Het Houtblad 8 2015 by Het Houtblad

thema: innoveren met hout december  • jaargang  • nummer 

www.houtblad.nl

Totaaloplossing voor houten gevelprojecten

Plan

Wood

Milieuwinst • Producten Producten met DUBOkeur met DUBOkeur • Volgens Volgens KOMO KOMO • Uit Uit duurzaam beheerde bossen duurzaam beheerde bossen

Brandveilig • Getest Getest op Euroklasse B op Euroklasse B • Volgens Volgens CE-markering CE-markering • Conform Conform bouwbesluit 2012 bouwbesluit 2012

Kleurbehoud • Brandveilige Brandveilige coating coating • Kleurregistratiesysteem • Behoud Behoud esthetiek esthetiek

Serviceverlening • Prestatiecontract • Waarborging Waarborging bij de SGVH bij de SGVH • Ontzorging

Natuurlijk kapitaal • Vastlegging CO2 • Biobased materialen • Bevordert biodiversiteit Dalmsholterweg 5 7722 KJ Dalfsen Postbus 73 7720 AB Dalfsen Telefoon +31 529 43 15 48 info@foreco.nl www.foreco.nl

Material Xperience

Hét jaarlijkse materiaalevenement voor creatieve professionals

27–29 januari 2016 Ahoy Rotterdam

The future is here! Material Xperience, het jaarlijkse materiaalevenement voor creatieve professionals, staat dit jaar in het teken van ‘The Future is here’. Gedurende het driedaagse evenement, inspireren we je met meer dan 100 exposanten, een bomvol sprekersprogramma en natuurlijk de nieuwste materialen uit de onafhankelijke Materia collectie. Kom langs, en ontdek welke digitale productietechnieken, revolutionaire materialen en verassende energiebronnen de toekomst jou gaan brengen!

Haal je gratis toegangskaart op www.materialxperience.nl facebook.com/materia.nl

Hoofdsponsor

@MX2016

In samenwerking met

Mediapartners

foto: www.johnlewismarshall.com

d u rv e n, d o o r z e t t e n, doen Wat ik steeds propageer in voorwoord en artikel, is een onverschrokken houding die niet van opgeven weet. De hemel is de grens, de horizon bestaat niet, tenzij als meetpunt waar je overheen moet trekken. We kunnen terugzien op een gedenkwaardige Internationale Houtdag ( november jl.). Zowel over locatie als programma zijn vele lovende woorden gevallen. Rode draad van ‘s mensen bedrijf is eigenlijk altijd dat we op weg gaan, onderweg zijn en (n)ooit ergens aankomen. Nu en dan halen we een tussenpunt van overzicht of overwinning, waarna we weer welgemoed verder kunnen, theoretisch als woordenacrobaat, praktisch als vanwantenweter. De Houtdag bood hiervan vele hartverwarmende voorbeelden. Een houtbranche die onverzettelijk doorgaat hout gecertificeerd te krijgen. Architecten die bij alles homo ludens blijven; tegenstrooms doorroeien omdat ze geloven in wat nog ver is; andere beroepen binnentreden om iets tegen dank en stank gedaan te krijgen; of arriverend, aankomend en belandend eindelijk kunnen jongleren met ontwerpen van pracht en kracht. Onderzoekers die terugblikken naar wat is gerealiseerd en bewust optimisme kweken voor de toekomst of problemen oplossend analyseren. Bedrijven en organisaties die woorden bewaarheid maken, concepten tot producten vertroosten en praktische hulp bij gelukken bieden. Nieuw is dat mensen steeds meer gedaanteverwisselen tot partners, waardoor terughoudend medewerken aanhoudend samenwerken wordt. In die zin kunnen we vol vertrouwen naar het nieuwe jaar uitzien. Ik wens u allen een  van bereikte oases toe.

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Uitgever: Marjan Leenders

redactie Het Houtblad Postbus   AP Rotterdam Fax: - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Allet Douma Tel. - E-mail: a.douma@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: jack hobhouse londen

december 2015 het houtblad

Coverfoto: The Cube Londen Ontwerp: Hawkins\Brown Londen Fotografie: Jack Hobhouse Londen

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 4 8

december 2015

s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9

v v n h - n i e u w s __________________ 1 3

het houtblad

foto: daria scagliola en stijn brakkee rotterdam

verder in

t h e m a: i n n o v e r e n m e t h o u t Houtinnovatie kan vele ondoorgrondelijke wegen bewandelen. Op de Internationale Houtdag  betoogde SHR-onderzoeksmanager Bôke Tjeerdsma dat innoveren aan en met hout kan geschieden. Van beide mogelijkheden geeft dit nummer een voorbeeld.

hout in de herfst

r u b i k ’s c u b e

Kleurige lijnen en subtiele ritmes dansen over de douglas gevels

In Londen begon houthoogbouw in  met het Stadthaus

van het KOZ Máximaal in Rotterdam. Verstandelijk gehandicapte kinderen vinden er zo een veilige en leerzame omgeving. _____



( verdiepingen,  m hoog). De jongste bouwloot is nu even we-

reldrecordhouder: The Cube ( verdiepingen,  m hoog). __ 

andere onderwerpen gevel 20 16

meelevend hout

g o l i at wa s h i e r

GEVEL is het belangrijkste vakevenement

Pal ten zuiden van Delft staat een opvallende

IJburg is één grote schoenenwinkel. Met een

over de gebouwschil voor architecten en

woning in het boerengebied van de polder.

clubgebouw voor een tennisvereniging

Hoe staat het hout er na vijf jaar bij in deze

voegt MVRDV daaraan als ironisch com-

bouwkundigen. Het is van  t/m  januari  in Ahoy Rotterdam. _____________



breakdance in het landschapsbeeld? ____ 

fotover sl ag houtdag 20 15

k at e r n m e n s e n w e r k

Het is goed, naast Het Houtblad, ook een con-

Het katern Mensenwerk wordt gemaakt

gres te houden om te laten zien wat hout te-

samen met FNV Bouw, CNV Vakmensen en

genwoordig en toekomstig allemaal inhoudt.

VVNH. Hierin komen allerlei zaken uit de

Beelden van een overtuigende Houtdag. _

houtpraktijk aan bod. ________________

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), Gertjan de Ruijter (Koninklijke Jongeneel), ir. Edwin Smit (MIII architecten) Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier.



De verpakkingsfolie is milieu-vriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking. abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag. Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € ,-. Jaarabonnement BNA € ,

Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

mentaar een doos toe, waarop een reus is

gaan zitten kreukelen. ________________ 

Het volgende Houtblad



verschijnt op  februari .

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AP Rotterdam Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

december 2015

h o u va s t in her f s t tin ten koz m รก x im a a l rot t er da m

het houtblad

Kleurige lijnen en subtiele ritmes dansen over de houten gevels van het nieuwe KOZ Mรกximaal (Kinderopvang, Onderwijs & Zorg) in Rotterdam. De geveltoepassing van PEFC-gecertificeerd Duits douglas draagt ertoe bij dat verstandelijk gehandicapte kinderen hier een veilige en leerzame omgeving vinden.

december 2015 foto: roos aldershoff fotografie amsterdam

het houtblad

‘Dit is de mooiste school van Nederland,’ zegt directeur

‘mooi’ bedoelt Reinalda niet zozeer een esthetisch bouw-

Zij-ingang tussen twee lob-

Gerard-Jan Reinalda van de Rotterdamse Sint Mattheus-

werk. Zwaarder telt dat de architectuur is afgestemd op

ben, gemarkeerd door een

school. Vijftien jaar lang heeft hij zich ingezet voor de

de zintuiglijke ervaringswereld van zijn pupillen.

kinderen die hij onder zijn hoede heeft, om een nieuw schoolgebouw te ontwikkelen. Al zijn  leerlingen

Uitgesproken gezicht Neem alleen al de Duits dou-

(- jaar) hebben een verstandelijke beperking. Met

glas gevel. Dit fraai getekende hout, toegepast in wisse-

naar voren springende uitstulping van de houten gevel. De balken zijn hier kolommen, de schuin geplaatste dienen tevens als zonwering.

tekening: simone drost architecture rotterdam

december 2015 Plattegrond begane grond.

Interieur bij de hoofdingang met linksachter de portiersloge, half binnen en half buiten het gebouw en daarom met afwijkende gevel: enkel dunne planken, citroengeel.

Hoofdingang. De expressieve omkleding van de hoofdingang was een expliciete wens van de opdrachtgever om te benadrukken: ‘Wij mogen er zijn’.

Het kleurgebruik helpt de kinderen hun eigen plek te herkennen. Rechts een van de zeldzame plaatsen waar het patroon is omgekeerd: felgekleurde planken, grijsgroene balken.

foto’s: roos aldershoff fotografie amsterdam

het houtblad

om wat het de kinderen biedt. De kleuren helpen hun te

bouwkundige keuze voor staalskelet (portaalspanten) en

bepalen waar ze precies zijn. De planken zijn prettig om

betonvloeren bood vrijheid voor raamgrootte en klasse-

aan te raken. Dat het gebouw tevens mooi is, is een pretti-

nindeling. Elke ruimte kon hierdoor de gewenste vorm en

ge bijkomstigheid. Reinalda: ‘Meestal wordt dit soort

omvang krijgen.

scholen ergens achteraf gehuisvest, in oude gebouwen.

Ordening is overal voelbaar. Alle lokalen, kantoren en

Hier staat een gloednieuw bouwwerk, met een uitge-

kamers liggen aan een buitengevel. In de binnengebieden

sproken gezicht. Dat straalt een boodschap uit, goed voor

ertussenin zitten in ‘vrij gevormde volumes’ praktijkloka-

de kinderen én hun ouders: ‘Wij mogen er zijn!’

len en gemeenschappelijke begeleidingsruimten. Alleen de grote sportzaal onderscheidt zich als rechthoekig vo-

Slim idee De Gemeente Rotterdam was opdrachtgever

lume. En door de wonderschone houttoepassing: alle

voor Máximaal, waarin naast de Sint Mattheusschool als

wanden hebben een bekleding van blank afgewerkt,

hoofdgebruiker ook Stichting Pameijer (voor zorg en

gegarandeerd balbestendig Lignotrend Akoestiek light:

maatschappelijke begeleiding) en Kinderopvang Bijde-

een geperforeerd dennen plaatmateriaal van kruiselings

Hand (tevens voor reguliere klantjes) zijn gevestigd. Alle

gelijmde latten met geïntegreerde hout- vezelplaat als ab-

zijn gericht op dezelfde doelgroep. Architecte Simone

sorptiemateriaal.

Drost moest de verschillende gebruikers een goed onderdak geven en de voorwaarden voor synergie versterken.

Mall Deze hoofdopzet werkt goed. De stalen kolom-

Hoe dat werkt, toont meteen in de hal de Brasserie: een

menrijen in hal en gangen geven de kinderen houvast. Ze

ruime, lichte plek met open keuken, balie en tafeltjes.

tonen direct vanuit de entree de loopstructuur hoe ze bij

Voor de school is dit een praktijklokaal: leerlingen doen

hun lokalen kunnen komen. Tegenover de rechte muren

hier ervaring op met voedselbereiding en bediening.

van hun lokalen zijn achter golvende wanden de speciale

Werknemers van Pameijer en BijdeHand, maar ook

lokalen in een andere vormentaal. Beneden zijn dat voor

buurtbewoners mogen aanschuiven. Pal ernaast is, slim

de kinderen tot  jaar voornamelijk speelruimten, oefen-

idee, het muzieklokaal met een verhoogde houten vloer.

keuken en zorgkamers. Boven werden hier voor --

Dienend als leslokaal zijn glaswand en gordijn gesloten.

jarigen werksituaties nagebootst in een Mall. Zo zijn hier

Maar doe ze open, en het is een volwaardig podium met

een winkel waar ook buurtbewoners groenten afhalen,

de Brasserie als zaal.

een wasserette en timmerwerkplaats.

Glasheldere structuur Reinalda verklaart de filosofie

Zintuiglijk materiaal Buiten is een andere wereld, en

achter de school: ‘We wilden zoveel mogelijk praktijklo-

dat contrast is aangezet. Terwijl binnen de kleur wit over-

kalen. Deze kinderen hebben daar het meeste aan. In het

heerst (gecombineerd met zachte tinten), is buiten het

begin leren ze enkel voor zichzelf zorgen: eten koken,

hout bepalend. De open verticale bekleding van Duits

bed opmaken. Pas als ze dit beheersen, kunnen ze dat ook

douglas is op alle gevels verschillend gekleurd. Drost: ‘De

voor anderen doen.’ Simone Drost vult aan: ‘Als kinderen

gemeente Rotterdam wilde natuurlijke materialen. Bak-

hier beginnen, leven ze in een kleine cirkel, hun eigen

steen had dus gekund. Wij kozen hout omdat het zo’n zin-

groepsruimte. Daarna gaan ze in fasen grotere kringen

tuiglijk materiaal is. Het nodigt uit tot aanraken en dat is

verkennen: gang, speciaal lokalen, tuin langs het gebouw,

bij deze kinderen belangrijk. Vaak blijven ze bij de muren

grote tuin. Ze ervaren zo hoe hun wereld groter wordt en

staan om er met hun vingers langs te strijken.’ Juist hout

ze winnen vertrouwen. De architectuur draagt daaraan

was ook bij uitstek geschikt de opzet te ondersteunen.

bij als ondersteunende omgeving.’

