Didactief nr. 8 2016

JA ARGANG 46, NR 8 / OK TOBER 2016, PRIJS € 6,95

OPINIE EN ONdERZOEK VOOR dE SCHOOlPRaKtIJK

Bildung Wat kun je ermee in de klas?

Excellente rekenaars - Begrijpend lezen Effectieve feedback - Straatcultuur GRatIS Special

DID16_CW00000000_TDS_nr 8.indd 1

22-09-16 15:19

PO/VO OPINIE

Ophef over ‘Gülen’-scholen

Honderden kinderen zijn van school gehaald, ouders en leerkrachten voelen zich geïntimeerd. Sinds de mislukte couppoging in Turkije is er heel wat te doen over de ‘Gülen-scholen’. Hoe nu verder?

Dick Emmer, wethouder onderwijs in Zaanstad:

‘Basisschool De Roos in Zaanstad is bijna de helft van zijn leerlingen kwijtgeraakt en ook nog acht leerkrachten, maar ik heb er alle vertrouwen in dat het goed komt.

Toen bleek dat een aanzienlijke groep ouders hun kinderen van De Roos wilden halen, hebben we lokale schoolbesturen bijeen gebracht om te zorgen dat kinderen elders les konden krijgen. Dat is gelukt.

Ouders mogen hun kinderen op een andere school inschrijven, tegelijkertijd hoeven zij niet te rekenen op coulance van de leerplicht. Medio september waren zo’n honderdtachtig kinderen van school gewisseld, slechts twee daarvan hebben een dag school verzuimd.

Met tweehonderd leerlingen is er een gezonde basis voor De Roos, de school had in het verleden altijd goede inspectierapporten.’

Tuncay Çatak, voorzitter van de Stichting Cosmicus, waaronder vier van de betrokken basisscholen vallen:

‘Het is heel treurig dat artikel 23 van de Grondwet met voeten getreden wordt door iets dat drieduizend kilometer verderop gebeurt. In Rotterdam kwam de tweede schooldag al de wethouder op bezoek en kregen we een media-adviseur en contactpersoon toegewezen. Het bleef daardoor relatief rustig, maar in Amsterdam ontbrak die loyaliteit helaas.

Daar hebben ambtenaren te veel ruimte gegeven aan Sükran Ince, een AKP-sympathisante, die zelf helemaal geen kinderen op onze scholen had, maar met haar “transportlijsten” wel ouders geïntimideerd heeft en bij onze scholen leerlingen kwam tellen.

Gelukkig is de situatie inmiddels genormaliseerd. Minder leerlingen betekent minder inkomsten, maar we hebben goede hoop dat al onze scholen open blijven.’

Rașit Bal, voorzitter van het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO) en oud-directeur van de islamitische scholenorganisatie ISBO:

‘Hoe begrijpelijk de woede over de couppoging in Turkije ook is, het is niet wenselijk dat spanningen van elders naar Nederland geïmporteerd worden. Het is onacceptabel dat mensen geïntimideerd en bedreigd worden en dat hebben we samen met de bij ons aangesloten moskee-organisaties direct veroordeeld. Dat neemt niet weg dat het aan de ouders is om te bepalen naar welke school zij hun kinderen sturen.

Het is hun goed recht om hun kinderen van de zogeheten Gülen-scholen te halen, daar hoeven zij zich niet voor te verantwoorden.

Waar mogelijk probeert het CMO bij te dragen aan de-escalatie, onder meer door het organiseren van debatbijeenkomsten en onze oproep tot kalmte.’ / FB De gemeente Amsterdam heeft medewerking aan dit artikel – na een aanvankelijke toezegging – ingetrokken, na inzage in de bijdrage van Tuncay Çatak. Een gesprek tussen Çatak en burgemeester Eberhard van der Laan stond bij het ter perse gaan van dit nummer gepland voor 21 september. De gemeente wil ‘niet in debat via de media’.

Karin Donkers@kardonsch 17 september 2016 Juf met een ADHD-kind in de klas: ‘Een pilletje doet vooral mij een plezier. Hem niet.’ #onderwijs #ADHD

Praat mee!

Reageer in onze online discussies! Wekelijks verschijnen er prikkelende columns op didactiefonline.nl. Lees ze allemaal en ga in gesprek met Sietske Waslander, Ferry Haan, Caroline Wisse-Weldam of Frank Jongbloed. Laat wat van je horen!

6

oktober 2016

DID16_CW00000000_TDS_nr 8.indd 6

22-09-16 15:19

dOdE PEdaGOGEN PO/VO Tekst Anne Burgers

august Hermann Francke (1663-1727) Het idee dat elk kind andere talenten heeft, vormde het uitgangspunt van Franckes onderwijsvisie. Best opvallend, voor een godsdienstwaanzinnige.

K

leine August Hermann zag het levenslicht in de hanzestad Lübeck, in het noorden van Duitsland. Qua afkomst had hij het veel slechter kunnen treffen: zijn moeder was een burgemeestersdochter en zijn vader was jurist. Toen zijn vader promotie maakte en aan de slag kon als raadsheer van hertog Ernst de Vrome, verhuisde het gezin naar het stadje Gotha, waar August Hermann opgroeide.

Dat opgroeien ging aanvankelijk niet gepaard met zaken als godsdienstige verdieping en een vroom leven leiden; August Hermann had er geen oren naar.

Totdat hij als jonge puber een protestantse bestseller uit die tijd las. August Hermann was om en op zestienjarige leeftijd vertrok hij naar het nabijgelegen Erfurt om theologie te studeren.

Dat de jonge Francke zijn studie uiterst serieus nam, blijkt wel uit het feit dat hij er tien jaar aan besteedde, diverse universiteiten bezocht, Hebreeuws leerde schrijven en studiegroepjes oprichtte.

Toch bleef er iets knagen, zo schreef hij later in zijn autobiografie. Hij was nog niet bevangen door het ‘ware geloof ’, ontdekte hij toen hij een preek voorbereidde. Na deze ontdekking bad hij tot God – bestond ‘Hij’ überhaupt? – en gelukkig verhoorde God hem. Dit moment vormde een omslagpunt in August Hermanns geloof en zo werd de leer van de bijbel de basis voor alles wat hij deed.

Schooloprichter Tijdens zijn jaren als academicus maakte Francke niet alleen her en der ruzie met verschillende theologen en universiteiten – niet iedereen stelde zijn orthodoxe standpunten op prijs – maar werd ook zijn interesse in opvoeding en onderwijs gewekt.

Toen hij als predikant aan de slag ging in het

armzalige dorpje Glaucha (37 cafés op tweehonderd huishoudens), begon hij daarom een collecte om het schoolgeld van de jeugd te bekostigen. Een bijzonder grote gift vormde in 1695 de aanzet om een armenschool op te richten. Hieruit vloeiden ook een burgerschool en zelfs een gymnasium voort.

Franckes visie op opvoeding en onderwijs bevat elementen die wij nu ook toejuichen: elk kind is anders en leert anders, het lesprogramma moet aansluiten bij het niveau van het kind en er moet een ruim vakkenaanbod zijn. Zo is het, August Hermann. Francke heeft veel betekend voor de professionalisering van het leraarschap en is de grondlegger van de Duitse kweekschool.

Allemaal leuk en aardig, maar zijn motivatie om een aanzienlijk deel van zijn leven aan onderwijs te besteden is een beetje verontrustend.

Na zijn gelovige omslagpunt geloofde Francke dat de mens tot in het diepst van zijn ziel verdorven is en alleen door een interventie van God op het goede pad terecht kan komen. En kinderen zijn zo oppervlakkig, goedgelovig en beïnvloedbaar, dat de duivel ze in een handomdraai verleidt. Francke wilde de wil van het kind breken, zodat het zich onderwerpt en God het kind vervolgens naar het licht kan leiden. Dat was voor Francke het enige doel van onderwijs: kinderen opvoeden tot eer van God en tot ware godzaligheid. En dan mag je nog zo’n voorloper zijn op het gebied van meervoudige intelligentie en passend onderwijs, dat vind ik toch een beetje eng. ■

Pedagoog Francke wilde kinderen van de duivel redden

Deze rubriek verschijnt voortaan online. Lees ook eerdere edities op didactiefonline.nl.

oktober 2016

DID16_CW00000000_TDS_nr 8.indd 23

23 22-09-16 15:20

PO/VO LEERPLAN

Digidenkers Basisscholen door heel het land werken samen aan de leerlijn programmeren. ‘De vraag is niet of je met digitale geletterdheid aan de slag moet, maar hoe.’

