crimp, του έγραψα τα εξής: «...Όσον αφορά τη βία στο έργο μου Ο φοίνικας και το κοτόπουλό του για το μό­ νο που μπορώ να σε διαβεβαιώσω είναι πως δεν έχω σκοπό να εντυπωσιάσω με αυτόν τον τρόπο το όποιο κοινό. Η πραγ­ ματικότητα βρίσκεται μάλλον στο χειρι­ σμό των χαρακτήρων μου που, εκτός από "ανθρώπινοι χαρακτήρες", η παρου­ σία τους αντιστοιχεί με μισούς ανθρώ­ πους - μισές μαριονέτες. Λειτούργησα με τα πρόσωπα αυτού του έργου όπως τα παιδιά που έχουν μέσα τους μία πρωτό­ γονη αίσθηση βίας και ένα σεβασμό για

την τελετουργία όταν παίζουν τα παιχνί­ δια τους. 0 διαμελισμός μίας κούκλας, για παράδειγμα, είναι κι αυτός ένας τρό­ πος να αντιμετωπίσουν τον φόβο που τους προκαλεί η ευθραυστότητα της παι­ δικής ηλικίας. Μία τέτοια πρακτική ανά­ μεσα στα παιχνίδια τους έχει ιδιαιτέρως να κάνει και με την απομυθοποίηση της ιδέας του ανθρώπινου σώματος. Όταν ο σύμβουλος γραφής (script advisor) στο Royal Court με ρώτησε τι θέλω να πετύχω με το έργο αυτό, του είπα ότι βασική μου πρόθεση ήταν να αποφορτίσω το κοινό, να βγάλω ένα βάρος από πάνω του, να το βοηθήσω να έρθει σε ευθεία αντιπαράσταση με τους φόβους του για πράγματα που σχετίζονται με ζητήματα ηθικής, την αρρώστια και το θάνατο. Επί­ σης, με κάποιο τρόπο να αντιμετωπίσω τις δικές μου φοβίες». Ξεκίνησα να γράφω το έργο μου Οι μέρες πριν έρθεις, που παρουσιάστηκε το φθι­ νόπωρο του 2002 στο θέατρο του Νό­ του, κατευθείαν οτα αγγλικά και το μετέ­ γραψα στα ελληνικά. Όλη η εμπειρία της γλωσσικής μεταγραφής υπήρξε διαφωτιστική, αφού μου έδωσε την ευκαιρία να διαπιστώσω τον διαφωτιστικό χαρακτήρα των πολιτισμικών και γλωσσικών πλαισί­ ων στη συγγραφή ενός έργου. Γράφο­ ντας σε μία γλώσσα διαφορετική από τη μητρική μου, μπήκα σε μια διαδικασία συνειδητοποίησης μέχρι ποιου σημείου διαμορφώθηκα από την γλώσσα αυτή. Κατά τη μεταγραφή από τη μία γλώσσα στην άλλη υπήρχαν διαφοροποιήσεις, με μεγαλύτερη την αλλαγή της τελευταίας σκηνής του έργου, που στα ελληνικά απέκτησε έναν περισσότερο ευμενή χα­ ρακτήρα.

Ένα σχέδιο που θα φτάσει2 στη σκηνή στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας είναι ο μονόλογος Φύλλα της. Η αρχική ιδέα γι' αυτό τον μονόλογο ήταν να δοκι­ μαστώ σε ένα μη οικείο, για τα δικά μου δεδομένα, είδος. Επιπλέον, δανείζομαι μία γυναικεία φωνή. Ένας συγγραφέας, μετά το στάδιο της σχετικής έρευνας, μπορεί να μιλήσει με τη φωνή μίας σαρανταπεντάρας μόνης γυναίκας, ενός Εβραίου σε στρατόπεδο συγκέντρωσης ή ενός σκλάβου στον αμερικάνικο Νότο, αρκεί, αφού ερευνήσει τις συνθήκες, να προσαρμόσει με σεβασμό τη φωνή του σε ένα ξένο γι' αυτόν σώμα. Ένα άλλο ζήτημα, που για πρώτη φορά αντιμετώ­ πισα στο Υλικό Πίστης, είναι η σειρά με την οποία οι σκηνές δομούν το έργο. Ενώ ξεκίνησα να βάζω τις ιστορίες της ηρωίδας μου σε μια χρονολογική σειρά συνει­ δητοποίησα πως το χρονικό ανακάτεμα ενδεχομένως να έφερνε επαρκέστερα την ιστορία στην επιφάνεια και πως κάθε σκηνοθέτης, σε συνεργασία με τους ηθο­ ποιούς, θα μπορούσε να ενώσει τις σκη­ νές με τον δικό του δημιουργικό τρόπο, κάνοντας την αρχική αλληλοδιαδοχή εντελώς προαιρετική, χωρίς το έργο να χάσει στο ελάχιστο την ταυτότητά του. ■ □ ΑνΟρέας Φλουράκης είναι συγγραφέας

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την εισήγηση Is anyone still writing? που παρουσιάστηκε στο 27ο Συνέδριο Συγκριτικής Δραματολογίας, Columbus, Ohio, Απρίλιος 2003.

1Συμμετοχή στο Αναλόγιο 2005 στο θέατρο Άλεκτον. ! Η παράσταση Φύλλα της παρουσιάστηκε στο θέατρο της Άνοιξης τον Σεπτέμβριο του 2003.

ΟΥΪΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ • Μάκβεθ

· Άμλετ

μετ.: Γ ιώ ρ γ ο ς Χειμ ω ν ά ς

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Φρύνη Λάλα

Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς

(1990-2005) καταγραφή αυτή παρουσιάζει τα έργα ελλήνων συγγραφέων που πρωτοεμφανίστηκαν στο θέατρο από το 1990 έως και το 2005, προκειμένου να εξαχθούν κάποια συμπερά­ σματα για την κατάσταση της εγχώριας νεοελληνικής δραματουργίας την τελευ­ ταία δεκαπενταετία. Η παρούοα προσπά­ θεια καταγραφής αποτελεί μέρος μιας εργασίας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίαιο του μεταπτυχιακού προγράμμα­ τος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών το Σεπτέμβριο του 2005 με τίτλο: Οι πρωτοεμφανιζόμενοι στη δεκαετία του '90 και έως τις μέρες μας θεατρικοί συγνραφείς: Παρασταοιογραφία, κριτικογραφία. Πηγές αυτής της εργασίας ήταν τα απο­ κόμματα τύπου του Θεατρικού Μου­ σείου, τα προγράμματα και τα δελτία

Η

τύπου που βρίσκονται επίσης οτο Θεα­ τρικό Μουσείο, τα αρχεία των εφημερί­ δων Το Βήμα, Τα Νέα, Καθημερινή και Ελευθεροτυπία, το περιοδικό Επίλογος και, τέλος, η μεταπτυχιακή εργασία του Γρηγόρη Ιωαννίδη και της Μαρίας Χουλιαρά Επαγγελματικές παραοτάσεις ελληνικών έργων που γράφτηκαν την περίοδο 1900-1999 και που ανέβηκαν για πρώτη φορά στο ελληνικό θέατρο την περίοδο 1945-1999. Είναι πιθανόν κάποιοι συγγραφείς που ανήκουν στη γενιά αυτή να έχουν διαφύγει της παρούσας καταγραφής. Κατα­ βλήθηκε η μεγαλύτερη δυνατή προσπά­ θεια προκειμένου ο κατάλογος των θεα­ τρικών συγγραφέων να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρης, στηριζόμενος στις υπάρχουσες πηγές.

Καταγραφή: Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς (1990-2005) 1.

2.

5.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

128

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Αρκάδη Στέλλα: Και όμως μελόδραμα, 1990, Θ. Βικτώρια. Βονάσαρης Άγγελος: Η αγάπη της μαϊμούς, 1990, Θ. Πύλη (έχει εκδοθεί). Ζέριγγας Γιώργος: Φούφουτος, 1990, Θεατράκι. Λαϊνά Μαρία: Η πραγματικότητα είναι πάντα εδώ, 1990, Θ. Τέχνης (Υπόγειο). Ληναίος Στέφανος: Είμαστε όλοι κατηγορούμενοι, 1990, Θ. Άλφα. Σιμενός Κώστας: Ένα δωμάτιο σε τιμή ευκαιρίας, 1990, Δ. θ. Πειραιά. Ζέριγγας Γιώργος: Σφοκάτζα, 1991, θεατράκι. Λαίνά Μαρία: 0 κλόουν. 1991, Ιλίσια Studio (έχει εκδοθεί). Σωτηροπούλου Βίλη: Ιουλιέτα on the road, 1991, θέατρο Δρόμου. Αξαρλής Νίκος: Ο κίνδυνος είναι απ' έξω, 1992, Θέατρο της Οδού Αντιόχειας (παρουσιάστηκε σε ενιαία παράσταση με τα μονόπρακτα «Τα δροσερά σου υπόγεια» της Ρούλας Γεωργακοπούλου και «Δάφνη» του Στέλιου Λύτρα). Γράμψας Θεόδωρος: Οι αλησμονημένοι, 1992, Θ. Φώσκολος (Ζάκυνθος). Ζέριγγας Γιώργος: Γκονόνος ο μεσότοιχος, 1992, Θεατράκι. Λόγιος Ηλίας: Η ιστορία της Λαίδης Οθέλλος, 1992, Θέατρο του Νότου (Εξώστης) (έχει εκδοθεί). Πέγκα Έλενα: Έξι νούμερα ζήλειας ή ο αγαπητικός της Δυσδαιμόνας, 1992, Θέατρο του Νότου (Εξώστης). Σωτηροπούλου Βίλη: Ιουλιέτα·. Είναι κουφός αυτός ο Θεός, 1992, Πάρκο Ελευθερίας. Μιτσοτόκη Κλαίρη: Οι παράξενοι λόγοι της κυρίας Μποβαρύ, 1992-1993, Θέατρο του Νότου (Εξώστης). Παηαδογιάννης Γρηγόρης: Καταστάσεις, 1992-1993, Θεατρική Σκηνή. Παπάξογλου Γιάννης: Νυχτερινή πολιορκία, 1992-1993, Θ. Λήδρα. Αρκάδη Στέλλα: Τοπία και σώματα, 1993, Θεατράκι της οδού Αδμήτου (έχει εκδοθεί). Βαλτινός Θανάσης: Φτερά μπεκάτσας, 1993, Θ. Τέχνης (Υπόγειο) (έχει εκδοθεί). Μέντης Παναγιώτης: Playmobil, 1993, Θ. Τέχνης (Υπόγειο).

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Πέγκα Έλενα: The Greek Allen, 1993, Θ. Φούρνος. Βαμβουνάκη Μάρω: Το λεωφορείο των ξεχασμένων εραστών, 1994, Θ. Πολιτεία. Βέλτσος Γιώργος: Camera degli sposi, 1994, Ιλίσια Studio (έχει εκδοθεί). Ζέριγγας Γιώργος: Το ποδήλατο, 1994, Θεατράκι. Παπάζογλου Γιάννης: Διαδρομή σε λευκό τοπίο, 1994, 0. Φάνης Χηνάς. Παπάζογλου Γιάννης: Η γυναίκα και ο σκύλος, 1994, 0. Μάσκες (εντάσσεται στην παράσταση «Τέσσερα κομμάτια για σολίστ»).

28. Μασαλάς Γρηγόρης Κωσταντής: Ακροβατήματα, 1994-1995, θέατρο 44.

29. Τριανταφυλλίδη Νίκη: Πάρτι στο σπίτι της Ελισάβετ Π., 1994-1995, Θ. Νίκης Τριανταφυλλίδη.

30. χαριτόπουλος Διονύσης: Αυγά μαύρα, 1994-1995, θεατρική Σκηνή (έχει εκδοθεί).

31. Χριστοφής Χριστόφορος: Ηχρυσόμυγα, 1994-1995, Ιλίσια Studio (έχει εκδοθεί).

32. Γεωργιόπουλος Πέτρος: Σούμα, 1995, θ. Έναστρο (εντάσσεται στην παράσταση «Ελληνικά Μονόπρακτα»).

33. Γεωργοπούλου Ευρυδίκη: Η τέταρτη ηλικία, 1995, θ. Έναστρο (εντάσσεται στην παράσταση «Ελληνικά Μονόπρακτα»), 34. Γράμψας Θεόδωρος: Τριάντα χρόνια ακριβώς 1995, θ. Τέχνης (Υπόγειο) (έχει εκδοθεΟ.

35. Δημητριάδης Δημήτρης: Η αρχή της ζωής 1995, Θέατρο του Νότου (Κεντρική Σκηνή) (έχει εκδοθεΟ.

36. Δημητριάδης Δημήτρης: Πεθαίνω σα χώρα, 1995, Θ. Οδού Κεφαλληνίας (Β' Σκηνή).

37. Νικολής Αντώνης: Οι χαλασμένοι, 1995 (Κως).

38. Πολενάκης Λέανδρος: Ετερόστιχα και αυτοπαθή, 1995, Θ. Μάσκες.

39. Σωτηροπούλου Βίλη: Ιωάννα, 1995, θ. Καλυψώ (έχει εκδοθεΟ.

40. Δήμου Άκης: ...Και Ιουλιέττα, 1995-1996, Θ. Αμαλία (Θεσσαλονίκη) (έχει εκδοθεΟ.

41. Γεωργιόπουλος Πέτρος: Στο μισό του φεγγαριού, 1996, Θ. Φάνης Χηνάς.

42. Δημητριάδης Δημήτρης: Κατάλογοι 9 - Οι ορισμοί, 1996, Θέατρο του Νότου.

43. Μαδαρός Λαέρτης: Η τοιχογραφία, 1996, Θ. Απλό (Κεντρική Σκηνή).

44. Μαστροσταμάτη Μαριάννα: Πρόσκληση σε γάμο κρίνων, 1996, Θεατράκι της Οδού Αδμήτου.

45. Μαυρογιάννη Μάγδα: Black Story, 1996, Θ. Αποθήκη.

46. Στεφανοπούλου Τίνα: Η σιωπή της Άλκηστης, 1996, Στούντιο Παράθλαση (Θεσσαλονίκη).

47. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: Τρεις πράξεις για τον έρωτα, 1996, Καφεθέατρο.

48. Φρατζεσκάκη Νατάσσα: Παιχνίδι για τρεις 1996, Θ. Θυμέλη.

49. Χρηστίδης Λένος: Ωραία φάση, 1996, Νέα Σκηνή Εθνικού Θεάτρου (έχει εκδοθεΟ.

50. Μέντης Παναγιώτης: Άννα, είπα!, 1996-1997, Θ. Στοά.

51. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: Ανάσες κοριτσιών, 1996-1997, Θ. Φανάρι.

52. Βέλτσος Γιώργος: Τα χώματα, 1997, Γενί Τζαμί (Θεσσαλονίκη) (έχει εκδοθεΟ.

53. Βιρβιδάκης Μιχάλης: Στην Εθνική με τα μεγάλα, 1997, Θέατρο της οδού Κυκλάδων (έχει εκδοθεΟ.

54. Γεωργιόπουλος Πέτρος: Το βαθύ μπλε της νύχτας 1997, 0. Μάσκες,.

55. Ζέριγγας Γιώργος: Περίσκεψη μπρος και πίσω από τον καθρέφτη, 1997, Θεατράκι.

56. Θεοδωρόπουλος Τόκης: Όσοι έχασαν τον ύπνο τους 1997, Θέατρο του Νότου (Κεντρική Σκηνή) (έχει εκδοθεΟ.

57. Θεσσαλονικεύς Χρήστος: Ζωγραφιά στο πίσω μέρος 1997, Θέατρο της Ημέρας (Μπλε Σκηνή).

58. Κοντραφούρης Γιάννης: Τα παιδιά πενθούν, 1997, Κτίριο Καλλιτεχνών.

59. Λαϊνά Μαρία: Ένα κλεφτό φιλί, 1997, Θ. Φούρνος (έχει εκδοθεΟ.

60. Παπαχρήστος Δημήτρης: Ο Νηρέας ο Βάρας, 1997, Νέο Ελληνικό Θέατρο (έχει εκδοθεΟ.

61. Πέγκα Έλενα: Γκέμα και Go Go, 1997, Θ. Φούρνος.

62. Σπηλιώτη Χρύσα: Ποιος ανακάλυψε την Αμερική, 1997, Θέατρο του Νότου (Εξώστης) (έχει εκδοθεΟ.

63. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: Κόλαση, 1997, Θ. Φανάρι.

64. Γεωρνιόπουλος Πέτρος: 0/ κούκλες, 1997-1998, Θ. Κνωσσός.

65. Μέντης Παναγιώτης: Ριάλιτι &Σόου, 1997-1998, Θ. Μελίνα.

Γιώργος Σκούρτης • Α π εργία ή η π άλη των τάξεω ν α π ’ α υ τ ο ύ ς π ο υ π α λ εύ ο υ ν • 11 Μ ο ν ό π ρ α κ τ α • Κ ο μμά τια και θ ρ ύ ψ α λ α

· Ο Κ αραγκιόζης... Κ α ρ α γ κ ιό ζη ς

• Τ ο παιχνίδι

· Ο ι μ ο υ σικ ο ί

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

66. Πέγκα Έλενα: Βαλς Εξιτασιόν, 1997-1998, Θέατρο του Νότου (Κεντρική Σκηνή) (έχει εκδοθεί).

67. Αλεξάκης Βασίλης: Παρίσι-Εξάρχεια, 1998, Θ. Πολύτεχνο.

68. Βογιατζόγλου Στέλλα: Εξάπαντος, 1998, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Εντός Σχεδίου»), 69. Βογιατζόγλου Στέλλα: Ωραία που 'ναι η αυγή, 1998, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Εντός Σχεδίου»), 70. Γράμψας Θεόδωρος: Μια πέτρα Βάθος 1998, Θ. Τέχνης (Φρυνίχου).