Zoals ze binnen een heldere structuur wordt aangeboden,

Het interieur biedt daarom lichte, prikkelarme ruimten

krijgen ze die buiten aangereikt dankzij het spel met ritme

en een glasheldere structuur. Drost: ‘Sterker dan andere

en kleur.

jongeren hebben deze kinderen veiligheid, rust en ritme nodig. Belangrijk is ook dat ze vaak buiten zijn, om te aar-

Boombladtinten Allereerst is een patroon gevormd

den. Gebouw en tuininrichting zijn daarom nauw verwe-

met hout in zes verschillende kopmaten. Zowel de breed-

ven. Beneden heeft elk lokaal een deur naar de tuin en

te als dikte van de planken wisselt. Dunne planken ( x

ook de verdieping heeft een besloten buitenruimte, een

// mm; tussennaden  mm), in vrijwel overal de

patio.’

grijsgroene tint van de eveneens verticaal georiënteerde boomstammen rondom, vormen de achtergrond. De ar-

Drie lobben De plattegrond lijkt op een boomblad.

chitecte legt nog een extra logica hierachter uit: bij de lo-

Drie lobben strekken zich uit vanuit het hart van het

kalen voor jonge kinderen zijn smalle planken toegepast,

december 2015

gebouw rond diep naar binnen dringende tuinen. De

het houtblad

lende ritmes vol kleurige accenten, is allereerst bedacht

tekening: simone drost architecture rotterdam

Geveldetail.

De patio op de eerste verdieping: de planken ditmaal toegepast in vallende hoogte.

Sportzaal met wanden waarvan de wanden zijn bekleed met gegarandeerd balbestendig Lignotrend Akoestiek light.

Zij-ingang, nu (zie openingsfoto), gezien vanuit de tuin.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: roos aldershoff fotografie amsterdam

recht van voren

bij de lokalen voor de grotere stoere, bredere. Bovendien,

tuingevels was slechts één horizontale naad toegestaan:

het patroon van de grijsgroene planken wordt afgewisseld

rondom het gebouw als grens tussen de verdiepingen. Die

met uitstekende balken ( x // mm) die op vari-

naad is architectonisch uitgebuit voor ritmewisselingen

abele afstanden als een soort maatstrepen fungeren. De

tussen verdieping en begane grond.

Vormvastheid Alleen in de patio zijn wel vallende

eigen plek te herkennen. Het mooie is: als je vlak langs de

lengtes toegepast (waarmee meteen de extra hoogte van

gevel kijkt, zie je enkel de kleur van de balken. Pas vanaf

de installaties werd overbrugd). Deze ruimte is dan ook

afstand zie je ook de grijsgroene planken, en meteen een

opgevat als behorend bij het interieur, een uitsnede uit het

groter domein.

bouwwerk. Dat was reden voor een andere gevelbehandeling: dunne planken ( x  mm), in citroenwit. Alleen

Vakwerk Een wandeling rond de school is een aaneen-

de portiersloge kreeg dezelfde uitvoering; die staat dan

schakeling van verrassingen, vanwege de rijkdom aan vor-

ook half binnen het gebouw. Vormvastheid was essenti-

men en ritmes én de hoge kwaliteit. Onno Groen, bouw-

eel. Daarom is slechts hout van kwaliteitsklasse A ge-

kundig projectleider, is onverholen trots: ‘We hebben de

bruikt; Leegwater heeft zelf de stammen geselecteerd.

hele gevel uitgeëngineerd. Zaagwerk, als noodgreep,

De op maat gezaagde planken zijn verduurzaamd met

kwam er niet aan te pas.’ Ondanks de wisselende maten

Woodlife HL , brandvertragend behandeld met Flame

en ritmes staan alle planken perfect in het gelid. En hoe-

Delay PT en driemaal rondom met niet-filmvormende

zeer de breedtematen ook wisselen, ze blijken steeds

Colorseen timberstain gekleurd. De koppen zijn afge-

exact te zijn afgestemd op de openingen van ramen en

schuind en extra geconserveerd met kopshoutbescher-

deuren. Ook de erkers en de uitstulpingen bij de ingangen

ming.

onderbreken de gevelritmes niet. Hemelwaterafvoeren zijn volledig weggewerkt, en de daktrimmen en kantplan-

Fris Splinters mochten uiteraard niet voorkomen. Het

ken volgen alle rondingen volmaakt. Vakwerk leverden de

hout is daarom fijnbezaagd. Onderhoud kan uitblijven.

timmerlieden die de buitengevels maakten. Ze hebben

Groen: ‘Enkel om de kleuren fris te houden moet er elke

met de grootste precisie alle hout bevestigd: de planken

vijf jaar een beits overheen. Daarom is rond de school

met schietnagels, de balken met houtdraadbouten.

ruimte voor een rolsteiger vrijgehouden; met een kwast kun je net diep genoeg de verticale naden in.’ •

Goede communicatie Maar zeker zo belangrijk was hilde de haan

het voorafgaande proces. Directeur Dennis Leegwater van Leegwater Houtbereiding: ‘Dit project is vooral zo mooi door de goede communicatie tussen onze houthandel, de architect en aannemer. We hebben vanaf het begin meegedacht over de houtsoortkeuze, de verduurzamings-

CO-VOETAFDRUK

wijze, het kleurgebruik en de bevestigingsmethoden.’

In het project is onder andere . m Duits douglas

Hij legt uit dat het alleen bij Duits douglas mogelijk was

en  m Lignotrend toegepast. Dit betekent een CO-

zoveel verschillende kopmaten te bestellen; de meeste

vastlegging van . kg. Het compenseert de

naaldhoutsoorten zijn enkel beschikbaar in standaard-

uitlaatgassen van een middenklassenauto over

maten. Ook waren zo alle planken op precies de goede

.. km, of het jaarlijkse elektragebruik van

lengte leverbaar, terwijl bij gevelhout vallende lengtes

 huishoudens.

gebruikelijk zijn. Dat laatste was niet de bedoeling. In de

Locatie: Aleyda van Raephorstlaan , Rotterdam Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, Léon Wielaard Ontwerp: Simone Drost Architecture Rotterdam, voorheen: Drost + Van Veen architecten (simonedrost.com) Bouwmanagement: Stevens van Dijck, Mark Kottmann Aannemer: Bouwbedrijf Van Deelen Veenendaal (bouwbedrijfvandeelen.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Leverancier/behandeling Duits douglas: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Leverancier Lignotrend Akoestiek light: Lignotrend Weilheim-Bannholz, Duitsland (lignotrend.de) Oppervlak (bvo): . m Bouwperiode: Mei  - november  Bouwkosten: € ,  miljoen

het houtblad

boombladtinten. Dit kleurgebruik helpt de kinderen hun

december 2015

balken hebben een intensere kleur, in zeven verschillende

december 2015

faç a de s w ith 2 0 2 0 vision G E V EL 20 16

het houtblad

12 GEVEL is het belangrijkste vakevenement over de gebouwschil voor architecten en bouwkundigen. Op de beurs worden innovaties, technologie en materialen getoond, kennis en ideeën uitgewisseld en vinden ontmoetingen plaats. Het is van  t/m  januari  in Ahoy, Rotterdam. Het thema van GEVEL  (gevel-online.nl) is Façades with  vision. Daarmee blikt de beurs vooruit op de nabije toekomst: in  moeten gebouwen energieneutraal, slim en duurzaam zijn, met alle aandacht voor leefbaarheid en biodiversiteit. Een ambitieuze en urgente taak die het uiterste vraagt van de gebouwschil. GEVEL toont oplossingsrichtingen, voedt de discussie en faciliteert ontmoetingen.

januari staat het programma in het teken van

Het vakevenement schenkt aandacht aan de

Circular; woensdag worden de thema’s Energy

met moderne technieken zodanig kunt bou-

nieuwste geveltechniek en -vormgeving, sys-

en Healthy behandeld. Vrijdag staat het thema

wen, dat het daglicht optimaal wordt benut.

temen en oplossingen, er zijn referentieprojec-

Disruption op het programma. Op de beurs-

ten en mock-ups, lezingen en netwerkbijeen-

vloer worden de thema’s uitgewerkt in thema-

Innovatie Ook innovatie speelt een be-

komsten en exposities en competities.

zones. Snelle presentaties met een hooginno-

langrijke rol op het vakevenement. Enkele

vatief gehalte die de (nabije) toekomst duiden.

toekomstbeelden: gaan we gevels D-prin-

de partijen die op GEVEL  laat zien hoe je

Thema’s Het beursthema is uitgewerkt in

Producten en toepassingen worden face-to-fa-

ten? Of bedenken architecten de creatiefste

vier thema’s die terugkeren in het programma

ce toegelicht. De thema’s Energy en Healthy

vormen die door robots worden geprodu-

en op de beursvloer.

zijn in één zone samengevoegd.

ceerd? En reinigt de robotglazenwasser straks

Circular Hoe sluiten we de bouwkringloop en

de gevels op een dusdanig efficiënte en veili-

doorbreken we de verspilling van materiaal,

Daglicht Op GEVEL  wordt een lans ge-

ge wijze, dat gevels beter onderhouden wor-

grondstoffen en energie?

broken voor het slim gebruik van daglicht. Dag-

den? GEVEL  toont disruptieve technie-

Energy Kunnen gebouwen zich ontwikkelen

licht laat ons beter presteren, houdt ons gezon-

ken die de potentie hebben de bouwkolom te

van energieslurper tot energieproducent?

der, stimuleert de verkopen in winkels en kan

veranderen om bezoekers bewust te maken

Healthy Optimaal presterende gebouwen,

de epc-waarde van een gebouw verhogen.

van de kansen die er liggen.

optimaal presterende mensen?

Waarom gebruiken we het daglicht dat via de

Disruption Ontketenen robotisering, D-

gevel binnenvalt dan zo weinig in Nederland?

Mogelijk organiseren Jaarbeurs en Het Hout-

printing en Internet of Things een revolutie in

GEVEL  stelt de kansen die daglicht biedt

blad nog iets gezamenlijks op GEVEL. Hou

de bouw?

in een ander daglicht, namelijk de bijdrage aan

onze website, nieuwsbrief, mailing in de ga-

de energieneutrale woning. Stichting Living

ten. •

Theater In het GEVEL-theater zijn de on-

Daylights (livingdaylights.nl) is een warm pleit-

derdelen per dag geclusterd. Woensdag 

bezorger van daglicht in gebouwen en een van

kasper weigand

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder

NIEUWE VVNH-DUURZAAMHEIDSDOELSTELLINGEN 2016 - 2020

verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

in ieder geval FSC en PEFC als bewijs van

het lid weigert, wordt het desbetreffende lid

duurzaamheid.

door het VVNH-bestuur met het VVNHsanctiesysteem hierop aangesproken.

(*) Realiseerbaar met als voorwaarde dat tijdens de planperiode financiële instrumenten ter stimulering

Gezamenlijke uitvoering met NBvT,

van het gebruik van duurzaam geproduceerd hout

Hibin en IDH De VVNH draagt natuurlijk

kunnen worden ingezet.

zelf de verantwoordelijkheid voor het realiseren van de eigen doelstellingen. Gezien de

Alle leden doen mee De VVNH kent

succesvolle samenwerking met de NBvT op

Aandeel aantoonbaar duurzaam geproduceerd

sinds het begin van het vaststellen van de

dit vlak en hun duurzaamheidsbeleid, is het

naaldhout nu al op 96%.

VVNH-gedragscode in  een sanctiesys-

zeer wenselijk deze samenwerking, mede

teem om leden die het VVNH-beleid negeren

vormgegeven in de Stichting Bewust met

De planperiode van het VVNH-beleidsplan

en/of de afspraken niet nakomen ter verant-

Hout, te continueren en de uitvoering geza-

Wijs met Hout  -  en het daarop geba-

woording te kunnen roepen. Daarnaast publi-

menlijk voort te zetten. Daarnaast is ook IDH

seerde Actieplan Bewust met Hout -,

ceert de VVNH, om de transparantie naar de

nauw bij de uitvoering van de Green Deal

dat de VVNH de afgelopen vijf jaar samen

leden onderling en naar buiten toe te vergro-

’Stimuleren duurzaam bosbeheer’ betrokken.

met de NBvT heeft uitgevoerd, loopt eind van

ten, de ledenprestaties op het vlak van duur-

IDH participeert ook in de stichting en heeft

dit jaar af. Het beleid is in veel opzichten suc-

zame importen en inkopen op het openbare

de afgelopen Green Deal-jaren een substanti-

cesvol. Met de mooie resultaten heeft de

deel van de VVNH-website. Deze ‘instrumen-

eel deel van de uitvoeringskosten medegefi-

VVNH zich goed geprofileerd en met de

ten’ hebben hun nut al bewezen, maar bieden

nancierd. Met het oog op de huidige samen-

Green Deal is het draagvlak voor het VVNH-

geen mogelijkheid leden die de doelstellingen

werking tussen VVNH en Hibin in het nieuwe

en NBvT-beleid verbreed. Met dit als solide

structureel onderschrijden, te stimuleren

BouwtoeleveringNL, het feit dat ook Hibin

basis is de afgelopen maanden uitvoerig ge-

extra inspanningen te leveren. Het onderge-

partij is in de huidige Green Deal en dat zij de

discussieerd met de sectiebesturen en zijn

noemde voorstel dat daarop is gericht, is

bovengenoemde nieuwe doelstellingen reeds

door het VVNH-bestuur tijdens de ledenver-

eveneens tijdens de VVNH-ledenvergadering

heeft omarmd, is ook Hibin een belangrijke

gadering op  november jl. de hiernavolgen-

aan de leden voorgelegd en goedgekeurd.

partner in de uitvoering. •

de nieuwe doelstellingen aan de leden ter beoordeling voorgelegd. Na discussie zijn de

Belonen en aansporen De koploperbe-

hiernavolgende doelstellingen door de leden

drijven worden in het vervolg ‘in het zonnetje’

goedgekeurd.

gezet. In nauw overleg met de sectiebesturen wordt een geschikte vorm hiervoor nog vast-

VVNH-doelstellingen - De

gesteld. Per jaar wordt - evenals nu - voor de

%-subdoelstelling voor naaldhout blijft

verschillende productgroepen hardhout,

gehandhaafd. De subdoelstelling voor plaat-

naaldhout en plaatmateriaal het door alle le-

materiaal gaat van % in  naar % in

den gerealiseerde duurzaamheidspercentage

. De subdoelstelling voor (tropisch)

bepaald en vastgesteld. Voor de achterblijvers

hardhout gaat van % gerealiseerd in 

geldt het volgende: leden die dit gemiddelde

naar %(*) duurzaam (tropisch) hardhout

duurzaamheidspercentage met % of meer

in . De overall doelstelling van de VVNH

onderschrijden, worden door het VVNH-

voor de import én inkoop van duurzaam ge-

bestuur verzocht een plan op te stellen, gericht

produceerd hout en plaatmateriaal gaat van

op het verhogen van het bedrijfspercentage

% in  naar % in .

duurzaam geproduceerd hardhout en/of

Evenals bij de eerdere beleidsplannen gelden

naaldhout en/of plaatmateriaal. In het geval

Aandeel duurzaam hardhout naar 65% in 2020.

het houtblad

te Almere.

december 2015

Houtondernemingen

in ter n ati o n a le h o u tdag 2 0 15 f otov er s l ag

INTERNATIONALE

Volop aandacht voor hout.

Nooit genoeg kan worden benadrukt van hoe doorslaggevend belang het is promotie te voeren. Daarom is het goed, naast Het Houtblad, ook minstens één keer per jaar een congres te houden om den bouwvolke te verkondigen wat het materiaal hout tegenwoordig en toekomstig allemaal inhoudt. Beelden van een overtuigende Houtdag.

De afgelopen maanden is via diverse kanalen veel aan-

Logische opmaat Als we de geluiden tijdens de dag

dacht besteed aan de werving voor de Internationale

en erna voor waar mogen houden, dan beantwoordde

Houtdag  ( november jl., Castellum Hoge Woerd

deze editie van de Internationale Houtdag volledig aan de

De Meern). Dit leidde ertoe dat  belangstellenden af-

doelstelling. Zowel de plenaire sprekers als moderatoren

reisden naar een bijzonder gevarieerd programma in drie

toonden zich van hun meest inspirerende zijde, waardoor

plenaire sessies en een dubbele interactieve rondetafel-

de deelnemers hooginformatief werden verzadigd. Dat

sessie. Liefst zestien sponsoren maakten deze vloot-

werd tijdens de pauzes in woord en product aangevuld

schouw mede mogelijk.

door de sponsoren en hun stands en de Materia-expositie van nieuwe vindingrijke houtmaterialen More Incredible

Durven Thema was Vooruitgangspunt Hout. Durven is

Woods. En zo is deze succesvol verlopen dag de logische

het codewoord voor de toekomst: durven doen, durven

opmaat naar de Internationale Houtdag ! •

ondernemen, durven innoveren, onverzettelijk blijven geloven in het nieuwe en daadkrachtig grenzen willen

Voor alle presentaties en overige informatie: houtdag.nl.

verleggen. Met andere woorden, met hout als uitgangspunt díe vooruitgang in.

hans de groot

Perfect detailleren met houten gevelbekleding op de verzamelstand van

december 2015

Innovita.

Aandacht voor Amerikaanse loofhoutsoorten op de stand van de

het houtblad

American Hardwood Export Council (AHEC).

Ervaringsdeskundige Atto Harsta was dé geknipte dagvoorzitter.

VVNH-directeur Paul van den Heuvel overhandigde de impactstudie Green Deal 2013-2015 aan Cor von Meijlenfeldt van het ministerie van Economische Zaken.

Hoofdredacteur Hans de Groot van organisator Het Houtblad: ‘Zo

Vergaande systematisering is de weg voor houtskeletbouw, bewees architect Maarten van der Breggen op grond van  jaar ervaring.

Het interactieve, leerzame karakter van de ronde tafels wordt door zowel moderatoren als bezoekers op hoge prijs gesteld.

foto’s: www.johnlewismarshall.com, marcus koppen amsterdam

ontstaat dus een betere, toekomstvaste wereld.’

Sponsoren:

uncoated

80K

PMS 144 C

PMS 288 C

PANTONE 369 U

december 2015

PANTONE 382 U

De ronde tafels waren door heel Castellum verspreid, waardoor men ook het bijzondere gebouw nader leerde kennen.

het houtblad

16 De Materia-expositie More Incredible Woods zette de beschouwer weer aangenaam op het ‘verkeerde’ been.

natuurlijk geveladvies

De bezoekers konden kiezen uit liefst 19 ronde tafels.

Solid Wood Systems

Veel bewondering was er voor het doorzettingsvermogen en de inventiviteit van Tom Frantzen, die als architect én ontwikkelaar met succes de eerste houthoogbouw van de grond aan het tillen is.

Het hoe en waarom van innovatie aan hout en met hout was het onderwerp van SHR-onderzoeksmanager Bôke Tjeerdsma.

december 2015

Netwerken…

. … is wel zo’n belangrijk onderdeel.

het houtblad

… met bekende en onbekende mensen…

Architect Haiko Meijer (Onix NL; winnaar Oeuvreprijs Houtarchitectuur ) sprak over de vreemde vertrouwdheid van waarheden, materialen en vormen.

Jos Lichtenberg schetste de gevolgen van aardbevingen voor de bouw en welke gunstige rol houtskeletbouw daarin kan spelen.

De dag werd besloten door de Franse architecte Marie-Caroline Piot, gesponsord door Jongeneel, die het Nederlandse publiek enkele fabelachtige projecten voorschotelde.

Z E E R GROOT

FIJNHOUT Houtexpert sinds 1898

Van plank tot bundel voor u in bestek gezocht T. 020 - 6882100 | www.f ijnhout.nl

WWW.HOUTEX.NL

IN ELK DETAIL.

AMSTERDAMSCHE

SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPORT UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CMY

2 T/M 5 FEBRUARI 2016

IN HET BEURSGEBOUW IN STUTTGART

DINSDAG TOT VRIJDAG VAN 9 TOT 18.00 UUR. Bestel nu al uw entreekaart online onder: www.dach-holz.de/en/visitors/tickets-prices

www.dach-holz.com

GRATIS E-NIEUWSBRIEF HET HOUTBLAD?

MELD U AAN OP WWW.HOUTBLAD.NL!

Doosachtig volume met licht hellend dak, waarin de drie materialen cortenstaal, hout en glas de toon zetten.

meele v en me t je wo nin g v ill a a b t s wo u d e d elf t n a v ijf j a a r Pal ten zuiden van Delft staat een opvallende woning in het boerengebied van de polder. Ondanks de afwijkende materialisering van roestbruin cortenstaal, vergrijzend hout en kleurloos glas past dit woonobject wonderwel in dit landschap van oude boerderijen, sloten en knotwilgen. Hoe vergaat het deze breakdance in het landschapsbeeld na vijf jaar?

Het begon ermee dat de woningeigenaren niet doorsnee

den overlegden ze een moodboard waarop onder andere

zijn. In plaats van de architect in te perken met plattegron-

een zelfgebakken brood en een glas water stonden afge-

de gewaarwordingen op. De woon- en bijkeuken op het zuidoosten aan de tuin liggen twee traptreden dieper.

Op spanning En aan de zuidzijde wijzen ook twee

uitkragingen lopen van breed naar smal aan de zuiden van minismal naar dun aan de oostkant. Feitelijk loopt de zuidgevel schuin. De zo ontstane puntbalkons op de verdieping, een volwassen en een rudimentair exemplaar, zijn afgezet met een glazen balustrade. De overstekken zelf, die natuurlijk ook dienen als zonwering, hebben een rand van cortenstaal. Van deze zijde gezien lijkt het huis wel enigszins op een enorme scheepskajuit, tot genoegen van de bewoners die fervente zeezeilers zijn. De noordkant met entree en de westkant, beide met verdiepte kofoto’s: www.johnlewismarshall.com

zijnen in verschillende formaten, zijn geheel bekleed met cortenstaal. Waterslagen, regenpijpen en dakrandprofielen ontbreken; de hemelwaterafvoer zit erachter. Alle overige geveldelen zijn ingevuld met hout. Ook de binnen- en buitenkozijnen (vlak op de wanden), deuren, onderplafonds van de overstekken, buitenterras en balkon zijn van dit materiaal (en verder de niet-zichtbare draagconstructie van het balkon). Dit was een bewuste keuze van de architect voor een consistent beeld. In alle eenvoud is aldus een gestileerde villa van rijkgevarieerde vormen ontstaan.

beeld, aangeschenen door de zon. Bijbehorende tref-

Balkon eerste verdieping. Het

Nobelwood Voor de houtsoortkeuze kwam de archi-

woorden waren: eerlijk, stoer en transparant. Architec-

meest vlekverkleurd zijn de

tect terecht bij Foreco in Dalfsen. Het moest een hout-

tenbureau CHANGE.NL uit Wateringen was tegelijk verrast en vereerd en toog met zin en zaligheid aan het ontwerp.

onderkanten van de overstekken. De dekken zijn het verst vergrijsd en vertonen borstelklare algvorming.

soort zijn die niet alleen moest passen bij het cortenstaal, maar ook onderhoudsvrij, lang houdbaar en ecologisch moest zijn. Adjunct-directeur Ferdi Joosse: ‘Wij zaten toen, in , net in de commercialiseringsfase van ons

Drie materialen De welstandscommissie gaf de ka-

nieuwe product Nobelwood. Het was voor ons een span-

ders aan voor de woning die een net naoorlogs huis moest

nende uitdaging met deze houtinnovatie meteen flink uit

vervangen: herbouw in de bestaande stijl óf modern,

te pakken in diverse toepassingen. Daartoe hebben we de

maar ook weer geen nieuwgebouwde boerderij, maar

architect en de bewoners uitgenodigd naar de fabriek.’ En

ook weer geen wit, maar onopvallend en passend in de

die waren direct enthousiast door de esthetische, functio-

omgeving. Het ontwerp week wel af van deze voorwaar-

nele en biologische kwaliteit, evenals later aannemer Tizo

den. De commissie bekeek het evenwel door een zonne-

die al het hout moest verwerken. Bij Nobelwood gaat het

bril van lankmoedigheid en bekeurde het goed op aan-

om radiata pine dat geheel natuurlijk tot houdbaarheids-

vaardbare opmerkelijkheidsgronden. De samenspraak

klasse  is opgewaardeerd met biopolymeren uit het afval

met de bewoners leidde tot een doosachtig volume met

van rietsuikerstengels.

licht hellend dak, waarin de drie materialen cortenstaal, hout en glas de toon zetten. Gaandeweg werd de onder-

Speciale opvattingen Joosse spreekt van een ‘ontzet-

linge verhouding verdrieëndeeld. In de gevels aan de

tend leuk proces’ dat toen op gang kwam, al stak zijn

zuiden oostzijde, zicht biedend op het Abtswoudse

bedrijf wél de nek uit met al die toepassingen ineens in

Park, is uitbundig veel glas op de begane grond (zuiden)

het nieuwe houtproduct. Dat gold zeker de gelamineerde

en de eerste verdieping (oosten) toegepast. In het interi-

kozijnen en dito forse deuren ( x  m!), gevoeligheids-

eur vallen dan ook helderheid en openheid als eerste mil-

producten die timmerfabrikanten bij voorkeur niet zonder

het houtblad

van de doos, die het lijnenspel mooi op spanning zet. De

december 2015

overstekken naar voren, in een verschuiving uit het vlak

december 2015 Ook de noordkant verkleurt gekend onregelmatig, zoals hier de entreepartij. De bewoner blijft er stoïcijns onder: ‘Over vijf jaar is de vergrijzing gewoon weer verder opgeschoten.’

De buitenkozijnen in de cortenstalen gevels zijn op ontwerpvoorschrift van de

Verschillende stadia van vergrijzing.

architect wel grijs geschilderd, en tonen nog als nieuw.

De noordkant en (hier zichtbaar) de westkant, beide met verdiepte kozijnen in verschillende formaten, zijn geheel bekleed met inmiddels natuurlijk verroest cortenstaal.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

het houtblad

de architect wel grijs geschilderd, en tonen nog als nieuw.

lijkheid op ons.’

De deuren zijn redelijk op kleur gebleven, evenals de fijn-

Een even bewuste keuze was de materialen onbehandeld

bezaagde, verticale open gevelbekleding. Bij de laatste zie

toe te passen. En dan zit je meteen met de vraag hoe die

je wel een probleem dat bij deze toepassing helaas al te

zich in de loop der tijd gaan houden. De eis kwam voort

vaak voorkomt: de nagels zijn te diep in het hout gescho-

uit de speciale opvattingen van de opdrachtgevers: ‘Ma-

ten, waardoor er ontsierende gaatjes zijn ontstaan, die

terialen moet je niet alleen kunnen zien, maar ook voelen.

bovendien ongewenste waterputjes kunnen worden.

En ruiken als dat enigszins kan. Zintuiglijke ervaring is

Mooi zijn weer de vele, door het leven getekende opper-

voor ons belangrijk. Zowel cortenstaal als hout passen bij

vlaktescheurtjes die hout tot het prachtig authentieke

de natuur. Bij beide hoort de gedachte van verweren en er

product maken, dat het al mensheidlang is.

december 2015

garantie leveren. Joosse: ‘Wij namen alle verantwoorde-

over tien jaar alleen maar mooier uitzien.’ Het hout is

w i j z i j n o n d e rw e g , d e m at e r i a l e n

tenstaal en glas.

zijn onderweg Lijnen van egaliteit Nu, na vijf jaar, is de tussenstand op te maken. Het cortenstaal is van eens geroest altijd verroest geworden. De kleur van het Nobelwood loopt uiteen van bruin en grijs en allerlei vlekkerige stadia daartus-

Leuk product Het meest vlekverkleurd zijn de onder-

sen: het vergrijzingsproces verloopt dus in geen enkel

plafonds van de overstekken en met name, op de noord-

opzicht langs lijnen van egaliteit. Het houtproduct lijkt

kant, de entreepartij. Juist daar zou je verwachten dat

soms zelfs hardnekkig bruin te willen blijven. De eigenaar

dit visitiekaartje van het huis er piekfijn uit zou zien. De

vindt de grote kleurverschillen echter geen enkel pro-

woningeigenaar blijft er stoïcijns onder: ‘Nogmaals, je

bleem. Over vijf jaar is de vergrijzing gewoon weer verder

mag aan hout best de leeftijd zien. Als het maar niet barst

opgeschoten. ‘We vinden Nobelwood wel op een fijne

of kromtrekt.’

manier vergrijzen.’ Hij is tevreden over het hout dat kwa-

Voor Foreco is de winst dat het Nobelwood, inmiddels in

litatief niet achteruit is gegaan. Door de modificering is

vele projecten toegepast, zich in de verschillende toepas-

het wel harder, waardoor gaten bij de glaslatten moesten

singen heeft bewezen. Al zal wel blijvend worden aange-

worden voorgeboord. ‘Wij beschouwen ons als gasten in

raden het product te behandelen met beits om de vergrij-

dit huis. We hebben het neergezet om er niet kort, maar

zing vlekkelozer te laten verlopen. Maar de moderne boer

heel lang in te leven. Het is zoals het in het leven nu een-

hij ploegde voort. De bewoner heeft ondertussen grote

maal gaat: wij zijn onderweg, de materialen zijn onder-

tuinbakken getimmerd in het ‘leuke product’ Nobelwood,

weg.’ De eigenaren wilden per se vermijden dat ze alles

onbehandeld. •

om de zoveel tijd moesten schilderen: volg niet de plasti-

hans de groot

sche chirurgie van de mensheid, maar het ritme van de natuur.

Authentiek product Het meest vergrijsd zijn nog de

CO-VOETAFDRUK

dekken van terras en balkon, maar dat is ook hout op z’n

In het project is onder andere  m gemodificeerd No-

rug. Het vertoont daarom redelijk veel algvorming, voor

belwood toegepast. Dit betekent een CO-vastleg-

de bewoners een normaal natuurverschijnsel, dat z’n

ging van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen

gang mag gaan. Eenmaal per jaar met borstel en zeep

van een middenklassenauto over . km, of het

erover achten ze meer dan voldoende. De buitenkozijnen

jaarlijkse elektragebruik van  huishoudens.

in de cortenstalen gevels zijn op ontwerpvoorschrift van

Locatie: Ten zuiden van Delft Opdrachtgever: N.N. Ontwerp: Architectenbureau CHANGE.NL Wateringen (change.nl) Aannemer: Bouwmaatschappij Tizo Zoeterwoude (tizo.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Delft (pietersbouwtechniek.nl) Leverancier Nobelwood: Foreco Dalfsen (foreco.nl) Bruto vloeroppervlak:  m Bouwperiode: Maart - december  Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

het houtblad

daarbij op termijn in grijstint het intermediair tussen cor-

december 2015

artist’s impression: lainer.at/oln.at

het houtblad

Architect Oliver Sterl spreekt over het 84 m hoge en 24 verdiepingen tellende HoHo Wien, wereldrecord in houthoogbouw (2018).

g ro ot s in ieder de ta il dach+h o l z in t er n at i o n a l 20 16  start geweldig met de beurs DACH+HOLZ International. In het Stuttgart Exhibition Center (di  t/m vr  februari) kan de bouw zich breed informeren over alles wat hun werkende leven uitmaakt. Ingebed op do  februari is het Architekturforum SUPERWOOD over houthoogbouw, complexe dakvormen, modulaire houtbouw en compleet vrije houtconstructies.

Vijf hallen + buitenterrein, . m oppervlak,  ex-

(messekatalog.dach-holz.de). Ideale begeleider is de gratis

posanten - de beurs geeft een volledig overzicht van de

app die in januari  beschikbaar komt (dach-holz.de).

hele branche, inclusief nieuwe producten en innovaties, onder de noemer: Great ideas in every detail. Wie echt op-

Vliegende hulpjes Hal  is de houthal, gereserveerd

timaal van aanbod en aanbiedingen wil profiteren, moet

voor onder meer hout(producten), prefabricage, houtbe-

zich vooraf grondig voorbereiden via de online catalogus

werkingsproducten, bevestigingsmaterialen en it. Hal 

Het Houtblad /. Het maakt deel uit van een ensemble van drie, waarvan de beide andere complexen zes () en zeven () verdiepingen beslaan. Aleksandra Anna Apolinarska (Gramazio Kohler Research, ETH Zürich; gramaziokohler.arch.ethz.ch) besluit het ochtendprogramma met haar specialisme: de geometrisch

onderdeel van het Institut für Technologie in der Architektur (ITA) van de ETH Zürich. Dit dak opent nieuwe dimensies in hoogbouw en houtconstructie. Het is samengesteld uit kleine houten staven van - cm lang.

Ruimtesferen Architect Andreas Krawczyk (NKBAK Frankfurt am Main; nkbak.de), ooit begonnen bij SANAA in Tokio, opent het middagprogramma met de Europäische Schule te Frankfurt am Main. Hij legt zich toe op het

bevat de stands voor binnenafwerking en isolatiemateria-

Architect Anssi Lassila vertelt

intuïtief creëren van ruimtesferen, onder gebruik van

len. Alles over hellende daken is te vinden in hal , terwijl

over Puukuokka te Jyväskylä

nieuwe materialen. De school, vanbuiten bijzonder strak,

hal  is ingeruimd voor platte daken, verbindingen, drainage en dakmaterialen. Hal  ten slotte biedt alles wat met metaal te maken heeft. Het buitenterrein is bevolkt

(acht verdiepingen in hout, 26 m hoog), waarvoor hij onlangs de Finnish Architecture Prize 2015 ontving.

bewijst dat modulaire houtbouw niet alleen tijd en kosten bespaart, maar ook uitstraling heeft. De Sloveense houtbouw maakt Spela Videčnik (OFIS

met kranen, machines, steigerwerken en speciale voertui-

Arhitekti Ljubljana/Parijs; ofis-a.si) bekender met een

gen. Daarnaast zijn er ook congressen, workshops en ex-

alpinistenschuilhut in Skuta op . m hoogte. Hout

posities. Zeer vermeldenswaard is de tentoonstelling over

scoorde op diverse punten: het is bestand tegen het barre

drones, vliegende hulpjes voor de houten dakenbouw.

klimaat, de elementen konden simpel worden ingehelicopterd en het versmelt natuurlijk én esthetisch met het

SUPERWOOD Net als twee jaar terug is er een be-

berglandschap.

langwekkend houtcongres, inclusief lunch: SUPERWOOD,  februari, .-. u. Tijdens het evenement

Houtfuturisme Het programma heeft een prachtig

brengen zes visionaire sprekers hun dromen over het

slotakkoord. Martin Antemann, directeur-constructeur

voetlicht.

van Lehmann Timber Code Gossau, Zwitserland (blumer-lehmann.ch), ontvouwt de nieuwste verworvenhe-

HoHo Wien Het morgenprogramma start spectaculair

den van cnc-technieken: Hightech communicatie met cnc.

met partner-architect Oliver Sterl (Rüdiger Lainer + Part-

Hij heeft een grote naam opgebouwd met extreem com-

ner Wenen; lainer.at) die een presentatie houdt over het

plexe houtconstructies voor beroemdheden als Shigeru

 m hoge en  verdiepingen tellende HoHo Wien, we-

Ban, Herzog & De Meuron en Foster + Partners. Als er-

reldrecord in houthoogbouw. Het project, in  gereed,

gens houtfuturisme wordt bedreven, dan is het wel bij dit

bevindt zich nu in de implementatiefase. Belangrijke vra-

centrum van uitmuntendheid, zowel theoretisch als prak-

gen zijn: hoe wordt het een ook op de lange termijn flexi-

tisch. Wereldwijd worden architecten, ontwerpers, plan-

bel gebouw, wat zijn de constructieprincipes voor hout-

ners, systeemproducenten en hout(constructie)bedrijven

hoogbouw en welke strategie is winnend om het plan

op hun wenken bediend. Precisie, flexibiliteit en snelheid

door de stroop van regelgeving te manoeuvreren? Voor

zijn de kwaliteiten van de ste-eeuwse cnc-wereld.

de prefab maakbaarheid zijn vooral de logistiek en integratie van levering en montage belangrijk. In Hoho Wien

Informatie DACH+HOLZ International  is van di 

wordt . m hout verwerkt; zelfs de begane grond,

t/m vr  februari, .-. u., in het Stuttgart Exhibiti-

vaak toch van beton, bestaat voor % uit hout.

on Center. Entreekaarten: € ,- (online € ,-), studenten €,-, vierdagenkaart € ,- (online € ,-), middag-

Finse houthoogbouw Tweede spreker is de Finse

kaart € ,-. Voor informatie/aanmelding: dach-holz.de;

architect Anssi Lassila (OOPEAA Seinäjoki/Helsinki;

Architektenforum SUPERWOOD,  februari, .-.

oopeaa.com). Hij ontving onlangs de Finnish Architecture

u.: baunetz.de/superwood. •

Prize  voor Puukuokka te Jyväskylä, appartementenhouthoogbouw van acht verdiepingen ( m hoog); zie

hans de groot

december 2015

over de kolossale dakconstructie van het Arch_Tec_Lab,

het houtblad

foto: mikko auerniitty jyväskylä

ingewikkelde vormen van het sequentiële dak. Ze vertelt

le t â&#x20AC;&#x2122;s d o the t w i s t t he cu b e lo nd en

In Londen begon houthoogbouw te pieken in  met het Stadthaus ( verdiepingen,  m hoog); zie Het Houtblad /. Intussen zijn al meer projecten gerealiseerd. De jongste bouwloot in hetzelfde bruisende stadsdeel Hackney is nu even wereldrecordhouder: The Cube ( verdiepingen,  m hoog).

foto’s: jack hobhouse londen

Deel  in de serie over houthoogbouw.

december 2015

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: jack hobhouse londen

het houtblad

Het bakstenen rasterscherm geeft de bewoners beschutting op hun hangende buitens in een wereld van western red cedar.

tekeningen: hawkins\brown londen

Verspringend wonen aan het Regents Canal.

Dwarsdoorsnede.

Het ontwerpprincipe The Twist is een radicale breuk met het traditionele gesloten bouwblok.

de materiaalmogelijkheden onderzocht op kosten, effici-

thousiast mee kan worden geëxperimenteerd. Ze werken

entie en esthetiek. Uiteindelijk viel de keuze voor The

aanstekelijk op onderzoeker en bouwer, en iedereen

Cube op een stelsel van stalen kolommen en liggers, inge-

krijgt er een energiebruis van. Maar dan moeten die pro-

vuld met PEFC-gecertificeerde kruislaaghouten wanden

ducten wel in de populariteit vallen. Bij een noviteit als

en vloeren, rond een betonnen kern van lift en trappen-

Kerto (gelamineerd fineerhout), sterker dan gelamineerd

huis.

december 2015

Het inspirerende van nieuwe houtproducten is dat er en-

hout en dus zeker geen slecht constructiemiddel, duurde

Complexe vorm Voordeel hiervan was een grotere

verworven. Met kruislaaghout, verkrijgbaar als kolom-

flexibiliteit in vormen, nadeel een mindere duurzaamheid

men/liggers en als verdiepingshoge/-brede platen, ging

in materialen. Met alleen kruislaaghout waren ook de

het razend stukken sneller. Binnen tien jaar was het ge-

luchtdichtheid en de geluids- en warmte-isolatie aanmer-

meengoed in de Duitstalige landen, waarna het aan een

kelijk beter geweest. Een complete constructie van dit

zegetocht over de wereld begon, zelfs in Nederland waar

product verviel evenwel vanwege de complexe vorm van

alles vijftig jaar later gebeurt. In Noord-Amerika, Scandi-

het gebouw, de overmaatse afmetingen die dan nodig

navië en Finland verschijnen nu zelfs eigen fabrieken voor

waren voor de uitkragingen, en het prijskaartje. Een com-

dit miraculumproduct.

binatie met gelamineerd hout bracht geen verlichting aan

het houtblad

het dertig jaar voor het zich een plaats op de markt had

deze bezwaren. Natuurlijk behoorden beide opties wel

Zevende hemel Een flinke duw over de brug is het

degelijk tot de wereld der realiteiten, maar dat kostte wel

wegvallen van de beperking hoe hoog je met hout mag

meer inspanning en rekenwerk om het voor elkaar te krij-

bouwen. Tot voor enkelejaars hield het wel op bij vier of

gen. Architect Hawkins\Brown uit Londen vond het han-

vijf verdiepingen van burgerlijke vreugde, maar nu is het

diger de kolommen en liggers in staal uit te voeren. Je zou

dubbele aantal of een veelvoud de aanraakbare horizon.

met het verwijt van vals spel kunnen gaan bijten, maar het

Als je aantoont dat houthoogbouw constructief, brand-

kruislaaghout draagt constructief aanzienlijk bij aan het

technisch en geluidsvolumineus dik in orde is, kun je

gebouw: de tien verdiepingen bestaan er voor % uit.

hoogtemeters maken tot in de zevende hemel. Deze

Daardoor ook konden de stalen elementen slank blijven:

doorbraak zorgt ervoor dat hout popelend kan gaan waar-

 x  en  x  mm. Aan de gevels zijn ze  x

maken dat het ‘t bouwmateriaal van de ste eeuw is. En

 mm vanwege de zwaardere belastingen aldaar. Een

zo zie je verschillende manieren van houthoogbouw ont-

bij hitte opschuimende coating moet de laaiende woede

staan: zuiver in kruislaaghout, gecombineerd met gelami-

van Brand Vlamoverslag blussen.

neerd hout of hybride samen met beton (kern, vloeren) en/of staal (constructie). In onderlinge stimulans streven ontwerpers, constructeurs, producenten en bouwers er zo naar de beste vorm of varianten te vinden. En dat moet

de vele voordelen zijn allema al weergaloze winstpunten

in alle vrijheid gebeuren, want met de regelgeving overboord moet je je niet een nieuw slavenjuk laten opleggen.

Ingenieus ontwerp Het moet zonder meer gezegd Dure misverstanden Een cadeau van deze tijd is ze-

dat de architect ook wel een zeer bijzonder en ingenieus

ker ook dat de verschillende partijen - politiek, metho-

ontwerp heeft uitgedacht dat alle lof en bewondering ver-

diek, artistiek - niet langer aan de eigen verroeste traditie

dient. Eerst heette het project Banyan Wharf, verwijzend

vastgeketend blijven, maar met open geest en open mond

naar de Aziatische banyanboom die als kenmerk een uit-

de onbekende wegen bemind maken. In het geval van

zonderlijk brede kroon heeft. En daarop is het ontwerp

The Cube begon het bij deelgemeente Hackney dat,

gebaseerd. Het veelzijdige opbouwprincipe van de natuur

beschermd stadsgezicht, al langer hout in de wijkbouw

is vereenvoudigd tot een kruisvorm die om de twee ver-

propageert. Vastgoedontwikkelaar Regal Homes (),

diepingen een slagje draait. Dit cultuurprincipe is door de

die zich alleen concentreert op Londen, pakte de hand-

architect trots The Twist genoemd, omdat het een radicale

schoen op: hout werd van losse optie vaste realiteit. Daar-

breuk is met het traditionele gesloten bouwblok van strak

bij scheelde het dat de onderneming ook aannemer is,

en stram tegen elkaar geplaatste appartementen rond een

zodat dure misbouwsels meteen al kunnen worden kort-

binnentuin. Hawkins\Brown wilde van aanvang af de

gesloten. Bouwen met moderne houtproducten vereist

grenzen van de woningarchitectuur verleggen, en in die

immers z’n eigen aanpak van leren door teleur. Samen

zin kwam een combinatie van hout en staal sneller tege-

met onderaannemer B&K Structures werden verschillen-

moet aan de realisering van dat verlangen.

■ ■ ■

De kruislaaghouten wanden

december 2015

gaan schuil achter gipsplaat.

tekeningen: hawkins\brown londen

het houtblad

Plattegrond vierde verdieping.

Kranig wereldrecord van  m hoog.

foto’s: jack hobhouse londen

Plattegrond eerste verdieping.

appartementen zijn in gegipst metal stud, dit om het

ppartement twee of drie buitenmuren; elke blije bewoner

gebouw niet te zwaar te laten worden. Bovendien maakt

heeft dus een ramenrijk hoekhuis; de kozijnen zijn van

deze ‘losse’ opbouw het eenvoudiger in de toekomst een

aluminium-grenen (PEFC-gecertificeerd). Dit betekent

andere indeling te realiseren. De uitstekende balkons en

de hele dag door natuurlijk licht en, vooral in de zomer

terrassen, met western red cedar dekken, zijn met onder-

prettig, natuurlijke ventilatie. Je hebt aan twee of drie

steunende stalen kraagliggers gemaakt. Ze helpen tevens

kanten uitzicht op, in dit geval, het Regents Canal of het

mee om de verticale krachten af te dragen, waardoor het

Sheperdess Walk Park, terwijl de vierde wand vensters op

appartementencomplex ook deze hoogte kon krijgen.

het houten hart van het gebouw opent. Verder is er min-

Alle kruislaagvuren elementen zijn op de computer bere-

der bewustzijn oftewel last van de buren. Elk appartement

kend en met cnc-apparatuur geprefabriceerd. Ter locatie

heeft een royaal balkon of terras. Het draaiprincipe leidt

kon een montageploeg van slechts een handvol mensen

er ook toe dat er nu vier binnenhoven op de hoeken zijn

het gebouw in korte metten concretiseren. Ook dat is

gecreëerd. En niet in de laatste plaats heeft het gebouw

duurzaamheid.

een krachtig dynamische vorm. Dit wordt versterkt doordat het prachtig strak in een pak van western red cedar

Andere Draai Bijzonder doeltreffend en geraffineerd

steekt ( x  mm). Het FSC-gecertificeerde cedar is

is ten slotte de relatie tot de omgeving. The Cube wordt

brandvertragend behandeld. Kan het allemaal nog gunsti-

aan de Wenlock Road en deels opzij omspannen door

ger?

een donker bakstenen rasterscherm. Enerzijds is dit een kameleontisch gebaar naar de bakstenen omgeving, an-

Betonnen ‘stam’ De ondergrondse parkeergarage,

derzijds geeft het de bewoners net iets meer beschutting

met twee daklichten, en de begane grond zijn in gewa-

op hun hangende buitens. En voor zowel binnenzitter als

pend beton uitgevoerd. In de garage bevinden zich tevens

buitenstaander is het een lieve lust voor het oog hoe het

tanks voor regenwateropslag en centrale installaties voor

western red cedar zich om en door het veelvlakkige com-

water en elektra. Op de benedenetage bevinden zich drie

plex staffelt en hemelopwaarts ijlt - en toch alles tot wel-

kantoren en een café. Rond de betonnen ‘stam’ van lift en

dadige rust brengt. Dat is een andere Draai die zeker

trappenhuis zijn vijftig exclusieve een-, twee- en drieka-

gezien mag worden. Zo smelten idee en werkelijkheid

merappartementen vertakt, vier tot zes per verdieping.

volmaakt tot vervulling. •

De plattegronden belopen  tot  m . De woningen zijn 

hans de groot

vooral bedoeld voor jongeren. Onder de eiken vloeren ligt vloerverwarming. De betonnen kern vangt de horizontale krachten op, zorgt dus voor de stabiliteit van het gebouw. Penthouses maken de bovenste verdieping vol.

CO-VOETAFDRUK

Op het groene dak liggen  zonnepanelen en een tuin in

In het project is onder andere . m kruislaaghout

contrastrijk arrangement. De afmetingen van de kruis-

toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van

laagvuren wanden en vloeren bewegen zich tussen 

. kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

respectievelijk  mm dik; de wanden zijn bedekt met

een middenklassenauto over .. km of het

gipsplaat. Daarmee voldoen ze tegelijk aan eisen van

jaarlijkse elektragebruik van  huishoudens.

geluidsisolatie en brand ( minuten).

Locatie: - Wenlock Road Londen Opdrachtgever, hoofdaannemer: Regal Homes Londen (regal-homes. co.uk) Ontwerp: Hawkins\Brown Londen (hawkinsbrown.com) Onderaannemer kruislaaghout/staal: B+K Structures Derby (bkstructures.co.uk) Constructeur: Pringuer James Consulting Engineers Londen (pjce.com) Houtconstructeur (kruislaaghout): Engenuiti Londen (engenuiti.com) Adviseur duurzaamheid: JS Lewis Bath (jslewisltd.co.uk) Leverancier kruislaaghout: Binderholz Fügen, Oostenrijk (binderholz.com) Leverancier aluminium-grenen kozijnen: NorDan Londen (nordan.co.uk) Bruto vloeroppervlak: . m (. m woningen; . m kantoren,  m café en parkeergarage) Bouwperiode: Maart  - mei  Bouwkosten: ± €  miljoen

december 2015

Handvol mensen De scheidingswanden binnen de

het houtblad

Blije bewoner De vele voordelen zijn allemaal weergaloze winstpunten. Door de verschuivingen heeft elk

Ekoflin BV is importeur van Binderholz Bausysteme GmbH

Houten vloeren dakelementen Kerto-Ripa速 Make the most of Mets辰 Wood

Kerto-Ripa速 vloeren dakelementen zijn

Door de modulaire opbouw zijn

houten kanaalplaten voor overspanningen

brandwerendheid, comfort, thermische

tot 20m. De onderdelen zijn volledig

en akoestische isolatie gegarandeerd.

constructief en gecertificeerd verlijmd.

Toepassing: kantoren, scholen, hallen en

Hierdoor ontstaan zeer stijve elementen die

woningen. Kerto-Ripa速 elementen zijn

ook als stabiliteitsschijf fungeren.

CE-gemarkeerd.

www.metsawood.nl

1PIJL_

MENSENWERK boom én mens gebaat bij duurzaamheid De term duurzaamheid wordt de laatste tijd op

  

veel fronten gebruikt. Voor de houtsector is de invalshoek natuurlijk het feit dat hout een belangrijk product is voor CO-opslag en een bouwmateriaal dat bijna volledig met behulp van zonne-energie wordt gevormd. Daarbij kan er door verantwoord herplantingsbeleid voor worden gezorgd dat de voorraad niet opraakt. Ook hergebruik van hout blijkt het goed te doen bij de meubelmakers.

pagina

  

foto: ron jenner zoetermeer

pagina

Inzetbaarheid Bij de FNV zijn we vooral met duurzaamheid bezig in het kader van inzetbaarheid. Het gaat erom dat werkenden op een gezonde manier tot de pensioengerechtigde leeftijd het werk kunnen doen waar ze plezier in hebben. Tegenwoordig is een volledige loopbaan met hetzelfde werk bij dezelfde baas nog maar zeldzaam. De veranderingen gaan snel en dat betekent bijsturen op het juiste moment. Scholing, ook als je al werk hebt, levert een belangrijke bijdrage aan werkzekerheid. Vaak gaan werknemers pas nadenken over hun alternatieve kansen op de arbeidsmarkt bij faillissementen en reorganisaties en dat is natuurlijk meestal te laat.

Afspraken In de verschillende cao’s in de meubel- en houtsector proberen we tot goede afspraken te komen over scholingsmogelijkheden met daarbij een budget

pagina

waarmee werknemers zelf keuzes kunnen maken. Zelf de regie hebben over je loopbaan levert energie en motivatie op en zorgt voor meer doorstroming en nieuwe inzichten. Hoewel het enthousiasme in bedrijven over (bij)scholing zich nog verder moet ontwikkelen, is er wel een tendens er meer aandacht aan te besteden.

 

Gelukkig maar, want om goed te concurreren is (vak)kennis nog steeds macht. Voor de duurzame boom is het van belang voldoende ruimte, zuurstof, water en voedingsstoffen te krijgen om zich verder te kunnen ontwikkelen. Voor de duurzaam inzetbare medewerker geldt dat ook, maar dan naar de menselijke maat. Zoveel mogelijk op eigen kracht en waar nodig met stimulerend beleid en faciliteiten. Daar zet de FNV op in.

pagina

Fedde Boonstra, bestuurder meubel en hout bij FNV Bouw

   DIT KATERN VERSCHIJNT 4X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN, FNV BOUW EN KONINKLIJKE VVNH

MENSENWERK

NIEUWS FNV BOUW

B O U W H E E F T B E H O E F T E A A N VA K L I E D E N , O O K U I T A N D E R E S EC TO R E N

kunnen mensen zonder werk uit andere beroepen, bijvoorbeeld in de houtsector, worden omgeschoold tot bouwvakker. Dat is nodig om de sterk aantrekkende bouwproductie aan te kunnen. In de foto: martin de bouter maarssen

crisisjaren zijn . werknemers uit de bouw verdwenen. Tegelijkertijd is de instroom van leerlingen in de vakopleiding gestokt. De hele infrastructuur voor scholing is door de werkgevers opgeblazen. Daarom is er op korte termijn al een gebrek aan vaklieden. FNV Bouw vindt dat allereerst de vele bouwvakkers die hun werk zijn kwijtgeraakt, weer aan de bak moeten komen. Daarnaast kunnen veel mensen zonder werk worden om- of bijgeschoold. Daarvan zijn er in Nederland op dit moment ..

H O U T S E C T O R W I L L A A G B T W -TA R I E F O P D U U R Z A A M H O U T dat de houtsector in Nederland volledig wordt

achter. De belangrijkste reden is de meerprijs

verduurzaamd. Dat zegt Stichting Bewust met

van gecertificeerd hout ten opzichte van niet-

Hout (SBmH). Met de Green Deal van SBmH

gecertificeerd hout. Door EU-importheffin-

slaan  partijen de handen ineen om hout uit

gen op niet-duurzaam hout en door het btw-

duurzaam beheerde bossen tot gemeengoed

tarief te verlagen is het mogelijk de houtsector

te maken in Nederland. Ondertekenaars zijn,

in Nederland bijna volledig te verduurzamen.

naast FNV Bouw en enkele ministeries, diver-

Ook verruiming van de regeling voor groen

se instellingen en bedrijven in de hout-, meu-

beleggen en belastingaftrek voor duurzame

bel- en bouwsector en Tropenbos Internatio-

projecten kunnen leiden tot groei van het aan-

nal. Sinds  is het al gelukt het aandeel

deel duurzaam hout. Op de Internationale

De houtsector is zeer geïnteresseerd in een

aantoonbaar duurzaam geproduceerd hout in

Houtdag is de Green Deal afgesloten en een

laag btw-tarief op duurzaam hout. Dat is een

Nederland te doen stijgen tot %. De ver-

doorkijkje op het vervolg gegeven. Voor in-

van de maatregelen die ertoe kunnen leiden

duurzaming van tropisch hout (,%) blijft

formatie: bewustmethout.nl, houtdag.nl.

A F D E L I N G A M S T E R DA M VA N F N V B O U W 15 0 J A A R Over twee jaar bestaat FNV Bouw honderd

die timmerliedenbond bestond toen al meer

jaar. Maar al dit najaar vierde de afdeling Am-

dan vijftig jaar de afdeling Amsterdam, van-

sterdam van de bond haar ste verjaardag.

daar de bijzondere mijlpaal die dit jaar werd

Dat is een tikje verwarrend. Een bond van bij-

gevierd.

na honderd jaar met een plaatselijke afdeling van  jaar. Maar dat is snel uitgelegd. Omdat FNV Bouw het resultaat is van vele fusies, is ooit afgesproken dat het ijkpunt de oprichting is van de eerste bredere landelijke organisatie van werknemers in de bouw. Dat was in  de R.K. Bouwvakarbeidersbond St. Joseph, een samensmelting van bondjes van schildersgezellen, stukadoors en timmerlieden. Van

foto: chris pennarts montfoort

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

loze bouwvakkers zo snel mogelijk weer aan de slag hebben. Ook

foto: chris pennarts montfoort

december 2015

Na zeven jaar crisis klimt de bouw uit het dal. FNV Bouw wil werk-

Na  deden zich in de vakbeweging nog tal van andere ontwikkelingen voor, zoals de aansluiting van de houtbonden bij de bouwbonden, waardoor uiteindelijk FNV Bouw ontstond. Op  januari van dit jaar ging FNV Bouw op in de nieuwe, ongedeelde FNV. De naam FNV Bouw leeft voort als sector binnen de FNV voor werknemers in bouw en hout. •

MENSENWERK

ARTIKEL FNV BOUW

Een ongeluk zit in een klein hoekje, ook in de houtsector. Leden van de FNV die bij een bedrijfsongeval letselschade oplopen, kunnen een beroep doen op professionele bijstand. Maar ook voor andere vormen van letselschade staan de experts van de FNV klaar.

van maar een beperkt aantal slachtoffers bij ons aan.

foto: martin de bouter maarssen

Werknemers denken gauw dat een ongeluk hun eigen schuld is. Maar eigen schuld speelt geen rol. Zelfs als de werknemer onveilig bezig is geweest, ligt de aansprakelijkheid in de meeste gevallen bij de werkgever. Of hij moet kunnen bewijzen dat hij zijn zorgplicht volledig is nagekomen en dat is lastig. De werknemer hoeft ook niet terughoudend of bang te zijn om zijn werkgever aansprakelijk te stellen, want die is doorgaans goed verzekerd.’

Joost Hartog en Line Visser

‘Mensen helpen aan een nieuw begin. Dat is eigenlijk de

Financiële gevolgen Jaarlijks worden ongeveer

van de afdeling Letsel-

missie van de afdeling Letselschade,’ zegt Joost Hartog,

duizend letselschadegevallen door leden bij de FNV

een van de dertien experts personenschade van de FNV.

aan- gemeld. Dat betekent niet dat elk geval leidt tot een

Zijn collega Line Visser knikt. ‘Ik vergelijk een slachtof-

aansprakelijkstelling van de werkgever. In een intake-

fer van letselschade weleens met iemand die verdwaald

gesprek wordt allereerst de nodige informatie uitgewis-

is in een pikdonker bos. Die pakken we bij de hand en

seld, zodat het lid zijn of haar belangen goed kan afwe-

brengen we terug naar de bewoonde wereld.’

gen en zo een besluit kan nemen over de gewenste

schade van de FNV doen een intake.

aanpak. Uiteindelijk wordt % van de aanmeldingen

Breed scala De FNV biedt een breed scala aan indivi-

daadwerkelijk in behandeling genomen. De schadever-

duele diensten. Daartoe behoort ook het bijstaan van

goeding die daar uiteindelijk uitrolt, is gebaseerd op het

leden die letselschade hebben opgelopen door toedoen

verschil van het leven met en zonder de fatale gebeurte-

van een ander. Meestal wordt op deze dienst een beroep

nis. Na een ongeval of een mishandeling gaat het leven

gedaan bij bedrijfsongevallen. In de houtsector komen

van het slachtoffer anders lopen en zijn er financiële

die nogal eens voor. Een ontbrekende beschermkap op

gevolgen. Die worden nauwkeurig in kaart gebracht.

een machine, een instabiel werkstuk, een moment van

‘Het gaat om kosten van een medische behandeling,’

onoplettendheid, het kan voor veel ellende zorgen.

aldus Hartog en Visser, ‘maar ook om de arbeidscapaci-

Maar ook letsel dat ontstaat door verkeersongelukken,

teit die eventueel verloren is gegaan en kosten van

Hoe gaan de aanmel-

medische fouten, mishandeling of schade die is veroor-

(mantel)zorg. En soms is een aangepaste woning nodig

ding en behandeling

zaakt door een product, wordt door de FNV in behande-

en/of aangepast vervoer. Dan is er ten slotte nog een

van letselschade bij

ling genomen.

component aan smartengeld voor geleden pijn, verdriet

de FNV precies in zijn

en ongemak. In het algemeen doen we zaken met de

werk? Zie verderop

Eigen schuld? Leden kunnen vaker dan ze denken

verzekeringsmaatschappij van de veroorzaker van de

de rubriek ‘Vragen

een beroep doen op de letselschade-experts van de

schade. Als we er onderling niet uitkomen en er moet

aan FNV Bouw’.

FNV. Hartog: ‘Als je ziet hoeveel bedrijfsongevallen er

worden geprocedeerd, halen we de advocaten van de

bijvoorbeeld in de houtsector gebeuren, dan klopt daar-

Juridische Dienst van de FNV erbij.’ •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

fn v help t s l ach to ffer s a a n nieu w b eg in

december 2015

LETSELSCHADE

MENSENWERK NIEUWS

CNV VAKMENSEN

LOONSVERHOGING VOOR MEUBELINDUSTRIE krijgen er vanaf  november  € ,- per maand bij en daarnaast nog

december 2015

een procentuele loonsverhoging van ,% per  januari  en ,% per  juli . Vooral jongeren en werknemers met een laag salaris profiteren daarvan. Zij gaan er het meest op vooruit: tot ,% gedurende de looptijd van de cao.’

Vrije zaterdag De werkgevers zetten tijdens de taaie onderhande-

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

lingen in op meer flexibiliteit. Zo wilden ze van de zaterdag graag een gewone werkdag maken. ‘De cao wordt op dit punt wel iets verruimd. Op basis van vrijwilligheid kunnen werknemers op zaterdag werken. Maar de standaard blijft een werkweek van maandag tot en met vrijdag,’ aldus Van Oort.

Vergoeding Verder is er een speciale vergoeding voor vakbondsleVoor de . werknemers die vallen onder de cao meubelindustrie ligt

den. Zij krijgen elk jaar een netto vergoeding van € ,-.

een nieuwe cao op tafel. CNV Vakmensen legt de cao neutraal voor aan

Heb jij vragen over de nieuwe cao of worden afspraken niet nageleefd?

de leden. CNV-onderhandelaar Arie-Jan van Oort is tevreden met het

Bel op werkdagen van . tot . uur met CNV Info: -.

resultaat. De meeste verslechteringen die werkgevers wilden doorvoe-

Op werkdagen kun je ’s avonds tot . uur ook chatten via de site

ren, zijn van tafel. ‘En de loonsverhoging ziet er goed uit. Werknemers

cnvvakmensen.nl.

P E R SO O N L I J K O P L E I D I N G S B U D G E T VO O R VA K M E N S E N CNV Vakmensen heeft een cao-resultaat be-

voor. Maas: ‘Het is nu aan de leden om aan te

reikt voor de ruim . werknemers in de

geven wat ze ervan vinden.’

houtverwerkende industrie. ‘We willen nog voor het einde van het jaar concrete afspraken

Houtverwerkende industrie In de

maken over investeringen in ontwikkeling in

houtverwerkende industrie werken ruim

vakmanschap,’ zegt onderhandelaar Erik

. werknemers. Het gaat onder meer om

Maas van CNV Vakmensen. ‘Niet alleen voor

werknemers bij palletbedrijven, borstelfabri-

werk binnen, maar ook buiten de sector.

kanten en klompenfabrikanten.

Daarmee versterken de werknemers hun positie op de arbeidsmarkt.’

Gratis nieuwsbrief Wil je het nieuws uit de sector volgen? Meld je aan voor de gratis

Leden CNV Vakmensen legt het resultaat

nieuwsbrief: cnvvakmensen.nl/cao’s.

de komende weken neutraal aan de leden

MEUBELMAKERWORDEN.NL IS LIVE De site meubelmakerworden.nl van het Expertisecentrum Meubel (ECM) is sinds dit najaar in de lucht. Doel van de site is de instroom van leerlingen in de meubel- en interieurbouw te bevorderen. Het ECM is een initiatief van onder andere CNV Vakmensen. Docenten en bedrijven vinden er hulpmiddelen om leerlingen en toekomstige werknemers goed te informeren over beroepen en opleidingen in de meubel en interieurbouw. meubelmakerworden.nl •

MENSENWERK ARTIKEL

CNV VAKMENSEN

Het jongerenplatform NEXTNOW dat CNV Vakmensen dit najaar heeft gelanceerd, slaat aan. De bezoekersteller staat al op ruim .. ‘Tijdens gastlessen op scholen merkten we dat jongeren met allerlei vragen zitten,’ zegt Piet Fortuin, vicevoorzitter van CNV Vakmensen.

‘Jongeren zitten met vragen over hoe ze moeten sollici-

Zwager (), redacteur van de vakbond. ‘We zijn er

teren, wat ze gaan verdienen, wat er in een contract

voor alle jongeren die op zoek zijn naar informatie over

moet staan, welke rechten ze hebben. Als vakbond heb-

werk, stage, bijbaan of studie. Dagelijks zorgen we voor

ben we veel kennis op dat gebied. Met NEXTNOW in-

actuele info. We geven tips, plaatsen filmpjes en geven

formeren en adviseren we jongeren, zodat ze straks

antwoord op vragen.’

goed bewapend de arbeidsmarkt op gaan,’ vertelt Fortuin.

Gastlessen voor jongeren Het initiatief voor het jongerenplatform komt voort uit ervaringen die CNV

‘Snaaien’ NEXTNOW wordt geschreven door jonge-

Vakmensen de afgelopen jaren heeft opgedaan tijdens

ren, voor jongeren. Op het platform komen onderwer-

gastlessen en workshops op roc’s en mbo-opleidingen.

pen rond werk en inkomen aan de orde die voor jonge-

‘We verzorgen elk jaar meer dan duizend gastlessen. Jon-

ren actueel zijn. Serieuze onderwerpen als wat te doen

geren merken op zo’n moment dat wij veel kennis heb-

bij ontslag, hoe schrijf ik een motivatiebrief, wat moet ik

ben van de arbeidsmarkt, waar zij hun voordeel mee kun-

nu al weten over pensioenen en hoe ga ik om met een

nen doen,’ zegt Piet Fortuin. ‘Dat waarderen ze, en dat

baas die mij niet ligt. Maar ook alledaagse onderwerpen

blijkt ook wel als je naar onze ledengroei kijkt: we heb-

als hoe lunch ik verstandig (niet ‘snaaien’) en waarom is

ben inmiddels meer dan . leden in de leeftijd tot 

dat zo belangrijk.

jaar. Met NEXTNOW geven we daar een gezicht aan.

Anouk en Stefan

Filmpjes en tips Het platform is voor alle jongeren,

Te rooskleurig Fortuin: ‘Via internet deden we een

van NEXTNOW.

niet alleen voor leden van CNV Vakmensen, zegt Anouk

paar maanden geleden een peiling onder jongeren over het minimumloon. Slechts % bleek te weten wat het goede antwoord was.’ Jongeren die werden geconfronteerd met de uitkomst schrokken, vertelt Anouk. ‘En je ziet ze meteen denken hoe lang zij dan moeten werken om een bepaalde aankoop te doen. Het is goed om ze daarvan bewust te maken. Daarnaast, als je niet weet wat het minimumloon is, weet je ook niet of jouw loon klopt. Het zou mooi zijn als we jongeren verder kunnen helpen, niet alleen door informatie te verstrekken, maar ook door als vakbond op te treden als blijkt dat bijvoorbeeld het salaris niet klopt.’ Nieuwsgierig? Kom eens kijken op cnvvakmensen.nl/nextnow. •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

‘g een id ee wat he t minimumjeu g d lo o n i s ’

december 2015

U N I E K P L AT F O R M

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

december 2015

MENSENWERK INTERVIEW CNV VAKMENSEN

MENSENWERK

INTERVIEW CNV VAKMENSEN

Snel antwoord op al je vragen over werk en inkomen. Dat is wat CNV Vakmensen belooft met de lancering van Je Achterban, dé online community voor vakmensen. JeAchterban.nl is sinds  november ‘live’.

De afgelopen jaren werkte CNV Vakmensen achter

collega’s beantwoorden of hun mening geven over hun

de schermen aan een plek op het internet, speciaal

cao of veiligheid op het werk. ‘De website is uniek. Op

voor alle vakmensen in ons land. Die plek is er nu op

een persoonlijke en interactieve manier kan iedereen

JeAchterban.nl. ‘Wij zijn heel erg blij met het feit dat

meepraten. Doordat deelnemers vragen van collega’s

Je Achterban nu een paar weken live is,’ vertelt Piet

beantwoorden, ontstaat er één grote, online kennis-

Fortuin, die vanaf  januari de nieuwe voorzitter is van

bank,’ aldus Fortuin.

CNV Vakmensen. ‘Op Je Achterban kunnen alle werknemers in Nederland terecht met hun vragen over werk

Antwoord van experts Het kan natuurlijk voorko-

en inkomen.’

men dat deelnemers het antwoord op een vraag schuldig moeten blijven. Of dat een vraag persoonlijk is en niet

Eerste community: bouw Voorlopig is Je Achter-

van toegevoegde waarde voor de community. In dat ge-

ban er voor alle mensen die werkzaam zijn in de bouw-

val helpt een expert van CNV Vakmensen, bijvoorbeeld

sector. Op korte termijn komt er ook een community

een jurist of onderhandelaar, de deelnemer verder.

voor bijvoorbeeld kappers, chauffeurs, schoonmakers

‘We vinden het belangrijk dat er inhoudelijk gesproken

en mensen die hun boterham verdienen in de horeca of

wordt over alles wat met werk en inkomen te maken

landen tuinbouw. Fortuin: ‘De voorbereidingen op

heeft. Zo kunnen wij weer betere afspraken maken met

communities voor die werknemers is in volle gang. Ook

werkgevers.’

deze mensen moeten straks met al hun vragen over werk en inkomen terechtkunnen op JeAchterban.nl.’

Op de hoogte Werknemers die actief zijn op Je Achterban blijven door het contact met hun collega’s en

Voor iedereen Je Achterban is er volgens Fortuin

CNV Vakmensen dus op de hoogte van ontwikkelingen.

voor iedereen. ‘Niet alleen werknemers met een tijdelijk

‘Daarnaast zullen onze experts belangrijke informatie of

of vast contract kunnen terecht op Je Achterban, maar

nieuws delen via blogs,’ weet Fortuin. ‘Rond actuele

ook een zzp’er of flexwerker moet zijn mening kunnen

thema’s zijn er speciale campagnes, zodat deelnemers

geven over zaken die te maken hebben met werk of

aan de community ook op die manier op de hoogte blij-

inkomen. Ook mensen die niet lid zijn van CNV Vak-

ven. Op de community voor mensen die actief zijn in de

mensen, zijn welkom. Op die manier weten we precies

bouwsector, waaronder bijvoorbeeld werknemers in de

welke thema’s er spelen en wat vakmensen willen.’

houtverwerkende industrie, vertellen we nu alles over het Bouw ID. Dat is een pas die mensen die op een

Uniek De realisatie van Je Achterban is bijzonder.

bouwplaats werken, binnenkort moeten hebben.’

Geen enkele vakbond beschikt over een online community waarin deelnemers vragen stellen, vragen van

Nieuwsgierig? Kijk op jeachterban.nl. •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

‘va k b o nd 2 . 0’ b r eng t: je ach t er b a n

december 2015

SNEL ANTWOORD

MENSENWERK

ARTIKEL VVNH

december 2015

KENNIS GEVR A AGD

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

o pleid ing c t h leg t ro b u u s t e b a s i s

Het onderscheidend vermogen van een houthandel wordt niet meer alleen bepaald door een goede verhouding van prijs, kwaliteit en levertijd, of relatiebeheer. Klanten verwachten steeds vaker dat de houthandel optreedt als kennispartner. Dus moeten medewerkers met hun klant mee kunnen blijven denken, hun adviseren en hen uiteindelijk zoveel mogelijk ontzorgen.

Om de klant te kunnen blijven ontzorgen, is kennis van hout, houtproducten, houttoepassingen, regelgeving én commerciële vaardigheden onmisbaar: wil men als houthandel een professionele rol blijven spelen, dan is (bij)scholing dus absoluut onvermijdelijk. De opleiding Commercieel Technisch medewerker Houthandel (CTH) van het Hout Opleidings Centrum (HOC) sluit

Excursies verduidelijken de theorie.

daarbij feilloos aan. Deze opleiding heeft haar waarde de afgelopen decennia meer dan bewezen: honderden

Moduul : Loofhout en niet-Europees naaldhout: Hierin

cursisten hebben deze opleiding met succes gevolgd,

wordt praktisch toepasbare kennis van kwaliteiten, ma-

en deze wordt alom gewaardeerd vanwege haar brede

ten, duurzaamheid, drogen, bewerken, toepassingen en

basis, diepgang en bruikbaarheid in de praktijk. De op-

afwerken van diverse loofhoutsoorten verkregen.

leiding is geschikt voor startende medewerkers in de

Moduul : Plaatmateriaal: Er is aandacht voor de handel

houthandel, maar ook voor medewerkers die willen

en productie van diverse plaatmateriaalsoorten waaron-

doorstromen naar een meer commerciële functie.

der triplex, spaan- en vezelplaten, maar ook mineraalgebonden plaatmaterialen.

Praktijkervaring De cursus wordt gegeven door do-

Moduul : Bouwen met Hout: Naast tekeninglezen wordt

centen met veel praktijkervaring en is opgedeeld in de

ingegaan op de toepassingsmogelijkheden van hout,

volgende modulen:

Bouwbesluit-eisen, bouwfysica en nog veel meer kennis

Moduul : Basiskennis: Deze introductie laat de cursist

om verantwoord met hout te kunnen bouwen.

kennismaken met de organisatie van de houthandel, de

Moduul : Bouwmaterialen (facultatief): Ten slotte kan

Nederlandse, Europese en mondiale houtmarkt, hout-

de cursist kiezen meer kennis te vergaren van andere,

soorten, houtproducten, houttoepassingen, boskennis

niet-houtachtige bouwmaterialen.

en milieuaspecten van hout. Moduul : Commercie: Hierin wordt ingegaan op de

Het volgen van alle modulen leidt tot een diploma. Maar

vaardigheden die nodig zijn voor een goed klantgesprek

het volgen van losse modulen kan ook. Eventueel kan de

en hoe op basis van bijvoorbeeld USP’s opdrachten bin-

medewerker instromen in een van de verdiepingsmodu-

nen kunnen worden gehaald. Natuurlijk is er ook aan-

len (Naaldhout, Loofhout, Plaatmateriaal). Complete

dacht voor marketing, bedrijfskundige aspecten, de

cursusbeschrijvingen en startdata staan op de website

psychologie van het onderhandelen en het maken van

hmccursusentraining.nl , onder ‘Opleidingen Hout’. De

offertes. Naast theorie is er veel training van praktijksi-

uitvoering van de opleidingen en cursussen ligt in han-

tuaties.

den van HMC cursus en training.

Moduul : Naaldhout: Hierin wordt ingegaan op de eigenschappen, herkomst, kwaliteiten en sorteerregels

Informatie Voor vragen of informatie: Henny Wel-

van de belangrijkste naaldhoutsoorten (vuren, grenen,

linghoff, HMC cursus en training tel. - /

douglas, lariks en Canadees SPF).

- of met het HOC, tel. -. •

MENSENWERK VRAAG AAN

In deze rubriek van FNV Bouw leggen leden vragen voor. De onderwerpen variëren van werkomstandigheden tot cao en scholing. Dit keer gaat het over hulp bij letselschade. Dat sluit aan bij een artikel over dit onderwerp op pagina .

Als ik letselschade oploop door toedoen van iemand

Ik heb weleens gehoord dat een letselschadezaak

anders, heb ik als lid van de FNV recht op hulp van

eindeloos kan duren. Is dat waar en hoe komt dat?

de deskundigen van de bond. Maar geldt dat ook als

Meestal is toch al gauw duidelijk waar de verant-

een van mijn gezinsleden iets overkomt?

woordelijkheid ligt en kan de kwestie snel worden afgehandeld?

Niet alleen het lid zelf wordt geholpen, ook zijn of haar gezinsleden die niet zelf bij de FNV georganiseerd kun-

Een letselschadezaak kan inderdaad tijdrovend zijn.

nen zijn. Een werkende partner of een thuiswonend

Twee, drie jaar is gemiddeld. Maar er zijn ook zaken die

kind met een baan, kunnen zelf lid zijn van de bond.

tien jaar lopen. Dat komt omdat pas als de hele situatie

Maar onlangs behandelde de afdeling Letselschade bij-

van de betrokkene is gestabiliseerd en iemand helemaal

voorbeeld de zaak van een meisje van , dat door een

is uitbehandeld, kan worden vastgesteld hoe groot de

verkeersongeluk zes maanden in coma lag. Haar vader

schade precies is. Dan is vaak pas duidelijk welk letsel

was lid en dan kan zij ook op basis van zijn lidmaatschap

blijvend is, welke arbeid een slachtoffer nog kan verrich-

op de FNV rekenen.

ten en of bijvoorbeeld omscholing nodig is. Ik heb een ongeval gekregen tijdens mijn werk. Of een van mijn gezinsleden heeft letsel opgelopen bij een verkeersongeluk, veroorzaakt door een ander. Wat moet ik doen? De afdeling Letselschade van de FNV adviseert leden zich in zo’n geval altijd te melden bij de FNV. Ook als u twijfelt over de schuldvraag. Dat kan door een telefoontje naar het Contactcenter (-). Een expert neemt dan snel contact met u op om even rustig door te nemen wat er precies is gebeurd en wat de mogelijkheden zijn. Daarna wordt besloten of de zaak in behandeling wordt genomen en dan volgt meestal een bezoek

foto: martin de bouter maarssen

aan huis. Dan gaan de experts van de FNV ermee aan de slag. U wordt natuurlijk nauwgezet op de hoogte gehouden van de gang van zaken.

Ook een vraag aan FNV Bouw? Bel het FNV Contactcenter (-). Dat is bereikbaar op werkdagen van . uur tot . uur. •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

VR AGEN A AN FNV BOUW

december 2015

FNV BOUW

t he co u ch, clu b g eb o u w tc ijb u rg

IJburg is één grote schoenenwinkel. In rigide ordening liggen de schoenendozen stilzwijgend in elkaars verlengde, haaksehoeken gehoorzaam op elkaar of vormen stapels van contactarmoede. Met een clubgebouw voor de lokale tennisvereniging voegt MVRDV daaraan als ironisch commentaar een doos toe, waarop een reus is gaan zitten kreukelen.

foto’s: daria scagliola & stijn brakkee rotterdam

h a n g plek me t v en s ter

Het clubhuis heeft twee

Plattegrond. Legenda. 1. Clubruimte



2. Bar



3. Keuken



4. Keukenopslag 5.Tennisopslag 6. Kleedkamers





 



tekening: mvrdv rotterdam

foto: daria scagliola & stijn brakkee rotterdam

gezichten: sofa en oog.

7. Toegang kleedkamers en toiletten

Verborgen basis van het golvende dak/plafond zijn vuren delen haaks op een boven- en on-

foto: romijn bouw kockengen

derschenkel.

Maas, een van MVRDV’s oprichters, stelt lankmoedig:

aan de bedoeling een doodse baksteenarchipel in het

‘We zijn een paar keer afgewezen voor projecten op

IJmeer ten oosten van Amsterdam te droppen. Je zou

IJburg en het naburige Zeeburgereiland. Er zat, geloof ik,

denken dat juist water in z’n wonderlijke ongrijpbaarheid

iets te weinig baksteen in de ontwerpen. Dat hebben we

ontwerpers breed zou laten uitgolven naar iets creatievers

nu in één keer goedgemaakt.’ ‘s Avonds is het complex,

en ondenkbaarders. Maar nee, de hersenstorm ging me-

aangeschenen door de lichtmasten rond de velden, als

teen al op z’n snufferd bij het idee van kunstmatige eilan-

rode lantaarn uitgedijd te zien.

december 2015

Gezien het stedenbouwkundig plan was het van meet af

den in een orthogonale vormgeving, verbonden door de

Verblijfsverdriet Maar hij zag ook wel het verblijfs-

van kilometers lang? Je hebt niet eens een vogelperspec-

verdriet van IJburg en wilde met het clubgebouw de eilan-

tief nodig om te zien dat deze windrijke lintbebouwing de

ders een knusse openbare huiskamer aanbieden, een ge-

uiterste essentie mist: een hart. Juist een centrum maakt

zamenlijk adres. Daarbij diende de oude houten keet die

dat mensen, zelf immers hartbezitters, gaan neuriën en

de banen eerst warm en gezellig flankeerde, tot inspiratie.

zingen. Dat jubelen historische steden en dorpen in koor.

‘Het paviljoen had daarom eigenlijk midden op IJburg

Maar, misschien zijn de bewoners ook wel gelukkig, want

moeten staan. En we hadden er graag woningen omheen

ze yuppen al-le-maal ste-eeuws rond op kinderkwette-

gezet, maar dat mocht weer niet.’ Zeker is verder dat het

rende bakfietsen en kokstoven al-le-maal op lekkerbek-

anders is dan andere tennisparken. Het hele park is in

kende keukeneilanden, en zijn dat nu net geen prima

strakke banen en paden tot rust gebracht. Voorheen sprak

schoenendozen?!

je bij sport altijd over een ‘voorziening’, waarin een nega-

het houtblad

IJburglaan. Wie verzint nou zoiets: een doodlopende weg

tieve bijklank van onvolkomenheid en tijdelijkheid zit.

Opgespoten woondroom Misschien krijgt het nieu-

Dus zagen de clubgebouwen er navenant morsig uit en

we Rieteiland-Oost, trapezium op z’n kop met neerknik-

stonk het er vanzelf naar verloren zweet. Maar gelukkig

kende oostpunt, een andere aanblik. Volgens de gecli-

hebben gemeentes en sportverenigingen tegenwoordig

cheerde beschrijving van deze opgespoten woondroom

meer oog voor sportarchitectuur die blijft.

wordt het ‘een ruig eiland vol met wilde beplanting’. We moeten daarbij met padvinderend denken aan rietkragen, zandpartijen, bomen en struiken. Op zes verschillende clusters, die het eiland grotendeels uitmaken, is voorzien

maas: ‘met alleen een rechthoek krijg je geen sfeer’

in negentig kavels van elk circa  m voor evenzovele 

luxe villa’s, hetzij zelfbouw, hetzij catalogusbouw, in beide gevallen stugblokkerig en platdakig. En soms een ang-

Twee gezichten Het clubhuis heeft twee gezichten.

stig alleen lessenaarsdak. Aan de noordkant staan privé-

Toen de reus - waar hij vandaan kwam, weet niemand

steigers te water, aan de westzijde drie collectieve te

meer - aan de zuidzijde midden op de  m brede doos

pronk. De gebroken punt wordt ingenomen door een

ging zitten, vormde deze zich op mirakelse wijze via ver-

park met bovenin het clubgebouw en tien tennisbanen

borgen vouwlijnen tot een getrapte, buitentribune voor

van vereniging TC IJburg en onderin een groenwoestijn.

tweehonderd tennisliefhebbers aan het centre court.

De banen zijn rond het centrale paviljoen gepaard in rijen

Glasomrand en aan de achterzijde gebogen glasbekroond

van ---; het centre court ligt pal voor de deur. Een

werd het voor Winy Goliat een fijne sofa (couch).

andere baan is voor kinderen en opdeelbaar in kleinere

Onder de brede armleuningen links en rechts gaan twee

speeleenheden. Ook is er een tennisschool aan de club

kleedkamers met douches en een toiletgroep c.q. de bar,

verbonden.

keuken, keuken- en tennisopslag schuil. Het hele middengebied is multifunctionele ruimte voor club- en andere

Rode lantaarn Wie MVRDV kent, weet dat dit bureau

activiteiten. Achterkant en tribune vormen tevens de ellips

graag (over)waarderend uitvergroot in vormen, materia-

van een oog: ja, dit is de plaats vanwaar je alles kunt zien,

len en/of kleuren. En dat is hier ook direct waarneem-

kijk-uit-je-dopper! Aan weerszijden van de tribune zitten

baar. Het hele tennispark is ongeveer uitgevoerd in de

in het glas twee toegangen naar de kantine.

kleur rood, zij het nu ook weer niet in dreunend rood, maar in verdraagzaam rood: paviljoen, tribune, velden,

Kittig kantrandje Naderend via de toegangsweg ver-

banken, hekken, prullenbakken… Je zou kunnen denken

toont de achtergevel zich in het midden als een heftig op-

dat het gravel hiervoor de aanstichter is, maar het kan net

gestuwde ronde glaswal van liefst  m hoog. Het rode,

zo makkelijk verwijzen naar de kleur van baksteen. Winy

welvende, kittige kantrandje van de tribune ter plaatse

■ ■ ■

De zoldering, onderkant van de tribune, die

december 2015

zwiepend als de curve van een tennisbal door de ruimte golft, is ronduit smashing.

het houtblad

Op z’n MVRDV’s is het hele tennispark ongeveer uitgevoerd in de kleur rood: paviljoen, tribune, velden, banken, hekken, prullenbakken…

foto’s: daria scagliola & stijn brakkee rotterdam

De achtergevel vertoont zich in het midden als een heftig opgestuwde ronde glaswal van liefst  m hoog.

van het glas zet als MVRDV-(on)esthetiek de wenkbrau-

Genummerde onderdelen Ook de halfronde tribu-

wen wel te frons. Aan deze kant valt het noorderlicht

ne met aan- en optredes van watervast FSC-gecertificeerd

prachtig naar binnen in de kantine en heb je, omgekeerd,

okoumétriplex (Vergoplex;  mm dik) is van tevoren

voluit zicht op het IJmeer.

helemaal uitgerekend en geprefabriceerd in genummerde

zicht, is waarlijk een verrassing. Hier maakt de sportieve

isolatie opgevuld met eps-korrels. Om de hele constructie

agressie van het rood weldadig plaats voor het vredestich-

te vrijwaren van ongewenste vochtinwerking, is deze

tende rustbruin van hout. Dit materiaal maakt er volledig

compleet overspoten met een rode hotspray, zijnde een

de dienst uit. Op de vloer liggen brede FSC-gecertificeer-

elastische, waterwerende EDSM-coating van circa  mm

de eiken delen. De kopse wanden zijn bekast, het plafond

dik. Als valbeveiliging en voor het graveleffect is het op-

is bekleed met FSC-ecertificeerd lariks ( x  mm).

pervlak ruw gemaakt. De armleuningen en de geveldelen

Vooral de zoldering, onderkant van de tribune, die zwie-

hebben een vergelijkbare textuur en zijn geverfd in dito

pend als de curve van een tennisbal door de ruimte golft,

rood.

is ronduit smashing. Het lariks is fijnbezaagd, met nagels in het beton geschoten op daarin gestorte latjes en een-

Nieuwe seizoen Hoewel het om een klein gebouwtje

maal naturel geolied: het moest niet té subtiel en glad zijn,

gaat, zijn toch ook enkele duurzaamheidsmaatregelen ge-

het mocht er robuust uitzien, passend bij de waterkant.

troffen. Het relatief kleine glasoppervlak van de zuidgevel

Aldus is de gezellig intieme herinnering aan de oude hou-

werkt mee aan de koeling van het paviljoen. Het accumu-

ten clubkeet bewaard gebleven.

lerend vermogen van beton en hout zorgt voor een hoge energiezuinigheid. ‘s Zomers vindt natuurlijke ventilatie

Individuele verdraaiing Maas concludeert: ‘Met

plaats. Het clubgebouw heeft stadsverwarming en een

alleen een rechthoek krijg je geen sfeer.’ Maar de realise-

daarbij passende efficiënte warmtewisselaar.

ring van de kreukeldoos - het in drie richtingen gebogen dak dat tegelijk tribune en plafond is - was geen sinecure.

Zowel esthetisch in het interieur als functioneel in de con-

Gelukkig spelen tegenwoordig D-teken- en rekenpro-

structie speelt het materiaal hout, immer duurzaam en

gramma’s en daaraan gekoppelde cnc-machines de wed-

veelzijdig, een essentiële rol in deze fonkelende robijn op

strijd winnend voor je uit. Basis van het golvende dak zijn

IJburg. Dit kampioenschap is behaald, op naar het nieuwe

FSC-gecertificeerde vuren SLS-delen ( x ,  x ,

seizoen! •

 x  mm) haaks op een boven- en onderschenkel. Om

hans de groot

de golfbeweging te kunnen maken, moesten ze allemaal iets kantelen; iedere individuele verdraaiing is op berekening bepaald. Dwars op deze onderslagen is een lattenpatroon gewelfd,

CO-VOETAFDRUK

waarop de bekisting van  mm dik betontriplex is aange-

In het project is onder andere  m hout toegepast

bracht; in deze dikte is het goed buigbaar. Tevens zijn

(, m lariks, , m (beton/okoumé)triplex en 

hierop meteen rachels bevestigd, die dienen als achter-

m (SLS-)vuren). Dit betekent een CO-vastlegging

hout voor de lariks plafondbekleding: nagelen is vooruit-

van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen

zien. Vervolgens is op het betontriplex het gewapend be-

van een middenklassenauto over . km, of het

tonnen schaaldak ( mm dik) gestort, van onder naar

jaarlijkse elektragebruik van  huishoudens.

boven.

Locatie: Zandzeggestraat , Amsterdam-IJburg Opdrachtgever: Tennisclub IJburg Amsterdam-IJburg (tennisverenigingijburg.nl) Ontwerp: MVRDV Rotterdam (mvrdv.com), Studio Bouwhaven Barendrecht (studiobouwhaven. nl) Meubilair styling: Cabana Interior Amsterdam (cabanainterior.com) Aannemer: Romijn Bouw Kockengen (romijn-bouw.nl) Constructeur: ABT Velp (abt.eu) Leverancier lariks plafondbekleding/kasten: PontMeyer Utrecht (pontmeyer.nl) Leverancier (SLS)-vuren, (beton)triplex, okoumétriplex: Verdouw Bouwproducten Gouda (verdouw.nu) Leverancier eiken parket: Mels Parket Steenbergen (melsparket.nl) Bruto vloeroppervlak paviljoen:  m Bouwperiode: Maart  - oktober  Bouwkosten: N.B.

het houtblad

De holle ruimtes onder de treden zijn voor de optimale

december 2015

onderdelen. Zij zit met stalen ankers vast aan het beton.

Vredestichtend rustbruin Het interieur, tweede ge-

ONDER ARCHITECTUUR foto: www.johnlewismarshall.com

HAIKU IN HOUT

het houtblad

tien essen delen tot een stoel, een haiku in hout, was het startpunt voor de Voyage. Het ontwerp is van architect en meubelmaker Piet Besteman (bestmandesign.nl). Hij was dertig jaar lang als architect werkzaam. Bij het ontwerpen van complexe gebouwen verkende hij de vele mogelijkheden van materiaal en

Essen lattenframe Bij de Voyage baande de afschuining tussen rugleuning en zitvlak het pad voor een nieuwe benadering en een eenvoudige structuur. Waar ondersteuning van de onderrug meestal gebeurt met kussens, gebeurt dat hier door de afschuining van het essen lattenframe, dat een stabiele constructie vormt. Het middelste kussen valt samen met de afschuining. Het frame is ge-

constructie. Dat resulteert nu in de stoel Voyage onder de vlag van Bestman Design,

Parijs, waar het ontwerp goed is ontvangen.

maakt door timmerfabriek Visser in Zaandam,

waarmee hij in augustus is gestart.

Op  november was Besteman (links op de

die de latten met een cnc-machine produceer-

foto) als sponsor met zijn Voyage aanwezig

de. Het inklemmen van de kleine latten ( x

Première In september beleefde de stoel

op de Internationale Houtdag in Castellum

 mm) was volgens Besteman op zich al een

zijn première op de beurs Maison et Objet in

Hoge Woerd in De Meern.

opgave.

VLEERMUISBRUG KLAAR VOOR BEWONING De Vlotwateringbrug in het Westland is in

de, Naaldwijk en Monster. Op het hoogste

oktober in gebruik genomen. In deze vleer-

punt maakt de brug een bocht voor een open

muisbrug, een ontwerp van Next Architects

zicht het gebied in. Aan de andere zijde geeft

(nextarchitects.com), zijn lamellen van padoek

de openheid van de houten lamellen een ster-

verwerkt. Het ontwerp ligt in een vliegroute

ke relatie met het water en de oevers.

HOC-LADDER

van verschillende soorten vleermuizen. De brug biedt op drie onderdelen verblijfplaatsen

Boogconstructie Met een lengte van 

voor vleermuizen. In het bruggenhoofd be-

meter overspant de boogconstructie de hele

vindt zich een winterverblijf. Zowel aan de

Vlotwatering. Om het S-vormige dek te on-

onderzijde van het brugdek als in de metsel-

dersteunen, is een drukboog schuin onder de

CTH Loofhout: ,  januari,  februari;

werkbalustrade zijn zomerverblijven te vin-

brug gelegd. De houten lamellen zijn van on-

examen  februari .

den. ‘Een schoolvoorbeeld van hoe ene func-

behandeld Afrikaans padoek, dat mooi ver-

CTH Plaatmateriaal: ,  en  maart;

tioneel object ook de natuur kan dienen,’ zegt

grijst. Voor dit rechtdradige hout is gekozen

examen  april .

vleermuisexpert Marcel Schillemans van de

omdat het weinig splintert en vervormt, aldus

CTH Bouwen met Hout: ,  mei;

Zoogdiervereniging.

Next architects. De Vlotwateringbrug was

examen  mei .

een van de finalisten voor de ARC Detail

Verrassend De brug slingert op een ver-

Award, samen met de Markthal van MVRDV

Praktijkopleider: , ,  en  december

rassende manier tussen twee percelen door

en McDonald’s Rotterdam van Mei architects

.

en markeert de entree van de Poelzone, een

and planners. Op  november jl. is de brug

gebied in het Westland tussen’s-Gravenzan-

tot winnaar van deze prijs verklaard.

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: Is een schriftelijke cursus en kan op elk moment foto: raymond rutting utrecht

december 2015

De fascinatie voor het verbinden van zeven-

worden gestart Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor informatie/aanmelding: info@houtopleidingscentrum.nl. houtopleidingscentrum.nl. •

Boogaerdt Hout

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

Woodteq Houtconstructies

Jutestraat 22, 7461 TR Rijssen Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Regentesselaan 7, 7316 AA Apeldoorn I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 F +32 51 488965 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken, beuken, thermo & Amerikaans hardhout

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtconstructies

Withagen Houtprodukten BV

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

houtexpeditie

Coillte Panel Products Coillte Panel Products Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands The T +31 Netherlands (0) 475 399740 F (0)(0) 475 475 310271 T+31 +31 399740 E info@coillte.com F +31 (0) 475 310271 I www.coillte.com E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

ARCOS houtconstructies

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Postbus 83, 5490 AB Sint-Oedenrode T 0413 - 767 200 F 0413 - 767 201 E info@arcoshoutconstructies.nl I www.arcoshoutconstructies.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, Profidecke , Multiplan en Multibox dakpanelen

Wood Products Logistics BV

Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

houthandel

Greenwood International BV Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

algemeen Derix

J en J Personeelsmanagement b.v. Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Postbus 356, 5400 AJ Uden T 0413 - 261738 F 0413 - 252280 E info@derix.nl, I www.derix.nl Producent van gelijmde-gelamineerde houtconstructies, zie: www.derix.nl Engineering, Levering en Montage tevens gelamineerde vloerelementen en ronde kolommen. Gelamineerd hout CNC bewerkt.

Van den Berg Hardhout BV

2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel voor Rotterdam onder nr. 29020842

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Foreco Houtconstructies

Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V.

Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier faxen naar MYbusinessmedia, 010 - 289 40 61. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 90543, 3009 VB Rotterdam. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 010 - 289 40 69 (Margarita Robertson).

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse II

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

DOOR EN DOOR...

...STIJL VOL ? k ut oo o h n le taa s! l vo s o’ ijl aar fot t s it te, d ngs d i i er bs ass v e p o n e w toe e et d e w op tig r s h ee n c M ee pra jk ki

A R F

N E K

N R.

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie