Didactief nr. 10

JA ARGANG 42, NR 10 / DECEMBER 2012, PRIJS € 6,-

OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

Gulle gevers gezocht De beste onderzoeken van 2012 GRATIS Special Taaltalent

INHOUD

DIDACTIEF-BOKAAL

FONDSENWERVING PIRLS EN TIMSS

INTERVIEWS 8 Onderzoeker Guuske Ledoux: ‘Waarom is goed niet goed genoeg?’

27 Toptalent Peter Out: ‘Natuurkunde is kwestie van logisch nadenken’ 40 De favoriete leraar van judokampioen Ruben Houkes

ONDERZOEK

22 Resultaten PIRLS en TIMSS 2011 26 Nieuw! i-D Ict en speciaal onderwijs 30 Even los van de methode 34 Winnaar Didactief-bokaal 2012 35 Onderzoek Kort: Q&A, Hoger scoren met betere motoriek, Sociaal wenselijk gesnotter, Ons kent ons, Geschiedenis leren draait om vragen, 8x excellent

COLUMNS

8 16

3 Van de redactie 5 Vernieuwd! www.didactiefonline.nl 6 Inbox Brieven & poll 7 Wandelen met Sjoerd Karsten 12 D to Know Nieuws 25 Vakidioot Bram Wanrooij 28 Nieuw! Praktijkonderzoek 29 Praktijknieuws Gehoorbeschermers, Net als in de film 30 De schoolreis: Koning Willem II College, Tilburg 38 Didactief Dating 42 Historische foto 50 Boeken Mail & win Emile 52 D to Go Onderwijsmuseum & Wordoku 55 Colofon & Volgende maand

4

december 2012

Guuske Ledoux is wetenschappelijk directeur van het Kohnstamm Instituut in Amsterdam en doet al ruim dertig jaar onderzoek naar onderwijsachterstanden.

Wat motiveert haar?

Fondsenwerving Nu de bezuinigingen ons om de oren vliegen, gaan steeds meer scholen op zoek naar alternatieve geldstromen. Hoe maak je van fondsenwerving een succes, en waar moet je op letten als je met een sponsor in zee gaat? Didactief zocht het uit.

22

Resultaten PIRLS en TIMSS 2011

44

Neerlands hoop

13 Jo Kloprogge: Is extra leertijd zinvol?

49 Frank Jongbloed: Happy with the kids

ELKE MAAND

Guuske Ledoux

Nederland verliest wederom terrein in de internationale ranglijstjes voor taal, rekenen en natuuronderwijs. Didactief zet alle plussen en minnen op een rijtje.

Kabinet Rutte II is geïnstalleerd. Wat hebben de nieuwe bewindslieden met onderwijs?

JAARGAN

OPINIE EN ONDERZO

EK VOOR DE

G 42, NR 10 / dec embe

SCHOOLPRAKTIJK

Extra: special Taaltalent Alle kinderen beschikken over taaltalent, maar onderling zijn er grote verschillen. Wat kunnen leraren doen om het taaltalent van hun leerling optimaal te ontplooien? In deze special, in samenwerking met het Expertisecentrum Nederlands (EN) en het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen (BSI), vindt u praktische tips en voorbeelden uit de praktijk.

Taaltalent gevoed door leer omgeving

In same nwerking met

R 2012

nderzoek onderzoek

Resultaten PIRLS en TIMSS 2011

Nederland mist uitblinkers Nederland verliest wederom terrein in de internationale ranglijstjes voor taal, rekenen en natuuronderwijs. Ons land telt nauwelijks zwakke leerlingen, maar daar staan steeds minder excellente leerlingen tegenover, blijkt uit de verse PIRLS- en TIMSSresultaten. Didactief zet alle plussen en minnen op een rijtje.

PIRLS: lezen

Gemiddelde score * Met een gemiddelde score van 546 presteert Nederland ruim boven het PIRLS-gemiddelde van 500; 12 van de 45 landen scoren onder dit gemiddelde; de top-4-landen (Hong Kong, Russische Federatie, Finland en Singapore) scoren 567 of hoger. * Nederland zakt van de 2e (2001) via de 5e (2006) naar de 10e plaats (2011).

