JA ARGANG 44, NR 6 / juni 2014, PRIJS â‚Ź 6,95
OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK
Passend onderwijs voor
d n i k r iede
Interview Jacques Vriens Fotoverhaal Gaza Waarom moeten leraren zelf ook leren?
Special
Leesproblemen
DERZOEK ONDERZOEK KORT
Klik!
Een leraar in opleiding kan veel leren van een ervaren collega op de stageplek. Maar dan moet er wel een goede klik zijn, concludeert Chris Kroeze. Het kabinet Rutte-II wil dat aanstaande leraren meer in de praktijk leren. Meer Opleiden in de School (OidS) of ‘werkplekleren’. Wat is er nodig voor goede begeleiding op die leerwerkplek? Dat heeft Chris Kroeze, lerarenopleider exacte vakken bij de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, onderzocht via onder meer interviews met begeleiders, lerenden en een case study. Kroeze concludeert dat afspraken over de begeleiding niet
altijd duidelijk zijn en niet altijd passen bij de leerbehoeften van de leraar in spe. Verwachtingen over en weer spelen daarbij een rol. Zo gaan begeleiders ervanuit dat de student geschikt is voor het beroep. Dat is niet per se het geval. Je zou zelfs kunnen zeggen dat die praktijk nu net bedoeld is om de geschiktheid te bepalen. Maar hoe ongeschikter de student in de ogen van de begeleider, hoe meer deze gaat sturen en hoe minder ruimte de lerende krijgt om zijn eigen activiteiten of gespreksonderwerpen te bepalen. Een andere conclusie is dat een goede klik tussen de lerende en de begeleider essentieel is voor het leerproces: ‘Hoe beter de klik, hoe meer leeropbrengsten. Bij onvoldoende “klik” is er niet alleen kans op geen opbrengst, maar zelfs op een aanzienlijke negatieve opbrengst,’ schrijft Kroeze. Nu is die klik niet te plannen, maar scholen moeten er wel alert op zijn. Kroeze adviseert om bij een slechte klik niet proberen te lijmen, maar meteen op zoek te gaan naar een andere begeleider. Van uniformiteit in begeleiding bleek geen sprake. Dat hoeft ook niet, aldus Kroeze. Hij waarschuwt tegen inhoudelijke afspraken op beleidsniveau of regulering met opdrachten vanuit de lerarenopleiding. Optimale begeleiding is juist maatwerk. Maar dan wel bewust op de lerende afgestemd maatwerk en geen aanpassing van de lerende aan de specifieke omstandigheden van die ene school. / BR
Kort & Goed
Chris Kroeze, Georganiseerde begeleiding bij opleiden in de school. Een onderzoek naar het begeleiden van werkplekleren van leraren in opleiding. Faculteit Educatie, Hogeschool Arnhem en Nijmegen. Proefschrift Universiteit Tilburg, 2014.
36
Eelco van Aarsen en Leanne Broekman, Voorspellende waarde van LOVS-toetsen in Almere. Utrecht: Oberon, 2013. Te downloaden op www.kortlopendonderzoek.nl.
naar toetsscores uit het leerlingvolgsysteem (LOVS) en tot voor kort dus ook naar de score op de centrale eindtoets. Zou het advies beter zijn als dit uitsluitend op het LOVS is gebaseerd? Nee, zeggen de onderzoekers. Want een breder schooladvies blijkt een betere voorspellende waarde te hebben dan louter het LOVS. Gegevens
De vraag
uit het LOVS zijn wel belangrijk. Daarbij moet gelijkelijk gekeken
De Almeerse scholen voor basis- en voortgezet onderwijs (verenigd
worden naar de toetsprestaties binnen de domeinen begrijpend
in de BOVOC) wilden weten in hoeverre toetsprestaties in het basis-
lezen, rekenen/wiskunde en spelling in de groepen 6 t/m 8.
onderwijs een goede onderbouwing bieden voor het schooladvies en een goede voorspelling zijn voor later schoolsucces. De aanlei-
Tips voor andere scholen
ding was deels dat de verplichte centrale eindtoets komend school-
Laat het schooladvies leidend blijven. Dat heeft de beste voorspel-
jaar later, ná het afgeven van het schooladvies, wordt afgenomen.
lende waarde. Houd daarin rekening met de gemiddelde scores voor rekenen/wiskunde, spelling en begrijpend lezen uit groep 6
De bevindingen
t/m 8.
