oktober 2018 • jaargang 30 • nummer 6
www.houtblad.nl
Paviljoen Duivenvoorde Architect 70f Architecture Fotograaf Luk Kramer
HĂŠt hardhout alternatief voor gevels
SLIM H├И? Vraag gratis ons magazine aan!
рп╢JHFHUWL╚┤ренFHHUGрп╖рен'DDUрен]LMQренZHренKHHOренVWUHQJренLQрп╖рен )6&рп╢KRXWренLVренр░ХYROKRXGEDDUр░Црп╖рен'DWренEHWHNHQWренGDWренKHWрен]┬╡ренLVренJHNDSWрп╡ренGDWренHUрен DOWLMGренZHHUренJHQRHJренQLHXZренKRXWренJURHLWрп╖рен'DWренZRUGWренH[DFWрен ELMJHKRXGHQрп╖рен6OLPрп╡ренQLHWр░Ирен+DUGKRXWренYRRUренHHQренPRRLHUHренZHUHOGрп╖
o k to b e r 2 0 1 8
h o u t o f h y b r i d e? Al langer woedt er een discussie in de bouwarena of houthoogbouw waarin een flinke kluit beton is uitgesmeerd, die naam wel mag dragen. Voorstanders vinden van wel, tegenstanders achten hybride bouw waarheidsgetrouwer. De Council On Tall Buildings And Urban Habitats formuleert nu een voorstel dat deze terminologietwist moet beëindigen. Waarschijnlijk gaan houten gebouwen met een betonnen kern hout-betonhoogbouw heten. Zo is het 85,5 m hoge Mjøstårnet in Brumunddal, waarin beton een ondergeschikte rol speelt, houthoogbouw (zie p. 6vv.) en het 84 m hoge HoHo Wien, dat voor 74% uit hout bestaat maar een forse betonnen kern heeft, niet. Vaak stort de praktijk beton in de met zuiver hout bereide maaltijd. Vooral de windbelasting zorgt voor hybridisering der materialia: op locaties van waai, warrel en wervel fladdert lichte houthoogbouw als een krant met weekendbijlagen weg. Ook dient beton als snelpleister voor geluiddemping en branddoving. Angsthalve gooien bouwvakkers als verpleegsters de gezondhouten wanden in het gips. Het distelonderwerp komt aan de orde tijdens Houtdag 2018 (houtdag.nl). Houtbouwer Rune Abrahamsen presenteert er het zuiver houten Mjøstårnet en acht 150 m toekomst. Hij doet dat in de hout-betonhoogbouw Hotel Jakarta te Amsterdam (p. 26vv.). Meng u in de strijd, meld u aan!
26
hans de groot, hoofdredacteur
colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl
Brandmanager: Suzanne Wanders
redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
advertenties Tanja van Adrichem Tel. 06-12561225 E-mail: t.adrichem@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl druk Drukkerij Roelofs Enschede
foto: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
4
o k to b e r 2 0 1 8
Coverfoto: Paviljoen MultiPly Londen Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen Fotografie: Ed Reeve Londen
20
o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 2 , 4 8 v v n h - n i e u w s __________________ 4 1 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9
h o u t- s ta p - s p r o n g
Waugh Thistleton Architects onderzochten
n at u u r e n s ta d
In 2019 verrijst het hoogste zuiver houten
de innovativiteit van kruislaagtulpenboom-
In Nijmegen is een fascinerend nieuw mu-
gebouw waarin beton niet aan de constructie
hout: kubussenpaviljoen MultiPly. _____ 20
seum gebouwd op en in een oude verdedi-
bijdraagt (85,5 m, 18 verdiepingen): Mjøs-
gingsmuur. De vele archeologische vondsten
tårnet in Brumunddal. Deel 20 in de serie over houthoogbouw. _________________
6
d e o o s t h e r l e e f t (2)
tijdens de bouw zijn fraai in het plan opge-
Amsterdam heeft z’n tweede houthoog-
nomen. ____________________________ 42
bouwproject. Uniek in de wereld is dat het
wijkeiken
om een hotel gaat (32 m hoog). Deel 19b in
Wat doe je als je als architect in een boerderij
de serie over houthoogbouw: constructie
woon-werkt en op je erf worden zeven ei-
en bouw.___________________________ 26
ken gerooid? Dan gebruik je die om er een schuur van te bouwen die alle bestaande
k at e r n m e n s e n w e r k
bijgebouwen vervangt. _______________ 14
Het katern Mensenwerk wordt gemaakt samen met FNV Bouw en CNV Vakmensen.
module-experiment
Hierin komen allerlei zaken uit de houtprak-
AHEC, London Design Festival, Arup en
tijk aan bod. ________________________
redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)
verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.
milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De
Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-
abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.
Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. Bedrijven aangesloten bij Fonds OO&A ontvangen Het Houtblad gratis. VVNH-leden krijgen Het Houtblad automatisch toegestuurd. Leden van CNV Vakmensen en FNV Bouwen & Wonen én werkzaam in houthandelsbedrijven, ontvangen een gratis abonnement na registratie via www.houtblad.nl/abonneren.
33
Het volgende Houtblad verschijnt op 9 november 2018.
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574
het houtblad
5
foto: ed reeve londen
6
foto: moelven limtre moelv, noorwegen
verder in
h o u t: va n w eleer en va n vo o rta a n m j ø s tå r ne t b ru m u n d da l , n o o rw eg en In 2019 verrijst het eerste en meteen ook hoogste zuiver houten gebouw waarin beton niet aan de constructie bijdraagt (85,5 m, 18 verdiepingen): verzamelgebouw Mjøstårnet in Brumunddal. Even bijzonder is dat op louter ervaring een niet-geteste montagetech-
artist’s impression: voll arkitekter trondheim
niek is toegepast: lego voor volwassenen. Deel 20 in de serie over houthoogbouw.
foto’s + tekeningen: moelven limtre moelv
Het eerste deel van de houten kern en het eerste vierverdiepingenelement staan.
Het houtkorset. De appartementen bovenin hebben betonnen vloeren van 300 mm dik (voor vertraging uitslaan gebouw), op de overige verdiepingen zijn ze 50 mm dik. Het beton speelt dus geen strikt constructieve rol.
De montage van de achttien verdiepingen nam slechts tien maanden in beslag.
Ruimtes en spleten worden gevoegd met een brandstrook die Hout en stalen verbindingsmiddelen hebben enorme afmetingen.
tot twintig keer opzwelt bij 150 °C.
grond en is 9 m hoog. Een entresol voor conferenties, die
2015 met Treet van 51 m, 14 verdiepingen (zie nummer
ongeveer een derde de ruimte insteekt, verdeelt deze in
1/2016). Zekerheidshalve was de constructie toen in de
5 en 4 m. De verdiepingen 3 t/m 7 zijn ingeruimd voor
fabriek voorgebouwd, aleer men ter locatie toog. Bij
kantoren (4,20 en 4,00 m hoog), 8 t/m 11 voor het hotel
Mjøstårnet is de prefabricage dermate minutieus, dat alles
en 12 t/m 16 voor appartementen (steeds 3,80 hoog). Per
tot op de millimeter past. Aldus worden in tien maanden
woonetage gaat het om zes appartementen van 67-126
tijd vele honderden gelamineerde elementen en houten
m2; op de 17e zijn twee 4,80 m hoge woningen van 150 m2
vloeren als puzzelstukjes driedimensionaal gelegd en ge-
en een conferentiezaal met fabuleus uitzicht. Aan de ge-
stapeld tot een verpletterend torengebouw volgens het
vels zijn de gebouwfuncties niet onmiddellijk te zien; de
motto ‘Traditionele materialen, hightech context’.
tweehoge plint van het restaurant is vrijwel geheel in glas
o k to b e r 2 0 1 8
Een eerder wereldrecord realiseerde Moelven Limtre in
uitgevoerd. Aan de meerzijde openbaart zich dit duidelij-
Nieuwe standaard Volgens directeur Rune Abra-
ker, doordat de appartementen er een balkon hebben,
hamsen, directeur van houtbouwbedrijf Moelven Limtre,
waarvandaan je met je zwervende ogen over het groen
wordt deze wijze van bouwen de nieuwe standaard. De
en blauw zweeft - half realiteit, half fantasie.
9
pingen hoog wordt nog extra aangewakkerd, doordat één
Dotje Durf Het initiatief voor Mjøstårnet kwam van
kraan het werk doet en tijdrovend steigerwerk uitblijft.
projectontwikkelaar Anders Buchardt (AB Invest), voor
De toren verrijst in Brumunddal (10.000 inwoners), dat
wie het een symbool is van de groenverschuiving in de
deel is van de gemeente Ringsaker (34.000 mensen) in de
21e-eeuwse bouw, en dat hoogbouw kan worden gereali-
zuidoostelijke provincie Hedmark. De plaats ligt rechts
seerd met lokale/regionale partijen en natuurmaterialen.
van de rivier Brumunda die uitmondt in het langwerpige
Buchardt groeide op in een houten huis te Ringsaker en
Mjøsameer. 15 kilometer zuidelijker ligt Hamar met
woont nog steeds in een houten huis, uit 1887. Hij ademt
schaatshal Vikingskipet, vermaard om haar 19 drieschar-
er beter dan in een omhulsel van andere materialen. Vol-
nierspantbogen die tot 96,4 m vrij overspannen (nummer
gens hem wordt bouwen met hout even normaal als rijden
het houtblad
montagesnelheid in trapachtige spanten van vier verdie-
1/94); Abrahamsen vond daarin als bouwkundestudent de inspiratie zich in hout te specialiseren. Met landelijke
bouwen met hout wordt even norma al glooiingen en bossige plooiingen vlijt Brumunddal zich in de hemelsbrede vergezichten van dit Noorse landschap.
als rijden op elektriciteit
Groenverschuiving Mjøstårnet (= De Mjøsatoren) verleent met een omvang van 37 x 17 x 85,5 m contrast aan
op elektriciteit. Voor dit moment moet je nog een beetje
de natuurharmonie van het grootste meer van Noorwe-
dwaas zijn en Dotje Durf heten. Het project werd ook
gen. De gevelbekleding van PEFC-gemodificeerd grenen
mogelijk door inspanningen van onderzoek en ontwikke-
(Brannpanel Natur; houdbaarheidsklasse 1) zorgt hierin
ling op groenvlak, gesubsidieerd door de overheidsinstel-
voor enige retouche. Het opdekwerk in verschillende af-
lingen Innovation Norway en The Research Council of
metingen (van 21 x 95 tot 21 x 193 mm) is alleen brandver-
Norway (RCN). Vergeleken bij HoHo Wien van 84 m
tragend behandeld en vergrijst lopendertijd.De verticale
(2019; zie Het Houtblad 5/2016) is Mjøstårnet 1,5 m ho-
ordening benadrukt de hoogte extra. Naast het gebouw
ger en bovendien niet hybride als de Weense broer met
ligt een groot overdekt 25 meter-bad (10 m hoog, 4.700
z’n betonnen kern.
2
m ), uitgevoerd in gelamineerd vuren; een glazen plint op het meer zorgt voor een dubbele waterervaring. Er
Zigzaggende spanten De hoofdconstructie bestaat
komen nog drie zevenlaagse woongebouwen bij en een
uit een extern en intern stelsel van FSC-/PEFC-gelami-
parkje dat alles bij elkaar trekt. Een jachthaven noodt met
neerd vuren kolommen en liggers, dat aan de gevels stijf
ligplaatsen voor pleziervaartuigen. De toren, energie-
wordt gemaakt door zigzaggende spanten (op de kop- en
neutraal door een combinatie van warmtepompen en
langsgevels 625 x 990 c.q. 625 x 495 mm). Daartoe vor-
pv-panelen, is een verzamelgebouw van kantoren, hotel,
men ze op hun tocht naar boven (of beneden) vakwerken.
appartementen, restaurant en op 18-hoog een dakterras.
Net als bij Treet kruisen ze nadrukkelijk voor de ramen
Daar verlucht een appartement met forse lessenaarsda-
langs. Het korset vangt zowel de horizontale als verticale
kachtige pergola van geïmpregneerd grenen als fraaie ca-
krachten op. Al het gelamineerde hout is eenmaal gever-
deauversiering het saaie beeld van staande schoenendoos.
nist. Kruislaagvuren wanden rond de drie liften (voor kantoren, hotel en appartementen elk één) en de twee trap-
Half realiteit, half fantasie Het restaurant, met een
penhuizen met brandveilige betonnen treden, dragen
groot terras op het zuidwesten, bevindt zich op de begane
mee de verticale krachten af. In de stabiliteit spelen deze
■ ■ ■
tekeningen: voll arkitekter trondheim
Plattegrond van een hotel- en appartementenverdieping.
Trä8-vloerelement.
De gevelbekleding geeft Mjøstårnet letterlijk en figuurlijk reliëf.
foto’s: moelven limtre moelv
tekening: moelven limtre moelv
Prefab gevelelement.
74 m hoge voorzieningen geen rol. Er zijn veel overeen-
585/720 mm. Alle gelamineerde elementen zijn met fikse
komsten met Treet, maar Mjøstårnet is 30 m hoger en de
ingelaten stalen verbindingsmiddelen aan elkaar gebout.
modules van Treet zijn vervangen door prefab vloer- en
Het constructiehout bevindt zich achter de gevelelemen-
wandelementen. De laatste heeft alleen appartementen,
ten en het glas, zodat het goed beschermd is tegen regen,
de eerste een mix van functies. Daarvoor zijn modules
zon en verwering.
prefab sandwichelementen, voorzien van isolatie en ge-
Hoorbare toekomstmuziek Voor de hoofdconstruc-
velbekleding.
tie geldt een brandwerendheid van 120 minuten, voor de
o k to b e r 2 0 1 8
niet flexibel genoeg. De gevels zijn afgedekt met grote
wanden en vloeren van 90 minuten. Daarop zijn de afmetingen van kolommen en liggers overgedimensioneerd. Het hout dat in het zicht blijft - binnenwanden, in de
trek opnemen. De vier hoekkolommen hebben vanzelf de
vluchtroutes -, is behandeld met een brandvertragend
grootste afmetingen: 1.485 x 625 mm. De overige kolom-
middel. De kruislaagvuren wanden van het vluchttrap-
men zijn doorgaans 725 x 810 en 625 x 630 mm. De verdie-
penhuis moesten worden bekleed met gipsplaat. Daar-
pingen 2 t/m 11 hebben Trä8-vloeren. Dit vloersysteem
naast is het hele gebouw gesprinklerd; alle ruimtes zijn
van gelamineerde ribpanelen met een maximale over-
ontworpen als brandcompartiment. De stalen verbin-
spanning van 10 m (Mjøstårnet 7,5 m) is ontwikkeld door
dingsmiddelen zitten minimaal 85 mm diep in het hout.
Moelven Limtre. Aan de bovenkant is een Kerto Q-plaat
Ruimtes en spleten worden gevoegd met een brandstrook
op de ribben gelijmd met daarop een betonlaagje van 50
die tot twintig keer opzwelt bij 150 °C. De boutgaten krij-
mm dik, aan de onderkant zit een verlaagd plafond met
gen geen prop, omdat proeven uitwijzen dat dit weinig
gipsplaatafwerking. Om de vereiste brandwerendheid
effect heeft op de temperatuur van het staal. Zonder ver-
van 90 minuten te halen, houden stalen haken de Rock-
lies van horizontale stijfheid kan de constructie één vloer
wool-isolatie in de vloeren gefixeerd. Trä8 behoeft min-
missen. Ook kan zij het gewicht van een naar beneden
der hout dan kruislaaghoutvarianten. De doosachtige ele-
vallende vloer opvangen. Noorwegen kent geen aardbe-
menten zijn licht, stijf, makkelijk te monteren en voldoen
vingen, dus is daarmee niet gerekend. Met een bredere
probleemloos aan de akoestische en brandwerende eisen.
versie in dit bouwsysteem is volgens Abrahamsen pro-
11
het houtblad
Vier hoekkolommen Het houtgevaarte staat op een betonnen plaat, ondersteund door heipalen die de druk en
bleemloos tot 100, ja 150 m te reiken. Voor hemzelf is dat
Wankelvastheid De verdiepingen 12 t/m 18 met de
al hoorbare toekomstmuziek. •
appartementen hebben 300 mm dikke betonnen vloeren. Ze voegen gewicht aan het relatief slanke gebouw toe,
hans de groot
constructief hebben ze geen functie, alleen in de dynamica. Ze zorgen niet alleen voor een gemakkelijker te realiseren akoestiek in de appartementen, maar ook voor een
CO2-VOETAFDRUK
hogere wankelvastheid. Het gebouw zwaait bovenaan
In het project is onder andere 2.700 m3 hout toegepast
volgens berekening maximaal 140 mm uit. Door het be-
(2.600 m3 Noors vuren, 100 m3 grenen en … m3 …).
ton gaat dat trager, wat luchtziekte bij de bewoners voor-
Dit betekent een CO2-vastlegging van 1.698.112 kg.
komt. Het had ook een ander materiaal dan beton kunnen
De Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in 2
HOUTDAG 2018
zijn (zand is te licht). Alle vloeren werken mee in de hori-
minuten, 5 seconden. Het compenseert de uitlaatgas-
Rune Abrahamsen,
zontale schijfwerking. De Trä8-vloeren worden onder-
sen van een middenklassenauto over 14.269.849 km
directeur van Moelven
steund door gelamineerd vuren liggers van 395 x 585/675
of het jaarlijks elektragebruik van 1.886 huishoudens.
Limtre, spreekt over
mm, de betonnen vloeren door exemplaren van 625 x
het spectaculaire houthoogbouwproject
Locatie: Nils Amblis veg 1A, Brumunddal, Noorwegen Opdrachtgever: AB-Invest Brumunddal Ontwerp: Voll
Mjøstårnet, dat door
Arkitekter Trondheim (vollark.no) Aannemer: HENT AS Trondheim (hent.no) Constructeur: Sweco Norway Lil-
eigen proactiviteit nu
lehammer (sweco.no) Houtconstructie: Moelven Limtre Moelv (moelven.com) Kruislaaghouten wanden lift/
realisering vindt, tijdens
trappenhuizen: Woodcon Brumunddal (woodcon.no)/Stora Enso Helsinki (storaenso.com, clt.info) Houten wand-
Houtdag 2018 (donder-
en vloerelementen: Ringsaker Vegg- og Takelementer Brumunddal (rvt.no) Kerto: Metsä Group Espoo, Finland
dag 15 november, Hotel
(metsagroup.com) Grenen gevelbekleding: Woodify Mjøndalen (woodify.no) Bruto vloeroppervlak: 11.300
Jakarta Amsterdam).
2
m Bouwperiode: April 2017 - februari 2019 (Houtconstructie: September 2017 - juni 2018); Opening: 1 maart
Voor informatie/aan-
2019 Bouwkosten: ± € 51,5 miljoen (excl. btw)
melding: www.houtblad.nl/houtdag2018.
ONDER ARCHITECTUUR Op de grens van duin en strand heeft De Zwarte
kaar gescheiden, maar staan wel in zichtver-
desgewenst dicht geschoven kan worden om
Hond op Schiermonnikoog een nieuwe vakan-
binding met elkaar.
privacy te creëren. Daklichten die als torentjes
tiewoning ontworpen. Een warme thuishaven,
boven het dak uitsteken, zorgen ervoor dat al-
met een grote mate van privacy en veel respect
Hoogteverschillen Een indeling die er-
tijd voldoende licht in de woning kan binnen-
voor het waardevolle landschap.
voor zorgt dat er voldoende plaatsen zijn om
dringen.
jezelf terug trekken in een groot gezelschap, De bijzondere vakantiewoning tussen duin en
maar ook met z’n tweeën is het een knusse
Eiken De gevel van fijnbezaagd en in de
strand kent een bescheiden volume met een
vakantiewoning. De woning speelt met de
open lucht gedroogd eiken geeft de woning
12
open relatie naar de omgeving, veel comfort
hoogteverschillen in het landschap. Waar de
haar bijzondere karakter; het zal door weer en
het houtblad
o k to b e r 2 0 1 8
T H U I S H AV E N O P SC H I E R MO N N I KO O G
en een grote mate van privacy. Doordat de
duinen een duik maken, bevindt zich de grote
wind alleen maar mooier worden. Het groene
woning zich deels ondergronds bevindt is het
zonovergoten slaapkamer, met groen en he-
dak maakt de camouflage van de woning in
woonoppervlak veel groter dan het in eerste
mels uitzicht en tegelijkertijd volledig ont-
het landschap compleet.
instantie lijkt. Ondergronds bevinden zich de
trokken aan het oog. Aan de andere zijde van
drie slaapkamers, een bedstede, twee badka-
de woning, waar de openbare weg loopt, lig-
mers en een gameroom. Bovengronds zijn de
gen de overige twee slaapkamers. Ook deze
leefruimtes gesitueerd: een woonkamer, keu-
zijn niet zichtbaar vanaf afstand maar zijn
ken, studeer- en eetkamer en een veranda die
door uitsneden in het landschap wel ruim
de grens tussen het duinlandschap en de wo-
voorzien van daglicht. Voor het raam van de
ning scherp stellen. Deze ruimtes zijn van el-
woonkamer bevindt zich een groot luik, dat
HOUTEN CONSTRUCTIE VOOR PORT OF AMSTERDAM Knevel Architecten won in december samen
Duurzaamheid uitdragen Het betreft de
Houten constructie Het ontwerp betreft
met Ingenieursbureau Boorsma en Bordewijk
accommodatie voor een gecombineerde kan-
een compact volume met als resultaat mini-
De Adviseur de onderhandse aanbesteding
toor- en technische functie aan de Capriweg.
male loopafstanden, overzichtelijke routing
voor het ontwerp van het technisch coördina-
De ambitie is een duurzaam en circulair ge-
en efficiënte logistieke systemen. Er is geko-
tiecentrum voor Port of Amsterdam.
bouw neer te zetten. Port of Amsterdam heeft
zen voor een houten constructie in het zicht.
de intentie duurzaamheid zodanig uit te dragen
Bijkomend voordeel is de lage CO2-voetaf-
Onlangs is de aanvraag Omgevingsvergun-
met het nieuwe gebouw, dat deze zichtbaar en
druk van het hout. Verder wordt gezocht naar
ning ingediend en is gestart met de technische
ervaarbaar is voor de mensen die er werken én
circulaire materialen. Daarnaast worden duur-
uitwerking van het ontwerp. Via gebruikers-
voor de omgeving. Logischerwijs bevinden de
zame gebouwinstallaties toegepast om het
overleggen hebben de toekomstige gebrui-
technische functies zich op de begane grond,
klimaat per ruimte regelbaar te maken en het
kers daarop hun input kunnen geven. Inmid-
nabij de steigers. De kantoorfunctie zit op de
energieverbruik te minimaliseren, onder an-
dels zijn de eerste onderzoeken uitgevoerd
eerste verdieping, met uitzicht op het Amster-
dere door het plaatsen van zonnepanelen. •
hoe het gebouw een BREAAM Excellent-cer-
dam-Rijnkanaal.
WWW.HOUTEX.NL
tificering kan behalen.
SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPOR T UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL
CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!
Houtdag 2018 - hĂŠt event voor bouw en architectuur Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, rondleiding en creatieve informatiemarkt. Waar mensen uit bouw en architectuur elkaar ontmoeten en netwerken.
THEMA: HOUT OP TRIOMFTOCHT INSPIREREN • INFORMEREN • IMPLEMENTEREN Waar & wanneer: Donderdag 15 november 2018 12.30 - 19.00 uur Hotel Jakarta, Java-eiland Amsterdam H V Voor wie? • Architecten • Constructeurs • Adviseurs • Beleidsmakers • Aannemers • Overheden
• Docenten/studenten • Houthandelaren
EXTRA! Rondleiding houthoogbouwproject Hotel Jakarta
0) - # (. )ŇĄ (directeur Moelven LLimtre, Noorwegen), Zuivere r houthoogbouw w is realiteit Fabian Scheurer*ŇĄ (partnerr Design-to-Pro oduction ZĂźrich), Hett onmisbare cad-cam/cnc-aandeeel binnen hett bouwprocess Ro Koster en Ad KilŇĄŇĄŇĄŇĄ (RO&AD Architecteen), Absurd r isme in de arc r hiitectuur Atto Harsta (transitiesstrateeg, omBouwerr, aanjager, innovatorr & inspirator)Ńś De ongekkende mogelijkheden van eng gineered d wood Daniele Tanzi T (architeect 3D Modeling), Een vernieuwend knoo oppunt in hout * .+*).*- **- * '1 ) -' ) ŇĄŇĄ .+*).*- **- "2 / - *0/ - $ $)" ŇĄŇĄŇĄ .+*).*- **- *0/# ) ' 1 ) (
Profileren?
Prijzen
Wilt u uw bedrijf profileren tijdens de Houtdag 2018?
â‚Ź 95
Houtblad-abonnee
Neem dan contact op met Stella de Jong
â‚Ź 195
Niet-abonnee
T. 0570 504331 E. s.jong@mybusinessmedia.nl
â‚Ź 50
Student
Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: www.houtdag.nl
elementa ir e e s the tiek in eik en ze s t ien eik en-s ch u u r b er licum Wat doe je als je als architect in een boerderij woont en werkt en op je erf moeten plotseling zeven eiken worden gerooid? Dan gebruik je dat hout natuurlijk om er een schuur van te bouwen die alle bestaande rommelige bijgebouwen vervangt. Van nat hout, want dan krimpt de constructie vast en de schil juist lekker open.
foto: renĂŠ de wit breda
tekeningen: hilberinkbosch architecten berlicum
o k to b e r 2 0 1 8 het houtblad
16 Detail dak.
De architecten hebben ernaar gestreefd de gerooide bomen zo compleet
foto: renĂŠ de wit breda
mogelijk te verwerken in het gebouw.
Het gebouw vanaf het zuidoosten. V.l.n.r. werkplaats, opslag, carport.
Legenda.
1. Werk-/vergaderruimte
2. Opslag 3. Carport 4. Betonnen werkblad 5. Betonnen kachel 6. Opslag brandhout
wat we met bepaalde delen moesten doen. Het gebruik
luisboerderij’ van 12,5 m breed en 32 m lang, op landgoed
van het spint in de bekisting pakte heel goed uit. Niet al-
Wamberg in Berlicum. Indertijd kreeg het bureau voor de
leen heeft het beton een houtstructuur gekregen, maar
verbouwing van de stal tot kantoorruimte de Pluim 2010,
op sommige plaatsen voelt het zelfs zacht aan, als een
een prijs van Stichting de Brabantse Boerderij. De jury
vacht. Doordat het hout nog nat was, is er veel vocht uit-
toonde zich vooral onder de indruk van de terughoudend-
gewisseld met het beton, wat voor een sterke tekening
heid van de restauratie, met respect voor de historische
heeft gezorgd.’ Bosch: ‘Een esthetiek van toevalligheid -
ontwikkeling. Nu bleek het plotseling tijd voor een vol-
dat is voor ons heel opvallend aan dit project. Het toeval
gende stap, toen de opzichter van het landgoed consta-
maakt dat de nieuwbouw past bij de bestaande boerderij.
teerde dat zeven van de eiken rond de boerderij rijp waren
En dat iedereen dit gebouw begrijpt. Niemand zal zeg-
voor de kap. Twee waren dood, vijf bevatten plekken met
gen: “Wat een gek modern ding!”, terwijl het wel degelijk
zwam.
modern is.’
Traditionele technieken Het is op het landgoed
Ingebakken schors Toeval mag dan een kans hebben
gebruikelijk dode bomen te laten rooien door een bedrijf
gekregen, maar tegelijkertijd is het zorgvuldig geregis-
dat daar niet voor betaald krijgt, maar het hout mag mee-
seerd. Zo is de bekisting op de oostelijke kop, waar de au-
nemen. Dan verdwijnt het echter naar de papierindustrie.
to’s staan, toegepast met de schors naar de betonkant, zo-
‘Zonde,’ vonden Annemariken Hilberink en Geert Bosch,
dat het als het ware in het beton gebakken zit. Kunstenaar
het echtpaar dat het bureau heeft opgericht. ‘Die bomen
en Houtarchitectuurprijs 2006-winnaar Frank Havermans
zijn daar in 1895 door de eerste boer geplant om er later
paste dit principe toe bij zijn landschapsobservatorium
constructiehout van te hebben. Laten wij het dan óók zo
KAPKAR/TO-RXD (2010). Langzaam brokkelt de schors
o k to b e r 2 0 1 8
berink, ‘dus we hebben ons regelmatig zitten afvragen
steenworp afstand van ‘s- Hertogenbosch, in een ‘rijke-
17
het houtblad
Hilberinkbosch Architecten is sinds 2008 gevestigd op
gebruiken.’ Ze betaalden de rooier dagloon, kochten nog negen stammen bij Wamberg, riepen adviseur Brabant-
‘ e s t h e t i e k va n to e va l l i g h e i d - h e e l hout erbij voor de praktische kant van de zaak, en startten een avontuur dat hun visie op hout een flinke oppepper
o p va l l e n d a a n d i t p ro j e c t ’
zou geven - en die op het architectenvak ook een beetje. Dat resulteerde in een schuur waarin zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van traditionele technieken, terwijl ze te-
af en erodeert, zodat op het laatst alleen nog de structuur
gelijk onmiskenbaar modern is. Daarbij is zo zorgvuldig
overblijft. Op het oosten is alleen de plint van beton (105
over de mogelijkheden van het hout nagedacht, dat bijna
cm hoog). Daarboven geven 7 cm brede lamellen met de
de hele boom is gebruikt. Enerzijds lijkt het gebouw op te
schors er nog aan de indruk van een keurig gestructureerd
gaan in de omgeving, anderzijds voegt het er zoveel aan
bos. De opbouw van de westgevel, waar de vergader-
toe, dat de relaties van het bureau allemaal dáár willen
ruimte is gesitueerd, lijkt op die van de oostkant. Alleen
komen vergaderen, lunchen en barbecueën.
verspringt de plint, is de ruimte tussen de kolommen opgevuld met hoge stroken glas (33 cm breed), en is een
Drie functies De Zestien Eiken-schuur heeft drie func-
venster toegevoegd.
ties: parkeerplaats, schuur, vergaderruimte. Het gebouw met de vorm van een kapschuur is ingepast tussen zes ei-
Extra vastkrimpen De ‘kolommen’ bestaan hier in
ken en een notenboom, op de plaats van de nu gesloopte
feite uit kozijnen, waar aan de buitenkant verticale stro-
golfplaten bijgebouwen. De noordkant grenst aan een
ken spinthout met de schors er nog tegenaan zijn ge-
weiland, op het zuiden ligt de boerderij, oostelijk de weg,
plaatst, als zonwering. De kozijnen konden niet van het
en op het westen de tuin met daarachter ook weer wei-
eigen natte eiken worden gemaakt door het krimpen.
land. Alle toegangen bevinden zich aan de zuidkant.
‘Voor de constructie is dat een voordeel,’ stelt Bosch, ‘omdat de verbindingen dan extra vastkrimpen. De gevels en
Bekisting van spint Op het noorden is het gebouw
dakshingles krimpen open, zodat de lucht erlangs kan.
gesloten ter plaatse van de parkeerplaats en de schuur,
Maar waar het hout het gebouw winddicht moet maken,
terwijl de vergaderruimte een betonnen plint heeft tot
bij de kozijnen, is nat hout niet geschikt.’ Het venster in
de hoogte van het werkblad, met daarboven ramen. De
deze toch al zeer transparante gevel bevindt zich boven
bekisting is gemaakt van resteiken. ‘We wilden zoveel
een ingebouwde zitbank en is bedacht om de gebruiker
mogelijk van het gerooide hout gebruiken,’ vertelt Hil-
ruimte tot mijmeren te geven. Bijeffect is dat de schuur
■ ■ ■
o k to b e r 2 0 1 8
De werkplaats. Door de zware dekbalken waren geen hanenbalken nodig.
foto’s: renÊ de wit breda
het houtblad
18
Het gebouw dat toont als een archetypisch huis, is zorgvuldig ingepast tussen de bomen.
De shingles zijn gekloofd. Door het ruigere oppervlak kan het vocht makkelijk weg. Het beton is bekist met spinthout.
soort gebouwen. En omdat we zo dicht bij het project zit-
nen kijk je uit over de tuin en de velden. In de kap loopt de
ten, konden we natuurlijk makkelijk overleggen. We heb-
vergaderruimte door boven de schuur, waarvandaan je
ben dan ook heel wat details aangepast naar een bouw-
ook de rivier kan zien. Bosch: ‘Wij ontwerpen veel villa’s,
wijze die volgens hen beter was. Op het laatst maakten
en dit is een zeer goede plaats om opdrachtgevers te laten
we zelfs niet eens meer detailtekeningen. We schetsten
zien dat een leefruimte op de eerste verdieping een heel
meer, met een stok in het zand.’ Bosch grinnikt grootmoe-
andere beleving geeft.’
dig: ‘Een belangrijk architectenlesje. Wij hadden natuur-
o k to b e r 2 0 1 8
vanaf het westen op een archetypisch huis lijkt. Van bin-
lijk alles tot in de puntjes uitgetekend, maar in de praktijk
Hanenbalken overbodig Nu is het een eerste verdie-
bleken andere oplossingen soms gewoon beter.’
ping waar je u tegen zegt. Doordat het bureau tussen de
Schoorsteenaansluiting Andersom leren de aanne-
dekbalken net zo zwaar worden uitgevoerd als de kolom-
mers en toeleveranciers ook van de architecten. Zo is het
men (25 x 25 cm). Daardoor konden ze ook veel grotere
voor het eerst gelukt een schoorsteenaansluiting verdekt
dwarskrachten opvangen, zodat hanenbalken voor de
te maken, ónder de shingles, waardoor het lijkt of de pijp
spatkrachten overbodig bleken. Het volstond de sporen
zó door het dak steekt. ‘Dat proberen we al jaren voor el-
met blokjes te helpen de krachten verticaal af te dragen.
kaar te krijgen, maar tot nu toe geeft haardenleverancier
Daardoor is de onregelmatige driehoek open van vloer
Heerkens uit Nistelrode altijd een reden waarom het niet
tot nok.
kan. Terwijl het natuurlijk wél kan, als je er maar op tijd bij
19
het houtblad
H-gebinten een overspanning wilde van 6 m, moesten de
bent. Het was voor ons een klein maar belangrijk subdoel:
Granaatscherven In de gebinten komt het toeval te-
vooral omdat we er zo bovenop zaten, wilden we de
rug. ‘De dekbalken lopen op sommige plaatsen taps toe,
schoorsteenaansluiting per se zoals wij die al jaren voor
omdat de boom daar niet dikker was. Dat kan prima, een balk hoeft de volledige krachten niet over de hele lengte te dragen. Maar normaal gesproken kom je dat nooit te-
‘we schetsten meer, met een stok gen. In Nederland is alles zó gereguleerd, het gaat allemaal over garanties. Daarom worden er perfect gezaagde
in het zand’
balken uit Frankrijk geïmporteerd en verdwijnt ons eigen eiken, dat net zo goed is, naar de papierindustrie. Zonde.’ Op sommige plaatsen is het hout zwart verkleurd. Dat komt door granaatscherven uit de Tweede Wereldoorlog.
ons zien. En nu het is gelukt, ziet de leverancier ook hoe-
‘Er is hier stevig gevochten. En ons gebouw vertelt dat
veel mooier dit is. Nu stuurt hij zijn klanten naar ons om
verhaal. Het verhaal van deze locatie.’
hun te tonen wat ze ook kunnen willen.’ •
Twee timmermannen Hilberink, Bosch en project-
maartje henket
architect Frenske Wijnen hebben veel over hout geleerd. Niet alleen van John van der Aa, de man die onder de
CO2-VOETAFDRUK
naam Brabanthout vraag en aanbod in de provincie bij
In het project is onder andere 20,15 m3 eiken toegepast
elkaar brengt, maar ook van Maikel Berkvens en Tijmen
(17,5 m3 constructie, 2,5 m3 geveldelen en 0,15 m3 ko-
van Dinther, de twee timmermannen die door aannemer
zijnhout). De Europese bossen slaan deze hoeveelheid
Zandenbouw exclusief op dit project zijn gezet en dus
op in 1 seconde. Het betekent een CO2-vastlegging
met z’n tweeën zo’n beetje de hele schuur hebben ge-
van 21.326 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van
bouwd. Hilberink: ‘Zandenbouw is gespecialiseerd in de
een middenklassenauto over 179.210 km of het jaar-
restauratie van boerderijen in deze streek, dus die jon-
lijks elektragebruik van 23 huishoudens.
gens, al waren ze nog maar 22 en 28, weten alles van dit
Locatie: Wamberg 5, Berlicum Opdrachtgevers, ontwerp: Hilberinkbosch Architecten Berlicum (hb-a.nl); Annemariken Hilberink en Geert Bosch Constructeur: Raadgevend Ingenieursburo van Nunen Rosmalen (nunen. com) Aannemer: Zandenbouw Aarle-Rixtel (zandenbouw.nl) Adviseur, mobiele zagerij, kozijnhout: Brabanthout Den Dungen (brabanthout.nu) Bomenrooierij: Weijtmans Udenhout (boomrooierijweijtmans.nl) Bruto vloeroppervlak: 120 m2 Bouwperiode: Mei 2017 - januari 2018 Bouwkosten: € 159.000,-, excl. btw
■ ■ ■
dr iedimen s iona a l d o o lh o f pav il j o en mu lt iply lo nd en
Opnieuw heeft de American Hardwood Export Council (AHEC) de handen ineengeslagen met het London Design Festival, Arup en een gerenommeerd architectenbureau (nu: Waugh Thistleton Architects). Opnieuw wordt de innovativiteit van kruislaagtul-
foto’s: ed reeve londen
penboomhout aangetoond, met het kubussenpaviljoen MultiPly.
Productie wanden, vloeren, plafonds,…
… de tandverbindingen zijn cnc-ingefreesd en worden voorgepast,…
… de elementen worden in zes dagen gemonteerd en geplaatst met slechts één hijskraan.
foto’s: ed reeve londen
De gekozen parameters van ontwerp en uitvoering hadden invloed op de wijze van stapeling.
wit eiken, maar na verloop van tijd bleek dat vooral
kaans tulpenboomhout) werd als tastbaar klimobject op-
tulpenboomhout met z’n uitstekende sterkte-gewicht-
gericht in The Sackler Courtyard van het Victoria and Al-
verhouding geknipt is voor constructiedoeleinden. De
bert Museum te Londen tijdens het afgelopen London
houtsoort groeit overvloedig in de oostelijke staten van de
Design Festival (LDF) van 15 t/m 23 september 2018. De
Verenigde Staten, houthandelaren kunnen het bij wijze van
negendaagse manifestatie promoot sinds 2003 Londen als
spreken aan de straatstenen niet kwijt. Daarom is het als
wereldhoofdstad van design en als toegangspoort tot de
kruislaagtulpenboomhout een welkome en waardevolle
internationale designgemeenschap. Er zijn al diverse aan-
aanvulling op de bouwopgave van de toekomst.
o k to b e r 2 0 1 8
De indrukwekkende compositie in kruislaaghout (Ameri-
biedingen binnen om het kunstwerk op andere plaatsen opnieuw op te stellen, al dan niet in een kleinere versie.
Torenachtig labyrint MultiPly is een torenachtig la23
Objets sculptés Paviljoen MultiPly past in een rijtje
lappen en omstrengelen. De driedimensionale constellatie
van andere objets sculptés in kruislaagtulpenboomhout tij-
met een hoogte van 9 m moet de discussie verder aan-
dens eerdere LDF’s: Endless Stair van Alex de Rijke (2013;
wakkeren hoe we onze woningen, kantoren en steden
zie Het Houtblad 6/2013) en The Smile van Alison Brooks
ontwerpen, bouwen en inrichten. De stapeling bestaat uit
(2016); beide architecten zijn winnaars van de RIBA Stir-
een flexibel systeem van zeventien modules in een op-
ling Prize, de belangrijkste Britse architectuurprijs. Nog
bouw van kruislaagtulpenboomhout met digitaal geprefa-
bekender is het veelgelauwerde Maggie’s Oldham, uitge-
briceerde tandverbindingen. Technisch is verder gekeken
voerd in dezelfde houtinnovatie van eveneens De Rijke
naar kleine overlappingen tussen de dozen (100 x 100
(nummer 5/2017). Voor de derde kleine LDF-houtwereld
mm), dunne panelen (de meeste zijn slechts 60 mm, som-
van nu is het Londense Waugh Thistleton Architects aan-
mige 100 mm dik; in naaldhout zou het altijd dikker zijn),
het houtblad
byrint van onderling verbonden ruimtes die elkaar over-
gezocht. Het bureau werkte als eerste in Engeland met kruislaaghout (2003) en ontwierp er ook het eerste hout-
het houtblad speelde een belangrijke hoogbouwproject mee: Stadthaus Londen (2008; nummer 1/2009). De jaren doorexperimenterend, verrees in
rol via de houtdagen
2017 hun twintigste en grootste kruislaaghoutproject tot dusver: Dalston Lane Londen (nummer 7/2017). Directeur-architect Andrew Waugh was spreker tijdens Hout-
grote openingen, vervaarlijke overstekken en calculatie
dag 2017.
op een gewicht van tweehonderd mensen.
Het Houtblad In een aantal van deze ontwikkelingen
Wijze van stapeling Dit alles had z’n invloed op de
speelde Het Houtblad een belangrijke rol via de Houtda-
wijze van stapeling, waarbij de architect de esthetische
gen. AHEC-directeur David Venables werd op Houtdag
vormgeving scherp in de gaten hield. Tevens werd reke-
2010 in contact gebracht met Alex de Rijke en op Houtdag
ning gehouden met zoiets als de vezelrichting van het
2017 met Andrew Waugh. Tijdens (telefoon)gesprekken
hout in de panelen. Vergeleken bij The Smile met muur-
tussendoor werd hij gewezen op de mogelijkheid tulpen-
vast schroefwerk behoefde ook de demontabiliteit verbe-
boomhout aan te wenden voor kruislaaghout. De AHEC
tering. Ten slotte zijn enkele panelen van gemodificeerd
zet steeds hoog in Amerikaanse loofhoutsoorten in het
kruislaagtulpenboomhout in de constructie verwerkt om
algemeen en de laatste jaren om Amerikaans kruislaagtul-
de hogere houdbaarheidsklasse 1 - de houtsoort zelf is van
penboomhout in het bijzonder te promoten. Het product
klasse 4 - en de sterkte te testen. In hogere zin verbeeldt
is constructief sterker en esthetisch mooier dan kruislaag-
de houtsculptuur een rekensom van hedendaagse uitda-
vuren.
gingen: de ontstellende behoefte aan woningen + de urgente bezwering van de klimaatverandering = de fusie
Kansrijke optie Bij MultiPly ging het erom de mogelijk-
van modulaire systemen in duurzame constructiemateria-
heden van modulaire prefabricage te exploreren en te ach-
len. Maggie’s Oldham bewees overtuigend dat dit hout-
terhalen of, met het oor op de schreeuw naar meer wonin-
product uitstekend kan dienen voor de woning- en utili-
gen, drie verdiepingen een kansrijke optie is. Die exercitie
teitsbouw.
ging ook in samenwerking met Arup Londen dat al jaren het constructieve potentieel van Amerikaanse loofhout-
Driedimensionale breakdance Architect Andrew
soorten in de praktijk onderzoekt. Dat startte in 1999 met
Waugh licht toe: ‘Hoofdambitie is het publieke debat aan
■ ■ ■
o k to b e r 2 0 1 8 het houtblad
24
‘s Avonds wordt het paviljoen breekbaar verlicht, wat het tot een contemplatieve plaats van rust en bedachtzaamheid maakt.
… brug over, corridor door, doos
Een vrolijke, driedimensionale breakdance: trap op, verdieping af, …
foto’s: ed reeve londen
in, kubus uit.
te zwengelen hoe milieuvraagstukken door innovatieve,
samenvoegen, en dan ook van dit loofhout; met naald-
betaalbare constructies kunnen worden aangepakt. We
hout bestaat in vele delen van de wereld al veel meer
zitten op een kritiek punt van onvoldoende huisvesting en
ervaring. Voorheen kwam het in Engeland toegepaste
hoge CO2-emissies, en wij geloven dat bouwen met een
kruislaaghout uit Oostenrijk of Duitsland.
Perfecte passing De tandverbindingen zijn digitaal
aal vindt hij hout bovendien veel nauwkeuriger dan beton.
uitgefreesd voor een perfecte passing. Om een verhoogde
Aan de andere kant is MultiPly ook gewoon een bouwsel
eenvoud in alle delen na te streven, zijn slechts twee sta-
voor de lol en de leut. Tijdens hun dooltocht door de ku-
len stiftachtige verbindingsmiddelen gebruikt. Op de
busverschuivingen passeren de bezoekers trappen, cor-
bouwplaats van The Sackler Courtyard arriveerde het als
ridors, bruggen en open ruimtes, een ervaringsachtbaan
een platpak à la een IKEA-montagemeubel. Ook dit was
die ze scherper bewust moet maken van architecturale
onderdeel van het experimentele onderzoek: razendsnel-
vormgeving en natuurgrondstoffelijke materialisering.
le flexibele en demontabele woningbouw. Binnen een
‘s Avonds wordt het paviljoen breekbaar verlicht, wat het
week was de montage rond, waarbij slechts één kleine
tot een contemplatieve plaats van rust en bedachtzaam-
hijskraan te pas kwam. Gemiddeld verkort kruislaaghout
heid maakt, waarbij de schoonheid van het tulpenboom-
de bouwperiode met 30%, was al het ervaringsgegeven.
hout extra in het licht wordt gesteld. Een overdags bezoek
Na het festival - het stond er nog tot 1 oktober - is het sim-
moet daarentegen vooral een vrolijke, driedimensionale
pel uit elkaar te nemen en elders weer in elkaar te zetten.
25
het houtblad
hout deze kwesties mee kan oplossen.’ Als bouwmateri-
o k to b e r 2 0 1 8
veelzijdig en duurzaam product als kruislaagtulpenboom-
breakdance zijn: trap op, verdieping af, brug over, corridor door, doos in, kubus uit.
een bezoek is voor al een vrolijke, Gevoel van ruimtebeleving MultiPly is open van
driedimensionale breakdance
structuur. Je kunt er goed doorheen kijken, zodat je je een vrij gevoel van ruimtebeleving kunt voorstellen. Omgekeerd gebeurt hetzelfde maar anders, wanneer je vanbin-
Tijdens het London Design Festival was het een zowel ar-
nen naar buiten over het binnenplein kijkt en met je ogen
chitectonisch rijke als constructief slimme speeltuinattrac-
algauw op de erfgoedgevels van The Sackler Courtyard
tie. Zo kan dit soort woningbouw reëel toekomstbeeld
stuit. Onder de ogenschijnlijk simpele sculptuur van ge-
worden: modulair is niet saai, maar enerverend! •
stapelde dozen gaat, als eerder gezegd, een complexe constructieve opgave schuil. In totaal 102 panelen vormen
hans de groot
de vloeren, wanden en plafonds van 2,6 x 2,6 m met diktes van 60 en 100 mm. De doorgangsopeningen zijn in de panelen uitgefreesd; de resterende paneelstukken zijn
CO2-VOETAFDRUK
- optimaal duurzaam houtgebruik - verwerkt in de trap-
In het project is onder andere 60 m3 hout toegepast
treden. Voor het eerst zijn de panelen in Groot-Brittannië
(kruislaagtulpenboomhout). Dit betekent een CO2-
zelf gefabriceerd (duurzaamheidsargument van lokale/
vastlegging van 41.090 kg. Het compenseert de uit-
regionale herkomst). Het Construction Scotland Innovati-
laatgassen van een middenklassenauto over 345.294
on Centre (CSIC) beschikt in z’n Innovation Factory over
km of het jaarlijks elektragebruik van 45 huishou-
een vacuümpers, die de lamellagen van kruislaaghout kan
dens.
Locatie: (The Sackler Courtyard), Cromwell Rd, Knightsbridge Londen Opdrachtgever: Victoria and Albert Museum Londen (vam.ac.uk); London Design Festival (londondesignfair.co.uk) Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen (waughthistleton.com) Constructeur: Arup Londen (arup.com) Aannemer: Stage One Londen (stageone. uk.com) Lichtontwerp: Seam Design Londen (seam-design.com); Licht: Atrium Ltd. Londen (atrium.ltd.uk) Productie tulpenboomhouten lamellen: Glenalmond Timber Company Methven (glenalmondtimber.com) Kruislaagtulpenboomhout panelen: Construction Scotland Innovation Centre (CSIC) Blantyre (cs-ic.org) Tests kruislaagtulpenboomhouten panelen: Centre for Offsite Construction and Innovative Structures (COCIS) at Edinburgh Napier University Edinburgh (napier.ac.uk) Bruto vloeroppervlak: 44,2 m2 Bouwperiode (casco + aankleding): 6 t/m 15 september 2018 Bouwkosten: N.B.
■ ■ ■
mokum s e sub t ro pen h ot el j a k a rta a m s t er da m; (2) co n s t ru c t ie en b o u w Na appartementengebouw Patch 22 krijgt Amsterdam (Nederland) z’n tweede houthoog-
hoteleigenaar zag géén enkel probleem in deze bouwwijze, waarbij het hout óók maximaal in het zicht blijft. Deel 19b in de serie over houthoogbouw: constructie en bouw.
foto: www.johnlewismarshall.com
bouwproject. Uniek in de wereld is dat het om een hotel gaat (32 m hoog). Althans deze
foto’s: www.johnlewismarshall.com
Opbouw van kruislaagvuren.
Gelamineerd vuren dakconstructie.
Exploded view.
foto: Het houtblad/hans de groot
tekening: search amsterdam
Pakketpost: ĂŠĂŠn hotelkamer.
tekeningen: derix gelijmde houtconstructies lierderholthuis
De hotelkamermodules zijn in vier en acht lagen gestapeld, wat het abstracte gebouw de zeeachtige trekken van een oceaanstomer geeft.
meteen bij (2013). Daar gold eveneens de wens van alhout
Kuijpers op, (hout)constructeur en vestigingsleider van
om redenen van duurzaamheid, hernieuwbaarheid, CO2-
Pieters Bouwtechniek Amsterdam en uitgeroepen tot
opslag, ruwbouw is afbouw, lichtgewicht, uitstraling,
Constructeur van 2018. ‘Vaak ontwerpen architecten in
warme sfeer en gezond binnenklimaat. Echter, doordat
beton en vragen dan aan de constructeur of het ook in
het driehoekige hotel onbeschermd in de zuidwesterwind
hout kan. Dat is het paard achter de wagen spannen, want
staat, woei volledige houtbouw als voorstel het raam uit.
dan moet je je in allerlei bochten wringen om dat voor
Het zou leiden tot zwaar overgedimensioneerde houtele-
elkaar te krijgen.’ Mogelijke reden is de vergeleken bij
menten, zodat je door de spanten de ruimte niet meer zou
beton en staal beperkte kennis van hout. Juist nu het
zien. Bovendien was een parkeerkelder gepland, waarop
21ste-eeuws momentum heeft in de materialisering van
het besluit viel deze, de dubbelhoge plint en de twee trap-
gebouwen, zou het technisch onderwijs de kans moeten
penhuizen met lift in gewapend beton uit te voeren. Dat
grijpen z’n studenten grondig te onderleggen in de ei-
zou de gewenste stabiliteit geven. ‘Het is zelfs een kolom-
genschappen en constructiemogelijkheden ervan.
menstructuur van voorgespannen betonliggers gewor-
o k to b e r 2 0 1 8
Gewenste stabiliteit Ook bij Hotel Jakarta was hij er
ceptéér daarbij forsere afmetingen. Daar wijst Hubert
29
het houtblad
Een houten gebouw moet je ook in hout ontwerpen. Ac-
den, met daarop een betontafel: de perfecte ondergrond
Eerste experimenten Kuijpers had van nature al
om er de houten hotelkamermodules op te stapelen.’
belangstelling voor hout. Op de TU Delft besloot hij in 1998 zijn eindscriptie vooruitziend aan houthoogbouw
Zeeachtige trekken Van de modules, vernieuwend
te wijden. Destijds begonnen de eerste experimenten
geëngineerd door SeARCH en Pieters Bouwtechniek, zijn
met houtskeletbouw van drie tot vijf etages in Delft (Het
er 176 in de fabriek gefabriceerd en 24 op de bouw. Door
Houtblad, nummer 1/96), Växjö (4/98), Timber Frame
de zorgvuldige voorbereiding zijn de 176 in slechts drie
2000 Londen (1/99; 6 verdiepingen in een onderzoeks-
weken geplaatst. Ze zijn naast elkaar in vier en acht lagen
hal) en Aalsmeer (8/99). Kruislaaghout bestond toen
gestapeld, wat het abstracte gebouw de zeeachtige trek-
net, maar was nog niet hét materiaal voor houthoog-
ken van een oceaanstomer geeft. Het gaat om 168 stan-
bouw. Voor zuivere houthoogbouw moet je de stabiliteit in zowel de kernen als gevels zoeken, schreef hij al in zijn
een houten gebouw moet je ook in scriptie. Tevreden constateert hij dat de hoogste gebouwen nu, Treet in Bergen (51 m; 1/2016) en Mjøstårnet
hout ontwerpen
zo’n korset hebben. ‘Dan moet je houten vloeren gebruiken als breedplaat, er leidingen op leggen en beton over storten; zo heb je tevens massa als geluiddemper. Dyna-
daardkamers (30 m2), 26 juniorsuites (30-38 m2) en in de
misch gedrag is maatgevend. Liefst moet je alle aanslui-
punt zes suites boven elkaar (vanaf 48 m2). ‘Uiteindelijk
tingen en verbindingen op druk uitvoeren, trek (wissel-
is die punt een staalconstructie geworden, met windver-
lasten) is mogelijk aanleiding tot ongewenst dynamisch
banden erin. Omdat de variabele suites en hotelkamers al-
gedrag. De kolommen moet je zonder onderbreking op
thans prefab niet in hout konden worden gedaan, koos de
elkaar zetten, een sprinklerinstallatie is vaste waarde.’
aannemer veiligheidshalve voor staal. Aan de buitenzijde zijn ze voor een maximaal uitzicht helemaal open.’ Aan-
Minne rol Het liefst past Kuijpers ook lijmankers toe,
vankelijk was het idee in de wanden van de standaardmo-
zoals in Duitsland gebeurt. ‘De verbindingen zijn dan
dules zones aan te brengen voor tv’s, wasbakken en der-
hardstikke strak, met deuvels hou je veel slip. Die lijm-
gelijke. Dan zouden er kolommen in de wanden moeten
ankers heb je echt nodig als je minder beton in je houten
zijn opgenomen. Dat is versimpeld tot strakwandigheid.
gebouw wilt.’ Na zijn eindscriptie moest hij nog tien jaar
‘Zo voorkom je bij brand dat die in de spouw trekt.’
wachten (2009), voor hij er iets mee kon doen: de eerste houthoogbouw in Nederland Patch22 van architect Tom
Blank zilverdennen Bij de modules is de stabiliteit
Frantzen (nummers 6/2015, 6/2016). Het was een hoog-
zoveel mogelijk uit het hout gehaald. Elke kamereenheid,
experimenteel project, waarin uiteindelijk minder (kruis-
2,60 m hoog, heeft een basisbetonplaat van 150 mm dik,
laag)hout zit dan beoogd. Uiteenlopende factoren als de
wat belangrijk bijdraagt aan de gewenste druk en schuif-
economische crisis en de winderige locatie speelden een
vastheid, en aan de brand- en geluidswerendheid. Ook
minne rol. ‘Maar ook aannemers staan nog zó ver van
past het beter bij de natte badcel. Een dwarswandje maakt
hout af.’ Een tweede project van Frantzen ernaast, Top-
de kamers stabiel. Kuijpers tekende er aan de randen een
Up en nu in aanbouw, moet nieuwe kansen bieden.
ronding in ‘als van een jaren 1930-granito vloertje’ voor
■ ■ ■
o k to b e r 2 0 1 8
Blik vanuit de lounge (entresol) op restaurant en bar, omrand met tweehoge raamconstructies van Vilam-lariks (geVIngerlast geLAMineerd).
Een van de zes suites.
Skybar Malabar op de negende/tiende verdieping met fabuleus uitzicht over Amsterdam, geritmeerd door even indrukwekkend Vilam-lariks.
foto’s: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
30
HR-pv-panelen (1.130 m2) en het glazen atriumdak geïnte-
staat als het ware los van de grond.’ De wanden zijn van
greerde BIPV-cellen (Building Integrated PhotoVoltaics;
PEFC-kruislaagvuren, 140 mm dik, 90 minuten brandwe-
300 m2). De kamers hebben net als het glasdak drievoudig
rend. Het kruislaaghout is opgebouwd uit vijf lamellagen,
glas. Er is een wko-opslag, opgevangen regenwater dient
waarvan de zichtlamel van zeldzaam mooi blank zilver-
voor de subtropentuin. De led-verlichting in elke kamer
dennen is. Als bescherming tegen vuil, dagelijkse schoon-
staat gelijk aan één gloeilamp. Aldus is BREEAM-Excel-
maak en uv-straling is het gewhitewashed. Johan Paul
lent behaald, tot dusver de hoogste score in Nederland
Borreman, projectmanager van leverancier Derix Gelijm-
(****, ≥ 70%; hier 73,2%).
naar bamboe als afdeklaag. ‘Het hotel is echter te groot
Reusachtig remmingwerk In de rondlopende punt
om hiermee grootschalige experimenten te doen. Bam-
van het restaurant, de suites en Skybar Malabar daarbo-
boe is misschien te vezelig, dus als wij de panelen dan va-
ven vallen de (twee)verdiepingshoge puien van PEFC-
31
cuüm oppakken, kan het beschadigen.’
gecertificeerd Vilam-lariks op. In de ruimtelijke entourage
het houtblad
de Houtconstructies, vertelt dat er eerst ook is gekeken
o k to b e r 2 0 1 8
de vochtbestrijding, koffermolest én esthetiek. ‘Het hout
van het hotel toont de constructie van stijlen en dorpels
Drie stalen strips De plafonds zijn ook van kruislaag-
vrouwelijk slank, in de wijdere omgeving van de IJhaven
vuren (100 mm dik); ze zijn voorzien van een akoestisch
lijkt het stelsel van kolommen en liggers mannelijk ruig,
belijnde houtafwerking (90 mm dik). Erbovenop liggen
als een reusachtig remmingwerk (94 x 168/192 mm). Ook
staalplaten en strips. De wanden zijn dichtgezet tegen
hier maakt een staalconstructie de dienst uit. ‘Het lariks
spouwbrand en geluidslekken. Via puntlasten op de bo-
helpt mee de wind op te vangen,’ stelt leverancier Joost
venranden zijn de modules op elkaar gestapeld. Ze bevat-
Withagen, directeur Withagen Houtprodukten. ‘Het Vi-
ten verder een badkamer, technische installaties, balkon,
lam-lariks is dubbel gesorteerd. De selectie is altijd fout-
lariks schuifdeur met drievoudig glas en aan de buitenkant
vrij, maar nu is het vanwege de winddruk ook op sterkte
enkelglazen schuifpanelen. Het glas zorgt voor een uitste-
gesorteerd, wat bij kozijnhout zelden voorkomt. Er zitten
kende geluids- en koude-/warmtewering. Boven op de
ook afwijkende kopmaten tussen en bijzondere lengtes
modules zitten drie stalen strips over de hele lengte over-
tot 8,5 meter. En er is natuurlijk gerekend met brand.’
lappend vast. Mocht een hotelkamer bezwijken, dan blij-
Opvallend aan het maatwerkproduct, altijd geleverd
ven de bovenliggende exemplaren aan de strips hangen.
met exterieure lijming en onder KOMO-certificaat en
Volgens (Amerikaanse) hoteleisen is het hele gebouw ge-
DUBOkeur, is de chique radiale tekening. ‘Daarvan zijn
sprinklerd. Dat verlaagde de vereiste brandwerendheid
de meeste architecten gecharmeerd.’ Ook de schuifdeu-
van 120 naar 90 minuten.
ren en de kasten in de hotelkamers zijn van Vilam-lariks.
Nacatastrofaal gedrag Kuijpers wijst op nacatastro-
Verglijdend spektakel De schitterende gelamineerd
faal gedrag. ‘Bij brand dooft een kruislaaghouten wand
vuren constructie van het glazen dak boven de subtropi-
vanzelf uit, maar bij drie tegenover elkaar liggende wan-
sche tuin is volgens Kuijpers in één middag bedacht, om
den blijven ze op elkaar instralen en gaan ze steeds weer
aan te geven dat een flexibele en snelle afhandeling in
branden. Iedereen is wel gevlucht, maar alles brandt uit.
het bouwproces noodzakelijk kan zijn. ‘Het waren eerst
Daarom is een sprinklerinstallatie standaardvoorwaarde.’
dwarsliggers met een forse constructiehoogte van 1 m. Nu
Borreman vult aan: ‘Er is inderdaad nog veel onderzoek
is het één diagonale hoofdligger met een stalen onder-
naar kruislaaghout nodig. Nog veel ligt niet vast in nor-
spanning die ‘m slanker maakt. Daarop sluiten aan weers-
men. Met de ETH Zürich zijn we bezig allerlei vragen te
zijden ranke dwarsliggers aan.’ De hoofdligger (335 x 900
beantwoorden, zoals over geluid en brand.’ Vaststaat dat
mm) heeft een vrije overspanning van 26,70 m. De dwars-
het een fantastisch product is met een grote toekomst.
liggers (200 x 500 mm) variëren in lengte van 15 tot 20 m.
‘Je kunt er slim mee ontwerpen, ook installatietechnisch.
De gordingen voor de ondersteuning van de glaskappen
Vele maten zijn mogelijk, evenals functionele én estheti-
(120 x 335 mm) zijn circa 3 m lang.
sche houtsoortkeuzes. Met BIM en een perfecte onderlinge afstemming, zoals hier is gebeurd, levert het geen
Uitdagende klus De engineering en levering zijn
probleem op, noch qua productie, noch qua montage.’
eveneens door Derix gedaan. ‘Het was een uitdagende klus,’ vertelt Borreman. De verlichtings- en ventilatieope-
Energieneutraliteit Belangrijk speerpunt was voorts
ningen moesten erin worden gefreesd, evenals de holtes
de energieneutraliteit. De zuid- en oostgevel bevatten
en sleuven van de stalen verbindingsmiddelen. We heb-
2
geïntegreerde zonnepanelen (700 m ), het dichte dakdeel
ben nog nooit zoveel gaten geboord. Daardoor zijn de
foto’s: www.johnlewismarshall.com
Atrium. De schitterende gelamineerd vuren constructie van het glazen dak is in één middag bedacht.
liggers iets hoger geworden.’ Bij overdagzon vertoont
CO2-VOETAFDRUK
zich door de zwarte vakjes van de zonnecellen in het dak
In het project is onder andere 2.159,15 m3 hout toege-
HOUTDAG 2018 -
een alsmaar verglijdend spektakel van lichte en donkere
past (2.098 m3 vuren, incl. 380 m3 zilverdennen, 67,15
RONDLEIDING
3
patronen op de houtconstructie, wanden en begroeiing,
m lariks). De Europese bossen slaan deze hoeveelheid
In Hotel Jakarta wordt
wat je het gevoel geeft in een tropisch bos te verkeren. Bij
op in 1 minuut, 40 seconden. De CO2-vastlegging be-
dit jaar de Houtdag ge-
avonddonker waan je je door het fijne strooisel van pin-
draagt 1.359.941 kg. Dit compenseert de uitlaatgassen
houden (do 15 novem-
kellichtjes onder een magisch oosterse sterrenhemel. •
van een middenklassenauto over 11.428.076 km of
ber a.s.). Onderdeel
het jaarlijks elektragebruik van 1.511 huishoudens.
van het programma is
hans de groot
een rondleiding door het gebouw. Gidsen
Locatie: Javakade 766, Amsterdam-Java-eiland Opdrachtgever: WestCord Hotels Harlingen (westcordhotels.nl)
zijn: SeARCH, de archi-
Ontwerp: SeARCH architecture and urban planning Amsterdam (search.nl) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs
tect, Pieters Bouwtech-
en Zonen Warmenhuizen (m.denijs.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Amsterdam (pietersbouwtechniek.nl)
niek, de constructeur,
Bouwkundig adviseur: DGMR Den Haag (dgmr.nl) Kruislaagvuren, gelamineerd vuren: Derix Gelijmde Hout-
Derix Gelijmde Hout-
constructies Lierderholthuis (derix.de/nl) Modulebouw hotelkamers: Ursem Modulaire Bouwsystemen Wog-
constructies, de leve-
num (ursem.nl) Vilam-lariks (puien/kozijnen): Withagen Houtprodukten Tynaarlo (withagenhoutprodukten.nl)
rancier van het kruis-
Bamboe(fineren) wanden/vloeren: MOSO International Zwaag (moso.eu) Subtropische binnentuin: SeARCH
laaghout, en eigenaar
Amsterdam i.s.m. Hortus Botanicus Amsterdam (dehortus.nl) en (uitvoering) Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten
Hotel Jakarta. Voor in-
Utrecht (copijn.nl) Culturele programmering: Tropenmuseum Amsterdam (tropenmuseum.nl) Bruto vloerop-
formatie en/of aanmel-
pervlak: 16.500 m2 Bouwperiode: April 2016 - juni 2018 (Opening: 28 juni 2018) Bouwkosten: € 40 miljoen
ding: www.houtblad.nl/ houtdag2018.
1PIJL_ankeleiler
MENSENWERK pensioenperikelen ‘Kan ik al met pensioen? En hoeveel krijg ik dan?’ Een vakbondslid belt met die vraag als ik op weg ben naar een houtverwerkingsbedrijf. Was het maar zo makkelijk, denk ik. Dat je in een oogopslag weet wat iemand pagina
35
aan pensioen krijgt als hij met pensioen gaat of eerder wil stoppen met werken. Er was een tijd dat je eindloon je pensioenuitke-
werken aan werk
ring bepaalde. Als je dat bedrag wist, kon je het pensioenbedrag wel aardig inschatten. Tegenwoordig zijn er echter zoveel factoren van invloed. Eindloon is middelloon geworden, er kan sprake zijn van een toeslag vanwege opgebouwde rechten en welke franchise hanteert het pensioenfonds? (Franchise is dat deel van pagina
37
het salaris waarover geen pensioen wordt opgebouwd)
kennis van verlof Als onderhandelaar bij de cao voor de Meubelindustrie en Interieurbouw ben ik voorstander van het omlaagbrengen van de franchise. Voor dit jaar en 2019 is dat gelukt: de franchise wordt elk jaar met €1.000,- verlaagd. Dit betekent dat deelnemers meer pensioen kunnen opbouwen. Overigens zijn in dezelfde cao ook afspraken gemaakt over het verbeteren van de 55+-regeling. Zodat de werkdruk verlaagd kan worden pagina
39
en werknemers meer mogelijkheden hebben om vitaal hun pensioen te halen. Wat ik heb afgesproken met het vakbondslid dat vroeg of hij al met pensioen kon?
geen erkenning
Hij vraagt een offerte aan bij het pensioenfonds Meubel. Én we hebben een afspraak gepland met een deskundige van CNV Vakmensen. Met hem bekijkt deze man welke beslissing het best bij zijn mogelijkheden past en wat de consequenties zijn. Het vakbondslid was opgelucht: ‘Dit geeft rust.’
Arie-Jan van Oort, onderhandelaar CNV Vakmensen pagina
40
vragen aan cnv DIT KATERN VERSCHIJNT 2X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN EN FNV BOUW
MENSENWERK
NIEUWS FNV BOUWEN & WONEN
LEDEN DIK TEVREDEN OVER BELASTINGSERVICE FNV
o k to b e r 2 0 1 8
Een 8,6. Dat is het rapportcijfer dat de leden van de FNV geven aan de Belastingservice. Dat blijkt uit een tevredenheidsonderzoek onder de leden die dit jaar hun belastingformulieren lieten invullen door de FNV. Deze hoge score is grotendeels te danken aan de
maart en april weer klaarzitten om 165 dui-
foto: chris pennarts montfoort
FNV, die elk jaar tijdens de invulmaanden
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
vierduizend vrijwilligers van Belastingservice 34
zend leden te helpen met hun toeslagen en aangiften. Zij werden door de leden beoordeeld als deskundig en vriendelijk. Ook vonden de leden dat ze snel werden geholpen en dat de tijd werd genomen om hun vragen te beantwoorden.
foto: martin de bouter maarssen
K ABINET FOUT BEZIG MET AOW-BELEID Het hoge tempo waarin de AOW-leeftijd
is dat 83.8. Bij vrouwen is het verschil nog iets
stijgt, pakt steeds oneerlijker uit voor mensen
groter.
met lagere inkomens. Dat blijkt uit recente cij-
De FNV vindt dat de regering met haar
fers over het verschil in levensverwachting
AOW-beleid faliekant op de verkeerde weg
tussen arm en rijk. Het verschil tussen de
is. De AOW-leeftijd moet worden bevroren
hoogste en de laagste inkomens is al 8,6 jaar.
op 66 jaar. En voor zware beroepen, zoals in
Mannen met het laagste inkomen leven ge-
bouw en hout, moet gelden: 45 jaar werken
middeld 75,2 jaar, voor de hoogste inkomens
is genoeg.
S O C I A L E I N N O VAT I E P R I J S B O U W E N & W O N E N FNV Bouwen & Wonen zet stevig in op sociale innovatie. De bond vindt dat werknemers moeten kunnen meedenken, meepraten en meebeslissen over hun werk en hun arbeidsomstandigheden. Een van de initiatieven is de instelling van de tweejaarlijkse Sociale Innovatieprijs Bouwen & Wonen. De prijs wordt uitgeloofd aan een
vernieuwing is doorgevoerd inzake sociale innovatie. De prijs bestaat uit een trofee en een bedrag van 10.000 euro. Daarnaast is er een stimuleringsprijs van 1.000 euro voor een groep werknemers die zich bijzonder heeft ingespannen om sociale innovatie in het eigen bedrijf te bewerkstelligen. Bijzonderheden zijn te vinden op: fnvbouw.nl. •
foto: martin de bouter maarssen
bedrijf of bedrijfsafdeling waar een markante
MENSENWERK
ARTIKEL FNV BOUWEN & WONEN
Werken aan Werk, de nieuwe dienst van de FNV, voorziet in een behoefte. Een jaar nadat ermee is begonnen, hebben al meer dan duizend werkzoekenden zich daarvoor aangemeld. Deelnemers worden intensief begeleid in hun zoektocht naar een nieuwe baan.
komen. Dankzij die kennis is de FNV de aangewezen organisatie om een grotere rol te spelen bij de arbeidsbemiddeling.
Voorwaarden Om voor deelname in aanmerking te komen, moeten werknemers aan een paar voorwaarden voldoen. Ze denken binnen een half jaar ontslagen te worden of zijn al maximaal een half jaar werkloos. En ze
foto: chris pennarts montfoort
moeten wonen of werken in de gebieden waar Werken aan Werk een vestiging heeft. Dat zijn tot nu toe de regio’s Amsterdam, Rotterdam, Zuidoost-Brabant, Nijmegen/Rivierenland en Noord (de provincies Groningen, Friesland en Drenthe). Wie aan die voorwaarden voldoet, kan een afspraak maken met een trajectadviseur. Wie niet aan de voorwaarden voldoet, kan natuurlijk wel altijd bij een van de FNV-vakbondshuizen langsgaan voor informatie en advies.
Sinds voorjaar 2017 is de dienstverlening van de FNV
Trajectplan De werkwijze van Werken aan Werk is
aan werkzoekenden flink uitgebreid. Onder de noemer
als volgt. Om te beginnen vindt er een uitgebreid ken-
FNV Werken aan Werk is toen begonnen met een pilot
nismakingsgesprek plaats met een trajectadviseur. Deel-
in een aantal regio’s om werkzoekenden intensief te be-
nemer en adviseur stellen vervolgens samen een per-
geleiden naar een andere baan.
soonlijk trajectplan op waarmee de kans van de
Mensen die met ontslag worden bedreigd of sinds kort
werknemer op de arbeidsmarkt optimaal wordt ver-
zonder werk zitten, worden ondersteund om zo snel
groot. Dat plan is dus helemaal op de deelnemer toege-
mogelijk weer aan de slag te komen. Daar zijn geen kos-
sneden. Het voorziet in gesprekken, trainingen en/of
ten aan verbonden.
workshops. Tijdens het traject blijft er contact tussen werknemer en adviseur, zodat er een vertrouwensband
Grotere rol De FNV heeft veel kennis van de arbeids-
ontstaat. Maar, het woord zegt het al, de FNV-mede-
markt, een uitgebreid netwerk in alle sectoren en haar
werker is en blijft een adviseur. De werknemer houdt
bestuurders en medewerkers volgen de ontwikkelingen
zelf de regie en bepaalt van welke ondersteuning hij
in de bedrijfstakken op de voet. De bond weet daardoor
gebruikmaakt.
waar mensen op straat komen te staan, waar nieuwe medewerkers worden gezocht en welke vaardigheden
Werken aan Werk is voor de deelnemers gratis. Alle infor-
zij moeten hebben om voor een baan in aanmerking te
matie is te vinden op de website fnvwerkenaanwerk.nl. •
35
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
fn v help t b ij zo ek to ch t n a a r nieu w e b a a n
o k to b e r 2 0 1 8
WERKEN AAN WERK
MENSENWERK NIEUWS
CNV VAKMENSEN
55-PLUSSERS IN DE MEUBELINDUSTRIE
o k to b e r 2 0 1 8
Uit onderzoek van CNV Vakmensen is gebleken dat slechts een handjevol werknemers in de meubelindustrie gebruikmaakt van de regeling voor 55-plussers voor een vierdaagse werkweek. Bestuurder Arie-Jan van Oort vermoedt dat meer werknemers van 55 jaar en
maar nooit formulieren hebben ingevuld om
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
ouder een vierdaagse werkweek hebben, 36
het pensioenfonds de betaling van pensioenpremie over die gekochte dagen uit te laten voeren. ‘Hierdoor missen deze werknemers extra pensioenopbouw.’
Aanvulling pensioenpremie Bedoeling is dat de regeling meer aandacht krijgt. De
vulling mag namelijk maximaal plaatsvinden
Meer weten? Ben je lid van CNV Vakmensen,
regeling staat in veel cao’s bekend als 80-90-
vanaf tien jaar vóór de pensioenrichtleeftijd.
bel dan gratis met CNV Info, alle werkdagen
100-regeling. Binnenkort vinden ook gesprek-
Werknemers van 55 tot 57 jaar hebben vol-
van 8.00 tot 18.00 uur: tel. 030-7511007.
ken plaats met de fiscus omdat alleen werk-
gens deze regeling natuurlijk wel recht op
Chatten kan ook: dagelijks van 8.00 tot 22.00
nemers van 57 jaar en ouder recht hebben op
een vierdaagse werkweek, alleen ontvangen
uur via www.cnvvakmensen.nl. Of mail:
de aanvulling van pensioenpremie. Die aan-
zij geen aanvullende pensioenpremie.
info@cnvvakmensen.nl.
WEG ME T DE WAB! Deze zomer is het CNV een petitie gestart tegen
heid voor werkend Nederland’. Nederland is
het kabinetsvoorstel WAB, de Wet Arbeids-
kampioen flexwerk van Europa met bijna 33
markt in Balans. Waarom? Werkend Nederland
procent van de werknemers in een flexbaan.
heeft recht op meer zekerheid, helemaal nu de
Flexwerk maakt mensen onzeker, drukt de lo-
economie goed draait. Maar juist het kabinets-
nen en brengt de hele arbeidsmarkt uit balans,
plan WAB zorgt ervoor dat je minder zeker bent
aldus het CNV. Werkend Nederland verdient
van je vaste baan én dat er nog meer flexbanen
meer zekerheid en een fatsoenlijk loon. Teken
komen. Daarom de CNV-petitie ‘Meer zeker-
jij ook? www.cnv.nl.
NIEUWE CAO TIMMERINDUSTRIE Begin deze zomer hebben leden van CNV
Twijfel Iedere werkgever is verplicht om in
Vakmensen, FNV Bouw en werkgevers inge-
de arbeidsovereenkomst te melden of er een
stemd met de nieuwe cao Timmerindustrie
cao geldt. Twijfel je of er een cao van toepas-
2018-2019. Zodra de teksten van het akkoord
sing is op jouw werk? Neem dan contact met
verwerkt en gereed zijn, vind je de cao op de
CNV Info: tel. 030-7511007.
site van CNV Vakmensen. Daarin lees je welke afspraken zijn gemaakt
Als lid van een vakbond heb je invloed op het
de onderhandelaars namens werkgevers en
over salaristabellen, vakantiedagen, werktij-
cao-overleg. Vóórdat de onderhandelingen
werknemers een principeakkoord hebben
den, pensioenen, in welke situaties je recht
van start gaan, kun je namelijk aangeven wel-
gesloten, dan krijgen de vakbondsleden de
hebt op betaald of onbetaald verlof en andere
ke onderwerpen jij belangrijk vindt en welke
gelegenheid om te stemmen. Meer weten?
rechten en plichten.
afspraken je wilt inbrengen of aanpassen. Als
www.cnvvakmensen.nl. •
MENSENWERK ARTIKEL
CNV VAKMENSEN
w ee t jij a lle s ov er v er lo fr eg elin g en? Werk combineren met een opleiding of je privéleven is soms een uitdaging. Gelukkig zijn er betaalde en onbetaalde verlofregelingen. Hoe weet jij waar je recht op hebt en vooral: wat betaal je uit eigen zak?
waarom de afspraak op dat tijdstip echt nodig is.
Verlof voor vakbondsactiviteiten? Je hebt vaak ook recht op betaald verlof als je lid bent van CNV Vakmensen of een andere vakbond en je wordt uitgenodigd voor cursussen, vergaderingen of congressen. Afhankelijk van de grootte van het bedrijf krijg je meestal twee tot vijf dagen per jaar betaald. Ben je meer dagen in touw voor de vakbond, bijvoorbeeld omdat je deel uitmaakt van de cao-commissie, dan heb je recht op onbetaald verlof en betaalt de vakbond jou vaak een dagvergoeding.
Cao-boekje Om precies te weten waar je recht op hebt, lees je je cao. Bij de vakbonden kun je in ieder geEr zijn standaardverlofregelingen, zoals kraam-, ouder-
val van cao’s waaronder veel werknemers vallen, een
schaps-, calamiteiten- en zwangerschapsverlof. Die zijn
cao-boekje aanvragen. Heb je geen cao-boekje, dan
in de wet vastgelegd en zijn meestal ook opgenomen in
check je je cao online op de site van CNV Vakmensen:
jouw cao. Op bijzondere verlofvormen, zoals verhuis-,
www.cnvvakmensen.nl. Het kan voorkomen dat er al wel
studie-, senioren- of carnavalsverlof, heb je recht als
een nieuwe cao is afgesloten, maar dat de geredigeerde
dit in jouw cao is omschreven. Meestal staan er ook af-
cao-tekst nog niet online beschikbaar is.
spraken in over (on)betaald verlof bij situaties als (on-
Wil je wel snel duidelijkheid hebben, dan kun je je vraag
der)trouw, ziekte in de naaste familie, begrafenissen en
stellen op het online platform www.jeachterban.nl. Je
rouw. Er zijn veel situaties waar bedrijven heel verschil-
hoeft geen lid te zijn van een vakbond om hier jouw
lend mee kunnen omgaan. Zo zijn er bedrijven die twee
vraag te stellen én snel een deskundig en actueel ant-
dagen betaald verlof geven als je vrijwilligerswerk doet
woord te krijgen. •
dat een maatschappelijk nut dient, of zelfs politiek verlof als je je in je vrije tijd inspant voor een politieke organiHEB JE EEN VERLOFVRAAG? Voor zowel leden als niet-leden geldt: stel al je vra-
Verlof voor tandarts of fysiotherapeut? Of je
gen op www.jeachterban.nl en krijg snel en deskun-
onder werktijd naar de tandarts, de huisarts of de fysio-
dig antwoord. Voor leden van CNV Vakmensen: je
therapeut mag, is meestal ook per cao afgesproken. Bij-
kunt ook bellen met CNV Info: tel. 030-7511007 (tij-
voorbeeld in de cao Meubel (1 januari 2018-31 december
dens kantooruren tussen 8.00 en 18.00 uur). Chatten
2019) is bepaald dat de werkgever alleen doorbetaalt als
kan ook: www.cnvvakmensen.nl. Of je mailt:
de afspraak niet buiten werktijd gemaakt kan worden.
info@cnvvakmensen.nl.
En als de werkgever daarom vraagt, moet een werkne-
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
37
mer uit de meubelindustrie volgens de cao uitleggen
satie.
o k to b e r 2 0 1 8
K E N N I S VA N V E R L O F
foto: martin de bouter maarssen
h e t h o u t b l a d MENSENWERK o k to b e r 2 0 1 8
MENSENWERK INTERVIEW FNV BOUWEN & WONEN
38
MENSENWERK
va k m a n s ch a p wo r dt o n vo ld o end e er k end Ervaren medewerkers in de houthandel worden ondergewaardeerd. En echte vaklieden komen steeds minder aan de bak in de sector. Kaderlid John Dekker van FNV Bouwen & Wonen ziet die ontwikkelingen met lede ogen aan. De kwaliteit van de houthandel lijdt eronder.
‘Ik ben echt een jongen van de houthandel,’ zegt Schie-
Dekker wil niet generaliseren. Er zijn nog steeds goede
dammer John Dekker (64). ‘Ik ben gek op hout. En er
houthandels die kwaliteit leveren. Maar de meeste grote
zijn gelukkig nog collega’s met wie ik die passie deel.
bedrijven letten graag op de kleintjes. Ze hebben liever
Maar de waardering die echte vaklieden vroeger kre-
werknemers in dienst die hun mond houden en barco-
gen, is grotendeels verdwenen. Iedereen wordt tegen-
des scannen dan kritische vaklui. Dekker: ‘Een andere
woordig onder de noemer ‘magazijnmedewerker’ ge-
ontwikkeling is dat, waar vroeger alleen aan de groot-
schoven. Je specialistische kwaliteiten worden niet meer
handel werd geleverd, houthandels steeds meer ver-
erkend.’
edelde doe-het-zelfbedrijven worden waar particulieren online hout kunnen bestellen. Daar wordt dan ook het
Kennis en ervaring Dekker legt uit dat veel specia-
inkoopbeleid op afgestemd: het mag best wat mindere
listische functies uit het functiegebouw van de houthan-
kwaliteit zijn en dus goedkoper. Ben je dan nog de echte
del zijn verdwenen. Vroeger bestonden er verschillende
houthandel die die naam verdient? Mij doet dat pijn.’
gradaties in vakmanschap. Je had bijvoorbeeld de bestekzoeker 1 en 2. Een bestekzoeker moest uit de voor-
Op waarde schatten John Dekker zet zich als ka-
raad het door de klant gewenste product halen en het
derlid bij de FNV in voor goede arbeidsvoorwaarden
controleren op onder meer sterkte, duurzaamheid en
en arbeidsomstandigheden voor de werknemers in de
kwaliteit. Dat kon alleen een vakman met veel kennis en
houthandel. Hij is als lid van de cao-commissie en de
ervaring. Die doe je onrecht aan als je hem, samen met
onderhandelingsdelegatie nauw betrokken bij het cao-
niet of minder geschoolde collega’s, ‘magazijnmede-
overleg. Als in het najaar de voorbereidingen beginnen
werker’ noemt.
voor de nieuwe ronde cao-onderhandelingen, zet hij de klachten die hij hoort van collega’s en de ideeën die hij
Kwaliteitskenmerk Dekker: ‘Als de klant een be-
daar zelf over heeft op de agenda. Hij wil onder meer
stelling doet, bijvoorbeeld voor steigerhout, behoort
proberen het functiegebouw in de cao zodanig ingericht
dat gekeurd te worden voor het de deur uitgaat. Dan
te krijgen, dat het vakmanschap weer herkenbaar wordt
weet je zeker dat de afnemer goed materiaal ontvangt.
en op waarde geschat.
Dat is een kwaliteitskenmerk van je bedrijf. Maar dat gebeurt steeds minder. Er worden tegenwoordig collega’s
Win-winsituatie Hij zegt: ‘Dat levert een win-win-
aangenomen die niet zijn opgeleid in hout of plaatmate-
situatie op. De werknemers voelen zich gewaardeerd,
riaal. Die weten alleen dat ze planken uit rij 7, vak 10
worden beloond naar hun vakmanschap en gaan weer
moeten pakken. Wat het is, weten ze niet. En ze zien
met plezier naar hun bedrijf. Dat bevordert de kwaliteit
ook niet of het misschien krom is of beschadigd. Maar ja,
van hun werk en daar profiteren de werkgever en zijn
ze zijn wel goedkoper dan een ouderwetse vakman.’
klanten dan weer van. Iedereen blij.’ •
39
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
O N D E RG E WA A R D E E R D
o k to b e r 2 0 1 8
INTERVIEW FNV BOUWEN & WONEN
MENSENWERK VRAAG AAN
o k to b e r 2 0 1 8
CNV VAKMENSEN
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
40
VR AGEN A AN CNV VA K M E N S E N Mag mijn werkgever camera’s ophangen op de werkvloer?
BEN IK IN BEELD?
Werkgevers die via (verborgen) camera’s een oogje in het zeil houden: gebeurt het steeds meer? CNV Vakmensen heeft een camerateam gelanceerd dat al je vragen over (geheime) camera’s op de werkvloer beantwoordt. Lees op onze site de regels waaraan de werkgever zich moet houden. Én het bizarre verhaal van een werknemer die ontdekte dat een rood speelgoedautootje in de kast een geheime camera was… www.cnvvakmensen.nl/themas/cameras-op-de-werkvloer.
Lucas: ‘Ik ben timmerman bij een middelgroot bouwbe-
Een werkgever mag alleen camera’s plaatsen als hij:
drijf. Nu heeft mijn werkgever van de ene op de andere
•
de or om toestemming heeft gevraagd
dag camera’s opgehangen in de werkplaats en in het
•
jou en je collega’s van tevoren heeft geïnformeerd
magazijn. Bezoekers kunnen in de ontvangsthal op
•
kan uitleggen hoe jullie privacybelangen zijn afge-
•
werknemers en bezoekers duidelijk informeert over
schermen zien wat wij aan het maken zijn. “Leuk voor de klanten,” vertelde mijn baas toen een monteur zestien camera’s aan het ophangen was. Ondertussen kan
wogen tegen het belang van het bedrijf
de camera’s, bijvoorbeeld via bordjes.
hij zelf op zijn kantoor de beelden van alle camera’s bekijken. Dat hij dat ook doet, bleek na een paar dagen,
Is dit allemaal gebeurd, dan mag de werkgever de beel-
toen hij aan het eind van de werkdag naar de werkplaats
den nog steeds niet zomaar gebruiken om jou en je col-
kwam. “Jullie drie hebben lekker gewerkt, maar jij niet.
lega’s aan te spreken op gedrag of te beoordelen op je
Jij hebt twee keer buiten staan roken,”zei hij.
functioneren. Je werkt bij een middelgroot bedrijf, dus
Ik heb last van dat gefilm en vraag mij af: mag dit zo-
als het goed is hebben jullie een ondernemingsraad of
maar?’
een personeelsvertegenwoordiging. Je kunt het ongevraagd plaatsen van de camera’s hier bespreken. Op
CNV Vakmensen: ‘Nee. Zomaar camera’s ophangen mag
grond van de Wet op de Ondernemingsraden (Wor)
absoluut niet. Zeker niet als die camera’s worden gebruikt
kan de ondernemingsraad in actie komen. Komen jullie
om jou en je collega’s te controleren. Ook de reden die
er niet uit? Neem dan contact op met CNV Vakmensen:
jouw baas heeft aangegeven (een aardigheidje voor bezoe-
tel. 030-7511007. Chatten kan ook: www.cnvvakmensen.
kers) is absoluut niet voldoende om camera’s te plaatsen.
nl. Of mail: info@cnvvakmensen.nl. •
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen
o k to b e r 2 0 1 8
te Almere.
VVNH EN NBVT VERENIGD IN CENTRUM HOUT Het hing al een tijdje in de lucht. Laten we
zaam bouwmateriaal en het is in meer op-
eerlijk zijn. Als twee verenigingen al zo lang
zichten het bouwmateriaal van nu en de toe-
zo fijn samenwerken, zoveel gemeenschap-
komst. Desondanks is het soms lastig dat
pelijke belangen hebben en synergetische
goede en krachtige verhaal over het voetlicht
krappe arbeidsmarkt; nieuwe vacatures zijn
voordelen en kansen zien, dan komt een blij-
te krijgen. Hout verkoopt, ondanks het goede
lastig in te vullen. Centrum Hout heeft zich
vende verbintenis vast niet als een enorme
verhaal, zichzelf niet. We zien de laatste jaren
ten doel gesteld de houtbranche voor studen-
verrassing. De NBvT (Nederlandse Branche-
een opmars van andere bouwmaterialen.
ten en zijinstromers aantrekkelijk te maken
vereniging voor de Timmerindustrie) en de
Daarom wordt momenteel hard gewerkt aan
door zich in te zetten voor een breed oplei-
VVNH (Koninklijke Vereniging Van Neder-
een ronkend strategisch marketingplan,
dingsaanbod waarin hout de hoofdrol speelt.
landse Houtondernemingen) zijn vanaf 1 ja-
waarmee over meerdere jaren de lijnen voor
Het personeel dat al in de branche werkzaam
nuari 2018 verenigd in de federatieve vereni-
het gezamenlijke marketingoffensief worden
is, moet uiteraard ook makkelijk toegang
ging Centrum Hout. Centrum Hout gaat, op
uitgezet.
hebben tot extra, kwalitatief hoogstaande sectorspecifieke opleidingen.
verschillende manieren en via verschillende kanalen, het houtbelang in Nederland én
Personeel Een andere belangrijke doel-
daarbuiten vertegenwoordigen.
stelling van Centrum Hout richt zich op het
Concreet Het zijn prachtige doelstellingen,
personeel in de branche. We willen dat de
uiteraard. Maar, hoe pakt Centrum Hout dit
Aanspreekpunt Die doelstellingen van
nu concreet verder op? De
Centrum Hout zijn door de leden in de alge-
medewerkers van Centrum
mene ledenvergaderingen van beide lidver-
Hout zijn de afgelopen periode
enigingen in 2017 vastgesteld en we brengen
druk bezig geweest en hebben
ze graag nog even aandacht. We willen hét
vanuit hun expertise een con-
aanspreekpunt voor hout en houtproducten
cretiseringsslag gemaakt. Op 12
in Nederland zijn. Mensen met vragen over
september jl. heeft een afvaar-
het gebruik van hout moeten ons feilloos
diging van de diverse sectiebe-
kunnen vinden. Architecten, aannemers en
sturen van beide lidverenigin-
opdrachtgevers kunnen bij Centrum Hout
gen zich in een werksessie
terecht voor advies over hout en houttoepassingen. Het centrum wil bovendien bij belangrijke besluitvormende organen aan tafel
gebogen over de voorgestelde Architecten kunnen bij Centrum Hout terecht voor advies over hout en houttoepassingen.
activiteiten van Centrum Hout. De deelnemers konden de
zitten en meepraten over regelgeving en toe-
branche voor de huidige en toekomstige
plannen, gezien hun ervaring in markt en
komstgerichte oplossingen inzake milieu en
medewerkers aantrekkelijk blijft, door (ar-
bedrijf, van nuttige aanvullingen voorzien.
duurzaamheid. Ook streven we naar een gro-
beids)veiligheid, gezondheid en welzijn
Deze aanvullingen worden in het verdere
ter marktaandeel voor hout en houtproduc-
binnen de bedrijfstakken verder te verster-
traject meegenomen.
ten in de bouw.
ken. De timmerindustrie en de houthandel hebben verschillende cao’s en een ander
Begroting Op dit moment wordt gewerkt
Extra duwtje De komende jaren willen
paritair veld, maar ook hier zoeken we naar
aan een begroting voor de federatieve ver-
we dat hout en houtproducten in de bouw
overlap en daarmee creëren we mogelijk-
eniging Centrum Hout en de twee lidvereni-
met vijf procent toeneemt ten opzichte van
heden om de houtbranche als geheel naar
gingen. Op 1 oktober jl. zijn deze begrotin-
andere materialen. Hout kan in de markt nog
een hoger niveau te tillen. Een aantrekkelijke
gen aan de besturen voorgelegd, waarna ze
best een extra duwtje gebruiken. Het is een
branche is nodig, want ook onze branche
op 1 november aan de leden ter goedkeuring
ontzettend mooi, veelzijdig, sterk en duur-
heeft te maken met de gevolgen van een
voorliggen. •
het houtblad
41
innovatie tus s en a rc heo lo g ie de b a s t ei nijmeg en
Aan de voet van de Valkhofheuvel in Nijmegen is een fascinerend nieuw museum gebouwd op en in de oude verdedigingsmuur. De vele archeologische vondsten die tijdens de bouw zijn aangetroffen, zijn fraai in het plan opgenomen. De Bastei
foto’s: gersfotografie nijmegen
fungeert als schakel tussen natuur en stad en tussen heden en verleden.
o k to b e r 2 0 1 8
foto: gersfotografie nijmegen
het houtblad
44
De voorgevel bestaat uit een achteroverhellende conische gemetselde gevel; de vorm is als de oorspronkelijke Basteigevel. Erin opgenomen de volglazen erker.
Plattegrond begane grond; BIM-model van de
tekeningen: abt velp
hoofddraagconstructie.
Verticale doorsnede; laagsgewijze stapeling van de verschillende constructiematerialen.
Aansluitdetails douglas stammen met de constructie.
lair uitgepakt met hoge grondkerende CSM-wanden, 10
een oude Romeinse muur. De stadsarcheologen en rijks-
m lange FSC-douglas boomstammen als kolommen, een
archeoloog waren dan ook nauw betrokken bij dit project.
houten integrale vloerconstructie, kernen van schoonbe-
Bijzonder is dat al deze vondsten integraal in het museum
ton en een grote uitkragende glazen erker. Het centrum
zijn ingepast. Dit vergde veel innovatie- en improvisatie-
voor natuur en cultuurhistorie is gerea- liseerd door vijf
vermogen van de samenwerkende partijen. Bij elke nieu-
partners en de gemeente Nijmegen. Bureau van Roos-
we vondst moest het ontwerp met bijbehorende uitvoe-
malen van Gessel architecten maakte het ontwerp.
ringswijze worden bijgesteld.
Revitalisering Waalkade Het museum slaat een
Hoge duurzaamheidsambitie Het project heeft een
brug tussen historie en heden, passend bij Neerlands oud-
hoge duurzaamheidsambitie, daarom is zoveel mogelijk
ste stad. De archeologische opgravingen boden een unie-
hout toegepast in de draagstructuur. De constructie van
ke kans kennis te nemen van de relatie die de stad vanouds
de invulverdiepingen is ontworpen als een stapeling van
heeft met de langsstromende Waal. De geschiedenis gaat
constructiesystemen in verschillende materialen. 10 m
terug tot de vorming van het landschap door de rivier en
hoge douglas stammen dragen grotendeels de inbouw.
het ontstaan van de stad. Het project is onderdeel van de
De onderste twee verdiepingen hebben een vloercon-
revitalisering van de Waalkade. Door de archeologische
structie met PEFC-gelamineerd vuren liggers (240 x 560
vondsten is alles op alles gezet ze te behouden. Ter com-
mm). De twee bovenliggende vloeren zijn vlakke beton-
pensatie is het entreegebouw vergroot. Daarvoor waren
nen plaatvloeren vanwege de brandwerendheidscompar-
een nieuw ontwerp én nieuw bestemmingsplan nodig.
timentering en om de vloerhoogte te reduceren tot binnen de voorgeschreven maximale gebouwhoogte. De
Verdedigingsmuur Basis voor het ontwerp is de Bas-
dakopbouw is door de speelse vorm uitgevoerd als licht-
tei, een oude, hoefijzervormige verdedigingsmuur met
gewichtstaalconstructie. Voor de gehele constructie geldt
ondergrondse kanonnengangen. Zij is verder uitgegraven
een brandwerendheidseis van 90 minuten.
voor een kelder en ingevuld met vloeren voor expositieruimte. Via een onderdoorgang is het museum gekoppeld
Flexibele basis De opbouw van de houten vloeren is
met een separaat entreegebouw, ingebed in de heuvel van
ontworpen met een minimale dikte voor het gehele vloer-
het Valkhof en gelegen aan het straatje aan de achterzijde.
pakket. Dat wordt gedragen door vuren balklagen (96 x
De entree is bewust aan deze achterkant: een verdedi-
246 mm, h.o.h. 500 mm). Loodrecht hierop overspannen
gingswerk heeft geen ingang aan de aanvalszijde. De
vuren regels (28 x 70 mm, h.o.h. 406 mm). Triplex platen
voorgevel bestaat uit een achteroverhellende conische
bovenop verzorgen de schijfwerking en vormen de on-
gemetselde gevel en zo de verschijningsvorm van de oor-
derlaag van de parketvloer. Tussen de houten regels zijn
spronkelijke Basteigevel teruggekregen. Bovenin kraagt
in een grid elektra-vloerpotten en leidingen voor verlich-
een glazen erker uit met twee verdiepingen: verbinding
ting aangebracht om het museum van een flexibele basis
tussen binnen en buiten, tussen natuurmuseum en natuur.
voor aansluitpunten te voorzien. Geperforeerd OSB onder de regels zorgt voor een goede ruimteakoestiek.
Spilfunctie Doordat het entreegebouw aan de achterzijde zit, heeft de ondergrondse doorgang een spilfunctie.
Toegevoegd gewicht De stabiliteit wordt in zowel de
Voor de realisering en dieper uitgraven van de Bastei is
dwars- als langsrichting gewaarborgd door de bestaande
veel aandacht besteed aan de grondkeringen. Oók omdat
Basteimuur in combinatie met de betonnen stabiliteits-
aan de voet van het grondmassief van de Valkhofheuvel
schachten rondom lift en trappenhuis in het hart van de
diende te worden afgegraven. Om dit massief voor de 6 m
inbouw. De constructie is gezien de aanwezige zand-
diepe kelder te keren, is een stijve verankerende, grond-
grond gefundeerd op staal. Dit geldt tevens voor de oor-
kerende CSM-wand (cutter soil mixing) toegepast. Dit is
spronkelijke Basteimuur. In het constructieve ontwerp
een in de grond gefreesde wand, waarbij losgefreesde
is erop aangestuurd zoveel mogelijk van het toegevoegde
grond ondergronds wordt vermengd met cementmix en
gewicht van de nieuwe constructies ook door nieuwe
versterkt met ingelaten staalprofielen. Na uitharding ont-
funderingselementen te laten dragen. Zo wordt de be-
staat een sterke, stijve grondkering. Om het krachtenspel
staande Basteimuur niet substantieel meer belast. De kel-
daarin te betomen, zitten op twee hoogten ankerrijen.
dervloer is hiervoor uitgevoerd als geïsoleerde plaatfundering op staal. Om de archeologische vondsten maximaal
Integraal ingepast Bij het ontgraven kwamen al snel
te handhaven en te integreren, is ter plaatse ervan gefun-
archeologische vondsten tevoorschijn, zoals de oorspron-
deerd op palen. Hierdoor konden de funderingspoeren
o k to b e r 2 0 1 8
kelijke stadsmuur, een 13e-eeuwse verdedigingstoren en
45
het houtblad
De draagconstructie is na een lang bouwtraject spectacu-
o k to b e r 2 0 1 8
Het entreegebouw zit aan de achterkant. Het is ingebed tussen de Valkhofheuvel en de muren van het groene balkon, die fungeren als grondkering voor de trappen ernaast.
foto’s: gersfotografie nijmegen
het houtblad
46
Sculpturale dakopbouw met eiken gevelbekleding.
Inpassing draagconstructie in de archeologische vondsten; op de achtergrond de grondkerende CSMwand (cutting soil mixing).
kleiner blijven en zorgvuldig worden ingepast in de ar-
de passing van de stiften in hout en staal met minimale
cheologie zonder deze te beschadigen.
tolerantie moet worden uitgevoerd. De aannemer klaarde
werk in te meten en daarna te boren. Aan de onderzijde
stammen uit de bossen van partner Staatsbosbeheer. Ze
staan de stammen op stalen sokkels. Zo waren de bomen
zijn bij Houtzagerij de Vree in Randwijk in aanwezigheid
goed te monteren en is een relatief simpele en nastelbare
van een specialist van SHR/TU Eindhoven geselecteerd
verbinding gerealiseerd. Belangrijk aandachtspunt was dat
op: rechtheid, grootte, verloop omvang en potentiële
de bomen exact haaks dienden te worden afgezaagd te-
kwasten. De houtkwaliteit is onderzocht met druk- en
gen sparingsconcentraties in het hout.
zo op C24 worden vastgesteld, nodig voor de brandwe-
Sculpturaal dakpaviljoen Boven op het museum zit
rendheid van 90 minuten. Na ontschorsing inspecteerde
een sculpturaal dakpaviljoen voor horeca. Dit is vanwege
een SHR-specialist visueel op afwijkingen. De stammen
de speelse vorm gemaakt met een staalconstructie, inge-
dienen vrijwel recht te zijn tegen grote excentriciteiten.
vuld met houten balken en stijlen. Door het zicht vanaf de
47
Om die mee te nemen in de berekening, heeft de aanne-
achterliggende Valkhofheuvel is het vormgegeven als vijf-
mer de bomen in twee richtingen ingemeten. Ze waren
de gevel met een bekleding van eiken latten, extra dik,
opvallend recht, zodat de excentriciteiten gering waren.
opdat ze recht blijven, en geïmpregneerd op vliegvuur-
De vier drieverdiepingshoge stammen voor de constructie
bestendigheid. Kers op de taart is de uitkragende glazen
van het Basteideel zijn circa Ø 600 mm bij 10 m lengte.
erker aan de voorzijde. De glasconstructie staat symbool
het houtblad
buigproeven, begeleid door SHR/TU Eindhoven. Die kon
o k to b e r 2 0 1 8
de passende verbinding door de gaten in de liggers in het
Houtkwaliteit Voor de kolommen dienen douglas
Hierop zijn verdiepingshoge stammen van gemiddeld
voor de oorspronkelijke middeleeuwse arkeltoren op de
Ø 420 mm geplaatst, die de betonnen dakvloer dragen.
Basteimuur. De uitkraging bedraagt bijna 3,2 m. De erker is 2 m breed, de geïsoleerde glasplaten zijn 5,5 m hoog. De
Detail ontwikkeld Veel tijd is besteed om de estheti-
bezoeker kan hem zowel vanaf binnen (2e verdieping) als
sche, constructieve en uitvoeringstechnische aspecten in
het dakpaviljoenterras betreden. De erker biedt een fan-
de details af te stemmen. Voor de verbinding van de gela-
tastische blik op Waal en uiterwaarden. Overdag brengt
mineerde vloerbalken met de boomstammen heeft ABT
hij licht in het museum, ’s avonds is hij lichtbaken. •
een detail ontwikkeld, waarbij een stalen T-plaat aan de boom is geschroefd met 300 mm lange voldraadschroe-
ronald wenting, adviseur abt
ven (M12) die 45° omhoogwijzen. Het lijf van de T is als
j u l e s s m i t, h o u tco n s t r u c t e u r
slisplaat ingelaten in de gelamineerde liggers. Schuine
adviesbureau lüning
schroeven zijn relatief nieuw. Ze presteren wezenlijk beter op trek dan op afschuiving, dus ligt het voor de hand een belasting ‘op te hangen’. Door de schroef onder 45°te
CO2-VOETAFDRUK
plaatsen wordt de afschuifkracht omgezet in een trek- en
In het project is onder andere 68 m3 hout toege-
een drukkracht. De laatste werkt bovendien positief op de
past (20 m3 douglas, 48 m3 vuren. De Europese
totale krachtscapaciteit, omdat deze wrijving genereert.
bossen slaan deze hoeveelheid op in 3 seconden. Het betekent een CO2-vastlegging van 46.382
Fraai resultaat Deze aansluiting kan echter alleen op
kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een
afschuiving worden belast. Rotatie in het aansluitvlak
middenklassenauto over 389.765 km of het jaar-
dient te worden voorkomen. Dit betekent dat de slisplaat
lijks elektragebruik van 51 huishoudens.
momentvast aan de ligger moet worden bevestigd en dat
Locatie: Waalkade 83, Nijmegen Opdrachtgever: Gemeente Nijmegen Partners De Bastei (debastei.nl): Museum de Stratemakerstoren (stratemakerstoren.nl), Natuurmuseum Nijmegen (natuurmuseum.nl), Staatsbosbeheer (staatsbosbeheer.nl), IVN Rijk van Nijmegen (ivn.nl/afdeling/nijmegen-rijk-van), Rijkswaterstaat Oost-Nederland (rijkswaterstaat.nl/over-ons/onze-organisatie/organisatiestructuur/oost-nederland) Gebruikers: Centrum voor Natuur en Cultuurhistorie Ontwerp: van Roosmalen van Gessel architecten e.p. Delft (roosmalengessel.nl) Bouwkundige uitwerking: De Twee Snoeken ‘s-Hertogenbosch (tweesnoeken.nl) Aannemer: Mertens Bouw Weert (mertens-weert.nl) Constructeur: ABT Velp (abt.eu) Boomstammen: Staatsbosbeheer Amersfoort (staatsbosbeheer.nl); Houtzagerij de Vree Randwijk (houtzagerijdevree.nl) Gelamineerde liggers: Derix Gelijmde Houtconstructies Liederholthuis (derix.nl) Bruto vloeroppervlak: 2.500 m2 Bouwperiode: Mei 2015 - mei 2018 (met ruim half jaar onderbreking) Bouwkosten: ± € 10 miljoen
ONDER ARCHITECTUUR DRIE HOUTPROJECTEN BIJ GENOMINEERDEN V O O R D U T C H DAY L I G H T AWA R D 2 0 1 8
HOC-LADDER CTH Basiskennis: 25 september, 9 en 22 oktober, een praktijkdag in week 44/45 foto: jeroen musch rotterdam
bekendgemaakt voor de tweejaarlijkse Dutch Daylight Award, waarin de excellente toepassing van daglicht in de architectuur wordt gevierd. In twee categorieën zijn tien projecten genomineerd, waaronder drie houtprojecten.
48
Bij eerdere edities van de prijs was gebleken
het houtblad
dat kleinere projecten, met name villa’s, toch
2018; examen 12 november 2018.
CTH Bouwen met hout: 30 januari, 13 februari 2019; examen 25 februari 2019.
CTH Bouwmaterialen (facultatief): 20 september, 11 en 25 oktober, 8 en 29 november en 20 december 2018.
lastig te vergelijken zijn met grotere projec-
Border Architecture; Woonhuis met Bed &
ten. Daarom is ervoor gekozen de prijs in
Breakfast - Vakwerk Architecten; Crematori-
CTH Commercie: 27 november, 4 en 18
um Zorgvlied - GROUP A.
december 2018; examen 7 januari 2019.
kleinere gebouwen zorgt ervoor dat het ge-
Genomineerde projecten >1000m2
CTH Loofhout en niet-Europees naald-
bruik van daglicht in de woonomgeving on-
Musis Sacrum - van Dongen Koschuch Ar-
hout: 13 en 27 maart, een praktijkdag in
derdeel is van het debat hierover.
chitects and Planners; Kipster - V-Snaarpro-
week 15/16 2019; examen 22 april 2019.
2
twee categorieën uit te reiken: <1000 m en >1000 m2. De toevoeging van de categorie
jecten; Hoofdkantoor a.s.r – Team V ArchiDe drie genomineerde houtprojecten zijn:
tectuur; Museum Voorlinden -Kraaijvanger
CTH Naaldhout: 20 september, 4 en 24
•
LandgoedLAB Malden - Border Architec-
Architects; Erasmus MC - EGM architecten;
oktober 2018; examen: 12 november 2018.
ture (zie Het Houtblad 1/2018); zie foto.
Hotel Jakarta - SeARCH.
•
•
Musis Sacrum Arnhem - van Dongen
CTH Plaatmateriaal: 8 en 22 mei 2019,
Koschuch Architects and Planners (zie
Winnaars De gelukkige winnaars van de
praktijkdag in week 23/24 2019; examen:
Het Houtblad 1/2018)
Dutch Daylight Award 2018 zijn bekendge-
17 juni 2019.
Hotel Jakarta Amsterdam - SeARCH (zie
maakt tijdens de feestelijke uitreiking op don-
Het Houtblad 5 en 6/2018).
derdag 4 oktober jl. Bij het te perse gaan van
Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 13
dit nummer waren de winnaars nog niet be-
en 27 november en 11 december 2018.
Genomineerde projecten <1000m2
kend. Kijk op houtblad.nl of dutchdaylight.nl
Villa IJsselzicht - EVA, NEST; LandgoedLAB -
voor uitslag.
Retraining Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout:27 november, 11 dec. 2018.
DAG O P VA N G I N VA A R A L A N P U I S TO Op aanvraag: Praktijkopleider, CE-markeDe nieuwe dagopvang in Vaaralanpuisto
re ruimten zijn rondom deze centrale ruimte
wordt het eerste bijna energieneutrale ge-
geplaatst. De gevels bestaan uit verticale pa-
bouw in de Finse regio Vantaa.
nelen met lariks in verschillende breedten.
Wilt u een cursus toegespitst op uw be-
Het lariks is bewerkt met een ijzeroplossing
drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen ook
Eeuwenoude eiken Waar eens een bin-
om het zo mooi mogelijk te laten vergrijzen.
als maatwerk worden uitgevoerd.
nenplaats was met een grote tuin, is nu de
Een bodem-waterwarmtepomp zorgt ervoor
Voor meer informatie over opleidingen en
nieuwe dagopvang verrezen. Opvallend ge-
dat gas niet nodig is, de stroom wordt betrok-
cursussen kunt u contact opnemen met het
noeg is hier niet gekozen voor de meest opti-
ken van zonnepanelen.
HOC: info@houtopleidingscentrum.nl. •
ring, Verkoper als onderscheidende factor
male indeling. Door een kleine wijziging in de plattegrond konden een aantal eeuwenoude eiken worden gespaard. Deze vormen nu het majestueuze uitzicht vanuit het restaurant.
Verschillende breedten Het gebouw heeft twee verdiepingen, in het hart van het gebouw is het restaurant te vinden. Alle ande-
foto: mika huisman
o k to b e r 2 0 1 8
Stichting Dutch Daylight heeft de nominaties
adviesbureau
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V.
Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
coatings
Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
Greenwood International BV
Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever
C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
houthandel
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com
DLH Nederland B.V.
Keurhout
Derix
Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Coillte Panel Products
houtexpeditie
Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V.
Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk
Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Hout en Plaat Groningen BV Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.
Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
internet
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-12 56 12 25 (Tanja van Adrichem).
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I
G EMODIFICE E R D LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
L
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!
O
I
A R F
N E K
N R.
Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)
Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.
• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden
Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT
Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging
• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)
Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.
www.leegwater.nl/producten/brandvertraging