B

ij ‘computational thinking’ denk je al snel aan een klaslokaal vol computers, maar niets is minder waar. ‘Neem zoiets simpels als het smeren van een boterham,’ zegt Allard Strijker, projectleider bij SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. ‘Ga maar eens stapje voor stapje na welke handelingen daarvoor nodig zijn. Of maak een nauwkeurige routebeschrijving van hoe je van de klas naar het schoolplein komt’. Processen systematisch in kleine stappen ophakken, leren werken met patronen en grote hoeveelheden informatie – dat is waar het bij computational thinking om gaat.

Strijker houdt zich bezig met ‘het curriculum van de toekomst’, waarvan 21ste-eeuwse vaardigheden als computational thinking een belangrijk onderdeel zijn (zie kader). Het afgelopen anderhalf jaar ondersteunde hij basisscholen bij het ontwikkelen van een leerlijn programmeren. De scholen ontvingen hiervoor subsidie uit het Doorbraakproject onderwijs en ict.

Leren programmeren gaat verder dan iets met een computer doen

Computational thinking Sommige problemen zijn zo complex dat ze het menselijk verstand te boven gaan. Denk aan maatschappelijke of wetenschappelijke vraagstukken met veel onzekere factoren.

Bij computational thinking gaat het erom dat leerlingen zulke problemen herkennen en kunnen (her)formuleren op een manier dat een computer ermee aan de slag kan. Hiervoor moeten ze onder meer leren om grote hoeveelheden gegevens op te delen en opnieuw te ordenen.

Meer informatie: curriculumvandetoekomst.slo. nl/21e-eeuwse-vaardigheden.

38

Blinkende apps Ict is geruisloos bezig alomtegenwoordig in ons dagelijks leven te worden, ziet Strijker. Ga maar na: met je gsm zend je onbewust allemaal informatie uit, zelfs de thermostaat is tegenwoordig connected, en als je een ritje met de tram wilt maken, lukt dat niet meer zonder OV-chipkaart. ‘Zonder basale kennis van ict sta je buitenspel in de samenleving van vandaag.’

Over de noodzaak om met digitale geletterdheid aan de slag te gaan, bestaat weinig discussie. Urgent is de vraag hoe je dat doet, zegt Teun Meijer, stafmedewerker Onderwijs & ICT bij de onderwijsgroep Fier in Friesland. ‘Er is zo veel aanbod dat je als school al snel door de bomen het bos niet meer ziet. Van apps tot educatieve games en programmeerbaar speelgoed.’

Meijer ziet weleens scholen die zich laten verleiden door mooi blinkende apps en daar dan een lesprogramma bij bedenken. Maar dat is de verkeerde volgorde. ‘Ga eerst nadenken over wat je wilt en probeer vanuit die doelen een aanbod op poten te zetten. Wij hebben met SLO scherpe doelen opgesteld voor de onder-, midden- en bovenbouw en zijn daar vervolgens activiteiten aan gaan koppelen.’

Computerloos De leerlijn programmeren is voor alle basisscholen beschikbaar op het Wikiwijsleermiddelenplein. De activiteiten zijn allemaal unplugged: kinderen leren programmeren, maar zonder gebruik te maken van een computer.

Bij Fier hebben ze ook al de volgende fase in het vizier. Er komt een materialenlijn, waarbij leerlingen aan de slag gaan met programmeerbaar speelgoed zoals LEGO Mindstorms. En de echte techneuten worden straks bediend met een beeldschermlijn, waar ze onder meer leren werken met Scratch, een speciale programmeertaal voor kinderen.