71. Ζαμπουλάκης Γιώργος: Έρημος 1998, Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου.

72. Λυρίτης Νίκος: Οι επισκέπτες 1998, Θ. Σημείο.

73. Μαραγκού Ευνενία: Χρόνια ποΒΒά και ευτυχισμένος ο καινούργιος κόσμος 1998, Θ. Αεριόφως.

74. Μπακόλας Γιώργος: Στο χάνι, 1998, Καμπέρειο Θέατρο (Ιωάννινα).

75. Νανάκης Βασίλης: Τρία χρόνια Σαββατοκύριακο, 1998, Studio Ιλίσια.

76. Οικονομοπούλου Πέπη: Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα στον καθρέφτη, 1998, Θ. Οδού Αντιοχείας.

77. Παναγόπουλος Παναγιώτης, Πλατή Ευδοκία: Ζητούνται νέοι και νέες, 1998, Θ. Αλάμπρα.

78. Παπαδόπουλος Βαγγέλης: Λυδία, 1998, Θέατρο Δάσους (Θεσσαλονίκη).

79. Παπαχρήστος Δημήτρης: Έρωτας και θάνατος στο Internet, 1998, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Εντός Σχεδίου») 80. Πέγκα Έλενα: Σκουώς, στιγμές αντρικές και γυναικείες 1998, Θ. Φούρνος.

81. Ραΐσης Βασίλης: Το πρόβΒημα του Κώστα, 1998, Θ. Στοά.

82. Στρούλια Ελένη: Η ιστορία δύο που ονειρεύτηκαν, 1998, Studio Omma 83. Σωτηροπούλου Βίλη: Ο γ/oc του βασιλιά είναι πολύ καλό παιδί, 1998, Θέατρο του Δρόμου (υπαίθριες παραστάσεις).

84. Χατζοπούλου Βίλια: Αδάμ κι Εύα For Ever, 1998, Θ. Μελίνα.

85. Χριστοφής Χριστόφορος: Η κυρά της Τραπεζοϋντας 1998, Θ. Αυλαία (Θεσ/νίκη) (έχει εκδοθεί).

86. Χριστοφής Χριστόφορος: Οι ρήτορες, 1998, Παλιό Πανεπιστήμιο.

87. Αργυρόπουλος Βασίλης: Ένας παπαγάλος με πορτοκαλί φτερά, 1998-1999, Θ. Απλό (Νέα Σκηνή).

88. Δρόσος Ιάκωβος: Δράκουλας μια συμφωνία στην κόλαση, 1998-1999, Ιλίσια Στούντιο.

89. Μέντης Παναγιώτης: La Camparsita, 1998-1999, Θ. Στοά.

90. Μυριανθόπουλος Βασίλης, Χατζηνικολάου Βαγγέλης: Μόλις χώρισα, 1998-1999, Θ. Μελίνα.

91. Παπάζογλου Γιάννης: Ο τόπος του εγκλήματος 1998-1999, Θέατρο του Ήλιου (Κεντρική Σκηνή).

92. Πέγκα Έλενα: Καίτε Κόλβιτς, 1998-1999, Θ. Φούρνος (έχει εκδοθεί).

93. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: Κόκκινα χείλη, 1998-1999, Θ. Φανάρι.

94. Βαλούκος Στάθης: Ερωτικό δράμα, 1999, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»), 95. Βαλούκος Στάθης: Η παραοικονομία ως έργο τέχνης, 1999, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»).

96. Γεωργουλάς Σπύρος: Τσέρρυ όπως πάντα, 1999, Αντιθέατρο Μαρίας Ξενουδάκη (Δεύτερη Σκηνή).

97. Δήμου Άκης: Σβήσε μου το γέλιο, 1999, Θ. Φούρνος (Παρουσιάστηκε σε ενιαία παράσταση με το έργο «Έχει όνομα αυτή η γυναίκα» της Theresa Rebec, υπό τον γενικό τίτλο «Νύχτες I.X.».)

98. Δίγκας Κώστας: Ψέματα, 1999, Θ. Διθύραμβος.

99. Ζώης Νίκος: Τελευταία μέρα, 1999, Καμπέρειο Θέατρο (Ιωάννινα).

100. Θεσσαλονικεύς Χρήστος: Egri Bikaver, 1999, Θέατρο της Ημέρας (Κόκκινη Σκηνή).

101. Καραγιάννης Αντώνης: Ισορροπίες 1999, Θ. Άνετον (Θεσσαλονίκη).

102. Κατσικονούρης Βασίλης: Λεπτή γραμμή, 1999, Θ. Σταθμός (έχει εκδοθεΟ.

103. Μέντης Παναγιώτης: Ενοικιάζεται, 1999, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»), 104. Μέντης Παναγιώτης: Το μποξεράκι, 1999, Θέατρο των Καιρών, (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτό διάσημος»).

105. Μοσχονάς Αγγελος: Ανεβαίνοντας τη σκάλα, 1999, Θ. Ελπίδας.

106. Πέγκα Έλενα: Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα, 1999, Κλαμπ & Soda (έχει εκδοθεί).

107. Πιτένης Μιχάλης: Η νόσος των παντρεμένων γυναικών, 1999, Δ. θ. Κοζάνης (εντάσσεται crcnv παράσταση «Άνω Κάτω»), 108. Στεφανοπούλου Τίνα, Ομάδα Νέμεση: Η σιωπή της Άλκηστης, 1999, Δ. Θ. Καλαμαριάς.

109. Σωτηροπούλου Βίλη: Φάτσα με φάτσα, 1999, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»), 110. Τριανταφυλλίδη Νίκη: Η τρελή Ελένη, 1999, Θ. Νίκης Τριανταφυλλίδη.

111. Χρηστίδης Λένος: Δύο Θεοί, 1999, Θ. Επίκεντρο (Πάτρα) (έχει εκδοθεΟ.

112. Χρηστίδης Λένος: Ο σκατζόχειρος, 1999, Θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση

130

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ Δ I A B A Ζ Ω I

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ A

J

«Πέντε λεπτά διάσημος»).

113. Χριστοφής Χριστόφορος: Έρως Αναμονή, 1999, θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»), 114. Χριστοφής Χριστόφορος: Ψυχανάλυση τέλος, 1999, θέατρο των Καιρών (εντάσσεται στην παράσταση «Πέντε λεπτά διάσημος»), 115. Δήμου Άκης: Τα λουλούδια στην κυρία, 1999-2000, Στούντιο Νέες Μορφές (Θεσσαλονίκη).

116. Χαριτόπουλος Διονύσης: Λίστα νόμου, 1999-2000, θ. Αμιράλ (έχει εκδοθεί).

117. Ανδριτσάνου Ευαγγελία: 0 καθαρός Έλιοτ, 2000, Αίθουσα Φωνές.

118. Βιτάλη Λεία: Το Γεύμα, 2000, θεατρική Σκηνή.

119. Βογάσαρης Αγγελος: Η οταρ και ο άνθρωπος του πάρκου, 2000, Δ. θ. Πειραιά.

120. Γιάννου Ηρακλής: Το τίποτα, 2000, Πειραματική Σκηνή Εθνικού θεάτρου.

121. Διονυσοπούλου Σοφία: Νυχτωδία, 2000, Τεχνοχώρος υπό σκιάν (έχει εκδοθεί).

122. Ηλιόπουλος Γιώργος: Ντεσπεράντος, 2000, θ. Μεταξουργείο (Β' Σκηνή) (έχει εκδοθεί).

123. Καρανιάννης Αντώνης: Bloody Mary, 2000, Δωμάτιο Μύλου (Θεσσαλονίκη).

124. Κοντραφούρης Γιάννης: Μήδεια - Έξοδος, 2000, Σπίτι Α. Σικελιανού (Δελφοί).

125. Κοντραφούρης Γιάννης: Όταν η Μέριλιν Μονρόε μένει μόνη της, 2000, θ. Δημήτρης Χορν.

126. Κοντραφούρης Γιάννης: Το στεφάνι, 2000, θ. Άττις.

127. Μόνος Ανδρέας: Έψιλον όπως έρωτας, 2000, Δωμάτιο του Μύλου (Θεσσαλονίκη).

128. Μανούδης Νίκος: Ιστορίες για ελέφαντες, 2000, Χώρος Τεχνών (Βέροια) (έχει εκδοθεί).

129. Μεγαπάνος Κωστής: Ελένιοςκαι Ελένη, 2000, Άδειος Χώρος Εθνικού θεάτρου.

130. Μίχαλος Γιώργος: Η Μαίριλυν Μονρόε συναντά τον Ροδόλφο Βαλεντίνο, 2000, Αδειος Χώρος Εθνικού θεάτρου.

131. Μπακόλας Γιώργος: High Energy, 2000, Κλαμπ & Soda.

132. Μπακόλας Γιώργος: Μέρες καθαριότητας, 2000, θ. θησείο.

133. Παπάζογλου Γιάννης: Οχορός των φαντασμάτων, 2000, θ. Φανάρι.

134. Πέγκα Έλενα: 3-0-1 Μεταφορές, 2000, Πειραματική Σκηνή Εθνικού θεάτρου (έχει εκδοθεί).

135. Πένκα Έλενα: Όταν χορεύουν οι Co-Co Dancers, 2000, Tribal Booze (έχει εκδοθεί).

136. Σπηλιώτη Χρύσα: Σκωτσέζικο ντους, 2000, Ιλίσια Στούντιο.

137. Ακριτα Έλενα: Η δίαιτα του αστροναύτη, 2000-2001, θ. Αλίκη.

138. Αμπράζης Δήμος: Στάση, παρακαλώ, 2000-2001, θ. Χώρος.

139. Βουτσίνος Ερνέστος: Ο καλύτερος φίλος του άνδρα, 2000-2001, θ. Πολύτεχνο.

140. Δημητριάδης Δημήτρης: Η ζάλη των ζώων πριν τη σφαγή, 2000-2001, θέατρο του Νότου (Κεντρική Σκηνή).

141. Καραγεώργος Νίκος, Μπακόλας Γιώργος: Bachelor Party, 2000-2001, θ. Χυτήριο.

142. Ντερπούλης Αλέξανδρος: Θεριά ανήμερα, 2000-2001, θέατρο της Άνοιξης.

143. Παναγόπουλος Παναγιώτης: 314, 2000-2001, θέατρο της Ανοιξης.

144. Σπυρόπουλος Κώστας: Αλε-ρετούρ, 2000-2001, θ. Αυλωνίτη.

145. Σωτηροπούλου Βίλη: Γυναίκα λούζερ, 2000-2001, θέατρο της Ημέρας (Μπλε Σκηνή) (έχει εκδοθεί).

146. Φακίνος Μιχάλης: Περιμένοντας τον Μπέκετ. 2000-2001, θ. Στοά.

147. Βέλτσος Γιώργος: Η αναγγελία, 2001, Μικρό θέατρο Μονής Λαζαριστών (Θεσσαλονίκη).

148. Δήμου Ακης: Ψίχα του νερού, 2001, Πειραματική Σκηνή Εθνικού θεάτρου.

149. Διονυσοπούλου Σοφία: Νεροπομπή, 2001, θέατρο της Ανοιξης.

150. Έξαρχου Καλλιόπη: Όταν πέφτουν οι μάσκες, 2001, Στούντιο Κουίντα (Θεσσαλονίκη) (έχει εκδοθεί").

151. Μέντης Πανανιώτης: Εθνική Πινακοθήκη, 2001, θ. Στοά (έχει εκδοθεί).

152. Μιτσοτάκη Κλαίρη: Η ηρινκίπισσα Τίτο κι εγώ, 2001, θέατρο του Άλσους (Τρίπολη).

153. Νικολάου Αλέξης: www.anorgasmous.gr, 2001, θ. Παραμυθίας.

154. Νικολάου Αλέξης: Ένα δάκρυ για την αγάπη, 2001 (Καρδίτσα).

155. Παπαγεωργίου Αλεξάνδρα: Flirt ή η μηχανική των αισθημάτων 2001, θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα).

ANTON ΤΣΕΧΩΦ • Ο β υ σ σ ιν ό κ η π ο ς · Ο ; τρεις α δ ε λ φ έ ς · 6 Μ ο ν ό π ρ α κ τ α (μετ.: Ε ρ ρ ίκ ο ς Μ πελιές) • Ο γ λ ά ρ ο ς (μετ.: Ξ έ ν ια Κ α λ ο γ ε ρ ο π ο ύ λ ο υ )

[

Δ I A B A Ζ Ο ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

156. Παπαγεωργίου Ματίνα: Η Περσεφόνη της Αχερουσίας, 2001, Θ. Έναστρον.

157. Σκαφτούρα Μαρία: Καληνύχτα, 2001, Θέατρο του Νότου (Εξώστης) (έχει εκδοθεί).

158. Τσορτέκης Γιάννης: Δον ή Απαγορεύεται η είσοδος τις γυναίκες, 2001, Θέατρο του Νότου (Φουαγιέ).

159. Βιτάλη Λεία: Το ρεγάλο παιχνίδι, 2001-2002, Θεατρική Σκηνή.

160. Γεωργιόπουλος Πέτρος: Μέλι πικρό, 2001-2002, Θ. Αυλαία.

161. Δήμου Άκης: Το δάκρυ των χεριών, 2001-2002, Θ. Καπνοκοπτηρίου 8.

162. Ηλιόπουλος Γιώργος: Στα σκοτεινά..., 2001-2002, Θ. Επί Κολωνώ (Φουαγιέ).

163. Καρβουνίδου Μαρία: Γυναίκες χωρίς πρόσωπο, 2001-2002, Θ. Εντροπία (Πρώτη Σκηνή).

164. Παπαδήμα Δήμητρα: Don't worry be happy, 2001-2002, Θ. Σταθμός.

165. Συμεωνίδου Κυπαρισσία: Λίγο από το πλευρό τουΑδάρ, 2001-2002, Club X Bug. 166. Τσολακίδης Ευδόκιμος: Αθήνα - Μόσχα, 2001-2002, Από Μηχανής Θέατρο.

167. Γεωργιόπουλος Πέτρος: Ιωάννης ο Πρόδρορος, 2002, Θ. Μπρόντγουαιη.

168. Γρηγοριάδου Σεραφίτα: Another Spring, 2002, Θέατρο του Νότου (εντάσσεται στις «Δοκιμές») (έχει εκδοθεί).

169. Δημητριάδης Δημήτρης: Λήθη, 2002, Θ. Άττις (έχει εκδοθεί).

170. Δήμου Άκης: Αιώνες ρακριά από την Αλάσκα, 2002, Θέατρο της Άνοιξης.

171. Λίγκας Κώστας: Overdose, 2002, Θ. Νέο Ριάλτο (Δεύτερη Σκηνή).

172. Δούμος Γιάννης, Μοσχόπουλος Θωμάς, Φλουράκης Ανδρέας, Χατξοπούλου Βίλια: Πίστη, 2002, Θέατρο του Νότου (Εξώστης).

173. Ευστασιάδη Μαρία: Στο δρόρο ρου ένας άγγελος, 2002, Θέατρο του Νέου Κόομου (Πάνω Χώρος).

174. Ηλιόπουλος Γιώργος: Για Πάντα - 4 (For) Ever, 2002, Θ. Παραμυθίας (Παράσταση θεατρικού αναλογίου. Εντάσσεται στις παραστάσεις «Νέοι συγγραφείς - Νέοι σκηνοθέτες»).

175. Ηλιόπουλος Γιώργος: 7Ό τέλος του καλοκαιριού, 2002, Θέατρο της Άνοιξης.

176. Θεοδότου Άνδρη: Ηρακλής: Μια αληθινή ιστορία, 2002, Θ. Ανοιχτό.

177. Κάλμπαρη Μαριάννα: Τα τρένα κοιρούνται τη νύχτα, 2002, Σιδηροδρομικός Σταθμός (Τρίπολη).

178. Καραφύλλης Κώστας: Οι ήρωές ρου πεθαίνουν ρε όλους τους τρόπους εκτός από όπλο, 2002, Θ. Εντροπία.

179. Καρβουνίδου Μαρία: Κόκκινο φως, 2002, Θ. Εντροπία (Πρώτη Σκηνή).

180. Καρβουνίδου Μαρία: Φόρα το βρακί σου, 2002, Μικρό Μουσικό Θέατρο.

181. Καστρής Φαίδων: Χώρα στην ρπανιέρα, 2002, Θ. Παραμυθίας (στο πλαίσιο των παραστάσεων «Νέοι συγγραφείς - Νέοι σκηνοθέτες»).

182. Κατσικονούρης Βασίλης: Μπαρπούσκα, 2002, Θ. Σταθμός.

183. Κατοίφη Θεοδώρα, Βλαστού Ούλα , Πυρνοκόκη Εύα: Πλύση στοράχου στους 60° C, 2002, Τεχνοχώρος υπό σκιάν.

184. Κοντραφούρης Γιάννης: Μισοφέγγαρα, 2002, Θ. Παραμυθίας.

185. Κούφαλης Αντώνης, Κούφαλης Κωνσταντίνος: Το σπίτι ρε τα δώρα, 2002, Θ. Σημείο.

186. Λέκκα Ερωφίλη: Τέλος πάντων, 2002, Θ. Βιομηχανική (Πάτρα).

187. Μέντης Παναγιώτης: Οι ξένοι, 2002, Νέα Σκηνή Εθνικού Θεάτρου.

188. Μίχαλος Γιώργος: Προς τον γκρερό, 2002, Θ. Παραμυθίας (στο πλαίσιο των παραστάσεων «Νέοι συγγραφείς - Νέοι σκηνοθέτες»).

