Het Houtblad 1 2016 by Het Houtblad

februari  • jaargang  • nummer 

www.houtblad.nl

WAXEDWOOD® SIBERISCH LARIKS Levendige gevelbekleding

Duurzaam op alle fronten

Duurzame basis door Siberisch Lariks Het Siberisch Lariks is een harde en zware houtsoort met een hoge natuurlijke duurzaamheid. Door de relatief langzame groei in koude gebieden krijgt het een stevige structuur en heeft het een hoger soortelijk gewicht. Naast de veel voorkomende toepassing als gevelbekleding wordt het vaak toegepast voor vloeren, kozijnen en trappen. Onbehandeld vergrijst het Siberisch Lariks in de loop van de tijd, waarbij liggende jaarringen een duidelijke vlamtekening bieden.

WaxedWood Siberisch Lariks past in de gedachte van duurzaam bouwen. Zo zijn de gebruikte houtsoorten afkomstig uit duurzaam beheerde bossen (FSC® of PEFC). Daarnaast wordt WaxedWood Siberisch Lariks schoon geproduceerd onder KOMO-certificaat, zonder afvalstoffen of bijproducten. Maar ook na het bouwproces staat het hout voor een grote duurzaamheid.Vandaar dat een minimale levensduur van 15 jaar gegarandeerd kan worden. WaxedWood is in het bezit van een DUBOkeur certificaat.

Een levendige gevel met bijzondere verkleuring WaxedWood Siberisch Lariks maakt zonder verfsysteem een prachtige kleurtransformatie door. In eerste instantie krijgt het een donker groene tot bruine kleur, die overgaat naar een warme brons kleur die uiteindelijk vergrijst. De onderstaande beelden zijn gemaakt door de bouwcamera bij Brink Climate Systems in Staphorst. De timelapse laat de verkleuring van het hout goed zien.

Maart

Mei

Juli

September

Een nieuwe dimensie in hout Traditioneel behandeld hout neemt vocht op en werkt. WaxedWood is hiertegen uitstekend gewapend. Het wordt onder vacuüm en druk geïmpregneerd tegen houtaantasting. Tegelijkertijd wordt in de houtporiën een wasemulsie aangebracht. Deze voorkomt dat water het hout kan binnendringen. Hierdoor is de werking van het hout circa tachtig procent lager dan bij hout zonder waterwerende bescherming.

WaxedWood® Siberisch Lariks | Dalmsholterweg 5

7722 KJ Dalfsen

Postbus 73

7720 AB Dalfsen

Telefoon

+31 529 43 15 48

Fax

+31 529 43 21 98

info@foreco.nl

www.foreco.nl

facebook.com/materia.nl

@materia

Hout, veelzijdig hĂ¨? Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is wereldwijd hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Wekelijks informeren we tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends en zorgen we ervoor dat innovaties van onze partners worden voorgeschreven in markten die voor hen belangrijk zijn. Ook Materia-partner worden? Bel 020 - 713 06 50

www.materia.nl - info@materia.nl

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

a l l e s va n wa a r d e i s w e e r b a a r De jaren rijgen zich in lopende band aaneen, de maanden bliksemen

elkaar in flitsen na. Weet u nog wat u in januari deed? En hoeveel dat was? Of hoe weinig? Want de maand was al voorbij, voor-ie goed begonnen was - is de argwanende gedachte. Terwijl, er staat zoveel op stapel! De crisisjaren, die in de vooruit-achteruit verliepen, zijn voorgoed geleden tijd. We kunnen opnieuw het leven zoenen. De creativiteit mag zich weer ontplooien, maar ook de invalshoeken zijn ingrijpend gewijzigd. Wat is geweest, is niet meer wat het was: verloren is geboren. Uit de oude vermolmingen verrijzen nieuwe betoveringen. Door de nood gescherpt, vindt de mens altijd weer de begane weg. In volle overwinning zetten cradle to cradle, biobased bouwen en circulaire economie zich voort, bouwsytemen bereiken de status van prefab perfectie en bouwpartijen partnerschappen vol vertrouwen naar elkaar toe. Revolutionair is de rol van de architect die zich niet meer in de ivoren toren laat opsluiten en tussen wiens droom en daad noch wetten, noch praktische bezwaren, noch weemoedigheid wiggen drijven. Deze man van de wereld ontwikkelt z’n eigen reële fantasieën. Al dat gedenkwaardigs leggen wij dit jaar voor u voor anker. Dus ja, wij weten wel wat wij in januari deden: dit eerste bewaarnummer voor u samenstellen.

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Uitgever: Marjan Leenders

redactie Het Houtblad Postbus   AP Rotterdam Fax: - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Allet Douma Tel. - E-mail: a.douma@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

Coverfoto: Bleiswijkse Verlaat Fotografie: Vincent van den Hoven Voorschoten

v v n h - n i e u w s __________________ 3 0

f e b r ua r i 2 0 1 6

verder in

s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 3 , 4 4

het houtblad

24 c h a m pa n j e

putje af

Wie wat bewaart, vaart altijd wel. Geschiede-

In de bossen van Valkenswaard staat sinds kort

nis is voor een mens een noodzakelijk kompas.

de grootste indoor golfbaan van Europa, van-

De Rijkswerf Willemsoord een nieuwe ge-

wege de bosrijke omgeving opgetrokken uit

boorte gegund met het Theater

hout, met metalen dak. _______________

de Kampanje. _______________________





de hoogste tree eensgezind

Woongebouw Treet is voorlopig het wereldre-

Het komt zelden voor dat drie architecten en

cord in houthoogbouw:  appartementen

een interieurarchitect binnen één gezin geza-

over  verdiepingen, krap  m hoog. Deel 

menlijk een woning ontwerpen. Gaat dat zien in Loo. ____________________________ 

in de serie over houthoogbouw. ________ 

doorsluizen ma ar

flexen down under

Het Bleiswijkse Verlaat is compleet geres-

Uiterst verfijnd en geraffineerd ingericht voor

taureerd. Uitgevoerd in azobé is het nu weer

flexwerken: het Paramount by The

attractief onderdeel van de water- en land-

Office Space in Surry Hills, Sydney. ___ 

schapsverpozing. _____________________ 

Het volgende Houtblad verschijnt op  maart .

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Gertjan de Ruijter MBA (Koninklijke Jongeneel), ir. Edwin Smit (MIII architecten) Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier.

De verpakkingsfolie is milieu-vriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking. abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag. Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € ,-. Jaarabonnement BNA € ,

Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AP Rotterdam Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

c h a mpag ne vo o r de k a mpa nje t he at er d e k a mpa nje d en held er

Wie wat bewaart, vaart altijd wel. Geschiedenis is voor een mens een noodzakelijk kompas om zâ&#x20AC;&#x2122;n heden en toekomst op te bepalen. Geschiedenis geeft ook veiligheid, en daardoor balans en rust. In Den Helder, waar de Rijkswerf Willemsoord een nieuwe geboorte wordt gegund, gaan deze wijswaarheden onverkort op. Voorbeeld: Theater de Kampanje.

f e b r ua r i 2 0 1 6 foto: allard van der hoek amsterdam

het houtblad

Het is goed er aandacht aan te besteden, aangezien het

dam en Haarlem slokken aller belangstelling op en sluiten

om een schitterend gebied gaat in een plaats die voor de

het gebiedsdeel in het zuiden hermetisch af. De Afsluit-

meeste Nederlanders het einde van de wereld is. Hoewel

dijk verbindt naar dunbevolkte provincies, en dan is Den

Noord-Holland bekoorlijk is en het mooiste schilderslicht

Helder ook nog doorgangsroute naar Texel. Ten laatste is

van Nederland heeft, geldt de smalle provincie in zekere

het onze marinestad met veel verboden terreinen, wat het

zin ook wel de doodlopende straat van ons land. Amster-

tot prozagemeente van iedersverdriet bombardeerde.

â&#x20AC;&#x2DC;Er moet een glazen zaal in!â&#x20AC;&#x2122;

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: allard van der hoek amsterdam

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

Situatieschets.

Een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast kunt houden.

tekening: willemsoord bv den helder

tekening: van dongen-koschuch amsterdam

Multifunctionele Stadshal als industriĂŤle belevenis.

Plattegrond Willemsoord. Rechtsonder het complex met Theater de Kampanje.

no, VVV, visserslevenexpositie, camperstandplaats, cafés,

plaats van cultuur en ontspanning. Rond  moet de

restaurants, zalenverhuur, jachthaven, Marine- en Red-

boel op orde zijn, maar eigenlijk nu al moet de stad de

dingmuseum, museumhaven met oude schepen, nauti-

pr-machine voluit laten draaien om zich behalve regionaal

sche winkeltjes en overige detailhandel en bedrijven.

óók landelijk te kaartverkopen, want: wat niet weet, wat

Recent is daar Theater de Kampanje bijgekomen, waar-

niet interesseert. Eén belangrijk speerpunt is het uitgaans-

voor ruimte is gecreëerd in de vroegere Ketelmakerij

leven te verleggen naar de sfeervolle waterkant. En in dat

() en De Kathedraal (), de vroegere bankwerke-

plan past(e) de grootschalige renovatie van het monu-

rij. Samen maken ze een L. De eerste bevat de Grote Zaal,

mentaal-industriële complex Willemsoord (willemsoord-

de tweede is een multifunctionele zaal (Stadshal). Tussen

bv.nl). De  ha werd in  afgestoten maar was tot dat

beide is de entree, waardoor je recht doorlopend afdaalt

jaar de geheime scheeps- en onderhoudswerf van de

naar de garderobe en toiletten of beganegronds naar

Koninklijke Marine. In  startte de restauratie van het

Reddingmuseum Dorus Rijkers. Aan weerszijden van de

eerste gebouw, in  was het laatste gereed. Dit betrof-

Grote Zaal bevinden zich foyers. Aan de Stadshal zijn in

fen herstellingen tot standaardniveau, waarna definitieve

aanpalende gebouwen een restaurant, de Kleine Zaal,

invullingen tot nadere ingrepen leidden. Tevens werd de

vergaderruimte en kantoor gekoppeld.

f e b r ua r i 2 0 1 6

kunstuitleen, bowlingcentrum, kinderspeelparadijs, casi-

het houtblad

Sfeervolle waterkant Hoe anders is Den Helder! Twintig jaar is het bezig zich opnieuw te definiëren als dé

complete infrastructuur aangepakt: riolering, elektriciteits-, gas- en waterleidingen, damwanden, kademuren,

Euforisch In alle vrijheid of binnen de beperking van

bestrating.

een bestaand gegeven ontwerpen - wat doet een architect liever? Volgens Frits van Dongen gaat het er in beide

Napoleon Op Willemsoord is in ruim honderddertig

gevallen om dat je in een flits ziet hoe iets moet worden,

jaar (-) een reeks gebouwen in e- en steeeuwse stijl verrezen, die in aanzet zijn gesanctioneerd door Napoleon zelve. Hij gaf tijdens een inspectie in  de opdracht er de grootste marinebasis met werf te ma-

liefdevolle romantiek als een pr achtig boeket vuurwerk

ken. Hoewel hij al snel het veld moest ruimen, bleef zijn machtswoord doorwerken. Er verschenen dokken, pomphuizen, een ketelmakerij, machinebankwerkerij, scheep-

dat de oplossings- c.q. voorstelrichting volstrekt evident

makerswerkplaats, ijzergieterijen, een houtloods, ge-

is. Eerst alleen, later met collega Patrick Koschuch ont-

schutsmakerijen, magazijnen en andere werkplaatsen.

wierp hij nieuw- en renovatiebouw in culturele voorzie-

Tussendoor is tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de

ningen te Leeuwarden, Haarlem, Amsterdam, Nieuwe-

Duitsers er zaten, grote schade aangericht door bombar-

gein, Venlo, Helmond en Arnhem. ‘Dat marineterrein met

dementen van de geallieerden. Die is daarna weer her-

al die oude loodsen is een héél bijzondere locatie. Toen

steld.

wij er tijdens de schouw rondliepen, trof ons onmiddellijk de kwaliteit van de kathedraalachtige ruimtes en de

Boeket vuurwerk De restauratie neemt best veel de-

prachtige, historische geklonken staalconstructie.We wa-

cennia en pecunia in beslag. Maar dat leidt uiteindelijk tot

ren euforisch: hier moet je niets aan veranderen, en altijd

een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast

deze unieke historische kwaliteiten blijven tonen, er moet

kunt houden. Als je naar de kruideniersachtige karakter-

een glazen zaal in!’ En dat was ook de flits, waarmee ze de

loosheid van de huidige industriële bouw kijkt, dan moet

competitie wonnen van andere architectenbureaus die

je onze ‘uitdetijdse’ voorouders nageven dat ze bij al hun

bijvoorbeeld het complex afbrekend wilden aanpassen.

ondernemen de schoonheid niet uit het oog verloren. Nu de gebouwen onder het stof van de restauratie tevoor-

Zorgvuldige implementatie Daarna begon het pro-

schijn blinken, is de liefdevolle romantiek van de originele

ces van implementatie. Past een theater voor  mensen

houten en gietijzeren constructies als een prachtig boeket

wel in de Ketelmakerij? Is er ook plaats voor een foyer?

vuurwerk. Hoe mooi zijn niet gewone bakstenen muren

Mag de toneeltoren van  m door het dak heen breken?

en normale zadeldaken?

