Het Houtblad nummer 6 2018

Page 1

oktober 2018 • jaargang 30 • nummer 6

www.houtblad.nl


Paviljoen Duivenvoorde Architect 70f Architecture Fotograaf Luk Kramer

HĂŠt hardhout alternatief voor gevels


SLIM H├И? Vraag gratis ons magazine aan!

рп╢JHFHUWL╚┤ренFHHUGрп╖рен'DDUрен]LMQренZHренKHHOренVWUHQJренLQрп╖рен )6&рп╢KRXWренLVренр░ХYROKRXGEDDUр░Црп╖рен'DWренEHWHNHQWренGDWренKHWрен]┬╡ренLVренJHNDSWрп╡ренGDWренHUрен DOWLMGренZHHUренJHQRHJренQLHXZренKRXWренJURHLWрп╖рен'DWренZRUGWренH[DFWрен ELMJHKRXGHQрп╖рен6OLPрп╡ренQLHWр░Ирен+DUGKRXWренYRRUренHHQренPRRLHUHренZHUHOGрп╖


o k to b e r 2 0 1 8

h o u t o f h y b r i d e? Al langer woedt er een discussie in de bouwarena of houthoogbouw waarin een flinke kluit beton is uitgesmeerd, die naam wel mag dragen. Voorstanders vinden van wel, tegenstanders achten hybride bouw waarheidsgetrouwer. De Council On Tall Buildings And Urban Habitats formuleert nu een voorstel dat deze terminologietwist moet beëindigen. Waarschijnlijk gaan houten gebouwen met een betonnen kern hout-betonhoogbouw heten. Zo is het 85,5 m hoge Mjøstårnet in Brumunddal, waarin beton een ondergeschikte rol speelt, houthoogbouw (zie p. 6vv.) en het 84 m hoge HoHo Wien, dat voor 74% uit hout bestaat maar een forse betonnen kern heeft, niet. Vaak stort de praktijk beton in de met zuiver hout bereide maaltijd. Vooral de windbelasting zorgt voor hybridisering der materialia: op locaties van waai, warrel en wervel fladdert lichte houthoogbouw als een krant met weekendbijlagen weg. Ook dient beton als snelpleister voor geluiddemping en branddoving. Angsthalve gooien bouwvakkers als verpleegsters de gezondhouten wanden in het gips. Het distelonderwerp komt aan de orde tijdens Houtdag 2018 (houtdag.nl). Houtbouwer Rune Abrahamsen presenteert er het zuiver houten Mjøstårnet en acht 150 m toekomst. Hij doet dat in de hout-betonhoogbouw Hotel Jakarta te Amsterdam (p. 26vv.). Meng u in de strijd, meld u aan!

26

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

advertenties Tanja van Adrichem Tel. 06-12561225 E-mail: t.adrichem@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl druk Drukkerij Roelofs Enschede

foto: www.johnlewismarshall.com

het houtblad

4


o k to b e r 2 0 1 8

Coverfoto: Paviljoen MultiPly Londen Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen Fotografie: Ed Reeve Londen

20

o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 2 , 4 8 v v n h - n i e u w s __________________ 4 1 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9

h o u t- s ta p - s p r o n g

Waugh Thistleton Architects onderzochten

n at u u r e n s ta d

In 2019 verrijst het hoogste zuiver houten

de innovativiteit van kruislaagtulpenboom-

In Nijmegen is een fascinerend nieuw mu-

gebouw waarin beton niet aan de constructie

hout: kubussenpaviljoen MultiPly. _____ 20

seum gebouwd op en in een oude verdedi-

bijdraagt (85,5 m, 18 verdiepingen): Mjøs-

gingsmuur. De vele archeologische vondsten

tårnet in Brumunddal. Deel 20 in de serie over houthoogbouw. _________________

6

d e o o s t h e r l e e f t (2)

tijdens de bouw zijn fraai in het plan opge-

Amsterdam heeft z’n tweede houthoog-

nomen. ____________________________ 42

bouwproject. Uniek in de wereld is dat het

wijkeiken

om een hotel gaat (32 m hoog). Deel 19b in

Wat doe je als je als architect in een boerderij

de serie over houthoogbouw: constructie

woon-werkt en op je erf worden zeven ei-

en bouw.___________________________ 26

ken gerooid? Dan gebruik je die om er een schuur van te bouwen die alle bestaande

k at e r n m e n s e n w e r k

bijgebouwen vervangt. _______________ 14

Het katern Mensenwerk wordt gemaakt samen met FNV Bouw en CNV Vakmensen.

module-experiment

Hierin komen allerlei zaken uit de houtprak-

AHEC, London Design Festival, Arup en

tijk aan bod. ________________________

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. Bedrijven aangesloten bij Fonds OO&A ontvangen Het Houtblad gratis. VVNH-leden krijgen Het Houtblad automatisch toegestuurd. Leden van CNV Vakmensen en FNV Bouwen & Wonen én werkzaam in houthandelsbedrijven, ontvangen een gratis abonnement na registratie via www.houtblad.nl/abonneren.

33

Het volgende Houtblad verschijnt op 9 november 2018.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

het houtblad

5

foto: ed reeve londen

6

foto: moelven limtre moelv, noorwegen

verder in



h o u t: va n w eleer en va n vo o rta a n m j ø s tå r ne t b ru m u n d da l , n o o rw eg en In 2019 verrijst het eerste en meteen ook hoogste zuiver houten gebouw waarin beton niet aan de constructie bijdraagt (85,5 m, 18 verdiepingen): verzamelgebouw Mjøstårnet in Brumunddal. Even bijzonder is dat op louter ervaring een niet-geteste montagetech-

artist’s impression: voll arkitekter trondheim

niek is toegepast: lego voor volwassenen. Deel 20 in de serie over houthoogbouw.


foto’s + tekeningen: moelven limtre moelv

Het eerste deel van de houten kern en het eerste vierverdiepingenelement staan.

Het houtkorset. De appartementen bovenin hebben betonnen vloeren van 300 mm dik (voor vertraging uitslaan gebouw), op de overige verdiepingen zijn ze 50 mm dik. Het beton speelt dus geen strikt constructieve rol.

De montage van de achttien verdiepingen nam slechts tien maanden in beslag.

Ruimtes en spleten worden gevoegd met een brandstrook die Hout en stalen verbindingsmiddelen hebben enorme afmetingen.

tot twintig keer opzwelt bij 150 °C.


grond en is 9 m hoog. Een entresol voor conferenties, die

2015 met Treet van 51 m, 14 verdiepingen (zie nummer

ongeveer een derde de ruimte insteekt, verdeelt deze in

1/2016). Zekerheidshalve was de constructie toen in de

5 en 4 m. De verdiepingen 3 t/m 7 zijn ingeruimd voor

fabriek voorgebouwd, aleer men ter locatie toog. Bij

kantoren (4,20 en 4,00 m hoog), 8 t/m 11 voor het hotel

Mjøstårnet is de prefabricage dermate minutieus, dat alles

en 12 t/m 16 voor appartementen (steeds 3,80 hoog). Per

tot op de millimeter past. Aldus worden in tien maanden

woonetage gaat het om zes appartementen van 67-126

tijd vele honderden gelamineerde elementen en houten

m2; op de 17e zijn twee 4,80 m hoge woningen van 150 m2

vloeren als puzzelstukjes driedimensionaal gelegd en ge-

en een conferentiezaal met fabuleus uitzicht. Aan de ge-

stapeld tot een verpletterend torengebouw volgens het

vels zijn de gebouwfuncties niet onmiddellijk te zien; de

motto ‘Traditionele materialen, hightech context’.

tweehoge plint van het restaurant is vrijwel geheel in glas

o k to b e r 2 0 1 8

Een eerder wereldrecord realiseerde Moelven Limtre in

uitgevoerd. Aan de meerzijde openbaart zich dit duidelij-

Nieuwe standaard Volgens directeur Rune Abra-

ker, doordat de appartementen er een balkon hebben,

hamsen, directeur van houtbouwbedrijf Moelven Limtre,

waarvandaan je met je zwervende ogen over het groen

wordt deze wijze van bouwen de nieuwe standaard. De

en blauw zweeft - half realiteit, half fantasie.

9

pingen hoog wordt nog extra aangewakkerd, doordat één

Dotje Durf Het initiatief voor Mjøstårnet kwam van

kraan het werk doet en tijdrovend steigerwerk uitblijft.

projectontwikkelaar Anders Buchardt (AB Invest), voor

De toren verrijst in Brumunddal (10.000 inwoners), dat

wie het een symbool is van de groenverschuiving in de

deel is van de gemeente Ringsaker (34.000 mensen) in de

21e-eeuwse bouw, en dat hoogbouw kan worden gereali-

zuidoostelijke provincie Hedmark. De plaats ligt rechts

seerd met lokale/regionale partijen en natuurmaterialen.

van de rivier Brumunda die uitmondt in het langwerpige

Buchardt groeide op in een houten huis te Ringsaker en

Mjøsameer. 15 kilometer zuidelijker ligt Hamar met

woont nog steeds in een houten huis, uit 1887. Hij ademt

schaatshal Vikingskipet, vermaard om haar 19 drieschar-

er beter dan in een omhulsel van andere materialen. Vol-

nierspantbogen die tot 96,4 m vrij overspannen (nummer

gens hem wordt bouwen met hout even normaal als rijden

het houtblad

montagesnelheid in trapachtige spanten van vier verdie-

1/94); Abrahamsen vond daarin als bouwkundestudent de inspiratie zich in hout te specialiseren. Met landelijke

bouwen met hout wordt even norma al glooiingen en bossige plooiingen vlijt Brumunddal zich in de hemelsbrede vergezichten van dit Noorse landschap.

als rijden op elektriciteit

Groenverschuiving Mjøstårnet (= De Mjøsatoren) verleent met een omvang van 37 x 17 x 85,5 m contrast aan

op elektriciteit. Voor dit moment moet je nog een beetje

de natuurharmonie van het grootste meer van Noorwe-

dwaas zijn en Dotje Durf heten. Het project werd ook

gen. De gevelbekleding van PEFC-gemodificeerd grenen

mogelijk door inspanningen van onderzoek en ontwikke-

(Brannpanel Natur; houdbaarheidsklasse 1) zorgt hierin

ling op groenvlak, gesubsidieerd door de overheidsinstel-

voor enige retouche. Het opdekwerk in verschillende af-

lingen Innovation Norway en The Research Council of

metingen (van 21 x 95 tot 21 x 193 mm) is alleen brandver-

Norway (RCN). Vergeleken bij HoHo Wien van 84 m

tragend behandeld en vergrijst lopendertijd.De verticale

(2019; zie Het Houtblad 5/2016) is Mjøstårnet 1,5 m ho-

ordening benadrukt de hoogte extra. Naast het gebouw

ger en bovendien niet hybride als de Weense broer met

ligt een groot overdekt 25 meter-bad (10 m hoog, 4.700

z’n betonnen kern.

2

m ), uitgevoerd in gelamineerd vuren; een glazen plint op het meer zorgt voor een dubbele waterervaring. Er

Zigzaggende spanten De hoofdconstructie bestaat

komen nog drie zevenlaagse woongebouwen bij en een

uit een extern en intern stelsel van FSC-/PEFC-gelami-

parkje dat alles bij elkaar trekt. Een jachthaven noodt met

neerd vuren kolommen en liggers, dat aan de gevels stijf

ligplaatsen voor pleziervaartuigen. De toren, energie-

wordt gemaakt door zigzaggende spanten (op de kop- en

neutraal door een combinatie van warmtepompen en

langsgevels 625 x 990 c.q. 625 x 495 mm). Daartoe vor-

pv-panelen, is een verzamelgebouw van kantoren, hotel,

men ze op hun tocht naar boven (of beneden) vakwerken.

appartementen, restaurant en op 18-hoog een dakterras.

Net als bij Treet kruisen ze nadrukkelijk voor de ramen

Daar verlucht een appartement met forse lessenaarsda-

langs. Het korset vangt zowel de horizontale als verticale

kachtige pergola van geïmpregneerd grenen als fraaie ca-

krachten op. Al het gelamineerde hout is eenmaal gever-

deauversiering het saaie beeld van staande schoenendoos.

nist. Kruislaagvuren wanden rond de drie liften (voor kantoren, hotel en appartementen elk één) en de twee trap-

Half realiteit, half fantasie Het restaurant, met een

penhuizen met brandveilige betonnen treden, dragen

groot terras op het zuidwesten, bevindt zich op de begane

mee de verticale krachten af. In de stabiliteit spelen deze

■ ■ ■


tekeningen: voll arkitekter trondheim

Plattegrond van een hotel- en appartementenverdieping.

Trä8-vloerelement.

De gevelbekleding geeft Mjøstårnet letterlijk en figuurlijk reliëf.

foto’s: moelven limtre moelv

tekening: moelven limtre moelv

Prefab gevelelement.


74 m hoge voorzieningen geen rol. Er zijn veel overeen-

585/720 mm. Alle gelamineerde elementen zijn met fikse

komsten met Treet, maar Mjøstårnet is 30 m hoger en de

ingelaten stalen verbindingsmiddelen aan elkaar gebout.

modules van Treet zijn vervangen door prefab vloer- en

Het constructiehout bevindt zich achter de gevelelemen-

wandelementen. De laatste heeft alleen appartementen,

ten en het glas, zodat het goed beschermd is tegen regen,

de eerste een mix van functies. Daarvoor zijn modules

zon en verwering.

prefab sandwichelementen, voorzien van isolatie en ge-

Hoorbare toekomstmuziek Voor de hoofdconstruc-

velbekleding.

tie geldt een brandwerendheid van 120 minuten, voor de

o k to b e r 2 0 1 8

niet flexibel genoeg. De gevels zijn afgedekt met grote

wanden en vloeren van 90 minuten. Daarop zijn de afmetingen van kolommen en liggers overgedimensioneerd. Het hout dat in het zicht blijft - binnenwanden, in de

trek opnemen. De vier hoekkolommen hebben vanzelf de

vluchtroutes -, is behandeld met een brandvertragend

grootste afmetingen: 1.485 x 625 mm. De overige kolom-

middel. De kruislaagvuren wanden van het vluchttrap-

men zijn doorgaans 725 x 810 en 625 x 630 mm. De verdie-

penhuis moesten worden bekleed met gipsplaat. Daar-

pingen 2 t/m 11 hebben Trä8-vloeren. Dit vloersysteem

naast is het hele gebouw gesprinklerd; alle ruimtes zijn

van gelamineerde ribpanelen met een maximale over-

ontworpen als brandcompartiment. De stalen verbin-

spanning van 10 m (Mjøstårnet 7,5 m) is ontwikkeld door

dingsmiddelen zitten minimaal 85 mm diep in het hout.

Moelven Limtre. Aan de bovenkant is een Kerto Q-plaat

Ruimtes en spleten worden gevoegd met een brandstrook

op de ribben gelijmd met daarop een betonlaagje van 50

die tot twintig keer opzwelt bij 150 °C. De boutgaten krij-

mm dik, aan de onderkant zit een verlaagd plafond met

gen geen prop, omdat proeven uitwijzen dat dit weinig

gipsplaatafwerking. Om de vereiste brandwerendheid

effect heeft op de temperatuur van het staal. Zonder ver-

van 90 minuten te halen, houden stalen haken de Rock-

lies van horizontale stijfheid kan de constructie één vloer

wool-isolatie in de vloeren gefixeerd. Trä8 behoeft min-

missen. Ook kan zij het gewicht van een naar beneden

der hout dan kruislaaghoutvarianten. De doosachtige ele-

vallende vloer opvangen. Noorwegen kent geen aardbe-

menten zijn licht, stijf, makkelijk te monteren en voldoen

vingen, dus is daarmee niet gerekend. Met een bredere

probleemloos aan de akoestische en brandwerende eisen.

versie in dit bouwsysteem is volgens Abrahamsen pro-

11

het houtblad

Vier hoekkolommen Het houtgevaarte staat op een betonnen plaat, ondersteund door heipalen die de druk en

bleemloos tot 100, ja 150 m te reiken. Voor hemzelf is dat

Wankelvastheid De verdiepingen 12 t/m 18 met de

al hoorbare toekomstmuziek. •

appartementen hebben 300 mm dikke betonnen vloeren. Ze voegen gewicht aan het relatief slanke gebouw toe,

hans de groot

constructief hebben ze geen functie, alleen in de dynamica. Ze zorgen niet alleen voor een gemakkelijker te realiseren akoestiek in de appartementen, maar ook voor een

CO2-VOETAFDRUK

hogere wankelvastheid. Het gebouw zwaait bovenaan

In het project is onder andere 2.700 m3 hout toegepast

volgens berekening maximaal 140 mm uit. Door het be-

(2.600 m3 Noors vuren, 100 m3 grenen en … m3 …).

ton gaat dat trager, wat luchtziekte bij de bewoners voor-

Dit betekent een CO2-vastlegging van 1.698.112 kg.

komt. Het had ook een ander materiaal dan beton kunnen

De Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in 2

HOUTDAG 2018

zijn (zand is te licht). Alle vloeren werken mee in de hori-

minuten, 5 seconden. Het compenseert de uitlaatgas-

Rune Abrahamsen,

zontale schijfwerking. De Trä8-vloeren worden onder-

sen van een middenklassenauto over 14.269.849 km

directeur van Moelven

steund door gelamineerd vuren liggers van 395 x 585/675

of het jaarlijks elektragebruik van 1.886 huishoudens.

Limtre, spreekt over

mm, de betonnen vloeren door exemplaren van 625 x

het spectaculaire houthoogbouwproject

Locatie: Nils Amblis veg 1A, Brumunddal, Noorwegen Opdrachtgever: AB-Invest Brumunddal Ontwerp: Voll

Mjøstårnet, dat door

Arkitekter Trondheim (vollark.no) Aannemer: HENT AS Trondheim (hent.no) Constructeur: Sweco Norway Lil-

eigen proactiviteit nu

lehammer (sweco.no) Houtconstructie: Moelven Limtre Moelv (moelven.com) Kruislaaghouten wanden lift/

realisering vindt, tijdens

trappenhuizen: Woodcon Brumunddal (woodcon.no)/Stora Enso Helsinki (storaenso.com, clt.info) Houten wand-

Houtdag 2018 (donder-

en vloerelementen: Ringsaker Vegg- og Takelementer Brumunddal (rvt.no) Kerto: Metsä Group Espoo, Finland

dag 15 november, Hotel

(metsagroup.com) Grenen gevelbekleding: Woodify Mjøndalen (woodify.no) Bruto vloeroppervlak: 11.300

Jakarta Amsterdam).

2

m Bouwperiode: April 2017 - februari 2019 (Houtconstructie: September 2017 - juni 2018); Opening: 1 maart

Voor informatie/aan-

2019 Bouwkosten: ± € 51,5 miljoen (excl. btw)

melding: www.houtblad.nl/houtdag2018.


ONDER ARCHITECTUUR Op de grens van duin en strand heeft De Zwarte

kaar gescheiden, maar staan wel in zichtver-

desgewenst dicht geschoven kan worden om

Hond op Schiermonnikoog een nieuwe vakan-

binding met elkaar.

privacy te creëren. Daklichten die als torentjes

tiewoning ontworpen. Een warme thuishaven,

boven het dak uitsteken, zorgen ervoor dat al-

met een grote mate van privacy en veel respect

Hoogteverschillen Een indeling die er-

tijd voldoende licht in de woning kan binnen-

voor het waardevolle landschap.

voor zorgt dat er voldoende plaatsen zijn om

dringen.

jezelf terug trekken in een groot gezelschap, De bijzondere vakantiewoning tussen duin en

maar ook met z’n tweeën is het een knusse

Eiken De gevel van fijnbezaagd en in de

strand kent een bescheiden volume met een

vakantiewoning. De woning speelt met de

open lucht gedroogd eiken geeft de woning

12

open relatie naar de omgeving, veel comfort

hoogteverschillen in het landschap. Waar de

haar bijzondere karakter; het zal door weer en

het houtblad

o k to b e r 2 0 1 8

T H U I S H AV E N O P SC H I E R MO N N I KO O G

en een grote mate van privacy. Doordat de

duinen een duik maken, bevindt zich de grote

wind alleen maar mooier worden. Het groene

woning zich deels ondergronds bevindt is het

zonovergoten slaapkamer, met groen en he-

dak maakt de camouflage van de woning in

woonoppervlak veel groter dan het in eerste

mels uitzicht en tegelijkertijd volledig ont-

het landschap compleet.

instantie lijkt. Ondergronds bevinden zich de

trokken aan het oog. Aan de andere zijde van

drie slaapkamers, een bedstede, twee badka-

de woning, waar de openbare weg loopt, lig-

mers en een gameroom. Bovengronds zijn de

gen de overige twee slaapkamers. Ook deze

leefruimtes gesitueerd: een woonkamer, keu-

zijn niet zichtbaar vanaf afstand maar zijn

ken, studeer- en eetkamer en een veranda die

door uitsneden in het landschap wel ruim

de grens tussen het duinlandschap en de wo-

voorzien van daglicht. Voor het raam van de

ning scherp stellen. Deze ruimtes zijn van el-

woonkamer bevindt zich een groot luik, dat

HOUTEN CONSTRUCTIE VOOR PORT OF AMSTERDAM Knevel Architecten won in december samen

Duurzaamheid uitdragen Het betreft de

Houten constructie Het ontwerp betreft

met Ingenieursbureau Boorsma en Bordewijk

accommodatie voor een gecombineerde kan-

een compact volume met als resultaat mini-

De Adviseur de onderhandse aanbesteding

toor- en technische functie aan de Capriweg.

male loopafstanden, overzichtelijke routing

voor het ontwerp van het technisch coördina-

De ambitie is een duurzaam en circulair ge-

en efficiënte logistieke systemen. Er is geko-

tiecentrum voor Port of Amsterdam.

bouw neer te zetten. Port of Amsterdam heeft

zen voor een houten constructie in het zicht.

de intentie duurzaamheid zodanig uit te dragen

Bijkomend voordeel is de lage CO2-voetaf-

Onlangs is de aanvraag Omgevingsvergun-

met het nieuwe gebouw, dat deze zichtbaar en

druk van het hout. Verder wordt gezocht naar

ning ingediend en is gestart met de technische

ervaarbaar is voor de mensen die er werken én

circulaire materialen. Daarnaast worden duur-

uitwerking van het ontwerp. Via gebruikers-

voor de omgeving. Logischerwijs bevinden de

zame gebouwinstallaties toegepast om het

overleggen hebben de toekomstige gebrui-

technische functies zich op de begane grond,

klimaat per ruimte regelbaar te maken en het

kers daarop hun input kunnen geven. Inmid-

nabij de steigers. De kantoorfunctie zit op de

energieverbruik te minimaliseren, onder an-

dels zijn de eerste onderzoeken uitgevoerd

eerste verdieping, met uitzicht op het Amster-

dere door het plaatsen van zonnepanelen. •

hoe het gebouw een BREAAM Excellent-cer-

dam-Rijnkanaal.

WWW.HOUTEX.NL

tificering kan behalen.

SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPOR T UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!


Houtdag 2018 - hĂŠt event voor bouw en architectuur Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, rondleiding en creatieve informatiemarkt. Waar mensen uit bouw en architectuur elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: HOUT OP TRIOMFTOCHT INSPIREREN • INFORMEREN • IMPLEMENTEREN Waar & wanneer: Donderdag 15 november 2018 12.30 - 19.00 uur Hotel Jakarta, Java-eiland Amsterdam H V Voor wie? • Architecten • Constructeurs • Adviseurs • Beleidsmakers • Aannemers • Overheden

• Docenten/studenten • Houthandelaren

EXTRA! Rondleiding houthoogbouwproject Hotel Jakarta

0) - # (. )ŇĄ (directeur Moelven LLimtre, Noorwegen), Zuivere r houthoogbouw w is realiteit Fabian Scheurer*ŇĄ (partnerr Design-to-Pro oduction ZĂźrich), Hett onmisbare cad-cam/cnc-aandeeel binnen hett bouwprocess Ro Koster en Ad KilŇĄŇĄŇĄŇĄ (RO&AD Architecteen), Absurd r isme in de arc r hiitectuur Atto Harsta (transitiesstrateeg, omBouwerr, aanjager, innovatorr & inspirator)Ńś De ongekkende mogelijkheden van eng gineered d wood Daniele Tanzi T (architeect 3D Modeling), Een vernieuwend knoo oppunt in hout * .+*).*- **- * '1 ) -' ) ŇĄŇĄ .+*).*- **- "2 / - *0/ - $ $)" ŇĄŇĄŇĄ .+*).*- **- *0/# ) ' 1 ) (

Profileren?

Prijzen

Wilt u uw bedrijf profileren tijdens de Houtdag 2018?

â‚Ź 95

Houtblad-abonnee

Neem dan contact op met Stella de Jong

â‚Ź 195

Niet-abonnee

T. 0570 504331 E. s.jong@mybusinessmedia.nl

â‚Ź 50

Student

Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: www.houtdag.nl


elementa ir e e s the tiek in eik en ze s t ien eik en-s ch u u r b er licum Wat doe je als je als architect in een boerderij woont en werkt en op je erf moeten plotseling zeven eiken worden gerooid? Dan gebruik je dat hout natuurlijk om er een schuur van te bouwen die alle bestaande rommelige bijgebouwen vervangt. Van nat hout, want dan krimpt de constructie vast en de schil juist lekker open.


foto: renĂŠ de wit breda


tekeningen: hilberinkbosch architecten berlicum

o k to b e r 2 0 1 8 het houtblad

16 Detail dak.

De architecten hebben ernaar gestreefd de gerooide bomen zo compleet

foto: renĂŠ de wit breda

mogelijk te verwerken in het gebouw.

Het gebouw vanaf het zuidoosten. V.l.n.r. werkplaats, opslag, carport.

Legenda.

1. Werk-/vergaderruimte

2. Opslag 3. Carport 4. Betonnen werkblad 5. Betonnen kachel 6. Opslag brandhout


wat we met bepaalde delen moesten doen. Het gebruik

luisboerderij’ van 12,5 m breed en 32 m lang, op landgoed

van het spint in de bekisting pakte heel goed uit. Niet al-

Wamberg in Berlicum. Indertijd kreeg het bureau voor de

leen heeft het beton een houtstructuur gekregen, maar

verbouwing van de stal tot kantoorruimte de Pluim 2010,

op sommige plaatsen voelt het zelfs zacht aan, als een

een prijs van Stichting de Brabantse Boerderij. De jury

vacht. Doordat het hout nog nat was, is er veel vocht uit-

toonde zich vooral onder de indruk van de terughoudend-

gewisseld met het beton, wat voor een sterke tekening

heid van de restauratie, met respect voor de historische

heeft gezorgd.’ Bosch: ‘Een esthetiek van toevalligheid -

ontwikkeling. Nu bleek het plotseling tijd voor een vol-

dat is voor ons heel opvallend aan dit project. Het toeval

gende stap, toen de opzichter van het landgoed consta-

maakt dat de nieuwbouw past bij de bestaande boerderij.

teerde dat zeven van de eiken rond de boerderij rijp waren

En dat iedereen dit gebouw begrijpt. Niemand zal zeg-

voor de kap. Twee waren dood, vijf bevatten plekken met

gen: “Wat een gek modern ding!”, terwijl het wel degelijk

zwam.

modern is.’

Traditionele technieken Het is op het landgoed

Ingebakken schors Toeval mag dan een kans hebben

gebruikelijk dode bomen te laten rooien door een bedrijf

gekregen, maar tegelijkertijd is het zorgvuldig geregis-

dat daar niet voor betaald krijgt, maar het hout mag mee-

seerd. Zo is de bekisting op de oostelijke kop, waar de au-

nemen. Dan verdwijnt het echter naar de papierindustrie.

to’s staan, toegepast met de schors naar de betonkant, zo-

‘Zonde,’ vonden Annemariken Hilberink en Geert Bosch,

dat het als het ware in het beton gebakken zit. Kunstenaar

het echtpaar dat het bureau heeft opgericht. ‘Die bomen

en Houtarchitectuurprijs 2006-winnaar Frank Havermans

zijn daar in 1895 door de eerste boer geplant om er later

paste dit principe toe bij zijn landschapsobservatorium

constructiehout van te hebben. Laten wij het dan óók zo

KAPKAR/TO-RXD (2010). Langzaam brokkelt de schors

o k to b e r 2 0 1 8

berink, ‘dus we hebben ons regelmatig zitten afvragen

steenworp afstand van ‘s- Hertogenbosch, in een ‘rijke-

17

het houtblad

Hilberinkbosch Architecten is sinds 2008 gevestigd op

gebruiken.’ Ze betaalden de rooier dagloon, kochten nog negen stammen bij Wamberg, riepen adviseur Brabant-

‘ e s t h e t i e k va n to e va l l i g h e i d - h e e l hout erbij voor de praktische kant van de zaak, en startten een avontuur dat hun visie op hout een flinke oppepper

o p va l l e n d a a n d i t p ro j e c t ’

zou geven - en die op het architectenvak ook een beetje. Dat resulteerde in een schuur waarin zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van traditionele technieken, terwijl ze te-

af en erodeert, zodat op het laatst alleen nog de structuur

gelijk onmiskenbaar modern is. Daarbij is zo zorgvuldig

overblijft. Op het oosten is alleen de plint van beton (105

over de mogelijkheden van het hout nagedacht, dat bijna

cm hoog). Daarboven geven 7 cm brede lamellen met de

de hele boom is gebruikt. Enerzijds lijkt het gebouw op te

schors er nog aan de indruk van een keurig gestructureerd

gaan in de omgeving, anderzijds voegt het er zoveel aan

bos. De opbouw van de westgevel, waar de vergader-

toe, dat de relaties van het bureau allemaal dáár willen

ruimte is gesitueerd, lijkt op die van de oostkant. Alleen

komen vergaderen, lunchen en barbecueën.

verspringt de plint, is de ruimte tussen de kolommen opgevuld met hoge stroken glas (33 cm breed), en is een

Drie functies De Zestien Eiken-schuur heeft drie func-

venster toegevoegd.

ties: parkeerplaats, schuur, vergaderruimte. Het gebouw met de vorm van een kapschuur is ingepast tussen zes ei-

Extra vastkrimpen De ‘kolommen’ bestaan hier in

ken en een notenboom, op de plaats van de nu gesloopte

feite uit kozijnen, waar aan de buitenkant verticale stro-

golfplaten bijgebouwen. De noordkant grenst aan een

ken spinthout met de schors er nog tegenaan zijn ge-

weiland, op het zuiden ligt de boerderij, oostelijk de weg,

plaatst, als zonwering. De kozijnen konden niet van het

en op het westen de tuin met daarachter ook weer wei-

eigen natte eiken worden gemaakt door het krimpen.

land. Alle toegangen bevinden zich aan de zuidkant.

‘Voor de constructie is dat een voordeel,’ stelt Bosch, ‘omdat de verbindingen dan extra vastkrimpen. De gevels en

Bekisting van spint Op het noorden is het gebouw

dakshingles krimpen open, zodat de lucht erlangs kan.

gesloten ter plaatse van de parkeerplaats en de schuur,

Maar waar het hout het gebouw winddicht moet maken,

terwijl de vergaderruimte een betonnen plint heeft tot

bij de kozijnen, is nat hout niet geschikt.’ Het venster in

de hoogte van het werkblad, met daarboven ramen. De

deze toch al zeer transparante gevel bevindt zich boven

bekisting is gemaakt van resteiken. ‘We wilden zoveel

een ingebouwde zitbank en is bedacht om de gebruiker

mogelijk van het gerooide hout gebruiken,’ vertelt Hil-

ruimte tot mijmeren te geven. Bijeffect is dat de schuur

■ ■ ■


o k to b e r 2 0 1 8

De werkplaats. Door de zware dekbalken waren geen hanenbalken nodig.

foto’s: renÊ de wit breda

het houtblad

18

Het gebouw dat toont als een archetypisch huis, is zorgvuldig ingepast tussen de bomen.

De shingles zijn gekloofd. Door het ruigere oppervlak kan het vocht makkelijk weg. Het beton is bekist met spinthout.


soort gebouwen. En omdat we zo dicht bij het project zit-

nen kijk je uit over de tuin en de velden. In de kap loopt de

ten, konden we natuurlijk makkelijk overleggen. We heb-

vergaderruimte door boven de schuur, waarvandaan je

ben dan ook heel wat details aangepast naar een bouw-

ook de rivier kan zien. Bosch: ‘Wij ontwerpen veel villa’s,

wijze die volgens hen beter was. Op het laatst maakten

en dit is een zeer goede plaats om opdrachtgevers te laten

we zelfs niet eens meer detailtekeningen. We schetsten

zien dat een leefruimte op de eerste verdieping een heel

meer, met een stok in het zand.’ Bosch grinnikt grootmoe-

andere beleving geeft.’

dig: ‘Een belangrijk architectenlesje. Wij hadden natuur-

o k to b e r 2 0 1 8

vanaf het westen op een archetypisch huis lijkt. Van bin-

lijk alles tot in de puntjes uitgetekend, maar in de praktijk

Hanenbalken overbodig Nu is het een eerste verdie-

bleken andere oplossingen soms gewoon beter.’

ping waar je u tegen zegt. Doordat het bureau tussen de

Schoorsteenaansluiting Andersom leren de aanne-

dekbalken net zo zwaar worden uitgevoerd als de kolom-

mers en toeleveranciers ook van de architecten. Zo is het

men (25 x 25 cm). Daardoor konden ze ook veel grotere

voor het eerst gelukt een schoorsteenaansluiting verdekt

dwarskrachten opvangen, zodat hanenbalken voor de

te maken, ónder de shingles, waardoor het lijkt of de pijp

spatkrachten overbodig bleken. Het volstond de sporen

zó door het dak steekt. ‘Dat proberen we al jaren voor el-

met blokjes te helpen de krachten verticaal af te dragen.

kaar te krijgen, maar tot nu toe geeft haardenleverancier

Daardoor is de onregelmatige driehoek open van vloer

Heerkens uit Nistelrode altijd een reden waarom het niet

tot nok.

kan. Terwijl het natuurlijk wél kan, als je er maar op tijd bij

19

het houtblad

H-gebinten een overspanning wilde van 6 m, moesten de

bent. Het was voor ons een klein maar belangrijk subdoel:

Granaatscherven In de gebinten komt het toeval te-

vooral omdat we er zo bovenop zaten, wilden we de

rug. ‘De dekbalken lopen op sommige plaatsen taps toe,

schoorsteenaansluiting per se zoals wij die al jaren voor

omdat de boom daar niet dikker was. Dat kan prima, een balk hoeft de volledige krachten niet over de hele lengte te dragen. Maar normaal gesproken kom je dat nooit te-

‘we schetsten meer, met een stok gen. In Nederland is alles zó gereguleerd, het gaat allemaal over garanties. Daarom worden er perfect gezaagde

in het zand’

balken uit Frankrijk geïmporteerd en verdwijnt ons eigen eiken, dat net zo goed is, naar de papierindustrie. Zonde.’ Op sommige plaatsen is het hout zwart verkleurd. Dat komt door granaatscherven uit de Tweede Wereldoorlog.

ons zien. En nu het is gelukt, ziet de leverancier ook hoe-

‘Er is hier stevig gevochten. En ons gebouw vertelt dat

veel mooier dit is. Nu stuurt hij zijn klanten naar ons om

verhaal. Het verhaal van deze locatie.’

hun te tonen wat ze ook kunnen willen.’ •

Twee timmermannen Hilberink, Bosch en project-

maartje henket

architect Frenske Wijnen hebben veel over hout geleerd. Niet alleen van John van der Aa, de man die onder de

CO2-VOETAFDRUK

naam Brabanthout vraag en aanbod in de provincie bij

In het project is onder andere 20,15 m3 eiken toegepast

elkaar brengt, maar ook van Maikel Berkvens en Tijmen

(17,5 m3 constructie, 2,5 m3 geveldelen en 0,15 m3 ko-

van Dinther, de twee timmermannen die door aannemer

zijnhout). De Europese bossen slaan deze hoeveelheid

Zandenbouw exclusief op dit project zijn gezet en dus

op in 1 seconde. Het betekent een CO2-vastlegging

met z’n tweeën zo’n beetje de hele schuur hebben ge-

van 21.326 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

bouwd. Hilberink: ‘Zandenbouw is gespecialiseerd in de

een middenklassenauto over 179.210 km of het jaar-

restauratie van boerderijen in deze streek, dus die jon-

lijks elektragebruik van 23 huishoudens.

gens, al waren ze nog maar 22 en 28, weten alles van dit

Locatie: Wamberg 5, Berlicum Opdrachtgevers, ontwerp: Hilberinkbosch Architecten Berlicum (hb-a.nl); Annemariken Hilberink en Geert Bosch Constructeur: Raadgevend Ingenieursburo van Nunen Rosmalen (nunen. com) Aannemer: Zandenbouw Aarle-Rixtel (zandenbouw.nl) Adviseur, mobiele zagerij, kozijnhout: Brabanthout Den Dungen (brabanthout.nu) Bomenrooierij: Weijtmans Udenhout (boomrooierijweijtmans.nl) Bruto vloeroppervlak: 120 m2 Bouwperiode: Mei 2017 - januari 2018 Bouwkosten: € 159.000,-, excl. btw

■ ■ ■


dr iedimen s iona a l d o o lh o f pav il j o en mu lt iply lo nd en


Opnieuw heeft de American Hardwood Export Council (AHEC) de handen ineengeslagen met het London Design Festival, Arup en een gerenommeerd architectenbureau (nu: Waugh Thistleton Architects). Opnieuw wordt de innovativiteit van kruislaagtul-

foto’s: ed reeve londen

penboomhout aangetoond, met het kubussenpaviljoen MultiPly.


Productie wanden, vloeren, plafonds,…

… de tandverbindingen zijn cnc-ingefreesd en worden voorgepast,…

… de elementen worden in zes dagen gemonteerd en geplaatst met slechts één hijskraan.

foto’s: ed reeve londen

De gekozen parameters van ontwerp en uitvoering hadden invloed op de wijze van stapeling.


wit eiken, maar na verloop van tijd bleek dat vooral

kaans tulpenboomhout) werd als tastbaar klimobject op-

tulpenboomhout met z’n uitstekende sterkte-gewicht-

gericht in The Sackler Courtyard van het Victoria and Al-

verhouding geknipt is voor constructiedoeleinden. De

bert Museum te Londen tijdens het afgelopen London

houtsoort groeit overvloedig in de oostelijke staten van de

Design Festival (LDF) van 15 t/m 23 september 2018. De

Verenigde Staten, houthandelaren kunnen het bij wijze van

negendaagse manifestatie promoot sinds 2003 Londen als

spreken aan de straatstenen niet kwijt. Daarom is het als

wereldhoofdstad van design en als toegangspoort tot de

kruislaagtulpenboomhout een welkome en waardevolle

internationale designgemeenschap. Er zijn al diverse aan-

aanvulling op de bouwopgave van de toekomst.

o k to b e r 2 0 1 8

De indrukwekkende compositie in kruislaaghout (Ameri-

biedingen binnen om het kunstwerk op andere plaatsen opnieuw op te stellen, al dan niet in een kleinere versie.

Torenachtig labyrint MultiPly is een torenachtig la23

Objets sculptés Paviljoen MultiPly past in een rijtje

lappen en omstrengelen. De driedimensionale constellatie

van andere objets sculptés in kruislaagtulpenboomhout tij-

met een hoogte van 9 m moet de discussie verder aan-

dens eerdere LDF’s: Endless Stair van Alex de Rijke (2013;

wakkeren hoe we onze woningen, kantoren en steden

zie Het Houtblad 6/2013) en The Smile van Alison Brooks

ontwerpen, bouwen en inrichten. De stapeling bestaat uit

(2016); beide architecten zijn winnaars van de RIBA Stir-

een flexibel systeem van zeventien modules in een op-

ling Prize, de belangrijkste Britse architectuurprijs. Nog

bouw van kruislaagtulpenboomhout met digitaal geprefa-

bekender is het veelgelauwerde Maggie’s Oldham, uitge-

briceerde tandverbindingen. Technisch is verder gekeken

voerd in dezelfde houtinnovatie van eveneens De Rijke

naar kleine overlappingen tussen de dozen (100 x 100

(nummer 5/2017). Voor de derde kleine LDF-houtwereld

mm), dunne panelen (de meeste zijn slechts 60 mm, som-

van nu is het Londense Waugh Thistleton Architects aan-

mige 100 mm dik; in naaldhout zou het altijd dikker zijn),

het houtblad

byrint van onderling verbonden ruimtes die elkaar over-

gezocht. Het bureau werkte als eerste in Engeland met kruislaaghout (2003) en ontwierp er ook het eerste hout-

het houtblad speelde een belangrijke hoogbouwproject mee: Stadthaus Londen (2008; nummer 1/2009). De jaren doorexperimenterend, verrees in

rol via de houtdagen

2017 hun twintigste en grootste kruislaaghoutproject tot dusver: Dalston Lane Londen (nummer 7/2017). Directeur-architect Andrew Waugh was spreker tijdens Hout-

grote openingen, vervaarlijke overstekken en calculatie

dag 2017.

op een gewicht van tweehonderd mensen.

Het Houtblad In een aantal van deze ontwikkelingen

Wijze van stapeling Dit alles had z’n invloed op de

speelde Het Houtblad een belangrijke rol via de Houtda-

wijze van stapeling, waarbij de architect de esthetische

gen. AHEC-directeur David Venables werd op Houtdag

vormgeving scherp in de gaten hield. Tevens werd reke-

2010 in contact gebracht met Alex de Rijke en op Houtdag

ning gehouden met zoiets als de vezelrichting van het

2017 met Andrew Waugh. Tijdens (telefoon)gesprekken

hout in de panelen. Vergeleken bij The Smile met muur-

tussendoor werd hij gewezen op de mogelijkheid tulpen-

vast schroefwerk behoefde ook de demontabiliteit verbe-

boomhout aan te wenden voor kruislaaghout. De AHEC

tering. Ten slotte zijn enkele panelen van gemodificeerd

zet steeds hoog in Amerikaanse loofhoutsoorten in het

kruislaagtulpenboomhout in de constructie verwerkt om

algemeen en de laatste jaren om Amerikaans kruislaagtul-

de hogere houdbaarheidsklasse 1 - de houtsoort zelf is van

penboomhout in het bijzonder te promoten. Het product

klasse 4 - en de sterkte te testen. In hogere zin verbeeldt

is constructief sterker en esthetisch mooier dan kruislaag-

de houtsculptuur een rekensom van hedendaagse uitda-

vuren.

gingen: de ontstellende behoefte aan woningen + de urgente bezwering van de klimaatverandering = de fusie

Kansrijke optie Bij MultiPly ging het erom de mogelijk-

van modulaire systemen in duurzame constructiemateria-

heden van modulaire prefabricage te exploreren en te ach-

len. Maggie’s Oldham bewees overtuigend dat dit hout-

terhalen of, met het oor op de schreeuw naar meer wonin-

product uitstekend kan dienen voor de woning- en utili-

gen, drie verdiepingen een kansrijke optie is. Die exercitie

teitsbouw.

ging ook in samenwerking met Arup Londen dat al jaren het constructieve potentieel van Amerikaanse loofhout-

Driedimensionale breakdance Architect Andrew

soorten in de praktijk onderzoekt. Dat startte in 1999 met

Waugh licht toe: ‘Hoofdambitie is het publieke debat aan

■ ■ ■


o k to b e r 2 0 1 8 het houtblad

24

‘s Avonds wordt het paviljoen breekbaar verlicht, wat het tot een contemplatieve plaats van rust en bedachtzaamheid maakt.

… brug over, corridor door, doos

Een vrolijke, driedimensionale breakdance: trap op, verdieping af, …

foto’s: ed reeve londen

in, kubus uit.


te zwengelen hoe milieuvraagstukken door innovatieve,

samenvoegen, en dan ook van dit loofhout; met naald-

betaalbare constructies kunnen worden aangepakt. We

hout bestaat in vele delen van de wereld al veel meer

zitten op een kritiek punt van onvoldoende huisvesting en

ervaring. Voorheen kwam het in Engeland toegepaste

hoge CO2-emissies, en wij geloven dat bouwen met een

kruislaaghout uit Oostenrijk of Duitsland.

Perfecte passing De tandverbindingen zijn digitaal

aal vindt hij hout bovendien veel nauwkeuriger dan beton.

uitgefreesd voor een perfecte passing. Om een verhoogde

Aan de andere kant is MultiPly ook gewoon een bouwsel

eenvoud in alle delen na te streven, zijn slechts twee sta-

voor de lol en de leut. Tijdens hun dooltocht door de ku-

len stiftachtige verbindingsmiddelen gebruikt. Op de

busverschuivingen passeren de bezoekers trappen, cor-

bouwplaats van The Sackler Courtyard arriveerde het als

ridors, bruggen en open ruimtes, een ervaringsachtbaan

een platpak à la een IKEA-montagemeubel. Ook dit was

die ze scherper bewust moet maken van architecturale

onderdeel van het experimentele onderzoek: razendsnel-

vormgeving en natuurgrondstoffelijke materialisering.

le flexibele en demontabele woningbouw. Binnen een

‘s Avonds wordt het paviljoen breekbaar verlicht, wat het

week was de montage rond, waarbij slechts één kleine

tot een contemplatieve plaats van rust en bedachtzaam-

hijskraan te pas kwam. Gemiddeld verkort kruislaaghout

heid maakt, waarbij de schoonheid van het tulpenboom-

de bouwperiode met 30%, was al het ervaringsgegeven.

hout extra in het licht wordt gesteld. Een overdags bezoek

Na het festival - het stond er nog tot 1 oktober - is het sim-

moet daarentegen vooral een vrolijke, driedimensionale

pel uit elkaar te nemen en elders weer in elkaar te zetten.

25

het houtblad

hout deze kwesties mee kan oplossen.’ Als bouwmateri-

o k to b e r 2 0 1 8

veelzijdig en duurzaam product als kruislaagtulpenboom-

breakdance zijn: trap op, verdieping af, brug over, corridor door, doos in, kubus uit.

een bezoek is voor al een vrolijke, Gevoel van ruimtebeleving MultiPly is open van

driedimensionale breakdance

structuur. Je kunt er goed doorheen kijken, zodat je je een vrij gevoel van ruimtebeleving kunt voorstellen. Omgekeerd gebeurt hetzelfde maar anders, wanneer je vanbin-

Tijdens het London Design Festival was het een zowel ar-

nen naar buiten over het binnenplein kijkt en met je ogen

chitectonisch rijke als constructief slimme speeltuinattrac-

algauw op de erfgoedgevels van The Sackler Courtyard

tie. Zo kan dit soort woningbouw reëel toekomstbeeld

stuit. Onder de ogenschijnlijk simpele sculptuur van ge-

worden: modulair is niet saai, maar enerverend! •

stapelde dozen gaat, als eerder gezegd, een complexe constructieve opgave schuil. In totaal 102 panelen vormen

hans de groot

de vloeren, wanden en plafonds van 2,6 x 2,6 m met diktes van 60 en 100 mm. De doorgangsopeningen zijn in de panelen uitgefreesd; de resterende paneelstukken zijn

CO2-VOETAFDRUK

- optimaal duurzaam houtgebruik - verwerkt in de trap-

In het project is onder andere 60 m3 hout toegepast

treden. Voor het eerst zijn de panelen in Groot-Brittannië

(kruislaagtulpenboomhout). Dit betekent een CO2-

zelf gefabriceerd (duurzaamheidsargument van lokale/

vastlegging van 41.090 kg. Het compenseert de uit-

regionale herkomst). Het Construction Scotland Innovati-

laatgassen van een middenklassenauto over 345.294

on Centre (CSIC) beschikt in z’n Innovation Factory over

km of het jaarlijks elektragebruik van 45 huishou-

een vacuümpers, die de lamellagen van kruislaaghout kan

dens.

Locatie: (The Sackler Courtyard), Cromwell Rd, Knightsbridge Londen Opdrachtgever: Victoria and Albert Museum Londen (vam.ac.uk); London Design Festival (londondesignfair.co.uk) Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen (waughthistleton.com) Constructeur: Arup Londen (arup.com) Aannemer: Stage One Londen (stageone. uk.com) Lichtontwerp: Seam Design Londen (seam-design.com); Licht: Atrium Ltd. Londen (atrium.ltd.uk) Productie tulpenboomhouten lamellen: Glenalmond Timber Company Methven (glenalmondtimber.com) Kruislaagtulpenboomhout panelen: Construction Scotland Innovation Centre (CSIC) Blantyre (cs-ic.org) Tests kruislaagtulpenboomhouten panelen: Centre for Offsite Construction and Innovative Structures (COCIS) at Edinburgh Napier University Edinburgh (napier.ac.uk) Bruto vloeroppervlak: 44,2 m2 Bouwperiode (casco + aankleding): 6 t/m 15 september 2018 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■



mokum s e sub t ro pen h ot el j a k a rta a m s t er da m; (2) co n s t ru c t ie en b o u w Na appartementengebouw Patch 22 krijgt Amsterdam (Nederland) z’n tweede houthoog-

hoteleigenaar zag géén enkel probleem in deze bouwwijze, waarbij het hout óók maximaal in het zicht blijft. Deel 19b in de serie over houthoogbouw: constructie en bouw.

foto: www.johnlewismarshall.com

bouwproject. Uniek in de wereld is dat het om een hotel gaat (32 m hoog). Althans deze


foto’s: www.johnlewismarshall.com

Opbouw van kruislaagvuren.

Gelamineerd vuren dakconstructie.

Exploded view.

foto: Het houtblad/hans de groot

tekening: search amsterdam

Pakketpost: ĂŠĂŠn hotelkamer.

tekeningen: derix gelijmde houtconstructies lierderholthuis

De hotelkamermodules zijn in vier en acht lagen gestapeld, wat het abstracte gebouw de zeeachtige trekken van een oceaanstomer geeft.


meteen bij (2013). Daar gold eveneens de wens van alhout

Kuijpers op, (hout)constructeur en vestigingsleider van

om redenen van duurzaamheid, hernieuwbaarheid, CO2-

Pieters Bouwtechniek Amsterdam en uitgeroepen tot

opslag, ruwbouw is afbouw, lichtgewicht, uitstraling,

Constructeur van 2018. ‘Vaak ontwerpen architecten in

warme sfeer en gezond binnenklimaat. Echter, doordat

beton en vragen dan aan de constructeur of het ook in

het driehoekige hotel onbeschermd in de zuidwesterwind

hout kan. Dat is het paard achter de wagen spannen, want

staat, woei volledige houtbouw als voorstel het raam uit.

dan moet je je in allerlei bochten wringen om dat voor

Het zou leiden tot zwaar overgedimensioneerde houtele-

elkaar te krijgen.’ Mogelijke reden is de vergeleken bij

menten, zodat je door de spanten de ruimte niet meer zou

beton en staal beperkte kennis van hout. Juist nu het

zien. Bovendien was een parkeerkelder gepland, waarop

21ste-eeuws momentum heeft in de materialisering van

het besluit viel deze, de dubbelhoge plint en de twee trap-

gebouwen, zou het technisch onderwijs de kans moeten

penhuizen met lift in gewapend beton uit te voeren. Dat

grijpen z’n studenten grondig te onderleggen in de ei-

zou de gewenste stabiliteit geven. ‘Het is zelfs een kolom-

genschappen en constructiemogelijkheden ervan.

menstructuur van voorgespannen betonliggers gewor-

o k to b e r 2 0 1 8

Gewenste stabiliteit Ook bij Hotel Jakarta was hij er

ceptéér daarbij forsere afmetingen. Daar wijst Hubert

29

het houtblad

Een houten gebouw moet je ook in hout ontwerpen. Ac-

den, met daarop een betontafel: de perfecte ondergrond

Eerste experimenten Kuijpers had van nature al

om er de houten hotelkamermodules op te stapelen.’

belangstelling voor hout. Op de TU Delft besloot hij in 1998 zijn eindscriptie vooruitziend aan houthoogbouw

Zeeachtige trekken Van de modules, vernieuwend

te wijden. Destijds begonnen de eerste experimenten

geëngineerd door SeARCH en Pieters Bouwtechniek, zijn

met houtskeletbouw van drie tot vijf etages in Delft (Het

er 176 in de fabriek gefabriceerd en 24 op de bouw. Door

Houtblad, nummer 1/96), Växjö (4/98), Timber Frame

de zorgvuldige voorbereiding zijn de 176 in slechts drie

2000 Londen (1/99; 6 verdiepingen in een onderzoeks-

weken geplaatst. Ze zijn naast elkaar in vier en acht lagen

hal) en Aalsmeer (8/99). Kruislaaghout bestond toen

gestapeld, wat het abstracte gebouw de zeeachtige trek-

net, maar was nog niet hét materiaal voor houthoog-

ken van een oceaanstomer geeft. Het gaat om 168 stan-

bouw. Voor zuivere houthoogbouw moet je de stabiliteit in zowel de kernen als gevels zoeken, schreef hij al in zijn

een houten gebouw moet je ook in scriptie. Tevreden constateert hij dat de hoogste gebouwen nu, Treet in Bergen (51 m; 1/2016) en Mjøstårnet

hout ontwerpen

zo’n korset hebben. ‘Dan moet je houten vloeren gebruiken als breedplaat, er leidingen op leggen en beton over storten; zo heb je tevens massa als geluiddemper. Dyna-

daardkamers (30 m2), 26 juniorsuites (30-38 m2) en in de

misch gedrag is maatgevend. Liefst moet je alle aanslui-

punt zes suites boven elkaar (vanaf 48 m2). ‘Uiteindelijk

tingen en verbindingen op druk uitvoeren, trek (wissel-

is die punt een staalconstructie geworden, met windver-

lasten) is mogelijk aanleiding tot ongewenst dynamisch

banden erin. Omdat de variabele suites en hotelkamers al-

gedrag. De kolommen moet je zonder onderbreking op

thans prefab niet in hout konden worden gedaan, koos de

elkaar zetten, een sprinklerinstallatie is vaste waarde.’

aannemer veiligheidshalve voor staal. Aan de buitenzijde zijn ze voor een maximaal uitzicht helemaal open.’ Aan-

Minne rol Het liefst past Kuijpers ook lijmankers toe,

vankelijk was het idee in de wanden van de standaardmo-

zoals in Duitsland gebeurt. ‘De verbindingen zijn dan

dules zones aan te brengen voor tv’s, wasbakken en der-

hardstikke strak, met deuvels hou je veel slip. Die lijm-

gelijke. Dan zouden er kolommen in de wanden moeten

ankers heb je echt nodig als je minder beton in je houten

zijn opgenomen. Dat is versimpeld tot strakwandigheid.

gebouw wilt.’ Na zijn eindscriptie moest hij nog tien jaar

‘Zo voorkom je bij brand dat die in de spouw trekt.’

wachten (2009), voor hij er iets mee kon doen: de eerste houthoogbouw in Nederland Patch22 van architect Tom

Blank zilverdennen Bij de modules is de stabiliteit

Frantzen (nummers 6/2015, 6/2016). Het was een hoog-

zoveel mogelijk uit het hout gehaald. Elke kamereenheid,

experimenteel project, waarin uiteindelijk minder (kruis-

2,60 m hoog, heeft een basisbetonplaat van 150 mm dik,

laag)hout zit dan beoogd. Uiteenlopende factoren als de

wat belangrijk bijdraagt aan de gewenste druk en schuif-

economische crisis en de winderige locatie speelden een

vastheid, en aan de brand- en geluidswerendheid. Ook

minne rol. ‘Maar ook aannemers staan nog zó ver van

past het beter bij de natte badcel. Een dwarswandje maakt

hout af.’ Een tweede project van Frantzen ernaast, Top-

de kamers stabiel. Kuijpers tekende er aan de randen een

Up en nu in aanbouw, moet nieuwe kansen bieden.

ronding in ‘als van een jaren 1930-granito vloertje’ voor

■ ■ ■


o k to b e r 2 0 1 8

Blik vanuit de lounge (entresol) op restaurant en bar, omrand met tweehoge raamconstructies van Vilam-lariks (geVIngerlast geLAMineerd).

Een van de zes suites.

Skybar Malabar op de negende/tiende verdieping met fabuleus uitzicht over Amsterdam, geritmeerd door even indrukwekkend Vilam-lariks.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

het houtblad

30


HR-pv-panelen (1.130 m2) en het glazen atriumdak geïnte-

staat als het ware los van de grond.’ De wanden zijn van

greerde BIPV-cellen (Building Integrated PhotoVoltaics;

PEFC-kruislaagvuren, 140 mm dik, 90 minuten brandwe-

300 m2). De kamers hebben net als het glasdak drievoudig

rend. Het kruislaaghout is opgebouwd uit vijf lamellagen,

glas. Er is een wko-opslag, opgevangen regenwater dient

waarvan de zichtlamel van zeldzaam mooi blank zilver-

voor de subtropentuin. De led-verlichting in elke kamer

dennen is. Als bescherming tegen vuil, dagelijkse schoon-

staat gelijk aan één gloeilamp. Aldus is BREEAM-Excel-

maak en uv-straling is het gewhitewashed. Johan Paul

lent behaald, tot dusver de hoogste score in Nederland

Borreman, projectmanager van leverancier Derix Gelijm-

(****, ≥ 70%; hier 73,2%).

naar bamboe als afdeklaag. ‘Het hotel is echter te groot

Reusachtig remmingwerk In de rondlopende punt

om hiermee grootschalige experimenten te doen. Bam-

van het restaurant, de suites en Skybar Malabar daarbo-

boe is misschien te vezelig, dus als wij de panelen dan va-

ven vallen de (twee)verdiepingshoge puien van PEFC-

31

cuüm oppakken, kan het beschadigen.’

gecertificeerd Vilam-lariks op. In de ruimtelijke entourage

het houtblad

de Houtconstructies, vertelt dat er eerst ook is gekeken

o k to b e r 2 0 1 8

de vochtbestrijding, koffermolest én esthetiek. ‘Het hout

van het hotel toont de constructie van stijlen en dorpels

Drie stalen strips De plafonds zijn ook van kruislaag-

vrouwelijk slank, in de wijdere omgeving van de IJhaven

vuren (100 mm dik); ze zijn voorzien van een akoestisch

lijkt het stelsel van kolommen en liggers mannelijk ruig,

belijnde houtafwerking (90 mm dik). Erbovenop liggen

als een reusachtig remmingwerk (94 x 168/192 mm). Ook

staalplaten en strips. De wanden zijn dichtgezet tegen

hier maakt een staalconstructie de dienst uit. ‘Het lariks

spouwbrand en geluidslekken. Via puntlasten op de bo-

helpt mee de wind op te vangen,’ stelt leverancier Joost

venranden zijn de modules op elkaar gestapeld. Ze bevat-

Withagen, directeur Withagen Houtprodukten. ‘Het Vi-

ten verder een badkamer, technische installaties, balkon,

lam-lariks is dubbel gesorteerd. De selectie is altijd fout-

lariks schuifdeur met drievoudig glas en aan de buitenkant

vrij, maar nu is het vanwege de winddruk ook op sterkte

enkelglazen schuifpanelen. Het glas zorgt voor een uitste-

gesorteerd, wat bij kozijnhout zelden voorkomt. Er zitten

kende geluids- en koude-/warmtewering. Boven op de

ook afwijkende kopmaten tussen en bijzondere lengtes

modules zitten drie stalen strips over de hele lengte over-

tot 8,5 meter. En er is natuurlijk gerekend met brand.’

lappend vast. Mocht een hotelkamer bezwijken, dan blij-

Opvallend aan het maatwerkproduct, altijd geleverd

ven de bovenliggende exemplaren aan de strips hangen.

met exterieure lijming en onder KOMO-certificaat en

Volgens (Amerikaanse) hoteleisen is het hele gebouw ge-

DUBOkeur, is de chique radiale tekening. ‘Daarvan zijn

sprinklerd. Dat verlaagde de vereiste brandwerendheid

de meeste architecten gecharmeerd.’ Ook de schuifdeu-

van 120 naar 90 minuten.

ren en de kasten in de hotelkamers zijn van Vilam-lariks.

Nacatastrofaal gedrag Kuijpers wijst op nacatastro-

Verglijdend spektakel De schitterende gelamineerd

faal gedrag. ‘Bij brand dooft een kruislaaghouten wand

vuren constructie van het glazen dak boven de subtropi-

vanzelf uit, maar bij drie tegenover elkaar liggende wan-

sche tuin is volgens Kuijpers in één middag bedacht, om

den blijven ze op elkaar instralen en gaan ze steeds weer

aan te geven dat een flexibele en snelle afhandeling in

branden. Iedereen is wel gevlucht, maar alles brandt uit.

het bouwproces noodzakelijk kan zijn. ‘Het waren eerst

Daarom is een sprinklerinstallatie standaardvoorwaarde.’

dwarsliggers met een forse constructiehoogte van 1 m. Nu

Borreman vult aan: ‘Er is inderdaad nog veel onderzoek

is het één diagonale hoofdligger met een stalen onder-

naar kruislaaghout nodig. Nog veel ligt niet vast in nor-

spanning die ‘m slanker maakt. Daarop sluiten aan weers-

men. Met de ETH Zürich zijn we bezig allerlei vragen te

zijden ranke dwarsliggers aan.’ De hoofdligger (335 x 900

beantwoorden, zoals over geluid en brand.’ Vaststaat dat

mm) heeft een vrije overspanning van 26,70 m. De dwars-

het een fantastisch product is met een grote toekomst.

liggers (200 x 500 mm) variëren in lengte van 15 tot 20 m.

‘Je kunt er slim mee ontwerpen, ook installatietechnisch.

De gordingen voor de ondersteuning van de glaskappen

Vele maten zijn mogelijk, evenals functionele én estheti-

(120 x 335 mm) zijn circa 3 m lang.

sche houtsoortkeuzes. Met BIM en een perfecte onderlinge afstemming, zoals hier is gebeurd, levert het geen

Uitdagende klus De engineering en levering zijn

probleem op, noch qua productie, noch qua montage.’

eveneens door Derix gedaan. ‘Het was een uitdagende klus,’ vertelt Borreman. De verlichtings- en ventilatieope-

Energieneutraliteit Belangrijk speerpunt was voorts

ningen moesten erin worden gefreesd, evenals de holtes

de energieneutraliteit. De zuid- en oostgevel bevatten

en sleuven van de stalen verbindingsmiddelen. We heb-

2

geïntegreerde zonnepanelen (700 m ), het dichte dakdeel

ben nog nooit zoveel gaten geboord. Daardoor zijn de


foto’s: www.johnlewismarshall.com

Atrium. De schitterende gelamineerd vuren constructie van het glazen dak is in één middag bedacht.

liggers iets hoger geworden.’ Bij overdagzon vertoont

CO2-VOETAFDRUK

zich door de zwarte vakjes van de zonnecellen in het dak

In het project is onder andere 2.159,15 m3 hout toege-

HOUTDAG 2018 -

een alsmaar verglijdend spektakel van lichte en donkere

past (2.098 m3 vuren, incl. 380 m3 zilverdennen, 67,15

RONDLEIDING

3

patronen op de houtconstructie, wanden en begroeiing,

m lariks). De Europese bossen slaan deze hoeveelheid

In Hotel Jakarta wordt

wat je het gevoel geeft in een tropisch bos te verkeren. Bij

op in 1 minuut, 40 seconden. De CO2-vastlegging be-

dit jaar de Houtdag ge-

avonddonker waan je je door het fijne strooisel van pin-

draagt 1.359.941 kg. Dit compenseert de uitlaatgassen

houden (do 15 novem-

kellichtjes onder een magisch oosterse sterrenhemel. •

van een middenklassenauto over 11.428.076 km of

ber a.s.). Onderdeel

het jaarlijks elektragebruik van 1.511 huishoudens.

van het programma is

hans de groot

een rondleiding door het gebouw. Gidsen

Locatie: Javakade 766, Amsterdam-Java-eiland Opdrachtgever: WestCord Hotels Harlingen (westcordhotels.nl)

zijn: SeARCH, de archi-

Ontwerp: SeARCH architecture and urban planning Amsterdam (search.nl) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs

tect, Pieters Bouwtech-

en Zonen Warmenhuizen (m.denijs.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Amsterdam (pietersbouwtechniek.nl)

niek, de constructeur,

Bouwkundig adviseur: DGMR Den Haag (dgmr.nl) Kruislaagvuren, gelamineerd vuren: Derix Gelijmde Hout-

Derix Gelijmde Hout-

constructies Lierderholthuis (derix.de/nl) Modulebouw hotelkamers: Ursem Modulaire Bouwsystemen Wog-

constructies, de leve-

num (ursem.nl) Vilam-lariks (puien/kozijnen): Withagen Houtprodukten Tynaarlo (withagenhoutprodukten.nl)

rancier van het kruis-

Bamboe(fineren) wanden/vloeren: MOSO International Zwaag (moso.eu) Subtropische binnentuin: SeARCH

laaghout, en eigenaar

Amsterdam i.s.m. Hortus Botanicus Amsterdam (dehortus.nl) en (uitvoering) Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten

Hotel Jakarta. Voor in-

Utrecht (copijn.nl) Culturele programmering: Tropenmuseum Amsterdam (tropenmuseum.nl) Bruto vloerop-

formatie en/of aanmel-

pervlak: 16.500 m2 Bouwperiode: April 2016 - juni 2018 (Opening: 28 juni 2018) Bouwkosten: € 40 miljoen

ding: www.houtblad.nl/ houtdag2018.


1PIJL_ankeleiler

MENSENWERK pensioenperikelen ‘Kan ik al met pensioen? En hoeveel krijg ik dan?’ Een vakbondslid belt met die vraag als ik op weg ben naar een houtverwerkingsbedrijf. Was het maar zo makkelijk, denk ik. Dat je in een oogopslag weet wat iemand pagina

35

aan pensioen krijgt als hij met pensioen gaat of eerder wil stoppen met werken. Er was een tijd dat je eindloon je pensioenuitke-

werken aan werk

ring bepaalde. Als je dat bedrag wist, kon je het pensioenbedrag wel aardig inschatten. Tegenwoordig zijn er echter zoveel factoren van invloed. Eindloon is middelloon geworden, er kan sprake zijn van een toeslag vanwege opgebouwde rechten en welke franchise hanteert het pensioenfonds? (Franchise is dat deel van pagina

37

het salaris waarover geen pensioen wordt opgebouwd)

kennis van verlof Als onderhandelaar bij de cao voor de Meubelindustrie en Interieurbouw ben ik voorstander van het omlaagbrengen van de franchise. Voor dit jaar en 2019 is dat gelukt: de franchise wordt elk jaar met €1.000,- verlaagd. Dit betekent dat deelnemers meer pensioen kunnen opbouwen. Overigens zijn in dezelfde cao ook afspraken gemaakt over het verbeteren van de 55+-regeling. Zodat de werkdruk verlaagd kan worden pagina

39

en werknemers meer mogelijkheden hebben om vitaal hun pensioen te halen. Wat ik heb afgesproken met het vakbondslid dat vroeg of hij al met pensioen kon?

geen erkenning

Hij vraagt een offerte aan bij het pensioenfonds Meubel. Én we hebben een afspraak gepland met een deskundige van CNV Vakmensen. Met hem bekijkt deze man welke beslissing het best bij zijn mogelijkheden past en wat de consequenties zijn. Het vakbondslid was opgelucht: ‘Dit geeft rust.’

Arie-Jan van Oort, onderhandelaar CNV Vakmensen pagina

40

vragen aan cnv DIT KATERN VERSCHIJNT 2X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN EN FNV BOUW


MENSENWERK

NIEUWS FNV BOUWEN & WONEN

LEDEN DIK TEVREDEN OVER BELASTINGSERVICE FNV

o k to b e r 2 0 1 8

Een 8,6. Dat is het rapportcijfer dat de leden van de FNV geven aan de Belastingservice. Dat blijkt uit een tevredenheidsonderzoek onder de leden die dit jaar hun belastingformulieren lieten invullen door de FNV. Deze hoge score is grotendeels te danken aan de

maart en april weer klaarzitten om 165 dui-

foto: chris pennarts montfoort

FNV, die elk jaar tijdens de invulmaanden

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

vierduizend vrijwilligers van Belastingservice 34

zend leden te helpen met hun toeslagen en aangiften. Zij werden door de leden beoordeeld als deskundig en vriendelijk. Ook vonden de leden dat ze snel werden geholpen en dat de tijd werd genomen om hun vragen te beantwoorden.

foto: martin de bouter maarssen

K ABINET FOUT BEZIG MET AOW-BELEID Het hoge tempo waarin de AOW-leeftijd

is dat 83.8. Bij vrouwen is het verschil nog iets

stijgt, pakt steeds oneerlijker uit voor mensen

groter.

met lagere inkomens. Dat blijkt uit recente cij-

De FNV vindt dat de regering met haar

fers over het verschil in levensverwachting

AOW-beleid faliekant op de verkeerde weg

tussen arm en rijk. Het verschil tussen de

is. De AOW-leeftijd moet worden bevroren

hoogste en de laagste inkomens is al 8,6 jaar.

op 66 jaar. En voor zware beroepen, zoals in

Mannen met het laagste inkomen leven ge-

bouw en hout, moet gelden: 45 jaar werken

middeld 75,2 jaar, voor de hoogste inkomens

is genoeg.

S O C I A L E I N N O VAT I E P R I J S B O U W E N & W O N E N FNV Bouwen & Wonen zet stevig in op sociale innovatie. De bond vindt dat werknemers moeten kunnen meedenken, meepraten en meebeslissen over hun werk en hun arbeidsomstandigheden. Een van de initiatieven is de instelling van de tweejaarlijkse Sociale Innovatieprijs Bouwen & Wonen. De prijs wordt uitgeloofd aan een

vernieuwing is doorgevoerd inzake sociale innovatie. De prijs bestaat uit een trofee en een bedrag van 10.000 euro. Daarnaast is er een stimuleringsprijs van 1.000 euro voor een groep werknemers die zich bijzonder heeft ingespannen om sociale innovatie in het eigen bedrijf te bewerkstelligen. Bijzonderheden zijn te vinden op: fnvbouw.nl. •

foto: martin de bouter maarssen

bedrijf of bedrijfsafdeling waar een markante


MENSENWERK

ARTIKEL FNV BOUWEN & WONEN

Werken aan Werk, de nieuwe dienst van de FNV, voorziet in een behoefte. Een jaar nadat ermee is begonnen, hebben al meer dan duizend werkzoekenden zich daarvoor aangemeld. Deelnemers worden intensief begeleid in hun zoektocht naar een nieuwe baan.

komen. Dankzij die kennis is de FNV de aangewezen organisatie om een grotere rol te spelen bij de arbeidsbemiddeling.

Voorwaarden Om voor deelname in aanmerking te komen, moeten werknemers aan een paar voorwaarden voldoen. Ze denken binnen een half jaar ontslagen te worden of zijn al maximaal een half jaar werkloos. En ze

foto: chris pennarts montfoort

moeten wonen of werken in de gebieden waar Werken aan Werk een vestiging heeft. Dat zijn tot nu toe de regio’s Amsterdam, Rotterdam, Zuidoost-Brabant, Nijmegen/Rivierenland en Noord (de provincies Groningen, Friesland en Drenthe). Wie aan die voorwaarden voldoet, kan een afspraak maken met een trajectadviseur. Wie niet aan de voorwaarden voldoet, kan natuurlijk wel altijd bij een van de FNV-vakbondshuizen langsgaan voor informatie en advies.

Sinds voorjaar 2017 is de dienstverlening van de FNV

Trajectplan De werkwijze van Werken aan Werk is

aan werkzoekenden flink uitgebreid. Onder de noemer

als volgt. Om te beginnen vindt er een uitgebreid ken-

FNV Werken aan Werk is toen begonnen met een pilot

nismakingsgesprek plaats met een trajectadviseur. Deel-

in een aantal regio’s om werkzoekenden intensief te be-

nemer en adviseur stellen vervolgens samen een per-

geleiden naar een andere baan.

soonlijk trajectplan op waarmee de kans van de

Mensen die met ontslag worden bedreigd of sinds kort

werknemer op de arbeidsmarkt optimaal wordt ver-

zonder werk zitten, worden ondersteund om zo snel

groot. Dat plan is dus helemaal op de deelnemer toege-

mogelijk weer aan de slag te komen. Daar zijn geen kos-

sneden. Het voorziet in gesprekken, trainingen en/of

ten aan verbonden.

workshops. Tijdens het traject blijft er contact tussen werknemer en adviseur, zodat er een vertrouwensband

Grotere rol De FNV heeft veel kennis van de arbeids-

ontstaat. Maar, het woord zegt het al, de FNV-mede-

markt, een uitgebreid netwerk in alle sectoren en haar

werker is en blijft een adviseur. De werknemer houdt

bestuurders en medewerkers volgen de ontwikkelingen

zelf de regie en bepaalt van welke ondersteuning hij

in de bedrijfstakken op de voet. De bond weet daardoor

gebruikmaakt.

waar mensen op straat komen te staan, waar nieuwe medewerkers worden gezocht en welke vaardigheden

Werken aan Werk is voor de deelnemers gratis. Alle infor-

zij moeten hebben om voor een baan in aanmerking te

matie is te vinden op de website fnvwerkenaanwerk.nl. •

35

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

fn v help t b ij zo ek to ch t n a a r nieu w e b a a n

o k to b e r 2 0 1 8

WERKEN AAN WERK


MENSENWERK NIEUWS

CNV VAKMENSEN

55-PLUSSERS IN DE MEUBELINDUSTRIE

o k to b e r 2 0 1 8

Uit onderzoek van CNV Vakmensen is gebleken dat slechts een handjevol werknemers in de meubelindustrie gebruikmaakt van de regeling voor 55-plussers voor een vierdaagse werkweek. Bestuurder Arie-Jan van Oort vermoedt dat meer werknemers van 55 jaar en

maar nooit formulieren hebben ingevuld om

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

ouder een vierdaagse werkweek hebben, 36

het pensioenfonds de betaling van pensioenpremie over die gekochte dagen uit te laten voeren. ‘Hierdoor missen deze werknemers extra pensioenopbouw.’

Aanvulling pensioenpremie Bedoeling is dat de regeling meer aandacht krijgt. De

vulling mag namelijk maximaal plaatsvinden

Meer weten? Ben je lid van CNV Vakmensen,

regeling staat in veel cao’s bekend als 80-90-

vanaf tien jaar vóór de pensioenrichtleeftijd.

bel dan gratis met CNV Info, alle werkdagen

100-regeling. Binnenkort vinden ook gesprek-

Werknemers van 55 tot 57 jaar hebben vol-

van 8.00 tot 18.00 uur: tel. 030-7511007.

ken plaats met de fiscus omdat alleen werk-

gens deze regeling natuurlijk wel recht op

Chatten kan ook: dagelijks van 8.00 tot 22.00

nemers van 57 jaar en ouder recht hebben op

een vierdaagse werkweek, alleen ontvangen

uur via www.cnvvakmensen.nl. Of mail:

de aanvulling van pensioenpremie. Die aan-

zij geen aanvullende pensioenpremie.

info@cnvvakmensen.nl.

WEG ME T DE WAB! Deze zomer is het CNV een petitie gestart tegen

heid voor werkend Nederland’. Nederland is

het kabinetsvoorstel WAB, de Wet Arbeids-

kampioen flexwerk van Europa met bijna 33

markt in Balans. Waarom? Werkend Nederland

procent van de werknemers in een flexbaan.

heeft recht op meer zekerheid, helemaal nu de

Flexwerk maakt mensen onzeker, drukt de lo-

economie goed draait. Maar juist het kabinets-

nen en brengt de hele arbeidsmarkt uit balans,

plan WAB zorgt ervoor dat je minder zeker bent

aldus het CNV. Werkend Nederland verdient

van je vaste baan én dat er nog meer flexbanen

meer zekerheid en een fatsoenlijk loon. Teken

komen. Daarom de CNV-petitie ‘Meer zeker-

jij ook? www.cnv.nl.

NIEUWE CAO TIMMERINDUSTRIE Begin deze zomer hebben leden van CNV

Twijfel Iedere werkgever is verplicht om in

Vakmensen, FNV Bouw en werkgevers inge-

de arbeidsovereenkomst te melden of er een

stemd met de nieuwe cao Timmerindustrie

cao geldt. Twijfel je of er een cao van toepas-

2018-2019. Zodra de teksten van het akkoord

sing is op jouw werk? Neem dan contact met

verwerkt en gereed zijn, vind je de cao op de

CNV Info: tel. 030-7511007.

site van CNV Vakmensen. Daarin lees je welke afspraken zijn gemaakt

Als lid van een vakbond heb je invloed op het

de onderhandelaars namens werkgevers en

over salaristabellen, vakantiedagen, werktij-

cao-overleg. Vóórdat de onderhandelingen

werknemers een principeakkoord hebben

den, pensioenen, in welke situaties je recht

van start gaan, kun je namelijk aangeven wel-

gesloten, dan krijgen de vakbondsleden de

hebt op betaald of onbetaald verlof en andere

ke onderwerpen jij belangrijk vindt en welke

gelegenheid om te stemmen. Meer weten?

rechten en plichten.

afspraken je wilt inbrengen of aanpassen. Als

www.cnvvakmensen.nl. •


MENSENWERK ARTIKEL

CNV VAKMENSEN

w ee t jij a lle s ov er v er lo fr eg elin g en? Werk combineren met een opleiding of je privéleven is soms een uitdaging. Gelukkig zijn er betaalde en onbetaalde verlofregelingen. Hoe weet jij waar je recht op hebt en vooral: wat betaal je uit eigen zak?

waarom de afspraak op dat tijdstip echt nodig is.

Verlof voor vakbondsactiviteiten? Je hebt vaak ook recht op betaald verlof als je lid bent van CNV Vakmensen of een andere vakbond en je wordt uitgenodigd voor cursussen, vergaderingen of congressen. Afhankelijk van de grootte van het bedrijf krijg je meestal twee tot vijf dagen per jaar betaald. Ben je meer dagen in touw voor de vakbond, bijvoorbeeld omdat je deel uitmaakt van de cao-commissie, dan heb je recht op onbetaald verlof en betaalt de vakbond jou vaak een dagvergoeding.

Cao-boekje Om precies te weten waar je recht op hebt, lees je je cao. Bij de vakbonden kun je in ieder geEr zijn standaardverlofregelingen, zoals kraam-, ouder-

val van cao’s waaronder veel werknemers vallen, een

schaps-, calamiteiten- en zwangerschapsverlof. Die zijn

cao-boekje aanvragen. Heb je geen cao-boekje, dan

in de wet vastgelegd en zijn meestal ook opgenomen in

check je je cao online op de site van CNV Vakmensen:

jouw cao. Op bijzondere verlofvormen, zoals verhuis-,

www.cnvvakmensen.nl. Het kan voorkomen dat er al wel

studie-, senioren- of carnavalsverlof, heb je recht als

een nieuwe cao is afgesloten, maar dat de geredigeerde

dit in jouw cao is omschreven. Meestal staan er ook af-

cao-tekst nog niet online beschikbaar is.

spraken in over (on)betaald verlof bij situaties als (on-

Wil je wel snel duidelijkheid hebben, dan kun je je vraag

der)trouw, ziekte in de naaste familie, begrafenissen en

stellen op het online platform www.jeachterban.nl. Je

rouw. Er zijn veel situaties waar bedrijven heel verschil-

hoeft geen lid te zijn van een vakbond om hier jouw

lend mee kunnen omgaan. Zo zijn er bedrijven die twee

vraag te stellen én snel een deskundig en actueel ant-

dagen betaald verlof geven als je vrijwilligerswerk doet

woord te krijgen. •

dat een maatschappelijk nut dient, of zelfs politiek verlof als je je in je vrije tijd inspant voor een politieke organiHEB JE EEN VERLOFVRAAG? Voor zowel leden als niet-leden geldt: stel al je vra-

Verlof voor tandarts of fysiotherapeut? Of je

gen op www.jeachterban.nl en krijg snel en deskun-

onder werktijd naar de tandarts, de huisarts of de fysio-

dig antwoord. Voor leden van CNV Vakmensen: je

therapeut mag, is meestal ook per cao afgesproken. Bij-

kunt ook bellen met CNV Info: tel. 030-7511007 (tij-

voorbeeld in de cao Meubel (1 januari 2018-31 december

dens kantooruren tussen 8.00 en 18.00 uur). Chatten

2019) is bepaald dat de werkgever alleen doorbetaalt als

kan ook: www.cnvvakmensen.nl. Of je mailt:

de afspraak niet buiten werktijd gemaakt kan worden.

info@cnvvakmensen.nl.

En als de werkgever daarom vraagt, moet een werkne-

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

37

mer uit de meubelindustrie volgens de cao uitleggen

satie.

o k to b e r 2 0 1 8

K E N N I S VA N V E R L O F


foto: martin de bouter maarssen

h e t h o u t b l a d MENSENWERK o k to b e r 2 0 1 8

MENSENWERK INTERVIEW FNV BOUWEN & WONEN

38


MENSENWERK

va k m a n s ch a p wo r dt o n vo ld o end e er k end Ervaren medewerkers in de houthandel worden ondergewaardeerd. En echte vaklieden komen steeds minder aan de bak in de sector. Kaderlid John Dekker van FNV Bouwen & Wonen ziet die ontwikkelingen met lede ogen aan. De kwaliteit van de houthandel lijdt eronder.

‘Ik ben echt een jongen van de houthandel,’ zegt Schie-

Dekker wil niet generaliseren. Er zijn nog steeds goede

dammer John Dekker (64). ‘Ik ben gek op hout. En er

houthandels die kwaliteit leveren. Maar de meeste grote

zijn gelukkig nog collega’s met wie ik die passie deel.

bedrijven letten graag op de kleintjes. Ze hebben liever

Maar de waardering die echte vaklieden vroeger kre-

werknemers in dienst die hun mond houden en barco-

gen, is grotendeels verdwenen. Iedereen wordt tegen-

des scannen dan kritische vaklui. Dekker: ‘Een andere

woordig onder de noemer ‘magazijnmedewerker’ ge-

ontwikkeling is dat, waar vroeger alleen aan de groot-

schoven. Je specialistische kwaliteiten worden niet meer

handel werd geleverd, houthandels steeds meer ver-

erkend.’

edelde doe-het-zelfbedrijven worden waar particulieren online hout kunnen bestellen. Daar wordt dan ook het

Kennis en ervaring Dekker legt uit dat veel specia-

inkoopbeleid op afgestemd: het mag best wat mindere

listische functies uit het functiegebouw van de houthan-

kwaliteit zijn en dus goedkoper. Ben je dan nog de echte

del zijn verdwenen. Vroeger bestonden er verschillende

houthandel die die naam verdient? Mij doet dat pijn.’

gradaties in vakmanschap. Je had bijvoorbeeld de bestekzoeker 1 en 2. Een bestekzoeker moest uit de voor-

Op waarde schatten John Dekker zet zich als ka-

raad het door de klant gewenste product halen en het

derlid bij de FNV in voor goede arbeidsvoorwaarden

controleren op onder meer sterkte, duurzaamheid en

en arbeidsomstandigheden voor de werknemers in de

kwaliteit. Dat kon alleen een vakman met veel kennis en

houthandel. Hij is als lid van de cao-commissie en de

ervaring. Die doe je onrecht aan als je hem, samen met

onderhandelingsdelegatie nauw betrokken bij het cao-

niet of minder geschoolde collega’s, ‘magazijnmede-

overleg. Als in het najaar de voorbereidingen beginnen

werker’ noemt.

voor de nieuwe ronde cao-onderhandelingen, zet hij de klachten die hij hoort van collega’s en de ideeën die hij

Kwaliteitskenmerk Dekker: ‘Als de klant een be-

daar zelf over heeft op de agenda. Hij wil onder meer

stelling doet, bijvoorbeeld voor steigerhout, behoort

proberen het functiegebouw in de cao zodanig ingericht

dat gekeurd te worden voor het de deur uitgaat. Dan

te krijgen, dat het vakmanschap weer herkenbaar wordt

weet je zeker dat de afnemer goed materiaal ontvangt.

en op waarde geschat.

Dat is een kwaliteitskenmerk van je bedrijf. Maar dat gebeurt steeds minder. Er worden tegenwoordig collega’s

Win-winsituatie Hij zegt: ‘Dat levert een win-win-

aangenomen die niet zijn opgeleid in hout of plaatmate-

situatie op. De werknemers voelen zich gewaardeerd,

riaal. Die weten alleen dat ze planken uit rij 7, vak 10

worden beloond naar hun vakmanschap en gaan weer

moeten pakken. Wat het is, weten ze niet. En ze zien

met plezier naar hun bedrijf. Dat bevordert de kwaliteit

ook niet of het misschien krom is of beschadigd. Maar ja,

van hun werk en daar profiteren de werkgever en zijn

ze zijn wel goedkoper dan een ouderwetse vakman.’

klanten dan weer van. Iedereen blij.’ •

39

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

O N D E RG E WA A R D E E R D

o k to b e r 2 0 1 8

INTERVIEW FNV BOUWEN & WONEN


MENSENWERK VRAAG AAN

o k to b e r 2 0 1 8

CNV VAKMENSEN

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

40

VR AGEN A AN CNV VA K M E N S E N Mag mijn werkgever camera’s ophangen op de werkvloer?

BEN IK IN BEELD?

Werkgevers die via (verborgen) camera’s een oogje in het zeil houden: gebeurt het steeds meer? CNV Vakmensen heeft een camerateam gelanceerd dat al je vragen over (geheime) camera’s op de werkvloer beantwoordt. Lees op onze site de regels waaraan de werkgever zich moet houden. Én het bizarre verhaal van een werknemer die ontdekte dat een rood speelgoedautootje in de kast een geheime camera was… www.cnvvakmensen.nl/themas/cameras-op-de-werkvloer.

Lucas: ‘Ik ben timmerman bij een middelgroot bouwbe-

Een werkgever mag alleen camera’s plaatsen als hij:

drijf. Nu heeft mijn werkgever van de ene op de andere

de or om toestemming heeft gevraagd

dag camera’s opgehangen in de werkplaats en in het

jou en je collega’s van tevoren heeft geïnformeerd

magazijn. Bezoekers kunnen in de ontvangsthal op

kan uitleggen hoe jullie privacybelangen zijn afge-

werknemers en bezoekers duidelijk informeert over

schermen zien wat wij aan het maken zijn. “Leuk voor de klanten,” vertelde mijn baas toen een monteur zestien camera’s aan het ophangen was. Ondertussen kan

wogen tegen het belang van het bedrijf

de camera’s, bijvoorbeeld via bordjes.

hij zelf op zijn kantoor de beelden van alle camera’s bekijken. Dat hij dat ook doet, bleek na een paar dagen,

Is dit allemaal gebeurd, dan mag de werkgever de beel-

toen hij aan het eind van de werkdag naar de werkplaats

den nog steeds niet zomaar gebruiken om jou en je col-

kwam. “Jullie drie hebben lekker gewerkt, maar jij niet.

lega’s aan te spreken op gedrag of te beoordelen op je

Jij hebt twee keer buiten staan roken,”zei hij.

functioneren. Je werkt bij een middelgroot bedrijf, dus

Ik heb last van dat gefilm en vraag mij af: mag dit zo-

als het goed is hebben jullie een ondernemingsraad of

maar?’

een personeelsvertegenwoordiging. Je kunt het ongevraagd plaatsen van de camera’s hier bespreken. Op

CNV Vakmensen: ‘Nee. Zomaar camera’s ophangen mag

grond van de Wet op de Ondernemingsraden (Wor)

absoluut niet. Zeker niet als die camera’s worden gebruikt

kan de ondernemingsraad in actie komen. Komen jullie

om jou en je collega’s te controleren. Ook de reden die

er niet uit? Neem dan contact op met CNV Vakmensen:

jouw baas heeft aangegeven (een aardigheidje voor bezoe-

tel. 030-7511007. Chatten kan ook: www.cnvvakmensen.

kers) is absoluut niet voldoende om camera’s te plaatsen.

nl. Of mail: info@cnvvakmensen.nl. •


VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen

o k to b e r 2 0 1 8

te Almere.

VVNH EN NBVT VERENIGD IN CENTRUM HOUT Het hing al een tijdje in de lucht. Laten we

zaam bouwmateriaal en het is in meer op-

eerlijk zijn. Als twee verenigingen al zo lang

zichten het bouwmateriaal van nu en de toe-

zo fijn samenwerken, zoveel gemeenschap-

komst. Desondanks is het soms lastig dat

pelijke belangen hebben en synergetische

goede en krachtige verhaal over het voetlicht

krappe arbeidsmarkt; nieuwe vacatures zijn

voordelen en kansen zien, dan komt een blij-

te krijgen. Hout verkoopt, ondanks het goede

lastig in te vullen. Centrum Hout heeft zich

vende verbintenis vast niet als een enorme

verhaal, zichzelf niet. We zien de laatste jaren

ten doel gesteld de houtbranche voor studen-

verrassing. De NBvT (Nederlandse Branche-

een opmars van andere bouwmaterialen.

ten en zijinstromers aantrekkelijk te maken

vereniging voor de Timmerindustrie) en de

Daarom wordt momenteel hard gewerkt aan

door zich in te zetten voor een breed oplei-

VVNH (Koninklijke Vereniging Van Neder-

een ronkend strategisch marketingplan,

dingsaanbod waarin hout de hoofdrol speelt.

landse Houtondernemingen) zijn vanaf 1 ja-

waarmee over meerdere jaren de lijnen voor

Het personeel dat al in de branche werkzaam

nuari 2018 verenigd in de federatieve vereni-

het gezamenlijke marketingoffensief worden

is, moet uiteraard ook makkelijk toegang

ging Centrum Hout. Centrum Hout gaat, op

uitgezet.

hebben tot extra, kwalitatief hoogstaande sectorspecifieke opleidingen.

verschillende manieren en via verschillende kanalen, het houtbelang in Nederland én

Personeel Een andere belangrijke doel-

daarbuiten vertegenwoordigen.

stelling van Centrum Hout richt zich op het

Concreet Het zijn prachtige doelstellingen,

personeel in de branche. We willen dat de

uiteraard. Maar, hoe pakt Centrum Hout dit

Aanspreekpunt Die doelstellingen van

nu concreet verder op? De

Centrum Hout zijn door de leden in de alge-

medewerkers van Centrum

mene ledenvergaderingen van beide lidver-

Hout zijn de afgelopen periode

enigingen in 2017 vastgesteld en we brengen

druk bezig geweest en hebben

ze graag nog even aandacht. We willen hét

vanuit hun expertise een con-

aanspreekpunt voor hout en houtproducten

cretiseringsslag gemaakt. Op 12

in Nederland zijn. Mensen met vragen over

september jl. heeft een afvaar-

het gebruik van hout moeten ons feilloos

diging van de diverse sectiebe-

kunnen vinden. Architecten, aannemers en

sturen van beide lidverenigin-

opdrachtgevers kunnen bij Centrum Hout

gen zich in een werksessie

terecht voor advies over hout en houttoepassingen. Het centrum wil bovendien bij belangrijke besluitvormende organen aan tafel

gebogen over de voorgestelde Architecten kunnen bij Centrum Hout terecht voor advies over hout en houttoepassingen.

activiteiten van Centrum Hout. De deelnemers konden de

zitten en meepraten over regelgeving en toe-

branche voor de huidige en toekomstige

plannen, gezien hun ervaring in markt en

komstgerichte oplossingen inzake milieu en

medewerkers aantrekkelijk blijft, door (ar-

bedrijf, van nuttige aanvullingen voorzien.

duurzaamheid. Ook streven we naar een gro-

beids)veiligheid, gezondheid en welzijn

Deze aanvullingen worden in het verdere

ter marktaandeel voor hout en houtproduc-

binnen de bedrijfstakken verder te verster-

traject meegenomen.

ten in de bouw.

ken. De timmerindustrie en de houthandel hebben verschillende cao’s en een ander

Begroting Op dit moment wordt gewerkt

Extra duwtje De komende jaren willen

paritair veld, maar ook hier zoeken we naar

aan een begroting voor de federatieve ver-

we dat hout en houtproducten in de bouw

overlap en daarmee creëren we mogelijk-

eniging Centrum Hout en de twee lidvereni-

met vijf procent toeneemt ten opzichte van

heden om de houtbranche als geheel naar

gingen. Op 1 oktober jl. zijn deze begrotin-

andere materialen. Hout kan in de markt nog

een hoger niveau te tillen. Een aantrekkelijke

gen aan de besturen voorgelegd, waarna ze

best een extra duwtje gebruiken. Het is een

branche is nodig, want ook onze branche

op 1 november aan de leden ter goedkeuring

ontzettend mooi, veelzijdig, sterk en duur-

heeft te maken met de gevolgen van een

voorliggen. •

het houtblad

41


innovatie tus s en a rc heo lo g ie de b a s t ei nijmeg en


Aan de voet van de Valkhofheuvel in Nijmegen is een fascinerend nieuw museum gebouwd op en in de oude verdedigingsmuur. De vele archeologische vondsten die tijdens de bouw zijn aangetroffen, zijn fraai in het plan opgenomen. De Bastei

foto’s: gersfotografie nijmegen

fungeert als schakel tussen natuur en stad en tussen heden en verleden.


o k to b e r 2 0 1 8

foto: gersfotografie nijmegen

het houtblad

44

De voorgevel bestaat uit een achteroverhellende conische gemetselde gevel; de vorm is als de oorspronkelijke Basteigevel. Erin opgenomen de volglazen erker.

Plattegrond begane grond; BIM-model van de

tekeningen: abt velp

hoofddraagconstructie.

Verticale doorsnede; laagsgewijze stapeling van de verschillende constructiematerialen.

Aansluitdetails douglas stammen met de constructie.


lair uitgepakt met hoge grondkerende CSM-wanden, 10

een oude Romeinse muur. De stadsarcheologen en rijks-

m lange FSC-douglas boomstammen als kolommen, een

archeoloog waren dan ook nauw betrokken bij dit project.

houten integrale vloerconstructie, kernen van schoonbe-

Bijzonder is dat al deze vondsten integraal in het museum

ton en een grote uitkragende glazen erker. Het centrum

zijn ingepast. Dit vergde veel innovatie- en improvisatie-

voor natuur en cultuurhistorie is gerea- liseerd door vijf

vermogen van de samenwerkende partijen. Bij elke nieu-

partners en de gemeente Nijmegen. Bureau van Roos-

we vondst moest het ontwerp met bijbehorende uitvoe-

malen van Gessel architecten maakte het ontwerp.

ringswijze worden bijgesteld.

Revitalisering Waalkade Het museum slaat een

Hoge duurzaamheidsambitie Het project heeft een

brug tussen historie en heden, passend bij Neerlands oud-

hoge duurzaamheidsambitie, daarom is zoveel mogelijk

ste stad. De archeologische opgravingen boden een unie-

hout toegepast in de draagstructuur. De constructie van

ke kans kennis te nemen van de relatie die de stad vanouds

de invulverdiepingen is ontworpen als een stapeling van

heeft met de langsstromende Waal. De geschiedenis gaat

constructiesystemen in verschillende materialen. 10 m

terug tot de vorming van het landschap door de rivier en

hoge douglas stammen dragen grotendeels de inbouw.

het ontstaan van de stad. Het project is onderdeel van de

De onderste twee verdiepingen hebben een vloercon-

revitalisering van de Waalkade. Door de archeologische

structie met PEFC-gelamineerd vuren liggers (240 x 560

vondsten is alles op alles gezet ze te behouden. Ter com-

mm). De twee bovenliggende vloeren zijn vlakke beton-

pensatie is het entreegebouw vergroot. Daarvoor waren

nen plaatvloeren vanwege de brandwerendheidscompar-

een nieuw ontwerp én nieuw bestemmingsplan nodig.

timentering en om de vloerhoogte te reduceren tot binnen de voorgeschreven maximale gebouwhoogte. De

Verdedigingsmuur Basis voor het ontwerp is de Bas-

dakopbouw is door de speelse vorm uitgevoerd als licht-

tei, een oude, hoefijzervormige verdedigingsmuur met

gewichtstaalconstructie. Voor de gehele constructie geldt

ondergrondse kanonnengangen. Zij is verder uitgegraven

een brandwerendheidseis van 90 minuten.

voor een kelder en ingevuld met vloeren voor expositieruimte. Via een onderdoorgang is het museum gekoppeld

Flexibele basis De opbouw van de houten vloeren is

met een separaat entreegebouw, ingebed in de heuvel van

ontworpen met een minimale dikte voor het gehele vloer-

het Valkhof en gelegen aan het straatje aan de achterzijde.

pakket. Dat wordt gedragen door vuren balklagen (96 x

De entree is bewust aan deze achterkant: een verdedi-

246 mm, h.o.h. 500 mm). Loodrecht hierop overspannen

gingswerk heeft geen ingang aan de aanvalszijde. De

vuren regels (28 x 70 mm, h.o.h. 406 mm). Triplex platen

voorgevel bestaat uit een achteroverhellende conische

bovenop verzorgen de schijfwerking en vormen de on-

gemetselde gevel en zo de verschijningsvorm van de oor-

derlaag van de parketvloer. Tussen de houten regels zijn

spronkelijke Basteigevel teruggekregen. Bovenin kraagt

in een grid elektra-vloerpotten en leidingen voor verlich-

een glazen erker uit met twee verdiepingen: verbinding

ting aangebracht om het museum van een flexibele basis

tussen binnen en buiten, tussen natuurmuseum en natuur.

voor aansluitpunten te voorzien. Geperforeerd OSB onder de regels zorgt voor een goede ruimteakoestiek.

Spilfunctie Doordat het entreegebouw aan de achterzijde zit, heeft de ondergrondse doorgang een spilfunctie.

Toegevoegd gewicht De stabiliteit wordt in zowel de

Voor de realisering en dieper uitgraven van de Bastei is

dwars- als langsrichting gewaarborgd door de bestaande

veel aandacht besteed aan de grondkeringen. Oók omdat

Basteimuur in combinatie met de betonnen stabiliteits-

aan de voet van het grondmassief van de Valkhofheuvel

schachten rondom lift en trappenhuis in het hart van de

diende te worden afgegraven. Om dit massief voor de 6 m

inbouw. De constructie is gezien de aanwezige zand-

diepe kelder te keren, is een stijve verankerende, grond-

grond gefundeerd op staal. Dit geldt tevens voor de oor-

kerende CSM-wand (cutter soil mixing) toegepast. Dit is

spronkelijke Basteimuur. In het constructieve ontwerp

een in de grond gefreesde wand, waarbij losgefreesde

is erop aangestuurd zoveel mogelijk van het toegevoegde

grond ondergronds wordt vermengd met cementmix en

gewicht van de nieuwe constructies ook door nieuwe

versterkt met ingelaten staalprofielen. Na uitharding ont-

funderingselementen te laten dragen. Zo wordt de be-

staat een sterke, stijve grondkering. Om het krachtenspel

staande Basteimuur niet substantieel meer belast. De kel-

daarin te betomen, zitten op twee hoogten ankerrijen.

dervloer is hiervoor uitgevoerd als geïsoleerde plaatfundering op staal. Om de archeologische vondsten maximaal

Integraal ingepast Bij het ontgraven kwamen al snel

te handhaven en te integreren, is ter plaatse ervan gefun-

archeologische vondsten tevoorschijn, zoals de oorspron-

deerd op palen. Hierdoor konden de funderingspoeren

o k to b e r 2 0 1 8

kelijke stadsmuur, een 13e-eeuwse verdedigingstoren en

45

het houtblad

De draagconstructie is na een lang bouwtraject spectacu-


o k to b e r 2 0 1 8

Het entreegebouw zit aan de achterkant. Het is ingebed tussen de Valkhofheuvel en de muren van het groene balkon, die fungeren als grondkering voor de trappen ernaast.

foto’s: gersfotografie nijmegen

het houtblad

46

Sculpturale dakopbouw met eiken gevelbekleding.

Inpassing draagconstructie in de archeologische vondsten; op de achtergrond de grondkerende CSMwand (cutting soil mixing).


kleiner blijven en zorgvuldig worden ingepast in de ar-

de passing van de stiften in hout en staal met minimale

cheologie zonder deze te beschadigen.

tolerantie moet worden uitgevoerd. De aannemer klaarde

werk in te meten en daarna te boren. Aan de onderzijde

stammen uit de bossen van partner Staatsbosbeheer. Ze

staan de stammen op stalen sokkels. Zo waren de bomen

zijn bij Houtzagerij de Vree in Randwijk in aanwezigheid

goed te monteren en is een relatief simpele en nastelbare

van een specialist van SHR/TU Eindhoven geselecteerd

verbinding gerealiseerd. Belangrijk aandachtspunt was dat

op: rechtheid, grootte, verloop omvang en potentiële

de bomen exact haaks dienden te worden afgezaagd te-

kwasten. De houtkwaliteit is onderzocht met druk- en

gen sparingsconcentraties in het hout.

zo op C24 worden vastgesteld, nodig voor de brandwe-

Sculpturaal dakpaviljoen Boven op het museum zit

rendheid van 90 minuten. Na ontschorsing inspecteerde

een sculpturaal dakpaviljoen voor horeca. Dit is vanwege

een SHR-specialist visueel op afwijkingen. De stammen

de speelse vorm gemaakt met een staalconstructie, inge-

dienen vrijwel recht te zijn tegen grote excentriciteiten.

vuld met houten balken en stijlen. Door het zicht vanaf de

47

Om die mee te nemen in de berekening, heeft de aanne-

achterliggende Valkhofheuvel is het vormgegeven als vijf-

mer de bomen in twee richtingen ingemeten. Ze waren

de gevel met een bekleding van eiken latten, extra dik,

opvallend recht, zodat de excentriciteiten gering waren.

opdat ze recht blijven, en geïmpregneerd op vliegvuur-

De vier drieverdiepingshoge stammen voor de constructie

bestendigheid. Kers op de taart is de uitkragende glazen

van het Basteideel zijn circa Ø 600 mm bij 10 m lengte.

erker aan de voorzijde. De glasconstructie staat symbool

het houtblad

buigproeven, begeleid door SHR/TU Eindhoven. Die kon

o k to b e r 2 0 1 8

de passende verbinding door de gaten in de liggers in het

Houtkwaliteit Voor de kolommen dienen douglas

Hierop zijn verdiepingshoge stammen van gemiddeld

voor de oorspronkelijke middeleeuwse arkeltoren op de

Ø 420 mm geplaatst, die de betonnen dakvloer dragen.

Basteimuur. De uitkraging bedraagt bijna 3,2 m. De erker is 2 m breed, de geïsoleerde glasplaten zijn 5,5 m hoog. De

Detail ontwikkeld Veel tijd is besteed om de estheti-

bezoeker kan hem zowel vanaf binnen (2e verdieping) als

sche, constructieve en uitvoeringstechnische aspecten in

het dakpaviljoenterras betreden. De erker biedt een fan-

de details af te stemmen. Voor de verbinding van de gela-

tastische blik op Waal en uiterwaarden. Overdag brengt

mineerde vloerbalken met de boomstammen heeft ABT

hij licht in het museum, ’s avonds is hij lichtbaken. •

een detail ontwikkeld, waarbij een stalen T-plaat aan de boom is geschroefd met 300 mm lange voldraadschroe-

ronald wenting, adviseur abt

ven (M12) die 45° omhoogwijzen. Het lijf van de T is als

j u l e s s m i t, h o u tco n s t r u c t e u r

slisplaat ingelaten in de gelamineerde liggers. Schuine

adviesbureau lüning

schroeven zijn relatief nieuw. Ze presteren wezenlijk beter op trek dan op afschuiving, dus ligt het voor de hand een belasting ‘op te hangen’. Door de schroef onder 45°te

CO2-VOETAFDRUK

plaatsen wordt de afschuifkracht omgezet in een trek- en

In het project is onder andere 68 m3 hout toege-

een drukkracht. De laatste werkt bovendien positief op de

past (20 m3 douglas, 48 m3 vuren. De Europese

totale krachtscapaciteit, omdat deze wrijving genereert.

bossen slaan deze hoeveelheid op in 3 seconden. Het betekent een CO2-vastlegging van 46.382

Fraai resultaat Deze aansluiting kan echter alleen op

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een

afschuiving worden belast. Rotatie in het aansluitvlak

middenklassenauto over 389.765 km of het jaar-

dient te worden voorkomen. Dit betekent dat de slisplaat

lijks elektragebruik van 51 huishoudens.

momentvast aan de ligger moet worden bevestigd en dat

Locatie: Waalkade 83, Nijmegen Opdrachtgever: Gemeente Nijmegen Partners De Bastei (debastei.nl): Museum de Stratemakerstoren (stratemakerstoren.nl), Natuurmuseum Nijmegen (natuurmuseum.nl), Staatsbosbeheer (staatsbosbeheer.nl), IVN Rijk van Nijmegen (ivn.nl/afdeling/nijmegen-rijk-van), Rijkswaterstaat Oost-Nederland (rijkswaterstaat.nl/over-ons/onze-organisatie/organisatiestructuur/oost-nederland) Gebruikers: Centrum voor Natuur en Cultuurhistorie Ontwerp: van Roosmalen van Gessel architecten e.p. Delft (roosmalengessel.nl) Bouwkundige uitwerking: De Twee Snoeken ‘s-Hertogenbosch (tweesnoeken.nl) Aannemer: Mertens Bouw Weert (mertens-weert.nl) Constructeur: ABT Velp (abt.eu) Boomstammen: Staatsbosbeheer Amersfoort (staatsbosbeheer.nl); Houtzagerij de Vree Randwijk (houtzagerijdevree.nl) Gelamineerde liggers: Derix Gelijmde Houtconstructies Liederholthuis (derix.nl) Bruto vloeroppervlak: 2.500 m2 Bouwperiode: Mei 2015 - mei 2018 (met ruim half jaar onderbreking) Bouwkosten: ± € 10 miljoen


ONDER ARCHITECTUUR DRIE HOUTPROJECTEN BIJ GENOMINEERDEN V O O R D U T C H DAY L I G H T AWA R D 2 0 1 8

HOC-LADDER CTH Basiskennis: 25 september, 9 en 22 oktober, een praktijkdag in week 44/45 foto: jeroen musch rotterdam

bekendgemaakt voor de tweejaarlijkse Dutch Daylight Award, waarin de excellente toepassing van daglicht in de architectuur wordt gevierd. In twee categorieën zijn tien projecten genomineerd, waaronder drie houtprojecten.

48

Bij eerdere edities van de prijs was gebleken

het houtblad

dat kleinere projecten, met name villa’s, toch

2018; examen 12 november 2018.

CTH Bouwen met hout: 30 januari, 13 februari 2019; examen 25 februari 2019.

CTH Bouwmaterialen (facultatief): 20 september, 11 en 25 oktober, 8 en 29 november en 20 december 2018.

lastig te vergelijken zijn met grotere projec-

Border Architecture; Woonhuis met Bed &

ten. Daarom is ervoor gekozen de prijs in

Breakfast - Vakwerk Architecten; Crematori-

CTH Commercie: 27 november, 4 en 18

um Zorgvlied - GROUP A.

december 2018; examen 7 januari 2019.

kleinere gebouwen zorgt ervoor dat het ge-

Genomineerde projecten >1000m2

CTH Loofhout en niet-Europees naald-

bruik van daglicht in de woonomgeving on-

Musis Sacrum - van Dongen Koschuch Ar-

hout: 13 en 27 maart, een praktijkdag in

derdeel is van het debat hierover.

chitects and Planners; Kipster - V-Snaarpro-

week 15/16 2019; examen 22 april 2019.

2

twee categorieën uit te reiken: <1000 m en >1000 m2. De toevoeging van de categorie

jecten; Hoofdkantoor a.s.r – Team V ArchiDe drie genomineerde houtprojecten zijn:

tectuur; Museum Voorlinden -Kraaijvanger

CTH Naaldhout: 20 september, 4 en 24

LandgoedLAB Malden - Border Architec-

Architects; Erasmus MC - EGM architecten;

oktober 2018; examen: 12 november 2018.

ture (zie Het Houtblad 1/2018); zie foto.

Hotel Jakarta - SeARCH.

Musis Sacrum Arnhem - van Dongen

CTH Plaatmateriaal: 8 en 22 mei 2019,

Koschuch Architects and Planners (zie

Winnaars De gelukkige winnaars van de

praktijkdag in week 23/24 2019; examen:

Het Houtblad 1/2018)

Dutch Daylight Award 2018 zijn bekendge-

17 juni 2019.

Hotel Jakarta Amsterdam - SeARCH (zie

maakt tijdens de feestelijke uitreiking op don-

Het Houtblad 5 en 6/2018).

derdag 4 oktober jl. Bij het te perse gaan van

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 13

dit nummer waren de winnaars nog niet be-

en 27 november en 11 december 2018.

Genomineerde projecten <1000m2

kend. Kijk op houtblad.nl of dutchdaylight.nl

Villa IJsselzicht - EVA, NEST; LandgoedLAB -

voor uitslag.

Retraining Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout:27 november, 11 dec. 2018.

DAG O P VA N G I N VA A R A L A N P U I S TO Op aanvraag: Praktijkopleider, CE-markeDe nieuwe dagopvang in Vaaralanpuisto

re ruimten zijn rondom deze centrale ruimte

wordt het eerste bijna energieneutrale ge-

geplaatst. De gevels bestaan uit verticale pa-

bouw in de Finse regio Vantaa.

nelen met lariks in verschillende breedten.

Wilt u een cursus toegespitst op uw be-

Het lariks is bewerkt met een ijzeroplossing

drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen ook

Eeuwenoude eiken Waar eens een bin-

om het zo mooi mogelijk te laten vergrijzen.

als maatwerk worden uitgevoerd.

nenplaats was met een grote tuin, is nu de

Een bodem-waterwarmtepomp zorgt ervoor

Voor meer informatie over opleidingen en

nieuwe dagopvang verrezen. Opvallend ge-

dat gas niet nodig is, de stroom wordt betrok-

cursussen kunt u contact opnemen met het

noeg is hier niet gekozen voor de meest opti-

ken van zonnepanelen.

HOC: info@houtopleidingscentrum.nl. •

ring, Verkoper als onderscheidende factor

male indeling. Door een kleine wijziging in de plattegrond konden een aantal eeuwenoude eiken worden gespaard. Deze vormen nu het majestueuze uitzicht vanuit het restaurant.

Verschillende breedten Het gebouw heeft twee verdiepingen, in het hart van het gebouw is het restaurant te vinden. Alle ande-

foto: mika huisman

o k to b e r 2 0 1 8

Stichting Dutch Daylight heeft de nominaties


adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V.

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

Greenwood International BV

Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout

Derix

Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Coillte Panel Products

houtexpeditie

Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.


LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Hout en Plaat Groningen BV Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-12 56 12 25 (Tanja van Adrichem).


• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I

G EMODIFICE E R D LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

L

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!

O

I

A R F

N E K

N R.


Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.

www.leegwater.nl/producten/brandvertraging


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.