2015 nr 5 by Het Houtblad

thema: renovatie augustus 2015 â&#x20AC;˘ jaargang 27 â&#x20AC;˘ nummer 5

www.houtblad.nl

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

Ŕ Stijlvol Ŕ Notenhoutachtige uitstraling Ŕ Vormstabiel Ŕ Stootvast Ŕ Uit duurzaam beheerde bossen Ŕ Duurzaamheidsklasse II

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

DOOR EN DOOR...

...STIJL VOL ? k ut oo o h n le taa s! l vo s o’ ijl aar fot t s it te, d ngs d i i er bs ass v e p o n e w toe e et d e w op tig r s h ee n c M ee pra jk ki

A R F

N E K

N R.

Foto: Architecture-Studio Parijs/Luc Boegly

).4%2.!4)/.!,%

VOORUITGANGSPUNT HOUT Wanneer je het bouwmateriaal hout als uitgangspunt neemt, heb je het ook meteen over vooruitgang. Tijdens de Internationale Houtdag 2015 vertellen zes topsprekers, aangevuld met vele moderatoren, over hun bevindingen met hout. Dat doen zij via de stapstenen Inspireren - Informeren - Implementeren.

Donderdag 26 november 2015 | 12.30 - 19.00 uur | Castellum Hoge Woerd, De Meern VRAGEN WAAR U ANTWOORD OP KRIJGT:

VOOR WIE?

Q Waarom is hout weer terug van weggeweest?

Architecten, constructeurs,

Q Wat is het belang van houtkennis bij detailleren?

beleidsmakers overheden/

Q Waarom wordt er niet veel meer gebouwd met hout?

woningbouwcorporaties,

Q Wat zijn de kwaliteitsverbeteringen van hout?

houthandelaren, aannemers

Q Heeft houtskeletbouw een grote toekomst in Nederland?

en docenten/studenten.

Q Wat zijn de kansen voor houthoogbouw in Nederland? Q Hout is van alle continenten - wat kunnen we daar in Nederland van leren?

Programma met actuele onderwerpen en interactieve vormen • DAGVOORZITTER ATTO HARSTRA • PLENAIRE SESSIES Haiko Meijer (Onix): Vreemd vertrouwd met hout René Klaassen (SHR): Waarom niet veel meer bouwen met hout? Maarten van der Breggen (Van der Breggen Architecten): 35 jaar houtskeletbouw Tom Frantzen (Tom Frantzen et al architecten): Houthoogbouw in Holland (Patch22) Jos Lichtenberg (VHSB - Vereniging van Houtskeletbouwers, TU/e, SlimBouwen): Houtskeletbouw dé bouwmethode voor aardbevingsgebieden Alain Bretagnolle (AS.Architecture-Studio Parijs): Hout op alle continenten TWEE RONDETAFELSESSIES (meer dan 15 tafels!), EXPOSITIE MATERIA

Proﬁleren? Wilt u uw bedrijf proﬁleren tijdens de Internationale Houtdag 2015? Neem dan contact op met onze media-adviseur Wilco Stemerdink, 06 83 17 08 18, w.stemerdink@mybusinessmedia.nl

€ 20,

early bir tot 15 d korting septe mber

Prijzen € 95,- Houtblad-abonnee € 195,- Niet-abonnee € 50,- Student

Volledig programma en inschrijven: www.houtdag.nl

Het weerstandsvermogen en de veerkracht van de mens zijn ongekend. Hoe groot de ramp of wielstok ook, altijd vecht hij zich er weer bovenuit, met optimistisch gemoed en rusteloze bevlogenheid. Soms vraag je je af waar hij die ontembare eigenschappen steeds vandaan tovert. Ik denk nu niet alleen aan de crisis die voorbij lijkt te zijn. Overal in de bouw is weer groeikracht waarneembaar, al moet zeker het houtvak zich veel moeite getroosten weer voluit te kunnen schoppebenen. Maar ook wil ik wijzen op plannen en ideeën die tegen ieders beter weten in tóch gerealiseerd worden. Is het zinvol een complete garderobe met sanitaire voorzieningen uit te graven onder een vloer die er niet uit mag en het werk dus zwáár frustreert? Het is gebeurd! Is het zinvol een universele hsb-methode te bedenken in 35 jaar van tegenslag, tegenwerking en tegendraad? Het loopt! Is het zinvol een volwaardig woonzorgcomplex neer te zetten, terwijl je wordt uitgekleed door Vilein Zondergeld? Het staat er! Ook dit nummer leest weer als een spannende roman, want deze verhalen treft u hierin aan. Wij van Het Houtblad hebben in de 27 jaar van ons enerverende bestaan eveneens van vele crisissen keerpunten gemaakt en tal van onmogelijkheden omgebogen in wonderwendingen. Op p. 3 staat de uitnodiging van wéér een Internationale Houtdag, en wel editie 2015. Het programma gaat zwanger van kwaliteit, de dag van geboorte (26 november a.s.) zal derhalve bruisend leven baren. Wie gelooft in de toekomst, meldt zich heden aan.

hans de groot,

hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Uitgever: Marjan Leenders

redactie Het Houtblad Postbus 8632 3009 AP Rotterdam Fax: 010-2894076 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 010-2894022 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 010-2894074 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Allet Douma Tel. 010-2894064 E-mail: a.douma@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: hugo de heij eindhoven

augustus 2015 4

het houtblad

o n g e lo f e lij k

v v n h - n i e u w s __________________ 2 0

augustus 2015

verder in

s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 9 , 4 4

het houtblad

foto: patrick genard & asociados barcelona/parijs/brussel

foto: johnlewismarshall.com

Coverfoto: Nieuw Overbos Heemstede Ontwerp: Van Veen Architecten Rotterdam Fotograﬁe: Annet Delfgaauw Rotterdam

t h e m a: r e n o vat i e Een van de aanjagers van de stagnerende bouw is de renovatie van de bestaande woningvoorraad. Maar ook in de utiliteitsbouw komen heel wat gebouwen voor herstel in aanmerking. De artikelen over dit onderwerp bewijzen dat renovatie véél expertise vereist.

kunstmin kunstmeer

oudvernieuwing

Renoveren is een kunst apart. Alle meewerkende partijen moeten

Een traditionele woning in Oisterwijk is omgetoverd tot een

opereren binnen een knellend keurslijf van randvoorwaarden.

strakke, eigentijdse villa met beeldbepalende isolatieschil van

Toch is het eindresultaat gewoonlijk van grote klasse. _______ 6

FSC-gecertificeerd WaxedWood (Siberisch lariks). ________

andere onderwerpen

rubriek Onder Architectuur de rubriek

Overbos als het duinzand van de strandwal

Nieuws. ______________________ 19, 44

waarop dit luxe woon- en zorgcomplex is verrezen. _________________________

m a s k e r a d e (2)

Al 35 jaar probeert architect Maarten van der

viervogel

Breggen de bouw open te breken voor

Het Stadshoutpaviljoen in vier houtsoorten is

milan expo 2015 2

houtskeletbouw. Verbazing paart zich aan

de nieuwste toevoeging aan het Amstelpark

Op de Milan Expo tonen 145 landen hun ken-

bewondering voor deze donquichot-nonqui-

(Floriade 1972). Als een nieuwsgierige vogel

nen en kunnen op voedselvlak. Bij zo’n 25

chot. ______________________________ 12

is het neergestreken half in een bestaande

paviljoens is hout prominent. Aandacht voor

vijver. ____________________________

Staten en Estland. ___________________30

onder architectuur In de bijgestelde redactieformule gaat Het

morgen zorgen

Houtblad zich steeds meer concentreren op

Blonde gevels van Duits douglas in onregel-

projecten. In dit kader vervangt de nieuwe

matig opdekwerk glinsteren bij Nieuw

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), Gertjan de Ruijter (Koninklijke Jongeneel), ir. Edwin Smit (MIII architecten) Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De verpakkingsfolie is milieu-vriende-

de paviljoens van België, Chili, Verenigde

lijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking. abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag. Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 169,-. Jaarabonnement BNA € 109,85 Jaarabonnement HIBIN € 109,85

Jaarabonnement KIVI NIRIA € 109,85 Jaarabonnement NBvT € 109,85 Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren. Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan.

Het volgende Houtblad verschijnt op 2 oktober 2015.

Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever. abonnementenadministratie Postbus 8632, 3009 AP Rotterdam

Tel. 010-2894008 (dagelijks van 09:00 tot 12:00 uur) Fax: 010-2894076 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

augustus 2015 het houtblad

komt dat z ie n! r en ovat ie s ch o u w b u rg k u n s tm in d o r d r ech t Renoveren is een kunst apart. Architecten, adviseurs en uitvoerders moeten opereren binnen een knellend keurslijf van randvoorwaarden: niets mag, alles moet. Toch is het eindresultaat vaak van grote klasse. Dat laat ook de Houdini-act zien die onlangs aan schouwburg Kunstmin is verricht.

gaarde Blijdorp (1939-1941) en voormalig Rotterdam CS (1957). Hij breidde Kunstmin aan de parkkant uit met een strak, rond, glasrijk entreepaviljoen. De Grote Zaal kortte

ren zitplaatsen terug te winnen, voegde hij een balkon toe. Ter plaatse van de oude entreegevel voorzag hij in een Kleine Zaal. Als meubel- en interieurontwerper ontwierp hij tevens alle stoelen in beide zalen, terwijl hij de openbare ruimtes uitbundig opsierde in neobarokstijl,

augustus 2015

hij in, waardoor de akoestiek minder zwom. Om de verlo-

spiegels, golvende mahonie en esdoorn wanddecoraties,

marmereffecten en andere Efteling-krullaria. Aan het

het houtblad

met een zwierige rondgaande trap, luchters, ornamenten,

vlijmscherpe contrast met z’n Nieuwe Zakelijkheid droeg een nieuwe liefde schuld.

Waterhuishouding Later zijn er nog enkele kleinere frutselarijen aangestulpt, zoals het langwerpige filmhuis Cinode. Ook binnen slibden de ruimtes steeds meer dicht. Tijdsgetrouw ontstonden nieuwe klachten van diverse aard. De waterhuishouding in Dordrecht was (tijdelijk) gezakt, waardoor bossen houten heipalen droog stonden en begonnen te rotten. Ook Kunstmin stond onvast op z’n palen en kreeg scheuren in de muren. Hoegenaamd voldeed het niet langer aan moderne opvoeringseisen. Het toneelhuis was ontoereikend, het toneel te klein, de hoogte te beperkt, de toneelvloer te hoog boven de straat

foto: jannes linders rotterdam

en decors moesten met een lift 1 m omhoog (t.o.v. de laadvloer van de vrachtwagen). In plaats van een vlak had het nog een uitdetijds oplopend toneel. Alle installaties waren toe aan vernieuwing. Foyer en garderobes zaten elkaar in de weg, waardoor hinderlijke publieksopstoppingen ontstonden. Er was veel achterstallig onderhoud.

Tapijthal of casino Er is lang over gediscussieerd of Kunstmin niet moest worden vervangen door een nieuw theater. De Dordtenaren protesteerden vehement: het gebouw behoort tot het geheugen van de stad. Gelukkig

Ook in de Grote Zaal is de Sis-

De ouderwetse naam Kunstmin doet terecht vermoeden

was het ook rijksmonument, dus sloop was uitgesloten.

si-achtige uitstraling bewaard.

dat het theater van een ver eergisteren is. Ontworpen in

Maar het mocht zeker ook geen tapijthal of casino wor-

neorenaissancestijl door architect Jan Verheul (1860-

den. De gemeenteraad honoreerde de tegenspraak en be-

1948), opende het cultuurgebouw in 1887 z’n deuren. De

sliste tot renovatie. Daarna begon een langdurig en ge-

zaal in de vorm van een schoenendoos voldeed vanaf het

compliceerd proces dat alles aan inventiviteit, denkkracht

begin niet aan de bedoeling van toneel en muziek. De

en oplossingsvermogen vergde. Greiner Van Goor Huij-

akoestiek bevredigde alleen dovemansoren en met name

ten Architecten uit Amsterdam won de aanbesteding. Dit

het gesproken woord maakte iedereen tot slechthorende.

bureau heeft veel ervaring met zowel nieuwbouw als re-

Plint van golvend mahonie.

novatie van theaters; hoogtepunt is de indrukwekkende

Efteling-krullaria In 1938-1940 onderging het ge-

restauratie van Koninklijk Theater Carré (2004).

bouw een aanzienlijke aanpassing naar ontwerp van Sybold van Ravesteyn (1889-1983). Deze architect van de

Leukste opgaven Partner-architect Eric Huijten:

Nieuwe Zakelijkheid is onder andere bekend van Dier-

‘Voor collega Martien van Goor en mij behoort dit uiterst

augustus 2015

tekeningen: greiner van goor huijten architecten amsterdam

het houtblad

Theatercafé Sybold: moderne vloer van teak, eiken en essen delen die in drogpatronen over de grond bliksemﬂitsen.

Plattegronden begane grond oude en nieuwe situatie.