189. Νικολής Αντώνης: 0 κύριος Ερρανουήλ και ο.,.Ρόϊδης, 2002, Θέατρο της Άνοιξης.

190. Ομάδα Prospecta: Please kill me, 2002, Club 22.

191. Παπαγεωργίου Αλεξάνδρα: Νυχτερινή περιπολία, 2002, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα).

192. ΡαΤσης Βασίλης: Σε χαρηλό ποτήρι, 2002, Μουσική Σκηνή Γραμμές.

193. Σκαμπαρδώνης Γιώργος: Γερνάω επιτυχώς, 2002, Βασιλικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.

194. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: 3D, 2002, Θ. Παραμυθίας.

195. Φλουράκης Ανδρέας: Οι μέρες πριν έρθεις, 2002, Θέατρο του Νότου (εντάσσεται στις «Δοκιμές») (έχει εκδοθεί).

196. Χρηστίδης Λένος: Δύο Θεοί, 2002, Στούντιο Νέμεση (Θεσσαλονίκη).

197. Χρυσούλης Τάκης: Ένα σπίτι άνω...κάτω, 2002, Θ. Ελυξέ.

198. Δήμου Άκης: Μου θυριζεις φιλιά, 2002-2003, Στούντιο Νέες Μορφές (Θεσσαλονίκη).

199. Διβάνη Λένα: Η ωραία θυρωρένη, 2002-2003, Τρένο στο Ρουφ.

200. Νικολής Αντώνης: Το σπίτι φεύγει, 2002-2003, Θ. Δημήτρης Χορν.

201. Παπαγεωργίου Αλεξάνδρα: Ανέγγιχτοι, 2002-2003, Θ. Χυτήριο.

202. Παπαδημητρίου Ευθύμιος: Loop, 2002-2003, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα).

203. Ράντου Ελένη: Μαρά ρην τρέχεις, 2002-2003, Θ. Διάνα.

204. Ρήγας Αλέξανδρος, Αποστόλου Δημήτρης: Το δώρο, 2002-2003, Θ. Κιβωτός.

132

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

[ Δ IA ΒA Ζ Ω

Α Φ Φ Ι I ΕΕ ΡΡ ΩΩ ΜΜ Α A

205. Σπηλιώτη Χρύσσ Αγκά. Σφι &Φι, 2002-2003, Θ. Επίκεντρο (Πάτρα) (έχει εκδοθεί).

206. Σωτηροπούλου Βίλη: Πατέρα, γιατίμε συνέλαβες;, 2002-2003, Κλαμπ Χοροστάσιο.

207. Τσίπης Λεωνίδας: Ζητείται δολοφόνος, 2002-2003, Θ. Έναστρον.

208. Τσόκαλης Κωνσταντίνος, Μυριανθόπουλος Βασίλης: Ιουλιέτα X-Large, 2002-2003, Θ. Αθηνά.

209. Τσολακίδης Ευδόκιμος: Αθήνα - Μόσχα, 2002-2003, Δ. Θ. Κοζάνης (έχει εκδοθεί).

210. Γκίνος Μιχάλης: Μη σκοτώνεις τους αγγέλους, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

211. Δελακούρας Κώστας, Ετιαρίδου Άννα: Μην το πεις... στον μπαμπό, 2003, Kelsos Bar. 212. Δημητριάδης Δημήτρης: Διαδικασίες Διακανονισμού Διαφόρων, 2003, Θέατρο του Νότου (εντάσσεται στις «Δοκιμές») (έχει εκδοθεί).

213. Δούμος Μιχάλης: 0 κύριος Ουάτσον θα ήθελε ακόμη λίγο χιόνι, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

214. Δριμυλής Κώστας: Η τρομακτική ανακάλυψη του δρα Γκάρφενμπουργκ, 2003, Θ. ΕπίΚολωνώ.

215. Ευσταθιόδη Μαρία: Ανυπακοή, 2003, Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριςττών (Θεσ/νίκη) (έχει εκδοθεί").

216. Θαλασσινού Βίκυ: Ηθοποιοί είστε και φαίνεσθε, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

217. Κάλμπαρη Μαριάννα: Μία ανάσα ακόμα, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου (Φουαγιέ).

218. Καλτάκη Ρωξάνη: Το πείραμα, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

219. Καραγιάννης Αντώνης: Μαμά έρχομαι, 2003, Θ. Παραμυθίας.

220. Καραφύλλης Κώστας: Ολική έκλειψη, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

221. Καρβουνίδου Μαρία: Τι χρώμα να βάψουμε την αυλή, 2003, Θ. Βαφείο.

222. Κατσικονούρης Βασίλης: Καλή τύχη, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

223. Λαμπράκης Μόνος: Happy Birthday, 2003, Studio Νέες Μορφές (Θεσσαλονίκη).

224. Λουρμπά Βαλεντίνη: 0 πατέρας κηδεύτηκε, 2003, Θ. Ελπίδας.

225. Μαραγκουδάκη Μαίρη: Big City Caf?, 2003, Βάτραχοι.

226. Μέντης Παναγιώτης: Οι γυναίκες στη θάλασσα, 2003, Θ. Τέχνης (Φρυνίχου).

227. ΜωραΤτης Δημήτρης: Γόβες No 43, 2003, Free 2Go Club 22.

228. Οικονομοπούλου Πέπη: Δύσκολο να κρατήσεις τη στιγμή, 2003, Θέατρο της Οδού Αντιοχείας.

229. Παπαδόπουλος Γιάννης: Ενός πουλιού μόνο η φωνή, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

230. Παηαχρήστος Δημήτρης: Η Μπράχαινα, 2003, Θέατρο της Άνοιξης.

231. Πέγκα Έλενα: Η Nelly's βγάζει βόλτα το σκύλο της, 2003, Θ. Άνετον (Θεοσαλονίκη) (έχει εκδοθεί).

232. Πετρόπουλος Θοδωρής: Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας, 2003, Θ. Εμπορικόν.

233. Σταμάτης Αλέξης: Η τελευταία Μάρθα, 2003, Θ. Άττις.

234. Τιμπλαλέξη Έλενα: Επτά μονόπρακτα καταστροφής, 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

235. Τσαπακίδης Θοδωρής: Ρωμαίος και Ιουλιέττα (Περιμένοντας), 2003, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

236. Τσοπανάκη Αλμπέρτα: Κορίτσι... Γυναίκα... Ερωμένη... Μαμά, 2003, Θ. Παραμυθίας.

237. Φλουράκης Ανδρέας: Φύλλα της, 2003, Θέατρο της Άνοιξης (έχει εκδοθεί").

238. Αθερίδης Θοδωρής: Από έρωτα..., 2003-2004, Θ. Αθηνών.

239. Δήμου Άκης: Ανδρομάχη, 2003-2004, Από Μηχανής Θέατρο.

240. Κούφαλης Αντώνης, Κούφαλης Κωνσταντίνος: 0 στρατός της Σωτηρίας, 2003-2004, Θ. Σημείο.

241. Σπηλιώτη Χρύσα: Αγκά, Σφι & Φι (Αγκάλιασέ με, σφίξε με και φίλησέ με), 2003-2004, Altera Pars.

242. Αλεξάκης Βασίλης: Εγώ δεν, 2004, Θ. Προσκήνιο (έχει εκδοθεί").

243. Αμοριανού Μαρίτα: 0 φοιτητής Χανς Π. και η τυρόπιτα που φαγώθηκε, 2004, Θ. Ροές.

244. Αμοριανού Μαρίτα: Πώς σε λένε, 2004, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

245. Δριμυλής Κώστας: Αγάπα με, 2004, Θ. Ιλίσια - Βολονάκη (παρουσιάστηκε μέσα στο ηλαίσιο Θεατρικών Αγώνων Νέων Δημιουργών που οργανώθηκαν τον Μάιο του 2004).

246. Κάλμπαρη Μαριάννα: Βιομαγεία, 2004, Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου.

247. Κάλμπαρη Μαριάννα: Νέο αίμα, 2004, Θ. Αργώ.

248. Κατσικονούρης Βασίλης: Εντελώς αναξιοπρεπές, 2004, Θ. Στοά (έχει εκδοθεί").

249. Κατσικονούρης Βασίλης: Καλιφόρνια Ντρίμιν, 2004, Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου.

250. Κατσίφη Θεοδώρα: Μαύρη Εύα... Άσπρη Εύα, 2004, Kelsos Bar. 251. Κορογιάννης Νίκος: Ερωτικό σκάκι, 2004, Θ. Δημήτρης Ποταμίτης.

• Το α τύ χ η μ α • Ο ι έφ ηβοι

1

J

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

252.

255.

254.

255.

256.

257.

Κουμούτση Τατιάνα: Καλή τύχη, 2004, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου. Λάζου Άννα; Βιτγκενστάιν - Wittgenstein, 2004, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου. Λάρκου Παναγιώτης: Τρία, 2004, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα). Λουρμπά Βαλεντίνη: Μας παγίδευσε το παρελθόν, 2004, Θ. Λουκιανού 8. Μαυρογεωργίου Βασίλης: Κατσαρίδα, 2004, Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου (Φουαγιέ). Παπαδοδήμα Φένια: Ενοικιάζεται παππούς ιντερνάσιοναλ, 2004, Θέατρο του Νότου (εντάσσεται στις «Δοκιμές»), 258. Σιδηροηούλου Αύρα: Τα δάκρυα της Κλυταιμνήστρας, 2004, Θ. Δίπυλον.

259. Στρέπκος Χρήστος: Σε θέλω... Speedy, 2004, Θ. Επίκεντρο (Πάτρα).

260. Σωτηροπούλου Βίλη: Υψηλή μαγειρική των σχέσεων, 2004, Vanilla Bar-Theatre.

261. Τιμπλαλέξη Έλενα: Δευτέρα Παρουσία project, 2004, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα).

262. Τσαπακίδης Θοδωρής: Επιχείρηση Χαλιμά, 2004, Φούρνος.

265. Τσιτιρίδου Διονυσία: Ας μπει κάποιος μέσα, 2004, Free 2Go Club 22.

264. Τσοηανάκη Αλμπέρτα: Domino Crime, 2004, Θ. Παραμυθίας.

265. Χρηστίδης Λένος: Δύο Θεοί, 2004, Εθνικό Θέατρο Ρόδου (Κεντρική Σκηνή).

266. Αθερίδης Θοδωρής: Μια μέλισσα τον Αύγουστο, 2004-2005, Θ. Αθηνών.

267. Δήμου Άκης: Ένα φως για κάθε σκοτάδι, 2004-2005, Θ. Αμαλία.

268. Δήμου Ακης: Η Μαργαρίτα Γκωτιέ ταξιδεύει απόψε, 2004-2005, Θ. Ανεσις.

269. Δήμου Ακης: Ντέστινυ, 2004-2005, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Κάτω Χώρος).

270. Κατσουλάρης Κώστας: 'Οταν ο λύκος είναι εδώ, 2004-2005, Θ. Σημείο (έχει εκδοθεί).

271. Μέντης Παναγιώτης: Εκτός έδρας, 2004-2005, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Κάτω Χώρος) (έχει εκδοθεί).

272. Προυσαλίδης Λεωνίδας: Εφτά λογικές απαντήσεις, 2004-2005, Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριστών (Θεσσαλονίκη).

275. Ρήγας Αλέξανδρος, Αποστόλου Δημήτρης: Μπαμπά μην ξαναπεθάνεις την Παρασκευή, 20042005, Θ. Ήβη.

274. Ρηγόπουλος Κίμων: 7.000 λέξεις ακριβώς, 2004-2005, Θ. Εμπρός.

275. Αμυράς Γιώργος: Lisa Q, 2005, Θ. Δημήτρης Ποταμίτης.

276. Βογιατζόγλου Στέλλα, Χατζηβασιλείου Χριστίνα: Τσικλιντάν, 2005, Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαρισιών (Θεσσαλονίκη) (έχει εκδοθεί").

277. Βουζουλίδης Γιώργος: Goldblook, 2005, Από Μηχανής Θέατρο.

278. Γιαχαλή Κωνσταντίνα: Τι θα κάνουμε με τον Αντώνη, 2004, Θ. Ιλίσια - Βολονάκη (η παράσταση αυτή παρουσιάστηκε μέσα στο πλαίσιο Θεατρικών Αγώνων Νέων Δημιουργών που οργανώθηκαν τον Μάιο του 2004) 279. Δαρλάση Αγγελική: Πόλη σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, 2005, Θέατρο του Νότου (εντάσσεται στις «Δοκιμές»), 280. Ζαρκαδάκης Γιώργος: Ύψιλον, 2005, Θ. Έναστρον.

281. Ηλιόπουλος Γιώργος: Μια ωραία και πιστευτή ιστορία, 2005, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα).

282. Καρβουνίδου Μαρία: Είκοσι τέσσερα ψέματα, 2005, Θ. Φούρνος.

285. Κούφαλης Αντώνης, Κούφαλης Κωνσταντίνος: Γυναίκες στα χιόνια, 2005, Θ. Παλλάς (Καβάλας).

284. Κωνσταντινοπούλου Δήμητρα: Η φωλιά, 2005, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

285. Λαμπρόπουλος Νίκος: Πέτρα σε σχήμα καρδιάς, 2005, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

286. Μαραγκουδάκη Μαίρη: Εν κενώ, 2005, Θ. Βαφείο.

287. Μαργαρίτης Θανάσης: Ό,τι να 'ναι, 2005, Θ. Κιβωτός.

288. ΜωραΤτης Δημήτρης: Γόβες No 45: Η Πίγκη μας παντρεύεται, 2005, Free 2Go Club 22.

289. Παλούμπης Γιώργος: Penalty, 2005, Θ. Επί Κολωνώ.

290. παηηά Αθηνά: RRRAUS, 2005, Θ. Παραμυθίας.

291. ΡαΤσης Βασίλης: Human Beans (Τα φασόλια της ευφορίας), 2005, Αδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

292. Σεβασιοπούλου Main: Κλαυσίγελος πέντε αστέρων, 2005, Θ. Τόπος Αλλού.

295. Σίμωνας Γιώργος: The FrontMan, 2005, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

294. Σκαμπαρδώνης Γιώργος: ΟυζερίΤσιτσάνης - Παύλου Μελά 22, 2005, Μονή Λαζαριστών - Σκηνή Σωκράτης Καραντινός.

295. Σκουλάς Νίκος: Συνέντευξη, 2005, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

296. Φυλακιάκη Πένυ: Το πρωτάθλημα, 2005, Άδειος Χώρος Εθνικού Θεάτρου.

297. Χατζηνικολάου Βαγγέλης: Press the button, 2005, Θέατρο του Νέου Κόσμου (Κάτω Χώρος).

298. Χρηστίδης Λένος: Η ωραία Ταϊλάνδη, 2005, Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών (έχει εκδοθεί). Η Φρύνη ΛάΑα είναι θεατρολόγος

134

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ΚΛΑΣΙκόΓ

:Σ ΧΡΗΣΗΣ

Η ΜάρωΔούκα 1 διαβάζει! Γ ε ώ ρ γ ιο 1 Α Β £ ^

ο Δημήτρης ΚαλοκύρηςI διαβάζει | Εμμανουήλ Ροΐδη

Ο Φίλιππος Δρακονταειδής

διαβάζει Δημήτριο Βικέλα

\&7<ληνικά\ ^ α | χ .ρ . α τ < χ

I Γ. Γενναδίου 6, ιηλ.: 210 3817826 · Χρ. Λαδό 9Α, ιηλ.: 210 3333970

ΓΓ

ε

ΟΛΑ

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Δ Ε Λ Τ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Ο Γ Ρ Δ Φ ΙΔ 7

u c ii

ιν

ι\π

ι ιιν ν ι γ γ ι ψ ι η ι

ΙΑ Ν Ο Υ Α Ρ ΙΟ Υ 2 0 0 6 Επιμέλεια: Θοβωρής Πέρσης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αβέρωφ Τατιάνα: Ανοιχτή γραμμή (Φ. Τσαλίκογλου, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06) Ανδριωτάκπς Μανώλης: Η πέμπτη εξουσία (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 14.1.06) Βασιλικός Βασίλης: Οι ωραίοι Ώρεοί (Λ. Κέζα, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06, Γ. Παηασωτηρίου, Βραδυνή, 14.1.06) Βασιλικός Βασίλης: Η μυθοήογία της Αμερικής (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8.1.06) Βούλγαρης Κώστας: Η περούκα της Σοφίας Νέρη (Κ. Παηαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06) Γιατρομανωλάκης Γιώργος: 0 παππούς μου και το κακό (Α. Ζήρας, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06, Κ. Καραβίδας, Αντί, 27.1.06) Γκίκα Ελένη: Χοίρε παραμύθι μου (Ε. Χωρεάνθη, Διαβάζω, 02.06) Γραμματικάκης Γιώργος: Η αυτοβιογραφία του φω­ τός (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 13.1.06, X. Ποντίδα, Τα Νέα, 14.1.06) Δημητρίου Σταυρούλα: Η χώρα του κασσίτερου (Π. Σπίνου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 22.1.06) Δημητρίου Σωτήρης: Τα οπωροφόρα της Αθήνας (Στ . Σκαλίδη, Βραδυνή, 21.1.06 Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 22.1.06, Π. Μπουκάλας. Καθημερινή, 24.1.06, Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 27.1.06, Κ. Σάρρος, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 29.1.06, Δ. Καρφοπούλου, Δια­ βάζω. 02.06) Ευθυμιάδη Νένη: Εγώ και ο Μαγγελάνος (Α. Καλογνωμής, Καθημερινή, 17.1.06) Ηλιοηούλου Βασιλική: Η καρδιά του λαγού (Α. Καστρινάκη, Τα Νέα, 28.1.06)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Μαγκλίνης Ηλιος: Σώμα με σώμα (Β. Χαχζηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 8.1.06) Μαντόγλου Αργυρώ: ΒοάγΙεηά - Χωρασωμάτων (Μ. Σούμπερτ, Διαβάζω, 02.06) Μαρκόπουλος Γιώργος: Ιστορικό κέντρο (Γ. κουβαράς. Αυγή της Κυριακής, 8.1.06 Ε. ΧουΖούρη, Ραδιοτηλεόραση, 13.1.06) Μέσκος Μάρκος: Νερό Καρκάγια (X. Παπαγεωργίου, Διαβάζω, 02.06) Μήτσορα Μαρία: Καλός καιρός / Μετακίνηση (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 14.1.06) Μοδινός Μιχάλης: Χρυσή Ακτή (Ζ. Κάλλια, Διαβάζω, 02.06) Πάουελ Μαρία: Η πιο δραματική ιστορία (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 8.1.06 Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 28.1.06) Παπαμόσχος Ηλίας: Του χρόνου κυνήγια (Β. ΧατΖηβασιλείου, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 22.1.06) ΡοΤδης Εμμανουήλ: Η πάπισοα Ιωάννα (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 22.1.06) ΡωΖέττη Ντάρα: Η ερωμένη της (0. Σελλά, Καθη­ μερινή, 14.1.06, Γ. Γιατρομανωλάκης Το Βήμα της Κυριακής, 22.1.06, Ε. Κοτζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 22.1.06, Σ. Ντενίση, Διαβάζω, 02.06) Σανουδάκης Αντώνης: Σφαιριοτήριον λαβυρίνθου (Α. Δανιήλ, Αντί 13.1.06) Σταυρακοπούλου Σωτηρία: Η μεθυσμένη γυναίκα (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06) Τριάντης Γιάννης: Ούτε τύμπανα ούτε τρομπέτες (Μ. Στεφανίδης, Αντί 27.1.06, Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 28.1.06) Φύσσας Δημήτρης: Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγ­ ματος (Ζ. Καραβάς, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06)

Καισαρίδης Γιάννης: Μισάντρα (X. Παηαγεωργίου, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06)

ΧατΖηνικολάου Λεωνίδας: Το ελιξίριο της αθανασί­ ας (Μ. Πανώριος, Καθημερινή, 17.1.06)

Καραποστόλης Βασίλης: Χορεύοντας μόνη της (Γ. Ποταμιάνος, Διαβάζω, 02.06) Καρυδάκης Σπύρος: Να δούμε ποιος θα φαγωθεί (Δ. Γ. Στεφανάκης, Διαβάζω, 02.06)

Χουλιαράς Νίκος: Νερό στο πρόσωπο (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 21.1.06)

Κονδύλη Μαρία: Τα πλήκτρα στα νερά (Ε. Μαρωνίτη, Ελευθεροτυπία, 13.1.06) Κοροβίνης θωμάς: Θεοσαήονίκη 2005 - Ρεπορτάζ - Γράμμα στον αδελφό Γιώργο Ιωάννου που ήείπει είκοοι χρόνια στην καταπακτή (Δ. Κόκορης, Αντί, 13.1.06)

130

Λευκαδίιης Νίκος: Ποιος ύπερος; (Β. Ζωγράφου, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06)

Χουρμουζιάδου Ελιάνα: Δεύτερη γυναίκα (Β. ΧατΖηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 20.1.06 Μ. θεο­ δοσοπούλου, Το Βήμα της Κυριακής, 29.1.06) Χρυσόπουλος Χρήστος: Φανταστικό μουσείο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22.1.06, Τ. Δημητρούλια, Καθημε­ ρινή, 29.1.06) Χωμενίδης Χρήστος: Το σπίτι και το κελί (Κ. Τσαούσης, Διαβάζω, 02.06)

[ Δ I A B A Ζ Ω 1 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ϋ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Χρονόπουλος, Τύπος της Κυριακής, 8.1.06)

Απντάικ Τζων: Αυτοσχεδιασμοί στον έρωτα (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 14.1.06)

Ρέις Τομ: Ο ανατοδίτης (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 28.1.06)

Γκαβαλντά Άννα: Μαζί (Τ. Γουδέλης, Εδευθεροτυπία, 15.1.06)

Ροθ Φίλιπ: Ο καθηγητής του πόθου (Ρ. Γεωργακοπούλου. Τα Νέα, 28.1.06)

Ισιγκούρο Κατούο: Μη μ' αφήσεις ποτέ (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06, 0. Σκαμνάκης, Πριν, 22.1 06)

Ρούλφο Χουάν: Πέδρο Πάραμο (Σπ. Γιανναρός, Καθημερινή της Κυριακής, 29.1.06)

Κούτσι Τζέιμς: Ένας αργός άνθρωπος (Α. Μαντόγλου, Εδευθεροτυπία, 15.1.06, Γ, Ξενάριος, Διαβάζω, 02.06)

Σαρτρ Ζαν-Πολ: Η ναυτία (Ε. Καρρά, Διαβάζω, 02.06) Τζόουνς Έντουαρντ: 0 γνωστός κόσμος (Λ. Πανταλέων, Εδευθεροτυπία, 20.1.06)

Κόου Τζόναθαν: Ο κδειστός κύκδος (Μ. Καραγιάννης. Αυγή της Κυριακής, 7.1.06)

Χάμσουν Κνουτ: Ο Παν (Τ. Γουδέλης, Εδευθερο­ τυπία, 20.1.06)

Μαν Τόμας: Ο Ιωσήφ και οι αδεδφοί αυτού (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα της Κυριακής, 22.1.06)

Χάντρα Γιασμίνα: Το μερίδιο του νεκρού (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 21.1.06, Στ. Σκαλίδη, Βραδυ­ νή, 28.1.06)

Μασπερό Φρανσουά: Οι μέδισσες και η σφήκα (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 7.1.06) Μερό Πιερ: Θηδαοτικά (Τ. Δημητρούλια, Καθημε­ ρινή της Κυριακής, 8.1.06, Δ. Μαμαλούκας, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06) ΜΓλερ Χένρΐ: Ήσυχες μέρες στο Κδιοί, 0 κόσμος του σεξ (Δ. Καββαθάς, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06)

Aykol Esmahan: Ξενοδοχείο Βόσπορος (Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 21.106) Bakopoulos Dean: Σε παρακαδώ, μη γυρίσεις από το φεγγάρι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15.1.06) Benjamin Walter: Παιδικά χρόνια στο Βεροδίνο του χίδια εννιακόσια (Φ. Αμπατζοπούλου Τα Νέα, 14.1.06)

Μπάνβιλ Τζων: Η θάδαοοα (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 7.1.06, Γ. Ξενάριος, Διαβάζω, 02.06)

Benjamin Walter: Μονόδρομος (Φ. Αμπατζο­ πούλου, Τα Νέα, 14.1.06)

Μπεγκμπεντέ Φρεντερίκ: Ο έρωτας κρατάει τρία χρόνια (Β. Πεσματζόγλου, Τα Νέα, 7.1.06)

Conelly Michael: Αναπάντητα μηνύματα (Β. Πεσματζόγλου, Τα Νέα, 21.1.06)

Μπένφορντ Γκρέγκορί: Απόδραση από το χρόνο (Μ. Πανώριος, Εδευθεροτυπία, 27.1.06)

Hornby Nick: Η κάθοδος των τεσσάρων (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 21.1.06)

Μηόρχες Χόρχε Λουι'ς: Απαντα πεζά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29.1.06, Β. Ρούβαλης, Διαβάζω 02.06)

Huston Nancy: Dolce agonia (X. Μαυρομάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 15.1.06)

Μούλις Χάρι: Το πέτρινο νυφικό κρεβάτι (Γ. Ξε­ νάριος, Εδευθεροτυπία, 20.1.06)

Jordan Nell: Σκιά (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 14.1.06)

Μοράν Πωλ: Ο βιαστικός (X. Ράπτης, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06) Μουρακάμι Χαρούκι: Το κουρδιστό πουδιΊΕ. Καρακούλη, Διαβάζω, 02.06) Νέλσκοτ Κρις: Ένας επικίνδυνος δρόμος (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06) Νερσεσιάν Άρθουρ: Η απόδαυση του Βούδα (Στ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 7.1.06) Όστερ Πολ: Το κόκκινο σημειωματάριο (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 28.1.06) Παμούκ Ορχάν: Ιστανμπούδ, πόδη και αναμνήσεις (Κ. Σάρρος, Κυριακάτικη Εδευθεροτυπία, 15.1.06) Πελεκάνος Τζορτζ: Φδεγόμενη πόδη (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06) Ραμπογιέδο Φρανσίσκο: Η θάδαοοα του νότου (Φ.

Larband Valery: Εραστές, ευτυχισμένοι εραστές (Γ.-Ι. Μπαμπασάκης, CltYPress, 20.1.06) Rolin Olivier: Χάρτινη τίγρη (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 14.1.06) Romarque Erich Maria: Τρεις σύντροφοι (Ε. Ποσαμιχάλη, Εδεύθερος Τύπος, 7.1.06) Salvado Albert: Τα μάτια του Αννίβα (Ε. Πασαμιχόλη, Εδεύθερος Τύπος, 14.1.06) Tabucchi Antonio: Το παιχνίδι της αντιστροφής (Τ. θεοδωρόπουλος. Τα Νέα, 21.1.06) Yalom Irvin: Η θεραπεία του Σοπενάουερ (Α. Μπομηούλο, Βραδυνή, 21.1.06) ΠΟΙΗΣΗ Βορβέρης Γιάννης: Πεταμένα δεφτά (Γ. Παπο­ κώστας, Καθημερινή, 10.1.06) Καραβίτης Βασίλης: Βίος απορητικός (Κ. ΠαπαΜΑΡΤΙΟΣ 2006

137

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

γεωργίου, Ελευθεροτυπία, 27.1.06)

Σφυρίδης, Διαβάζω, 02.06)

Καραγεωργίου Τασούλα: Το ρετρό (X. Μαυρο­ μάτης, Απογευματινή της Κυριακής, 22.1.06)

Μαραγκόπουλος Αρης: Διαφθορείς, εραστές, παραβάτες. Για την αναθεώρηση της νεο­ ελληνικής πεζογραφίας (Γ. Αριστηνός, Ελευ­ θεροτυπία, 13.1.06)

Μπουλώτης Χρήστος: Φυσική ιστορία του θανάτου (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 31.1.06) Μπρουνιάς Γιώργος: Η συντροφιά (Ε. Κοχζιά, Καθημερινή της Κυριακής, 29.1.06) Παζολι'νι Πιερ Πάολο: Ποίηση σε σχήμα τριαντά­ φυλλου (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή της Κυ­ ριακής 8.1.06)

Παππά Έλλη: Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου (Φ. Φιλίππου, Διαβάζω, 02.06)

Ψαρράς Χάρης: Στην αγκαλιά του κύκλου (Γ. Λίλλης, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06)

Τσιάρα Συραγώ: Τοπία της εθνικής μνήμης. Ιστο­ ρίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο (θ. Σίδερις, Διαβάζω, 02.06)

Καλεντερίδης Σάββας - Πλουμπίδης Δημήτρης: Ιωνία - Σάμος - Έφεσος - Μίλητος - Πριήνη (Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 7.1.06) Μήλλας Ακύλας: Κωνσταντίνου Πόλις, η εντός των τειχών ορθοδοξία (X. Μπούρας, Καθημερινή της Κυριακής, 29.1.06) Νάθενας Γιώργος - Καραθάνου Μηλίτσα: Το τραινάκι του Πηλίου (Γ. Μπασκόζος, Εξπρές της Κυριακής, 22.1.06) Παπάζογλου Γιώργος: Τα ταφικά μνημεία της Πόλης (Φ. Πανατζής, Αδέσμευτος της Κυριακής Ρίζου, 8.1.06) Πάρτριτζ Ελίζαμπεθ: ΤζονΑένονΙΦ. Χρονόπουλος, Τύπος της Κυριακής, 8.1.06, Μ. Πρωτόπαπας, Προοπτική, 28.1.06) Πετρίδης Γιάννης: 50 χρόνια, απογεύματα στην ΕΡΤαπό τις 4 στις 5,1975-2005 (Μ. Μαρκουλή, Τα Νέα, 28.1.06) Σωτηρακοπούλου Πέγκυ: Ο θησαυρός της Κέρου (X. Κιοσσέ, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06, Σ. Ταράντου, Έθνος, 8.1.06) Φέσσα - Εμμανουήλ Ελένη - Μαρμαράς Εμμανου­ ήλ: Δώδεκα Έλληνες αρχιτέκτονες του μεσοπο­ λέμου (Α. Κωτοάκη, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Παππά Έλλη: Μακιαβέλι ή Μαρξ; (Φ. Φιλίππου, Διαβάζω, 02.06)

Χριστοδούλου Δήμητρα: Ελάχιστα πριν (Γ. Λίλλης, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06)

ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ

135

Μαρωνίτης Δημήτρης: Συνομιλία για το έργο του Τίτου Πατρικίου (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 13.1.06)

Mulvey Laura: Οπτικές και άλλες απολαύσεις (Μ. Κομνηνού, Ελευθεροτυπία, 13.1.06) Saunier Guy (Michel): Οι μεταμορφώσεις της Κάδμως, έρευνα στο έργο της Μέλπως Αξιώτη (Λ. Τσιριμώκου, Το Βήμα της Κυριακής, 22.1.06) Starobinski Jean: lav Ζακ Ρουσώ, η διαφάνεια και το εμπόδιο (0. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 13.1.06) ΜΕΛΕΤΕΣ Βεργόπουλος Κώοτας: Η αρπαγή του πλούτου (Π. Κλαυδιανός, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06) Βόγλη Ελπίδα: Έργα και ημέραι ελληνικών οικογενειών 1750-1940 (Β. Πάγκαλος, Μακεδονία της Κυριακής, 8.1.0) Δώδος Δημοσθένης: Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στις εκλογές του ελληνικού κράτους 1915 -1936 (Τ. Καφετζής, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06) Λέανδρος Νίκος: Το Διαδίκτυο, ανάπτυξη κι αλλαγή (Κ. Σμύρνής, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06) Μαυρομούστακος Πλάτων: Το θέατρο στην Ελλάδα 1940-2000, μια επισκόπηση (Γ. Σαρηγιάννης. Τα Νέα, 21.1.06)

ΔΟΚΙΜΙΑ

Μπαγκίνι Τζούλιαν - Φοσλ Πήτερ: Τα εργαλεία του φιλοσόφου, φιλοσοφικές έννοιες και μέθοδοι (Β. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, 13.1.06, X. Χρυσόπουλος, Ελευθεροτυπία, 27.1.06)

Βακαλόπουλος Χρήστος: Η ονειρική υφή της πραγματικότητας (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 28.1.06, Σ. Γιανναράς, Διαβάζω, 02.06)

Μυατακίδου Κατερίνα: Η Μεγάλη Ιδέα στο τύπο του Γένους (Γ. Μουτογιάννης, Θεσσαλία Βόλου, 29.1.06)

Λεκόκ Ζακ: Το ποιητικό σώμα, μια διδασκαλία της θεατρικής πράξης (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα της Κυριακής, 29.1.06)

Νακέ Πιερ Βιντάλ: ΗΑτλαντίδα, μικρή ιστορία ενός πλατωνικού μύθου (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 28.1.06)

Καραμήτσος Δημήτρης: Η πόλη μας κι εμείς άλλοτε και τώρα. Θεσσαλονίκη 1941-2005 (Π.

Νούτσος Παναγιώτης: Νεοελληνικός δια­ φωτισμός, τα όρια της διακινδύνευσης (Γ.

