oktober • jaargang • nummer
www.houtblad.nl
100% du urzaam hardhou Uit voor t raad lev erbaar Houtbe werking op maa t
Briljante ideeĂŤn groeien elke dag. Als architect verrast u opdrachtgevers met uw ontwerpen. Ontdek hoe u gebruik kunt maken van hout als duurzaam, natuurlijk bouwmateriaal. Hardhout met een robuuste uitstraling, goed voor een succesvol ontwerp. Terwijl uw idee wordt gerealiseerd, groeit er allang weer een andere boom. Wij inspireren u graag.
HARDHOUT VOOR EEN MOOIERE WERELD
vandenberghardhout.com
Waar topsprekers hun geschiedenis met hout vertellen. Met twee interactieve rondetafelsessies en met een interessante informatiemarkt waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en kunnen netwerken.
2016
Beeld: © Création Holz Herisau
HOUTDAG 2016 hét event voor de houtbranche
DAG
THEMA: HOUT DUBBELPLUS INSPIREREN • INFORMEREN • IMPLEMENTEREN Voor wie? Architecten Constructeurs Adviseurs Beleidsmakers Overheden Docenten/studenten Houthandelaren Aannemers
Dagvoorzitter: Atto Harsta Oliver Sterl* architect HoHo Wien (84 m hoog, 24 verdiepingen!) Hermann Blumer superhoutconstructeur (bekend van o.a. Shigeru Ban). Tevens masterclass! Mieke Oostra lector Innovatieve technologie bouw Saxion Enschede Matthijs Zeelenberg architect én projectontwikkelaar
Waar & wanneer: Donderdag 24 november 2016 12.30 - 18.30 uur Philharmonie Haarlem Prijzen: Houtblad-abonnee Niet-abonnee Student
€ 95,€ 195,€ 50,-
* Gesponsord door Koninklijke Jongeneel
Profileren?
Meld u nu aan!
Wilt u uw bedrijf profileren tijdens de Houtdag 2016? Neem dan contact op met onze media-adviseur: Wilco Stemerdink T. 06 83 170 818 E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl
Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: www.houtdag.nl
o k to b e r 2 0 1 6
pr g e n e r e e rt g e l d In mijn vak heb ik veel te maken met partijen die hooggestemde plannen koesteren, maar met stekeblind kruideniersoog voor de
6
communicatie zelden iets begroten. Dat is smijtgeld. Alle tijden wijzen uit dat er wel volop in de mooiste vindingen wordt gedaalderd, maar dat die ten slotte op de plank van mislukking eindigen omdat niemand interesse heeft. Het loopt dan stuk op de implementatie, waarvoor nu juist pr hét breekijzer is dat alle wegen open panoramaat. Welke kennisverspreiding dan ook geldelijk misdelen betekent dat je alle ramen en deuren dichtdoet, zodat niemand weet waar je mee bezig bent. Je snijdt alle lijnen naar buiten door. Ja, dan sterft alles in schoonheid. Dit nummer toont bijdetijddromers die het belang van communicatie wel inzien. Daar is een visionaire onderzoeksgroep die een geavanceerde röntgenscanner voor de houtsortering ontwikkelt. Dit kan een prachtig exportproduct worden, mits adequaat ge-pr’d. Daar is een bevlogen architect die de afgelopen donkertijd de eerste Nederlandse houthoogbouw heeft gezelffinancierd en pers op pers trekt. Daar is een club van gedrevenen (met Het Houtblad als mediapartner!), die de mogelijkheden van polypyrrol verkent om biomaterialen slimmer te maken. Zij presenteren deze baanbrekerij tijdens de Houtdag; zie p. . Meld u hiervoor aan. En gebruik ons als uw promotiekanaal. Als zinvolle investeringen.
hans de groot, hoofdredacteur
co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl
Uitgever: Marjan Leenders
redactie Het Houtblad Postbus AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. -; - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. - E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
foto: www.kuvio.com
het houtblad
4
Coverfoto: Stadskantoor Venlo Ontwerp: Kraaijvanger Rotterdam Fotografie: Ronald Tilleman Rotterdam
o k to b e r 2 0 1 6 o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 3 , 4 8 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9
heteluchtbaden
dé wieg
Allerrrijkdom bracht een properheidsideaal op
Het nieuwe stadskantoor van Venlo is het
gang, onder andere gevierd in openbare sau-
eerste overheidsgebouw volgens de cradle to
na’s. Schoonheid stoken ze in Finland wél een
cradle-filosofie. Daarom is zowel binnen als
paar graadjes warmer. __________________
buiten veel cc Gold-gecertificeerd Accoya
toegepast. ___________________________
slimme gevels Tegenslag heeft twee reacties: willoos
k at e r n m e n s e n w e r k
ondergaan of wilskrachtig verzet. Werk je
Het katern Mensenwerk wordt gemaakt
echter samen, dan is de overwinning zoet
samen met FNV Bouw, CNV Vakmensen
nabij. Polypyrrol als splijtend zwaard in de
en VVNH. Hierin komen allerlei zaken uit
röntgenscanner
l a p j e g r o n d 2 2 (2)
Samen met TNO Intelligent Imaging hebben
Soms moet je een gedurfde stap zetten om
vijf partijen uit de houtbranche onderzoek
iets te bereiken. Architect Tom Frantzen tilt
verricht om D- en D-röntgen- en beeldver-
het eerste houthoogbouwproject Patch in
werkingstechnologieën in de productielijn te
Amsterdam van de grond. Van bouw tot vol-
42 redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Gertjan de Ruijter MBA (Koninklijke Jongeneel), ir. Edwin Smit (MIII architecten) Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier.
foto: luuk kramer amsterdam
strijd. _______________________________
integreren. __________________________
de houtpraktijk aan bod. _______________
tooiing. ____________________________
Het volgende Houtblad verschijnt op november .
De verpakkingsfolie is milieu-vriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking. abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag. Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,
Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.
5
v v n h - n i e u w s __________________ 2 5
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus , AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -
het houtblad
26
foto: ronald tilleman rotterdam
verder in
o k to b e r 2 0 1 6 het houtblad
6
s tro om s to omdro om s au n a lรถy ly hel s ink i
o k to b e r 2 0 1 6 foto’s: www.kuvio.com
het houtblad
7
Zoals wij vroeger openbare badhuizen hadden, hadden ze in Finland publieke sauna’s. Met de welvaart kwamen hier de douches, daar de sauna’s aan huis. Allerrrijkdom bracht ook een gezamenlijk properheidsideaal op gang, onder andere gevierd in heteluchtbaden. Schoonheid stoken ze in het noorderland echter wel een paar graadjes warmer.
Dampend in de sauna’s van gemodificeerd grenen heb je tussen de gevellamellen door zicht op de stad of de zee, een
foto’s: www.kuvio.com
unieke visuele belevenis.
Plattegrond. Legenda.
Een soort bouwplaat van moderne kunst.
tekening: avanto architects helsinki
1.
Benedenterras
15. Continu gestookte sauna
2.
Kassa’s
16. Afkoelruimte buiten
3.
Kampvuur
17. Houtopslag
4.
Bubbelbaden
18. Lounge met geslotenhaard
5.
Restaurant
19. Saunalobby
6.
Haard
20. Kleedkamer dames
7.
Keuken
21. Douche dames
8.
Dienstruimte keuken 22. Kleedkamer heren
9.
Lobby
23. Douche heren
10. Unisekstoiletten
24. Rooksauna
11. Invalidentoilet
25. Eenmaal ‘s morgens
12. Lift
gestookte sauna
13. Toilet
26. Spa
14. Douche
27. Koudwaterbad
Het Finse woord sauna betekent ‘stapel’, wat verwijst
beter bij het beeld van de zeenatuur dan bij de bebouwing
naar het hoopje hittestenen waarmee men in het tijdperk
die een redelijk conventionele vorm zal aannemen. Als de
van weleer de eigen wrakhutten verwarmde. Later kwam
houten gevelbekleding eenmaal is vergrijsd, zal het eruit-
men er achter dat, als je water over het stenenraapsel giet,
zien als een rotspartij die door de natuur in eeuwen van
de warmte toenam door de vrijkomende stoom. Deze
tijd vakkundig is uitgekerfd. Bij een bepaalde helle lichtval
handeling heet ‘löyly’ (spr. uit ‘leuwlu’) en maakt de ziel
toont het als een ijsberg op smeltpunt.
deeld. Daarna was het één stap naar de saunablokhutten
Mystieke toets De sauna zit simpel in elkaar: een
aan de duizend afkoelmeren en naar compactere thuis-
langwerpige rechthoek waaroverheen een open houten
versies. Het verschijnsel heteluchtbaden is verankerd in
sluier in driehoeken is geplooid. De rechthoekige doos,
de Finse cultuur en is een belangrijk bestanddeel van de
waarin drie sauna’s en een restaurant zijn opgenomen,
identiteit. De , miljoen Finnen voeren heel wat zweet af
heeft hsb-buitenwanden. De binnenmuren rond de voor-
in hun , miljoen sauna’s.
zieningen zijn van beton. In het restaurant en het sauna-
o k to b e r 2 0 1 6
uit van iedere sauna; op hun löyly worden ze ook beoor-
9
Blinkende bolide Nu de stedelijke cultuur overal ter
ning. De plankenvlaktes buiten rusten op een stalen
wereld belangrijker wordt, trekt ook het gemeenschaps-
vakwerkconstructie; door deze constructievorm is zij
gevoel aan in gezamenlijkheidsactiviteiten van sport, edu-
vanzelf stabiel. De begane grond is een afwisseling van
catie en cultuur. In Helsinki staat in dat kader een reeks
gesloten en open ruimtes in schemersfeer. Het gefilterde
openbare sauna’s gepland, die ook buitenlandse bezoe-
licht door de open gevelbekleding geeft er een mystieke
kers tot een doorstoombeurt moeten verleiden. Dit nieu-
toets aan. Links bevinden zich het restaurant ( plaat-
we houten exemplaar is meteen een heel bijzondere: het
sen), keuken, openhaard en lobby. Vanuit de laatste loop
ligt als een blinkende bolide in een vloeiende stroomlij-
je tussen uniseks-wc’s, invalidentoilet, trap, lift en nog
ning van messcherp gevouwen driehoeksvlakken aan de
een toilet via een halfdonker pad de sauna-afdeling aan de
haven in de wijk Hernesaari, waar cruiseschepen de om-
rechterkant binnen. Deze is ingericht met drie sauna’s
geving tot Lilliput transformeren. Hernesaari, in het zuid-
annex afkoelruimtes, drie douches, twee kleedkamers
westen van Helsinki aan de Finse Golf, is een voormalig
met kluisjes, lobby, lounge met geslotenhaard, spa met
industrieel schiereiland dat tot woon- en werkkwartier
koudwaterbad en tweemaal een houtopslag.
het houtblad
deel staan enkele stalen kolommen voor extra ondersteu-
voor . bewoners wordt herontwikkeld.
Aanrollende zee Al vanaf is Avanto Architects, geleid door Ville Hara en Anu Puustinen, bezig met het
v lo e i e n d e s t ro o m l i j n i n g va n m es scherp gevouwen driehoeksvlakken
ontwerp. De eerste proeve was een saunadorpje dat financieel niet haalbaar bleek. Voor een tweede opdrachtgever werd het een drijfsauna die al snel tegen de watervlakte
Mild minimalisme Het interieurontwerp is van Joanna
zou gaan door de dreunende directes van de aanrollende
Laajisto Creative Studio. Doelstelling was een sfeervol
zee. De derde veelvlakkige versie, een soort bouwplaat van
restaurant te ontwerpen dat de krachtige architectuur van
moderne kunst, is uiteindelijk gerealiseerd voor een derde
het gebouw complementeert in een ‘mild minimalisme’.
opdrachtgeverspartij: acteur Jasper Pääkkonen (bekend
Truc was intieme hoekjes te creëren in de eetzaal met z’n
van de dramaserie Vikings) en parlementslid Antero Vartia,
grote haakse glaswanden. Mensen voelen zich immers
voor wie geld en vreugde nauw met elkaar verbonden zijn.
het veiligst met een gesloten wand in de rug. Daarom is een verhoogd platform voor de bar geplaatst, beëindigd
IJle watersfeer De unieke locatie wordt nog unieker.
door een halfhoge berken muur. Aan weerszijden daarvan
Zij ligt minder dan twee kilometer van het stadscentrum
staan krukken c.q. banken, zodat je beschermd zit. De be-
en heeft toch helemaal de ijle watersfeer van de buiten-
langrijkste materialen in het interieur zijn zwart beton,
archipel waarvan ze onderdeel uitmaakt. De sauna is ge-
blank berken, zwart staal en wol. Het berken is geperst,
situeerd in een toekomstig kustpark dat zelf weer deel is
gelijmd en licht hittebehandeld: een duurzame Finse in-
van een groter Helsinki Park. Het gebouw is slank en
novatie van restmateriaal van de triplexindustrie. Het is
langwerpig ontworpen om niet uit de toon te vallen op
terechtgekomen in de halfhoge wand, banken, tafelbla-
de smalle strip van het schiereiland. Ook is het laag ge-
den, bar, op de wanden (deels antracietkleurig gebeitst)
houden ( m op het hoogste punt) om niet het zicht van
en wasbak in het toilet. Door de samenstelling is het niet
de bewoners te blokkeren in de geplande woongebou-
egaal blankwit, maar heeft het een rustieke tekening van
wen erachter. Door z’n gefacetteerde uiterlijk past het
blanke en bruine fragmenten.
■ ■ ■
foto: www.kuvio.com
o k to b e r 2 0 1 6
De rooksauna: de hele houten bekleding raakt zwartberoet. Daarom nemen hit-
10
Restaurant met verhoogd platform, beĂŤindigd door een halfhoge berken muur. Aan weerszijden daarvan staan krukken c.q. banken, zodat je beschermd zit. Uitblazen in de lounge met geslotenhaard. De gevelbekleding vormt traptreden naar de dakterrassen, een vernuftige metamorfose, mogelijk
foto: www.marc-goodwin.com
foto: mikko ryhänen kuopio
het houtblad
tebaders een kortpotig blank zitplankje mee.
gemaakt door de dikte van de gemodificeerd gre-
foto: www.kuvio.com
nen delen: 73 mm.
ze tinten van interieur(elementen) is de uitstraling kalm,
/; Thermo-D) vele andere functies. Zij dient als zonne-
mannelijk en chique. Alledrie de heteluchtbaden zijn
scherm en geeft de bezoekers privacy. Vanbuiten kun je
houtgestookt: een continu verhitte sauna, een alleen ‘s
niet naar binnen kijken, vanbinnen heb je vrijuit zicht op
morgens verhitte afhuursauna die tot in de avond warm
de stads- of golvenpracht. De delen met wisselende
blijft, en een traditionele rooksauna, een zeldzaamheid in
breedtes werken dus als Venetiaanse blinden. Ook scher-
de stad. Bij deze laatste is de ruimte afgesloten, zodat de
men ze de afkoelruimtes buiten af. En er gaan intieme
rook er blijft hangen. Als alles warm is en ook de wanden
terrassen achter de houten hellingen verborgen waar men
warmtestralen, wordt de rook via een luikje afgevoerd.
zich versnapert.
Gevolg is wel dat de hele houten bekleding zwartberoet
Bovendien beschut de plankendraperie het gebouw tegen
raakt. Daarom nemen hittebaders een kortpotig blank zit-
het barre kustklimaat. Zij beschaduwt de interieurs met
plankje mee. Dampend in de sauna’s heb je tussen de
hun forse glasoppervlakken en reduceert het energiege-
gevellamellen door zicht op de stad of de zee, een unieke
bruik voor de gebouwkoeling. Daarenboven vormt zij
visuele belevenis. Tevens is er de mogelijkheid om in zee
traptreden naar het dakterras en de uitkijkposten, een
te zwemmen of ‘s winters aan avanto (= bijt) te doen:
vernuftige metamorfose die wordt mogelijk gemaakt
zwemmen of duiken in een gat in het ijs, te bereiken via
door de aanmerkelijke dikte van de gevel-/trapdelen:
een m lange trap aan de rechterpunt van het dek. Ook
mm. De trap heeft vanzelfsprekend een mensdragende
zijn er twee bubbelbaden op het terras.
functie.
Buitenlandse blootblozers Traditioneel gebeurt het
Gezuiverde voeten Circa . delen zijn exact op
saunaën naakt maar seksegescheiden. Löyly biedt de mo-
maat gezaagd op een cnc-zaagmachine. Daarna zijn ze ge-
gelijkheid tot samenstomen met familie of vrienden, maar
bout op oplegplaatjes die als dienblaadjes uit de staalcon-
wel in badkleding vanwege buitenlandse blootblozers.
structie steken. Aansluitend zijn ook de terrassen belegd
Vanzelfsprekend zijn de sauna’s uitgevoerd in hout: ge-
met gemodificeerd grenen ( x mm), geschroefd op
modificeerd grenen (in principe steeds x mm).
een stalen onderconstructie. Het benedenterras vloeit
Door de thermische behandeling is het hars uit het hout
voor een deel over zee uit, zodat het geluid van de golven
gelopen, zodat dit grenenproduct geschikt is voor sauna’s.
aangenaam masserend tegen je gezuiverde voeten trilt.
De horizontale wanddelen zijn bevestigd op verticale stij-
Soms heeft de natuur humor. •
len van x mm, hart op hart mm. Zo wordt een
hans de groot
luchtstroom achter de delen onderhouden. De bankdelen zijn op de staalconstructie van de banken geschroefd. De sauna’s worden gestookt met blokken van duurzaam geproduceerd hout. Al het hout is trouwens FSC-gecerti-
CO-VOETAFDRUK
ficeerd. In het restaurant wordt duurzaam gevangen vis
In het project is onder andere m hout toegepast
geserveerd. Het levensduurlijke gebouw is aangesloten
( m gemodificeerd grenen, m berken). Dit be-
op de stadsverwarming en water- en windkracht wekken
tekent een CO-vastlegging van . kg. Het com-
de elektriciteit op.
penseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over . km of het jaarlijkse elektragebruik van
Venetiaanse blinden Behalve een decoratieve meer-
huishoudens.
waarde heeft de gevelsluiering van horizontale delen in
Locatie: Hernesaarenranta , Helsinki Opdrachtgever: Antero Vartia en Jasper Pääkkönen (Kidvekkeli Helsinki) Gebruiker: Royal Restaurants Helsinki (royalravintolat.com/en) Ontwerp: Avanto Architects Helsinki (avan. to); Ville Hara en Anu Puustinen; Antti Westerlund, Hiroko Mori; (studenten) Laura Nenonen, Xiaowen Xu Interieurontwerp (restaurant, terrasmeubilair, saunafoyer): Joanna Laajisto Creative Studio Helsinki (joannalaajisto. com) Aannemer: Rakennustoimisto Jussit Naantali (rakennustoimistojussit.fi) Constructeur: Ramboll Finland Espoo (ramboll.fi) Gemodificeerd (gelamineerd) grenen: Nextimber Kuopio (nextimber.com) Bekleding sauna’s: Puupalvelu Jari Rajala Helsinki (puupalvelu.net) Bruto vloeroppervlak: . m Oppervlak terras: . m (+ dak- en uitkijkterras: en m) Bouwperiode: April - april Bouwkosten: ± € miljoen
o k to b e r 2 0 1 6
gemodificeerd gelamineerd grenen (houdbaarheidsklasse
11
het houtblad
Visuele belevenis Samen met de licht- en donkergrij-
Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage
Zoek naar FSC® producten.
Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com
ONTVANG 1X PER WEEK GRATIS DE NIEUWSBRIEF MET: ✓ Inspirerende projecten ✓ Internationale houtarchitectuur ✓ Belangrijke houtinnovaties
Meld u nu aan op
www.houtblad.nl
ONDER ARCHITECTUUR
HAUT, 73 m hoog aan de haven in het Amstelkwartier.
Team V Architectuur onderzoekt nog de mogelijkheden van houtbouwsystemen.
Amsterdam krijgt de hoogste houten woon-
een ensemble van drie torens die de Amster-
betrokken en ziet HAUT als paradepaardje
toren van Nederland. Het m hoge apparte-
damse skyline aldaar gaan bepalen.
voor alle (energie-)innovaties die het de
mentengebouw HAUT wordt gerealiseerd in het Amstelkwartier.
komende jaren gaat omarmen.
Hoogste BREEAM-classificatie Het gebouw gaat de hoogste BREEAM-vijfster-
Het Houtblad, HAUT, HoHo Wien De
Het Amstelkwartier ligt achter het Amstel-
renclassificatie krijgen in duurzaamheid voor
toren wordt in hoogte alleen overtroffen door
station tussen de Amstel en de Spaklerweg.
nieuwbouwprojecten en grootschalige reno-
het m hoge HoHo Wien (RLP Rüdiger Lai-
De nieuwe buurt wordt in twee fasen ontwik-
vaties. Momenteel hebben slechts twintig
ner + Partner Architekten Wenen), waarvan
keld. Uiteindelijk telt de wijk . woningen,
nieuwbouwprojecten in Nederland dit brevet.
de bouw deze maand start; zie Het Houtblad
twee scholen, winkels, horeca, haven, hotel
HAUT is het eerste woningbouwproject met
/. Die van HAUT begint tweede helft
en het nieuwe hoofdkantoor van Nuon. Een
deze classificatie.
. Het Houtblad heeft de architecten van beide
deel van de wijk is inmiddels bewoond.
Participanten HAUT is een initiatief van
projecten met elkaar in contact gebracht om
Grote CO-opslag Het voornaamste
vastgoedbelegger Nicole Maarsen en vast-
kennis uit te wisselen. Zoals bekend spreekt
bouwmateriaal van HAUT is hout, een van
goedontwikkelaar Lingotto, die onder meer
Oliver Sterl van het Weense architectenbu-
de meest besproken innovaties in duurzame
de A’DAM Toren aan het IJ heeft gerealiseerd.
reau op Houtdag (houtdag.nl; meld u
bouw vanwege de grote CO-opslag en de
Het ontwerp is van Team V Architectuur in
nog snel aan!). Bedoeling is dat Het Houtblad
voortschrijdende constructiemogelijkheden.
samenwerking met constructeur Arup. Ener-
de bouw van HAUT gaat volgen op de web-
In het HAUT-hout is straks ruim drie miljoen
giebedrijf NLE is duurzaam bij het project
site en in het blad. •
kilogram CO opgeslagen. Daarnaast worden de gevels voorzien van . m energie-opwekkende panelen en gezuiverd. In de parkeergarage is ruimte voor elektrische deelauto’s.
Houten woontoren De houten woontoren, verdiepingen hoog, telt - luxe appartementen. Op de begane grond staat urban farming centraal in HAUT’s Hortus: een kas, kwekerij, terras en innovatielab, die direct in verbinding staan met het naastgelegen Park Somerlust. HAUT vormt met de torens op kavel b en Kop Weespertrekvaart
WWW.HOUTEX.NL
wordt het afvalwater door filters op het dak
SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT VELE MOGELIJKHEDEN IN TUINHOUT VOOR DE AANLEG VAN BRUGGEN, VLONDERS, BANKEN, DAMWANDEN E.D.: • • • •
AZOBÉ BANGKIRAI BILINGA CUMARU
• • • •
KAPUR LOURO GAMELA MASSARANDUBA NIOVÉ
WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL
CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!
o k to b e r 2 0 1 6 13
het houtblad
beelden: team v architectuur amsterdam
HOOGSTE HOUTHOOGBOUW AMSTERDAM: 73 M
o k to b e r 2 0 1 6 het houtblad
14
m ater i a len me t m ag ie slimme eig en s ch a p p en vo o r b i o b a s ed g e v el s
De bouwcrisis van de afgelopen jaren bracht een geheel eigen dynamiek of stilstand met zich mee. Tegenslag heeft namelijk twee reacties: willoos ondergaan of wilskrachtig verzet. Daarbij bepaalt je conditie veelal tot welke reactie je in staat bent. Werk je echter samen, dan is de overwinning zoet nabij. Polypyrrol (PPy) als splijtend zwaard in de strijd.
Het wordt nog bijzonderder als je een leger van partij-
slimme functies aan materialen met de polymeer van mi-
en weet te verzamelen, die met een waaier van wapens
lieuvriendelijkheid polypyrrol. De strategie is wel anders.
(expertises) ten slagveld trekken in het toevoegen van
Ná de crisis is de klant voor het bedrijfsleven belangrijker
o k to b e r 2 0 1 6 foto: innovita woerden
het houtblad
15
geworden: u vraagt, wij maken. Niet langer moet hij ko-
als een bloemenveld van pluspunten. Op allerlei terreinen
Al eerder is een proef ge-
pen waartoe het aanbod dwingt. Ook de onderlinge ver-
streven partijen innovatieve ontwikkelingen na, waarvan
nomen met een polypyrrol-
houding is veranderd. Opereerden bedrijven voorheen als
het niet alleen belangrijk is dat ze in het bouwproces tot
elkaars halve vijanden en hield het contact op bij de poort
hun recht komen, maar elkaar ook gebundeld versterken.
op slot, nu waardeert men elkaars kwaliteiten en toont
Daarbij reiken onderwijs en bedrijfsleven elkaar stevig de
men de eigen verworvenheden achter wijd open deuren.
hand. Mieke Oostra, lector Innovatieve technologie in de
Bedrijfsvoering is iets geworden van wederzijdse inspira-
bouw aan de hogeschool Saxion te Enschede (thans lector
tie in de berouwvolle snik van een innige omhelzing.
Ruimtelijke Transformaties aan de Hanzehogeschool Groningen): ‘Dat proces is twaalf jaar geleden geĂŻnitieerd en
Bloemenveld van pluspunten In de ontwikkelings-
is een vast handelingspatroon geworden. Het lag ook wel
gang der tijd is duurzaam bouwen komen bovendrijven
voor de hand, want onze studenten komen tenslotte in het
gevel in Elden (2014).
foto’s testen + lab: tno delft
o k to b e r 2 0 1 6 het houtblad
16
Tussentijdse toetsing schimmeltest.
Mieke Oostra: ‘We zoeken elkaar steeds op en kijken of de vragen die bij bedrijven leven, passen bij gezamenlijk toegepast onderzoek en ons eigen onderwijsprogramma.’
Duurzaamheidstest.
Beuken en PPy-behandeld vuren in een schimmeltest.
Michael Sailer: ‘Soms zijn het maar kleine vragen die tot grotere ontwikkelingen leiden.’
en passend bij de circulaire economie. Dat kan door er
menlijk toegepast onderzoek en ons eigen onderwijspro-
zuinig mee om te gaan, maar ook door ze kwalitatief te
gramma.’ Bovendien is de blik voortdurend op de horizon
verbeteren met extra eigenschappen: minder materiaal,
gericht: wat vraagt de maatschappij in de toekomst?!
meer waarde. En dan gaat het vooral om biobased grondstoffen als hout, bamboe en biocomposieten, en textiel.
Zwart parket Zo kent Saxion circa veertig lectoraten
Het onderzoek spoort dus helemaal met het Europese
op talgebied, van fysiotherapie via Engels en bouwkunde
beleid dat na The Roadmap to a Resource Efficient Europe
tot nanotechnologie. Aan de hogeschool, met vestigingen
in is vastgelegd in de Europe Strategy. Ook het
in Enschede, Deventer en Apeldoorn, studeren ruim
Nederlandse kabinet stimuleert de transitie naar een bio-
. jonggetalenteerden. Het borrelt en bruist er dus
based economie. Een grondstoffenakkoord komt eraan.
uit alle voegen. Vaak vlinderbuiken plannen volgens menselijke logica: startend in ernstige weloverwogenheid rollercoastert de vrolijke praktijk van het een naar het ander.
DEELNEMENDE PARTIJEN
Zo begon het PPy-onderzoek jaren geleden met een
Het projectteam bestaat uit partijen die complementerende rollen in de bouwketen
vraag uit Duitsland, vertelt Michael Sailer, senior-onder-
vervullen. Tijdens en na de projectperiode wordt nog naar verdere uitbreiding ge-
zoeker bij Saxion. ‘Een vloerenbedrijf wilde zwart parket,
zocht.
maar anders dan via laklagen erop. Het idee was dat met polypyrrol te doen. Deze biopolymeer bleek echter veel
Partner
Brengt
meer goede eigenschappen te bezitten dan dat het een
Fire Resistant
(Nieuwe) producten brandvertraging
materiaal alleen de kleur zwart geeft.’ En zo ging het kar-
Duynie
Leverancier reststroom aardappelschillen
retje rollen. ‘Soms zijn het maar kleine vragen die tot gro-
MOSO International
Kennis/netwerk biomateriaal bamboe
tere ontwikkelingen leiden.’
MEVO Houtindustrie
Productiekennis met polypyrrol behandelde materialen; reststroom polypyrrol; houtindustrie
‘Ten aanval!’ Oostra en Sailer kennen elkaar al lang, al
Millivision
Ervaring met composieten, kennis biobased economie
van de tijd toen ze beiden bij TNO in Delft werkten. En
PURbond
Lijmkennis PUR-toepassingen op hout en biomaterialen
daar kwam, in , de achtbaan van ideeën over PPy verder op snelheid toen enkele bedrijven uit de bouw ermee
Nederlandse Hout Coating
Oppervlaktebehandelfaciliteiten
in aanraking kwamen. De stof heeft eigenschappen van
DCK Vastgoed
Demonstratieproject Deventer met PPy-producten
brandvertraging, uv-bescherming, waterafstoting, zelf-
Booosting
Innovatieve toepassing nieuwe producten; netwerk toepassers in de bouw
heling, schimmelwering, stralingsabsorptie (voor bijvoorbeeld wifi-vrije ruimtes) en elektrische geleiding. Behan-
IAA Architecten
Ervaring met/kennis van toepassing; bouwprojectplanning
del je biobased materialen met deze stof, dan ontstaat er dus een klasse van nieuwe mirakelmaterialen voor menige
D Architecten
Ervaring/kennis toepassen innovaties
bouwverbazing, was de verwachting.
Stapper Duurzaam Advies
Biobased Delta: biobased (ver)bouwen
Van tot kwam een samenwerking uit de contour
Architectenbureau Noord
Bouwprojectplanning; ervaring met/kennis van toepassing
van kennisinstellingen, architecten, bouwbedrijven en projectontwikkelaars, die een zoekactie startten naar
Forest@Design
Kennis van toepassing biobased bouwmaterialen
duurzame productoplossingen. Het ‘Ten aanval!’ klonk
Innovita
Vertalen kennis van onderzoek naar toepassing
tijdens een vergadering op november , waarbij
TNO
Chemische kennis, laboratoriumfaciliteiten
meer dan zestig partijen aanwezig waren. Daarvan gaven
TU/e, Fire Safety Engineering
Kennis van brandveiligheid
uiteindelijk gehoor aan het marsbevel; zie kader Deel-
Fachagentur Nachwachsende
Kennis resource efficiency en toepassing van
nemende partijen.
Rohstoffe
bouwinnovaties, productontwerp, testen producteigenschappen, toevoegen functionaliteiten
Resource efficiency Van scholier tot senior weet
Agrodome
iedereen tegenwoordig dat de hoeveelheid grondstoffen wereldwijd beperkt is, terwijl we er steeds meer van
Kennisnetwerk biobased materialen, Green Deals Biobased bouwen & Natuurvezels en disseminatie
Studium Generale
nodig hebben, gezien de toename van de wereldbevol-
Organisatie lezingen/discussies voor studenten, medewerkers e.a.
king naar - miljard mensen in en de flankerende
Zwarthout
Producent gebrand hout
grondstoffenverslinding der stijgende welvaart. Dit ver-
Nieuw: Het Houtblad
Mediapartner; kennisverspreiding
onderstelt in ieder geval resource efficiency: het efficiënte
o k to b e r 2 0 1 6
gebruik van grondstoffen, gunstig voor de milieu-impact
ken of de vragen die bij bedrijven leven, passen bij geza-
17
het houtblad
bedrijfsleven terecht. We zoeken elkaar steeds op en kij-
foto: marcus koppen amsterdam
Andries van Eckeveld (middenachter; hier modererend tijdens Houtdag 2015): ‘Er zit steeds een ontwerp- en een technologische kant aan. Om succes te hebben, moet je dat slim uitspelen
foto: tno delft
met architecten én techneuten.’
Pilot Elden. Veroudering van de PPy-behandelde geveldelen na circa , jaar.
foto: innovita woerden
Uv-stabiel oppervlak na snelverwering.
heden anders dan zwart. Met PPy kun je ook vliegtuigen onzichtbaar maken voor radar. Maar wat kun je ermee in
is het onderzoeksplan aangevlijmd, zodat de uitwer-
de bouw? ‘Daarom zijn ook architecten bij het project
king zonder aha-ergernissen zou verlopen. Het Lectoraat
betrokken. Zij zijn altijd op zoek zijn naar nieuwe dingen.’
Innovatieve technologie in de bouw van het Kenniscen-
Sailer waaschuwt: ‘De stof heeft wel veel interessante
trum Leefomgeving aan de hogeschool Saxion te Ensche-
eigenschappen, maar de werking is beperkt. Versterking
de nam de coördinatie op zich. Onderzoeksleidster Mieke
daarvan is zeker een even voornaam aandachtspunt.’
o k to b e r 2 0 1 6
Bijdetijdse producten Dat pad is de groep van dus gaan bewandelen. In de lange voorbereiding van tot
Oostra en Michael Sailer hadden hier inmiddels een nieu-
Kopgevel met PPy-producten ‘De werkpakketten
Praktijkgericht Onderzoek SIA gaf subsidie via het pro-
vier en vijf,’ vervolgt Van Eckeveld, ‘richten zich op de
gramma RAAK-mkb. Deze regeling financiert gezamen-
praktijk met de ontwikkeling van prototypen en bijbeho-
lijke projecten van hogescholen en mkb. Doel is het be-
rende detaillering. Zo komt er in Deventer een kleine
vorderen van kennisuitwisseling om de innovatiekracht
proefwoning, waarvan de kopgevel wordt ingevuld met
van bedrijven te versterken en het onderwijs bij het on-
PPy-producten.’ Studenten ontwerpen de gevel (-
derzoek te betrekken. En het moet bijdetijdse producten
m), die na realisering wordt gemonitord. Het is op ter-
opleveren volgens de laatste duurzaamheidsstand.
mijn zeker ook de bedoeling méér unique application
19
het houtblad
we (deeltijd)baan gevonden. Het Nationaal Regieorgaan
points van PPy in één product te verenigen. Dan is je posi-
Gevelbekleding Om niet meteen in het moeras van
tie op de veelal conservatieve bouw- en houtmarkt het
multimogelijkheden te verzinken, is ervoor gekozen de
sterkst. Van Eckeveld: ‘Er zit steeds een ontwerp- en een
slimme eigenschappen van polypyrrol te bekijken op de
technologische kant aan. Om succes te hebben, moet je
toepassing gevelbekleding. Zo heet dan ook het project,
dat slim uitspelen met architecten én techneuten.’
waarvoor twee jaar is uitgetrokken (september september ): Polypyrrol. Adding smart functions to biobased façades. Door alle expertises van de bij elkaar
wat v r a ag t d e m a at s c h a p p i j
te voegen is succes feitelijk verzekerd. Behalve de ethi-
in de toekoms t?!
sche instelling van een duurzaam bouwende maatschappij speelt ook de commerciële instelling van opboksen tegen verouderde producten van onduurzaamheid uit lagelo-
Zekerheid van ontwikkelingen Werkpakket zes is
nenlanden een rol. In de twee jaar moet een overzicht van
zeer belangrijk: dat gaat over de kennisverspreiding,
bruikbare functies worden samengesteld en bewust wor-
waarvoor ook Het Houtblad zich onlangs, als ste part-
den verkend op hun potentie voor de bouw, inclusief
ner, heeft aangesloten. Een van de publiciteitspodia is de
proefopstellingen. Het hele proces gebeurt in steeds wis-
komende Houtdag; zie kader ‘Houtdag ’. Na afloop
selende clusters. Daarbij wast de ene hand de andere:
van het project wordt een volgend traject gestart, waarin
mkb’ers willen dolgraag biomaterialen ontwikkelen,
de praktijk de theorie overschaduwt. Voor nu en straks
architecten, aannemers en projectontwikkelaars willen
geldt dat het geloof in milieuvriendelijke multimaterialen
er dolgraag mee bouwen.
een zekerheid van ontwikkelingen moet zijn, die je nog niet ziet, maar wel verwacht. Dat lukt het best met een
Zes werkpakketten Projectleider Andries van Ec-
keten van partners. Eendracht maakt macht! •
keveld (Innovita): ‘Het project is opgedeeld in zes werk-
hans de groot
pakketten. De eerste drie behelzen vooral het voortraject van mogelijkheden op een rij te zetten, appliceren polypyrrol op biomaterialen, beoordelen ontstane materiaaleigenschappen, met name de brandvertraging, en verken-
HOUTDAG
ning andere functies van de stof.’ De vele handen van
Mieke Oostra (Saxion Enschede; thans Hanzehoge-
studenten maken in het laatste geval het werk licht.
school Groningen) presenteert polypyrrol met z’n
Oostra: ‘In de medische hoek is al veel onderzoek gedaan
eigenschappen en de eerste onderzoeksresultaten
naar polypyrrol, in de bouw staan we nog aan het begin.
tijdens Houtdag (do november, Philharmonie
Studenten doen daarom allerlei onderzoekjes naar eigen-
Haarlem). Zij doet dat samen met twee pitchende
schappen om te zien wat we er in de bouw mee kunnen.’
vertegenwoordigers van deelnemende partijen. Voor
Dat zijn best exclusieve onderwerpen, zoals elektromag-
informatie/aanmelding: www.houtdag.nl.
netische straling, elektrische geleiding en kleurmogelijk-
■ ■ ■
De huidige visuele beoordeling van de houtkwaliteit is arbeidsintensief.
de tec tie va n defec ten rรถ n tg en s c a nner vo o r h o u t ind u s t r ie De houtverwerkende industrie kent verschillende trends. Een groeiende vraag naar hout dat voldoet aan hoge kwaliteitseisen, een stijgende grondstoffenprijs en een grotere focus op duurzame groei- en productieprocessen maken dat de concurrentiekracht sterk afhangt van geoptimaliseerde processen (met name beperking faalkosten).
o k to b e r 2 0 1 6 foto: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
21
In het kader van een TNO Technologie Cluster-project
Voorbeelden hiervan zijn het detecteren van defecten in
waaraan deelnamen SHR Wageningen, Dekker Hout
grofgezaagd hout, voorafgaand aan een vingerlasbewer-
Vianen, Timmerselekt Doornenbal Veenendaal, MEVO
king, of controle van de kwaliteit van de vingerlas zelf. De
Houtindustrie Helmond en Topjoynt Oud-Karspel, is ver-
beoordeling van de houtkwaliteit in de door de bedrijven
kennend onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om
toegepaste productieprocessen vindt nu plaats op basis
D- en D-röntgen- en beeldverwerkingstechnologieën
van visuele inspectie, steekproefsgewijs aangevuld met
in de productielijn te integreren.
destructief onderzoek. Behalve dat dit een arbeidsintensief en tot op zekere hoogte subjectief proces is, betekent
Beoordeling houtkwaliteit Binnen dit onderzoek is
het ook dat eventuele interne defecten niet worden opge-
de expertise van TNO over D-, D- en ‘inline’-röntgen-
merkt.
inspectie in de voedingsmiddelenindustrie, tuinbouw en binnen diverse industriële processen vertaald naar de
Reductie zaagverlies Dergelijke interne defecten ko-
houtverwerkende industrie voor optimalisatie van het
men daarmee door de inspectie heen, waarna ze mogelijk
productieproces en de kwaliteit van het eindproduct.
bij latere bewerkingen alsnog aan het licht komen, met
Figuur 1. Schematische weergave van de verschillende stappen in het
o k to b e r 2 0 1 6
vingerlasproces.
het houtblad
22
Figuur 2. Schematische weergave van verschillende oorzaken van zaagverlies in de productielijn voor en na het vingerlassen. Vroegtijdige detectie van onvolkomenheden kan deze productieverliezen reduceren.
Defect Valbreuken
Detecteren in
Detecteren in
naaldhout
hardhout
N.v.t.
D: goed D: redelijk
Kwasten Scheuren Groeistoringen
D: goed
D: goed
D: goed
D: goed
Zowel D als D: al
D: goed
naar oriëntatie redelijk
D: goed
D: goed
D: matig
D: redelijk
D: matig tot redelijk
Figuren 4/5/6. Scheuren (boven en rechtsonder), …
Tabel. Samenvatting van de bevindingen per casus.
beelden: tno intelligent imaging den haag
…kwasten en vergroeiingen (midden)…
… en valbreuken (linksonder) zijn met 3D röntgen-technologie zowel in hard- als naaldhout duidelijk te detecteren.
Figuur 3. Kwasten en groeistoringen in naaldhout.
naaldhout zeer contrastrijke beelden op. Dit contrast is bij
Daarnaast biedt automatische detectie van defecten, in-
hardhout minder aanwezig. Echter, ook hier zijn de mees-
tern dan wel aan het oppervlak van het te bewerken hout,
te defecten goed te onderscheiden van het goede hout.
de mogelijkheid het uitkorten van deze defecten automa-
Samenvattend kan worden gesteld dat de meeste defec-
tisch en objectief aan te sturen. Dit kan een reductie van
ten met röntgen zijn te detecteren; zie ‘Tabel. Samenvat-
zaagverlies opleveren.
ting van de bevindingen per casus’.
o k to b e r 2 0 1 6
als resultante dat de bewerking voor niets is uitgevoerd.
Door analyse van de productieprocessen van de bedrijven
Geschikte filters In naaldhout zijn kwasten en groei-
stappen er in de productielijn zijn van grofgezaagde naar
storingen goed te detecteren. Groeistoringen zijn met D
geoptimaliseerde en gevingerlaste balken, en eventueel
veel gemakkelijker te detecteren; zie figuur . Ook zijn
zelfs naar geprofileerd of bewerkt eindproduct; zie figuur
scheuren goed zichtbaar, mits er niet te veel overeen-
.
komst is met de eveneens goed zichtbare jaarringen.
23
het houtblad
in het consortium is in kaart gebracht welke productie-
Voor hardhout geldt dat kwasten en scheuren in D- en
Hogere kwaliteit Het hoofddoel van een dergelijke
D-opnamen goed te zien zijn. Valbreuken zijn het beste
productielijn is het genereren van een stabiel en recht
in D-opnamen te detecteren; zie figuur . Groeistorin-
halffabrikaat: houten balken van een bepaalde lengte die
gen zijn hier een stuk minder goed te zien, doordat het
voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen. Door het vinger-
hout veel dichter is (en er minder dichtheidsverschillen te
lasproces ontstaat een grote vrijheid in de toepasbare
zien zijn in hardhoutgroeistoringen). Een ander opvallend
lengtes en de mate van toelating van defecten en onzui-
resultaat is dat valbreuken met gebruik van D-recon-
verheden in het hout. Door dit proces verminderen de materiaalverliezen en wordt het mogelijk houten bouwmaterialen van hogere kwaliteit te leveren dan van mas-
de meeste defecten zijn met röntgen
sief hout. Zie figuur .
te detecteren Vijf casussen Uit een inventarisatie van de procesvoering van de participerende partijen bleek dat de meeste deelnemers dezelfde vragen hadden over de detectie van onvolkomenheden in het hout. Daarom werd besloten
structie van de röntgenbeelden erg goed te ontdekken
rondom deze vragen vijf casussen te definiëren, te weten
bleken te zijn. In de D-röntgenbeelden bleken deze een
detectie van valbreuken, kwasten, scheuren, vergroeiin-
stuk moeilijker detecteerbaar. Dit komt voornamelijk
gen en vingerlassen. De vraag bij de eerste vier casussen
doordat een valbreuk in het hout een zeer lokale versto-
was: ‘Kan dit houtdefect (automatisch) worden gedetec-
ring van de dichtheid teweegbrengt. Met geschikte filters
teerd met röntgen in D of D?’ Bij vingerlasinspectie
waren alle valbreuken evenwel in D zeer duidelijk zicht-
luidde de vraag: ‘Kan de kwaliteit van vingerlassen (auto-
baar te maken.
matisch) worden beoordeeld met röntgen en/of D in de vorm van röntgenlaminografie (D > D)?’
Symposium De resultaten van dit MKB Technologie Cluster-project worden in de loop van oktober uit-
Verschillen naald- en hardhout Om de vragen te
voerig gepresenteerd aan de Nederlandse houtsector tij-
kunnen beantwoorden, is door alle partijen een grote
dens een symposium. In de komende periode wordt te-
hoeveelheid proefstukken mét en zonder defecten verza-
vens gekeken of de kennis die in dit project is opgedaan, is
meld. Deze proefstukken zijn gescand door TNO en per
om te zetten in de ontwikkeling van een in de productie-
casus uitvoerig geanalyseerd. Hierbij is gekeken naar D-
lijn geïntegreerd röntgensysteem voor de detectie van de-
en D-resultaten en de mogelijkheid voor automatische
fecten en optimalisatie van het productieproces. Voor in-
detectie van de defecten. Vrijwel direct werd duidelijk dat
formatie: victor.westerwoudt@tno.nl. •
er bij röntgeninspectie duidelijke verschillen zichtbaar zijn tussen naald- en hardhout. Röntgen zorgt voor veel zichtbaar contrast, als er grote dichtheidsverschillen in het materiaal zitten. Aangezien deze verschillen in naaldhout significant groter zijn dan in hardhout, levert dit voor
v i c to r w e s t e rwo u dt, w i l l e m va n a a l s t, n a n da va n d e r s ta p, harry logtenberg (tno)
■ ■ ■
HOUTSCHUUR VAN EUROPA
KEUZE UIT EEN VOORRAAD VAN 130.000 M3 - MEER DAN 100 HOUTSOORTEN VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE
MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE | +31 653 284 285 CARL@VANDECASTEELE.BE | + 32 475 41 44 44
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse
te Almere.
GREEN DEAL 2.0 IN VOORBEREIDING
o k to b e r 2 0 1 6
Houtondernemingen
marcus koppen amsterdam
het houtblad
25
Tijdens Houtdag 2015 overhandigde VVNH-directeur Paul van den Heuvel de impactstudie Green Deal
VEEL AANDACHT VOOR BOS EN HOUT O P N AT I O N A L E K L I M A AT T O P Sharon Dijksma, Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu organiseert op oktober a.s. de hiernaast al genoemde Nationale Klimaattop in de Van Nellefabriek te Rotterdam.
2013-2015 aan Cor von Meijenfeldt van het ministerie van Economische Zaken. Hieruit bleek dat een Green Deal 2.0 wenselijk is.
Zij doet dit om het Klimaatakkoord van Parijs te vertalen naar concrete acties. Op de
Met de ministeries van Economische Zaken,
van de vorige Green Deal bij een mogelijk af
Nationale Klimaattop komen de Neder-
Infrastructuur en Milieu en Buitenlandse Za-
te sluiten nieuwe Green Deal (.) kan wor-
landse acties en initiateven rondom kli-
ken, verschillende ngo’s en collega-branche-
den verbreed.
maat samen. Hout vormt een belangrijk onderdeel hiervan.
organisaties wordt gewerkt aan de opvolger van de Green Deal ‘Bevorderen duurzaam bos-
IMVO-convenantenbeleid Mede in het
beheer’. Het onderwerp krijgt ruim aandacht
kader van het Internationaal Maatschappelijk
Actieplan ‘Wat snijdt hout?’ Het
tijdens de Nationale Klimaattop op oktober
Verantwoord Ondernemen-convenantenbe-
actieplan ‘Wat snijdt hout?’ wordt daarom
a.s. in de Van Nellefabriek te Rotterdam.
leid (IMVO) van het ministerie van BuZa zijn
op deze top gepresenteerd. Het vormt
alle ngo’s en relevante organisaties benaderd
voor de bos- en houtsector de komende
Draagvlak verbreed De Green Deal ‘Be-
en gevraagd mee te doen.
jaren de kapstok om met meer bos en hout
vorderen duurzaam bosbeheer’ (.) die vorig
Gezien het enthousiasme van de al benaderde
een belangrijke bijdrage te leveren aan de
jaar eindigde, was zowel in aanpak als resul-
partijen voor een Green Deal (.) is recent
klimaatdoelstellingen van de Nederlandse
taat succesvol. Tijdens de Houtdag op no-
met de verschillende ministeries afgesproken
overheid. De VVNH heeft samen met de
vember werden de resultaten aan het mi-
het onderwerp te presenteren tijdens de ko-
NBvT gewerkt aan het onderdeel ‘Meer
nisterie van Economische Zaken overhandigd.
mende Nationale Klimaattop in Rotterdam.
hout in de bouw’. Naast houtskeletbouw
De afgelopen maanden is onder andere samen
Getracht wordt de nieuwe Green Deal (.)
wordt ook aandacht besteed aan de gww-
met en gefinancierd door het ministerie van
of Green-IMVO-deal in november definitief
sector.
Buitenlandse Zaken bekeken of het draagvlak
te bekrachtigen. •
a f g e wo g en g e w ieg d s ta d s k a n to o r v enlo
Het nieuwe stadskantoor van Venlo is het eerste overheidsgebouw in ons land dat volgens de cradle to cradle-filosofie is gebouwd. Onder andere daarom is zowel binnen als buiten
o k to b e r 2 0 1 6
Accoya toegepast, dat volledig aan dit concept voldoet.
foto’s: ronald tilleman rotterdam
het houtblad
27
foto’s: ronald tilleman rotterdam
o k to b e r 2 0 1 6 het houtblad
28
De verticale tuin van de noordgevel haalt de fijnstofproductie van . m autoweg en % stikstof- en zwaveloxide uit de lucht.
Detail gevel.
De plafonds van de publiekshal (en van de vergaderruimtes) zijn bekleed met het cc-gecertificeerde grill plafond-systeem in Accoya van Derako.
tekeningen: kraaijvanger rotterdam
Overzicht energiemaatregelen.
De regio Venlo besloot enkele jaren geleden de ontwerp-
kozen partners zijn we gesprekken aangegaan om te kij-
filosofie cradle to cradle in volle overtuiging te omarmen
ken hoe we het cc-principe maximaal konden inzetten.
en deze zoveel mogelijk in praktijk te brengen. Bij cc
Ze moesten allemaal precies omschrijven wat er in hun
wordt afval beschouwd als voedsel. Idee is dat elk materi-
product zit. Sommige bedrijven gingen zelfs zo ver, dat
aal dient te worden hergebruikt zonder dat het z’n waarde
ze zich crade to cradle lieten certificeren.’
waardevermindering, opteert men liever voor upcycling.
% korting Hij vervolgt: ‘Je merkt dat partijen ineens
Meestal gaat het om losse producten. Echter, dit gedach-
heel anders gaan nadenken over hun product. Zo is er een
tegoed volledig toepassen op een groot overheidsgebouw
leverancier van meubilair die heeft uitgerekend dat zijn
lijkt vrijwel onmogelijk. Toch pakte de gemeente Venlo in
meubels na gebruik nog een restwaarde van % hebben.
de handschoen op. Bij de bouw van het nieuwe
Daarom gaf hij % korting met de afspraak de meubels
stadskantoor aan de Maas moest cc centraal staan.
na de afgesproken levensduur terug te nemen en de
o k to b e r 2 0 1 6
verliest. Omdat recycling doorgaans wel gepaard gaat met
grondstoffen een tweede leven te geven. Over dat hergebruik wordt nu al nagedacht.’ Dankzij de inzet van al die
zich om die droom te helpen verwezenlijken. Vijf daarvan
partijen is het resultaat zeer bevredigend. Er is een maxi-
werd gevraagd in het kader van de Europese aanbesteding
maal aantal cc-materialen toegepast en het gebouw is
en op basis van een Programma van Eisen hun visie te pre-
demontabel ontworpen, waardoor ook een maximale up-
senteren. Een bijzondere aanpak omdat een opdrachtge-
cycling mogelijk is. Goverde schat dat de cc-doelstelling
ver normaliter een uitgewerkt ontwerp wil. Het beste
voor ongeveer -% is gehaald. ‘We hebben in elk ge-
plan, inclusief cc, kwam van architectenbureau Kraaij-
val een methodiek ontwikkeld om dit te bereiken en die
vanger uit Rotterdam, en dat mocht de ideeën verder uit-
willen we verder optimaliseren.’
29
het houtblad
Visie Ongeveer zeventig architectenbureaus meldden
werken. Architect Hans Goverde legt uit dat zijn bureau de cc-filosofie zelf ook steeds meer als leidraad gebruikt. ‘We streven naar gebouwen waarin mensen gezond en gelukkig worden. Ze moeten iets toevoegen aan de om-
‘gebouwen wa arin mensen gezond en gelukkig worden’
geving en geschikt zijn voor nieuwe functies. De wisseling in gebruik gaat tegenwoordig zo snel, dat het noodzakelijk is tijdloosheid in gebouwen aan te brengen.
Gestolde CO De cc-aanpak leidde tot een bijzonder
Daarbij speelt de cc-gedachte een belangrijke rol.’
L-vormig gebouw, bestaande uit kantoorruimten voor ruim medewerkers, een plein, publiekshal met expositie-
Braungart Met de opdracht stond Kraaijvanger voor
ruimte, vergaderruimten, parkeergarage en fietsenstalling.
een ongewis avontuur. Want niet eerder is in ons land een
Qua bouwmaterialen heeft FSC-hout een belangrijk aan-
overheidsgebouw ontworpen volgens de cc-filosofie.
deel. De architect noemt hout gestolde CO. ‘Het is super-
Goverde weet het niet zeker, maar hij denkt dat wereld-
duurzaam. Bovendien wil je geen gifstoffen in je binnenkli-
wijd zelfs nog nooit een dergelijk project is gerealiseerd.
maat, zoals soms bij kunststof vloeren het geval is. Hout is
Maar gelukkig had de gemeente Michael Braungart, een
gezond, warm en mooi, én het is makkelijk te bewerken.
van de cc-grondleggers, naar Venlo gehaald voor enkele
Eigenlijk hadden we de hele constructie in hout gewild,
workshops. Goverde vertelt dat deze Braungart duidelijk
maar dat bleek te duur. Het tien verdiepingen tellende ge-
maakte dat in het nieuwe gebouw de gezondheid van de
bouw moest als flexibel kantoor een open setting krijgen.
mens centraal moest staan. ‘Dat werd ons vertrekpunt.
Dat betekent grote overspanningen en weinig wanden.
Gezondheid betekent een goed binnenklimaat, wat uit-
Dat kan in hout, maar is in beton minder duur.’ Gezien het
eindelijk moet leiden tot minder ziekteverzuim. Andere
cc-concept bestaat nu het grootste deel uit % granu-
belangrijke thema’s werden: energie, water, lucht en
laat van restbeton van andere gebouwen. De rest is opge-
materialen.’
trokken in beton zonder toegevoegde chemicaliën, zogeheten highcrete. Door deze opbouw is het betonskelet
Samenwerking leveranciers Goverde benadrukt
volledig herbruikbaar voor bijvoorbeeld woningen.
dat zo’n ontwerpproces, waarbij het gaat om een gebouw dat geen afval kent en in de toekomst als grondstoffenfa-
Cradle to cradle Gold Het meest in het stadskantoor
briek moet fungeren, absoluut niet zonder andere partijen
toegepaste houtproduct is Accoya. Basis is Nieuw-Zee-
kan worden uitgevoerd. Samenwerking met leveranciers
lands radiata pine dat in de Arnhemse fabriek van Accsys
van bouwmaterialen is volstrekte voorwaarde. ‘Daarbij
Technologies via acetyleren wordt gemodificeerd. Daar-
gaven we de voorkeur aan bedrijven in de regio Venlo,
door valt het in de hoogste houdbaarheidsklasse en
maar dat was natuurlijk niet altijd mogelijk. Met de uitge-
werkt het nauwelijks meer. Salesmanager Willem-Jan
■ ■ ■
De cďœ˛c-aanpak leidde tot een L-vormig gebouw met kantoorruimten, plein, publiekshal + expositieruimte, vergaderruimten, parkeergarage en
o k to b e r 2 0 1 6
fietsenstalling.
Plattegrond begane grond.
Via de kas op het dak, met Accoya constructie en loopdek, wordt buitenlucht aangezogen die pas het gebouw ingaat nadat deze door kurkeiken en planten is gezuiverd en door de zon is voorverwarmd.
foto’s: ronald tilleman rotterdam
tekening: kraaijvanger rotterdam
het houtblad
30
balken. Die planken en balken zijn niet gelijmd maar van-
jaar, maar doorgaans gaat het veel langer mee. Daarna kun
uit cc-oogpunt gedeuveld. Eenmaal in de hele dikte van
je het opnieuw gebruiken, wat past in het cc-concept.
de panelen geslagen, nemen de deuvels het restvocht
Overigens is onze volledige productie Cradle to cradle
uit het hout op en komen muurvast te zitten. De grenen
Gold gecertificeerd. Elk jaar laten we ons opnieuw certifi-
panelen zijn op hun beurt met stalen hoeklijnen aan het
ceren. Daarom viel in Venlo de keuze op ons product.’
betonskelet vastgezet; door de ontstane luchtspouw erachter stroomt de vuile buitenlucht langs de absorberende
Wachtende kant Aan de buitenzijde van het stadskan-
planten.
toor is één kant voorzien van Accoya-gevelbekleding, waarop de historische plattegrond van vestingstad Venlo is
Ruggengraat Het gebouw is energieneutraal dankzij
ingebrand. Goverde omschrijft deze zijde als de wachtende
onder meer de vele zonnecollectoren, warmte-koudeop-
kant. In de toekomst wordt daar een wooncomplex tegen-
slag, drievoudig cc-glas, lichtzwaarden aan de gevel die
aan gebouwd, waarvoor het Accoya dan moet wijken en
zonlicht naar binnen reflecteren en daardoor de behoefte
zonder problemen elders kan worden toegepast. Vanwege
aan kunstlicht reduceren, de zonneschoorsteen en de kas
de geschiktheid voor het buitenklimaat zijn ook de vele
met een draagconstructie en loopdek van Accoya boven
kozijnen in alle gevels van dit houtproduct. Bijzonder is dat
op het dak. Goverde: ‘De vide met vuren trap en eiken
Goverde het Accoya tevens op grote schaal binnen heeft
treden die door het gebouw wentelt, is de ruggengraat
toegepast. Zo zijn de plafonds van publiekshal en verga-
van het gebouw waar mensen worden uitgedaagd elkaar
derruimten bekleed met het cc-gecertificeerde grill pla-
te ontmoeten. De vide zorgt ook voor natuurlijke ventila-
fond-systeem van Derako. ‘Ik wilde graag de natuurlijke,
tie. De lucht daarin gaat verticaal naar boven door de zon-
warme uitstraling van de wachtende buitengevel doortrek-
neschoorsteen. Via de kas op het dak wordt buitenlucht
ken naar binnen.’ Derako heeft de maatvoering cc afge-
aangezogen die pas het gebouw ingaat nadat deze door
stemd op de positie van armaturen en andere voorzienin-
kurkeiken en planten is gezuiverd en door de zon is voor-
gen, waardoor het materiaalverlies verwaarloosbaar is.
verwarmd.’
Groene gevel Zeer opvallend is de noordgevel. Deze
Interessant exportproduct ‘Mijn stille wens,’ be-
ligt aan de kant van een drukke weg en een spoor. Om de
sluit Goverde, ‘is dat het gebouw zowel binnen als buiten
luchtvervuiling daar te verminderen, koos Goverde voor
aantoonbaar lucht zuivert. Via een monitoringsysteem
een groene gevel van ruim . m met centraal daarin
gaan we dat volgen. Als dat het geval is, hebben we een
van boven naar beneden ramen als een waterval van glas
interessant exportproduct.’ •
waarachter zich de vides bevinden. Deze natuurlijke wand
john ekkelboom
wordt besproeid met opgevangen regenwater - dat deels ook dient voor de toilettenspoeling -, waarna een helofytenfilter het reinigt. De gevel bestaat uit bakken met allerlei soorten planten die met ieder jaargetijde meekleuren.
CO-VOETAFDRUK
De TU Eindhoven toonde in het laboratorium aan dat de
In het project is onder andere m hout toegepast
verticale tuin de fijnstofproductie van . m autoweg
( m grenen, m Accoya, m vuren en m ei-
en % stikstof- en zwaveloxiden uit de lucht haalt.
ken). Dit betekent een CO-vastlegging van .
kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-
Holz-panelen De plantenbakken zitten in metalen
denklassenauto over .. km of het jaarlijkse
elementen, gemonteerd op een wand vanHolz-pane-
elektragebruik van huishoudens.
len. Elk paneel van , x , m en mm dik bestaat uit
Locatie: Hanzeplaats , Venlo Opdrachtgever: Gemeente Venlo Ontwerp: Kraaijvanger Rotterdam (kraaijvanger.nl) Aannemer: Bouwcombinatie LAUDY Bouw & Ontwikkeling Sittard (laudybouw.nl)/Ballast Nedam Nieuwegein (ballast-nedam.nl) Constructeur: WSM Engineering Heythuysen (failliet) Accoya buiten: Dekker Hout Den Haag (dekkerhout.nl) Accoya binnen: Houthandel Boogaerdt Krimpen a/d IJssel (boogaerdthout.nl) Accoya grill-plafonds: Derako International ‘t Zand (derako.com) Producent Accoya: Accsys Technologies Arnhem (accoya.com) Holz: Thoma Goldegg, Oostenrijk (thoma.at) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: December - mei Bouwkosten: € miljoen
o k to b e r 2 0 1 6
een sandwich van houten planken met daartussen een rij
reld is. ‘Wij garanderen een levensduur van minimaal
31
het houtblad
Bluyssen stelt dat dit het meest vormstabiele hout ter we-
1/1 aflopend
Material Xperience
Het jaarlijkse materiaalevenement voor creatieve professionals
6 –10 Februari 2017 Jaarbeurs Utrecht
Alles is Materiaal! Material Xperience, het jaarlijkse materiaalevenement voor creatieve professionals, vindt volgend jaar plaats van 6 - 10 februari in Jaarbeurs Utrecht. Gedurende het vijfdaagse evenement, inspireren we je met meer dan 100 exposanten, een bomvol sprekersprogramma en natuurlijk de nieuwste materialen uit de onafhankelijke Materia collectie.
Haal je gratis kaart op www.materialxperience.com
facebook.com/materia.nl
Hoofdsponsor
@MX2017
In samenwerking met
Media Partners
1PIJL_
MENSENWERK ongeluk op de snelweg Mijn werkbezoek aan een werkgever in de timmerindustrie kreeg deze zomer een naar en lang pagina
35
staartje. Op de snelweg bij Heerenveen werd ik van de weg gereden door een inhalende vrachtauto. Gelukkig kan ik het navertellen, maar het ongeluk heeft een grote impact op mijn leven gehad. Zo’n gebeurtenis bepaalt je bij een aantal dingen. Bijvoorbeeld dat het aantal (dodelijke) ongevallen in de bouw toeneemt, zoals ik in de kranten las. Te vaak zijn de oorzaken communi-
pagina
37
catiefouten. Niet verwonderlijk als je bedenkt dat we met steeds meer verschillende nationaliteiten samenwerken op de werkvloer. Werknemers verstaan elkaar helaas veel te vaak niet goed.
Drama Een (bedrijfs)ongeval is vaak een persoonlijk drama, maar hoe zit het met de zakelijke kant? Zijn ongevallenverzekeringen opgenomen in de cao’s in de hout en bouwwereld? Gelukkig wel. Onder andere door de inzet van CNV Vakmensen.
Hoge kosten Die ongevallenverzekeringen zijn vaak maar een pleister op de wond. In een aantal gevallen brengt een ongeluk hoge kosten met zich mee: begrapagina
38
feniskosten, repatriëringskosten, ziekenhuisbezoek, fysiotherapie, huishoudelijke hulp of werkzaamheden in de tuin of aan huis die je niet zelf kunt uitvoeren, immateriële kosten, zoals het gemis van een geplande vakantie, smartengeld enzovoort. De kosten zijn vaak veel hoger dan de ongevallenverzekering uitkeert.
Gelukkig kan uw bond helpen een claim te plaatsen als dat terecht is. Door mijn onfortuinlijke ervaring van afgelopen zomer kijk ik in ieder geval nog eens extra kritisch naar de huidige regelingen. En zal ik waar nodig en mogelijk tijdens de komende onderhandelingen voor nieuwe cao’s proberen verbeteringen aan te brengen. In het belang van werknemers én werkgevers.
pagina
40
Arie-Jan van Oort, bestuurder CNV Vakmensen
DIT KATERN VERSCHIJNT 4X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN, FNV BOUW EN KONINKLIJKE VVNH
MENSENWERK
NIEUWS FNV BOUW
MEER BOUWBEDRIJVEN GEBRUIKEN DUURZAAM HOUT bouwbedrijven beoordeeld op de toepassing
o k to b e r 2 0 1 6
van duurzaam hout en de communicatie hierover. FSC Nederland wil daarmee een impuls geven aan meer transparantie over het gebruik van goed hout. Dit is nog steeds hard nodig, zeker ook in Nederland: nog maar % van ons tropisch hout komt uit duurzaam beheerde FSC-bossen. Positief is dat er wel groei zit in het aantal bedrijven dat ervoor kiest enkel nog duurzaam hout te gebruiken. Enkele grote bedrijven hebben zich recentelijk aangesloten bij de groep van nu bouwers die gezamenlijk het Bouw en Hout Convenant uitvoeren. De aanDit najaar publiceert FSC Nederland, in sa-
tweede editie van de Forest -ranking. In
gesloten bouwbedrijven kwamen in tot
menwerking met DuurzaamGebouwd, de
deze ranking worden de vijftig grootste
een duurzame houtinkoop van %.
F N V B O U W: VA K K E N N I S O P P E I L H O U D E N In de houthandel is, evenals in de meubel-
of de scholingsgids van het Hout Opleidings
branche, de timmerindustrie en de jachtbouw,
Centrum in principe gehonoreerd, tenzij dat
een uitgebreid aanbod aan vakgerichte cur-
op grond van zwaarwegende bedrijfsbelan-
sussen beschikbaar. FNV Bouw vindt het be-
gen niet mogelijk is. De werkgever dient de
langrijk dat werknemers hun vakkennis op
afwijzing dan schriftelijk te motiveren. Als de
peil houden. Of de werknemer een cursus
werkgever twee jaar achtereen het scholings-
mag volgen onder werktijd of dat moet doen
verzoek heeft afgewezen, kan hij zich in een
in zijn vrije tijd hangt af van het soort cursus
derde jaar hierop niet meer beroepen.
en van de cao. Volgens de cao voor de houthandel wordt een individueel scholingsverzoek uit het aanbod van het scholingsplan
FNV OP DE BRES VOOR EERLIJKE HANDEL Op zaterdag oktober voeren organisaties
den zijnde handelsverdrag tussen de EU en de
Meer informatie over de actie op oktober
die de samenleving socialer en duurzamer
Verenigde Staten: TTIP. En ze trekken aan de
wordt gepubliceerd op fnv.nl/ttip. •
willen maken, actie voor eerlijke handel. De
bel over CETA. Van dit ontwerp-handelsver-
FNV doet daar ook aan mee. De Europese
drag met Canada is de tekst inmiddels bekend.
Unie werkt aan een aantal handelsverdragen
Volgens de huidige planning ondertekenen de
met andere delen van de wereld die vooral als
EU en Canada dit verdrag in oktober. Daarna
doel hebben de positie van multinationals te
wordt het voorgelegd aan het Europees Parle-
verbeteren. Die verdragen lijken voorbij te
ment en aan nationale regeringen en parle-
gaan aan het belang van werkenden, milieu en
menten, dus ook aan Nederland. Het verdrag
eerlijke handel voor kleinere ondernemers.
voldoet niet aan de criteria die de FNV han-
De FNV, SOMO, Milieudefensie en andere
teert voor duurzame en eerlijke handel. De
organisaties slaan alarm rondom het op han-
bond eist daarom aanpassing.
foto’s: chris pennarts montfoort
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
34
MENSENWERK
ARTIKEL FNV BOUW
led enpa r lemen t en s ec to r r a a d
Samen met anderen de dienst uitmaken bij je vakbond. Dat kan als je lid bent van het ledenparlement van de FNV of de sectorraad van FNV Bouw. In februari volgend jaar zijn er verkiezingen.
bondsbeleid. Een belangrijke taak is het discussiëren en beslissen over cao-zaken. We kijken naar de voorstellen die moeten worden ingediend voor de onderhandelingen, bijvoorbeeld in de houthandel en we bespreken het resultaat van het overleg. Maar ook andere zaken die voor werknemers van belang zijn, staan bij ons op de
foto: martin de bouter maarssen
agenda. Zoals gezond en veilig werk en werkdruk.’
Subsectoren De sectorraad vergadert zo’n acht keer per jaar. Daarnaast zijn er bijeenkomsten van de subsectoren. Daarin zitten de sectorraadsleden uit die betreffende subsector, maar ook andere belangstellenden mogen meepraten. Jansen: ‘Dus de kandidaten die bij de verkiezingen voor de sectorraad afvallen, kunnen daar meepraten. En nieuwe mensen die willen proeven van het bondswerk. Ze kunnen op dat niveau meedraaien en
Voorzitter Daniël Jansen
De FNV is een vereniging waarin leden het op alle ni-
als het bevalt, kunnen ze zich de volgende keer kandide-
van de sectorraad Bouw:
veaus voor het zeggen hebben: in het ledenparlement
ren voor de sectorraad. Op die manier hopen we bij-
voor alle sectoren en in de sectorraad voor sectorspeci-
voorbeeld meer jonge mensen bij ons werk te betrek-
fieke zaken. Belangstellenden kunnen zich tot okto-
ken. Want daar heeft de bond behoefte aan.’
de sectorraad laagdrempelig houden.’
ber kandidaat stellen voor een plaats in het ledenparlement en tot oktober voor de sectorraad. Zie voor
Laagdrempelig Iedereen die lid is van FNV Bouw en
nadere informatie de website van de FNV: fnv.nl/verkie-
werkzaam is in de houtsector, kan zich kandidaat stellen
zingen.
voor de ‘houtzetels’ in de sectorraad. ‘Het moet gaan,’ zegt Jansen, ‘om mensen die de FNV een warm hart toe-
De sectorraden praten en beslissen over onderwerpen
dragen en die graag de belangen van de sector willen
die de eigen sector raken. Voor Bouwen en Wonen komt
behartigen. Eisen qua opleiding of ervaring zijn er niet.
er volgend jaar een nieuwe sectorraad met rond de
We willen de toegang tot de sectorraad laagdrempelig
leden en met als subsectoren Bouw, Wonen, Afbouw en
houden.’ Leden die zich aanmelden, krijgen een gesprek
Meubel en Hout. Tot die laatste subsector horen de le-
met een bestuurder en een kaderlid om zich terdege te
den die werkzaam zijn in de houthandel.
informeren over verwachtingen en benodigde inzet. Komen ze op de kandidatenlijst, dan kunnen ze in februari
Speerpunten Voorzitter van de huidige sectorraad
worden gekozen door alle werkende leden in hun sub-
Bouw is afkomstig uit de houtsector. Het is Daniël Jan-
sector. Dat gebeurt online, gekoppeld aan de verkiezing
sen (), meewerkend voorman bij interieurbouwbe-
van het ledenparlement. Daniël Jansen is zelf opnieuw
drijf Redie in Oirschot. Hij heeft al veertien jaar zitting
kandidaat voor de sectorraad. Hij hoopt op nieuwe, en-
in de sectorraad. Hij vertelt waar de raad zich zoal mee
thousiaste medekandidaten, ook uit de houthandel. •
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
35
bezighoudt: ‘We bepalen de speerpunten van het
‘We willen de toegang tot
o k to b e r 2 0 1 6
BESLIS MEE BIJ FNV
MENSENWERK NIEUWS
CNV VAKMENSEN
o k to b e r 2 0 1 6
E R K E N N I N G VO O R O P G E DA N E K E N N I S E N E RVA R I N G
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
36
Een werknemer die al jaren werkt, heeft veel
mensen helpt daarbij. Zo helpt de bond bij-
kennis en ervaring opgedaan. Het is mogelijk
voorbeeld met uitzoeken of er een subsidie is
dat de ervaring van deze persoon meer waard
vastgelegd in de cao van de werknemer. On-
is dan het diploma waarmee hij destijds is ge-
der andere via James, de loopbaanexpert van
start. Wil een werknemer erkenning voor
CNV Vakmensen. Wie een vraag heeft over
deze opgedane kennis en ervaring, dan is een
loopbaan, ontwikkeling en carrièrekansen,
EVC-traject een mogelijkheid. EVC staat voor
kan hier terecht. James kan ook doorverwij-
Erkenning van eerder Verworven Competen-
zen naar andere instanties voor een EVC-
ties. Tijdens een EVC-traject wordt informatie
traject als dat beter bij loopbaan of cao past.
verzameld en wordt vervolgens bekeken of een werknemer in aanmerking komt voor een
Meer weten? jamesloopbaan.nl/loopbaan-
ervaringscertificaat of diploma. CNV Vak-
diensten/evc-traject.
N I E U W E G R AT I S O N L I N E C U R S U S S E N E X P E R T I S E C E N T R U M M E U B E L Het Expertise Centrum Meubel in Woerden
kunnen spelen op veranderingen. Investeer in
heeft deze zomer vier cursussen online gezet
jezelf door de juiste cursussen en opleidingen
die belangstellenden gratis kunnen volgen.
te volgen.’ Reden voor CNV Vakmensen om
Een laagdrempelige manier voor werknemers
in steeds meer cao’s en sociale plannen af-
in de meubelbranche die bij willen blijven.
spraken te maken over een persoonlijk ont-
De bestaande online leerpakketten zijn ver-
wikkelbudget. De bond zet zich ook in voor
nieuwd (Algemeen, Computer en Taal en Ma-
het recht van werknemers om verlof op te ne-
nagement) en er is een vierde heel nieuw cur-
men voor het volgen van een opleiding. Op de
suspakket aan toegevoegd: Gezond en Vitaal.
site van het Expertise Centrum Meubel (ec-
CNV Vakmensen vindt het belangrijk dat
meubel.nl) vindt u meer informatie over de
werknemers zich blijven ontwikkelen. Piet
gratis online cursussen. Op de site van CNV
Fortuin, voorzitter van CNV Vakmensen: ‘De
Vakmensen vindt u algemene informatie over
arbeidsmarkt verandert snel. Actief bezig zijn
opleiding en ontwikkeling voor werknemers,
adres is cnvvakmensen.nl/themas/oplei-
met je loopbaan is belangrijk om op tijd in te
of wat er specifiek in uw cao is geregeld. Het
ding-en-ontwikkeling.
V E R N I E U W D E VA K M E N S E N Vakmensen Magazine, het ledenmagazine
denmagazine-vakmensen. Hier vraagt u ook
van CNV Vakmensen is vernieuwd na de fusie
een gratis proefexemplaar aan van de laatste
van CNV Vakmensen met CNV Dienstenbond
editie. Gelijk lid worden kan natuurlijk ook.
begin dit jaar. Het jasje vooral, de inhoud niet:
Dan valt het blad vier keer per jaar op de mat.
nog steeds gaat het blad over alle zaken rond je werk. Zoals arbeidsomstandigheden,
Lidmaatschap van CNV Vakmensen biedt na-
loonkwesties, persoonlijke en maatschappe-
tuurlijk meer voordelen. Zo bent u verzekerd
lijke ontwikkelingen die van invloed zijn op
van complete rechtsbijstand, krijgt u deskun-
het werk. Het laatste nummer heeft als thema
dig advies over werk en inkomen en kunt u
‘Vooruit komen in je werk’. Benieuwd? Kijk
profiteren van verschillende kortingen, bij-
op www.cnvvakmensen.nl/wie-we-zijn/le-
voorbeeld op de zorgverzekering. •
MENSENWERK ARTIKEL
CNV VAKMENSEN
a mb ach t elijk w er k en in h o u t
‘Ambachtelijk werken in het hout levert me niet heel veel geld op, wel enorm veel rijkdom,’ zegt Karin Edens (), meubelmaker en werker in het uitvoerend groen als zelfstandige.
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
37
Karin Edens werkte zo’n tien jaar in het uitvoerend groen, toen ze met haar eigen meubelmakerij startte. ‘Ik was zonder werk komen te zitten en het was moeilijk aan een nieuwe baan te komen. Op een dag was ik alle sollicitatieafwijzingen zat. Ik heb op een rijtje gezet wat ik wel kan en ben voor mezelf begonnen met Twisted Wood. Wie een bedrijf kan starten kan er tenslotte ook weer mee ophouden.’
Dromen Voor haar werk als meubelmaker gebruikt Karin hout en takken die vrijkomen na snoeien en kappen. Met oude, vaak middeleeuwse technieken maakt ze zelf ontworpen tafels en stoelen, met zo min mogelijk schroefwerk. ‘Ik volg mijn interesse en ben loyaal aan mijn dromen. Ik heb alles in de praktijk geleerd en het
Karin Edens startte haar eigen meubelmakerij.
heeft me veel rijkdom aan ervaring en plezier gebracht. Een uitkering zou me meer geld opleveren, maar ik wil voor mezelf zorgen en doen wat ik leuk vind.’
o k to b e r 2 0 1 6
‘HOUT CONFRONTEERT’
Hout confronteert ‘Ik voel me heel rijk dat ik dagelijks met hout kan werken. Ik doe wat ik mooi vind. Als ik in een boom sta te snoeien, als ik op mijn schaafpaard zit, als ik mooie stukken hout zoek. Hout confronteert. Als je het bewerkt, zoek je het karakter. Je bekijkt de
DE ARBEIDSMARKT
knoesten en de vertakkingen, is het droog, werk je met
De arbeidsmarkt verandert snel. Actief bezig zijn met je loopbaan is belangrijk om in
de draad mee, welke keuzes maak je? Je kunt het maar
te kunnen spelen op veranderingen. Investeer in jezelf door cursussen en opleidin-
één keer gebruiken.’
gen te volgen. CNV Vakmensen helpt je daar graag bij. CNV Vakmensen maakt in steeds meer cao’s en sociale plannen afspraken over een persoonlijk ontwikkelbud-
Lofoten Een bijzonder voorbeeld van een middel-
get. Met dit ontwikkelbudget kun je met je eigen loopbaan aan de slag. Wil je weten
eeuwse techniek is het schaafpaard dat Karin vaak ge-
wat er in jouw cao is geregeld? Kijk dan op cnvvakmensen.nl/caos.
bruikt bij de bewerking van takken. Beter dan een bankschroef of werktafel of zaagmachine. ‘Je kunt een rond stuk hout hier goed in stabiliseren en vervolgens bewer-
VORMGEVERS IN HOUT
ken. Even ingenieus als eenvoudig qua mechaniek. In het
Karin Edens is aanwezig op de jaarlijks terugkerende houtexpositie Vormgevers in
jaar werd het al op de Lofoten gebruikt.’
Hout en oktober in Fort bij Vechten (vlakbij Utrecht). Diverse kunste-
Ik zou nog wel eens op werkexcusie naar het buitenland
naars, houtzagers, houtdraaiers, meubelmakers en instrumentbouwers presenteren
willen. Naar Engeland en Denemarken bijvoorbeeld.
hier hun werk. Voor informatie: vormgeversinhout.nl.
Daar gebruiken ze in historische werkplaatsen bijzondere technieken die ik dolgraag live zou zien.’ •
foto: manuela koelemij woerden
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
o k to b e r 2 0 1 6
MENSENWERK INTERVIEW FNV BOUW
38
MENSENWERK
INTERVIEW FNV BOUW
A R B O -E X PERT FR ED VA N A N RO OY
Veiligheid en gezondheid op het werk, in het algemeen maar speciaal in de houthandel. Dat is de missie van FNV-kaderlid Fred van Anrooy, arbo-expert en vakbondsman in hart en nieren.
o k to b e r 2 0 1 6
VEILIG MET HOUT
Er gaat vrijwel geen dag voorbij of Fred van Anrooy uit
steekroetfilters kwamen die het negatieve effect sterk
Goes is op de een of andere manier bezig met arbeids-
verminderden. Ik heb dat gedaan op een manier die voor
omstandigheden. In zijn werkzame leven (dat vorig jaar
het bedrijf zo efficiënt en voordelig mogelijk was. Maar
eindigde door het bereiken van de pensioengerechtigde
bij de vakbond kreeg ik te horen dat werknemers abso-
leeftijd) was hij arbo-coördinator bij houthandel Pont-
luut geen énkele hinder van dieselemissie mochten on-
Meyer. Maar ook als kaderlid van de FNV behoort veilig
dervinden.’
en gezond werken bij zijn belangrijkste drijfveren. Zo is hij als lid van het Ledenparlement voorzitter van de Ar-
Instructiefilms Het bloed kruipt waar het niet gaan
bocommissie. ‘Dat betekent,’ aldus Fred, ‘dat ik me met
kan. Ook al is hij met pensioen, Fred heeft toch gewerkt
mijn medecommissieleden onder meer buig over de ar-
aan het totstandkomen van twee instructiefilms voor de
bovraagstukken die vanuit de SER naar de FNV komen.
houthandel, een over de verticale platenzaag en een
Bijvoorbeeld als het gaat over chronisch zieken, werk-
over de kortzaag. Hij zegt: ‘Ik heb zelf bij de stichting
druk en grenswaarden voor gevaarlijke stoffen.’
Sivag, het arbo-instituut voor de houthandel, het plan gelanceerd om die films te laten maken. Ik vond dat
Twee petten Fred heeft in de loop van de jaren veel
nieuwe medewerkers en hulpkrachten goed geïnstru-
expertise opgebouwd op arbo-gebied. Hij is gecertifi-
eerd moesten worden over het veilig werken met deze
ceerd Hogere Veiligheidskundige na een studie daartoe
machines. Dat plan werd overgenomen en ik kreeg de
aan de Universiteit van Antwerpen Management
vraag of ik met mijn kennis van de materie de productie
School. Als kaderlid van FNV Bouw zat hij vijftien jaar
ervan voor mijn rekening wilde nemen. Dat heb ik ge-
in de werknemersdelegatie bij de cao-onderhandelin-
daan en inmiddels zijn de films beschikbaar.’
gen voor de houthandel. Ook de bepalingen in de cao omtrent arbeidsomstandigheden kent hij dus goed. Dat
Pensioenen Als Fred niet actief is met veilig en ge-
kwam hem uitstekend van pas in zijn werk bij Pont-
zond werken, is de kans groot dat hij bezig is met zijn
Meyer. ‘Maar,’ zegt hij, ‘dan had ik soms wel twee pet-
andere passie: de pensioenen. Hij is voorzitter van het
ten op. Ik was enerzijds vakbondskaderlid, maar ander-
Verantwoordingsorgaan Bedrijfspensioenfonds Hout-
zijds had ik ook mijn verantwoordelijkheid naar de
handel. Het bestuur van het fonds moet over zijn beleid
werkgever. Dat kon weleens lastige dilemma’s opleve-
verantwoording afleggen aan dat orgaan. Fred: ‘Gezien
ren.’ Hij geeft een voorbeeld. ‘Klanten konden bij onze
de lage dekkingsgraden, de lage rente en de hoge eisen
houthandels met hun busje de loods binnenrijden om
die de Nederlandsche Bank en de AFM aan pensioen-
hout te laden. Daardoor werden werknemers vaak
fondsen stellen, is het niet eenvoudig goede resultaten
blootgesteld aan dieselemissie. Dat is ongezond en ik
te behalen. Het Verantwoordingsorgaan probeert daar
heb er als arbo-coördinator voor gezorgd dat er op-
een positieve bijdrage aan te leveren.’ •
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
39
o k to b e r 2 0 1 6
MENSENWERK
ARTIKEL VVNH
K WA L I T E I T B E PA L E N MET HET BLOTE OOG g ecert ificeer d s o rt eer d er n a a ld h o u t
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
40
Zo met het blote oog de kwaliteit van een houtsoort bepalen, dat wordt tegenwoordig verwacht van sorteerders/bestekzoekers binnen de houthandel. Een cursus Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout is vereist om aan de nieuwe NEN te voldoen.
mee aan de slag gaat, je al snel in staat bent met het blote oog het hout goed in te schatten. Een goed opgeleide sorteerder hoort volgens NEN (Kwaliteitseisen voor visueel gesorteerd naaldhout voor constructieve toepassingen, red.) precies te weten welke onvolkomenheden in aard, frequentie en omvang per sterkteklasse mogen voorkomen.’ •
De cursus Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout is bedoel voor bestekzoekers en sorteerders. Inhoud: •Basisbegrippen: definities en meetmethoden •Wat is CE-markering? Na het leren sorteren...
... volgt het examen.
• NEN-EN (Houtconstructies - Op sterkte gesorteerd hout met rechthoekige doorsnede) •In de praktijk vlot leren sorteren volgens de nieuwe
De laatste jaren wordt in de houtbranche weer meer aandacht besteed aan vakinhoudelijke houtkennis. Eric
norm NEN •Controleren van een partij hout op houtsoort,
de Munck, projectleider VVNH, vindt dit een goede
sorteerkwaliteit, maattoleranties,
ontwikkeling: ‘Een prettige bijkomstigheid van allerlei
houtvochtgehalte
nieuwe regelgeving is de aandacht voor het hout zelf.
• Documenteren.
We merkten dat de vakkennis in de loop der jaren onder druk stond en daarmee de kwaliteit van het advies over
Studieduur: studiedagen en ½ praktijkexamen
hout en houttoepassingen. Het is goed te zien dat dit
Retraining: Door de ontwikkelingen in de regelge-
soort cursussen druk wordt bezocht.’
ving en het opfrissen en aanscherpen van de vaardigheden inzake het snel sorteren van hout wordt na
Diana Verhage van het Hout Opleidings Centrum
twee jaar een retraining aanbevolen.
(HOC) beaamt dit: ‘In de houtbranche wordt natuurlijk
Cursusplaats: Wageningen of In company
al heel veel geleerd in de praktijk om hout te kunnen
Voor informatie: houtopleidingscentrum.nl of Diana
sorteren. Deze cursus is een perfecte aanvulling daarop.
Verhage, tel. -.
Het blijkt dat, als je hier een paar dagen heel specifiek
MENSENWERK VRAAG AAN
Als een werknemer bij een ander bedrijf voor hetzelfde werk € ,- per maand meer kan verdienen, hoeft hij waarschijnlijk niet zo lang na te denken. Eén probleempje: hoe zit het met het concurrentiebeding?
De kantonrechter in Assen deed laatst een belangrijke
beding. Zijn nieuwe werkgever, een concurrent, zat
uitspraak in het voordeel van een van onze leden. De
slechts dertig kilometer verderop. ‘Bepaald geen kleine
werknemer werkte al bijna twintig jaar bij hetzelfde
overtreding,’ vond de rechter.
bedrijf. Salarisverhoging was onbespreekbaar. Toen hij solliciteerde bij een ander bedrijf, waar hij maar liefst
Afweging Toch maakte de rechter uiteindelijk een af-
euro per maand meer ging verdienen, ontstonden
weging in het voordeel van de werknemer. Eerste argu-
de problemen.
ment was dat een concurrentiebeding niet is bedoeld om te voorkomen dat werknemers vertrekken. De werkge-
Rechtzaak De werkgever wilde niet dat zijn werkne-
ver had dit vertrek juist als belangrijkste pijnpunt ge-
mer bij een concurrent zou gaan werken en spande een
noemd. Daarmee was nog niet gezegd dat het bedrijf
rechtzaak aan. In het contract dat de man ooit had gete-
klanten zou kwijtraken aan de concurrent.
kend, stond namelijk een concurrentiebeding: de werknemer mocht een jaar lang geen soortgelijk werk in Ne-
Meer salaris Daarnaast woog de rechter mee dat de
derland doen.
werknemer eerder vergeefs om meer salaris had gevraagd en bij het andere bedrijf fors meer ging verdie-
Concurrent De rechter stelde vast dat de werknemer
nen. Ook speelde mee dat de man op het moment van
zich inderdaad niet had gehouden aan het concurrentie-
de uitspraak al drie maanden bij het andere bedrijf aan het werk was. Werd hij veroordeeld voor het overtreden van het concurrentiebeding, dan zou de boete inmiddels zijn opgelopen tot € .,-. Niet redelijk, vond de rechter.
Mooie uitspraak De rechter zei ten slotte dat de werknemer in het contract ook al was gehouden aan een relatiebeding en een geheimhoudingsbeding. Daarmee waren de belangen van de ex-werkgever voldoende beschermd. Al met al een mooie uitspraak, in het voordeel van de werknemer. Hij mocht blijven werken en hoefde geen boete te betalen. Dat is maar goed ook. Een concurrentiebeding is niet bedoeld om werknemers tegen hun zin gevangen te houden.
Advies Veel arbeidscontracten bevatten een concurrentiebeding. Vaak moeilijk geformuleerd. Heb je daar vragen over? Of overweeg je een andere baan en verwacht je problemen rond het concurrentiebeding? Ben je lid van CNV Vakmensen, dan vraag je ons gratis advies: info@cnvvakmensen.nl of: - •
41
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
VR AGEN A AN CNV VA K M E N S E N
o k to b e r 2 0 1 6
CNV VAKMENSEN
h o ll a nd s e h o u th o o g b o u w (2)
foto: luuk kramer amsterdam
patch2 2 a m s t er da m: va n b o u w tot vo lto o iing
o k to b e r 2 0 1 6
Installatieconcept.
tekeningen: frantzen et al architecten amsterdam
Ook een maisonnette is in houtbouw mogelijk.
Principedetail met vloeren.
Verschillende toepassingen in Duits douglas op de balkons. De gelamineerd grenen vakwerkspanten geven diepte aan het gebouw.
foto’s: luuk kramer amsterdam
het houtblad
44
Soms moet je een gedurfde stap zetten om uit de sfeer van dubben en huiveren te raken. Dat deed de jonge architect Tom Frantzen, die als projectontwikkelaar het eerste houthoogbouwproject Patch in
Maar het bewijst ook dat je met houtbouw vrijuit kunt
loofden we dat deel ongeveer in februari jl. zou verschij-
experimenteren. In de kopse kanten van de plint, waar-
nen. Nu was het project ook wel rond die tijd opgeleverd,
achter plaats is voor vier bedrijfsruimtes, is een vakwerk-
maar casco. Alle bewoners moesten nog de interieurslag
structuur van betonnen spanten waarneembaar.
maken, zodat publicatie pas nu mogelijk is. Dat was ook wel de charme: je kocht een verzameling vierkante me-
Stuk gebouw Aan de kant van het Johan van Hasselt-
ters, die je vervolgens kon transformeren tot - in de woor-
kanaal keren die vakwerken in verduurzaamd en voorver-
den van Frantzen - ‘villa’s in een appartementencomplex’.
grijsd grenen terug, als beëindiging van de balkons. Ze stijgen en dalen in zes geordende golven op elkaar langs
Intieme dierbaarheidswaarde Je moest dan natuur-
de gevel. Dat de omgekeerde v-vormen ( x mm;
lijk wel metersrijk zijn. Maar feitelijk is iedereen tevreden
de kolommen en liggers zijn x mm) vanaf het bal-
over de eigen kleinere of grotere woonstede van tot
kon enigszins in het zicht zitten, vindt Frantzen geen be-
m, alle m mietershoog en alle met een onmiddel-
zwaar. ‘Die spanten geven diepte. Tot aan de uiterste rand
lijke dierbaarheidswaarde. De flexibiliteit van houtbouw
zit een stuk gebouw.’ Er vlak achter loopt de glazen balus-
bewees zo volop z’n waarde. Je kunt niet alleen in volle
trade met, vanwege de soms forse wind hier, dicht te
vrijheid je eigen woning scheppen, zoals een gezin dat op
schuiven glazen panelen. De kopse gevels hebben een
het m lange balkon zelfs een bad heeft staan, met warm
open verticale gevelbekleding ( x mm; tussennaden
uitzicht op de stad. Maar het werkte ook in onverwachte
mm) van ruwbezaagd, PEFC-gecertificeerd Duits
zin dat iemand beroepsgedwongen naar het buitenland
douglas, verduurzaamd met Woodlife HL-, brandver-
verhuist en van het u-vormige appartement nog één poot
tragend behandeld met Flame Delay PT en voorvergrijsd
overhoudt als pied à terre.
met Colorseen Timberstain. Op elke kopse verdieping zitten twaalf diepe insnijdingen van hoge, smalle alumi-
Risico’s nemen De zelfinbouw was een uniek verkoop-
nium-grenen kozijnen. De gevelbekleding, ook op de
punt, waardoor de appartementen behoorlijk snel werden
balkons in wandjes, penanten, plafonds en geschroefde
gekocht, in een periode dat de crisis nog volop slachtof-
dekdelen, heeft Eskra Bouw hoogkwalitatief gemonteerd,
fers maakte (-). Frantzen: ‘Juist tijdens een crisis
waarbij de nagelkoppen netjes op het hout liggen.
moet je meer risico’s nemen. Juist op bijzondere dingen komen mensen immers af, zoals ook op de keuze voor
Doorn in het oog De langsgevel aan de straatkant be-
hout en de woninghoogte van vier meter.’ En nu, de m
staat boven de plint, net als die van de appartementen aan
hoge houtbouw staat er helder en goedbevolkt bij in dit
de waterkant, voornamelijk uit enorme Oregon pine pui-
voorheen industriële kwartier, alsof de realisering pro-
en, zodat openheid en licht de interieurs kenmerken. Aan
bleemloos is verlopen. Op de m hoge betonnen glas-
de straatzijde zijn ze verticaal gestaffeld, wat ook hier het
plint zijn zes woninglagen om en om verschoven gesta-
beeld verlevendigt. Alle puien waren blankgelakt gedacht
peld, alsof ‘een leerling-kraanmachinist met containers
om het mooie oranje van de houtsoort te tonen. Van kwa-
aan het schotsen is geslagen’, zoals deel vermeldde.
derlee zijn ze lichtgrijs geschilderd, omdat er anders geen
HOUTBOUW IS DUUR Architect Frantzen vindt houtbouw erg duur. De prefabricage brengt de voordelen van snelle bouwtijd en weinig faalkosten. Maar ook de betonindustrie heeft niet stilgezeten en levert prefab betonskeletten voor aanzienlijk minder geld. ‘Als we prefab beton voor ons tweede houthoogbouwproject van . m zouden kiezen, dan zijn we . euro goedkoper uit. Dat is euro per m. Een appartement wordt zo een stuk prijziger. Ook de bouwtijd van achttien weken is niet veel korter dan van prefab betonbouw. Houtbouw is dus niet concurrerend. Ervoor gaan is de dure en, vanwege de lichte massa, moeilijke keuze. Eigenlijk stop je ruim zeven ton alleen in de duurzaamheidsuitstraling. Dat moet je echt willen. Wij willen dat, maar veel andere projectontwikkelaars denk ik niet.’ De houtleveranciers moeten dus aan de herijk.
45
het houtblad
Aan het eind van het eerste deel (nummer /) be-
o k to b e r 2 0 1 6
Amsterdam m van de grond tilt. Deel b in de serie over houthoogbouw.
Het constructiehout blijft in principe in het zicht. Deze bewoners hebben hun interieur daar verder
o k to b e r 2 0 1 6
perfect op afgestemd.
het houtblad
46
De kopse wanden bestaan uit kruislaaghout.
Al het hout is voorvergrijsd, zodat het beeld
foto’s: luuk kramer amsterdam
permanent vlekkeloos blijft.
woning een apart brandcompartiment met een brandwe-
uitgestoken met de ontwikkeling van de eerste houthoog-
rendheidseis van minuten is, vervielen deze opties. Er
bouw in Nederland. Dat was een langdurig proces van
zou zoveel overdimensionering nodig zijn, dat ze te dik en
pionieren, maar wie gelooft, overwint altijd. Op basis van
te duur zouden worden. In het tweede project worden de
dit project staat alweer een tweede evenhoog houthoog-
vloeren toch weer definitief van (kruislaag)hout. De ken-
bouwsel in de tekening, pal naast het eerste, waarbij
nis is toegenomen, het duurzaamheidsverlangen dringt
wordt voortgeborduurd op de verzamelde ervaringen.
en het gekozen vloersysteem had voldoende nadelen,
Construeren in hout is niet veel anders dan in prefab be-
waardoor de kosten uiteindelijk net zo hoog uitpakten als
ton, was de eerste wat naïeve gedachte. Maar met boe-
een uitvoering in hout. De appartementen zijn uitgerust
renverstand werd wel meteen Pieters Bouwtechniek
met Slimline-vloeren, bestaande uit een dunne betonschil
geconsulteerd over de houtconstructie, dimensies en
van cm dik met ingestorte stalen I-liggers waartussen je
detailleringen. En op het Architectenspreekuur van Cen-
de leidingen kwijt kunt. Dat gaf onverwachte problemen
trum Hout werden de gevelbekleding en de knooppunten
met de schijfwerking van de vloeren en de geluidsisolatie
van de vakwerkliggers doorgenomen.
die afhankelijk is van de nog aan te brengen topvloer.
Redelijk hybride De eerlijkheid gebiedt te zeggen
Boeiende geschiedenis Hoegenaamd geldt tegen-
dat Patch een redelijk hybride gebouw is. Hoewel het
woordig de nieuwe constructeurswet: als je eenmaal in
aandeel hout massaal is, vervullen ook andere materialen
een materiaal als hout bezig bent, ga daar dan ook in door,
een rol. Echt zuivere houthoogbouw komt zelden voor,
anders krijg je peperdure aansluitingen. Zo zijn er meer
deels door onbekendheid nog, deels gedwongen door het
lessen getrokken uit Patch, die in het tweede project,
groeiende krachtenspel naarmate je hoger komt. De voor-
weer samen met compagnon en bouwmanager Claus
spelling van constructeurs is dat tot m alles in hout
Oussoren, zullen worden geïmplementeerd. Rond juni
kan, maar dat vergt nog veel experimenteerkunst. Frant-
gaat de eerste spa de grond in, rond juni ver-
zen vindt deze discussie relatief: ‘Ik ben wel purist, maar
schaffen de bewoners zich toegang tot hun gebouwvilla’s.
geen extremist. Al moet ik toegeven dat bij het volgende
Doordat de tweede houthoogbouw wat strikter in hout is
project het aandeel hout vanaf m nog veel groter zal
dan de eerste, ziet die er wat rustiger en strenger uit.
zijn.’ Bewust koos hij voor een niet-modulaire aanpak. ‘Ik
Maar samen schrijven ze boeiende geschiedenis. •
prefereer een gelamineerd vuren kolom-liggerstructuur,
hans de groot
waarbij de vloeren overspannen van ligger naar ligger. In zo’n opzet kun je de woningscheidende en binnenwanden flexibel plaatsen. Die zijn hier in dubbele c.q. enkele metal stud.’ De afmetingen van de kolommen nemen per
CO-VOETAFDRUK
verdieping af (// x mm); de liggers meten
In het project is ± m hout toegepast ( m gela-
x mm. De kopse wanden zijn uitgevoerd in kruis-
mineerd vuren, m kruislaaghout, m gelami-
laaghout. Al het constructiehout blijft zoveel mogelijk in
neerd grenen, m Oregon pine, , m grenen en
het zicht, voor de esthetiek en de bewonersbeleving.
m Duits douglas). Dit betekent een CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de uitlaatgas-
Onverwachte problemen In het concept stond voor-
sen van een middenklassenauto over .. km of
op dat de bewoners hun eigen leidingen moesten kunnen
het jaarlijkse elektragebruik van huishoudens.
leggen. Dat betekende holle vloeren. Er is gekeken naar
Locatie: Johan van Hasseltkade -, Christoffelkruidstraat -, Amsterdam Opdrachtgever: Lemniskade Amsterdam: Tom Frantzen (FRANTZEN et al architecten Amsterdam), Claus Oussoren (BAMO Amsterdam; bouwmetbamo.nl en HO bouwmanagement Zeist; hobouwmanagement.nl) Ontwerp: FRANTZEN et al architecten Amsterdam (frantzen.nl); Tom Frantzen, Karel van Eijken, Laura Reinders Aannemer: Hillen & Roosen Amsterdam (hillen-roosen.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Amsterdam (pietersbouwtechniek.nl) Gelamineerd vuren/grenen, kruislaagvuren: KORLAM Nederland Sint-Oedenrode (korlam.nl) Duits douglas gevelbekleding, incl. behandeling: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Montage douglas gevelbekleding: Eskra Bouw Nootdorp (eskrabouw.nl) Oregon pine schuifpuien: Verweij Houttechniek Woerden (verweij-ht.nl) Grenen-aluminium kozijnen: IP Company Epse (ip-company.nl) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: November - februari (Inrichting: oktober ) Bouwkosten: ± € , miljoen
o k to b e r 2 0 1 6
Kerto-Ripa- en hout-betonvloeren, maar omdat elke
de geërgerde architect. Zelf heeft hij behoorlijk de nek
47
het houtblad
KVT-garantie op te krijgen was: een doorn in het oog van
ONDER ARCHITECTUUR van de bestaande duinen, natuurwaarden en
lange sculpturale constructie, waarmee wordt
waterveiligheid optreedt.
getest hoe stuifzand wordt gevangen. Het Duinkarkas, uitgevoerd in vuren, is een expe-
Samenwerking Bij het experiment wer-
riment van Jorrit Noordhuizen van NOHNIK
ken beide landschapsarchitecten samen met
architecture and landscapes te Utrecht/En-
Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, gemeente
schede en Inge Kersten van H+N+S Land-
Vlieland en Defensie. Het Duinkarkas blijft tot
schaps- architecten uit Amersfoort. Met de vuren constructie willen ze de stuifzandoverlast ondervangen en tegelijkertijd laten zien dat het zand door de tijd heen de basis vormt voor een nieuw duin. ingevangen zand. Volgend onderzoekspunt
Effectieve zandvanger Gekeken wordt
is of de constructie bestand is tegen de ver-
of de constructie een effectieve zandvanger
schillende weersomstandigheden en welke
is. Daarnaast is het een test of verschillen in
associaties en emoties het karkas oproept. De
opstelling effect hebben op de hoeveelheid
locatie is zo gekozen, dat er geen aantasting
november staan. Voor informatie: http:// duinkarkas.worpress.com.
NIEUWE HOUTEN KERK IN ULSTEINVIK
foto: snøhetta oslo
foto: jelle rietveld
het houtblad
48
Op Vlieland staat sinds augustus een m
PERISCOOPTOREN IN KRUISLAAGHOUT Aan de oever van een meer bij het Finse Sei-
in Jyväskylä, de eerste hooghoutbouw van
Architectenbureau Snøhetta te Oslo won
näjoki is een periscooptoren in kruislaaghout
Finland; zie Het Houtblad /. Het archi-
de ontwerpwedstrijd voor een nieuwe
verrezen. De gevels en trappen zijn van lariks.
tectenbureau won daarmee de Finse architec-
kerk in de plaats Ulsteinvik aan de west-
tuurprijs .
kust van Noorwegen.
Uiikijkplatform Het publiek kan de trap-
Het project Excelsior (= Steeds hoger), met
pen beklimmen om op het uitkijkplatform te
Drie prefab elementen Om de kern van
hout als bouwmateriaal, werd gekozen uit
genieten van het uitzicht op het meer en het
kruislaaghout cirkelen de lariks trappen. De
inzendingen. De nieuwe kerk komt
omliggende landschap of beneden blijven en
openingen in de lariks lattengevels geven
naast het bestaande godshuis te staan, dat
via de periscoopspiegel de omgeving in zich
vanuit verschillende standpunten zicht op het
in de e eeuw is gebouwd en te klein was
opnemen. Het ontwerp is van architect Anssi
landschap. De toren bestaat uit drie prefab
geworden. De twee gebouwen bieden in
Lassila van OOPEAA, bekend van onder an-
elementen, met het dak als vierde element.
de toekomst onderdak aan tal van parochi-
dere het appartementengebouw Puukuokka
Details en het veiligheidsgaas zijn van staal.
ale activiteiten. De nieuwe kerk van drie bouwlagen bestaat uit massief hout met
Paden naar periscooptoren De peri-
een draagconstructie van gelamineerd
scooptoren staat aan de oever van een kunst-
hout.
matig aangelegd meer dat dienst doet als
foto: oopeaa seinajöki
o k to b e r 2 0 1 6
EXPERIMENT MET VUREN DUINKARKAS
waterbekken en energie opwekt voor een
Rots, boom, ruimte De gedachte ach-
elektriciteitscentrale. Daarnaast worden er
ter Excelsior is in drie kernwoorden samen
in de toekomst op de oevers woningen ge-
te vatten: rots, boom en ruimte. De rots is
bouwd. Het moet een recreatiegebied wor-
het fundament waarop de kerk wordt ge-
den waar het aangenaam toeven is. Er komen
bouwd. Inspiratie vonden de architecten
paden naar onder meer de toren. Hij is ge-
ook in het landschap en de boom. De ge-
bouwd door studenten van SEDU, een vak-
laagdheid in het ontwerp verwijst naar
school voor de bouw. Ontworpen als project
boomringen en ringen in water. De vorm
voor de Housing Fair (juli/augustus), is
van de kapel op de tweede verdieping rijst
hij nu open voor publiek. Voor informatie:
op als een boom.
oopeaa.com. •
adviesbureau
opdrachtgever
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies
Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
coatings
Coillte Panel Products Coillte Panel Products
Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
houtexpeditie Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV
Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
DLH Nederland B.V.
C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
Greenwood International BV
Derix
Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV
2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en
E info@coillte.com I www.coillte.com
houthandel
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 The Netherlands F +31 (0) 475 310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IF www.coillte.com
Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout
Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport
Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel voor Rotterdam onder nr. 29020842
Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Foreco Dalfsen B.V.
Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Foreco Houtconstructies
Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
internet
Nonhebel
Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V.
Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
Fire-resistant BV
Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier faxen naar MYbusinessmedia, 010 - 289 40 61. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 90543, 3009 VB Rotterdam. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).
GEMODIFICEERD LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op
I
O
A R F
N E K
L
N R.
Flame Delay FX Pro ®
Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie
www.leegwater.nl/brandvertraging