Legenda. 1.

Entree

Theatercafé

Foyer

Kleine Zaal

Grote Zaal

Toneel

Opslag/decoraanvoer (oud)/Truckdock (nieuw)

Kleedkamers (oud)/Kleedkamer (nieuw)

Artiestenfoyer (oud)/Truckdock Kleine Zaal (nieuw)

10. Filmhuis Cinode

De neorenaissance van architect Verheul en de Nieuwe Zakelijkheid van architect Van Ravesteyn (paviljoen rechts) zijn gebleven.

ingewikkelde gepuzzel tot de leukste opgaven. Je moet je

gebouw. Het baksteenbeeld wordt ontsaaid door vele

ook bescheiden willen opstellen. Het bestaande dat je

diepliggende FSC-merbau kozijnen die de interieurs verti-

aantreft, mag je zeker geen geweld aandoen.’ Van begin

caal van helder licht voorzien. Door de horizontaal geori-

tot eind was er een adviseur van Monumentenzorg bij

enteerde baksteenlagen lopen als accent verticale ‘rolla-

betrokken, die ieder detail en elke wijziging wilde zien en

gen’ boven-, onder- en tussenraams langs de gevel.

goedkeuren. Vooruitlopend op de zaken, een veelgehoord commentaar bij de opening in november 2014 was

Bliksemflitsen Binnen is het toneelhuis verbreed met

dat ‘er niets is veranderd’. Een groter compliment kun je

twee zijtonelen en verdiept met een achtertoneel. Ook is

niet krijgen, vooral als die uitspraak compleet onwaar is.

de hellende toneelvloer naar moderne eis vlakgemaakt en

Als je er nu binnen en buiten rondloopt, is rust het eerste

verlaagd tot + 1 m boven maaiveld, zijnde het niveau van

wat opvalt. De renovatiearchitecten zijn er verbluffend in

de laadklep der vrachtwagens in het truckdock. ‘Andere

geslaagd een sublieme balans tot stand te brengen tussen

voordelen van de laadplaats zijn het droog kunnen wer-

neorenaissance, Nieuwe Zakelijkheid, neobarok en hun

ken en de buurt vrijwaren van lawaai, zeker ‘s avonds bij

eigen abstract minimalisme. Binnen geldt dat alle tegen-

het afbreken.’ Het entreepaviljoen met café kreeg een

stellingen ook wegvallen, doordat de vele bestaande en

volledig nieuwe inrichting. De oude keuken, die als sta-

nieuwe doorkijkjes extra ruimtelijkheid en licht scheppen.

in-de-weg de ruimte bedierf, is gesloopt. Een glazen wand heft de scheiding tussen schouwburg en theatercafé

Behoorlijke uitschieter Buiten zijn de oude gevels

Sybold op. Doordat de rondgevel ook grotendeels van

en het paviljoen hersteld, schoongemaakt, geschilderd.

glas is, ontstaat een fantastisch lichte ruimte. Dit wordt

Alle ruis van aanbouwsels is verwijderd. De grootste ver-

nog versterkt door het lichte meubilair en de moderne

andering zit aan de achterzijde, waar de schouwburg is

vloer van FSC-gecertificeerde teak, eiken en essen delen

uitgebreid met een verhoogd toneelhuis (25 m) en een

die in drogpatronen over de grond bliksemflitsen.

tweehoog rechthoekig baksteenblok, waarin een truckdock, kleedkamers, artiestenfoyer en kantoren zijn onder-

Miniheistellinkje De grootste klus, van liefst zes

gebracht. ‘Dat toneelhuis is een behoorlijke uitschieter.

maanden, was het funderingsherstel. In de Grote Zaal

Om de eenheid van het ensemble te bewaren en de om-

mocht de oude vloer eruit, zodat er een volwaardige hei-

wonenden te ontzien, is het nieuwe rechthoekige boven-

stelling kon staan. De deels marmeren beganegrondvloer

stuk mooi abstract gepotdekseld met glas dat met het

moest echter intact blijven. Tegelijkertijd moest de Kleine

weer meekleurt. Daardoor valt de toren redelijk weg.’ De

Zaal-vloer 1 m boven maaiveld worden getild voor het ar-

donkerrode baksteen draagt bij aan de weldadige rustge-

boveilig afladen der decors. ‘Eerst is met schoppen zand

ving. Aan weerszijden van het blok houden glazen trap-

weggehaald. Daarna kon met een klein graafmachientje

penhuizen de nieuwbouw subtiel los van het bestaande

verder onder de vloer worden afgegraven. En ten slotte

augustus 2015 het houtblad

foto: katarina sledz dordrecht

foto’s: jannes linders rotterdam

De renovatie nam vier jaar in beslag.

Voor een soepeler publiekscirculatie is de garderobe met toiletten onder de Kleine Zaal geplaatst (links). Rechts de esdoorn wanden rond de Grote Zaal (en overige ornamentiek).

Kleine Zaal: voor een betere geluidsweerkaatsing zijn er 10 m hoge prefab voorzetwanden in Amerikaans wit eiken-geďŹ neerd MDF langs en achter het auditorium gezet.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: jannes linders rotterdam

De grootste verandering zit aan de achterzijde, waar de schouwburg is uitgebreid met een verhoogd toneelhuis (25 m) en een tweehoog rechthoekig baksteenblok.

getoogd, zijn eveneens nieuw. ‘Probleem was dat ze 60 minuten brandwerend en geluidsdicht moesten zijn. De kern bestaat nu uit een vlakke stalen deur, afgewerkt met een gebogen esdoorn plaat.’ Ook in de Grote Zaal is de

mahonie plint strekken zich wanden van zandkleurige tegeltjes-op-hun-punt uit; verspreide witte exemplaren verbeelden als cameeën theaterfiguurtjes. Het poreuze, vergeelde keramiek is schoongemaakt.

augustus 2015

Sissi-achtige uitstraling bewaard. Boven een golvende

en van hellend vlak is gemaakt, moest de auditoriumzaal

steiler worden en lager aansluiten op het toneel. De lam-

het houtblad

Natuurlijke balans Omdat de toneelvloer is verlaagd

konden met een miniheistellinkje betonnen buispaaltjes

brisering in de Grote Zaal moest aldaar worden aange-

meter voor meter de grond in.’ Helaas ontstonden toen

heeld met nieuw FSC-mahonie. Alle Van Ravesteyn-stoe-

scheuren in het monumentale stucwerk. Daarom is men

len zijn gerestaureerd en opnieuw roodbekleed. Heel

overgegaan tot het boren van de paaltjes.

wezenlijk is dat de zichtlijnen van het auditorium (755 stoelen) zijn verbeterd door balkon en zaalvloer steiler te

Gestaffeld, geperforeerd De Kleine Zaal (178 stoe-

maken. De luchtkanalen van de nieuwe klimaatinstalla-

len) is compleet nieuw gebouwd en ingericht. De dicht-

ties, die geen lawaai mogen produceren, lopen tussen de

getimmerde ramen zijn weer opengemaakt, waardoor het

schitterende oude houten kapspanten van Grote en Kleine

daglicht een levende ruimte schept. Net als in de Grote

Zaal door. Aldus hebben de architecten aan de versmel-

Zaal is er een nieuwe vloer gelegd in de theaterhoutsoort

ting van verleden en heden een onnavolgbaar natuurlijk

keruing (FSC). Voor een betere geluidsweerkaatsing zijn

evenwicht gegeven. Tijd voor een klaterend applaus. •

er 10 m hoge prefab voorzetwanden in Amerikaans wit eiken-gefineerd MDF (eveneens FSC) langs en achter het

hans de groot

auditorium gezet. Ze zijn met wigjes aan de vaste wanden bevestigd. De langswanden zijn voor de geluidsspreiding bovendien gestaffeld, de achterwand is voor de absorptie

CO2-VOETAFDRUK

geperforeerd. De fijnafstemming geschiedt met gordij-

In het project is onder andere 74,76 m3 nieuw hout

nen. Verder is alle theatertechniek, als in de Grote Zaal,

toegepast: 4,5 m3 keruing, 0,6 m3 teak/ 0,6 m3 ei-

vernieuwd. Het ondergraven van de Kleine Zaal had ook

ken/0,6 m3 essen, 22 m3 vuren constructiehout, 28,80

tot doel eronder de garderobe met toiletten te creëren,

m3 vurentriplex, 1,70 m3 merbau, 6,90 m3 meranti

zodat er boven van filevorming geen sprake meer is.

(binnenkozijnen), 0,06 m3 mahonie, 8,7 m3 MDF, 0,3 m3 Amerikaans wit eiken-fineer. Dit betekent een

Sissi-achtig uitstraling De foyer met alle zwierige

CO2-vastlegging van 60.144 kg. Het compenseert de

ornamentiek is in luister hersteld. De nieuwe vloerbedek-

uitlaatgassen van een middenklassenauto over

king sluit er met een vrij patroon van roomwitte, beige,

366.346,5 km, of het jaarlijkse elektragebruik van

grijzige en roze blokken kalm op aan. De oorspronkelijke

54,5 huishoudens.

esdoorn toegangsdeuren tot de Grote Zaal, gekromd en

Locatie: Sint Jorisweg 76, Dordrecht Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht Ontwerp + bouwdirectie: Greiner van Goor Huijten Architecten Amsterdam (ggharchitecten.nl); Martien van Goor, Eric Huijten, Richard Zwagemaker Vormgeving interieur: Studio Makkink & Bey Rotterdam (studiomakkinkbey.nl) Hoofdaannemer: Hillen & Roosen Amsterdam (hillen-roosen.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Adviseur bouwfysica: Adviesbureau Peutz & Associes Zoetermeer (peutz.nl) Toneelvloeren keruing, teak-eiken-essen vloer theatercafé: Conijn Parket Vloeren Alkmaar (conijnparket.nl) Amerikaans wit eiken-gefineerde MDF-voorzetwanden: Kwakman Afbouw Volendam (kwakmanafbouw.nl) Bouwperiode: Oktober 2012 - oktober 2014 (Opening: 1 november 2014) Oppervlak (bvo): 5.924 m2 Bouwkosten: € 12,6 miljoen (excl. btw)

m a s k e r a d ebou w s ys teem (2) he t v ervo lg (20 02-hed en)

Hett jongste prototype staat er in tuindorp Heijplaat strak en plezierig bij.

Al 35 jaar probeert architect Maarten van der Breggen de onwillige bouw open te breken voor houtskeletbouw. Hoewel hij ook is afgestudeerd als stedenbouwkundige, dwong zijn hsb-missie hem ertoe de grote lijnen enigszins los te laten voor het niveau van details en verbindingen. Verbazing paart

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarshall.com

zich aan bewondering voor deze donquichot-nonquichot.

foto: www.johnlewismarshall.com

Een volgende mijlpaal na de Houtinnovatieprijs 2003 voor

Maskerade-woonzorgproject

schikt gemaakt voor starters-, zorg-, eengezins-, familie-,

het Maskerade-bouwsysteem was de presentatie ervan

Het Open Venster Alphen a/d

groeps-, woonwerk- en kangoeroewoningen (met onder

tijdens de BouwRAI (4 t/m 7 april 2006) op het Projectplein IFD-bouwen. Het was een nieuwe poging woning-

Rijn (2006): hsb met een gevelbekleding van keramische tegels.

bouwcorporaties, projectontwikkelaars en makelaars van

ve bouwmuren en/of kolommen en niet-constructieve

aanbieders. ‘Ik vind dat de houtverwerkende industrie,

Dr. Gelinckschool in

maar ook architecten en opdrachtgevers te romantisch

Spijkenisse (2009), waarvoor

ken. We moeten hout veel meer als industrieel product

bouwen van maximaal vier verdiepingen in het systeem ondergebracht. De wandopbouw bestaat uit constructie-

hun anti-innovatie af te helpen. Deels ligt de schuld bij de

met hout omgaan door vooral de esthetiek te benadruk-

meer twee woonkamers). Verder zijn appartementenge-

Van der Breggen de Architectuurprijs Spijkenisse 2010 krijgt.

gevelelementen.

Balloonmethode Afwijkend van de hsb-platformmethode (stapeling van wanden en vloeren), heeft Van

benadrukken,’ stelt Van der Breggen in die tijd. De opzet

der Breggen een verbeterde versie van de Amerikaanse

van Maskerade is juist dat zowel architect als aannemer en

balloonmethode ontwikkeld, waarbij als verschil de vloe-

zelfbouwer er direct mee aan de slag kunnen, omdat de

ren trillingsvrij in sponningen worden opgelegd in de

detaillering vastligt. Architecten kunnen zich volledig op

wanden. Aan de platformmethode kleven namelijk ver-

het ontwerp richten door de vrijheid in vormgeving van

schillende nadelen. Zo krimpt een verdiepingsvloer

gevels, daken, loggia’s, vides en indeling.

algauw 1 tot 1,5 cm, wat ongunstig kan zijn voor de leidingen die erin liggen, voor de krakende trap die niet meer

Voet aan de grond Op het Projectplein IFD-bouwen

goed aansluit, de gevelisolatie die wordt onderbroken, en

toont hij de Maskerade-projecten die in realisering zijn.

de onderlinge bevestiging van de elementen die te com-

Ze bewijzen dat hij toch voet aan de grond krijgt: vele

plex is. Nuchter: ‘We moeten af van de veelheid van de-

tientallen woningen in Marum, Veenendaal, Rotterdam,

tails. Standaardisatie is essentieel: op hoeveel manieren

Zwijndrecht en Tiel, maar ook bijvoorbeeld woonzorg-

wil je een vloer eigenlijk aan een wand verbinden?!’

project Het Open Venster in Alphen a/d Rijn. Zijn bouwsysteem, dat als grootste voordeel de scheiding van

Bouwfouten uitgesloten Met de balloonmethode

drager en inbouw heeft, is in 2006 vrijwel voltooid en ge-

worden de aansluitdetails eenvoudig. Alle elementen vin-

augustus 2015

foto + tekeningen: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten

het houtblad

den vorm in de fabriek, zodat de montage op de bouwlo-

woningen in Veenendaal, twintig appartementen en wo-

Volgens de verbeterde

catie ĂŠn snel ĂŠn soepel verloopt. De vloeren zelf zijn holle,

ningen in Buren en de Dr. Gelinckschool in Spijkenisse,

versie van de Amerikaanse

houten Flexvloeren geworden (7,5 x 2,5 x 0,40 m), waarin

waarvoor hij de Architectuurprijs Spijkenisse 2010 krijgt.

de leidingen van elektra, ventilatie, verwarming, water en

Al deze projecten bewijzen dat er met de drie basisele-

riolering doorlopen. Ze bestaan uit Kerto-S-ribben en een

menten (constructieve bouwmuren/scheidingswanden,

Kerto-Q-bovenplaat, die samen T-liggers vormen en zo

niet-constructieve gevels, holle vloeren) eindeloos kan

een stijve vloer met een grote overspanning. Met een

worden gevarieerd in gebouwtypen, plattegronden,

zwevende dekvloer en een vrijhangend plafond wordt het

materialen en kleuren.

een verdiepingsvloer. Krimp en kier zijn vrijwel afwezig, met gunstige gevolgen voor de geluidsisolatie en het

Concept House Village Jong van hart en scherp van

warmtebehoud. Door de uniforme detaillering zijn bouw-

geest blijft Van der Breggen naar nieuwe mogelijkheden

fouten tevens nagenoeg uitgesloten. De prefabricage de-

speuren. In september 2012 vindt hij aansluiting bij Con-

cimeert het foutpercentage van 12 naar 2%, wat een aan-

cept House Village (CHV; concepthousevillage.nl). Dit is

zienlijke kostenreductie oplevert.

een proeftuin voor techniek, onderzoek en onderwijs in het voormalige tuindorp Heijplaat te Rotterdam. CHV is

Bouwbibliotheek Een niet onbelangrijk voordeel van

een initiatief van CityPorts Academy Rotterdam, gereali-

Maskerade is dat door de vrije overspanning van 7,5 m en

seerd door een consortium van Hogeschool Rotterdam,

de plafondhoogte van 3 m een grote indelingsvrijheid ont-

woningcorporatie Woonbron en de TU Delft. Doel is de

staat. Hierdoor kan bovendien op langere termijn een ap-

innovatie in de bouw effectief te versnellen, zoals in wo-

partementengebouw tot school of een woning tot kan-

ningen, bouwdelen, technieken, materialen, openbare

toor worden omgebouwd. Zo evolueren gebouwen naar

ruimte, bouwprocessen, samenwerkingen en interactie

buitenlevensloopbestendig. In 2010 heeft Van der Breg-

tussen bewoners, opdrachtgevers en bouwers. Er wordt

gen alle details zo ongeveer in een bouwbibliotheek vast-

voorzien in circa twintig duurzame woonconcepten ofte-

gelegd. Rond deze tijd zien nieuwe Maskerade-projecten

wel verschillende tijdelijke prototypewoningen. Hierach-

het licht: een kantoor in Drachten, opnieuw tientallen

ter gaan evenzovele samenwerkingen van bedrijven,

balloonmethode worden de vloeren trillingsvrij in sponningen opgelegd in de wanden. 2015: dampopen bouwen.

tekening: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten

augustus 2015 het houtblad

kennisinstellingen, publieke organen, particuliere op-

De Flexvloer 2015 met

makers zijn echter géén partners, doordat ze alle andere

drachtgevers en architecten schuil.

zandpakket.

marktposities hebben. Dat gaf wel enige stroefwerking. Deelnemers waren: Allicon aluminium lichtconstructies,

Interessant proces Zijn jongste Maskerade-stap is nu als derde experimenteel woonconcept op Heijplaat ge2

reedgekomen: twee appartementen (elk 80 m ) met en-

Interieur prototype Heijplaat: ruim en licht (dat geﬁlterd kan worden).

Binder Groenprojecten, Bouw 85 prefab houtconstructies, Faay wanden en plafonds, Fermacell, Heko Spanten, IJB Groep (fundering), Navito energy solutions (zonnepane-

treekas. De totale bouwkosten bedragen € 200.000,-. Het

len), SGT Excellente gevelsystemen, Verweij Houttech-

systeem is nóg weer verder geoptimaliseerd: bouwproces

niek, Vios Trappen en Warmteplan. Enkele andere co-ma-

compleet industrieel ingericht, strikte scheiding casco, in-

kers haakten na korte tijd ongelovig af. Maar de meeste

bouw én installaties, gebouw geheel demontabel, isolatie-

kikkers bleven welgemoed in de kruiwagen kwaken.

concept vervolmaakt, gebruik hernieuwbare biobased materialen. Helaas valt ook hier al snel de klink uit de deur. De

‘ s p i j k e r e n i s v e r l e d e n , d e m o n ta g e toegezegde subsidie blijft uit, waardoor de aannemer afhaakt. Van der Breggen laat zich wederom niet ringeloren:

to e ko m s t! ’

■ ■ ■

‘Ik besloot zelf aannemer - of eigenlijk bouwregisseur - te worden. Ik vond financiële steun bij het Europese ontwikkelingsfonds. Verder verzamelde ik een groep co-makers

Noviteiten Verdere noviteiten in het Maskerade-con-

die hun producten inbrachten. Daarbij daagden we elkaar

cept zijn het verzwaren van de vloeren met zand om de

uit tot innovaties. Dat was een heel interessant traject, we

geluidsisolatie te verbeteren en de flexibiliteit te vergro-

zochten elkaar op, discussieerden, stemden af - hierdoor

ten. De elementen worden nu onderling met bouten en

ontstond een aangename openheid.’

een kliksysteem aan elkaar verbonden, waardoor Maskerade-gebouwen simpel te demonteren zijn. ‘Spijkeren is

Maskerade-driedaagse In dit samenwerkingsproces

verleden, demontage toekomst!’ Behalve hout en zand

zou een aannemer een hinderlijke schakel zijn, in de rol

zitten er ook andere biobased materialen in het gebouw:

van Rusland dat onophoudelijk z’n veto uitspreekt. Co-

cellulose, houtwol, natuurrubber en fermacell Greenli-

augustus 2015 ne-gipsbeplating die schadelijke stoffen uit de lucht bindt.

en koelvraag in zowel het zoel- als koelseizoen trouwens

Zicht op de energie-

Voor 50% zijn de wanden gevuld met cellulose, vlas of

gering. Er is gestreefd naar een all-electric gebouw, wat

klimaatkast achter de

houtwol. Er zijn twee verschillende gevelconstructies met

hoegenaamd de toekomst is als de laatste fossiele brand-

deze isolatiematerialen toegepast, in een dampopen uit-

stoffen eenmaal zijn verstookt. Zonnepanelen en -cellen

werking, en met passiefhuiskozijnen. Het benedenappar-

verzorgen de warmwatervoorziening.

tement heeft gebalanceerde ventilatie met warmteterug-

gekleurde vlakken in de entreekas.

De ingang is een

winning, de bovenverdieping gas. De komende drie jaar

Betere afstemming De beoogde samenwerking met

wordt gemonitord welke invloed al deze voorzieningen

het onderwijs verliep wisselend. Het casco is in twee da-

hebben op de gebouwprestatie. De meetgegevens moe-

gen wind- en waterdicht neergezet. Bij de afbouw wer-

ten detailtekeningen opleveren voor de SBR Referentie-

den tweedejaarsleerlingen van Zadkine, school voor mid-

details van kennispartner SBRCURnet. Daarnaast volgen

delbaar beroepsonderwijs, ingeschakeld om ze te laten

TNO en Hogeschool Rotterdam de appartementen op

kennismaken met werkprocessen en nieuwe technieken.

energieneutraliteit, binnenklimaat en flexibiliteit.

De co-makers toonden tijdens een Maskerade-driedaagse hun specialismen. Alle uitleg en begeleiding namen veel

All-electric Niet onbelangrijk is voorts dat het installa-

tijd in beslag. Beide werelden sluiten ook niet helemaal op

tiebedrijf eigenaar van z’n spullen blijft. De bewoner

elkaar aan. Dat vereist van tevoren toch meer denkwerk

huurt de apparatuur (verwarming, warm water, ventilatie,

over een betere afstemming. De leerlingen, steeds een

zonnepanelen en -collectoren) en betaalt maandelijks een

groep van zeven à acht mensen, zijn ingezet bij het maken

vast bedrag aan de installateur. Hij betaalt dus geen ener-

van de installaties, het bevestigen van de gevelbekleding,

gierekening meer. Van der Breggen: ‘Twee gerenom-

de afwerking van wanden en plafonds, het leggen van de

meerde co-makers op installatiegebied zijn er uitgestapt.

afwerkvloeren, het monteren van de trappen, het vullen

Ze zagen (nog) te veel beren op de weg. Ik heb die ener-

van de verdiepingsvloeren met zand enzovoorts. Het

gieklimaatkast nu zelf gedaan samen met een adviseur en

leerwerkproces wordt bij het volgende Maskerade-pro-

fabrikanten van de apparatuur.’ Door de bouwkundige

ject op Heijplaat (zie slot) geëvalueerd met Zadkine en de

detaillering en de goed geïsoleerde schil zijn de warmte-

Hogeschool Rotterdam.

langwerpige, licht industriële kas van gelamineerd vuren en glas. Ter hoogte van de verdiepingen en bovenop zitten zonnepanelen.

het houtblad

foto’s: www.johnlewismarshall.com

artist’s impression: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten

augustus 2015 het houtblad

Aangenaam licht Het prototype staat er strak en ple-

Plan is aan de Heijsekade in

op wat is bereikt. ‘Ik heb er altijd voor gekozen niet bij de

zierig bij: een grote doos met forse raampartijen, voor

Heijplaat een permanent ge-

problemen te blijven, maar bij de oplossingen. Toegege-

twee derde speels ingepakt met deels horizontale grenen, deels verticale lariks gevelbekleding, en voor een derde

bouw van 14 appartementen neer te zetten. Dit moet vooral bewijzen dat Maskerade geen

ven, dat duurt heel lang. Maar ik geloof dat ik nu echt met de markt meekan, met details, prefabricage, inpasbare

met heldergroene keramische tegels. Ook dit hele gevel-

enkele beperking aan gevels

nieuwe materialen en installaties en vormgevingsvrijheid,

pakket kent een kliksysteem. De ingang is een langwerpi-

stelt.

alles van het hoogste niveau.’ Hij is in gesprek met twee

ge, licht industriële kas van gelamineerd vuren en glas, die

beleggers die interesse hebben voor zijn Maskerade-pa-

boven het gebouw uittorent. Ter hoogte van de verdie-

radepaardje.

pingen en bovenop zitten zonnepanelen. In de kas vind je de entreedeuren, de trappen (grenen en beuken) en de

Bevlogen architect En er zijn plannen om aan de rand

toegang tot de energieklimaatkasten. Ook vervult de kas

van het CHV-terrein, aan de Heijsekade langs de Maas,

een rol in de ventilatie: zij verwarmt de frisse buitenlucht

een permanent Maskerade-gebouw van 14 appartemen-

voor, eer die de woningen binnentreedt. Daarbinnen valt

ten neer te zetten. Dit nieuwe project moet vooral bewij-

het ruim-aantrekkelijke licht op. In de daktuin gaan de

zen dat Maskerade geen enkele beperking aan gevels

biologen-bovenbewoners groenten en kruiden kweken.

stelt. Er komt dus een derde deel in de serie over deze bevlogen architect en zijn lofwaardige bouwsysteem. •

Twee beleggers Van der Breggen kijkt ondanks alle strubbelingen, die ook hier niet ontbraken, tevreden terug

hans de groot

INTERNATIONALE HOUTDAG 2015 Maarten van der Breggen spreekt over 35 jaar houtskeletbouw tijdens de Internationale Houtdag 2015 (donderdag 26 november, Castellum Hoge Woerd De Meern). Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl.

ONDER ARCHITECTUUR

De garage vouwt zich als het ware open.

In de gemeente Oost-Gelre zijn de gevels en

maakt een tegengestelde beweging en

Van den Berg Hardhout in Lopik importeer-

dakvlakken van een garage bekleed met

vouwt zich als het ware open waar de villa in

de, droogde, bewerkte en leverde het

FSC-gecertificeerd ipé. De garage is een ont-

het maaiveld verdwijnt. Zo kon de nabijgele-

FSC-gecertificeerde ipé. Dit hardhout van

werp van Frank Vijftigschild van Maas Archi-

gen bomenrij intact blijven.

duurzaamheidsklasse 1 is afkomstig uit Brazilië. Bouwbedrijf Hubers uit Lichtenvoorde

tecten in Zeist (maasarchitecten.nl).

Ipé ‘De opdrachtgever heeft nadrukkelijk Landelijke villa De garage hoort bij een

voor tropisch hardhout gekozen vanwege de

landelijke villa die enkele jaren geleden

goede kwaliteiten, het zachte karakter en de

eveneens door de architect is ontworpen.

natuurlijke warmte die zo’n gevel uitstraalt.

Kenmerkend is de schuinoplopende daklijn,

Zeker in een prachtige omgeving met veel

beginnend vanaf het maaiveld. De garage

groen,’ vertelt Vijftigschild.

bouwde de garage.

NIEUWE LEDEN RAR Per september a.s. ondergaat de redactieadviesraad (RAR) van Het Houtblad een belangrijke wijziging.

H A RT E N BA N K J E VA N N O B E LWO O D

Vier gewaardeerde oud-leden blijven deel uitmaken van de RAR (De Munck,

Johan Leemkuil heeft een hartenbankje in

Ravenshorst, De Ruijter, Smit), zeven

NobelWood ontworpen. Elk bankje wordt

nieuwe leden treden aan. Ze zijn onder

met de hand gemaakt in de eigen werkplaats

andere gekozen om Het Houtblad met

te Dordrecht (johanleemkuil.nl).

hun adviezen ook in de nieuwe tijd van biobased bouwen en circulaire economie

Papieren hart Het idee voor het harten-

optimaal te laten floreren.

bankje ontstond in 2012, toen ontwerper

De nieuwe RAR bestaat uit: Willem-Jan

Leemkuil een papieren hart tot een bankje

Bluyssen (Accsys Technologies PLC),

boog. De enthousiaste reacties op het minia-

Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster

tuurbankje inspireerden hem tot een grote

(RO&AD Architecten), dr. René Klaassen

versie in hout. Na de exclusieve interieur-

(SHR), Dennis Leegwater (Leegwater

bank Dutch Design van gebogen hout met

Houtbereiding), ir. Eric D. de Munck

bijzondere fineersoorten, ontwierp hij dit

(VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie

jaar een buitenmodel. Met houten latjes en

De houten latjes en ijzeren onderstel verwijzen

Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raad-

ijzeren onderstel verwijst deze naar de tuin-

naar de tuinbankklassieker.

schelders (Raadschelders Bouwwadvies),

bankklassieker.

dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft),

NobelWood is gemodificeerd FSC-gecertifi-

weer en wind 50 jaar meegaat. Als Nobel-

Gertjan de Ruijter (Koninklijke Jonge-

ceerd dennenhout dat voldoet aan duur-

Wood, geleverd door Foreco Dalfsen, onbe-

neel), ir. Edwin Smit (MIII architecten). •

zaamheidsklasse 1. Dat betekent dat het in

handeld blijft, vergrijst het mooi.

augustus 2015 19

het houtblad

foto: van den berg hardhout

IPÉ VOOR ARCHITECTONISCHE GAR AGE

AANDEEL DUUR ZAAM GEPRODUCEERD HOUT GESTEGEN De leden van de Koninklijke Vereniging van

augustus 2015

Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) importeerden in 2014 1,8 miljoen m3 hout en plaatmaterialen, waarvan 87,7% met een certificaat van duurzaam bosbeheer (PEFC en FSC). Dit becijferde Stichting Probos op basis van een VVNH-ledenrapportage. VVNHdirecteur Paul van den Heuvel: ‘Voor het

het houtblad

tweede jaar op rij hebben we onze eigen doelstelling overtroffen om per 2015 85% van

Deal tot eind dit jaar het gebruik van duur-

tuurlijk met nieuwe reële doelstellingen en

al het geïmporteerde hout en plaatmateriaal

zaam geproduceerd hout in de bouw-, meu-

wellicht - gezien de huidige resultaten - met

te betrekken uit duurzame bron.’

bel- en retailketen bevorderd.

een nieuwe focus, waarbij ik me kan voor-

Handelsketen De brancheorganisatie

Sprongen gemaakt In alle drie de pro-

voor de houthandel wil duurzaam hout tot de

ductgroepen, hardhout, naaldhout en plaat-

norm in Nederland maken. In lijn met het

materiaal, zijn sprongen gemaakt. Bij hard-

Import In 2014 importeerden VVNH-leden

VVNH-beleidsplan Bewust met Hout 2010-

hout steeg het aandeel duurzaam van 36% in

1.029 miljoen m3 naaldhout (waarvan dus

2015 stimuleren de leden actief het aandeel

2011 tot 56,3% in 2014. Naaldhout steeg in

96,2% aantoonbaar duurzaam), 303.427 m3

FSC- en PEFC-duurzaam geproduceerd hout

dezelfde periode van 90% naar 96,2% en

hardhout (56,3% aantoonbaar duurzaam) en

en plaatmateriaal in de handelsketen. Samen

plaatmateriaal steeg van 73% naar 89,2%.

474.224 m3 plaatmateriaal (89,2% aantoon-

met 26 partijen in de bouw en de Nederland-

Van den Heuvel: ‘We proberen de ingezette

baar duurzaam). Meer informatie is te vinden

se overheid wordt bovendien in een Green

stijgende lijn ook na 2015 vast te houden. Na-

op www.vvnh.nl/duurzame-vvnh-import.

stellen dat we ons meer op tropisch hardhout richten.’

E U R O P E A N T I M B E R R E G U L AT I O N E N F L E G T- B E L E I D G E Ë VA L U E E R D Op 3 maart 2013 werd de European Timber

organiseert het ministerie van Economische

en op 10 september a.s. vindt ‘s avonds in De

Regulation-wet (EUTR) van kracht. Deze

Zaken een bijeenkomst gericht op de aan-

Balie te Amsterdam een discussieprogramma

wetgeving moet ervoor zorgen dat er geen

staande evaluatie van het zogeheten Forest

plaats over dit onderwerp, waaraan ook de

illegaal hout op de Europese markt wordt ge-

Law Governance and Trade-beleid (FLEGT)

VVNH zal deelnemen.

bracht. De verantwoordelijkheid voor de legaliteit is door deze wetgeving bij de zogeheten ‘operator’ oftewel de importeur komen te liggen en de controle daarop, en handhaving daarvan bij de ‘Competent Authorities’ - in Nederland is dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De afgelopen maanden heeft de Europese Commissie alle belanghebbenden in de gelegenheid gesteld hun mening over de EUTR kenbaar te maken met het doel de wetgeving te verbeteren. De VVNH, verschillende milieuorganisaties en ook individuele bedrijven hebben hier gebruik van gemaakt. Alle partijen hebben baat bij praktische en effectieve wetgeving waarmee illegaliteit wordt geweerd. Het onderwerp blijft ook de komende tijd nog actueel. Op 1 september a.s.

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid

H O U T D ATA B A S E . N L B O O R D E V O L H O U TKENNIS

van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

te Almere.

augustus 2015

Houtondernemingen

Gecertiﬁceerd azobé toegepast in voetgangersbrug in De Koog, Texel.

Als je werkzaam bent in de houthandel en

ging Van Nederlandse Houtondernemingen

klanten moet adviseren over houtsoorten of

hebben bijvoorbeeld zo’n certificaat.

plaatmaterialen en hun toepassingsmogelijkheden, dan zijn de technische gegevens van

Duurzaam inkopen Regelmatig worden

ruim 200 houtsoorten en 15 plaatmaterialen te

er door bijvoorbeeld opdrachtgevers ook vra-

vinden via de website houtdatabase.nl. Je kunt

gen gesteld over duurzaam inkopen. Zoek je

eenvoudig zoeken op naam, eigenschap of

informatie over de regels waar je dan aan

‘woningen utiliteitsbouw’ of ‘grond-, weg-

moet voldoen? Hier vind je ook informatie

en waterbouw (gww)’. Zo krijg je toegang

over de verschillende keurmerken, bestektek-

tot heldere en betrouwbare gegevens van be-

sten of over de Europese Houtverordening

kende, maar ook van vele minder bekende

(EUTR). De betreffende factsheets zijn een-

houtsoorten.

voudig te downloaden en door te sturen naar

V VNH ORGANISEERT D E I N T E R N AT I O N A L SOFTWOOD CONFER E N C E (I SC) 20 15

de klant.

Nieuwe houtsoorten Met de certificering van duurzaam bosbeheer in de tropen

Praktijkvoorbeeldprojecten Naast de

Op 5 en 6 november a.s. komen ruim 120

komen er steeds meer nieuwe (minder be-

fysische en mechanische eigenschappen van

vertegenwoordigers van producenten en

kende) houtsoorten beschikbaar. Deze soor-

honderden houtsoorten biedt de houtdataba-

verwerkers uit de naaldhoutsector bijeen

ten veroveren, ondanks hun kwaliteiten, vaak

se ook informatie over bijna 200 voorbeeld-

om te discussiëren over de ontwikkelin-

met moeite een plaats op de markt. Het ge-

projecten. Om de juiste houtsoortkeuze te

gen binnen de naaldhoutmarkt. De deel-

bruik van een breed aanbod aan houtsoorten

kunnen maken, is het goed ook te weten of de

nemers aan deze, besloten, ISC zijn af-

uit gecertificeerde bossen (dus ook de minder

houtsoorten al eerder in de praktijk zijn toe-

komstig uit ruim 20 landen, waaronder

bekende) is echter van belang voor econo-

gepast. Daarom is gezocht naar aansprekende

Zweden, Finland, Duitsland, VS, VK en

misch rendabel en duurzaam bosbeheer.

voorbeelden.

Japan. Het jaarlijkse evenement wordt dit jaar door de Koninklijke Vereniging Van

Voorbeelden van minder bekende, maar zeer goed toepasbare houtsoorten zijn: faveira

Actuele informatiebron De houtdataba-

Nederlandse Houtondernemingen geor-

amargosa, gonçalo alves, guariuba, mandio-

se van Centrum Hout is bijna tien jaar geleden

ganiseerd te Amsterdam in nauwe samen-

queira, okan, roupala, tatajuba, timborana en

ontwikkeld door Probos in opdracht van de

werking met de European Timber Trade

uchi torrado.

Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat, met

Federation (ETTF) en European Organi-

als doel de kennis over duurzaam hout te ver-

zation of Sawmillers (EOS). Op 3 novem-

Gecertificeerde leveranciers Ook ar-

spreiden en zo beter duurzaam in te kunnen

ber is er voor conferentiegangers de

chitecten, constructeurs en aannemers maken

inkopen. Inmiddels is de houtdatabase maan-

mogelijkheid aan een excursie deel te

gebruik van de houtdatabase. Zij kunnen per

delijks een actuele informatiebron voor meer

nemen met een bezoek aan Nederlandse

houtsoort zoeken naar gecertificeerde leve-

dan 4.000 bezoekers. De houtdatabase is

houthandelsbedrijven en voorbeeldpro-

ranciers. Voor duurzaam inkopen is het ver-

daarom een uitstekend middel om houtkennis

jecten in naaldhout. Meer informatie en

plicht dat de levering van hout gebeurt door

te vergaren en je kennis verder te ontwikke-

mogelijkheden voor sponsoring is te vin-

bedrijven met een handelsketencertificaat

len! Voor informatie of houtvragen: www.

den op: www.isc2015.nl. •

(CoC). Alle leden van de Koninklijke Vereni-

houtdatabase.nl.

het houtblad

In de omgeving verankerd en er een dimensie aan toevoegend.

stads hout voor stadsmensen s ta d sh o u t pav il j o en a m s t er da m Het Stadshoutpaviljoen is de nieuwste toevoeging aan het Amstelpark. Het park werd meer dan veertig jaar geleden voor de Floriade 1972 aangelegd. Als een nieuwsgierige vogel is het paviljoen neergestreken, op de rand van een bestaande vijver. Architect Florian Eckardt beschrijft zijn ervaringen.

De overkapping was een opdracht van de gemeente. Het

ting bij bestaande elementen in het park, zoals zinken

juweel staat op een kruispunt van wegen in het park, een

daken en houten abriâ&#x20AC;&#x2122;s. De locatie was er al, ik wilde iets

geschikte plaats voor feestjes en voorstellingen. Stads-

interessants bedenken zonder de aanwezige kwaliteit te

hout, een Amsterdams collectief van houtbewerkers, rea-

verstoren. Het paviljoen is deels geplaatst in een bestaan-

liseerde het in Amsterdamse houtsoorten: iepen (stam-

de ronde vijver, waarin het zich nu spiegelt. Zo wordt het

menconstructie), populieren (dakbeschot), douglas

in de omgeving verankerd, en voegt er een dimensie aan

(randbalken), beuken (podium). Zo ontstond een aan-

toe. Het trekt de aandacht, maar blokkeert niet de zichtlijn

sprekend ontwerp, in dialoog met materiaal en omgeving.

vanaf de Amstel naar de stadskant van het park. Qua materialisatie is het natuurlijke gegeven van het onbehandel-

Verankerde toevoeging Voor mij als architect was

de stadshout doorgezet in het patinerende zinken dak en

het project een uitgelezen kans de mogelijkheden van

verzinkte staal. Daardoor contrasteert het niet met de

vers hout te leren kennen met alle overwegingen die bij

groene omgeving. Als je om het paviljoen heenloopt, ver-

de bewerking en montage komen kijken. Ik zocht aanslui-

andert de daklijn steeds van richting: deze richt zich naar

De daklijn verandert steeds van richting: deze richt zich naar alle kanten, met het hoogste dakvlak naar het westen, naar het publiek.

alle kanten, met het hoogste dakvlak naar het westen,

constructie. Martijn Gillissen (Pieters Bouwtechniek):

naar het publiek. De daklichten laten gefilterd licht door

‘De stabiliteit is gewaarborgd doordat de v-kolommen

en creëren een interessant schaduwpatroon.

met de buigliggers drie halfspanten vormen. De kolomvoet is schuin naar buiten geplaatst. Dit beperkt de hori-

Gecompliceerd Ontwerpers zijn gewend met hout te

zontale verplaatsing van het paviljoen.’

werken als product: standaardmaten, voorgeselecteerd, gedroogd. Hier waren ruwe iepen stammen uitgangs-

Altijd stabiel In een 3D-rekenmodel werden de

punt: vers ‘geslacht’, op lengte gehouden en op een hoop

sneeuw- en windkrachten berekend. Zo waren de balkaf-

gestapeld. Concreet betekende dit voor Stadshout: kijken

metingen, staal/houtverbindingen, tandopleggingen én

wat je uit een stam kunt halen, controleren of het hout

de montagevolgorde nauwkeurig te bepalen. Doordat de

goed is en werken met nat materiaal. Soms moest worden

balken op vervorming zijn gedimensioneerd, is de sterkte

gezocht naar langere stammen en werd een gezaagde

niet meer maatgevend. Bij de uitkragende hoeken kruisen

balk alsnog uitgeselecteerd. Gelukkig heeft Stadshout er-

twee hoofdbalken elkaar in één vlak. Omdat traditionele

varing hiermee. Maar dit ontwerp was gecompliceerd:

verbindingsmiddelen dit niet halen, neemt een stalen

iedere balk is anders, iedere afschuining specifiek. Boven-

kruis de krachten in twee richtingen op. Om krimp en

dien vormden krimpgedrag en duurzaamheid extra uitda-

zwel op te vangen, dient een klemverbinding die altijd op

gingen. De zaagsneden, gaten en sleuven in de bouwele-

druk wordt belast. Zodoende is er geen gevaar voor splij-

menten vroegen om meubelachtige verbindingen, maar

ten. Krimpt het hout, dan wordt de constructie wel iets

dan met zware elementen die met een kraan getild moe-

kleiner, maar het geheel blijft altijd stabiel. •

ten worden. Voor het frezen van sleuven en het boren van grote gaten in het balkhout is speciaal gereedschap aan-

florian eckardt

geschaft, na het maken van proefstukken.

Doordachte details Hoe zet zich een constructie van

CO2-VOETAFDRUK

vers hout? Tijdens het proces werd dit uitgebreid bespro-

In het project is 6,8 m3 iepen, 1,8 m3 populieren, 1,7 m3

ken door Stadshout, opdrachtgever, architect en construc-

douglas en 0,3 m3 beuken toegepast. Dit betekent een

teur. Het antwoord lag in doordachte ruim passende de-

CO2-vastlegging van 8.893 kg. Het compenseert de uit-

tails, waarbij het hout zeer maatvast bleek. En verder in

laatgassen van een middenklassenauto over 59.287 km,

een dakhuid van schuivende zinken banen, berekend op

of het jaarlijkse elektragebruik van 38 huishoudens.

werking en aangebracht na de eerste zetting van de hout-

Locatie: Amstelpark Amsterdam Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam; Jan Oosterbaan Ontwerp: Florian Eckardt Amsterdam (architectinamsterdam.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Haarlem (pietersbouwtechniek. nl) Aannemer: Stadshout Amsterdam; Crisow von Schulz, Rien de Vos e.a. (stadshout.nu) Houtleverancier: Gemeente Amsterdam/Stadsdeel Zuid Bouwperiode: April 2014 - Januari 2015 Bouwkosten: € 106.000,-

augustus 2015 23

het houtblad

foto’s: www.johnlewismarshall.com

tekening: florian eckardt amsterdam

Isometrie.

De materialisering relativeert de schaalsprong.

augustus 2015

duink a s teel in d o ug l a s nieu w ov er b o s heem s t ed e Blonde gevels van PEFC-gecertiďŹ ceerd Duits douglas, in onregelmatig opdek-

het houtblad

werk, glinsteren bij Nieuw Overbos als het duinzand van de strandwal waarop dit luxe woon- en zorgcomplex is verrezen. Donker FSC-sipo mahonie en rijkge-

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: annet delfgaauw rotterdam

tint Amerikaans tulpenboomhout zorgen voor beeldende contrasten.

Plattegrond verdieping met

augustus 2015

tekening: van veen architecten rotterdam

zorgwoningen.

het houtblad

De hal kreeg veruit de warmste houttoepassing: sipo mahonie in de wanden met contrasterend Amerikaans tulpenboomhout op het plafond.

De bescheiden hoofdingang krijgt accent door de sipo mahonie

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: annet delfgaauw rotterdam

bekleding.

Een forse partij was het: circa 50.000 strekkende meter

voor licht dementerenden (heel Denne). Verder zijn er cir-

Duits douglas die Leegwater Houtbereiding moest leve-

ca 100 luxe huurappartementen, vrije sector.

plex in Heemstede, ontworpen door architect Evelien van

Aflopende zaak Van Veen: ‘Dit mengen van dure wo-

Veen. Het ging om vier breedtematen: 65/95/140/180

ningen met sociale sector en zorg is een aflopende zaak

(x 25 mm), bestemd voor de hsb-buitengevel als verticaal

vanwege nieuw beleid door de crisis. Dat had hier al in-

opdekwerk. Planken vormen dan een soort zigzaggevel,

vloed. Oorspronkelijk waren ook een zwembad, stilte-

ze overlappen elkaar gedeeltelijk en komen zo, om en om,

centrum en restaurant bedacht. Toch is het nog een ge-

in het voorste of het achterste vlak terecht.

mengd gebouw, met de voordelen van dien. De bewoners

augustus 2015

ren voor Nieuw Overbos, een groot woon- en zorgcom-

van de sociale zorgwoningen profiteren van de uitstraling

Glinsterende textuur Voor het zover was, werd die

van de dure appartementen. En de bezitters daarvan zijn

50 km douglas door Leegwater verduurzaamd met Wood-

ook goed uit: de mogelijkheid van zorg is ingebouwd.’

life HL 50, brandvertragend behandeld met Flame Delay

Strandwal Nieuw Overbos blijft een schaalsprong. Het

stain. Directeur Dennis Leegwater: ‘Vooral dat laatste luis-

vroegere complex overschreed nergens de vijf bouwla-

terde nauw. De architect wilde een dekkende verf, die

gen, een acceptabele hoogte in een villawijk. De drie

niet-filmvormend mocht zijn en die de rijke tekening van

blokken van Nieuw Overbos tellen vijf (Denne), zeven

het douglas ervaarbaar hield.’ Hij bewaakte de verwerking

(Beuk) en negen (Linde) etages, boven op de plint.

tot het laatste gevelpaneel, en kijkt voldaan op dit project

Buurtbewoners spraken meteen van: Nieuw Benidorm.

terug. Zeker als op een zonnige dag het effect ontstaat dat

Hun bezwaren verstomden snel, doordat Van Veen direct

de architect bedoelde: alle gevels tonen een zachtjes glin-

besefte hoe zo’n groot complex een inbreuk kan vormen.

sterende textuur, zoals je zelden ziet bij hoogbouw.

Tijdens het ontwerpen stelde ze zich telkens de vraag:

het houtblad

PT en driemaal rondom afgewerkt met Colorseen Timber-

‘Hoe kan ik deze gebouwen vriendelijker maken?’ Ze

Volwaardige woningen Van Veen won de opdracht

vond inspiratie in de locatie: het oude landgoed bleek ooit

in 2008 via een prijsvraag. Deze betrof de vervanging van

te zijn aangelegd op een uitloper van oude duinen. Precies

het seniorencomplex Overbos, in de jaren 1960 gesticht

bij Overbos lag nog die strandwal, vijf millennia oud. Daar

op de plaats van een gelijknamig landgoed. Zorgapparte-

paste een strandsfeer bij: blonde volumes met glooiende

menten voor ouderen waren er gecombineerd met een

vormen, en bezaagde houten gevels in de kleuren van de

verpleegafdeling voor met name dementerenden. Bij

duinen. Een seniorencomplex als een zandkasteel.

sommige voorzieningen, zoals het restaurant en de kerk, waren ook senioren uit de omliggende woonbuurt wel-

‘hoe kan ik deze gebouwen

kom. Maar de woningen waren klein, de gebouwen verouderd, nieuwbouw was gewenst, passend bij senioren

vriendelijker maken?’

van tegenwoordig: volwaardige woningen, liefst zelfstandig wonend met zorg binnen handbereik. Dat vroeg om een veel omvangrijker gebouw.

Fijntjes plooiende huid De douglas gevels vormen een fijntjes plooiende huid, die het complex verzacht. De detail-

Zorgvuldige situering Van Veen won vooral door de

lering versterkt dit nog: de diverse breedtematen zijn wille-

zorgvuldige situering. Ze verdeelde de functies over drie

keurig afgewisseld. Het opdekwerk volgt daarbij soepel de

hoge volumes, verbonden door een plint. Deze opzet

gewelfde vorm van de gebouwen. Waar de rondingen het

breekt de massaliteit, temeer daar het hoogste blok (Linde)

sterkst zijn, zijn voornamelijk smalle planken ingezet. Ook

achteraan is gezet, verdekt achter de andere twee (Beuk,

de robuustheid van de bezaagde planken werkt mee: ze zijn

Denne). De drie gebouwen zijn daarbij zorgvuldig in het

25 mm dik. Leegwater legt uit: ‘Wij adviseren altijd de dikte

glooiende landgoed gevleid en staan zo ver uiteen, dat de

af te stemmen op de grootste breedtemaat, hier 180 mm.’

zon er tussendoor kan schijnen. De plint bevat de geza-

Nog meer brengt zachtheid. Zo wisselt ook de breedte van

menlijke voorzieningen. In het hart is een uitgestrekte hal

open (ramen, deuren) en dichte geveldelen voortdurend, in

met zithoeken, in de voet van Beuk een gezondheidscen-

meestal per bouwlaag wisselende patronen. En ook beton

trum (huisarts, fysiotherapie, apotheek) en onder in Denne

draagt bij aan het gevelbeeld, met name de brede banden

zitten een kapper en schoonheidsspecialist/medische pe-

polyesterbeton die alle betonvloeren markeren.

dicure. Op alle hogere etages zijn woningen in verschillende categorieën. Sint Jacob beheert 68 wooneenheden: 48

Speciale hekken Bovendien zijn de houten gevels, op

groepswoningen voor zwaardere zorg (op de onderste

die betonvloeren, steeds ruim 1 m (en vaak méér) naar

twee lagen van zowel Beuk als Linde) en 20 zorgwoningen

achter geplaatst. Dat geeft bescherming aan het hout én

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: annet delfgaauw rotterdam

Drie hoge volumes, verbonden door een plint, breken de massaliteit. V.l.n.r. Beuk (vanaf de plint: zevenhoog),

tekening: van veen architecten rotterdam

Linde (negenhoog), Denne (vijfhoog).

Verticaal opdekwerk in Duits douglas met vier breedtematen: 65/95/140/180 (x 25 mm).

Detail gevel-verdiepingsvloer.

baan: als lange, deels gebogen wand die ongeveer de ron-

gelegen betonvloeren als zonwering fungeren. Speciale

ding volgt van het grootste woongebouw Linde. Hierin

hekken vervolmaken het geheel: ze slingeren als linten

wisselen de breedte (75/100/125 mm) én de dikte van de

langs vrijwel alle gevels. Dit hekwerk is uitgesproken sier-

planken, en sommige zijn zelfs dekkend wit geverfd. Dat

lijk, een pilot van leverancier VMG speciaal voor dit pro-

maakt deze wand een kunststuk: het anker van de hal.

ject. Het is vriendelijk voor het milieu: in plaats van het

Grote impact heeft daarnaast de ruimtelijke oplossing die

gebruikelijke verzinkte hek is gepoedercoat roestvast staal

Van Veen voor deze centrale ruimte koos. Alle leidingen

toegepast. Dat materiaal leent zich voor dit uiterst ranke

en installaties zijn weggewerkt achter houten plafonds,

profiel, en kent zelfs geen verdikte verbindingsstukken.

met vloeiende vormen - soms als rivieren, soms als schotsen -, die nergens de volle breedte van de hal omvatten.

Bakens De hoofdingang van Nieuw Overbos is beschei-

Hierdoor kon deze op vele plaatsen haar maximale hoogte

den, een ovaal portiek, dat in de terugliggende gevel van

houden: het bovenliggende beton ligt dan bloot, of er is

de plint naar voren springt. Maar hij valt wel op dankzij

een daklicht toegepast.

Dit warme donkerbruine hout is speciaal gekozen om in

Eigen houtsoort Voor de plafonddelen wilde Van

dit lichtgekleurde complex een aantal bakens aan te bren-

Veen per se een eigen houtsoort, niet lijkend op douglas,

gen. De hoofdingang is het belangrijkst en werd dus ‘een

niet concurrerend met mahonie. Dat is rijkgetint bruin

torentje op zichzelf’. De wijze van mahonietoepassing

Amerikaans tulpenboomhout met FSC-keurmerk. Dit is

knipoogt daarom naar de douglas gevels. Net als daar zijn

wederom verwerkt volgens een liniair plafondsysteem

ook hier verticale planken toegepast, in wisselende

van Derako, nu in multipaneeluitvoering, met lamellen

breedtematen (15 x 40, 70 x 115 mm), weliswaar geen op-

van wisselende breedte (70/92/144 x 15 mm), in repete-

dekwerk, maar zetwerk op een grijze aluminium onder-

rend patroon. En de onzichtbare bevestiging is te demon-

grond. Extra allure geeft de horizontale aluminium band

teren, wat ingrepen in de achterliggende installaties mo-

die het hout onderbreekt, met daarin de brievenbussen.

gelijk houdt. Het samenspel van levendig hout, veel daglicht en verdiept beton maken de hal tot een zeldzaam

Veel vakmanschap De twee andere ingangen, bij

fijne ruimte. Van Veen beziet het dankbaar, maar noemt

Beuk en Denne, zijn bescheidener. Hier is het sipo simpe-

nadrukkelijk aannemer BAM, die dit project tot pilot van

ler maar toch interessant toegepast: rechte panelen die de

lean bouwen koos en uitvoerde in hotelkwaliteit. Nieuw

deur flankeren. Gekozen is voor een grill-wandsysteem

Overbos mag dan aan functies hebben ingeboet, maar

van Derako. Verticale planken (65 x 20 mm) staan hierbij

deze bouwkunst toont dat niet. •

dwars en zijn met een tussenvoeg van 24 mm onderling gefixeerd met aluminium deuvels. Een bijzondere toevoe-

hilde de haan

ging, boven alle drie ingangen, zijn de in de betonrand aangebrachte sipo plafondeilanden. Zij verduidelijken dat het beton hier heuse luifels vormt. Het sipo is verwerkt

CO2-VOETAFDRUK

volgens een open lineair plafondsysteem van Derako: de

In het project is onder meer 150 m3 Duits douglas, 9 m3

planken zijn bevestigd op een speciaal ontwikkeld

Amerikaans tulpenboomhout en 8,9 m3 sipo mahonie

draagsysteem met onzichtbare bevestiging. Alle eilanden

toegepast. Dit betekent een CO2-vastlegging van

zijn organisch van vorm, wat veel vakmanschap vroeg.

146.823 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 978.815,5 km, of het jaarlijkse elektragebruik van 162 huishoudens.

ste houttoepassing. Hier kreeg sipo mahonie echt ruim

Locatie: Burgemeester van Lennepweg 35, Heemstede Opdrachtgever: Stichting Sint Jacob, AM Syntrus Achmea, Gemeente Heemstede Ontwerp: Van Veen Architecten Rotterdam; Evelien van Veen (vanveenarchitecten.nl; voorheen: Drost + Van Veen architecten) Aannemer: BAM Woningbouw Amsterdam (bam.nl) Constructeur: Ingenieursbureau SmitWesterman Gouda (smitwesterman.nl) Landschapsarchitect: Vista Landschapsarchitectuur en Stedenbouw Amsterdam (vista.nl) Duits douglas gevelbekleding + behandeling: Leegwater Houtbereiding (leegwater.nl) Amerikaans tulpenboomhout, sipo mahonie (wanden, plafonds): Derako International ‘t Zand (derako.com) Hsb-gevelelementen: Houtindustrie Stam & Landman Heerhugowaard (stamenlandman.nl) Bouwperiode: Oktober 2012 - maart 2015 Oppervlak (bvo): 22.500 m2 Bouwkosten: ± € 25 miljoen

het houtblad

het materiaalgebruik: FSC-gecertificeerd sipo mahonie.

Ruimtelijke oplossing Die hal kreeg veruit de warm-

augustus 2015

biedt plaats aan langgerekte balkons, waarvoor de boven-

h o u t vo o r de pl a nee t mil a n e x p o 20 15 (1 mei t/m 3 1 o k to b er) Zes maanden lang tonen 145 landen en drie organisaties op de Milan Expo hun kunnen in gezond, veilig en voldoende voedsel. Om extra aandacht te trekken, zijn de circa 150 paviljoens toonbeelden van creativiteit. Bij zoâ&#x20AC;&#x2122;n 25 speelt hout een prominente rol. In dit tweede artikel aandacht voor de paviljoens van BelgiĂŤ, Chili, de Verenigde Staten en Estland.

Belgisch paviljoen: bloem op - links deels zichtbaar - steel.

foto: patrick genard & asociados barcelona/parijs/brussel

Belgisch paviljoen: ‘Het huis is een kleine stad en de stad is

augustus 2015

een groot huis.’

galerij, waar voedselproducten uit de regio’s Vlaanderen, Wallonië en Brussels gewest worden getoond.

foto’s: patrick genard & asociados barcelona/parijs/brussel

De hoeve is één lange

Chileens paviljoen: de constructie van radiata pine is een uitwendig skelet van vakwerken in een dubbel weefsel van diagonale kolommen.

foto: roland halbe stuttgart

het houtblad

Bloem op steel Het paviljoen (2.504 m2) is ontworpen

op het festivalterrein van 110 ha. Je bezoekt dan tien pavil-

door Patrick Genard & Asociados Barcelona/Parijs/Brus-

joens per dag. De organisatie verwacht dat 20 miljoen

sel (patrickgenard.com) in samenwerking met architect

bezoekers op het utile dulci zullen afkomen: informatie in

Marc Belderbos te Deinze (architecturer.net). Het veel-

woord en beeld, bij een hapje en een drankje uit 145 ver-

vormige bouwsel echoot de uitspraak van duizendkunste-

schillende keukens.

naar Leon Battista Alberti (1404-1472): ‘Het huis is een

augustus 2015

Recapitulerend, je kunt makkelijk twee weken verblijven

kleine stad en de stad is een groot huis.’ De Belgische constellatie is dan een kleinschalige oplossing voor een

ling is: Voedsel voor de Planeet, Energie voor het Leven.

mogelijke urbanisatie. Als je er vanboven op neerkijkt, is

Daarbij is respect voor de aarde en inachtneming van de

het paviljoen een bloem op steel: vier bloembladen en

fragiele balans tussen mens en milieu hoofdzaak. Streven

wat andere frutsels zitten asymmetrisch om het hart. Het

is voorts een einde te maken aan de wilde rondedans van

laatste is een geodetische glaskoepel in staal, de bloem-

voedselcontradicties. Bijna 1 miljard mensen lijdt honger,

lobbes zijn driehoge, zeskantige houten rotsgebouwtjes

in het rijke westen op termijn hetzelfde aantal aan overge-

en de holle steel, tevens ingang, is een rij van circa vijftig

wicht. Ieder jaar gaat bovendien 1,3 miljard ton aan etens-

dakvormige portaalspanten in gelamineerd vuren, die als

waren ongeproefd verloren. Wereldwijd zijn politieke

een trekharmonica uit elkaar orgelen. De tussenruimtes

keuzes, duurzame levensstijlen en technologische ver-

zijn ingerasterd met houten louvres. De vorm verwijst

nieuwingen nodig om de weegschaal van voedselvoorzie-

naar de traditionele Belgische hoeve. Rechts ervan is de

ning nauwkeurig te ijken tussen beschikbaarheid en con-

Pergola: een houten buitenplaats met cascaderende trap

sumptie.

naar een uitspanning waar bieren worden getapt.

Mascotte Milan Expo.

het houtblad

Wilde rondedans Thema van de wereldtentoonstel-

Duurzaam demontabel Tijdens de Milan Expo wor-

c u l i n a i r b o o g pa l e i s va n s t r e l e n d e den hierop de overlevingspijlen gericht. Dat gebeurt met presentaties, aangevuld met conferenties, evenementen,

smaken en bedwelmende geuren

optredens, shows, concerten, kookdemonstraties en workshops. Elk land heeft tevens een speciale landendag. Twee brede lanen, een lange (Decumano) en een korte

Eén lange galerij De hoeve is één lange galerij als in

dwars daarop (Cardo), verdelen het terrein als oud-ro-

een museum, waar voedselproducten uit de regio’s Vlaan-

meinse heerbanen. Kruispunt is de Piazza Italia. Zijstraat-

deren, Wallonië en Brussels gewest worden getoond,

jes op de Decumano leiden naar de paviljoens. Die zijn

virtueel op schermen en reëel voor de pak. Een nuchter

duurzaam demontabel ontworpen. Zes maanden klinken

gestileerde wand met kleurige flessen ontkent dat je van

bij iederland de trefwoorden op van hongeruitbanning,

bier dronken wordt. De langgang eindigt in het Atrium van

voedselveiligheid, innovatie, energiebehoud, milieube-

de geodetische koepel: een culinair boogpaleis van stre-

scherming en natuurlijke bronnen.

lende smaken en bedwelmende geuren waar de tijd stilstaat en de tandarts ver weg is. In de Kelder eronder is

PAVILJOEN BELGIË België heeft z’n paviljoen als een

ruimte gemaakt voor de al eerder genoemde nieuwe

vriendelijke nederzetting bedoeld, waar je graag vertoeft:

wijzen van voedselproductie in onderzoeksresultaat,

Belgiës levenslust heeft een duurzame toekomst. Onze zui-

experiment en alternatief. In de vier houten rotsformaties

derburen benaderen het Expo-thema vanuit drie uit-

zit een veelheid van functies: kantoren, restaurant, toilet-

gangspunten: duurzame stedenbouw, technologische

ten, garderobe, vip-ruimte met terras, een tap, een show-

voedselinnovaties en nationale identiteit. Daarbij vormen

keuken en dakterrassen. De materialisatie is zoveel moge-

de architectuur, de bijbehorende beelden van exterieur en

lijk natuurlijk en demontabel. In de wanden en vloeren

interieur en de geëtaleerde voedselproducten uit ‘s lands

binnen zijn veel sandwichpanelen en OSB toegepast.

diverse regio’s een integraal geheel. Er worden alternatieve methodes van voedselproductie getoond, zoals

PAVILJOEN CHILI De liefde van Chili - vanaf het eer-

aquaponica (in symbiose kweken van waterdieren en wa-

ste begin was het architect Christián Undurraga (undurra-

terplanten), hydroponica (kweken van planten in water

gadeves.cl) duidelijk dat het paviljoen in hout moest (gela-

met minerale voedselingrediënten) en de consump-

mineerd Chileens radiata pine). Chili kent een rijke

tiekweek van insecten en algen. België eigen, zijn er ook

houttraditie: het is redelijk dichtbebost (circa 21,5%) en er

festijnen van chocolades, frieten en bieren, die voor lek-

komt veel houtbouw voor. Het rechthoekige volume is

kerbekkende watertanden zorgen.

duurzaamheidsbewust ontworpen als meccano, zodat het

■ ■ ■

Door z’n langgerekte vorm wordt Chili gekenmerkt door uiteenlopende landstofferingen, van groene valleien tot dorre vlaktes, van woestijnen tot rivierenlandschappen.

Chileens paviljoen: de buitenste ‘gevel’ is open, de

foto: roland halbe stuttgart

binnenste sluit aan op de wanden van de binnenruimte.

Amerikaans paviljoen: vloer links in Amerikaans wit eiken, hellingbaan rechts in hergebruikt honderdjarig basralocus van Coney Island, New York.

Het bijzonder langgerekte Amerikaanse paviljoen heeft de dynamiek van een moderne boerderij. Rechts de Verticale Boerderij, waarop 42 verschillende groenten,

foto’s: saverio lombardi vallauri milaan

granen en kruiden groeien.

zoals de witte populier. Rijen lage planten en rode standbeelden van Chileense boeren begeleiden de bezoekers.

Virtuele realiteitsdroom De liefde en werklust van de augustus 2015

mensen die deze lieflijke en ruige dreven bewonen, heeft geleid tot een van ‘s lands kostbaarste schatten: fruit. Wanneer je boven aan de rolhelling bent, daal je meteen weer af naar een ruimte waarin zich een 50 m lange tafel met banken bevindt, uitgevoerd in de Chileense loofhoutsoort coigüe. Daar kun je je te buiten tafelen aan fruiten en vruch-

en voedselbijzonderheden breeduit getoond in de vorm van fotografieën, video’s, multimediale presentaties, grafieken,

het houtblad

foto: milan expo/daniele mascolo

ten. Elders worden de verschillende ecosystemen, culturen

meubels en beeldhouwwerken. Er is tevens een klein auditorium en een multifunctionele ruimte voor tijdelijke activiteiten. Een tunnel, omringd door 24 gesynchroniseerde projectoren, dompelt de bezoekers onder in een virtuele realiteitsdroom: het ene moment zit je in een vissersboot op zee, het andere moment in een wijngaard waar de Chileense Carménère-druif wordt gekweekt.

zowel snel te monteren als te demonteren is. Na afloop van de Expo krijgt het een plaats ergens ten vaderlande.

Imponerende houtritmiek De constructie van radi-

Ook de ruimtes zijn neutraal gedacht, wat een flexibele

ata pine is een uitwendig skelet van vakwerken in een

indeling in de Milaan-periode mogelijk maakt en aanpas-

dubbel weefsel van diagonale kolommen (330 x 345 mm).

baarheid daarna in de Chili-tijd.

Alle elementen zijn uit vervoersoogpunt niet langer dan 12 m. De buitenste ‘gevel’ is open, de binnenste sluit aan

Complexe structuur Het paviljoen (1.910 m ) is een

op de wanden van de binnenruimte. Boven en onder zijn

simpele doos die z’n charme ontleent aan de netvormige

ze verbonden aan horizontale grenen vakwerkvelden, ge-

constructie. Architectuur en constructie vallen samen.

vat in randbalken; de onderste is plafond van de begane

Van een afstand is het van een geweldige monumentali-

grond (het atrium). De boven- en onderschijf zorgen voor

teit, van dichtbij tonen de complexe structuur en de om-

de stijfheid. Tussen de diagonalen lopen drie lijnen door-

vang van de componenten de menselijke schaal én het

koppelingsbalken. Alles is met ingelaten stalen verbindin-

vakmanschap. De opgetilde houten doos rust op zes sta-

gen aan elkaar gezet. ‘s Avonds zetten lampen de impone-

len kolommen. Dit verhoogt de visuele transparantie en

rende houtritmiek in fantastisch feeëriek licht.

creëert een onderruimte, een overdekt atrium, waar bezoekers vrij beschut kunnen wandelen. Tegelijkertijd trekt

o p s ta a n d e a k k e r m e t 4 2 v e r s c h i l l e n d e het de relatie tussen stedelijke en intieme ruimte aan. De tentoonstelling binnen weerspiegelt deze dualiteit.

groenten, gr anen en kruiden

Intrigerend donker Vanuit het onderatrium start een reis in rechte lijnen. Via een rolhelling ga je in het intrige-

PAVILJOEN VERENIGDE STATEN Dit schuurach-

rend donker naar boven, begeleid door geluiden van bre-

tige, industrieelachtig aandoende paviljoen (3.900 m2)

kende rotsen en flarden poëzie, die je abstraheren van het

presenteert Amerika’s unieke rol in de voedselvoorzie-

gewone leven. Het maakt je rijp voor een emotionele be-

ning van 9 miljard mensen in 2050: American Food 2.0:

levenissing van Chili’s grandioze geografie, ontstaan door

United to Feed the Planet. Voedselthema’s zijn: veiligheid

miljoenen jaren tektonisch geweld. Door z’n langgerekte

en beleid, internationale betrekkingen, wetenschap en

vorm wordt het land gekenmerkt door extreem uiteenlo-

technologie, voeding en gezondheid en culinaire cultuur,

pende landstofferingen, van groene valleien tot dorre

getoond volgens de tegenstellingen analoog-digitaal, na-

vlaktes, van woestijnen tot rivierenlandschappen. In het

tuurlijk-technologisch en innovatief-herbruikbaar. Het

interieur zijn deze typische landschappen nagebootst met

bijzonder langgerekte paviljoen met roodwitblauw uit-

inheemse planten en bomen, en uitheemse exemplaren,

hangbord heeft de dynamiek van een moderne boerderij.

■ ■ ■

foto: saverio lombardi vallauri milaan fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: milan expo/daniele mascolo

Alle trappen en verdiepingsvloeren in het Amerikaanse paviljoen zijn uitgevoerd in kruislaagvuren.

De Estse natuur met echte planten en bomen.

Estlands paviljoen: verspringende nestkasten met een joekel van een overstek.

Ook in het interieur

PAVILJOEN ESTLAND Estland noemt z’n paviljoen

van het Estlands

(1.200 m2) simpel De galerij van. Het ontwerp van Kadarik

paviljoen is hout volop geritmeerd toegepast.

Tüür Arhitektid uit Tallinn (kta.ee) moet het land uitdrukken als jonge, dynamische, zich snel ontwikkelende natie in Noord-Europa. Dertig bedrijven, sterk in onder meer koene innovatie, groene landelijkheid en ruraal toerisme,

versmelten met technologische nieuwvormen. De wanden van het driehoge paviljoen bestaan uit vuren dozen, een soort grote nestkasten, en diepneggige ramen, die - weldaad voor het oog - per verdieping ten opzichte van elkaar verspringen. Ook in het interieur is hout volop en

augustus 2015

presenteren zich er. Oude tradities en ongerepte natuur

den zich een restaurant met landlokaal voedsel, keuken,

infokiosk en souvenirwinkel. Zes dozen hier tonen de

het houtblad

voluit geritmeerd toegepast. Op de begane grond bevin-

essentialia van Estland. Op de eerste verdieping is een roterende tentoonstelling van de verworvenheden en succesverhalen op voedselvlak; in een bar waar rogge- en ander ambachtelijk bier wordt geschonken, kan men hierover napraten.

Expressieve luifel De tweede etage is ingeruimd voor een lounge, kantoren, ontmoetingsruimtes én de Estse natuur met op het dakterras echte planten en bomen. Via verborgen camera’s krijg je indrukwekkende beelden foto: filippo poli barcelona

voorgeschoteld van de Estse (avi)fauna. Als probeerwaardigheid is er een 7 m hoge schommel, waarmee je in cirkels van 360° moet rondschommelen. De touwen zijn stalen stangen. Deze typisch Estse sport voor volwassen durfals heet kiiking (= zwaaien). Na de Expo zijn de nestkasten herbruikbaar als kinderspeelplaats,uitkijkkast, bushalte of andere ingeving. Om de openheid te benadrukken, is het landprieel via alle gevels te betreden. Links

Een groene wand, de Verticale Boerderij, verbeeldt de

ervan leidt een luie hellingbaan naar de eerste verdieping.

toekomst: er groeien 42 verschillende groenten, granen

Opvallendste onderdeel is de ongemeen expressieve lui-

en kruiden op deze opstaande akker met beweegbare

fel die als een vervaarlijke skihelling schuinhemelwaarts

percelen. Elke twee weken is het oogsttijd. Binnen is een

schiet. Estland leeft! •

wand met liften, roltrappen, trappen en schachten. Het glazen dakterras schakelt over van doorzichtig naar opaak.

hans de groot

Honderdjarig basralocus Bij het ontwerp van Biber Architects te New York (biber.co) is gestreefd naar open-

CO2-VOETAFDRUK

heid, transparantie en toegankelijkheid. Je volgt geen

De gegevens van de gebruikte houtsoorten in het Bel-

dwingende route, maar interactieft langs reeksen ervarin-

gische en Estse paviljoen zijn niet beschikbaar. in het

gen, inclusief voedselvrachtwagens, een restaurant en

Chileense paviljoen is 861 m3 (855 m3 gelamineerd

vip-ruimtes. De hoofconstructie is van staal, de vloeren en

radiata pine, 6 m3 coigüe) toegepast en in het Ameri-

trappen zijn uitgevoerd in kruislaagvuren. Er zijn vloeren

kaanse 631,1 m3 (20,7 m3 hergebruikt basralocus, 3,4 m3

gelegd van Amerikaans wit eiken (400 m2; 80 x 20 mm),

teak, 11 m3 Amerikaans wit eiken en 596 m3 kruislaag-

beschikbaar gesteld door de American Hardwood Export

vuren). Dit betekent een CO2-vastlegging van 986.538

Council (AHEC), en van teak (181 m2). Het bijzonderst is

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-

de hellende promenade tot aan de eerste verdieping in

denklassenauto over 6.576.764 km, of het jaarlijkse

hergebruikt honderdjarig basralocus, afkomstig van een

elektragebruik van 459 huishoudens.

wandelboulevard op Coney Island, New York (940 m ).

z wa rte pa r el in he t g ro en wo o n h u i s m o i s t erw ij k

Een traditionele woning in Oisterwijk is omgetoverd tot een strakke, eigentijdse villa met beeldbepalende isolatieschil. FSC-gecertiďŹ ceerd WaxedWood (Siberisch lariks) vormt de nieuwe zwarte huid, en brengt subtiele kleurcontrasten.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: hugo de heij eindhoven

foto’s: hugo de heij eindhoven

… en in het interieur.

Bestaande en nieuwe plattegronden.

tekening: willemsenu eindhoven

Clair-obscur bij de entree…

daarna strakgetrokken, uitgezuiverd. Bovenal kwam er

tect) is een hele belevenis. De eerste kennismaking ge-

een nieuwe, alomvattende huid rond het hele huis. Bij

beurt op straat: daar zie je achter een hek een schijnbaar

dichte muurdelen is steenwol toegepast, met daarop

gloednieuw zwarthouten huis. De voordeur vind je niet

dampdoorlatende folie en als buitenhuid een open gevel

meteen. Daarvoor moet je de carport in: een houten

van WaxedWood. Waar ramen zijn, is uitsluitend hoog-

bouwwerk met open voorkant dat tegen dit woonhuis is

waardig isolerend glas toegepast. Die nieuwe schil zorgt

aangebouwd.

niet alleen voor een uitstekende isolatie, maar smelt ook

augustus 2015

Binnenkomen in Woonhuis M (benaming van de archi-

oud en nieuw aaneen tot een volkomen andere gedaante. Het oude huis is onherkenbaar veranderd, zoals een

kenbaar één geheel: beider buitengevels hebben dezelfde

speurder die zich effectief verhult in hoed en regenjas.

bekleding van zwartgetint WaxedWood (Siberisch la-

Frutsels en uitbouwen zijn verdwenen, goten en regenpij-

riks), horizontaal als open gevel toegepast (18 x 69 mm).

pen zijn verholen. Het enige wat er nu staat, is één krach-

Maar het bijzondere van de carport is, dat deze ook aan de

tig, strak volume. De zwarthouten gevels gaan naadloos

binnenkant is bekleed met ditzelfde houtproduct, alleen

over in de zwarte leien van het dak met twee schoorste-

dan naturel van kleur. Architect Frank Willems legt ter lo-

nen en drie identieke dakkapellen.

het houtblad

Kleurcontrast Carport en woonhuis vormen onmis-

catie uit wat hij hiermee teweeg wilde brengen: ‘Dankzij dit kleurcontrast tussen buitenmuur en binnenwand er-

‘hout geeft meteen een uitstraling vaar je de carport als al een beetje binnen. Maar vlak voor de voordeur zit dan, in de carport, een groot dakraam. Als

va n d u u r z a a m h e i d ’

je daaronder staat, voelt het alsof je weer buiten bent. Daarna pas kun je de woning in.’

Transparantie Binnen is het vernieuwde huis veel groPrachtgebied De boeiende entree blijkt slechts een

ter dan het oude: aan de westkant werd een erker afge-

voorproef van wat je binnen te wachten staat. Het hele

broken, maar aan achterzijde (noordkant) kwam 3 m aan

woonhuis schakelt plekken aaneen die rijke ervaringen

extra volume bij. Daarnaast is aan de westzijde een laag,

ensceneren. Niet dat dit oorspronkelijk de opdracht was.

rechthoekige volume toegevoegd, waarin eerst de carport

Die betrof alleen de verbouwing van de vrijstaande wo-

is, dan een garage en vervolgens het nieuwe werkvertrek

ning die hier al stond. Een lieflijk wit gebouw was dat, met

met in het verlengde een overhuifd bordes naar de tuin.

wonen op de begane grond en een slaapverdieping onder

De woningindeling, ooit nogal hokkerig, blinkt nu uit

de pannenkap. De verbouwing diende vooral om ruimte

door transparantie. Beneden zijn als vanouds de woon-

te winnen. De heer des huizes wilde een groot werkver-

vertrekken, maar waar vroeger een trits kamertjes (bij-

trek en de kinderen (tieners) hadden ruimere slaapkamers

keuken, eetkamer en keuken) was, is nu één grote woon-

nodig. Het huis was met andere woorden te krap. Maar

keuken. Deze opent vol op de omringende natuur: zowel

daar kwam iets bij. Oisterwijk heeft niet voor niets de

aan de achterzijde (noorden) als aan de tuinkant (oosten)

koosnaam ‘parel in het groen’: de gemeente is zeer rijk

zijn brede, hoge raampartijen. Aan de straatkant is nu een

aan natuurgebied met vennen en bossen. Dat was ooit re-

knusse televisiekamer. De helderheid van het interieur

den voor de bewoners juist dit dorp als woonplaats te kie-

wordt nog versterkt, doordat de architect ook al het vaste

zen. Aan de achterzijde grensde het oude huis zelfs recht-

meubilair heeft ontworpen, zoals de meterslange keuken-

streeks aan zo’n prachtgebied: de landerijen van landgoed

tafel met ingebouwd kookeiland, de bureaus van beide

Nemelaer. En daar was jammer genoeg de oude woning

teenagers (op de slaapverdieping) en de kastenwand in

niet op gericht. De grootste ramen bevonden zich in de

het kantoor.

woonkamer aan de straatkant. Voor uitzicht op de natuur moest je de bijkeuken in, een hok met kleine ramen.

Onderhoudsvriendelijk De keuze voor hout als gevelmateriaal had verschillende gronden. Voor architect

Hoed en regenjas De gewenste uitbreiding bleek

Willems behoort het tot z’n favoriete materialen: het is

alras een mooie kans het huis veel drastischer aan te pak-

warm en levendig van karakter, beschikbaar in vele vari-

ken. De hele indeling van het huis, liet Frank Willems

anten en zeer handzaam. ‘Bovendien geldt: hout maakt

zien, kon beter worden. En omdat meteen is ingezet op

duurzaamheid zichtbaar. Voor de schil kun je ook andere

meer duurzaamheid, vielen uiteindelijk alle puzzelstukjes

materialen gebruiken. Maar alleen hout geeft meteen een

op hun plaats. De kracht van het ontwerp schuilt in z’n ra-

uitstraling van duurzaamheid.’ Het geselecteerde product

dicaliteit. Het huis van weleer is als het ware uitgerekt en

WaxedWood is bij uitstek geschikt voor gevels, legt

■ ■ ■

tekening: willemsenu eindhoven

augustus 2015 het houtblad

Detail gevel.

Binnen en buiten vormen een vloeiende eenheid.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: hugo de heij eindhoven

De zwarthouten gevels gaan naadloos over in de zwarte leien van het dak.

KlaasJan Swager van leverancier Foreco uit: ‘Siberisch la-

wordt onthuld die eerst achter het wegschuifpaneel ver-

riks is van zichzelf al gunstig. Het komt uit koude streken

borgen was. De nis is dan echt een buitenkamertje.

Belangrijkste echo De belangrijkste echo van de car-

uitsluitend side boards, dus geen kernhout. Dat is sterker,

port bevindt zich echter aan de achterkant van dezelfde

nauwelijks scheurvormend en heeft relatief weinig noes-

nieuwe vleugel, waarvan de carport de voorzijde vormt.

ten.’ Het onderhoudsvriendelijke WaxedWood is boven-

Welnu, aan die achterkant is dat nieuwe werkvertrek. De

dien onder hoge druk verduurzaamd tegen houtaantas-

meeste wanden zijn hier met het bekende naturelkleurige

ting; tegelijkertijd is in de houtporiën een wasemulsie

WaxedWood bekleed, de buitengevels zijn weer zwart.

aangebracht. De waterafstotende werking zorgt voor ver-

Maar het bijzonderst is hier de vloer. Hier is eiken toege-

beterd krimpen zwelgedrag (minimaliseert scheurvor-

past, in exact dezelfde kleur als het naturelle lariks en in

ming), en vuil hecht niet aan. Zo gaat ook de eventuele

precies dezelfde maten (18 x 89 mm). En net als bij de

coating langer mee.

open gevel zijn ook hier tussen de planken kleine tussenruimten, die ditmaal met rubber zijn gevuld (zoals bij

Natuur WaxedWood is in diverse uitvoeringen en kleu-

scheepsvloeren). De vloer loopt ook nog eens door in het

ren leverbaar. Dat bood de mogelijkheid tintverschillen

houten bordes, de overhuifde buitenruimte die pal achter

aan te brengen. Hoezeer de architect dit heeft uitgebuit,

het kantoor is aangebracht. De houtsoort verandert daar-

bleek al in de carport. Het zwarte hout van de buitenzijde

bij precies op de buitengrens, want in de openlucht ligt

is aan de zichtzijde fijnbezaagd en behandeld met een

verder weer het WaxedWood.

woodstain: een watergedragen semi-filmvormende beits in zwarte kleur (DF2009-047). De lichte gevel aan de bin-

Hoge eisen Die wissel in houtsoort zie je niet dankzij de

nenzijde is eveneens fijnbezaagd, maar hier is geen wood-

met zorg gekozen kleuren. Hooguit valt op dat dat tussen-

stain toegepast, dus de tint blijft naturel. Het verkregen

rubber buiten ontbreekt: de ruimten tussen de planken zijn

kleurcontrast in de carport kreeg ook verder in het huis op

weer open. Dat is goed voor de afwatering, iets wat op

verschillende plaatsen een weerklank. Zoals bij de donke-

deze plaats hard nodig is, temeer daar het bordes zich ver-

re kastenwand naast de lichtgekleurde houten keukentafel.

der naar voren uitstrekt dan de luifel. Bij regen wordt dat

Of bij ingebouwde vitrines in het werkvertrek, met licht

onoverdekte gedeelte van het bordes kleddernat. Dat stelt

lariks aan de binnenkant in de donkere houten wandkast.

hoge eisen aan het WaxedWood, maar het blijkt zich goed te weren. Hooguit kleurt het een heel klein beetje groen.

Architectenvondst Een mooi voorbeeld is ook te vin-

Willems scherpe oog beziet het kritisch, maar dit mag, stelt

den in de buitengevel aan de tuinkant. Hierin is een nis

hij dan resoluut: ‘Het hoort bij de natuur hier.’ •

gemaakt, een inham, aan de binnenkant bekleed met naturel WaxedWood. Daar herhaalt het lichte hout de bood-

hilde de haan

schap van de carport: ‘Dit is een beschutte plek’. De nis is weliswaar ondiep, maar het beschutte gevoel wordt versterkt door de open luifel van zwart lariks die hier langs

CO2-VOETAFDRUK

de hele gevel als zonwering is aangebracht. En nog iets

In het project is onder meer 15 m3 WaxedWood (Sibe-

kreeg de nis, een inventieve architectenvondst. Eén zij-

risch lariks) toegepast. Dit betekent een CO2-vastleg-

wand is namelijk uitgevoerd als paneel dat via een rail in

ging van 12.832 kg. Het compenseert de uitlaatgassen

de zonwering naar buiten kan worden geschoven. Dan

van een middenklassenauto over 85.547 km, of het

vormt het daar een windscherm wat de nis aanzienlijk ver-

jaarlijkse elektragebruik van 14 huishoudens.

groot, terwijl door het wegschuiven tevens een kast

Locatie: Gaspeldoornstraat 21, Oisterwijk Opdrachtgever: Familie Meersschaert Ontwerp: WillemsenU Eindhoven; Frank Willems (willemsenu.nl) Aannemer: Janssen Aannemers Moergestel (janssenaannemers.nl) Constructeur: Vander Weide Van Bragt Eindhoven (vanbragtbv.nl) Advies keuken: Culimaat (culimaat.nl) Advies interieurinrichting: Intera Interieurbouw (intera.nl) WaxedWood (Siberisch lariks): Foreco Dalfsen (foreco. nl) Eiken vloer kantoor: H&T Vloeren Eindhoven (ht-vloeren.nl) Bouwoppervlak: 325 m2 Bouwperiode: September 2012 - mei 2013 Bouwkosten: Niet openbaar

augustus 2015

bruikten hier bovendien ten minste kwaliteitsklasse B:

het houtblad

waar hout traag groeit en dus relatief zwaar is. We ge-

ONDER ARCHITECTUUR ROTTERDAMSE ARCHITECTUUR

HOC-LADDER

CTH Basiskennis: 15, 29

in Rotterdam verrezen, nog zeer re-

september, 13, 27 oktober;

cent Rotterdam CS van Team CS, De

examen 9 november 2015.

Rotterdam van Rem Koolhaas en de

CTH Naaldhout 18, 25 november, 9 december; examen

Markthal van MVRDV. Hoegenaamd

21 december 2015.

is Rotterdam een stad met gedenk-

CTH Loofhout 13, 27 januari, 10 februari; examen 22 februari 2016.

waardige architectuur, van Het Witte

CTH Plaatmateriaal 2, 16 en 30 maart; examen 11 april 2016.

Huis tot de Van Nellefabriek, van het

CTH Bouwen met Hout 4, 18 mei; examen 30 mei 2016.

Groothandelsgebouw tot de Willems-

CTH Bouwmaterialen 4, 25 november, 2, 16 december 2015.

augustus 2015

belangrijke en schitterende gebouwen

het houtblad

De laatste jaren zijn er weer diverse

werf. Een handzame architectuurgids is dan ook een geweldige uitkomst:

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 22, 29 en 30 september 2015.

Rotterdam Architectuur Stad. De 100

Retraining: 29 en 30 september 2015.

beste gebouwen. Auteurs Paul Groenendijk en Piet Vollaard presenteren het bouwheerlijks met telegramteksten, afgewisseld met korte be-

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: is een schriftelijke cursus en

schrijvingen van de Stadsgeschiedenis, Cultuur, Winkelen, Eten en

kan op elk moment worden gestart.

drinken, Groen, Hoogbouw, Havenstad en Architectuurstad. Door het gebruikte zuigende papier en het niet al te grote formaat zijn niet alle

Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf? Dat kan! Alle cursussen

foto’s even scherp en kleurig.

kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor informatie/aamel-

De uitgave (ISBN 978-94-6208-229-8; 128 pp., 135 kleurenfoto’s) is

ding: info@houtopleidingscentrum.nl, houtopleidingscentrum.nl. •

voor € 19,95 te bestellen bij nai010 uitgevers, nai010.com.

De vakbeurs voor de gehele Interieurbouwen Houtbranche

Vakbeurs Gorinchem 15, 16 en 17 september 2015

Ontdek de nieuwste producten, diensten en ontwikkelingen uit de branche Bezoek gelijktijdig Bouw Compleet en Verticaaldagen Benelux

LTL Woodproducts Voor al uw houttoepassingen Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK VIANEN Postbus 191, 4130 ED VIANEN Nederland

Vraag uw gratis e-tickets aan via www.evenementenhal.nl/ihv-go

Tel. +31 (0) 347 374 844 Fax. +31 (0) 347 377 908 E-mail: verkoop@ltl.nl Internet: www.ltl.nl

MEER INFORMATIE WWW.EVENEMENTENHAL.NL

Boogaerdt Hout Woodteq Houtconstructies

Haasnoot Bruggen BV

Jutestraat 22, 7461 TR Rijssen Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Voor adviezen die écht hout snijden!

Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

coatings www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Regentesselaan 7, 7316 AA Apeldoorn I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 F +32 51 488965 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken, beuken, thermo & Amerikaans hardhout

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtconstructies

Withagen Houtprodukten BV Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

houtexpeditie

Coillte Panel Products Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V. C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

ARCOS houtconstructies

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Postbus 83, 5490 AB Sint-Oedenrode T 0413 - 767 200 F 0413 - 767 201 E info@arcoshoutconstructies.nl I www.arcoshoutconstructies.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, Profidecke , Multiplan en Multibox dakpanelen

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

houthandel

Greenwood International BV Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

algemeen Derix

J en J Personeelsmanagement b.v. Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Postbus 356, 5400 AJ Uden T 0413 - 261738 F 0413 - 252280 E info@derix.nl, I www.derix.nl Producent van gelijmde-gelamineerde houtconstructies, zie: www.derix.nl Engineering, Levering en Montage tevens gelamineerde vloerelementen en ronde kolommen. Gelamineerd hout CNC bewerkt.

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

augustus 2015

bruggen

het houtblad

adviesbureau

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

augustus 2015

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

het houtblad

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!”

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel voor Rotterdam onder nr. 29020842

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier faxen naar MYbusinessmedia, 010 - 289 40 61. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 90543, 3009 VB Rotterdam. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 010 - 289 40 69 (Margarita Robertson).

facebook.com/materia.nl

@materia

Hout, veelzijdig hĂ¨? Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is wereldwijd hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Wekelijks informeren we tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends en zorgen we ervoor dat innovaties van onze partners worden voorgeschreven in markten die voor hen belangrijk zijn. Ook Materia-partner worden? Bel 020 - 713 06 50

www.materia.nl - info@materia.nl

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie