JA ARGANG 43, NR 8 / ok tober 2013, PRIJS € 6,-
OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK
Hoe krijg je een duurzame school?
Special
Leiderschap
DUURZAAMHEID KNUFFELRELATIE CITO/OCW INHOUD
SPIEGELNEURONEN INTERVIEWS 8 Tamara van Gog: ‘Leren met je lijf ’ 35 Anje Ros: ‘Kloof school en onderzoek steeds kleiner’ 44 De favoriete leraar van Rinda den Besten
PASSEND ONDERWIJS 13 ‘Bijsluiter’ helpt zorgleerling en leraar 36 Rekenkamer: wankele basis voor passend onderwijs 48 Zorgleerlingen: leraar maakt verschil
16 22
ONDERZOEK 13 De onderzoekende student 32 Promotieonderzoek = kwaliteitsimpuls 34 Leerplan 35 Onderzoek Kort: Q&A, Kort & Goed, Wankele basis voor passend onderwijs, Minder motivatie begint al op de basisschool 37 Kirschner over internet en mythes 40 Rekenen op St Eustatius 46 Geschiedenisles in onderbouw po
COLUMNS 15 Jo Kloprogge: Aanrader 21 Frank Jongbloed: Zo Denk Jij Erover
ELKE MAAND 3 6 7 11
Van de hoofdredacteur Inbox, tweet & site Wandelen met Sjoerd Karsten Praktijknieuws: Vroeg oriënteren op de toekomst, Groenleerlingen maken kennis met zorg 12 Rondje Binnenhof: Michel Rog 14 D to Know Nieuws/Opinie 29 Dode pedagogen: J.J. Rousseau 30 De biotoop van Marco 38 Didactief Dating 42 Beeldspraak: in China op school 50 D to Go en Onderwijsmuseum 52 Boeken: lees, mail & win 55 Colofon & Volgende maand
4
oktober 2013
46 48
It’s not easy being green Milieuprojecten, afvalscheiding, zonnepanelen op het dak: steeds meer scholen doen iets aan duurzaamheid. Maar hoe krijg je de hele school mee in je groene plannen? En waar betaal je het allemaal van?
Flip the system! ‘Goed onderwijs is niet te koop. De enige weg met een kans van slagen is de leraar centraal stellen en vertrouwen.’ Dat stellen René Kneyber en Jelmer Evers in Het Alternatief: weg met de afrekencultuur. Hun belangrijkste bevindingen.
Week van de geschiedenis Vroeger dacht men dat het niet kon: geschiedenisles voor jonge kinderen. Nu weten we beter, dankzij onderzoek. Het ontwikkelen van historisch tijdsbesef is een leerproces en daar kun je best jong mee beginnen. In Engeland krijgen 5-jarigen geschiedenisles. Nu Nederland nog.
Passend Onderwijs Leraren verschillen van mening over wie een zorgleerling is. En de beoordeling van een leerling kan per leerjaar variëren. Voor de prestaties van niet-zorgleerlingen maakt het niet zoveel uit hoeveel zorgleerlingen er in de klas zitten, wel wat voor soort zorgleerlingen. Een groot onderzoek schept helderheid in aanloop naar Passend Onderwijs.
Special Leiderschap Sinds 1999 werken wereldwijd ruim 1.500 scholen volgens de 7 gewoonten van The Leader in Me, de onderwijsvariant van managementbestseller The 7 Habits of Highly Effective People van Stephen Covey. Uitgangspunt is dat je je leven kunt beïnvloeden door (zelf)leiderschap. Schoolprestaties stijgen, de sfeer verbetert, ordeproblemen en pesten nemen af, leraren zijn meer betrokken en ouders meer tevreden, zo ervaren leraren en hun leerlingen in deze special.
Gasthoofdredacteur Geert ten Dam:
24
'Als je kennis deelt, wordt het meer' Dossier Cito
Binnenkort komt Opzij met vrouwelijke Top 100. Geertreacties. ten DamMet er insteun staan? Het Cito reageerde getergd. MaardeDidactief kreeg ook veelZou lovende vanAls voorzitter van deJournalistieke Onderwijsraad, het belangrijkste de regering als het over het Fonds Bijzondere Projecten deden we adviesorgaan de afgelopen van maanden onderzoek
Zo word je
Abonnee!
onderwijs gaat, heeft zij wel wat in de melk te brokkelen. Bij Didactief was zij afgelopen naar de warme relaties tussen het ministerie van OCW en Nederlandse grootste toetsontwikdede baas (eentoekomst beetje). wordt Als gasthoofdredacteur stuurde zij ons op weg om Wilfried kelaarmaand Cito. In nabije de Arnhemse gigant immers verantwoordelijk voor Admiraal tecentrale interviewen, haarvoor collega onderwijskunde in Leiden. Hij pleitalop pagina de verplichte eindtoets hethoogleraar basisonderwijs. We publiceerden op internet over 8 voor academisch docentschap: leraren onderzoek en wel praktijk combineren. Maar, zegt de vele gezichten van Cito. Nu doen we het opdie papier (dat leest zo lekker, toch?) nog
hij, leer docenten wanneer ze er klaar voor zijn: doseer het in dePO. opleiding. eens over. Met dank aanpas deonderzoeken Wet Openbaarheid Bestuur: ons dossier over de eindtoets Dam is eenpolitieke groot voorstander van een masterdiploma voor docenten. Didactief organiOver Ten geldstromen, meningsverschillen, belastingparadijzen en een Auditrapport dat seerde op pagina enkele vooren tegenstanders, want november wat is eigenlijk de toegevoegde zelfs de Tweede Kamer16 niet had. Wij brengen het u in oktober, en december, elke waarde van dat papiertje voor de kwaliteit van het lesgeven? En hebben alle (toekomstige) maand een artikel uit ons Cito-dossier. leraren wel de capaciteiten om een master te halen?
Maar zult u denken, bestaat de Onderwijsraad niet vooral uit bobo’s die nauwelijks docenten kennen? Niet dus! Ten Dam haalt vier docenten voor het voetlicht die pas een master hebben gedaan: hun praktijkonderzoeken (bijvoorbeeld naar creatief denken en aardrijkskunde) staan op pagina 36, hun persoonlijke verhalen vindt u op de website van Didactief.
Gratis
En ten slotte vond de redactie dat de raad zelf maar eens met de billen bloot moest. Een portret van zes leden staat op pagina 42.
Lees elke maand onze artikelen met een gevarendriehoekje: Zij leveren bewijs voor zin ĂŠn onzin van onderwijsbeleid.
Mail uw adres aan de redactie en maak kans op een gratis exemplaar van Pedagogische Tact.
5
juni 2013
oktober 2013
5
BEELDSPRAAK BEELDSPRAAK
‘Klassen met 40 tot 60 leerlingen zijn hier heel gewoon’
‘Het rode zakdoekje betekent dat ze lid zijn van de jeugdafdeling van de Communistische Partij’
In China op school Fotograaf Steven Dorgelo werkt op een internationale school in China. Hij reist tot in de verste uithoeken voor het grote plaatje. www.dutchinaman.wordpress.com 42
maand 2013
‘De klassenleiders noteren ijverig hoe hun klasgenoten zich gedragen’
‘Elke week verzamelen ze op dit veld voor de toespraken en het hijsen van de vlaggen’
Lees Stevens visie op het onderwijs in China op www.didactiefonline.nl maand 2013
43
NDERZOEK ONDERZOEK
De leraar maakt Volgend jaar gaat Passend Onderwijs van start. Hoe staat het nu eigenlijk met de zorgleerlingen? Met welke problemen kampen zij, hoe zijn hun prestaties en hoe verloopt hun schoolloopbaan? En kunnen resultaten uit het verleden iets zeggen over de toekomst?
A
lle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, moeten vanaf augustus 2014 op de school van hun keuze terecht kunnen, tenzij deze kan aantonen dat ze niet in die extra zorg kan voorzien. De overheid wil dat er minder kinderen naar het speciaal en meer naar het regulier onderwijs gaan. Maar gaat dat lukken? De onderwijsinspectie is kritisch over de vaardigheden van leerkrachten op reguliere scholen. De Algemene Rekenkamer vraagt zich af of de bekostiging voor Passend Onderwijs voldoende is. En wie zijn die zorgleerlingen eigenlijk en hoe kijken leraren tegen hen aan?
Leraren groep 5 voelen zich het meest belast
De pijn van groep 5 We hebben gegevens uit het schooljaar 2007/2008 van het cohortonderzoek COOL5-18 in het primair onderwijs vergeleken met die uit het schooljaar 2010/2011. Bij beide metingen hebben leraren van groep 2, 5 en 8 vragen
48
oktober 2013
Passend onderwijs
beantwoord voor iedere zorgleerling in hun groep. Het gaat daarbij om kinderen die extra hulp of een speciale aanpak nodig hebben of een specifieke beperking hebben. Dat geldt volgens leraren voor bijna een kwart van hun leerlingen, maar de groep die zij noemen is niet stabiel. In groep 5 ligt dit percentage hoger dan in groep 2 en groep 8. De meestgenoemde problemen zijn leerachterstand, een problematische werkhouding en sociaalemotionele (internaliserende) problemen. Bij negen van de tien zorgleerlingen speelt volgens de leraar meer dan één probleem tegelijk. Gemiddeld gaat het om drie à vier problemen per leerling. Leraren in groep 5 voelen zich het zwaarst belast. Hun inschatting is dat 21 procent van hun leerlingen een leerachterstand heeft, 18 procent een problematische werkhouding en 15 procent internaliserende problematiek. In groep 8 is dat achtereenvolgens 16, 13 en 12 procent, een verschil van maximaal 5 procent.
tekst Ed Smeets en
het verschil Een ander etiket Wat de uitkomsten van het onderzoek opmerkelijk maakt, is de ontdekking dat de beoordeling van een leerling per leerjaar kan variëren: bijna een op de vier leerlingen die bij de eerste meting in groep 2 en 5 zaten en bij de tweede meting respectievelijk in groep 5 en 8 blijkt na drie jaar een ander ‘etiket’ te hebben. De helft van de zorgleerlingen uit de eerste meting wordt bij de tweede meting niet (meer) als zorgleerling beschouwd. Daar staat tegenover dat één op de zeven niet-zorgleerlingen drie jaar later volgens de leerkracht wel extra ondersteuning nodig heeft. Omdat we afgaan op het oordeel van de leraar, kunnen we niet aangeven bij hoeveel leerlingen in die drie jaar de ondersteuningsbehoefte echt veranderd is. Maar het lijkt erop dat een deel van de verschillen moet worden toegeschreven aan verschillen in oordeel tussen leraren. Leraren zijn het kennelijk onvoldoende met elkaar eens over wie een zorgleerling is. Zorgleerlingen die bij de eerste meting negatiever werden ingeschat op punten als werkhouding, leerachterstand, gedragsproblemen en verstandelijke beperking en/of vertraagde ontwikkeling, lopen meer kans drie jaar later nog steeds zo te worden gezien. Wie in groep 5 nog geen zorgleerling is, maakt een goede kans dat ook in groep 8 niet te zijn. Verder zijn leraren bij zorgleerlingen eerder van mening dat zij onderpresteren, minder positief gedrag laten zien, een slechtere werkhouding hebben en minder populair zijn bij hun klasgenoten. Extra zetje helpt Zoals te verwachten was, halen ‘doorsnee’ leerlingen gemiddeld de beste toetsresultaten. Maar opvallend is dat zorgleerlingen op het gebied van rekenen en technisch lezen tussen groep 5 en 8 meer vooruitgang laten zien. De extra ondersteuning die zij krijgen, werkt dus blijkbaar goed. Wat verder opvalt, is dat de groep die bij de tweede meting zorgleerling was en bij de eerste niet, bij die eerste meting qua leerprestaties al achterbleef bij de doorsnee klasgenoot. Mogelijk werden hun problemen toen nog niet zo duidelijk door de leerkracht herkend. Op welke school een zorgleerling zit, blijkt wel verschil te maken voor de leerresultaten. Dat is het duidelijkst bij groep 2. De verschillen die we vonden, worden maar gedeeltelijk verklaard door verschillen in de opleiding van de ouders en hun etnische herkomst en de zwaarte van de problematiek van de leerlingen. Ook het effect van
Jaap Roeleveld
beeld Shutterstock
de samenstelling van de klas op de toetsresultaten is beperkt. Kennelijk maakt de leraar het verschil. Voor de prestaties van de niet-zorgleerlingen maakt het niet uit hoeveel zorgleerlingen er in de klas zitten. Voor het welbevinden geldt hetzelfde. Het maakt wel uit wat voor soort zorgleerlingen het betreft. De ernst en de complexiteit van de problematiek van deze klasgenoten hebben een kleine negatieve invloed op de prestaties van de rest van de klas. In het onderzoek is ook gekeken hoe de schoolloopbaan van zorgleerlingen verloopt. In de eerste helft van de basisschool hebben ze meer kans op vertraging en verwijzing naar het speciaal (basis)onderwijs. Aan de hand van een eerder leerlingencohort blijkt dat ze, zoals verwacht, ook vaker naar lagere schooltypen doorstromen, meer kans lopen om het voortgezet onderwijs zonder diploma te verlaten en doorgaans een diploma van een lager niveau halen dan de niet-zorgleerlingen. Valse start Tot slot hebben we ons gericht op de startsituatie bij Passend Onderwijs van de 77 nieuwe samenwerkingsverbanden voor primair onderwijs. Daarin zijn grote verschillen te zien. Het percentage leerlingen in het speciaal basisonderwijs varieert van 1,5 tot 4, dat in cluster 3 en 4 van het speciaal onderwijs van 0,8 tot 3. Daarnaast hebben samenwerkingsverbanden 0 tot 2 procent leerlingen met leerlinggebonden financiering, oftewel een ‘rugzakje’. Meer verwijzing naar speciaal basisonderwijs gaat doorgaans samen met meer verwijzing naar speciaal onderwijs. Een aantal van de veelverwijzende verbanden heeft ook nog veel rugzakleerlingen. Met deze ‘erfenis’ gaan ze Passend Onderwijs in. In acht samenwerkingsverbanden gaat meer dan 5,5 procent van de leerlingen naar een speciale school. Daarmee hebben zij een ongunstige startpositie bij de invoering van Passend Onderwijs en kunnen zij de komende jaren problemen krijgen bij de bekostiging van de leerlingenzorg en ondersteuning. Deze verbanden moeten immers meer geld afdragen aan de speciale scholen; geld dat anders op de basisscholen zou kunnen worden gebruikt. ■ Ed Smeets, Jaap Roeleveld e.a. Prestaties en loopbanen van zorgleerlingen. 2013, Amsterdam/ Nijmegen Kohnstamm Instituut/ITS.
oktober 2013
49
THEE, CUPCAKES & KINDERRECHTEN!
Laat uw leerlingen op een originele en gezellige manier kennismaken met kinder- en mensenrechten tijdens de AmnesTeaTime! In de periode van 20 november tot 20 december vindt op veel scholen voor basisen voortgezet onderwijs weer een AmnesTeaTime plaats. Een informatief feestje in de klas met behulp van het AmnesTeaTime-pakket vol thee, een kinderrechtenquiz, een speciale actie, kinderrechtenboekjes, recepten voor cupcakes en veel meer...! Op 20 november 1989 werd het Verdrag voor de Rechten van het Kind door de Verenigde Naties aangenomen. In het verdrag staan rechten die voor alle kinderen, waar ook ter wereld, gelden. Jaren eerder is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen, op 10 december 1948. Daarom viert Amnesty International ieder jaar rond 20 november de Dag van de Rechten van het Kind en op 10 december de Dag van de Rechten van de Mens. Doe mee met uw leerlingen en vraag het gratis AmnesTeaTime-pakket aan op www.amnestyopschool.nl/teatime U kunt ook een gratis gastles of een uitgebreid lespakket aanvragen via www.amnestyopschool.nl
Amnesty International maakt zich sterk voor mensenrechteneducatie met als doel een cultuur van respect voor elkaar én voor elkaars rechten te creëren. Naast het verwerven van kennis over rechten komt daarbij aan bod: het versterken van vaardigheden, zoals luisteren naar elkaar en samenwerken, en werken aan je houding, zoals het leren herkennen van je eigen vooroordelen.
AMN EST EAT IME