Hoe kan de glazen zaal worden verduisterd? Hoe gaan glas en akoestiek samen? ‘We wilden hoe dan ook door-

Uitgaanscentrum Zo wordt Willemsoord het nautisch

zetten. Want het fascinerendst is natuurlijk een zaal die er

getinte uitgaanscentrum van Den Helder en liefst verre

niet is. De ruimte blijft transparant, de oude staal-, hout-

omstreken. Het terrein raakt uitgerust met een bioscoop,

en betonconstructies blijf je zien.’ Eigenlijk deden zich

■ ■ ■

tekening: van dongen-koschuch amsterdam

f e b r ua r i 2 0 1 6

Restaurant Stoom. Eiken schept overal eenheid en sfeer.

Doorsnede.

Rechts de trappen van zienen-gezien-worden. Achteraan de spiegelwand die de foyer verdubbelt. De eiken panelen in de Grote Zaal zijn gesloten.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: allard van der hoek amsterdam

het houtblad

Grote Zaal: feestelijke ruimte van theatrale uitbundigheid.

heeft ook de Ketelmakerij de kerkvorm van middenschip

gaf toestemming voor de toneeltoren en Peutz, die al eer-

en twee zijbeuken. Ze zijn van elkaar onderscheiden door

der een, zij het kleinere, glazen zaal akoestisch had bere-

twee rijen stalen spanten, die na een forse diagonaal van

kend in de Beurs van Berlage (nu in de Locomotiefhal

de een in twee spantbenen evenwijdig opwaarts vakwer-

Tilburg), zag geen akoestische beletselen. En zo gloorde

ken. In het middenschip is het theater met twee extra bal-

er ook financieel een zekere toekomst voor dit gebouwde

kons geplaatst, evenals de toneeltoren die zich als moder-

authentiek in gebruik.

ne staalconstructie op de oude spanten voortzet. Onder het betonnen cassettedak is het oude spantenschoon van

Europees eiken Aan de Stadshal is vanwege z’n multi-

stalen constructies en kraanbanen gehandhaafd. Ter ver-

functionele karakter relatief weinig gedaan. Wel is er, in

sterking zijn nieuwe stalen spanten aangebracht. Geza-

verbinding met restaurant Stoom, een horecapaviljoen

menlijk spelen ze óók een rol in de verstrooiing van het

met dakterras neergezet, in houtskeletbouw. Ook de Klei-

geluid. De daken zelf, ook van de Stadshal, waren te dun

ne Zaal, het kantoor en de vergaderruimte zijn basic, maar

en zijn, inclusief dakramen, verdikt met een thermisch,

zeker doeltreffend aangekleed. Wel vallen overal de stoe-

akoestisch en geluidswerend isolatiepakket. De ramen in

len, tafels, banken, wanden, plafonds, trappen, vloeren en

de buitenmuren zijn afgedekt met stalen voorzetramen als

bar in Europees eiken op; het meubilair is eveneens door

dichters van geluidslekken. In de geheel nieuwe gietvloer

de architecten ontworpen. Het restaurant is bevloerd met

is vloerverwarming opgenomen.

zéér brede grenen delen - uit een tijd toen bomen nog stamomvang hadden-, die al een eeuw elders in het com-

Avondje uit Aan de buitenkant langs de stalen kolom-

plex voeten vingen. Ze zijn geschuurd en omgekeerd ge-

constructies zijn dubbelglazen wanden geplaatst ( mm

legd. De vloer, waarin kern- en lichter gekleurd spinthout

dik). Wederzijds dringt geen geluid door. Ze zijn beves-

zich duidelijk aftekenen, toont als nieuw.

tigd aan glazen kolommen, verborgen in eiken omkastingen. Die maken weer, tussen de kolomconstructies, deel

Lyrisch op rijm Van Dongen past hout graag toe van-

uit van de  m hoge eiken panelen die dienen om de zaal

wege z’n veelzijdigheid. ‘Met hout kun je ontzettend veel

te verduisteren én de akoestiek te regelen. Feitelijk zijn

doen, meer dan je vaak denkt. Hier is bewust voor één

het lichte staalconstructies, bekleed met eikengefineerd

houtsoort gekozen. Eiken heeft verschillende voordelen:

MDF. Tot  m hoog zitten er piepkleine akoestische per-

het geeft een mooi beeld, het straalt warmte uit, je kunt

foraties in. De panelen zijn in allerlei standen te zetten. De

het voor diverse toepassingen gebruiken, het is uitstekend

roodbeklede stoelen zijn van eikentriplex. De balkons

te bewerken en het is goed te behandelen. Ik heb het

hebben eiken vloeren en plafonds. Achterin de foyers, die

streng geselecteerd, want ik werk graag met tinten en

worden verdubbeld door spiegelwanden aan de andere

kleurschakeringen, zodat het beste beeld overblijft.’

kant, zitten prachtig grote eiken trappen-van-zien-en-

Het industriële karakter van baksteen, staal en glas wordt

gezien-worden. Zo zijn Grote Zaal en foyers feestelijke

inderdaad door het eenheid scheppende hout prachtig

ruimtes van theatrale uitbundigheid. Van Dongen: ‘Met

vermenselijkt, en het zet de ruimtes lyrisch op rijm.

dit ontwerp hebben we enerzijds gezorgd voor industriële verdieping en anderzijds voor een avondje uit.’ •

Oude spantenschoon Dat geldt in het bijzonder voor de Grote Zaal die logischerwijs het centrum is en daar-

hans de groot

Locatie: Willemsoord , Den Helder Opdrachtgever: Zeestad Den Helder (zeestad.nl) Ontwerp: van Dongen-Koschuch Architects and Planners Amsterdam (vd-k.eu) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen Warmenhuizen (denijs.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Leverancier eiken panelen: Espero Waalwijk (espero.nl) Leverancier eiken vloeren: Conijn Parket Vloeren Alkmaar (conijnparket. nl) Leverancier eiken trappen: M.C. Kersten Amsterdam (kerstenconstructie.com) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: Januari  - augustus  (Opening:  oktober ) Bouwkosten: €  miljoen (incl. installaties)

f e b r ua r i 2 0 1 6

door de meeste aandacht kreeg. Net a ls de andere hallen

te passen, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE)

het houtblad

geen grote problemen voor. Bij het opmeten bleek de zaal

WWW.HOUTEX.NL

SC HAVE RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT UW HOUTSPECIALIST MET EEN UITGEBREIDE VOORRAAD IN O.A.:

• • • •

OREGON PINE PITCH PINE (SIBERISCH) LARIKS GRENEN

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

AMSTERDAMSCHE

FIJNHOUT Houtexpert sinds 1898

LTL Woodproducts Voor al uw houttoepassingen Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK VIANEN Postbus 191, 4130 ED VIANEN Nederland

Tel. +31 (0) 347 374 844 Fax. +31 (0) 347 377 908 E-mail: verkoop@ltl.nl Internet: www.ltl.nl

Van plank tot bundel voor u in bestek gezocht T. 020 - 6882100 | www.f ijnhout.nl

Daadkracht in draagkracht MAKO Houtconstructies levert projecten in gelamineerd hout van een goede kwaliteit, tegen een scherpe prijs. Op professionele wijze zijn wij u van dienst met een compleet pakket aan werkzaamheden op het gebied van gelamineerde houtconstructies.

fotografie: WillemsenU

T. 0547 38 40 83 | info@makohout.nl | www.makohout.nl

ONDER ARCHITECTUUR lauff Architecten denken aan middeleeuwse

caal wordt toegepast. Door de luifels ontstaat

hofjes in de grachtenhof. De woningen ko-

er niet al te veel overhoekse inkijk. In het ont-

men in de plaats van oude loodsen, waar een

werp is nu NobelWood gebruikt van Foreco.

f e b r ua r i 2 0 1 6

H O F WO N I N G E N M E T LU I F E L S VA N H O U T

bedrijf waren gevestigd. Door de transforma-

Binnentuin De luifels dienen daarnaast als

tie van de hele buurt, werd het mogelijk hier

beschutting tegen directe zoninstraling en be-

woningen te bouwen.

woners kunnen er planten in laten groeien. Bij de woningen komt er een stedelijke binnen-

Afstand De gevel van de woningen is ten

tuin die samen met Hosper Landschapsarchi-

Bij het Funenpark in Amsterdam worden acht

opzichte van de oude loodsen vijf meter naar

tecten en de huidige bewoners is ontworpen

woningen gebouwd met luifels in hout. Het

achter geplaatst om voldoende afstand te cre-

als een gemeenschappelijke ruimte.

ontwerp is van Arons en Gelauff Architecten.

eren. Omdat er in de buurt een oude school

Het plan is in nauwe samenwerking met de

Het project voor de acht familiehuizen ligt

staat die is omgebouwd tot woningen, heb-

eigenaren van de loods en Vink Bouw in het

tussen de Czaar Peterstraat en het Funenpark.

ben de architecten een houten luifel ontwor-

bouwteam ontwikkeld. De bouw van de hof-

De verborgen plek doet volgens Arons en Ge-

pen, De Huif, die zowel horizontaal als verti-

woningen start in het voorjaar.

het houtblad

beeld: colordot

opnamestudio en werkplaats van een media-

HERGEBRUIKT HOUT VOOR MOOISTE INTERIEUR TER WERELD Hotel Hotel in het Australische Canberra is uitgeroepen tot het hotel met het mooiste interieur ter wereld. Voor de ingang werd hergebruikt hout, waaronder blackbutt, toegepast. Het interieur van Hotel Hotel is een ontwerp van designstudio March Studio. Het werd gekozen uit meer dan honderd genomineerden in negen categorieën op het jaarlijkse Inside Festival World Interior of the Year in Singapore. De jury roemde het ‘poëtisch gebruik

foto: john gollings st kilda

van de hergebruikte materialen als krachtig maar niet overweldigend’.

Tunnel Het hergebruikte hout is gebruikt voor de muren en het plafond van de ingang. Voor de muren en het plafond zijn . planken gebruikt. Deze ‘tunnel van hout’ leidt de bezoekers verder naar een in het oog springende trap, eveneens van hergebruikt hout.

Nishi Het hotel maakt deel uit van het Nishi Building in NewActon, dat onder meer kantoren, appartementen, winkels, appartementen, cafés en een bioscoop omvat. Het hotel heeft in dit gebouw drie verdiepingen met  kamers waarvan er niet een hetzelfde is.

De Japanse gerenommeerde houtarchitect

moeizame procedure vooraf, die in de pers

Kengo Kuma ontwierp een nieuw stadion

uitgebreid uit de doeken is gedaan.

beeld: japan sport council

H O U TA R C H I T E C T O N T W E R P T O LY M P I S C H S TA D I O N T O K I O

voor de Olympische Spelen in Tokio van . Zijn ontwerp werd uitgekozen als winnend

Kuma-projecten Het Houtblad besteedde

project. In het ovale stadion, dat het middel-

eerder aandacht aan deze ontwerper, die het

punt wordt van de Spelen, is een hoofdrol

aloude stapelen van hout in de ste eeuw

voor hout. In de impressies is het dak in hout

opnieuw tot kunst heeft verheven. In het Yu-

met latten als expressie wanden plafondbe-

een ware blikvanger en ook voor de gevels

suhara Wooden Bridge Museum stapelde hij

kleding en in Daiwa Ubiquitous Computing

koos Kuma voor hout. De bouw van het stadi-

balken tot volmaakte evenwichtsbalken

Research Building in Tokio (/) vervolgt

on begint dit jaar. In  moet het klaar zijn.

(/). In het Starbucks Coffee-etablisse-

hij zijn zoektocht met stromende plankjes

Aan de selectie voor het stadium ging een

ment in Dazaifu (/) experimenteerde hij

voor de buitenboel. •

w elg e z ind wo nen h u ize lo ov eld lo o Het komt zelden voor: drie architecten en een interieurarchitect binnen ĂŠĂŠn gezin. Laat staan dat ze gezamenlijk een huis ontwerpen. Deze unieke situatie leidde tot een prachtig strakke woning op een kwetsbare plaats in het Gelderse landschap.

Oostgevel. Stadsmoderne woningmonoliet met abstracte blokkenstructuur.

foto: marc goodwin archmospheres

West- en noordgevel. In het midden co-architect Bas van Bolderen in het heldere ontwerp (nog niet helemaal ingericht). Links jongste broer

f e b r ua r i 2 0 1 6

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: marc goodwin archmospheres

Chris.

het houtblad

Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Entree

6. Toilet

2. Gang

7. Slaapkamer

3. Eetkamer

8. Ensuite

4. Keuken

9. Technische ruimte

tekeningen: studio puisto architects helsinki

5. Woonkamer

Detail gevel-dak.

Zuidgevel met schilderijraam (links).

gerudimentaird met windsingels en bosschages. Het was

vijfkinderengezin Van Bolderen onbezorgd in een schitte-

de perfecte omgeving voor het bouwen van hutten, en zo

rende Saksische boerderij uit  woonde. In april 

kwam Willem ook in aanraking met hout. ‘Met dat mate-

echter brandde de hoeve met rieten dak volledig uit. Tot

riaal kun je gebouwen eindeloos blijven aanpassen, je

op de dag van vandaag is de precieze oorzaak in rook ge-

hoeft er niet eens bouwvakker voor te zijn. Gewéldig hoe

huld. Alles kwijt zijn, in het bijzonder de emotionaliën,

je het kunt bewerken.’ Binnen de veertig jaar geleden sa-

geeft een verwezing die je niet graag wilt meemaken. Dat

men met Staatsbosbeheer aangeplante bospluk waar eens

gold vooral de ouders Gerard en Wilma van Bolderen: je

de hoeve stond, zou dus de nieuwbouw komen.

f e b r ua r i 2 0 1 6

De geschiedenis verhaalt dat, twee decennia geleden, het

kunt een diepbemind kind verliezen, maar ook een dierbaar huis.

Drie opties Voor de zoons was de ontwerpopgave nog niet zo eenvoudig; deels bouw je het ouderlijk huis weer op, deels bouw je een huis voor een klant. Bas van Bolde-

Willem en Bas van Bolderen de nieuwe woning zouden

ren, eigenaar van Bas van Bolderen Architectuur in Rot-

ontwerpen. Vader Gerard was vooralsnog te ontredderd

terdam, toog een week naar Finland, waarna ze naar Loo

om een tekenpen te kunnen hanteren. ‘We hebben ze de

afreisden met drie opties. Na drie maanden overleg was

vrije hand gelaten en amper zelf eisen gesteld.’ Moeder

het definitieve ontwerp rond. Willem tekende en detail-

Wilma: ‘Wel wilde ik een centraal punt waarvandaan je

leerde alles uit, Bas trad op als projectarchitect tijdens de

uit kunt zwermen naar andere vertrekken. En veel glas

bouwfase. De samenwerking verliep broederlijk. Ze had-

voor een optimaal binnen-buitengevoel.’ Omdat de oude

den een gemeenschappelijk doel: de ouders zo snel mo-

boerderij op eigen grond van , ha stond en er door het

gelijk een goede woning bezorgen, en ze kenden elkaar

ontbreken van een fundering geen verplichting gold de

en hun opvoeders goed. De eerste optie was, mede met

oude plattegrond aan te houden, was er ruimte om binnen

het oog op de leeftijdstijging, een  m lange pijp met alle

het aangegeven ‘bouwvlak’ een betere locatie voor de

functies achter elkaar. Willem: ‘Dat was erg strak en geor-

nieuwbouw te zoeken. Het volume is nu aan de westzijde

ganiseerd, waarbij alle vertrekken een gelijk uitzicht op

tegen de kavelgrens geschoven om zo veel mogelijk van

het omliggende landschap hadden.’ Bij optie twee staken

de openheid van het landschap te profiteren. Gerard:

drie vingers in het landschap met sfeerzicht op respectie-

‘Welstand schreef vergelijkbare bouw met een zadeldak

velijk een stukje bos, weiland en de tuin. De derde optie

voor. Maar je mocht afwijken als dat ook echt een meer-

leek het meest op de oude boerderij: een autonoom groot

het houtblad

Vrije hand Het was meteen was duidelijk dat de zonen

waarde had.’ Tijdens de bouw bivakkeerden de ouders in een tijdelijke woning op het terrein.

Hoe ruikt hout? Willem van Bolderen zit sinds tien

het huis moest in alle opzichten verrassen

jaar in Finland. Hij deed z’n bachelor Bouwkunde aan de TU Delft. Via een uitwisselingsprogramma kon hij één jaar in Helsinki studeren, met bijzondere nadruk op hout.

volume, waarin alle woonfuncties gestapeld waren

Het beviel hem dermate goed, dat hij er ook zijn masters

ondergebracht.

heeft gedaan. ‘In Delft was de studie theoretischer en abstracter, in Helsinki was er meer aandacht voor de praktijk

Ideale bouwmethode Tijdens het bespreken van de

en de detaillering. Hoe ruikt hout, hoe voelt het, welke

varianten evolueerde het ontwerp naar een combinatie

bewerkingen zijn mogelijk?’ Willem, getrouwd met een

van opties één en twee: de lange pijp is opgedeeld in drie

Finse vrouw, heeft inmiddels met vier partners een archi-

verspringende volumes als een rechthoekige S en een

tectenbureau in Helsinki. Het meeste werk doen ze in

derde uitkragend volume daar middendwars bovenop. De

hout. ‘De bouw gebeurt in Finland meestal door Estse

woonkamer is naar moeders-wil-is-wet het centrale punt

bedrijven. Die zijn niet alleen goedkoper, maar hebben

en de glasrijkdom geeft je het idee dat je midden in de na-

ook nog échte timmermannen in dienst, die een hoge

tuur staat. Dat was een groot verschil met de dichtwandi-

ambachtelijke kwaliteit leveren.’

ge en kleinramige boerderij, al was het interieur daarin volgens vader Gerard ‘ook heel modern met een vide.’ De

Windsingels en bosschages Het plaatsje Loo (on-

keuze voor hout als uitvoeringsmateriaal doemde al snel

geveer . bewoners) ligt ten oosten van Arnhem aan

op. Willem: ‘Met die grote raamopeningen, de lichte con-

de Rijn, tussen Duiven en Westervoort. Het landschap is

structie, de uitkraging, de ermee gemakkelijk te bereiken

een riviervlakte met verre akkers en weiden, spaarzaam

energiezuinigheid, de snelle bouw met prefab elementen

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: marc goodwin archmospheres

West- en noordgevel. De verticale Scandinavische beschieting van lariks, bestaande uit een beplanking en daarop genagelde delen, abstraheert de woning.

De begane grond is deels dubbelhoog, deels eenhoog (woonkamer links). Trap met takkenstructuur.

Westgevel met weidetafereel.

en de aanpasbaarheid op termijn was houtskeletbouw de

wanden en het glas zet helderheid binnen de toon. Voor

ideale bouwmethode. In baksteen of beton had je voor

de vier wanden zijn vier typen ramen ontwikkeld. Het op-

deze woningvorm enorme toeren moeten uithalen.’

vallendst is de bijna compleet glazen westgevel met weimelken. Het drievoudige glas is opgesloten tussen zelf-

bijzonder. Je raakt verlost van de stedelijke stress, doordat

knellende slankstalen stijlen ( x  mm; een Bauhaus-

het ritme van lome landelijkheid je aangenaam op vertra-

profiel). De witstalen trap aan de westkant gaat langs de

ging zet. De stadsmoderne woningmonoliet met z’n ab-

noordgevel over in bordes, verdiepingsvloer en corridor,

stracte blokkenstructuur beeldhouwt zich wonderwel af

naar slaapkamers, douche, sauna en dakterras; treden en

in deze omgeving. De bomen rond de sculptuur verzach-

loopvlakken zijn in Amerikaans essen. De trap- en bor-

ten het contrast en de zwarte gevels versterken de verbor-

desbalustrades hebben een prachtig gestileerde takken-

genheid. In de houtskeletbouw zijn slechts drie smalstaal-

structuur, helemaal uit staal gelaserd. Boven het trapbor-

kolommetjes (Ø  mm) nodig als oranje stutten onder

des ontvangt een verticaal raam ‘s avonds noorderlicht.

het verdiepingsvolume. Daarin houden enkele gelami-

Een glazen deur er direct onder leidt naar het achterom.

neerde vuren liggers het overstek horizontaal. De zwarte

Een hoekraam in de oosten zuidgevel bij de entree om-

gevels zinspelen lichtjes op de brand. Willem: ‘De gevari-

armt de tuin met vijver. In de ‘echte’ zuidgevel zet een

eerde woningvorm was niet geschikt om het hout te laten

schilderijraam met uitstekende lijst een klein tuin- en

vergrijzen, het zou te vlekkerig gaan. Andere kleuren vind

akkerlandschap op haarscherp.

ik onnatuurlijk, nu lijkt het geteerd en mooi abstract.’

Liefdevol moois De begane grond is deels dubbelLange lummels Bij de gevelbekleding werd Centrum

hoog, deels eenhoog (woonkamer). De zolderingen zijn

Hout geraadpleegd. Tot ieders verrassing bleek voorlich-

een gelamineerd vuren balkenstructuur met schrootjes-

ter Olav Pouw (intussen weg) een buurjongen van vroe-

plafond. Willem: ‘Dat verwijst naar de oude boerderij, en

ger. Er was besloten tot een verticale Scandinavische

voorkomt ook dat het interieur tot kille showroom ver-

beschieting in lariks, bestaande uit een beplanking met

wordt. Het vuren is behandeld tegen vergeling.’

daarop genagelde delen. Eerst was geopteerd voor de ro-

De passiefhuisachtige woning is voorzien van een ventila-

buuste levendigheid van drie afmetingen:  x //

tiesysteem met warmteterugwinning en van vloerverwar-

mm. Gevaar was echter dat de delen te veel zouden krom-

ming. Al is het een stuk kleiner dan de afgebrande hoeve,

trekken, en: hoe zet je ze met lange lummels van +

de ouders Van Bolderen hebben er iets heel liefdevol

mm goed vast? Bovendien, hoe langer de nagels, hoe gro-

moois van hun kinderen voor teruggekregen. •

ter de schreeuwkoppen. De balkjes zijn daarom vereen-

hans de groot

voudigd tot één maat van  x  mm. Dat was ook beter voor het abstracte beeld, en goedkoper. De delen lopen voor de ramen door; om ze recht te houden, zijn hier en daar horizontale latten nodig. De aannemer heeft al het

CO-VOETAFDRUK

gevelhout in de zwarte beits gedompeld. Vader Gerard

In het project is circa  m hout toegepast ( m vu-

heeft de . glimmende koppen zwart gepenseeld.

ren,  m lariks). Dit betekent een CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

Gestileerde takkenstructuur Zoals het huis er al-

een middenklassenauto over . km, of het jaar-

kantig anders uitziet, zo geldt dat ook voor het interieur.

lijkse elektragebruik van  huishoudens.

Het huis moest in alle opzichten verrassen. Door de witte

Locatie: Loo, gemeente Duiven Opdrachtgevers: Gerard en Wilma van Bolderen Ontwerp (+ interieur): Studio Puisto Architects Helsinki (Willem van Bolderen; studiopuisto.fi) en Bas van Bolderen Architectuur Rotterdam (vanbolderen.com) Interieurontwerp: Heleen van Bolderen Aannemer: Villa Nova Bouw Rijssen (villanovabouw. nl) Constructeur: ConStabiel Velp (constabiel.nl) Leverancier stalen kozijnen/puien: MHB Herveld (mhb. nl) Leverancier trap: Level Trappen Hoogeveen (leveltrappen.nl) Bruto vloeroppervlak:  m Bouwperiode: April - december  Bouwkosten: € .,-

het houtblad

Lome landelijkheid De nadering van Huize Looveld is

f e b r ua r i 2 0 1 6

landtafereel, waardoor je meteen tussen de koeien zit te

k er s en vo o r de fle x pa r a mo u n t b y t he o ffi ce s pace s y d ne y Flexwerken is in AustraliĂŤ eerder regel dan uitzondering, meer dan waar ook ter wereld. Het ligt dan ook voor de hand dat de kantoren die daarvoor bedoeld zijn, vaak bijzonder zijn ingericht, om niet te zeggen uiterst verfijnd en geraffineerd, zoals het Paramount by The Office Space in Surry Hills, een oostelijke voorstad van Sydney.

foto’s: trevor mein kew east, victoria

In dit gebouw hebben architectenbureau Woods Bagot en

heeft de vorm van een driehoek met ronde tophoek. Als

Roodbruin Amerikaans ker-

aannemer/timmerbedrijf Elan Construct een reeks flex-

je er recht voor staat, lijkt het een verdwaald schip dat

sen, soms prachtig zwart gea-

ervaringen gecreëerd, waarin functie, esthetica en luxe

dreigend op je af stoomt. Het uiterlijk verraadt art deco-

elkaar prachtig bekronen. Paramount by The Office

invloeden, al is de architectuur onbestemd, zoals ge-

Space, zoals Paramount House sinds de herinrichting

woonlijk het geval is bij bouwwerken in Australië en

luidt, bevat  privékantoorsuites, een ontmoetings- en

Amerika. De aparte vorm van het kantoor bepaalde het

vergaderruimte, een keuken en een verbluffend mooie

ontwerp van het interieur. De ronding komt in bijna alle

gebronsde bar. Jaren - en maatmeubilair in vooral

kantoorsuites terug. Natuurlijke materialen, waaronder

roodbruine tinten gaan een verbond aan met de techni-

kalksteen, leder en marmer, gaan samen met elementen

sche vereisten van hedendaags zakendoen. Alles voelt als

van gebrand koper. Ze dragen bij aan de fantastische uit-

weelde, comfort en gastvrijheid binnen een modern zake-

straling van de ruimtes, die vooral worden gedefinieerd

lijke zetting, al zouden we in Noord-Europa misschien

door massief en gefineerd Amerikaans kersen dat op gro-

toch liever voor lichtere tonen kiezen.

te schaal is toegepast in wanden en meubilair.

Verdwaald schip Het gebouw was voorheen het Aus-

Gouden honingzweem Amerikaan kersen had wel-

tralische hoofdkwartier van Paramount Pictures. Het

bewust de voorkeur om de wat donkere esthetiek der ver-

derd, heeft een soort gouden honingzweem die de ruimte adem geeft.

foto’s: trevor mein kew east, victoria

getelheid opnieuw tot leven te wekken. Want tegen-

De aparte rondkopvorm van

schroeven. Zo had hij meteen een visitekaartje van de

woordig zijn ook in Australië blonde houtsoorten steeds

het kantoor bepaalde het ont-

kundigheid van z’n bedrijf in de hand dat hij met een min-

geliefder. Het roodbruine Amerikaans kersen is dan een

werp van het interieur.

zame glimlach aan iedere klant kon overhandigen. Hij zag

goede tussenkleur op de tijdlijn naar donkerbruin noten

het ook als een stoutmoedige uitdaging om de vaardighe-

dat zeker exquise is, maar in sommige omgevingen mis-

den van hemzelf en z’n team tot het uiterste op de proef te

schien ook wat formeel overkomt. Of een claustrofobisch

stellen. Geen detail was te ingewikkeld of ze losten het

effect zou geven, zoals in Paramount by The Office Space

op.

met z’n overmatige binnenwandigheid. Noten heeft natuurlijk ook grote ruimtes nodig om z’n grandeur tentoon te kunnen spreiden. Niet voor niets zijn wanden daarom meestal wit. Amerikaans kersen, soms prachtig zwart

a m b a c h t e l i j k e b r i l l e , c n c-t e c h n i e k e n specialismes uit de scheepsbouw

■ ■ ■

geaderd, heeft toch ook een soort gouden honingzweem die de ruimte adem geeft. Verder zijn veel gangwanden

Drie wapens Dit najagen van de perfectie is door alle

en deuren in glas uitgevoerd. Andere deuren zijn gemaakt

kantoorsuites heen te zien. Er werden drie wapens inge-

met aloude pen-en-gatverbindingen. Het  mm dikke

zet: ambachtelijke brille, cnc-techniek en specialismes uit

hout is met de hand gezaagd, geschuurd en geolied.

de scheepsbouw waar hout vaak in alle mogelijke hoeken en bochten moet worden gewrongen. Inspiratie kwam

Stoutmoedige uitdaging Voordeel bij dit project was

tevens van Japanse ambachtslieden en jaren -archi-

dat de eigenaar van Paramount by The Office Space, Boris

tecten als Frank Lloyd Wright, die kersen overtuigend

Tosic, tevens directeur is van aannemers- en timmerbe-

wisten toe te passen. Ook later, wanneer het ouder en

drijf Elan Construct. Doordat hij alles in eigen hand had,

donkerder wordt, behoudt het een heel aparte klasse. Het

kon hij de creatiefgedreven kwaliteit torenhoog op-

was reden geen uv-filter in de afwerkbeits op te nemen.

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

Passie en perfectie Er is liefst  m Amerikaans

Office Space laat schitterend zien wat passie en perfectie

Inspiratie kwam tevens van

kersenfineer handmatig op de elementen gelijmd. De af-

vermogen. •

Japanse ambachtslieden en jaren 1950-architecten als

werkkwaliteit en de aandacht voor detail gaan erg diep.

hans de groot

Zelfs in de geraamtes van de keukenkastjes zijn kersen

Frank Lloyd Wright.

en bronzen details toegepast. Opvallend genoeg is alles prefab geproduceerd. Nadat de kantoorvloer waterpas

Weelde, comfort en gast-

was gemaakt, is tot op de millimeter opgemeten waar de

CO-VOETAFDRUK

kantoorsuites, inclusief alle rondingen, zouden komen.

In het project is circa  m Amerikaans kersen(fineer)

Aan de hand van de getallenstorm zijn ze daarna gepro-

toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van

duceerd, en ter controle eerst in de fabriek proefge-

. kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een

bouwd. Daarna is de gigantische D-puzzel ter locatie

middenklassenauto over . km, of het jaarlijkse

naadloos in elkaar gepast. Alles is ten slotte met liefde-

elektragebruik van  huishoudens.

rijke hand nagelopen en afgewerkt. Paramount by The

Locatie: Paramount building Surry Hills, Sydney Opdrachtgever: The Office Space Ontwerp: Woods Bagot Sydney (woodsbagot.com); Domenic Alvaro, Todd Hammond Aannemer: Elan Construct Surry Hills, Sydney (elanc.com); Boris Tosic Maatmeubilair: A.B. Projects Surry Hills (thisisabprojects.com.au) Verlichting: Light Practice Sydney (lightpractice.com) Oppervlak:  m Oplevering: Juni  Bouwkosten: N.B.

vrijheid binnen een modern zakelijke zetting.

the e ag le h a s l a nded ind o o r go lf cen t rum va lk en s wa a r d

Leden van de Eindhovensche Golf kunnen sinds enige tijd ook bij slecht weer trainen dankzij hun nieuwe indoor golfbaan, de grootste van Europa. Vanwege de bosrijke omgeving is dit

f e b r ua r i 2 0 1 6

imposante gebouw opgetrokken uit hout, waarop een bruin metalen dak is gedrapeerd.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: hugo de heij eindhoven

het houtblad

tekening: architectenbureau willemsenu eindhoven

f e b r ua r i 2 0 1 6

Plattegrond begane grond.

het houtblad

Een van drie oefenruimtes om de golfswing te verbeteren.

tekening: mako houtconstructies enter

Visualisatie houtconstructie.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: hugo de heij eindhoven

Pitching zone. Sportieve ruimtelijkheid.

Het regent vandaag niet, maar het is wel waterkoud. Op

steeds actueel is. Het gaat om duurzaamheid, hoewel we

zich geen slecht weer om buiten te golfen. Toch wordt er

die term steeds minder actief gebruiken omdat duurzaam-

op de nieuwe indoor golfbaan van de Eindhovensche Golf

heid inmiddels in onze genen zit.’

tensief getraind. Binnen in het houten gebouw is het kli-

Visitekaartje Dat hout een belangrijk onderdeel vormt

maat niet alleen een stuk aangenamer - centraal gelegen

binnen de architectuur van WillemsenU, blijkt wanneer

brandt gezellig een openhaard op gas -, maar ook zijn hier

de Eindhovense architect tijdens het gesprek in de indoor

allerlei moderne trainingsfaciliteiten om de golftechniek

golfbaan zijn visitekaartje op tafel neerlegt. Daarop prijkt

verder te verfijnen.

een foto van het eigen onderkomen in Eindhoven dat in

f e b r ua r i 2 0 1 6

in de bossen van Valkenswaard door een aantal leden in-

 werd voltooid. Het ligt in een parkje aan de rondweg van deze stad. Ook hier was de omgeving de leidraad

en high speed camera’s de golfswing te verbeteren. Op

voor het ontwerp. Vanuit oogpunt van duurzaamheid

twee andere locaties zijn mensen op oefengreens van

heeft het gebouw een flexibele houtskeletbouwschil. De

kunstgras bezig met putten en chippen. Aan de achter-

gevelbekleding is van zilverkleurig vergrijsd Braziliaans

zijde op de begane grond en op de eerste etage ligt de

louro preto. Door de vele grote ramen ervaren de gebrui-

driving range. Daar kunnen clubleden onder een overkap-

kers de natuur van binnenuit. Andere mooie voorbeelden

ping de swing oefenen, door vanaf de tees de ballen in de

zijn Woonhuis M in Oisterwijk en de gemeentewerf in

richting van het ruim  m lange, door bos omzoomde

Ede (zie de nummers / en /). Bij deze ge-

grasveld voor hen te slaan. In een cabine is het zelfs mo-

meentewerf zijn diverse houtsoorten in de constructie

gelijk via een simulator virtueel te golfen op diverse inter-

toegepast, waaronder eiken en inlands lariks. Bijzonder is

nationaal befaamde golfterreinen, waaronder die van de

dat al het hout is geoogst uit eigen productiebos van de

Eindhovensche Golf.

gemeente.

Kleindochter Anton Philips Drijvende kracht achter

het houtblad

Golfswing Zo zijn er drie oefenruimten om met trainer

‘de context is voor ons altijd het

en initiatiefneemster van deze grootste indoor golfbaan

uitgangspunt ’

van Europa is Anneke Tuyt-Van Riemsdijk, van wie in de chippingruimte een grote foto hangt waarop zij als kind golft. Zij is de kleindochter van Anton Philips, die in  de Eindhovensche Golf oprichtte. In haar topjaren behaal-

Asymmetrische puntdaken De indoor golfbaan

de ze nationale titels en kwam ze regelmatig voor Oranje

bestaat eveneens vooral uit hout. Opvallend is de hoogte

uit. De opdracht om de indoor golfbaan te ontwerpen

ervan. Voor het chippen was het noodzakelijk er een ruim

ging naar WillemsenU uit Eindhoven. Eigenaar-architect

 m hoog gebouw van te maken. Het bestemmingsplan

Frank Willems licht toe dat zijn architectenbureau onder

stond dit echter niet toe. ‘Het mocht geen hoge doos wor-

andere bekend staat om projecten in een landelijke omge-

den. Dat zou trouwens ook niet mooi zijn in dit prachtige,

ving. ‘Ik vermoed dat de opdrachtgever onze gebouwen

bosrijke gebied.’ De architect koos voor een goothoogte

erg mooi vindt. We zijn uitgenodigd voor een gesprek,

van  m en voor drie puntdaken naast elkaar met verschil-

waarna we definitief aan de slag konden gaan. Anneke

lende nokhoogtes (,, ,, , m) en dakhellingen. Al-

Tuyt-Van Riemsdijk is nauw betrokken geweest bij het

leen onder het middelste puntdak zit een extra verdieping,

ontwerp, samen met bestuursleden van de Eindhoven-

voor een vergader- en fitnessruimte. Ieder vlak van elk

sche Golf en de pro’s die hier lesgeven.’

puntdak heeft een afwijkende lengte, zodat er een speels karakter ontstaat. Als dakbekleding is gekozen voor een

Grandeur Als locatie voor de indoor golfbaan werd het

fabrieksmatig bruin gekleurde aluminium roevendakplaat,

begin van de bestaande driving range gekozen. Dat het

met daaronder glaswolisolatie en aan de onderzijde ge-

vooral een houten gebouw moest worden, stond voor

perforeerde stalen dakplaten met cannelurevulling voor

Willems vast. Niet alleen de bosrijke omgeving gaf de

een optimale akoestiek. Het geheel ligt als een deken over

doorslag, maar ook het nabijgelegen clubhuis dat Anton

het gebouw en loopt aan beide kopgevels door tot de

Philips in de beginjaren liet bouwen, droeg belangrijk tot

plint.

deze keuze bij. Dat clubhuis heeft een rieten kap en de uitstraling van een landhuis, binnenin valt direct de grote

Blinde verbindingen De draagconstructie, waarvan

houtconstructie op. Willems vond dat de indoor golfbaan

in het gebouw het grillige lijnenspel van de balken goed

op deze grandeur moest aansluiten. ‘De context is voor

zichtbaar is, bestaat geheel uit gelamineerd hout. De

ons altijd het uitgangspunt. Bovendien moet een gebouw

dakliggers hebben afmetingen van  x //,

een tijdloos karakter hebben, zodat het na lange tijd nog

de gordingen van  x  en de windverbanden van

■ ■ ■

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: hugo de heij eindhoven

Als een kleine nederzetting in het bos.

Gelamineerd vuren maakt letterlijk en figuurlijk de ruimte.

Pitching zone. De binnenwanden zijn afgewerkt met Fins berkentriplex.

zitten veel meer gebreken en het gedrag van dat hart is

van de duurzamere houtsoort lariks, en die zich binnen

ook onvoorspelbaar. We selecteren alleen hout dat mini-

bevinden, van vuren. Er is alleen een standaardbehande-

maal voldoet aan kwaliteitsklasse B. Het mooie van

ling toegepast tegen vochtopname en vuilaanhechting tij-

WaxedWood is dat het zonder verfsysteem prachtig

dens de transport- en montageperiode. Verder is gekozen

transformeert van groenbruin naar bronsbruin en uitein-

voor blinde verbindingen. De stalen schoenen zijn overal

delijk grijs. Door die geleidelijke verkleuring lijkt het alsof

netjes weggewerkt. Om de golfers binnen het idee en ge-

de gevel leeft.’

voel te geven dat ze oefenen in een natuurlijke omgeving, zitten er veel ramen in de gevels. Waar nodig zijn ze voor-

Opgaan in de natuur Dat zoveel verschillende

zien van veiligheidsglas. Iedere ruimte geeft prachtig uit-

houtsoorten zijn toegepast, is volgens Willems vooral

zicht op het grasveld van de driving range en/of op het

praktisch: houtprijs en beperkte onderhoudskosten. Zo is

bos.

de draagconstructie binnen van vuren, omdat het voor buiten ongeschikt is en goedkoper is dan lariks dat voor

D-model Daarnaast zorgen de ramen voor veel dag-

buiten weer wel geschikt is. Ook de gevelbekleding is

licht in het gebouw. De kozijnen zijn van onbehandeld

onderhoudsvrij.

Accoya, een houtsoort van duurzaamheidsklasse . De

Willems heeft goede ervaring met WaxedWood bij eer-

vergrijzing verloopt in de beginjaren niet egaal, de kozij-

dere projecten en noemt het ook betaalbaar. ‘Voor de ko-

nen ogen op dit moment vlekkerig. Voor Beti Timmerfa-

zijnen zochten we een KOMO-gecertificeerde houtsoort

briek uit Bergeijk, de leverancier van de kozijnen, was dit

die onbehandeld kan blijven en dus vergrijst. Het duur-

het eerste project waarbij zij Accoya toepaste. Omdat de

zame Accoya voldoet aan die eisen. Verder hebben we

ramen in uiteenlopende maten en schuinten geleverd

onder de overkapping op de begane grond de driving rage

dienden te worden, was het noodzakelijk de meeste kozij-

voorzien van tegels en op de eerste etage van billinga

nen pas tijdens de bouw in te meten. Achteraf bleek dat

dekdelen. Omdat daar de ballen worden afgeslagen,

het D-model van de houtconstructie zo exact klopte, dat

moest het hout een bepaalde hardheid hebben. De aanne-

er geen afwijkingen ten opzichte van de kozijntekeningen

mer kwam toen met de suggestie van billinga, dat overi-

waren.

gens ook vergrijst. Zo krijgt het hele gebouw een mooi vergrijsd uiterlijk dat prachtig opgaat in de omliggende

Sideboards De wanden van de indoor golfbaan zijn

natuur.’ •

aan de binnenzijde afgewerkt met Fins berkentriplex. De

john ekkelboom

buitenkant is bekleed met WaxedWood (Siberisch lariks) van Foreco uit Dalfsen. De delen in channel siding ( x  mm) zijn glad geschaafd. Het houtproduct van duurzaamheidsklasse /, met FSC-/PEFC-certificaat, DUBO-

CO-VOETAFDRUK

keur en KOMO-certificaat, is beschermd tegen biologi-

In dit project is onder meer  m gelamineerd hout

sche aantasting door de combinatie van verduurzaming en

( m vuren en  m lariks),  m Accoya,  m

een waterafstotende behandeling.

WaxedWood (Siberisch lariks) en  m billinga toege-

KlaasJan Swager, die bij Foreco Dalfsen verantwoordelijk

past. Dit betekent een CO-vastlegging van . kg.

is voor de marketing en innovatie, legt uit dat door die

Dit compenseert de uitlaatgassen van een middenklas-

waterafstotende behandeling het krimpen zwelgedrag

senauto over . km of het jaarlijkse elektrage-

en daarmee de scheurvorming tot een minimum beperkt

bruik van  huishoudens.

blijft. ‘Speciaal voor geveltoepassingen gebruiken we de

Locatie: Eindhovenseweg , Valkenswaard Opdrachtgever: Eindhovensche Golf (eindhovenschegolf.nl) Ontwerp: Architectenbureau WillemsenU Eindhoven (willemsenu.nl) Aannemer: Schreuder Bouw & Onderhoud Veldhoven (schreuderbouwmanagement.nl) Houtconstructeur: Ingenieursbureau Van der Weide - van Bragt Venlo/Eindhoven (vanbragtbv.nl) Leverancier Accoya kozijnen: Beti Timmerfabriek Bergeijk (beti.nl) Leverancier Vuren/lariks spanten: MAKO Houtconstructies Enter (makohout.nl) Leverancier WaxedWood (Siberisch lariks): Foreco Dalfsen (foreco.nl) Bruto vloeroppervlakte:  m Bouwperiode: Juni  - maart  Bouwkosten: N.b.

f e b r ua r i 2 0 1 6

sideboards van bomen, dus niet hout uit het hart. Daar

De spanten die in contact staan met de buitenlucht, zijn

het houtblad

 x  mm. De lengtes variëren tussen , en , m.

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

V VNH ACTIEF MET DUUR ZAAMHEIDSBELEID

De VVNH ( Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen) maakte een positieve balans op bij de evaluatie van het VVNH-Beleidsplan Wijs met hout - en het daarop gebaseerde Actieplan Bewust met Hout  – , waar de Green Deal ‘Bevorderen duurzaam bosbeheer’ een onderdeel van uitmaakte. Mooie resultaten die inspireerden om hogere duurzaamheidsdoelstellingen te formuleren voor de periode  - .

Scherper De VVNH heeft haar duurzaamheidsdoelstellingen scherper en realistisch gesteld. De %-doelstelling voor naaldhout blijft gehandhaafd. De doelstelling van duurzaam plaatmateriaal gaat naar %. Voor de inkoop en verwerking van hardhout

Doelstelling VVNH duurzaam geproduceerd hout gaat van 85% in 2015 naar 90% in 2020.

is % in  afgesproken. Voor de doelstelling  werd dit percentage al opge-

men, worden verzocht een plan op te stellen,

Meranti Voor de methode om onder meer

schroefd naar %. Aan de verduurzaming

gericht op het verhogen van het bedrijfsper-

de milieuprestatie van gebouwen en gww-

van tropisch hardhout zal in de komende

centage duurzaam geproduceerd hout.

werken te bepalen, wordt in Nederland gebruik gemaakt van de milieurelevante

periode extra aandacht worden besteed. De certificeringskeurmerken FSC en PEFC

Klimaattop De duurzaamheidsdoelstellin-

productinformatie uit de Nationale Milieu

zullen als bewijs gelden voor duurzaamheid.

gen van de VVNH sluiten aan op de afspraken

Database (NMD). Deze milieudata vormen

Deze doelstellingen zijn realiseerbaar met als

die gemaakt zijn tijdens de Klimaattop  in

de input voor de rekenregels van deze metho-

voorwaarde dat tijdens de planperiode fi-

Parijs. De ondertekenaars van de klimaattop

de. Brancheorganisaties zijn gevraagd hun

nanciële instrumenten ter stimulering van

hebben het voornemen de uitkomsten hier-

milieudata te beoordelen en waar nodig aan te

het gebruik van duurzaam geproduceerd

van te verwerken in nationale regelgeving.

passen. De VVNH heeft het voortouw geno-

hout kunnen worden ingezet. Te denken valt

Bijna driekwart van de aanbestedende dien-

men om basisprofielen te maken voor de

aan bijvoorbeeld (tijdelijke) btw-verlaging

sten in de wereld herziet de aanbestedings-

NMD voor diverse houtsoorten - en produc-

en verruiming van de regeling Groen Beleg-

strategie. Dit zal er onder andere toe leiden

ten die in de Nederlandse bouw worden toe-

gen.

dat opdrachtgevers van de Nederlandse

gepast. Als eerste heeft de VVNH Stichting

(semi)overheid striktere duurzaamheidseisen

Hout Research te Wageningen een data-in-

Positieve uitwerking Veel VVNH-leden

stellen, bijvoorbeeld op het gebied van emis-

ventarisatie en een levenscyclusanalyse (lca)

zetten zich actief in om de doelstellingen te

siereductie. Deze intentie sprak de overheid

laten uitvoeren voor de houtsoorten uit Azië,

behalen en nemen hun rol om duurzaam ge-

enige jaren geleden al uit, maar niet alle over-

met meranti als referentiehoutsoort. Hiervoor

certificeerd hout te promoten serieus. Deze

heden voerden dit beleid uit. Inkopers wor-

is gekozen omdat de huidige gebruikte data

groep heeft een positieve uitwerking op het

den geacht veel scherper te kijken naar hun

gedateerd zijn en/of aspecifiek. Met andere

duurzaamheidsresultaat van de VVNH. Door

bouwmaterialen. Hout zal daarom een be-

woorden: de lca, met daarin de CO-score

de transparantie naar leden onderling en naar

langrijker plaats innemen bij de beoordeling

voor de houtsoort meranti zoals deze nu in de

buiten te vergroten, worden de duurzaam-

van bouwmaterialen op CO-reductie: hout

NMD-database is opgenomen, is op oneigen-

heidsprestaties van de leden gepubliceerd. De

legt CO vast en draagt daardoor bij aan de

lijke uitgangspunten opgesteld en levert fou-

leden die de afspraken niet (kunnen) nako-

reductiedoelstelling.

tieve uitkomsten.

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

Milieu-impact In het onderzoek is uitge-

% lagere milieubelasting. Dit basisprofiel

van duurzaam hout. Een van de grootste knel-

gaan van duurzaam geproduceerd meranti

zal in het NMD worden ingevoerd. Voor de

punten is het prijsververschil tussen duurzaam

(PEFC-certificaat). Er zijn data uit de gehele

houtsector is dit goed nieuws. Deze verbete-

en niet-duurzaam geproduceerd hout. CE

keten verzameld: winning van het hout in

ring zal zich ook tonen in de lca-berekening

Delft heeft in haar rapport Financiële instru-

Maleisië, transport van de stammen naar de

van houtproducten waarin meranti wordt

menten voor duurzaam hout hiervoor een aan-

zagerij, rondhout zagen op de zagerij, drogen

gebruikt, zoals kozijnen, deuren en trappen.

tal aanbevelingen gedaan. Samen met ngo’s

van ruw gezaagd hout, kalibreren, voorberei-

en koepelorganisaties zal worden gekeken

ding voor het transport, zeetransport naar

Vervolg Het is niet verwonderlijk dat de

naar de wenselijkheid en haalbaarheid van de

Rotterdam en wegtransport naar de houthan-

belangstelling om de houtsector verder te

voorgestelde maatregelen. Juist door dit soort

del. De milieu-impact is berekend van  kilo

verduurzamen groot is. Dat blijkt ook uit de

initiatieven vinden de deelnemers het zeer

gedroogd, gekalibreerd, duurzaam geprodu-

impactstudie die Green Deal ‘Bevorderen

wenselijk dat er een vervolg op de Green Deal

ceerd meranti dat in Nederland in de houthan-

duurzaam bosbeheer’ onlangs heeft laten uit-

komt. Op dit moment wordt geïnventariseerd

del ligt. Doordat nu de actuele processen van

voeren. Uit deze impactstudie komt naar vo-

op welke wijze en met welke deelnemers het

de keten in kaart zijn gebracht, is er een ander

ren dat de bewustwording in de gehele sector

vervolg een effectieve bijdrage kan leveren

profiel verkregen als dat aanwezig was in de

is toegenomen. Ook is nu duidelijk welke

aan de verduurzaming van de houtsector in

NMD. Het nieuwe, actuele profiel geeft een

knelpunten ervaren worden bij het inkopen

Nederland. •

Kozijnen van gecertificeerd meranti hebben een lage milieubelasting.

het houtblad

te Almere.

f e b r ua r i 2 0 1 6

Houtondernemingen

een tr ee tje h o g er a ppa rt emen t eng eb o u w t r ee t b erg en Woongebouw Treet is voorlopig het wereldrecord in houthoogbouw:  appartementen over  verdiepingen, krap  m hoog. Als experimentele opbouw is hier gekozen voor houten modules, gevat in een gelamineerd-houtconstructie; de liftschacht, trappenhuizen, bordessen en balkons zijn van kruislaaghout. Deel  in de serie over houthoogbouw.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: bob bbl bergen

tekening: sweco norway lillehammer

f e b r ua r i 2 0 1 6

De prefab woningmodules werden inclusief keuken, vaatwasmachine, kabel-tv, kasten, eiken parket, toilet, leidingen, isolatie, betegeling en overige afwerkingen) op hun plaats gehesen.

Constructieopbouw.

tekeningen: artec arkitekter laksevĂĽg

het houtblad

Plattegrond eerste verdieping.

Plattegrond tiende verdieping (een zogeheten krachtverdieping).

De bouwtijd nam slechts vijftien maanden in beslag.

Bepaald opmerkelijk is de opdrachtgever: woningbouw-

moest worden verscheept. Ook het kruislaaghout kwam

vereniging BOB in Bergen. Gewoonlijk lijden woningcor-

van verder weg, van Metsä Wood/MERK Timber uit het

poraties aan conservatieve krimpkramp, waarmee ze ie-

Beierse Aichach.

Corset Bij Treet zijn de woningmodules gevat in een

toekomst nodig heeft om zich te kunnen blijven verlen-

‘geregen’corset van gelamineerde vakwerken die de ver-

gen. Tevens speekt zeker de locatie een rol. Als zovele

ticale lasten afdragen. De vakwerkconstructie van houten

havensteden is ook Bergen, tweede stad van Noorwegen

bruggen was hier het voorbeeld. De afmetingen van de

(. inwoners), z’n haven- en industriegebied aan

kolommen bedragen  x  en  x  mm; die van

het transformeren naar een waterwijk voor wonen, win-

de diagonale spantbenen zijn  x  mm. Uit oogpunt

kelen en werken. De roest van het verleden maakt plaats

van brandwerendheid zijn ze overgedimensioneerd; ze

voor een blinkend heden, en dat kan niet zonder vooruit-

vallen in de sterkteklasses GL c/h. Voor zover ze in aan-

denkersmentaliteit.

raking komen met de buitenlucht, is verduurzaamd gre-

het houtblad

met beide benen in de ste eeuw en onderkent wat de

f e b r ua r i 2 0 1 6

der jaar winst denken te zullen behalen. BOB staat echter

nen toegepast. Samen geven ze het gebouw de benodig-

Leesbaar proza Treet (Noors voor ‘De Boom’) staat

de stijfheid. Onderzoek wijst uit dat, mocht één vakwerk

op de betonnen onderbouw van een ondergrondse par-

uitvallen, er geen voortschrijdende bezwijking optreedt.

keergarage naast een grote boogbrug aan het Puddefjord

Ertussen zijn de prefab modules ingepast in een sandwich

dat , km het land in steekt. Het gebouw ( x  m), ge-

van  x  verdiepingen en  x  verdieping: -, , -, ,

fundeerd op meer dan honderd stalen palen, heeft meer

-.

weg van een reusachtige ladekast of van een boekenkast waarin alle Bergense boeken zijn geborgen, dan van een

Krachtverdiepingen Om de massa van het lichte

boom. De functionaliteit slokte zoveel creativiteit op, dat

houten gebouw te vergroten, zijn de enkele etages  en 

het esthetische gehalte daarbij wat achterbleef. Aan de

zogenaamde krachtverdiepingen, bestaande uit een extra

waterkant is het complex -, aan de straatzijde -hoog;

plafond van gewapend beton en een opbouw van gelami-

hier is de boekenkast ook tweebeukig, doordat verdiept

neerde vakwerken die aan de buitenconstructie vastzit. Ze

ertussenin de liftschacht is geplaatst. Vanuit de apparte-

rusten dus niet op de onderliggende klomp modules (-,

menten is het uitzicht op het fjord en het bergachtige ach-

-, -), die zelf  mm los van de buitenconstructie

terland grandioos, vooral in de hogere appartementen, de

staan. Wel steunen ze op de betonnen tussenlagen. In de

dubbelhoge fitnessruimte op de bovenste verdieping en

vakwerkconstructie is voorts een stalen vakwerk aange-

vanaf het dakterras.

bracht tegen doorbuigingen en vibraties. Ook op het dak

Noors vuren Met verwijzing naar het havenverleden zijn de zijkanten, ook die van de inham in het midden, bekleed met cortenstaal (oosten westzijde); in een vrije

een blinkend heden: niet zonder vo o r u i t d e n k e r s m e n ta l i t e i t

schikking zijn de kozijnen hierin uitgestanst. Aan beiderzijde in het midden bevinden zich de trappenhuizen. De voor- en achterkant (noord- en zuidzijde) zijn voorzien

is voor verzwaring gezorgd met een afsluitende betonlaag

van geluiddicht glas; erachter liggen de balkons en de

en een volle installatieruimte.

ramenrijke appartementen. Hout is hier volop in het zicht, inclusief de gelamineerde vakwerken die zigzaggend naar

Wapperende vlag Reden voor de verzwaring is de

boven klimmen. Het ontwerp van Artec Arkitekter volgde

wind die in Bergen uitermate straf kan waaien. Dankzij de

een voorstudie van de Norwegian Wood Council uit

uiterst stijve gelamineerd-houtconstructie en genoemde

-, waarin voor houthoogbouw een combinatie

maatregelen staat het gebouw er nu niet als een wappe-

van modules en gelamineerd hout werd aanbevolen. Con-

rende vlag bij. Dat is overigens niet zozeer een veilig-

structeur Sweco verrichtte haalbaarheidsstudies bij twee

heidsalarm als wel een onpasselijkheidsprobleem.

andere gebouwen van twintig en vijftien verdiepingen,

De Norwegian University of Science and Technology

waaruit bleek dat voor houthoogbouw geen beperkingen

(NTNU) in Trondheim, die het project ook verder zal

in de weg liggen. Zeker niet onvermeld mag blijven dat uit

monitoren, verrichtte niet-destructief onderzoek op zo-

duurzaamheidswil vrijwel uitsluitend Noors vuren is ge-

wel enkele als gestapelde modules. De tests gebeurden

bruikt, zij het dat het hout voor de modules, geleverd door

met hamers, voorzien van meetinstrumenten, en accere-

het Noorse Moelven, naar producent Kodumaja in Estland

latiemeters, bevestigd op de modules. Zo werden de

■ ■ ■

In het interieur gaat de houtskeletbouw verborgen achter gipsen wanden.

Vraag is of de forse diagonale spantbenen dwars voor de ramen, en in de twee krachtverdiepingen zelfs dwars de woonkamer in, niet gaan storen.

Zicht aan de straatkant met

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: bob bbl bergen

verdiepte liftschacht.

één prachtig voorbeeld van milieuvriendelijkheid. De wo-

top voort. Alleen bovenin kan er wel eens sprake zijn van

ningeenheden zijn door een enkele kraan op hun plaats

een flauwe trilling, siddering of wanbeweging. Omdat de

gehesen. Tussen de appartementen zitten dubbele wan-

moduleverzamelingen -, - en - niet aan het om-

den. Na montage bleken alle onderdelen perfect te pas-

ringende skelet verbonden zijn, drukt de windbelasting

sen. De liftschacht, opgebouwd in drie delen, staat slechts

daar dus niet direct op. De glazen en cortenstalen gevel-

een verwaarloosbare  mm uit het lood. Zij is bekleed met

bekledingen zijn wel op de gelamineerd-houtconstructie

grijs gebeitste vuren gevelbekleding.

gemonteerd.

, m hoog In de vloeren en wanden van de apparteKletsnat klimaat Behalve overdimensionering is ook

menten zijn gelamineerde liggers opgenomen, mede om

anderszins een brandwerendheid van  minuten bereikt

- zoals aangegeven - het eigen en het bovenbuurbalkon te

(voor de corridors en balkons volstond  minuten). Het

dragen. Vraag is of de forse diagonale spantbenen (, x

hele gebouw is gecompartimenteerd en gesprinklerd, de

, cm) die dwars voor de ramen langslopen, niet als

houten liftschacht en trappenhuizen staan los en afge-

hinderlijke balk in het oog gaan werken. In de twee

schermd van de gebouwconstructie, de houtverbindingen

krachtverdiepingen steken zelfs exemplaren een heel stuk

zijn tot stand gebracht met ingelaten staalplaten ( mm

dwars de woonkamer in. Alle binnenwanden en plafonds

dik) en bouten (Ø  mm), al het zichthout van het corset,

van de appartementen zijn gegipst, zodat in de overige

de trappenhuizen en corridors is brandvertragend behan-

wooneenheden alleen de eiken vloeren voor de houtuit-

deld en daarna gewhitewasht. Tests op enkele modules

straling zorgen. De  appartementen waren behoorlijk

gaven een brandwerendheid van  minuten aan; in geza-

snel verkocht, dus misschien valt het mee, of uiteindelijk

menlijkheid zal die hoger liggen. De  elementen voor

toch tegen. Sweco is ondertussen alweer verder aan het

de liftschacht, twee trappenhuizen, trapbordessen, bin-

houtconstrueren met een -laagse toren van , m hoog

nenwanden en balkons zijn van kruislaaghout. De afme-

op een locatie boven Oslo. Hierin worden een hotel, wo-

tingen van deze vuren platen zijn  m x  m; de diktes zijn

ningen en kantoren ondergebracht. Was de plattegrond

 en  mm. De balkons rusten op twee gelamineerde

van Treet veel groter geweest dan  x  m, dan hadden

liggers die vanuit de modules doorsteken. Bergen is be-

er met gemak nog tien verdiepingen op gepast. De Boom

rucht om z’n kletsnatte klimaat; dit wordt droogjes zelfs

had dus tot in de hemel kunnen groeien. •

gevierd met een Regenfestival in oktober, met als hoogte-

hans de groot

punt de Regenjas en Paraplu Parade. Daarom is het hout ook afgeschermd met glas en bekleed met cortenstaal; tussen cortenstaal en houtconstructie is een isolatielaag van  mm dik Rockwool opgenomen.

CO-VOETAFDRUK In het project is onder andere . m vuren toegepast

Gekamerde modules Door de appartementen prefab

(. m gezaagd vuren,  m gelamineerd vuren en

in gekamerde modules (/, x , m) te houtskeletbou-

 m kruislaagvuren (Leno)). Dit betekent een

wen, inclusief keuken, vaatwasmachine, kabel-tv, kasten,

CO-vastlegging van .. kg. Het compenseert

eiken parket, toilet, leidingen, isolatie (op passiefhuisni-

de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

veau), betegeling en overige afwerkingen, duurde de

.. km of het jaarlijkse elektragebruik van

bouwtijd slechts vijftien maanden. Traditionele bouw had

. huishoudens.

minimaal drie maanden meer gevergd. Tevens waren de

Locatie: Damgårdsveien , Bergen, Noorwegen Opdrachtgever: BOB (Bergen og Omegn Boligbyggelag) Bergen (bob.no) Ontwerp: Artec Arkitekter Laksevåg, Noorwegen (artec.no) Aannemer; leverancier gelamineerd hout, gezaagd vuren: Moelven Limtre Moelv, Noorwegen (moelven.com) Constructeur: Sweco Norway Lillehammer (swecogroup.com) Leverancier appartementenmodules: Kodumaja Tartu, Estland (kodumaja.ee) Leverancier kruislaaghout (Leno): Metsä Wood/MERK Timber Aichach, Duitsland (merk.de) Vloeroppervlak: . m Bouwperiode: September  - November  Bouwkosten: €  miljoen

f e b r ua r i 2 0 1 6

productiekosten lager en is de modulaire houtskeletbouw

daaruit een maximale buiging van slechts  mm aan de

het houtblad

dynamische eigenschappen berekend. Als resultaat kwam

v er l a at b ij de tijd r e s tau r at ie b lei s w ijk s e v er l a at Het Rijksmonument het Bleiswijkse Verlaat, een schutsluis tussen De Rotte en de Lange Vaart of Heulsloot bij Bleiswijk, is compleet gerestaureerd. Het herstel past in de visie en plannen van het Recreatieschap Rottemeren voor dit gebied. Het monument, uitgevoerd in azobĂŠ, is nu weer attractief onderdeel van de water- en landschapsverpozing.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: vincent van den hoven voorschoten

foto: oudheidkundige vereniging en museum bleiswijk

Maquette van het Bleiswijkse Verlaat.

Alle nieuwe azobĂŠ onderdelen zijn geprefabriceerd. Het inlands eiken was door plantengroei, het natte klimaat en vorst zwaar aangetast.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: vincent van den hoven voorschoten

Met stalen damwandprofielen is eerst een bouwkuip rond de houtconstructie gemaakt.

water. De drempeldiepte ligt , m onder het boezem-

historie en economische ontwikkeling van Bleiswijk en

peil van de Rotte aan de oostkant en de Heulsloot/Lange

het bij deze plaats gelegen poldergebied. Dankzij deze

Vaart aan de westkant. De jukken versterken de sluis om

schutsluis kon scheepvaart vanuit de polder gebruik-

te voorkomen dat de houten sluiswanden aan beide zijden

maken van de belangrijke vaarroute over de Rotte naar

naar binnen zouden uitzetten of vervormen door zijde-

Rotterdam en verder gelegen steden als Delft en Den

lingse (grond)druk. Het verlaat heeft een fundering van

Haag. Die scheepvaart was van belang voor de handel in

 vuren palen. Deze zijn op trek belast, vanwege het

land- en tuinbouwproducten. Pas halverwege de e

opdrijvende karakter van de houten sluisvloer.

f e b r ua r i 2 0 1 6

Het Bleiswijkse Verlaat was van grote waarde voor de

eeuw werd de weg van Rotterdam naar Bleiswijk verhard. Tot die tijd was die route een karrenspoor, dat in de natte

Inlands eiken Het verlaat werd in  al eerder geres-

maanden onbegaanbaar was.

taureerd, waarbij het z’n oorspronkelijke vorm behield. In  kreeg het de status van rijksmonument, en als zodanig maakt het deel uit van het Zuid-Hollandse culturele

eeuw economisch van steeds minder belang. Bleiswijk

erfgoed. Het waardevolle historische kunstwerk kreeg

was tot  nog per schip bereikbaar, tot in het dorp zelf.

ondertussen het Recreatieschap Rottemeren als eigenaar.

Dat kon door schutten in het Bleiswijkse Verlaat, van de

Het herstel in  gebeurde met inlands eiken, dat het

Rotte naar de ruim  m lager gelegen Heulsloot, waar-

natte klimaat echter niet heeft doorstaan. Vocht werkte in

langs voor de trekschuit een jaagpad liep, nu nog bekend

op de jukken en drong in de constructie. Er ontstond scha-

als de Lange Vaart.

de, versneld door de gevolgen van plantengroei en vorst.

Het Recreatieschap Rottemeren besloot in  tot restau-

Vanuit technisch oogpunt, voor de veiligheid én in monu-

ratie van het verlaat. Want de Rotte is cultuurhistorisch en

mentaal opzicht werd restauratie steeds dringender. Als

economisch van enorme betekenis voor het hele gebied

gezegd, besloot het recreatieschap daartoe als onderdeel

en voor de stad Rotterdam, ook als naamgever. Het was

van de plannen voor het opwaarderen van het gebied van

een werkrivier, eerst voor het vervoer van turf (brandstof

de Rottemeren in het programma De Rotte verdient het.

voor de stadsbewoners), later voor de aanvoer van voed-

Recreatie, watertoerisme en de aantrekkelijke monumen-

sel (landbouw- en tuinbouwproducten), totdat in de jaren

taliteit van het Bleiswijkse Verlaat waren daarbij belang-

 het wegtransport het definitief overnam. Sindsdien

rijke argumenten.

het houtblad

Werkrivier Scheepvaart werd in de loop van de e

lag de rivier er wat werkloos bij. Met het programma De Rotte verdient het blaast het recreatieschap het gebied nieuw leven in, met de Rotte als plezierrivier. De geschie-

b e l a n g r i j k e a rg u m e n t e n : r e c r e at i e ,

denis door de eeuwen heen kun je helemaal aan het ge-

wat e r t o e r i s m e e n m o n u m e n ta l i t e i t

bied aflezen: aan de molens, de verlaten en de structuur van het landschap met vaarten en sloten.

Azobé De nieuwe sluis is opgebouwd uit houten porta-

Zwart geworden Alvorens tot daadwerkelijke restau-

len en jukken, die regelmatig over de hele lengte zijn ver-

ratie over te gaan, was het nodig een goed beeld van de

deeld, wat kenmerkend is voor dit type steeksluis. Aan

technische kwaliteit van de sluis versie  in kaart te

beide zijden zijn er sluisdeuren in opgenomen. De vorm is

brengen. Dat betekende bouwtechnisch en historisch on-

nog dezelfde als die van het eerste verlaat uit . Begin

derzoek. Voor zover de steeksluis boven maaiveld visueel

maart  begon de restauratie, die midden oktober 

te inspecteren viel, was de slechte conditie van de hout-

geheel volgens planning klaar was. De grondige vernieu-

constructie onmiddellijk zichtbaar. Het inlands eiken was

wing was hard nodig, omdat de sluis in zeer slechte staat

ook zwart geworden door de toepassing toen van conser-

verkeerde. Er is niet voor inlands eiken gekozen, dat niet

veringsmiddelen. Van het oorspronkelijke Bleiswijkse

meer verkrijgbaar is in de gewenste maten, maar voor

Verlaat uit  was geen enkele technische of water-

azobé. Bij de restauratie van het Boterdorpse Verlaat, een

bouwkundige informatie voorhanden. Daarom is een

soortgelijke sluis, werd een jaar eerder dezelfde keuze

nieuw bestek gemaakt van het bestek van de restauratie

gemaakt.

van , tekeningen uit  en de uitkomsten van bodemonderzoek, waaronder controle op eventuele

Steeksluis, een monument Het Bleiswijkse Verlaat

explosieven en archeologische attributen, . Dat is vervol-

( x  m) stamt uit de tijd van de droogmakerijen van

gens aanbesteed.

Bleiswijk en een gedeelte van Hillegersberg. De sluis, die is voorzien van puntdeuren, is ook nu weer geschikt voor

Specifiek karakter Omdat het Boterdorpse Verlaat

het schutten van schepen en het spuien van overtollig

in grote lijnen identiek is aan het Bleiswijkse Verlaat, is

■ ■ ■

f e b r ua r i 2 0 1 6 het houtblad

Traditionele verbindingen, met pen en gat en gesmede nagels naar ď&#x153;ąď&#x153;¸e-eeuws model: ambachtelijk timmermans- en smeedwerk.

De sluis als bouwpakket.

Waterbouwkundig monument voor vele decennia en vele

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: vincent van den hoven voorschoten

generaties.

constructie. Vanwege de levensduur werd nu gebouwd

gekozen voor driedimensionale werktekeningen, een

met duurzaam tropisch hardhout azobé met FSC-certifi-

soort reconstructie dankzij de mogelijkheden van CAD.

caat. Daarvoor waren de houtmaten van de constructie

Naast het technische en historische onderzoek waren

bepalend, net als bij het Boterdorpse Verlaat. Het hout

natuurlijk het regelen van de nodige vergunningen en het

voor de restauratie kwam, dankzij precieze D-tekenin-

nakomen van wettelijke verplichtingen belangrijk. Het

gen, op de bouwplaats aan als bouwpakket. De nieuwe

Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard

houtconstructie is net als de oorspronkelijke sluiscon-

moest toestemming geven voor de plannen wegens de

structie voorzien van traditionele verbindingen, met pen

ligging van het verlaat in een secundaire waterkering.

en gat en met gesmede nagels naar e-eeuws model,

Bovendien geldt ook in deze situatie de flora- en fauna-

echt ambachtelijk timmermans- en smeedwerk. De afme-

wet vanwege vis- en vogelsoorten. Door het specifieke

tingen van de verschillende onderdelen zijn: stijlen van de

karakter van de restauratie was er najaar  een meer-

portalen circa  x  mm, deuren circa . x .

voudig onderhandse aanbesteding. Een waterbouwkun-

mm, oppervlakte vloer circa  m.

dig aannemer moet namelijk affiniteit en ervaring hebben met sluizenbouw en monumenten. De opdracht ging naar

Waterbouwkundig monument De sluisvloer is in

B. van Hees en Zonen uit Nieuwegein. In december 

twee lagen hout uitgevoerd, net als in het oorspronkelijke

begonnen de voorbereidende werkzaamheden.

ontwerp. Bij de restauratie in  gebeurde dit niet. Nu is beton gebruikt als ballast, waar vroeger bakstenen wer-

Onder maaiveld De kwaliteit van de houtconstructie

den toegepast om opdrijven van de constructie te voor-

onder maaiveld was niet minder belangrijk. Een specialis-

komen. Houten kwelschermen aan het boven- en onder-

tisch bureau onderzocht door bemonstering en boringen

hoofd van de sluis, haaks op de sluisconstructie, moeten

de technische toestand van de fundering, sluisvloer, kes-

- door verschil in waterdruk - onderloopsheid onder en

pen, paalkoppen en funderingspalen. Deze noodzakelijke

achterloopsheid langs het kunstwerk voorkomen. Ten

fase was in de aanbesteding en opdracht ingecalculeerd.

slotte beschermt ook een stortebed van puin vóór de sluis

Voor de restauratie is met stalen damwandprofielen een

tegen wegspoelen van de grond.

bouwkuip gemaakt rond de houtconstructie. De dam-

Na het opbouwen van de nieuwe sluisconstructie met

wand diende als water- en grondkering. Door het water

jukken en sluiswanden en na het inhangen en installeren

uit de kuip te pompen en door te ontgraven kwam de

van de sluisdeuren aan het boven- en onderhoofd kon de

eiken sluisconstructie van  bloot te liggen. Geheel

grond aan weerszijden weer worden aangebracht. De

volgens planning lag eind mei  de eiken sluisvloer vrij

uitkomende grond lag hiervoor in depot. Daarna kon de

van slib. Vanaf dat moment kon inspectie van de kwaliteit

stalen damwand weer worden getrokken. Het Bleiswijkse

en bruikbaarheid van deze vloer en van de funderings-

Verlaat is nu weer een waterbouwkundig monument voor

palen plaatsvinden. Voor de bouwkuip moesten enkele

vele decennia en vele generaties. •

leidingen worden verlegd. Probleem bij het traceren en

jan w. bol

verleggen hiervan is altijd het ontbreken van kennis van de exacte situatie. En bewoners in de directe omgeving mochten niet te lang afgesloten zijn van hun voorzieningen.

CO-VOETAFDRUK In het project is  m azobé toegepast. Dit betekent

Bouwpakket Na het maken van de bouwkuip, het ont-

een CO-vastlegging van . kg. Het compen-

graven aan weerszijden van de sluis en het afstempelen

seert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

van de bouwkuip zijn de meeste jukken van het verlaat

.. km of het jaarlijkse elektragebruik van 

verwijderd, evenals de sluiswanden en de sluisdeuren

huishoudens.

voor en achter. Enkele jukken bleven in eerste instantie

Locatie: Rottedijk, Bleiswijk Opdrachtgever: Recreatieschap Rottemeren Schiedam (heerlijkbuiten.nl) Aannemer: Aannemersbedrijf B. van Hees en Zonen Nieuwegein (vanheesgroep.nl) Leverancier azobé: Diverse bedrijven Bouwperiode: Maart - oktober  Bouwkosten: ± €  miljoen

f e b r ua r i 2 0 1 6

staan door de stabiliteit van de sluiswanden in de oude

zet voor het opstellen van het bestek. De aannemer heeft

het houtblad

tevens de kennis die is opgedaan bij die restauratie, inge-

ONDER ARCHITECTUUR A C C O YA V O O R B E Z O E K E R S K I O S K I N B E R G E N O P Z O O M foto: bastiaan musscher haarlem

Voor een bezoekerskiosk in Bergen op Zoom is Accoya gebruikt als

het houtblad

lijn. In de kiosk is een informatiepunt. Het ontwerp is van RO&AD Architecten, het team dat eerder de Mozesbrug in Halsteren ontwierp en de Ravelijnbrug in Bergen op Zoom die over het Pielekenswater loopt. De vestingwal, waarin de met Accoya beklede kiosk is opgenomen, omringt dit water.

Primair Ad Kil van RO&AD Architecten: ‘De kiosk is het recentste project uit een reeks waarvoor we Accoya hebben gekozen als primair

Houtrot Accoya wordt vervaardigd via de speciale acetyleringstech-

bouwmateriaal.’ De architecten hebben de betrouwbaarheid en duur-

nologie van Accsys Technologies. Het voldoet aan duurzaamheidsklasse

zaamheid van Accoya zelf ervaren. Het houtproduct is zelfs bestand te-

 en is bovengronds  jaar en ondergronds  jaar gegarandeerd tegen

gen direct contact met water en constante blootstelling aan variabele

houtrot. Ook is het zeer maatvast. En ten opzichte van andere houtpro-

weersomstandigheden.

ducten is er ten minste % minder krimp en uitzetting.

K E R T O - R I PA V O O R N I E U W S TAYO K AY In de bossen bij Bergen op Zoom ligt een

het dak gebouwd met de Finse houten kanaal-

neel is het gebouw demontabel. Van de oude

nieuw Stayokay-hostel met Natuurpodium.

plaat.

houten spanten van het hostel wordt meubi-

Het oude gebouw heeft plaatsgemaakt voor

lair gemaakt. Het hostel bij Bergen op Zoom is

nieuwbouw met biobased materialen en

Verdieping verschoven Het gebouw

sloopmateriaal. Het nieuwe hostel is een ont-

bestaat uit twee bouwlagen van  x  m.

werp van architectenbureau Personal Archi-

Door de verdieping te verschuiven ten opzich-

tecture uit Rotterdam. De architecten wilden

te van de begane grond ontstaan beschutte

ruimte creëren met hoge plafonds. Daarnaast

terrassen op de begane grond en een beloop-

moesten de vloeren van binnen naar buiten

baar heidedak op de verdieping. De overstek-

doorlopen. Samen met constructeur IMd

ken vergroten de transparantie van de verdie-

werd gekozen voor Kerto-Ripa van Metsä

pingshoge puien en voorkomen bovendien dat

Wood.

het gebouw te veel opwarmt. De bestaande

begin december  geopend.

HOC-LADDER

kelder is hergebruikt door een deel van de

Plaatoplegging De constructeur stelde

nieuwbouw hierop te laten afdragen. In de

voor de zogenaamde plaatoplegging toe te

kelder zijn onder andere de installaties ge-

CTH Loofhout: februari .

passen voor de  m die de vloeren moesten

plaatst.

CTH Plaatmateriaal: ,  en  maart; examen  april .

overspannen. Dan vallen de balken tussen de staalconstructie, wat een forse hoogtewinst

Demontabel Het hostel gaat naadloos over

CTH Bouwen met Hout: ,  mei; exa-

oplevert. In dit geval ging het om  cm. De

in het Natuurpodium, het bezoekerscentrum

men  mei .

constructiewijze zorgt er tevens voor dat er

voor de Brabantse Wal. Naast multifunctio-

minder vierkante meters gevelbekleding no-

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: is een

dig zijn.

schriftelijke cursus en kan op elk moment

Kerto S en Q De crux voor de plaatoplegging zit hem hierin dat de Kerto S-ribben constructief gelijmd worden met de Kerto Qbovenplaat. Dat levert zo’n sterke constructie op dat er ook schijfwerking uit kan worden gehaald. De totale hoogte van de vloerconstructie is ongeveer  mm. Tevens is hierop

foto: ossip van duivenbode rotterdam

f e b r ua r i 2 0 1 6

bouwmateriaal. De kiosk is opgenomen in een vestingwal bij het Rave-

worden gestart. Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor informatie/aanmelding: info@houtopleidingscentrum.nl, houtopleidingscentrum.nl. •

Boogaerdt Hout

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

Woodteq Houtconstructies

Jutestraat 22, 7461 TR Rijssen Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Regentesselaan 7, 7316 AA Apeldoorn I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtconstructies

Keurhout

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Withagen Houtprodukten BV

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Coillte Panel Products Coillte Panel Products Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 Netherlands (0) 475 399740 The F +31 (0) 475 310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IF www.coillte.com

E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houtexpeditie ARCOS houtconstructies

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Postbus 83, 5490 AB Sint-Oedenrode T 0413 - 767 200 F 0413 - 767 201 E info@arcoshoutconstructies.nl I www.arcoshoutconstructies.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, Profidecke , Multiplan en Multibox dakpanelen

Wood Products Logistics BV

Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

Wijma Kampen B.V.

Derix

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Greenwood International BV

Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV

2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel voor Rotterdam onder nr. 29020842

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Foreco Houtconstructies

Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V.

Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier faxen naar MYbusinessmedia, 010 - 289 40 61. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 90543, 3009 VB Rotterdam. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse II

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

DOOR EN DOOR...

...STIJL VOL ? k ut oo o h n le taa s! l vo s o’ ijl aar fot t s it te, d ngs d i i er bs ass v e p o n e w toe e et d e w op tig r s h ee n c M ee pra jk ki

A R F

N E K

N R.

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie