DI DÎROKAwÊJEyA HEMDEM DE

DI DîROKA WêJEyA HEMDEM DE ...

CAnO ŞAKIR

Roman Û Helbest...

Ji salên 1950 û 1960-an ve, di wêjeya nûjen a fransî de gelek geşedanên mezin derketin pêş. Pêşkeftina yekem derketina şanoya di nava vê tevgera wêjeyî de ew bû, ku vê tevgera rewşenbîrî hewldan, tişta ku li qadê heyî, mîna çîrokên ji trajedya gel ew bi berhemên xwe de, di nava wêjeya hemdem dane pênasandin. Dema ku em qala pênasekirina edebiyata hemdem dikin, em ê qala helbesta ku di serdema hemdem de hatiye nivîsandin bikin, û di wêje û litratoa hemdem de, pêşbîneyên qonaxa ku helbesta nûjen tê de hatî çêkirin serwextî hemî qalib û pîvanên heyî bibin. Di heman gavavê de, qonaxa ku em dibînin û behsê dikin ku em hesab bikin bê ka helbestvanî çi pêvajo bi xwe re aniye vê roja îro. Ji xwe em jibîrnekin ku terzê heyî di nava strana Çiyayê Şengalê jî derdikeve pêş, ku di nava destanên Şengaliyan de bi peyvên resen hatin hûnandin. Prosesa heyî di nava wêje de an ku helbesta nûjen di qonaxek zindî de ye, an ku wek helbesta rasteqîn wekî xwe bisipêrin yek tek û ne li ser çend Têkilî û qonaxên helbestê mîna helbesta (Giregan Yewnanên kevin) ya kevnar, ku xwe dispêre nivîsandinê şêwaza zimanî ya sade, ku hêdî di derbasî deryayên huner û helbestê dibin. Mijara wêjeya hemdem pir zelale û bi karanîna hin têgehên wêjeyî zelal dibe, ji bilî pir caran karanîna celebên retorîkî, li vir mebesta min jî dê ji bilî mijarê ve pênaseya wêjeya hemdem û helbesta nûjen jî di nav de, ku hinekî ji bo bê zelakirin û bo we vebêjim, Lê em jibîrnekin ku hinek mîna wê di romanê de jî peyda dibin.

Samuel Beckett.1906-1989

Eugene UNESCO 1908 - 1994. ev herdu wek serokên Roman ên Tevgera wê demê bûn hem bi Fransî dinivîsandin û hem jî xebatên wan ên girîng di şanoyên Parîsê de derketin û hatin pêşandan. Ji bo em ji bîr nekin û li bîra xwe bînin pêşketina duyemîn a mezin romana nû ye. Nûnerên herî girîng ên vê pêşveçûnê ku ji çend elîteyên bijarte pêk tên. Ellen RobGerelli, Michel Butor, Natalie Sarout, û Claude Simon bûn. Van nivîskaran ji ramanên kevneşopî yên romanê wekî çîrokbêjî û peymanê realîst, di nava çîrokên gel de man, ew jê dûr neketin. Li ser mijarên trajediya jiyanê berhemên xwe dixemilindin û derbasî qada wêjeyê dikin. Li vir heger em biçavekî pîvan li mijarê temaşe bikin. Trajedya gelê Şengalê ya herî dawî 03.08.2014. an a ku di ser qirikirinê re derbas bû li gelek aliyan hate bihîstin û nişandan. Her çiqas Fermana dawî. Bû! Helbest, Roman, Çîrok. Şano ,Flim, Dekometer. Dîsa têrê nikir.

Wêjevan û Nivîskarên ku dûrî van babetan e

Di şûna xeyal û fantanziya hunera rewşenbîran de, çîrokên wan li ser danasîna bûyer û hin ji trajediya jiyana rojane bûn ku karakterên çîrokên ji çanda gel bi şêwazê wêjeyî dikarin derxisînin pêş Ku niha ew bûne berhemên herî naskirî di qada wêjeyê de. Di despêka salên heftêyê sedsala bîstan de, li dora wêjeya fransî tevgerek femînîst derket. Hejmarek rexnevanan, piraniya wan jin, bala xwe dane nivîskarên jin ên nifşên berê. Wekî din, wan dest bi şîrove an ku analîzkirina kesayetiya jinan kirin ku ew di çîrokan hemdemî de dê diyar bikin da ku fikarên jinan di wêjeya nûjen de zelal bikin. Margaret Doras 19141994. di dawiya sedsala bîstan de ji nivîskarên jin ên Fransî yên herî berbiçav û girîng bû. Danasîna edebiyata hemdem a bi helbesta cîhan re ya ku di dema xwendevanên hemdem de hatî nivîsandin. Li gurî wê ew pênaseya edebiyata hemdem bi êşên civakê û çîrokên wê dikarin bighîjin asta afrêneriyê.li gorî demê dikarên werin sinifandin an ku veqetandin, û di asta hemdem de bibin qonaxek taybet di jiyana wêjeya nûjen de û ji bo wêjeya kevnar û dîrokî bibin bersiva rasteqîn.

Di nava destanên Şengaliyan de bi peyvên resen hatin hûnandin