In hun schooladvies laten basisscholen zowel cognitieve prestaties
De invloed van gecombineerde brugklassen op de kans op af- en
als sociaal-emotionele aspecten als motivatie, ambitie en werk-
opstroom blijkt beperkt: het blijkt voor een leerling weinig uit te
houding meewegen. Voor het cognitieve niveau kijken ze vooral
maken of hij in een combinatie- of enkelvoudige brugklas zit. / BR
juni 2014
ONDERZOEK ONDERZOEK KORT
Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan? Paul Kirschner, hoogleraar Onderwijspsychologie aan de Open Universiteit, kiest tweemaandelijks de krenten uit recent internationaal onderzoek. Simpel, effectief en goedkoop. Wat wil je nog meer? In een pas gepubliceerd artikel over hoe inzichten uit onderzoek het leren op school kunnen verbeteren, laten Amerikaanse onderzoekers zien hoe drie eenvoudige ingrepen indrukwekkende leerwinsten kunnen hebben. Het hele artikel is een pleidooi voor een dicht-bij-de-docent-aanpak. Als alternatief voor de vaak dure, arbeidsintensieve ingrepen die het onderwijs gewend, maar moe is (en die vaak voor maar één situatie zijn onderzocht), zetten deze onderzoekers enkele robuuste inzichten en principes uit de cognitiewetenschappen in om het onderwijs te verbeteren. ‘Krachtige interventies die generaliseerbaar, opschaalbaar en eenvoudig te implementeren zijn in welk curriculum dan ook,’ aldus de onderzoekers. Ze hebben bestaand onderwijs aangepast en uitgebreid met de volgende bewezen effectieve technieken: geef leerlingen de kans om een aantal keer hun kennis op te halen en te gebruiken (‘repeated retrieval with spaced practice’), en geef hun snel feedback en verplicht hen daarnaar te kijken (‘timely feedback with required viewing’). Deze aanpak werd afgewisseld met ‘gewoon lesgeven’: leerlingen kregen maar één gelegenheid hun kennis op te halen en te gebruiken (in dit onderzoek: een korte toets na afsluiting van een onderwerp), kregen pas na een week of later feedback en waren niet verplicht deze door te nemen. En wat bleek? De lessen volgens de nieuwe aanpak leidden tot significant beter leren (zowel voor vrije antwoorden als voor meerkeuzevragen aan zowel een tussentijds als een eindtentamen). Met effectgroottes die, zo merken de onderzoekers fijntjes op, een stuk hoger lagen dan ‘ingrijpende hervorming in het lesgeven of het invoeren van instructiemethoden als probleemgebaseerd leren’. Aandacht Nog een voorbeeld van simpel, effectief en goedkoop is een ander Amerikaans onderzoek. Hierin is onderzocht hoe de duur van een les (time on task) de aandacht van de lerende en diens leren beïnvloedt. Aandacht kan variëren van totale focus op iets tot totale onthechting (disengagement). Mind wandering (afdwalende gedachten; letterlijk: gedachten die aan het wandelen gaan) is een symptoom van het loslaten van aandacht. De
Volg Paul ook op Twitter: @P_A_Kirschner
gedachten van de leerling dwalen af van wat de docent aan het doceren is naar andere, niet lesgebonden interne gedachten (dagdromen). Gevolg is dat zijn brein de woorden van de docent niet verwerkt en hij dus minder begrijpt en leert. Wat de onderzoekers gevonden hebben, is dat hoe langer leerlingen moesten luisteren (het ging hier om een les van een uur aan de universiteit, maar voor scholieren kan het om een les van tien tot vijftien minuten gaan), hoe meer hun gedachten gingen dwalen en hoe slechter zij leerden ofwel hoe minder zij onthielden. De onderzoekers pleiten voor wat zij een attention aware classroom noemen, waarin leerlingen gedurende de les regelmatig pauzeren of eventjes iets anders doen (task switches).
KIRSCHNER KIEST
Bovendien is het van belang de les zo op te bouwen dat niet ieder nieuw brok informatie afhankelijk is van een voorgaande (onderwerpen afwisselen) dan wel dat de leraar basisbegrippen regelmatig herhaalt en dus onder de aandacht brengt. Zo voorkom je wat de onderzoekers zo fraai omschrijven als ‘een waterval van onoplettendheid’. Soms is wetenschap goed bruikbaar in het onderwijs, al lijken onderzoekers vaak te denken: waarom zou ik het eenvoudig zeggen als het ingewikkeld kan? ■ Kijk op www.didactiefonline.nl voor de bronnen en meer achtergrondinformatie.
juni 2014
37
s grati Win s g n toega n! te kaar
aan het Cito voorleggen, maakt de woordvoerster bezwaar. Cito weigert voortaan elke medewerking aan Didactief. Exclusiviteit Inmiddels heeft Tweede Kamerlid Michel Rog (CDA) op 19 mei vragen gesteld aan de staatssecretaris over de samenwerking tussen Cito BV en Trifork: staat OCW toe dat Cito BV geld verdient met kennis uit Stichting Cito? Dekker heeft nog niet gereageerd. We vroegen Dirk Visser, hoogleraar intellectueel eigendomsrecht in Leiden, of een vermenging tussen een stichting die werkt met publiek geld en een BV die vervolgens vermarkt, vaker voorkomt. Visser is voorzichtig, mede omdat Cito een klant van hem is geweest; hij is behalve hoogleraar ook advocaat. ‘Zo’n tien jaar geleden heb ik Cito geadviseerd over intellectueel eigendom in het kader van contracten die Cito op dat moment met de overheid afsloot. Maar in het algemeen kan ik zeggen dat dit soort situaties veel voorkomt. De ver– hoogleraar Dirk Visser wachtingen en wensen van de overheid zijn vaak nogal wisselend en tegenstrijdig. Enerzijds wil men graag dingen aan de markt overlaten, maar natuurlijk ook niet te veel betalen. Anderzijds wil men vaak dat dingen gratis beschikbaar komen, maar dat de betrokkenen toch een deel van de kosten zelf terugverdienen. Vaak zijn afspraken niet duidelijk.’ Zou het niet beter zijn als de overheid altijd de auteursrechten kreeg? Visser twijfelt: ‘In hoeverre het verstandig is om als overheid te eisen dat rechten aan de overheid worden overgedragen, is zeer de vraag. Dan wordt bijvoorbeeld bij publicatie artikel 15b Auteurswet van toepassing en kan iedereen ermee aan de haal en is de exclusiviteit weg. Zonder exclusiviteit is niemand bereid om erin te investeren. Natuurlijk is het altijd belangrijk dat afspraken duidelijk zijn vastgelegd, maar dat kan ook betekenen dat het deels mogen of zelfs moeten vermarkten van afgeleide producten, onderdeel is van de afspraken.’ Een financieel expert laat nog weten: ‘De Belastingdienst verwacht dat er royalty-afspraken zijn tussen een stichting en de BV, en dat die afspraken zijn vastgelegd en getoetst op fiscale regelgeving. Als dat niet gebeurd is, kunnen er belastingrisico’s ontstaan.’ Of die afspraken er ook zijn tussen Stichting Cito en Cito BV, is onbekend. ■
‘De verwachtingen van de overheid zijn vaak nogal wisselend’
Een samenvatting van het gesprek met Cito is te lezen op onze website: www.didactiefonline.nl/ dossierCito.
48
juni 2014
Onderwijs
Alle Nederlandse onderwijsonderzoekers bij elkaar: wat kun je daar niet allemaal van leren? Didactief mag maar liefst vier toegangskaarten weggeven voor de ‘NOT van het onderwijsonderzoek’. Voor schoolleiders, kwaliteitszorgmedewerkers en docenten. Zorg dat je het wiel niet opnieuw hoeft uit te vinden. Het aanpassen van de situatie op jouw school aan de conclusies uit nieuw onderzoek vergt al genoeg energie, toch? Stuur de redactie een mailtje en misschien is dat entreebewijs ter waarde van € 420,- voor jou: redactie@ didactiefonline.nl.