Reden: nieuwe deelnemers in deze PIRLS-ronde zoals Finland, Noord-Ierland en Kroatië blijken toppers. Bovendien zijn we voorbijgestreefd door landen die eerst slechter waren, zoals de Verenigde Staten. * Nederland behoort met Bulgarije, Litouwen en Zweden tot de enige landen die een achteruitgang in scores laat zien: van 554 in 2001 naar 547 in 2006 en 546 in 2011.

Zwakke/sterke leerlingen *H et verschil tussen de 5% zwakste en 5% beste lezers is in Nederland het kleinst (177). Bovendien halen die zwakke lezers een relatief hoge score (454). * Alle Nederlandse leerlingen halen het basisleesniveau. Hierin is Nederland uniek.

* Onze 5% beste lezers zijn internationaal gezien slechts middenmoters. * Nederland telt relatief weinig excellente leerlingen die het geavanceerde leesniveau bereiken (7% versus 18% in de top-4) en hun aantal is bovendien significant afgenomen sinds 2001.

Domeinen * De gemiddelde score voor het lezen van zowel verhalende als informatieve teksten is gedaald sinds 2001. * Nederlandse leerlingen kunnen goed informatie opzoeken en conclusies trekken. Met informatie integreren en evalueren, leesvaardigheden die meer strategie en leeservaring vereisen, hebben ze meer moeite.

TIMSS: rekenen/wiskunde

Gemiddelde score * Met een score van 540 presteert Nederland ruim boven het TIMSS-gemiddelde van 500; 23 van de 50 landen scoren onder dit gemiddelde; de top-3-landen (Singapore, Zuid-Korea en Hong Kong) scoren 602 tot 606. * De gestage daling sinds 1995 in rekenprestaties van Nederlandse leerlingen is in 2011 tot stilstand gekomen. We lijken op te krabbelen uit het dal.

PIRLS en TIMSS? Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) en Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) zijn twee langlopende, internationale trendstudies naar ontwikkelingen in leesvaardigheid, rekenen en natuuronderwijs. Het vijfjaarlijkse PIRLS loopt sinds 2001, het vierjarige TIMSS sinds 1995.

In 2011 vielen beide metingen samen. Aan PIRLS deden wereldwijd 45 landen en aan TIMSS 50 landen mee. In Nederland maakten 7000 Nederlandse leerlingen uit groep 6 de internationale lees-, reken- of natuuronderwijstoetsen. Bij lezen werd hun begrip gemeten van verhalende en informatie-

22

december 2012

ve teksten, evenals hun vaardigheid in ‘informatie opzoeken en conclusies trekken’ en ‘informatie integreren en evalueren’. Bij rekenen wordt de beheersing van getallen, geometrische vormen & meten en gegevensweergave gemeten; bij natuuronderwijs die van biologie, natuur- & scheikunde en fysische aardrijkskunde. Bij beide TIMSS-gebieden worden bovendien de cognitieve vaardigheden weten, toepassen en redeneren gemeten. De afname van TIMSS in Nederland is uitgevoerd door Martina Meelissen van de Universiteit Twente. PIRLS is in Nederland gecoördineerd door Andrea Netten van de Radboud Universiteit Nijmegen.

tekst B ea Ros beeld Shutterstock

* Nederland zakt van de 4e (1995) naar de 8e plaats.

Reden: nieuwe deelnemers in deze TIMSS-ronde zoals Noord-Ierland en België blijken toppers. * Nederland wordt weliswaar niet meer slechter in rekenen, het gros van de andere trendlanden presteert wel steeds beter.

Zwakke/sterke leerlingen * Vrijwel alle Nederlandse leerlingen (99%) halen het basisniveau. * Nederland telt steeds minder uitblinkers: slechts 5% van onze leerlingen bereikt het geavanceerde rekenniveau (in de toplanden is dit 34%). Zelfs slechter presterende landen behalen op dit punt een hoger percentage. * Het Nederlandse curriculum sluit goed aan bij de TIMSS-opgaven en kan dus geen excuus zijn voor tegenvallende prestaties. Wel blijken Nederlandse leerkrachten diverse onderdelen in de praktijk minder te onderwijzen dan hun buitenlandse collega’s (gemiddeld 63% tegenover 72% in andere landen).

Vooral het domein geometrische vormen en meten komt in te weinig klassen (43%) aan bod. Geen wonder dat we daar achterblijven (zie hierna).

Domeinen * Na de Aziatische landen zijn Nederlandse leerlingen het beste in het onderdeel gegevensweergave (zoals grafieken). Op dit onderdeel worden onze prestaties ook beter. * Nederlandse leerlingen zijn in vergelijking met hun leeftijdgenoten uit de toplanden beter in redeneeropgaven dan in weetopgaven. In deze weetopgaven zijn Nederlandse leerlingen wel beter geworden sinds 2007. * Nederlandse leerlingen blijven tobben met het onderdeel geometrische vormen en meten. Mogelijke reden: dit komt in de les te weinig aan bod.

TIMSS: natuuronderwijs

Gemiddelde score * Met een score van 531 presteert Nederland ruim boven het TIMSS-gemiddelde van 500.

20 van de 50 landen scoren onder dit gemiddelde; de top-3-landen (Zuid-Korea, Singapore en Finland) scoren 570 tot 587. * De prestaties van Nederlandse leerlingen zijn in 2011 significant beter dan in voorgaande jaren. We zitten weer op het niveau van 1995.

Zwakke/sterke leerlingen * Vrijwel alle Nederlandse leerlingen (99%) halen het basisniveau. * Nederland blijft internationaal ver achter in het percentage uitblinkers: slechts 3% van onze leerlingen bereikt het geavanceerde niveau (in de toplanden is dat 14%).

Domeinen * Nederlandse leerlingen presteren van alle onderdelen het beste op biologie. Maar in 2011 boeken ze ook vooruitgang op hun voormalige struikelblok natuur- en scheikunde. Opmerkelijk, want dit onderdeel krijgt in zowel het beoogde curriculum als in de lespraktijk relatief weinig aandacht.

Conclusies * De dalende trend voor Nederland is gestagneerd.

Voor lezen zitten we op hetzelfde niveau als in 2006, voor rekenen op het niveau van 2003 en voor natuuronderwijs zelfs op dat van 1995. * Nederland mag opkrabbelen uit het dal. Doordat veel andere landen steeds beter worden, zakt Nederland wel in de internationale rangorde.

En verder… * Meisjes waren altijd beter in lezen dan jongens, maar in Nederland slinkt hun voorsprong. Niet omdat de jongens beter worden, maar de meisjes slechter. * Jongens waren altijd beter in de exacte vakken dan meisjes, maar hun voorsprong slinkt. De meisjes worden beter in rekenen. * Nederlandse leraren in groep 6 geven nauwelijks huiswerk. Hun collega’s in andere landen doen dat veel vaker. * Nederlandse leraren hebben relatief weinig zelfvertrouwen als het gaat om het geven van uitdagende taken aan talentvolle leerlingen ■ M.R.M Meelissen, A. Netten, M. Drent, R.A. Punter, M. Droop & L. Verhoeven, PIRLS- en TIMSS-2011. Trends in leerprestaties in Lezen, Rekenen en Natuuronderwijs. Nijmegen, Radboud Universiteit, Enschede, Universiteit Twente, 2012..

* Nederland zakt van de 3e (1995) naar de 8e plaats (2011), maar vergeleken met 2007 (11e plaats) krabbelen we weer op.

december 2012

23

ONDERWIJS SUMMIT ONDERWIJS SUMMIT

tekst Monique marreveld beeld Fizz NMS

Dat belangrijke werkgeheugen... ... is cruciaal voor een succesvolle schoolcarrière. Mariët van der Molen onderzocht hoe het werkgeheugen verbeterd kan worden en won daarmee de gloednieuwe Didactief-bokaal 2012.

M

ariët van der Molen, een van de vijf genomineerden voor de Didactief-bokaal, stak haar arm al in de lucht. ‘U bent mij vergeten’, zei ze aarzelend tijdens de uitreikingsceremonie op 13 november. Maar de redactie had het beste tot het laatst bewaard: ze had gewonnen.