L Δ I A B A Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ϋ

Καραφύλλης, Το Βήμα της Κυριακής, 29.1.06)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οικονομίδης Γιάννης: Alphabet Symbols - μηνύ­ ματα της φόρμας (Γ. Σωτηροπούλου, Αγγελιοφό­ ρος, 14.106)

Ας Τίμοθυ Γκάρτον: Ελεύθερος κόσμος (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 7.1.06)

Ραπτόηουλος Βαγγέλης: Λίγη ιστορία της νεο­ ελληνικής λογοτεχνίας (Σ. Γαραντούδης, Τα Νέα, 21.1.06) Στρατούλης Δημήτρης: Για τις εργασιακές σχέσεις στη δίνη του νεοφιλελεύθερου τυφώνα (Α. Αλαβάνος, Α λ ή τη ς Κυριακής, 7.1.06) Ταμπάκη Αννα: Το νεοελληνικό θέατρο 18ος-19ος αιώνας, ερμηνευτικές προσεγγίσεις (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06) Τράβερς Μάρτιν: Εισαγωγή στη νεότερη ευρω­ παϊκή λογοτεχνία, από τον ρομαντισμό ως το μεταμοντέρνο (0. Σελλά, Καθημερινή της Κυριακής, 22.1.06) Χάφνερ Κέιτι - Λάιον Μάθιου: Πώς ξεκίνησε το Ίντερνετ (Σ. Βανδώρος, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος της Κυριακής Ρίξου, 15.1.06)

Βάσσης Λαοκράτης: Ανοικτή συζήτηση. Μεταπολί­ τευση, ΠΑΣΟΚ, Αριστερά (Μ. Σπουρδαλάκης, Καθη­ μερινή της Κυριακής, 15.1.06) Γεωργιάδης Νίκος - Χατζηδάκης Κωστής: Χελώνες και τίγρεις, οι προκλήσεις της ανάπτυξης και το Δ' ΚΠΣ (Β. Καπετανγιάννης, Ελευθεροτυπία, 27.1.06) Γιαννίτσης Τάσος: Η Ελλάδα και το μέλλον (Α. Καρακούσης, Τα Νέα, 21.1.06) Κάνφορα Λουτσιάνο: Κριτική της δημοκρατικής ρητορείας (Σ. Ασδραχάς, Αυγή της Κυριακής,15.1.06) Μπεκ Ούρλιχ: Ελευθερία ή καπιταλισμός (Τ. Μίχας, Ελευθεροτυπία, 27.1.06) Πανταξόπουλος Ανδρέας: Η Γαλλία φλέγεται; Η εξέγερση των προαστίων (Μ. Πυλιά, Αυγή της Κυριακής, 22.1.06) Ροσέλι Κάρλος: Φιλελεύθερος σοσιαλισμός (Γ. Σιακαντάρης, Ελευθεροτυπία, 20.1.06)

Boyce Cordon + Ville Simon: Η εξέλιξη των σύγ­ χρονων επιχειρήσεων (Κ. Παπακωνσταντίνου, Καθημερινή της Κυριακής, 22.1.06)

Rifkin Jeremy: Το ευρωπαϊκό όνειρο (Η. Ευθυμιόπουήος, Τα Νέα, 28.1.06)

Cifali Μ. - Impert F.: 0 Freud και η Παιδαγωγική (Ντ. Περτέση, Αυγή της Κυριακής, 8.1.06)

Παπαδημητρίου Γ.: Αυτορρύθμιση (Σ. Ντάλης, Διαβάζω, 02.06)

Salles Catherine: Η άλλη όψη της αρχαιότητας: ο υπόκοσμος (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 3.1.06) Scholes Robert: Η δύναμη του κειμένου, λογο­ τεχνική θεωρία και διδασκαλία των γραμμάτων (2. Σιαφλεκής, Καθημερινή της Κυριακής, 15.1.06) ΙΣΤΟΡΙΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αγγελόπουλος Παναγιώτης: Τράπεζες και χρη­ ματοπιστωτικό σύστημα (Α. Παύλου - Παπαδη­ μητρίου, Βραδυνή, 14.1.06) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Καραμηελόπουλος Δημήτρης: Ρήγας και ορθόδο­ ξη πίστη (Γ. θωμάς, Θεσσαλία Βόλου, 29.1.06)

Αρώνη - Τσίχλη Καίτη: Αγροτικό ζήτημα και αγροτικό κίνημα, Θεσσαλία 1881-1923 (Λ. Λούβη, Το Βήμα της Κυριακής, 29.1.06)

Καφάογλου Ηλίας: Οι εποχές της Μελισσάνθης (Ε. Πασαμιχάλη, Τύπος της Κυριακής, 15.1.06)

Δερτιλής Γιώργος: Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920 (I. Πεπελάση - Μινόγλου, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06, X. Λυριντξής, Τα Νέα, 14.1.06)

Μπαστιάς Γιάννης: Η βιογραφία του Κωστή Μπαστιά (Ν. Τριανταφυλλόηουλου, Καθημερινή, 10.1.06)

Κάρτλετζ Πολ: Η εικονογραφημένη ιστορία της αρχαίας Ελλάδας του Κέιμπριτζ (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06)

Μπότσογλου Χρόνης: Το χρώμα της σπουδής (Π. Κατημερτξή, Τα Νέα, 14.1.06)

Χάαγκ Μάικλ: Αλεξάνδρεια. Η πόλη της μνήμης (Δ. Δασκαλόπουλος, Διαβάζω, 02.06) Ψιμούλη Β. Δ.: Σούλι και Σουλιώτες (Φ. Μπαρούτσος, Καθημερινή της Κυριακής, 8.1.06 Β. Καραμανωλάκης, Ελευθεροτυπία, 27.1.06) Ψυρούκης Νίκος: Κύπρος, από την αυτοδιάθεση στην κατοχή (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 02.06)

Νι'κολ Τσαρλς: Leonardo Da Vinci, πτήσεις ενός μυαλού (X. Νάνου, Αγγελιοφόρος, 21.1.06) Σγουράκη, Γιώργος και Ηρώ: Μίκης Θεοδωράκης, αυτοβιογραφία (Γ. Μπασκόξος, Εξπρές της Κυρια­ κής, 15.1.06) Χαλαξιάς Χρήστος: Μίκης Θεοδωράκης, άξιος εστί και ο ι«διανοούμενοι» (Α. Μπομπούλα, Βραδυνή, 14.1.06)

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

139

[

δ ι α β α ζ ω ] Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Ellmann Richard: Τζέημς Τζόυς (Α. Βισχωνίχης, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06) Hack Richard: Κυρίαρχος του παιχνιδιού, η κρυφή ζωή του J. Edgar Hoover (Π. Τατοόπουλος, Τα Νέα, 7.1.06) Murray Nicholas: Κάφκα (Τ. Γουδάλης, Ελεύθερο τυπία, 27.1.06)

Dardenne Sabine: Ήμουν 12χρονών, ανέβηκα στο ποδήήατό μου και ξεκίνησα για το σχολείο (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 21.1.06)

Robb Graham: Αρθούρος Ρεμπώ (Τ. Μανδηλαρά, Θέμα, 22.1.06)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Μπερξόν Ερρίκος: Η δημιουργική εξέλιξη (X. Ράπτης, Το Βήμα της Κυριακής, 8.1.06)

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ

Βισχωνίχης Ανασιάσης: Πεκίνο, το ρόδο και ο ήωτός (Β. Ζωγράφου, Αυνήτης Κυριακής, 7.1.06)

Λιαρόπουλος Λυκούργος: Τα Εγώ του ΕΣΥ (Η. Μόσσιαλος, Διαβάζω, 02.06)

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

McNair Brian: Η κουλτούρα του στριπτίζ (Μ. Ρεπούση, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06)

Γρόλλιος Γιώργος: 0 Paulo Freire και το αναλυτικό πρόγραμμα (Π. Χαραμής, Αυγή της Κυριακής, 29.1.06, X. Κάτοικος, Διαβάζω, 02.06)

ΠΑΙΔΙΚΑ Γιάννου Γιάννης: Αισώπου μύθοι (Σ. Γ. Τσούπρου, Διαβάζω, 02.06) Κοκορέλη Αργυρώ: Παιχνίδι με πριγκίπισσες (Σ. Γ. Τοούηρου, Διαβάζω, 02.06) Μπίνιου Αθηνά: 0 κρυστάλλινος αετός (Σ. Γ. Τσούπρου, Διαβάζω, 02.06) Μπρενιφιέ Οσκσρ: Το καλό και το κακό! Τι είναι; Η ζωή! Τι είναι; Εγώ! Τι είμαι; (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.06) Νχε θερβάντες Μιγέλ: Δον Κιχότης (Σ. Γ. Τσούπρου, Διαβάζω, 02.06) Σβορώνου Ελένη: 0 Τζιτζικο-Περικλής υπουργός Φύσης! (Σ. Γ. Τσούπρου, Διαβάζω, 02.06) Φραγούλη Φωτεινή: Το τραγούδι της Περσεφόνης (Γ. Σ. Πσησδάτος, Διαβάζω, 02.06) ΚΟΜΙΚ - ΛΕΥΚΩΜΑ Κυριαζής Ηλιος: Μανιφέστο (Η. Κσνέλλης, Τα Νέα, 14.1.06) ΔΙΚΑΙΟ Πρεβεδούρου Ευγενία: Η σύνθετη διοικητική ενέργεια (Α. Παύλου - Παπαδημητρίου, Βραδυνή, 7.1.06) ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ Καραγιώργη Μαρία: Περιμένοντας την ειρήνη (Α.

ΜΑΡΤΙΟΙ 2006

Παντινάκης Μανώλης: Η επαρχία Αγίου Βασιήείου αφηγείταί: «Η Κατοχή δεν μας λύγισε» (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 27.1.06)

Tabucchl Antonio: Ο Τριοτάνο πεθαίνει. Μια ζωή (Γ. Καρυπίδης, Αυγή της Κυριακής, 8.1.06)

Weber Max: Οικονομία και κοινωνία, κοινωνιολογικές έννοιες (Α. Κλειδαρά, Βραδυνή, 14.1.06)

140

Ρήγος, Αυγή της Κυριακής, 7.1.06)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Sparks Derman Luise: Καταπολεμώντας τις προ­ καταλήψεις - Παιδαγωγικά εργαλεία (Λ. Στεργίου, Διαβάζω, 02.06) ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Γιαβρής Αρης: Η στίξη στη γραπτή επικοινωνία (Σ. Γ. Τσούπρου, Διαβάζω, 02.06) ΕΡΕΥΝΑ Ντελόπουλος Κυριάκος: Νεοελληνικά φιλολογικά ψευδώνυμα (Δ. Ν. Μουσμούτης, Διαβάζω, 02.06) ΜΟΥΣΙΚΗ Γκερ Λύντια: Το φανταστικό μουσείο των μου­ σικών έργων (Α. Χαρκιολάκης, Διαβάζω, 02.06) Σαντέλι Ρόμπερτ: Το λεύκωμα του Bob Dylan (A. Σταμάτης, Διαβάζω, 02.06) Cave Nick: Μπαλάντες για φόνους και άλλα τραγούδια (A. Ν. Φράγκος, Διαβάζω, 02.06) Dylan Bob: Η ζωή μου (Α. Σταμάτης, Διαβάζω, 02.06) ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΜπόΖη Σούλα: Μικρααιάτικη κουζίνα (Α. Σακκάς, Διαβάζω, 02.06) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Ντε Βρις Μάνφρεντ Κετς: Αιχμάλωτο/ της ηγεσίας. Τα παράδοξα της ηγετικής συμπεριφοράς (Α. Δ. Καραγιάννης, Διαβάζω, 02.06) ■

[ Δ I A B A Ζ Ω

ΓΙ Α

ΤΗΝ

Α Γ Ο Ρ A

1

J

Και μην ξεχνάμε:

το διάβασμα περνάει από το στομάχι πορεί η υπενθύμιση του τί­ τλου να φανεί παλιομοδίτι­ κη, όμως, είτε το θέλουμε εί­ τε όχι, οι συζητήσεις και οι προβλη­ ματισμοί μας για το μέλλον της αγο­ ράς του βιβλίου δεν μπορούν να γίνουν σε δοκιμαστικό σωλήνα. Όλοι γνωρίζουμε ότι ουσιαστική διεύρυνση του τζίρου της αγοράς του βιβλίου μπορεί να προελθεί μόνο από ενίσχυ­ ση της αγοραστικής δύναμης του υφιστάμενου σκληρού πυρήνα του αναγνωστικού κοινού και παράλληλα από την ποσοτική του διεύρυνση με νέους αναγνώστες. Πώς όμως μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο όταν η έξοδος από το αβέβαιο και δυσμενές, για μεγάλες κατηγορίες του πληθυσμού, οικονομι­ κό και κοινωνικό περιβάλλον, δεν φαί­ νεται ορατή; Και το λέμε αυτό γιατί, δυστυχώς, όλη η σχετική πληροφορήση για το μεσοπρόθεσμο αλλά και μα­ κροπρόθεσμο μέλλον της οικονομίας, που έρχεται με διάφορες αφορμές στη δημοσιότητα τους τελευταίους μήνες, δεν εμπνέει αισιοδοξία. Σταχυολογούμε συνοπτικά: ΐ. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της ΕΣΥΕ για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, (στοιχεία δημο­ σιεύουμε στο παρόν τεύχος του Δια­ βάζω), περίπου 800.000 νοικοκυριά με 2,1 εκατομμύρια μέλη, που αντι­ προσωπεύουν το 20% του συνολικού πληθυσμού, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας με 5.300 ευρώ ετήσιο εισόδημα ανά ζευγάρι. Το όριο της φτώχειας ορίζεται ως το εισόδημα που, μετά την αφαίρεση των φόρων και των εισφορών, είναι χαμηλότερο από το 60% του μέσου εισοδήματος της χώρας, το οποίο, με βάση αυτές

Μ

τις παραδοχές, δεν ξεπερνάει τα 8.833 ευρώ ανά ζευγάρι. Αν η Euro­ stat ανεβάσει, όπως αναμένεται, το ποσό του προαναφερόμενου ορίου ανά ζευγάρι, τότε το ποσοστό του πληθυσμού που θα αναγνωρίζεται και επισήμως ότι ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας θα ανέβει τουλά­ χιστον στο 25%. Είναι προφανές ότι ο πληθυσμός αυτός, στο σύνολό του, δεν μπορεί εξ ορισμού να θεωρείται ως υφιστάμενοι ή εν δυνάμει πελά­ τες των βιβλιοπωλείων. Στη συνέ­ χεια υπάρχει ένα ευρύ φάσμα νοικο­ κυριών που εισοδηματικά κυμαίνεται από τα όρια της φτώχειας και φθά­ νει στα όρια της αξιοπρεπούς διαβί­ ωσης, σύμφωνα με τα μέσα ευρω­ παϊκά στάνταρ. Μέσα σ' αυτό το φάσμα, λογικά, κινείται ο σκληρός πυρήνας των συστηματικών ανα­ γνωστών και το πλατύ αλλά ωστόσο ευκαιριακό αναγνωστικό κοινό. Από την άλλη τώρα, το 20% του πληθυ­ σμού, που από εισοδηματική άποψη δεν έχει καταναλωτικά προβλήματα, στην πλειονότητά του έχει άλλα παγιωμένα καταναλωτικά πρότυπα και συνήθειες και δεν μπορεί, κατά την εκτίμησή μας, να θεωρηθεί ως χρυσή εφεδρεία, ούτε ως απόλυτο αριθμη­ τικό μέγεθος ούτε και ως μέσο θετι­ κού επηρεασμού των δεικτών που άπτονται της πολιτιστικής διάστα­ σης που έχει η αγορά του βιβλίου. Μια ενδιαφέρουσα συγκριτική αξιο­ ποίηση των ευρημάτων της έρευνας για τους οικογενειακούς προϋπολο­ γισμούς θα ήταν να συγκρίνει κανείς την εισοδηματική κατάσταση του πληθυσμού, ιδιαίτερα σε ορισμένους νομούς της χώρας όπως η Καστοριά,

sigm@

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

14-1

]

[

Α Γ Ο Ρ Α

η Φλώρινα, η Δράμα και η Ημαθία, που παρουσιάζουν την υψηλότερη ανεργία, τα χαμηλότερα εισοδήματα και τις μικρότερες αποταμιεύσεις, με τον αριθμό και τη χρηματοοικονομι­ κή κατάσταση των βιβλιοπωλείων και των βιβλιοχαρτοπωλείων στις περιοχές αυτές, τώρα και πριν από πέντε ή δέκα χρόνια. ii. Μεταξύ Ιανουαρίου 2004 και Αύ­ γουστου 2005 ο δείκτης όγκου λιανι­ κού εμπορίου της ΕΣΥΕ, σε σταθερές τιμές, στην κατηγορία καταστημά­ των με βιβλία - χαρτικά - είδη δώ­ ρων, παρουσίασε πτώση 1,7% . Με­ ταξύ δε Αυγούστου 2004 και Αυγούστου 2005 η πτώση ήταν 2,6%. Οι απώλειες αυτές ήταν οι μεγαλύτερες από όλες τις άλλες κατηγορίες κατα­ στημάτων λιανικής. iii. Τον περασμένο Οκτώβριο η μη­ νιαία έρευνα συγκυρίας του ΙΟΒΕ κα­ τέγραψε τριπλό αρνητικό ρεκόρ προσδοκιών και οικονομικής δυ­ σπραγίας των καταναλωτών. Συγκε­ κριμένα κατέγραψε: Δραματική μεί­ ωση αποταμιεύσεων (ενώ 5 χρόνια πριν ήταν μεγαλύτερες από κάθε άλ­ λη περίοδο της ζωής των καταναλω­ τών που πήραν μέρος στην έρευνα). Αρνηση να διαθέσουν σημαντικό πο­ σό για αγορές το 2006. Απαιδιοδοξία για το μέλλον της οικονομίας και την προσωπική οικονομική τους κατά­ σταση το 2006. Συνολικά, οι προσδο­ κίες τους έχουν υποχωρήσει στα επίπεδα του 1992, για το 2006 ανα­ μένουν τις μεγαλύτερες ανατιμήσεις επίσης από το 1992 και γενικά εκτι­ μούν ότι το τελευταίο διάστημα ση­ μειώθηκε κύμα ακρίβειας ανάλογο με αυτό που ακολούθησε την υιοθ­ έτηση του ευρώ το 2002. ΐν. Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, το 2004, στο σύνολο των επιχειρήσεων μετα­ ποίησης και κατασκευών, οι ζημιογό­ νες επιχειρήσεις ήταν πάνω από το

14-2

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

30% και απασχολούσαν 53.200 ερ­ γαζόμενους, ενώ σε ποσοστό πάνω από 37% παρουσιάζουν μείωση πωλήσεων και απασχολούν 132.000 ερ­ γαζόμενους. ν. Αν θέλουμε τώρα να δούμε τα πράγματα σε πιο μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα, σύμφωνα με τις προ­ βλέψεις της Γενικής Διεύθυνσης για τις Οικονομικές και Νομισματικές υποθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτρο­ πής για τις χώρες της Ευρωζώνης, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης θα κυμανθεί στην Ελλάδα στο 2,9% για την περίοδο 2004-2010. Στη συ­ νέχεια θα ακολουθήσει φθίνουσα πορεία, για να βρεθεί κατά μέσο όρο στο 1,6% την περίοδο 2011-2030, για να μειωθεί ακόμη περισσότερο, στο 0,8%, την περίοδο 2031-2050. Τα αντίστοιχα μέσα ποσοστά της Ευρωζώνης προβλέπεται ότι θα εί­ ναι 2,1%, 1,7% και 1,2%. Τάση επιδεί­ νωσης θα παρουσιάσει και ο δείκτης απασχόλησης και η παραγωγικότη­ τα. Αναλυτικότερα, η απασχόληση στην Ελλάδα από 0,9% μέσο ετήσιο ποσοστό αύξησης την περίοδο 2004-2010 θα πέσει στο επίπεδο του -0,2% την περίοδο 2011-2030, για να κυμανθεί στο -0,9% την περί­ οδο 2031-2050. Τα αντίστοιχα μέσα ποσοστά της Ευρωζώνης προβλέπεται ότι θα είναι 1%, -0,1% και -0,5%. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός της παραγωγικότητας, τέλος, θα μειω­ θεί στη χώρα μας από 2,1% την πε­ ρίοδο 2004-2011 σε 1,8% την ερχό­ μενη εικοσαετία. Αντίθετα, τα αντί­ στοιχα μέσα ποσοστά για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης προβλέπεται να αυξηθούν κατά 1,1% και κατά 1,8% αντίστοιχα. Αυτά, και να μην ξεχάμε ότι το κατώ­ τερο ημερομίσθιο το 2005 ήταν 25,86 ευρώ, όσο δηλαδή η τιμή ενός βιβλίου 600 περίπου σελίδων. ■

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 14-3

Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε, Ερευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών 2004

Οικονομικά στοιχεία για την αγορά του βιβλίου

SfSSSSSSBSSS-SSS5SS5SS S 5 S 5 5 §5855855 8 - 1 1 5 1 s p-SSS 558858 SIS88 I js!Ji

144

ΜΑΡΤΙΟΣ

55

8 5 1 5

I·

Σταθμοί που λειτουργούν [

Προαστιακός... ολοταχώς

Αθηνάς & Κρατίνου 9, Αθήνα, 105 52, τηλ.: 210 5272000, fax: 210 5272176, e-mail: info@proastiakos.gr, www,proastiakos.gr

Η

διευθύντρια

Οπτικοακουστικού

Τμήματος

των

εκδόσεων Gallimard κ. Prune Berge ήρθε στην Αθήνα

καλεσμένη του ΕΚΕΒΙ, το οποίο και φέτος, μαζί με την ΕΡΤ και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, θα συμμετάσχει στο Φόρουμ του Μόντε Κάρλο, για να μοιραστεί με συγγραφείς, εκδότες και σκηνοθέτες όλα τα μυστικά της μεταφοράς ενός μυθιστορήματος στον κινηματογράφο. Νομικός, με εξαιρετικές σπουδές στο copyright και έχοντας στο ενεργητικό της τη διαπραγμάτευση των δικαιωμάτων διακοσίων βιβλίων, μας είπε πράγματα άκρως ενδιαφέροντα.

Συνέντευξη omv N m a κίτσου

Ζινεμά και λογοτεχνία: δύο πολύ ισχυρά εκφραστικά μέσα. Το ταξίδι από την πένα μέχρι την οθόνη μοιάζει με το ταξίδι στην Ιθάκη. Στην πραγματικότητα, πόσο μεγάλο είναι αυτό το ταξίδι; Εξαρτάται από το κάθε φιλμ! Εξαρτάται από την απόσταση που πρέπει να διανυθεί. Όπως συμβαίνει σε όλα τα ταξίδια, υπάρχουν αυτά που είναι σύντομα και άλλα που είναι πολύ-πολύ μακρινά. Πούλησα τα δικαιώματα από τις Αναμνήσεις του Ανδριανού της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ πριν από οχτώ χρόνια και το φιλμ ελπίζω πως θα ολοκλη­ ρωθεί εντός του 2006 -φανταστείτε πως χρειάστηκαν εννιά χρόνια για να γυριστεί το φιλμ και δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα είναι έτοιμο το 2007. Έτσι, λοιπόν, πρό­ κειται κάθε φορά για μια μεγάλη περιπέτεια, με σενάρια που μπορούν να είναι περισ­ σότερο ή λιγότερο δύσκολα, περισσότερο ή λιγότερο ευπροσάρμοστα, με ηθοποιούς λίγο ή περισσότερο διαθέσιμους, με σκηνοθέτες που αρχικά ήθελαν πραγματικά να ασχοληθούν με το θέμα και μετά άλλαξαν γνώμη, εμπόδια ανυπέρβλητα για το συ­ γκεκριμένο φιλμ.

Τι καθιστά ένα βιβλίο κατάλληλο για μεταφορά στην οθόνη; Όταν πιά­ νετε ένα βιβλίο στα χέρια σας πώς καταλαβαίνετε ότι έχει αυτό το «κά­ τι»; Τι είναι αυτό που θα σας κάνει να το προσέξετε αμέσως; Το να υπάρχουν χαρακτήρες που να έχουν πάθος και να μπορούν να τους υποδυθούν γνωστοί ηθοποιοί, να υπάρχει μια ιστορία που να μπορεί να στηρίξει την ταινία και, όσον αφορά το θέμα της, ένας σκηνοθέτης που να μπορεί πραγματικά να αναδείξει εντυπωσιακά και με ένταση το κλίμα του βιβλίου -και χωρίς το θέμα να φανεί. Πι­ στεύω ότι όλα σχεδόν τα βιβλία θα μπορούσαν να γίνουν ταινίες, αρκεί να υπάρχει καλός σκηνοθέτης!

140

ΜΑΡΤΙΟΣ 200ό

Ας μιλήσουμε για την απόσταση από το λογοτεχνικό κείμενο μέχρι το σενάριο. Αλλιώς αντιμετωπίζετε ένα διήγημα κι αλλιώς ένα μυθιστό­ ρημα; Μερικές φορές μια ταινία μπορεί να απομακρυνθεί από την αρ­ χική οπτική του συγγραφέως, αλλά μερικές φορές μπορεί όχι μόνο να τονίσει, να ωφελήσει το βιβλίο -όπως ο Ε ρ α σ τ ή ς της Μαργκερίτ Ντυράς- αλλά και να δώσει μια σαφή εικόνα της ατμόσφαιρας και των προσώπων... Ναι, πράγματι, μπορεί να συμβεί αυτό. Υπάρχουν μεταφορές μυθιστορημάτων στον κινηματογράφο που είναι στ' αλήθεια καταπληκτικές, όχι μόνο εξαιτίας της πιστής αναπαράστασης, ούτε μόνο λόγω της εποχής, αλλά επειδή προστίθενται μερικές φο­ ρές στο «χτίσιμο» της διασκευής του σεναρίου χαρακτήρες και η αίσθηση του διφο­ ρούμενου -οπωσδήποτε ένα σενάριο μπορεί να προσθέσει πολλά σε ένα μυθιστόρη­ μα και να του προσδώσει μεγάλο βάθος.

Πώς προσεγγίζει κάποιος έναν παραγωγό; Αυτό προϋποθέτει ένα σχε­ τικό μάρκετινγκ. Στην Ελλάδα οι λογοτεχνικοί πράκτορες είναι μετρη­ μένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού. Πόσο βασικός είναι ο ρόλος του λογοτεχνικού πράκτορα και, το βασικότερο: πώς φτάνει ένας συγγρα­ φέας μέχρι αυτόν, δεδομένου ότι όλα περνούν από τον εκδότη; Εφόσον τα δικαιώματα βρίσκονται στα χέρια του εκδότη, και με την προϋπόθεση ότι πρόκειται για καλό οργανωμένο εκδοτικό οίκο ως προς την πώληση των πνευματικών δικαιωμάτων, σ' αυτή την περίπτωση δεν χρειάζεται κανείς λογοτεχνικό πράκτορα. Εάν ο εκδότης δεν επιθυμεί να ασχοληθεί με τη διαδικασία των δικαιωμάτων και την προοπτική της λογοτεχνικής μεταφοράς ενός βιβλίου στην οθόνη και ένας λογοτεχνι­ κός πράκτορας εκδηλώσει το ενδιαφέρον του για ένα βιβλίο, είναι ο πράκτορας που θα έρθει σε επαφή με τον εκδότη, επειδή τα βιβλία που είναι εύκολο να πωληθούν είναι εξαιρετικά λιγοστά, γενικά ένας πράκτορας δεν θα ενδιαφερθεί για ένα βιβλίο εάν αυτό δεν είναι εύκολο να αγοραστεί. Αυτοί οι λογοτεχνικοί πράκτορες θα ανιχνεύσουν το βιβλίο που είναι εύκολο να πωληθεί και θα ασχοληθούν μ' αυτό.

Πέρυσι το ΕΚΕΒΙ συμμετείχε στο Φόρουμ Κινηματογράφου και Λογο­ τεχνίας του Μόντε Κάρλο. Η πρώτη αντίδραση των ελλήνων εκδοτών υπήρξε μάλλον μουδιασμένη, αλλά οι συγγραφείς ενθουσιάστηκαν. Τελικά, σε μια ταινία ποιος ωφελείται περισσότερο; Ο συγγραφέας ή ο σκηνοθέτης; (Γελάει) Και οι δύο! Και για τους δυο, αυτό που χρειάζεται είναι να γίνει η ταινία. Πρέ­ πει λοιπόν και ο συγγραφέας και ο σκηνοθέτης να βρουν καλό παραγωγό, ο παραγω­ γός να καταφέρει να κάνει μια καλή ταινία με το συγγραφέα και το σκηνοθέτη και ο συγγραφέας να γίνει γνωστός χάρη σ' αυτήν! Αν είναι κάποιος αποκλειστικά σεναριο­ γράφος, προετοιμάζει το δρόμο για την ταινία, η ταινία όμως είναι του σκηνοθέτη. Κα­ νείς δεν θυμάται ποτέ τα σενάρια του Χίτσκοκ, όλοι όμως θυμούνται μια ταινία του Χίτσκοκ. Και είναι η ταινία του Χίτσκοκ γιατί την κατάλληλη στιγμή ο Χίτσκοκ ξέρει πότε να φτιάχνει ένα πλάνο που να διαρκεί ένα δευτερόλεπτο περισσότερο και πότε άλλο ένα που να διαρκεί ένα δευτερόλεπτο λιγότερο. Περισσότερο θυμάται κανείς τον σκηνοθέτη παρά το σενάριο. Μιλάμε για τις ταινίες του Μπέργκμαν και όχι για τα σε­ νάρια του Μπέργκμαν. 0 πραγματικός συγγραφέας λοιπόν είναι ο σκηνοθέτης...

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

14-7

[

δ ι α β α ζ ω ] Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

Το ΕΚΕΒΙ ενισχύει αυτή την προσπάθεια με μαθήματα δημιουργικής γραφής, που περιλαμβάνουν και Εργαστήρι Σεναρίου. Τι θα είχατε να προτείνετε ως συνέχεια αυτών των προσπαθειών; Να οργανωθούν συναντήσεις μεταξύ σκηνοθετών και συγγραφέων. Ελλήνων σκηνο­ θετών! Να κάνουν ταινίες με μικρές κάμερες και χαμηλό προϋπολογισμό. Πρέπει οι συγγραφείς να συνεργαστούν στενά με τους σκηνοθέτες, όπως ακριβώς γίνεται στο σινεμά με τα κινούμενα σχέδια, όπου ένας νέος συγγραφέας συνεργάζεται με έναν εικονογράφο. Με τον ίδιο τρόπο πρέπει να συνεργαστούν στενά σεναριογράφοι και σκηνοθέτες. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια νέα γενιά συγγραφέων - σκηνοθετών που θα εμφανιστούν οτο Διαδίκτυο με τη βοήθεια των φορητών υπολογιστών.

Κάποιες χώρες έχουν δημιουργήσει μια ολόκληρη βιομηχανία παραγω­ γής ταινιών βασισμένες στη λογοτεχνία: Ιταλία. Γαλλία, Αγγλία, Ινδία, Αμερική, και τελευταία Ασία. Κατά τη γνώμη σας, υπάρχει προοπτική για την Ελλάδα σε αυτόν τον τομέα; Ασφαλώς, εννοείται, αρκεί να βρεθούν θέματα που να διαδραματίζονται στην Ελλά­ δα. Θα ήταν θαυμάσιο, αυτό που χρειάζεται είναι να στηθεί εδώ μια κινηματογραφική βιομηχανία. Είναι διαδικαστικό θέμα, στη Γαλλία, για παράδειγμα, για να γυριστούν ταινίες χρειάζεται κατάλληλη υποδομή, αυτή τη στιγμή είναι πιο εύκολο να γυριστούν οτο Μαρόκο, οτα Βαλκάνια παρά στην Ελλάδα, όπου δεν υπάρχουν οι στοιχειώδεις κινηματογραφικές υποδομές -γι' αυτό και προτιμάται το Μαρόκο, γιατί τις διαθέτει. Αλλά γιατί όχι και στην Ελλάδα, η οποία είναι μια από τις πιο όμορφες χώρες του κό­ σμου, όχι μονάχα εξαιτίας του φωτός αλλά κυρίως λόγω της εναλλαγής των τοπίων.

Στον Callimard διευθύνετε την Collection Livres Audio. Ηθοποιοί παίζουν ή διαβάζουν κείμενα μεγάλων συγγραφέων, με τεράστια θεμα­ τολογία. Εκτός από μια εξαιρετική ιδέα μάρκετινγκ, θεωρείτε ότι αυ­ τό το είδος επαφής με τον αναγνώστη αποτελεί ταυτόχρονα ένα εί­ δος εκπαίδευσης; Πιστεύω πως ο προφορικός λόγος είναι ένας θαυμάσιος τρόπος μετάδοσης του πα­ ρελθόντος, ένας εξαιρετικός τρόπος σεβασμού της γλώσσας. Μεγάλο κομμάτι της «αναμετάδοσης» μιας κουλτούρας περνάει μέσα από τον προφορικό λόγο, από τη μη­ τέρα στο παιδί. Τη σημερινή εποχή, στο αυτοκίνητό μας μπορούμε να παίξουμε ένα audio cd, η προφορική ονομετάδοση έχει τεράστια δύναμη, όρα είναι πιο σημαντικό πράγμα να διαβάζουν σπουδαίοι ηθοποιοί κείμενα ή να εκφράζονται στοχαστές προ­ φορικά μπροστά σε ένα μικρόφωνο από το να έχει κανείς μια ιστορία μπροστά του.

Από τον Callimard επίσης κυκλοφορεί ένα dvd με τις συνεντεύξεις του κ. Bernard Pivot. Τι θεωρείτε πιο σημαντικό προβολή για το βιβλίο: μια εκπομπή στην τηλεόραση με καλεσμένο ένα συγγραφέα ή ένα φιλο­ λογικό ένθετο σε μια εφημερίδα; Οπωσδήποτε μια εκπομπή στην τηλεόραση. Σκεφτείτε το, να ανακαλύπτεις ένα συγγρα­ φέα. Η δύναμη του Μπερνάρ Πιβό είναι ότι δεν μας μιλάει για λογοτεχνία όταν μιλάει για ένα συγγραφέα αλλά, αντίθετα, μας βοηθάει να ανακαλύψουμε ένα ανθρώπινο ον: ο Μπερνάρ Πιβό μας κάνει να νιώθουμε την ανάγκη να διαβάσουμε τα βιβλία του.

Σσς ευχαριστώ πολύ. ■ λΛ β

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

1

Εμμανουήλ PoTSns

Έ I V

X

0 Ο < CQ

Η Πάπισσα Ιω ά ν ν α Τ ο α π ό λυτο ερ ω τικό μ υ θ ισ τό ρ η μ α , μια ά σ κ η σ η ε λ ευ θ ε ρ ία $ για το σ ύ γ χ ρ ο ν ο α ν α γ ν ώ σ τ η , στη σ ύ γ χ ρ ο ν η ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή .

[

δ ι α β α ζ ω

]

Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

Ειρήνη Μπέλλα

Αντόνια Αρσλάν:

η φωνή των Αρμενίων ια την Ιταλίδα, αρμενι­ κής καταγωγής, συγ­ γραφέα Αντόνια Αρσλόιν, το μυθιστόρημά της Το σπίτι με τους κορυδαλλούς, που κυκλοφορεί στα ελληνι­ κά από τις εκδόσεις Ψυχο­ γιός, «είναι μια ιστορία που εκφράζει τον φόβο και τον θυμό, όχι όμως το μίσος». Η Αντόνια Αρσλάν σπούδασε αρχαιολογία και δίδαξε Σύγ­ χρονη Ιταλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Παίρνοντας τη σύνταξή Μετάφραση: Άμπυ Ραίκου της, αποφάσισε να γράψει το πρώτο της μυθιστόρημα, με αφορμή την ιστορία της οικογένειάς της, που συνδέε­ ται άρρηκτα με τη γενοκτονία των Αρμενίων. Όσο για ποιο λόγο πήρε την απόφαση έπειτα από τόσα χρό­ νια να γράψει, μας εξηγεί: «Έγραψα το μυθιστόρημά μου σε μεγάλη ηλι­

Γ

150

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

κία γιατί δεν ήταν στις προθέσεις μου να κάνω μια προσωπική κάθαρ­ ση. Δεν μπορούσα όμως και να μην το γράψω. Ήταν τόσο δυνατές μέσα μου αυτές οι φωνές της ερήμου... Τα ξαδέρφια, οι θείοι μου, οι παππού­ δες στοίχειωναν το μυαλό μου. Επε­ ξεργάστηκα το ιστορικό υλικό, προ­ σωπικές μαρτυρίες από το οικογε­ νειακό περιβάλλον μου, θέλοντας να στείλω με αυτόν τον τρόπο ένα μή­ νυμα. Το βιβλίο μου δεν πρέπει να χαρακτηριστεί πολιτικό, έστω κι αν στην πορεία της ανάγνωσης γίνεται πολιτικό». Στην Ιταλία το βιβλίο της βρήκε με­ γάλη ανταπόκριση κι επανέφερε τη γενοκτονία των Αρμενίων στο προ­ σκήνιο. Η συγγραφέας παραδέχεται ότι «δυστυχώς, οι νεότερες γενιές των Αρμενίων ανά τον κόσμο χάνουν την ταυτότητά τους, γνωρίζουν ελά­ χιστα για την καταγωγή τους» και προσθέτει: «Με επηρέασε το έργο του μεγάλου αρμένιου ποιητή Τανιέλ Βαρουζάν, που έζησε από το 1884 μέχρι το 1915. Ήμουν φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας και σπούδαζα ιταλική λογοτεχνία, όταν ένας καθηγητής μου μου υπέδειξε ότι μέσα μου υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι, εκτός από το ιταλικό, που είναι το αρμενικό». Το σπίτι με τους κορυδαλλούς έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο PEN Club. Σύντομα θα γυριστεί και σε κινημα­ τογραφική ταινία από τους αδελ­ φούς Ταβιάνι, τα γυρίσματα της οποίας ξεκινούν τον Απρίλιο στη Βουλγαρία. ■

Χόρχε Aouis Μπόρχεδ

ΑΠΑΝΤΑ ΠΕΖΑ Για πρώτη φορά Άπαντα τα Πεζά λογοτεχνικά κείμενα του μεγάλου Αργεντινού συγγραφέα σε ενιαίο τόμο. Μια μνημειώδη5 οριστική έκδοση του κλασικού του 20ού αιώνα. Μ ε τ ά φ ρ α σ η , ε π ιμ έ λ ε ια , σ χ ό λ ια : Α χ ιλ λ έ α 5 Κ υ ρ ια κ ίδ η ε.

< CQ

CQ

X

\£ λ λ η ν ικ ά \ '%qa.\A.\A.axoL

I Γ. Γενναδίου 6, tnfl.: 210 3817826 · Χρ. Λαδά 9Α, tnfl.: 210 3333970

IΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

[

δ ι α β α ζ ω ] Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

Ο Πιέρ Βιντάλ-Νακέ

αναζητά την Ατλαντίδα του την αρχή ήταν ο Πλάτων και μετά ακολούθησε πλειάδα λογίων, από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας -όπως ο Φλωρε­ ντινός Μ. Fiscino, ο Ισπανός J. de Acosta, ο Σουηδός Ο. Rudbeck, ο Γάλ­ λος I. Βερν, προτού φτάσουμε στον «Φύρερ» του γερμανικού ναζιστικου τύπου A. Hermann- που με τα κείμε­ νά τους διαιώνισαν το μύθο της χα­ μένης ηπείρου, είτε ισχυριζόμενοι πως εντόπισαν την Ατλαντίδα σε κά­ ποιο μέρος της Γης -από τη Σουηδία έως τη Σαχάρα και από τον Τίγρη ποταμό έως και την Αμερική, μηδέ της Σαντορίνης εξαιρουμένης- είτε στήριξαν πάνω σ' αυτόν το μύθο το «σύστημα αξιών και την ολική θεώ­ ρηση του κόσμου», όπως αποκαλούσε το μύθο ο G. Sorel (βλ. Reflections of violence,1950). Σ'αυτήν την ουτοπιστική προσέγγι­ ση της Ατλαντίδας υπήρξαν δύο εξέχουσες εξαιρέσεις: ο G. Η Η Η Bartoli και ο Πιέρ Βιντάλ| Νακέ. Ο πρώτος, το 1779, δημο­ σίευσε ένα δοκίμιο όπου ισχυριζόταν πως «η Ατλα­ ντίδα ήταν το προσωπείο της επεκτατικής και ναυτι­ κής Αθήνας, [...] δηλαδή η εικόνα της παρακμής από την οποία υπέφερε η Αθη­ ναϊκή Δημοκρατία». Ο δεύ­ τερος, το 2005, ύστερα από μισό αιώνα επιστημο­ νικών ερευνών κατέληξε ότι δεν υπάρχει καμία πι­ θανότητα να υπήρξε ποτέ η Ατλαντίδα ως νησί ή δύ­ ναμη στον ωκεανό.

Σ

152

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 200ό

Σίγουρος από το συμπέρασμά του, ο Π. Βιντάλ-Νακέ αφοσιώθηκε στις διαδοχικές, ανά τους αιώνες, ερμη­ νείες της Ατλαντίδας, «αντιπαραβάλλοντάς την στους διάφορους εθνικι­ σμούς που εναλλάχθηκαν στην ευ­ ρωπαϊκή και στην αμερικανική ιστο­ ρία». Γεννημένος το 1930, ο Π. Βιντάλ-Νακέ μεγάλωσε μέσα στη δίνη του πο­ λέμου και στην προσωπική δοκιμα­ σία, όταν οι εβραίοι γονείς του χάθη­ καν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μοναδική διέξοδός του αποδείχθηκε η μελέτη και η προσέγγιση των τρα­ γωδιών του Σοφοκλή, του Κορνέιγ και του Ρακίνα. Αποφάσισε να σπου­ δάσει ιστορία γιατί εκτίμησε πως μπορούσε να καταλάβει το παρόν μέσα από τη μελέτη του παρελθό­ ντος και γιατί η ιστορία περιλαμβά­ νει στο εσωτερικό της τόσο τη λογο­ τεχνία όσο και τη φιλοσοφία. Οδη­ γός σ' αυτό το ταξίδι του ήταν ο Πλάτωνας, και μαζί με τον στενότε­ ρο φίλο του Jean-Pierre Vernant δη­ μιούργησαν τη «Σχολή του Παρι­ σιού», που με τις μελέτες της ανα­ νέωσε την παραδοσιακή αντίληψη για την αρχαία Ελλάδα (βλ. την αυτο­ βιογραφία του Π. Βιντάλ-Νακέ: M em oires: Ί930-Ί995, 2 τ.). «Είμαι ιστορικός. Να γιατί αγαπώ τη ζωή», έγραφε ο Μ. Μπλοκ, ο ιστορι­ κός που επηρέασε ιδιαίτερα τον Πιέρ Βιντάλ-Νακέ, και αυτή φαίνεται πως ήταν η αρχή που καθοδηγούσε τον Π. Βιντάλ-Νακέ τόσο στη ζωή του όσο και στο ερευνητικό του έρ­ γο. Γι' αυτό δεν περιορίστηκε μόνο στη μελέτη της αρχαιοελληνικής πε­ ριόδου αλλά εκτίμησε το επάγγελμα

[ Δ IA BA Ζ Ω I Π Ρ Ο I

J

Ω Π A

του ιστορικού ως μέσο συμμετοχής Σ υ ζη τη σ η με την Ξένη Δ. Μπαλωτή στο ιστορικό γίγνεσθαι και έτσι εξελί­ χθηκε σ' έναν στρατευμένο, αλλά όχι κύριε καθηγητή θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε κομματικοποιημένο, επιστήμονα, την «Ατλαντίδα» του Πλάτωνα με την «Ουτοπία» του που υπερασπίσθηκε τα ανθρώπινα Τόμας Μορ; δικαιώματα, είτε όταν αυτά καταπαΑκριβώς. Είναι η ίδια αντίληψη, με τη διάφορό ότι για τον τούνταν από συμπατριώτες του Πλάτωνα η «Ατλαντίδα» ενσάρκωνε το «κακό». στην Αλγερία είτε όταν θίγονταν από τις ρεβιζιονιστικές προ­ Είναι «σύμπτωση» που χρησιμοποιείται η σεγγίσεις για το Ολο­ «ουτοπία», ως ιδέα, και από τα ολοκλη­ καύτωμα είτε όταν παρωτικά καθεστώτα; ραβιάζονται από τις Όχι δεν είναι. Πρέπει και αυτά να εμπνεύΗ ΠΑ στο όνομα της σουν για να επιβιώσουν, πρέπει να αφήσουν «επιβολής της δημο­ ανοιχτό το δρόμο της προοπτικής. Υπήρξαν κρατίας» στη Μέση και από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο οπαδοί Ανατολή και της πρό­ της «Ατλαντίδας», όπως π.χ. ο Π. Λερού. φασης της απαλλαγής από τυράννους, όπως Είστε ιστορικός που ασχολείται με τον στο Ιράκ. Αξίζει να τονισθεί ότι η αρχαίο ελληνικό κόσμο και ταυτόχρο­ ελληνική έκδοση της να ενεργός πολίτης του αιώνα του. Ατλαντίδας έχει ένα με­ Ποια εργαλεία κρατήσατε από την αρ­ Πιέρ Βιντάλ-Νακέ γάλο πλεονέκτημα, που χαιότητα για να μελετήσετε τον σύγ­ Η Ατλαντίδα είναι η μετάφρασή της, χρονο κόσμο; Μικρή ιστορία ενός γιατί όσοι έχουν διαβά­ Τον Πλάτωνα και μόνο αυτόν, γιατί έχει ολο­ πλατωνικού μύθου σει Π. Βιντάλ-Νακέ στο κληρωμένη αντίληψη για τον τρόπο που

πρωτότυπό του γνωρί­ Μετάφραση: προσεγγίζεται η ιστορία. Χρήστος Μεράντζας ζουν ότι δεν είναι από τους εύκολους γλωσσοΕκδόσεις 0Μ 2006 Συχνά, οι άνθρωποι των γραμμάτων λογικά επιστήμονες. σελ. 223, τιμή: 3,50 ευρώ λειτουργούν ως «γεφυροποιοί» ανάμε­ Ό πω ς είπε και ο μετα­ σα σε λαούς και σε ρήξεις, όπως στην φραστής του Χρ. Μεράπερίπτωση της αραβο-ισραηλινής αντι­ ντζας, «το κείμενο του Π. Βιντάλ-Ναπαράθεσης. Πιστεύετε ότι μπορούν να τα καταφέ­ κέ είναι πυκνό σε νοήματα και αντι­ ρουν; λήψεις, με αποτέλεσμα μία από τις Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν κάποιοι που το προσπαθούν, μεγαλύτερες μεταφραστικές δυσκο­ όπως ο Αμός Οζ ή ο Έντουαρντ ΙαΤντ παλαιότερα. Αλλά λίες του να είναι η προσαρμογή του δεν πρέπει να παραβλέπουμε πως και αυτά τα γραπτά στην κουλτούρα του αναγνωστικού έχουν μία προσέγγιση αρκετά εθνικιστική. κοινού, ώστε το κείμενο να είναι προσλήψιμο. Άλλη μία δυσκολία στην με­ Ποια είναι η γνώμη σας για τη συζήτηση που έχει τάφραση είναι ο πολυδιάστατος λό­ ανοίξει στη Γαλλία για την αποικιοκρατική πολιτική γος του Π. Βιντάλ-Νακέ και η άνεσή της και τις «θετικές πλευρές» της; του να περνά από το ένα θέμα στο Είναι εντελώς παράλογη αυτή η συζήτηση. Η αποκατάστα­ άλλο». ■ Η Ξένη Δ. Μπαλωτή είναι ιστορικός Πανεπιστημίου Σορβόννης

ση της αποικιοκρατίας δεν έχει κανένα νόημα και το ζήτη­ μα το άνοιξε η δεξιό για να ικανοποιήσει ένα μέρος του εκλογικού της σώματος.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

153

[

] Π Α Ρ Ε Λ Θ Ο Ν

δ ι α β α ζ ω

Σ Τ Ο

Οι σχολικές βιβλιοθήκες

σαράντα χρόνια πριν Θωμάς Σ ίθ ερ ις

154

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ολύς λόγος γίνεται για το αν διαβάζουν οι μαθητές στον ελεύθερο χρόνο τους, για το τι είδους αναγνώσματα καταναλώνουν ή για το ττόσο ενημερωμένες είναι οι σχολικές βιβλιοθήκες. Τι γινόταν όμως πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες; Μια μικρή έρευνα στα αρχεία του υπουργείου Παιδείας αποκαλύπτει τι διάβαζαν τότε οι ελληνόπαιδες. Το πεντάτομο έργο του Γεωργίου Παπαδόπουλου με τίτλο Το πιστεύω μας και το πόνημα Η κομμουνιστική υπονόμευσις του Έθνους - Τα αρχεία αποκαλύπτουν, αγνώστου συγγραφέως, κατέχουν εξέχουσα θέση στη βιβλιοθήκη ακόμα κι ενός μονοθέσιου σχολείου σε κάποιο απομακρυσμένο χωριό. Ο κατάλογος συμπληρώνεται από βιβλία πατριωτικού, βουκολικού και θρησκευτικού περιεχομένου, ενώ δεν λείπουν η Πηνελόπη Δέλτα, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Λέων Μελάς και ο Αλέξανδρος Δουμάς. Σύμφωνα με το «Βιβλίον Βιλβιοθήκης», οι περισσότεροι τόμοι είναι άδε­ τοι και για την απόκτησή τους δαπανάται ένα μη ευκαταφρόνητο, για την εποχή, ποσό, με την έγκριση της σχο­ λικής εφορίας. Οι δωρεές προς τις σχολικές βιβλιοθήκες μάλλον σπανί­ ζουν. Τα βιβλία ταξινομούνται σε λο­ γοτεχνικά, παιδικά, παιδαγωγικά, δι­ δακτικά, φιλολογικά, ιστορικά και βι­ βλία ψυχολογίας. Η κατηγορία «διά­ φορα», πάντως, παρουσιάζει το με­ γαλύτερο ενδιαφέρον. Χαρακτηριστι­ κά αναφέρονται Η Φαβιόλα από τις εκδόσεις «Ο Σωτήρ», 7ο τραίνο που δε σταματούσε, Ένας Αράπης στην Ευρώπη και Ο γιος του κηπουρού από την αδελφότητα θεολόγων «Η Ζωή»,

Π

οι Χαρούμενες εξετάσεις (υπάρχουν και τέτοιες;) του Λάμπρου Βρεττού, Το εκπολιτιστικόν έργον του διδασκά­ λου του Δημ. Βακάλη, Η Ελλάδα, η γαλάζ/α μας χώρα της Μπίλλυ Κολοβού, Στις πλαγιές του Φαρμακά του Κ. Μπούκουρα, Πατριώτες και προδότες στο Μωριά του Γιάννη Καραμούζη, οι Πανηγυρικοί του Τρ. Παπαθεοδώρου, Τα παιδιά γιορτάζουν του Γεωργίου Βαζάκα, Τρεις φίλοι σου του αρχιμαν­ δρίτη της I. Μ. Πεντέλης Θεοκλήτου, Όλοι τους ήταν μεγάλοι του Αλκή Τροπαιάτη, καθώς και το δοκίμιο Βοήθη­ μα για την ψυχαγωγία του Γεωργίου Σκροπολίθα. Στις βιβλιοθήκες των αγροτικών δι­ δακτηρίων οι τίτλοι σπάνια ξεπερ­ νούν τους εκατό. Στις μεγάλες κωμοπόλεις και στις πρωτεύουσες των νο­ μών τα πράγματα είναι μάλλον καλύ­ τερα. Εκεί συναντούμε και ένα πλή­ θος περιοδικών που εκδίδονται εκεί­ νη την εποχή για τη διατύπωση των ελληνοχριστιανικών ιδεωδών. Κά­ ποια από τα περιοδικά αυτά υποχρεούνται να τα αγοράζουν και να τα διαβάζουν οι δάσκαλοι. Ιδού και τα πειστήρια: «Η Νομαρχία Αργολίδος διά της υπ' αριθμ. 1945/48/4-21969 Εγκυκλίου γνωρίζει, ότι από μη­ νών κυκλοφορεί το περιοδικόν ΜΑ­ ΤΙΕΣ με πλουσιωτάτην ύλην προβο­ λής των εθνικών θεμάτων», ενώ «το Υπουργείον Προεδρίας Κυβερνήσεως διά της υπ' αριθμ. 5223/Α/1145/4-21969 τηλεγραφικής Δγής, υπομιμνή­ σκει εις τους συνδρομητάς του πε­ ριοδικού ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΔΕΑΙ την άμε­ σον αποστολήν της συνδρομής των εις τον παρά τη Τραπέζη της Ελλά­ δος λογαριασμόν αυτού». ■

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΚΑΣΤΑΝΙ ΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα Ένα χρονικό του τέλους της ληστοκρατίας ανάμεσα στα χρόνια 1920-1935 / Με πρωταγωνιστές τους τελευταίους «ωραίους των ορέων», όπως αποκλήθηκαν οι φοβεροί αχερούσιοι αρχάγγελοι των ελληνικών βουνών Γκαντάρας Παπαγεωργίου, Γιαγκούλας Πόντος και Λεωνίδας Μπαμπάνης Τσαμήτας Τζατζάς Ρετζαίοι, Κουμπαίοι κ.ά. Ένα χρονικό σκληρό και συνάμα τρυφερό, γεμάτο προδοσία, λεβεντιά, θάνατο. Η τοιχογραφία μιας μακρι­ νής αλλά και αφάνταστα κοντινής Ελλάδας με τους α­ νυπότακτους λήσταρχους σε πρώτο πλάνο και την έν­ στολη και μη εξουσία του χωροφύλακα και του πολιτι­ κού, τα διαπλεκόμενα, τις ίντριγκες και τις αυθαιρεσίες τους σε δεύτερο. Μια «εγκληματογραφία» εποχής που διανθίζεται από επίκαιρα άρθρα για το πρόβλημα της ληστείας στην Ελλάδα και άγνωστες σελίδες για τους σταυρικούς τόπους του μαρτυρίου και του ανείπωτου πόνου, όπως υπήρξαν για χρόνια το Παλαμήδι και το διαβόητο Γεντί Κουλέ της Θεσσαλονίκης.

ISBN 960-03-3299-1, €20,00 Ένα χρονικό με πρωταγωνιστές τους: Κ. Καραμανλή, Γ. Κονδύλη, Ε. Βενιζέλο, Π. Τσαλδάρη, Κ Δεμερτζή, Τ. Λούις Μ. Χάουπτμαν κ.ά. Το «Κίνημα του '35»/ ο άγνωστος Κωνσταντίνος Καραμανλής ο ήχος των ασημένιων πτερνιστήρων, οι θάνατοι τεσσάρων πρωθυπουργών, το σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα και η «Πένθιμη συμφω­ νία των θρήνων» στη Θεσσαλονίκη. Ένα βιβλίο-κατάδυση στην καθημερινή ζωή των αν­ θρώπων του πλούτου, των κοσμικών χορών, των κοινω­ νικών σκανδάλων, της ελληνικής κουζίνας των «μπαιν μιξτ» και της... πρακτορολογίας. Μια περιδιάβαση στα ζοφερά κρεματόρια της ανθρώπινης στέρησης και ανέ­ χειας στις προσφυγικές γεπονιές και στις εξορίες με το Ιδιώνυμο, τα νεκρά παιδιά των σκουπιδοτενεκέδων, τη φυματίωση και τα αφροδίσια, τους «άθλιους» των «κοκαλάδικων», τη Σπιναλόγκα, τα ναρκωτικά, τις φυλα­ κές το λαθρεμπόριο και τον πληρωμένο έρωτα να σημα­ δεύουν με το αιχμηρό τους νύχι τη ζωή των ανθρώπων. Η τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής σμιλεμένη μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα, στιγμή τη στιγμή, μέχρι το εφιαλ­ τικό εκείνο καλοκαίρι του ' 36, το σκοτεινό ξημέρωμα της 4 ης Αυγούστου και το μιαρό κάψιμο των βιβλίων στην πλατεία του Λευκού Πύργου της Θεσσαλονίκης...

Β ΑΣΙΛΗΣ I. ΤΖΑΝΑΚΑΡΗΣ

Τότε που ξημέρωνε σκοτάδι

ISBN 960-03-3935-Χ, €20,00

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Zoriuvos 131,106 77 Αθήνα -Τηϋ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

τερά στιες υλικές επιπτώσεις που ηροξενήΡηκαν από τη μηχανή στο φυσικό περιβάλλον μας είναι ίσως, μακροπρόθεσμα, λιγότερο σημαντικές Οι

από τ ις πνευματικές επ ιπτώ σεις σ την κουλτούρα μας*.

Φανζίν

Ευτοπία Γεωργία Οικονομοπαύλου

‘ Μάμφορντ, Λιούις, «Το δράμα των μηχανών», στο Μάμφορντ, Λιούις, 0 μύθος της μηχανής, μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας, Ύψιλον, Αθήνα 1985, σελ. 11

150

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ε γερή βάση στο στοχασμό περί άμεσης δημοκρατίας του Κορνήλιου Καστοριάδη, αλλά και λιγότερο μετριοπαθείς αναρ­ χικούς θεωρητικούς στη φαρε'τρα των αναφορών τους, οι επιμελητές της Ευτοπίας αφιερώνουν το 12ο τεύχος της στο έργο του Αίουις Μάμφορντ. Με ενυπόγραφα άρθρα αλλά και μια μετάφραση (του Γ. Αλεβίζου) της παρουσίασης από τον Μάμφορντ των Κροπότκιν και Χάουαρντ, επιχει­ ρούν να αποτυπώσουν τις σκέψεις τους γύρω από τις ιδέες του αμερικανού στοχα­ στή και συγγραφέα, ξεκινώ­ ντας από τις κομβικές έννοιες άνθρω­ πος και κοινωνία, συνεχίζοντας με τις έννοιες του εθνικισμού και της μεγα­ λούπολης, συζητώντας επί της σχέ­ σης του ανθρώπου με τα τεχνικά του επιτεύγματα, καταλήγοντας στον προβληματισμό για τον ορισμό της προόδου και τη σχέση της με τον πο­ λιτισμό και τις ανθρώπινες αξίες. Ο μύθος της μηχανής και Η πόλη στην ιστορία είναι τα κείμενα που βα­ σικά εξετάζονται, προκειμένου «να καταδειχθεί το πώς οι προσεγγίσεις του Μάμφορντ μπορούν να έχουν χα­ ρακτήρα προτάγματος, πράγμα που φαίνεται στην αναφορά γύρω από το ξεπέρασμα του μετάίστορικού μοντέ­ λου, όπως και στις αναλύσεις για την ευτοπική ανασυγκρότηση και την ευτοπική γεωγραφία».

Μ

Ο ελευθεριακός κοινοτισμός ως ευτοπία Το 12ο τεύχος της Ευτοπίας είναι και

το μοναδικό που αφιερώνεται σε έναν στοχαστή. Μια αναδρομή στα προηγούμενα μπορεί καλύτερα να προσδιορίσει το ύφος και τους σκοπούς του εντύπου. Η τοπική κοινωνία και η δυνατότητα αυτο­ διαχείρισής της είναι το κέντρο προβληματισμού του περιοδικού. Καταγράφονται σκέψεις, προτείνονται κινήσεις και εξετάζονται κεί­ μενα των Μπουρντιέ, Κροπότκιν, Μπέρτολο, Καστοριάδη, Μπούκτσιν κ.ά. Πρόκειται άλλωστε, όπως δηλώ­ νει ο υπότιτλος του εντύπου, για μια «περιοδική έκδοση για τον ελευθεριακό κοινοτισμό». Αναρχική ταυτότητα Το «σημείο», στην ανάγνωσή μου του περιοδικού, δεν βρίσκεται όμως τόσο στα κείμενα, που αναντίρρητα παρουσιάζουν ενδιαφέρον, ειδικά στα άρθρα που εστιάζουν σε μια αρχιτεκτονική άποψη για την πόλη και τα εναλλακτικά μοντέλα της. Το πούνκτουμ εντοπίζεται στην πρώ­ τη σελίδα και μάλιστα στην ταυτό­ τητα του εντύπου. Η επικοινωνία με την Ευτοπία είναι δυνατή μόνο μέσω ταχυδρομικής θυρίδας. Το π ε­ ριοδικό δέχεται συνδρομητές με τον όρο ο ενδιαφερόμενος να τους γνω­ στοποιήσει αρχικά μόνο την ταχυ­ δρομική του διεύθυνση, «γιατί αντι­ μετωπίζουμε πρόβλημα στην παρα­ λαβή χρημάτων με ταχυδρομική επιταγή». Στη συνέχεια, οι του π ε­ ριοδικού θα γνωστοποιήσουν στον ενδιαφερόμενο τον τρόπο που θα στείλει τη συνδρομή του. Φύσει ή/και θέσει, ιδού ένα προφίλ του κα­ λού αναρχικού... ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Εάν η παρούσα εργασία ονομάστηκε καταχρηστικά Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και η πρόσληψή της στα χρόνια ι8γ 6 έως 1985/ 2000, τίτλος που παραπέμπει στις γνωστές Ιστορίες και ίσως δημιουργεί άλλες προσδο­ κίες θα μπορούσε επίσης να ονομαστεί: Ια) ‘Δοκίμιο ιστορίας της λογοτεχνίας’ (β) '(Εξ)ιστόρηση της λογοτεχνίας../ - από ένα φανατικό για γράμματα αναγνώστη (γ) ‘Γραμματολογία της λογοτεχνίας../ - από ερασιτέχνη αλλά επίσης φανατικό βιβλιογράφο (δ) 'Περιδιάβαση' στους δρόμους και στα στενορύμια των ελληνικών γραμμάτων (ε) 'Διεξοδικό χρονικό της λογοτεχνίας’, όπου ο υποθετικός ερευνητής καταγράφει με αγάπη τα έργα που διαβά­ ζει, κατά τη χρονική σειρά που παρουσιάζονται, μετέχοντας έτσι ή αλλιώς στην όλη διαδικασία με την προσωπική του κρίση και προσεγγίζοντας τόσο στην ’αλήθεια' όσο και στην ’πλάνη', ως άνθρωπος του καιρού του. Ισχυρίζομαι ότι η προκειμένη εργασία επιδιώκει να καλύψει, ει δυνατόν, όλες αυτές τις σημάνσεις. Λέω 'όλες’, διότι πράγματι όλες υπηρετούν την ίδια ιδέα. Πρόθεσή μου πάντως ήταν να παραδώσω ένα 'εργαλείο δουλειάς' χρήσιμο για κάθε 'αυτοτιμωρούμενο', αν ο χαρακτηρισμός αυτός ταιριάζει στα μέλη της συντεχνίας μας.

ISBN SET 960-03-3320-3 ISBN ΤΙ 960-03-3321-1, € 41,00 ISBN Τ4 960-03-3788-8, € 41,00

ISBN Τ2 960-03-3322-Χ, € 41,00 ISBN Τ5 960-03-4109-5, € 25,00

ISBN Τ3 960-03-3636-9, € 41,00 ISBN Τ6 960-03-4111 -7, € 35,00

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα -Τηϋ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόήωνοε 131, 106 77 Αθήνα - Τπλ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

[

δ ι α β α ζ ω ] Τ Ο Ι Χ Ο Υ Σ

Του δρόμου... # 4 Φωτογραφίες Polaroid, Κείμενα: Ωμέγ@

τον αντιεξουσιαστικό λόγο οι τράπεζες αντιπροσωπεύουν το απόλυ­ το οικονομικό κακό, Γι' αυτό και τα ΑΤΜ είναι από τα πιο προσφιλή αντικείμενα εκτόνωσης.

Σ

...ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΛΗΣΤΕΙΑ ΜΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ...;

Η γνωστή φράση από το κλασικό ε'ργο των Μπέρτολντ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ Η όπερα της πεντάρας. Έχει τη σημασία του το ότι τη φράση τη λε'ει ο πρωταγωνιστής μαχαιροβγάλ­ της Μακχίθ, που θεωρεί τον εαυτό του μικροεγκληματία μπροστά στα οργανωμένα εγκλήμα­ τα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Αυ­ τό επιβεβαιώνεται και από τη συνέχεια του «συνθήματος»: «Σκότωσα για να ρη με σκοτώ­ σουν, κι αυτοί που σκοτώνουν για να κερδίσουν έχουν αγάλματα στις πλατείες». Η συναλλαγή του άνω κόσμου και του υπόκοσμου είναι αδιά­ λειπτη. Τα μεταξύ τους όρια ρευστά και διαπλεκόμενα. Λουμπεν και παρακράτος, με δια­ μεσολαβητές και μη, συγκοινωνούν με υπόγειες διαδρομές με τα κυκλώματα των καθώς πρέπει υπεράνω υποψίας. ■

153

ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Ε Υ Γ Ε Ν Ι Α

Φ Α Κ Ι Ν Ο Υ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ 2 0 0 6 Ε.ΚΕ.ΒΙ. - ΣΚΑΪ 100,3 Όταν η Αρέθα βρίσκεται μπροστά σε κινδύνους φανταστικούς ή πραγματικούς βυθίζεται σε βαθείς ύπνους που διαρκούν μερόνυ­ χτα. Οι γυναίκες του σπιτιού, προκειμένου να την προφυλάξουν α­ πό τους κινδύνους και τους ύπνους την κλείνουν για χρόνια σ' ένα δωμάτιο με τέσσερα παράθυρα, σε πλήρη απομόνωση. Μοναδική της παρηγοριά ο Αντρέας που, αθεράπευτα ερωτευμένος μαζί της από τα παιδικά τους χρόνια, την προτρέπει να το σκάσει και να φύγουν μαζί. Εκείνη δειλιάζει, φοβάται και μαθαίνει να ξεφεύ­ γει από τη μοναξιά με νυχτερινές πτήσεις και ατελείωτες συζητή­ σεις με τα φαντάσματα νεκρών γυναικών. Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία και η απώλεια της αγάπης μπορούν αργά αλλά συστηματικά να μετατρέψουν μια νεαρή γυ­ ναίκα γεμάτη ζωή σε σκιά του εαυτού της. Αρκεί η αγάπη για να την ελευθερώσει; Για να της δώσει τη δυνατότητα να κάνει το με­ γάλο άλμα προς την ελπίδα και τον έρωτα; Προς τη ζωή, εντέλει; ISBN 960-03-3978-3, €18,00

30 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ Ν Τ Ε Ν Ε Κ Ε Δ Ο Υ Π Ο Λ Η

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόλωνοε 131,106 77 Αθήνα -Τηλ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

Ο ΔΑΙΜΩΝ του ο π ισ θ ό φ υ λ λο υ diavazo@otenet.gr

• Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί απ' οποιονδήποτε έχει ένα πέος, θέλει ένα πέ­ ος η αγαπάει κάποιον που έχει ή θέλει ένα πέος. Μάγκι Πάλεϋ, Το βιβλίο το πέους • Ονόματα, επαγγέλματα, χαρακτηριστικά ή άλλα στοιχεία έχουν αλλαχθεί, προκειμένου να προστατευτούν όσοι και όσες [...] είναι οήμερα γνωστοί Αθηναίοι ή γνω­ στές Αθηναίες. Δημήτρης Ιωαννίδης, Η κρυφή σεξουαλική ζωή της τάξης του '60 • Με αφορμή τη συνάντησή του με την Άλις, κάνει τον απολογισμό- ναι, υπήρξε «τέ­ ρας»· ναι, έζησε τη ζωή του όπως τη ζουν οι άντρες- δηλαδή, σε βάρος των γυ­ ναικών.

Max Frisch, Μακρύ σαββατοκύριακο στο Λονγκ Άιλαντ • Άσκησε πολλά επαγγέλματα -για να ζήσει, από πάθος για καινούργια πράγματα και για να αποφύγει να κάνει καριέρα. Σπύρος Καρυδάκης, Λ/α δούμε ποιος θα φαγωθεί • Χιούμορ, σαρκασμός και αυτοσαρκασμός, λαγνεία και αισθησιασμός. Η ιερότητα και η ενοχή της απόλαυσης. Και όλα αυτά μέσα από συνεχείς ανατροπές. Κώστας ΜουρσεΑάς, Ο πόθος μου καίει τα σωθικά.

• Μια ιστορία από το παγωμένο Λονδίνο για τη μοναξιά, την παράνοια και τον χαμέ­ νο έρωτα, βουτηγμένη σε πικρό χιούμορ και μους από ζαμπόν. Δημήτρης Σωτάκης, Η πράσινη πόρτα • Είναι το καλύτερο μυθιστόρημα του Ισιγκούρο. Ι...1 Το αποδεικνύει το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του έγινε μπεστ σέλερ σ' όλο τον κό­ σμο. Καζούο Ισιγκούρο, Μη μ' αφήσεις ποτέ

Στο

επόμενο τεύχος του

Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω ,

Απρίλιος 2006, αφιέρωμα:

Η λογοτεχνία για τα παιδιά και η κοινωνία σήμερα

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα

Αμίλητα, βαθιά νερά Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΗ Σ ΤΑΣΟ ΥΛΑΣ Μυθιστορηματικόχρονικό p £ Q

ΤΟ Ν ΕΟ Β ΙΒ Λ ΙΟ Τ Η Σ Ρ Ε Α Σ ΓΑ Λ Α Ν Α ΚΗ Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι Σ Ε ΟΛΑ Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ 3 Μ Α Ρ Τ ΙΟ Υ 2 0 0 6

Το βιβλίο αναψηλαφεί την πιο γνωστή, αλλά και την πιο αποσιωπημένη απαγωγή της Κρήτης. Πρόκειται για την «Απαγωγή της Τοσούλας», που συνέβη το 1950 στο Ηράκλειο, φέρνοντας σε εμπόλεμη σχεδόν κατάσταση δύο μεγάλες οικογένειες δύο πολι­ τικά κόμματα, την ανατολική με τη δυτική Κρήτη. Εξαιτίας αυτός της απαγωγής συγκρούστηκαν βίαια ο άγραφος κώδικας τιμής με τους νόμους της σκληρής μετεμφυλιακής Ελλάδας. Υπήρξε η'μόνη ερωτική υπόθεση που προκάλεσε την άρση εννέά'άρθρων του Συντάγματος την επιβολή στρατιωτικού νόμου και την προληπτική λογοκρισία του Τύπου, την κήρυξη του Ψηλορείτη σε νεκρή ζώνη από τον στρατό. Η ιστορία πάθους-πένθους επιβίωσε σάν θρύλος σαν ψίθυρος σαν μια μεγάλη νοσταλγική λαϊ­ κή φαντασίωση, σαν άγος μιας πόλης και μιας εποχής. Η ανάθεσή της με τούτο το μυθιστορηματικό χρονικό στα «φάρμακα» της τέχνης επιζητεί την κάθαρση, καθώς ανασηκώνεται η άκρη του πέπλου με το άνοιγμα του αρχείου του Κώσχα Κεφαλογιάννη ή Κουντόκωστα, αλλά και με τη διερεύνηση όλων των υπόλοιπων πηγών.

*

ISBN 960-03-4180-Χ, € 1 8 ,0 0 ™

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 Fax: 210-382.25.30 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΙόΠωνοε 131,106 77 Αθήνα - Τηλ.: 210-330.12.08 (εσωτ.187)

ΓΡΑΦΙΑ

KATCPINA ΧΡΥΣΑΝ60Π0ΥΛ0Υ η γ υ ν α ίκ α η ο υ έγ ρ α φ ε γ ια το ν ά ν τρ α Μια ερωτική ιστορία Για τη «μοναδικότητα» και την «κτητκότητα» που χαρακτήριζα κάθε σχέση ανάμεσα σ' έναν άντρα και μια γυναίκα

Γ ε Ρ Α Σ ΙΜ Ο Σ Δ €Ν Δ Ρ ΙΝ Ο Σ

Μ α τ ία ς ν τε Λ Ριος Σημειώσεις της πολύχρονης περιοδείας ενός φανταστικού προσώπου, του Ισπανού Ματίας ντελ Ρίος, δοσμένες με μια γραφή ελλειπτική, απρόσμενη και συνάμα συνειρμική

♦ Κ ΕΔ Ρ Ο Σ