JA ARGANG 44, NR 5 / mei 2013, PRIJS € 6,-
OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK
Examens van de toekomst:
dichterbij
dan je denkt Special Passend onderwijs
derzoek Onderzoek
tekst Theo van Batenburg beeld Shutterstock
Praktijkscholen opgelet Flinke vernieuwingen van het mbo staan voor de deur. Praktijkscholen moeten opletten: de trajecten in de nieuwe entreeopleidingen sluiten voor hun leerlingen mogelijk de weg naar een startkwalificatie af.
W
at zijn de gevolgen van de nieuwe wet Focus op vakmanschap voor het praktijkonderwijs? Over deze vraag ging het onderzoek De aansluiting van praktijkonderwijs en mbo in discussie van het GION waarvoor een panel van deskundigen uit het onderwijsveld werd geïnterviewd en op elkaars mening kon reageren. Praktijkonderwijsleerlingen worden opgeleid om onder meer te werken in de zorg, een winkel, de horeca, een werkplaats of ‘in het groen’. Tot nu toe stroomt ruim de helft van de ongeveer 5.500 leerlingen jaarlijks door naar een mbo1of AKA-opleiding (‘arbeidsmarkt gekwalificeerd assisistent’) of direct naar een mbo2-opleiding. Dit gebeurt, terwijl praktijkonderwijs bedoeld is als ‘eindonderwijs’: het heeft als doel om deze
Nieuwe ingangseisen zijn voor meeste leerlingen te hoog
Entreeopleiding Alle mbo1- en AKA-opleidingen mogen per 1 augustus 2014 doorgaan onder de noemer ‘entreeopleiding’. Deze opleidingen zullen onder meer gaan werken met minder profielen, betere examens en intensiever onderwijs. Vanaf 2016 komt hier een instroomeis bij: alleen met niveau 2F op taal en rekenen kunnen leerlingen een mbo2-opleiding gaan doen. Mogelijk zullen de entreeopleidingen dit niveau op de diploma’s gaan vermelden.
24
mei 2014
leerlingen met een licht cognitieve beperking klaar te stomen voor de maatschappij. De doorstroom naar mbo2 zal sterk verminderen, doordat er vanwege de wet Focus op vakmanschap vanaf september 2016 ingangseisen aan mbo2-opleidingen gelden: alle leerlingen die instromen, moeten minimaal niveau 2F halen op taal en rekenen. Voor veruit de meeste praktijkonderwijsleerlingen is dat veel te hoog gegrepen: zij scoren aan het eind van hun opleiding vaak niet hoger dan 1F (het eindniveau van groep 8 van de basisschool). Geschat wordt dat hooguit 15% 2F (vmbo-TL) kan halen in de entreeopleiding. Het merendeel kan dus geen mbo2-opleiding gaan doen. Concurrentie Het is daarom de vraag of een vervolg van praktijkonderwijsleerlingen in de entreeopleiding zinvol is. De waarde van een entreediploma zonder doorstroomrecht naar mbo2 op de arbeidsmarkt is nog ongewis, maar duidelijk is wel dat leerlingen uit het praktijkonderwijs dan zullen moeten concurreren met de veel grotere stroom van basisberoepsgerichte vmbo-leerlingen, die ook het 2F-niveau niet
halen. De arbeidsperspectieven van praktijkonderwijsleerlingen zijn behoorlijk goed als ze in de opleiding blijven. Praktijkscholen bedienen al jaren een vrij stabiele (en redelijk gesloten) arbeidsmarkt van on- en licht geschoolde arbeid. Zij zitten goed in de regio en hebben veel contacten met werkgevers en sociale werkplaatsen. Wanneer hun leerlingen een branchecertificaat behalen, kunnen zij meestal wel gelijk aan de slag. Doorleren in de entreeopleiding lijkt voor praktijkschoolleerlingen dus weinig zinvol. Praktijkscholen moeten daarom de ouders van hun leerlingen duidelijk maken dat de hogere status van een mbo-opleiding nergens op gebaseerd is. Als deze leerlingen in de toekomst voor de entreeopleiding kiezen, snijden ze zichzelf vaak in de vingers. Dag toekomst? Toch zeggen de deskundigen dat praktijkscholen moeten opletten: ga niet achterover zitten en wachten tot het stof is neergedaald, maar trek eropuit en kijk of je met mbo-instellingen een eigen
entreeopleiding kunt ontwikkelen. De examinering blijft volledig in handen van het mbo, maar verder krijgen de scholen alle ruimte. Neem die ruimte. Het mbo heeft een veel breder aanbod dan het praktijkonderwijs en kan daardoor beter aansluiten bij de opleidingswensen van leerlingen. Het blijft ook in de toekomst mogelijk dat de praktijkschool onderwijs van het mbo inkoopt. Maar ook het mbo heeft belang bij het praktijkonderwijs, omdat het veel expertise heeft in het begeleiden van moeilijk lerende leerlingen. Daarom zouden het praktijkonderwijs en het mbo in regionaal verband de handen ineen moeten slaan. Zij kunnen bijvoorbeeld denken aan een entreeopleiding binnen de muren van de praktijkschool. Als het praktijkonderwijs en het mbo erin slagen om overeenstemming over de financiën te krijgen, zijn alle samenwerkingsvormen mogelijk. ■ Theo van Batenburg, De aansluiting van praktijkonderwijs en mbo in discussie. Groningen: GION/RUG, 2013.
OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK
Opinie en onderzoek voor de schoolpraktijk Krijg meer inzicht in gedrag en interesses van leerlingen, doe talloze nieuwe ideeën op en blijf op de hoogte van de laatste onderzoeksresultaten en de nieuwste Wordt trends in het onderwijs. ab
onnee!
Neem nu een jaarabonnement en betaal slechts €37,- i.p.v. €57,- en ontvang een boekenbon ter waarde van €15,- cadeau.
www.didactiefonline.nl/abonneren Vakliteratuur voor professionals in het onderwijs
mei 2014
25
DERZOEK ONDERZOEK KORT
Mooiere verslagen dankzij instructiev Kunnen kinderen alles met computers? Ja, maar dat zijn niet altijd de dingen die de school van ze vraagt. Daarom ontwikkelde de Universiteit Twente speciale instructievideo’s voor basisschoolleerlingen. Hoe het meestal gaat: leerlingen krijgen de opdracht om een verslag te maken over een zelfgekozen onderwerp. Ze verzamelen op school informatie, maar het echte werk doen ze thuis, want daar kunnen ze op de computer werken. Maar wat kunnen ze eigenlijk op die computer? Wij bekeken in verschillende studies wat leerlingen al konden en wat ze leerden van een training. In één studie vergeleken we de effecten van een papieren handleiding met die van digitale instructievideo’s over opmaaktaken in Word. We verdeelden 111 leerlingen van groep 7 en 8 over deze twee condities. De leerlingen oefenden met voorbeeldteksten. Na afloop van de instructie stelden we vragen over hun motivatie en lieten we hen zonder ondersteuning enkele onderdelen van een verslag vormgeven. De meeste leerlingen beschikten van tevoren nauwelijks over de vaardigheden om in Word de kantlijnen voor het hele verslag in te stellen, alinea’s in te springen, een opsomming of lijst netjes te presenteren of automatisch een inhoudsopgave te maken. Toch
Op zoek naar een onderzoeker die uw school kan helpen of begeleiden? Een bijzonder (onderzoeks)project in de aanbieding? Of wilt u meningen en ervaringen peilen? Didactief brengt de partijen samen. Stuur uw oproep naar redactie@didactiefonline.nl o.v.v.
Didactief Dating.
38
mei 2014
cks
rits Dij
Beeld F
Gezocht Welke competenties hebben leerkrachten in het basisonderwijs nodig voor passend onderwijs? En hoe kunnen zij die verder ontwikkelen? Het ITS en het Kohnstamm Instituut zijn dat aan het onderzoeken. Hiervoor zijn wij nog op zoek naar basisscholen waar we mogen observeren, en waar interne begeleiders en leerkrachten een vragenlijst willen invullen. Ook gaan we graag met u in gesprek, vooral als u zichzelf als een goed voorbeeld beschouwt van een school die actief werkt aan deze competenties. Zo krijgen we een beeld
ONDERZOEK ONDERZOEK NIEUW
video’s
Schooltaal
zijn dit wel eisen die leerkrachten vaak stellen. Ons instructiemateriaal legde leerlingen uit hoe ze in Word een tekst netjes kunnen vormgeven. Papier Uit het onderzoek bleek dat de instructievideo’s beter waren dan de papieren handleiding. De leerlingen vonden het leren met de video’s leuker en gemakkelijker. Ook leerden ze hiervan het meest. Voorafgaand aan de training konden de leerlingen ongeveer 25% van de vormgevingstaken correct uitvoeren. Met de papieren handleiding erbij was dat 65% en met de videoinstructies 88%. Na de training voerden de leerlingen die gewerkt hadden met de handleiding nog 55% van de taken correct uit. Voor de videoinstructies was deze score 73%. In latere studies, met iets aangepaste instructievideo’s, vonden we zelfs nog betere leereffecten. / Hans van der Meij en Jan van der Meij
Kijk voor meer uitleg en een instructievideo op www.didactiefonline.nl.