JA ARGANG

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 /

JA ARGANG

42, NR 9 / NOVEMBER

€ 6,PR PRiJS JuNi 2012, 42, NR 6 / JA ARGANG

JA ARGANG JA ARGANG

42, NR 7 / SEPTEMBER

JA ARGANG 2012, PRIJS € 6,-

PRIJS € 6,APRIL 2012, 42, NR 4 /

JA ARGANG

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt

ONDERZOEK OPINIE EN OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

JA ARGANG

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK OPINIE EN ONDERZOEK

VOOr DE sCHOOLP sCHOOLPraKtiJK s

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 /

JA ARGANG

ONDERZOEK OPINIE EN

42, NR 9 / NOVEMBER

ONDerZOeK OPINIe eN OPINIE EN ONDERZOEK

42, NR 7 / SEPTEMBER

JA ARGANG 2012, PRIJS € 6,-

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt

ONDERZOEK OPINIE EN OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

Feedback

LEREN REKENE

Wat is daar lastig

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

OPINIE EN ONDERZOEK

i Circus Kanamor het land

N

toert door

aan?

relschopper asscher

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

Feedback

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

LEREN REKENE

Wat is daar lastig

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

Meneer van Oosten

Verkiezingsquiz

extra

GRATIS

CANON van het ONDERWIJS

ExTRA E

Gratis

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

i Circus Kanamor het land

N

toert door

aan?

42, NR 9 / NOVEMBER

ONDerZOeK OPINIe eN OPINIE EN ONDERZOEK

JA ARGANG

42, NR 7 / SEPTEMBER

€ 6,PR PRiJS JuNi 2012, 42, NR 6 /

JA ARGANG 2012, PRIJS € 6,-

42, NR 5 / mei 2012, PRiJS € 6,-

2012, PRIJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt

ONDERZOEK OPINIE EN OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

relschopper asscher

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

LEREN REKENE

Wat is daar lastig

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

extra

GRATIS

CANON van het ONDERWIJS

Feedback

Geert ten Dam:

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

Verkiezingsquiz

SPECIAL

Voor- en vroegschoolse educatie

SPECIAL PECIAL

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 / JA ARGANG

ONDERZOEK OPINIE EN VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK OPINIE EN ONDERZOEK

VOOr DE sCHOOLP sCHOOLPraKtiJK s

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

Sarina

Geert ten Dam:

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

JA ARGANG

JA ARGANG

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

VOOr DE sCHOOLP sCHOOLPraKtiJK s

Sarina

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

PRIJS € 6,APRIL 2012, 42, NR 4 /

42, NR 5 / mei 2012, PR PRiJS € 6,-

2012, PRIJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

€ 6,PR PRiJS JuNi 2012, 42, NR 6 / JA ARGANG

JA ARGANG

42, NR 5 / mei 2012, PR PRiJS € 6,-

2012, PRIJS € 6,-

ONDerZOeK OPINIe eN OPINIE EN ONDERZOEK

ExTRA E

Gratis

Meneer van Oosten

i Circus Kanamor het land

N

toert door

aan?

Geert ten Dam:

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

relschopper asscher

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

Verkiezingsquiz

SPECIAL

extra

GRATIS

Voor- en vroegschoolse educatie

SPECIAL PECIAL

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

CANON van het ONDERWIJS

ExTRA E

Gratis

De redactie van onderwijsvakblad Didactief feliciteert

de winnaar van de Didactief-bokaal 2012 Mariët van der Molen voor de beste combinatie van gedegen onderzoek en bewezen praktijk in het onderwijs.

Uitgereikt tijdens de Onderwijssummit te Maarssen op 13 november 2012.

JA ARGANG JA ARGANG

OPINIE EN ONDERZOEK

PRIJS € 6,APRIL 2012, 42, NR 4 /

JA ARGANG

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 /

JA ARGANG

JA ARGANG

ONDERZOEK OPINIE EN

42, NR 9 / NOVEMBER

42, NR 7 / SEPTEMBER

JA ARGANG 2012, PRIJS € 6,-

ONDerZOeK OPINIe eN

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt

ONDERZOEK OPINIE EN OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

OPINIE EN ONDERZOEK

LEREN REKENE

Wat is daar lastig

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

SPECIAL PECIAL

Meneer van Oosten

SPECIAL

Voor- en vroegschoolse educatie

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 /

JA ARGANG

42, NR 9 / NOVEMBER

42, NR 7 / SEPTEMBER

JA ARGANG 2012, PRIJS € 6,-

N

Feedback

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

i Circus Kanamor het land

ONDerZOeK OPINIe eN

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt

ONDERZOEK OPINIE EN OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

toert door

aan?