Meijer benadrukt echter dat het niet de bedoeling is om leerlingen complete programmeertalen te leren. ‘Het gaat ons om de achterliggende principes, zeg maar de grammatica van het programmeren.’

Een verstandige beslissing, vindt Strijker. Want grote ict-bedrijven mogen dan wel aandringen op

oktober 2016

DID16_CW00000000_TDS_nr 8.indd 38

22-09-16 15:21

Tekst Filip Bloem

Leerlingen kunnen leren programmeren in combinatie met andere vakken.

meer aandacht voor programmeren en coderen in het curriculum, het is de vraag of leerlingen daar op de lange termijn veel aan hebben. ‘Feit is dat programmeertalen snel verouderen.’

Voortgezet onderwijs Een logisch vervolg op de leerlijn programmeren is een vergelijkbaar programma in het voortgezet onderwijs. De Openbaar Onderwijs Groep Groningen (O2G2) is daar al mee bezig. Dit jaar start de organisatie een pilot programmeren van vier tot achttien jaar. Een belangrijk uitgangspunt is dat programmeren niet geïsoleerd wordt onderwezen, maar in combinatie met andere vaardigheden, vertelt Jasper ’t Hart, onderwijsadviseur bij O2G2.

Hoe ziet dat er in praktijk uit? ‘Denk bijvoorbeeld aan een opdracht waarvoor leerlingen van een technasium in teams de filedruk op de A31 berekenen en hun resultaten delen met leerlingen van een school in het buitenland. Zo oefen je niet alleen computational thinking, maar ook andere 21ste-eeuwse vaardigheden, zoals samenwerken en communiceren.’

De leerdoelen zijn bij O2G2 strak geformuleerd, maar leraren krijgen veel vrijheid om eigen lesmateriaal te ontwikkelen. Daar kunnen mooie dingen uit voortkomen, zoals de microprocessor van een fornuis, die een vmbo-leerling zo programmeerde dat het gas vanzelf uitging, zodra je de pan van het vuur haalde. ‘Kijk, dat zijn snufjes die ze ook in het bedrijfsleven interessant vinden.’

Koudwatervrees Niet elke leraar zal meteen staan te juichen bij het horen van termen als ‘computational thinking’ en ‘programmeren’. Strijker, Meijer en ’t Hart benadrukken echter alle drie dat de nu ontwikkelde unplugged-lijn juist heel laagdrempelig is en goed aansluit bij al bestaande leeractiviteiten. ‘Sommige leraren denken dat iets als programmeren boven hun pet gaat,’ zegt Strijker, ‘terwijl het vaak om zaken gaat die ze toch al doen.’

Het grote voordeel van de unplugged-lijn is dat alle leraren ermee uit de voeten kunnen, legt ‘t Hart uit, niet alleen degenen die computervaardig zijn. ‘Als je met groep 1 gaat gymmen en je legt vier hoepels rondom een bank neer, dan ben je eigenlijk al bezig met patronen. Daar willen we onze leerkrachten van bewust maken.’

Meijer: ‘Bijna elke leerkracht zal wel eens hebben uitgelegd wat er nodig is voor het planten van een zonnebloem: je neemt wat modder, daar doe je een zaadje in, dan moet je het goed aandrukken, en vervolgens zorgen voor genoeg water en licht. Maar wat veel leerkrachten niet beseffen: al die stappen kun je ook in een algoritme vatten.’

Als dat kwartje eenmaal gevallen is, kan het snel gaan.

Meijer: ‘Laatst zei ik nog tegen een leerkracht: “Twee jaar geleden had je vast niet gedacht dat je je nog eens zou gaan bezighouden met programmeren?” Waarop ze zei: “Twee maanden geleden ook niet.”’ ■ De leerlijn programmeren kun je vinden op: maken. wikiwijs.nl/74282/Programmeren_in_het_PO.

Didactief schreef eerder over het Doorbraakproject onderwijs en ict (‘Gepersonaliseerd leren is meer dan ict alleen’, maart 2016).

oktober 2016

DID16_CW00000000_TDS_nr 8.indd 39

39 22-09-16 15:21