Op school wordt taal anders gebruikt dan thuis. Leerlingen hebben in schoolse situaties abstractere taal nodig. Kinderen die deze schooltaal goed beheersen, presteren beter. De leraar is hierbij belangrijk, maar niet elke leraar is even bekwaam in het bevorderen van de ontwikkeling van deze ‘schooltaal’. Om deze verschillen te kunnen verklaren, is het belangrijk te achterhalen welke rol de eigen kennis, schooltaalvaardigheid en houding van leraren daarin speelt. Met een NWO-promotiebeurs voor leraren gaat Nanke Dokter dit onderzoeken. Ze gaat 25 leraren uit groep 3/4 van het basisonderwijs onder meer observeren tijdens de rekeninstructie. Ook neemt ze een toets af en legt ze de leraren een vragenlijst voor. Op basis van de uitkomsten ontwikkelt de onderzoeker vervolgens een training voor schooltaalbevorderend leraargedrag. Deze zal op vier scholen worden uitgevoerd en geëvalueerd. Meer informatie: Nanke Dokter, n.dokter@fontys.nl
Metacognitie Hoe kunnen leraren het zelfgestuurd leren van leerlingen bevorderen? Met welke metacognitieve en motivationele strategieën kunnen ze leerlingen daartoe het beste instrueren? En welke werkwijze is het effectiefste in welk vakdomein, in welke onderwijsvorm of op welk niveau? Deze vragen staan centraal in een onderzoek dat het GION met subsidie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) gaat uitvoeren. De resultaten moeten leiden tot een kennisbasis voor leraren in het basis- en voortgezet onderwijs en het mbo. Meer informatie: Marie-Christine Opdenakker, m.c.j.l.opdenakker@rug.nl
Motivatie en achtergrond van de mogelijkheden en knelpunten die scholen op dit gebied ervaren. Elke deelnemende school krijgt een rapportage van de eigen resultaten en een vergelijking met andere scholen. Wilt u meedoen, of kent u scholen die hieraan zouden willen deelnemen? Neem dan contact op met Guuske Ledoux (Kohnstamm Instituut), gledoux@kohnstamm.uva.nl, 020 525 1386, of Ed Smeets (ITS), e.smeets@its.ru.nl, 024 365 3554.
Motivatie is essentieel voor succesvol leren. Het is dan ook zaak dat leraren manieren vinden om al hun leerlingen te motiveren, ook bij een toenemende diversiteit in de klas. Het Kohnstamm Instituut voert met subsidie van NRO een onderzoek uit naar het motiveren van leerlingen met verschillende prestatieniveaus en sociale en etnische achtergronden in het basis- en voortgezet onderwijs en het mbo. In samenwerking met leraren en lerarenopleiders worden internationale en nationale onderzoeksresultaten bij elkaar gebracht en geanalyseerd. De onderzoekers brengen bestaande verschillen in motivatie tussen de verschillende groepen leerlingen in beeld. Ook kijken ze hoe leraren verschillen in hun aanpak, en in hoeverre de verschillende aanpakken daadwerkelijk meer of minder effectief zijn. Meer informatie: Ineke van der Veen, ivanderveen@kohnstamm.uva.nl
maand 2013
C
Voor vertrouwen, veiligheid, rust en wederzijds respect • Preventief en curatief Opleiding voor individuele leerkrachten en teams (ook B.S.O. en T.S.O.) • Gratis volgsysteem, doorCOTAN positief beoordeeld • Aanpak van pesten, erkend effectief (NJi) Ouders, leerkrachten en leerlingen verlangen een school die goede leerresultaten weet te behalen en de veiligheid weet te waarborgen.
Prof Ond sell we aa en Ha
T (036) 548 94 05 E info@kanjertraining.nl
th w F k a
w w w. ka nj er training .nl
Ben jij gek?! Hét lespakket om psychische problemen bespreekbaar te maken Depressieve gevoelens, ADHD, eetproblemen of overmatige angsten. Krijgt u ook regelmatig te maken met leerlingen met psychische problemen? Hierover praten is niet altijd even makkelijk. Als hulpmiddel is het lespakket Ben jij gek?! ontwikkeld. Ben jij gek?! haalt psychische problemen uit de taboesfeer en maakt ze bespreekbaar. Ook kan het leerlingen van pas komen in hun toekomstige werk, zoals in de zorg en welzijn.
Voor meer info en bestellen: www.benjijgek.nl ‘Ben jij gek?!’ is een initiatief van Fonds Psychische Gezondheid