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

LEREN REKENE

Wat is daar lastig

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

Verkiezingsquiz

GRATIS

CANON van het ONDERWIJS

extra

ExTRA E

Gratis

SPECIAL PECIAL

Meneer van Oosten

JA ARGANG

JA ARGANG

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK OPINIE EN ONDERZOEK

VOOr DE sCHOOLP sCHOOLPraKtiJK s

ONDERZOEK OPINIE EN

42, NR 9 / NOVEMBER

PRIJS € 6,OK TOBER 2012, 42, NR 8 /

2012, PRIJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

ONDerZOeK OPINIe eN

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

OPINIE EN ONDERZOEK

tIJK VOOr De SCHOOLPraKt OPiNiE EN ONDErZOEK

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

SPECIAL

Voor- en vroegschoolse educatie

N

Feedback

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

i Circus Kanamor het land toert door

aan?

Geert ten Dam:

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

relschopper asscher

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

‘Zonder bevoegdheid geen deugdelijk onderwijs’

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

Wat is daar lastig

Humor in de klas?

Doseren, da’s de kunst!

Verkiezingsquiz

GRATIS

CANON van het ONDERWIJS

LEREN REKENE

extra

ExTRA E

Gratis

SPECIAL PECIAL

Meneer van Oosten

SPECIAL

Voor- en vroegschoolse educatie

N

Feedback

het De kunst van LEERZAAM BEOORDELEN

i Circus Kanamor het land toert door

aan?

relschopper asscher

Noodtoestand?

Doe er wat aan!

Verkiezingsquiz

GRATIS

CANON van het ONDERWIJS

extra

Sinds haar promotie aan de Universiteit Utrecht (Het werkgeheugen bij kinderen met een licht verstandelijke beperking, 2009) doet Mariët van der Molen onderzoek naar de functie en trainbaarheid van het werkgeheugen. Een op de tien kinderen heeft last van een zwak werkgeheugen, ook bij een normale intelligentie. En ‘last’ kunnen we letterlijk nemen, zegt Van der Molen. ‘Het werkgeheugen is nodig voor het opslaan en bewerken van informatie, dus voor een simpele rekensom als 45 + 31 net zo goed als voor het maken van een dictee. Een leerling moet de woorden onthouden en opschrijven en tegelijkertijd bedenken hoe je de lastige woorden schrijft. Ook moeilijk: volop deelnemen aan een kringgesprek. Kinderen met een zwak werkgeheugen hebben moeite om een gesprek te volgen en tegelijkertijd bij het gesprek aan te haken: Waar doet het gezegde hen bijvoorbeeld aan denken?

Wat kunnen zij zelf vertellen?’ Behalve bij het aanleren van schoolse vaardigheden als lezen en rekenen, speelt het werkgeheugen ook een rol bij het reguleren van gedrag en emoties: hoe meer een kind iets in zijn werkgeheugen kan vasthouden, hoe beter het zijn eigen gedachten, emoties en gedrag kan ‘beheren’ of controleren. Hoe beter het tot tien kan tellen als het ware.

34

december 2012

VOOr DE sCHOOLPraKtiJK

Sarina

Geert ten Dam:

relschopper asscher

PRIJS € 6,APRIL 2012, 42, NR 4 /

42, NR 5 / mei 2012, PR PRiJS € 6,-

2012, PRIJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK OPINIE EN ONDERZOEK

€ 6,PR PRiJS JuNi 2012, 42, NR 6 / JA ARGANG

JA ARGANG

ONDERZOEK OPINIE EN VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

Sarina

Robert Vuijsje best blij met Barlaeus

E ExTRA

JA ARGANG

JA ARGANG

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

VOOr DE sCHOOLP sCHOOLPraKtiJK s

Sarina Geert ten Dam:

onderwijs Enquête passend en kansen Onzekerheid

PRIJS € 6,APRIL 2012, 42, NR 4 /

42, NR 5 / mei 2012, PR PRiJS € 6,-

2012, PRIJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK OPINIE EN ONDERZOEK

€ 6,PR PRiJS JuNi 2012, 42, NR 6 / JA ARGANG

JA ARGANG

42, NR 5 / mei 2012, PR PRiJS € 6,-

VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK

Gratis

Trainingen Het werkgeheugen is met andere woorden fundamenteel voor een goede schoolcarrière.

Dat weten we nog niet zo heel lang. Problemen op bovenstaande gebieden werden vroeger vaak toegeschreven aan een lage intelligentie of een gesloten karakter. Onnodig dus. En jammer, want collega’s van Van der Molen als Klingberg en Alloway toonden al aan dat trainingen leiden tot betere prestaties. Althans, het ziet er veelbelovend uit. Er moet nog meer onderzoek gedaan worden om met zekerheid te zeggen dat een werkgeheugentraining een zinvolle onderneming is, maar waarschijnlijk profiteren van zo een training niet alleen leerlingen met adhd, dyslexie en dyscalculie, die vaker kampen met een zwak werkgeheugen, maar alle kinderen.

In de prijswinnende inzending analyseerde Van der Molen verschillende onderzoeken waarin de effecten van werkgeheugentrainingen op kinderen en volwassenen werden onderzocht. De conclusie is voorzichtig positief; het lijkt effect te hebben en des te meer minuten getraind, des te meer effect gevonden werd. Zij completeerde haar analyse met een praktijkonderzoek bij 95 minder begaafde leerlingen. De helft van de groep kreeg vijf keer per week, vijf weken lang, steeds zes minuten training; de controlegroep niet. Van der Molen toetste de effecten van de training door ervoor en erna onder meer een rekentest en een leessnelheidstest af te nemen. De effecten waren hoopgevend: het werkgeheugen verbeterde, ze konden beter een verhaal onthouden en de kinderen konden meer sommen uit het hoofd maken.

Wie leerlingen met een zwak werkgeheugen wil helpen, kan letten op instructie (adviseer leerlingen aantekeningen te maken bij de instructie, knip je instructie op in losse onderdelen, etc.), pre teaching, veel herhalen en gewoon aanbieden... Als je het niet snapt, vraag het dan nog eens.

Mariët van der Molen is universitair docent ontwikkelingspsychologie aan de Amsterdamse VU. De Didactief-bokaal 2012 werd uitgereikt tijdens de Onderwijssummit in De Fabrique te Maarssen. Nieuwe inzendingen zijn welkom vanaf 1 juni 2013. Meer informatie over de andere genomineerden op www.didactiefonline.nl.

EERLANDS HOOP NEERLANDS HOOP

tekst Monique Marreveld beeld www.rijksoverheid.nl, Shutterstock

Onderwijs… Wat hee Met het kerstreces voor de deur stroomt Vak K langzaam leeg. De onrust rond het nieuwe kabinet ebt weg. Genoeg over zorgtoeslagen en hypotheekrenteaftrek. Maar wat betekent Rutte II voor het onderwijs? Didactief vond zeven kloppende onderwijsharten.

D

e onderwijscrack in dit kabinet is vicepremier Lodewijk Asscher. Sommigen zullen een zucht van verlichting slaken dat hij geen minister van Onderwijs is geworden. Afkomstig van de Universiteit van Amsterdam, waar hij informatierecht doceerde, was hij ruim zes jaar wethouder van onderwijs in de hoofdstad. En hij maakte er niet altijd vrienden.

Vasthoudend zette hij zich in voor zijn Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (Didactief, september 2012). Schoolbestuurders stonden aanvankelijk met rode koppen tegenover hem; de zogenoemde Asschernorm die hij verdedigde, was strenger dan de normen die de inspectie hen oplegde. Gaandeweg veranderde de woede in ontzag, omdat Asscher resultaten boekte.

De prestaties van Amsterdamse scholen zijn onder zijn bewind aanzienlijk verbeterd. Asscher was de eerste die daarbij leraren complimenteerde. Hoewel hij sociale zaken onder zijn hoede heeft, zal hij zich in Rutte II sterk maken voor het verbeteren van zwakke scholen.

Wat de meesten van ons alweer vergeten zijn, is dat premier Mark Rutte in 2004 – als staatssecretaris van Onderwijs in Balkenende II – de prestatiebeurs tot stand bracht. Hij bepleitte ook meer vrijheid voor hoger en wetenschappelijk onderwijs. De overheid moest alleen de kwaliteit van onderwijs en onderzoek bewaken. Ontsporingen zoals de diplomafraude in het hbo kwamen later aan het licht. Als premier maakte Rutte zich vorig jaar onsterfelijk door de voorgenomen

44

december 2012

bezuinigingen op onderwijs. De Arena stroomde vol met demonstranten, op veel scholen hing een stakingsoproep. Inmiddels zijn de bezuinigingen op Passend Onderwijs voorlopig afgewend. Het gemak waarmee de premier over dit soort drama’s heenstapt, doet een beetje denken aan de vrolijke onverschilligheid van kroketten-Cora, u weet wel, van Mora/Unilever; toevallig een van de vorige werkgevers van de premier. Toch kan Rutte in onderwijsland wel een potje breken, mede omdat hij al sinds 2008 parttime als docent Nederlands en maatschappijleer op het Johan de Wit College in Den Haag werkt. Wie leerlingen en collega’s over deze lessen hoort (Didactief, januari 2012), moet concluderen dat ze meer vormen dan een publiciteitsstunt.

En hoe zit het dan met de minister van Onderwijs zelf, Jet Bussemaker? In Amsterdam was ze rector van de Hogeschool van Amsterdam. In tegenstelling tot de gesloten Asscher valt Bussemaker juist op door haar openheid. Tijdens de 4 mei-herdenking in 2008 (toen ze staatssecretaris van VWS was in het kabinet Balkenende-IV) ontroerde ze velen door te refereren aan haar vader die in Nederlands-Indië in een Jappenkamp zat. Een kordate dame ook. Bussemaker verdedigde met vuur de prestatieafspraken die ze als rector van de HvA maakte met staatssecretaris Zijlstra van onderwijs. ‘De vrijblijvendheid gaat eraf,’ zei ze in de Amsterdamse universiteitskrant Folia. ‘Het moet studenten voortaan duidelijk worden dat studeren je hoofdtaak is. Je komt er niet meer van af met twaalf uurtjes in de week studeren. (..) Studenten die iets willen leren moeten de norm zijn.’ Ze pleitte voor een bindend studieadvies voor studenten met een onvoldoende taalniveau Nederlands: ‘Een student moet gewoon foutloos beleidsnota’s kunnen schrijven na de studie.’ Maar ze bleef ook reëel en verzette zich tegen de roep om masterdiploma’s voor alle hbo-docenten: ‘Iemand

heeft Rutte II er mee? met dertig jaar praktijkervaring is van harte welkom.’

Een pittige bestuurder kortom, die naar eigen zeggen iets opvallends aantrekt als ze naar een vergadering met veel mannen moet (de onderwijsbobo’s zijn gewaarschuwd), maar er niet op uit is aardig gevonden te worden.

Dat lijkt Ronald Plasterk, de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, wel belangrijk te vinden. Gelauwerd als bèta-wetenschapper en internationaal onderzoeker maakte hij als minister van onderwijs (2007-2008) vooral naam door zijn kritiek op ‘de overbodige managementlagen in grote, gefuseerde scholengemeenschappen’. Zijn fusietoets moest de schaalvergroting beperken. Hij zei soms wat veel leraren dachten: ‘Er zijn managers in het voortgezet onderwijs die twee keer zoveel verdienen als leraren. Dat kan toch niet?’ Maar ook hij bleek in de praktijk nauwelijks in staat dat te veranderen. Verfrissend was zijn internationale blik.

Streefcijfers en benchmarks zeiden hem weinig, het ging Plasterk meer om de aansluiting die studenten geboden moest worden met de internationale academische wereld. De invoering van het bachelor-masterstelsel was dan ook helemaal zijn ding. Hij pleitte ook voor herwaardering van het hbo: ‘Waar zijn we dan met z’n allen mee bezig als we het hbo per se willen optuigen met masteropleidingen?’ Wat dat betreft valt te verwachten dat het kabinet met Bussemaker en Plasterk de beroepskolom zal proberen te versterken.

Maar grote onderwijsvernieuwingsoperaties gaat Rutte II heus niet doorvoeren. Daar zal de huidige minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, wel een stokje voor steken. Hij is van alle nieuwe bewindslieden het meest doordesemd van onderwijs. Dijsselbloem komt uit een onderwijsnest.

Zijn moeder is lerares op een basisschool, zijn vader geeft Engelse les en ook andere familieleden zitten in het onderwijs. Altijd fijn, zult u denken, iemand die over de portemonnee gaat en ons een warm hart toedraagt. Maar dat niet alleen. Als voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie onderwijsvernieuwingen heeft hij zich grondig verdiept in de materie.

Zijn conclusie was pittig. De grote vernieuwingen van de jaren negentig hebben geleid tot een ‘zorgwekkend dalende trend’ in de basisvaardigheden van

leerlingen, zoals rekenen en lezen. Als een soort neo-conservatief pleit Dijsselbloem sindsdien voor back to basics: rekenen en lezen moeten beter.

Net als collega Plasterk heeft hij weinig op met internationale onderzoeken en is hij sceptisch over idealen die decennia in de PvdA werden gekoesterd: ‘moeilijk lerende kinderen in dezelfde klas als normaal begaafde leeftijdgenootjes – het werkt niet’. De voorgenomen bezuiniging op Passend Onderwijs noemde hij onverteerbaar. In augustus pleitte hij nog voor meer geld voor onderwijs: ‘Als we de beste mensen voor de klas willen (houden) moeten we bereid zijn hen goed te betalen. Vier jaar lang nullijn geeft een volstrekt verkeerd signaal.’ Maar wat daar van terecht komt in de huidige economische crisis?

Uiteindelijk zal Dijsselbloem de sleutel van de schatkist bewaken en zijn zowel Jet Bussemaker als haar staatssecretaris Sander Dekker van hem afhankelijk. Dekker, van oorsprong bestuurskundige, was eerder vier jaar wethouder van onderwijs in Den Haag. In die functie vorderde hij bijna veertigduizend euro terug van de Universiteit Leiden, omdat zij twee bestuurders en een hoogleraar een salaris boven de Balkenende-norm betaalde. Ook andere gesubsidieerde instellingen liet hij geld terugbetalen, vooruitlopend op actie van de landelijke overheid. Hoe diep Dekkers financiële inzicht is, is de vraag, want volgens twitter (Pieter Omtzigt) sloot hij derivatencontracten voor de gemeente af die lopen tot 2061. Aan de andere kant was Dekker ruimhartig met uitgaven.

Hij was bijvoorbeeld een warm pleitbezorger en subsidiegever voor VVE: ‘Veel kinderen met een taalachterstand gaan naar een kinderdagverblijf.

Door dáár met de voorschoolse programma’s te gaan werken, kunnen ook deze kinderen een goede start maken op de basisschool.’ Dijsselbloem weet: met wetenschappelijk onderzoek is dat laatste nog niet bewezen.

Ten slotte Wilma Mansveld, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Van haar weten we dat ze het enige kabinetslid is met een lesbevoegdheid (tweedegraads): bedrijfseconomie. Het is een begin… ■

december 2012

45

“Wij lezen Didactief omdat Didactief in oplossingen denkt, en niet in problemen.”

Ronald Schaefer, docent economie en Martin Timmer, docent Duits aan het Corlaer College (havo/vwo-afdeling) in Nijkerk.

Ronald is projectleider en Martin docent-onderzoeker binnen een project over talentontwikkeling.

GEEF of NEEM een 2-jarig abonnement

en krijg een gratis e-reader of Bosatlas

“Als je de deur van je klas open zet, kom je tot nieuwe ideeën. Die instelling herkennen we in Didactief.”

e-reader

Lea Thijssen en Loes Hesen, leerkrachten in groep 2/3 op basisschool de Doolgaard in Horst (Limburg), winnaars van de OGO-prijs voor hun vernieuwende project ‘De Dierenwinkel’

De Autovision AV E-701 e-reader ondersteunt PDF/TXT/ EPUB-bestanden en Adobe DRM. Het lettertype is in te stellen op 3 groottes. Andere voorzieningen: ‘bookmarks’, een G-sensor die ervoor zorgt dat het beeld zich aanpast aan hoe je de e-reader draait en een ingebouwde muziekspeler.

Bosatlas

De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland is een monumentaal naslagwerk met meer dan 1500 kaarten en afbeeldingen. Wat zie je nog terug van de prehistorie in het hedendaagse landschap?

Hoe zag de kaart van middeleeuws Europa er uit?

Maak gebruik van de antwoordbon of surf naar www.didactiefonline.nl