Het Houtblad nummer 7 2018 by Het Houtblad

november 2018 • jaargang 30 • nummer 7

www.houtblad.nl

Paviljoen Duivenvoorde Architect 70f Architecture Fotograaf Luk Kramer

HĂŠt hardhout alternatief voor gevels

HOUTSCHUUR VAN EUROPA

KEUZE UIT EEN VOORRAAD VAN 130.000 M3 - MEER DAN 100 HOUTSOORTEN VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE

MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE | +31 653 284 285 CARL@VANDECASTEELE.BE | + 32 475 41 44 44

n ov e m b e r 2 0 1 8

te goeder bouw Mijn laatste voorwoord, mijn laatste filosofie, in dit nummer van jubileum, Houtdag en afscheid. Stelling: mensen waarderen de gebouwde omgeving niet en snappen evenmin hoe die hen beïnvloedt. Gewoonlijk drijven ze op ervaringspatronen die al bij de blauwdruk van hun jeugd zijn gevormd, en daar wijken ze niet meer vanaf. En die stramienen, op veel meer terreinen jeugdzaam gerangschikt, haken aan elkaar vast tot het ik dat we zijn. Zo hebben we een leven op z’n veiligst, zonder walgebra. Waar we denken beslissingen te nemen, zijn ze onbewust gestoeld op juist die ingesleten schema’s. In ‘s levens dynamiek zijn we vervolgens bezig onszelf aan elkaar te ijken. Zo ontstaan samenleving en samenwerking. Terugkerend naar de bouw, de omgevingspsychologie leert dat iedereen een inherente locatie- en gebouwherkenning bezit. Die zijn nodig voor het langetermijngeheugen, dat er weer voor zorgt dat we alle panorama’s van ons leven kunnen vasthouden. De gebouwde omgeving nu werkt als het langetermijngeheugen. Zij is de beschermende bedding waarin wij glinsterend kunnen kabbelen. Daarom blijft aandacht voor hout en architectuur essentieel: het materiaal zit immers in onze patronen. Zo geraken we eerlang in de gehoute omgeving. Aan dat proces hoop ik te hebben bijgedragen. Het ga u allen zeer goed!

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

advertenties Tanja van Adrichem Tel. 06-12561225 E-mail: t.adrichem@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl druk Drukkerij Roelofs Enschede

foto: su shengliang shanghai

het houtblad

Coverfoto:

Gemeentehuis Eysturkommuna Faeröer Henning Larsen North Atlantic Kopenhagen/Gøta, Faeröer Fotograﬁe: Nic Lehoux Vancouver

n ov e m b e r 2 0 1 8

Ontwerp:

5 v v n h - n i e u w s _________________ 4 0 o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 8 0 s n e l z o e k e r s ___________________ 8 1

d r i e h o e k s d e m o c r at i e

jecten met architect Haiko Meijer (Onix NL).

blad beleeft dit jaar bovendien z’n 30ste jaar-

Voor pure schoonheid moet je vaak naar ver-

Twee plannen vroegen bijzondere aandacht:

gang. Als geen ander kan hij dus een korte

re oorden. Zo is het nieuwe gemeentehuis

erkerhuizen in het Friese Offingawier en het

historie schetsen. ____________________ 58

van Eysturkommuna een weergaloos feno-

Drentse Midlaren. ___________________ 30

meen van vorm, materialisering en landschappelijkheid. ______________________

kruishout verbinding

6 eeuwigheidsvenster

Een fascinatie voor de techniek van architec-

Stage of Forest: scènechangementen van

tuur trok Italiaan Daniele Tanzi naar Neder-

v o g e lv r i j e n at u u r

ontluikende pasteltinten in de lente, bonte

land. Zijn afstudeerontwerp Cross Timber

Dierenpark Hoenderdaell is een spectaculair

groengradaties in de zomer, zwevende mist-

Joint is én idealistisch én uitvoerbaar. ___ 68

avitorium (vogelverblijf) rijker. Zes kilometer

velden in de herfst en ijzige witnuances in de

planken verduurzaamd douglas vormen zich

winter. ____________________________ 42

spiraalvormig tot een schelpstructuur. __ 16

onvoor spelba arheid De catalogusbouw beleeft een opvallende

hout werveling

modernisering. Het Finse bedrijf Polar Life

woonse knik

Een 7 m hoge draaikolk van Amerikaans rood

House is hierin al vrij ver ontwikkeld en wint

Een knik in de langgerekte bouwkavel was

eiken (Ø 20 m) - dat dynamische symbool

er ook prijzen mee, zoals met het expressie-

uitgangspunt voor de vorm van een woning

hanteert architect Norman Forster voor het

ve Wave in Mikkeli. __________________ 74

in Amsterdam-Noord. Voor de invulling

nieuwe Europese hoofdkantoor van media-

stond biofiel ontwerpen centraal, met hout

concern Bloomberg in Londen. ________ 52

als hoofdmateriaal. __________________ 24

afscheid en jubileum nieuwe woningt ypologie

Na bijna 27 jaar bij Het Houtblad gaat hoofd-

Het volgende Houtblad

Voor de derde keer een rondtocht langs pro-

redacteur Hans de Groot met pensioen. Het

verschijnt op 14 december 2018.

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. Bedrijven aangesloten bij Fonds OO&A ontvangen Het Houtblad gratis. VVNH-leden krijgen Het Houtblad automatisch toegestuurd. Leden van CNV Vakmensen en FNV Bouwen & Wonen én werkzaam in houthandelsbedrijven, ontvangen een gratis abonnement na registratie via www.houtblad.nl/abonneren.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

het houtblad

foto: peter de kan groningen

foto: www.johnlewismarshall.com

verder in

dr iehoek va n demo cr atie g em een t eh u i s e y s t u r kom m u n a fa erö er Moeilijk bereikbaar maakt schoorvoetend. Toch moet je voor pure schoonheid waarvan je hart overslaat, vaak naar verre en onverwachte oorden. Zo is het nieuwe gemeentehuis van Eysturkommuna, een stip in de oceaan, een architecturaal fenomeen van vorm, mate-

foto’s: nic lehoux vancouver

rialisering en landschappelijkheid dat z’n weerga niet kent.

n ov e m b e r 2 0 1 8

foto’s: nic lehoux vancouver

het houtblad

Door de gemeentefusie was een nieuw gemeentehuis nodig, waarvoor Norðragøta de beste locatie bood.

Raadszaal in essen. Wat meteen opvalt zijn de verdiepingshoge ramen die je haast meteen weer buiten plaatsen.

Associatie met bewoonde bruggen, zoals de Ponte Vecchio in Florence. Het dek gaat hier over de brug als een taludachtig grasdak met looppad.

mengesmolten met eilandhoofstad Leirvík en verzamel-

lastige spelling, ergens ver weg in welk water ook weer.

dorp Gøta waaronder Norðragøta (totaal 2.000 inwo-

Wel, de Faeröer (= Schapeneilanden) ligt midden in de

ners). Vanuit Leirvík loopt een veerdienst naar de tweede

driehoek Schotland, IJsland en Noorwegen, of maritiem,

stad van Faeröer Klaksvík (4.500 inwoners) op Borðoy,

op het grensvlak van Atlantische Oceaan, Noorse Zee en

drie eilanden hoger naar het noordoosten. Door de ge-

Noordzee. Het behoort bij Denemarken en heeft onge-

meentefusie was een nieuw gemeentehuis nodig, waar-

veer de status aparte zoals Aruba en Curaçao dat binnen

voor Norðragøta de beste locatie bood. Verantwoordelijk

het Koninkrijk der Nederlanden hebben. Het valt dus ook

voor het ontwerp is het beroemde Deense architectenbu-

buiten de Europese Unie.

reau Henning Larsen, met vestigingen in Kopenhagen,

n ov e m b e r 2 0 1 8

Iedereen heeft weleens gehoord van de Faeröer met die

München, New York, Riyad, Oslo, Hong Kong en Gøta

Grote bloem De archipel heeft de vorm van een onge-

(Faeröer). Het Houtblad publiceerde eerder over het Co-

lijkzijdige driehoek met de scherpe punt naar beneden.

penhagen Opera House van dit bureau (nummer 7/2005).

enkele eilanden de korte dikke steel vormen en het me-

Koude noorderwereld Al is het gemeentehuis be-

rendeel de langwerpige, omhoogstekende bloembladen.

scheiden (750 m2) en staat het ergens achteraf in de koude

Opvallend is dat de kleinlanden allemaal diagonaal geor-

noorderwereld, toch heeft het architectenbureau niet na-

dend zijn, alsof zware zuidwestenwinden ze schuin heb-

gelaten een gebouw van wereldformaat te realiseren. On-

ben geblazen, met de onderkant naar rechts. De groep

tegenzeglijk herken je er direct de omringende natuur en

van achttien stuks, waarvan één onbewoond, herbergt

de Faeröerse bouwstijl in, maar even onmiddellijk herken

een totaal inwoneraantal van een middelgrote gemeente

je er het moderne karakter van onze tijd in. Vanuit bepaal-

à la Rijswijk of Heerenveen: circa 51.000. Bijna de helft

de hoeken verderweg en met het oog op onscherp zie je

(± 20.000) woont in hoofdstad Tórshavn op het grootste

niet eens dat het een gebouw is, zo kameleontisch valt

het houtblad

Aanschouwelijker, hij lijkt op een grote bloem, waarbij

eiland Streymoy in het noorden. Rechts ernaast ligt het tweedst grootste Eysturoy (ongeveer 11.000 inwoners).

je loopt er ha ast overheen zonder De Faeröer-bewoners vinden hun voornaamste bestaan in de visvangst, viskwekerijen en schapenhouderij.

dat j e i e t s o p va l t

Piramideachtige taart Al deze losse landjes liggen dicht op elkaar gepakt met smalle, diepe watergeulen of

het samen met het heuvellandschap waarin het staat. Je

zeestraten ertussen die behoorlijk sterk kunnen stromen.

loopt er haast overheen zonder dat je iets opvalt, als over

Bruggen en tunnels vormen her en der verbindingen. Het

de zoveelste heuvel. Maar het omgekeerde komt ook

regent er meer wel dan niet en de temperatuur komt zel-

voor: natuurwakers zullen in de vlakkenvariant der om-

den boven 13 °C. De natuur heeft voor een rijke dracht ge-

heuvelingen kribbig de sportuitvoering van een verlengde

zorgd van ruige rotsen, steile kliffen, fjordachtige insnij-

limousine herkennen. Maar natuurlijk staat het ook in het

dingen en nu eens bevallig glooiende, dan weer scherp

dorp als een van de bebouwingen, zij het als heel apart

gesneden heuvels: strak als een laken of geplooid als na

gemeenteverschijnsel. Op langere termijn liggen meer

de nachtwoel. Alles wordt grillig omspoeld door vlieten-

projecten in het vooruitzicht om de lokale gemeenschap

de waterstromen. Door de vele regenval is grasgroen de

verder te laten opbloeien.

voornaamste kleurstelling. De hoogste berg is de Slættaratindur (= Platte Top) op Eysturoy, die reikt naar 882 m.

Symbolische brug Partner en projectarchitect Ós-

Door z’n horizontale rotsige lijnen lijkt hij in lagen te zijn

bjørn Jacobsen heeft het langwerpige volume zorgvuldig

opgebouwd als een piramidevormige taart waarvan de

in het landschap gevlijd. Hij was ook verantwoordelijk

bewoners tot in eeuwigheid kunnen smullen. De veelal

voor het concert-/congresgebouw Harpa in Reykjavik

houten woningbouw volgt de natuurschildering met za-

(2011), waaraan in 2013 de Mies van der Roheprijs is toe-

deldakhuizen die vaak ook grasdaken hebben. Als men-

gekend. Echt briljant is dat het gemeentehuis voor een

selijk decoratieve ingreep hebben de muren de typisch

deel over een riviertje is gelegd, wat niet alleen een schit-

Scandinavische kleuren rood, groen, blauw, grijs en wit.

terend eenheidsbeeld van natuur en cultuur oplevert, maar ook een symbolische brug legt tussen de subdorpen

Gemeentefusie In het zuidoosten van Eysturoy ligt

Leirvík en Norðragøta. De associatie met de bewoonde

Eysturkommuna (= Oostgemeente), ook wel kortweg

bruggen van Florence (Ponte Vecchio!), Praag en Venetië

Eystur genoemd. Sinds 1 januari 2009 is deze plaats sa-

dringt zich eveneens op, al vallen brug en behuizing hier

■ ■ ■

tekeningen: henning larsen kopenhagen

De veelal houten woningbouw volgt de natuurschildering met zadeldakhuizen die vaak ook grasdaken hebben.

FILLING

REFUSE

COLD STORAGE

BACK ENTRANCE

UTILITY STORAGE ARCHIVES

OFFICE

TECH

RIVER

HC TOILET

OFFICE

MEETING ROOM

OFFICE OFFICE TOILET

OFFICE SILENCE OFFICE

COPY

Richting de

KITCHEN

OFFICE

RECEPTION

TOILET

ENTRANCE

MAIN HALL MEETING ROOM

haven en de

BREAK ROOM

zee is het

ESCAPE GLASS

gemeentehuis

STORAGE

FILLING

RIVER

het meest Plattegrond.

open.

TECHNICAL SPACE

MAIN HALL

MEETING ROOM

VENTILATION ROOM

TOILET

GARDEROBE

TECHNICAL SPACE

KITCHEN

COPY

SILENCE

TOILET

CORRIDOR

MEETING ROOM

STORAGE

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: nic lehoux vancouver

Langsdoorsnede.

In de vloer van de raadszaal is een cirkel van glas uitgespaard, waardoorheen je contact kunnen maken met het mariene leven.

Het volume is zorgvuldig in het landschap gevlijd.

n ov e m b e r 2 0 1 8 het houtblad

Een centraal thema in de FaerĂśerse architectuur is de onzichtbare lijn tussen natuur en bebouwing.

een essen aankleding: wanden, vloer, meubilair. In de wanden zijn tussen de balkjes (40 x 40 mm) langwerpige lichtelementen opgenomen.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: nic lehoux vancouver

De raadszaal kent

dek gaat hier trouwens over de brug als een taludachtig

de zwaarvergaderaars contact kunnen maken met het ma-

grasdak met looppad. In de plattegrond is het gebouw

riene leven. Opspringend uit het water, brengen forellen

een gespiegelde L, waarvan de onderpoot - over de rivier

een sierlijke spartelgroet.

- naar beneden knikt. Van opzij volgt het gemeentehuis de driehoeksvorm van de Faeröer Eilanden, in een sterk

Democratische praatbouw Het gemeentehuis is uit-

uitgerekte versie met een overlange en een overkorte

gevoerd in een staalconstructie met enkele betonnen ker-

helling.

nen. Op de buitenhoek van de L van het gemeentehuis zit de entree. Links ervan bevinden zich de receptie, lunchlo-

Onzichtbare lijn Naar de top worden beide langsge-

kaal, vergaderzaal, twee toiletten, stilteruimte, kopieer-

vels geopend door een rij ramen, waardoor je dwars door

hok en keuken; aan de andere kant van de gang zijn zes

het gebouw heenkijkt. Door het flitsende uiterlijk en de

kantoorruimtes gesitueerd. Helemaal links is de grote

dichte ramenrijen heb je even een kortstondigheidsmo-

raadszaal met daarachter een opslag en de vluchtroute.

ment van een hogesnelheidstrein die de verkeerde rails

Rechts van de ingang vind je aan weerszijden van de cor-

heeft genomen. Naar de top wint het ook aan hoogte,

ridor nog een vergaderzaal, invalidentoilet, twee kanto-

echter, eerder dan van hinderlijke opdringerigheid is de

ren, archief, nutsruimte, achteringang, vuilnishok en kou-

indruk er toch vooral één van bescheidenheid en respect

deopslag. De langsgevels zijn bekleed met horizontale

voor de omgeving. In het midden is wel sprake van een

delen verduurzaamd grenen (22 x 180 mm). Ze zijn zwart

soort halve verdieping, maar deze dient als drieruimte

gebeitst. Overdag kleuren ze mee met de zwarte daken

voor techniek en ventilatie. Op de Faeröer ligt de natuur

van de dorpsbebouwing en in de schemer zoeken ze ver-

altijd direct om de hoek en daar passen leven en bouwen

binding met de groene landschapsglooiingen die op don-

zich bij aan. Jacobsen heeft zich niet tevredengesteld met

ker overgaan voor de nacht.

het kopiëren van dingetjes uit het landschap en de bouwhistorie. ‘Ik vind het veel interessanter te kijken naar de

Democratische praatbouw Een licht-en-geluidsin-

onderliggende gedachten bij traditionele gebouwen. Een

stallatie van kunstenaar Jens Ladekarl Thomsen gaat in

centraal thema in de Faeröerse architectuur is de onzicht-

de gevelbekleding verborgen. Deze brengt licht- en ge-

bare lijn tussen natuur en bebouwing, zodat de toeschou-

luidseffecten uit dorp en natuur. De symboliek van het ge-

wer moeilijk kan onderscheiden waar nu de een begint en

meentehuis als lichtend democratische praatbouw toont

de ander ophoudt. Het eerste conceptuele idee achter het

en klinkt behalve vertrouwd wel zo vervreemdend. Bin-

gemeentehuis is gedreven door deze vluchtig vage lijn.’

nen is de aankleding vooral licht. Wat meteen opvalt zijn de verdiepingshoge ramen die je haast meteen weer bui-

Sierlijke spartelgroet Het gemeentehuis is boven-

ten plaatsen. De binnenwanden van de corridors hebben

dien gebruiksvoorwerp, niet alleen om de democratische

een basic uiterlijk, met essengefineerde schuifdeuren. De

beginselen te handhaven, maar ook om inpasbaar te zijn in

plafonds in de openbare ruimtes zijn met essen balkjes

het dagelijks mensenvertier en de verlevendiging van het

uitgerust (40 x 40 mm), met tussennaden. In de raadszaal

dorpsbestaan. De bewoners mogen via een looppad en

zijn ook de wanden hiervan voorzien; ertussen zijn op ge-

trap het grasdak beklimmen en afdalen, over de graster-

zette plaatsen langwerpige lichtelementen opgenomen.

rassen eromheen struinen en bijgeval van zeldenzon er

Ook de vloeren en meubels zijn van deze houtsoort; het

picknicklakens uitspreiden. Bij de rivier eronder kan men

meubilair is een combinatie van massief en gelamineerd

de kleren op een stapeltje leggen voor een ongedwongen

essen. In het grandioze gebouw lopen de vergaderingen

middagje klappertandsnorkelen. Juist boven dit water be-

ongetwijfeld ver uit tot diep in de nacht. •

vindt zich ook de raadzaal. De gemeenteraadsleden zitten aan een ronde tafel van losse elementen, in het midden is

hans de groot

Locatie: Oyran 2, Norðragøta, Faeröer Opdrachtgever: Eysturkommuna (eysturkommuna.fo) Ontwerp, landschapsontwerp: Henning Larsen North Atlantic Kopenhagen/Henning Larsen Gøta, Faeröer (henninglarsen.com); Ósbjørn Jacobsen Aannemer: KBH Toftir, Faeröer (kbh.fo) Constructeur: Spenn Consulting Bruto vloeroppervlak: 750 m2 Bouwperiode: 2015 - december 2017 (Opening: december 2017) Bouwkosten: ± € 2,6 miljoen

n ov e m b e r 2 0 1 8

in de vloer een cirkel van glas uitgespaard, waardoorheen

het houtblad

samen en is het madurodams, en prachtig v-vormig. Het

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

Het door en door gemodiﬁceerde notenhoutachtige loofhout van Fraké Noir geeft een bouwwerk klasse. Ook is het hout stoot-en vormvast waardoor het praktisch uitstekend inzetbaar is. Met de afkomst uit verantwoord beheerde bossen en duurzaamheidsklasse 1 voldoet het hout aan de meest kritische, hedendaagse normen.

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

MEER INFO EN TOEPASSINGSFOTO’S:

FRAKENOIR.NL

Hightech houtbouw voor uw bouwproject. Onze kracht ligt in de productie van geavanceerde houten draagconstructies en op maat gemaakte kruislaaghouten constructies (X-lam). www.derix.nl

vo g el s in s pir a a l av i to r i u m l a n d g o ed h o end er da el l a nn a pau w lo n a Voor zijn dierenpark Hoenderdaell ontwierp beheerder-eigenaar Robert Kruijff een spectaculair avitorium (vogelverblijf). Zes kilometer planken van verduurzaamd douglas vormen hier een hoge, spiraalvormige muur die zowel de achterwand vormt van ruime voliĂ¨res als de omhulling is van een besloten jachtterrein, met tribune voor publiek.

foto: nadine korringa hoogwoud

heeft nu een veel beter afgestemd leefgebied. De grootte ervan vari-

foto’s: landgoed hoenderdaell anna pauwlona

eert enorm.

foto: nadine korringa hoogwoud

Iedere vogelsoort

Het hart van de spiraal is een vrijwel ronde buitenruimte met Ø 50 m. Op de ‘savanne’ ligt een aangevreten zebralijk; tussen de ribben wordt soms aas verstopt.

De ruige douglas aankleding past perfect bij de natuursetting.

Even schrok hij, herinnert Robert Kruijff zich. Als aan-

nog als zijzelf daar zin in hebben. En nachtuilen treden

stuurder van het dierenpark weet hij hoezeer het welzijn

nooit meer op, schemeruilen mogen wel.

Bescheiden demonstratie Speciaal voor Het Hout-

derdaell uit de klei. Hij kocht een oude landtong (slenk)

blad volgt een bescheiden demonstratie. We worden uit-

midden in dit drooggelegde waddengebied. Vervolgens

genodigd in het hart van de spiraal op de tribune plaats te

bouwde hij er huizen voor zichzelf en zijn zonen en sticht-

nemen. Daar oogt de ruimte imposant. Neem alleen al de

te er dit dierenpark. Nu al is dit een topattractie in de Kop

houten muren. Op onderlinge afstand van 3 m staan 7 m

van Noord-Holland, met ruim 1.200 dieren en een breed

hoge stalen palen met dubbel T-profiel strak in het gelid.

scala sponsoren. Of het nu bruine beren, ringstaartmaki’s,

Daartussen zijn douglas planken (30 x 200 mm) met de

ontheemd geraakte leeuwen of wallaby’s zijn: ze leven

smalle zijden op elkaar gestapeld. Dat toont nogal ruig:

allemaal in afgebakende terreinen waarin hun natuurlijke

de planken trekken soms naar verschillende kanten ietwat

omgeving is nagebootst. Een aantal loopt zelfs vrij tussen

krom en soms is er dan simpelweg een extra lat tegenaan

de bezoekers rond.

getimmerd. Maar dat past perfect bij deze setting en aan

het houtblad

trok tien jaar geleden persoonlijk heel Landgoed Hoen-

n ov e m b e r 2 0 1 8

van de levende have vooropstaat. Zijn vader Peter Kruijff

de stevigheid doet het niets af. De stalen palen zijn ook

Roofvogelshows Maar toen, in 2016, had een me-

aan de bovenzijde door stalen deklatten met elkaar ver-

vrouw zoon Robert aangesproken. Ze vond heel Hoen-

bonden; aan de onderkant gaan ze ruim een meter de

derdaell fantastisch, echter: de vogels hadden het niet

grond in. En aan de achterkant van de muur zitten boven-

goed genoeg. Ze gaf hem een folder namens een vogel-

dien schragen en soms dwarsmuren, tevens afrastering

beschermende vereniging, die haar bezwaren samenvat-

van de afzonderlijke vogelverblijven.

te. De volières waren te eenvormig en vooral de roofvogelshows waren hun een doorn in het oog. Ze wees er met name op dat deze dieren onnatuurlijk gedrag werd

e i va n co l u m b u s wa s h e t h a rt va n

aangeleerd, puur om mensen te plezieren. Nachtuilen

de spiraal

moesten in daglicht opdraven, roofvogels werden getraind door ze honger te laten lijden. Daar kwam bij: ze ontsnapten te gemakkelijk, met schade voor de inlandse vogelstand.

Savanne De inrichting van dit gebied suggereert een savanne: er zijn enkele bomen en vijvers en op het gras

Spiraal Het korte gesprek had grote gevolgen. Twee

ligt, als levensecht kunstwerk, een aangevreten zebralijk

jaar later is Hoenderdaell een reusachtig avitorium rijker

(tussen de ribben wordt soms aas verstopt). Twee mede-

waar heel anders met de vogels wordt omgegaan. Robert

werkers doen handschoenen aan en pakken wat vlees uit

Kruijff zelf maakte het ontwerp. Om te beginnen teken-

een bus. Dan wordt, hoog in de houten wand, een stalen

de hij voor iedere vogelsoort een veel beter afgestemd

luikje opengezet en meteen daarna zwenkt een arend ma-

leefgebied. De grootte ervan varieert enorm. Voor valken

jesteitelijk door de lucht. Hij komt uiteraard op het voed-

zijn kleine volières voldoende, arenden en gieren hebben

sel af, maar niet omdat hij honger heeft: ook zonder de

weidsheid nodig, temeer daar de laatste met maraboes

shows krijgt hij genoeg te eten. Hoenderdaell ontwikkel-

samenhokken. Door de volières van klein naar groot naast

de een nieuwe trainingsmethode waardoor de vogels nu

elkaar te situeren op de smalle landtong van het dieren-

zelf bepalen of ze meedoen. Als de arend er genoeg van

parkterrein zag Kruijff in zijn ontwerp toen als vanzelf

heeft, verdwijnt hij en gaat een ander luikje open. Dan

een spiraal ontstaan. De kleine volières situeerde hij in

vliegt er zowaar een monniksgier uit. Zodra die weg is,

de kern; de grootste (tot 30 x 50 m) waaieren ver naar

mag een groepje hier geboren zilverreigers het veld in.

buiten uit. Maar het ei van Columbus was vooral het hart

Ze hollen naar de vijvers, waar vis in is gegooid en laten

van de spiraal. Dit is een grote, vrijwel ronde buitenruimte

zich daarna weer even makkelijk teruglokken naar hun

met een diameter van circa 50 m. Zij wordt omringd door

eigen gebied.

een hoge houten muur, die meteen de achterzijde vormt van alle volières. Dit ronde centrum bood zo de ultieme

6 km De realisatie van dit bouwwerk gebeurde prag-

kans ook de bekritiseerde roofvogelshows een volkomen

matisch. Bouw en directievoering hield de familie Kruijff

nieuw karakter te geven. Zeker, de vogels tonen nog

in eigen hand. Wel ging het ontwerp van Robert Kruijff

steeds hun jagerskunsten aan publiek, maar nu alleen

langs een (bevriend) architect (Ben Looye uit Schagen)

■ ■ ■

Door de volières van klein naar groot naast elkaar te

De omringende houten muur vormt de achterzijde van alle volières. De tribune volgt de ronding van de muur.

foto: landgoed hoenderdaell anna pauwlona

foto’s: nadine korringa hoogwoud

situeren ontstond als vanzelf een spiraal.

Voor valken zijn kleine volières voldoende, arenden en gieren hebben weidsheid nodig.

en een afdak was hier niet gewenst. Toch werd het advies

dat specifieke adviezen gaf voor de toepassing. Zo leefde

van Keijzer op prijs gesteld, met name vanwege de pre-

aanvankelijk het idee de hele muur van tropisch hardhout

fabricagemogelijkheden. De hoofdvorm van de tribune

te maken, vormvast en onderhoudsvrij. Adviseur Joost

volgt uiteraard de ronding van de muur. Hij is circa 35 m

Keijzer van Leegwater legt uit waarom hij een andere

breed (bovenaan) en heeft vier vakken met elk zeven rijen

richting wees. ‘In deze hoeveelheid - 6 km aan planken,

banken, plus looproutes daartussen. Dit geheel is vrijwel

plus 36 kuub aan palen die toen 100 x 100 mm waren ge-

volledig uit identieke basiselementen opgebouwd. Als

dimensioneerd - is hardhout niet zomaar leverbaar en bo-

voorbeeld de zitvlakken: hiervan zijn er vijf per bank, per

vendien onnodig duur.’ In minder dan geen tijd berekende

vak, met steeds 1 cm tussenruimte.

n ov e m b e r 2 0 1 8

en werd alle hout betrokken bij Leegwater Houtbereiding

Leegwater een goed alternatief in PEFC-gecertificeerd

Tweede impregnatie Het basismateriaal is douglas

der hoge druk geïmpregneerd met sterk fixerende zouten.

planken (35 x 140 mm, 1.600 mm lang). Deze werden in

Douglas houdt zich in de buitenlucht dan even goed als

drukketels geïmpregneerd met Woodlife HL50, en ver-

hardhout en is niet half zo duur. Alleen voor de onderste

volgens exact op maat gezaagd. Deze hing af van de plaats

plank adviseerden we wel hardhout als plint: PEFC-azobé.’

die zo’n bank in het tapse tribunesegment inneemt. Ver-

het houtblad

Duits douglas, en dat is gerealiseerd. ‘Alle planken zijn on-

volgens werden de planken per twee stuks gekoppeld

Ex hart-hout Het bedrijf leverde ook douglas palen (120 x 120 mm). Niet voor de hoofdmuur, daar zijn als ge-

d e i n r i c h t i n g va n d i t g e b i e d s u g g e zegd stalen palen toegepast, maar voor de afrasteringen tussen de volières. Deze palen zijn iets minder hoog, maar

r e e rt e e n s ava n n e

hebben dan ook geen houten tussenwanden overeind te houden. Verbindingslatten bovenaan en schragen geven hier voldoende stevigheid; ook gaan ze 1 m de grond in.

door twee dwarse klampen (35 x 70 mm) en daarna gin-

Andersoortige problemen zijn bij deze palen voorkomen

gen de gemonteerde onderdelen nogmaals de ketel in

door enkel ex hart-hout te gebruiken, verklaart Keijzer.

voor een tweede impregnatie. De onderlinge afstand van

‘Hout uit het hart van een boom kan zich onvoorspelbaar

de klampen is bij alle banken gelijk (h.o.h. 390 mm), dus

gedragen. Soms geeft dat scheuren, wat je vaak in oude

onafhankelijk van de banklengte. Dat vereenvoudigde de

draagbalken ziet. Daar kan dat geen kwaad, bij deze soli-

productie én de montage. En het versterkt de stevigheid

taire palen wel.’ De voeten van de palen zijn beschermd

van de banken: de klampen zijn rechtstreeks aan het sta-

met bitumineuze krimpfolie. ‘Bitumen smelt bij verhitting

len onderstel gemonteerd. Het resultaat is een tribune die

en mag zelfs inbranden, dan verbindt het zich met het

weer en wind kan doorstaan. Ook zonder afdak. •

hout. Dat deden we paal voor paal, wel een bewerkelijke procedure, maar uiterst effectief.’

hilde de haan

Tribune Speciale affiniteit had Keijzer met de tribune. Al in 1998 had hij namelijk zelf voor een voetbalvereni-

CO2-VOETAFDRUK

ging in Den Oever een geheel houten tribune ontworpen

In het project is onder andere 124,5 m3 hout toegepast

die er nog altijd prima bij staat. Ook hier was verduur-

(123 m3 Duits douglas, 1,5 m3 azobé). Dit betekent een

zaamd douglas toegepast, en hij had alles persoonlijk ge-

CO2-vastlegging van 103.917 kg. Het compenseert

detailleerd, vanaf de lijst van het schuine afdak tot het

de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

onderstel van de banken. In Anna Pauwlona moest alles

873.252 km of het jaarlijks elektragebruik van 115

simpeler en sneller. Een metalen onderstel was al besteld

huishoudens.

Locatie: Van Ewijckskade 1, Anna Paulowna Opdrachtgever, bouwmanagement, directievoering, aannemer: Landgoed Hoenderdaell Anna Pauwlona (hoenderdaell.nl) Ontwerp: Robert Kruijff, Landgoed Hoenderdaell Anna Pauwlona, i.s.m. Ben Looye Schagen Advies constructie en installaties: Peter Kruijff, Landgoed Hoenderdaell Anna Pauwlona Adviseur brandveiligheid: Kees Meijer Douglas (delen, palen), azobé (delen): Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Bruto vloeroppervlak: 8.500 m2 (gebruiksoppervlak: 8.150 m2) Bouwperiode: Augustus 2016 - mei 2018 Bouwkosten: ± € 400.000,-

■ ■ ■

Gelamineerd hout? Natuurlijk. Van Withagen Houtprodukten

Gelamineerd constructie hout in Vuren en lariks. Korte levertijden, ook met bewerkingen en gronden. Standaard met KOMOcertiďŹ caat voor dragende toepassingen Duurzaam hout voorzien van PEFC certiďŹ caat NL12-0549. Kruislaagshout, spanten, kolommen en liggers op maat. 3D tekenwerk en berekeningen voor houtconstructies. Directe prijsopgaves voor de houthandel en industrie. Wekelijkse leveringen en gelost door de chauffeur. Vuren GL24 direct beschikbaar tot 1 meter hoog en 18 meter lang. Gebogen spanten en sporen. NL12-0549

SGS COC-2385

www.withagenhoutprodukten.nl Exportweg 1 9482 WP Tynaarlo T. 0592 - 274280

F. 0592 - 273524 info@withagenhoutprodukten.nl www.withagenhoutprodukten.nl

WITHAGEN houtprodukten

b i o fiel in de dr a a i wo nin g k a d o elen w eg a m s t er da m-n o o r d

Een knik in de langgerekte bouwkavel vormde het uitgangspunt voor de vormgeving van een woning in Amsterdam-Noord. Voor de verdere invulling stond bioďŹ el ontwerpen centraal, met hout als hoofdmateriaal.

foto: www.johnlewismarhall.com

n ov e m b e r 2 0 1 8

foto: www.johnlewismarhall.com

het houtblad

Behalve de voorgevel zijn ook de dagkanten van de kozijnen bekleed met Naoshima, zwart gebrand douglas.

Vanuit het interieur zijn de tuin en het groene, boomrijke achterland bijna tastbaar dankzij de compleet glazen achtergevel.

Plattegrond verdieping met vijf slaap-, twee badkamers, kleedkamer en vide.

foto: www.johnlewismarhall.com

foto + tekening: orga architect nijmegen

Ook de draagconstructie, bestaande uit vijf spanten van massief douglas, draait naadloos mee met het knikpatroon.

de meest ecologische basisschool van Nederland. Het ge-

lenweg hadden enkele jaren geleden een mooie locatie

bouw krijgt groene gevels, geschilde stammen als draag-

gevonden om hun droomhuis te verwezenlijken. Het be-

constructie, een glijbaan en een openluchtlokaal op de

trof een flinke lap grond met veel groen, grenzend aan

eerste verdieping.’ Wat telkens terugkeert in al zijn ont-

een slootje aan de achterzijde. Eerst moest het bestaande

werpen is het gebruik van hout, zijn lievelingsmateriaal.

huis worden gesloopt om aan de slag te kunnen gaan. De

Niet voor niets was hij gasthoofdredacteur van Hout-

belangrijkste wens was dat de nieuwe woning heel duur-

blad-nummer 8/2016 en is hij dagvoorzitter van Houtdag

zaam zou worden. Via internet ging het echtpaar op zoek

2018. ‘Hout is het enige natuurlijke constructieve bouw-

naar architecten die daarin zijn gespecialiseerd. Drie vie-

materiaal. Bovendien is het vocht- en warmteregulerend.

len op tijdens deze zoektocht. Na gesprekken met hen viel

Het heeft ook ongekende mogelijkheden. Neem kruis-

de keuze uiteindelijk op Daan Bruggink van ORGA archi-

laaghout, daar kun je hele huizen, maar ook houthoog-

tect in Nijmegen. Niet alleen het gesprek, maar ook een

bouw mee realiseren.’

n ov e m b e r 2 0 1 8

De bewoners/eigenaren van de woning aan de Kadoe-

worpen, sprak hun erg aan. Nadat ze er waren gaan kijken

Moodboard Op de Kadoelenweg stond voorheen

en bleek dat de bewoners zeer enthousiast waren over

een kleine verzakte woning. De nieuwe eigenaren wilden

Bruggink, was de kogel door de kerk.

daar voor het gezin met vier kinderen een grotere woning

het houtblad

houten woonhuis in Eemnes, dat deze architect had ont-

laten bouwen. Daarvoor moest eerst een postzegelbe-

Mens als gebruiker Bruggink, die vroeger bioloog

stemmingsplan-wijziging worden doorlopen. Met het

wilde worden, maar uiteindelijk voor de architectuur

programma van eisen van de opdrachtgevers kon Brug-

koos, was tijdens zijn opleiding aan de TU Delft al gefas-

gink aan de slag. ‘We kijken altijd heel goed naar de loca-

cineerd door ecologische architectuur. Dat was volgens

tie. In dit geval was de knik vooraan in de bouwkavel heel

hem destijds - hij studeerde af in 2004 - geen populair on-

opvallend. Daar wilde ik iets mee doen. Ik besloot die in

derwerp binnen de opleiding. ‘Ik wilde graag functioneel organisch ontwerpen met als groot voorbeeld de Finse ar-

functioneel organisch ontwerpen chitect Alvar Aalto. Met ORGA architect ben ik me daarop

a l s a lva r a a l t o

gaan toeleggen. Inmiddels hebben we als bureau die aanpak verbreed naar biofiel ontwerpen. Immers, de vraag naar gezonde en comfortabele gebouwen neemt toe. En terecht. Het gaat niet alleen meer om ecologisch en ener-

de architectuur terug te laten komen.’ Hij benadrukt dat

giezuinig bouwen, maar ook om de mens als gebruiker.

hij niet voor zichzelf ontwerpt, maar voor de opdrachtge-

Door de relatie tussen mens en natuurlijke omgeving in

vers. Want zij moeten erin wonen en zich prettig voelen.

het ontwerp te versterken, komt dat de gezondheid van

Een woning moet passen als een oude jas. Daarom vraagt

de gebruikers ten goede en nemen bijvoorbeeld ziekte-

hij aan zijn klanten altijd eerst een moodboard te maken.

verzuim en depressies af en worden mensen creatiever.

Op hun moodboard plaatsten deze opdrachtgevers ver-

Dan moet je denken aan meer daglicht, groen, ruimte, het

schillende woningen die ze op internet hadden gevonden,

gebruik van natuurlijke materialen als hout en een speelse

waaronder die in Eemnes die Bruggink had ontworpen.

vormgeving die nieuwsgierigheid opwekt. Een gang die

Voor hem was duidelijk in welke richting hij moest gaan

iets wegdraait, spreekt meer tot de verbeelding dan één

ontwerpen.

die kaarsrecht loopt.’

127 graden Het resultaat is een bijzondere woning die Ongekende mogelijkheden Op zijn laptop laat hij

prachtig aansluit op haar omgeving. Het gebouw van

enkele voorbeelden zien die zijn architectenbureau heeft

twee verdiepingen (totaal 220 m2) knikt mee met de hoek

ontworpen volgens het biofiel ontwerpconcept. Een daar-

in de kavel: ongeveer 127 graden. Ook de draagconstruc-

van is een tandartsenpraktijk in het Noord-Hollandse

tie, bestaande uit vijf spanten van massief douglas, draait

Middenmeer. Opvallend zijn het groene dak, veel glas

naadloos mee met dit patroon. De voorste twee staan

met uitkijk op de polder en de populieren die voor het

parallel aan de Kadoelenweg, de overige drie volgen de

gebouw staan, een draaiende gang en de rijkelijke toepas-

bocht naar de achtertuin. Doordat de spanten (200 x 400

sing van hout, waaronder spanten van lariks, afkomstig

mm) en liggers (200 x 500 mm) goed zichtbaar zijn in de

uit een lokaal bos van Staatsbosbeheer. Dan geeft hij een

woonkamer, wordt ook in huis die knik nog eens extra

digitale rondleiding door een nog te realiseren ontwerp

geaccentueerd. Sluit deze inpandige vormgeving aan op

voor basisschool de Verwondering in Almere. ‘Dit wordt

de vorm van de kavel, de tuin is ook vanuit het interieur

■ ■ ■

De voorgevel, bekleed met gebrand douglas (Naoshima), is met drie ramen veel meer gesloten.

$ * !( )!/ 2++ ./ %* )!/ /- *., - */! '(!0- /+ $+0/ 0 !( -!#!(2!-' 3 )) !* 3 )) 2 /!-'!-!* ! ),+,!* "+(%! 42 -/ $+) /$!-) )) !(2!-' 3 )) )) $ + $ +*"+-) +*./-0 /!0- $+0/"(!3%.+( /%! )) )) '( ..! (0 $/ % $/ / ,!* $+) /$!-) )) %*./ (( /%!4+*! #%,.,( / )) ./0 2!-' "2!-'%*#.*%1! 0 +"

Een industriĂŤle uitstraling met stalen verbindingsmiddelen in het zicht hoort zeker ook bij het ontwerp.

9 10 22

420

213

ok balklaag 2676+P

./ (!* ,( / '*++,,0*/ */ )!/ +*./-0 /!0-

ok nieuwe spant 2342+P

358 400

60 30

140

16 28 18

$ (

277

tekening: orga architect nijmegen

246

bk vloer 2940+P

Detail gevel-verdiepingsvloer.

De douglas draagconstructie bleef in het zicht, dus veel aandacht voor detail

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarhall.com

en nauwkeurig werken. Daarom zijn de spanten in de werkplaats gezaagd.

dat de voorgevel en de dagkanten van de kozijnen zijn

Zowel vanaf het centrale kookeiland in de kamer als zit-

bekleed met Naoshima, zwart gebrand douglas (150 x 20

tend aan de grote eettafel in de vide heeft de bewoner

mm). Het is volgens de traditionele Japanse shou sugi

uitzicht op het groene, boomrijke achterliggende gebied.

ban-techniek behandeld. Hierbij wordt douglas dosse

De voorgevel is met drie ramen veel meer gesloten. Op

gezaagd (op de vlam) en diep gebrand. Daardoor krijgt

de begane grond bevinden zich naast de woonkamer

het een onregelmatige structuur en een karakteristieke

met vide en kookeiland de technische ruimten. Tussen

tekening die glanst in de zon.

n ov e m b e r 2 0 1 8

bijna tastbaar dankzij de compleet glazen achtergevel.

de spanten en draagbalken zijn de muren en plafonds gestuukt. De tweede etage telt vijf kamers, waaronder

Ecologische houtbouw Evenals Bruggink is aanne-

de ouderslaapkamer. De centrale gang, eveneens in een

mer Jan-Willem van Engen, directeur-eigenaar van bouw-

knik, biedt dwars door de vide van de woonkamer en

bedrijf Van Engen uit Kockengen, tevreden over het eind-

de glazen achtergevel uitzicht op de tuin.

resultaat. Hij werkt vaker samen met de architect. Het

Dampopen wanden De buitenzijde van de woning is,

houtbouw, met passie voor houtskeletbouw. Van Engen:

met uitzondering van de glazen achtergevel, vrijwel ge-

‘Het was geen vreselijk complexe opdracht, maar vergde

heel van hout. Wel bestaat de plint uit cortenstaal om het

wel precisiewerk. Zo is de constructieve vloer gevlinderd

hout te vrijwaren van opspattend water. Bij de voordeur

en dient daarmee meteem als afgewerkte woonvloer.

in de linkerzijgevel loopt deze plint over in een luifel. Zo

Daarop hebben we de bovenliggende woning geplaatst.

het houtblad

bouwbedrijf heeft zich gespecialiseerd in ecologische

ontstaat er een fraaie lijn van deze roestkleurige metaallegering. De muren zijn van binnen naar buiten toe opge-

n i e t o n t w e r p e n vo o r j e z e l f, m a a r bouwd uit een stuclaag, gipsplaat, een installatie- en een

voor de opdr achtgevers

constructieve zone. Deze laatste bestaat uit OSB aan de binnen- en harde houtvezelplaten aan de buitenzijde, met binnenin houten stijlen. De ruimten ertussen zijn opgevuld met zachte houtvezelplaten, legt Bruggink uit, terwijl

Doordat de vloerconstructie en ook de houten draagcon-

hij een stukje daarvan op zijn kantoor laat zien en voelen.

structie in het zicht bleven, betekende dit aandacht voor

‘De naden tussen het OSB zijn getapet, zodat je luchtdich-

detail en zeer nauwkeurig werken. Mede daarom hebben

te maar wel dampopen wanden krijgt. Zo kan de woning

we de spanten niet ter locatie, maar in onze werkplaats

ademen, krijg je een prettig binnenklimaat en bespaar je

gezaagd. Voor ons was dit project een leuke uitdaging.

op energieverbruik.’

Net zoals bij Bruggink staan bij ook ons het wooncomfort, een prettig binnenklimaat en gedetailleerd werken cen-

Thermohout en Naoshima De twee geknikte zijge-

traal.’ •

vels zijn bekleed met verticale delen Thermohout. Dit is thermisch gemodificeerd FSC-vuren dat minder krimpt,

john ekkelboom

uitzet en vervormt en goed bestand is tegen houtminnende organismen. De onbehandelde latten zijn in twee breedtes (90/140 x 18 mm) en met tussennaden in een

CO2-VOETAFDRUK

vast patroon aangebracht. Dit lijnenspel loopt in een hoek

In het project is onder andere 64 m3 hout toegepast

van 48 graden door over het dak tot aan de nok. In dat dak

(43 m3 vuren, 21 m3 douglas (waarvan 8 m3 Naoshi-

zijn de zonnecollectoren en zonnepanelen netjes wegge-

ma)). Dit betekent een CO2-vastlegging van 44.094

werkt. Bruggink: ‘Het is een open gevel- en dakbekle-

kg. De Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in

ding. Achter de latten zit zwarte folie met daarop zwart-

3 seconden. Het compenseert de uitlaatgassen van

geverfde latjes waarop ze zijn vastgenageld. Het is ook

een middenklassenauto over 370.538 km of het jaar-

een gootloos gebouw. Het regenwater loopt gewoon

lijks elektragebruik van 48 huishoudens.

langs de latten en de folie naar beneden.’ Opmerkelijk is Locatie: Kadoelenweg 217, Amsterdam Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: ORGA architect Nijmegen (orgaarchitect.nl); Daan Bruggink, Steven van Leeuwen Aannemer: Bouwbedrijf Van Engen Kockengen (bouwbedrijfvanengen.nl) Leverancier douglas, vuren: Stiho Wijchen (stiho.nl) Gebrand hout (Naoshima): Zwarthout Leersum (zwarthout.com) Bouwoppervlak: 220 m2 Bouwperiode: Februari - oktober 2017 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

wo nen in meer duidigheid erkerhuizen #1 en #2: offingawier en midlaren Voor de derde keer maakten we een rondtocht langs enkele projecten met architect Haiko

huizen in het Friese OfďŹ ngawier en het Drentse Midlaren. Daarmee voegt het architectenbureau nieuwe vormen toe aan zâ&#x20AC;&#x2122;n groeiende woningtypologie van voor elk wat woons.

foto: peter de kan groningen

Meijer van Onix NL. Hiervan vroegen ditmaal twee bijzondere plannen de aandacht: erker-

n ov e m b e r 2 0 1 8

foto’s: peter de kan groningen

het houtblad

Erkerhuis #1 Ofﬁngawier. Verstaffeling zuidgevel. De opvouwing als van een landkaart geeft meer privacy en een betere zonoriëntering.

houten zit/vensterbank

terras Woonkamer toilet

garderobe

Entree

Eetkamer kast

De hoogverticale staffeling zorgt voor mooie caleisdoscopische beeldeffecten.

Bijkeuken/berging Kantoor

Plattegrond begane grond.

tekeningen: onix nl groningen

Keuken

terras

tuinkast

Wegdetaillering kozijnen in de schoepen.

bij deze onnavolgbare goochelarchitectuur, is: vindt en gij

Houtblad, waaronder de odyssees in 2010 (nummer

zult zoeken. Meijer expliceert ten halve spottend, ten hele

5/2010) en 2013 (6/2013, 8/2013) kwam reeds als duide-

serieus: ‘Ik keur de eenduidigheid van bestemmingsplan-

lijk beeld naar voren dat ze moeilijk onder één noemer te

nen en het Bouwbesluit sterk af. Door te veel regels kun

vangen zijn, maar er aan alle kanten uitsteken. Woon je

je niets leuks of uitspattends meer doen. Ik wil de vraag

nog wel waarin je woont? Of met een variant op Martinus

blijven stellen wat wonen nu eigenlijk is. Wat is een huis

Nijhoff: ‘Woon maar, er staat niet wat er staat.’

hoegenaamd? Een voor- of achterhuis? Een zomer- of

n ov e m b e r 2 0 1 8

Uit de vele publicaties over Onix NL-projecten in Het

winterhuis? Een huis voor je dochter? Daar wil ik ant-

Kameleonproduct Als jongen bouwde Meijer boom-

woorden op vinden, liefst steeds andere.’

hutten in de Groningse bossen, een activiteit die hij ook

Absurd normaal Omdat alle locaties in principe afwij-

is de kinderfantasie leidend. Zoals in schaduwen op de

ken, vereist dat ook steeds andere woningtypes, zoals het

wand of wolken in de lucht allerlei figuren te herkennen

Zoekende, Schuur-, Verschoven, Trap-, Schoorsteen- en

zijn, zo geldt dat eigenlijk voor alle waarnemingen. Die

Erkerhuis. De laatste drie vallen onder de uitvergroting

vrijheid wil hij erin houden, veeleer dan als opperverstan-

van een woningonderdeel. Bij de woningtypologie past

dige volwassene te zakken in het moeras van starre opvat-

tevens een instrument als Gesneden Koek, waarbij delen

tingen, te kakelen in clichés van monddoodheid of te smo-

van het volume horizontaal of verticaal kunnen worden

ren in het slop van idee-fixes. Het natuurmateriaal hout

afgesneden, al naar de omgeving suggesties doet. Hoe

werd aldus geëxtrapoleerd naar architectuur: stammen

diende bijvoorbeeld het erkerhuis - te zien als losse uit-

zijn gebinten, kruinen daken, takken kozijnen en bossen

bouw - zich aan? Hoegenaamd verloopt het ontwerpen

steden. Het materiaaltekort waarmee de hutten werden

bij Onix NL via logische stappen en laterale sprongen.

gebouwd, leidde tot de stevige strohalm alles uit de plank

Meijer: ‘Beide erkerhuizen staan in een beschermd dorps-

het houtblad

als bouwend architect onverstoorbaar voortzet. Daarbij

als kameleonproduct te halen: constructie, gevel, kozijn, dak, trap, wand, plafond, kast.

vo o r o n i x b e s ta a n g e e n m o e i l i j k e Begripsverschuivingen Alles wordt ook tweesnij-

l o c at i e s o f o p g av e s

dend ontlee(n)d aan historie-heden, functie-esthetiek, aanwezig-afwezig, perfect-imperfect en oud hout-nieuw hout. Wat resulteert, is vreemd vertrouwd, doordat aller-

gezicht. Voor het behoud daarvan leidt dat tot een kleine

lei begripsverschuivingen optreden. Een zoekend huis

korrel van de voorgevel aan de straatkant en veel diepte

vindt z’n bestemming in een schuur en legt de zolder als

erachter. Je merkt dus niet dat er een groot huis staat.’ De

een pet naast zich op de grond. Een traphuis bevat nul op-

kleine korrel heeft de breedte van een erker. En ja, wat is

gangen, maar wel een cascade van wentelende vloervel-

dan nog een voorgevel? In zowel Offingawier als Midla-

den die als een stelsel van beneden- en bovenkwarten aan

ren verschrompelt die - absurd normaal - nog verder tot

elkaar zijn gekoppeld door drietredige opstapjes. Archi-

een tuinkast voor de opslag van gereedschappen.

tectuur wordt landschap, wordt ruimte, wordt interieur, wordt megameubel, wordt ornament. Of omgekeerd. Of

Overhoekse oriëntatie Je wilt aan de straat wonen,

door elkaar heen. Karnemelk geeft mosgevels. Gebinten

maar ook niet te veel, dus dat resulteert in intiem open.

zijn zo hol als een kies, maar daardoor wel prettig ver-

Hét pluspunt van een erker is volgens Meijer dat het een

voerbaar in het nakende demontagetijdperk. Het kozijn-

mooie overhoekse oriëntatie geeft op de straat of de om-

loze raam vervloeit tot openwandruit. En kleine verveel-

geving. ‘Meestal zie je in woongebieden dat alle wonin-

ruimtes als het toilet krijgen hun eigen uitkijkvenster.

gen parallel aan elkaar zijn geschakeld. Dan kijk je alleen plat rechtuit tegen zijmuren aan. Het Erkerhuis is dus een

Geïnnoveerde herschepping Op deze wijze onder-

enorme verrijking. In het geval van Offingawier kijk je

gaan bouwvormen en -archetypen een experimentele,

achter in de woning schuin naar een kerkje aan de over-

permanent doorgeïnnoveerde herschepping: de boer-

kant van de straat.’ In deze opzet kunnen de lange zijge-

derij, schuur, schoorsteen, erker, plint, … Waarheid of

vels ook voor- en achtergevel worden. Voor Onix bestaan

eeuwige schoonheid bestaan niet, maar wel kansen res-

geen moeilijke locaties of opgaves. ‘Ik ben nu bezig met

pectievelijk dirty detailing. Grenzen verdwijnen, het be-

het eerste Knikkende Huis dat eigenlijk net als het Erker-

staande verkeert in z’n tegendeel, harmonie is anarchie,

huis valt onder de categorie Longhouse. Op de kavel staat

ernst ironie, hoofdstoots voetstoots. Het enige wat telt

een klein gebouwtje en daar heb ik de woning gewoon

■ ■ ■

De formelere, kaarsrechte noordgevel. Als verwijzing naar de staffelingengevel liggen een paar bosjes zwartalu-

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: peter de kan groningen

minium langkozijnen in het baksteenzwart. De straat-/voorgevel is een tuinkast.

De linkerzijde van Erkerhuis Midlaren is het openst met grote ramen bij keuken/eetkamer, verdiepingshoge openslaande deuren bij de woonkamer en kleinere ramen op de etage.

Friese paard, waarvan er een paar in de aanpalende wei dromend hun hoofd laten hangen aan een denkbeeldige

n ov e m b e r 2 0 1 8

kapstok.

‘Jammen’ met kleuren Door de verstaffeling plooit de gevel zich tot een harmonica van smalle en hoge kozijnen. De opvouwing als van een landkaart geeft meer privacy en een betere zonoriëntering. De segmentering deelt de zoninstraling op in banen, zodat je niet scheldend

zit te puffen in je eigen huis. Meijer, trots relatief: ‘Er staat

het houtblad

inderdaad wel iets, toch zijn het gewoon ook planken. Wel gedurfd om het zo te doen! Wat die kozijnen betreft zag ik het beeld van grote schoepen voor me. Tevens is het een dynamisch spel van draaiende en gesloten delen.’ De constructie is in kalkzandsteen (noordgevel) en houtskeletbouw met stalen kolommetjes (zuidgevel), ertussen liggen betonvloeren, erop rust een hsb-dak. Op het achHet interieur van Erkerhuis Midlaren doet zich voor als

tererf bij de sloot staat nog een schuur in dezelfde stijl.

één open ruimte die zich vrijuit alle kanten op beweegt.

Terugkerend naar het zwart - behalve met bekende bouwvormen en detailleringen vindt Meijer het wel zo

omheen geknikt. Een simpele ingreep, met veel meer be-

leuk te ‘jammen’ met kleuren. ‘Ook dat is een thema ge-

leving. De opdrachtgevers waren meteen verliefd.’

worden. Je hebt de basiskleuren van beton, staal, hout en baksteen. Wat kun je daar verder mee? Zwart is niet

ERKERHUIS #1 OFFINGAWIER (2018)

zwart. Het heeft steeds weer een andere uitstraling, al

Bij het ontwerp van dit erkerhuis (Fiifgeawei 17; woonoppervlakte 163 m2) was ook ex-partner Alex van de Beld

’ w e l e r g z w a r t, ’ m o p p e r t d e b u u r -

nog betrokken. Je zou het kunnen zien als een longhouse, waarvan aan de uiteinden van één langsgevel schuinse

man als een ver onweer

vlakken zijn afgesneden, waardoor de vorm van een overmaatse erker resteert. Het sterk uitgetrokken asymmetrische zadeldak, de flauwe v-vorm van de zuidgevel en de

naar ordening, structuur, textuur, weer en lichtval, zoals

verdiepingshoge staffelingen die erin zijn uitgesneden,

nat, droog, behaard, bezand, beschaduwd. Het kan zelfs

geven een getordeerde gevoelsvertaling.

zilverkleurig zijn.’

Friese paard Er wordt rust in gebracht, doordat alles in

Andere snelheid Opmerkelijk is dat je bij het erker-

zwart is uitgevoerd: verticale gevelbekleding van fijnbe-

huis een andere snelheid van beleving hebt: van abstract

zaagd lariks (Dumowood channelsiding; 21 x 168 mm),

en gesloten buiten ga je binnen over naar een leven van

dakpannen en bakstenen. In dit laatste materiaal is de veel

doorzicht en openheid. Anders gezegd, vanuit de publie-

formelere, kaarsrechte noordgevel met entree uitgevoerd.

ke ruimte beweeg je sneller en ervaar je de gevel meer

Voor de herkenning is de voordeur wel gevangen in een

dicht, vanuit het privé is de beweging trager en wordt de

brede blankhouten nis aan een kort talud. Als lichte ver-

schoepenkozijngevel meer transparant. De buitenkant

wijzingen naar de staffelingen aan de andere kant liggen

keert erin terug, doordat ook hier de kozijnen zwart zijn.

een paar bosjes zwartaluminium langkozijnen verticaal in

De hoogverticale staffeling zorgt voor mooie caleisdosco-

het baksteenzwart. De eenheidskleur maakt de woning

pische beeldeffecten. Bewoner Johannes Bijzitter is ui-

tot een abstract volume dat niettemin wonderwel past

terst tevreden, maar vindt de indeling met die langgerekte

binnen de dorpsbouw eromheen, al is het contrast met

vorm niet praktisch. ‘Een vierkante doos is makkelijker,

wat er eerder stond wel maximaal: een oud boerderijtje.

maar dan mis je wel de aparte ruimtelijke ervaring.’ De

‘Wel erg zwart,’ moppert de buurman als een ver onweer.

heilwens van een lang leven krijgt er een verschoven

De kleur wil ook een lofzang brengen aan het zwarte

betekenis.

■ ■ ■

n ov e m b e r 2 0 1 8 het houtblad

HORIZONTAAL

tekeningen: onix nl groningen

VERTIKAAL

Wegdetaillering van het kozijn in houten kolom.

bad d =980

slaapkamer

douche

kast kast toilet bijkeuken

woonkamer

hal entree woning

tuinkast

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: peter de kan groningen

toilet

eetkamer/keuken

blik door laagramen naar buiten.

garderobe

kast / kelder

terras

De slaap- en badkamer lopen naadloos in elkaar over. Het bad is verzonken in de vloer. Vandaar kijk je met schone Plattegrond begane grond.

n ov e m b e r 2 0 1 8 het houtblad

Architect Haiko Meijer tekende (met ook hier een tuinkastvoorgevel) een slingerende plattegrond: zo ontstaat een veel rijkere, want overhoekse ervaring.

ERKERHUIS #2 MIDLAREN (2018)

architect liep zich stuk op een afgekeurde gevel. De op-

Als een verschil tussen dag en nacht heeft deze woning

drachtgeefster ging bij Meijer te rade voor een juiste ge-

(Groningerstraat 27a; woonoppervlakte 255 m2) een ge-

vel, maar die begon liever opnieuw. ‘Een gevel heeft altijd

heel blankhouten uitstraling. Ze is ook een stuk groter. De

te maken met de context. Bij een lang volume op een lan-

eigenaresse, directrice van een woningbouwvereniging,

ge kavel nemen de verhoudingen binnen-buiten altijd een

kwam uit een grote boerderij en wilde naar gewenning

vervelend eenzijdige vorm-contravorm aan. En een uni-

iets van gelijk formaat. De vrije hoogte in de woonkamer

forme kap geeft binnen geen variatie in ruimtes op de ver-

is 4 m. De ingenomen ruimte is een voormalig weilandje

dieping.’ Hij tekende een slingerende plattegrond met

aan een doorgaande landelijke weg. Waar het ene erker-

een asymmetrische ruit in het midden en twee smalle tra-

huis bestaat uit verschillende zwarte materialen, is dit ex-

peziumachtigen onder en boven. Hij overtuigde de bewo-

emplaar aan de buitenkant monomaterieel uitgevoerd in

ners ervan dat zo een veel rijkere, want overhoekse erva-

onbehandeld FSC-louro preto (18 x 70/145 mm; geleverd

ring van tuin, straat en omgeving ontstond. ‘Ik zoek graag

door Van den Berg Hardhout Lopik) en binnen met lariks

de extremen op. In een gesprek met opdrachtgevers merk

en Raditriplex (radiata pine). Met hout kun je nu eenmaal

ik dan wel of ze iets veiligs of iets bijzonders willen.’ Als

schitterend strak detailleren. De voorgevel aan de straat-

bij Offingawier was er het gezichtsbedrog van een kleine

kant is eveneens een provocerende tuinkast. Het zadeldak

maat tussen de omringende bebouwingen, terwijl je bin-

is vanzelf krachtig asymmetrisch en loopt in twee richtin-

nen grootschalig leeft. In een vrij slank volume zit je aan

gen weg. Meijer: ‘Dat is onze hobby: de horizontale knik-

weerszijden onmiddellijk aan de tuin in het ochtend- t/m

lijn niet overeen laten komen met de verticale. Dat leidt

avondzonnetje.

tot zachtere vormen.’

Kolossale plastiek Vanaf de straat maakt Erkerhuis #2 Overhoekse ervaring Wens was een lang huis met

een vrij gesloten indruk als je er recht voor staat. Aan de

een puntdakje erop. Simpeler kan niet, maar een eerste

rechterkant opent het zich met verdiepingshoge ramen,

n ov e m b e r 2 0 1 8

foto: peter de kan groningen

het houtblad

Het interieur volgt het Onix-thema van het Megameubel. Achteraan de opgang naar de entresol met onder andere de slaap- en badkamer en, rechts vooraan, een werkplek.

waarachter zich de eetkamer/keuken bevinden, en de en-

moet een verhoogde kwaliteit hebben, vindt Meijer.

treepartij. De linkerzijde is nog opener met grote ramen

Daarom heeft ook het toilet haar eigen raampje. Erkerhuis

bij keuken/eetkamer, verdiepingshoge openslaande deu-

Midlaren is door de architectonische opzet overvloedig

ren bij de woonkamer en kleinere ramen op de etage. Het

ruimtelijk en door de landschappelijkheid van materialen

interieur volgt een ander Onix-thema, dat van het Mega-

een bekoring van knusheid en warmte. •

meubel. Het doet zich voor als één open ruimte die zich vrij alle kanten op beweegt. Materieel masseert zich op

hans de groot

een gevlinderde betonnen vloer een kolossale plastiek van lariks plankjes en latjes (18 x 50 mm) en Radiplex-panelen over trappen, kasten, wanden en plafonds door de

CO2-VOETAFDRUK

ruimte en de insteekverdieping. De kozijnen zijn wegge-

In de twee erkerhuizen is onder andere 57,75 m3 hout

detailleerd voor de eenheid van abstractie. Als alle schuif-

toegepast (Offingawier: 5,78 m3 vuren, 3,44 m3 lariks,

deuren openstaan, kijk je diagonaal door het huis heen.

1,1 m3 OSB; Midlaren: 17,37 m3 vuren, 17,21 m3 radiata pine (Araucotriplex, Radiplex), 8,0 m3 louro preto, 3,0

Verhoogde kwaliteit Apart detail is dat de eerste

m3 lariks, 1,85 OSB). Dit betekent een CO2-vastlegging

traptreden naar de entresol van schoon beton zijn. Ook

van 40.948 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

de slaap- en badkamer lopen naadloos in elkaar over.

een middenklassenauto over 344.096 km of het jaar-

Het bad is verzonken in de vloer. Vandaar kijk je met

lijks elektragebruik van 45 huishoudens.

schone blik door laagramen naar buiten. Elke ruimte

MOOI HÃ&#x2C6;? Vraag gratis ons magazine aan!

FHUWLÈ´ FHULQJ 'DDUGRRU ZHHW X ]HNHU GDW KHW KRXW KHHO XLWJHNLHQG JHNDSW LV =R ]RUJHQ ZLM GDW KRXW È&#x2020;YROKRXGEDDUÈ&#x2021; LV GDW KRXWJHEUXLN DOV JURQGVWRI YRO WH KRXGHQ LV %LM 9DQ GHQ %HUJ +DUGKRXW KHEEHQ ZLM DOOHHQ NOLPDDWYULHQGHOLMN )6& KRXW 'H LGHDOH EDVLV YRRU NQDSSH VWDDOWMHV DUFKLWHFWXXU +DUGKRXW YRRU HHQ PRRLHUH ZHUHOG

het houtblad

Het Convenant Bevorderen Duurzaam Bos-

Actuele analyse Om de business case

Stimuleren marktvraag En tot slot

beheer houdt op 27 november a.s. een bij-

voor duurzaam bosbeheer aantrekkelijker te

wordt gewerkt aan het stimuleren van de

eenkomst voor geïnteresseerde partijen in

maken is een actuele analyse gemaakt van

marktvraag, daarvoor ligt een uitgewerkt

de keten. Deze bijeenkomst staat in het te-

de kansen en knelpunten voor duurzaam

plan op tafel. Ondanks de jarenlange in-

ken van IMVO (Internationaal Maatschap-

bosbeheer in een aantal tropische landen.

spanning om het belang van duurzaam bos-

pelijk Verantwoord Ondernemen) en de

Het vervolg bestaat uit twee pilots, gericht

beheer en het gebruik van duurzaam gepro-

actuele stand van zaken rondom duurzaam

op het verlagen van de certificeringskosten

duceerd hout te vergroten is dit nog geen

bosbeheer. Hoe draagt het Convenant hier-

door het benutten van nieuwe technologie

vanzelfsprekendheid. Toch is het stimuleren

aan bij?

enerzijds en het vergroten van de inkom-

van de marktvraag urgenter dan ooit, van-

stenstroom anderzijds. Vanuit politiek oog-

wege de aanhoudend zuigende werking

De 23 partijen (overheid, vakbonden, bran-

punt is de Convenantenaanpak met name

vanuit Azië, waar minder eisen worden ge-

ches, ngo’s) werken in vier werkgroepen:

gericht op verduurzaming van de keten op

steld aan duurzame herkomst. Vanuit Ne-

IMVO Risico’s, Handelsketen, Marktvraag

basis van de door de overheid gesteunde

derland moeten wij daarom focussen op wat

en Business Case van duurzaam bosbeheer.

OESO-richtlijnen. Deze schrijven voor dat

we wel kunnen doen aan het stimuleren van

Vanuit deze invalshoeken heeft eerst een

bedrijven de risico’s in hun keten kennen en

duurzaam beheerd bos en hout. De ambitie

verdiepingsslag plaatsgevonden. Een van

vervolgens due diligence toepassen om risi-

ligt hoog, de uitdagingen zijn groot, maar

de onderzoeken betreft Chain of Custody-

co’s te minimaliseren. De houtsector maakt

de partijen zijn gemotiveerd en er is veel

certificering. De uitkomst geeft een gede-

echter al decennia lang gebruik van certifi-

positieve energie om door te pakken.

tailleerd beeld over welke artikelen binnen

ceringsinitiatieven om risico’s in de keten

de CoC-standaarden frustratie opleveren.

uit te bannen. Vanuit het Convenant is een

Geïnteresseerd in de jaarbijeenkomst? Mail

Op basis hiervan wordt nu gewerkt aan

onderzoek opgestart dat moet aangeven

dan naar info@bewustmethout.nl.

een ‘risk based approach’ dat de CoC voor

in hoeverre de certificeringsschema’s de

Meer informatie is te vinden op de website:

bedrijven eenvoudiger moet maken.

OESO-richtlijnen afdekken.

www.bewustmethout.nl

KETENOVERLEG ‘VERKENNING HOUT IN DE GWW’ De eerste van drie rondetafelgesprekken met vertegenwoordigers vanuit de ‘hout & gww-keten’, om te spreken over de mogelijkheden, kansen en belemmeringen om meer hout in de grond-, wegen waterbouw toegepast te krijgen, vond plaats op 11 oktober 2018. Het initiatief komt vanuit de Business Unit Natuurlijk Kapitaal (BUN-K) foto: eric de munck, centrum hout

n ov e m b e r 2 0 1 8

JA ARBIJEENKOMST HOUTCONVENANT 27 NOVEMBER A .S.

Een damwand van azobé in Woerden.

van Rijkswaterstaat en is onderdeel van het onderzoek dat Twynstra en Gudde in dit kader doet.

Vanuit andere onderzoeken en bijeenkomsten, georganiseerd door BUN-K, naar innovatie inzake het verlagen van de CO2-uitstoot in de gww en infrastructuur, bleek al dat er verschillende direct inzetbare houtproducten zijn (laaghangend fruit) die kunnen helpen de klimaatdoelstelling van de overheid te halen. Vraag is echter hoe de weg vrij gemaakt kan worden in bijvoorbeeld wijze van uitvraag

door de opdrachtgever en uiteindelijke aanbestedingen. Op 15 november a.s., tijdens de Houtdag, vindt de tweede rondetafel plaats met een afsluitende sessie in de week van de circulaire economie 14-18 januari 2019.

Meer informatie via: Twynstra Gudde, mevrouw Zinzi Stasse (zst@tg.nl).

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

te Almere.

n ov e m b e r 2 0 1 8

Houtondernemingen

het houtblad

Centrum Hout verzorgde een presentatie over tropisch hout als bijdrage aan een circulaire economie.

TROPISCH HOUT IN DE GW W Bij ingenieursbureau Sweco in de Bilt was

Daarnaast besprak hij openstaande vragen

leen in het geval dat tropisch hout tech-

op 27 september jl. gedurende de lunch

rond materiaaleigenschappen, met infor-

nisch niet toegepast kan worden, is bioba-

een inspiratiesessie, waarbij het gebruik

matie, beschikbaar uit verschillende pilots

sed composiet een alternatief, waarmee

van hout en biobased composiet voor de

die het afgelopen jaar zijn gerealiseerd.

net als bij hout ook fossiele grondstoffen,

gww-sector centraal stond.

beton en staal vermeden worden.

Onderdeel van circulariteit In het NeNamens Centrum Hout verzorgde Andries

derland van 2030 moet 50% van de pro-

Eerder vonden al lunchlezingen plaats bij

van Eckeveld een presentatie over tropisch

ductie circulair zijn en in 2050 100%. Voor

Arcadis, Tauw, Westenberg, ingenieursbu-

hout als bijdrage aan een circulaire econo-

velen staat circulaire economie gelijk aan

reau Rotterdam en RHDHV. Op 8 novem-

mie. Aan de orde kwamen de milieupresta-

recycling. Dat is echter bepaald niet zo.

ber jl. vond een lunchbijeenkomst bij inge-

ties, materiaal eigenschappen en duurzame

Recycling is een ónderdeel van circulari-

nieursbureau Nebest te Vianen plaats.

oogst van tropisch hout. Bijzonder is dat

teit. De biobased herkomst blijft een min-

niet alleen de milieuprestaties van hard-

stens zo belangrijk aspect. Gezamenlijk

Voordelen Meer informatie over de

houten damwanden beter zijn dan die van

kwamen de deelnemers dan ook tot de

voordelen van hout, voorbeeldprojecten,

andere materialen, maar dat ook de Total

slotsom dat je het beste met tropisch hout

brochures, LCA- en TCO-informatie? Wilt

Cost of Ownership (TCO) het gunstigst is!

kunt bouwen. Dat de TCO-analyse voor

u ook gebruikmaken van een lunchlezing

Rudi van Hedel van Sweco ging in op de

bijvoorbeeld houten damwanden zo goed

op kantoor? Kijk dan op of meld u aan via

mogelijkheden van biobased kunststof.

uitpakt, is daarbij een extra argument. Al-

www.houtindegww.nl ‘lunchlezingen’. •

de eeu w igheid gevensterd s tage of f o r e s t jilin, chin a

schouwspel, waarin hoofdrolspeler Natuur iedereen vervoert en verrukt met dramatische scĂ¨nechangementen van ontluikende pasteltinten in de lente, bonte groengradaties in de zomer, zwevende mistvelden in de herfst en ijzige witnuances in de winter.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: su shengliang shanghai

Met het publiek op een verhoogd toneel ontvouwt zich in een oneindig auditorium een

n ov e m b e r 2 0 1 8 het houtblad

Het houten deel is bij zâ&#x20AC;&#x2122;n ronde tophoek op het relatief kleine betonnen onderstel gepind, zodat het vervaarlijk overhelt.

Vertraagde breedbeeldtelevisie in een huls van Chinees grenen. Links langs de wand de tribune; in het midden de betonnen opgang; rechts het ovale daken vloerlicht.

Het platform is te bereiken via omplankte paden.

kwart omgeven door dichte bossen van vooral Mongool-

van veraf ligt zij als een zwerfsteen van vergeting op de hel-

se eiken, tot 30 m hoog. De bomen hebben een sterke

ling, daarheen opgestuwd en achtergelaten door de laatste

voorkeur voor berghellingen als vaste standplaats. Over

ijstijd. Wang Shuo en Zhang Jing (v), zo’n vijftien jaar gele-

totaal 300.000 ha geeft dit een tegelijk verbijsterend en

den beiden werkzaam bij OMA van Rem Koolhaas in Rot-

overweldigend beeld van stromend groene watervallen.

terdam voor ze in 2009 hun eigen bureau META-project in

Hoger nog, van de top van de Daqingshan af, kijk je uit

Beijing begonnen, hebben iets ongelofelijks verricht met dit

over een bergen heuvellandschap als over een immense

eenvoudige bouwsel dat echter van een enorme zeggings-

oceaan van groenende hooggolven waaraan de herfst met

kracht is. Aan het project zijn bij de Architizer A+Awards

flarden van mist schuimkoppen toevoegt. In de winter is

2018 twee eerste prijzen toegekend in de categorieën Hout

het in dit noordoosten ongenadig koud met kerm-en-bib-

en Paviljoen. Bij de World Ski Awards 2017 behaalde het de

berpieken van onverbiddelijke snijwinden en meedogen-

titel van China’s Best Ski Resort.

loze sneeuwjachten. Toch is het zeker ook een rijk gebied

n ov e m b e r 2 0 1 8

Mongoolse eiken Het meer wordt voor bijna drie-

(stage of forest) is slechts een kleine ingreep in het landschap,

het houtblad

En nog veel, nog veel, nog veel meer ertussen. De bosbühne

van overvloedige flora en fauna, en dat in alle jaargetij-

Grote Groene Berg Plaats van architectuur is het

den. En in elk seizoen vinden toeristen er de verlangde

Vanke Songhua Lake Resort bij het gelijknamige Song-

soorten beleving van sport, cultuur en ontspanning. Van

huameer en aan de voet van de 1.545 m hoge berg Da-

eind november tot begin maart wordt er geskied op 31 km

qingshan (= Grote Groene Berg). Dit alles speelt zich af

helling; zeven bergen hebben skiliften. Het gebergte is

in Jilin, een provincie in het noordoosten van China; het

laag genoeg voor lawinevastheid. De geplande Winter-

hele gebiedsdeel staat ook wel bekend als Mantsjoerije.

spelen van 2022 moeten het bezoek en de beleving van

Jilin grenst in het oosten aan Noord-Korea en raakt daar

het natuuroord verder aanjagen en gestalte geven.

ook een punt van Rusland, ter hoogte van marinehaven Wladiwostok. Het resort is een skivakantieoord waar zich enkele sportonderdelen van de Olympische Winterspelen

a l s e e n z w e r f s t e e n va n v e rg e t i n g 2022 zullen gaan afwikkelen. Zoals bekend zijn deze spe-

op de helling

len aan Beijing als organiserende stad gegund. Het Songhuameer (200 km lang en 10 km op z’n breedste punt) heeft, gezien vanuit het heelal, door de vele zijkartels ongeveer de vorm van een liefelijk maar reusachtig

Vertraagde breedbeeldtelevisie Door de vol-

zeepaardje.

maakte landschapsharmonie hebben de architecten van META-project alle mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen om de uitkijkpost vloeiend in te passen, maar toch ook duidelijk accent te geven. Bij het ontwerp werd de aantasting van de vegetatie maximaal verkleind en de panoramamieke blik maximaal vergroot. Het observatorium staat op de grens van bos en grashelling. Om ook de ooghoeken mee te nemen bij het aanschouwen, heeft het de contour van een driehoek, met de tophoek in de rug, waardoor links en rechts diagonale lijnen het kader afpalen. De tophoek is afgerond, zodat je evengoed van een (pijl-en-)boogvorm kunt spreken. Als je je achter in de lage doosachtige ruimte bevindt, sta je gewoon op je

foto’s: su shengliang shanghai

dooie gemak vertraagde breedbeeldtelevisie te kijken. Het platform is te bereiken via omplankte paden, die vanuit het dal tussen de Mongoolse eiken door hakkelen of meer opzij vanuit de rimpels van de bergensequenties aanknikken.

Verglijdende meetinten Hoe dichter je nadert, hoe verrassender de expressiviteit ervan opvalt. Het houten verrekijkerdeel staat een kwartslag getordeerd op een

■ ■ ■

n ov e m b e r 2 0 1 8 het houtblad

Het daken vloerlicht voegen als liggende patrijspoorten nieuwe ervaringen van hemel en

foto’s: su shengliang shanghai

aarde aan de natuurbeleving toe.

Aan de achterkant is aan de bovenzijde een driehoek in glas uitgespaard, als de vorm van de plattegrond. ‘s Avonds licht deze prachtig op en verraadt zo, …

Dwarsdoorsnede.

Binnen moeten je ogen wennen aan het halfduis-

Plattegronden. V.l.n.r. kelder, entree, platform.

ter van het kleine labyrint waarin je je bevindt.

Legenda. 1. BliksemaďŹ&#x201A;eider 2. Voegzink 3. Grind 4. Betonnen beschermlaag 5. Staalconstructie 6. Delen Chinees grenen 7. Holle ruimte 8. Calciumsilicaatplaat 9. Gebrande western red cedar shingles 10. Gebrande western red

â&#x20AC;Ś dat daar een smalle ruimte is tussen glas en houten achterwand. Het is dus een wandlicht, waardoorheen overdag licht naar binnen valt.

tekeningen: meta-project beijing

cedar delen

Het podiumdeel straalt â&#x20AC;&#x2DC;s avonds in houtbruin als een vuurtorenbaken. In dat tijdsgewricht wordt weerbarstig vredig.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: su shengliang shanghai

Zeker als de nevelen de toneeldialoog komen versterken, ontstaat er een schouwspel van bovenaardse schoonheid.

behandeld Chinees grenen, dat daardoor een reeks van

beeld. Opzij luidsprekert de betonnen rechthoek van de

kleurschakeringen uitspreidt. Ongeveer in het midden

entreepoort schuins uit het volume. Het houten deel is

waar je traptredend bovenkomt, lopen nog stukken be-

bij z’n ronde tophoek op het relatief kleine betonnen

tonnen muur als doorvalbescherming de ruimte in, de één

onderstel gepind, zodat het bij de scherpe hoekpunten

heup-, de ander verdiepingshoog. Helemaal links ervan

vervaarlijk respectievelijk heel vervaarlijk overhelt. Ter

langs de wand vormt de vloer een uitgerekte driezetel-

verzachting van het rauwgrijze beton is het horizontaal

hoge tribune. Rechts ervan zitten glazen ovalen in het

gestreepte patroon van de plankenbekisting erin afge-

plafond (groot) en de vloer (kleiner). Het daken vloer-

drukt. Het kraaiennest is bekleed met ruwgekloofde wes-

licht voegen eendrachtig als liggende patrijspoorten nieu-

tern red cedar shingles. Ze zijn gebrand (shou sugi ban),

we ervaringen van hemel en aarde aan de natuurbeleving

waardoor het zwart naar gelang van de aanstroming van

toe.

n ov e m b e r 2 0 1 8

wanden, de vloer en het plafond zijn bekleed met on-

nog verder zou kunnen draaien voor een 360°-weelde-

het houtblad

smalle trapeziumachtige sokkel van beton, alsof het ook

het licht allerlei verglijdende meetinten vertoont: zilvergrijs, wit, groenig, antraciet. Aan de achterkant, bij de

Levend landschapselement Zo is de attractie niet

tophoek, is aan de bovenzijde een driehoek in glas uitge-

slechts een eendimensionale uitkijktoren, maar ook een

spaard, als de vorm van de plattegrond. ‘s Avonds licht

flexibele openbare ruimte die vele doeleinden kan dienen

deze prachtig op en verraadt zo, dat daar een smalle ruim-

als onderdeel van natuurexcursies en vrij invulbare eve-

te is tussen glas en houten achterwand. Het is dus een

nementen, en als ontmoetingsplaats, expositieruimte en

wandlicht, waardoorheen overdag licht naar binnen valt.

eetgelegenheid.

Ook het podiumdeel aan de voorkant straalt dan in houtbruin als een vuurtorenbaken. In dat tijdsgewricht wordt weerbarstig vredig.

Meersnoerige ketting Het interieur is eveneens in

n i e u w e e rva r i n g e n va n h e m e l e n a a r d e a a n d e n at u u r b e l e v i n g

het theaterstuk opgenomen in een aaneenschakeling van toneelwisselingen. Bij binnenkomst betreed je het schemerdonker van een betonnen halletje met een soort van

En ja, waarom zou je het gestileerde abstractum in de

bovenlichten in het beton: het doek gaat nog niet op. Je

alleen-maar-natuur eigenlijk niet gewoon levend land-

ogen moeten even wennen aan het halfduister van het

schapselement noemen? In de onmetelijke eindeloosheid

kleine labyrint waarin je je bevindt. Je kunt een smal be-

valt immers ieder verschil weg en versmelt alles tot gren-

tontrapje af naar een vooronder, waar zich een ski-prent-

zeloze oneindigheid. De plotselinge ervaring van ‘s men-

briefkaart langs de berghelling naar beneden toont, en je

sen nietigheid leidt tot een (on)aangenaam besef van

kunt, met hulp van het wandlicht, een smalle betontrap op

eigen nederigheid. •

die ontsnapping uit dit vooronder biedt naar het platform boven. Daar aangekomen ontrolt zich een superpanorama

hans de groot

van het Songhuameer dat zich tussendoor de heuvel kronkelt en de waterkartels als kralen tot een meersnoerige

CO2-VOETAFDRUK

ketting rijgt. Zeker als de nevelen de toneeldialoog komen

In het project is onder andere 20,4 m3 hout toegepast

versterken, ontstaat er een schouwspel van bovenaardse

(10,4 m3 western red cedar, 10 m3 Chinees grenen).

schoonheid.

Dit betekent een CO2-vastlegging van 13.765 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassen-

Liggende patrijspoorten De aankleding van de

auto over 115.672 km of het jaarlijks elektragebruik

podiumdoos past zich hier naadloos bij aan. De binnen-

van 15 huishoudens.

Locatie: Songhua Lake Resort Jilin, China Opdrachtgever: Vanke Songhua Lake Resort Jilin, China Ontwerp, constructeur: META-project Beijing (meta-project.org); Wang Shuo, Zhang Jing, Cao Shibao, Jiang Shuo, Yang Shangzhi Constructeur: Liu Lichuan, Zhao Dongzhuo Bruto vloeroppervlak: 277 m2 Bouwperiode: Maart november 2016 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

Houtdag 2018 - hĂŠt event voor bouw en architectuur Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, rondleiding en creatieve informatiemarkt. Waar mensen uit bouw en architectuur elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: HOUT OP TRIOMFTOCHT INSPIREREN â&#x20AC;˘ INFORMEREN â&#x20AC;˘ IMPLEMENTEREN Waar & wanneer: Donderdag 15 november 2018 12.30 - 19.00 uur Hotel Jakarta, Java-eiland Amsterdam H V Voor wie? â&#x20AC;˘ Architecten â&#x20AC;˘ Constructeurs â&#x20AC;˘ Adviseurs â&#x20AC;˘ Beleidsmakers â&#x20AC;˘ Aannemers â&#x20AC;˘ Overheden

â&#x20AC;˘ Docenten/studenten â&#x20AC;˘ Houthandelaren

EXTRA! Rondleiding houthoogbouwproject Hotel Jakarta

0) - # (. )ŇĄ (directeur Moelven LLimtre, Noorwegen), Zuivere r houthoogbouw w is realiteit Fabian Scheurer*ŇĄ (partnerr Design-to-Pro oduction ZĂźrich), Hett onmisbare cad-cam/cnc-aandeeel binnen hett bouwprocess Ro Koster en Ad KilŇĄŇĄŇĄŇĄ (RO&AD Architecteen), Absurd r isme in de arc r hiitectuur Atto Harsta (transitiesstrateeg, omBouwerr, aanjager, innovatorr & inspirator)Ńś De ongekkende mogelijkheden van eng gineered d wood Daniele Tanzi T (architeect 3D Modeling), Een vernieuwend knoo oppunt in hout * .+*).*- **- * '1 ) -' ) ŇĄŇĄ .+*).*- **- "2 / - *0/ - $ $)" ŇĄŇĄŇĄ .+*).*- **- *0/# ) ' 1 ) (

Profileren?

Prijzen

Wilt u uw bedrijf profileren tijdens de Houtdag 2018?

â&#x201A;Ź 95

Houtblad-abonnee

Neem dan contact op met Stella de Jong

â&#x201A;Ź 195

Niet-abonnee

T. 0570 504331 E. s.jong@mybusinessmedia.nl

â&#x201A;Ź 50

Student

Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: www.houtdag.nl

G R AT I S E-NIEUWSBRIEF H E T H O U T B L A D? MELD U AAN OP W W W. H O U T B L A D. N L! Solid Wood Systems

Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage

Zoek naar FSCÂ® producten.

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com

w erv elin g va n ro o d eik en de vortex, hoofdk antoor bloomberg londen

Een 7 m hoge draaikolk van Amerikaans rood eiken, 20 m in doorsnee - dat indrukwekkende symbool gebruikt architectenbureau Forster + Partners om het elan en de vitaliteit weer te geven van het succesvolle, snelgroeiende software-, data- en mediaconcern Bloomberg. Aan het hoofdkantoor is de prestigieuze Stirling Prize 2018 toegekend.

foto: nigel young/foster + partners londen

Plattegrond derde verdieping.

tekeningen: foster + partners londen

n ov e m b e r 2 0 1 8

Principe Vortex.

foto: nigel young/foster + partners londen

het houtblad

De Bloomberg Arcade is eigenlijk een straat die uit de Romeinse tijd stamt. Bijgevolg is het gebouw in twee delen ontworpen, die via luchtbruggen met elkaar verbonden zijn.

De plaatsing van de Vortex en de hellingbaan in het gebouw.

ontvangsthal. Vandaar ook het hout. Iedereen die het ge-

na de receptie vanzelf de Vortex in gezogen. En via deze

bouw via de hoofdingang betreedt, gaat er na de receptie

Vortex in het gebouw.’ Aan het woord is Michael Jones,

doorheen op weg naar de lift. Wie het gebouw via de liften

senior-partner en projectarchitect die naast Norman For-

aan de noordzijde weer verlaat, loopt weer door de Vor-

ster verantwoordelijk is voor het ontwerp van het 40 m

tex. De ruimte bestaat uit drie schaaldelen, opgebouwd

hoge gebouw in het hart van The City. Met op de achter-

uit een frame gevuld met 6.000 voorgespannen cassettes,

grond de St. Paul’s Cathedral, de Bank of England en de St.

waarvan geen twee hetzelfde zijn. Voor een uniform beeld

Stephen’s Walbrook koos het bureau voor een bescheiden

heeft producent Topakustik het fineer waarmee de casset-

doch stijlvol exterieur. Binnen zorgen de Vortex en een hy-

tes zijn bekleed, van tevoren gesorteerd in vier soorten

potrochoïde (krommestelselachtige) getrapte hellingbaan

kleur en tekening, die vervolgens willekeurig door elkaar

echter voor een heel andere dynamiek.

heen zijn gebruikt. Omdat elke cassette uniek is en het

n ov e m b e r 2 0 1 8

‘Wie het nieuwe Londense kantoor binnenloopt, wordt

geheel dus slechts op één manier in elkaar kon worden gepuzzeld, kwam dit heel precies. De panelen zijn daarom

voor de context. De resten van de op het plot gelegen Ro-

gecodeerd en op volgorde van applicatie gestapeld.

het houtblad

Context Het gebouw is ontworpen met veel respect meinse tempel van Mithras zijn bijvoorbeeld zorgvuldig uitgegraven en openbaar tentoongesteld in een speciale

Gevorkte kolommen Microperforaties in het fineer

ruimte in de kelders. Bijna nog bepalender was echter de

zorgen voor een goede akoestiek, samen met een dik pak

wens Watling Street in ere te herstellen: een straat die

steenwol dat de holte tussen de cassettes opvult. De dub-

eveneens uit de Romeinse tijd stamt en dwars over het

bele huid verhult overigens nog iets belangrijks, namelijk

1,3 ha grote terrein loopt. Bijgevolg heeft Forster een ge-

de draagstructuur van het gebouw. De acht bovenliggende

bouw in twee delen ontworpen, die via luchtbruggen met

verdiepingen worden gekenmerkt door een driehoekig

elkaar verbonden zijn. De tussengelegen Bloomberg Arca-

raster met overspanningen van 13,8 m. Daarentegen is de

de is toegankelijk voor alle Londenaars. Cafés, restaurants

krachtenafdracht van de drie boven de Vortex gelegen ko-

en terrasjes in en om de plint van beide bouwdelen bieden plaats voor ontspanning en ontmoeting.

‘bedrijven willen gebouwen met een Warme uitstraling Het gebouw heeft een opvallend

andere persoonlijkheid’

warme uitstraling. ‘Bloomberg heeft tot nu toe altijd gebruikgemaakt van bestaande commerciële ruimtes,’ vertelt Jones. ‘Nu ze zelf hun Europese hoofdkantoor gingen bou-

lommen verdeeld over zes gevorkte kolommen die interi-

wen, wilden ze iets dat past bij de waarden van het bedrijf:

eurbouwer TMJ onzichtbaar in de huid van de Vortex heeft

een gebouw dat respect toont voor de context en de ge-

weggewerkt.

schiedenis van z’n locatie, ook door de materiaalkeuze. Daarom hebben we veel brons en kalksteen uit Derbyshire -

Wave Ceiling/Wave Pond De draaikolk weegt liefst

daarvan liefst 9.000 ton - en hout toegepast, allemaal bouw-

160 ton en is met 500.000 schroeven in elkaar gezet. Toch

materialen die je rond Londen opvallend veel tegenkomt.’

oogt de ruimte licht en dynamisch. Naast de vorm en de

De keuze voor Amerikaans rood eiken is mede ingegeven

zorgvuldige ordening van het fineer komt dit door een

door de warme gloed die over het hout ligt. ‘We zochten

kunstwerk van Olafur Eliasson in de top van de ruimte. Als

een houtsoort die direct een dergelijke uitstraling heeft en

een soort oculus van gefreesd en gepolijst aluminium daar

door de jaren heen ook nog zachter en rijper wordt.’ Kersen

bovenin reflecteert ‘No Future Is Possible Without A Past

viel af omdat dat te donker kan worden bij blootstelling aan

(Wave Ceiling)’ de stroom van bezoekers en personeel op

licht; blank eiken was weer te licht en te gelig. ‘En al heb ik

de begane grond. Het kunstwerk heeft een tegenhanger er

me wel zorgen gemaakt of het rood eiken leverbaar zou blij-

recht boven, dus vlak boven de Vortex en aan de voet van

ken in de hoeveelheden en homogeniteit van kleur en struc-

de eerder genoemde hellingbaan. Dit werk is dankzij deze

tuur die wij zochten, we hebben het er toch op gewaagd.

hellingbaan, die van de tweede tot de tiende verdieping

We hebben veel gevraagd van de Amerikaanse houtindu-

omhoog slingert, te zien vanaf de tweede etage en hoger.

strie. Maar ze hebben het verwezenlijkt.’

Het heet ‘No Future Is Possible Without A Past (Wave Pond)’, is gemaakt van hetzelfde materiaal als de Wave

6.000 cassettes De Vortex vormt samen met de recht

Ceiling en suggereert een rimpelend wateroppervlak.

erboven gelegen hellingbaan het pièce de résistance van het gebouw. De tweeverdiepingshoge ruimte is geconcipi-

Akoestische laag Van origine was het niet de be-

eerd als een moderne variant van de klassieke Londense

doeling de Vortex meer functies te geven dan die van

■ ■ ■

foto: james newton london

Door het hele gebouw liggen Amerikaans rood eiken vloeren op een computervloer. Een akoestische tussenlaag dempt de voetstappen van de 6.700 medewerkers.

ontvangsthal, maar nu Bloomberg eenmaal zijn intrek in

harde getik dat voetstappen op een houten vloer met zich

het gebouw heeft genomen, gebruiken sommige werkne-

mee kunnen brengen. Maar liefst 34.000 m2 rood eiken

mers de ruimte toch voor presentaties. Daarvoor kunnen ze

vloerbedekking is in het gebouw verwerkt, gelegen op een

overigens ook terecht in de multifunctionele vergader- an-

computervloer. Om te zorgen dat medewerkers geen last

nex presentatieruimte naast het grote auditorium. Ook hier

hebben van loopgeluiden, heeft leverancier Kingspan de

speelt rood eiken een prominente rol, aangezien de gela-

planken aan de onderkant voorzien van een akoestische

mineerde vinnen (1.350 m3) van de semitransparante wand

laag. Bovendien liggen ze vast met magnetische strips.

Andere uitstraling Bloomberg heeft Forster verleid tot een ontwerp met een heel andere uitstraling dan het

m i c ro p e r f o r at i e s i n h e t f i n e e r z o rgen voor een goede akoestiek

■ ■ ■

strakke glas en staal dat we van het bureau gewend zijn. Of Jones nu vaker hout gaat gebruiken? ‘Waarom niet? De commerciële markt is aan het veranderen. Bedrijven willen tegenwoordig gebouwen met een andere persoon-

ermee zijn gefineerd. Op uitdrukkelijk verzoek van Micha-

lijkheid. Die sympathieker zijn en warmer voor de mensen

el Bloomberg zelf - van 2002 tot 2013 ook burgemeester

die er werken. Hout is dan een heel geschikt materiaal.’ •

van New York - is tevens gekozen voor houten vloeren. Tamelijk gewaagd in een kantooromgeving, gezien het

maartje henket

Locatie: Queen Victoria Street 3, Londen Opdrachtgever: Bloomberg LP Londen (bloomberg.com/company/london) Ontwerp: Foster + Partners Londen (fosterandpartners.com) Aannemer: Sir Robert McAlpine Hemel Hempstead (sir-robert-mcalpine.com) Constructeur: AKT II Londen (akt-uk.com) Bouwer Vortex: TMJ Interiors Ipswich (tmjinteriors.com) Frame Vortex: Hess Timber Kleinhaubach, Duitsland (hess-timber. com) Akoestisch gelamineerd Amerikaans rood eiken (Vortex): Topakustik Lungern (topakustik.ch) Amerikaans rood eiken vloeren: Kingspan Access Floors Hull (kingspan.com) Gelamineerd vuren vinnen: Seele Londen (seele.com) Bruto vloeroppervlak: 70.000 m2 Bruto wandoppervlak Vortex: 1.858 m2 Bouwperiode: December 2010 - juni 2017 (Opening: 24 oktober 2017) Bouwkosten: ± € 1,142 miljard

Image : © Ed Reeve

M U LT I P LY

A NEW, MORE SUSTAINABLE WAY OF BUILDING MultiPly is a maze-like series of interconnected spaces that overlap and intertwine, designed to encourage visitors to re-think the way we build our homes and cities. The project confronts two of the current age’s biggest challenges – the pressing need for housing and the urgency to ﬁght climate change, and presents the fusion of modular systems and sustainable construction materials as a solution. The three-dimensional structure uses a ﬂexible system, comprised of 17 modules of American tulipwood cross-laminated timber (CLT) with digitally fabricated joints.

CROSS-LAMINATED TULIPWOOD CLT is an engineered timber, ideal for prefabrication, which can form the structure of entire buildings. 1m3 of timber stores a tonne of CO2 so, through building in timber we remove carbon from the atmosphere. MultiPly features an innovative, stronger, CLT made from sustainable American tulipwood.

MODULAR BUILDING Like a piece of ﬂat-packed furniture, MultiPly arrives as a kit of parts and can be easily and quietly assembled in under a week. Because it is built out of modules, it was possible to take it apart and reassemble it in new locations after the London Design Festival.

AN INTERACTIVE 3-D MAZE! The 9-metre high American tulipwood installation leads visitors through a series of stairs, corridors and open spaces; while encouraging them to explore the potential of wood in architecture and discover the beauty of this natural material!

To ﬁnd out about MultiPly’s next locations visit www.multiply.london

v l ag g e n s c hip va n houtpromotie he t h o u t b l a d 3 0 j a a r

Maggieâ&#x20AC;&#x2122;s Oldham; ontwerp: dRMM Londen (nummer 5/2017). Gerealiseerd met invloed van Het Houtblad.

met pensioen. Het blad zelf beleeft dit jaar zâ&#x20AC;&#x2122;n 30ste jaargang, wat betekent dat De Groot bijna al die jaren bij het magazine betrokken is geweest. Als geen ander kan hij dus een korte historie schetsen, verlucht met tien van de mooiste c.q. waardevolste projecten.

foto: drmm londen/alex de rijke

Na bijna 27 jaar voor Het Houtblad te hebben gewerkt, gaat hoofdredacteur Hans de Groot

werp: Artto Palo Rosi foto: voitto niemelĂ¤ lahti

Tikka Helsinki/Kopenhagen (nummer 8/2000). Doorbraak in gelami-

ge Kerto-sandwichwan-

het houtblad

neerd hout en reusachti60

den, voor de akoestiek gevuld met zand. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Leiden; ontwerp: Ruijssenaars Architecten Amsterdam (2/2005). Indrukwekkende lichtkoepel in gelamineerd vuren en

foto: jan derwig amsterdam

grenen in de bibliotheek.

Passiefhuizen Roosendaal; ontwerp: Han van Zwieten Architecten Amersfoort (1/2009). Ook passiefhuisbouw krijgt een stem in duurzaam en energiezuinig bouwen.

foto: www.johnlewismarshall.com

n ov e m b e r 2 0 1 8

Sibeliushal Lahti; ont-

regelmatig terugkerend onderwerp in de pagina’s is duur-

regelde wijze te promoten. Als proef wordt binnen hout-

zaam bosbeheer. In die jaren leven houten milieubranche

voorlichtingsinstituut Centrum Hout in juni 1988 een nul-

op sissende stoom van wielend water en vlammend vuur.

nummer van Hout magazine uitgebracht: 48 pagina’s, half

Hoe dan ook is Het Houtblad toch vooral een uitgave voor

in kleur, half in zwart-wit, dikke kaft, dik papier. Aad van

houtvak en houtliefhebber. Er wordt dus volop geadver-

der Velden, toenmalig directeur Centrum Hout, steekt in

teerd, vele annonces nog in zwart-wit en clubbladachtig

het voorwoord de klaroen: ‘Het bindend element dat de

opgemaakt. In die eerste tijdspanne laten de Olivier B.

redactie van HOUT Magazine bij de presentatie van alle

Bommels uit het houtvak zich nog ongegeneerd fotogra-

onderwerpen voor ogen staat, is kwaliteit.’

feren met een priemende pijp in de kop.

Op hiërarchie De inhoud is een weerspiegeling van wat

Juridische consequenties Vanaf het begin is er zeker

het vele jaren ook zal blijven: architectuur, houtconstruc-

aandacht voor houtarchitectuur, maar het strijdt om de

ties, kunst, houthistorie, bossen(beheer), houtskeletbouw

voorrang met andere onderwerpen. Architecten en foto-

dat vanuit Canada als bouwwapen komt overwaaien, en

grafen worden nog niet standaard vermeld, tot 4/93. Ar-

de herbouw van de Batavia in Lelystad. Opvallend is dat de

chitect Maarten Min maakt bezwaar tegen de anonieme

geformuleerde doelgroepen ook na dertig jaar nog steeds

publicatie van een door hem ontworpen woningproject in

overeind staan, zij het dat er enkele zijn bijgekomen en dat

Kattenbroek, Amersfoort (3/93). En dat kan, overigens

ze allengs op hiërarchie zijn gezet. In 1988 gaat het om:

niet van hem, juridische consequenties hebben. Daarnaast

aannemers, architecten, constructeurs, woningbouwver-

worden nieuwe producten gepresenteerd. Gelamineerd

enigingen, gemeentelijke bouwen woningtoezichten,

hout, al begin 20ste eeuw uitgevonden, krijgt een nieuwe

provincies, houthandel, timmerindustrie en consumenten.

impuls: ‘Toepassingen in gelamineerd hout vervullen een

n ov e m b e r 2 0 1 8

venermoment de nummers als vaste waarde afsluiten. Een

in de boezem van de houtbranche het idee rijpt hout op ge-

het houtblad

Het begin van Het Houtblad ligt eigenlijk al in 1988, toen

Nieuw beoogde doelgroepen later zijn projectontwikkelaars, overheden en het hoger technisch onderwijs.

voor voorschrijvers een ijkpunt op Ontdekken De proef blijkt een succes, en een half jaar

h e t v l a k va n h o u ta r c h i t e c t u u r

wordt er gewerkt aan een tijdschrift dat de naam krijgt die, hoe simpel ook, precies beschrijft wat het bedoelt te zijn: Het Houtblad. De eerste jaargang 1989 telt meteen tien

ambassadeursfunctie voor de houtsector,’ stelt het Voor-

nummers; daarna is het steeds acht geweest (in 2004-2007

woord van nummer 1/90 fier. Houtskeletbouw komt van

vormen de nummers 4 en 5 een dubbelnummer). Alle be-

de grond, ook via publicaties van de Vereniging van Hout-

gin is ontdekken. De eerste jaren blijft de inhoud een lawi-

skeletbouwers (VHSB). En toekomstproducten als Kerto

ne van houtonderwerpen in vaak korte artikelen, een on-

(1/91) en OSB (2/92) kiezen positie op de markt.

overzichtelijkheid die het moeilijk maakt een wijsvinger achter de identiteit te krijgen. Ter verontschuldiging kan

Vastbladig systeem Wat afbreuk doet aan Het Hout-

gelden dat hout in tegenstelling tot andere materialen een

blad als magazine, is dat het vaak meer weg heeft van een

fantastisch vuurwerk van toepassingsmogelijkheden heeft.

vastbladig systeem van brochures dan van een prettige ver-

Er is dus de nodige informatie over houtsoorten en plaat-

zameling artikelen. Soms zitten er wel vier folders in een

materialen, constructies, geveltimmerwerk, houtskelet-

nummer. Wel gaat het om zeer informatieve brochures van

bouw, gww, bruggen, sluisdeuren, geluidsschermen, res-

Centrum Hout en de Nederlandse Bond van Timmerfabri-

tauratie, mestsilo’s, deuren, trappen, houtverduurzaming,

kanten (NBvT) over gww, gelamineerd hout, parket, in-

unitbouw, tuinhout, meubels enzovoorts.

lands hout, heipalen, geveltimmerwerk, deuren, trappen, fineer, gevelbekleding, sterktesortering naaldhout, tro-

Moderne zaken Opmerkelijk genoeg wordt dan ook

pisch regenwoud enzovoorts. Beroemd is de serie Bomen

al geschreven over moderne zaken als de klimaatgevel

over hout, waarin 27 (groepen van) houtsoorten en zeven

(nummer 5/89), windmolens (7/89), ecologisch bouwen

plaatmaterialen in extenso worden beschreven. Sommige

(5/90) en recycling van hout (3/93). Maar even zo goed

beleven tot driemaal toe drukken, alle in Het Houtblad ge-

kan het gaan over klompen, potloden, lucifers, molens,

plaatst. Bomen over eiken opent de reeks (7/91). Voorts

wijnvaten en paarden in de bosbouw. Ook bedrijfsrepor-

hebben andere organisaties gedurende korte of langere tijd

tages komen voor, evenals tweebladzijders over kunst

een rubriek, zoals Zweeds-Finse Houtinformatie (ZFH),

(beeldhouwwerken, muziekinstrumenten), die gege-

SKH/SHR, Vereniging van Houtconstructeurs (VHC),

■ ■ ■

Amsterdam-IJburg; ontwerp: FARO Architecten Lisserbroek/Pieter Weijnen (7/2009). Voorbeeldige woning waarin kruislaaghout (Lenotec) en Kerto functioneel en esthetisch een doorslaggevende

foto: shigeru ban architects tokio/parijs/jean de gestines architectes parijs/metz mĂŠtropole/centre pompidou-metz/roland halbe

rol spelen.

foto: www.johnlewismarshall.com

Woning Steigereiland,

Centre Pompidou-Metz; ontwerp: Shigeru Ban Architects Tokio/Parijs/Jean de Gestines Architectes Parijs (3/2010). Aan de grootmeester in hout Shigeru Ban besteedt Het Houtblad regelmatig aandacht.

Rotterdam CS; ontwerp: Team CS (Benthem Crouwel Architecten/Meyer & Van Schooten Architecten Amsterdam (nu: foto: jannes linders rotterdam

MVSA Architects en Team V Architectuur, beide Amsterdam), West 8 Rotterdam (2/2014). Spoorwegkathedraal met vuren liggers boven de perrons en western red cedar wanden en plafond boven de hal.

Stichting Garantiefonds Timmerwerk (SGT) en Stichting

Aangepaste redactieformule Vanaf halverwege

Hout en Meubel (SH&M).

jaargang 1994 krijgt het schrijven over houtarchitectuur

door. Tot circa 2000 heerst het tijdperk van foto’s en dia’s.

Houtblad herkent, wat zich concretiseert in minder adver-

Én van post, telefoon en fax. Bij de productie van de num-

tenties. Maar het opkomend tij is niet te keren: duurzaam

mers betekent dit een heidens karwei om voldoende illu-

bouwen krijgt hoe langer hoe meer momentum in de hele

stratiemateriaal én van goede kwaliteit én op tijd binnen te

bouw, mede ook door begunstiging van de overheid. En

krijgen. Vanaf mijn eigen begin (2/92) schrijf ik mijn arti-

daaraan draagt Het Houtblad bij met projectartikelen: waar

kelen nog veelal met de pen en op de elektronische type-

duurzaam wordt gebouwd, moet het volle licht op hout

machine. Op het werk zijn niet genoeg computers (MS-

schijnen. De aangepaste redactieformule komt ook voort

DOS!); thuis drukt een welgeavanceerd matrixprintertje

uit het Centrum Hout-beleid, waarvan Het Houtblad on-

de artikelen vanaf een floppy disk in puntletters op ketting-

derdeel is. Behalve brochures over allerlei houttoepassin-

papier. Nu haast onvoorstelbaar, maar de redactie blijft

gen wordt een lange artikelenserie van voorbeeldprojecten

voor een deel in zwart-wit tot en met nummer 2/2000. De

gestart onder de wapperende banieren van Duurzaam en

rubriek Productinfo krijgt pas in 8/2004 als Product kleur;

Energiezuinig bouwen en Industrieel, Flexibel en Demon-

de advertenties ijlen nog langer na. Vanaf 6/94 heeft Het

tabel Bouwen (IFD). Als doordruk leiden ze vervolgens

Houtblad een eigen fotograaf in dienst, wat tot een sterke

een eigen promotieleven.

kwaliteitsverbetering en aanzienlijke werkvergemakkeling leidt. Jaargang 1997 brengt een nieuwe, frissere lay-out; de

Redactieadviesraad Op Houtdag 1995 wordt het Ac-

nieuwe spelling wordt doorgevoerd.

tieplan 20% meer hout in de bouw gelanceerd, met als vier speerpunten: stimulering houtgebruik, kennisoverdracht,

Hinderlijke spagaat In de loop van de jaren 1990 doen

innoverend onderzoek, flankerend beleid voor het Actie-

de thema’s milieu en duurzaamheid ieders agenda verder

plan. De gelijknamige publicatie van het Milieuberaad

opbollen. Hout bevindt zich in lastspagaat: het is zowel mi-

Bouw (16 pagina’s) gaat mee met nummer 1/96. Het Ac-

lieuvriendelijk (hét materiaal van bouwen, menen velen)

tieplan is een van de milieutaakstellingen van de Beleidsver-

als milieuonvriendelijk (hét materiaal van ontbossing, me-

klaring Milieu-taakstellingen Bouw 1995. In datzelfde jaar

nen velen). Tot op heden is de houtbranche, gaandeweg in

gaat de Helpdesk Branche Centrum Hout architecten, aan-

overleg met overheid én milieuorganisaties, bezig met de

nemers en opdrachtgevers adviserend bijstaan. In 1997

certificering van bos t/m bouw, met afdoend succes. Bos-

doet de Redactieadviesraad z’n intrede voor een verdere

houdkunde wordt een nieuw vak. Anderzijds krijgt hout

kwaliteitsslag van Het Houtblad en ziet het Plan van Aan-

vrije doorgang naar de maatschappij waarbij de komst van

pak Duurzaam Bouwen (met hout) Woningbouw het licht. In

commerciële tv-zenders en de uitbreiding van tv-formules

5/97 verschijnt het allereerste artikel over gemodificeerd

een essentiële rol spelen. Centrum Hout participeert in het

hout (Plato), in 7/97 gevolgd door één over Accoya dat dan

allereerste klusprogramma van Nederland Een eigen huis -

nog acetylhout heet. Nummer 1/98 bevat het eerste artikel

een plek onder de zon, gepresenteerd door Manon Thomas

over internet: ‘Internet voor architecten’. Webadressen

en Niko Zwinkels. De 13-delige RTL 4-serie wordt aange-

ontbreken nog grotendeels in elkeens adresvoering, de fax

kondigd in nummer 1/92.

blijft getrouw de wetransfer van die tijd, zij het alleen voor documenten.

Je Eigen Huis En dat jaar 1992 pakt de tv direct verder uit. Tros-Aktua in Bedrijf, geleid door Ed Nijpels en Tineke

Meerlaagse houtskeletbouw Vanaf 1998 begint de

de Groot, wijdt een uitzending aan de branche op vrijdag

protohistorie van houthoogbouw met projecten in meer-

1 mei (3/92). De volgende dag houden tientallen houtbe-

laagse houtskeletbouw (middelhoogbouw). Er verschijnen

drijven nazorg met een Open Dag Houtvak. Na de furore

publicaties over een voorbeeldproject van vier en vijf ver-

van de eerste serie komt RTL 4 in het najaar met de nieuwe

diepingen in Wälluden te Zweden (4/98) en over een be-

13-delige serie Je Eigen Huis, waarin drie houtskeletbouw-

zoek aan een testgebouw van zes verdiepingen in een hal

woningen in de Amersfoortse wijk Kattenbroek als de-

te Cardington, nabij Londen (1/99). Dit laatste project

monstratieproject dienen over houtbouw in het algemeen

wordt in het kader van het Europese onderzoeksprogram-

en de cascoafbouw in het bijzonder (7/92). Het ontwerp is

ma Timber Frame 2000 beproefd op constructie, sterkte,

van architect Maarten van der Breggen, een van de groot-

stabiliteit, brandveiligheid en geluid. Zelf komt Nederland

ste pleitbezorgers immer van innovatieve houtbouw.

in de lijn van het Actieplan met het kennisdiffusieproject

het houtblad

achtergrond. Gevolg is dat het houtvak zich minder in Het

n ov e m b e r 2 0 1 8

stelselmatigheid, ‘gewone’ houtonderwerpen raken op de

Foto’s en dia’s De professionalisering zet stapvoets

Brug Het Wrakhout Wenduine (B); ontwerp: West 8 Rotterdam (3/2014). De brug in FSC-azobé was alleen mogelijk met een 3D-tekenprogramma’s, gekoppeld aan

foto: www.johnlewismarshall.com

n ov e m b e r 2 0 1 8

cnc-machines.

Appartementengebouw Puukuokka Jyväskylä; ontwerp: OOPEAA Ofﬁce for Peripheral Architecture Seinäjoki/Helsinki (6/2015). Een van de projecten in de 20-delige serie over

foto: mikko auerniitty jyväskylä

houthoogbouw.

foto: icd/itke stuttgart

het houtblad

Onderzoekspaviljoen 2015-16 Stuttgart; ontwerp: Institute for Computational Design en Institut für Tragkonstruktionen und Konstruktives Entwerfen, beide Stuttgart (5/2016). Het Houtblad publiceert over de geavanceerdste projecten en is het enige Nederlandse magazine over (inter)nationale houtarchitectuur.

en Rafael Moneo. Projecten van hen en andere exoten

Engineered Wood Association, Stichting Bouwresearch,

blijken een schot in de roos van houtpromotie. Ook start

Gyproc Nederland, de Verenigingen van Nederlandse

een rubriek Onder Architectuur (6/2002) om de groei in

Houtondernemingen en de Vereniging van Houtskelet-

toegestuurde projecten ruimte te geven. 3/2009 bevat

bouwers.

het eerste artikel van de 7-delige Serie Houtconstructeur. Per 6/2004 krijgt Het Houtblad z’n derde opmaak.

Publicaties Het kennisdiffusieproject krijgt letterlijk

Deze is er nog steeds, in balans geslepen en gestileerd

gestalte in een meerlaags hsb-project te Aalsmeer (1998-

tot wat het nu is.

2000), een appartementencomplex van twee- en drie verdiepingen (8/99). Het wordt uitgebreid gevolgd en ge-

Identiteit Per 6/2007 is Media Business Press (MBP)

communiceerd in onder andere het boekje Meerlaagse

in Rotterdam de uitgever van Het Houtblad. Belangrijk-

houtskeletbouw Aalsmeer (2000). Hetzelfde jaar bereiken

ste reden voor de overgang is het blad te professionali-

het standaardwerk Handboek Houtskeletbouw en het bijbe-

seren tot multimediaal magazine met print, online en

horende projectenboek Houtskeletbouw in Nederland. Een

events. Aldus wordt Het Houtblad onder andere van lie-

volwassen bouwmethode de bouw. Bij alle drie publicaties

verlee de alleenorganisator van de Houtdag. Daarnaast

is Het Houtblad betrokken.

worden diverse studiedagen en seminars georganiseerd en de website wordt volwassen gemaakt. Het proces

Houtinnovatieprijs Rond millenniumjaar 2000 ge-

verloopt moeizaam, vooral door de economische crisis

beurt hoegenaamd ontzettend veel. Het Actieplan wordt

die én in de houtbranche én in de uitgeverij zéér velen

opgevolgd door het Beleidsprogramma Dubo 2000-2004

de kop kost. In 2010 volgen het faillissement van MBP en

(8/98). In hetzelfde nummer staat een artikel over twee

een overname door MYbusinessmedia in Deventer, dat

belangrijke gww-houtinnovaties: het wegportaal en de

zelf in 2015 een doorstart maakt. In deze stormjaren blijft

geleiderail. De Houtinnovatieprijs wordt ingesteld, met als

Het Houtblad overeind. Het definieert z’n identiteit

één van de eersteprijswinnaars het houten wegportaal. In

steeds scherper door alleen nog te publiceren over de

2001 volgt de Houtarchitectuurprijs met als eerste winnaar

geavanceerdste projecten, en is het enige Nederlandse

de programmatische Multifunctionele schuur in Noordla-

magazine over (inter)nationale houtarchitectuur. In 2014

ren van Onix Architecten. Er komen Nationale Pakketten

ontvangt het de Houten Kom 2013, prijs van de Neder-

voor Utiliteitsbouw (3/99), Woningbouw, Woningbeheer,

landse Vereniging van Houtagenten.

Gww en Stedenbouw. Doelstelling is met vaste en variabele maatregelen duurzaam en energiezuinig bouwen te sti-

Het Houtblad loont! In z’n 30-jarig bestaan heeft Het

muleren. Architect Jouke Post opent - cradle to cradle avant

Houtblad zich een vaste plaats verworven in de bouw en

la lettre - zijn XX Office in Delft (2/99) en het eerste arti-

onder de architectuurbladen en is het voor voorschrijvers

kel over waterwonen verschijnt (6/99), een manier van

een ijkpunt op het vlak van houtarchitectuur geworden.

bouwen die zich presenteert als dé oplossing voor locatie-

Pluspunten zijn dat het ook over kleinere projecten publi-

schaars Nederland, maar waarover je tegenwoordig eigen-

ceert en dat het, als gezegd, standaard over buitenlandse

lijk nooit meer hoort.

projecten schrijft. Vrucht is dat deze laatste nu ook meer aan bod komen in de vaderlandse collegabladen. Groot

Buitenlandse houtarchitectuur In 2/2002 publi-

wapenfeit van de laatste jaren is de publicatie van een 20-

ceertlaatst Het Houtblad een artikel over innovatieve

delige serie over houthoogbouw, de voornaamste ont-

houtproducten, waarin voor het eerst kruislaaghout

wikkeling in de houtbouw voor de 21ste eeuw. Ook heeft

wordt genoemd. Dit supertriplex begint een handvol

Het Houtblad velen met elkaar in contact gebracht. Zo

jaren aan zijn grote opmars in met name de houthoog-

waren Maggie’s Oldham van Alex de Rijke/dRMM Lon-

bouw. Mede door de komst van internet, en als nieuw

den (5/2017) en paviljoen MultiPly Londen van Andrew

speerpunt, schrijft Het Houtblad vanaf circa 2000 toe-

Waugh/Waugh Thistleton Architects Londen (6/2017),

nemend over buitenlandse houtarchitectuur: in den

beide uitgevoerd in kruislaagtulpenboomhout, er zonder

vreemde wordt in den bekende. Elders bouwt men vaak

invloed van Het Houtblad nooit gekomen. Voorts stond

veel spannender en spectaculairder met hout dan bij ons,

het mede aan de wieg van dit innovatieve houtproduct.

niet in de laatste plaats door befaamde architecten als

Het Houtblad loont, op naar de 50 jaar! •

Shigeru Ban, Kengo Kuma, Frank O. Gehry, Norman Foster, Richard Rogers, Daniel Libeskind, Coop Him-

hans de groot

n ov e m b e r 2 0 1 8

melb(l)au, Jean Nouvel, Renzo Piano, Santiago Calatrava

terie van Economische Zaken, Centrum Hout, APA - The

het houtblad

Meerverdiepingenbouw in hout, gepartnerd door het minis-

Teknos Drywood is een wereldwijd familiebedrijf dat met lokale productie en service dicht bij haar klanten staat. Met ons haalt u meer dan 50 jaar ervaring in huis, zowel met onze coatings als ook met diepgaande kennis over de applicatie op

we make wood last longer

hout. Met de merken

Drywood, Teknos en Feyco

leveren wij een compleet productenpakket voor

houtverwerkende

industrie.

Voor

het afwerken van ramen, deuren, kozijnen, gevelbekleding,

meubel-

interieurbouw

bieden wij oplossingen die passen bij uw behoefte.

www.teknosdrywood.nl

Hendrik Ter Kuilestraat 181

Telefoon 053 - 433 44 22

info.nl@teknos.com

7547 SK Enschede

Support Technical consultancy services for designers and customers.

calculation software by rothoblaas

4.0

Products Fastening, Airtightness and WaterprooďŹ ng, SoundprooďŹ ng, Fall Protecion, Tools and Machines.

uw innovatieve partner in hardhout

Innovation The X-RAD connection system is a true revolution within the CLT construction.

feliciteert het Houtblad met hun 30-jarige jubileum! HANS BEDANKT!

for more information: Techniek & Verkoop - Herbert Neijnens Tel. +31 638371961 | herbert.neijnens@rothoblaas.com www.rothoblaas.com

30 Stationsweg 12 3981 AC Bunnik tel: +31 (0)30 - 656 36 14 fax: +31 (0)30 - 656 17 74 houthandelvandam.nl

v e r b ind in g vo o r vo e d s e l afstudeerproject kruishout verbinding

Innovatie en techniek in de architectuur inspireerden Italiaan Daniele Tanzi zijn opleiding te vervolgen in Nederland. Na het behalen van zijn bachelor diploma Architectuur in Milaan volgde hij een masteropleiding Architectuur aan de TU Delft. Zijn afstudeerontwerp Cross Timber Joint (kruishoutverbinding) is zowel idealistisch als uitvoerbaar.

beelden: daniele tanzi delft

Waarom geen voedselmuseum op het Marineterrein in Amsterdam?

Geen afstudeerproject zonder onderzoek. Daniele Tanzi ver-

vooral in westerse landen, en over twintig jaar is er misschien

telt: â&#x20AC;&#x2DC;Ik ben begonnen met het bestuderen van onze voedsel-

niet genoeg grond om voedsel te verbouwen. Daarom vind ik

voorzieningsketen in brede zin. Wat eten we, hoe wordt het

het noodzakelijk na te denken over een nieuwe gebouwty-

gemaakt en waar komt het vandaan? De opvallendste uit-

pologie die voedselproductie in de stad integreert.

komst van deze studie vond ik dat maar weinig mensen zich ervan bewust zijn wat er nodig is aan industrie en transport

Verticale boerderij Een verticale boerderij in het hart

om de supermarkten gevuld te krijgen. We consumeren veel,

van de stad, waar zowel groente als fruit wordt verbouwd en

V.l.n.r.: gevingerlast verbindingstuk tussen kolom en ligger; twee elementen worden ĂŠĂŠn en verbinding met de grondplaat - stalen verbindingsmiddelen komen nergens te pas; los verbindingselement dat voor de stijfheid zorgt; de constructie wordt met houten pennen aan elkaar vastgezet.

De kruislaaghouten basisplaat, waaruit alle elementen kunnen

beelden: daniele tanzi delft

worden gefreesd.

Model kruishoutverbinding.

Een reizende saladebar kan ook in verhoogde vorm een gat in een Amsterdamse gracht opvullen.

Door het open bouwsysteem kunnen gewassen via rails door het gebouw worden getransporteerd.

binding in kruislaaghout (vuren) uit te voeren was snel ge-

structies verkrijgen stabiliteit door de verbinding met stijve

maakt. Het materiaal is sterk in meerdere richtingen, omdat

vloerpanelen. Voor een maximum aan daglicht voor de plan-

het minimaal drie kruiselings ten opzichte van elkaar gelijm-

ten wilde ik een volledig houten kolom-liggerstructuur ont-

de lamellen bevat. Ook is het hout al in de fabriek brandver-

werpen, onafhankelijk van tussenvloeren. Door het open

tragend behandeld. In eerste instantie was het héle systeem

bouwsysteem kunnen overal rails worden geplaatst, die de

bedacht in kruislaagvuren. Na verdere studie bleek een com-

gewassen door het gebouw transporteren. Het modulaire

binatie met delen uit een paneel waarvan de houtvezels in

bouwsysteem is eenvoudig uit te breiden. Bovendien kan

dezelfde richting gelijmd zijn, beter geschikt. De voet van de

het, inclusief de gevel, volledig worden gedemonteerd en

kolom en de kop waar de meeste krachten samenkomen, zijn

hergebruikt. Het zou bijvoorbeeld een reizende saladebar

van kruislaaghout, het rechte deel (het lijf) van de kolom en

kunnen zijn, die op de eerste locatie slechts één verdieping

de liggers kan van Kerto-S (Straight) of van gelamineerd hout

telt en als het een succes is, wordt uitgebreid naar meer

zijn.

n ov e m b e r 2 0 1 8

Kruislaagvuren De keuze om de constructieve houtver-

Tanzi een houten constructiesysteem. Tanzi: ‘Veel houtcon-

het houtblad

verkocht. Voor de uitwerking van dit concept ontwikkelde

bouwlagen op volgende locaties.’

Volop in ontwikkeling Hoe prachtig onderzoeksresulAbstracte boom Het vernuft van het constructieontwerp

taten ook zijn , de meeste afstudeerprojecten blijven na de

zit in de verbinding van de kolom en ligger. De vorm van de

eindpresentatie onuitgevoerd op de plank liggen. Dit pro-

kruishoutverbinding lijkt afgekeken van de natuur. Een ab-

ject, begeleid door mentor aan de TU Delft architect Paddy

stracte boom, geworteld in de grond met een slanke stam en

Tomesen en door houtconstructeur Gert-Jan Rozemeijer van

een vertakkende kruin. Bij echte bomen is de vorm functio-

Adviesbureau Lüning in Velp, is echter nog volop in ontwik-

neel, dat geldt ook voor de doordachte contour van de kolom.

keling. Er is een patent op het ontwerp aangevraagd, waarbij

De aansluiting op vloer, volgende kolom en liggers is voor-

Tanzi het systeem voor de praktijk optimaliseert. ‘Het sys-

gevormd. Net als lego passen de onderdelen maar op één manier in elkaar en is de structuur eindeloos uit te breiden.

het vernuft zit in de verbinding In tegenstelling tot de traditionele kolom-liggerverbinding

■ ■ ■

va n d e ko lo m e n l i g g e r

waarbij de aansluiting het zwaarst belast wordt, heeft Tanzi een manier gevonden om kolom en ligger met elkaar te verbinden waar de belasting minimaal is. Gelamineerd hout (houtvezels in enkele richting) en kruislaaghout (houtvezels

teem heeft de potentie als basis te dienen voor bijvoorbeeld

in horizontale en verticale richting) maken de overgang mo-

woningen of kantoren en kan ook als vrijstaande structuur

gelijk tussen kolom en ligger. Daarom is de knoop juist sterk,

binnen bestaande gebouwen worden toegepast. Daarvoor

terwijl de traditionele bouwmethode hier kwetsbaar is.

gaan we bijpassende vloerdelen ontwerpen. We zijn aan het onderzoeken hoe we met gebruik van dezelfde houten ba-

Twee hoofdelementen Het ontwerp is gebaseerd op

sispanelen de schaal van de kolommen kunnen vergroten en

een uitvoering volledig in hout, zonder stalen verbindings-

verkleinen. In mijn eerste ontwerp had de kolom een door-

middelen. Het idee berust verder op een hoge mate van pre-

snede van 300 x 300 mm met een hoogte van 3,5 m. Nu zijn

fabricage. Met grote precisie worden alle onderdelen van de

we de mogelijkheden aan het onderzoeken van een kolom

HOUTDAG 2018

kolommen en liggers door een cnc-freesmachine uit houten

met een doorsnede van 450 x 450 mm. Ook bekijken we

Daniele Tanzi, freelance

panelen gezaagd. Een kolom is verdeeld in twee hoofdele-

welke overspanning van de balken het bouwsysteem toe-

architectonisch ontwer-

menten die kruiselings in elkaar worden geschoven op de

laat.’

per en ook werkzaam bij architectenbureau

bouwplaats. Ze bestaan uit kleinere onderdelen die van tevoren in de fabriek worden gevingerlast. Een nauwkeurig

De toekomst aan het werk Over de milieubelasting,

Superuse Studios in

passend houten plateau boven op iedere kolom voorkomt

het materiaalgebruik, de krachtswerking en de vorm is zorg-

Rotterdam, presenteert

rotatie en maakt het geheel stijf. Bijbehorende T-liggers

vuldig nagedacht. Het resultaat is zowel praktisch als esthe-

zijn innovatieve oplos-

worden in de fabriek gefabriceerd en kunnen met houten

tisch. Om deze redenen is er interesse vanuit de praktijk de

sing tijdens een pitch op

pennen aan de kruishoutverbinding worden bevestigd. De

kruishoutverbinding uit te voeren. Een schaalmodel één op

Houtdag 2018 (donder-

voorbereiding in de fabriek levert tijdwinst op in het werk.

één, van vier kolommen met twee liggers, staat in de plan-

dag 15 november, Hotel

Het systeem is snel te plaatsen en er is weinig handwerk no-

ning. Een betere start voor een jong talent is vrijwel niet

Jakarta Amsterdam).

dig om de liggers te bevestigen aan de kolom. Afhankelijk

denkbaar. •

Voor informatie/aanmelding: www.hout-

van de schaal van het project zijn de onderdelen handmatig of met een kleine kraanwagen te plaatsen.

barbara heijl

blad.nl/houtdag2018.

Het STIP bedrijfskeurmerk garandeert: 100% hout uit verantwoord beheerd bos.

Â Ã&#x152; Â°Ã&#x201C;Ã²ÃÃ&#x2026;Â Ã½Â Ã¢Â&#x2030;Ã&#x152;Â&#x2013;Â³Â Ã¢ Ã&#x2039;Â Ã Â°Â Ã ]c.VÐ&#x201E;Â&#x2013;Â Ã¢ÃÂ³Ä&#x201D; Â&#x2013;Â&#x2030;Â&#x2030;Ã ! "

* ) " " ! Â Â Ã&#x152; Â«Â Â&#x2030;Â&#x2013;Â&#x2013;Ã¢Â Â&#x153;Â³ÃÂ Â Ã¢Â&#x153;Â Â&#x2013;Â Ã¢ÃÂ³Ä&#x201D; Â&#x2013;Â&#x2030;ÃÂ³Â Ð&#x201E;Â³Ã&#x152;Ã¦ÃÂ Ã&#x2026;Ã&#x2026;Â³Ã&#x152;Â«

' # # * ' ! ! + ' " ! + - *

' , ! $ ( &%%/ ! " *

T 0317 â&#x20AC;&#x201C; 45 34 25

Klaar voor de komende 50 jaar Okoumé staat al ruim 75 jaar bekend bij kenners als een hoogwaardig multiplex dat vooral gewaardeerd wordt om zijn veelzijdige gebruiksmogelijkheden en bestendigheid. Okoumé multiplex is een geliefd bouwmateriaal, dat vaak gekopieerd maar nooit geëvenaard is. Vanwege de mooie, gladde afwerking en de lange ‘houtbaarheid’, is Okoumé zeer geschikt voor gevelbekleding of gladde betimmering met een luxueuze finish. Okoumé is erkend als een premium multiplex dat gebruikt wordt voor projecten waar kwaliteit en duurzaamheid voorop staan.

www.okoume.info

wonen als expressie wav e mik k eli De catalogusbouw beleeft een opvallende modernisering. Greep men in het verleden gemakkelijk terug op de voorspelbaarheid van oude vormen, nu gaat de deur open naar een nieuwe eeuw van legio mogelijkheden. Het Finse Polar Life House is hierin al vrij ver ontwikkeld en wint er ook prijzen mee, zoals met het beeldende Wave in Mikkeli.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: studio hans koistinen lohja

tekening: polar life haus ritola

De beleving van de binnenvloeiende buitenwereld in de woonkamer is absoluut superieur en sensationeel.

Plattegrond.

Het terras loopt links uit in een punt die de natuur en het Saimaameer nog dichterbij brengt.

Daarmee vervagen de grenzen tussen obligate en geavan-

schuren en samenvoegen gebeuren in eigen huis. Verpakt

ceerde bouw. Woningkopers hebben ineens een enorme

in onderdelen verlaten de CE-gecertificeerde woningen

keuze, zoals de consument die van haast elk product tien-

de fabriek. Kenmerkend en heel aantrekkelijk is de lichte

tallen varianten in de winkelschappen ziet en vervolgens

uitstraling door gewicht, kleur en zon.

woningbloei speelt hout een belangrijke rol als materiaal.

Vlaggenschippen Niet onbelangrijk is dat architecten

Er valt immers op uiterst simpele wijze in alle richtingen

alle woningen ontwerpen. Dit voorkomt dat wordt nage-

mee te boetseren, nog eens te meer in dit cnc-tijdperk.

bootst wat altijd al om je heen verveelde. Polar Life Haus

n ov e m b e r 2 0 1 8

thuis bedremmeld bij z’n boodschappen vindt. Bij deze

voert op dit moment zeven woninggroepen die in de basis een bepaald uitgangspunt volgen, maar waarbij de huizen

bestaat al sinds 1907. Het wijdde zich vanaf het begin aan

in de praktijk steeds anders kunnen worden uitgewerkt,

blokhutbouw en huizen met een kolom-liggerstructuur.

van modern tot natuurlijk, van geometrisch tot organisch,

Ook nu gebeurt dat nog, in voortschrijdend innoverende

van industrieel tot ambachtelijk. Een aparte groep is Vlag-

stijl. De mogelijke opties zijn sterk uitgebreid, waarbij pro-

genschippen, woningen waarbij de ontwerpgrenzen ver

ductontwikkeling en kwaliteitsstreven de voornaamste pa-

worden opgeschoven. Bij een ervan gebeurt dat ook letter-

rameters zijn. Het bedrijf met zeventig werknemers wordt

lijk: Wave, een ontwerp van (hout)architect Seppo Mänty-

inmiddels geleid door de vierde generatie. Het heeft in de

lä, waarin expressionisme en futurisme vinnig om de voor-

meeste Europese landen en (Wit-)Rusland vertegenwoor-

rang strijden.

het houtblad

Vierde generatie Het familiebedrijf Polar Life House

digingen en verder in de Verenigde Staten, Japan, Oekraï-

Populaire huizenbeurs De bewoonswaardigheid was

ne, Kazachstan en Azerbeidzjan.

onderdeel van de Finnish Housing Fair, gehouden van 14

Lichte uitstraling De export, 50% van de productie,

juli t/m 13 augustus 2017 aan een van de vele uitlopers van

gaat vooral naar Duitsland, Frankrijk en Rusland. Vertegenwoordiging in Nederland is LuxHout in het Limburgse

expressionisme en futurisme strijden Meijel. In principe is iedere woning maatwerk, gebouwd

vinnig om de voorr ang

met PEFC-gecertificeerd Fins vuren in een bewust hoge kwaliteitssortering met onder andere minder kwasten. Alle handelingen van zagen, vingerlassen, lamineren, schaven,

het Saimaameer in Mikkeli, 230 km ten noordoosten van Helsinki. De bouwexpo vindt ieder jaar plaats in een andere gemeente en toont de laatste stand van huis, tuin en keuken. De tentoongestelde woningen worden ook gekocht, reden waarom de populaire huizenbeurs elk jaar ergens anders plaatsvindt. Deze keer kwamen er 150.000 belangstellenden op af. Iedere editie worden er ook prijzen uitgeloofd. De Wave won in alle drie categorieën, daarbij dertig andere woningen achter zich latend: Beste woning, Beste interieur, Beste tuin.

Harmonisch perfect De golfwoning is als luxe druk in een beperkte oplage van vijf stuks verkrijgbaar in verschillende groottes, bepaald door de woonwensen en de foto’s: studio hans koistinen lohja

portemonnee. Artistiek meesterschap en technologische innovatie gaan hier samen in vloeiende vormen van hout, staal en glas; vuren is de overal toegepaste houtsoort. Architect Mäntylä vond inspiratie in de gestroomlijnde vormen van straalvliegtuigen, sportauto’s en plezierjachten. In die zin is de sterk geprononceerde Wave een opmerkelijke verschijning in de natuurlijke aankleding van bos en meer. Maar juist door het enorme contrast past de scherpe woonexpressie ook weer harmonisch welgebouwd in

■ ■ ■

Het dak met daverend overstek is alleenverantwoordelijk voor de bijzondere verschijningsvorm.

Architect Seppo Mäntylä vond inspiratie in de gestroomlijnde vormen van straalvliegtuigen, sportauto’s en plezierjachten.

Beeld van de blokhutbouw in de badkamer achter de ou-

foto’s: studio hans koistinen lohja

derslaapkamer.

het groene en blauwe impressionisme dat de natuur hier 2

heeft geschilderd. De proefvilla (268,5 m ) staat op een ver-

sationeel. Je gaat tenslotte niet voor niets in een dergelijke omgeving wonen.

wonen gebeurt ook aan deze zijde. In de grondvorm gaat

Moderne blokhutbouw Het L-volume zelf, met de

het om een L-vormig volume met het wonen in de dikke en

entree in de binnenhoek, is opgebouwd in moderne blok-

brede korte poot en de overige voorzieningen in het laatste

hutbouw, die meteen ook de wanden uitmaakt; de gelami-

deel van de lange poot; aan het eind ervan bevinden zich

neerde balken, geborsteld voor een natuurlijker uitstraling,

een garage en een carport.

hebben doorgaans afmetingen van 270 x 203 mm. In de

n ov e m b e r 2 0 1 8

hoogd terrein (477,75 m2), dwars op het Saimaameer. Het

dragende delen zijn stalen kolommen opgenomen; enkele dikkere exemplaren verzorgen de horizontale stabiliteit. De

voor de bijzondere verschijningsvorm. Van opzij toont de

meeste plafonds zijn eveneens van hout voorzien. Achter de

Wave als een zwierige, breed uitwaaierende V in schuin-

slaapkamer zitten de badkamer, sauna en toilet. Daar weer

schrift. Het dak begint hoog als overstek, loopt over het

achter en achter het wonen bevinden zich een appartement

woondeel, buigt terug naar de grond, verheft zich weer

respectievelijk een kleine kinderkamer. Uitgerust met een

en vloeit lager over de garages uit, waarna het dik en kort

toilet - het appartement heeft tevens een bijkeuken -, kun-

aardwaarts welft. Aan de entreezijde vormt het kleine

nen ze ook worden gebruikt als gastenverblijf. De algehele

overstekken over de langsgevel. De uitkraging aan de

inrichting is strak modernistisch en luxueus.

het houtblad

Sprekende vormen Het dak is alleenverantwoordelijk

voorkant is van absurd grote proporties, maar ook een zinderend statement van trots op eigen aanwezigheid.

Nieuwe leefvormen Finland is een land van bossen

Om de letterlijke en figuurlijke overdrijving iets te retou-

en meren. De traditie wil dat iedere Fin een eigen huisje

cheren, is in de rechterhoek van het overstek een driehoek

aan een eigen meer heeft. De Wave vangt in dat geluk-

uitgespaard, die wordt doorsneden door twee dwarsliggers. De overhuiving overvleugelt als het ware het vuren terras. Deze uitloop heeft links een verzonken rond bubbelbad en rechts - als om mee te doen in het geweld van

va n o p z i j e e n b r e e d u i t wa a i e r e n d e v in schuinschrift

sprekende vormen - een pier op drie smalstalen palen, die uit de helling steekt en richting meer versmalt tot een vlijmscherpe punt. In tegenstelling daarmee lobbest een vuren-

zaligheidsopzicht twee vliegen in één klap: het is tévens

belegde trap ernaast naar beneden. Ter hoogte van het bad

hoofdwoning. Hoegenaamd voegt het een veel verder

steekt een gebogen wand naar buiten, die gestileerd ein-

strekkende dimensie aan woonbeleving toe. Ook deze

digt in een asymmetrische halfronding.

aparte manier van wavewonen bewijst dat mensen altijd weer op zoek zijn naar nieuwe leefvormen en nooit uit-

Superieur en sensationeel Het dak is uitgevoerd in

gewoond raken, nooit. •

staalprofielen die zijn geïntegreerd in de houtconstructie van gestapelde blokhutbouwliggers. Op de bovenkant

hans de groot

na is de overkapping bekleed met lichtgrijs behandelde vuren delen, verticaal, horizontaal, liggend. Ook de buitenmuren hebben een gevelbeschieting, blank afgewerkt.

CO2-VOETAFDRUK

Het woondeel met open keuken ligt helemaal in verdie-

In het project is onder andere 63 m3 vuren toegepast.

pingshoog glas in aluminium frames, alleen een blank-

Dit betekent een CO2-vastlegging van 39.223 kg. De

houten zijwand en een grijshouten wandstuk tussen huis-

Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in 2 se-

kamer en ouderslaapkamer geven voor het gevoel enige

conden. Het compenseert de uitlaatgassen van een

dekking in de rug. Maar natuurlijk is de beleving van de

middenklassenauto over 329.605 km of het jaarlijks

binnenvloeiende buitenwereld absoluut superieur en sen-

elektragebruik van 43 huishoudens.

Locatie: Finnish Housing Fair 2017, Mikkeli Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: Seppo Mäntylä Architecture Helsinki (seppomantyla.fi) Aannemer, constructeur: Polar Life Haus Ritola-Töysä (polarlifehouse.com) Bruto vloeroppervlak: 268,5 m2 Bouwperiode: December 2016 - augustus 2017 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

ONDER ARCHITECTUUR De woontoren heeft 21 verdiepin-

HOC-LADDER

gen en wordt 73 m

beeld: team v architectuur amsterdam

n ov e m b e r 2 0 1 8

hoog.

B O U W H A U T W O O N T O R E N S TA R T N O G D I T J A A R

ari 2019; examen 25 februari 2019.

CTH Bouwmaterialen (facultatief): 8 en 29 november, 20 december 2018.

CTH Commercie: 27 november, 4 en 18 december 2018; examen 7 januari 2019.

CTH Loofhout en niet-Europees naaldhout: 13 en 27 maart, een praktijkdag in week 15/16 2019; examen 22 april 2019.

De bouw van de HAUT-woontoren start eind

tengebouw is in alle opzichten een prototype van

november 2018. Bouwbedrijf J.P. van Eesteren

innovatief en duurzaam bouwen.

gaat in opdracht van HAUT CV het project rea-

CTH Plaatmateriaal: 8 en 22 mei 2019, praktijkdag in week 23/24 2019; examen: 17 juni

liseren. Het wordt met 73 m het hoogste hybride

Duurzaamheidsambities HAUT krijgt 52

houten gebouw van Nederland, en een van de

luxe appartementen op een prachtige locatie

hoogste ter wereld.

mét een bijzonder uitzicht. Om de ambitieuze

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 13 en

duurzaamheidsambities te waarborgen, werken

27 november en 11 december 2018.

2019.

HAUT heeft een BREEAM Outstanding-ontwerp-

ontwikkelaar Lingotto en Team V samen met

certificaat, de hoogste graad in duurzaamheid. De

experts van Arup om alle mogelijkheden van

Retraining Gecertificeerd Sorteerder Naald-

iconische woontoren aan de Amstel in Amsterdam

hout als innovatief bouwmateriaal te benutten.

hout: 27 november en 11 december 2018.

Toekomst Marco Peppel, directeur J.P. van

Basiscursus hout en plaatmateriaal: Is een

Eesteren: ‘Wij zijn erg trots dat wij op het ge-

schriftelijke cursus en kan op elk moment worden gestart.

heeft 21 verdiepingen. Naar verwachting wordt HAUT begin 2021 opgeleverd.

Houten hoogbouwconstructie HAUT is

bied van engineering, ontwerp en realisatie een

een baanbrekend project, dat laat zien dat bou-

bijdrage leveren aan HAUT. De combinatie

wen met hout de toekomst heeft. Eerder dit jaar

houtbouw, hoogbouw én de hoogste graad van

won het ontwerp al de International BREEAM

duurzaam bouwen maakt dit tot een bijzonder

Award 2018. Naar een ontwerp van het Amster-

project. We kunnen hier samen met de partners

damse Team V Architectuur krijgt HAUT een

laten zien dat we elk gebouw, dus ook een hou-

vernieuwend houten hoogbouwconstructie en

ten gebouw, slimmer kunnen maken. Bouwen

Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf?

energieopwekkende gevels: het appartemen-

in hout heeft de toekomst.’

Dat kan! Alle cursussen kunnen ook als

Praktijkopleider: Op aanvraag.

CE-markering: Op aanvraag.

maatwerk worden uitgevoerd.

WWW.HOUTEX.NL

het houtblad

CTH Bouwen met hout: 30 januari, 13 febru-

Voor informatie over opleidingen en cursussen kunt u contact opnemen met het Hout Opleidings Centrum (HOC): info@houtop-

SC HAVE RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT UW HOUTSPECIALIST MET EEN UITGEBREIDE VOORRAAD IN O.A.:

• • • •

OREGON PINE PITCH PINE (SIBERISCH) LARIKS GRENEN

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

leidingscentrum.nl. •

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel Greenwood International BV

Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Coillte Panel Products

houtexpeditie

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie www.houtinfo.nl

Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Fire-resistant BV Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-12 56 12 25 (Tanja van Adrichem).

SIBERISCH LARIKS Gevingerlast en gelamineerd

•

Vormvast rift/half-rift gezaagd en ‘centerfree’ • Foutvrije lengtes leverbaar • Hoge natuurlijke duurzaamheid • Verantwoorde bosbouw • Prima alternatief voor hardhout

GREW UP UNDER EXTREME CONDITIONS

Uitermate geschikt voor buitentoepassingen zoals: kozijn- raam- en deurhout, gevelbekleding en aftimmerhout

Wilt u meer te weten komen over dit stoere hout? Mail dan naar verkoop@houthandelvandam.nl, en/of vraag de brochure aan.

houthandelvandam.nl

LARIFT is een product van Houthandel van Dam.

Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wanden gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische speciﬁcaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en proﬁelen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certiﬁcering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare proﬁelen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodiﬁceerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.