Htb03 2017 lr by Het Houtblad

mei  • jaargang  • nummer 

www.houtblad.nl

SAFEWOOD® Select

Innovatief van Foreco

Weersbestendig brandvertragend hout, voordelige oplossing op de lange termijn lange termijn

Hout- en plaatmateriaal

• Diverse houtsoorten getest • Volledige ontwerpvrijheid • Met PEFC- of FSC®-certificaat

Brandvertragend

• Getest Getest op Euroklasse B op Euroklasse B • SBI SBI testen conform EN 13823 testen conform EN 13823 • Conform bouwbesluit 2012

Regenbestendig

• Toepasbaar Toepasbaar in regen en wind in regen en wind • Gefixeerd Gefixeerd voor blijvende bescherming voor blijvende bescherming • Op Op basis van polymeer technologie basis van polymeer technologie

Onderhoudsvrij

• Geen vervolg behandeling nodig • Toepasbaar zonder verf • Brandvertragend gedurende de levensduur van het hout

Gegarandeerde veiligheid • Overdraagbaar Overdraagbaar certificaat certificaat • Onafhankelijk Onafhankelijk getest getest • Vrij van halogenen

info@foreco.nl

www.foreco.nl

technologie

facebook.com/materia.nl

@materia

Alles is Materiaal! Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Materia informeert wereldwijd tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends; dagelijks via materia.nl, jaarlijks op Material Xperience en periodiek rond reizende tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Ga ook mee op ontdekkingsreis en surf naar www.materia.nl

020 - 713 06 50 - info@materia.nl

mei 2017

25 ja ar hout Sinds  mei jl. zit ik  jaar in het hout. Ze zijn als  dagen omgevlogen. Bladerend door mijn eerste nummer / vallen enkele dingen op. Deels zijn de artikelen nog in zwart-wit, en van de  pagina’s bevatten er liefst  advertenties! De inhoud is gevari-

eerd: een project, rubrieken namens de VHC (Vereniging van Houtconstructeurs) en ZFH (Zweeds Finse Houtinformatie) en verhalen over esdoorn in de serie Bomen over…, een meubelmaker, het jonge product OSB, een houtdraaier. Rond  viel de cesuur van duurzaamheid en ging de strijdbijl van houtbranche en milieubeweging ter roeste. Wie herinnert zich nog de vlieger van vijandschap tussen beide partijen hoog aan de hemel? De artikelen weerspiegelden de ontwikkelingen, met allengs het accent op projecten. Voor mij als neerlandicus en theaterwetenschapper ging een wereld open. Hout bleek een bont universum van soorten, kleuren, tekeningen, eigenschappen en toepassingen. Gaandeweg kon ook ik daaraan bijdragen, zoals met de blikverruiming naar buitenlandse projecten, de invoering van de term ‘kruislaaghout’, de innovatie van zwarte nagels voor zwarte gevelbekleding en het advies aan de AHEC om de overvloed van tulpenboomhout voor kruislaaghout te gebruiken. Hartelijk dank ik alle mensen in het vak, niet alleen omdat zij mij de ruimte hebben gegeven, maar vooral omdat ze mij liefdevol in de gelederen hebben opgenomen.

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus   AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. -; - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: ema peter vancouver

het houtblad

Coverfoto: Pärnu Strandstadion, Estland Ontwerp: KAMP Arhitektid Tallinn Fotografie: Terje Ugandi Tallinn

foto: www.johnlewismarshall.com

mei 2017 5

amerik a ontdekt

ko l e n k i t

Qua hoogte (, m) is kantoorgebouw T in

Rara, wat is het? Juist! Een villa als duin met

Minneapolis bescheiden, qua omvang is het in

een verkoold bos op de top. Oftewel: een villa

houtgebruik (. m) het grootste houten

die voor de helft in het duin is ingegraven en

gebouw van Amerika. Deel  in de serie over

is afgewerkt met gebrande lariks gevelbekle-

houthoogbouw. _______________________

ding. ______________________________





z i lv e r d e n n e n e n v u r e n

k at e r n m e n s e n w e r k

Hoewel twee zwarte schuurwoningen in Ne-

Het katern Mensenwerk wordt gemaakt samen

derhorst den Berg uiterlijk veel op elkaar lijken,

met FNV Bouw en CNV Vakmensen. Hierin

zijn hun interieurs compleet anders. Strak en

komen allerlei zaken uit de houtpraktijk aan

modern versus basic en robuust. ________ 

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 4 8 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9

v v n h - n i e u w s __________________ 1 2

het houtblad

foto: nadine korringa hoogwoud

verder in

bod. ________________________________



op scha aldelen

een punt

De Amsterdamse Zuidas is zakendistrict én

Na twee valse starts is de derde poging schitte-

woongebied. Vanzelf zijn er voorzieningen

rend geslaagd: een voetbal-/atletiekstadion,

nodig, zoals scholen. Een daarvan is de IKC

verbijsterend scherp bij de tijd. Het nieuwe

Kindercampus die spectaculair in elkaar werd

wereldrecord doet in één klap al het geleden

gesmolten. __________________________ 

verleden vergeten. ___________________ 

Het volgende Houtblad verschijnt op  juni .

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

het houtblad 6

mei 2017

de s c h o o nheid va n h o u tb l au w en ro e s t s ta a l t 3 minne a p o li s

het houtblad

Ook in de Verenigde Staten, in de bouw qua prefab nog traditioneel ingesteld, begint

ven verdiepingen, , m hoog), qua omvang is het in houtgebruik (. m) meteen het grootste houten gebouw van Amerika. Deel  in de serie over houthoogbouw.

foto’s: ema peter vancouver

houthoogbouw momentum te krijgen. Qua hoogte is kantoorgebouw T bescheiden (ze-

tekening: michael green architecture vancouver

Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Liftlobby.

7. Vergaderkamer

2. Hal.

8. Café

3. Voorportaal

9. Fietsenopslag

4. Winkelgebied

10. Kantoor

5. Fitnesscentrum

11. Entree parkeerkelder

6. Algemene werkplek

12. Laadplaats

3 7

9 10 12

7 CONFERENCE ROOM 8 SOCIAL CAFE

3 VESTIBULE

9 BIKE STORAGE

4 RETAIL

10 OFFICE

5 GYM

11 PARKING ENTRY

6 SOCIAL WORKSPACE

12 LOADING DOCK

foto’s: ema peter vancouver

OUND FLOOR PLAN

ELEVATOR LOBBY

2 NORTH LOBBY

Door de toepassing van cortenstaal op de gevels sluit T3 aan op de historische pakhuisbebouwing in de De begane grond heeft een betonconstructie.

omgeving.

waarin het staat, als vooruit op het aanstaande tijdperk

Owings and Merrill komt zelfs met een rijzig voorstel van

van de circulaire architectuur. De plattegrond zelf is een

, m ( verdiepingen). Voor T in Minneapolis, Min-

rechthoekige driehoek waarvan de scherpe bovenpunt is

nesota tekent echter het Canadese bureau Michael Green

afgeknot. Het is een rustig ramenrijk gebouw waarin de

Architects uit Vancouver. Dit gebeurt in samenwerking

kozijnen zich op iedere gevel gelijkelijk in orthogonale

met ‘lokaal’ architect DLR Group uit Kansas City, Missouri

symmetrie groeperen. Door hun fikse afmetingen, in

(twee staten onder Minnesota). Minneapolis vormt met

breedte variërend van circa , tot , m bij een hoogte

het kleinere Saint Paul de Twin Cities; samen houden ze

van , m, gaat het licht in plassen naar binnen. Volgens

± . inwoners vast.

dit uiterlijk heeft het gebouw eigenlijk vier voorkanten.

Baobab Naar bekend is Michael Green dé grote pleitbe-

Bruine gevelkleur Opmerkelijk is de materialisering

zorger van houthoogbouw. Met constructeur Eric Karsh

van de gevels: cortenstaal. De penanten hebben een ver-

publiceerde hij de lijvige studie The Case for Tall Wood

ticale tekening van smalle lijnen, de borstweringen een

Buildings (). Zijn TED Talk (Technology, Entertain-

horizontale van brede banden, welk contrast door de

ment, Design) in  Why we should build wooden sky-

bruine gevelkleur wordt verzacht. En zo sluit het kantoor

scrapers is meer dan een miljoen keer op YouTube beke-

ook beter aan op de andere historische (bak)stenen ge-

ken, een verbluffend aantal voor een presentatie over

bouwen in de omgeving. Binnen biedt het ultramoderne

architectuur. En met redacteur Jim Taggart publiceerde hij

ruimtes, overlegt het een mooi milieupaspoort en heeft

recent bij Birkhauser Tall Wood Buildings. Design, Con-

het energiezuinige technische voorzieningen. Hout toont

struction and Performance (); hierin worden twintig

er zich volop in het zicht (constructie, wanden, plafonds)

houthoogbouwprojecten beschreven. Maar ook in de

en verleent zo warmte en schoonheid aan het interieur.

praktijk timmert hij aan de weg met onder andere het

Het vormt een stevige maar aangename basis voor werk-

Wood Innovation and Design Centre in Prince George,

gemak en arbeidsvreugde. Samen met additioneel staal,

British Columbia (, m hoog); zie nummer /.

metselwerk en andere materialen verwijst het ook intern

Voor de competitie Réinventer Paris heeft hij de Franse

zowel naar onze robuuste tijd van hightech als naar het

hoofdstad bedacht met Baobab ( verdiepingen).

ruwe weleer van klassieke lofts. Het gladde, blanke en heldere uiterlijk van nu tegenover het verweerde, ver-

Circulaire architectuur Volgens Michael Green is T,

kleurde en stoffige aanschijn van toen openbaren wel een

in hartje Minneapolis en drie straten bij de rivier de Mis-

verschil: de nieuwe tijd is eigenlijk steeds meer naar het

sissippi vandaan, het eerste moderne houten gebouw in

licht toe gaan leven.

de Verenigde Staten sinds meer dan een eeuw. Opdrachtgever Hines koos welbewust voor dit materiaal in het be-

Nagelhout De houtconstructie staat op een betonnen

sef dat het witteboordenleger van deze eeuw gezonde en

grondplaat en sluit aan op de langwerpig rechthoekige be-

aangename kantoren wenst. Amazon is een van de hoofd-

tonnen liftschacht. Onder T zit een parkeerkelder voor 

huurders. T (Timber, Transit, Technology) grijpt, zoals

auto’s. De begane grond is eveneens in beton uitgevoerd.

de naam beknopt weergeeft, in verschijningsvorm zowel

Zo verkrijgt het gebouw voldoende stabiliteit. De forse

CONSTRUCTIEVE HOUTPRODUCTEN Behalve gelamineerd hout dat al  jaar bestaat, zijn er andere con-

Bij het Noord-Amerikaanse nagelhout (nail-laminated timber - NLT)

structieve houtproducten van jongere datum. De gebruikte naald-

zorgen nagels voor de onderlinge verbinding tussen de op hun kant

houtsoorten hiervoor, waarmee wanden, vloeren en daken in één

staande lamellen. Voor een hogere constructieve en/of esthetische

keer worden overspannen, zijn vuren, grenen, dennen, douglas, lariks

samenhang worden wandpanelen vaak eenzijdig voorzien van triplex.

of spruce-pine-fir. Nieuw zijn de loofhoutsoorten beuken en Ameri-

De nagels moeten een minimale lengte van  (dak) of  mm (vloer)

kaans tulpenboomhout. Behalve voor woningbouw zijn de producten

hebben. De afmetingen bedragen maximaal  x , m, bij diktes van

bijzonder geschikt voor middelen hoogbouw.

- mm. Qua demontabiliteit is nagelhout een ‘vuil’ product.

Kruislaaghout (Eng. cross-laminated timber - CLT), ontwikkeld in

Dit wordt ondervangen door het in Duitsland ontwikkelde deuvel-

Zwitserland, is een supertriplex van kruiselings gelijmde lamellen in

hout (dowel-laminated timber - DLT; Brettstapel of Dübelholz), bij

drie, vijf, zeven, negen of elf lagen. Zo ontstaan enorme stijve platen

welk naaldhoutproduct lange loofhouten deuvels de verbinding leg-

van maximaal , x , x , m. In de platen zijn sparingen voor kozij-

gen. De panelen hebben lengtes van - m bij breedtes van -

nen, deuren en leidingen aan te brengen.

mm en diktes van - mm.

mei 2017

terug op de historie van pakhuizendistrict North Loop

druk in hout. Het befaamde architectenbureau Skidmore,

het houtblad

Amerikaanse architecten wolkenkrabben tegenwoordig

De gelamineerd vuren kolommen op de verdiepingen staan op een raster van

tekening: michael green architecture vancouver

circa 6,10 tot 9,15 m.

Exploded view gevel-vloer.

In materialisering zowel een verwijzing naar onze robuuste tijd van hightech als

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ema peter vancouver

naar het ruwe weleer van klassieke lofts.

gelamineerde kolommen van PEFC-gecertificeerd vuren

structie. En dan is de houtconstructie, brand in rekening

( x /, mm; de lichtere afmetingen bevinden

genomen, ook nog overgedimensioneerd. De brandweer-

zich op de hogere verdiepingen) staan op een raster van

stand bedraagt liefst drie uur; brandproeven waren dus

circa , tot , m. Zo zijn de kantoren traditioneel of vrij

overbodig. Niettemin is het gebouw gesprinklerd.

Feeërieke kleuring Op de begane grond bevinden

Dit skelet is ingevuld met wanden en vloeren van nagel-

zich een winkelgebied, café, fitnesscentrum, algemene

hout (nail-laminated timber - NLT; panelen van aan elkaar

werkplek en een fietsenmaker annex fietsenverhuur en

genagelde lamellen; zie kader Constructieve houtproduc-

fietsenstalling voor honderd rijwielen. Op de eerste tot en

ten). Ze hadden ook van gelamineerd of kruislaaghout

met zevende etage, met verdiepingshoogtes van , m,

kunnen zijn, maar nagelhout bood constructieve voorde-

zitten kantoren. De dakverdieping heeft als extra een pa-

len door de overspanning in één richting, was minder duur

tio. Kosten werden bespaard door het hout zoveel moge-

en sneller verkrijgbaar.

lijk in het zicht te laten en niet af te dekken met gipsplaat of andere materialen. Door de vele ramen dringt het licht

Pijnboomkever Er zijn . panelen van gefabriceerd

diep door in het gebouw, wat in combinatie met blank

met afmetingen tot  x  mm bij lengtes tot , en

hout altijd een zowel kalmerende als mystieke sfeer op-

, m. Om constructieve en esthetische redenen zijn ze

roept. ’s Avonds krijgen de ruimtes en met name de bega-

eenzijdig bekleed met OSB. Voor de geluiddemping zijn

ne grond met z’n prachtige trappartij een feeërieke kleu-

de vloeren uitgerust met een akoestisch membraan en

ring, doordat lampen al het hout aanlichten. Vanbuiten

een  mm dikke betonnen toplaag. Voor het nagelhout

kunnen ook voorbijgangers de lichtshow waarnemen.

is SFI-gecertificeerd spruce-pine-fir gebruikt. Bijzonderheid is dat dit afkomstig is van bomen die zijn aangetast

Winnend bouwmateriaal Er loopt nog een onderzoek

door de pijnboomkever, een plaag die al twee decennia

om LEED Gold-certificering veilig te stellen. Aan prijzen

bossen verwoest in Canada. De bomen sterven, het hout

was er meteen al geen gebrek. T behaalde de  Wood

krijgt blauwe plekken, maar de sterkte-eigenschappen en

Design Award van de Woodworks Wood Products Council

de houdbaarheid blijven fier overeind. De kleine onvol-

en Wood Design & Building Magazine, een Special Achie-

komenheden en de lichte tintafwijkingen geven het hout

vement bij de  US Woodworks Design Awards, een Ci-

bepaald karakter. Weggooi is mooi, dus.

tation Award van de Canadian Wood Council en de Green/ Sustainable Project of the Year van de Minnesota Construc-

Honderd vrachtwagens In het duurzaamheidstreven

tion Association - MCA. Daarmee blijft hout ook na vele

zijn de nagelhoutpanelen door leverancier StructureCraft

eeuwen een winnend bouwmateriaal. •

dichter bij de bouwlocatie in een tijdelijke fabriek in het

hans de groot

Canadese Winnipeg, Manitoba geproduceerd. Ter locatie arriveerden na toch nog zes uur rijden (voor Amerikanen en Canadezen naast de deur) meer dan honderd vrachtwagens met alle houten elementen, inclusief voorbeves-

CO-VOETAFDRUK

tigde stalen verbindingsmiddelen. In de razendrappe

In het project is . m hout toegepast (spruce-

montagetijd van , week is de houtconstructie neerge-

pine-fir, vuren). Dit betekent een CO-vastlegging

zet, oneindig veel sneller dan staal- of betonbouw ooit

van .. kg. Het compenseert de uitlaatgassen

zou kunnen. De betonnen grondplaat behoefde geen

van een middenklassenauto over .. km of

zware uitvoering: de houtbouw is % respectievelijk

het jaarlijks elektragebruik van . huishoudens.

% lichter dan een vergelijkbare staal- of betoncon-

Locatie:  Washington Avenue North, Minneapolis, Minnesota, Verenigde Staten Opdrachtgever: Hines Interests Limited Partnership Houston, Texas (hines.com) Ontwerp: Michael Green Architecture Vancouver (mg-architecture.ca); lokale architect: DLR Group Kansas City, Missouri (dlrgroup.com) Hoofdaannemer: Kraus Anderson Construction Company Minneapolis, Minnesota (krausanderson.com) Constructeur: Magnusson Klemencic Associates Seattle/Chicago (mka.com) Houtconstructeur, leverancier nagelhout en montage houtelementen: StructureCraft Builders Delta, BC, Canada (structurecraft.com) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode:  september  -  oktober  (Opening:  november ) Bouwkosten: ± €  miljoen

het houtblad

vuren liggers, waarbij ze ,, , en , m overspannen.

mei 2017

indeelbaar te maken. Op de kolommen rusten gelamineerd

mei 2017

CONVENANT BEVORDEREN DUUR ZAAM BOSBEHEER ONDERTEKEND

het houtblad

Vertegenwoordigers van de houtsector, de

dingen adresseren. Daar ligt voor ons het be-

zame keuze een veel gemakkelijker keuze te

bouw-, meubel- en retailbranches, vakbon-

lang in deze afspraken.’

maken door de administratieve rompslomp

den, maatschappelijke organisaties en de

Met dit convenant willen partijen verder in-

hiervoor sterk te verminderen, kan het ge-

overheid hebben in aanwezigheid van de mi-

vulling geven aan internationaal maatschap-

bruik van duurzaam geproduceerd hout in

nister voor Buitenlandse Handel en Ontwik-

pelijk verantwoord ondernemen (IMVO)

Nederland snel verder stijgen.’ Leo Hartveld,

kelingssamenwerking Lilianne Ploumen het

in de houtketen. Waar nog niet afgedekte

algemeen secretaris FNV: ‘Duurzaam produ-

convenant Bevorderen Duurzaam Bosbeheer

IMVO-risico’s aan de orde zijn, zullen concre-

ceren van hout begint bij de mensen die in de

ondertekend. Dit convenant is erop gericht

te acties worden geformuleerd om deze te

bossen werken. Die moeten dat op een veilige

duurzaam bosbeheer te bevorderen en inter-

adresseren. Het stimuleren van de marktvraag

manier kunnen doen en daar voldoende mee

nationaal maatschappelijk verantwoord on-

naar hout uit verantwoord beheerde bossen is

verdienen. Met dit convenant kunnen we

dernemen in de gehele houtketen verder te

een andere prioriteit van het convenant. Paul

slechte arbeidsomstandigheden in de hout-

versterken. Minister Ploumen vindt dit conve-

van den Heuvel, directeur van de Koninklijke

sector sneller aan de kaak stellen.’

nant een belangrijke stap in de goede richting:

Vereniging van Nederlandse Houtonderne-

‘In  moet het gebruik van duurzaam ge-

ming (VVNH): ‘Het adagium use it or lose it

Duurzaam bosbeheer Partijen willen

produceerd hout in heel Nederland vanzelf-

gaat bij uitstek op voor tropisch bos. Door

met dit convenant bijdragen aan duurzaam

sprekend zijn en internationaal maatschappe-

hout op duurzame wijze hout te oogsten,

bosbeheer. Twee derde van alle biodiversiteit

lijk verantwoord ondernemen in de gehele

kunnen we tot in lengte van jaren gebruik

op land komt voor in het bos. Een van de

houtketen verankerd zijn. Dat zal leiden tot

maken van deze hernieuwbare grondstof. Dit

speerpunten is concreet bij te dragen aan het

verbetering van het milieu en de arbeidsom-

sluit aan bij de biobased en circulaire econo-

versterken van de businesscase voor duur-

standigheden in de productielanden.’

mie van de toekomst.’ Betrokken partijen

zaam bosbeheer. Paul Wolvekamp, adjunct-

gaan ook aan de slag om de administratieve

directeur Stichting Both ENDS: ‘Volgens de

Maatschappelijk verantwoord Arend

eisen voor het gebruik van duurzaam gepro-

Wereldbank zijn circa , miljard mensen di-

van Wijngaarden, vicevoorzitter CNV: ‘Het is

duceerd hout te vereenvoudigen, zodat het

rect afhankelijk van bossen voor hun dagelijks

zeer waardevol dat we binnen een jaar helder

voor de vele mkb-bedrijven in de houtketen

bestaan. De stichting ziet met dit convenant

hebben welke risico’s in de naleving van ar-

gemakkelijker wordt hierop over te stappen.

een enorme kans om duurzame houtoogst en

beids- en mensenrechten in de keten onder-

Hans Zwaanenburg, directeur van de Neder-

handel te combineren met het in stand hou-

belicht zijn en dat partijen met elkaar bepalen

landse Branchevereniging voor de Timmerin-

den van bossen voor deze grote groep men-

hoe we deze risico’s ondervangen en schen-

dustrie (NBvT): ‘Als we erin slagen de duur-

sen.’

Alle ondertekenaars van het convenant met in het midden minister Lilianne Ploumen.

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen te Almere.

Om medewerkers te informeren over de achtergronden van het actieplan ‘Hout in de gww’ en de daarvoor ontwikkelde activiteiten waren er op  en  maart jl. kickoff-bijeenkomsten voor medewerkers van deelnemers aan het Actieplan. Er werd uiteengezet welke middelen zijn ontwikkeld om zelf de markt te bewerken en de positie van hout in de gww gezamenlijk te versterken. Kracht van het AcOp de gezamenlijke ledenvergadering stemden de leden in met de oprichting van de federatie.

tieplan is de bundeling van inspanningen door het afgeven van één heldere boodschap: duurzaam geproduceerd (tropisch)

De leden van de Koninklijke Vereniging van

punt voor hout en houtproducten in Neder-

hout is het gww-materiaal van de toe-

Nederlandse Houtondernemingen (VVNH)

land, de ondernemingen vertegenwoordigd

komst. Dit is het door jarenlange praktijk-

en de Nederlandse Branchevereniging voor

door de federatie beschikken over voldoende

ervaring, het beschikt over uitmuntende

de Timmerindustrie (NBvT) stemden tijdens

gekwalificeerd personeel met de juiste vak-

milieu-prestaties en het is ook sociaal-

een gezamenlijke ledenvergadering in met

kennis én in  zijn veiligheid, gezondheid

maatschappelijk verantwoord. Een kleine

het oprichten van een federatie en met het

en welzijn in de bedrijfstak verder versterkt.

kickoff werd ook gegeven bij een deelne-

daarvoor opgestelde businessplan. Hiermee is

mer op locatie, waardoor het totaal aantal

de belangrijkste eerste stap voor het bundelen

Belangrijke bijdrage ‘We hebben het tij

ambassadeurs die actief met deze bood-

van de krachten van de Nederlandse houtsec-

mee. Hernieuwbare grondstoffen en hout en

schap aan de slag kan, op ruim  komt.

tor gezet.

houtproducten in het bijzonder hebben de toekomst. Of het nu gaat over het bevorde-

Gehele sector Bundelt en behartigt de

ren van het terugdringen van klimaatveran-

federatie in eerste instantie de houtbelangen

dering of over het circulair maken van de

Businessplan De afgelopen maanden

van de initiatiefnemers, in de toekomst wil zij

economie, de houtsector levert met haar pro-

hebben de beide besturen, begeleid door

de slagkracht van de gehele houtsector be-

ducten een belangrijke bijdrage,’ zegt Wirt

bureau Berenschot, het businessplan voor

nutten om de kansen die de biobased econo-

Groen, voorzitter VVNH. ‘Met het eerder

de federatie opgesteld. Met de goedkeuring

mie de sector biedt, optimaal te gaan benut-

ondertekenen van het Actieplan Bos en Hout

van de leden wordt het nu geïmplemen-

ten.

tijdens de Nationale Klimaattop op  okto-

teerd. Zo worden onder andere op korte

ber jl. en het ondertekenen van het Grond-

termijn de statuten opgesteld en de naam

Wat wil de federatie bereiken en hoe? Kort en

stoffenakkoord op  januari jl. hebben we

van de federatie bepaald, maar de doelstel-

krachtig: % meer hout in de bouw in ,

een goede basis voor het uitvoeren van het

lingen en het beleid, oftewel de kern van de

duurzaam geproduceerd hout de norm in Ne-

federatiebeleid gelegd,’ aldus Marco Wijma,

federatie, zijn natuurlijk al uitgebreid be-

derland in , de federatie is hét aanspreek-

voorzitter NBvT.

sproken en vastgesteld. •

het houtblad

KICKOFFBIJEENKOMSTEN ACTIEPLAN HOUT IN DE GWW

mei 2017

H O U T F E D E R AT I E I S E E N F E I T

t w eelin g me t ei g en k a r a k ter s s ch u u rwo ning en ned er h o r s t d en b erg

Langs de Vecht in het Noord-Hollandse dorp Nederhorst den Berg staan twee nieuwe zwarte schuurwoningen. Hoewel ze uiterlijk veel op elkaar lijken, hebben hun interieurs een compleet ander karakter. Zo is de ene woning binnen afgewerkt met Weisstanne (zilverdennen), de andere met vuren. Strak en modern versus basic en robuust.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarshall.com

Herman Meijer en Marieke te Wierik woonden met hun

stemming het terrein te saneren en bouwrijp te maken

kinderen al jaren in een klein monumentaal tolhuisje aan

voor twee woningen.

de Hinderdam langs de meanderende Vecht in Nederhorst den Berg. Toen naast hen een aantal schuren te koop

Verschillende architecten Ze lieten verschillende

kwam, besloten ze deze te kopen. Na jarenlange onder-

architecten een ontwerp maken, maar het resultaat was

handelingen met gemeente en provincie kregen ze toe-

nimmer naar wens. Wat ze precies wilden, was nog niet

De woning van de familie Vermeulen heeft in de voorgevel een inspringend beglaasd binnenterras.

2600+

0.6

0.7

0.5

0.9

0.2

0.8 0.3

0.1 0.4

0.10

hal meterkast toilet kast woonkamer muziek werkruimte woonkeuken kast serre

0.6

0.3

0.5

0.1: 0.2: 0.3: 0.4: 0.5: 0.6: 0.7: 0.8: 0.9: 0.10:

0.1

0.4 0.2

2600+

Plattegrond begane grond woning-Meijer/Te Wierik. Legenda.

Plattegrond begane grond woning-Vermeulen. Legenda.

0.1. Hal

0.1. Bijkeuken

0.9. Kast

0.2. Toilet

0.3. Toilet

0.7. Werkruimte

0.3. Meterkast

0.4. Kast

0.8. Woonkeuken

0.4. Hal

0.7. Tv-/studiekamer

schipperdouwesarchitectuur schipperdouwesarchitectuur

0.5. Woonkeuken 0.6. Woonkamer

De benedenverdieping van de Vermeulens bestaat naast de hal en de bijkeuken uit vrijwel één grote ruimte. Het kruislaaghout heeft een zichtzijde van exquise Weisstanne.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

0.5. Woonkamer

schipperdouwesarchitectuur schipperdouwesarchitectuur 0.2. Meterkast 0.6. Muziek 0.10. Serre

tekeningen: schipperdouwesarchitectuur delden

2600+

0.7

0.1: 0.2: 0.3: 0.4: 0.5: 0.6: 0.7:

b t m h w w t

met een klein binnenterras, omgeven met glazen alumini-

goed Twickel in het Twentse Delden een opmerkelijke,

um puien. Alle buitenkozijnen zijn van aluminium. De an-

karakteristieke zwarte schuurwoning tegenkwamen. Ze

dere woning met meranti buitenkozijnen heeft de entree

belden aan en kwamen in contact met de bewoners en

aan de Vechtzijde - deze komt meteen uit in de woonka-

ontwerpers van het gebouw: het echtpaar Martine Schip-

mer -, en juist aan de achterkant een uitsparing op de

per en Hans Douwes van schipperdouwesarchitectuur.

hoek, ingevuld met een glazen serre. Beide schuurwonin-

Dit leidde tot de opdracht een gelijksoortige schuurwo-

gen zijn evenals die van de architecten in Delden bekleed

ning te ontwerpen voor het braakliggende terrein aan de

met genagelde verticale delen WaxedWood van Foreco

Vecht.

Dalfsen. Het is onder vacuüm en druk geïmpregneerd

mei 2017

geheel duidelijk, totdat ze tijdens een bezoek aan land-

tegen houtaantasting. Tevens wordt in de houtporiën een wasemulsie ingebracht tegen vochtindringing. De wer-

standkoming van hun eigen woning in Delden. Zij en haar

king van het hout blijft zo minimaal. Bij de rechterwoning

man werden enkele jaren geleden als architectenbureau

is het fijnbezaagde WaxedWood van PEFC-vuren ( x

uitgenodigd mee te doen aan een prijsvraag voor een

 mm). De andere woning heeft PEFC-grenen gevel-

schuurwoning op landgoed Twickel. Deze moest de be-

delen ( x  mm). Alle delen zijn afgewerkt met een

staande vervallen schuren naast een boerderij vervangen.

zwarte Woodstain-coating van Drywood.

het houtblad

Prijsvraag Schipper vertelt over deze bijzondere tot-

Als winnaar werd het echtpaar zo enthousiast, dat ze voorstelden zelf in de schuurwoning te gaan wonen. De

Kruislaaghout Ook de binnenzijde van iedere woning

opdrachtgever ging akkoord. Schipper: ‘Natuurlijk prach-

is geheel van hout. De casco’s, aan de buitenkant bekleed

tig, maar ineens vond ik het wel ontzettend moeilijk dat

met isolatiemateriaal en WaxedWood, bestaan uit met el-

ontwerp voor onszelf inhoud te geven. Er is immers geen

kaar verbonden panelen kruislaaghout. Deze zijn gemaakt

eisen stellende opdrachtgever meer. Maar we hebben het project gedreven aangepakt. Eén voorwaarde was dat we per se kruislaaghout wilden. Klanten denken altijd dat het een sauna-effect geeft, maar dat is echt onzin. Het is een prachtig product. Als bureau doen we veel in hout. Onze

‘a l s e e n i k e a - p a k k e t j e a f l e v e r e n e n monteren’

focus is altijd duurzaam bouwen geweest. Daarbij streven we niet alleen naar woningen die energieneutraal zijn, maar ook een gezond binnenklimaat hebben. Daarin past

door Derix Gelijmde Houtconstructies. Johan Paul Borre-

hout perfect.’

man, verkoop- en projectmanager voor Nederland en België, licht toe dat kruislaaghout (Derix’ productnaam

Stoere woning Vanaf de straatkant links naast het

hiervoor is X-LAM) vrijwel altijd is opgebouwd uit vuren

bouwperceel van het gezin Meijer/Te Wierik was nog

lagen. Dit geldt ook voor de beide schuurwoningen. Ech-

een kavel vrij. Als geïnteresseerden meldden zich Els en

ter, op verzoek van de familie Vermeulen is de zichtlaag

Theo Vermeulen. Ook hun sprak het concept van de

om esthetische redenen van Weisstanne (zilverdennen)

schuurwoning meteen aan. Theo omschrijft het als een

uit het Zwarte Woud. Dat is in tegenstelling tot vuren veel

stoere woning. ‘We hebben altijd al een houten zomer-

egaler en vrijwel noestvrij, maar wel bijna viermaal zo

huisje gehad op Loosdrecht. Verder kwam ik voor mijn

duur. De houtsoort, behandeld met een uv-bestendige

werk regelmatig in Zweden, waar houtbouw veel voor-

lak, maakt het interieur moderner, rustiger en chiquer.

komt. Het ambachtelijke ervan spreekt me erg aan. Bij

Het vuren heeft juist een robuust karakter.

beton mis ik dat gevoel.’ Ook de familie Vermeulen ging met schipperdouwesarchitectuur in zee voor een eigen

Daken verschillend In beide woningen bestaan alle

schuurwoning. Inmiddels zijn beide projecten, met elk

dragende kruislaaghouten onderdelen en vloeren uit vijf

een woonoppervlakte van  m, gerealiseerd. Op het

lagen van elk  mm, totaal  mm. De niet-dragende

eerste gezicht lijken ze veel op elkaar, maar elke schuur-

esthetische elementen hebben drie van die lagen. Echter

woning heeft haar eigen indeling.

in de woning met Weisstanne is de verdiepingsvloer opgebouwd uit vijf lagen van elk  mm ( mm). Deze

Opvallende verschillen Uiterlijk zijn er enkele opval-

vloer, waarin installaties zijn weggewerkt, wordt onder-

lende verschillen. Zo heeft de woning van de Vermeulens

steund door gelamineerde kolommen ( x  mm) en

de voordeur aan de achterzijde, die toegang biedt tot een

liggers ( x  mm) van uitsluitend Weisstanne. De

hal. De voorgevel wordt onderbroken door een uitsparing

gelamineerd vuren kolommen en liggers onder de verdie-

■ ■ ■

tekening: schipperdouwesarchitectuur delden

2785

mei 2017

- Donker grijze gebakken pannen, Janssen dings OVH o.g. - panlatten - Prefab scharnierkap 270mm, binnenzijde voorzien van Fins vuren zichtplaat (RC tot > 6,0 m²K/W)

CLT-wandelement 100mm, Prefab HSB-wand waterkerende dampopen folie regelwerk gevelkbekleding WRC-delen, kleur zwart RC tot > 6 m²K/W

Het huis van het paar Meijer/Te Wierik toont wat industriëler. Woonkamer…

schipperdouwesarchitectuur schipperdouwesarchitectuur

Detail gevel-dak woning-Meijer/Te Wierik.

... en keuken. Het kruislaaghout heeft een zichtzijde van rustiek vuren.

Links woning-Vermeulen, rechts woning-Meijer/Te Wierik. Zoek de tien verschillen.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

het houtblad

pingsvloer in de andere woning zijn respectievelijk  x

der andere installatiebuizen, een kast en een openhaard

 en  x  mm. Ook de daken zijn verschillend. De

die aan beide kanten zichtbaar is. Zowel deze kolom,

woning met het vuren interieur heeft een prefab schar-

waarlangs de trap omhooggaat, als de keuken is wederom

nierkap, de andere een dak van kruislaaghout met lagen

bekleed met Weisstanne. Bij de andere woning is de be-

van ---- mm.

gane grond opgesplitst in meer leefruimten. Opvallend is

IKEA-pakketje Borreman vertelt dat meer bedrijven

baar zijn. Verder hebben de bewoners in beide gevallen

gelamineerd en kruislaaghout produceren, maar dat Derix

veel aandacht besteed aan energiebesparing via isolatie,

is gespecialiseerd in moeilijke opdrachten met veel toege-

HR-glas, zonnepanelen en zonneboilers. De woning van

voegde waarde, die de concurrenten meestal niet oppak-

de familie Vermeulen is uiteindelijk zelfs energieneutraal

ken. De panelen met de toplaag van Weisstanne zijn daar

opgeleverd door het drievoudige glas, HR-kozijnen,

een mooi voorbeeld van. ‘Wij hebben grote cnc-machines

warmtepomp en luchtdichte afwerking.

mei 2017

dat de buizen van het ventilatiesysteem daar overal zicht-

bereiden, inclusief de installatievoorzieningen. Dit biedt

Levend schilderij Schipper wijst erop dat kruislaag-

ons de mogelijkheden alles gedetailleerd voor te bewer-

hout ook daaraan een aardig steentje bijdraagt. ‘Door z’n

ken en het casco zo op te bouwen, dat er nagenoeg geen

massa hou je in de winter de warmte en in de zomer de

verbindingen zichtbaar zijn. Uiteindelijk kunnen we het

koelte langer vast. Je krijgt daardoor een heel prettig bin-

als een soort IKEA-pakketje op de bouwplaats afleveren

nenklimaat.’ Het vele glas in alle gevels van de woningen-

het houtblad

en werknemers die alles in een D-model kunnen voor-

en monteren. En omdat we de montage en logistiek voorbereiden en zelfs elk schroefgaatje al in de fabriek aangeven, kan er zeer snel worden gebouwd. Beide schuurwoningen zijn elk in drie à vier dagen gemonteerd.’

beide schuurwoningen elk in 3 à vier dagen gemonteerd

Extra aandacht Borreman legt uit dat de kruislaaghouten panelen uit een moederpaneel van , x , m op

past in het concept van energiebesparing. Maar niet al-

maat worden gezaagd tot prefab onderdelen. Het aan-

leen kan daardoor de zon het huis flink opwarmen en is er

brengen van een toplaag Weisstanne maakte de productie

binnen veel natuurlijk licht, ook biedt dat glas de bewo-

van sommige panelen complexer, zegt hij. ‘Normaal heb

ners prachtige vergezichten. Aan de Vechtkant is dat een

je te maken met één houtstroom. Nu lopen er twee door

levend schilderij waarin regelmatig passerende plezierbo-

elkaar, van vuren en Weisstanne. Bovendien heeft de laat-

ten opdoemen. •

ste minder noesten, wat een andere manier van bewerken

john ekkelboom

vraagt. En omdat het een duurdere houtsoort is, behandel je die met extra aandacht. Bij bijvoorbeeld een deursparing laat je de frees op halve kracht lopen, zodat die net wat fijner haar werk doet.’

CO-VOETAFDRUK In het project is onder andere , m hout (, m

Indeling leefruimten Behalve de twee verschillende

kruislaagvuren, , m Weisstanne, , m grenen)

houtsoorten als binnenbekleding is ook de indeling van de

toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van

leefruimten anders. Zo bestaat de benedenverdieping van

., kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

de Vermeulens naast de hal en de bijkeuken uit vrijwel

een middenklassenauto over ., km of het jaar-

één grote ruimte. Hierin bevinden zich de woonkamer en

lijkse elektragebruik van , huishouden.

keuken, gescheiden door een brede kolom met daarin on-

Locatie: Hinderdam A en B, Nederhorst den Berg Opdrachtgevers en gebruikers: Families Te Wierik/ Meijer en Vermeulen Ontwerp: schipperdouwesarchitectuur Delden (schipperdouwes.nl); Martine Schipper Aannemer: Aannemersbedrijf Schipper Wierden (failliet) Houtconstructeur: Constructie Adviesbureau Geuijen Dinxperlo (cag.nu) Levering/montage kruislaaghout: Derix Gelijmde Houtconstructies Niederkrüchten/Lierderholthuis (derix.nl) WaxedWood-gevelbekleding: Foreco Dalfsen (foreco.nl) Bruto bouwoppervlak: per woning  m Bouwperiode: Juni  - april ; oplevering: december  c.q. april  Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

rui g e leer s c h o o l ikc k ind erc a mp u s z u ida s a m s t er da m

De Amsterdamse Zuidas is niet alleen een zakendistrict dat hoog van de kantoortorens blaast, maar ook een woongebied van uiteindelijk . woningen in . Vanzelf zijn er dan voorzieningen nodig, waarvan scholen tot de belangrijkste behoren. Een daarvan is de IKC Kindercampus die op spectaculaire wijze in elkaar werd gesmolten.

foto: jeroen musch rotterdam

tekening: fact architects/hund falk architecten, amsterdam

mei 2017 het houtblad

Detail gevel. Legenda. 1.

Gevelelement. Thermisch verzinkte staalprofielen;

De wanden van de gymzaal met stalen plafond én groot raam zijn van berkentriplex voorzien, een brede strook heeft perforaties.

Unieke gevelbekleding van douglas schaaldelen, dwars op de gevel gezet.

verticale douglas schaaldelen Gevelopbouw. Gevelelement (1); golfplaat;

3/5. Zonwering. Thermisch verzinkte staalprofielen; douglas schaaldelen 4.

Aluminium kozijn; isolatieglas; screen

Gevelelement (1), schuifbaar met rail

Gevelopbouw. Triplex werkbladen en vensterbanken; aluminium kozijn; isolatieglas

De langsgevel aan de Boelegracht is één feest van groen met in het midden een enorme bilinga steiger annex trap annex moestuintjes. Links de natuurspeeltuin.

foto’s: jeroen musch rotterdam

regelwerk; hsb-element; vezelcementplaat

foto: het houtblad/hans de groot

werpig tweelaags volume neergezet en in fase  ()

. De langwerpige strook langs de zuidrand van Am-

een kleinere, drielaagse rechthoek op de plaats van de

sterdam ligt strategisch tussen Schiphol en het centrum van

afgebroken sporthal. Daarna is het eerste bouwsel,  mil-

onze hoofdstad te wezen. Dwars door de economische

joen ton zwaar, over  m centimetersgewijs opgescho-

alarmfase heen is er gebouwd aan kantoren, woningen,

ven om naadloos aan te sluiten op de drielaag. Kostbaar?

winkels en infrastructuur van wegen, NS-stations Amster-

Hund: ‘Gefaseerd bouwen was een kostenneutraal alter-

dam-Zuid en Amsterdam-RAI en haltes voor bus, tram en

natief voor tijdelijke huisvesting. En de kinderen hadden

metro. Er huizen al meer dan  bedrijven, waaronder

direct een goede school, waar ze niet meer uit hoefden.’

Google, AkzoNobel en ABN AMRO. De ondernemingen

Zowel binnen als buiten zie je er niets meer van: beide

zitten vooral in de financiële, juridische en zakelijke dienst-

bouwdelen zijn driedimensionaal prachtig aangeheeld.

verlening, maar ook andere sectoren hebben zich gemeld.

Indien nodig is een tweede verdieping mogelijk op de

mei 2017

De eerste plannen voor de Zuidas dateren van begin jaren

andere hoek van de laagbouw.

Druktecorridor Streven is het geweld der kantoorkoPerfect passen Vanwege tijdsdruk en prijs is gekozen

en openbare ruimte van altijdgroen. (Buurt)winkels, ca-

voor systeembouw met een staalconstructie, kanaalplaat-

fés, restaurants, sportcentra en andere gemaksvoorzie-

vloeren en hsb-elementen. Hodes Bouwsystemen En-

ningen moeten de wijk verder op bruisen zetten. Én de

schede kweet zich bijzonder goed van haar taak. Glan-

wijk is een uitvalsbasis naar belangrijke nabijs, zoals de

dorff: ‘In de uitvoering moesten bijvoorbeeld alle

grachtengordel, Amsterdamse Bos, Amstel(land), Muse-

aansluitingen perfect op elkaar passen. Dat luisterde ont-

umplein, Schiphol en Utrecht. Dat het gebied niettemin

zettend nauw.’ In de Kindercampus van Frisse Scholen-

aanmerkelijk metropolitaans is, blijkt wel hieruit dat tot

klasse B (algemeen) en A (luchtkwaliteit) zijn  soorten

circa  wordt gemultitaskt aan de Zuidasdok. Doel is

spelen-en-leren ondergebracht: twaalf groepen basison-

de bereikbaarheid met Randstad-Noord te verbeteren,

derwijs, zes buitenschoolse opvang, vijf kinderdagverbijf

zowel per auto als per trein, tram en bus. Dit betekent on-

en één gymzaal. Elke groep heeft een eigen ruimte en een

der meer dat station Amsterdam-Zuid wordt omgevormd

eigen deur naar buiten; de bovenbouw bezet de verdie-

tot een lus van openbaar vervoer. De A ter plaatse gaat

ping. De gymzaal zit als tweede verdieping op de hoek

van vier naar zes rijstroken. Daarbij gaat de druktecorridor

bovenop en is fors bemeten, opdat buurtbewoners er

deels door twee tunnels, waardoor niet alleen de geluids-

eveneens kunnen ontspannen; daarom heeft de hal een

belasting af- en de luchtkwaliteit toeneemt, maar ook een

tweede opgang buiten. Door het gecombineerde lesaan-

(a)utopie voor uitlaatgasten uitblijft.

bod kan de joeljeugd op één plaats de eerste twaalf jaren

Wilwonen Het nadeel van dit soort exercities is dat je je als bewoner heel lang moet verbijten, eer de historie alle bouwklonters tot een glad en homogeen geheel heeft

het houtblad

lossen te relativeren met architectuur van menselijke maat

va n e e n w e e r b a r s t i g e r u i g h e i d e n verbluffende schoonheid

geroerd. Het komt dus aan op wilwonen. Bovendien, een menging van woningen utiliteitsbouw blijft toch altijd iets houden van olie op het water, van enclaves en oases

van hun leven beleven. Zo worden de initialen IKC van

op een dooie akker. Dit gevoel van lichtelijk onbehagen

Kindercampus waargemaakt (Integraal Kindcentrum).

bekruipt je ook als je de IKC Kindercampus nadert, paradijselijk tussen de kantoren en sportvelden. Het moet

Bijzondere buitenvertrekken De modulaire bouw-

gezegd dat sommige gebouwen door een opvallend uiter-

wijze betekent geen oersaai gebouw. Integendeel hebben

lijk, zoals een multibolleogengevel, karakter vertonen.

de architecten alle zeilen van vrijheid en variatie bijgezet

Hoewel het schoolgebouw in één keer is ontworpen, is

om elke tegenwind van stramien te doorbreken. Belang-

het in stukken gebouwd, vertellen de architecten Floris

rijke belevingsverruimer is het verbinden van binnen en

Hund en Peer Glandorff van de Amsterdamse bureaus

buiten, bewerkstelligd door vele ramen. Hund: ‘Wat je

Hund Falk Architecten respectievelijk Fact Architects.

weinig ziet bij scholen, hebben wij gedaan: de gevels van de begane grond bestaan ongeveer helemaal uit glas.

Driedimensionaal parket De versnippering kwam

Daardoor is er niet alleen veel licht in de school, maar om-

enerzijds voort uit de urgentie aan onderwijs en ander-

gekeerd ook veel uitzicht naar buiten.’ Het ontwerp is dan

zijds de staaggroei van woningen: er moest snel iets ko-

ook naar de omgeving geëxtrapoleerd met bijzondere

men, maar nog niet alles meteen. Complicerende factor

buitenvertrekken. Als overgang dient een omheining van

was voorts dat ter locatie een sporthal stond die pas later

gekloofde kastanje palen. Aan de entreezijde op de lange

kon worden gesloopt. Daarom is in fase  () een lang-

kant is de buitenruimte nog stenig functioneel met een

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: jeroen musch rotterdam

Centraal is een aula met hout-betonnen tribunetrap naar de verdieping. Op de etage vormt zij een ensem-

tekening: fact architects/hund falk architecten, amsterdam

ble met een getimmerde bibliotheek.

Binnenwanden van mixed hardwoods en triplex meubilair bren-

Plattegrond begane grond. Legenda. 1.

Entree

Concierge

Aula/speellokaal

Groepsruimte 4-12 jaar

Tussengroep/bso

Keuken

Kantoor

Atelier

Groepsruimte 0-4 jaar

10. Speelhal

gen warmte in de school.

pen ze deels voor de vensters om de zon te weren, binnen

groter areaal voor stoere lefhebbers, met een waterval,

iets meer beschutting te geven of als doorvalbeveiliging

rotsen, strandje en speelobjecten. De langsgevel aan de

te fungeren. Het PEFC-douglas, met dus een deel spint, is

Boelegracht is één feest van groen met in het midden een

geleverd door Gras Gevelproducten en door Leegwater

enorme bilinga steiger annex trap annex moestuintjes ( x

Houtbereiding verduurzaamd met Woodlife HL en

, m; dekdelen  x  mm). Dit geheel rust op een on-

brandvertragend behandeld met Flame Delay FX Pro.

derconstructie van azobé palen ( x ,  x  mm)

Uiteindelijk vergrijst het. Het totaalbeeld is van een weer-

en liggers ( x ,  x  mm).

barstige ruigheid en verbluffende schoonheid. Het brengt alles van wat de school wil zijn en van wat de omgeving is,

Scheepstimmerwerk Centraal binnen is een aula met

tot eenheid. Terecht was de Kindercampus genomineerd

een metersbrede betonnen tribunetrap naar de verdie-

voor de Amsterdamse Architectuurprijs .

ping, met houten trapwangen en deels houten tredes. Boven is de trap omtimmerd door houten wanden en boe-

Hoop uitzoekwerk Hund: ‘De gevelbekleding heb-

kenkasten, als vakkundig scheeptimmerwerk. Door een

ben we zelf bedacht. Eigenlijk is het deels resthout en

groot daklicht middenboven geeft het licht verdere rijk-

daarmee voorbeeld van duurzaam materiaalgebruik. Het

dom. Vrolijke hanglampen zorgen voor kleur. Aan weers-

was een hoop uitzoekwerk om de juiste balans te vinden

zijden zijn onder en boven alle groepslokalen en overige

in diktes, afmetingen, dichtheden en percentages open en

vertrekken geordend. De verkeersruimtes zijn bewust

gesloten.’ Glandorff vult aan: ‘We hebben gezocht naar

wat breder, zodat je er kunt spelen. Ook de aankleding is

één ritme van schaaldelen, afmetingen en hart-op-hart-

redelijk industrieel: grijze gietvloeren, aluminium gevels,

afstanden. Ook met de richting van de schorszijde is ge-

systeemplafonds, stalen kolommen, verzinkte luchtkana-

varieerd. Iedere horizontale band is precies omgekeerd

len en op de binnenwanden stoer hout dat het niet van z’n

ten opzichte van de andere, is smaller of breder.’ Dat IKC

tekening moet hebben. Voor deze binnenafwerking die-

Kindercampus ook voor de meeste ouders eerder een

nen  en  mm dikke platen PEFC-mixed hardwoods. De

attractie is dan een schoolgebouw, blijkt uit hun reactie:

plafonds zijn deels bekleed met akoestisch geperforeerd

zien was hun kind ernaartoe sturen. •

FSC-berkentriplex ( mm dik). De wanden van de gym-

hans de groot

zaal met stalen plafond én groot raam zijn van berkentriplex voorzien, een brede strook akoestisch geperforeerd.

Unieke gevelbekleding Wat het gebouw eigenlijk

CO-VOETAFDRUK

maakt, is de unieke gevelbekleding, bestaande uit Duits

In het project zit o.a. , m hout ( m Duits dou-

douglas schaaldelen die dwars op de gevel zijn gezet. De

glas, , m mixed hardwoods, , m berkentriplex,

planken zijn aan één zijde gekantrecht. De andere zijde,

 m bilinga,  m azobé). Dit is een CO- vastlegging

aan de buitenkant, loopt enigszins elliptisch en bevat soms

van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

nog schors. In prefabricage zijn ze verticaal in stalen rek-

een middenklassenauto over .. km of het jaar-

ken geplaatst en vormen nu horizontale banden van ver-

lijks elektragebruik van  huishoudens.

schillende hoogte op alle gevels. Boven een deel van de

Locatie: Antonio Vivaldistraat , Amsterdam Opdrachtgever: Stadsdeel Zuid Amsterdam Gebruiker: Kindercampus Zuidas Amsterdam (kindercampuszuidas.nl); basisschool, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, sportzaal Ontwerp: Fact Architects (factarchitects.nl) en Hund Falk architecten (hundfalk.nl), beide Amsterdam Projectmanagement: Duyst & Projecten Amsterdam Aannemer: Hodes Bouwsystemen Enschede (hodes-huisvesting. nl) Bouwfysica: Nieman Raadgevende Ingenieurs Utrecht (nieman.nl) Douglas schaaldelen: Gras Gevelproducten Gramsbergen (gevelproducteninhout.nl) CLS (ste fase), Houtimport Gras Zaandam (houtimportgras.nl) Verduurzaming en brandvertraging douglas: Leegwater Houtbereiding (leegwater.nl) Mixed Hardwoods (binnenwanden), geperforeerd berkentriplex (plafonds): RET Bouwproducten Utrecht (retbouwproducten. nl) Bilinga (dek, steiger), azobé (onderconstructie): Baggerbedrijf West Friesland Andijk (baggerwf.nl) Bruto oppervlakte fase -: . m Bouwperiode: fase : Maart - november ; fase : September  - januari  Bouwkosten fase -: € ,.,-, incl. installaties, excl. verschuiven bouwdeel en btw

mei 2017

ramen zijn hout-staalrekken als luifels uitgeklapt, soms lo-

kanten zitten een natuurspeeltuin voor de peuters en een

het houtblad

kortparkeerplaats, schoolplein en sportveld. Op de kopse

g eb o rg en in â&#x20AC;&#x2DC;t v er ko o lde wo ud v ill a meijend el wa s s en a a r

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarshall.com

Section 0

tekening: vvkh architecten leiden

mei 2017

Doorsnede.

‘Dwarsdoorsnede’ interieur. Rechts de voordeur. De trap omhoog leidt naar de keuken, die omlaag naar de slaapkamer, wasruimte en sauna.

De villa, hier gezien vanaf het zuidoosten, is geheel bekleed met gebrand hout naar Japans voorbeeld van Shou Sugi Ban.

foto’s: www.johnlewismarshall.com

het houtblad

Rara: het torent bijna  m boven de straat uit, en toch valt het van een afstandje nauwelijks op. Juist! Een villa vermomd als duin met een verkoold bos op de top! Of liever gezegd: een villa die voor de helft

modern bouwwerk kwam.’ In de eerste fase hebben

het echtpaar waarvoor VVKH architecten deze villa in het

Knappers en de eigenaars zelfs geprobeerd de nieuwe

Wassenaarse duingebied heeft ontworpen. Geborgen-

droom voortbordurend op het bestaande te realiseren.

heid en verborgen blijven. Wegvallen. Geen poeha. Voor-

Maar er ontbrak toch steeds iets. ‘De doorbraak kwam

al niet pompeus. ‘Ja, pompeus, dat was een terugkerend

toen ik een interieur schetste met een split level. Een

begrip,’ herinnert projectarchitect Ronald Knappers zich

woning die zich niet alleen vanbuiten, maar ook vanbin-

tijdens de klimtocht rond de villa. ‘Dát mocht het absoluut

nen als duin manifesteert. En de kansen die dat biedt

niet worden.’ We klauteren en glijden over het door Adri-

om doorkijkjes te maken. Toen de opdrachtgevers dat

aan Geuze van West  opnieuw beplante oerduin waarop

zagen, trokken ze een streep door het bestaande. “Gooi

de villa is gesitueerd. Een toplocatie, met op het noorden

maar plat. We beginnen opnieuw”.’ Split level is dan ook

de straatkant en daarachter vrij uitzicht over de duinen; op

het centrale kenmerk van het interieur. Hierdoor voelt de

het zuiden de diepe tuin met zwembad, gras en naaldbos;

villa als een kijkdoos. Vooral als je in het zitgedeelte van

op het oosten buren verstopt achter bomen; en op het

de woonkamer staat, helemaal op de noordelijke top, en

westen een huis, maar dat staat zoveel lager dan het leef-

je kijkt naar het zuiden, schuin naar beneden. Daar wordt

gedeelte van de ‘camouflagevilla’ dat je er goeddeels

je blik door de keuken met haar glazen schuifdeuren, via

overheen kijkt.

het ruime dakterras, het naaldbos in getrokken. Groots en klein tegelijk. Strak en stijlvol. Lieflijk, warm en huiselijk.

Split level Het duin zelf steekt een meter of acht boven

Een villa vol tegenstrijdigheden.

de straat uit. In een vorig leven stond er ook een villa. ‘Modernistisch gelukkig, want dat maakte het gemakke-

Monolithische structuur Met een oppervlakte van

ijker voor de buurt om te accepteren dat er weer een

 m voelt de woning nergens imponerend of kil. Het is een warm huis. Dat heeft Knappers goeddeels bewerkstelligd met de materialisering. De opdrachtgever wilde graag schoon beton, naar voorbeeld van het door hem

GEBRAND HOUT

bewonderde gerenoveerde ministerie van Financiën in

De zwartgeblakerde huid van de woning is door het

Den Haag. Dat kwam meteen goed van pas om de grond-

bedrijf Zwarthout te Leersum (zwarthout.com) op tra-

druk tegen te houden, want een uitgraving van anderhal-

ditioneel Japanse wijze vervaardigd. Voormalig archi-

ve verdieping vraagt een degelijke kering. Ook wilde men

tect Pieter Wijnen van Faro maakte in  kennis met

een nulenergiewoning. Knappers stelde daarop een mo-

deze techniek op de architectuurbiënnale in Venetië

nolithische structuur van schoon beton voor, de wanden

en bracht die naar Nederland. Het hout wordt niet

onafgewerkt, met de conusgaten nog in het zicht, de

alleen gebrand, maar vervolgens ook geschrobd met

vloeren gevlinderd en voorzien van vloerverwarming en

water. De koollaag maakt het hout, interessant ge-

het geheel rondom ingepakt in  cm Kooltherm-isolatie

noeg, brandwerend. Door de hitte verdwijnen boven-

(Rc ≥ ,mK/W (gevel) en ,mK/W (dak).

dien de voedingsstoffen uit het hout, zodat er geen

‘Beton is een schitterend materiaal, maar je moet het wel

algen of schimmels meer op groeien. De traditionele

verzachten. Het liefst met hout. Want hout en beton halen

Japanse techniek heet Shou Sugi Ban. Zwarthout ex-

op de een of andere manier het beste in elkaar naar bo-

perimenteert echter met verschillende houtsoorten

ven. Het hout geeft een oranje gloed aan het beton. En

en gradaties van verbranding om een assortiment aan

het zorgt ook voor de verbinding tussen binnen en buiten.

producten op te bouwen. Elke variant heeft z’n eigen

Daarom hebben we de vensters afgewerkt met houten

specifieke kenmerken, zowel esthetisch als bouwfy-

lijsten en bovendien gekozen voor een houten dakcon-

sisch. In Wassenaar zijn Naoshima lariks toegepast en

structie.’

Tonosho lariks. Naoshima is het traditionele Japanse Shou Sugi Ban. Tonosho is als Naoshima. Het is alleen

Slimme vondst Die houten dakconstructie is mede

blank gefixeerd, opdat de koollaag niet meer afgeeft.

mogelijk gemaakt door een slimme vondst van constructeur Breed Integrated Design in Den Haag: over de gehele

het houtblad

Opgaan in de omgeving. Dat was een cruciale wens van

mei 2017

in het bestaande duin is ingegraven en verder is afgewerkt met gebrande lariks gevelbekleding.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: www.johnlewismarshall.com tekening: vvkh architecten leiden

Detail gevel-dak.

De split level geeft een groot gevoel van ruimte. De trap is gemaakt van warmgewalste staalplaat. De leuning is van lariks.

Doorzicht van de keuken naar het zitgedeelte. De kolommen dragen de stalen ligger.

uitgekiend, zowel binnen als buiten. De zwartgeblakerde

hart  cm) aan opgehangen. Zonder die stalen balk had-

planken - gekozen dankzij een voorliefde voor het ge-

den de houten balken twee keer zo dik gemoeten, of wa-

bruik van zwart hout in Canada en Japan, en na vele om-

ren er kolommen onder nodig geweest. Dit zou echter

melandse inspiratietripjes langs moderne architectuur in

ten koste zijn gegaan van het open, ruimtelijke gevoel van

Nederland - zijn bij de draaiende delen bevestigd op een

de woning. De stalen balk rust in het keukengedeelte op

aluminium frame. Om een monolithisch uiterlijk te creë-

twee kolommen en in het zitgedeelte op de vaste kern

ren, zijn de kozijnen weggewerkt achter het hout. De te

waarin de openhaard zich bevindt. Dat is voldoende om

openen delen zitten achter houten roosters. Zo verstoren

een vrije overspanning van , m mogelijk te maken, bij de

ze ten eerste het gevelbeeld niet en kunnen de bewoners

breedte van  m. De houten dwarsbalken zijn onzicht-

ten tweede een raam openzetten zonder dat iedereen

baar aan de stalen balk bevestigd. Aan de zijwanden lijken

naar binnen kan stappen. De slaapkamer, op het zuiden

ze koud op de wand aan te komen. In werkelijkheid zijn ze

op de verdieping van de tuin, heeft openslaande deuren

ook hier onzichtbaar bevestigd, met schoentjes.

met daarvoor ook weer een rooster van hout. ‘Als de opdrachtgeefster helemaal alleen thuis is, wil ze

Eerlijk huis Een zeer opvallend plafonddetail bevindt

‘s nachts de deuren kunnen openen en zich beschermd

zich in het zitgedeelte, waar aan de oostkant een snede is

voelen. Dat kan hierdoor. Naar voorbeeld van de Japanse

gemaakt die uitzicht biedt op een groepje bomen. Deze

bouwkunst heb ik een flinke ruimte gelaten tussen de gla-

loopt door in het dak om een zo vrij mogelijk zicht te bie-

zen deuren en het houten rooster. Bijna een meter. Zo

den, ook naar de boomtoppen, en het gevoel te geven dat

krijg je een gelaagdheid die het gevoel van ruimtelijkheid

je, hoewel binnen, toch onderdeel bent van buiten. Wat

vergroot.’

echter te doen met de balken, die geen aansluiting vinden op het glas? ‘Hierover hebben we heel lang nagedacht,

Magisch naturalisme Gelaagdheid en ruimtelijkheid.

om ze uiteindelijk gewoon af te zagen waar het glas be-

Dat zijn misschien wel de kernbegrippen van dit bouw-

gint. Dit is een eerlijk huis. Je ziet alles. Dus waarom dit

werk. Naast het adagium van opgaan in de natuur. Door te

niet laten zien? En trouwens, vanaf een bepaalde hoek

knippen en te kneden heeft architect Knappers een schil

lijken de balken door te lopen in de bomen!’

gerealiseerd die het binnen-buitengevoel optimaliseert, terwijl de bewoners zich altijd geborgen weten. Veilig in

Lariks Bijna al het gebruikte hout is lariks. De open ge-

‘t verkoolde woud. Magisch naturalisme in Wassenaar.

velbekleding is van zwart verkoold lariks, het plafond en

Of, zoals de opdrachtgever het nuchter formuleert: ‘Het

de trapleuning zijn van lariks en de ingebouwde halkast is

is heel goed gelukt ons te laten wegvallen tegen de achter-

gefineerd met lariks. Er is één uitzondering: de handgreep

grond.’ •

van de buitendeur, die de belichaming heeft gekregen van

maartje henket

een in de deur verwerkt paneel. Die is van kersen. ‘Lariks is niet hard genoeg voor die toepassing,’ vertelt Knappers, ‘en we vonden de kleur en de glans van kersen ook mooi voor deze plek. Hij liefkoost het hout. ‘Wat trouwens heel

CO-VOETAFDRUK

bijzonder was bij dit project, is dat we steeds verder wil-

In het project is onder andere  m lariks toegepast

den gaan. Steeds meer ontstond bij elke keuze de vraag bij

(, m dakbalken, , m dakbeschot,  m gevelde-

de opdrachtgever: “Kun je iets bijzonders voor dit huis

len). Dit betekent een CO-vastlegging van .

ontwerpen?” Als architect ben je normaliter bij veel pro-

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-

jecten een organisator van materialen, een assembleur,

denklassenauto over . km of het jaarlijks elek-

afhankelijk van gestandaardiseerde producten. Bij deze

tragebruik van  huishoudens.

villa is van deurgreep tot trap iets specifieks bedacht.’

Locatie: Doornweg, Wassenaar Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: VVKH architecten Leiden (vvkh.nl); Ronald Knappers Interieurontwerp: Same-d Voorburg (same-d.nl) Aannemer: Bouwbedrijf Kon Noordeloos (bouwbedrijfkon.nl) Constructeur: Breed Integrated Design Den Haag (breedid.nl) Leverancier gebrand lariks gevelbekleding: Zwarthout Leersum (zwarthout.com) Bruto vloeroppervlak:  m Bouwperiode: December  - februari  Bouwkosten: € , miljoen

mei 2017

Japanse bouwkunst De detaillering is dan ook heel

Daar zijn de houten dwarsbalken ( x  mm; hart op

het houtblad

lengte van de  m brede woning loopt een stalen balk.

Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage

Zoek naar FSCÂŽ producten.

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com

Voor al uw houttoepassingen

www.ltl.nl

Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK Vianen Postbus 191, 4130 ED Vianen Tel. +31 (0) 347 374 844 E-mail: verkoop@ltl.nl

1PIJL_

MENSENWERK twee problemen, één oplossing Wat vinden onze leden belangrijk in de nieuwe cao Houthandel? De FNV heeft het pagina

  

ze recentelijk gevraagd. Immers, de oude cao is op  maart jl. afgelopen en de nieuwe moet in de steigers worden gezet. Veel zorgen maken leden zich over de vraag hoe ze, met alle werkdruk en fysieke belasting, gezond en gemotiveerd de pensioenleeftijd kunte liggen. Voor de korte termijn blijft de behoefte groot aan ontziemaatregelen, waaronder seni-

pagina



orendagen. Die zijn geen luxe, maar noodzaak om te herstellen. Daarnaast is er behoefte aan mogelijkheden om minder te werken of eerder te stoppen. En voor de langere termijn zijn afspraken nodig over duurzame inzetbaarheid, zoals taakroulatie, loopbaantrajecten en scholing.

foto: martin de bouter maarssen

nen halen, zeker nu die steeds verder weg komt

Wat in ieder geval niet helpt, is het versoberen of afschaffen van ontziemaatregelen en flinke flexibilisering van de werktijden. Dat leidt tot langere werkdagen, meer onregelmatig werk en de zaterdag als normale arbeidsdag. De werknemers en de FNV zijn daar tegen. Het leidt tot meer uitval, minder werkplezier en een lager inkomen. pagina

Wat nodig is, is het eerlijk delen van werk. Een van de belangrijkste instrumenten daarbij is voor de FNV het Generatiepact. De werkloosheid onder jongeren blijft hoog terwijl we zien dat de vergrijzing in veel bedrijven een tikkende tijdbom is.

  

Het Generatiepact is één oplossing voor twee problemen. Het is een regeling waardoor in bedrijven ruimte wordt gemaakt voor echte banen voor jongeren, terwijl oudere werknemers minder gaan werken. Jongeren komen zo aan een baan en ouderen kunnen op een goede manier tot hun pensioen doorwerken. We gaan er in de cao-onderhandelingen mee aan de slag.

pagina

Peter Ansems, bestuurder Meubel en hout bij FNV Bouwen & Wonen

    DIT KATERN VERSCHIJNT 2X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN EN FNV BOUW

MENSENWERK

NIEUWS FNV BOUW

van de vakbondscontributie - waarmee werk-

cao’s in de diverse houtsectoren. Voor de

gevers aangeven dat de branche graag werkt

meubelindustrie is al een akkoord bereikt. Dat

met goed georganiseerde werknemers -

voorziet, naast de reeds toegekende loonsver-

wordt gehandhaafd.

hoging van  euro per  maart, in een loons-

In de loop van dit jaar worden de eerder ge-

verbetering van , % per  augustus. Om het

maakte afspraken over het invoeren van een

herstel van de economische situatie in de be-

nieuw functiegebouw en modernisering van

drijven goed op koers te houden, is er bewust

afspraken rond duurzame inzetbaarheid uit-

voor gekozen een bescheiden verhoging af te

gewerkt. Ook wordt de tekst opnieuw gefor-

spreken, aldus FNV-bestuurder Fedde Boon-

muleerd en gestructureerd om de cao-tekst

stra. Daarnaast is in de cao een aantal details

beter aan te laten sluiten bij de dagelijkse

aangepast. Zo is bepaald dat de verrekening

praktijk.

foto: chris pennarts montfoort

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Er wordt onderhandeld over enkele nieuwe

E X TR A LOON EN REISKOSTEN TIMMERINDUSTRIE Ook de timmerindustrie heeft een nieuwe

substantiële verbetering,’ zegt onderhande-

cao. Dat contract ging in op  april en heeft

laar Hans Crombeen van de FNV. ‘Iedereen

een looptijd van een jaar. De negenduizend

krijgt ten minste één euro netto reiskosten per

werknemers op wie de cao van toepassing is,

dag, ook als hij om de hoek woont. Voor men-

krijgen dit jaar twee keer een structurele

sen die verder weg wonen, loopt het voordeel

loonsverhoging: per  mei van ,% en op

snel op. Mensen die verder dan  kilometer

 oktober van  %. Daarnaast is er een sterk

van hun werk wonen krijgen zelfs  euro

verbeterde reiskostenregeling afgesproken.

netto extra.’

Die wordt verhoogd met gemiddeld één euro

De jeugdschalen voor leerlingen van  en 

per tien kilometer. Voor een reisafstand boven

jaar verdwijnen uit de cao. Daardoor worden

 kilometer enkele reis krijgt een werknemer

jongeren beter beloond en wordt een oplei-

zelfs ruim drie euro per dag extra. ‘Dat is een

ding in de timmerindustrie extra aantrekkelijk.

FN V K I ES T VOO R Z IT T E R , LE DE N PA R LE M E N T E N S EC TO R R A A D Voor de Tweede Kamer waren er in maart verkiezingen. Maar ook de FNV hield eerder dit voorjaar belangrijke verkiezingen. Zo werd Han Busker gekozen als nieuwe voorzitter. Hij volgt Ton Heerts op. Busker () kreeg tijdens de ledenraadpleging % van de uitgebrachte stemmen. Verder koos de FNV een nieuw ledenparlement

foto: martin de bouter maarssen

mei 2017

NIEUWE CAO VOOR MEUBEL

en nieuwe sectorraden. In de sectorraad Bouwen & Wonen zijn voor meubel en hout de leden D. Jansen, H. van Straten en P. Winkelmeijer gekozen. Voor de houtsector was bij het ter perse gaan van dit blad nog een vacature in de sectorraad. Die ontstond doordat de afgevaardigde van de houthandel, John Dekker, zowel gekozen werd in het ledenparlement als in de sectorraad. Omdat hij koos voor het ledenparlement, viel zijn zetel in de sectorraad vrij. Er wordt gezocht naar een nieuwe kandidaat. •

Han Busker werd dit voorjaar gekozen als voorzitter van de FNV.

MENSENWERK

ARTIKEL FNV BOUW

AOW MOET ANDER S

om een grondige aanpassing van de AOW. Onder dit streven hebben dit voorjaar duizenden mensen hun handtekening gezet.

als de groei van de levensverwachting. Busker: ‘Juist voor de mensen die het zware werk doen en vaak al vroeg zijn begonnen, wordt het een onmogelijke opgave als die eindstreep steeds maar verder opschuift.’ Eén jaar langer leven leidt in de huidige koppeling tot één jaar langer werken. De FNV is voorstander van een fifty-fifty-verdeling, waarin één jaar langer leven leidt tot een half jaar langer doorwerken en een half jaar extra AOW

foto: martin de bouter maarssen

en pensioen.

FNV’ers bepleiten een betere oudedagsvoorziening op het Binnenhof.

Extra spaarpotje Daarnaast wil de grootste vakbond de AOW zodanig flexibiliseren, dat zij tot vier jaar eerder of later kan worden opgenomen. Bij een AOW-leeftijd van  betekent dit de mogelijkheid van vervroegde ingang vanaf  of juist uitstel tot uiterlijk  jaar. Hiervoor is een doorwerkbonus nodig van  euro per jaar die mensen vanaf hun ste kunnen opsparen om de inkomensachteruitgang te compenseren. Belemmeringen in de belastingsfeer die nadelig zijn voor mensen die eerder stoppen, moeten verdwijnen.

Werknemers met zware beroepen moeten eerder kun-

In de cao gaat de FNV meer aandacht vragen voor deel-

nen stoppen met werken, vindt de FNV. Zij moeten de

tijdpensioen. Dit kan bijvoorbeeld met het Generatie-

mogelijkheid hebben op een fatsoenlijke manier van

pact, waarbij tevens ruimte ontstaat voor nieuwe colle-

hun oude dag te genieten. Dat geldt bijvoorbeeld voor

ga’s. Ook wil de FNV in de cao afspraken maken over

bouwvakkers maar ook voor mensen met zware beroe-

een extra spaarpotje. Mensen kunnen dat gebruiken om

pen in de houtsector.

flexibel stoppen te financieren. Omdat dit potje nog zal moeten worden opgebouwd, zijn extra maatregelen

Het moet anders Han Busker, de nieuwe voorzitter

nodig voor de generaties die nu vlak voor hun pensioen

van de FNV, vindt dat het in Nederland nu niet eerlijk is

staan.

geregeld. Hij zegt: ‘Mensen die op hun zestiende zijn begonnen met werken, kruipen nu met versleten knieën

Gezond naar de finish Onder het motto ‘Vecht voor

naar de finish. Dat moet echt anders.’ Een eerste stap

je recht’ heeft de FNV de afgelopen maanden honder-

hiervoor is het afremmen van de veel te snelle verhoging

den bouwplaatsen en houtbedrijven bezocht. Daarbij

van de AOW-leeftijd én door de AOW voortaan te kop-

zijn duizenden handtekeningen opgehaald voor een

pelen aan de verdiende lonen. Dat geeft extra ruimte,

flexibele AOW in deze sectoren. Werknemers willen

die vooral mensen met lage en middeninkomens nodig

gezond naar de finish. De handtekeningenactie, die liep

hebben om eerder te kunnen stoppen. Ook wil de FNV

tot eind april, moet de politiek aanzetten tot snelle ac-

dat de AOW-leeftijd niet meer even snel omhooggaat

tie. •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Het steeds verder opschuiven van de AOW-leeftijd vormt een groeiend probleem voor mensen met zwaar werk. De FNV wil daar-

mei 2017

w er k nemer s w illen g e zo nd n a a r d e fini s h

MENSENWERK NIEUWS

CNV VAKMENSEN

mei 2017

S AV E T H E D AT E V O O R S TA N D B O U W E R S

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Ook dit jaar organiseert CNV Vakmensen sa-

Erik Maas van CNV Vakmensen:

men met sociale partners in de tentoonstel-

e.maas@cnvvakmensen.nl. Ook als je geen lid

lingsbranche de Dag van de Standbouwer. Dit

bent van de vakbond kun je je aanmelden

is een evenement voor iedereen die werk-

voor meer informatie. Actuele informatie over

zaam is in de standbouw, van werkgevers tot

de Dag van de Standbouwer en andere evene-

werknemers in uiteenlopende functies, en

menten vind je op onze site: cnvvakmensen.nl.

zzp’ers.

Kies bij het tabblad cao’s jouw eigen sector en lees vervolgens het laatste nieuws uit jouw

De -editie van de Dag van de Standbou-

sector onderaan die pagina. Tips of informa-

wer vindt plaats op dinsdag  juli a.s.. Wil je

nieuws rond programma en sprekers over

tie? Wij horen het graag. Laat het ons weten

op de hoogte worden gebracht van het laatste

deze dag? Stuur dan een mail naar bestuurder

via info@cnvvakmensen.nl.

DR AAGBAAR HOUT Dit voorjaar heeft het HMC mbo-vakschool

Nieuwe generatie In het Palazzo Fran-

voor hout, meubel en interieur zich voor de

cesco Turati toonden onder de titel Masterly

tweede keer gepresenteerd tijdens de Salone

- The Dutch in Milano zich meer dan

del Mobile in Milaan, ’s werelds grootste

 Nederlandse ontwerpers, am-

Het HMC heeft onderwijslocaties

woon & designbeurs.

bachtelijk producerende bedrijven

in Amsterdam en Rotterdam. Pro-

en ontwerpbureaus. Het HMC liet

ringscollege, is sinds  de enige mbovakschool waar alle opleidingen met hout, meubel of interieur te maken hebben.

fessionele docenten die intensief

Een van de negen (oud)leerlingen van de ver-

als Nederlandse (vak)school voor de

schillende HMC opleidingen toonde een

woon- en meubelbranche de bezoe-

combinatie van houtbewerking en couture.

kers kennismaken met een nieuwe

leiding. Daarnaast verzorgt het HMC

Meubelmaakster Marjolijn Vos ontwierp een

generatie jonge ontwerpers.

ook na-, her- en bijscholing voor

samenwerken met het bedrijfsleven, dragen zorg voor een praktische op-

werknemers die al in de branches

korset dat bestaat uit drie lagen, namelijk vilt, triplex en houtfineer. Haar bijzondere combi-

Bijscholing Het HMC, ook wel

natie heet Draagbaar hout.

bekend als Hout- en Meubile-

werkzaam zijn. Er zijn praktijkcursussen en deeltijdopleidingen.

D E S TA G E L I J N ken, zoals onlangs nog werd gemeld.

den, welke rechten en plichten je hebt en bij-

Veel informatie over de stage, krijg je als sta-

voorbeeld wat er in een stageplan moet staan.

giair of werkgever via school. Toch blijven

Stages zijn belangrijke periodes tijdens de op-

veel (aankomende) stagiairs en soms ook

Jongerenplatform NextNow Speciaal

werkgevers met veel vragen en onduidelijk-

voor jongeren heeft CNV Vakmensen het

heden zitten, zo blijkt. CNV Vakmensen heeft

platform NextNow gelanceerd. Ook daar in-

daarom speciaal De Stagelijn in het leven ge-

formatie over stage, stagevergoedingen en

roepen. Voor antwoord op alle stagevragen

ervaringsverhalen. Bijvoorbeeld van José ()

bel je tijdens kantooruren de Stagelijn: -

die van haar werkgever alleen mocht komen



stagelopen als ze vier weken langer bleef na

leiding van vakmensen. Periodes waarin ook

haar stageperiode. Zonder dat daar een ver-

veel mis kan gaan: onduidelijke of helemaal

Stageplan Kijk je liever eerst op onze site?

goeding tegenover stond. ‘Voor jou tien an-

geen afspraken, geen stagevergoeding terwijl

Daar vind je ook heel veel algemene en prak-

deren als je het niet doet,’ zei de werkgever.

daarover in de cao wel afspraken zijn gemaakt,

tische informatie. Wanneer je recht hebt op

Lees meer over de wondere wereld van stagi-

verplichting om langer als stagiair door te wer-

een vergoeding, waar je jouw cao kunt vin-

airs op nextnow.nl. •

MENSENWERK ARTIKEL

CNV VAKMENSEN

MEDEZEGGENSCHAP Bij houtonderneming Worldwood (onderdeel van Woodimex Group) is dit voorjaar een personeelsvertegenwoordiging geïnstalleerd. ‘De mensen op de werkvloer kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan professionalisering en groei van ons bedrijf.’

mei 2017

meer da n een go ed e k l ach t enr eg eling

Miranda Muis (), facility and safety coördinator is de

de mensen van de vakbond te kunnen bellen en mailen.

enthousiaste motor achter de invoering van medezeg-

Het contact verliep plezierig en was laagdrempelig. ‘

genschap bij Worldwood. Zij werkt op de afdeling Office en haar werk bestaat onder andere uit het opstellen van

Wat heb jij vooral gewaardeerd aan de bege-

de RI&E (de risico-inventarisatie en evaluatie). ‘Steeds

leiding van CNV Vakmensen?

kwam de vraag of een en ander in overleg met onderne-

‘Dat de kant van de werkgever nooit uit het oog is verlo-

mingsraad of personeelsvertegenwoordiging (pvt) was

ren. Dat gaf vertrouwen, naar beide kanten. De werkge-

geregeld. Niet dus. Hadden we niet. We zijn de laatste

ver was geen medezeggenschap gewend, hij moest dus

jaren hard gegroeid, hebben in de groep inmiddels ruim

best even schakelen. Ik heb veel respect voor de wijze

zestig medewerkers op de loonlijst staan. Bij dit aantal

waarop hij ruimte heeft gegeven en opbouwend heeft

hoort inderdaad georganiseerde medezeggenschap.

meegewerkt om te komen tot medezeggenschap in het

Toen ben ik naar de directeur gegaan om te overleggen.’

bedrijf. Verder was ook de cursus die de nieuwe pvt-leden hebben gekregen via CNV Vakmensen goed.’

Waar begin je, als je het plan hebt opgevat medezeggenschap te organiseren in je bedrijf?

Wat adviseer je werknemers die medezeggen-

‘In overleg met de directie ging ik uitzoeken hoe ik mede-

schap willen opzetten in hun bedrijf?

zeggenschap op de kaart kan zetten bij Worldwood: wat

‘Luister. Luister goed naar beide partijen. Betrek de di-

is nodig, hoe organiseer je dat? Ik informeerde bij bran-

rectie erbij en vraag: wat wil jij hieruit halen? Vraag ook

chevereniging VVNH en vakbonden. Rond die tijd belde

aan de medewerkers wat ze zich voorstellen bij mede-

bestuurder Erik Maas van CNV Vakmensen. Of hij mij als

zeggenschap. In ons bedrijf dachten veel mensen dat het

vakbondslid ergens mee van dienst kon zijn. Zeker! Hij

vooral om een goede klachtenregeling zou gaan. Of dat

bracht me in contact met collega’s die me verder hielpen.

lidmaatschap van medezeggenschap een vrijbrief voor

Ik heb veel op internet gelezen, maar het was erg fijn om

ontslag is. Allebei niet waar.’

Jij was een van de motoren achter opzetten van een goede personeelsvertegenwoordiging bij Worldwood. Wat motiveerde jou? ‘Professionalisering van de organisatie. We hebben veel verschillende medewerkers in ons bedrijf rondlopen, met ieder zijn vakkennis en ervaring. Ik weet zeker dat de mensen op de vloer een belangrijke bijdrage kunnen geven aan meer groei. De drempel is een stuk lager om naar een collega te stappen om een goed idee of plan te bespreken dan om naar de directie te gaan.’ Meer weten? Neem contact op met Noor, een joint venture van CNV Vakmensen en A-Advies: info@noormz.nl. Noor begeleidt, traint en coacht onder andere ondernemingsraden en directies. •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

foto: ton borsboom utrecht

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

mei 2017

MENSENWERK INTERVIEW CNV VAKMENSEN

MENSENWERK

INTERVIEW CNV VAKMENSEN

VEERTIG JA AR HOUT klaar, dan heb ik wat ik maken wil al twintig keer gebouwd.’ Juist omdat het werk zo mooi is, is de vakbond zo belangrijk, aldus Den Ouden.

Gaat Piet den Ouden () met zijn vrouw mee winkelen,

escaleerden, heeft de bond mij behoed voor een grote

dan heeft hij vooral oog voor het interieur van een win-

financiële tegenvaller.’

kel. Zit hij in een restaurant, dan voelt hij aan de onderkant van de tafel aan het hout. ‘Een fijn stukje maatwerk

Wat was er aan de hand?

of een mooi stuk fineer kan ik enorm waarderen!’

‘Ik had een periode hard gewerkt. Een groot project liep niet lekker. Toen het werk klaar was, was ik ziek. Ik

Al veertig jaar in het hout, ooit iets anders wil-

meldde me bij het verzuimbureau en daar zeiden ze dat

len doen?

ik niet meer hoefde terug te komen. Ik was overspan-

‘Toen ik op mijn zestiende op een ochtend mijn lts-di-

nen, razend hoe ze met me omsprongen en vond het

ploma meubelmaker in ontvangst nam, fietste ik zo door

verschrikkelijk: nog nooit had ik een dag zonder werk

naar de meubelmaker die een mooi bedrijf had. Ik kon

gezeten.’ Toen het verzuimbureau/reïntegratiebureau

onmiddellijk beginnen. Nooit spijt gehad.’ Lachend: ‘Als

na een week belde over een nieuwe baan, wilde Piet die

ik op bouwplaatsen kom, weet ik nog steeds onmiddel-

onmiddellijk aannemen. Ook al zat hij nog flink ziek

lijk dat ik blij ben dat ik voor de interieurbouw heb geko-

thuis en waren er nog geen afspraken gemaakt over zijn

zen. Laat mij maar fijne spulletjes maken.’ Inmiddels

ontslag. ‘Wat ben ik blij dat ik toen naar mijn vrouw heb

werkt Piet bij Timmer- en interieurbouw Brandhof De

geluisterd. Niet aannemen, zei zij. Ik overlegde met de

Meern. Hij is tekenaar en werkvoorbereider, stuurt col-

vakbond: ‘Niets doen voordat er een arbeidsbeëindi-

lega’s aan in de werkplaats, de plaatsingsmonteurs en

gingsovereenkomst is opgesteld!’

bestelt materialen. Het is een mooi bedrijf dat een paar jaar geleden na een faillissement is overgenomen, met

In die overeenkomst bleek te staan dat, als Piet den Ou-

een afdeling kozijnen en een afdeling interieurmaat-

den binnen een bepaalde periode een nieuwe baan zou

werk.

krijgen, hij geen recht had op een transitievergoeding. ‘Zo blij dat de juristes van CNV Vakmensen mij hebben

Hoe loopt het?

bijgestaan!’

‘De markt trekt aan, onze afdeling Interieurbouw loopt steeds beter. De sfeer is goed. Vrijdagmiddag bedenk ik

Inmiddels is Piet kaderlid. Hij is actief voor de cao-com-

al wat ik maandag ga doen. In het weekend zit ik thuis

missie Timmer en sectorraad Bouw. ‘Op het gebied van

regelmatig te tekenen. Omdat ik het leuk vind.’ Dat is

veiligheid is er nog veel in de bouw te regelen. Er zijn

anders geweest. Bijna drie jaar geleden werd Den Ou-

een hoop cao-thema’s die op dit moment belangrijk zijn,

den plotseling ontslagen. ‘Er liepen een hoop dingen

zoals scholing en groeimogelijkheden. Daar kun je als

niet lekker. De uitbetaling van overuren, het regelen van

vakbondslid over meepraten. Want de zaken met elkaar

vrije dagen, altijd wachten op je centen. Ik werd lid van

goed en veilig regelen, daar ben je zelf bij!’

CNV Vakmensen. Gelukkig, want toen de problemen

Meer weten? cnvvakmensen.nl •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Ruim veertig jaar werkt tekenaar/werkvoorbereider Piet den Ouden met hout. Met enorm veel plezier. ‘Heb ik een tekening

mei 2017

‘z a k en go ed en v eilig r eg elen ’

MENSENWERK VRAAG AAN FNV BOUW

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Voor veel werknemers is het een bekend begrip. Maar niet iedereen weet wat een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) precies inhoudt. De FNV geeft uitleg.

Wat is een cao?

Ik ben geen lid van de bond. Wat nu?

Een cao is een bundel afspraken over werktijden, loon,

Als je geen lid bent van een vakbond kan de cao ook

verlof, kinderopvang, scholing, vakantie, pensioen en

voor jou gelden. Dat is het geval als:

ontslag. Die afspraken heeft de bond namens de werk-

• in je arbeidsovereenkomst staat welke cao van

nemers gemaakt met de werkgeversorganisaties. Cao

toepassing is;

staat voor collectieve arbeidsovereenkomst en geldt dus

• je werkgever is aangesloten bij een werkgevers-

voor alle werknemers binnen een bedrijf of sector. De

organisatie die met de vakbonden een cao heeft

FNV sluit meer dan duizend cao’s af. Zowel voor een

afgesloten;

bedrijf met enkele tientallen medewerkers als voor sec-

• je werkgever onder een cao valt die door de minister

toren met honderdduizenden werknemers.

algemeen verbindend is verklaard. De cao is dan van toepassing voor een hele sector. Wat zijn de voordelen van een cao? Een cao geeft rust op de arbeidsmarkt. Werkgevers en werknemers weten waar ze aan toe zijn en verplichten elkaar om afspraken na te komen. Dit voorkomt conflicten. De cao regelt loonsverhogingen en zorgt dus voor jouw koopkracht. Ook is het van belang dat er goede collectieve afspraken in de cao staan over bijvoorbeeld je pensioen. Jij wilt toch een goed pensioen? Het is lastig om dat individueel met de baas te regelen. Ten slotte kan de cao ook oneerlijke concurrentie tegengaan. Als iedereen gelijk loon voor gelijk werkt krijgt, worden werkgevers gedwongen jou en je collega’s gelijk te behandelen. Wie controleert de naleving van een cao? Jij als werknemer bent de eerste die het merkt als de werkgever de cao niet nakomt. Kaart dat altijd aan bij je foto: martin de bouter maarssen

mei 2017

VR AGEN A AN FNV BOUW

De FNV in actie voor een goede cao.

werkgever. Dat kan bijvoorbeeld in overleg met de ondernemingsraad of andere vakbondskaderleden in je bedrijf. Helpt dat niet, klop dan bij de bond aan als je lid bent. Die komt dan in actie. Het beste is om dat samen met zoveel mogelijk werknemers in jouw bedrijf te doen. Naleving van de cao begint dus bij jezelf en je collega’s. En bij een lidmaatschap van de FNV. De FNV is op werkdagen van . tot . uur te bereiken via het contactcenter -. •

â&#x20AC;&#x2DC;t Kulkje Vlieland | Illustratie Borren Staalenhoef Architecten

Specialist -

Specialist

Dordsestraat 20

Uitblinker in gevelproducten Gras Gevelproducten verhandelt vooral hout met toegevoegde waarde: halffabricaten en eindproducten, prefab, geprofileerd, geschaafd, gevingerlast, brandvertragend behandeld enzovoorts. Gras Gevelproducten geniet de meeste bekendheid als gevelspecialist in spraakmakende binnen- en buitenlandse projecten. Gevelproducten zijn: PureCedar, Sila, Sealwood en Lunawood. Gras gevelproducten staat voor advies en begeleiding, bewerkingen en toegevoegde waarde - kortom, voor maatwerk in alles. Voor informatie: www.gevelproducteninhout.nl.

GRAS.indd 1

Symon Spierweg 10 1506 RZ Zaandam Postbus 1110 1500 AC Zaandam T 0524 - 56 15 41 F 0524 - 56 13 38 E info@gevelproducteninhout.nl W www.gevelproducteninhout.nl

02-05-17 15:11

z w e v en a a n zee pĂ¤ r n u s t r a nd s ta d i o n, e s t l a nd Na twee valse starts is de derde poging schitterend geslaagd: een stadion, verbijsterend scherp bij de tijd. De eerste twee proefnemingen waren niet verkeerd, maar gingen door menselijke handelingsluiheid lijden aan onderhoudsgebrek en raakten roemloos in het slop en de sloop. Het nieuwe record doet al het geleden verleden vergeten.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: terje ugandi tallinn

mei 2017 het houtblad

Binnen is de ‘verboden’ esthetiek verbeeld in wandvlakken van

. Fitnessruimte

. Medische ruimtes

. Eetzaal

. Wasruimtes

. Toiletten

. Kantoor

. Kleedkamers

. Overdekte tartanbaan

. Opslag

. Sauna’s

. Opslag sportspullen

. Foyer

. Vertrek instructeurs

. Keuken 









 



 



  

















 



 











/



Van welke kant je het stadion ook benadert, overal toont het even slank en strak, in combinaties van witbetonnen en bruinhouten gevels.

foto’s: terje ugandi tallinn





tekening: kamp arhitektid tallinn

gevernist vurentriplex waarvan de delen diagonaal zijn geordend.

Plattegrond begane grond. Legenda.

Het eerste stadion in voornamelijk hout uit , ont-

Ests erfgoed gerenoveerd. Daarbij hielden de architecten

worpen en berekend door stadsarchitect Olev Siinmaa

rekening met de typische sfeer van lui ontspanningsoord

en constructeur N. Leyden, was een van de topgebouwen

en leeg lokaalnieuws, die de hele streek ademt. Melan-

van het toen vigerende functionalisme, hier volgens Ests

cholici geeuwen hier algauw van landerigheid en benen

model. De architectuurstroming stelt dat de functie van

gehaast te koudwater.

Estlandse eredivisie Het tweelaagse stadion met

geen esthetische vergalopperingen voor. Niettemin werd

groen voelbalveld en blauwe atletiekbaan, dat zich zeer

de sporttempel nog geen vijftig jaar later neergehaald

langwerpig uitstrekt langs de lommerbomen van de Ran-

() om al vermelde redenen. Hij maakte plaats voor

naboulevard, wordt bespeeld door Pärnu JK Vaprus dat in

een impopulaire vervanging van architect A. Pähna in

de Estlandse eredivisie (meistriliiga) uitkomt. Van welke

beton en hout, die een nog minder lange sportcarrière

kant je het ook benadert, overal toont het even slank en

beschoren was ().

strak, in combinaties van witbetonnen en bruinhouten

het houtblad

paalt (vorm volgt functie). In deze bouwstijl komen dus

mei 2017

een bouwwerk zowel de constructie als het aanzien be-

gevels. Aan de veldzijde wordt de tribune voor . toe-

Zomerhoofdstad De geringschatting betekende zelfs

schouwers overluifeld door een dundak dat in ijlte lijkt te

dat al in  een open prijsvraag werd uitgeschreven,

verdampen. Het aan deze kant uitgeholde gebouw maakt

waaruit KAMP Arhitektid als winnaar de streep passeer-

het spreekwoord helemaal waar: betonnen bolster, hou-

de. De locatie is prachtig:  m van het strand aan de

ten pit. Het ruwe beton van de tribune, waarop blauwe

Pärnubaai, die uitstroomt in de Golf van Riga. In deze baai

stoelzittingen zijn gemonteerd, en het blanke lariks van

mondt de rivier de Pärnu uit, naamgever en intweeën-

luifelplafond en achterwand complementeren elkaar

deler van het stadje. De havenplaats in het zuidwesten

volmaakt. Links zit een wit bouwdeel, een ruggelingse

van Estland telt ongeveer . zielen. Het heeft, zoals

L-vorm, met in de lange poot sporttechnische ruimtes en

het hele land, blootgestaan aan eeuwenlange overheer-

opslag. Erboven, in de korte poot met ramenrand, is het

sing door afwisselend Zweden, Duitsland en de Sovjet-

mediacentrum voor overspannen tv- en radiocommenta-

Unie. Behalve vissershonk is het ook altijd badplaats en

toren gevestigd. Je komt er via een lariks omklede corridor

kuuroord geweest met spa’s, hotels, conferentie- en

die je een paar tellen tot natuurachtige rust brengt. Boven

muziekzalen, golf- en tennisbanen, restaurants en cafés.

de commentaarpost is de naam in zwarte, schreefloze let-

Door het strand en de vele zomerfestivals heet het ook

ters aangebracht: Pärnu Rannastaadion (Pärnu Strandsta-

wel de ‘zomerhoofdstad van Estland’. Vooral Zweden,

dion).

Finnen en Russen botvieren er vakantie. De taal verraadt alle verwantschap met Finland. De samenvoeging met Letland en Litouwen tot de Baltische staten is dan ook louter geografisch. Het aantal bewoners bedraagt circa

e e n d u n da k dat i n i j l t e l i j k t t e verdampen

, miljoen, waarmee het de kleinste Baltische staat is, ook in oppervlakte.

Grootschalige overstekken Aan beide kopse kanEsts erfgoed Bij de vormgeving konden de architecten

ten, liggend aan de Lehe- c.q. Kuusestraat, leiden brede

geen aansluiting zoeken bij de gebouwde omgeving, want

betonnen trappen van en naar de zitplaatsen. Door de

die is er niet, althans ten oosten en ten westen. Aan de

grootschalige overstekken te beider zijde lijkt het of de

noordkant staan houten zomervilla’s uit begin  op

toeschouwers krachtig naar binnen worden getrechterd.

verte en alleen aan de zuidzijde bevindt zich een gebouw,

De langsgevel aan de Rannaboulevard wordt grotendeels

ontworpen door dezelfde architect Olev Siinmaa, dat aan-

uitgemaakt door een diepliggende kozijnenstrook die,

knopingspunten bood: het Pärnu Strandhotel (), een

streng in het gelid, ritmerend wordt afgepaald door lariks

hoogexemplarisch voorbeeld van Estlands functionalisme.

beklede penanten in het gevelvlak; de bovenraamse delen

In Nederland staat deze stroming ook wel bekend als

bestaan uit licht neggende lariks gevelbekleding ( x 

Nieuwe Zakelijkheid of Nieuwe Bouwen. In het strand-

mm; geschroefd en brandvertragend behandeld). Op de

hotel met z’n rechthoekige en cilindrische vormen kun

begane grond loopt een overstekt pad voor de kozijnen

je zeker overeenkomsten zien met het werk van bijvoor-

langs, op de verdieping liggen er balkons voor.

beeld onze eigen functionalist Johannes Duiker (sanatorium Zonnestraal). Onmiddellijk na het verbreken van het

Neofunctionalisme De korte linker- en rechterdelen

Sovjet-juk in  werd het hotel als belangrijk authentiek

naast het hout van de langsgevel zijn weer van wit beton,

■ ■ ■

Het ruwe beton van de tribune en het blanke lariks van luifelplafond en achterwand complementeren elkaar vol-

mei 2017

maakt.

het houtblad

Door de grootschalige overstekken te beider zijde lijkt het of de toeschouwers krachtig naar binnen worden getrechterd.

De langsgevel aan de Rannaboulevard. Diepliggende kozijnenstrook, ritmerend afgepaald door lariks beklede penanten en bovenraamse lariks gevelbekleding.

wers, kantoren voor de administratie en het al eerder genoemde mediacentrum. Vanaf de balkons hebben de atleten uitzicht op de Pärnubaai. Het interieur ziet er bars industrieel uit met wanden van ruw brutalistisch zichtbeton en inrichtingselementen hoofdzakelijk in de mannenkleuren zwart, grijs en wit. Ook de leidingen en installa-

gevernist vurentriplex waarvan de delen diagonaal zijn geordend. Aanvullend glimt de bebording nauw zichtbaar in zwarte meetkundige figuren, zoals (rudimentaire) driehoeken, ruiten en trapezia.

Treffende architectuur Aan het project is de Estonifoto’s: terje ugandi tallinn

an Architecture Award  toegekend. De jury is bijzonder lovend over de treffende architectuur: ‘De kracht van het Pärnu Strandstadion is de heldere en indrukwekkende vorm, waarin architectuur en constructie een integraal geheel uitmaken. Dit is architectuur waar de esthetica direct uit de functie voortvloeit.’ Uit deze woorden moet je nu ook weer niet direct opmaken dat het neofunctionalisme kan worden samengevat in het adagium: esthetiek volgt functie. met rechts in zwart opnieuw de naam. In deze verschijningsvorm alludeert het stadion zowel op z’n eerste voor-

Anonimiteit Daarenboven is het project voorgedragen

ganger uit  als op het gerenoveerde hotel ten zuiden

voor de EU Mies Award . Zo maakt het Pärnu Strand-

van . De esthetiek is indirect maar opperdynamisch

stadion de Estlandse architectuur, die altijd enigszins in de

‘vergaloppeerd’ in de vlijmende dakpunt aan de rechter-

anonimiteit heeft vergeteld, tot ver over de landsgrenzen

kant, waarmee het tribuneoverstek zich snijdend scherp

bekend.

tegen de lucht aftekent. Het dak, waaronder een staalconstructie verborgen gaat, heeft een vrije overspanning van

Oost west, Est best. •

liefst  m, wat het tot een waar spektakelstuk maakt. Zo

hans de groot

is dit gebouw een prachtig voorbeeld van neofunctionalisme.

Bars industrieel Op de begane grond is plaats inge-

CO-VOETAFDRUK

ruimd voor kleedkamers en douches voor voetballers en

In het project is onder andere , m hout toegepast

atleten, coachvertrekken en aanvullende ruimtes voor

( m lariks, , m vurentriplex). Dit betekent een

onder andere de dopingcontrole annex toiletten en labo-

CO-vastlegging van ., kg. Het compenseert

ratorium. Ook ligt er een overdekte tartanbaan van  m

de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

lang en  m breed als oefen- en inloopspoor. Op de eerste

. km of het jaarlijkse elektragebruik van 

verdieping bevindt zich een accommodatieblok voor de

huishoudens.

sporters met balkons, een verblijfsruimte voor toeschou-

Locatie: Rannaboulevard , Pärnu, Estland Opdrachtgever: Gemeente Pärnu (pärnu.ee) Ontwerp: KAMP Arhitektid Tallinn (kamp.ee);Jan Skolimowski, Peeter Loo, Anton Andres Interieurontwerp: PINK Raul Tiitus Aannemer: Eventus Ehitus Tallinn (eventusehitus.ee) Constructeur: Ingenieursbureau EEB Tallinn; Siim Randmäe (eeb. ee) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: Juli  - juli  Bouwkosten: ± €  miljoen

het houtblad

verbeeld in door de ruimtes gestrooide wandvlakken van

mei 2017

ties zijn vol in het licht. Binnen is de ‘verboden’ esthetiek

ONDER ARCHITECTUUR Historische pakhuizen De parkeergara-

men als verwijzing naar het voormalige indus-

rage opgeleverd: een houten pakhuis. De ge-

ge is onderdeel van de wijk Noorderhaven,

triële karakter van de plek en de dichtbijgele-

vels zijn van SafeWood Select van Foreco.

een nieuw woon- en werkgebied in Zutphen.

gen Oude IJsselbrug. De gevel van de

Voorheen was dit industrieterrein. Het ont-

bovengelegen verdiepingen is bekleed met

Het nieuwe gebouw ligt vlak naast het trein-

werp van de parkeergarage refereert aan de

houten lamellen,  kilometer aan SafeWood

station. Het ontwerp maakte Moederscheim-

historische pakhuizen en de oude industrieën

Select grenen.

Moonen Architects in opdracht van NS Stati-

op dit voormalige industriegebied. Zowel de

ons en in samenwerking met Aan de Stegge

vorm als het materiaal verwijst hiernaar.

In vuur en vlam De lamellen zijn in verschillende richtingen gemonteerd. Bovendien

Twello en dochteronderneming Contintental Car Parks. Er zijn  parkeerplaatsen en een

Wokkelvormige hellingbanen De kop-

zijn er rode stalen strippen ingebracht. In de

fietsenstalling voor ruim  fietsen.

pen van het langgerekte gebouw grenzen aan

avonduren zet led-verlichting tussen de la-

de twee belangrijkste doorgangen onder het

mellen de parkeergarage in vuur en vlam. De

spoor en hebben in het ontwerp bijzondere

garage is zo ontworpen, dat hij in de toekomst

aandacht gekregen. Aan één zijde bevindt

eenvoudig kan worden uitgebreid met een

zich het verticale transport van de garage dat

extra laag.

wordt vormgegeven door twee wokkelvormige hellingbanen. Deze blikvangers geven het

HOC-LADDER 2017

gebouw een sculpturale en dynamische aanblik. De andere kopgevel refereert met zijn gevellijn en houten luiken aan de pakhuizen.

Het gebouw wordt opgetild door speels geplaatste

 kilometer Het gebouw wordt opgetild

verzinkt stalen kolommen.

door speels geplaatste verzinkt stalen kolom-

K U N S T W E R K M E T 1 0 . 0 0 0 H O U T S TA L E N

CTH Loofhout: ,  mei . Een praktijkdag in week /; examen  juni

In Fort Royal Gardens bij de universiteit van

(. - . uur).

Bristol is een kunstwerk geplaatst met . foto: max mcclure bristol

het houtblad

In Zutphen is een bijzondere P+R-parkeerga-

foto: harry noback apeldoorn

mei 2017

ZU T PH E N PA R K E E RT I N H O U T E N PA K H U I S

houtstalen van over de hele wereld. Bij de ‘modernist grotto’ waren verschillende partijen betrokken: kunstenaar Katie Paterson, de architecten Zeller & Moye en academici van de universiteit.

Ongelooflijk zeldzaam Het duurde drie

CTH Bouwmaterialen:  mei,  en  juni . (Blended learning) CTH Plaatmateriaal: ,  september . Een praktijkdag in week /; examen  oktober.

Sommige stalen zijn ongelooflijk zeldzaam.

jaar voordat Paterson de stalen had vergaard.

CTH Bouwen met hout: ,  november

Vele zijn geschonken door verzamelaars, ar-

een meditatieve grot waar men wordt om-

boreta en botanische tuinen van over de hele

armd door de geschiedenis. Ons ontwerp ver-

wereld. ‘Sommige stalen zijn ongelooflijk

bindt duizenden blokken tot een immense

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: online

zeldzaam,’ geeft Paterson aan. Onder de

kosmos van houtstalen die texturen, gaten en

leren. Kan op elk moment worden gestart.

. stukken is een fossiel uit een bos dat

stalactieten produceren.’ Hollow verbeeldt

 miljoen jaar geleden groeide op de plaats

met andere woorden de geschiedenis en evo-

Wilt u een cursus toegespitst op uw be-

waar nu New York City is. Een ander voor-

lutie van onze planeet.

drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als

beeld is een staal van de Japanse ginkgo in

; examen  november.

maatwerk worden gegeven.

Hiroshima die een van de donkerste momen-

Wie het kunstwerk binnengaat - er is ruimte

ten uit onze geschiedenis overleefde.

voor twee personen -, ondergaat een meesle-

Voor meer informatie over opleidingen en

pende ervaring: het licht valt aan de boven-

cursussen kunt u contact opnemen met het

Kosmos van houtstalen Architecten

kant naar binnen zoals zonlicht door de bo-

HOC via -. •

Christoph Zeller en Ingrid Moye: ‘Hollow is

men in het bos.

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

coatings

Coillte Panel Products Coillte Panel Products

Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtexpeditie Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV

Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

DLH Nederland B.V.

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

Greenwood International BV

Derix

Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV

2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

E info@coillte.com I www.coillte.com

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 The Netherlands F +31 (0) 475 310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IF www.coillte.com

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies

Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V.

Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op

A R F

N E K

N R.

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie