Topos 3 - KathOndVla

3 1. Onze wereld in beeld en op kaart

1

WAT VOORAFGING …

• • • • • •

Je kent de basis van het wereldgradennet.

Je kunt Europa op een wereldkaart situeren.

Je kunt verschillende reliëfvormen herkennen.

Je kent de begrippen laagland, middelland, hoogland.

Je kunt een klimatogram aflezen.

Je kent de Europese klimaat- en vegetatiezones.

INHOUD

Onze wereld in beeld en op kaart

Oriëntatie ............................................................................................................................................................................................................. p. 6

1

2

3

4

5

6

Bijlage 1 Bijlage 2 Taak 1 Taak 2

Onze blauwe planeet ..................................................................................................................................... p. 8 1.1 Verkenning vanuit de ruimte ................................................................................................... p. 8 1.2 Upside down? .................................................................................................................................................. p. 9 1.3 Van 3D naar 2D ............................................................................................................................................. p. 10 De wereld in delen ............................................................................................................................................. p. 11 2.1 Oceaan of zee .................................................................................................................................................. p. 11 2.2 Land in zicht! .................................................................................................................................................... p. 11 Klimaat ................................................................................................................................................................................. p. 12 3.1 Temperatuur is relatief! .................................................................................................................. p. 12 3.2 Het regent (niet) altijd! ...................................................................................................................... p. 13 3.3 Klimaten op aarde .................................................................................................................................... p. 14 Oro- en hydrografie ........................................................................................................................................ p. 21 4.1 Grote eenheden van reliëf ............................................................................................................ p. 21 4.2 Rivieren ..................................................................................................................................................................... p. 22 Meer dan 7 miljard mensen! ............................................................................................................ p. 23 5.1 Bevolkingsdichtheid versus bevolkingsspreiding ................................... p. 23 5.2 Verstedelijking ................................................................................................................................................ p. 25 5.3 De wereld anders indelen ............................................................................................................ p. 25 Welvaart over de wereld ......................................................................................................................... p. 26 6.1 De wereld in het donker .................................................................................................................. p. 26 6.2 Graad van ontwikkeling ................................................................................................................... p. 27 ............................................................................................................................................................................................................ p. 29 ............................................................................................................................................................................................................ p. 31 ............................................................................................................................................................................................................ p. 33 ............................................................................................................................................................................................................ p. 35 Begrippenlijst .............................................................................................................................................................. p. 37 Mindmap ............................................................................................................................................................................. p. 39

Surf ook naar www.topos.diekeure.be voor extra materiaal.

Onze wereld in beeld en op kaart ..................................................................................................................................................... NA

DEZE MODULE KUN JE

-

een referentiekaart van de wereld hanteren;

-

werelddelen, wereldblokken, belangrijke reliĂŤfdelen en rivieren aanwijzen op de referentiekaart;

-

de wereld indelen volgens diverse criteria;

-

enkele belangrijke reliĂŤfgebieden aanduiden op de referentiekaart;

-

in grote lijnen de temperatuurverdeling op aarde aangeven;

-

klimaat- en vegetatietypes met behulp van een determinatietabel en atlas aangeven op de wereldreferentiekaart;

-

de bevolkingsdichtheid en -spreiding toelichten aan de hand van relevant kaartmateriaal;

-

de HDI-index als waardemeter voor een land hanteren.

OriĂŤntatie Opdracht Wat is zo opmerkelijk aan deze eerste foto van de aarde?

6

Onze wereld in beeld en op kaart

Bestudeer de baan van het vliegtuig. Waarom vliegt de piloot schijnbaar in een boog?

Wat is de link tussen deze beroemde Belg en dit thema?

30’ W 16°22’ Z, 71°

7

Onze wereld in beeld en op kaart

1 Onze blauwe planeet 1.1 Verkenning vanuit de ruimte De allereerste foto van onze aarde vanuit de ruimte, leidde spontaan tot de bijnaam ‘Blue marble’. Waarom vind jij deze naam (niet) goed gekozen? ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Welke van bovenstaande schermafdrukken is genomen vanuit het oogpunt van de ‘nulmeridiaan’? ........................................................................................................................................................................................................................

Zoek in je atlas naar de satellietkaart van de wereld of bekijk de QR-code. Je bemerkt heel wat kleuren.

Tracht te achterhalen wat deze kleuren voorstellen.

QR

blauw: .......................................................................................................................................................................................................... geel : ............................................................................................................................................................................................................. bruin: ........................................................................................................................................................................................................... groen: .......................................................................................................................................................................................................... wit: ................................................................................................................................................................................................................

Wat je opmerkt, is de afwisseling tussen land en water. Wat overheerst?

In cijfers spreekt

8

men van een verhouding van 79% tegenover 21%.

land

water

Onze wereld in beeld en op kaart

1.2 Upside down?

Op een bol of sfeer jouw plaats bepalen, is niet eenvoudig. Er is nood aan een systeem om deze plaats te bepalen. Dit systeem bestudeerde je reeds in Topos 1. Het denkbeeldige assenstelsel, gradennet, helpt ons daarbij.

We frissen deze leerstof even op. Kun je de verschillende breedte- en lengtecirkels nog benoemen?

V

Eén van die lijnen heet de nulmeridiaan van Greenwich.

Waarom koos men voor deze naam? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

Welk halfrond wordt bedekt met het grootste landopper­vlak? noordelijk

zuidelijk halfrond

Op welk halfrond vind je het grootste water­oppervlak terug? westelijk

QR

oostelijk halfrond

Je kunt op het internet leuke oefeningen vinden om je kaartbeeld aan te scherpen.

Speel dit kaartschuifspel en ga ook eens de uitdaging aan door de datumgrens als uitgangspunt te gebruiken.

Wist je dat de term gradennet niet in het woordenboek staat?

9

Onze wereld in beeld en op kaart

1.3 Van 3D naar 2D Om vlotter te kunnen werken, maakten cartografen een ‘platte’ voorstelling van de aarde.

Hoe pak je dat aan? Wat is de beste manier om van een bol (3D) een vlakke kaart (2D) te maken?

Bestudeer deze twee pogingen. Merk de verschillen op bij Groenland, Australië en Antarctica.

Pool als een ............................................................................

QR

Pool als een ............................................................................

Scan de QR-code of surf naar www.topos.diekeure.be. Het bijhorende filmpje stelt het probleem opmerkelijk en duidelijk voor.

Wie is die bekende Belg op de oriëntatiepagina? ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Topos 3 opteert voor het verdere verloop van het leerwerkboek voor de Robinsonprojectie.

10

2 De wereld in delen

Onze wereld in beeld en op kaart

2.1 Oceaan of zee We zoomen langzaam in op de aarde en trachten de entiteiten een naam te geven.

Gezien de aarde grotendeels uit water bestaat, benoemen we eerst de grote waterpartijen.

B1

Noteer op de wereldkaart de namen van de volgende waterpartijen:

Stille Oceaan – Atlantische Oceaan – Indische Oceaan – Zuidelijke Oceaan – Noordelijke IJszee Een oceaan is een grote wereldzee tussen de continenten.

De Zuidelijke Oceaan wordt in heel wat atlassen vergeten, gelukkig niet in Topos 3. Geef aan waarom deze oceaan een beetje artificieel is. ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

2.2 Land in zicht De overige 21 % van het aardoppervlak is land. Hoe delen we dat nu in? Welk criterium neem je?

Het bijhorend filmpje op p. 10 maakt de problematiek duidelijk. Je kunt een onderscheid maken tussen continenten en werelddelen. Wij hanteren in Topos de onderstaande definities.

Een continent is een groot aaneengesloten landoppervlak, zonder eilanden mee in rekening te brengen. Vaak wordt ook de term vasteland gebruikt. Een continent is elk van de zeven grote, natuurlijk begrensde delen van de vaste aarde.

Een werelddeel is een continent, met de omliggende eilanden erbij gerekend.

Als leerling moet je kritisch zijn ten opzichte van bronnen. Raadpleeg diverse handboeken, atlassen en internetbronnen. Maak een presentatie met alle gevonden indelingen. Tracht te achterhalen waarom men soms de ene en soms de andere indeling verkiest.

B1

Kleur volgende continenten in op de kaart.

Amerika: groen / Afrika: geel / Eurazië: bruin / Antarctica: grijs / Australië: rood Hanteer nu zelf een indeling voor de werelddelen! Argumenteer je keuze tov je leraar - medeleerling!

11

Onze wereld in beeld en op kaart

3 Klimaat Op een waarheidsgetrouwe satellietfoto merken we heel wat kleuren op. Dit geeft een aanwijzing over de diverse begroeiing op het aardoppervlak.

Begroeiing of vegetatie is het gevolg van het heersende klimaat. Het klimaat is een gemeten gemiddelde van temperatuur en neerslag over een periode van 30 jaar. In de eerste graad werd hier al ruimschoots aandacht aan besteed.

3.1 Temperatuur is relatief De motor van de temperatuur op aarde is de zon.

Op deze manier laat de aarde zich in drie grote temperatuurzones indelen.

Op welke breedtelijn valt de zon het meest loodrecht?

noordpool

..............................................................................................................

zonnestralen

Welke invloed heeft dit op de temperatuur? ..............................................................................................................

evenaar

zonnestralen

De zon staat echter niet het hele jaar zo mooi loodrecht boven deze breedtelijn. De loodrechte zonnestand schommelt tussen 23°N en 23°Z.

V

Verklaar de naam keerkringen.

zuidpool

........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Baken op de kaart hiernaast de temperatuurzones af. Maak gebruik van de correcte isotherm. (tip: gebruik kleurpotloden)

12

warm

........................................................................

zone

gematigd

........................................................................

zone

koud

........................................................................

zone

Onze wereld in beeld en op kaart

3.2 Het regent (niet) altijd Naast de temperatuur is de jaarlijkse hoeveelheid neerslag cruciaal voor het in leven houden van de (natuurlijke) vegetatie en het groen. De aarde kan ruwweg in drie neerslagzones opgedeeld worden.

Als het niet nodig is om te irrigeren (landbouwtechniek), spreken we van een nat klimaat.

Streken die altijd droog zijn, noemen we ook wel ........................................................................................................................

Als het niet nodig is om te irrigeren (landbouwtechniek) mogen we spreken van een nat klimaat. nat

landbouw mogelijk

droog

irrigatie noodzakelijk

altijd droog

landbouw onmogelijk

Baken op onderstaande kaart die streken af die altijd droog zijn. (tip: gebruik een gele kleurstift)

Op de volgende pagina’s nemen we een vlucht doorheen de voornaamste klimaten op onze planeet. Probeer met behulp van diverse bronnen alle vragen op te lossen. Enkel je atlas zal niet volstaan als bron, raadpleeg ook het internet.

De koude en gematigde klimaten zijn reeds in de eerste graad behandeld. Nieuw dit jaar zijn de warme klimaten.

13

Onze wereld in beeld en op kaart

3.3 Klimaten op aarde A KOUDE KLIMATEN

20

40

10

20

0

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-10 -20 -30 -40 -50 -60 -70

N in mm T in °C

Coördinaten: 78° N - 106° W

J 0 -32

F 0 -44

M 1 -58

A 1 -65

M 1 -66

J 1 -65

J 1 -67

A 1 -68

S 0 -66

O 0 -58

N 0 -43

D 0 -32

Jaar

Omschrijving van de natuurlijke vegetatie: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

gematigd

warm

nat

droog

altijd droog

15

30

10

20

5

10

0

0

-5 -10 -15

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-20 -25 -30

N in mm T in °C

Coördinaten: 71° N - 156° W

J F M A M 4 4 4 5 4 -25,2 -27,7 -26,2 -19,0 -7,1

J 7 1,1

J 24 4,1

A 24 3,3

S O N D Jaar 15 11 6 4 114 -0,8 -10,3 -18,7 -24,0 -12,5

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

14

Onze wereld in beeld en op kaart

B GEMATIGDE KLIMATEN

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

0

-10

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-20 -30 N in mm T in °C

Coördinaten: 68° N - 33° O

J F M 31 22 19 -11,3 -10,9 -6,5

A 20 -1,6

M 31 3,6

J 54 9,2

J A 61 79 12,6 10,8

S 54 6,7

O 43 0,9

N 41 -5,0

D 37 -9,1

Jaar 492 -0,1

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

0

-10

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-20 -30 N in mm T in °C

Coördinaten: 55° N - 36° O

J 42 -9,3

F 36 -7,7

M 34 -2,2

A 44 5,8

M 51 13,1

J J A 75 94 77 16,6 18,2 16,4

S 65 11,0

O 59 5,1

N 58 -1,2

D 56 -6,1

Jaar 691 5,0

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

15

Onze wereld in beeld en op kaart

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

0

-10

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-20 -30 N in mm T in °C

Coördinaten: 55° N - 36° O

J 45 -2,2

F 42 -0,4

M 47 3,4

A 55 7,6

M J 88 109 12,2 15,4

J 100 17,3

A S 98 68 16,6 13,4

O 49 8,2

N 55 2,8

D 49 -0,9

Jaar 804 7,8

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

0

-10

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

....................................................................................................................................................................................................................

-20 -30 N in mm T in °C

Coördinaten: 51° N - 71° O

J F M 17 14 14 -15,8 -15,9 -8,1

A 22 4,9

M 33 13,1

J J 35 50 19,0 21,3

A 40 17,7

S 24 12,0

O 30 2,8

N D 22 17 -5,9 -12,6

Jaar 318 2,7

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

16

Onze wereld in beeld en op kaart

....................................................................................................................................................................................................................

160

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

140 60

0

-10 N in mm T in °C

Coördinaten: 31° Z - 64° W

J F M A 133 110 116 51 23,5 22,5 20,3 17,2

M 22 14,1

J J A S O N D 12 14 11 38 73 107 149 10,5 10,4 12,3 14,9 18,2 20,8 22,7

Jaar 836 17,3

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

210

150 60

120

45

90

30

60

15

30

0

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

180

-15 -30 N in mm T in °C

Coördinaten: 41° N - 123° O

J 7 -11,5

F 8 -7,8

M 16 0,7

A 43 9,8

M 55 17,2

J J A S 87 167 157 77 21,7 24,5 23,6 17,3

O 42 9,5

N 17 0,3

D 9 -7,9

Jaar 684 8,1

Omschrijving van de flora: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

koud

nat

Omschrijving van de fauna:

gematigd

droog

............................................................................................................................................

warm

altijd droog

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

17

Onze wereld in beeld en op kaart

C WARME KLIMATEN Wanneer spreken we van een warm of tropisch klimaat? ........................................................................................................................................................................................................................

Het aantal natte maanden is bepalend voor het benoemen van het klimaat.

In Topos 1 omschreven we een natte maand als: ........................................................................................................................................................................................................................

• Altijd nat Bekijk dit klimatogram van Kisangani. Kleur de kolommen van de natte maanden.

neerslag (mm) temp (°C)

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

97

107

172

190

162

128

114

178

164

233

207 105,2 1841,7

24,8

25,3

25,3

25,1

25,0

24,6

23,6

23,7

24,2

24,5

24,4

Op welke breedteligging ligt deze stad? ..............................................................

Hoeveel natte maanden tellen we? ........................................................................

Zoek in je atlas de naam van de typische vegetatie. ...............................................................................................................................................

Omschrijf deze vegetatie. Zoek een foto die volgens jou het best deze omschrijving benadert. ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

Eigen foto

18

dec

24,6

jaar

24,6

Onze wereld in beeld en op kaart

240 210 180

60

150

45

Wist je dat grote delen van de wereld leven uitvoerig aan bod.

Wat merk je op in het aantal natte maanden als je de evenaar verlaat?

120

30

90

15

op het tempo van de regen! In deel 2 komt dit

Neerslag in m m

• Nat seizoen

Temperatuur in °C

270

60

0

30

J F M A M N in mm 0 J J A 0 S 2 O 44 108 13 N T in °C D 5 205 248 26,0 28,9 32 190 63 ,2 33,0 30,7 2 0 28,2 26,6 26 ,4 26,7 28,1 27,3 26,0

Garoua (Kame roen)

...............................................................................................

0 Jaar 997 28,3

Dit fenomeen zie je duidelijk in de klimatogrammen.

Zoek, met behulp van je atlas, de verzamelnaam van deze vegetatie. ........................................................................................................................................................................................................................

p. .......

Merk op hoe de regenval zich voordoet in een bepaalde tijd van het jaar. Men spreekt hier van een regenseizoen.

De hoeveelheid regen en de duur van het regenseizoen hebben voor de natuurlijke vegetatie uiteraard ingrijpende gevolgen.

Hoe korter de duur van het regenseizoen, hoe minder ‘frisgroen’ de vegetatie zal zijn. Vooral het aantal en de grootte van de bomen neemt spectaculair af. Vanuit de ruimte zie je het kleurenpalet omslaan.

Op het onderstaand schema vind je namen terug die verwijzen naar de soorten savanne.

Omcirkel de woorden die jouw atlas gebruikt.

p. .......

bossavanne

gesloten savanne

struiksavanne

tropische savanne

grassavanne

droge savanne

parksavanne

subtropische savanne

open savanne

vochtige savanne

half open savanne

Geeft jouw atlas nog aan dat er in Afrika steppe te vinden is?

Wees als leerling kritisch. Het is een haast onuitroeibaar gegeven, maar klopt dit? ........................................................................................................................................................................................................................

Wat betekent steppe volgens het woordenboek (Tip: Russische taal) ........................................................................................................................................................................................................................

Neem de kaart van Afrika. Zoek de gebieden op die als (woestijn)steppe ingekleurd zijn. Topos daagt je uit een foto te vinden van dat gebied waarop je wel grassen vindt, maar geen bomen. Controleer de locatie van p. .......

de foto met Google Earth.

Vlieg even met behulp van www.panoramio.com (label: nature) over deze uitgestrekte vlakten en zie hoe de foto’s veranderen van kleur, afhankelijk van de regenval.

19

Onze wereld in beeld en op kaart

90 80

45

60

• Altijd droog Bekijk het klimatogram van Aswan.

Op welke breedteligging ligt deze stad? ...............................................................................................

Hoeveel natte maanden tellen we? ...............................................................................................

in °C Temperatuur

35

50

30

40

25

30

20

20

15

10

10

0

5 D N O S 0 A J J 0 M 0 A 0 M 0 F 0 J 0 0 16,9 0 ,5 21 0 ,7 27 0 0 ,2 31,2 33,5 33,6 33 N in mm 0 ,8 27,0 31,4 15,3 17,5 21 T in °C

Zoek in je atlas de naam van de typische

te) Aswan (Egyp

vegetatie. p. .......

.........................................................................................................................................

Omschrijf deze vegetatie. ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

Woestijnen doen vaak denken aan uitgestrekte zandvlaktes, maar dit verhaal is voor slechts 1/3 waar. Er bestaan diverse soorten woestijnen.

Noteer bij dit fotolint de juiste naam bij de foto: ERG - REG - HAMADA

V

Zoek in je atlas de grote woestijnen der aarde op!

Op welke speciale breedtecirkels treffen we ze vaak aan?

Noordpoolcirkel Kreeftskeerkring Evenaar Steenbokskeerkring Zuidpoolcirkel

20

m Neerslag in m

70

40

Jaar 0 25,9

Onze wereld in beeld en op kaart

4 Oro- en hydrografie

In atlassen wordt dikwijls ‘orohydrografische kaart’ vermeld, maar dit woord bestaat eigenlijk niet. Oro- en hydrografie zijn twee woorden met een verschillende betekenis.

Kan je afleiden wat deze termen betekenen? Geef een duidelijke omschrijving.

Orografie: .......................................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................................................

Hydrografie: ...................................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................................................

In de eerste graad werden drie grote reliëfzones gedefinieerd. Vul de gegevens aan.

• laagland

van ................... m

tot

...................

m

kleur: .........................................................................................

• middelland

van

tot

...................

m

kleur: .........................................................................................

• hoogland

vanaf ................... m kleur: .........................................................................................

...................

m

4.1 Grote eenheden van reliëf Lokaliseer volgende reliëfeenheden op het kaartje. Gebruik de juiste kleur.

p. .......

a. Europees Laagland

1. Rocky Mountains (Rotsgebergte)

b. Vlakte van Mississippi

2. Andes

c. Vlakte van Amazone

3. Atlas

d. Vlakte van Ganges

4. Himalaya

e. Oeral

5. Oost Afrikaans hoogland

f. Midden-Siberisch Middelland -

6. Kaukasus

21

Onze wereld in beeld en op kaart

4.2 Rivieren Duidelijk de belangrijkste rivieren ter wereld aan op de kaart van de vorige pagina.

A. Mississipi

F. Ganges

B. Amazone

G. Mekong

C. Nijl

H. Huang He

D. Niger

I. Chang Jiang

E. Kongo

63°40’ N, 59°1 0’E

27° 51’ 15” N 86° 49’ 33”

25°18’ N 83°0 0’ E

22

Onze wereld in beeld en op kaart

5 Meer dan zeven miljoen mensen!

QR

De titel zegt het al, scan de QR-code en vergewis je van onze pertinente aanwezigheid!

Welke kleur kenmerkt menselijke aanwezigheid op een kleurenbeeld van de aarde? ........................................................................................................................................................................................................................

Welke andere kenmerken verraden menselijke activiteit? ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

5.1 Bevolkingsdichtheid versus bevolkingsspreiding Bevolkingsdichtheid: aantal inwoners per vierkante kilometer.

Bevolkingsspreiding: de wijze waarop de bevolking zich over een bepaalde ruimte heeft verdeeld.

We spreken van dicht bevolkt, matig dicht bevolkt, dun bevolkt en dun bevolkt.

Het is snel duidelijk dat de mens niet overal even talrijk aanwezig is! Er zijn diverse redenen die verklaren waarom op sommige plaatsen op aarde véél en op andere plaatsen weinig mensen wonen.

Staaf volgende redenen met een concreet voorbeeld op onze aarde. Zoom in op het niveau van werelddelen, indien jouw atlas het toelaat. p. .......

A DICHTBEVOLKTE GEBIEDEN

45°26’N - 12°2 0’O

Landbouw lukt het best in vruchtbare valleigronden ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

De mens vestigt zich liefst in een aangenaam klimaat ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

Grote rivieren, oude handelsroutes en kruispunten van wegen ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

Wist je dat Breedtegraad 45 de meest ideale plek is om te wonen!

23

Onze wereld in beeld en op kaart

B DUNBEVOLKTE GEBIEDEN Hieronder zijn enkele fysische voorwaarden aangegeven die een negatieve invloed hebben op de bevolkingsdichtheid. Vul aan met die uitleg die jijzelf bedenkt bij het lezen er van!

Koude gebieden ( Tw < 10°C ) ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

Altijd droge gebieden ( Nj < 200 mm ) ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

Hoge reliëfeenheden (+ 2000 m) (Nuanceer je antwoord!) ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

Arceer op deze kaart de geschikte woongebieden groen, de niet geschikte rood!

p. .......

24

55°46’ N - 160° O

Onze wereld in beeld en op kaart

5.2 Verstedelijking Wat stel je vast in deze tabel?

Urban / rural divisision of countries for the year 2010 Country % urban % urban % urban % urban % urban % urban % urban % urban % urban % urban % urban 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 World 28,83 33,00 36,08 38,92 42,61 46,40 50,46 54,41 58,97 63,85 68,70 Bron: www.geohive.com

Omcirkel dat jaartal het dichtst bij het huidige. Wat merk je op? ........................................................................................................................................................................................................................

Deze wereldwijde tendens word in Topos 4 verklaard.

Spreek met je klasgenoten af: Wij noemen een miljoenenstad een stad waar meer dan ....................................................................... mensen wonen.

Zoek nu voor volgende werelddelen enkele miljoenensteden.

p. .......

Afrika

........................................................................................................................................................................................

Azië

........................................................................................................................................................................................

Noord - Amerika

........................................................................................................................................................................................

Zuid-Amerika

........................................................................................................................................................................................

5.3 De wereld anders indelen De uitspraak: “Azie is dichtbevolkt” houdt eigenlijk geen steek.

Verklaar: ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

De ongelijke spreiding van de bevolking zet aan tot het verder opdelen van de werelddelen. Naast fysieke grenzen en natuurlijke hindernissen, kan je ook cultuur, taal, godsdienst of zelfs economische samen­ werkingen als een maatstaf voor naamgeving nemen.

Deel het werelddeel Azië verder in. Gebruik hiervoor internetbronnen en de QR-code waarmee dit hoofdstuk begon! ........................................................................................................................................................................................................................

In taak 2 werden een reeks benamingen voor macroregio’s gemaakt.

Maak deze taak als huiswerk!

25

Onze wereld in beeld en op kaart

6 Welvaart over de wereld 6.1 De wereld in het donker Vind jij het vanzelfsprekend stromend water, elektriciteit en een toilet te hebben? ........................................................

Is dit ook zo voor de rest van de wereld? .............................................................................................................................................

Naast bevolkingsspreiding kan je ook nog eens de wereld verdelen in het niveau van ontwikkeling.

Zo kan de graad van verlichting een indicatie zijn voor de graad van ontwikkeling van een land!

QR

Als je â&#x20AC;&#x2122;s nachts de aarde vanuit de ruimte waarneemt, zie je hoe de welvaart over de wereld verdeeld is.

Argumenteer deze stelling! ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Is ieder donker stuk op de wereld een onbewoond stuk? ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Vergelijk de nachtelijke foto met je atlaskaarten ivm bevolkingsspreiding.

Zoek minstens 1 stukje aarde met een duidelijk verschil. ........................................................................................................................................................................................................................

Als je nu ook nog er een verklaring kan voor geven ben je een prima speurder! ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

Herbekijk de oriĂŤnteringspagina. Vergelijk de foto van het straatbeeld in Tokio met dat van het Peruviaans dorpje.

Beschrijf enkele opvallende verschillen in levenswijze? ........................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................

26

Onze wereld in beeld en op kaart

6.2 Graad van ontwikkeling Om een beeld te krijgen van hoe “ontwikkeld” een land is, ontwikkelde de Verenigde Naties een index die de menselijke ontwikkeling aanduidt. Het is een soort rapport dat jaarlijks een rangschikking maakt van de graad van de ontwikkeling van een land. Zoek op wikipedia naar ‘Index van de menselijke ontwikkeling’ Welke zijn de 3 grote categorieën die in rekening gebracht?

1.

..........................................................................................................................................................................................................................

2.

..........................................................................................................................................................................................................................

3.

..........................................................................................................................................................................................................................

Op de hoeveelste plaats staat ons land? ..............................................................................................................................................

Welk werelddeel heeft de laagste score’s van allen? ......................................................................................................................

Deze cover van het rapport 2015 gaat er ietsje dieper op in. Duid ieder icoontje

Zoek de meest recente gegevens en noteer (tip: gebruik de link van wikipedia) De plaats waarop ons land in 20............. staat = ..................................................................................................................................

Welk land staat (nog steeds?) op de eerste plaats? = .....................................................................................................................

Welk macroregio scoort het slechts? ....................................................................................................................................................

27

1

Onze wereld in beeld en op kaart

Bijlage 1: Wereldreferentiekaart

29

Onze wereld in beeld en op kaart

30

warm, altijd droog

warm, kort nat seizoen

warm, lang nat seizoen

warm, altijd nat

11-12 natte maanden ja

neen

5-10 natte maanden ja

neen

2-4 natte maanden ja

neen

droge zomer

ja

Tk < -3 °C

ja

koel gematigd met zachte winter

Tw < 22 °C

neen

warm gematigd warm gematigd met natte zomer met natte winter

neen

neen

gematigd droog of bijna droog

Nj > 400 mm

ja

9 tot 12 maanden dat Tm < 10 °C

0-1 natte maand ja neen

GEMATIGDE KLIMATEN

neen

ja

Tw < 10 °C

WARME KLIMATEN

neen

Tk < 18 °C

neen

koel gematigd met strenge winter

ja

neen

Tk: Tw: Tm: Nj:

ja

Opdrachtje: Zoek bij ieder klimaattype het bijhorend vegetatietype!

Maak hiervoor gebruik van je atlas!

temperatuur van de koudste maand temperatuur van de warmste maand maandgemiddelde temperatuur jaarneerslag

koud zonder dooiseizoen

Tw < 0 °C

KOUDE KLIMATEN

koud met dooiseizoen

koud gematigd

ja

ja

2 Onze wereld in beeld en op kaart

Bijlage 2: Determineertabel voor klimaten

31

1

Onze wereld in beeld en op kaart

Taak 1: De wereld anders bekeken Naam: .......................................................................................................................................

Klas: ..................................................

heel goed - goed - voldoende - onvoldoende

Opdrachten: 1 Welke werelddelen en oceanen herken je op volgende afbeeldingen?

evenaar

30°Z

60°Z

evenaar

30°Z

60°Z

2 Welke oceanen kun je van hieruit ontdekken?

1 80 °

°

15

0°

12

0°

150

120

90°

°

°N

90°

75

60 ° 45

° 30

°

15 en

60

°

ev

°

°N

60

a

ar 30

°W

0°

30°

O

33

2

Onze wereld in beeld en op kaart

Taak 2: Land en zee in kaart gebracht Naam: .......................................................................................................................................

Klas: ..................................................

heel goed - goed - voldoende - onvoldoende

Opdrachten: 1 Vul de tabel in met in de ene kolom het continent en in de andere de namen van de oceanen en zeeĂŤn die eraan grenzen. werelddeel

oceanen en zeeĂŤn (grenzen)

35

Onze wereld in beeld en op kaart

Kleur op de kaart van bijlage 1 volgende macroregio’s licht in met een kleurpotloodje.

Noteer achter de macroregio enkele landen.

Zuid-Amerika

=

.............................................................................................................................................................

Centraal-Amerika = .............................................................................................................................................................

Noord-Amerika = .............................................................................................................................................................

Sub-Sahara Afrika

=

.............................................................................................................................................................

Europese Unie

=

.............................................................................................................................................................

West-Europa = .............................................................................................................................................................

Centraal-Europa = .............................................................................................................................................................

Oost-Europa = .............................................................................................................................................................

Zuid-Azië = .............................................................................................................................................................

Zuidoost-Azië = .............................................................................................................................................................

Oost-Azië = .............................................................................................................................................................

Caraïben = .............................................................................................................................................................

De wijzen kwamen uit het oosten, maar uit welk oosten dan? beschrijf bij iedere term een mogelijk verklaring!

Nabije Oosten

=

.............................................................................................................................................................

Midden-Oosten = .............................................................................................................................................................

Verre Oosten

36

=

.............................................................................................................................................................

Onze wereld in beeld en op kaart

Begrippenlijst bevolkingsspreiding (de): de effectieve verdeling van de mensen. bevolkingsdichtheid (de): de mathematische verhouding tussen het aantal mensen en de oppervlakte van een land, regio of werelddeel. De voornaamste eenheid is inwoners/km2. continent (het):

een groot aaneengesloten stuk vasteland met min of meer natuurlijke grenzen.

evenaar (de):

denkbeeldige cirkel op het aardoppervlak middenin de 2 polen. Deze lijn verdeelt de aarde in een noordelijk en zuidelijk halfrond

facetkaart (de):

is een laag die een bepaald thema (klimaat, bevolking) behandelt en als het ware over de referentiekaart kan worden gelegd.

gradennet (het):

denkbeeldig raster van parallelen en meridianen dat helpt om jouw standplaats op de aarde te bepalen.

keerkring (de)

breedtecirkel op 23°26’ N (kreeftskeerkring) en 23°27’ Z (steenbokskeerkring).

Zij markeren de hoogst mogelijke breedte waarop de zon gedurende een jaar loodrecht boven het aardoppervlak kan staan.

klimaat (het):

de gemiddelde toestand van het weer op een plaats, gemeten over een periode van tenminste 30 jaar.

klimatogram (het):

is een schematische voorstelling dat per maand de gemiddelde waarde van de temperatuur en de neerslag weergeeft voor een bepaalde plaats over de laatste 30 jaar.

macroregio (de):

een aaneengesloten geografisch gebied met een gemeenschappelijk kenmerk.

Dit kan taal, cultuur, geschiedenis, ... zijn.

meridiaan (de):

denkbeeldige lijn op het aardoppervlak tussen de beide polen van de aarde.

Lengtecirkel is een synoniem.

miljoenenstad (de):

stad met meer dan 10 000 000 inwoners.

nulmeridiaan (de):

denkbeeldige halve cirkel over het aardoppervlak van pool tot pool. Deze loopt dwars door Greenwich en verdeelt de aarde in een westelijk en oostelijk halfrond

oceaan (de):

grote wereldzee tussen de continenten. Men telt er momenteel 5.

parallel (de):

denkbeeldige cirkel die alle punten op een bepaalde breedtegraad verbindt.

breedtecirkel is een synoniem

poolcirkel (de)

de parallel van 66°34’ N (noordpoolcirkel) en 66°34’ Z (zuidpoolcirkel). Zij markeren de plaast waar de zon één dag per jaar niet op komt of onder gaat.

referentiekaart (de):

een basiskaart waarop in grote lijnen de aarde wordt geschetst. Naast de indeling land-water worden er enkele grote steden, gebergten en rivieren aangegeven.

werelddeel (het):

een groot stuk vasteland begrensd volgens politiek, geschiedenis of cultuur.

ook wel

Een continent met de omliggende eilanden.

zenit (het):

denkbeeldig punt aan de hemel, loodrecht boven de waarnemer

37

vlakken

kleuren

lijnen

referentiekaart

indelen in delen

mensen

Blue marble

landschap

oceanen

regio

warm

gematigd

koud

dichtheid

spreiding

nat

droog

altijd droog

HDI

werelddeel

continent

Hoe wonen ze?

Waar wonen ze?

neerslag

temperatuur

hoogland

middenland

vegetatie

klimaat

reliĂŤf

laagland

Onze wereld in beeld en op kaart

Mindmap

39