LR_HTB05_2018 by Het Houtblad

augustus 2018 • jaargang 30 • nummer 5

www.houtblad.nl

Paviljoen Duivenvoorde Architect 70f Architecture Fotograaf Luk Kramer

HĂŠt hardhout alternatief voor gevels

Houtdag 2018 - hĂŠt event voor bouw en architectuur Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, rondleiding en creatieve informatiemarkt. Waar mensen uit bouw en architectuur elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: HOUT OP TRIOMFTOCHT INSPIREREN â&#x20AC;˘ INFORMEREN â&#x20AC;˘ IMPLEMENTEREN Waar & wanneer: Donderdag 15 november 2018 12.30 - 19.00 uur Hotel Jakarta, Java-eiland Amsterdam Voor wie? â&#x20AC;˘ Architecten â&#x20AC;˘ Constructeurs â&#x20AC;˘ Adviseurs â&#x20AC;˘ Beleidsmakers â&#x20AC;˘ Aannemers â&#x20AC;˘ Overheden

â&#x20AC;˘ Docenten/studenten â&#x20AC;˘ Houthandelaren

EXTRA! Rondleiding houthoogbouwproject Hotel Jakarta

0) - # (. )ŇĄ (directeur Moelven Limtre, Noorwegen), Zuivere houthoogbouw is realiteit Fabian Scheurer*ŇĄ (partner Design-to-Production ZĂźrich), Het onmisbare cad-cam/cnc-aandeel binnen het bouwproces Ro Koster en Ad KilŇĄŇĄŇĄ (RO&AD Architecten), Absurdisme in de architectuur Atto Harsta (transitiestrateeg, omBouwer, aanjager, innovator & inspirator)Ńś De ongekende mogelijkheden van engineered wood Daniele Tanzi (architect 3D Modeling), Een vernieuwend knooppunt in hout * .+*).*- **- * '1 ) -' ) ŇĄŇĄ .+*).*- **- "2 / - *0/ - $ $)" ŇĄŇĄŇĄ .+*).*- **- *0/# ) ' 1 ) (

Profileren?

Prijzen

Wilt u uw bedrijf profileren tijdens de Houtdag 2018?

â&#x201A;Ź 95

Houtblad-abonnee

Neem dan contact op met Stella de Jong

â&#x201A;Ź 195

Niet-abonnee

T. 0570 504331 E. s.jong@mybusinessmedia.nl

â&#x201A;Ź 50

Student

Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: www.houtdag.nl

g e zo n d h o u t!

Het zij nog eens gezegd: er zit genezingskracht in hout. Steeds meer onderzoeken bevestigen dat. Een natuurlijke omgeving beïnvloedt ons emotionele en fysieke gestel positief. De gezondheidszorg zoekt tegenwoordig naar wegen om dit medicijn in haar instellingen te integreren. Vanzelfsprekend werkt het ook in woningen en gebouwen. Het overtuigendste argument is dat snellere genezing en algemeen welzijn bakken met geld scheelt, al kijkt ‘s mensen vernieuwingsvrees toch altijd eerst ziekelijk naar de kosten. De bouwgemeenschap, en dat in alle geledingen, behoeft echter heling van bijziendheid: de torenhoge kosten zijn slechts een emmertje hoog. Eén onderzoek wijst uit dat hout in het interieur gelijkstaat aan een bosbad. De bloeddruk zakt, de hartslag klopt, de stress verslapt. Ook het intermenselijk verkeer verliest ruzie. Probaat zijn voorts natuurlijk licht, dito ventilatie en zicht op de groene en/of blauwe omgeving. Maar ook kortere bouwtijden geven een rustig gemoed bij buurt en bouwer, wat pleit voor prefabricage, met hout. In drie weken staat er een gebouw. Eerder dan van bovenaf regelgeving op te leggen, moet van onderaf bewustzijn worden gekweekt voor woon-en-werkwelzijn. Het gaat er altijd om de daad bij het woord gezondheid te voegen. Immers, het spreekwoord bestaat al geduldig lang: kalmte zal u redden.

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

advertenties Tanja van Adrichem Tel. 06-12561225 E-mail: t.adrichem@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl druk Drukkerij Roelofs Enschede

foto: www.johnlewismarshall.com

augustus 2018 het houtblad

Coverfoto: Terra Lodge Hotel Mindelo, Kaapverdië Ontwerp: Ramos Castellano Arquitectos Mindelo, Kaapverdië

augustus 2018

Fotograﬁe: Sergio Pirrone Palermo

o n d e r a rc h i t e c t u u r _______ 4 4 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

de oost herleeft

afgelegen eilandengroep Kaapverdië, waar mate-

Amsterdam kan trots bogen op z’n tweede hout-

rialen de schaarste definiëren. Maar dat betekent

hoogbouwproject. Uniek in de wereld is dat het

geenszins dat dit leidt tot armoearchitectuur. _

om een hotel gaat (32 m hoog). Deel 19a in de serie over houthoogbouw: het ontwerp. ________ 6

d r i e m at e r i a l e n In Vught staat een opvallend kantoorpaviljoen,

h u i f wa n d e n

een schilddak van koperen lamellen, gevels van

In de Amsterdamse Czaar Peterbuurt heeft Arons

glas en kozijnen, plafonds en interieur van iroko

& Gelauff een verborgen woonhof gerealiseerd

geven een moderne én warme uitstraling. ____ 32

met een magistrale balkengevelbekleding, die binnen- en buitenwereld gemoedelijk vervlecht. _ 16

bouwgeboomten

foto: yousuke harigane fukuoka

Minder dan 1% van de Japanners is christen, maar

o p g e l at

oude kerken worden diep gekoesterd. In Nagasaki

Future Space is een paviljoen, opgebouwd uit

staat nu een nieuwe trouwkapel, gebaseerd op de

meer dan 1.600 dennen latten. Gestapeld en ge-

oudste rooms-katholieke kerk van Japan. _____ 38

draaid, spelen ze met licht en schaduw op de binnenplaats van de universiteit van Milaan. _____ 22

24 insulair bouwen

Het volgende Houtblad

Ontwerp lokaal en koop lokaal. Dat geldt voor de

verschijnt op 5 oktober 2018.

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. Bedrijven aangesloten bij Fonds OO&A ontvangen Het Houtblad gratis. VVNH-leden krijgen Het Houtblad automatisch toegestuurd. Leden van CNV Vakmensen en FNV Bouwen & Wonen én werkzaam in houthandelsbedrijven, ontvangen een gratis abonnement na registratie via www.houtblad.nl/abonneren.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

het houtblad

foto: sergio pirrone palermo

verder in

mokum s e sub t ro pen h ot el j a k a rta a m s t er da m; (1) he t o n t w er p

hoogbouwproject. Uniek in de wereld is dat het om een hotel gaat (32 m hoog). Althans deze hoteleigenaar zag geen enkel probleem in deze bouwwijze, waarbij het hout óók maximaal in het zicht blijft. Deel 19a in de serie over houthoogbouw: het ontwerp.

foto: www.johnlewismarshall.com

Na appartementengebouw Patch 22 krijgt Amsterdam (Nederland) z’n tweede hout-

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarshall.com

Ondanks de krap-ongelukkige driehoek van de kavel staat Hotel Jakarta er kalm (buiten) en stralend (binnen) bij, gelijkvallend met

tekeningen: search amsterdam

zichzelf en de buurt.

Langsdoorsnede.

Exploded view prefab hotelkamer. De gekleurde gedeeltes zijn van kruislaaghout; de pui is van lariks.

Het restaurant met bar. De bamboe constructie lijkt op een set samengesmolten wijnglazen.

op een definitieve bestemming. Het diende als locatie

sterreninzet van alle partijen. Het begon met de aanbeste-

voor tentoonstellingen, concerten en andere manifesta-

ding in september 2013 om op de Kop van Java-eiland een

ties en in 2004 verrees er de tijdelijke containerbouw van

hotel neer te zetten. De prominente zichtlocatie aan het

basisschool De Kleine Kapitein. Mede door gewenning

IJ moest van de gemeente Amsterdam iets buitengewoon

aan de onbebouwing kreeg het plan contour de circa 2,5

uitblinkends krijgen qua architectuur, duurzaamheid en

ha te bestemmen tot stadspark en te verbinden met het

meer-dan- een-hotelprogramma. Het winnende plan uit

Hamerkwartier in Noord via een (brom)fiets-/voetgan-

vijf inschrijvingen kwam van de combinatie WestCord

gersbrug als tweede olifantenpaadje (2025). En nu, nu is

Hotels en SeARCH architecture and urban planning, die

Hotel Jakarta er, bij de aanlanding van de Jan Schaefer-

de lat op 32 m legden, in hout.

brug, op een kavel die een uiterst krap-ongelukkige drie-

augustus 2018

Het viersterrenhotel Jakarta kwam tot stand met een vijf-

hoek is. Daarin moesten zich tweehonderd merendeels rechthoekige kamers wringen. Maar zoals het eruitziet,

het Oostelijk Havengebied, vanaf eind 19e eeuw uitvals-

staat het er kalm (buiten) en stralend (binnen) bij, gelijk-

basis voor de koopvaardij op Nederlands-Indië. Het ge-

vallend met zichzelf en de buurt.

het houtblad

Lange weifelperiode Java-eiland maakt deel uit van

bied bestond uit de omkade schiereilanden KNSM-eiland (genoemd naar de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-

Verbinding met de wijk Bovendien is het niet slechts

Maatschappij die er kantoor hield), Borneo-Sporenburg,

hotel, maar zijn er diverse andere voorzieningen in onder-

Cruquius-eiland, Entrepot, Rietlanden en Oostelijke Han-

gebracht: een restaurant, Café Jakarta, Skybar Malabar,

delskade. De nijverheid trok een wagon van korte bloei.

Bakkerij Westers met espressobar, een koffiehoek, Well-

In de jaren vlak voor de Tweede Wereldoorlog zakte de

Come Wellness (spa met sauna, zwem- en stoombad),

handel in, een proces van tranige treurnis dat versneld doorzette na de onafhankelijkheid van Indonesië (1949).

een vernieuwende k waliteitsslag in

Daarna volgde een lange weifelperiode van leegstand, sloop en verval, van krakersinitiatieven, eenpitterenclaves

modulaire bouw

en urbane wildernisvorming, die deprimeerde tot in de 1990’ers. Toen zette een ontwikkeling door die zich in tal van havensteden voordeed: het herbestemmen van oude

een subtropische binnentuin, gerealiseerd met Hortus Bo-

havengebieden tot nieuwe waterrijke woon- en werkge-

tanicus Amsterdam, en een parkeergarage. Het Tropen-

bieden in een mix van renovatie en nieuwbouw.

museum heeft op de begane grond een kleine expositie van Indonesische objecten ingericht en verzorgt cultu-

Vloeiende welvaart De weer vloeiende welvaart na

reel-antropologische activiteiten. Van de faciliteiten op

de armoejaren 1980 ging een harmonisch huwelijk aan

de begane grond mag ook de buurt gebruikmaken, een

met een hoogcreatieve lichting architecten (Superdutch),

verbinding met de wijk lag ook vastbesloten in het pro-

wat in het Oostelijk Havengebied leidt tot prachtig gevari-

gramma van eisen.

eerde wijken, waarin het kinetische woongebouw The Whale van Frits van Dongen, de particulier initiatieve ik-

BREEAM-Excellent WestCord Hotels, dat met Hotel

huisvesting langs de Scheepmakerstraat en de roodgolf-

Jakarta z’n vierde overnachtingshuis in Amsterdam creëer-

bruggen van West 8 hoogtepunten zijn. Het langwerpige

de, en SeARCH hebben ook verder flink uitgepakt om de

Java-eiland, dat het dichtst bij het stadscentrum van het

opdracht in de wacht te slepen. Gekozen is voor een luxe

Centraal Station ligt, wordt volgens stedenbouwkundig

viersterrenhotel, innovatieve houthoogbouw en energie-

plan van Sjoerd Soeters postmodern volgezet met hoog-

neutraliteit. De zuid- en oostgevel bevatten geïntegreerde

bouw en een namaaksel van de grachtengordel door vier

zonnepanelen (700 m2), het dichte dakdeel hoogrende-

dwarsgrachtjes, verbindende miniatuurbruggetjes en vijf

ments-pv-panelen (1.130 m2) en het glazen atriumdak geïn-

binnentuinen. Het schiereiland heeft via de Jan Schaefer-

tegreerde BIPV-cellen (Building Integrated PhotoVoltaics;

brug, die bijna aan het eind op Java-eiland aanlandt en aan

300 m2). De kamers hebben net als het glasdak drievoudig

de overzijde onder Pakhuis de Zwijger doorloopt naar de

glas. Warmte en koude verloopt via wko-opslag, terwijl

Piet Heinkade, een olifantenpad met een formidabel vals

regenwater wordt opgevangen voor laving van de binnen-

plat naar dichterbij de stad.

tuin. De led-verlichting in elke kamer staat gelijk aan één gloeilamp. Met alle duurzaamheidsmaatregelen bijeen is

Krap-ongelukkige driehoek Maar al een jaar of

BREEAM-Excellent behaald, tot dusver de hoogste score

vijftien ligt de Kop van Java-eiland er braak bij, wachtend

in Nederland (****, ≥ 70%; hier 73,2%).

■ ■ ■

tekeningen: search amsterdam

Pièce de résistance is het subtropische atrium dat zes verdiepingshoog wordt omrand door de galerijen langs de hotelkamers.

… en 1ste verdieping.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

Plattegrond begane grond…

Interieur van een der suites.

Zicht vanaf de 1ste verdieping op de hoofdentree rechts en het restaurant links.

constructie rusten de vier tot acht verdiepingen in hout: enerzijds een constructie van kolommen en liggers en anderzijds de gestapelde hotelkamers, waarvan 176 units

augustus 2018

zijn geprefabriceerd en 24 in het werk zijn gemaakt. Preciezer gaat het om 168 ‘gewone’ kamers van 30 m2, 26 juniorsuites van 30 t/m 38 m2 en in de punt van de driedimensionale driehoek zes suites (vanaf 48 m2). De dozen, stijf van zichzelf, zijn op de randen op elkaar gestapeld.

Luxueuzere uitstraling De kamereenheden, 2,60 m 11

hoog, zijn opgebouwd uit betonnen vloertjes (niet van

het houtblad

hout vanwege brand, geluid, de natte badcel en hogere bestendigheid tegen koffergeweld en intensieve schoonmaak) en PEFC-gecertificeerde kruislaagvuren wanden

foto: hotel jakarta amsterdam

en plafonds. Erin opgenomen zijn badkamer, technische installaties en balkon, lariks schuifdeur met drievoudig glas en aan de buitenkant enkelglas schuifpanelen. Een holle betonplint beschermt tegen stoten en optrekkend vocht. Al het glas zorgt voor een uitstekende geluids- en koude-/warmtewering. Voor een luxueuzere uitstraling

hout is heel geschikt voor ‘ruwbouw is afbouw’

Reeks vaan redenen Van begin af aan wilde men het

zijn de buitenste wandlamellen van zilverdennen; enkele

hotel in hout realiseren. Daar lag een reeks van redenen

hebben bamboe. Tegen vuil en uv zijn ze gewhitewashed.

aan ten grondslag vertelt senior-architect bij SeARCH

De plafonds hebben een akoestisch belijnde houtafwer-

Kathrin Hanf. ‘Natuurlijk was duurzaamheid belangrijk,

king. De verdere boutique style-meubelinrichting gebeur-

en verder hernieuwbaarheid en CO2-opslag. Maar ook is

de tijdens de afbouw. Volgens (Amerikaanse) hoteleisen

hout heel geschikt voor “ruwbouw is afbouw” ofwel ge-

is het hele gebouw gesprinklerd. Dat verlaagde de brand-

minimaliseerd materiaalgebruik. Datzelfde geldt het lichte

werendheid van 120 naar 90 minuten.

gewicht, waardoor funderingen minder zwaar hoeven te zijn. Tevens past het als zichtmateriaal goed bij de Indo-

Indrukwekkende zeestomer Het opvallendst blijft

nesische uitstraling die we wilden bereiken, en creëert

het exotische karakter van het hotel. Dat valt het meest

het een prettige, warme sfeer en een gezond binnenkli-

op in het interieur. Hanf: ‘Een enorm contrast. Van een

maat.’ Ten laatste maar zéker niet ten minste wijst ze erop

winderige, industriële locatie kom je ineens in een stille,

dat SeARCH en constructeur Pieters Bouwtechniek een

subtropische wereld.’ WestCord Hotels is ook eigenaar

vernieuwende kwaliteitsslag in modulaire bouw hebben

van hotel New York op de Wilhelminapier in Rotterdam.

geëngineerd. Evenwel, door de zuidwestwinderige loca-

Vandaar vertrokken vanaf begin 17e eeuw hele mensen-

tie moest van complete houtbouw worden afgezien: de

scharen naar Amerika. Vanaf 1873 ontstond een geregelde

houtelementen zouden te zwaar moeten worden gedi-

vaardienst, sinds 1896 Holland-Amerika Lijn geheten.

mensioneerd.

Rotterdam voer dus op de West, Amsterdam op de Oost. Die maritieme overeenkomst heeft SeARCH aangegrepen

Gestapelde hotelkamers Daarom zijn de parkeer-

om Hotel Jakarta in naam en uiterlijk daarop af te stem-

kelder, deels onder het gebouw, deels onder aansluitend

men. De binnentuin zag zij bovendien als voortzetting van

maaiveld, en de dubbelhoge plint uitgevoerd in gewapend

de vijf tuinen tussen de vier dwarsgrachtjes. Zeker ook as-

beton, evenals de twee trappenhuizen met lift. Zo haalt

socieert het hoge driehoeksvolume met een indrukwek-

het gebouw voldoende stabiliteit. Op de betonnen tafel-

kende zeestomer.

■ ■ ■

augustus 2018 het houtblad

Vanuit de dubbelhoge skybar

BIPV in glas dak 50% transparant 2 300 m

kas als thermobuffer: - voorverwarming in de winter - blad- en waterverdamping - koelend in de zomer

PV-panelen dak PV-gevel PV-atriumdak Totaal geïnstalleerd 272,9 Kwp

ZOMER

Malabar bovenin, uitgevoerd in een imposante gebogen lariks

Rc 10,5 m K / W

passieve zonwering

BIPV in zuid- en oostgevel, 5% transparant tpv borstwering

constructie, kunnen vergezichten

WINTER

klimaatbalkon enkelglas + drievoudig glas LED

over stad, IJ en Noord worden

enkelglas geluidwering

en vloerrand 700 m

natuurlijke ventilatie

vloerverwarming/ koeling

Rc 7 m K / W +++ HR glas 2 Ur 0,78 W / m K

hoofddraagconstructie in hout

Rc 7 m K / W

overschot stroom wordt opgeslagen in elektriciteitsnet

transformator

670 kW warmtepomp 600 kW koelingspomp

koude- / warmteopslag regenwateropvang

2 x LBK 25.000 m3/h warmtewisselaar

grijswatersysteem t.b.v. beregening tuin inhoud reservoir 160.000 liter

Schema met duurzaamheidsmaatregelen.

tekening: search amsterdam

veel daglicht

vloeren RN m thermische massa met open plafond

gesavoureerd.

Restaurant. Links de entreehal, middenachter het atrium met subtropische tuin en rechtsboven de lounge.

De noordgevel met hoofdentree toont havenachtig robuust met vlakke wanddelen van glas en geanodiseerd aluminium.

toont het gebouw het vriendelijkst met een gevel van bal-

hier en in de ommelanden vindt Houtdag 2018 plaats. Aan

koninkassingen, die vooral ‘s avonds het zichthout van de

het begin kun je het miniwoud afsteken via een houten

balkons doen stralen. Aan deze zuidzijde met veel varend

bruggetje en uitblaasterrasje. Energetisch is dit groene

IJhaven-vertier vindt ook het restaurant dankbaar uitbrei-

atrium te zien als thermobuffer: in de winter wordt de

ding met een groot langsterras. De oostgevel, de basis van

lucht er voorverwarmd, in de zomer afgekoeld.

de rechthoekige driehoek en liggend langs de Tosaristraat naar de Jan Schaeferbrug, heeft een knik naar buiten. Aan

Samengesmolten wijnglazen Vanaf de lounge kun

deze kant zit de ingang van Bakkerij West. De noordgevel

je met veldheersblik helemaal tot in de einder van de punt

met hoofdentree toont havenachtig robuust met vlakke

kijken. Dit hoteldeel bestaat vrijwel geheel uit restaurant

wanddelen van glas en geanodiseerd aluminium. In het

en een bar waarboven een lichte constructie de vorm aan-

laatste materiaal is als verzachting een koopvaardijschip

neemt van een set grote samengesmolten wijnglazen. De

geperforeerd. Spectaculair is de top van de driehoek op

ruimte is met paalconstructies en vormgevingselementen

het westen, stomp maar o zo scherp, een kunststukje in

dermate levendig gestileerd, dat elke saaiheidssensatie

gebogen glas en gelamineerd lariks. Helemaal bovenin zit

ontbreekt. Onder de lounge bevindt zich de open keuken.

de dubbelhoge skybar Malabar, op de verdiepingen er-

Indrukwekkend zijn de tweeverdiepingshoge puien van

onder steeds een suite, overal waarvandaan vergezichten

PEFC-gecertificeerd Vilam-lariks (geVIngerlast-geLAMi-

over stad, IJ en Noord kunnen worden gesavoureerd, vaak

neerd), in de punt prachtig rondgefreesd. De kozijncon-

imposant opgewolkt.

structie toont zowel slank als stoer en bestaat eerder uit kolommen en liggers dan uit stijlen en dorpels. Opvallend

Microbinnenwereld Wat je pas binnen merkt, is dat

is de helderheid van de hele begane grond, teweegge-

het maaiveld zachtjes oploopt. Daardoor is het of de bin-

bracht door enerzijds de hoogglazen buitenwanden waar-

nentuin haast natuurlijk in sawa’s van steeds 75 cm stijgt.

door het licht binnenstroomt, anderzijds door de lichte

Mede door de diverse andere voorzieningen maakt het de

kleuren van binnenwanden en inrichtingsobjecten. Ty-

hele begane grond tot een microbinnenwereld vol bele-

pisch oosters bouwmateriaal bamboe speelt hier een

venissen. De kleine tropen met planten en palmen tot 10

voorname rol in respectievelijk gefineerde en gelamineer-

m hoog beginnen achter de inschrijfbalie. Via een corridor

de vorm.

erlangs ‘hak’ je je een weg naar het eind, waarbij je rechts een lounge en, achter een glazen wand, het zwembad

Lichtarchitectuur De lichte kleur ervan werkt fantas-

passeert en eindigt bij Bakkerij West. Verder rondlopend

tisch, al is de structuur wat eentonig en vlak: de snel ge-

kom je langs de drie zalen Bandung, Yogyakarta en Sura-

groeide grassoort kan niet de geschiedenis verhalen, waarmee de tekening van langzaam gegroeide houtsoorten ons raakt. Om alle lichtheid te aarden, zijn de vloeren van een donkerbruine soort bamboe. Pièce de résistance blijft het subtropische atrium dat zes verdiepingshoog wordt omrand door de galerijen langs de hotelkamers. Ook hier is licht bamboe de aankleding in lijnende wandlatjes en finerende deuren. Werkelijk magistrale bekroning is het glazen dak, ondersteund door een grandioze

foto’s: www.johnlewismarshall.com

gelamineerd vuren constructie: een onderspannen ligger

HOUTDAG 2018 - RONDLEIDING In Hotel Jakarta wordt dit jaar de Houtdag gehouden (do 15 november a.s.). Onderdeel van het programma is een rondleiding door het gebouw. Gidsen zijn: SeARCH, de architect van de houthoogbouw, Derix Gelijmde Houtconstructies, de leverancier van het kruislaaghout, en eigenaar Hotel Jakarta. Voor informatie en/of aanmelding: www.houtblad.nl/houtdag2018.

augustus 2018

baya die ook tot één ruimte te schakelen zijn (245 m2);

het houtblad

Havenachtig robuust Van de stadskant (zuidgevel)

foto: www.johnlewismarshall.com

die diagonaal de ruimte doorklieft, waarop een stelsel van

De zonnecellen in het glasdak

grotere dwars- en kleinere langsliggers aansluit. De don-

tekenen af op de gelami-

kere, rechthoekige zonnecellen in het glasdak laten het licht voor 50% door. Daarmee temperen ze niet alleen het zonlicht, maar tekenen ze ook af op de houtconstructie en de

neerd-houtconstructie en de wanden in steeds wisselende velden van licht- en schaduwpatronen.

CO2-VOETAFDRUK In het project is onder andere 2.159,15 m3 hout toegepast (2.092 m3 vuren, incl. 380 m3 zilverdennen, 67,15 m3 lariks). De Europese bossen slaan deze hoeveelheid

wanden in steeds wisselende velden van licht- en schaduw-

op in 1 minuut, 40 seconden. De CO2-vastlegging be-

patronen. Hotel Jakarta is een fenomeen van lichtarchitec-

draagt 1.359.941 kg. Dit compenseert de uitlaatgassen

tuur. â&#x20AC;˘

van een middenklassenauto over 11.428.076 km of het jaarlijks elektragebruik van 1.511 huishoudens.

hans de groot

Locatie: Javakade 766, Amsterdam-Java-eiland Opdrachtgever: WestCord Hotels Harlingen (westcordhotels.nl) Ontwerp: SeARCH architecture and urban planning Amsterdam (search.nl) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen Warmenhuizen (m.denijs.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Amsterdam (pietersbouwtechniek.nl) Bouwkundig adviseur: DGMR Den Haag (dgmr.nl) Kruislaagvuren, gelamineerd vuren: Derix Gelijmde Houtconstructies Lierderholthuis (derix.de/nl) Modulebouw hotelkamers: Ursem Modulaire Bouwsystemen Wognum (ursem. nl) Vilam-lariks (puien/kozijnen): Withagen Houtprodukten Tynaarlo (withagenhoutprodukten.nl) Bamboe(fineren) wanden/vloeren: MOSO International Zwaag (moso.eu) Subtropische binnentuin: SeARCH Amsterdam i.s.m. Hortus Botanicus Amsterdam (dehortus.nl) en (uitvoering) Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten Utrecht (copijn.nl) Culturele programmering: Tropenmuseum Amsterdam (tropenmuseum. nl) Bruto vloeroppervlak: 16.500 m2 Bouwperiode: April 2016 - juni 2018 (Opening: 28 juni 2018) Bouwkosten: â&#x201A;Ź 40 miljoen

verborgen vrijpl a ats he t funenhof a m s t er da m

In de dichtbebouwde Amsterdamse Czaar Peterbuurt realiseerde Arons & Gelauff op een verscholen plaats een weldadige woonhof waar acht gezinnen zich altijd op vakantie wanen dankzij de magistrale toepassing van NobelWood die binnen- en buitenwereld gemoedelijk vervlecht.

foto: luuk kramer amsterdam

augustus 2018 het houtblad

Exploded view gevel.

tekeningen: arons en gelauff architecten amsterdam

De ‘gevelbekleding’ is circa 1,5 m diep.

foto’s: luuk kramer amsterdam

Artist’s impression woninginterieur.

Topgevel, luifel en schutting ineen.

Brede strategie Aan de architecten was de vraag: hoe creëer je op zo’n kleine locatie (circa 50 x 40 m), omringd door achterkanten, een aantrekkelijke woonomgeving? Ze kozen een brede strategie. De eerste stap was goede voorwaarden te scheppen. Dus maakten ze een hoofd-

augustus 2018

opzet waarbij het gevraagde volume, verdeeld over acht woningen, een zeer compacte vorm kreeg die veel buitenruimte overlaat. Meteen ook betrokken ze het bureau Hosper bij hun ontwerp, landschapsarchitecten met wie ze vaker samenwerken. Hosper ontwierp de inrichting van de hof, waardoor planten en versteende oppervlakten nu meesterlijk met elkaar verweven zijn. Samen ook werd 19

een overleg opgestart, waardoor alle betrokkenen, inclu-

het houtblad

sief de bewoners van het schoolgebouw, hecht bij het geheel werden betrokken.

Eldorado Op een zonnige julidag bezoeken we de hof die zonder voorkennis niet te vinden is. Architect Floor Arons wijst de weg: een steegje in de Blankenstraat in, dan naast een grauwe loods een hek door. Het Funenhof Het oude Nederlandse woord ‘huif’ heeft in Amsterdam

blijkt een eldorado. Peuters fietsen er onbekommerd

een nieuwe betekenis gekregen. Iedereen kent het als de

rond; op een bank tegen zijn huis luiert een jonge vader.

benaming voor de stoffen overkapping die van een open

Een vrouw loopt langs en groet de architect: ‘Het is fijn

kar een heus verrijdbaar huisje maakt. Ooit trokken hiermee horden volksverhuizers de prairies over. Het woord

o n h e r b e r g z a m e l o c at i e i n d e s ta d ‘huiven’ is nu echter toegepast op driedimensionale houten aanbouwsels die in de gloednieuwe Het Funenhof de

werd behaaglijk oord

voorgevels van acht woningen sieren. Hoewel ze niet van doek zijn, noch zijn verankerd op één plaats, past de hun toegedachte benaming wel. Ook zij brengen beschutting

hier, of we altijd op vakantie zijn.’ Arons kent alle hoofd-

waar anders te veel openheid zou heersen. Een onher-

bewoners en niet alleen door hun inspraak bij de hofin-

bergzame locatie in de stad werd zo een behaaglijk oord.

richting. Ze hebben ook, samen met hem, de indeling van hun eigen huis bepaald. De afwisseling is groot. De hof

Gemêleerd deel Architecten Arons en Gelauff ont-

zelf wordt uitbundig gebruikt, als veilige en afsluitbare

wierpen de woningen en bedachten ook de naam ‘hui-

gemeenschappelijke tuin. Auto’s zijn geweerd: er is vol-

ven’. Hun bijzondere ontwerp werd ingegeven door de

doende plaats in een naburige parkeergarage. Fietsstallin-

lastige locatie: een achterafgelegen bedrijfsterrein in een

gen en bergingen zijn in een kelder ondergebracht.

gesloten blok, in de noordoosthoek van de Czaar Peterbuurt. Deze ooit armoedige volkswijk wordt sinds 2003

Extra expressie Acht woningen staan compact in de

stapsgewijs getransformeerd tot rijk gemêleerd deel van

noordoosthoek van de hof. Ze brengen natuur in de hof

de binnenstad. Dat is merkbaar aan waar nu Het Funenhof

dankzij het vele hout. Zoals bij een huifkar de huif de be-

staat: langs de westgrens ligt een oude school die al eer-

woonbaarheid bepaalt, zo doen dat in Het Funenhof de

der tot woningen was omgebouwd. Aan de oostkant is

orthogonale huiven. Vijf huizen staan in de lengterichting

sinds 2010-2013 het Funenpark; een vroeger bedrijfster-

van de hof, drie haaks daarop, alle drie lagen hoog. Maar

rein dat plaatsmaakte voor vrijstaande woongebouwen

hun grondvlak is slechts circa 4 m breed, bij 8 tot 12 m

in een parkachtig landschap. Ten tijde van de opdracht

diepte. Private buitenruimten zijn beperkt: alleen de rij

(2009) was hier, in lage loodsen van ooit een krokettenfa-

van vijf heeft balkons op eenhoog, met beloopbare glazen

briek, een mediabedrijf gevestigd. De eigenaren besloten

vloeren. De eigenlijke woninggevels zijn hard, want gro-

te verhuizen en hier woningen te bouwen. Zij benaderden

tendeels van glas. De ‘huiven’ compenseren het gebrek

Arons en Gelauff en gingen samenwerken met aannemer

aan eigen tuinen en balkons volkomen. Ook vormen ze

Vink Bouw die berekende hoeveel woningbouw minimaal

een overgangsgebied tussen huis en hof: niet binnen,

nodig was: 900 m .

maar ook niet helemaal buiten. De ruimte is imposant:

■ ■ ■

Vijf huizen staan in de lengterichting van de hof, drie haaks daarop: een zeer compacte vorm die veel buitenruimte overlaat.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: luuk kramer amsterdam

Zoals bij een huifkar de huif de bewoonbaarheid bepaalt, zo doen dat in Het Funenhof de orthogonale huiven.

even hoog en breed als de huizen, circa 1,5 m diep. Al is de

Meer variaties In het project als geheel zijn meer vari-

vorm van zo’n huif vrij complex. Deze volgt niet exact de

aties te ontdekken. Zoals bij de hoekwoning, dwars op het

contouren van een gevelvlak, maar voegt er veeleer een

rijtje van vijf. Het regelwerk van de huif zet zich hier voort

extra laag aan toe. Die eigen vorm geeft extra expressie:

als open gevel over een zijmuur (kalkzandsteen). Bij de

hij is topgevel, luifel en schutting ineen.

huiven is de h.o.h.-afstand van de balken 152 mm (4 x 38

voor NobelWood, een product van Foreco Dalfsen. Arons

de dichte achtergevels en de zijmuren van de erkers. In de

had dit opgemerkt bij de Fiep Westendorpschool in Am-

zijmuur van de hoekwoning zitten ook nog ramen; bij

sterdam Nieuw-West (2012), waar het dient als open ge-

twee daarvan eisten de overburen dat er een hekwerk

vel (zie Het Houtblad 3/2013); het ontwerp is van Paul de

voor werd geplaatst. Het regelwerk is hier maximaal open

Ruiter. Daarvoor leent het zich uitstekend: het is onder-

(h.o.h. 304 mm ofwel 8 x 38 mm) en dat contrasteert me-

houdsvrij, vormvast en vallend in houdbaarheidsklasse 1.

teen mooi met het hekje rond de fietsenkelder waar het

Snelgroeiend radiata pine is tot in de kern verduurzaamd

regelwerk de kleinste maten heeft: 38 x 55 mm (h.o.h. 38

door het onder hoge druk met biohars uit suikerrietsten-

mm).

gels te impregneren. Voor Het Funenhof was het perfect; tegen ongelijkmatige vergrijzing is het alleen met een

Afwijkende vorm Wat de huiven teweegbrengen, er-

voorvergrijzer behandeld. Foreco Houtconstructies uit

vaar je natuurlijk vooral op tuinniveau, tussen het hout-

Noordeloos leverde alle hout en werd al in een vroeg sta-

werk. De meest gekoesterde plaats is naast de voordeur.

dium bij de detaillering en uitwerking betrokken. Het ver-

Daar vormt elke huif onderaan een horizontaal vlak dat

zorgde tevens de montage. Die hechte samenwerking

met een dubbele hoeveelheid balken is uitgevoerd om

loont: de huiven staan er prachtig bij, strak gemonteerd,

extra stevigheid te suggereren. Dat is opgepikt: iedereen

steevast met stalen verbindingsmiddelen die waar moge-

gebruikt het inmiddels als bank, gezien het bonte scala

lijk zijn ingelaten. Stalen consoles verankeren de huiven

kussens. Daarnaast is er de voordeur. Die kreeg, zoals pas-

aan de betonnen verdiepingsvloeren, aan de onderkant

send bij een hof, de vorm van openslaande glazen tuin-

hangen ze los van de grond.

deuren. De huif vormt daaromheen een extra kader, en geeft de ingang cachet. Al is er een uitzondering. Bij het

Heuse omlijstingen Directeur KlaasJan Swager van

uiterste hoekhuis, naast het Funenpark, heeft de houten

Foreco noemt het project zeer bijzonder: ‘Niet alleen

lijst een afwijkende vorm. Zij omkadert niet de hele voor-

vanwege de hoeveelheid toegepast hout (20 kuub), maar

deur, de parkzijde bleef open. Zo is er extra uitzicht op het

vooral vanwege de gekozen dimensies.’ Voor open gevels

Funenpark. Achter een afsluitbaar hek, maar de werking

worden inderdaad slechts zelden zulke stevige regels toe-

is onmiskenbaar. Hier glipt het park de hof in, hier ont-

gepast. Ter vergelijking: bij de Fiep Westendorp-school

moet de hof het park. •

meten de balken 38 x 38 mm, hier 38 x 68 mm en deels zelfs 38 x 240 mm. Hoewel de huiven allemaal ongeveer

hilde de haan

hetzelfde zijn, valt er veel aan te zien. Zo bestaan de zijkanten steeds uit een open regelwerk van zes kloeke balken (38 x 68 mm), waarvan de brede kant parallel loopt

CO2-VOETAFDRUK

aan het gevelvlak. Ze vormen zo open rasters, haaks op de

In dit project is 20 m3 kuub radiata pine (Nobelwood)

gevels, die elke windbelasting aankunnen. En ze zijn ex-

gebruikt. Dit betekent een CO2-vastlegging van 12.514

pressief, vooral doordat als voorste laag geen balken zijn

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-

gebruikt maar echte planken (38 x 240 mm). Die zorgen

denklassenauto over 105.160 km of het jaarlijks elek-

dat de huiven aan de voorkant van de huizen heuse omlijs-

tragebruik van 13 huishoudens.

tingen vormen. Locatie: Het Funenhof A t/m H, Amsterdam Opdrachtgever: Studio Troi Amsterdam (troistudio.com) i.s.m. Vink Bouw Nieuwkoop (vinkbouw.nl) Ontwerp: Arons en Gelauff architecten Amsterdam (aronsengelauff.nl) Landschapsontwerp t/m SO+: Hosper, landschapsarchitectuur en stedebouw Haarlem (hosper.nl) Aannemer: Vink Bouw Nieuwkoop (vinkbouw.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Haarlem (pietersbouwtechniek.nl) Nobelwood: Foreco Dalfsen (foreco.nl); detaillering, uitwerking, montage: Foreco Houtconstructies Noordeloos (foreco.nl/nl/houtconstructies) Bruto vloeroppervlak: 1.209 m2 Bouwperiode: Januari 2016 - maart 2018 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

h.o.h. 76 mm (2 x 38 mm). Precies datzelfde is gedaan bij

augustus 2018

mm) maar hier, bij die zijgevel, zit het hout dichter opeen:

Hechte samenwerking Als houtproduct is gekozen

augustus 2018 het houtblad

Het paviljoen is geïnspireerd door de renaissancestijl van de binnenplaats van la Cà Granda.

toekom s t vo o r ruimte future space salone del mobile 2018, mila an Op de afgelopen gerenommeerde designbeurs Salone del Mobile in Milaan toonde Peter Pichler Architecture Future Space, een bijzonder paviljoen op een bijzondere locatie. Meer dan 1.600 dennen latten, gestapeld en gedraaid, spelen met licht en schaduw in een 3 m hoge piramide op de binnenplaats van de universiteit van Milaan.

De installatie reflecteert de ideeën van Peter Pichler Ar-

(on)stoffelijk hout op 2.100 m hoogte; zie Het Houtblad

chitecture over toekomstige ruimtes (Future Space) op

6/2017.

het gebied van duurzaamheid (hout als materiaal), constructie en ruimtelijke emoties. Ditzelfde architectenbu-

Renaissancestijl De symmetrische structuur van het

reau was ook verantwoordelijk voor het imponerende

paviljoen is geïnspireerd door de renaissancestijl van de

restaurant Oberholz in Obereggen, Italië, uitgevoerd in

binnenplaats van la Cà Granda (= het Grote Huis), waarin

augustus 2018 foto’s: oskar da riz bozen

het houtblad

Future Space: een symmetrisch licht- en schaduwspel.

de universiteit van Milaan is gevestigd en waar dit project

bieden uitzicht op de binnenplaats van de universiteit en

stond opgesteld. Aan het kolossale gebouw is vanaf 1456

andere installaties.

tot begin 19e eeuw gebouwd. Pichler speelt hier met de fundamentele elementen van de renaissance: symmetrie,

Biënnale Venetië Voor dit project werkte Peter Pich-

proportie en geometrie.

ler Architecture samen met constructeurs van DomusGaia. Het staat nu opgesteld bij de Biënnale in Venetië.

Stapelen en draaien Met dit project onderzoekt de

Daarna gaat het verder op reis. •

ontwerper de mogelijkheden van de aanwezigheid van hout in een niet-typische bouwomgeving, een bouwwerk

kasper weigand

dat een ruimtelijke ervaring moet overbrengen. Drie afzonderlijke vleugels veranderen geleidelijk in hoogte

CO2-VOETAFDRUK

door houten latten van verschillende lengtes te stapelen

In het project is onder andere 22 m3 dennen toegepast.

en te draaien. Meer dan 1.600 elementen in totaal vormen

Dit betekent een CO2-vastlegging van 14.381 kg. De

dit piramideachtige bouwwerk van 3 m hoog en een ge-

Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in 1 se-

wicht van 12 ton. Bezoekers kunnen de installatie binnen-

conde. Het compenseert de uitlaatgassen van een

gaan en verkennen. De geperforeerde structuur filtert

middenklassenauto over 120.849 km of het jaarlijks

licht en roept een speels licht- en schaduwspel op. Er zijn

elektragebruik van 15 huishoudens.

drie openingen, één dient als ingang en de andere twee Locatie: Binnenplaats Universiteit van Milaan, Via Festa del Perdono, 7, Milaan Ontwerp: Peter Pichler Architecture Milaan (peterpichler.eu); Peter Pichler, Gianluigi D´Aloisio, Daniele Colombati Constructeur: DomusGaia Milaan (domusgaia.it) Bouwperiode: April 2018 Bouwkosten: N.B.

de va k a ntie hang t t er r a lo d g e h ot el mind elo, s ão v i cen t e, k a a p v er d ië

Ontwerp lokaal en koop lokaal. Dit is het devies van Ramos Castellano Arquitectos bij al hun werk. Dat ligt ook wel voor de hand als je woon- en werkgebied de afgelegen eilandengroep Kaapverdië is, waar materialen de schaarste deﬁniëren. Maar dat betekent geenszins dat dit leidt tot armoedearchitectuur van saaie tweedekeusgebouwen.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: sergio pirrone palermo

Typisch inheems toont het bontgekleurde toegangshek, een Kaapverdiaanse Mondriaancompositie van recht-

augustus 2018

gevouwen olievaten.

het houtblad

Uitzicht vanaf de sipo mahonie veranda op Mindelo en op Santo Antão, waar de eigenaar trektochten organiseert. Door de constructie en panelen zit je enigszins beschut.

Plattegrond begane grond. Legenda.

10 9

9 11

8 7

3 6

1 4

tekening: ramos castellano arquitectos mindelo, kaapverdië

De eigenaar renoveerde een koloniaal herenhuis (1900), vestigde z’n reisbureau in zijn felgroene neoklassieke trots en bouwde z’n hotel erachter.

1. Terras op reisbureau

7. Zwembad

2. Lagergelegen bijterrassen

8. Tuin

3. Watertank

9. Appartement

4. Brug

10. Toilet/douche

5. Terras op ontbijt-bargebouw

11. Overdekte veranda

6. Keuken

maar dat geschiedt door de enige regenmaand augustus op veel eilanden toch aardig dor en tanig.

Honderdmaal hergebruik Dus ook bouwmaterialen ontbreken er vrijwel geheel, en juist die zijn onmisbaar

augustus 2018

voor de immer vormgevende mens. De bevolkingsgroei ging in de loop der eeuwen derhalve tergend langzaam, net als de bouw. De meeste materialen moesten zeeënver worden aangesleept. Daardoor zijn vele Kaapverdiaanse producten voortbrengselen van ingenieuze handenarbeid van soms wel honderdmaal hergebruik. Cradle to cradle was er eigenlijk altijd al usance. Dat gegeven zou heden ten 27

dage een fantastische aansporing voor alle architecten der

het houtblad

foto’s: sergio pirrone palermo

verspillende landen kunnen zijn om cyclisch te ontwerpen vanuit een absoluut middelenminimum: minder is weer (less is encore).

Onderzeese vulkaankrater Aan de noordkant van São Vicente bevindt zich een natuurlijke inham, waardoor Mindelo met deze Porto Grande uitgroeide tot de belangrijkste havenstad van Kaapverdië. De schepen kwamen vanuit alle windrichtingen (Afrika, Europa, Zuid-Amerika), zodat de plaats als smeltkroes van beschavingen de

Kaapverdië bestaat uit dertien grotere en kleinere eilan-

culturele hoofdstad kon worden, die ze nog steeds is. Vis-

den; sommige zijn onbewoond. Ze zijn zo geordend, dat

serij en toerisme zijn de andere twee economische pijlers.

ze losjes als een denkbeeldige pijlpunt naar Afrika wijzen, preciezer naar de meest westelijke punt van Senegal:

c yclisch ont werpen: minder is weer

Groene Kaap, waaraan de voormalige Portugese kolonie

(less is encore)

Cabo Verde (sinds 1456) z’n naam ontleent. Het is daar in de Atlantische Oceaan een wel heel verre verwijzing op zo’n 950 km afstand van het Afrikaanse vasteland. De archipel is verdeeld in acht noordelijke of bovenwindse en

Er is een luchthaven en een dependance van de universi-

vijf zuidelijke of benedenwindse subeilanden, kortweg

teit Lusófona uit Lissabon voor enkele vakken: rechten,

Barlavento en Sotavento. Hoofdstad Praia ligt op het zui-

bestuurskunde, informatica en civiele techniek. Als je de

delijke Santiago, culturele hoofdstad is Mindelo op São

driekwartcirkel van de baai in gedachten rondmaakt, ont-

Vicente, het op een na uiterste bovenwindse eiland in het

staat een vermoeden wat eronder schuilgaat: een forse

noordwesten. Een historische smet is dat de cultuurstad

onderzeese vulkaankrater. Porto Grande was en is be-

langeeuwig stapelplaats is geweest van de slavenhandel

langrijker dan het hele eiland zelf, dat grofweg slechts 24

vanuit Afrika.

x 16 km meet en als geheel redelijk vlak is. Mindelo (ongeveer 80.000 inwoners) ligt er idyllisch bij, omgeven als

Vulkanische oorsprong Het aantal inwoners be-

het wordt door een middelhoog berglandschap, schraal

draagt circa 561.000. Méér Kaapverdianen wonen in

maar bedaard imponerend. De bebouwingen liggen als

diverse buitenlanden, onder wie 22.000 in Nederland

kleurrijke vegetatie over de plooiende hellingen uitge-

(15.000 in Rotterdam). Dit komt vooral door de vulka-

spreid. Bovenaan ligt een schilderachtig kasteel dat het ro-

nische oorsprong van de eilandengroep, het tropische

mantische toeristengemoed vanzelfsprekend onmiddellijk

zonklimaat, de droge staande passaat uit het noordwesten

beroert.

en bij vlagen de zoutezeenevel. In een onzalige verbintenis hebben deze natuurfeiten de archipel onbarmhartig

Neoklassieke trots En zo kunnen eilandshoppers ook

geslepen tot rotsige ongenaakbaarheidslandschapjes,

verslingerd raken aan Kaapverdië. Het overkwam de

waarbij het materialenpalet is gereduceerd tot het karige

Fransman Théo Lautrey die er een aantal bergexpedities

drietal steen, zand en water. Nu laat de altijd onstuitbare

ging leiden en toen aan de bergen is blijven hangen, en

natuur zeker niet na met haar groene veren te pronken,

aan cultuurbehoud en duurzaam toerisme. Hij kocht een

■ ■ ■

foto’s: sergio pirrone palermo

Het herenhuisterras bereik je via een sipo mahonie loopbrug, waarover je 15 m lang naar de einder van Santo Antão toeloopt, als een heerlijk happy end van een ﬁlm.

Bij het ontbijt-bargebouw kunnen alle vakken dicht, maar zijn de meeste als luiken open te klappen, wat het effect geeft van een buitenmaatse goochelaarsdoos.

Orthogonale en glooiende bergen. Achter het herenhuis (reisbureau) het ontbijt-bargebouw. Ervoor het sipo mahonie dek met - niet zichtbaar - het zwembad.

taurantjes door flaneert. Het drukke gewriemel van men-

neoklassieke trots z’n reisbureau Nobai trekking, waar

sen en gebouwen wordt kalm gecontrasteerd door de

vooral mensen uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en

weidse Atlantische Oceaan en, in vager verte, het eiland

Scandinavië boeken. Werkterrein is eigenlijk Santo Antão,

Santo Antão. De architecten ordenden vier rotsig-houten

op één uur varens noordwestelijk van São Vicente. Het is

bouwvolumes enigszins losjes en gedraaid naast elkaar -

het veel grotere sluitstuk van de noordelijke eilandenrij

met hoogte-, breedte- en diepteverschuivingen - om het

met veel gevarieerdere landschappen van woeste bergen,

zicht vanuit elk der torens optimaal te maken. Het meest

scherende ravijnen, weelderige valleien en loodrechte

linkse volume is dubbelbreed, de andere drie zijn enkel-

rotsklippen. Om zijn gasten nog beter van dienst te zijn,

breed. Ze samenbrengen in één hoog en breed gevelvlak

besloot Lautrey een viersterrenhotel achter zijn reisbu-

zou ernstig hebben gedetoneerd bij het organische point-

reau op te trekken. Voor het ontwerp zocht hij contact

illisme van bebouwde stad en omringende natuur.

met het lokale Ramos Castellano Arquitectos, bestaande uit de Kaapverdische Eloisa Ramos, geboren op Santo

Orthogonale bergen Een vijfde smal volume op hoge

Antão, en de Italiaan Moreno S. Castellano, afkomstig van

kolompoten, het ontbijt-bargebouw, staat apart en voor-

Sardinië, die evenmin had kunnen ontsnappen aan de

uitgeschoven bij de entree. Het markeert zo niet alleen de

magneetwerking van deze insulaire kralenketting.

toegang, maar moet ook enigszins als stofvanger fungeren van de saharawinden die van tijd tot tijd het eiland on-

Organisch pointillisme Hun werk is een mengeling

derwaaien. Vooral de vier behuizingen naast elkaar lijken

van Kaapverdische, Afrikaanse en westerse elementen,

uit de aarde op te rijzen, als kleine orthogonale bergen. Ze

van veel ambachtelijke en weinig fabrieksproducten, van

bevatten samen elf eenvoudige appartementen, waarvan

veel her- en weinig nieuwgebruik. Hun eerste uitgangs-

één rolstoeltoegankelijk, één suite en een receptie. Een

punt was het eenvoudige, kabbelende eilandleven te to-

lang en smal zwembad ligt blauw naast het ontbijt-barge-

nen vanuit het nieuwe bouwwerk schitterend hoog op de

bouw, verbonden met het herenhuis via een dek van Afri-

helling: Mindelo met z’n dichte kleurrijke bebouwing,

kaans sipo mahonie. Terrassen op beide gebouwen die-

doorklinkerd met straatjes en paadjes, en waar de boule-

nen als panoramaplateaus, inclusief houten relaxmeubilair met diagonale rugleuning. In de laatste accommodatie bevinden zich tevens twee foyers. Het herenhuisterras bereik je vanuit de viervolumes langs een eveneens sipo mahonie loopbrug, waarover je 15 m lang naar de einder van Santo Antão toeloopt, als een heerlijk happy end van een film.

Reusachtige gevelrugzakken De vier stompe torens en het ontbijt-bargebouw zijn opgetrokken in beton, voor een deel stralend wit gepleisterd, voor een ander deel bekleed met grijze rotsblokken uit de nabije bergen; ook de paden ernaartoe en eromheen bestaan uit deze kinderhoofdjes. Ertegenaan hangen rechthoekige veranda’s in sipo mahonie als stevige hulzen of als reusachtige gevelrugzakken, opgedeeld in vierkante vakken, die in allerlei constellaties geopend of met 2,5 cm dikke panelen gesloten zijn; enkele openingen hebben in stijl vierkantsgaas. Het lijstwerk van de constructie voegt zich qua afmetingen ook in de vierkantsvergelijking: 100 x 100 mm. De onbehandelde houtsoort Afrikaans sipo mahonie voor de diverse toepassingen is welbewust gekozen. Moreno Castellano: ‘Dat was de strikte eis van de opdrachtgever. Zijn hotel moest zonder meer een speciale Afrikaanse toets hebben.’

augustus 2018

vard zelf tussen de zee en een lint van winkeltjes en res-

van Mindelo, renoveerde het en vestigde in zijn felgroene

het houtblad

koloniaal herenhuis uit 1900 in het historische centrum

augustus 2018

foto: sergio pirrone palermo

het houtblad

Passend gemaakt bij het

Langzaam plusbeleven De openingen overheersen

huls een relatie tot de baan van de zon in acht genomen,

organische pointillisme van

in de verandaconstructies, met als mogelijke mixverkla-

die licht en warmte overdag zoveel mogelijk tempert.

ring de materiaalschaarste, de architectonische compositie

Maar er zijn ook moderne voorzieningen, zoals pv-pane-

en het tropische klimaat. Bij de platte verdiepingsdoos van

len op de daken voor de elektriciteitsvoorziening, led-ver-

het ontbijtgebouw kunnen alle vakken dicht, maar zijn de

lichting en waterhergebruik voor de besproeiing van de

meeste als luiken naar boven open te klappen, wat het ef-

tuin met bananen-, zuurzak- of guanábanabomen en da-

fect geeft van een buitenmaatse goochelaarsdoos. Typisch

delen kokospalmen. De meubelen en de verlichting zijn

inheems toont het bontgekleurde entreehek, een Kaap-

eveneens door Ramos Castellano Arquitectos ontworpen.

verdiaanse Mondriaancompositie van rechtgevouwen

Bij het meubilair is herbruikgemaakt van hooghouten

olievaten. Ook de voorzieningen zijn tweedewerelds of,

haspels voor elektrische kabels.

bebouwde stad en omringende natuur.

positiever, lokaal: geen airconditioning, maar vierwiekige plafondventilatoren, géén tv, maar wifi, ambachtelijke

Feestelijke vakantietrip Duurzaamheid betreft vol-

meubelen van plaatselijke meubelmakers, én een hang-

gens de architecten echter niet alleen maatregelen en ma-

mat. Het gaat niet om kortstondig welvaartsgenieten,

terialen, maar ook dat iedere bouwbetrokkene daarin vol-

maar om het langzaam plusbeleven van de couleur locale.

doende bevrediging vindt. En dat straalt het Terra Lodge Hotel zonder meer in alle grandeur uit. De bouw duurde

Hooghouten haspels De robuustheid die het Terra

natuurlijk Kaapverdiaans lang, maar was één feestelijke

Hotel uitstraalt, past bij de indringende invloed van zon-

vakantietrip van zeventien maanden. •

neschijn, passaatwind en zeemist. Alle tentoongespreide losheid is zeker niet opportunistisch. Zo is bij elke bouw-

hans de groot

Locatie: N° 11, Alto de Santo Antonio, Mindelo, São Vicente, Kaapverdië Opdrachtgever: Terra Lodge Hotel Mindelo (terra-lodge.net) Ontwerp: Ramos Castellano Arquitectos Mindelo (ramoscastellano.com); Eloisa Ramos, Moreno S. Castellano, Camille Cellier, Marvin Delgado Constructeur: Ilidio Alexandre Mindelo Aannemer: Duka Mindelo Timmerwerken: Mestre Pulu Mindelo, Daniel Cabanas, Rui Carpinteiro Mindelo Bruto vloeroppervlak: 600 m2 Bouwperiode: Oktober 2015 - februari 2017 Bouwkosten: N.B.

Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage

Zoek naar FSCÂŽ producten.

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com

irokoperen stilist iek k a n to o r pav il j o en v u g h t In de tuin van een jaren 1930-villa in Vught staat een opvallend kantoorpaviljoen. Onder een soort schilddak van gezette koperen lamellen zijn alle gevels rondom van glas. Kozijnen, plafonds en interieur van iroko geven het geheel een strakmoderne ĂŠn warme uitstraling. Het verwierf onlangs de Architizer A+Award 2018, categorie Living Small.

foto: jeroen musch rotterdam

augustus 2018

Plattegrond.

foto: jeroen musch rotterdam

het houtblad

tekeningen: studio prototype amsterdam

Het strakke, cascaderende dak geeft het gebouw een enigszins Japanse uitstraling.

Situatieschets.

Form follows material Steenvoorden legt uit dat hij en

Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut. Deze stich-

zijn collega voor de naam PROTOTYPE kozen, omdat een

ting zamelt geld in om dit Utrechtse instituut, dat onder-

bouwproces op zich prototypisch is. ‘Bovendien willen we

zoek doet in ontwikkelingsbiologie en stamcellen, te on-

unieke en vernieuwende ontwerpen maken. Ieder project

dersteunen. Tijdens de bijeenkomst werd geprobeerd de

is voor ons een prototype. We denken na vanuit materialen

genodigden te stimuleren een extra financiële bijdrage te

en van daaruit gaan we slim en bijzonder detailleren. Form

leveren. Zo boden de architecten Jeroen Steenvoorden en

follows material. Per opgave kijken we welk materiaal het

Jeroen Spee een schetsplan aan. Beiden zijn oprichter van

beste is. Dat kan bijvoorbeeld hout zijn. Dat is een fantastisch

studio PROTOTYPE in Amsterdam. Spee, young ambas-

product vanwege de warme uitstraling en tactiliteit. Het is

sador van de stichting, wilde graag met zijn collega zo iets

oorspronkelijk bouwmateriaal waarmee je echt kunt ver-

betekenen voor de onderzoekers. Een van de genodig-

nieuwen. Het laat zich goed aanpassen in vorm en kleur,

den, een zakenman die liever onbekend blijft, vond deze

waardoor het mooi kan aansluiten op cascomateriaal, zoals

mogelijkheid interessant en deed het winnende bod. Hij

staal en beton.’

augustus 2018

Het begon tijdens een liefdadigheidsbijeenkomst van de

wilde daar in de tuin een kantoor laten bouwen. Hij gaf

Häuser Award 2017 Aan tafel in de tuin van de villa in

studio PROTOTYPE de opdracht het schetsplan verder

Vught laat Steenvoorden op zijn smartphone twee projecten

uit te werken tot kantoorpaviljoen.

van PROTOTYPE zien waarbij veel hout is toegepast. Eén is

het houtblad

had kortgeleden namelijk een villa gekocht in Vught en

een watervilla van drie lagen in western red cedar in het

Goede klik PROTOTYPE, dat momenteel twaalf mede-

Olympisch Kwartier van Amsterdam. Het andere voorbeeld

werkers telt, is een relatief jong architectenbureau. Zo’n tien

is een villa in het duingebied van Schoorl, waarover interna-

jaar geleden besloten Steenvoorden en Spee te gaan samen-

tionaal veel is gepubliceerd; het bureau kreeg hiervoor de

werken. Ze hadden elkaar tijdens het derde semester van

tweede prijs van de Häuser Award 2017 van de Bund Deut-

de master aan de TU Delft leren kennen. Er was zo’n goede

scher Architekten. De villa heeft een donkere stalen gevel en

klik, dat ze op een gezamenlijk project afstudeerden. Na hun studie werkten ze onder andere bij Sander Architecten in Amsterdam. Daar waren ze nauw betrokken bij de verbou-

d e n k e n va n u i t m at e r i a l e n e n va n

wing van het kerndepartement van het ministerie van De-

d a a r u i t d e ta i l l e r e n

fensie, een complex aan de Kalvermarkt in Den Haag. Naast de totale renovatie van de bestaande gebouwen werd ter plaatse van de bestaande buitenruimte een nieuw binnenge-

een interieur, kap en massieve balken van esdoorn. Steen-

bied met een dekdak van composiet en beton gecreëerd,

voorden: ‘We hebben zelf de coating ontwikkeld voor de

vertelt Steenvoorden. ‘Eerst hebben we er in dienst van San-

stalen gevel. De voorkant is gesloten, de tuinzijde heel open.

der Architecten aan gewerkt, maar na twee jaar besloten we

Dit project zegt veel over ons: hoe het gebouw is ingepast

zelfstandig verder te gaan als studio PROTOTYPE en wer-

in het duinlandschap, de bijzondere overgangen tussen de

den we in de gelegenheid gesteld dit dekdak af te ronden.’

ruimten en onze hang naar vernieuwing.’

Botenbouw Ook de kantoorvilla in Vught past bij de vernieuwingsdrang van de architecten. Na het schetsplan volgde een intensief ontwerpproces met maquettestudies en visualisaties die tot op de centimeter werden uitgewerkt. Volgens Steenvoorden bleek de eigenaar een fantastische opdrachtgever binnen dat proces. ‘Hij stelde de juiste vragen, en het mocht van hem absoluut geen concessiearchitectuur worden. Het bijzondere is dat het gebouw qua compactheid en afwerking bijna als botenbouw in elkaar zit. De man is zelf een fervent zeiler, dus dat past mooi bij hem. Maar in tegenstelling tot een boot, als bouwobject introvert, is dit gebouw een uitgehold volume dat op de omliggende tuin is gericht. Ook hebben we geprobeerd het te laten aansluiten op de aanpalende woning uit de jaren 1930. Dat deden we niet fysiek als wel hoe ze zich tot elkaar Langsdoorsnede.

verhouden in vorm, ritme, materiaal, ruimte en schaal. En

■ ■ ■

augustus 2018

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: jeroen musch rotterdam

het houtblad

De iroko latten op het plafond en op het aan vier kanten schuine centrale plafond moesten in lijn met elkaar worden bevestigd: een gigantische klus.

In de stabiliteitsschacht midden in het kantoor zitten toilet, warmtepomp, openhaard, keuken (hier zichtbaar)...

â&#x20AC;Ś en gastenslaapkamer.

het, vinden wij, een prachtig geheel geworden.’

we vakmensen ingehuurd.’

Waterproeven Door de compactheid en het efficiënte

Stabiliteitsschacht Midden in het kantoor is een stabili-

ruimtegebruik heeft het kantoor slechts een bouwopper-

teitsschacht geconstrueerd die bij windbelasting moet voor-

vlak van 60 m . Het staat op een betonnen plint die vrijwel

komen dat het gebouw gaat schranken. In deze schacht zit-

gelijk is aan die van de woning ernaast, wat de harmonie

ten toilet, keuken, slaapkamer voor gasten, warmtepomp en

ten goede komt. Het schilddak bestaat uit horizontale ge-

openhaard. Van al deze vertrekken bestaan de wanden en

zette koperen lamellen met een patina die er al bij aan-

verdiepingshoge deuren uit vuren, bekleed met irokofineer.

vang op is aangebracht. Het strakke, cascaderende dak

In de slaapkamer zit boven in de nok op het vlakke gedeelte

geeft het gebouw een enigszins Japanse uitstraling. Bart

van het dak een raam dat uitzicht biedt op de sterrenhemel;

van Loon, projectleider bij het uitvoerende aannemers-

naar wens kan dit vanaf de begane grond worden geblin-

en timmerbedrijf De Wit en Van Loon uit Wintelrij, merkt

deerd. De plafonds zijn bekleed met iroko latten van 30 x 50

op dat het allesbehalve een doorsneeproject was. ‘Een

mm met tussennaden van 10 mm. De latten zijn bevestigd op

dergelijk koperen dak is nooit eerder op deze manier toe-

zwartgeschilderd MDF, dat weer is gemonteerd aan de kap-

gepast. Met de leverancier van het koper en de architect

constructie. Onder de overkapping buiten zijn ze met een

hebben we waterproeven gedaan. We wilden van tevoren

lichtglanzende, binnen met een matte lak afgewerkt. In de

uiteraard weten hoe het koper het beste gezet kan wor-

centrale ruimte naast de schacht lopen de latten mee om-

den om het dak volledig waterdicht te krijgen. Ook moes-

hoog met de schuine vorm van het dak.

augustus 2018

worden afgewerkt. Voor dat specialistische werk hebben

het houtblad

mede dankzij het tuinontwerp van Andrew van Egmond is

ten de platen zo gemonteerd kunnen worden, dat er geen enkele schroef zichtbaar was.’

Gigantische klus Ook deze bijzondere afwerking moest worden uitbesteed, zegt Van Loon. ‘De latten op

Goede ervaringen Onder het vrij ingetogen dak met

het horizontale plafond en op het aan vier kanten schuine

vuren gordingen en standaard dakplaten zit een stalen constructie, gedragen door zestien iroko kolommen (78 x 128 mm); ze zijn 2,45 m hoog. Daaromheen zijn rondom

i r o ko : wa a n z i n n i g m o o i o m d e ta i l s

twaalf iroko kozijnen met drievoudig glas van dezelfde

mee te maken

hoogte geplaatst. Steenvoorden licht toe dat zowel binnen als buiten alleen FSC-gecertificeerd iroko is toegepast, waarmee PROTOTYPE bij een eerder project in

centrale plafond moesten mooi in lijn met elkaar worden

Amsterdam goede ervaringen heeft opgedaan. Hij om-

bevestigd. Het was een gigantische klus om de verdeling

schrijft de houtsoort als subliem strak met een rustige te-

te krijgen zoals die nu is. Dit project was ingewikkeld met

kening en waanzinnig mooi om details mee te maken. De

een hoog afwerkingsniveau, maar zeer uitdagend.’ •

kozijnen hebben een houtmaat van 76 x 162 mm en variëren in breedte: twee van 5,25, drie van 4,5 en zeven van 3

john ekkelboom

m. Ze zijn symmetrisch als gevel aangebracht. Van Loon: ‘Daarin hebben we op twee plaatsen aluminium schuifpuien geïntegreerd die wegvallen achter de houten kozij-

CO2-VOETAFDRUK

nen, maar wel zo dat ze bij glasbreuk makkelijk kunnen

In het project is onder andere 11 m3 hout toegepast

worden vervangen. Dit is mogelijk gemaakt door op die

(7 m3 iroko, 4 m3 vuren). Dit betekent een CO2-vast-

plaatsen demontabele kolommen te plaatsen. Voor ons

legging van 9.681 kg. Het compenseert de uitlaatgas-

was dit alles geheel nieuw. En dat geldt voor meer aspec-

sen van een middenklassenauto over 81.353 km of het

ten. Zo hadden de architecten een monolithische beton-

jaarlijks elektragebruik van 10 huishoudens.

vloer in een zalmroze kleur bedacht die gevlinderd moest Locatie: Rondeweg 7, Vught Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: Studio PROTOTYPE Amsterdam (studioprototype.nl); Jeroen Spee, Jeroen Steenvoorden; projectteam: Mitchel Verkuijlen, Janne van Berlo, Ries van den Bosch, Luca Vatteroni Aannemer: Aannemersbedrijf De Wit & Van Loon Wintelre (dewitvanloon.nl) Houtconstructeur: Timmerbedrijf Hulsel Hulsel (tmohulsel.nl) Leveranciers hout: (exterieur) Timmerbedrijf Hulsel en aannemersbedrijf De Wit & Van Loon; (interieur) Houtwerk Beverwijk (houtwerk.nl) Bruto bouwoppervlak: 60 m2 Bouwperiode: 2016 / 2017; opgeleverd: december 2017 Bouwkosten: €300.000,-

■ ■ ■

v ru c ht va n v er meni g v uldi g in g ag r i k a pel n ag a s a k i In de 16e eeuw had het christendom recht van geloven in Japan. Krap een eeuw later werd het goeddeels uitgeroeid. Nu is minder dan 1% van de Japanners christen: Âą 1 miljoen van de 127 miljoen. Oude kerken worden niettemin gekoesterd, en onlangs is er een trouwkapel bijgekomen, gebaseerd op de oudste rooms-katholieke kerk van Japan.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: yousuke harigane fukuoka

tekeningen: yu momoeda architecture office fukuoka

het houtblad

(tijdens de bouw). Knooppunt

Stalen verbindingsmiddel tussen twee lagen.

augustus 2018

foto: yousuke harigane fukuoka

Diagram. Situatieschets.

werp van de jonge architect Yu Momoeda (Nagasaki,

binnen via Portugese jezuïeten in de tijd van de ontdek-

1983) uit het circa 150 km noordelijker gelegen Fukuoka.

king der wereld (1549). Later namen de Hollanders hun

Momoeda: ‘Het is in ons land gebruikelijk een huwelijk

plaats in toen ze het eilandje Deshima in de haven van Na-

in een hotel te vieren. Het Agri Hotel wilde daarom ook

gasaki als handelspost kregen toegewezen. De havenstad

deze extra voorziening.’ De associatie met het verleden is

ligt op noordwestelijk Kyushu, het zuidelijkste van de vier

typisch Japans: ‘We proberen altijd nieuwe ruimte te ma-

Japanse hoofdeilanden. Van 1641 tot 1859 waren de kaas-

ken die verbonden is met het historische collectieve ge-

kopse koopvaarders het enige contact tussen het Westen

heugen.’ Momoeda’s verwijzingen naar Japans oudste

en het in 1642 op slot gedraaide Japan. De Hollandse han-

rooms-katholieke kerk zijn sterk geabstraheerd, zodat je

del was de enige religie die werd verkondigd.

met je ogen geholpen moet worden om er iets van te kun-

augustus 2018

Het christelijk geloof kwam het land van de rijzende zon

nen ontwaren. De langwerpige kruisvorm en het ruwbakstenen uiterlijk ontbreken hoegenaamd. Het gebouw is

1864 vervangen door een groter neogotisch exemplaar

een bijna perfecte gladde kubus van 10 x 10 x 8,395 m,

in hout en baksteen: Oura Tenshudo (= Oura Katholieke

zonder toren(s), steunberen en glas in lood. Binnen zou

Kerk), de oudste kerk van Japan. Het godshuis werd in

je met enige moeite een schip met twee zijbeuken kunnen

1933 tot nationaal erfgoed verklaard. In Nagasaki (circa

ontdekken. De drielagige opbouw van de houtconstructie

450.000 inwoners) en omstreken wonen nog steeds de

is wel onmiddellijk als gotisch symbool herkenbaar.

het houtblad

Schaamte Het houten kerkje bleef staan en werd in

meeste christenen, de helft rooms-katholiek. De Japanse cultuur is gekeurslijfd in groepsdenken, reden dat het

Stralende witheid De kapel is aan vier zijden één en

christendom er nooit echt wortel heeft geschoten. Deze

al openheid met vrijwel gebouwhoog en -breed glas. Ze

religie legt de nadruk op persoonlijk geloof, wat buiten

bieden in onderlinge afstemming panorama’s op het park,

het denkraam van de Japanners valt. Een individualistisch

de zee, de bergen en de heuvels. De hoekpartijen en de

bepaald begrip als schuld kennen zij alleen als schaamte

dakranden, uitgevoerd in witte staalplaten buiten (600 x

(tegenover de groep). Toch heeft de groepscontrole het christelijk geloof niet helemaal verstikt. Zo zijn er de af-

d e d r i e g e s ta p e l d e b o o m l a g e n gelopen eeuw acht christelijke premiers geweest. Om

groeien en krimpen tegelijkertijd

maar een los feit te noemen.

Eerste ontwerp En zo kan er ineens een trouwkapel nodig zijn, die niet speciaal voor christelijke huwelijksin-

1.200 mm) en constructietriplex binnen, houden de reus-

zegeningen is bedoeld, maar in het ontwerp wel terug-

achtige ramen van 7,745 m hoog vast. Het aandeel open en

grijpt op genoemde Oura Tenshudo, in het bijzonder op

dicht van ramen en wandstukken is gelijk: elk tellen ze in

het gotische karakter ervan. De kapel is het eerste ont-

totaal 16 traveeën van 1,250 m. Door de grote doorzichtige glasvlakken en de stralende witheid van de dichte delen schijnt de trouwkapel bij bepaalde weertypes voor het gevoel haast te verdampen en voor je openvallende mond in het niets te vervluchtigen.

Andere materiaaldimensie Ook de locatie is fantastisch: op een lichte verhoging in een groot nationaal park aan de baai van Nagasaki. De trouwkapel staat op het terrein van het Agri Hotel; een corridor vormt de scheiding. De toegang ernaartoe is weergaloos mooi. Een witmarmeren trap met heel brede aantredes buigt er lui en licht stijgend in een flauwe curve rechtsom naartoe. Aan de linkerkant wordt de kapel afgeschermd door een schutting van blankbruine plankpanelen die door hun gelijkende vorm met de traptreden iets weghebben van rechtop gezette aantredes, in een andere materiaaldimensie. De echte schoonheid bevindt zich evenwel binnen, die je buiten vooral ‘s avonds van grotere afstand kunt waarnemen Diagram.

door de grote ramen.

■ ■ ■

augustus 2018

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: yousuke harigane fukuoka

het houtblad

Harmonie van constructie, ruimte en licht.

De schutting van blankbruine plankpanelen heeft door de gelijkende vorm met de traptreden iets weg van rechtop gezette aantredes, in een andere materiaaldimensie.

een constructie van op elkaar gestapelde bomen in drie

De bomenstructuur, feitelijk een gevarieerd stelsel van

formaten - groot, middel, klein -, die samen het platte dak

vakwerken, wordt bijeengehouden door een webvormig

dragen. Een altaar ontbreekt. Je zou fantasieloos kunnen

netwerk van witstalen trekstangen (Ø 12 en 16 mm). De

norsen dat dit 3D-rasterwerk een wel heel aparte stem-

meeste takken eindigen in het luchtledige; steeds twee

pelconstructie is. Maar realiter is zij natuurlijk de verbeel-

per boom vormen de basis voor de kleinere bomen erbo-

ding van ‘s mensen opdracht op alle vlakken vruchtbaar

ven. Tijdens het ontwerp bouwden Momoeda en zijn

te zijn. En daarvan is de boom het ultieme symbool, hier

team een hele reeks digitale en plastic modellen om de

overvloedig uitgedrukt in een constellatie van drie gene-

verhouding tussen elke bomenlaag en hun invloed op de

raties bomen. De associatie tussen huwelijk en trouwka-

ruimte helder te krijgen. Zo kwamen ze erachter dat, als

pel ligt dan wel heel voor de hand. En natuurlijk sluit dit

ze de bomen recht op elkaar zouden zetten, dit tot con-

weligwondere natuurverschijnsel in engere zin ook aan

structief gerommel en visueel lawaai zou leiden. Daarom

bij het omringende parkdecor.

zijn ze per laag 45° ten opzichte van elkaar gedraaid. De tweede laag bestaat eigenlijk uit vier volledige en acht

Fractale constructievorm Dat het om een familie

halve bomen (samen toch acht). De laatste zijn van belang

bomen gaat (ouders, kinderen, kleinkinderen), blijkt uit

als ondersteunende draagtakken onder de derde laag van

de fractale constructievorm oftewel het systeem van zelf-

zestien boompjes.

gelijkende meetkundige configuraties. Momoeda onderzocht dit systeem van boomstammen en takken al tijdens

Japans ceder Voor de verbindingen is een speciale inge-

zijn studie aan de Yokohama Graduate School of Architec-

laten knoopplaat ontwikkeld, waarin zowel de diagonale

ture. De drie gestapelde boomlagen groeien en krimpen

liggers als drie trekstangen (Ø 16 mm) konden worden sa-

tegelijkertijd: ze verdubbelen van vier, naar acht, naar

mengebracht. Waar twee diagonale liggers een hogere

zestien exemplaren en in afmetingen verminderen ze van

boomstructuur ondersteunen, is de stalen verbinding een

120 x 120 naar 90 x 90 naar 60 x 60 mm. De verkleiningen

basisplaat met daarop een rechthoekige mantel voor de

volgen de formule a/√2. De kolommen of stammen zijn

vijfdelige stam (vier erlangs, één erin) en zes trekstangen.

bundelingen van vijf balkjes in kruisvorm (!) geplaatst; de

De maximaal acht takken zijn als puzzelstukken aan de

liggers of takken zijn enkel. Ook hogerop nemen de sta-

stam gezet via een combinatie van diagonale ingelaten

pelingen af: van 3,5 naar 2,475 naar 1,750 m. Deze hink-

staalplaten en pen-en-gatverbindingen. Alle onderdelen

stap-sprong in de hoogte wordt tevens aangegeven in de

zijn met bouten aan elkaar bevestigd. De keuze voor blank-

roedemaatvoering van het grote raam waarin de entree is

gebeitst Japans ceder kwam voort uit een mix van natuur-

opgenomen. Doordat ook het interieur wit is (wanden,

lijke schoonheid en lokale beschikbaarheid. Bovendien

porseleinen vloertegels) en de Japans cederen constructie

wordt de houtsoort gebruikt voor traditionele Japanse wo-

naar boven ijler wordt, is het alsof de gevulde ruimte te-

ningen, wat de ultramoderne trouwkapel voor de Japanner

zelfdertel wordt leeggemaakt. Zo is het meteen tevens

toch een gevoel van vertrouwdheid geeft.

een ruimte voor comtemplatie over huwelijk en individualiteit. Op twee rijen eenvoudige banken van Chinees wit

Minimalistisch meesterstuk De bouw van de kapel

essen is plaats voor 66 huwelijksvierders en/of denkers

nam vier maanden in beslag. Eerst werden de buitenwan-

over Een geur van hoger honing (Martinus Nijhoff).

den opgericht, daarna volgde de montage van de prefab houtconstructie. Het minimalistische meesterstuk van Yu

Visueel lawaai De vier haakse hoekstukken van de

Momoeda versmelt in een hoogverheven harmonie van

Agri Kapel vangen de horizontale krachten op, de hout-

constructie, ruimte en licht. •

constructie draagt de verticale krachten van het flauw oplopende dak af. Doordat op het grondvlak slechts vier 3,5

hans de groot

Locatie: 2671-1 Yotsuemachi, Nagasaki Japan Opdrachtgever: Memolead Nagasaki (memolead.co.jp) Ontwerp: Yu Momoeda Architecture Office Fukuoka (yumomoeda.com); Yu Momoeda; Yuko Abe, Takayo Fuchigami Aannemer: Yushin Construction Toyama (yushin-kensetsu.co.jp); Yuji Ide, Masanobu Ide, Yoshihiro Iwanaga Constructeur: Jun Sato Structural Engineers Tokio; Mika Araki (junsato.k.u-tokyo.ac.jp) Meubilering: Aura Create Tokio (auracreate.co.jp); Takaya Ishikawa Bruto terreinoppervlak: 17.927,55 m2 Bruto vloeroppervlak: 125,27 m2 Bouwperiode: Juni - oktober 2016 Bouwkosten: € 542.572,-

augustus 2018

m hoge kolommen staan, is daar veel (bewegings)ruimte.

het houtblad

Ultieme symbool De ruimte wordt gevormd door

ONDER ARCHITECTUUR RUSSEN BOUWEN GROOTSTE K ANTOOR IN HOUT HOC-LADDER CTH Basiskennis: 11 en 25 september, 9

bouw in hout van het oostelijk halfrond te

oktober, een praktijkdag in week 43/44

foto: good wood

bij Moskou claimt het grootste kantoorge-

hebben gebouwd. Het kantoor is meer dan 3.400 m2 groot en 20 m hoog.

Het kantoor telt vier tot zes verdiepingen en

het houtblad

2018; examen 12 november 2018.

CTH Naaldhout: 20 september, 4 en 24 oktober 2018; examen 12 november 2018.

doet dienst als het hoofdkantoor van de firma

met 18 verdiepingen, maar dat project is niet

Good Wood. De constructie is van gelami-

uitsluitend van hout. Het gaat hier om hybride

CTH Bouwmaterialen (facultatief): 20

neerd hout. Op het dak liggen zonnepanelen.

hoogbouw in hout en beton.

september, 11 en 25 oktober, 8 en 29 no-

Toch zit er een nieuwe recordhouder aan te

vember en 20 december 2018.

Houtdag 2018 Good Wood Plaza is in 2017

komen.: in Noorwegen is de bouw gestart

geopend. In Rusland is dit het hoogste houten

van Mjøstårnet, houtbouw van 81 m hoog.

CTH Commercie: 27 november, 4 en 18

gebouw en het eerste kantoor van uitsluitend

Directeur Rune Abrahmsen van bouwer

december 2018; examen 7 januari 2019.

hout. Toen het kantoor werd gebouwd, start-

Moelven Limtre spreekt hierover op Houtdag

te in Vancouver de bouw van houthoogbouw

2018.

CTH Bouwen met hout: 30 januari, 13 februari 2019; examen 25 februari 2019.

CTH Loofhout en niet-Europees naald-

H O U T BO U W VOO R DR I E PAV I L J O E N S L A NG S DE SEINE

hout: 13 en 27 maart, een praktijkdag in week 15/16 2019; examen 22 april 2019.

Langs de Seine in het Franse Colombes zijn drie

De drie gebouwen hebben elk een andere

paviljoens gebouwd in houtskeletbouw. Ze

functie en liggen verspreid langs de promena-

CTH Plaatmateriaal: 8 en 22 mei 2019,

staan vlak bij de westelijke ingang van het La-

de. Het eerste paviljoen verwelkomt bezoe-

praktijkdag in week 23/24 2019; examen

gravère Park en zijn slim in het park verweven.

kers. Daarna volgt een paviljoen met horeca.

17 juni 2019.

Het derde paviljoen huisvest openbare toilet-

Vuren, douglas, lariks De 40 m2 grote

ten. De paviljoens drukken richting uit. Daar-

Basiscursus hout en plaatmateriaal: is een

paviljoens zijn een ontwerp van h2o archi-

naast kaderen de open gevels het landschap.

schriftelijke cursus en kan op elk moment

tectes in Parijs. De elementen zijn van hout:

De langgerekte vorm wordt versterkt door

worden gestart.

vuren en gelamineerd douglas. De wanden

veranda’s of terrassen en brengt visuele ver-

dakpanelen zijn van OSB (10 en 18 mm dik).

bindingen tot stand. De gebogen vorm wordt

Wilt u een cursus toegespitst op uw be-

De gevel- en dakbekleding is (deels) van la-

versterkt door de harmonicawanden in hout

drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen ook

riks (25 mm dik).

en roestvast staal.

als maatwerk worden uitgevoerd.

Voor meer informatie over opleidingen en cursussen kunt u contact opnemen met het HOC, email: info@houtopleidingscentrum.nl. •

foto: julien attard parijs

augustus 2018

Houtbouwfirma Good Wood in Zelenograd

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel Greenwood International BV

Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Coillte Panel Products

houtexpeditie

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I

G EMODIFICE E R D LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!

A R F

N E K

N R.

Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wanden gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische speciﬁcaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en proﬁelen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certiﬁcering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare proﬁelen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodiﬁceerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.