Waar moet ik heen? • Leerlingen motiveren is ‘hot’. Op woensdag 11 juni (13.30 uur, zaal 9b) gaat het onder andere over het verband tussen leesmotivatie en -prestatie met leesexpert Thoni Houtveen. Op donderdag 12 juni (16.00 uur, zaal 12) staat het effect van toetsing op motivatie centraal, met onder anderen Jan van Tartwijk (zie ook Didactief, september 2014). • Roel Bosker leidt op donderdag 12 juni (9.00 uur, zaal Business) de sessie Rekentoets in perspectief. Cito-experts geven presentaties en na afloop vertelt Bosker hoe hij ertegenaan kijkt. Dat belooft een pittige discussie! • Nog niet helemaal zeker of je alle risicofactoren in kaart hebt voor de invoering van passend onderwijs? Luister naar Guuske Ledoux op donderdag 12 juni (14.15 uur, zaal 11). Zij zet verschillende onderzoeken op een rij, onder andere over de nieuwe vormen van toewijzing, wat leraren nodig hebben en de rol van ouders. • Vakdidactiek bij geschiedenisdocenten staat 13 juni in de schijnwerpers (10.30 uur, zaal 11). Onder leiding van Jannet van Drie en Wilfried Admiraal is er aandacht voor onderzoeksvragen van leerlingen, curriculumvernieuwing, en het verband tussen orde houden en het beeld van geschiedenis dat docenten presenteren: als een feit of als een discussiestuk. • Donderdag 12 juni houdt hoogleraar onderwijspsychologie Robert Slavin de keynote. Voor wie Engels geen probleem is, kan dat een inspirerend (Amerikaans) verhaal worden. Lees ook het interview met de grondlegger van Success for All in Didactief, mei 2014.
onderzoek onderzoek
Researchdagen
Hoog tepunt
Hoe werk je effectief samen met collega’s? Dat leren in je werk belangrijk is, hoeven we niet uit te leggen. Maar wat levert het op? En aan welke voorwaarden moet er voldaan worden om effectief te zijn? In ons literatuuronderzoek verzamelden we 76 onderzoeken waarin (student)leraren met elkaar samenwerken, elkaar coachen en elkaar beoordelen, zonder dat er echt consequenties aan verbonden zijn. Wat bleek? Professionalisering zorgt ervoor dat (student)leraren kennis opdoen over lesgeven. Dat ze zich bewust worden van wat ze doen en waarom ze dat zo doen. Dat ze hun gedrag in de klas veranderen. Dat zelfs hun leerlingen zich verbeteren en zich bijvoorbeeld gewenster gedragen. Dat gaat niet vanzelf. Hier een paar praktische tips op basis van het literatuuronderzoek:
4. Help een ander als het diegene niet lukt om te doen wat hij beloofd heeft. 5. Respecteer elkaar, steun elkaar. Zeker in moeilijke situaties. 6. Laat elkaar, binnen de kaders, vrij om te kiezen wat je wilt doen. Wie of wat je wilt observeren bijvoorbeeld. 7. Werk in een kleine groep van ongeveer vier tot zes mensen. En zorg voor een goede leider. 8. Creëer tijd en ‘gelijktijdigheid’: in roosters en in je eigen planning. 9. Als je technische hulpmiddelen gebruikt (zoals een website of video’s), zorg dan dat deze werken en dat jij ermee kán werken (door bijvoorbeeld uitleg te vragen of een training te volgen). 10. Voor schoolleiders en lerarenopleiders: faciliteer je (student) leraren. Geef ze tijd, ruimte en middelen om te doen wat ze willen 1. Bouw in je groep of team aan vertrouwen: leer elkaar kennen, doe doen. / Marieke Thurlings en Perry den Brok (Eindhoven wat je belooft en zorg voor een goede sfeer. School of Education) 2. Communiceer: vertel elkaar wat je wilt doen en vertel het de ander wanneer je snapt wat hij bedoelt. De presentatie van dit onderzoek is op donderdag 12 juni, 9.003. Werk aan het opstellen van een gezamenlijk doel, een doel waar- 10.30 uur in zaal 3. Op 30 september 2014 vindt een slotcongres voor jij en je team écht gemotiveerd zijn. over dit onderzoek plaats. Meer info: www.llag.wikispaces.com.
Scan: waar staan we met onze professionele leercultuur? Hoe creëer je een sterke professionele leercultuur in school? Al tijden wordt in de (inter)nationale literatuur geschreven over de voordelen van een professionele leercultuur in scholen voor VO. Meer motivatie en tevredenheid onder docenten, maar ook meer kennis en kunde, een hogere kwaliteit van het onderwijs en daarmee de prestaties van leerlingen. In een sterke professionele leercultuur in een school wordt kennis en onderzoek geborgd en krijgen docenten professionele ruimte. Maar wat betekent dit concreet? Oberon, Kohnstamm Instituut (Universiteit van Amsterdam) en ICLON (Universiteit Leiden) deden hiernaar onderzoek, gefinancierd vanuit de SLOA-regeling van de VO-raad, aan de hand van een literatuurstudie, interviews met experts en met docenten en schoolleiding van zes scholen, en een speciale scan voor het in kaart brengen van de professionele leercultuur. Deze scan heeft als doel de dialoog tussen docenten en schoolleiding te starten over de huidige professionele leercultuur zoals die in school wordt ervaren en de professionele leercultuur die wordt geambieerd. Er zijn twee versies: een op team- en een op schoolniveau. De scan gaat in op de mate van samenwerking, leren van en met elkaar, en een onderzoekende houding van leraren. Ook bevraagt de scan vier condities die een leercultuur kunnen
versterken: leiderschap (vanuit de directie en vanuit teamof afdelingsleiders), communicatie, draagvlak en onderling vertrouwen. Op de zes scholen zagen we dat bij zowel docenten als schoolleiding de ervaren stand van zaken en de ambities Hoog teniet overeenkomen. Men wil wel, er is onderling verpunt trouwen, er wordt over gepraat, maar het daadwerkelijk realiseren van die gezamenlijke inspanning moet veelal nog gebeuren. Docenten ervaren nog onvoldoende tijd en ruimte om zich samen met hun collega’s te verdiepen, zaken uit te proberen in hun onderwijs en hier samen op terug te kijken en te verbeteren. Niet zelden zijn er verschillende visies op wat een professionele leercultuur is of welke rol onderzoek in een professionele leercultuur zou moeten spelen. Een goede dialoog binnen school met alle partijen is daarom onontbeerlijk. De Onderwijs De scan blijkt een handig instrument om die dialoog te Researchdagen sturen. / Wilfried Admiraal (ICLON), Henk Sligte vinden plaats op (Kohnstamm Instituut) en Ditte Lockhorst (Oberon) 11, 12 en 13 juni
De presentatie van dit onderzoek is op vrijdag 13 juni, 13.00-14.30 uur in zaal 11. De eindrapportage van het onderzoek en de scan zijn te downloaden op www.voraad.nl/dossiers/sloa-regeling/rapportage-professionele-leercultuur.
in Martiniplaza, Groningen. Kijk voor meer informatie en het volledige programma op www.ord2014.nl.
juni 2014
49
VAKANTIE IS...
Voor vertrouwen, veiligheid, rust en wederzijds respect
Ouders, leerkrachten en leerlingen verlangen een school die goede leerresultaten weet te behalen en de veiligheid weet te waarborgen. T (036) 548 94 05 E info@kanjertraining.nl
w w w. ka nj er training .nl
...HET ONMOGELIJKE MOGELIJK MAKEN GRATIS ADVERTENTIE
• Preventief en curatief Opleiding voor individuele leerkrachten en teams (ook B.S.O. en T.S.O.) • Gratis volgsysteem, doorCOTAN positief beoordeeld • Aanpak van pesten, erkend effectief (NJi)
VAKANTIE IS WIELEWAAL Stichting Wielewaal zoekt vrijwilligers om kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking een onvergetelijke vakantietijd te bezorgen. Maak jij het mogelijk? www.wielewaal.nl/ vrijwilligers
OPINIE EN ONDERZOEK VOOR DE SCHOOLPRAKTIJK
Didactief. Ook leuk voor thuis! Didactief is het onderwijsvakblad dat opinie en onderzoek voor de schoolpraktijk biedt. Met talloze onderwijsideeën en de laatste onderzoeksresultaten verbreed je thuis je vakkennis om deze op school in de praktijk te brengen.
GRATIS boekenbon t.w.v. €15,-
Word
abonnee!
Neem nu een thuisabonnement op Didactief en betaal het eerste jaar slechts i.p.v. €57,- en krijg een boekenbon t.w.v. €15,- cadeau.
€37,50
www.didactiefonline.nl/abonneren Vakliteratuur voor professionals in het onderwijs